Sıcak haddeleme sonrasında kontrollü soğutmanın ticari yüksek

karbonlu çelik filmaşinlerin mekanik özellikleri üzerinde ki etkisi

Açıklama

Bu araştırmada, sıcak haddeleme sonrası farklı soğutma koşullarının Stelmor taşıma konveyöründe ki
ticari yüksek karbonlu filmaşinlerin mekanik özellikleri üzerinde ki etkileri incelenmiştir. Kapakların
açılması ve kapanması, Stelmor sisteminde ki fanların açılması ve kapatılması ve hava patentleme
proses’i yoluyla ticari yüksek karbonlu mekanik özellikleri ve sünekliği geliştirilmiştir. Farklı soğutma
koşullarında filmaşin ürünleri, çekme testi, metalografi ve görüntü analiziyle incelenmiştir. Yüksek
dayanım ve süneklik için gerekli optimum soğutma koşulları değerlendirilmiştir. Buna ek olarak, UTS
ve süneklik ve katmanlararası boşluk arasında ki ilişki ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca, Farklı soğutma
koşullarında proötektoid ferrit dağılımının istikrarı ölçülmüş ve bunun sünekliğe olan etkisi
tartışılmıştır.

1.Giriş a. Kütüğün yeniden ısıtma sıcaklığı (önceki östenit

Çubukların kontrollü basınçlı havayla soğutulması,
yüksek karbonlu çelik tel çubukların mekanik
özelliklerinde kurşun patentli çeliklerinkine yakla-
şan kayda değer gelişmeler meydana getirmiştir[1].
Çelik üreticileri arasında popüler olan endüstriyel
olarak kullanılan basınçlı hava soğutma sistemlerin-
den biri de STELMOR kontrollü soğutma sistemi-
dir, çünkü bitirme haddesinden çıkan karbon çelik
tel çubuklar için direkt olarak kontrollü bir soğutma
koşulu sağlar[2].Dolayısı ile yalın yüksek karbon
çeliklerinde ki mikro yapı hemen hemen patentleme
prosesindekine benzemekle kalmayıp, aşağıda ki
avantajları da sağlamaktadır [1-3]:
1. Soğuk çekmeden önce ısıl işlemi ortadan kaldırır.
2. Bazı durumlarda, çevrimdışı ısıl işlemin sağlamış
olduğu kaliteden daha iyi bir kalite sağlar.
3. Isı ve yüzey işlemlerinden kaynaklanan kirlilik
sorunlarını iyileştirir.
4. Ekonomiyi iyileştirir.
Aşağıda sıcak haddelenmiş çubukların nihai özel-
liklerini etkileyen parametreler gösterilmiştir [1.4]:
tane büyüklüğü)
b. Deformasyon oranı
c. Deformasyon sıcaklığı
d. Bitirme sıcaklığı
e. Sıcak haddeleme sonrasında soğutma hızı
Yukarıda ki parametreler arasında, son parametre,
çubuğun gerilme özelliklerini önemli ölçüde
etkileyebilir.[1,4,5]. Sürekli soğutma koşullarında,
çeliğin soğutma hızları A1 ve A3 arttıkça, dönüşüm
sıcaklığı azalmaktadır. Daha düşük bir dönüşüm
sıcaklığıyla çekirdeklenme artar, ancak atomların
hareketliliği azalır [1,5]. Bu nedenle ince perlit kat-
manı oluşur. İnce perlitik mikro yapıda ince
sementit plakaların tamamen plastik olduğu ve so-
ğuk çekme işleminden sonra yüksek mukavemet ve
yeterli süneklik içeren bir çubuk elde edilebileceği
bildirilmiştir. Ayrıca, mikro yapıların düzgünlüğü-
nün ve inceliğinin, düzgün olmayan mikro yapılara
sahip haddelenmiş çubuklar üzerinde gözle görülür
bir iyileşme sağladığı keşfedilmiştir [1].

1
 M. Kazeminezhad, A. Karimi Taheri/ Malzemeler ve Tasarım 24(2003)415–421

Ferrit-perlit ara yüzeyinde bulunan çekirdeklenme

bölgesinde eksiklik olmasından dolayı perlit
eklenmiş proötektoid ferritten daha iyi sünekliğe
sahip tamamıyla perlitik bir yapı oluştuğu tespit
edilmiştir. Daha önceki çalışmalar göz önünde
bulundurulduğunda, mekanik özellikler üzerinde ki
ötektoid öncesi ferrit dağılımı aslında ötektoid altı
çekirdeklerde henüz değerlendirilmemiştir. Buna ek
olarak ötektoid öncesi ferrit dağılımında soğutma
işleminin etkileri şu ana kadar araştırılmamıştır.

Ayrıca, önceki çalışmalar genellikle deneysel

ölçülerde yapılmış kesintisiz soğutma sürecini
kapsayan bu işlemlerde sürekli soğutma işlemi
uygulanmıştır. Başka bir deyişle, sürekli soğutma
işlemiyle birlikte izotermal dönüştürme kombinas-
yonlarını kapsayan sürekli soğutma işlemi bugüne
dek incelenmemiştir. Bahsedilen nokta bakımından,
endüstriyel ölçüde ki soğutma koşulları üzerinde ki
etkileri incelemek için mevcut araştırmalar bulun-
maktadır. Bu bağlamda, soğutma şartlarının
proötektoid dağılımına ve ticari yüksek karbonlu
çelik çubuklara etkisi incelenmiş ve çubukların
süneklikleri tartışılmıştır.

2. Deneysel Yöntemler

2.1 Prosesin Tanımı

STELMOR sistemi suda sertleştirme işlemini içerir.

Soğutma konveyöründe ki 5,5 mm çapındaki tel
çubuğun düzenli olarak sıcaklığının 850 °C ye
düşürülmesiyle meydana gelir. Mevcut araştırma-
larda kullanılan STELMOR işlemi Fig.1de gösteril-
miştir. Görüldüğü gibi soğutma bandının altında 10
adet fan ve üstünde 10 adet kapak bulunmaktadır. İ
kinci soğutma konveyöründe ise kangal dönüşüm
sıcaklığını azaltmak için taşıyıcı bandın altında
sadece 7 adet fan bulunur.

2.2 Uygulanan Soğutma Koşulları

Bu araştırmada, birinci soğutma konveyöründe ki

iki faktör, fanlar ve kapaklar kullanılarak, kimyasal
bileşeni Tablo 1’de gösterilen C67 çelik filmaşine
aşağıda ki soğutma koşulları uygulanmıştır.

2.2.1 Koşul A

Serme kafa sıcaklığı ( başka bir deyişle başlangıç

soğutma sıcaklığı) 850°C ye ayarlandı. İlk soğutma
konveyöründe, 1. kapaktan 3. kapağa kadar fanlar
ve kapaklar açıkken, 4. kapaktan 7. kapağa kadar
fanlar ve kapaklar kapatıldı.

2
 M. Kazeminezhad, A. Karimi Taheri/ Malzemeler ve Tasarım 24(2003)415–421

3
 M. Kazeminezhad, A. Karimi Taheri/ Malzemeler ve Tasarım 24(2003)415–421
4. Kapaktan önce, çubuk yüzeyi sıcaklığı optik
payrometre ile 570 °C olarak ölçüldü. Bu soğutma
koşulunda, 4. Ve 7. kapak aralıklarında çubuk
sıcaklığının yaklaşık olarak sabit olduğu
bulunmuştur. Bu nedenle, bu bölge kısmen
izotermal bölge olarak düşünülmüştür.
2.2.2 Koşul B
Serme kafa sıcaklığı 850 °C olarak ayarlanmıştır.
Birinci soğutma konveyöründe, tüm kapaklar ve
fanlar açılmıştır. Bu nedenle, bu koşulda sürekli so-
ğutma hali uygulanmıştır.
2.2.3 Koşul C
Serme kafa sıcaklığı 850 °C olarak ayarlanmıştır.
Birinci soğutma konveyöründe, 1. kapaktan 6.
kapağa kadar fan ve kapaklar açıkken 7. kapaktan
9. Kapağa kadar fan ve kapaklar kapatıldı. Bu
izotermal bölge-nin sıcaklığı 520 ° C olarak
ölçülmüştür.
2.2.4 Koşul D
Serme kafa sıcaklığı 900 °C olarak ayarlandı.
Birinci soğutma konveyöründe tüm kapak ve fanlar
açıldı. Bu yüzden, bu koşulda sürekli soğutma hali
uygulanmıştır.
2.2.5 Koşul E
Serme kafa sıcaklığı 900 °C olarak sabitlendi.
Birinci soğutma konveyöründe, 1. ve 2. kapaklar ve
fanlar açıkken, 3. kapaktan 6. kapağa kadar fanlar
ve kapaklar kapatıldı. Bu izotermal bölgenin
sıcaklığı 670 °C olarak ölçülmüştür.
A, C ve E koşullarında, izotermal bölge sonrasında
ki kapaklar ve fanlar açıkken, birinci soğutma
konveyöründe kangallar rollgun hızlarının kontrol
edilmesiyle uygun izotermal bölgeye 8–10 sn den
daha kısa bir sürede ulaştı. Kangal sıcaklığını
düşürmek için ikinci konveyörde ki fanlar açıldı.
3.Sonuçlar
4
Çekme deneyi örnekleri, her koşul için,
çubuklardan 100 mm kesilip daha sonra Şekil 2’de
gösterilen çap ve boyutlarda düzleştirilip işlenerek
yapılmıştır. Ölçüm boyunun ilgili ASTM
standardına uygun olarak çapın beş katından daha
büyük olduğuna dikkat edin. Numunenin tutturula-
bilmesi için numune uçlarına geçici iki çelik vida
omuzu açılmıştır. Çekme testleri, kroshed hızı
2mm/dak olan bir Instron Maki-nesi ile oda
sıcaklığında gerçekleştirildi. Numunelerin gerilme
özellikleri, yük uzama verilerinin, mühendislik
gerilme-gerinme eğrilerine dönüştürülmesiyle belir-
lendi. Sonuçlar Tablo 2’de sunulmuştur.
Numunenin ince perlit mikro yapısını incelemek
için tarayıcı elektron mikroskobu metodu
kullanılmıştır. Şekil 3’te perlitin ortalama katmanlar
arası boşluğunun tespit edildiği mikro yapılar
gösterilmektedir. Sonuçlar Tablo 3’te sunulmuştur.
Mikro yapının uniformluk derecesini araştırmak
için, ferrit franksiyonu, bir görüntü analiz sistemi
kullanılarak numunenin on ayrı noktasında
hesaplanmıştır. Her bir durumda, ortalama %1’lik
ferrit franksiyonu tahmin edildi. %5 Alkol içeren
pikrik asit ile bir dağlayıcı çözeltisi kullanılarak,
proötektoid ferrit ile perlit arasındaki en iyi
kontrastın elde edilebildiği bulunmuştur. Tablo 3’te
gösterilen perlit alan ölçümlerinin standart sapması,
mikro yapının uniformluğunu göstermektedir.
Başka bir deyişle, daha küçük bir standart sapma
daha uniform dağılmış proötektoid ferrit anlamına
gelir.
4. Tartışma
C67 çeliğinin kimyasal bileşimi ve eşdeğer
karbonu(%C+%Mn/6) dikkate alındığında, bu çelik,
ötektoid noktasına yakın karbon yüzdesine sahip bir
hipoötektoid çeliğidir.
 M. Kazeminezhad, A. Karimi Taheri/ Malzemeler ve Tasarım 24(2003)415–421

Bu nedenle, Şekil 3’te gösterildiği gibi, mikro perlite dönüştüğünden dolayı ortalama bir
yapılar esas olarak perlitten ve az miktarda süreksiz katmanlar arası boşluk üretilmiştir. Tablo 2 ve 3’ e
proötektoit ferritten oluşur. Tablo3’te görüldüğü göre, perlit katmanlar arası boşluk akma gerilmesi
gibi farklı sıcaklıklarda soğuma süresince östenit azalmakta, UTS ve kırılma gerilmesi artmaktadır.

5
 M. Kazeminezhad, A. Karimi Taheri/ Malzemeler ve Tasarım 24(2003)415–421
Bu davranış, ince perlitin plastik deformasyonu
boyunca kısa kayma mesafesinin yanı sıra
dislokasyon hareketlerinde ki zorlanmaya ve
süreksiz proötektoid ferritin gösterimine atfedilmiş-
tir. Proötektoid ferritin dağılımı süreksiz olduğu za-
man, katmanlar arasında ki boşluklar ile gerilme
özellikleri arasında ki bağımlılık gözlemlendiğinde,
Gladman ve diğerlerinin raporları ile araştırma su-
nuları uyum içindedir. Proötektoid ferrit sürekli bir
yük taşıma fazında olduğunda, perlitler arası boş-
lukların akmadan bağımsız olduğu tespit edilmiştir.
Bununla birlikte, bu araştırmada, proötektoid
ferritin dağılımı, deneysel soğutma koşullarında
sürekli değildir.
6
Ferrit-perlit çelikler için Gladman ve ark. tarafından
verilen mukavemet, ferrit franksiyonu, kimyasal
bileşim, perlit katmanlar arası boşluklar ve ferrit
tane büyüklüğü arasında ki ilişki %50’den daha
fazla ferrit ve %50’den daha az ferriti kapsayan
çelikler için Campbell ve ark. tarafından geliştiril-
miştir. Farklı soğutma koşullarında denenmiş
çeliklerin mikro yapılarını kapsayan araştırma da,
proötektoid ferrit dağınıktır ve tane morfolojisi
görülmemiştir. Bu yüzden, bahsi geçen ilişkilerin
sunduğu gerilme özellikleri, şekil 4a ve b’de
gösterildiği gibi, bu çalışmanın deneysel sonuçları
ile tatmin edici bir kolerasyon göstermez. Bunun
nedeni ise ferrit tane büyüklüğünün ölçülüp bu
ilişkilerle ikame edilmemesidir. Gladman ve
Campbell arasında ki ilişkilere gelince, ferrit frank-
siyonu %2’den daha az olduğunda, ferrit franksi-
yonunun mukavemet üzerinde ki etkisinin ihmal
edilebildiği ve mukavemetin, perlit katmanlar arası
boşluklarında güçlü bir şekilde etkilendiği
bildirilmiştir. Bu noktaya gelince, çalışmada test
edilen C64 çeliğinin akma dayanımı ve UTS
kırılma stresini açıklamak için Hall-Patch ilişkisi
kullanılabilir:
σ =σ 0+ k S−1 /2 (1)
σ 0ve k sabittir, S perlitin katmanlar arasında ki
boşluk ortalamasıdır ve σ verilen bir türde ki akış
gerilmesidir.
 M. Kazeminezhad, A. Karimi Taheri/ Malzemeler ve Tasarım 24(2003)415–421

fazının bir kısmı ferrit ve perlite dönüşürken, kalan

östenit izotermik olarak perlite dönüşür.
Dolayısıyla, bu araştırmada, çubuk koşulları A, C
ve E gibi bir mikro yapı göstermelidir. Bu soğutma
koşullarından dolayı, B ve D koşullarında meydana
gelen östenitin sürekli soğutma dönüşümüne
kıyasla eşit bir proötektoid ferrit dağılımı üretilir ve
sünekliğin artmasına sebep olur. Bu nedenle daha
yüksek mukavemet ve süneklik gösteren bir
filmaşin üretmek için daha yüksek bir östenit
yüzdesi izotermal olarak düşük sıcaklıkta
dönüşmelidir. İzotermal dönüşüm tepe noktasının
azalmasıyla daha ince bir perlitik yapı üretilir.

5. Sonuç Bölümü

Farklı soğutma koşullarının C67 çelik filmaşinin

Şekil 5’e bakıldığında, akma dayanımı, UTS ve mekanik özelliklerine üzerinde çalışılmış ve şu
kırılma gerilmesi için Hall-Petch ilişkisi ortaya sonuçlar bulunmuştur:
çıkarılmıştır.
1. Bu çalışma da kullanılan STELMOR prosesinde,
−1/ 2 “A” soğutma koşulu ile yüksek mukavemet ve
σ y =312,37+ 4,48 S (2)
süneklikten oluşan optimum mekanik özellikler
σ UTS=710,88+ 4,62 S
−1/ 2
(3) elde edilebilmektedir.

−1/2
2. Her bir soğutma koşulunda, ölçülen(on nokta da)
σ F =696,06+2,46 S (4) perlit alanının standart sapmasında ki azalma ile
homojenlik ve süneklik artar.
Burada S milimetre ve kuvvetler MPa cinsindendir.
Dollar ve ark. perlitik yapı için denklemlerde ki k 3. İzotermal dönüşüm ve sürekli soğutmanın
sabitleri (2) ve (3)’ün yaklaşık olarak eşit olduğunu kombinasyonu ile sürekli soğutmaya kıyasla daha
raporlamıştır..Tablo 2 ve 3’de uygulanan soğutma yüksek bir süneklik elde edilir.
koşullarında, süneklik katmanlar arası boşluğa bağlı
değildir.Aslında, perlit bölgesi ölçümlerinin 4. Düşük sıcaklıkta dönüşüm yoluyla perlitik
standart sapması ile belirtilen proötektoid ferrit yapılarda katmanlar arası boşluğun azaltılması ile
dağılımının düzgünlüğüne bağlıdır. Şekil 6’da her akma dayanımı, UTS ve kırılma gerilmesi artmıştır.
bir koşulda kırılma gerilmesi ile ölçülen süneklik
5. Proötektoid ferrit fraksiyonu yaklaşık 1%
grafiğe yerleştirilmiştir. Görüldüğü gibi daha küçük
olduğunda, akma dayanımı, UTS ve kırılma
standart sapmalara sahip olan A, C ve E kangalları-
gerilimi, perlitin katmanlar arası boşluğuyla
nın süneklikleri, B ve D kangallarınınkinden daha
mukavemetini ilişkilendiren bir Hall-Patch ilişki-
fazladır. Bunun nedeni, ferrit-perlit yapılarında,
siyle tanımlanabilir.
akış lokalizasyonunun proötektoid ferrit noktaların
da meydana gelebileceği ve sünekliği, tamamen
perlitik yapıya göre daha etkili bir şekilde azaltma-
sıdır. Bu sebeple, ferrit dağılımının yüksek
karbonlu çelik filmaşin üzerinde önemli bir etkisi
olduğu sonucuna varılabilir. STELMOR sisteminin
ilk soğutma konveyöründe ki, çelik filmaşinlerin
sıcaklığı, herhangi bir dönüşüm olmadan SSD çelik
diyagram eğrisine yaklaşan sıcaklığa yeteri kadar
hızlı düşürülememiştir. C67 çelikleri için, diyagram
eğrisine yaklaşan sıcaklık yaklaşık olarak 570–580
°C’dir. Bu nedenle, sürekli soğutma koşulunda
filmaşinler bu sıcaklığa soğutuluyorken, östenit