Tema 1: Tipos de ligandos

•Clasificación dos ligandos (tipos)

•Denticidade dos ligandos
•Funcionalidade dos ligandos
•Normas IUPAC para a
identificación da denticidade e
funcionalidade dos ligandos

Set.-22 1
CUMPRE SABER AO ACABAR O TEMA MATERIAL DE ESTUDIO
• Coñecer os ligandos mais habituais (carga,
átomos dadores, etc.) • Tipos de ligandos: denticidad y funcionalidad
• Ser capaz de nomear y formular
sección 7.11 en Housecroft & Sharpe (3º
correctamente compostos de coordinación
sinxelos Ed) ver también la tabla de ligandos ao
• Ser capaz de identificar con descritores IUPAC final da presentación
a denticidade e funcionalidade dos ligandos
en complexos mono- e dinucleares.
• Ser capaz de identificar a presenza de
isomería de enlace

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 2

Clasificacións dos ligandos

• Os ligandos pódense clasificar segundo:

• A natureza da unión metal-ligando

• Denticidade

• Funcionalidade

• Natureza do átomo polo que se une ao centro metálico (átomo

dador)

• Carga do ligando: anionicos, cationicos, neutros e “non

inocentes” (“non innocent”)

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 3

Tipo unión M-L

• Ligandos “clásicos” ou tipo Werner Orbitais σ respecto á unión M-L

Existe unha unión dativa ligando – metal
O ligando dise que é “σ-dador”
M L

Orbital baleiro Orbital cheo

Orbitais σ respecto á unión M-L

• Ligandos “non clásicos” (“post-Werner”)
A interacción dativa pode
producirse en ambos sentidos
Os ligandos adoitan ser “σ- M L
dador” e “π-aceptor”

Orbitais π respecto á unión M-L

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 4

Denticidade do ligando

Denticidade = número de átomos dadores cos que un ligando únese ao mesmo centro metálico (a
natureza da unión M-E é neste caso irrelevante)

M E Ligando monodentado-E

E
M Ligando bidentado-E,E' Formará 1 anel quelato

M E Ligando tridentado-E,E',E" Formará 2 aneis quelato

E
E
Ligandos multidentados
por "n" átomos dadores unidos Formará "n"-1 aneis quelato

Falaremos de ligando quelatante/quelato: aquel ligando que estase a enlazar ao mesmo

centro metálico por mais dun átomo dador

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 5

Exemplos
Ligandos bidentados neutros : 2 átomos dadores
H2N NH2 e.j. [PtCl2(en)]

1,2-diaminoetano = etilen diamina = en

Quelato de 5 membros

Ph2P PPh2
N N N N

1,2-difenilfosfinetano 2,2'-bipiridina 1,10-fenantrolina

dppe bpy phen
Ligandos bidentados aniónicos
O O
O
O - -
acetato = ac- O O oxalato = ox2-
CH3
Os ligandos quelatantes se enlazan moi “fortemente” aos metais sobre todo cando
forman aneis de 5 e 6 membros

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 6

Exemplos
Ligandos tridentados: tres átomos dadores

H
N
N
H2N H2N N N

dietilentriamina 2,2':6',2"-terpiridina
dien tpy acíclicos
Ligandos tetradentados: 4 átomos dadores H2N N
NH2 NH2
cíclicos
N
tris(2-aminoetil)amina
NH N
NH N tren
N N
N HN
N HN
N
Un macrociclo é un anel de non menos
porfirina ftalocianina de nove átomos y alomenos tres de eles
son dadores
Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 7
Exemplos

Ligandos multidentados

tetraanión del ácido etilendiaminotetraacético

AEDT4- (EDTA4-)
O
(n-4)
O O
O O
O N
HO Mn+ M
N N OH
O N
HO
OH O
O O O
O
Hexadentado

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 8

Exercicio:

• As disolucións acuosas (normalmente ao 6%) do derivado de ferro do EDDHA (ácido etilendiamina-

N,N’-bis(2-hidroxfenilacético) son comercializadas xenericamente como «quelatos de ferro» para
aportar ferro e evitar a denominada clorosis férrica no cultivo de vexetais (por exemplo no cultivo
de cítrico). En realidade, normalmente trátase da sal sódica do anión debuxado abaixo.

O
O
OH HO O O
H
N OH H
O N Fe
H N N
OH O
H
O
O
EDDHA
Determina:
• O estado de oxidación do ferro
• A súa configuración electrónica e termo espectroscópico do estado fundamental
supoñendo que o ion metálico estivera libre
• A denticidade do ligando
• O numero de aneis quelato que se forman no complexo
• É posible algunha estrutura do ion alternativa (coa mesma composición) a debuxada arriba?

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 9

Funcionalidade do ligando

• Terminal : o ligando únese a un so centro metálico

• Quelato : únese a un so centro metálico a través de dous ou mais

átomos

• Ponte : o ligando interacciona con dous centros metálicos

• Ambidentada: nun ligando con mais dun posible átomo dador a

interacción dun deles co metal “desactiva” a
coordinación polo outro

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 10

Exemplos

Funcionalidade terminal

NH3 3+


[CoCl4]2- H3N  
  NH3
Co Fe

H3N 


NH3


NH3

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 11

Exemplos
Funcionalidade quelato

Pt
H 2N NH2

e.j. [PtCl2(en)]


Anel quelato de 5 membros

H H H
H3C CH3 H3C CH3

O O O O H
H3C CH3 H
O O H3C CH3
H
H3C CH3
O O
O O

M
H
H3C CH3

O O
Anel quelato de 6 membros

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 12

Exemplos
Os ligandos O2-, OH- tamén forman
Funcionalidade ponte complexos polinucleares formando pontes
H 6+
O C o(NH 3 )4

(NH 3 )4 C o H
O
N N O
Co H
O
H OH
4,4’-bipiridina
C o(NH 3 )4
O
N H

3+
H
H3 N O NH 3
N
H
H3 N Co O Co NH3

N H3 N O NH3
H

1,3,5-tris(4’-piridinil)-benceno Falaremos de complexos mononucleares cando na unidade

coordinativa soamente temos un centro metálico. Di-, tri-,
tetra– (etc) cando teñamos dous, tres, catro ou mais centros
metálicos na unidade coordinativa.

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 13

Exemplos

Funcionalidade ambidentada

Aqueles ligandos que teñen polo menos dous átomos coordinadores

diferentes pero que soamente utilizan un deles na unión co centro
metálico

E C N Cianato (O ó N)
Tiocianato (S ó N)
E= O, S, Se Selenocianato (Se ó N)

O O
N N Nitro (O ó N)

O O

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 14

Completa a táboa para os exemplos de complexos de dinitróxeno

denticidade funcionalidade

M N N

N
M
N

M N N M'

N M'
M
N

N
M M'
N

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 15

 Los ligandos se pueden clasificar según:

• La naturaleza de la unión metal-ligando X

• Denticidad X

• Funcionalidad X

• Naturaleza del átomo por el que se une al centro

metálico (átomo dador)

• Carga del ligandos: aniónicos, catiónicos, neutros y

“no inocentes” (“non innocent”)

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 16

Resumo de ligandos habituais clasificados polo seu átomo dador
Exemplos dalgúns ligandos clasificados pola natureza do átomo dador (ou coordinador) e o nome
recomendado pola IUPAC. Entre paréntese os utilizados antes de 2005 (aínda en uso)
Fórmula/nome Carga formal Abreviatura
Hidróxeno
H-, Hidruro -1
H2, Dihidróxeno 0
Halóxenos
F-, fluoruro (fluoro) -1
Cl-, cloruro (cloro) -1
Br-, bromuro (bromo) -1
I-, ioduro (iodo) -1
Osíxeno
O2-, óxido (oxo) -2
O2, diosíxeno 0
O2-, superóxido (superoxo) -1
O22-, peróxido (peroxo) -2
OH-, hidróxido (hidroxo) -1
H2O, acua, acuo 0
R-O-, alcoholato -1
CH3CO2- acetato -1
NO3-, nitrato -1
C2O42-, oxalato -2
SO42-, sulfato -2
O O

H3C C CH3
H acetilacetonato

Set.-22 Química Inorgánica III 17

Nomenclatura
A nomenclatura utilizada en cada caso debe ser quen de distinguir entre casos como os
seguintes
3+
+ NH2 NH3
OH2
H 2N H 3N
OH2
OC Re S C N Fe NH3
O Co
H 3C C OH2 C NH3
O
O C NH3
OH2 O
OH2
O OH2
H 3C C Co
O
+ O O C
OH2 OH2
O OH2 CH3 3+
NH2 NH3
H 3C C Co H 2N H 3N
OH2 Re N
O OC C S Fe NH3
OH2 C NH3
O
C NH3
O

No complexo de arriba todos

os ligandos son Neste complexo temos dous Trátase de dous ións diferentes. Aínda
monodentados mentres que ligandos acetato diferentes: que nos dous casos a ponte é un
no de abaixo un acetato é un é monodentado e outro e ligando tiocianato, o átomo dador para
bidentado bidentado cada metal é diferente

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 18

Nomenclatura

• O nome debe identificar:

• Cantos átomos dadores e cales deles están unidos ao metal
• Cantos átomos dadores e cales forman pontes entre varios (dous) centros
metálicos

• É importante decatarse de que:

• Nun determinado complexo, dous ligandos coa mesma fórmula química
soamente poden considerarse equivalentes se a súa funcionalidade e
denticidade son idénticas
• Nese caso, no nome do complexo non se poden agrupar con numerais:

OH2
O OH2
H 3C C Co
O
O O C
OH2
CH3

Complexo triacuadiacetatocobato(II) INCORRECTO

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 19

Notación da denticidade (IUPAC)
•A IUPAC recomenda dous tipos de convencións para a notación da denticidade: a
notación ETA/HAPTA (η) e a notación KAPPA (κ). A primeira delas é de uso moi
frecuente en compostos organometálicos pero desaconsellado en compostos de
coordinación.
• A convención HAPTA (η) úsase cando dous o mais dadores (p.e. átomos de carbono)
dunha cadea o anel únense a un átomo central.

Utilízase o símbolo ηn onde n é o número de átomos dadores (idénticos) implicados no

enlace, diante do nome do ligando o porción do nome mais apropiado para indicar a
conectividade da molécula. Exemplos:
CH2
M η2-eteno (fálase eta dous ou dihapto-eteno)
CH2

η5-ciclopentadienil (aceptable fronte ao sistemático

M cyclopenta-2,4-dien-1-yl
ciclopentadienuro
M
η1-ciclopentadienil

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 20

Notación da denticidade (IUPAC)

• A convención KAPPA (κ) úsase para determinar con exactitude cal dos átomos dadores
está unido ao ión metálico. A letra grega κ sitúase despois do nome do ligando e antes
do símbolo en cursiva do átomo que se une ao metal. A posición do átomo dador no
ligandos indícase con números, superíndices, letras ou primas sobre o símbolo do
elemento.
• Os prefixos multiplicativos que se aplican a un ligando, aplican tamén ao símbolo dos
átomos dadores
• Para ligandos multidentados, pódese incluír un superíndice sobre a κ para indicar o
número de átomos dadores idénticos enlazados. Exemplos:

S C N S C N M
M
Tiocianato-κS Tiocianato-κN
H2 N H2 N
H2N
M NH NH
M
M NH2 NH2
H2 N
Dietilentriamina-κ2N,N’
Etilendiamina-κ2N,N’ Dietilentriamina-κ3N,N’,N”

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 21

 OH2
O OH2
H 3C C Co
O Complexo triacua-acetato-κO-acetato-κ2O,O’-cobalto(II)
O O C
OH2
CH3

Cl
H 2N
H2 Cloruro de cloruro-dietilentriamina-κ3N,N’,N”-etilendiamina-κ2N,N’-
N H Cl
Mn N manganeso(II)
N
H2
H 2N

Cl
H 2N
Complexo dicloruro-dietilentriamina-κ2N,N’-etilendiamina-κ2N,N’-
H2 manganeso(II)
N H
Mn N
N
H2
Cl NH2

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 22

Nomenclatura complexos polinucleares
• Os ligandos ponte deben ir precedidos pola letra MU (μ) e con un subíndice o numero de átomos de metal.
Cando soamente son dous (mínimo) omítese o subíndice.

Ir Ir Zn Zn
N O
Zn
Ir Zn

μ3-nitruro μ4-óxido

• Neste curso soamente estudaremos ao detalle a nomenclatura dos complexos dinucleares. A IUPAC admite dúas
formas de nomear o complexo dinuclear dependendo de se este é simétrico ou non.

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 23

Nomenclatura complexos dinucleares simétricos
• Complexos nos que dous fragmentos idénticos son unidos por un determinados número de ligandos ponte.
• Nese caso, a IUPAC permite trocar a orde normal de nomenclatura dos complexos de xeito que nomearíamos en
primeiro lugar os ligandos ponte, despois incluiremos o numeral BIS e, entre paréntese inclúese o nome
normativo do fragmento complexo que está repetido.

Cl Cl 2+
H3 N Cl NH3
Co Co
H3 N Cl NH3
NH3 NH3

Catión di(μ-cloruro)-bis(triammino-cloruro-cobalto)(2+)
• Na nomenclatura de complexos dinucleares está especialmente recomendado o uso da notación de Ewens-
Bassett.

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 24

Nomenclatura complexos dinucleares non simétricos
• No caso de que os dous fragmentos non sexan idénticos ou que se trate de dous átomos metálicos distintos, non
se pode usar a norma anterior. A notación seguinte pódese usar tanto en complexos simétricos como
asimétricos.
• Nese caso, a IUPAC obriga a nomear os ligandos por orde alfabético.
1. No primeiro lugar debemos asignar un número que identificará a cada metal no complexo. Este número
asignase normalmente por a seguinte orde de prioridade. Terá maior prioridade o átomo metálico (nesa
orde):
1. Con maior estado de oxidación
2. Con maior número de coordinación
3. Con maior variedade de átomos enlazados
4. Aquel que está a unirse ao grupo que vai primeiro en orde albabético

Cl Cl 2+
H3 N Cl OH2 Neste exemplo, os dous metais poden ter o mesmo e.o. e, por suposto,
o mesmo número de coordinación. Non obstante, o ferro ten maior
Co Fe variedade de átomos coordinados (Cl, N e O) que o cobalto (Cl e N)
H3 N Cl NH3 polo que deberíamos asignar o número 1 ao primeiro e 2 ao cobalto
NH3 NH3

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 25

Nomenclatura complexos dinucleares non simétricos

2. Nomeamos os ligandos idénticos por orde alfabética identificando cantos deles se unen a un metal co
uso da notación KAPPA precedido polo número de prioridade do metal
3. Finalmente se inclúen os nomes dos metais (tamén por orde alfabética) precedido polo seu número de
prioridade:

Cl Cl 2+ Nótese: - que os ligandos cloruro teñen diferente

H3 N 2 Cl OH2 funcionalidade
1
- que na notación KAPPA non é necesario
Co Fe
identificar o átomo dador en ligandos
H3 N Cl NH3 monoatómicos
NH3 NH3

Catión acua-1κO-pentaammino-1κ2,2κ3N-di(μ-cloruro)-dicloruro-1κ,2κ-2-cobalto-1-ferro (2+)

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 26

Nomenclatura complexos dinucleares con ligandos pontes con varios átomos dadores

Cl + Criterios:
H3 N Cl Cl - O complexo non é simétrico
Co Cl NH3
2 N - Un dos cobaltos (dereita) ten maior variedade de
H3 N C Co
S átomos dadores (Cl, S, N) que o outro (Cl e N).
NH3 1 NH3 - Usamos a notación KAPPA para identificar que átomo
NH3 do ligando ponte se une a cada centro metálico

Catión hexaaammino-1κ3,2κ3N-tetracloruro-1κ2,2κ2-μ-tiocianato-1κS:2κN-dicobalto (1+)

A nomenclatura deste xeito permite chegar a unha fórmula estrutural inequívoca. Por exemplo o
denominado habitualmente acetato de cobre(II) hidratado é en realidade o complexo:

Tetra(μ-acetato-1κO:2κO’)-bis(acua-κO-cobre)

Representa a súa estrutura

Set.-22 Química Inorgánica III – Grao en Química 27