Professional Documents
Culture Documents
XNN Kalkali Isnan Inagew Daily Conversation 1978 B W
XNN Kalkali Isnan Inagew Daily Conversation 1978 B W
XNN Kalkali Isnan Inagew Daily Conversation 1978 B W
(Daily Conversation)
A Phrase Book for Northern Kankanay
compiled by
Eduardo L. Andawi
Magdalena K. Peredo
Alfredo C. Soliba
iv
Nan Mabasa Isna
1
1 Nagapowam? 1. Naggappuam?
2. Omayam? 2. Papanam?
3. Omeyak isdi. 3. Idiay.
4. Omeyak is kad-anyo. 4. Napanak idlay ayanyo.
1. Apo. 1. Apo.
2. Inmali kayo. 2. Dakayo gayamf
3. Songgep kayo. 3. umuli kayo.
Sumrek kayo.
4. Omon-onaak. 4. Umun-unaakon.
5. Somaaak. 5. Agawidakon.
6. En takot. 6. Intayon.
2
Sa daan:
1. Where are you coming rom?
1. Saan kayo nanggaling.
2. Where are you going?
2. Saan kayo pupunta.
3. Diyan Lang: 3. I am going there.
(I am just walking.)
Sa bahay:
•
1. Tao poi 1. Hello.
(call when approaching house)
3
1. Napintas nan anakyo. 1. Nagpintas ti anakyon.
Menlames. Nakaluk1ukmegI
2. Gawis nan kad-anyo. 2. Napintas ti lugaryo.
3. Laydek isna tay natalna. 3. Kayatko ditoy ta natalna.
4. Nalaingka ay men-oto. 4. Naglaingka nga agluto.
5. Mam-is nan kinan tako. 5. Nagimas ti kinnan tayo.
6. Nalaingka ay men-inglis. 6. Nag1aingka nga aginglis.
7. Ay mabalim ay liklatowek dakayo7. Mabalin nga litratuen
kayo?
8. Pasinsiyaenyo, egayak ingaga1a.8. Despensarem ta diak
inggagara.
9. Salamat. 9. Agyamanak.
4
1. Maganda ang iyong anak. 1. Your child is beautiful.
Napakalusog. So healthy.
2. Magandang tirahan ang iyong 2. Your place is a nice place
lugar. to live.
3. Gusto ko rito. Tahimik na 3. I like it here; it's a
lugar. peaceful place.
4. Mahusay kang magluto. • 4. You are a good cook.
5. Napakasarap ng pagkaingiyon. 5. That meal was delicious.
6. Mahusay kang magsalita ng 6. You are an expert at speaking
Ingles. English.
7. Maaari ba kitang kunan ng 7. May I take your picture?
larawan.
8. Ipagpaumanhin po ninyo, hindi 8. Sorry, it wasn't intentional.
ko po sinasadya.
9. Salamat po. 9. Thank you.
5
1. Adiyak getken. 1. Diak ammo.
2. Olay adi. 2. Bay-amon.
3. Kigadka. 3. Adda kenka.
4. Sak-ikkan. 4. Siakton.
5. Omeyak et. 5. Mapanakon.
6. Omalika Isna. 6. Umayka man ditoy.
7. Agtam sak-en is kokakola. 7. Ikkannak man iti coke.
8. Tokabam nan segpan. 8. Ilukatmo man ta ridaw.
9. Embam nan tawa. 9. Irikepmo to tawa.
10. Sin-awyan kad. 10. Mablit laeng.
11. Makkey kayo ken sak-en. 11. Makikuyugka kanlak.
12. Sino nan 5.16-am? 12. Asino dayta kadduam 9
13. Ay gekkem nan mayorda isdi? 13. Am-ammom ti mayor ti
dayta a lugar?
14. Gekkek no flak. 14. Ammok no makitak.
15. Ngan nan ngadana? 15. Ania ti naganna?
6
1. Hindi ko alam. 1. I don't know.
2. Bayaan mo na. 2. Never mind.
3. Bahala kayo. 3. It's up to you.
4. Ako na. 4. I'll do it.
5. Aalis na ako. 5. I'll be going now.
6. Halika rito. 6. Come here.
7. Dalhan mo ako ng 'coke'. 7. Bring me a Coke.
8. Buksan mo ang pinto. S. Open the door.
9. Isara mo ang bintana. 9. Close the window.
10. Sandali lang. 10. Please wait a moment.
11. Sumama kayo sa akin. 11. Come with me.
12. Sino ang kasama mo? 12. Who is your companion'
13. Kilala mo ba ang alkalde sa 13. Do you know the mayor of
lugar na iyon? that place?
14. Kilala ko siya sa mukha. 14. I know him by sight.
15. Ano ang pangalan niyat 15. What is his name?
16. Kinalinqkingak. 16. Diak malagipen.,
Nalipatakon.
17. Adik masolotan. 17. Diak maawatan.
18. Ngan tona? 18. Ania daytoy?
19. Ngan tosa? 19. Ania dayta?
20. Ngan todi? 20. Ania daydiay?
21. Sino nan kalapis lssa? 21. Akin lapis dayta?
22. Tongona? 22. Kanno?
Sino? Asino?
Akin kowa? Akinkukua?
23. Into? 23. Adinno?
Apay? Apay?
Into nan ikakkana? Kasano?
24. Daen baken? 24. Apay nga saan.
25. Kanah had kasin. 25. Pangngaasim to ulitemman.
26. Manglokoyka kad. 26. Mabalin nga kuyugennak?
27. Ay waday soplim? 27, Adda sinsilyom?
28. Mankakamowak. 28. Sige. Agap-apuraak
ngamin.
8
16. Hindi ko matandaan. 16. I don't remember., I have
Nakalimutan ko na. forgotten.
'17. Hindi ko maunawaan. 17. I do not understand.
18. Ano ito? 18. What is this?
19. Ano cyan? 19. What is that?
20. Ano iyon? 20. What is that yonder?
21. Kaninong lapis cyan? 21. Whose pencil is that?
22. Kailan? 22. When?
Sino? Who?
Kanino? Whose?
23. Saan? 23. Where/
Bakit? Why?
Papaano? How?
24. Bakit hindi? 24. Why not?
25. Pakiulit mo nga ang iyong 25. Please repeat what you said.
sinabi?
26. Maaarl bang samahan mo ako? 26. Would you please accompany me?
27. May barya ka ba? 27. Do you have small change?
28. Nagmamadall akol 28.. I'm in a hurry.
9
10
Men-ginetekan di Sinpangapo
1. Into nan sigod ay iliyo? • 1.
Taga-ano ka a sigud?
2. Into nan menteteanyo Id wani? 2.
Paggigianam Stan?
3. Into nan nagapowanyo? 3.
Naggappuam Stan?
4. Ngan di ❑ aibadangko ken sik-a? 4.
Ania ti mabalin nga
maipaayko kenka?
5. Basta inmaliyak ay makiag-aggong
5. Agpassiarak laeng.
6. Ay kadatdatengmo? 6. Kasangsangpetmo?
7. Owen, kagapgapok Id Baguio id 7. Wen, kasangsangpetko
kob-a.
laeng idi kalman a naggapu
idiay Baguio.
12
1. Taga saan po ba kayong 1. Where are you from originally?
talaga?
2. Saan kayo nakatira ngayon? 2. Where are you staying now?
3. Saan kayo galing ngayon? 3. Where did you just come from?
4. Ano ang maipaglilingkod ko 4. What can I do for you?
sa inyo.
5. Dumadalaw lang ako. 5. I just came to visit.
6. Kararating mo lang ba? 6. Have you just arrived?
7. 0o, kararating ko lang 7. Yes, I came just yesterday
kahapon mule sa Baguio. from Baguio.
13
J. Ay matatago pay si amam? 1 . Sibibiag pay laeng ni tatang mu?
2. Owen daan, ngem si ina et natey 2 Sibibiag pay laeng ni
idtaw-en. Tatang, ngem ni Nanang
ket natay idi napalabas
a tawen.
3. Kaat kayo ay sin-ag-i? 3. Plano kayo nga agkakabsat?
4. Wao kami ay sin-ag-i. 4. Walo kami amin.
5. Ay sik-a nan sonaan? 5. Sika ti inauna?
6. Baken, sak-en nan kimmot. 6. Saan, siak ti inaudi.
7. Kaat nan taw-enmo? 7. Nano ti tawenmo?
8. Ay waday asawam? 8. Adda asawamon?
9. Ay waday an-akyo? 9. Adda annakmon?
10. Owen, limada nan an-akko. 10. Wen, adda liman.
11. Doway bababai ya toloy lalalakill• Dua ti babbai ken tallo
ti lallaki.
14
1. Buhay pa ba ang tatay mo? 1. Is your father still living?
2. Co, pero ang nanay ko ay 2. Yes, but my mother died last
namatay noong isang taon. year.
3. Ilan kayong magkakapatid? 3. How many brothers and sisters
do you have?
4. Walo kaming magkakapatid. 4. There are eight children in
our family.
5 Kayo ba ang panganay? 5. Are you the eldest?
6. Hindi, ako ang bunso. 6. No, I am the youngest.
7. Ilan taon na kayo? 7. How old are you?
8. May asawa ba kayo? 8. Do you have a wife?
9. May mga anak na ba kayo? 9. Do you have children?
10. 0o, mayroon na akong limang 10. Yes, I have five children.
anak.
11. Dalawang babae at tatlong 11. Two are girls and three are
lalaki. boys.
15
ama ama ama father
ina ina ina mother
anak anak anak offspring
anak anak anak son, daughter
asawa asawa 'asawa husband
asawa asawa asawa wife
balo balo balo widower, widow
al-alem kaayan-ayat nobya fiancee
besat kabsat kapatid brother,
sister
lnnodi ub-ubing bunso youngest
iyon-a in-inauna panganay oldest
alapo apo nuno grandparent
apo apoko apo grandchild
alitao,ikit uliteg,lkit,anti tiyuhin, tiyahin uncle, aunt
kaanakan kaanakan pamangkin nephew, niece
kasinsin kasinsin pinsan cousin
16
katogangan katugangan biyanan parent-in-law
kassod kayong bayaw brother-in-law
aydo ip ag hipag . sister-in-law
inapo manugang manugang son, daughter-
in-law
agi kabagyan (mga)kamag-anak relative(s)
kailiyan kailian kababayan townmate
gayyem gayyem kaibigan friend
boso kabusor kaaway enemy
1pogaw tao tao person
lalaki lalaki lalaki male
babai babas babae female
onga ubing bata child
babalo baro binata young man
(unmarried)
babas sang balasang dalaga young woman
(unmarried)
am-ama,in-ina lallakay, matandang old man, woman
babbaket lalaki, babae
17
18
Fanggep di Sakit ya Partin di Awak
19
1. Kasasadotna. 1. Madi ti rikriknaena.
2. Masakit slya. 2. Masakit.
3. Enka mendoktol. 3. Agpakitaka iti doktor.
4: Mang-ilaak ken doktor? 4. Ayan ti doktor?
5. Ibagam nan liknam. 5. Ania ti rikriknaem,
6. Men-odood nan toktokko. 6. Nasaklt ti ulok.
7. Nin-ogatak Id labi. 7. Nagsarwaak idl rabil.
8. Maolawak dakpay pomoos. 8. Maulu1awak ken
aggurgurigorak.
9. Menmalaryaak samet. 9. Addan sa malariak.
10. Indiksiyonek slk-a. 10. Indiksionan daka.
11. Tomalem na ay inagew isnan 11. Tomarem daytoy agas kada
kag-aw. tumenga ti aldaw.
20
1. Masama ang kanyang 1. He doesn't feel well.
pakiramdam.
2. Siya ay may sakit. 2. He is sick.
3. Pumunta ka sa manggagamot. 3. Go to the doctor.
4. Saan ako tatawag ng 4. Where can I find a doctor?
manggagamot.
5. Ano ang lyong nararamdaman? 5. Tell me how you feel.
6. Masakit ang aking ulo. 6. I have a headache.
7. Nagsuka ako kagabi. 7. I vomited last night.
8. Nahihilo ako at may lagnat. 8. I feel dizzy and have a
fever.
9. May malaria yata ako. 9. I think I have malaria.
10. Iiniksiyunan kita. 10. I will give you a shot.
11. Inumin ninyo ang gamot na 11. Take this medicine every
ito tuwing tanghali. day at noon.
21
takkay takkiag bisig arm
edeg likud likod back
awak bagl katawan body
tolang tulang buto bone
padanga timid baba chin
pegaew barukong dibdib chest
inga lapayag tainga ear
siko siko siko elbow
mata mata mata eye
angas rupa mukha face
gomot ramay daliri finger
slid saka paa feet
kitong muging noo forehead
book bpok buhok hair (head)
ledeng ima kamay hand
poso puso puso heart
poweg (golo) tumeng tuhod knee
22
opo luppo hita leg, upper
gurong binti leg, lower
lawas (bidkin)
dalem at ay liver
atey
topek, ngiwat bi big mouth
koko kuko kuko nail
bagang tellgnged leeg neck
eeng agong along nose
tadlang paragpag tadyang rib
poke abaga balikat shoulder
eges tiyan tiyan stomach
bab-a ' ngipen ngipin teeth
kalangakang karabukob lalamunan throat
pag-ama Langan hinlalaki thumb
gomot di siki tangan ti saka daliri ng paa toe
dila dila dila tongue
23
24
Panagkall ya Panagsolat
25
1. Ay gekkem ay menTagalog? 1. Ammom ti agtagalog?
2. Maawatak bassit ngem adiyak 2. Maawatak bassit ngem
maikali. disk ammo nga isao.
3. Maikalik bassit. 3. Bassit laeng ti maisaok.
4. Ngan nan kananyo isnan ? 4. Anla ti iti saoyo.
5. Ay maawatanyo nan kankanak? 5. Maawatam ti ibagbagak?
6. Adik maawatan. 6. Diak maawatan.
7. Dobliyem kad. 7. Ulitemman.
8. Iyam-ammam kad ay komall. 8. In-innayadem kadi ti
agsao.
9. Gawis nan Englishmo. 9. Naglaingka nga agsao
ti English.
10. Adi domawes nan ikkak ay 10. Saan nga kusto ti
menkali. panagsaok.
11. Solsolowek pay ay menkali 11. Agad-adalak pay laeng
is Ilocano. nga agsao iti Ilocano.
26
1. Marunong ba kayong magsalita 1 , Do you know how to speak
ng Tagalog? Pilipino?
2. Nauunawaan ko po ng kaunti 2 . I understand a little but
ngunit hindi ako I don't know how to speak
makapagsalita. it.
3. Nakakapagsalita ako ng kaunti. 3 . I speak it a little.
4. Ano ang sa inyong salita? 4 . How do you say in
your language?
5. Nauunawaan mo ba ang aking 5 . Do you understand what
sinasabi? I am saying?
6. Hindi ko po nauunawaan. 6 . I don't understand.
7 Pakiulit mo nga. . Please repeat that.
8. Magsalita kayo ng marahan. 8 . Speak more slowly.
9. Mahusay kayong magsalita ng 9 . You speak English well.
Ingles.
10. Hindi Maayos ang aking 10. My speech is not
pagsasalita. grammatical.
11. Nag—aaral pa lamang akong 11. I am still learning how
magsalita ng Ilokano. to speak Ilocano.
27
1. Bolodek .kad nan bolpinmo is I. Bulodekman ti perm iti
siawyan. apagbiit.
2. Esak mensolat ken ina. 2. Agsuratakto ken ni
Nanang.
3. Masapoloko nan papil, silyo ya 3. Masapu1ko iti papal,
sobli. selyo ken sobre.
4. Ipilmam nan ngadanmo isna. 4. Isuratmo ditoy ti
naganmo.
5. Ikolyom.nan naay solat. 5. Bakibusonamo daytoy
suratko.
6. Lomakowak is dowa ay sintotloy 6. Gumatangak man ti dua
nikil ay silyo ya esa ay toloy nga selyo nga sagkikinse
pisitas ay silyo. ken maysa nga sag-
sesetta.
7. Into nan mentelegramaan tako? 7. Ayan ti pagtelegramaan
ditoy?
28
1. Pahiram nga po ng Iballpen t 1. May I borrow your pen for a
niyosadl'. moment?
2. Magpapadala ako ng sulat sa 2. I will send a letter to my
nanay ko. mother.
3. Kailangan ko ng papal, selyo, 3. I need paper, stamps and an
at sabre. envelope.
4. Lumagda kayo rito. 4. Sign your name here.
5. Dalhin ninyo ang sulat na 5. Take this letter to the post
ito sa koreo. office.
6. Pagbilhan mo ako ng dalawang 6. Sell me two 15 centavo stamps
selyong tig-kikinse at isang and one 60 centavo stamp.
selyong tig-sisisenta.
7. Saan kami maaaring magpadala 7. Where can we send a telegram?
ng telegrams?
29
30
Makmakwani isnan Finangan,
Ngadan di Makmakan ya Panaglako
31
1. Naowatak ya naewewak. 1. Mabisinak ken maka-
inumak.
2. Mangan takot. 2. Mangan tayon.
3. Mangan tako, maid menbab-ain. 3. Manganka a nalaing.
Dika agbabaln.
4. Mam-is ya mengasgasaang 4. Naimas ti Binds tayo
bassit. ken medyo nagasang.
5. Mangan tako pay. 5. Mangalaka pay.
6. Aye pay, nabsogak. 6. Huston. Nabsugakon.
7. Ommaka kad si inomek. 7. Makiinumak man bassit.
32
1. Ako•a7 nagugutom at nauuhaw. 1. I am hungry and thirsty.
2. Kumain na tayo. 2. Let's eat now.
3. Kumain kayong mebuti; huwag 3. Eat well, donit be shy.
kayong mahihiya.
4. Masarap at maanghang- 4. It's delicious and a
anghang ang pagkaing little peppery.
5. Kumuha pa kayo. 5. Take some more.
6. Ayaw ko na, busog na akb. 6. I can't, I'm full.
7. Pahingi nga po ng inumin. 7. Give me a drink of water,
please.
33
Mga Gulay
palya parts ampalaya piPalaya
sobon di kawayan rabong labong bamboo shoots
posposso sabunganay puso ng saging banana. blossom
otong utong sitao, sitaw beans—Jong
mongo balatong monggo, balatong beans-Mongo
lipolyo repolyo repolyo eabbage
padpaddi kahoy kamoteng-kahoy cassava
ballogo macs mals
talong tarong talong eggplant
gallik bawang bawang garlic
laya laya luya ginger
okra saluyot okra okra
bawang lasona sibuyas onion
disantis gisantes sit saro peas
pitsay pet say pet say pechay
sill sill ailing pula red pepper
sandiya tabungaw up o squash--white
kalobasa karabasa kalabasa squash--yellow
obi kamoti kamoteng-baging sweet potato
kamatis kamatis kamatis tomato
34
baat saba saging banana
ngiyog niog niyog coconut
boko naganus a niog buko, mura coconut--young
gabba bayabas bayabas guava
kalamansi kalamansi kalamansi kalamansi
langka anangka nangka jackfruit
mangga mangga mangga mango
lolokisen sangkis dalanghita orange
papaya papaya papaya papaya
pinya pinya pinya pineapple
lobban lukban suha pomelo
star apple kaimito kaimito, kaymito star-apple
Karne
kalnin di baka karne ti baka karneng baka beef
manok karne ti manok karneng manok chicken
rasa alimasag crab
aggaki daing dried fish
daing pindang
ikan ikan, lames isda fish
pato pato karneng pato duck
kalnin di beteg karne ti baboy karneng baboy pork
Sari-sari
kapi kapi kape coffee
itsa itsa tsa, tsaa tea
gatas gatas gatas milk
asin asin asin salt
asokal, dingke asukar asukal sugar
35
1. Kaat nan esay yaldc isnan 1, Mano ti zangayerda kadaytoy?
nosy galot. 2. Namr ,:ina daytan! Dila
2. Nangina sa. Ay maid tawalna? mabalin nga kissayam?
3. Nalaka pay kitdin sa. 3. Nalaka daytan.
4. Kaat nan kanam? 4. Mano ti kayatmo aya?
5. Toonam bassit. 5. Nayonam pay bassit.
6. Ay idyam is lima. 6. Mabalin iti lima a pisos?
7. Owen, kaat na ay yalda nan 7. Sige, mano nga yerda ti
a lam? kayatmo?
8. Manang, ay lomako kayo is 8. Ading, Manang, gumatangka
baskit? iti basket.
9. Sino nan nangsepo? 9. Asino ti nageramid?
10. Sinapok. 10. Inaramidko.
Inaramid ti ima.
11. Nangsolowam ay mensapo is 11. Sadino ti nagadalam nga
be:7, 7ft. nagaramid ti basket?
12. Initdon ina. 12. Ni Nanang. Isu ti
nangisuro kaniak.
36
1. Magkano ang isang yarda ng 1. How much is a yard of this
telang ito. cloth? • • .
2. Ang mahal naman. Maaari bang 2. That's expensive;
tumawad? Can't you give a discouht?
3. Napakamura na ito. 3. It's very inexpensive as it is.
4. Magkano ang gusto mo? 4. How much would you want to
pay for it?
5. Dagdagan mo pa ng kaunti. 5. Offer a bit more.
6. Ibibigay mo ba ng limang piso. 6. Can you give it for P5.00?
7. Sige. Ilang yarda ang 7. How many yards do you
kukunin mo. want?
8. Ale, gusto ba ninyong bumili 8. Maim, would you'like to buy
ng basket. a basket?
9, Sino ang gumawa niyan. 9. Who made it?
handmade.
10. Ako po. Gawa po ito sa kamay. 10. I made it myself. It's
11. Saan ka natutong gumawa ng 11. Where did you learn how to
basket? make baskets?
12. Tinuruan po ako ng nanay ko. 12. My mother taught me.
37
r r
"'zee- /.r1/1/.1 tffil67
%1
4 Lftrdege
•/-
,t ,
d?"4,7// / -
/f/ /d/47,. •
A 1 .N n ;74,
• t••• 47-7-
ONS7-
t-' moo...‘•
\IL
38
Panggep nan Biyahi,
Mangitdo is Ayan,
nan Kaneg nan Batawa
Bamdamag isnan Siyodad
39
1. Komboyak kai, owen? 1, Siakon ti mangkarga dayta
korgam, Apo.
2. Bay-am, wady nan maik-ikkan. 2. Bay-amon, addan ti
mangkarga.
3. Bay-am sa. Sak-egnan. 3. Ibatim ta maysa ta awitek.
4. Kaat nan komboy datona am-in? 4. Mano amin ti pagbayadko?
5. Nalabss sa, Agtak sik-a is 5. Napalalo unay daytan.
epat ay nisos et kedeng. Ikkanka laeng iti uppat
nga pisos.
6. Ay orneyka id loko? 6. Mapanka idiay Ilocos?
7. Owen. Ngan nan menloganak? 7. Wen, ania ti pagluganak
nga mapan idiay.
8. Nan deny ay Logan. 8. Dayta nga lugan ti
pagluganam.
9. Omonodka. 9. Surotennak.
10. Into nan diyip ay omey id 10. Ayan ti pagluganan nga
Santa Maria? mapan idiay Santa Maria?
11. Deey, ngem gawgawis ay 11. Idiay, ngem nasaysayaat
mentrisikelka, no agtraysikelka.
12. Kaat ay olas nan omey Id 12. Kasano ti kabayagna iti
Baguio. pansgbiahe nga mapan idiay
Baguio?
40
1. Mama, ako na ang magdadala. 1. Sir, I will carry. O.K.
42
13. Humigit-kumulang sa walong 13. Eight hours, more or less.
oras.
14. Kailangan bang magdala 14. Should we take something to
tayo ng makakain sa daan? eat on the way?
15. Saan kayo bababa? 15. Where will you get off?
16. Sasama ba kayo, mama, ale? 16. Are you coming, uncle, auntie?
17. Sakay na. Ilalagay ko ang 17. Get on.' I will put your
kargada ninyo sa ibabaw ng cargo on top of the jeep.
dyip.
18. Magkano ang aking pasahe 18. How much is the fare for
pati kargada ko? myself and the cargo?
19. Bababa ako sa palengke. 19. get off at the market.
43
1. Idadawn4ikr,.
1. Agderetsoka laeng dita..
2. Menpakanawanka isnan kolba. 2. Agpakanawanka dite
nagsulian ti kalsada.
3. No laosam nan langtay 3. Agpakanawanka kalpasan
menpakanigidka. ti rangtay.
4. Into nan kad-an da amain 4. Ayan ni Tatangmo ken ni
Ken inam? Nanangmo?
5. Wadas ama id ngato ngem si 5. Adda ni Tatang idiay
ina wada id silok. ngato, ngem ni Nanang
ket adda dita baba.
6. Nan baey isnan dokog nan 6. Ti balay iti likudan ti
singbaan et kowan alitao. , simbaan ket balay ni
uliteg.
7. Tomikidka isdi. 7. Sumang-at kayo idiay.
8. Lomayogka isna. 8. Sumalog kayo ditoy.
9. Isaldengmo isnan kolba. 9. Agsardeng kayo dita
nagsulian ti kalsada.
10. Domesaagak isna. 10. Agdissaagak ditoyen.
414
1. Lumakad kayo ng tulOyAtuloy. 1. Go straight ahead.
2. Kumanan kayo sa kanto. 2. Turn right at the corner.
3. Kumaliwa kayo pagkalampas 3. Turn left after the bridge
ng tulay.
4. Nasaan ang tatay at nanay mo. 4. Where is your father and
mother?
5. Ang tatay ay nasa itaas, ang 5. He is upstairs but mother is
nanay po naman ay nasa ibaba. downstairs.
6. Ang bahay na nasa likod ng 6. The house behind the church
simbahan ay sa aking tiyo. is my uncle's.
7. Umakyat kayo. 7. Climb up there.
8. Bumaba kayo. 8. Come down here.
9. Huminto sa kanto. 9. Stop at the corner.
10. Bababa na ako rito. 10. I will get off here.
45
1. Gawis tay naegew. 1. Nasayaat ta saanen nga
agtudtudo..
2. Men -atong tay tiyagew. 2. Nakapudpudot ta kalgaw
ngamin.
3. Mentedek. 3. Naglammin.
4. Mendagedagem tay wada nan 4. Naka-angangin ta adda
lemlem id Cagayan. ngamin bagyo idiay
Cagayan.
5. Baydak nan kalsa tay 5. Nakapitpitak ti kalsada
panag-odan. ita nga panagtutudo.
6. Napidsa ban odan id kob-a. 6. Nagtudo ti napigsa idi
kalman.
7. Nanggldo nan kido id 7. Nakariingak gapu iti
labi. gurruod idi rabii.
8. Napudot ditoy ngem
8. Menpoos id isna ngem nalamils idiay Baguio.
mentedek id Baguio.
46
1. It's good that it's no longer
1. Nabutf. at hindi na umuulan. raining.
2. It is very hot because it's
2. Napakainit dahil tag-init dry season.
na ngayon.
3. It is cold.
3. Maginaw.
4. Mahangin dahil may bagyo sa 4. It is very windy because
Cagayan. there's a typhoon in Cagayan.
5. Ang daan ay maputik dahil 5. The road is muddy because
tag-ulan. it's rainy season.
6. Umulan ng napakalakas kahapon. 6. It rained very hard yesterday.
7. Nagising ako dahil sa kulog 7. The thunder woke me up last
kagabi. night.
8. Mainit dito pero maginaw sa 8. It is hot here but it is cold
Baguio. in Baguio.
47
1. Into nan lomakowak is 1, Ayan ti paggatangan iti
newspaper? pagiwarnak?
2. Into nan pagpas-etan is 2. Ayan ti agtartarimaan
rilos. ti relo dltoy?
3. Kad-an di dintis? 3. Ayan ti dentlsta?
4. Into nan ommaan is tikit dl 4. Ayan ti pangalaan ti
alpolano? ticket nga aglugan ti
eroplano?
5. Itdom nan omey Id malkit? 5. Ayan ti dalan nga mapan
idiay merkado.
6. Into nan gawis ay 6. Ayan ti nasayaat nga
list aolan? restaurant?
7. Ay ad-addawi pay mo id 7. Adayo pay ti Trinidad?
Trinidad?
48
1. Saan ako makakabili ng 1. Where can I buy a newspaper?
pahayagan?
2. Saan maaarine magpakumpuni 2. Where can I get a watch
ng relo? repaired?
3. Saan mayroon dentista? 3. Where is a dentist?
4. Saan makakabili ng tiket sa 4. Where is the airplane ticket ,
eroplano? office?
5. Saan ang papuntang palengke? 5. Show me the way to the
market.
6. Saan mayroon mabuting 6. Where is a good restaurant?
'restaurant'?
7. Mas malayo pa ba sa Trinidad? 7. Is it much further to
Trinidad?
49
50
Makmakwani isnan Oskllaan
ya Ngadngadan di Animal's
51
1. Dengngenyo omona. 1.„ ronggenyc nga umuna.
2. Inaagyo ay gawis. 2. Denggenyo nga nalaing.
3. Teb-enyo nan soot? 3. Sungbatanyo ti saludsod.
4. Ipigsayo ay menbasa. 4. Figsaanyo ti agbasa.
5. Ititlyekyo ay menbasa. 5. Dayta matayo ti pagbasayo.
6. Adalenyo kasin. 6. Adalenyonto manen.
7. Nan sootek, teb-enyo. 7. Agsaludsodak ket sungba-
tanyo.
8. Itakdegyo. 8. Tumakder kayo.
9. Itokdoyo. 9. Agtugaw kayo.
10. Isawadyo nan ledengyo no 10. Itayagyo t1 1mayo no
gekkenyo. ammoyo t1 sungbatna.
11. Ibib-iyadyo nan kaliyo. 11. Pigsaam ti agsao. Saan
Adi kadnge. daka nga mangngeg.
12. Gawis. 12. Nasayaat.
/3. Osto. 13. Kusto dayta.
14. Baken. 14. Saan nga kusto.
52
1. Makinig muna kayo. 1. Listen first.
2. Makinig kayong mabuti. 2. Listen carefully.
3. Sagutin (ninyo) ang tanong. 3. Answer the question.
4. Basahin (ninyo) ng Malakas. 4. Read aloud.
5. Basahin .(ninyo) ng mahina. 5. Read silently.
6. Pag aralan ninyo itong mull.
- 6. Study it again.
7. Magtatanong ako, sagutin 7. I'll ask a question,
ninyo. you answer.
8. Tumayo ka. 8. Stand up.
9. Maupo ka. 9. Sit.down.
10. Itaas ninyo ang inyong kamay 10. Raise your hand if you
kung alam ninyo ang sagot. know the-answer.
11. Lakasan. mo. Hindi naming 11. Speak louder. We can't
marinig. hear you.
12. Magalini. 12. good:
13. Tama. 13. Right.
14: Mali. 14. Wrong‘
53
nowang nuang kalabaw, carabao
kosa pusa pusa cat
kin-oy piek sisiw chick
manok manok manok chicken
baka bake baka cow
bowaya buwaa buwaya crocodile,
alligator
ogoa ugsa usa deer
aso aso aso dog
bakbak tukak palaka frog
bayyek bayyek kiti-kiti tadpole
inog-oggo alibut tuko gecko
ganso ganso gansa goose
mangaak up a inahing manok hen
kabalyo kabalyo kabayo horse
tektek, alotiit alutilt, banyas butiki lizard
bakes sunggo matsing, unggoy monkey
otot utut daga mouse, rat
beteg baboy baboy Pig
kawitan kawitan tandang rooster
oweg uleg a has snake
pag-ong pagong pagong turtle
54
bowes,kotvn kuton langgam ant
ngipil,alig uyukan bubuyog bee
abebkawaweng barrairong salagubang, beetle
uwang
palikwawa kulibangbang paru-paro butterfly
atatado igges higad caterpillar
gayaman gayaman alupihan centipede
ataming,sipYok ipes ipis cockroach
bisbisting kuryat kuliglig cricket
ayoyogan simot-simot tutubi dragonfly
kimkimbitan kulalanti alitaptap firefly
tilang timel pulgas flea
kagew ulmog hanip chicken flea
laeg ngilaw langaw fly
dodon dudon balang, grasshopper
tipaklong
koto kuto, lis -a kuto louse, lice
lamok lamok lamok mosquito
bokew sinan kulibang- gamu-gamu moth
bang
atingkawa lawwa-lawwa gagamba spider
ngangay anay anay termite
igges uod, oulati Worm
gege
55
56
Panggep di Timpo,
Bilang ya Siping
57
1. Ngan nan olas nan mating tako? 1 . Ania nga oral ti mating;
tayo? -
2. Alas nowibi isnan wakgat. 2. Alas nueve iti bigat.
Ala ona isnan masdem. Ala una itl malem.
Alas dos imidya isnan masdem. Alas dos treinta iti malem.
Alas kowatro korintay singko Alas kuatro kuarenta
isnan masdem. isingko iti malem.
3. Ay mabayag kayet? 3. Mabayag pay?
4. Ngan nan olas? 4. Ania ti orasen?
5. Naladawka. 5. Naladawkan.
Dominggo Dominggo
Lo nis Lunes
Maltis Mart es
Milkolis Mierkoles
Kowibis Huebes
Biyalnis Blernes
Sabbado Sabado
58
1. Anong oras magslsimula ang 1. What time does the meeting
pulong. start?
2, Alas nuebe rig umaga. 2. Nine in the morning.
Ala-una ng hapon. 1:00 In the afternoon,
Alas-dos medya ng hapon. At 2:30 pm.
Alas kwatro-kwarenta'y At 4:45 pm.
singko ng hapon.
3. Matatagalan pa ba? 3. Will it be a long time yet?
4. Anong oras na? 4. that is the time?
5. Huli na kayo. 5. You're late.
Linggo Sunday
Lanes Monday
Martes Tuesday
Miyerkoles Wednesday
Huebes Thursday
Biyernes Friday
Sabado Saturday
59
1. kag-aw, labi 1. aldaw, rabli
2. id want ay agew, 3.s labi 2. lta nga rabii
3. id kob-a, id labi 3. idi kalman, rabii
4. is mapseng, labi is mapseng 4. inton bigat, rabli no bigat
5. id etewna 5. idi namsnsan nga aldaw
6. ld sinlabi 6. idi naminsan nga rabil
7. sedem id kob-a 7. idi kalman ti malem
8. gisbet 8. sumipnget
9, nalabi 9. sardam
10. tengan di 1abi 10. tengnga ti rabii
11. wilt 11. parbangon
12. wakgat 12. agsapa
13. kag-aw 13. tengnga ti aldaw, agmatuon
14. sedem S
14. malem
15. nasdem 15. panaglennek ti snit
6o
1. araw, gabi 1. day, night
2. ngayon, mamayang gabi . 2. today, tonight
3. kahapon, kagabi 3. yesterday, last night
4. bukas, bukas ng gabi 4. tomorrow, tomorrow night
5. kamakalawa 5. day before yesterday
6. kamakalawa ng gabi 6. night before last
7. kahapon‘ ng hapon 7. yesterday afternoon
8. agaw-dilim 8. twilight
9. pagkalipas ng dilim 9. after dark
10. hating-gabi 10. midnight
11. madaling-araw 11. dawn
12. umaga 12. morning
13. tanghali 13. noon
14. hapon 14. afternoon
15. paglubo ng araw 15. sunset
61
1. id kawni 1. stay laeng
2. id wani ay wakgat 2. stay bigat
3. id wani ay sedem 3. inton malem
4. id wani 4. itan
5. is maaw-awns 5. madamdama
62
1. kanina 1. a while ago
2. ngayon umaga 2. this morning
3. ngayon hapon 3. this afternoon
4. ngayon 4. now
5. mamaya 5. later
63
esa maysa . isa 1
dowa dua dalawa 2.
tolo tallo tatlo 3
epat uppat apat 4
lima lima lima 5
enem innem anim 6
pito pito pito 7
wao walo walo 8
siyam .slam siyam 9
simpoo sangapulo sampu 10
dowampoo duapulo dalawampu 20.
tolompoo tallopulo tatlumpu 30
epatpoo uppat a pulo apatnapu ' 40
limampoo limapulo . limampu 50
enempoo innem a pulo animnapu 60
pitompoo pitopulo pitumpu 70
waompoo walopulo walumpu 80.
siyampoo slam a pulo siyamnapu 90
singasot sangagasut isang daan 100
sinlibo sangaribo isang libo 1000
64
umuna una first
maikas-a ikalawa second
maikadwa maikadwa
maikatlo ikat lo third
maikatlo ikapat, ikaapat fourth
maikap-at maikapat
maminsan minsan once
mamingsan twice
mamindtwa mamidua dalawang beses,
ulit
mamitlo tatlong beses, thrice
mamintolo
ulit
mamimpat apat na beses, four times
mamin-epat
ulit
maminlima limang beses, five times
maminlima ulit
masansan madalas often, every day
kanayon bihira seldom, only once
mamingsan sagpaminsan
kankanayon kanayon malimit, palagi always, don't fall
sagpamingsan no dadduma pagkaminsan sometimes
paminsan-minsan
65
sais dies
pisitas
beinte
salapi
singkuenta
pisos
pisos
pisos ya pisitas uno bainte
tolo ay salapi uno singkuenta
lima ay pisos. singko pesos, lima a pisos
66
diyes, diyes sentimos P .10
bente, bente sentimos P .20
singkwenta, singkwenta sentimos P .50
pleo Pa.00
uno beinte P1.20
uno singkwenta P1.50
11mang piso P5.00
67