الحياة أن تكون في قلب

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 281

‫ܒܝܬ ܡܪܕܘܐܬ ܕܡܕܢܚܐ‬

‫ܢܘܗܕܪܐ ‪ -‬ܒܝܬܢܗ̈ܪܝ‬

‫‪ORIENTAL CULTURAL CENTER‬‬ ‫دةزطةهىَ رِوَذهةالت ييَ رةوشةنبريى‬


‫‪DUHOK - IRAQ‬‬
‫دهوك ‪ -‬كوردستانيَ‬

‫صاحب اإلمتياز‪ :‬سركيس آغاجان‬

‫انتصار احمد حسن حميد‬

‫‪www.simtha.com‬‬
‫‪bethmardoothaduhok@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬
‫األحجار الكرمية يف حضارة‬
‫بالد الرافدين‬

‫انتصار امحد حسن محيد‬

‫‪3‬‬
‫اإلهــــــــــــداء‬

‫اذا كبى لٖ اى اُُدٕ ُرا الؼول فأُدَٗ الٔ هي شبزكٌٖ الغِد فَ٘ ّالزؼت ‪ّ ,‬حول‬
‫ػٌٖ هي االػجبء هب عؼلٌٖ ارفسؽ لَ ل٘ظِس ػلٔ ُرٍ الظْزح الزٖ آهل اى رحظىٔ‬
‫ثسضىىب اظىىبرررٖ الىىرٗي كىىبى لِىىن هّز الزْع٘ىىَ ّاالشىىساث‪ ,‬هىىبعٌجٌٖ ال ض٘ىىس هىىي‬
‫الؼضساد‪...‬‬
‫اُدٕ زظبلزٖ الؼلو٘خ ُرٍ الٔ شّعٖ الرٕ فزح لٖ الجبة ّاظؼبً ًحْ طسٗى الؼلىن‬
‫ُرا‪ ,‬ف بى ًِؼ َن الوعبًد ًِّؼ َن الوْعَ‪...‬‬
‫كوىىب اُدٗىىَ الىىٔ فلىىراد اكجبهًىىب‪ ,‬ثٌبرٌىىب الحج٘جىىبد ّ ىىد حولىىي ػٌىىٖ هىىي االػجىىبء هىىب‬
‫ظبػدًٖ ػلٔ الوضّٖ فٖ هشىسّػٖ ُىرا ‪ ,‬الًغىصٍ صوىسح اتىسٓ رضىبث الىٔ صوىبز‬
‫ح٘برٖ الط٘جخ‪...‬‬
‫ّكىىن ُىىٖ ظىىؼبهرٖ كج٘ىىسح اى اع ىد االهْهىىخ ُّىىٖ رغوىىغ ثىى٘ي (آٗىىخ ّ (ظىىبلٖ ّ‬
‫(شٌٗت ُّرٍ السظبلخ فٖ ظل االة الحبًٖ (اثْ آٗخ ‪.‬‬
‫ازعْ اى اكْى د ّف٘ذ ثؼض هبلِن هي هٗي ثرهزٖ‪.‬‬

‫الوؤلفخ‬

‫‪4‬‬
‫ش س ّرقدٗس‬
‫حٿ٘ككټَ س ٓككزلخ ‪٫‬ڀككي ‪٬‬ڄخث ك ٿڄككخ ڃلللككٌ حٿ‪ٜ‬ككلش محٿ‪ٜ‬ككزَ محٿڄؼككخرَس كظككي‬
‫أٻڄڀض هٌه حٿيٍحٓش ‪٫‬ڀي هٌح حٿوؿك محٿ٘كټَ محٿظٸكيٍَ حٿكي حٿكيٻظوٍس حڃَكَس ‪َ٫‬كيحڅ‬
‫ٿظٴ‪٠‬ڀهخ رخٿڄوحٳٸش ‪٫‬ڀي طوٿٌ حالَٗحٱ ‪٫‬ڀي هٌه حٿَٓخٿش مط٘ـَ‪٬‬هخ ٿي ‪٫‬ڀي حهظَخٍ‬
‫ڃو‪ٟ‬و‪ ٩‬حٿزلغ ‪ .‬ٻڄخ حطٸكيځ ر٘كټًَ محكظَحڃكٌ حٿكي حٿكيٻظوٍ ڃلكٌٍ ‪٫‬ڀكٌ ٿڄكي ٍكي‬
‫حٿ‪٬‬ككوڅ محٍٗككخىً حٿككي حٓككڀود حٿټظخرككش مطٸككيٍڂ حٿڄ٘ككوٍس ٿككٌ محڅ محؿككذ حٿ‪َ٬‬ٳككخڅ‬
‫رخٿـڄَپ ٍظلظڂ ‪٫‬ڀكٌ حڅ حطٸكيځ ر٘كټًَ محڃظلكخ ٌ حٿكي حٿزخككغ حٿظكخٍٍوٌ محٿ‪ٜ‬كلٴٌ‬
‫حالٓظخً ؿزخٍ ٍإمٱ حٿٔخڃَحثٌ رظوٳََه ٿٌ حٻؼَ حٿڄ‪ٜ‬خىٍ حٿڄهڄش حٿظٌ حٯلض ڃكخىس‬
‫حٿزلغ ٻڄخ حطٸيځ ر٘ټًَ محكظَحڃٌ ٿڀيٻظوٍ كٔن هڄَْ ؿزَ ٿڄ٘كوٍط مطوح‪ٛ‬كڀ‬
‫ڃ‪٬‬ككٌ حػلككخد ح‪٫‬ككيحىً ٿهككٌه حٿَٓككخٿش مڃَحؿ‪٬‬ظهككخ محٻڄخٿهككخ ‪٫‬ڀككي هككٌح حٿوؿك ٳـككِحه حس‬
‫‪٫‬لٌ هََ حٿـِحد‪ .‬مٗټًَ محڃظلخ ٌ ٿالٓظخً ٓ‪٬‬ي حٿَڃكخكٌ ٿڄَحؿ‪٬‬كش حٿزلكغ ٿٰوٍكخ‬
‫ٻڄخ حطٸيځ رـٍِكپ حٿ٘كټَ ٿڀ‪ٜ‬كلٴٌ حالٓكظخً ڃخؿكي حٿٔكخڃَحثٌ ٿڄكخ م‪ٟ‬ك‪ ٪‬ڃكن ٿڄٔكخص‬
‫ٷَڄ ش ٿڀَٓخٿش مٍٸظ‪ ٌ٠‬محؿذ حٿوٳكخد حڅ حٷكيځ هكخٿ‪ٗ ٚ‬كټًَ محڃظلكخ ٌ حٿكي ڃكن هكڂ‬
‫ٓككليً ٳككٌ حٿلَككخس ‪٫ ..‬ككخثڀظٌ‪ ..‬ٿككي‪٫‬ڄهڂ حٿڄظوح‪ٛ‬ككپ ٿككٌ مٿ‪ٜ‬ككزَهڂ ‪٫‬ڀككٌ ح‪ٟ‬ككخٳش حٿككي‬
‫ڃٔخ‪٫‬يطٌ ٳٌ ‪٣‬ز‪ ٪‬حٿَٓخٿش مطلٸَلهخ مطَؿڄش ر‪ ٞ٬‬حٿزلوع ڃن ٷزپ حرلظكٌ حٿ‪ٍِ٬‬كِس‬
‫آٍش‪ .‬ٻڄخ حطٸيځ رـٍِپ حٿ٘ټَ ٿڀَٔي ڃلٔن كٔكن ڃ‪٬‬كخمڅ ڃكيٍَ ‪٫‬كخځ ىحثكَس حٿڄظكخكٲ‬
‫ٿظوٳََه ٿٌ ڃخ حكظـض حٿَ ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄظوٳَس ٳٌ حٿڄظلٲ حٿ‪َ٬‬حٷٌ ٻڄكخ‬
‫حطٸككيځ رـٍِككپ حٿ٘ككټَ محٿظٸككيٍَ حٿككي ُڃالثككٌ مُڃَالطككٌ ‪٫‬ڀككي ڃككخ ٷككيڃوه ٿككٌ ڃككن‬
‫ڃٔخ‪٫‬يحص محه‪ ٚ‬رخٿٌٻَ حٿَٔيس حُهخٍ ‪٫‬زي حٿڀ‪َ٤‬ٲ مڃو‪٧‬ٴخص ڃټظزش حٿهَجكش حٿ‪٬‬خڃكش‬
‫ٿالػككخٍ محٿظككَحع محهكك‪ ٚ‬رخٿٌٻَحٿٔككَيس حڃَككَس ڃٔككئمٿش حٿڄټظزككش حٿڄٔككڄخٍٍش محٿٔككَيس‬
‫‪٠‬خٽ محٿَٔيس هخٿش ؿخٓڂ محال ٔش ٍم‪٫‬كش محال ٔكش ؿلكخڅ محٿٔكَيس ٗكټَحڅ حٿڄو‪٧‬ٴكش‬
‫ٳككٌ ٷٔككڂ حٿڄوظزككَ محٿٔككَي ؿلَككي كڄككي محٿٔككَي ٍٍككخ‪ ٝ‬كككخطڂ محٿٔككَي ٳخ‪ٟ‬ككپ ٻككخ‪٧‬ڂ‬
‫محٿيٻظوٍس ڃلي كٔكن محٿٔكَيس حككالځ ٻكوٍٻَْ محٿٔكَيس طلٍَكَ ٻڄكخ حطٸكيځ ر٘كټًَ‬

‫‪5‬‬
‫حٿـٍِپ ٿڀَٔي هخٿي مٿَي ٿظ‪ٜ‬وٍَه ٿٌ ؿڄَ‪ ٪‬حٿ‪ٜ‬وٍ حٿڄ‪َ٬‬م‪ٟ‬ش ٳكٌ حٿَٓكخٿش محٿٔكَي‬
‫ٷخٓككڂ ‪٫‬زككي حٿلڄَككي ٿڄٔككخ‪٫‬يط ٿككٌ رظَؿڄككش ر‪٬‬كك‪ ٞ‬حٿزلككوع محٿڄٸككخالص‪ .‬محٿٔككَي ٍُككخى‬
‫محٿَٔي ٍحطذ ‪٫‬ڀٌ ٿڄٔخ‪٫‬يطهڂ ٿٌ رظوٳََ ر‪ ٞ٬‬حٿ‪ٜ‬وٍ حٿوخ‪ٛ‬ش رخٿظلٸَذ‪.‬‬
‫ٻڄخ حطٸيځ رـٍِپ حٿ٘ټَ محٿظٸيٍَ ٿټپ ڃن ٳكخطلٌ حڅ حً ٻكَ حٓكڄ مٻكپ ڃكن ڃكي ٿكٌ ٍكي‬
‫حٿ‪٬‬وڅ ‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫الوقدهخ‬
‫ٿٸي حهظڂ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن رخالكـخٍ حٿټٍَڄش حهظڄخڃخ ٻزََح ڃلٌ ‪ٜ٫‬وٍ ڃخ‬
‫ٷزپ حٿظخٍٍن م ظَـش ٿٌٿٺ حٿظ‪٬‬خڃپ ريأ حٿظ‪َ٬‬ٱ ‪٫‬ڀي حٿوح هخ مهوح‪ٛ‬كهخ حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬كش محهكٌ‬
‫ٍڄَِ ح وح‪٫‬هكخ مٍوظكخٍ ڃلهكخ حال‪ٛ‬كڀق كظكي ح‪٫‬ظٸكي ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن حڅ ٿالكـكخٍ‬
‫حٿټٍَڄش ٳوحثي ٓلٍَش محهَى ‪٣‬زَش ٳ‪٠‬ال ‪٫‬ن ٷَڄظهخ حٿـڄخٿَش ٳخٓظويڃوهخ ٳٌ حٿٍِلش‬
‫مط‪َ٬٤‬ڄهككخ رككخٿلڀٌ محٿظڄخػَككپ مٻككٌٿٺ حٿزٔككوهخ ٿالٿهككش طَڄلككخ رٸيٓككَظهخ ٻڄككخ حٓككظويڃهخ‬
‫حٿڄڀوٹ ٳٌ ٍُلظهڂ مم‪٬ٟ‬وهخ ٳٌ طَـخ هڂ مٷكيڃوهخ هكيحٍخ ٳكٌ ڃلخٓكزخطهڂ ٿٰكالد ػڄلهكخ‬
‫م يٍطهخ ٳخُ ٍُٓپ حٿَٓپ محٿڄز‪٬‬وػوڅ رلؼكخ ‪٫‬كن ڃكوح‪٣‬ن طوحؿكيهخ الٷظلخثهكخ‪ .‬كظكي ح هكڂ‬
‫حٓظويڃوح حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش ٻؼَكَ ڃكن حالهظكخځ حالٓك‪٤‬وح َش محٿڄلزٔك‪٤‬ش حم‬
‫ڃخ حٿي ًٿٺ ‪.‬‬
‫مٿٸي ٿ‪٬‬زض حالكـخٍ حٿټٍَڄكش ىمٍح ركخٍُح ركخٿَٯڂ ڃكن كيٍطهخ محٳظٸكخٍ حٍ‪ٝ‬‬
‫رالى حٿَحٳيٍن ٿهخ ٳٌ طوَٓ‪َ٣ ٪‬ٵ حٿظـخٍس محٿٸوحٳكپ مٻكٌٿٺ حٿٴظوككخص حٿ‪ٔ٬‬كټٍَش ڃڄكخ‬
‫حىى حٿكي حٷخڃكش ‪٫‬الٷككخص طـخٍٍكش رٍَكش مرلٍَككش ڃك‪ ٪‬حٿزڀكيحڅ حٿظككٌ طڄظڀكٺ هكٌه حالكـككخٍ‬
‫ٳ‪٠‬ال ‪٫‬ن طخڃَن ‪َ٣‬ٵ حٿڄوح‪ٛ‬الص‬
‫حڅ هككٌه حٿيٍحٓككش ٷككي حٿٸككض حٿ‪٠‬ككود ‪٫‬ڀككي ؿڄَكك‪ ٪‬ح ككوح‪ ٩‬حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش‬
‫مڃ‪ٜ‬ككخىٍهخ مطـخٍطهككخ ح‪ٟ‬ككخٳش حٿككي حٿـخ ككذ حٿ‪٬‬ڄڀككٌ ٿلڄككخًؽ ڃككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش‬
‫حٿڄوؿككوىس ٳككٌ حٿڄظلككٲ حٿ‪َ٬‬حٷككٌ محٿظككٌ ٷڄككض ريٍحٓككظهخ مط‪ٜ‬ككوٍَهخ مٻككٌٿٺ طٔككـَپ‬
‫ڄخًؽ ڃن حٿڀٸي حالػٍَش ڃن هالٽ ظخثؾ حٿظلٸَزخص ٿڀٔلوحص ڃن ‪ 1999‬مٿٰخٍكش ‪2009‬‬
‫‪.‬‬
‫حٷظ‪٠‬ض ڃخىس حٿزلغ طٸَٔڄ حٿي حٍر‪٬‬ش ٳ‪ٜ‬وٽ ٷيڃلخ حٿٴ‪ٜ‬پ حالمٽ رڄزلؼَن‬
‫‪َٟ٫‬ككلخ ٳكككٌ حٿڄزلكككغ حالمٽ ڃلكك حٿزَجكككش حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬كككش ٿڀٔكككهپ حٿَٓكككورٌ ٿل‪٠‬كككخٍس ركككالى‬
‫حٿَحٳيٍن محٓظ‪َٟ٬‬لخ ٳَ كخؿكش ركالى حٿَحٳكيٍن ٿڀڄكوحى حٿوكخځ مط‪٠‬كڄن حٿڄزلكغ حٿؼكخ ٌ‬
‫ڃخهَش حالكـخٍ حٿټٍَڄكش مطلكخمٽ ًٻَحالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ٳكٌ حٿٸكَآڅ حٿټكٍَڂ مط‪٠‬كڄن‬

‫‪7‬‬
‫حٍ‪٠‬كككخ ح‪ٛ‬كككپ حالكـكككخٍ حٿټٍَڄكككش مطټوٍلهكككخ مٻكككٌٿٺ حٿو‪ٜ‬كككخث‪ ٚ‬حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬كككش ٿالكـكككخٍ‬
‫حٿټٍَڄش ػڂ حٿظ‪٬‬يٍن ‪.‬‬
‫حڃككخ حٿٴ‪ٜ‬ككپ حٿؼككخ ٌ ٳظ‪٠‬ككڄن ڃزلؼككَن حٍ‪٠‬ككخ ٻككخڅ حٿڄزلككغ حالمٽ هككخ‪ ٙ‬رككخ وح‪٩‬‬
‫حالكـخٍ حٿټٍَڄكش مڃ‪ٜ‬كخىٍهخ مهكٌ حٿ‪٬‬ٸَكٶ محٿكالُمٍى محٿٴَكَمُ محٿَكخٷوص محٿڄكخّ‬
‫محٿِڃكككَى محٿِرَؿكككي محٿڀئٿكككئ محٿڄَؿكككخڅ محٿَ٘كككذ محٿټهَڃكككخڅ محٿـڄ٘كككض محٿـكككِ‪٩‬‬
‫محٿككزڀوٖ محٿزـككخىً محٿككٌهذ محٿٴ‪٠‬ككش حڃككخ حٿڄزلككغ حٿؼككخ ٌ ٳظلككخمٽ طـككخٍس حالكـككخٍ‬
‫حٿټٍَڄش مط‪٠‬ڄن حهڂ حٿيمٽ حٿظٌ ُمىص ركالى حٿَحٳكيٍن ركخٿڄوحى حالمٿَكش مهكٌه حٿكيمٽ‬
‫هككٌ رككالى حال خ‪ٟ‬ككوٽ مرككالى حٿ٘ككخځ محٍككَحڅ مىمٽ حٿوڀككَؾ حٿ‪َ٬‬رككٌ مڃَڀوهككخ مىٿڄككوڅ‬
‫مڃخٻخڅ ‪.‬‬
‫ٳٌ كَن ه‪ ٜٚ‬حٿٴ‪ٜ‬پ حٿؼخٿغ ڃن هٌه حٿيٍحٓش رڄزلؼَن ‪َٟ٫‬كلخ ٳكٌ حٿڄزلكغ‬
‫حالمٽ حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ٳككٌ حٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿڄٔككڄخٍٍش محٓظ‪َٟ٬‬كلخ ٳككٌ حٿڄزلكغ حٿؼككخ ٌ‬
‫حٓظويحڃخص حالكـخٍحٿټٍَڄش ٳٌ حٿٍِل محٿلڀٌ محٿٴن (حٿظ‪َ٬٤‬ڂ رخالكـخٍ حٿټٍَڄش) م‬
‫حالٓظويحڃخص حٿ‪٤‬زَش محٿٔلٍَش ٿالكـخٍ حٿټٍَڄكش محٓكظويحڃخص حالهظكخځ ٳكٌ حالكـكخٍ‬
‫حٿټٍَڄش ‪.‬‬
‫مه‪ ٜٚ‬حٿٴ‪ٜ‬پ حٿَحر‪ ٪‬ٿالكـخٍ حٿټٍَڄش ىٍحٓش ‪٫‬ڄڀَش مطلخمٿلخ ٳَ ڃزلؼَن‬
‫حٍ‪٠‬خ مٍظ‪٬‬ڀٶ حٿڄزلغ حالمٽ رلظخثؾ حٿظلٸَزخص ٿز‪ ٞ٬‬حٿڄوحٷ‪ ٪‬حالػٍَش محٿظٌ طڂ ىٍحٓش‬
‫‪ 167‬ڄوًؿككخ ڃككن ‪ 45‬ڃوٷكك‪ ٪‬حػككًَ محكظككوى حٿڄزلككغ حٿؼككخ ٌ ‪٫‬ڀككي ؿككيحمٽ م‪ٛ‬ككوٍ‬
‫ڃڀو ش طو‪َٟ‬لَش ٿؼڄخ َش محٍر‪َ٬‬ن ڄوًؿخ ٿ‪٬‬يى ڃن حٿڄوحٷ‪ ٪‬حالػٍَش حٍ‪٠‬خ مهٌ ىٍحٓش‬
‫‪٫‬ڄڀَش ٿلڄخًؽ ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄوؿوىس ٳٌ حٿڄظلٲ حٿ‪َ٬‬حٷٌ ‪.‬‬
‫محٿلٸككض حٿيٍحٓككش رڄالكككٶ هخ‪ٛ‬ككش ‪٫‬ككن حٓككڄخد حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش رخٿڀٰككش حٿ‪َ٬‬رَككش‬
‫محال ټڀٍَِككش محٿٔككوڃٍَش محالٻيٍككش مڃڀلككٶ حهككَ ‪٫‬ككن حٓككڄخد حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٻڄككخ‬
‫مٍىص ٳٌ حٿټظذ حٿظَحػَش ٳ‪٠‬ال ‪٫‬ن حٿ‪ٜ‬وٍ ‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫محهَككَح مٿككَْ آهككَح حٍؿككو حڅ ٍټككوڅ هككٌح حٿ‪٬‬ڄككپ ًم ٳخثككيس ٿككيى حٿڄهظڄككَن رهككٌه‬
‫حٿيٍحٓش كَغ ح‪٫‬ظڄيص ٳٌ ٍٓخٿظٌ ‪٫‬ڀي حٿڄلهؾ حٿو‪ٛ‬ٴٌ حٿظلڀَڀٌ ٿڀٸ‪ ٪٤‬حٿٴلَكش ٳ‪٠‬كال‬
‫‪٫‬ن حٿڄلهؾ حٿظخٍٍوٌ مآڃپ ح ٌ مٳٸض ٳٌ رلؼٌ حٿڄظوح‪ ٪ٟ‬رخ‪٤٫‬خد ‪ٛ‬وٍس مح‪ٟ‬كلش‬
‫‪٫‬ن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ ك‪٠‬خٍس رالى حٿَحٳيٍن ‪.‬‬
‫مڃن حس حٿظوٳَٶ‬

‫‪9‬‬
‫الوجحش االّل‬
‫الج٘ئخ الطج٘ؼ٘خ للعِل السظْثٖ‬
‫ٓڄَض حٍ‪ ٝ‬حٿ‪َ٬‬حٵ حٿلخٿٌ حم ر‪ ٞ٬‬ڃن حؿِحثك ٳكٌ حٿ‪ٜ٬‬كوٍ حٿٸيٍڄكش ر‪٬‬كيس‬
‫طٔڄَخص‪ .‬ٳٸكي ح‪٣‬ڀكٶ حٓكڂ (ركالى ٓكوڃَ) ‪٫‬ڀكي حٿٸٔكڂ حٿـلكورٌ ڃكن حٿٔكهپ حٿَٓكورٌ‬
‫ٿزالى حٿَحٳكيٍن مٻكٌٿٺ (ركالى حٻكي) ‪٫‬ڀكي حٿٸٔكڂ حٿوٓك‪ ٢‬ڃكن ًٿكٺ حٿٔكهپ‪ .‬حڃكخ حٿـكِد‬
‫حٿ٘ككڄخٿٌ ٳټككخڅ ٍٔككڄي (محىً حٿَحٳككيٍن) مٻككخڅ حٿ‪٬‬ككَد ٍ‪٤‬ڀٸككوڅ ‪٫‬ڀككي حؿككِحد محىً‬
‫حٿَحٳيٍن حٿ٘ڄخٿَش حٿ‪٬‬ڀَخ حٓڂ (حٿـٍَِس) محٿًٌ ٍټخى ٍ‪٤‬خرٶ ڃ‪٤ٜ‬ڀق (ڃَِمروطخڃَكش)‬
‫‪1‬‬
‫حٿَو ككخ ٌ‪ .‬مح‪٣‬ڀٸككوح حٓككڂ (حٿ‪٬‬ككَحٵ) ‪٫‬ڀككي حالٷٔككخځ حٿوٓكك‪٤‬ي محٿـلورَككش ڃڄككخ ٍٔككڄي‬
‫حٿ‪َ٬‬حٵ حالڅ مٻخ وح ٍڄَِم ٳٌ ر‪ ٞ٬‬حالكَخڅ رل‪٬‬ظ د (حٿ‪َ٬‬حٵ حٿ‪َ٬‬رٌ) طڄََكِح‬
‫ٿ ‪٫‬ن (‪َ٫‬حٵ حٿ‪٬‬ـڂ) مهو حٿـِد حٿـلكورٌ ڃكن حٍكَحڅ‪ .‬ٻڄكخ ٓكڄوه (ركالى رخركپ) حم‬
‫(حٍ‪ ٝ‬رخرپ) مهو حٿڄ‪٤ٜ‬ڀق حٿكًٌ ‪٧‬كپ ڃظوحٍػكخ ٳكٌ حالٓكظ‪٬‬ڄخٽ ڃلكٌ حٿ‪٬‬هكي حٿزكخرڀٌ‬
‫‪2‬‬
‫حٿٸيٍڂ أً حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى‪.‬‬
‫ڃَص حٍ‪ ٝ‬حٿ‪َ٬‬حٵ ر‪٬‬يى ڃن حٿ‪ٜ٬‬وٍ محٿلٸذ حٿظخٍٍوَكش ٻو كض ٳكٌ ٻكپ ڃلهكخ‬
‫٘كككخ‪٣‬خص كَٳَكك م‪ٛ‬كككلخ‪َ٫‬ش مرخٿظخٻَكككي ٻخ كككض ‪٫‬زكككخٍس ‪٫‬كككن ٓڀٔكككڀش ڃظ‪٬‬خٷزكككش ڃكككن‬
‫حالٻظ٘ككخٳخص محالهظَح‪٫‬ككخص محٿظ‪٤‬ككوٍ حٿظٸلككٌ ٳټككپ ‪ٜ٫‬ككَ ٍككظ‪٬‬ڀڂ ڃككن حٿ‪ٜ٬‬ككوٍ حٿظككٌ‬
‫‪3‬‬
‫ٓزٸظ مر‪٠٬‬هخ ٍ‪َ٠‬ٲ حٿَهخ طَحػخ ڃظ‪٤‬وٍح طٔظٴَي ڃل حالؿَخٽ حٿالكٸش‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ٻـك ؿككٌ ‪ٛ‬ككزخف حٓكك‪َ٤‬ٴخڅ حٿ‪ٜ‬ككلخ‪ ٫‬ٳككٌ طككخٍٍن محىً حٿَحٳككيٍن ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش حالىٍككذ حٿزٰيحىٍككش‬
‫رٰيحى‪7ٙ ..2002‬‬
‫‪ 2‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃ ٳٌ طخٍٍن حٿل‪٠‬خٍحص حٿٸيٍڄكش ٗكَٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ‬
‫‪ 1١ 2009‬ؽ‪13 ٙ 1‬‬
‫حٿ‪ٜ‬لخ‪ ٫‬ٳٌ‪8ٙ ......‬‬ ‫‪ 3‬ٻـ ؿٌ ‪ٛ‬زخف حٓ‪َ٤‬ٴخڅ‬

‫‪10‬‬
‫حڅ حٿزَجش حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ش حٿظٌ ٘ؤص ٳَهخ هٌه حٿل‪٠‬خٍس‪ -‬أً حٿٔكهپ حٿَٓكورٌ‪ -‬ٳٸَكَس‬
‫ٳٸكككَح ركككخٍُح ٳكككٌ ؿڄَككك‪ ٪‬حٿڄكككوحى حالمٿَكككش حٿ‪٠‬كككَمٍٍش ال ٘كككخد حٿل‪٠‬كككخٍس ٻخٿڄ‪٬‬كككخىڅ‬
‫محالكـخٍ محاله٘خد حٿ‪ٜ‬خٿلش ٿڀزلخد ٳټخ ض حٿظـخٍس حٿوَٓڀش حٿظٌ ٻخڅ ٓټخڅ ركالى‬
‫‪1‬‬
‫حٿَحٳيٍن ٍل‪ٜ‬ڀوڅ ڃلهخ ‪٫‬ڀي طڀٺ حٿڄوحى‬
‫مڃن حالٓزخد حٿظٌ حىص حٿي حٳظٸخٍ رالى حٿَحٳيٍن ٿالكـخٍ حٿټٍَڄش هٌ‪:‬‬
‫‪ .1‬حڅ رككالى حٿَحٳككيٍن ٿككڂ طټككن ڃككن حٿزڀككيحڅ حٿظككٌ طٸكك‪٫ ٪‬ڀككي ٗككوح‪٣‬ت حٿزلككخٍ‬
‫حٿ‪َ٨٬‬ڄش‬
‫‪ .2‬ح هخ ال طڄظڀٺ ٳوهكخص رَٻخ َكش مال ط‪ٜ‬كَزهخ حٿكِالُٽ محٿلَٻكخص حالٍ‪ٟ‬كَش‬
‫حٿظٌ طٔزذ هَمؽ حٿڄوحى ڃؼپ حٿڄ‪٬‬خىڅ حالكـخٍ ‪٫‬ڀي ٓ‪٤‬لهخ‪.‬‬
‫‪ .3‬ٿكڂ طٸك‪٫ ٪‬ڀككي هك‪ ٢‬حالٓكظوحد ٿَـ‪٬‬ڀهككخ ڃكن حٿڄكيڅ حٿظككٌ طظڄظك‪ ٪‬رخٿڄلكخم حٿلككخٍ‬
‫محٿڄڄ‪٤‬ككَ ڃؼككپ رككخٷٌ ڃلككخ‪٣‬ٶ هكك‪ ٢‬حالٓككظوحد محٿككًٌ ٍٔككخ‪٫‬ي ‪٫‬ڀككي ڄككو حالٗككـخٍ‬
‫‪2‬‬
‫حٿ‪٤‬وٍڀش‬
‫حڅ ؿو رالى حٿَحٳكيٍن حٿَ‪٣‬كذ حٿكًٌ ٿكڂ ٍٸكخمځ حالٗكَخد حٿڄ‪٬‬ي َكش محٿو٘كزَش ٳكٌ‬
‫‪٧‬ڀ حڃيح ‪٣‬وٍال ٍڄټن حٿظوٷ‪ ٪‬حڅ طٸيځ ركالى حٿَحٳكيٍن طڄؼكَالص ‪ٛ‬كوٍٍش ًحص ‪٣‬زَ‪٬‬كش‬
‫طٸلَككش مهلككخٹ ٻؼَككَ ڃككن حالىٿككش ٷككي مٍى ڃككن حالٗككَخد حٿڄ‪٬‬ي َككش محٿ‪َ٤‬لَككش محٿڄلظـككخص‬
‫‪3‬‬
‫حٿ‪ٜ‬ل‪َ٬‬ش حالهَى ٯََ حٿ‪٠٬‬وٍش حٿظٌ ٻخ ض ٷَي حالٓظ‪٬‬ڄخٽ ٷيٍڄخ‪.‬‬
‫‪٫‬لككيڃخ ٍ‪ٜ‬ككپ هككَح ىؿڀككش محٿٴككَحص حٿككي ڃل‪٤‬ٸككش هَككض مٓككخڃَحد طزظككية ىٿظخهڄككخ‬
‫حٿټزََس مٍڀظٸٌ محىٍخهڄخ ڃټو َن ٓهال ٍٓورَخ محٓ‪٬‬خ ‪٣‬وٿ ڃن حٿ٘ڄخٽ حٿكي حٿـلكود‬

‫‪1‬‬
‫رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ ‪40 ٙ ...‬‬
‫‪2‬‬
‫طخٍٍن حٿ‪َ٬‬حٵ وزش ڃن حٿزخكؼَن ؽ‪335ٙ 1985 2‬‬
‫‪ 3‬ٿَٴككٌ ڃككخٍطن حٿټَڄَككخد محٿظټلڀوؿَككخ حٿټَڄَخثَككش ٳككٌ محىً حٿَحٳككيٍن طَؿڄككش مط‪٬‬ڀَككٶ مطٸككيٍڂ ى‪.‬‬
‫ڃلڄوى ٳَخ‪ ٝ‬حٿڄَخكٌ م ى‪.‬ؿوحى ٓڀڄخڅ حٿزيًٍ م ى‪ .‬ؿڀَپ ٻڄخٽ حٿيٍن ىحٍ حٿََٗي ٿڀلَ٘ ٓڀٔڀش‬
‫حٿټظذ حٿڄظَؿڄش رٰيحى ‪47ٙ 1980‬‬

‫‪11‬‬
‫ُهخد (‪ 650‬ٻكڂ ) ٳَـكًَ ٳكٌ حٍح‪ٟ‬كٌ ڃلوٴ‪٠‬كش ًحص ح لكيحٍ مح‪٣‬كت مٍـٍَكخڅ ‪٫‬ڀكي‬
‫هَجككش ڃظ‪َ٬‬ؿككش ٳككظ‪٬‬ڂ ‪٧‬ككخهَس حٿٴَ‪٠‬ككخ خص مطزككيٽ حٿڄـككخًٍ ٿال هككخٍ حٿڄظ‪َ٬‬ؿككش حٿظككٌ‬
‫طـًَ ٳٌ حٿٔهوٽ حٿَٓورَش مٍزيأ هَ حٿٴكَحص رؤٍطٴكخ‪ ٩‬محىٍك ‪٫‬كن محىً ىؿڀكش ٳكٌ‬
‫‪1‬‬
‫ريحٍش هٌح حٿٔهپ حٿَٓورٌ‪.‬‬
‫مطظټوڅ رالى حٿَحٳيٍن مه‪ٜ‬و‪ٛ‬خ حٿٔهپ حٿَٓورٌ ڃن طَٓزخص حٿلهٍَن ىؿڀكش‬
‫محٿٴَحص مٍمحٳيهڄخ حٿوخروٍ محٿِحرَن حال‪٫‬ڀي محالٓٴپ مىٍخٿي محٿټَهكش محٿټكخٍمڅ‬
‫مهٌه حٿڄل‪٤‬ٸش طڄؼپ طٸٍَزخ حالٍ‪ ٝ‬حٿظٌ طٰ‪َ٤‬هخ ركالى حٿَحٳكيٍن‪ .‬مطلكيهخ ڃكن حٿ٘كڄخٽ‬
‫ؿزخٽ حٍڃَلَكخ ٻَىٓكظخڅ مڃكن حٿٰكَد حٿ‪ٜ‬كلَحد حٿٔكوٍٍش مڃكن حٿ٘كَٵ ٓڀٔكڀش ؿزكخٽ‬
‫‪2‬‬
‫ُحٻَمّ مٳٌ حٿـلود طلظپ حالهوحٍ ٓخكخص ٗخٓ‪٬‬ش ڃلهخ ‪.‬‬
‫مٿٸي ٳ‪٤‬ن حٿ‪َ٬‬حٷَوڅ ٿهٌه حٿ‪٨‬خهَس ٳ٘ٸوح ڃن حٿٴَحص ح هخٍح ٻؼََس ٿڀًَ رخطـخه ىؿڀش‬
‫مٍظزكيٽ حٿو‪ٟ‬ك‪ ٪‬ٳكٌ حٿـكِد حٿـلكورٌ ڃكن حٿٔكهپ ٳكٌ ڃل‪٤‬ٸكش حٿټكوص حٿلخ‪ٛ‬كٍَش مٍزككيأ‬
‫‪3‬‬
‫محىً ىؿڀش رخالٍطٴخ‪ ٩‬كَغ حٷَڄض ڃ٘خٍٍ‪ ٪‬حٿًَ ڃن ىؿڀش حٿي حٿٴَحص‬
‫ڃككككن حٿڄ‪٬‬ڀككككوځ حڅ حٍ‪ ٝ‬حٿَحٳككككيٍن ٯلَككككش رخٿٍِح‪٫‬ككككش محٿڄلظوؿككككخص حٿٍِح‪َ٫‬ككككش‬
‫محٿلَوح َش ٳهٌ ڃلٌ حٿٸيځ رڀي ٍُح‪ ٌ٫‬ه‪ٜ‬ذ ٳٌ طَرظ مٳََ ٳٌ ڃَخهك حال ح ك ڃكن‬
‫خكَكككش حهكككَى ٳٸَكككَ ٳكككٌ حٿڄكككوحى حالمٿَكككش حالهكككَى حٿڄهڄكككش ڃؼكككپ حالكـكككخٍ محٿڄ‪٬‬كككخىڅ‬
‫‪4‬‬
‫محاله٘كخد مهكٌ حٿڄككوحى حٿَثَٔكش حٿظكٌ طككؤطٌ حهڄَظهكخ رخٿيٍؿكش حالمٿككي مٻكخڅ ٿهككٌه‬
‫حٿ‪٨‬خهَس حػ ٌَ ڃهڂ ٳٌ طخٍٍن حالٓظَ‪٤‬خڅ حٿزًَ٘ ٳٌ حٿٔهپ حٿَٓورٌ م ٘ود حٿل‪٠‬كخٍس‬

‫‪ 1‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪36ٙ ....‬‬


‫‪ 2‬ىح َخٽ ٻڀَن ‪ :‬ڃوٓو‪٫‬ش ‪٫‬ڀڂ حالػخٍ طَؿڄكش ٿَكوڅ ٍوٓكٲ ىحٍ حٿلٍَكش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬كش حٿلخٗكَ ىحٍ‬
‫حٿڄؤڃوڅ ٿڀظَؿڄش محٿلَ٘ رٰيحى ‪ 1١ 1990‬ؽ‪584ٙ 2‬‬
‫ڃٸيڃش ٳٌ‪37ٙ ...‬‬ ‫‪ 3‬رخٷَ ‪٣‬‬
‫وحٿش حكڄي ڃلڄوى‪ :‬ڃيهپ ٳٌ ىٍحٓش حٿلَخس حالٷظ‪ٜ‬خىٍش ٿيمٿش حمٍ حٿؼخٿؼش ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش ىحٍ‬ ‫‪ 4‬حٿڄظوٿٌ‬
‫حٿلوٍحد ڃل٘وٍحص حٿهَجش حٿ‪٬‬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع ‪ 1١‬رٰيحى ‪221ٙ 2007‬‬

‫‪12‬‬
‫‪1‬‬
‫محڅ حٓككظََحى رككالى حٿَحٳككيٍن‬ ‫ٳَك مطَٻَككِ حالٓككظَ‪٤‬خڅ ٳككٌ محىً حٿٴككَحص ىمڅ ىؿڀككش‬
‫ٿظڀٺ حٿڄ‪٬‬خىڅ محٿ‪ٜ‬كووٍ ال ٍلټكَ ٯَكَ حڅ ڃ‪ٜ‬كيٍهخ حٿڄلڀكٌ ح‪٨٫‬كڂ رټؼَكَ ڃڄكخ ؿكَى‬
‫‪2‬‬
‫حالٷَحٍ ر ‪.‬‬
‫مط٘ټپ رڄـڄو‪٫‬هخ حٿڄوحٍى حٿَثَٔش ٿڀ‪ٜ‬لخ‪٫‬خص مٿټؼََ ڃن حالٓظويحڃخص حٿَوڃَكش‬
‫محٿظٌ ط‪٬‬ڄپ ‪٫‬ڀي ط‪٤‬وٍَ كَٻكش حال ظكخؽ ٿكٌٿٺ ٓك‪٬‬ي ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ٿڀل‪ٜ‬كوٽ‬
‫‪٫‬ڀي طڀٺ حٿڄوحى ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٿڄظخؿَس ڃٸخرپ حٿڄلظوؿكخص حٿٍِح‪َ٫‬كش محٿلَوح َكش مر‪٬‬ك‪ٞ‬‬
‫‪3‬‬
‫حٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬خص حٿڄلڀَش‪.‬‬
‫طيٽ حالػخٍ حٿټؼََس حٿظٌ هڀٴهخ ٿلخ ٓټخڅ رالى حٿَحٳكيٍن ‪٫‬ڀكي ح هكڂ حٓكظويڃوح هكٌه‬
‫حٿڄوحى م‪٫‬ڀي ‪٤‬خٵ محٓ‪ ٪‬مح هڂ حٓظوٍىمهخ ڃكن حٿزڀكيحڅ محالٷكخٿَڂ حالؿلزَكش ٳټكخڅ ًٿكٺ‬
‫ٓززخ ٍثَٔخ ڃكن حٓكزخد ٘كخ‪ ١‬حٿظـكخٍس حٿوخٍؿَكش مم‪ٟ‬ك‪ ٪‬حالٓكْ محٿٸوح‪٫‬كي حٿَ‪ٛ‬كَلش‬
‫‪4‬‬
‫حٿظٌ ٷخڃض ‪٫‬ڀَهخ‪ .‬حڃخ حٿظَحٻڂ حٿٍَٰلٌ حٿًٌ ٍڄَِ ؿلورٌ رالى حٿَحٳيٍن ٷي طټوڅ ‪٫‬ڀي‬
‫لو رلَغ ٍل‪٨‬ي رـڄَ‪ ٪‬آػخٍ حٿڄـڄو‪٫‬خص حٿٔټخ َش حالمٿي حٿظٌ ٍرڄكخ حٓكظو‪٣‬لض ٳكٌ‬
‫‪5‬‬
‫ؿ‪٬‬پ حٿٔهپ حٿَٓورٌ ٳٌ حٿـلود آهال رٔټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ‪.‬‬

‫ڃٸيڃش ٳٌ‪38ٙ ...‬‬ ‫‪ 1‬رخٷَ ‪٣‬‬


‫‪ 2‬طٌ روطْ ىح َخٽ‪:‬ك‪٠‬خٍس محىً حٿَحٳيٍن حالْٓ حٿڄخىٍش طَؿڄش ٻخ‪٧‬ڂ ٓك‪٬‬ي حٿكيٍن ڃَحؿ‪٬‬كش‬
‫ى‪ .‬حٓكڄخ‪َ٫‬پ كٔككَن كـككخٍس ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش ٓككـي ڃل٘ككوٍحص حٿهَجككش حٿ‪٬‬خڃككش ٿالػككخٍ محٿظككَحع رٰككيحى‬
‫‪186ٙ 1١ 2006‬‬
‫وحٿش ڃيهپ ٳٌ‪222ٙ ...‬‬ ‫‪ 3‬حٿڄظوٿٌ‬
‫‪ٓ 4‬ڀَڄخڅ ‪٫‬خڃَ محٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ ‪ :‬ڃلخ‪َٟ‬حص ٳٌ حٿظخٍٍن حٿٸيٍڂ ‪ /‬ڃوؿِ طكخٍٍن حٿ‪٬‬كَحٵ‬
‫ڃئٓٔش ىحٍ حٿټظذ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘ ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ‪ 1١ 1978‬ؽ‪38ٙ 1‬‬
‫‪ 5‬طٌ روطْ ىح َخٽ ك‪٠‬خٍس محىً‪94ٙ ...‬‬

‫‪13‬‬
‫مٳٌ حٿـِد حٿـلورٌ طٸ‪ ٪‬ڃلخ‪٣‬ٶ حالهوحٍ حٿظٌ طظڄَكِ ركخكَحٕ حٿزكَىً محٿٸ‪ٜ‬كذ‬
‫محٿلَوح خص حٿزٍَش محٿڄخثَش مٍ‪ٓ َٖ٬‬ټخ هخ كَخس هخ‪ٛ‬ش ريحثَش ڃټَٴش ر‪ٜ‬وٍس ‪٫‬ـَزش‬
‫‪1‬‬
‫حٿي هٌه حٿزَجش حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ش ‪.‬‬
‫حڅ حٿڄلظـكككخص حٿلَوح َكككش محٿڄ‪٬‬ي َكككش محٿلزخطَكككش حٿڄظَٔكككَس ڃلڀَكككخ ٳكككٌ ؿلكككورٌ ركككالى‬
‫حٿَحٳيٍن طئٻي حڅ حٿڄل‪٤‬ٸش ٻخ ض هخٿَش طڄخڃخ ڃن حٿڄ‪ٜ‬خىٍ حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ش ‪٫‬يح حٿڄكخد محٿ‪٤‬كَن‬
‫‪2‬‬
‫محٿٸ‪ٜ‬ككذ مهككٌه حٿڄ‪٬‬ڀوڃككخص حٻككيطهخ حٿڄ‪ٜ‬ككخىٍ حٿڄٔككڄخٍٍش ٻڄككخ ؿككخدص ٳككٌ حٿڄ‪ٜ‬ككخىٍ‬
‫حالػخٍٍككش مهككٌ ط‪ٜ‬ككلَق حٿ‪ٜ‬ككوٍس حٿڄ٘ككوهش ٿككيٍلخ ‪٫‬ككن حٿؼٸخٳككش حٿڄخىٍ كش ٳككٌ ڃل‪٤‬ٸككش‬
‫ڃ٘هوٍس ر‪٬‬ڄخٍطهخ حالػٍَش حٿزخٷَش مهِٳهخ حٿڄظَن مطڄخػَڀهخ محهظخڃهخ حٿلـٍَش حٿَحث‪٬‬كش‬
‫ٳڄككخ ٘ككخهيه ڃككن ڃـككخڃَ‪ ٪‬حالػككخٍ حٿلٴَٔككش حٿظككٌ هڀٴظهككخ ك‪٠‬ككخٍس رككالى حٿَحٳككيٍن مهككٌ‬
‫ڃ‪ٜ‬ككلو‪٫‬ش ڃككن ڃككوحى ال طظككوٳَ ٳككٌ رَجككش هككٌه حٿل‪٠‬ككخٍس ٳ‪٬‬ڄككپ ٍمحى طڀككٺ حٿل‪٠‬ككخٍس‬
‫ٿڀل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀي طڀٺ حٿڄكوحى ڃكن حالٷ‪٤‬كخٍ حٿوخٍؿَكش حٿٸٍَزكش محٿز‪َ٬‬كيس مرهكٌح ح‪ٛ‬كزلض‬
‫ك‪٠‬خٍس طـخٍٍش رخال‪ٟ‬خٳش حٿكي ٻو هكخ ك‪٠‬كخٍس ٍُح‪َ٫‬كش مڃَطز‪٤‬كش رل‪٨‬كخځ ًٍ ڃ‪٬‬ٸكي‬
‫‪3‬‬
‫طڄخڃخ‪.‬‬
‫م‪٫‬ڀككي حٿككَٯڂ ڃككن ًٿكككٺ ٳككؤڅ ٻڄَككش حالكـككخٍ حٿڄظكككوٳَس م و‪َ٫‬ظهككخ ٳككٌ حٿ‪ٜ٬‬كككَ‬
‫حالٗوًٍ حٿليٍغ ٿڂ طټن طظلخٓذ ڃ‪ ٪‬حٿلخؿش حٿَهخ ٿٌٿٺ ٻخ كض ر‪٬‬ك‪ ٞ‬ح كوح‪ ٩‬حالكـكخٍ‬
‫طـڀذ ڃن هخٍؽ كيمى ركالى آٗكوٍ كَكغ ٻكخڅ حٿڄڀكٺ آٗوٍ خ‪ٛ‬كَرخٽ حٿؼكخ ٌ ٍل‪ٜ‬كپ‬
‫‪٫‬ڀي حالكـكخٍ ‪٫‬كن ‪ٍَ٣‬كٶ حٿـٍِكش حٿظكٌ ٍٴَ‪ٟ‬كهخ ‪٫‬ڀكي حالٷكخٿَڂ حٿظخر‪٬‬كش ٿك ڃؼكپ كـكَ‬

‫‪ 1‬رخٷَ ‪ : ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل‪٠‬كخٍحص حٿٸيٍڄكش ٗكَٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ‬
‫‪ 1١ 2009‬ؽ‪39ٙ 1‬‬
‫‪ 2‬طٌ روطْ ىح َخٽ‪ :‬ك‪٠‬خٍس محىً ‪185ٙ ....‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪41ٙ ...‬‬

‫‪14‬‬
‫‪1‬‬
‫حالٿزخٓظَ ڃن رَض حىٍلٌ رٔزذ حٳظٸخٍ رالى حٿَحٳيٍن حٿكي طكوٳَ حالكـكخٍ حٿـَكيس حٿظكٌ‬
‫طٔظويځ ٳٌ ڃـخٽ حٿ‪٬‬ڄخٍس محٿٴن محٿظٍَِن‪.‬‬
‫مٷي ٻخ ض حمٽ حٿ‪٬‬وحثٶ حٿظٌ ‪٫‬كخ ي ڃلهكخ حمٿجكٺ حٿٴلكخ وڅ ٸك‪ ٚ‬حٿلـكخٍس حً ٿكَْ‬
‫هلخٹ ‪٫‬ٸزش حڃخځ حٿٴلخڅ حٗي ه‪٤‬وٍس ڃن هٌه ٳٴٌ حٿٔهپ حٿـلورٌ ٳٌ رالى حٿَحٳكيٍن ال‬
‫ٍڄټككن حٿ‪٬‬ؼككوٍ ‪٫‬ڀككي ك‪ٜ‬ككي ٻككخٱ مال رككي ڃككن حٿٸَككخځ رـڀز ك ڃككن ڃټككخڅ حهككَ حًح حٍٍككي‬
‫حٓظويحڃ الً ٯَ‪ ٝ‬ڃن حّٯَح‪ ٝ‬ٿٌٿٺ َى حٿٴلخڅ حم حٿللخص حٿٔوڃًَ ٍ‪٬ٜ‬ذ‬
‫‪٫‬ڀَ حٿل‪ٜ‬كوٽ ‪٫‬ڀكي حٿڄكوحى مهكيٍ ٷ‪٬٤‬كش كـكَ محككيس ٳكٌ حػلكخد حٿظكيٍٍذ مٷكي ط‪٬‬كي‬
‫ٷ‪٠‬ككَش ه‪َ٤‬ككَس مٿټككن ‪٫‬ڀككي حٿككَٯڂ ڃككن ًٿككٺ هلككخٹ حٿٸڀَككپ ڃڄككخ ٍككيٽ ‪٫‬ڀككي كككٌٍ‬
‫‪2‬‬
‫حٿٔوڃٍََن مطلٴ‪٨‬هڂ ٳٌ ‪ٛ‬ل‪ ٪‬حٿظڄخػَپ‪.‬‬

‫حبعخ ثاله السافدٗي للوْاه الخبم‬

‫حڅ رككالى حٿَحٳككيٍن مؿككيص روحٓكك‪٤‬ش حٿلهككٍَن حٿ‪َ٨٬‬ڄككَن ىؿڀككش محٿٴككَحص مٿككوال‬
‫حٿ‪٤‬ڄؤ محٿٍَٰن محالڃالف حٿظٌ ؿڀزخهخ ڃن ح‪٫‬خٿٌ حٿزالى مٍٓكزخهخ ؿلوركخ ٻكپ ‪٫‬كخځ ٿڄكخ‬
‫مؿي ًٿٺ حٿوحىً حٿ‪َ٨٬‬ڂ ٻخڅ حالهظڄخځ رهٌٍن حٿلهٍَن حٿ‪َ٨٬‬ڄَن ٷي خٽ ىٍؿش ‪َ٨٫‬ڄش‬

‫‪ 1‬رَض حىٍلٌ‪ :‬م هٌ حكيى حٿكيمٍالص حالٍحڃَكش حٿظكٌ ٘كؤص ٳكٌ ڃل‪٤‬ٸكش ح‪٫‬كخٿٌ حٿوكخروٍ مٿٸكي ‪َ٫‬ٳكض‬
‫‪٫‬خ‪ٛ‬ڄظهخ رخٓڂ طپ رََٓذ (طپ حالكڄَ كخٿَخ)ححڃٍِي ٍل‪ ٣ َ٨‬رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ‪42ٙ....‬‬
‫‪ 2‬ٿوٍي ٓظَن‪ :‬ٳن حٿَ٘ٵ حالى ي حٿٸكيٍڂ طَؿڄكش ڃلڄكي ىٍمٍكٖ ىحٍ حٿلٍَكش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬كش رٰكيحى‬
‫‪111ٙ 1988‬‬

‫‪15‬‬
‫‪1‬‬
‫محهظڄككخځ ‪٫‬لككي حٿٔككڀ‪٤‬خص حٿ‪٬‬ڀَككخ ٳككٌ حٿڄخ‪ٟ‬ككٌ حٿ‪ٍَ٬‬ككٶ مكظككي حٿَككوځ ‪ .‬طلټڄكضه هلككخٹ‬
‫حڃو ٌٍ حٓخَٓش ٳٌ مؿكوى ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿٸكيڃخد ڃكن هكالٽ حٿَؿكو‪ ٩‬حٿكي ح ‪٨‬ڄكش‬
‫حال هخٍ حٿوخ‪ٛ‬ش مكخالص حٿظَرش حٿڄظ‪٬‬ڀٸش رخٿٍَٰن كَغ ٍڄټن ٳهڂ حال ـخُحص ٳٌ ح ظخؽ‬
‫ركالى حٿَحٳكيٍن ٳككٌ ڃـكخٽ حٿٍِح‪٫‬ككش محٿ‪ٜ‬كلخ‪٫‬ش محٿظككٌ ٗكټڀض حٓككخّ ؿهكوىهڂ حٿوالٷككش‬
‫‪2‬‬
‫ؿڄَ‪٬‬خ ‪.‬‬
‫حڅ حٿـڄخ‪٫‬خص حالمٿي حٿظٌ ح ٘ؤص حمٿي حٿل‪٠‬خٍحص ٳٌ حٿٔهپ حٿَٓورٌ ٿڂ طـي ڃخ‬
‫طٸيڃ ٿهخ حٿزَجش حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ش ڃن حٿڄوحى حٿ‪٠‬كَمٍٍش ٿظڀكٺ حٿل‪٠‬كخٍس ٓكوى حٿڄكخد محٿظكَحد‬
‫‪3‬‬
‫مر‪َٜ‬ٱ حٿل‪٫ َ٨‬ن طَرش حٿٔهپ حٿَٓورٌ ٳٌ حٿـلود مڃخثك‬ ‫محٿٸ‪ٜ‬ذ محالكَحٕ‬
‫ٳخڅ حال ظخؿَش حٿٍِح‪َ٫‬ش حٿظٌ ح‪٫‬ظڄي ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ ڃ‪َ٘٬‬ظهڂ ٍـكذ حڅ‬
‫‪4‬‬
‫ط‪٬‬ي حٓخّ ك‪٠‬خٍس رالى حٿَحٳيٍن ‪.‬‬
‫مال طڄظڀٺ حٿڄل‪٤‬ٸش حال حٿٸڀَكپ ڃكن حٿڄكوحٍى حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬كش محالڃكَ ٍظ‪٤‬ڀكذ حٿټؼَكَ ڃكن‬
‫حٿڄوحى حالمٿَش حڃخ حٿٍِح‪٫‬ش ٳؤ هخ طټخى ط‪٬‬ظڄي ح‪٫‬ظڄكخىح ٻڀَكخ ‪٫‬ڀكي حٿكًَ ‪ .‬ٿكٌٿٺ ٿكڂ طټكن‬
‫ذ كظكي كـككَ حٿَكككي حٿككًٌ‬
‫حٿلَكخس ٳككٌ ٓككوڃَ ڃڄټلكش رككال طـككخٍس مٻككخڅ الركي ڃككن ؿڀك ه‬
‫الٍڄټن حالٓظٰلخد ‪٫‬لك ڃكن حٿـزكخٽ الڅ حٿظـكخٍس ٿكيى حٿٔكوڃٍََن ٻخ كض طڄؼكپ حككيى‬
‫حٿڄټو خص حٿَثَٔش ٳٌ ك‪٠‬خٍطهڂ مط٘ټپ ‪َٟ‬مٍس ڃخٓش مٷي طـكخمُص طڀكٺ حٿظـكخٍس‬
‫طزككخىٽ حٿٔككڀ‪ ٪‬رككَن حٿڄلككخ‪٣‬ٶ حٿـزڀَككش محٿٔككهوٽ حٿككًٌ ٻككخڅ ٍڄؼككپ ٷخ‪٫‬ككيس حٷظ‪ٜ‬ككخىٍش ؿَككيس‬

‫‪ 1‬طككٌ رككوطْ ىح َككخٽ‪ :‬ك‪٠‬ككخٍس محىً حٿَحٳككيٍن ‪ /‬حالٓككْ حٿڄخىٍككش طَؿڄككش ٻككخ‪٧‬ڂ ٓكك‪٬‬ي حٿككيٍن‬
‫ڃَحؿ‪٬‬ككش ى‪ .‬حٓككڄخ‪َ٫‬پ كٔككَن كـككخٍس ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش ٓككـي رٰككيحى ‪ 1١ 2006‬ڃل٘ككوٍحص حٿهَجككش‬
‫حٿ‪٬‬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع ‪74ٙ‬‬
‫‪ 2‬طٌ روطْ ىح َخٽ ك‪٠‬خٍس محىً‪74ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬حٿڄٸيڃش ٳٌ‪40ٙ ...‬‬
‫‪ 4‬طٌ روطْ ىح َخٽ ك‪٠‬خٍس محىً‪144ٙ ...‬‬

‫‪16‬‬
‫ٿڀلَخس ٳٌ ٓوڃَ‪ .‬مٍكپ ٓټخڅ ٓوڃَ حٿي حڃخٻن ر‪َ٬‬كيس ٳكٌ ٻكپ حطـخهكخص حٿ‪٬‬كخٿڂ رلؼكخ‬
‫‪1‬‬
‫‪٫‬ن حٿللخّ محٿڄ‪٬‬خىڅ حالهَى محاله٘خد محٿلـخٍس محٿڄوحى حالهَى ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫مط‪٨‬هَ حٿڄٔظو‪٣‬لخص ٳَهخ كوحٿٌ (‪َ٘٫ )10‬س حالٱ ٷزپ حٿڄَالى ٳٌ ٗخ َيٍ ػڂ‬
‫ُمً ﭽڃٌ مٻكٍَڂ ٗك خهََ مٍؤطَلكخ حٿكيٿَپ حٿل‪٬‬كخؽ حٿڄَركخس محٿٍِح‪٫‬كش محٿزَكوص حٿ‪َ٤‬لَكش‬
‫محٿلـككَ حالمرٔككَيً حٿڄٔككظوٍى ‪ obsidian‬ٳككٌ ‪٫‬ڀككٌ ٻككوٍٕ ٳككٌ ‪َ٫‬رٔككظخڅ مطظڄؼككپ‬
‫ڃَكڀككش ػخٿؼككش ر‪٬‬ڀككٌ ٻككوٍٕ مؿَڃككو ٳككٌ حٿ٘ككڄخٽ مٍ‪٬‬ككوى حٿڄوٷ‪٬‬ككخڅ ٿڀ‪ٜ٬‬ككَ حٿلـككًَ‬
‫حٿلككيٍغ حٿٔككخرٶ ٿڀٴوككخٍ مٍظڄَككِحڅ رخٿڄلككخُٽ ًحص حٿٰككَٱ حٿڄظ‪٬‬ككيىس مٍ٘ككََ مؿككوى‬
‫حٿلـَ حالمرَٔيً مهَُه ڃن حٿللخّ حٿڄلڀٌ محهكَى ڃكن حٿٴَكَمُ ىٿَكپ حهكَ ‪٫‬ڀكي‬
‫‪3‬‬
‫حٿظـخٍس ڃلٌ ‪ 6500-8000‬ٷزپ حٿڄَالى مط‪٬‬خٷزض حال‪٣‬وحٍ محٿ‪ٜ٬‬وٍ ر‪٬‬ي ًٿٺ‬
‫ڃڄخ هو ڃ‪َ٬‬مٱ ‪٫‬كن حٿٸٔكڂ حٿـلكورٌ ڃكن ركالى حٿَحٳكيٍن ح ك هكخٽ ڃكن حٿڄ‪٬‬كخىڅ‬
‫محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش محاله٘ككخد حٿظككٌ ٍلظككخؽ حٿَهككخ رلككخد حٿل‪٠‬ككخٍس مٿككٌٿٺ ٳٸككي ح‪٫‬ظڄككي‬
‫ٓټخڅ حٿـلود ‪٫‬ڀكي حٿظـكخٍس حٿوخٍؿَكش ٿڀل‪ٜ‬كوٽ ‪٫‬ڀكي هكٌه حٿڄكوحى محڅ حٿكيمٽ حٿظكٌ‬
‫ٷخڃككض ٳككٌ حٿٸٔككڂ حٿـلككورٌ ڃككن رككالى حٿَحٳككيٍن ٷككي حٓككظوٍىص ُهككخد ‪ %90‬ڃككن حٿڄككوحى‬
‫حٿ‪َ٠‬مٍٍش ٿزلخد حٿل‪٠‬خٍس ڃن ڃيڅ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ الڅ حٿظـكخٍس ڃ‪٬‬هكخ طـكخٍس رلٍَكش‬
‫ٳٌ كَن حٿظـخٍس ڃ‪ ٪‬حٿڄلخ‪٣‬ٶ حالهَى ٻخ ض رٍَكش مروحٓك‪٤‬ش حٿلَوح كخص مطـكخٍس ڃكن‬
‫هٌح حٿلو‪ ٩‬ال طټوڅ ڃـيٍش ٿڀَرق حال ٳٌ كخٿش حٷظ‪ٜ‬خٍهخ ‪٫‬ڀكي حٿڄكوحى حٿؼڄَلكش محٿوٴَٴكش‬

‫َټككوالّ ك‪٠‬ككخٍس حٿ‪٬‬ككَحٵ محػككخٍه طككخٍٍن ڃ‪ٜ‬ككوٍ طَؿڄككش ٓككڄََ ‪٫‬زككي حٿككَكَڂ‬ ‫‪ 1‬روٓككظَٰض‬
‫حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى‪74ٙ 1١ 1991‬‬
‫‪ 2‬ىح َككخٽ ٻڀككَن ڃوٓككو‪٫‬ش ‪٫‬ڀككڂ حالػككخٍ طَؿڄككش ٿَككوڅ ٍوٓككٲ ىحٍ حٿلٍَككش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ككش حٿلخٗككَ ىحٍ‬
‫حٿڄؤڃوڅ ٿڀظَؿڄش محٿلَ٘ ‪ 1١‬ؽ‪ 2‬رٰيحى ‪585ٙ 1990‬‬
‫‪ 3‬ىح َخٽ ٻڀَن ڃوٓو‪٫‬ش ‪٫‬ڀڂ‪586ٙ ...‬‬

‫‪17‬‬
‫حٿوُڅ ٔزَخ ٻخٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش محالكـكخٍ حٿټٍَڄكش الڅ حٿظـكخٍس ركخٿڄوحى حٿؼٸَڀكش طټكوڅ‬
‫‪1‬‬
‫كظڄخ هخَٓس ‪.‬‬
‫ٻخ كض هلككخٹ حط‪ٜ‬ككخالص طـخٍٍككش رككَن رككالى حٿَحٳككيٍن مرككَن حالٷ‪٤‬ككخٍ حٿوخٍؿَككش ڃلككٌ‬
‫‪ٜ٫‬وٍ ڃخ ٷزپ حٿظخٍٍن ٿـڀذ حٿڄكوحى حٿ‪٠‬كَمٍٍش حٿظكٌ حٓكظ‪٬‬ڄڀهخ ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن‬
‫حٿٸككيٍڂ مڃكك‪ ٪‬حڅ طڀككٺ حالط‪ٜ‬ككخالص ٻخ ككض طككظڂ ‪٫‬ككن ‪ٍَ٣‬ككٶ حٿزككَ رخٿيٍؿككش حالمٿككي حال ح ك‬
‫‪2‬‬
‫مؿككيص حٗككخٍحص حػخٍٍككش ط٘ككََ حٿككي حڅ ر‪٬‬كك‪ ٞ‬طڀككٺ حالط‪ٜ‬ككخالص ٻخ ككض ر‪ٍَ٤‬ككٶ حٿزلككَ‬
‫كَغ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي ٷ‪٬٤‬ش ٳلَش ‪٫‬ڀي ٗكټپ ٷكخٍد ‪ٛ‬كََٰ ڃ‪ٜ‬كلو‪ ٩‬ڃكن حٿٴوكخٍ ٳكٌ مٓك‪٤‬‬
‫كٴَس ٿظؼزَض حٿَ٘ح‪ ٩‬حالڃَ حٿًٌ ٍئٻي حٓظويحڃ ٻوحٓ‪٤‬ش ٳٌ هكٌه حٿڄَكڀكش مٷكي مؿكي‬
‫‪3‬‬
‫ٳٌ حٍٍيم (‪٣‬وٍ حٿ‪ُ٬‬زَي حالهََ) ٻو هخ ٷٍَزش ڃن ٓخكپ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ ‪.‬‬
‫ٻڄخ ٻكخڅ حٳظٸكخٍ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿكي حٿڄكوحى حٿوكخځ حالمٿَكش ٓكززخ ڃكن حٓكزخد ٘كود‬
‫حمٿي حٿلَمد محٿلِح‪٫‬خص ٿڀَٔ‪َ٤‬س ‪٫‬ڀكي حٿ‪٤‬كَٵ حٿظـخٍٍكش حٿڄئىٍكش حٿكي ڃ‪ٜ‬كخىٍ طڀكٺ‬
‫حٿڄوحى ‪ .‬ٻڄكخ ىٳك‪ٓ ٪‬كټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ٿالهظڄكخځ حٿټزَكَ روٓكخثپ حٿڄوح‪ٛ‬كالص محٿظلٸكپ‬
‫‪4‬‬
‫ٓوحد ٻخ ض طڀٺ حٿوٓخثپ هٍَش حځ رٍَش ‪.‬‬
‫ٻخ ض رالى حٿَحٳيٍن طكَطز‪ ٢‬رخالٷكخٿَڂ حٿوخٍؿَكش ر‪٬‬كيس ‪٣‬كَٵ طـخٍٍكش محڅ حٿٸوحٳكپ‬
‫حٿظـخٍٍش طٔڀټهخ ڃلٌ حر‪٬‬كي حٿ‪ٜ٬‬كوٍ مٷكي م‪ٟ‬ك‪٬‬وح حىٿكش حم حػزخطكخص ؿَٰحٳَكش ركخٿ‪َ٤‬ٵ‬
‫محٿڄٔككخٿٺ مطليٍككي حٿڄَحكككپ محٿڄككيڅ حٿظككٌ طڄككَ رهككخ حم طٸكك‪٫ ٪‬ڀَهككخ أً ( ىٿَككپ حٿ‪٤‬ككَٵ‬
‫‪5‬‬
‫محٿڄٔخٿٺ ) ( ‪.) Itinerary‬‬

‫‪ٍَٗ1‬ي ٳوًُ حالڃََ ٻوىٍخ‪72ٙ ...‬‬


‫ڃٸيڃش ٳٌ ‪256-255ٙ ...‬‬ ‫‪ 2‬رخٷَ ‪٣‬‬
‫‪ 3‬حٿزيٍحمً ‪٫‬ي خڅ ڃټٌ حٿڄيٍلش حالمٿي رَن حٿ‪ َٜ٬‬حٿلـكًَ حٿڄ‪٬‬كي ٌ م‪ٜ٫‬كَ ٳـكَ حٿٔكالالص‬
‫ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ ؽ‪ 3‬ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى‪308ٙ 1985‬‬
‫‪ٓ 4‬ڀَڄخڅ ‪٫‬خڃَ ‪ :‬ڃلخ‪َٟ‬حص ٳٌ ‪39ٙ ...‬‬
‫‪5‬‬
‫‪A.Goetze , ' An old Babylonian Itinerary ' in JCS , VП , (1953),5ff .‬‬

‫‪18‬‬
‫محٗهَ حٿلڄخًؽ محٷيڃهخ ٍَؿ‪ ٪‬ٳٌ طخٍٍو حٿكي حٿ‪٬‬هكي حٿزكخرڀٌ حٿٸكيٍڂ حالٿكٲ حٿؼكخ ٌ‬
‫ٷزكپ حٿڄككَالى مٍڄټككن ك‪ٜ‬كَ حٿ‪٤‬ككَٵ حٿڄ٘ككهوٍس ركؼالع ڃـڄو‪٫‬ككخص رخٿلٔككزش الطـخهخطهككخ‬
‫محالٷ‪٤‬خٍ حٿظٌ طئىً حٿَهخ ‪:‬‬

‫الطىىسا الوؤهٗىىخ الىىٔ اال ىىبل٘ن ال سث٘ىىخ ‪ :‬ٻككخڅ ٍوؿككي ‪ٍَ٣‬ٸككخڅ ڃهڄككخڅ‬ ‫‪.1‬‬
‫ٍَر‪٤‬ككخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن رخطـككخه ٯككَد رككالى حٿ٘ككخځ مٓككوحكپ حٿزلككَ حٿڄظوٓكك‪ ٢‬مرككالى‬
‫‪1‬‬
‫حال خ‪ٟ‬وٽ ‪.‬‬

‫الطىىسا الوؤهٗىىخ الىىٔ اال ىىبل٘ن الشىىس ٘خ ‪ :‬ٻككخڅ حط‪ٜ‬ككخٽ ك‪٠‬ككخٍس رككالى‬ ‫‪.2‬‬
‫حٿَحٳيٍن رخالٷخٿَڂ حٿَ٘ٷَش ح‪٬ٛ‬ذ ڃڄكخ ٻكخڅ ‪٫‬ڀَك حٿلكخٽ ڃك‪ ٪‬حالٷكخٿَڂ حٿَٰرَكش رٔكزذ‬
‫‪٣‬زَ‪٬‬ش حالٍح‪ ٌٟ‬حٿـزڀَش حٿو‪َ٫‬س أً ٓالٓكپ ؿزكخٽ ُحٻكَمّ مٓكٴوكهخ حٿڄظخهڄكش‬
‫ٿزالى حٿَحٳيٍن ‪٫‬ڀي ‪٣‬وٽ كيمىه حٿ٘ڄخٿَش محٿ٘ڄخٿَش حٿَ٘ٷَش ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ ركالى ‪٫‬كَالځ (‬
‫‪٫‬زككخىحڅ حم حالهككوحُ ) مٻككخڅ ٍٔككََ ڃلخًٍككخ ٿٔككٴوف ؿزككخٽ ُحٻككَمّ كظككي ط‪ٜ‬ككپ حٿككي‬
‫ٓوٓككش (‪٫‬خ‪ٛ‬ككڄش ‪٫‬ككَالځ ) رَككي حڅ حٿ‪٬‬الٷككخص حٿ‪٬‬يحثَككش ؿ‪٬‬ڀككض ڃككن هككٌح حٿ‪ٍَ٤‬ككٶ ‪ٍَ٣‬ٸككخ‬
‫‪2‬‬
‫كَرَخ ٳَڄخ ر‪٬‬ي ‪.‬‬

‫الطسٗ الجحسٕ ‪ :‬مڃلهخ حٿـهخص حٿَ٘ٷَش محٿهلكي محالؿكِحد حٿـلورَكش ڃكن‬ ‫‪.3‬‬
‫حٿـٍَِس حٿ‪َ٬‬رَش محهڄهخ حٿ‪ٍَ٤‬ٶ حٿزلًَ ڃن حٿوڀَؾ (ٍٔڄي رخٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿڄٔكڄخٍٍش‬
‫حٿزلَ حالٓٴپ حم حٿزلكَ حٿڄكَ) محٗكخٍص حٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿظكٌ ؿكخدص ڃلكٌ ڃلظ‪ٜ‬كٲ حالٿكٲ‬
‫حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى ‪٫‬ڀكي حط‪ٜ‬كخالص ڃكخ ركَن ركالى حٿَحٳكيٍن محالٷ‪٤‬كخٍ حٿڄظخهڄكش ٿڀوڀكَؾ‬

‫‪1‬‬
‫‪Lewy , ' studies In Ancient Historical Geography of The Ancient Near‬‬
‫‪East ' . or. XXII (1952). 26ff , 393 ff‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Le Breton , P . Garelli , The Jacobson in RA , LII (1958) ,110 ff .‬‬

‫‪19‬‬
‫ڃؼككپ ڃخٻككخڅ (‪ُ٫( ) Magan‬ڄككخڅ) مىٿڄككوڅ (طڀڄككوڅ ) (حٿزلككٍَن ) محٷڀككَڂ (ڃَڀوهككخ)‬
‫‪1‬‬
‫ممحىً حٿٔلي ‪.‬‬
‫مٍلظپ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ ڃَٻِ حٿ‪ٜ‬يحٍس ٳٌ حٿظ‪٬‬خڃپ حٿظـخًٍ ڃ‪ ٪‬رالى حٿَحٳكيٍن ڃكن‬
‫‪2‬‬
‫‪ .‬حڃككخ حٿ‪٬‬وحڃككپ حٿظككٌ‬ ‫كَككغ حٿٸككيځ مٓكك‪٬‬ش كـككڂ حٿڄككوحى حٿڄٔككظوٍىس ڃلك حم ‪٫‬ككن ‪ٍَ٣‬ٸك‬
‫ٓخ‪٫‬يص ‪٫‬ڀي طلَ٘‪ ٢‬حٿ‪٬‬الٷخص حٿظـخٍٍش ڃ‪ ٪‬حٿوڀَؾ ٳهٌ ٓهوٿش حٿڄالككش ‪٫‬ڀكي حٿٔكخكپ‬
‫حٿ‪َ٬‬رٌ مٻؼَس حٿڄوحٍى حالمٿَش حٿظٌ ٍڄټن حٓكظََحىهخ ‪٫‬كن ‪ٍَ٣‬كٶ حٿڄَحٻكِ حٿوڀَـَكش‬
‫ڃؼپ حٿللخّ محاله٘خد محٿڀئٿئ محٿ‪٬‬خؽ محٿٴ‪٠‬ش محٿٌهذ محالكـخٍ حٿؼڄَلش ٻخٿالُمٍى‬
‫‪3‬‬
‫محٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ حٿَڄخ ٌ محال‪ٛ‬يحٱ مح وح‪ ٩‬ڃن حٿظڄوٍ محٿٸ‪ٜ‬ذ مٯََهخ‪.‬‬
‫مڃلٌ حٿل‪ٜ‬ٲ حالمٽ ڃن حالٿٲ حٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى ٗكهيص ركالى حٿَحٳكيٍن كَٻكش‬
‫طـخٍٍككش ٘كك‪٤‬ش ممحٓكك‪٬‬ش ڃكك‪ ٪‬ڃَحٻككِ حٿوڀككَؾ حٿ‪َ٬‬رككٌ مٻخ ككض حمٍ حٿڄَلككخد حٿككَثَْ‬
‫‪4‬‬
‫ٿڀٔوڃٍََن محٿًٌ طَٓو ٳَ حٿٔٴن حٿٸخىڃش ڃن حٿوڀَؾ‪.‬‬
‫مط‪٬‬ككي حٿڄٸزككَس حٿڄڀټَككش ٳككٌ حمٍ ڃككن ‪ٜ٫‬ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص حٿؼخٿككغ رڄ‪ٜ‬ككوٯخطهخ‬
‫حٿٌهزَش حٿلٴَٔش محاله٘خد حٿڄ‪٬٤‬ڄش رخال‪ٛ‬كيحٱ محالكـكخٍ حٿؼڄَلكش مڃـڄو‪٫‬كش حٿٸالثكي‬
‫حٿڄ‪٬‬ڄوٿكش ڃككن ح كوح‪ ٩‬ڃوظڀٴككش ڃككن حالكـكخٍ محالىمحص حٿڄ‪٬‬ي َككش هَككَ ٗكخهي ‪٫‬ڀككي كـككڂ‬
‫‪5‬‬
‫مٓ‪٬‬ش حٿظـخٍس ٳٌ ًٿٺ حٿ‪.َٜ٬‬‬

‫‪ 1‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪45ٙ ...‬‬


‫‪٫ 2‬ڀٌ ‪٫‬زي حٿٸخىٍ كٔن‪ :‬حٿڄل‪٤‬خص حٿظـخٍٍش ٳكٌ حٿوڀكَؾ حٿ‪َ٬‬ركٌ ٳكٌ حالٿٴكَن حٿؼخٿكغ محٿؼكخ ٌ ٷزكپ‬
‫حٿڄَالى ڃـڀش حٿلٴ‪ ٢‬محٿظلڄَش حٿ‪٬‬يى ‪164ٙ )1981( 7-8‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Oppenheim , L , The Seafaring Merchants of UR . JAOS – 74 . (1954 ) ,‬‬
‫‪p.6.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Oppenheim , L , The Seafaring Merchants of UR JAOS – 74 . (1954) , p‬‬
‫‪.7.‬‬
‫وحٿش ڃيهپ ٳٌ ‪223ٙ ...‬‬ ‫‪ 5‬حٿڄظوٿٌ‬

‫‪20‬‬
‫ٳڄن ٻپ ڃخ طٸيځ ٻخ ض حٿظـخٍس ٷيٍڄخ مكيٍؼخ حكيى حٿڄَطټكِحص حٿٸوٍكش حٿظكٌ ٍ‪٬‬ظڄكي‬
‫‪1‬‬
‫‪٫‬ڀَهككخ حٷظ‪ٜ‬ككخى رككالى حٿَحٳككيٍن ‪ .‬مطظـڀككي حهڄَككش ڃوٷ‪٬‬هككخ حالٓككظَحطَـٌ ٻو هككخ كڀٸككش‬
‫حٍطزككخ‪ ١‬رككَن حٿ٘ككَٵ محٿڄظڄؼڀككش رككزالى ‪٫‬ككَالځ محٿهلككي مرككالى حٿ٘ككخځ ٯَرككخ م‪ٛ‬ككوال حٿككي‬
‫ٓكوحكپ حٿزلكَ حٿڄظوٓك‪ ٢‬محٿوڀكَؾ حٿ‪َ٬‬ركٌ ؿلوركخ مڃك‪ ٪‬ركالى حال خ‪ٟ‬كوٽ ٗكڄخال مٷككي‬
‫ىٿض ح‪٫‬ڄخٽ حٿظلٸَذ حالػٍَش ٳٌ ڃوحٷ‪ ٪‬ڃن حٿ‪ٜ٬‬وٍ حٿلـٍَش حٿليٍؼكش حٿكي مؿكوى حىٿكش‬
‫طټ٘ٲ ‪٫‬ن ‪ٛ‬كالص طـخٍٍكش ٷيٍڄكش طڄؼڀكض ركز‪ ٞ٬‬حٿڄكوحى مط‪٤‬كوٍص كَٻكش حٿظـكخٍس‬
‫رڄَمٍ حٿِڃن محٻظٔذ حالٳَحى ڃٍِيح ڃن حٿوزَحص محٿظـخٍد ٳظ‪٬‬يىص ڃلخ‪٣‬ٶ حٿظـخٍس‬
‫مطلو‪٫‬ككض ڃوحىهككخ محُىحى ‪٫‬ككيى حٿ‪٬‬ككخڃڀَن ٳَهككخ ظَـككش ٿ‪٬‬ككيځ مٳككَس حٿڄ‪٬‬ككخىڅ محالكـككخٍ‬
‫‪2‬‬
‫حٿؼڄَلش محاله٘خد حٿظٌ طيهپ ٳٌ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿ‪٬‬يٍي ڃن حىمحص حال ظخؽ‪.‬‬
‫مؿككخدص ٳككٌ حٿل‪ٜ‬ككو‪ ٙ‬حٿڄيم ككش حٿظككٌ هڀٴهككخ كټككخځ ىمٿككش ٿټككٖ ڃ‪٬‬ڀوڃككخص ڃهڄككش ‪٫‬ككن‬
‫حٿل٘خ‪ ١‬حٿظـخًٍ حٿًٌ ڃخٍٓ ٓټخڅ حٿ‪َ٬‬حٵ حٿٸيٍڂ ٳكٌ هكٌح حٿ‪ٜ٬‬كَ ٍ‪٠‬كخٱ حٿكي هكٌه‬
‫حالهزككخٍ حٿڄيم ك رٸخٍككخ حالػككخٍ حٿڄخىٍككش مڃلهككخ حالػككخٍ حٿڄ‪٬‬ي َككش محٿلـٍَككش رڄوظڀككٲ‬
‫ح وح‪٫‬هككخ حڃككخ حٿيٍحٓككخص حٿظككٌ طڄككض ‪٫‬ڀككي حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مٗككز حٿټٍَڄككش مٻككٌٿٺ‬
‫حٿڄ‪٬‬خىڅ محٿظٌ مؿيص حػلخد حٿظلٸَزخص ڃټلظلخ ڃن ط‪ََ٬‬ن ڃ‪ٜ‬خىٍ حٿټؼَكَ ڃلهكخ ٳخٿللكخّ‬
‫ڃككؼال ٻككخڅ ڃككن حٿلككو‪ ٩‬حٿڄوڀككو‪ ١‬ر‪ٜ‬ككوٍس ‪٣‬زَ‪َ٬‬ككش رڄ‪٬‬ككيڅ (حٿلَټككپ) مهككٌح هككو حٿزَم ككِ‬
‫‪3‬‬
‫حڃخ حٿٌهذ حٿًٌ ‪ٛ‬ل‪٬‬ض‬ ‫حٿ‪٤‬زَ‪ ٌ٬‬حٿًٌ ٍَؿق حڅ ڃ‪ٜ‬يٍه ٻخڅ (‪٫‬ڄخڅ) ٳٌ (حٿَڄن)‬
‫ڃل ك حالػككخٍ حٿلٴَٔككش حٿظككٌ ٻ٘ككٲ ‪٫‬ل ك ڃلككٌ ‪ٜ٫‬ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص ٳټككخڅ ڃككن حٿلككو‪٩‬‬
‫حٿڄ‪َ٬‬مٱ رخٿٍَٰلٌ (‪ ) Alluvial‬محٿًٌ ٍڄټن هڀ‪ ٤‬حم ڃِؿ رخٿٴ‪٠‬ش ٿَلظؾ حٿڄ‪٬‬كيڅ‬

‫‪ 1‬حٿهخٗككڄٌ ٍ‪ٟ‬ككخ ؿككوحى ‪ :‬حٿڄٸوڃككخص حالٷظ‪ٜ‬ككخىٍش ٿڄـظڄكك‪ ٪‬حٿوڀككَؾ حٿ‪َ٬‬رككٌ حٿٸككيٍڂ ڃـڀككش حٿككلٴ‪٢‬‬
‫محٿظلڄَش ‪ 7-8 ٩‬ٿٔلش (‪84ٙ )1981‬‬
‫‪ 2‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى ‪ ( :‬حٿظـخٍس ) ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ رٰيحى ‪196 - 195ٙ 1985‬‬
‫‪3‬‬
‫رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃ ٳٌ طخٍٍن حٿل‪٠‬خٍحص حٿٸيٍڄش َٗٻش ىحٍ حٿوٍحٵ ٿڀلَ٘ رَكَمص – ٿزلكخڅ‬
‫‪ 1١ 2009‬ؽ‪377ٙ 1‬‬

‫‪21‬‬
‫حٿڄٍِؾ حٿڄٔڄي (حٿټظَمځ)(‪ ) Electrum‬مهو حٿڄ‪٬‬يڅ حٿًٌ ‪ٛ‬كل‪٬‬ض ڃلك ٷ‪٤‬ك‪ ٪‬ٴَٔك‬
‫‪1‬‬
‫ڃن حال َ محالىمحص حالهَى ڃڄخ مؿي ٳٌ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش ٳٌ حمٍ‪.‬‬
‫مٻككخڅ حٓككظََحى حٿككٌهذ ڃككن ڃ‪ٜ‬ككَ محٿللككخّ ڃككن حال خ‪ٟ‬ككوٽ مح‪ٛ‬ككپ حالكـككخٍ‬
‫محٿڄ‪٬‬خىڅ ؿخدص ڃن حٿيمٽ حٿڄوظڀٴش ٳٌ حٿه‪٠‬ز حالٍَح َش ٯََ حڅ حٿظَٻَِ ‪٫‬ڀكي ٗكز‬
‫حٿٸككخٍس حٿهليٍككش محؿككِحد ڃككن حٓككَخ حٿوٓكك‪٤‬ي (ڃؼككپ حٿلـككَ حٿَهككو حم حٿككالُمٍى) حٿظككٌ‬
‫ىٍٓككض ٳككٌ حالىد مط‪َ٬‬ككَن هوٍككش ر‪٬‬كك‪ ٞ‬حٓككڄخد حالڃككخٻن حٿڄككٌٻوٍس ٳككٌ حٿڄ‪ٜ‬ككخىٍ‬
‫حٿڄٔڄخٍٍش ڃؼپ ڃَڀوهكخ (‪( ) Meluhha‬محىً حٿهلكي) حٿظكٌ طٸك‪ ٪‬ر‪َ٬‬كيح حٿكي ٗكَٷٌ ركالى‬
‫‪2‬‬
‫حٿَحٳيٍن‪.‬‬
‫مٷي حٷظكَف ٿڄ‪ٜ‬كيٍ حٿكٌهذ ٳكٌ ك‪٠‬كخٍس ركالى حٿَحٳكيٍن رڀكيحڅ ڃ‪َ٬‬مٳكخڅ حڃكخ ڃكن ركالى‬
‫حٍڃ َلَك حم ڃككن حٿزڀككي حٿڄٔككڄي (ڃَڀوهككخ) حٿككًٌ ٍككَؿق ط‪ََ٬‬لك رخٿلز٘ككش حم رككالى حٿلورك ‪.‬‬
‫محٓككظوٍىص ‪٣‬خثٴككش ڃككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مٗككز حٿټٍَڄككش ڃككن ر‪٬‬كك‪ ٞ‬حٿـهككخص ٳككٌ‬
‫حٳٰخ ٔظخڅ م(ريه٘كخڅ) مالٓكَڄخ كـكَ حٿكالُمٍى حٿـڄَكپ (‪ ) Lapis Lazulli‬حٿكًٌ‬
‫حٓكظ‪٬‬ڄپ رټؼكَس ٳككٌ حػكخٍ ‪ٜ٫‬كَ ٳـككَ حٿٔكالالص محٿ‪ٜ٬‬كوٍ حٿٔككخرٸش محٿالكٸكش‪ .‬م ككٌٻَ‬
‫حٍ‪٠‬ككخ حٿ‪٬‬ٸَككٶ رخ وح‪٫‬ك حٿڄوظڀٴككش محٿ‪ٜ‬ككيٱ محٿڀئٿككئ ڃككن ڃلككخ‪٣‬ٶ حٿوڀككَؾ مڃككن حٿـهككخص‬
‫حٿ٘ڄخٿَش حٿَٰرَش ڃن حٿهلي أً رالى حٿٔلي‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫ٳكٌ ‪ٜ٫‬كَ ٳـكَ حٿٔكالالص مٻخ كض ڃلكٌ حٷكيځ ‪ٜ٫‬كوٍ‬ ‫حُىهَص ڃيٍلك ڃكخًٍ‬
‫حٿظخٍٍن ٷي حٓظو‪٣‬لهخ حٿٔخڃَوڅ حٿٌٍن حٷظزٔوح حٿل‪٠‬خٍس حٿٔوڃٍَش مطََ٘ حالػخٍ حٿظكٌ‬

‫‪1‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃ ٳٌ ‪378ٙ.........‬‬


‫‪ 2‬طٌ روطْ ىح َخٽ ك‪٠‬خٍس محىً حٿَحٳيٍن حالْٓ حٿڄخىٍش طَؿڄش ٻخ‪٧‬ڂ ٓ‪٬‬ي حٿيٍن ڃَحؿ‪٬‬كش‬
‫ى‪ .‬حٓكڄخ‪َ٫‬پ كٔككَن كـككخٍس ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش ٓككـي ڃل٘ككوٍحص حٿهَجككش حٿ‪٬‬خڃككش ٿالػككخٍ محٿظككَحع رٰككيحى‬
‫‪365ٙ...1١ 2006‬‬
‫‪ 3‬ڃيٍل ك ڃككخًٍ‪ :‬ط‪٬‬ككَٱ رٸخٍخهككخ حالڅ رخٓككڂ طككپ حٿلٍَككًَ ‪٫‬ڀككي ر‪٬‬ككي لككو‪11‬ٻككڂ ٗككڄخٽ ٯَرككٌ رڀككيس‬
‫حٿزوٻڄكخٽ ‪٫‬لكي حٿلكيمى حٿ‪َ٬‬حٷَكش حٿٔككوٍٍش م‪٫‬ڀكي ر‪٬‬كي ‪ 2ٍ5‬ٻكڂ ٯَرككٌ هكَ حٿٴكَحص مط٘كٰپ هككٌه‬
‫حال‪٣‬الٽ ڃٔخك طلخهِ(‪ )100‬حٍټَ (أً لو‪ ) 4 00000‬ڃظَ ڃَر‪.٪‬‬

‫‪22‬‬
‫مؿكيص ٳكٌ ڃ‪٬‬زكي حٿڄيٍلك حٿظكٌ ڃكن رَلهكخ ٷ‪٤‬ك‪ ٪‬ٳلَكش ڃ‪٬٤‬ڄكش رخٿ‪ٜ‬كيٱ مٳ‪ٜ‬كو‪ ٙ‬ڃككن‬
‫حالكـخٍ حٿـڄَڀش ڃڄخ ٍ٘ز (ٍحٍ حمٍ) حٿظٌ مؿيص ٳٌ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش مطڄؼپ مٿَڄش‬
‫‪1‬‬
‫حالكظٴخٽ رخٿل‪.َٜ‬‬
‫مٷي حٓظوٍى ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن رظـخٍطهڂ ڃ‪ ٪‬ڃيڅ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ مرخاله‪ ٚ‬ڃن‬
‫(ڃټككخڅ) حالٓككڂ حٿلككيٍغ ٿهككخ هككو ‪٫‬ڄككخڅ مطٸكك‪٫ ٪‬ڀككي حٿ‪ٍَ٤‬ككٶ حٿڄو‪ٛ‬ككپ ڃككخرَن ٷ‪٤‬ككَ‬
‫مڃ‪٠‬ككَٶ هَڃكككِ حٓككظوٍىمح كـكككَ حٿكككيٍوٍحٍض حٿككًٌ ٍڄظكككخُ رڀو كك حالٓكككوى مٗكككيس‬
‫‪ٛ‬الرظ محٿظڄخػَپ حالٻيٍش طئٻي ًٿٺ مٷي م‪ٛ‬ٴض ر‪ ٞ٬‬حٿټظخركخص حٿڄٔكڄخٍٍش ‪٫‬ڀكي‬
‫ح حٳ‪٠‬پ ڃن أً ڃ‪٬‬يڅ ڃ‪َ٬‬مٱ كظي ٷَپ ح ك حٳ‪٠‬كپ ڃكن حٿكٌهذ مٷكي حٓكظويځ هكٌح‬
‫حٿلككو‪ ٩‬ڃككن حٿلـككَ ڃككن ٷزككپ ٓككټخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن ٳككٌ ‪ٛ‬ككلخ‪٫‬ش حالهظككخځ حالٓكك‪٤‬وح َش‬
‫‪2‬‬
‫محالمُحڅ رٔزذ يٍط م‪٬ٛ‬ور حٿل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀَ ‪.‬‬
‫حڃخ حٿظـخٍس ڃ‪ ٪‬حٿڄل‪٤‬ٸش حٿَٰرَش ٳكٌ ڃيٍلك طوطكوٿٌ حٿوحٷ‪٬‬كش ‪٫‬ڀكي هكَ حٿزكخٿَن ٳٸكي‬
‫ؿڀذ طـخٍ رالى حٿَحٳيٍن حٿٸيحڃي ڃلهخ حڃخ حاله٘خد حٿڄظوٳَس ٳَهكخ حم ڃ‪٬‬كيڅ حٿٴ‪٠‬كش‬
‫الڅ حٿڄڀٺ َٓؿوڅ ٷي ٓڄي ؿزخٽ ‪٣‬وٍمّ حٿظٌ ٿَٔض ر‪َ٬‬يس ‪٫‬ن هٌه حٿڄيٍلك رـزكخٽ‬
‫حٿٴ‪٠‬ش ح‪ٟ‬خٳش حٿي ٷَرهخ ڃن رالى حال خ‪ٟ‬وٽ حٿظٌ حٗكظهَص ٳكٌ حٿظكخٍٍن حٿٸكيٍڂ رڄكخىس‬
‫‪3‬‬
‫حٿللخّ محٿٴ‪٠‬ش‪.‬‬
‫مڃن ڃالك‪٨‬ش ح كوح‪ ٩‬حالكـكخٍ حٿظكٌ ‪ٛ‬كل‪٬‬ض ڃلهكخ حالهظكخځ مڃ‪َ٬‬ٳكش ڃ‪ٜ‬كخىٍ طڀكٺ‬
‫حالكـكخٍ ٔكظ‪ ٪َ٤‬حڅ زكَن حال كوح‪ ٩‬حٿڄوؿكوىس ڃلهككخ ٳكٌ حٍح‪ٟ‬كٌ ركالى حٿَحٳكيٍن ‪ .‬حڃككخ‬
‫حالكـخٍ حٿظٌ ال طوؿي ڃ‪ٜ‬خىٍهخ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ٳَڄټن طظز‪ ٪‬ڃ‪ٜ‬كخىٍهخ ڃكن ر‪٬‬ك‪ٞ‬‬
‫حٿل‪ٜ‬ككو‪ ٙ‬حٿظككٌ طككٌٻَ حٿټؼَككَ ڃككن حٿڄ‪٬‬ڀوڃككخص ‪٫‬ككن حالكـككخٍ مڃ‪ٜ‬ككخىٍهخ حال‪ٛ‬ككڀَش‬

‫‪ 1‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃ ٳٌ ‪314ٙ.....‬‬


‫‪ٍَٗ 2‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً حمٽ حڃزَح‪٣‬وٍ ٳٌ حٿ‪٬‬خٿڂ ( حٿڄوٓو‪٫‬ش حٿٌهزَش ) ىحٍ حٿلٍَكش‬
‫ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى ‪73-71ٙ....1١ 1990‬‬
‫‪ٍَٗ 3‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً‪75 ٙ......‬‬

‫‪23‬‬
‫مركٌٿٺ ٍڄټللككخ ڃ‪َ٬‬ٳكش حكككوحٽ حٿظـكخٍس محٿ‪٬‬الٷككخص ركَن حٿڄلككخ‪٣‬ٶ حٿڄوظڀٴكش حم ٳككٌ ڃككيڅ‬
‫ڃ‪َ٬‬لش ٳٌ حٿٴظكَس حٿِڃلَكش حٿوحككيس مًٿكٺ ڃكن ڃالك‪٨‬كش كو‪ ٩‬حالكـكخٍ م‪٫‬كيى حالهظكخځ‬
‫‪1‬‬
‫حٿظٌ ٍ‪٬‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ طڀٺ حٿڄلخ‪٣‬ٶ حم حٿڄيڅ‪.‬‬
‫مڃككن حٿڄككوحى حٿظككٌ حٓككظ‪٬‬ڄڀض ٳككٌ ‪ٛ‬ككلخ‪٫‬ش حالهظككخځ محٓككظوٍىص ڃككن هككخٍؽ رككالى‬
‫حٿَحٳيٍن حٿ‪٬‬خؽ حٿًٌ ٻخڅ ٍـڀذ ڃن حٷ‪٤‬خٍ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ مٻٌٿٺ حٿ‪٬‬ٸَكٶ حٿكًٌ ؿڀكذ‬
‫ڃن حٿهلي مڃن ڃل‪٤‬ٸش حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ حٍ‪٠‬خ محٿالُمٍى حٿًٌ ؿڀذ ڃن محىً ريه٘خڅ‬
‫‪2‬‬
‫ٳٌ حٳٰخ ٔظخڅ‪.‬‬
‫حڅ حالكـخٍ حٿؼڄَلش محٿلخىٍس مالَٓڄخ طڀٺ حٿظٌ ؿڀزض ڃن ڃلكخ‪٣‬ٶ ر‪َ٬‬كيس الركي ح هكخ‬
‫ٻخ ض طټڀٲ ڃزڀٰخ ٻزََح مٍ‪٠‬خٱ حٿي ًٿٺ ٻڀٴش ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿوكظڂ حٍ‪٠‬كخ مٍرڄكخ ٔكظ‪٪َ٤‬‬
‫حڅ ٔظلظؾ ڃن ًٿٺ ٻڀ حڅ حٿڄل‪٤‬ٸش حم حٿڄيٍلك حٿظكٌ طټؼكَ ٳَهكخ حالهظكخځ ًحص حالكـكخٍ‬
‫حٿؼڄَل الري حڅ ٻخ ض ڃيٍل ٍٔټلهخ حٿ‪٬‬يٍكي ڃكن حٿڄوٓكوٍٍن محالٯلَكخد مٷكي ٍ‪َ٤٬‬لكخ‬
‫ط‪ٜ‬وٍح ‪٫‬ن كـكڂ حٿڄكوحى حٿوخ‪ٟ‬ك‪٬‬ش ٿڀ٘كَحد ٳكٌ طڀكٺ حٿڄيٍلك ‪ .‬حڃكخ حًح ٻخ كض حهظخڃهكخ‬
‫ڃ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃن حكـخٍ ٍهَ‪ٜ‬ش ٯََ ڃټڀٴش ٳهٌح ٍكيٽ ‪٫‬ڀكي ح هكخ ٻخ كض ط‪٬‬كَٖ ٳكٌ كخٿكش‬
‫‪3‬‬
‫ڃظوٓ‪٤‬ش ڃن حٿؼَحد‪.‬‬
‫حڃخ طـخٍس حالكـخٍ حٿټٍَڄش مڃلهخ حٿكالُمٍى حٿظكٌ ط‪٤‬ڀكذ مٍكظڂ ٗكَحإهخ ٳٸكي ؿكخد‬
‫ٳٌ حكي حٿَٓخثپ حڅ ٍٸوځ رَ٘حد حالكـخٍ حٿټٍَڄش ر‪٬‬ي حڅ ٍظڂ رَ‪ ٪‬حٿزڀوٍ حٿـليٿٌ مهو‬
‫كـَ ٻٍَڂ حٍ‪٠‬خ ٳٌ ڃيٍل حٗلو خ حً ٍٸوٽ ‪:‬‬

‫‪٫ 1‬زي حٿَُحٵ ٍٍخ ڃلٔن حٿټظخرش ‪٫‬ڀي حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش ٯََ حٿڄل٘وٍس ٳٌ حٿڄظلٲ حٿ‪َ٬‬حٷكٌ‬
‫ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش رٰيحى ‪48ٙ 1987‬‬
‫‪ 2‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى حٿڄيهپ الػخٍ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ رٰيحى ‪203-200ٙ 1980‬‬
‫‪ 3‬ڃلٔن ٍٍخ حٿټظخر ‪٫‬ڀي حالهظخځ‪49ٙ........‬‬

‫‪24‬‬
‫« حڃككخ ٷ‪ٜ‬ككيٍَ حم كـككَ الُمٍى كخٿڄككخ حٍى حم حٓككڄ‪ ٪‬حم ڃككن ٍ‪٬‬ككَٱ حٿزڀككوٍ حٿـلككيٿٌ‬
‫‪1‬‬
‫ٷڀَال حم ٻؼََح ٳٌ طڀٺ حٿزالى »‬
‫حڅ حٿَٯزش حٿڄڀټَش ٳٌ ركالى حٿَحٳكيٍن ٳكٌ حالكـكخٍ حٿلٴَٔكش ؿ‪٬‬كپ حٿڄڀكوٹ ٍز‪٬‬ؼكوڅ‬
‫رظـخٍهڂ مڃز‪٬‬وػَهڂ حٿي ڃلخ‪٣‬ٶ ر‪َ٬‬يس رلؼخ ‪٫‬لهخ مهٌح ڃكخ حهزَ كخ رك حىحطكوځ ٿِڃكًَ‪-‬‬
‫ٿَڂ حٿًٌ حمٻڀ رڄهڄش حٷظلخد ڃـڄو‪ ٫‬ڃن حٿڄـوهَحص حً ٍٸوٽ‪:‬‬
‫« ٓككَيً ‪٫‬لككيڃخ كككيػلٌ هټككٌح (ٷككخثالل) ‪ :‬طككٌهذ ٿ٘ككَحد حالكـككخٍ‪........‬كـَ ٻككٍَڂ‬
‫محكي كـَس ٻڀوٍ محكيس مُ هخ ػالػش َٗٸالص حٿظكٌ ( حٓكظ‪ )٪َ٤‬حهكٌهخ ( حٓكظالڃهخ)‬
‫‪2‬‬
‫‪» . ......‬‬
‫ٳخال كـخٍ حٿټٍَڄش ٻخ ض طٸظلي ٻلڀٌ ٍظڂ حٍطيحإهخ حم كٴ‪٨‬هخ مطٸيٍڄهخ هيحٍخ ‪٫‬لكي‬
‫حٿلخؿككش ٳٸككي طزخىٿهككخ ڃڀككوٹ مكټككخځ حٿزڀككيحڅ ٳَڄككخ رَككلهڂ الطڄككخځ حٿ‪٬‬الٷككخص حٿوىٍككش مٳككٌ‬
‫ٍٓخٿش ٻَ‪َٜ‬مځ حٿي حٿظخ ٌ ُمؿش حٷزخ‪ -‬هخڃو ٍٸوٽ‪:‬‬
‫« ڃن كڀش حٿٸالثي حٿظٌ ( طلض) ٍي َٓيطٌ ٿظز‪٬‬غ َٓيطٌ رٔكَ‪٫‬ش ‪٘٫‬كَمڅ كڀكش ٷكالىس‬
‫‪3‬‬
‫ٿَكڀش حٿڄڀٺ‪» .‬‬
‫مٍزيم ڃن ‪ ٚ‬هٌه حٿَٓخٿش حڅ حٿڄڀٺ حٷزخ‪ -‬هخڃو ٷي حم‪ِ٫‬حٿي ٻَ‪َٜ‬مځ مهو ڃكن‬
‫حٿ٘و‪َٜ‬خص حٿزخٍُس ٿيى كټوڃش ٻَح خ رؤڅ ٍوخ‪٣‬ذ ُمؿش حٿڄڀٺ مٍوزَهخ رؤڅ حٿڄڀكٺ‬
‫‪1‬‬
‫ٷي طهَؤ ٿَكڀش ٯََ ڃليىس حٿڄټخڅ‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿـزوًٍ ٓخٿڂ ٍلَي هڀٲ حٿڄ‪٠‬خڃَن حٿَٔخَٓش محالٷظ‪ٜ‬خىٍش ٳٌ ٍٓخثپ ڃل٘كوٍس ٳكٌ حٿ‪ٜ٬‬كَ‬
‫حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ٻڀَش حالىحد ‪228ٙ 2006‬‬

‫‪2‬‬
‫‪Floritegium marianun,paris, 1992 ff, (FM),p,133:5-7.17-21‬‬
‫‪3‬‬
‫‪OBTR, Dally,S,walker,C.F,Hawkins, J.D., The Babylonian Tablets from‬‬
‫‪Tell Al-Rimah ,London,1975 p.86.No.105:4-8‬‬

‫‪25‬‬
‫حٻظ٘ٲ حالػخٍٍوڅ حٿ‪٬‬خڃڀوڅ ٳٌ َٗٷٌ حٍَحڅ مطليٍيح ڃوٷك‪( ٪‬آٍحطكخ) ڃكئهَح حىٿكش‬
‫ڃؼََس ‪٫‬ڀي حٿظـخٍس رخٿالُمٍى ‪٫‬ڀڄخ حڅ حٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ هكو ڃكخ ٻكخڅ حٍلڄَٻكخٍ ككخٻڂ‬
‫حمٍمٹ ٍٔ‪٬‬ي ٿڀل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀَ ‪ .‬مطٌٻَ حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿڄزټَس حٿڄ‪٬‬خ‪َٛ‬س الٍلڄَٻكخٍ ٴٔك‬
‫كـَ حٿكالُمٍى حالٍُٵ حٿٰكخڃٶ حٿلكخىٍ ڃؼڀڄكخ طكٌٻَ حٿكٌهذ محٿٴ‪٠‬كش مٻكخڅ حٿڄڀكوٹ‬
‫ٍٔ‪٬‬وڅ ٿڀل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀَ ‪٣‬وحٽ حٿ‪ٜ٬‬وٍ حٿٸيٍڄش‪ .‬ٻخ ض ڃلخؿڂ حٿالُمٍى ٳكٌ حٳٰخ ٔكظخڅ‬
‫حٿلخثَككش مٷككي ‪٫‬ؼككَ ڃككن حٿظلٸَزككخص ٳككٌ (ٗككهًَ ٓككوهلخ) ‪٫‬ڀككي ٻڄَككخص ٻزَككَس ڃككن هككٌح‬
‫حٿلـَ م‪٫‬ڀي حٿڄ٘خٯپ محالىمحص حٿڄ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن كـَ حٿ‪ٜ‬وحڅ حٿڄٔظ‪٬‬ڄڀش ٳٌ ‪٫‬ڄڀَش‬
‫طلوٍپ حٿلـخٍس حٿي ٻظپ ڃالثڄش ٿڀلٸپ حم كظي ڃلظـخص ؿخهِس كَغ طوؿهض حٿٸوحٳكپ‬
‫‪2‬‬
‫ڃن هٌح حٿڄَٻِ حٿلخثٌ حٿي ٓوڃَ‪.‬‬
‫ٳككٌ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حالٗككوًٍ حٿلككيٍغ (‪ 612-911‬ٷزككپ حٿڄككَالى) ٻككخڅ ٳككن لككض حٿ‪٬‬ككخؽ‬
‫ڃ‪َ٬‬مٳخ ٳٌ ك‪٠‬خٍس ركالى حٿَحٳكيٍن ڃلكٌ ‪ٜ٫‬كَ ٳـكَ حٿٔكالالص (ڃ‪٤‬ڀك‪ ٪‬حالٿكٲ حٿؼخٿكغ‬
‫ٷزپ حٿڄَالى) ٻڄخ طيٽ ‪٫‬ڀي ًٿٺ حٿلڄخًؽ حٿظٌ مؿيص ٳٌ ڃ‪٬‬زي حالٿهش ‪٘٫‬ظخٍ ٳٌ ڃيٍلكش‬
‫ڃخًٍ مٿڂ ٍظٔ‪ ٪‬حٓظ‪٬‬ڄخٿ ٳٌ حٿ‪ٜ٬‬وٍ حٿظخٿَكش ػكڂ ‪٫‬كخى حٿكي حٿ‪٨‬هكوٍ ڃكَس حهكَى ٳكٌ‬
‫ڃلظ‪ٜ‬ٲ حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى ٳٌ حٿڄيڅ حالٗوٍٍش ڃؼپ حٗكوٍ مهَٓكزخى م ڄكَمى‬
‫مٻخڅ ڃ‪ٜ‬يٍهخ ڃكن ٯلكخثڂ ككَد حم حٓكظوٍى ڃكن ركالى حٿ٘كخځ مٷكي ط‪٠‬كڄن حٿ‪٬‬خؿَكخص‬
‫حالٗككوٍٍش ٷ‪٬٤‬ككخ ٴَٔككش ٻخ ككض حؿككِحد ڃككن حالػككخع حٿڄڀټككٌ ڃؼككپ حٿټَحٓككٌ محٿ‪٬‬ككَمٕ‬
‫م‪ٛ‬لخىٍٶ ‪ََٰٛ‬س مڃال‪٫‬ٶ مىرخرَْ ٿڀ٘ك‪ َ٬‬محٿڄالركْ م‪ٛ‬كل‪٬‬ض ڃكن حٿ‪٬‬كخؽ طڄخػَكپ‬
‫محٗككټخٽ ڃـٔككڄش مٻككخڅ حٿككز‪ ٞ٬‬ڃلهككخ ڃ‪٬٤‬ڄككخ رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مڃڀزٔككخ رخٿككٌهذ‬

‫‪1‬‬
‫‪OBTRDally,S,walker,C.F,Hawkins, J.D., The Babylonian Tablets from‬‬
‫‪Tell Al-Rimah ,London,1975 ,p.86.No.105:4-8‬‬
‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ محػخٍه طخٍٍن ڃ‪ٜ‬وٍ طَؿڄش ٓڄََ ‪٫‬زي حٿَكَڂ‬ ‫‪ 1‬روٓظَٰض‬
‫حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى‪74ٙ 1١ 1991‬‬

‫‪26‬‬
‫مٻ٘ٴض حٿظلٸَزخص ٳٌ ڄَمى ‪٫‬ن ڃـڄو‪٫‬كخص ٻزَكَس ڃكن حػكخٍ حٿ‪٬‬كخؽ حٿلٴَٔكش ڃ‪٨٬‬ڄهكخ‬
‫‪1‬‬
‫ڃن ك‪ٜ‬ن ٗڀَڄل‪.َٜ‬‬
‫م ل ن ‪٬‬ڀڂ حڅ ڃخىس حٿزَم ِ الطلظؾ حال ڃن هڀ‪ ٢‬حٿٸ‪ٜ‬يٍَ ڃ‪ ٪‬حٿللخّ ٿهٌح ٻخ كض ركالى‬
‫حال خ‪ٟ‬كككوٽ رلخؿكككش حٿكككي ڃكككخىس حٿٸ‪ٜ‬كككيٍَ حٿظكككٌ ٻكككخڅ ٍوٳَهكككخ ٿهكككڂ حٿظـكككخٍ حالٻكككيٍوڅ‬
‫محالٗوٍٍوڅ ڃن ر‪٬‬يهڂ محٿڄخىس حٿَثَٔش حٿظٌ ٍٔظوٍىم هخ هٌ ڃكخىس حٿللكخّ‪ .‬مرهكٌح‬
‫محٳككٶ حٿ‪َ٤‬ٳككخڅ ‪٫‬ڀككي حٷخڃككش حٿڄٔككظ‪٬‬ڄَحص حٿظـخٍٍككش ٳككٌ رككالى حال خ‪ٟ‬ككوٽ ال هككخ طوككيځ‬
‫‪2‬‬
‫ڃ‪ٜ‬ڀلش حٿ‪َ٤‬ٳَن‪.‬‬
‫مٻخڅ حٿٸ‪ٜ‬يٍَ حكي حٿڄ‪٬‬خىڅ حٿڄٔظوٍىس ڃن ركالى ‪٫‬كَالځ الڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ٻخ كض‬
‫طٴظٸَ ٿټؼََ ڃن حٿڄوحى حالمٿَك ٻخٿڄ‪٬‬كخىڅ محالكـكخٍ حٿټٍَڄكش محاله٘كخد‪....‬حٿن ٳكٌ‬
‫كككَن طټ٘ككٲ ٍٓككخثپ ڃككخًٍ حٿڄظَؿڄككش ‪٫‬ككن م‪ٛ‬ككوٽ طـككخٍ ‪َ٫‬الڃَككَن ٿككزالى ڃككخًٍ‬
‫‪3‬‬
‫مطـهَِهڂ رز‪ ٞ٬‬ڃخ ٍلظخؿوڅ‪.‬‬
‫مٻخ ض حٿ‪ٜ‬خىٍحص ٿكزالى ‪٫‬كَالځ ‪٫‬كن ‪ٍَ٣‬كٶ ڃَٻكِ حٿكيٍَ حم ‪٫‬كن ‪ٍَ٣‬كٶ حٗكلو خ‬
‫(طپ حٓڄَ) حً طََ٘ ٓـالص ڃخًٍ حٿي حالطٌ‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫« ‪ ....‬هڄٔش ‪ َ٘٫‬كـَ الُمٍى حٿًٌ ؿڀزوه ڃن ڃيٍلش حٗلو خ‪» ....‬‬
‫مٍلظڄپ حڅ كـكَ حٿكالُمٍى ٷكي طكڂ حٓكظََحىه ڃكن ركالى ‪٫‬كَالځ ‪٫‬كن ‪ٍَ٣‬كٶ حٗكلو خ‬
‫ٿَ‪ٜ‬پ حٿي ڃخًٍ ٳٌ كَن ـي حڅ حاله٘خد ٷي ؿڀزض ڃن ‪َ٫‬الځ ٿظكيهپ ٳكٌ ‪ٛ‬كلخ‪٫‬ش‬
‫حػخع ڃلِٿَش‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫« ڃل‪٠‬يس (‪٫‬يى) ىٍؿش حمٿي (ؿَيس) (ڃن) ڃيٍلش ‪َ٫‬الځ »‬

‫‪ 1‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪597ٙ ....‬‬


‫‪2‬‬
‫ٍَٗي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً‪71ٙ ....‬‬
‫‪3‬‬
‫كڄككوى كٔككَن ‪٧‬ككخهَ حٿظـككخٍس ٳككٌ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حٿزككخرڀٌ حٿٸككيٍڂ ح‪َ٣‬مك ك ىٻظككوٍحه ٯَككَ ڃل٘ككوٍس‬
‫ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ‪210-209ٙ 1995‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Archives Royales de Mari , Paris ,1950ff,IX, ARM ,p.209,No.254:3-4‬‬

‫‪27‬‬
‫مڃڄخ ٍئٻي مؿوى ٻڄَكخص ٻزَكَس ڃكن ‪٫‬ل‪ٜ‬كَ حٿٸ‪ٜ‬كيٍَ ٳكٌ ركالى حٗكوٍ ٳٸكي ٻكخڅ‬
‫ٍ‪ٜ‬پ ڃن ڃڄڀټش حٗلو خ مٻخڅ ٍكظڂ ٗكَحإه رخالؿكپ ڃڄكخ ٍئٻكي ‪٫‬ڄكٶ مط‪٤‬كوٍ حٿ‪٬‬الٷكخص‬
‫رَن طـكخٍ ڃكخًٍ محٗكلو خ مٍ‪٬‬كي حٿٸ‪ٜ‬كيٍَ ڃ‪٬‬كي خ ڃهڄكخ ٿڄكخًٍ ٿكيمٍهخ حٿوٓكَ‪ ٢‬ركَن‬
‫‪٫‬ككَالځ محٗككلو خ ڃككن حٿـهككش حٿ٘ككَٷَش مڃككيڅ حٿـهككش حٿَٰرَككش مٷككي ط‪ٜ‬ككپ ڃ‪٬‬ككخىڅ حهككَى‬
‫ٻخٿٴ‪٠‬ش محٿٌهذ ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٿهيحٍخ ڃڄخ ٍټ٘ٲ ‪٫‬ن حٿ‪٬‬الٷخص حٿيرڀوڃخَٓش حٿـَيس حٿظكٌ‬
‫روؿوىهخ طِىهَ حٿظـخٍس حً طٸَأ حٍٓخٿَش ٳ‪٠‬ش حٿي حرلش ڃڀٺ ٷ‪٤‬لخ ٻڄهَ ٿهكخ حً طكل‪ٚ‬‬
‫‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫« حٍر‪ ٪‬كڄوالص ٳ‪٠‬ش ٻڄهَ الرلش حٗوٌ – حىم ح‪َ٤٫‬ض‪.» .....‬‬
‫م‪٫‬ليڃخ كٴَ حٿڄلٸزوڅ حٿٴَ َٔوڅ ‪٫‬ڄَٸخ طلض ٷ‪ٜ‬كَ ُڃكًَ – ٿكَڂ حالٻؼكَ ٗكهَس‬
‫حٻظ٘ٴوح حؿِحد ڃن رلخٍش ٻزََس ط‪٬‬وى حٿي ‪ َٜ٫‬ڃخ ٷزپ َٓؿوڅ ممؿيمح ٳٌ حٿڄ‪٬‬خركي‬
‫حٿڄ‪٬‬خ‪َٛ‬س ٿڀزلخٍش ٳٌ حٿڄيٍلش طڄخػَپ كټخځ ٻظزض ‪٫‬ڀَهخ حٓڄخإهڂ رخٿڀٰكش حالٻيٍكش ٯخٿزكخ‪.‬‬
‫مٻخڅ حٿيٿَپ حٿڄٴ‪٬‬ڂ رخٿلَوٍش ‪٫‬ڀي ٷوس حٿ‪٬‬الٷخص رٔكوڃَ ٴٔكهخ هكو ڃـڄو‪٫‬كش حالٗكَخد‬
‫‪3‬‬
‫حٿؼڄَلككش حٿڄيٳو ككش ٳككٌ ؿككَس ٳوخٍٍككش‪ .‬مح‪ٟ‬ككخٳش حٿككي حٿوككَُ محٿظڄخػَككپ حٿز٘ككٍَش ڃككن‬
‫حٿڄ‪ ٬‬خىڅ محٿلـخٍس حٿؼڄَلش ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي ٔكَ ٍحثك‪ ٪‬ٿك ٍأّ حٓكي ڃكن حٿكٌهذ محٿكالُمٍى‬
‫م‪٫‬ڀي هَُس ‪٣‬وٍڀش ڃن حٿالُمٍى طلڄپ ٻظخرش ط‪٬‬كوى حٿكي (ڃكْ ح كٌ رَكيح) حككي ڃڀكوٹ‬
‫ٓالٿش حمٍ حالمٿي ٳٌ حػزخص حٿڄڀوٹ حٿٔوڃٍَش مال ٗٺ ح هخ ٻخ ض هيٍش ڃن ڃڀٺ حمٍ‬
‫حٿي ڃ‪٬‬خ‪َٛ‬ه ڃڀٺ ڃخًٍ ‪ٛ‬ڄڄض ٿ‪٠‬ڄخڅ ٍ‪ٟ‬خه ‪٫‬ن حٿظـخٍس ڃ‪ ٪‬حالٷكخٿَڂ حٿوحٷ‪٬‬كش ٳكٌ‬
‫‪4‬‬
‫حٿ٘ڄخٽ حٿَٰرٌ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ARM ,IX ,Archives Royales de Mari, Paris,1950 ff,P.54,No,20:3-4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Floritegium marianun,paris, 1992 ff, (FM),P.128‬‬
‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ‪74ٙ ....‬‬ ‫‪ 3‬روٓظَٰض‬
‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ‪75ٙ ....‬‬ ‫‪ 4‬روٓظَٰض‬

‫‪28‬‬
‫مهلخٹ حٓ‪٤‬وح ش هخ‪ٛ‬ش رظـيٍكي ڃ‪٬‬زكي حالٿك ( لټَٓكو) ‪٫‬لكيڃخ ٍأى حٿڄڀكٺ ٻوىٍكخ‬
‫كڀڄككخ ٳَك حٿڄككَحس حالٿهككش ( َٔككخرخ) حٿهككش حٿٸڀككڂ محٿڄ‪َ٬‬ٳككش م ‪ٜ‬ككلض ٻوىٍككخ حڅ ٍٸككيځ حٿككي‬
‫لټَٓو ‪َ٫‬رش ڃٍِلش رخٿٌهذ مكـَ حٿالُمٍى‪ .‬ٳزيأ رزلخد حٿڄ‪٬‬زي م‪٣‬هَ حٓٔك مر‪٬‬كي‬
‫حڅ حطككڂ حٿظل‪٠‬ككََحص حٿ٘كك‪٬‬خثٍَش ؿڀككذ حاله٘ككخد ڃككن ڃخٻككخڅ مڃَڀوهككخ مڃككن ڃٸككخٿ‪٪‬‬
‫حالكـخٍ حٿظٌ ٿڂ ٍزڀٰهخ حكي ڃن ٷزپ ٳظق ٻوىٍخ حٿ‪ٍَ٤‬ٶ مؿڄ‪ ٪‬حالكـخٍ رټظپ ‪ٟ‬وڄ‬
‫مؿڄ‪٬‬ككض ٿك حٿڄ‪٬‬ككخىڅ حٿؼڄَلك حٿټؼَككَس ٳـڀككذ حٿللككخّ ڃككن ؿزككپ حٿللككخّ (ٻڄككخٕ)‬
‫مؿڄ‪ ٪‬حٿٌهذ ڃن حٿـزخٽ مٻؤ حٿظَحد محٓكظوَؿض حٿٴ‪٠‬كش ڃكن حٿـزكخٽ محٿلـكخٍس‬
‫حٿلڄَحد ڃن (ڃَڀوهخ) مهټٌح َٗ‪ ٩‬ٻوىٍخ ٳٌ رلخد ڃ‪٬‬زي ( لټَٓو) حٿ‪٠‬وڂ مٍزيم ح‬
‫‪1‬‬
‫حطڂ رلخده ٳٌ ڃيى ‪٫‬خځ محكي‪.‬‬
‫حڅ حهڄَش حٿڄ‪٬‬زي ٳٌ كَخس حٿڄيٍلش حٿٔوڃٍَش ٸ‪٤‬ش طظٴٶ ر٘كؤ هخ حٿٔكـالص حالػخٍٍكش‬
‫محٿڄيم ش حطٴخٷخ طخڃخ مٳٌ ٻپ ڃوٷك‪ ٪‬ڃكن ڃوحٷك‪ٜ٫ ٪‬كَ ٳـكَ حٿٔكالالص طلظكپ حٿڄ‪٬‬خركي‬
‫حٿڄوٷكك‪ ٪‬حٿككَثَْ ٳكككٌ حٿڄيٍلككش محڅ ‪٫‬زٸٍَكككش حٿڄـظڄكك‪ ٪‬حٿٴلَككش محٿڄ‪٬‬ڄخٍٍكككش ٷككي مؿهكككض‬
‫ٿڄ‪ٜ‬ڀلش رَوص حالٿهش‪ .‬مٍٯڂ حڅ ڃ‪ٜ‬يٍ حٿكيهپ حٿكَثَْ ٿڄ‪٨٬‬كڂ حٿڄ‪٬‬خركي ٻكخڅ حڃكظالٹ‬
‫حالٍح‪ٟ‬كككٌ حٿٍِح‪َ٫‬كككش حڃكككخ حٿٸكككَحرَن ٳظٸكككيځ ‪٣‬و‪٫‬كككخ مرهكككٌه حٿ‪ٍَ٤‬ٸكككش طظټكككوڅ ٿڀڄ‪٬‬زكككي‬
‫حكظَخؿ كخص ػڄَلككش ڃككن حٿككٌهذ محٿٴ‪٠‬ككش محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش طـ‪٬‬ڀ ك ڃٔككظوى‪٫‬خ ٿؼككَمس‬
‫حٿڄـظڄ‪ ٪‬حٿٴخث‪٠‬ش مڃ‪ٜ‬يٍ ٍأّ ڃخٽ ٿظڄوٍپ حٿڄ٘كخٍٍ‪ ٪‬حٿظـخٍٍكش ٻكخڅ حٿڄ‪٬‬زكي ٍـكيى‬
‫حم ٍلل‪ٗ ٢‬ؤ ٻو حٿڄظڀٸكٌ ٿَٳخهَظك مڃئٗكَح ‪٫‬ڀكي ‪٫‬ڀكو ٗكؤڅ حٿڄيٍلكش حم ح ل‪٤‬خ‪٣‬ك‬
‫مڃڄككخ حػككخٍ ڃ٘ككخ‪ َ٫‬حٿڄككَحٍس ٳككٌ ٗككخ‪ َ٫‬ٿټككٖ ‪٫‬لككيڃخ طٴـكك‪٫ ٪‬ڀككي هككذ ٍؿككخٽ حمڃككخ‬
‫حٿڄټَمهَن ڃ‪٬‬خركي ڃيٍلظك (مٓكَٷوح حٿٴ‪٠‬كش محٿكالُمٍى ڃكن حٿڄ‪٬‬زكي) ممؿهكوح ‪ٟ‬كَرش‬
‫‪2‬‬
‫ٗيٍيس حٿي حٷظ‪ٜ‬خى ٿټٖ حٿڄخىً ح‪ٟ‬خٳش حٿي ُهوهخ‪.‬‬

‫‪ 1‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل‪٠‬خٍحص حٿٸيٍڄكش ٗكَٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ‬
‫‪ 1١ 2009‬ؽ‪412ٙ. 1‬‬
‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ‪77-76ٙ ....‬‬ ‫‪ 2‬روٓظَٰض‬

‫‪29‬‬
‫مٳٌ ك‪٠‬خٍس محىً حٿلَپ ٳَڄخ ٍو‪ ٚ‬حٿٸزوٍ ٳٸي ٷ‪٬٤‬ض حٿلـخٍس مم‪٬ٟ‬ض ٳَهخ حٿوحف‬
‫طلڄككپ حٓككڄخد ح‪ٛ‬ككلخرهخ ڃكك‪٫ ٪‬ككيى ٻزَككَ ڃككن حالالص محالىمحص محٿلڀككٌ ڃككن حٿڄ‪٬‬ككخىڅ‬
‫محالكـخٍ حٿټٍَڄكش مٻكپ هكٌه حٿڄوڀٴكخص طكيٽ ‪٫‬ڀكي حڅ حال‪٫‬ڄكخٽ حٿٴلَكش حٿيٷَٸكش ٻخ كض‬
‫‪1‬‬
‫‪٫‬ڀي ؿخ ذ ‪َ٨٫‬ڂ ڃن حٿَم‪٫‬ش محٿيٷش محال خٷش محٿزٌم‪.‬‬
‫حڃخ حٿټظخرخص حٿظٌ هڀٴهخ ٻوىٍكخ ٳظكيٽ ‪٫‬ڀكي ٘كخ‪ ١‬محٓك‪ ٪‬ٳكٌ كٸكپ حٿزلكخد محٿظ‪٬‬ڄَكَ‬
‫م‪٫‬ڀككي ٘ككخ‪ ١‬طـككخًٍ ٻزَككَ حڃظككي حٿككي حالٷ‪٤‬ككخٍ حٿڄـككخمٍس ڃؼككپ رككالى حٿ٘ككخځ م‪٫‬ككَالځ‬
‫محالؿِحد حٿـلورَش حٿَ٘ٷَش ڃن حٿـٍَِس حٿ‪َ٬‬رَش مڃلهخ حٷڀَڂ (ڃخٻكخڅ) (‪٫‬ڄكخڅ) ٿـڀكذ‬
‫حٿللخّ محاله٘خد محالكـخٍ مٳٌ ڃٸيڃش ًٿٺ كـَ ( حٿيٍوٍحٍض) حٿ‪ٜ‬كڀي مهڀكٲ ٿلكخ‬
‫‪2‬‬
‫‪٫‬يىح ڃهڄخ ڃن طڄخػَڀ حٿڄللوطش ڃن هٌح حٿلـَ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫مٷككي حهككٌص ٓككالٿش حٍٔككن رخالُىهككخٍ محٿظوٓكك‪ ٪‬م‪٫‬ڄككپ ڃڀوٻهككخ ‪٫‬ڀككي ڃككي ٍٷ‪٬‬ككش‬
‫حٿڄڄڀټش حٿي حٿوڀَؾ ڃن رَلهخ (ىٿڄوڅ‪ -‬حٿزلٍَن) ٻڄخ حڃظيص ٗڄخال حٿي ڃل‪٤‬ٸكش (ٓكزخٍ)‬
‫مرهككٌح ٓككَ‪َ٤‬ص ‪٫‬ڀككي ‪ٜ‬ككٲ رككالى حٻككي مٓككوڃَ طٸٍَزككخ رخال‪ٟ‬ككخٳش حٿككي ڃككخ ٓككـپ ڃككن‬
‫ڃڀوٻهخ حالمحثپ ڃن ٘خ‪ ١‬طـخًٍ هخٍؿٌ رخٷخڃش ‪٫‬الٷخص طـخٍٍش محٓك‪٬‬ش ڃك‪ ٪‬حالٷ‪٤‬كخٍ‬
‫‪4‬‬
‫حٿڄـخمٍس‪.‬‬

‫‪ٓ .1‬ڀَڄخڅ ‪٫‬خڃَ محٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ ڃلخ‪َٟ‬حص ٳٌ حٿظخٍٍن حٿٸيٍڂ ڃوؿِ طكخٍٍن حٿ‪٬‬كَحٵ‬
‫ڃئٓٔش ىحٍ حٿټظذ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘ ‪ 1١‬ؽ‪ 1‬ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ‪314ٙ 1978‬‬
‫‪ 2‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪411ٙ ....‬‬
‫‪ٓ 3‬الٿش حٍٔن‪ :‬هٌ ڃن حٿٔالالص حٿلخٻڄش ٳٌ حٿ‪٬‬هي حٿزكخرڀٌ حٿٸكيٍڂ ٿڀٴظكَس ڃكن(‪ )1794-2017‬ٷزكپ‬
‫حٿڄككَالى حم ڃئٓٔككهخ (حٗككزٌ‪ -‬حٍككَح) مط‪٬‬ككَٱ كخٿَككخ رؤٓككڂ ( اٍ٘ككخڅ رلٍَككخص ) طٸكك‪ ٪‬رككخٿٸَد ڃككن ٴككَ‬
‫مٻخ ض ‪٫‬خ‪ٛ‬ڄش ٿٔالٿش آٍٔن مٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حالٓوى كټڄكض ر٘كََ حىد حٿٰكِٽ مڃ٘كخهي حالػكخٍس‬
‫ٳٌ حٿل‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٷَش حٿٸيٍڄش ىحٍ حٿڄيى ٿڀؼٸخٳش محٿلَ٘ رٰيحى‪304ٙ 1١ 2008‬‬
‫‪ 4‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃ ٳٌ‪413ٙ.....‬‬

‫‪30‬‬
‫الوجحش الضبًٖ‬

‫هبُ٘خ االحغبز ال سٗوخ‬

‫حالكـخٍ حٿټٍَڄش هٌ و‪ ٩‬ڃن ح وح‪ ٩‬حٿڄ‪٬‬خىڅ حم ڃخ ٍوَؽ ڃن حالٍ‪ ٝ‬ڃن ح وح‪٩‬‬


‫حٿـككوحهَ حٿڄوظڀٴككش ڃؼككپ حٿَككخٷوص محٿِڃككَى محٿڄككخّ محٿككالُمٍى رككخهظالٱ حٿوح هككخ‬
‫مح وح‪٫‬هخ ڃڄخ ٍ‪ٜ‬ڀق ٿال‪٫‬ڄخٽ محٿـڄخٽ مڃخ ٍلظٴ‪ ٪‬ر حٿلخّ ڃكن طكٍَِن حم حٓكظويحڃهخ‬
‫ٳٌ حٿ٘ٴخد محٿ‪٤‬كذ محٿ‪َ٬‬حٳكش مٯََهكخ مهكٌه حٿكل‪٬‬ڂ ٍٔكَهخ ٓكزلخ مط‪٬‬كخٿي مٷكي حٿهكڂ‬
‫‪1‬‬
‫حٿزَ٘ حٓظوَحؽ ڃخ ٳَهخ ٿڄلخٳ‪٬‬هڂ مڃخ ٍلظخؿوڅ حٿَ ٳٌ ڃ‪٬‬خٗهڂ‪.‬‬
‫ٳخالكـخٍ حٿټٍَڄش ح‪ٟ‬خٳش حٿي ٷَڄظهخ حٿـڄخٿَش ٿهخ ڃټخ ظهخ حٿ‪٬‬ڀڄَش محٿ‪٤‬زَش مٻكٌٿٺ‬
‫هلخٹ ڃ‪٬‬ظٸيحص هخ‪ٛ‬ش ‪ٛ‬كيٷه خ حٿٸكيڃخد محٿل‪٠‬كخٍحص حٿٔكخرٸش م‪٫‬ڄڀكوح رهكخ ىٳ‪٬‬كخ ٿڀ٘كَ‬
‫محٿ‪٬‬ككَن مىمحدح ٿككز‪ ٞ٬‬حالڃككَح‪ ٝ‬مهككٌ ڃظ‪٬‬ككيىس حال‪ٛ‬ككلخٱ محالٿككوحڅ محٿظَحٻَككذ‬
‫مطوحؿيص ڃلكٌ حٿٸكيځ رؤڃكخٻن مڃكوح‪٣‬ن ڃظٴَٷكش محهظڂ حال ٔكخڅ رهكخ محٷظلخهكخ مطوحٍػهكخ‬
‫ٳهكٌ طلظكپ ڃټخ كش ‪ٛ‬ككيحٍس ٳكٌ حٿظكٍَِن مٿزٔكظهخ حٿلٔككخد ٳكٌ ڃوظڀكٲ حٿ‪ٜ٬‬كوٍ ٻككٌٿٺ‬
‫‪2‬‬
‫حٿڄڀوٹ حٓظويڃوهخ ٳٌ ُهَٳش ڃالرٔهڂ مطَـخ هڂ مٷيڃوهخ هيحٍخ ٳٌ حٿڄلخٓزخص‪.‬‬
‫مٻڀڄكش كـككَ‪ :‬ط‪٤‬ڀككٶ ‪٫‬ڀككي حٍككش حؿٔككخځ ؿخڃككيس ٯَككَ ‪٠٫‬ككوٍش طوؿككي ٳككٌ أً ڃټككخڅ ٳككٌ‬
‫حٿ‪٤‬زَ‪٬‬ش‪ .‬محٍ‪٠‬خ ٍ‪َ٬‬ٱ حٿلـَ ٻٸ‪٬٤‬ش حم و‪ ٩‬ڃ‪٬‬كَن ڃكن حٿ‪ٜ‬كوَ ڃئٿكٲ ڃكن حٿڄكوحى‬

‫‪٫ 1‬ٸَپ ڃلٔن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ىحٍ حٿټظخد حٿ‪َ٬‬رٌ ڃټظزش حٿ‪ٜ‬يٍ ‪12ٙ 2١‬‬
‫‪٫ 2‬ٸَپ ڃلٔن ڃوٓو‪٫‬ش حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄ‪ٜ‬وٍس حٿظوظڂ‪-‬حٿلٸكوٕ‪-‬حٿوكوح‪ ٙ‬ىحٍ حال‪٫‬ظ‪ٜ‬كخځ‬
‫ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘ ‪132ٙ‬‬

‫‪31‬‬
‫‪1‬‬
‫حٿ‪ٜ‬ڀزش حٿظٌ طظؤٿٲ ڃلهخ حٿ‪ٜ‬وَس‪٫ .‬ڀي حڅ حٿڀٴ‪ٍٔ ٦‬ظ‪٬‬ڄپ حكَخ خ حٓظ‪٬‬ڄخال حمٓ‪ ٪‬ڃكن‬
‫‪2‬‬
‫هٌح حٿڄ‪٬‬لي ( محًح حٓظٔٸي ڃوٓي ٿٸوڃ ٳٸڀلخ ح‪َٟ‬د ر‪ٜ٬‬خٹ حٿلـَ ٳؤ ٴـَص)‪.‬‬
‫كَكغ ٷَككپ ٿڀ‪ٜ‬ككوَس حٍ‪٠‬ككخ حٿظككٌ ٳـككَ ڃلهكخ ڃوٓككي ‪٫‬ڀَك حٿٔككالځ كـككَ ٳٸككي ىٽ ‪٫‬ڀككي‬
‫‪3‬‬
‫ر‪ ٞ٬‬حٿظڄََِ رَن حٿلـخٍس محٿڄ‪٬‬خىڅ‬
‫محالكـخٍ حٿټٍَڄش ‪٫‬زكخٍس ‪٫‬كن ڃ‪٬‬كخىڅ طظوحؿكي ٳكٌ حٿ‪ٜ‬كووٍ حم ٳكٌ ك‪ٜ‬كي حالكـكخٍ‬
‫حٿڄ٘ظٸش ڃن هٌه حٿ‪ٜ‬ووٍ مهٌ حڃخ حڅ طټوڅ ڃوؿوىس ‪٫‬ڀي ٓ‪٤‬ق حالٍ‪ ٝ‬حم ڃيٳو كش‬
‫ٳٌ حال‪٫‬ڄخٵ محالكـخٍ حڃكخ ‪٠٫‬كوٍش خطـكش ‪٫‬كن ح‪ٛ‬كپ زكخطٌ حم كَكوح ٌ ٻكخٿڀئٿئ حم‬
‫حكـخٍ ٯََ ‪٠٫‬وٍش مهٌ و‪ ٩‬ڃن حٿڄ‪٬‬كخىڅ ٍظټكوڅ حٓخٓكخ ڃكن ڃكخىس حٿٔكَڀټخ ‪Silica‬‬
‫‪4‬‬
‫مٍوظڀكٲ كو‪ ٩‬حٿلـكَ حٿټكٍَڂ ركخهظالٱ حٿڄكخىس‬ ‫ڃ‪ ٪‬مؿوى ر‪٬‬ك‪ ٞ‬حٿ٘كوحثذ حٿڄ‪٬‬ي َكش‬
‫حٿ٘ككخثزش حٿظككٌ ىهڀككض ٳككٌ طټوٍل ك ڃكك‪ ٪‬حٿٔككَڀټخ مطوؿككي ‪٫‬ككخىس ٳككٌ حٿڄلككخ‪٣‬ٶ حٿزَٻخ َككش‬
‫مطظٴخمص حٿوح هخ رخهظالٱ ىٍؿش حٿ٘ٴخٳَش حٿلخطـش ڃن ىهكوٽ كو‪ ٩‬ڃ‪٬‬كَن ڃكن حٿڄ‪٬‬كخىڅ‬
‫حٿظٌ طيهپ ٻ٘وحثذ ‪٫‬ڀي حٿَٔڀټوڅ مرخٿظخٿٌ ٍظټوڅ ظَـش ٿٌٿٺ ‪٫‬يىح ٻزََح مڃظلو‪٫‬كخ‬
‫ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄكش‪ .‬مڃكن حهكڂ حٿو‪ٜ‬كخث‪ ٚ‬حٿڄڄَكِس ٿهكخ هكٌ حٿلكيٍس (‪ )rarity‬حڃكخ‬
‫ح‪٫‬ككيحىهخ ٳټؼَككَس ؿككيح حال حڅ ‪٫‬ككيىح ‪ٟ‬ككجَال ڃككن هككٌه حٿڄ‪٬‬ككخىڅ هككٌ حٿڄظيحمٿككش حم حٿظككٌ‬
‫‪5‬‬
‫طٔظويځ ٻخكـخٍ ٻٍَڄش‪.‬‬

‫‪ 1‬ڃَال ىمٍػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪72ٙ ...‬‬


‫‪ٓ 2‬وٍس حٿزٸَس‪ :‬حٍُش ‪60‬‬
‫‪ 3‬ىحثكَس حٿڄ‪٬‬كخٍٱ حالٓكالڃَش ح‪ٛ‬ككيٍهخ رخال ټڀٍَِكش محٿٴَ ٔكَش محالٿڄخ َككش مٍ٘كَٱ ‪٫‬ڀكي طلٍََهككخ‬
‫حالطلكككخى حٿكككيمٿٌ ٿڀڄـكككخڃَ‪ ٪‬حٿ‪٬‬ڀڄَكككش حٿلٔكككوش حٿ‪َ٬‬رَكككش طَؿڄكككش حركككَحهَڂ ُٻكككٌ هوٍٗكككَي محكڄكككي‬
‫ٿڀڄٍِككي ٍل‪٨‬ككَ‪:‬‬ ‫حٿ٘ل٘ككلخمً ‪٫‬زككي حٿلڄَككي ٍككو ْ ڃـڀككي‪ 13‬ٻظككخد حٿ٘كك‪٬‬ذ حٿٸككخهَس ‪376 ٙ‬‬
‫حٿ‪٬‬خ ٌ ٿَغ ‪ٛ‬الف ‪٬‬ڄخڅ طخٍٍن حٿو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حٿـڄخٿَش ‪9ٙ‬‬
‫‪ 4‬حٿوٍِؿٌ ‪٫‬ڄخٍ طلٴش حالكـخٍ ڃل٘وٍحص حٿٴـََ رََمص ٿزلخڅ ‪5ٙ 1١ 2009‬‬
‫‪ 5‬حٿوٍِؿٌ ‪٫‬ڄخٍ طلٴش‪12ٙ ...‬‬

‫‪32‬‬
‫ٍٔككڄي حٿلـككَ ٻٍَڄككخ ‪٫‬لككيڃخ ٍڄظككخُ رـڄخٿ ك م‪ٛ‬ككالرظ مرخال‪ٟ‬ككخٳش حٿككي ٿو ك م يٍط ك‬
‫مٗككټڀ حٿلهككخثٌ مڃككيى ‪ٛ‬ككٸڀ مٿڄ‪٬‬خ ك ٻڄككخ ٍ‪٬‬ظزككَ حٿككوُڅ ڃهڄككخ كَككغ ٍلككيى كـككڂ‬
‫‪1‬‬
‫حٿلـَ ‪٫‬ڀڄخ حڅ ٿَْ ٻپ حالكـخٍ ٯخٿَش حٿؼڄن‪.‬‬
‫مط‪َ٬‬ٱ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ركخٿڄـوهَحص مهكٌ ‪٫‬زكخٍس ‪٫‬كن ڃ‪٬‬كخىڅ ‪٣‬زَ‪َ٬‬كش كخىٍس‬
‫حٿوؿوى ٷوٍش حالكظڄخٽ ًحص حٿوحڅ ؿڄَڀش مرٍَٶ ؿٌحد مٍظڄَكِ ٻكپ ڃكن هكٌه حٿڄ‪٬‬كخىڅ‬
‫رو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬ڃ‪َ٬‬لش طلكيى ىٍؿكش ؿوىطك مه‪ٜ‬خث‪ٜ‬ك مٍ‪٬‬كَٱ حٍ‪٠‬كخ رؤ ك كـكَ ڃٸ‪٤‬ك‪٪‬‬
‫‪2‬‬
‫حمڃٔ‪٤‬ق ر‪ٍَ٤‬ٸش ڃ‪َ٬‬لش الٓظ‪٬‬ڄخٿ ٳٌ حٿظٍَِن‪.‬‬
‫م ح‪٣‬ڀٸض ٻڀڄش (كـَ ٻٍَڂ) ‪٫‬ڀكي حالكـكخٍ حٿلٴَٔكش حم حٿؼڄَلكش مٿټكن ٻڀڄكش (ٻٍَڄكش)‬
‫‪3‬‬
‫ط‪٤‬ڀٶ ‪٫‬ڀي حٍر‪٬‬ش حكـخٍ مهٌ (حالٿڄخّ‪ -‬حٿَخٷوص‪ -‬حٿٔكٴََ‪ -‬حٿِڃكَى) مًٿكٺ رٔكزذ‬
‫‪ٛ‬الرظهخ مڃظخ ظهخ م يٍطهخ مٿڄ‪٬‬خڅ ٿو هخ حٿـڄَپ مال هخ ال طظََٰ ڃك‪ ٪‬ڃكَمٍ حٿٔكلَن‬
‫حريح‪ .‬مهلخٹ حكـكخٍ ٻٍَڄكش حم ٗكز ٻٍَڄكش مٷكي طټكوڅ هكٌه حالكـكخٍ ٗكٴخٳش حم ٗكز‬
‫ٗٴخٳش حم ڃ‪٬‬ظڄش مٻخڅ ٿهٌه حٿـوحهَ ٓلَ هخ‪ ٙ‬ٳٌ ٴوّ حٿزَ٘ مٷي حطوكٌص ر‪٬‬كي‬
‫‪ٛ‬ٸڀهخ كڀَش ٍڀزٔهخ حٿلخّ ڃلٌ حالالٱ حٿٔلَن مٻخ ض طظڄَِ رخٿوح هخ مٿټن ر‪٬‬ي ىٍحٓكش‬
‫حٿ‪٬‬ڀڄككخد ٿ‪٬‬ڀككڂ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حٻظ٘ككٴوح حڅ ر‪٬‬كك‪ ٞ‬حالكـككخٍ ٿهككخ ‪ٛ‬ككالرش حم ٷٔككخمس‬

‫‪ٍ 1‬ٳ‪٬‬ككككض ‪٫‬ككككخىٽ ڃلڄككككي م‪٫‬زككككي حس ٍُلككككذ ڃلڄككككي حٿڄ‪٬‬ككككخىڅ محٿ‪ٜ‬ككككووٍ ىٍحٓككككش كٸڀَككككش‬
‫ڃَټَمٓټورَش‪-‬ؿَوٻَڄَخثَش محٷظ‪ٜ‬خىٍش ىحٍ حٿٸڀڂ رََمص ‪ – 309ٙ‬ح ‪ :َ٨‬حٿ‪٬‬خ ٌ ٿَغ ‪ٛ‬الف‬
‫‪٬‬ڄخڅ طخٍٍن حٿو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حٿـڄخٿَش محٿَمكَش حٿ‪ٜ‬لخ‪َ٫‬ش ٿالكـخٍ حٿټٍَڄش ٿڀٴظكَس ڃكن حٿٸكَڅ حٿؼخٿكغ‬
‫حٿي حٿٔكخر‪ ٪‬حٿهـكًَ ٍٓكخٿش ىٻظكوٍحه ٯَكَ ڃل٘كوٍس حطلكخى حٿڄكئٍهَن حٿ‪٬‬كَد رٰكيحى ‪1999‬ځ‬
‫‪8ٙ‬‬
‫‪ 2‬ڃَال ىمٍػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ ك‪٨‬ٺ محالكـخٍ حٿټٍَڄش طَؿڄش ٓهََ ٓڄ‪٬‬خڅ ىحٍ حال ڄخد ‪72ٙ‬‬
‫‪ 3‬حٿ‪٬‬ڄًَ ٗهخد حٿكيٍن حكڄكي ركن ٳ‪٠‬كپ حس (ص‪749‬هك)) ڃٔكخٿٺ حالر‪ٜ‬كخٍ ٳكٌ ڃڄخٿكٺ حالڃ‪ٜ‬كخٍ‬
‫طلٸَٶ ‪٫‬ڄخى ‪٫‬زي حٿٔالځ ٍإمٱ ڃل٘وٍحص حٿڄـڄ‪ ٪‬حٿؼٸخٳٌ حرو ‪٧‬زٌ ‪171ٙ 2004‬‬

‫‪33‬‬
‫طوظڀكككٲ ‪٫‬كككن حٿكككز‪ ٞ٬‬حالهكككَ مٻكككٌٿٺ طوظڀكككٲ ڃكككن خكَكككش حٿوكككوح‪ ٙ‬حٿٴٍَِخثَكككش‬
‫‪1‬‬
‫محٿټَڄَخثَش‪.‬‬
‫مهلخٹ حكـخٍ أهَى أ‪٣‬ڀٶ ‪٫‬ڀَهخ ‪ٜ‬كٲ ٻٍَڄكش مًٿكٺ ٿٸڀكش ‪ٛ‬كالرظهخ حم ال هكخ حٻؼكَ‬
‫ٗكَو‪٫‬خ مح ظ٘ككخٍح مهلككخٹ ح ككوح‪ ٩‬ڃڄظككخُس ڃكن حالكـككخٍ ح‪٣‬ڀككٶ ‪٫‬ڀَهككخ ( ٗككز ٴَٔككش )‬
‫مهٌ حٿظكٌ طڄظكخُ رٰكالد ػڄلهكخ ڃؼكپ ( ‪٫‬كَن حٿهكَ ‪ /‬حٿظوركخُ ‪ /‬محكَخ كخ حالٿټٔكليٍٍض )‬
‫‪2‬‬
‫مؿڄَ‪٬‬هخ ٗٴخٳش حم ٗز ٗٴخٳش ‪.‬‬
‫ڃ‪٨٬‬ڂ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ًحص حال‪ٛ‬پ حٿڄ‪٬‬كي ٌ هكٌ حكـكخٍ ڃظزڀكوٍس ًحص طَٻَكذ‬
‫ًًٍ ڃلككظ‪٨‬ڂ مٷڀَككپ ڃلهككخ ٯَككَ ڃظزڀككوٍ ‪٫‬ڀككي حال‪٣‬ككالٵ م ككخىٍح ڃككخ طټككوڅ حٿزڀككوٍحص‬
‫حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ككش ڃټظڄڀككش حٿلڄككو كَككغ حڅ ٘ككؤطهخ طظككؤػَ رخٿ‪٬‬وحڃككپ حٿوخٍؿَككش ڃؼككپ حٿلككَحٍس‬
‫محٿ‪ ٢ٰ٠‬محٿڄٔخٳش ‪ .‬محٿڄ‪٬‬خىڅ حٿڄظزڀوٍس طظټوڅ ڃن ‪٫‬يى ڃن حالٓك‪٤‬ق حٿڄٔكظوٍش حٿظكٌ‬
‫‪3‬‬
‫طٔڄي حمؿهخ مر‪ٜ‬ٸپ هٌه حالمؿ ٍظليى حٿ٘ټپ حٿلهخثٌ ٿڀلـَ‪.‬‬

‫مطٔڄي رخالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿلٴَٔش حٿؼڄَلش مهٌ طټوڅ ‪٫‬ڀي ٗټڀَن‪:‬‬


‫‪ .1‬حٿ‪٠٬‬وً حٿ‪٤‬زَ‪ : ٌ٬‬مهٌ حٿظٌ طل٘ؤ رٴ‪٬‬پ حٿلَكخس ‪٫‬ڀكي ٓك‪٤‬ق حالٍ‪ ٝ‬حم ٳكٌ‬
‫حٿزلَ ٻخٿڀئٿئ‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿټوٳٌ حرٌ ٍلَكي ُٻٍَكخ ركن ڃلڄكي ركن ڃلڄكي ركن ڃلڄكوى حٿٸِمٍلكٌ حٿڄلكخٳ‪ ٪‬حٿ‪٤‬زَكش ٿالكـكخٍ‬
‫محٿڄ‪٬‬ككخىڅ طٸككيٍڂ مط‪ٜ‬ككلَٲ ‪٫‬زككي حٿـزككخٍ ككخؿٌ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش حٿٔككَحً حٿلخٗككَ رَككض حٿلټڄككش رٰككيحى‬
‫‪49ٙ 1١ 2007‬‬
‫‪ 4‬حٿ‪٬‬ڄًَ ٗهخد حٿيٍن ڃٔخٿٺ حالر‪ٜ‬خٍٳٌ ‪169 ٙ .....‬‬
‫‪ 5‬حٿڄَٰرٌ حكڄي رن ‪٫‬و‪ ٝ‬ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ ٳٌ ه‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حٿڄ‪٬‬خىڅ محالكـخٍ طلٸَٶ رَمٍن‬
‫ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى ‪7ٙ 1١ 1990‬‬

‫‪34‬‬
‫‪ .2‬ٯََ حٿ‪٠٬‬وٍش ‪ :‬مط٘ڄپ حٻؼَ حٿـوحهَ كَغ طوؿكي ‪٫‬ڀكي ٗكټپ رڀكوٍحص ًحص‬
‫حٿ٘ټپ حالٓخٌٓ حٿكًٌ ٍ‪٤٬‬كٌ حٿـكوهَ ٷَڄكش ؿڄخٿَكش مػڄَلكش ٻخٿَكخٷوص ٻو هكخ‬
‫‪1‬‬
‫خىٍس مطزخ‪ ٩‬مط٘ظَى رؤٯڀي حالػڄخڅ‪.‬‬
‫م‪٫‬ڀڂ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٍ‪٤‬ڀٶ ‪٫‬ڀكي ؿڄَك‪ ٪‬حٿڄكوحى حٿظكٌ م‪ٛ‬كٴض رخٿڄ‪٬‬كخىڅ مٍكيهپ ٳكٌ‬
‫ًٿككٺ حٿِؿككخؽ حٿوككخځ محٿِثزككٶ مٻككٌٿٺ ‪٫‬ڀككي ر‪٬‬كك‪ ٞ‬حٿڄككوحى حٿ‪٠٬‬ككوٍش ڃؼككپ حٿزككخُهَ‬
‫‪2‬‬
‫مٯََه‬

‫االحغبز الؼضْٗخ ‪:‬‬


‫مهٌ حالكـخٍ حٿظٌ ح ظـظهخ حٿټخثلخص حٿلَش ڃؼپ حٿلزخطخص محٿلَوح خص ڃؼپ ‪:‬‬
‫‪ ‬حٿ‪ٜ‬يٱ ٍلظؾ حٿڀئٿئ‬
‫‪ ‬هَټپ حٿلَوح خص حٿڄخثَش حٿيٷَٸش طلظؾ حٿڄَؿخڅ‬
‫‪ ‬حالٳَحُحص حٿڄظلـَس حالٗـخٍ طلظؾ حٿټهَڃخڅ‬
‫‪ ‬حالٗـخٍ حٿڄظلـَس طلظؾ حٿـض‬
‫‪3‬‬
‫‪ ‬حٓلخڅ مح َخد ر‪ ٞ٬‬حٿؼيٍَخص ط٘ټپ حٿ‪٬‬خؽ‪.‬‬
‫ّرقعن االحغبز ال سٗوخ الٔ صالصخ اطٌبث ‪:‬‬
‫‪ .1‬ڃظلـَحص كَوح َش خىٍس مهٌ حٿيٍ حٿ‪٬‬خؽ حٿ‪٬‬لزكَ حٿټهَڃكخڅ‬
‫حم (حٿَحطَلؾ) حٿڄَؿخڅ حٿڄٔٺ‬
‫‪ .2‬حٿالٳڀِحص مهٌ( حٿكٍِ َن رلو‪َ٫‬ك حالكڄكَ حال‪ٛ‬كٴَ)– (حٿِٳكض‬
‫حم حٿٸََ حم حالٓٴڀض‪ :‬حٿٸخٍ حٿټزٍَض)‬

‫‪ 1‬ڃلڄوى ٓڄَش حالكـخٍ حٿټٍَڄش ‪٫‬زَ‪16ٙ ...‬‬


‫‪2‬‬
‫‪J. Pusks : Das Steinbuch des Aristoteles, 1912 , p.110‬‬
‫‪ 3‬حٿوٍِؿٌ ‪٫‬ڄخٍ طلٴش‪18ٙ ...‬‬

‫‪35‬‬
‫‪ .3‬حٿٴڀِحص‪ :‬مهٌ‬
‫أ‪ -‬حٿٴڀِحص حٿٔخثڀش ‪ :‬حٿِثزٶ‬
‫‪1‬‬
‫د‪ -‬حٿٴڀكِحص حٿ‪ٜ‬كڀيس ٳكخٿٴڀِحص حٿ‪ٜ‬كڀيس طټكوڅ ‪٫‬ڀكي كو‪َ٫‬ن حٿ‪ٜ‬كڀيس حٿَهَ‪ٜ‬كش‬
‫مهككٌ حالٓككَد حٿليٍككي حٿوخٍ‪ٛ‬ككَن حٿَ‪ٛ‬ككخ‪ ٙ‬حٿٔككزَټش حٿزَح‪( ٙ‬حٿللككخّ‬
‫حال‪ٛ‬ٴَ)‪ .‬حٿزَم ِ حٿ٘ز حٿ‪ٜ‬ٴَ حٿٸ‪ٜ‬يٍَ حٿٸ‪ٜ‬يٍَ حالٓوى‪ .‬حٿٸڀَڄَخ حٿللخّ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫هخڃخط ‪ :‬حٿزوٍطخٍض حٿټخٿټوٓخٍض حٿڄخالٻخٍض‪.‬‬
‫مهلككخٹ ط‪ٜ‬ككلَٴخ ٿڀـككوحهَ حٿڄ‪٬‬ي َككش م‪ٛ‬ككٴ حهككوحڅ حٿ‪ٜ‬ككٴخ َحهككخ حٻؼككَ‬
‫حٿظ‪ٜ‬خ َٲ طٴ‪َٜ‬ال حً ٷٔڄض حٿي ػڄخ ٌ ڃـڄو‪٫‬خص‪:‬‬
‫‪ٛ 01‬ڀزش طٌمد رخٿلخٍ مطـڄي حًح رَىص ٻخٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش محٿليٍي‪.‬‬
‫‪ٛ 02‬ڀزش الطٌمد حال رخٿلكخٍ حٿ٘كيٍيس مال طلټٔكَ حال رخٿڄكخّ ٻخٿَكخٷوص‬
‫محٿ‪٬‬ٸَٶ‪.‬‬
‫‪ 03‬ڃخثَش ٍ‪٣‬زش طٴَ ڃن حٿلخٍ ٻخٿِثزٶ‬
‫‪ 04‬هوحثَش ىهلَش طؤٻڀهخ حٿلخٍ ٻخٿټزخٍٍض محٿٍِ َن ‪.‬‬
‫‪ 05‬طَحرَش ٍهوس الطٌمد مٿټن طلٴَٹ ٻخالڃالف محٿِحؿخص محٿ‪٤‬ڀٶ‪.‬‬
‫‪ 06‬زخطَش ٻخٿڄَؿخڅ حالرَ‪ ٞ‬محالكڄَ‪.‬‬
‫‪ 07‬كَوح َش ٻخٿيٍ‪.‬‬

‫‪ 1‬حكڄي ‪٫‬ٸَپ ؿڄَپ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃوٓو‪٫‬ش حٿزال٭ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘ محٿظوٍُ‪ ٪‬ىحٍ ٓڀو ٌ‬
‫‪25-15ٙ 3١ 2007‬‬
‫‪ 2‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي رن ٍوٓٲ (ص ‪651‬ه)) حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ ؿكوحهَ حالكـكخٍ كٸٸك ى‪ .‬ڃلڄكي‬
‫ٍوٓٲ كٔن مى‪.‬ڃلڄوى رَٔو ٌ هٴخؿٌ حٿهَجش حٿڄ‪ٍَٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش ٿڀټظخد ڃ‪٤‬زو‪٫‬خص ڃَٻِ طلٸَٶ‬
‫حٿظَحع ‪34ٙ 1977‬‬

‫‪36‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 08‬ڃل‪٬‬ٸيس ڃن حٿ‪٤‬پ ٻخٿ‪٬‬لزَ محٿزخُهَحص‪.‬‬
‫مٍٔظويځ ٳٌ حٿوٷض حٿلخ‪ َٟ‬ڃ‪٤ٜ‬ڀق (كـَ ٻكٍَڂ) ٿڀيالٿكش ‪٫‬ڀكي حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش‬
‫حم ٗز حٿټٍَڄش حٿڄلٴوٍس ر‪٬‬ڄٶ محٿڄٔظويڃش ٿ‪ٜ‬كل‪٣ ٪‬ز‪٬‬كخص ٿالهظكخځ ٿټكن حالكـكخٍ‬
‫‪2‬‬
‫حٿټٍَڄككش ٻخ ككض ٗككخث‪٬‬ش حٍ‪٠‬ككخ ٳككٌ حٿٸككيٍڂ ٻككؤىمحص ٍُلككش مط‪٬‬خمٍككٌ‪ .‬ممؿككيص حالكـككخٍ‬
‫حٿڄلٴوٍس ‪ Intaglios‬حمال ٳكٌ حٿ‪ٜ٬‬كَ حٿڄَلكوً حٿڄظوٓك‪ ٢‬ٳكٌ ٻٍَكض ‪ Crete‬حال حڅ‬
‫حٓڀود ‪٫‬ڄپ هٌه حالكـخٍ ٿڂ ٍ‪٬‬ي ڃٔكظ‪٬‬ڄال كظكي حٿٸكَڅ حٿٔكخر‪ ٪‬ٷزكپ حٿڄكَالى محىهكپ‬
‫ٳٌ حٿٸكَڅ حٿٔكخىّ ٷزكپ حٿڄكَالى حٓكڀود حٿوكظڂ حٿكًٌ ٍ٘كز (حٿولٴٔكخد حٿٔكوىحد) ڃكن‬
‫ڃ‪ َٜ‬م‪٣‬كوٍ حٿ٘كټپ حٿكي (حٿولٴٔكخد حٿيحثٍَكش) حٿكي حٓكڀود ‪ٛ‬كل‪ ٪‬حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش‬
‫‪3‬‬
‫حالٯٍَٸَش حٿټالَٓټَش‪.‬‬
‫ٻخڅ ٻهٲ ٗخ َيٍ ڃٔظو‪٣‬لخ ٗظوٍخ الهپ ٷٍَكش (ُحمً ‪ -‬ﭽڃكٌ) مٷكي مؿكيص ‪٫‬كيس‬
‫ٷزوٍ ٍَؿق ح هخ ط‪٬‬وى الهپ حٿٸٍَش مٷي ‪٫‬ؼَ ٳٌ هٌه حٿٸزوٍ ‪٫‬ڀكي حىمحص مطـهَكِحص‬
‫ؿلخثٍِش ًحص ىالٿش ڃهڄش ٳٴٌ حكي حٿٸزوٍ حٿ‪٬‬خثي حٿي ٳظخس مؿيص ڃَٰس كڄَحد مٷالىس‬
‫ڃن هَُ ‪ََٰٛ‬س مٻپ هٌح ٍ٘كََ حٿكي كو‪ ٩‬ڃكن حٿ٘ك‪٬‬خثَ حٿوخ‪ٛ‬كش رخٿكيٳن مرڄ‪٬‬ظٸكيحص‬
‫‪4‬‬
‫حٷيځ ٓټخڅ حٿٸَى‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫حهوحڅ حٿ‪ٜ‬ٴخ مهالڅ حٿوٳخ ٍٓخثپ حهوحڅ حٿ‪ٜ‬ٴخ حٿـٔڄخ َخص حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬خص حٿڄـڀي حٿؼخ ٌ ىحٍ‬
‫رََمص رََمص ‪104ٙ 1957‬‬
‫‪ 2‬ىح َككخٽ ٻڀككَن ڃوٓككو‪٫‬ش ‪٫‬ڀككڂ حالػككخٍ طَؿڄككش ٿَككوڅ ٍوٓككٲ ىحٍ حٿلٍَككش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ككش حٿلخٗككَ ىحٍ‬
‫حٿڄؤڃوڅ ٿڀظَؿڄش محٿلَ٘ ‪ 1١‬ؽ‪ 2‬رٰيحى ‪512ٙ 1990‬‬
‫‪ 3‬ىح َخٽ ٻڀَن ڃوٓو‪٫‬ش ‪٫‬ڀڂ‪513ٙ ...‬‬
‫‪ 4‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل‪٠‬خٍحص حٿٸيٍڄش َٗٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ‬
‫‪ 1١ 2009‬ؽ‪211ٙ 1‬‬

‫‪37‬‬
‫ذكس االحغبز ال سٗوخ فٖ القسآى ال سٗن‬

‫مڃن هك وح‪ ٙ‬حٿلـكَ حٿـڄخٿَكش (ٗكټڀ ) مال حىٽ ‪٫‬ڀكي ًٿكٺ ڃخؿكخد ٳكٌ حٿٸكَآڅ حٿټكٍَڂ‬
‫كَغ حري‪ ٩‬حٿوخٿٶ ٳٌ م‪ٛ‬ٴ ٿٰڀڄخڅ ٍ‪٤‬وٳوڅ ‪٫‬ڀي حٿڄكئڃلَن (ٻكخٿڀئٿئ حٿڄټلكوڅ) ٳكٌ‬
‫‪1‬‬
‫ٷوٿ ط‪٬‬خٿي‪ « :‬مٍ‪٤‬وٱ ‪٫‬ڀَهڂ ٯڀڄخڅ ٿهڂ ٻؤ هڂ ٿئٿئ ڃټلوڅ »‬
‫أً ح هڂ ٳٌ حٿلٔن محٿزَخ‪ ٝ‬محٿ‪ٜ‬ٴخد حٿڀئٿئ حٿڄ‪ٜ‬وڅ ٳٌ حٿ‪ٜ‬يٱ ‪.‬‬
‫محٿ ڀئٿئ محٿَخٷوص محٿڄَؿكخڅ ط‪٬‬كي رڄلِٿكش حُهكخٍ ڃڄڀټكش حٿڄ‪٬‬كخىڅ ٿڄكخ طظ‪ٜ‬كٲ رك ڃكن‬
‫‪2‬‬
‫حٿوحڅ ؿٌحرش مرٍَٶ آهخً ‪.‬‬
‫مهككٌح حٍم‪ ٩‬ط‪٬‬زَككَ مح‪٫‬ڀككي ٷَڄككش ؿڄخٿَككش ٿهككٌح حٿككَر‪ ٢‬حٿَحثكك‪ ٪‬ٳهككٌه حٿ‪ٜ‬ككوٍس حٿـڄَڀككش‬
‫ط‪٤٬‬كككٌ ٍم ٸكككخ ٳكككٌ ٯخٍكككش حٿـڄكككخٽ محٿزهكككخد محٿٔكككڄو مهكككٌح حٿظ٘كككزَ حٿـڄَكككپ ٿڀ٘كككټپ‬
‫‪3‬‬
‫محٿو‪ٛ‬ٲ ٍ‪َ٠‬ٲ ه‪ٜ‬و‪َٛ‬ش ٿو‪ٜ‬و‪َٛ‬خص هٌه حالكـخٍ‪.‬‬
‫مٿلٴخٓككش هككٌه حٿـككوحهَ محالكـككخٍ ٳٸككي مٍى ًٻَهككخ ٳككٌ حٿٸككَحڅ حٿټككٍَڂ رخٓككڄخد‬
‫ڃٴككَىس حم ڃٸَم ككش رز‪٠٬‬ككهخ ٳككٌٻَ حٿَككخٷوص ڃككَس محكككيس ٳككٌ ٓككوٍس حٿككَكڄن ڃٸَم ككخ‬
‫رخٿڄَؿخڅ مًٻَ حٿڀئٿئ مكيه هڄْ ڃَحص ٳٌ ٓوٍس حٿلؾ مٳخ‪ َ٣‬محٿ‪٤‬كوٍ محٿوحٷ‪٬‬كش‬
‫‪4‬‬
‫محال ٔخڅ مڃَس محكيس ٳكٌ ٓكوٍس حٿكَكڄن حٍ‪٠‬كخ حڃكخ حٿڄَؿكخڅ ٳٸكي مٍى ًٻكَه ٳكٌ‬
‫ٓوٍس حٿَكڄن ڃَطَن ڃَس ڃٸَم خ ركخٿڀئٿئ محهكَى ڃٸَم كخ رخٿَكخٷوص مًٻكَ حٿڀئٿكئ‬

‫‪ٓ 1‬وٍس حٿ‪٤‬وٍ ‪:‬حالٍش ‪24‬‬


‫‪2‬‬
‫حٿڄَيح ٌ ‪٫‬زي حٿَكڄن كٔن ؿزلټش حڃؼخٽ حٿٸَحڅ م‪ٛ‬وٍ ڃن حىر حٿَٳَ‪ ٪‬ىحٍ حٿٸڀڂ رََمص‬
‫‪2١ 1992‬‬
‫‪ 3‬حٿ‪٫ ٍِِ٫ ًِ٬‬ڀٌ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿٸَآڅ حٿټٍَڂ محٿظَحع رٰيحى ‪5ٙ‬‬
‫‪ 4‬حٿ‪٫ ٍِِ٫ ًِ٬‬ڀٌ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ‪/1ٙ ...‬ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حٿ‪٬‬خ ٌ ٿَكغ ‪ٛ‬كالف ‪٬‬ڄكخڅ‬
‫طخٍٍن حٿو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حٿـڄخٿَش محٿَمكَش محٿ‪ٜ‬لخ‪َ٫‬ش ٿالكـخٍ حٿټٍَڄش ٿڀٴظكَس ڃكن حٿٸكَڅ حٿؼخٿكغ حٿكي‬
‫حٿٔخر‪ ٪‬حٿهـًَ ٍٓخٿش ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس رٰيحى ‪12ٙ 1999‬‬

‫‪38‬‬
‫محٿڄَؿخڅ حٍ‪٠‬خ رڀٴ‪( ٦‬كڀَش)ال رخٓڄَهخ ٳٸي ؿخد ًٻَهخ رهٌح حٿڀٴ‪ ٦‬حٍ‪٠‬كخ ڃكَطَن ٳكٌ‬
‫‪1‬‬
‫ٓوٍطٌ حٿللپ مٳخ‪.َ٣‬‬
‫ح‪ٟ‬خٳش حٿي ًٿٺ ؿخد ًٻَهخ ٳٌ حٿٸَآڅ حٿټٍَڂ ٷخٽ ط‪٬‬خٿي‪ « :‬مكوٌٍ ‪َ٫‬نٌ ٻؤڃؼكخٽ‬
‫‪2‬‬
‫حٿڀئٿئ حٿڄټلكوڅ» ‪ .‬أً حڅ ُمؿكخطهڂ حٿلكوٍ حٿ‪٬‬كَن ٻكؤ هن حٿڀئٿكئ ٳكٌ حٿ‪ٜ‬كٴخد محٿلٸكخد‬
‫حٿًٌ ٿڂ طڄٔك حالٍكيً مككَن ٓكؤٿض حځ ٓكڀڄش ٍٓكوٽ حس ‪٫ ‬كن هكٌح حٿظ٘كزَ ٷكخٽ ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫(‪ٛ‬ٴخثهن ٻ‪ٜ‬ٴخد حٿيٍ ٳٌ حال‪ٛ‬يحٱ حٿًٌ ٿڂ طڄٔ حالٍيً)‪.‬‬
‫محٿيٍ هو ٻزخٍ حٿڀئٿئ مٳٌ ط٘زَ حهَ ٿلكوٍ حٿـلكش ٳكٌ آٍكش ٷكخٽ ط‪٬‬كخٿي « ٻكؤ هن‬
‫‪4‬‬
‫حٿَككخٷوص محٿڄَؿككخڅ» مٷككخٽ ط‪٬‬ككخٿي‪ « :‬مٍ‪٤‬ككوٱ ‪٫‬ڀككَهڂ مٿككيحڅ ڃوڀككيمڅ حًح ٍأٍككظهڂ‬
‫‪5‬‬
‫كٔككزظهڂ ٿئٿككئح ڃلؼككوٍح» ٷككخٽ حٿككَحًُ هككٌح ڃككن حٿظ٘ككزَ حٿ‪٬‬ـَككذ الڅ حٿڀئٿككئ حًح ٻككخڅ‬
‫ڃظٴَٷككخ ٍټككوڅ حكٔككن ٳككٌ حٿڄل‪٨‬ككَ ٿوٷككو‪ٗ ٩‬كك‪٬‬خ‪ ٩‬ر‪ ٠٬‬ك ‪٫‬ڀككي ر‪٬‬كك‪ ٞ‬ٳَټككوڅ حٍم‪٩‬‬
‫‪6‬‬
‫محري‪ .٩‬مؿخد حٍ‪٠‬خ ٳٌ طٴٔكََه أً حًح ٍأٍكظهڂ ٳكٌ ح ظ٘كخٍهڂ ٳكٌ ٷ‪٠‬كخد ككوحثـهڂ‬
‫مٻؼَطهڂ م‪ٛ‬زخكش مؿوههڂ مكٔن حٿكوح هڂ مػَكخرهڂ مكڀكَهڂ كٔكزظهڂ ٿئٿكئح ڃلؼكوٍح‬

‫‪ 1‬حٿ‪٫ ٍِِ٫ ًِ٬‬ڀٌ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ‪2ٙ ...‬‬


‫‪ٓ 2‬وٍس حٿوحٷ‪٬‬ش‪ :‬حٍُش ‪23-22‬‬
‫‪ 3‬حٿ‪ٜ‬خرو ٌ ڃلڄي ‪٫‬ڀٌ ‪ٛ‬ٴوس حٿظٴخََٓ طٴََٔ حٿٸَآڅ حٿټٍَڂ ىحٍ حٿٴټَ رََمص ‪2001‬‬
‫‪ٓ 4‬وٍس حٿَكڄن‪:‬حٍُش ‪58‬‬
‫‪ٓ 5‬وٍس حال ٔخڅ‪ :‬حٍُش ‪19‬‬
‫‪ 6‬حٿ‪ٜ‬ككَحٱ ‪٫‬زككي حالٿ ك ‪٫‬زككي حس حٿڄ‪٬‬ككخىڅ ٳككٌ حڃؼككخٽ حٿٸككَآڅ ڃـڀككش حٿظَرَككش حالٓككالڃَش حٿ‪٬‬ككيى‪6‬‬
‫‪ 21ٙ‬ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬ٷ‪٤‬ذ َٓي ٳٌ ‪ٟ‬كالٽ حٿٸكَآڅ حٿ‪٤‬ز‪٬‬كش حٿ٘كَ‪َ٫‬ش حٿَحر‪٬‬كش ىحٍ حٿ٘كَمٵ‬
‫‪ 1977‬مٻٌٿٺ ‪ :‬حٿ‪ٜ‬خرو ٌ ڃلڄي ‪٫‬ڀٌ ‪ٛ‬ٴوس حٿظٴخََٓ‬

‫‪39‬‬
‫مالٍټوڅ ٳٌ حٿظ٘زَ حكٔن ڃن هٌح مال ٳٌ حٿڄل‪ َ٨‬حكٔكن ڃكن حٿڀئٿكئ حٿڄلؼكوٍ ‪٫‬ڀكي‬
‫‪1‬‬
‫حٿڄټخڅ حٿلٔن‪.‬‬
‫ٻڄكككخ مٍى ًٻكككَه ٳكككٌ حٿټظكككذ حٿڄٸيٓكككش ٳٸكككي ًٻكككَ ٳكككٌ ٓكككٴَ حٿَإٍكككخ ٳكككٌ حٿ‪٬‬هكككي‬
‫حٿٸيٍڂ‪/‬حال‪ٛ‬كلخف‪ 4‬ٳككٌ م‪ٛ‬ككٲ حٿ‪٬‬ككَٕ ‪٫‬ككن ٓككَي خ ڃوٓككي ‪٫‬ڀَك حٿٔككالځ « ر‪٬‬ككي ًٿككٺ‬
‫ٍأٍككض رخرككخ ڃٴظوكككخ ٳككٌ حٿٔككڄخد محًح حٿ‪ٜ‬ككوص حٿككًٌ ٓككڄ‪٬‬ظ ڃككن ٷزككپ ٍوككخ‪٣‬زلٌ ٻؤ ك ُ‬
‫رككوٵ مٳككٌ حٿلككخٽ ‪ٛ‬ككَص ٳككٌ حٿككَمف ٳَأٍككض ٳككٌ حٿٔككڄخد ‪َٗ٫‬ككخ ٍـڀككْ ‪٫‬ڀَك محكككي‬
‫طلز‪٬‬غ ڃل وٍ ٻؤ هخ ‪ٛ‬خىٍس ڃن ٿڄ‪٬‬خڅ حٿَ٘ذ محٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ مكوٽ حٿ‪ َٕ٬‬ٷوّ‬
‫‪2‬‬
‫ٷِف ٍڀڄ‪ ٪‬ٻؤ حٿِڃَى»‬
‫مٳٌ ٓٴَ حٿَإٍخ ‪/‬حٿ‪٬‬هكي حٿٸكيٍڂ حٍ‪٠‬كخ ٳكٌ حال‪ٛ‬كلخف (‪ )13-12:18‬حٿ‪٬‬كخٿڂ ٍزټكٌ‬
‫‪٫‬ڀككي رخرككپ « ٓككَزټٌ طـككخٍ حالٍ‪ ٝ‬مٍلِ ككوڅ ‪٫‬ڀَهككخ ال كك ٿككڂ ٍزككٶ حكككي ٿَ٘ككظًَ‬
‫ر‪٠‬خث‪٬‬هڂ ٳٸي ٻخ ض ط٘ظًَ ڃلهڂ حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش محالكـخٍ حٿټٍَڄش محٿڀئٿكئ محٿټظكخڅ‬
‫‪3‬‬
‫محالٍؿوحڅ محٿلٍََ محٿٸَڃِ»‬

‫‪ 1‬حرككن ٻؼَككَ حٓككڄخ‪َ٫‬پ رككن ‪٫‬ڄككَ طٴٔككََ حٿٸككَآڅ حٿ‪٨٬‬ككَڂ ىحٍ حكَككخد حٿټظككذ حٿ‪َ٬‬رَككش حٿٸككخهَس‬
‫‪1371‬ه) ؽ‪457-455ٙ 3‬‬
‫‪ 2‬حٿټظككخد حٿڄٸككيّ حٿ‪٬‬هككي حٿٸككيٍڂ ‪ 377ٙ )4-3(/1994 5١‬ح ‪٨‬ككَ ٓككٴَ حٿَإٍككخ ٳككٌ حٿ‪٬‬هككي‬
‫حٿٸيٍڂ حال‪ٛ‬لخف‪.4‬‬
‫‪ 3‬حٿټظخد حٿڄٸيّ حٿ‪٬‬هي‪ 378ٙ ...‬ح ‪ٓ َ٨‬ٴَ حٿَإٍخ حٿ‪٬‬هي حٿٸيٍڂ‪/‬حال‪ٛ‬لخف(‪.)13-12:18‬‬

‫‪40‬‬
‫اطل االحغبز ال سٗوخ ّر ٌِْٗب‬

‫حڅ حال ٔخڅ حالمٽ حٿًٌ الك‪ ٦‬رٍَكٶ حٿكٌهذ حال‪ٛ‬كٴَ حٿڄظكؤٿٶ ٳكٌ ڃـكَى ٓكخٷَش‬
‫ٳخٿظٸ‪٤‬هخ ممُ هخ رَن ٍيٍ مالكك‪ ٦‬ػٸڀهكخ م‪َ٣‬ٷهكخ ركَن كـكخٍطَن ٿَ٘كټڀهخ (ٍ‪٤‬خم‪٫‬هكخ)‬
‫ٻڄخ ٍ٘خد حڅ ًٿٺ ٍَطز‪ ٢‬رزيحٍكش ط‪َ٬‬ٳك ‪٫‬ڀكي هكٌه حٿڄَٻزكخص مڃهڄكخ ٍټكن ٳٸكي طو‪ٛ‬كپ‬
‫‪1‬‬
‫حٿَهخ ‪٫‬زَ ڃََٔط حٿ‪٤‬وٍڀش‪.‬‬
‫‪٣‬زَ‪٬‬ش حالكـخٍ‪ :‬طو‪ٛ‬ٲ حالكـخٍ رټو هخ ڃَٻزخص ٻَڄَخثَش ‪٣‬زَ‪َ٬‬ش مر٘ټپ حٻؼَ‬
‫ىٷش ڃَٻزخص ًحص طټوٍن ‪٣‬زَ‪٬‬كٌ ‪ٛ‬كڀذ محالكـكخٍ هكٌ ڃظټو ك ڃكن ڃ‪٬‬كخىڅ ڃوظڀٴكش‬
‫مر٘ كټپ ڃلككيى ڃككن ڃككٍِؾ ڃظلككي ڃككن حٿ‪ٜ‬ككووٍ مڃككخىس (‪ )ores‬أً حٿلڄككڂ حٿزَٻخ َككش‬
‫مهلخٹ هخ‪َٛ‬ظخڅ ڃهڄظخڅ طڄَِحڅ هٌه حالكـخٍ ‪:‬‬
‫‪ 01‬هٌ ڃَٻذ ٻَڄَخثٌ ٍ‪٬‬زَ ‪٫‬ل ر‪َٰٜ‬ش ٻَڄَخثَش (ڃ‪٬‬خىٿش)‬
‫‪ 02‬ڃَٻذ ٻَٓظخٿٌ ڃليى ًم طَٻَذ (ًًٍ)‬
‫حڅ حالكـخٍ حًح ط‪َٟ٬‬كض حٿكي ‪ٟ‬كٰ‪ ٢‬مككَحٍس ٗكيٍيٍن مٻڀڄكخ ٻخ كض حٿلكَحٍس ٗكيٍيس‬
‫‪2‬‬
‫ٻخ ض رڀوٍحص ًٿٺ حٿلـَ حٻؼَ ‪ٛ‬الرش ٳظِىحى ٴخٓش هٌح حٿلـَ ڃؼپ حٿڄخّ‪.‬‬
‫محٿڄَٻزخص حٿڄ‪ٜ‬ل‪٬‬ش ٳٌ حٿڄوظزكَحص حٿټَڄَخثَكش ٷكي ٍټكوڅ ٿهكخ ٴكْ حٿزلكخد حٿكًٌٍ‬
‫محٿظَٻَذ حٿټَڄَخثٌ ٿڄؼپ هٌه حالكـخٍ مٿټن ڃؼپ هٌه حٿڄلظـخص هٌ ح‪٤ٛ‬لخ‪َ٫‬ش ڃن‬
‫كَغ حٿڄل٘ؤ مٿٌٿٺ الط‪٬‬ظزكَ حكـك خٍح مڃؼكخٽ ‪٫‬ڀكي ًٿكٺ ر‪٬‬ك‪ ٞ‬حٿـكوحهَ حٿټٍَڄكش طلكظؾ‬
‫ر٘ټپ ‪ٛ‬لخ‪ ٌ٫‬مرهٌه حٿ‪ٍَ٤‬ٸش ٳهٌ ڃظ‪٤‬خرٸش ٳٌ حٿظَٻَذ محٿزلخد ڃ‪ ٪‬حالكـخٍ حٿلخؿڄش‬
‫ڃن طلض حالٍ‪( ٝ‬حال‪ٛ‬ڀَش) ‪ .‬مهٌه حالكـخٍ حٿڄ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃن ٷزپ حال ٔخڅ ٍ٘خٍ حٿَهخ‬
‫رخ هخ ح‪٤ٛ‬لخ‪َ٫‬ش ڃؼپ حالڃََحٿي محٿَخٷوص محٿٔٴََ محٿڄخّ مٯََهخ طلظؾ حٿڄ‪٬‬كخىڅ ڃكن‬

‫‪1‬‬
‫‪Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition, Colombia ,p,1.‬‬
‫‪2‬‬
‫حٿڄَٰرٌ حكڄكي ركن ‪٫‬كو‪ ٝ‬ٷ‪٤‬كٲ حالُهكخٍ ٳكٌ ه‪ٜ‬كخث‪ ٚ‬حٿڄ‪٬‬كخىڅ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن‬
‫ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى ‪53ٙ 1١ 1990‬‬

‫‪41‬‬
‫‪٫‬لخ‪ َٛ‬ٻَڄَخثَش ڃٔظوڀ‪ٜ‬ش ڃن حالٍ‪ ٝ‬حم حٿڄلَ‪٤‬خص حم ٓخٷ‪٤‬ش ڃن حٿ٘هذ مڃن‬
‫رَن حٿ‪٬‬لخ‪ َٛ‬حٿزخٿٰش (‪ )103‬هلخٹ ‪٫‬يى ٷڀَپ هو حٿڄَٔ‪ َ٤‬ٳٌ طټوٍلهكخ محٯڀكذ هكٌه‬
‫حٿ‪٬‬لخ‪ٛ‬كككَ (‪ ) 12‬حٿڄهَڄلك ك ڃوؿكككوىس ‪٫‬ڀكككي ٓككك‪٤‬ق حٿټكككَس حالٍ‪ٟ‬كككَش محٿكككًٌ الٍ‪٬‬لكككٌ‬
‫حٓظويحڃ ٿالٯَح‪ ٝ‬حٿ‪ٜ‬لخ‪َ٫‬ش محٯڀذ هٌه حٿ‪٬‬لخ‪ َٛ‬ڃلظ٘كَس رټڄَكخص ‪ٛ‬كََٰس حم‬
‫‪1‬‬
‫رټڄَخص مٳََس ‪٫‬ڀي ٗټپ هڀَ‪ ٢‬ٯََ ڃټظ٘ٲ‪.‬‬
‫مطوظڀٲ حٿلـخٍس رخهظالٱ حڃخٻلهخ ڃن حالٍ‪ ٝ‬ٳبًح ٻخ ض رٸخ‪٫‬هخ طَحرَكش م‪َ٣‬لهكخ‬
‫كخٍح ح ‪٬‬ٸيص كـَح ٷوٍخ ‪ٛ‬خڃظخ ڃ‪٠‬كَجخ محڅ ٻخ كض حالٍ‪ٍ ٝ‬هكوس طټكوڅ ٳَهكخ طَركش‬
‫ڃ‪٬‬ٴلش مڃٍِ وش مڃلهخ ڃخٍ٘ظَٹ رَن حالٍ‪ ٝ‬محٿڄخد مڃلهخ ڃخٍ٘ظَٹ ڃكن حالڃظكِحؽ‬
‫ڃن حٿڄوح‪ ٪ٟ‬حٿظَحرَش محٿڄوح‪ ٪ٟ‬حٿـزڀَش ٻخٿ‪ٜ‬ووٍ مٯََهخ مٷي طَى كـكَح ٍوؿكي‬
‫‪٫‬ڀككي ٗككټپ ‪َ٫‬مٷككخ ڃڄككيمىس ٳككٌ حالٍ‪ ٝ‬ٻڄككخ طڄظككي ‪٫‬ككَمٵ حٿ٘ككـَ‪ .‬مڃككن حٿلـككخٍس‬
‫‪2‬‬
‫ڃخطٔظوَؽ ڃن حالٍ‪ ٝ‬محٿزلَ مڃلهخ ڃخٍٔظوَؽ ڃن ر‪٤‬وڅ ‪َٟ‬د ڃن حٿلَوحڅ‪.‬‬
‫مر‪٬‬ككك‪ ٞ‬هكككٌه حٿڄَٻزكككخص ڃؼكككپ حٿټكككوحٍطِ ڃلظ٘كككَس ر٘كككټپ محٓككك‪ ٪‬محهكككَى ڃؼكككپ‬
‫حٿزالطلَكوځ محٿڄكخّ ٳهكٌ ڃظككوٳَس ر٘كټپ ڃلكيمى مڃظَٻكِس ٳككٌ حڃكخٻن هخ‪ٛ‬كش محٯڀككذ‬
‫ٍمحٓذ هٌه حٿڄَٻزكخص هكٌ خؿڄكش ‪٫‬كن حٿظكَحٻڂ مٯَكَ ڃظوحؿكيس ر٘كټپ ڃظلكي ٳكوٵ‬
‫‪3‬‬
‫ڃلخ‪٣‬ٶ محٓ‪٬‬ش‪.‬‬
‫رَلڄخ حالكـخٍ حٿؼڄَلش هٌ طڀٺ حالكـخٍ حٿلكخىٍس حٿظكٌ ٍ‪ٜ‬ك‪٬‬ذ حٿل‪ٜ‬كوٽ ‪٫‬ڀَهكخ ڃؼكخٽ‬
‫ًٿٺ حًح حٓظلٴيص حكـخٍ حٿـڄ٘ض ٳـؤس ‪٫‬ليثٌ ط‪ٜ‬زق هٌه حالكـخٍ (حكـكخٍح ػڄَلكش)‬
‫‪4‬‬
‫‪٫‬و‪ٟ‬خ ‪٫‬ن ط‪ٜ‬لَٴهخ حٿلخٿٌ كَغ ط‪٬‬ظزَ (كـَح ٗز ػڄَن)‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition, Colombia ,p.2.‬‬
‫‪ 2‬حٿڄَٰرٌ حكڄي رن ‪٫‬و‪ ٝ‬ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪55ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition, Colombia ,p.2.‬‬
‫‪ 4‬ڃَال ىمٍػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪21ٙ ...‬‬

‫‪42‬‬
‫حڅ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ( حٿـوحهَ) هٌ خىٍس م‪٬ٛ‬ذ حٿل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀَهخ ٷَخٓكخ رخالكـكخٍ‬
‫حالهَى حال‪٫‬ظَخىٍش ال هكخ ٿَٔكض ڃظكوٳَس ٻََٰهكخ ڃكن حالكـكخٍ محًح ٻخ كض حالكـكخٍ‬
‫‪ٛ‬كك‪٬‬زش حٿڄلككخٽ حم ؿڄَڀككش محًح ٻككخڅ رخالڃټككخڅ طٸ‪٬َ٤‬هككخ م‪ٛ‬ككٸڀهخ ٳؤ هككخ ط‪ٜ‬ككزق ػڄَلك‬
‫مهٌح حٿلو‪ ٩‬ڃن حالكـخٍ طٔڄي رخالكـخٍ حٿـوحهَ (حٿڄـوهَحص) مٿڄجخص ڃن حٿٔلَن‬
‫ٳؤڅ حٿلخّ ٳظ٘وح ‪٫‬ن حالكـخٍ حٿؼڄَلش محٿڄ‪٬‬خىڅ ٿٰخٍش ٍوڃلخ هكٌح هلكخٹ ح كخّ حهكَمڅ‬
‫‪1‬‬
‫الٍِحٽ ٍظ‪َٜ‬يمڅ الٻظ٘خٱ حڃخٻن ؿيٍيس ٿڀل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀي هٌه حالكـخٍ‪.‬‬
‫ٻپ حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿلخىٍس حٓظلٸض حالهظڄخځ ڃلٌ ريحٍش حٿل٘كخ‪ ١‬حٿز٘كًَ مٷزكپ‬
‫حڅ زيأ رڄٔخٿش حٿظ‪َ٬‬ٱ ‪٫‬ڀكي حالكـكخٍ ٍلزٰكٌ ڃكن حٿڄٔظلٔكن ٗكَف ‪٣‬زَ‪٬‬ظهكخ م ل‪٨‬كَ‬
‫ر‪٬‬كَن حال‪٫‬ظزككخٍ حٿككي طوٍُ‪٬‬هكخ ٻڄككخ لظككخؽ ر٘كټپ ڃوظ‪ٜ‬ككَ ٿڀظ‪٬‬ككَٱ ‪٫‬ڀكي طككؤػََ هككٌه‬
‫‪2‬‬
‫حالكـخٍ ٳٌ حٿڄـظڄ‪٬‬خص حٿٸيٍڄش محٿليٍؼش ‪.‬‬
‫ٿو طټڀڄلخ ‪٫‬كن حالٻَلكوّ ٳكخڅ حٓكڄ ٍ٘كټپ محككيح ڃكن ػكالع ڃـكخڃَ‪ٍ ٪‬ثَٔكش ڃكن‬
‫حالكـخٍ محٓڄ ٍ‪٬‬لكٌ ح هكخ ٷكي طټو كض رٴ‪٬‬كپ حٿلكخٍ حم حٿلكَحٍس‪ .‬مٳكٌ ح‪٫‬ڄكخٵ حالٍ‪ٝ‬‬
‫حٿلخٍس ؿيح ٳؤڅ حٿلكَحٍس ٷكي ٓكخ‪٫‬يص ٳكٌ طلوٍكپ حٿ‪ٜ‬كووٍ محٿڄ‪٬‬كخىڅ حٿكي ‪ٛ‬كووٍ‬
‫ًحثزش طي‪٫‬ي (حٿ‪ٜ‬هخٍس) م‪٫‬ليڃخ ط‪ٜ‬ك‪٬‬ي هكٌه حٿ‪ٜ‬كهخٍس حٿكي ٓك‪٤‬ق حالٍ‪ ٝ‬ٳؤ هكخ طزكَى‬
‫‪3‬‬
‫مطظ‪ٜ‬ڀذ طكيٍٍـَخ مطٰكيم ٷخٓكَش ٳظظلكوٽ حٿ‪ٜ‬كهخٍس حٿكي ‪ٛ‬كووٍ طٔكڄي حالٻَلكوّ‪.‬‬
‫حڃخ حٿَمرٌ مهو(حٿَخٷوص) ًم حٿڀكوڅ حالكڄكَ حٿـڄَكپ ٳؤ ك ‪٫‬لكيڃخ ٍ‪ٜ‬كٸپ ٍٰكيم ڃ٘ك‪٬‬خ‬
‫مڃظخٿٸككخ مڃظوهـككخ مهككٌح حٿڀككوڅ ه كو حٿككًٌ ٍ‪٤٬‬ككٌ ٿ ك ٷَڄظ ك ‪ .‬مڃككن حالكـككخٍ حالهككَى‬

‫‪1‬‬
‫‪NELSON W. HYLER.How and Why Wonder Book of Rocks and‬‬
‫‪Minerals . London.p43‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition, Colombia ,p,1.‬‬
‫‪3 NELSON W. HYLER.How and why wonder book of Rocks and‬‬
‫‪Minerals . london.p.13‬‬

‫‪43‬‬
‫(حالمرككخٽ) (حٿڀئٿككئ) (حالڃََحٿككي) م(حٿڄككخّ) حڅ حالڃََحٿككي محٿڄككخّ هككٌ حٻؼَهككخ ٯككالدح‬
‫م ككيٍس مطٔككظويځ هككٌه حالكـككخٍ ٳككٌ ‪ٛ‬ككلخ‪٫‬ش حٿڄـككوهَحص كَككغ ٍككظڂ ٷ‪٬٤‬هككخ رخٗككټخٽ‬
‫ڃوظڀٴككش مٍككظڂ طَٻَزهككخ ‪٫‬ڀككي حٿوككوحطڂ محٿلڀككٌ محٿٸالثككي‪ .‬حڃككخ ( حٿظورككخُ) مهككو ككو‪ ٩‬ڃككن‬
‫حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مٍټككوڅ ڃككن حالكـككخٍ حٿ‪ٜ‬ككڀزش ؿككيح مرخڃټخ ك هككيٕ حٿټككوحٍطِ حم‬
‫‪1‬‬
‫حٿ‪ٜ‬ووٍ حالى ي ڃل ‪ٛ‬الر حٿًٌ هو ڃن حٿڄ‪٬‬خىڅ حٿؼڄَلش ٿـڄخٿ مٿو حال‪ٛ‬ٴَ‪.‬‬
‫مهلكخٹ ٍأً حهكَ ٍٸكوٽ حڅ حالكـككخٍ حٿټٍَڄكش طظوٿكي ڃككن ڃَكخه حالڃ‪٤‬كخٍ محال ككيحد‬
‫حٿظككٌ حكظزٔككض طلككض حالٍ‪ ٝ‬حڅ ٻخ ككض ٗككٴخٳش مهككٌ ٷٔككڄخڅ حٿٸٔككڂ حالمٽ‪ :‬طٸككوٽ حًح‬
‫حكظزٔض ڃَخه حالڃ‪٤‬خٍ محال يحد ٳكٌ حٿڄ‪٬‬كخىڅ محٿټهكوٱ محالهوٍكش مال ٍوخٿ‪٤‬هكخ ٗكٌد‬
‫ڃن حالؿِحد حالٍ‪َٟ‬ش محػَص ٳَهخ كَحٍس حٿڄ‪٬‬يڅ م‪٣‬خٽ مٷوٳهخ هلكخٹ حُىحىص حٿڄَكخه‬
‫‪ٛ‬ٴخدح مػٸال مٯڀ‪٨‬خ ٳظل‪٬‬ٸكي ڃلهكخ حالكـكخٍ حٿ‪ٜ‬كڀزش حٿظكٌ ال طكئػَ ٳَهكخ حٿلكخٍ ٻكؤ وح‪٩‬‬
‫‪2‬‬
‫حٿَكككخٷوص مڃكككخ ٗكككخٻڀهخ‪ .‬ٿكككٌٿٺ ٳكككخهظالٱ حٿوح هكككخ رٔكككزذ ككككَحٍس حٿڄ‪٬‬كككيڅ مٷڀظهكككخ‬
‫مٻؼَطهخ‪.‬محڅ هََ حالكـخٍ ڃخػٸپ مُ م‪٣‬خد ٍٍل مٓهپ ڃلټ م‪٧‬هَ ٴ‪ . ٬‬ٿٌٿٺ‬
‫ٳخٿڄ‪٬‬خىڅ هٌ حٿڄوحى حٿظٌ طظخٿٲ ڃلهكخ ٷ٘كَس حالٍ‪ ٝ‬مهكٌ حؿٔكخځ ال ‪٠٫‬كوٍش طوؿكي‬
‫ٳٌ حٿ‪٤‬زَ‪٬‬ش ًحص طَٻَذ ٻَڄَخثٌ ڃليى مه‪ٜ‬خث‪٣ ٚ‬زَ‪َ٬‬كش ڃظڄَكِس محٿڄ‪٬‬كيڅ ‪ٛ‬كڀذ‬
‫‪3‬‬
‫محٿڄ‪٬‬خىڅ ط٘ټپ ‪ٟ‬كَمرخ ڃوظڀٴكش ڃكن حٿ‪ٜ‬كووٍ مهٌ ٻؼَكَس ط‪٬‬كي‬ ‫ٳٌ حال‪٫‬ڂ حالٯڀذ‬
‫رخالالٱ مر‪٠٬‬هخ ٻخٿِڃَى محٿَكخٷوص محٿٔكٴََ محٿڄكخّ – ٴكَْ حم كخىٍ مڃكن حؿكپ‬
‫ًٿٺ ٍ‪َ٬‬ٱ رخٿلـخٍس حٿټٍَڄش مر‪ ٞ٬‬حٿ‪ٜ‬ووٍ ٻخٿټوحٍطِ ڃ‪٬‬كخىڅ رٔكَ‪٤‬ش مر‪٠٬‬كهخ‬

‫‪1‬‬
‫‪NELSON W. HYLER.How and why wonder book of Rocks and‬‬
‫‪Minerals . london.p38‬‬

‫‪ 2‬حٿڄَٰرٌ حكڄي رن ‪٫‬و‪ ٝ‬ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪54ٙ ...‬‬


‫‪ 3‬حٿ‪٬‬لزټٌ ڃلََ ڃوٓو‪٫‬ش حٿڄوٍى ؽ‪34ٙ 7‬‬

‫‪44‬‬
‫‪1‬‬
‫حالهَ ٻخٿټَح َض ڃَٻذ ڃن ڃ‪٬‬خىڅ ڃظ‪٬‬كيىس‪ .‬حڃكخ حٿٸٔكڂ حٿؼكخ ٌ ‪ :‬ٳَظوٿكي ڃكن حڃظكِحؽ‬
‫حٿڄخد رخالٍ‪ ٝ‬حًح ٻخ ض ٳَهخ ٿِمؿش محػَص ٳَهخ كَحٍس حٿ٘ڄْ ڃيس ‪٣‬وٍڀش ٻڄخ طَى‬
‫حٿلخٍ حًح حػَص ٳٌ حٿڀزن ٳ‪ٜ‬ڀزظهخ مؿ‪٬‬ڀظهخ آؿَح ٳؤڅ آالؿَ حٍ‪٠‬خ ‪ٛ‬لٲ ڃن حٿلـكَ‬
‫اال ح ك ٍهككو مٻڀڄككخ ٻككخڅ ػككخطََ حٿلككخٍ ٳَك ٻككخڅ ح‪ٛ‬ككڀذ ػككڂ حڅ هككٌه حالكـككخٍ طوظڀككٲ‬
‫رٸخ‪٫‬هخ ٳؤڅ ٻخ ض ٳٌ رٸخ‪ ٩‬طَحرَكش م‪٣‬كَن ككَ ح ‪٬‬ٸكي كـكَح ڃ‪٤‬ڀٸكخ محڅ‬ ‫رخهظالٱ‬
‫ٻخ ض ٳٌ رٸخ‪ ٩‬ڃٔزوش طوٿيص ڃل ح وح‪ ٩‬حالڃالف محٿزوحٍٵ محٿ٘زود محڅ ٻخ كض ٳكٌ‬
‫رٸككخ‪٫ ٩‬ٴ‪ٜ‬ككش طوٿككيص ڃلهككخ ‪ٟ‬ككَمد ڃككن حٿِحؿككخص‪ :‬حالكڄككَ محال‪ٛ‬ككٴَ محاله‪٠‬ككَ‬
‫‪2‬‬
‫مٷي ٍل‪٬‬ٸي حٿلـَ ڃن حٿڄخد ٳٌٿٺ حڃخ ڃن هخ‪َٛ‬ش ًٿٺ حٿڄخد حم هخ‪َٛ‬ش ًٿٺ‬ ‫م لوهخ‬
‫حٿڄو‪ ٪ٟ‬مٷي ٍظوٿي حٿلـَ ٳٌ حٿهوحد ڃن حؿِحد ىهخ َش طٰڀذ ‪٫‬ڀَهكخ حالٍ‪ٟ‬كَش ٳكؤًح‬
‫‪َٟ‬رهخ حٿزَى ح ‪٤‬ٴؤص كَحٍطهخ ٳظ‪ ََٜ‬كـَح مٷي ٍٸ‪ ٪‬ٳٌ مٓ‪ ٢‬حٿ‪ٜ‬وح‪٫‬ٶ ڃؼپ هكٌه‬
‫‪3‬‬
‫حالكـخٍ مڃؼپ حٿليٍي محٿللخّ‪.‬‬
‫حٿ‪٬‬ڀڂ حٿليٍغ ٍِمى خ رڄ‪٬‬يحص ڃ‪٬‬ٸيس ٍڄلللخ ڃ‪َ٬‬ٳش حٻؼَ رهخ مٍٯڂ ًٿٺ ٳټڄكخ ٻلكخ‬
‫ٳٌ حٿ‪ٜ٬‬كوٍ حٿٸيٍڄكش ٳكخڅ حٿ‪٬‬كَن حٿٴخك‪ٜ‬كش محٿڄالك‪٨‬كش حٿيٷَٸكش ڃكخطِحالڅ ڃهڄظكَن ٳكٌ‬
‫‪4‬‬
‫حٿظ‪َ٬‬ٱ ‪٫‬ڀي حالكـخٍ حٿټٍَڄش‬
‫‪٫‬ڀَ ك ٳككؤڅ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٿهككخ ٷَڄككش طـخٍٍككش ‪٫‬خٿَككش محڅ حهظڀٴككض طز‪٬‬ككخ ٿلككيٍطهخ‬
‫مٿووح‪ٛ‬ككهخ حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ككش ٻخٿ‪ٜ‬ككالرش محٿ٘ككٴخٳَش محٿڀڄ‪٬‬ككخڅ م‪٫‬ككيځ حٿظََٰككَ مڃ‪٨٬‬ككڂ هككٌه‬
‫حالكـخٍ طظټوڅ ڃكن ڃَٻزكخص حٿٔكَڀټوڅ محالمٻٔكـَن ڃك‪ ٪‬ڃ‪٬‬كيڅ حهكَ حم حٻؼكَ ‪٫‬كيح‬
‫حٿڄخّ حٿًٌ ٍظټوڅ ڃن حٿټخٍروڅ حٿلٸٌ حٿڄظزڀوٍ مر‪٠٬‬كهخ ٍظټكوڅ ٳكٌ ركخ‪٣‬ن حالٍ‪ٝ‬‬
‫مٍظلي ڃ‪٫ ٪‬لخ‪ َٛ‬حهَى حم ٍټوڅ ٳٌ ‪ٛ‬وٍس كَس ڃؼپ حٿڄخّ مٍوَؽ ‪ٟ‬ڄن حٿلڄكڂ‬

‫‪ 1‬حكڄي ‪٫‬ٸَپ ؿڄَپ حالكـخٍ حٿټٍَڄش‪37-36ٙ ...‬‬


‫‪2‬‬
‫حٿڄَٰرٌ حكڄي رن ‪٫‬و‪ ٝ‬ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪55ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬حٿڄَٰرٌ حكڄي رن ‪٫‬و‪ ٝ‬ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪56ٙ ...‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition, Colombia ,p,1.‬‬

‫‪45‬‬
‫حٿزَٻخ َش م خطؾ حٿِالُٽ‪ .‬محٿز‪ٍ ٞ٬‬ظټوڅ ٳكٌ حٿڄڄڀټكش حٿلَوح َكش مٍٔكظوَؽ ڃكن ٷكخ‪٩‬‬
‫حٿزلَ ڃؼپ حٿڄَؿخڅ محٿڀئٿئ‪ .‬حڃخ حٿڄڄڀټش حٿلزخطَش ٳظڄلللخ حٿټهَڃخڅ حال‪ٛ‬ٴَ‪ .‬محٿڄڄڀټش‬
‫‪1‬‬
‫حٿڄ‪٬‬ي َش حٻؼَ ‪ٛ‬الرش ڃن حٿڄڄڀټش حٿلَوح َش محٿلزخطَش ٿٌٿٺ َحهخ حٻؼَ رٸخدح‪.‬‬
‫محٿ‪٬‬يٍي ڃن هٌه حالكـخٍ ط‪٬‬وى حٿي ڃـخڃَ‪ ٪‬حٿظَٻَكذ حٿټَڄَكخثٌ محٿزلكخد حٿكيحهڀٌ‬
‫ٿٌٍحط مٿټن حٿظَٻَذ حٿټَڄَخثٌ مطوٍُ‪ ٪‬حٿٌٍحص حٿيحهڀَش ٍزٸي ػخرظخ محٿظٌ هٌ حٿ‪٬‬خڃپ‬
‫‪2‬‬
‫حالٓخٌٓ ٳٌ ط‪ٍَ٬‬ٲ حٿڄ‪٬‬خىڅ ‪.‬‬
‫مهلككخٹ ح ككوح‪٫ ٩‬يٍككيس ڃككن هككٌه حٿ‪ٜ‬ككووٍ مٿټلهككخ ًحص ڃل٘ككؤ محكككي ‪ .‬مٳككٌ ر‪٬‬كك‪ٞ‬‬
‫حالكَخڅ ٳؤڅ هٌه حٿ‪ٜ‬هخٍس الطوكَؽ حٿكي ٓك‪٤‬ق حالٍ‪ ٝ‬مطزكيأ ركخٿزَمى حٿظكيٍٍـٌ ٳكٌ‬
‫رككخ‪٣‬ن حالٍ‪ ٝ‬مطظلككوٽ حٿككي ‪ٛ‬ككووٍ ٷزككپ حڅ ط‪ٜ‬كك‪٬‬ي حٿككي ٓكك‪٤‬ق حالٍ‪ ٝ‬مڃككن هككٌح‬
‫‪3‬‬
‫حٿ‪ٜ‬لٲ هو كـَ حٿټَح َض‪.‬‬
‫مهلككخٹ ‪٫‬وحڃكككپ ‪٫‬يٍككيس حٍطز‪٤‬كككض ؿڄَ‪٬‬هكككخ ‪٫‬زككَ حٿظكككخٍٍن رٸككوس حٿـكككوحهَ مهكككٌ‪:‬‬
‫حٿ٘و‪َٜ‬ش – حٿ٘ٴخد – حالهڄَش حٿَمكَش محٿيٍلَكش – حٿكي‪٫‬ڂ حٿ‪٬‬كخ‪٣‬ٴٌ محٿلڄخٍكش‪ .‬م‪٫‬ڀكي‬
‫ڃككَ حٿِڃككخڅ ٷككيٍص ڃ‪٨٬‬ككڂ حٿل‪٠‬ككخٍحص محٿؼٸخٳككخص ڃوظڀككٲ ح ككوح‪ ٩‬حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش‬
‫الٓككزخد ‪٫‬يٍككيس مڃوظڀٴككش مهككٌه حال ككوح‪ ٩‬حٿظككٌ م‪ٛ‬ككڀض حٿَلككخ ‪٫‬زككَ حٿوػككخثٶ حٿڄټظورككش‬
‫‪4‬‬
‫محالٓخ‪ ََ٣‬حم ‪٫‬زَ حالٻظ٘خٳخص حالػٍَش ٳٌ ڃوظڀٲ ح لخد حٿ‪٬‬خٿڂ‪.‬‬
‫م ٔظ‪ ٪َ٤‬حڅ ٸوٽ ح هخ حكـخٍ ‪٣‬زَ‪َ٬‬ش طظټوڅ ٳٌ رخ‪٣‬ن حالٍ‪ ٝ‬ال ىهپ ٿال ٔكخڅ‬
‫ٳٌ طټوٍلهكخ ح‪٣‬الٷكخ مٍٸكوځ رخٓكظوَحؿهخ ڃكن حالٍ‪ ٝ‬ڃؼكپ حٿڄكخّ حٿَكخٷوص حٿٔكٴََ‬
‫محٿِڃَى‪.‬‬

‫‪٫ 1‬ٸَپ ڃلٔن ڃوٓو‪٫‬ش حالكـخٍ‪102ٙ ..‬‬


‫‪2‬‬
‫‪Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition, Colombia ,p,1.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪NELSON W. HYLER.How and why wonder book of Rocks and‬‬
‫‪Minerals . london.p.13‬‬
‫‪ 4‬ڃَال ىمٍػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪12ٙ ...‬‬

‫‪46‬‬
‫‪ -‬حڃخ حالكـخٍ ‪ٜ‬ٲ حٿټٍَڄش ‪ :‬هٌ حٍ‪٠‬خ حكـخٍ ‪٣‬زَ‪َ٬‬كش طٔكظوَؽ ڃكن ركخ‪٣‬ن‬
‫‪1‬‬
‫حالٍ‪ ٝ‬مهٌ حٷپ ٓ‪َ٬‬ح مؿڄخال ڃؼپ حٿـڄ٘ض حالٿټٔليٍٍض‪.‬‬
‫‪ -‬حالكـخٍ حال‪٤ٛ‬لخ‪َ٫‬ش ًحص حٿٸَڄش مٍظيهپ حال ٔخڅ ٳٌ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ظهخ مطلخٻٌ ٳٌ‬
‫حالٓخّ حالكـخٍ حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ش ٳٌ طَٻَزهخ حٿټَڄَخثٌ محٿٴٍَِخثٌ‪.‬‬
‫حالكـخٍ حٿڄٸڀيس هكٌ ڃلظـكخص ‪ٛ‬كلخ‪َ٫‬ش ڃكن حٿِؿكخؽ حم حٿزالٓكظَٺ مٯََهكخ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ٛ‬ل‪٬‬ض مٗټڀض ٿظٸڀَي حالكـخٍ حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ش محال‪٤ٛ‬لخ‪َ٫‬ش ٳكٌ حٿڀكوڅ محٿڄ‪٨‬هكَ‬
‫‪2‬‬
‫ىمڅ حڃظالٻهخ ٿڀو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حٿٴٍَِخثَش محٿټَڄَخثَش‪.‬‬
‫ٿٌٿٺ َى حٿلـَ حٿټٍَڂ ٍټكوڅ ڃ‪٨‬هكَه ؿكٌحرخ ڃكن خكَكش حٿڀكوڅ محٿَم كٶ مٍلظكوً‬
‫‪٫‬ڀككي ىٍؿككش ڃ‪َ٬‬لككش ڃككن حٿ‪ٜ‬ككالرش ٿَظلڄككپ حالٍطككيحد حٿڄٔككظڄَ مهككٌح هككو حٿلـككَ حٿ٘ككز‬
‫‪3‬‬
‫ػڄَن‪.‬‬
‫مٷَپ ٳٌ حهظالٱ حٿوح هكخ هكو رٔكزذ ح كوحٍ حٿټوحٻكذ حٿظكٌ طكيٽ ‪٫‬ڀكي ًٿكٺ حٿلكو‪ ٩‬ڃكن‬
‫حٿـوحهَ مڃ‪٤‬خٍف ٗك‪٬‬خ‪٫‬خطهخ ‪٫‬ڀكي طڀكٺ حٿكزالى ٳٸكخٿوح‪ :‬حڅ حٿٔكوحى ٿِككپ محٿو‪٠‬كَس‬
‫ٿڀڄ٘ظًَ محٿلڄَس ٿڀڄٍَن محٿ‪ٜ‬ٴَس ٿڀ٘ڄْ محٿٍِٷش ٿڀِهَس محٿڄظڀوڅ ٿ‪٤٬‬كخٍى‬
‫محٿزَخ‪ ٝ‬ٿڀٸڄَ مٿالكـخٍ ‪٣‬زخث‪ ٪‬ڃٌٻوٍس مهٌ ‪٫‬ڀي حٍر‪٬‬ش ح وح‪:٩‬‬

‫‪ .1‬حٿلخٍ ٳهو حالٓوى‬


‫‪ .2‬حٿزخٍى مهو حالرَ‪ٞ‬‬
‫‪ .3‬حٿَخرْ مهو حال‪ٛ‬ٴَ‬
‫‪4‬‬
‫‪ .4‬حٿَ‪٣‬ذ ٳهو حالكڄَ‪.‬‬

‫‪٫ 1‬ٸَپ ڃلٔن ڃوٓو‪٫‬ش حالكـخٍ‪104ٙ ..‬‬


‫‪٫ 2‬ٸَپ ڃلٔن ڃوٓو‪٫‬ش حالكـخٍ‪105ٙ ..‬‬
‫‪ 3‬ڃَال ىمٍمػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪14ٙ ...‬‬
‫‪ 4‬حٿڄَٰرٌ حكڄي رن ‪٫‬و‪ ٝ‬ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪56ٙ ...‬‬

‫‪47‬‬
‫الخظبئض الطج٘ؼ٘خ لالحغبز ال سٗوخ‬

‫ط٘ظَٹ حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ڃك‪ ٪‬ٯََهكخ ڃكن حٿڄ‪٬‬كخىڅ ٳكٌ ه‪ٜ‬كخث‪٣ ٚ‬زَ‪َ٬‬كش‬
‫حٻٔزظهخ ڃلِٿش ٓخڃَش ڃلهخ ‪:‬‬
‫‪ .1‬حٿڀوڅ‪ :‬مٍ‪٬‬ي ‪٫‬خڃال ٳٌ طليٍي ٷَڄظ مٍئػَ ‪٫‬ڀي ؿڄخٽ حٿلـَ حٿټٍَڂ حٿؼڄَن‬
‫ٳټڀڄخ رهض ٿو ٷپ ػڄل مٷپ ؿڄخٿ ٳٸي ٍټوڅ ٿو خ ح‪َٛ‬ال ڃل٘ؤهُ حٿڄخىس حٿظٌ‬
‫ٍظَٻذ ڃلهخ ٿوڅ حٿلـَ ٳخٿٴََمُ ڃؼال كـٌَ ٿو حه‪ َ٠‬الكظوحث ‪٫‬ڀي‬
‫ڃَٻذ حٿللخّ محٿڀوڅ حاله‪ َ٠‬هو ڃخىس ؿوهَه مٍرڄخ ٻخڅ ٿو خ ڃٔظ‪٬‬خٍح‬
‫ٓزز مؿوى ٗوحثذ ڃن ڃوحى ٻَڄَخثَش حم ‪٠٫‬وٍش ٯََص ڃن ٿوڅ حٿلـَ حم‬
‫‪1‬‬
‫كـزض ٿو حال‪ٛ‬ڀٌ حڅ ٻخڅ ٿ ٿوڅ‬
‫ٳخٿڀوڅ ٍوظڀٲ مٍظلو‪ ٩‬ٳٌ ‪٫‬يس ح وح‪ ٩‬ٳڄؼال طظ‪َ٬‬ٱ ‪٫‬ڀي كـَ حٿَخٷوص ڃن‬
‫هالٽ ٿو حالكڄَ م‪٫‬ڀي حٿَٯڂ ڃن ًٿٺ ٳهلخٹ ح وح‪ ٩‬ڃل ٍټوڅ حٿڀوڅ‬
‫حالكڄَ ٯخڃٸخ رڀوڅ حالٍؿوحڅ حم ٳخطلخ ٻؤ ُ ٿوڅ ُهًَ حم رَطٸخٿٌ مٻٌٿٺ‬
‫حٿٴََمُ‪٫‬خىس ٍټوڅ ٿو حٍُٵ مٿټن حكَخ خ ٍ‪ٜ‬زق ٿو حه‪ َ٠‬رلٔذ‬
‫‪2‬‬
‫مؿوى حٿڄ‪٬‬يڅ ٳَ‬
‫‪ .2‬حٿليٍس ‪ :‬ؿڄخٽ حٿٌ٘د ٳٌ يٍط مهٌ حٿظٌ طَٳ‪ ٪‬حٿٸَڄش حٿظـخٍٍش ٿالكـخٍ‬
‫‪3‬‬
‫حٿي كي ٻزََ مطٍِي ڃن ػڄل‬

‫‪ُ 1‬ٻككٌ ‪٫‬زككي حٿككَكڄن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳككٌ حٿٴككن محٿظككخٍٍن مُحٍس حٿؼٸخٳككش محالٍٗككخى حٿٸككوڃٌ‬
‫حٿڄئٓٔش حٿڄ‪ٍَٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش حٿڄټظزش حٿؼٸخٳَش ڃخٍو ‪25-23ٙ 1964‬‬
‫‪ 2‬ڃَال ىمٍػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ ك‪٨‬ٺ‪63ٙ ...‬‬
‫‪٫ 3‬ٸَپ ڃلٔن حٿڄوٓو‪٫‬ش‪106ٙ ...‬‬

‫‪48‬‬
‫‪ .3‬حٿ‪ٜ‬الرش مهٌ ‪ٛ‬ٴش ڃٸخمڃش حٿلـَ ٿڀظڀٲ محٿظآٻپ حڅ ٻخڅ رخٿلٺ حم رخٿويٕ‬
‫حم رٴ‪٬‬پ حٿټَڄَخثَخص مرهخ ٍلكظٴ‪ ٦‬ر‪ٜ‬كالىط مٍزٸكي ‪٫‬ڀكي رٍَٸك مؿڄخٿك ‪ .‬ٿكٌح‬
‫ٳخٿـڄخٽ محٿڄظخ ش محٿليٍس هٌ حٿَ٘‪ ١‬حالٓخّ ٳٌ ٻوڅ حٿلـكَ ٻٍَڄكخ حٻٔكز‬
‫ڃلِٿش ‪٫‬خٿَش ٳكٌ ٻكپ ُڃكخڅ مڃټكخڅ‪ .‬حڅ حٿٔكڀڂ حٿكًٌ م‪ٟ‬ك‪ ٬‬حٿ‪٬‬كخٿڂ حٿٴٍَِكخثٌ‬
‫ڃوهِ ڃَطزخ ٳَ ‪ٛ‬كالرش حٿڄ‪٬‬كخىڅ مهكٌ حٿ‪ٍَ٤‬ٸكش حٿڄظز‪٬‬كش ٳكٌ ٷَكخّ مطٸكيٍَ‬
‫‪ٛ‬ككالرش حٿڄ‪٬‬ككخىڅ مٍ‪٨‬هككَ ڃٸخمڃككش حالكـككخٍ ٿڀـككَمف حٿظككٌ ٷككي طل‪ٜ‬ككپ ‪٫‬ڀككي‬
‫‪1‬‬
‫ٓ‪٤‬ق حالكـخٍ حٿټٍَڄش ‪ ,‬مهٌح حٿٔڀڂ ڃهكڂ ال ك ٍ‪٤٬‬كٌ ٻكپ كو‪ ٩‬م‪ٛ‬كالرظ‬
‫مٍزيأ حٿٔڀڂ رخٿظخٿٺ مهكو ٍٷكڂ محككي مٍلظهكٌ ركؤٷوى حالكـكخٍ مح‪ٛ‬كڀزهخ مهكو‬
‫حٿڄخّ ٍٷڂ ‪٘٫‬كَس‪ .‬ٳَټكوڅ(‪ )3-1‬كخ‪٫‬ڂ ڃؼكپ حٿظخٿكٺ حم ڃَڃكَ محٿټهَڃكخڅ حم‬
‫حٿڀئٿئ‪ )6-4( -‬مٓ‪ ٢‬ڃؼپ كـَ حٿلَش حم حٿَمىم محٿٴََمُ حم حالمرخٽ مكـَ‬
‫حٿٸڄَ حم حٿالُمٍى ‪ٛ )10-7( -‬ڀذ ڃؼپ حٿټوحٍطِ حم حٿ‪٬‬ٸَٶ محٿَټٔليٍٍض‬
‫حم حٿظورككخُ محٿَككخٷوص حالٍُٵ حم حٿِڃككَى محالٿڄككخّ‪ .‬ٳككؤًح رٸككٌ ؿككَف ‪٫‬ڀككي‬
‫‪2‬‬
‫حٿلـَ ٳهٌح ٍ‪٬‬لٌ حڅ ‪ٛ‬الرظ حٷپ ڃن ‪ 5‚5‬ىٍؿخص‪.‬‬
‫مٳٌ ٻظذ حٿظَحع حٿ‪َ٬‬ركٌ ڃَكِص ‪ٛ‬كالرش حٿـكوحهَ حٿڄ‪٬‬ي َكش رظَطَكذ ڃ٘كخر حٿكي‬
‫‪3‬‬
‫حٿڄٸَخّ حٿًٌ م‪ ٬ٟ‬حٿ‪٬‬خٿڂ (ڃوهِ) ٳڄؼال ٍ‪٬‬ي حٿٴََمُ ح‪ٛ‬ڀذ ڃكن حٿكالُمٍى‬
‫‪4‬‬
‫مٻٌٿٺ حٿڄخّ ح‪ٛ‬ڀذ ڃن حٿَخٷوص محٿِڃَى ‪٫‬ڀي حٿظَطَذ‪.‬‬

‫‪ 1‬ڃَال ىمٍػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ ك‪٨‬ٺ محالكـخٍ حٿټٍَڄش طَؿڄش ٓهََ ٓڄ‪٬‬خڅ ىحٍ حال ڄخد‪64ٙ .‬‬
‫‪ 2‬ڃَال ىمٍػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪66ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬حٿٔلـخًٍ حرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي رن حرَحهَڂ حال ‪ٜ‬خًٍ وذ حٿٌهخثَ ٳٌ حكوحٽ حٿـوحهَ‬
‫طلٸَٶ حالد ح ٔظخ ْ حٿټَڃڀٌ ‪٫‬خٿڂ حٿټظذ رََمص ‪55ٙ 1939‬‬
‫‪ 4‬حٿزََم ٌ حرو حٿٍَلخ ٌ حٿـڄخهَ ٳٌ ڃ‪َ٬‬ٳش حٿـوحهَ طلٸَٶ ؿڄ‪َ٬‬ش ىحٍ حٿڄ‪٬‬خٍٱ حٿ‪٬‬ؼڄخ َش‬
‫حٿهلي‪92ٙ 1355‬‬

‫‪49‬‬
‫‪ .4‬حٿ٘ټپ حٿزڀوًٍ ‪ :‬مهٌ ڃن حهڂ حٿ‪ٜ‬ٴخص حٿٴٍَِخثَش حٿظٌ طٔظ‪٬‬ڄپ ٳٌ حٿظ‪٬‬كَٱ‬
‫‪٫‬ڀككي حٿڄ‪٬‬ككخىڅ ٳككؤًح ٓككڄق ٿزڀككوٍس حٿڄ‪٬‬ككيڅ حڅ طلڄككو ڄككوح ‪٣‬زَ‪َ٬‬ككخ ٓككهال ٿلككظؾ‬
‫‪٫‬لهخ ٗټال حم ‪٫‬يس حٗټخٽ رڀوٍٍكش ڃلكيىس مػخرظكش ٍڄَكِ رهكخ حٿڄ‪٬‬كيڅ ٳخٿڄكخّ‬
‫‪1‬‬
‫ًم ُمحٍكككخ ٷخثڄكككش محٿَكككخٷوص طٔكككظ‪َ٤‬پ ٷز‪٠‬كككظ ال ك ك ڃل٘كككوًٍ محٿـڄٔكككض‬
‫‪2‬‬
‫ٓيحٌٓ حال‪ٟ‬ال‪ٍ ٩‬لظهٌ رڄوَ‪َ٣‬ن ‪.‬‬
‫‪ .5‬ٷوس حٿظلڄپ ٳهو ال ٍظََٰ حريح ڃ‪ ٪‬ڃَمٍ حالٍخځ محٿٔلَن مٯَكَ ٷخركپ ٿڀظڀكٲ حم‬
‫حٿټَٔ‪.‬‬
‫‪ .6‬حٿلٸخمس ‪ :‬ٻڀڄخ ٻخڅ ‪ٛ‬كخٳَخ هخٿَكخ ڃكن حٿ٘كوحثذ محٿ٘كَمم حٿيحهڀَكش ح‪ٟ‬كخٱ ٿك‬
‫ڃٍِيح ڃن حٿ٘ٴخٳَش محٿ٘‪٬‬خ‪ ٩‬محٿلوٍ محٿڀڄ‪٬‬خڅ‪.‬‬
‫‪ .7‬حٿڀڄ‪٬‬خڅ حم حٿزٍَٶ ‪ :‬هو ٻڄَش م و‪ ٩‬ح ‪٬‬ټخّ حٿ‪٠‬ود ڃكن حٿلـكَ مروحٓك‪٤‬ظ‬
‫الڅ حٿڀڄ‪٬‬خڅ حٿڄل‪٬‬ټْ ڃن حٿلـَ ٍٔخ‪٫‬ي ‪٫‬ڀي طليٍي و‪َ٫‬ش حٿلـَ ٳټڀڄخ ٻخڅ‬
‫حال ‪٬‬ټككخّ حٿ‪٠‬ككوثٌ ٿڀلـككَ ڃَطٴ‪٬‬ككخ حُىحى ٿڄ‪٬‬خ ككخ مطؤٿٸككخ مهككٌه ڃَككِس حٿلـككَ‬
‫حٿټٍَڂ‪.‬‬
‫‪ .8‬حٿ‪ٜ‬ٸپ ‪ :‬ٻو ٍٔخ‪٫‬ي ‪٫‬ڀي ٍٳ‪ ٪‬ٷَڄش حٿلـَ حٿټٍَڂ‬

‫‪1‬‬
‫‪٫‬خري ‪٫‬زي حٿٸخىٍ حٿڄ‪٬‬خىڅ (حٿـوحهَ محالكـخٍ) ٳٌ حٿظَحع حٿ‪َ٬‬رٌ حالٓالڃٌ ڃن رلوع‬
‫يمس حٿظَحع حٿ‪٬‬ڀڄٌ ٳٌ حٿ‪٬‬ڀوځ حالٓخَٓش حٿهَجش حٿٸوڃَش ٿڀزلغ حٿ‪٬‬ڀڄٌ ‪َ٣‬حرڀْ ٿَزَخ ‪1990‬‬
‫‪655ٙ‬‬
‫‪2‬‬
‫حٿزََم ٌ حرو حٿٍَلخڅ حٿـڄخهَ ٳٌ ‪95ٙ ..‬‬

‫‪50‬‬
‫‪ .9‬حٿككوُڅ حٿلككو‪ ٌ٫‬ٿالكـككخٍ حٿټٍَڄككش (ٻؼخٳككش حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش) ‪ٍُ :‬ككخىس مُڅ‬
‫حٿلـَ ٍ‪٬‬لٌ ٍُخىس حٿٸيٍس ‪٫‬ڀي حال ‪٬‬ټخّ‪ .‬ٳڄؼال حٿالُمٍى مُ حٿلكو‪ ٌ٫‬هكو‬
‫‪1‬‬
‫‪ 3‚90‬محٿَخٷوص ‪ 3‚52‬محٿِڃَى ‪ 2‚73‬محٿڀئٿئ ‪ 2‚75‬محٿ‪٬‬ٸَٶ ‪.2‚60‬‬
‫‪ .10‬حٿظ٘ٸٶ محٿظټَٔ‬
‫‪ .11‬ٿوڅ حٿڄلٺ ‪ : streak‬حًح كټټض كـَح رڄزَى ٳؤٻكپ ڃلك حٿڄزكَى ٳهكو كـكَ‬
‫‪2‬‬
‫هَْٔ محڅ حٻپ هو ڃن حٿڄزَى ٳهو كـَ ٻٍَڂ‬
‫‪3‬‬
‫‪ .12‬حٿڄڀڄْ حٿيهلٌ ‪oiliness‬‬
‫‪ٗ .13‬ٴخٳَش حالكـخٍ حٿټٍَڄش ‪ :‬مط‪٬‬لٌ ٷيٍس حٿلـَ ‪٫‬ڀي حٿٔڄخف ٿڀ‪٠‬كود ركخٿ‪٬‬زوٍ‬
‫ڃن هالٿ رو‪ٟ‬وف‪ .‬م‪٫‬خىس ٍ‪٬‬ظزَ حٿلـَ ٗكٴخٳخ حًح حٓكظ‪٬٤‬لخ حٿٸكَحدس ‪٫‬زكَه حال‬
‫‪4‬‬
‫حڅ حكـخٍ حالمرٺ و‪ ٩‬ڃن ح وح‪ ٩‬حالكـخٍ حٿظٌ ال ٍڄَ حٿ‪٠‬ود ڃن هالٿهخ‬

‫الزؼدٗــــــي‬
‫هكٌ حؿٔكخځ ‪٣‬زَ‪َ٬‬كش ال‪٠٫‬كوٍش ڃټو ك ڃكن ‪٫‬ل‪ٜ‬كَ محككي حم ڃكن ‪٫‬كيس‬ ‫حٿڄ‪٬‬ي َخص‪:‬‬
‫‪٫‬لخ‪ً َٛ‬حص طَٻَذ ٻَڄَخثٌ ػخرض مٳٌ كخٿش رڀوٍٍش مهلخٹ ڃ‪٬‬ي َخص طٌ٘ ‪٫‬كن هكٌح‬

‫‪ 1‬حٿ‪٬‬خ ٌ ٿَغ ‪ٛ‬الف ‪٬‬ڄخڅ طخٍٍن حٿو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حٿـڄخٿَكش محٿَمكَكش حٿ‪ٜ‬كلخ‪َ٫‬ش ٿالكـكخٍ حٿټٍَڄكش‬
‫ٿڀٴظككَس ڃككن حٿٸككَڅ حٿؼخٿككغ حٿككي حٿٔككخر‪ ٪‬حٿهـككًَ ٍٓككخٿش ىٻظككوٍحه ٯَككَ ڃل٘ككوٍس حطلخى حٿڄككئٍهَن‬
‫حٿ‪َ٬‬د رٰيحى ‪1999‬ځ ‪44ٙ‬‬
‫‪ُ 2‬ٻٌ ‪٫‬زي حٿَكڄن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿٴن محٿظخٍٍن ىحٍ حٿٸڀڂ حٿٸخهَس ‪115ٙ 1964‬‬
‫‪ 3‬حٿ‪٬‬خ ٌ ٿَغ ‪ٛ‬الف ‪٬‬ڄخڅ طخٍٍن حٿو‪ٜ‬خث‪40ٙ ...ٚ‬‬
‫‪ 4‬ڃَال ىمٍػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪63ٙ ...‬‬

‫‪51‬‬
‫حٿلټككڂ ڃؼككپ كـككَ ‪٫‬ككَن حٿ٘ككڄْ حم حالمرككخٽ ٳهڄككخ ٿككَْ رڀوٍٍككخ مطظټككوڅ ٻؼَككَ ڃككن‬
‫‪1‬‬
‫حٿڄ‪٬‬ي َخص ڃن حٿ‪ٜ‬هخٍس ‪٫‬ليڃخ طزَى ٳظڄَپ حٿي حال ٴ‪ٜ‬خٽ محال ‪ِ٬‬حٽ‪.‬‬
‫مٍظوٷككٲ ٷَڄككش حٿلـككَ حٿټككٍَڂ ‪٫‬ڀككي يٍطك مٿڄ‪٬‬خ ك م‪ٛ‬ككٴخث مٿو ك مٷٔككخمط‬
‫ممُ ‪.‬‬
‫ٳخكـككخٍ حٿڄككخّ حٿِڃككَى حٿككالُمٍى محٿَككخٷوص مكككيهخ طٔككظلٶ حڅ طككي‪٫‬ي حكـككخٍح‬
‫ٻٍَڄ ‪ .‬حڃخ حٿٌ هذ محٿڄخّ حٿي ؿخ ذ ‪ٛ‬ٴخطهڄخ حٿـڄخٿَكش م كيٍطهڄخ حٿلٔكزَ مٷَڄظهڄكخ‬
‫حٿظـخٍٍكككش ٳَظڄَكككِحڅ ر‪٬‬كككيځ ٷخرڀَظهڄكككخ ٿڀظزكككيٽ محٿٴٔكككخى مرو‪ٜ‬خث‪ٜ‬كككهخ حٿٴٍَِخثَكككش‬
‫حالٓكككظؼلخثَش ٳهڄكككخ طوؿكككيحڅ رلخٿظهڄكككخ حٿٴٍَِخثَكككش حٿزيحثَكككش أً ح هڄكككخ ٯَكككَ ڃكككَٻزَن‬
‫ٻَڄَخثَككخ ٍ‪٬‬لككٌ ٍڄټككن حٓككظ‪٬‬ڄخٿهڄخ ڃزخٗككَس‪ .‬محٿككٌهذ هككو حال ككيٍ ڃككن رككَن حٿڄ‪٬‬ككخىڅ‬
‫حٿَثَٔش حٿڄوؿوىس ٳٌ حٿٸَ٘س حالٍ‪َٟ‬ش مٍوؿي ٯخٿزخ ٳٌ حٿ‪ٜ‬ووٍ ‪٫‬ڀي ٗټپ ك‪ٜ‬ي‬
‫‪ََٰٛ‬س ٳٌ حالكوح‪ ٝ‬حٿَٓورَش ٿال هخٍ‪.‬‬
‫ىهپ حٿ‪ َٜ٬‬حٿظخٍٍوٌ ٳٌ حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى ريالٿكش ‪٫‬كخڃڀَن حػلكَن ڃهڄكَن‬
‫‪2‬‬
‫مهڄخ حٿظ‪٬‬يٍن محٿټظخرش محٿًٌ ٻخڅ طلض هَڄلش حٿٔوڃٍََن‪ .‬كَغ ٻكخڅ حٿ‪٬‬خڃكپ حالمٽ‬
‫(حٿظ‪٬‬يٍن) محٿًٌ ريأ ٳٌ حالُڃلش ڃخ ٷزپ حٿظخٍٍن ٷي حىى حٿي طَََٰ ٳٌ ڃٴهكوځ حٿڄټكخڅ‬
‫حٿٸيٍڂ مٷي كٴِ ًٿٺ حٓظټ٘خٳخ ؿَٰحٳَخ رخ‪َ٤ٟ‬حٍ حال ٔكخڅ حٿكي حٿزلكغ ‪٫‬كن ڃ‪ٜ‬كخىٍ‬
‫ؿيٍيس مر‪َ٬‬يس رلؼخ ‪٫‬ن حٿڄ‪٬‬يڅ حٿؼڄَن ڃلٌ ًٿٺ حٿوٷض‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿڄَٰرٌ حكڄكي ركن ‪٫‬كو‪ ٝ‬ٷ‪٤‬كٲ حالُهكخٍ ٳكٌ ه‪ٜ‬كخث‪ ٚ‬حٿڄ‪٬‬كخىڅ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن‬
‫ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى ‪25ٙ 1١ 1990‬‬
‫‪ 2‬حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪42ٙ ....‬‬

‫‪52‬‬
‫مٻڄكخ ٻخ ككض ڃ‪ٜ‬ككخىٍ حٿظـهَككِ حٿڄ‪َ٬‬مٳككش ڃلككيمىس مڃظزخ‪٫‬ككيس ٳككؤڅ حٿٔككَ‪َ٤‬س ‪٫‬ڀككي‬
‫حٿ‪٤‬ككَٵ حٿڄئىٍككش حٿككي ڃ‪ٜ‬ككخىٍ حٿظـهَككِ حٻظٔككزض حهڄَككش ٿككڂ ٍټو ككوح ٍ‪َ٬‬ٳوهككخ ڃككن ٷزككپ‬
‫‪1‬‬
‫مح‪ٛ‬زلض حٿ‪٬‬الٷخص حٿظـخٍٍش حٿٔڀَڄش ًحص حهظڄخځ ‪٫‬خٿڄٌ‪.‬‬
‫حڃخ حٿ‪٬‬خڃپ حٿؼخ ٌ مهو حٿټظخرش ٳهكو ط‪٤‬كوٍ ٍحٳكيٍلٌ هكخ‪ ٙ‬ٷكي حىى حٿكي ػكوٍس ٳكٌ‬
‫‪2‬‬
‫حٿٴټَحال ٔخ ٌ محٿظٌ ٍر‪٤‬ض كڀٸخص حٿڄخ‪ ٌٟ‬رخٿلخ‪ َٟ‬مرَن حٿلخ‪ َٟ‬محٿڄٔظٸزپ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫مٻ٘ٴض حٿظلٸَزخص ٳٌ حٿ‪٤‬زٸش حالمٿي ڃن طپ ‪ٛ‬وحڅ محٿظٌ ط‪٬‬خ‪ َٛ‬ٳوخٍ كٔو ش‬
‫حٿٸيٍڂ ‪٫‬ن ڃـڄو‪٫‬خص ڃن حٿٸزوٍ حٿڄهڄش ٍَؿق ‪٫‬يىهخ ‪٫‬ڀي ڃخثش ٷزَ مؿيص ٳَهخ‬
‫رخال‪ٟ‬خٳش حٿي حٿهَخٻپ حٿ‪٨٬‬ڄَش ڃـڄو‪٫‬خص ػڄَلش ڃن حالمح ٌ حٿلـٍَش مىڃي‬
‫مطڄخػَپ ‪ََٰٛ‬س ڃللوطش لظخ ىٷَٸخ ڃن كـَ حٿڄَڃَ حٿـڄَپ ٻڄخ مؿيص ڃـڄو‪٫‬ش‬
‫ڃن حٿلڀٌ ر‪٠٬‬هخ ڃن حكـخٍ ٻٍَڄش مٗز ٻٍَڄش ڃؼپ حٿ‪٬‬ٸَٶ ‪ cornelian‬محٿِرَؿي‬
‫حم حٿٴََمُ(‪ )Turqoise‬مٷي كٴَص هٌه حٿٸزوٍ ٳٌ حٍ‪َٟ‬خص رَوص حٿ‪٤‬زٸش حالمٿي‬
‫‪4‬‬
‫ٳوٵ حالٍ‪ ٝ‬حٿزټَ‪( .‬ٳٌ كيمى ‪ 5600‬ٵ‪.‬ځ – حٿ‪ َٜ٬‬حٿلـًَ‪ -‬حٿڄ‪٬‬ي ٌ حٿٸيٍڂ)‬
‫طڄَِ ىمٍ كڀٲ ٳٌ طخٍٍن ك‪٠‬خٍس رالى حٿَحٳيٍن رؤڅ ‪٧‬هَص ٳَ ريحٍش حٿظ‪٬‬يٍن‬

‫‪ٓ 1‬زٍَِ اً ‪.‬أً ك‪٠‬خٍس محىً حٿَحٳيٍن وٍ ال ٍوزو طَؿڄكش ٻكخ‪٧‬ڂ ٓك‪٬‬ي حٿكيٍن ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش ىحٍ‬
‫حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى‪13ٙ 2004‬‬
‫‪ٓ 2‬زٍَِ اً ‪.‬أً ك‪٠‬خٍس محىً حٿَحٳيٍن‪51ٙ .....‬‬
‫‪ 3‬طپ حٿ‪ٜ‬وحڅ‪ :‬طٸ‪ ٪‬ٷٍَش حٿ‪ٜ‬وحڅ ‪٫‬ڀي ‪ٟ‬ٴش ىؿڀش حٿَڄلي ‪٫‬ڀي ‪ 11‬ٻڂ ؿلود ٓخڃَحد مهٌ ‪٫‬زخٍس‬
‫‪٫‬ن طپ ‪ٍَ ََٰٛ‬طٴ‪٫ ٪‬ن حٿٔهپ حٿڄـخمٍ كوحٿٌ (‪3‬ځ) ٷخځ رخٿظلًَ ٳٌ هٌح حٿظپ حٿڄلٸذ حالٿڄخ ٌ‬
‫هَطٔٴڀي ‪٫‬خځ ‪ 1912‬محط‪٠‬لض حهڄَظ ر‪٬‬ي ىٍحٓظ ڃن ٷزپ حٿڄوظ‪َٜ‬ن ٳٌ حٿڄئٓٔش حٿ‪٬‬خڃش ٿالػخٍ‬
‫محٿظَحع كَغ حڅ حٯڀذ حٿڀٸي حالػٍَش حٿظٌ كڄَض ڃن ٓ‪٤‬ق حٿظپ هٌ ڃن ٳوخٍٍخص ‪ َٜ٫‬كٔو ش‬
‫حٿٸيٍڂ محٿڄظ‪٤‬وٍ (‪ٓ َٜ٫‬خڃَحد) ٳزخَٗص رخٿظلٸَذ ٳَ ‪٫‬خى ‪ 1964‬محٓٴَص ح‪٫‬ڄخٽ حٿظلٸَذ ‪٫‬ن‬
‫ظخثؾ ڃهڄش‬
‫‪4‬‬
‫حٿيرخ٭ طٸٌ حٿؼوٍس حٿٍِح‪َ٫‬ش محمٿي حٿٸَى ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ ؽ‪ 1‬رٰيحى‪126ٙ 1985‬‬
‫ڃٸيڃش ٳٌ‪240-239ٙ ...‬‬ ‫مٻٌٿٺ ح ‪ : َ٨‬رخٷَ ‪٣‬‬

‫‪53‬‬
‫محٓظ‪٬‬ڄخٽ حٿڄ‪٬‬خىڅ مالَٓڄخ حٿللخّ محٿَ‪ٛ‬خ‪ ٙ‬مٷي طٸيځ ٳن حٿظ‪٬‬يٍن ه‪٤‬وحص‬
‫حهَى ٳٌ حالىمحٍ حٿظٌ ح‪٫‬ٸزض ‪ َٜ٫‬كڀٲ‪ .‬مٷي ‪٫‬ؼَ ٳَ ‪٫‬ڀي ح وح‪ ٩‬ڃهڄش ڃن‬
‫حٿٸالثي حم حٿيالٍخص (‪ )pendants‬حٿڄ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن كـَ ( حالٓظَظخٍض) حاله‪َ٠‬‬
‫(‪ )steatite‬محالٷَح‪ ٙ‬حٿلـٍَش حٿظٌ طٔظ‪٬‬ڄپ ٿوظڂ ( حٿٔيحىحص) حٿوخ‪ٛ‬ش رخٿـَحٍ‬
‫مرهٌح طټوڅ حٷيځ و‪ ٩‬ڃن حالهظخځ حٿڄلزٔ‪٤‬ش (‪ )stamp seals‬حٿظٌ ٓزٸض ٳٌ‬
‫حٿ‪٨‬هوٍ محالٓظ‪٬‬ڄخٽ ڃن حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش (‪ )cylinder seals‬مهٌ حالهظخځ حٿظٌ‬
‫‪٧‬هَص ٳٌ حال‪٣‬وحٍ حالهََس ڃن ىمٍ حٿوٍٻخد‪( .‬حٿيمٍ حٿ٘زَ رخٿټظخرٌ ‪-3500‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 3200‬ٵ‪.‬ځ)‬
‫ٿٸي ‪٧‬هَ حٿټؼََ ڃن ڄخًؽ حٿللخّ حٿلٸٌ ٔزَخ كوحٿٌ ‪ 3500‬ٷزپ حٿڄَالى م‪٫‬لي‬
‫‪ 3000‬ٷزپ حٿڄَالى حم ر‪٬‬ي ًٿٺ رٸڀَپ ؿيح مؿيص طټلوٿوؿَخ ڃ‪٬‬ٸيس ٻخڅ حٿڄ‪٬‬يڅ‬
‫ٳَهخ ٍٔظوڀ‪ ٚ‬ڃن هخڃخط مٍ‪٬‬خٿؾ مٍڀيڅ مٍ‪ٜ‬ذ ٳٌ ڃـڄو‪ ٫‬ڃلو‪ ٫‬ڃن حٿٸوحٿذ‬
‫‪2‬‬
‫طظ‪٠‬ڄن ڄخًؽ ‪ٍَٜ٫‬ش ٿڀٰخٍش ٻڄخ ٻخ ض طڄخٍّ ڃڀٰڄش ڃٸ‪ٜ‬وىس‪.‬‬
‫مؿخد ‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص حٿؼخ ٌ حٿًٌ ٻخڅ ‪ َٜ٫‬حُىهخٍ ك‪٠‬كخٍس ٳكٌ ركالى‬
‫حٿَحٳيٍن م ‪٠‬ـهخ مط‪٤‬وٍ ٳكن حٿظ‪٬‬كيٍن حٿكًٌ طـڀكي ٳكٌ ‪ٛ‬كل‪ ٪‬ح كوح‪ ٩‬ٻؼَكَس ڃلك حڃكخ‬
‫حٿڄ‪٬‬كككيڅ حٿ ٘كككخث‪ ٪‬ٳټكككخڅ حٿزَم كككِ محٿكككٌهذ محٿٴ‪٠‬كككش محالٿټظكككَمځ (ڃكككٍِؾ ركككَن حٿكككٌهذ‬
‫محٿٴ‪٠‬ككش)‪ .‬محٓككظڄَ ٳككن حٿظ‪٬‬ككيٍن كظككي م‪ٛ‬ككپ حٿككٌٍمس ٳككٌ حٿظ‪٤‬ككوٍ ٳككٌ ‪ٜ٫‬ككَ ٳـككَ‬
‫حٿٔككالالص حٿؼخٿككغ ٳٸككي ‪ٛ‬ككل‪٬‬ض حٿٴككئمّ محٿٸككيمٍ محٿڄَحٍككخ محىمحص حٿٍِلككش ٻخٿككيرخرَْ‬
‫‪3‬‬
‫محٿڄ٘خرٺ‪.‬‬

‫ڃٸيڃش ٳٌ‪246ٙ ...‬‬ ‫‪ 1‬رخٷَ ‪٣‬‬


‫‪ 2‬ٿَٴكٌ ڃككخٍطن حٿټَڄَكخد محٿظټلوٿوؿَككخ حٿټَڄَخثَكش ٳككٌ محىً حٿَحٳكيٍن طَؿڄك ى‪ 0‬ڃلڄكوى ٳَككخ‪ٝ‬‬
‫حٿڄَخكٌ مؿوحى ٓڀڄخڅ حٿزيًٍ مى‪ 0‬ؿڀَپ ٻڄخٽ حٿيٍن ىحٍ حٿََٗي ٿڀلَ٘ ‪261ٙ‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪285ٙ ....‬‬

‫‪54‬‬
‫مطز‪٬‬خ ٿڀڄوحى حالمٿَش حٿڄظوٳَس ٳٌ ڃڄخٿٺ حٿ‪ َٜ٬‬حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ ٳٸي حٗظهَص ڃخًٍ‬
‫‪1‬‬
‫رللض حالكـخٍ حٿټٍَڄش م‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿڄ‪ٜ‬وٯخص حٿٌهزَش م‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿلَٔؾ محال‪ٛ‬كزخ٭‪.‬‬
‫مطيهپ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿڄ‪٬‬خىڅ رخ وح‪٫‬هخ ٳٌ طكٍَِن حالػكخع محٿلڀكٌ حٿكي ؿخ كذ ڃكوحى حهكَى‬
‫ٻخٿ‪٬‬خؽ محالكـخٍ حٿټٍَڄش ٿٌٿٺ ‪٧‬هَص حٿ‪٬‬يٍي ڃن حٿٸ‪ ٪٤‬حٿڄ‪٬‬ي َش حٿظٌ ‪ٛ‬ل‪٬‬ض ر٘ټپ‬
‫‪2‬‬
‫مڃن هٌه حٿڄ‪٬‬خىڅ حٿٌهذ حٿًٌ حٓكظويځ ڃلكٌ‬ ‫ؿڄَپ مڃظٸن مطڄؼپ ًمٵ حٿٴلخڅ حٿٸيٍڂ‬
‫‪3‬‬
‫حالٿٲ حٿَحر‪ ٪‬ٷزپ حٿڄَالى ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ٿټكن حٓكظويحڃ حُىحى ڃك‪ ٪‬ريحٍكش حٿ‪ٜ٬‬كوٍ‬
‫‪4‬‬
‫كَغ ىهپ هٌح حٿڄ‪٬‬كيڅ حٿلٴكَْ ٳكٌ ‪ٛ‬كلخ‪٫‬ش حٿظڄخػَكپ محالٓكڀلش حٿوخ‪ٛ‬كش‬ ‫حٿظخٍٍوَش‬
‫رككخٿڄڀوٹ محالٿهككش ح‪ٟ‬ككخٳش حٿككي حٓككظويحڃ ٳككٌ ‪٫‬ڄككپ حٿلڀككٌ محىمحص حٿٍِلككش محٿوَككو‪١‬‬
‫‪5‬‬
‫حٿوخ‪ٛ‬كككش رظكككٍَِن حال ٔكككـش محٿڄالركككْ مٷكككي مٍىص حٗكككخٍحص ‪٫‬يٍكككيس ٳكككٌ حٿڄ‪ٜ‬كككخىٍ‬
‫حٿڄٔڄخٍٍش طٌٻَ حٓظويحڃ ٳٌ هٌح حٿڄـخٽ حٿي ؿخ ذ ڃ‪٬‬خىڅ حهَى ڃلٌ ‪ٓ َٜ٫‬كالٿش‬
‫‪6‬‬
‫حمٍ حٿؼخٿؼش‬
‫‪7‬‬
‫حڅ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش ڃن حمٍ (ٓالٿش حمٍ حالمٿي) ڃوؿوىحطهخ حالػٍَش ط‪٬‬ي ڃن‬
‫حرَُ حٿلڄخًؽ حٿٴلَش ٳٌ ٳن حٿظ‪٬‬يٍن ٳٌ ‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص حٿؼخٿغ حڅ طڀٺ‬

‫‪ 1‬حٿـزوًٍ ٓخٿڂ حٿڄ‪٠‬خڃَن حٿَٔخَٓش‪171ٙ ....‬‬


‫‪ 2‬روٍص ٽ‪ .‬ىمال رالى ڃخرَن حٿلهٍَن ط‪ٍَ٬‬ذ ڃخٍمڅ حٿووًٍ ‪348ٙ 1971‬‬
‫‪ 3‬هوىؿَ هلًَ حٿظٸلَش ٳٌ حٿ‪٬‬خٿڂ حٿٸيٍڂ طَؿڄش ٍ يس ٷخ َٖ حالٍىڅ‪61ٙ 1988‬‬
‫‪ 4‬حٿـخىٍ مٿَي حٿ‪٬‬ـڀش م‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿظ‪٬‬يٍن ڃوٓو‪٫‬ش حٿ‪َ٬‬حٵ ٳكٌ ڃوٻكذ حٿل‪٠‬كخٍس ؽ‪1988 1‬‬
‫‪104ٙ‬‬
‫‪ 5‬حٿـخىٍ مٿَي ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿظ‪٬‬يٍن ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ ‪250ٙ‬‬
‫‪6‬‬
‫ٿڀڄٍِكي ‪٫‬كن حالٗكخٍحص حٿظكٌ ط‪٬‬كوى حٿكي ‪ٜ٫‬كَ ٓكالٿش حمٍ حٿؼخٿؼكش ٍَحؿك‪salonen. Op –cit. ٪‬‬
‫‪p.248‬‬
‫‪7‬‬
‫‪CAD(K), The Chicago Assyrian Dictionary, Chicago,vol,9.1973‬‬
‫;‪P.415‬‬

‫‪55‬‬
‫حٿڄوؿوىحص طڄؼپ ‪٣‬ٴَس و‪َ٫‬ش ٿَْ ٳٸ‪ ٢‬ٳٌ ‪٫‬خٿڂ حٿظ‪٬‬يٍن رپ ٳٌ ڃـخٽ حٿللض‬
‫محٿ‪َٜ‬خٯش محٿظوٍَڂ محٿظ‪َ٬٤‬ڂ مطڄؼپ حٿڄٔظوى حٿٴلٌ حٿلٸَٸٌ ٿڀٴلخ َن حٿٔوڃٍََن‬
‫ٳٌ ‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص حڅ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش رڄوؿوىحطهخ ڃن حٿٸَؼخٍحص حٿٌهزَش‬
‫حٿڄ‪٬٤‬ڄش محٿظخؽ حٿٌهزٌ محٿووًس محٿولخؿَ حٿٌهزَش محٿڄ‪٬‬ي َش مڃـڄو‪٫‬ش حالمح ٌ‬
‫محٿټئمّ حٿٌهزَش حٿڄ‪٬٤‬ڄش محٿٴ‪٠‬ش مڃن رَلهخ ٻؤّ ڃن ڃخىس حالٿټظَمځ ًم ٷخ‪٫‬يس‬
‫‪1‬‬
‫لَٴش مڃلُِس مًح ٳوهش محٓ‪٬‬ش م‪٫‬ڀَهخ ٸوٕ ح‪ٟ‬خٳش حٿي ح‪٫‬يحى ڃن حٿلڀٌ ڃظڄؼڀش‬
‫رخالٷَح‪ً ١‬حص حٿ٘ټپ حٿهالٿٌ محٿٸالثي حٿڄ‪٬٤‬ڄش رخٿٌهذ محالكـخٍ حٿؼڄَلش ٻخٿالُمٍى‬
‫محٿ‪٬‬ٸَٶ مٯََهخ ط‪٬‬ي ًحص ٷَڄش ٳلَش رخٿٰش حالهڄَش ٿَْ ٳٸ‪ ٢‬ٳٌ حٿڄـخٽ حٿٴلٌ رپ‬
‫‪2‬‬
‫كظي ٳٌ حٿلوحكٌ حالؿظڄخ‪َ٫‬ش محالٷظ‪ٜ‬خىٍش مكظي حٿ‪٬‬ٸخثيٍش‪.‬‬
‫هٌ ڃ‪٬‬ي َخص طظټوڅ هالٽ طلوٽ حٿ‪ٜ‬كووٍ حٿـخڃكيس رٴ‪٬‬كپ‬ ‫حٿڄ‪٬‬ي َخص حٿڄظلوٿش‪:‬‬
‫حٿلككَحٍس حم حٿ‪٠‬ككٰ‪ ٢‬ٳخٿٔككَخ َض (ٓككڀَټخص حالٿڄلَككوځ ) طظټككوڅ ٳككٌ ‪ٛ‬ككووٍ طلوٿككض‬
‫طلككض ‪ٟ‬ككٰ‪ ٢‬ٷككوً‪ .‬رَلڄككخ ٍظټككوڅ حال يٿٔككَض ( مهككو ًم طَٻَككذ ڃڄخػككپ) ٳككٌ ‪ٛ‬ككووٍ‬
‫طلوٽ رٴ‪٬‬پ ىٍؿخص كَحٍس ڃ‪٬‬ظيٿش ڃن حٿلَحٍس محٿ‪ ٢ٰ٠‬مٿهٌح َى حٻؼَ حالكـكخٍ‬
‫حٿلٴَٔككش هككٌ ڃ‪٬‬ككي َخص مٍڄټككن حٿٸككوٽ حٍ‪٠‬ككخ هككٌ حؿٔككخځ طظوٿككي ڃككن ڃَككخه حالڃ‪٤‬ككخٍ‬
‫محال يحد حٿظٌ حكظزٔض طلض حالٍ‪ ٝ‬حڅ ٻخ ض ٗٴخٳش مڃن حڃظِحؽ حٿڄخد رخالٍ‪ ٝ‬حڅ‬

‫‪AHW Von sodden,W, Akkadisches Handworterbuch, wiebaden,1959-‬‬


‫‪1981 ,P.1445‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New Haven‬‬
‫‪and London 2009, p117‬‬

‫وحٿش حكڄي ڃيهپ ٳٌ‪283ٙ ...‬‬ ‫‪ 2‬حٿڄظوٿٌ‬

‫‪56‬‬
‫ٻخڅ ٳٌ حٿ‪َ٤‬ن ٿِمؿك محػكَص ككَحٍس حٿ٘كڄْ ٳَهكخ طكخػََح ٗكيٍيح مٿڄكيس ‪٣‬وٍڀكش حڃكخ‬
‫‪1‬‬
‫حهظالٱ حٿوح هخ ٳزٔزذ كَحٍس حٿڄ‪٬‬يڅ مٷڀظ حم ٻؼَط ‪.‬‬
‫حڃخ حٿزَح‪٫‬ش حٿڄيه٘ش حٿظٌ رڀٰهخ حٿ‪ٜ‬خٯش محٿـوهٍَوڅ ٳٌ ‪ٛ‬ل‪٬‬هڂ ح كوح‪ ٩‬حٿلڀكٌ‬
‫حٿٴككخهَس مٗككخ‪ ٩‬ڃكك‪ ٪‬حٓككظ‪٬‬ڄخٽ حٿڄ‪٬‬ككخىڅ مال ٓككَڄخ حٿككٌهذ محٿٴ‪٠‬ككش حٓككظ‪٬‬ڄخٽ حٿـككوحهَ‬
‫محالكـخٍ حٿټٍَڄش مٗز حٿټٍَڄش ڃڄخ مؿي ٳٌ طپ حٿڄٸخرَ مٯََه ڃن حٿڄوحٷ‪ ٪‬حالػٍَكش‬
‫‪2‬‬
‫ڃؼپ حٿ‪٬‬ٸَٶ رخ وح‪ ٫‬حٿڄوظڀٴش مكـَ حٿالُمٍى محال‪ٛ‬يحٱ حٿـڄَڀش‬
‫‪٫‬ؼَ هالٽ حٿظلٸَزخص حالػٍَش ‪٫‬ڀي ڃَحٍخ ڃ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃن حٿكٌهذ محٿٴ‪٠‬كش محٿزَم كِ‬
‫حً ٻخڅ حٿڄ‪٬‬يڅ ٍ‪ٜ‬ٸپ ؿَيح كظي ٍ‪ٜ‬زق ٓ‪٤‬ل ‪٫‬خٻٔخ مٍڄټن طلٸَٶ ًٿٺ رخٿ‪ٜ‬كٸپ‬
‫‪3‬‬
‫روحٓ‪٤‬ش و‪ ٩‬هخ‪ ٙ‬ڃن حٿـڀي ڃ٘خرهخ ٿڀ٘خڃوح‪.‬‬
‫مٷي طٴلن حٿ‪ٜ‬خٯش ٳٌ حٓظ‪٬‬ڄخٽ هكٌه حالكـكخٍ ڃؼكپ ط‪َ٬٤‬ڄهكخ حم طټٴَظهكخ (‪)Inlay‬‬
‫ٳكككٌ حالمح ككٌ محالٿكككوحف محٿو٘كككذ محٿڄ‪٬‬كككخىڅ حالهكككَى مٓكككزٶ حڅ طكككڂ حٿظ‪٤‬كككَٵ حٿكككي‬
‫حالط‪ٜ‬خالص حٿظـخٍٍش ٿـڀذ ڃؼپ هٌه حالكـخٍ ڃلٌ ‪ٜ٫‬وٍ ڃخ ٷزپ حٿظكخٍٍن ڃكن حٷ‪٤‬كخٍ‬
‫ر‪َ٬‬ككيس ڃؼككپ محىً هككَ حٿٔككلي محٳٰخ ٔككظخڅ محالؿككِحد حٿڄوظڀٴككش حٿٔككخكڀَش ٳككٌ حٿـٍِككَس‬
‫حٿ‪َ٬‬رَش‪ .‬مٍزيم حڅ رالى رخرپ حكظټَص طـخٍس هٌه حالكـخٍ ٳٌ ‪ٜ٫‬كَ ٳـكَ حٿٔكالالص‬
‫ٻڄككخ ط٘ككََ حٿٸ‪ٜ‬كك‪ ٚ‬محالٓككخ‪ ََ٣‬حٿٔككوڃٍَش ڃؼككپ ٷ‪ٜ‬ككش حٿلككِح‪ ٩‬رككَن كككخٻڂ حٿوٍٻككخد‬
‫حٿڄٔڄي (حٍلڄَٻكخٍ) مركَن ككخٻڂ حٷڀكَڂ (آٍحطكخ) مهكو ڃكن حالٷكخٿَڂ حٿـلورَكش ٳكٌ حٍكَحڅ‬
‫‪4‬‬
‫مٻخڅ ‪٫‬ڀي ‪ٍَ٣‬ٶ حٿٸوحٳپ حٿي ڃ‪ٜ‬خىٍ حالكـخٍ مال َٓڄخ كـَ حٿالُمٍى‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫حٿڄَٰرٌ حكڄكي ركن ‪٫‬كو‪ ٝ‬ٷ‪٤‬كٲ حالُهكخٍ ٳكٌ ه‪ٜ‬كخث‪ ٚ‬حٿڄ‪٬‬كخىڅ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن‬
‫ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى ‪53ٙ 1١ 1990‬‬
‫‪ 2‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪ .‬طخٍٍن حٿل‪٠‬خٍحص حٿٸيٍڄش َٗٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ‬
‫‪ 1١ 2009‬ؽ‪286ٙ 1‬‬
‫‪3‬‬
‫ٓخٻِ هخًٍ ‪٨٫‬ڄش رخرپ طَؿڄش مط‪٬‬ڀَٶ ى‪٫ 0‬خڃَ ٓڀَڄخڅ حٿڄو‪ٛ‬پ‪225ٙ 1979‬‬
‫‪ 4‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪287ٙ ....‬‬

‫‪57‬‬
‫الوجحش االّل‬

‫اًْاع االحغبز ال سٗوخ ّهظبهزُب‬

‫‪( 1 Agate‬رسك٘جَ ال ٘و٘بئٖ ‪Sio2‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪11‬الؼق٘‬


‫و‪ ٩‬ڃكن‬ ‫ّالؼق٘ االحوس ثبلعْهسٗخ ‪ّ NA4 GUG‬ثبالكدٗخ ‪ samtu‬م‪ٛ‬ٲ رؤ‬
‫حٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ حٿڄلظ‪٨‬ڂ حٿڀوڅ حٿًٌ ٍظَحمف ٿو ڃن حٿزَطٸخٿٌ حٿي حٿزلٌ حٿٴكخطق ٿ‪٬‬كيځ‬
‫طوٍُ‪ ٪‬حالٿوحڅ رخٿظٔكخمً م‪٫‬كيځ ٸكخمس حمٻٔكَي حٿليٍكي ( مٍظ‪ٜ‬كٲ رزلَكش ڃَٻزكش ًحص‬
‫‪َ٫‬مٵ مهو ًم ٿڄ‪٬‬خڅ ٗكڄ‪ ٌ٬‬مڃٸخمڃكش ‪٫‬خٿَكش ٿڀظڀكٲ مٍظ٘ك‪٨‬ي حٿكي ٻٔكَ ٍٷَٸكش‬
‫‪2‬‬
‫ٻڄخ حڅ ‪ٛ‬الرظ ‪٫ 6‚5‬ڀي ڃٸَخّ ڃوهِ (‪ )Mohs‬حى ي ڃن حٿټوحٍطِ محٿ‪ٜ‬وحڅ ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫حٿ‪٬‬ٸَٶ هو كو‪ ٩‬ڃكن ح كوح‪ ٩‬حٿـخٿٔكَيم ٌ مٍټكوڅ ‪٫‬كخىس ڃڀكوڅ حم ڃكَٷٖ ر‪٨‬كالٽ رَ‪٠‬كخد حم حركَ‪ٞ‬‬
‫كڀَزٌ حم ٍ‪ٛ‬خ‪ ٌٛ‬مٻٌٿٺ ڃ‪٠‬ڀپ رخٿڀوڅ حاله‪ َ٠‬ٷهكوحثٌ حكڄكَ حٓكوى‪ .‬ىٍؿكش ‪ٛ‬كالرظ ‪٫‬خٿَكش‬
‫محٿ‪٬‬ٸَٶ حٓڂ ح‪٣‬ڀٸك حٿـوهٍَكوڅ ‪٫‬ڀكي ڃـڄو‪٫‬كش ڃكن حالكـكخٍ حٿظكٌ طلظڄكٌ حٿكي ‪ٟ‬كَرَن ڃكن حٿڄكَم‬
‫‪ Quartz‬محٿككًٌ هككو ػككخ ٌ حمٻٔككَي حٿٔككَڀټوڅ ‪ٟ‬ككَد ڃظزڀككوٍ ڃلكك ‪ Agate‬رؤ وح‪٫‬كك حٿڄل‪ٜ‬ككن‬
‫‪ fortification Agate‬محٿڄ‪٤‬لڀككذ ‪ Mass Agate‬محٿڄ‪٬‬ككَن ‪ Eye Agate‬م‪ٟ‬ككَد هٴككٌ‬
‫محٿوڀٸككككيم ٌ ‪ Calcedaony‬محاله‪٠‬ككككَ حٿٴككككخطق‬ ‫حٿظزڀككككوٍ ڃلككك حٿ‪٬‬ٸَككككٶ حالكڄككككَ‪Carnelian‬‬
‫‪ Chrysoprase‬محٿزخهككض حٿو‪٠‬ككَس ‪ Prase‬مٍككئطي رهككٌح حٿلـككَ ڃككن رككالى ٍمڃَككش محٿككَڄن مك‪٠‬ككَ‬
‫ڃوص‪٣ -‬ز‪ ٬‬كخٍ ٍ‪٣‬ذ‪ .‬ٿڀڄٍِي ٍَحؿ‪ : ٪‬حٿ‪٬‬ڄًَ ٗكهخد حٿكيٍن حكڄكي ركن ٳ‪٠‬كپ حس (ص‪749‬هك))‬
‫ڃٔخٿٺ حالر‪ٜ‬خٍ ٳٌ ڃڄخٿٺ حالڃ‪ٜ‬خٍ طلٸَٶ ‪٫‬ڄخى ‪٫‬زي حٿٔالځ ٍإمٱ ڃل٘وٍحص حٿڄـڄ‪ ٪‬حٿؼٸكخٳٌ‬
‫حرو ‪٧‬زٌ ‪286ٙ 2004‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪Tosi , M. ; Vidale , 4th Millennium Bc Lapis Lazuli working at‬‬
‫‪Mehrgarh , Pakis an , Paleovient 1980 448.‬‬
‫ٿڀڄٍِي ٍل‪٨‬كَ‪ :‬طكٌ ركوطْ ىح َكخٽ ك‪٠‬كخٍس محىً حٿَحٳكيٍن حالٓكْ حٿڄخىٍكش طَؿڄكش ٻكخ‪٧‬ڂ ٓك‪٬‬ي‬
‫حٿيٍن ڃَحؿ‪٬‬ش حٓڄخ‪َ٫‬پ كَٔن كـخٍس ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿٔـي رٰيحى ‪381ٙ 2006‬‬

‫‪58‬‬
‫) (‬

‫ٍوؿي حٿ‪٬‬ٸَٶ ٳٌ حٿٔهپ حالٍَح ٌ محٿهلكي مٻكوٕ مؿزكخٽ حٿزكَُ مككوٽ ڃلوٴ‪٠‬كخص‬
‫آَٓخ حٿوٓ‪٤‬ي مؿلكود ٗكَٵ حٿـٍِكَس حٿ‪َ٬‬رَكش مٳكٌ حٿ‪ٜ‬كلَحد حٿ٘كَٷَش ٳكٌ ڃ‪ٜ‬كَ‪.‬‬
‫محمٓ‪ ٪‬ڃ‪ٜ‬خىٍ حٿ‪٬‬ٸَكٶ حالكڄكَ ‪ :‬طز‪٬‬كخڅ ٍحطكخ َوٍ حٿڄظلوٿكش ٳكٌ ؿلكورٌ ٻكوؿَحص‬
‫( ٷَد ٷٍَش ٍحطخ َوٍ ٳٌ ٻخطَخ محى) مهٌه حٿڄل‪٤‬ٸش ٷكي ؿهكِص حٿٰخٿزَكش حٿ‪٨٬‬ڄكي ڃكن‬
‫‪2‬‬
‫ح وح‪ ٩‬حٿ‪٬‬ٸَٶ حٿڄٔظ‪٬‬ڄپ ٳٌ حٿ‪٬‬خٿڂ مطوؿي ڃلكخ‪٣‬ٶ ٷڀَڀكش ٳكٌ حمٍحٓكَخ مٍوؿكي ك‪ٜ‬كي‬
‫ٻزََ م‪َ٫‬مٵ ٿڀ‪٬‬ٸ َٶ حٿڄ‪٤‬ڀود ٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬ش حال وح‪ ٩‬حٿ‪٤‬وٍڀش ڃكن هكَُ هخٍحركخڅ محٗكَخد‬
‫حهكَى مڃككن حٷكيځ حالىٿككش ‪٫‬ڀككي ‪٫‬ٸَكٶ هخٍحرككخڅ ٳكٌ رككالى حٿَحٳككيٍن ٷكي ؿككَى طلككًَ‬
‫ڃل‪٤‬ٸش ڃٰ٘پ ٍرڄكخ هكٌ ٿ‪ٜ‬كلخ‪٫‬ش هكَُڃن حٿ‪٬‬ٸَكٶ ڃكن ‪ٜ٫‬كَ ٳـكَ حٿٔكالالص حالمٽ‬
‫مٿټن رَحً ‪ٍ M.L.Inizan‬زيم حڅ ٿڄخىس حٿوخځ ٿڀوكَُ حٿ‪ٜ‬كََٰس ؿڄ‪٬‬كض ٳكٌ ڃل‪٤‬ٸكش‬
‫‪3‬‬
‫حٿڄوٷ‪ ٪‬ڃزخَٗس مال ٍٍذ حڅ ىؿڀش ٸڀهخ‪.‬‬
‫حٍر‪٬‬ش هَُ حٓ‪٤‬وح َش ‪٣‬وٿهخ ‪ٓ 15-14‬ڂ ڃن حٿڄٸزَس حٿڄڀټَكش ٳكٌ حمٍ ڃك‪٫ ٪‬كيس‬
‫هككَُ ڃككن حٿككلڄ‪ ٢‬ٴٔ ك ٳككٌ ٻككَٖ ڃككن ‪ٜ٫‬ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص مطوؿككي ٓككز‪ ٪‬هككَُ‬

‫‪)1( Potts , To, "Mesopotamia And The East An Archaeological and‬‬


‫)‪Historical study of Foreign Relations ca . 3400 . 2000 , (MEAH‬‬
‫‪Oxford , (1994) PP . 198 - 199.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Tosi , M. ; Vidale , 4th Millennium Bc Lapis Lazuli working at‬‬
‫‪Mehrgarh , Pakis an , Paleovient 1980:449‬‬

‫‪ 3‬ح ‪Chevallier-Inizan and Tixier 1982: 55-65 َ٨‬‬

‫‪59‬‬
‫‪1‬‬
‫حٓ‪٤‬وح َش ‪٣‬وٍڀش ڃن طخٍٍن ڃظؤهَ ڃن حٿٸزكوٍ حالٻيٍكش حٿٸيٍڄكش ٳكٌ حمٍ‪ .‬محڅ هكَُ‬
‫حٿ‪٬‬ٸَٶ حالٓ‪٤‬وح َش محٿڄلٴوٍس حٿظٌ ٍ‪٬‬ظٸي ح هخ ڃن هخٍحرخڅ حٻظ٘ٲ ٳٌ حڃخٻن ڃن طڀكو‬
‫‪2‬‬
‫ٍَٷي طخٍٍوهخ حٿي ُڃن ٻوىٍخ حم ‪ َٜ٫‬حمٍ حٿؼخٿؼش‪ .‬مٻؼََ ڃن ٓزق حٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ‬
‫حٿڄلٴوٍس محٿظٌ هٌ ڃكن ح‪ٛ‬كپ هلكيً ط‪٨‬هكَ ٳكٌ حمٍ مڃكيڅ حهكَى ٳكٌ ركالى رخركپ‬
‫حٍ‪٠‬كخ ٻخ ككض هلككخٹ كڀَكش ڃَٯورككش ؿككيح ر٘كټپ ‪َ٣‬ككَ ٍ‪٤‬ڀككٶ ‪٫‬ڀَك ‪َ٣‬ككَ حٿڄَڀوهككخ ٍرڄككخ‬
‫ٻخ ككض طڄؼككپ حٿ‪٤‬ككخممّ مٍلظڄككپ حڅ ڃ‪ٜ‬ككيٍهخ ڃككخ ٍ‪٬‬ككَٱ حالڅ ر٘ككَٷٌ رڀوؿٔككظخڅ‪.‬‬
‫م ‪٬‬ككَٱ حالڅ حٿټؼَككَ ڃككن هككٌه حٿظـككخٍس ٳككٌ هككٌه حٿٴظككَس محٿٴظككَحص حٿالكٸككش م مٻخ ككض‬
‫حالٷ‪٤‬خٍ حٿڄ‪٬‬لَش رخٿظـخٍس ڃ‪ٓ ٪‬وڃَ ڃلٌ حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى م‪٣‬وحٽ ٓكظش ٷكَمڅ‬
‫حهَى حم لوهخ ط‪َ٬‬ٱ رؤٓڂ (ڃخٻخڅ) م(ڃَڀوهخ) مٍٰ‪ ٌ٤‬حالٓڄخڅ ڃل‪٤‬ٸش محٓ‪٬‬ش ڃن‬
‫‪3‬‬
‫ؿلورٌ حٍَحڅ‪ .‬مٳٌ هخٍش حالڃَ طوٓ‪٬‬ض حٿظـخٍس ڃن هالٽ ڃَڀوهكخ حٿكي طوكوځ حٿهلكي‬
‫‪4‬‬
‫ٻڄككخ ٍككيٽ ‪٫‬ڀككي ًٿككٺ حٍ‪٠‬ككخ حٻظ٘ككخٱ حهظككخځ هليٍككش حٿ‪٤‬ككَحُ ٳككٌ حمٍ محٿوڀككَؾ‪ .‬مٍ‪٬‬ككي‬
‫حٿ‪٬‬ٸَٶ ڃن ‪ٛ‬خىٍحص ڃَڀوهكخ ركخٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬ركٌ حٿكي ركالى حٿَحٳكيٍن مٍڄټكن حڅ ط‪ٜ‬كيٍه‬
‫‪5‬‬
‫حالٷٔخځ حٿـلورَش ڃن حٿـٍَِس حٿ‪َ٬‬رَش‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Tosi , M. ; Vidale , 4th Millennium Bc Lapis Lazuli working at‬‬
‫‪Mehrgarh , Pakis an , Paleovient 1980:450‬‬
‫‪ 2‬ح ‪ :َ٨‬طٌ روطْ ىح َخٽ ك‪٠‬خٍس محىً‪381ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫هٌح حٿظ٘وَ‪ ٚ‬ٿڄوٷك‪ ٪‬ڃخٻكخڅ مڃَڀوهكخ ٯَكَ ىٷَكٶ الڅ ڃخٻكخڅ هكٌ ‪٫‬ڄكخڅ حٿلخٿَكش مط‪٤‬ڀكٶ ڃَڀوهكخ‬
‫ڃٸيڃكش ٳكٌ طكخٍٍن‬ ‫‪٫‬ڀي حالؿِحد حٿَ٘ٷَش ڃن حٿهلي مالَٓڄخ محىً حٿٔلي ٿڀڄٍِي‪ٍ.‬ل‪ :َ٨‬ركخٷَ ‪٣‬ك‬
‫حٿل‪٠‬خٍحص حٿٸيٍڄش ؽ‪31ٙ 1‬‬
‫‪ 4‬ڃخٿوحڅ ڃخٻْ ڃٌٻَحص ڃخٿوحڅ‪٫ /‬خٿڂ حالػخٍ مُمؽ حؿخػخ ٻٍَٔظٌ طَؿڄش ٓكڄََ ‪٫‬زكي حٿكَكَڂ‬
‫حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى ‪61ٙ 1987‬‬
‫‪ 5‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى حٿڄيهپ الػخٍ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ رٰيحى ‪45ٙ 1985‬‬

‫‪60‬‬
‫ح‪ٛ‬لخٳ ٻؼََس محؿوىه ڃخ ٍـڀذ ڃن حٿَڄن ڃن ڃ‪٬‬خىڅ ٿ ر‪ٜ‬ل‪٬‬خد مٍئطي ر ٿ‪٬‬كيڅ‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫محكٔكل ڃكخ‬ ‫مٷي ٍوؿي ‪٫‬ڀي ٓكخكپ حٿزلكَ ركخالٍىڅ‬ ‫مڃلهخ ٍـڀذ حٿي ٓخثَ حٿزالى‬
‫‪3‬‬
‫محٿ‪٬‬ٸَٶ كـَ ڃزخٍٹ ڃَڄوڅ ‪٫‬ڀي الرٔ مٷَپ ‪:‬‬ ‫حٗظيص كڄَط م‪٬ٟ‬ٴض ‪ٛ‬ٴَط‬
‫‪4‬‬
‫طوظڄوح رخٿ‪٬‬ٸَٶ ٳؤ ڃزخٍٹ مٷَپ طوظڄوح رخٿ‪٬‬ٸَٶ ٳؤ ٍلٴٌ حٿٴٸَ‪.‬‬
‫ؿَيه ‪ :‬حٿ‪٬‬ٸَٶ هڄٔش ح وح‪ : ٩‬حكڄَ مٍ‪٣‬زٌ مهكو حكڄكَ ٿڀ‪ٜ‬كٴَس محٍُٵ محٓكوى‬
‫محرَ‪ .ٞ‬محؿوىه حالكڄَ ػڂ حٿَ‪٣‬زٌ ػڂ حٿًٌ ٍڀَ ‪٫‬ڀي حٿظَطَذ حٿي حهَهخ‪.‬‬

‫مٻككككككككٌٿٺ ٍككككككككَى (حٿلـككككككككَ حالكڄككككككككَ حٿككككككككًٌ روحٓكككككككك‪٤‬ظ ال ٍظوٷككككككككٲ حٿككككككككيځ)‬


‫‪ sandu sa damu la tikt a‬محٿكًٌ ٍٔكظ‪٬‬ڄپ ڃك‪ ٪‬حٗكَخد حهكَى ٿڀڄكَأس حٿظكٌ حٻڀكض‬
‫أ‪٘٫‬خرخ ‪ٟ‬خٍس ڃن أؿكپ حڅ ٍلكيع حالؿهكخ‪ ٝ‬مهكٌح ڃكن حٿوح‪ٟ‬كق ح ك (حٿهَڄخطخٍكض)‬
‫كـَ حٿيځ مهٌح ٍيٽ ‪٫‬ڀي حڅ (‪ )sandu‬ٳٌ حٍكيً ٷكخ‪ ٌ٬٣‬حالهظكخځ م‪ٛ‬كخ ‪َ٬‬هخ ٍڄؼكپ‬
‫ر‪ ٞ٬‬ح وح‪ ٩‬حٿلـخٍس حٿ‪ٜ‬ڀزش ٻكخٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄكَ رَلڄكخ حًح ٻكخڅ حٿڄ‪٤‬ڀكود ٓكلٸ حٿكي‬
‫ڃٔلوٵ خ‪٫‬ڂ ٿالٓكظ‪٬‬ڄخٽ حٿ‪٤‬زكٌ ٳب ك ٍرڄكخ ٍ‪٬‬زكَ ر‪ٜ‬كوٍس ڃالثڄكش ‪٫‬كن أككي حٻخٓكَي‬

‫‪1‬‬
‫ٷخٽ حالد ح ٔظخٓكن حٿټَڃڀكٌ ٳكٌ وكذ حٿكٌهخثَ ٳكٌ حككوحٽ حٿـكوحهَ ‪ 86ٙ‬ل حڅ حٿ‪٬‬ٸَكٶ ٓكڄٌ‬
‫ٻٌٿٺ ٿڀ‪٬‬ٸ ر‪ ٞ٬‬حٿلـخٍس أً ٿ٘ٸ حٍخهخ‬
‫‪ 2‬حٿټوٳٌ حرٌ ٍلَكي ُٻٍَكخ ركن ڃلڄكي ركن ڃلڄكي ركن ڃلڄكوى حٿٸِمٍلكٌ حٿڄلكخٳ‪ ٪‬حٿ‪٤‬زَكش ٿالكـكخٍ‬
‫محٿڄ‪٬‬ككخىڅ طٸككيٍڂ مط‪ٜ‬ككلَٲ ‪٫‬زككي حٿـزككخٍ ككخؿٌ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش حٿٔككَحً حٿلخٗككَ رَككض حٿلټڄككش رٰككيحى‬
‫‪41ٙ 1١ 2007‬‬
‫‪3‬‬
‫مڃن ح‪ٛ‬لخٱ حٿ‪٬‬ٸَٶ حكڄَ مٳَك حٿكوحڅ ڃوظڀٴكش مح‪ٛ‬كٴَ ٳَك حٿكوحڅ ڃوظڀٴكش مًهزكٌ مهكو حكٔكن‬
‫حالٿوحڅ حٿؼخٿغ حٓوى محٿڄوظكخٍ ڃلك ڃكخ ٻكخڅ حكڄكَ ٗكيٍي حٿلڄكَس مح‪ٛ‬كٴَ ڃ‪٬‬كَٵ رلڄكَس ٿڀڄٍِكي‬
‫ٍَحؿ‪: ٪‬حٿلڀزٌ ‪٫‬ڄَ رن حكڄي رن ‪٫‬ڀٌ رن ڃلڄوى رن حٿ٘ڄخ‪936-880( ٩‬ه)) َٓ حالٓكَحٍ ٳكٌ‬
‫ڃ‪َ٬‬ٳش حٿـوحهَ محالكـخٍ طلٸَٶ رَمٍن ريًٍ طوٳَٶ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿََڃوٹ رٰيحى ‪-90ٙ 1999‬‬
‫‪91‬مٻٌٿٺ ٍل‪ :َ٨‬حٿټوٳٌ حرٌ ٍلَي ُٻٍَخ حٿٸِمٍلٌ حٿڄلخٳ‪ ٪‬حٿ‪٤‬زَش ٿالكـخٍ‪38ٙ ...‬‬
‫‪ 4‬حٿڄَٰرٌ حكڄكي ركن ‪٫‬كو‪ ٝ‬ٷ‪٤‬كٲ حالُهكخٍ ٳكٌ ه‪ٜ‬كخث‪ ٚ‬حٿڄ‪٬‬كخىڅ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن‬
‫ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى ‪134-133ٙ 1١ 1990‬‬

‫‪61‬‬
‫حٿليٍككي حٿلڄككَحد)‪٫ . (1‬ككَٱ كـككَ حٿككيځ ٳككٌ حٿڀٰككش حٿٔككوڃٍَش رخٿڄ‪ٜ‬كك‪٤‬ڀق ( ‪NA4‬‬
‫‪ )MUD‬مطٸخرڀ حٿڄٴَىس حالٻيٍش (‪. (2))aban damu‬‬

‫مكـَ حٿيځ هو ‪٫‬ٸَٶ أه‪ َ٠‬ٯخڃٶ ًم ٸخ‪ ١‬كڄَحد ‪ََٰٛ‬س مٍٸكخٽ ح ك ٍ‪٨‬هكَ‬
‫ڃككن رككَن حالكـككخٍ حٿڄٔككظويڃش ٳككٌ ‪ٛ‬ككل‪ ٪‬حالهظككخځ حالٓكك‪٤‬وح َش مٷككي طككڂ ط٘وَ‪ ٜ‬ك‬
‫ؿَڀوؿَخ ڃن رَن حٿوَُحص حٿظٌ ٍ‪٬‬كوى طؤٍٍوهكخ حٿكي أمحهكَ حالٿكٲ حٿؼخٿكغ ڃكن (أمٍ)‬
‫ڃن هالٽ ٿو هخ مٿ‪٬‬پ هٌح حٿلـَ م‪ٛ‬پ حٿي ٓوڃَ ڃن هالٽ حٿظـخٍس ڃ‪ ٪‬حٿهلكيمّ‬
‫مٍرڄخ ٻوَُحص ؿخهِس)‪. (3‬‬

‫‪4‬‬
‫‪12‬الالشّزه‪Lapis Lazuli :‬‬
‫(الزسك٘ت ال ٘و٘بئٖ ‪Cu3 ( Co3)2 (oH)2‬‬
‫ٗؼٌٖ ثبلعْهسٕ ‪ NA4 ZA.GIN3‬ح٘ش ٗقبثلَ ثبالكدٕ ‪uk/qnu‬‬
‫‪1‬‬
‫حڅ كـككككَ حٿككككالُمٍى (حٿلـككككَ حالٍُٵ) محٍ‪٠‬ككككخ ڃ‪٬‬ككككَمٱ رؤٓككككڂ ( الُمٍٍككككض )‬
‫‪2‬‬
‫محالٳككَ ؾ حهككٌص طٔككڄَظ ‪٫‬ككن ‪ٍَ٣‬ككٶ حٿ‪٬‬ككَد مٓككڄٌ حٿ‪٬‬ككَد حٿككالُمٍى رككخٿ‪٬‬وهٶ‪.‬‬

‫‪)1( Thompson, R.C., A Dictonary of Assyrian Chemistry and Geology,‬‬


‫‪(DACG), Oxford , (1936) P . 125 .‬‬
‫‪)2( Thompson , R.G., DACG , P . 208 .‬‬
‫(‪)3‬‬ ‫‪Moorey , P.R.S, AMMI. Materials and Manufactur in Ancient‬‬
‫‪Mesopotamia: The Evidence of Archaeology and Art - Metals and‬‬
‫‪Metalwork, Glazed materials and Glass Oxford , 1985, P. 967 .‬‬
‫‪ٍ 4‬ټوڅ ًم ٿوڅ حٍُٵ ٳخطق – ٯخڃٶ ‪ٛ‬الرظ حٷپ ڃن ىٍؿكش ‪ٛ‬كالرش حٿ‪٬‬ٸَكٶ مهكو ٗكٴخٱ ٍوؿكي ٳكٌ‬
‫حٿ‪ٜ‬ووٍ حٿلخٍٍش حٿٸخ‪٫‬يٍش‬

‫‪62‬‬
‫ٍظ‪ٜ‬ٲ رڀو حالٍُٵ حٿڄڀوٻٌ ٿو ٻڀوڅ حٿٔڄخد مهو كـَ ‪ٛ‬ڀذ ٿَْ ٳَ هيمٕ‬
‫‪3‬‬
‫ٳهكو ٍلظكوً ‪٫‬ڀكي ٷكيٍ ‪ٟ‬كجَپ ڃكن حٿزَزٍَكض كَكغ ٍٴ‪٠‬كپ‬ ‫مال طٴظَض حڃڀْ حٿـٔڂ‬
‫حٿڀوڅ حالٍُٵ رَن ٓخثَ حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄظَلش رلَكغ ح ك ال ٍزهكض رٔكهوٿش مهكو‬
‫خىٍ هٌه حالٍخځ مڃ‪ٜ‬يٍه ڃوحٷ‪ ٪‬ٳٌ حٿ٘كَٵ حالمٓك‪ ٢‬محٍطكز‪ ٢‬هكالٽ حٿظكخٍٍن ركخٿٸوس‬
‫محٿلټڄككش محٿلككذ مٻككخڅ حٿككالُمٍى ڃككن حػڄككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳهككو حٷككيځ حٿڄ‪٬‬ككخىڅ‬
‫حٿڄ‪َ٬‬مٳش محٻؼَهخ طٸيٍَح حٿي ىٍؿش حڅ حٿ‪٬‬خٿڂ حٿٸيٍڂ ٻخڅ ٍ‪٬‬ظزكَه ڃٔكخمٍخ ٳكٌ ڃٔكظوى‬
‫‪4‬‬
‫حٿٌهذ‪.‬‬
‫حڃخ ٷخ و حٿټَڄَكخثٌ هكو ٻَرو كخص حٿللكخّ حٿڄخثَكش ‪Cu3(Co3)2(oH)2‬مٿهكٌح‬
‫ٍظڄَككِ رڀو كك حالٍُٵ حٿٸككخطڂ مٍټككوڅ ‪٫‬ككخىس ركك ٸكك‪ ٢‬حم ٍٷكك‪ ٪‬حم ‪٫‬ككَمٵ رَ‪٠‬ككخد ڃككن‬
‫‪5‬‬
‫ٻڀَٔض‪.‬‬
‫مٻخڅ كـَ حٿالُمٍى ٗخث‪٬‬خ ٳٌ لض حٿظ‪٬‬وٌٍحص ٳٸي طڂ لظ ٳٌ حمٍ ‪٫‬ڀي‬
‫ٗټپ ‪ٟ‬ٴخى‪ ٩‬محٓڄخٹ مٳَحٗخص م‪٫‬ـوٽ مػََحڅ محٻزخٕ م‪٫‬پ (طَْ حٿـزپ) مٳٌ‬

‫‪ُ 1‬ٻٌ ‪٫‬زي حٿكَكڄن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ٳكٌ حٿٴكن محٿظكخٍٍن ىحٍ حٿٸڀكڂ حٿلخٗكَ حٿڄټظزكش حٿؼٸخٳَكش‬
‫حٿٸخهَس ‪128ٙ 1964‬‬
‫وكذ حٿكٌهخثَ‬ ‫‪ 2‬أرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي رن حرَحهَڂ رن ٓكخ‪٫‬ي حال ‪ٜ‬كخًٍ حٿٔكلـخًٍ (ص‪749‬هك))‬
‫ٳٌ حكوحٽ حٿـوحهَ ‪٫‬خٿڂ حٿټظذ حٿلخَٗ ڃټظزش حٿڄظلزٌ حٿٸخهَس رََمص‪92ٙ 1989‬‬
‫‪ 3‬حٿلڀزككٌ ‪٫‬ڄككَ رككن حكڄككي رككن ‪٫‬ڀككٌ رككن ڃلڄككوى رككن حٿ٘ككڄخ‪936-880( ٩‬هكك)) ٓككَ حالٓككَحٍ ٳككٌ‬
‫ڃ‪َ٬‬ٳككش حٿـككوحهَ محالكـككخٍ طلٸَككٶ رككَمٍن رككيًٍ طوٳَككٶ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش حٿََڃككوٹ رٰككيحى ‪ٙ 1999‬‬
‫‪109‬‬
‫‪ 4‬ڃَال ىمٍػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪104ٙ ...‬‬
‫‪ 5‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ‪ 168ٙ ...‬ٿڀڄٍِكي ٍل‪٨‬كَ‪ :‬حٿ‪٬‬ڄكًَ ٗكهخد حٿكيٍن ڃٔكخٿٺ‬
‫حالر‪ٜ‬خٍ ‪308ٙ ...‬‬

‫‪63‬‬
‫ىٍخٿي طڂ حٿ‪٬‬ؼوٍ ‪٫‬ڀي ٷَى ڃن كـَ حٿالُمٍى مٳٌ ڃخًٍ طڂ حٿ‪٬‬ؼوٍ ‪٫‬ڀي ػوٍٍن‬
‫‪1‬‬
‫م َٔ مر‪ ٞ٬‬حٿ‪٠‬ٴخى‪٩‬‬
‫مأڅ كـَ حٿالُمٍى هو كـَ رلو‪َ٫‬ش ؿَيس ؿيح ٍلظوً ‪٫‬ڀي ٔزش ٷڀَڀش ؿيح ڃن‬
‫‪2‬‬
‫حٿ٘وحثذ حٿټڀَٔش (حٿـٍََش) م‪٫‬خىس ڃخ ٍټوڅ ڃظـخ ٔخ‬
‫مهلككخٹ ڃككوحى ٻككخڅ ٍظوؿككذ ؿڀزهككخ ڃككن أڃككخٻن ٻخ ككض ر‪َ٬‬ككيس ؿككيح رخٿٴ‪٬‬ككپ ‪٫‬ككن رككالى‬
‫حٿَحٳككيٍن ٳككخٿلـَ حالٍُٵ حٿ٘ككخث‪( ٪‬حٿككالُمٍى) ؿككخد ‪٫‬زككَ ‪ٍَ٣‬ككٶ ‪٣‬وٍككپ ڃككن ڃلككخؿڂ‬
‫‪3‬‬
‫ڃوؿوىس ٳٌ َٗٵ حٳٰخ ٔظخڅ‬

‫مٻخ ككككض ڃ‪ٜ‬ككككخىٍه حٿَثَٔككككش هككككٌ حٍككككَحڅ محًٍرَـككككخڅ مٗككككَٵ ٓككككَزٍََخ‬


‫محٳٰخ ٔككظخڅ ‪ 4‬محٓككظ‪٬‬ي ظ ڃلككٌ ‪٫600‬ككخځ مرڄككخ حڅ حٿككالُمٍى ٻككخڅ ٍ‪٬‬ككيڅ ٳككٌ حٿ‪ٜ٬‬ككوٍ‬
‫حٿٸيٍڄككش ٳٸكك‪ ٢‬ٳككٌ رخىحه٘ككخڅ ٷزككپ ؿزككپ حٿزَـككخًً‪ 5‬ٳككؤڅ ‪٧‬هككوٍه ًم ٳخثككيس ٿڀيالٿككش ‪٫‬ڀككي‬
‫حٿظـخٍس‪ .‬مٍـڀذ ڃن هَحٓكخڅ ڃكن ؿزكپ ر‪٤‬وخٍٓكظخڅ ٳكٌ ڃو‪ٟ‬ك‪ٍٔ ٪‬كڄي ؿٔكظخڅ ڃكن‬
‫حٍ‪ ٝ‬ٳخٍّ ٷٍَذ ڃن طووځ حٍڃَلَخ‪ 6‬مٍ‪٨‬هَ حٿالُمٍى ٳكٌ ٷزكوٍ طزك ٻكوٍه حٿ‪٤‬زٸكش‬

‫‪)1( Herrmann , Georgina ,"Lapis lazuli : The Early phases of its Trade" ,‬‬
‫‪Iraq , 30 / 1 , 1980, P . 45 .‬‬
‫‪)2( Tosi , M. ; Vidale , 4th Millennium Bc Lapis Lazuli working at‬‬
‫‪Mehrgarh , Pakis an , Paleovient , 1990 , P . 90 .‬‬
‫‪)3( Herrmann , Georgina ,"Lapis lazuli : The Early phases of its Trade" ,‬‬
‫‪Iraq , 30 / 1 , 1980, p . 21 .‬‬
‫‪ 4‬حٿزََم ٌ حركٌ حٿٍَلكخڅ ڃلڄكي ركن حكڄكي (ص‪403‬هك)) حٿـڄكخهََ ٳكٌ ڃ‪َ٬‬ٳكش حٿـكوحهَ ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش‬
‫ؿڄ‪َ٬‬ش ىحثَس حٿڄ‪٬‬خٍٱ حٿ‪٬‬ؼڄخ َش ‪1355‬ه)‪195ٙ .‬‬
‫‪ 5‬حرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي حال ‪ٜ‬خًٍ وذ حٿٌهخثَ ٳٌ ‪92ٙ ...‬‬
‫حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ‪ 168ٙ ...‬مٿڀڄٍِكي ٍل‪٨‬كَ‪ :‬حركن حالٻٴكخ ٌ ڃلڄكي وكذ‬ ‫‪ 6‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي‬
‫حٿٌهخثَ ٳٌ ‪93ٙ ...‬‬

‫‪64‬‬
‫حٿ‪٬‬خَٗس محٿؼخٿؼش ‪ .َ٘٫‬ٻڄخ ‪٧‬هَ ٳٌ ٷٍَش حالٍرـَش‪ٍ 1.‬وؿكي هلكخٹ ‪ٍَ٣‬ٸكخڅ ٿو‪ٛ‬كوٽ‬
‫حٿالُمٍى حٿي رالى حٿَحٳيٍن ڃن ڃَحٻِه حال‪ٛ‬ڀَش ٳٌ ريه٘خڅ رؤٳٰخ ٔكظخڅ مڃكن ؿزكخٽ‬
‫رخڃََ ٳٌ ‪٣‬خؿټٔظخڅ مڃكن ڃَطٴ‪٬‬كخص (طكالٽ) ؿخٻكخً ٳكٌ رخٻٔكظخڅ مهكٌحڅ حٿ‪ٍَ٤‬ٸكخڅ‬
‫هڄككخ ‪ :‬رككَح ‪٫‬ككن ‪ٍَ٣‬ككٶ ؿزككخٽ ُحٻككَمُ مرلككَح ‪٫‬ككن ‪ٍَ٣‬ككٶ حٿوڀككَؾ حٿ‪َ٬‬رككٌ مٳككٌ‬
‫حٿ‪٤‬ككَٵ حٿزٍَككش ٍوؿككي هلككخٹ ‪ٍَ٣‬ٸككخڅ ٿڀو‪ٛ‬ككوٽ حٿككي ڃ‪ٜ‬ككخىٍ حٿككالُمٍى)‪ (2‬حٿظوككوځ‬
‫(حٿلككيمى) حٿ٘ككڄخٿَش حٿظككٌ ٓككَ‪٫ َ٤‬ڀَهككخ أمال حٿڄَظككخ َوڅ مڃككن ر‪٬‬ككيهڂ حُٗككوٍٍوڅ‬
‫محٿ‪ٍَ٤‬ٶ حٿـلورٌ حٿًٌ َٓ‪٫ َ٤‬ڀَ حٿ‪َ٬‬الڃَوڅ)‪.(3‬‬

‫مٻخڅ ٍـڀذ حٿي رالى حٿَحٳيٍن ڃن ڃَڀوهخ مط٘كََ حٿڄ‪٬‬ڀوڃكخص حٿظخٍٍوَكش حٿكي حڅ‬
‫حٿڄڀوٹ حٿټخََٗن حٻؼَمح ڃن حٍٓخٽ حٿالُمٍى ٻهيحٍخ حٿي ٳَح‪٫‬لش ڃ‪ َٜ‬مٷي حٓظ‪٬‬ڄڀض‬
‫‪4‬‬
‫ٳككٌ ‪ٛ‬ككلخ‪٫‬ش حٿلڀككٌ‪ .‬ٳٸككي حطوككٌهخ حالٗككوٍٍوڅ محالٻككيٍوڅ محٿټڀككيح َوڅ محٿڄ‪ٜ‬ككٍَوڅ‬
‫محٿلؼَككوڅ مٯَككَهڂ ٳككٌ ڃٸككخرَهڂ مڃككيحٳلهڂ مهككِحثن ٻلككوُهڂ محٓككظ‪٬‬ڄپ ٻؼَككَح ٳككٌ‬
‫‪5‬‬
‫ٳ‪ٜ‬ككو‪ ٙ‬حٿوككوحطڂ محٓككظويځ ٿ‪٬‬ڄككپ حالهظككخځ حالٓكك‪٤‬وح َش حم الٯككَح‪ ٝ‬حٿٍِلككش ڃؼككپ‬
‫حٿڄـككوهَحص الٓككَڄخ هككالٽ حٿل‪ٜ‬ككٲ حالمٽ ڃككن حالٿككٲ حٿؼخٿككغ ٷزككپ حٿڄككَالى ٳككٌ رككالى‬

‫‪1‬‬
‫‪Herrmann , Georgina, Iraq . vol.XXX, 1968, p.22-29‬‬
‫‪)2( Olijdam, M., "Babylonian, Quest for Lapis Lazuli and Dilmun during‬‬
‫‪the City Ur, III period" , south Asian Archaeology , 1995 , P . 121 .‬‬
‫‪)3( "Sarianidi . V . I , The Lapis Lazuli Route in the Ancient East" ,‬‬
‫‪Archaeology, VOL . 29 , 1971 , . P . 12 .‬‬
‫‪ 4‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى حٿڄيهپ الػكخٍ‪ 44ٙ ...‬ٿڀل‪ٜ‬كوٽ ‪٫‬ڀكي ڃ‪٬‬ڀوڃكخص حٻؼكَ ‪٫‬كن حٿكالُمٍى‬
‫ٿڀڄٍِي ٍل‪َ٨‬‬
‫‪Tosi , M., and piperno, M, Expedition, vol. 16, 1973, pp.15-23.‬‬
‫وككذ حٿككٌهخثَ ٳككٌ ‪ 103ٙ ...‬مٻككٌٿٺ ٍل‪٨‬ككَ ُٻككٌ ‪٫‬زككي‬ ‫‪ 5‬حرككن حالٻٴككخ ٌ ڃلڄككي حال ‪ٜ‬ككخًٍ‬
‫حٿَكڄن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ ‪130ٙ ...‬‬

‫‪65‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫حٿَحٳيٍن م‪٬٣‬ڄض رهخ ڃوحى حٿٍِلش مٍظوحؿي حٿالُمٍى ٳٌ ‪٣‬زٸخص ٷوحٿكذ حٿټخٿٔكَض‬
‫ٻ‪َ٬‬مٵ مٿٌٿٺ ٳب ُ ٍوؿي ٳٌ ٻظپ ‪ََٰٛ‬س ٔزَخ ٳٸ‪ ٢‬مٷي حٓظويځ ٳٌ حالٿكٲ حٿؼخٿكغ‬
‫ٷزككپ حٿڄككَالى ر‪ٜ‬ككوٍس أٓخٓككَش ٳككٌ ‪ٛ‬ككل‪ ٪‬حٿوككَُحص مأ‪٫‬ڄككخٽ حٿظ‪٬٤‬ككَڂ (حٿظَ‪ٛ‬ككَ‪)٪‬‬
‫محالهظككخځ حالٓك‪٤‬وح َش مطككٌٻَ حٿل‪ٜ‬ككو‪ ٙ‬حٿڄ‪٬‬ـڄَككش محالىرَككش حٗككَخد ٻزَككَس ڃككن هككٌح‬
‫حٿلـَ حال حڅ طڀٺ حالَٗخد ٿكڂ ٍزكٶ ڃلهكخ حُڅ اال ڃكخ كيٍ مڃكن حٿڀٸكي حٿڄهڄكش هلكخٹ‬
‫‪٣‬خثَ حالڃيٻوى‪ /‬حال ِم حٿڄ‪ٜ‬لو‪ ٩‬ڃن كـَ حٿالُمٍى حٿَحّ ڃن ڃلڀوٽ حٿِؿكخؽ‬
‫‪3‬‬
‫حٿڄٰ‪٤‬ي رخٿٌهذ ٳَ ػٸزخڅ ٿظ‪٬‬ڀَٸ ‪٫‬ڀي حٿَٷزش حالٍطٴخ‪ٓ4‚5 ٩‬ڂ حٿ‪ٓ5 َٝ٬‬كڂ ‪.‬‬
‫حڅ ؿڄكككخٽ حٿكككالُمٍى م يٍطك ك م‪ٛ‬كككالرظ ؿ‪٬‬ڀظك ك ڃكككن حٻؼكككَ‬
‫أكـككخٍ رككالى حٿَحٳككيٍن ٷَڄككش مح‪ٛ‬ككزق طٸڀَككيح ال‪٫‬ڄككخٽ حٿظككٍَِن حٿٔككوڃٍَش حٿيحٿككش ‪٫‬ڀككي‬
‫حٿظَٱ محٿَٳخهَش هخ‪ٛ‬ش رـڄ‪ ٬‬ڃ‪ ٪‬حٿٌهذ محٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ مٿٸي ٻخ ض ‪٫‬زخٍس (ڃؼپ‬
‫حٿالُمٍى) طَٻَزخ ڃـخٍُخ ط٘زَهَخ محٍىح ٳٌ حٿ‪َٜ‬ٮ حالىرَش ٿڀظ‪٬‬زََ ‪٫‬ن حٿؼوٍس حٿټزََس‬
‫مهو ڃكَحىٱ ٿټكپ حالٗكَخد حٿٔكخ‪٬٣‬ش محٿٴوڄكش محٿِحهَكش هخ‪ٛ‬كش حٿڀلَكش أم ٓكڄخص‬
‫‪4‬‬
‫أهَى ٿالر‪٤‬خٽ محّٿهش‪.‬‬
‫ٍٔڄي ٷزپ ٯٔڀ مطڄَِه ڃن حمٓخه (ٯَ٘ڂ) أً هخځ حًح ٿڂ ٍ‪٬‬خٿؾ محؿكوىه حالٍُٵ‬
‫‪5‬‬
‫حٿڄ٘خد رلڄَس ٍََٔس محهڀ‪ ٜ‬حٿټكخثن ڃكن حٿكٌهذ محًح ؿڄك‪ ٪‬حٿكالُمٍى ڃك‪ ٪‬حٿكٌهذ‬

‫‪ 1‬ىح َخٽ ٻڀَن ڃوٓو‪٫‬ش ‪٫‬ڀڂ‪492ٙ ...‬‬


‫‪ 2‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى حٿڄيهپ الػخٍ‪64ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Matthews, R, and Macdonald, H., "Excavations at Tell Brak. 1994" In‬‬
‫‪Iraq .Vol.VI (1994) p.85‬‬
‫‪ 4‬حٿڄ‪٬‬ڄخًٍ ٍ‪٫‬ي ٓخٿڂ ڃلڄكي ؿخٓكڂ حالكـكخٍ محٿڄ‪٬‬كخىڅ ٳكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن ٳكٌ ‪ٟ‬كود حٿڄ‪ٜ‬كخىٍ‬
‫حٿڄٔڄخٍٍش ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ‪82ٙ 2006‬‬
‫‪ 5‬حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ ٳٌ ‪151ٙ ...‬‬

‫‪66‬‬
‫‪1‬‬
‫ُحى ٻپ ڃلهڄخ ‪ٛ‬خكز كٔلخ مهو ڃ٘هوٍ ڃن طوكظڂ رك َكپ ڃكن ح‪٫‬كَن حٿلكخّ مڃكن‬
‫هوح‪ ٛ‬حٍ‪٠‬خ ح ٍلٴ‪ ٪‬حٿ‪َ٬‬وڅ حًح ؿ‪٬‬پ ٳٌ حالٻلخٽ مٍلزكض ٗك‪ َ٬‬حالؿٴكخڅ مڃلهكخ ح ك‬
‫حڅ ٓككٸٌ ڃكك‪ ٪‬حٿ‪ٔ٬‬ككپ ٴكك‪ ٪‬ڃككن مؿكك‪ ٪‬حٿټزككي مڃلهككخ ح ك حڅ ٓككلٶ رخٿوككپ م‪٣‬ڀككٌ ‪٫‬ڀككي‬
‫‪2‬‬
‫حٿزَ‪ ٙ‬ٴ‪ ٬‬محًح ‪٫‬ڀٶ ‪٫‬ڀي ‪ٛ‬زٌ ٿڂ ٍٴِ‪٩‬‬
‫ٻخڅ حهڂ حٻظ٘خٱ ٿڀ‪٬‬خٿڂ حالػخًٍ ٿَو خٍى ممٿٌ – هٌ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش حٿظٌ ٻ٘ٴض‬
‫‪٫‬ن ػَمس ڃن حٿټلوُ حٿٔوڃٍَش حٿظكٌ ٿكڂ ٍكَ ‪َ٨‬كَ ٿهكخ ڃكن ٷزكپ محٿظكٌ حٻظ٘كٴض ‪٫‬كخځ‬
‫‪ 1926‬مڃكن حهڄهككخ حٿولـككَ حٿككٌهزٌ حٿڄ٘ككهوٍ حٿكًٌ مؿككي ٓككڀَڄخ ٳككٌ ٯڄككيه حٿڄ‪٬‬ككَٕ‬
‫‪3‬‬
‫مڃٸز‪ ٠‬حٿالُمٍىً حال َٶ حٿڄٍِن رخٿٌهذ‪.‬‬
‫ٻخ ض ٻڄَش حٿالُمٍى حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ حٿڄٸخرَ ٻزََس مٻ٘ٴض ‪٫‬ن طزخىٽ طـكخًٍ ڃك‪٪‬‬
‫ڃلخؿڂ رخىحه٘خڅ حٿز‪َ٬‬يس ٳٌ حٳٰخ ٔظخڅ كخٿَخ مٍلظڄپ حڅ حٿ‪٤‬ڀذ حٿٔكوڃًَ ‪٫‬ڀكي هكٌه‬
‫حٿلـخٍس حٿؼڄَلش حٓظلٴي حٳ‪٠‬پ ‪َ٫‬مٵ هٌه حٿڄلخؿڂ حً ٿڂ ٍظخٻي حريح مؿوى حٿالُمٍى‬
‫‪4‬‬
‫ڃَس حهَى رڄؼپ هٌه حٿټڄَخص حٿټزََس‪ .‬مڃن حهڂ حٿڀٸي حالػٍَكش حٿظكٌ ‪٫‬ؼكَ ‪٫‬ڀَهكخ‬
‫ٳٌ طپ ككيحى ٳكٌ حٿ‪٤‬زٸكش حالمٿكي ڃكن حٿ‪ٜ٬‬كَ حالٗكوًٍ حٿلكيٍغ محٿظكٌ ٻخ كض ڃظكخػَس‬
‫رخٿؼٸخٳش حٿزخرڀَكش ڃكن كَكغ ڃو‪٤‬ك‪ ٢‬حٿڄ‪٬‬خركي كظكي حٿټظخركخص حٿڄٔكڄخٍٍش ٻظزكض ر‪٬‬الڃكخص‬
‫رخرڀَش ‪٫‬ڄڀض حٿز‪٬‬ؼش ‪٫‬كخځ ‪ 1980‬ٿٰخٍكش ‪٫‬كخځ ‪ .1985‬محهڄهكخ ڃكخ ‪٫‬ؼكَ ‪٫‬ڀَك ٳكٌ ر‪٬‬ؼكش‬

‫‪ 1‬حٿڄَٰرٌ حكڄكي ركن ‪٫‬كو‪ ٝ‬ٷ‪٤‬كٲ حالُهكخٍ ٳكٌ ه‪ٜ‬كخث‪ ٚ‬حٿڄ‪٬‬كخىڅ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن‬
‫ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى ‪152ٙ 1١ 1990‬‬
‫‪ 2‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي حُهخٍ حالٳټخٍ‪170ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬ڃخٿوحڅ ڃخٻْ ڃٌٻَحص ڃخٿوحڅ‪٫ /‬خٿڂ حالػخٍ مُمؽ حؿخػخ ٻٍَٔظٌ طَؿڄش ٓكڄََ ‪٫‬زكي حٿكَكَڂ‬
‫حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش ‪ 1 ١‬رٰيحى‪53 ٙ 1987‬‬
‫‪ 4‬ڃخٿوحڅ ڃخٻْ ڃٌٻَحص ڃخٿوحڅ‪54 ٙ ....‬‬

‫‪67‬‬
‫حٿظلٸَزخص ‪ٜ‬پ ٳؤّ ڃن حٿكالُمٍى ‪٫‬ڀَك طٔك‪٬‬ش حٓك‪ َ٤‬ڃكن حٿټظخركش حٿڄٔكڄخٍٍش ٓكز‪٬‬ش‬
‫‪1‬‬
‫حٓ‪ َ٤‬ڃلهخ ‪٫‬ڀي حٿوؿ مٓ‪َ٤‬حڅ ‪٫‬ڀي حٿلخٳش‪.‬‬
‫مطٌٻَ حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬طټكَحٍح حٻوحڃكخ ڃكن حٿكالُمٍى ٯَكَ حٿڄ٘كٰوٽ مأٻزكَ ڃٸكيحٍ طكڂ‬
‫حالٓظ٘هخى ر هو ‪ 3/2‬مُ ش أٓظ‪٬‬ڄڀهخ لكخص ڃـكوهَحص ڃكن أمٍ ٳكٌ ٯ‪٠‬كوڅ ٓكلش‬
‫محكيس مهٌح ٍََ٘ رو‪ٟ‬وف حٿي ‪ٟ‬وخڃش حٿټڄَخص حٿوح‪ٛ‬ڀش حٿي رالى حٿَحٳكيٍن محٿظكٌ‬
‫)‪(2‬‬
‫‪.‬‬ ‫ٍظڂ حٓظهالٻهخ‬

‫‪ 13‬الف٘سّش‪:‬‬
‫‪ Turquoise‬حٿظَٻوحُ مهو حٿٴََمُ حاله‪ َ٠‬حٿڄٍِٵ‬
‫حڅ حٿ‪َٰٜ‬ش حٿټَڄَخثَش حٿظٌ طََ٘ حٿَ هٌ ‪CuAl6(PO4)4(OH)8.4H2O‬‬
‫مٷككككي مٍى حٓككككڄ ٳككككٌ حٿڀٰككككش حٿٔككككوڃٍَش ‪ NA4BIR.ZA.TU‬مٍٸخرڀكك ك رخالٻككككيً‬
‫‪birtu/birûtu‬‬
‫‪َ٫‬ٳظ ك حمٍمرككخ ‪٫‬ككن ‪ٍَ٣‬ككٶ طَٻَككخ مهككٌح ڃخٍككيٽ ‪٫‬ڀَ ك حٓككڄ ( طَٻككوحُ) مهككٌ ٿٴ‪٨‬ككش‬
‫‪3‬‬
‫ٳَ َٔش ڃ‪٬‬لخه ‪ turkey stone‬أً كـكَ طَٻَكخ ال ك ٸكپ ڃكن ٓكَلخد حٿڄ‪ٜ‬كٍَش حٿكي‬
‫‪4‬‬
‫مٍٔڄي كـَ حٿٰڀزش مكـَ حٿ‪َ٬‬ن مكـَ حٿـخه الڅ كخڃڀك ٍكيٳ‪٪‬‬ ‫حمٍمرخ ‪٫‬زَ طَٻَخ‬

‫‪ٓ 1‬ڀَڄخڅ رَهخڅ ٗكخٻَ ظكخثؾ حٿظلٸَزكخص ٳكٌ طكپ ككيحى ڃـڀكش ٓكوڃَ ڃـڀكي ‪ 52‬حٿلخٗكَ حٿهَجكش‬
‫حٿ‪٬‬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ٓوڃَ رٰيحى‪102ٙ 2004‬‬
‫‪)2( Potts , To, "Mesopotamia And The East An Archaeological and‬‬
‫)‪Historical study of Foreign Relations ca . 3400 . 2000 , (MEAH‬‬
‫‪Oxford , (1994) P . 199 .‬‬
‫‪ 3‬حٿ‪٬‬لزټٌ ڃلََ ڃوٓو‪٫‬ش حٿڄوٍى‪43ٙ ...‬‬
‫‪ 4‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي رن ٍوٓٲ (ص ‪651‬ه)) حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ ؿوحهَ حالكـخٍ كٸٸك ى‪ .‬ڃلڄكي‬
‫ٍوٓٲ كٔن مى‪.‬ڃلڄوى رَٔو ٌ هٴخؿٌ حٿهَجش حٿڄ‪ٍَٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش ٿڀټظخد ڃ‪٤‬زو‪٫‬خص ڃَٻِ طلٸَٶ‬
‫حٿظَحع ‪276ٙ 1977‬‬

‫‪68‬‬
‫‪1‬‬
‫‪٫‬ل َٗهخ مهو كـَ حٍُٵ ح‪ٛ‬ڀذ ڃن حٿكالُمٍى‪ .‬مهكو كـكَ لخٓكٌ ٍظټكوڅ ڃكن‬
‫حروككَس حٿللككخّ حٿ‪ٜ‬ككخ‪٫‬يس ڃككن ڃ‪٬‬ي ك محٿظَٻَككذ حٿټَڄَككخثٌ ٿ ك هككو ٳوٓككٴخص حٿللككخّ‬
‫‪2‬‬
‫محالٿڄلَكككوځ حٿڄخثَكككش مٍوؿكككي رټكككپ حٿكككوحڅ حالٍُٵ حالٍُٵ حٿڄو‪٠‬كككَ حم حاله‪٠‬كككَ‬
‫حٿيحٻن محٿڀوڅ حالٍُٵ ٓكزز ٯكِحٍس ‪٫‬ل‪ٜ‬كًَ حٿللكخّ محٿليٍكي ڃ‪٬‬كخ حڃكخ حٿٴَكَمُ‬
‫‪3‬‬
‫حاله‪ َ٠‬ٳَلظوً ‪٫‬ڀي حالٿڄلَوځ‬
‫مٍڄټككن حڅ ٍټككوڅ حٍُٵ ٓككڄخمً مٍټككوڅ حٿٴَككَمُ ‪٫‬ڀككي ٗككټپ ‪٫‬ككَمٵ ٳككٌ ر‪٬‬كك‪ٞ‬‬
‫‪4‬‬
‫حٿ‪ٜ‬ووٍ حٿَٓورَش مروخ‪ٛ‬ش ٳٌ حالٍح‪ ٌٟ‬حٿٸخكڀش‪.‬‬
‫ڃ‪٬‬ي ‪ٍ :‬ـڀذ ڃن ؿزخٽ َٔخروٍ مهٌ ڃ‪٬‬خىڅ حٿٴََمُ ٻخڅ ٍوؿكي ٳَهكخ حٿٸ‪٤‬ك‪ ٪‬حٿـَكيس‪.‬‬
‫مؿزپ حٓزَس‪ٍ :‬ٸ‪ ٪‬ٳٌ خكَكش حٿ٘كخٕ ركزالى ڃكخمٍحد حٿلهكَ ٳَك ڃلكخٳ‪ ٪‬ٻؼَكَس ڃكن حٿكلٴ‪٢‬‬
‫محٿليٍي محٿللكخّ محال كٺ محٿ‪ٜ‬كٴَ محٿٴَكَمُ‪ .‬محٍ‪ ٝ‬هَحٓكخڅ ‪ :‬مٍوؿكي ٳَك كـكَ‬
‫‪5‬‬
‫حٿٴََمُ حاله‪ َ٠‬حٿڄ٘ود رٍِٷش ‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫مؿڄَك‪٪‬‬ ‫مكـَ حٿٴََمُ هو كـَ ٍ‪ٜ‬ٴو ٿو ٳٌ ‪ٛ‬كٴخد حٿـكو مٍټكيٍ ڃك‪ ٪‬ٻيمٍطك‬
‫حٿٔككوحثپ طٴٔككي حٿٴَككَمُ ڃؼككپ حٿككيهن محٿ‪٬‬ككَٵ ٍ‪٤‬ٴككت ٿو كك مٻككٌٿٺ حٿڄٔككٺ ٍككٌهذ‬
‫‪1‬‬
‫كٔل‬

‫وذ حٿٌهخثَ ٳٌ ‪55ٙ ...‬‬ ‫‪ 1‬حرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي حال ‪ٜ‬خًٍ‬


‫‪ 2‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي حُهخٍ حالٳټخٍ‪144ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬ڃكككَال ىمٍػكككٌ ٗو‪ٜ‬كككَظٺ ك‪٨‬كككٺ محالكـكككخٍ حٿټٍَڄكككش طَؿڄكككش ٓكككهََ ٓكككڄ‪٬‬خڅ ىحٍ حال ڄكككخد‪.‬‬
‫‪135ٙ‬‬
‫‪ 4‬حٿ‪٬‬لزټٌ ڃلََ ڃوٓو‪٫‬ش حٿڄوٍى‪42ٙ ...‬‬
‫‪ 5‬حٿٸِمٍلككٌ ُٻٍَككخ رككن ڃلڄككي رككن ڃلڄككوى حٿټككوٳٌ ‪٫‬ـخثككذ حٿڄوڀوٷككخص محٿلَوح ككخص مٯَحثككذ‬
‫حٿڄوؿوىحص ڃئٓٔش حال‪٫‬ڀڄٌ ٿڀڄ‪٤‬زو‪٫‬خص ‪ 1١‬ؽ‪42-40ٙ 2000 1‬‬
‫‪ 6‬ٻيمٍس حٿـو ٍٸ‪ٜ‬ي ر حٍطٴخ‪ٔ ٩‬زش حٿَ‪٣‬ورش ٳَ ڃڄخ ٷي ٍئػَ ‪٫‬ڀي ٿوڅ حٿڄ‪٬‬يڅ رخال ‪٤‬ٴخد‬

‫‪69‬‬
‫‪َ٫‬ٱ حٿٸيڃخد حٿڄ‪ٍَٜ‬وڅ حٿٴََمُ محٓظويڃوه ٳٌ حٯكَح‪ ٝ‬حٿٍِلكش ڃلكٌ (‪3000‬‬
‫) ٷزپ حٿڄَالى مٍ‪٬‬ي حٿٴََمُ حٿڄ‪ ًَٜ‬ڃن حٗهَ حال وح‪ ٩‬حٿڄ‪َ٬‬مٳش طخٍٍوَخ محٷظ‪ٜ‬خىٍخ‬
‫كَغ ٍ‪٬‬ظٸي حڅ ڃلخؿڄ ٳٌ حٿڄٰخٍس مَٓحرَض حٿوخىځ محځ رـڄش ٳٌ َٓلخد هو حٿڄ‪ٜ‬كيٍ‬
‫حٿككًٌ حٓككظويڃ حٿڄ‪ٜ‬ككٍَوڅ حٿٸككيڃخد مطوؿككي ڃلككخ‪٣‬ٶ حٿٴَككَمُ ‪٫‬ڀككي حڃظككيحى حٿٔككخكپ‬
‫حٿـلككورٌ حٿَٰرككٌ ٿ٘ككز ؿٍِككَس ٓككَلخد ‪٫‬ڀككي هڀككَؾ حٿٔككوٍْ ٷزككپ حالٿككٲ حٿَحركك‪ ٪‬ٷزككپ‬
‫‪2‬‬
‫حٿڄَالى‪.‬‬
‫هوح‪ ٛ‬ٳٌ ڃلخٳ‪ : ٬‬ڃلهخ ح ٍـڀو حٿز‪ َٜ‬رخٿل‪ َ٨‬حٿَ مٍلٴ‪ ٪‬حٿ‪َ٬‬كوڅ حًح ٓكلٶ مهڀك‪٢‬‬
‫‪3‬‬
‫ٳٌ حالٻلخٽ مڃلهخ حًح ٓلٶ مَٗد ٴ‪ ٪‬ڃن ٿي٭ حٿ‪٬‬ٸخٍد‬
‫حڅ حٿٴََمُ ڃلظوؽ ٯََ ‪٫‬خىً ٔزَخ ٳهو ٍظټوڅ ظَـش طٴخ‪٫‬پ هخٍؿٌ ٿټزٍَظكخص‬
‫حالٿڄلَكوځ حٿڄخثَكش ( ‪ ) Hydrated Aluminium Sulphate‬ڃك‪ ٪‬حڃكالف حٿللكخّ‬
‫)‪ (Copper salts‬مٍڄټن حٿ‪٬‬ؼوٍ ‪٫‬ڀَ ٳٌ حٿَ٘ٵ حالمٓ‪ ٢‬محمحٓ‪ ٢‬حَٓخ ٳكٌ ڃلكخ‪٣‬ٶ‬
‫ڃ‪َ٬‬لش ڃليمىس ڃؼپ ٗز ؿٍَِس َٓلخد مڃل‪٤‬ٸش َٔخروٍ ٳٌ هَحٓخڅ محڃظكيحى ڃل‪٤‬ٸكش‬
‫ٻَڃخڅ مٷِٽ ٻوڃٌ مڃل‪٤‬ٸش حٍالٹ ٳٌ ڃَطٴ‪٬‬خص ََٓ‪ -‬ىحٍٍخ رخٓظؼلخد ڃَحٻِ ڃ‪َ٬‬لكش‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫ٳٌ ٷِٽ ٻوڃٌ مَٓلخد مڃن حٿ‪٬ٜ‬ورش ڃ‪َ٬‬ٳش ڃظي ركيأص طڀكٺ حٿڄلكخؿڂ رخٿ‪٬‬ڄكپ‪ .‬ٿٸكي‬

‫حكڄكككي حُهكككخٍ حالٳټكككخٍ‪ 278ٙ ...‬مٻكككٌٿٺ ٍل‪٨‬كككَ حٿ‪٬‬لزټكككٌ ڃلَكككَ ڃوٓكككو‪٫‬ش‬ ‫‪ 1‬حٿظَٴخٗكككٌ‬
‫حٿڄوٍى‪ 42ٙ ...‬مٻٌٿٺ حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪140ٙ ...‬‬
‫‪ 2‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي حُهخٍ حالٳټخٍ‪277ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫هلخٹ ٍٓخٿش ڃن حٍٓ‪٤‬و ‪٣‬خٿَْ حٿي حالٓكټليٍ ٳَهكخ ل كـكَ حٿٴَكَمُ هكٌح كـكَ ٿكڂ طكِٽ حٿڄڀكوٹ‬
‫حال‪٫‬خؿڂ طظٸڀي ر مطٔظټؼَ ڃل ل حڃكخ هخ‪ٛ‬كَظ ‪٫‬لكي حٿ‪٬‬ڀڄكخد محٿ‪٨٬‬ڄكخد ح ك ٍكيٳ‪ ٪‬حٿٸظكپ ‪٫‬كن ڃڄٔكټ‬
‫ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ ٳٌ‪140ٙ.....‬‬
‫‪4‬‬
‫‪A.V. VINOGRADOV, S.V. LOPATIN, E.D.MAMEDOV, KYZY/‬‬
‫‪KUMSKAJA‬‬ ‫‪BIRJUZA,‬‬ ‫‪SOVETSKAJA‬‬ ‫‪ETNOGRAFJA,‬‬ ‫‪1965,‬‬
‫‪2.PP.114-134‬‬

‫‪70‬‬
‫‪٧‬هَ حٿٴََمُ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن كوحٿٌ ‪ 5000‬ٷزپ حٿڄَالى ٻڄخ ػزض ًٿٺ رو‪ٟ‬وف ڃن‬
‫حٿڀٸي حٿظٌ مؿيص ٳٌ ٷزوٍ طپ حٿ‪ٜ‬وحڅ كَغ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي هَُس ڃن حٿٴَكَمُ حاله‪٠‬كَ‬
‫رټڄَككخص محٳككَس ال طٸككپ حال ر٘ككٌد ‪ٟ‬ككجَپ ‪٫‬ڄككخ مؿككي ڃككن حٿ‪ٜ‬ككيٱ حٿڄٔككلن( ‪blue‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ )adirite‬مكـككَ حٿټڀككْ حٿَهككخڃٌ‪ .‬ٳككٌ حٿلٸَٸككش حڅ ڃككخىس حٿٴَككَمُ مؿككيص رټڄَككخص‬
‫ٻزََس ٔكزَخ ‪ٟ‬كڄن حٿڄكوحى حٿظكٌ ‪٫‬ؼكَ ‪٫‬ڀَهكخ ٳكٌ حٿٸزكوٍ مٿهكٌح ٳٸكي طكئٍم حٿكي حالٿكٲ‬
‫حٿوخڃْ محٿَحر‪ ٪‬ٷزپ حٿڄَالى‪ .‬مٷي حٻظ٘ٲ حٿٴََمُ ٳٌ ‪٣‬زٸش ط‪٬‬وى حٿي ػٸخٳش كڀكٲ ٳكٌ‬
‫ڃوٷ‪ٍ ٪‬خٍځ طز ٳٌ ٓهپ ٓلـخٍ‪ .‬مٷي مؿيص ڃـڄو‪٫‬ش ڃن حٿوَُ ٳٌ ٴْ حٿڄوٷ‪ ٪‬ٳكٌ‬
‫ٷزوٍ ط‪٬‬وى ٿڀ‪٤‬زٸش حٿوخڃٔش‪.‬‬
‫ٳٌ ريحٍش حالٿٲ حٿوخڃْ ‪٧‬هَ حٿٴََمُ ٳٌ حٿه‪٠‬زش حالٍَح َش ٳٌ طپ رگڂ ڃن‬
‫حٿ‪٤‬زٸش حٿؼخٿؼش محٿَحر‪٬‬ش مٳٌ طز ٍلَي حٿ‪٤‬زٸش حٿٔخىٓش‪ .‬مهٌح حٿظٸخٍد ٳٌ حالٓظهالٹ‬
‫ال ٍڄټن ح‪٫‬ظزخٍه ‪ٛ‬يٳش رپ هو ظَـش ‪٣‬ڀذ ڃظِحٍي ‪٫‬ڀي ڃوحى ٻخ ض طَڃِ ٿڀ‪٬‬ڀو‬
‫‪3‬‬
‫حالؿظڄخ‪ ٌ٫‬ٳٌ حٿڄـظڄ‪٬‬خص حٿٍِح‪َ٫‬ش ٳٌ حٿَ٘ٵ حالى ي حڅ ٿٸي حٿٴوخٍ محالص‬
‫‪ ) kel‬محٿظٌ ٿهخ ‪٫‬الٷش رؼالػش ڃلخؿڂ‬ ‫حٿ‪ٜ‬وحڅ حٿظٌ ط‪٬‬وى حٿي ك‪٠‬خٍس (‪teminar‬‬
‫ٿڀٴََمُ مؿيص ‪٫‬ڀي ٓٴوف روٻخ ظو (‪ ) Bukantau‬مٍ‪٬‬ظٸي حڅ حٿظ‪٤‬وٍ حٿڄلڀٌ‬
‫‪ ) kel‬حٿظٌ حٓظَٰٷض ٳظَس ‪٣‬وٍڀش ٳٌ ‪٫‬ڄڀَش حٿظ‪٬‬يٍن ٿهٌه‬ ‫ٿل‪٠‬خٍس (‪teminar‬‬

‫‪1‬‬
‫‪LUCAS. Ancient. Egyption Material and Industries, London , 1964,2nd .‬‬
‫‪Ed.pp.231-235, with earlier bibliography‬‬
‫‪ 2‬حٓڄخ‪َ٫‬پ رهَـش هڀَپ ىالٍش ٳََمُ ڃـڀكش ٓكوڃَ ڃـڀكي‪ 32‬ڃيٍٍَكش حالػكخٍ حٿ‪٬‬خڃكش مُحٍس‬
‫حال‪٫‬الځ رٰيحى‪86ٙ 1976‬‬
‫‪ 3‬حٓڄخ‪َ٫‬پ رهَـش هڀَپ ىالٍش ٳََمُ‪83ٙ ...‬‬

‫‪71‬‬
‫حٿڄلخؿڂ ط‪٬‬وى حٿي ٳظ َس ڃظؤهَس ڃن هٌح حٿظ‪٤‬وٍ محٿظٌ طٸيٍ رلوحٿٌ ‪3000-4000‬‬
‫‪1‬‬
‫ٷزپ حٿڄَالى‪.‬‬
‫ٿٸي ٻخ ض حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش ٷخىٍس ‪٫‬ڀي ٓي كخؿش حٿ‪٤‬ڀذ محػخٍس حٿزلغ ‪٫‬ن ڃوحى‬
‫هخځ ؿيٍيس مطـَرظهخ‪ .‬مٷي ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي ڃَحٻِ ال ظخؽ حٿٴََمُ رټڄَخص حٷپ ٳٌ ؿزخٽ‬
‫ُحٻَمّ مٳٌ ؿزخٽ ٻَڃخڅ ڃ‪ ٪‬طَٓزخص مٳََس ڃن ح ٿللخّ ٳٌ ٴْ حٿڄلخ‪٣‬ٶ‪ .‬مٳٌ‬
‫رالى حٿَحٳيٍن ٻخڅ حٿٴََمُ ٍٔظوٍى ڃن ر‪ ٞ٬‬حٿيمٽ روحٓ‪٤‬ش حٿ‪َ٤‬ٵ حٿظـخٍٍش حٿظٌ‬
‫ٍككٔڀټهخ طككـخٍك حككٿككڄلظوؿككخصك حككالككهككَىك حككٿككظٌ ٿككهخ ككٴْ حككالككهككڄَش حككمك طككٍِككي ‪٫‬ككلهخ ڃككؼپ‬
‫‪2‬‬
‫حالمرَٔيٍن (حٿِؿخؽ حٿزَٻخ ٌ حالٓوى) محٿ‪ٜ‬وحڅ محاله٘خد محال‪ٛ‬يحٱ حٿزلٍَش ‪.‬‬
‫مطََ٘ حٿيالثپ ڃن ڃوٷ‪ ٪‬طز ٻوٍه حٿټ٘ٲ ‪٫‬ن ح‪٫‬يحى ٻزََس ڃكن حٿٸزكوٍ مٷكي ‪٫‬ؼكَ‬
‫‪٫‬ڀي حٿٴََمُ رَن ٿٸي حٿٸزوٍ ٳٌ هٌح حٿڄوٷ‪ ٪‬ؿلزكخ حٿكي ؿلكذ ڃك‪ ٪‬حٿكالُمٍى ٳكٌ ٷزكوٍ‬
‫حٿ‪٤‬زٸكككككش حٿ‪٬‬خٗكككككَس محٿؼخڃلكككككش مهكككككٌ ط‪٤‬كككككخرٶ حٿكككككيمٍ حٿڄٔكككككڄي رخٿ٘كككككزَ رخٿټظكككككخرٌ‬
‫‪3‬‬
‫د(‪ )protoliterory B‬مڃهڄخ ٍټكن ٳكؤڅ هكٌح ٍڄؼكپ حهكَ ‪٧‬هكوٍ ٿڀٴَكَمُ ٳكٌ ركالى‬
‫حٿَحٳيٍن كَغ ٿڂ ٍ‪٬‬ؼَ ‪٫‬ڀي كـَ حٿٴََمُ ٳكٌ حٿڄٸزكَس حٿڄڀټَكش ٳكٌ حمٍ مٳكٌ ڃوحٷك‪٪‬‬
‫حهَى ڃن رالى حٿَحٳيٍن محٿظٌ ط‪٬‬كوى حٿكي حالٿكٲ حٿؼكخ ٌ محٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى‪ .‬مرهكٌح‬
‫طيٿپ ٻپ حٿٴَ‪َٟ‬خص ‪٫‬ڀي ‪٫‬كيځ مؿكوى أً ‪٣‬ڀكذ حٷظ‪ٜ‬كخىً ڃكن حككي حالٓكوحٵ حٿټزكَى‬

‫‪1‬‬
‫‪A.V.VINOGRADOV , O Lokal' nyh variantah neoliticeskoj Kul'tury‬‬
‫‪Kyzylkumov, KSIA,122,1970,PP.31-36., A.V. VINOGRADOV, E.D.‬‬
‫‪MAMEDOV pervobytnyi Ljavljakan, (mhe,10), Moskva,1975‬‬
‫‪2‬حٓڄخ‪َ٫‬پ رهَـش هڀَپ ىالٍش ٳََمُ‪85ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫‪E.PORADA, The Relative Chronology of Mesopotamia, part.1. seals‬‬
‫‪and trade (6000-1600 B.C) in R.W. EHRICH, Chronologies in Old World‬‬
‫‪Archaeology , Chicago ,1965,pp.147:9.‬‬

‫‪72‬‬
‫هالٽ حالٿٴَن حٿؼخٿغ محٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى ‪٫‬ڀي ڃلظوؽ ڃ٘ټوٹ ٳٌ ٷَڄظ مڃظوٳَ ٔكزَخ‬
‫‪1‬‬
‫ٳٌ حٿڄلخ‪٣‬ٶ حٿڄلَ‪٤‬ش رزالى حٿَحٳيٍن‪.‬‬
‫ٍرڄخ ٍظ‪ٜ‬وٍ حٿز‪ ٞ٬‬ڃن حڅ ٳٸيحڅ حٿٴََمُ ٍـذ حڅ ال ٍ‪٬‬كِى حٿكي أً ٸك‪ ٚ‬ٳكٌ‬
‫حٿڄخىس حٿوخځ حم حٿي ‪٫‬يځ ٻٴخدس ‪٨‬خځ حٿظوٍُ‪ ٪‬حٿًٌ ٻخڅ ٍَر‪ ٢‬ركالى حٿَحٳكيٍن ركخٿڄوحٷ‪٪‬‬
‫حٿظككٌ ٻككخڅ حٿٴَككَمُ ڃوؿككوى ٳككٌ ڃلخؿڄهككخ ال ك ٳككٌ حٿڄككيه ٴٔككهخ ٻخ ككض حٓككوحٵ رككالى‬
‫حٿَحٳيٍن طٔظوٍى حٿ‪٬‬ٸَٶ محٿالُمٍى ڃن ڃلخ‪٣‬ٶ ر‪َ٬‬يس مروحٓ‪٤‬ش حٿ٘‪٬‬ود ٴٔهخ حٿظكٌ‬
‫ٻخ ض طٔظ‪٬‬ڄپ حٿٴََمُ رټؼَس مركخٿٴظَس ٴٔكهخ مرهكٌح ٍظخٻكي ركؤڅ ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن‬
‫ريأمح رلزٌ حٓظ‪٬‬ڄخٽ حٿٴََمُ الٓزخد ( ‪٫‬ٸخثيٍش) مٿَْ ال‪٫‬ظزخٍحص طـخٍٍش رخٿَٯڂ ڃن‬
‫‪2‬‬
‫طوٳَه‪.‬‬
‫مٻخ ض حكـخٍ حٿٴََمُ طٔكظ‪٬‬ڄپ ٻهكيحٍخ ٴَٔكش مهخ‪ٛ‬كش ‪٫‬لكي حٿټخٗكََن ٳٸكي ٻكخ وح‬
‫حٿڄـهٍِن حٿَثَََٔن حڅ ٿڂ ٍټو وح حٿوكَيٍن الكـخٍ حٿالُمٍى حٿي حٿزال‪ ١‬حٿڄ‪ًَٜ‬‬
‫مڃن حٿڄ‪َ٬‬مٱ حڅ حٿظـخٍس ٻخ ض ڃِىهَس رَن ڃڀوٹ حٿټخََٗن مڃ‪ َٜ‬محڅ حٿ‪٬‬الٷخص‬
‫ٻخ كككض ؿَكككيس ركككَن حٿزڀكككيٍن مهخ‪ٛ‬كككش هكككالٽ ‪٫‬هكككي حٿٔكككالٿش حٿؼخڃلكككش ‪٘٫‬كككَ (‪-1460‬‬
‫‪3‬‬
‫‪1340‬ٵ‪.‬ځ)‪.‬‬
‫ڃن حكيى حٿڄٔظو‪٣‬لخص حالٗوٍٍش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ‪٫‬ؼكَ ‪٫‬ڀكي هكَُ ٷكالىس ط‪٬‬كوى‬
‫حٿي حالٿٲ حٿَحر‪ ٪‬ٷزپ حٿڄَالى محٿظٌ ط‪٬‬وى ح‪ٛ‬ال حٿي ‪ٜ٫‬وٍ ڃخ ٷزپ حٿظخٍٍن مر‪٬‬ي ًٿٺ‬
‫حهظٴي حٿٴََمُ هالٽ حالٿٲ حٿ َحر‪ ٪‬ٷزپ حٿڄكَالى ظَـكش حىهكخٽ حٓكخٿَذ ٳلَكش كظكي مٿكو‬

‫‪ 1‬حٓڄخ‪َ٫‬پ رهَـش هڀَپ ىالٍش ٳََمُ‪84ٙ ...‬‬


‫‪2‬‬
‫‪Tosi , M., and piperno, M, Expedition, vol. 16, 1974,‬‬
‫‪ 3‬حٓڄخ‪َ٫‬پ رهَـش هڀَپ ىالٍش ٳََمُ‪86ٙ ...‬‬

‫‪73‬‬
‫ٻخ ض ٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬ش حٿلـَ‪ .‬مرهٌح َى حڅ حٿٴََمُ ٿڂ ٍٔظوٍى حٿي رالى حٿَحٳيٍن ر‪٬‬كي ‪٫‬كخځ‬
‫‪1‬‬
‫‪ 3000‬ٷزپ حٿڄَالى‪.‬‬
‫مٳٌ حٿوحٷ‪ ٪‬ـي حڅ حٿٴََمُ ٻخڅ ٍٔظ‪٬‬ڄپ ٳٌ حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄكَالى ٳكٌ ؿڄَك‪٪‬‬
‫حٿڄٔكظو‪٣‬لخص حٿظككٌ ٻخ ككض طٸكك‪ٗ ٪‬ككَٷٌ حٍككَحڅ محمحٓك‪ ٢‬حٓككَخ مٳككٌ حٿـخ ككذ حالهككَ ٳككٌ‬
‫حٿَ٘ٵ حالى ي حٿٸيٍڂ ٳكٌ ڃ‪ٜ‬كَ ٍالكك‪ ٦‬حڅ ط‪٬‬كيٍن حٿٴَكَمُ ٳكٌ ٓكَلخد ٷكي حهكٌ ٗكټال‬
‫ڃظِحٍيح ح‪٫‬ظزخٍح ڃن حٿٔالٿش حٿوخڃٔش كظي رڀٮ ح‪٫‬ڀي ًٍمط ٳٌ كټڂ حٿٔالٿظَن حٿؼخڃلكش‬
‫‪ َ٘٫‬محٿظخٓ‪٬‬ش ‪ َ٘٫‬حٿـيٍيطَن مڃ‪ً ٪‬ٿكٺ ال ٍڄټكن حر‪٬‬كخى ٳټكَس حٓكظََحى حٿڄ‪٬‬كيڅ ٳكٌ‬
‫‪2‬‬
‫حٿ‪ َٜ٬‬حالٗوًٍ حٿوَٓ‪ ٢‬كَغ ٻخ ض ڃلخؿڂ َٓلخد ٳ‪٬‬خٿش‪.‬‬

‫‪ 14‬ال٘ب ْد ‪Al2O3( Corundum :‬‬


‫أڅ حٿڄ‪ٜ‬ك‪٤‬ڀلَن حٿٔكوڃٍََن (‪ )ZA . GIN . AS‬م ( ‪ZA . GIN . AS .‬‬
‫‪٬ٍ )AS‬لَككخڅ حٿلـككخٍس حٿٍِٷككخد حٿ‪ٜ‬ككڀزش محٿلـككخٍس حٿٍِٷككخد حٿ‪ٜ‬ككڀزش ؿككيح مهككٌحڅ‬
‫حٿڄ‪٤ٜ‬ڀلَن ڃټخٳجخڅ ٿ‪٬‬زخٍس ‪ Sipru‬حٿظٌ ط‪٬‬لٌ‪ :‬حٿَكخٷوص حالٍُٵ)‪ (3‬م‬

‫‪1‬‬
‫‪Tosi ,M., PIPERNO.,"Lithic Technology Behind the Ancient lapis‬‬
‫‪lazuli Trade", Expedition, VOL.16/1,1978,pp . 20-21‬‬

‫‪ 2‬حٓڄخ‪َ٫‬پ رهَـش هڀَپ ىالٍش ٳََمُ‪84ٙ ...‬‬


‫‪)3( Thompson , R . C . , DACG , A Dictonary of Assyrian Chemistry and‬‬
‫‪Geology, Oxford , (1936) P . 133 .‬‬

‫‪74‬‬
‫) (‬

‫‪Al2O3‬‬
‫مٳٸكككخ ٿڄ‪٬‬ڀوڃخطلكككخ ٳكككخڅ حٿَكككخٷوص ٿكككڂ ٍ‪٬‬كككَٱ ‪٫‬لكككي حالٗكككوٍٍَن مٻكككخ وح ٍٔكككظ‪٬‬ڄڀوڅ‬
‫حٿڄَؿككخڅ ( ‪ ) bahre‬حٿككًٌ ٍٸككخٍڅ ڃكك‪ ٪‬حٿڀٴ‪٨‬ككش حٿ‪َ٬‬رَككش (رلككًَ) أً حٿڀئٿككئ مٻككخ وح‬
‫‪3‬‬
‫ٍٔظويڃوڅ حٿڄَؿخڅ حالكڄَ ريال ڃن حٿَخٷوص‪.‬‬

‫ڃن حٓڄخث ( حٿـوهَ) م( حٿټزٍَض) م(حٿ‪ٔ٬‬ـي) ٳٌ ر‪ ٞ٬‬حٿڀٰخص محٿَكخٷوص ڃكن‬


‫حالٿٴخ‪ ٥‬حٿٸَآ َش ‪ 4‬مهو َٓي حالكـخٍ حٿټٍَڄش محػڄلهخ مهو حٻؼَ حٿڄ‪٬‬خىڅ ‪ٛ‬الرش ر‪٬‬ي‬
‫حٿڄخّ م ڃخىطك حٿظوٍ كي مهكو حمٻٔكَي حالٿڄلَكوځ مهكو حالمٻٔكَي حٿوكَكي حٿكًٌ ٍ٘كټڀ‬
‫حالٿڄلَوځ مٍي‪٫‬ي (حالٿوڃَلخ) ‪ 5‬مٿو ٳكٌ حٿٰخٿكذ ٗكٴخٱ ڃ٘كَد ركخٿلڄَس حم حٿٍِٷكش‬
‫حم حٿ‪ٜ‬ككٴَس مٍ‪٨‬هككَ ٻڄ‪٬‬ككيڅ ُهككًَ حٿككي حكڄككَ ىحٻككن ڃككن ٻَٓككظخٿَن كـككَ حٿټڀككْ‬
‫محٿَمٿوڃَض حٿڄظلوٿش مٷي ٻخڅ ٍ‪٬‬ظزَ ڃن حهڂ حالكـخٍ حٿټٍَڄكش حٿظكٌ طڄكلق حٿلڄخٍكش‬
‫‪7‬‬
‫حٿـٔيٍش ‪ 6‬مٍٔظ‪٬‬ڄپ ٿڀٍِلش حٿٸ‪٬٤‬ش ڃل ٍخٷوط محٿـڄ‪ٍ ٪‬وحٷَض‬
‫مٍٸخٽ ح كـَ ًهزٌ مهو ك‪ٜ‬كي ٍظټكوڅ ڃكن ؿٍِكَس ٓكَالڅ مٍـڀكذ ڃكن ؿزكپ‬
‫حٿَحهوڅ محؿوىه حالكڄَ مڃن هوح‪ٍ ٛ‬ٸ‪ ٪٤‬حالكـخٍ حالهَى ڃؼپ هخ‪َٛ‬ش حٿڄكخّ‬
‫مهو حٻؼَ ٗ‪٬‬خ‪٫‬خ محػٸپ ڃن ٯََه مال ٍظټڀْ رخٿلخٍ مٍٴٸي كَحٍط ‪٫‬لي هَمؿ ڃلهخ‬

‫‪)1( Thompson , R . C . , DACG , P . 134 .‬‬


‫‪ 2‬حٿ‪َٜ‬حٱ ‪٫‬زي حالٿ ‪٫‬زي حس حٿڄ‪٬‬خىڅ ٳٌ حڃؼخٽ حٿٸَآڅ ڃـڀش حٿظَرَش حالٓالڃَش‪22ٙ ..‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ ssyrian Chemistry‬حٿ‪٬‬كيى‪Thompson, , R . C . , DACG A Dictonary of A 6‬‬
‫‪and Geology, Oxford ,1936, p,172‬‬
‫حرو ڃل‪ٜ‬وٍ حٿڄ‪َ٬‬د ڃكن حٿټكالځ حال‪٫‬ـڄكٌ ‪٫‬ڀكي ككَمٱ حٿڄ‪٬‬ـكڂ ط‪٬‬ڀَكٶ مطلٸَكٶ‬ ‫‪ 4‬حٿـوحٿَٸٌ‬
‫حكڄي ڃلڄي ٗخٻَ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ىحٍ حٿټظذ ‪404ٙ 2١ 1969‬‬
‫‪ 5‬حٿ‪٬‬لزټٌ ڃلََ ڃوٓو‪٫‬ش حٿڄوٍى‪90ٙ ...‬‬
‫‪ 6‬ڃَال ىمٍمػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪124ٙ ...‬‬
‫‪ 7‬حٿڄ‪٬‬ـڂ حٿوَٓ‪ ٢‬ڃـڄ‪ ٪‬حٿڀٰش حٿ‪َ٬‬رَش ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ڃ‪ َٜ‬حٿٸخهَس ‪ 1960‬ؽ‪1079ٙ 2‬‬

‫‪75‬‬
‫ڃزخَٗس حٿَخٷوص حالكڄَ ٍٸوى ٿو رخٿلكخٍ ‪٫‬ڀكي ‪٫‬ټٔك حال‪ٛ‬كٴَ حً ٍظَٰكَ ٿو ك حٿكي‬
‫حالرَ‪ ٞ‬مٍ‪٬‬ظٸي حالٍَح َوڅ حٿٸيڃخد حڅ ڃلكوٍ حالٍ‪ ٝ‬طَطټكِ ‪٫‬ڀكي ٷ‪٬٤‬كش ٻزَكَس ڃكن‬
‫‪1‬‬
‫حٿَخٷوص مٍ‪٤‬ڀٸوڅ ‪٫‬ڀَ (كـَ حٿٔڄخد) حم حٿلـَ حٿٔڄخمً‪.‬‬
‫ڃن ه‪ٜ‬خث‪ ٜ‬ح ٍوٍع ‪ٛ‬كخكز ڃهخركش ممٷكخٍ مٍٔكهپ ٷ‪٠‬كخد حٿلكوحثؾ مٍٸ‪٤‬ك‪٪‬‬
‫حٿ‪ ٖ٤٬‬مٍيٳ‪ ٪‬حٿٔڂ مٍٸوً حٿٸڀكذ مٷَكپ حڅ ڃوظكخٍه حالكڄكَ حٿَڃكخ ٌ ڃ‪٬‬ظكيٽ ڃخثكپ‬
‫حٿي حٿلَحٍس مهو ٍلٴ‪ ٪‬حٿزوحََٓ حٿٔوىحمٍش محٿوٴٸكخڅ م‪ٟ‬ك‪٬‬ٲ حٿٸڀكذ مٍٸكوً حٿ‪٬‬كَن‬
‫‪2‬‬
‫حًح حٻظلپ رٔلخٿظ مٍلي حٿز‪ َٜ‬محًح حڃٔٺ ٳٌ حٿٴڂ ٷوً حٿٸڀذ‪.‬‬
‫مح‪ٛ‬لخٳ حٍر‪٬‬ش‪ :‬حالكڄَ مهو ح‪٫‬الهخ ٍطزش محٯالهخ ٷَڄش ػڂ حال‪ٛ‬ٴَ محالٍُٵ‬
‫محالركككَ‪ .ٞ‬مٳَككك حٿَڃكككخ ٌ – حٿزهَڃكككخ ٌ – حٿڀلڄكككٌ – حٿزلٴٔكككـٌ – حٿـڀلكككخًٍ –‬
‫‪3‬‬
‫حٿككوٍىً ‪ .‬مٿككوڅ حٿَككخٷوص حالكڄككَ ٍظَطككذ ٳَڄككخ رككَن ‪٣‬ككَٳَن حكككيحهڄخ حٷ‪ٜ‬ككي حٿٰخٍككش‬
‫حٿڄ‪٤‬ڀورش ڃل محالهَ حٷ‪ٜ‬ي حٿًَحٿش حٿظٌ طٔكٸ‪٫ ٢‬لكيهخ حٿَٯزك ٳَك ٳكؤؿوىه حٿَڃكخ ٌ‬
‫‪4‬‬
‫حالكڄَ‬

‫‪ 1‬حٿٸڀٸ٘ليً حرو حٿ‪٬‬زخّ حكڄي رن ‪٫‬ڀٌ (ص‪821‬ه)) ‪ٛ‬كزق حال‪٘٫‬كي ٳكٌ ‪ٛ‬كلخ‪٫‬ش حال ٘كي ؽ‪2‬‬
‫حٿٸخهَس ‪ 1981‬ؽ‪98ٙ 2‬‬ ‫حٿڄئٓٔش حٿڄ‪ٍَٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش‬
‫‪ 2‬حالر٘ككَهٌ ٗككهخد حٿككيٍن ڃلڄككي رككن حكڄككي (ص‪850‬هكك)) حٿڄٔككظ‪َ٤‬ٱ ٳككٌ ٻككپ ٳككن ڃٔككظ‪َ٨‬ٱ‬
‫ڃل٘وٍحص ىحٍ ڃټظزش حٿلَخس رََمص‪162ٙ 1988‬‬
‫‪ 3‬حالٓټليًٍ حرن ‪٤٫‬خد حس طخؽ حٿ‪َ٬‬مّ حٿلخمً ٿظهٌٍذ حٿلٴوّ طلٸَٶ حكڄي ٳٍَكي حٿڄٍِكيً‬
‫‪ 1١‬ڃـڀي‪ 5‬حٿلخَٗ ىحٍ حٿټظذ حٿ‪٬‬ڀڄَش رََمص‪150ٙ.2008‬‬
‫‪ 4‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي حُهخٍ حالٳټخٍ‪58ٙ ...‬‬

‫‪76‬‬
‫‪1‬‬
‫ػڂ حٿزهَڃخ ٌ ػڂ حالٍؿوح ٌ ػڂ حٿڀلڄٌ ػڂ حٿـڀلخًٍ ػڂ حٿوٍىً حٿلََ حٿڄَ٘ٵ حٿڀوڅ‬
‫‪2‬‬
‫حٿ٘ٴخٱ حٿًٌ ٍلٴٌه حٿز‪ٜ‬كَ رٔكَ‪٫‬ش حٿٔكخٿڂ ڃكن حٿ‪َ٬‬كود حڃكخ ‪َ٫‬ورك حٿ٘ك‪َ٬‬س مٍٔكڄي‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫حٿظ٘‪ٗ ََ٬‬ز ط٘ٸَٶ ٍَى ٳَ محٿٔوّ مهٌ هَمٵ طوؿي ٳٌ رخ‪٣‬ل ‪.‬‬
‫حڅ ڃِحؽ ٓخثَ حٿَوحٷَض مهكو ح‪ٛ‬كڀذ حٿـكوحهَ مال ٍويٗك حالٿڄكخّ مالٍكئػَ‬
‫ٳَ ‪ .‬مهو حٗكي حٿـكوحهَ ‪ٛ‬كٸخال محٻؼَهكخ ڃكخد محٿَكخٷوص ٳكٌ حال‪ٛ‬كپ ػكالع ح‪ٛ‬كلخٱ‬
‫ڃوظخٍهخ حالكڄَ ٳؤٻؼَ مٿ ‪٫‬ڀي حٿلكخٍ ‪ٛ‬كزَ محال‪ٛ‬كٴَ ٳؤ ك ح‪ٛ‬كزَ ‪٫‬ڀكي حٿلكخٍ ڃكن‬
‫حالكڄَ حڃخ حاله‪ َ٠‬ٳكال ‪ٛ‬كزَ ٿك ‪٫‬ڀكي حٿلكخٍ حٿزظك ‪ .‬مڃخ‪٫‬كيحهخ ٳڀَٔكض ٳكٌ حٿ٘كَٱ‬
‫‪5‬‬
‫محٿوخ‪َٛ‬ش ٻهٌه حالٿوحڅ ٷَڄش‪.‬‬
‫محٿَكككخٷوص كـكككَ ‪ٛ‬كككڀذ ؿكككيح ٍٔكككـپ (‪ )9‬ىٍؿكككخص ڃكككن حٿ‪ٜ‬كككالىس ٳكككٌ ڃٸَكككخّ‬
‫(‪ ) Mohs‬مٷكككي حٓكككظويځ هكككٌح حٿلـكككَ ٳكككٌ ركككالى حٿَحٳكككيٍن ٳكككٌ ‪ٛ‬كككلخ‪٫‬ش حٿلڀكككٌ‬
‫محٿڄـوهَحص ٗيٍي حٿَزْ ٍٍُن ٗٴخٱ ‪ٛ‬كخٱ ڃوظڀكٲ حالٿكوحڅ مح‪ٛ‬كڀهخ ٻڀهكخ ڃكخد‬
‫‪ٛ‬ككخٱ مٷككٲ ٳككٌ ڃ‪٬‬خى هككخ ر كَن حٿلـككخٍس حٿ‪ٜ‬ككڀيس ُڃخ ككخ ‪٣‬ككوٍال ٳٰڀكك‪ ٦‬م‪ٛ‬ككٴخ مػٸككپ‬
‫مح ‪٠‬ـظ كَحٍس حٿڄ‪٬‬يڅ ر‪٤‬وٽ مٷوٳ ٳ‪ٜ‬كََ ‪ٛ‬كڀذ الطٌٍزك ُ حٿلكخٍ ٿٸڀكش ىهلَظك مال‬
‫ٍٴظض ٿَٰ‪٣ٍ ٝ‬ورظ رپ ٍِىحى كٔلخ مالط‪٬‬ڄپ ٳَ حٿڄزخٍى ٿ‪ٜ‬الرظ مٍزٔ حال حٿڄخّ‬
‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬
‫مهو ٷڀَپ حٿوؿوى ‪ٍِ٫‬كِ‪ .‬مٍ‪٬‬ظزكَ حٿَكخٷوص ڃكن ح ٴكْ محٯكال حٿـكوحهَ‬ ‫محٿٔزلخًؽ‬
‫‪2‬‬
‫ٷخٽ ط‪٬‬خٿي ٳٌ ط٘زَ حٿلوٍ حٿ‪َ٬‬ن ٳٌ ڃٸَ حٿؼوحد (ٻؤ هن حٿَخٷوص محٿڄَؿخڅ)‬

‫‪ 1‬حٿزََم ٌ حركٌ حٿٍَلكخڅ ڃلڄكي ركن حكڄكي (ص‪403‬هك)) حٿـڄكخهََ ٳكٌ ڃ‪َ٬‬ٳكش حٿـكوحهَ ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش‬
‫ؿڄ‪َ٬‬ش ىحثَس حٿڄ‪٬‬خٍٱ حٿ‪٬‬ؼڄخ َش ‪1355‬ه)‪33ٙ .‬‬
‫ىحمى حٿڄـڄ‪ ٪‬حٿ‪٬‬ڀڄٌ حٿيڃ٘ٸٌ ڃـڀي‪246ٙ 19‬‬ ‫‪ 2‬حٿلڀزٌ‬
‫‪3‬‬
‫‪Weinstein , " precious and semi-precious stones ,1946, pitman , London‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Weinstein , " precious and semi-precious stones ,1946, pitman , London‬‬
‫‪ 5‬حٿټوٳٌ ُٻٍَخ حٿٸِمٍلٌ حٿڄلخٳ‪ ٪‬حٿ‪٤‬زَش‪44ٙ ...‬‬
‫‪ 6‬حٿ‪٬‬ڄًَ ٗهخد حٿيٍن ڃٔخٿٺ حالر‪ٜ‬خٍ‪349ٙ ...‬‬

‫‪77‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫مڃ‪٬‬ي رـزپ حٿَحهوڅ ٳٌ ؿٍِكَس ٓكَ يٍذ مٳكٌ ٓكَالڅ مڃټكَحڅ‪ .‬مرخٿزڀكيحڅ‬
‫حٿـلورَككش ‪٫‬لككي هكك‪ ٢‬حالٓككظوحد محڃككخٻن طوحؿككيه ٳككٌ ؿزككپ ٓككَ يٍذ ٍٸككخٽ حڅ حٿَككخٷوص‬
‫حالكڄَ ٍوؿي ‪٫‬ڀي هكٌح حٿـزكپ طلكيٍه حٿٔكَوٽ محالڃ‪٤‬كخٍ حٿكي حٿل‪٠‬كَ‪ ٞ‬مٍوؿكي رك‬
‫)‪(6‬‬ ‫‪5‬‬
‫حٿڄخّ حٍ‪٠‬خ‪ .‬مهو ٍـڀذ ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٿظـخٍس ڃ‪ ٪‬رڀيحڅ حٿَ٘ٵ ٻخٿهلي محٳٰخ ٔظخڅ‬
‫حٿَخٷوص ٓڀ‪٤‬خڅ حالكـخٍ ٻڄخ حڅ حٿٌهذ ٓڀ‪٤‬خڅ حٿڄ‪٬‬كخىڅ مٻكپ حٿـكوحهَ ڃلٔكود‬
‫حٿَ محٿَخٷوص ح ٔخڅ حٿڄ‪٬‬يڅ مٓكَي حالكـكخٍ حٿظكٌ ال طكٌمد‪ .‬مٻكپ كـكَ ڃكن كـكخٍس‬
‫‪7‬‬
‫حٿَخٷوص ٍٔڄي ؿزال ‪ََٰٛ‬ح حم ٻزََح‪ .‬محڅ كـَ حٿَخٷوص ٍلظٸپ ٳٌ ٓز‪٬‬ش حٿوحڅ ٳكٌ‬
‫ڃيى ٻؼََس حمٿهخ حالرَ‪ ٞ‬محهَهخ حاله‪ َ٠‬ػڂ ٍل‪٬‬ټْ ؿوهَه مٍَؿ‪ ٪‬حٿي حالكـكخٍ‬

‫‪ 1‬حٿټوٳٌ ُٻٍَكخ حٿٸِمٍلكٌ حٿڄلكخٳ‪ ٪‬حٿ‪٤‬زَكش‪ / 45ٙ ...‬مٻكٌٿٺ ٍل‪٨‬كَ‪ :‬حٿڄَٰركٌ حكڄكي ٷ‪٤‬كٲ‬
‫حالُهخٍ‪182ٙ ...‬‬
‫‪2‬‬
‫ٓوٍس حٿَكڄن‪ :‬حالٍ ‪58‬‬
‫‪3‬‬
‫َٓ يٍذ ‪ :‬هٌ حالڅ ٓكَالڅ مٓكََال ټخ مٷكي حٗكظهَص ٳكٌ حٿ‪ٜ٬‬كوٍ حالٓكالڃَش رټؼكَس ڃكخٍَى ٳكٌ‬
‫ؿزخٿهخ ڃن كـخٍس ٻٍَڄش‪ .‬مٿهخ ٳٌ حٿهليٍش حٓڄخد ٻؼََس ٿڀڄٍِي ٍل‪ : َ٨‬حٿلڀزٌ ‪٫‬ڄكَ ركن حكڄكي ركن‬
‫‪٫‬ڀٌ رن ڃلڄوى رن حٿ٘ڄخ‪ َٓ ٩‬حالَٓحٍ ٳكٌ ڃ‪َ٬‬ٳكش حٿـكوحهَ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن ركيًٍ‬
‫طوٳَٶ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿََڃوٹ رٰيحى ‪15ٙ 1999‬‬
‫‪ 4‬حرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي وذ حٿٌهخثَ ٳٌ‪2ٙ ...‬‬
‫‪ 5‬حٿټوٳٌ ُٻٍَخ حٿٸِمٍلٌ حٿڄلخٳ‪ ٪‬حٿ‪٤‬زَش‪46ٙ ...‬‬
‫‪6‬‬
‫‪Moorey , P . R . S . AMMI, Materials and Manufactur in Ancient‬‬
‫‪Mesopotamia : The Evidence of Archaeology and Art - Metals and‬‬
‫‪Metalwork , Glazed materials and Glass Oxford , 1985, P 10 .‬‬
‫‪ 7‬حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪183ٙ ...‬‬

‫‪78‬‬
‫‪1‬‬
‫حٿڄ‪٨‬ڀڄش محڅ ٿ ڃ‪٬‬ي خ رؤٍ‪ ٝ‬ڃ‪ َٜ‬رزالى حٿٴَوځ مٷي ٍوؿي ٳٌ ٍڃخٽ ؿِحثكَ حٿلَكپ‬
‫‪2‬‬
‫ڃن حٿ‪ٜ‬لٲ حالرَ‪ ٞ‬ڃل مٳٌ ؿزپ َٓ يٍذ ٍوؿي ؿڄَ‪ ٪‬حٿوحڅ حٿَخٷوص مٍئطي ڃن‬
‫حٷ‪ٜ‬ي ؿزخٽ حٿهلي‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫‪ 15‬الوبض ‪Diamond (C) :‬‬
‫حالٿڄكككخّ حٓكككڄ رخٿهليٍكككش (هَكككَح) مڃ‪٬‬لكككخه حٿكككًٌ ال ٍلټٔكككَ مهكككو رخٿٔكككٍَخ َش (‬
‫‪4‬‬
‫حٿڄَخّ) محٿڄخّ ٻڀڄش ٍو خ َش ڃَٻزش ڃن ٿٴ‪٨‬ظَن ڃن كَٱ ٴٌ ػكڂ ڃكن ٳ‪٬‬كپ ڃ‪٬‬لكخه‬
‫‪5‬‬
‫ٻَٔ مٷهَ ىالٿش ‪٫‬ڀي هخ‪َٛ‬ظ حٿ‪٨٬‬ڄي أً ح حٿلـكَ حٿكًٌ ال ٍٸهكَ‪ .‬محٿڄكخّ هكو‬
‫حكككي ‪ٛ‬ككوٍ حٿټككخٍروڅ حٿڄظزڀككوٍ حٿڄظټككوڅ طلككض ىٍؿككخص ‪٫‬خٿَككش ڃككن حٿ‪٠‬ككٰ‪ ٢‬مىٍؿككش‬
‫حٿلككَحٍس ‪ٛ‬ككالىط (‪ )10‬ٳككٌ ڃٸَككخّ ڃككوهِ ٿڀ‪ٜ‬ككالرش ٿ ك ٗكك‪٬‬خ‪٨٫ ٩‬ككَڂ ٍـككوُحڅ‬
‫‪6‬‬
‫ٍټوڅ حٓڄ ڃخّ حم حٿڄخّ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ڃيٍلكش حٿٴَكوځ خكَككش ٳكٌ ڃ‪ٜ‬كَ ٳككٌ ڃكلوٴ‪ ٞ‬ڃككن حالٍ‪ ٝ‬ىمڅ ڃٔكظوى ٓك‪٤‬ق حٿلَككپ مهكٌ حٿَككوځ‬
‫ڃلخٳ‪٨‬ش ٳٌ ڃ‪ٜ‬كَ ٯَركٌ محىً حٿلَكپ مڃَٻِهكخ ڃيٍلكش حٿٴَكوځ ‪.‬ٿڀڄٍِكي ٍل‪٨‬كَ‪ :‬حٿلڀزكٌ ‪٫‬ڄكَ ركن‬
‫حٿ٘ڄخ‪ َٓ ٩‬حالَٓحٍ ٳٌ ‪15ٙ.....‬‬
‫‪ 2‬حٿلڀزٌ ‪٫‬ڄَ حٿ٘ڄخ‪ َٓ ٩‬حالَٓحٍ‪15ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬طٸ‪ٜ‬ي حٿزخكغ ٿٌٻَ حٿڄخّ ڃ‪ ٪‬ح وح‪ ٩‬حالكـخٍ حٿټٍَڄش رخٿَٯڂ ڃن ح ٿڂ ـي أً حػَ ٿ ٳٌ حٿڀٸي‬
‫حالػٍَش حٿڄوؿوىس ٳٌ حٿڄظلٲ حٿ‪َ٬‬حٷٌ‬
‫‪ 4‬حٿزََم ٌ حرٌ حٿٍَلخڅ حٿـڄخهَ‪92ٙ ...‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Liddell and Scott , Greck – English lexicon Dictionary (Oxford , 8th‬‬
‫)‪Edition, 1897‬‬
‫‪٣ 6‬لَلٌ حٓټليٍ ڃـڀش حٿڄَ٘ٵ (حٿٔلش حٿٔخىٓش) طٍَ٘ن ‪ 1903‬حٿ‪٬‬يى‪865ٙ 19‬‬

‫‪79‬‬
‫ڃ‪٬‬خڃپ حال ټٔخٍ ٿڀڄخّ هو ح‪٫‬اله ٳٌ حٿڄ‪٬‬خىڅ ؿڄَ‪٬‬خ محٿَ ٍ‪٬‬كِى ؿڄكخٽ حٿڄكخّ‬
‫ٻلـَ ٻٍَڂ مڃٸيٍطك حٿٴخثٸكش ‪٫‬ڀكي ط٘كظَض حٿ‪٠‬كود مطلڀَڀك الٿكوحڅ حٿ‪َ٤‬كٲ حٿٔكز‪٬‬ش‬
‫‪1‬‬
‫حٿڄ‪َ٬‬مٳش مح ‪٬‬ټخٓ هخٍؿخ ڃل ‪.‬‬
‫هو كـَ ٍ٘ز حٿَخٷوص ٳٌ حٿَُح ش محٿ‪ٜ‬الرش م‪٫‬يځ حال ٴ‪٬‬خٽ ڃن حٿليٍي مٷهَه ٿََٰه‬
‫ڃن حالكـكخٍ مهكو ٗكٴخٱ ٳَك حى كي رٍَكٶ مٍوؿكي ٳَك حالركَ‪ ٞ‬محٿٍِظكٌ محال‪ٛ‬كٴَ‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫مٯََهخ‪ .‬محٗټخٽ حٿڄخّ ٻڀهخ ڃ‪َٓ٠‬ش ڃوَم‪َ٣‬ش مڃؼڀؼخص ڃكن ٯَكَ ‪ٛ‬كل‪٬‬ش‪ .‬مٿك‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫مڃ‪٬‬يڅ رڄٸيم َخ ڃن رالى حٿَمځ مٿو ٻڀوڅ حٿلوٗخىٍ حٿ‪ٜ‬خٳٌ‬ ‫ڃ‪٬‬يڅ رٸَد ٯِ‬
‫حٿ‪ٜ‬خٳٌ مڃ‪٬‬يڅ رخٿَڄن مهو كيٍيً حٿڀوڅ مڃ‪٬‬يڅ رٸزَ‪ ٙ‬مهو ٳ‪ ٌ٠‬حٿڀوڅ ٍهكو‬
‫‪6‬‬
‫محٿڄخّ رخٍى ٍخرْ ٍؼزض ر حٿَخٷوص مٓكخثَ حالكـكخٍ حٿ‪ٜ‬كڀزش‪ .‬مٍظټكوڅ حٿڄكخّ ٳكٌ‬
‫‪7‬‬
‫رخ‪٣‬ن حالٍ‪ ٝ‬طلض ‪ ٢ٰٟ‬مكَحٍس هخثڀَن مهخ‪ٛ‬كَظ ح ك الٍكَى كـكَح حال ه٘كڄ‬
‫مٻٔككَه ٯَككَ حالٓككَد ٳككؤًح ‪ٟ‬ككَد رخالٓككَد ٻٔككَ حٿڄككخّ مٿككو ؿ‪٬‬ڀظك حٿككٲ ٷ‪٬٤‬ككش‬

‫‪ 1‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي حُهخٍ حالٳټخٍ‪265ٙ ...‬‬


‫‪ 2‬ڃ‪َٓ٠‬ش ‪ :‬أً ًحص ح‪َٟ‬حّ مهٌ ظكودحص طكَى ٳَك ٿڀڄٍِكي ٍل‪٨‬كَ‪ :‬حٿلڀزكٌ ‪٫‬ڄكَ ركن حٿ٘كڄخ‪٩‬‬
‫وذ حٿٌهخثَ‪20ٙ....‬‬ ‫َٓ حالَٓحٍ ٳٌ‪46ٙ....‬مٻٌٿٺ ‪ :‬حرن حالٻٴخ ٌ‬
‫‪ 3‬حٿلڀزككٌ ‪٫‬ڄككَ رككن حكڄكي رككن ‪٫‬ڀككٌ رككن ڃلڄككوى رككن حٿ٘ككڄخ‪936-880( ٩‬هكك)) ٓككَ حالٓككَحٍ ٳككٌ‬
‫ڃ‪َ٬‬ٳش حٿـوحهَ محالكـخٍ طلٸَٶ رَمٍن ريًٍ طوٳَٶ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿََڃوٹ رٰيحى ‪-45ٙ 1999‬‬
‫‪46‬‬
‫‪ 4‬ٯِ ش ‪ :‬ڃكن ىٍكخٍ حٿهلكي محال ټڀَكِ ٍټظزوهكخ ‪ GHAZNA‬مٻكٌٿٺ حٿٴَ ٔكَوڅ مٷكي ٍټظزو هكخ حٍ‪٠‬كخ‬
‫وذ حٿٌهخثَ‪21ٙ....‬‬ ‫‪ GAZNA‬ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حرن حالٻٴخ ٌ‬
‫‪ 5‬ڃٸيم َخ ‪ :‬ڃن رالى حمٍمرخ مطٸ‪ٗ ٪‬ڄخٽ ٍرو‪ ٩‬حٿَو خڅ مهٌ ڃل‪٤‬ٸكش ٷيٍڄكش ٳكٌ ٗكز ؿٍِكَس حٿزڀٸكخڅ‬
‫ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حٿلڀزٌ ‪٫‬ڄَ رن حٿ٘ڄخ‪ َٓ ٩‬حالَٓحٍ ٳٌ ‪50ٙ ....‬‬
‫‪ 6‬حرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي وذ حٿٌهخثَ‪20ٙ ...‬‬
‫‪ 7‬ڃَال ىمٍمػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪95ٙ ...‬‬

‫‪80‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫ٻخ ككض ؿڄَكك‪ ٪‬ٷ‪ ٬٤‬ك ڃؼڀؼككش مٻڀڄككخ ٻككخڅ كـڄ ك حٻزككَ ٻككخڅ طككخػََه حٷككوى‪ .‬محٿ‪ٜ‬ككلخ‪٩‬‬
‫ٍـ‪٬‬ڀوڅ ٷ‪ ٬٤‬ٳٌ ‪َ٣‬ٱ حٿڄؼٸذ ٍؼٸزكوڅ رهكخ حالكـكخٍ حٿ‪ٜ‬كڀزش محٿڄو‪ٟ‬ك‪ ٪‬حٿكًٌ ٳَك‬
‫حٿڄككخّ ٿككڂ ٍ‪ٜ‬ككپ حٿَ ك حكككي مهككو رككؤٍ‪ ٝ‬حٿهلككي مڃككن ‪٫‬ـخثككذ حٿڄككخّ ح ك حًح ‪٣‬ككَٵ‬
‫رخٿڄ‪َ٤‬ٷككش ‪٫‬ڀككي حٿٔككليحٽ ىهككپ ٳككٌ حٿڄ‪َ٤‬ٷككش حم ٳككٌ حٿٔككليحٽ محًح ‪ٟ‬ككَد رخالٓككَد‬
‫‪3‬‬
‫ٍظټَٔ ٳٌ حٿلخٽ‪ .‬مهو ڃن ح ٴْ حالكـخٍ طټوڅ ٿَټوڅ ًهزخ ٳ‪٬‬خٷظك ٍ‪٣‬وركش ٯڀَ‪٨‬كش‬
‫‪4‬‬
‫مكَ ڃٴَ‪ ١‬ٳؤٗظي ٍزٔ مڃخىط ٍ‪ٛ‬خ‪َٛ‬ش مڃو‪ ٪ٟ‬حٿهليً ڃل رَٔ يٍذ‪ .‬محٿڄخّ‬
‫محٿڄخّ ح‪ٛ‬ڀذ حٿـوحهَ محٯڀزهخ ٿهخ ػڂ ٍټَٔه أٿَن حٿٴڀِحص محٍهخهكخ مهكو حالٓكَد‬
‫مٍ٘ز حٿ٘كڄ‪ ٪‬مٳَك هخ‪ٛ‬كَش ٻڄكخ ٍظٴظكض حٿكٌهذ مڃ‪٬‬ي ك رٸكَد ڃ‪٬‬كيڅ حٿَكخٷوص ٳكٌ‬
‫ؿٍَِس ًحص ‪َ٫‬وڅ ٍٔكظوَؽ حٿَڃكپ ڃلك مٍٰٔكپ ‪٫‬ڀكي هَجكش ىٷكخٵ حٿكٌهذ حٿڄ‪٬‬كَمٱ‬
‫رٔككخمس مٷككي حٓككظيٽ هككئالد رڄككخ ٍوؿككي حكَخ ككخ ٳككٌ حٿككٌهذ حالرٍَككِ حٿوككخٿ‪ ٚ‬ڃككن ٗككٌد‬
‫‪5‬‬
‫الٍِىحى ٳٌ حٿلـڂ ‪٫‬ڀي كزش ٍڃپ ٍٴٔي حٿڄزخٍى ‪ٛ‬ڀذ ؿيح ٍٴٔي حالص حٿلٺ ‪ .‬مٻڀڄخ‬
‫‪6‬‬
‫مڃكن هوح‪ٛ‬ك ح ك ٍټٔكَ ؿڄَك‪ ٪‬حالؿٔكخى حٿلـٍَكش‬ ‫مٻڀڄخ ٻخڅ حٻزَ ٻخڅ ػڄل حٻؼَ‬
‫محڃٔككخٻ ٳككٌ حٿٴككڂ ٍټٔككَ حالٓككلخڅ مال ط‪٬‬ڄككپ ٳَكك حٿلككخٍ مال حٿليٍككي مح ڄككخ ٍټٔككَه‬
‫حٿَ‪ٛ‬خ‪ ٙ‬مٍٔلٸ ٳَئهكٌ ‪٫‬ڀكي حٿڄؼخٷكذ مٍؼٸكذ رك حٿكيٍ مٯَكَه مح ك حًح ڃٔكق رك‬

‫‪ 1‬حكڄي حٿڄَٰرٌ ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪160ٙ ...‬‬


‫‪ 2‬حٿ‪٤‬زٌَٓ حٿلٔن رن حٿٴ‪٠‬پ ڃټخٍځ حالهالٵ ىحٍ حٿزالٯش رََمص – ٿزلخڅ ‪204ٙ‬‬
‫‪ 3‬حٿټوٳٌ ُٻٍَخ حٿٸِمٍلٌ حٿڄلخٳ‪ ٪‬حٿ‪٤‬زَش‪45ٙ ...‬‬
‫‪ 4‬حٿڄَٰرٌ حكڄكي ركن ‪٫‬كو‪ ٝ‬ٷ‪٤‬كٲ حالُهكخٍ ٳكٌ ه‪ٜ‬كخث‪ ٚ‬حٿڄ‪٬‬كخىڅ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن‬
‫ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى ‪159ٙ 1١ 1990‬‬
‫‪ 5‬حٿزََم ٌ حركٌ حٿٍَلكخڅ ڃلڄكي ركن حكڄكي (ص‪403‬هك)) حٿـڄكخهََ ٳكٌ ڃ‪َ٬‬ٳكش حٿـكوحهَ ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش‬
‫ؿڄ‪َ٬‬ش ىحثَس حٿڄ‪٬‬خٍٱ حٿ‪٬‬ؼڄخ َش ‪1355‬ه)‪98-97ٙ .‬‬
‫‪ 6‬حٿ‪٨‬خهًَ طٸٌ حٿيٍن حٿليمً حٿيٍ حٿؼڄَن رخٓخ َي حٿَ٘ن طٸٌ حٿيٍن طلٸَٶ ڃلڄكي كٔكخڅ حهظكَ‬
‫يحمً ىحٍ حٿز٘خثَ حالٓالڃَش ‪ 1١‬ڃـڀي‪98ٙ 2007 1‬‬

‫‪81‬‬
‫ػيً حٿڄَأس ‪٫‬لي ط‪ َٔ٬‬هَمؽ حٿڀزن ٳؤ ٍوَؿ مٍٴظق ٓيى حٿؼيً محڅ ٓلٶ رخٿڄكخد‬
‫‪1‬‬
‫م‪٣‬ڀٌ ر ‪٫‬ڀي ػيً حٿڄَحس حٿڄَ‪٬ٟ‬ش حىٍ حٿڀزن ٿوٷظ ‪.‬‬
‫محٿڄخّ و‪٫‬خڅ ‪ٍُ :‬ظٌ مٍٔڄي رٌٿٺ الڅ رَخ‪ٍ ٟ‬وخٿ‪٤‬ك ‪ٛ‬كٴَس – مرڀكوًٍ ٳكٌ‬
‫ٿوڅ حٿزڀوٍ‪ .‬مڃل ٿوڅ ٿ ٗ‪٬‬خ‪َ٨٫ ٩‬ڂ ٍڀٸَ ‪٫‬ڀي ڃخؿخمٍه ڃن كخث‪ ٢‬حم ػود حم مؿ‬
‫ح ٔككخڅ ٳَككؤطٌ رلككوٍ ڃوظڀككٲ حٗككز رٸككوّ ٷككِف‪ .‬مهككٌح حٿلككو‪ٍ ٩‬ظوٌم ك حٿڄڀككوٹ كڀَككخ‬
‫‪2‬‬
‫ٍڀزٔو مٳَ حٍ‪٠‬خ ٿوڅ ٻڀوڅ حٿليٍي‪.‬‬

‫ٿٸي كخمٽ حٿـوهٍَكوڅ حٿ‪٬‬كَد حٿكظلټڂ ر٘كټپ حالكـكخٍ رخٓكظلزخ‪٣ ١‬كَٵ ممٓكخثپ‬
‫‪ٛ‬لخ‪َ٫‬ش ٿظلَٔن ٗټڀهخ حم ‪ٛ‬ٸڀهخ حڅ حڃټن ٳٸكي طو‪ٛ‬كڀوح حٿكي ‪٣‬كَٵ ؿيٍكيس ٳكٌ هكٌح‬
‫حٿڄـككخٽ مالك‪٨‬ككوح ح ك ‪٣‬خٿڄككخ ٻخ ككض ىٍؿككخص ‪ٛ‬ككالىس حالكـككخٍ ٯَككَ ڃظٔككخمٍش ٳخ ك‬
‫روٓ‪٬‬هڂ حالٳخىس ‪٫‬ن هٌح حٿظٴخمص ٳٌ ‪ٛ‬كٸپ كـكَ حى كي ‪ٛ‬كالىس رلـكَ ح‪٫‬ڀكي ‪ٛ‬كالىس‬
‫م‪٫‬ڀَ ك ٳٸككي حٓككظٴخىمح ڃككن حٿڄككخّ محٿككًٌ ٍلظككپ ڃو‪ٟ‬كك‪ ٪‬حٿٔككَخىس ٳككٌ ڃڄڀټككش حالكـككخٍ‬
‫ر‪ٜ‬الىط حٿ‪٬‬خٿَش ٳٌ ‪ٛ‬ٸپ حٿَخٷوص حٿكًٌ ٍكؤطٌ ر‪٬‬كيه رخٿ‪ٜ‬كالىس مٻكٌٿٺ حٓكظٴخىمح ڃكن‬
‫‪3‬‬
‫كـَ حٿَخٷوص ٳٌ ‪ٛ‬ٸپ حٿِڃَى مهټٌح حالڃَ رخٿلٔزش ٿالكـخٍ حالى ي ‪ٛ‬الىس‬

‫‪ 16‬الصهسه ‪Emerald (Green Beryl) :‬‬


‫( ‪Be3Al2Si6O18‬‬

‫‪ 1‬حالٓټليًٍ حرن ‪٤٫‬خٍى حس حٿـيحڃٌ (ص‪709‬ه))‪ .‬طخؽ حٿ‪َ٬‬مّ حٿلخمً ٿظهٌٍذ لحٿلٴوّ‬
‫طلٸَٶ حكڄي ٳٍَي حٿڄٍِيً ‪ 1١‬ڃـڀي‪ 1 5‬ىحٍ حٿټظذ حٿ‪٬‬ڀڄَش رََمص ‪525ٙ .2008‬‬
‫‪ 2‬حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ ‪161ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬ڃلڄي ‪٫‬خىٽ م ‪٫‬زي حس ٍُلذ ڃلڄي حٿڄ‪٬‬خىڅ محٿ‪ٜ‬ووٍ ىٍحٓش كٸڀَش ڃَټَمٓټورَش‬
‫ؿَوٻَڄَخثَش محٷظ‪ٜ‬خىٍش ىحٍ حٿٸڀڂ رََمص ‪312ٙ‬‬

‫‪82‬‬
‫)‪(1‬‬
‫مهكو كو‪ ٩‬ڃكن‬ ‫ح‪٣‬ڀٶ ‪٫‬ڀي كـَ حٿِڃكَى ٳكٌ حٿڀٰكش حالٻيٍكش حٓكڂ (‪)barraqtu‬‬
‫)‪(2‬‬
‫محٿِڃككَى محٿزٍََككپ هڄككخ‬ ‫ڃ‪٬‬ككيڅ حٿزٍََككپ ( ‪ )Beryl‬مح‪٣‬ڀككٶ ‪٫‬ڀَك حٓككڂ (‪)burallu‬‬
‫طٔڄَظخڅ ٿٌ٘د محكي ٍظټوڅ ڃكن حٿوكوح‪ ٙ‬حٿټَڄَخثَكش ٴٔكهخ ح ڄكخ حٿٴكَٵ رَلهڄكخ ٳكٌ‬
‫حٿڀوڅ ٳٸ‪ ٢‬ٳخٿِڃَى حه‪ َ٠‬ٯخڃٶ حٻؼَ ٗٴخٳَش أڃخ حٿزٍََپ حٳظق ٿو خ ڃن حٿِڃكَى مأٷكپ‬
‫)‪(3‬‬
‫ٗككٴخٳَش ‪ .‬مٍ‪٬‬ككي ڃككن حٗككهَ حكـككخٍ ‪٫‬خثڀككش رٍََككپ مٍظڄَككِ رككخٿڀوڅ حاله‪٠‬ككَ حٿڄڄَككِ‬
‫‪4‬‬
‫رٔزذ مؿوى ڃخىس حٿټَمځ‪.‬‬

‫مطَٻَزكك حٿټَڄَكككخثٌ هككو ٓكككَڀټخص حٿزٍَڀَككوځ محالٿڄلَكككوځ ‪ٛ‬ككالىط (‪ )7‚5‬مٻؼخٳظكك‬


‫حٿلو‪َ٫‬ش ‪ 2‚7‬مٍظزڀوٍ ڃ‪٬‬يڅ حٿزٍََپ ٳٌ ‪٨‬خځ ٓيحٌٓ رهَجش ڃل٘وٍٍش هٖ و‪٫‬خ ڃخ‬
‫ٿٌح ٍـذ حٿلٌٍ حٿ٘يٍي ‪٫‬لي طؼزَظ ٳٌ حٿلڀكٌ كَكغ حڅ ‪ٛ‬كالىط ڃلوٴ‪٠‬كش ركخٿَٯڂ ڃكن‬
‫‪5‬‬
‫حٍطٴخ‪ ٩‬ػڄل‬

‫ڃ‪٬‬ي ٳٌ حٿظووځ رَن رالى ڃ‪ َٜ‬محٿٔوىحڅ هڀكٲ حٓكوحڅ مطليٍكيح الهكڂ ڃ‪ٜ‬كخىٍ‬
‫حٿِڃكَى هكٌ ٓڀٔكڀش ؿزككخٽ حٿ‪ٜ‬كلَحد حٿ٘كَٷَش حٿڄل‪ٜ‬كوٍس رككَن حٿزلكَ حالكڄكَ م هككَ‬
‫حٿلَپ ٳٌ ‪ٛ‬ووٍ حٿَ٘ٔض‪ .‬مال طِحٽ هٌه حٿڄلكخؿڂ طلكظؾ كظكي حالڅ مٻ٘كٴض حٿظلٸَزكخص‬
‫ٳككٌ ڃ‪ٜ‬ككَ ٳككٌ هككٌه حٿڄلككخؿڂ ڃ‪٬‬ككيحص محىمحص ط٘ككََ حٿككي ٷككيځ هككٌه حٿڄلككخؿڂ كَككغ ح هككخ‬

‫(‪)1‬‬ ‫‪CDA‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪Jermy.‬‬ ‫‪Black,‬‬ ‫‪et.at:‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪Concise‬‬ ‫‪Dictionary‬‬ ‫‪of‬‬
‫‪Akkadian,Wiesbaden (2000) vol. 5.. P. 39‬‬
‫‪)2( Thompson , R . C . , A Dictonary of Assyrian Chemistry and Geology‬‬
‫‪, (DACG) Oxford , (1936) P. 174 .‬‬
‫‪3‬‬
‫‪) ( Moorey , P. R. S. , P. AMMI, Materials and Manufactur in Ancient‬‬
‫‪Mesopotamia : The Evidence of Archaeology and Art - Metals and‬‬
‫‪Metalwork , Glazed materials and Glass Oxford , 1985 P. 81.‬‬
‫‪ 4‬ڃَال ىمٍمػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪96ٙ ...‬‬
‫‪5‬‬
‫حٿزََم ٌ حرٌ حٿٍَلخڅ حٿـڄخهَ ٳٌ ڃ‪َ٬‬ٳش‪197ٙ ...‬‬

‫‪83‬‬
‫ڃ‪ٜ‬يٍ حٿلـَ حٿټٍَڂ حٿًٌ حهيً حٿكي ٻڀَوركخطَح محٍ‪٠‬كخ ڃ‪ٜ‬كيٍ ؿڄَك‪ ٪‬حٿِڃكَى حٿكًٌ‬
‫‪1‬‬
‫حطككي ًٻككَه ٳككٌ حٿظككوٍحس‪ .‬مڃ‪٬‬خى ك ال طـككخمُ كككيمى ڃ‪ٜ‬ككَ محٿوحكككخص مؿزككپ حٿڄٸ‪٤‬ككڂ‬
‫‪2‬‬
‫محٍ‪ ٝ‬حٿزـش ٳٌ ‪َ٬ٛ‬ي ڃ‪ َٜ‬ٳٌ ؿلورٌ حٿلَپ‪ .‬مڃ‪٬‬ي حٍ‪٠‬خ رٔٴق ؿزكپ ٳكٌ ٗكليس‬
‫‪3‬‬
‫ڃككن حٍ‪ ٝ‬حٿزـككخس مٍ‪٨‬هككَ ‪٫‬ڀككي ٗككټپ هككَُ ڃٔككظ‪َ٤‬ڀش ًحص هڄٔككش حٓكك‪٤‬ق مطٔككڄي‬
‫‪4‬‬
‫حٷ‪ٜ‬خرخ‪.‬‬

‫حٿِڃككَى محٿِرَؿككي حٓككڄخڅ ٍظَحىٳككخڅ ‪٫‬ڀككي ڃ‪٬‬لككي محكككي ال ٍلٴ‪ٜ‬ككپ حكككيهڄخ ‪٫‬ككن‬
‫حالهَ رخٿـوىس محٿليٍس‪ .‬ڃن ‪ٛ‬ٴخص حٿِڃَى حٿو‪َ٠‬س ڃك‪ ٪‬حٿَم كٶ مڃالٓكش حٿوؿك ڃك‪٪‬‬
‫‪5‬‬
‫حٿ٘‪٬‬خ‪ ٩‬محٿِڃَى حهٲ ڃن ٯََه ڃن حٗزخه مح ‪٬‬ڂ مال ه٘و ش ٳَ مال ‪ٛ‬الرش‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫حٿو‪َ٠‬س ط‪٬‬ڂ حٿِڃَى ٳڀَْ ڃل و‪ ٩‬حال ‪٫‬ڀي حٿو‪َ٠‬س مهو حٿوحڅ مح وح‪ ٩‬حؿكپ‬
‫‪7‬‬
‫حؿككپ حٿوح ك حٿككٌرخرٌ مر‪٬‬ككي حٿٍَلككخ ٌ حٿ٘ككزَ رككوٍٵ حالّ حٿَ‪٣‬ككذ مىم ك حٿٔككڀٸٌ‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫حٿ٘زَ روٍٵ حٿٔڀٶ حٿ‪ ًَ٤‬مڃل ٿوڅ ٍ٘ز حٿ‪ٜ‬خروڅ مڃل ڃخ ٿو ٿكوڅ حٿكيهلؾ‬

‫‪ 1‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي رن ٍوٓٲ (ص ‪651‬ه)) حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ ؿكوحهَ حالكـكخٍ كٸٸك ى‪ .‬ڃلڄكي‬
‫ٍوٓٲ كٔن مى‪.‬ڃلڄوى رَٔو ٌ هٴخؿٌ حٿهَجش حٿڄ‪ٍَٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش ٿڀټظخد ڃ‪٤‬زو‪٫‬خص ڃَٻِ طلٸَٶ‬
‫حٿظَحع ‪253ٙ 1977‬‬
‫‪ 2‬حٿزََم ٌ حرٌ حٿٍَلخڅ حٿـڄخهَ ٳٌ ڃ‪َ٬‬ٳش‪163ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬حٿزـكككخس‪ :‬هكككٌ حٍ‪ ٝ‬حٿلوركككش ر‪ٜ‬ككك‪َ٬‬ي ڃ‪ٜ‬كككَ حال‪٫‬ڀكككي ‪ .‬ٿڀڄٍِكككي ٍل‪٨‬كككَ‪ :‬حٿڄَٰركككٌ حكڄكككي ٷ‪٤‬كككٲ‬
‫حالُهخٍ‪115ٙ....‬‬
‫‪ 4‬حرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي وذ حٿٌهخثَ‪51ٙ ...‬‬
‫‪ 5‬حٿلڀزٌ ‪٫‬ڄَ َٓ حالَٓحٍ‪74-72ٙ ...‬‬
‫‪ 6‬حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪114ٙ ...‬‬
‫‪ 7‬حٿٌرخرٌ ‪ :‬ال ٍ٘ز حٿٌرخد حٿ‪٤‬خممَٓش حٿڀكوڅ ٳكٌ حٿڄكَمؽ حٿو‪٠‬كَ ‪.‬ٿڀڄٍِكي ٍل‪٨‬كَ‪ :‬حركن حالٻٴكخ ٌ‬
‫وذ حٿٌهخثَ‪52ٙ...‬‬
‫وذ حٿٌهخثَ ‪297ٙ ...‬‬ ‫‪ 8‬حالد حٿټَڃڀٌ‬

‫‪84‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫حٿيهلؾ محٳ‪٠‬ڀ ٳٌ حٿلٔن حالٓوى مٿَْ ٳَ حٓوى رخٿلٸَٸش مح ڄخ هو ٿ٘كيس ‪ٛ‬كزٰ‬
‫‪3‬‬
‫محىم ك حٿكًٌ ٿو ك ٍ‪٠‬كَد حٿككي حٿزَكخ‪ ٝ‬ڃكك‪٪‬‬ ‫‪ٛ‬كزٰ ٓككڄوه حٓكوى مر‪٬‬ككيه حٿَهكخڃٌ‬
‫‪4‬‬
‫ٻڄككوىس مٍٔككڄي حٿ‪َ٬‬رككٌ ‪ .‬محٿڄوظككخٍ ڃككن حٿِڃككَى حٿككًٌ طٰككخٿي ٳككٌ ػڄلك هككو حٿ‪ٜ‬ككخىٵ‬
‫حٿو‪َ٠‬س حٿكًٌ الٍ٘كور ‪ٛ‬كٴَس مال ٓكوحى مال ٯكٖ مال كَڃڀَكخص مال ‪٫‬كَمٵ ركَ‪ٞ‬‬
‫‪5‬‬
‫مال هككو ڃوظڀككٲ حالٿككوحڅ مٍ‪٨‬هككَ ٳككٌ ڃ‪٬‬ي ك حٗككټخال ڃككن ڃَركك‪ ٪‬مڃٔككيّ مڃككيمٍ‬
‫محٗټخٽ حهَى مٳَ ڃخ ٍټوڅ ؿالإه هٴَٴخ مڃل ڃخ طټوڅ ٯ٘خمط ٻؼَٴش مڃل ٷ‪ٜ‬ذ‬
‫‪6‬‬
‫ڃٔظ‪َ٤‬پ مڃل ڃخٍټوڅ ٷ‪٬٤‬خ‪.‬‬

‫حڅ حٿِڃَى ٍلڄپ رخٿڄكخد ڃوڀو‪٣‬كخ رخٿَڃكخٽ ٍٔكظوَؽ ڃكن حالركخٍ مڃك‪ ٪‬حٿَڃكپ ٻڄكخ‬
‫ٍٔظوَؽ ڃلهخ حٿٌهذ حڅ ر‪ٍ ٠٬‬وَؽ رخٿلٴَ ٳكٌ حٿـزكپ ‪٫‬كن ‪َ٫‬مٷك مر‪٬‬ك‪ٍ ٞ‬ڀٸك‪٢‬‬
‫‪7‬‬
‫ڃن ك‪ٜ‬خه حًح ٯٔپ ‪٫‬ن طَحر‬

‫‪ 1‬حٿككككيهلؾ ٿو كك ك حه‪٠‬ككككَ مٳَكك ك ‪٫‬ككككَمٵ ه‪٠‬ككككَ‪.‬ٿڀڄٍِي ٍل‪٨‬ككككَ‪ :‬حٿلڀزككككٌ ‪٫‬ڄككككَ حٿ٘ككككڄخ‪ٓ ٩‬ككككَ‬
‫حالَٓحٍٳٌ‪74ٙ....‬‬
‫‪ 2‬ح ُڃَى ٷو‪ ٌٛ‬ٳٌ ڃ‪ٍ َٜ‬وؿكي ٳكٌ ڃ‪٬‬ي ك ٍ‪٣‬وركش ط٘كز حٿِ ـكخٍ مهكٌ كـكخٍس ٓكوىحد ٻخ هكخ‬
‫ُڃَى حٓوى ‪.‬ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ‪254ٙ...‬‬
‫‪ 3‬مٍٸ‪ٜ‬ي ر ٿوڅ حٿِڃَى حٿي رَخ‪ ٝ‬م‪ٛ‬ٴَس مهٌ كـخٍس طوظڀ‪ ٢‬رخٿِڃَى ٿڀڄٍِكي ٍل‪٨‬كَ‪ :‬حٿڄَٰركٌ‬
‫ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪115 ٙ...‬‬
‫‪ 4‬حٿ‪َ٬‬رككٌ ‪ :‬مهككو حٿككًٌ ٍوؿككي رزٍَككش حٿ‪٬‬ككَد رككخٍ‪ ٝ‬حٿلـككخُ مهككو حكٔككن ح‪ٛ‬ككلخٱ حٿِڃككَى حٿككًٌ‬
‫ٍ‪َ٠‬د رَخ‪ ٟ‬حٿي ٻڄيس‬
‫‪ 5‬حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ‪52-48ٙ ...‬‬
‫‪6‬‬
‫حٿلڀزٌ َٓ حالَٓحٍ‪75ٙ ...‬‬
‫‪7‬‬
‫حٿزََم ٌ حٿـڄخهََ ٳٌ ڃ‪َ٬‬ٳش حٿـكوحهَ ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش ؿڄ‪َ٬‬كش ىحثكَس حٿڄ‪٬‬كخٍٱ حٿ‪٬‬ؼڄخ َكش ‪1355‬هك)‪.‬‬
‫‪162ٙ‬‬

‫‪85‬‬
‫‪ 17‬الصثسعىىىىىىىىىىىىىىد ‪Peridot( Olivine( Aquamarine :‬‬
‫‪Mg.Fe)2SiO4‬‬
‫ٍظټكككوڅ ڃكككن ٓكككَڀټخص حٿڄٰلَٔكككَوځ محٿليٍكككي م مىٍؿكككش ‪ٛ‬كككالىط ‪ 7 – 6‚5‬مٻؼخٳظك ك‬
‫حٿلو‪َ٫‬ش‪ 3‚3‬م‪٫‬زَ حٿظخٍٍن ٻ خڅ حٿِرَؿكي ٍ‪٬‬كي كـكَح ڃٸيٓكخ مٷكي حٓكڄخه حٿَو كخ َوڅ‬
‫رهٌح حالٓڂ حٿًٌ ٍ‪٬‬لٌ (ڃخد حٿزلَ ) ال ٻخڅ ٍٔظ‪٬‬ڄپ ڃن ٷزپ حٿ‪َٜ‬خىٍن ٿڀلڄخٍكش مٷكي‬
‫‪1‬‬
‫حٓككظ‪٬‬ڄڀ حٿٴٍَِككخثَوڅ حٿَمڃككخڅ ال ك ٍٔككخ‪٫‬ي ‪٫‬ڀككي ه‪٠‬ككڂ حٿ‪٬٤‬ككخځ‪ .‬مٷَككپ حڅ ڃ‪٬‬ي ك‬
‫‪2‬‬
‫رخٿٸَد ڃن ڃ‪٬‬يڅ حٿِڃَى مح ٍيٳ‪ َٗ ٪‬حٿ‪َ٬‬ن‪.‬‬

‫مٍوؿي حٿِرَؿي ٳٌ ٻپ ح وح‪ ٩‬حٿ‪ٜ‬ووٍ حٿٸخ‪٫‬يٍش حال حڅ حال وح‪ ٩‬حٿټٍَڄش ڃل ٍټخى‬
‫ٍٸظ‪ٜ‬ككَ مؿوىهككخ ‪٫‬ڀككي ڃلخؿڄ ك حٿ٘ككهََس ٳككٌ ؿٍِككَس ٓككخڅ ؿككو ِ حٿڄ‪ٜ‬ككٍَش رككخٿزلَ‬
‫حالكڄككَ حم ؿٍِككَس حٿِرَؿككي ٻڄككخ ٍوؿككي ٳككٌ ڃل‪٤‬ٸككش ؿزككپ ُرككخٍح ؿلككود حٿٸ‪ٜ‬ككََ ٳككٌ‬
‫‪3‬‬
‫‪ٛ‬ووٍ حٿَ٘ٔض‪.‬‬

‫محٿِرَؿي ًم ٿوڅ حه‪ٍ٘ َ٠‬ز ٿكوڅ حٿٍِظكوڅ مٿكٌٿٺ ٳؤ ك حكَخ كخ ٍكي‪٫‬ي ( حٿِرَؿكي‬
‫حٿٍِظككو ٌ) محكَخ ككخ ٍ‪٨‬هككَ رڀككوڅ حٿڀَڄككوڅ حاله‪٠‬ككَ ٳَككي‪٫‬ي (حٿظورككخُمُ) مٷككي ٻككخڅ‬
‫ٍٔككظ‪٬‬ڄپ ٻٸككوس ٗككٴخثَش ‪٫‬ككن ڃ٘ككخٻپ ؿٔككيٍش ڃؼككپ ‪٫‬ككيځ حٿٸككيٍس ‪٫‬ڀككي حٿٔككَ‪َ٤‬س ‪٫‬ڀككي‬
‫‪4‬‬
‫حٿ‪٠٬‬الص مح‪َ٫‬ح‪ ٝ‬حٿټزي محٿِرَؿي ‪ٛ‬ٴظ حٿڄزخَٗس ح ٍلظوً ‪٫‬ڀي ٷوس حٿ٘ڄْ‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫حٿ٘ڄْ مٍلٴٌه حٿز‪ َٜ‬رَٔ‪٫‬ش مهٌح حؿوى ح وح‪ ٫‬محػڄل‬

‫‪ 1‬ڃَال ىمٍػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪79ٙ ...‬‬


‫‪2‬‬
‫وذ حٿٌهخثَ‪53ٙ ...‬‬ ‫حرن حالٻٴخ ٌ‬
‫‪ .3‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي رن ٍوٓٲ (ص ‪651‬ه)) حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ ؿوحهَ حالكـخٍ كٸٸك ى‪ .‬ڃلڄكي‬
‫ٍوٓٲ كٔن مى‪.‬ڃلڄوى رَٔو ٌ هٴخؿٌ حٿهَجش حٿڄ‪ٍَٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش ٿڀټظخد ڃ‪٤‬زو‪٫‬خص ڃَٻِ طلٸَٶ‬
‫حٿظَحع ‪256ٙ 1977‬‬
‫‪ 4‬ڃَال ىمٍمػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪116ٙ ...‬‬

‫‪86‬‬
‫‪ 18‬اللؤلؤ ‪ :‬ػْ٘ى العوك )‪CaCO3( Pearl‬‬

‫اطل ػلَ٘ ثبلل خ العْهسٗخ ‪ّٗ NA4 IGI.KU6‬قبثلِب ثبلل خ االكدٗخ ‪ini-nuni‬‬
‫مٍظټوڅ حٿڀئٿئ ٳٌ ىحهپ و‪ ٩‬ڃن حٿٸوحٷ‪ ٪‬مهٌح حٿلَوحڅ ٷخىٍ ‪٫‬ڀكي حؿظكٌحد‬
‫ٻخٍرو ككخص حٿټخٿٔككَوځ ‪ CaCO3‬ڃككن ڃَككخه حٿزلككَ محٓككظويحڃهخ ٳككٌ رلككخد ح‪ٛ‬ككيحٳهخ‬
‫رؤٳَحُ ڃخىس مٍظڂ طيٍٍـَخ رلخد حٿڀئٿئس ‪٣‬زٸش ‪٣‬زٸش ٳظظ‪ٜ‬ڀذ رڀوڅ حرَ‪ ٞ‬مطظلوٽ حٿي‬
‫ٿئٿكئس ‪( .‬حٿڀئٿككئ) حٿكًٌ طڄككض حالٗككخٍس حٿَك ٳككٌ حٿل‪ٜ‬ككو‪ ٙ‬حٿظـخٍٍكش مرٸَككش حٿل‪ٜ‬ككو‪ٙ‬‬
‫حالهَى ڃن أمحهَ حالٿٲ حٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى ‪٫‬ڀكي أ هكخ أكـكخٍ ڃٸ‪٤‬و‪٫‬كش ڃكن ‪٫‬خثڀكش‬
‫)‪(2‬‬
‫مٻخڅ حٿڀئٿئ ٍؤطٌ حٿي رالى‬ ‫حٿ‪٬‬ٸَٶ حٻؼَ ڃڄخ هٌ ڃن حٿڀئٿئ حٿڄٔظوَؽ ڃن حٿڄلخٍ‬
‫حٿَحٳيٍن ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٿظـخٍس ڃ‪ ٪‬رڀيحڅ حٿوڀكَؾ حٿ‪َ٬‬ركٌ مط‪٬‬كي حٿٔڀٔكڀش حٿ‪ٜ‬كََٰس ڃكن‬
‫)‪(3‬‬
‫‪.‬‬ ‫حٿڀئٿئ ڃن أمحهَ ‪ َٜ٫‬ڃخ ٷزپ حٿظخٍٍن ٳٌ حٿوٍٻخد ٿٸَش خىٍس‬

‫‪1‬‬
‫حٿزََم ٌ حٿـڄخهَ ٳٌ‪54ٙ ...‬‬

‫‪1.Thompson , R . C . , A Dictonary of Assyrian Chemistry and Geology ,‬‬


‫‪(DACG) Oxford , (1936) P. 53.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Moorey , P. R. S. , P. AMMI, Materials and Manufactur in Ancient‬‬

‫‪Mesopotamia : The Evidence of Archaeology and Art - Metals and‬‬


‫‪Metalwork , Glazed materials and Glass Oxford , 1985 P,92.‬‬

‫‪87‬‬
‫مڃن حٓڄخث حٿـوهَ حٿـڄخڅ محٿٌٍ٘‪ .‬محٿـوهَ حٓڂ ‪٫‬خځ ٍ‪٤‬ڀٶ ‪٫‬ڀي حٿټزَكَ‬
‫‪1‬‬
‫ڃل محٿ‪ ََٰٜ‬ٳڄخ ٻخڅ ڃل ٻزََح ٳهو حٿيٍس مڃخ ٻخڅ ڃل ‪ََٰٛ‬ح ٳهو حٿڀئٿكئ حٿكيٵ‪.‬‬
‫مٿئٿككئ حٿككل‪٨‬ڂ محٿڄَؿككخڅ ٳككٌ ٿٰككش حٿ‪٬‬ككَد ‪ٛ‬ككٰخٍ حٿككيٍ‪ .‬مٍوؿككي حٿـككوهَ ٳككٌ ڃوح‪ٟ‬كك‪٪‬‬
‫‪2‬‬
‫ٻؼََس حال حڅ حٿـَي حٿٴخهَ حٿلٴَْ ڃل ٳٌ ڃَخه حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ مهخ‪ٛ‬كش ٳكٌ حٿزلكٍَن‬
‫مؿٍَِس رَن ٻَٖ محٿزلَ ڃن حٍ‪ ٝ‬ٳخٍّ مٻٌٿٺ ڃخ ٍوؿي رزلَ حٿٸڀِځ مٓخثَ رلَ‬
‫‪3‬‬
‫حٿلـخٍ‪ .‬مٍټوڅ حٿٰو‪ ٙ‬رخٿزلَ حٿلزٌ٘ ڃن رالى هكخٍٹ مٷ‪٤‬كَ م‪٫‬ڄكخڅ مٓكَ يٍذ‬
‫‪4‬‬
‫مٯََ ًٿٺ ڃن هٌح حٿزلَ‬

‫حڃخ ؿَي حٿـوهَ ڃل هو حٿڄكيكَؽ حٿٰكخٍ حٿ‪ٜ‬كخٳٌ حٿ٘كٴخٱ حٿټزَكَ حٿـكَځ حٿټؼَكَ‬
‫‪5‬‬
‫حٿوُڅ حٿ‪َ٠‬ٶ حٿؼٸذ‪ .‬مؿَي حٿڀئٿئ حٿيٵ حالرَ‪ ٞ‬حٿلٸٌ ڃن حٿوٓن‬

‫هوح‪ٛ‬كك مڃلخٳ‪٬‬كك ‪ :‬ٿ‪َ٤‬ككٲ ٍـٴككٲ حٿَ‪٣‬ورككش ٳككٌ حٿ‪٬‬ككَن‪ .‬مٍلٴكك‪ ٪‬ڃككن ‪٧‬ڀڄككش حٿز‪ٜ‬ككَ‬
‫محٿزَخ‪ ٝ‬ٳٌ حٿ‪َ٬‬ن مٻؼكَس مٓكوههخ مالٓكَڄخ حٿ‪٬‬ٸَكٶ ڃلك حٿكًٌ ؿٴكض ٍ‪٣‬ورظك ٳخ ك‬
‫ح‪ٛ‬ڀق ٳٌ ًٿٺ‪ .‬ٿٌٿٺ ٍوڀ‪ ٤‬حٿټلخٿوڅ ٳٌ حٻلخٿهڂ ٿلٴ‪٬‬ك مط٘كيٍيه ح‪ٜ٫‬كخد حٿ‪٬‬كَن‪ .‬م‬
‫هخ‪ٛ‬ظ ڃ‪ً ٪‬ٿٺ حٿلٴ‪ ٪‬ڃن هٴٸخڅ حٿٸڀذ مڃن حٿووٱ محٿـِ‪ ٩‬ٿهٌح ٍوڀ‪ ٤‬حٿڄظ‪َ٤‬زوڅ‬
‫ٳٌ حىمٍش حٿٸڀذ‪ .‬مٍلزْ ِٱ حٿيځ‪ .‬مٍـڀو حالٓلخڅ ؿالدح ‪ٛ‬خٿلخ‪ .‬م كڄخ‪ ٝ‬حالطَؽ‬
‫‪6‬‬
‫ٍـڀو حٿـوهَ حال ح ٍـ‪٬‬ڀ هخثَح‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿيٵ‪ :‬رٴظق حٿيحٽ حٿڄهڄڀش مهكو ٻكپ ٗكٌد ىٵ م‪ٛ‬كَٰ‪ .‬ٿڀڄٍِكي ٍل‪٨‬كَ‪ :‬ركن ڃل‪٨‬كوٍ ؿڄكخٽ حٿكيٍن‬
‫ڃلڄي رن ڃټَځ ٿٔخڅ حٿ‪َ٬‬د ڃـڀي ‪389ٙ 11‬‬
‫‪2‬‬
‫حٿ‪٬‬لزټٌ‪ :‬ڃوٓو‪٫‬ش حٿڄوٍى‪219ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ‪50ٙ ...‬‬
‫‪ 4‬حٿڄٔ‪٬‬وىً حرو حٿلٔن ‪٫‬ڀٌ رن حٿلَٔن (ص‪346‬ه)) ڃَمؽ حٿٌهذ مڃ‪٬‬خىڅ حٿـوهَ ط‪ٜ‬لَٲ‬
‫ٍوٓٲ حٓ‪٬‬ي ىحٯَ ىحٍ حال يٿْ رََمص – ٿزلخڅ ‪110ٙ 6١ 1984‬‬
‫‪ 5‬حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ‪41ٙ ...‬‬
‫‪ 6‬حٿـوحٿَٸٌ حرٌ ڃل‪ٜ‬وٍ حٿڄ‪َ٬‬د‪ 6ٙ ...‬مٻٌٿٺ حٿزََم ٌ حٿـڄخهَ‪107ٙ ...‬‬

‫‪88‬‬
‫حڃخ ‪َ٫‬ور ‪ :‬حٿظ‪ٜ‬يٍٲ م‪٫‬كيځ حالٓكظٸَحٍ محٿ‪ٜ‬كٴَس محال زكَح‪ ٙ‬مهكو ٷكزق حٿزَكخ‪ٝ‬‬
‫‪1‬‬
‫مؿ‪َٜ‬ظ م‪٫‬يځ ٍم ٸ مٓ‪٬‬ش حٿؼٸذ م‪ َٰٛ‬حٿـَځ مهٴش حٿوُڅ محالَٗخد حٿظٌ ط‪َ٠‬‬
‫رخٿـوهَ هٌ حالىهخڅ ؿڄَ‪٬‬هخ محٿلڄو‪ٟ‬خص رخػَهخ ال َٓڄخ ڃخد حٿڀَڄوڅ ممهؾ حٿلخٍ‬
‫‪2‬‬
‫محٿ‪َ٬‬ٵ مُٳَ حٿَحثلش محالكظټخٹ رخالَٗخد حٿو٘لش‪.‬‬

‫مهو حٿلَوحڅ حٿًٌ ٍظوٿي ڃل حٿڀئٿئ مهو و‪ ٩‬ڃن ح وح‪ ٩‬حال‪ٛ‬يحٱ مهو ىٷَٶ حٿٸوحثڂ‬
‫‪3‬‬
‫ٿِؽ ٍلٴظق ربٍحىس ڃل مٍل‪٠‬ڂ ٻٌٿٺ مٍڄ٘كٌ حٓكَحرخ مٍكِىكڂ ‪٫‬ڀكي حٿڄَ‪٫‬كي مٍٸكخٽ‬
‫ح ٍظټوڅ ٳَ ٻڄخ ٍظټوڅ حٿزَ‪ ٞ‬ٳٌ حٿلَوحڅ مٍټوڅ ڃ‪٤‬كَ َٔكخڅ ٿك رڄؼخركش حٿل‪٤‬ٴكش‬
‫مٍلٴكظق حٿ‪ٜ‬كيٱ مٍظڀٸككي حٿڄ‪٤‬كَ ٳَل‪٬‬ٸككي كزكخ‪ .‬مٍوظڀكٲ ٳككٌ ٿو ك ٳڄلك حٿلٸكٌ حٿزَككخ‪ٝ‬‬
‫حٿَ‪ٛ‬خ‪ ٌٛ‬حٿ‪٬‬خؿٌ محًح ُحى م‪٣‬خٽ ُڃخ حٓوى محٿڀئٿئ ٍَٓ‪ ٪‬حٿظََٰ ال كَوح ٌ‬
‫‪4‬‬
‫‪.‬‬

‫محٿككيٍ محٿڀئٿككئ كـككَ ٗككٍَٲ مؿككوهَ ػڄككَن ڃ‪٬‬ككي ٌ مهككو حٿـككوهَ حٿڄوككظ‪ٚ‬‬
‫ٿظٔككڄَظ حٿـوهٍَككش مڃخ‪٫‬ككيحه ٳڄككن كَككغ ‪٫‬ڄككوځ حٿـككلْ ٍٔككڄي ؿككوهَح مڃككن حؿككپ‬
‫‪5‬‬
‫حالكـخٍ ٷَڄش م ٴ‪٬‬خ مٷيٍح‪.‬‬

‫حًح مٷ‪٬‬ض ٷ‪َ٤‬س ٻزََس ٳظل‪٬‬ٸيُ ىٍح ٻزََح مٍظټوڅ حٿ‪ٜ‬كيٱ ٻڄكخ ٍظټكوڅ حٿـلكَن ٳكٌ‬
‫حٿكَكڂ محٿٰككوح‪ ٙ‬حًح ككِٽ الهَحؿك ٍٸڀ‪٬‬ك ڃكن حالٍ‪ ٝ‬رككخٿٸوس ٳڄككخ حهككَؽ ٳككٌ مٷظك‬
‫‪1‬‬
‫ٍزٸي ‪ٍَ٣‬خ ‪ٛ‬ٸَال مڃخ حهَؽ ٷزپ مٷظ حم ر‪٬‬يه ٳال ٍزٸي ٻٌٿٺ رپ ٍظََٰ ٿو ‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿزََم ٌ حرٌ حٿٍَلخڅ حٿـڄخهَ ٳٌ‪ٍ 41ٙ ...‬ل‪ َ٨‬كخَٗش حالٓظخً كٔن كٔلٌ ‪٫‬زي حٿوهخد‬
‫ٳٌ ٻظخد حٿـخك‪ ٦‬حٿظز‪ َٜ‬رخٿظـخٍس ىڃ٘ٶ ‪9ٙ 1932‬‬
‫‪ 2‬حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ‪50ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬حٿلڀزٌ َٓ حالَٓحٍ‪ 51ٙ ...‬ٻٌٿٺ ٍل‪ َ٨‬حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ‪32ٙ ...‬‬
‫‪4‬‬
‫حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ‪33ٙ ...‬ٻٌٿٺ ٍل‪ : َ٨‬حٿلڀزٌ َٓ حالَٓحٍ‪52ٙ ...‬‬
‫‪ 5‬حٿڄَٰرٌ ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪158ٙ ...‬‬

‫‪89‬‬
‫ڃككن حٿڄئٻككي حڅ ٿالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ه‪ٜ‬ككخث‪٫ ٚ‬خٿَككش ٿټككن ٗككټڀهخ ٷككي ٍوٴكك‪ ٞ‬ڃككن‬
‫ٷَڄظهخ ٳڄؼال حٿڀئٿئس كـَ هٖ ٿټكن ٷَڄظك ‪٫‬خٿَكش ٍٯكڂ ح ك ٷخركپ ٿڀوكيٕ مڃك‪ً ٪‬ٿكٺ‬
‫ٳهو ٯخٿٌ حٿؼڄن محٿٔزذ ٍ‪٬‬وى ٿ٘ټپ حٿڀئٿئ حٿـڄَپ ‪ٟ‬ڄن ‪ٛ‬ٴخط ( حٿلٸكخد) حٿ٘كٴخٳَش‬
‫‪2‬‬
‫( حٿڄخثَش) ٻزَ حٿلـڂ حٿيكَؿش ‪َٟ‬ٶ حٿؼٸذ ٳ٘هَط الٓڄ ‪.‬‬

‫م ـككي حڅ حالٗككخٍحص حٿظخٍٍوَككش طټؼككَ كككوٽ حٓككظ‪٬‬ڄخٽ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش محاله٘ككخد‬


‫حٿـَيس ٳٌ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش كزخص حٿٔزلش ‪٫‬لي حٿ‪َ٬‬د مٌٍٻَ ٻؼََ ڃكن حٿڄكئٍهَن حٿٸكيحڃي حڅ‬
‫ر‪ ٞ٬‬طڀٺ حٿٔزق ٻخ ض طل‪٠‬ي كزخطهخ ڃن حٿيٍ حٿټزخٍ مًٻَ حڅ حٿوڀَٴش حٿڄكؤڃوڅ ٻكخڅ‬
‫‪3‬‬
‫‪٫‬لككيه محكككيس ڃلهككخ مڃككن ‪ٟ‬ككَمد حٿٔككزق حٿظككٌ م‪ٛ‬ككڀظلخ حٗككخٍس حٿَهككخ ٓككزلش كزخطهككخ‬
‫ٍوحٷَض ٍڃخ َش كـڂ حٿوحكيس ڃلهكخ كـكڂ حٿزليٷكش ٻخ كض حٿٔكَيس ُرَكيس ُمؿكش هكخٍمڅ‬
‫‪4‬‬
‫حٿََٗي ٷي حرظخ‪٫‬ظهخ روڄَٔن حٿٲ ىٍلخٍ ٻڄخ ًٻَص ٓزلش ىٍ حهَى ٻخ كض ٷكي ر‪٬‬ؼكض‬
‫‪5‬‬
‫رهخ ٷزَلش ُمؿش حٿڄظوٻپ ‪٫‬ڀي حس حٿي ‪َٟ‬طهخ حځ حٿڄئٍي حم حرلهخ حٿڄ‪٬‬ظِ‬
‫محٿيٍ ٻڄخ ٍ‪ٜ‬ٴ حٿـخك‪ ٦‬الٿت ٻزخٍ الٍٸپ مُڅ حٿوحكيس ڃلهخ ‪٫‬ن ‪ٜ‬ٲ حٿڄؼٸكخٽ‬
‫‪6‬‬
‫محًح ُحى حٿيٍس ‪٫‬ن ػالػش ڃؼخٷَپ ٳظٔڄي ‪٫‬ليثٌ حٿيٍس حٿَظَڄش‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿٸِمٍلٌ حٿټوٳٌ حٿڄلخٳ‪ ٪‬حٿ‪٤‬زَش‪44ٙ ...‬‬


‫‪ 2‬حٿ‪٬‬خ ٌ ٿَغ ‪ٛ‬الف ‪٬‬ڄخڅ طخٍٍن حٿو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حٿـڄخٿَكش محٿَمكَكش حٿ‪ٜ‬كلخ‪َ٫‬ش ٿالكـكخٍ حٿټٍَڄكش‬
‫ٿڀٴظككَس ڃككن حٿٸككَڅ حٿؼخٿككغ حٿككي حٿٔككخر‪ ٪‬حٿهـككًَ ٍٓككخٿش ىٻظ كوٍحه ٯَككَ ڃل٘ككوٍس حطلككخى حٿڄككئٍهَن‬
‫حٿ‪َ٬‬د ڃ‪٬‬هي حٿظخٍٍن حٿ‪َ٬‬رٌ رٰيحى ‪1999‬ځ ‪32ٙ‬‬
‫‪ 3‬حٿزََم ٌ حٿـڄخهَ‪156ٙ ...‬‬
‫‪ 4‬كڄَككي ‪٫‬زككي حٿ‪ٍِ٬‬ككِ ڃـڀككش ٻڀَككش حالىحد ؿخڃ‪٬‬ككش رٰككيحى ح‪ٛ‬ككيحٍ هككخ‪ 23٩ ٙ‬حٿٔككزلش ‪٫‬لككي‬
‫حٿ‪َ٬‬د رٰيحى‪139ٙ 1978‬‬
‫‪ 5‬حٿزََم ٌ حٿـڄخهَ‪158ٙ ...‬‬
‫حركو ‪٫‬ؼڄككخڅ ‪٫‬ڄكَم ركن رلككَ (ص ‪ 255‬هك)) حٿظز‪ٜ‬كَ رخٿظـككخٍس ىحٍ حٿٸڀكڂ حٿٸككخهَس –‬ ‫‪6‬حٿـكخك‪٦‬‬
‫ڃ‪19ٙ 1966 َٜ‬‬

‫‪90‬‬
‫‪1‬‬
‫مٷَپ حڅ حٿيٍ هو ٿئٿئ ُحى مُ هخ ‪٫‬ن ( مُڅ ىٍهڄَن) مٿو كزش محكيس‬

‫‪ 19‬الوسعبى‬
‫زخص كَوح ٌ ٍ‪٬‬كَٖ ٳكٌ حٿزلكخٍ مٍټكوڅ ٗك‪٬‬خد ڃَؿخ َكش ركؤٿوحڅ ڃوظڀٴكش مٍڃكِه‬
‫حٿټَڄَخثٌ ‪ CaCo3‬مهو ٍٸ‪٤‬ك‪ ٪‬ر‪٤‬كَٵ هخ‪ٛ‬كش مطظوكٌ ڃلك حٿلڀكٌ ‪ 2.‬ح‪٣‬ڀكٶ ٳكٌ حٿڀٰكش‬
‫حٿٔكوڃٍَش ‪٫‬ڀكي حٿڄَؿكخڅ ڃ‪ٜ‬ك‪٤‬ڀق (‪ )NA4 . pA‬طٸخرڀك ٳكٌ حٿڀٰكش حالٻيٍكش حٿڄٴكَىس‬
‫‪3‬‬
‫مٻكٌٿٺ حٿڄٴكَىحص حالٻيٍكش ( ‪Iartu , aiartu ,‬‬ ‫(‪)ajartu / jartu / ajastu‬‬
‫‪ . (5))NA4 a - a - ar - tum , ajjaru k ajjartu( (4))iaeri‬محٿڄَؿكخڅ ٻڀڄكش‬
‫ڃ‪َ٬‬رش ح‪ٛ‬ال ‪٫‬ن حٿَو خ َش (‪ ) Marginto‬مٍ‪٬‬ي حٿڄَؿخڅ ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش مهكو‬
‫‪6‬‬
‫حڃخ ٗٴخٱ حم ‪ٜ‬ٲ ٗٴخٱ‪.‬‬

‫محٓككظويڃض حٿڄٴككَىس حالٻيٍككش (‪ )iartu‬ط‪٬‬لككٌ ‪ :‬حٿڄَؿككخڅ الٯككَح‪٣ ٝ‬زَككش اً ٻخ ككض‬


‫طڀككزْ مط‪٬‬ڀككٶ ٿڀ٘ككٴخد ڃككن ڃ٘ككخٻپ حٿزككوٽ محٿل‪ٜ‬ككي مالرٸككخد ٳظككَس حٿلككَ‪ٍٔ ٞ‬ككون‬
‫)‪(7‬‬
‫مٍو‪ ٪ٟ‬ٳٌ حٿڄهزپ ‪٫‬ڀي حٿ‪ٜ‬وٱ‬

‫‪1‬‬
‫حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ‪55ٙ ....‬‬
‫‪2‬‬
‫حٿڄٸيٌٓ حرن ٷيحڃش ڃوظ‪ َٜ‬ڃلهخؽ حٿٸخ‪ٛ‬يٍن ىحٍ حٿٴټَ رََمص ‪5١‬‬
‫‪3‬‬
‫‪CAD: The Chicago Assyrian Dictionary, Chicago,1931ff , A / I ,a . P‬‬
‫‪228‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Thompson , R . C , DACG , A Dictonary of Assyrian Chemistry and‬‬
‫‪Geology , (DACG) Oxford , (1936)P . 165 .‬‬
‫‪5‬‬
‫‪AHw,Von sodden,W, Akkadisches Handworterbuch, wiebaden,1959-1981‬‬
‫‪P . 24 .‬‬
‫‪ 6‬حٿڄ‪٬‬ـڂ حٿوَٓ‪ ٢‬ڃـڄ‪ ٪‬حٿڀٰش حٿ‪َ٬‬رَش ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ڃ‪ – َٜ‬حٿٸخهَس ‪ 1960‬ؽ‪867ٙ 1‬‬
‫‪7‬‬
‫‪Thompson , R . C . DACG , P . 165 .‬‬

‫‪91‬‬
‫‪1‬‬
‫حٿڄَؿكخڅ ٍ٘ككز حٿل٘ككَٖ حٿلخرككض محٿ٘ككـَ ًحص حالٯ‪ٜ‬كخڅ محٿُ٘كك‪٬‬ذ‪ .‬مح ك ٍلزككض ٳككٌ‬
‫حٿزلَ مهو حكڄَ حٿڀوڅ مٷَپ ح ٍٔكظوَؽ ڃكن ڃو‪ٟ‬ك‪ ٪‬رٸكَد ٓكخكپ حٳٍَٸَكخ محٍ‪٠‬كخ‬
‫‪2‬‬
‫ٳٌ ٷ‪٬‬كَ رلكَ ٓكَٲ حال كيٿْ محٿـِحثكَ مڃكَحٻٖ مٓكَىٍلَخ ٻڄكخ ٍوؿكي ٳكٌ حٿوڀكَؾ‬
‫حٿ‪َ٬‬رٌ مڃن ‪ٛ‬لخ‪٫‬خط حٿووحطڂ محالٷَح‪ ١‬محٿلڀٌ ٿٌٿٺ ٍ‪٬‬كي ٳكٌ ؿڄڀكش حٿڄكوحى حٿؼڄَلكش‬
‫ڃؼپ حٿالٿت حٿظٌ طيهپ ٳٌ حٿظـخٍس مٿٸي مٍى ًٻَه ٳٌ ٓٴَ كِٷَخٽ حڅ آٍحځ طكخؿَص‬
‫‪3‬‬
‫رخٿڄَؿخڅ ٳٌ حٓوحٵ ‪ٛ‬كوٍ‪ .‬مٍرڄكخ مؿكي ٳكٌ رلكَ حٿ‪٤‬كوٍ ڃلك ح‪ٛ‬كوٽ كڄكَ مهكٌ‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫مٍـظڄك‪ ٪‬حٿظـكخٍ رهكخ ػكڂ ٍٔكظؤؿَمڅ‬ ‫حٿڄ‪َ٬‬مٳش رخٿزٌٔ مٍٸخٽ حڅ حٿزٌٔ ح‪ٛ‬كپ ال‪ٛ‬كڀ‬
‫حهپ طڀٺ حٿلوحكٌ ‪٫‬ڀي حٓكظوَحؽ حٿڄَؿكخڅ ڃكن ٷ‪٬‬كَ حٿزلكَ مهكو ؿٔكڂ ڃ٘كـَ حٯزكَ‬
‫‪6‬‬
‫حٿٸَ٘ ٳبًح كٺ هَؽ حكڄَ حٿڀوڅ محٿٰوح‪ٛ‬وڅ ٍلِٿوڅ حٿَ مٍٸ‪٬٤‬و ‪.‬‬
‫محٿڄَؿخڅ ڃټوڅ ڃن ٻخٍرو خص حٿـََ حٿڄڀوڅ رٸڀَپ ڃكن حمٻٔكَي حٿليٍكي محٿڄكل‪٨‬ڂ‬
‫ر‪ ٠٬‬حٿي ر‪ ٞ٬‬رخٿـالطَن مٻڀڄخ ٻخڅ حٗي كڄَس ٻخڅ حٗي ح‪٫‬ظزخٍح ٿڀٍِلش ٳؤكٔكل‬
‫حٿٍَُن حالڃڀْ حالكڄَ حٿوهخؽ محٍىأه حالرَ‪ ٞ‬مرَلهڄخ حالٓوى مٍٔظ‪٬‬ڄپ حٿڄَؿخڅ‬
‫‪7‬‬
‫ٳٌ حٿ‪٤‬ذ محٿٍِلش مٍ‪٬‬ي ڃن حٿڄ‪٬‬خىڅ‪.‬‬

‫‪ 111‬ال٘شت ‪Jadeite : Na Al(SiO3)2 :‬‬

‫‪ 1‬حٿلڀزٌ َٓ حالَٓحٍ‪103ٙ ...‬‬


‫‪ 2‬حٿَٔٲ ٿٰش‪ٓ :‬خكپ حٿزلَ مرلَ حال يٿْ مهو حٿٸٔڂ حٿَٰرٌ ڃن حٿزلَ حٿڄظوٓ‪ ٢‬مح حٓڂ ٿزلَ‬
‫حٿَمځ محالهََ هو حٿزلَ حٿڄظوٓ‪ ٢‬ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حٿلڀزٌ َٓ حالَٓحٍ‪104ٙ...‬‬
‫‪3‬‬
‫‪٫‬ڀٌ ؿوحى حٿڄٴ‪ٜ‬پ ٳٌ طخٍٍن حٿ‪َ٬‬د ٷزپ حالٓالځ رٰيحى ‪ 1976‬ؽ‪116ٙ 8‬‬
‫‪ 4‬حٿزٌٔ‪ :‬حٿڄَؿخڅ ح‪ٛ‬پ محٿزٌٔ ٳَ‪ .٩‬ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍٳٌ‪65ٙ....‬‬
‫‪ 5‬حٿلڀزٌ َٓ حالَٓحٍ‪105ٙ ...‬‬
‫‪ 6‬حٿٸِمٍلٌ حٿټوٳٌ حٿڄلخٳ‪ ٪‬حٿ‪٤‬زَش‪45ٙ ...‬‬
‫‪ 7‬ٷ‪٤‬ذ حٿَٔي ٳٌ ‪٧‬الٽ حٿٸَآڅ رََمص‪ -‬ٿزلخڅ ؽ‪683-682ٙ 7‬‬

‫‪92‬‬
‫‪Nephrite : Ca2(Mg , Fe)5(OH)3(SiO4)2‬‬

‫ٍ‪٤‬ڀكككٶ ‪٫‬ڀَككك حٿلـكككَ حاله‪٠‬ككككَ (حٿَ٘كككذ) ٳككككٌ حٿڀٰكككش حٿٔككككوڃٍَش رخٿڄ‪ٜ‬كككك‪٤‬ڀق‬


‫(‪ )NA4 . SIG7 SIG7‬طٸخرڀ ك ُ ٳككٌ حٿڀٰككش حالٻيٍككش حٿڄٴككَىحص (‪)aban urriqqu‬‬
‫)‪(1‬‬
‫(‪. )= aspu / jaspu‬‬
‫حٿَ٘ذ محٿَ٘ڂ محٍ‪٠‬خ حٿَ‪ٜ‬ذ كـَحڅ ٳ‪َ٠‬خڅ ٍظټو خڅ ٳٌ ڃ‪٬‬خىڅ حٿٴ‪٠‬ش مڃ‪٬‬ي ك‬
‫ٷٍَذ ڃن حٿِرَؿي ٿټلك حٻؼكَ ٗكٴخٳَش م‪ٛ‬كٴخد مهكو كـكَ حركَ‪ ٞ‬ڃ‪٬‬كَمٱ ٍٸكخٽ ٿك‬
‫كـَ حٿٰڀزش ڃكن حٓظ‪ٜ‬كلز ال ٍٰڀزك حككي ٳكٌ حٿلكَد مال ٍلـزك حككي مٿهكٌح ٻخ كض‬
‫حٿڄڀوٹ ٍـ‪٬‬ڀو ٳٌ ط َـخ هڂ حٿڄَ‪٬ٛ‬ش مڃن طوظڂ ر ٷ‪٤‬ك‪٫ ٪‬لك ٻؼكَس حالككالځ‪ .‬مح ك‬
‫ٍلٴ‪ ٪‬ڃن مؿ‪ ٪‬حٿڄ‪٬‬يس رخٿظ‪٬‬ڀَٶ ‪٫‬ڀَهخ ڃكن هكخٍؽ ٷَكپ ح ك ٍٸ‪٤‬ك‪ ٪‬رخٿڄكخّ مٍللكض ڃلك‬
‫‪2‬‬
‫حٿلڀككٌ محٿوككوحطڂ هككو و‪٫‬ككخڅ حرككَ‪ ٞ‬مح‪ٛ‬ككٴَ ٻڀككوڅ حٿ‪٬‬ككخؽ مهككو حٿڄ‪٬‬ككي ٌ حٿـَككي‬
‫‪3‬‬
‫حٿوككخٿ‪ ٚ‬محالهككَ حرككَ‪ٍٜ ٞ‬ككل‪ ٪‬ٳككٌ حٿ‪ٜ‬ككَن مٿككَْ ٳَكك هككوح‪ ٙ‬حٿَ٘ككڂ محٿ‪ٜ‬ككَن‬
‫ح ٿڄ‪ٜ‬كيٍ ٿهكٌح حٿڄ‪٬‬كيڅ ٓكوحد ٳكٌ طخٍٍوهككخ حٿٸكيٍڂ حم حٿلكيٍغ مهكٌ ط‪ٜ‬كل‪ ٪‬ڃلك حمح ككٌ‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫ٍ‪٬‬لٌ مؿوىه رټؼَس‪ .‬مڃ‪٬‬خى حٍ‪٠‬خ ٻخَٰٗ مڃل ٍـڀذ حٿكي ٓكخثَ حٿكزالى مٻخٗكَٰ‬

‫ٷككخڃوّ حٿ‪٬‬الڃككخص حٿڄٔككڄخٍٍش طَؿڄككش حالد حٿزَككَ حرو ككخ مى‪ .‬مٿَككي حٿـككخىٍ‬ ‫‪1‬الرككخص ٍٍلَ ك‬
‫مهخٿي ٓخٿڂ حٓڄخ‪َ٫‬پ ڃَحؿ‪٬‬ش ى‪٫ .‬خڃَ ٓڀَڄخڅ رٰيحى‪. 125 ٙ 2004‬‬
‫‪ٍ 2‬لٸٔڂ حٿَ٘ڂ ( مهو ‪ )Jade‬ڃن حٿلخكَش حٿ‪٬‬ڀڄَش حٿي كو‪َ٫‬ن حالمٽ‪ :‬حٿلٴٍَكض (‪ )Nephrite‬محٿؼكخ ٌ‬
‫حٿـخىٍض‪ )Jadeite( :‬محمٿهڄخ حٷپ ‪ٛ‬الىس ڃن ػخ َهڄخ مػڄش حهظالٳخص ڃهڄكش ٳكٌ حٿظَٻَكذ حٿـِثكٌ‬
‫ٿټپ ڃلهڄخ ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ‪73ٙ.....‬‬
‫‪ 3‬حٿڄَٰرٌ ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪184ٙ ...‬‬
‫‪ 4‬حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ‪ 194ٙ ...‬مٻٌٿٺ ‪ :‬حٿڄَٰرٌ ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪185ٙ ...‬‬
‫‪ 5‬ٻخٗكَٰ ‪ :‬مهككٌ ڃيٍلكش مٷككَى ٍٔككخٳَ حٿَهكخ ڃككن ٓككڄَٷلي مهكٌ مٓكك‪ ٢‬رككالى حٿظكَٹ محهڀهككخ ڃٔككڀڄوڅ‬
‫ٍخٷوص ڃ‪٬‬ـڂ حٿزڀيڅ ‪237ٙ‬‬ ‫‪.‬ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حٿلڄوً‬

‫‪93‬‬
‫مٻخَٰٗ ( حٷڀَڂ ٳَك ڃيٍلكش ٻزكَى) ركَن حٿ‪ٜ‬كَن مركَن ڃيٍلكش ٯِ كش حٿكي ؿهكش حٿ٘كڄخٽ‬
‫‪1‬‬
‫مٿٔخ هڂ طَٻٌ‪.‬‬

‫محٿَ٘ذ ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٗزَ رخٿِرَؿي طٌٻَ ر‪ ٞ٬‬حٿڄ‪٬‬خؿڂ حٿ‪َ٬‬رَكش‬


‫ٳككٌ طؤ‪ٛ‬ككَپ هككٌه حٿټڀڄككش ح هككخ ‪٫‬زَح َككش حم ٳخٍٓككَش مٿټككن مٍمىهككخ ٳككٌ حٿل‪ٜ‬ككو‪ٙ‬‬
‫حٿڄٔكككڄخٍٍش رخٿ‪ٜ‬كككَٰش حالٻيٍكككش (ٍ٘كككزو) ٍٍِكككپ هكككٌح حٿكككوهڂ مٻكككٌٿٺ مٍىص رخٿ‪ٜ‬كككَٰش‬
‫)‪(2‬‬
‫(أٗزو) ‪.‬‬
‫ٻٌٿٺ حٷظَڅ حٓڂ )‪ (Lama‬رلـَ ٻٍَڂ رخٿ‪َٰٜ‬ش حٿٔوڃٍَش )‪(NA4 . LAMMA‬‬
‫‪3‬‬
‫مٍٸخرڀهخ ٳٌ حالٻيٍش ‪ aban La - Mas - si‬مٍ‪٬‬لٌ كـَ حٿل‪ ٦‬حم حٿظ‪٬‬وٌٍس مٳٌ‬
‫حٿٰخٿذ ط‪٤‬ڀٶ هٌه حٿ‪ٜ‬ٴخص ‪٫‬ڀي كـَ حٿَ٘ذ )‪ (Jasper‬حٿًٌ ٍ‪٤‬ڀٶ ‪٫‬ڀَ ٳٌ حٿڀٰش‬
‫)‪(4‬‬
‫‪ .‬مطٌٻَ حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬ڃن ‪٫‬هي‬ ‫حالٻيٍش ( ‪ aspu‬أم ‪ )iaspu‬مٿو حٿ٘خث‪ ٪‬هو حالكڄَ‬
‫حٿڄڀٺ حالٗوًٍ َٓؿوڅ حٿؼخ ٌ رخڅ ؿزخٽ ٍُڄوٍ(‪ ) Zimur‬حٿظٌ ٓڄَض ‪zihar‬‬
‫رخ هخ ؿزخٽ ‪ aspe‬كـَ حٿَ٘ذ حٿظٌ طٸ‪ ٪‬رخٿٸَد ڃن رلََس محڅ حم حمٍحطو‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿزََم ككٌ حٿـڄككخهَ‪ٍ 198ٙ ...‬ٸككوٽ طلككيٍه حٿٔككَوٽ ڃككن حٿـزككپ حٿككي محىً ٳككٌ حٍ‪ ٝ‬حٿظككَٹ‬
‫مٍٔظوَؽ ڃن محىً ڃن خكَش حٿوظن ٷخٽ حٿزََم ٌ ‪٫ 198ٙ‬ن حٿَ٘ڂ ح ك ح‪ٛ‬كڀذ ڃكن حٿٴَكَمُؽ‬
‫‪ٟ‬خٍد حٿي حٿڀزلَش‪ .‬مٳٌ ‪ٍ 199ٙ‬ٸوٽ حٿزََم ٌ ٷخٽ حرن ڃخٓش ح ٍ‪َ٠‬د حٿ‪ٜ‬ٴَس محرن حالٻٴخ ٌ‬
‫ٳٌ حٿلوذ ‪ٍ 72ٙ‬ٸوٽ ‪٫‬ن حٿَ٘ذ مٍٸخٽ ٍ٘ڂ م‪٫‬ڀكٶ ‪٫‬ڀكي ًٿكٺ حالد حٿټَڃڀكٌ ٳَٸكوٽ حڅ حٿَ٘كذ‬
‫ٯَككَ حٿَ٘ككڂ ‪٫‬لككي حٿ‪٬‬ككَحٷََن محڅ حهككپ حٿظَڃككٌ ٍٔككڄو حٿَ٘ككذ محهككپ روككخٍى ٍٔككڄو حٿ٘ككذ محٗككذ‬
‫مٍٸوٿوڅ ح حٿلـَ حالرَ‪ ٞ‬حٿ‪َٜ‬لٌ مٍرڄخ ٓڄٌ رخٕ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ڃن طَحػلخ حٿڀٰوً حٿٸيٍڂ ڃخ ٍٔڄي رخٿ‪َ٬‬رَش رخٿيهَپ رٰيحى ‪. 152 ٙ 1980‬‬ ‫رخٷَ ‪٣‬‬
‫‪ٍَ 3‬ى حٿزخكغ حڅ كـَ حٿل‪ ٦‬م حٿظ‪٬‬وٌٍس هٌ حٿالڃخٗظو مهكٌ حٿكَمف حٿلخٍٓكش حٿظكٌ طـٔكي مطڄؼكپ‬
‫حالٿهش حٿل‪ ٦‬مطڄؼپ حٿلڄخٍش ٿال ٔخڅ محٿڄ‪٬‬خري محٿڄيٍلش‪.‬ٿڀڄٍِي ح ‪٨‬كَ ‪CAD Gelb and others.:‬‬
‫‪The Chicago Assyrian Dictionary, Chicago.vol,9.1973,p.60-61‬‬
‫‪4‬‬
‫حٿزَخطٌ حڃلكش ٳخ‪ٟ‬كپ حٿكَمف حٿلخڃَكش ( حٿالڃخٓكو) ٳكٌ ‪ٟ‬كود حٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿڄٔكڄخٍٍش محٿ٘كوحهي‬
‫حالػٍَش ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش رٰيحى ‪. 50 - 49 ٙ 2001‬‬

‫‪94‬‬
‫مٍ‪٬‬ي حٿلـَ كٔذ ڃ‪٬‬ظٸيحص حالٗوٍٍَن محٷَخ ڃن حٿڄَ‪ ٝ‬كَغ ٍٔلٶ ڃ‪ ٪‬كـَ‬
‫حهَ هو حٿالٍڄٔظوڅ مٍو‪ ٪ٟ‬ٳٌ كٸَزش ؿڀيٍش ڃٔلوٷخ ٿڀ‪٬‬الؽ حم ٷالىس ٿڀوٷخٍش ڃن ل‬
‫‪1‬‬
‫ٍي ‪٘٫‬ظخٍل مٷي طٔظ‪٬‬ڄپ هٌه حٿو‪ٛ‬ٴش ٿـ‪٬‬پ حالكالځ حٿڄِ‪٫‬ـش ؿَيس‪ .‬حم ٍَطيً هٌح‬
‫حٿلـَ ر٘ټپ هَُس حم طڄَڄش طٸٌ كخڃڀ ڃن حٿَ٘خ‪َ٣‬ن حٿلخٷيس حٿظٌ طٔزذ‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫حالڃَح‪ ٝ‬مٻٌٿٺ حٓظ‪٬‬ڄڀ حالٗوٍٍوڅ محٿزخرڀَوڅ ٳٌ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حالهظخځ‪.‬‬

‫‪ 111‬ال ِسهبى ‪:‬‬

‫حم حٿټهَرككخ هككو ككو‪ ٩‬ڃككن حٿلـككَ حٿټككٍَڂ حٿ٘ككزَ رخٿ‪ٜ‬ككڄٮ ٳككٌ حمٿك ػككڂ كڀزظك حٗككـخٍ‬
‫‪ٛ‬ككلورَ ‪٫‬ظَٸككش ٳككٌ حٿِڃككخڅ ػككڂ ٯ‪٤‬ظك حالٍ‪٣ ٝ‬زٸككخ ٳككوٵ ‪٣‬زككٶ مڃككَص ‪٫‬ڀَك ٷككَمڅ‬
‫‪4‬‬
‫ٳظـڄي رٴ‪٬‬پ حٿ‪ ٢ٰ٠‬ٳ‪٨‬هَ ‪٫‬ڀي ڃخ ٔڄَ رخٿټهَڃخڅ مهو ح‪ٛ‬ٴَ حٿڀوڅ‪.‬‬

‫مٷَپ حٿټهَرخ ‪ٛ‬كڄٰ ٻخٿٔكليمّ مح ڄكخ ٍوظڀٴكخڅ رخٿوٴكش محٿؼٸكپ ڃكن ٗكـَس طلزكض‬
‫رزالى حٿ‪ٜ‬ٸخٿزش ‪٫‬ڀي ٗكخ‪٣‬ت هكَ ٻڀڄكخ ٓكٸ‪ ٢‬ڃلهكخ ٳكٌ حٿڄكخد ح ‪٬‬ٸكي مؿكَى حٿكي حٿزلكَ‬
‫محٿٸظ ك حالڃككوحؽ ‪٫‬ڀككي حٿٔككخكپ مڃككخمٷ‪٫ ٪‬ڀككي حالٍ‪ ٝ‬ٿككڂ ٍل‪٬‬ٸككي ٍ‪٤‬ٴككو ‪٫‬ڀككي رلككَ‬

‫‪1‬‬
‫‪Thompson. C,.The Reports of the Magieians, No:151.rev.7-10.P.171‬‬
‫‪2‬‬
‫‪RAL, 6 RAWLINSON,H,C,Cumeiform.Inscriptions of western Asia,‬‬
‫‪(London,1861:84). IV,146:17. p453‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Thompson, C, The Reports of the Magieians, No:151.rev.7-10.P..171‬‬
‫‪ُ 4‬ٻٌ حكڄي حٿـوحهَ حٿؼڄَلش( ٳٌ ٓزَپ ڃوٓو‪٫‬ش ‪٫‬ڀڄَش) ڃـڀش حٿ‪َ٬‬رٌ حٿ‪٬‬يى‪1970 42‬‬
‫‪142ٙ‬‬

‫‪95‬‬
‫‪1‬‬
‫حٿڄٰككَد مرلككَ ‪٣‬زَٓككظخڅ مال ٍ‪٬‬ككَٱ ڃ‪٬‬ي ك ‪ .‬مهككو ‪ٛ‬ككخٳٌ حٿڄټٔككَ رككَن حٿ‪ٜ‬ككٴَس‬
‫محٿزَخ‪ ٝ‬مٍرڄخ ‪َٟ‬د حٿي حٿلڄَس ڃَٔن حٿ‪٬٤‬خځ ٍخرْ ڃظٴَٹ محٿ‪٠‬خٍد ڃل حٿكي‬
‫‪2‬‬
‫حٿزَخ‪ ٝ‬هو حٍىأه محٿ‪٠‬خٍد حٿي حٿلڄَس هو حٿڄ٘ز‪ ٪‬حٿڀوڅ حٿظخځ حٿ‪ٜ‬ٴخد‪.‬‬

‫محٿټهَڃخڅ هو حٿَحطَلؾ حٿڄظلـَ حٿڄظ‪ٜ‬ڀذ ڃن ٗـَ حٿ‪ٜ‬لورَ حٿڄلٸَ‪ ٝ‬مٍٸكيٍ‬


‫هٌح حٿلـَ ٻؼََح رٔزذ ط‪٠‬ڄَل كَ٘حص محٯ‪ٜ‬خڅ حم ڃكوحى حهكَى ‪٠٫‬كوٍش محٿظكٌ‬
‫طټوڅ ٷي ‪٫‬ڀٸض ٳٌ حٿلٔٮ هالٽ ٳظكَس حٿظټكوٍن مٿټكن حال‪٣‬زكخد حٿٸكيڃخد م‪ٛ‬كٴوح كـكَ‬
‫‪3‬‬
‫حٿټهَڃخڅ حٿڄ‪٤‬لوڅ محٿڄ‪٠‬خٱ حٿي حٿڄخد ٿڀظوٴَٲ ڃن حڃَح‪ ٝ‬حٿڄ‪٬‬يس‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫حٿزََم ٌ حٿـڄخهَ ‪211ٙ ...‬‬
‫‪ 2‬حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ‪332ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬ڃَال ٗو‪َٜ‬ظٺ‪76ٙ ...‬‬

‫‪96‬‬
‫‪ 112‬الغوشذ ‪Amethyst :‬‬
‫مٍى ًٻكككككككككَ كـكككككككككَ حٿـڄ٘كككككككككض ٳكككككككككٌ حٿڀٰكككككككككش حٿٔكككككككككوڃٍَش رخٿڄ‪ٜ‬ككككككككك‪٤‬ڀق‬
‫(‪ )NA4 . UD . SAL . HUB‬طٸخرڀ ك ُ ٳككٌ حٿڀٰككش حالٻيٍككش حٿڄٴككَىس ( ‪aban‬‬
‫‪1‬‬
‫‪NA4‬‬ ‫‪ . )algamesu‬مٍرڄكككككككككخ ؿكككككككككخد حٓكككككككككڄ رخٿڀٰكككككككككش حٿٔكككككككككوڃٍَش (‬
‫‪2‬‬
‫‪)UD.MUNUS.HUB2‬‬
‫مح‪ٛ‬پ حٿظٔڄَش حالٻيٍش (‪ )algamesu‬ڃؤهوًس ڃن حٿڄ‪٤ٜ‬ڀق حٿٔوڃًَ ( ‪NA4‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ ). AL . GA . MES‬أً ‪ :‬كـَ حٿـڄ٘ض مهو أ‪ٛ‬پ حٿظٔڄَش حٿ‪َ٬‬رَش ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫ٍوؿي حٿـڄ٘ض رٸَد ٷٍَش طٔڄي حٿ‪ٜ‬ٴَحد (رٸَد ڃټش) ‪٫‬ڀي ڃََٔس ػالػش حٍخځ ڃكن‬
‫‪َ٣‬زش ڃيٍلش ٍٓوٽ حس ‪ . ‬حٿـڄ٘ض حٍر‪٬‬ش ح وح‪ ٩‬حكيهخ ڃخحٗظيص مٍىٍظ مٓڄخمٍظ‬
‫ڃ‪٬‬ككخ مهككو حؿككوىه محٻؼككَه ػڄلككخ مٍڀَ ك ڃخحٗككظيص مٍىٍظ ك م‪ٟ‬كك‪٬‬ٴض ٓككڄخمٍظ مٍڀَ ك‬
‫ڃخحٗظيص ٓڄخمٍظ م‪٬ٟ‬ٴض مٍىٍظك مٍڀَك مهكو حىم ك محٍىأه محٷڀك ػڄلكخ ڃخ‪ٟ‬ك‪٬‬ٴض‬
‫‪5‬‬
‫ٓڄخمٍظ ممٍىٍظ ڃ‪٬‬خ‪ .‬حڃخ هوح‪ ٛ‬ٳخٿـڄ٘ض كـَ ٻخ ض حٿ‪َ٬‬د طٔظلٔكل مطكٍِن‬

‫‪1‬‬
‫‪CAD : The Chicago Assyrian Dictionary, Chicago,1931ff , A / I ,a P.‬‬
‫‪337‬‬
‫ٷخڃوّ حٿ‪٬‬الڃخص حٿڄٔڄخٍٍش طَؿڄش حالد حٿزََ حرو خ مى‪ .‬مٿَي حٿـخىٍ‬ ‫‪ 2‬الرخص ٍٍلَ‬
‫مهخٿي ٓخٿڂ حٓڄخ‪َ٫‬پ ڃَحؿ‪٬‬ش ى‪٫ .‬خڃَ ٓڀَڄخڅ رٰيحى‪172ٙ 2004‬‬
‫‪3‬‬
‫ڃن طَحػلخ حٿڀٰوً حٿٸيٍڂ ‪ 72 ٙ‬؛ ٿڀڄٍِي ٍل‪:َ٨‬‬ ‫رخٷَ ‪٣‬‬
‫‪AHw , A / 1 Von sodden,W, Akkadisches Handworterbuch,‬‬
‫‪wiebaden,1959-1981 P. 35,‬‬
‫‪ 4‬حٿ‪ٜ‬ككٴَحد‪ :‬ٷٍَككش رككَن حٿڄيٍلككش مٍلزككو‪ . ٩‬ٿڀڄٍِككي ٍل‪٨‬ككَ حٿلڄككوً ٍككخٷوص ڃ‪٬‬ـككڂ حٿزڀككيحڅ ؽ‪3‬‬
‫‪ 400-399ٙ‬مٻٌٿٺ‪ :‬حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ ‪68ٙ‬‬
‫‪ 5‬حٿظَٴخٌٗ حكڄي رن ٍوٓٲ (ص ‪651‬ه)) حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ ؿكوحهَ حالكـكخٍ كٸٸك ى‪ .‬ڃلڄكي‬
‫ٍوٓٲ كٔن مى‪.‬ڃلڄوى رَٔو ٌ هٴخؿٌ حٿهَجش حٿڄ‪ٍَٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش ٿڀټظخد ڃ‪٤‬زو‪٫‬خص ڃَٻِ طلٸَٶ‬
‫حٿظَحع ‪190ٙ 1977‬‬

‫‪97‬‬
‫ر حالص حٿلَد محٓڀلظهخ مٍ٘ـ‪ ٪‬الرٔ ‪٫‬ڀي حٿلَد مڃلهخ ح ك ڃكن حطوكٌ ڃلك ٷكيكخ‬
‫ػڂ َٗد ڃل ڃخٗخد ڃن حٿَ٘حد ٿڂ ٍٔټَ محڅ الرٔ ٍؤڃن ڃن كيمع حٿلٸكَ‪ ٙ‬محڅ‬
‫‪1‬‬
‫ڃن م‪ ٬ٟ‬طلض مٓخىط أڃن ڃن حكالځ حٿٔود‪.‬‬
‫ڃـڄو‪٫‬ككش ڃ‪٬‬ككخىڅ حٿٔككڀَټخ هككٌ حكككيى هَجظككَن حڃككخ ‪ٟ‬ككڄن حٿڄـڄو‪٫‬ك حٿڄظزڀككوٍس ‪ :‬ڃؼككپ‬
‫حٿـڄ٘ض م‪َ٫‬ن حٿهَ محٿزڀكوٍ مطوؿكي ‪ ٫‬ڀكي هَجكش رڀكوٍحص طټكوڅ حڃكخ ٻخڃڀكش حالمؿك‬
‫حٿزڀوٍٍش محڃخ خٷ‪ٜ‬ش حالمؿ حٿزڀوٍٍش‪ .‬حم ‪ٟ‬كڄن حٿڄـڄو‪٫‬ك ٯَكَ حٿڄظزڀكوٍس حم ىٷَٸكش‬
‫حٿظزڀوٍ ‪ :‬ڃؼپ حٿ‪٬‬ٸَٶ حٿـِ‪ ٩‬حٿَ٘ذ مهكٌه طظټكوڅ ڃكن ‪٫‬كيى ال هكخثٌ ڃكن حٿلزَزكخص‬
‫‪2‬‬
‫حٿيٷَٸش حٿڄـهٍَش ٯََ مح‪ٟ‬ل حٿليمى مٍ‪٤‬ڀٶ ‪٫‬خٍهخ حٓڂ (‪.)chalcedony‬‬

‫‪ 113‬حغس الغصع‪Onyx :‬‬


‫هو ٻخٿ‪٬‬ٸَٶ ٳٌ طټو ٳهو ٍظټوڅ ڃ‪ ٪‬طټوڅ حٿ‪٬‬ٸَٶ محٿـِ‪ٍ ٩‬وؿي ٳٌ حٿَڄن ٳٌ‬
‫‪3‬‬
‫ڃ‪٬‬خىڅ حٿ‪٬‬ٸَٶ مڃل ڃخٍئطي ر ڃن حٿ‪َٜ‬ن مٍٔڄي حٿـِ‪ ٩‬حٍ‪٠‬خ رخٿ‪٬‬ٸَٶ حٿَڄخ ٌ‬
‫‪ Onyx‬مهو ‪٫‬ڀي ح‪ٛ‬لخٱ ٻؼََس ڃلهخ حٿزٸَحثٌ‪ :‬كـَ ڃَٻذ ڃن ػالع ‪٣‬زٸخص‬
‫‪٣‬زٸش كڄَحد طڀَ ‪٣‬زٸش رَ‪٠‬خد طڀَ ‪٣‬زٸش رڀوٍٍش محؿوىه ڃخحٓظوص ‪َ٫‬مٷ ٳٌ‬
‫حٿؼوخ ش محٿَٷش مٻخڅ ٓڀَڄخ ڃن حٿو٘و ش مٷزق حٿظ‪ٍَ٬‬ٶ ممؿوى حالػخٍ ٳَ حڃخ و‪٩‬‬
‫حٿلزَ٘ٺ ٳؤ ‪َ٫‬ٷٌ مؿهظخه حٿ‪٬‬ڀَخ محٿٔٴڀي حٓوى محٿوٓ‪٤‬ي ٗيٍيس حٿزَخ‪ ٝ‬محؿوىه‬
‫‪4‬‬
‫ڃخحٓظوص ‪َ٫‬مٷش‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ‪191ٙ ...‬‬


‫‪ 2‬حٿزََم ٌ حٿـڄخهَ ٳٌ‪194 ٙ .....‬‬
‫‪ 3‬حٿلڀزٌ ‪٫‬ڄَ رن حكڄي رن ‪٫‬ڀٌ رن ڃلڄوى رن حٿ٘ڄخ‪936-880( ٩‬ه)) َٓ حالَٓحٍ ٳٌ‬
‫ڃ‪َ٬‬ٳش حٿـوحهَ محالكـخٍ طلٸَٶ رَمٍن ريًٍ طوٳَٶ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿََڃوٹ رٰيحى ‪113ٙ 1999‬‬
‫‪ 4‬حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ‪149ٙ ...‬‬

‫‪98‬‬
‫حٿـِ‪ ٩‬ح ڄخ حٗظٶ حٓڄ ڃن حٿـِ‪ ٩‬الڅ ٍوٿي حٿـِ‪ ٩‬ٳٌ حٿٸڀذ ٿٌٿٺ ٍٸخٽ ڃن طوظڂ‬
‫ر ٻؼَص هڄوڃ مٍأى حكالڃخ ٍىٍجش ڃٴِ‪٫‬ش‪ .‬مٻؼَس مٷو‪ ٩‬حٿټالځ رَل مرَن حٿلخّ‬
‫حڃخ ڃلخٳ‪ ٬‬ٳخًح م‪ ٪ٟ‬ٷٍَزخ ڃن حٿلٴٔخد ىٳ‪٫ ٪‬لهخ حٿ‪ ٍَ٠‬مهٴٲ حمؿخ‪٫‬هخ مح‬
‫ٍوظڂ حٿٸَمف مٍٸ‪ ٪٤‬ٴغ حٿيځ محًح ٿٲ حٿـِ‪ ٩‬ٳٌ ٗ‪ َ٬‬حڃَحس كخڃپ ح‪َٟ‬رهخ حٿ‪٤‬ڀٶ‬
‫م‪٫‬ڀٶ ‪٫‬ڀَهخ مٿيص ٳٌ ڃټخ هخ‪ .‬محڅ ؿڀَض ر ح‪ٛ‬لخٱ حٿَوحٷَض كٔلهخ مح‪٧‬هَ ٿهخ‬
‫‪1‬‬
‫وٍح محَٗحٷخ مرٍَٸخ‪.‬‬

‫‪114‬الجلخش‪Spinel (MgAl2O4):‬‬

‫محٓظڄي حٿلـَ حٓڄ ‪ Spinel‬ڃن ٻڀڄش ٳٌ حٿڀٰش حالٯٍَٸَش ڃ‪٬‬لخهخ (حٿَ٘حٍس)حٗخٍس‬


‫‪2‬‬
‫مهو ؿوهَ حكڄَ ٗٴخٱ ڃٔٴَ ‪ٛ‬خٱ ٍ‪٠‬خهٌ ٳخثٶ‬ ‫حٿي حٿڀوڅ حالكڄَ حٿلخًٍ‬
‫حٿَخٷوص ٳٌ حٿڀوڅ محٿَم ٶ مٍوظڀٲ ‪٫‬ل ٳٌ حٿ‪ٜ‬الرش مڃل ڃخٍ٘ز حٿَخٷوص‬
‫حٿزهَڃخ ٌ مهو ح‪٫‬الهخ محٯالهخ‪ .‬حالرَ‪ ٞ‬مٳَ ػالع حٿوحڅ حٿڄ‪٬‬ٸَد محه‪َ٠‬‬
‫ُرَؿيً مح‪ٛ‬ٴَ ىمٓڄٌ محؿوىهخ حالكڄَ مهو ٳٌ طوحر‪ ٪‬حٿَخٷوص ٳٌ حٿٸَڄش‬
‫‪3‬‬
‫مىم ٳٌ حٿلَٱ ٍلڄپ ڃن َٓ يٍذ مڃ‪٬‬ي رخٿڄَ٘ٵ ‪٫‬ڀي ڃََٔس ػالػش حٍخځ ڃن‬
‫رٌه٘خڅ مڃن هوح‪ ٛ‬كڄڀ ٷز‪ ٞ‬حٿلٴْ مٓود حٿوڀٶ مٍوٍع حٿلِڅ ٍئطي ڃن‬
‫‪4‬‬
‫حٿ‪٬‬ـڂ ڃن رڀيه رڀو٘خڅ ٿَْ ٿ هخ‪َٛ‬ش ٯََ ح ٍ٘ز حٿَخٷوص‬

‫‪ 1‬حٿٸِمٍلٌ حٿټوٳٌ حٿڄلخٳ‪ ٪‬حٿ‪٤‬زَش‪40-39ٙ ...‬‬


‫‪2‬‬
‫حٿلڄوً ڃ‪٬‬ـڂ حٿزڀيحڅ‪ ...‬ؽ‪528ٙ 1‬‬
‫‪ 3‬حٿڄَٰرٌ ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪80ٙ ...‬‬
‫‪4‬‬
‫حٿڄَٰرٌ ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪80ٙ ...‬‬

‫‪99‬‬
‫‪Mn3Al2(Si O4)3‬‬ ‫‪ 115‬الجغبهٕ ‪Spessartite :‬‬
‫حٿزـخىً كـكَ ٻكٍَڂ حكڄكَ حٿڀكوڅ مٷكي طوٴكٲ ٳَٸكخٽ (رَـكخى) مٍ‪٤‬ڀكٶ ‪٫‬ڀكي حٿټهَركخد‬
‫م‪٫‬ڀي كـَ ٍَٗٲ حكڄَ حٿڀوڅ ٍ٘ز حٿَخٷوص ٳَ هخ‪َٛ‬ش حٿټهَرخد ٳٌ ؿكٌد ر‪٬‬ك‪ٞ‬‬
‫‪1‬‬
‫حالٗككَخد‪ .‬مهككو كـككَ ٍ٘ككز حٿَككخٷوص مڃل ك ڃخٍـڀككذ ڃككن ٓككَ يٍذ( ٓككَالڅ) رـزككپ‬
‫حٿَحهوڅ ( حالهوحُ) مڃل ڃخٍـڀذ ڃن رٌه٘خڅ (حٍَحڅ) محٿزڀوٖ محٿزـخىً هڂ ڃكن‬
‫‪2‬‬
‫حٗزخه حٿَوحٷَض ٻڄخ حڅ حٿِرَؿي محٿڄخّ ڃن حٗزخه حٿِڃكَى حال ح ك حٷكپ ككَحٍس ٳهكو‬
‫‪3‬‬
‫كـَ ٳَ كڄَس ط‪٬‬ڀوه رلٴٔـَش مٿ ٗ‪٬‬خ‪ٍ٘ ٩‬ز حٿَخٷوص مٿٸي ‪َُ٫‬د ٷيٍڄخ ممٍى ٳكٌ‬
‫‪4‬‬
‫حٗ‪٬‬خٍ حٿ‪َ٬‬د ‪.‬‬

‫‪ 116‬الرُت‪Gold :‬‬
‫الىرُت ثبلل ىخ العىْهسٗخ ( ‪ KU3- Sig1217‬اّ (‪ّ 5 KU3-GI‬ثبلل ىخ االكدٗىخ‬
‫‪6‬‬
‫(‪hurasu‬‬
‫ٓڄٌ رخٿٌهذ ال ٍَٓ‪ ٪‬حٿٌهخد ر‪٤‬ت حالٍخد حٿي حال‪ٛ‬لخد مٷَكپ حڅ ڃكن ٍأه ٳكٌ‬
‫حٿڄ‪٬‬يڅ رهض ٿ مٍټخى ‪٫‬ٸڀ ٌٍهذ مٍٸخٽ ٍؿپ ًهذ حًح ح‪ٛ‬خر ًٿٺ مٷَپ ٿڄخ ح‪ٛ‬ٴَ‬
‫‪1‬‬
‫ٍحؿ‪ ٪‬ڃ‪٬‬ـڂ حٿڄـڄو‪ ٫‬حٿـَٰحٳَش حٿ‪َ٬‬رَش طخٿَٲ حٿڄٔظَ٘ٵ ىً هوً ‪ .١‬ٿَيڅ ‪184 ٙ‬‬
‫‪Indices, Glossarum, Bibl. Geag. Arab. De Goeiye.‬‬
‫‪ 2‬حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ‪18ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫حٿڄَٰرٌ ٷ‪٤‬ٲ حالُهخٍ‪74ٙ ...‬‬
‫‪٫‬ڀككض ٿو هككخ حڅ حٿزـككخًً حكڄككَ) ‪.‬ٿڀڄٍِككي ٍل‪٨‬ككَ ‪:‬‬ ‫‪ 4‬ٷككخٽ حٿٴككَُىٵ‪ (:‬حٯككَٹ ڃلهككخ ٿوػ ك ‪َ٫‬رَككش‬
‫حال‪ٛ‬ٴهخ ٌ حرٌ ٳَؽ حالٯخ ٌ (‪ 1١‬روالٵ) ؽ‪21ٙ 19‬‬
‫‪5‬‬
‫‪MDA , Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999‬‬
‫‪No.468‬‬
‫‪6‬‬
‫‪CAD , "11", Gelb and others The Chicago Assyrian Dictionary,‬‬
‫‪Chicago, p.245 ff .‬‬

‫‪100‬‬
‫حٿٌهذ؟ مًٿٺ ٿټؼكَس ح‪٫‬يحثك ٳهكو ٍٴكَٵ ڃلك ‪ .‬محڅ حٿ‪ٔ٬‬كـي هكو حٿكٌهذ مڃكن حٓكڄخث ‪:‬‬
‫حٿِهككَٱ محٿظزككَ ٍٸكك‪٫ ٪‬ڀككي حٿككٌهذ محٿٴ‪٠‬ككش ٻڄككخ هككو ٷزككپ حڅ ٍٔككظ‪٬‬ڄال ٳككٌ ‪٫‬ڄككپ‬
‫مر‪٠٬‬هڂ ٍيهپ ٳَهڄخ حٿللخّ مڃلهڂ ڃن ٍوٷ‪ ٪‬حٿظزَ ‪٫‬ڀي ؿڄَك‪ ٪‬حٿـكوحهَ حٿٌحثزكش ٷزكپ‬
‫‪1‬‬
‫حٓظ‪٬‬ڄخٿهخ حال ح رخٿٌهذ ح‪َ٫‬ٱ ڃل رخٿٴ‪٠‬ش مٯََهخ‪.‬‬
‫هككوح‪ ٙ‬حٿككٌهذ‪ٍ :‬ٸككوً حٿٸڀككذ مٍلٴكك‪ ٪‬ڃككن حمؿخ‪ ٫‬ك مهٴٸخ مكككيٍغ حٿككلٴْ مهزؼهككخ‬
‫مٍيٳ‪ ٪‬حٿ‪ ٩َٜ‬حڅ ‪٫‬ڀٶ ‪٫‬ڀي ح ٔكخڅ مٍڄلك‪ ٪‬حٿٴكِ‪ ٩‬محڅ حطوكٌ ڃكن حٿكٌهذ ڃكَال محىٍكڂ‬
‫‪2‬‬
‫مٓكلخٿظ طكيهپ ٳكٌ‬ ‫حٿظټلپ ر محىهخٿ ٳٌ حٿ‪َ٬‬ن ؿال حٿ‪َ٬‬ن مكٔن حٿل‪ َ٨‬مٷكوحه‬
‫‪3‬‬
‫حىمٍش حٿٔوىحد م‪ٟ‬ڄن حىمٍش ىحد حٿؼ‪٬‬ڀزش‪.‬‬
‫مٷي ‪٧‬هَ ٳٌ ؿلورٌ رالى حٿَحٳكيٍن ‪٫‬ڀكي لكو ڃظٸ‪٤‬ك‪ ٪‬ٷزكپ حٿ‪٨‬هكوٍ حٿٴـكخثٌ ٳكٌ‬
‫حٿڄٸزككَس حٿڄڀټَككش ٳككٌ حمٍ ٷ‪٤‬كك‪ ٪‬ٷڀَڀككش ؿككيح ط٘ككڄپ ٻٔككَس ڃككن ٓككڀٺ ًهزككٌ ڃككن حمحهككَ‬
‫‪4‬‬
‫‪ٜ٫‬ككَ حٿ‪ُ٬‬زَككي ٳككٌ حمٍ‪ .‬مطڄَڄككش ٳككٌ ٗككټپ ‪٫‬لككِس ڃككن حمحهككَ ‪ٜ٫‬ككَ حٿوٍٻككخد طٔككزٶ‬
‫طخٍٍن حالم‪َ٫‬ش محالىمحص محالٓڀلش محٿلڀٌ حٿٌهزَش حٿكوٳََس حٿظكٌ حٻظ٘كٴهخ ممٿكٌ ٳكٌ‬
‫حمٍ‪ .‬محڅ حالىٿش ‪٫‬ڀي حٿ‪٤‬الد رخٿٌهذ محٿلٸٖ محٿظَ‪ ٪َٛ‬رخٿـوحهَ محٿٔزٺ حم حٿ‪ٜ‬ذ‬

‫‪1‬‬
‫حٿزََم ٌ حٿـڄخهَ‪232ٙ ...‬‬
‫‪ 2‬حٿټككوٳٌ ُٻٍَككخ رككن ڃلڄككي رككن ڃلڄككوى حٿٸِمٍلككٌ ‪٫‬ـخثككذ حٿڄوڀوٷككخص محٿلَوح ككخص مٯَحثككذ‬
‫حٿڄوؿوىحص ڃئٓٔش حال‪٫‬ڀڄٌ ٿڀڄ‪٤‬زو‪٫‬خص ‪ 1١‬ؽ‪285ٙ 2000 1‬‬
‫‪ 3‬حٿڄككخٿٸٌ ‪ٟ‬ككَخد حٿككيٍن حرككو ڃلڄككي ‪٫‬زككي حس حرككن حٿزَ‪٤‬ككخٍ حٿـككخڃ‪ ٪‬ٿڄٴككَىحص حالىمٍككش محالٯٌٍككش‬
‫ڃـڀي‪ 1١ 2‬ىحٍ ‪ٛ‬خىٍ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘ ‪126ٙ 1980‬‬

‫‪4 Moorey , P . R . S . , Materials and Manufactur in Ancient Mesopotamia :‬‬


‫‪The Evidence of Archaeology and Art - Metals and Metalwork , Glazed‬‬
‫‪materials and Glass Oxford , 1985 : p76-77‬‬

‫‪101‬‬
‫محٿظوٍَڂ محٿڀلخځ حٿ‪ٜ‬ڀذ محٿظلزَذ طؼزض ‪٫‬ڀي حٿڄٔظوى حٿوخٍٵ حٿَٳَك‪ ٪‬ٿڀټٴكخدس ركَن‬
‫‪1‬‬
‫‪ٛ‬خٯش حمٍ ٳٌ ٳـَ حٿٔالالص‬
‫مٍى ًٻككَ حٿككٌهذ ٳككٌ حالٿككوحف حٿ‪َ٤‬لَككش رڄ‪ٜ‬كك‪٤‬ڀلخص ‪٫‬يٍككيس ڃلهككخ‪ً :‬هككذ – ًهككذ‬
‫حه‪٠‬ككَ – ًهككذ ؿَككي – ًهككذ حرككَ‪ً – ٞ‬هككذ حكڄككَ – ًهككذ ٸككٌ – مٻككخڅ حٿككٌهذ‬
‫‪2‬‬
‫حالكڄَ ٍ‪٬‬ظزَ حالٍٳ‪ ٪‬و‪َ٫‬ش مٻخڅ ٿ حٓڂ حهَ هو حٿٌهذ حٿيحٻن‪.‬‬
‫مٿڀٌهذ ٓزخثٺ ‪٫‬يٍيس ٳخٿٌهذ حالكڄَ هو ‪٫‬زخٍس ‪٫‬ن ٓزَټش ٿڀٌهذ ڃ‪ ٪‬حٿللخّ حڃخ‬
‫حٿككٌهذ حالرككَ‪ٍٔ ( ٞ‬ككڄي حالٿټظككَمځ ) ٳهككو ٓككزَټش ٿڀككٌهذ ڃكك‪ ٪‬حٿٴ‪٠‬ككش حڃككخ حٿككٌهذ‬
‫حاله‪ َ٠‬ٳهو ٓزَټش ٿڀٌهذ ڃ‪ ٪‬حمٻَٔي حٿليٍكي محٿللكخّ‪ .‬محٓكظ‪٬‬ڄخالص هكٌه حٿٔكزخثٺ‬
‫طوظڀٲ رخهظالٱ حٿڄظخ كش مٿكڂ ٍ‪٬‬ظڄكي حٿ‪َ٬‬حٷَكوڅ حٿٸكيڃخد ‪٫‬ڀكي حٿ‪٤‬زَ‪٬‬كش ٳكٌ حٿل‪ٜ‬كوٽ‬
‫‪٫‬ڀككي هككٌه حٿٔككزخثٺ رككپ ٻككخ وح ٍ‪ٜ‬ككل‪٬‬و هخ رؤ ٴٔككهڂ مهككٌح ڃككخ طئٻككي ‪٫‬ڀَكك حٿڄ‪ٜ‬ككخىٍ‬
‫‪3‬‬
‫حٿظخٍٍوَش ڃن هالٽ حٿلٔذ حٿؼخرظش ٳٌ حٿوڀ‪ ٢‬رَن حٿٌهذ محٿٴڀِحص حالهَى‪.‬‬
‫‪َ٫‬ٱ حالٻيٍوڅ محالٗوٍٍوڅ حٓظََحى حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش ڃكن طَٻَكخ مر٘كټپ ڃلكظ‪٨‬ڂ‬
‫مًٿٺ ڃٸخرپ ڃلظوؿخص حٻيٍش مرخرڀَش محٗوٍٍش هٌح ح‪ٟ‬خٳش حٿي ك‪ٜ‬وٿهڂ ‪٫‬ڀي حٿكٌهذ‬
‫ڃن ڃلخؿڄك حٿڄ‪َ٬‬مٳكش ٳكٌ ڃ‪ٜ‬كَ حٿٸيٍڄكش م‪٫‬ڀكي ٗكټپ ڃٸخٍ‪٠‬كش حم ‪٫‬ڀكي ٗكټپ هكيحٍخ‬
‫‪4‬‬
‫مٿٴظَحص ‪٣‬وٍڀش‪.‬‬

‫‪ 1‬طٌ روطْ ىح َخٽ ك‪٠‬خٍس محىً حٿَحٳيٍن‪262ٙ ...‬‬


‫‪ 2‬ؿڄَپ ‪٫‬خىٽ ٻڄخٽ ط‪٬‬يٍن حٿوخڃخص محٓظوال‪ ٙ‬حٿٴڀِحص ٳٌ حٿ‪َ٬‬حٵ حٿٸيٍڂ رالى محىً حٿَحٳيٍن‬
‫ڃـڀش حٿؼَمس حٿڄ‪٬‬ي َش حٿ‪َ٬‬رَش حٿ‪٬‬يى حٿؼخٿغ ‪107ٙ 1983‬‬
‫‪3‬‬
‫كزش ٳَؽ حٿټَڄَكخد مطټلڀوؿَظهكخ ٳكٌ حٿ‪٬‬كَحٵ حٿٸكيٍڂ ڃـڀكش ٓكوڃَ ڃـڀكي ‪ 25‬حٿ‪٬‬كيىٍن ‪1‬م‪2‬‬
‫ڃيٍٍَش حالػخٍ حٿ‪٬‬خڃش ‪111ٙ 1969‬‬
‫‪ 4‬مٿَي حٿـخىٍ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿظ‪٬‬يٍن ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ ؽ‪ 2‬حٿٴ‪ٜ‬پ حٿٔخر‪251-250ٙ 1985 ٪‬‬

‫‪102‬‬
‫‪ 117‬الفضخ‪Silver :‬‬
‫ػسفىىىىىذ ثىىىىىبلوقطغ العىىىىىْهسٕ (‪ّ 1 KU3-BABBAR‬رزىىىىىبلم هىىىىىي هقطؼىىىىى٘ي‬
‫‪2‬‬
‫حالڃكَ‬ ‫(‪ً=ku‬قٖ ّ)‪ = BABBAR‬اث٘ض ّٗساهفَ ثبالكدٗىخ (‪kaspum‬‬
‫حٿًٌ ٍټ٘ٲ ‪٫‬ن ڃخهَش مه‪ٜ‬خث‪ ٚ‬ٳ‪٠‬ظهڂ‪.‬‬
‫حٿٴ‪٠‬ش َٓ ڃن حَٓحٍ حس ٳٌ حالٍ‪ ٝ‬م‪٣‬ڀٔڂ حٿلخؿكخص محكٔكخڅ حهكپ حٿكي َخ رَكلهڂ‬
‫م‪ٛ‬خكزهخ ڃَڃوٵ رخٿ‪َ٬‬وڅ رَلهڂ ڃ‪٨٬‬كڂ ٳكٌ حٿلٴكوّ مالٍٔكظؼٸپ ڃټخ ك ط٘كََ حٿَك‬
‫حال‪ٛ‬خر‪ ٪‬مط‪٬‬ٸي حٿ‪َ٬‬كوڅ ‪٤‬خٷهكخ ‪٫‬ڀَك حڅ ٷكخٽ ٓكڄ‪ ٪‬ٷوٿك محڅ ٗكٴ‪ ٪‬ٷزڀكض ٗكٴخ‪٫‬ظ‬
‫محڅ ٗهي ُٻَض ٗهخىط محڅ ه‪٤‬ذ ٳټٲد الٍ‪٬‬خد محًح ٻكخڅ ًح ٗكَزش رَ‪٠‬كخد ٳهكٌ‬
‫‪3.‬‬
‫حؿڄپ ڃن كَڀش حٿ٘زخد‬
‫محٿٴ‪٠‬ش ٓلخٿظهخ رخٍىس ٍخرٔش مح هخ طٸ‪ ٪٤‬حٿَ‪٣‬ورخص حٿڀِؿش حًح هڀ‪٤‬ض ٓلخٿظهخ‬
‫رخالىمٍككش حٿڄ٘ككَمرش‪ .‬مطلٴكك‪ ٪‬ڃكك‪ ٪‬حٿِثزككٶ ٿڀزوحٓككََ ‪٣‬ككالد مطلٴكك‪ ٪‬ٿڀلټككش مڃككن حٿـككَد‬
‫‪4‬‬
‫م‪ َٔ٫‬حٿزوٽ مطيهپ ٳٌ حىمٍش حٿوٴٸخڅ حًح هڀ‪٤‬ض رخالىمٍش‪.‬‬
‫مط‪٤‬ككوٍص مٓككخثپ حٿظ‪٬‬خڃككپ حٿظـككخًٍ مًٿككٺ رظليٍككي ٷَڄككش حػڄككخڅ حٿٔككڀ‪ ٪‬ٳڄككؼال‬
‫ح‪ٛ‬زلض حٿٴ‪٠‬ش ٓڀ‪٬‬ش مَٓ‪٤‬ش ٻو هخ ٯخٿَش حٿؼڄن مٓهڀش حٿلڄپ مٍڄټكن طٸ‪٬َ٤‬هكخ حٿكي‬
‫حؿككِحد مٻككٌٿٺ ٷخرڀَظهككخ ٿڀ‪ٜ‬ككهَ مح‪٫‬ككخىس حالٳككخىس ڃلهككخ محكَخ ككخ ٻخ ككض طوككظڂ الػزككخص‬

‫‪1‬‬
‫‪Labat , R . Manuel Dُ Epigraphie Akkadienne (MDA); No.468.p.211‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Gelb and others The Chicago Assyrian Dictionary )CAD) , "k" , p.127‬‬
‫‪ 3‬حكڄي ‪٫‬ٸَپ ؿڄَپ حالكـخٍ حٿټٍَڄش‪72ٙ ...‬‬
‫‪4‬‬
‫حٿٸِمٍلٌ ‪٫‬ـخثذ حٿڄوڀوٷكخص‪ 286ٙ ...‬مٻكٌٿٺ حركن حٿزَ‪٤‬كخٍ حٿـكخڃ‪ ٪‬ٿڄٴكَىحص حالىمٍكش‪...‬‬
‫‪163ٙ‬‬

‫‪103‬‬
‫ٍٓڄَظهخ مهڀوهخ ڃن حٿٰٖ مهٌح ڃخؿخد ٳٌ ‪ ٚ‬حٿَٓخٿش حٿڄوؿهش ڃن حرلٌ – ٗڄٖ‬
‫‪1‬‬
‫حٿي حٍڀٌ – ٿَڂ حً ٍٸوٽ ٳَهخ ‪ :‬ل ‪ ...‬حٳظق حٿٴ‪٠‬ش حٿظٌ هظڄهخ روظڄٌ‪...‬ل‬
‫مٷي طِحڃلض ڃ‪َ٬‬ٳش حال ٔخڅ ٿڄ‪٬‬يڅ حٿٴ‪٠‬ش ڃ‪ ٪‬ڃ‪َ٬‬ٳظك ٿڀكٌهذ مًٿكٺ ڃلكٌ حالٿكٲ‬
‫‪2‬‬
‫حٿَحركك‪ ٪‬ٷزككپ حٿڄككَالى‪ .‬ٿټلهككخ ٿككڂ طٔككظويځ ‪٫‬ڀككي ‪ ٤‬كخٵ محٓكك‪ ٪‬حال ٳككٌ ريحٍككش حٿ‪ٜ٬‬ككوٍ‬
‫‪3‬‬
‫حٿظخٍٍوَش كَغ ىهڀض حٿٴ‪٠‬ش ٳٌ حٿ‪٬‬يٍي ڃن حٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬خص ڃلهخ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿلڀٌ محىمحص‬
‫حٿٍِلككش ٻڄككخ حٓككظويڃض ٿڀِهَٳككش كَككغ ‪٫‬ڄڀككض ر٘ككټپ حٓككالٹ ػزظككض ‪٫‬ڀككي حٿڄالرككْ‬
‫‪4‬‬
‫محالػكككخع محركككوحد حٿٸ‪ٜ‬كككوٍ محٿڄ‪٬‬خركككي مٻخ كككض حٿٴ‪٠‬كككش ڃٸَخٓكككخ ٿظٸَكككَڂ حالٗكككَخد ٳٸكككي‬
‫حٓظويڃهخ حٿ‪َ٬‬حٷَوڅ حٿٸ يڃخد حٿي ؿخ كذ ڃ‪٬‬كيڅ حٿكٌهذ ٳكٌ ‪٫‬ڄڀَكخص حٿظزكخىٽ حٿظـكخًٍ‬
‫‪5‬‬
‫مٿظٸََڂ حالؿوٍ‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿـزوًٍ ٓخٿڂ ٍلَي هڀٲ‪ :‬حٿڄ‪٠‬خڃَن حٿَٔخَٓش محالٷظ‪ٜ‬كخىٍش ٳكٌ ٍٓكخثپ ڃل٘كوٍس ٳكٌ حٿ‪ٜ٬‬كَ‬
‫حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬كش حٿڄو‪ٛ‬كپ ٻڀَكش حالىحد ‪205ٙ 2006‬‬
‫‪206-‬‬
‫‪ 2‬هوىؿَ هلًَ حٿظٸلَش ٳٌ حٿ‪٬‬خٿڂ حٿٸيٍڂ طَؿڄش ٍ يس ٷخ َٖ حالٍىڅ‪61ٙ 1988‬‬
‫‪ 3‬حٿـككخىٍ مٿَككي ( حٿ‪٬‬ـڀككش م‪ٛ‬ككلخ‪٫‬ش حٿظ‪٬‬ككيٍن) ڃوٓككو‪٫‬ش حٿ‪٬‬ككَحٵ ٳككٌ ڃوٻككذ حٿل‪٠‬ككخٍس ؽ‪1‬‬
‫‪194ٙ 1988‬‬
‫‪ 4‬ٿَٴٌ ڃخٍطن حٿټَڄَخد محٿظټلڀوؿَخ حٿټَڄَخثَش ٳٌ محىً حٿَحٳيٍن طَؿڄش ڃلڄوى ٳَخ‪ ٝ‬حٿڄَكخكٌ‬
‫محهَمڅ رٰيحى‪247ٙ 1986‬‬
‫‪ 5‬حٿـخىٍ مٿَي (حٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬ش) ڃوٓو‪٫‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ حٿل‪٠‬خٍٍش ؽ‪ 1‬حٿڄو‪ٛ‬پ‪225ٙ 1991‬‬

‫‪104‬‬
‫الوجحش الضبًٖ‬

‫رغبزح االحغبز ال سٗوخ‬

‫الزغبزح ‪:‬‬
‫مهو حٿل٘خ‪ ١‬حٿًٌ ٍٸوځ ر حال ٔخڅ رلٸپ ر‪ ٞ٬‬حٿڄوحى حٿظٌ ال طظوٳَ ٳٌ رَجظك حٿَهكخ‬
‫محٿڄظوٳَ ڃلهخ ٍلٸڀهخ حٿي حٿڄلخ‪٣‬ٶ حالهَى ر٘كَ‪ ١‬حڅ طټكوڅ هكٌه حٿڄكوحى ٳخث‪٠‬كش ‪٫‬كن‬
‫كخؿظك ‪ .‬محٿڄ‪ٜ‬ككلو‪٫‬خص طڄؼككپ طٸلَككخص مأٗككټخٽ مڃ‪٨‬ككخهَ ٳلَككش ط‪٨‬هككَ أمال ٳككٌ ڃل‪٤‬ٸككش‬
‫ڃليىس مطڄظي ر‪٬‬ي ًٿكٺ اٿكي هكخٍؽ ڃل‪٤‬ٸكش حٿل٘كود مًٿكٺ رٔكزذ حٿلخؿكش أم ٗكَو‪٩‬‬
‫‪1‬‬
‫حٿ‪َ٤‬حُ ر‪٬‬ي أڅ ٍظٸزڀ حٿٌمٵ حٿ‪٬‬خځ مٍِىحى حٿ‪٤‬ڀذ ‪٫‬ڀَ ٳٌ حٿٔوٵ ‪..‬‬
‫ٍَؿ‪ ٪‬طخٍٍن ٷَخځ حٿظـكخٍ س ٳكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿكي حٿ‪ٜ٬‬كَ حٿلـكًَ حٿلكيٍغ أً‬
‫رليمى حالٿٲ حٿؼخڃن ٷزپ حٿڄَالى كَكغ ٻ٘كٴض حٿظلٸَزكخص حالػٍَكش ‪٫‬كن ‪٫‬كيى ڃكن حٿڀٸكي‬
‫حالػٍَش حٿڄ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن ڃوحى ٯََ ڃظوٳَس ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ٳوؿيص حىمحص ڃ‪ٜ‬لو‪٫‬ش‬
‫ڃكككن كـكككَ حالمرٔكككَيٍن ال ٍڄټكككن حٿل‪ٜ‬كككوٽ ‪٫‬ڀَك ك اال ڃكككن ڃل‪٤‬ٸكككش حٍڃَلَكككخ ٗكككَٵ‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫حال خ‪ٟ‬وٽ ٳٌ ٗڄخٽ رالى حٿَحٳيٍن‪ .‬مط‪٬‬ي حٿلـخٍس حالمرٔكَيٍش (‪ )obsidian‬حٿظكٌ‬

‫‪ 1‬حٿ٘ټًَ ‪ٛ‬زخف ؿخٓڂ ‪٫‬زكي حالڃَكَ حٿل٘كخ‪ ١‬حٿظـكخًٍ ٿكزالى حٿَحٳكيٍن هكالٽ حٿ‪ٜ٬‬كَ حالٗكوًٍ‬
‫حٿٸككيٍڂ حمحثككپ حالٿككٲ حٿؼككخ ٌ ٷزككپ حٿڄككَالى ڃـڀككش ٓككوڃَ‪ :‬حٿ‪٬‬ككيى ‪ 53‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش ىحٍ حٿلككوٍحد رٰككيحى‬
‫‪165ٙ 2006‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Leemans‬‬ ‫‪,‬‬ ‫'‪W.F.‬‬ ‫‪The‬‬ ‫‪Importance‬‬ ‫‪of‬‬ ‫‪Trade‬‬ ‫‪'.‬‬ ‫‪Iraq.‬‬
‫‪Vol.XXX1X,part,1.1977,p6‬‬
‫‪ 3‬حٿلـككخٍس حالمرٔككَيٍش‪َ٫ :‬ٳككض رككخٿڄٸ‪ ٪٤‬حٿٔككوڃًَ ‪ NA4ZU2‬مهككٌ ‪٫‬زككخٍس ‪٫‬ككن ُؿككخؽ رَٻككخ ٌ‬
‫حٓككوى ‪ٛ‬ككڀذ ٿټلك ٓككهپ حٿټٔككَ رلَككغ ٍڄټككن حڅ ٍ٘كك‪٨‬ي ڃلك ٷ‪٤‬كك‪ٛ ٪‬ككََٰس كككخىس حٿ‪٤‬ككَٱ طٔككظويځ‬
‫ٻٔكټخٻَن مڃٸخٗك ‪ ٢‬محالص ككخىس حٿٸ‪٤‬ك‪ .٪‬مٷكي ‪٫‬ؼكَ ‪٫‬ڀكي هكٌه حالالص ‪ٟ‬كڄن ڃوحٷك‪ ٪‬كٔكو ش مؿَڃككو‬

‫‪105‬‬
‫ٻ٘ٴض حٿظلٸَزخص ‪٫‬ن ‪٫‬يى ڃكن حُالص حٿ‪ٜ‬كََٰس حٿڄ‪ٜ‬كلو‪٫‬ش ڃلهكخ ٳكٌ ڃوحٷك‪ ٪‬حٿ‪ٜ٬‬كَ‬
‫حٿلـككًَ حٿلككيٍغ محٿظككٌ طئٻككي ‪٫‬ڀككي ٷككيځه حٿظزككخىٽ حٿظـككخًٍ رككَن حٿ‪٬‬ككَحٵ محٿزڀككيحڅ‬
‫حٿڄـككخمٍس مڃَحٻككِ طوحؿككيهخ هككٌ حٿڄلككخ‪٣‬ٶ حٿڄلَ‪٤‬ككش ربٍ‪٤‬خٿَككخ مرلككَ حٍـ ك مر‪٬‬كك‪ٞ‬‬
‫‪1‬‬
‫حٿڄلخ‪٣‬ٶ ٳٌ حٍَحڅ مطَٻَخ ‪.‬‬
‫حڅ حٿ‪٬‬ؼككوٍ ‪٫‬ڀككي ٷ‪٤‬كك‪ ٪‬ڃككن حٿللككخّ محال‪ٛ‬ككيحٱ محكـككخٍ حالمرٔككَيٍن محّ ككوح‪٩‬‬
‫حٿـَيس ڃكن كـكَ حٿ‪ٜ‬كوحڅ محٿزخُٿكض محالكـكخٍ حالهكَى حٿظكٌ ‪ٛ‬كل‪٬‬ض ڃلهكخ حٿوكَُ‬
‫(حٿالُمٍى) محال‪ٛ‬يحٱ حٿزلٍَش ٻپ ًٿٺ ٍيٽ ‪٫‬ڀكي ‪٫‬الٷكخص طزكخىٽ طـكخًٍ ڃزخٗكَ‬
‫حم ٯََ ڃزخَٗ ڃ‪ ٪‬طڀٺ حٿڄوحٷ‪ ٪‬ٳٌ ڃل‪٤‬ٸش حٿـٍَِس مڃلخ‪٣‬ٶ حهَى ر‪َ٬‬كيس ڃؼكپ ؿزكخٽ‬
‫حالڃخ وّ مه‪٠‬زش حال خ‪ٟ‬وٽ حم ڃ‪ ٪‬ڃل‪٤‬ٸش ُحٻَمّ حم ٍرڄخ ڃ‪ٓ ٪‬وحكپ رالى حٿ٘خځ‬
‫‪2‬‬
‫محٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ ‪.‬‬
‫ٻخڅ ٻهٲ ٗخ َيٍ ڃٔظو‪٣‬لخ ٗظوٍخ الهپ ٷٍَش (ُحمً ‪ -‬ﭽڃٌ) مٷكي مؿكيص ‪٫‬كيس‬
‫ٷزوٍ ٍَؿق ح هخ ط‪٬‬وى الهپ حٿٸٍَش مٷي ‪٫‬ؼَ ٳٌ هٌه حٿٸزوٍ ‪٫‬ڀي حىمحص مطـهَكِحص‬
‫ؿلخثٍِككش ًحص ىالٿككش ڃهڄككش ٳٴككٌ حكككي حٿٸزككوٍ حٿ‪٬‬خثككي حٿككي ٳظككخس مؿككيص ڃٰككَس كڄككَحد‬
‫مٷككالىس ڃككن هككَُ ‪ٛ‬ككََٰس مٻككپ هككٌح ٍ٘ككََ حٿككي ككو‪ ٩‬ڃككن حٿ٘كك‪٬‬خثَ حٿوخ‪ٛ‬ككش رخٿككيٳن‬
‫‪3‬‬
‫مرڄ‪٬‬ظٸيحص حٷيځ ٓټخڅ حٿٸكَى‪ .‬مهكٌح ڃخككيع ٳكٌ حمحثكپ حٿ‪ٜ٬‬كَ حٿلـكًَ حٿڄ‪٬‬كي ٌ‬

‫محٿ‪ٜ‬وحڅ مٯََهخ ڃن ڃوحٷ‪ ٪‬حٿ‪ َٜ٬‬حٿلـًَ حٿليٍغ مٻخڅ ٍـڀذ ڃن رلََس محڅ ٳٌ َٗٵ ركالى‬
‫حال خ‪ٟ‬ككوٽ مٷككي حٓككظويځ ٳككٌ رككالى حٿَحٳككيٍن ڃلككٌ مٷككض ڃزټَ‪.‬ٿڀڄٍِككي ٍَحؿكك‪ :٪‬حالكڄككي ٓككخڃٌ ٓكك‪َ٬‬ي‬
‫(حٿظـخٍس)ٳٌ ڃوٓو‪٫‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ حٿل‪٠‬خٍٍش حٿڄو‪ٛ‬پ ‪ 1991‬ؽ‪185ٙ 1‬‬
‫‪ 1‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى حٿلـخٍس حالمرَٔيٍش مح‪ٛ‬وٽ حٿظـخٍس ڃـڀش ٓوڃَ حٿڄـڀكي ‪ 28‬رٰكيحى‬
‫‪253ٙ 1972‬م‪254‬‬
‫‪ 2‬كـككخٍس آككڄخ‪َ٫‬پ كٔككَن أمحثككپ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حٿلـككًَ حٿڄ‪٬‬ككي ٌ ٳككٌ ٗككڄخٽ رككالى حٿَحٳككيٍن ‪-5800‬‬
‫‪ 4800‬ٵ‪.‬ځ ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي ‪ 52‬رٰيحى ‪10ٙ 2004‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل‪٠‬خٍحص حٿٸيٍڄكش ٗكَٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ‬
‫‪ 1١ 2009‬ؽ‪211ٙ ... 1‬‬

‫‪106‬‬
‫ٳككٌ ٗككڄخٽ رككالى حٿَحٳككيٍن ٿڀڄككيس ڃككن حالٿككٲ حٿٔككخىّ محٿوككخڃْ محٿظككٌ طظ‪٠‬ككڄن ػٸخٳككش‬
‫كٔو ش ‪ -‬ػٸخٳش حځ حٿيرخٯَش – ػٸخٳكش حٿـٍِكَس محڅ ڃكو‪٣‬ن هكٌه حٿؼٸخٳكخص ٻڄكخ ٍظ‪٠‬كق‬
‫ڃن ح ظ٘خٍ ڃوحٷ‪٬‬هكخ هكو ڃل‪٤‬ٸكش حٿـٍِكَس (ٯكَد حٿڄو‪ٛ‬كپ – ؿلكود ڃل‪٤‬ٸكش طڀ‪٬‬ٴكَ‪-‬‬
‫‪1‬‬
‫ٓلـخٍ ) مطڄظي حٿي ڃل‪٤‬ٸش حٿوخروٍ(ٗڄخٽ َٗٵ ٓوٍٍخ كخٿَخ ) مٳٌ كيمى حالٿٲ‬
‫حٿؼخٿككغ ٷزككپ حٿڄككَالى حكظڀككض حٿظـككخٍس ڃټخ ككش حٷظ‪ٜ‬ككخىٍش ڃهڄككش مًٿككٺ ٿظلككوٽ حٿ‪٬‬ڄككپ‬
‫‪2‬‬
‫حٿظـككخًٍ ڃككن حٿ‪٤‬ككخر‪ ٪‬حٿٴككَىً حٿككي حٿ‪٤‬ككخر‪ ٪‬حٿـڄككخ‪ ٌ٫‬حٿڄككل‪٨‬ڂ‪ .‬مٻخ ككض طككظڂ ر‪ٍَ٤‬ٸككش‬
‫‪3‬‬
‫حٿڄٸخٍ‪٠‬ش ‪.‬‬
‫مڃن حالػخٍ حٿظٌ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ حٿټهٲ مٳٌ حٿٸٍَش حٿلـَ حٿزَٻخ ٌ حالمرَٔيً‬
‫ڃڄخ ٍََ٘ حٿي حط‪ٜ‬خالص ڃ‪ ٪‬حٷ‪٤‬خٍ ر‪َ٬‬يس مڃ‪ٜ‬يٍ هٌح حٿلـَ ٳكٌ ڃل‪٤‬ٸكش رلَكَس محڅ‬
‫مٻكٌٿٺ مؿككيص ؿڄڀكش ڃككوحى ٿڀٍِلكش ڃؼككپ هككَُ حٿٸالثكي حٿڄ‪ٜ‬ككلو‪٫‬ش ڃكن حٿ‪٨٬‬ككخځ مڃككن‬
‫حٓلخڅ ر‪ ٞ٬‬حٿلَوح خص مر‪٠٬‬هخ ڃن حٿلـَ حاله‪ َ٠‬حٿڄ‪َ٬‬مٱ رؤٓڂ (ٓكَظخ طخٍكض)‬
‫‪4‬‬
‫(‪ )steatite‬مڃن هخځ حٿللخّ‪.‬‬
‫مطزككَن حّىٿككش حّػٍَككش ڃككن رككالى حٿَحٳككيٍن مڃلككخ‪٣‬ٶ حٿ٘ككَٵ حّى ككي حڅ أمحثككپ‬
‫حٓظويحځ حٿڄ‪٬‬خىڅ ٻخڅ ڃٸظ‪َٜ‬ح ‪٫‬ڀي كڀٌ مأىمحص ‪ََٰٛ‬س ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي حٿٸڀَكپ ڃلهكخ ٳكٌ‬
‫ڃوحٷك‪ ٪‬ط‪٬‬ككوى ٿڀ‪ٜ٬‬كَ حٿلـككًَ حٿلكيٍغ مهككٌ رككٌٿٺ حٷكيځ ڃككن حٿظكخٍٍن حٿڄلككيى ٿهككٌح‬
‫‪5‬‬
‫حٿ‪ َٜ٬‬مهٌه حٿڄوحٷ‪ ٪‬هٌ‪:‬‬

‫‪ 1‬كـخٍس آڄخ‪َ٫‬پ أمحثپ حٿ‪ َٜ٬‬حٿلـًَ حٿڄ‪٬‬ي ٌ ٳٌ ‪11ٙ ...‬‬


‫‪ 2‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى‪( :‬حٿظـخٍس) ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ ؽ‪ 2‬رٰيحى ‪196-195ٙ 1985‬‬
‫‪ٓ 3‬خٻِ هخًٍ ٷوس آٗوٍ طَؿڄش ‪٫‬خڃَ ٓڀَڄخڅ رٰيحى ‪244ٙ 1999‬‬
‫‪ 4‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ ‪212ٙ ...‬‬
‫‪ 5‬كـخٍس آڄخ‪َ٫‬پ أمحثپ حٿ‪ َٜ٬‬حٿلـًَ حٿڄ‪٬‬ي ٌ ٳٌ ‪11ٙ ...‬‬

‫‪107‬‬
‫‪01‬ٻهككٲ ٗككخ َيحٍ ‪٫ -‬ؼككَ ‪٫‬ڀككي ىالٍككش رَ‪٠‬ككوٍش ڃ‪ٜ‬ككلو‪٫‬ش ڃككن حٿللككخّ‬
‫رخٓڀود حٿ‪َ٤‬ٵ حٿزخٍى حٓظويڃض ٿڀظٍَِن ‪.‬‬
‫‪٫02‬ڀٌ ٻوٗن ‪ -‬ٳٌ ڃل‪٤‬ٸش هوُٓظخڅ حّهوحُ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀكي هكَُس لكخّ‬
‫رخٓڀود حٿ‪َ٤‬ٵ حٿزخٍى (‪ 6300-6700‬ٵ‪.‬ځ )‪.‬‬
‫‪ 03‬طككپ حٿڄِٰٿَككش ‪ -‬ط‪٬‬ككوى ٿڀ‪ٜ٬‬ككَ حٿلـككًَ حٿلككيٍغ ‪٫‬ؼككَ ‪٫‬ڀككي هككَُطَن لككخّ‬
‫‪1‬‬
‫ڃټو خطهخ ڃ٘خرهش ٿللخّ طخٿڄٌٔ ٳٌ اٍَحڅ ‪.‬‬
‫‪ 04‬طپ حٿَڃخى ‪ -‬ط‪٬‬وى ٿڀ‪ َٜ٬‬حٿلـًَ حٿليٍغ ؿلود ىڃ٘ٶ ‪.‬‬
‫‪ 05‬ؿخٍو وطز ٌٓ ‪ -‬ٳٌ ڃل‪٤‬ٸش ىٍخٍ رټَ ٳٌ طَٻَخ – ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي ٷ‪ ٪٤‬ڃكن‬
‫حٿللخّ (ٳظَس حٿ‪ َٜ٬‬حٿلـًَ حٿليٍغ ڃخٷزپ حٿٴوخٍ )‬
‫‪ 06‬ؿظككپ هوٍككوٹ ‪ -‬ٳككٌ ٓككهپ ٷو َككخ ‪٫‬ؼَ‪٫‬ڀككي ىالٍككش ڃككن حٿَ‪ٛ‬ككخ‪ - ٙ‬مهككَُس ڃككن‬
‫‪2‬‬
‫حٿللخّ مٷ‪٬٤‬ش لخَٓش ‪.‬‬
‫محٓظڄَص طڀٺ حٿ‪٬‬الٷكخص هكالٽ حالٿٴكَن حٿوكخڃْ محٿَحرك‪ ٪‬ٷزكپ حٿڄكَالى م‪ٛ‬كوال‬
‫حٿككي حالٿككٲ حٿؼخٿككغ ٷزككپ حٿڄككَالى ر‪٬‬ككي حالُىهككخٍ حٿككًٌ ٗككهيط حٿڄلظـككخص حٿٍِح‪َ٫‬ككش‬
‫محٿ‪ٜ‬كككلخ‪َ٫‬ش مٷكككي حٻكككيص حٿل‪ٜ‬كككو‪ ٙ‬حٿڄٔكككڄخٍٍش حٓكككظڄَحٍ طڀكككٺ حٿ‪٬‬الٷكككخص حً ٍئٻكككي‬
‫‪3‬‬
‫ؿڀـخڃٖ م‪ٛ‬وٿ حٿكي ؿزكخٽ حالٍُ حٿوحٷ‪٬‬كش ٳكٌ ح‪٫‬ڀكي ٿزلكخڅ‪ .‬مٻكٌٿٺ ط٘كََ حٿكي حڅ‬

‫‪ 1‬كـخٍس آڄخ‪َ٫‬پ أمحثپ حٿ‪ َٜ٬‬حٿلـًَ حٿڄ‪٬‬ي ٌ ٳٌ ‪12ٙ ...‬‬


‫حڅ حٿٰخٍش حالٓخَٓش ٿٌٻَ هكٌه حٿڄوحٷك‪ ٪‬حّػٍَكش محهكڂ حٿڄټظ٘كٴخص حالػٍَكش ٳَهكخ هكو ٿزَكخڅ حٓكظويحځ‬ ‫‪2‬‬

‫حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش ٳٌ ‪ٜ٫‬وٍ ڃخ ٷزپ حٿظخٍٍن ٳٌ هٌه حٿڄوحٷ‪٪‬‬


‫‪3‬‬
‫‪(SAA),State‬‬ ‫‪Archives‬‬ ‫‪of‬‬ ‫‪Assyria‬‬ ‫‪Cuneiform‬‬
‫‪Texts,finland,1997NO.1:35-39.CF:E P G P.71 , NO.1:35-39.CF:E P‬‬
‫‪G,P.2.‬‬
‫ٿڀڄِري ٍَحؿ‪ٍ : ٪‬لَي ٓخٿڂ حٿڄ‪٠‬خڃَن حٿَٔخَٓش‪221ٙ ...‬‬

‫‪108‬‬
‫ڃيٍلككش آٗككوٍ ٻخ ككض ڃَٻككِ حٿڄظككخؿَس حٿيمٿَككش محڅ (‪ )Kanes‬ٷككخ َٖ ٻخ ككض ڃَٻككِح‬
‫الٓظٸزخٽ حٿز‪٠‬خث‪ ٪‬حٿٸخىڃكش ڃكن آٗكوٍ مڃكن ػكڂ طكوُ‪ ٩‬حٿز‪٠‬كخث‪ ٪‬ػخ َكش ڃكن حٿڄٔكظو‪٣‬لش‬
‫‪1‬‬
‫حٿڄٌٻوٍس حٿي رٸَش ڃڄخٿٺ رالى حال خ‪ٟ‬وٽ‬
‫اڅ أڃخٻن طوحؿي حٿڄوحٍى حٿڄخثَش ككيىص حالطـخهكخص ٿالط‪ٜ‬كخالص حٿظـخٍٍكش ٳٸكي‬
‫طخؿَ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ڃ‪ ٪‬رڀكيحڅ ‪٫‬يٍكيس مٻكخڅ ٿظ‪٬‬كيى حٿڄٔكخٍحص أػكَه حٿزكخٿٮ ٳكٌ‬
‫‪2‬‬
‫ٸپ ڃٸوڃخص حٿل‪٠‬خٍس محٿظؤػََ ٳٌ حٿزڀيحڅ حٿڄـخمٍس مٷي ٻ٘ٴض حٿظلٸَزكخص ٿڀ‪ٜ٬‬كَ‬
‫ٴٔكك ‪٫‬ككن ڃككوحى ڃٔككظوٍىس ڃؼككپ كـككَ حٿككالُمٍى مكـككَ حٿٴَككَمُ مكـككَ حٿ‪٬‬ٸَككٶ‬
‫محٿڄلكككخٍ م حال‪ٛ‬ك كيحٱ محٿللكككخّ ٿَئٻكككي ‪٫‬ڀكككي مؿكككوى حٿظزكككخىٽ حٿظـكككخًٍ مط٘كككََ‬
‫حٿڄټظ٘ٴخص ٳٌ ڃوحٷ‪ ٪‬كٔكو ش محٿ‪ٜ‬كوحڅ محالٍرـَكش مطزكش ٻكوٍه ‪٫‬ڀي مؿكوى ٷالثكي‬
‫‪3‬‬
‫‪ََٰٛ‬س ڃ‪٬‬ڄوٿش ڃكن حكـكخٍ حٿكالُمٍى محٿٴَكَمُ محٿ‪٬‬ٸَكٶ مٳكٌ ڃوٷك‪ ٪‬طزكش ٻكوٍه (‬
‫حٿ‪٤‬زٸش ‪٫ )13‬ؼَ ‪٫‬ڀي ٷالىس ڃئٿٴش ڃكن هكَُ حٿ٘كٌٍ محٿ‪٬‬ٸَكٶ محٿكالُمٍى محٿـڄ٘كض‬
‫‪4‬‬
‫مكـَ حه‪ َ٠‬ٻڄخ حٻيص آػخٍ ‪ َٜ٫‬حٿ‪٬‬زَي ٳٌ ؿلود حٿ‪َ٬‬حٵ ‪٫‬ڀي مؿكوى حٿظزكخىٽ‬
‫حٿظـككخًٍ ٳككٌ ‪ٜ٫‬ككوٍ ڃخٷزككپ حٿظككخٍٍن ٿـڀككذ حٿڄككوحى حٿظككٌ حٓككظويڃض ٿڀزلككخد مطٍَِلهككخ‬
‫مڃلهخ حاله٘خد مر‪ ٞ٬‬ح وح‪ ٩‬حالكـخٍ محٿڄلخٍ‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿ٘ټًَ ‪ٛ‬زخف حٿل٘خ‪ ١‬حٿظـخًٍ ٿزالى‪167ٙ ...‬‬


‫‪2‬‬
‫‪Leemans , W.F.' The Importance of Trade '. Iraq. 39\1 , p.3‬‬
‫‪ 3‬ڃن ڃوؿوىحص طكپ حٿ‪ٜ‬كوحڅ ٿڀڄٍِكي ٍَحؿك‪ٍ : ٪‬وكلكخ ىم كٌ ؿكوٍؽ ‪٫‬ڄكخٍس حالٿكٲ حٿٔكخىّ ٷزكپ‬
‫حٿڄَالى ٳٌ طپ حٿ‪ٜ‬وحڅ ح‪َ٣‬مكش ڃخؿٔظََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬كش رٰكيحى ٻڀَكش حالىحد ٷٔكڂ حالػكخٍ‬
‫‪1986‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Georgina ,T, Lapis , Lazuli : The Early phases of its Trade Iraq -30\1‬‬
‫‪(1980) p.21‬‬

‫‪109‬‬
‫مٍ‪٬‬وى حٿٴ‪٠‬پ حالٻزَ رڄخ ؿكخدص رك ڃكن ڃ‪٬‬ڀوڃكخص ٷَڄكش مڃٴَكيس ككوٽ ڃو‪ٟ‬كو‪٩‬‬
‫حٿ ظـكككخٍس هكككٌ حٿل‪ٜ‬كككو‪ ٙ‬حالٷظ‪ٜ‬كككخىٍش مٻكككٌٿٺ حٿل‪ٜ‬كككو‪ ٙ‬حالىرَكككش ڃؼكككپ حالٓكككخ‪ََ٣‬‬
‫‪1‬‬
‫محٿڄالكڂ مٻخ ض هٌه هٌ حٿڄ‪ٜ‬خىٍ حٿَثَٔش ٿڄ‪َ٬‬ٳش ك‪٠‬خٍس ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن‬
‫مٷككي ط‪٤‬ككوٍص حٿظـككخٍس حٓككظـخرش ٿظ‪٤‬ككوٍ هككٌه حٿڄـظڄ‪٬‬ككخص محُىٍككخى حكظَخؿخطهككخ‬
‫ه‪ٜ‬و‪ٛ‬ككخ ر‪٬‬ككي اٷخڃككش أ ‪٨‬ڄككش حٿلټككڂ مط٘ككټَپ حٿٔككالالص حٿلخٻڄككش أً اٷخڃككش حٿيمٿككش‬
‫‪2‬‬
‫مڃئٓٔخطهخ مٷي ٓڄٌ ًٿٺ حٿ‪ َٜ٬‬ر‪ َٜ٬‬ٳـَ حٿٔالالص‬
‫ٻ٘ٴض حٿ‪٬‬الٷخص حٿظـخٍٍكش حٿڄزخٗكَس ركَن ركالى حٿَحٳكيٍن محٿڄڄخٿكٺ حٿَٰرَكش ‪٫‬كن‬
‫ٷيڃهخ حً طٸيٍ رليمى ڃلظ‪ٜ‬ٲ حالٿٲ حٿٔخىّ ٷزپ حٿڄَالى ريٿَپ مؿوى ڄخًؽ الم‪َ٫‬ش‬
‫ٳوخٍٍش ڃټظ٘ٴش ٳٌ ‪٫‬يى ڃن حٿڄوحٷ‪ ٪‬حالػٍَش حٿٔوٍٍش حٿظكٌ طڄخػكپ ٳكٌ ‪َُ٣‬هكخ حٿٴلَكش‬
‫‪3‬‬
‫حٿٴوخٍ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن‬
‫مڃلككٌ ‪ٜ٫‬ككوٍ ڃخٷزككپ حٿظككخٍٍن ڃككخٍّ ٓككټخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن ككو‪َ٫‬ن ڃككن حٿل٘ككخ‪١‬‬
‫حٿظـخًٍ (‪ )1‬حٿظـخٍس حٿيحهڀَش (‪ )2‬حٿظـخٍس حٿيمٿَش حم حٿظـكخٍس حٿوخٍؿَكش مكٸٸكض‬
‫‪4‬‬
‫رككٌٿٺ ‪ٛ‬ككالص ك‪٠‬ككخٍٍش محٓكك‪٬‬ش ٳككٌ حٿككيحهپ محٿوككخٍؽ أً ڃكك‪ ٪‬حٿزڀككيحڅ حٿڄـككخمٍس‬
‫مٍُٸ‪ٜ‬ي رخٿظـخٍس حٿوخٍؿَش هٌ طڀٺ حٿ‪٬‬ڄڀَخص حٿظـخٍٍكش ؿڄَ‪٬‬هكخ حٿظكٌ طكيحمٿهخ حٿظـكخٍ‬
‫حٿٔككوڃٍَوڅ محٿزككخرڀَوڅ محالٗككوٍٍوڅ حٿٸككيڃخد مٷككي ٻخ ككض حٿڄككوحى حالمٿَككش ڃككن ڃ‪٬‬ككخىڅ‬
‫محه٘ككخد محكـككخٍ هككٌ حكككي حهككڂ حٿلككوحٳِ حٿڄهڄككش ٿل٘ككخ‪ ١‬حٿظـككخٍس حٿوخٍؿَككش مًٿككٺ‬
‫الٳظٸخٍ رالى حٿَحٳيٍن ٿڄؼپ هٌه حٿڄوحى ٳ‪٠‬ال ‪٫‬ن طوحٳَ مٓخثپ حٿلٸپ حٿلهٍَش محٿزٍَكش‬

‫وحٿش حكڄي ڃلڄكوى ڃكيهپ ٳكٌ ىٍحٓكش حٿلَكخس حالٷظ‪ٜ‬كخىٍش ٿيمٿكش حمٍ حٿؼخٿؼكش ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش‬ ‫‪ 1‬حٿڄظوٿٌ‬
‫ىحٍ حٿلوٍحد ڃل٘وٍحص حٿهَجش حٿ‪٬‬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع ‪ 1١‬رٰيحى ‪224ٙ 2007‬‬
‫‪ 2‬حٿ٘ټًَ ‪ٛ‬زخف حٿل٘خ‪ ١‬حٿظـخًٍ ٿزالى‪167ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫‪State Archives of Assyria Cuneiform Texts , (SAA),P.71 , NO.1:35-‬‬
‫‪39.CF:E P G,P.2.‬‬
‫‪ 4‬حٿ٘ټًَ ‪ٛ‬زخف حٿل٘خ‪ ١‬حٿظـخًٍ ٿزالى‪166ٙ ...‬‬

‫‪110‬‬
‫مٿټككوڅ رككالى حٿَحٳككيٍن ڃككن حالٷككخٿَڂ حٿـَٰحٳَككش حٿڄٴظوكككش ٳٸككي ٓككهڀض كَٻككش حٿظلٸككپ‬
‫محٿ‪٬‬زككوٍ ٿټؼككَس حٿڄلخٳككٌ حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ككش مٷككي حكظككپ حٿوڀككَؾ حٿ‪َ٬‬رككٌ ڃوٷكك‪ ٪‬حٿ‪ٜ‬ككيحٍس ٳككٌ‬
‫‪1‬‬
‫حالط‪ٜ‬خالص حٿظـخٍٍش حٿٔوڃٍَش محالٻيٍش ‪.‬‬
‫مطظَٻِ حٿظـخٍس رلو‪َ٫‬هخ حٿوخٍؿَش محٿيحهڀَش ر٘ټپ أٓخّ ‪٫‬ڀي حٿڄوحٍى حٿَثَٔش‬
‫ڃؼپ حٿللخّ محٿٴ‪٠‬ش محٿٌهذ حم حّكـخٍ حٿټٍَڄش حم حاله٘خد مٯََهخ مٻكخڅ ٸكپ‬
‫حٿز‪٠‬خث‪ٍ ٪‬ظڂ ‪٫‬ڀي ڃَحكپ محٿظوٷٲ ٳٌ ڃل‪٤‬خص طـخٍٍكش ‪٫‬ڀكي حٿ‪ٍَ٤‬كٶ مٻكخڅ ٿظل‪٨‬كَڂ‬
‫ٗئمڅ حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش مڃكخ ٍظ‪٤‬ڀكذ ڃكن طٔكَََ حٿٸوحٳكپ محٿڄلخٳ‪٨‬كش ‪٫‬ڀكي حٿ‪٤‬كَٵ‬
‫‪2‬‬
‫حٿظـخٍٍش ٍظ‪٤‬ڀذ طل‪َ٨‬ڄخ َٓخَٓخ ر‪٨‬هوٍ حٿيمٿش حٿٸوٍش حٿڄَٻٍِش ‪.‬‬
‫مُحى ٳككٌ ٘ككخ‪ ١‬حٿظـككخٍس حٿوخٍؿَككش ‪٫‬ڀككي ڃككَ حٿ‪ٜ٬‬ككوٍ حٿظككٌ ڃككَص ‪٫‬ڀككي رككالى‬
‫حٿَحٳككيٍن ممٷو‪ ٫‬ك رككَن ٷككخٍحص ػككالع حٓككَخ محمٍرككخ محٳٍَٸَككخ ‪٫‬لككي ڃڀظٸككي حٿ‪٤‬ككَٵ‬
‫حٿظـخٍٍش حٿَثَٔش حٿظٌ ط‪ٜ‬پ رَن حٷ‪٤‬خٍ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ محٷ‪٤‬خٍ ڃخ مٍحد حٿزلكخٍ ڃؼكپ‬
‫‪3‬‬
‫حٿزلَ حٿڄظوٓ‪٢‬‬
‫مٻخ ككض حٿٴظككوف حالٻيٍككش طٔككظهيٱ رخٿيٍؿككش حالمٿككي حٿٔككَ‪َ٤‬س ‪٫‬ڀككي حٿزٸككخ‪ ٩‬حٿٰلَككش‬
‫رخٿڄوحٍى محٿڄوحى حالمٿَش حٿ‪َ٠‬مٍٍش الُىهخٍ حٿل‪٠‬خٍس مالٍكظڂ هكٌح حال ‪٫‬كن ‪ٍَ٣‬كٶ‬
‫‪4‬‬
‫حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫هلخٿٺ ٓئحٽ ٍ‪َ٤‬ف ٴٔ مهو ٿڄكخًح حكظڀكض ڃيٍلكش آٗكوٍ ڃټخ كش (حٿڄَٻكِ) ٳكٌ‬
‫حىحٍس حٿظـككخٍس حٿيمٿَككش هككالٽ حمحثككپ حالٿككٲ حٿؼككخ ٌ ٷزككپ حٿڄككَالى؟ محٿٔككزذ هككو حٿوزككَس‬

‫‪1‬‬
‫‪The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early , Periods )RIME) Toronto,‬‬
‫‪1993ff, 3/1 p.34:26-27‬‬
‫‪ 2‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪41ٙ ...‬‬
‫‪ٓ 3‬ڀَڄخڅ ‪٫‬خڃَ محٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ ڃلخ‪َٟ‬حص ٳكٌ حٿظكخٍٍن حٿٸكيٍڂ ڃكوؿِ طكخٍٍن حٿ‪٬‬كَحٵ‬
‫ڃئٓٔش ىحٍ حٿټظذ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘ ‪ 1١‬ؽ‪ 1‬ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ‪39ٙ 1978‬‬
‫ڃٸيڃش ٳٌ‪397ٙ ...‬‬ ‫‪ 4‬رخٷَ ‪٣‬‬

‫‪111‬‬
‫حٿ‪٤‬وٍڀككش حٿظككٌ حٻظٔككزهخ حالٗككوٍٍوڅ ٳككٌ ڃَككيحڅ حٿل٘ككخ‪٣‬خص حٿظـخٍٍككش مرلككخد ‪٫‬الٷككخص‬
‫ىرڀوڃخَٓش ڃظَلش ڃ‪ ٪‬حٿڄلخ‪٣‬ٶ حالهَى ڃن حؿپ كڄخٍش حٿز‪٠‬كخث‪ ٪‬حٿظـخٍٍكش رڄ‪٬‬لكي حىٵ‬
‫ٿككڂ طټككن هلككخٹ ‪ٛ‬ككٴش حكظالٿَككش ٳككٌ حٿ‪٬‬الٷككش رككَن حالٗككوٍٍَن محالٷككخٿَڂ محٿزڀككيحڅ حٿظككٌ‬
‫‪2‬‬
‫حٍطز‪٤‬ض رهخ طـخٍٍخ‪ .‬مٿَْ حٷپ حهڄَش ڃن ًٿٺ هكو ڃكخ طڄَكِص رك ڃيٍلكش آٗكوٍ ڃكن‬
‫ڃوٷ‪ ٪‬حٓظَحطَـٌ هكخځ ‪٫‬ڀكي ه‪٤‬كو‪ ١‬حٿظـخٍٍكش حٿيمٿَكش حٿَثَٔكش آ كٌحٹ رخال‪ٟ‬كخٳش حٿكي‬
‫ٻوڅ حٿ٘‪٬‬ذ حالٗوًٍ ٗ‪٬‬زخ ‪ٛ‬لخ‪َ٫‬خ مٿَْ ٍُح‪َ٫‬كخ أً ح‪٫‬ظڄكخىهڂ ‪٫‬ڀكي حٿظـكخٍس ٳكٌ‬
‫‪3‬‬
‫مٻكخڅ ح ٘كخد طڀكٺ حٿڄٔكظو‪٣‬لخص ٻڄل‪٤‬كخص حٓكظَحكش ٿڀٸوحٳكپ حٿڄكخٍس رهكخ‪.‬‬ ‫ڃ‪َ٘٬‬ظهڂ‬
‫هٌه حٿڄٔظو‪٣‬لخص رخ وح‪٫‬هخ ٍڄټن ٳٌ حٿوٷض ٴٔك حڅ طكئىً ىمٍ حٿڄَحٻكِ حٿوٓكَ‪٤‬ش‬
‫ٳٌ حٿل٘خ‪٣‬خص حٿظـخٍٍش رَن ڃلخ‪٣‬ٶ رالى حٿَحٳيٍن حٿيحهڀَش ڃ‪ ٪‬رالى رخرپ حم ڃ‪ ٪‬حٿزڀيحڅ‬
‫‪4‬‬
‫مهٌه حٿل٘خ‪٣‬خص حٿظـخٍٍش ٻخ ض ڃيهپ‬ ‫حٿڄـخمٍس مرخٿظليٍي رالى حال خ‪ٟ‬وٽ محٍَحڅ‬
‫ٿڀ‪٬‬الٷككخص حٿيرڀوڃخٓككَش رككَن حالٗككوٍٍَن مرككَن هككٌه حٿڄلككخ‪٣‬ٶ ٻككو هڂ ٍظڄظ‪٬‬ككوڅ رلٴككوً‬
‫طـخًٍ ٷوً محٯڀزهخ ڃ‪ ٪‬حٿڄٔظو‪٣‬لخص حٿظـخٍٍش حالٗوٍٍش رزالى حال خ‪ٟ‬كوٽ محرَُهكخ‬
‫ڃيٍلش ٷخ ٖ (‪)Kanes‬حٿڄ‪َ٬‬مٳش رخٓڂ (‪( )Karum Kanes‬ٻخٍځ ٷخ ٖ) مهكٌ حٿظكپ‬

‫‪1‬‬
‫حٗوٍ‪ :‬مهٌ حٿ‪٬‬خ‪ٛ‬ڄش حالمٿي ٿالٗوٍٍَن حٿظٌ ح‪ٛ‬زلض ڃلٌ ڃلظ‪ٜ‬ٲ حالٿكٲ حٿؼكخ ٌ ٷزكپ حٿڄكَالى‬
‫ڃڄڀټككش ڃٔككظٸڀش كظككي ٓككٸو‪٣‬هخ ‪٫‬ككخځ ‪ 612‬ٵ‪0‬ځ مطٸكك‪٫ ٪‬ڀككي هككَ ىؿڀش‪.‬ٿڀڄٍِككي ٍل‪٨‬ككَ‪ :‬كټڄككض ر٘ككََ‬
‫حالٓوى حٿكَٷڂ ٓكز‪٬‬ش ٳكٌ ك‪٠‬كخٍس ركالى حٿَحٳكيٍن حٿكيالالص محٿَڃكوُ ڃل٘كوٍحص حطلكخى حٿټظكخد‬
‫حٿ‪َ٬‬د ىڃ٘ٶ‪200ٙ 2007‬‬
‫‪ 2‬حٿ٘ټًَ ‪ٛ‬زخف حٿل٘خ‪ ١‬حٿظـخًٍ ٿزالى‪170ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Larsen,M.T.,"Caravans and Trade in Ancient Mesopotamia and Asia‬‬
‫‪Minor",(BSMS)VOL.4,Toronto,1982.‬‬

‫‪ 4‬حٿ٘ټًَ ‪ٛ‬زخف حٿل٘خ‪ ١‬حٿظـخًٍ ٿزالى‪167ٙ ...‬‬

‫‪112‬‬
‫حٿَ٘ٷٌ ٿڄوٷ‪ ٪‬ٻوٽ طز (‪ )Kultepe‬ٳٌ حٷڀَڂ ٻزيمٻَخ َٗٷٌ رالى حال خ‪ٟ‬وٽ‪ .‬محٿظٌ‬
‫‪1‬‬
‫طِحڃلض هٌه حٿٴظَس ڃ‪ ٪‬ٳظَس حٿ‪ َٜ٬‬حٿزَم ًِ حٿوَٓ‪ ٢‬رزالى حال خ‪ٟ‬وٽ‪.‬‬
‫مٷككي طڄَككِ حالٍحڃَككوڅ حٿككًٌ ؿككخدمح ر‪٬‬ككي حٿ‪ٜ٬‬ككَ حالٗككوًٍ حٿوٓككَ‪ ٢‬رل٘ككخ‪٣‬هڂ‬
‫حٿظـخًٍ حٿوحٓ‪ ٪‬كَغ ٻخ ض ٷكوحٳڀهڂ حٿظـخٍٍكش طـكود ح لكخد حٿ٘كَٵ حالى كي مٻكخڅ‬
‫ڃككن ظككخثؾ ًٿككٺ حٿل٘ككخ‪ ١‬حٿظـككخًٍ حٿككًٌ حكظټككَه ‪٣‬ككوحٽ ‪٫‬ككيس ٷككَمڅ هككو ح ظ٘ككخٍ حٿڀٰككش‬
‫‪2‬‬
‫حالٍحڃَش حٿكي ؿخ كذ حٿڀٰكخص حٿٸيٍڄكش كظكي ٳكٌ حالڃزَح‪٣‬وٍٍكش حالٗكوٍٍش‪ .‬مڃكن حهكڂ‬
‫حٿڄوحٷ‪ ٪‬حٿظٌ ُمىص حالٗوٍٍَن رخالكـخٍ هو ڃوٷ‪ ٪‬رال‪٣‬كو حٿوحٷك‪ ٪‬حٿكي ٗكڄخٽ ٯكَد‬
‫‪3‬‬
‫ڃيٍلش َلوى (حٓټٌ ڃو‪ٛ‬پ كخٿَخ)‬

‫‪ 1‬حٿ٘ټًَ ‪ٛ‬زخف حٿل٘خ‪ ١‬حٿظـخًٍ ٿزالى‪167ٙ ...‬‬


‫ڃٸيڃش ٳٌ‪546ٙ ...‬‬ ‫‪ 2‬رخٷَ ‪٣‬‬
‫‪ 3‬ڃيٍلش َلوى‪ :‬هٌ حكيى حٿ‪٬‬وح‪ٛ‬ڂ حالٗوٍٍش حٿوحٷ‪٬‬ش ‪٫‬ڀي حٿ‪٠‬ٴش حٿ٘كَٷَش ٿلهكَ ىؿڀكش ٷزخٿكش ڃيٍلكش‬
‫حٿڄو‪ٛ‬كپ مٿڀڄٍِكي ٍَحؿكك‪ٓ : ٪‬ك‪َ٬‬ي ڃئٍكي حٿڄيٍلككش ڃكن ‪ٜ٫‬ككَ ٳـكَ حٿٔكالالص كظككي هخٍكش حٿ‪ٜ٬‬ككَ‬
‫حٿزخرڀٌ حٿليٍغ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ ؽ‪ 3‬رٰيحى ‪331ٙ 1985‬‬

‫‪113‬‬
‫اُن الدّل الزٖ شّهد ثاله السافدٗي ثبلوْاه االّل٘خ‬

‫هلخٹ حٿ‪٬‬يٍي ڃن حٿڄلخ‪٣‬ٶ ٻخ ض حٿڄوٍى حٿَثَْ ٿڀ‪٬‬يٍي ڃن حٿٔڀ‪ ٪‬ٿٌٿٺ‬


‫ٓوٱ وٍى حهڄهخ ٳَڄخ ٍڀٌ‪:‬‬
‫ثاله االًبضْل‪:‬‬
‫حڅ حٿظـخٍس ڃ‪ ٪‬حَٓخ حٿ‪َٰٜ‬ى ٿڂ ط‪٬‬ظڄي ‪٫‬ڀي حٿڄوحى حٿوٴَٴش حٿوُڅ محٿٰخٿَش حٿكؼڄن‬
‫‪1‬‬
‫‪٫‬ڀي حٿَٯڂ ڃن ح هخ طـخٍس رٍَش ‪.‬‬
‫٘ؤ حٿ‪٬‬يٍي ڃن حٿڄَحٻِ حٿظـخٍٍش محڃظيص ڃن ڃيٍلش حمٍ كظي ٓهپ ٷو َكخ ؿلكود‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫ٻخ َٖ ٷيٍڄخ‬ ‫ٯَد حال خ‪ٟ‬وٽ محٷيځ هٌه حٿڄَحٻِ ڃوٷ‪ ٪‬ٻوٽ طز‬

‫‪ٍَٗ 1‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً حمٽ حڃزَح‪٣‬وٍ ٳٌ حٿ‪٬‬خٿڂ ( حٿڄوٓو‪٫‬ش حٿٌهزَش ) ىحٍ حٿلٍَش‬
‫ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى ‪66ٙ 1١ 1990‬‬
‫‪ٓ 2‬خٻِ هخًٍ ٷوس آٗوٍ‪53ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫ٻوٽ طز ‪ٍ :‬ٸ‪ ٪‬حٿڄو‪ ٪ٟ‬حالػًَ حٿڄٔڄي (ٻكوٽ طزك ) ٻكخ َٖ حٿٸيٍڄكش ركخٿٸَد ڃكن ڃيٍلكش ٷَ‪ٜ‬كٍََش‬
‫‪٫‬لي ٷٍَش ٷَس هَوٹ مٷي طلَص ٳٌ حٿڄو‪ ٪ٟ‬ر‪٬‬ؼخص حػٍَش ڃ٘ظَٻش ڃن حالطَحٹ محٿـَټَكَن مٻ٘كٴض‬
‫‪٫‬ن ڃٔخٻن حمٿجٺ حالٗوٍٍَن ممؿيص ڃـڄو‪٫‬خص ٻؼََس ڃن حٿوػخثٶ حٿظـخٍٍكش محٿَٓكخثپ حٿڄظزخىٿكش‬
‫كوٽ ظخثؾ هٌه حٿظلٸَزخص ح ‪:َ٨‬‬
‫)‪1. A.Goetze .Klein Asien (1957‬‬
‫)‪2. P.Garelli, Les Assyriens en Capadoce,(1963‬‬
‫)‪3. Inscriptions Cuneiforms du kul Tepe :Hrozny, vol I, (1952‬‬
‫)‪Matoush, vol,П (1963‬‬
‫‪4. H. Lewy, in Or.,33,(1964)181.ff.‬‬
‫‪5. Frankfort, H.,Cylinder Seals, London,1939‬‬

‫‪ٓ 4‬خٻِ هخًٍ ٷوس آٗوٍ‪52ٙ ...‬‬

‫‪114‬‬
‫مٻخ ض حٿظـخٍس ڃ‪ ٪‬رالى حال خ‪ٟ‬وٽ ؿِدح ڃن حٿل٘خ‪ ١‬حالٷظ‪ٜ‬خىً ٿكزالى حٿَحٳكيٍن‬
‫مٷي حٻيص حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿڄٔڄخٍٍش حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ ٷخ ٖ –ٻوٽ طز ‪٫‬ن كٔكخرخص حٿٸوحٳكپ‬
‫حٿٌحهزش محٿٸخىڃكش ركَن ٷكخ ٖ مآٗكوٍ ٳ‪٠‬كال ‪٫‬كن حمؿك حٿل٘كخ‪٣‬خص حٿظـخٍٍكش مكـڄهكخ‬
‫‪1‬‬
‫ممٓخث‪ ٢‬حٿلٸپ م‪َ٣‬ٵ حٿظ‪٬‬خڃپ محالٓ‪٬‬خٍ مڃخ حٿي ًٿكٺ مٻكخڅ ٍكظڂ ط‪ٜ‬كيٍَ حٿٸ‪ٜ‬كيٍَ‬
‫محٿڄالرْ رخ وح‪٫‬هخ حٿڄوظڀٴش حٿي ٷخ ٖ ٿڀل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀي حٿٴ‪٠‬كش محٿكٌهذ ڃڄكخ حىى حٿكي‬
‫‪2‬‬
‫طَحٻڂ حٿؼَمحص حٿ‪٤‬خثڀش ٳٌ رالى آٗوٍ ‪٫‬خڃش مٿيى حٿظـخٍ هخ‪ٛ‬ش‪.‬‬
‫حڅ حٿټظخرخص حٿظخٍٍوَش ٳٌ حٿ‪٬‬هوى حٿظٌ ح‪٫‬ٸزض حٿ‪ َٜ٬‬حالٻيً طَمً ٻَكٲ ٯكِح‬
‫َٓؿوڅ حٷڀَڂ (ٻزيمٻَش) ٳٌ َٗٷٌ حال خ‪ٟ‬وٽ ٿلـيس ڃٔظ‪٬‬ڄَس ڃكن حٿظـكخٍ حالٻكيٍَن‬
‫‪3‬‬
‫ٻڄككخ ٍككَؿق حڃظككيحى حٿلٴككوً حٿَٔخٓككٌ‬ ‫طؤٓٔككض هلككخٹ ٿڀظـككخٍس رخٿ‪ٜ‬ككوٱ محٿٴ‪٠‬ككش‬
‫محٿؼٸخٳٌ ٳٌ گٍَض مٷزَ‪ ٙ‬ريالٿش ڃخ مؿي ٳٌ هٌه حٿـهخص حٿلخثَش ڃن آػكخٍ ك‪٠‬كخٍس‬
‫رككالى حٿَحٳككيٍن مٳككٌ ڃٸككيڃظهخ حالهظككخځ حالٓكك‪٤‬وح َش مٻككٌٿٺ حطٔككخ‪ ٩‬حٿٔككَ‪َ٤‬س حالٻيٍككش‬
‫م‪ٟ‬ككڄخڅ حٿٔككَ‪َ٤‬س ‪٫‬ڀككي حٿ‪٤‬ككَٵ حٿظـخٍٍككش حٿڄهڄككش ڃككخ رككَن رككالى حٿَحٳككيٍن مٓككوٍٍخ‬
‫حٿ٘ڄخٿَش مڃوح ت حٿزلَ حٿڄظوٓ‪ ٢‬مركالى حال خ‪ٟ‬كوٽ ػكڂ حٿكي حٍكَحڅ مڃَڀوهكخ ٳكٌ ركالى‬
‫حٿٔلي مڃڄخ ال ٗٺ ٳَ حڅ ٍټوڅ ڃؼپ هٌه حالط‪ٜ‬خالص ٷي طڄض ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٿزلَ ٻپ‬
‫‪4‬‬
‫ًٿٺ ٿـڀذ حٿڄوحى حٿوخځ ڃؼپ حٿللخّ محالكـخٍ حٿټٍَڄش مٗز حٿټٍَڄش‪.‬‬
‫ٻخ ككض طـككخٍس حالٻككيٍَن ڃكك‪ ٪‬رككالى حال خ‪ٟ‬ككوٽ مٳٸككخ ٿڀڄ‪٬‬ڀوڃككخص حٿظككٌ طئٻككي ‪٫‬ككيځ‬
‫حڃټخ َككش حٿظـككخٍس حٿزٍَككش رخٿظ‪٬‬خڃككپ ڃكك‪ ٪‬حٿڄككوحى حٿؼٸَڀككش حٿككوُڅ الڅ ٻڀٴككش حٿٰككٌحد حٿككًٌ‬
‫ٍ‪ٜ‬ككَٱ ‪٫‬ڀككي ح‪٬٣‬ككخځ حٿلَوح ككخص حٿلخٷڀككش ٿڀز‪٠‬ككخ‪٫‬ش محالٗككوخ‪ ٙ‬حٿڄككَحٳٸَن ٿڀٸخٳڀككش‬

‫‪1‬‬
‫‪Old Assyrian Caravan Procedures Istanbul ,1967, (OACP).p.127,3-6‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Old Assyrian Caravan Procedures Istanbul,1967 (OACP)p.127,3-6.‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل‪٠‬خٍحص حٿٸيٍڄكش ٗكَٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ‬
‫‪ 1١ 2009‬ؽ‪390ٙ 1‬‬
‫ڃٸيڃش ٳٌ‪391ٙ ...‬‬ ‫‪ 4‬رخٷَ ‪٣‬‬

‫‪115‬‬
‫حٿظـخٍٍش ٷي طٔخمً ػڄن حٿز‪٠‬خ‪٫‬ش حٿڄلٸوٿش مٿهٌح ٳٸي حٷظ‪َٜ‬ص حٿظـخٍس حٿزٍَش مڃلٌ‬
‫حٷككيځ حالُڃككخڅ كظككي ‪٧‬هككوٍ مٓككخث‪ ٢‬حٿلٸككپ حٿليٍؼككش ‪٫‬ڀككي حٿڄظككخؿٍَن رككخٿڄوحى حٿوٴَٴككش‬
‫‪1‬‬
‫حٿوُڅ محٿٰخٿَش حٿؼڄن ڃؼپ حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬كش محالكـكخٍ حٿټٍَڄكش محٿ‪٤٬‬كوٍ محٿظوحركپ ‪.‬‬
‫مڃن هالٽ حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿڄٔڄخٍٍش حالٗوٍٍش ًحص حٿ‪٬‬الٷش رخٿظـخٍس ڃ‪ ٪‬رالى حال خ‪ٟ‬وٽ‬
‫مڃن ىٍحٓش حكوحٽ حال خ‪ٟ‬وٽ طزَن حڅ حٿًٌ ؿ‪٬‬پ حٿظـخٍس ط‪٬‬ظڄي ‪٫‬ڀي حٿڄوحى حٿؼٸَڀش‬
‫رككخٿَٯڂ ڃككن ح هككخ ٻخ ككض طـككخٍس رٍَككش رٔككزذ حٳظٸخٍهككخ حٿككي حٿلڄَككَ محڃظالٻهككخ ٿڀوَككپ‬
‫رخ‪٫‬ككيحى هخثڀككش مٓككَ‪٫‬ش حٿل‪ٜ‬ككخڅ ‪٫‬خٿَككش ؿككيح ڃٸخٍ ككش ٿڄظخ ككش مٓككخث‪ ٢‬حٿلٸككپ حٿڄظڄؼڀككش‬
‫رخٿ‪َ٬‬رككخص مهككٌح ٿٸڀككش حٓككظويحځ حٿوَككوٽ رككپ كككخؿظهڂ حٿڄخٓككش ٿڀلڄَككَ محٿزٰككخٽ الڅ‬
‫َٓ‪٫‬ظهخ ڃلخٓزش ٿڄظخ ش حٿ‪َ٬‬رخص مڃخىحځ حٿزٰپ ال ٍظوحٿي حال ڃن طِحمؽ ح ؼي حٿل‪ٜ‬كخڅ‬
‫‪2‬‬
‫ڃ‪ ٪‬حٿلڄخٍ ٿهٌح ٻخ ض حٿلڄََ ڃ‪٤‬ڀورش ؿيح ٳٌ رالى حال خ‪ٟ‬وٽ حٿوحٓ‪٬‬ش حٿڄٔخكش ‪.‬‬
‫ٳٌ ڃ‪٤‬ڀ‪ ٪‬حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى حُىحى حالهظڄخځ رخٿظلوٽ حٿظـخًٍ ڃن حٿ‪٤‬كخر‪٪‬‬
‫حٿٴكككَىً حٿكككي حٿـڄكككخ‪ ٌ٫‬حٿڄكككل‪٨‬ڂ مطلكككض حٗكككَحٱ حٿيمٿكككش مٍ‪٫‬خٍكككش حٿڄڀكككٺ مُحىص‬
‫حٿڄ‪٬‬ڀوڃككخص ‪٫‬ككن حٿظـككخٍس مطل‪٨‬ككَڂ حٿ‪٬‬الٷككخص حٿظـخٍٍككش رككَن حٿزككخث‪ ٪‬محٿڄ٘ككظًَ مطليٍككي‬
‫‪3‬‬
‫حالٓ‪٬‬خٍ ‪.‬‬
‫حڃظي كټڂ حالٻيٍَن حٍ‪٠‬خ حٿكي ٯَركٌ هكَ حٿٴكَحص ٳٸكي ح‪٫‬ڀكن ٓكَؿوڅ حٓكظَالده‬
‫‪4‬‬
‫‪٫‬ڀككي ڃيٍلككش حٍككزال حٿظككٌ ط‪٬‬ككَٱ حالڅ د(طككپ ڃَىٍن)ؿلككورٌ كڀككذ مڃككيڅ حهككَى‬

‫‪ٍَٗ 1‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً حمٽ حڃزَح‪٣‬وٍ ٳٌ حٿ‪٬‬خٿڂ ( حٿڄوٓو‪٫‬ش حٿٌهزَش ) ىحٍ حٿلٍَش‬
‫ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى ‪8ٙ 1١ 1990‬‬
‫‪ٍَٗ 2‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ‪67ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬حٿهخٗككڄٌ ٍ‪ٟ‬ككخ ؿككوحى حٿڄٸوڃككخص حالٷظ‪ٜ‬ككخىٍش ٿڄـظڄكك‪ ٪‬حٿوڀككَؾ حٿ‪َ٬‬رككٌ حٿٸككيٍڂ ڃـڀككش حٿككلٴ‪٢‬‬
‫محٿظلڄَش حٿ‪٬‬يى ‪ 7-8‬ٿٔلش (‪196ٙ )1981‬‬
‫‪4‬‬
‫حٍزال‪ :‬ط‪َ٬‬ٱ كخٿَخ طپ ڃَىٍن مطٸ‪ ٪‬حٿي حٿـلود ڃن ڃيٍلش كڀذ ٳٌ ٓوٍٍخ ٿڀڄٍِكي ٍل‪٨‬كَ ٓكخٻِ‬
‫هخًٍ ٷوس آٗوٍ‪122 ٙ...‬‬

‫‪116‬‬
‫مُكككٲ هككو مڃككن ر‪٬‬ككيه كٴَككيه ككَحځ ٓككن كظككي حٿزلككَ حٿڄظوٓكك‪ ٢‬ٳككٌ ؿزككپ حالڃككخ وّ‬
‫(حٿل‪ٜ‬ككٍََش) ٿٸ‪٤‬كك‪ ٪‬حٗككـخٍ حالٍُ حٿڄَٯككود ٳَهككخ مٳككٌ حٿوحٷكك‪ ٪‬حڅ حالهزككخٍ حٿالكٸككش‬
‫ط٘ككََ حٿككي حڅ حٿڄڀټككَن حؿظككخُح حٿـزككخٽ حٿككي رككالى حال خ‪ٟ‬ككوٽ رلؼككخ ‪٫‬ككن ڃلككخؿڂ حٿٴ‪٠‬ككش‬
‫مڃ‪ٜ‬خىٍ حٿڄ‪٬‬خىڅ حٿؼڄَلش حم كظي الٓلخى ڃٔظ‪٬‬ڄَس ٿڀظـخٍ حالٻيٍَن ٻڄخ طٸوٽ حكيى‬
‫‪1‬‬
‫حالٓخ‪ ََ٣‬مطِىحى ڃ‪ٜ‬يحٷَش هٌه حالهزخٍ ڃ‪ ٪‬طـڄ‪ ٪‬حالىٿش‪.‬‬
‫حڃخ حال ـخُحص حٿ‪ٔ٬‬ټٍَش حٿظٌ كٸٸهخ َٓؿوڅ حالٻيً ٻخ ض طهكيٱ ىحثڄكخ ٿلڄخٍكش‬
‫حٿ‪٤‬ككَٵ حٿظـخٍٍككش محٿڄل‪٤‬ككخص حٿظككٌ حٷَڄككض ‪٫‬ڀككي طڀككٺ حٿ‪٤‬ككَٵ ٿڀل‪ٜ‬ككوٽ ‪٫‬ڀككي حٿڄككوحى‬
‫‪2‬‬
‫حالمٿَش حٿ‪َ٠‬مٍٍش ٿزلخد حٿل‪٠‬خٍس حٿظٌ طٴظٸَ حٿَهخ رالى حٿَحٳيٍن كظكي م‪ٛ‬كپ حٿكي‬
‫حّؿِحد حٿَ٘ٷَش ڃن حَٓخ حٿ‪َٰٜ‬ى مال َٓڄخ ڃل‪٤‬ٸش ٻزيمٻَخ ٿكَْ ٿڀٸظكخٽ ركپ ٿظكخڃَن‬
‫كخؿش حٓڃزَح‪٣‬وٍٍش ڃن ڃخىس حٿللخّ حٿڄظكوٳَس هلكخٹ محٿكيٿَپ هكو ح هكڂ هڀٴكوح حٻزكَ‬
‫حٿٸ‪٤‬كك‪ ٪‬حٿزَم ٍِككش حٿڄللوطككش ٳ‪٠‬ككال ‪٫‬ككن ًٿككٺ هلككخٹ ڃڀلڄككش ڃڀككٺ حٿلككَد كَككغ حڅ‬
‫حكيحػهخ طئٻي حڅ حٿظـخٍ حالٻيٍَن ٳٌ ڃيٍلش روٍٗوليح ٷي خٿهڂ ر‪ ٞ٬‬حٿ‪٨‬ڀڂ ڃن ككخٻڂ‬
‫حٿڄيٍلش ڃڄخ ىٳ‪٬‬هڂ ٿ‪٤‬ڀذ حٿلـيس ڃن حٿڄڀٺ َٓؿوڅ حالٻيً ٳ‪٤‬ڀذ حالهََ ڃ‪٬‬ڀوڃكخص‬
‫‪3‬‬
‫ٻخٳَش ‪٫‬ن حٿ‪َ٤‬ٵ حٿڄئىٍش حٿي ڃوٷ‪ ٪‬روٍٗوليح م و‪ ٩‬حٿـزخٽ حٿظٌ َٓڄَ رهخ‪.‬‬
‫مٻخڅ حٿـوحد‪٬ [ :‬ڂ حٿ‪ٍَ٤‬ٶ ‪٬ٛ‬ذ مڃَهٶ ‪٫‬لي حٿٔٴَ مٍٔظَٰٵ مٷظكخ ‪٣‬كوٍال‬
‫ٿٸ‪ ٬٤‬محٿـزكخٽ ‪ٟ‬كوڄش مطلظكوً ‪٫‬ڀكي حالػڄكي (حٿټلكپ) مكـكَ حٿكالُمٍى محٿكٌهذ‬
‫‪4‬‬
‫مطلزض ‪٫‬ڀَهخ حٗـخٍ حٿظٴخف محٿظكَن مه٘كذ حٿكزٸْ مڃڀَجكش ركخّكَحٕ ‪ .‬مڃڄكخ ٍئٻكي‬
‫‪ٛ‬لش ڃ‪٬‬ڀوڃخص ڃڀلڄش ڃڀٺ حٿلَد هلخٹ ‪ ٚ‬ڃيمڅ رخٿڀٰش حٿلؼَش ٍئٍي ڃخ مٍى رؤڅ‬

‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ‪77ٙ ...‬‬ ‫‪ 1‬روٓظَٰض‬


‫‪ٍَٗ 2‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ‪55-54ٙ ...‬‬
‫‪ٍٗ 3‬ككَي ٳككوًُ ٓككَؿوڅ‪ ..‬حالٻككيً حمٽ حڃزَح‪٣‬ككوٍ ٳككٌ حٿ‪٬‬ككخٿڂ ( حٿڄوٓككو‪٫‬ش حٿٌهزَككش ) ىحٍ‬
‫حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش ‪ 1١‬رٰيحى ‪56ٙ 1990‬‬
‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ‪77ٙ ...‬‬ ‫‪ 4‬روٓظَٰض‬

‫‪117‬‬
‫حٿڄڀٺ َٓؿوڅ ٷي ٯخىٍ ڃيٍلش روٍٗوليح مهو ٍظڄلي ٿهخ حٿٔالځ محٿوٳَس ٳكٌ ح ظكخؽ‬
‫‪1‬‬
‫حالٗـخٍ‬
‫حال حڅ ڃيٍلش آٗوٍ ٳٌ حٿ٘ڄخٽ ٻخ ض طكِىحى ٯلكي مٓك‪٤‬وس ٳَڄكخ ٍ‪٬‬كَٱ رخٿ‪ٜ٬‬كَ‬
‫حالٗوًٍ حٿٸيٍڂ ظَـش ڃٰخڃَحطهخ حٿظـخٍٍش حٿظكٌ حىص حٿكي حٷخڃكش ڃٔكظ‪٬‬ڄَحص طـخٍٍكش‬
‫‪2‬‬
‫ٳٌ ڃلخ‪٣‬ٶ ر‪َ٬‬كيس ٻخّ خ‪ٟ‬كوٽ ‪ .‬مٻكخڅ ٿالٗكوٍٍَن ڃك‪ ٪‬حالڃكڂ حٿڄظخهڄكش ٿهكڂ محٿز‪َ٬‬كيس‬
‫‪٫‬لهڂ ‪ٛ‬الص طـخٍٍش محٓ‪٬‬ش ٻڄخ ٻخڅ ڃڀوٻهڂ ٍٸوڃوڅ رلڄالص ‪ٔ٫‬ټٍَش ٿڀڄلخٳ‪٨‬كش‬
‫‪3‬‬
‫‪٫‬ڀكي حٿڄٔكظ‪٬‬ڄَحص حٿظـخٍٍكش ‪ .‬مط‪٬‬كَٱ ح ٘ك‪٤‬ش طـككخٍ حٗكوٍ ٿكَْ ڃكن حٿوػكخثٶ حٿظككٌ‬
‫حٻظ٘ٴض ٳٌ ڃيٍلظهڂ رپ ڃن حالٱ حٿَٓخثپ محٿٔـالص حٿظـخٍٍش حٿظٌ حٓكظوَؿض ڃكن‬
‫ڃوٷ‪ ٪‬ٻوٽ طز ٳٌ مٓ‪ ٢‬حال خ‪ٟ‬وٽ ‪٫‬ڀي ر‪٬‬ي كوحٿٌ حٿٲ ڃَپ ڃن آٗوٍ مٷكي ىم كض‬
‫‪4‬‬
‫رڀهـش حٻيٍش مٻخڅ حٿـِد حٿَثَْ ڃن طڀٺ حٿظـكخٍس ٸكپ حٿٸ‪ٜ‬كيٍَ ٿ‪ٜ‬كل‪ ٪‬حٿزَم كِ‬
‫حٿي ڃيڅ حال خ‪))ٟ‬وٽ ڃن‬
‫‪5‬‬
‫آٗوٍ كَغ ٻخ ض طِمى رهخ ڃن ڃ‪ٜ‬خىٍ طٸ‪َٗ ٪‬ٷهخ‪.‬‬

‫‪ٍَٗ 1‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ‪62-58ٙ ...‬‬


‫‪ 2‬ىح َخٽ ٻڀَن ڃوٓو‪٫‬ش ‪٫‬ڀڂ‪586ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬حرككو حٿ‪ٜ‬ككوٱ رهلككخځ حٿظلٸَككذ ٳككٌ طككپ ٷككخٿَلؾ حٯككخ ( حٍرَككپ) ڃـڀككش ٓككوڃَ ڃـڀككي ‪ 25‬رٰككيحى‬
‫‪6ٙ 1969‬‬
‫‪ 4‬حٿٸ‪ٜ‬يٍَ‪ :‬ٿڂ ٍ‪َ٬‬ن ڃ‪٬‬لي حٿټڀڄكش حالٻيٍكش (ح ټكڂ) (‪ )Annakum‬حٿڄ‪٠‬كخهَش ٿڀټڀڄكش حٿ‪َ٬‬رَكش (ح كٺ)‬
‫ٳٸي ‪٫‬يهخ ؿڄخ‪٫‬ش ڃن حٿزخكؼَن ح هخ حٿٸ‪ٜ‬يٍَ (‪ )Tin‬مح‪٫‬ظزَه حٿز‪ ٞ٬‬حالهَ ڃ‪٬‬يڅ حٿَ‪ٛ‬كخ‪ ٙ‬مٿ‪٬‬كپ‬
‫ط‪ََ٬‬ل رخٿَ‪ٛ‬خ‪ ٙ‬حٷَد حٿي حٿ‪ٜ‬لش رخٿل‪ َ٨‬ٿوؿوى ٻڄَخص ٻزََس ڃن هخڃكخص حٿَ‪ٛ‬كخ‪ ٙ‬ٳكٌ محىً‬
‫حٿِحد حال‪٫‬ڀي ٳٌ ڃل‪٤‬ٸش حٿ‪٬‬خ‪ٛ‬ڄش حٿٸيٍڄش (آٗوٍ) ممؿيص حىمحص ٻؼََس مڃظلو‪٫‬كش ڃ‪ٜ‬كلو‪٫‬ش ڃكن‬
‫حٿَ‪ٛ‬خ‪ ٙ‬ٳٌ آٗوٍ مٻوٽ طز ( ڃو‪ ٪ٟ‬حٿڄٔظ‪٬‬ڄَس حٿظـخٍٍش حالٗوٍٍش ٻخ َٖ ) ٳكٌ ككَن ٿكڂ ٍ‪٬‬ؼكَ‬
‫‪٫‬ڀي رٸخٍخ ڃ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن حٿٸ‪ٜ‬يٍَ‪.‬‬
‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ‪85ٙ ...‬‬ ‫‪ 5‬روٓظَٰض‬

‫‪118‬‬
‫محٿٸخٳڀش حالٻيٍش حم حالٗوٍٍش طلوً ‪٫‬ڀي ‪٫‬يى ٻزَكَ ڃكن حٿلڄَكَ م‪٫‬لكي م‪ٛ‬كوٿهخ‬
‫حٿي حَٓخ حٿ‪َٰٜ‬ى ٍٸوځ حٿظـخٍ رزَ‪ ٪‬حٯڀذ حٿلڄَكَ محالٍركخف حٿظكٌ ٍل‪ٜ‬كڀوڅ ‪٫‬ڀَهكخ‬
‫ٻخ ككض طٔككي ٻڀٴككش حٿ‪٬‬ڀككٲ محٿٰككٌحد محٿڄككَحٳٸَن مرهككٌح طټككوڅ حٿڄككوحى ٷككي ٸڀككض رككيمڅ‬
‫طټككخٿَٲ‪ .‬محٿڄظككخؿَس طلٸككٶ حٍرخكككخ ‪٫‬خٿَككش رلَككغ ڃټككن حٿظـككخٍ ڃككن حٷخڃككش ڃٔككظ‪٬‬ڄَحص‬
‫طـخٍٍكككش ركككخٿَٯڂ ڃكككن حٿ‪٠‬كككَحثذ حٿظكككٌ ٻخ كككض طكككيٳ‪ ٪‬ٿلټكككخځ حٿوالٍكككش حٿظكككٌ ط‪٠‬ككككڂ‬
‫‪1‬‬
‫ڃٔظ‪٬‬ڄَحطهڂ ‪ .‬م‪٫‬لي ‪٫‬كوىطهڂ ٍٔكظويځ حٿظـكخٍ حٿ‪َ٬‬ركخص ٿلٸكپ حٿللكخّ محٿلڄَكَ ٿلٸكپ‬
‫حٿڄككوحى حٿوٴَٴككش حٿككوُڅ محٿٰخٿَككش حٿككؼڄن ڃؼككپ حٿككٌهذ محٿٴ‪٠‬ككش محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش‬
‫‪2‬‬
‫مطلٸَٶ حالٍرخف رخٿَٯڂ ڃن حڅ طـخٍطهڂ ڃ‪ ٪‬رالى حال خ‪ٟ‬وٽ طـخٍس رٍَش ‪.‬‬
‫مٻخ ض ٷوحٳپ حٿلڄََ طٰكخىٍ آٗكوٍ ٓكلوٍخ ر‪٬‬كي ڃوٓكڂ حالڃ‪٤‬كخٍ حٿ٘كظوٍش مطَككپ‬
‫ٍكڀش ‪٣‬وٍڀش ‪٫‬زَ ٓهوٽ ٗڄخٿٌ رالى حٿَحٳيٍن مطٸوځ رڄ‪٬‬خڃالص طـخٍٍش ػخ وٍش مهكٌ‬
‫ٳٌ حٿ‪ٍَ٤‬كٶ ػكڂ ‪٫‬زكَ ڃڄكَحص ؿزكخٽ ‪٣‬كوٍمّ مطٴكَ٭ كڄوٿظهكخ ٳكٌ ٻكخ َٖ حم حر‪٬‬كي‬
‫ڃلهخ ڃلٸٸش حٍرخكخ ؿَيس‪ .‬مٻخ ض كڄوٿش حٿٸخٳڀش ط‪٠‬ڂ حٿڄلٔوؿخص مٯََهخ ڃن ڃيٍلش‬
‫‪3‬‬
‫حٗوٍ ٴٔهخ حم ڃن ڃيڅ حهَى ؿلورهخ (رخرپ) مٻخ ض حالٍرخف طُ‪٬‬خى ٳ‪٠‬ش حم ًهزخ‪.‬‬
‫مٷككي حطٔكك‪٬‬ض حٿ‪ٜ‬ككالص حٿظـخٍٍككش ڃككخ رككَن آٗككوٍ مرككالى حال خ‪ٟ‬ككوٽ ٳككٌ حٿ‪ٜ٬‬ككَ‬
‫حالٗوًٍ حٿٸيٍڂ محٷخڃكض ٳَهكخ ؿڄڀكش ڃٔكظو‪٣‬لخص حم ڃٔكظ‪٬‬ڄَحص طـخٍٍكش ڃكن حٿظـكخٍ‬
‫حالٗوٍٍَن ٳٌ حالؿِحد حٿَ٘ٷَش حٿظٌ ى‪َ٫‬ض رخٓڂ (ٻزيمٻَخ) رلوحٿٌ ‪1800-1900‬‬
‫ٵ‪.‬ځ مٻٌٿٺ ڃن حٿڄَحٻِ حٿظـخٍٍش حٿظٌ مٍى حٓكڄهخ ٳكٌ حٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿڄٔكڄخٍٍش ڃيٍلكش‬

‫‪ٍَٗ 1‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ‪68ٙ ...‬‬


‫‪ٍَٗ 2‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ‪69ٙ ...‬‬
‫َټوالّ ‪86ٙ‬‬ ‫‪ 3‬روٓظَٰض‬

‫‪119‬‬
‫(ٻوٽ طز ) مٻكٌٿٺ (‪٫‬ڀكٌ ٗكخٍ)مٳٌ ڃو‪ٟ‬ك‪ ٪‬حٿ‪٬‬خ‪ٛ‬كڄش حٿٸيٍڄكش (كخطوٗكخٕ) مٻخ كض‬
‫‪1‬‬
‫هٌه حٿ‪٬‬الٷخص ٓڀَڄش ڃ‪ ٪‬حٿڄٔظ‪٬‬ڄَحص حالٗوٍٍش مرالى حال خ‪ٟ‬وٽ‪.‬‬
‫م ٘‪٤‬ض حٿٸوحٳپ حٿظـخٍٍكش حٿظكٌ ٻخ كض طلٸكپ حٿز‪٠‬كخث‪ ٪‬مٻخ كض حٿلڄَكَ محٿ‪َ٬‬ركخص‬
‫مٓككخثپ حٿلٸككپ حٿَثَٔككش ٳټخ ككض ىحثزككش حٿظلٸككپ ڃككخرَن رككالى آٗككوٍ مرككَن طڀككٺ حٿڄَحٻككِ‬
‫حٿظـخٍٍش‪ .‬مٳَڄخ ٍظ‪٬‬ڀٶ رظـكخٍس حٿڄ‪٬‬كخىڅ حٿؼڄَلكش ٳٸكي ٻخ كض حٿٴ‪٠‬كش محٿكٌهذ محٿللكخّ‬
‫محال كـخٍ حٿؼڄَلش ٳٌ ڃٸيڃش ٷخثڄش حٿٔكڀ‪ ٪‬حٿڄٔكظوٍىس ڃكن حال خ‪ٟ‬كوٽ حٿكي ركالى آٗكوٍ‬
‫‪2‬‬
‫حٿظٌ ٻخ ض ط‪ٜ‬يٍ حٿڄلٔوؿخص حٿ‪ٜ‬وٳَش محٿٸ‪ٜ‬يٍَ حم حٿَ‪ٛ‬خ‪ ٙ‬مٿٸي حىى حٿكٌهذ‬
‫ىمٍح هخ‪ٛ‬خ ٳٌ حٿظـخٍس حٿيمٿَكش هكالٽ حٿ‪ٜ٬‬كَ حالٗكوًٍ حٿٸكيٍڂ ڃكن حؿكپ حٿل‪ٜ‬كوٽ‬
‫‪٫‬ڀي حٿٸ‪ٜ‬يٍَ محٿٴ‪٠‬ش حٿظٌ ٻخ ض طـڀذ ڃن ڃڄڀټش (‪ )Purusaddum‬حڃخ حٿٸ‪ٜ‬كيٍَ‬
‫ٳخٿڄَؿق حڅ حالٗوٍٍَن ٻخ وح ٍـڀزو ڃن حًٍرَـخڅ مٻكخڅ حٿ‪٤‬ڀكذ ‪٫‬ڀَك ٻؼَكَح ٳكٌ‬
‫‪3‬‬
‫رالى حال خ‪ٟ‬وٽ ٿوڀ‪ ٤‬رخٿللخّ ٳٌ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿزَم ِ‪.‬‬

‫ثاله الشبم‪:‬‬
‫حڅ حٿيمحٳ‪ ٪‬حالٓخَٓش حٿظٌ ٻخ ض طيٳ‪ ٪‬ڃڀكوٹ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿٸكيٍڂ مكټخڃك ٿڀٸَكخځ‬
‫رككخٿلڄالص حٿلَرَككش محٿٴظ كوف حٿوخٍؿَككش حٿككي ‪ٟ‬ككڄخڅ حٿل‪ٜ‬ككوٽ ‪٫‬ڀككي حٿڄككوحى حالمٿَككش‬
‫حٿ‪٠‬ككَمٍٍش ڃككن حٿوككخٍؽ مٿٔككالڃش حٿ‪٤‬ككَٵ حٿظـخٍٍككش ٍككظڂ حه‪٠‬ككخ‪ ٩‬حالٷككوحځ حٿڄككخٍس‬
‫رخٍح‪ٟ‬ككَهخ محٷخڃككش حٿلخڃَككخص محٿل‪ٜ‬ككوڅ حٿ‪ٔ٬‬ككټٍَش ٳككٌ حٿلٸككخ‪ ١‬حٓٓككظَحطَـَش مڃككن‬

‫‪ 1‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل‪٠‬خٍحص حٿٸيٍڄش َٗٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ‬
‫‪ 1١ 2009‬ؽ‪529ٙ 1‬‬
‫‪ 2‬حٿ٘ټًَ ‪ٛ‬زخف حٿل٘خ‪ ١‬حٿظـخًٍ ٿزالى‪168ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪532ٙ ...‬‬

‫‪120‬‬
‫‪1‬‬
‫حهڄهككخ حٿل‪ٜ‬ككن حٿككًٌ ٗككَيه حٿٴككخطق حالٻككيً ككَحځ ٓككَن ٳككٌ ڃو‪ٟ‬كك‪( ٪‬طككپ رككَحٹ) ٳككٌ‬
‫ڃل‪٤‬ٸ ش حٿوكخروٍ ٳكٌ ٓكوٍٍخ أً ٳكٌ حٿ‪ٍَ٤‬كٶ حٿوح‪ٛ‬كپ ركَن ركالى حٿ٘كخځ محال خ‪ٟ‬كوٽ‪.‬‬
‫مٻخڅ ٿټپ ڃيٍلش ڃهڄش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ڃَلكخد ٻزَكَح ‪٫‬ڀكي حٿلهكَ مٻكخڅ حٿڄَلكخد ڃكن‬
‫حهڂ حؿِحد حٿڄيٍلش محكظالٽ حٿ٘ئمڅ حٿظـخٍٍش ڃټخ خ ركخٍُح ٳكٌ حهزكخٍ ك‪٠‬كخٍس ركالى‬
‫حٿَحٳككيٍن مڃلهككخ حٿ٘ككَحث‪ ٪‬حٿڄيم ككش مٳككٌ ڃٸككيڃظهخ ٗككٍَ‪٬‬ش كڄككوٍحرٌ محٗككظهخٍ هككٌه‬
‫‪2‬‬
‫حٿل‪٠‬خٍس رخٿظل‪َ٨‬ڄخص محٿڄ‪٬‬خڃالص حٿظـخٍٍش‪.‬‬
‫محٿ٘وحهي حٿظٌ ٔوٷهخ طؤطٌ ڃن ‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿ‪ َٜ٬‬حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ حٿًٌ ٍظِحڃن ڃك‪٪‬‬
‫حٿ‪ َٜ٬‬حالٗوًٍ حٿٸيٍڂ‪ .‬محڅ هَ ىؿڀش حٓكظٰپ ٿلٸكپ حاله٘كخد حٿڄٔكظوٍىس ڃكن ركالى‬
‫حال خ‪ٟ‬ككوٽ مٻككٌٿٺ ڃككن ٗككَٷٌ حٿزلككَ حٿڄظوٓكك‪ ٢‬مرخٿككٌحص ڃككن ؿزككپ (حالڃككخ وّ) ٳككٌ‬
‫ٗڄخٽ ٓوٍٍخ حٿي رالى رخرپ ‪٫‬كن ‪ٍَ٣‬كٶ ح‪٣‬الٷهكخ ٳكٌ ڃـكَى هكَ حٿٴكَحص ٿكظل‪ ٢‬ٳكٌ‬
‫ڃَلخد (ٍحرَٸوځ)(‪)Rapiqum‬ٷَد ڃيٍلش حٿَڃخىً حٿلخٿَش كٔذ ڃخٍٴٔكَه حٿزكخكؼوڅ‬
‫ٳٌ حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿڄٔڄخٍٍش حٿزخرڀَش مڃن (‪ )Rapiqum‬ٻخ ض حٿز‪٠‬خث‪ ٪‬طلڄپ روحٓ‪٤‬ش‬
‫حٿٔٴن حٿظـخٍٍش مطلٸپ حٿي ڃيڅ رخرپ مآٗوٍ كَغ ٍٸظَد هَح ىؿڀكش محٿٴكَحص كَكغ‬
‫‪3‬‬
‫طټوڅ حٿڄٔخٳش رَلهڄخ (‪50‬ٻڂ)‪.‬‬
‫ٓككَؿوڅ حالٻككيً حٿككًٌ كټككڂ كككوحٿٌ حٍر‪٬‬ككَن ‪٫‬خڃككخ ٷككي حٗككخٍ حٿككي ٓككَ‪َ٤‬ط ‪٫‬ڀككي‬
‫ڃلخ‪٣‬ٶ حٿٴَحص محالٍح‪ ٌٟ‬حٿ‪٬‬ڀَخ ڃن ٓوٍٍخ ڃن ؿزكخٽ حالڃكخ وّ مؿزكخٽ حٿٴ‪٠‬كش ٳكٌ‬
‫‪٣‬وٍمّ مالٳظٸخٍ رالى حٿَحٳيٍن ٿاله٘خد محالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٸي ًٻَ ٻوىٍخ حڃََ‬
‫ٿټٖ ٳٌ حكيى ڃٌٻَحطك حٿڄڀټَكش ح ك ؿڀكذ حه٘كخد حالٍُ ڃكن حالڃكخ وّ محالكـكخٍ‬
‫ڃن ؿزخٽ حالڃوٍم محٓظويڃهخ ٻؤ‪٫‬ڄيس طٔٸَٲ ٿللټَٓو ٳٌ ڃ‪٬‬زي (حٿوڄَٔن= َلكو)‬

‫‪1‬‬
‫َحځ َٓن‪ :‬هو حٗهَ حٿڄڀوٹ حالٻيٍَن كټڂ ‪ٓ 37‬لش ٳٌ كيمى ‪ 2255-2291‬ٵ‪0‬ځ ٿڀڄٍِي ٍل‪َ٨‬‬
‫‪ :‬حالٓوى كټڄض رََ٘ حٿَٷڂ ٓز‪٬‬ش ٳٌ ‪196 ٙ‬‬
‫‪ 2‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ ‪42ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬حٿ٘ټًَ ‪ٛ‬زخف حٿل٘خ‪ ١‬حٿظـخًٍ ٿزالى‪169ٙ ...‬‬

‫‪121‬‬
‫هو ؿڀذ حٿوحف كـٍَش ٻزََس ڃن حمڃخ وځ طڀٺ حٿـزخٽ حٿ٘خهٸش ٳٌ ڃلوح مڃكن ركخُحٍ‬
‫حٿـزكككخٽ حٿ‪٬‬خٿَكككش ٿڄكككخٍطو محٓكككظ‪٬‬ڄڀهخ ٻڄٔكككالص مم‪ٟ‬ككك‪٬‬هخ ٳكككٌ لټَٓكككو ٳكككٌ ٓكككخكش‬
‫‪1‬‬
‫َلو(ڃ‪٬‬زي حٿوڄَٔن)‪.‬‬
‫ٻخ ككض ڃيٍلككش حمٯخٍٍككض طٔككَ‪٫ َ٤‬ڀككي حٿ‪٤‬ككَٵ حٿظـخٍٍككش رؤطـككخه حٿزلككَ حٿڄظوٓكك‪٢‬‬
‫‪2‬‬
‫مطڄؼپ حٿوك‪ ٢‬حٿكَثَْ ٿڀل‪ٜ‬كوٽ ‪٫‬ڀكي حٿڄ‪٬‬كخىڅ ٿهكٌح حهكظڂ ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ڃلكٌ‬
‫حٿٸَڅ حٿَحر‪ ٪‬محٿ‪ٍَ٘٬‬ن ٷزپ حٿڄَالى رهٌه حٿڄل‪٤‬ٸش مٌٍٻَ حٿڄڀٺ ٓكَؿوڅ حالٻكيً ٳكٌ‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫ٻظخرظ حڅ حالٿهش ڃللظ ٯخرخص حالٍُ مؿزخٽ حٿٴ‪٠‬ش ح‪ٟ‬خٳش حٿي ڃخًٍ محرَال‬
‫ٳٸي كَڃض ركالى رخركپ ڃكن ڃكوحٍى طـخٍٍكش ڃهڄكش ڃكن حالٷكخٿَڂ حٿ٘كڄخٿَش محٿ٘كَٷَش‬
‫‪٫‬ڀي حػَ ‪٧‬هوٍ حٿيمٿش حٿڄخًٍش مٷَخځ حٿيمٿش حٿٴخٍَٓش حالهڄَلَش حٿظٌ حكظټَص حٿ‪َ٤‬ٵ‬

‫‪1‬‬
‫)‪The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early , Periods , (RIME‬‬
‫‪Toronto , 1993ff, 3/1,p.34:1-12‬‬
‫‪ 2‬ٻخ ككض ڃيٍلككش حمٯخٍٍ كض (ٍأّ ٗككڄَس ) كخٿَككخ حٿوحٷ‪٬‬ككش ٗككڄخٽ ٯككَد ٓككوٍٍخ ڃككن حٿڄككيڅ حٿٔككخكڀَش‬
‫حٿڄهڄش حٿظٌ حىص ىمٍح ڃهڄخ ٳٌ حٿظـخٍس هالٽ ڃلظ‪ٜ‬ٲ حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى ٿڀڄٍِي ٍَحؿ‪٪‬‬
‫‪Leemans . W.F.' The Importance of Trade '. Iraq. Vol.XXX1X,part,1.1977‬‬
‫‪p.7‬‬
‫‪ 3‬ٿٸي ح‪٣‬ڀٶ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ‪٫‬ڀي حٿـزخٽ حٿڀزلخ َش حٓڂ ؿزخٽ حالٍُ م‪٫‬ڀي ؿزخٽ ‪٣‬كوٍمّ ؿزكخٽ‬
‫حٿٴ‪٠‬ككش ٿڀڄٍِككي ٍَحؿكك‪ : ٪‬حٿهخٗككڄٌ ٍ‪ٟ‬ككخ ؿككوحى حٿظـككخٍس (ك‪٠‬ككخٍس حٿ‪٬‬ككَحٵ) ؽ‪ 2‬رٰككيحى ‪1985‬‬
‫‪204ٙ‬‬
‫‪ٓ 4‬خٻِ هخًٍ ٷوس آٗوٍ ‪121ٙ ...‬‬
‫‪ 5‬ڃخًٍ ‪ :‬ط‪َ٬‬ٱ كخٿَخ طپ حٿلًٍََ مطٸ‪ٗ ٪‬ڄخٽ ٯَرٌ رڀيس حٿزو ٻڄخٽ ‪٫‬لي حٿليمى حٿ‪َ٬‬حٷَش‬
‫حٿٔوٍٍش ٯَرٌ هَ حٿٴَحص ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ ‪ 314ٙ...‬مكوٽ هال‪ٛ‬ش‬
‫حٿظلٍَخص ٳٌ ڃخًٍ ٍل‪W.Parrot Andre."Nineveh and :َ٨‬‬
‫)‪Babylon."France(1946-1953‬‬
‫‪ 6‬حرَال‪ :‬ط‪َ٬‬ٱ كخٿَخ طپ ڃَىٍن مطٸ‪ ٪‬حٿي حٿـلود ڃن ڃيٍلش كڀذ ٳٌ ٓوٍٍخ ٿڀڄٍِي ٍل‪٨‬كَ‪ٓ :‬كخٻِ‬
‫هخًٍ ٷوس حٗوٍ‪122ٙ ...‬‬

‫‪122‬‬
‫حٿظـخٍٍككش ح‪ٟ‬ككخٳش حٿككي حٿؼككوٍحص حٿڄظټككٍَس ٳككٌ رككالى حٿ٘ككخځ حٿظككٌ كَڃككض حٿيمٿككش ڃككن‬
‫طـخٍطهككخ حٿزلٍَكككش‪ .‬مٻكككٌٿٺ ٘كككخ‪ ١‬حٿڄكككيڅ حٿٴَلَٸَككش مٓكككَ‪َ٤‬طهخ ‪٫‬ڀكككي طـكككخٍس حٿزلكككَ‬
‫حٿڄظوٓ‪ ٢‬م ٸپ ڃَحٻِ حٿؼٸپ حٿظـخٍٍش ڃن حٿٔوحكپ حٿَ٘ٷَش حٿي حالؿِحد حٿَٰرَش ٿهٌح‬
‫‪1‬‬
‫حٿزلَ أً حٿي رالى حٿَو خڅ ‪.‬‬
‫حڃككخ حٿزككخرڀَوڅ ٳٸككي ٻخ ككض ٿهككڂ ‪٫‬الٷككخص ‪َ٣‬زككش ڃكك‪ ٪‬حٿ٘كك‪٬‬ود حٿظككٌ طلككَ‪ ٢‬رهككڂ ٳٸككي‬
‫ط‪َ٬‬ٳوح ‪٫‬ڀكَهڂ م‪َ٫‬ٳكوح ‪٣‬كَٵ حٿڄوح‪ٛ‬كالص حٿظكٌ طكَر‪ ٢‬رالىهكڂ رخالٷ‪٤‬كخٍ حٿڄـكخمٍس‬
‫ٿهڂ مٿٸي ٍكپ طـخٍهڂ حٿي ٻپ ڃټخڅ كظي حڅ ڃڀكوٻهڂ حكظـكوح ‪٫‬ڀكي ٳَح‪٫‬لكش ڃ‪ٜ‬كَ‬
‫الڅ حٿ‪َ٤‬ٵ حٿظٌ طڄكَ هكالٽ ٓكوٍٍخ مٳڀٔك‪َ٤‬ن ٻخ كض ٯَكَ ڃؤڃو كش محڅ ٓكټخڅ طڀكٺ‬
‫حٿزالى ح‪٫‬ظيمح ‪٫‬ڀي حٿٸوحٳپ حٿزخرڀَش م هزوهخ‪ .‬مٷي حڃظيص ٍكالطهڂ حٿي ٗكوح‪٣‬ت حٿزلكَ‬
‫حالٓوى مٓوحكپ رلَ ٷكِمٍن مٍكڀكوح حٿكي حڃكخٻن ر‪َ٬‬كيس ‪٫‬كن ڃكو‪٣‬لهڂ مڃڄكخ ٍئٍكي‬
‫‪2‬‬
‫ًٿٺ حٿڄوحى حٿظٌ ٻخ وح ٍـڀزو هخ مالَٓڄخ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ‪.‬‬
‫ٳككٌ ‪٫‬هككي حٿيمٿككش حٿټڀيح َككش محٿظككٌ ىحڃككض كككوحٿٌ ٷككَڅ محكككي (‪ 539-626‬ٵ‪.‬ځ)‬
‫مرخٿظليٍي ٳٌ ‪٫‬هي زوهٌ ‪٫ َََٓ َٜ‬يس كڄكالص ‪ٔ٫‬كټٍَش اله‪٠‬كخ‪ ٩‬ر‪٬‬ك‪ ٞ‬حٿٸزخثكپ‬
‫حٿ‪َ٬‬رَش ٳٌ رخىٍش حٿ٘خځ ‪ٟ‬كڄخ خ ٿٔكالڃش حٿ‪٤‬كَٵ حٿظـخٍٍكش حٿظكٌ طكَر‪ ٢‬ركالى حٿَحٳكيٍن‬
‫‪3‬‬
‫رزالى حٿ٘خځ ػڂ رڄوح ت حٿزلَ حٿڄظوٓ‪. ٢‬‬
‫‪4‬‬
‫حڃخ خرو خثَي ٳٸي كڀض ٳٌ ُڃل حُڃش حٷظ‪ٜ‬خىٍش ٳؤٓظوٿي ‪٫‬ڀي ڃڀظٸي حٿ‪َ٤‬ٵ‬
‫حٿ‪َ٤‬ٵ حٿظـخٍٍش ٳٌ ٗڄخٽ حٿـٍَِس ٿڀل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀي ڃوحٍى ؿيٍكيس ڃلهكخ ر‪٬‬كي حڅ ٓكيص‬
‫روؿه حٿ‪َ٤‬ٵ حٿظـخٍٍكش ‪٫‬زكَ ركالى حٿ٘كخځ مڃكوح ت حٿزلكَ حٿڄظوٓك‪ ٢‬ٿكٌٿٺ ٷكخى ؿَ٘كخ‬

‫‪ 1‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪617ٙ ...‬‬


‫‪ 2‬ٻََ حىمحٍى ٻظزوح ‪٫‬ڀي حٿ‪َ٤‬ن ‪178-176ٙ 2١‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪605ٙ ...‬‬
‫‪4‬‬
‫خرو خثَي‪ :‬هو حهَ ڃڀوٹ حٿٔالٿش حٿټڀيٍش ‪ 539-555‬ٵ‪ 0‬ځ ‪َ٫‬ٱ ٳٌ حٿَمحٍكش حٿټالٓكَټَش رخٓكڂ‬
‫زو َيّ ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حالٓوى كټڄض حٿَٷڂ ٓز‪٬‬ش ٳٌ ه‪٠‬خٍس ‪196 ٙ ..‬‬

‫‪123‬‬
‫مٓخٍ ‪٫‬زَ رخىٍش حٿ٘خځ محهٌ محكش طَڄخد م(حىمڃو) م‪٫‬ڀي محككخص حهكَى محٷكخځ ٳَهكخ‬
‫كخڃَخص ‪ٔ٫‬ټٍَش مڃٔظو‪٣‬لخص الٍـخى ڃوحٍى طـخٍٍش حهكَى ر‪ٍَ٤‬كٶ حٿٔكَ‪َ٤‬س ‪٫‬ڀكي‬
‫‪1‬‬
‫طـخٍس حٿـٍَِس حٿ‪َ٬‬رَش ڃن ؿلورهخ حٿي ٗڄخٿهخ ‪.‬‬

‫الخل٘ظ الؼسثٖ ‪:‬‬


‫حڅ كَٻش حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش ٻخ ض ٷخثڄش ڃلٌ ‪٫‬هوى ڃزټَس رَن ڃيڅ رالى حٿَحٳيٍن‬
‫مرَن ڃَحٻِ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ مڃ‪ ٪‬ڃَحٻِ طـخٍٍش حهَى ٻخڅ حٿو‪ٛ‬كوٽ حٿَهكخ ٍكظڂ ‪٫‬كن‬
‫‪2‬‬
‫‪ٍَ٣‬ٶ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ ‪ .‬مح هڄٺ ٓټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ركَكالص طـخٍٍكش محٓك‪٬‬ش ڃك‪٪‬‬
‫ڃلخ‪٣‬ٶ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ ٷزپ حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى ٻڄخ ٓخهڂ حٿوڀَـَوڅ ٳكٌ حىحڃكش‬
‫هٌه حٿَكالص مطوَٓ‪٬‬هخ محُىهخٍهخ مطلو‪ ٩‬ڃوحىهخ ٳٌ ُڃكن حٿ‪٬‬هكي حٿزكخرڀٌ حٿٸكيٍڂ(‬
‫‪ 1595-2004‬ٵ‪.‬ځ) مح‪ٛ‬زق ڃ‪٤ٜ‬ڀق ‪ Alik tilmunki‬أً حٿڄٔكخٳَ حٿكي ىٿڄكوڅ‬
‫‪3‬‬
‫ڃَحىٳخ حٿي ٿٴ‪٨‬ش طخؿَ ‪٫‬لي ٓټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ‪ .‬مٷكي حٻكيص ‪ٜ‬كو‪ ٙ‬ڃيٍلكش ٿټكٖ‬
‫‪4‬‬
‫حٿٔوڃٍَش مؿوى ‪ٛ‬الص طـخٍٍش رَن رالى حٿَحٳيٍن ڃ‪ ٪‬ڃلخ‪٣‬ٶ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ‬

‫ڃٸيڃش ٳٌ‪616ٙ ...‬‬ ‫‪ 1‬رخٷَ ‪٣‬‬


‫‪٫ 2‬زخّ ڃلي كٔن هلـَ مطڄَڄكش ڃكن طكپ ڃلڄكي ڃـڀكش ٓكوڃَ ڃـڀكي ‪ 52‬رٰكيحى ‪-2003‬‬
‫‪2004‬‬
‫‪ 3‬كڄوى كَٔن ‪٧‬خهَ ‪ :‬حٿظـخٍس ٳٌ حٿ‪ َٜ٬‬حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ ح‪َ٣‬مكش ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬كش‬
‫حٿڄو‪ٛ‬كككككپ ٻڀَكككككش حالىحد ‪ 85ٙ 1995‬مٿڀڄٍِكككككي ٍل‪٨‬كككككَ‪٫ :‬زكككككخّ ڃلكككككي كٔكككككن ڃـڀكككككش‬
‫ٓكككوڃَ‪ 154ٙ ...‬مٻكككٌٿٺ ‪ :‬حٿهخٗكككڄٌ ٍ‪ٟ‬كككخ ؿكككوحى حٿظـكككخٍس ك‪٠‬كككخٍس حٿ‪٬‬كككَحٵ رٰكككيحى‬
‫‪200ٙ 1985‬‬
‫‪4‬‬
‫)‪The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early , Periods )RIME‬‬
‫‪Toronto, 1993ff, 3/1 p.39:21-23‬‬

‫‪124‬‬
‫مطئٻي حٿڄ‪ٜ‬خىٍ حڅ ٓټخڅ ڃيڅ حٿٸ‪ َ٤‬حٿزلًَ ٷي حرلَمح ٳكٌ حٿـلكود مالٓكَڄخ‬
‫ٿټكٖ (مؿَٓككو) محمٍ ٳككٌ حٿوڀكَؾ حٿككي ؿٍِككَس ىٿڄكوڅ (حٿزلككٍَن حٿليٍؼككش) مؿڀزككوح‬
‫ڃلهككخ حٿللككخّ مٻككٌٿٺ حٿو٘ككذ ٻڄككخ ًٻككَ ًٿككٺ حمٍ خ ٘ككش ڃڀككٺ ٓككالٿش ٿټككٖ حالمٿككي‬
‫مٻخ ض ُمؿش كخٻڂ ڃيٍلش ٿټٖ طظزكخىٽ حٿهكيحٍخ ڃك‪ُ ٪‬مؿكش ككخٻڂ ڃيٍلكش حىد مٻخ كض‬
‫‪1‬‬
‫حٿِمحٍٵ حٿڄظـهش ٗڄخال ڃلڄڀش رخٿللخّ محٿزَم ِ ڃن ىٿڄوڅ‪.‬‬
‫ٍَؿكك‪ ٪‬حٷككيځ ًٻككَ ٳككٌ حٿل‪ٜ‬ككو‪ ٙ‬حٿټظخرَككش ٿڀ‪٬‬الٷككخص حٿظـخٍٍككش حٿككي ‪ٜ٫‬ككَ حٿڄڀككٺ‬
‫‪2‬‬
‫حمٍ خ ٘ش كَغ ٌٍٻَ رؤ ؿڀذ حاله٘خد ڃن حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ محهڂ طڀٺ حٿڄَحٻِ هو‬
‫‪3‬‬
‫ىٿڄككوڅ حٿوحٷ‪٬‬ككش ٳككٌ ڃلظ‪ٜ‬ككٲ حٿزلككَ حٿٔككٴڀٌ مٿٸككي ح‪٣‬ڀككٶ حالٗككوٍٍوڅ ‪٫‬ڀككي حٿوڀككَؾ‬
‫حٿ‪َ٬‬رٌ حٿ‪٬‬يٍي ڃن حٿظٔڄَخص ڃلهخ حٿزلَ حٿڄَ محٿزلَ حالٓٴپ مٷي مٍى ٳٌ حٿل‪ٜ‬كو‪ٙ‬‬
‫‪4‬‬
‫حٿڄٔككڄخٍٍش ًٻككَ ٿڄَحٻككِ طـخٍٍككش ڃؼككپ ‪٫‬ڄككخڅ مڃَڀوهككخ‪ .‬ٳڄككن ىٿڄككوڅ ك‪ٜ‬ككڀوح ‪٫‬ڀككي‬
‫حاله٘خد محٿٌهذ محٿ‪٬‬كخؽ محالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ح‪ٟ‬كخٳش حٿكي حٿللكخّ حٿكًٌ ٍـڀكذ ڃكن‬
‫ڃخٻخڅ حڃكخ ڃَڀوهكخ ٳهكٌ حٿظكٌ ُمىطهكڂ رخٿللكخّ حٿكًٌ طوظڀكٲ و‪َ٫‬ظك ‪٫‬كن حٿللكخّ‬
‫حٿڄٔظوٍى ڃن ڃخٻخڅ مٻٌٿٺ ح وح‪ ٩‬حاله٘خد محٿكٌهذ محٿٴ‪٠‬كش ح‪ٟ‬كخٳش حٿكي حالكـكخٍ‬

‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ‪75ٙ ...‬‬ ‫‪ 1‬روٓظَٰض‬


‫‪ 2‬طَؿ‪ ٪‬حٿ‪ٜ‬الص رَن رالى حٿَحٳيٍن مڃل‪٤‬ٸش حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ حٿي ‪ٜ٫‬وٍ ڃخٷزپ حٿظخٍٍن كَغ مؿيص‬
‫حٿ‪٬‬يٍي ڃن حٿظؤػََحص حٿَحٳيٍلَش ٳٌ حٿ‪٬‬يٍي ڃن ڃوحٷك‪ ٪‬حٿوڀكَؾ حٿ‪َ٬‬ركٌ محٿظكٌ ط‪٬‬كوى حٿكي ‪ٜ٫‬كَ حٿ‪٬‬زَكي‬
‫ٿڀڄٍِككي ٍَحؿكك‪ :٪‬ٻٔككخٍ حٻككَځ ‪٫‬زككي (مكككيس ك‪٠‬ككخٍس محىً حٿَحٳككيٍن محٿوڀككَؾ حٿ‪َ٬‬رككٌ ٳككٌ ‪ٟ‬ككود‬
‫حٿڄټظ٘ككٴخص حالػخٍٍككش ) ڃـڀككش آٳككخٵ ‪َ٫‬رَككش ‪٫‬ككيى ‪ 10‬حٿٔككلش ‪ 54ٙ 1992 17‬مٻككٌٿٺ‪ :‬رككخٷَ‬
‫ڃٸيڃش‪ ...‬ؽ‪228ٙ 1‬‬
‫‪ 3‬حٿ٘ككڄْ ڃخؿككي ‪٫‬زككي حس لحٿظـككخٍس حٿوخٍؿَككش ٿڀ‪٬‬ككَحٵ حٿٸككيٍڂل ڃـڀككش رككَن حٿلهككٍَن ‪٫‬ككيى ‪2‬‬
‫‪453ٙ 1973‬‬
‫‪٫ 4‬ڀٌ ‪٫‬زي حٿٸخىٍ كٔن حٿڄل‪٤‬خص حٿظـخٍٍش ٳكٌ حٿوڀكَؾ حٿ‪َ٬‬ركٌ ٳكٌ حالٿٴكَن حٿؼخٿكغ محٿؼكخ ٌ ٷزكپ‬
‫حٿڄَالى ڃـڀش حٿلٴ‪ ٢‬محٿظلڄَش حٿٔلش حٿٔخىٓش حٿ‪٬‬يىحڅ‪170ٙ 1981 7-6‬‬

‫‪125‬‬
‫‪1‬‬
‫اڅ ڃككن أهككڂ حٿڄككوحى حٿڄٔككظوٍىس ‪٫‬ككن ‪ٍَ٣‬ككٶ حٿوڀككَؾ‬ ‫حٿټٍَڄككش ٻككخٿ‪٬‬ٸَٶ محٿككالُمٍى‬
‫)‪(2‬‬
‫حٿ‪َ٬‬رٌ حّكـخٍ حٿؼڄَلش ٻخٿالُمٍى محٿ‪٬‬ٸَٶ حّكڄَ حٿَڄخ ٌ محال‪ٛ‬يحٱ محٿ‪٬‬خؽ‬

‫ثاله اٗساى ‪:‬‬


‫‪3‬‬
‫طَؿ‪ ٪‬حٿ‪٬‬الٷكخص حٿكي حالٿكٲ حٿَحرك‪ ٪‬ٷزكپ حٿڄكَالى مط٘كََ حٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حالىرَكش ڃكن‬
‫رالى حٿَحٳيٍن حٿي مؿوى ٘خ‪٣‬خص طـخٍٍش رَن حٿزڀيٍن كَغ ؿخد ٳٌ حكيى حٿل‪ٜ‬و‪ٙ‬‬
‫‪4‬‬
‫حڅ حٿڄڀٺ حٍلڄَٻخٍ ط‪ ٩َ٠‬حٿي حالٿهش حٍللخ حٿهكش حٿلكذ محٿلكَد ٿټكٌ طـ‪٬‬كپ ٓكټخڅ‬
‫‪5‬‬
‫ڃيٍلككش آٍحطككخ ٍـڀزككوڅ ٿ ك حٿككٌهذ محٿٴ‪٠‬ككش محٿككالُمٍى مح ككوح‪ ٩‬حهككَى ڃككن حالكـككخٍ‬
‫‪6‬‬
‫حٿټٍَڄش مٻخ ض حٿٸوحٳپ حٿظـخٍٍش حٿڄلڄڀش رخٿز‪٠‬خث‪ ٪‬طلٸپ رَن حٿزڀيٍن رَح ٿټن حٍَحڅ‬
‫حٍَحڅ ٿڂ طټن حٿڄ‪ٜ‬يٍ حٿوكَي ٿڀڄوحى حٿڄ‪ٜ‬يٍس حٿي رالى حٿَحٳيٍن كَغ ٻخ ض طل‪ٜ‬پ‬
‫‪7‬‬
‫‪٫‬ڀككي حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مر‪٬‬كك‪ ٞ‬حٿڄ‪٬‬ككخىڅ ڃككن حٳٰخ ٔككظخڅ ممحىً حٿٔككلي ٻخ ككض رككالى‬
‫‪1‬‬
‫‪٫‬ڀٌ ‪٫‬زي حٿٸخىٍ كٔن حٿڄل‪٤‬خص حٿظـخٍٍش ٳٌ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ‪171ٙ ...‬‬
‫‪)2( Oppenheim , L . , "The Seafaring Merchant of Ur" , JAOS , VOL , 74‬‬
‫‪, 1954, p. 6.‬‬
‫حٿظـخٍس (ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ) ؽ‪210ٙ 2‬‬ ‫‪ 3‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى‬
‫‪ 4‬حٍلڄَٻخٍ ‪ :‬مهو حكي ڃڀوٹ ٓالٿش حٿوٍٻكخد حالمٿكي مؿخثظلكخ ڃكن حٿ‪٬‬هكي حٿزكخرڀٌ حٿٸكيٍڂ ٷ‪ٜ‬ك‪٫ ٚ‬كن‬
‫ح‪٫‬ڄخٿك حٿز‪٤‬وٿَككش محٗككهَهخ حٿلكِح‪ ٩‬رَلك مرككَن كككخٻڂ آٍحطكخ حكككي كټككخځ حٿڄل‪٤‬ٸكش حٿـزڀَككش ٳككٌ حالؿككِحد‬
‫حٿَٰرَش ڃن حٍكَحڅ الڅ حٍلڄَٻكخٍ ٻكخڅ ٍٍَكي حه‪٠‬كخ‪ ٩‬هكٌح حٿلكخٻڂ ٿ‪٠‬كڄخڅ حٿل‪ٜ‬كوٽ ‪٫‬ڀكي حالكـكخٍ‬
‫حٿټٍَڄككش ڃؼككپ حٿكككالُمٍى حٿظككٌ ٻخ ككض طلظكككخؽ حٿَهككخ ڃيٍلظكك حٿوٍٻككخد ٿڀڄٍِككي ٍل‪٨‬كككَ‪ :‬رككخٳَ ڃٸيڃكككش‬
‫ٳٌ‪340ٙ...‬‬
‫‪ 5‬آٍحطخ ‪ ) Aratta( :‬هٌ حكيى حٿڄيڅ حٿظٌ طٸ‪ ٪‬ٳٌ حٍَحڅ ‪٫‬ڀي ‪َ٣‬ٵ حٿٸوحٳپ حٿ٘كهََس حٿكي ڃ‪ٜ‬كخىٍ‬
‫طڀٺ حٿڄوحٍى ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ‪341ٙ...‬‬
‫‪ٓ 6‬خٻِ ٷوس آٗوٍ ‪315ٙ ...‬‬
‫‪ 7‬رخٷَ ڃٸيڃش ‪261ٙ 1986 ...‬‬

‫‪126‬‬
‫حٿَحٳيٍن مرالى ‪َ٫‬الځ ڃ‪ٜ‬كيٍح ڃكن ڃ‪ٜ‬كخىٍ حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش اً ٻخ كض ٯلَكش رخ ظكخؽ‬
‫)‪(1‬‬
‫كـَ حٿالُمٍى محٿٴََمُ محٿِرَؿي مهٌه حالكـخٍ حٓظويڃض رؤ ظخؽ حٿلڀٌ‬
‫ٳٸككي حطٔككڄض رخٿل٘ككخ‪ ١‬طككخٍس محٿٴظككوٍ طككخٍس حهككَى طز‪٬‬ككخ ٿڀ‪٨‬ككَمٱ حٿَٔخٓككَش حٿظككٌ‬
‫طو‪ ٪٠‬ٿهخ حٿزڀيحڅ ڃكن ككَد مٓكڀڂ م‪٫‬ڀكي حٿكَٯڂ ڃكن حڅ ركالى ‪٫‬كَالځ ٷكي ىهڀكض ٳكٌ‬
‫كَمد ‪٫‬يٍيس ‪ٟ‬ي حٿڄڄخٿٺ حٿزخرڀَش حٿٸيٍڄش ٳٸي ‪٧‬هَص ‪ٛ‬الص طـخٍٍش طئٻي م‪ٛ‬وٽ‬
‫طـككككخٍ رككككخرڀََن حٿككككي رككككالى ‪٫‬ككككَالځ محٿ‪٬‬ټككككْ ‪ٛ‬ككككلَق مهلككككخٹ ٍٓككككخٿش ڃظَؿڄككككش‬
‫طٸوٽ‪:‬ل‪...‬ڃ‪٬‬خٍٳٌ حٿ٘و‪ََٜ‬ن ٌَٓهزوڅ حٿكي ‪٫‬كَالځ ٳكٌ ًٿكٺ حٿلكَن ٍټكوڅ حٿٸ‪ٜ‬كيٍَ‬
‫‪2‬‬
‫ٯخٿٌ حٿؼڄن ٳٌ رخرپ حٍٓڀهخ ٿٺ‪...‬ل‬
‫مٻٌٿٺ ٻخ ض حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬كٶ حالط‪ٜ‬كخٽ رخٿڄَطٴ‪٬‬كخص حالٍَح َكش ‪٫‬كن‬
‫‪ٍَ٣‬ٶ ڃيڅ ‪َ٫‬الځ مطََ٘ حكيى حٿڄالكڂ حٿي حڅ حٿٔوڃٍََن ط‪٬‬خڃڀوح ط‪٬‬كخڃال ڃزخٗكَح‬
‫ڃككك‪ ٪‬ڃـهكككٍِهڂ كَكككغ ٔكككڄ‪ ٪‬ٻَكككٲ حڅ حٍلڄَٻكككخٍ ككككخٻڂ حمٍمٹ ٷزكككپ ٿوگك كخٽ زكككيح‬
‫مؿڀـخڃٖ ٍَٯذ ٳٌ حٿل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀي حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٿڄ‪٬‬زي حالٿهش حٍلخ خ حٿًٌ ٻخڅ‬
‫ٍَ٘يه ٳز‪٬‬غ حٿي ڃيٍلش آٍحطخ مٷي ‪٫‬زَ ‪٫‬يس ٓالٓپ ؿزڀَش ‪٣‬ڀذ حكـخٍح ٿڀزلكخد مر‪٬‬كي‬
‫‪٫‬يس ٍٓخثپ طټ٘ٲ ٓڀوٹ كخٻڂ آٍحطخ حٿڄظ‪ٜ‬ٲ رخٿ‪٬‬لكخى ػكڂ حٍٓكڀض حالكـكخٍ حٿؼڄَلكش‬
‫‪3‬‬
‫حٿڄ‪٤‬ڀورش ‪.‬‬

‫حڅ رالى حٿَحٳيٍن ٿڂ طټن طلظخؽ حٍَحڅ حال ٳٌ ڃـخٽ حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿظٌ ٻخ ض‬
‫طٔظ‪٬‬ڄپ ٳٌ طِ ٍَن حالرلَش حٿيٍلَش ٳٌ كَن ٻخ كض حٿڄكيڅ حالٍَح َكش ط‪٬‬ظڄكي ٳكٌ حٿٰخٿكذ‬
‫‪4‬‬
‫ٳٌ ٯٌحثهخ ڃن حٿڄيڅ حٿ‪َ٬‬حٷَش حٿٸيٍڄش ڃ‪ ٪‬ڃيڅ حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ ‪.‬‬

‫(‪ )1‬رخٷَ محهَمڅ طخٍٍن أٍَحڅ رٰيحى ‪. 18ٙ 1980‬‬


‫‪2‬‬
‫‪Archives Royales de Mari , (ARM) Paris 1950ff, p.206‬‬
‫َټككوالّ ك‪ ٠‬كخٍس حٿ‪٬‬ككَحٵ محػككخٍه طككخٍٍن ڃ‪ٜ‬ككوٍ طَؿڄككش ٓككڄََ ‪٫‬زككي حٿككَكَڂ‬ ‫‪ 3‬روٓككظَٰض‬
‫حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى ‪73ٙ 1١ 1991‬‬
‫‪ٍَٗ 4‬ي ٳوًُ حالڃََ ٻوىٍخ‪62ٙ ...‬‬

‫‪127‬‬
‫مطئٻي حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿٔوڃٍَش حڅ رالى حٿَحٳيٍن ٻخ ض طٔكظوٍى ڃكن حٿڄكيڅ حٿوحٷ‪٬‬كش‬
‫‪٫‬ڀي كيمىه حٿَ٘ٷَش حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٿَٰ‪ ٝ‬طكٍَِن حالرلَكش حٿٴوڄكش محٿڄ‪٬‬خركي ٿهكٌح‬
‫ٻخڅ الري ٿڀڄڀٺ َٓؿوڅ حالٻيً حڅ ٍٔظوٍى حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃكن هكٌه حٿڄكيڅ ظَـكش‬
‫‪1‬‬
‫الكظالٿ ٿهخ ‪.‬‬

‫مٿالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃټخ ش ٍٳَ‪٬‬ش ٳٌ حٿظـخٍس ٳٌ حٿڄَحؿ‪ ٪‬حٿٸيٍڄش ٳظٌٻَ ٻَكٲ حڅ‬
‫حٿٔوڃٍََن ٻخڅ ٿهڂ ‪ٛ‬الص طـخٍٍش ڃ‪ ٪‬حٿهلي ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٍَحڅ محڅ ر‪٠٬‬كهڂ ٍكٌهذ‬
‫رككخٿٸوٽ روؿككوى حٿظـككخٍس ڃككن كككو‪ ٝ‬هككَ حٿٔككلي ٳ‪٬‬ككال حٿككي ٓككوڃَ محٍككَحڅ ٳككٌ كككيمى‬
‫حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى مٿٸي حىص هٌه حٿ‪٬‬الٷخص حٿظـخٍٍكش حٿكي حٿٴَ‪ٟ‬كَش حٿڄظوٷ‪٬‬كش‬
‫مهككٌ حڅ ‪٫‬الٷككخص ٓككوڃَ ٿلككو‪ ٝ‬حٿٔككلي ٍلزٰككٌ حڅ طَؿكك‪ ٪‬حٿككي ُڃككخڅ حٷككيځ ڃككن هككٌح‬
‫‪2‬‬
‫حٿظخٍٍن‪ .‬مڃخ‪٫‬يح ًٿٺ ٳٸي طټٴڀض ر حٿظـخٍس حٿزلٍَش‬
‫حكي هڀٴخد َٓؿوڅ هو حرل ڃخ ٘ظوٓو ر‪٬‬ي حڅ حه‪( ٪٠‬ح ٘خڅ)م(ٗكٍَوظڂ)ڃن ركالى‬
‫‪َ٫‬الځ ‪٫‬زكَ حٿزلكَ حالٓكٴپ(حٿوڀَؾ) ٳكٌ ٓكٴن محه‪٠‬ك‪ ٪‬ڃڀوٻهكخ محٓكظوٿي ‪٫‬ڀكي هكٌه‬
‫حالٷككخٿَڂ مرڀككٮ ڃلككخؿڂ حٿٴ‪٠‬ككش مؿڀككذ حالكـككخٍ حٿـَككيس ڃلهككخ أً ڃككن حٿـزككخٽ حٿوحٷ‪٬‬ككش‬
‫‪3‬‬
‫ڃخمٍحد حٿزلَ حالٓٴپ‪.‬‬
‫حڅ حالڃََ ٻوىٍخ ٿڂ ٍظليع ٳكٌ ٻظخرخطك ‪٫‬كن طـخٍطك ڃك‪ ٪‬حٿڄل‪٤‬ٸكش حٿ٘كَٷَش مٿټلك‬
‫ًٻَ ڃ‪ ٪‬كَر ڃيٍلظٌ ح ٘خڅ م‪َ٫‬الځ محٓزخد هٌه حٿلَد هو حڃظلخ‪ ٩‬حٿڄيڅ حالٍَح َش‬
‫‪٫‬ككن طِمٍككي حالڃَككَ ٻوىٍككخ رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مرككخاله‪ ٚ‬كـككَ حٿٴَككَمُ حٿككًٌ ٻككخڅ‬
‫ٍٔظ‪٬‬ڄپ ڃ‪ ٪‬كـَ حٿالُمٍى ٳٌ طٍَِن حالرلَش حٿيٍلَش الڅ ڃيٍلش حٿوٍٻخد ٓزٶ ٿهكخ حڅ‬

‫‪ٍَٗ 1‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً‪76ٙ ...‬‬


‫‪٫ 2‬ڀٌ ٳخ‪ٟ‬كپ ‪٫‬زكي حٿوحككي ڃلخ‪ٟ‬كَحص حٿٸَكض ‪٫‬ڀكي ‪٣‬ڀزكش ٷٔكڂ حالػكخٍ حٿ‪ٜ‬كٲ حالمٽ ‪-1964‬‬
‫‪1965‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ڃٸيڃش ٳٌ‪397ٙ ....‬‬

‫‪128‬‬
‫كخٍرض (آٍحطخ) حٿٸٍَزش ڃن ىٍِٳكوٽ حٿلخٿَكش رٔكزذ حڃظلكخ‪ ٩‬حٿڄيٍلكش ڃكن طِمٍكي ڃيٍلكش‬
‫‪1‬‬
‫حٿوٍٻخد رخالكـخٍ حٿټٍَڄش‪.‬‬

‫ه٘لْتب ّهلوْى ّهبكبى‪:‬‬


‫ڃَڀوهخ (‪ٍ )Melukha‬زيم ڃن حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿٸيٍڄش ح هخ طٸ‪ ٪‬ٳٌ ؿهخص خثَش ٗكَٷَش‬
‫مٍٸظَڅ حٓڄهخ رخٿز‪٠‬خث‪ ٪‬حٿڄٔظوٍىس ڃلهخ م‪٫‬ڀي ٍحٓهخ حاله٘خد محٿكٌهذ محالكـكخٍ‬
‫‪2‬‬
‫حٿؼڄَلش محٿ‪٬‬خؽ مٍؿق ط‪ََ٬‬لهخ رخٿـهخص حٿَٰرَش ڃن رالى حٿٔلي ‪.‬‬
‫ٻخ ض ڃَڀوهخ ڃَٻِح طـخٍٍخ ٿظزخىٽ حٿٔڀ‪٫ ٪‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٿٔٴن مڃن حٿڄلظڄپ أ هكخ‬
‫ٳٌ حالٿٲ حٿؼخٿكغ ٻخ كض ط٘كڄپ ڃل‪٤‬ٸكش حٿهلكيمّ حم ‪٫‬ڀكي حٍطزكخ‪ ١‬ڃزخٗكَ رهكخ مهكٌه‬
‫حالٗككخٍحص طككيٽ ‪٫‬ڀككي حڅ حٿككالُمٍى ٻككخڅ ٍلٸككپ ڃككن رخٻٔككظخڅ حٿككي ٓككوڃَ ‪٫‬ككن ‪ٍَ٣‬ككٶ‬
‫‪3‬‬
‫ڃَڀوهخ ٻڄخ ٳٌ طَ َڄش ٿالٿ لوٍطخ اٿي أڅ حٿالُمٍى ڃن أٍ‪ ٝ‬ڃَڀوهكخ مهكٌح ڃكخ‬
‫ٌٍٻَه حٿل‪ ٚ‬حُطٌ (حٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ محٿكالُمٍى ڃكن أٍ‪ ٝ‬ڃَڀوهكخ) مٻوىٍكخ ٍٔظ٘كهي‬
‫)‪(4‬‬
‫‪.‬‬ ‫رل‪( ٚ‬ٷ‪( ٪٤‬ٻظپ) حٿالُمٍى ‪ ...‬محٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ حٿالڃ‪ ٪‬ڃن (حٍ‪ )ٝ‬ڃَڀوهخ)‬

‫‪ٍَٗ 1‬ي ٳوًُ حالڃََ ٻوىٍخ ‪ٛ‬خكذ حٷيځ كڀڂ ٳكٌ حٿ‪٬‬كخٿڂ (حٿڄوٓكو‪٫‬ش حٿٌهزَكش) ىحٍ حٿلٍَكش‬
‫ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى ‪83ٙ 1١ 1994‬‬
‫‪ 2‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪397ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫حالٿ لوٍطخ ‪ ( :‬لَذ ) حرن حالٿ ح ڀَپ حٿ حٿلَد ٳٌ ڃيٍلش ٿټٖ مٻخڅ ٍ‪َ٬‬ٱ حٍ‪٠‬خ رخٿ حالركخٍ‬
‫محٿٔيمى مڃَٻِ ‪٫‬زخىط ٴكَ محٿلڄكَمى ٿڀڄٍِكي ٍل‪٨‬كَ حالٓكوى كټڄكض ر٘كََ حٿكَٷڂ ٓكز‪٬‬ش ٳكٌ‬
‫ك‪٠‬خٍس‪199ٙ ..‬‬
‫‪)4( Potts , to , "Mesopotamia And The East An Archaeological and‬‬
‫)‪Historical study of Foreign Relations ca . 3400 . 2000 , (MEAH‬‬
‫‪Oxford , (1994) , pp . 212 - 213 .‬‬

‫‪129‬‬
‫حٓككظوٍى حالڃَككَ ٻوىٍككخ ڃككن ڃَڀوهككخ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ڃؼككپ حٿټككخٍ َوٽ محٿالرككْ‬
‫‪1‬‬
‫الُمٿٌ (= كـَ حٿالُمٍى) مڃ‪٬‬يڅ حٿللكخّ محٿِ كٺ مڃ‪٬‬كيڅ حٿكٌهذ ٻكٌٿٺ م لكن‬
‫‪٬‬ڀككڂ حڅ ڃلككخؿڂ كـككَ حٿككالُمٍى حٿككًٌ حٓككظ‪٬‬ڄڀ حٿ‪َ٬‬حٷَككوڅ حٿٸككيحڃي ٻخ ككض مڃككخطِحٽ‬
‫ڃوؿككوىس ٳككٌ حٳٰخ ٔككظخڅ ٿككٌٿٺ ٳككؤڅ طـككخٍ ڃَڀوهككخ ٻككخ وح حٿوٓكك‪٤‬خد ٳككٌ طِمٍككي طـككخٍ‬
‫‪2‬‬
‫حٿ‪َ٬‬حٵ رهٌح حٿلـَ حٿؼڄَن‬
‫مٷي حٓظ‪٤‬خ‪َٓ ٩‬ؿوڅ حالٻيً حڅ ٍ‪٠‬ڄن ڃلٴٌح ڃن حهڂ حٿڄلخٳٌ ٳٌ ‪٣‬كَٵ حٿظـكخٍس‬
‫‪3‬‬
‫حٿوخٍؿَش مؿخد ٳٌ ‪ٜ‬و‪ ٛ‬حٿظخٍٍوَش‬

‫« ‪ ...‬أٍّ ٓٴن ڃَڀوهخ مڃخٻكخڅ (‪٫‬ڄكخڅ) مىٿڄكوڅ (حٿزلكٍَن) ٻخ كض طَٓكوٳٌ ڃَلكخد‬


‫‪4‬‬
‫(ٍ‪ٛ‬ككَٲ) ‪٫‬خ‪ٛ‬ككڄظ حٻككي ‪ » ...‬حڃككخ ٳككٌ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حٿزككخرڀٌ حٿٸككيٍڂ ٳٸككي مؿككيص ڃوظڀككٲ‬
‫حٿل٘ككخ‪٣‬خص محٿككَكالص حٿظـخٍٍككش حٿڄظزخىٿككش رككَن حٿـككخ زَن مٍزككيم حڅ ڃيٍلككش حمٍ ٻخ ككض‬
‫ڃَٻِح ٿ‪ٍَ٤‬ٶ حٿڄالكش ‪ٛ‬ود ىٿڄوڅ محٿڄوحٷ‪ ٪‬حالهَى ٻڄخ ؿخد طـخٍ ىٿڄكوڅ حٿكي‬
‫حٿڄَحٻِ حٿظـخٍٍش حٿَحٳيٍلَش الٷخڃش ‪ٛ‬ٴٸخص طـخٍٍش مهلخٹ ‪ٍ ٚ‬ئٻي م‪ٛ‬وٽ حٿظـخٍ‬
‫‪5‬‬
‫حٿيٿڄو ََن حٿي رخرپ مطٔڀَڄهڂ حٿ٘‪ ََ٬‬ڃٸخرپ حٿٴ‪٠‬ش ‪.‬‬

‫مٻخ ض حّكـخٍ ڃن رَن حٿڄوحى حٿَثَٔش حٿظٌ طڂ حٓظََحىهخ ڃن ىٿڄوڅ مٷي حىص‬
‫ىمٍح ٻزََح ٳٌ طـخٍطهخ ڃن هكٌه حّكـكخٍ حٿكالُمٍى محٿ‪٬‬ٸَكٶ محٿ‪٬‬كخؽ حٿكًٌ ٍـڀكذ‬

‫‪ٍَٗ 1‬ي ٳوًُ حالڃََ ٻوىٍخ‪73ٙ ...‬‬


‫‪ٍَٗ 2‬ي ٳوًُ حالڃََ ٻوىٍخ‪74ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ڃٸيڃش ٳٌ‪390ٙ ....‬‬
‫‪4‬‬
‫‪The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early , Periods )RIME) Toronto,‬‬
‫‪1993ff, 2, p.23:9-13‬‬
‫‪ 5‬حٿـزككوًٍ ٓككخٿڂ ٍلَككي هڀككٲ حٿڄ‪٠‬ككخڃَن حٿَٔخٓككَش محالٷظ‪ٜ‬ككخىٍش ٳككٌ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حٿزككخرڀٌ ٍٓككخٿش‬
‫ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ٻڀَش حالىحد ‪217ٙ-2006‬‬

‫‪130‬‬
‫)‪(1‬‬
‫‪i-‬‬ ‫ڃن حٿهلي محال‪ٛ‬يحٱ محٿڀئٿئ حٿڄ‪َ٬‬مٱ رخٿڄ‪ٜ‬خىٍ حٿڄٔكڄخٍٍش ر‪َ٬‬كوڅ حٿٔكڄٺ‬
‫‪.(2) ni nu - u - ni‬‬
‫حڅ م‪ٛ‬وٽ ٍٓپ حٿظـخٍ حٿيٿڄو ََن حٿي ٗورخص – ح ڀَپ ىٿَكپ ‪٫‬ڀكي حٿلٍَكش حٿظكٌ‬
‫ٻخڅ ٍظڄظ‪ ٪‬رهخ أمٿجٺ حٿظـخٍ ٳ‪٠‬ال ‪٫‬ن طوٳَ حّڃن ٳٌ حٿٔٴَ محال ظٸخٽ ركَن حٿڄَحٻكِ‬
‫حٿظـخٍٍش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ڃڄكخ ٍ‪٬‬ټكْ ڃكيى حٿلٴكخمس محٿَ‪٫‬خٍكش حٿظكٌ ٍوٿَهكخ ڃڀكوٹ‬
‫رككالى حٿَحٳككيٍن رظككوٳََهڂ حالڃككن ٳ‪٠‬ككال ‪٫‬ككن حٿظو‪َٜٜ‬ككخص حٿظككٌ ڃللككض حٿككي ٍٓككپ‬
‫ىٿڄوڅ مٻٌٿٺ ٿ‪٬‬يځ طوٳَ طڀٺ حٿڄلظـخص ٿيٍهڂ ٳ‪٠‬ال ‪٫‬ن حڅ ‪٫‬ڄڀَخص حٿلٸكپ ٍهَ‪ٜ‬كش‬
‫‪3‬‬
‫حٿؼڄن مٓهڀش حالٓظويحځ ٻخٿٸوحٍد محٿٔٴن ‪.‬‬

‫مط‪٬‬ي ڃخٻخڅ مڃَڀوهخ حٿڄل‪٤‬ظَن حٿَثَٔظَن محكيى حٿڄ‪ٜ‬خىٍ حٿَثَٔكش ٳكٌ طِمٍكي‬
‫رالى ٓوڃَ رخ وح‪ ٩‬حٿو٘ذ حٿڄوظڀٲ مح وح‪ ٩‬حالكـخٍ حٿټٍَڄكش كَكغ حڅ ڃخٻكخڅ هكٌ‬
‫حكي حٿڄَحٻِ حٿڄهڄش ٿظ‪ٜ‬يٍَ حٿ‪٬‬خؽ حٿًٌ ٻخڅ ٍـڀذ حٿَهخ ڃن رالى حٿهلكي ح‪ٟ‬كخٳش حٿكي‬
‫‪4‬‬
‫حٿٴ‪٠‬ش محٿٌهذ محٿالُمٍى محالكـخٍ حٿؼڄَلش حالهَى ‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى لحٿظـخٍسل حٿ‪َ٬‬حٵ ٳٌ ڃوٻذ حٿل‪٠‬خٍس ‪. 203ٙ‬‬


‫‪)2( Thompson , R . C . , A Dictonary of Assyrian Chemistry and Geology‬‬
‫‪, (DACG) , Oxford , (1936) , p . 208 .‬‬
‫‪ 3‬حٿلڄيح ٌ ٍخَٓ هخٗڂ مٓخث‪ ٢‬حٿلٸپ ٳٌ حٿ‪َ٬‬حٵ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش‬
‫حٿڄو‪ٛ‬پ ٻڀَش حالىحد ‪28-27ٙ 2002‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Leemans W.F.' The Importance of Trade '. Iraq. . p 159.ff‬‬

‫‪131‬‬
‫الوجحش االّل‬

‫االحغبز ال سٗوخ فٖ الٌظْص الوعوبزٗخ‬

‫ٍٸٔڂ ‪٫‬ڀڄخد حالٗوٍٍخص حٿټظخرخص حٿڄٔڄخٍٍش حٿڄڀټَش( حٿزخرڀَش محالٗكوٍٍش) حٿكي‬


‫حٍر‪ ٪‬ح وح‪ ٩‬مهٌ‪ :‬حٿټظخرخص حٿظٌٻخٍٍش حٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿظ‪ٍَ٬‬ٴَكش حٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿلٌٍٍكش‬
‫حٿَٓخثپ حٿي حالٿ ‪ .‬ٳَڄخ ٍو‪ ٚ‬حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿلٌٍٍش ٳټخ ض طكلٸٖ ‪٫‬ڀكي حالٗكَخد حٿظكٌ‬
‫ٍٸككيڃهخ حٿڄڀككٺ ٿڀڄ‪٬‬زككي ڃؼككپ ٍإمّ حٿ‪ٜ‬ككوٿـخ خص ‪َ٫‬ككوڅ ڃككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حم‬
‫ڃَحٳٶ رلخثَش رڄخ ٳَ ًٿكٺ حالؿكَ م‪ٛ‬كلخٍحص حالركوحد‪ .‬مٷكي ىم كض هكٌه حٿل‪ٜ‬كو‪ٙ‬‬
‫رخٿٔوڃٍَش محالٻيٍش (حٿزخرڀَش محالٗوٍٍش) ٳٌ ؿڄَ‪ٜ٫ ٪‬وٍ ك‪٠‬خٍس رالى حٿَحٳيٍن‬
‫‪1‬‬
‫حٿٸيٍڄش‪ .‬مٍظڄؼپ ڃ‪٠‬ڄوڅ هٌه حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬ر٘ټپ ‪٫‬خځ ر‪٬‬زخٍس طٌٻَ حالٿ حٿكًٌ ٷكيځ‬
‫ٿ حٿ٘كٌد ػكڂ حٓكڂ ‪ٛ‬كخكذ حٿظٸكيٍڂ (حٿڄڀكٺ محٿٸخرك ) محهَكَ حٿٴ‪٬‬كپ حٿكًٌ ٍ٘كََ حٿكي‬
‫حٿظٸيٍڂ‪.‬‬
‫مٿڂ ٍټن حٿ‪َ٤‬ن حٿڄخىس حٿوكَيس حٿظٌ حٓظ‪٬‬ڄڀض ٿظيمٍن حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿڄڀټَش مح ڄكخ‬
‫حٓظ‪٬‬ڄپ حٿلـَ محٿڄ‪٬‬يڅ حٍ‪٠‬خ‪ .‬محٿڄ‪٬‬خىڅ حٿظٌ حٓظ‪٬‬ڄڀض ٿظيمٍن حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿڄڀټَكش‬
‫‪2‬‬
‫حٍر‪٬‬ش هٌ ‪ :‬حٿللخّ حٿزَم ِ حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش‪.‬‬
‫ٳٌ حكي حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حََٗ حٿي حڅ حٿهش حٿوٍٻكخد ٷكي طلوٿكض حٿكي ًركخد ٍ‪٤‬كن ٳكٌ‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫ٗوحٍ‪ ٩‬حٿڄيٍلش محڅ حالٿهش لظو (‪ )Nintu‬ٻخ ض طڀزْ ٷالىس ڃن حٿٌرخد مطظڄَِ‬

‫خثپ كٸَٸكش حٿٔكوڃٍََن مىٍحٓكخص حهكَى ٳكٌ ‪٫‬ڀكڂ حالػكخٍ محٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿڄٔكڄخٍٍش ىحٍ‬ ‫‪ 1‬كلوڅ‬
‫حٿِڃخڅ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘ ‪197ٙ 2007‬‬
‫خثپ كٸَٸش حٿٔوڃٍََن‪198ٙ ...‬‬ ‫‪ 2‬كلوڅ‬
‫‪3‬‬
‫حالٿهش لظو‪ :‬مهٌ حٿهش ٓوڃٍَش ٷيٍڄش ٍ‪٬‬لٌ حٓڄهخ ( َٓيس حٿوالىس) ٿڀڄٍِكي ٍل‪٨‬كَ‪ :‬حالٓكوى حٿكَٷڂ‬
‫ٓز‪٬‬ش ٳٌ ‪198 ٙ ...‬‬

‫‪132‬‬
‫هككٌه حٿظڄككخثڂ حٿظككٌ ر٘ككټپ ًرخرككش رككخڅ ڄخًؿهككخ ٷڀَڀككش مڃ‪ٜ‬ككلو‪٫‬ش ڃككن ڃككخىس حٿككالُمٍى‬
‫مٗټڀهخ ٷٍَذ ڃن حٿ‪٤‬زَ‪٬‬ش مط‪٨‬هَ ر‪ ٞ٬‬حٿظٴخ‪َٛ‬پ رخالؿللش‪ .‬محٳ‪٠‬كپ طڀكٺ حٿٸ‪٤‬ك‪٪‬‬
‫هٌ ڃن ڃوٷ‪ ٪‬حمٍ ٳٌ ‪ َٜ٫‬ٳـكَ حٿٔكالالص‪ .‬مهلكخٹ حٿظڄكخثڂ حٿظكٌ ‪ٛ‬كل‪٬‬ض ر٘كټپ‬
‫حالٓكككي ٻخ كككض ڄخًؿهكككخ ٷڀَڀكككش مڃ‪ٜ‬كككلو‪٫‬ش ڃكككن حٿ‪٬‬ٸَكككٶ محٿلـكككَ حٿـَكككًَ محٿ‪٬‬كككخؽ‬
‫‪2‬‬
‫محٿڄَڃَ حٿ٘ڄ‪ ٌ٬‬محٳ‪٠‬پ طڀٺ حٿٸ‪ ٪٤‬ڃن ‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص حٿؼخ ٌ‪.‬‬
‫هلككخٹ ‪ٜ‬ككو‪ ٙ‬ڃٔككڄخٍٍش طككٌٻَ حالػككخع حٿڄ‪٬٤‬ككڂ كَككغ ٍ٘ككََ حٿڄڀككٺ ٓككَؿوڅ‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫حٿؼخ ٌ ٳٌ ٍٓخٿش ڃوؿهش حٿي حالٿ حٗوٍ ‪٫‬لي ٷَخڃك رلڄڀكش ‪٫‬ڀكي حمٍحٍطكو ٍكٌٻَ‬
‫ٳَهخ حٿٰلخثڂ حٿظٌ ك‪ٜ‬پ ‪٫‬ڀَهخ ڃن ڃو‪ٛ‬خ‪ ََٛ‬مرخٿظليٍي ڃن ڃ‪٬‬زي حالٿ هخٿيٍخ ؿكخد‬
‫ٳككٌ حٿككل‪ « :ٚ‬حٍٍټككش محكككيس ڃككن حٿ‪٬‬ككخؽ ٓككٍََ ڃككن حٿٴ‪٠‬ككش‪ ...‬ڃٰ‪٤‬ككي رككخٿـوحهَ‬
‫محٿٌهذ ‪....‬ڃلخ‪ٟ‬ي ڃن حٿ‪٬‬خؽ ‪...‬ٻَحّ ڃن ه٘ذ حٿٸَٸذ محٿكزٸْ ڃ‪٬٤‬ڄكش رخٿكٌهذ‬
‫‪5‬‬
‫محٿٴ‪٠‬ش »‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Van Buren , E., "Mesopotamian Fauna in the Light of the Monuments‬‬
‫‪Archaeological Remarks Upon Lands berger's Fauna der alten‬‬
‫‪Mesopotamien," AFO., vol. II,. 1936-1937. p.30-31.‬‬

‫‪2‬‬
‫"‪Ibid,p.108,pl.XXIII / Mackay,E ,A Sumerian palace and the "A‬‬
‫‪Cemetery at Kish, Mesopotamia, Vol. . I, part II, Chicago, 1929 . .p.133‬‬
‫‪3‬‬
‫حالٿش آٗوٍ‪ :‬مهو ڃكن ح‪ٛ‬كپ ٓكخڃٌ الٍ‪٬‬كَٱ ڃ‪٬‬لكخه ٗكٴَ‪ ٪‬حٿكزالى حالٗكوٍٍش ٍ٘كََ حٿكي حٿ‪٬‬خ‪ٛ‬كڄش‬
‫حالمٿي (آٗوٍ) حٿظٌ ح‪ٛ‬زلض ڃلٌ ڃلظ‪ٜ‬ٲ حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى ڃڄڀټش ڃٔكظٸڀش كظكي ح ٸَح‪ٟ‬كهخ‬
‫‪٫‬خځ‪612‬ٵ‪.‬ځ ٿڀڄٍِي ٍل‪ : َ٨‬حالٓوى حٿَٷڂ ٓز‪٬‬ش ٳٌ‪197ٙ ..‬‬
‫‪ 4‬ٻظذ هٌح حٿل‪٫ ٚ‬ڀي ٿوف مؿي ٳٌ ڃيٍلش حٗوٍ محٿكًٌ ٍكٌٻَ ٳَك حٿڄڀكٺ ٓكَؿوڅ طٴخ‪ٛ‬كَپ كڄڀظك‬
‫‪٫‬ڀي حمٍحٍطو حٿًٌ ‪َ٫‬ٳض رخٿلڄڀش حٿؼخڃلش ٿڀڄٍِي ٍَحؿ‪ARAB. Vol ,(2),p.73 ٪‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ARAB,Assyrian‬‬ ‫‪and‬‬ ‫‪Babylonian,‬‬ ‫‪Chicago‬‬ ‫‪1926-1927‬‬ ‫‪Vol‬‬
‫‪,(2),No.171,p.96ff‬‬

‫‪133‬‬
‫مرڄوؿككذ حٿڄ‪ٜ‬ككخىٍ حٿڄٔككڄخٍٍش ٳككؤڅ حٿككٌهذ ىهككپ رككالى حٿَحٳككيٍن ٳككٌ حُڃلككش‬
‫ڃوظڀٴش ٳٌ حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى ٳٌ رڀيحڅ ڃـكخمٍس محٓك‪٬‬ش حالهكظالٱ مط٘كڄپ‬
‫ؿزپ هكخڃوځ ٷكَد ڃال‪َ٣‬كخ ٳكٌ ٗكَٵ طَٻَكخ مڃخٍىڃكخڅ ٷكَد ڃكخٍىٍن ٳكٌ ؿلكود‬
‫‪1‬‬
‫َٗٵ طَٻَخ مڃَڀوهخ (محىً حٿٔلي) مهخٍحٿٌ َٗٵ حٍَحڅ مڃ‪ َٜ‬مكخٿَخ حٻؼَ‬
‫حٿزڀيحڅ ح ظخؿخ ٿڀٌهذ هٌ ؿڄهوٍٍش ؿلود حٳٍَٸَخ ىمٽ حالطلخى حٿٔوٳَظٌ حٿٔكخرٶ‬
‫‪2‬‬
‫ٻليح حٿوالٍخص حٿڄظليس حالڃٍَټَش محٓظَحٿَخ‪.‬‬
‫حڅ حؿككَحدحص حٿككوُڅ حٿ‪٬‬خٿَككش حٿلٸككخمس حٿڄٔككظ‪٬‬ڄڀش ٳككٌ حٿڄ‪٬‬ككخىڅ حٿلٴَٔككش محكـككخٍ‬
‫‪3‬‬
‫مُڅ ڃن (‪ )Haematite‬كـَ حٿيځ ڃكن (هخڃكخص حٿليٍكي) مٻكٌٿٺ ٻڄَكش حٿكٌهذ‬
‫‪4‬‬
‫طيٷٶ مط‪َ٬‬ن روحٓ‪٤‬ش ڃـڄو‪٫‬ش ڃن حمُحڅ كـَ حٿيځ ‪.‬‬
‫مٷي ‪َ٫‬ٳض حٿڄ‪٬‬كخىڅ ٳكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن ڃلكٌ حٿ‪ٜ٬‬كَ حٿلـكًَ‪ -‬حٿڄ‪٬‬كي ٌ مٿټكن‬
‫‪5‬‬
‫حٓظ‪٬‬ڄخٿ ريأ ٳكٌ ڃلظ‪ٜ‬كٲ هكٌح حٿ‪ٜ٬‬كَ طٸٍَزكخ محمٽ ڃكخىس حٓكظ‪٬‬ڄڀض هكٌ حٿوكَُ‬
‫‪6‬‬
‫حٿڄ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃن حٿللخّ حٿوخځ م‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ ٳكٌ طكپ حٿ‪ٜ‬كوحڅ (‪ٜ٫‬كَ كٔكو ) ػكڂ‬
‫ط‪٤‬ككوٍ حٓككظ‪٬‬ڄخٽ حٿڄ‪٬‬ككخىڅ محٿظ‪٬‬ككيٍن ٳككٌ ‪٣‬ككوٍ ٓككخڃَحد رظٸككيځ حٿل‪٠‬ككخٍس مطٸككيځ ٳككن‬
‫حٿظ‪٬‬كككيٍن كظكككي ‪ٛ‬كككَٰض ركككخ وح‪ ٩‬حٿلڀكككٌ‪ .‬مطظـڀكككي حهڄَكككش حٿڄ‪٬‬كككخىڅ ٳكككٌ حٿل‪ٜ‬كككو‪ٙ‬‬

‫‪1‬‬
‫‪: Moorey , P . R . S . AMMI, Materials and Manufactur in Ancient‬‬
‫‪Mesopotamia : The Evidence of Archaeology and Art - Metals and‬‬
‫‪Metalwork , Glazed materials and Glass Oxford , 1985 73‬‬
‫‪ 2‬حٿ‪٬‬لزټٌ ڃوٓو‪٫‬ش حٿڄوٍى ؽ‪9ٙ 5‬‬
‫‪3‬‬
‫حٿهَڄخطخٍكض ‪ :‬حٿڄٸ‪ٜ‬كوى رك هكو كـككَ حٿكيځ هكخځ ڃهككڂ ڃكن هخڃككخص حٿليٍكي ٍټكوڅ حكڄككَ حٿڀكوڅ كككَن‬
‫ٍٔون‬
‫‪4‬‬
‫‪Veenhof 1991:29‬‬
‫‪ 5‬رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ ‪205 ٙ .....‬‬
‫‪ 6‬رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ ‪215 ٙ ....‬‬

‫‪134‬‬
‫حٿڄٔڄخٍٍش حٿ‪٬‬خثيس حٿكي ٓكالٿش (ٿټكٖ حٿؼخ َك ) ٳكٌ ُڃكن ٻوىٍكخ ٍكٌٻَ ٳَك حٿَحٍكخص‬
‫‪1‬‬
‫محٿڄخىس حٿڄ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃن حٿٌهذ محهَى ڃ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃن حٿٴ‪٠‬ش محٿزَم ِ‪.‬‬
‫مٍزكككككككيم حڅ حٿ٘ككككككك‪٬‬خٍحص ٻخ كككككككض ط‪٬٤‬كككككككڂ رخالكـكككككككخٍ حٿټٍَڄكككككككش ٳخٿ‪٬‬زكككككككخٍس‬
‫‪ SU.NIR.ZA.DIM‬ٳَهككخ حٗككخٍس ٿللككخص حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حٿظككٌ ط‪٬٤‬ككڂ رڄ‪٬‬ككخىڅ‬
‫‪2‬‬
‫حٿ٘‪٬‬خٍحص‪ .‬محٓظ‪٬‬ڄڀض حٿڄ‪٬‬خىڅ ر‪ٜ‬ٴش ‪٫‬خڃكش ٳكٌ حمحثكپ حالٿكٲ حٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫أً ‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص محمٽ ڃن ح ظٴ‪ ٪‬ڃل هو حٿٴن‪.‬‬
‫‪٫‬ڀَ كَى حڅ حال‪٫‬ڄكخٽ حٿظـخٍٍكش حٿظكٌ ڃخٍٓكهخ حٳكَحى حٿڄـظڄك‪٫ ٪‬خڃكش محٿظـكخٍ‬
‫هخ‪ٛ‬ش طكلڂ ‪٫‬كن مؿكوى ڃـظڄ‪٬‬كخص طـخٍٍكش ٘كَ‪٤‬ش ٓكوحد ‪٫‬ڀكي ‪٤‬كخٵ ڃكيڅ حٿ‪ٜ٬‬كَ‬
‫حٿزكككخرڀٌ حٿٸكككيٍڂ حځ حٿڄيٍلكككش حٿوحككككيس مط٘كككڄپ ‪٫‬ڄڀَكككخص حٿزَككك‪ ٪‬محٿ٘كككَحد محٿٸكككَم‪ٝ‬‬
‫‪5‬‬
‫محٿَهوڅ محٿوىحث‪....٪‬حٿن‬
‫محٿي ؿخ ذ حٿٴ‪٠‬ش حٓظويځ حٿٌهذ مَٓڀش ڃٔخ‪٫‬يس ٳٌ حٿظ‪٬‬خڃپ حٿظـخًٍ الَٓڄخ‬
‫ٳٌ حٿ‪ٜ‬ٴٸخص حٿظـخٍٍش حٿټزََس ٿٰكالد ػڄلك مهٴكش مُ ك مٍڄټكن ٿڀظكخؿَ حڅ ٍ٘كظًَ‬
‫ڃٸخرڀ حٿټؼََ ڃن حٿز‪٠‬خث‪ ٪‬حً ٸَأ ٳٌ حكي حٿَٓخثپ ڃخ ٍؤطٌ‪:‬‬
‫« ‪ ....‬ح‪ ٢٫‬حٿٌهذ ڃٸخرپ حٿٴ‪٠‬ش‪ » ....‬مرظڀٺ حٿوٓخثپ حٿظـخٍٍكش طو‪ٛ‬كپ حٿظكخؿَ‬
‫‪6‬‬
‫حٿزخرڀٌ حٿي رَ‪ ٪‬حٿلخؿَخص مَٗحثهخ ٳٌ ڃيڅ ڃظٴَٷش مرخالمُحڅ حٿظٌ ٍَٯذ ٳَهخ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Limet, Henri Greck.En. lex. Drc. , p.147.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Limet, Henri , Greck.En. lex. Drc. p.177‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Stech, Tamara And Pigott,Vincent,The Metals Trade in south west Asia‬‬
‫‪in the Third Millennium B.C.Iraq.vol, 48.1986.p.42.‬‬
‫‪ 4‬رخٍم ح يٍٍ ٓوڃَ ٳلو هخ مك‪٠‬خٍطهخ طَؿڄ مط‪٬‬ڀَكٶ ‪َٔ٫‬كي ٓكڀَڄخڅ مٓكڀَڂ ‪٣‬ك حٿظټٍَظكٌ‬
‫رٰيحى‪200ٙ 1977‬‬
‫‪ 5‬حٿـزوًٍ ‪٫‬زكي حٿٔكظخٍ حكڄكي ‪٫‬ٸكوى حٿٸكَ‪ ٝ‬م ‪٨‬كخځ حٿٴخثكيس ٳكٌ حٿ‪ٜ٬‬كَ حٿزكخرڀٌ حٿٸكيٍڂ ٍٓكخٿش‬
‫ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ‪9ٙ 2003‬‬
‫‪ 6‬حٿـزوًٍ ٓخٿڂ حٿڄ‪٠‬خڃَن حٿٔخَٓش‪207-205ٙ ...‬‬

‫‪135‬‬
‫مٻؼََح ڃخطَى حالمُحڅ ٳٌ حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حالٷظ‪ٜ‬خىٍش مڃن رَلهخ حٿَٓخثپ ٿٸَخّ حٿڄكوحى‬
‫حٿؼڄَلش ٻخٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش محٿللخّ محٿٔڀ‪ ٪‬حالهَى ٳڄؼال‪ « :‬ڃن حٍر‪ ٪‬ڃخ كخص ًهكذ‬
‫‪1‬‬
‫‪َٓ ...‬يً َٓز‪٬‬غ ٿكٌ‪ ...‬ڃكن حٍر‪٬‬كش ٗكَٸالص ٳ‪٠‬كش ‪ٜ‬كٲ ٗكَٸپ م‪٘٫‬كَ كزكخص‬
‫‪2‬‬
‫ًهذ ٸ‪.» ...ٚ‬‬
‫مٳٌ ‪ ٚ‬حهَ ‪َٗ « :‬ٸپ ڃن حٿٌهذ حٿلٸٌ ٿظو‪٫ ٪ٟ‬ڀي ٍٷكَڂ ڃكن كـكَ حٿكالُمٍى‬
‫‪3‬‬
‫»‪.‬‬
‫مٷي كَ‪ ٙ‬ڃڀوٹ حٿ‪ َٜ٬‬حٿزخرڀٌ حٿٸكيٍڂ ٳكٌ ‪٨‬كخځ ڃوككي ٿكالمُحڅ ٳكٌ حٿكزالى مٻكٌ‬
‫‪4‬‬
‫ًٍَٔ ڃٴ‪٬‬وٿ ‪٫‬ڀي حٿڄيڅ ؿڄَ‪٬‬هخ‪.‬‬
‫حڅ حٿټڄَخص حٿوٳََس ڃن حٿٌهذ حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ حٿٔلوحص حٿليٍؼش ٳٌ ڃوحٷك‪ ٪‬حٿٴظكَس‬
‫حٿهڀلٔكَلَش ٳككٌ رخٻظٍَكخ حٿٸيٍڄككش ( ٗكڄخٿٌ حٳٰخ ٔككظخڅ ؿلكورٌ حمُرټٔككظخڅ) ٷكي طـ‪٬‬ككپ‬
‫‪5‬‬
‫حٿڄككَد حٿككًٌ م‪ٛ‬ككپ رككالى حٿَحٳككيٍن ح‪ٛ‬ككڀ ٳككٌ هككٌه حٿڄل‪٤‬ٸككش م ٸككپ ڃكك‪ ٪‬حٿككالُمٍى‬
‫مٍالك‪ ٦‬حڅ حٿٌهذ حٿڄٔڄي حٿزخٻظًَ ڃؼپ لخّ ىٿڄوڅ حم الُمٍى ڃَڀوهخ ٿڂ ٍټكن‬
‫ح‪ٛ‬ڀ ٳٌ طڀٺ حٿڄل‪٤‬ٸش رپ ر‪َ٬‬يح حٿي حٿَ٘ٵ مٍرڄخ ٳٌ ؿزخٽ ىحٍىٍٔظخڅ حٿي ٗڄخٿٌ‬
‫‪6‬‬
‫رَ٘خمٍ ٳٌ رخٻٔظخڅ حٿليٍؼش ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ٻپ (‪َٗ )60‬ٸپ رخرڀٌ ٍِڅ (ڃلخ) رخرڀٌ مرٔخمً كوحٿٌ ‪ٜ‬ٲ ٻَڀو‬
‫‪2‬‬
‫‪Archives Royales de Mari , Paris , 1950ff. (ARM), XVIII, p.20 ,No.6:5-‬‬
‫‪6,12-13‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Limet , Henri , Greck.En. lex. Drc p.171‬‬
‫‪ 4‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى حٿظـخٍس‪233-232ٙ ...‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Maxwell – Hyslop: :"Sources of Sumerian Gold",(Iraq-39/1) 1977 :p‬‬
‫‪85-86‬‬
‫ح ‪ َ٨‬ىح َخٽ طٌ روطْ ك‪٠‬خٍس محىً ‪265-264 ٙ ....‬‬
‫‪6‬‬
‫‪Vogelsang 1989; 169‬‬

‫‪136‬‬
‫حڃككخ حٿٴظككَس حٿٔككوڃٍَش ٳظككٌٻَ حڅ ٻوىٍككخ حڃَككَ ٓككالٿش ٿټككٖ حٿؼخ َككش ٳككٌ كككيمى‬
‫(‪2120‬ٵ‪.‬ځ) ٍ‪٬‬ككي حمٽ ڃككلـڂ ٳككٌ حٿظككخٍٍن حٿز٘ككًَ مًٿككٺ ال ك ٍأى ًحص ٿَڀككش ٳككٌ‬
‫ڃلخڃ ك ڃـڄو‪٫‬ككش ڃككن حٿلـككوځ ٳككله‪ ٞ‬ڃككٌ‪٫‬وٍح ڃظ‪ٜ‬ككوٍح حڅ حالٿهككش حٍحىص رڄڄڀټظ ك‬
‫‪1‬‬
‫َٗح مهټٌح ريأ ٻوىٍخ ٍَحٷذ حٿلـوځ مٍهظڂ رلَٻخطهخ‪.‬‬
‫مڃن رَن حرَُ حٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿڄٔكڄخٍٍش هكٌ ٍإٍكخ ٻوىٍكخ حٿوخ‪ٛ‬كش رظـيٍكي ڃ‪٬‬زكي‬
‫حالٿ ك لټَ ٓككو ٳككٌ ٿټككٖ ٳَ ك حڅ حٿز‪٤‬ككپ حٿككًٌ ٻككخڅ ٍلڄككپ رَككيه ٿوكككخ ڃككن كـككَ‬
‫‪2‬‬
‫حٿالُمٍى ح حالٿ ليمرخ‪.‬‬
‫مٳٌ ‪٫‬هي حرٌ (ٻوٍٍټخٿِم) حٍٓكپ حٿَك حٿټل‪٬‬كخ َوڅ ٍٓكخٿش ٳؤؿكخرهڂ‪ ...‬م كوٍى‬
‫ر‪٠٬‬كخ ڃلهككخ ‪ ... « :‬مٳككٌ حٿوظككخځ ٿٸكي حٍٓككڀض حٿَككٺ هيٍككش‪ :‬ػكالع (ڃلككخص) ڃككن كـككَ‬
‫‪3‬‬
‫حٿالُمٍى م‪َ٘٫‬س حٳَحّ ٿوڄْ ‪َ٫‬رخص »‬
‫‪4‬‬
‫مهككٌح ڃٸ‪٤‬كك‪ ٪‬ڃككن حٓكك‪٤‬وٍس (ڃككوص حالٿكك ىڃككوًُ) مًٿككٺ حڅ ككِمٽ حالٿهككش‬
‫‪5‬‬
‫(ا خ خ) حٿي حٿ‪٬‬خٿڂ حالٓٴپ مڃن ػڂ ٷَخڃهخ مهَمؿهخ ڃلك ٳكٌ حالٓك‪٤‬وٍس حٿٔكوڃٍَش‬
‫حىى حٿككي ظَـككش ڃ٘ككئمڃش ‪٫‬ڀككي ُمؿهككخ حالٿ ك (ىڃككوًُ) حً ح هككخ ٯككخىٍص حٿ‪٬‬ككخٿڂ‬

‫‪ 1‬حٿـڄَڀكٌ ٷل‪٤‬ككخڅ ڃلڄككي ‪ٛ‬ككخٿق حٿظلزككئ – مٷككَحدس حٿڄٔككظٸزپ كٸككخثٶ حځ حمهككخځ رٰككيحى ‪1986‬‬
‫‪28ٙ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Oppenheim,L,The Interpretation of Dreams in the Ancient Near East,‬‬
‫‪Chicago.1950.p.211.‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪507ٙ ...‬‬
‫‪4‬‬
‫ىڃوًُ‪ /‬طڄوُ‪ :‬طڄكوُ ‪ٛ‬كَٰش حٻيٍكش ٿڀټڀڄكش حٿٔكوڃٍَش (ىڃكوًُ) حٿكًٌ ٍ‪٬‬لكٌ حالركن حٿ٘كَ‪ ٌ٫‬حم‬
‫حالڃككَن مٍ٘ككََ هككٌح حالٓككڂ حٿككي ڃڀككٺ حٓكك‪٤‬وًٍ ؿ‪٬‬ڀككض ڃل ك حالٓككخ‪ ََ٣‬حٿ‪٘٬‬ككَٶ حالمٽ ٿالٿهككش ح خ ككخ‪/‬‬
‫‪٘٫‬ظخٍ ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حالٓوى حٿَٷڂ ٓز‪٬‬ش ٳٌ‪198 ٙ..‬‬
‫‪5‬‬
‫ح خ خ‪٘٫ /‬ظخٍ‪ :‬ط‪٬‬لٌ ح خ خ رخٿٔوڃٍَش (َٓيس حٿٔڄخد) حڃخ ‪٘٫‬ظخٍ ٳهو حٓڂ ٓخڃٌ مهٌ حٿهكش ڃَٻزكش‬
‫ڃَٻزش ٳهٌ حٿهش ٓوڃٍَش ٿڀلذ محٿهش ٓخڃَش ٿڀلَد مٳكٌ حٿوٷكض ٴٔك ٿڀټوٻكذ ٳَلكوّ (حٿِهكَس)‬
‫مٻخڅ حكي ڃَحٻِ ‪٫‬زخىطهخ ڃيٍلش حٿوٍٻخد ٿڀڄٍِي ٍل‪ :َ٨‬حالٓوى حٿَٷڂ ٓز‪٬‬ش‪197 ٙ..‬‬

‫‪137‬‬
‫حالٓكٴپ ٿـڀكذ ركيٍپ ‪٫‬لهكخ ٳخٗكخٍص ا خ كخ حٿكي ىڃكوًُ ٿظؤهكٌه حٿ٘كَخ‪َ٣‬ن حٿكي حٿ‪٬‬ككخٿڂ‬
‫‪1‬‬
‫حالٓٴپ ح ظٸخڃخ ڃل ٿڄوٷٴ حٿڄظ‪٬‬خٿٌ ٻڄخ ٍزيم‪ .‬مڃخكيع ٿكيڃوًُ ح ك حككْ ركخٿٸڀٶ‬
‫محٿلِڅ الٷظكَحد حٿڄكوص ڃلك ٳكٌهذ ٳكَأى ‪ٛ‬كٸَح ٍڄٔكٺ كڄكال رڄوخٿزك م‪٫‬لِحطك‬
‫طڄَ٭ ٿلخهخ حٿالُمٍىٍش ٳٌ حٿوكپ محٯلخڃ ط‪َ٠‬د رخٍؿڀهخ حٍ‪ ٝ‬حٿل‪ََ٠‬س حٿظٌ‬
‫‪2‬‬
‫هزض ‪٫‬ڀَهخ حٿٍَق ٳخٷظڀ‪٬‬ظهخ‪.‬‬
‫حڃخ حٿ٘خٍحص حٿڄڀوٻَش ٳٌ ‪ٓ َٜ٫‬الٿش حمٍ حٿؼخٿؼش ٳٸي مٍىص ‪٫‬يس ٗكخٍحص حٿكي‬
‫‪3‬‬
‫حٓككظ‪٬‬ڄخٽ‪ GU.ZA‬ٳككٌ ‪ٛ‬ككَٮ طككخٍٍن حٿٔككلَن مٷككي حٍم ٗككوٿټٌ حكككيى ٓككلوحص‬
‫‪4‬‬
‫كټڄ رخٷخڃش حٿ‪ َٕ٬‬ٿالٿ ح ڀَكپ حٿٔكلش حٿظكٌ ؿڀكذ ٳَهكخ ٗكوٿټٌ ڃڀكٺ حمٍ ‪٫‬كَٕ‬
‫‪5‬‬
‫حٿالُمٍى حٿي حالٿ ح ڀَپ ٻڄخ حڅ آرٌ َٓن ٷي حٍم حكيى ٓكلوحط د « حٿٔكلش حٿظكٌ‬
‫‪٫‬ڄپ ٳَهخ ‪ َٕ٫‬حالٿهش ح خ خ» رخال‪ٟ‬خٳش حٿي ًٿٺ ٳٸي حٍم ٓلش حهَى ڃن كټڄك د‬
‫‪6‬‬
‫حٿٔلش حٿظٌ ‪٫‬ڄپ ٳَهخ حٿ‪ َٕ٬‬حٿ‪َ٨٬‬ڂ ٿالٿ ح ڀَپ ‪.‬‬
‫هلخٹ حٿَمحٍش حٿٔوڃٍَش محٿظٌ مؿيص ٳكٌ ڃيٍلكش ٴكَ مهكٌ ؿكِد ڃكن حٓك‪٤‬وٍس‬
‫ِمٽ ا خ خ حٿي حٿ‪٬‬خٿڂ حالٓٴپ ٳٸي ىم كض ٳكٌ حٿل‪ٜ‬كٲ حالمٽ ڃكن حالٿكٲ حٿؼكخ ٌ ٷزكپ‬
‫حٿڄَالى ٳظٸوٽ حٿَمحٍش‪ .... :‬حڃٔٺ ‪ٜ٫‬كخ حٿٸَكخّ مٗكٍَ‪ ٢‬حٿكالُمٍى رَيهخ‪٫....‬ٸكيص‬

‫خثپ ‪٫‬ٸخثي ڃخر‪٬‬ي حٿڄوص ٳٌ ك‪٠‬خٍس رالى محىً حٿَحٳيٍن حٿٸيٍڄش ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش‬ ‫‪ 1‬كلوڅ‬
‫رٰيحى‪57ٙ 1986‬‬
‫خثپ ‪٫‬ٸخثي ڃخر‪٬‬ي‪58ٙ ...‬‬ ‫‪ 2‬كلوڅ‬
‫‪3‬‬
‫ٗوٿټٌ‪ :‬ر‪٤‬پ حٓ‪٤‬وًٍ ٳٌ حالىد حٿٔوڃًَ محالٻيً مٍى حٓڄ ٳكٌ ٷخثڄكش حٿڄڀكوٹ حٿٔكوڃٍَش‬
‫‪196ٙ‬‬ ‫هخڃْ ڃڀٺ ٳٌ ٓالٿش حمٍمٹ ٿڀڄٍِي ٍل‪ : َ٨‬حالٓوى حٿَٷڂ ٓز‪٬‬ش ٳٌ‪...‬‬
‫‪4‬‬
‫ح ڀَپ‪٬ٍ :‬لٌ رخٿٔوڃٍَش ل حٿَٔي حٿـول مهو حٿ حٿهوحد حٿڄَٔ‪٫ َ٤‬ڀي حٿټوڅ كٔكذ حٿل‪٨‬كخځ حٿٸكيٍڂ‬
‫ٿڄـڄ‪ ٪‬حالٿهش ڃَٻِ ‪٫‬زخىط ڃيٍلش ل ٴَل ٿڀڄٍِي ٍل‪ : َ٨‬حالٓوى حٿَٷڂ ٓز‪٬‬ش ٳٌ ‪197ٙ ..‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Goetze, A, " The Chronology of sulgi Again ". (Iraq,22)1966 . p.156.‬‬
‫‪6‬‬
‫‪Mercer ,S,A, Sumero –Babylonian. year – Formulae .F.11.‬‬

‫‪138‬‬
‫حكـخٍ حٿالُمٍى حٿ‪ََٰٜ‬س ٳٌ ؿَيهخ‪ ....‬الطي‪ ٩‬الُمٍىٹ حٿلٴكَْ ٍټٔكَ حٿكي كـكَ‬
‫حٿلـخٍ ‪ ....‬ال طي‪ ٩‬ڃ‪٬‬ي ٺ حٿؼڄَن ٍٰ‪٤‬ي رٰزخٍ حٿ‪٬‬خٿڂ حالٓٴپ‪ ....‬كَلڄخ م‪ٛ‬ڀض ا خ خ‬
‫‪1‬‬
‫حٿككي حٿٸ‪ٜ‬ككَ حٿككالُمٍىً رخٿ‪٬‬ككخٿڂ حالٓككٴپ‪٤ ....‬ٸككض‪....‬حٳظق حٿزَككض‪ .‬حڃككخ حٿَمحٍككش‬
‫حالٗوٍٍش ٳٴَهخ ‪ ...:‬حٿزٔ ػوركخ حكڄكَ‪ ...‬مى‪٫‬ك ٍ‪٬‬كِٱ ‪٫‬ڀكي كخً ڃكن حٿكالُمٍى‪....‬‬
‫ٍوځ ٍ‪٬ٜ‬ي طڄوُ حٿٌ‪ٍ ...‬كوځ ٍ‪ٜ‬ك‪٬‬ي حٿكٌ مڃ‪٬‬ك كخً حٿكالُمٍى‪ ....‬مهكخطڂ حالكـكخٍ‬
‫‪2‬‬
‫حٿټٍَڄش‪.‬‬
‫ُرا هبٗقْلَ هؤظط العاللخ الجبثل٘ىخ الغدٗىدح ًىبثْ ثالظىس (‪ 615-625‬جىل‬
‫الو٘اله ػي الجسط الرٕ زهوَ فٖ هدٌٗخ ثبثل‪:‬‬
‫« حڃككَص ر‪ٜ‬ككل‪ ٪‬حُؿككَ مٻڄككخ حالڃ‪٤‬ككخٍ ڃككن حال‪٫‬ككخٿٌ ال طٸككخّ حم حٿظَككخٍحص حٿيحٳٸككش‬
‫ؿ‪٬‬ڀض ح هخٍح ڃن حٿٸََ ٍئطي رهخ رٸلخس حٍحهظو‪ ...‬حهٌص ٷ‪ٜ‬زش مرلٴٌٔ ٷٔض حالر‪٬‬كخى‬
‫(حٿظككٌ ٓككظ‪٤٬‬ي ٿڀزككَؽ)‪ ...‬حطز‪٬‬ككض ‪ٜ‬ككخثق حالٿهككش ٗككڄٖ محىى مڃككَىمم ٳؤطوككٌص‬
‫ٷَحٍحص مكٴ‪٨‬ظهخ ڃن ٷڀزٌ‪ .‬مكٴ‪٨‬ض ٷَخٓكخص حٿزكَؽ ٳكٌ ًحٻَحطكٌ ٻټلِ م‪ٟ‬ك‪٬‬ض‬
‫(ٳٌ حالْٓ) طلض حالؿَ ًهزخ مٳ‪٠‬ش محكـخٍح ٻٍَڄكش ڃكن حٿـزكخٽ مڃكن حٿزلكَ‬
‫محڃَص ر‪ٜ‬ل‪ ٪‬طڄؼخٽ ٗزهٌ حٿڄڀټٌ ڃَطيٍخ حٿيمرَ٘ټو مؿ‪٬‬ڀظ ٳٌ حالْٓ‪ .‬مٿَرٌ‬
‫ڃَىمم كلَض ٍٷزظكٌ مهڀ‪٬‬كض ٍىحثكٌ ٗكخٍس ىڃكٌ حٿڄڀټكٌ م‪٫‬ڀكي ٍحٓكٌ كڄڀكض‬
‫حُؿَ محٿظَحد‪ .‬محڃخ حرلٌ حٿزټَ زوهكٌ ‪ٜ‬كَ كزَكذ ٷڀزكٌ‪ .‬ٳـ‪٬‬ڀظك ٍلڄكپ حٿ‪٤‬كَن‬
‫‪3‬‬
‫مطٸيڃخص حٿوڄَ محٿٍِض رَٳٸش حرلخد ٍ‪َ٫‬ظٌ »‬

‫خثپ ‪٫‬ٸخثي ڃخر‪٬‬ي حٿڄوص ٳٌ ك‪٠‬خٍس رالى محىً حٿَحٳيٍن حٿٸيٍڄش ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش‬ ‫‪ 1‬كلوڅ‬
‫رٰيحى‪59ٙ 1986‬‬
‫خثپ ‪٫‬ٸخثي ڃخر‪٬‬ي‪59ٙ ...‬‬ ‫‪ 2‬كلوڅ‬
‫رَؽ رخرپ‪ ..‬طَؿڄش ؿزَح حرَحهَڂ ؿَكَح ىحٍ حٿلٍَكش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬كش ڃل٘كوٍحص مُحٍس‬ ‫‪ 3‬رخٍم ح يٍٍ‬
‫حٿؼٸخٳش محال‪٫‬الځ رٰيحى ‪19-18ٙ 1980‬‬

‫‪139‬‬
‫مڃڄكخ ٍئٻكي حڅ ٓككټخڅ ركالى حٿَحٳككيٍن ٻكخ وح ٍٍِلكوڅ ڃ‪٬‬خرككيهڂ محرلَكظهڂ حٿيٍلَككش‬
‫حالهككَى رلـككَ حٿككالُمٍى مكـككَ حٿٴَككَمُ هككو حڅ حالرلَككش حٿيٍلَككش حٿلخٿَككش طڄظككخُ‬
‫رخٓكككظڄَحٍ رڀكككو َن ركككخٍٍُن هڄكككخ حالٍُٵ حٿٰكككخڃٶ حٿكككًٌ ٍڄؼكككپ كـكككَ حٿكككالُمٍى‬
‫محاله‪٠‬ككَ حٿككًٌ ٍڄؼككپ كـككَ حٿٴَككَمُ محٿككًٌ ٍټؼككَ مؿككوىه ٳككٌ حٍككَحڅ‪ .‬هككٌح محڅ‬
‫حٿټظخرخص حٿڄٔڄخٍٍش ‪٫‬ڄوڃكخ ٷكي حٻكيص ركؤڅ ڃڀكوٹ ركالى حٿَحٳكيٍن مكټكخڃهڂ ٻكخ وح ال‬
‫ٍٔظوٍىمڅ ڃن حٿڄيڅ حالٍَح َش ٓوى حالكـخٍ حٿټٍَڄش مركخاله‪ ٚ‬كـكَ حٿٴَكَمُ‬
‫‪1‬‬
‫حٿًٌ ٍٔظ‪٬‬ڄپ ٳٌ طٍَِن حالرلَش حٿيٍلَش‪.‬‬
‫مڃن حٿ‪٬‬وحڃپ حٿَثَٔش حٿظٌ ٓخ‪٫‬يص ‪٫‬ڀي ٍُكخىس حٿظزكخىٽ حٿظـكخًٍ هكو ‪ٟ‬كَمٍس‬
‫طِمٍككي حٿڄ‪٬‬زككي رڄككخ ٍلظككخؽ حٿَ ك ڃككن ڃككوحى حٓخٓككَش طڄؼككپ ڃظ‪٤‬ڀزككخص حٷخڃككش حٿ‪٤‬ٸككوّ‬
‫‪2‬‬
‫مٻكخڅ ٍكلٸ‪ ٚ‬ركالى ٓكوڃَ ػكالع ڃكوحى‬ ‫محالكظٴخالص حٿيٍلَكش ڃكن حٿڄڀكوٹ محٿلټكخځ‬
‫ٍثَٔككش هككٌ حاله٘ككخد محٿڄ‪٬‬ككخىڅ محالكـككخٍ مڃلككٌ ‪ٜ٫‬ككوٍ ڃزټككَس ٻككخڅ ال رككي ڃككن‬
‫حٿل‪ٜ‬كككوٽ ‪٫‬ڀكككي هكككٌه حٿڄكككوحى ڃكككن حٿوكككخٍؽ مط‪٬‬كككي ٻظخركككخص ٻوىٍكككخ ڃكككن حٿڄ‪ٜ‬كككخىٍ‬
‫حٿڄٔڄخٍٍش حٿڄهڄش حٿظٌ طڀٸٌ ‪ٟ‬ودح ‪٫‬ڀي ىمٍ حٿڄ‪٬‬زي ٳٌ حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش محهظڄخځ‬
‫حٿيمٿش رظوٳََ حكظَخؿخط محٿظٌ ٳٌ ڃٸكيڃظهخ حاله٘كخد محٿڄ‪٬‬كخىڅ محالكـكخٍ ٳ‪٠‬كال‬
‫‪3‬‬
‫‪٫‬ن حٿٍِض محٿ‪٤٬‬وٍ‪.‬‬

‫‪ٍَٗ 1‬ي ٳوًُ حالڃََ ٻوىٍخ‪84ٙ ...‬‬


‫‪2‬‬
‫‪Barton, George A."The Royal Insecriptions of summer and Akkad,‬‬
‫‪N.H.,1929 (RISA) p.183‬‬
‫وحٿش حكڄي ڃلڄكوى ڃكيهپ ٳكٌ ىٍحٓكش حٿلَكخس حالٷظ‪ٜ‬كخىٍش ٿيمٿكش حمٍ حٿؼخٿؼكش ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش‬ ‫‪ 3‬حٿڄظوٿٌ‬
‫ىحٍ حٿلوٍحد ڃل٘وٍحص حٿهَجش حٿ‪٬‬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع ‪ 1١‬رٰيحى ‪292 ٙ 2007‬‬
‫مٿڀڄٍِي ٍل‪ٍَٗ : َ٨‬ي ‪ٛ‬زلٌ ح وٍ طَؿڄخص ٿل‪ٜ‬و‪ٓ ٙ‬وڃٍَش ڃڀټَش ‪139ٙ‬‬

‫‪140‬‬
‫ٿٸككي حٗككخٍص حٿل‪ٜ‬ككو‪ ٙ‬حٿڄٔككڄخٍٍش ٳككٌ ‪ٜ٫‬ككَ ٓككالٿش حمٍ حٿؼخٿؼككش ڃككن حٍٗككَٲ‬
‫‪1‬‬
‫ڃ‪٬‬زي حالٿهش لټخٽ مٷخثڄش حال‪ٟ‬خكٌ (‪ )a-ru-a‬حٿي ‪ٍَٟ‬زش ٻخ ض طيٳ‪ ٪‬حٿي حٿڄ‪٬‬زي‬
‫‪2‬‬
‫ط‪َ٬‬ٱ رخٿٔوڃٍَش ‪ Zag10‬مطٸخرڀهخ رخالٻيٍش ( ‪ )asru‬مط‪٬‬لٌ ‪ٍَٟ‬زش حٿ‪.َ٘٬‬‬
‫مٻخ ض هٌه حٿ‪ٍَ٠‬زش طئهٌ ڃن ڃـڄو‪٫‬ش طـكخٍ حم طـكخٍ ڃلٴكَىٍن مٷكي ٗكڄڀض‬
‫حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش محٿللخّ محالكـخٍ حٿټٍَڄش محٿ‪٬‬خؽ مٷي مٍىص حالٗخٍس حٿَهكخ ٳكٌ‬
‫‪3‬‬
‫ٷخثڄش حٿظخؿَ(‪ )lu-den-lil-la‬رؤ ٷيڃهخ حٿي ڃ‪٬‬زي حالٿ ( لخ) ٳٌ حمٍ‬
‫مٷي ؿخد ًٻَ هٌه حٿ‪ٍَ٠‬زش المٽ ڃَس ٳٌ ‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حمٍ حٿؼخٿؼكش ڃكن ُڃكن كټكڂ‬
‫ٗوٿټٌ محٓظڄَص حٿي حٿ‪ٜ٬‬كَ حٿزكخرڀٌ حٿٸكيٍڂ مط٘كڄپ حٍ‪٠‬كخ ‪ٛ‬كَخىً حٿٔكڄٺ كَكغ‬
‫‪4‬‬
‫ىٳ‪٬‬وهخ حٿي ڃ‪٬‬زي حالٿ ا خ خ ٳٌ حٿوٍٻخد مڃن هالٽ ىٍحٓكش حٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿڄٔكڄخٍٍش‬
‫‪5‬‬
‫حڅ ڃيٍلش ڃَڀوهخ حٿوحٷ‪٬‬ش ٳٌ حٿٸٔكڂ حٿـلكورٌ حٿ٘كَٷٌ ڃكن ‪٫‬ڄكخڅ أً حٿكَأّ حٿلكخى‬
‫ٳككٌ حٿوڀككَؾ حٿ‪َ٬‬رككٌ ٳٸككي حٓككظوٍى حٿڄڀككٺ ٓككَؿوڅ حالٻككيً ڃككن هككٌه حٿڄيٍلككش ه٘ككذ‬
‫حٿ‪ٜ‬ككخؽ مكـككَ حٿڄَڃككَ مٻككٌٿٺ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ڃؼككپ حٿالرككْ الُمٿككٌ (كـككَ‬
‫‪6‬‬
‫حٿالُمٍى) مڃ‪٬‬يڅ حٿللخّ محٿِ ٺ مڃ‪٬‬يڅ حٿٌهذ ٻٌٿٺ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Oppenheim,L,The seafaring Merchants of UR . (JAOS-47),1954 , p.7-13‬‬
‫‪2‬‬
‫‪CAD , esru , Gelb and others.: The Chicago Assyrian Dictionary,‬‬
‫‪Chicago.1973 p369‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Oppenheim,L,The seafaring Merchants of UR . (JAOS-47),1954 , p.7‬‬
‫‪4‬‬
‫حٿككككككَحمً ٳككككككخٍمٵ حٷظ‪ٜ‬ككككككخى حٿڄيٍلككككككش حٿ‪َ٬‬حٷَككككككش حٿٸيٍڄككككككش حٿڄيٍلككككككش محٿلَككككككخس حٿڄي َككككككش‬
‫رٰيحى‪ 1987‬ؽ‪210ٙ 1‬‬
‫‪5‬‬
‫ڃَڀوهخ ‪ :‬حڅ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ٷي ح‪٣‬ڀٸوح حالٓكڂ ڃَڀوهكخ ‪٫‬ڀكي ؿڄَك‪ ٪‬حٿڄلكخ‪٣‬ٶ حٿز‪َ٬‬كيس ؿكيح ‪٫‬كن‬
‫ڃكو‪٣‬لهڂ كَككغ ٍ‪٬‬ظٸككي ر‪٬‬كك‪ ٞ‬حٿزككخكؼَن حڅ ڃيٍلككش ڃَڀوهككخ طٸكك‪ ٪‬ٳككٌ ٯككَد حٿهلككي ڃككن حٿٸككخٍس حالٳٍَٸَككش‬
‫مٍ‪٬‬لٌ هٌح حڅ حٿڄل‪٤‬ٸش حٿڄٌٻوٍس طټوڅ ر‪َ٬‬كيه ؿكيح ‪٫‬كن ركالى حٿَحٳكيٍن مرهكٌح ټكوڅ ڃظؤٻكيٍن ڃكن حڅ‬
‫ڃوٷ‪٬‬هخ ٍلظپ حٿٸٔڂ حٿـلورٌ حٿَ٘ٷٌ ٳٌ ‪٫‬ڄخڅ‪.‬‬
‫‪ٍَٗ 6‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً‪66-64 ٙ ...‬‬

‫‪141‬‬
‫محطٔڄض ‪٫‬الٷش حٿيمٿش حٿټَ٘ش ڃ‪ ٪‬ڃ‪ َٜ‬رخٿ‪ٜ‬يحٷش محٿلَخى ٻڄكخ طكيٽ ‪٫‬ڀكي ًٿكٺ‬
‫حٿَٓككخثپ محٿهككيحٍخ حٿڄظزخىٿككش رَككلهڂ مرككَن ٳَح‪٫‬لككش ڃ‪ٜ‬ككَ مال ٓككَڄخ حٿككٌهذ ٿظككٍَِن‬
‫ڃ‪٬‬خريهڂ مٷ‪ٜ‬وٍهڂ م ٔخثهڂ مڃٸخركپ ًٿكٺ ٻكخڅ حٿڄڀكوٹ حٿټ٘كَوڅ ٍٸكيڃوڅ ٿٴَح‪٫‬لكش‬
‫‪1‬‬
‫ڃ‪ َٜ‬كـَ حٿالُمٍى محٿوَوٽ محٿ‪َ٬‬رخص‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫مڃن حٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿڄٔكڄخٍٍش ڃكن رخركپ حٿظټٍَٔكَش م ‪ٜ‬ك ‪ « :‬م‪ٟ‬ك‪٬‬ض ٍحٍكخص‬
‫‪3‬‬
‫روحرش ‪٘٫‬ظخٍ حٿڄ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش ‪٫‬لي روحرش حٿڄ‪٬‬زي »‪.‬‬
‫حڃككخ ڃڀككوٹ حٿٔككالٿش حٿټ٘ككَش ٳككٌ ڃيٍل ك رخرككپ حٿككٌٍن حطوككٌمهخ ‪٫‬خ‪ٛ‬ككڄش ٿهككڂ رخٿزيحٍككش‬
‫مكټڄوح رالى حٿَحٳيٍن ُهخد حٍر‪ ٬‬ٷَمڅ محٷخڃوح ٓالٿش ‪َ٫‬ٳكض رخٓكڂ ٓكالٿش رخركپ‬
‫حٿؼخٿؼش ٿڀٴظَس (‪ 1162-1595‬ٵ‪ 0‬ځ ) ٳٸي ٻخ ض حالهظخځ حالٓك‪٤‬وح َش حٿوخ‪ٛ‬كش رهكٌح‬
‫‪4‬‬
‫حٿ‪٬‬هي ‪٫‬ڀي ح هخ ٿَٔض رڄٔظوى حٿـوىس حٿٴلَش حٿظٌ طلٸٖ ‪٫‬ڀَهخ‪.‬‬
‫مٷككي حٻككيص حٿَٓككخثپ حٿَٓككڄَش حٿڄوؿهككش ڃككن ڃڀككوٹ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حٿزككخرڀٌ حٿٸككيٍڂ حٿككي‬
‫ڃو‪٧‬ٴَهڂ ٳٌ ڃوظڀٲ حٿڄيڅ ڃ‪٬‬خٿـظهكخ ٿڀـوح كذ حالٷظ‪ٜ‬كخىٍش حٿڄوظڀٴكش مهكٌح ڃخٍكيٽ‬
‫‪٫‬ڀككي ‪ٛ‬ككلش حٿوػككخثٶ حٿَوڃَككش حٿڄيم ككش رككَن حٿزككخث‪ ٪‬محٿڄ٘ككظًَ ڃككن ؿهككش مح‪٫‬ظڄككخىه‬
‫حٿَٓڄٌ ڃن طڀٺ حٿٔڀ‪٤‬خص ڃن ؿهش حهَى حًح ؿكخد ٳكٌ ٍٓكخٿش ‪ٛ‬كَڀٌ ‪ٗ -‬كڄٖ –‬

‫‪1‬‬
‫ڃٸيڃش ٳٌ ‪507ٙ ...‬‬ ‫رخٷَ ‪٣‬‬
‫‪ 2‬ح ٿككل‪ ٚ‬حٿظټٍَٔككٌ ‪ :‬ٻككپ كك‪ٍ ٚ‬ككٌٻَ ٳَ ك رلككخد حم طٸككيٍڂ حال‪ٟ‬ككخكٌ حم هككيحٍخ ٻخٿل‪ٜ‬ككذ مٗكك‪٬‬خٍحص‬
‫مرڄ‪٬‬لي حهَ حٿكل‪ ٚ‬ڃټكَّ ٿالٿك ٳٸك‪ ٢‬ٳَكٌٻَ حٓكڄ حم حٓكڂ الٿك حهكَ ر‪٬‬كيه ٳَټكوڅ‬ ‫مٍحٍخص ٿالٿ‬
‫ريحٍش حٿل‪ ٚ‬ٻڄخ ٍڀٌ‪ :‬حٿي حالٿ ‪...‬حم الؿپ حالٿ ‪ ...‬مهټٌح‬
‫‪3‬‬
‫‪CAD. S . III,la. Gelb and others.: The Chicago Assyrian Dictionary,‬‬
‫‪Chicago.1973 P.346‬‬
‫‪4‬‬
‫رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃ ٳٌ ‪503 ٙ .....‬‬

‫‪142‬‬
‫‪1‬‬
‫ڃخ حٿي رخٿَ‪٤‬وځ حؿَحد ‪٫‬ڄڀَخص رَ‪ ٪‬مَٗحد مطزخىٽ ًهذ رٴ‪٠‬ش مٷ‪ٜ‬يٍَ م‪ ....‬حٿن‬
‫« ٷككي كڄككپ حٿككٌهذ ڃكك‪ٗ ٪‬ككَذ – ٓككَن ح‪٫‬كك‪ ٢‬حٿككٌهذ ڃٸخرككپ حٿٴ‪٠‬ككش‪ٗ ...‬ككڄٖ –‬
‫هخٍُ ٍ٘ظًَ حٿٸ‪ٜ‬كيٍَ مهكخىځ حمركخٍ – ٓكَن ٳكٌ ڃيٍلكش ٻخٗكَڂ ٍ٘كظًَ حٿٸ‪ٜ‬كيٍَ‬
‫مح‪ ٌ٤٫‬ٳٌ ڃيٍلش حٗكلو خ ٍ٘كظًَ حٿٴ‪٠‬كش ڃٸخركپ حٿكٌهذ مٍ٘كظًَ رخٿٸ‪ٜ‬كيٍَ حٿكًٌ‬
‫‪2‬‬
‫رخٿَي ( ‪٫‬ليه) ٳٌ ڃيٍلش ٻخَٗڂ »‪.‬‬
‫مهٌح ڃخ حط‪٠‬ق ڃن حٿَٓخثپ ٳٌ ڃو‪ ٪ٟ‬حٿ‪٬‬ڄخٍ ش ‪٫‬ڀي حػزكخص حم ٷكوحثڂ رخٿهكيحٍخ‬
‫مڃلهخ ٍ‪٨‬هَ حڅ ‪ٛ‬ٴٸش حٿڄڀوٹ حٿټََ٘ن ٻخ ض هٌ حٿَحرلكش مٍ‪٨‬هكَ حٿكي ؿخ كذ ًٿكٺ‬
‫حٿل٘خ‪ ١‬محٿظزخىٽ حٿظـخًٍ محٍٓخٽ حٿٔٴَحد محٿَٓكپ مح ظ‪٨‬كخځ ‪٣‬كَٵ حٿٸوحٳكپ حٿڄكخٍس‬
‫‪3‬‬
‫ڃن رالى حٿَحٳيٍن حٿي محىً حٿلَپ ‪٫‬زَ ٳڀٔ‪َ٤‬ن‪ .‬مڃلهخ حٿَٓخٿش حٿظٌ حٍٓڀهخ حٿڄڀٺ‬
‫حٿټٌ٘ ( روٍ خ روٍٍخٕ ) حٿي ٳَ‪٫‬وڅ ڃ‪( َٜ‬أڃلوٳْ) حٿَحر‪ ٪‬أً حهلخطوڅ م وٍى‬
‫ڃلهخ ‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫« محالڅ ٿٸي حهيى حٿي حهٌ ( ڃلَن) ڃكن حٿكٌهذ ٳټكڂ طڄلَكض ٿكو ح كٺ حٍٓكڀض حٿكٌ‬
‫ًهزخ رٸيٍ ڃخٻخڅ ٍَٓڀ حروٹ‪ ...‬ٳڀڂ حٷظ‪َٜ‬ص ‪٫‬ڀي حٍٓخٽ ( ڃلَن) ڃن حٿٌهذ ٳٸك‪٢‬‬
‫؟ ح لككٌ حالڅ ركككخًٽ ؿهكككيح ٻزَكككَح ٳكككٌ رلكككخد حٿڄ‪٬‬زككي‪ ...‬ٳخٍٓكككپ حٿكككٌ ٷكككيٍح محٳَكككخ ڃكككن‬
‫‪5‬‬
‫حٿٌهذ‪».....‬‬

‫‪ 1‬حٿـزوًٍ ٓخٿڂ ٍلَي هڀٲ حٿڄ‪٠‬خڃَن حٿَٔخَٓش محالٷظ‪ٜ‬خىٍش ٳكٌ ٍٓكخثپ ڃل٘كوٍس ٳكٌ حٿ‪ٜ٬‬كَ‬
‫حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ٻڀَش حالىحد ‪210ٙ 2006‬‬
‫‪ 2‬حٿـزوًٍ حٿڄ‪٠‬خڃَن حٿَٔخَٓش‪210ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ ‪508 ٙ .....‬‬
‫‪4‬‬
‫ٍِڅ (حٿڄلخ) حٿزخرڀٌ مڃلك ٻڀڄكش ( حٿڄكن حٿ‪َ٬‬رَكش) لكو ‪ٜ‬كٲ ٻَڀكوٯَحځ مٍٔكخمً (‪ٗ )60‬كَٸال‬
‫رخرڀَخ ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ ‪506ٙ ...‬‬

‫‪143‬‬
‫‪٫‬ڀ ڄكككخ حڅ ڃلكككخؿڂ كـكككَ حٿكككالُمٍى حٿڄٔكككظويڃ ٻخ كككض مڃكككخطِحٽ ڃوؿكككوىس ٳكككٌ‬
‫حٳٰخ ٔظخڅ ٿٌٿٺ ٍڄټن حٿٸوٽ حڅ طـخٍ ڃَڀوهخ ٻخ وح حٿوٓ‪٤‬خد ٳٌ طِمٍي طـخٍ ركالى‬
‫حٿَحٳيٍن رهٌح حٿلـَ حٿؼڄَن‪ .‬محٿًٌ ٍئٻي هٌه حٿلٸَٸش هكٌ طٔكڄَش كـكَ حٿكالُمٍى‬
‫‪1‬‬
‫رخٿڀٰش حٿٔوڃٍَش كَغ طڀٴ‪)ZA.GIN( ٦‬‬
‫حڃخ ‪ٍ َ٣‬ٸش حٿل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀي حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٸي ٻخ ض طل‪٨‬ي رخهڄَكش رخٿٰكش ٳكٌ‬
‫رككالى حٿَحٳككيٍن ٿلككيٍطهخ مٿڀلخؿككش حٿڄخٓككش حٿَهككخ ڃككن ٷزككپ حٿڄڀككوٹ محطزككخ‪٫‬هڂ ػككڂ ٿ‪٬‬خڃككش‬
‫حٿ٘‪٬‬ذ مطكَى حٿ‪٬‬الڃكش حٿَڃٍِكش ‪ ZA‬حم ‪ٓ NA4‬كخرٸش الٓكڄخد حٿلـكخٍس محالٗكَخد‬
‫‪2‬‬
‫حٿڄ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃلهخ مطٸخرڀهخ رخالٻيٍش ‪ abnu‬مط‪٬‬لكٌ رخٿ‪َ٬‬رَكش كـكخٍس مٓكڄٌ حٿ‪٬‬خڃكپ‬
‫‪LU‬‬
‫مٍٸخرڀهكخ رخالٻيٍكش ‪ burkullum‬مٍ‪٬‬لكٌ‬ ‫ٳٌ لض طڀٺ حٿلـكخٍس ‪BUR.GUL‬‬
‫‪3‬‬
‫لخص حالكـخٍ حٿټٍَڄش مٷي حٓظويځ ًٿٺ حٿللخص حىمحص ٿللض طڀٺ حٿلـخٍس مڃكن‬
‫رَلهخ حٿَخٷوص حٿڀئٿئ م لظ مػٸز مٷي ح‪٣‬ڀٶ ‪٫‬ڀي حالكـخٍ حٿټٍَڄكش حم حٿلٴَٔكش حم‬
‫‪4‬‬
‫حٿزككخهَس ٳككٌ حٿڄ‪ٜ‬ككخىٍ حٿڄٔككڄخٍٍش ( حكـككخٍ ٻٍَڄككش ) (‪َ٣‬زككش) مطككالُځ حالكـككخٍ‬
‫حٿټٍَڄكش حٿڄ‪٬‬كخىڅ حٿؼڄَلكش ٻخٿكٌهذ محٿٴ‪٠‬كش ٻڄكخ حڅ طَٻَزهكخ ڃك‪ ٪‬هكٌه حٿڄ‪٬‬كخىڅ ٍلككظؾ‬
‫ح‪٫‬ڄخال ٴَٔش مهٌح ڃخ حهزَطلخ رك ٍٓكخٿش ڃوؿهكش ڃكن ُڃكًَ – ٿكَڂ حٿكي ڃوٻخ َ٘كڂ‬
‫كوٽ طَٻَذ حكـخٍ حٿټَٓظخٽ ڃ‪ ٪‬حٿٌهذ ٿٰ‪٤‬خد طٍَِن ٿڀَأّ حً طٸَأ ‪:‬‬

‫‪ٍَٗ 1‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً‪71-70ٙ ...‬‬


‫‪2‬‬
‫‪MDA , Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999‬‬
‫‪No.468 p.125.CF : CDA, Jermy. Black, et.at: A Concise Dictionary of‬‬
‫‪Akkadian,Wiesbaden (2000) vol. 5, p.2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪MDA , Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999‬‬
‫‪No.468p.162.CF : CDA, Jermy. Black, et.at: A Concise Dictionary of‬‬
‫‪Akkadian,Wiesbaden (2000) vol. 5..p.279‬‬
‫‪4‬‬
‫‪FM, Floritegium marianun,paris, 1992 ff p.133.‬‬

‫‪144‬‬
‫‪NA4‬‬
‫‪as-sum-‬‬ ‫…‪du-uh-si-im NA4 uKU.GI sa ku-ub-si-im‬‬
‫مطَؿڄظ ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫« رو‪ٜ‬و‪ ٙ‬كـكَ حٿټَٓكظخٽ كـكَس مًهكذ ( ڃَٻزكش) ٿڀظكخؽ (‪٫‬ڄخڃكش) » مٍ‪٬‬كي‬
‫حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش ڃن حٿڄوحى حالمٿَش حٿالُڃش ٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬ش ڃټڄڀش حهَى ٻظَٻَذ حالكـخٍ‬
‫حٿټٍَڄكش ڃك‪ ٪‬حٿكٌهذ ٳكٌ حٿظَـكخڅ حٿڄڀټَكش‪ .‬مالهڄَكش حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش م كيٍطهخ ٳٸكي‬
‫ٻڀٲ حٿڄڀوٹ مٻالد ٿهڂ رخٿزلغ مٍحد طڀٺ حالكـخٍ م ـي ًٿٺ ٳٌ ٍٓخٿش حىحطكڂ حٿكي‬
‫َٓيه ُڃًَ‪ -‬ٿَڂ ٍوزَه ٷخثال‪ « :‬ح خ حالڅ ٿكڂ حهڄكپ ( حٿزلكغ ‪٫‬كن) حالكـكخٍ (ٳكٌ )‬
‫‪2‬‬
‫ٻپ (ڃټخڅ)‪» ...‬‬
‫‪…a-na-ku an-na-nu-um u-ul re-qa-ku NA4 dam-qa-am-ma es-‬‬
‫…‪te-ne-i‬‬
‫مط‪٬‬ككي حٿظـككخٍس محٿهككيحٍخ حٿڄظزخىٿككش ڃككن حهككڂ حٿوٓككخثپ ٿڀل‪ٜ‬ككوٽ ‪٫‬ڀككي حالكـككخٍ‬
‫‪3‬‬
‫حٿټٍَڄش ٳ‪٠‬ال ‪٫‬ن ٯلخثڂ حٿلكَمد مڃكن ح وح‪٫‬هكخ ‪ NA4.DU8.SI‬مٍَحىٳك ٳكٌ‬
‫‪4‬‬
‫حالٻيٍككش ‪ dusûm‬مٍ‪٬‬لككٌ كـككَ حٿټَٓككظخٽ مٷككي حٗككخٍص حكككيى ٍٓككخثپ ٍخٓككٌ –‬
‫ىٻخڅ حٿي َٓيه ُڃًَ – ٿَڂ ٿڀڄڀٺ ٷي كڄڀ ڃٔكئمٿَش رَك‪ ٪‬حكـكخٍ ٻَٓكظخٽ رڀوٍٍكش‬
‫حٿ٘ټپ حً ٍٸوٽ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ARM, Archives Royales de Mari , Paris , 1950ff. Vol: XVIII,No.8:4-5‬‬
‫‪p.26 .‬‬

‫‪2‬‬
‫‪FM, , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p.133:15-18.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪FM , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p.132‬‬
‫‪4‬‬
‫‪CDA‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Jermy.‬‬ ‫‪Black,‬‬ ‫‪et.at:‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪Concise‬‬ ‫‪Dictionary‬‬ ‫‪of‬‬
‫‪Akkadian,Wiesbaden (2000) vol. 5.p.63‬‬

‫‪145‬‬
‫« رو‪ٜ‬و‪ ٙ‬كـَ حٿټَٓظخٽ حٿظٌ ٓكَز‪٬‬غ ٿكٌ ٓكَيً مػزكض ػڄلهكخ ٿكٌ هټكٌح‪ :‬ػڄكن‬
‫كـَ حٿټَٓظخٽ طڀٺ ٿظَؿ‪( ٪‬ر))) ٍُكخىس (م) ٸ‪ٜ‬كخڅ ال طكلٸ‪ ( ٚ‬ٷكي ٍكِىحى مٿټكن ال‬
‫‪1‬‬
‫ٍلٸ‪.»)ٚ‬‬
‫حڃخ ‪ NA4GUG‬ٳظ‪٬‬لٌ حكـكخٍح كڄكَحد حٿڀكوڅ مطٸخرڀهكخ رخالٻيٍكش )‪(samtum‬‬
‫ٿظ‪ ٌ٤٬‬حٓڂ حٿ‪٬‬ٸَٶ ٿٸي حٗخٍص حٿڄ‪٬‬كخؿڂ حٿوخ‪ٛ‬كش رخالكـكخٍ حٿكي حڅ هلكخٹ حكـكخٍح‬
‫‪2‬‬
‫كڄَحد ٳٌ ڃوٷ‪ ٪‬ڃوظڀٴكش رڄكخ ٳَهكخ ڃَڀوهكخ‪ .‬مهكو ڃكن حالكـكخٍ حٿـڄَڀكش ؿكيح مٿكڂ‬
‫ٍټظ٘ٲ ڃل ٳٌ ٷ‪ٜ‬وٍ ڃخًٍ حال حٿ٘كٌد حٿٸڀَكپ ڃلك ٿظ‪َٟ٬‬ك ٿ‪٬‬ڄڀَكخص ٓكڀذ حٻؼكَ‬
‫‪3‬‬
‫مٷكي حٗكخٍ حككي حٿل‪ٜ‬كو‪ٙ‬‬ ‫ڃن ڃَس ر‪٬‬ي ٓٸو‪ ١‬حٿڄڄڀټش طلض م‪٣‬ؤس ڃڄخٿٺ حهكَى‬
‫حٿي ًٻَ ڃـڄو‪٫‬ش ڃـوهَحص ٻخڅ ڃن رَلهخ حٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ حً طٸَأ حالطٌ ‪:‬‬
‫‪(NA4)ZA.GIN u (NA4) GUG…KI. LA. BI… KU.‬‬
‫‪GI. KI‬‬
‫مطَؿڄظ ‪:‬‬
‫« كـَ حٿالُمٍى مكـَ (‪٫‬ٸَٶ) حكڄَ ‪ً( ....‬حص) مُڅ ‪ً ....‬هكذ ‪ً( ....‬م) مُڅ‬
‫‪4‬‬
‫‪ .» ....‬مٍظ‪٠‬ق حڅ هلخٹ حمُح خ هخ‪ٛ‬كش رخالكـكخٍ ٻڄكخ حٗكخٍص ٓكـالص ڃكخًٍ‬
‫حٿي حڅ حكـخٍ حٿالُمٍى حٿظٌ طٔڄي رخٿٔوڃٍَش ‪ NA4.ZA.GIN‬مٍٸخرڀ رخالٻيٍش‬

‫‪1‬‬
‫‪FM , , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p. 127:4-7.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪DACG . Thompson , R . C . , A Dictonary of Assyrian Chemistry and‬‬
‫‪Geology , Oxford (1936) p. 133‬‬
‫‪3‬‬
‫‪MK, Mari and Karana,Two old Babylonian cities,London 1984 p.55‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ARM, Archives Royales de Mari , Paris , 1950ff. Vol :XVII, No.265:10-‬‬
‫‪14s p. 145‬‬

‫‪146‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ً uqnum‬حص حٿڀوڅ حٿٔڄخثٌ حٿڄخثكپ ٿڀٍِٷكش محٿڄوَم‪َ٣‬كش حم حٿ‪ٜ‬كلورٍَش حٿ٘كټپ‬
‫مهٌح ڃخرَلظ ٍٓخٿش حىحطڂ حٿي َٓيه ُڃًَ – ٿَڂ ٍوزَه ٷخثال‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫« ٿَز‪٬‬ككغ ٿككٌ ٓككَيً ػڄككن كڀككٌ حكـككخٍ حٿككالُمٍى حٿڄٔككظڀڄش»‪ .‬ٻڄككخ ٻخ ككض هلككخٹ‬
‫حكـكككخٍ ًحص حٿكككوحڅ ٻخاله‪٠‬كككَ ‪ ZA.SIG7.SIG7‬مرخالٻيٍكككش ‪abnu uriqqu‬‬
‫‪3‬‬
‫مرخٿ‪َ٬‬رَش كـَ حه‪٠‬كَ ٻڄكخ ٸكَأ ٳكٌ حككيى ٓكـالص ڃكخًٍ حالىحٍٍكش ‪٫‬كن ؿڀكذ‬
‫‪4‬‬
‫كـَ حٿالُمٍى ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٗلو خ « ‪....‬هڄٔكش ‪٘٫‬كَ كـكَ الُمٍى حٿكًٌ ؿڀزكوه‬
‫‪5‬‬
‫ڃن ڃيٍلش حٗلو خ‪.» ....‬‬
‫‪NA4‬‬ ‫‪ki‬‬
‫‪…15 GIN‬‬ ‫…‪ZA. GIN sa is-tu es-nun-na ub-lu-nim‬‬
‫مهٌح ٍيٿپ ‪٫‬ڀي حڅ حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ٻخ كض كخىٍس حٿوؿكوى ڃڄكخ طوؿكذ طټڀَكٲ‬
‫ڃو‪٧‬ٴَن ًمً هزَس ٿڀزلغ ‪٫‬لهكخ ممٳٸكخ ٿڀ‪٬‬يٍكي ڃكن حٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حالىحٍٍكش حٿڄټظ٘كٴش‬
‫ٳٌ ٷ‪ َٜ‬ڃخًٍ ٻكخڅ ح‪ٛ‬كپ كـكَ حٿټَٓكظخٽ ڃكن ڃيٍلكش ركخٍحم – ٗكٌ حم ڃكخٍحم –‬
‫ٌٗ حً ؿخد ٳٌ حكي حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حالىحٍٍش حالطٌ ‪:‬‬
‫‪NA4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪DU8.SU. Apa-ra-ah-si‬‬
‫مطَؿڄظ ‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫« كـَس ٻَٓظخٽ محكيس (ڃن) رخٍحم – ٌٗ ‪.» ....‬‬

‫‪1‬‬
‫‪CDA,‬‬ ‫‪Jermy.‬‬ ‫‪Black,‬‬ ‫‪et.at:‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪Concise‬‬ ‫‪Dictionary‬‬ ‫‪of‬‬
‫‪Akkadian,Wiesbaden (2000) vol. 5. p.424.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪FM , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p.133:28-29.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪MDA. ,Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999‬‬
‫‪P.125.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪MK, , Mari and Karana,Two old Babylonian cities,London 1984 p.54‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ARM –IX ,p.209,No.254: 3-4.‬‬
‫‪6‬‬
‫‪FM , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p.134.‬‬

‫‪147‬‬
‫ٿيٍلخ حكـخٍ ًحص حٗكټخٽ ٻڀوٍكش ح‪٣‬ڀكٶ ‪٫‬ڀَهكخ رخٿٔكوڃٍَش ‪ NA4BIR‬مٍَحىٳهكخ‬
‫‪1‬‬
‫رخالٻيٍش ‪ takpitum‬مط‪٬‬لٌ حٿيٍ حم حٿـڄكخڅ حم حٿڀئٿكئ م ‪٨‬كَح ٿٸڀكش هكٌه حالكـكخٍ‬
‫ٳٸي ٻڀٲ ُڃكًَ – ٿكَڂ حككي ڃو‪٧‬ٴَك ال ٷظلخثهكخ مٷكي ٻظكذ هكٌح حٿڄو‪٧‬كٲ ٍٓكخٿش حٿكي‬
‫َٓيه ٻٌ ٍزَهن ‪٫‬ڀي ؿيٍظ ٳٌ ح ـخُ ڃهڄظ ٷخثال ‪:‬‬
‫‪NA4‬‬
‫‪1‬‬ ‫…‪tak-pi-tum3 su ki-la-bi-su sa al-qu-u‬‬
‫‪2‬‬
‫« كـَس ؿڄخڅ محكيس مُ هخ ػالػش َٗٸالص حٿظٌ (حٓظ‪ )٪َ٤‬حٷظلخثهخ »‪.‬‬
‫مٍزيم حڅ حٿڄو‪٧‬ٲ حٿڄټڀٲ رخٿزلغ ‪٫‬ن طڀٺ حٿلـَس ٷي الٷي ‪٬ٛ‬ورخص رخٿوُڅ‬
‫حٿڄليى حٿًٌ حٷَه حٿڄڀٺ ٿ ٿٌح حٻي ٳٌ ٷوٿ ٿَٔيه حالطٌ‪:‬‬
‫« ‪ ....‬حالڅ ٍ‪٨‬هككَمڅ ٿككٌ كـككَس ؿڄككخڅ ًحص ٗككَٸڀَن (م) مٗككَٸپ م ‪ٜ‬ككٲ مٗككَٸپ‬
‫‪3‬‬
‫محكي حًح َٓيً ٍٸوٽ (ٿٌ) ‪ ....‬الٷظلَهخ‪.» ....‬‬
‫مٍى ٳٌ ڃڀلڄش ٻڀټخڃٖ ‪َ٣‬ٱ ڃن هكٌه حٿ‪٤‬ٸكوّ حٿظكٌ حؿَحهكخ ٻڀټكخڃٖ ‪٫‬لكي‬
‫ڃوص ‪ٛ‬يٍٸ ح ټَيم ‪٫‬ڀي حٿ٘ټپ حالطٌ‪:‬‬
‫حٍهككخ حٿ‪ٜ‬ككخثٮ محٿـككوهًَ م لككخص حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ح‪ٛ‬ككل‪٬‬وح ٿككٌ طڄؼككخال ٿوڀككٌ‬
‫م لض ٿ‪ٜ‬يٍٸ طڄؼخال ؿخ‪٫‬ال ‪ٛ‬كيٍه ڃكن حٿكالُمٍى مؿٔكڄ ڃكن حٿكٌهذ م ‪ٜ‬كذ‬
‫ڃل‪٠‬ككيس ڃككن حٿو٘ككذ حٿٸككوً مح ككخد ڃككن حٿككالُمٍى ڃڄڀككودح رخٿِرككي مٷككَد ًٿككٺ حٿككي‬
‫‪4‬‬
‫(ٗڄٖ)‬
‫مطََ٘ حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿڄٔڄخٍٍش حٿڄيم ش ٳٌ ڃلظ‪ٜ‬ٲ حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزكپ حٿڄكَالى ٳظكٌٻَ‬
‫ر٘ټپ هخ‪ ٙ‬حٿڄالرْ حٿڄ٘هوٍس محٿڄ‪ٜ‬ل‪٬‬ش ٳٌ ڃيٍلش ٿټكٖ مٻَٴَكش ط‪ٜ‬كيٍَهخ حٿكي‬

‫‪1‬‬
‫‪CDA,‬‬ ‫‪Jermy.‬‬ ‫‪Black,‬‬ ‫‪et.at:‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪Concise‬‬ ‫‪Dictionary‬‬ ‫‪of‬‬
‫‪Akkadian,Wiesbaden (2000) vol. 5 p.395‬‬
‫‪2‬‬
‫‪FM , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p. 133:19-21‬‬
‫‪3‬‬
‫‪FM , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p. 133:22-27‬‬
‫‪ 4‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃڀلڄش ٻڀټخڃٖ حٿڀوف حٿؼخڃن حٿ‪٬‬ڄوى حٿوخڃْ‪107ٙ – 19-45 :‬‬

‫‪148‬‬
‫حٿزلٍَن حٿڄ‪َ٬‬مٳش ح ٌحٹ ىٿڄوڅ مڃلخ‪٣‬ٶ حهَى ٳٌ حٿهلي مًٿٺ ڃٸخرپ ر‪٠‬خث‪ ٪‬خىٍس‬
‫حٿوؿككوى ٳككٌ رككالى حٿَحٳككيٍن ڃؼككپ حكـككخٍ حٿككالُمٍى محٿ‪٬‬ٸَككٶ محٿ‪٬‬ككخؽ مح ككوح‪ ٩‬ڃككن‬
‫حاله٘ككخد ًحص حٿككَمحثق حٿ‪َ٤‬زككش‪ .‬مٿٸككي حُىهككَص محٓككظڄَص ڃؼككپ هككٌه حٿڄزككخىالص‬
‫‪1‬‬
‫حٿظـخٍٍش هالٽ ‪ٓ َٜ٫‬الٿش حمٍ حٿؼخٿؼش مريحٍخص حٿ‪٬‬هي حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿـكككككخىٍ مٿَكككككي حالٍُكككككخد محٿلڀكككككٌ ك‪٠‬كككككخٍس حٿ‪٬‬كككككَحٵ ؽ‪ 4‬حٿٴ‪ٜ‬كككككپ حٿؼخٿكككككغ حٿڄزلكككككغ‬


‫حالمٽ ‪338ٙ 1985‬‬

‫‪149‬‬
‫الوجحش الضبًٖ‬
‫اظزخداهبد االحغبز ال سٗوخ‬

‫اّالَ‪ :‬اظزخدام االحغبز ال سٗوخ فٖ الصٌٗخ ّالحلٖ‬

‫‪َ٫‬ٱ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن حالكـخٍ حٿټٍَڄش مرَ‪٫‬وح ٳٌ حٓظويحڃهخ ٳٌ ‪ٛ‬كلخ‪٫‬ش‬


‫حٿلڀككٌ (ٷالثككي مهككَُ ) مٷككي ك‪٨‬ككي حٿلـككَ رككخكظَحځ ٻزَككَ ٳككٌ حٿل‪٠‬ككخٍحص حٿٸيٍڄككش‬
‫‪1‬‬
‫م‪ٛ‬پ كي حٿ‪٬‬زخىس مهخ‪ٛ‬ش حالكـخٍ ًحص حٿ٘ټپ حٿ‪٬‬ـَذ حم حٿڀوڅ حٿٍَٰذ‪.‬‬
‫محٿلڀٌ ڃلٌ حٿ‪ٜ٬‬وٍ حٿٸيٍڄش ‪َ٫‬ٳهخ حال ٔخڅ مهخ‪ٛ‬ش حٿظٌ حٓظويڃض الٯَح‪ٝ‬‬
‫حٿٍِلش مىهڀض ٳٌ حٿڄ‪٬‬ظٸيحص حٿيٍلَش محٿوَحٳَش ٻڄخ حٍطز‪٤‬ض ر‪٬‬ڀڂ حٿ‪٤‬ذ محٿٔلَ‬
‫محٿظلـَڂ‪ .‬مهلخٹ ‪٘٫‬ٶ ٷيٍڂ ٍټل حال ٔخڅ ٿالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄ‪َ٬‬مٳش ڃلٌ آالٱ‬
‫حٿٔلَن محٍخڃهخ ٻخڅ حال ٔخڅ حٿزيحثٌ ٍٔظويڃهخ ٳٌ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿ‪٬‬ٸوى محٿظڄخثڂ محٿلڀٌ‬
‫مٷي ‪ٛ‬ل‪٬‬ض ڃن حال‪ٛ‬يحٱ محٓلخڅ حٿلَوحڅ محٿ‪٨٬‬خځ مٷَ٘ رَ‪ ٞ‬حٿل‪٬‬خځ محالكـخٍ‬
‫حٿڄ‪ٜ‬ٸوٿش حٿڄڀو ش مٯََ حٿټٍَڄش محٿٴوخٍ ػڂ ‪َ٫‬ٳض حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄ‪٬‬ي َش ٷزپ‬
‫ٓز‪٬‬ش آالٱ ٓلش ڃن حالڅ طٸٍَزخ محٓظويڃض ٳٌ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿلڀٌ مطڂ حالطـخٍ رهخ‬
‫م‪ٛ‬ل‪٬‬ض ڃلهخ حالهظخځ محٿظڄخػَپ ٻڄخ ‪ٛ‬ل‪٬‬هخ حال ٔخڅ محٓظويڃهخ ٿ‪ٜ‬الرظهخ ٍإمٓخ‬
‫ٿٔهخځ حٿ‪َٜ‬ي مريأ َٗجخ ٳَ٘جخ ٳٌ حٓظويحځ ح وح‪٫ ٩‬يٍيس ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ػڂ‬
‫ريأص ‪٫‬ڄڀَخص حٿظهٌٍذ محٿظٸ‪ ٪َ٤‬محٿ‪ٜ‬ٸپ محٿظڀڄَ‪ ٪‬محٿظ٘ټَپ ٳٌ ‪ٛ‬وٍس ٷالثي طلخٻٌ‬
‫ر‪ ٞ٬‬ڃٴَىحص حٿ‪٤‬زَ‪٬‬ش مهو ڃخ ٻ٘ٴض ‪٫‬لهخ ر‪٬‬ؼخص حٿظلٸَذ ٳٌ حٿ‪ٜ٬‬وٍحالٻيٍش‬

‫‪ 1‬حالٓوى كټڄض رََ٘ حىد حٿِٰٽ مڃ٘خهي حالػكخٍس ٳكٌ حٿل‪٠‬كخٍس حٿ‪َ٬‬حٷَكش حٿٸيٍڄكش ىحٍ حٿڄكيى‬
‫ٿڀؼٸخٳش محٿلَ٘ رٰيحى‪292ٙ 1١ 2008‬‬

‫‪150‬‬
‫محٿٔوڃٍَش محٿزخرڀش محالٗوٍٍش محمٿهخ ڃ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن (حالمرَٔيٍخڅ) (‪ٛ‬وَ رَٻخ ٌ‬
‫‪1‬‬
‫ٍ٘ز حٿِؿخؽ) مڃن ر‪ ٞ٬‬حٿ‪ٜ‬ووٍ حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ش ڃؼپ حال‪ٛ‬يحٱ محٿڄلخٍ‪.‬‬
‫ٿٌٿٺ ٳخٿلڀٌ هٌ ٻپ ڃخ ٍظوٌ ٿڀٍِلش ڃن ڃ‪٬‬خىڅ ػڄَلش مكـخٍس ٻٍَڄش مط‪٬‬كي‬
‫‪ٛ‬ككلخ‪٫‬ش حٿلڀككٌ ٳلككخ ٷككيٍڄخ ٷككي هځ طككخٍٍن حال ٔككخڅ مٿ‪٬‬ككپ حٷككيځ حٿلڀككٌ حٿٌهزَككش طڀككٺ حٿظككٌ‬
‫‪ٛ‬ل‪٬‬ض كوحٿٌ ‪ 2500‬ٵ‪.‬ځ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن محٿظٌ مؿيص ٳٌ حٿٸزوٍ حٿٔكوڃٍَش ٳكٌ‬
‫حمٍ‪ .‬مطڀككٺ حٿظككٌ ‪ٛ‬ككل‪٬‬ض ٳككٌ حٿٴظككَس ٴٔككهخ طٸٍَزككخ ٳككٌ ڃ‪ٜ‬ككَ حٿٸيٍڄككش مهككٌ طڄؼككپ‬
‫‪2‬‬
‫ڃـڄو‪٫‬ش ٴَٔش ڃن حٿٸالثي محالٓوٍس محٿووحطَڂ محالٷَح‪ ١‬محٿوالهپ محالكِڃش‪.‬‬
‫ػڂ ‪َ٫‬ٱ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃؼپ حٿڀئٿئ محٿڄَؿخڅ محٿالُمٍى محٿِڃَى مٓلَط‬
‫رخٿوح هخ محٗټخٿهخ ڃلٌ حٿٸيځ ٳ‪ٜ‬ل‪ ٪‬ڃلهخ حٿلڀٌ محٿٍِلش محٿٸالثي مٍ‪َ٫ ٪ٛ‬وڅ حٿظڄخػَپ‬
‫م‪٬٣‬ڄهخ رخٿـوحهَ حٿؼڄَلش مح ظَ٘ص ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٿظـخٍ محٿظـخٍس ٳزيأص رخالطٔخ‪٩‬‬
‫محٿظ‪٤‬وٍ مط‪٬‬ي حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃن حٿٔڀ‪ ٪‬حٿٸَڄش ؿيح مهٌ حٯڀي ڃن حٿٌهذ مًٿٺ‬
‫‪3‬‬
‫ٿليٍطهخ حٿ٘يٍيس مال هخ ط‪ ٌ٤٬‬ڃ‪٨‬هَح الڃ‪٬‬خ ؿٌحرخ‪.‬‬
‫مٷككي حىص حٿلڀككٌ محٿـككوحهَ ىمٍح ڃهڄككخ ٳككٌ حٿلَككخس حٿَوڃَككش ٿٔككټخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن‬
‫حٿٸككيڃخد مح‪٤٫‬ككي طككٍَِن حٿـٔككڂ رككخٿڄوحى حٿؼڄَلككش ٻككخٿلڀٌ محٿڄـككوهَحص محالكـككخٍ‬
‫حٿټٍَڄش حهظڄخڃخ ٻزََح ٿڀلَخس حال ٔخ َش كَغ ‪ُ٫‬يص ٍُلش حٿڄَحس ڃكن حالڃكوٍ حالٓخٓكَش‬
‫ٳككٌ كَخطهككخ حٿَوڃَككش مٻككٌٿٺ حٿلككخٽ ‪٫‬لككي ڃڄخطهككخ‪ .‬ٻڄككخ حٓككظويڃهخ حٿڄڀككوٹ ٳككٌ ُهَٳككش‬
‫‪4‬‬
‫طَـخ هڂ م‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حهظخڃهڂ مٷيڃوهخ هيحٍخ ٳٌ حٳَحكهڂ مڃلخٓزخطهڂ‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿوٍِؿٌ ‪٫‬ڄخٍ طلٴش حالكـخٍ ڃل٘وٍحص حٿٴـََ رََمص ٿزلخڅ ‪44ٙ 2009 1١‬‬
‫‪2‬‬
‫حٿ‪٬‬لزټٌ ڃوٓو‪٫‬ش حٿڄوٍى‪13ٙ .....‬‬
‫‪ 3‬حٿوٍِؿٌ طلٴش حالكـخٍ‪45ٙ ......‬‬
‫‪ 4‬حٿڄ‪٬‬ڄخًٍ ٍ‪٫‬ي ٓخٿڂ ڃلڄكي ؿخٓكڂ حالكـكخٍ محٿڄ‪٬‬كخىڅ ٳكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن ٳكٌ ‪ٟ‬كود حٿڄ‪ٜ‬كخىٍ‬
‫حٿڄٔڄخٍٍش ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ‪2ٙ .2006‬‬

‫‪151‬‬
‫مٿ‪٬‬پ حٻؼَ حالَٗخد ؿخًرَش حمح ٌ حٿِهكوٍ حٿٌهزَكش حٿزٔكَ‪٤‬ش محٿڄلكُِس مٓكټخٻَن‬
‫حٿڄلخٓككزخص ًحص حٿڄٸككخر‪ ٞ‬حٿالُمٍىٍككش محالٯڄككيس حٿڄظڄَككِس رظ‪َ٬٤‬ڄهككخ حٿككٌهزٌ مٻڀهككخ‬
‫‪1‬‬
‫ح‪٫‬ڄخٽ طظٔڂ ر‪ٜ‬ل‪٬‬ش ال ط‪٠‬خهَهخ ‪ٛ‬ل‪٬‬ش ٳٌ حالُڃلش حٿڄظؤهَس‪.‬‬

‫ٻخ وح ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ٷي ح‪٣‬ڀٸوح ‪٫‬ڀي حالكـكخٍ ر‪ٜ‬كوٍس ‪٫‬خڃكش حٿڄٸ‪٤‬ك‪ ٪‬حٿٔكوڃًَ‬
‫‪2‬‬
‫‪ NA4‬اّ ‪ٍَ ZA2‬حىٳ رخالٻيٍ ‪. abnu‬‬
‫مٍڄټن حٿٸوٽ حڅ حالهظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬خص حٿ‪٬‬ڀڄَش حال‪ٛ‬ڀَش حٿظٌ حمى‪٫‬هخ حٿ‪٬‬ڀڄخد حٿ‪َ٬‬د ٳكٌ‬
‫‪٫‬ڀكڂ حٿـككوحهَ محالكـكخٍ محٿـهككوى حٿڄوڀ‪ٜ‬كش حٿظككٌ ركٌٿهخ حمٿجككٺ حٿڄ‪ٜ‬كلٴوڅ ڃككن حؿككپ‬
‫‪3‬‬
‫حٿظ‪َ٬‬ٱ ‪٫‬ڀي حٿ‪٬‬ٸڀَش حٿظٌ حٍٓض ٷوح‪٫‬ي هٌح حٿ‪٬‬ڀڂ مم‪٬ٟ‬ض ڃلخهـ ُ حٿ‪٬‬ڀڄَش‪.‬‬
‫فبلظىىٌبػخ ‪ :‬هككٌ حككككي حالٍٻككخڅ حٿظكككٌ ٷخڃككض ‪٫‬ڀَهكككخ حٿلَككخس حالٷظ‪ٜ‬كككخىٍش ٳككٌ ركككالى‬
‫حٿَحٳككيٍن مڃكك‪ ٪‬حڅ ٘ككخ‪ٓ ١‬ككټخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن ٳككٌ حٿٍِح‪٫‬ككش محٿظـككخٍس ٻككخڅ ٍٴككوٵ‬
‫٘ككخ‪٣‬هڂ ٳككٌ حٿ‪ٜ‬ككلخ‪٫‬ش حال ح هككڂ رككَُمح ٳَهككخ مم‪ٟ‬كك‪٬‬وح حالٓككْ حٿ‪٬‬ڀڄَككش ٿڀ‪٬‬يٍككي ڃككن‬
‫حٿ‪ٜ‬ككلخ‪٫‬خص م ‪٨‬ككَح الٳظٸككخٍ حٿڄل‪٤‬ٸككش حٿككي ‪٫‬ككيى ڃككن حٿڄككوحى حٿوككخځ ٻخالكـككخٍ حٿـَككيس‬
‫محاله٘خد محٿڄ‪٬‬خىڅ حٿڄوظڀٴش حٿ‪َ٠‬مٍٍش ٿظ‪٤‬وٍَ حٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬ش ٳٸي ؿڀزوهكخ ڃكن حٿڄلكخ‪٣‬ٶ‬
‫حٿڄـخمٍس محٿز‪َ٬‬يس مڃلٌ حٓكظٸَحٍ حال ٔكخڅ ركيأ ‪ٛ‬كلخ‪٫‬ش حٿ‪٬‬يٍكي ڃكن حالالص محالىمحص‬

‫َټكوالّ ك‪٠‬كخٍس‬ ‫‪ 1‬ٿوٍي ٓظَن ٳن حٿَ٘ٵ حالى ي‪ / 101ٙ ....‬مٻكٌٿٺ ح ‪٨‬كَ ‪ :‬روٓكظَٰض‬
‫حٿ‪َ٬‬حٵ محػخٍه‪48ٙ .....‬‬
‫‪2‬‬
‫‪MDA, ,Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999‬‬
‫‪No,229,p.125.‬‬
‫‪3‬‬
‫يمس ڃَٻِ حكَخد حٿظَحع حٿ‪َ٬‬رٌ حالكـخٍ محٿـوحهَ‪3ٙ ...‬‬

‫‪152‬‬
‫‪1‬‬
‫حٿ‪٠‬ككَمٍٍش الىحڃككش كَخط ك حٿڄٔككظٸَس‪ .‬مٻككخڅ ٿظڀككٺ حٿڄٔككظو‪٣‬لخص محٿٸككَى حٿٍِح‪َ٫‬ككش‬
‫‪2‬‬
‫حٿيمٍ حٿَثَْ ٳٌ رڀو٭ حٿ‪٬‬يٍي ڃلهخ ڃَكڀش حٿڄي َش‪.‬‬
‫حًڅ ٿڂ ٍٸظ‪ َٜ‬حٿظزـَپ رخٿـوحهَ محٿظلڀكٌ رخٿڄ‪٬‬كخىڅ حٿؼڄَلكش ‪٫‬ڀكي حٿَؿكخٽ محٿلٔكخد‬
‫ٳٸ‪ ٢‬مٿټن حالٿهش ٻخ وح ٍل‪٬‬ڄوڅ رهٌه حٿٍِلش ٳٌ ڃالرٔهڂ حٍ‪٠‬خ مٷي ٓـڀض حٿل‪ٜ‬و‪ٙ‬‬
‫حٿڄٔڄخٍٍش ٳٌ ريحٍش حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزكپ حٿڄكَالى ٳٸكَحص ڃوظڀٴكش ٿڀـكوحهَ محٿلڀكٌ حٿظكٌ‬
‫ٍُلككض ڃالرككْ طڄخػَككپ حٿ‪٬‬زككخىس‪ .‬ٳ‪٬‬ڀككي ٓككزَپ حٿڄؼككخٽ م‪ٛ‬ككٲ كك‪ ٚ‬ڃككن حٿ‪ٜ٬‬ككَ حٿزككخرڀٌ‬
‫حٿليٍغ كڀَش ‪ََٰٛ‬س ڃن حٿٌهذ ٿالٿهكش كَكغ ٻكخڅ ٳَهكخ (‪ 554‬ـڄكش م ‪ 636‬كڀَكش)‬
‫‪3‬‬
‫‪ hasu‬مهٌ كڀَش ‪٫‬ڀي ٗټپ حٿَثش‪.‬‬
‫مٻخڅ ٿڀٔوڃٍََن حٍ‪٠‬خ طڄخػَپ كَوح َش ڃن حٿڄَڃَ حٿ٘ٴخٱ محٿلـَ حٿـًََ‬
‫م‪٫‬ڀي حٿَٯڂ ڃن ‪ َٰٛ‬كـڄهخ حال حڅ ٿهخ ٷَڄظهخ مٿهخ ٗؤ هخ مٿ‪٬‬پ حهڂ ڃخ ٍڄَِ حٿٴن‬
‫حٿٔوڃًَ حٓظويحځ حٿٴلخڅ حٿٔوڃًَ حالكـخٍ حٿڄڀو ش روخ‪ٛ‬ش حٿڀوڅ حالرَ‪ ٞ‬محالٓوى‬
‫محٿالُمٍى‪ .‬مهټٌح طالدڃض حٿِهخٍٱ حٿ٘زَهش رخٿٴَٔٴٔخد ٿلڀَهڂ محٗټخٿهڂ ڃ‪ ٪‬ڃلهؾ‬
‫‪4‬‬
‫طٴټََهڂ حٿًٌ ٻخڅ ڃلهـخ طلڀَڀَخ حٻؼَ ڃڄخ هو طَٻَزٌ‬
‫مطڄؼپ حالػخٍ حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش حٍم‪ ٩‬حٿلڄخًؽ حٿؼڄَلش ‪٫‬ڀي ٳن‬
‫حٿللض محٿٴلوڅ حالهَى ڃن ًٿٺ حٿ‪ َٜ٬‬مٻخڅ ڃن رَن حٿٸ‪ ٪٤‬حٿٴٍَيس حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ‬

‫‪ 1‬حٿـخىٍ مٿَي (حٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬ش) ڃوٓو‪٫‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ حٿل‪٠‬خٍٍش ؽ‪ 1‬ڃو‪ٛ‬پ‪202ٙ 1991‬‬


‫‪ 2‬حٿـخىٍ مٿَي (‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿظ‪٬‬يٍن) ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ ؽ‪ 2‬رٰيحى‪239ٙ 1985‬‬
‫‪3‬‬
‫‪CDA‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪Jermy.‬‬ ‫‪Black,‬‬ ‫‪et.at:‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪Concise‬‬ ‫‪Dictionary‬‬ ‫‪of‬‬
‫‪Akkadian,Wiesbaden (2000) vol. 5.p.170.‬‬
‫‪ 4‬ٿوٍي ٓظَن ٳن حٿَ٘ٵ حالى ي حٿٸيٍڂ طَؿڄش ڃلڄي ىٍمٍٖ ىحٍ حٿلٍَكش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬كش رٰكيحى‬
‫‪12ٙ 1988‬‬

‫‪153‬‬
‫حٿڄٸزَس هلخؿَ ًهزَش مٍحٍش حمٍ محٿووًس حٿٌهزَش مٷَؼخٍطخڅ ًهزَظخڅ ٍلظهٌ ٻپ ڃلهڄخ‬
‫‪1‬‬
‫رَأّ ػوٍ ڃن حٿٌهذ حٿوخٿ‪ ٚ‬مٻؼََ ڃن حٿلڀٌ محٿٸالثي محىمحص حٿٍِلش‪.‬‬
‫مط٘ټپ ‪ٛ‬وٍ حٿلَوح خص حٿٍَٰزش ‪٫‬ڀي حالٿوحف ٳخٍٷخ ڃهڄكخ ٳخٿڄكخ‪ ِ٫‬حٿكالُمٍىً‬
‫محٿٌهزٌ حٿًٌ ٍرڄخ حٓظويځ ٻڄزوَس ٍل‪٨‬ي رخهڄَش حٻؼَ ڃن ڃـكَى حٿٍِلكش‪ .‬مٷكي ٻكخڅ‬
‫حٿڄخ‪ ِ٫‬رخٿلٔزش ٿڀٔوڃٍََن طـَٔي ٿڀَؿوٿكش مالركي حڅ هكٌح حٿ٘كټپ رڄكخ ٳَك ڃكن ٍڃكوُ‬
‫حٿلزخطكخص حٿظككٌ حٗككظزټض ٳَهككخ ٷَم ك ٍَڃككِ حٿككي ڃ‪٨‬هككَ ڃكِىمؽ ڃككن ڃ‪٨‬ككخهَ حٿو‪ٜ‬ككذ‬
‫‪2‬‬
‫حٿلَوح ٌ محٿلزخطٌ‪ .‬مڃن ٻلوُ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش حٍ‪٠‬خ ٳٌ حمٍ محٿظٌ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي ر‪٬‬ك‪ٞ‬‬
‫حال‪٫‬ڄخٽ حٿٴٍَيس ًحص حالهڄَش حٿټزََس ‪ٛ‬وٍس ًحص هكيٱ طكٌٻخًٍ ڃلك‪ .ٞ‬مٍ‪٬‬كَٱ‬
‫رؤٓڂ حٿ‪٬‬ڀڂ حم حٿڀوحد مهو ٿوف ًم مؿهَن ػزظض ‪٫‬ڀَ حٗټخٽ ‪ََٰٛ‬س ڃكن حٿ‪ٜ‬كيٱ حم‬
‫‪َ٫‬ٵ حٿڀئٿئ روٓخ‪٣‬ش حٿٸخٍ ٳوٵ حٿٴَٔٴٔخد حٿالُمٍىٍش‪ .‬مهټكٌح ٍٓكڄض حٗكټخٽ ڃ‪٬‬ٸكيس‬
‫ٳككٌ ‪ٛ‬ككٴوٱ حٳٸَككش ىحهككپ كككيمى ڃككن حٿڄككوحى حٿڄظ٘ككخرهش‪ .‬محٿڄ٘ككهي حٿڄَٓككوځ ‪٫‬ڀككي حكككي‬
‫حٿـزهظككَن ٍڄؼككپ حكككيى حٿڄ‪٬‬ككخٍٹ حٿظككٌ ٍ٘ككظزٺ ٳَهككخ حٿـلككي محٿ‪َ٬‬رككخص‪ .‬حڃككخ ‪٫‬ڀككي حٿـهككش‬
‫حٿؼخ َش ٳَڄؼپ حٿڄ٘هي حالكظٴخٽ رخٿل‪ َٜ‬رَلڄكخ ط‪٬‬كَ‪ ٝ‬حٗكټخٽ ڃوظڀٴكش ڃكن حٿٰلكخثڂ حڃكخځ‬
‫حٿڄ٘خٍٻَن مٳكٌ ٻكپ ڃ٘كهي ٍڄټكن طڄََكِ ٗكټپ حٿڄڀكٺ ڃكن هكالٽ كـڄك حٿڄزكخٿٮ ٳَك‬
‫‪3‬‬
‫ٷڀَال‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ٓڀَڄخڅ ‪٫‬خڃَ محٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ ڃلخ‪َٟ‬حص ٳٌ حٿظخٍٍن حٿٸيٍڂ ڃوؿِ طخٍٍن حٿ‪َ٬‬حٵ‬
‫ڃئٓٔش ىحٍ حٿټظذ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘ ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ‪ 1١ 1978‬ؽ‪ 93-92ٙ 1‬كوٽ طٴََٔ‬
‫ڃخ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَ ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش مم‪ٛ‬ٲ حالػخٍ حٿڄټظ٘ٴش ٳَهخ ح ‪:َ٨‬‬
‫‪H.W.F. Saggs, The Greatness that was Babylon, London, 1962, p.378ff‬‬
‫ڃٸيڃش ٳٌ‪ ...‬ؽ‪ 1,2‬رٰيحى‪281-275ٙ 1973‬‬ ‫مٻٌٿٺ ح ‪ :َ٨‬رخٷَ ‪٣‬‬
‫َټككوالّ ك‪٠‬ككخٍس حٿ‪٬‬ككَحٵ محػككخٍه‪ / 50ٙ ....‬مٻككٌٿٺ ٿوٍككي ٓككظَن ٳككن حٿ٘ككَٵ‬ ‫‪ 2‬روٓككظَٰض‬
‫حالى ي‪100ٙ ....‬‬
‫َټككوالّ ك‪٠‬ككخٍس‬ ‫‪ 3‬ٿوٍككي ٓككظَن ٳككن حٿ٘ككَٵ حالى ككي‪ / 95-94ٙ .....‬مٻككٌٿٺ روٓككظَٰض‬
‫حٿ‪َ٬‬حٵ محػخٍه‪56ٙ ...‬‬

‫‪154‬‬
‫ٿٸككي مؿككيص ٷَؼككخٍحص ًهزَككش رـخ ككذ حٿهَخٻككپ حٿز٘ككٍَش ٿلٔككوس ٍَطككيٍن حٿڄالرككْ‬
‫حٿلڄَحد مٍظٍِن رخٿلڀٌ محالكـخٍ حٿټٍَڄش‪ .‬حڃكخ ٷَؼكخٍس حمٍ حٿټزَكَس محٿيٷَٸكش حٿ‪ٜ‬كل‪٪‬‬
‫ٻخ ض ڃلظ‪ٜ‬زش ٳٌ حٍ‪ ٝ‬حٿڄيٳن رللو ‪ٓ120‬ڂ مٷي حٓظويځ حٿٴلكخڅ ٳكٌ ‪٫‬ڄڀهكخ حٿكٌهذ‬
‫محٿككالُمٍى محٿٴ‪٠‬ككش محٿ‪ٜ‬ككيٱ محٿ‪٬‬ٸَككٶ ڃٸككيڃخ كٔككن حالٓككظويحځ مؿككالٽ حٿظټكككوٍن‬
‫‪1‬‬
‫حالهخً‪.‬‬
‫ممؿي ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش حٍ‪٠‬خ ‪٫‬ڀي هلـَ ڃٸز‪ ٠‬ڃكٍِن ركخٿالُمٍى محٿٰڄكي‬
‫ًهزٌ محٍطٴخ‪ٓ 37( ٫‬ڂ) مهكٌ ڃكن حٍم‪ ٩‬ڃكخ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَك ٿَو كخٍى ممٿكٌ ‪ .‬مٻكٌٿٺ ‪٫‬ؼكَ‬
‫‪٫‬ڀي طڄؼخٿ َن ڃظ٘خرهَن ٿڄ‪ِ٬‬س ‪٫‬ڀي ٗـَس ٳٌ كٴَس حٿڄوص حٿټزكَى مالركي ح هڄكخ ٻخ كخ‬
‫ٍٔليحڅ َٗجخ حٿي حٿلظود حٿٌهزٌ ڃن حٿوڀٲ‪ .‬مهٌح حٿظڄؼخٽ حٍطٴخ‪٫‬ك (‪ٓ50‬كڂ) مهكو ڃكن‬
‫حٿو٘ذ حٿڄٰ‪٤‬ي رخمٍحٵ ًهزَكش ڃك‪ ٪‬حٿكالُمٍى محٿكز‪٤‬ن ڃكن حالمٍحٵ حٿٴ‪٠‬كَش محٿ٘ك‪َ٬‬‬
‫ڃككن حٿ‪ٜ‬ككيٱ محٿظڄؼككخالڅ ٻخ ككخ ڃَرككو‪َ٣‬ن حٿككي ٯ‪ٜ‬ككوڅ حٿ٘ككـَس رٔككڀٺ ٳ‪٠‬ككٌ ٍلككَ‪٢‬‬
‫‪2‬‬
‫رخٿٸيڃَن حالڃخڃَظَن‪.‬‬
‫حڃككخ حٿڄڀټككش (رككو‪ -‬آرككٌ) ٗككز‪٬‬خى ٓككَيس حٿلڀككٌ محٿٍِلككش ٳككٌ حمٍ ٳٸككي حٷظككَڅ حٓككڂ هككٌه‬
‫حٿڄڀټككش ر٘ككهَس محٓكك‪٬‬ش ڃككن هككالٽ حٿظلٸَزككخص حٿظككٌ حؿَحهككخ (ممٿككٌ ‪ ) woolley‬ٳككٌ‬
‫حٿڄٸخرَ حٿڄڀټَش مٿڂ طل‪ ٞ‬أٍش حڃَحس ٓوڃٍَش رهٌه حٿ٘هَس حٿوحٓك‪٬‬ش ٿٸكي ٻخ كض ‪٫‬ڀكي‬
‫ڃخ ٍزيم طظڄظ‪ ٪‬رٌمٵ ٍٳَ‪ ٪‬رخهظَخٍ حالىمحص حٿيٷَٸكش حٿ‪ٜ‬كل‪ ٪‬محٿظكٌ ‪ٛ‬كل‪٬‬هخ ٿهكخ ٳلكخ وڅ‬
‫‪3‬‬
‫ڃهظڄككوڅ رهككٌه حٿ‪ٜ‬ككلخ‪٫‬ش حٿٌهزَككش محالكـككخٍ حٿؼڄَلككش حالهككَى‪ .‬مهككٌح ٍټ٘ككٲ ‪٫‬ككن‬
‫حٿڄٔظوى حٿٴلٌ حٿًٌ م‪ٛ‬پ حٿَ هئالد حٿٴلخ وڅ ٳكٌ ‪ٜ٫‬كَ حٿٔكالٿش حٿٔكوڃٍَش حٿؼخ َكش‬

‫ٓكوڃَ مٳلو هكخ‪....‬‬ ‫‪ 1‬حٿهالٿٌ كَٔن ڃـڀش ڃَِمروطخڃَخ‪ /154ٙ .....‬ح ‪ : َ٨‬رخٍم ح يٍٍك‬
‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ‪48ٙ ...‬‬ ‫مٻٌٿٺ ‪ :‬روٓظَٰض‬
‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ‪48ٙ ...‬م‪50‬‬ ‫‪ 2‬روٓظَٰض‬
‫‪ 3‬ڃوٍطټخص ح ‪٤‬وحڅ حٿٴن حٿ‪َ٬‬حٷٌ‪.‬حٿٸيٍڂ ‪ .‬طَؿڄش مط‪٬‬ڀَٶ ‪َٔ٫‬كي ٓكڀَڄخڅ مٓكڀَڂ ‪٣‬ك حٿظټٍَظكٌ‬
‫رٰيحى ‪152ٙ 1975‬‬

‫‪155‬‬
‫م هخٍش حٿ‪ َٜ٬‬حٿٔوڃًَ حٿليٍغ محٿٸٔڂ حالٻزَ ڃن حٿٸزوٍ حٿظٌ مؿيص ٳَهخ حٿلٴخثْ‬
‫‪1‬‬
‫طَؿ‪ ٪‬حٿي ريحٍش ‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص حٿؼخٿغ‪.‬‬
‫ٿٸككي حهظككخٍص (رككو‪-‬آرككٌ) رلٴٔككهخ حىمحص حٿڄخثككيس حال َٸككش ڃككن حٍٷككي حٿڄ‪٬‬ككخىڅ مهككو‬
‫حٿككٌهذ‪ .‬محهظككخٍص حٿٸالثككي حٿظككٌ هَُحطهككخ ڃككن حٿككٌهذ محٿٴ‪٠‬ككش مڃوظڀككٲ حالكـككخٍ‬
‫حٿټٍَڄكش مٓالٓكپ ڃكن هككَُ حٿكالُمٍى محٿٴ‪٠‬كش محٿككٌهذ ح‪٣‬كوحٿهڂ ‪ٓ95‬كڂ محالهككَى‬
‫‪ٓ 58‬ڂ مٻٌٿٺ َٗحث‪ً ٢‬هزَش مُهكوٍ ط‪٬‬كي ڃكن ٍُلكخص حٿكَأّ حٿزيٍ‪٬‬كش م‪٫‬كيىهخ (‪)3‬‬
‫‪2‬‬
‫ح‪٣‬وحٿهخ ‪ٓ162‬ڂ ‪ٓ52‬ڂ ‪ٓ35‬ڂ كظكي ‪ٛ‬كليمٵ ڃٔظل‪٠‬كَحص حٿظـڄَكپ ڃ‪ٜ‬كلو‪٩‬‬
‫ڃن حٿٴ‪٠‬ش ‪٫‬ڀي ٗټپ ‪ٜ‬كٲ ىحثكًَ ًم ٯ‪٤‬كخد ڃَ‪ٛ‬ك‪ ٪‬رخٿ‪ٜ‬كيٱ محٿكالُمٍى م‪٫‬ڀَك‬
‫لض الٓي مرَن ٳټَ ٳٍَٔش محٍطٴخ‪ ٩‬حٿ‪٬‬ڀزش ‪ٓ 3ٍ5‬كڂ حهظخٍطهكخ ر‪٬‬لخٍكش ٳخثٸكش (ٗكټپ‬
‫‪ )1‬مٻككٌٿٺ حٿڄالٷكك‪ ٢‬محٿككيرخرَْ حٿڄ‪ٜ‬ككلو‪ ٫‬ڃككن حٿككٌهذ محٿٴ‪٠‬ككش محٿككالُمٍى م‪٣‬وٿهككخ‬
‫‪3‬‬
‫‪ٓ14ٍ7‬كككڂ‪ .‬حڃكككخ حٻڀَكككپ حٿكككَأّ حٿلكككخىٍ ڃكككن حٿكككٌهذ حٿوكككخٿ‪ ٚ‬حٿكككًٌ ٍ٘كككز حمٍحٵ‬
‫حٿ‪ٜ‬ٴ‪ٜ‬ككخٱ حم حمٍحٵ ٗككـَ حٿككِحڅ حٿڄِهَٳككش رخٿككٌهذ مٷككي حٍطٴ‪٬‬ككض ٳوٷكك ػككالع‬
‫ُهوٍح‪٣‬وحٿهخ ‪ٓ 26ٍ5‬ڂ طزكيأ ڃكن ڃكئهَس حالٻڀَكپ حٿوڀٴَكش مطلللكٌ كَٻكش حٿو‪٤‬كو‪١‬‬
‫‪4‬‬
‫حٿؼالػش رَٷش ڃ٘ټڀش ح ‪ٜ‬خٱ حٷوحّ‪ .‬مٻخ ض حٍ‪٠‬خ طَطيً ٳوٵ ڃالرٔهخ ػورخ ٷ‪ٜ‬كََح‬
‫ٿلككي حٿوُ‪ٜ‬ككَ مهككو ‪٫‬زككخٍس ‪٫‬ككن ٓالٓككپ ڃككن حٿوككَُ حٿڄ‪ٜ‬ككلو‪ ٩‬ڃككن حٿككٌهذ محٿٴ‪٠‬ككش‬
‫محالكـخٍ حٿټٍَڄش مٻخ ض هٌه طلظ‪٨‬ڂ روَو‪ ١‬مطظ‪ٜ‬كپ ر‪٤‬كوٵ ككوٽ حٿ‪٬‬لكٶ ػكڂ طظكيٿي‬
‫‪٫‬ڀي حالٻظخٱ‪ .‬حڃخ حالٷَح‪٫ ١‬زخٍس ‪٫‬كن ُمؿكَن ٗكټپ هكالٽ ٻخڃكپ (‪ٟ‬ك‪٬‬ٲ حٿهكالٽ )‬

‫‪ 1‬رخٍم ح يٍٍ ٓوڃَ مٳلو هخ‪151ٙ .....‬‬


‫‪2‬‬
‫‪Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New Haven‬‬
‫‪and London 2009, p 123‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New Haven‬‬
‫‪and London 2009, p 114‬‬
‫‪ 4‬حٿهالٿٌ كَٔن ڃـڀش ڃَِمروطخڃَخ‪151ٙ ....‬‬

‫‪156‬‬
‫ڃككن حٿككٌهذ حٍطٴككخ‪ ٩‬حالمٿككي ‪ٓ 9ٍ1‬ككڂ محٿؼخ َككش ‪ٓ 5ٍ8‬ككڂ ٻزََطككخ حٿلـككڂ مهككٌ ٯَككَ‬
‫‪1‬‬
‫ڃٔزوٷش ٳٌ ؿڄَ‪ ٪‬حٿلڀٌ ‪ .‬ٻڄخ مؿيص ٳٌ ٷزَهخ ػالع حهظخځ حٓ‪٤‬وح َش ڃن حٿكالُمٍى‬
‫‪2‬‬
‫طلڄككپ حكككيهخ حٓككڄهخ مٿٸزهككخ حٍطٴككخ‪ ٩‬حالمٽ ‪ٓ4ٍ9‬ككڂ محر‪٬‬ككخىه ‪ٓ 2ٍ5‬ككڂ حڃككخ حٿؼككخ ٌ‬
‫ٳخٍطٴخ‪ ٫‬ك ‪ٓ4‬ككڂ محر‪٬‬ككخىه ‪ٓ2‬ككڂ محٿوككظڂ حٿؼخٿككغ حٍطٴخ‪ ٫‬ك ‪ٓ4ٍ5‬ككڂ محر‪٬‬ككخىه ‪ٓ 1ٍ5‬ككڂ‬
‫مطڄؼپ هٌه حالهظخځ ڃ٘خهي ٿڄؤىرش محكظٴخالص ڃوؿوىس هٌه حالهظكخځ كخٿَكخ ٳكٌ حٿڄظلكٲ‬
‫‪3‬‬
‫حٿزٍَ‪٤‬خ ٌ ( ٗټپ ‪) 2‬‬
‫مڃن رَن حٿلٔخد حٿظٌ ٻخ ض طَطيً حٍُخد ؿڄَڀش ٳٌ حٿٸَڅ حٿظخٓ‪٘٫ ٪‬كَ حٿڄكَالىً‬
‫ٳككٌ حٿڄو‪ٛ‬ككپ ( ڃخٍٍككخ طٍََككِ حالٓككڄَ) مهككٌ حمٽ ٍحثككيس ٿڀؼٸخٳككش حٿ‪َ٬‬حٷَككش ٳككٌ حٿ‪ٜ٬‬ككَ‬
‫حٿليٍغ ٳٸي ٻخ ض طَطيً ٷڄَ‪ٜ‬خ ڃن حٿلٍََ حالرَ‪ ٞ‬حٿَٷَٶ حٿٴخهَ ٳوٷ ٷڄزكخُ ڃكن‬
‫حٿلٍََ حالرَ‪ ٞ‬حٿڄ‪ َُ٤‬روٍى ڃن حٿٌهذ‪ .‬كوٽ ه‪ٜ‬كَهخ ككِحځ ڃ٘كزٺ ڃلڀكي رٸ‪٤‬ك‪٪‬‬
‫ڃن حالكـكخٍ حٿټٍَڄك ش مرك ڃ٘كزٺ ڃكن حٿكٌهذ ڃ‪ٜ‬كخ٭ ‪٫‬ڀَك كڄخڃظكخڅ ٍأّ ٻكپ ڃلهكخ‬
‫‪4‬‬
‫ڃلڀي رخٿـوحهَ‪ .‬ٳٌ ًٍح‪٫‬هخ ٻخ ض طَطكيً ‪ٛ‬كٴوٳخ ڃكن حالٓكخمٍ حٿڀئٿئٍكش محٿڄخٓكَش‬
‫مٻَىح ظهخ ڃن حٿٌهذ حٿڄلالس رخ وح‪ ٩‬ڃكن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش حٿؼڄَلكش‪ .‬مٳكٌ حً هكخ ػٸكذ‬

‫‪1‬‬
‫‪Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities ,‬‬
‫‪New Haven and London 2009, p 123‬‬
‫‪ 2‬ڃوٍطټخص ح ‪٤‬وحڅ حٿٴن حٿ‪َ٬‬حٷٌ‪143ٙ ....‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , 09‬‬
‫‪New Haven and London 2009, p 1‬‬
‫‪ 4‬روٍطَ حڃپ ڃخٍٍخ طٍََِ حالٓڄَ حمٽ ٍحثيس ٿڀؼٸخٳش ڃـڀش ‪ٛ‬كخىٍس ‪٫‬كن ڃَٻكِ ىٍحٓكخص حالڃكش‬
‫حٿ‪َ٬‬حٷَش حٿ‪٬‬يى ‪ 7‬ٻخ وڅ ‪20ٙ 2006‬‬

‫‪157‬‬
‫ڃؼزض ٳَ ُڃَىس ٗ‪َ٬‬هخ ڃَطذ ‪٫‬ڀي هَجش ‪ٟ‬ٴخثَ ڃلڀي رٔالٓپ ڃن حٿڀئٿكئ م هخٍكش‬
‫‪1‬‬
‫ٻپ ‪ٟ‬ٴََس كزش ڃن حٿڀئٿئ‪.‬‬
‫حڅ طٸلَخص طپ حٓوى حٿظٌ طُ‪٬‬ي حٓظڄَحٍ الٓڀود حٿ‪َٜ‬خٯش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ڃلٌ‬
‫حڃخ كڀٌ مڃ‪ٜ‬وٯخص طپ حٓوى مڃخىس ‪ٛ‬لخ‪٫‬ظهخ م‪ُ َُ٣‬هَٳظهخ‬ ‫حٷيځ حالُڃخڅ‬
‫طَطز‪ ٢‬رزالى حٿَحٳيٍن حٻؼَ ڃن حٍطزخ‪٣‬هخ رخٍَحڅ هالٽ حالىمحٍ حٿزخٍػَش محالهڄَلَش‬
‫مًٿٺ ٍٔظلي حٿي حٓظڄَحٍٍش طڀٺ حٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬ش ڃلڀَخ مط‪٤‬وٍهخ ٳٌ هٌه حٿڄل‪٤‬ٸش ڃلٌ‬
‫‪2‬‬
‫ڃ‪َ٬‬ٳش حال ٔخڅ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫ڃن حٿڄالك‪ ٦‬ٳٌ كڀٌ مڃ‪ٜ‬وٯخص طپ حٓوى هلخٹ ڃـڄو‪٫‬ش ڃن حٿوَُ‬
‫حٿڄ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن حالكـخٍحٿټٍَڄش محٿؼڄَلش ٻخٿلـَ حٿٔڀَڄخ ٌ محٿ‪٬‬ٸَٶ محٿٌٍ٘‬
‫محٿالُمٍى محٿڄَؿخڅ حالكڄَ مكـَ حٿٔڀوى مهَُ ڃن حٿوى‪ ٩‬محٿِؿخؽ رخال‪ٟ‬خٳش‬
‫حٿي ‪٫‬يى ٻزََ ڃن حٿوَُ حٿڄ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن حٿٴوخٍ مهلخٹ ڃـڄو‪٫‬ش ڃن حٿوَُ حٿظٌ‬
‫طټوڅ ٷالىس مؿيص كوٽ ‪٨٫‬خځ ٍٷزش حكي حٿهَخٻپ حٿ‪٨٬‬ڄَش حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ ٷزَ ڃن‬
‫حٿ‪٤‬زٸش حٿَحر‪٬‬ش‪ .‬ٳَڄخ مؿيص ڃـڄو‪٫‬خص حهَى ڃن حٿوَُ ر‪ٜ‬وٍس ڃلٴَىس مڃظلخػَس‬
‫ٳوٵ ٓ‪٤‬ق حٿظپ م‪٫‬ڀي حٍ‪َٟ‬خص حٿٔټن مرهَجش ڃـڄو‪٫‬ش ‪ََٰٛ‬س ٳٌ ڃيحٳن حٿٸزوٍ‬
‫‪4‬‬
‫م‪٫‬ڀي حٍ‪َٟ‬خص حٿٔټن حٍ‪٠‬خ‪.‬‬

‫‪ 1‬رككوٍطَ حڃككپ ڃخٍٍككخ طٍََككِ حالٓككڄَ‪ / 20ٙ .....‬ح ‪٨‬ككَ ڃٸككخ‪ ٪٣‬ڃككن ٻظخرهككخ ‪٫‬ككن ًٻٍَخطهككخ ٳككٌ‬
‫رالىهخ حٿ‪َ٬‬حٵ ‪62ٙ‬‬
‫‪ 2‬حٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ م‪٫‬زي حس ُهََ ٍؿذ ‪ٓ7‬لوحص ٳٌ‪125ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬طكپ حٓككوى‪ :‬طككپ حػككًَ ٍ‪٬‬ككوى حٿككي حٿ‪٬‬هككي حٿٴَػككٌ حٿوحٷكك‪٫ ٪‬ڀككي ڃٸَرككش ڃككن كككٌ حٿزَككخ‪ ٩‬ٳككٌ ‪ٟ‬ككوحكٌ‬
‫حٿ‪٬‬خ‪ٛ‬ڄش رٰيحى‬
‫‪ 4‬حٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ م‪٫‬زي حس ُهََ ٍؿذ ‪ٓ 7‬كلوحص ٳكٌ طكپ حٓكوى ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش ؿخڃ‪٬‬كش رٰكيحى‬
‫رٰيحى‪124ٙ 1979‬‬

‫‪158‬‬
‫‪1‬‬
‫حڃخ ر‪٬‬ؼش طلٸَزخص طپ حٓوى ٳٌ حال زخٍ ٿڀڄوٓڂ حالمٽ ‪٫‬خځ ‪ 2009‬ٳٸي ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي‬
‫ڃـڄو‪ ٫‬ٻزََس ڃن حٿڀٸي حالػٍَش محٿظٌ ط‪٬‬وى ٿٴظَحص ‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص مڃن حهڂ‬
‫طڀٺ حٿڀٸي حٿ‪٬‬ؼوٍ ‪٫‬ڀي (‪ )25‬هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ ڃن حٿالُمٍى حالٍُٵ حؿڄپ محٻزَ طڀٺ‬
‫حالهظخځ ‪٣‬وٿ ‪ٓ4ٍ5‬ڂ مٷ‪َ٤‬ه ‪ٓ 1ٍ5‬ڂ ڃؼٸود رؼٸذ ‪٣‬وٿٌ ٿڀظ‪٬‬ڀَٶ ًم ڃ٘هيٍن‬
‫‪٫‬ڀوً مٓٴڀٌ مٍٴ‪ٜ‬پ رَلهڄخ حٳٍَِ ( ٗټپ ‪ )3‬مٷالثي ٻؼََس حهڄخ ٷالىس ڃن كـَ‬
‫حٿالُمٍى حالٍُٵ محٿ‪٬‬ٸَٶ حٿزلٌ محٿلـَ حاله‪ َ٠‬محٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَمٷ‪٬٤‬ش ڃن‬
‫حٿٌهذ (ٗټپ ‪ )4‬مطڂ حٿ‪٬‬ؼوٍ حٍ‪٠‬خ ‪٫‬ڀي ڃـڄو‪٫‬ش ىالٍخص حهڂ طڀٺ حٿيالٍخص ٻخ ض‬
‫‪٫‬ڀي ٗټپ رٸَس ڃٔظوٍش مر‪٤‬لهخ ڃَر‪٬‬ش مٍوَؽ ڃلهخ ٍحّ حٿزٸَس ر٘ټپ ڃـٔڂ‬
‫‪َٟ٫‬هخ طٸٍَزخ ‪ٓ7‬ڂ محٍطٴخ‪٫‬هخ كوحٿٌ ‪ٓ4‬ڂ مٳَهخ ػٸذ ٿڀظ‪٬‬ڀَٶ مطلظوً حٍ‪٠‬خ ‪٫‬ڀي‬
‫‪2‬‬
‫‪٫‬يس ػٸود ٯََ خٳٌس ٗټپ حٿيالٍش ؿڄَپ مىٷَٶ ممح‪ٟ‬ق ( ٗټپ ‪)5‬‬
‫م‪٫‬ؼَ ٳٌ حٿٸ‪ٜ‬كَ حٿكًٌ ٻ٘كٴض ‪٫‬لك طلٸَزكخص ڃيٍٍَكش حالػكخٍ حٿ‪َ٬‬حٷَكش ٳكٌ حٍٍكيم‬
‫(‪٫ )1949-1946‬ڀي طڄؼخٽ ‪( ََٰٛ‬حٍطٴخ‪ ٫‬لو‪ٓ16‬ڂ) ڃن كـَ حٿَهكخځ حٿـڄَكپ‬
‫ٍڄؼپ ٍؿال ‪٬٣‬ڄضه ‪َ٫‬لخه رلـَ حٿالُمٍى مٍَؿ‪ُ ٪‬ڃل حٿي ‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص‬
‫‪3‬‬
‫حٿؼخٿغ‪.‬‬

‫‪ 1‬ر‪٬‬ؼش طلٸَزخص طپ حٓوى ٳٌ ڃلخٳ‪٨‬ش حال زخٍ ٳٌ ڃل‪٤‬ٸش حٿزو ڄَ حٿوحٷك‪٫ ٪‬ڀكي هكَ حٿٴكَحص ركيأ حٿ‪٬‬ڄكپ‬
‫ٳَ رظخٍٍن ‪ 2009/ 6/10‬مح ظهي ڃل رظخٍٍن ‪ 2009/11/15‬مٻخ ض حٿز‪٬‬ؼش حٿظلٸَزَش رَثخٓش ڃلٸذ‬
‫حالػخٍ ٍحطذ ‪٫‬ڀٌ ٳَؽ مڃـڄو‪٫‬ش ڃن حال‪٠٫‬خد‬
‫‪ 2‬هٌه حٿڄـخڃَ‪ ٪‬ڃن حٿڀٸي حالػٍَش ٯََ ڃل٘وٍس مطڂ حٓظل‪ٜ‬خٽ حٿڄوحٳٸخص حال‪ٛ‬وٿَش ‪٫‬ڀي َ٘هخ ٳٌ‬
‫طڀٺ حٿَٓخٿش‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪286ٙ ....‬‬

‫‪159‬‬
‫حڅ ‪٫‬ڄڀَش طٸََڂ مطؼڄَن حالكـخٍ طٸوځ ‪٫‬ڀي حٓخّ ٗټپ حٿلـَ م ٔزش ح ‪٬‬ټخٓ‬
‫حٿـٌحد م يٍس هٌح‬ ‫مٷخرڀَش حٿلـَ ‪٫‬ڀي حٿ‪ٜ‬ٸپ مٿو‬ ‫ٿڀ‪٠‬ود مرٍَٸ مطْٿُج‬
‫‪1‬‬
‫حٿلـَ هٌه حٿڄوح‪ٛ‬ٴخص ط‪ ٌ٤٬‬ٿڀلـَ ٷَڄش ڃخٿَش ‪٫‬خٿَش‬
‫حڅ حٿٴن ‪٫‬ڄوڃخ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ٿڂ طٔ‪٬‬ٴ ڃكوحٍىه حالمٿَكش ڃكن كـكخٍس مڃ‪٬‬كخىڅ‬
‫ٳٸي ٻخ ض حٿزالى ٳٸََس رهڄخ مالَٓڄخ ٳٌ حٿـلود‪ .‬مٻخ كض طٔكظوٍى كخؿظهكخ ڃلهڄكخ ڃكن‬
‫حٿزالى حالهَى رخٿَٯڂ ڃن حٿڄ٘كٸش حٿظكٌ ٍالٷو هكخ ٳكٌ ؿڀكذ حالكـكخٍ ٯَكَ حڅ ٳلكخ ٌ‬
‫رالى حٿَحٳيٍن حٓظ‪٤‬خ‪٫‬وح رـهوىهڂ حٿـزخٍس حڅ ٍوڀٸوح ڃكن حكـكخٍ حٿزخُٿكض محالكـكخٍ‬
‫حٿـٍََش مكـَ حٿكيٍوٍحٍض حٿ٘كهََس ر‪ٜ‬كالرظ ڃللوطكخص آٍكش ٳكٌ حٿٴكن ‪٣‬خر‪٬‬هكخ حٿؼٸكپ‬
‫‪2‬‬
‫حٿڄٴَ‪ ١‬محٿ‪٠‬وخڃش حٿهخثڀش‪.‬‬
‫مهلخٹ ٓززخڅ حٓخَٓخڅ ٳٌ حهظَخٍ حٿلڀٌ حمٿهخ ڃخىس طڀٺ حٿلڀٌ مػخ َهخ حٓڀود‬
‫‪ٛ‬لخ‪٫‬ظهخ ح‪ٟ‬خٳش حٿي حٿلوحكٌ حٿـڄخٿَش محٿٴلَش مهٌ طظ‪٬‬ڀٶ رخٿٌمٵ محٿڄهخٍس ر‪ٜ‬وٍس‬
‫هخ‪ٛ‬ش‪ .‬حڅ هٌه حٿڄالڃق حٿـڄخٿَش طوظڀٲ ڃن ڃل‪٤‬ٸش حٿي حهَى مڃن ؿَپ حٿي حهَ‬
‫‪3‬‬
‫‪٫‬ڀي حٿَٯڂ ڃڄخ طظَٻ ڃن طخػََحص ؿڄخٿَش ‪٫‬خڃش الٍڄټن حڅ طليى رِڃخڅ حم ڃټخڅ‪.‬‬
‫ٿٸي حكظخؽ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن حالمحثپ ڃلٌ ڃخ ٍٸخٍد ڃن ‪َ٘٫‬س حالٱ ٓلش حٿي‬
‫ڃوحى هخځ ٿ‪ٜ‬ل‪ ٪‬حالطهڂ محىمحطهڂ محٓڀلظهڂ مڃن حرَُهخ حٿلـخٍس حٿڄوظڀٴش رخ وح‪٫‬هخ‬
‫ٻڄخ ط‪٤‬ڀزض ٍُلش حٿلٔخد محال‪٣‬ٴخٽ ح وح‪٫‬خ ڃن حٿ‪ٜ‬يٱ محٿڄلخٍ محالكـخٍ حٿټٍَڄش‬
‫‪4‬‬
‫الٍوؿي ٯخٿزهخ ڃن ڃلخ‪٣‬ٶ رالى حٿَحٳيٍن حٿڄوظڀٴش‪.‬‬

‫ٿَغ ‪ٛ‬الف ‪٬‬ڄخڅ ‪َٔ٫‬ي طخٍٍن حٿو‪ٜ‬كخث‪ ٚ‬حٿـڄخٿَكش محٿَمكَكش حٿ‪ٜ‬كلخ‪َ٫‬ش ٿالكـكخٍ‬ ‫‪ 1‬حٿ‪٬‬خ ٌ‬
‫حٿټٍَڄش ٍٓخٿش ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ڃ‪٬‬هي حٿظخٍٍن حٿ‪َ٬‬رٌ رٰيحى‪132ٙ 1999‬‬
‫‪ 2‬ٿوٍي ٓظَن ٳن حٿَ٘ٵ‪11ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬حٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ م‪٫‬زي حس ُهََ ٍؿذ ‪ٓ7‬لوحص ٳٌ‪125ٙ ...‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Braid wood , Robert , Investigations in Iraq Kurdistan,1960,Chicago,‬‬
‫‪p.100‬‬

‫‪160‬‬
‫مط‪٬‬ي ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿلڀٌ ڃن حٷيځ محٍٷي حٿٴلوڅ حٿظٌ ‪َ٫‬ٳهخ حٿزَ٘ مٿ‪٬‬پ ٷ‪ ٪٤‬حٿلڀٌ‬
‫حٿظٌ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ ڃن حٿڄوڀٴخص حٿل‪٠‬خٍٍش ٿ٘‪٬‬ذ ڃن حٿ٘‪٬‬ود ىٿَپ ‪٫‬ڀي ڃخ رڀٰظ طڀٺ‬
‫حٿل‪٠‬خٍس ڃن ٓڄو مٍُٷٌ مڃخ رڀٰ ًٿٺ حٿ٘‪٬‬ذ ڃن ٍم‪٫‬ش ٳٌ حٿٌمٵ مكٌٵ ٳٌ‬
‫‪1‬‬
‫حٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬ش مطٌمٵ ٿڀٴن مٿ‪٬‬ڀهخ ريأص ڃ‪ ٪‬طيمٍن حٿظخٍٍن ‪٫‬ڀي حٿلـخٍس‬
‫حڅ ٍكَپ حٿظـخٍ حالمحثپ ر‪َ٬‬يح ‪٫‬ن م‪٣‬لهڂ ٿـڀذ حٿڄوحى حٿوخځ محٿلـخٍس حىى‬
‫حٍ‪٠‬خ حٿي ح ظ٘خٍ ٻؼََ ڃن حٿڄ‪٬‬ظٸيحص محٿٴلوڅ محٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬خص حٿَحٳيٍلَش حالمٿي‬
‫‪2‬‬
‫مه‪ٜ‬و‪ٛ‬خ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حٿلڀٌ محٿٴوخٍ‪.‬‬
‫مڃن حىمحص حٿٍِل حٿيالٍخص حم حٿٸالثي حٿڄظوٌس ڃن كـَ حالٍىمحُ (‪)slate‬‬
‫حٿڄٍِن رخٿلِمُ‪ .‬حڃخ حٿټڄَخص حٿظٌ حٓظ‪٬‬ڄڀهخ ٓټخڅ ٷٍَش (ؿَڃو) ٳهٌ حٿٸالثي ًمحص‬
‫حٿوَُ حٿڄ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃن حٿلـخٍس حم ڃن حٿ‪َ٤‬ن محالٓخمٍ حٿڄ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃن كـَ حٿڄَڃَ‬
‫‪3‬‬
‫محٿٸالثي حم حٿيالٍخص ڃن حٿ‪ٜ‬يٱ محٿڄلخٍ‪.‬‬
‫‪٫‬ليڃخ ڃخطض محٿيس زو خثَي ڃن حٿٔلش حٿظخٓ‪٬‬ش ڃن كټڄ ڃڀٺ رخرپ ٷخځ مٿيهخ ريٳن‬
‫ؿٔككيهخ ر‪٠‬ككٍَق ڃٔككظوٍ ڃكك‪ ٪‬حٿلڀككٌ حٿٌهزَككش حٿؼڄَلككش محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش محٿوككَُ‬
‫‪4‬‬
‫حٿلـٍَش حٿـڄَڀش‪.‬‬
‫ڃككن هككالٽ حٿظلٸَزككخص ٳككٌ ڃوٷكك‪ ٪‬حځ حٿ‪٬‬ٸككخٍد ٿڀڄوٓككڄَن حٿؼخٿككغ محٿَحركك‪-2001( ٪‬‬
‫‪ )2002‬محٿظٌ ط‪٬‬وى حٿي حٿ‪ َٜ٬‬حٿٔوڃًَ ( ‪ َٜ٫‬ٳـكَ حٿٔكالالص حٿؼكخ ٌ محٿؼخٿكغ)‬
‫مؿككيص ڃـڄو‪٫‬ككش ڃككن حٿٸالثككي محٿوككَُ مٷككي ‪ٛ‬ككل‪٬‬ض هككٌه حٿٸالثككي ڃككن كـككَ حٿ‪٬‬ٸَككٶ‬
‫محٿككالُمٍى محٿټڀككْ محٿٴككَص محٿككيٍوٍحٍض مح ككوح‪ ٩‬حهككَى مهككو ڃككخ أىى حٿككي طلككو‪٩‬‬

‫‪ُ 1‬ٻكككٌ ‪٫‬زكككي حٿكككَكڄن حالكـكككخٍ حٿټٍَڄكككش ٳكككٌ حٿٴكككن محٿظكككخٍٍن حٿڄټظزكككش حٿؼٸخٳَكككش حٿٸكككخهَس‬
‫ڃخٍو‪ 1964‬ىحٍ حٿٸڀڂ ‪4-3ٙ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪David and Hoamoates , The Rise of Civilization, Goxford , p.197‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃ ٳٌ ‪220ٙ.......‬‬
‫خثپ ‪٫‬ٸخثي ڃخر‪٬‬ي‪273ٙ ...‬‬ ‫‪ 4‬كلوڅ‬

‫‪161‬‬
‫حٿوح هخ ح ٍ‪٠‬خ ٳڄلهكخ حالكڄكَ محالٍُٵ محٿَڃكخىً محالٓكوى محالركَ‪ ٞ‬محاله‪٠‬كَ‪ .‬حڃكخ‬
‫حٗككټخٿهخ ٳڄلهككخ حال زورَككش رلـڄَهككخ حٿ‪ٜ‬ككََٰ محٿټزَككَ محٿزَڃَڀككٌ محٿٸَ‪ٛ‬ككٌ محٿڄ‪َ٬‬لككٌ‬
‫‪1‬‬
‫محٿټَمً محٿوَُ حٿََٰ ڃلظ‪٨‬ڄش‪ .‬مطوڀڀض ر‪ ٞ٬‬حٿٸالثكي ٳوح‪ٛ‬كپ ال ٍظـكخمُ ‪٫‬كيىهخ‬
‫(‪ )3‬مطظټوڅ ڃكن ػكالع ػٸكود حً ٷٔكڄض حٿٸكالىس حٿوحككيس حٿكي ػكالع حٷٔكخځ هكٌ ٳكٌ‬
‫حٿٰخٿككذ ڃ‪ٜ‬ككلو‪٫‬ش ڃككن كـككَ مٍىً حم ڃككن حٿ‪ٜ‬ككيٱ ًحص ٗككټپ ڃٔككظ‪َ٤‬پ‪ .‬محڃككخٻن‬
‫حٿ‪٬‬ؼوٍ ‪٫‬ڀَهخ هٌ حٿلخٍحص محالرلَكش محٿٸزكوٍ مرخٿلٔكزش ٿڀڄَكض ٳكؤٻؼَ ڃټكخڅ م‪ٟ‬كوكخ‬
‫هو مؿوىهخ كوٽ حٿ‪٬‬لٶ محٿوَُ حٿظٌ ٻخ ض ط‪٤‬وٷ هٌ حٿ‪٬‬ٸَكٶ محٿكالُمٍى‪ .‬محكَخ كخ‬
‫حٿټڀْ محٿٴَص‪ .‬مهلخٹ ىالٍخص ٍحٳٸض حٿٸالثي مهٌ ‪٫‬خىس ڃوَم‪َ٣‬ش حٿ٘ټپ ڃ‪ٜ‬كلو‪٫‬ش‬
‫ڃككن حٿټَٓككظخٽ مڃككن كـككَ حٿټڀككْ حاله‪٠‬ككَ مٻككٌٿٺ ‪٫‬ؼككَص حٿز‪٬‬ؼككش ‪٫‬ڀككي ُمؽ ڃككن‬
‫‪2‬‬
‫حالٷَح‪ ١‬ڃ‪ٜ‬لو‪ ٩‬ڃن حٿټَٓظخٽ‪.‬‬
‫م‪٧‬هَ ٳٌ حٿ‪ َٜ٬‬حٿزخرڀٌ ‪ /‬ٳظَس حٿوٍٻخد و‪ ٩‬ڃن حٿظڄخثڂ ‪٫‬ڀي ٗټپ حٿٌرخد‬
‫م‪٧‬هَ رلـوځ ‪ََٰٛ‬س ڃٸخٍرش ٿڀلـڂ حٿ‪٤‬زَ‪ ٌ٬‬مرٔزذ ‪ َٰٛ‬كـوڃهخ طزيم ح‪ٛ‬لخٳهخ‬
‫ٯََ مح‪ٟ‬لش ٿڀ‪َ٬‬خڅ مٷي حٓظويځ كـَ حٿالُمٍى حم ڃخ ٍٔڄي (حٿلـَ حٿٔڄخمً) ٳٌ‬
‫‪ٛ‬لخ‪٫‬ظهخ ٍََ٘ ٿلخ حڅ حٿٌرخد ڃو‪ٟ‬ق ٳٌ حٿٴټَ حٿ‪٬‬ٸخثيً رخٿ‪َ٬‬حٵ حٿٸيٍڂ م ٔظيٽ‬
‫‪٫‬ڀي طڀٺ حالهڄَش ڃن هالٽ ڃخ مٍى ٿٌٻَ حٿٌرخد مڃٸخٍ ظ رخال ٔخڅ ٳٌ حٓ‪٤‬وٍس‬
‫‪3‬‬
‫حٿ‪٤‬وٳخڅ‬
‫ممؿي ٳٌ حٿ‪ َٜ٬‬حٿزخرڀٌ حٿليٍغ ٳٌ رخرپ محمٍ ‪٫‬ڀي ٷالثي طظوٓ‪٤‬هخ طڄخثڂ ر٘ټپ‬
‫‪4‬‬
‫طلڄپ حٿَٷڂ حٿڄظلٴٌ ‪ 21023‬ځ‪ ٩.‬مهٌ ‪٫‬زخٍس ‪٫‬ن طڄَڄش ر٘ټپ ًرخد ‪٫‬يى‬ ‫ًرخد‬

‫ظككخثؾ طلٸَزككخص حځ حٿ‪٬‬ٸككخٍد ٿڀڄوٓككڄَن ‪ 4-3‬ٿ‪٬‬ككخځ ‪2002-2001‬‬ ‫‪ٍَ٫ 1‬زككٌ كَككيٍ ‪٫‬زككي حٿوحكككي‬
‫ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي ‪ 52‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ٓوڃَ رٰيحى‪262ٙ 2004‬‬
‫ظخثؾ طلٸَزخص حځ حٿ‪٬‬ٸخٍد‪263ٙ .....‬‬ ‫‪ٍَ٫ 2‬زٌ كَيٍ ‪٫‬زي حٿوحكي‬
‫‪٫ 3‬ڀٌ ٳخ‪ٟ‬پ ‪٫‬زي حٿوحكي حٿ‪٤‬وٳخڅ ؿخڃ‪٬‬ش رٰيحى ‪97ٙ 1975‬‬
‫ڃٸيڃش ٳٌ‪200ٙ ....‬‬ ‫‪ 4‬رخٷَ ‪٣‬‬

‫‪162‬‬
‫(‪ )2‬ڃن كـَ حٿالُمٍى‪ )Lapis Lazuli( .‬حٿٸزَٳٌ حمٍ ڃن ‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص‪.‬‬
‫ڃؼٸورش ڃن ح‪٫‬ڀي حٿَأّ رؼٸذ خٳٌ حٓظويځ ٿڀظ‪٬‬ڀَٶ لو حٿَأّ ر٘ټپ ىحثَس ‪ََٰٛ‬س‬
‫‪1‬‬
‫م‪٧‬هَص ر‪ ٞ٬‬حٿظٴخ‪َٛ‬پ ٿالؿللش مٗټڀ ٷٍَذ ٿڀ‪٤‬زَ‪٬‬ش مٯََ ڃزخٿٮ ٳَ ‪.‬‬
‫هلخٹ ڃللوطش ‪٫‬ڀي حٿلـَ ٿڀڄڀټش حٗوٍ َٗحص ُمؿش حٿڄڀٺ حٗوٍرخ َزخٽ (‪-669‬‬
‫‪626‬ٵ‪.‬ځ) ؿخٿٔش ‪٫‬ڀي ‪َٗ٫‬هخ مهٌ طَطيً ڃالرْ ڃڄَِس طٍِلهكخ حٿِهكخٍٱ ٍالكك‪٦‬‬
‫رو‪ٟ‬وف حٿٸالثي حٿظٌ طٍِن ٍٷزظهخ مهٌ ‪٫‬زخٍس ‪٫‬ن كڀٸكخص طكيمٍ ككوٽ حٿ‪٬‬لكٶ طٴ‪ٜ‬كپ‬
‫رَلهككخ ٷككالىس ڃككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٻڄككخ طَطككيً ٳككٌ ڃ‪ٜ٬‬ككڄهخ حٓككخمٍ ؿڄَڀككش طٍِلهككخ‬
‫حٿوٍىس حالٗوٍٍش حٿظٌ ٗخ‪ ٩‬حٓظويحڃهخ ٻ‪٬‬ل‪ُ َٜ‬هَٳٌ ٳٌ طڀٺ حٿٴظكَس مٍ‪٬‬ڀكو ٍأٓكهخ‬
‫طخؿخ ؿڄَال ر٘ټپ حركَحؽ طڄؼكپ حركَحؽ ٓكوٍ ڃيٍلكش َلكوى مٷكي ٍُلكض حً َهكخ رٸكَ‪َ٣‬ن‬
‫‪2‬‬
‫ح َٸَن ٍظؤٿٲ حٿٸَ‪ ١‬ڃن كڀٸش ٍظيٿي ڃلهخ هڄْ ىالٍخص طڄؼپ ػڄَس حٿَڃخڅ‬
‫‪ٟ‬ككڄن طلٸَزككخص ڃوٓككڂ ‪ 1999‬ٳككٌ حٗككوٍ طككڂ حٿ‪٬‬ؼككوٍ ‪٫‬ڀككي ‪٫‬ككيى مٳَككَ ؿككيح ڃككن‬
‫حالكـخٍ حٿټٍَڄكش ڃكن حٿ‪٬‬ٸَكٶ محٿټَٓكظخٽ حٿٴكَص‪ .‬مٷكي مؿكيص حٯڀزهكخ ىحهكپ حٿٸزكوٍ‬
‫مر٘ټپ ڃظٸخٍد مٷي ح ٴ‪ٜ‬ڀض ‪٫‬ن ر‪٠٬‬هخ حٿز‪ ٞ٬‬رٔزذ طلڀپ حٿوَو‪ ١‬حم ٷ‪٤‬ك‪ ٪‬حٿـڀكي‬
‫حٿظككٌ ٻخ ككض طَر‪٤‬هككخ‪ .‬رڀككٮ ‪٫‬ككيى حٿٸالثككي (‪ٓ )46‬ككظش محٍر‪٬‬ككَن ٷككالىس ڃوظڀٴككش حال‪٫‬ككيحى‬
‫محال ككوح‪ ٩‬محالكـككخځ ‪ٟ‬ككڄض هككٌه حٿٸالثككي حٻؼككَ ڃككن (‪ )2078‬حٿٴككَن مػڄخ َككش مٓككز‪َ٬‬ن‬
‫‪3‬‬
‫كـَس مٻخڅ حٿ‪٬‬ٸَٶ ٍٔـپ ح‪٫‬ڀي حالٍٷخځ‪.‬‬
‫ٳَڄككخ ٍوكك‪ ٚ‬حٿٔككزق ٳٸككي مٍىص ٻؼَككَ ڃككن حالٗككخٍحص ٿٔككزق ٿككڂ ٍلككيى ككو‪ ٩‬حٿلـككَ‬
‫حٿټٍَڂ حٿًٌ ٍ٘ټپ كزخطهخ محٷظ‪ َٜ‬حٿَمحس ‪٫‬ڀي حٿٸكوٽ رؤ هكخ ٓكزق حٿـكوهَ‪ .‬محٿـكوهَ‬

‫‪٫ 1‬زخّ ڃلي كٔن هلـَ مطڄَڄش ڃن طپ ڃلڄي ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي ‪ 52‬رٰيحى‪2004-2003‬‬
‫‪157ٙ‬‬
‫‪ 2‬حالٍُخد حالٗوٍٍش ىحثَس حالػخٍ محٿظَحع رٰيحى‪149ٙ 1971‬‬
‫‪ 3‬حٿلَخٿٌ كخٳ‪ ٦‬كٔكَن مٍٗكَي ٷكَْ كٔكَن كڀكٌ ٔكخثَش ڃكن حٗكوٍ ڃوٓكڂ ‪ 1999‬ڃـڀكش‬
‫ٓوڃَ ڃـڀي‪ 50‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى‪150-148ٙ 2000‬‬

‫‪163‬‬
‫هو حٿلـَ حٿټٍَڂ ر٘ټپ ڃ‪٤‬ڀٶ أً حٓڂ ‪٫‬خځ ٿـڄَ‪ ٪‬حالكـخٍ حٿلٴَٔكش مٷكي ككيى رؤ ك‬
‫ٍ‪٤‬ڀٶ ‪٫‬ڀي ڃخ ٍوَؽ ڃن حٿزلَ مڃخ ٍلوٍ كـَه ڃن حٿلٴخٓش ڃؼپ حٿَخٷوص محٿِرَؿكي‬
‫‪1‬‬
‫محٿڀئٿئ‪.‬‬
‫مڃن هالٽ حٿظلٸَذ ٳٌ رالى حٗوٍ طڂ حٿ‪٬‬ؼوٍ ٳٌ ڃيٍلش (ٻخٿن) ڄَمى ٳٌ حٿـلخف‬
‫حٿٔټلٌ ٳٌ حٿ‪٠‬ڀ‪ ٪‬حٿـلورٌ ڃن حٿٸ‪ َٜ‬مؿي ٳٌ ڃټخڅ ٷٍَذ ٷزَ رًَ٘ طظوؽ ٿوكش‬
‫كـٍَش طڄؼپ حٗوٍ خ‪َٛ‬رخٽ ٍٔـپ طؤَْٓ ٓوٍ حٿڄيٍلش مالٗٺ ٳٌ حڅ حَٓكيمڅ‬
‫هيڃ ‪٫‬ليڃخ ٍڃڄ ر‪٬‬ي ًٿٺ رٸَ َن‪ٟ .‬ڂ حٿٸزَ رٸخٍخ حڃََس حمى‪٫‬ض ڃ‪٬‬هخ ؿوهَس‬
‫ڄَمى حٿ٘هََس حٿڄوؿوىس ٳٌ رٰيحى مٻخ ض حٿٸالىس طڄَڄش هظڂ ڃن حٿټوحٍطِ كٴَ‬
‫‪٫‬ڀَهخ ڃ٘هي ٍڄؼپ ٗو‪َٜ‬ن محٷٴَن ٍ‪ِ٬‬ٳخڅ ‪٫‬ڀي ڃِڃخٍٍن هڄخ ‪٫‬ڀي ؿخ زٌ ٗـَس‬
‫مٻخ ض حٿٸالىس ڃؼزظش رٔڀٔڀش ًهزَش ًحص كڀٸخص ‪َٰٛ‬ض ‪َٛ‬خٯش ؿڄَڀش مػزظض‬
‫‪2‬‬
‫رڄَمى‪.‬‬
‫طڄَِ حٿل‪ٜ‬ٲ حالمٽ ڃن حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى (رظـخٍس خٗ‪٤‬ش رَن حٿـٍِ ٳٌ‬
‫‪3‬‬
‫حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ مه‪ٜ‬و‪ٛ‬خ طڀٺ حٿـٍَِس حٿظٌ ٻخ ض طي‪٫‬ي (ىٍڀڄوڅ)‪ .‬ٳٌ حٿ‪٬‬هوى‬
‫حٿٸيٍڄش مرَن حمٍ(ڃَلخد ٓوڃَ)‪ .‬مٻخڅ حٿللخّ ٍـڀذ حٿي حمٍ ڃٸخٍ‪٠‬ش رخٿٸڄخٕ‬
‫محٿڄالرْ حٿـخهِس‪.‬‬

‫‪ 1‬كڄَي ‪٫‬زي حٿ‪ ٍِِ٬‬حٿٔزق ڃـڀش ٻڀَكش حالىحد رٰكيحى‪ 140ٙ 1978‬مٻكٌٿٺ ٍڄټكن ڃَحؿ‪٬‬كش‬
‫حٿظَٴخٗككٌ حُهككخٍ حالٳټككخٍ‪ 41ٙ ....‬مٻككٌٿٺ حٿـككوحٿَٸٌ طَؿڄككش مطلٸَككٶ هڀَككپ حٿڄل‪ٜ‬ككوٍ ىحٍ‬
‫حٿټظذ حٿ‪٬‬ڀڄَش رََمص‪-‬ٿزلخڅ‪ 1١ 1998‬ڃـڀي‪23ٙ 1‬‬
‫‪ 2‬ڃخٿوحڅ ڃخٻْ ڃٌٻَحص ڃخٿوحڅ ‪٫‬خٿڂ حالػخٍ طَؿڄش ٓڄََ ‪٫‬زي حٿَكَڂ حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش‬
‫ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى‪279ٙ 1١ 1987‬‬
‫‪3‬‬
‫ػڄككش طخٻَككيحص ‪٫‬يٍككيس ح هككخ ڃل‪٤‬ٸككش ؿككٍِ حٿزلككٍَن مٻخ ككض ًحص ك‪٠‬ككخٍس ڃظڄَككِس طِحڃلككض ڃكك‪٪‬‬
‫ك‪٠‬خٍس رالى حٿَحٳيٍن حٿٸيٍڄش مطزخىٿكض حٿظـكخٍس مڃوظڀكٲ حٿكوحڅ حٿظكخػََ محٿظكخػَ حٿل‪٠‬كخًٍ ڃ‪٬‬هكخ‪.‬‬
‫مٿڀڄٍِي ٍل‪ َ٨‬ٻظكخد ركخٷَ ‪٣‬ك (ڃٸيڃك ) ؽ‪ 2‬ٱ‪ 26‬ؿٍِكَس حٿ‪٬‬كَد مٗكٌد ڃكن طخٍٍوهكخ حٿٸكيٍڂ‬
‫رٰيحى‪(1956‬حٿڄظَؿڄوڅ)‬

‫‪164‬‬
‫ر٘ټپ‬ ‫مٿَْ ػڄش ٗٺ ٳٌ حڅ حٿٔوڃٍََن ٻخ وح ٷي ‪ٛ‬ل‪٬‬وح ڃ‪٬‬يحطهڂ حٿزَم ٍِ‬
‫ڃٸ‪ٜ‬وى‪ .‬ٳٴٌ طَطَڀش ‪ٛ‬الس ٍ‪٬‬وى طخٍٍوهخ حٿي حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى ڃوؿهش حٿي‬
‫‪1‬‬
‫حٿٌهذ‬ ‫مٿظلٸَظ‬ ‫حٿللخّ رخٿٸ‪ٜ‬يٍَ‬ ‫ٿڄِؿ‬ ‫حٿلخٍ(‪ٍ )Gibil‬ڄظيف االٿ‬ ‫اٿ‬
‫‪2‬‬
‫محٿٴ‪٠‬ش‪.‬‬
‫مٍى ًٻَ حٿؼوٍ ٳٌ ڃڀلڄش ٻڀټخڃٖ كَغ ًهزض حالٿه ‪٘٫‬ظخٍ حٿي حرَهخ ح و‬
‫مرټض حڃخڃ ُ مٗټض ٿ ڃخ ح‪ٛ‬خرهخ ڃن ٻڀټخڃٖ م‪٣‬ڀزض ڃل حڅ ٍوڀٶ ػوٍح ٓڄخمٍخ‬
‫ٳوڀٶ هٌح حٿؼوٍ حٿٔڄخمً مٓڀڄ ُ حٿي ‪٘٫‬ظخٍ ٳخ ِٿظ حٿي رالى‬ ‫ٿَهڀٺ ٻڀټخڃٖ‬
‫حمٍمٹ محهٌ ٍٴظٺ رخهڀهخ كَغ ٓٸ‪ ٢‬حٿڄجخص ڃن ٍؿخٽ حٿڄڀٺ مم‪ٛ‬ٲ رؤڅ ٿ‬
‫‪3‬‬
‫ٍڃِح‬ ‫ٻڄخ مح‪٫‬ظزَ حٿؼوٍ حٿوحٷٲ ‪٫‬ڀي حٿڄٌرق‬ ‫ٷَم خ ڃ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃن حٿالُمٍى‬
‫‪4‬‬
‫ٿال ظ‪ٜ‬خٍ ٳٌ حٿ‪٬‬هي حالٗوًٍ‪.‬‬
‫حڅ ٳن حٿلٸٖ ‪٫‬ڀي حٿـوحهَ ٳٌ رالى حٿَحٳكيٍن ٯلكٌ ر‪ٜ‬كٴش هخ‪ٛ‬كش ٿكَْ ٳٸك‪ ٢‬ڃكن‬
‫مؿهش حٿل‪ َ٨‬حٿٴلَش رپ مڃن مؿهكش ‪٨‬كَ حٿټَڄَكخثٌ محٿظټلڀكوؿٌ حٍ‪٠‬كخ مٷكي ‪ٛ‬كوٍص‬
‫‪٫‬ڀككي حهظككخځ حٓكك‪٤‬وح َش ٗككظي ح ككوح‪ ٩‬حالٳككَحڅ محالم‪َ٫‬ككش محالالص حٿڄظلو‪٫‬ككش محٿظككيحرََ‬
‫‪5‬‬
‫حٿټَڄَخثَش‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫و‪ ٩‬ڃن حٿللخّ حٿوخځ ٳَك‬ ‫حڅ ڃن حالڃوٍ حٿڄهڄش ر‪ٜ‬يى حٿللخّ حٿڄـڀود ڃن(ڃټخڅ)(‪٫‬ڄخڅ) ح‬
‫ٻڄَش ڃن حٿٸ‪ٜ‬يٍَ (محٿٸ‪ٜ‬يٍَ ڃن حالؿِحد حٿڄخٿوٳ ٳٌ طَٻَذ حٿللخّ حٿًٌ حٓظ‪٬‬ڄڀ حٿٔكوڃٍَوڅ)‬
‫(حٿڄظَؿڄوڅ) ٿڀڄٍِي ٍل‪:َ٨‬رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ‪....‬‬
‫‪2‬‬
‫‪RAWLINSON, H.C., Cuneiform. Inscriptions of western Asia‬‬
‫‪(London,1861: 84)IV,146:17.‬‬
‫‪3‬‬
‫رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ‪113-112ٙ....‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Van‬‬ ‫‪Buren,E‬‬ ‫"‪.,‬‬ ‫‪Amulets‬‬ ‫‪in‬‬ ‫‪Ancient‬‬ ‫‪Mesopotamian‬‬ ‫‪",‬‬ ‫‪Or,‬‬
‫‪Vol.14,19451945,p.32‬‬
‫‪ 5‬ٿَٴٌ ڃخٍطن حٿټَڄَخد محٿظټلڀوؿَخ حٿټَڄَخثَش‪48ٙ ...‬‬

‫‪165‬‬
‫هلككخٹ ٷككالىس ‪٧‬هككَص ٳككٌ ‪ٜ٫‬ككَ حٿوٍٻككخد ڃوٷكك‪ ٪‬طز ك ٻككوٍه (حٿ‪٤‬زٸككش حٿ‪٬‬خٗككَس)‬
‫‪1‬‬
‫ڃ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن هَُ حٿ‪٬‬ٸَٶ محٿالُمٍى محٿٴََمُ محٿ‪٬‬ـَلش حٿِؿخؿَش (‪)frit‬‬
‫ٻخڅ طَطَذ ٗ‪ َ٬‬حٿَأّ ‪٫‬لي حٿڄڀكوٹ ٍظلخٓكذ م كو‪ ٩‬حٿڄلخٓكزش حٿظكٌ ٍ‪٬‬كَ‪ ٝ‬ٳَهكخ‬
‫‪٫‬ڀي حٿڄللوطخص حٿزخٍُس م الكك‪ ٦‬حڅ حٿڄڀكوٹ ٻكخ وح ٍ‪٬‬ٸ‪ٜ‬كوڅ ٗك‪٬‬وٍهڂ حٿكي حٿكوٍحد‬
‫مٍ٘يم ڃن حال‪٫‬ڀي ر‪ٜ٬‬خرش ڃلالس رٸ‪ ٪٤‬ڃن حٿڄ‪٬‬يڅ حٿؼڄَن مٍظيٿي ڃل ٗكَحث‪ ٢‬ڃكن‬
‫حٿٸڄخٕ حٿي حٿوڀٲ‪ .‬مٻخ ض ڃالرْ حٿوٍُحد ڃ٘كخرهش ٿڄالركْ ڃڀكوٻهڂ طٸٍَزكخ حال ح هكخ‬
‫‪2‬‬
‫ٻخ ض حٷپ حرهش محٷپ حٓظويحڃخ ٿڄوحى حٿٍِلش ڃن حٿلڀٌ محالكـخٍ حٿټٍَڄش‪.‬‬
‫ٿٸككي ٻككخڅ ٿزككخّ حٿككَأّ ڃككن حٿٸ‪٤‬كك‪ ٪‬حٿ‪٠‬ككَمٍٍش حٿڄټڄڀككش ٿڀڄ‪٨‬هككَ حٿوككخٍؿٌ ٳككٌ‬
‫ك‪٠‬خٍس حٿ‪٬‬زَح ََن م‪َ٫‬ٱ ٿهٌح حٿڀزكخّ ح كوح‪ ٩‬ڃلك حٿٸڀلٔكوس حم (حٿ‪٤‬خٷَكش) مهكو ڃكن‬
‫ڃالرْ حٿَأّ ٿَؿخٽ حٿيٍن ر‪ٜ‬كوٍس هخ‪ٛ‬كش‪ .‬مر‪٬‬ك‪ ٞ‬حٿزٔكش حٿكَأّ حالهكَى ‪٫‬لكيهڂ‬
‫ًٻككَ ح هككخ ٻخ ككض طـڄككپ روَككو‪ ١‬حٿككٌهذ حٿڄ‪٤‬ككَمٵ مرٸ‪٤‬كك‪ ٪‬حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مٍڀككوڅ‬
‫‪3‬‬
‫ٷڄخٗهخ رخالٿوحڅ مطٔظَٓپ ڃلهخ َٗحث‪ ٢‬ڃيالس‪.‬‬
‫مًٻَ حڅ حٿ‪٬‬يٍي ڃن ٷ‪ ٪٤‬حٿڄالرْ هكٌه ٻخ كض طكٍِن رٸ‪٤‬ك‪ ٪‬ڃكن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش‬
‫مٷ‪ ٪٤‬ڃن حٿڄ‪٬‬خىڅ حٿؼڄَلش ٻخٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش ح‪ٟ‬خٳش حٿي طٍَِن هكٌه حٿظڄخػَكپ رظَـكخڅ‬

‫‪٫ 1‬ڀٌ ٳخ‪ٟ‬پ ‪٫‬زي حٿوحكي حٿ‪٤‬وٳخڅ‪97ٙ ...‬‬


‫‪ 2‬حٿـخىٍ مٿَي حٿلَٱ محٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬خص‪266ٙ ....‬‬
‫‪ 3‬ح ‪٨‬ككَ حٿ‪٬‬هككي حٿٸككيٍڂ ٓككٴَ حٿوككَمؽ حال‪ٛ‬ككلخف ‪ ... 9:29‬ػككڂ ح ‪٨‬ككَ ٓككٴَ ٍ٘ككو‪ ٩‬ڃككن ٓككََحم‬
‫مم‪ٛ‬ٲ حٿ‪٬‬ڄخڃش حٿوخ‪ٛ‬ش حٿڄٍِلش رٸ‪ ٪٤‬حٿٌهذ مهٌ ‪٫‬لوحڅ حٿٸيحٓش ‪٫‬ليهڂ مح ‪ َ٨‬حٍ‪٠‬خ‬
‫‪Charles: de linas anciens vetements sacerdotaux et anciens tissus‬‬
‫‪conserves en france, Paris, tome II,1842,142,144‬‬

‫‪166‬‬
‫مرؤٯ‪َ٤‬ككش ٍأّ حهككَى ًحص ڃككوحى حمٿَككش ڃككن حالٷڄ٘ككش حٿڄِمٷككش رٸ‪٤‬كك‪ ٪‬حٿٍِلككش حٿؼڄَلككش‬
‫‪1‬‬
‫حٍ‪٠‬خ‬
‫مٷي حٗظهَ حٿٴلخ وڅ ڃن حٿ‪ٜ‬خٯش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ڃلٌ ‪ٜ٫‬كَ حٿٔكوڃٍََن رؤ ظكخؽ‬
‫ٷ‪٤‬كك‪ ٪‬حٿلڀككٌ حٿڄو‪ٜٜ‬ككش ٿظككٍَِن حٿڄالرككْ حٿٴككخهَس حٿوخ‪ٛ‬ككش رككخٿڄڀوٹ محالٿه ك ‪ .‬مڃككن‬
‫‪ٜ‬و‪ٜ٫ ٙ‬وٍ حمٍ حٿؼخٿؼش م ‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿ‪ٜ٬‬كَ حٿټخٗكٌ ـكي ًٻكَ حٿڄالركْ حٿٌهزَكش‬
‫‪2‬‬
‫حٿوخ‪ٛ‬ش رظڄخػَپ حالٿه ‪.‬‬
‫مهلككخٹ ٍٓككخثپ ٻؼَككَس ؿككيح كككوٽ حٿټڄَككخص حٿټزَككَس ڃككن حٿككٌهذ رخ وح‪ ٫‬ك محٿوح ك‬
‫حٿڄظلخٓككٸش محٿككًٌ حٓككظ‪٬‬ڄپ رزككٌم ٿ‪ٜ‬ككلخ‪٫ ٫‬لخ‪ٛ‬ككَ هككٌه حٿٍِلككش‪ .‬محٿڄ‪٬‬ككَمٱ حڅ هككٌح‬
‫حالهظڄخځ ر‪َٜ‬خٯش حٿلڀٌ ٿظٍَِن حٿڄالرْ ‪َُ٫‬ٱ ٿيى ٓټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿٸكيٍڂ‪ .‬ٳٸكي‬
‫ؿخد ٳٌ حكي حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حڅ (‪ )700‬مٍىس ڃن حٿٌهذ رڀٮ مُ هخ ڃ‪ ٪‬حٿؼود حٿًٌ ‪ُٛ‬كل‪٪‬‬
‫‪3‬‬
‫ٿظٍَِل ُ رهخ كوحٿٌ (‪ )11ٍ5‬ٻَڀوٯَحځ مهو حٿؼود حٿوخ‪ ٙ‬رخالٿه (ا خ خ)‪.‬‬
‫مٳٌ ٍٓخٿش ڃ‪٬‬لو حٿي حٿڄڀٺ حَٓكيمڅ حٿ‪٬‬خهپ حالٗوًٍ ًٻَص حٿٍِلك حٿظكٌ‬
‫ٻخ ض طلڀٌ ٿزخّ ٍحّ حالٿ ح و حٿ حٿٔڄخد‪:‬‬
‫« حڅ حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش حٿظٌ ٓڀڄلٌ حٍخهخ َٓيً حٿڄڀٺ طڀَٶ رظكخؽ أالٿك آ كو حڃكخ ڃكخ‬
‫‪4‬‬
‫ٍظ‪٬‬ڀٶ رؤكـخٍٹ ٳؤ هخ طڀَٶ ٻٍِلش ‪٫‬ڀي ٗټپ حٓ‪٤‬وح ٌ »‬

‫‪ 1‬حٿـككخىٍ مٿَككي حٿلككَٱ محٿ‪ٜ‬ككلخ‪٫‬خص‪ .‬حٿَيمٍككش ٳككٌ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حالٗككوًٍ حٿڄظككخهَ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش حالىٍككذ‬
‫حٿزٰيحىٍش رٰيحى ‪45ٙ 1972‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Thompsom,C.The Reports of the Magieians, No:151.rev.7-10.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪(GCCI) ,R.P. Dougherty,Gouchor college cuneiform Inscreptions(New‬‬
‫‪Havtn,1923-33) ,II,69: 1-9.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ABL. 847.rev.,3,chd-E(Babylonian.letters, Chicago). 498:5-19 (K.646).‬‬

‫‪167‬‬
‫مط‪ٜ‬ككٲ ٍٓككخٿش حهككَى حٿٍِلك هككٌه‪ « :‬كٔككذ حال ڄككوًؽ حٿٸككيٍڂ ‪٫‬ڄڀككض ڃككن ؿيٍككي‬
‫حٿظككخؽ حٿككٌهزٌ حٿڄككٍِن رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش محٿككًٌ ٍٔككظڀِځ م‪ٟ‬كك‪٫ ٬‬ڀككي ڃ‪ٜ‬كك‪٤‬ز حم‬
‫‪1‬‬
‫ڃل‪ٜ‬ش ڃٍِل مڃ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃن حٿـزْ م‪» .....‬‬
‫مٷي ىهڀض حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ طٍَِن ٷ‪ ٪٤‬حالػخع مطليٍيح حٿڄو‪ ٜٚ‬ڃلهخ ٿڀڄڀوٹ‬
‫‪2‬‬
‫محالٿهش كَغ ٍََ٘ ر‪ ٞ٬‬حٿڄڀوٹ حالٗوٍٍَن مڃلهڂ حٿڄڀكٺ حٗو خ‪ٛ‬كَ ركخٽ حٿؼكخ ٌ‪,‬‬
‫ٻَٴَش ك‪ٜ‬وٿ ‪٫‬ڀي حالكـخٍ ڃن هالٽ ٳَ‪ ٟ‬حٿـٍِش ‪٫‬ڀي حالٷخٿَڂ حٿظخر‪٬‬ش ٿ ‪.‬‬
‫حڃخ حهڂ حالكـخٍ حٿڄٔظويڃ ٳٌ طٍَِن حالػخع ‪٫‬لي حالٗوٍٍَن ‪-:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫حٿلـَ حٿلٴَْ ‪ُ٫ :‬كَٱ رخٿڄ‪ٜ‬ك‪٤‬ڀق حالٻكيً ‪ abni nisiqti‬حم ‪za nat‬‬
‫مٷي حٓظويڃ حالٗوٍٍوڅ ٳٌ طٍَِن حالَٓس حٿڄو‪ٜٜ‬ش ٿڀڄڀوٹ كَغ مٍىص‬
‫حٗكخٍحص ڃكن ُڃككن حٿڄڀكٺ حٓككَكيمڅ محرلك حٗكوٍرخ َزخٽ طككٌٻَ حٓكظويحځ هككٌح‬
‫‪5‬‬
‫حٿلـَ ٳٌ طٍَِن حالػخع‬

‫‪1‬‬
‫‪Lang dtan, VAB. IV 270, II, 37; CAD The Chicago Assyrian‬‬
‫‪Dictionary, Chicago,vol,9.1973.XXL, p.68: NBK.87;2.‬‬
‫‪2‬‬
‫مٍىص هٌه حالٗخٍس ٳٌ ‪ ٚ‬ڃيمڅ ‪٫‬ڀكي ٍٷكَڂ ‪٫‬لكي ڃكيهپ ڃ‪٬‬زكي لوٍطكخ ٳكٌ ڃيٍلك ڄكَمى كَكغ‬
‫ىمڅ حٿڄڀككٺ ٳَك كڄالط ك حٿ‪ٔ٬‬ككټٍَش ٳككٌ حٿٔككلوحص حالمٿككي ڃككن كټڄك ‪ .‬مٿڀڄٍِككي ٍَحؿكك‪ARAB. ٪‬‬
‫‪Assyrian and Babylonian, Chicago 1926-1927VOL .l,No.443,p.144‬‬
‫‪3‬‬
‫‪AHW. Von sodden,W, Akkadisches Handworterbuch, wiebaden,1959-‬‬
‫‪1981 p.6.‬‬
‫‪4‬‬
‫هٌح حٿڄ‪٤ٜ‬ڀق حالٻيً ڃن حٿٴ‪٬‬پ ‪ zana‬رڄ‪٬‬لي ٍ‪ ٪ٛ‬ٿڀڄٍِي ٍَحؿ‪CAD Z; p:47. ٪‬‬
‫‪5‬‬
‫ٍَحؿ‪ Salonen, p254 ٪‬مٻٌٿٺ رو‪ٜ‬و‪ ٙ‬طٍَِن حَٓس حالٿه ‪.‬ٿهٌح حٿلو‪ ٩‬ڃن حٿلـَ ٍَحؿ‪٪‬‬
‫‪CAD"E" The Chicago Assyrian Dictionary, Chicago,vol,9.1973 p.217" :‬‬

‫‪168‬‬
‫كـَ حٿظڄَڄش ‪٫ :‬كَٱ هكٌح حٿلـكَ ركخٿڄٸ‪ ٪٤‬حٿٔكوڃًَ ‪ٍ NA4 GU2‬ٸخرڀك‬
‫‪1‬‬
‫رخالٻيٍكش ‪ aban kisadu‬كَٳَكخ ڃ‪٬‬لكخه كـكَ حاله‪٠‬كخ‪ . ٩‬محٓكظويځ ٳكٌ‬

‫طٍَِن ڃٸيڃكش حٿٔكٍََ حٿ‪٬‬خثكي ٿڀڄڀكٺ ‪NA4GU2 MESSAG(res)gis‬‬

‫‪NA2LUGAL‬‬
‫‪2‬‬
‫حٿ‪٬‬ٸَككٶ حالكڄككَ‪٫ :‬ككَٱ رككخٿڄٸ‪ ٪٤‬حٿٔككوڃًَ ‪ٍَ ZA.GUL‬حىٳ ك ‪sâmtu‬‬
‫مٷككي حٓككظويځ ٳككٌ طككٍَِن حالػككخع حٿككي ؿخ ككذ حال ككوح‪ ٩‬حالهككَى ڃككن حالكـككخٍ‬
‫حٿټٍَڄككش كَككغ مٍى كك‪٬ٍ ٚ‬ككوى ٿڀڄڀككٺ حٗككوٍرخ َزخٽ ٍ٘ككََ ٳَ ك حٿككي حٓككظويحځ‬
‫حٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ ٳٌ طٍَِن ٍََٓه ؿخد ٳَ ‪ :‬لٍََٓ ڃ‪ٜ‬لو‪ ٩‬ڃن ه٘ذ ٗـَ‬
‫‪3‬‬
‫حٿظٴكككخف (ڃكككٍِن) ركككخٿلـَ حٿزَٻكككخ ٌ حالٓكككوى حٿ‪٬‬ٸَكككٶ حالكڄكككَ محٿكككالُمٍى‬
‫‪4‬‬
‫‪gisHASUHUR a-bi NA4ZU2ZA,GULNA.GIN3‬‬

‫‪1‬‬
‫‪MDA. Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999‬‬
‫‪No.106.p.87‬‬
‫‪2‬‬
‫‪MDA , Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999‬‬
‫‪No.541.p.241.‬‬

‫‪٫ 3‬ككَٱ حٿِؿككخؽ حٿزَٻككخ ٌ حالٓككوى رككخٿڄٸ‪ ٪٤‬حٿٔككوڃًَ د ‪ NA4 ZU2‬مهككو ككو‪ ٩‬ڃككن حالكـككخٍ‬
‫حٓظ ويځ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ڃلٌ مٷض ڃزټَ مٻخڅ ٍـڀكذ ڃكن رلَكَس محڅ ٳكٌ ٗكَٵ ركالى حال خ‪ٟ‬كوٽ‪.‬‬
‫ٿڀڄٍِي ٍَحؿ‪ : ٪‬حالكڄي (حٿظـخٍس) ٳٌ ڃوٓو‪٫‬ش ڃو‪ٛ‬پ حٿل‪٠‬خٍٍش ؽ‪ 1‬حٿڄو‪ٛ‬پ‪185ٙ 1991‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Salonen, A.,Die.Mobel des alten Mesopotamien nach‬‬
‫‪sum.akk.Quellen.Helsinki.1963..p.254 / CAD"H" The Chicago Assyrian‬‬
‫‪Dictionary, Chicago,vol,9.1973 P.139‬‬

‫‪169‬‬
‫حٿككالُمٍى ‪٫ :‬ككَٱ رككخٿڄٸ‪ ٪٤‬حٿٔككوڃًَ ‪ٍَ NA4ZA.GIN3‬حىٳ ك رخالٻيٍككش‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ uqnu‬ٳٸي حٓظويځ ٳٌ طٍَِن حالػخع حٿي ؿخ ذ ڃوحى حهَى‪.‬‬
‫ڃن حٿڄ‪َ٬‬مٱ حڅ حٿ‪٬‬لخٍش رخٿڄ‪٨‬هَ حٿ‪٬‬خځ ‪٣‬زَ‪٬‬ش رٍَ٘ش ال ٍڄټن حٯٴخٿهخ حڃخ‬
‫ٿڀٍِلش حٿظٌ ڃل حٿظٍِن محٓظ‪٬‬ڄخٽ حٿلڀٌ ٻخ ض مال طِحٽ طظوٷٲ حٿي كي ٻزََ ‪٫‬ڀي‬
‫حٿڄٔظوى حٿ‪٬‬خځ ٿڀڄ‪َ٬‬ش ڃن ؿهش م‪٫‬ڀي حٿظٸيځ حٿل‪٠‬خًٍ ‪٫‬لي حٿ٘‪٬‬ود محالڃڂ ڃن‬
‫ؿهش حهَى ٳخٿ٘‪٬‬ذ حٿ‪َ٬‬رٌ ٻخڅ مال ٍِحٽ ڃَخال هو حالهَ ٿالهٌ رڄزيأ حٿٍِلش‬
‫ر‪َ٠‬مرهخ حٿڄوظڀٴش مڃن حٿوح‪ٟ‬ق رلٴْ حٿوٷض حڅ طټوڅ ٿڀڄَأس حٿ‪َ٬‬رَش ‪َٜ‬زهخ‬
‫‪3‬‬
‫حالٻزَ محالمٳَ ڃن حٿٍِلش‬
‫هلخٹ ٷكوٽ الٍزكوحٍ حٗكهَ كټڄكخد ُڃخ ك ٳكٌ ٓكو‪٫ ٤‬ڀكي حٿو‪ٟ‬ك‪ ٪‬حٿـيٍكي ككَن‬
‫ٍككَى حڅ «حٿككٌهذ محٿِرَؿككي ڃ‪٬‬ڀٸككخڅ كككوٽ ح‪٫‬لككخٵ حٿـككوحًٍ محالڃككخد رَلڄككخ طٔككََ‬
‫ٔخد حالَٗحٱ ٳٌ حالٍ‪ ٝ‬مٍرخص حٿزَوص ٍٸڀكن ‪ٍ :‬خٿَكض ٿكيٍلخ ٗكَجخ ؤٻڀك ‪ ....‬هكخهڂ‬
‫حٿٌٍن ٻخ وح ٍڄڀټوڅ حٿٴَحٕ ٍَٷيمڅ ‪٫‬ڀي حالٍ‪ ٝ‬محٿكًٌ ٻكخڅ ٍلكخځ محالمٓكخم ‪٫‬ڀَك‬
‫‪4‬‬
‫ٍل٘و حالڅ ٿلٴٔ مٓخىس»‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪MDA , Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999‬‬
‫‪P.241:586‬‬
‫‪٫ 2‬ڀٌ ٍخٓڄَن ‪٫‬زي حٿټٍَڂ ڃلڄي حالػخع ٳٌ حٿ‪ َٜ٬‬حالٗوًٍ حٿليٍغ ‪ 612-911‬ٵ‪.‬ځ ٍٓخٿش‬
‫ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ٻڀَش حالىحد ٷٔڂ حالػخٍ رٰيحى‪11ٙ 2009‬‬
‫‪ 3‬كڄَي ‪٫‬زي حٿ‪ ٍِِ٬‬م حٿ‪٬‬زَيً ‪ٛ‬كالف حٿٴلكوڅ حٿِهَٳَكش حٿ‪َ٬‬رَكش حالٓكالڃَش ؿخڃ‪٬‬كش رٰكيحى‬
‫‪103ٙ 1982‬‬
‫‪ 4‬ؿخٻورٔن ٳَح ټٴوٍص‪-‬ؿوڅ‪.‬أ‪ .‬مٿٔن‪ .‬طوٍٻَڀي ڃخٷزپ حٿٴڀٔكٴش ‪ /‬حال ٔكخڅ ٳكٌ ڃٰخڃَطك حٿٴټٍَك‬
‫حالمٿككي طَؿڄ ك ؿزككَح حرككَحهَڂ ؿزككَح ڃَحؿ‪٬‬ككش ى‪ 0‬ڃلڄككوى حالڃككَن ڃئٓٔككش ٳككَ ټڀَن حٿڄٔككخهڄش‬
‫ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘ حٿٸخهَس رََمص َوٍوٍٹ‪ -‬ىحٍ ڃټظزش حٿلَخس رٰيحى ‪269ٙ 1960‬‬

‫‪170‬‬
‫صبً٘بَ‪ :‬اظزخدام االحغبز ال سٗوخ فٖ الفي (الزطؼ٘ن‬
‫طوؿي حٗخٍحص ‪٫‬يٍيس ٳكٌ حالٿكوحف حٿڄٔكڄخٍٍش حٿكي ‪٫‬ڄكپ طڄخػَكپ حالٿهكش ڃكن ڃكوحى‬
‫‪1‬‬
‫ػڄَلش ڃؼپ حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش مكـكَ حٿكالُمٍى محٿو٘كذ مٯََهكخ‪ .‬ٿٸكي طڄَكِص طڄخػَكپ‬
‫حالٿهككش رټزككَ كـڄهككخ مٓكك‪٬‬ش ‪َ٫‬و هككخ مط٘ككخرٺ حٿَككيٍن مٷككي ‪ٛ‬ككل‪٬‬ض ڃككن حٿككٌهذ حم‬
‫حالكـخٍ حٿټٍَڄش مٍ‪٬ٛ‬ض ڃلخؿَ حٿ‪َ٬‬وڅ رخالكـخٍ حٿټٍَڄش طڄََِح ٿهخ ‪٫‬ن طڄخػَپ‬
‫‪2‬‬
‫حٿزَ٘‪ .‬م ‪َ٨‬ح الهڄَش طڄخػَپ حالٿهش ٳخ هخ ٻخ ض طظ‪ َٝ٬‬حػلخد حٿلَد حٿكي ‪٫‬ڄڀَكخص‬
‫‪3‬‬
‫حٿظوٍَذ محٿظيڃََ محٿلَٵ محٿَٔٷش‪.‬‬
‫حڃخ طڄخػَپ ٻوىٍخ ٳٸي ح‪٫‬ظزكَص ڃكن حهكڂ حالٻظ٘كخٳخص حالػٍَكش حٿظكٌ حىص حٿكي ح‪٫‬كخىس‬
‫حٿل‪ َ٨‬ٳٌ ظخؿخص حٿل‪٠‬خٍس حٿٔوڃٍَش هٌه حٿظڄخػَكپ طظ‪٤‬ڀك‪ ٪‬حٿكي كخٿكش ڃكن حٿ‪٤‬ڄؤ َلكش‬
‫محٿَحكش ڃوى‪٫‬ش ٳكٌ ٻظڀكش حٿلـكَ مٍرڄكخ ٍټكوڅ هكٌح ٓكززخ ؿ‪٬‬كپ ٻوىٍكخ ٍٴ‪٠‬كپ كـكَ‬
‫حٿيٍوٍحٍض ٿ‪ٜ‬ل‪ ٪‬طڄخػَڀ مٷي حم‪ٟ‬ق ‪٫‬ن حكٔخٓ هٌح ٳٌ حكي حٿټظخركخص ‪٫‬ڀكي حٿظڄؼكخٽ‬
‫ل‪B‬ل حً ٍٸوٽ‪:‬‬
‫« حڅ هٌح حٿظڄؼخٽ ٿڂ ٍ‪ٜ‬ل‪ ٪‬ڃن حٿٴ‪٠‬ش مال ڃكن كـكَ حٿكالُمٍى مال ڃكن حٿللكخّ مال‬
‫‪4‬‬
‫ڃن حٿَ‪ٛ‬خ‪ ٙ‬مال ڃن حٿزَم ِ مٿټل ‪ٛ‬ل‪ ٪‬ڃن كـَ حٿكيٍوٍحٍض»‪ .‬مٻكخڅ ٍٔكظوٍى‬
‫هككٌح حٿلـككَ ڃككن ڃخٻككخڅ ٿ‪٬‬ڄككپ طڄخػَڀك ‪ .‬مٳككٌ كككخالص ٻؼَككَس الككك‪ ٦‬حڅ ٷَڄكش حٿلـككخٍس‬

‫‪1‬‬
‫‪CAD , Salmu , The Chicago Assyrian Dictionary, Chicago,vol,9.1973‬‬
‫‪p.79‬‬
‫‪ 2‬حٿكيرخ٭ طٸككٌ حٿٴټكَ حٿككيٍلٌ حٿٸكيٍڂ ‪ / 25ٙ‬مٻككٌٿٺ ح يٍٍك رككخٍم ٓكوڃَ ٳلو هككخ مك‪٠‬ككخٍطهخ‬
‫طَؿڄ مط‪٬‬ڀَٶ ‪َٔ٫‬ي ٓڀَڄخڅ مٓڀَڂ ‪ ٣‬حٿظټٍَظٌ رٰيحى‪292ٙ 1977‬‬
‫ڃٸيڃش ٳٌ‪321ٙ ....‬‬ ‫‪ 3‬رخٷَ ‪٣‬‬
‫‪ٍَٗ 4‬ي ‪ٛ‬زلٌ ح وٍ طَؿڄخص ٿل‪ٜ‬و‪ٓ ٙ‬وڃٍَش‪146-145ٙ ....‬‬

‫‪171‬‬
‫طِىحى ‪٫‬لي ح‪ٟ‬خٳش حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄ‪٬٤‬ڄكش ٳكخٿ‪َ٬‬وڅ محٿلوحؿكذ ڃ‪٬٤‬ڄكش محالًحڅ‬
‫‪1‬‬
‫ڃؼٸورش ٳٌ ر‪ ٞ٬‬حالكَخڅ ٿظٍَِلهخ رخالٷَح‪ ١‬حٿٌهزَش‪.‬‬
‫مٍزككككككككيم حڅ حٿ٘كككككككك‪٬‬خٍحص ٻخ ككككككككض ط‪٬٤‬ككككككككڂ رخالكـككككككككخٍ حٿټٍَڄككككككككش ٳخٿ‪٬‬زككككككككخٍس‬
‫‪ SU.NIR.ZA.DIM‬ٳَهككخ حٗككخٍس ٿللككخص حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حٿظككٌ ط‪٬٤‬ككڂ رڄ‪٬‬ككخىڅ‬
‫‪2‬‬
‫حٿ٘‪٬‬خٍحص‪ .‬محٓظ‪٬‬ڄڀض حٿڄ‪٬‬خىڅ ر‪ٜ‬ٴش ‪٫‬خڃش ٳٌ حمحثپ حالٿٲ حٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى أً‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص محمٽ ڃن ح ظٴ‪ ٪‬ڃل هو حٿٴن‪.‬‬
‫حٗخٍص حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿڄٔڄخٍٍش حٿي حٓظويحځ ٷ‪٤‬ك‪ ٪‬حٿـڀكوى مر‪٬‬ك‪ ٞ‬ح كوح‪ ٩‬حالكـكخٍ‬
‫محال‪ٛ‬يحٱ محٿڄ‪٬‬خىڅ حٿؼڄَلش الٯَح‪ ٝ‬حٿظٍَِن مط‪َ٬٤‬ڂ حالػخع مهخ‪ٛ‬ش حالػخع حٿڄ‪٬‬ي‬
‫ٿڀٸ‪ َٜ‬حم حٿڄ‪٬‬زي‪ .‬مڃن حالػخع حٿًٌ ‪ٛ‬ل‪ ٪‬ڃن حاله٘خد حم ڃن حٿڄ‪٬‬كيڅ هكٌ حٿڄلخ‪ٟ‬كي‬
‫حٿظٌ ‪ٛ‬ل‪٬‬ض ٳٌ حٯڀذ حالكَخڅ حڃخ ڃن حٿڄ‪٬‬خىڅ حٿلٴَٔش حم ڃن حاله٘كخد حٿلكخىٍس‪ .‬حڃكخ‬
‫‪٫‬ككيس حٿلككوځ محالٓككَس ٳٸككي ‪ٛ‬ككل‪٬‬ض ڃككن ڃككوحى ڃوظڀٴككش ٻخٿو٘ككذ محٿڄ‪٬‬ككخىڅ محٿٸ‪ٜ‬ككذ‬
‫رخال‪ٟ‬خٳش حٿي ر‪ ٞ٬‬حٿٸ‪ ٪٤‬ٻخ ض ڃ‪٬٤‬ڄش حڃخ رخ وح‪ ٩‬ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش حم حٿڄ‪٬‬خىڅ‬
‫‪5‬‬
‫حٿلٴَٔش‪.‬‬
‫م‪َ٫‬ٱ ٓټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ح وح‪٫‬كخ ڃكن حٿ‪ٜ‬كلخ‪٫‬خص رَلظهكخ ٻظخركخطهڂ حٿڄٔكڄخٍٍش‬
‫مٍ‪٬‬ككي حٿ‪ٜ٬‬ككَ حٿزككخرڀٌ حٿٸككيٍڂ ڃَٻككِح ٿظل‪٨‬ككَڂ ‪ٛ‬ككلخ‪٫‬ش حٿڄ‪٬‬ككخىڅ محال‪ٛ‬ككيحٱ محالكـككخٍ‬
‫محٿـڀوى ٳ‪٠‬ال ‪٫‬ن حٿٔـالص حٿظٌ طلظوً ‪٫‬ڀي حٓكڄخد حٗكهَ حٿلكَٳََن حٿكٌٍن ‪٫‬ڄڀكوح‬

‫‪ 1‬ٿوٍي ٓظَن ٳن حٿَ٘ٵ حالى ي حٿٸيٍڂ‪119-117ٙ .....‬‬


‫‪2‬‬
‫‪Limet, Henri, . Greck.En. lex. Drc. p.177‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Stech, Tamara And Pigott,Vincent,The Metals Trade in south west Asia‬‬
‫‪in the Third Millennium‬‬
‫‪B.C.Iraq.vol, 48.1986.p.42.‬‬
‫‪ 4‬رخٍم ح يٍٍ ٓوڃَ ٳلو هخ مك‪٠‬خٍطهخ طَؿڄ مط‪٬‬ڀَكٶ ‪َٔ٫‬كي ٓكڀَڄخڅ مٓكڀَڂ ‪٣‬ك حٿظټٍَظكٌ‬
‫رٰيحى‪1977‬م ‪200ٙ‬‬
‫وحٿش ڃيهپ ٳٌ‪291ٙ ....‬‬ ‫‪ 5‬حٿڄظوٿٌ‬

‫‪172‬‬
‫ٳٌ حٿڄ‪ٜ‬خ ‪ ٪‬مهڂ ٷ٘ظٌ – و و مهزيم هلكخص حٿڀكٌحڅ حهظ‪ٜ‬كخ رخٿلـكخٍس مُهَٳظهكخ‬
‫‪1‬‬
‫مط‪َ٬٤‬ڄهخ رخالكـخٍ حٿټٍَڄش‪.‬‬
‫محًح ڃخ ىٷٸلخ حٿل‪ َ٨‬ٳٌ ر‪ ٞ٬‬حٿظلٲ حٿلخىٍس حٿٸيٍڄش ٿوؿكي خهخ ٳكٌ ٯخٍكش حٿَم‪٫‬كش‬
‫محٿـڄككخٽ مًحص حكـككخځ ٻزَككَس مڃلهككخ ‪٫‬ككَن حٿٸَؼككخٍس حٿٔككوڃٍَش مٳَهككخ كـككٍَن ڃككن‬
‫‪2‬‬
‫حٿككالُمٍى طڄَككِح رټزككَ كـڄهڄككخ ‪ .‬مٷ‪٬٤‬ككش ًهزَككش ‪٫‬ڀككي ٗككټپ هككَُس ‪٣‬وٿهككخ ‪ٓ3ٍ3‬ككڂ‬
‫محر‪٬‬خىهككخ ‪ٓ1ٍ4‬ككڂ مطٰ‪َ٤‬هككخ ٷ‪٬٤‬ظككَن رټككپ ‪٣‬ككَٱ مڃ‪ٜ‬ككڄڄش ر٘ككټپ ىحثككًَ مڃڄڀككودس‬
‫‪3‬‬
‫رخٿالُمٍى مڃ‪٨٬‬ڄ ڃٴٸوى مٿڂ ٍزٸي حال حؿِحد ٷڀَڀش ڃل محٿظٌ طڄؼپ مؿوىه حال‪ٛ‬ڀٌ‬
‫م‪٫‬ؼَ حٍ‪٠‬خ ‪٫‬ڀي ٿوكش ٿڀ‪٬‬ذ (ط٘ز ٿ‪٬‬زش حٿ٘‪ َ٤‬ؾ حم حٿ‪٤‬خمٿٌ) ڃ‪ )14( ٪‬ٷ‪٬٤‬كش‬
‫هٌه حٿڀ‪٬‬زش محكيس ڃن ‪٫‬يس حَٗخد حٻظ٘ٴهخ حٿ‪٬‬خٿڂ (ٿَو خٍى ممٿٌ) ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش‬
‫ط‪٬‬وى ٿڀٴظَس (‪ 2400-2550‬ٵ‪.‬ځ) مؿي ر٘ټڀ مهَجظ حٿ‪ٜ‬لَلش مهٌح حٿڀوف ٍظټوڅ‬
‫ڃن (‪ )20‬ڃَر‪٣ ٪‬وٿ ‪ٓ 30ٍ1‬ڂ محٿ‪ٓ 11 َٝ٬‬ڂ محٿٔڄٺ ‪ٓ 2ٍ4‬ڂ ڃ‪ٜ‬لو‪ ٩‬ڃن‬
‫ڃخىس حٿ‪ٜ‬يٱ مكـَ حٿټڀْ حالكڄَ محٿالُمٍى م‪ٛ‬ڄڄض حٗټخٿهخ ‪٫‬ڀي حُطكٌ‪ :‬هڄكْ‬
‫ٷ‪٫ ٪٤‬ڀي ٗټپ مٍمى مهڄكْ ‪٫‬ڀكي ٗكټپ ‪َ٫‬كوڅ مهڄكْ ‪٫‬ڀكي ٗكټپ ىمحثكَ مهڄكْ‬
‫‪٫‬ڀكي ٗككټپ ط‪ٜ‬ككخڃَڂ ڃوظڀٴككش ٳكٌ ٻككپ ط‪ٜ‬ككڄَڂ هڄككْ ٸكخ‪ ١‬مهلككخٹ ٓككز‪ ٪‬ٷ‪٤‬كك‪ ٪‬ڃككيمٍس‬
‫ڃ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن ‪َ٣‬ن ڃٴووٍ ٍٸ‪ ٪‬ريحهپ ٻپ ٷ‪٬٤‬ش هڄْ ٸخ‪ ١‬ڃن حٿ‪ٜ‬يٱ حالرَ‪ ٞ‬حڃكخ‬
‫‪4‬‬
‫حٿٔز‪ ٪‬ٷ‪ ٪٤‬حالهَى ڃ‪٬٤‬ڄش روڄْ حكـخٍ ڃن حٿالُمٍى ٳٌ ٻپ ٷ‪٬٤‬ش (ٗټپ‪)6‬‬

‫‪1‬‬
‫‪MK , Mari and Karana,Two old Babylonian cities,London 1984 p.56-57‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Woolley . Lenardo . Mesopotamia Asie Anterieure p.67‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New‬‬
‫‪Haven and London 2009, p128‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New‬‬
‫‪Haven and London 2009, p101‬‬

‫‪173‬‬
‫حڅ حٓڀود حٿظ‪٬٤‬كَڂ حٿكًٌ حڃظكخُ رك ٍحٍكش حمٍ ‪٣‬زكٶ حٍ‪٠‬كخ ‪٫‬ڀكي ُهَٳكش حالٗكټخٽ‬
‫‪1‬‬
‫حٿَثَٔش حٿڄيمٍس‪ .‬مطزيم حٿٸَؼخٍحص حٿو٘زَش مح‪ٟ‬لش ٳٌ ؿڄخٿهخ رڄخ ٳٌ ًٿكٺ ٍإمّ‬
‫‪2‬‬
‫مٿ‪٬‬كككپ حٻؼكككَ هكككٌه حٿكككَإمّ ڃؼكككخٍح‬ ‫حٿلَوح كككخص محالٿكككوحف حٿڄلٸوٗكككش حٿظكككٌ طٍِلهكككخ‬
‫ٿال‪٫‬ـخد هو ٍأّ ػوٍ ڃن حٿٴ‪٠‬ش م‪َ٫‬و حٿڄَ‪٬ٛ‬ش رخٿالُمٍى محٿ‪ٜ‬يٱ حٍطٴخ‪٫‬ك‬
‫‪ٓ 16ٍ5‬ڂ م‪ٓ 15ٍ5 َٟ٫‬كڂ مٍأّ حٓكي ڃ‪ٜ‬كلو‪ ٩‬ڃكن حٿٴ‪٠‬كش ر‪َ٬‬كوڅ ڃَ‪ٛ‬ك‪٬‬ش‬
‫رخٿالُمٍى محٿ‪ٜ‬يٱ حٍ‪٠‬خ مؿي ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش مهكو ڃكن ڃٸظلَكخص حٿڄڀټكش ركو‪-‬‬
‫آرٌ محهڄهخ م‪٫‬خد ‪٫‬ڀي ٗټپ رَ‪ ٞ‬حٿل‪٬‬خځ ڃن حٿٌهذ حٍطٴخ‪ٓ14ٍ6 ٫‬ڂ حر‪٬‬خىه ‪ٓ13‬ڂ‬
‫مڃ‪٬٤‬ڂ رخالُمٍى محٿټڀْ حالكڄَ محٿ‪ٜ‬كيٱ محٿٸكخٍ مم‪٫‬كخد حهكَ ڃ‪ٜ‬كلو‪ ٩‬ڃكن حٿٸكخٍ‬
‫ًم ٷخ‪٫‬كككيس مٳَك ك ٳوهكككش ٻزَكككَس ‪٫‬ڀَهكككخ ط‪ٜ‬كككخڃَڂ محٗكككټخٽ ُهَٳَكككش ڃ‪٬٤‬كككڂ رخٿ‪ٜ‬كككيٱ‬
‫‪3‬‬
‫محٿالُمٍى مٍٔظويځ ٻلخمٍش (ٗټپ ‪)7‬‬
‫ٻؼَككَ ڃككن حٿڄللوطككخص ٻخ ككض طلڄككپ ‪ٛ‬ككوٍس أالٿ ك حم ٗكك‪٬‬خٍهُ حم ٍڃككِ ُه ح ـككِص‬
‫رخٓككڀود ح‪٧‬هككَ حٿڄ٘ككهي رككخٍُح مڃـٔككڄخ مڃككن ڃككخىس ڃ‪٬‬ي َككش ٴَٔككش ٻخٿككٌهذ محٿٴ‪٠‬ككش‬
‫‪4‬‬
‫مڃ‪٬٤‬ڄش رخالكـخٍ حٿټٍَڄ ‪.‬‬
‫حڃكككخ ‪٣‬كككخثَ حٿلٔكككَ ًم ٍأّ حٿڀزكككوس (حالڃكككيٻوى) ڃ‪ٜ‬كككلو‪ ٩‬ڃكككن كـكككَ حٿكككالُمٍى‬
‫محٿَأّ محٿٌ ذ ڃ‪٬٤‬ڂ رخٿٌهذ ڃؼزض روٓخ‪٣‬ش حٿٸََ مٓكڀٺ لخٓكٌ ٳَك ػالػكش ػٸكود‬
‫ٿظ‪٬‬ڀَٸ ‪٫‬ڀي حٿ‪ٜ‬كيٍ ٻٸكالىس حمطڄَڄكش حالر‪٬‬كخى (‪ٓ ) 1 ×12 × 13‬كڂ حٻظ٘كٲ ٳكٌ طكپ‬

‫‪ 1‬حٿٸَؼخٍحص حٿٌهزَش ڃن حمٍ (‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص حٿؼخٿغ ‪ 2550-2650‬ٷزپ حٿڄَالى)‬


‫‪ 2‬ٿوٍي ٓظَن ٳن حٿَ٘ٵ حالى ي ‪98ٙ ....‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New Haven‬‬
‫‪and London 2009, p114- 115‬‬

‫‪4‬‬
‫‪RAWLINSON, H.C., Cuneiform. Inscriptions of western Asia‬‬
‫‪(London,1861: 84)IV,146:17.‬‬

‫‪174‬‬
‫حٿلٍَككًَ (ڃككخًٍ) ٍ‪٬‬ككوى ٿ‪ٜ٬‬ككَ ڃككخ ٷزككپ ٓككَؿوڅ ‪ٜ٫‬ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص كككوحٿٌ‬
‫‪1‬‬
‫‪ 2500‬ٵ‪.‬ځ ڃوؿوى حالڅ ٳٌ حٿڄظلٲ حٿو‪٣‬لٌ ٳٌ ىڃ٘ٶ‬
‫محٻظٔزض حٿٸ‪ ٪٤‬حٿ‪٬‬خؿَش حٿڄللوطش لظخ رخٍُح حم ڃيمٍح ڃټخ ش هخ‪ٛ‬ش ٳٌ حٿ‪٬‬هي‬
‫حالٗوًٍ ٳؤ ظَ٘ حٓظويحڃهخ مؿڀذ حٿ‪٬‬يٍي ڃن حٿٸ‪ ٪٤‬ڃن حٿزڀيحڅ حٿڄٴظوكش رَلڄخ طڂ‬
‫‪ٛ‬ل‪ ٪‬حٿټؼََ ڃلهخ ٳٌ رالى حٗوٍ ٴٔهخ مٷي طڂ حٿ‪٬‬ؼوٍ ‪٫‬ڀي حٿ‪٬‬يٍي ڃن حٿٸ‪ ٪٤‬حٿ‪٬‬خؿَش‬
‫ٳٌ حٿڄيڅ حالٗوٍٍش حٿڄوظڀٴش مڃلهخ ٷ‪ ٪٤‬ٴَٔش ٯخٍش ٳٌ حٿَم‪٫‬ش مط‪٠‬ڂ حٿ‪٬‬خؿَخص‬
‫حالٗوٍٍش حؿِحد ڃن حالػخع حٿڄڀټَش م‪ٛ‬لخىٍٶ ‪ََٰٛ‬س مڃال‪٫‬ٶ مىرخرَْ محڃ٘خ‪١‬‬
‫‪2‬‬
‫محٗټخٽ ڃـٔڄش مٻخڅ حٿز‪ ٞ٬‬ڃلهخ ڃ‪٬٤‬ڄخ رخالكـخٍ حٿټٍَڄش مڃڀزٔخ رخٿٌهذ‪.‬‬

‫صبلضبَ‪ :‬اظزخدام االحغبز ال سٗوخ فٖ العحس ّالطت‬

‫ٿڂ ٍٸظ‪ َٜ‬حٓظ‪٬‬ڄخٽ حٿـوحهَ محالكـخٍ حٿټٍَڄش ‪٫‬ڀي حٿ‪٬‬ل‪ٜ‬كَ حٿـڄكخٿٌ ٳلٔكذ‬
‫ٻظَ‪ٛ‬ككَ‪ ٪‬حٿلڀككٌ مُهَٳككش حٿڄالرككْ رككپ ط‪٬‬ككيىص حٓككظ‪٬‬ڄخالطهخ ٳككٌ حٿڄـككخالص حٿ‪٤‬زَككش‬
‫محٿ‪ٜ‬ككلخ‪َ٫‬ش ٳ‪٠‬ككال ‪٫‬ككن حالٓككظ‪٬‬ڄخالص حٿَمكَككش رلَككغ ح‪ٛ‬ككزق ٿټككپ كـككَ ٻككٍَڂ‬
‫‪3‬‬
‫حٓظ‪٬‬ڄخٽ هخ‪ ٙ‬ر مڃلخٳ‪ٍ ٪‬لٴَى رهخ ‪٫‬ن ٯََه ڃن حالكـخٍ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Strommenger , Eva. " The Art of Mesopotamia". London 1964.p.85./‬‬
‫‪Mortagat , Anton and Correns , Ursula Mortgat, " Archaologische‬‬
‫‪Bemerkungen Zu Einem Schatzfund im vorsargonishen palast in Mari "in‬‬
‫‪Iraq , Vol 36,1974.p21‬‬
‫‪ٓ 2‬ڀَڄخڅ محٿٴظَخڅ ڃلخ‪َٟ‬حص ٳٌ حٿظخٍٍن حٿٸيٍڂ‪189-188ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫يمس ڃَٻكِ حكَكخد حٿظكَحع حٿ‪َ٬‬ركٌ حالكـكخٍ محٿـكوحهَ حٿټٍَڄكش حطلكخى ڃـكخٿْ حٿزلكغ حٿ‪٬‬ڀڄكٌ‬
‫حٿ‪َ٬‬رٌ رٰيحى ٿڀٴظَس ڃن ‪2ٙ 1993/1/26-25‬‬

‫‪175‬‬
‫ٿٌٿٺ ح‪٫‬ظٸي حال ٔخڅ حٿ‪َ٬‬حٷٌ حٿٸيٍڂ حڅ ٿالكـخٍ ٳوحثي ‪٣‬زَ‪َ٬‬ش مٓلٍَش ٳ‪٠‬ال ‪٫‬ن‬
‫ٷَڄظهكخ حٿـڄخٿَككش ٳو‪ٟ‬كك‪ ٪‬ٿككز‪ ٞ٬‬ڃلهككخ حٍلككخدحص ٓككلٍَش مٳوحثككي هخٍٷككش طككَطز‪ ٢‬رككخٿٸوس‬
‫حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ش محالڃَح‪ ٝ‬حٿظٌ طئػَ ٳَ ٿٌح ‪ُ٫‬لٌ رهخ حال ٔخڅ ڃلٌ حٿٸيځ محٷظلخهخ مطوحٍػهخ‬
‫‪1‬‬
‫مرلغ ‪٫‬ن ڃوح‪٣‬ن طوحؿيهخ محهٌص ڃټخ خ ڃهڄخ ٳٌ ڃ‪٬‬خڃالط حٿظـخٍٍش‪.‬‬
‫مٻخڅ ٿَ٘و‪ ٩‬حٿڄ‪٬‬ظٸيحص حٿيٍلَش حالػَ حٿوح‪ٟ‬ق حٿًٌ حىى حٿي حٓظََحى حٿوَُ‬
‫محالكـخٍ حٿټٍَڄش الٓظويحڃهخ ٳٌ حٿڄـخالص حٿَمكَش ٻڄخ حطوح رخٿٌٍ٘ ڃن ڃ‪ٜ‬يٍه‬
‫ٳٌ َٗٵ حٍَحڅ محٿالُمٍى ڃن ڃلخؿڄ حٿڄ‪َ٬‬مٳش ٳٌ ٗڄخٽ حٳٰخ ٔظخڅ حٿي ٯََ ًٿٺ‬
‫‪2‬‬
‫ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄٔظوٍىس حٿي رالى حٿَحٳيٍن‬
‫ٳڄلٌ ‪ َٜ٫‬حٿټهوٱ حىٍٹ حال ٔخڅ ٻؼَس ڃخ ٍلَ‪ ٢‬ر ڃن حه‪٤‬خٍ مح‪٫‬ظزَ حٿڄكوص‬
‫رڄؼخرش ڃؤٓخس حريٍش ڃڄخ ؿ‪٬‬ڀك ٍٴټكَ ٳكٌ كڄخٍكش ٴٔك محٿزلكغ ‪٫‬ڄكخ ٍلٴك‪ ٦‬ٿك كڄخٍظك‬
‫مٍظلككيى حٿڄوككخمٱ محاله‪٤‬ككخٍ مٍككيٳ‪٫ ٪‬ل ك حٿهككوحؿْ محٿٸڀككٶ ر‪٬‬ككيڃخ طزككَن ٿ ك ڃككيى‬
‫‪3‬‬
‫‪٬ٟ‬ٴ ‪.‬‬
‫مٷي مؿيص هٌه حالكـخٍ ٳٌ حٿٸزوٍ ڃلٌ حالٱ حٿٔلَن مٳكٌ ٻكپ ك‪٠‬كخٍس ٻكخڅ هلكخٹ‬
‫‪٫‬ڀي حالٷپ ٍؿپ ‪٣‬ذ ٍٔكظ‪٬‬ڄپ حالكـكخٍ ٍٓٸكخٱ حٿلكِٱ ٳكٌ حٿـكَمف‪ .‬هكٌه حالكـكخٍ‬
‫حٓكككظ‪٬‬ڄڀض ٿٸٔكككخمطهخ حم ٿ‪َ٤‬حمطهكككخ ٳكككٌ حٯكككَح‪ٗ ٝ‬كككٴخثَش ٳلـكككَ حٿكككيځ حاله‪٠‬كككَ‬
‫رو‪ٜ‬خث‪ ٜ‬ك حٿڄ‪٬‬ي َككش ٍٴَككي حٿككيځ محٯككَح‪ ٝ‬حٿككيمٍس حٿيڃوٍككش حڃككخ حٿټهَڃككخڅ حال‪ٛ‬ككٴَ‬
‫رخكظوحث ‪٫‬ڀي ‪ٛ‬ٴخص حٿټخٍروڅ حٿلزخطَش ٳٸي ٍڄل‪ ٪‬حٿظهخد حٿـڀي مٻٌٿٺ ٷ‪ ٚ‬حٿټَٓظخٽ‬
‫‪4‬‬
‫محٓظ‪٬‬ڄخٿ ٿظ‪ٜ‬لَق حال‪٫‬ظالالص ٳٌ حٿ‪َ٬‬ن‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫حٿڄ‪٬‬ڄخًٍ حالكـخٍ محٿڄ‪٬‬خىڅ‪2ٙ ....‬‬
‫‪ 2‬حرو حٿ‪ٜ‬وٱ رهلخځ طـخٍس حٿ‪َ٬‬حٵ حٿوخٍؿَش ٳٌ ‪ٜ٫‬كوٍ ڃخٷزكپ حٿظكخٍٍن ڃـڀكش ركَن حٿلهكٍَن‬
‫حٿ‪٬‬يى‪ 48‬رٰيحى‪193-191ٙ 1985‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Nicolaset , Andreematta :luspierres precises. P. u. f. 1960. p. 5.‬‬
‫‪ 4‬ڃَال ىمٍمػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪21ٙ ...‬‬

‫‪176‬‬
‫ٿككڂ ٍٸظ‪ٜ‬ككَ حٓككظ‪٬‬ڄخٽ حٿـككوحهَ محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳككٌ ڃـككخٽ حٿٔككلَ ٳلٔككذ رككپ‬
‫ط‪٬‬كككيىص حٓكككظ‪٬‬ڄخالطهخ ٳكككٌ حٿڄـكككخالص حٿ‪٤‬زَكككش محٿ‪ٜ‬كككلخ‪َ٫‬ش ٳ‪٠‬كككال ‪٫‬كككن حالٓكككظ‪٬‬ڄخالص‬
‫حٿَمكَش رلَغ ح‪ٛ‬كزق ٿټكپ كـكَ ٻكٍَڂ حٓكظ‪٬‬ڄخٽ هكخ‪ ٙ‬رك مڃلكخٳ‪ٍ ٪‬لٴكَى رهكخ ‪٫‬كن‬
‫‪1‬‬
‫ٯََه ڃن حالكـكخٍ‪ .‬مٍڄټكن حٿٸكوٽ حڅ حالهظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬كخص حٿ‪٬‬ڀڄَكش حٿظكٌ حمى‪٫‬هكخ حٿ‪٬‬ڀڄكخد‬
‫حٿ‪َ٬‬د ٳٌ ‪٫‬ڀڂ حٿـوحهَ محالكـخٍ محٿـهوى حٿڄوڀ‪ٜ‬كش حٿظكٌ ركٌٿهخ حمٿجكٺ حٿڄ‪ٜ‬كلٴوڅ‬
‫ڃككن حؿككپ حٿظ‪٬‬ككَٱ ‪٫‬ڀككي حٿ‪٬‬ٸڀَككش حٿظككٌ أٍٓككض ٷوح‪٫‬ككي هككٌح حٿ‪٬‬ڀككڂ مم‪ٟ‬كك‪٬‬ض ڃلخهـ ك‬
‫‪2‬‬
‫حٿ‪٬‬ڀڄَش‪.‬‬
‫ٻڄككخ ٻخ ككض حالكـككخٍ طَڃ كِ حٿككي حٿل٘ككخ‪ ١‬حٿـلٔككٌ محاله‪ٜ‬ككخد مهككخهٌ ا خ ككخ طٔككخٽ‬
‫‪3‬‬
‫كزَزهخ حكَع أكـخٍ حٿـوحهَ‪.‬‬
‫ىهڀككض حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳككٌ حٿټؼَككَ ڃككن حٿ‪ٜ‬ككلخ‪٫‬خص حٿَيمٍككش ٻككخٿلڀٌ محٿظككٍَِن‬
‫مٯََهخ مهٌح خطؾ ڃن حالٍڄكخڅ حم حٿ‪٬‬ٸَكيس رټكوڅ هكٌه حالكـكخٍ حڃكخ حڅ طـڀكذ حٿوَكَ‬
‫ٿ‪ٜ‬خكزهخ حم طز‪٬‬ي حٿ٘كَ محٿڄكَ‪٫ ٝ‬لك ٻكٌٿٺ ٻكخڅ حالٍڄكخڅ رهكٌه حالكـكخٍ ٿك ‪٫‬ٸَيطك‬
‫حٿوخ‪ٛ‬ش محٓظويحڃخط حٿوخ‪ٛ‬ش م وٍى ‪٫‬ڀي ًٿٺ ڃخ ٍڀٌ‪:‬‬
‫حٓكككظ‪٬‬ڄخالطهخ حٿٔكككلٍَ ‪ :‬هكككو ‪٨‬كككخځ ڃكككن حالٳ‪٬‬كككخٽ حالؿظڄخ‪َ٫‬كككش حٿٸخثڄكككش ‪٫‬ڀكككي حال‪٫‬ظٸكككخى‬
‫رخٿٴخ‪٫‬ڀَش حٿٴوٍٍش ٿ‪٬‬يى ڃن حٿظ‪َٜ‬ٳخص محٿ‪َ٤‬حثٶ محٿ‪٬‬لخ‪ َٛ‬حٿظٌ ٻخ كض طٔكظويځ رَٰكش‬
‫هڀٶ حٿلظخثؾ حٿڄ‪٤‬ڀورش حم هو ڃلخمٿش ڃن حال ٔخڅ ٿظكَمٍ‪ ٞ‬حٿ‪٤‬زَ‪٬‬كش محالهكٍَن طز‪٬‬كخ‬

‫‪1‬‬
‫يمس ڃَٻِ حكَخد حٿظكَحع حٿ‪َ٬‬ركٌ حالكـكخٍ محٿـكوحهَ حٿټٍَڄكش حطلكخى ڃـكخٿْ حٿزلكغ حٿ‪٬‬ڀڄكٌ‬
‫حٿ‪َ٬‬رٌ ٿڀٴظَس ڃن ‪ 1993/1/26-25‬رٰيحى ‪2ٙ‬‬
‫‪2‬‬
‫يمس ڃَٻِ حكَخد حٿظَحع حٿ‪َ٬‬رٌ حالكـخٍ محٿـوحهَ‪3ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Stol.M;Birth in Babylonia and the Bible,Its Mediterranean setting.‬‬
‫‪Groningen.2000.p.1-2.‬‬

‫‪177‬‬
‫ٿڄ٘ككَجظ محٍحىطكك حم ڃلخمٿككش حٿٔككَ‪َ٤‬س ‪٫‬ڀككي حٿٸككوى حٿڄلَ‪٤‬ككش ركك روحٓكك‪٤‬ش ‪٣‬ٸككوّ‬
‫‪1‬‬
‫مڃڄخٍٓخص ڃ‪َ٬‬لش‪.‬‬
‫ٻڄخ حڅ ٿلو‪ ٩‬حٿلـَ حٿڄ‪ٜ‬لو‪ ٩‬حٿًٌ حٓظ‪٬‬ڄپ ٻظ‪٬‬وٌٍس حم هَُ ‪٫‬ڀي ٗټپ ىالٍكخص‬
‫مطڄخثڂ ٿهخ ىهپ ٻزََ ٳٌ حٿلخالص حٿظٌ ٍٔظ‪٬‬ڄپ ٳَهخ ال ٻخڅ ٍ‪٬‬ظٸي رؤڅ ٿټپ و‪ ٩‬ڃكن‬
‫حٿلـكَ ‪ٛ‬كٴخط مٳوحثكيه حٿوخ‪ٛ‬كش رك طڄَكِه ‪٫‬كن ٯَكَه ڃكن ح كوح‪ ٩‬حٿلـكَ مٷكي مٍىص‬
‫ر‪٬‬ككك‪ ٞ‬حٿل‪ٜ‬كككو‪ ٙ‬حٿظكككٌ طزكككَن ح كككوح‪ ٩‬حالكـكككخٍ مهوح‪ٛ‬كككهخ مٳكككٌ حككككي حٿل‪ٜ‬كككو‪ٙ‬‬
‫حالٗوٍٍش ًٻَ‪ « :‬حًح كڄپ ٗو‪ ٚ‬هظڄخ ڃكن حٿكالُمٍى ٓكوٱ ٍټكوڅ ڃلٴو‪٧‬كخ ماٿهك ُ‬
‫َٓزظهؾ ر محًح كڄپ ٗو‪ ٚ‬هظڄخ ڃن حٿَٔرظَن ٓوٱ ٍڄلل كَخس ڃلخ‪٣‬ش رخالً‪٫‬خڅ‬
‫‪2‬‬
‫محٿ‪٤‬خ‪٫‬ش »‪.‬‬
‫مهلخٹ ٓڀٔكڀش ‪٣‬ٸكوّ حٿوكال‪ ( ٙ‬كخڃزوٍرٌ) (‪ )Namburbi‬حٿظكٌ ط‪٬‬ڀٸكض حمٿَكخ‬
‫ر‪٤‬ككَى ٓككزذ حٿ٘ككَ روحٓكك‪٤‬ش ح ككوح‪ ٩‬ڃوظڀٴككش ڃككن حٿٴككئمٽ مهككٌه حٿ‪٤‬ٸككوّ ٷٔككڄض حٿككي‬
‫ػڄخ َككش ڃٸككخ‪ ٪٣‬محٿظككٌ ح ظ٘ككَص ڃككن كك‪ ٚ‬الهككَ روحٓكك‪٤‬ش حٿٔكك‪٤‬وٍ حالٳٸَككش مٍلظ كوً‬
‫حٿڄٸ‪ ٪٤‬حٿٔخر‪٫ ٪‬ڀي ط‪٬‬ڀَڄكخص ٿ‪٬‬ڄكپ كـكخد محٿڄ‪٬‬كِځ ٍ‪٬‬ڄكپ ٷكالىس ڃكن طٔك‪٬‬ش حكـكخٍ‬
‫طو‪ ٪ٟ‬كوٽ ٍٷزش حٿَؿكپ حٿڄ‪ٜ‬كخد ٿٔكز‪٬‬ش حٍكخځ حٿٸخثڄكش ٴٔكهخ ڃكن حالكـكخٍ حٿظٔك‪٬‬ش‬

‫‪ 1‬حٿيمًٍ ٍٍخ‪٫ ٝ‬زي حٿَكڄن م حٿ‪٬‬خڃًَ ‪٫‬ڀٌ كٔكَن ٳكَؽ حٿٔكخكَحص ٳكٌ حٿ‪٬‬كَحٵ حٿٸكيٍڂ‬
‫محٿظككوٍحس محٿظڀڄككوى ڃـڀككش ٓككوڃَ حٿ‪٬‬ككيى ‪ 53‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش ىحٍ حٿلككوٍحد رٰككيحى ‪157 ٙ 2006‬‬
‫ٿڀڄٍِي ٍَحؿ‪٪‬‬
‫‪Bottero, J , "Magic , A, in Mesopotamian ", in :RLA, 1987-1990, p201-‬‬
‫‪202.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Poroda , E , Mesopotamian art in cylinder seals of the Pierpont morgan‬‬
‫‪library 1947.p7‬‬

‫‪178‬‬
‫ؿخدص ٳٌ ٓڀٔڀش (‪ )Tuppi abne‬ڃ‪٫ ٪‬لوحڅ ڃٴظَ‪ « ٝ‬طٔ‪٬‬ش حكـخٍ ٳٌ ڃل‪ ٪‬حٿَ٘‬
‫‪1‬‬
‫محٿٌ٘مً ڃن حالٷظَحد ڃن حٿَؿپ»‪.‬‬
‫مڃككن حٿڄئ ٻككي حڅ كٸككوٽ حٿڄ‪َ٬‬ٳككش هككٌه ٿككڂ طټككن ىمڃككخ ر‪َ٬‬ككيس ‪٫‬ككن حٿظككؤػََحص حٿَٰزَككش‬
‫مح‪٫‬ڄككخٽ حٿٔككلَ حٿٸَڄككش ٳككٌ ڃزككخىة حٿؼٸخٳككش حٿٔككوڃٍَش – حٿزخرڀَككش‪ .‬ٳككؤڅ الٳټككخٍ حٿَٰزَككش‬
‫محٿٔككلَ مطـڀَخطهككخ ٻخ ككض حڃككَح ڃلٔوٓككخ ٳككٌ ‪٫‬ككيى ڃككن ح‪ٛ‬ككٸخ‪ ٩‬حٿؼٸخٳككش محٿل‪٠‬ككخٍس‬
‫حٿٸيٍڄش مٻخ وح ٍٔظويڃوڅ ٳكٌ ‪٫‬ڄڀَكخطهڂ حٿٔكلٍَش حٿ‪٬‬يٍكي ڃكن حٿ‪٤‬كَٵ محٿوٓكخثپ ڃؼكپ‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫محٿظلـككَڂ محٿ‪َ٬‬حٳككش محٿظلزككئ محٿټهخ ككش محٿ‪٬‬ككيحىس مٻخ ككض ٿڀ‪٤‬ككذ حٍ‪٠‬ككخ‬ ‫حٿ‪َ٤‬ككَس‬
‫ك‪ٜ‬ظ ٳٌ حٓظ‪٬‬ڄخٽ حٿظ‪٬‬خمٌٍ محٿَٷي ٳٌ ڃـَى حٿ‪٬‬الؽ‪ .‬مٿڂ طټن حٿ‪٬‬ڄڀَخص حٿټَڄَخثَكش‬
‫‪4‬‬
‫طظڂ ىحثڄخ ريم هخ‪ .‬مٷزپ حڅ زَن طڀٺ حٿوٓخثپ ٍـذ حڅ ‪َ٬‬ٱ حمال ڃخ هٌ حٿظ‪٬‬وٌٍس ‪:‬‬
‫ٳَ‪٤‬ڀككٶ ‪٫‬ڀككي حٿَٷككي محٿظ‪٬‬خمٍككٌ حٿڄ‪ٜ‬كك‪٤‬ڀق حٿٔككوڃًَ)‪ (EN‬مطٔككڄي ٳككٌ حٿڀٰككش‬
‫حالٻيٍش (‪ )shiptu‬مٻخ ض طو‪ٟ‬ك‪ ٪‬ٿ‪٤‬كَى حالٍمحف حٿ٘كٍََس حٿڄئًٍكش محٿ٘كَخ‪َ٣‬ن حٿظكٌ‬
‫طٔزذ حالڃكَح‪ ٝ‬حٿـٔكيٍش محٿ‪٬‬ٸڀَكش ٿالٳكَحى ٻڄكخ ٻكخڅ ٍٸ‪ٜ‬كي ڃلهكخ حر‪٤‬كخٽ حػكَ ٓكلَ‬
‫حٿٔلَس‪ .‬مؿَص حٿ‪٬‬خىس ٳٌ حٿظ‪٬‬خمٌٍ ح هخ ٻخ ض طظڀي ٳكٌ حػلكخد حؿكَحد ر‪٬‬ك‪ ٞ‬حٿ‪٬‬ڄڀَكخص‬
‫حٿٔلٍَش أً ڃ‪ٜ‬خكزش ٿڄؼپ هٌه حٿ‪٬‬ڄڀَكخص ڃؼكپ حٿظزوَكَ مٓكټذ حٿڄكخد مٍٗك ٻڄكخ حڅ‬
‫‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿټؼََ ڃلهخ ٻخڅ ٍلٸٖ رهَجش ط‪٬‬خمٌٍ حم كَمُ ڃن حٿلـَ ط‪٬‬ڀٶ رهَجش ىالٍخص‬

‫‪ 1‬حٿيمًٍ ٍٍخ‪٫ ٝ‬زي حٿَكڄن حڃَن حٿ‪َ٬‬حٳش ٳٌ حٿ‪َ٬‬حٵ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ىٻظوٍحه ٯَكَ ڃل٘كوٍس‬
‫ؿخڃ‪٬‬ش رٰيحى ٻڀَش حالىحد ٷٔڂ حالػخٍ رٰيحى ‪74ٙ 1997‬‬
‫‪ 2‬حٿ‪َ٤‬كككَس ‪ :‬هكككٌ حٿظ‪َ٤‬كككَ مٷكككي الُڃكككض ‪٫‬كككَد حٿـخهڀَكككش حٍ‪٠‬كككخ ٿڀڄٍِكككي ٍل‪٨‬كككَ‪ :‬حٿكككيمًٍ حٿ‪َ٬‬حٳكككش‬
‫ٳٌ‪75ٙ...‬‬
‫‪3‬‬
‫حٿ‪٬‬كككككيحىس ‪ :‬هكككككٌ ىٍحٓكككككش ڃ‪٬‬كككككخ ٌ حال‪٫‬كككككيحى حٿٔكككككلٍَش حم حٿظلـَڄَكككككش ح ‪٨‬كككككَ ٷكككككخڃوّ حٿڄكككككوٍى‬
‫(حٿڄظَؿڄوڅ) ‪621ٙ 1978‬‬
‫‪ 4‬ٿَٴككٌ ڃككخٍطن حٿټَڄَككخد محٿظټلڀوؿَككخ حٿټَڄَخثَككش ٳككٌ محىً حٿَحٳككيٍن طَؿڄككش مط‪٬‬ڀَككٶ مطٸككيٍڂ ى‪.‬‬
‫ڃلڄوى ٳَخ‪ ٝ‬حٿڄَخكٌ م ى‪.‬ؿوحى ٓڀڄخڅ حٿزيًٍ م ى‪ .‬ؿڀَپ ٻڄخٽ حٿيٍن ىحٍ حٿََٗي ٿڀلَ٘ ٓڀٔڀش‬
‫حٿټظذ حٿڄظَؿڄش رٰيحى ‪41ٙ 1980‬‬

‫‪179‬‬
‫‪1‬‬
‫ٳكٌ ٍٷككخد حالٳككَحى‪ .‬مه‪ٜٜ‬ككض ‪٣‬خثٴككش ڃلهكخ ٿال‪٣‬ٴككخٽ ىٍدح ٿو‪٤‬ككَ مح‪ٟ‬ككَحٍ ر‪٬‬كك‪ٞ‬‬
‫حٿَ٘خ‪َ٣‬ن ڃؼكپ حٿـلَكش حٿوزَؼكش (الڃخٗكظو) (‪ )Lamashtu‬محالٿهكش حم حالٍمحف حٿٔكز‪٪‬‬
‫حٿٍََ٘س مٷي حٗظهَص ڃن ‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿظ‪٬‬خمٌٍ ػالع ڃـڄو‪٫‬خص رخٿ‪٬‬لخمٍن حالطَش‪:‬‬
‫‪َٗ .1‬رو (‪)shurpu‬‬
‫‪ .2‬ڃٸڀو (‪)maqlu‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ .3‬حمطوٻٌ ٿَڄوطٌ (‪)utukki limuti‬‬
‫مهٌه حٿظ‪٬‬خمٌٍ حٿظٌ ٻخڅ حٿزخرڀَوڅ ٍٔظ‪٬‬ڄڀو هخ ٿلٴ‪ٗ ٪‬و‪ ٚ‬ڃخ حم حال‪َٟ‬حٍ ر ‪٫‬ن‬
‫‪ٍَ٣‬ككٶ م‪ٟ‬كك‪ ٪‬ىڃَككش ‪٫‬ڀككي ٗككټپ حٿ٘ككو‪ ٚ‬حٿڄَككض حم حٿڄككٍَ‪ ٞ‬ط‪ٜ‬ككل‪ ٪‬ڃككن ؿڀككي حالٓككي‬
‫مطڄٔككق رخٿٍِككض مطٸڀككي رككخٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄككَ محٿككًٌ ٍل‪٠‬ككڂ ٳككٌ هككَ‪ ٢‬ڃككن ‪ٛ‬ككوٱ حكڄككَ‬
‫‪3‬‬
‫حٍ‪٠‬خ‪.‬‬
‫ٳؤٓككظ‪٬‬ڄخٽ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٻظ‪٬‬خمٍككٌ م‪٣‬الٓككڂ ٳككٌ ڃ‪٨٬‬ككڂ حٿوػككخثٶ حٿٸيٍڄككش مٷككي‬
‫طټوڅ ٷي ڃَص ڃجخص حٿٔلَن ٷزپ حڅ ط‪٨‬هَ حٍش ڃ‪٬‬ڀوڃكخص ‪٫‬كن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ٳٸكي‬
‫آڃن حٿٸيڃخد رٸيٍطهخ حٿ٘كخٳَش محٿلخڃَكش ٳخٿټظخركخص محٿَٓكوځ حٿظكٌ ‪٧‬هكَص ٷزكپ حٍر‪٬‬كش‬
‫حالٱ ٓلش ٷي م‪ٛ‬ٴض ‪٫‬الؿخ ‪٣‬زَخ روحٓ‪٤‬ش حالكـخٍ حٿټٍَڄش مٷي حٻظ٘ٴض حٿو‪ٛ‬كٴخص‬
‫‪4‬‬
‫حٿ‪٤‬زَش ٷزپ حٻؼَ ڃن ‪1500‬ٵ‪.‬ځ مٻٌٿٺ حٿو‪ٛ‬ٴخص حٿ٘ٴخثَش‬
‫مڃككن رككَن حالػككخٍ حٿظككٌ ‪٫‬ؼككَ ‪٫‬ڀَهككخ ٳككٌ ڃٸزككَس حمٍ حٿڄڀټَككش ٻككود ڃككن حٿككالُمٍى‬
‫حالٍُٵ ٯَككَ ڃظلككخ‪ َ٧‬حٿ٘ككټپ ًم ٷخ‪٫‬ككيس كڀٸَككش ڃلككخ‪ ١‬رلخٳككش مٳوهظك ًم ٗككٴش رككخٍُس‬
‫حٍطٴككخ‪ ٩‬حٿټككود ‪ٓ6ٍ7‬ككڂ محر‪٬‬ككخىه ‪ٓ10ٍ5‬ككڂ محٓككظويځ هككٌح حٿو‪٫‬ككخد الٯككَح‪٣ ٝ‬زَككش‬

‫‪ 1‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ حىد حٿ‪َ٬‬حٵ حٿٸيٍڂ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى ‪208ٙ 1976‬‬
‫‪ 2‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ حىد ‪209ٙ ....‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Stol.M;Birth in Babylonia and the Bible,Its Mediterranean setting.‬‬
‫‪Groningen.2000, p.55-56‬‬
‫‪ 4‬ڃَال ىمٍمػٌ ٗو‪َٜ‬ظٺ‪21ٙ ...‬‬

‫‪180‬‬
‫حٻظ٘ككٲ رككخٿٸَد ڃككن رٸخٍككخ ڃظٴټټككش مؿككي ٳككٌ كٴككَس حٿڄككوص هخ‪ٛ‬ككش رخٿڄڀټككش رككو‪ -‬آرككٌ‬
‫(ٗټپ ‪ )8‬مٻٌٿٺ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي ٷ‪٬٤‬كش ڃكن حٿكٌهذ ‪٫‬ڀكي ٗكټپ كڀِم كٌ ڃكِىمؽ حٍطٴخ‪٫‬ك‬
‫‪ٓ2ٍ5‬ككڂ (ٗككټپ ‪ ) 9‬هككٌ ؿككِد ڃككن ٷككالىس ڃككن حٿككٌهذ محٿ‪٬‬ٸَككٶ محٿككالُمٍى ‪٣‬وٿهككخ‬
‫‪ٓ14ٍ5‬ڂ مٷي ‪٨‬ڂ حٿالُمٍى ٳٌ ڃل‪٤‬ٸش ريحه٘خڅ ٳٌ حٳٰخ ٔظخڅ حڃخ حٿ‪٬‬ٸَٶ ٳٸي م‪ٛ‬پ‬
‫‪1‬‬
‫حٿكي ركالى حٿَحٳككيٍن ڃكن ڃ‪ٜ‬كخىٍ ٳككٌ حٍكَحڅ مهككٌح ڃ‪ٜ‬كلو‪ ٩‬ڃكن ٷ‪٬٤‬ظككَن ڃكن حٓككالٹ‬
‫حٿٌهذ حٿڄَرو‪٣‬ش محٿڄ‪٬‬ٸوىس ٿظټوڅ ڃَٻِ ‪٫‬ڄوىً مڃ‪٬‬ڀٸش ٳَهخ ٷ‪٬٤‬ش ڃكيمٍس ركيحهڀهخ‬
‫حٍر‪ ٪‬ٷ‪ ٪٤‬ىحثٍَش حٿ٘ټپ مهٌه حٿٸ‪ ٪٤‬ڃن حٿكٌهذ مؿكيص ٳكٌ ٷزكَ ٗكخد ركخٿٮ مط‪٬‬ټكْ‬
‫حٓكككظويحڃهخ ٻظ‪٬‬وٍكككٌس ٿڀڄكككَأس حٿلخڃكككپ (ٗكككټپ ‪ )10‬مهلكككخٹ ٷكككالىس ڃَ‪ٛ‬ككك‪٬‬ش رخٿكككٌهذ‬
‫محٿالُمٍى محٿ‪٬‬ٸَٶ ڃټو كش ڃكن كڀٸكخص ڃٴ‪ٜ‬كوٿش ‪٫‬كن ر‪٠٬‬كهخ ٻ٘كٴض ٳكٌ ڃٸزكَس حمٍ‬
‫حٿزَٔ‪٤‬ش مٿَٔض حٿڄڀټَش مهٌه حٿٸالىس ٻخ ض ط‪٬‬ڀٶ ‪٫‬ڀكي ٍحّ حٿ‪٤‬ٴكپ ٻظ‪٬‬وٍكٌس ٿلڄخٍظك‬
‫‪2‬‬
‫ڃن حالَٗحٍ‬
‫‪٤‬كخٵ ٍڄؼكپ ككِحځ حكـكخٍ‬ ‫مٳٌ ‪٣‬ٸوّ حٿِمحؽ حٿڄٸيّ ٻخڅ ٍ‪٤‬وٵ مٓ‪ ٢‬حالٿهك‬
‫‪3‬‬
‫حٿوالىس محٿٴؤٽ حٿلٔن‪ .‬ٻڄخ ٻخڅ ٿز‪ ٞ٬‬حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٓظ‪٬‬ڄخٽ ٳٌ حٿظ‪٬‬وٌٍحص‪.‬‬
‫حڃخ حًح حٍٍي حٿوٷخٍ ڃن حٿڄَ‪ ٝ‬ٳخ هڂ ٍلڄڀوڅ ٻَٔخ ٳَ ك‪ٜ‬ي محكـخٍح ح‪٫‬ظٸخىح ڃلهڂ‬
‫رخ هخ طكٌهذ رخٿٔكلَ حٿ٘كيٍي ٗكَ‪ ١‬حڅ ٍلڄڀهكخ ح ٔكخڅ ُحهكي ٻڄكخ كڄكپ حٿڄڀكٺ حٍ‪٠‬كخ‬
‫‪4‬‬
‫ط‪٬‬وٍككٌس كككوٽ ٍٷزظك ڃككيمڅ ‪٫‬ڀَهككخ ٻڀڄككخص ٓككلٍَش مٍٓككوځ ‪٣‬ڀٔككڄَش‪ .‬مهككٌه حٿ‪٬‬ككخىحص‬

‫‪1‬‬
‫‪Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New Haven‬‬
‫‪and London 2009, p 117‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New Haven‬‬
‫‪and London‬‬ ‫‪2009, p 129-130‬‬
‫‪3‬‬
‫حالٓوى كټڄض رََ٘ حىد حٿِٰٽ‪292ٙ........‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Von , obe , chuber: k, op. cit, p.11.‬‬

‫‪181‬‬
‫محٿظٸخٿَي ؿخدص ڃن طٸخٿَي حٷكيځ ٳٴكٌ حٿ‪ٜ٬‬كوٍ حٿٸيٍڄكش ٻكخڅ ٿكزْ حٿلـكخد حم حٿظڄَڄكش‬
‫‪٫‬خڃخ مٗخڃال مٻخ ض هٌه حٿلُـذ محٿظڄخثڂ ٳٌ حٿ‪٬‬ڄوځ طٸٔڂ حٿي ػالػش حٷٔخځ‪:‬‬
‫‪ .1‬حٿَٷي حٿظٌ طڀزْ ڃن حؿپ كڄخٍش حٿلٴْ ڃن حٿلٔي محٿل‪َ٨‬حص حٿوزَؼش ‪.‬‬
‫‪ .2‬حٿَٷي حٿظٌ طوزؤ ٳٌ ‪ٛ‬يٍ حٿؼود‪.‬‬
‫‪ .3‬ر‪ ٞ٬‬حٿټڀڄخص حٿڄؤهوًس ڃن حٿټظذ حٿيٍلَش‪.‬‬
‫مٿټككن حٿ‪ٜ‬ككلٲ حالمٽ ٻككخڅ حٻؼككَ هككٌه حال‪ٛ‬ككلخٱ ح ظ٘ككخٍح محٓككظ‪٬‬ڄخال مٻككخڅ ٍؤهككٌ‬
‫‪1‬‬
‫ٗټپ (حٿَٰطٔٺ) مٯخٿزخ ڃخ ٻخ ض ط‪٠‬وڂ طڀٺ حالٗټخٽ ر٘ټپ ٌٍٔد ٿ‪٤‬زَ‪٬‬كش حالٗكَخد‬
‫مٍ٘وههخ مٻخڅ ٍ‪٬‬ڄكپ حٍ‪٠‬كخ ‪٫‬ڀكي ٗكټپ ‪ٟ‬كٴخى‪ ٩‬مهلكخٳْ مٯََهكخ ٿټكن حٿٸكيڃخد ٿكڂ‬
‫ٍ‪٬‬ظڄ يمح ح‪٫‬ظڄخىح ٻڀَخ ‪٫‬ڀي حٿلـذ محٿظڄكخثڂ ٳٸكي ٻخ كض هلكخٹ مٓكخثپ حهكَى ٿڄٸخمڃكش‬
‫‪2‬‬
‫ٓلَ حٿ‪َ٬‬ن حٿٍََ٘س‪.‬‬
‫مطَٻكِص حالڃككوٍ حالهكَى ٳككٌ حهظڄكخځ ٓككټخڅ ركالى حٿَحٳككيٍن رخٿڄ‪٬‬ظٸكيحص حٿيٍلَككش‬
‫مح‪٤٫‬وهككخ ىمٍح ڃهڄككخ مرككخٍُح ٳككٌ كَككخطهڂ حٿَوڃَككش مه‪ٜ‬و‪ٛ‬ككخ ٳَڄككخ ٍظ‪٬‬ڀككٶ رڄٔككؤٿش‬
‫حٿوَحٳككش محٿـككن محٿٔككلَ محٍطزخ‪٣‬هككخ رخالٿهككش ٳككٌ كككَن حڅ هككٌه حٿڄ‪٬‬ظٸككيحص هككٌ حٿظككٌ‬
‫ٻخ ككض ط‪٬‬ڄككڂ حٳټككخٍ حٿٔككڀوٹ حٿككيٍلٌ حٿككًٌ ٍڄككخٍّ ٿڀظككؤػََ ‪٫‬ڀككي حٿ٘ككو‪ ٚ‬ڃككن ـككخف‬
‫‪3‬‬
‫مٓ‪٬‬خىس مػَمس حٿي ٯََ ًٿٺ‪ .‬ٳز‪٠٬‬هخ ٻخڅ ڃٸظ‪ٜ‬كَح ‪٫‬ڀكي حٿڄڀكٺ ه‪ٜ‬و‪ٛ‬كخ محٿكزالى‬
‫‪٫‬ڄوڃخ‪.‬‬

‫‪ 1‬حٿَٰطٔٺ ‪ :‬هٌ ٷ‪٬٤‬ش ڃن حٿٴن حٿِهَٳٌ طظڄَكِ رخٗكټخٽ ر٘كٍَش ٯٍَزكش ڃظـخ ٔكش ‪٫‬كخىس ڃك‪ٍٓ ٪‬كوځ‬
‫حمٍحٵ زخطَككش حم لوهككخ ڃڄككخ ٍلَككپ ٻككپ ڃككخهو ‪٣‬زَ‪٬‬ككٌ حٿككي ر٘ككخ‪٫‬ش‪ .‬ٿڀڄٍِككي ٍل‪٨‬ككَ‪ :‬حٿ‪٨‬ككخهَ حٿ‪٬‬ككَن‬
‫حٿٍََ٘س‪199ٙ....‬‬
‫‪ 2‬حٿ‪٨‬خهَ ڃلڄي حٿ‪َ٬‬ن حٿٍََ٘س حم ‪٫‬كَن حٿلٔكوى ڃـڀكش حٿظكَحع حٿ٘ك‪٬‬زٌ ىحٍ حٿ٘كئمڅ حٿؼٸخٳَكش‬
‫محٿلَ٘ ط‪ٜ‬يٍهخ مُحٍس حٿؼٸخٳش محال‪٫‬الځ حٿ‪٬‬يى ‪ 9‬رٰيحى ‪200ٙ 1999‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Farber , W: which claft. Magic , New york ,1896, p.51-52.‬‬

‫‪182‬‬
‫ڃككن رككَن حٿڄ‪٬‬ظٸككيحص حٿيٍلَككش ٳككٌ رككالى حٿَحٳككيٍن هككو ڃ‪٬‬ظٸككي ‪٣‬ٸٔككٌ ٳككظق ٳككڂ حالٿ ك‬
‫ٳٸكي ح‪٫‬ظٸكيمح حڅ روٓككخ‪٣‬ش أً ڃلهڄكخ ط‪٤٬‬كي حٿلَككخس ٿڀظڄخػَكپ حٿوخ‪ٛ‬كش رخالٿك ‪.‬‬ ‫مٯٔكڀ‬
‫مط‪٬‬ٸذ هٌه طٸيٍڂ حال‪ٟ‬خكٌ حٿي حٍخ مڃَىمم ػكڂ ٍكَىى حٿ٘كو‪ ٚ‬ػكالع ڃكَحص « ح كض‬
‫حٿ مٿيص رخٿٔڄخد ڃن ٍٍخكهخ » م‪٫‬لي حٿوكَمؽ ڃكن ڃو‪ٟ‬ك‪ٛ ٪‬كل‪ ٪‬حٿظڄخػَكپ ٍـكذ حڅ‬
‫طظٸيځ حٿڄ٘خ‪٫‬پ طڄؼكخٽ حالٿك كظكي ٗكخ ‪٣‬ت حٿلهكَ مهلكخ طٸكيځ حال‪ٟ‬كخكٌ ڃكَس ػخ َكش‪ .‬ػكڂ‬
‫طٔټذ حكٔن ح وح‪ ٩‬حٿزََس ڃ‪ ٪‬حٿ‪٬٤‬خځ مٍٔڀن ؿڀي حٿټزٖ مٍو‪ ٪ٟ‬ٳَ ٓكڄټش مٓكڀلٴخس‬
‫ڃن حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش مٳؤّ رَم ٍِش مڃڀٸ‪ ٢‬لخٌٓ ٍَڃو هخ ٻڀهخ ٳٌ حٿلهكَ ڃك‪ ٪‬طَىٍكي‬
‫‪1‬‬
‫حٿٸككوٽ « ٿَؤٻڀككٺ حٿڄككخد حٿ‪٬‬ڄَككٶ»‪ .‬مر‪٬‬ككي ‪٫‬ككيس حؿككَحدحص ٍَٳكك‪ٛ ٪‬ككخكذ حٿ‪٤‬ٸككْ ٍككيه‬
‫مٍي‪٫‬و حٿي حالٿ أٍخ ػڂ ٍ‪ ٪٠‬ڃخد ٳٌ ٓز‪٬‬ش حم‪َ٫‬ش ٍ‪٬٠‬هن ٳٌ حٿڄِحٍ مطلكوً حٿڄكوحى‬
‫حٿوخ‪ٛ‬ش مطٔظ‪٬‬ڄپ ٿٰٔپ ٳڂ حالٿ ٻخالػپ مٓز‪٬‬ش ح‪٫‬وحى ڃن حالٍُ مٷ‪٬٤‬ش ٷڄخٕ مڃڀكق‬
‫م‪ٛ‬ڄٮ حالٍُ مىهوڅ محكـخٍ ٻٍَڄش مُري مىرْ مطٸكيځ ٳكٌ حٿَكوځ ٴٔك حال‪ٟ‬كخكٌ‬
‫‪2‬‬
‫حٿي حٿهش حهَى ڃؼپ ٓن م‪٘٫‬ظخٍ‪.....‬حٿن‬
‫مٻخ ض ػڄش حكـخٍ ٿهخ رٍَٶ ٍ٘كز رٍَكٶ حٿټلكپ كڄڀوهكخ الٯكَح‪ ٝ‬ؿڀكذ حٿلك‪٦‬‬
‫محٿلـخف رَلڄخ كڄڀض حٿلٔخد حكـخٍح ‪٫‬ڀي ٗټپ كِحځ ٍڀٲ كوٽ حٿز‪٤‬ن حٿَٰ‪ ٝ‬ڃل‬
‫طٔهَپ حٿوالىس ٳكٌ ككَن حڅ هلكخٹ كـكَح ٍ‪٬‬لكٌ حٓكڄ ( حٿلٸَٸكش) مًٿكٺ الڅ كخڃڀك ال‬
‫‪3‬‬
‫ٍٸوى ‪٫‬ڀي ًٻَ ٯََهخ رخٿوٷض حٿًٌ ٍوؿي كـَح ٿ طؤػََ ڃ‪٠‬خى ٿٌٿٺ‪.‬‬

‫‪ 1‬حالكڄككي ٓكككخڃٌ ٓككك‪َ٬‬ي حٿڄ‪٬‬ظٸكككيحص حٿيٍلَكككش ٳكككٌ حٿ‪٬‬ككَحٵ حٿٸكككيٍڂ هَجكككش ٻظخركككش حٿظكككخٍٍن ٓڀٔكككڀش‬
‫حٿڄوٓو‪٫‬ش حٿظخٍٍوَش حٿڄََٔس طخٍٍن حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى ‪56ٙ 1١ 1988‬‬
‫‪ 2‬حالكڄي ٓخڃٌ ٓ‪َ٬‬ي حٿڄ‪٬‬ظٸيحص حٿيٍلَش ٳٌ‪57ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬حٿيمًٍ ٍٍخ‪٫ ٝ‬زي حٿَكڄن حڃَن حٿٔلَ ٳٌ حٿ‪َ٬‬حٵ حٿٸيٍڂ‪109-108ٙ ...‬‬

‫‪183‬‬
‫مهلككخٹ كـككَ حٓككڄ ( ‪ ) aban aladi‬مڃ‪٬‬لككخه (كـككَ حٿككوالىس) ٻككخڅ ٍ‪٬‬ڄككپ ڃككن‬
‫‪1‬‬
‫حٿهڄَظخٍض مٍٔظويځ ٻظ‪٬‬وٌٍس ٳٌ حػلخد حٿلڄپ ‪ .‬مٻٌٿٺ حٓظويڃض حالكـكخٍٳٌ حٿ‪٤‬كذ‬
‫محٿ‪َ٬‬حٳككش محٿٔككلَ محٿظككيحمً مڃلهككخ كـككَ حٿككوٍى حالكڄككَ ‪GUG.SILA. SAR‬‬
‫محٿلـَ حٿزلكٌ حٿڄلڄكَ ‪ GUG.DIR‬حٿكًٌ ٍٔكظويځ ڃك‪ ٪‬ر‪٬‬ك‪ ٞ‬حالكـكخٍ ٿظ‪٬‬ڀكٶ ٳكٌ‬
‫‪2‬‬
‫حٿَٷزش ‪ٟ‬ي حالٍمحف‪ .‬مٍَطيً ‪ٟ‬ي حالٍمحف حٿٍََ٘س (‪) misitti‬‬
‫مٍى ٳٌ حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿٴؤٿَكش حڅ كـكَ آ كو ‪ Aban Anim‬ٻكخڅ ٍ‪٬‬ڀكٶ ‪٫‬ڀكي ٗكټپ‬
‫‪3‬‬
‫ط‪٬‬وٌٍس ‪ٟ‬ي أً َٗ مٍ‪َ٬‬ٱ د (ٍي حٿؼوٍ‬
‫م ظَـش ٿهٌه حٿظؤڃالص طزڀكوٍص ‪٫‬كيس ‪ٍَ٨‬كخص مح‪٫‬ظٸكخىحص ر٘كؤڅ ڃِحٍكخ حالكـكخٍ‬
‫ٳٸي حٓظويڃض ‪٫‬لي حالٗوٍٍَن ٳٌ ڃٔكخثپ ‪٫‬كيس ڃلهكخ ڃٔكؤٿش حٿٴكؤٽ محٿوخ‪ٛ‬كش ركخالكالځ‬
‫ٳڄؼال‪ :‬حًح ٍأى ٗو‪ ٚ‬ٳٌ ڃلخڃ حكيح مح‪٤٫‬خه هخطڄخ ڃ‪ٜ‬كلو‪٫‬خ ڃكن كـكَ حٿكالُمٍى‬
‫‪4‬‬
‫ٳخڅ حالٿهش ٓظَ‪٫‬خه‪ .‬محًح ٍأى ٳٌ ڃلخڃ حكيح مح‪٤٫‬كخه هظڄكخ ڃ‪ٜ‬كلو‪٫‬خ ڃكن حٿلـكَ‬
‫حالكڄَ ٳٔظټوڅ ٿ حڃلَش‪ .‬محًح ٍأى ٳٌ كڀڄ حكيح مح‪٤٫‬خه هظڄخ ڃ‪ٜ‬لو‪٫‬خ ڃن حٿ‪٬‬خؽ‬
‫‪5‬‬
‫ٳٔظظلٸٶ ٿ حڃلَش ٳٌ ٷڀز ‪.‬‬
‫طڄَِص ر‪ ٞ٬‬حٿڄَحٻِ حٿل‪٠‬خٍٍش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ‪٫‬ن ٯََهخ ٳٌ ڃـكخٽ حٿ‪٬‬ڀكوځ‬
‫حٿ‪٤‬زَش مڃن طڀٺ حٿڄَحٻِ ڃيٍلش ٴَ مڃيٍلش حٍٔن مآٗوٍ م َلوى مروٍٓزخ ٻڄخ طڄَِ‬
‫رالى حٿَحٳكيٍن ‪٫‬كن ٯَكَه ڃكن حٿزڀك يحڅ حٿٸيٍڄكش ٳكٌ هكٌح حٿڄـكخٽ‪ .‬مٻلظَـكش ٿڄټخ كش ركالى‬

‫‪1‬‬
‫‪Thompson, R . C . , A Dictonary of Assyrian Chemistry and Geology ,‬‬
‫‪(DACG) , Oxford ,1936,p.105‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Thompson, (DACG) , Oxford ,, 1936,p.128‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Thompson, R . C . , A Dictonary of Assyrian Chemistry and Geology ,‬‬
‫‪(DACG) , Oxford , 1936,p.170‬‬
‫‪ٍَٗ 4‬ي ٳوًُ طَؿڄخص ٿل‪ٜ‬و‪ٓ ٙ‬وڃٍَش محٗوٍٍش ڃڀټَش رٰيحى ‪126ٙ 1985‬‬
‫‪ٍَٗ 5‬ي ٳوًُ طَؿڄخص ٿل‪ٜ‬و‪ٓ ٙ‬وڃٍَش‪126ٙ ...‬‬

‫‪184‬‬
‫حٿَحٳككيٍن ٳككٌ حٿ‪٬‬ڀككوځ حٿ‪٤‬زَككش حٍٓككپ حٿ‪٬‬يٍككي ڃككن حٿڄڀككوٹ حٿَٓككخثپ ‪٣‬ڀزككخ ٿهككٌه حٿوزككَس‬
‫محالٓظٴخىس ڃلهخ ٳٌ رالىهڂ ٿڄ‪٬‬خٿـظهڂ مٷي ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي ٍٓخثپ رهكٌح حٿ٘كؤڅ ڃَٓكڀش ڃكن‬
‫‪1‬‬
‫ڃڄڀټش ڃخًٍ حٿي آٗوٍ كيمى حٿٸَڅ حٿَحر‪ َ٘٫ ٪‬ٷزپ حٿڄَالى‪.‬‬
‫حڃخ حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿڄٔڄخٍٍش حٿلؼَكش ٳخڃكيطلخ رڄ‪٬‬ڀوڃكخص ‪٫‬كن مؿكوى ح‪٣‬زكخد مڃ‪٬‬كِڃَن‬
‫ڃككن رككالى حٿَحٳككيٍن مٻككٌٿٺ ٳككٌ طككپ حٿ‪٬‬ڄخٍ ككش كككيمى حٿٸككَڅ حٿؼخٿككغ ‪٘٫‬ككَ ٷزككپ حٿڄككَالى‪.‬‬
‫مٻككٌٿٺ ٳككٌ ‪٫‬هككي حٿلټككڂ حٿټ٘ككٌ‪ .‬مٍ‪٬‬ككي حٿ‪ٜ٬‬ككَ حالٗككوًٍ حٿلككيٍغ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حٿككٌهزٌ‬
‫رخٿلٔزش ٿڀ‪٬‬ڀوځ حٿ‪٤‬زَش ٿزالى حٿَحٳيٍن مرهٌح ٍڄټن حٿٸوٽ حڅ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ‪َ٫‬ٳوح‬
‫حٿ‪٤‬كككذ مڃخٍٓكككوه مٗو‪ٜ‬كككوح حالڃكككَح‪ ٝ‬محال‪٫‬كككَح‪ ٝ‬حٿظكككٌ ٍ‪ٜ‬كككَزهخ حٿڄكككَ‪ ٝ‬حڃكككخ‬
‫ڃ‪٬‬خٍٳهڂ رخالىمٍش ٳظ‪٬‬ي ڃ‪ٜ‬كخىٍهخ حٿلزخطَكش حم حٿلَوح َكش محٿڄ‪٬‬ي َكش مطڀكٺ حٿڄٔكظوَؿش‬
‫ڃن حالڃالف مڃن طَحٻَذ ٻَڄَخثَش حهَى ٳوح‪ٟ‬ق ڃكن هكالٽ ًٻكَ حٿڄجكخص ڃكن ٷكوحثڂ‬
‫‪2‬‬
‫حال‪٘٫‬خد محٿلزخص محالڃالف محالكـخٍ‪.....‬حٿن‪.‬‬
‫م‪٫‬ككَٱ ٻككٌٿٺ ‪٫‬ڀككڂ حٿټَڄَككخد مرككخاله‪٫ ٚ‬لككي حالٗككوٍٍَن ٳټككخڅ ٍزككيأ طكككيٍٍذ‬
‫حٿټَڄَخثٌ ٳٌ ٻلٲ ٍؿخٽ حٿڄ‪٬‬زكي‪ .‬مٻكخڅ ٿكيٍهڂ ڃ‪٬‬كخؿڂ حٿڄكوحى حٿڄٔكظوَؿش ڃكن ركخ‪٣‬ن‬
‫حالٍ‪ٍ ٝ‬ظ‪٬‬ڀڄكوڅ ڃلهككخ ٻَكٲ ٻككخڅ حٿلـككخٍمڅ ٍَڃكِمڅ رٍِككخىحص ڃوظڀٴكش ڃككن حمحهككَ‬
‫حٿټڀڄكككخص ٿڀيالٿكككش ‪٫‬ڀكككي ىٍؿكككخص حٿ‪ٜ‬كككالرش حٿڄظٴخمطكككش ال كككوح‪ ٩‬حٿلـكككخٍس حٿزَ‪٠‬كككخد‬
‫‪3‬‬
‫محٿٍِٷخد‪ .‬محطوخًهڂ ًٿٺ مَٓڀش ٿظليٍكي حٿٴكَٵ ڃكؼال ركَن كـكَ حٿكالُمٍى محٿَكخٷوص‬
‫حالٍُٵ مٍڄټن حٍ‪٠‬خ حڅ ٍ‪َ٬‬ٱ ‪ٍَ٣‬ٸش طڄََكِ حالكـكخٍ ڃكن حٿوح هكخ ٳكخالكڄَ ‪٫‬ٸَكٶ‬

‫‪ 1‬حٿَحمً ٳخٍمٵ خ‪ َٛ‬حٿ‪٬‬ڀوځ حٿ‪٤‬زَش حٿڄزلغ حٿَحر‪ ٪‬ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ ىحٍ حٿلٍَكش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬كش‬
‫رٰيحى ‪ 1985‬ؽ‪336ٙ 2‬‬
‫ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى ‪ 1985‬ؽ‪337ٙ 2‬‬ ‫‪ 2‬ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ وزش ڃن حٿزخكؼَن‬
‫‪ 3‬هككخٳَطن ‪ . 1 .‬حٿٔككََؿوڅ طككخٍٍن حٿ‪٬‬ككخٿڂ ڃټظزككش حٿله‪٠‬ككش حٿ٘ككَٷَش كٸككوٵ حٿظَؿڄككش حٿ‪َ٬‬رَككش‬
‫م َ٘هخ ڃلٴو‪٧‬ش ٿوُحٍس حٿڄ‪٬‬خٍٱ حٿڄ‪ٍَٜ‬ش ڃـڀي‪270ٙ 2‬‬

‫‪185‬‬
‫محالٍُٵ الُمٍى مڃ‪َ٬‬ٳظكك ك حٍ‪٠‬ككككخ حڅ ر‪٬‬كككك‪ ٞ‬حٿلـككككخٍس طٴككككوٍ حًح ڃككككخ ‪٫‬وٿـككككض‬
‫‪1‬‬
‫رخالكڄخ‪ ٝ‬مهٌه مَٓڀش حهَى ڃن مٓخثپ حالهظزخٍ‪.‬‬
‫هلخٹ ڃـڄو‪٫‬ش ٻزََس ڃن حٿَٷڂ حٿ‪َ٤‬لَش حٿڄ‪٬‬خٿـش ٿڄوح‪٣ ٪َٟ‬زَش مطٸٔڂ حٿي ڃـخڃَ‪:٪‬‬
‫‪ -‬ٳخٿٸٔڂ حالمٽ هخ‪ ٙ‬ر‪٬‬ڀڂ ح‪َ٫‬ح‪ ٝ‬حالڃَح‪ ٝ‬مػڂ ط٘وَ‪ٜ‬هخ مهو ڃئٿٲ ڃكن‬
‫ڃ‪٬‬ڀوڃخص مرَحهَن ٿَْ ٳٸ‪ ٢‬ٳٌ رلغ حٿ‪٤‬ذ رپ حٍ‪٠‬خ ٳٌ حٿٔلَ محالٿوهَش‬
‫كَغ حڅ ‪٧‬وحهَ حٿڄَ‪ ٝ‬طهڂ ٿَْ ٳٸ‪ ٢‬حال‪٣‬زخد مح ڄخ ٍؿخٽ حٿيٍن محٿٔلَس‬
‫حٍ‪٠‬ككخ‪ .‬مهلككخٹ ڃـڄو‪ ٫‬ك حهككَى ڃككن حٿل‪ٜ‬ككو‪ ٙ‬طوككظ‪ ٚ‬رخٿو‪ٛ‬ككٴخص حٿ‪٤‬زَ ك‬
‫مٻَٴَش ‪٫‬الؽ حالڃَح‪ ٝ‬حم طل‪ ََ٠‬حالىمٍش محٓظ‪٬‬ڄخالطهخ ‪.‬‬
‫‪ -‬حڃخ حٿٸٔڂ حٿؼخ ٌ هخ‪ ٙ‬ر‪٬‬الڃخص ‪٧‬هوٍ ح‪َ٫‬ح‪ ٝ‬حٿڄَ‪.ٝ‬‬
‫‪ -‬حٿٸٔڂ حالهَ هخ‪ ٙ‬رخٿ‪٬‬الڃخص حٿظٌ ط‪٨‬هَ ‪٫‬ڀي حٿڄَأس حٿلخڃپ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -‬محهَ طڀٺ حالٷٔخځ هخ‪ ٙ‬رڄو‪ٟ‬و‪ ٩‬حال‪٣‬ٴخٽ حٿَ‪.٪ٟ‬‬

‫زاثؼبَ‪ :‬اظزخدام االحغبز ال سٗوخ فٖ االتزبم‬


‫محٿوككظڂ حالٓكك‪٤‬وح ٌ‪٫ :‬زككخٍس ‪٫‬ككن هككَُس حٓكك‪٤‬وح َش ًحص ٸككٖ حٳٸككٌ لككض ‪٫‬ڀَ ك حكككي‬
‫‪3‬‬
‫حٿظ‪ٜ‬خڃَڂ ر‪ٜ‬وٍس ڃ‪٬‬ټوٓش ‪٧‬هَص ٳٌ هخٍش حالٿٲ حٿَحر‪ ٪‬ٷزپ حٿڄكَالى‪ .‬ط‪ٜ‬كل‪ ٪‬ڃكن‬
‫حالكـخٍ حٿڄوظڀٴش مر‪٠٬‬كهخ ڃكن حكـكخٍ ٻٍَڄكش مٗكز ٻٍَڄكش (ػڄَلكش) مٻكٌٿٺ ٍ‪ٜ‬كل‪٪‬‬
‫حٿوظڂ ڃن حٿ‪٨٬‬ڂ حم حٿ‪٬‬خؽ حم حٿ‪َ٤‬ن حٿًٌ ٍلكَٵ رخٿلكخٍ مطظكَحمف ح‪٣‬كوحٽ هكٌه حالهظكخځ‬
‫رَن ‪ٜ‬ٲ ٓلظڄظَ حم ٓلظڄظَ محكي حٿي ٓكلظڄظٍَن حم حٻؼكَ مطوظڀكٲ حٷ‪٤‬خٍهكخ حٍ‪٠‬كخ‬

‫‪ 1‬هخٳَطن ‪ .1 .‬حٿََٔؿوڅ طخٍٍن حٿ‪٬‬خٿڂ‪270ٙ ...‬‬


‫حٿ‪٤‬ككذ حٿزككخرڀٌ محالٗككوًٍ ڃلخ‪ٟ‬ككَس حٿٸخهككخ رخٿٴَ ٔككَش ٳككٌ رككخٍٍْ طَؿڄككش‬ ‫‪ 2‬الرككخص ٍٍلَ ك‬
‫حٿيٻظوٍ مٿَي حٿـخىٍ ڃـڀش ٓوڃَ ڃيٍٍَش حالػخٍ حٿ‪٬‬خڃش ڃـڀي ‪ 24‬رٰيحى ‪202ٙ 1968‬‬
‫‪ 3‬حالٓوى كټڄض رََ٘ حىد حٿِٰٽ مڃ٘خهي حالػكخٍس ٳكٌ حٿل‪٠‬كخٍس حٿ‪َ٬‬حٷَكش حٿٸيٍڄكش ىحٍ حٿڄكيى‬
‫ٿڀؼٸخٳش محٿلَ٘ رٰيحى‪291ٙ 1١ 2008‬‬

‫‪186‬‬
‫ڃككخرَن ُهككخد ٓككلظڄظَ محكككي حم حٷككپ ڃككن ًٿككٺ حٿككي ر‪٠‬كك‪٬‬ش ٓككلظَڄظَحص مهككٌ ڃؼٸورككش‬
‫‪٣‬وٿَككخ ڃڄككخ ٍلظڄككپ ح هككخ ٻخ ككض ط‪٬‬ڀككٶ ٳككٌ حٿَٷزككش مٻخ ككض ڃككن حٿڄٸظلَككخص حٿ٘و‪ٜ‬ككَش‬
‫ٿالٳَحى مٍ‪٬‬ي حٿوظڂ ڃن حٿلخكَش حٿٴلَش ڃن حؿڄپ ڃخ ح ظـ ٳن حٿلٸٖ محٿللض ٳٌ ؿڄَ‪٪‬‬
‫‪1‬‬
‫حٿل‪٠‬خٍحص‪.‬‬
‫مٿهٌح َى حڅ حالهظخځ حالٓك‪٤‬وح َش هكٌ ڃكن حٿ‪٬‬لخ‪ٛ‬كَ حٿل‪٠‬كخٍٍش حٿڄڄَكِس محٿظكٌ‬
‫‪٧‬هَص حمٽ ڃَس ٳٌ ح ٿ‪ َٜ٬‬حٿ٘زَ رخٿټظكخرٌ مٻكخڅ ٷزكپ ًٿكٺ ٷكي ‪٧‬هكَص ڃكن حٿلكو‪٩‬‬
‫حٿڄلزٔ‪ )stamp seals( ٢‬مٷي ‪٧‬هَص حالهظخځ حالٓك‪٤‬وح َش (‪ )cylinder seals‬ٳكٌ‬
‫‪2‬‬
‫حٿ‪٤‬زٸش حٿوخڃٔش ڃن حٿوٍٻخد ػڂ ٻؼَ حٓظ‪٬‬ڄخٿهخ ٳٌ حٿ‪٤‬زٸش حٿَحر‪٬‬ش‪.‬‬
‫حڃخ ڃوح‪ ٪َٟ‬حٿوظڂ ٳظلٴَ مطلٸٖ ر‪ٜ‬وٍس ڃ‪٬‬ټوٓش رلَغ حًح ىككَؽ ‪٫‬ڀكي حٿ‪٤‬كَن‬
‫حٿ‪ ًَ٤‬ط‪٨‬هَ حٿ‪ٜ‬وٍس حٿ‪ٜ‬لَلش حٿڄوؿزش م‪ٛ‬خٍص ٳٌ حٿ‪ٜ٬‬وٍ حٿظخٿَش طكٌٻَ حٓكڂ‬
‫‪ٛ‬ككخكذ حٿوككظڂ م‪٫‬ڀَهككخ ٻظخرككخص ؿڄَڀككش‪ .‬مٍظڄَككِ ٻككپ ىمٍ ڃككن حىمحٍ ك‪٠‬ككخٍس رككالى‬
‫حٿَحٳيٍن رؤ وح‪ ٩‬هخ‪ٛ‬ش ڃن حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش م رخٿظخٿٌ ٳهكٌ طلكيى حُڃكخڅ حٿ‪٤‬زٸكخص‬
‫حالػٍَش مك‪٠‬خٍطلخ‪ .‬حڃخ ٸٖ حٿڄوح‪ ٪َٟ‬ٳهٌ ‪٫‬زخٍس ‪٫‬ن ڃ٘خهي ڃظ‪٬‬ڀٸش رخٿ‪٬‬ٸخثي حٿيٍلَش‬
‫‪3‬‬
‫مڃوح‪ ٪َٟ‬حالٓخ‪ ََ٣‬م‪ٛ‬وٍ حالٿهش مٍڃوُهخ محالكيحع حٿڄوڀيس رخالىد‪.‬‬
‫ٻككخڅ حٿوككظڂ رلككي ًحطكك ڃهڄككخ ٻككخڅ ٗككټڀ هو‪٫‬الڃككش ‪٫‬ڀككي حٿؼٸككش م‪ٛ‬ككلش حٿڄٔككظلي‬
‫محٿڄ٘ككخٍٻش ڃككن حٿٴككَى حم حٿڄئٓٔككش مٻككخڅ حالىحس حالمٿَككش حٿٸخ و َككش ٿڀل‪٨‬ككخځ حٿٸككخ و ٌ‬
‫محٿظـككخًٍ محالٷظ‪ٜ‬ككخىً ٳككٌ رككالى حٿَحٳككيٍن ‪٣‬ككوحٽ آالٱ حٿٔككلَن مٳككٌ ڃل‪٤‬ٸككش ًحص‬
‫‪4‬‬
‫طخٍٍن ح ٔخ ٌ محٿظٌ ٿڂ ط‪َ٬‬ٱ ڃٴهكوځ ( حٿظوٷَك‪ )٪‬حٿٴكَىً‪ .‬مٷكي ٻكخڅ حٿوكظڂ رخ‪٫‬ظزكخٍه‬

‫‪1‬‬
‫‪P.Amiet ,La Glyptique Mesopotaminne Archaique (1961) p.37‬‬
‫‪2‬‬
‫رخٷَ ڃٸيڃش ٳٌ‪266ٙ ...‬‬
‫‪3‬‬
‫‪P.Amiet ,La Glyptique Mesopotaminne Archaique (1961) p.37‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Renger,.: ,J., "Gotternamen in der Alta Babylon ischen zeit, ",‬‬
‫‪Wiesbaden, 1967,80 (HSAO):Heidlberger Studien Zum Alten Orient‬‬

‫‪187‬‬
‫مَٓڀش حٿظخٻكي ٿ‪٠‬كز‪ ٢‬م‪ٟ‬كڄخڅ ڃ‪٨٬‬كڂ حٿڄ‪٬‬كخڃالص‬ ‫ريٍال ‪٫‬ن حٿهوٍش حٿ٘و‪َٜ‬ش مٻو‬
‫حٿڄهڄكش ٳكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿٸيٍڄكش ٻخ كض حٿوػَٸكش حٿڄټظورك محٿڄوظوڃك هكٌ حٿوػكخثٶ‬
‫حٿٸخ و َككش حٿظككٌ ط٘ككټپ ٍحر‪٤‬ككش ٿڀ‪٠‬ككز‪ ٢‬محٿؼٸككش حٿظككٌ ‪٧‬ڀككض ٓككخٍٍ حٿڄٴ‪٬‬ككوٽ ُالٱ‬
‫‪1‬‬
‫حٿٔلَن مم‪٬ٟ‬ض حالْٓ ٿټؼََ ڃن طٸلَخص حال‪٫‬ڄخٽ حٿظخٿَ ٳكٌ حٿ‪ٜ٬‬كوٍ حٿالكٸك ‪.‬‬
‫حڃخ رخٿلٔزش ٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬ش حالهظخځ ٳٴٌ حٿڄَحكپ حٿزيحثَكش حالمٿكي ٍرڄكخ حٓكظ‪٬‬ڄڀض حىمحص ڃكن‬
‫حٿلـككَ حٿ‪ٜ‬ككڀذ ڃؼككپ حٿ‪ٜ‬ككوحڅ ٳككٌ ٷ‪٤‬كك‪ ٪‬حالكـككخٍ حٿَهككوس ٯَككَ حٿ‪ٜ‬ككڀزش ٻككخٿڄَڃَ‬
‫محٿلـككَ حٿټڀٔككٌ مٻككٌٿٺ حٿڄلككخٍ محٿ‪٨٬‬ككڂ محٓككظ‪٬‬ڄخٽ كـككَ حٿ‪ٜ‬ككوحڅ رهَجككش ڃٸخٗكك‪٢‬‬
‫مٓټخٻَن ٻخڅ ڃلظَ٘ح مڃ‪َ٬‬مٳخ ٳٌ ك‪٠‬خٍس رالى حٿَحٳيٍن ٳٌ حٿ‪ٜ٬‬وٍ حٿٔكخرٸش‪ .‬حڃكخ‬
‫حالكـخٍ حٿ‪ٜ‬ڀزش ڃؼپ حٿ‪٬‬ٸَٶ محٿټكوحٍطِ ٍرڄكخ حٓكظ‪٬‬ڄڀض ٳكٌ ‪ٛ‬كلخ‪٫‬ظهخ آٿكش ٷوٍكش ڃكن‬
‫‪2‬‬
‫حٿللخّ حٿًٌ ٻخڅ ڃ‪َ٬‬مٳخ آ ٌحٹ‪.‬‬
‫مٷي حٳخىص حالهظخځ حالٓك‪٤‬وح َش ٻؼَكَح ٳكٌ طليٍكي حالىمحٍ حٿل‪٠‬كخٍٍش كَكغ حڃظكخُ‬
‫ٻپ ىمٍ ر‪َ٤‬حُ هخ‪ ٙ‬ڃن حالهظكخځ ٻڄكخ حٳكخىص حالهظكخځ ٳكٌ ڃ‪َ٬‬ٳكش ر‪٬‬ك‪ ٞ‬حٿڄ‪٬‬ظٸكيحص‬
‫‪3‬‬
‫حٿيٍلَش محٿلَخس حالٷظ‪ٜ‬خىٍش مًٿٺ ڃن هالٽ ىٍحٓش مطلڀَپ حٿڄ٘خهي حٿڄ‪ٜ‬وٍس ‪٫‬ڀَهخ‪.‬‬
‫ٍ‪٬‬ي حٿوظڂ حالٓ‪٤‬وح ٌ محكيح ڃن حٻؼكَ حٓكهخڃخص حٿٔكوڃٍَوڅ ح‪ٛ‬كخٿش ٳكٌ حٿٴلكوڅ‬
‫مٻخڅ حٷيڃهخ هو ‪٫‬زخٍس ‪٫‬ن كـَ طلٴَ ‪٫‬ڀَ ريٷش ‪ٛ‬وٍس طڄؼپ ‪ٛ‬لوٳخ ڃن حٿلَوح خص‬
‫حم ڃوڀوٷخص طَمً ٷ‪ٜٜ‬خ هَحٳَش مڃلخ‪ َ٧‬ڃظلو‪٫‬ش ڃؼپ ڃ٘هي حٿڄڀٺ مهو ٳٌ ٓخكش‬

‫‪1‬‬
‫طٌ روطْ ىح َخٽ ك‪٠‬خٍس محىً‪363 ٙ .....‬‬
‫‪2‬‬
‫‪٫‬زي حٿَُحٵ ٍٍخ ڃلٔن حٿټظخرش ‪٫‬ڀي حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش ٯََ حٿڄل٘وٍس ٳكٌ حٿڄظلكٲ حٿ‪َ٬‬حٷكٌ‬
‫ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش رٰيحى ‪18ٙ 1987‬‬
‫‪ 3‬ر‪ٜ‬ڄ ؿٌ ٳَؽ حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش ٳٌ حٿڄظلٲ حٿ‪َ٬‬حٷٌ ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي‪ 2‬رٰيحى‪1946‬‬
‫‪164-155ٙ‬‬

‫‪188‬‬
‫حٿلَد مٳَڄخ ر‪٬‬ي ح‪ٛ‬زق حٿڄ٘كهي حٻؼكَ ٗكَو‪٫‬خ (حڃَكَحم ڃڀكٺ) ٍٸكوىه اٿهك حٿ٘و‪ٜ‬كٌ‬
‫‪1‬‬
‫حٿي حكي حُٿه ‪.‬‬
‫حڅ حٷيځ ڃن حٓظ‪٬‬ڄپ حالهظخځ هڂ حٿٔوڃٍَوڅ محٿزكخرڀَوڅ ٳكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن كظكي‬
‫ح ‪٬‬ټْ طخػََهكخ ٳكٌ حٿؼٸخٳكخص حٿڄـكخمٍس ڃؼكپ حٍكَحڅ مٓكوٍٍخ مح خ‪ٟ‬كوٿَخ مڃ‪ٜ‬كَ الڅ‬
‫حالهظخځ م‪ٛ‬ڀض حٿي محىً حٿلَپ ٳَڄخ ر‪٬‬ي مٻكخڅ حمٓك‪ ٪‬ح ظ٘كخٍ ٿهكٌه حالهظكخځ ٳكٌ ركالى‬
‫حٿَحٳيٍن ڃلٌ ‪ َٜ٫‬ؿڄيس ‪.َٜ‬‬
‫‪ٍَ٣‬ٸش ‪ٛ‬ل‪ ٪‬حالهظخځ‪ :‬ٻخ كض طكلٸٖ ‪٫‬ڀَهكخ حٿَٓكوځ ر‪ٍَ٤‬ٸكش ڃ‪٬‬ټوٓكش رلَكغ حًح‬
‫ىكَؿض ‪٫‬ڀي حٿ‪َ٤‬ن حٿَ‪٣‬ذ طَٻض ‪٣‬زٸش ڃن ‪ٛ‬وٍ رخٍُس ٍٔهپ طڄََِهخ مٍٔكظلَپ‬
‫طٸڀَيهخ ٳظټوڅ رڄؼخرش حٿظوٷَ‪ ٪‬مٻپ ڃلهخ ڃ‪َ٬‬مٱ رخٓڂ ‪ٛ‬خكز حٿًٌ ٍلڄڀك ڃ‪٬‬ك ىحثڄكخ‬
‫‪2‬‬
‫ٍ‪٬‬ڀٸ ٳٌ ٷالىس ٍڀزٔهخ حم ٍَر‪٤‬هخ ‪٫‬ڀي ڃ‪ٜ٬‬ڂ ٍيه‪.‬‬
‫حڃكككخ حالىمحص حٿڄٔكككظويڃش ٳكككٌ حٿ‪ٜ‬كككلخ‪٫‬ش محٿلٴكككَ ‪٫‬ڀكككي ڃكككخىس حٿ‪٬‬ٸَكككٶ محٿلـكككَ‬
‫‪3‬‬
‫حٿ‪ٜ‬خرو ٌ (‪ )steatite‬رخص ڃن حٿ‪َ٠‬مًٍ حٓظويحځ حىمحص حٻؼَ ‪ٛ‬الرش‬
‫حڃخ حالالص حٿظٌ حٓكظويڃض ٳكٌ ‪ٛ‬كلخ‪٫‬ش حالهظكخځ ٳهكٌ حالُحڃَكپ محٿڄكٍِٱ محٿڄٸ٘ك‪٢‬‬
‫محال زود ًم حٿ‪َ٤‬ٱ حٿلخى حڃخ حٿلٸٖ ‪٫‬ڀي حالهظكخځ ٳَكلٸٖ حٓكڂ ڃخٿكٺ حٿوكظڂ مڃهلظك‬
‫‪4‬‬
‫ػڂ ط‪٤‬وٍ ٳ‪٨‬هَص ٻڀڄخص حهَى ٻخٓڂ حٿوحٿي محالٿ محٿڄڀٺ مٯََهخ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ٻٍَڄكككَ ‪ٛ‬كككڄوثَپ كككوف حٿٔكككوڃٍَوڅ طكككخٍٍوهڂ مك‪٠‬كككخٍطهڂ مه‪ٜ‬خث‪ٜ‬كككهڂ طَؿڄكككش ٳَ‪ٜ‬كككپ‬
‫حٿوحثڀٌ حٿټوٍض ‪133ٙ 1973‬‬
‫‪ٓ 2‬وٓككش حكڄككي حٿ٘ككٍَٲ حالىٍٍٔككٌ ٳككٌ حٿـَٰحٳَككش حٿ‪َ٬‬رَككش ڃټظككذ ‪ٛ‬ككزًَ ٸخرككش حٿڄهليٓككَن‬
‫حٿ‪َ٬‬حٷَش رٰيحى‪10ٙ 1974‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Gorelick , L. , Expedition , vol. 23, 1981, p.17.‬‬
‫‪4‬‬
‫ٍَٗي ‪ٛ‬كزلٌ ح كوٍ طكخٍٍن حٿٴكن ٳكٌ حٿ‪٬‬كَحٵ حٿٸكيٍڂ ٳكن حالهظكخځ حالٓك‪٤‬وح َش ؽ‪ 1‬رَكَمص‬
‫‪15-14ٙ 1969‬‬

‫‪189‬‬
‫ػڂ ط‪٤‬وٍص هٌه حالهظخځ ٳ‪ٜ‬خٍص طلٸٖ مطللكض ‪٫‬ڀَهكخ ڃوظڀكٲ حٿلٸكوٕ محٿ‪ٜ‬كوٍ‬
‫حٿظٌ طظ‪٬‬ڀٶ رخالٿهش محٿ‪٤‬ٸوّ حٿيٍلَش طزَٻخ رهكخ‪ .‬مٷكي ًهكذ حٿٔكوڃٍَوڅ ٳكٌ طوكَالطهڂ‬
‫حٿككي ٸككٖ ‪ٛ‬ككوٍ الٗككزخف مالؿٔككخځ ڃَٻزككش ڃوظڀٴككش مهككڂ ٍٸوڃككوڅ رخ‪٫‬ڄككخٽ ر‪٤‬وٿَككش‬
‫حٓ‪٤‬وٍٍش ٍظليمڅ رهخ حٿلَوح خص حٿڄٴظَٓش‪ .‬مٻخ كض ط‪ٜ‬كل‪ ٪‬هكٌه حالهظكخځ ڃكن ڃوظڀكٲ‬
‫‪1‬‬
‫ح وح‪ ٩‬حالكـخٍ محٿِؿخؽ حٿزَحٵ محٿڄ‪٬‬خىڅ حٿڄوظڀٴش ڃلهخ حٿٴ‪٠‬ش محٿٌهذ مٯََهخ‪.‬‬
‫مٷي ٻخ ض حالهظخځ ڃن حٿلو‪ ٩‬حٿڄلزٔ‪ ( ٢‬حٿڄٔ‪٤‬ق) هٌ حٿڄٔكظ‪٬‬ڄڀش ٳكٌ حٿ‪ٜ٬‬كوٍ‬
‫حٿٸيٍڄش ٷزپ ‪٧‬هوٍ حٿټظخركش مٷكي مؿكيص ٳكٌ رٸخٍكخ حٿڄٔكظو‪٣‬لخص حٿل‪٠‬كخٍٍش حٿظكٌ ط‪٬‬كوى‬
‫حٿي حٿَر‪ ٪‬حالهََ ڃكن حالٿكٲ حٿٔكخىّ ٷزكپ حٿڄكَالى‪ .‬ٳټكخڅ حٿوكظڂ حٿڄلزٔك‪ ٢‬ڃكن حٿلـكَ‬
‫حٿڄلٴوٍ ر‪ٍَ٤‬ٸش ٳلَش ٍ‪٫ ٢ٰ٠‬خىس ‪٫‬ڀي ٷ‪٬٤‬ش حٿ‪َ٤‬ن حٿًٌ ٍٰ‪٤‬كٌ ٷ‪٬٤‬كش ڃكن حٿٸڄكخٕ‬
‫حم ڃن حٿـڀي طَر‪٫ ٢‬ڀي ٳوهش م‪٫‬لٶ حٿـَس حٿًٌ ٍلظوً ‪٫‬ڀي ڃوحى ٷخرڀش ٿڀوِڅ ‪ .‬مال‬
‫ٍٔككظ‪ ٪َ٤‬أً ٗككو‪ ٚ‬ٯَككَ ڃوككوٽ حڅ ٍوككَد حٿ‪٤‬ككَن ر‪٬‬ككي ؿٴخٳ ك محال ٍ‪٬‬ظزككَ ٓككخٍٷخ‪.‬‬
‫محالهظخځ حٿڄلزٔ‪٤‬ش طټوڅ ر‪ٜ‬وٍس ‪٫‬خڃش ‪٫‬ڀي ٗټپ حٷَح‪ ٙ‬ڃن حٿلـَ ط٘ز حالٍُحٍ‬
‫محمٿككي هككٌه حالهظككخځ ٻخ ككض ‪٫‬زككخٍس ‪٫‬ككن ٷ‪٬٤‬ككش ‪ٛ‬ككََٰس ڃككن حٿلـككَ ڃٔككظ‪َ٤‬ڀش حٿ٘ككټپ‬
‫ڃلُِس طڂ حٻظ٘خٳهخ ٳٌ حٿ‪٤‬زٸش حٿؼخ َش ڃن ڃوٷ‪ ٪‬طكپ كٔكو ش ٳكٌ ٗكڄخٽ حٿ‪٬‬كَحٵ محٿظكٌ‬
‫‪2‬‬
‫ط‪٬‬وى حٿي كوحٿٌ ‪ 5400‬ٵ‪.‬ځ‪.‬‬
‫ٷزپ كوحٿٌ ‪ٓ 4300‬ل مح‪ٛ‬پ حٿٴلخ وڅ حٿٸكيحڃي ٿكزالى حٿَحٳكيٍن حركيح‪ ٩‬ٷ‪٤‬ك‪ ٪‬ٳلَكش‬
‫‪ٛ‬ككََٰس ‪ٛ‬ككل‪٬‬ض ڃككن ح ككوح‪ ٩‬ڃوظڀٴككش ڃككن حالكـككخٍ ر٘ككټڀَن ڃوظڀٴككَن هڄككخ حالهظككخځ‬
‫حٿڄلزٔ‪٤‬ش محالهظخځ حالٓك‪٤‬وح َش حٿظكٌ ط‪٬‬كي ڃكن حٿڄٸظلَكخص حٿ٘و‪ٜ‬كَش ٿټكپ ٳكَى ٿظوػَكٶ‬

‫‪ٓ 1‬وٓككش حكڄككي حٿ٘ككٍَٲ حالىٍٍٔككٌ ٳككٌ حٿـَٰحٳَككش حٿ‪َ٬‬رَككش ڃټظككذ ‪ٛ‬ككزًَ ٸخرككش حٿڄهليٓككَن‬
‫حٿ‪َ٬‬حٷَش رٰيحى‪10ٙ 1974‬‬
‫‪2‬‬
‫خؿٌ ‪٫‬خىٽ حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش كظي ‪ َٜ٫‬ٳـكَ حٿٔكالالص ك‪٠‬كخٍس حٿ‪٬‬كَحٵ ؽ‪ 4‬حٿٴ‪ٜ‬كپ‬
‫حٿؼخ ٌ حٿڄزلغ حالمٽ ‪220ٙ 1985‬‬

‫‪190‬‬
‫حٿڄ‪٬‬خڃالص محٿظ‪َٜ‬ٳخص حٿٸخ و َش حٿڄوظڀٴش أً حڅ هكٌه حالهظكخځ طٸكوځ ڃٸكخځ حٿظوٷَك‪ ٪‬ٳكٌ‬
‫‪1‬‬
‫حٿوٷض حٿلخ‪.َٟ‬‬
‫محٓظويڃض حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش ٳٌ ىمٍ حٿوٍٻخد ٷزَكپ ‪٧‬هكوٍ حٿټظخركش كَكغ‬
‫ٻخڅ حٿوظڂ ‪٫‬زخٍس ‪٫‬ن هَُس ‪ََٰٛ‬س حٓ‪٤‬وح َش حٿ٘ټپ ال ٍظـكخمُ كـڄهكخ كـكڂ حرهكخځ‬
‫حٿَي ڃؼٸورش ڃن حٿوٓ‪ ٢‬مڃ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن ر‪ ٞ٬‬ح وح‪ ٩‬حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش مٗكز حٿټٍَڄكش‬
‫مٷي ٸٖ ‪٫‬ڀَهخ ر٘ټپ ٓخٿذ ر‪ ٞ٬‬حٿڄ٘خهي محٿَٓوځ حٿيٍلَش محٿِهخٍٱ حٿلَوح َش حم‬
‫‪2‬‬
‫حٿلزخطَش حم حٿهليَٓش‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫حٓككظويڃض ر‪٬‬كك‪ ٞ‬حالهظككخځ حالٓكك‪٤‬وح َش ٻظ‪٬‬خمٍككٌ طلڄككٌ ‪ٛ‬ككخكزهخ ڃككن حٿ٘ككَمٍ‬
‫‪4‬‬
‫مط‪٬‬ككي‬ ‫مهكٌح حٿلككو‪ٍ ٩‬لڄككپ حٓككڄخد حٿهككش مى‪٫‬ككوحص م‪ٛ‬ككڀوحص ٳ‪٠‬ككال ‪٫‬ككن حٓككڂ ‪ٛ‬ككخكز‬
‫و‪َ٫‬ككش حالكـككخٍ حٿظككٌ ‪٫‬ڄككپ ڃلهككخ حٿوككظڂ حالٓكك‪٤‬وح ٌ (‪ )kunukkum‬حٿككًٌ حٓككظويځ‬
‫ط‪٬‬وٌٍس ڃهڄش ًحص حػَ ٳ‪٬‬خٽ ٳڄن رَن حٿوَُ حٿظٌ حٓظ‪٬‬ڄڀض حٿوكظڂ حٿڄ‪٬‬ڄكوٽ ڃكن كـكَ‬
‫(‪ )haltu‬مٷكككي حٓكككظويځ حٍ‪٠‬كككخ كـكككَ (‪ )shubu‬مهكككو كككو‪ ٩‬ٻكككخڅ ٍو‪٧‬كككٲ ٿڄ‪٬‬خٿـكككش‬
‫‪5‬‬
‫حالڃَح‪ٝ‬‬
‫مڃن رَن حػخٍ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش ٳٌ ڃيڅ ؿلود ركالى حٿَحٳكيٍن ‪٫‬ؼكَ ‪٫‬ڀكي حهظكخځ‬
‫حٓ‪٤‬وح َش ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش محهكڂ طڀكٺ حالهظكخځ هكظڂ حٓك‪٤‬وح ٌ ڃكن ڃكخىس حٿ‪ٜ‬كيٱ‬
‫محٿككالُمٍى حٍطٴخ‪٫‬ك ‪ٓ4ٍ9‬ككڂ محر‪٬‬ككخىس ‪ٓ3‬ككڂ مهككو ڃظ‪٠‬ككٍَ مڃٴٸككوى ؿككِد ڃلك مٿټككن‬

‫‪1‬‬
‫ٍٗكَي ‪ٛ‬ككزلٌ ح ككوٍ طككخٍٍن ٿٴككن ٳككٌ حٿ‪٬‬كَحٵ حٿٸككيٍڂ ٳككن حالهظككخځ حالٓكك‪٤‬وح َش ؽ‪ 1‬رَككَمص‬
‫‪.1969‬‬
‫‪ٓ 2‬كڀَڄخڅ م حٿٴظَكخڅ ڃلكخ‪َ٧‬حص ٳكٌ حٿظكخٍٍن حٿٸكيٍڂ ڃكوؿِ طكخٍٍن حٿ‪٬‬كَحٵ ڃئٓٔكش ىحٍ حٿټظككذ‬
‫ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘ ‪ 1١‬ؽ‪ 1‬ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ‪65ٙ 1978‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Goff . B ., Symbols of Prehistoric Mesopotamia, London 1963,P.195.‬‬
‫‪٫ 4‬زي حٿَُحٵ ٍٍخ ڃلٔن حٿټظخرش ‪٫‬ڀي‪167ٙ ...‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Goff . B ., Symbols of Prehistoric Mesopotamia, London 1963,P.195.‬‬

‫‪191‬‬
‫‪٫‬لخ‪َٛ‬ه حالٓخَٓش ڃڄټن حٿظ‪َ٬‬ٱ ‪٫‬ڀَهخ ڃن هالٽ ڃ٘كهي حٓكي روؿك حٓكي حهكَ مهكظڂ‬
‫حهَ حٓ‪٤‬وح ٌ ڃ‪ٜ‬لو‪ ٩‬ڃن كـَ حٿالُمٍى حٍطٴخ‪٫‬ش ‪ٓ4ٍ1‬كڂ محر‪٬‬كخىه ‪ٓ1ٍ3‬كڂ ‪٫‬ڀَك‬
‫‪1‬‬
‫حٗټخٽ ڃوظڀٴش ڃن حالر‪٤‬خٽ محٿلَوح خص مؿيح ٳٌ طَرش ‪٫‬ڀي ٷزَ ڃڀټٌ‬
‫مهال ٽ ح‪٫‬ڄخٽ حٿظلٸَذ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي رَض ٳٌ ڃوٷ‪ ٪‬طپ حٓڄَ ٳٌ ڃلخٳ‪٨‬ش ىٍخٿي ٍ‪٬‬وى‬
‫حٿي حٿ‪ َٜ٬‬حالٻيً ٳَ حىمحص مڃوحى هخ‪ٛ‬ش ر‪ٜ‬لخ‪٫‬ش حالهظخځ مٍَؿق حڅ ٍټوڅ ڃټخ خ‬
‫‪2‬‬
‫هخ‪ٛ‬خ ٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬ش حٿلڀٌ محٿظٌ ط٘ڄپ حٿوَُ‪.‬‬

‫هلككخٹ ‪٫‬لخ‪ٛ‬ككَ ُهَٳَككش ‪٧‬هككَص ٳككٌ كٸككوٽ ٳلَ ك ‪٫‬ڀككي ر‪٬‬كك‪ ٞ‬حالهظككخځ طڄؼككپ حٿككٌرخد‬
‫رلـوځ ڃٸخ ٍرك ٿڀلـكڂ حٿ‪٤‬زَ‪٬‬كٌ محٓكظويځ كـكَ حٿكالُمٍى ( حم ڃكخ ٍٔكڄي ركخٿلـَ‬
‫‪3‬‬
‫حٿٔڄخمً) ٳٌ ‪ٛ‬لخ‪٫‬ظهخ‪.‬‬
‫ڃن حٿڀٸي حالػٍَش حٿظٌ طڂ حٿ‪٬‬ؼوٍ ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ ر‪٬‬ؼش حٿظلٸَكذ ٳكٌ ڃيٍلكش حمٍ حالػٍَكش‬
‫حهظخځ حٓ‪٤‬وح َش حڃظكخُص روك‪ ٢‬ٳٍَكي ال ٍ٘كخر حالهظكخځ حٿظكٌ ٓكزٶ مطكڂ حٿ‪٬‬ؼكوٍ ‪٫‬ڀَهكخ‪.‬‬
‫ڃ‪ٜ‬ككلو‪٫‬ش ڃككن كـككَ حٿككالُمٍى مهككٌ ‪٣‬وٍڀككش مٍٳَ‪٬‬ككش مڃٸٔككڄش حٿككي كٸڀككَن حم حٻؼككَ‬
‫ٍٴ‪ٜ‬ككپ رككَن كٸككپ محهككَ كككٍِن ڃظككوحٍَُن ٯككخثٍَن كٴككَص ر‪ٍَ٤‬ٸككش حٿٸ٘كك‪ ٢‬حٿڄخثككپ‬
‫مٻخ ض ٍٓوڃهخ ًحص ‪٣‬خر‪ٍ ٪‬وظڀٲ طڄخڃخ ‪٫‬ن ٍٓوځ حهظخځ حٿ‪٤‬زٸش حٿؼخ َش حٿظٌ ط‪٬‬ڀوهكخ‬
‫مڃ٘ككخهيهخ ٷٍَزككش حٿ٘ككز رڄ٘ككخهي حهظككخځ ‪ٜ٫‬ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص حٿؼخٿككغ (ٓككالٿش حمٍ‬

‫‪1‬‬
‫‪Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New Haven‬‬
‫‪and London 2009, p 103‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Frankfort. , H.,Cylinder Seals, London 1939, P.5‬‬
‫‪٫ 3‬زخّ ڃلي كٔن حٿيالٍخص محٿظڄخثڂ ٳكٌ حٿڄظلكٲ حٿ‪َ٬‬حٷكٌ ٍٓكخٿش ڃخؿٔكظََ ٯَكَ ڃل٘كوٍس‬
‫رٰيحى‪1989‬‬

‫‪192‬‬
‫‪1‬‬
‫حالمٿي) مرهٌح ٍڄټن حٍؿخ‪ ٩‬هٌه حٿ‪٤‬زٸش (حٿؼخٿؼش) ٿظڀٺ حٿٴظَس‪ .‬مٻٌٿٺ ‪٫‬ؼكَ ٳكٌ ڃوٷك‪٪‬‬
‫طپ ٓڀَڄش ‪٫‬ڀي هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ ڃن حٿالُمٍى ٍزيم ح ٷكي حٓكظ‪٬‬ڄپ ڃكن حٿ‪ٜ٬‬كَ حالٻكيً‬
‫محٿكككي حٿ‪ٜ٬‬كككَ حٿزكككخرڀٌ حٿٸكككيٍڂ كَكككغ طوحٍػظكك ػالػكككش حؿَكككخٽ ڃظ‪٬‬خٷزكككش مهلكككخٹ ر‪٬‬ككك‪ٞ‬‬
‫حٿظلككوٍَحص حٿظككٌ ٍالككك‪ ٦‬رو‪ٟ‬ككوف ‪٫‬ڀككي ڃ٘ككهي حٿوككظڂ حً حڅ ڃ٘ككهيه حالمٽ ٷككي ‪ٛ‬ككل‪٪‬‬
‫رخٓڀود حٻيً ػڂ حڅ ؿِدح ڃن حٿڄ٘هي ٷي ڃٔكلض ڃالڃلك ٿظلكپ ڃلڀهكخ ػالػكش حٓك‪َ٤‬‬
‫‪2‬‬
‫ڃن حٿټظخرش حٿڄٔڄخٍٍش طٌٻَ حٓكڂ ‪ٛ‬كخكذ حٿوكظڂ محٓكڂ محٿكيه ػكڂ ڃهلظك (ٻكخهن) ٻڄكخ‬
‫٘ككخهي ٳككٌ ‪٣‬ككَٱ حٿڄ٘ككهي ٓكك‪ٍَ٤‬ن ڃككن حٿټظخرككش ٷككي ح‪ٟ‬ككَٴخ الكٸككخ ًٻككَ ٳَهككخ حٓككڂ حرككن‬
‫حٿټخهن مه ٌح ٍيٽ ‪٫‬ڀي حڅ حٿوٿي ٷي حٓظ‪٬‬ڄپ هظڂ محٿيه مهټٌح ٔظلظؾ حڅ هٌح حٿوظڂ ٷكي‬
‫‪3‬‬
‫حٓظ‪٬‬ڄڀ ػالػش حٗوخ‪.ٙ‬‬
‫مهلككخٹ ر‪٬‬كك‪ ٞ‬حٿلـككذ حٓككظ‪٬‬ڄڀض ٳككٌ ‪ٛ‬ككلخ‪٫‬ش حالهظككخځ حالٓكك‪٤‬وح َش محٿظككٌ ٿزٔككض‬
‫روحٓكك‪٤‬ش (رَمٕ‪/‬ىرككوّ) ‪٫‬ڀككي حٿڄالرككْ حم ‪٫‬ڀككي حٿَٓككٮ ٍزككيم ٻككخڅ ٿهككخ ٷككوس ٓككلٍَش‬
‫‪4‬‬
‫حٻَيس‪.‬‬
‫م‪ٛ‬ل‪٬‬ض حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش ڃن حالكـخٍ حٿ‪ٜ‬ڀزش حٿٸوٍش محٿ‪٬ٜ‬زش حٿٸ‪ ٪٤‬ٻلـَ‬
‫حٿكككيٍوٍحٍض محٿهَڄخطخٍكككض محٿكككالُمٍى محٿ‪٬‬ٸَكككٶ محٿزڀكككوٍ حٿ‪ٜ‬كككوًَ‪....‬حٿن محٓكككظڄَ‬
‫حٓككظويحځ هككٌه حالكـككخٍ ٳككٌ حهظككخځ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حالٻككيً (‪2230-2370‬ٵ‪.‬ځ) مٷككي حهككظڂ‬
‫حٿللخص ر‪ٜ‬لخ‪٫‬ش حالهظخځ الهڄَظهخ حٿزخٿٰش ٳكٌ حٿلٴكخ‪٫ ٥‬ڀكي ڃڄظڀټكخص حٿٴكَى ڃل‪٬‬كخ ڃكن‬
‫م‪ٛ‬كككوٽ ٍكككي ٯَكككَه حٿَهكككخ ٻكككيڃٮ حم هكككظڂ ٓكككيحىس حٿـكككَحٍ حٿڄلظوٍكككش ‪٫‬ڀكككي حالٯٌٍكككش‬

‫‪ 1‬كلككَن ٷخٓككڂ ٍح‪ٟ‬ككٌ حٿظلٸَككذ محٿظلككًَ حالػككًَ ٳككٌ ڃيٍلككش حمٍ حالػٍَككش ‪٫‬ككخځ ‪ 2001‬ڃـڀككش‬
‫ٓوڃَ ڃـڀي ‪ 52‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ٓوڃَ رٰيحى‪34ٙ 2004‬‬
‫‪2‬‬
‫‪AL-Gailani,L Lamia ,Old Babylonian Cylinder Seals from the Hamrin ,‬‬
‫‪London,.1992,p.37‬‬
‫‪٫ 3‬زي حٿَُحٵ ٍٍخ ڃلٔن حٿټظخرش ‪٫‬ڀي‪29ٙ ....‬‬
‫‪ 4‬حالٓوى كټڄض رََ٘ حىد حٿِٰٽ م‪293ٙ ...‬‬

‫‪193‬‬
‫محٿٔوحثپ ٳټخڅ ٍظ‪٤‬ڀذ حٿو‪ٛ‬وٽ ٿظڀٺ حٿڄڄظڀټخص طل‪َ٤‬ڂ حٿٔيحىس حٿلخڃڀش ٿ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿوظڂ‬
‫حالٓكك‪٤‬وح ٌ ٳ‪٠‬ككال ‪٫‬ككن طوػَككٶ حالٿككوحف حٿ‪َ٤‬لَككش روظڄهككخ ٿڄلكك‪ ٪‬حٿظال‪٫‬ككذ محٿظِمٍككَ‬
‫‪1‬‬
‫رخٿوػخثٶ حالٷظ‪ٜ‬خىٍش محالؿظڄخ‪َ٫‬ش‪ ....‬حٿن‪.‬‬
‫مطوظڀٲ حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش ٳٌ حٗكټخٿهخ محكـخڃهكخ ڃكن ٳظكَس حٿكي حهكَى ٳهلكخٹ‬
‫حهظخځ ‪ََٰٛ‬س ڃٸ‪َ٬‬س مڃليرش محهظخځ ڃلظ‪٨‬ڄش أً ح هخ ًحص ٓكڄٺ محككي ڃكن حال‪٫‬ڀكي‬
‫حٿي حالٓٴپ‪ .‬حڃخ حكـخڃهخ ٳهلخٹ حهظخځ حٍطٴخ‪٫‬هخ( ‪ٓ1‬ڂ) مٷ‪َ٤‬هخ ( ‪ٓ0‚6‬ڂ) مرخٿ‪٬‬ټْ‬
‫هلخٹ حهظكخځ ٻزَكَس ًحص ٷ‪٤‬كَ ٍظـكخمُ( ‪ٓ 5‬كڂ) مككيمى (‪ٓ1‬كڂ حٿكي ‪ٓ8‬كڂ) ڃكن كَكغ‬
‫‪2‬‬
‫حالٍطٴخ‪ ٩‬محٿٔڄٺ ‪.‬‬
‫حڃخ حٿلٸكوٕ محٿَٓكوځ حٿڄظڄؼڀكش رڄ٘كخهي ط‪٬‬زيٍكش مٷظخٿَكش ال‪ٟ‬كٴخد ؿڄخٿَكش ‪٫‬ڀكي‬
‫حٿوظڂ مٿظڄََِه ‪٫‬ن حالهظخځ حالهَى مٿڄڀيد حٿٴَح٭ حٿڄظزٸٌ ٳٌ طڀٺ حالهظخځ مٿهكٌح‬
‫‪3‬‬
‫ٍ‪٬‬ي حٿوظڂ ڃن حالَٗخد حٿ‪َ٠‬مٍٍش محٿ٘و‪َٜ‬ش‪.‬‬
‫حٿهيحٍخ حٿظٌ ر‪٬‬ؼض ڃ‪ ٪‬طڀٺ حٿَٓخثپ ٻخڅ حٿَٓپ هڂ حٿڄوٻڀكوڅ رلٸڀهكخ ڃكن محٿكي‬
‫رالىهككڂ‪ .‬ٻڄككخ حڅ ٷٔككڄخ ڃككن هككٌه حٿهككيحٍخ ٻخ ككض طَٓككپ ڃكك‪ ٪‬حٿٔككٴَحد محٿَٓككپ مر‪٬‬كك‪ٞ‬‬
‫حٿ٘و‪َٜ‬خص حٿزخٍُس ٳكٌ حٿيمٿكش ٳٴكٌ ٍٓكخٿش ڃكن ُڃكًَ – ٿكَڂ حٿكي ُمؿظك ٗكَزظوځ‬
‫ٍؤڃَهخ رخٍٓخٽ هڄوٍ روحٓ‪٤‬ش حكي ٍٓپ رخرپ مٍوزَهخ رخ‪٤٫‬خد حٿوظڂ حٿي ـكيً –‬
‫ٿَڂ مهو ڃن حٿ٘و‪َٜ‬خص حٿزخٍُس ؿيح محٿًٌ حطٔڂ رڄټخ ظ حٿڄَڃوٷش ٿيى حٿڄڀٺ رلَكغ‬
‫ـكيه ٍـَكذ ‪٫‬ڀكي ٍٓكخثپ حٿڄڀكٺ كڄككوٍحرٌ حػلكخد ٯَكخد ُڃكًَ‪ -‬ٿكَڂ ‪٫‬كن حٿڄڄڀټككش حً‬
‫طل‪:ٚ‬‬

‫‪ٍَٗ 1‬ي ‪ٛ‬زلٌ ح وٍ طخٍٍن حٿٴن ٳٌ حٿ‪َ٬‬حٵ حٿٸيٍڂ ؽ‪ 1‬رََمص‪13-12ٙ 1969‬‬


‫‪ٍَٗ 2‬ي ‪ٛ‬زلٌ ح وٍ طخٍٍن حٿٴن ٳٌ‪11ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬ٿال‪٣‬كككال‪٫ ٩‬ڀكككي حٗكككټخٽ حالهظكككخځ حٿظكككٌ ط‪ٜ‬كككٲ حٿڄ٘كككخهي حٿظ‪٬‬زيٍكككش محٗكككټخٽ ‪ٛ‬كككَح‪ ٩‬حٿلَوح كككخص‬
‫ٍل‪٨‬كَ‪EDUBBA No.: 2.. - AL Gailani,Lamia ,Old Babylonian Cylinder :‬‬
‫‪Seals from the Hamrin London,.1992,86‬‬

‫‪194‬‬
‫« ٻظككذ ٿككٌ كڄككوٍحرٌ ڃڀككٺ رخرككپ رو‪ٜ‬ككو‪ ٙ‬حٿوڄككوٍ‪ٓ .‬ككؤر‪٬‬غ ٿككٺ هككظڂ (ڃَ‪ٛ‬كك‪)٪‬‬
‫رخٿـوحهَ حٳظق ڃوِڅ (رَض) حٿوڄوٍ ٿَٸٲ ٓكيٷوځ – ڃخ‪ٛ‬كٌ مٿَڄڀكيد ٍكيه‪ ....‬ح‪٫‬ك‪٢‬‬
‫‪1‬‬
‫هظڄٺ حٿي ـيً‪ -‬ٿَڂ ‪ .....‬حر‪٬‬غ ڃ‪ٍٓ ٪‬وٽ ڃيٍل رخرپ »‪.‬‬
‫ممؿي هظڂ ٳٌ رخرپ ڃ‪ٜ‬لو‪ ٩‬ڃكن كـكَ حٿكالُمٍى ٍ‪٬‬كوى ٿكِڃن حٿټخٗكََن حٿټظخركش‬
‫حٿظټٍََٔش ‪٫‬ڀكي حٿوكظڂ ط٘كََ حٿكي حڅ حٿوكظڂ ٻكخڅ ڃَ‪ٛ‬ك‪٬‬خ رخٿكٌهذ مٍ‪٬‬ڀكٶ ككوٽ ٍٷزكش‬
‫طڄؼخٽ حالٿ ‪ .‬مٍ‪٨‬هَ ٳٌ حٿوظڂ (حالٿ ڃَىمم) ‪٫‬ڀي هَؤس ٍؿپ ٍَطكيً طخؿكخ حٓك‪٤‬وح ٌ‬
‫حٿ٘ټپ ڃِهَٳخ مرَيه حٿََٔى حٿلڀٸش محٿ‪ٜ‬كوٿـخڅ محالهكَى ڃخٓكټخ ٓكالك مٍَطكيً‬
‫‪2‬‬
‫حٿڄالرْ حٿڄِهَٳش‪ .‬مرـخ ز ٍَر‪ٍ ٞ‬ڃِه حٿلَوحڅ حٿڄَٻذ(ڃوٗووٗو)‪.‬‬
‫حڅ ٍڃككوُ حُٿه ك حٓككظڄَص ‪ٛ‬ككلخ‪٫‬ظهخ ڃككن حٿڄ‪٬‬ككخىڅ حٿؼڄَل ك ٿظو‪ٟ‬كك‪ ٪‬ٳككٌ حٿڄ‪٬‬خرككي‬
‫ٻڄِحٍحص حم طو‪٫ ٪ٟ‬ڀي ‪َ٫‬رخص هخ‪ٛ‬ش ٳٌ حالكظٴكخالص حٿزخرڀَكش مٍالكك‪ ٦‬حڅ هكٌه‬
‫حٿَڃكوُ ٷككي ٸ٘كض ‪٫‬ڀككي حالهظكخځ الٯككَح‪ ٝ‬ط‪٬‬زيٍكش م ٸ٘ككض ‪٫‬ڀكي حٿلـككَ ٿظ‪٬‬ڀكٶ ‪٫‬ڀككي‬
‫‪3‬‬
‫حٿَٷزش رو‪ٛ‬ٴهخ ىالٍش ٿڀظزَٹ ‪.‬‬
‫مهلخٹ ٓڀٔڀش ڃن حالهظخځ حٿزخرڀَش حٿليٍؼكش ط‪ٜ‬كوٍ ڄكخًؽ ڃكن حٿڄ‪٬‬خركي حٿٸيٍڄكش ڃلخ‪٣‬كش‬
‫رَڃوُ ڃٸيٓش مٷي طوؿض رخٿهالٽ ٍڃِ حالٿ َٓن‪.‬‬
‫مڃن حالهظخځ حٿڄهڄش هظڂ (حٗوًٍ) ٍ‪٬‬كوى طخٍٍوك حٿكي حٿل‪ٜ‬كٲ حالمٽ ڃكن حالٿكٲ‬
‫حالمٽ ٷزپ حٿڄَالى هكٌح حٿوكظڂ ڃكن كـَٳَك ڃ٘كهي ط‪٨‬هكَ ‪٘٫‬كظخٍ مهكٌ محٷٴكش ‪٫‬ڀكي‬
‫ٿزككوس رككخٿٸَد ڃككن وڀككش محڃخڃهككخ ٍٸككٲ ڃظ‪٬‬زككي مط‪٨‬هككَ حالٿهككش رټخڃككپ ‪٫‬ككيطهخ حٿلَرَككش‬
‫مٍ٘خهي ٳوٵ ٍحٓهخ حٿلـڄش حٿؼڄخ َش‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫حٿـزوًٍ حٿڄ‪٠‬خڃَن حٿَٔخَٓش ‪84-83 ٙ .....‬‬
‫‪2‬‬
‫روطََم ؿخڅ حٿيٍخ ‪٫‬لي حٿزخرڀََن طَؿڄ مٿَي حٿـخىٍ ؿخڃ‪٬‬ش رٰيحى ‪62ٙ‬‬
‫‪3‬‬
‫حمطْ ؿوحڅ رخرپ طخٍٍن ڃ‪ٜ‬وٍ طَؿڄ ٓڄََ ‪٫‬زكي حٍككَڂ حٿـڀزكٌ ىحٍ حالػكخٍ محٿظكَحع‬
‫رٰيحى ‪202ٙ 1990‬‬

‫‪195‬‬
‫مهلخٹ طڄَڄش ڃ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃن كـَ حٿالُمٍى ڃن ‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص حٿؼخٿكغ‬
‫ڃوٷكك‪ ٪‬هٴككخؿٌ ( حٿڄ‪٬‬زككي حٿزَ‪٠‬ككوً ) ر٘ككټپ ػككوٍ ڃڀظلككٌ مهككو رو‪ٟ‬كك‪َ٬‬ش حٿـڀككوّ ٿ ك‬
‫ٷَمڅ ‪٫‬ڄڀكض ر٘كټپ ڃ‪٬‬ٸكوٱ طوؿكي ٿلَكش ڃٔكظ‪َ٤‬ڀش ككوٽ حٿوؿك ‪٫‬زكَ ‪٫‬كن طٴخ‪ٛ‬كَڀهخ‬
‫‪1‬‬
‫رو‪٤‬و‪ ١‬ڃلظ‪٨‬ڄش‪.‬‬
‫حڅ حهظككخځ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حالٻككيً (‪ 2230-2370‬ٵ‪0‬ځ) مڃككخ حڃظككخُص ر ك ڃككن ‪ٛ‬ككٴخص‬
‫حٿـككوىس محٿل‪٠‬ككوؽ محالرظټككخٍ محٿټڄككخٽ حٿٴلككٌ محٿككز‪ ٞ٬‬ڃلهككخ ڃ‪ٜ‬ككلو‪ ٫‬ڃككن حالكـككخٍ‬
‫حٿټٍَڄش هٌ هََ ٗخهي ‪٫‬ڀي حال‪ٛ‬خٿش محالركيح‪ ٩‬محٿٸخرڀَكش حٿٴلَكش حٿظكٌ ٻكخڅ ٍظڄظك‪ ٪‬رهكخ‬
‫حٿٴلخ وڅ حالٻيٍوڅ مط٘هي رلكٶ ‪٫‬ڀكي ٷكيٍس مرَح‪٫‬ك حٿٴلكخڅ حالٻكيً ٳكٌ حٿلٴكَ حٿـَكي‬
‫‪٫‬ڀي حٿٸ‪ ٪٤‬حٿلـٍَش حٿ‪ََٰٜ‬س مٍم‪ ٫‬ٸ٘ك ٿوككيحص مؿِثَكخص ڃ٘كهي حٿوكظڂ رټكپ‬
‫ىٷككش مطٴ‪ٜ‬ككَپ حڅ هككٌح حٿڄٔككظوى حٿٴلككٌ حٿَحثكك‪ ٪‬حٿككًٌ رڀٰظك حهظككخځ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حالٻككيً ٿككڂ‬
‫ط‪ٜ‬ڀ حهظخځ حٿ‪ٜ٬‬وٍ حالهَى حال حًح ٻخ ض حهظخځ حٿ‪ َٜ٬‬حالٗوًٍ حٿوَٓ‪ ( ٢‬حٿٸكَڅ‬
‫حٿَحركك‪٘٫ ٪‬ككَ‪ -‬حٿٸككَڅ حٿ‪٬‬خٗككَ ٷزككپ حٿڄككَالى) حٿظككٌ ٍڄټككن حڅ طٸككخٍڅ ڃككن هككٌه حٿلككوحكٌ‬
‫رخالهظخځ حالٻيٍش حال حڅ حهظخځ حٿ‪ َٜ٬‬حالٗوًٍ حٿوَٓ‪ ٢‬ٷي ‪٧‬هكَص حٿكي حٿوؿكوى ر‪٬‬كي‬
‫‪2‬‬
‫كوحٿٌ حٿٲ ٓل طٸٍَزخ أً حڅ حٿ‪ َٜ٬‬حالٻيً ٻخڅ هو حالٓزٶ‪.‬‬
‫حڅ ڃوح‪ ٪َٟ‬حهظخځ حٿ‪ َٜ٬‬حالٻكيً ٷكي ط‪٤‬كوٍص هكالٽ هكٌح حٿ‪ٜ٬‬كَ ط‪٤‬كوٍح ٗكڄپ‬
‫حٿلخكَش حٿٴلَش محٿڄو‪ٟ‬و‪َ٫‬ش ‪ .‬حً طڂ حٿظ‪٤‬وٍ ڃن حٿزٔكَ‪ ٢‬حٿڄظكخػَ ركخٿٴن حٿٔكوڃًَ حٿكي‬
‫حٿظلككٍَ محالرككيح‪ ٩‬ػككڂ حٿل‪٠‬ككوؽ محٿو‪ٛ‬ككوٽ حٿككي حٿٸڄككش ٳككٌ حالرككيح‪ ٩‬حٿٴلككٌ ٳككٌ ڃـككخٽ‬
‫حالهظككخځ‪ .‬مهلككخٹ حٿڄ٘ككخهي حٿظككٌ ٸ٘ككض ‪٫‬ڀككي حهظككخځ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حالٻككيً هككٌ ‪٫ :‬ككَحٹ‬
‫حُٿهك مڃلهكخ حالٿك ٗكڄٖ‬ ‫حٿظ‪٬‬زكي محٿظٸكيٍڂ ٿِٿهك ‪.‬‬ ‫ڃـخٿْ حٿَ٘حد‬ ‫حٿلَوح خص‬
‫محالٿ آٍخ محٓٿك ‪٘٫‬كظخٍ حٿڄلخٍركش محٓٿك حٿلَكش محٓٿك حىى ماٿهكش حٿو‪ٜ‬كورش محالٿهكش‬

‫‪٫ 1‬زخّ ڃلي كٔن حٿيالٍخص محٿظڄخثڂ ٳٌ‪...‬‬


‫‪ٍَٗ 2‬ي ‪ٛ‬زلٌ ح وٍ م حٿلوًٍ كَخس ‪٫‬زي ‪٫‬ڀي حالهظخځ حالٻيٍكش ٳكٌ حٿڄظلكٲ حٿ‪َ٬‬حٷكٌ ىحٍ‬
‫حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش حٿلخَٗ حٿيحٍ حٿو‪٣‬لَش ٿڀظوٍُ‪ ٪‬محال‪٫‬الڅ رٰيحى ‪14-13-11ٙ 1982‬‬

‫‪196‬‬
‫حٿڄظ‪٬‬خٍٻكككش حالٓكككخ‪ ََ٣‬حٿڄ‪٬‬زكككي حٿڄـكككلق ڃ٘كككخهي حٿ‪ٜ‬كككَي ڃ٘كككخهي حٿلَحػكككش‬
‫‪1‬‬
‫مٯََهخ‪.‬‬
‫مٍزڀٮ ‪٫‬يى حالهظكخځ حالٓك‪٤‬وح َش حٿڄ‪ٜ‬كلو‪ ٫‬ڃكن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش حٿڄوؿكوىس ٳكٌ‬
‫حٿڄظلٲ حٿو‪٣‬لٌ حٿټوٍظٌ محٿظٌ طلڄپ ٻظخرخص ڃٔڄخٍٍش (ػالػش حهظخځ) طئٍم رخٿ‪َٜ٬‬‬
‫حٿټخٌٗ مطلڄپ ؿڄَ‪٬‬هخ ٻظخرخص ڃٔڄخٍٍش طظ‪٠‬ڄن ٗ‪٬‬خثَ ىٍلَش حڃخ حٍٷخڃهخ مٳٸخ ٿٔـپ‬
‫ڃظلٲ حٿټوٍض حٿو‪٣‬لٌ ٻخالطٌ ‪:‬‬
‫‪ .1‬هظڂ ٍٷڂ ‪ KM 1345‬ڃن حٿلـكَ حٿ‪٬‬ٸَكٶ طَؿڄكش حٿكل‪ٗ( ٚ‬ك‪٬‬خثَ ىٍلَكش)(ى‪٫‬خد)‬
‫ڃټظككود ٳَ ك ٳڀَظڄظكك‪ ٪‬كخڃككپ هككٌح حٿوككظڂ رخٿلَككخس مرككخٿٸوس مرككخٿوََ محٿٔككَمٍ‬
‫محٿ٘زخد محٿ‪ٜ‬لش‪( .‬حٿظ‪٬‬ڀَٶ) حٿٔ‪ َ٤‬حٿؼخڃن ڃكن حٿَڄكَن حٿكي حٿَٔكخٍ كَكوحڅ‬
‫ؿخٿْ ٍرڄخ ٍټوڅ رٸَس ػڂ ٻڀذ ػڂ ‪ٟ‬ٴي‪٫‬ش ػڂ ٓكڄټش ط٘كز ٓكڄٺ حٿٸكَٕ‬
‫‪2‬‬
‫ػڂ كَوح خص رو‪َ٬ٟ‬ن ڃوظڀٴَن ٍ٘زهخڅ حٿټالد‪.‬‬
‫‪ٛ .2‬ككوٍس حٿككل‪ ٚ‬هككظڂ ٍٷككڂ ‪ KM 1501‬ڃككن كـككَ حٿككالُمٍى طَؿڄككش حٿككل‪ٚ‬‬
‫(حٿظ‪٬‬ڀَٶ) ‪٫‬ڀَ حؿِحد ڃن ٓ‪ٍَ٤‬ن ڃن حٿټظخرش مٿټلهخ ال طٸَأ‪.‬‬
‫‪ٛ .3‬وٍس حٿل‪ ٚ‬هظڂ ٍٷكڂ ‪ KM 1652‬ڃكن كـكَ حٿ‪٬‬ٸَكٶ طَؿڄكش حٿكل‪ٗ( ٚ‬ك‪٬‬خثَ‬
‫ىٍلَش) (حٓڄخد حٿهش)‬
‫ٷَحدس حٿل‪ : ٚ‬آىحى ‪ :‬حالٿ حٿ‪َ٨٬‬ڂ حالٿ حٿَكَڂ ح ض هڀٸض ممهزكض حٿٴكَف حكٴك‪٦‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫هخىڃٺ حٿًٌ ٍٸيٓٺ خڃَم حرن ٻَٖ ‪:‬‬

‫‪ٍَٗ 1‬ي ‪ٛ‬زلٌ ح وٍ محٿلوًٍ كَخس ‪٫‬زي ‪٫‬ڀٌ حالهظخځ حالٻيً‪21-20ٙ ....‬‬
‫‪ 2‬ٯَرَش ‪ ِ٫‬حٿكيٍن حٓكڄخ‪َ٫‬پ محٿلـكخٍ ؿكوحى ٻكخ‪٧‬ڂ حٿټظخركخص حٿڄٔكڄخٍٍش ٳكٌ ڃظلكٲ حٿټوٍكض‬
‫حٿككو‪٣‬لٌ حٗككَحٱ حرككَحهَڂ ‪٣‬ككخهَ حٿزٰڀكككٌ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش كټوڃككش حٿټوٍككض مُحٍس حال‪٫‬ككالځ حٿټوٍكككض‬
‫‪61ٙ 1990‬‬
‫‪3‬‬
‫خڃَم ‪ :‬حٓڂ ٗو‪ٚ‬‬
‫‪ 4‬ٻَٖ ‪ :‬حٓڂ ٗو‪ٚ‬‬

‫‪197‬‬
‫‪1‬‬
‫حٿظ‪٬‬ڀَٶ‪ :‬حىحى حٿ حٿ‪٬‬وح‪ٛ‬ٲ محٿزَٵ محٿڄ‪ َ٤‬ٿيى حالٻيٍَن‪.‬‬
‫مٍزڀككٮ ‪٫‬ككيى حالهظككخځ حٿڄلزٔكك‪٤‬ش حٿڄ‪ٜ‬ككلو‪٫‬ش ڃككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش (حٍر‪٬‬ككش‬
‫حهظخځ) مطئٍم رخٿ‪ َٜ٬‬حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ حٿل‪ٜ‬ٲ حالمٽ ڃن حالٿٲ حٿؼكخ ٌ ٷزكپ حٿڄكَالى‬
‫مطلڄككپ ؿڄَ‪٬‬هككخ ٻظخرككخص ًحص ‪٣‬ككخر‪ ٪‬ىٍلككٌ محٍٷخڃهككخ مٳٸككخ ٿٔككـپ ڃظلككٲ حٿټوٍككض‬
‫حٿو‪٣‬لٌ هٌ‪:‬‬
‫هككظڂ ٍٷككڂ ‪ KM 962‬ڃككن كـككَ حٿ‪٬‬ٸَككٶ حٿ٘ككٴخٱ (حٿظ‪٬‬ڀَككٶ) ٿككڂ ٍككظڄټن ڃككن‬ ‫‪.1‬‬
‫ٷَحدطهڄخ‪.‬‬
‫هظڂ ٍٷڂ ‪ KM 1050‬ڃن كـَ حٿالُمٍى‪ :‬ٷَحدس حٿل‪ ٚ‬حالٿهش رخ َزخ ‪ُ :‬مؿكش‬ ‫‪.2‬‬
‫حالٿ ح ِحٹ حرن ٓوڃَ هكخىځ حالٿك ح كِحٹ الؿكخٍمځ (حٿظ‪٬‬ڀَكٶ) حالٿهكش رخ َزكخ‪:‬‬
‫ُمؿش حالٿك ح كِحٹ ٓكوڃَ ‪ :‬حٿك حڃكوًٍ ح كِحٹ‪ :‬حٿك ىٿڄكوڅ حؿكخٍمځ‪ٍ :‬رڄكخ‬
‫‪2‬‬
‫ٍټوڅ حالٓڂ حٿٸيٍڂ ٿـٍَِس ٳَڀټخ‪ :‬هالٽ حالٿٴَن حٿؼخ ٌ محالمٽ ٷزپ حٿڄَالى‪.‬‬
‫هظڂ ٍٷڂ ‪ KM 1657‬ڃن كـَ حٿ‪٬‬ٸَٶ حٿ٘ٴخٱ ٷكَحدس حٿكل‪ :ٚ‬حالٿهكش حٍـكخٽ‬ ‫‪.3‬‬
‫‪3‬‬
‫ؿوال حالٿ ح ِحٹ (حٿظ‪٬‬ڀَٶ)‬
‫‪ٛ‬كوٍس ك‪ ٚ‬حٿوكظڂ ‪ KM 2453‬ڃكن كـكَ حٿ‪٬‬ٸَكٶ حٿ٘كٴخٱ ٷكَحدس حٿكل‪: ٚ‬‬ ‫‪.4‬‬
‫حٿوؿ حالمٽ حٍـكخال ؿكوال حالٿك ح كِحٹ حٿوؿك حٿؼكخ ٌ ‪ :‬حالٿهكش رخ َزكخ حٿوزَكَس‬
‫رخٿلزود حالٿ ح ِحٹ الؿخٍمځ‪.‬‬
‫مهلككخٹ ٷ‪٬٤‬ككش محكككيس ٳٸكك‪ٟ ٢‬ككڄن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش محٿظككٌ طلڄككپ ٻظخرككخص‬
‫ڃٔڄخٍٍش مٿڂ ط٘ټپ هظڂ مطلڄپ حٿَٷڂ ‪ KM 4142‬مٍرڄخ ٻخ ض هكٌه حٿٸ‪٬٤‬كش‬
‫ؿِد ڃكن حىحس حم ح كخد حٻزكَ كـڄكخ (طَؿڄكش حٿكل‪ )ٚ‬حالٿك ح ټكٌ حالٿك طڄكوُ‬
‫(حٿظ‪٬‬ڀَككٶ) ‪٫‬ڀَك حٍر‪٬‬ككش حٓكك‪ َ٤‬ڃككن حٿټظخرككخص ٯَككَ حٿټخڃڀككش حالمٽ محٿَحركك‪ ٪‬ٳٸكك‪٢‬‬

‫‪1‬‬
‫حٿټظخرخص حٿڄٔڄخٍٍش ‪66ٙ ....‬‬
‫‪ 2‬ٯَرَش ‪ ِ٫‬حٿيٍن حٓڄخ‪َ٫‬پ محٿلـخٍ ؿوحى ٻخ‪٧‬ڂ حٿټظخرخص حٿڄٔڄخٍٍش ‪43ٙ ....‬‬
‫‪ 3‬ؿوال ‪ :‬حٿ حٿ‪ٜ‬لش‬

‫‪198‬‬
‫ٍڄټككن ٷَحدطهڄككخ ىڃككوًُ (حٿك طڄككوُ) مهككو حالٿك حٿَح‪٫‬ككٌ ٳككٌ حٓككخ‪ ََ٣‬رككالى‬
‫حٿَحٳيٍن مهو حٿ حٿلزخطخص محٿڄخَٗش محٿو‪٠‬خٍ محٗظهَ رخٷظَح رخٿهش حٿلكذ‬
‫‪1‬‬
‫‪٘٫‬ظخٍ‪.‬‬

‫‪ 1‬ٯَرَش ‪ ِ٫‬حٿيٍن حٓڄخ‪َ٫‬پ محٿلـخٍ ؿوحى ٻخ‪٧‬ڂ حٿټظخرخص حٿڄٔڄخٍٍش ‪122ٙ ....‬‬

‫‪199‬‬
‫الوجحش االّل‬
‫هزاظخ ًزبئظ الزٌق٘جبد لجؼض الوْا غ االصسٗخ‬
‫حڅ حٯڀذ حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿظٌ طڂ حٿ‪٬‬ؼوٍ ‪٫‬ڀَهخ هالٽ حٿظلٸَزكخص ٳكٌ حٿڄوحٷك‪٪‬‬
‫حالػٍَش ٻخ ض ٳٌ حٿڄٸكخرَ حً ٍ‪٬‬ؼكَ ‪٫‬ڀكي حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش رخ‪٫‬كيحى ٻزَكَس ٳكٌ ؿكَس‬
‫مٳكٌ ر‪٬‬ك‪ ٞ‬حالكَكخڅ‬ ‫ٷَد ٍأّ حٿڄَض حٿڄيٳوڅ حم ٳٌ ٍٷزظ حم ٳكٌ ڃ‪ٜ٬‬كڂ ٍيٍك‬
‫ٍككظڂ حٿ‪٬‬ؼككوٍ ‪٫‬ڀَهككخ ٻڄڀظٸ‪٤‬ككخص رككَن حالػككخٍ محٿڀٸككي حالػٍَككش ٿككٌح ط‪٬‬ككي حٿڄٸككخرَ حٿظككٌ‬
‫طټظ٘ٲ هالٽ ح‪٫‬ڄخٽ حٿظلٸَزخص ًحص حهڄَش ڃڄَِس ‪٫‬ن ٯََهخ ڃن حالػخٍ ٳكٌ ىٍحٓكش‬
‫حالكـخٍ حٿټٍَڄش ال هخ طڄؼپ ؿوح ذ ك‪٠‬كخٍٍش ڃظ‪٬‬كيىس ‪ .‬مڃكن هلكخ ط‪٠‬كڄن رلؼكٌ‬
‫هٌح ىٍحٓش ظخثؾ حٿظلٸَزخص حالػٍَش ٿز‪ ٞ٬‬حٿڄوحٷك‪ ٪‬حٿظكٌ ‪٧‬هكَص ٳَهكخ حٿڄٸكخرَ مڃكن‬
‫هالٽ ًٿٺ طڂ ىٍحٓش ح‪٫‬يحى ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ‪.‬‬
‫حڅ حٿڄوحى محٿڀٸي حالػٍَش حٿظٌ طڂ حٿټ٘ٲ ‪٫‬لهكخ ٳكٌ ٷزكوٍ محىً حٿَحٳكيٍن مرٸَكش‬
‫ح لخد حٿَ٘ٵ حٿٸيٍڂ ط‪٬‬ظزَ ڃكن ح هكڂ حٿڄټظ٘كٴخص حالػٍَكش حٿظكٌ طكڂ حٿ‪٬‬ؼكوٍ ‪٫‬ڀَهكخ ٿلكي‬
‫حالڅ ٳٌ ر‪٤‬وڅ حٿڄوحٷ‪ ٪‬حالػٍَش ‪ً 1‬ٿٺ ٿٔكززَن ٍثَٔكَن ‪ :‬حمٿهڄكخ ‪ :‬حالهظڄكخځ رو‪ٟ‬ك‪٪‬‬
‫حٿڄوحى حٿڄَحى ىٳلهخ ڃك‪ ٪‬حٿڄظكوٳٌ ال هكخ طظ‪٬‬ڀكٶ رٴټكَس كَكخس ڃخر‪٬‬كي حٿڄكوص مػخ َهڄكخ ‪:‬‬
‫حٿڄخىس حٿڄ‪ٜ‬لو‪٫‬ش مٯخٿزخ ڃخطټوڅ ڃوحى ڃ‪٬‬ي َش ػڄَلش محكـخٍ ٻٍَڄش طظڄؼپ ٳَهخ ىٷكش‬
‫حٿ‪ٜ‬ل‪ ٪‬مڃهخٍس حٿظ‪٬‬زََ مطظڄؼپ هٌه حال وح‪ ٩‬ڃن حالػخٍ محٿظٌ طڂ حٿټ٘ٲ ‪٫‬لهكخ ڃكؼال‬
‫ٳٌ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش ٳٌ حمٍ مر‪ ٞ٬‬حٿٸزوٍ ٳٌ ڃيٍلش حٿوٍٻخد مڃٸخرَ طپ حٿ‪ٜ‬كوحڅ‬
‫ٳككٌ ڃل‪٤‬ٸككش محىً حٿَحٳككيٍن مٻككٌٿٺ ٳككٌ ڃٸككخرَ حٿڄڀككوٹ حٿٴَح‪٫‬لككش ٳككٌ ڃل‪٤‬ٸككش محىً‬
‫‪2‬‬
‫حٿلَپ‬

‫‪ 1‬حٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ م‪٫‬زي حس ُهََ ٍؿذ ‪ٓ7‬لوحص ٳٌ طپ‪83ٙ ....‬‬


‫‪ 2‬حٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ م‪٫‬زي حس ُهََ ٍؿذ ‪ٓ7‬لوحص ٳٌ طپ ‪84ٙ ....‬‬

‫‪200‬‬
‫ح‪٫‬ظخى ٓټ خڅ رالى حٿَحٳكيٍن حٿٸكيڃخد مڃلكٌ حٷكيځ ‪ٜ٫‬كوٍهڂ ‪٫‬ڀكي م‪ٟ‬ك‪ ٪‬حٿ‪٬‬يٍكي‬
‫ڃن حٿلخؿَكخص محٿڀكوحُځ محٿلڀكٌ محالٓكڀلش ڃك‪ ٪‬حٿڄكوطي حػلكخد ىٳكلهڂ‪ 1.‬مٷكي حٓكٴَص‬
‫حٿظلٸَزككخص ٳككٌ حٿڄوحٷكك‪ ٪‬حالػٍَككش حٿڄوظڀٴككش ٳككٌ رككالى حٿَحٳككيٍن ‪٫‬ككن ٻڄَككخص ٻزَككَس ڃككن‬
‫حٿڄوحى حٿظٌ ٍڄټن طٔڄَظهخ رخالػخع حٿـلخثًِ ٿټو هخ حٓكظوَؿض ڃكن حٿٸزكوٍ حٿڄلٸزكش‬
‫‪2‬‬
‫ٳٌ طڀٺ حٿڄوحٷ‪.٪‬‬
‫ڃن حهڂ حٿڄوحٷ‪ ٪‬حٿظٌ ‪٧‬هَص ٳَهخ هٌه حٿڄٸخرَڃلكٌ ‪٧‬هكوٍ حمٽ ڃٔكظو‪٣‬ن ٷكَمً‬
‫ٳٌ ٗڄخٿٌ حٿ‪َ٬‬حٵ هو ٷٍَش ( ُحمً‪ -‬ؿڄٌ) كَغ ‪٫‬ؼَ ٳٌ ر‪ ٞ٬‬حٿٸزوٍ ٳٌ ٻهٲ‬
‫ٗخ َيٍ ‪٫‬ڀي حىمحص طـهَِحص ؿلخثٍِش ٿٴظخس مؿيص ڃَٰس كڄَحد مٷكالىس ڃكن هكَُ‬
‫‪3‬‬
‫‪ََٰٛ‬س‪.‬‬
‫ػڂ مؿيص ٳٌ طپ ( ٷخٿَؾ حٯخ) ڃـڄو‪٫‬خص ڃن حٿوَُ ‪٫‬ڀي حٿَٷزش محٿ‪ٜ‬يٍ ٻڄخ‬
‫مؿيص ‪٫‬ڀي مٓ‪ ٢‬حٿـٔڂ مٷَد حٿَيٍن محٻظ٘ٴض ٳٌ ( طپ حٿ‪ٜ‬وحڅ) كَغ ‪٫‬ؼَ ٳٌ‬
‫ڃجككخص حٿٸزككوٍ مرڄوظڀككٲ ‪٣‬زٸككخص حٿظككپ ‪٫‬ڀككي ٻڄَككخص ٻزَككَس ڃظلو‪٫‬ككش ڃككن حالػككخع‬
‫‪4‬‬
‫حٿـلخثًِ حٗظڄپ ‪٫‬ڀي طڄخػَپ محمح ٌ ڃن حٿلـَ مؿَحٍ ٳوخٍٍش مكڀٌ ڃظلو‪٫‬ش‪.‬‬
‫مح‪٫‬ظخى ٳٌ ٷزوٍ (حٿ‪ُ٬‬زَي) حٿڄلٸزش ٳٌ (حمٍ) حڅ ٍيٳن حٿَؿپ ڃ‪ ٪‬حٓڀلظ محىمحطك‬
‫حٿ٘و‪ٜ‬ككَش مطككيٳن حٿڄككَأس ڃكك‪ ٪‬كڀَهككخ محىمحص ٍُلظهككخ مڃككوحى حٿظـڄَككپ مكخؿَخطهككخ‬
‫حٿ٘و‪ٜ‬ككَش محٷككيحف مآ َككش مكـككَ مطككل‪٨‬ڂ ر٘ككټپ ‪ٛ‬ككٲ حڃككخځ حٿـؼككش محهككَى ٷككَد‬
‫حٿٸيڃَن‪.5‬‬

‫خثپ ‪٫‬ٸخثي ڃخر‪٬‬ي حٿڄوص ٳٌ ك‪٠‬خٍس رالى حٿَحٳيٍن حٿٸيٍڄكش ىحٍ حٿ٘كئمڅ حٿؼٸخٳَكش ‪2١‬‬ ‫‪ 1‬كلوڅ‬
‫رٰيحى‪246ٙ 1986‬‬
‫خثپ ‪٫‬ٸخثي ڃخر‪٬‬ي حٿڄوص‪247ٙ .....‬‬ ‫‪ 2‬كلوڅ‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪186ٙ ....‬‬
‫‪ٗ 4‬كككخه حٿ‪ٜ‬كككَوح ٌ ڃـڄو‪٫‬كككش ٷزكككوٍ ٳكككٌ طكككپ ٷكككخٿَؾ حٯكككخ ٳكككٌ حٍرَكككپ ڃـڀكككش ٓكككوڃَ ڃـڀكككي‪27‬‬
‫رٰيحى‪46ٙ 1971‬‬
‫‪ 5‬حرو حٿ‪ٜ‬وٱ طپ حٿ‪ٜ‬وحڅ حٿڄوٓڂ حٿَحر‪ ٪‬ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي‪ 24‬رٰيحى‪42-41ٙ 1968‬‬

‫‪201‬‬
‫ػڂ ؿَص حٿ‪٬‬خىس ڃن حٿ‪ َٜ٬‬حالٻكيً ركيٳن حالػكخع حٿـلكخثًِ ڃك‪ ٪‬حٿڄكوطي رټڄَكش‬
‫م و‪َ٫‬ش ىٍؿش ٯلي حم ٳٸَ حٿڄَض ػكڂ طالٗكض ڃكن هخٍكش حالٿكٲ حٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى‬
‫م‪٣‬ككوحٽ حٿ‪٬‬هككي حٿزككخرڀٌ حٿٸككيٍڂ كَككغ طٔككخمى حالٯلَككخد محٿٴٸككَحد ٳككٌ و‪َ٫‬ككش حالػككخع‬
‫حٿڄككيٳوڅ محٿككًٌ حٷظ‪ٜ‬ككَ ‪٫‬ڀككي حالٷككيحف حٿللخٓككَش حم ‪٫‬ٸككوى ڃككن حٿوككَُ محهظكخځ‪ .‬حڃككخ‬
‫حٿٸزوٍ حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ (ٻَٖ) ٳٸكي حهظڀكٲ حالػكخع ركخهظالٱ ڃټخ كش حٿ٘كو‪ ٚ‬حٿڄظكوٳٌ‬
‫مٯلخه كَغ ٍِمى رڄ‪٨٬‬كڂ كخؿَخطك حٿ٘و‪ٜ‬كَش ڃؼكپ حٿـكَحٍ مٷكيف ٍو‪ٟ‬ك‪ ٪‬ٷكَد ٍكي‬
‫حٿڄَض مٿڂ ٍ‪٬‬ؼَ ‪٫‬ڀي حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش ٿٴٸَ حٿٔكټخڅ ‪٫‬ڄوڃكخ‪ .‬مٷزكوٍ (هٴخؿكش) ؿكَص‬
‫‪1‬‬
‫حٿ‪٬‬خىس ‪٫‬ڀي ىٳن حٿلَوح خص ڃ‪ ٪‬حٿڄوطي‪.‬‬
‫م حٿٸزوٍ حٿڄلٸزش ٳٌ ( ٴكَ) محٿظكٌ ط‪٬‬كوى ٿڄوظڀكٲ حٿ‪ٜ٬‬كوٍ ط٘كڄپ ‪٫‬ٸكوى حٿوكَُ‬
‫محٿلڀككٌ ح‪ٟ‬ككخٳش حٿككي ٻڄَككخص ٻزَككَس ڃككن ڃككوحى حالكـككخٍ حٿټڀٔككَش محٿ‪٬‬ٸَككٶ محٿلـككَ‬
‫حٿڄَٷٖ ؿَحٍ حىمحص ه٘زَش‪ .‬م‪٫‬ؼَ ٳٌ حٍ‪َٟ‬خص رَوص حٿ‪٤‬زٸكش حالمٿكي ڃكن طكپ‬
‫حٿ‪ٜ‬ككوحڅ ‪٫‬ڀككي طڄخػَككپ ڃَڃككَ مر‪٬‬كك‪ ٞ‬طڄخػَككپ حٿلٔككوس ڃ‪٬٤‬ڄككش ‪َ٫‬ككو هن رخٿ‪ٜ‬ككيٱ‬
‫محٿڄلخٍ حٿڄؼزض رخٿٸََ ممؿي ٳٌ ٷزوٍ حٿ‪٤‬زٸكخص حٿٔكٴڀي ٳكٌ (حمٍ) ر‪٬‬ك‪ ٞ‬حٿظڄخػَكپ‬
‫‪2‬‬
‫حال ؼوٍش رؤٗټخٽ ڃوظڀٴش‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫حڃخ ٷزوٍ (حٿ‪٬‬ٸََ حٍٍيم حرو ٗهٍَن) ڃن ىمٍ حٿ‪٬‬زَي‪ 3‬مٳٌ ٷزوٍ (حمٍ)‬
‫مؿيص ڄخًؽ ٿٸوحٍد ڃ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن حٿٴوخٍ محٿٴ‪٠‬ش محٿٸََ محٿٸ‪ٜ‬ي ٿلڄخٍش حٿڄوطي‬
‫ڃن حٿ‪٬‬خٿڂ حالٓٴپ ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪L.ch.watelin & S. Landon , p.19f‬‬
‫خثپ ‪٫‬ٸخثي ڃخر‪٬‬ي حٿڄوص‪249ٙ .....‬‬ ‫‪ 2‬كلوڅ‬
‫‪3‬‬
‫‪Reatriea , L,Goff. B .,Symbols of Prehistoric Mesopotamia, London,‬‬
‫‪1963, ,p.43‬‬
‫‪4‬‬
‫‪C.L.Woolley ,the Sumerians,p.33f.‬‬

‫‪202‬‬
‫‪٫‬ؼَ ٳٌ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش ٳٌ حمٍ ( حٿٸزَ حٿڄَٷڂ ‪ )775‬مٍ‪٬‬وى ٿڀڄڀٺ (ڃْ ٻالځ‬
‫ىٹ) مم‪ ٪ٟ‬ٳٌ حٿٸزَ طخروص ه٘زٌ ٍلظوً ‪٫‬ڀي ؿٔي حٿڄڀٺ مٷي مؿيص حػخٍ‬
‫كِحځ ٳ‪ ٍَٞ٫ ٌ٠‬كوٽ حٿو‪٫ َٜ‬ڀٶ ٳَ هلـَ ًهزٌ مڃ٘لٌ ڃن حٿالُمٍى‬
‫ڃؼزض ‪٫‬ڀي كڀٸش ًهزَش ٳٌ كَن طټيٓض حٿ‪َ٘٬‬حص ڃن حٿوَُ حٿالُمٍىٍش محٿٌهزَش‬
‫‪1‬‬
‫ٳ‪٠‬ال ‪٫‬ن ٻڄَخص ڃوظڀٴش ڃن حٿلڀٌ محالىمحص حٿ٘و‪َٜ‬ش ط٘ظڄپ‬ ‫حڃخځ حٿو‪َٜ‬‬
‫‪٫‬ڀي حٓخمٍ ڃن حٿوَُ حٿٌهزَش محٿالُمٍىٍش محٷَح‪ ١‬محٓخمٍ ڃن حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش‬
‫مط‪٬‬وٌٍطَن حكيهڄخ رهَجش ػوٍ ڃن حٿٌهذ محالهَى ڃن حٿالُمٍى رهَجش ‪٫‬ـپ ؿڀْ‬
‫‪٫‬ڀي حالٍ‪ ٝ‬مٻٌٿٺ َٓحؿَن ٳ‪ََ٠‬ن ٿهڄخ حٗټخٽ ‪ٛ‬يٳَش مىروّ ًهزٌ ٿ ٍأّ‬
‫ڃن حٿالُمٍى‪( 2‬حٿٸزَ حٿڄَٷڂ ‪ )1050‬مهو ٍ‪٬‬وى حٿي حٿڄڀٺ (آ – ٻالځ – ىٹ)‬
‫ممؿي ڃ‪ ٬‬ٴخثْ ڃن حالػخٍ ڃن رَلهخ هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ ڃن كـَ حٿالُمٍى ٍلڄپ‬
‫ٻظخرش رؤٓڄ مٿٸز ‪٫‬ڀي ح ڃڀٺ حمٍ‪ ( 3‬حٿٸزَ حٿڄَٷڂ ‪ )800‬مهو ٍ‪٬‬وى حٿي حٿڄڀټش‬
‫ٗز‪٬‬خى حم (رو‪-‬آرٌ) ٻخڅ حٿـِد حال‪٫‬ڀي ڃن ؿٔيهخ ڃٰ‪٤‬ي رخٻيحّ ڃن حٿٌهذ‬
‫محٿٴ‪٠‬ش محٿالُمٍى محالكـخٍ حٿټٍَڄش محٿ‪٬‬ٸَٶ مهَو‪٣ ١‬وٍڀش ڃ‪٬‬ڀٸش ڃن حٿَخٷش‬
‫ر٘ټپ ‪٫‬زخىدس ط‪ٜ‬پ حٿي حٿو‪ َٜ‬مطلظهٌ رٍَ٘‪ ٍَٞ٫ ٢‬ڃن حٿوَُ حال زورَش‬
‫حٿالُمٍىٍش محٿٌهزَش م‪٫‬ؼَ رخٿٸَد ڃن حٿٌٍح‪ ٩‬حٿَڄلي ‪٫‬ڀي ػالع ىرخرَْ ًهزَش‬
‫‪٣‬وٍڀش طلظهٌ رَإمّ الُمٍىٍش مػالع ط‪٬‬وٌٍحص ٿټپ محكيس ڃلهخ هَجش حٿٔڄټش‬
‫حػلخڅ ڃلهخ ڃن حٿٌهذ محٿؼخٿؼش ڃن حٿالُمٍى‪.‬‬
‫حڃخ ٳٌ حٿلٴَس حٿوخٍؿَش ٿڀ‪ٍَ٠‬ق ٳٸي ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي ٷَؼخٍس ڃ‪٬٤‬ڄش رخال‪ٛ‬يحٱ‬
‫‪4‬‬
‫مڃٍِلش رَأّ ػوٍ ڃن حٿالُمٍى محٿٌهذ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪C.L. Woolley , The Sumerians, p.33f.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪C.L.Woolley , The Sumerians, p.33f.‬‬
‫‪ 3‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪278ٙ ...‬‬
‫‪4‬‬
‫‪C.L.Woolley , Ur , of the chaldeesv, p.52f.‬‬

‫‪203‬‬
‫مٷي ‪٫‬ؼَ حٍ‪٠‬خ ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش ‪٫‬پ حٿټلوُ حٿٌهزَش محٿٴلَش محٗظهَص‬
‫رؤٓڂ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش مٷي ٳَٔص ڃن ر‪٬‬ي حٻظ٘خٳهخ رؤڅ حالٗوخ‪ ٙ‬حٿڄڀليٍن ٳَهخ‬
‫ٻخ وح كټخڃخ حم ڃڀوٻخ حًح ڃخ ڃخص حكيهڂ ىٳلض ڃ‪ ٬‬كخَٗظ محطزخ‪ ٫‬مح ٴْ حٿلڀٌ‬
‫محٿڄـوهَحص حٿلٴَٔش محالػخع حٿ‪٬‬خثيس حٿَ ٿلخؿظ حٿَهخ ٳٌ ‪٫‬خٿڂ ڃخ ر‪٬‬ي حٿڄوص‪.‬‬
‫مڃن رَن حهڂ حٿٸزوٍ حٿٸزَ حٿ‪٬‬خثي حٿي (ڃْ ٻالځ ىٹ)(‪)Mes- Kalam- dug‬‬
‫كَغ مؿي هٌح حالٓڂ ڃلٸوٗخ ‪٫‬ڀي هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ ڃن حٿٌهذ مٍ‪ٜ‬لز ٿٸذ حٿڄڀٺ‬
‫حً (ٿوٻخٽ) (‪ )Lugal‬مهو هظڂ حٿڄڀٺ ڃ‪ ٪‬حٍر‪ ٪‬هلخؿَ ڃن حٿٌهذ ٻڀهخ مؿيص‬
‫‪1‬‬
‫ٳٌ حٿٸزَ حٿڄَٷڂ ‪.1054‬‬
‫ٳٌ ڃوٷ‪ ٪‬حځ حٿ‪٬‬ٸخٍد‪ٟ 2‬ڄض حٿٸالثي حٿظٌ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ حٿٸزوٍ ‪٫‬ڀي ح وح‪٩‬‬
‫ڃظ‪٬‬يىس ڃن حالكـخٍ طڄؼڀض رلـَ حٿالُمٍى رخكـخڃ حٿ‪ََٰٜ‬س ؿيح محٿټزََس‬
‫مطټوڅ ًحص حٗټخٽ رَ‪٠‬وٍش مڃ‪َ٬‬لَش مڃٔ‪٤‬لش هٌح حٿلو‪ ٩‬ڃن حٿلـَ ڃ‪ٜ‬يٍه‬
‫‪3‬‬
‫(حٳٰخ ٔظخڅ) مٍـڀذ حٿي حٿ‪َ٬‬حٵ ٳٌ ًٿٺ حٿوٷض ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٿظزخىٽ حٿظـخًٍ‪.‬‬
‫حڃخ كـَ حٿ‪٬‬ٸَٶ ٳوَُه حٓ‪٤‬وح َش مرَ‪٠‬وٍش حٿ٘ټپ مط‪٠‬ڂ حٿٸالثي ‪٫‬ڀي ر‪ٞ٬‬‬
‫حالكـخٍ حٿٔوىحد حٿڀوڅ ح‪ٟ‬خٳش حٿي هَُطَن رَ‪٠‬خد حٿڀوڅ مٗٴخٳش حٗز رخٿټَٓظخٽ‬
‫‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ حكي حٿٸزوٍ حڃخ حٿ‪٬‬خؽ ٳوَُه ‪٣‬وٍڀش مٷ‪ََٜ‬س ح زورَش حٿ٘ټپ طظوٓ‪٢‬‬
‫مر‪ ٞ٬‬حٿوَُ‬ ‫حٿٸالىس مطڂ حٿټ٘ٲ ٻٌٿٺ ‪٫‬ڀي ٷالثي ڃټو ش ڃن حٿٸوحٷ‪ ٪‬حٿلهٍَش‬

‫ڃٸيڃش ٳٌ‪308 304ٙ ...‬‬ ‫‪ 1‬رخٷَ ‪٣‬‬


‫‪2‬‬
‫ٍ‪٬‬ي ڃوٷ‪ ٪‬حځ حٿ‪٬‬ٸخٍد ڃن حٿڄيڅ حٿٔوڃٍَش حٿڄهڄش ٳٌ ؿلود حٿ‪َ٬‬حٵ ٳٌ ڃل‪٤‬ٸش ٗز ‪ٛ‬لَحمٍش‬
‫طټؼَ ٳَ هخ حٿټؼزخڅ حٿَڃڀَش حٿي حٿَٰد ڃن ٷ‪٠‬خد حٿَٳخ‪ ٌ٫‬حٿظخر‪ ٪‬ٿڄلخٳ‪٨‬ش ًً ٷخٍ رڄٔخٳش ‪35‬ٻڂ‬
‫مٷي ؿخدص طٔڄَش حٿڄوٷ‪ ٪‬رهٌح حالٓڂ ٿټؼَس حٿ‪٬‬ٸخٍد حٿظٌ ٍڄټن ڃ٘خهيطهخ ٳٌ ح لخد حٿڄوٷ‪ ٪‬مٻٌٿٺ‬
‫حالٳخ‪ ٌ٫‬مٯََهخ ڃؼپ حرن آمى حٿؼ‪٬‬خٿذ محالٍح ذ مٯََهخ‪.‬‬
‫‪ 3‬حٿظٸٍََ حٿلهخثٌ ٿز‪٬‬ؼش حٿظلٸَذ حالػٍَش حال ٸخًٍش ٳٌ ڃوٷ‪ ٪‬حځ حٿ‪٬‬ٸخٍد ‪ /‬حٿڄوٓڂ حٿوخڃْ ‪2008‬‬

‫‪204‬‬
‫حٿ‪ََٰٜ‬س ڃن ڃخىس حٿٴَص هٌه حٿٸالثي ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ حڃخ كوٽ حٿ‪٬‬لٶ حم ٷَد حٿټخكپ‬
‫‪1‬‬
‫حٿڄالك‪ ٦‬حڅ ٷالىس حٿلـپ ٳٌ حٯڀذ حالكَخڅ طظټوڅ ڃن ٓظش هَُ ڃ‪َ٬‬لَش حٿ٘ټپ‪.‬‬
‫حٿٸزَحڅ حٿڄَٷڄخڅ ‪ :800B 789‬ط‪٬‬وى ٿڀڄڀټش ٗز‪٬‬خى حم (رو – آرٌ) حڃخ‬
‫حٿټلوُ حٿظٌ مؿيص ٳٌ هٌٍن حٿٸزٍَن ٳظ‪٬‬ي ڃن حٍم‪ ٩‬حالػخٍ حٿلٴَٔش ڃلهخ حٿلڀٌ‬
‫حٿٌهزَش رڄوظڀٲ ح وح‪٫‬هخ محٗټخٿهخ مٷَؼخٍطَن ًهزَظَن ٍلظهٌ ٻپ ڃلهڄخ رَأّ ػوٍ‬
‫ڃن حٿٌهذ حٿوخٿ‪ ٚ‬ممؿيص رٸخٍخ ڃن ‪ٛ‬ليمٷَهڄخ حٿ‪ٜ‬وطََن مهڄخ ڃن حٿو٘ذ‬
‫حٿڄ‪٬٤‬ڂ رخٿ‪ٜ‬يٱ مكـَ حٿالُمٍى‪.‬‬
‫حٿٸزَ حٿڄَٷڂ ‪٫ :1237‬ؼَ ٳَ ‪٫‬ڀي ؿؼغ ٔخد ڃ‪ ٪‬ٻخڃپ ٍُلظهن مكالهن‬
‫حٿلٴَٔش ڃن حٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش مٷالثي كـَ حٿالُمٍى حٿـڄَپ محالكـخٍ حٿټٍَڄش‬
‫‪2‬‬
‫حالهَى ٻخٿ‪٬‬ٸَٶ م‪٫‬يى ڃن حٿٸَؼخٍحص‪.‬‬
‫محٻظ٘ٴض ڃن حٿ‪٤‬زٸش حٿؼخٿؼش ٳٌ طپ حٿَٔذ‪ 3‬هَُ ڃ‪ٜ‬لو‪٫‬ش ڃن حالكـخٍ‬
‫حٿټٍَڄش ڃؼپ حٿ‪٬‬ٸَٶ محٿالُمٍى ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ حٿٸزوٍ كَغ ٻخ ض ط٘ټپ ٷالثي‬
‫ڃوظڀٴش حٿ‪٤‬وٽ مر‪٠٬‬هخ كخٳ‪٫ ٦‬ڀي طَطَز كَن حُٿزْ ٿال خع حٿڄظوٳَخص ٳز‪٬‬ي حڅ‬
‫طټوڅ حٿوَو‪ ١‬ٷي ح يػَص طزٸي هَُ هٌه حٿٸالثي ‪٫‬ڀي حٿهَټپ حٿ‪٨٬‬ڄٌ ٿظيٽ ‪٫‬ڀي‬
‫‪4‬‬
‫طَطَزهخ حال‪ٛ‬ڀٌ‪.‬‬

‫‪ 1‬طٸٍََ طلٸَذ حځ حٿ‪٬‬ٸخٍد‪.....‬‬


‫‪ 2‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪309ٙ ...‬‬
‫‪ 3‬حٿَٔذ‪ :‬طٸ‪ ٪‬طڀوٽ حٿَٔذ ‪٫‬ڀي ر‪٬‬ي كوحٿٌ (‪ 1,5‬ٻڂ) حٿي حٿَٰد ڃن ‪ٟ‬ٴش هَ ىٍخٿي مط٘ڄپ هٌه‬
‫حٿظڀوٽ رخٓڂ حٿَٔذ ٳٌ حٿـهش حٿَ٘ٷَش ڃن حٿڄوٷ‪٪‬‬
‫خثپ كٸَٸش حٿٔوڃٍََن مىٍحٓخص حهَى ٳٌ ‪٫‬ڀڂ حالػخٍ ىحٍ حٿِڃخڅ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘‬ ‫‪ 4‬كلوڅ‬
‫‪332ٙ 1١‬‬ ‫ىڃ٘ٶ‪ٓ-‬وٍٍخ‪2007‬‬

‫‪205‬‬
‫مهلخٹ ‪٫ ٚ‬ڀي ‪ٛ‬ليمٵ كـًَ ڃن حٗوٍ ٷَخٓخط (‪ٓ)14×22×25‬ڂ‬
‫محٿلٸٖ هٌح مؿي ٳٌ ڃوٷ‪ ٪‬ڃيٍلش حٗوٍ‪٫ 1‬لي ح ٸخ‪ ٝ‬حٿٔوٍ حٿوخٍؿٌ ٿڀڄيٍلش‬
‫‪2‬‬
‫مٻخڅ هٌح حٿ‪ٜ‬ليمٵ ڃلظوٍخ ٿټڄَش ڃن هَُ حٿ‪٬‬ٸَٶ حٿظٌ مؿي ر‪٠٬‬هخ طلظ ‪.‬‬
‫حڃخ طلٸَزخص طپ حٿ‪٬‬وٍڀٌ ٳهو ٯلٌ رخٿيڃي حٿلَوح َش محٿ‪َ٤‬لَش محٿزٍَ٘ش محٿظٌ طڂ‬
‫حٿظلٸَذ ٳَهخ ڃن ٷزپ حٿز‪٬‬ؼش حٿٴَ َٔش مٻخڅ حٿڄلٸذ حٿٴَ ٌٔ ح يٍٍ رخٍم ‪1933‬‬
‫مٿڂ ٍَؿ‪ ٪‬حٿي ٳَ ٔخ حال ‪٫‬خځ ‪ 1967‬كَغ ٍٸوٽ حڅ حٿ‪َ٬‬حٵ رڀي ٍٴظٸَ حٿي حٿلـَ‬
‫‪3‬‬
‫م‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀي ىڃَش ٳٌ ٳظَس حٿ‪ُ٬‬زَي ‪َ٫‬و هخ ڃ‪٬٤‬ڄش رخكـخٍ حٿ‪٬‬ٸَٶ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫طڂ حٿظلٸَذ ٳَ ‪٫‬خځ ‪ 1979‬م ظخثؾ حٿظلٸَزخص حالػٍَش هو‬ ‫ٳٌ طپ حكڀَلَش‬
‫حٿ‪٬‬ؼوٍ ‪٫‬ڀي كڀٌ حٿؼَخد مطلوً ‪٫‬ڀي ‪ 250‬حٿي ‪ 300‬هَُس ‪ََٰٛ‬س ؿيح ڃن‬
‫حٿٴٍَض حم حٿټڀْ حالرَ‪ ٞ‬مٻخ ض حٿوَُحص ڃلؼوٍس ٳوٵ ‪ٛ‬يٍ حٿڄَض مڃن رَن‬
‫حٿوَُحص هَُس محكيس ٳٸ‪ ٢‬ڃن حٿ‪٬‬ٸَٶ مٻخ ض هٌه حٿوَُحص ڃوَ‪٤‬ش ‪٫‬ڀي حٿؼود‬
‫مػڂ حٿ‪٬‬ؼوٍ ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ ر‪ ٞ٬‬حٿٸزوٍ م‪٫‬ؼَ حٍ‪٠‬خ ‪٫‬ڀي ‪٫‬ٸوى ٿڀ‪٬‬لٶ‬ ‫حٿًٌ ٳُلٌ ٻڀ‬
‫م‪ٛ‬ل‪٬‬ض هَُحص هٌه حٿ‪٬‬ٸوى ڃن ڃوحى ڃوظڀٴش حً حٿٴٍَض م حٿ‪٨٬‬خځ محالكـخٍ‬
‫‪5‬‬
‫حٿټٍَڄش حٿظٌ ٻخڅ حٯڀزهخ ڃن حٿ‪٬‬ٸَٶ مڃَس طوڀپ حٿٸالىس كڀٸش رَم ٍِش‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫حٗوٍ‪ :‬ٻخ ض حٗوٍ (ٷڀ‪٬‬ش حٿَ٘ٷخ‪ ١‬كخٿَخ) حٿ‪٬‬خ‪ٛ‬ڄش حالمٿي ٿڀيمٿش حالٗوٍٍش ڃَٻِح حىحٍٍخ‬
‫ٿڄلخٳ‪٨‬ش حٗوٍٍش ٳٌ ٻال حٿ‪ٍَٜ٬‬ن حالٗوٍٍَن حٿوَٓ‪ ٢‬محٿليٍغ مٍٸوڃ ڃوٷ‪٬‬هخ ‪٫‬ڀي حٿ‪٠‬ٴش‬
‫حٿَٰرَش ٿلهَ ىؿڀش ‪٫‬ڀي ر‪٬‬ي كوحٿٌ ‪100‬ٻڂ حٿي حٿـلود ڃن ڃيٍلش حٿڄو‪ٛ‬پ مٍ‪٬‬وى طخٍٍن ڃيٍلش‬
‫حٗوٍ حٿي حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى‬
‫خثپ كٸَٸش حٿٔوڃٍََن‪250ٙ ....‬‬ ‫‪ 2‬كلوڅ‬
‫‪3‬‬
‫‪Dossiers , histoire et archeology 20 f , N.51,MARS 1981‬‬
‫طڂ طَؿڄظهخ ڃن ڃـڀش حٿظخٍٍن م‪٫‬ڀڂ حالػخٍ حٿٴَ َٔش حٿ‪٬‬يى ‪ 51‬ڃخٍّ ‪.1981‬‬
‫‪ 4‬طپ حكڀَلَش ٍٸ‪ ٪‬ٳٌ كو‪ ٝ‬كڄٍَن‬
‫‪5‬‬
‫‪Baghdad Er ForSchungen Rainer Michael Boehmer-Heinz-werner‬‬
‫‪Dammer , philipp Von Zebern,1985.‬‬

‫‪206‬‬
‫م‪٫‬ؼَ ٳٌ ڄَمى حٍ‪٠‬خ ‪٫‬ڀي ُمؽ ڃن حٿ‪ٜ‬ٴخثق حٿڄ‪٬‬ي َش ٍ‪٨‬هَ ٳَهڄخ ڃ٘هي‬
‫هخؿڄظ ‪٫‬ڀي ڃخ ٍزيم ٿزوس ٳٌ ٿـڄش ڃن ٷ‪ٜ‬زش حٿزَىً‬ ‫ٷخٌٓ ٿِ ـٌ ‪َ٘٫‬ش ڃوط‬
‫محُهخٍ حٿڀوطْ حٿڄَطزش ٳٌ ‪ٛ‬ٴوٱ ڃظلخمرش طظڄوؽ حٿي حالڃخځ محٿوڀٲ ٳٌ حٿٍَق‬
‫مٻخ ض حٿٴوح‪ٛ‬پ حٿ‪ََٰٜ‬س ڃن حٿِهوٍ حٿڄڀو ش ڃؼزظش رخٿالُمٍى محٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ‬
‫مػزظض ڃالڃق حٿِ ـٌ رو‪ٟ‬وف م لض حٿ٘‪ َ٬‬حٿڄـ‪٬‬ي ‪٫‬ڀي ٗټپ ظودحص ڃظوؿ‬
‫‪1‬‬
‫رخٿٌهذ‬
‫مهو ٿوف ‪٫‬خؿٌ ريٍ‪ٓ)10×10( ٪‬ڂ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَ ٳٌ رجَ ٳٌ حٿٸ‪ َٜ‬حٿ٘ڄخٿٌ حٿَٰرٌ‬
‫حٿًٌ َٗيه حٗوٍ خ‪َٛ‬رخٽ ٳٌ ڄَمى ‪٫‬خځ ‪ 1951‬مٷي كخٳ‪٨‬ض ‪٫‬ڀَ ٻخطزش‬
‫☧ٿَمحٍخص حٿزوٿََٔش حٿ٘هََس حؿخػخ ٻٍَٔظٌ ُمؿش ‪٫‬خٿڂ حالػخٍ ڃخٻْ ڃخٿوحڅ ‪٫‬ڀي‬
‫ٿوف ر‪٬‬لخٍش ٳٌ كخٿظ حٿَ‪٣‬زش كظي م‪ٛ‬پ حٿي حٿڄوظزَ‪ .‬محٿڀوف ‪٫‬زخٍس ‪٫‬ن حٓي‬
‫ٍهـڂ ‪٫‬ڀي ٳظي مٍ‪ ٠٬‬ڃن ٍٷزظ محٿڀوف ڃ‪٬٤‬ڂ رَٷخثٶ حٿٌهذ محٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ‬
‫محٿالُمٍى (حٿًٌ ٓٸ‪ ٢‬ڃ‪٨٬‬ڄ ) م‪ٛ‬وٍ ٗ‪ َ٬‬حٿٴظي حٿِ ـٌ رٸ‪٫ ٪٤‬خؿَش‬
‫‪2‬‬
‫(مڃوؿوى كخٿَخ ٳٌ حٿڄظلٲ حٿزٍَ‪٤‬خ ٌ)‪.‬‬
‫ٳٌ ُڃن زوهٌ ‪ َٜ‬حٿؼخ ٌ ‪ 562-604‬ٷزپ حٿڄَالى رڀٰض رخرپ ‪َٜ٫‬هخ‬
‫حٿٌهزٌ ٳٌ ‪٫‬هي كڄوٍحرٌ مطلٸٸض حڃخٿهخ طلض كټڂ زوهٌ ‪ َٜ‬حٿؼخ ٌ حٿ‪٤‬وٍپ‬
‫محطوٌ ٗخٍ‪ ٩‬حٿڄوٻذ حٓڄ ڃن ڃوٻذ حالٿهش حٿٔلوً ٳٌ ڃهَؿخڅ حٿٔلش حٿـيٍيس‬
‫كَن طـظڄ‪ ٪‬ڃن حٍؿخد حٿڄڄڀټش حالٿهش حٿَثَٔش مطََٔ رخكظٴخٽ ڃهَذ مطيهپ ڃن‬
‫رخد ‪٘٫‬ظخٍ مطوَؽ حٿي ‪ٟ‬وحكٌ حٿڄيٍلش حٿ٘ڄخٿَش كَغ طلٸپ حٿي ُمحٍٵ ًمحص‬
‫‪٫‬ـالص ڃِهَٳش رخٿٌهذ محٿالُمٍى حالٍُٵ محٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ مطئهٌ حٿي ڃ‪٬‬زي‬

‫‪ 1‬ڃخٿوحڅ ڃخٻْ ڃٌٻَحص ڃخٿوحڅ‪285-284ٙ .....‬‬


‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ محػخٍه‪103ٙ ...‬‬ ‫‪ 2‬روٓظَٰض‬

‫‪207‬‬
‫حٿـلخثن ٳٌ ح‪٫‬ڀي حٿلهَ ػڂ ٍڀٌ ًٿٺ حؿَحد حٿِمحؽ حٿڄٸيَٓن ٍثَْ حالٿهش‬
‫‪1‬‬
‫محالٿهخص حٿظٌ ٍ‪٬‬وٽ ‪٫‬ڀَ ه‪ٜ‬ذ حٿزالى ٻڀهخ مٍٳخههخ‪.‬‬
‫حڃخ حٿٸزَ حٿڄَٷڂ ‪ :779‬مؿي ٳَ ٷ‪٬٤‬ش ٴَٔش ڃ‪٬٤‬ڄش رخٿٴَٔٴٔخد ڃن حٿ‪ٜ‬يٱ‬
‫مكـَ حٿالُمٍى مٓڄٌ ر) (ٍحٍش حمٍ) مهو ڃ٘هي حكظٴخٽ رخٿل‪.َٜ‬‬
‫حٿٸزَ حٿڄَٷڂ ‪ :775‬مؿي ٳَ حٿووًس حٿٌهزَش حٿڄ٘هوٍس ٿڀڄڀٺ (ڃْ ٻالځ ىٹ)‬
‫محػخٍ حٿهٌد ڃ‪َ٬‬م‪ٟ‬ش كخٿَخ ٳٌ حٿڄظلٲ حٿ‪َ٬‬حٷٌ‪.‬‬
‫حٿٸزَ حٿڄَٷڂ ‪٬ٍ : 1050‬وى الرن حٿڄڀٺ مؿيص ٴخثْ ڃن حالػخٍ ڃن رَلهخ هظڂ‬
‫حٓ‪٤‬وح ٌ ڃن كـَ حٿالُمٍى ٍلڄپ ٻظخرش رخٓڂ (آ – ٻالځ ‪ -‬ىٹ) حً رؤٓڄ مٿٸز‬
‫‪2‬‬
‫‪٫‬ڀي ح ڃڀٺ حمٍ‪.‬‬
‫مٳَڄخ ٍڀٌ ڄكخًؽ ڃكن حٿڀٸكي حالػٍَكش ٯَكَ حٿڄل٘كوٍس محٿڄوؿكوىس ٳكٌ حٿڄظلكٲ‬
‫حٿ‪َ٬‬حٷٌ مكٔذ حٿڄوحٷ‪ ٪‬حالػٍَش محٍٷخڃهخ حٿڄظلٴَش مم‪ٛ‬ٴهخ محٿڄيٍمٓكش ٳكٌ‬
‫هٌح حٿزلغ‪.‬‬

‫‪ٓ 1‬زََُ اً – أً ‪ .‬ك‪٠‬خٍس محىً حٿَحٳيٍن‪13ٙ .....‬‬


‫‪ 2‬رخٷَ ‪ ٣‬ڃٸيڃش ٳٌ‪309ٙ ...‬‬

‫‪208‬‬
‫هْ غ اثْ ػٌز٘ك لعٌخ ‪1999‬‬
‫هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ حرَ‪ٍ ٞ‬هكخځ ‪٫‬ڀَك ‪ٛ‬كوٍس حٿك حڃخڃك‬
‫‪ 165789‬ځ‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ‬
‫ٗو‪ ٚ‬م‪٫‬يس ح‪٫‬ڄيس ڃن حٿټظخرش حٿڄٔڄخٍٍش‬
‫‪٩‬‬ ‫‪ٓ 2.5‬ڂ‬
‫حٿٸ‪1 َ٤‬‬
‫ٓڂ‬
‫هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ ڃن حٿَهخځ حالٓوى ‪٫‬ڀَ ‪ٛ‬وٍ ٿؼالػش‬
‫‪ 165790‬ځ‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪2‬‬
‫حٗوخ‪٫ ٙ‬ڀَ ٻظخرش ڃٔڄخٍٍش‬
‫‪٩‬‬ ‫ٓڂ‬
‫حٿٸ‪1 َ٤‬‬
‫ٓڂ‬
‫‪ 165792‬ځ‬ ‫ڃوظڀٴش‬ ‫ٓز‪٬‬ش هَُ ‪٫‬ٸَٶ حػلخڅ ڃلهخ رَ‪٠‬خد‬
‫‪٩‬‬ ‫حالٗټخٽ‬
‫هككظڂ حٓكك‪٤‬وح ٌ ىحثككًَ حٿ٘ككټپ ڃككن حٿلـككَ حالٓككوى‬
‫‪ 167662‬ځ‬ ‫حٿٸ‪َ٤‬‬
‫‪٫‬ڀَ ٸوٕ طڄؼپ ٍڃوُ هخ‪ٛ‬ش رخٿوظڂ ٍظوڀڀ ػٸذ‬
‫‪٩‬‬ ‫‪ٓ 2.5‬ڂ‬

‫هْ غ اثْ ػٌز٘ك لعٌخ ‪2111‬‬

‫هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ حٓوى حٿڀوڅ ٍڄؼپ حٿ حڃخځ‬


‫‪ 171079‬ځ ‪٩‬‬ ‫حالٍطٴخ‪2 ٩‬‬
‫ٗككككـَس مٗككككو‪ٍَ ٚ‬ٻكككك‪ ٪‬ڃككككن حٿـهككككش‬
‫ٓڂ‬
‫حالهَى ڃ‪ٛ ٪‬وٍس حٿهَن رـوحٍهڄخ‬
‫‪ 171085‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٲ‬ ‫ػككالع هككَُ كـٍَككش ه‪٠‬ككَحد مٓككوىحد‬
‫حٿٸَخٓخص‬
‫حٿڀوڅ‬

‫‪209‬‬
‫هْ غ اثْ ػٌز٘ك لعٌخ ‪2111‬‬

‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 2‬ڂ‬ ‫كـكككَ مُڅ حٓكككوى حٿڀكككوڅ ڃكككن كـكككَ‬


‫‪ 179526‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 1.1 َ٤‬ڂ‬
‫حٿهَڄخطخٍض مر٘ټپ ٍأّ هلٍَِ‬
‫هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ كـَ حكڄَ ڃئٿٲ ڃكن‬
‫ڃ٘هي ٍ‪٨‬هَ ٳَك ٗكو‪ٍ ٚ‬ڄٔكٺ رټڀظكخ‬
‫‪ 179511‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 2.7‬ڂ‬ ‫ٍيٍككك رلَكككوحڅ محٷكككٲ ‪٫‬ڀكككي ٷخثڄظَككك‬
‫حٿوڀٴَكككش مٍَٳككك‪ ً ٪‬زككك حٿٸ‪ٜ‬كككََ حٿكككي‬
‫حال‪٫‬ڀي مهلخٹ ٗو‪ ٚ‬حهَ ٍٸٲ حڃكخځ‬
‫كَكككوحڅ ٍٸكككٲ ‪٫‬ڀكككي ٷخثڄظَك ك حٿوڀٴَكككش‬
‫حٍ‪٠‬خ مرَن حٿڄ٘هيٍن ٗـَس‪.‬‬
‫هظڂ حٓك‪٤‬وح ٌ حٓكوى ٍكَى ٳَك ڃظ‪٬‬زكي‬
‫ٍَطيً ‪٫‬ڄخڃش مػورخ ‪٣‬وٍال ٍظٸيځ لو‬
‫حٿ ك ٍ‪٠‬كك‪ ٪‬ٷيڃ ك حٿَڄلككي ‪٫‬ڀككي ڃَطٴكك‪٪‬‬
‫‪٫‬ڀككي حالٍ‪ ٝ‬مٍڄٔككٺ رَككيه ٗككَجخ ڃككخ‬
‫هڀٲ حٿ٘و‪ ٚ‬حٿڄظ‪٬‬زي حٿ حهَ ٍڄٔكٺ‬
‫‪ 179514‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 1.4‬ڂ‬
‫رَكككيه حٿَڄلكككي ر٘كككٌد ڃكككخ ٳَڄكككخ ٍڄٔكككٺ‬
‫حٿٸ‪ٓ 1 َ٤‬ڂ‬
‫رخٿَٔككككَى رٔكككك‪٤‬پ مهڀٴكك ك كَوح ككككخڅ‬
‫هَحٳَكككككخڅ محٷٴكككككخڅ ‪٫‬ڀكككككي ٷخثڄظَهڄكككككخ‬
‫حٿٔكككٴڀَظَن ڃظٸكككخرالڅ مٳكككٌ مٓككك‪٤‬هڄخ‬
‫ٗكككـَس حٿلَكككخس مٳكككٌ ح‪٫‬الهكككخ م‪٫‬ڀكككي‬
‫ؿخ زَهخ ٍڃوُ حالٿهش حالهَى‬
‫هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ حٓوى ڃئٿٲ ڃن ڃ٘كهي‬

‫‪210‬‬
‫ٷوحڃ ك حٿ ك محٷككٲ ٍ‪٠‬كك‪ ٪‬ٷيڃ ك حٿَڄلككي‬
‫ٳوٵ كَوحڅ رخٍٹ مٍڄٔٺ رَيه حٿَڄلي‬
‫‪ 179515‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 2.3‬ڂ‬ ‫رخكككي ٍڃككوُ حالٿهككش محڃخڃكك ٗككو‪ٚ‬‬
‫ٍَٳككك‪ٍ ٪‬كككيه حٿَڄلكككي حٿكككي حال‪٫‬ڀكككي حڃكككخځ‬
‫مؿه ك مٍَطككيً ٍىحدح ‪٣‬ككوٍال مهڀٴ ك‬
‫ػككالع كَوح ككخص ٿ‪٬‬ڀهككخ ٯككِالڅ حٿوحكككي‬
‫ٳوٵ حالهَ مٳوٷهخ ٍٓڂ حٿ‪٬‬ٸَد‬
‫‪ 179525‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٻزَهخ‬ ‫ٷ‪٬٤‬ظكككخڅ ڃكككن كـكككَ حٿكككوُڅ حالٓكككوى‬
‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 2.6‬ڂ‬
‫حٿڀوڅ ر٘ټپ هلٴٔخد محالهكَى ر٘كټپ‬
‫حٿٸ‪ٓ 1.9 َ٤‬ڂ‬
‫هَځ‬
‫هَُس ًحص ٿكوڅ ٍڃكخىً محركَ‪ ٞ‬ڃكن‬
‫‪ 182388‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٍطٴخ‪ٓ 3.1 ٫‬ڂ‬
‫حٿلـككككَ حٿڄ‪٬‬ككككَٵ حٓكككك‪٤‬وح َش حٿ٘ككككټپ‬
‫ٷ‪ٓ 1.5 َ٤‬ڂ‬
‫ڃؼٸورش ڃن حٿوٓ‪ ٢‬ر٘ټپ ٯََ ڃ‪٬‬ڄوٽ‬
‫حالٍطٴخ‪ٓ6.1 ٩‬ڂ‬ ‫ر‪٤‬كككككش مُڅ ڃكككككن كـكككككَ حٿكككككيٍوٍحٍض‬
‫‪ 182391‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 10.5‬ڂ‬
‫حالٓوى طَؿ‪ٍ ٪‬أٓهخ حٿي حٿوڀٲ مرهكخ‬
‫حٿ‪ٓ 5.9 َٝ٬‬ڂ‬
‫ػٸذ ٳٌ حٿٸخ‪٫‬يس ڃڀَجش رخٿَ‪ٛ‬خ‪ٙ‬‬
‫حالٍطٴخ‪ٓ 1.5 ٩‬ڂ‬ ‫هككظڂ حرككَ‪ ٞ‬ڃلزٔكك‪ ٢‬ٳككٌ ح‪٫‬ككاله ػٸككذ‬
‫‪ 172770‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 2.5 َ٤‬ڂ‬
‫‪٫‬ڀَككك ك ه‪٤‬كككككو‪ ١‬هليٓكككككَش ڃظوحٍُكككككش‬
‫مڃظٸخ‪٬٣‬ش‬
‫ػالػككش ‪٘٫‬ككَ هككَُس ڃككن كـككَ حٿ‪٬‬ٸَككٶ‬
‫‪ 172773‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٲ حٿٸَخٓخص‬
‫ڃوظڀٴش حالكـخځ محالٗټخٽ محالٿوحڅ‬
‫حالٍطٴخ‪ٓ 3.5 ٩‬ڂ‬ ‫هكككَُس ٻزَكككَس ڃكككن حٿ‪٬‬ٸَكككٶ حٿڄ‪٬‬كككَٵ‬
‫‪ 172775‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 0.5 َ٤‬ڂ‬
‫كڄَحد مرَ‪٠‬خد حٿڀوڅ‬

‫‪211‬‬
‫ٷككككالىس ڃئٿٴككككش ڃككككن حكـككككخٍ ٷَ‪ٛ‬ككككَش‬
‫‪ 175252‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٲ حٿٸَخٓخص‬
‫ڃوظڀٴش حالٗټخٽ محالٿوحڅ محالكـخځ‬

‫هْ غ اثْ ػٌز٘ك ‪ /‬القبهظ٘خ لعٌخ ‪2112‬‬


‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 1.8‬ڂ‬ ‫ػكككالع هكككَُ ڃكككن حٿ‪٬‬ٸَكككٶ حػلكككخڅ‬
‫ٿڀيٍّ‬ ‫حٿٸ‪ٓ 0.6 َ٤‬ڂ‬ ‫حٓكك‪٤‬وح َش حٿزككيڅ ڃ‪َ٬‬ٷككش محهككَى‬
‫حٿٔڄٺ ‪ٓ 0.7‬ڂ‬
‫ٻَمٍش كڄَحد‬
‫ٿڀيٍّ‬ ‫هككككككَُس ٓككككككوىحد ڃككككككن كـككككككَ‬
‫حٿهَڄخطخٍض حٓ‪٤‬وح َش حٿ٘ټپ‬
‫هَُس ڃن حٿ‪٬‬ٸَٶ حٿزَطٸخٿٌ حٿڀوڅ‬
‫‪ 196839‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 5.4‬ڂ‬ ‫حٓ‪٤‬وح ٌ حٿزيڅ ڃؼٸورش حٿوٓ‪٢‬‬
‫حٿٸ‪ٓ 0.7 َ٤‬ڂ‬
‫هَُطكككككخڅ ڃكككككن كـكككككَ حٿ‪٬‬ٸَكككككٶ‬
‫ٿڀيٍّ‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 1.8‬ڂ‬ ‫حكككككككيحهڄخ ٻَمٍككككككش محالهككككككَى‬
‫حٿٸ‪ٓ 0.7 َ٤‬ڂ‬
‫حٓ‪٤‬وح َش ڃؼٸورش ڃن حٿوٓ‪٢‬‬
‫هككظڂ حٓكك‪٤‬وح ٌ رلككٌ حٿڀككوڅ ‪٫‬ڀَ ك‬
‫ڃ٘ككهي الٿ ك ٍـڀككْ ‪٫‬ڀككي ٻَٓككٌ‬
‫رڀزككخّ حالٿهككش ٍَٳكك‪ ٪‬حكككيى ٍيٍ ك‬
‫‪ 199357‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 1.2 َ٤‬ڂ‬ ‫محڃخڃ ك حٿ ك ػككخ وً ٍٸككيځ ٗو‪ٜ‬ككخ‬
‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 2.2‬ڂ‬ ‫حهَ ٿالٿ مٍَطيٍخ ڃالرْ ‪٣‬وٍڀكش‬
‫ٍٳ‪ ٪‬حكيهڄخ ٍكيه حٿكي حال‪٫‬ڀكي ڃك‪٪‬‬
‫ٗخٍحص حالٿهش‬

‫‪212‬‬
‫هْ ىىغ رىىل الؼظىى٘خ ‪ /‬هحبفظىىخ القبهظىى٘خ ‪ /‬ضىىبء وىىبض لعىىٌخ‬
‫‪2112‬‬

‫ٷككالىس ‪ٛ‬ككََٰس ڃككن كـككَ حٿ‪٬‬ٸَككٶ ڃككن هككَُ‬


‫‪186911‬‬ ‫ڃوظڀٲ حٿٸَخٓخص‬
‫ڃوظڀٴككش حالٗككټخٽ محالكـككخځ محالٿككوحڅ طلككوً‬
‫ځ‪٩‬‬
‫‪٫‬ڀي (‪ )31‬هَُس‬

‫هْ غ رل الدزِٗن ‪ /‬هحبفظخ القبهظ٘خ لعٌخ ‪2117‬‬

‫ٷكككالىس ڃكككن كـكككَ حٿټڀكككْ ًحص ٿكككوڅ‬


‫‪ 209033‬ځ‬ ‫ڃوظڀٲ ٷَخٓخص‬ ‫ٍڄَكككپ ٿال‪ٛ‬كككٴَ طظټكككوڅ ڃكككن (‪)19‬‬
‫‪٩‬‬
‫هَُس‬
‫ٷكككالىس ڃكككن حٿلـكككَ حالٍُٵ طلكككوً‬
‫‪ 209034‬ځ‬ ‫ٷَخٓخطهخ ‪ 3‬ڃڀڂ‬ ‫‪٫‬ڀي (‪ )29‬هَُس‬
‫‪٩‬‬
‫هَُس ‪٫‬يى (‪ )2‬حكيهڄخ ڃكن حٿلـكَ‬
‫‪ 209035‬ځ‬ ‫ٷ‪ َ٤‬حكيحهخ ‪1.5‬‬ ‫حٿزلككككٌ حٿڄلڄككككَ محالهككككَى كـككككَ‬
‫‪٩‬‬ ‫ٓڂ‬
‫ڃ‪َ٬‬ٵ ڃؼٸورش ڃن حٿوٓ‪٢‬‬

‫هْ غ رل اثْ ػٌز٘ك لعٌخ ‪2117‬‬

‫هَُس ىحثٍَش حٿ٘ټپ رَ‪٠‬خد حٿڀوڅ ڃن‬


‫‪ 209597‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 1.8 َ٤‬ڂ‬
‫حٿ‪ٜ‬يٱ ڃؼٸورش ڃن حٿوٓك‪ ٢‬ڃك‪ ٪‬كـكَ‬
‫حٿٔڄٺ ‪ٓ 0.3‬ڂ‬

‫‪213‬‬
‫مُڅ ٻَمً ٯخڃٶ حٿڀوڅ‬
‫ٓوحٍ ڃټوڅ ڃن هكَُ ڃڀو كش ڃوظڀٴكش‬
‫حالٗټخٽ محالكـخځ ٍٰڀذ ‪٫‬ڀَهكخ كـكَ‬
‫‪ 209602‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٲ حٿٸَخٓخص‬
‫حٿ‪٬‬ٸَكككٶ ‪٫‬كككيىهخ (‪ )20‬هكككَُس ٻخ كككض‬
‫‪٫‬ڀي ڃ‪ٜ٬‬ڂ هَټپ ‪٨٫‬ڄٌ‬
‫هكككظڂ حٓككك‪٤‬وح ٌ ‪٫‬ڀَك ك ڃ٘كككهي حٿهكككَن‬
‫محٷٴَن ٍَطيٍخڅ هكوًس ڃٸَ كش ٍَٳ‪٬‬كخڅ‬
‫‪ 209698‬ځ ‪٩‬‬ ‫حالٍطٴخ‪ٓ 3 ٩‬ڂ‬
‫حٿٸ‪ٓ 1.4 َ٤‬ڂ‬ ‫حٍككيٍهڄخ حٿككي حٿټظككٲ ٍَطككيٍخڅ ڃالرككْ‬
‫‪٣‬وٍڀككككش مرَلهڄككككخ ٻڀككككذ ٳككككوٵ ٍحٓككك‬
‫ٗكككـَس حٿلَكككخس مهكككالٽ ٳكككٌ حال‪٫‬ڀكككي‬
‫مهڀٴهڄخ ٗـَس حٿـخه ڃ‪ٍَ٤ٓ ٪‬ن ڃن‬
‫حٿټظخركككككش حٿڄٔكككككڄخٍٍش ڃككككك‪٫ ٪‬الڃكككككخص‬
‫ڃظٴَٷش ٳٌ حٿٔ‪ َ٤‬حٿؼخٿغ ڃؼٸكود ڃكن‬
‫حٿوٓ‪ ٢‬مهو ڃن حٿلـَ حالٓوى حٿڀوڅ‬
‫حالٍطٴخ‪ٓ 7.7 ٩‬ڂ‬ ‫ؿكككِد ڃكككن ٷڀكككڂ ٻظخركككش ڃٔكككڄخٍٍش ڃكككن‬
‫‪ 209701‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪ٓ 0.5 َٝ٬‬ڂ‬
‫حٿ‪٬‬خؽ ڃيرذ حٿَحّ ڃ‪٠‬ڀ‪ ٪‬حٿزيڅ‬
‫حٿٔڄٺ ‪ٓ 0.4‬ڂ‬

‫هْ غ رل ثعوبٗخ (اهة ‪ /‬الوْظن االّل لعٌخ ‪1999‬‬

‫حكـكككخٍ ڃكككن حٿ‪٬‬ٸَكككٶ حالكڄكككَ ‪٫‬كككيىهخ‬


‫‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ‬
‫(‪ )2‬ڃكككك‪ ٪‬هككككَُطَن ‪ٛ‬ككككََٰطَن ڃكككك‪٪‬‬
‫‪ 162927‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿڄَر‪ )4( ٪‬ىٳن‬
‫هَُس ڃن حٿ‪ٜ‬يٱ‬

‫‪214‬‬
‫هْ غ رل الح ٌخ ‪/‬الوْظن االّل لعٌخ ‪1999‬‬

‫ٷالىس ڃن هَُ ڃوظڀٲ حٿلو‪َ٫‬ش (‪٫‬ٸَكٶ‬


‫ڃڀوڅ كـكَ حه‪٠‬كَ مح‪ٛ‬كٴَ محكڄكَ)‬
‫‪ 159897‬ځ ‪٩‬‬ ‫‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَ ٳٌ ‪I١‬‬
‫رخٗټخٽ حٓ‪٤‬وح َش مٷَ‪َٛ‬ش حم ڃلكُِس حٿٸزَ ٍٷڂ (‪)7‬‬
‫حٿـوح ذ‬

‫هْ غ رل الٌول‪ /‬الوْظن الضبلش لعٌخ ‪1999‬‬


‫ڃـڄو‪٫‬ككش ڃككن حٿوككَُ ٷَ‪ٛ‬ككَش رَ‪٠‬ككخد‬
‫‪ 158869‬ځ ‪٩‬‬ ‫ٷزَ ‪132‬‬
‫ڃككككن حٿټَٓككككظخٽ ڃكككك‪ ٪‬حٍركككك‪ ٪‬هككككَُحص‬
‫‪ََٰٛ‬س كڄَحد حٿڀوڅ‬
‫ٷكككككالىس ‪٣‬وٍڀكككككش طظكككككخٿٲ ڃكككككن ٷوٷ‪٬‬كككككش‬
‫كڀِم َككش مهككَُ ڃككن حٿڄلككخٍ حٿ‪٤‬وٍككپ‬
‫‪ 156858‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸزَ ‪87‬‬
‫محٿڄلُِ ح‪ٟ‬خٳش حٿي هَُ ڃن حٿ‪٬‬ٸَكٶ‬
‫حالكڄَ حٯڀزهخ ٷَ‪ٛ‬كَش حٿ٘كټپ ح‪ٟ‬كخٳش‬
‫حٿي ‪٫‬يى ڃن هَُ محكـخٍ ڃوظڀٴش‬
‫ٷالىس ڃئٿٴكش ڃكن هكَُ ‪٫‬ٸَكٶ ٷَ‪ٛ‬كَش‬
‫حٿ٘ټپ ٿو هكخ حكڄكَ رخهكض ح‪ٟ‬كخٳش حٿكي‬
‫‪ 159822‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿڄٸزَس ٷزَ ٍٷڂ‬
‫‪138‬‬ ‫‪٫‬ككيى ڃككن حٿوككَُ حٿ‪ٜ‬ككََٰس ڃككن كـككَ‬
‫ڃوظڀٲ‬
‫ٷكالىس ٻزَكَس ڃئٿٴكش ڃكن ٷوٷ‪٬‬كش مهككَُ‬

‫‪215‬‬
‫ٷَ‪َٛ‬ش حٿ٘ټپ ر‪ ٠٬‬ڃن كـَ حرَ‪ٞ‬‬
‫‪ 161962‬ځ ‪٩‬‬ ‫ٷزَ ٍٷڂ ‪156‬‬
‫ٗككٴخٱ محهككَ ڃككن ‪٫‬ٸَككٶ حكڄككَ ٯككخڃٶ‬
‫مٳخطق حٿڀوڅ‬

‫هْ غ رل عْتخ الوْظن االّل لعٌخ ‪1999‬‬

‫ػككالع كـككَحص ڃككن حٿ‪٬‬ٸَككٶ ڃكك‪ٓ ٪‬ككظش‬


‫‪ 159495‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃڀظٸ‪٢‬‬
‫ڃظوٓكككك‪٤‬ش حٿلـككككڂ ڃكك ك‪ )16( ٪‬كـككككَس‬
‫‪ََٰٛ‬س رَلهخ‬
‫‪ 159500‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٔڄٺ ‪ٓ 1.6‬ڂ‬ ‫ٷ‪ ٪٤‬كـٍَش ڃن حٿالُمٍى‬
‫ڃڀظٸ‪٢‬‬
‫ػكككالع ىالٍكككخص ڃكككن حٿلـكككَ حالركككَ‪ٞ‬‬
‫‪ 159503‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃڀظٸ‪٢‬‬
‫‪َٟ٫‬هخ ‪ٓ 1.3‬ڂ محٿكالُمٍى ‪َٟ٫‬ك‬
‫‪ٓ 1‬ڂ محٿ‪٬‬ٸَٶ ‪ٓ 0.8 َٟ٫‬ڂ‬
‫‪ 162995‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃڀظٸ‪٢‬‬ ‫ڃـڄو‪٫‬ككككش ڃككككن ٻٔككككَ كـككككَ حٿ‪٬‬ٸَككككٶ‬
‫حالكڄَ ڃوظڀٴش حالكـخځ‬
‫‪٣‬وٽ حٿ‪٠‬ڀ‪2 ٪‬‬ ‫ٷ‪٬٤‬ككككش ڃټ‪٬‬زككككش حٿ٘ككككټپ ‪ٛ‬ككككََٰس ڃككككن‬
‫‪ 164183‬ځ ‪٩‬‬ ‫ٓڂ‬
‫حٿ‪٬‬ٸَٶ حٿڄ‪َ٬‬ٵ‬
‫حٿٔڄٺ ‪ٓ 1.8‬ڂ‬
‫ىٳن حٿڄَر‪C8 ٪‬‬
‫هككظڂ حٓكك‪٤‬وح ٌ ڃككن كـككَ حٿككيٍوٍحٍض‬
‫ڃللكككوص رڄ٘كككهي ٍڄؼكككپ حالٿهكككش ٗكككڄٖ‬
‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 4‬ڂ‬ ‫ؿخٿٔككخ محڃخڃ ك حٍركك‪ ٪‬حٗككوخ‪ ٙ‬حمٿهككڂ‬
‫‪ 164216‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 2.8 َ٤‬ڂ‬

‫‪216‬‬
‫ىٳن حٿڄَر‪C7 ٪‬‬ ‫حالٿك ك حٿوٓكككَ‪ٍٔ ٢‬كككلذ ٗو‪ٜ‬كككخ حهكككَ‬
‫ڃڄٔككټخ ركك مهڀٴككش ٗو‪ٜ‬ككخڅ ٍَٳ‪٬‬ككخڅ‬
‫حٍيٍهڂ حٿََٔى ٿڀظلَش‬
‫ٷ‪٤‬كك‪ ٪‬الُمٍى ‪ٛ‬ككََٰس حٿلـككڂ ڃؼٸورككش‬
‫‪ 164236‬ځ ‪٩‬‬ ‫ىٳن حٿڄَر‪D2 ٪‬‬
‫ڃن حال‪٫‬ڀي م‪٫‬ڀَهخ حػكخٍ ڃ‪٬‬كيڅ ‪٫‬كيىهخ‬
‫(‪ )4‬ڃوظڀٲ‬

‫هْ غ رل ام الؼقبزة الوْظن االّل لعٌخ ‪1999‬‬

‫ڃـڄو‪٫‬ككش ڃككن حٿوككَُ حٿڄظلو‪٫‬ككش ‪٫‬ككيىهخ‬


‫(‪ )13‬ڃكككن كـكككَ حٿ‪٬‬ٸَكككٶ محٿكككالُمٍى‬
‫‪ 164417‬ځ ‪٩‬‬ ‫محٿلـككَ حالرككَ‪ ٞ‬محٿټَٓككظخٽ ٷَ‪ٛ‬ككَش ڃڀظٸ‪٤‬خص ڃوظڀٴش‬
‫ڃن حٿڄيٍلش‬
‫محٓككك‪٤‬وح َش مڃوَم‪َ٣‬كككش حٿ٘كككټپ ٳَهكككخ‬
‫ٷ‪٬٤‬ككش ڃككن كـككَ حٿككالُمٍى ‪٫‬ڀككي ٗككټپ‬
‫‪ٟ‬ٴي‪٩‬‬
‫ڃـڄو‪٫‬ش ڃن حٿوكَُ ‪٫‬كيىهخ (‪ )10‬ڃكن‬
‫كـككَ حٿككالُمٍى محٿ‪٬‬ٸَككٶ محٿككيٍوٍحٍض‬
‫‪ 164448‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃڀظٸ‪٤‬خص ڃوظڀٴش‬
‫ڃن حٿڄيٍلش‬ ‫ٷَ‪ٛ‬كككَش محٓككك‪٤‬وح َش مڃ‪َ٬‬لَكككش حٿ٘كككټپ‬
‫رَلهخ ٷ‪٬٤‬ش ٓوىحد ٯََ ڃلظهَش حٿ‪ٜ‬ل‪٪‬‬
‫هككَُس ڃككن حٿككالُمٍى حٿ‪٤‬ككوٽ‪ٓ 1.5‬ككڂ‬
‫‪ 164483‬ځ ‪٩‬‬ ‫‪٫‬ڄڀَش حٿلٴَ‬
‫محٿٸ‪ٓ1.3 َ٤‬ڂ‬
‫حٿؼخ َش‬
‫ڃڀظٸ‪٤‬خص ڃن‬ ‫(‪ )12‬هكككَُس ڃكككن حٿ‪٬‬ٸَكككٶ محٿكككالُمٍى‬
‫‪ 164622‬ځ ‪٩‬‬ ‫حڃخٻن ڃوظڀٴش ڃن‬
‫ڃوظڀٴش حالٗټخٽ محالكـخځ‬
‫حٿڄيٍلش‬

‫‪217‬‬
‫هككظڂ حٓكك‪٤‬وح ٌ ڃككن كـككَ حٿككيٍوٍحٍض‬
‫‪٫‬ڀَكك ڃ٘كككهي ٍڄؼكككپ حالٿكك مهكككو ؿكككخٿْ‬
‫‪ 164712‬ځ ‪٩‬‬ ‫‪٫‬ڄڀَخص حٿظلٸَذ‬
‫حٿؼخ َش‬ ‫محڃخڃكك ك حالٿهككككش حٿيح‪َ٫‬ككككش طٸككككوى ڃ‪٬‬هككككخ‬
‫ٗو‪ٜ‬خ ڃن ٍيه ڃ‪ٍَ٤ٓ ٪‬ن ڃكن حٿټظخركش‬
‫ڃٴٸوى ؿِد ڃل حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 2.7‬ڂ حٿٸ‪٤‬كَ‬
‫‪ٓ 1.2‬ڂ‬
‫هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ ڃكن حٿ‪٬‬كخؽ ٍلظكوً ‪٫‬ڀكي‬
‫‪ 164713‬ځ ‪٩‬‬ ‫‪٫‬ڄڀَخص حٿظلٸَذ‬
‫ڃ٘هيٍن حال‪٫‬ڀي ‪٫‬زخٍس ‪٫‬ن رٸَس ؿخٿٔش‬
‫حٿؼخٿؼش‬
‫م‪٫‬ڀَهككخ ٳككٌ حٿڄككئهَس ‪َ٣‬ككَ ٍٸككوځ رؤٻككپ‬
‫حٿل٘ككككَحص حٿظككككٌ ‪٫‬ڀَهككككخ حڃككككخ حٿڄ٘ككككهي‬
‫حٿٔككٴڀٌ ٍڄؼككپ حٓككيٍن ڃظٸككخرڀَن محٷٴككَن‬
‫‪٫‬ڀكككي حٷكككيحڃهڄخ حٿوڀٴَكككش رَلهڄكككخ ٯكككِحٽ‬
‫رلٴْ حٿو‪ ٪ٟ‬مهو ڃظ‪ َٝ٬‬ٿالٳظكَحّ‬
‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 3.7‬ڂ محٿٸ‪ٓ 1.3 َ٤‬ڂ‬

‫حفسٗبد اٗشبى تبلد ‪ /‬هحبفظخ القبهظ٘خ – ضبء الشبه٘خ لعٌخ‬


‫‪2117‬‬
‫ڃـڄو‪٫‬ككش ڃككن حٿوككَُ ‪٫‬ككيىهخ (‪)11‬‬
‫‪ 209147‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿڄَڃَ ‪ٓ1.6‬ڂ‬
‫ڃوظڀٴككش حالكـككخځ محالٗككټخٽ ر‪٠٬‬ككهخ‬
‫محٿٸ‪ٓ 1.2 َ٤‬ڂ‬
‫ڃككككن كـككككَ حٿ‪٬‬ٸَككككٶ مڃككككن حٿڄَڃككككَ‬
‫محٿټڀْ محػلخڅ ٿو هخ حٍُٵ‬
‫‪ 209153‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 1.4 َ٤‬ڂ‬ ‫هَُس ‪٫‬ڀي ٗټپ ‪َ٫‬ن ٿو هخ حٍُٵ‬
‫محٿٔڄٺ ‪ 6‬ڃڀڂ‬

‫‪218‬‬
‫هككَُس ڃككن كـككَ ٻككٍَڂ ٿو هككخ حكڄككَ‬
‫‪ 209184‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 1.7 َ٤‬ڂ‬
‫ڃ‪ ٪‬مؿكوى ٿكوڅ حركَ‪ ٞ‬ككوٽ ؿٔكڄهخ‬
‫محالٍطٴخ‪ٓ 1.2 ٩‬ڂ‬
‫ڃؼٸود رؼٸذ خٳٌ ڃن حٿوٓ‪٢‬‬
‫‪ 209202‬ځ ‪٩‬‬ ‫حالٍطٴخ‪ٓ 5.2 ٩‬ڂ‬ ‫هَُس ‪ٛ‬ٴَحد حٓك‪٤‬وح َش حٿ٘كټپ ڃكن‬
‫حٿٸ‪ٓ 1.8 َ٤‬ڂ‬
‫كـَ ڃؼٸورش رؼٸذ خٳٌ‬
‫‪ 209219‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 9‬ڂ‬ ‫هَُس ٍُٷكخد ‪٫‬ڀكي ٗكټپ ىالٍكش ًحص‬
‫حٿٔڄٺ ‪ 4‬ڃڀڂ‬
‫ٗټپ هالٽ‬
‫‪ 209239‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حٿٸَخٓخص‬ ‫ڃـڄو‪٫‬كككش ڃكككن حٿوكككَُ ڃكككن حٿلـكككَ‬
‫حٿټٍَڂ‬
‫‪ 209244‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٲ حٿٸَخٓخص‬ ‫ڃـڄو‪٫‬ش ڃن حٿوَُ ڃن كـكَ ٻكٍَڂ‬
‫مر‪٠٬‬هخ ڃن حٿټڀْ‬
‫‪ 209268‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حٿٸَخٓخص‬ ‫هَُطخڅ حالمٿي ٿو هخ حكڄَ محٿؼخ َكش‬
‫رَ‪٠‬خد ‪٫‬ڀَهخ ه‪٤‬و‪ٍُ ١‬ٷخد‬
‫‪ 209295‬ځ ‪٩‬‬ ‫ىالٍككش ڃككن حٿلـككَ ًحص ٿككوڅ حه‪٠‬ككَ حالٍطٴخ‪ٓ 1.7 ٩‬ڂ‬
‫محٿ‪ٓ 1.3 َٝ٬‬ڂ‬
‫ٳَهخ ػٸذ خٳٌ ڃن ؿهش حالًڅ‬
‫‪ 209300‬ځ ‪٩‬‬ ‫حالٍطٴخ‪ٓ 2.7 ٩‬ڂ‬ ‫هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ حه‪ َ٠‬حٿڀكوڅ ٍلظكوً‬
‫محٿٸ‪ٓ 1.3 َ٤‬ڂ‬
‫حٿزككيڅ ‪٫‬ڀككي ٸككٖ ٯككخثَ ‪٫‬ڀَ ك ٍٓككوځ‬
‫ٻخالٳ‪٬‬ي محٿ‪٬‬ٸَد مٗو‪ ٚ‬حىڃٌ‬
‫‪ 209304‬ځ ‪٩‬‬ ‫حالٍطٴخ‪ٓ 1.2 ٩‬ڂ‬ ‫هككككظڂ ڃلزٔكككك‪ٛ ٢‬ككككََٰ ‪٫‬ڀَكك ك ٍٓككككڂ‬
‫حٿ‪ٓ 1.1 َٝ٬‬ڂ‬
‫حٿ‪٬‬ٸكككَد ڃؼٸكككود ڃكككن حٿوٓككك‪ ٢‬ٿو ك ك‬
‫حٿٔڄٺ ‪ 7‬ڃڀڂ‬
‫حرَ‪ٞ‬‬
‫حالٍطٴخ‪ٓ 3 ٩‬ڂ‬ ‫هظڂ ڃلزٔ‪ ٢‬ڃن حٿلـَ حٿ٘ٴخٱ ‪٫‬ڀَك‬
‫‪ 209323‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪ٓ 2.3 َٝ٬‬ڂ‬
‫ٸككككٖ ٿ٘و‪ٜ‬ككككَن ڃظٸككككخرڀَن ٍلڄككككپ‬
‫حٿٔڄٺ ‪ٓ 1.4‬ڂ‬

‫‪219‬‬
‫حكيهڄخ ‪ٜ٫‬ي محالهَ ‪ٛ‬وٿـخڅ‬
‫‪ 209314‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حٿٸَخٓخص‬ ‫ڃـڄو‪٫‬ش هكَُ ‪ٛ‬كََٰس ر‪٠٬‬كهخ ڃكن‬
‫كـكككككَ حٿ‪٬‬ٸَكككككٶ ىحثٍَكككككش مٷَ‪ٛ‬كككككَش‬
‫مڃٔ‪٤‬لش‬

‫هْ غ رل ام الؼقبزة الوْظن الضبًٖ لعٌخ ‪2111‬‬

‫‪ 168915‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٲ حٿٸَخٓخص‬ ‫ڃـڄو‪٫‬ش ڃن هخځ كـَ حٿ‪٬‬ٸَٶ حٿ‪٬‬يى‬


‫( ‪)2‬‬
‫‪ 168916‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٲ‬ ‫ڃـڄو‪٫‬كش ڃكن كـككَ حٿكالُمٍى رَلهككخ‬
‫ٷ‪ ٪٤‬ڃ‪ٜ‬ل‪٬‬ش ‪ََٰٛ‬س حٿ‪٬‬يى (‪)55‬‬

‫هْ غ رل ام الؼقبزة الوْظن الضبلش لعٌخ ‪2111‬‬

‫‪ 182942‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش‬ ‫ىالٍظخڅ مهَُس ڃن حٿټَٓظخٽ‬


‫‪ 184978‬ځ ‪٩‬‬ ‫ىالٍكككش ‪٫‬ڀكككي ٗكككټپ ‪ٟ‬كككٴي‪ ٩‬ڃكككن حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 1.2‬ڂ‬
‫حٿ‪0.9 َٝ٬‬‬
‫كـَ حٿالُمٍى‬
‫ٓڂ‬
‫‪ 197658‬ځ ‪٩‬‬ ‫هكظڂ حٓك‪٤‬وح ٌ ٻزَككَ حٿلـكڂ ڃككن حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 3.7‬ڂ‬
‫حٿ‪ٓ 2 َٝ٬‬ڂ‬
‫كـكككككَ حٿڄَڃكككككَ ‪٫‬ڀَكككك ڃ٘كككككهي‬
‫‪َٛ‬ح‪٩‬‬
‫‪ 190274‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 2.2‬ڂ‬ ‫‪٫‬ككَن طڄؼككخٽ ڃككن حٿ‪ٜ‬ككيٱ مڃ‪٬٤‬ڄككش‬
‫حٿ‪ٓ 1.6 َٝ٬‬ڂ‬
‫رلـكككَ حٿكككالُمٍى مؿكككيص ڃككك‪ٍ ٪‬ٷكككڂ‬

‫‪220‬‬
‫حٿ‪َ٤‬ن‬
‫هكككظڂ حٓككك‪٤‬وح ٌ حٿ٘كككټپ ڃكككن كـكككَ‬
‫‪ 178664‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 4.5‬ڂ‬
‫حٿالُمٍى ‪٫‬ڀَ كٸكالڅ ڃكن حٿِهَٳكش‬
‫حٿٸ‪ٓ1 َ٤‬ڂ‬
‫طڄؼككككپ ه‪٤‬و‪٣‬ككككخ ڃظڄوؿككككش ڃلككككُِس‬
‫رو‪٤‬ككككو‪ٛ ١‬ككككََٰس ڃټو ككككش ڃخٍ٘ككككز‬
‫حٿ‪٬‬كككككَن محٿِهَٳككككككش ٳككككككٌ حٿلٸڀككككككَن‬
‫ڃظ٘خرهش‬

‫هْ غ رل شو٘ذ لعٌخ ‪2111‬‬


‫‪ 175554‬ځ ‪٩‬‬ ‫حالٍطٴخ‪ٓ 3.4 ٩‬ڂ‬ ‫هككظڂ حٓكك‪٤‬وح ٌ ڃ‪ٜ‬ككلو‪ ٩‬ڃككن كـككَ‬
‫حٿٸ‪ٓ 2.1 َ٤‬ڂ‬
‫ٍڃخىً حٿڀوڅ ‪٫‬ڀَ ُهخٍٱ هليَٓش‬
‫هككككككظڂ حٓكككككك‪٤‬وح ٌ ‪ٛ‬ككككككََٰ حٿلـككككككڂ‬
‫ڃ‪ٜ‬لو‪ ٩‬ڃن كـَ حٿالُمٍى حالٍُٵ‬
‫‪ 177966‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿڀكككوڅ ٳَككك كٸكككالڅ ڃظ‪٬‬خٻٔكككخڅ ڃكككن‬
‫حٗټخٽ كِمُ ر٘ټپ ه‪َ٤‬ن حٳٸََن ٷي‬
‫ٍټو ككخڅ ڃـككَى ڃككخ ڃٸ‪٤‬و‪٫‬ككش ‪٫‬زككخٍس‬
‫‪٫‬ن ػالػش حٷوحّ ڃظيحهڀش مٷكي ط٘كټپ‬
‫ٍڃِح ٿزَجش ٳَهخ ڃَطٴ‪٬‬خص حم ڃخ ٗكخر‬
‫ًٿٺ‬
‫ىالٍكككككش كـٍَكككككش ‪ٛ‬كككككََٰس حٿلـكككككڂ‬
‫ڃٔككظ‪َ٤‬ڀش حٿ٘ككټپ ڃؼٸورككش حٿوٓكك‪ ٢‬ڃككن‬
‫‪ 184615‬ځ ‪٩‬‬ ‫‪2.4 × 3.1‬‬
‫كـككَ حكڄككَ حكككي ح‪َ٣‬حٳهككخ ڃٔككظوً‬
‫محالهككَ ٍلظككوً ‪٫‬ڀككي طـككخمٍٲ ‪٫‬ككيى‬

‫‪221‬‬
‫( ‪)5‬‬
‫ٍحّ ‪ٛ‬وٿـخڅ ڃكن حٿلـكَ حٿَڃكخىً‬
‫‪ 185985‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٍطٴخ‪ٓ 3.6 ٩‬ڂ‬
‫ڃوَم‪ ٌ٣‬حٿ٘ټپ‬

‫هْ غ رل الظدّم ‪ /‬هحبفظخ القبهظ٘خ لعٌخ ‪2117- 2116‬‬

‫هظڂ حٓك‪٤‬وح ٌ ڃكن كـكَ حٿكيٍوٍحٍض‬


‫‪ 210312‬ځ ‪٩‬‬ ‫حالٍطٴخ‪ٓ 2.9 ٩‬ڂ‬
‫حالٓكككوى ٍلظكككوً ‪٫‬ڀكككي ٸكككٖ ٯكككخثَ‬
‫حٿٔڄٺ ‪ٓ 1.9‬ڂ‬
‫ٍككيمٍ ڃكك‪ ٪‬حٿزككيڅ ٍڄؼككپ ڃ٘ككهي ‪ٛ‬ككَي‬
‫ٿلَوح خص ڃوظڀٴش‬
‫هكككظڂ حٓككك‪٤‬وح ٌ ‪ٛ‬كككََٰ حٿلـكككڂ ڃكككن‬
‫‪ 210313‬ځ ‪٩‬‬ ‫حالٍطٴخ‪ٓ 1.6 ٩‬ڂ‬
‫كـككَ حٿټڀككْ حالرككَ‪٫ ٞ‬ڀَكك ٸككوٕ‬
‫حٿٔڄٺ ‪ 7‬ڃڀڂ‬
‫ٯَككَ مح‪ٟ‬ككلش ڃ‪ٜ‬ككخد رككخٿظڀٲ رٴ‪٬‬ككپ‬
‫حالڃالف‬

‫هْ غ رل ًّخ ّالظدّم ‪ /‬عبهؼخ ث داه لعٌخ ‪2116‬‬


‫هككككَُ ‪٫‬ٸَككككٶ حكڄككككَ حٿڀككككوڅ ‪ٛ‬ككككََٰ‬
‫حٿلـككككڂ ‪٫‬ككككيىهخ (‪ )11‬طڄؼككككپ ٷككككالىس‬
‫‪ 216741‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حالٗټخٽ‬
‫محالكـخځ‬ ‫حٿوٓككك‪َ٤‬ش ڃ‪َ٬‬لَكككش حٿ٘كككټپ ڃككك‪ ٪‬ٷ‪٬٤‬كككش‬
‫كـَ ڃؼڀؼش حٿ٘ټپ مڃلزٔ‪٤‬ش ڃ‪ ٪‬ٷالىس‬
‫ػخ َش طظټوڅ ڃن (‪ )13‬ٷ‪٬٤‬ش‬
‫ٷَ‪ ٙ‬كـًَ حٓوى حٿڀكوڅ ڃكن كـكَ‬

‫‪222‬‬
‫حٿيٍوٍحٍض ڃؼٸود ڃن حٿوٓ‪ ٢‬ٿ مؿ‬
‫‪ 216782‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٔڄٺ ‪ٓ 1‬ڂ‬
‫ڃٔكككظوً ٍلظكككوً ‪٫‬ڀكككي ٸكككٖ ٯكككخثَ‬
‫‪٫‬زككككخٍس ‪٫‬ككككن حٍركككك‪ ٪‬ىمحثككككَ محٿ‪٨‬هككككَ‬
‫ڃليد هخٿٌ ڃن حٿلٸوٕ‬

‫هْ غ رل ش٘غخ ‪ /‬هحبفظخ ه٘عبى لعٌخ ‪2117‬‬

‫طلٴش ڃكن حٿڄَڃكَ حالركَ‪ ٞ‬حٓك‪٤‬وح َش‬


‫حٿزكككيڅ حٿـكككِد حٿ‪٬‬ڀكككوً ڃلٴكككوٍ ‪٫‬ڀكككي‬
‫‪ 207638‬ځ ‪٩‬‬ ‫حالٍطٴخ‪10.6 ٩‬‬ ‫ٗكككټپ آ َكككش ٷڀَڀكككش حٿ‪٬‬ڄكككٶ ًحص كخٳكككش‬
‫ٓڂ‬
‫ڃٔككظوٍش حٿزككيڅ ڃٸٔككڂ حٿككي ‪٫‬ككيس كٸككوٽ‬
‫محٿٸ‪ٓ 6.5 َ٤‬ڂ‬
‫محٿلٸالڅ حٿ‪٬‬ڀوٍكخڅ ڃٍِلكخڅ رخٿڄؼڀؼكخص‬
‫حٿـِد حٿٔٴڀٌ ڃن حٿظلٴش ڃٴٸوى‬

‫هْ ىىغ رىىل الو ىىىس ‪ /‬هحبفظىىخ ًٌ٘ىىىْٓ ضىىبء حوىىىبم الؼل٘ىىل لعىىىٌخ‬
‫‪2112‬‬

‫ٗ‪َ٨‬ظخڅ ‪ََٰٛ‬طخڅ حككيحهڄخ ڃٔك‪٤‬لش‬


‫محالهَى طڄَپ ڃن حٿوٓك‪ ٢‬رخطـكخهَن‬
‫‪ 192758‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 3.3‬ڂ‬
‫حٿ‪ٓ 1.8 َٝ٬‬ڂ‬ ‫لكككو حٿلخٳكككش ڃټكككو ظَن ٗكككٴَس ككككخىس‬
‫ؿخ كككذ حككككيحهڄخ ڃؼڀكككوځ مڃٴٸكككوى ڃكككن‬
‫كـَ حٿِؿخؽ حٿزَٻخ ٌ‬

‫‪223‬‬
‫ح ككخد ىحثككًَ حٿ٘ككټپ ًم ٳوهككش محٓكك‪٬‬ش‬
‫‪ 200162‬ځ ‪٩‬‬ ‫ٷ‪ َ٤‬حٿٴوهش ‪30.5‬‬
‫حٓككظيحٍطهخ ٯَككَ ڃلظ‪٤‬ڄككش ڃككن حٿككيحهپ‬
‫ٓڂ‬
‫ٍَطټككككِ حال ككككخد ‪٫‬ڀككككي ػككككالع ٷككككوحثڂ حالٍطٴخ‪ٓ 14.5 ٩‬ڂ‬
‫هخٍخطهككككخ ڃلزٔكككك‪٤‬ش طٸٍَزككككخ مٗككككټڀهخ‬
‫هَڃٌ مٓ‪٤‬هخ حٿوخٍؿٌ ڃليد ٷڀَال‬
‫‪٫‬ڀكككي حٿزكككيڅ حػكككخٍ ؿككك‪ ٚ‬ڃكككن كـكككَ‬
‫حٿزخُٿض‬

‫هْ غ االعص ‪ /‬هحبفظخ الوضٌٔ لعٌخ ‪2118‬‬

‫هكككَُس ڃكككن حٿ‪٬‬ٸَكككٶ حالركككَ‪ٗ ٞ‬كككٴخٳش‬


‫‪ 215315‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 2.3‬ڂ‬
‫طلظوً ‪٫‬ڀي ػٸذ خٳٌ ٳٌ ڃٸيڃظهخ ٿهخ‬
‫محٿٔڄٺ ‪ٓ 1.3‬ڂ‬
‫ٗټپ ٯََ ڃلظ‪٨‬ڂ‬
‫‪ 215323‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حٿٸَخٓخص‬ ‫هكككَُ ڃكككن حٿ‪٬‬ٸَكككٶ ركككخٿوحڅ محٗكككټخٽ‬
‫ڃوظڀٴش ‪٫‬يىهخ (‪)12‬‬
‫‪ 215391‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حٿٸَخٓخص‬ ‫ٷككالىس ‪ٛ‬ككََٰس ڃككن كـككَ حٿككالُمٍى‬
‫طظټككككوڅ ڃككككن (‪ )11‬هككككَُس رخٗككككټخٽ‬
‫ڃوظڀٴش‬
‫هَُس ڃكن حٿ‪٬‬ٸَكٶ حٓك‪٤‬وح َش ڃ‪٠‬كڀ‪٬‬ش‬
‫‪ 215423‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 3.6‬ڂ‬
‫رڀوڅ حرَ‪ٗ ٞ‬ٴخٱ طلظوً ‪٫‬ڀكي ػٸكذ‬
‫حٿٸ‪ٓ 1.4 َ٤‬ڂ‬
‫ڃن حٿوٓ‪ ٢‬ڃٴٸوى ؿِد ڃلهخ‬

‫‪224‬‬
‫هْ غ االعص ‪ /‬هحبفظخ الوضٌٔ لعٌخ ‪2119‬‬

‫طڄؼكككخٽ ڃكككن حٿلـكككَ حٿ٘كككڄ‪ ٌ٬‬ٿَؿكككپ‬


‫‪ 218285‬ځ ‪٩‬‬ ‫حالٍطٴخ‪ٓ 9.5 ٩‬ڂ‬
‫محٷكككٲ ًً مؿك ك ڃ٘كككوه ٍ‪٠‬ككك‪ٍ ٪‬كككيه‬
‫حٿ‪ٓ 3.2 َٝ٬‬ڂ‬
‫حٿَڄلي ‪٫‬ڀي ‪ٛ‬يٍه ٳكٌ كخٿكش ه٘كو‪٩‬‬
‫محالهَى ڃڄيمىس حٿي حالٓٴپ ٍَطيً‬
‫مٍُس ‪٣‬وٍڀكككش طلظكككوً ‪٫‬ڀكككي ‪َ٣‬كككخص‬
‫ٯككخثَس ٳٸككي حٿـككِد حالٓككٴپ ًً ٿككوڅ‬
‫ٍڄَپ حٿي ٿال‪ٛ‬ٴَحٍ‬
‫‪ 218330‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٗټخٽ ٯََ‬ ‫ٷالىس ڃن كـَ حٿهَڄخطخٍض رلٌ حٿڀوڅ‬
‫ڃلظ‪٨‬ڄش‬
‫طظټوڅ ڃن (‪ )7‬هَُحص‬
‫‪ 218331‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حالكـخځ‬ ‫ٷككالىس ڃككن كـككَ حٿ‪٬‬ٸَككٶ طظټككوڅ ڃككن‬
‫(‪ )11‬هَُس رخٿوحڅ محٗټخٽ‬
‫ٷكككالىس ڃكككن كـكككَ حٿكككالُمٍى ٿو هكككخ‬
‫‪ 218333‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حالكـخځ‬
‫حٍُٵ ٳخطق طظټكوڅ ڃكن (‪ )16‬هكَُس‬
‫رخٗټخٽ ڃوظڀٴش‬
‫ٷككككالىس ‪ٛ‬ككككََٰس ڃككككن كـككككَ حٿ‪٬‬ٸَككككٶ‬
‫‪ 218354‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حالكـخځ‬
‫حٿڄ‪٬‬كككَٵ طظټكككوڅ ڃكككن (‪ )7‬هكككَُحص‬
‫ڃوظڀٴش حالٿوحڅ محالٗټخٽ‬
‫هككَُس ڃٔككظ‪َ٤‬ڀش حٿ٘ككټپ ڃؼٸورككش ڃككن‬
‫‪ 218359‬ځ ‪٩‬‬
‫حٿوٓ‪ ٢‬طلظوً ريحٍظهخ ‪٫‬ڀي ح‪٣‬خٍ ڃن‬
‫ًهذ ٍُٷخد حٿڀوڅ‬

‫‪225‬‬
‫هْ غ رل اظوس ‪ /‬هحبفظخ هٗبلٔ – ثؼقْثخ الوْظن االّل لعٌخ‬
‫‪2112‬‬

‫هككظڂ حٓكك‪٤‬وح ٌ ڃككن كـككَ حالٿزٔككظَ‬


‫‪ 192665‬ځ ‪٩‬‬ ‫حالٍطٴخ‪ٓ 1.7 ٩‬ڂ‬
‫‪٫‬ڀَ ڃ٘هي ٗكو‪ٍ ٚ‬ڄؼكپ حٿهكخ ؿخٿٔكخ‬
‫حٿٸ‪ٓ 0.8 َ٤‬ڂ‬
‫طٸككيځ حڃخڃك ٗو‪ٜ‬ككخڅ مهلككخٹ كٸككالڅ‬
‫‪٫‬ڄوىٍخڅ ٍڄؼالڅ ‪٫‬الڃخص ڃٔڄخٍٍش‬
‫‪ 196245‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 3‬ڂ‬ ‫هَُس ‪٣‬وٍڀش حٿ٘ټپ ڃن كـَ ڃ‪َ٬‬ٵ‬
‫حٿٸ‪ٓ 0.9 َ٤‬ڂ‬
‫ًحص ػٸذ خٳٌ‬

‫ُ٘ئخ رلْل حجل اثساُ٘ن الوْظن االّل لعٌخ ‪1999‬‬

‫ڃـڄو‪٫‬ش ڃوظڀٴش ڃن حٿوَُ م‪٫‬كيىهخ‬


‫‪ 156627‬ځ ‪٩‬‬ ‫‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ‬
‫(‪ )22‬ڃككن حٿَككخٷوص محٿ‪٬‬ٸَككٶ كڄككَحد‬
‫حٿڄوٷ‪ )1( ٪‬حٿڄَر‪٪‬‬
‫ٯخڃٸكش محككيس ڃكن حٿ‪ٜ‬كيٱ حكـخڃهكخ م ‪ B/9‬ٳٌ حٿيٳن‬
‫‪ََٰٛ‬س ؿيح مڃ‪٠‬ڀ‪٬‬ش حٿ٘ټپ‬
‫‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ‬ ‫هككَُس ‪ٛ‬ككََٰس ڃككن حٿ‪٬‬ٸَككٶ كڄككَحد‬
‫‪ 156672‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿڄوٷ‪ )1( ٪‬حٿڄَر‪٪‬‬
‫حٿڀكوڅ ڃ‪٠‬ككڀ‪٬‬ش حٿ٘كټپ رهَجككش ڃ‪َ٬‬لككخص‬
‫‪ /21٩‬حٿيٳن‬
‫طل‪ َٜ‬رَلهخ ڃؼڀؼخص ‪٣‬وٿهخ حٓڂ‬

‫هْ غ ث٘ذ اثساُ٘ن ‪ /‬هحبفظخ ذٕ بز – الٌبطسٗخ لعٌخ ‪2111‬‬

‫‪ 167668‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 3.5‬ڂ‬ ‫كـَس ‪ََٰٛ‬س حٓ‪٤‬وح َش حٿ٘كټپ ڃكن‬


‫حٿٸ‪ٓ 1 َ٤‬ڂ‬

‫‪226‬‬
‫حٿَهخځ ‪٫‬ڀَهخ ٻظخرش ڃٔڄخٍٍش‬
‫‪ 167414‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 1.5‬ڂ‬ ‫هكككظڂ حٓككك‪٤‬وح ٌ ‪ٛ‬كككََٰ ڃكككن كـكككَ‬
‫حٿٸ‪ٓ 0.5 َ٤‬ڂ‬
‫حٿكككالُمٍى ٿو ك ك حٍُٵ ڃؼٸكككود ڃكككن‬
‫حٿوٓ‪٫ ٢‬ڀَ ڃ٘خهي ٯََ مح‪ٟ‬لش‬
‫ٷككالىس ڃككن (‪ )13‬هككَُس ڃككن حٿ‪٬‬ٸَككٶ‬
‫‪ 167582‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حالكـخځ‬
‫حالكڄككككَ طظوٓكككك‪٤‬هخ هككككَُس ٻزَككككَس‬
‫حٓكك‪٤‬وح َش محٿزٸَككش ر‪٠٬‬ككهخ حٓكك‪٤‬وح ٌ‬
‫محالهَ ٻَمً‬

‫هْ غ حجل اثساُ٘ن ( رل كْشٔ لعٌخ ‪2111‬‬

‫ٳك‪ ٚ‬هككخطڂ ڃككن حٿلـككَ حٿٔككڀَڄخ ٌ ًم‬


‫‪ 180425‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 2 َ٤‬ڂ‬
‫ٿككوڅ ٗككڄ‪ ٌ٬‬ڃخثككپ ٿال‪ٛ‬ككٴَحٍ حٿ٘ككټپ‬
‫‪ٜ‬ككككٲ ٻككككَمً حٿٸخ‪٫‬ككككيس ڃٔككككظيٍَس‬
‫مڃٔظوٍش‬

‫هْ ىىغ هدٌٗىىخ اّز االصسٗىىخ ‪ /‬هحبفظىىخ ذٕ ىىبز – الٌبطىىسٗخ لعىىٌخ‬


‫‪2111‬‬

‫‪ 177725‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حالكـخځ‬ ‫ٷككالىس ‪ٛ‬ككََٰس ‪٫‬ككيىهخ (‪ )7‬هككَُ ڃككن‬


‫محالٗټخٽ‬
‫حٿ‪٬‬ٸَٶ حٿٔڀَڄخ ٌ محٿالُمٍى‬

‫‪227‬‬
‫ىالٍكش ڃككن حٿ‪٬‬ٸَكٶ محٿ‪ٜ‬ككيٱ ڃٔككظيٍَس‬
‫‪ 177727‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 1.5 َ٤‬ڂ‬
‫حٿ٘ككټپ ڃؼٸورككش ڃككن حٿـخ ككذ ػٸككذ خٳككٌ‬
‫حالٍطٴخ‪ٓ 0.5 ٩‬ڂ‬
‫ًحص مؿهككَن حكككيهڄخ ڃلككيد ڃلٴككوٍ‬
‫‪٫‬ڀكككي ٗكككټپ ىحثكككَس ػزظكككض ٳَهكككخ كڀٸكككش‬
‫ڃٔككظيٍَس ًحص ٿككوڅ حرككَ‪ٍ ٞ‬ظوٓكك‪٤‬هخ‬
‫ٷَ‪ ٙ‬ىحثكًَ ركخٿڀوڅ حالٓكوى ٿَ‪ٜ‬كزق‬
‫حٿ٘ټپ ڃٸڀش حٿ‪َ٬‬ن‬
‫‪ 17737‬ځ ‪٩‬‬ ‫ػڀغ هَُس ٻَمٍكش حٿلـكڂ ڃكن حٿ‪٬‬ٸَكٶ حٿٸ‪ َ٤‬حٿڄظزٸٌ ‪1.8‬‬
‫ٓڂ‬
‫ٳٌ مٓ‪٤‬هخ ػٸذ ‪ٔ ٍَٞ٫‬زَخ ڃٍِلكش‬
‫ڃككن حٿوككخٍؽ مر‪ٍَ٤‬ٸككش حٿَٓككڂ رككخٿڀوڅ‬
‫حالرككككَ‪ ٞ‬رِهككككخٍٱ ٷوحڃهككككخ ـڄككككش‬
‫ٍرخ‪َ٫‬ش طوَؽ ڃن رَن ٍإمّ حٿلـڄش‬
‫حٗ‪٬‬ش ڃن ػالع ه‪٤‬و‪ ١‬ڃظڄوؿش محٿكي‬
‫ؿخ زهخ ـڄش ڃن ‪٫‬يس ٍإمّ حٿڄظزٸكٌ‬
‫ٳَهككككخ هڄٔككككش طلظهككككٌ رككككيحهڀهخ ٸككككخ‪١‬‬
‫مهخطككخڅ حٿلـڄظككخڅ طلككَ‪ ٢‬رهڄككخ ىمحثككَ‬
‫طٴ‪ٜ‬پ ر‪٠٬‬هخ ‪٫‬ن ر‪ٞ٬‬‬

‫هْ ىىغ هدٌٗىىخ اّز االصسٗىىخ ‪ /‬هحبفظىىخ ذٕ ىىبز – الٌبطىىسٗخ لعىىٌخ‬


‫‪2112‬‬
‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 2‬ڂ‬ ‫هككظڂ حٓكك‪٤‬وح ٌ ڃككن حٿ‪٬‬ٸَككٶ حالرككَ‪ٞ‬‬
‫‪ 187236‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 1 َ٤‬ڂ‬
‫ڃؼٸكود رؼٸككذ خٳككٌ ‪٫‬ڀَك ڃ٘ككهي الٿك‬

‫‪228‬‬
‫رهَجككش مٷككوٱ مڃظ‪٬‬زككي هڀٴك ٗككو‪ٚ‬‬
‫حهَ‬
‫‪ 187238‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 1.5‬ڂ‬ ‫كـككككككَ حٍُٵ ٯككككككخڃٶ حٓكككككك‪٤‬وح ٌ‬
‫حٿٸ‪ٓ 1 َ٤‬ڂ‬
‫ڃؼٸكككود رؼٸكككذ خٳكككٌ ‪٫‬ڀَك ك ه‪٤‬كككو‪١‬‬
‫‪٫‬ڄوىٍش محٳٸَش ڃهَؤ ٿڀلٸٖ‬
‫كـكككَس ڃَڃكككَ ڃَر‪٬‬كككش حٿوؿك ك حككككي‬
‫‪ 196145‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 12.3‬ڂ‬
‫ح‪ٟ‬ككككال‪٫‬هخ ڃٸ‪٤‬ككككو‪ ٩‬ر٘ككككټپ ڃؼڀككككغ‬
‫حٿ‪ٓ 11 َٝ٬‬ڂ‬
‫حٿٔڄٺ ‪ٓ 1.6‬ڂ‬ ‫مڃؼٸود ڃن ٻال حٿـخ زَن رؼٸذ خٳكٌ‬
‫ٿَٰ‪ ٝ‬حٿظ‪٬‬ڀَٶ‬
‫ىالٍش ڃكن حٿلـكَ حٿكوٍىً ڃٔكظ‪َ٤‬ڀش‬
‫‪ 187442‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 3‬ڂ‬
‫حٿ٘ككټپ ٳَهككخ ػٸككذ ‪٣‬ككوٿٌ خٳككٌ ‪٫‬ڀككي‬
‫حٿ‪ٓ 2 َٝ٬‬ڂ‬
‫حكككككي مؿهَهككككخ ٸككككٖ ٯككككخثَ ر٘ككككټپ‬
‫كَوحڅ ٍرڄخ ٻخڅ ك‪ٜ‬خ خ‬
‫‪ 187444‬ځ ‪٩‬‬ ‫ٷالىس ڃن حٿټَٓظخٽ حٿڄكِؿؾ طظټكوڅ‬
‫ڃن (‪ )10‬هكَُ ٻَمٍكش محٓك‪٤‬وح َش‬
‫مٷَ‪َٛ‬ش‬
‫هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ ڃن حٿټَٓظخٽ ڃؼٸود‬
‫ڃلكككوٍه خٳكككٌ ‪٫‬ڀَككك ڃ٘كككهي حٿز‪٤‬كككپ‬
‫‪ 196126‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 3.5‬ڂ‬
‫حٿٸ‪ٓ 2.5 َ٤‬ڂ‬ ‫حٿ‪٬‬كككخًٍ ٍڄٔكككٺ حٓكككيح ڃكككن ٍؿڀَككك‬
‫حٿوڀٴَظككَن مهڀٴككش ‪٣‬ككخثَ ٔككَ ط‪٬‬ڀككوه‬
‫ٻظخرش ٷيٍڄش حڃخ حٿَؿپ حٿؼوٍ ٳَڄٔٺ‬
‫حٓيح ڃن ٍؿڀَ حٿوڀٴَظَن حٻكيً ڃكن‬
‫حمٍ‬

‫‪229‬‬
‫‪ 210457‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حٿٸَخٓخص‬ ‫ٷككالىس ڃككن حٿ‪٬‬ٸَككٶ طظټككوڅ ڃككن (‪)34‬‬
‫هككَُس ڃوظڀٴككش حالٗككټخٽ محالكـككخٍ‬
‫حٿڄوظڀٴش‬
‫‪ 201471‬ځ ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش حالكـخځ‬ ‫ٷككالىس طظټككوڅ ڃككن (‪ )41‬هككَُس ڃككن‬
‫محالٗټخٽ‬
‫حٿ‪٬‬ٸَٶ محٿالُمٍى‬

‫هشسّع ثبثل لعٌخ ‪1999‬‬

‫ٿڀيٍّ‬ ‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 1.4‬ڂ‬ ‫هكككَُس ڃكككن كـكككَ حٿ‪٬‬ٸَكككٶ حالكڄكككَ‬


‫حٿٸ‪ٓ 0.6 َ٤‬ڂ‬
‫‪ ََٰٛ‬حٿلـڂ رَ‪٠‬وً حٿ٘ټپ‬
‫ىالٍش ڃكن حٿلـكَ حالٍُٵ ٍڄؼكپ ر‪٤‬كش‬
‫‪ 162050‬ځ ‪٩‬‬ ‫‪٫‬ڄٶ ‪ٓ 70‬ڂ‬
‫مُڅ ٳَ ػٸذ ‪ ََٰٛ‬ڃن حال‪٫‬ڀي ڃك‪٪‬‬
‫ػالع هَُ ڃن كـَ حٿ‪٬‬ٸَٶ ‪ +‬هَُ‬
‫ٗٴخٳش ‪ +‬هَُ ه‪َ٠‬حد‬
‫هكككككككَُس ‪٣‬وٍڀكككككككش ڃ‪َ٬‬ٷكككككككش ٗكككككككٴخٳش‬
‫‪ 162052‬ځ ‪٩‬‬ ‫‪٫‬ڄٶ ‪ٓ 60‬ڂ‬
‫ٍ‪ٛ‬خ‪ٛ‬ككَش حٿڀككوڅ حٷككَد حٿككي حٿظزلككٌ‬
‫ڃؼٸورش رؼٸذ خٳٌ ڃ‪ ٪‬ػالع هكَُ ڃكن‬
‫حٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ‬

‫‪230‬‬
‫هشسّع اح٘بء هدٌٗخ ثبثل لعٌخ ‪2111‬‬

‫حٿ‪٤‬وٽ حٿڄظزٸٌ ‪6‬‬ ‫ٷ‪٬٤‬كككش ‪ٛ‬كككََٰس ڃكككن حٿلـكككَ حالٍُٵ‬


‫‪ 155827‬ځ ‪٩‬‬ ‫ٓڂ‬
‫ًحص مؿهككككَن ڃل‪٨‬ڄككككَن ٍرڄككككخ طڄؼككككپ‬
‫محٿ‪ٓ 4 َٝ٬‬ڂ‬
‫ؿككِد ڃككن ٗككټپ ڃككخ حالمؿ ك حالهككَى‬
‫ٯََ ڃل‪٨‬ڄش‬

‫هشسّع ثبثل لعٌخ ‪2111‬‬

‫هكككظڂ حٓككك‪٤‬وح ٌ ڃكككن حٿلـكككَ حالٓكككوى‬


‫‪ 173857‬ځ ‪٩‬‬
‫ڃؼٸود رؼٸذ خٳٌ ڃؼڀكوځ حككي حٿـوح كذ‬
‫‪٫‬ڀَكك ٸكككوٕ ٍڃٍِكككش طڄؼكككپ حٗوخ‪ٛ‬كككخ‬
‫ٍرڄخ ٍڄؼپ حكي ڃوح‪ ٪ٟ‬حالٿه‬

‫هْ غ ًوسّه لعٌخ ‪2111‬‬

‫ٷ‪٬٤‬ش ڃن كـكَ ٻكٍَڂ ‪٫‬ٸَكٶ ڃڀكوڅ حم‬


‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 4.2‬ڂ‬
‫ڃ‪٬‬كككَٵ ( حالركككَ‪ ٞ‬محالكڄكككَ) ڃٰڀٴكككش‬
‫ٿڀيٍّ‬ ‫حٿ‪ٓ 2.1 َٝ٬‬ڂ‬
‫رخٿللخّ ڃن حٿـخ زَن ٍ‪٬‬ظٸي ح هكخ ؿكِد‬
‫ڃن ح خد‬
‫هككككظڂ حٓكككك‪٤‬وح ٌ ٻخڃككككپ ڃككككن حٿلـككككَ‬
‫حٿ‪٤‬وٽ ‪ٓ 3‬ڂ‬
‫حٿككوٍىً ‪٫‬ڀَ ك ڃ٘ككهي ٿ٘ككو‪ ٚ‬ؿككخٿْ‬
‫‪ 175799‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿ‪ٓ 1 َٝ٬‬ڂ‬

‫‪231‬‬
‫ٍحٳ‪٬‬ككخ ٍككيه حٿَڄلكي حٿككي حال‪٫‬ڀككي ٍَطككيً‬
‫ٍىحدح ‪٣‬ككوٍال ٍلظهككٌ رټككَحٻَٖ طظٸيڃك‬
‫ر‪٬‬كككك‪ ٞ‬حٿ‪٬‬الڃككككخص حٿڄل‪ٜ‬ككككوٍس رككككَن‬
‫ه‪٤‬ككَن ‪٫‬ڄككوىٍن محڃخڃك ٗككو‪ ٚ‬حهككَ‬
‫ڃڄٔككټخ رَككيه ٷ‪٬٤‬ككش طلظهككٌ ڃككن حال‪٫‬ڀككي‬
‫رڄككخ ٍ٘ككز حٿڄٔككلخس مر‪٬‬كك‪ ٞ‬حٿ‪٬‬الڃككخص‬
‫حالهكككَى ٍلٴك ك ه‪٤‬كككو‪ ١‬ڃكككن حال‪٫‬ڀكككي‬
‫محالٓٴپ‬

‫هْ غ رل الجقساد ‪ /‬هحبفظخ ّاظط لعٌخ ‪2118‬‬


‫هظڂ ڃلزٔك‪٫ ٢‬ڀَك ٍٓكڂ ‪٫‬الڃكش حالٿك‬
‫‪ 215532‬ځ ‪٩‬‬ ‫حٿٸ‪ٓ 2 َ٤‬ڂ‬
‫‪ dinger‬ىحثككًَ حٿ٘ككټپ ڃككن حٿلـككَ‬
‫حاله‪٠‬ككككَ مٳَككك ڃككككخىس كڄككككَحد ٳككككٌ‬
‫حٿيحهپ مڃٰڀٲ ڃن حٿلـَ حاله‪َ٠‬‬

‫هْ غ اظ ٖ هْطل ‪ /‬ثلد ‪/‬الوْظن الضبًٖ لعٌخ ‪2111‬‬


‫هككظڂ ڃككن كـككَ حٿ‪٬‬ٸَككٶ حكڄككَ حٿڀككوڅ‬
‫‪ٜ‬كككٲ ٻكككَمً حٿ٘كككټپ حككككي حمؿهكك‬
‫‪ 185095‬ځ ‪٩‬‬ ‫ٷ‪ َ٤‬حٿٸخ‪٫‬يس ‪2.5‬‬ ‫ڃلزٔ‪ً ٢‬م ٸٖ محٿلٸٖ ٍڄؼپ ‪ٛ‬وٍس‬
‫ٓڂ‬
‫ؿڄكككپ محٷكككٲ مٍحٓككك حٿكككي حالٓكككٴپ‬
‫حالٍطٴخ‪ٓ 2 ٩‬ڂ‬
‫رخطـخه حالٍ‪ ٝ‬مٍلَ‪ ٢‬حٿ‪ٜ‬وٍس حٗز‬
‫ڃخ ٍټوڅ رخٿٔ‪٬‬ٴش‬

‫‪232‬‬
‫الوجحش الضبًٖ‬
‫هزاظخ ػول٘خ لٌوبذط هي االحغبز ال سٗوخ فٖ الوزحم‬
‫الؼسا ٖ‬
‫ط‪٠‬ڄن هٌح حٿڄزلغ ىٍحٓش ڄخًؽ ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿڄظلٲ حٿ‪َ٬‬حٷٌ رڀٮ‬
‫‪٫‬يىهخ (‪ ) 167‬ا ڄوًؿخ ڃن حٻؼَ ڃن(‪ )45‬ڃوٷ‪ ٪‬حػًَ ڃن ‪ٟ‬ڄلهخ حالػخٍ حٿڄ‪ٜ‬خىٍس‬
‫محٿڄٔظڀڄش ڃن ٓوٍٍخ محالٍىڅ مؿهخص ڃوظڀٴش مڃوح‪٣‬لَن مٻخڅ ؿِدح ڃلهڂ ٍڄؼپ‬
‫حكـخٍح ٻٍَڄش ٯََ ڃيٍمٓش ڃن حٿٴظَس ‪ 2009-1999‬مطڄؼپ ڃـڄو‪ ٩‬هٌه حٿلڄخًؽ‬
‫حهظخڃخ حٓ‪٤‬وح َش مڃلزٔ‪٤‬ش مهَُح مٷالثي مىالٍخص محٓخمٍ مطڄخػَپ م‪ُ٫‬يىه محىمحص‬
‫مٯََهخ‪.‬‬
‫ٷخڃض حٿزخكؼش رخٿزلغ ٳٌ ٓـالص حٿڄظلٲ حٿ‪َ٬‬حٷٌ محهظَخٍ ڄخًؽ ٿالكـخٍ‬
‫حٿټٍَڄش حٿڄوؿوىس ٳَ ٿيٍحٓظهخ ڃن رَن حٿټڂ حٿهخثپ ڃلهخ مًٿٺ ٿ‪٬‬يس حٓزخد حهڄهخ ‪-:‬‬
‫حڅ هٌه حٿلڄخًؽ طڄؼپ ح وح‪٫‬خ ڃوظڀٴش مڃهڄش ڃن حالكـخٍ طټوڅ ؿيٍَس رخٿيٍحٓش‬
‫مط‪٬‬ټْ ڃوظڀٲ حالمؿ حٿل‪٠‬خٍٍش محٿٴظَحص حٿظخٍٍوَش ٿل‪٠‬خٍس رالى حٿَحٳيٍن‬
‫مٳ‪٠‬ال ‪٫‬ن ًٿٺ ٷيٍس حٿزخكؼش محٿٴظَس‬ ‫مٻٌٿٺ طـلزخ ٿظټَحٍ حٿلڄخًؽ حٿڄظ٘خرهش‬
‫حٿِڃلَش حٿڄظخكش ٿهخ ٳٌ ح ـخُ حٿيٍحٓش ‪.‬‬
‫مٷي طڂ ك‪ َٜ‬هٌه حٿلڄخًؽ مطزوٍزهخ مىٍحٓظهخ م‪ٛ‬ٴَخ مطَطَزهخ ٳٌ ؿيحمٽ‬
‫حً حكظوص ٻپ‬ ‫مٻٌٿٺ ط‪ٜ‬وٍَ ر‪ ٞ٬‬حٿلڄخًؽ م‪٫‬يىهخ (‪ )48‬ڄوًؽ ر‪ٜ‬وٍ ڃڀو‬
‫‪ٛ‬وٍس ‪٫‬ڀي حٓڂ حٿڄوٷ‪ ٪‬محٿَٷڂ حٿڄظلٴٌ مم‪ٛ‬ٲ ٿڀلڄوًؽ محهََح طڂ ڃلخٷ٘ش حهڂ‬
‫طڀٺ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ‪.‬‬
‫مٳَڄخ ٍڀٌ حهڂ حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿظٌ طڂ ىٍحٓظهخ ٳٌ حٿـِد حٿ‪٬‬ڄڀٌ ڃن حٿزلغ ‪-:‬‬
‫‪ 01‬حٿ‪٬‬ٸَكٶ ‪ :‬مؿككي خ ٳككٌ حٿڄظلككٲ حٿ‪َ٬‬حٷككٌ حٿ‪٬‬يٍكي ڃككن حٿڀٸككي حالػٍَككش حٿڄ‪٬‬ڄوٿككش ڃككن‬
‫حٿ‪٬‬ٸَككٶ رـڄَكك‪ ٪‬حٗككټخٿ محٿوح ك مح وح‪٫‬ك مهخ‪ٛ‬ككش ٳككٌ حٓككظويحڃخط رخٿٍِلك محٿلڀككٌ‬

‫‪233‬‬
‫ر‪٬‬ڄپ حٿٸالثي ٿڀظٍِن حم م‪ ٪ٟ‬كـَ حٿ‪٬‬ٸَٶ رټؼَس ٳٌ حٿڄٸخرَ ڃ‪ ٪‬حٿڄوطي مطَٻكِص‬
‫حٿيٍحٓككش ‪٫‬ڀككي ح ظ٘ككخٍ حٻزككَ حٿټڄَككخص حٿظككٌ ‪٫‬ؼككَ ‪٫‬ڀَهككخ ٳككٌ ڃوٷكك‪ ٪‬حمٍ رڄٸزَطهككخ‬
‫حٿڄڀټَ ‪....‬‬
‫مٷي حط‪٠‬ق ڃن هالٽ ىٍحٓش حٿڀٸي حٿظكٌ ‪٫‬ؼكَ ‪٫‬ڀَهكخ ٳكٌ حٿڄوحٷك‪ ٪‬حالػٍَكش ركخڅ‬
‫هٌح حٿلو‪ ٩‬ڃن حٿلـَ ٷكي مؿكي رټؼكَس ٳكٌ ك‪٠‬كخٍس ركالى حٿَحٳكيٍن م كَى حڅ كخؿكش‬
‫حٿٔټخڅ ٿ هٌح حٿلـَ ٍرڄخ ؿخد ال‪٫‬ظٸخىهڂ حٿيٍلٌ حم حٿـڄخٿٌ محٯڀذ حٿ‪٨‬ن ٷكي حٓكظويځ‬
‫ٿڀٍِل ‪٫‬لي حٿلٔخد الٻؼَ حٿڄوؿكوىحص ڃكن حٿڀٸكي حالػٍَكش مهكٌ ‪٫‬زكخٍس ‪٫‬كن ٷالثكي ڃكن‬
‫حٿ‪٬‬ٸَٶ رخٿوح حالكڄَ محٿزلٌ حٿٴخطق محٿٰخڃٶ مڃل حٿڄ‪َ٬‬ٵ محالرَ‪ ٞ‬مٯََهخ ‪٫‬ڀڄكخ‬
‫حڅ حالٗټخٽ حٿظٌ مؿيص ٳٌ هٌه حٿڄلكخ‪٣‬ٶ حٿـلورَكش هكٌ ٴكْ حالٗكټخٽ حٿظكٌ مؿكيص‬
‫ٳككٌ حٿڄلككخ‪٣‬ٶ حٿ٘ككڄخٿَش مهلككخٹ طٔككخإٽ حهككَ ٿڄككخًح حهظككخٍمح ٓككټخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن هككٌح‬
‫حٿلككو‪ ٩‬ڃككن حٿلـككَ رټؼككَس ىمڅ ٯَككَه رخٗككټخٽ ڃوظڀٴككش ڃلهككخ حٿڄوؿككوى ‪٫‬ڀككي ‪٣‬زَ‪٬‬ظ ك‬
‫مر٘ټڀ حٿوخځ مڃل ڃخ هو ڃ‪٬‬ڄوٽ مر‪٬‬ي حڅ طڄكض ‪ٛ‬كلخ‪٫‬ظ ٳخ‪ٛ‬كزق ‪٫‬ڀكي ٗكټپ كڀكٌ‬
‫مٍُل ك مڃككخ ٗككخر ‪ ...‬مڃككن هككالٽ ڃالك‪٨‬ظلككخ الٯڀككذ حٿ‪٬‬ٸَككٶ حالكڄككَ ٳٸككي مؿككي ‪٫‬ڀَ ك‬
‫‪ٛ‬وٍس ‪٫‬ٸَد حم ٗو‪ ٚ‬رهَجش ڃ‪َ٬‬لك مٍرڄكخ ٻخ كض هكٌه ٳكٌ كٸزكش ڃ‪َ٬‬لك ڃكن كٸكذ‬
‫طكخٍٍن ركالى حٿَحٳكيٍن مٍرڄكخ ٻكخڅ هكٌح ٿك ىالٿكش ‪٫‬ڀكي ح‪٫‬ظٸكخى ىٍلكٌ حم ٓكلًَ ڃ‪٬‬ككَن‬
‫مٯخٿزخ ڃخ ٍٔظ‪٬‬ڄپ حٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ ٍُلش ٿڀلٔخد ‪.‬‬
‫حڃخ حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش حم حٿڄلزٔ‪٤‬ش محٿڄ‪٬‬ڄوٿش ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄ ٍرڄخ هكٌ ىٿَكپ‬
‫‪٫‬ڀي حُىهخٍ حٿٴظَس حٿظي ‪٫‬خٗوح ٳَهخ حم ٍرڄخ ٻخڅ ڃن ٍٔظويځ هظڄ ڃكن كـكَ ٻكٍَڂ‬
‫ٻخڅ ڃَٔوٍ حٿلخٽ مًح ٴوً‪.‬‬
‫‪ 02‬كـَ حٿالُمٍى ‪ :‬حڃخ حٓظويحڃخص كـَ حٿكالُمٍى ٳټكخڅ ‪٫‬ڀكي حالٻؼكَ ٳكٌ طكٍَِن‬
‫حٿلٔككخد مهخ‪ٛ‬ككش حٿلوحڃككپ ٿظٔككهَپ حٿككوالىس محٓككظ‪٬‬ڄخٿ ٻٸالثككي محالٻؼككَ ڃككن ًٿككٺ‬
‫حٓككظ‪٬‬ڄخٿ حم م‪ٟ‬كك‪٫ ٬‬ڀككي حالٿه ك مٍو‪ٟ‬كك‪٫ ٪‬ڀككي حٿو‪ٜ‬ككَ ٻڄككخ ؿككخد ٳككٌ حٿل‪ٜ‬ككو‪ٙ‬‬
‫حٿڄٔڄخٍٍش محٍطيحد حالٿه ‪٘٫‬ظخٍ ٍَٗ‪ ٢‬حٿالُمٍى ‪٫‬ڀي ه‪َٜ‬هخ م ِمٿهخ حٿي حٿ‪٬‬خٿڂ‬

‫‪234‬‬
‫حالٓٴپ ىٿَپ مح‪ٟ‬ق ‪٫‬ڀي ٷيَٓش هٌح حٿلـَ حٿټٍَڂ مٷي مؿي خ ٳٌ حٿڄظلٲ حٿ‪َ٬‬حٷٌ‬
‫حٿ‪٬‬يٍي ڃن حٿڀٸي حالػٍَش حٿظٌ ‪٫‬ڄڀض ڃن كـَ حٿالُمٍى محٓظويځ حٍ‪٠‬خ ٻظ‪٬‬وٌٍحص‬
‫مٷي طَٻِص حٿيٍحٓش ‪٫‬ڀي ح ظ٘خٍ ٻڄَخص ٻزَكَس ڃكن كـكَ حٿكالُمٍى حالٍُٵ محٿظكٌ‬
‫‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَهخ ٳٌ ڃوحٷ‪ ٪‬حٿڄلخ‪٣‬ٶ حٿ٘ڄخٿَش محٿـلورَش ٍرڄخ ٻخڅ حٿٔكزذ ح‪٫‬ظٸكخىهڂ حٿكيٍلٌ‬
‫ٿهٌح حٿلـَ محٓظويحڃ ڃن ٷزپ حٿَؿخٽ ىمڅ حٿلٔخد‪ ..‬محالكظڄكخٽ حالٻزكَ هكو ٓكهوٿش‬
‫حٿل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀَ ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٿٴظوككخص حٿ‪ٔ٬‬كټٍَش م‪ٍَ٣‬كٶ حٿٸوحٳكپ محٿ‪٤‬كَٵ حٿظـخٍٍكش‬
‫حٿڄخٍس رزالىهڂ محٿٔزذ حالهَ ال ظ٘خٍ كـَ حٿالُمٍى رټؼَس هو الٍٓخٿ ٻهيحٍخ حٿي‬
‫حٿڄڀوٹ ٻو ٍ‪٬‬ي ڃن حٿهيحٍخ حٿؼڄَلك محٿٸَڄك حٿظكٌ طهكيى حٿكي حٿ٘و‪ٜ‬كَخص ٳكٌ حٿكيمٽ‬
‫حٿ‪ٜ‬يٍٸش ‪.‬‬
‫‪ 03‬كـَ حٿٴََمُ‪ :‬ڃن هالٽ ىٍحٓش كـَ حٿٴََمُ حط‪٠‬ق حڅ حٻؼَ حٓكظويحڃخط ٻكخڅ‬
‫ٻظ‪٬‬خمٍككٌ ٿالٯككَح‪ ٝ‬حٿٔككلٍَش محٓككظويځ حٍ‪٠‬ككخ ٻككيالٍخص ٿڀَٷككي م‪٣‬ككَى حٿ٘ككَ مٷككي‬
‫حٓظ‪٬‬ڄڀ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن رـڄَ‪ ٪‬حٿوح حٿًٌٍ٘ حالٍُٵ محٿٴََمًُ حاله‪.َ٠‬‬
‫مڃن هالٽ ىٍحٓش كـكَ حٿٴَكَمُ حط‪٠‬كق ح ك ٷكي ٳٸكي ڃكن حالٓكوحٵ ٳكٌ حالٿٴكَن‬
‫حٿؼخٿككغ محٿؼككخ ٌ ٷزككپ حٿڄككَالى ٿككَْ رٔككزذ ر‪٬‬ككي حٿڄلككخ‪٣‬ٶ حٿڄـهككِس ٿ ك حم ‪٫‬ككيځ مؿككوى‬
‫حٿ‪َ٤‬ٵ حٿظـخٍٍش رخٿوٷض ٴٔ ٻكخڅ حٓكظََحى كـكًَ حٿكالُمٍى محٿ‪٬‬ٸَكٶ ڃٔكظڄَ حٿكي‬
‫رالى حٿَحٳيٍن رپ ٻخڅ حٯڀذ حٿ‪٨‬ن هو رٔزذ ‪٫‬ٸخثيً ىٍلٌ م‪٫‬يځ ٍٯزظهڂ ر مهخ‪ٛ‬ش‬
‫ٳٌ حٿڄلخ‪٣‬ٶ حٿ٘ڄخٿَش ‪.‬‬
‫مٷككي طككڂ ‪ٛ‬ككلخ‪٫‬ش ر‪٬‬كك‪ ٞ‬ڃككن هككٌه حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ‪٫‬ڀككي ٗككټپ ط‪٬‬خمٍككٌ مٍٷككي‬
‫مطڄككخثڂ (‪ ) amulet‬مٯخٿزككخ ڃككخ ٻخ ككض طؼٸككذ رؼٸككذ خٳككٌ ٿٰككَ‪ ٝ‬ط‪٬‬ڀَٸهككخ حڃككخ رخٿَككي حم‬
‫رخٿَٷزش محكـخٍٻٍَڄش حهَى ٻخ ض ط‪ٜ‬ل‪٫ ٪‬ڀكي ٗكټپ حهظكخځ حٓك‪٤‬وح َش حم ڃلزٔك‪٤‬ش‬
‫مطلٸٖ رلٸوٕ هخ‪ٛ‬ش طڄَِهخ ‪٫‬ن رخٷٌ حالهظخځ ر‪ٍَ٤‬ٸكش حٿكلٸٖ حٿٍَٰكذ حم حٿڄ٘كهي‬
‫حٿًٌ ٍوظڂ ‪٫‬ڀَ مٍڄَِه ‪٫‬ن رخٷٌ حٿڄ٘خهي ٳٌ حالهظخځ حٿ‪٬‬خىٍش ‪.‬‬

‫‪235‬‬
‫هككٌه هككٌ حهككڂ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حٿظككٌ ٻخ ككض طٔككظويځ رټؼككَس ٳككٌ ك‪٠‬ككخٍس رككالى‬
‫حٿَحٳيٍن مرـڄَ‪ ٪‬حٷٔخڃ حڃخ رخٷٌ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃؼپ حٿـڄ٘كض محٿَ٘كذ محٿَكخٷوص‬
‫محالڃخػٔككض مٯََهككخ ڃككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳټككخڅ ًٻككَه ٿككَْ رخٿټڄَككش ٴٔككهخ حٿظككٌ‬
‫حٓظ‪٬‬ڄڀض ٳَ حالكـخٍ حٿڄ٘خٍ حٿَهخ ٳٌ ح‪٫‬اله‪.‬‬

‫الغبًت الؼولٖ للٌوبذط الزٖ روذ هزاظزِب‬


‫هٌح حٿـكِد ٍڄؼكپ ىٍحٓكش ‪٫‬ڄڀَكش ٿلڄكخًؽ ڃكن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ٳكٌ حٿڄظلكٲ حٿ‪َ٬‬حٷكٌ‬
‫محٿظٌ طڄض ىٍحٓظهخ مط‪ٜ‬وٍَهخ محٿزخٿٮ ‪٫‬يىهخ(‪ )48‬ڄوًؿخ ‪.‬‬

‫هْ غ الفسض الوْظن الضبًٖ لعٌخ ‪2112‬‬


‫الس ن الوزحفٖ‬ ‫الْطم‬ ‫ز ن الظْزح‬
‫ٷكككالىس ڃكككن حٿلـكككَ حٿټكككٍَڂ طلكككوً ‪٫‬ڀكككي‬ ‫‪.1‬‬
‫ڃـڄو‪٫‬ككش ٻزَككَس ڃككن حالكـككخٍ حٿ‪ٜ‬ككََٰس‬
‫‪ 181335‬ځ ‪٩‬‬ ‫محٿټزَككككككككَس محٿټَمٍككككككككش محالٓكككككككك‪٤‬وح َش‬
‫محٿڄٔككظ‪َ٤‬ڀش حٿ٘ككټپ محٿككوحڅ ڃوظڀٴككش ڃلهككخ‬
‫حالرَ‪ ٞ‬محٿزَطٸكخٿٌ محالٍُٵ محاله‪٠‬كَ‬
‫محٿڄ‪َ٬‬ٷش مڃـڄكو‪ ٩‬حالكـكخٍ ٳَهكخ (‪)68‬‬
‫كـكككَح مطلكككوً ‪٫‬ڀكككي كـكككَ حٿكككالُمٍى‬
‫محٿ‪٬‬ٸَٶ محٿلـَ حالرَ‪ ٞ‬مڃلخٍ مكـكَ‬
‫حٿالٍڄٔككككككككظوڅ محٿڄَڃككككككككَ محٿټككككككككوحٍطِ‬
‫محٿٴََمُ مٷوٷ‪٬‬ش مًهذ‬

‫‪236‬‬
‫ٷككالىس طلككوً ‪٫‬ڀككي (‪ )39‬كـككَح ٻٍَڄككخ‬ ‫‪.2‬‬
‫‪ 181350‬ځ ‪٩‬‬
‫ڃوظڀٴش حالٿوحڅ محالكـكخځ ٳڄلهكخ حٿټَمٍكش‬
‫محالٓكك‪٤‬وح َش محٿٸَ‪ٛ‬ككَش محٿڀوٍُككش مٳَهككخ‬
‫كـَ حٿالُمٍى محٿٴَص محٿ‪٬‬ٸَٶ محٿٌهذ‬
‫محٿٔڀَڄخڅ مٯََهخ‬

‫هْ ىىىىغ ًّىىىىخ ّالظىىىىدّم هحبفظىىىىخ القبهظىىىى٘خ ‪/‬الوْظىىىىن الضىىىىبًٖ‬


‫لعٌخ‪2115‬‬
‫‪ .3‬كـككَ حٓككوى ‪٫‬زككخٍس ‪٫‬ككن ٷككَ‪ ٙ‬ڃِٰٿككٌ حكككي حمؿهك ڃٔكك‪٤‬ق‬
‫‪ 16782‬ځ ‪٩‬‬
‫م‪٫‬ڀَ ك ٸككوٕ ‪٫‬ڀككي ٗككټپ حٍركك‪ ٪‬ىمحثككَ ٯككخثَس مڃؼٸككود ڃككن‬
‫حٿوٓ‪ ٢‬رؼٸذ خٳٌ‬

‫هْ غ ا‪ٙ‬عص ‪/‬الوْظن الضبًٖ لعٌخ ‪2118‬‬


‫ٷككالىس طلككوً (‪ )14‬هككَُس ڃككن حٿ‪٬‬ٸَككٶ محٿلـككَ حاله‪٠‬ككَ‬ ‫‪.4‬‬
‫‪215375‬‬
‫محكـخڃهككخ رككَن حٿ‪ٜ‬ككََٰس ؿككيح محٿڄظوٓكك‪٤‬ش حٿلـككڂ حكككيى‬
‫ځ‪٩‬‬
‫حالكـخٍ ‪٫‬ڀَهخ لض رخٍُ ر٘ټپ طـٍَيً ٿلَوحڅ ڃ‪ ٪‬ىالٍش‬
‫ڃن حٿ‪٬‬ٸَٶ‬
‫ٷكككالىس طلكككوً ‪٫‬ڀكككي (‪ )11‬كـكككَح حٍُٵ حٿڀكككوڅ ڃوظڀٴكككش‬ ‫‪.5‬‬
‫‪215391‬‬
‫حالكـككخځ ڃلهككخ حٿ‪ٜ‬ككََٰ ؿككيح مر‪٬‬كك‪ ٞ‬حالٗككټخٽ حالٓكك‪٤‬وح َش‬
‫ځ‪٩‬‬
‫ح وح‪٫‬هككخ كـككَ حٿككالُمٍى محٿټَح َككض مهككَُس ه‪٠‬ككَحد ڃككن‬
‫حٿللخّ ڃظ‪ٜ‬يثش‬

‫‪237‬‬
‫ٷكككالىس طلكككوً (‪ )7‬حكـكككخٍ ڃكككن حٿ‪٬‬ٸَكككٶ حٿزَطٸكككخٿٌ مڃلهكككخ‬ ‫‪.6‬‬
‫‪218354‬‬
‫حٿڄ‪٬‬كككَٵ حالٓككك‪٤‬وح ٌ حٿ٘كككټپ محٿكككالُمٍى حالٍُٵ مكـكككَ‬
‫ځ‪٩‬‬
‫حه‪٠‬كككَ حٿڀكككوڅ ٻَمٍكككش حٿ٘كككټپ محهكككَى رلٴٔكككـَش حٿڀكككوڅ‬
‫حٓ‪٤‬وح َش حٿ٘ټپ‬
‫هككَُ ‪٫‬ڀككي ٗككټپ ٷككالىس طلككوً (‪ )11‬هككَُس ڃككن حٿ‪٬‬ٸَككٶ‬ ‫‪.7‬‬
‫‪218331‬‬
‫حٿزَطٸكككخٿٌ حٿڀككككوڅ محٿڄ‪٬‬ككككَٵ حٗككككټخٿهخ حٓكككك‪٤‬وح َش مٿوٍُككككش‬
‫ځ‪٩‬‬
‫مڃ‪َ٬‬لَش‬
‫هكككَُ ‪٫‬ڀكككي ٗكككټپ ٷكككالىس طلكككوً ‪٫‬ڀكككي (‪ )16‬كـكككَح ڃكككن‬ ‫‪.8‬‬
‫‪218333‬‬
‫حٿكككالُمٍى حالٍُٵ حٿڀكككوڅ حكـخڃهكككخ ڃظٔكككخمٍش طٸٍَزكككخ ڃلهكككخ‬
‫ځ‪٩‬‬
‫حالٓ‪٤‬وح َش محٿټَمٍش حٿ٘ټپ‬
‫ٷكككالىس طلكككوً ‪٫‬ڀكككي (‪ )37‬كـكككَح ڃكككن حٿكككالُمٍى حالٍُٵ‬ ‫‪.9‬‬
‫‪218329‬‬
‫ڃوظڀٴش حالٗټخٽ محالكـخځ حالٓ‪٤‬وح َش محٿڄَر‪٬‬ش محٿټَمٍش‬
‫ځ‪٩‬‬
‫‪ .10‬ٷالىس ڃلو‪٫‬ش طظټوڅ ڃن (‪ )14‬هَُس ڃوظڀٴش حالٗټخٽ ٳڄلهخ‬
‫حٿټَمٍش محالٓ‪٤‬وح َش محٿٸَ‪َٛ‬ش محٿيحثٍَش محٿڀوٍُش حٿ٘ټپ‬
‫محٿوح هككككخ حٿزلٴٔككككـٌ محالٓككككوى محٿزلككككٌ حٿٴككككخطق محٿٰككككخڃٶ ‪218328‬‬
‫ځ‪٩‬‬
‫محٿٴَككَمًُ مطلككوً ‪٫‬ڀككي كـككَ ٻككٍَڂ ڃككن حٿ‪٬‬ٸَككٶ حالٓككوى‬
‫حٿڄ‪٬‬ككَٵ محٿ٘ككٌٍ حالٍُٵ محٿٴَككَمُ حاله‪٠‬ككَ محالڃخػٔككض‬
‫ٻوحٍطِ حٿزلٴٔـٌ حٿڀكوڅ مٻكٌٿٺ حٿٴكَص (‪٫‬ـَلكش حٿِؿكخؽ ‪/‬‬
‫كـَ حٿټڀْ)‬
‫‪ .11‬هَُ ‪٫‬ڀكي ٗكټپ ٷكالىس طظټكوڅ ڃكن (‪ )13‬كـكَح حٓك‪٤‬وح َش‬
‫‪215372‬‬
‫مڃوَم‪َ٣‬كككش مىحثٍَكككش مٻَمٍكككش مڃ‪٠‬كككڀ‪٬‬ش حٿ٘كككټپ ر‪٠٬‬كككهخ‬
‫ځ‪٩‬‬
‫ڃ‪٤‬ڀٌ رخٿٌهذ مڃن حٿٴَص مٷٔڂ ڃلهخ كـَ ‪٫‬خىً‬
‫‪ .12‬ٷكككالىس طلكككوً ‪٫‬ڀكككي (‪ )16‬هكككَُس ڃكككن حٿ‪٬‬ٸَكككٶ حٿزَطٸكككخٿٌ‬

‫‪238‬‬
‫محٿكككالُمٍى حالٍُٵ محٿٴَكككَمُ حاله‪٠‬كككَ محٿ٘كككٌٍ حالٍُٵ‬
‫‪215355‬‬
‫محٿلـكككَ حٿِؿكككخؿٌ مهلكككخٹ حكـكككخٍ ڃ‪َ٬‬ٷكككش محهكككَى ًحص‬
‫ځ‪٩‬‬
‫ٿو َن حرَ‪ ٞ‬محٓوى حٗكټخٿهخ حٓك‪٤‬وح َش مٻَمٍكش محكـخڃهكخ‬
‫رَن حٿ‪ ََٰٜ‬محڃظوٓ‪٤‬ش حٿلـڂ‬
‫‪ .13‬ىالٍككش ڃككن حٿلـككَ حالرككَ‪ ٞ‬حٿ٘ككٴخٱ ٿوٍُككش حٿ٘ككټپ ڃؼٸورككش ‪215315‬‬
‫ځ‪٩‬‬
‫رؼٸذ خٳٌ ٿَٰ‪ ٝ‬حٿظ‪٬‬ڀَٶ ٍرڄخ ٻخڅ ٿهيٱ ىٍلٌ‬
‫‪ .14‬ٷالىس طلوً ‪٫‬ڀي (‪ )11‬كـَح ڃكن حٿ‪٬‬ٸَكٶ حٿڄلكو‪ ٩‬طظكَحمف‬
‫‪215376‬‬
‫حٿوح ك رككَن حالرككَ‪ ٞ‬محٿزَطٸككخٿٌ محالٓككوى مطڄَِهككخ ‪٫‬ٸَٸككش‬
‫ځ‪٩‬‬
‫ٻزََس‬

‫الوْاطي اه٘ل هع٘ح ‪ /‬اُداء ‪ /‬اكساه٘خ ‪ /‬سازاد‬

‫ىالٍككش ‪٫‬زككخٍس ‪٫‬ككن كَككوحڅ محٷككٲ ‪٫‬ڀككي ٗككټپ كڄككپ ٿو ك حرككَ‪ٞ‬‬ ‫‪.15‬‬
‫ٗڄ‪ٜ ٌ٬‬ٲ ٗٴخٱ ڃكن كـكَ حٿڄَڃكَ حٿڄ‪٬‬كَٵ ٳَك ػٸكذ خٳكٌ‬
‫‪19721‬‬
‫ځ‪٩‬‬ ‫ٿڀظ‪٬‬ڀَٶ‬

‫‪11448‬‬ ‫كـَ رڀوڅ حٿ‪٬‬ٸَٶ ‪٫‬ڀي ٗكټپ كَكوحڅ ؿكخػڂ ٍرڄكخ ٻكخڅ كڄكپ ًم‬ ‫‪.16‬‬
‫ځ‪٩‬‬
‫ٷَ َن ڃڀظ‪ٜ‬ٸَن م‪َ٫‬وڅ ٯكخثَس مٍرڄكخ ٻخ كض حٿ‪َ٬‬كوڅ محٿٸكَمڅ‬
‫ڃ‪٬٤‬ڄككش رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مهككو ڃؼٸككود رؼٸككذ خٳككٌ ٿو ك رلككٌ‬
‫ٯخڃٶ ٍرڄخ ٻخڅ ىالٍش‬
‫ىالٍككش ‪٫‬ڀككي ٗككټپ حٓككي ؿككخػڂ طٴخ‪ٛ‬ككَپ حٿوؿك مح‪ٟ‬ككلش مهخ‪ٛ‬ككش‬ ‫‪.17‬‬
‫‪66049‬‬
‫حٿٴَمس ڃن كـَ حٿالُمٍى حالٍُٵ حٿڀوڅ ڃؼٸور رؼٸذ خٳٌ ڃكن‬
‫ځ‪٩‬‬
‫حٿوٓك‪ ٢‬ٿڀظ‪٬‬ڀَككٶ حٿ٘ككټپ ڃؼٸورككش رؼٸكذ خٳككٌ ٍرڄككخ طټككوڅ ٿڀظ‪٬‬ڀَككٶ‬

‫‪239‬‬
‫مؿيص ڃن حٿلٴٍَخص (ٿڀيٍّ حٿټٍَڄش مهو ڃؼٸود رؼٸذ خٱ‬
‫ر‪٤‬ش مُڅ ًحص ‪َ٫‬لَن ڃلٴوٍس ر٘ټپ ٻزََ ٍرڄكخ ٻخ كض ڃ‪٬٤‬ڄكش‬ ‫‪.18‬‬
‫‪101422‬‬
‫رلـككَ ٻككٍَڂ ٿو هككخ رلككٌ ٯككخڃٶ مٗككټڀهخ ڃ‪ٜ‬ككٸوٽ ڃككن كـككَ‬
‫ځ‪٩‬‬
‫حٿهَڄخطخٍض مٻوڅ حٿهَڄخطخٍض ػٸَپ حٿوُڅ ٿهٌح ٍٔظويځ ٿالمُحڅ‬
‫ىالٍش ‪٫‬ڀكي ٗكټپ كَكوحڅ حڃكخ كڄكپ حم ٍرڄكخ طټكوڅ رٸكَس كڀكود‬ ‫‪.19‬‬
‫‪103075‬‬
‫ٿو رلٌ ٳخطق ڃن كـكَ حٿٔكَرلظَن ڃؼٸكود رؼٸكذ خٳكٌ ٿٰكَ‪ٝ‬‬
‫ځ‪٩‬‬
‫حٿظ‪٬‬ڀَٶ‬
‫هظڂ ڃلزٔ‪ ٢‬ڃن كـَ حٿٴَكَمُ حاله‪٠‬كَ ڃلٸكوٕ ‪٫‬ڀَك ُهَٳكش‬ ‫‪.20‬‬
‫‪103080‬‬
‫‪٫‬ڀي مؿ محكي ر٘ټپ ىمحثَ مه‪٤‬و‪ ١‬ڃٔظٸَڄش مڃظٸخ‪٬٣‬ش مهو‬
‫ځ‪٩‬‬
‫رَ‪٠‬وً حٿ٘ټپ ڃؼٸود رؼٸذ خٳٌ ٍرڄخ ٻخڅ ٿڀظ‪٬‬ڀَٶ‬
‫هككظڂ ڃلزٔكك‪ ٢‬ڃككن حٿلـككَ حالرككَ‪ ٞ‬حٿ٘ككڄ‪ ٌ٬‬حٿ٘ككٴخٱ ٍڄؼككپ ىڃَككش‬ ‫‪.21‬‬
‫‪103074‬‬
‫كَوح َش ‪٫‬ڀي ٗټپ حٓي ٍحر‪ ٞ‬ڃؼٸود رؼٸذ خٳكٌ مڃكن حالٓكٴپ‬
‫ځ‪٩‬‬
‫ڃٔظوً ‪٫‬ڀَ ٸٖ طڄؼپ كِمُ‬
‫‪َ٫ .22‬خٍ ٿڀوُڅ ‪٫‬ڀي ٗټپ هَُس ٻزََس رَ‪٠‬وٍش حٿ٘ټپ ڃن حٿلـَ‬
‫‪101373‬‬
‫حالٓككككوى حٿڄككككَٷ‪ ٢‬رككككخٿڀوڅ حٿَ‪ٛ‬خ‪ٛ‬ككككٌ محالٓككككوى محٿڄ‪٬٤‬ڄككككش‬
‫ځ‪٩‬‬
‫(كَخُس)‬ ‫رخالرَ‪ ٞ‬ٷَخٓخطهخ ‪ 24×54‬ڃڀڂ ‪ٍ /‬ٷڂ حٿلٴٍَش ‪3153‬‬

‫هْ غ اشْز‪ /ًٌْٓ٘/‬الوْظن الساثغ لعٌخ ‪2112‬‬

‫‪ .23‬ڃـڄو‪٫‬ككش ڃككن حٿوككَُ ‪٫‬ڀككي ٗككټپ ٷككالىس ڃككن حٿلـككَ حٿټككٍَڂ‬


‫‪161119‬‬
‫حٿڄلكو‪ ٩‬حٯڀزك ڃكن حٿ‪٬‬ٸَكٶ مٳَك كـكَس محككيس ڃكن حٿٴَككَمُ‬
‫ځ‪٩‬‬
‫مكـكككَ حٿٴكككَص حالركككَ‪ ٞ‬مكـكككَ ڃ‪٬‬كككَٵ مكـكككَس ڃَٷ‪٤‬كككش‬
‫حٗټخٿهخ حٓ‪٤‬وح َش مڃوظڀٴش حالٿوحڅ‬

‫‪240‬‬
‫ٍٷڂ‬ ‫‪ .24‬ىالٍش ‪٫‬ڀي ٗټپ كيٷش حٿ‪َ٬‬ن ڃن كـَ رلٌ ٯخڃٶ ٳَهكخ ػٸكذ‬
‫حٿلٴٍَش‬
‫خٳٌ ٿڀظ‪٬‬ڀَٶ ٍرڄخ حٓظويڃض ٻظ‪٬‬وٌٍس‬
‫‪4668‬‬
‫‪ASS‬‬
‫‪ .25‬ٷالىس طلوً ‪٫‬ڀي (‪ )34‬كـَس ڃن حٿ‪٬‬ٸَكٶ حٿزَطٸكخٿٌ حٿڀكوڅ‬
‫مرڄوظڀكككككٲ حالكـكككككخځ محالٗكككككټخٽ حٿٸَ‪ٛ‬كككككَش محٿڄِٰٿَكككككش‬
‫‪199251‬‬
‫ځ‪٩‬‬ ‫محالٓ‪٤‬وح َش محٿټَمٍش محٿڀوٍُش‬
‫‪ .26‬هَُ ‪٫‬ڀي ٗټپ ٷكالىس ڃكن حٿ‪٬‬ٸَكٶ حٿزلكٌ حٿڀكوڅ ًحص حٗكټخٽ‬
‫‪199230‬‬
‫محكـخځ ڃوظڀٴش‬
‫ځ‪٩‬‬
‫‪ .27‬ٷالىس طلوً ‪٫‬ڀي (‪ )63‬ڃن كـَ حٿكالُمٍى حالٍُٵ حٿڀكوڅ‬
‫‪195775‬‬
‫حٿټَمٍش حٿ٘ټپ مكزخطهخ ‪ََٰٛ‬س حٿلـڂ‬
‫ځ‪٩‬‬

‫هْ غ اثْ ػٌز٘ك ‪ /‬القبهظ٘خ‪/‬هْاظن ّاػْام هي‪2117-1999‬‬


‫هكظڂ ڃلزٔكك‪ ٢‬ڃككن كـكَ حٿككيٍوٍحٍض حالٓككوى ڃلٸكوٕ ‪٫‬ڀككي حكككي‬ ‫‪.28‬‬
‫مؿهَ حٗټخٽ ٯخثَس حم ىمحثكَ مٍٷكڂ ٍكيٽ ‪٫‬ڀكي حال‪٫‬كيحى ٍرڄكخ‬
‫‪167662‬‬
‫ځ‪٩‬‬ ‫ٻخڅ ٿوُڅ ٌٗد ڃخ حم طٸََڂ ڃخىس ڃخ‬
‫‪ 029‬هككظڂ حٓكك‪٤‬وح ٌ ڃككن حٿ‪٬‬ككخؽ ‪٫‬ڀَك كككِمُ محٗككټخٽ هليٓككَش ڃككن‬
‫ىمحثككَ مه‪٤‬ككو‪ ١‬ڃؼٸككود ڃككن حٿـككخ زَن رؼٸككذ خٳككٌ ٍرڄككخ ٻككخڅ‬
‫‪190513‬‬
‫ځ‪٩‬‬ ‫ٿڀظ‪٬‬ڀَٶ ٿو رلٌ ٯخڃٶ ٍرڄخ ٻخڅ ڃ‪ٜ‬زوٯخ رڀوڅ حٿو٘ذ مهو‬
‫هٴَٲ حٿوُڅ‬
‫هظڂ حٓ‪٤‬وح ٌ ڃن كـَ حٿيٍوٍحٍض حالٓوى حڃڀْ‬ ‫‪.30‬‬
‫كـَ ٗٴخٱ حرَ‪ ٞ‬ڃظ‪ َٝ٬‬ٿ‪٬‬وحڃپ ‪٣‬زَ‪َ٬‬ش مٳَ هيمٕ‬
‫‪209730‬‬
‫ځ‪٩‬‬

‫‪241‬‬
‫هْ غ اٗشبى تبلد‪/‬القبهظ٘خ‪/‬الوْظن االّل لعٌخ‪2117‬‬
‫هككَُس ٻزَككَس حٿلـككڂ ڃككن كـككَ حٿټهَڃككخڅ (ٻهككَد) حٿڄ‪٬‬ككَٵ‬ ‫‪.31‬‬
‫ڃٸورش رؼٸذ خٳٌ ٍرڄخ ٿڀظ‪٬‬ڀَٶ محكظڄخٽ ح هخ هظڂ حٓك‪٤‬وح ٌ ٯَكَ‬
‫‪209202‬‬
‫ځ‪٩‬‬ ‫ڃ‪٬‬ڄوٽ حم ٍرڄخ طټوڅ ىالٍش طٔظويځ الٯَح‪ ٝ‬حٿٍِلش‬
‫ىالٍككش ٿو هككخ حه‪٠‬ككَ ٯككخڃٶ ٻَمٍككش حٿ٘ككټپ ٍظوٓكك‪٤‬هخ ‪٣‬ككوٵ ڃككن‬ ‫‪.32‬‬
‫حٿلـككَ حالرككَ‪ ٞ‬حٿڀككوڅ ٻلككو‪ ٩‬ڃككن حٿككلٸٖ مط‪٬‬ظڀَهككخ كڀٸككش ىحثٍَككش‬
‫‪209297‬‬
‫ځ‪٩‬‬ ‫ٿَٰ‪ ٝ‬حٿظ‪٬‬ڀَٶ‬
‫ىالٍش ه‪َ٠‬حد ‪٫‬ڀي ٗټپ كَوحڅ ؿخػڂ ڃؼٸورش ڃكن حٿوٓك‪ ٢‬مهكٌ‬ ‫‪.33‬‬
‫ڃن حٿلـَ م‪٫‬ڀَ طَٓزخص لخّ مڃظآٻپ حم ٍرڄخ ٍټكوڅ كـكَح‬
‫‪209296‬‬
‫ڃظَٓزخ ‪٫‬ڀَ حٻخَٓي حٿللخّ مٍرڄخ ؿكخد هكٌح حٿڀكوڅ (حاله‪٠‬كَ) ځ ‪٩‬‬
‫ٻو ك ڃككيٳوڅ ڃكك‪ ٪‬ر‪٬‬كك‪ ٞ‬حٿڀٸككي حٿظككٌ حػككَص ‪٫‬ڀَ ك مال ٍڄټككن حڅ‬
‫ٍټوڅ ڃن كـَ حٿٴََمُ الڅ كـَ حٿٴََمُ ٷوً مٗكيس ‪ٛ‬كالرظ‬
‫(‪٫)7.5‬ڀي ڃٸَخّ ڃوهِ‬
‫هَُس ڃن حٿٌٍ٘ ٿو هخ حٍُٵ (ؿِد ڃن هَُس) ٻو هخ ڃټٔوٍس‬ ‫‪.34‬‬
‫‪209219‬‬
‫حم ڃٴٸوى ؿِد ڃلهخ ‪٫‬ڀي ٗټپ هالٽ‬
‫ځ‪٩‬‬
‫ىالٍش ڃن كـَ حٿٴََمُ حاله‪٠‬كَ ‪٫‬ڀكي ٗكټپ ‪٫‬ٴٍَكض ٿك حً كخڅ‬ ‫‪.35‬‬
‫ٻزََطخڅ ڃؼٸود رؼٸذ خٳٌ ٿَٰ‪ ٝ‬حٿظ‪٬‬ڀَٶ مٍرڄكخ ٻكخڅ ٍٔكظويځ‬
‫‪209295‬‬
‫ځ‪٩‬‬ ‫ٻظ‪٬‬وٌٍس الٯَح‪ ٝ‬حٿٔلَ‬

‫هْ غ ا‪ٙ‬عص‪ /‬الوْظن االّل لعٌخ ‪2119‬‬


‫هخطڂ ڃن حٿٌهذ ٍلظكوً ‪٫‬ڀكي ٳ‪ٜ‬كَن حالمٽ ڃكن كـكَ حٿَكخٷوص‬ ‫‪.36‬‬
‫حالكڄَ ڃَٓوځ ‪٫‬ڀَ ٗو‪ ٚ‬محٿٴ‪ ٚ‬حالهَ ڃكن كـكَ حٿٴَكَمُ‬
‫‪215311‬‬
‫ځ‪٩‬‬

‫‪242‬‬
‫حاله‪ٍ َ٠‬زَُ ٿڀوخٍؽ ٷڀَال ٷ‪َ٤‬ه (‪ٓ 2.6‬ڂ) مٍِڅ( ‪ 6.9‬ٯكڂ)‬
‫‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَ ٳٌ حٿلٸ‪٤‬ش ‪ A‬ڃيٳن ٍٷڂ ‪1‬‬
‫كڀَش ٔخثَش ڃن حٿٌهذ (ڃيحٿَش) ‪٫‬ڀي ٗټپ محؿهش ڃ‪٬‬زي طلظكوً‬ ‫‪.37‬‬
‫‪٫‬ڀي ٳ‪ٜ‬و‪ ٙ‬ڃن حٿ‪٬‬ٸَٶ حالكڄَ مڃٍِن رِهَٳكش ‪٫‬ڀكي حٗكټخٽ‬
‫‪215292‬‬
‫ځ‪٩‬‬ ‫ڃوظڀٴش ُمحٍخه ڃٍِلش رِهَٳش ‪٫‬ڀي ٗټپ مٍمى حٓٴڀهخ ػٸذ خٳكٌ‬
‫ٿڀظ‪٬‬ڀَٶ حٿ‪٤‬وٽ (‪ٓ 5.1‬ڂ) محٿ‪ٓ3.9( َٝ٬‬كڂ) حٿٔكڄٺ (‪ 2‬ڃڀكڂ)‬
‫‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَ ٳٌ حٿلٸ‪٤‬ش ‪ A‬ڃَر‪ٍ K11 ٪‬ٷڂ حٿلٴٍَش (‪)18‬‬

‫االصىىبز الوعىىزلوخ هىىي ظىىْزٗب ثوْعىىت الوحضىىس الوىىس ن ‪2438‬‬


‫س‪ 1/‬فٖ ‪2118/4/23‬‬
‫هظڂ ڃلزٔ‪ ٢‬ڃن كـَ حٿ‪٬‬ٸَكٶ حٿزلكٌ حٿٰكخڃٶ حٿڄ‪٬‬كَٵ ركؤٿوحڅ‬ ‫‪.38‬‬
‫‪ 211204‬ځ‬
‫حٯڄٶ ىحثًَ حٿ٘ټپ ًم مؿهكَن حالمٽ ڃلكيد ڃَطٴك‪ ٪‬ٷڀكَال‬
‫‪٩‬‬
‫محٿوؿ حالهَ ر٘ټپ ڃٔ‪٤‬ق ڃٔظوً‬
‫هظڂ ڃلزٔ‪ ٢‬ڃن كـَ حٿ‪٬‬ٸَٶ حٿَڃخىً حٿٴخطق حٿڀوڅ حٿڄ‪٬‬كَٵ‬ ‫‪.39‬‬
‫‪٫‬ڀَ ك ٍٓككڂ ٿڄ٘ككهي ٗككو‪ ٚ‬حم ٗككټپ حىڃككٌ محٷككٲ محڃخڃ ك‬
‫‪ 211211‬ځ‬
‫‪٩‬‬ ‫ٌٗد ڃخ مح‪ٟ‬كق حٿڄالڃكق ‪٣‬وٿك (‪ٓ3‬كڂ) ڃؼٸكود رؼٸكذ خٳكٌ‬
‫ٿَٰ‪ ٝ‬حٿظ‪٬‬ڀَٶ‬

‫هككظڂ ڃلزٔكك‪ ٢‬ڃككن حٿلـككَ حٿزلككٌ حٿڀككوڅ ككو‪ chert ٩‬ڃؼٸككود‬ ‫‪.40‬‬
‫‪ 211205‬ځ‬
‫رؼٸكككذ خٳكككٌ مڃ‪٠‬كككٰو‪ ١‬ڃكككن حٿـكككخ زَن ‪٫‬ڀَكك ڃ٘كككهي ٿٰكككِحٽ‬
‫‪٩‬‬
‫محٿڄ٘هي مح‪ٟ‬ق حٿڄ‪٬‬خٿڂ‬

‫هككظڂ ڃلزٔكك‪ ٢‬ڃككن كـككَ ٿو كك ٗككڄ‪ ٌ٬‬ڃؼٸككود رؼٸككذ خٳككٌ‬ ‫‪.41‬‬

‫‪243‬‬
‫ٿَٰ‪ ٝ‬حٿظ‪٬‬ڀَٶ مڃ‪ٰ٠‬و‪ ١‬ڃن حٿوٓ‪ ٢‬حكي ح‪َ٣‬حٳ رَ‪٠‬وٍش ‪ 211201‬ځ‬
‫محٿ‪٤‬ككَٱ حالهككَ ڃٔككظوً ‪٫‬ڀَ ك ٸككٖ ٿلَككوحڅ ‪٫‬ڀككي ٗككټپ ‪٩‬‬
‫ٳَّ مٳوٷ ‪٣‬خثَ‬

‫هْ غ رجخ كْزٍ‪/‬الوْظن العبثغ لعٌخ‪1938-1937‬‬

‫‪ .42‬هَُس ڃكن كـكَ حالڃخػَٔكض (حٿټكوحٍطِ) ٿو هكخ رلٴٔكـٌ ٳكخطق‬


‫‪ 22268‬ځ‬
‫رَ‪٠‬وً حٿ٘ټپ ‪٣‬كَٱ ڃلهكخ ڃلكيد محٿ‪٤‬كَٱ حالهكَ ڃلزٔك‪٢‬‬
‫‪٩‬‬
‫ٷَخٓخطهخ( ‪ 12×17×23‬ڃڀڂ) ٍٷڂ حٿلٴٍَش (‪)5342‬‬

‫االصىىىىبز الوعىىىىزلوخ ثوْعىىىىت ىىىىساز ز ىىىىن ‪ 99‬فىىىىٖ ‪2114/1/29‬‬


‫(هظبهزح‬

‫هككَُس ڃككن كـككَ (‪ )chert‬ٿو هككخ رلككٌ ٯككخڃٶ ڃَٷ‪٤‬ككش‬ ‫‪.43‬‬


‫‪ 205960‬ځ‬
‫مڃ‪َ٬‬ٷش ٻزََس حٿلـڂ مڃؼٸورش رؼٸكذ خٳكٌ ٿڀظ‪٬‬ڀَكٶ ٍرڄكخ‬
‫‪٩‬‬
‫حٓظويڃض ٿڀٍِلش ‪٣‬وٿهخ (‪ٓ3.5‬ڂ)‬
‫هَُس ٻزََس رَطٸخٿَش ڃَٷ‪٤‬ش مڃ‪َ٬‬ٷش ڃؼٸورش رؼٸذ خٳٌ‬ ‫‪.44‬‬
‫‪ 205959‬ځ‬
‫ٿڀظ‪٬‬ڀَٶ ٍرڄخ حٓظويڃض ٿَٰ‪ ٝ‬حٿٍِلش ‪٣‬وٿهخ (‪ٓ3‬ڂ)‬
‫‪٩‬‬
‫ٷكككالىس طلكككوً ‪٫‬ڀكككي (‪ )96‬هكككَُس ڃلو‪٫‬كككش ڃكككن ٻكككپ‬ ‫‪.45‬‬
‫حالكـخٍ مط٘ڄپ ٻپ حالٿوحڅ ڃؼپ حاله‪٠‬كَ محٿزَطٸكخٿٌ‬
‫محالرككَ‪ ٞ‬مٯََهكككخ ٳَهكككخ حكـكككخٍ ٻٍَڄكككش ڃكككن حٿ‪٬‬ٸَكككٶ حٿَٷڂ ٯََ‬
‫مح‪ٟ‬ق‬
‫رخ وح‪٫‬ك حٿڄ‪٬‬ككَٵ محٿڄڀككوڅ حٿٰككخڃٶ محٿٴككخطق محٿككالُمٍى‬

‫‪244‬‬
‫حالٍُٵ محٿككٌهذ مكـككَ حٿـككخى حاله‪٠‬ككَ محٿټككوحٍطِ‬
‫حالرَ‪ ٞ‬حٿ٘ٴخٱ حڃخ حٗټخٿهخ ڃلهكخ حٿزَ‪٠‬كوٍش محٿټَمٍكش‬
‫محالٓكك‪٤‬وح َش مڃلهككخ حٿ‪ٜ‬ككََٰس محٿټزَككَس مح ككوح‪ ٩‬ڃككن‬
‫حٿٸوحٷ‪ ٪‬محٿڄلخٍ محٿ‪ٜ‬يٱ‬
‫هككَُس ٗككڄ‪َ٬‬ش حٿڀككوڅ ڃَٷ‪٤‬ككش رڀككوڅ ٍ‪ٛ‬خ‪ٛ‬ككٌ ٻزَككَس‬ ‫‪.46‬‬
‫حٿَٷڂ ٯََ‬
‫حٿلـككككڂ ڃؼٸورككككش رؼٸككككذ خٳككككٌ ٿٰكك كَ‪ ٝ‬حٿظ‪٬‬ڀَككككٶ ٍرڄككككخ‬
‫مح‪ٟ‬ق‬
‫حٓظويڃض ٿَٰ‪ ٝ‬حٿٍِلش‬

‫االصىىبز الوعىىزلوخ هىىي االزهى ثوْعىىت الوحضىىس الوىىس ن ‪ 223‬فىىٖ‬


‫‪2118/6/31‬‬

‫‪ُ .47‬مؽ ڃن حالٷَح‪ ١‬ىحثًَ حٿ٘ټپ (هِحڃش) ڃك‪ ٪‬كـكَ حٿ٘كٌٍ‬


‫حالٍُٵ مٻككَحص ًهزَككش ڃكك‪ ٪‬هككَُ رَ‪٠‬ككخد (‪َ٫‬ككوڅ حٿٔككڄٺ)‬
‫‪ 213606‬ځ ‪٩‬‬
‫حٿڀئٿكككئ هكككٌه حٿټكككَحص طلظهكككٌ رلظكككودحص ركككخٍُس ٳككٌ حٿلهخٍكككش‬
‫حٿٸ‪ٓ3(َ٤‬ڂ)‬

‫هْ غ اشْز‪/‬الوْظن الساثغ لعٌخ ‪2112‬‬

‫ٷككالىس ڃككن حٿلـككَ حٿټككٍَڂ طلككوً ‪٫‬ڀككي (‪ )38‬هككَُس ڃوظڀٴككش‬ ‫‪.48‬‬


‫حالٗكككټخٽ محال كككوح‪ ٩‬محالٿكككوحڅ ٳڄلهكككخ حالٓككك‪٤‬وح َش محٿټَمٍكككش‬
‫‪ 195763‬ځ‬
‫‪٩‬‬ ‫مطظكككَحمف حٿوح هكككخ ركككَن حٿ‪٬‬ٸَكككٶ حٿزَطٸكككخٿٌ حٿٰكككخڃٶ محٿٴكككخطق‬
‫محالرَ‪ ٞ‬مٳَهخ كـَ ڃ‪َ٬‬ٵ مكـَ الُمٍى مٯََهخ‪.‬‬

‫‪245‬‬
‫االظزٌزبط‬
‫ٓككڄَض حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش رهككٌح حالٓككڂ ٿٸيٓككَظهخ م ٸخمطهككخ مٗككٴخٳَظهخ محٿوح هككخ‬
‫حٿزَحٷ م يٍطهخ مٯالد ػڄلهخ م‪٬ٛ‬ورش حٿل‪ٜ‬وٽ ‪٫‬ڀَهخ مٍظ‪٠‬ق ڃن هكالٽ ىٍحٓكش‬
‫حالكـخٍ حٿټٍَڄش رخ هكخ طظټكوڅ ڃكن حطلكخى حٿ‪٬‬لخ‪ٛ‬كَ حٿټَڄَخثَكش طلكض طكؤػََ ‪٧‬كَمٱ‬
‫م ىٍؿخص كَحٍس ڃ‪َ٬‬لش طئىً حٿي طټوٍن ڃَٻزكخص ؿيٍكيس طوظڀكٲ ٳكٌ ‪ٛ‬كٴخطهخ ‪٫‬كن‬
‫ڃټو خطهككخ حالٓخٓككَش ٳڄككؼال ٍظټككوڅ ڃككن حطلككخى ‪٫‬ل‪ٜ‬ككَ حٿَ‪ٛ‬ككخ‪ ٙ‬ڃكك‪ ٪‬حٿټككَمځ ڃكك‪٪‬‬
‫حالمٻٔككـَن ڃَٻككذ ٍحركك‪ ٪‬حمٻٔككَي حٿَ‪ٛ‬ككخ‪ ٙ‬حٿټَمڃككٌ مرهككٌح طظَٰككَ حٿڄوح‪ٛ‬ككٴخص‬
‫محالٿككوحڅ ‪ .‬مطظټككوڅ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ڃككن ڃ‪٬‬ككخىڅ ڃوظڀٴككش ح ‪ٜ‬ككهَص طلككض طككخػََ‬
‫حٿلككَحٍس محٿ‪٠‬ككٰ‪ ٢‬ٳككٌ رككخ‪٣‬ن حالٍ‪ ٝ‬مح زؼٸككض ڃكك‪ٛ ٪‬ككهخٍس حٿزككَحٻَن حٿككي ٓكك‪٤‬ق‬
‫حالٍ‪. ٝ‬‬
‫مٿهٌح حڅ حٿ‪ٜ‬ٴخص حٿٴٍَِخثَش ٿڀ‪٬‬ل‪ َٜ‬حً ( حٿڄ‪٬‬كيڅ) هكٌ حٿ‪ٜ‬كٴخص حٿڄظ‪٬‬ڀٸكش رخٿ٘كټپ‬
‫حٿوخٍؿٌ ڃن ٿوڅ م‪ٛ‬الرش مٯََهخ حڃخ حٿ‪ٜ‬ٴخص حٿټَڄَخثَش ٿڀڄ‪٬‬يڅ ٳهٌ حٿ‪ٜ‬كٴخص‬
‫حٿڄظ‪٬‬ڀٸش رظَٻَذ ًٍحط حٿيحهڀَ ‪.‬‬
‫مٍڄټكن حڅ زكَن حڅ حٻؼككَ حالكـكخٍ حٿټٍَڄككش حٿظكٌ طككڂ حٿ‪٬‬ؼكوٍ ‪٫‬ڀَهككخ ڃكن هككالٽ‬
‫حٿظلٸَزخص ٳٌ حٿڄوحٷ‪ ٪‬حالػٍَش هٌ حٿڄٸخرَ كَغ ٍ‪٬‬ؼكَ ‪٫‬ڀكي حٿلـكَ حٿټكٍَڂ ٳكٌ ؿكَه‬
‫مرخ‪٫‬يحى ٻزََس ٷَد ٍحّ حٿڄَض حٿڄيٳوڅ حم ٳٌ ٍٷزظ حم ڃ‪ٜ٬‬ڂ ٍيه ‪ .‬مٳٌ ر‪٬‬ك‪ٞ‬‬
‫حالكَخڅ ٍظڂ حٿ‪٬‬ؼوٍ ‪٫‬ڀي حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٻڄڀظٸ‪٤‬خص رَن حالػخٍ محٿڀٸي حالػٍَش ‪.‬‬
‫ڃڄخ طٸيځ ٍڄټن حٿٸوٽ رؤ ڃن هالٽ حٓظويحڃخص حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ ڃـخٽ‬
‫حٿٍِلك مط‪٬٤‬ككَڂ حٿلڀككٌ رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٷككي رڀٰككض ىٍؿككش ڃككن حٿظ‪٤‬ككوٍ ٳككٌ ڃـككخٽ‬
‫حٿ‪ٜ‬لخ‪٫‬ش مڃزڀٰخ ڃن حٿَٷٌ ٳٌ ڃـخٽ حٿٌمٵ حٿٴلٌ حٿكًٌ ‪٧‬هكَ رو‪ٟ‬كوف ٳكٌ حٯڀكذ‬
‫حٿٸ‪٤‬كك‪ ٪‬حالػٍَككش حٿڄټظ٘ككٴش ‪ٟ‬ككڄن حىمحٍ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حٿٔككوڃًَ مهخ‪ٛ‬ككش ٳككٌ ٓككالٿش حمٍ‬
‫حٿؼخٿؼش مڃخ ‪٫‬ؼَ ‪٫‬ڀَ ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش مٻٌٿٺ ‪ٟ‬ڄن حىمحٍ حٿ‪ٜ٬‬كَ حالٗكوًٍ‬
‫حٿليٍغ (‪ 612-912‬ٵ‪ .‬ځ) مٍ‪٬‬وى ٓزذ ًٿٺ حٿظ‪٤‬وٍ حٿي ‪-:‬‬

‫‪246‬‬
‫حالُىهخٍ حالٷظ‪ٜ‬خىً حٿًٌ م‪ٛ‬ڀض حٿَ ك‪٠‬خٍس رالى حٿَحٳيٍن‬
‫حطٔخ‪ٍ ٩‬ٷ‪٬‬ش حالڃزَح‪٣‬وٍٍش حالٻيٍش محٿٔوڃٍَش محالٗوٍٍش ؿَٰحٳَخ‬
‫طوٳَ ٓڀ‪٤‬ش ڃَٻٍِش ٷوٍش رڄئٓٔخطهخ‬
‫حٿ‪٤‬ككَٵ حٿظـخٍٍككش حٿظككٌ ٻخ ككض ڃٔككئمٿش ‪٫‬ككن كڄخٍككش حٿز‪٠‬ككخث‪ ٪‬مكڄخٍككش ‪٣‬ككَٵ‬
‫حٿٸوحٳپ‬
‫حٿڄټخ ككش محٿڄَٻككِ حٿككيٍلٌ محالٷظ‪ٜ‬ككخىً محٿ‪ٔ٬‬ككټًَ حٿڄَڃككوٵ ٿل‪٠‬ككخٍس رككالى‬
‫حٿَحٳيٍن محٿظٌ ؿ‪٬‬ڀظ ح‪٫‬ڀي ىٍؿش ڃن ىٍؿخص حٿَٷٌ محٿو‪ ٌ٫‬محٿَٳخهَش‬
‫حكظټخٹ حٿٴلخ َن محٿ‪ٜ‬خٯش رَن حٿيمٽ ٻخڅ حڃَح ٍََٔح رٔزذ حال ٴظخف مٓكهوٿش‬
‫حٿڄوح‪ٛ‬الص محٿ‪َ٤‬ٵ ڃڄخ ح ‪٬‬ټْ حٍـخرخ ‪٫‬ڀي حٿلظخؽ حٿٴلٌ محٿٴټًَ‬
‫مؿككوى ڃَحٻككِ ٿوككِڅ حٿز‪٠‬ككخث‪ ٪‬حالٓخٓككَش ڃؼككپ حٿٸ‪ٜ‬ككيٍَ محٿللككخّ محٿككٌهذ‬
‫محٿٴ‪٠‬ش محٿڄ‪٬‬خىڅ محالكـخٍحٿؼڄَلش ح‪ٟ‬خٳش حٿي حٿ‪ٜ‬ٴٸخص محالٍٓكخٿَخص ٿڀڄكوحى‬
‫حٿڄٌٻوٍس مٯََهخ ٻؼََ مًحص ڃٔخّ رخٿٔڀ‪٤‬ش حٿڄَٻٍِ مڃئٓٔخطهخ‪.‬‬
‫ٍٯزش حٿڄڀوٹ محٿ٘و‪َٜ‬خص حٿزخٍُس رخٷظلخد حالكـخٍ حٿټٍَڄش محٿظٌ ٍٴظٸَ حٿَهخ‬
‫ٓټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ڃڄكخ ٍ‪٠‬ك‪َ٤‬هڂ حٿكي حٍٓكخٽ حٿوٳكوى ٿ٘كَحثهخ ڃكن حڃكخٻن‬
‫ر‪َ٬‬يس حم ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٿظـخٍس حم ‪٫‬ن ‪ٍَ٣‬ٶ حٿٴظوكخص حٿ‪ٔ٬‬ټٍَش ‪.‬‬
‫حهيحد حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿي حٿڄڀوٹ حٿڄ‪ٍََٜ‬ن محٿ‪َ٬‬الڃََن ٻو هخ ٯخٿَ حٿؼڄن‬
‫م‪ٛ‬كك‪٬‬ذ حٿل‪ٜ‬ككوٽ ‪٫‬ڀَهككخ ٳظ‪٬‬ككي ڃككن حؿڄككپ حٿهككيحٍخ حٿظككٌ طَٓككپ حٿككي حٿڄڀككوٹ‬
‫حال‪ٛ‬يٷخد‬
‫حٓظويحځ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ ڃـخالص ‪٫‬يٍيس ٳڄؼال حٿولخؿَ حٿظٌ ‪ٛ‬ل‪٬‬ض ڃكن‬
‫حٿككٌهذ م‪٬٣‬ڄككض رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ؿككخدص الٯككَح‪ ٝ‬حٿظككٍَِن حڃككخ ط‪ٜ‬ككلَ‪٪‬‬
‫حالٷَح‪ ١‬محٿٸالثي مٻكپ ح كوح‪ ٩‬حٿلڀكٌ ر٘كټپ ٍؼَكَ حٿيه٘كش رـڄكخٽ حٗكټخٿهخ ؿكخد‬
‫ظَـش ٿڀظ‪٤‬وٍ حٿؼٸخٳٌ محٿ‪ٜ‬لخ‪ ٌ٫‬محٿٴلٌ ٿڀ‪ٜ‬خٯش ‪ ..‬مٻكٌٿٺ ‪٫‬لكيڃخ حٓكظويڃهخ‬
‫حٿڄڀوٹ رو‪٬ٟ‬هخ ٳٌ حٿظَـخڅ ‪٫‬ڀي ٍإمٓهڂ ؿخدص ٍرڄخ ٿڀظزكَٹ حم حٿظٴكخهَ ‪..‬‬

‫‪247‬‬
‫حڃخ حٓظويحځ حٿَٷي محٿظ‪٬‬خمٌٍ محٿظڄخثڂ حٿڄ‪ٜ‬لو‪ ٫‬ڃكن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ؿكخد‬
‫ال‪٫‬ظٸكككخىهڂ رخٿٔكككلَ محر‪٬‬كككخى حٿ‪٬‬كككَن حٿ٘كككٍََس ‪٫‬كككلهڂ ‪ ..‬ح‪ٟ‬كككخٳش حٿكككي ًٿكككٺ ٳٸكككي‬
‫حٓككظويڃض حالكـككخٍ حٿټٍَڄكككش الٯككَح‪ ٝ‬مٳوحثكككي ‪٣‬زَكك ٿڀ‪٬‬كككالؽ ڃككن ر‪٬‬ككك‪ٞ‬‬
‫حالڃَح‪ٝ‬‬
‫مڃن هالٽ حٿيٍحٓكش ٔكظلظؾ حڅ حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش رټكپ حٓكظويحڃخط محٗكټخٿ‬
‫مڃـخالط ٿڂ ٍټن ح‪٫‬ظزخ‪٣‬خ ڃلٌ حٿل‪٠‬خٍحص حٿٸيٍڄش حٿ‪ٍَ٬‬ٸكش محٓكظڄَ حٿكي ٍوڃلكخ‬
‫هكٌح ‪ .‬حًڅ حالٳټكخٍ محٿ‪٬‬كخىحص محٿڄ‪٬‬ظٸكيحص حٿڄٔكظڄَس ‪٫‬زكَ حالؿَكخٽ ؿ‪٬‬ڀكض ڃككن‬
‫هٌه حالكـخٍ ح هخ طُٔظويځ ٳٌ ٻؼََ ڃن حٿڄـخالص مٍ‪٬‬ظٸي رهخ ‪.‬‬
‫مٿـ‪٬‬ككپ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حٻؼككَ ؿڄككخال ط‪٤‬ڀككذ حالڃككَ حٿككي ‪ٛ‬ككٸڀهخ مطهككٌٍزهخ‬
‫مطٌٍ٘زه خ ڃڄخ هڀكٶ ‪ٛ‬كخٯش م لكخ َن مٳلكخ َن حركي‪٫‬وح ٳكٌ هكٌه حٿڄهلك ‪ .‬محٍ‪٠‬كخ‬
‫حُرظككي‪ ٩‬ٳككن حٿـَحهككش محٿ‪ٜ‬ككَخٯش م ظَـككش ٿهككٌح حٿظ‪٤‬ككوٍ‪٧‬هَ ط‪٬٤‬ككَڂ حالكـككخٍ‬
‫حٿټٍَڄش رخٿٌهذ محٿٴ‪٠‬ش مطٔكخٍ‪ ٩‬حٿظـكخٍ رل٘كَهخ ڃكن هكالٽ حٿزَك‪ ٪‬محٿ٘كَحد‬
‫محڅ ط‪٤‬ڀذ حالڃَ ٿـڀزهخ ڃن حڃخٻن ر‪َ٬‬يس ڃؼپ حٿهلي محٳٰخ ٔظخڅ مىمٽ حٿوڀَؾ‬
‫حٿ‪َ٬‬رككٌ مٳظلككض حرككوحد حٿظـككخٍس محٿڄٸخٍ‪٠‬ككش رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٿوٴككش مُ هككخ‬
‫مٿٰالد ػڄلهخ مٓهوٿش كڄڀهخ‪.‬‬
‫ٻڄككخ حڅ حٿيٍحٓككش ؿككخدص ٿظٰ‪٤‬ككٌ ڃـڄو‪٫‬ككش ڃلككيىس ڃككن ڃوؿككوىحص حٿڄظلككٲ‬
‫حٿ‪َ٬‬حٷٌ ‪٫‬ڀڄخ حڅ هلخٹ حٿټؼََ ڃن حٿٸ‪ ٪٤‬حٿٴلَش حٿڄ‪٬‬ڄوٿش ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄكش‬
‫حٿڄوؿككوىس ٳككٌ حٿڄظلككٲ حٿ‪َ٬‬حٷككٌ ٿككڂ طو‪٠‬كك‪ ٪‬ٿڀيٍحٓككش ٿلككي حالڅ ٳٸككي طككڂ طككَٹ‬
‫حٿڄـخٽ ٿيٍحٓخص ڃٔظٸزڀَش حهَى مٿٴظق حٿڄـخٽ ٿڀڄٍِي ڃن حٿزخكؼَن ٳٌ م‪٪ٟ‬‬
‫ىٍحٓخطهڂ ‪٫‬ڀَهخ‪.‬‬

‫‪248‬‬
1( ‫ز ن‬ ‫هلح‬
‫عدّل ثأظوبء االحغبز ثبلل خ الؼسث٘خ ّالعْهسٗخ‬
‫ّاالكدٗخ ّاالً ل٘صٗخ‬
ٕ‫االً ل٘ص‬ ٕ‫العْهس‬ ٕ‫االكد‬ ‫العسٗبًٖ ܣܘܪܝܝܐ‬ ٖ‫الؼسث‬
Stones NA4 abnu ‫ ܹܟܐܦ ܐ‬.‫ܲܐܒ ܵܢ ܐ‬ ‫االحغبز‬
Stone veined NA4 subu ‫ܸܫ ܵܒ ܵܢ ܐ‬ ‫حغس هؼسا‬
ZA.SUH/MUS2
ܲ ‫ܲܐܒ ܵܢ ܐ‬
ܵ ‫ܕܓ‬
‫ܡܣ ܐ‬
Amethyst NA4.UD.SAL. aban ‫الغوشذ‬
HUB algamesu
ܵ
Turquoise NA4BIR.ZA.TU birtu/birûtu ‫ܲܣܦܝܠ ܐ‬ ‫رسكْاش‬/‫ف٘سّش‬
‫ܪܕ ܐ‬ ܲ ܵ‫ܠ‬
ܵ ‫ܙܘ‬
Lapis Lazuli NA4 ZA.GIN3 uk/qnu ‫الالشّزه‬
‫حم‬
uqnu
Aldjurajt NA4 ESI usu ‫ܐܘ ܵܣ ܐ‬ ‫الدْٗزاٗذ‬
Alheimatayt NA4 KA-gi-na sadanu ‫ܲܫ ܵܕ ܵܢ ܐ‬ ‫الِ٘وبربٗذ‬
ܵ ‫ܫܘ‬
‫ܪܪܐ‬
Alaobsidin NA4 KA.ZU2 surru ‫االّثع٘دٗي‬
ܵ
Travertine, NA4 gisnugallu ‫ܸܓܬܢܘ ܲܓܠ ܐ‬ ‫االلجبظزس‬
Alabaster GIS.NU.GAL
Marble NA4 SIK IL sikillu ‫ܫܝ ܵܬ ܐ‬ ‫الوسهس‬
Stone green NA4 SIG-SIG7 aban urriqu ‫ܲܐܒ ܵܢ ܐ ܲܝܪܘ ܵܩ ܐ‬ ‫حغس اتضس‬
Jades NA4 . SIG7 SIG7 aban ‫ܲܝܬܦܵ ܐ‬ ‫ال٘شت‬
urriqqu
Marble NA4 NA-ZAH nazahhu ‫ܨܘ ܵܢ ܵܡ ܐ‬ ‫الستبم‬
ܵ ‫ܲܐ‬
‫ܛܒ ܵܪ ܐ‬
Basalt NA4 AD.BAR atbaru ‫الجبشلذ‬
Crystal NA4 DU8.SI.A duhu/dusu ‫ܩܪܘܣܛܸܠܠܘܣ‬ ‫ال سظزبل‬

249
ܵ ܲ
Seashell NA4 PA ajjartu ‫ܙܠܦܬ‬ ‫الظدث‬
Pearl NA4 IGI.KU6 ‫ػْ٘ى‬/‫لؤلؤ‬
ini-nuni ܲ ‫ ܸܒ‬.‫ܪܘܠ ܵ ܐ‬
.‫ܠܘ ܵܪ ܐ‬ ܲ ‫ܹܒ‬
‫العوك‬
‫ܹܥܝܢܢܘ ܵܢ ܐ‬
Carnelian NA4 GUG samtu ‫ܪܟܕ ܵܢ ܐ‬
ܸ ݁ ‫ܲܩ‬ ‫الؼق٘ االحوس‬
‫ܢܕ ܐ‬ܵ ‫ܝܵܩܘ‬
Ruby ZA . GIN . AS ‫ال٘ب ْد‬
‫حم‬
ZA.GUL
‫ܪܓ ܵܕ ܐ‬ ܲ
݁ ‫ܙܡ‬
Emerald barraqtu ‫الصهسه‬

ܵ ܵ ‫ܲܐܒ ܵܢܠ‬
‫ܡܣ ܐ‬
Lama NA4 . LAMMA aban La- ‫الهب‬
Mas-si
ܵ ܵ ܲ
NA4 . pA iartu ‫ܪܓܢܝܬ‬ ‫ܡ‬ ‫الوسعبى‬

ܵ ‫ܲܕ‬
‫ܗܒܐ‬
Gold KU3-GI hurasu ‫الرُت‬

Silver KU3-BABBAR kaspum ‫ ܸܟܣܦܵ ܐ‬.‫ܐܡ ܐ‬


ܵ ‫ܹܣ‬
‫الفضخ‬

ܵ ‫ܹܟܐܦ‬
‫ܩܕ ܵܫ ܐ‬
NA4GU2 aban kisada ‫حغس رو٘وخ‬
‫(حغساالتضب‬

250
‫الملحق رقم ‪2‬‬
‫الوظبهز االّل٘خ‬
‫حٿٸَآڅ حٿټٍَڂ‬
‫حٿټظخد حٿڄٸيّ حٿ‪٬‬هي حٿٸيٍڂ ‪ )4 -3( /1994 5١‬مٓٴَ حٿَإٍخ ٳٌ حٿ‪٬‬هي‬
‫حٿٸيٍڂ حال‪ٛ‬لخف‪4‬‬
‫حالرَ٘هٌ ٗهخد حٿيٍن ڃلڄي رن حكڄي (ص‪850‬ه)) حٿڄٔظ‪َ٤‬ٱ ٳٌ ٻپ‬ ‫‪.1‬‬
‫ٳن ڃٔظ‪َ٨‬ٱ ڃل٘وٍحص ىحٍ ڃټظزش حٿلَخس رََمص‪1988‬‬
‫حهوحڅ حٿ‪ٜ‬ٴخ مهالڅ حٿوٳخ ٍٓخثپ حهوحڅ حٿ‪ٜ‬ٴخ حٿـٔكڄخ َخص حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬كخص‬ ‫‪.2‬‬
‫حٿڄـڀي حٿؼخ ٌ ىحٍ رََمص رََمص ‪1957‬‬
‫حالٓټليًٍ حرن ‪٤٫‬خد حس حٿـيحڃٌ (ص‪709‬ه))‪ .‬طخؽ حٿ‪َ٬‬مّ حٿلخمً‬ ‫‪.3‬‬
‫ٿظهٌٍذ حٿلٴوّ طلٸَٶ حكڄي ٳٍَي حٿڄٍِيً ‪ 1١‬ڃـڀكي‪ 5‬حٿلخٗكَ ىحٍ حٿټظكذ‬
‫حٿ‪٬‬ڀڄَش رََمص‪.2008‬‬
‫‪ .4‬حال‪ٛ‬زهخ ٌ حرٌ ٳَؽ ‪٫‬ڀٌ رن حٿلَٔن حٿٸٌٍَ٘ حالٯكخ ٌ ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش ركوالٵ‬
‫ؽ‪ 19‬ڃ‪1925 َٜ‬ځ‬
‫حركككن حالٻٴكككخ ٌ ڃلڄكككي ركككن حركككَحهَڂ ركككن ٓكككخ‪٫‬ي حال ‪ٜ‬كككخًٍ حٿٔكككلـخًٍ‬ ‫‪.5‬‬
‫وذ حٿٌهخثَ ٳٌ حكوحٽ حٿـوحهَ ‪٫‬خٿڂ حٿټظذ حٿلخَٗ ڃټظزكش‬ ‫(ص‪749‬ه))‬
‫حٿڄظلزٌ حٿٸخهَس رََمص‪1989‬‬
‫حٿزََم ٌ حرٌ حٿٍَلخڅ ڃلڄي رن حكڄي (ص‪403‬ه)) حٿـڄخهََ ٳٌ ڃ‪َ٬‬ٳش‬ ‫‪.6‬‬
‫حٿـوحهَ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ؿڄ‪َ٬‬ش ىحثَس حٿڄ‪٬‬خٍٱ حٿ‪٬‬ؼڄخ َش ‪1355‬ه)‬
‫حرن حٿزَ‪٤‬خٍ ‪َٟ‬خد حٿكيٍن حركو ڃلڄكي ‪٫‬زكي حس حٿڄكخٿٸٌ حٿـكخڃ‪ ٪‬ٿڄٴكَىحص‬ ‫‪.7‬‬
‫حالىمٍش محالٯٌٍش ڃـڀي‪ 1١ 2‬ىحٍ ‪ٛ‬خىٍ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘ ‪1980‬‬

‫‪251‬‬
‫حٿظَٴخٌٗ حكڄي ركن ٍوٓكٲ (ص ‪651‬هك)) حُهكخٍ حالٳټكخٍ ٳكٌ ؿكوحهَ‬ ‫‪.8‬‬
‫حالكـككخٍ كٸٸ ك ى‪ .‬ڃلڄككي ٍوٓككٲ كٔككن مى‪.‬ڃلڄككوى رٔككَو ٌ هٴككخؿٌ حٿهَجككش‬
‫حٿڄ‪ٍَٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش ٿڀټظخد ڃ‪٤‬زو‪٫‬خص ڃَٻِ طلٸَٶ حٿظَحع ‪1977‬‬
‫حٿـككخك‪ ٦‬حرككو ‪٫‬ؼڄككخڅ ‪٫‬ڄككَم رككن رلككَ (ص ‪ 255‬هكك)) حٿـككخك‪ ٦‬حٿظز‪ٜ‬ككَ‬ ‫‪.9‬‬
‫رخٿظـخٍس ىحٍ حٿٸڀڂ حٿٸخهَس – ڃ‪1966 َٜ‬‬
‫‪ .10‬حٿـككوحٿَٸٌ حرككو ڃل‪ٜ‬ككوٍ حٿڄ‪٬‬ككَد ڃككن حٿټككالځ حال‪٫‬ـڄككٌ ‪٫‬ڀككي كككَمٱ‬
‫حٿڄ‪٬‬ـڂ ط‪٬‬ڀَٶ مطلٸَٶ حكڄي ڃلڄي ٗخٻَ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ىحٍ حٿټظذ ‪2١ 1969‬‬
‫‪ .11‬حٿـككوحٿَٸٌ حرككو ڃل‪ٜ‬ككوٍ حٿڄ‪٬‬ككَد ڃككن حٿټككالځ حال‪٫‬ـڄككٌ ‪٫‬ڀككي كككَمٱ‬
‫حٿڄ‪٬‬ـككڂ طَؿڄككش مطلٸَككٶ هڀَككپ حٿڄل‪ٜ‬ككوٍ ىحٍ حٿټظككذ حٿ‪٬‬ڀڄَككش رَككَمص‪-‬‬
‫ٿزلخڅ‪ 1١ 1998‬ڃـڀي ‪1‬‬
‫‪ .12‬حٿلڀزٌ ‪٫‬ڄَ رن حكڄي رن ‪٫‬ڀٌ رن ڃلڄوى رن حٿ٘كڄخ‪936-880( ٩‬هك))‬
‫ٓككَ حالٓككَحٍ ٳككٌ ڃ‪َ٬‬ٳككش حٿـككوحهَ محالكـككخٍ طلٸَككٶ رككَمٍن رككيًٍ طوٳَككٶ‬
‫ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿََڃوٹ رٰيحى ‪1999‬‬
‫‪ .13‬حٿلڄككوً ٗككهخد حٿككيٍن حرككٌ ‪٫‬زككي حس ٍككخٷوص رككن ‪٫‬زككي حس (ص‪626‬هكك))‬
‫ڃ‪٬‬ـڂ حٿزڀيحڅ رََمص ‪ 1957‬ؽ‪3‬‬
‫‪ .14‬حٿ‪٤‬زٌَٓ حٿلٔن رن حٿٴ‪٠‬پ ڃټخٍځ حالهالٵ ىحٍ حٿزالٯش رََمص –‬
‫ٿزلخڅ‬
‫‪ .15‬حٿ‪٨‬ككخهًَ طٸككٌ حٿككيٍن حٿلككيمً حٿككيٍ حٿؼڄككَن رخٓككخ َي حٿ٘ككَن طٸككٌ حٿككيٍن‬
‫طلٸَككٶ ڃلڄككي كٔكككخڅ حهظككَ ككيحمً ىحٍ حٿز٘كككخثَ حالٓككالڃَش ‪ 1١‬ڃـڀكككي‪1‬‬
‫‪2007‬‬
‫‪ .16‬حٿ‪٬‬ڄًَ ٗهخد حٿيٍن حكڄي رن ٳ‪٠‬پ حس (ص‪749‬هك)) ڃٔكخٿٺ حالر‪ٜ‬كخٍ‬
‫ٳككٌ ڃڄخٿككٺ حالڃ‪ٜ‬ككخٍ طلٸَككٶ ‪٫‬ڄككخى ‪٫‬زككي حٿٔككالځ ٍإمٱ ڃل٘ككوٍحص حٿڄـڄكك‪٪‬‬
‫حٿؼٸخٳٌ حرو ‪٧‬زٌ ‪2004‬‬

‫‪252‬‬
‫‪ .17‬حٿٸِمٍلككٌ ُٻٍَككخ رككن ڃلڄككي رككن ڃلڄككوى حٿټككوٳٌ ‪٫‬ـخثككذ حٿڄوڀوٷككخص‬
‫محٿلَوح خص مٯَحثذ حٿڄوؿوىحص ڃئٓٔكش حال‪٫‬ڀڄكٌ ٿڀڄ‪٤‬زو‪٫‬كخص ‪ 1١‬ؽ‪1‬‬
‫‪2000‬‬
‫‪ .18‬حٿٸڀٸ٘ليً حرو حٿ‪٬‬زخّ حكڄكي ركن ‪٫‬ڀكٌ (ص‪821‬هك)) ‪ٛ‬كزق حال‪٘٫‬كي ٳكٌ‬
‫حٿٸخهَس ‪1981‬‬ ‫‪ٛ‬لخ‪٫‬ش حال ٘ي ؽ‪ 2‬حٿڄئٓٔش حٿڄ‪ٍَٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش‬
‫‪ .19‬حركن ٻؼَكَ حٓككڄخ‪َ٫‬پ ركن ‪٫‬ڄككَ طٴٔكََ حٿٸكَآڅ حٿ‪٨٬‬ككَڂ ىحٍ حكَكخد حٿټظككذ‬
‫حٿ‪َ٬‬رَش حٿٸخهَس ‪1371‬ه) ؽ‪3‬‬
‫‪ .20‬حٿټككوٳٌ حرككٌ ٍلَككي ُٻٍَككخ رككن ڃلڄككي رككن ڃلڄككي رككن ڃلڄككوى حٿٸِمٍلككٌ‬
‫حٿڄلخٳ‪ ٪‬حٿ‪٤‬زَش ٿالكـخٍ محٿڄ‪٬‬خىڅ طٸيٍڂ مط‪ٜ‬لَٲ ‪٫‬زكي حٿـزكخٍ كخؿٌ ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش‬
‫حٿَٔحً حٿلخَٗ رَض حٿلټڄش ‪ 1١‬رٰيحى ‪2007‬‬
‫‪ .21‬حٿڄٔكك‪٬‬وىً حرككو حٿلٔككن ‪٫‬ڀككٌ رككن حٿلٔككَن (ص‪346‬هكك)) ڃككَمؽ حٿككٌهذ‬
‫مڃ‪٬‬خىڅ حٿـوهَ ط‪ٜ‬لَٲ ٍوٓٲ حٓ‪٬‬ي ىحٯَ ىحٍ حال كيٿْ رَكَمص – ٿزلكخڅ‬
‫‪6١ 1984‬‬
‫‪ .22‬حٿڄَٰركككٌ حكڄكككي ركككن ‪٫‬كككو‪ ٝ‬ٷ‪٤‬كككٲ حالُهكككخٍ ٳكككٌ ه‪ٜ‬كككخث‪ ٚ‬حٿڄ‪٬‬كككخىڅ‬
‫محالكـككككككخٍ طلٸَككككككٶ رككككككَم ٍن رككككككيًٍ طوٳَككككككٶ ىحٍ حٿ٘ككككككئمڅ حٿؼٸخٳَككككككش‬
‫رٰيحى ‪1١ 1990‬‬
‫‪ .23‬حٿڄٸيٌٓ حرن ٷيحڃش ڃوظ‪ َٜ‬ڃلهخؽ حٿٸخ‪ٛ‬يٍن ىحٍ حٿٴټَ رََمص‬
‫‪5١‬‬
‫‪ .24‬حرن ڃل‪٨‬وٍ ؿڄخٽ حٿيٍن ڃلڄي رن ڃټَځ ٿٔخڅ حٿ‪َ٬‬د ڃـڀي ‪11‬‬

‫‪253‬‬
‫الوساعغ الحدٗضخ‬
‫(حٿظـخٍس) ٳٌ ڃوٓو‪٫‬ش ڃو‪ٛ‬پ حٿل‪٠‬كخٍٍش ؽ‪1‬‬ ‫‪ .25‬حالكڄي ٓخڃٌ ٓ‪َ٬‬ي‬
‫حٿڄو‪ٛ‬پ‪1991‬‬
‫‪ .26‬حالكڄي ٓخڃٌ ٓ‪َ٬‬ي حٿڄ‪٬‬ظٸيحص حٿيٍلَكش ٳكٌ حٿ‪٬‬كَحٵ حٿٸكيٍڂ هَجكش ٻظخركش‬
‫حٿظخٍٍن ٓڀٔڀش حٿڄوٓو‪٫‬ش حٿظخٍٍوَش حٿڄََٔس طخٍٍن حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَكش رٰكيحى‬
‫‪1١ 1988‬‬
‫‪ .27‬حكڄي ‪٫‬ٸَپ ؿڄَپ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃوٓو‪٫‬ش حٿزال٭ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘‬
‫محٿظوٍُ‪ ٪‬ىحٍ ٓڀو ٌ ‪2007 3١‬‬
‫‪ .28‬حالٍُخد حالٗوٍٍش ىحثَس حالػخٍ محٿظَحع رٰيحى‪1971‬‬
‫‪ .29‬حالٓوى كټڄض رََ٘ حىد حٿِٰٽ مڃ٘خهي حالػخٍس ٳٌ حٿل‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٷَش‬
‫حٿٸيٍڄش ىحٍ حٿڄيى ٿڀؼٸخٳش محٿلَ٘ رٰيحى‪1١ 2008‬‬
‫‪ .30‬حالٓوى كټڄض رََ٘ حٿَٷڂ ٓز‪٬‬ش ٳٌ ك‪٠‬خٍس ركالى حٿَحٳكيٍن حٿكيالالص‬
‫محٿَڃوُ ڃل٘وٍحص حطلخى حٿټظخد حٿ‪َ٬‬د ىڃ٘ٶ ‪2007‬‬
‫‪ .31‬حمطْ ؿوحڅ رخرپ طخٍٍن ڃ‪ٜ‬وٍ طَؿڄ ٓڄََ ‪٫‬زكي حٿكَكَڂ حٿـڀزكٌ‬
‫ىحٍ حالػخٍ محٿظَحع رٰيحى ‪1990‬‬
‫‪ .32‬رككخٍم ح يٍٍكك رككَؽ رخرككپ‪ ..‬طَؿڄككش ؿزككَح حرككَحهَڂ ؿَككَح ىحٍ حٿلٍَككش‬
‫ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش ڃل٘وٍحص مُحٍس حٿؼٸخٳش محال‪٫‬الځ رٰيحى ‪1980‬‬
‫‪ .33‬رخٍم ح يٍٍ ٓوڃَ ٳلو هخ مك‪٠‬خٍطهخ طَؿڄ مط‪٬‬ڀَكٶ ‪َٔ٫‬كي ٓكڀَڄخڅ‬
‫مٓڀَڂ ‪ ٣‬حٿظټٍَظٌ رٰيحى‪1977‬‬
‫ڃٸيڃككش ٳككٌ حىد حٿ‪٬‬ككَحٵ حٿٸككيٍڂ ىحٍ حٿلٍَككش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ككش رٰككيحى‬ ‫‪ .34‬رككخٷَ ‪٣‬ك‬
‫‪1976‬‬
‫ڃٸيڃككش ٳككٌ طككخٍٍن حٿل‪٠‬ككخٍحص حٿٸيٍڄككش ٗككَٻش ىحٍ حٿككوٍحٵ‬ ‫‪ .35‬رككخٷَ ‪ ٣‬ك‬
‫ٿڀلَ٘ رََمص – ٿزلخڅ ‪ 1١ 2009‬ؽ‪1‬‬

‫‪254‬‬
‫ڃڀلڄكش ٻڀټكخڃٖ حٿڀكوف حٿؼكخڃن حٿ‪٬‬ڄكوى حٿوكخڃْ‪19-45 :‬‬ ‫‪ .36‬رخٷَ ‪٣‬‬
‫رٰيحى ‪1980‬‬
‫ڃن طَحػلخ حٿڀٰوً حٿٸيٍڂ ڃخ ٍٔڄي رخٿ‪َ٬‬رَكش رخٿكيهَپ رٰكيحى‬ ‫‪ .37‬رخٷَ ‪٣‬‬
‫‪1980‬‬
‫محهَمڅ طخٍٍن أٍَحڅ رٰيحى ‪1980‬‬ ‫‪ .38‬رخٷَ ‪٣‬‬
‫‪ .39‬حٿزيٍحمً ‪٫‬ي خڅ ڃټكٌ حٿڄيٍلكش حالمٿكي ركَن حٿ‪ٜ٬‬كَ حٿلـكًَ حٿڄ‪٬‬كي ٌ‬
‫م‪ٜ٫‬كككَ ٳـكككَ حٿٔكككالالص ك‪٠‬كككخٍس حٿ‪٬‬كككَحٵ ؽ‪ 3‬ىحٍ حٿلٍَكككش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬كككش‬
‫رٰيحى‪1985‬‬
‫‪ .40‬روطََم ؿخڅ حٿيٍخ ‪٫‬لي حٿزكخرڀََن طَؿڄك مٿَكي حٿـكخىٍ ؿخڃ‪٬‬كش رٰكيحى‬
‫‪1970‬‬
‫َټوالّ ك‪٠‬خٍس حٿ‪٬‬كَحٵ محػكخٍه طكخٍٍن ڃ‪ٜ‬كوٍ طَؿڄكش‬ ‫‪ .41‬روٓظَٰض‬
‫ٓڄََ ‪٫‬زي حٿَكَڂ حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى‪1١ 1991‬‬
‫‪ .42‬طككٌ رككوطْ ىح َككخٽ ك‪٠‬ككخٍس محىً حٿَحٳككيٍن حالٓككْ حٿڄخىٍككش طَؿڄككش‬
‫ٻككخ‪٧‬ڂ ٓكك‪٬‬ي حٿككيٍن ڃَحؿ‪٬‬ككش ى‪ .‬حٓككڄخ‪َ٫‬پ كٔككَن كـككخٍس ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش ٓككـي‬
‫ڃل٘وٍحص حٿهَجش حٿ‪٬‬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع رٰيحى ‪1١ 2006‬‬
‫‪ .43‬حٿـككككخىٍ مٿَككككي (حٿ‪ٜ‬ككككلخ‪٫‬ش) ڃوٓككككو‪٫‬ش حٿڄو‪ٛ‬ككككپ حٿل‪٠‬ككككخٍٍش ؽ‪1‬‬
‫حٿڄو‪ٛ‬پ‪1991‬‬
‫‪ .44‬حٿـخىٍ مٿَي حالٍُخد محٿلڀكٌ ك‪٠‬كخٍس حٿ‪٬‬كَحٵ ؽ‪ 4‬حٿٴ‪ٜ‬كپ حٿؼخٿكغ‬
‫حٿڄزلغ حالمٽ ‪1985‬‬
‫‪ .45‬حٿـكككخىٍ مٿَكككي حٿلكككَٱ محٿ‪ٜ‬كككلخ‪٫‬خص حٿَيمٍكككش ٳكككٌ حٿ‪ٜ٬‬كككَ حالٗكككوًٍ‬
‫حٿڄظخهَ ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حالىٍذ حٿزٰيحىٍش رٰيحى ‪.1972‬‬
‫‪ .46‬حٿـخىٍ مٿَكي حٿ‪٬‬ـڀكش م‪ٛ‬كلخ‪٫‬ش حٿظ‪٬‬كيٍن ڃوٓكو‪٫‬ش حٿ‪٬‬كَحٵ ٳكٌ ڃوٻكذ‬
‫حٿل‪٠‬خٍس ؽ‪1988 1‬‬

‫‪255‬‬
‫‪ .47‬حٿـخىٍ مٿَي ‪ٛ‬كلخ‪٫‬ش حٿظ‪٬‬كيٍن ك‪٠‬كخٍس حٿ‪٬‬كَحٵ ؽ‪ 2‬حٿٴ‪ٜ‬كپ حٿٔكخر‪٪‬‬
‫‪1985‬‬
‫‪ .48‬ؿخٻورٔكككن ٳَح ټٴكككوٍص‪-‬ؿكككوڅ‪.‬أ‪ .‬مٿٔكككن‪ .‬طوٍٻَڀكككي ڃخٷزكككپ حٿٴڀٔكككٴش ‪/‬‬
‫حال ٔخڅ ٳٌ ڃٰخڃَط حٿٴټٍَك حالمٿكي طَؿڄك ؿزكَح حركَحهَڂ ؿزكَح ڃَحؿ‪٬‬كش‬
‫ى‪ 0‬ڃلڄوى حالڃَن ڃئٓٔكش ٳكَ ټڀَن حٿڄٔكخهڄش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬كش محٿل٘كَ حٿٸكخهَس‬
‫َوٍوٍٹ‪ -‬ىحٍ ڃټظزش حٿلَخس رٰيحى ‪1960‬‬ ‫رََمص‬
‫‪ .49‬حٿـڄَڀككٌ ٷل‪٤‬ككخڅ ڃلڄككي ‪ٛ‬ككخٿق حٿظلزككئ – مٷككَحدس حٿڄٔككظٸزپ كٸككخثٶ حځ‬
‫حمهخځ رٰيحى ‪1986‬‬
‫‪ .50‬كڄَككي ‪٫‬زككي حٿ‪ٍِ٬‬ككِ محٿ‪٬‬زَككيً ‪ٛ‬ككالف حٿٴلككوڅ حٿِهَٳَككش حٿ‪َ٬‬رَككش‬
‫حالٓالڃَش ؿخڃ‪٬‬ش رٰيحى رٰيحى ‪1982‬‬
‫خثكككپ كٸَٸكككش حٿٔكككوڃٍََن مىٍحٓكككخص حهكككَى ٳكككٌ ‪٫‬ڀكككڂ حالػكككخٍ‬ ‫‪ .51‬كلكككوڅ‬
‫محٿل‪ٜ‬كو‪ ٙ‬حٿڄٔككڄخٍٍش ىحٍ حٿِڃكخڅ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ككش محٿل٘كَ ‪ 1١‬ىڃ٘ككٶ‪ٓ -‬ككوٍٍخ‬
‫‪2007‬‬
‫خثككپ ‪٫‬ٸخثككي ڃككخ ر‪٬‬ككي حٿڄككوص ٳككٌ ك‪٠‬ككخٍس رككالى محىً حٿَحٳككيٍن‬ ‫‪ .52‬كلككوڅ‬
‫حٿٸيٍڄش ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش ‪ 2١‬رٰيحى‪1986‬‬
‫‪ .53‬حٿوٍِؿكككككككٌ ‪٫‬ڄكككككككخٍ طلٴكككككككش حالكـكككككككخٍ ڃل٘كككككككوٍحص حٿٴـَكككككككَ‬
‫رََمص ٿزلخڅ ‪2009 1١‬‬
‫‪ .54‬ىح َخٽ ٻڀَن ڃوٓو‪٫‬ش ‪٫‬ڀڂ حالػخٍ طَؿڄكش ٿَكوڅ ٍوٓكٲ ىحٍ حٿلٍَكش‬
‫ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش حٿلخَٗ ىحٍ حٿڄؤڃوڅ ٿڀظَؿڄش محٿلَ٘ ‪ 1١‬ؽ‪ 2‬رٰيحى ‪1990‬‬
‫‪ .55‬حٿيرخ٭ طٸكٌ حٿؼكوٍس حٿٍِح‪َ٫‬كش محمٿكي حٿٸكَى ك‪٠‬كخٍس حٿ‪٬‬كَحٵ ؽ‪1‬‬
‫رٰيحى‪1985‬‬
‫‪ .56‬حٿيرخ٭ طٸٌ حٿٴټَ حٿيٍلٌ حٿٸيٍڂ رٰيحى ‪1992‬‬

‫‪256‬‬
‫‪ .57‬حٿَحمً ٳخٍمٵ خ‪ َٛ‬حٷظ‪ٜ‬خى حٿڄيٍلش حٿ‪َ٬‬حٷَش حٿٸيٍڄش حٿڄيٍلش محٿلَخس‬
‫حٿڄي َش ؽ‪ 1‬رٰيحى‪1987‬‬
‫‪ .58‬حٿككَحمً ٳكككخٍمٵ خ‪ٛ‬كككَ حٿ‪٬‬ڀكككوځ حٿ‪٤‬زَكككش حٿڄزلكككغ حٿَحرككك‪ ٪‬ك‪٠‬كككخٍس‬
‫حٿ‪َ٬‬حٵ ؽ‪ 2‬ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى ‪. 1985‬‬
‫‪ٍٗ .59‬كككَي ‪ٛ‬كككزلٌ ح كككوٍ طكككخٍٍن حٿٴكككن ٳكككٌ حٿ‪٬‬كككَحٵ حٿٸك كيٍڂ ٳكككن حالهظكككخځ‬
‫حالٓ‪٤‬وح َش ؽ‪ 1‬رََمص ‪.1969‬‬
‫‪ٍَٗ .60‬ي ‪ٛ‬زلٌ ح وٍ طَؿڄخص ٿل‪ٜ‬و‪ٓ ٙ‬وڃٍَش ڃڀټَش‬
‫‪ٍَٗ .61‬ي ‪ٛ‬زلٌ ح كوٍ محٿلكوًٍ كَكخس ‪٫‬زكي ‪٫‬ڀكي حالهظكخځ حالٻيٍكش ٳكٌ‬
‫حٿڄظلكككٲ حٿ‪َ٬‬حٷكككٌ ىحٍ حٿلٍَكككش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬كككش حٿلخٗكككَ حٿكككيحٍ حٿو‪٣‬لَكككش ٿڀظوٍُككك‪٪‬‬
‫محال‪٫‬الڅ رٰيحى ‪1982‬‬
‫‪ٍَٗ .62‬ي ٳوًُ حالڃََ ٻوىٍخ ‪ٛ‬خكذ حٷيځ كڀكڂ ٳكٌ حٿ‪٬‬كخٿڂ (حٿڄوٓكو‪٫‬ش‬
‫حٿٌهزَش) ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش ‪ 1١‬رٰيحى ‪1994‬‬
‫‪ٍٗ .63‬ككَي ٳككوًُ طَؿڄككخص ٿل‪ٜ‬ككو‪ٓ ٙ‬ككوڃٍَش محٗككوٍٍش ڃڀټَككش رٰككيحى‬
‫‪1985‬‬
‫‪ٍَٗ .64‬ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً حمٽ حڃزَح‪٣‬وٍ ٳٌ حٿ‪٬‬خٿڂ ( حٿڄوٓكو‪٫‬ش‬
‫حٿٌهزَش ) ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش ‪ 1١‬رٰيحى ‪1990‬‬
‫‪ٍ .65‬ٳ‪٬‬ككض ‪٫‬ككخىٽ ڃلڄككي م‪٫‬زككي حس ٍُلككذ ڃلڄككي حٿڄ‪٬‬ككخىڅ محٿ‪ٜ‬ككووٍ‬
‫ىٍحٓش كٸڀَش ڃَټَمٓټورَش‪-‬ؿَوٻَڄَخثَش محٷظ‪ٜ‬خىٍش ىحٍ حٿٸڀڂ رََمص‬
‫‪ُ .66‬ٻٌ ‪٫‬زي حٿَكڄن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿٴكن محٿظكخٍٍن مُحٍس حٿؼٸخٳكش‬
‫محالٍٗكككخى حٿٸكككوڃٌ حٿڄئٓٔكككش حٿڄ‪ٜ‬كككٍَش حٿ‪٬‬خڃكككش ىحٍ حٿٸڀكككڂ حٿلخٗكككَحٿڄټظزش‬
‫حٿؼٸخٳَش حٿٸخهَس ڃخٍو ‪1964‬‬
‫‪ٓ .67‬كككخٻِ هكككخًٍ ‪٨٫‬ڄكككش رخركككپ طَؿڄكككش مط‪٬‬ڀَكككٶ ى‪٫ 0‬كككخڃَ ٓكككڀَڄخڅ‬
‫حٿڄو‪ٛ‬پ‪1979‬‬

‫‪257‬‬
‫‪ٓ .68‬خٻِ هخًٍ ٷوس آٗوٍ طَؿڄش ‪٫‬خڃَ ٓڀَڄخڅ رٰيحى ‪1999‬‬
‫‪ٓ .69‬كزٍَِ اً ‪.‬أً ك‪٠‬كخٍس محىً حٿَحٳكيٍن كوٍ ال ٍوزكو طَؿڄكش ٻكخ‪٧‬ڂ‬
‫ٓ‪٬‬ي حٿيٍن ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى‪2004‬‬
‫حٿڄيٍلككش ڃككن ‪ٜ٫‬ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص كظككي هخٍككش حٿ‪ٜ٬‬ككَ‬ ‫‪ٓ .70‬كك‪َ٬‬ي ڃئٍككي‬
‫حٿزخرڀٌ حٿليٍغ ك‪٠‬خٍس حٿ‪َ٬‬حٵ ؽ‪ 3‬رٰيحى ‪1985‬‬
‫‪ٓ .71‬ٴَ حٿوَمؽ‪ 2-28:1‬ڃن حٿظَؿڄش حٿيمڃلَټَش حٿڄ‪٤‬زو‪ ٫‬ٳٌ حٿڄو‪ٛ‬پ‬
‫‪ٓ .72‬ڀَڄخڅ ‪٫‬خڃَ محٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ ڃلخ‪َٟ‬حص ٳكٌ حٿظكخٍٍن حٿٸكيٍڂ‬
‫ڃوؿِ طخٍٍن حٿ‪َ٬‬حٵ ڃئٓٔش ىحٍ حٿټظذ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿل٘كَ ‪ 1١‬ؽ‪ 1‬ؿخڃ‪٬‬كش‬
‫حٿڄو‪ٛ‬پ ‪1978‬‬
‫‪ٓ .73‬وٓكككش حكڄكككي حٿ٘كككٍَٲ حالىٍٍٔكككٌ ٳكككٌ حٿـَٰحٳَكككش حٿ‪َ٬‬رَكككش ڃټظكككذ‬
‫‪ٛ‬زًَ ٸخرش حٿڄهليَٓن حٿ‪َ٬‬حٷَش رٰيحى‪1974‬‬
‫‪ .74‬حٿ‪ٜ‬ككخرو ٌ ڃلڄككي ‪٫‬ڀككٌ ‪ٛ‬ككٴوس حٿظٴخٓككََ طٴٔككََ حٿٸككَآڅ حٿټككٍَڂ ىحٍ‬
‫حٿٴټَ رََمص‪2001‬‬
‫‪ .75‬حٿ‪٬‬ككًِ ‪ٍِ٫‬ككِ ‪٫‬ڀككٌ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳككٌ حٿٸككَآڅ حٿټككٍَڂ محٿظككَحع‬
‫رٰيحى‬
‫ڃلٔن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ىحٍ حٿټظخد حٿ‪َ٬‬رٌ ڃټظزش حٿ‪ٜ‬كيٍ‬ ‫‪٫ .76‬ٸَپ‬
‫‪2١‬‬
‫ڃلٔن ڃوٓو‪٫‬ش حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄ‪ٜ‬كوٍس حٿظوكظڂ‪-‬حٿلٸكوٕ‪-‬‬ ‫‪٫ .77‬ٸَپ‬
‫حٿووح‪ ٙ‬ىحٍ حال‪٫‬ظ‪ٜ‬خځ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش محٿلَ٘‬
‫ؿوحى حٿڄٴ‪ٜ‬پ ٳٌ طخٍٍن حٿ‪َ٬‬د ٷزپ حالٓالځ رٰيحى ‪1976‬‬ ‫‪٫ .78‬ڀٌ‬
‫ؽ‪8‬‬
‫ٳخ‪ٟ‬كپ ‪٫‬زكي حٿوحككي ڃلخ‪ٟ‬كَحص حٿٸَكض ‪٫‬ڀكي ‪٣‬ڀزكش ٷٔكڂ حالػكخٍ‬ ‫‪٫ .79‬ڀٌ‬
‫حٿ‪ٜ‬ٲ حالمٽ رٰيحى ‪1965-1964‬‬

‫‪258‬‬
‫‪ .80‬ٯَرَكككش ‪٫‬ككككِ حٿككككيٍن حٓككككڄخ‪َ٫‬پ محٿلـكككخٍ مؿككككوحى ٻككككخ‪٧‬ڂ حٿټظخرككككخص‬
‫حٿڄٔڄخٍٍش ٳٌ ڃظلٲ حٿټوٍض حٿو‪٣‬لٌ حَٗحٱ حرَحهَڂ ‪٣‬خهَ حٿزٰڀٌ ڃ‪٤‬ز‪٬‬كش‬
‫كټوڃش حٿټوٍض مُحٍس حال‪٫‬الځ حٿټوٍض ‪1990‬‬
‫‪ .81‬حٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ م‪٫‬زي حس ُهََ ٍؿذ ‪ٓ 7‬كلوحص ٳكٌ طكپ حٓكوى‬
‫ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ؿخڃ‪٬‬ش رٰيحى رٰيحى‪1979‬‬
‫حٿَٔي ٳٌ ‪٧‬الٽ حٿٸَآڅ حٿ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿَ٘‪َ٫‬ش حٿَحر‪٬‬كش ىحٍ حٿ٘كَمٵ‬ ‫‪ .82‬ٷ‪٤‬ذ‬
‫رََمص‪ -‬ٿزلخڅ ؽ‪1977 7‬‬
‫‪ٛ‬ككزخف حٓككك‪َ٤‬ٴخڅ حٿ‪ٜ‬ككلخ‪ ٫‬ٳكككٌ طككخٍٍن محىً حٿَحٳكككيٍن‬ ‫‪ .83‬ٻـكك ؿكككٌ‬
‫ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حالىٍذ حٿزٰيحىٍش رٰيحى‪2002‬‬
‫‪ .84‬ٻٍَڄَ ‪ٛ‬ڄوثَپ وف حٿٔوڃٍَوڅ طخٍٍوهڂ مك‪٠‬خٍطهڂ مه‪ٜ‬خث‪ٜ‬هڂ‬
‫طَؿڄش ٳَ‪ٜ‬پ حٿوحثڀٌ حٿټوٍض ‪1973‬‬
‫‪ .85‬ٽ‪ .‬ىمال روٍص رالى ڃخرَن حٿلهٍَن ط‪ٍَ٬‬ذ ڃخٍمڅ حٿووًٍ ‪1971‬‬
‫ٷخڃوّ حٿ‪٬‬الڃخص حٿڄٔڄخٍٍش طَؿڄش حالد حٿزََ حرو كخ‬ ‫ٍٍلَ‬ ‫‪ .86‬الرخص‬
‫مى‪ .‬مٿَكككي حٿـكككخىٍ مهخٿكككي ٓككككخٿڂ حٓكككڄخ‪َ٫‬پ ڃَحؿ‪٬‬كككش ى‪٫ .‬كككخڃَ ٓككككڀَڄخڅ‬
‫رٰيحى‪2004‬‬
‫ٓككظَن ٳككن حٿ٘ككَٵ حالى ككي حٿٸككيٍڂ طَؿڄككش ڃلڄككي ىٍمٍككٖ ىحٍ‬ ‫‪ .87‬ٿوٍككي‬
‫حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش رٰيحى ‪1988‬‬
‫ڃكككخٍطن حٿټَڄَكككخد محٿظټلڀوؿَكككخ حٿټَڄَخثَككش ٳكككٌ محىً حٿَحٳكككيٍن‬ ‫‪ .88‬ٿَٴكككٌ‬
‫طَؿڄش مط‪٬‬ڀَٶ مطٸيٍڂ ى‪ .‬ڃلڄوى ٳَخ‪ ٝ‬حٿڄَخكٌ م ى‪.‬ؿوحى ٓڀڄخڅ حٿزيًٍ م ى‪.‬‬
‫ؿڀَپ ٻڄخٽ حٿيٍن ىحٍ حٿََٗي ٿڀلَ٘ ٓڀٔڀش حٿټظذ حٿڄظَؿڄش رٰيحى ‪1980‬‬
‫ڃخٻْ ڃكٌٻَحص ڃكخٿوحڅ‪٫ /‬كخٿڂ حالػكخٍ مُمؽ حؿخػكخ ٻٍَٔكظٌ‬ ‫‪ .89‬ڃخٿوحڅ‬
‫طَؿڄش ٓڄََ ‪٫‬زي حٿَكَڂ حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش ‪ 1 ١‬رٰيحى‪1987‬‬

‫‪259‬‬
‫وحٿش حكڄي ڃلڄوى ڃيهپ ٳٌ ىٍحٓش حٿلَكخس حالٷظ‪ٜ‬كخىٍش ٿيمٿكش‬ ‫‪ .90‬حٿڄظوٿٌ‬
‫حمٍ حٿؼخٿؼش ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ىحٍ حٿلوٍحد ڃل٘وٍحص حٿهَجش حٿ‪٬‬خڃكش ٿالػكخٍ محٿظكَحع‬
‫‪ 1١‬رٰيحى ‪2007‬‬
‫‪ .91‬ڃوٍطټككخص ح ‪٤‬ككوحڅ حٿٴككن ٳككٌ حٿ‪٬‬ككَحٵ حٿٸككيٍڂ طَؿڄككش مط‪٬‬ڀَككٶ ‪َٔ٫‬ككي‬
‫ٓڀَڄخڅ مٓڀَڂ ‪ ٣‬حٿظټٍَظٌ رٰيحى ‪1975‬‬
‫‪ .92‬حٿڄَككيح ٌ ‪٫‬زككي حٿككَكڄن كٔككن كزلټككش حڃؼككخٽ حٿٸككَحڅ م‪ٛ‬ككوٍ ڃككن حىر ك‬
‫رََمص ‪1992‬‬ ‫حٿَٳَ‪ ٪‬ىحٍ حٿٸڀڂ ‪2١‬‬
‫‪ .93‬ڃككَال ىمٍػككٌ ٗو‪ٜ‬ككَظٺ ك‪٨‬ككٺ محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش طَؿڄككش ٓككهََ‬
‫ٓڄ‪٬‬خڅ ىحٍ حال ڄخد‪.‬‬
‫‪ .94‬خؿٌ ‪٫‬خىٽ حالهظخځ حالٓ‪٤‬وح َش كظي ‪ َٜ٫‬ٳـَ حٿٔالالص ك‪٠‬كخٍس‬
‫حٿ‪َ٬‬حٵ ؽ‪ 4‬حٿٴ‪ٜ‬پ حٿؼخ ٌ حٿڄزلغ حالمٽ ‪1985‬‬
‫‪ .95‬وزككش ڃككن حٿزككخكؼَن حٿ‪٬‬ككَحٷََن ك‪٠‬ككخٍس حٿ‪٬‬ككَحٵ ىحٍ حٿلٍَككش ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ككش‬
‫رٰيحى ‪ 1985‬ؽ‪2‬‬
‫‪ .96‬حٿهخٗككڄٌ ٍ‪ٟ‬ككخ ؿككوحى ( حٿظـككخٍس ) ك‪٠‬ككخٍس حٿ‪٬‬ككَحٵ ؽ ‪ 2‬رٰككيحى‬
‫‪1985‬‬
‫‪ .97‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى حٿڄيهپ الػكخٍ حٿوڀكَؾ حٿ‪َ٬‬ركٌ ڃل٘كوٍحص ڃَٻكِ‬
‫رٰكككيحى‬ ‫ىٍحٓكككخص حٿوڀكككَؾ حٿ‪َ٬‬ركككٌ ٿـخڃ‪٬‬كككش حٿز‪ٜ‬كككَس ‪ -36-‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬كككش حالٍٗكككخى‬
‫‪1980‬‬
‫‪ .98‬حٿهخٗڄٌ ٍ‪ٟ‬خ ؿوحى لحٿظـخٍسل حٿ‪َ٬‬حٵ ٳٌ ڃوٻذ حٿل‪٠‬خٍس‬
‫‪ .99‬هخٳَطن ‪ .1 .‬حٿََٔؿوڅ طخٍٍن حٿ‪٬‬خٿڂ ڃټظزكش حٿله‪٠‬كش حٿ٘كَٷَش كٸكوٵ‬
‫حٿظَؿڄش حٿ‪َ٬‬رَش م َ٘هخ ڃلٴو‪٧‬ش ٿوُحٍس حٿڄ‪٬‬خٍٱ حٿڄ‪ٍَٜ‬ش ڃـڀي‪2‬‬
‫‪ .100‬هكككوىؿَ هلكككًَ حٿظٸلَكككش ٳكككٌ حٿ‪٬‬كككخٿڂ حٿٸكككيٍڂ طَؿڄكككش ٍ كككيس ٷكككخ َٖ‬
‫حالٍىڅ‪1988‬‬

‫‪260‬‬
‫الدّزٗبد (الوغالد‬
‫‪.101‬حٓڄخ‪َ٫‬پ رهَـش هڀَپ ىالٍش ٳََمُ ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀكي‪ 32‬ڃيٍٍَكش‬
‫حالػخٍ حٿ‪٬‬خڃش مُحٍس حال‪٫‬الځ رٰيحى‪1976‬‬
‫حالهظككخځ حالٓكك‪٤‬وح َش ٳككٌ حٿڄظلككٲ حٿ‪َ٬‬حٷككٌ ڃـڀككش‬ ‫‪.102‬ر‪ٜ‬ككڄ ؿككٌ ٳككَؽ‬
‫ٓوڃَ ڃـڀي‪ 2‬رٰيحى‪1946‬‬
‫‪.103‬روٍطَ حڃپ ڃخٍٍخ طٍََِ حالٓڄَ حمٽ ٍحثيس ٿڀؼٸخٳش ڃـڀش ‪ٛ‬كخىٍس ‪٫‬كن‬
‫ڃَٻِ ىٍحٓخص حالڃش حٿ‪َ٬‬حٷَش حٿ‪٬‬يى ‪ 7‬ٻخ وڅ ‪2006‬‬
‫‪.104‬ؿڄَكپ ‪٫‬ككخىٽ ٻڄككخٽ ط‪٬‬ككيٍن حٿوخڃككخص محٓككظوال‪ ٙ‬حٿٴڀككِحص ٳككٌ حٿ‪٬‬ككَحٵ‬
‫حٿٸككيٍڂ رككالى محىً حٿَحٳككيٍن ڃـڀككش حٿؼككَمس حٿڄ‪٬‬ي َككش حٿ‪َ٬‬رَككش حٿ‪٬‬ككيى حٿؼخٿككغ‬
‫‪1983‬‬
‫‪.105‬كزش ٳَؽ حٿټَڄَخد مطټلڀوؿَظهخ ٳٌ حٿ‪َ٬‬حٵ حٿٸيٍڂ ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي‬
‫‪ 25‬حٿ‪٬‬يىٍن ‪1‬م‪ 2‬ڃيٍٍَش حالػخٍ حٿ‪٬‬خڃش ‪1969‬‬
‫‪.106‬كـككخٍس آككڄخ‪َ٫‬پ كٔككَن أمحثككپ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حٿلـككًَ حٿڄ‪٬‬ككي ٌ ٳككٌ ٗككڄخٽ‬
‫رالى حٿَحٳيٍن ‪ 4800-5800‬ٵ‪.‬ځ ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي ‪ 52‬رٰيحى‪2004‬‬
‫‪.107‬كڄَكي ‪٫‬زككي حٿ‪ٍِ٬‬كِ ڃـڀككش ٻڀَكش حالىحد ؿخڃ‪٬‬ككش رٰكيحى ح‪ٛ‬ككيحٍ هككخ‪ٙ‬‬
‫حٿ‪٬‬يى ‪ 23‬حٿٔزلش ‪٫‬لي حٿ‪َ٬‬د رٰيحى ‪1978‬‬
‫‪.108‬كڄَي ‪٫‬زي حٿ‪ ٍِِ٬‬حٿٔزق ڃـڀش ٻڀَش حالىحد رٰيحى ‪1978‬‬
‫‪.109‬كلَن ٷخٓكڂ ٍح‪ٟ‬كٌ حٿظلٸَكذ محٿظلكًَ حالػكًَ ٳكٌ ڃيٍلكش حمٍ حالػٍَكش‬
‫‪٫‬خځ ‪ 2001‬ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي ‪ 52‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ٓوڃَ رٰيحى‪2004‬‬
‫ٷكَْ كٔكَن كڀكٌ ٔكخثَش ڃكن حٗكوٍ‬ ‫‪.110‬حٿلَخٿٌ كخٳ‪ ٦‬كٔكَن مٍٗكَي‬
‫ڃوٓكككڂ ‪ 1999‬ڃـڀكككش ٓكككوڃَ ڃـڀكككي‪ 50‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬كككش ىحٍ حٿ٘كككئمڅ حٿؼٸخٳَكككش‬
‫رٰيحى‪2000‬‬

‫‪261‬‬
‫‪.111‬حٿكككيمًٍ ٍٍككككخ‪٫ ٝ‬زككككي حٿككككَكڄن محٿ‪٬‬ككككخڃًَ ‪٫‬ڀككككٌ كٔككككَن ٳككككَؽ‬
‫حٿٔككخكَحص ٳككٌ حٿ‪٬‬ككَحٵ حٿٸككيٍڂ محٿظككوٍحس محٿظڀڄككوى ڃـڀككش ٓككوڃَ ڃـڀككي ‪53‬‬
‫ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ىحٍ حٿلوٍحد رٰيحى ‪2006‬‬
‫‪ُ.112‬ٻكككٌ حكڄكككي حٿـكككوحهَ حٿؼڄَلكككش( ٳكككٌ ٓكككزَپ ڃوٓكككو‪٫‬ش ‪٫‬ڀڄَكككش) ڃـڀكككش‬
‫حٿ‪َ٬‬رٌ حٿ‪٬‬يى‪1970 42‬‬
‫‪ٓ.113‬ڀَڄخڅ رَهخڅ ٗخٻَ ظخثؾ حٿظلٸَزخص ٳٌ طپ كيحى ڃـڀش ٓكوڃَ ڃـڀكي‬
‫‪ 52‬حٿلخَٗ حٿهَجش حٿ‪٬‬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ٓوڃَ رٰيحى‪2004‬‬
‫‪ٗ.114‬خه حٿ‪َٜ‬وح ٌ ڃـڄو‪٫‬ش ٷزوٍ ٳٌ طپ ٳخٿَؾ حٯخ ٳٌ حٍرَپ ڃـڀكش ٓكوڃَ‬
‫ڃـڀي‪ 27‬رٰيحى‪1971‬‬
‫‪.115‬حٿ٘ټًَ ‪ٛ‬زخف ؿخٓڂ ‪٫‬زي حالڃََ حٿل٘خ‪ ١‬حٿظـخًٍ ٿزالى حٿَحٳيٍن هالٽ‬
‫حٿ‪ َٜ٬‬حالٗوًٍ حٿٸيٍڂ حمحثپ حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄكَالى ڃـڀكش ٓكوڃَ‪ :‬حٿ‪٬‬كيى‬
‫‪ 53‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ىحٍ حٿلوٍحد رٰيحى ‪2006‬‬
‫‪ .116‬حٿ٘ڄْ ڃخؿي ‪٫‬زي حس لحٿظـخٍس حٿوخٍؿَش ٿڀ‪َ٬‬حٵ حٿٸكيٍڂل ڃـڀكش ركَن‬
‫حٿلهٍَن ‪٫‬يى ‪1973 2‬‬
‫‪.117‬حٿ‪َٜ‬حٱ ‪٫‬زي حالٿك ‪٫‬زكي حس حٿڄ‪٬‬كخىڅ ٳكٌ حڃؼكخٽ حٿٸكَآڅ ڃـڀكش حٿظَرَكش‬
‫حالٓالڃَش حٿ‪٬‬يى‪6‬‬
‫‪.118‬حرو حٿ‪ٜ‬وٱ رهلخځ حٿظلٸَذ ٳٌ طكپ ٷكخٿَلؾ حٯكخ ( حٍرَكپ) ڃـڀكش ٓكوڃَ‬
‫ڃـڀي ‪ 25‬رٰيحى ‪1969‬‬
‫‪.119‬حركككو حٿ‪ٜ‬كككوٱ رهلكككخځ طكككپ حٿ‪ٜ‬كككوحڅ حٿڄوٓكككڂ حٿَحرككك‪ ٪‬ڃـڀكككش ٓكككوڃَ‬
‫ڃـڀي‪ 24‬رٰيحى‪1968‬‬
‫‪.120‬حرو حٿ‪ٜ‬وٱ رهلخځ طـخٍس حٿ‪َ٬‬حٵ حٿوخٍؿَش ٳٌ ‪ٜ٫‬وٍ ڃخٷزپ حٿظخٍٍن‬
‫ڃـڀش رَن حٿلهٍَن حٿ‪٬‬يى‪ 48‬رٰيحى‪1985‬‬

‫‪262‬‬
‫‪٣.121‬لَلككٌ حٓككټليٍ ڃـڀككش حٿڄ٘ككَٵ (حٿٔككلش حٿٔخىٓككش) ط٘ككٍَن ‪1903‬‬
‫حٿ‪٬‬يى‪19‬‬
‫‪.122‬حٿ‪٨‬خهَ ڃلڄي حٿ‪َ٬‬ن حٿٍََ٘س حم ‪َ٫‬ن حٿلٔوى ڃـڀش حٿظَحع حٿ٘ك‪٬‬زٌ‬
‫ىحٍ حٿ٘ككئمڅ حٿؼٸخٳَككش محٿل٘ككَ ط‪ٜ‬ككيٍهخ مُحٍس حٿؼٸخٳككش محال‪٫‬ككالځ حٿ‪٬‬ككيى ‪9‬‬
‫رٰيحى ‪1999‬‬
‫‪٫.123‬زخّ ڃلي كٔن هلـَ مطڄَڄش ڃكن طكپ ڃلڄكي ڃـڀكش ٓكوڃَ ڃـڀكي‬
‫‪ 52‬رٰيحى ‪2004-2003‬‬
‫ظكخثؾ طلٸَزككخص حځ حٿ‪٬‬ٸككخٍد ٿڀڄوٓككڄَن ‪4-3‬‬ ‫‪ٍَ٫.124‬زكٌ كَككيٍ ‪٫‬زككي حٿوحكككي‬
‫ٿ‪٬‬خځ ‪ 2002-2001‬ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي ‪ 52‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ٓوڃَ رٰيحى‪2004‬‬
‫‪٫.125‬ڀككٌ ‪٫‬زككي حٿٸككخىٍ كٔككن حٿڄل‪٤‬ككخص حٿظـخٍٍككش ٳككٌ حٿوڀككَؾ حٿ‪َ٬‬رككٌ ٳككٌ‬
‫حالٿٴككَن حٿؼخٿككغ محٿؼككخ ٌ ٷزككپ حٿڄككَالى ڃـڀككش حٿككلٴ‪ ٢‬محٿظلڄَككش حٿٔككلش حٿٔخىٓككش‬
‫حٿ‪٬‬يىحڅ‪ 7 -8‬رٰيحى ‪1981‬‬
‫‪.126‬ٻٔككخٍ حٻككَځ ‪٫‬زككي (مكككيس ك‪٠‬ككخٍس محىً حٿَحٳككيٍن محٿوڀككَؾ حٿ‪َ٬‬رككٌ ٳككٌ‬
‫‪ٟ‬ود حٿڄټظ٘ٴخص حالػخٍٍش ) ڃـڀش آٳخٵ ‪َ٫‬رَش ‪٫‬يى ‪ 10‬حٿٔلش ‪1992 17‬‬
‫حٿ‪٤‬ذ حٿزخرڀٌ محالٗوًٍ ڃلخ‪َٟ‬س حٿٸخهخ رخٿٴَ َٔش ٳٌ‬ ‫ٍٍلَ‬ ‫‪.127‬الرخص‬
‫رككخٍٍْ طَؿڄككش حٿككيٻظوٍ مٿَككي حٿـككخىٍ ڃـڀككش ٓككوڃَ ڃـڀككي ‪ 24‬ڃيٍٍَككش‬
‫حالػخٍ حٿ‪٬‬خڃش رٰيحى ‪1968‬‬
‫٘كَس‬ ‫ٓڄَش حالكـخٍ حٿټٍَڄش ‪٫‬زكَ حٿظكخٍٍن ڃـڀكش حٿڄظلكٲ‬ ‫‪.128‬ڃلڄوى‬
‫ط‪٬‬لي ر٘ئمڅ حٿڄظخكٲ مُحٍس حٿؼٸخٳش محٿٴلوڅ حٿڄئٓٔش حٿ‪٬‬خڃش ٿالػخٍ رٰيحى‬
‫‪.129‬حٿهخٗككڄٌ ٍ‪ٟ‬ككخ ؿككوحى حٿڄٸوڃككخص حالٷظ‪ٜ‬ككخىٍش ٿڄـظڄكك‪ ٪‬حٿوڀككَؾ حٿ‪َ٬‬رككٌ‬
‫حٿٸيٍڂ ڃـڀش حٿلٴ‪ ٢‬محٿظلڄَش حٿ‪٬‬يى ‪ 7-8‬ٿٔلش (‪)1981‬‬
‫‪ .130‬حٿهخٗككڄٌ ٍ‪ٟ‬ككخ ؿككوحى حٿلـككخٍس حالمرٔككَيٍش مح‪ٛ‬ككوٽ حٿظـككخٍس ڃـڀككش‬
‫ٓوڃَ حٿڄـڀي ‪ 28‬رٰيحى ‪1972‬‬

‫‪263‬‬
‫السظبئل الغبهؼ٘خ‬
‫‪.131‬حٿزَكخطٌ حڃلكش ٳخ‪ٟ‬كپ حٿكَمف حٿلخڃَكش ( حٿالڃخٓكو) ٳكٌ ‪ٟ‬كود حٿل‪ٜ‬كو‪ٙ‬‬
‫حٿڄٔكككڄخٍٍش محٿ٘كككوحهي حالػٍَكككش ٍٓكككخٿش ڃخؿٔكككظََ ٯَكككَ ڃل٘كككوٍس ؿخڃ‪٬‬كككش‬
‫رٰيحى ‪2001‬‬
‫‪.132‬حٿـزككوًٍ ٓككخٿڂ ٍلَككي هڀككٲ حٿڄ‪٠‬ككخڃَن حٿَٔخٓككَش محالٷظ‪ٜ‬ككخىٍش ٳككٌ‬
‫ٍٓككخثپ ڃل٘ككوٍس ٳككٌ حٿ‪ٜ٬‬ككَ حٿزككخرڀٌ حٿٸككيٍڂ ٍٓككخٿش ىٻظككوٍحه ٯَككَ ڃل٘ككوٍس‬
‫ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ٻڀَش حالىحد ‪2006‬‬
‫‪.133‬حٿـزوًٍ ‪٫‬زكي حٿٔكظخٍ حكڄكي ‪٫‬ٸكوى حٿٸكَ‪ ٝ‬م ‪٨‬كخځ حٿٴخثكيس ٳكٌ حٿ‪ٜ٬‬كَ‬
‫حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘و ٍس ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ‪2003‬‬
‫‪.134‬حٿلڄيح ٌ ٍخَٓ هخٗڂ مٓخث‪ ٢‬حٿلٸپ ٳٌ حٿ‪َ٬‬حٵ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ‬
‫ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ٻڀَش حالىحد ‪2002‬‬
‫‪.135‬كڄكككوى كٔكككَن ‪٧‬كككخهَ حٿظـكككخٍس ٳكككٌ حٿ‪ٜ٬‬كككَ حٿزكككخرڀٌ حٿٸكككيٍڂ ح‪َ٣‬مككككش‬
‫ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش حٿڄو‪ٛ‬پ ٻڀَش حالىحد ‪1995‬‬
‫‪.136‬حٿككيمًٍ ٍٍكككخ‪٫ ٝ‬زكككي حٿكككَكڄن حٿ‪َ٬‬حٳكككش ٳكككٌ حٿ‪٬‬كككَحٵ حٿٸكككيٍڂ ٍٓكككخٿش‬
‫ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش رٰيحى ٻڀَش حالىحد ٷٔڂ حالػخٍ رٰيحى ‪1997‬‬
‫ٿَككغ ‪ٛ‬ككالف ‪٬‬ڄككخڅ طككخٍٍن حٿو‪ٜ‬ككخث‪ ٚ‬حٿـڄخٿَككش محٿَمكَككش‬ ‫‪.137‬حٿ‪٬‬ككخ ٌ‬
‫حٿ‪ٜ‬ككلخ‪َ٫‬ش ٿالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٿڀٴظككَس ڃككن حٿٸككَڅ حٿؼخٿككغ حٿككي حٿٔككخر‪ ٪‬حٿهـككًَ‬
‫ٍٓككخٿش ىٻظككوٍحه ٯَككَ ڃل٘ككوٍس حطلككخى حٿڄككئٍهَن حٿ‪٬‬ككَد ڃ‪٬‬هككي حٿظككخٍٍن‬
‫رٰيحى‪1999‬ځ‬ ‫حٿ‪َ٬‬رٌ‬
‫‪٫.138‬زككخّ ڃلككي كٔككن حٿككيالٍخص محٿظڄككخثڂ ٳككٌ حٿڄظلككٲ حٿ‪َ٬‬حٷككٌ ٍٓككخٿش‬
‫ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس رٰيحى‪1989‬‬

‫‪264‬‬
‫‪٫.139‬زكككي حٿكككَُحٵ ٍٍكككخ ڃلٔكككن حٿټظخركككش ‪٫‬ڀكككي حالهظكككخځ حالٓككك‪٤‬وح َش ٯَكككَ‬
‫حٿڄل٘وٍس ٳٌ حٿڄظلٲ حٿ‪َ٬‬حٷٌ ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ‪٬‬ش رٰكيحى‬
‫‪1987‬‬
‫‪٫.140‬ڀكككٌ ٍخٓكككڄَن ‪٫‬زكككي حٿټكككٍَڂ ڃلڄكككي حالػكككخع ٳكككٌ حٿ‪ٜ٬‬كككَ حالٗكككوًٍ‬
‫حٿلككيٍغ‪ 612-911‬ٵ‪.‬ځ ٍٓككخٿش ڃخؿٔككظََ ٯَككَ ڃل٘ككوٍس ٻڀَككش حالىحد ٷٔككڂ‬
‫حالػخٍ رٰيحى‪2009‬‬
‫‪.141‬حٿڄ‪٬‬ڄخًٍ ٍ‪٫‬ي ٓخٿڂ ڃلڄي ؿخٓڂ حالكـخٍ محٿڄ‪٬‬خىڅ ٳٌ رالى حٿَحٳكيٍن‬
‫ٳككٌ ‪ٟ‬كككود حٿڄ‪ٜ‬كككخىٍ حٿڄٔكككڄخٍٍش ٍٓكككخٿش ڃخؿٔكككظََ ٯَكككَ ڃل٘كككوٍس ؿخڃ‪٬‬كككش‬
‫حٿڄو‪ٛ‬پ ‪2006‬‬
‫‪ٍ.142‬وكلخ ىم ٌ ؿوٍؽ ‪٫‬ڄخٍس حالٿٲ حٿٔخىّ ٷزپ حٿڄَالى ٳٌ طكپ حٿ‪ٜ‬كوحڅ‬
‫ح‪َ٣‬مكككش ڃخؿٔككظََ ڃل٘ككوٍس ؿخڃ‪٬‬ككش رٰككيحى ٻڀَككش حالىحد ٷٔككڂ حالػككخٍ‬
‫‪1986‬‬

‫الوْظْػبد‬
‫‪.143‬حٿز‪٬‬ڀزټكككٌ ٍڃكككًِ ڃلَكككَ ٷكككخڃوّ حٿڄكككوٍى (حٿڄظَؿڄكككوڅ) ىحٍ حٿ‪٬‬ڀكككڂ‬
‫ٿڀڄالٍَن رََمص – ٿزلخڅ ‪1978‬‬
‫‪.144‬حٿز‪٬‬ڀزټكككٌ ڃلَكككَ ڃوٓكككو‪٫‬ش حٿڄكككوٍى ىحٍ حٿ‪٬‬ڀكككڂ ٿڀڄالٍكككَن رَكككَمص –‬
‫ٿزلخڅ‪ 1980‬ؽ‪5‬‬
‫‪.145‬ىحثككَس حٿڄ‪٬‬ككخٍٱ حالٓككالڃَش ح‪ٛ‬ككيٍهخ رخال ټڀٍَِككش محٿٴَ ٔككَش محالٿڄخ َككش‬
‫مٍ٘ككَٱ ‪٫‬ڀككي طلٍََهككخ حالطلككخى حٿككيمٿٌ ٿڀڄـككخڃَ‪ ٪‬حٿ‪٬‬ڀڄَككش حٿلٔككوش حٿ‪َ٬‬رَ كش‬
‫طَؿڄكككش حركككَحهَڂ ُٻكككٌ هوٍٗكككَي محكڄكككي حٿ٘ل٘كككلخمً ‪٫‬زكككي حٿلڄَكككي ٍكككو ْ‬
‫ڃـڀي‪ 13‬ٻظخد حٿ٘‪٬‬ذ حٿٸخهَس‬
‫‪.146‬ڃ‪٬‬ـڂ حٿڄـڄو‪٫‬ش حٿـَٰحٳَكش حٿ‪َ٬‬رَكش طكخٿَٲ حٿڄٔظ٘كَٵ ىً هكوً ‪٣‬ز‪٬‬كش‬
‫ٿَيڅ‬

‫‪265‬‬
‫‪.147‬حٿڄ‪٬‬ـڂ حٿوَٓ‪ ٢‬ڃـڄ‪ ٪‬حٿڀٰش حٿ‪َ٬‬رَش ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ڃ‪ – َٜ‬حٿٸكخهَس ‪1960‬‬
‫ؽ‪1‬‬
‫‪.148‬حٿڄ‪٬‬ـككڂ حٿوٓككَ‪ ٢‬ڃـڄكك‪ ٪‬حٿڀٰككش حٿ‪َ٬‬رَككش ڃ‪٤‬ز‪٬‬ككش ڃ‪ٜ‬ككَ حٿٸككخهَس ‪1960‬‬
‫ؽ‪2‬‬

‫الزقبزٗس ّالوقبالد‬
‫‪ .149‬ر‪٬‬ؼش طلٸَزخص طپ حٓوى ٳٌ ڃلخٳ‪٨‬ش حال زخٍ رَثخٓش ڃلٸذ حالػخٍ ٍحطذ ‪٫‬ڀكٌ‬
‫ٳَؽ حٿڄوٓڂ حالمٽ ٿ‪٬‬خځ ‪2009‬‬
‫‪.150‬حٿ ظٸٍََ حٿلهخثٌ ٿز‪٬‬ؼش حٿظلٸَذ حالػٍَش حال ٸخًٍش ٳٌ ڃوٷ‪ ٪‬حځ حٿ‪٬‬ٸخٍد ‪/‬‬
‫حٿڄوٓڂ حٿوخڃْ ‪2008‬‬
‫‪٫.151‬خرككي ‪٫‬زككي حٿٸككخىٍ حٿڄ‪٬‬ككخىڅ ( حٿـككوحهَ محالكـككخٍ) ٳككٌ حٿظككَحع حٿ‪َ٬‬رككٌ‬
‫حالٓككالڃٌ ڃككن رلككوع ككيمس حٿظككَحع حٿ‪٬‬ڀڄككٌ ٳككٌ حٿ‪٬‬ڀككوځ حالٓخٓككَش حٿهَجككش‬
‫حٿٸوڃَش ٿڀزلغ حٿ‪٬‬ڀڄٌ ‪َ٣‬حرڀْ ٿَزَخ ‪1990‬‬
‫‪ .152‬ككيمس ڃَٻككِ حكَككخد حٿظككَحع حٿ‪َ٬‬رككٌ حالكـككخٍ محٿـككوحهَ حٿټٍَڄككش حطلككخى‬
‫ڃـخٿْ حٿزلغ حٿ‪٬‬ڀڄٌ حٿ‪َ٬‬رٌ رٰيحى ٿڀٴظَس ڃن ‪1993/1/26-25‬‬

‫‪266‬‬
‫الوظبهز االعٌج٘خ‬
1. Abl-(ablative) -498,5-19 (k-646)
2. ABL, 847.rev.,3,chd-E (Babylonian. letters, Chicago).
3. AL-Gailani,Lamia EDUBBA. No.2., Old Babylonian
Cylinder Seals from the Hamrin , London,.1992
4. Archives Royales de Mari, (ARM), Paris, 1950ff. Vol.IX
No.254:3-4
5. Archives Royales de Mari, (ARM), Paris, 1950ff.
Vol.XVII, No.265:10-14s
6. Archives Royales de Mari, (ARM), Paris, 1950ff.
Vol.XVIII, No.6:5-6,12-13
7. Archives Royales de Mari, (ARM), Paris, 1950ff.
Vol.XVIII, No.8
8. Assyrian and Bablonian, (ARAB) Vol.10.No.443
chicago 1927.
9. Assyrian and Bablonian, (ARAB) Vol.2.chicago 1927.
10. Barton, George A."The Royal Insecriptions of summer
and Akkad, N.H.,1929 (RISA)
11. Bottero, J , "Magic , A, in Mesopotamian ", in :RLA,
1987-1990.
12. Braid wood, Robert, Investigations in Iraq
Kurdistan,1960,Chicago,

267
13. C.L.Woolley , Ur , of the chaldeesv,(1932-1955)
14. C.L.Woolley ,the Sumerians,(1930) 33f.
15. Charles: de linas anciens vetements sacerdotaux et
anciens tissus conserves en france, Paris, tome II,1842
16. Dally, Stephanie, walkerd ,C.B.F. and ,Hawkins, J.D.,
The Babylonian Tablets from Tell Al-Rimah, London,
(OBTR), 1976, No.105
17. David and Hoamoates , The Rise of Civilization, G
oxford
18. Dossiers , histoire et archeology 20 f , N.51, MARS
1981
19. Dougherty, Gouchor college cuneiform Inscreptions
GCCI, R.P (New Havtn,1923-1933), II,69
20. Farber , W: which claft. Magic ,New york 1896.
21. Floritegium marianun,paris, 1992 ff, (FM)
22. Frankfort , H., Cylinder Seals, London,1939
23. Gelb and others The Chicago Assyrian Dictionary
)CAD), "k",S.III VOL:I 1973
24. Gelb and others.: The Chicago Assyrian Dictionary
CAD, A / I:, Chicago, vol, 9.1973
25.Goetze Albrecht " The Chronology of sulgi Again ".
(Iraq,22)1966.

268
26.Goetze Albrecht 'An old Babylonian Itinerary ' in Jornal
of cuieniform studies JCS , VП , (1953),5ff.
27. Goff. Beatrice Lauva, Symbols of Prehistoric
Mesopotamia, London, Yale University press, 1963,
28. Gorelick , L., Investigating an Ancient suburb,
Expedition , vol. 23, 1981
29. H. Lewy, in Or.,33,(1964)181.ff.
30. H.W.F. Saggs, The Greatness that was Babylon,
London, 1962, p.378ff
31. Herrmann , Georgina, Iraq . vol.XXX, 1968
32. Herrmann, Georgina ,"Lapis lazuli : The Early phases
of its Trade", Iraq , 30 / 1 , 1980.
33. Hrozny, Inscriptions Cuneiforms du kul Tepe : vol I,
(1952) Matoush, vol. П (1963)
34. Indices Inizan, Glossarum, Bibl. Geag. Arab. De
Goeiye.1993:131
35. Inizan and Tixier D.E.Mecown Chevallier- 1982
36. Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition,
Colombia no date
37. J. Pusks : Das Steinbuch des Aristoteles, 1912
38. Jermy. Black, et.at: A Concise Dictionary of
Akkadian,Wiesbaden CDA : (2000) vol. 5.

269
39. Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First
Cities , New Haven and London 2009
40. Labat . Manuel D. Epigraphie Akkadienne MDA, paris,
1976/1999
41. Labat, R. Manuel Dictionary Epigraphie Akkadienne
(MDA); No.468
42. Lang dtan, VAB. IV 270, II, 37;: NBK.87;2.
43. Larsen , Mesopotamia Copenhagen studies in
Assyriology , 1974
44. Larsen, M.T.,"Caravans and Trade in Ancient
Mesopotamia and Asia
Minor",(BSMS)VOL.4,Toronto,1982.
45. Larsen, Old Assyrian Caravan Procedures, Mogeus
Trolle Istanbul, 1967, (OACP).
46. Le Breton , P . Garelli , The Jacobson in RA , LII (1958)
,110 ff .
47. Leemans, W.F. The old Babylonian Merchants,
leiden,(1950)
48. Leemans, W.F.' The Importance of Trade '. Iraq. Vol.
39\1, 1977
49. Leemans, W.F.' The Importance of Trade'. Iraq.
Vol.XXX1X, part,1.1977

270
50. Lewy, 'studies In Ancient Historical Geography of The
Ancient Near East ' . or. XXII (1952). 26ff , 393 ff
51. Liddell and Scott , Greck – English lexicon Dictionary
(Oxford , 8th Edition, 1897)
52. Limet, Henri. Le travail du Metal au pays de sumer au
temps de la IIIe dyn astiie d' Ur ,Paris, 1960 (letters)
53. LUCAS. Ancient. Egyption Material and Industries,
London, 1964, 2nd . Ed, with earlier bibliography
54. Luken bell (Assyrian and Babylonian,) Chicago (1926-
1927) ARAB. Vol.2, No.171
55. Luken bell Assyrian and Babylonian, Chicago (1926-
1927) ARAB. Vol.l0, No.443
56. Mackay, E ,A Sumerian palace and the "A" Cemetery at
Kish, Mesopotamia, Vol. . I, part II, Chicago, 1929 .
57. Matthews, R, and Macdonald, H., "Excavations at
Tell Brak. Iraq, Vol.VI (1994)
58. Maxwell – Hyslop: "Sources of Sumerian Gold",(Iraq)
Vol. 39/1, 1977
59. Mercer, S, A, Sumero –Babylonian. year – Formulae
.F.11.
60. MK. Mari and Karana, Two old Babylonian cities,
London 1984

271
61. Moorey , P.R.S. AMMI, Materials and Manufactur in
Ancient Mesopotamia : The Evidence of Archaeology
and Art - Metals and Metalwork , Glazed materials and
Glass Oxford , 1985
62. Moorey , P.R.S."The Agriculture Evidance for
Metallurgy and Related Technology in
Mesopotamia",(Iraq) , Vol.44/1, 1982
63. Mortagat, Anton and Correns, Ursula Mortgat,
"Archaologische Bemerkungen Zu Einem Schatzfund im
vorsargonishen palast in Mari" in Iraq , Vol. 36,1974.
64. Nelson W. Hyler. How and Why Wonder Book of
Rocks and Minerals . London, no date
65. Nicolaset , Andreematta :luspierres precises. P.u. f.
1960
66. Olijdam, M., "Babylonian, Quest for Lapis Lazuli and
Dilmun during the City Ur, III period" , south Asian
Archaeology , 1995
67. Oppenheim, L., "The Seafaring Merchant of Ur",
Journal of American oriental society JAOS , VOL , 74 ,
1954
68. Oppenheim, L., The Interpretation of Dreams in the
Ancient Near East, Chicago.1950.

272
69. P. Amiet , La Glyptique Mesopotaminne Archaique
(1961)
70. P.Garelli, Les Assyriens en Capadoce,(1963)
71. parrot, Andre. "Nineveh and Babylon." France, 1961
72. Poroda Edith, Mesopotamian art in cylinder seals of the
Pierpont Morgan library, NewYork, 1947
73. Poroda Edith, The Relative Chronology of
Mesopotamia, part.1. seals and trade (6000-1600 B.C) in
R.W. EHRICH, Chronologies in Old World
Archaeology , Chicago ,1965
74. Potts, to, "Mesopotamia And The East An
Archaeological and Historical study of Foreign Relations
ca . 3400 . 2000 , (MEAH) Oxford , (1994)
75. Rawlinson, H.C., Cuneiform. Inscriptions of western
Asia (London, 1861: 84)IV,146:17.
76. Renger, J., "Gotternamen in der Alta Babylon ischen
zeit, ",HSAO, Wiesbaden, 1967 (Heidlberger studien
zum Alten Orient)
77. Salonen, A., Die. Mobel des alten Mesopotamien nach
sum.akk. Quellen. Helsinki.1963
78. Sarianidi. V.I., The Lapis Lazuli Route in the Ancient
East" , Archaeology, VOL . 29 , 1971.

273
79. State Archives of Assyria Cuneiform Texts SAA,,
finland, 1997 NO.1:35-39. CF:E P
80. Stech, Tamara And Pigott, Vincent, The Metals Trade in
south west Asia in the Third Millennium B.C. Iraq. vol,
48.1986
81. Stol. M; Birth in Babylonia and the Bible, Its
Mediterranean setting. Groningen.2000.
82. Strommenger , Eva. " The Art of Mesopotamia".
London 1964.
83. The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early, Periods )
RIME) Toronto, 1993ff,
84. Thompsom, C. The Reports of the Magieians,
No:151.rev.7-10.
85. Thompson , R.C., A Dictonary of Assyrian Chemistry
and Geology , (DACG) , Oxford , (1936)
86. Tosi , M., and piperno, "Lithic Technology behind the
Ancient Lapis Lazuli Trade", Expedition,
VOL.16/1,1978
87.Tosi , M., and piperno, "lithic Technology behind the
Ancient Lapis Lazuli Trade" ,Expedition, vol.16, 1973,
88. Tosi, M. ; Vidale, 4th Millennium Bc Lapis Lazuli
working at Mehrgarh , Pakis an , Paleovient , 1990.

274
89. Tosi, M. ; Vidale, 4th Millennium Bc Lapis Lazuli
working at Mehrgarh , Pakis an , Paleovient
1980:No.448
90. Van Buren , E., AFO / Mackay, E. , vol.I,1929
91. Van Buren, E., "Mesopotamian Fauna in the Light of
the Monuments Archaeological Remarks Upon Lands
berger's Fauna der alten Mesopotamien," AFO., vol. II,.
1936-1937.
92. Van Buren, E.," Amulets in Ancient Mesopotamian",
AFO Or, Vol.14, 1945
93.VINOGRADOV A.V., E.D. Mamedov pervobytnyi
Ljavljakan, (mhe,10), Moskva,1975
94.VINOGRADOV A.V., Lokal' nyh variantah
neoliticeskoj Kul'tury Kyzylkumov, KSIA,122,1970,.
95.VINOGRADOV A.V., S.V. Lopattin, E.D. Mamedov,
kyzy/ kumskaja birjuza, sovetskaja etnografja, 1965, 2.
96.Von Zebern philip Baghdader For Schungen Rainer
Michael Boehmer-Heinz-werner Dammer , ,1985.
97. Von, W, Sodden, Akkadisches Handworterbuch,
wiebaden AHw, 1959-1981
98. W. Parrot, AM, l, II, (1946-1953)
99. watelin L.ch., Notes sur lindustric lithique de kish (Iraq)
,Paris, Masson , 1929, 19f.

275
100.Weinstein, "precious and semi-precious stones,1946,
pitman, London
101. Woolley, Lenardo . Mesopotamia Asie Anterieure,
1932-1955

276
Abstract
The resident of Mesopotamia has taken care of precious
stones considerable attention since prehistoric times and
owned them and inherited to the present day believing in its
value and beauty, as a result of the deal began to identify
colors and physical properties and took distinguish kinds
and from which the most suitable so they think that the
precious stones have benefits of magic and other medical as
well as aesthetic value that used in the decoration and
adorning ornaments and statues as well as address it to the
goddess and used by kings in the ornaments and put them in
their crowns and presented them gifts at occasions because
of expensive price and its rarity and sent messengers and
envoys in search of its presence locations to acquire them,
so they used the precious stones in the industry many of
cylinder seals, flat or whatever
The gems played important role in spite of their rarity
and the lack of land of Mesopotamia in the expansion of
trade routes and convoys, as well as military conquests,
which led to the establishment of commercial relations, land
and sea with the countries that possess these stones as well
as secure transport ways.

277
This study preview all kinds of gems and their sources
and trade in addition to the practical side of samples of
precious stons in the Iraq Museum, which I have studied
and photographed as well as recording examples of
archaeological finds by the results of excavations for the
years 1999-2009.

278
‫صجذ الوحزْٗبد‬
‫ز ن الظفحخ‬ ‫اظن الوْضْع‬
‫حالهيحد ‪...........................................................‬‬ ‫‪-‬‬
‫ٗټَ مطٸيٍَ ‪ ......................................................‬أ‪ -‬د‬ ‫‪-‬‬
‫‪....................................................‬ؽ‪ -‬ه)‬ ‫حٿڄلظوٍخص‬ ‫‪-‬‬

‫حٿڄٸيڃش ‪3 - 1................................................................‬‬ ‫‪-‬‬


‫الفظل االّل الج٘ئخ الطج٘ؼ٘خ للعِل السظْثٖ فٖ ثاله السافدٗي‬
‫الوجحش االّل‬
‫‪8 -4‬‬ ‫‪ -‬حٿزَجش حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ش ٿڀٔهپ حٿَٓورٌ ‪......................‬‬
‫‪ -‬كخؿش رالى حٿَحٳيٍن ٿڀڄوحى حٿوخځ ‪21-9 ......................‬‬
‫الوجحش الضبًٖ‬
‫‪ -‬ڃخهَش حالكـخٍ حٿټٍَڄش ‪27-22 ..............................‬‬
‫‪ً -‬ٻَ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿٸَآڅ حٿټٍَڂ‪30-28 ..........‬‬
‫‪ -‬ح‪ٛ‬پ حالكـخٍ حٿټٍَڄش مطټوٍلهخ ‪37-31 ...................‬‬
‫‪ -‬حٿو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حٿ‪٤‬زَ‪َ٬‬ش ٿالكـخٍ ٿټٍَڄش ‪40-38 .............‬‬
‫‪ -‬حٿظ‪٬‬يٍن ‪45-41 ................................................‬‬

‫‪279‬‬
‫الفظل الضبًٖ اًْاع االحغبز ال سٗوخ ّرغبزرِب‬
‫الوجحش االّل‬
‫ح وح‪ ٩‬حالكـخٍ حٿټٍَڄش مڃ‪ٜ‬خىٍهخ ‪46 .......................‬‬
‫‪ -‬حٿ‪٬‬ٸَٶ ‪49-46 ...................................................‬‬
‫‪54-50 ..........................................‬‬ ‫‪ -‬حٿالُمٍى‬
‫‪59-55 ..........................................‬‬ ‫‪ -‬حٿٴََمُ‬
‫‪63-60...........................................‬‬ ‫‪ -‬حٿَخٷوص‬
‫‪66-64...........................................‬‬ ‫‪ -‬حٿڄخّ‬
‫‪69-67...........................................‬‬ ‫‪ -‬حٿِڃَى‬
‫‪ -‬حٿِرَؿي‪70.........................................................‬‬
‫‪ -‬حٿڀئٿئ ‪74-71....................................................‬‬
‫‪ -‬حٿڄَؿخڅ ‪76-75..................................................‬‬
‫‪ -‬حٿَ٘ذ ‪78-77....................................................‬‬
‫‪79.................................................‬‬ ‫‪ -‬حٿټهَڃخڅ‬
‫‪ -‬حٿـڄ٘ض‪81-80...................................................‬‬
‫‪ -‬حٿـِ‪82.......................................................... ٩‬‬
‫‪ -‬حٿزڀوٖ ‪83..........................................................‬‬
‫‪ -‬حٿزـخىً ‪84........................................................‬‬
‫‪ -‬حٿٌهذ ‪86-85....................................................‬‬
‫‪ -‬حٿٴ‪٠‬ش ‪88-87....................................................‬‬

‫‪280‬‬
‫الوجحش الضبًٖ‬
‫طـخٍس حالكـخٍ حٿټٍَڄش ‪95-89..................................‬‬
‫‪ -‬حهڂ حٿيمٽ حٿظٌ ُمىص رالى حٿَحٳيٍن رخٿڄوحى حالمٿَش‪96 .‬‬
‫‪ -‬رالى حال خ‪ٟ‬وٽ ‪101-96........................................‬‬
‫‪ -‬رالى حٿ٘خځ ‪104-102............................................‬‬
‫‪ -‬حٿوڀَؾ حٿ‪َ٬‬رٌ ‪106-105.......................................‬‬
‫‪ -‬رالى حٍَحڅ ‪109-107...........................................‬‬
‫‪ -‬ڃَڀوهخ مىٿڄوڅ مڃخٻخڅ‪111-110.............................‬‬
‫الفظل الضبلش االحغبز ال سٗوخ ّاظزخداهبرِب‬
‫الوجحش االّل‬
‫حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿل‪ٜ‬و‪ ٙ‬حٿڄٔڄخٍٍش ‪125-112..................‬‬
‫الوجحش الضبًٖ‬
‫حٓظويحڃخص حالكـخٍ حٿټٍَڄش‪126.....................................‬‬
‫حمال‪ :‬ٳٌ حٿٍِل محٿلڀٌ ‪143-126.............................‬‬
‫ػخ َخ‪ :‬ٳٌ حٿٴن ‪147-144.........................................‬‬
‫ػخٿؼخ‪ :‬ٳٌ حٿٔلَ محٿ‪٤‬ذ‪156-148.............................‬‬
‫ٍحر‪٬‬خ‪ :‬ٳٌ حالهظخځ ‪167-157.....................................‬‬

‫‪281‬‬
‫الفظل الساثغ هزاظخ ػول٘خ‬
‫الوجحش االّل‬
‫ىٍحٓش ظخثؾ حٿظلٸَزخص ٿز‪ ٞ٬‬حٿڄوحٷ‪ ٪‬حالػٍَش ‪196-168..............‬‬

‫الوجحش الضبًٖ‬
‫ىٍحٓش ‪٫‬ڄڀَش ٿلڄخًؽ ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿڄظلٲ‬
‫حٿ‪َ٬‬حٷٌ ‪199-197‬‬
‫حٿـخ ذ حٿ‪٬‬ڄڀٌ ٿڀلڄخًؽ حٿظٌ طڂ ىٍحٓظهخ ‪209-200............‬‬
‫‪212-210.......................................‬‬ ‫حالٓظلظخؽ‬
‫‪ -‬ڃڀلٶ ؿيمٽ ٍٷڂ (‪214-213 ............................. )1‬‬
‫‪ -‬ڃڀلٶ ؿيمٽ ٍٷڂ (‪220-215.............................. )2‬‬
‫‪ -‬حٿ‪ٜ‬وٍ محالٗټخٽ ‪250-221...................................‬‬
‫‪ -‬ػزض حٿڄ‪ٜ‬خىٍ حٿ‪َ٬‬رَش ‪260-251..............................‬‬
‫‪ -‬ػزض حٿڄ‪ٜ‬خىٍ حالؿلزَش ‪267-261.............................‬‬
‫‪ -‬حٿڄوظ‪ َٜ‬رخٿڀٰش حال ټڀٍَِش ‪.........................‬‬

‫‪282‬‬

You might also like