Professional Documents
Culture Documents
الحياة أن تكون في قلب
الحياة أن تكون في قلب
الحياة أن تكون في قلب
ܢܘܗܕܪܐ -ܒܝܬܢܗ̈ܪܝ
www.simtha.com
bethmardoothaduhok@yahoo.com
2
األحجار الكرمية يف حضارة
بالد الرافدين
3
اإلهــــــــــــداء
اذا كبى لٖ اى اُُدٕ ُرا الؼول فأُدَٗ الٔ هي شبزكٌٖ الغِد فَ٘ ّالزؼت ّ ,حول
ػٌٖ هي االػجبء هب عؼلٌٖ ارفسؽ لَ ل٘ظِس ػلٔ ُرٍ الظْزح الزٖ آهل اى رحظىٔ
ثسضىىب اظىىبرررٖ الىىرٗي كىىبى لِىىن هّز الزْع٘ىىَ ّاالشىىساث ,هىىبعٌجٌٖ ال ض٘ىىس هىىي
الؼضساد...
اُدٕ زظبلزٖ الؼلو٘خ ُرٍ الٔ شّعٖ الرٕ فزح لٖ الجبة ّاظؼبً ًحْ طسٗى الؼلىن
ُرا ,ف بى ًِؼ َن الوعبًد ًِّؼ َن الوْعَ...
كوىىب اُدٗىىَ الىىٔ فلىىراد اكجبهًىىب ,ثٌبرٌىىب الحج٘جىىبد ّ ىىد حولىىي ػٌىىٖ هىىي االػجىىبء هىىب
ظبػدًٖ ػلٔ الوضّٖ فٖ هشىسّػٖ ُىرا ,الًغىصٍ صوىسح اتىسٓ رضىبث الىٔ صوىبز
ح٘برٖ الط٘جخ...
ّكىىن ُىىٖ ظىىؼبهرٖ كج٘ىىسح اى اع ىد االهْهىىخ ُّىىٖ رغوىىغ ثىى٘ي (آٗىىخ ّ (ظىىبلٖ ّ
(شٌٗت ُّرٍ السظبلخ فٖ ظل االة الحبًٖ (اثْ آٗخ .
ازعْ اى اكْى د ّف٘ذ ثؼض هبلِن هي هٗي ثرهزٖ.
الوؤلفخ
4
ش س ّرقدٗس
حٿ٘ككټَ س ٓككزلخ ٫ڀككي ٬ڄخث ك ٿڄككخ ڃلللككٌ حٿٜككلش محٿٜككزَ محٿڄؼككخرَس كظككي
أٻڄڀض هٌه حٿيٍحٓش ٫ڀي هٌح حٿوؿك محٿ٘كټَ محٿظٸكيٍَ حٿكي حٿكيٻظوٍس حڃَكَس َ٫كيحڅ
ٿظٴ٠ڀهخ رخٿڄوحٳٸش ٫ڀي طوٿٌ حالَٗحٱ ٫ڀي هٌه حٿَٓخٿش مط٘ـَ٬هخ ٿي ٫ڀي حهظَخٍ
ڃوٟو ٩حٿزلغ .ٻڄخ حطٸكيځ ر٘كټًَ محكظَحڃكٌ حٿكي حٿكيٻظوٍ ڃلكٌٍ ٫ڀكٌ ٿڄكي ٍكي
حٿ٬ككوڅ محٍٗككخىً حٿككي حٓككڀود حٿټظخرككش مطٸككيٍڂ حٿڄ٘ككوٍس ٿككٌ محڅ محؿككذ حٿَ٬ٳككخڅ
رخٿـڄَپ ٍظلظڂ ٫ڀكٌ حڅ حطٸكيځ ر٘كټًَ محڃظلكخ ٌ حٿكي حٿزخككغ حٿظكخٍٍوٌ محٿٜكلٴٌ
حالٓظخً ؿزخٍ ٍإمٱ حٿٔخڃَحثٌ رظوٳََه ٿٌ حٻؼَ حٿڄٜخىٍ حٿڄهڄش حٿظٌ حٯلض ڃكخىس
حٿزلغ ٻڄخ حطٸيځ ر٘ټًَ محكظَحڃٌ ٿڀيٻظوٍ كٔن هڄَْ ؿزَ ٿڄ٘كوٍط مطوحٛكڀ
ڃ٬ككٌ حػلككخد ح٫ككيحىً ٿهككٌه حٿَٓككخٿش مڃَحؿ٬ظهككخ محٻڄخٿهككخ ٫ڀككي هككٌح حٿوؿك ٳـككِحه حس
٫لٌ هََ حٿـِحد .مٗټًَ محڃظلخ ٌ ٿالٓظخً ٓ٬ي حٿَڃكخكٌ ٿڄَحؿ٬كش حٿزلكغ ٿٰوٍكخ
ٻڄخ حطٸيځ رـٍِكپ حٿ٘كټَ ٿڀٜكلٴٌ حالٓكظخً ڃخؿكي حٿٔكخڃَحثٌ ٿڄكخ مٟك ٪ڃكن ٿڄٔكخص
ٷَڄ ش ٿڀَٓخٿش مٍٸظ ٌ٠محؿذ حٿوٳكخد حڅ حٷكيځ هكخٿٗ ٚكټًَ محڃظلكخ ٌ حٿكي ڃكن هكڂ
ٓككليً ٳككٌ حٿلَككخس ٫ ..ككخثڀظٌ ..ٿككي٫ڄهڂ حٿڄظوحٛككپ ٿككٌ مٿٜككزَهڂ ٫ڀككٌ حٟككخٳش حٿككي
ڃٔخ٫يطٌ ٳٌ ٣ز ٪حٿَٓخٿش مطلٸَلهخ مطَؿڄش ر ٞ٬حٿزلوع ڃن ٷزپ حرلظكٌ حٿٍِ٬كِس
آٍش .ٻڄخ حطٸيځ رـٍِپ حٿ٘ټَ ٿڀَٔي ڃلٔن كٔكن ڃ٬كخمڅ ڃكيٍَ ٫كخځ ىحثكَس حٿڄظكخكٲ
ٿظوٳََه ٿٌ ڃخ حكظـض حٿَ ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄظوٳَس ٳٌ حٿڄظلٲ حٿَ٬حٷٌ ٻڄكخ
حطٸككيځ رـٍِككپ حٿ٘ككټَ محٿظٸككيٍَ حٿككي ُڃالثككٌ مُڃَالطككٌ ٫ڀككي ڃككخ ٷككيڃوه ٿككٌ ڃككن
ڃٔخ٫يحص محه ٚرخٿٌٻَ حٿَٔيس حُهخٍ ٫زي حٿڀَ٤ٲ مڃو٧ٴخص ڃټظزش حٿهَجكش حٿ٬خڃكش
ٿالػككخٍ محٿظككَحع محهكك ٚرخٿٌٻَحٿٔككَيس حڃَككَس ڃٔككئمٿش حٿڄټظزككش حٿڄٔككڄخٍٍش محٿٔككَيس
٠خٽ محٿَٔيس هخٿش ؿخٓڂ محال ٔش ٍم٫كش محال ٔكش ؿلكخڅ محٿٔكَيس ٗكټَحڅ حٿڄو٧ٴكش
ٳككٌ ٷٔككڂ حٿڄوظزككَ محٿٔككَي ؿلَككي كڄككي محٿٔككَي ٍٍككخ ٝكككخطڂ محٿٔككَي ٳخٟككپ ٻككخ٧ڂ
محٿيٻظوٍس ڃلي كٔكن محٿٔكَيس حككالځ ٻكوٍٻَْ محٿٔكَيس طلٍَكَ ٻڄكخ حطٸكيځ ر٘كټًَ
5
حٿـٍِپ ٿڀَٔي هخٿي مٿَي ٿظٜوٍَه ٿٌ ؿڄَ ٪حٿٜوٍ حٿڄَ٬مٟش ٳكٌ حٿَٓكخٿش محٿٔكَي
ٷخٓككڂ ٫زككي حٿلڄَككي ٿڄٔككخ٫يط ٿككٌ رظَؿڄككش ر٬كك ٞحٿزلككوع محٿڄٸككخالص .محٿٔككَي ٍُككخى
محٿَٔي ٍحطذ ٫ڀٌ ٿڄٔخ٫يطهڂ ٿٌ رظوٳََ ر ٞ٬حٿٜوٍ حٿوخٛش رخٿظلٸَذ.
ٻڄخ حطٸيځ رـٍِپ حٿ٘ټَ محٿظٸيٍَ ٿټپ ڃن ٳكخطلٌ حڅ حً ٻكَ حٓكڄ مٻكپ ڃكن ڃكي ٿكٌ ٍكي
حٿ٬وڅ .
6
الوقدهخ
ٿٸي حهظڂ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن رخالكـخٍ حٿټٍَڄش حهظڄخڃخ ٻزََح ڃلٌ ٜ٫وٍ ڃخ
ٷزپ حٿظخٍٍن م ظَـش ٿٌٿٺ حٿظ٬خڃپ ريأ حٿظَ٬ٱ ٫ڀي حٿوح هخ مهوحٛكهخ حٿ٤زََ٬كش محهكٌ
ٍڄَِ ح وح٫هكخ مٍوظكخٍ ڃلهكخ حالٛكڀق كظكي ح٫ظٸكي ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن حڅ ٿالكـكخٍ
حٿټٍَڄش ٳوحثي ٓلٍَش محهَى ٣زَش ٳ٠ال ٫ن ٷَڄظهخ حٿـڄخٿَش ٳخٓظويڃوهخ ٳٌ حٿٍِلش
مطَ٬٤ڄهككخ رككخٿلڀٌ محٿظڄخػَككپ مٻككٌٿٺ حٿزٔككوهخ ٿالٿهككش طَڄلككخ رٸيٓككَظهخ ٻڄككخ حٓككظويڃهخ
حٿڄڀوٹ ٳٌ ٍُلظهڂ مم٬ٟوهخ ٳٌ طَـخ هڂ مٷكيڃوهخ هكيحٍخ ٳكٌ ڃلخٓكزخطهڂ ٿٰكالد ػڄلهكخ
م يٍطهخ ٳخُ ٍُٓپ حٿَٓپ محٿڄز٬وػوڅ رلؼكخ ٫كن ڃكوح٣ن طوحؿكيهخ الٷظلخثهكخ .كظكي ح هكڂ
حٓظويڃوح حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ ٛلخ٫ش ٻؼَكَ ڃكن حالهظكخځ حالٓك٤وح َش محٿڄلزٔك٤ش حم
ڃخ حٿي ًٿٺ .
مٿٸي ٿ٬زض حالكـخٍ حٿټٍَڄكش ىمٍح ركخٍُح ركخٿَٯڂ ڃكن كيٍطهخ محٳظٸكخٍ حٍٝ
رالى حٿَحٳيٍن ٿهخ ٳٌ طوََٓ٣ ٪ٵ حٿظـخٍس محٿٸوحٳكپ مٻكٌٿٺ حٿٴظوككخص حٿٔ٬كټٍَش ڃڄكخ
حىى حٿكي حٷخڃكش ٫الٷككخص طـخٍٍكش رٍَكش مرلٍَككش ڃك ٪حٿزڀكيحڅ حٿظككٌ طڄظڀكٺ هكٌه حالكـككخٍ
ٳ٠ال ٫ن طخڃَن َ٣ٵ حٿڄوحٛالص
حڅ هككٌه حٿيٍحٓككش ٷككي حٿٸككض حٿ٠ككود ٫ڀككي ؿڄَكك ٪ح ككوح ٩حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش
مڃٜككخىٍهخ مطـخٍطهككخ حٟككخٳش حٿككي حٿـخ ككذ حٿ٬ڄڀككٌ ٿلڄككخًؽ ڃككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش
حٿڄوؿككوىس ٳككٌ حٿڄظلككٲ حٿَ٬حٷككٌ محٿظككٌ ٷڄككض ريٍحٓككظهخ مطٜككوٍَهخ مٻككٌٿٺ طٔككـَپ
ڄخًؽ ڃن حٿڀٸي حالػٍَش ڃن هالٽ ظخثؾ حٿظلٸَزخص ٿڀٔلوحص ڃن 1999مٿٰخٍكش 2009
.
حٷظ٠ض ڃخىس حٿزلغ طٸَٔڄ حٿي حٍر٬ش ٳٜوٽ ٷيڃلخ حٿٴٜپ حالمٽ رڄزلؼَن
َٟ٫ككلخ ٳكككٌ حٿڄزلكككغ حالمٽ ڃلكك حٿزَجكككش حٿ٤زََ٬كككش ٿڀٔكككهپ حٿَٓكككورٌ ٿل٠كككخٍس ركككالى
حٿَحٳيٍن محٓظَٟ٬لخ ٳَ كخؿكش ركالى حٿَحٳكيٍن ٿڀڄكوحى حٿوكخځ مط٠كڄن حٿڄزلكغ حٿؼكخ ٌ
ڃخهَش حالكـخٍ حٿټٍَڄكش مطلكخمٽ ًٻَحالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ٳكٌ حٿٸكَآڅ حٿټكٍَڂ مط٠كڄن
7
حٍ٠كككخ حٛكككپ حالكـكككخٍ حٿټٍَڄكككش مطټوٍلهكككخ مٻكككٌٿٺ حٿوٜكككخث ٚحٿ٤زََ٬كككش ٿالكـكككخٍ
حٿټٍَڄش ػڂ حٿظ٬يٍن .
حڃككخ حٿٴٜككپ حٿؼككخ ٌ ٳظ٠ككڄن ڃزلؼككَن حٍ٠ككخ ٻككخڅ حٿڄزلككغ حالمٽ هككخ ٙرككخ وح٩
حالكـخٍ حٿټٍَڄكش مڃٜكخىٍهخ مهكٌ حٿ٬ٸَكٶ محٿكالُمٍى محٿٴَكَمُ محٿَكخٷوص محٿڄكخّ
محٿِڃكككَى محٿِرَؿكككي محٿڀئٿكككئ محٿڄَؿكككخڅ محٿَ٘كككذ محٿټهَڃكككخڅ محٿـڄ٘كككض محٿـكككِ٩
محٿككزڀوٖ محٿزـككخىً محٿككٌهذ محٿٴ٠ككش حڃككخ حٿڄزلككغ حٿؼككخ ٌ ٳظلككخمٽ طـككخٍس حالكـككخٍ
حٿټٍَڄش مط٠ڄن حهڂ حٿيمٽ حٿظٌ ُمىص ركالى حٿَحٳكيٍن ركخٿڄوحى حالمٿَكش مهكٌه حٿكيمٽ
هككٌ رككالى حال خٟككوٽ مرككالى حٿ٘ككخځ محٍككَحڅ مىمٽ حٿوڀككَؾ حٿَ٬رككٌ مڃَڀوهككخ مىٿڄككوڅ
مڃخٻخڅ .
ٳٌ كَن ه ٜٚحٿٴٜپ حٿؼخٿغ ڃن هٌه حٿيٍحٓش رڄزلؼَن َٟ٫كلخ ٳكٌ حٿڄزلكغ
حالمٽ حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ٳككٌ حٿلٜكو ٙحٿڄٔككڄخٍٍش محٓظَٟ٬كلخ ٳككٌ حٿڄزلكغ حٿؼككخ ٌ
حٓظويحڃخص حالكـخٍحٿټٍَڄش ٳٌ حٿٍِل محٿلڀٌ محٿٴن (حٿظَ٬٤ڂ رخالكـخٍ حٿټٍَڄش) م
حالٓظويحڃخص حٿ٤زَش محٿٔلٍَش ٿالكـخٍ حٿټٍَڄكش محٓكظويحڃخص حالهظكخځ ٳكٌ حالكـكخٍ
حٿټٍَڄش .
مه ٜٚحٿٴٜپ حٿَحر ٪ٿالكـخٍ حٿټٍَڄش ىٍحٓش ٫ڄڀَش مطلخمٿلخ ٳَ ڃزلؼَن
حٍ٠خ مٍظ٬ڀٶ حٿڄزلغ حالمٽ رلظخثؾ حٿظلٸَزخص ٿز ٞ٬حٿڄوحٷ ٪حالػٍَش محٿظٌ طڂ ىٍحٓش
167ڄوًؿككخ ڃككن 45ڃوٷكك ٪حػككًَ محكظككوى حٿڄزلككغ حٿؼككخ ٌ ٫ڀككي ؿككيحمٽ مٛككوٍ
ڃڀو ش طوَٟلَش ٿؼڄخ َش محٍرَ٬ن ڄوًؿخ ٿ٬يى ڃن حٿڄوحٷ ٪حالػٍَش حٍ٠خ مهٌ ىٍحٓش
٫ڄڀَش ٿلڄخًؽ ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄوؿوىس ٳٌ حٿڄظلٲ حٿَ٬حٷٌ .
محٿلٸككض حٿيٍحٓككش رڄالكككٶ هخٛككش ٫ككن حٓككڄخد حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش رخٿڀٰككش حٿَ٬رَككش
محال ټڀٍَِككش محٿٔككوڃٍَش محالٻيٍككش مڃڀلككٶ حهككَ ٫ككن حٓككڄخد حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٻڄككخ
مٍىص ٳٌ حٿټظذ حٿظَحػَش ٳ٠ال ٫ن حٿٜوٍ .
8
محهَككَح مٿككَْ آهككَح حٍؿككو حڅ ٍټككوڅ هككٌح حٿ٬ڄككپ ًم ٳخثككيس ٿككيى حٿڄهظڄككَن رهككٌه
حٿيٍحٓش كَغ ح٫ظڄيص ٳٌ ٍٓخٿظٌ ٫ڀي حٿڄلهؾ حٿوٛٴٌ حٿظلڀَڀٌ ٿڀٸ ٪٤حٿٴلَكش ٳ٠كال
٫ن حٿڄلهؾ حٿظخٍٍوٌ مآڃپ ح ٌ مٳٸض ٳٌ رلؼٌ حٿڄظوح ٪ٟرخ٤٫خد ٛوٍس محٟكلش
٫ن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ ك٠خٍس رالى حٿَحٳيٍن .
مڃن حس حٿظوٳَٶ
9
الوجحش االّل
الج٘ئخ الطج٘ؼ٘خ للعِل السظْثٖ
ٓڄَض حٍ ٝحٿَ٬حٵ حٿلخٿٌ حم ر ٞ٬ڃن حؿِحثك ٳكٌ حٿٜ٬كوٍ حٿٸيٍڄكش ر٬كيس
طٔڄَخص .ٳٸكي ح٣ڀكٶ حٓكڂ (ركالى ٓكوڃَ) ٫ڀكي حٿٸٔكڂ حٿـلكورٌ ڃكن حٿٔكهپ حٿَٓكورٌ
ٿزالى حٿَحٳكيٍن مٻكٌٿٺ (ركالى حٻكي) ٫ڀكي حٿٸٔكڂ حٿوٓك ٢ڃكن ًٿكٺ حٿٔكهپ .حڃكخ حٿـكِد
حٿ٘ككڄخٿٌ ٳټككخڅ ٍٔككڄي (محىً حٿَحٳككيٍن) مٻككخڅ حٿ٬ككَد ٍ٤ڀٸككوڅ ٫ڀككي حؿككِحد محىً
حٿَحٳيٍن حٿ٘ڄخٿَش حٿ٬ڀَخ حٓڂ (حٿـٍَِس) محٿًٌ ٍټخى ٍ٤خرٶ ڃ٤ٜڀق (ڃَِمروطخڃَكش)
1
حٿَو ككخ ٌ .مح٣ڀٸككوح حٓككڂ (حٿ٬ككَحٵ) ٫ڀككي حالٷٔككخځ حٿوٓكك٤ي محٿـلورَككش ڃڄككخ ٍٔككڄي
حٿَ٬حٵ حالڅ مٻخ وح ٍڄَِم ٳٌ ر ٞ٬حالكَخڅ رل٬ظ د (حٿَ٬حٵ حٿَ٬رٌ) طڄََكِح
ٿ ٫ن (َ٫حٵ حٿ٬ـڂ) مهو حٿـِد حٿـلكورٌ ڃكن حٍكَحڅ .ٻڄكخ ٓكڄوه (ركالى رخركپ) حم
(حٍ ٝرخرپ) مهو حٿڄ٤ٜڀق حٿكًٌ ٧كپ ڃظوحٍػكخ ٳكٌ حالٓكظ٬ڄخٽ ڃلكٌ حٿ٬هكي حٿزكخرڀٌ
2
حٿٸيٍڂ أً حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى.
ڃَص حٍ ٝحٿَ٬حٵ ر٬يى ڃن حٿٜ٬وٍ محٿلٸذ حٿظخٍٍوَكش ٻو كض ٳكٌ ٻكپ ڃلهكخ
٘كككخ٣خص كَٳَكك مٛكككلخَ٫ش مرخٿظخٻَكككي ٻخ كككض ٫زكككخٍس ٫كككن ٓڀٔكككڀش ڃظ٬خٷزكككش ڃكككن
حالٻظ٘ككخٳخص محالهظَح٫ككخص محٿظ٤ككوٍ حٿظٸلككٌ ٳټككپ ٜ٫ككَ ٍككظ٬ڀڂ ڃككن حٿٜ٬ككوٍ حٿظككٌ
3
ٓزٸظ مر٠٬هخ ٍَ٠ٲ حٿَهخ طَحػخ ڃظ٤وٍح طٔظٴَي ڃل حالؿَخٽ حٿالكٸش.
1
ٻـك ؿككٌ ٛككزخف حٓككَ٤ٴخڅ حٿٜككلخ ٫ٳككٌ طككخٍٍن محىً حٿَحٳككيٍن ڃ٤ز٬ككش حالىٍككذ حٿزٰيحىٍككش
رٰيحى7ٙ ..2002
2رخٷَ ٣ڃٸيڃ ٳٌ طخٍٍن حٿل٠خٍحص حٿٸيٍڄكش ٗكَٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ
1١ 2009ؽ13 ٙ 1
حٿٜلخ ٫ٳٌ8ٙ ...... 3ٻـ ؿٌ ٛزخف حَٓ٤ٴخڅ
10
حڅ حٿزَجش حٿ٤زََ٬ش حٿظٌ ٘ؤص ٳَهخ هٌه حٿل٠خٍس -أً حٿٔكهپ حٿَٓكورٌ -ٳٸَكَس
ٳٸكككَح ركككخٍُح ٳكككٌ ؿڄَككك ٪حٿڄكككوحى حالمٿَكككش حٿ٠كككَمٍٍش ال ٘كككخد حٿل٠كككخٍس ٻخٿڄ٬كككخىڅ
محالكـخٍ محاله٘خد حٿٜخٿلش ٿڀزلخد ٳټخ ض حٿظـخٍس حٿوَٓڀش حٿظٌ ٻخڅ ٓټخڅ ركالى
1
حٿَحٳيٍن ٍلٜڀوڅ ڃلهخ ٫ڀي طڀٺ حٿڄوحى
مڃن حالٓزخد حٿظٌ حىص حٿي حٳظٸخٍ رالى حٿَحٳيٍن ٿالكـخٍ حٿټٍَڄش هٌ:
.1حڅ رككالى حٿَحٳككيٍن ٿككڂ طټككن ڃككن حٿزڀككيحڅ حٿظككٌ طٸكك٫ ٪ڀككي ٗككوح٣ت حٿزلككخٍ
حٿَ٨٬ڄش
.2ح هخ ال طڄظڀٺ ٳوهكخص رَٻخ َكش مال طٜكَزهخ حٿكِالُٽ محٿلَٻكخص حالٍٟكَش
حٿظٌ طٔزذ هَمؽ حٿڄوحى ڃؼپ حٿڄ٬خىڅ حالكـخٍ ٫ڀي ٓ٤لهخ.
.3ٿكڂ طٸك٫ ٪ڀككي هك ٢حالٓكظوحد ٿَـ٬ڀهككخ ڃكن حٿڄكيڅ حٿظككٌ طظڄظك ٪رخٿڄلكخم حٿلككخٍ
محٿڄڄ٤ككَ ڃؼككپ رككخٷٌ ڃلككخ٣ٶ هكك ٢حالٓككظوحد محٿككًٌ ٍٔككخ٫ي ٫ڀككي ڄككو حالٗككـخٍ
2
حٿ٤وٍڀش
حڅ ؿو رالى حٿَحٳكيٍن حٿَ٣كذ حٿكًٌ ٿكڂ ٍٸكخمځ حالٗكَخد حٿڄ٬ي َكش محٿو٘كزَش ٳكٌ
٧ڀ حڃيح ٣وٍال ٍڄټن حٿظوٷ ٪حڅ طٸيځ ركالى حٿَحٳكيٍن طڄؼكَالص ٛكوٍٍش ًحص ٣زَ٬كش
طٸلَككش مهلككخٹ ٻؼَككَ ڃككن حالىٿككش ٷككي مٍى ڃككن حالٗككَخد حٿڄ٬ي َككش محٿَ٤لَككش محٿڄلظـككخص
3
حٿٜلَ٬ش حالهَى ٯََ حٿ٠٬وٍش حٿظٌ ٻخ ض ٷَي حالٓظ٬ڄخٽ ٷيٍڄخ.
٫لككيڃخ ٍٜككپ هككَح ىؿڀككش محٿٴككَحص حٿككي ڃل٤ٸككش هَككض مٓككخڃَحد طزظككية ىٿظخهڄككخ
حٿټزََس مٍڀظٸٌ محىٍخهڄخ ڃټو َن ٓهال ٍٓورَخ محٓ٬خ ٣وٿ ڃن حٿ٘ڄخٽ حٿكي حٿـلكود
1
رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ 40 ٙ ...
2
طخٍٍن حٿَ٬حٵ وزش ڃن حٿزخكؼَن ؽ335ٙ 1985 2
3ٿَٴككٌ ڃككخٍطن حٿټَڄَككخد محٿظټلڀوؿَككخ حٿټَڄَخثَككش ٳككٌ محىً حٿَحٳككيٍن طَؿڄككش مط٬ڀَككٶ مطٸككيٍڂ ى.
ڃلڄوى ٳَخ ٝحٿڄَخكٌ م ى.ؿوحى ٓڀڄخڅ حٿزيًٍ م ى .ؿڀَپ ٻڄخٽ حٿيٍن ىحٍ حٿََٗي ٿڀلَ٘ ٓڀٔڀش
حٿټظذ حٿڄظَؿڄش رٰيحى 47ٙ 1980
11
ُهخد ( 650ٻكڂ ) ٳَـكًَ ٳكٌ حٍحٟكٌ ڃلوٴ٠كش ًحص ح لكيحٍ مح٣كت مٍـٍَكخڅ ٫ڀكي
هَجككش ڃظَ٬ؿككش ٳككظ٬ڂ ٧ككخهَس حٿٴَ٠ككخ خص مطزككيٽ حٿڄـككخًٍ ٿال هككخٍ حٿڄظَ٬ؿككش حٿظككٌ
طـًَ ٳٌ حٿٔهوٽ حٿَٓورَش مٍزيأ هَ حٿٴكَحص رؤٍطٴكخ ٩محىٍك ٫كن محىً ىؿڀكش ٳكٌ
1
ريحٍش هٌح حٿٔهپ حٿَٓورٌ.
مطظټوڅ رالى حٿَحٳيٍن مهٜوٛخ حٿٔهپ حٿَٓورٌ ڃن طَٓزخص حٿلهٍَن ىؿڀكش
محٿٴَحص مٍمحٳيهڄخ حٿوخروٍ محٿِحرَن حال٫ڀي محالٓٴپ مىٍخٿي محٿټَهكش محٿټكخٍمڅ
مهٌه حٿڄل٤ٸش طڄؼپ طٸٍَزخ حالٍ ٝحٿظٌ طَٰ٤هخ ركالى حٿَحٳكيٍن .مطلكيهخ ڃكن حٿ٘كڄخٽ
ؿزخٽ حٍڃَلَكخ ٻَىٓكظخڅ مڃكن حٿٰكَد حٿٜكلَحد حٿٔكوٍٍش مڃكن حٿ٘كَٵ ٓڀٔكڀش ؿزكخٽ
2
ُحٻَمّ مٳٌ حٿـلود طلظپ حالهوحٍ ٓخكخص ٗخٓ٬ش ڃلهخ .
مٿٸي ٳ٤ن حٿَ٬حٷَوڅ ٿهٌه حٿ٨خهَس ٳ٘ٸوح ڃن حٿٴَحص ح هخٍح ٻؼََس ٿڀًَ رخطـخه ىؿڀش
مٍظزكيٽ حٿوٟك ٪ٳكٌ حٿـكِد حٿـلكورٌ ڃكن حٿٔكهپ ٳكٌ ڃل٤ٸكش حٿټكوص حٿلخٛكٍَش مٍزككيأ
3
محىً ىؿڀش رخالٍطٴخ ٩كَغ حٷَڄض ڃ٘خٍٍ ٪حٿًَ ڃن ىؿڀش حٿي حٿٴَحص
ڃككككن حٿڄ٬ڀككككوځ حڅ حٍ ٝحٿَحٳككككيٍن ٯلَككككش رخٿٍِح٫ككككش محٿڄلظوؿككككخص حٿٍِحَ٫ككككش
محٿلَوح َش ٳهٌ ڃلٌ حٿٸيځ رڀي ٍُح ٌ٫هٜذ ٳٌ طَرظ مٳََ ٳٌ ڃَخهك حال ح ك ڃكن
خكَكككش حهكككَى ٳٸَكككَ ٳكككٌ حٿڄكككوحى حالمٿَكككش حالهكككَى حٿڄهڄكككش ڃؼكككپ حالكـكككخٍ محٿڄ٬كككخىڅ
4
محاله٘كخد مهكٌ حٿڄككوحى حٿَثَٔكش حٿظكٌ طككؤطٌ حهڄَظهكخ رخٿيٍؿكش حالمٿككي مٻكخڅ ٿهككٌه
حٿ٨خهَس حػ ٌَ ڃهڂ ٳٌ طخٍٍن حالٓظَ٤خڅ حٿزًَ٘ ٳٌ حٿٔهپ حٿَٓورٌ م ٘ود حٿل٠كخٍس
12
1
محڅ حٓككظََحى رككالى حٿَحٳككيٍن ٳَك مطَٻَككِ حالٓككظَ٤خڅ ٳككٌ محىً حٿٴككَحص ىمڅ ىؿڀككش
ٿظڀٺ حٿڄ٬خىڅ محٿٜكووٍ ال ٍلټكَ ٯَكَ حڅ ڃٜكيٍهخ حٿڄلڀكٌ ح٨٫كڂ رټؼَكَ ڃڄكخ ؿكَى
2
حالٷَحٍ ر .
مط٘ټپ رڄـڄو٫هخ حٿڄوحٍى حٿَثَٔش ٿڀٜلخ٫خص مٿټؼََ ڃن حالٓظويحڃخص حٿَوڃَكش
محٿظٌ ط٬ڄپ ٫ڀي ط٤وٍَ كَٻكش حال ظكخؽ ٿكٌٿٺ ٓك٬ي ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ٿڀلٜكوٽ
٫ڀي طڀٺ حٿڄوحى ٫ن ٍَ٣ٶ حٿڄظخؿَس ڃٸخرپ حٿڄلظوؿكخص حٿٍِحَ٫كش محٿلَوح َكش مر٬كٞ
3
حٿٜلخ٫خص حٿڄلڀَش.
طيٽ حالػخٍ حٿټؼََس حٿظٌ هڀٴهخ ٿلخ ٓټخڅ رالى حٿَحٳكيٍن ٫ڀكي ح هكڂ حٓكظويڃوح هكٌه
حٿڄوحى م٫ڀي ٤خٵ محٓ ٪مح هڂ حٓظوٍىمهخ ڃكن حٿزڀكيحڅ محالٷكخٿَڂ حالؿلزَكش ٳټكخڅ ًٿكٺ
ٓززخ ٍثَٔخ ڃكن حٓكزخد ٘كخ ١حٿظـكخٍس حٿوخٍؿَكش ممٟك ٪حالٓكْ محٿٸوح٫كي حٿَٛكَلش
4
حٿظٌ ٷخڃض ٫ڀَهخ .حڃخ حٿظَحٻڂ حٿٍَٰلٌ حٿًٌ ٍڄَِ ؿلورٌ رالى حٿَحٳيٍن ٷي طټوڅ ٫ڀي
لو رلَغ ٍل٨ي رـڄَ ٪آػخٍ حٿڄـڄو٫خص حٿٔټخ َش حالمٿي حٿظٌ ٍرڄكخ حٓكظو٣لض ٳكٌ
5
ؿ٬پ حٿٔهپ حٿَٓورٌ ٳٌ حٿـلود آهال رٔټخڅ رالى حٿَحٳيٍن .
13
مٳٌ حٿـِد حٿـلورٌ طٸ ٪ڃلخ٣ٶ حالهوحٍ حٿظٌ طظڄَكِ ركخكَحٕ حٿزكَىً محٿٸٜكذ
محٿلَوح خص حٿزٍَش محٿڄخثَش مٍٓ َٖ٬ټخ هخ كَخس هخٛش ريحثَش ڃټَٴش رٜوٍس ٫ـَزش
1
حٿي هٌه حٿزَجش حٿ٤زََ٬ش .
حڅ حٿڄلظـكككخص حٿلَوح َكككش محٿڄ٬ي َكككش محٿلزخطَكككش حٿڄظَٔكككَس ڃلڀَكككخ ٳكككٌ ؿلكككورٌ ركككالى
حٿَحٳيٍن طئٻي حڅ حٿڄل٤ٸش ٻخ ض هخٿَش طڄخڃخ ڃن حٿڄٜخىٍ حٿ٤زََ٬ش ٫يح حٿڄكخد محٿ٤كَن
2
محٿٸٜككذ مهككٌه حٿڄ٬ڀوڃككخص حٻككيطهخ حٿڄٜككخىٍ حٿڄٔككڄخٍٍش ٻڄككخ ؿككخدص ٳككٌ حٿڄٜككخىٍ
حالػخٍٍككش مهككٌ طٜككلَق حٿٜككوٍس حٿڄ٘ككوهش ٿككيٍلخ ٫ككن حٿؼٸخٳككش حٿڄخىٍ كش ٳككٌ ڃل٤ٸككش
ڃ٘هوٍس ر٬ڄخٍطهخ حالػٍَش حٿزخٷَش مهِٳهخ حٿڄظَن مطڄخػَڀهخ محهظخڃهخ حٿلـٍَش حٿَحث٬كش
ٳڄككخ ٘ككخهيه ڃككن ڃـككخڃَ ٪حالػككخٍ حٿلٴَٔككش حٿظككٌ هڀٴظهككخ ك٠ككخٍس رككالى حٿَحٳككيٍن مهككٌ
ڃٜككلو٫ش ڃككن ڃككوحى ال طظككوٳَ ٳككٌ رَجككش هككٌه حٿل٠ككخٍس ٳ٬ڄككپ ٍمحى طڀككٺ حٿل٠ككخٍس
ٿڀلٜوٽ ٫ڀي طڀٺ حٿڄكوحى ڃكن حالٷ٤كخٍ حٿوخٍؿَكش حٿٸٍَزكش محٿزَ٬كيس مرهكٌح حٛكزلض
ك٠خٍس طـخٍٍش رخالٟخٳش حٿكي ٻو هكخ ك٠كخٍس ٍُحَ٫كش مڃَطز٤كش رل٨كخځ ًٍ ڃ٬ٸكي
3
طڄخڃخ.
م٫ڀككي حٿككَٯڂ ڃككن ًٿكككٺ ٳككؤڅ ٻڄَككش حالكـككخٍ حٿڄظكككوٳَس م وَ٫ظهككخ ٳككٌ حٿٜ٬كككَ
حالٗوًٍ حٿليٍغ ٿڂ طټن طظلخٓذ ڃ ٪حٿلخؿش حٿَهخ ٿٌٿٺ ٻخ كض ر٬ك ٞح كوح ٩حالكـكخٍ
طـڀذ ڃن هخٍؽ كيمى ركالى آٗكوٍ كَكغ ٻكخڅ حٿڄڀكٺ آٗوٍ خٛكَرخٽ حٿؼكخ ٌ ٍلٜكپ
٫ڀي حالكـكخٍ ٫كن ٍَ٣كٶ حٿـٍِكش حٿظكٌ ٍٴَٟكهخ ٫ڀكي حالٷكخٿَڂ حٿظخر٬كش ٿك ڃؼكپ كـكَ
1رخٷَ : ٣ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل٠كخٍحص حٿٸيٍڄكش ٗكَٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ
1١ 2009ؽ39ٙ 1
2طٌ روطْ ىح َخٽ :ك٠خٍس محىً 185ٙ ....
3رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ41ٙ ...
14
1
حالٿزخٓظَ ڃن رَض حىٍلٌ رٔزذ حٳظٸخٍ رالى حٿَحٳيٍن حٿكي طكوٳَ حالكـكخٍ حٿـَكيس حٿظكٌ
طٔظويځ ٳٌ ڃـخٽ حٿ٬ڄخٍس محٿٴن محٿظٍَِن.
مٷي ٻخ ض حمٽ حٿ٬وحثٶ حٿظٌ ٫كخ ي ڃلهكخ حمٿجكٺ حٿٴلكخ وڅ ٸك ٚحٿلـكخٍس حً ٿكَْ
هلخٹ ٫ٸزش حڃخځ حٿٴلخڅ حٗي ه٤وٍس ڃن هٌه ٳٴٌ حٿٔهپ حٿـلورٌ ٳٌ رالى حٿَحٳكيٍن ال
ٍڄټككن حٿ٬ؼككوٍ ٫ڀككي كٜككي ٻككخٱ مال رككي ڃككن حٿٸَككخځ رـڀز ك ڃككن ڃټككخڅ حهككَ حًح حٍٍككي
حٓظويحڃ الً ٯَ ٝڃن حّٯَح ٝٿٌٿٺ َى حٿٴلخڅ حم حٿللخص حٿٔوڃًَ ٍ٬ٜذ
٫ڀَ حٿلٜكوٽ ٫ڀكي حٿڄكوحى مهكيٍ ٷ٬٤كش كـكَ محككيس ٳكٌ حػلكخد حٿظكيٍٍذ مٷكي ط٬كي
ٷ٠ككَش هَ٤ككَس مٿټككن ٫ڀككي حٿككَٯڂ ڃككن ًٿككٺ هلككخٹ حٿٸڀَككپ ڃڄككخ ٍككيٽ ٫ڀككي كككٌٍ
2
حٿٔوڃٍََن مطلٴ٨هڂ ٳٌ ٛل ٪حٿظڄخػَپ.
حڅ رككالى حٿَحٳككيٍن مؿككيص روحٓكك٤ش حٿلهككٍَن حٿَ٨٬ڄككَن ىؿڀككش محٿٴككَحص مٿككوال
حٿ٤ڄؤ محٿٍَٰن محالڃالف حٿظٌ ؿڀزخهخ ڃن ح٫خٿٌ حٿزالى مٍٓكزخهخ ؿلوركخ ٻكپ ٫كخځ ٿڄكخ
مؿي ًٿٺ حٿوحىً حٿَ٨٬ڂ ٻخڅ حالهظڄخځ رهٌٍن حٿلهٍَن حٿَ٨٬ڄَن ٷي خٽ ىٍؿش َ٨٫ڄش
1رَض حىٍلٌ :م هٌ حكيى حٿكيمٍالص حالٍحڃَكش حٿظكٌ ٘كؤص ٳكٌ ڃل٤ٸكش ح٫كخٿٌ حٿوكخروٍ مٿٸكي َ٫ٳكض
٫خٛڄظهخ رخٓڂ طپ رََٓذ (طپ حالكڄَ كخٿَخ)ححڃٍِي ٍل ٣ َ٨رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ42ٙ....
2ٿوٍي ٓظَن :ٳن حٿَ٘ٵ حالى ي حٿٸكيٍڂ طَؿڄكش ڃلڄكي ىٍمٍكٖ ىحٍ حٿلٍَكش ٿڀ٤زخ٫كش رٰكيحى
111ٙ 1988
15
1
محهظڄككخځ ٫لككي حٿٔككڀ٤خص حٿ٬ڀَككخ ٳككٌ حٿڄخٟككٌ حٿٍَ٬ككٶ مكظككي حٿَككوځ .طلټڄكضه هلككخٹ
حڃو ٌٍ حٓخَٓش ٳٌ مؿكوى ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿٸكيڃخد ڃكن هكالٽ حٿَؿكو ٩حٿكي ح ٨ڄكش
حال هخٍ حٿوخٛش مكخالص حٿظَرش حٿڄظ٬ڀٸش رخٿٍَٰن كَغ ٍڄټن ٳهڂ حال ـخُحص ٳٌ ح ظخؽ
ركالى حٿَحٳكيٍن ٳككٌ ڃـكخٽ حٿٍِح٫ككش محٿٜكلخ٫ش محٿظككٌ ٗكټڀض حٓككخّ ؿهكوىهڂ حٿوالٷككش
2
ؿڄَ٬خ .
حڅ حٿـڄخ٫خص حالمٿي حٿظٌ ح ٘ؤص حمٿي حٿل٠خٍحص ٳٌ حٿٔهپ حٿَٓورٌ ٿڂ طـي ڃخ
طٸيڃ ٿهخ حٿزَجش حٿ٤زََ٬ش ڃن حٿڄوحى حٿ٠كَمٍٍش ٿظڀكٺ حٿل٠كخٍس ٓكوى حٿڄكخد محٿظكَحد
3
مرَٜٱ حٿل٫ َ٨ن طَرش حٿٔهپ حٿَٓورٌ ٳٌ حٿـلود مڃخثك محٿٸٜذ محالكَحٕ
ٳخڅ حال ظخؿَش حٿٍِحَ٫ش حٿظٌ ح٫ظڄي ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ٫ڀَهخ ٳٌ ڃَ٘٬ظهڂ ٍـكذ حڅ
4
ط٬ي حٓخّ ك٠خٍس رالى حٿَحٳيٍن .
مال طڄظڀٺ حٿڄل٤ٸش حال حٿٸڀَكپ ڃكن حٿڄكوحٍى حٿ٤زََ٬كش محالڃكَ ٍظ٤ڀكذ حٿټؼَكَ ڃكن
حٿڄوحى حالمٿَش حڃخ حٿٍِح٫ش ٳؤ هخ طټخى ط٬ظڄي ح٫ظڄكخىح ٻڀَكخ ٫ڀكي حٿكًَ .ٿكٌٿٺ ٿكڂ طټكن
ذ كظكي كـككَ حٿَكككي حٿككًٌ
حٿلَكخس ٳككٌ ٓككوڃَ ڃڄټلكش رككال طـككخٍس مٻككخڅ الركي ڃككن ؿڀك ه
الٍڄټن حالٓظٰلخد ٫لك ڃكن حٿـزكخٽ الڅ حٿظـكخٍس ٿكيى حٿٔكوڃٍََن ٻخ كض طڄؼكپ حككيى
حٿڄټو خص حٿَثَٔش ٳٌ ك٠خٍطهڂ مط٘ټپ َٟمٍس ڃخٓش مٷي طـكخمُص طڀكٺ حٿظـكخٍس
طزككخىٽ حٿٔككڀ ٪رككَن حٿڄلككخ٣ٶ حٿـزڀَككش محٿٔككهوٽ حٿككًٌ ٻككخڅ ٍڄؼككپ ٷخ٫ككيس حٷظٜككخىٍش ؿَككيس
1طككٌ رككوطْ ىح َككخٽ :ك٠ككخٍس محىً حٿَحٳككيٍن /حالٓككْ حٿڄخىٍككش طَؿڄككش ٻككخ٧ڂ ٓكك٬ي حٿككيٍن
ڃَحؿ٬ككش ى .حٓككڄخَ٫پ كٔككَن كـككخٍس ڃ٤ز٬ككش ٓككـي رٰككيحى 1١ 2006ڃل٘ككوٍحص حٿهَجككش
حٿ٬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع 74ٙ
2طٌ روطْ ىح َخٽ ك٠خٍس محىً74ٙ ...
3رخٷَ ٣حٿڄٸيڃش ٳٌ40ٙ ...
4طٌ روطْ ىح َخٽ ك٠خٍس محىً144ٙ ...
16
ٿڀلَخس ٳٌ ٓوڃَ .مٍكپ ٓټخڅ ٓوڃَ حٿي حڃخٻن رَ٬كيس ٳكٌ ٻكپ حطـخهكخص حٿ٬كخٿڂ رلؼكخ
1
٫ن حٿللخّ محٿڄ٬خىڅ حالهَى محاله٘خد محٿلـخٍس محٿڄوحى حالهَى .
2
مط٨هَ حٿڄٔظو٣لخص ٳَهخ كوحٿٌ (َ٘٫ )10س حالٱ ٷزپ حٿڄَالى ٳٌ ٗخ َيٍ ػڂ
ُمً ﭽڃٌ مٻكٍَڂ ٗك خهََ مٍؤطَلكخ حٿكيٿَپ حٿل٬كخؽ حٿڄَركخس محٿٍِح٫كش محٿزَكوص حٿَ٤لَكش
محٿلـككَ حالمرٔككَيً حٿڄٔككظوٍى obsidianٳككٌ ٫ڀككٌ ٻككوٍٕ ٳككٌ َ٫رٔككظخڅ مطظڄؼككپ
ڃَكڀككش ػخٿؼككش ر٬ڀككٌ ٻككوٍٕ مؿَڃككو ٳككٌ حٿ٘ككڄخٽ مٍ٬ككوى حٿڄوٷ٬ككخڅ ٿڀٜ٬ككَ حٿلـككًَ
حٿلككيٍغ حٿٔككخرٶ ٿڀٴوككخٍ مٍظڄَككِحڅ رخٿڄلككخُٽ ًحص حٿٰككَٱ حٿڄظ٬ككيىس مٍ٘ككََ مؿككوى
حٿلـَ حالمرَٔيً مهَُه ڃن حٿللخّ حٿڄلڀٌ محهكَى ڃكن حٿٴَكَمُ ىٿَكپ حهكَ ٫ڀكي
3
حٿظـخٍس ڃلٌ 6500-8000ٷزپ حٿڄَالى مط٬خٷزض حال٣وحٍ محٿٜ٬وٍ ر٬ي ًٿٺ
ڃڄخ هو ڃَ٬مٱ ٫كن حٿٸٔكڂ حٿـلكورٌ ڃكن ركالى حٿَحٳكيٍن ح ك هكخٽ ڃكن حٿڄ٬كخىڅ
محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش محاله٘ككخد حٿظككٌ ٍلظككخؽ حٿَهككخ رلككخد حٿل٠ككخٍس مٿككٌٿٺ ٳٸككي ح٫ظڄككي
ٓټخڅ حٿـلود ٫ڀكي حٿظـكخٍس حٿوخٍؿَكش ٿڀلٜكوٽ ٫ڀكي هكٌه حٿڄكوحى محڅ حٿكيمٽ حٿظكٌ
ٷخڃككض ٳككٌ حٿٸٔككڂ حٿـلككورٌ ڃككن رككالى حٿَحٳككيٍن ٷككي حٓككظوٍىص ُهككخد %90ڃككن حٿڄككوحى
حٿَ٠مٍٍش ٿزلخد حٿل٠خٍس ڃن ڃيڅ حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ الڅ حٿظـكخٍس ڃ٬هكخ طـكخٍس رلٍَكش
ٳٌ كَن حٿظـخٍس ڃ ٪حٿڄلخ٣ٶ حالهَى ٻخ ض رٍَكش مروحٓك٤ش حٿلَوح كخص مطـكخٍس ڃكن
هٌح حٿلو ٩ال طټوڅ ڃـيٍش ٿڀَرق حال ٳٌ كخٿش حٷظٜخٍهخ ٫ڀكي حٿڄكوحى حٿؼڄَلكش محٿوٴَٴكش
َټككوالّ ك٠ككخٍس حٿ٬ككَحٵ محػككخٍه طككخٍٍن ڃٜككوٍ طَؿڄككش ٓككڄََ ٫زككي حٿككَكَڂ 1روٓككظَٰض
حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى74ٙ 1١ 1991
2ىح َككخٽ ٻڀككَن ڃوٓككو٫ش ٫ڀككڂ حالػككخٍ طَؿڄككش ٿَككوڅ ٍوٓككٲ ىحٍ حٿلٍَككش ٿڀ٤زخ٫ككش حٿلخٗككَ ىحٍ
حٿڄؤڃوڅ ٿڀظَؿڄش محٿلَ٘ 1١ؽ 2رٰيحى 585ٙ 1990
3ىح َخٽ ٻڀَن ڃوٓو٫ش ٫ڀڂ586ٙ ...
17
حٿوُڅ ٔزَخ ٻخٿٌهذ محٿٴ٠ش محالكـكخٍ حٿټٍَڄكش الڅ حٿظـكخٍس ركخٿڄوحى حٿؼٸَڀكش طټكوڅ
1
كظڄخ هخَٓس .
ٻخ كض هلككخٹ حطٜككخالص طـخٍٍككش رككَن رككالى حٿَحٳككيٍن مرككَن حالٷ٤ككخٍ حٿوخٍؿَككش ڃلككٌ
ٜ٫وٍ ڃخ ٷزپ حٿظخٍٍن ٿـڀذ حٿڄكوحى حٿ٠كَمٍٍش حٿظكٌ حٓكظ٬ڄڀهخ ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن
حٿٸككيٍڂ مڃكك ٪حڅ طڀككٺ حالطٜككخالص ٻخ ككض طككظڂ ٫ككن ٍَ٣ككٶ حٿزككَ رخٿيٍؿككش حالمٿككي حال ح ك
2
مؿككيص حٗككخٍحص حػخٍٍككش ط٘ككََ حٿككي حڅ ر٬كك ٞطڀككٺ حالطٜككخالص ٻخ ككض رٍَ٤ككٶ حٿزلككَ
كَغ ٫ؼَ ٫ڀي ٷ٬٤ش ٳلَش ٫ڀي ٗكټپ ٷكخٍد ٛكََٰ ڃٜكلو ٩ڃكن حٿٴوكخٍ ٳكٌ مٓك٤
كٴَس ٿظؼزَض حٿَ٘ح ٩حالڃَ حٿًٌ ٍئٻي حٓظويحڃ ٻوحٓ٤ش ٳٌ هكٌه حٿڄَكڀكش مٷكي مؿكي
3
ٳٌ حٍٍيم (٣وٍ حٿُ٬زَي حالهََ) ٻو هخ ٷٍَزش ڃن ٓخكپ حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ .
ٻڄخ ٻكخڅ حٳظٸكخٍ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿكي حٿڄكوحى حٿوكخځ حالمٿَكش ٓكززخ ڃكن حٓكزخد ٘كود
حمٿي حٿلَمد محٿلِح٫خص ٿڀََٔ٤س ٫ڀكي حٿ٤كَٵ حٿظـخٍٍكش حٿڄئىٍكش حٿكي ڃٜكخىٍ طڀكٺ
حٿڄوحى .ٻڄكخ ىٳكٓ ٪كټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ٿالهظڄكخځ حٿټزَكَ روٓكخثپ حٿڄوحٛكالص محٿظلٸكپ
4
ٓوحد ٻخ ض طڀٺ حٿوٓخثپ هٍَش حځ رٍَش .
ٻخ ض رالى حٿَحٳيٍن طكَطز ٢رخالٷكخٿَڂ حٿوخٍؿَكش ر٬كيس ٣كَٵ طـخٍٍكش محڅ حٿٸوحٳكپ
حٿظـخٍٍش طٔڀټهخ ڃلٌ حر٬كي حٿٜ٬كوٍ مٷكي مٟك٬وح حىٿكش حم حػزخطكخص ؿَٰحٳَكش ركخٿَ٤ٵ
محٿڄٔككخٿٺ مطليٍككي حٿڄَحكككپ محٿڄككيڅ حٿظككٌ طڄككَ رهككخ حم طٸكك٫ ٪ڀَهككخ أً ( ىٿَككپ حٿ٤ككَٵ
5
محٿڄٔخٿٺ ) ( .) Itinerary
18
محٗهَ حٿلڄخًؽ محٷيڃهخ ٍَؿ ٪ٳٌ طخٍٍو حٿكي حٿ٬هكي حٿزكخرڀٌ حٿٸكيٍڂ حالٿكٲ حٿؼكخ ٌ
ٷزكپ حٿڄككَالى مٍڄټككن كٜكَ حٿ٤ككَٵ حٿڄ٘ككهوٍس ركؼالع ڃـڄو٫ككخص رخٿلٔككزش الطـخهخطهككخ
محالٷ٤خٍ حٿظٌ طئىً حٿَهخ :
الطىىسا الوؤهٗىىخ الىىٔ اال ىىبل٘ن ال سث٘ىىخ :ٻككخڅ ٍوؿككي ٍَ٣ٸككخڅ ڃهڄككخڅ .1
ٍَر٤ككخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن رخطـككخه ٯككَد رككالى حٿ٘ككخځ مٓككوحكپ حٿزلككَ حٿڄظوٓكك ٢مرككالى
1
حال خٟوٽ .
الطىىسا الوؤهٗىىخ الىىٔ اال ىىبل٘ن الشىىس ٘خ :ٻككخڅ حطٜككخٽ ك٠ككخٍس رككالى .2
حٿَحٳيٍن رخالٷخٿَڂ حٿَ٘ٷَش ح٬ٛذ ڃڄكخ ٻكخڅ ٫ڀَك حٿلكخٽ ڃك ٪حالٷكخٿَڂ حٿَٰرَكش رٔكزذ
٣زَ٬ش حالٍح ٌٟحٿـزڀَش حٿوَ٫س أً ٓالٓكپ ؿزكخٽ ُحٻكَمّ مٓكٴوكهخ حٿڄظخهڄكش
ٿزالى حٿَحٳيٍن ٫ڀي ٣وٽ كيمىه حٿ٘ڄخٿَش محٿ٘ڄخٿَش حٿَ٘ٷَش ٫ن ٍَ٣ٶ ركالى ٫كَالځ (
٫زككخىحڅ حم حالهككوحُ ) مٻككخڅ ٍٔككََ ڃلخًٍككخ ٿٔككٴوف ؿزككخٽ ُحٻككَمّ كظككي طٜككپ حٿككي
ٓوٓككش (٫خٛككڄش ٫ككَالځ ) رَككي حڅ حٿ٬الٷككخص حٿ٬يحثَككش ؿ٬ڀككض ڃككن هككٌح حٿٍَ٤ككٶ ٍَ٣ٸككخ
2
كَرَخ ٳَڄخ ر٬ي .
الطسٗ الجحسٕ :مڃلهخ حٿـهخص حٿَ٘ٷَش محٿهلكي محالؿكِحد حٿـلورَكش ڃكن .3
حٿـٍَِس حٿَ٬رَش محهڄهخ حٿٍَ٤ٶ حٿزلًَ ڃن حٿوڀَؾ (ٍٔڄي رخٿلٜو ٙحٿڄٔكڄخٍٍش
حٿزلَ حالٓٴپ حم حٿزلكَ حٿڄكَ) محٗكخٍص حٿلٜكو ٙحٿظكٌ ؿكخدص ڃلكٌ ڃلظٜكٲ حالٿكٲ
حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى ٫ڀكي حطٜكخالص ڃكخ ركَن ركالى حٿَحٳكيٍن محالٷ٤كخٍ حٿڄظخهڄكش ٿڀوڀكَؾ
1
Lewy , ' studies In Ancient Historical Geography of The Ancient Near
East ' . or. XXII (1952). 26ff , 393 ff
2
Le Breton , P . Garelli , The Jacobson in RA , LII (1958) ,110 ff .
19
ڃؼككپ ڃخٻككخڅ (ُ٫( ) Maganڄككخڅ) مىٿڄككوڅ (طڀڄككوڅ ) (حٿزلككٍَن ) محٷڀككَڂ (ڃَڀوهككخ)
1
ممحىً حٿٔلي .
مٍلظپ حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ ڃَٻِ حٿٜيحٍس ٳٌ حٿظ٬خڃپ حٿظـخًٍ ڃ ٪رالى حٿَحٳكيٍن ڃكن
2
.حڃككخ حٿ٬وحڃككپ حٿظككٌ كَككغ حٿٸككيځ مٓكك٬ش كـككڂ حٿڄككوحى حٿڄٔككظوٍىس ڃلك حم ٫ككن ٍَ٣ٸك
ٓخ٫يص ٫ڀي طلَ٘ ٢حٿ٬الٷخص حٿظـخٍٍش ڃ ٪حٿوڀَؾ ٳهٌ ٓهوٿش حٿڄالككش ٫ڀكي حٿٔكخكپ
حٿَ٬رٌ مٻؼَس حٿڄوحٍى حالمٿَش حٿظٌ ٍڄټن حٓكظََحىهخ ٫كن ٍَ٣كٶ حٿڄَحٻكِ حٿوڀَـَكش
ڃؼپ حٿللخّ محاله٘خد محٿڀئٿئ محٿ٬خؽ محٿٴ٠ش محٿٌهذ محالكـخٍ حٿؼڄَلش ٻخٿالُمٍى
3
محٿ٬ٸَٶ حالكڄَ حٿَڄخ ٌ محالٛيحٱ مح وح ٩ڃن حٿظڄوٍ محٿٸٜذ مٯََهخ.
مڃلٌ حٿلٜٲ حالمٽ ڃن حالٿٲ حٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى ٗكهيص ركالى حٿَحٳكيٍن كَٻكش
طـخٍٍككش ٘كك٤ش ممحٓكك٬ش ڃكك ٪ڃَحٻككِ حٿوڀككَؾ حٿَ٬رككٌ مٻخ ككض حمٍ حٿڄَلككخد حٿككَثَْ
4
ٿڀٔوڃٍََن محٿًٌ طَٓو ٳَ حٿٔٴن حٿٸخىڃش ڃن حٿوڀَؾ.
مط٬ككي حٿڄٸزككَس حٿڄڀټَككش ٳككٌ حمٍ ڃككن ٜ٫ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص حٿؼخٿككغ رڄٜككوٯخطهخ
حٿٌهزَش حٿلٴَٔش محاله٘خد حٿڄ٬٤ڄش رخالٛكيحٱ محالكـكخٍ حٿؼڄَلكش مڃـڄو٫كش حٿٸالثكي
حٿڄ٬ڄوٿكش ڃككن ح كوح ٩ڃوظڀٴككش ڃككن حالكـكخٍ محالىمحص حٿڄ٬ي َككش هَككَ ٗكخهي ٫ڀككي كـككڂ
5
مٓ٬ش حٿظـخٍس ٳٌ ًٿٺ حٿ.َٜ٬
20
ٳڄن ٻپ ڃخ طٸيځ ٻخ ض حٿظـخٍس ٷيٍڄخ مكيٍؼخ حكيى حٿڄَطټكِحص حٿٸوٍكش حٿظكٌ ٍ٬ظڄكي
1
٫ڀَهككخ حٷظٜككخى رككالى حٿَحٳككيٍن .مطظـڀككي حهڄَككش ڃوٷ٬هككخ حالٓككظَحطَـٌ ٻو هككخ كڀٸككش
حٍطزككخ ١رككَن حٿ٘ككَٵ محٿڄظڄؼڀككش رككزالى ٫ككَالځ محٿهلككي مرككالى حٿ٘ككخځ ٯَرككخ مٛككوال حٿككي
ٓكوحكپ حٿزلكَ حٿڄظوٓك ٢محٿوڀكَؾ حٿَ٬ركٌ ؿلوركخ مڃك ٪ركالى حال خٟكوٽ ٗكڄخال مٷككي
ىٿض ح٫ڄخٽ حٿظلٸَذ حالػٍَش ٳٌ ڃوحٷ ٪ڃن حٿٜ٬وٍ حٿلـٍَش حٿليٍؼكش حٿكي مؿكوى حىٿكش
طټ٘ٲ ٫ن ٛكالص طـخٍٍكش ٷيٍڄكش طڄؼڀكض ركز ٞ٬حٿڄكوحى مط٤كوٍص كَٻكش حٿظـكخٍس
رڄَمٍ حٿِڃن محٻظٔذ حالٳَحى ڃٍِيح ڃن حٿوزَحص محٿظـخٍد ٳظ٬يىص ڃلخ٣ٶ حٿظـخٍس
مطلو٫ككض ڃوحىهككخ محُىحى ٫ككيى حٿ٬ككخڃڀَن ٳَهككخ ظَـككش ٿ٬ككيځ مٳككَس حٿڄ٬ككخىڅ محالكـككخٍ
2
حٿؼڄَلش محاله٘خد حٿظٌ طيهپ ٳٌ ٛلخ٫ش حٿ٬يٍي ڃن حىمحص حال ظخؽ.
مؿككخدص ٳككٌ حٿلٜككو ٙحٿڄيم ككش حٿظككٌ هڀٴهككخ كټككخځ ىمٿككش ٿټككٖ ڃ٬ڀوڃككخص ڃهڄككش ٫ككن
حٿل٘خ ١حٿظـخًٍ حٿًٌ ڃخٍٓ ٓټخڅ حٿَ٬حٵ حٿٸيٍڂ ٳكٌ هكٌح حٿٜ٬كَ ٍ٠كخٱ حٿكي هكٌه
حالهزككخٍ حٿڄيم ك رٸخٍككخ حالػككخٍ حٿڄخىٍككش مڃلهككخ حالػككخٍ حٿڄ٬ي َككش محٿلـٍَككش رڄوظڀككٲ
ح وح٫هككخ حڃككخ حٿيٍحٓككخص حٿظككٌ طڄككض ٫ڀككي حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مٗككز حٿټٍَڄككش مٻككٌٿٺ
حٿڄ٬خىڅ محٿظٌ مؿيص حػلخد حٿظلٸَزخص ڃټلظلخ ڃن طََ٬ن ڃٜخىٍ حٿټؼَكَ ڃلهكخ ٳخٿللكخّ
ڃككؼال ٻككخڅ ڃككن حٿلككو ٩حٿڄوڀككو ١رٜككوٍس ٣زََ٬ككش رڄ٬ككيڅ (حٿلَټككپ) مهككٌح هككو حٿزَم ككِ
3
حڃخ حٿٌهذ حٿًٌ ٛل٬ض حٿ٤زَ ٌ٬حٿًٌ ٍَؿق حڅ ڃٜيٍه ٻخڅ (٫ڄخڅ) ٳٌ (حٿَڄن)
ڃل ك حالػككخٍ حٿلٴَٔككش حٿظككٌ ٻ٘ككٲ ٫ل ك ڃلككٌ ٜ٫ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص ٳټككخڅ ڃككن حٿلككو٩
حٿڄَ٬مٱ رخٿٍَٰلٌ ( ) Alluvialمحٿًٌ ٍڄټن هڀ ٤حم ڃِؿ رخٿٴ٠ش ٿَلظؾ حٿڄ٬كيڅ
1حٿهخٗككڄٌ ٍٟككخ ؿككوحى :حٿڄٸوڃككخص حالٷظٜككخىٍش ٿڄـظڄكك ٪حٿوڀككَؾ حٿَ٬رككٌ حٿٸككيٍڂ ڃـڀككش حٿككلٴ٢
محٿظلڄَش 7-8 ٩ٿٔلش (84ٙ )1981
2حٿهخٗڄٌ ٍٟخ ؿوحى ( :حٿظـخٍس ) ك٠خٍس حٿَ٬حٵ رٰيحى 196 - 195ٙ 1985
3
رخٷَ ٣ڃٸيڃ ٳٌ طخٍٍن حٿل٠خٍحص حٿٸيٍڄش َٗٻش ىحٍ حٿوٍحٵ ٿڀلَ٘ رَكَمص – ٿزلكخڅ
1١ 2009ؽ377ٙ 1
21
حٿڄٍِؾ حٿڄٔڄي (حٿټظَمځ)( ) Electrumمهو حٿڄ٬يڅ حٿًٌ ٛكل٬ض ڃلك ٷ٤ك ٪ٴَٔك
1
ڃن حال َ محالىمحص حالهَى ڃڄخ مؿي ٳٌ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش ٳٌ حمٍ.
مٻككخڅ حٓككظََحى حٿككٌهذ ڃككن ڃٜككَ محٿللككخّ ڃككن حال خٟككوٽ محٛككپ حالكـككخٍ
محٿڄ٬خىڅ ؿخدص ڃن حٿيمٽ حٿڄوظڀٴش ٳٌ حٿه٠ز حالٍَح َش ٯََ حڅ حٿظَٻَِ ٫ڀكي ٗكز
حٿٸككخٍس حٿهليٍككش محؿككِحد ڃككن حٓككَخ حٿوٓكك٤ي (ڃؼككپ حٿلـككَ حٿَهككو حم حٿككالُمٍى) حٿظككٌ
ىٍٓككض ٳككٌ حالىد مطَ٬ككَن هوٍككش ر٬كك ٞحٓككڄخد حالڃككخٻن حٿڄككٌٻوٍس ٳككٌ حٿڄٜككخىٍ
حٿڄٔڄخٍٍش ڃؼپ ڃَڀوهكخ (( ) Meluhhaمحىً حٿهلكي) حٿظكٌ طٸك ٪رَ٬كيح حٿكي ٗكَٷٌ ركالى
2
حٿَحٳيٍن.
مٷي حٷظكَف ٿڄٜكيٍ حٿكٌهذ ٳكٌ ك٠كخٍس ركالى حٿَحٳكيٍن رڀكيحڅ ڃَ٬مٳكخڅ حڃكخ ڃكن ركالى
حٍڃ َلَك حم ڃككن حٿزڀككي حٿڄٔككڄي (ڃَڀوهككخ) حٿككًٌ ٍككَؿق طََ٬لك رخٿلز٘ككش حم رككالى حٿلورك .
محٓككظوٍىص ٣خثٴككش ڃككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مٗككز حٿټٍَڄككش ڃككن ر٬كك ٞحٿـهككخص ٳككٌ
حٳٰخ ٔظخڅ م(ريه٘كخڅ) مالٓكَڄخ كـكَ حٿكالُمٍى حٿـڄَكپ ( ) Lapis Lazulliحٿكًٌ
حٓكظ٬ڄپ رټؼكَس ٳككٌ حػكخٍ ٜ٫كَ ٳـككَ حٿٔكالالص محٿٜ٬كوٍ حٿٔككخرٸش محٿالكٸكش .م ككٌٻَ
حٍ٠ككخ حٿ٬ٸَككٶ رخ وح٫ك حٿڄوظڀٴككش محٿٜككيٱ محٿڀئٿككئ ڃككن ڃلككخ٣ٶ حٿوڀككَؾ مڃككن حٿـهككخص
حٿ٘ڄخٿَش حٿَٰرَش ڃن حٿهلي أً رالى حٿٔلي.
3
ٳكٌ ٜ٫كَ ٳـكَ حٿٔكالالص مٻخ كض ڃلكٌ حٷكيځ ٜ٫كوٍ حُىهَص ڃيٍلك ڃكخًٍ
حٿظخٍٍن ٷي حٓظو٣لهخ حٿٔخڃَوڅ حٿٌٍن حٷظزٔوح حٿل٠خٍس حٿٔوڃٍَش مطََ٘ حالػخٍ حٿظكٌ
22
مؿكيص ٳكٌ ڃ٬زكي حٿڄيٍلك حٿظكٌ ڃكن رَلهكخ ٷ٤ك ٪ٳلَكش ڃ٬٤ڄكش رخٿٜكيٱ مٳٜكو ٙڃككن
حالكـخٍ حٿـڄَڀش ڃڄخ ٍ٘ز (ٍحٍ حمٍ) حٿظٌ مؿيص ٳٌ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش مطڄؼپ مٿَڄش
1
حالكظٴخٽ رخٿل.َٜ
مٷي حٓظوٍى ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن رظـخٍطهڂ ڃ ٪ڃيڅ حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ مرخاله ٚڃن
(ڃټككخڅ) حالٓككڂ حٿلككيٍغ ٿهككخ هككو ٫ڄككخڅ مطٸكك٫ ٪ڀككي حٿٍَ٤ككٶ حٿڄوٛككپ ڃككخرَن ٷ٤ككَ
مڃ٠ككَٶ هَڃكككِ حٓككظوٍىمح كـكككَ حٿكككيٍوٍحٍض حٿككًٌ ٍڄظكككخُ رڀو كك حالٓكككوى مٗكككيس
ٛالرظ محٿظڄخػَپ حالٻيٍش طئٻي ًٿٺ مٷي مٛٴض ر ٞ٬حٿټظخركخص حٿڄٔكڄخٍٍش ٫ڀكي
ح حٳ٠پ ڃن أً ڃ٬يڅ ڃَ٬مٱ كظي ٷَپ ح ك حٳ٠كپ ڃكن حٿكٌهذ مٷكي حٓكظويځ هكٌح
حٿلككو ٩ڃككن حٿلـككَ ڃككن ٷزككپ ٓككټخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن ٳككٌ ٛككلخ٫ش حالهظككخځ حالٓكك٤وح َش
2
محالمُحڅ رٔزذ يٍط م٬ٛور حٿلٜوٽ ٫ڀَ .
حڃخ حٿظـخٍس ڃ ٪حٿڄل٤ٸش حٿَٰرَش ٳكٌ ڃيٍلك طوطكوٿٌ حٿوحٷ٬كش ٫ڀكي هكَ حٿزكخٿَن ٳٸكي
ؿڀذ طـخٍ رالى حٿَحٳيٍن حٿٸيحڃي ڃلهخ حڃخ حاله٘خد حٿڄظوٳَس ٳَهكخ حم ڃ٬كيڅ حٿٴ٠كش
الڅ حٿڄڀٺ َٓؿوڅ ٷي ٓڄي ؿزخٽ ٣وٍمّ حٿظٌ ٿَٔض رَ٬يس ٫ن هٌه حٿڄيٍلك رـزكخٽ
حٿٴ٠ش حٟخٳش حٿي ٷَرهخ ڃن رالى حال خٟوٽ حٿظٌ حٗكظهَص ٳكٌ حٿظكخٍٍن حٿٸكيٍڂ رڄكخىس
3
حٿللخّ محٿٴ٠ش.
مڃن ڃالك٨ش ح كوح ٩حالكـكخٍ حٿظكٌ ٛكل٬ض ڃلهكخ حالهظكخځ مڃَ٬ٳكش ڃٜكخىٍ طڀكٺ
حالكـكخٍ ٔكظ ٪َ٤حڅ زكَن حال كوح ٩حٿڄوؿكوىس ڃلهككخ ٳكٌ حٍحٟكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن .حڃككخ
حالكـخٍ حٿظٌ ال طوؿي ڃٜخىٍهخ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ٳَڄټن طظز ٪ڃٜكخىٍهخ ڃكن ر٬كٞ
حٿلٜككو ٙحٿظككٌ طككٌٻَ حٿټؼَككَ ڃككن حٿڄ٬ڀوڃككخص ٫ككن حالكـككخٍ مڃٜككخىٍهخ حالٛككڀَش
23
مركٌٿٺ ٍڄټللككخ ڃَ٬ٳكش حكككوحٽ حٿظـكخٍس محٿ٬الٷككخص ركَن حٿڄلككخ٣ٶ حٿڄوظڀٴكش حم ٳككٌ ڃككيڅ
ڃَ٬لش ٳٌ حٿٴظكَس حٿِڃلَكش حٿوحككيس مًٿكٺ ڃكن ڃالك٨كش كو ٩حالكـكخٍ م٫كيى حالهظكخځ
1
حٿظٌ ٍ٬ؼَ ٫ڀَهخ ٳٌ طڀٺ حٿڄلخ٣ٶ حم حٿڄيڅ.
مڃككن حٿڄككوحى حٿظككٌ حٓككظ٬ڄڀض ٳككٌ ٛككلخ٫ش حالهظككخځ محٓككظوٍىص ڃككن هككخٍؽ رككالى
حٿَحٳيٍن حٿ٬خؽ حٿًٌ ٻخڅ ٍـڀذ ڃن حٷ٤خٍ حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ مٻٌٿٺ حٿ٬ٸَكٶ حٿكًٌ ؿڀكذ
ڃن حٿهلي مڃن ڃل٤ٸش حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ حٍ٠خ محٿالُمٍى حٿًٌ ؿڀذ ڃن محىً ريه٘خڅ
2
ٳٌ حٳٰخ ٔظخڅ.
حڅ حالكـخٍ حٿؼڄَلش محٿلخىٍس مالَٓڄخ طڀٺ حٿظٌ ؿڀزض ڃن ڃلكخ٣ٶ رَ٬كيس الركي ح هكخ
ٻخ ض طټڀٲ ڃزڀٰخ ٻزََح مٍ٠خٱ حٿي ًٿٺ ٻڀٴش ٛلخ٫ش حٿوكظڂ حٍ٠كخ مٍرڄكخ ٔكظ٪َ٤
حڅ ٔظلظؾ ڃن ًٿٺ ٻڀ حڅ حٿڄل٤ٸش حم حٿڄيٍلك حٿظكٌ طټؼكَ ٳَهكخ حالهظكخځ ًحص حالكـكخٍ
حٿؼڄَل الري حڅ ٻخ ض ڃيٍل ٍٔټلهخ حٿ٬يٍكي ڃكن حٿڄوٓكوٍٍن محالٯلَكخد مٷكي ٍَ٤٬لكخ
طٜوٍح ٫ن كـكڂ حٿڄكوحى حٿوخٟك٬ش ٿڀ٘كَحد ٳكٌ طڀكٺ حٿڄيٍلك .حڃكخ حًح ٻخ كض حهظخڃهكخ
ڃٜلو ٫ڃن حكـخٍ ٍهَٜش ٯََ ڃټڀٴش ٳهٌح ٍكيٽ ٫ڀكي ح هكخ ٻخ كض ط٬كَٖ ٳكٌ كخٿكش
3
ڃظوٓ٤ش ڃن حٿؼَحد.
حڃخ طـخٍس حالكـخٍ حٿټٍَڄش مڃلهخ حٿكالُمٍى حٿظكٌ ط٤ڀكذ مٍكظڂ ٗكَحإهخ ٳٸكي ؿكخد
ٳٌ حكي حٿَٓخثپ حڅ ٍٸوځ رَ٘حد حالكـخٍ حٿټٍَڄش ر٬ي حڅ ٍظڂ رَ ٪حٿزڀوٍ حٿـليٿٌ مهو
كـَ ٻٍَڂ حٍ٠خ ٳٌ ڃيٍل حٗلو خ حً ٍٸوٽ :
٫ 1زي حٿَُحٵ ٍٍخ ڃلٔن حٿټظخرش ٫ڀي حالهظخځ حالٓ٤وح َش ٯََ حٿڄل٘وٍس ٳٌ حٿڄظلٲ حٿَ٬حٷكٌ
ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬ش رٰيحى 48ٙ 1987
2حٿهخٗڄٌ ٍٟخ ؿوحى حٿڄيهپ الػخٍ حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ رٰيحى 203-200ٙ 1980
3ڃلٔن ٍٍخ حٿټظخر ٫ڀي حالهظخځ49ٙ........
24
« حڃككخ ٷٜككيٍَ حم كـككَ الُمٍى كخٿڄككخ حٍى حم حٓككڄ ٪حم ڃككن ٍ٬ككَٱ حٿزڀككوٍ حٿـلككيٿٌ
1
ٷڀَال حم ٻؼََح ٳٌ طڀٺ حٿزالى »
حڅ حٿَٯزش حٿڄڀټَش ٳٌ ركالى حٿَحٳكيٍن ٳكٌ حالكـكخٍ حٿلٴَٔكش ؿ٬كپ حٿڄڀكوٹ ٍز٬ؼكوڅ
رظـخٍهڂ مڃز٬وػَهڂ حٿي ڃلخ٣ٶ رَ٬يس رلؼخ ٫لهخ مهٌح ڃكخ حهزَ كخ رك حىحطكوځ ٿِڃكًَ-
ٿَڂ حٿًٌ حمٻڀ رڄهڄش حٷظلخد ڃـڄو ٫ڃن حٿڄـوهَحص حً ٍٸوٽ:
« ٓككَيً ٫لككيڃخ كككيػلٌ هټككٌح (ٷككخثالل) :طككٌهذ ٿ٘ككَحد حالكـككخٍ........كـَ ٻككٍَڂ
محكي كـَس ٻڀوٍ محكيس مُ هخ ػالػش َٗٸالص حٿظكٌ ( حٓكظ )٪َ٤حهكٌهخ ( حٓكظالڃهخ)
2
» . ......
ٳخال كـخٍ حٿټٍَڄش ٻخ ض طٸظلي ٻلڀٌ ٍظڂ حٍطيحإهخ حم كٴ٨هخ مطٸيٍڄهخ هيحٍخ ٫لكي
حٿلخؿككش ٳٸككي طزخىٿهككخ ڃڀككوٹ مكټككخځ حٿزڀككيحڅ ٳَڄككخ رَككلهڂ الطڄككخځ حٿ٬الٷككخص حٿوىٍككش مٳككٌ
ٍٓخٿش ٻََٜمځ حٿي حٿظخ ٌ ُمؿش حٷزخ -هخڃو ٍٸوٽ:
« ڃن كڀش حٿٸالثي حٿظٌ ( طلض) ٍي َٓيطٌ ٿظز٬غ َٓيطٌ رٔكَ٫ش ٘٫كَمڅ كڀكش ٷكالىس
3
ٿَكڀش حٿڄڀٺ» .
مٍزيم ڃن ٚهٌه حٿَٓخٿش حڅ حٿڄڀٺ حٷزخ -هخڃو ٷي حمِ٫حٿي ٻََٜمځ مهو ڃكن
حٿ٘وَٜخص حٿزخٍُس ٿيى كټوڃش ٻَح خ رؤڅ ٍوخ٣ذ ُمؿش حٿڄڀٺ مٍوزَهخ رؤڅ حٿڄڀكٺ
1
ٷي طهَؤ ٿَكڀش ٯََ ڃليىس حٿڄټخڅ.
1حٿـزوًٍ ٓخٿڂ ٍلَي هڀٲ حٿڄ٠خڃَن حٿَٔخَٓش محالٷظٜخىٍش ٳٌ ٍٓخثپ ڃل٘كوٍس ٳكٌ حٿٜ٬كَ
حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ ٻڀَش حالىحد 228ٙ 2006
2
Floritegium marianun,paris, 1992 ff, (FM),p,133:5-7.17-21
3
OBTR, Dally,S,walker,C.F,Hawkins, J.D., The Babylonian Tablets from
Tell Al-Rimah ,London,1975 p.86.No.105:4-8
25
حٻظ٘ٲ حالػخٍٍوڅ حٿ٬خڃڀوڅ ٳٌ َٗٷٌ حٍَحڅ مطليٍيح ڃوٷك( ٪آٍحطكخ) ڃكئهَح حىٿكش
ڃؼََس ٫ڀي حٿظـخٍس رخٿالُمٍى ٫ڀڄخ حڅ حٿ٬ٸَٶ حالكڄَ هكو ڃكخ ٻكخڅ حٍلڄَٻكخٍ ككخٻڂ
حمٍمٹ ٍٔ٬ي ٿڀلٜوٽ ٫ڀَ .مطٌٻَ حٿلٜو ٙحٿڄزټَس حٿڄ٬خَٛس الٍلڄَٻكخٍ ٴٔك
كـَ حٿكالُمٍى حالٍُٵ حٿٰكخڃٶ حٿلكخىٍ ڃؼڀڄكخ طكٌٻَ حٿكٌهذ محٿٴ٠كش مٻكخڅ حٿڄڀكوٹ
ٍٔ٬وڅ ٿڀلٜوٽ ٫ڀَ ٣وحٽ حٿٜ٬وٍ حٿٸيٍڄش .ٻخ ض ڃلخؿڂ حٿالُمٍى ٳكٌ حٳٰخ ٔكظخڅ
حٿلخثَككش مٷككي ٫ؼككَ ڃككن حٿظلٸَزككخص ٳككٌ (ٗككهًَ ٓككوهلخ) ٫ڀككي ٻڄَككخص ٻزَككَس ڃككن هككٌح
حٿلـَ م٫ڀي حٿڄ٘خٯپ محالىمحص حٿڄٜلو٫ش ڃن كـَ حٿٜوحڅ حٿڄٔظ٬ڄڀش ٳٌ ٫ڄڀَش
طلوٍپ حٿلـخٍس حٿي ٻظپ ڃالثڄش ٿڀلٸپ حم كظي ڃلظـخص ؿخهِس كَغ طوؿهض حٿٸوحٳكپ
2
ڃن هٌح حٿڄَٻِ حٿلخثٌ حٿي ٓوڃَ.
ٳككٌ حٿٜ٬ككَ حالٗككوًٍ حٿلككيٍغ ( 612-911ٷزككپ حٿڄككَالى) ٻككخڅ ٳككن لككض حٿ٬ككخؽ
ڃَ٬مٳخ ٳٌ ك٠خٍس ركالى حٿَحٳكيٍن ڃلكٌ ٜ٫كَ ٳـكَ حٿٔكالالص (ڃ٤ڀك ٪حالٿكٲ حٿؼخٿكغ
ٷزپ حٿڄَالى) ٻڄخ طيٽ ٫ڀي ًٿٺ حٿلڄخًؽ حٿظٌ مؿيص ٳٌ ڃ٬زي حالٿهش ٘٫ظخٍ ٳٌ ڃيٍلكش
ڃخًٍ مٿڂ ٍظٔ ٪حٓظ٬ڄخٿ ٳٌ حٿٜ٬وٍ حٿظخٿَكش ػكڂ ٫كخى حٿكي حٿ٨هكوٍ ڃكَس حهكَى ٳكٌ
ڃلظٜٲ حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى ٳٌ حٿڄيڅ حالٗوٍٍش ڃؼپ حٗكوٍ مهَٓكزخى م ڄكَمى
مٻخڅ ڃٜيٍهخ ڃكن ٯلكخثڂ ككَد حم حٓكظوٍى ڃكن ركالى حٿ٘كخځ مٷكي ط٠كڄن حٿ٬خؿَكخص
حالٗككوٍٍش ٷ٬٤ككخ ٴَٔككش ٻخ ككض حؿككِحد ڃككن حالػككخع حٿڄڀټككٌ ڃؼككپ حٿټَحٓككٌ محٿ٬ككَمٕ
مٛلخىٍٶ ََٰٛس مڃال٫ٶ مىرخرَْ ٿڀ٘ك َ٬محٿڄالركْ مٛكل٬ض ڃكن حٿ٬كخؽ طڄخػَكپ
محٗككټخٽ ڃـٔككڄش مٻككخڅ حٿككز ٞ٬ڃلهككخ ڃ٬٤ڄككخ رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مڃڀزٔككخ رخٿككٌهذ
1
OBTRDally,S,walker,C.F,Hawkins, J.D., The Babylonian Tablets from
Tell Al-Rimah ,London,1975 ,p.86.No.105:4-8
َټوالّ ك٠خٍس حٿَ٬حٵ محػخٍه طخٍٍن ڃٜوٍ طَؿڄش ٓڄََ ٫زي حٿَكَڂ 1روٓظَٰض
حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى74ٙ 1١ 1991
26
مٻ٘ٴض حٿظلٸَزخص ٳٌ ڄَمى ٫ن ڃـڄو٫كخص ٻزَكَس ڃكن حػكخٍ حٿ٬كخؽ حٿلٴَٔكش ڃ٨٬ڄهكخ
1
ڃن كٜن ٗڀَڄل.َٜ
م ل ن ٬ڀڂ حڅ ڃخىس حٿزَم ِ الطلظؾ حال ڃن هڀ ٢حٿٸٜيٍَ ڃ ٪حٿللخّ ٿهٌح ٻخ كض ركالى
حال خٟكككوٽ رلخؿكككش حٿكككي ڃكككخىس حٿٸٜكككيٍَ حٿظكككٌ ٻكككخڅ ٍوٳَهكككخ ٿهكككڂ حٿظـكككخٍ حالٻكككيٍوڅ
محالٗوٍٍوڅ ڃن ر٬يهڂ محٿڄخىس حٿَثَٔش حٿظٌ ٍٔظوٍىم هخ هٌ ڃكخىس حٿللكخّ .مرهكٌح
محٳككٶ حٿَ٤ٳككخڅ ٫ڀككي حٷخڃككش حٿڄٔككظ٬ڄَحص حٿظـخٍٍككش ٳككٌ رككالى حال خٟككوٽ ال هككخ طوككيځ
2
ڃٜڀلش حٿَ٤ٳَن.
مٻخڅ حٿٸٜيٍَ حكي حٿڄ٬خىڅ حٿڄٔظوٍىس ڃن ركالى ٫كَالځ الڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ٻخ كض
طٴظٸَ ٿټؼََ ڃن حٿڄوحى حالمٿَك ٻخٿڄ٬كخىڅ محالكـكخٍ حٿټٍَڄكش محاله٘كخد....حٿن ٳكٌ
كككَن طټ٘ككٲ ٍٓككخثپ ڃككخًٍ حٿڄظَؿڄككش ٫ككن مٛككوٽ طـككخٍ َ٫الڃَككَن ٿككزالى ڃككخًٍ
3
مطـهَِهڂ رز ٞ٬ڃخ ٍلظخؿوڅ.
مٻخ ض حٿٜخىٍحص ٿكزالى ٫كَالځ ٫كن ٍَ٣كٶ ڃَٻكِ حٿكيٍَ حم ٫كن ٍَ٣كٶ حٗكلو خ
(طپ حٓڄَ) حً طََ٘ ٓـالص ڃخًٍ حٿي حالطٌ:
4
« ....هڄٔش َ٘٫كـَ الُمٍى حٿًٌ ؿڀزوه ڃن ڃيٍلش حٗلو خ» ....
مٍلظڄپ حڅ كـكَ حٿكالُمٍى ٷكي طكڂ حٓكظََحىه ڃكن ركالى ٫كَالځ ٫كن ٍَ٣كٶ حٗكلو خ
ٿَٜپ حٿي ڃخًٍ ٳٌ كَن ـي حڅ حاله٘خد ٷي ؿڀزض ڃن َ٫الځ ٿظكيهپ ٳكٌ ٛكلخ٫ش
حػخع ڃلِٿَش:
1
« ڃل٠يس (٫يى) ىٍؿش حمٿي (ؿَيس) (ڃن) ڃيٍلش َ٫الځ »
27
مڃڄخ ٍئٻي مؿوى ٻڄَكخص ٻزَكَس ڃكن ٫لٜكَ حٿٸٜكيٍَ ٳكٌ ركالى حٗكوٍ ٳٸكي ٻكخڅ
ٍٜپ ڃن ڃڄڀټش حٗلو خ مٻخڅ ٍكظڂ ٗكَحإه رخالؿكپ ڃڄكخ ٍئٻكي ٫ڄكٶ مط٤كوٍ حٿ٬الٷكخص
رَن طـكخٍ ڃكخًٍ محٗكلو خ مٍ٬كي حٿٸٜكيٍَ ڃ٬كي خ ڃهڄكخ ٿڄكخًٍ ٿكيمٍهخ حٿوٓكَ ٢ركَن
٫ككَالځ محٗككلو خ ڃككن حٿـهككش حٿ٘ككَٷَش مڃككيڅ حٿـهككش حٿَٰرَككش مٷككي طٜككپ ڃ٬ككخىڅ حهككَى
ٻخٿٴ٠ش محٿٌهذ ٫ن ٍَ٣ٶ حٿهيحٍخ ڃڄخ ٍټ٘ٲ ٫ن حٿ٬الٷخص حٿيرڀوڃخَٓش حٿـَيس حٿظكٌ
روؿوىهخ طِىهَ حٿظـخٍس حً طٸَأ حٍٓخٿَش ٳ٠ش حٿي حرلش ڃڀٺ ٷ٤لخ ٻڄهَ ٿهكخ حً طكلٚ
:
2
« حٍر ٪كڄوالص ٳ٠ش ٻڄهَ الرلش حٗوٌ – حىم حَ٤٫ض.» .....
م٫ليڃخ كٴَ حٿڄلٸزوڅ حٿٴَ َٔوڅ ٫ڄَٸخ طلض ٷٜكَ ُڃكًَ – ٿكَڂ حالٻؼكَ ٗكهَس
حٻظ٘ٴوح حؿِحد ڃن رلخٍش ٻزََس ط٬وى حٿي َٜ٫ڃخ ٷزپ َٓؿوڅ ممؿيمح ٳٌ حٿڄ٬خركي
حٿڄ٬خَٛس ٿڀزلخٍش ٳٌ حٿڄيٍلش طڄخػَپ كټخځ ٻظزض ٫ڀَهخ حٓڄخإهڂ رخٿڀٰكش حالٻيٍكش ٯخٿزكخ.
مٻخڅ حٿيٿَپ حٿڄٴ٬ڂ رخٿلَوٍش ٫ڀي ٷوس حٿ٬الٷخص رٔكوڃَ ٴٔكهخ هكو ڃـڄو٫كش حالٗكَخد
3
حٿؼڄَلككش حٿڄيٳو ككش ٳككٌ ؿككَس ٳوخٍٍككش .محٟككخٳش حٿككي حٿوككَُ محٿظڄخػَككپ حٿز٘ككٍَش ڃككن
حٿڄ ٬خىڅ محٿلـخٍس حٿؼڄَلش ٫ؼَ ٫ڀي ٔكَ ٍحثك ٪ٿك ٍأّ حٓكي ڃكن حٿكٌهذ محٿكالُمٍى
م٫ڀي هَُس ٣وٍڀش ڃن حٿالُمٍى طلڄپ ٻظخرش ط٬كوى حٿكي (ڃكْ ح كٌ رَكيح) حككي ڃڀكوٹ
ٓالٿش حمٍ حالمٿي ٳٌ حػزخص حٿڄڀوٹ حٿٔوڃٍَش مال ٗٺ ح هخ ٻخ ض هيٍش ڃن ڃڀٺ حمٍ
حٿي ڃ٬خَٛه ڃڀٺ ڃخًٍ ٛڄڄض ٿ٠ڄخڅ ٍٟخه ٫ن حٿظـخٍس ڃ ٪حالٷكخٿَڂ حٿوحٷ٬كش ٳكٌ
4
حٿ٘ڄخٽ حٿَٰرٌ.
1
ARM ,IX ,Archives Royales de Mari, Paris,1950 ff,P.54,No,20:3-4
2
Floritegium marianun,paris, 1992 ff, (FM),P.128
َټوالّ ك٠خٍس حٿَ٬حٵ74ٙ .... 3روٓظَٰض
َټوالّ ك٠خٍس حٿَ٬حٵ75ٙ .... 4روٓظَٰض
28
مهلخٹ حٓ٤وح ش هخٛش رظـيٍكي ڃ٬زكي حالٿك ( لټَٓكو) ٫لكيڃخ ٍأى حٿڄڀكٺ ٻوىٍكخ
كڀڄككخ ٳَك حٿڄككَحس حالٿهككش ( َٔككخرخ) حٿهككش حٿٸڀككڂ محٿڄَ٬ٳككش م ٜككلض ٻوىٍككخ حڅ ٍٸككيځ حٿككي
لټَٓو َ٫رش ڃٍِلش رخٿٌهذ مكـَ حٿالُمٍى .ٳزيأ رزلخد حٿڄ٬زي م٣هَ حٓٔك مر٬كي
حڅ حطككڂ حٿظل٠ككََحص حٿ٘كك٬خثٍَش ؿڀككذ حاله٘ككخد ڃككن ڃخٻككخڅ مڃَڀوهككخ مڃككن ڃٸككخٿ٪
حالكـخٍ حٿظٌ ٿڂ ٍزڀٰهخ حكي ڃن ٷزپ ٳظق ٻوىٍخ حٿٍَ٤ٶ مؿڄ ٪حالكـخٍ رټظپ ٟوڄ
مؿڄ٬ككض ٿك حٿڄ٬ككخىڅ حٿؼڄَلك حٿټؼَككَس ٳـڀككذ حٿللككخّ ڃككن ؿزككپ حٿللككخّ (ٻڄككخٕ)
مؿڄ ٪حٿٌهذ ڃن حٿـزخٽ مٻؤ حٿظَحد محٓكظوَؿض حٿٴ٠كش ڃكن حٿـزكخٽ محٿلـكخٍس
حٿلڄَحد ڃن (ڃَڀوهخ) مهټٌح َٗ ٩ٻوىٍخ ٳٌ رلخد ڃ٬زي ( لټَٓو) حٿ٠وڂ مٍزيم ح
1
حطڂ رلخده ٳٌ ڃيى ٫خځ محكي.
حڅ حهڄَش حٿڄ٬زي ٳٌ كَخس حٿڄيٍلش حٿٔوڃٍَش ٸ٤ش طظٴٶ ر٘كؤ هخ حٿٔكـالص حالػخٍٍكش
محٿڄيم ش حطٴخٷخ طخڃخ مٳٌ ٻپ ڃوٷك ٪ڃكن ڃوحٷكٜ٫ ٪كَ ٳـكَ حٿٔكالالص طلظكپ حٿڄ٬خركي
حٿڄوٷكك ٪حٿككَثَْ ٳكككٌ حٿڄيٍلككش محڅ ٫زٸٍَكككش حٿڄـظڄكك ٪حٿٴلَككش محٿڄ٬ڄخٍٍكككش ٷككي مؿهكككض
ٿڄٜڀلش رَوص حالٿهش .مٍٯڂ حڅ ڃٜيٍ حٿكيهپ حٿكَثَْ ٿڄ٨٬كڂ حٿڄ٬خركي ٻكخڅ حڃكظالٹ
حالٍحٟكككٌ حٿٍِحَ٫كككش حڃكككخ حٿٸكككَحرَن ٳظٸكككيځ ٣و٫كككخ مرهكككٌه حٿٍَ٤ٸكككش طظټكككوڅ ٿڀڄ٬زكككي
حكظَخؿ كخص ػڄَلككش ڃككن حٿككٌهذ محٿٴ٠ككش محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش طـ٬ڀ ك ڃٔككظوى٫خ ٿؼككَمس
حٿڄـظڄ ٪حٿٴخث٠ش مڃٜيٍ ٍأّ ڃخٽ ٿظڄوٍپ حٿڄ٘كخٍٍ ٪حٿظـخٍٍكش ٻكخڅ حٿڄ٬زكي ٍـكيى
حم ٍللٗ ٢ؤ ٻو حٿڄظڀٸكٌ ٿَٳخهَظك مڃئٗكَح ٫ڀكي ٫ڀكو ٗكؤڅ حٿڄيٍلكش حم ح ل٤خ٣ك
مڃڄككخ حػككخٍ ڃ٘ككخ َ٫حٿڄككَحٍس ٳككٌ ٗككخ َ٫ٿټككٖ ٫لككيڃخ طٴـكك٫ ٪ڀككي هككذ ٍؿككخٽ حمڃككخ
حٿڄټَمهَن ڃ٬خركي ڃيٍلظك (مٓكَٷوح حٿٴ٠كش محٿكالُمٍى ڃكن حٿڄ٬زكي) ممؿهكوح ٟكَرش
2
ٗيٍيس حٿي حٷظٜخى ٿټٖ حٿڄخىً حٟخٳش حٿي ُهوهخ.
1رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل٠خٍحص حٿٸيٍڄكش ٗكَٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ
1١ 2009ؽ412ٙ. 1
َټوالّ ك٠خٍس حٿَ٬حٵ77-76ٙ .... 2روٓظَٰض
29
مٳٌ ك٠خٍس محىً حٿلَپ ٳَڄخ ٍو ٚحٿٸزوٍ ٳٸي ٷ٬٤ض حٿلـخٍس مم٬ٟض ٳَهخ حٿوحف
طلڄككپ حٓككڄخد حٛككلخرهخ ڃكك٫ ٪ككيى ٻزَككَ ڃككن حالالص محالىمحص محٿلڀككٌ ڃككن حٿڄ٬ككخىڅ
محالكـخٍ حٿټٍَڄكش مٻكپ هكٌه حٿڄوڀٴكخص طكيٽ ٫ڀكي حڅ حال٫ڄكخٽ حٿٴلَكش حٿيٷَٸكش ٻخ كض
1
٫ڀي ؿخ ذ َ٨٫ڂ ڃن حٿَم٫ش محٿيٷش محال خٷش محٿزٌم.
حڃخ حٿټظخرخص حٿظٌ هڀٴهخ ٻوىٍكخ ٳظكيٽ ٫ڀكي ٘كخ ١محٓك ٪ٳكٌ كٸكپ حٿزلكخد محٿظ٬ڄَكَ
م٫ڀككي ٘ككخ ١طـككخًٍ ٻزَككَ حڃظككي حٿككي حالٷ٤ككخٍ حٿڄـككخمٍس ڃؼككپ رككالى حٿ٘ككخځ م٫ككَالځ
محالؿِحد حٿـلورَش حٿَ٘ٷَش ڃن حٿـٍَِس حٿَ٬رَش مڃلهخ حٷڀَڂ (ڃخٻكخڅ) (٫ڄكخڅ) ٿـڀكذ
حٿللخّ محاله٘خد محالكـخٍ مٳٌ ڃٸيڃش ًٿٺ كـَ ( حٿيٍوٍحٍض) حٿٜكڀي مهڀكٲ ٿلكخ
2
٫يىح ڃهڄخ ڃن طڄخػَڀ حٿڄللوطش ڃن هٌح حٿلـَ.
3
مٷككي حهككٌص ٓككالٿش حٍٔككن رخالُىهككخٍ محٿظوٓكك ٪م٫ڄككپ ڃڀوٻهككخ ٫ڀككي ڃككي ٍٷ٬ككش
حٿڄڄڀټش حٿي حٿوڀَؾ ڃن رَلهخ (ىٿڄوڅ -حٿزلٍَن) ٻڄخ حڃظيص ٗڄخال حٿي ڃل٤ٸكش (ٓكزخٍ)
مرهككٌح ٓككََ٤ص ٫ڀككي ٜككٲ رككالى حٻككي مٓككوڃَ طٸٍَزككخ رخالٟككخٳش حٿككي ڃككخ ٓككـپ ڃككن
ڃڀوٻهخ حالمحثپ ڃن ٘خ ١طـخًٍ هخٍؿٌ رخٷخڃش ٫الٷخص طـخٍٍش محٓك٬ش ڃك ٪حالٷ٤كخٍ
4
حٿڄـخمٍس.
ٓ .1ڀَڄخڅ ٫خڃَ محٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ ڃلخَٟحص ٳٌ حٿظخٍٍن حٿٸيٍڂ ڃوؿِ طكخٍٍن حٿ٬كَحٵ
ڃئٓٔش ىحٍ حٿټظذ ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘ 1١ؽ 1ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ 314ٙ 1978
2رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ411ٙ ....
ٓ 3الٿش حٍٔن :هٌ ڃن حٿٔالالص حٿلخٻڄش ٳٌ حٿ٬هي حٿزكخرڀٌ حٿٸكيٍڂ ٿڀٴظكَس ڃكن( )1794-2017ٷزكپ
حٿڄككَالى حم ڃئٓٔككهخ (حٗككزٌ -حٍككَح) مط٬ككَٱ كخٿَككخ رؤٓككڂ ( اٍ٘ككخڅ رلٍَككخص ) طٸكك ٪رككخٿٸَد ڃككن ٴككَ
مٻخ ض ٫خٛڄش ٿٔالٿش آٍٔن مٿڀڄٍِي ٍل :َ٨حالٓوى كټڄكض ر٘كََ حىد حٿٰكِٽ مڃ٘كخهي حالػكخٍس
ٳٌ حٿل٠خٍس حٿَ٬حٷَش حٿٸيٍڄش ىحٍ حٿڄيى ٿڀؼٸخٳش محٿلَ٘ رٰيحى304ٙ 1١ 2008
4رخٷَ ٣ڃٸيڃ ٳٌ413ٙ.....
30
الوجحش الضبًٖ
٫ 1ٸَپ ڃلٔن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ىحٍ حٿټظخد حٿَ٬رٌ ڃټظزش حٿٜيٍ 12ٙ 2١
٫ 2ٸَپ ڃلٔن ڃوٓو٫ش حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄٜوٍس حٿظوظڂ-حٿلٸكوٕ-حٿوكوح ٙىحٍ حال٫ظٜكخځ
ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘ 132ٙ
31
1
حٿٜڀزش حٿظٌ طظؤٿٲ ڃلهخ حٿٜوَس٫ .ڀي حڅ حٿڀٴٍٔ ٦ظ٬ڄپ حكَخ خ حٓظ٬ڄخال حمٓ ٪ڃكن
2
هٌح حٿڄ٬لي ( محًح حٓظٔٸي ڃوٓي ٿٸوڃ ٳٸڀلخ حَٟد رٜ٬خٹ حٿلـَ ٳؤ ٴـَص).
كَكغ ٷَككپ ٿڀٜككوَس حٍ٠ككخ حٿظككٌ ٳـككَ ڃلهكخ ڃوٓككي ٫ڀَك حٿٔككالځ كـككَ ٳٸككي ىٽ ٫ڀككي
3
ر ٞ٬حٿظڄََِ رَن حٿلـخٍس محٿڄ٬خىڅ
محالكـخٍ حٿټٍَڄش ٫زكخٍس ٫كن ڃ٬كخىڅ طظوحؿكي ٳكٌ حٿٜكووٍ حم ٳكٌ كٜكي حالكـكخٍ
حٿڄ٘ظٸش ڃن هٌه حٿٜووٍ مهٌ حڃخ حڅ طټوڅ ڃوؿوىس ٫ڀي ٓ٤ق حالٍ ٝحم ڃيٳو كش
ٳٌ حال٫ڄخٵ محالكـخٍ حڃكخ ٠٫كوٍش خطـكش ٫كن حٛكپ زكخطٌ حم كَكوح ٌ ٻكخٿڀئٿئ حم
حكـخٍ ٯََ ٠٫وٍش مهٌ و ٩ڃن حٿڄ٬كخىڅ ٍظټكوڅ حٓخٓكخ ڃكن ڃكخىس حٿٔكَڀټخ Silica
4
مٍوظڀكٲ كو ٩حٿلـكَ حٿټكٍَڂ ركخهظالٱ حٿڄكخىس ڃ ٪مؿوى ر٬ك ٞحٿ٘كوحثذ حٿڄ٬ي َكش
حٿ٘ككخثزش حٿظككٌ ىهڀككض ٳككٌ طټوٍل ك ڃكك ٪حٿٔككَڀټخ مطوؿككي ٫ككخىس ٳككٌ حٿڄلككخ٣ٶ حٿزَٻخ َككش
مطظٴخمص حٿوح هخ رخهظالٱ ىٍؿش حٿ٘ٴخٳَش حٿلخطـش ڃن ىهكوٽ كو ٩ڃ٬كَن ڃكن حٿڄ٬كخىڅ
حٿظٌ طيهپ ٻ٘وحثذ ٫ڀي حٿَٔڀټوڅ مرخٿظخٿٌ ٍظټوڅ ظَـش ٿٌٿٺ ٫يىح ٻزََح مڃظلو٫كخ
ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄكش .مڃكن حهكڂ حٿوٜكخث ٚحٿڄڄَكِس ٿهكخ هكٌ حٿلكيٍس ( )rarityحڃكخ
ح٫ككيحىهخ ٳټؼَككَس ؿككيح حال حڅ ٫ككيىح ٟككجَال ڃككن هككٌه حٿڄ٬ككخىڅ هككٌ حٿڄظيحمٿككش حم حٿظككٌ
5
طٔظويځ ٻخكـخٍ ٻٍَڄش.
32
ٍٔككڄي حٿلـككَ ٻٍَڄككخ ٫لككيڃخ ٍڄظككخُ رـڄخٿ ك مٛككالرظ مرخالٟككخٳش حٿككي ٿو ك م يٍط ك
مٗككټڀ حٿلهككخثٌ مڃككيى ٛككٸڀ مٿڄ٬خ ك ٻڄككخ ٍ٬ظزككَ حٿككوُڅ ڃهڄككخ كَككغ ٍلككيى كـككڂ
1
حٿلـَ ٫ڀڄخ حڅ ٿَْ ٻپ حالكـخٍ ٯخٿَش حٿؼڄن.
مطَ٬ٱ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ركخٿڄـوهَحص مهكٌ ٫زكخٍس ٫كن ڃ٬كخىڅ ٣زََ٬كش كخىٍس
حٿوؿوى ٷوٍش حالكظڄخٽ ًحص حٿوحڅ ؿڄَڀش مرٍَٶ ؿٌحد مٍظڄَكِ ٻكپ ڃكن هكٌه حٿڄ٬كخىڅ
روٜخث ٚڃَ٬لش طلكيى ىٍؿكش ؿوىطك مهٜخثٜك مٍ٬كَٱ حٍ٠كخ رؤ ك كـكَ ڃٸ٤ك٪
2
حمڃٔ٤ق رٍَ٤ٸش ڃَ٬لش الٓظ٬ڄخٿ ٳٌ حٿظٍَِن.
م ح٣ڀٸض ٻڀڄش (كـَ ٻٍَڂ) ٫ڀكي حالكـكخٍ حٿلٴَٔكش حم حٿؼڄَلكش مٿټكن ٻڀڄكش (ٻٍَڄكش)
3
ط٤ڀٶ ٫ڀي حٍر٬ش حكـخٍ مهٌ (حالٿڄخّ -حٿَخٷوص -حٿٔكٴََ -حٿِڃكَى) مًٿكٺ رٔكزذ
ٛالرظهخ مڃظخ ظهخ م يٍطهخ مٿڄ٬خڅ ٿو هخ حٿـڄَپ مال هخ ال طظََٰ ڃك ٪ڃكَمٍ حٿٔكلَن
حريح .مهلخٹ حكـكخٍ ٻٍَڄكش حم ٗكز ٻٍَڄكش مٷكي طټكوڅ هكٌه حالكـكخٍ ٗكٴخٳش حم ٗكز
ٗٴخٳش حم ڃ٬ظڄش مٻخڅ ٿهٌه حٿـوحهَ ٓلَ هخ ٙٳٌ ٴوّ حٿزَ٘ مٷي حطوكٌص ر٬كي
ٛٸڀهخ كڀَش ٍڀزٔهخ حٿلخّ ڃلٌ حالالٱ حٿٔلَن مٻخ ض طظڄَِ رخٿوح هخ مٿټن ر٬ي ىٍحٓكش
حٿ٬ڀڄككخد ٿ٬ڀككڂ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حٻظ٘ككٴوح حڅ ر٬كك ٞحالكـككخٍ ٿهككخ ٛككالرش حم ٷٔككخمس
ٍ 1ٳ٬ككككض ٫ككككخىٽ ڃلڄككككي م٫زككككي حس ٍُلككككذ ڃلڄككككي حٿڄ٬ككككخىڅ محٿٜككككووٍ ىٍحٓككككش كٸڀَككككش
ڃَټَمٓټورَش-ؿَوٻَڄَخثَش محٷظٜخىٍش ىحٍ حٿٸڀڂ رََمص – 309ٙح :َ٨حٿ٬خ ٌ ٿَغ ٛالف
٬ڄخڅ طخٍٍن حٿوٜخث ٚحٿـڄخٿَش محٿَمكَش حٿٜلخَ٫ش ٿالكـخٍ حٿټٍَڄش ٿڀٴظكَس ڃكن حٿٸكَڅ حٿؼخٿكغ
حٿي حٿٔكخر ٪حٿهـكًَ ٍٓكخٿش ىٻظكوٍحه ٯَكَ ڃل٘كوٍس حطلكخى حٿڄكئٍهَن حٿ٬كَد رٰكيحى 1999ځ
8ٙ
2ڃَال ىمٍػٌ ٗوَٜظٺ ك٨ٺ محالكـخٍ حٿټٍَڄش طَؿڄش ٓهََ ٓڄ٬خڅ ىحٍ حال ڄخد 72ٙ
3حٿ٬ڄًَ ٗهخد حٿكيٍن حكڄكي ركن ٳ٠كپ حس (ص749هك)) ڃٔكخٿٺ حالرٜكخٍ ٳكٌ ڃڄخٿكٺ حالڃٜكخٍ
طلٸَٶ ٫ڄخى ٫زي حٿٔالځ ٍإمٱ ڃل٘وٍحص حٿڄـڄ ٪حٿؼٸخٳٌ حرو ٧زٌ 171ٙ 2004
33
طوظڀكككٲ ٫كككن حٿكككز ٞ٬حالهكككَ مٻكككٌٿٺ طوظڀكككٲ ڃكككن خكَكككش حٿوكككوح ٙحٿٴٍَِخثَكككش
1
محٿټَڄَخثَش.
مهلخٹ حكـخٍ أهَى أ٣ڀٶ ٫ڀَهخ ٜكٲ ٻٍَڄكش مًٿكٺ ٿٸڀكش ٛكالرظهخ حم ال هكخ حٻؼكَ
ٗكَو٫خ مح ظ٘ككخٍح مهلككخٹ ح ككوح ٩ڃڄظككخُس ڃكن حالكـككخٍ ح٣ڀككٶ ٫ڀَهككخ ( ٗككز ٴَٔككش )
مهٌ حٿظكٌ طڄظكخُ رٰكالد ػڄلهكخ ڃؼكپ ( ٫كَن حٿهكَ /حٿظوركخُ /محكَخ كخ حالٿټٔكليٍٍض )
2
مؿڄَ٬هخ ٗٴخٳش حم ٗز ٗٴخٳش .
ڃ٨٬ڂ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ًحص حالٛپ حٿڄ٬كي ٌ هكٌ حكـكخٍ ڃظزڀكوٍس ًحص طَٻَكذ
ًًٍ ڃلككظ٨ڂ مٷڀَككپ ڃلهككخ ٯَككَ ڃظزڀككوٍ ٫ڀككي حال٣ككالٵ م ككخىٍح ڃككخ طټككوڅ حٿزڀككوٍحص
حٿ٤زََ٬ككش ڃټظڄڀككش حٿلڄككو كَككغ حڅ ٘ككؤطهخ طظككؤػَ رخٿ٬وحڃككپ حٿوخٍؿَككش ڃؼككپ حٿلككَحٍس
محٿ ٢ٰ٠محٿڄٔخٳش .محٿڄ٬خىڅ حٿڄظزڀوٍس طظټوڅ ڃن ٫يى ڃن حالٓك٤ق حٿڄٔكظوٍش حٿظكٌ
3
طٔڄي حمؿهخ مرٜٸپ هٌه حالمؿ ٍظليى حٿ٘ټپ حٿلهخثٌ ٿڀلـَ.
1حٿټوٳٌ حرٌ ٍلَكي ُٻٍَكخ ركن ڃلڄكي ركن ڃلڄكي ركن ڃلڄكوى حٿٸِمٍلكٌ حٿڄلكخٳ ٪حٿ٤زَكش ٿالكـكخٍ
محٿڄ٬ككخىڅ طٸككيٍڂ مطٜككلَٲ ٫زككي حٿـزككخٍ ككخؿٌ ڃ٤ز٬ككش حٿٔككَحً حٿلخٗككَ رَككض حٿلټڄككش رٰككيحى
49ٙ 1١ 2007
4حٿ٬ڄًَ ٗهخد حٿيٍن ڃٔخٿٺ حالرٜخٍٳٌ 169 ٙ .....
5حٿڄَٰرٌ حكڄي رن ٫و ٝٷ٤ٲ حالُهخٍ ٳٌ هٜخث ٚحٿڄ٬خىڅ محالكـخٍ طلٸَٶ رَمٍن
ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى 7ٙ 1١ 1990
34
.2ٯََ حٿ٠٬وٍش :مط٘ڄپ حٻؼَ حٿـوحهَ كَغ طوؿكي ٫ڀكي ٗكټپ رڀكوٍحص ًحص
حٿ٘ټپ حالٓخٌٓ حٿكًٌ ٍ٤٬كٌ حٿـكوهَ ٷَڄكش ؿڄخٿَكش مػڄَلكش ٻخٿَكخٷوص ٻو هكخ
1
خىٍس مطزخ ٩مط٘ظَى رؤٯڀي حالػڄخڅ.
م٫ڀڂ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٍ٤ڀٶ ٫ڀكي ؿڄَك ٪حٿڄكوحى حٿظكٌ مٛكٴض رخٿڄ٬كخىڅ مٍكيهپ ٳكٌ
ًٿككٺ حٿِؿككخؽ حٿوككخځ محٿِثزككٶ مٻككٌٿٺ ٫ڀككي ر٬كك ٞحٿڄككوحى حٿ٠٬ككوٍش ڃؼككپ حٿزككخُهَ
2
مٯََه
35
.3حٿٴڀِحص :مهٌ
أ -حٿٴڀِحص حٿٔخثڀش :حٿِثزٶ
1
د -حٿٴڀكِحص حٿٜكڀيس ٳكخٿٴڀِحص حٿٜكڀيس طټكوڅ ٫ڀكي كوَ٫ن حٿٜكڀيس حٿَهَٜكش
مهككٌ حالٓككَد حٿليٍككي حٿوخٍٛككَن حٿَٛككخ ٙحٿٔككزَټش حٿزَح( ٙحٿللككخّ
حالٛٴَ) .حٿزَم ِ حٿ٘ز حٿٜٴَ حٿٸٜيٍَ حٿٸٜيٍَ حالٓوى .حٿٸڀَڄَخ حٿللخّ:
2
هخڃخط :حٿزوٍطخٍض حٿټخٿټوٓخٍض حٿڄخالٻخٍض.
مهلككخٹ طٜككلَٴخ ٿڀـككوحهَ حٿڄ٬ي َككش مٛككٴ حهككوحڅ حٿٜككٴخ َحهككخ حٻؼككَ
حٿظٜخ َٲ طٴَٜال حً ٷٔڄض حٿي ػڄخ ٌ ڃـڄو٫خص:
ٛ 01ڀزش طٌمد رخٿلخٍ مطـڄي حًح رَىص ٻخٿٌهذ محٿٴ٠ش محٿليٍي.
ٛ 02ڀزش الطٌمد حال رخٿلكخٍ حٿ٘كيٍيس مال طلټٔكَ حال رخٿڄكخّ ٻخٿَكخٷوص
محٿ٬ٸَٶ.
03ڃخثَش ٍ٣زش طٴَ ڃن حٿلخٍ ٻخٿِثزٶ
04هوحثَش ىهلَش طؤٻڀهخ حٿلخٍ ٻخٿټزخٍٍض محٿٍِ َن .
05طَحرَش ٍهوس الطٌمد مٿټن طلٴَٹ ٻخالڃالف محٿِحؿخص محٿ٤ڀٶ.
06زخطَش ٻخٿڄَؿخڅ حالرَ ٞمحالكڄَ.
07كَوح َش ٻخٿيٍ.
1حكڄي ٫ٸَپ ؿڄَپ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃوٓو٫ش حٿزال٭ ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘ محٿظوٍُ ٪ىحٍ ٓڀو ٌ
25-15ٙ 3١ 2007
2حٿظَٴخٌٗ حكڄي رن ٍوٓٲ (ص 651ه)) حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ ؿكوحهَ حالكـكخٍ كٸٸك ى .ڃلڄكي
ٍوٓٲ كٔن مى.ڃلڄوى رَٔو ٌ هٴخؿٌ حٿهَجش حٿڄٍَٜش حٿ٬خڃش ٿڀټظخد ڃ٤زو٫خص ڃَٻِ طلٸَٶ
حٿظَحع 34ٙ 1977
36
1
08ڃل٬ٸيس ڃن حٿ٤پ ٻخٿ٬لزَ محٿزخُهَحص.
مٍٔظويځ ٳٌ حٿوٷض حٿلخ َٟڃ٤ٜڀق (كـَ ٻكٍَڂ) ٿڀيالٿكش ٫ڀكي حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش
حم ٗز حٿټٍَڄش حٿڄلٴوٍس ر٬ڄٶ محٿڄٔظويڃش ٿٜكل٣ ٪ز٬كخص ٿالهظكخځ ٿټكن حالكـكخٍ
2
حٿټٍَڄككش ٻخ ككض ٗككخث٬ش حٍ٠ككخ ٳككٌ حٿٸككيٍڂ ٻككؤىمحص ٍُلككش مط٬خمٍككٌ .ممؿككيص حالكـككخٍ
حٿڄلٴوٍس Intagliosحمال ٳكٌ حٿٜ٬كَ حٿڄَلكوً حٿڄظوٓك ٢ٳكٌ ٻٍَكض Creteحال حڅ
حٓڀود ٫ڄپ هٌه حالكـخٍ ٿڂ ٍ٬ي ڃٔكظ٬ڄال كظكي حٿٸكَڅ حٿٔكخر ٪ٷزكپ حٿڄكَالى محىهكپ
ٳٌ حٿٸكَڅ حٿٔكخىّ ٷزكپ حٿڄكَالى حٓكڀود حٿوكظڂ حٿكًٌ ٍ٘كز (حٿولٴٔكخد حٿٔكوىحد) ڃكن
ڃ َٜم٣كوٍ حٿ٘كټپ حٿكي (حٿولٴٔكخد حٿيحثٍَكش) حٿكي حٓكڀود ٛكل ٪حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش
3
حالٯٍَٸَش حٿټالَٓټَش.
ٻخڅ ٻهٲ ٗخ َيٍ ڃٔظو٣لخ ٗظوٍخ الهپ ٷٍَكش (ُحمً -ﭽڃكٌ) مٷكي مؿكيص ٫كيس
ٷزوٍ ٍَؿق ح هخ ط٬وى الهپ حٿٸٍَش مٷي ٫ؼَ ٳٌ هٌه حٿٸزوٍ ٫ڀكي حىمحص مطـهَكِحص
ؿلخثٍِش ًحص ىالٿش ڃهڄش ٳٴٌ حكي حٿٸزوٍ حٿ٬خثي حٿي ٳظخس مؿيص ڃَٰس كڄَحد مٷالىس
ڃن هَُ ََٰٛس مٻپ هٌح ٍ٘كََ حٿكي كو ٩ڃكن حٿ٘ك٬خثَ حٿوخٛكش رخٿكيٳن مرڄ٬ظٸكيحص
4
حٷيځ ٓټخڅ حٿٸَى.
1
حهوحڅ حٿٜٴخ مهالڅ حٿوٳخ ٍٓخثپ حهوحڅ حٿٜٴخ حٿـٔڄخ َخص حٿ٤زََ٬خص حٿڄـڀي حٿؼخ ٌ ىحٍ
رََمص رََمص 104ٙ 1957
2ىح َككخٽ ٻڀككَن ڃوٓككو٫ش ٫ڀككڂ حالػككخٍ طَؿڄككش ٿَككوڅ ٍوٓككٲ ىحٍ حٿلٍَككش ٿڀ٤زخ٫ككش حٿلخٗككَ ىحٍ
حٿڄؤڃوڅ ٿڀظَؿڄش محٿلَ٘ 1١ؽ 2رٰيحى 512ٙ 1990
3ىح َخٽ ٻڀَن ڃوٓو٫ش ٫ڀڂ513ٙ ...
4رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل٠خٍحص حٿٸيٍڄش َٗٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ
1١ 2009ؽ211ٙ 1
37
ذكس االحغبز ال سٗوخ فٖ القسآى ال سٗن
مڃن هك وح ٙحٿلـكَ حٿـڄخٿَكش (ٗكټڀ ) مال حىٽ ٫ڀكي ًٿكٺ ڃخؿكخد ٳكٌ حٿٸكَآڅ حٿټكٍَڂ
كَغ حري ٩حٿوخٿٶ ٳٌ مٛٴ ٿٰڀڄخڅ ٍ٤وٳوڅ ٫ڀي حٿڄكئڃلَن (ٻكخٿڀئٿئ حٿڄټلكوڅ) ٳكٌ
1
ٷوٿ ط٬خٿي « :مٍ٤وٱ ٫ڀَهڂ ٯڀڄخڅ ٿهڂ ٻؤ هڂ ٿئٿئ ڃټلوڅ »
أً ح هڂ ٳٌ حٿلٔن محٿزَخ ٝمحٿٜٴخد حٿڀئٿئ حٿڄٜوڅ ٳٌ حٿٜيٱ .
محٿ ڀئٿئ محٿَخٷوص محٿڄَؿكخڅ ط٬كي رڄلِٿكش حُهكخٍ ڃڄڀټكش حٿڄ٬كخىڅ ٿڄكخ طظٜكٲ رك ڃكن
2
حٿوحڅ ؿٌحرش مرٍَٶ آهخً .
مهككٌح حٍم ٩ط٬زَككَ مح٫ڀككي ٷَڄككش ؿڄخٿَككش ٿهككٌح حٿككَر ٢حٿَحثكك ٪ٳهككٌه حٿٜككوٍس حٿـڄَڀككش
ط٤٬كككٌ ٍم ٸكككخ ٳكككٌ ٯخٍكككش حٿـڄكككخٽ محٿزهكككخد محٿٔكككڄو مهكككٌح حٿظ٘كككزَ حٿـڄَكككپ ٿڀ٘كككټپ
3
محٿوٛٲ ٍَ٠ٲ هٜوَٛش ٿوٜوَٛخص هٌه حالكـخٍ.
مٿلٴخٓككش هككٌه حٿـككوحهَ محالكـككخٍ ٳٸككي مٍى ًٻَهككخ ٳككٌ حٿٸككَحڅ حٿټككٍَڂ رخٓككڄخد
ڃٴككَىس حم ڃٸَم ككش رز٠٬ككهخ ٳككٌٻَ حٿَككخٷوص ڃككَس محكككيس ٳككٌ ٓككوٍس حٿككَكڄن ڃٸَم ككخ
رخٿڄَؿخڅ مًٻَ حٿڀئٿئ مكيه هڄْ ڃَحص ٳٌ ٓوٍس حٿلؾ مٳخ َ٣محٿ٤كوٍ محٿوحٷ٬كش
4
محال ٔخڅ مڃَس محكيس ٳكٌ ٓكوٍس حٿكَكڄن حٍ٠كخ حڃكخ حٿڄَؿكخڅ ٳٸكي مٍى ًٻكَه ٳكٌ
ٓوٍس حٿَكڄن ڃَطَن ڃَس ڃٸَم خ ركخٿڀئٿئ محهكَى ڃٸَم كخ رخٿَكخٷوص مًٻكَ حٿڀئٿكئ
38
محٿڄَؿخڅ حٍ٠خ رڀٴ( ٦كڀَش)ال رخٓڄَهخ ٳٸي ؿخد ًٻَهخ رهٌح حٿڀٴ ٦حٍ٠كخ ڃكَطَن ٳكٌ
1
ٓوٍطٌ حٿللپ مٳخ.َ٣
حٟخٳش حٿي ًٿٺ ؿخد ًٻَهخ ٳٌ حٿٸَآڅ حٿټٍَڂ ٷخٽ ط٬خٿي « :مكوٌٍ َ٫نٌ ٻؤڃؼكخٽ
2
حٿڀئٿئ حٿڄټلكوڅ» .أً حڅ ُمؿكخطهڂ حٿلكوٍ حٿ٬كَن ٻكؤ هن حٿڀئٿكئ ٳكٌ حٿٜكٴخد محٿلٸكخد
حٿًٌ ٿڂ طڄٔك حالٍكيً مككَن ٓكؤٿض حځ ٓكڀڄش ٍٓكوٽ حس ٫ كن هكٌح حٿظ٘كزَ ٷكخٽ :
3
(ٛٴخثهن ٻٜٴخد حٿيٍ ٳٌ حالٛيحٱ حٿًٌ ٿڂ طڄٔ حالٍيً).
محٿيٍ هو ٻزخٍ حٿڀئٿئ مٳٌ ط٘زَ حهَ ٿلكوٍ حٿـلكش ٳكٌ آٍكش ٷكخٽ ط٬كخٿي « ٻكؤ هن
4
حٿَككخٷوص محٿڄَؿككخڅ» مٷككخٽ ط٬ككخٿي « :مٍ٤ككوٱ ٫ڀككَهڂ مٿككيحڅ ڃوڀككيمڅ حًح ٍأٍككظهڂ
5
كٔككزظهڂ ٿئٿككئح ڃلؼككوٍح» ٷككخٽ حٿككَحًُ هككٌح ڃككن حٿظ٘ككزَ حٿ٬ـَككذ الڅ حٿڀئٿككئ حًح ٻككخڅ
ڃظٴَٷككخ ٍټككوڅ حكٔككن ٳككٌ حٿڄل٨ككَ ٿوٷككوٗ ٩كك٬خ ٩ر ٠٬ك ٫ڀككي ر٬كك ٞٳَټككوڅ حٍم٩
6
محري .٩مؿخد حٍ٠خ ٳٌ طٴٔكََه أً حًح ٍأٍكظهڂ ٳكٌ ح ظ٘كخٍهڂ ٳكٌ ٷ٠كخد ككوحثـهڂ
مٻؼَطهڂ مٛزخكش مؿوههڂ مكٔن حٿكوح هڂ مػَكخرهڂ مكڀكَهڂ كٔكزظهڂ ٿئٿكئح ڃلؼكوٍح
39
مالٍټوڅ ٳٌ حٿظ٘زَ حكٔن ڃن هٌح مال ٳٌ حٿڄل َ٨حكٔكن ڃكن حٿڀئٿكئ حٿڄلؼكوٍ ٫ڀكي
1
حٿڄټخڅ حٿلٔن.
ٻڄكككخ مٍى ًٻكككَه ٳكككٌ حٿټظكككذ حٿڄٸيٓكككش ٳٸكككي ًٻكككَ ٳكككٌ ٓكككٴَ حٿَإٍكككخ ٳكككٌ حٿ٬هكككي
حٿٸيٍڂ/حالٛكلخف 4ٳككٌ مٛككٲ حٿ٬ككَٕ ٫ككن ٓككَي خ ڃوٓككي ٫ڀَك حٿٔككالځ « ر٬ككي ًٿككٺ
ٍأٍككض رخرككخ ڃٴظوكككخ ٳككٌ حٿٔككڄخد محًح حٿٜككوص حٿككًٌ ٓككڄ٬ظ ڃككن ٷزككپ ٍوككخ٣زلٌ ٻؤ ك ُ
رككوٵ مٳككٌ حٿلككخٽ ٛككَص ٳككٌ حٿككَمف ٳَأٍككض ٳككٌ حٿٔككڄخد َٗ٫ككخ ٍـڀككْ ٫ڀَك محكككي
طلز٬غ ڃل وٍ ٻؤ هخ ٛخىٍس ڃن ٿڄ٬خڅ حٿَ٘ذ محٿ٬ٸَٶ حالكڄَ مكوٽ حٿ َٕ٬ٷوّ
2
ٷِف ٍڀڄ ٪ٻؤ حٿِڃَى»
مٳٌ ٓٴَ حٿَإٍخ /حٿ٬هكي حٿٸكيٍڂ حٍ٠كخ ٳكٌ حالٛكلخف ( )13-12:18حٿ٬كخٿڂ ٍزټكٌ
٫ڀككي رخرككپ « ٓككَزټٌ طـككخٍ حالٍ ٝمٍلِ ككوڅ ٫ڀَهككخ ال كك ٿككڂ ٍزككٶ حكككي ٿَ٘ككظًَ
ر٠خث٬هڂ ٳٸي ٻخ ض ط٘ظًَ ڃلهڂ حٿٌهذ محٿٴ٠ش محالكـخٍ حٿټٍَڄش محٿڀئٿكئ محٿټظكخڅ
3
محالٍؿوحڅ محٿلٍََ محٿٸَڃِ»
1حرككن ٻؼَككَ حٓككڄخَ٫پ رككن ٫ڄككَ طٴٔككََ حٿٸككَآڅ حٿ٨٬ككَڂ ىحٍ حكَككخد حٿټظككذ حٿَ٬رَككش حٿٸككخهَس
1371ه) ؽ457-455ٙ 3
2حٿټظككخد حٿڄٸككيّ حٿ٬هككي حٿٸككيٍڂ 377ٙ )4-3(/1994 5١ح ٨ككَ ٓككٴَ حٿَإٍككخ ٳككٌ حٿ٬هككي
حٿٸيٍڂ حالٛلخف.4
3حٿټظخد حٿڄٸيّ حٿ٬هي 378ٙ ...ح ٓ َ٨ٴَ حٿَإٍخ حٿ٬هي حٿٸيٍڂ/حالٛلخف(.)13-12:18
40
اطل االحغبز ال سٗوخ ّر ٌِْٗب
حڅ حال ٔخڅ حالمٽ حٿًٌ الك ٦رٍَكٶ حٿكٌهذ حالٛكٴَ حٿڄظكؤٿٶ ٳكٌ ڃـكَى ٓكخٷَش
ٳخٿظٸ٤هخ ممُ هخ رَن ٍيٍ مالكك ٦ػٸڀهكخ مَ٣ٷهكخ ركَن كـكخٍطَن ٿَ٘كټڀهخ (ٍ٤خم٫هكخ)
ٻڄخ ٍ٘خد حڅ ًٿٺ ٍَطز ٢رزيحٍكش طَ٬ٳك ٫ڀكي هكٌه حٿڄَٻزكخص مڃهڄكخ ٍټكن ٳٸكي طوٛكپ
1
حٿَهخ ٫زَ ڃََٔط حٿ٤وٍڀش.
٣زَ٬ش حالكـخٍ :طوٛٲ حالكـخٍ رټو هخ ڃَٻزخص ٻَڄَخثَش ٣زََ٬ش مر٘ټپ حٻؼَ
ىٷش ڃَٻزخص ًحص طټوٍن ٣زَ٬كٌ ٛكڀذ محالكـكخٍ هكٌ ڃظټو ك ڃكن ڃ٬كخىڅ ڃوظڀٴكش
مر٘ كټپ ڃلككيى ڃككن ڃككٍِؾ ڃظلككي ڃككن حٿٜككووٍ مڃككخىس ( )oresأً حٿلڄككڂ حٿزَٻخ َككش
مهلخٹ هخَٛظخڅ ڃهڄظخڅ طڄَِحڅ هٌه حالكـخٍ :
01هٌ ڃَٻذ ٻَڄَخثٌ ٍ٬زَ ٫ل رَٰٜش ٻَڄَخثَش (ڃ٬خىٿش)
02ڃَٻذ ٻَٓظخٿٌ ڃليى ًم طَٻَذ (ًًٍ)
حڅ حالكـخٍ حًح طَٟ٬كض حٿكي ٟكٰ ٢مككَحٍس ٗكيٍيٍن مٻڀڄكخ ٻخ كض حٿلكَحٍس ٗكيٍيس
2
ٻخ ض رڀوٍحص ًٿٺ حٿلـَ حٻؼَ ٛالرش ٳظِىحى ٴخٓش هٌح حٿلـَ ڃؼپ حٿڄخّ.
محٿڄَٻزخص حٿڄٜل٬ش ٳٌ حٿڄوظزكَحص حٿټَڄَخثَكش ٷكي ٍټكوڅ ٿهكخ ٴكْ حٿزلكخد حٿكًٌٍ
محٿظَٻَذ حٿټَڄَخثٌ ٿڄؼپ هٌه حالكـخٍ مٿټن ڃؼپ هٌه حٿڄلظـخص هٌ ح٤ٛلخَ٫ش ڃن
كَغ حٿڄل٘ؤ مٿٌٿٺ الط٬ظزكَ حكـك خٍح مڃؼكخٽ ٫ڀكي ًٿكٺ ر٬ك ٞحٿـكوحهَ حٿټٍَڄكش طلكظؾ
ر٘ټپ ٛلخ ٌ٫مرهٌه حٿٍَ٤ٸش ٳهٌ ڃظ٤خرٸش ٳٌ حٿظَٻَذ محٿزلخد ڃ ٪حالكـخٍ حٿلخؿڄش
ڃن طلض حالٍ( ٝحالٛڀَش) .مهٌه حالكـخٍ حٿڄٜلو ٫ڃن ٷزپ حال ٔخڅ ٍ٘خٍ حٿَهخ
رخ هخ ح٤ٛلخَ٫ش ڃؼپ حالڃََحٿي محٿَخٷوص محٿٔٴََ محٿڄخّ مٯََهخ طلظؾ حٿڄ٬كخىڅ ڃكن
1
Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition, Colombia ,p,1.
2
حٿڄَٰرٌ حكڄكي ركن ٫كو ٝٷ٤كٲ حالُهكخٍ ٳكٌ هٜكخث ٚحٿڄ٬كخىڅ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن
ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى 53ٙ 1١ 1990
41
٫لخ َٛٻَڄَخثَش ڃٔظوڀٜش ڃن حالٍ ٝحم حٿڄلَ٤خص حم ٓخٷ٤ش ڃن حٿ٘هذ مڃن
رَن حٿ٬لخ َٛحٿزخٿٰش ( )103هلخٹ ٫يى ٷڀَپ هو حٿڄَٔ َ٤ٳٌ طټوٍلهكخ محٯڀكذ هكٌه
حٿ٬لخٛكككَ ( ) 12حٿڄهَڄلك ك ڃوؿكككوىس ٫ڀكككي ٓككك٤ق حٿټكككَس حالٍٟكككَش محٿكككًٌ الٍ٬لكككٌ
حٓظويحڃ ٿالٯَح ٝحٿٜلخَ٫ش محٯڀذ هٌه حٿ٬لخ َٛڃلظ٘كَس رټڄَكخص ٛكََٰس حم
1
رټڄَخص مٳََس ٫ڀي ٗټپ هڀَ ٢ٯََ ڃټظ٘ٲ.
مطوظڀٲ حٿلـخٍس رخهظالٱ حڃخٻلهخ ڃن حالٍ ٝٳبًح ٻخ ض رٸخ٫هخ طَحرَكش مَ٣لهكخ
كخٍح ح ٬ٸيص كـَح ٷوٍخ ٛخڃظخ ڃ٠كَجخ محڅ ٻخ كض حالٍٍ ٝهكوس طټكوڅ ٳَهكخ طَركش
ڃ٬ٴلش مڃٍِ وش مڃلهخ ڃخٍ٘ظَٹ رَن حالٍ ٝمحٿڄخد مڃلهخ ڃخٍ٘ظَٹ ڃكن حالڃظكِحؽ
ڃن حٿڄوح ٪ٟحٿظَحرَش محٿڄوح ٪ٟحٿـزڀَش ٻخٿٜووٍ مٯََهخ مٷي طَى كـكَح ٍوؿكي
٫ڀككي ٗككټپ َ٫مٷككخ ڃڄككيمىس ٳككٌ حالٍ ٝٻڄككخ طڄظككي ٫ككَمٵ حٿ٘ككـَ .مڃككن حٿلـككخٍس
2
ڃخطٔظوَؽ ڃن حالٍ ٝمحٿزلَ مڃلهخ ڃخٍٔظوَؽ ڃن ر٤وڅ َٟد ڃن حٿلَوحڅ.
مر٬ككك ٞهكككٌه حٿڄَٻزكككخص ڃؼكككپ حٿټكككوحٍطِ ڃلظ٘كككَس ر٘كككټپ محٓككك ٪محهكككَى ڃؼكككپ
حٿزالطلَكوځ محٿڄكخّ ٳهكٌ ڃظككوٳَس ر٘كټپ ڃلكيمى مڃظَٻكِس ٳككٌ حڃكخٻن هخٛكش محٯڀككذ
ٍمحٓذ هٌه حٿڄَٻزكخص هكٌ خؿڄكش ٫كن حٿظكَحٻڂ مٯَكَ ڃظوحؿكيس ر٘كټپ ڃظلكي ٳكوٵ
3
ڃلخ٣ٶ محٓ٬ش.
رَلڄخ حالكـخٍ حٿؼڄَلش هٌ طڀٺ حالكـخٍ حٿلكخىٍس حٿظكٌ ٍٜك٬ذ حٿلٜكوٽ ٫ڀَهكخ ڃؼكخٽ
ًٿٺ حًح حٓظلٴيص حكـخٍ حٿـڄ٘ض ٳـؤس ٫ليثٌ طٜزق هٌه حالكـخٍ (حكـكخٍح ػڄَلكش)
4
٫وٟخ ٫ن طٜلَٴهخ حٿلخٿٌ كَغ ط٬ظزَ (كـَح ٗز ػڄَن).
1
Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition, Colombia ,p.2.
2حٿڄَٰرٌ حكڄي رن ٫و ٝٷ٤ٲ حالُهخٍ55ٙ ...
3
Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition, Colombia ,p.2.
4ڃَال ىمٍػٌ ٗوَٜظٺ21ٙ ...
42
حڅ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ( حٿـوحهَ) هٌ خىٍس م٬ٛذ حٿلٜوٽ ٫ڀَهخ ٷَخٓكخ رخالكـكخٍ
حالهَى حال٫ظَخىٍش ال هكخ ٿَٔكض ڃظكوٳَس ٻََٰهكخ ڃكن حالكـكخٍ محًح ٻخ كض حالكـكخٍ
ٛكك٬زش حٿڄلككخٽ حم ؿڄَڀككش محًح ٻككخڅ رخالڃټككخڅ طٸ٬َ٤هككخ مٛككٸڀهخ ٳؤ هككخ طٜككزق ػڄَلك
مهٌح حٿلو ٩ڃن حالكـخٍ طٔڄي رخالكـخٍ حٿـوحهَ (حٿڄـوهَحص) مٿڄجخص ڃن حٿٔلَن
ٳؤڅ حٿلخّ ٳظ٘وح ٫ن حالكـخٍ حٿؼڄَلش محٿڄ٬خىڅ ٿٰخٍش ٍوڃلخ هكٌح هلكخٹ ح كخّ حهكَمڅ
1
الٍِحٽ ٍظَٜيمڅ الٻظ٘خٱ حڃخٻن ؿيٍيس ٿڀلٜوٽ ٫ڀي هٌه حالكـخٍ.
ٻپ حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿلخىٍس حٓظلٸض حالهظڄخځ ڃلٌ ريحٍش حٿل٘كخ ١حٿز٘كًَ مٷزكپ
حڅ زيأ رڄٔخٿش حٿظَ٬ٱ ٫ڀكي حالكـكخٍ ٍلزٰكٌ ڃكن حٿڄٔظلٔكن ٗكَف ٣زَ٬ظهكخ م ل٨كَ
ر٬كَن حال٫ظزككخٍ حٿككي طوٍُ٬هكخ ٻڄككخ لظككخؽ ر٘كټپ ڃوظٜككَ ٿڀظ٬ككَٱ ٫ڀكي طككؤػََ هككٌه
2
حالكـخٍ ٳٌ حٿڄـظڄ٬خص حٿٸيٍڄش محٿليٍؼش .
ٿو طټڀڄلخ ٫كن حالٻَلكوّ ٳكخڅ حٓكڄ ٍ٘كټپ محككيح ڃكن ػكالع ڃـكخڃٍَ ٪ثَٔكش ڃكن
حالكـخٍ محٓڄ ٍ٬لكٌ ح هكخ ٷكي طټو كض رٴ٬كپ حٿلكخٍ حم حٿلكَحٍس .مٳكٌ ح٫ڄكخٵ حالٍٝ
حٿلخٍس ؿيح ٳؤڅ حٿلكَحٍس ٷكي ٓكخ٫يص ٳكٌ طلوٍكپ حٿٜكووٍ محٿڄ٬كخىڅ حٿكي ٛكووٍ
ًحثزش طي٫ي (حٿٜهخٍس) م٫ليڃخ طٜك٬ي هكٌه حٿٜكهخٍس حٿكي ٓك٤ق حالٍ ٝٳؤ هكخ طزكَى
3
مطظٜڀذ طكيٍٍـَخ مطٰكيم ٷخٓكَش ٳظظلكوٽ حٿٜكهخٍس حٿكي ٛكووٍ طٔكڄي حالٻَلكوّ.
حڃخ حٿَمرٌ مهو(حٿَخٷوص) ًم حٿڀكوڅ حالكڄكَ حٿـڄَكپ ٳؤ ك ٫لكيڃخ ٍٜكٸپ ٍٰكيم ڃ٘ك٬خ
مڃظخٿٸككخ مڃظوهـككخ مهككٌح حٿڀككوڅ ه كو حٿككًٌ ٍ٤٬ككٌ ٿ ك ٷَڄظ ك .مڃككن حالكـككخٍ حالهككَى
1
NELSON W. HYLER.How and Why Wonder Book of Rocks and
Minerals . London.p43
2
Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition, Colombia ,p,1.
3 NELSON W. HYLER.How and why wonder book of Rocks and
Minerals . london.p.13
43
(حالمرككخٽ) (حٿڀئٿككئ) (حالڃََحٿككي) م(حٿڄككخّ) حڅ حالڃََحٿككي محٿڄككخّ هككٌ حٻؼَهككخ ٯككالدح
م ككيٍس مطٔككظويځ هككٌه حالكـككخٍ ٳككٌ ٛككلخ٫ش حٿڄـككوهَحص كَككغ ٍككظڂ ٷ٬٤هككخ رخٗككټخٽ
ڃوظڀٴككش مٍككظڂ طَٻَزهككخ ٫ڀككي حٿوككوحطڂ محٿلڀككٌ محٿٸالثككي .حڃككخ ( حٿظورككخُ) مهككو ككو ٩ڃككن
حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مٍټككوڅ ڃككن حالكـككخٍ حٿٜككڀزش ؿككيح مرخڃټخ ك هككيٕ حٿټككوحٍطِ حم
1
حٿٜووٍ حالى ي ڃل ٛالر حٿًٌ هو ڃن حٿڄ٬خىڅ حٿؼڄَلش ٿـڄخٿ مٿو حالٛٴَ.
مهلكخٹ ٍأً حهكَ ٍٸكوٽ حڅ حالكـككخٍ حٿټٍَڄكش طظوٿكي ڃككن ڃَكخه حالڃ٤كخٍ محال ككيحد
حٿظككٌ حكظزٔككض طلككض حالٍ ٝحڅ ٻخ ككض ٗككٴخٳش مهككٌ ٷٔككڄخڅ حٿٸٔككڂ حالمٽ :طٸككوٽ حًح
حكظزٔض ڃَخه حالڃ٤خٍ محال يحد ٳكٌ حٿڄ٬كخىڅ محٿټهكوٱ محالهوٍكش مال ٍوخٿ٤هكخ ٗكٌد
ڃن حالؿِحد حالٍَٟش محػَص ٳَهخ كَحٍس حٿڄ٬يڅ م٣خٽ مٷوٳهخ هلكخٹ حُىحىص حٿڄَكخه
ٛٴخدح مػٸال مٯڀ٨خ ٳظل٬ٸكي ڃلهكخ حالكـكخٍ حٿٜكڀزش حٿظكٌ ال طكئػَ ٳَهكخ حٿلكخٍ ٻكؤ وح٩
2
حٿَكككخٷوص مڃكككخ ٗكككخٻڀهخ .ٿكككٌٿٺ ٳكككخهظالٱ حٿوح هكككخ رٔكككزذ ككككَحٍس حٿڄ٬كككيڅ مٷڀظهكككخ
مٻؼَطهخ.محڅ هََ حالكـخٍ ڃخػٸپ مُ م٣خد ٍٍل مٓهپ ڃلټ م٧هَ ٴ . ٬ٿٌٿٺ
ٳخٿڄ٬خىڅ هٌ حٿڄوحى حٿظٌ طظخٿٲ ڃلهكخ ٷ٘كَس حالٍ ٝمهكٌ حؿٔكخځ ال ٠٫كوٍش طوؿكي
ٳٌ حٿ٤زَ٬ش ًحص طَٻَذ ٻَڄَخثٌ ڃليى مهٜخث٣ ٚزََ٬كش ڃظڄَكِس محٿڄ٬كيڅ ٛكڀذ
3
محٿڄ٬خىڅ ط٘ټپ ٟكَمرخ ڃوظڀٴكش ڃكن حٿٜكووٍ مهٌ ٻؼَكَس ط٬كي ٳٌ حال٫ڂ حالٯڀذ
رخالالٱ مر٠٬هخ ٻخٿِڃَى محٿَكخٷوص محٿٔكٴََ محٿڄكخّ – ٴكَْ حم كخىٍ مڃكن حؿكپ
ًٿٺ ٍَ٬ٱ رخٿلـخٍس حٿټٍَڄش مر ٞ٬حٿٜووٍ ٻخٿټوحٍطِ ڃ٬كخىڅ رٔكَ٤ش مر٠٬كهخ
1
NELSON W. HYLER.How and why wonder book of Rocks and
Minerals . london.p38
44
1
حالهَ ٻخٿټَح َض ڃَٻذ ڃن ڃ٬خىڅ ڃظ٬كيىس .حڃكخ حٿٸٔكڂ حٿؼكخ ٌ :ٳَظوٿكي ڃكن حڃظكِحؽ
حٿڄخد رخالٍ ٝحًح ٻخ ض ٳَهخ ٿِمؿش محػَص ٳَهخ كَحٍس حٿ٘ڄْ ڃيس ٣وٍڀش ٻڄخ طَى
حٿلخٍ حًح حػَص ٳٌ حٿڀزن ٳٜڀزظهخ مؿ٬ڀظهخ آؿَح ٳؤڅ آالؿَ حٍ٠خ ٛلٲ ڃن حٿلـكَ
اال ح ك ٍهككو مٻڀڄككخ ٻككخڅ ػككخطََ حٿلككخٍ ٳَك ٻككخڅ حٛككڀذ ػككڂ حڅ هككٌه حالكـككخٍ طوظڀككٲ
رٸخ٫هخ ٳؤڅ ٻخ ض ٳٌ رٸخ ٩طَحرَكش م٣كَن ككَ ح ٬ٸكي كـكَح ڃ٤ڀٸكخ محڅ رخهظالٱ
ٻخ ض ٳٌ رٸخ ٩ڃٔزوش طوٿيص ڃل ح وح ٩حالڃالف محٿزوحٍٵ محٿ٘زود محڅ ٻخ كض ٳكٌ
رٸككخ٫ ٩ٴٜككش طوٿككيص ڃلهككخ ٟككَمد ڃككن حٿِحؿككخص :حالكڄككَ محالٛككٴَ محاله٠ككَ
2
مٷي ٍل٬ٸي حٿلـَ ڃن حٿڄخد ٳٌٿٺ حڃخ ڃن هخَٛش ًٿٺ حٿڄخد حم هخَٛش ًٿٺ م لوهخ
حٿڄو ٪ٟمٷي ٍظوٿي حٿلـَ ٳٌ حٿهوحد ڃن حؿِحد ىهخ َش طٰڀذ ٫ڀَهكخ حالٍٟكَش ٳكؤًح
َٟرهخ حٿزَى ح ٤ٴؤص كَحٍطهخ ٳظ ََٜكـَح مٷي ٍٸ ٪ٳٌ مٓ ٢حٿٜوح٫ٶ ڃؼپ هكٌه
3
حالكـخٍ مڃؼپ حٿليٍي محٿللخّ.
حٿ٬ڀڂ حٿليٍغ ٍِمى خ رڄ٬يحص ڃ٬ٸيس ٍڄلللخ ڃَ٬ٳش حٻؼَ رهخ مٍٯڂ ًٿٺ ٳټڄكخ ٻلكخ
ٳٌ حٿٜ٬كوٍ حٿٸيٍڄكش ٳكخڅ حٿ٬كَن حٿٴخكٜكش محٿڄالك٨كش حٿيٷَٸكش ڃكخطِحالڅ ڃهڄظكَن ٳكٌ
4
حٿظَ٬ٱ ٫ڀي حالكـخٍ حٿټٍَڄش
٫ڀَ ك ٳككؤڅ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٿهككخ ٷَڄككش طـخٍٍككش ٫خٿَككش محڅ حهظڀٴككض طز٬ككخ ٿلككيٍطهخ
مٿووحٛككهخ حٿ٤زََ٬ككش ٻخٿٜككالرش محٿ٘ككٴخٳَش محٿڀڄ٬ككخڅ م٫ككيځ حٿظََٰككَ مڃ٨٬ككڂ هككٌه
حالكـخٍ طظټوڅ ڃكن ڃَٻزكخص حٿٔكَڀټوڅ محالمٻٔكـَن ڃك ٪ڃ٬كيڅ حهكَ حم حٻؼكَ ٫كيح
حٿڄخّ حٿًٌ ٍظټوڅ ڃن حٿټخٍروڅ حٿلٸٌ حٿڄظزڀوٍ مر٠٬كهخ ٍظټكوڅ ٳكٌ ركخ٣ن حالٍٝ
مٍظلي ڃ٫ ٪لخ َٛحهَى حم ٍټوڅ ٳٌ ٛوٍس كَس ڃؼپ حٿڄخّ مٍوَؽ ٟڄن حٿلڄكڂ
45
حٿزَٻخ َش م خطؾ حٿِالُٽ .محٿزٍ ٞ٬ظټوڅ ٳكٌ حٿڄڄڀټكش حٿلَوح َكش مٍٔكظوَؽ ڃكن ٷكخ٩
حٿزلَ ڃؼپ حٿڄَؿخڅ محٿڀئٿئ .حڃخ حٿڄڄڀټش حٿلزخطَش ٳظڄلللخ حٿټهَڃخڅ حالٛٴَ .محٿڄڄڀټش
1
حٿڄ٬ي َش حٻؼَ ٛالرش ڃن حٿڄڄڀټش حٿلَوح َش محٿلزخطَش ٿٌٿٺ َحهخ حٻؼَ رٸخدح.
محٿ٬يٍي ڃن هٌه حالكـخٍ ط٬وى حٿي ڃـخڃَ ٪حٿظَٻَكذ حٿټَڄَكخثٌ محٿزلكخد حٿكيحهڀٌ
ٿٌٍحط مٿټن حٿظَٻَذ حٿټَڄَخثٌ مطوٍُ ٪حٿٌٍحص حٿيحهڀَش ٍزٸي ػخرظخ محٿظٌ هٌ حٿ٬خڃپ
2
حالٓخٌٓ ٳٌ طٍَ٬ٲ حٿڄ٬خىڅ .
مهلككخٹ ح ككوح٫ ٩يٍككيس ڃككن هككٌه حٿٜككووٍ مٿټلهككخ ًحص ڃل٘ككؤ محكككي .مٳككٌ ر٬ككٞ
حالكَخڅ ٳؤڅ هٌه حٿٜهخٍس الطوكَؽ حٿكي ٓك٤ق حالٍ ٝمطزكيأ ركخٿزَمى حٿظكيٍٍـٌ ٳكٌ
رككخ٣ن حالٍ ٝمطظلككوٽ حٿككي ٛككووٍ ٷزككپ حڅ طٜكك٬ي حٿككي ٓكك٤ق حالٍ ٝمڃككن هككٌح
3
حٿٜلٲ هو كـَ حٿټَح َض.
مهلككخٹ ٫وحڃكككپ ٫يٍككيس حٍطز٤كككض ؿڄَ٬هكككخ ٫زككَ حٿظكككخٍٍن رٸككوس حٿـكككوحهَ مهكككٌ:
حٿ٘وَٜش – حٿ٘ٴخد – حالهڄَش حٿَمكَش محٿيٍلَكش – حٿكي٫ڂ حٿ٬كخ٣ٴٌ محٿلڄخٍكش .م٫ڀكي
ڃككَ حٿِڃككخڅ ٷككيٍص ڃ٨٬ككڂ حٿل٠ككخٍحص محٿؼٸخٳككخص ڃوظڀككٲ ح ككوح ٩حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش
الٓككزخد ٫يٍككيس مڃوظڀٴككش مهككٌه حال ككوح ٩حٿظككٌ مٛككڀض حٿَلككخ ٫زككَ حٿوػككخثٶ حٿڄټظورككش
4
محالٓخ ََ٣حم ٫زَ حالٻظ٘خٳخص حالػٍَش ٳٌ ڃوظڀٲ ح لخد حٿ٬خٿڂ.
م ٔظ ٪َ٤حڅ ٸوٽ ح هخ حكـخٍ ٣زََ٬ش طظټوڅ ٳٌ رخ٣ن حالٍ ٝال ىهپ ٿال ٔكخڅ
ٳٌ طټوٍلهكخ ح٣الٷكخ مٍٸكوځ رخٓكظوَحؿهخ ڃكن حالٍ ٝڃؼكپ حٿڄكخّ حٿَكخٷوص حٿٔكٴََ
محٿِڃَى.
46
-حڃخ حالكـخٍ ٜٲ حٿټٍَڄش :هٌ حٍ٠خ حكـخٍ ٣زََ٬كش طٔكظوَؽ ڃكن ركخ٣ن
1
حالٍ ٝمهٌ حٷپ َٓ٬ح مؿڄخال ڃؼپ حٿـڄ٘ض حالٿټٔليٍٍض.
-حالكـخٍ حال٤ٛلخَ٫ش ًحص حٿٸَڄش مٍظيهپ حال ٔخڅ ٳٌ ٛلخ٫ظهخ مطلخٻٌ ٳٌ
حالٓخّ حالكـخٍ حٿ٤زََ٬ش ٳٌ طَٻَزهخ حٿټَڄَخثٌ محٿٴٍَِخثٌ.
حالكـخٍ حٿڄٸڀيس هكٌ ڃلظـكخص ٛكلخَ٫ش ڃكن حٿِؿكخؽ حم حٿزالٓكظَٺ مٯََهكخ -
ٛل٬ض مٗټڀض ٿظٸڀَي حالكـخٍ حٿ٤زََ٬ش محال٤ٛلخَ٫ش ٳكٌ حٿڀكوڅ محٿڄ٨هكَ
2
ىمڅ حڃظالٻهخ ٿڀوٜخث ٚحٿٴٍَِخثَش محٿټَڄَخثَش.
ٿٌٿٺ َى حٿلـَ حٿټٍَڂ ٍټكوڅ ڃ٨هكَه ؿكٌحرخ ڃكن خكَكش حٿڀكوڅ محٿَم كٶ مٍلظكوً
٫ڀككي ىٍؿككش ڃَ٬لككش ڃككن حٿٜككالرش ٿَظلڄككپ حالٍطككيحد حٿڄٔككظڄَ مهككٌح هككو حٿلـككَ حٿ٘ككز
3
ػڄَن.
مٷَپ ٳٌ حهظالٱ حٿوح هكخ هكو رٔكزذ ح كوحٍ حٿټوحٻكذ حٿظكٌ طكيٽ ٫ڀكي ًٿكٺ حٿلكو ٩ڃكن
حٿـوحهَ مڃ٤خٍف ٗك٬خ٫خطهخ ٫ڀكي طڀكٺ حٿكزالى ٳٸكخٿوح :حڅ حٿٔكوحى ٿِككپ محٿو٠كَس
ٿڀڄ٘ظًَ محٿلڄَس ٿڀڄٍَن محٿٜٴَس ٿڀ٘ڄْ محٿٍِٷش ٿڀِهَس محٿڄظڀوڅ ٿ٤٬كخٍى
محٿزَخ ٝٿڀٸڄَ مٿالكـخٍ ٣زخث ٪ڃٌٻوٍس مهٌ ٫ڀي حٍر٬ش ح وح:٩
47
الخظبئض الطج٘ؼ٘خ لالحغبز ال سٗوخ
ط٘ظَٹ حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ڃك ٪ٯََهكخ ڃكن حٿڄ٬كخىڅ ٳكٌ هٜكخث٣ ٚزََ٬كش
حٻٔزظهخ ڃلِٿش ٓخڃَش ڃلهخ :
.1حٿڀوڅ :مٍ٬ي ٫خڃال ٳٌ طليٍي ٷَڄظ مٍئػَ ٫ڀي ؿڄخٽ حٿلـَ حٿټٍَڂ حٿؼڄَن
ٳټڀڄخ رهض ٿو ٷپ ػڄل مٷپ ؿڄخٿ ٳٸي ٍټوڅ ٿو خ حَٛال ڃل٘ؤهُ حٿڄخىس حٿظٌ
ٍظَٻذ ڃلهخ ٿوڅ حٿلـَ ٳخٿٴََمُ ڃؼال كـٌَ ٿو حه َ٠الكظوحث ٫ڀي
ڃَٻذ حٿللخّ محٿڀوڅ حاله َ٠هو ڃخىس ؿوهَه مٍرڄخ ٻخڅ ٿو خ ڃٔظ٬خٍح
ٓزز مؿوى ٗوحثذ ڃن ڃوحى ٻَڄَخثَش حم ٠٫وٍش ٯََص ڃن ٿوڅ حٿلـَ حم
1
كـزض ٿو حالٛڀٌ حڅ ٻخڅ ٿ ٿوڅ
ٳخٿڀوڅ ٍوظڀٲ مٍظلو ٩ٳٌ ٫يس ح وح ٩ٳڄؼال طظَ٬ٱ ٫ڀي كـَ حٿَخٷوص ڃن
هالٽ ٿو حالكڄَ م٫ڀي حٿَٯڂ ڃن ًٿٺ ٳهلخٹ ح وح ٩ڃل ٍټوڅ حٿڀوڅ
حالكڄَ ٯخڃٸخ رڀوڅ حالٍؿوحڅ حم ٳخطلخ ٻؤ ُ ٿوڅ ُهًَ حم رَطٸخٿٌ مٻٌٿٺ
حٿٴََمُ٫خىس ٍټوڅ ٿو حٍُٵ مٿټن حكَخ خ ٍٜزق ٿو حه َ٠رلٔذ
2
مؿوى حٿڄ٬يڅ ٳَ
.2حٿليٍس :ؿڄخٽ حٿٌ٘د ٳٌ يٍط مهٌ حٿظٌ طَٳ ٪حٿٸَڄش حٿظـخٍٍش ٿالكـخٍ
3
حٿي كي ٻزََ مطٍِي ڃن ػڄل
ُ 1ٻككٌ ٫زككي حٿككَكڄن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳككٌ حٿٴككن محٿظككخٍٍن مُحٍس حٿؼٸخٳككش محالٍٗككخى حٿٸككوڃٌ
حٿڄئٓٔش حٿڄٍَٜش حٿ٬خڃش حٿڄټظزش حٿؼٸخٳَش ڃخٍو 25-23ٙ 1964
2ڃَال ىمٍػٌ ٗوَٜظٺ ك٨ٺ63ٙ ...
٫ 3ٸَپ ڃلٔن حٿڄوٓو٫ش106ٙ ...
48
.3حٿٜالرش مهٌ ٛٴش ڃٸخمڃش حٿلـَ ٿڀظڀٲ محٿظآٻپ حڅ ٻخڅ رخٿلٺ حم رخٿويٕ
حم رٴ٬پ حٿټَڄَخثَخص مرهخ ٍلكظٴ ٦رٜكالىط مٍزٸكي ٫ڀكي رٍَٸك مؿڄخٿك .ٿكٌح
ٳخٿـڄخٽ محٿڄظخ ش محٿليٍس هٌ حٿَ٘ ١حالٓخّ ٳٌ ٻوڅ حٿلـكَ ٻٍَڄكخ حٻٔكز
ڃلِٿش ٫خٿَش ٳكٌ ٻكپ ُڃكخڅ مڃټكخڅ .حڅ حٿٔكڀڂ حٿكًٌ مٟك ٬حٿ٬كخٿڂ حٿٴٍَِكخثٌ
ڃوهِ ڃَطزخ ٳَ ٛكالرش حٿڄ٬كخىڅ مهكٌ حٿٍَ٤ٸكش حٿڄظز٬كش ٳكٌ ٷَكخّ مطٸكيٍَ
ٛككالرش حٿڄ٬ككخىڅ مٍ٨هككَ ڃٸخمڃككش حالكـككخٍ ٿڀـككَمف حٿظككٌ ٷككي طلٜككپ ٫ڀككي
1
ٓ٤ق حالكـخٍ حٿټٍَڄش ,مهٌح حٿٔڀڂ ڃهكڂ ال ك ٍ٤٬كٌ ٻكپ كو ٩مٛكالرظ
مٍزيأ حٿٔڀڂ رخٿظخٿٺ مهكو ٍٷكڂ محككي مٍلظهكٌ ركؤٷوى حالكـكخٍ محٛكڀزهخ مهكو
حٿڄخّ ٍٷڂ ٘٫كَس .ٳَټكوڅ( )3-1كخ٫ڂ ڃؼكپ حٿظخٿكٺ حم ڃَڃكَ محٿټهَڃكخڅ حم
حٿڀئٿئ )6-4( -مٓ ٢ڃؼپ كـَ حٿلَش حم حٿَمىم محٿٴََمُ حم حالمرخٽ مكـَ
حٿٸڄَ حم حٿالُمٍى ٛ )10-7( -ڀذ ڃؼپ حٿټوحٍطِ حم حٿ٬ٸَٶ محٿَټٔليٍٍض
حم حٿظورككخُ محٿَككخٷوص حالٍُٵ حم حٿِڃككَى محالٿڄككخّ .ٳككؤًح رٸككٌ ؿككَف ٫ڀككي
2
حٿلـَ ٳهٌح ٍ٬لٌ حڅ ٛالرظ حٷپ ڃن 5‚5ىٍؿخص.
مٳٌ ٻظذ حٿظَحع حٿَ٬ركٌ ڃَكِص ٛكالرش حٿـكوحهَ حٿڄ٬ي َكش رظَطَكذ ڃ٘كخر حٿكي
3
حٿڄٸَخّ حٿًٌ م ٬ٟحٿ٬خٿڂ (ڃوهِ) ٳڄؼال ٍ٬ي حٿٴََمُ حٛڀذ ڃكن حٿكالُمٍى
4
مٻٌٿٺ حٿڄخّ حٛڀذ ڃن حٿَخٷوص محٿِڃَى ٫ڀي حٿظَطَذ.
1ڃَال ىمٍػٌ ٗوَٜظٺ ك٨ٺ محالكـخٍ حٿټٍَڄش طَؿڄش ٓهََ ٓڄ٬خڅ ىحٍ حال ڄخد64ٙ .
2ڃَال ىمٍػٌ ٗوَٜظٺ66ٙ ...
3حٿٔلـخًٍ حرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي رن حرَحهَڂ حال ٜخًٍ وذ حٿٌهخثَ ٳٌ حكوحٽ حٿـوحهَ
طلٸَٶ حالد ح ٔظخ ْ حٿټَڃڀٌ ٫خٿڂ حٿټظذ رََمص 55ٙ 1939
4حٿزََم ٌ حرو حٿٍَلخ ٌ حٿـڄخهَ ٳٌ ڃَ٬ٳش حٿـوحهَ طلٸَٶ ؿڄَ٬ش ىحٍ حٿڄ٬خٍٱ حٿ٬ؼڄخ َش
حٿهلي92ٙ 1355
49
.4حٿ٘ټپ حٿزڀوًٍ :مهٌ ڃن حهڂ حٿٜٴخص حٿٴٍَِخثَش حٿظٌ طٔظ٬ڄپ ٳٌ حٿظ٬كَٱ
٫ڀككي حٿڄ٬ككخىڅ ٳككؤًح ٓككڄق ٿزڀككوٍس حٿڄ٬ككيڅ حڅ طلڄككو ڄككوح ٣زََ٬ككخ ٓككهال ٿلككظؾ
٫لهخ ٗټال حم ٫يس حٗټخٽ رڀوٍٍكش ڃلكيىس مػخرظكش ٍڄَكِ رهكخ حٿڄ٬كيڅ ٳخٿڄكخّ
1
ًم ُمحٍكككخ ٷخثڄكككش محٿَكككخٷوص طٔكككظَ٤پ ٷز٠كككظ ال ك ك ڃل٘كككوًٍ محٿـڄٔكككض
2
ٓيحٌٓ حالٟالٍ ٩لظهٌ رڄوََ٣ن .
.5ٷوس حٿظلڄپ ٳهو ال ٍظََٰ حريح ڃ ٪ڃَمٍ حالٍخځ محٿٔلَن مٯَكَ ٷخركپ ٿڀظڀكٲ حم
حٿټَٔ.
.6حٿلٸخمس :ٻڀڄخ ٻخڅ ٛكخٳَخ هخٿَكخ ڃكن حٿ٘كوحثذ محٿ٘كَمم حٿيحهڀَكش حٟكخٱ ٿك
ڃٍِيح ڃن حٿ٘ٴخٳَش محٿ٘٬خ ٩محٿلوٍ محٿڀڄ٬خڅ.
.7حٿڀڄ٬خڅ حم حٿزٍَٶ :هو ٻڄَش م و ٩ح ٬ټخّ حٿ٠ود ڃكن حٿلـكَ مروحٓك٤ظ
الڅ حٿڀڄ٬خڅ حٿڄل٬ټْ ڃن حٿلـَ ٍٔخ٫ي ٫ڀي طليٍي وَ٫ش حٿلـَ ٳټڀڄخ ٻخڅ
حال ٬ټككخّ حٿ٠ككوثٌ ٿڀلـككَ ڃَطٴ٬ككخ حُىحى ٿڄ٬خ ككخ مطؤٿٸككخ مهككٌه ڃَككِس حٿلـككَ
حٿټٍَڂ.
.8حٿٜٸپ :ٻو ٍٔخ٫ي ٫ڀي ٍٳ ٪ٷَڄش حٿلـَ حٿټٍَڂ
1
٫خري ٫زي حٿٸخىٍ حٿڄ٬خىڅ (حٿـوحهَ محالكـخٍ) ٳٌ حٿظَحع حٿَ٬رٌ حالٓالڃٌ ڃن رلوع
يمس حٿظَحع حٿ٬ڀڄٌ ٳٌ حٿ٬ڀوځ حالٓخَٓش حٿهَجش حٿٸوڃَش ٿڀزلغ حٿ٬ڀڄٌ َ٣حرڀْ ٿَزَخ 1990
655ٙ
2
حٿزََم ٌ حرو حٿٍَلخڅ حٿـڄخهَ ٳٌ 95ٙ ..
50
.9حٿككوُڅ حٿلككو ٌ٫ٿالكـككخٍ حٿټٍَڄككش (ٻؼخٳككش حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش) ٍُ :ككخىس مُڅ
حٿلـَ ٍ٬لٌ ٍُخىس حٿٸيٍس ٫ڀي حال ٬ټخّ .ٳڄؼال حٿالُمٍى مُ حٿلكو ٌ٫هكو
1
3‚90محٿَخٷوص 3‚52محٿِڃَى 2‚73محٿڀئٿئ 2‚75محٿ٬ٸَٶ .2‚60
.10حٿظ٘ٸٶ محٿظټَٔ
.11ٿوڅ حٿڄلٺ : streakحًح كټټض كـَح رڄزَى ٳؤٻكپ ڃلك حٿڄزكَى ٳهكو كـكَ
2
هَْٔ محڅ حٻپ هو ڃن حٿڄزَى ٳهو كـَ ٻٍَڂ
3
.12حٿڄڀڄْ حٿيهلٌ oiliness
ٗ .13ٴخٳَش حالكـخٍ حٿټٍَڄش :مط٬لٌ ٷيٍس حٿلـَ ٫ڀي حٿٔڄخف ٿڀ٠كود ركخٿ٬زوٍ
ڃن هالٿ روٟوف .م٫خىس ٍ٬ظزَ حٿلـَ ٗكٴخٳخ حًح حٓكظ٬٤لخ حٿٸكَحدس ٫زكَه حال
4
حڅ حكـخٍ حالمرٺ و ٩ڃن ح وح ٩حالكـخٍ حٿظٌ ال ٍڄَ حٿ٠ود ڃن هالٿهخ
الزؼدٗــــــي
هكٌ حؿٔكخځ ٣زََ٬كش ال٠٫كوٍش ڃټو ك ڃكن ٫لٜكَ محككي حم ڃكن ٫كيس حٿڄ٬ي َخص:
٫لخً َٛحص طَٻَذ ٻَڄَخثٌ ػخرض مٳٌ كخٿش رڀوٍٍش مهلخٹ ڃ٬ي َخص طٌ٘ ٫كن هكٌح
1حٿ٬خ ٌ ٿَغ ٛالف ٬ڄخڅ طخٍٍن حٿوٜخث ٚحٿـڄخٿَكش محٿَمكَكش حٿٜكلخَ٫ش ٿالكـكخٍ حٿټٍَڄكش
ٿڀٴظككَس ڃككن حٿٸككَڅ حٿؼخٿككغ حٿككي حٿٔككخر ٪حٿهـككًَ ٍٓككخٿش ىٻظككوٍحه ٯَككَ ڃل٘ككوٍس حطلخى حٿڄككئٍهَن
حٿَ٬د رٰيحى 1999ځ 44ٙ
ُ 2ٻٌ ٫زي حٿَكڄن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿٴن محٿظخٍٍن ىحٍ حٿٸڀڂ حٿٸخهَس 115ٙ 1964
3حٿ٬خ ٌ ٿَغ ٛالف ٬ڄخڅ طخٍٍن حٿوٜخث40ٙ ...ٚ
4ڃَال ىمٍػٌ ٗوَٜظٺ63ٙ ...
51
حٿلټككڂ ڃؼككپ كـككَ ٫ككَن حٿ٘ككڄْ حم حالمرككخٽ ٳهڄككخ ٿككَْ رڀوٍٍككخ مطظټككوڅ ٻؼَككَ ڃككن
1
حٿڄ٬ي َخص ڃن حٿٜهخٍس ٫ليڃخ طزَى ٳظڄَپ حٿي حال ٴٜخٽ محال ِ٬حٽ.
مٍظوٷككٲ ٷَڄككش حٿلـككَ حٿټككٍَڂ ٫ڀككي يٍطك مٿڄ٬خ ك مٛككٴخث مٿو ك مٷٔككخمط
ممُ .
ٳخكـككخٍ حٿڄككخّ حٿِڃككَى حٿككالُمٍى محٿَككخٷوص مكككيهخ طٔككظلٶ حڅ طككي٫ي حكـككخٍح
ٻٍَڄ .حڃخ حٿٌ هذ محٿڄخّ حٿي ؿخ ذ ٛٴخطهڄخ حٿـڄخٿَكش م كيٍطهڄخ حٿلٔكزَ مٷَڄظهڄكخ
حٿظـخٍٍكككش ٳَظڄَكككِحڅ ر٬كككيځ ٷخرڀَظهڄكككخ ٿڀظزكككيٽ محٿٴٔكككخى مروٜخثٜكككهخ حٿٴٍَِخثَكككش
حالٓكككظؼلخثَش ٳهڄكككخ طوؿكككيحڅ رلخٿظهڄكككخ حٿٴٍَِخثَكككش حٿزيحثَكككش أً ح هڄكككخ ٯَكككَ ڃكككَٻزَن
ٻَڄَخثَككخ ٍ٬لككٌ ٍڄټككن حٓككظ٬ڄخٿهڄخ ڃزخٗككَس .محٿككٌهذ هككو حال ككيٍ ڃككن رككَن حٿڄ٬ككخىڅ
حٿَثَٔش حٿڄوؿوىس ٳٌ حٿٸَ٘س حالٍَٟش مٍوؿي ٯخٿزخ ٳٌ حٿٜووٍ ٫ڀي ٗټپ كٜي
ََٰٛس ٳٌ حالكوح ٝحٿَٓورَش ٿال هخٍ.
ىهپ حٿ َٜ٬حٿظخٍٍوٌ ٳٌ حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى ريالٿكش ٫كخڃڀَن حػلكَن ڃهڄكَن
2
مهڄخ حٿظ٬يٍن محٿټظخرش محٿًٌ ٻخڅ طلض هَڄلش حٿٔوڃٍََن .كَغ ٻكخڅ حٿ٬خڃكپ حالمٽ
(حٿظ٬يٍن) محٿًٌ ريأ ٳٌ حالُڃلش ڃخ ٷزپ حٿظخٍٍن ٷي حىى حٿي طَََٰ ٳٌ ڃٴهكوځ حٿڄټكخڅ
حٿٸيٍڂ مٷي كٴِ ًٿٺ حٓظټ٘خٳخ ؿَٰحٳَخ رخَ٤ٟحٍ حال ٔكخڅ حٿكي حٿزلكغ ٫كن ڃٜكخىٍ
ؿيٍيس مرَ٬يس رلؼخ ٫ن حٿڄ٬يڅ حٿؼڄَن ڃلٌ ًٿٺ حٿوٷض.
1حٿڄَٰرٌ حكڄكي ركن ٫كو ٝٷ٤كٲ حالُهكخٍ ٳكٌ هٜكخث ٚحٿڄ٬كخىڅ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن
ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى 25ٙ 1١ 1990
2حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ٤ٲ حالُهخٍ42ٙ ....
52
مٻڄكخ ٻخ ككض ڃٜككخىٍ حٿظـهَككِ حٿڄَ٬مٳككش ڃلككيمىس مڃظزخ٫ككيس ٳككؤڅ حٿٔككََ٤س ٫ڀككي
حٿ٤ككَٵ حٿڄئىٍككش حٿككي ڃٜككخىٍ حٿظـهَككِ حٻظٔككزض حهڄَككش ٿككڂ ٍټو ككوح ٍَ٬ٳوهككخ ڃككن ٷزككپ
1
محٛزلض حٿ٬الٷخص حٿظـخٍٍش حٿٔڀَڄش ًحص حهظڄخځ ٫خٿڄٌ.
حڃخ حٿ٬خڃپ حٿؼخ ٌ مهو حٿټظخرش ٳهكو ط٤كوٍ ٍحٳكيٍلٌ هكخ ٙٷكي حىى حٿكي ػكوٍس ٳكٌ
2
حٿٴټَحال ٔخ ٌ محٿظٌ ٍر٤ض كڀٸخص حٿڄخ ٌٟرخٿلخ َٟمرَن حٿلخ َٟمحٿڄٔظٸزپ.
3
مٻ٘ٴض حٿظلٸَزخص ٳٌ حٿ٤زٸش حالمٿي ڃن طپ ٛوحڅ محٿظٌ ط٬خ َٛٳوخٍ كٔو ش
حٿٸيٍڂ ٫ن ڃـڄو٫خص ڃن حٿٸزوٍ حٿڄهڄش ٍَؿق ٫يىهخ ٫ڀي ڃخثش ٷزَ مؿيص ٳَهخ
رخالٟخٳش حٿي حٿهَخٻپ حٿ٨٬ڄَش ڃـڄو٫خص ػڄَلش ڃن حالمح ٌ حٿلـٍَش مىڃي
مطڄخػَپ ََٰٛس ڃللوطش لظخ ىٷَٸخ ڃن كـَ حٿڄَڃَ حٿـڄَپ ٻڄخ مؿيص ڃـڄو٫ش
ڃن حٿلڀٌ ر٠٬هخ ڃن حكـخٍ ٻٍَڄش مٗز ٻٍَڄش ڃؼپ حٿ٬ٸَٶ cornelianمحٿِرَؿي
حم حٿٴََمُ( )Turqoiseمٷي كٴَص هٌه حٿٸزوٍ ٳٌ حٍَٟخص رَوص حٿ٤زٸش حالمٿي
4
ٳوٵ حالٍ ٝحٿزټَ( .ٳٌ كيمى 5600ٵ.ځ – حٿ َٜ٬حٿلـًَ -حٿڄ٬ي ٌ حٿٸيٍڂ)
طڄَِ ىمٍ كڀٲ ٳٌ طخٍٍن ك٠خٍس رالى حٿَحٳيٍن رؤڅ ٧هَص ٳَ ريحٍش حٿظ٬يٍن
ٓ 1زٍَِ اً .أً ك٠خٍس محىً حٿَحٳيٍن وٍ ال ٍوزو طَؿڄكش ٻكخ٧ڂ ٓك٬ي حٿكيٍن ڃ٤ز٬كش ىحٍ
حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى13ٙ 2004
ٓ 2زٍَِ اً .أً ك٠خٍس محىً حٿَحٳيٍن51ٙ .....
3طپ حٿٜوحڅ :طٸ ٪ٷٍَش حٿٜوحڅ ٫ڀي ٟٴش ىؿڀش حٿَڄلي ٫ڀي 11ٻڂ ؿلود ٓخڃَحد مهٌ ٫زخٍس
٫ن طپ ٍَ ََٰٛطٴ٫ ٪ن حٿٔهپ حٿڄـخمٍ كوحٿٌ (3ځ) ٷخځ رخٿظلًَ ٳٌ هٌح حٿظپ حٿڄلٸذ حالٿڄخ ٌ
هَطٔٴڀي ٫خځ 1912محط٠لض حهڄَظ ر٬ي ىٍحٓظ ڃن ٷزپ حٿڄوظَٜن ٳٌ حٿڄئٓٔش حٿ٬خڃش ٿالػخٍ
محٿظَحع كَغ حڅ حٯڀذ حٿڀٸي حالػٍَش حٿظٌ كڄَض ڃن ٓ٤ق حٿظپ هٌ ڃن ٳوخٍٍخص َٜ٫كٔو ش
حٿٸيٍڂ محٿڄظ٤وٍ (ٓ َٜ٫خڃَحد) ٳزخَٗص رخٿظلٸَذ ٳَ ٫خى 1964محٓٴَص ح٫ڄخٽ حٿظلٸَذ ٫ن
ظخثؾ ڃهڄش
4
حٿيرخ٭ طٸٌ حٿؼوٍس حٿٍِحَ٫ش محمٿي حٿٸَى ك٠خٍس حٿَ٬حٵ ؽ 1رٰيحى126ٙ 1985
ڃٸيڃش ٳٌ240-239ٙ ... مٻٌٿٺ ح : َ٨رخٷَ ٣
53
محٓظ٬ڄخٽ حٿڄ٬خىڅ مالَٓڄخ حٿللخّ محٿَٛخ ٙمٷي طٸيځ ٳن حٿظ٬يٍن ه٤وحص
حهَى ٳٌ حالىمحٍ حٿظٌ ح٫ٸزض َٜ٫كڀٲ .مٷي ٫ؼَ ٳَ ٫ڀي ح وح ٩ڃهڄش ڃن
حٿٸالثي حم حٿيالٍخص ( )pendantsحٿڄٜلو٫ش ڃن كـَ ( حالٓظَظخٍض) حالهَ٠
( )steatiteمحالٷَح ٙحٿلـٍَش حٿظٌ طٔظ٬ڄپ ٿوظڂ ( حٿٔيحىحص) حٿوخٛش رخٿـَحٍ
مرهٌح طټوڅ حٷيځ و ٩ڃن حالهظخځ حٿڄلزٔ٤ش ( )stamp sealsحٿظٌ ٓزٸض ٳٌ
حٿ٨هوٍ محالٓظ٬ڄخٽ ڃن حالهظخځ حالٓ٤وح َش ( )cylinder sealsمهٌ حالهظخځ حٿظٌ
٧هَص ٳٌ حال٣وحٍ حالهََس ڃن ىمٍ حٿوٍٻخد( .حٿيمٍ حٿ٘زَ رخٿټظخرٌ -3500
1
3200ٵ.ځ)
ٿٸي ٧هَ حٿټؼََ ڃن ڄخًؽ حٿللخّ حٿلٸٌ ٔزَخ كوحٿٌ 3500ٷزپ حٿڄَالى م٫لي
3000ٷزپ حٿڄَالى حم ر٬ي ًٿٺ رٸڀَپ ؿيح مؿيص طټلوٿوؿَخ ڃ٬ٸيس ٻخڅ حٿڄ٬يڅ
ٳَهخ ٍٔظوڀ ٚڃن هخڃخط مٍ٬خٿؾ مٍڀيڅ مٍٜذ ٳٌ ڃـڄو ٫ڃلو ٫ڃن حٿٸوحٿذ
2
طظ٠ڄن ڄخًؽ ٍَٜ٫ش ٿڀٰخٍش ٻڄخ ٻخ ض طڄخٍّ ڃڀٰڄش ڃٸٜوىس.
مؿخد َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص حٿؼخ ٌ حٿًٌ ٻخڅ َٜ٫حُىهخٍ ك٠كخٍس ٳكٌ ركالى
حٿَحٳيٍن م ٠ـهخ مط٤وٍ ٳكن حٿظ٬كيٍن حٿكًٌ طـڀكي ٳكٌ ٛكل ٪ح كوح ٩ٻؼَكَس ڃلك حڃكخ
حٿڄ٬كككيڅ حٿ ٘كككخث ٪ٳټكككخڅ حٿزَم كككِ محٿكككٌهذ محٿٴ٠كككش محالٿټظكككَمځ (ڃكككٍِؾ ركككَن حٿكككٌهذ
محٿٴ٠ككش) .محٓككظڄَ ٳككن حٿظ٬ككيٍن كظككي مٛككپ حٿككٌٍمس ٳككٌ حٿظ٤ككوٍ ٳككٌ ٜ٫ككَ ٳـككَ
حٿٔككالالص حٿؼخٿككغ ٳٸككي ٛككل٬ض حٿٴككئمّ محٿٸككيمٍ محٿڄَحٍككخ محىمحص حٿٍِلككش ٻخٿككيرخرَْ
3
محٿڄ٘خرٺ.
54
مطز٬خ ٿڀڄوحى حالمٿَش حٿڄظوٳَس ٳٌ ڃڄخٿٺ حٿ َٜ٬حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ ٳٸي حٗظهَص ڃخًٍ
1
رللض حالكـخٍ حٿټٍَڄش مٛلخ٫ش حٿڄٜوٯخص حٿٌهزَش مٛلخ٫ش حٿلَٔؾ محالٛكزخ٭.
مطيهپ ٛلخ٫ش حٿڄ٬خىڅ رخ وح٫هخ ٳٌ طكٍَِن حالػكخع محٿلڀكٌ حٿكي ؿخ كذ ڃكوحى حهكَى
ٻخٿ٬خؽ محالكـخٍ حٿټٍَڄش ٿٌٿٺ ٧هَص حٿ٬يٍي ڃن حٿٸ ٪٤حٿڄ٬ي َش حٿظٌ ٛل٬ض ر٘ټپ
2
مڃن هٌه حٿڄ٬خىڅ حٿٌهذ حٿًٌ حٓكظويځ ڃلكٌ ؿڄَپ مڃظٸن مطڄؼپ ًمٵ حٿٴلخڅ حٿٸيٍڂ
3
حالٿٲ حٿَحر ٪ٷزپ حٿڄَالى ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ٿټكن حٓكظويحڃ حُىحى ڃك ٪ريحٍكش حٿٜ٬كوٍ
4
كَغ ىهپ هٌح حٿڄ٬كيڅ حٿلٴكَْ ٳكٌ ٛكلخ٫ش حٿظڄخػَكپ محالٓكڀلش حٿوخٛكش حٿظخٍٍوَش
رككخٿڄڀوٹ محالٿهككش حٟككخٳش حٿككي حٓككظويحڃ ٳككٌ ٫ڄككپ حٿلڀككٌ محىمحص حٿٍِلككش محٿوَككو١
5
حٿوخٛكككش رظكككٍَِن حال ٔكككـش محٿڄالركككْ مٷكككي مٍىص حٗكككخٍحص ٫يٍكككيس ٳكككٌ حٿڄٜكككخىٍ
حٿڄٔڄخٍٍش طٌٻَ حٓظويحڃ ٳٌ هٌح حٿڄـخٽ حٿي ؿخ ذ ڃ٬خىڅ حهَى ڃلٌ ٓ َٜ٫كالٿش
6
حمٍ حٿؼخٿؼش
7
حڅ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش ڃن حمٍ (ٓالٿش حمٍ حالمٿي) ڃوؿوىحطهخ حالػٍَش ط٬ي ڃن
حرَُ حٿلڄخًؽ حٿٴلَش ٳٌ ٳن حٿظ٬يٍن ٳٌ َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص حٿؼخٿغ حڅ طڀٺ
55
حٿڄوؿوىحص طڄؼپ ٣ٴَس وَ٫ش ٿَْ ٳٸ ٢ٳٌ ٫خٿڂ حٿظ٬يٍن رپ ٳٌ ڃـخٽ حٿللض
محٿَٜخٯش محٿظوٍَڂ محٿظَ٬٤ڂ مطڄؼپ حٿڄٔظوى حٿٴلٌ حٿلٸَٸٌ ٿڀٴلخ َن حٿٔوڃٍََن
ٳٌ َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص حڅ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش رڄوؿوىحطهخ ڃن حٿٸَؼخٍحص حٿٌهزَش
حٿڄ٬٤ڄش محٿظخؽ حٿٌهزٌ محٿووًس محٿولخؿَ حٿٌهزَش محٿڄ٬ي َش مڃـڄو٫ش حالمح ٌ
محٿټئمّ حٿٌهزَش حٿڄ٬٤ڄش محٿٴ٠ش مڃن رَلهخ ٻؤّ ڃن ڃخىس حالٿټظَمځ ًم ٷخ٫يس
1
لَٴش مڃلُِس مًح ٳوهش محٓ٬ش م٫ڀَهخ ٸوٕ حٟخٳش حٿي ح٫يحى ڃن حٿلڀٌ ڃظڄؼڀش
رخالٷَحً ١حص حٿ٘ټپ حٿهالٿٌ محٿٸالثي حٿڄ٬٤ڄش رخٿٌهذ محالكـخٍ حٿؼڄَلش ٻخٿالُمٍى
محٿ٬ٸَٶ مٯََهخ ط٬ي ًحص ٷَڄش ٳلَش رخٿٰش حالهڄَش ٿَْ ٳٸ ٢ٳٌ حٿڄـخٽ حٿٴلٌ رپ
2
كظي ٳٌ حٿلوحكٌ حالؿظڄخَ٫ش محالٷظٜخىٍش مكظي حٿ٬ٸخثيٍش.
هٌ ڃ٬ي َخص طظټوڅ هالٽ طلوٽ حٿٜكووٍ حٿـخڃكيس رٴ٬كپ حٿڄ٬ي َخص حٿڄظلوٿش:
حٿلككَحٍس حم حٿ٠ككٰ ٢ٳخٿٔككَخ َض (ٓككڀَټخص حالٿڄلَككوځ ) طظټككوڅ ٳككٌ ٛككووٍ طلوٿككض
طلككض ٟككٰ ٢ٷككوً .رَلڄككخ ٍظټككوڅ حال يٿٔككَض ( مهككو ًم طَٻَككذ ڃڄخػككپ) ٳككٌ ٛككووٍ
طلوٽ رٴ٬پ ىٍؿخص كَحٍس ڃ٬ظيٿش ڃن حٿلَحٍس محٿ ٢ٰ٠مٿهٌح َى حٻؼَ حالكـكخٍ
حٿلٴَٔككش هككٌ ڃ٬ككي َخص مٍڄټككن حٿٸككوٽ حٍ٠ككخ هككٌ حؿٔككخځ طظوٿككي ڃككن ڃَككخه حالڃ٤ككخٍ
محال يحد حٿظٌ حكظزٔض طلض حالٍ ٝحڅ ٻخ ض ٗٴخٳش مڃن حڃظِحؽ حٿڄخد رخالٍ ٝحڅ
56
ٻخڅ ٳٌ حٿَ٤ن ٿِمؿك محػكَص ككَحٍس حٿ٘كڄْ ٳَهكخ طكخػََح ٗكيٍيح مٿڄكيس ٣وٍڀكش حڃكخ
1
حهظالٱ حٿوح هخ ٳزٔزذ كَحٍس حٿڄ٬يڅ مٷڀظ حم ٻؼَط .
حڃخ حٿزَح٫ش حٿڄيه٘ش حٿظٌ رڀٰهخ حٿٜخٯش محٿـوهٍَوڅ ٳٌ ٛل٬هڂ ح كوح ٩حٿلڀكٌ
حٿٴككخهَس مٗككخ ٩ڃكك ٪حٓككظ٬ڄخٽ حٿڄ٬ككخىڅ مال ٓككَڄخ حٿككٌهذ محٿٴ٠ككش حٓككظ٬ڄخٽ حٿـككوحهَ
محالكـخٍ حٿټٍَڄش مٗز حٿټٍَڄش ڃڄخ مؿي ٳٌ طپ حٿڄٸخرَ مٯََه ڃن حٿڄوحٷ ٪حالػٍَكش
2
ڃؼپ حٿ٬ٸَٶ رخ وح ٫حٿڄوظڀٴش مكـَ حٿالُمٍى محالٛيحٱ حٿـڄَڀش
٫ؼَ هالٽ حٿظلٸَزخص حالػٍَش ٫ڀي ڃَحٍخ ڃٜلو ٫ڃن حٿكٌهذ محٿٴ٠كش محٿزَم كِ
حً ٻخڅ حٿڄ٬يڅ ٍٜٸپ ؿَيح كظي ٍٜزق ٓ٤ل ٫خٻٔخ مٍڄټن طلٸَٶ ًٿٺ رخٿٜكٸپ
3
روحٓ٤ش و ٩هخ ٙڃن حٿـڀي ڃ٘خرهخ ٿڀ٘خڃوح.
مٷي طٴلن حٿٜخٯش ٳٌ حٓظ٬ڄخٽ هكٌه حالكـكخٍ ڃؼكپ طَ٬٤ڄهكخ حم طټٴَظهكخ ()Inlay
ٳكككٌ حالمح ككٌ محالٿكككوحف محٿو٘كككذ محٿڄ٬كككخىڅ حالهكككَى مٓكككزٶ حڅ طكككڂ حٿظ٤كككَٵ حٿكككي
حالطٜخالص حٿظـخٍٍش ٿـڀذ ڃؼپ هٌه حالكـخٍ ڃلٌ ٜ٫وٍ ڃخ ٷزپ حٿظكخٍٍن ڃكن حٷ٤كخٍ
رَ٬ككيس ڃؼككپ محىً هككَ حٿٔككلي محٳٰخ ٔككظخڅ محالؿككِحد حٿڄوظڀٴككش حٿٔككخكڀَش ٳككٌ حٿـٍِككَس
حٿَ٬رَش .مٍزيم حڅ رالى رخرپ حكظټَص طـخٍس هٌه حالكـخٍ ٳٌ ٜ٫كَ ٳـكَ حٿٔكالالص
ٻڄككخ ط٘ككََ حٿٸٜكك ٚمحالٓككخ ََ٣حٿٔككوڃٍَش ڃؼككپ ٷٜككش حٿلككِح ٩رككَن كككخٻڂ حٿوٍٻككخد
حٿڄٔڄي (حٍلڄَٻكخٍ) مركَن ككخٻڂ حٷڀكَڂ (آٍحطكخ) مهكو ڃكن حالٷكخٿَڂ حٿـلورَكش ٳكٌ حٍكَحڅ
4
مٻخڅ ٫ڀي ٍَ٣ٶ حٿٸوحٳپ حٿي ڃٜخىٍ حالكـخٍ مال َٓڄخ كـَ حٿالُمٍى.
1
حٿڄَٰرٌ حكڄكي ركن ٫كو ٝٷ٤كٲ حالُهكخٍ ٳكٌ هٜكخث ٚحٿڄ٬كخىڅ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن
ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى 53ٙ 1١ 1990
2رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ .طخٍٍن حٿل٠خٍحص حٿٸيٍڄش َٗٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ
1١ 2009ؽ286ٙ 1
3
ٓخٻِ هخًٍ ٨٫ڄش رخرپ طَؿڄش مط٬ڀَٶ ى٫ 0خڃَ ٓڀَڄخڅ حٿڄوٛپ225ٙ 1979
4رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ287ٙ ....
57
الوجحش االّل
1
حٿ٬ٸَٶ هو كو ٩ڃكن ح كوح ٩حٿـخٿٔكَيم ٌ مٍټكوڅ ٫كخىس ڃڀكوڅ حم ڃكَٷٖ ر٨كالٽ رَ٠كخد حم حركَٞ
كڀَزٌ حم ٍٛخ ٌٛمٻٌٿٺ ڃ٠ڀپ رخٿڀوڅ حاله َ٠ٷهكوحثٌ حكڄكَ حٓكوى .ىٍؿكش ٛكالرظ ٫خٿَكش
محٿ٬ٸَٶ حٓڂ ح٣ڀٸك حٿـوهٍَكوڅ ٫ڀكي ڃـڄو٫كش ڃكن حالكـكخٍ حٿظكٌ طلظڄكٌ حٿكي ٟكَرَن ڃكن حٿڄكَم
Quartzمحٿككًٌ هككو ػككخ ٌ حمٻٔككَي حٿٔككَڀټوڅ ٟككَد ڃظزڀككوٍ ڃلكك Agateرؤ وح٫كك حٿڄلٜككن
fortification Agateمحٿڄ٤لڀككذ Mass Agateمحٿڄ٬ككَن Eye Agateمٟككَد هٴككٌ
محٿوڀٸككككيم ٌ Calcedaonyمحاله٠ككككَ حٿٴككككخطق حٿظزڀككككوٍ ڃلككك حٿ٬ٸَككككٶ حالكڄككككَCarnelian
Chrysopraseمحٿزخهككض حٿو٠ككَس Praseمٍككئطي رهككٌح حٿلـككَ ڃككن رككالى ٍمڃَككش محٿككَڄن مك٠ككَ
ڃوص٣ -ز ٬كخٍ ٍ٣ذ .ٿڀڄٍِي ٍَحؿ : ٪حٿ٬ڄًَ ٗكهخد حٿكيٍن حكڄكي ركن ٳ٠كپ حس (ص749هك))
ڃٔخٿٺ حالرٜخٍ ٳٌ ڃڄخٿٺ حالڃٜخٍ طلٸَٶ ٫ڄخى ٫زي حٿٔالځ ٍإمٱ ڃل٘وٍحص حٿڄـڄ ٪حٿؼٸكخٳٌ
حرو ٧زٌ 286ٙ 2004
2 Tosi , M. ; Vidale , 4th Millennium Bc Lapis Lazuli working at
Mehrgarh , Pakis an , Paleovient 1980 448.
ٿڀڄٍِي ٍل٨كَ :طكٌ ركوطْ ىح َكخٽ ك٠كخٍس محىً حٿَحٳكيٍن حالٓكْ حٿڄخىٍكش طَؿڄكش ٻكخ٧ڂ ٓك٬ي
حٿيٍن ڃَحؿ٬ش حٓڄخَ٫پ كَٔن كـخٍس ڃ٤ز٬ش حٿٔـي رٰيحى 381ٙ 2006
58
) (
ٍوؿي حٿ٬ٸَٶ ٳٌ حٿٔهپ حالٍَح ٌ محٿهلكي مٻكوٕ مؿزكخٽ حٿزكَُ مككوٽ ڃلوٴ٠كخص
آَٓخ حٿوٓ٤ي مؿلكود ٗكَٵ حٿـٍِكَس حٿَ٬رَكش مٳكٌ حٿٜكلَحد حٿ٘كَٷَش ٳكٌ ڃٜكَ.
محمٓ ٪ڃٜخىٍ حٿ٬ٸَكٶ حالكڄكَ :طز٬كخڅ ٍحطكخ َوٍ حٿڄظلوٿكش ٳكٌ ؿلكورٌ ٻكوؿَحص
( ٷَد ٷٍَش ٍحطخ َوٍ ٳٌ ٻخطَخ محى) مهٌه حٿڄل٤ٸش ٷكي ؿهكِص حٿٰخٿزَكش حٿ٨٬ڄكي ڃكن
2
ح وح ٩حٿ٬ٸَٶ حٿڄٔظ٬ڄپ ٳٌ حٿ٬خٿڂ مطوؿي ڃلكخ٣ٶ ٷڀَڀكش ٳكٌ حمٍحٓكَخ مٍوؿكي كٜكي
ٻزََ مَ٫مٵ ٿڀ٬ٸ َٶ حٿڄ٤ڀود ٿٜلخ٫ش حال وح ٩حٿ٤وٍڀش ڃكن هكَُ هخٍحركخڅ محٗكَخد
حهكَى مڃككن حٷكيځ حالىٿككش ٫ڀككي ٫ٸَكٶ هخٍحرككخڅ ٳكٌ رككالى حٿَحٳككيٍن ٷكي ؿككَى طلككًَ
ڃل٤ٸش ڃٰ٘پ ٍرڄكخ هكٌ ٿٜكلخ٫ش هكَُڃن حٿ٬ٸَكٶ ڃكن ٜ٫كَ ٳـكَ حٿٔكالالص حالمٽ
مٿټن رَحً ٍ M.L.Inizanزيم حڅ ٿڄخىس حٿوخځ ٿڀوكَُ حٿٜكََٰس ؿڄ٬كض ٳكٌ ڃل٤ٸكش
3
حٿڄوٷ ٪ڃزخَٗس مال ٍٍذ حڅ ىؿڀش ٸڀهخ.
حٍر٬ش هَُ حٓ٤وح َش ٣وٿهخ ٓ 15-14ڂ ڃن حٿڄٸزَس حٿڄڀټَكش ٳكٌ حمٍ ڃك٫ ٪كيس
هككَُ ڃككن حٿككلڄ ٢ٴٔ ك ٳككٌ ٻككَٖ ڃككن ٜ٫ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص مطوؿككي ٓككز ٪هككَُ
59
1
حٓ٤وح َش ٣وٍڀش ڃن طخٍٍن ڃظؤهَ ڃن حٿٸزكوٍ حالٻيٍكش حٿٸيٍڄكش ٳكٌ حمٍ .محڅ هكَُ
حٿ٬ٸَٶ حالٓ٤وح َش محٿڄلٴوٍس حٿظٌ ٍ٬ظٸي ح هخ ڃن هخٍحرخڅ حٻظ٘ٲ ٳٌ حڃخٻن ڃن طڀكو
2
ٍَٷي طخٍٍوهخ حٿي ُڃن ٻوىٍخ حم َٜ٫حمٍ حٿؼخٿؼش .مٻؼََ ڃن ٓزق حٿ٬ٸَٶ حالكڄَ
حٿڄلٴوٍس محٿظٌ هٌ ڃكن حٛكپ هلكيً ط٨هكَ ٳكٌ حمٍ مڃكيڅ حهكَى ٳكٌ ركالى رخركپ
حٍ٠كخ ٻخ ككض هلككخٹ كڀَكش ڃَٯورككش ؿككيح ر٘كټپ َ٣ككَ ٍ٤ڀككٶ ٫ڀَك َ٣ككَ حٿڄَڀوهككخ ٍرڄككخ
ٻخ ككض طڄؼككپ حٿ٤ككخممّ مٍلظڄككپ حڅ ڃٜككيٍهخ ڃككخ ٍ٬ككَٱ حالڅ ر٘ككَٷٌ رڀوؿٔككظخڅ.
م ٬ككَٱ حالڅ حٿټؼَككَ ڃككن هككٌه حٿظـككخٍس ٳككٌ هككٌه حٿٴظككَس محٿٴظككَحص حٿالكٸككش م مٻخ ككض
حالٷ٤خٍ حٿڄ٬لَش رخٿظـخٍس ڃٓ ٪وڃَ ڃلٌ حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى م٣وحٽ ٓكظش ٷكَمڅ
حهَى حم لوهخ طَ٬ٱ رؤٓڂ (ڃخٻخڅ) م(ڃَڀوهخ) مٍٰ ٌ٤حالٓڄخڅ ڃل٤ٸش محٓ٬ش ڃن
3
ؿلورٌ حٍَحڅ .مٳٌ هخٍش حالڃَ طوٓ٬ض حٿظـخٍس ڃن هالٽ ڃَڀوهكخ حٿكي طوكوځ حٿهلكي
4
ٻڄككخ ٍككيٽ ٫ڀككي ًٿككٺ حٍ٠ككخ حٻظ٘ككخٱ حهظككخځ هليٍككش حٿ٤ككَحُ ٳككٌ حمٍ محٿوڀككَؾ .مٍ٬ككي
حٿ٬ٸَٶ ڃن ٛخىٍحص ڃَڀوهكخ ركخٿوڀَؾ حٿَ٬ركٌ حٿكي ركالى حٿَحٳكيٍن مٍڄټكن حڅ طٜكيٍه
5
حالٷٔخځ حٿـلورَش ڃن حٿـٍَِس حٿَ٬رَش.
1
Tosi , M. ; Vidale , 4th Millennium Bc Lapis Lazuli working at
Mehrgarh , Pakis an , Paleovient 1980:450
2ح :َ٨طٌ روطْ ىح َخٽ ك٠خٍس محىً381ٙ ...
3
هٌح حٿظ٘وَ ٚٿڄوٷك ٪ڃخٻكخڅ مڃَڀوهكخ ٯَكَ ىٷَكٶ الڅ ڃخٻكخڅ هكٌ ٫ڄكخڅ حٿلخٿَكش مط٤ڀكٶ ڃَڀوهكخ
ڃٸيڃكش ٳكٌ طكخٍٍن ٫ڀي حالؿِحد حٿَ٘ٷَش ڃن حٿهلي مالَٓڄخ محىً حٿٔلي ٿڀڄٍِيٍ.ل :َ٨ركخٷَ ٣ك
حٿل٠خٍحص حٿٸيٍڄش ؽ31ٙ 1
4ڃخٿوحڅ ڃخٻْ ڃٌٻَحص ڃخٿوحڅ٫ /خٿڂ حالػخٍ مُمؽ حؿخػخ ٻٍَٔظٌ طَؿڄش ٓكڄََ ٫زكي حٿكَكَڂ
حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى 61ٙ 1987
5حٿهخٗڄٌ ٍٟخ ؿوحى حٿڄيهپ الػخٍ حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ رٰيحى 45ٙ 1985
60
حٛلخٳ ٻؼََس محؿوىه ڃخ ٍـڀذ ڃن حٿَڄن ڃن ڃ٬خىڅ ٿ رٜل٬خد مٍئطي ر ٿ٬كيڅ
2 1
محكٔكل ڃكخ مٷي ٍوؿي ٫ڀي ٓكخكپ حٿزلكَ ركخالٍىڅ مڃلهخ ٍـڀذ حٿي ٓخثَ حٿزالى
3
محٿ٬ٸَٶ كـَ ڃزخٍٹ ڃَڄوڅ ٫ڀي الرٔ مٷَپ : حٗظيص كڄَط م٬ٟٴض ٛٴَط
4
طوظڄوح رخٿ٬ٸَٶ ٳؤ ڃزخٍٹ مٷَپ طوظڄوح رخٿ٬ٸَٶ ٳؤ ٍلٴٌ حٿٴٸَ.
ؿَيه :حٿ٬ٸَٶ هڄٔش ح وح : ٩حكڄَ مٍ٣زٌ مهكو حكڄكَ ٿڀٜكٴَس محٍُٵ محٓكوى
محرَ .ٞمحؿوىه حالكڄَ ػڂ حٿَ٣زٌ ػڂ حٿًٌ ٍڀَ ٫ڀي حٿظَطَذ حٿي حهَهخ.
1
ٷخٽ حالد ح ٔظخٓكن حٿټَڃڀكٌ ٳكٌ وكذ حٿكٌهخثَ ٳكٌ حككوحٽ حٿـكوحهَ 86ٙل حڅ حٿ٬ٸَكٶ ٓكڄٌ
ٻٌٿٺ ٿڀ٬ٸ ر ٞ٬حٿلـخٍس أً ٿ٘ٸ حٍخهخ
2حٿټوٳٌ حرٌ ٍلَكي ُٻٍَكخ ركن ڃلڄكي ركن ڃلڄكي ركن ڃلڄكوى حٿٸِمٍلكٌ حٿڄلكخٳ ٪حٿ٤زَكش ٿالكـكخٍ
محٿڄ٬ككخىڅ طٸككيٍڂ مطٜككلَٲ ٫زككي حٿـزككخٍ ككخؿٌ ڃ٤ز٬ككش حٿٔككَحً حٿلخٗككَ رَككض حٿلټڄككش رٰككيحى
41ٙ 1١ 2007
3
مڃن حٛلخٱ حٿ٬ٸَٶ حكڄَ مٳَك حٿكوحڅ ڃوظڀٴكش محٛكٴَ ٳَك حٿكوحڅ ڃوظڀٴكش مًهزكٌ مهكو حكٔكن
حالٿوحڅ حٿؼخٿغ حٓوى محٿڄوظكخٍ ڃلك ڃكخ ٻكخڅ حكڄكَ ٗكيٍي حٿلڄكَس محٛكٴَ ڃ٬كَٵ رلڄكَس ٿڀڄٍِكي
ٍَحؿ: ٪حٿلڀزٌ ٫ڄَ رن حكڄي رن ٫ڀٌ رن ڃلڄوى رن حٿ٘ڄخ936-880( ٩ه)) َٓ حالٓكَحٍ ٳكٌ
ڃَ٬ٳش حٿـوحهَ محالكـخٍ طلٸَٶ رَمٍن ريًٍ طوٳَٶ ڃ٤ز٬ش حٿََڃوٹ رٰيحى -90ٙ 1999
91مٻٌٿٺ ٍل :َ٨حٿټوٳٌ حرٌ ٍلَي ُٻٍَخ حٿٸِمٍلٌ حٿڄلخٳ ٪حٿ٤زَش ٿالكـخٍ38ٙ ...
4حٿڄَٰرٌ حكڄكي ركن ٫كو ٝٷ٤كٲ حالُهكخٍ ٳكٌ هٜكخث ٚحٿڄ٬كخىڅ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن
ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى 134-133ٙ 1١ 1990
61
حٿليٍككي حٿلڄككَحد)٫ . (1ككَٱ كـككَ حٿككيځ ٳككٌ حٿڀٰككش حٿٔككوڃٍَش رخٿڄٜكك٤ڀق ( NA4
)MUDمطٸخرڀ حٿڄٴَىس حالٻيٍش (. (2))aban damu
مكـَ حٿيځ هو ٫ٸَٶ أه َ٠ٯخڃٶ ًم ٸخ ١كڄَحد ََٰٛس مٍٸكخٽ ح ك ٍ٨هكَ
ڃككن رككَن حالكـككخٍ حٿڄٔككظويڃش ٳككٌ ٛككل ٪حالهظككخځ حالٓكك٤وح َش مٷككي طككڂ ط٘وَ ٜك
ؿَڀوؿَخ ڃن رَن حٿوَُحص حٿظٌ ٍ٬كوى طؤٍٍوهكخ حٿكي أمحهكَ حالٿكٲ حٿؼخٿكغ ڃكن (أمٍ)
ڃن هالٽ ٿو هخ مٿ٬پ هٌح حٿلـَ مٛپ حٿي ٓوڃَ ڃن هالٽ حٿظـخٍس ڃ ٪حٿهلكيمّ
مٍرڄخ ٻوَُحص ؿخهِس). (3
4
12الالشّزهLapis Lazuli :
(الزسك٘ت ال ٘و٘بئٖ Cu3 ( Co3)2 (oH)2
ٗؼٌٖ ثبلعْهسٕ NA4 ZA.GIN3ح٘ش ٗقبثلَ ثبالكدٕ uk/qnu
1
حڅ كـككككَ حٿككككالُمٍى (حٿلـككككَ حالٍُٵ) محٍ٠ككككخ ڃ٬ككككَمٱ رؤٓككككڂ ( الُمٍٍككككض )
2
محالٳككَ ؾ حهككٌص طٔككڄَظ ٫ككن ٍَ٣ككٶ حٿ٬ككَد مٓككڄٌ حٿ٬ككَد حٿككالُمٍى رككخٿ٬وهٶ.
62
ٍظٜٲ رڀو حالٍُٵ حٿڄڀوٻٌ ٿو ٻڀوڅ حٿٔڄخد مهو كـَ ٛڀذ ٿَْ ٳَ هيمٕ
3
ٳهكو ٍلظكوً ٫ڀكي ٷكيٍ ٟكجَپ ڃكن حٿزَزٍَكض كَكغ ٍٴ٠كپ مال طٴظَض حڃڀْ حٿـٔڂ
حٿڀوڅ حالٍُٵ رَن ٓخثَ حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄظَلش رلَكغ ح ك ال ٍزهكض رٔكهوٿش مهكو
خىٍ هٌه حالٍخځ مڃٜيٍه ڃوحٷ ٪ٳٌ حٿ٘كَٵ حالمٓك ٢محٍطكز ٢هكالٽ حٿظكخٍٍن ركخٿٸوس
محٿلټڄككش محٿلككذ مٻككخڅ حٿككالُمٍى ڃككن حػڄككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳهككو حٷككيځ حٿڄ٬ككخىڅ
حٿڄَ٬مٳش محٻؼَهخ طٸيٍَح حٿي ىٍؿش حڅ حٿ٬خٿڂ حٿٸيٍڂ ٻخڅ ٍ٬ظزكَه ڃٔكخمٍخ ٳكٌ ڃٔكظوى
4
حٿٌهذ.
حڃخ ٷخ و حٿټَڄَكخثٌ هكو ٻَرو كخص حٿللكخّ حٿڄخثَكش Cu3(Co3)2(oH)2مٿهكٌح
ٍظڄَككِ رڀو كك حالٍُٵ حٿٸككخطڂ مٍټككوڅ ٫ككخىس ركك ٸكك ٢حم ٍٷكك ٪حم ٫ككَمٵ رَ٠ككخد ڃككن
5
ٻڀَٔض.
مٻخڅ كـَ حٿالُمٍى ٗخث٬خ ٳٌ لض حٿظ٬وٌٍحص ٳٸي طڂ لظ ٳٌ حمٍ ٫ڀي
ٗټپ ٟٴخى ٩محٓڄخٹ مٳَحٗخص م٫ـوٽ مػََحڅ محٻزخٕ م٫پ (طَْ حٿـزپ) مٳٌ
ُ 1ٻٌ ٫زي حٿكَكڄن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ٳكٌ حٿٴكن محٿظكخٍٍن ىحٍ حٿٸڀكڂ حٿلخٗكَ حٿڄټظزكش حٿؼٸخٳَكش
حٿٸخهَس 128ٙ 1964
وكذ حٿكٌهخثَ 2أرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي رن حرَحهَڂ رن ٓكخ٫ي حال ٜكخًٍ حٿٔكلـخًٍ (ص749هك))
ٳٌ حكوحٽ حٿـوحهَ ٫خٿڂ حٿټظذ حٿلخَٗ ڃټظزش حٿڄظلزٌ حٿٸخهَس رََمص92ٙ 1989
3حٿلڀزككٌ ٫ڄككَ رككن حكڄككي رككن ٫ڀككٌ رككن ڃلڄككوى رككن حٿ٘ككڄخ936-880( ٩هكك)) ٓككَ حالٓككَحٍ ٳككٌ
ڃَ٬ٳككش حٿـككوحهَ محالكـككخٍ طلٸَككٶ رككَمٍن رككيًٍ طوٳَككٶ ڃ٤ز٬ككش حٿََڃككوٹ رٰككيحى ٙ 1999
109
4ڃَال ىمٍػٌ ٗوَٜظٺ104ٙ ...
5حٿظَٴخٌٗ حكڄي حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ 168ٙ ...ٿڀڄٍِكي ٍل٨كَ :حٿ٬ڄكًَ ٗكهخد حٿكيٍن ڃٔكخٿٺ
حالرٜخٍ 308ٙ ...
63
ىٍخٿي طڂ حٿ٬ؼوٍ ٫ڀي ٷَى ڃن كـَ حٿالُمٍى مٳٌ ڃخًٍ طڂ حٿ٬ؼوٍ ٫ڀي ػوٍٍن
1
م َٔ مر ٞ٬حٿ٠ٴخى٩
مأڅ كـَ حٿالُمٍى هو كـَ رلوَ٫ش ؿَيس ؿيح ٍلظوً ٫ڀي ٔزش ٷڀَڀش ؿيح ڃن
2
حٿ٘وحثذ حٿټڀَٔش (حٿـٍََش) م٫خىس ڃخ ٍټوڅ ڃظـخ ٔخ
مهلككخٹ ڃككوحى ٻككخڅ ٍظوؿككذ ؿڀزهككخ ڃككن أڃككخٻن ٻخ ككض رَ٬ككيس ؿككيح رخٿٴ٬ككپ ٫ككن رككالى
حٿَحٳككيٍن ٳككخٿلـَ حالٍُٵ حٿ٘ككخث( ٪حٿككالُمٍى) ؿككخد ٫زككَ ٍَ٣ككٶ ٣وٍككپ ڃككن ڃلككخؿڂ
3
ڃوؿوىس ٳٌ َٗٵ حٳٰخ ٔظخڅ
)1( Herrmann , Georgina ,"Lapis lazuli : The Early phases of its Trade" ,
Iraq , 30 / 1 , 1980, P . 45 .
)2( Tosi , M. ; Vidale , 4th Millennium Bc Lapis Lazuli working at
Mehrgarh , Pakis an , Paleovient , 1990 , P . 90 .
)3( Herrmann , Georgina ,"Lapis lazuli : The Early phases of its Trade" ,
Iraq , 30 / 1 , 1980, p . 21 .
4حٿزََم ٌ حركٌ حٿٍَلكخڅ ڃلڄكي ركن حكڄكي (ص403هك)) حٿـڄكخهََ ٳكٌ ڃَ٬ٳكش حٿـكوحهَ ڃ٤ز٬كش
ؿڄَ٬ش ىحثَس حٿڄ٬خٍٱ حٿ٬ؼڄخ َش 1355ه)195ٙ .
5حرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي حال ٜخًٍ وذ حٿٌهخثَ ٳٌ 92ٙ ...
حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ 168ٙ ...مٿڀڄٍِكي ٍل٨كَ :حركن حالٻٴكخ ٌ ڃلڄكي وكذ 6حٿظَٴخٌٗ حكڄي
حٿٌهخثَ ٳٌ 93ٙ ...
64
حٿ٬خَٗس محٿؼخٿؼش .َ٘٫ٻڄخ ٧هَ ٳٌ ٷٍَش حالٍرـَشٍ 1.وؿكي هلكخٹ ٍَ٣ٸكخڅ ٿوٛكوٽ
حٿالُمٍى حٿي رالى حٿَحٳيٍن ڃن ڃَحٻِه حالٛڀَش ٳٌ ريه٘خڅ رؤٳٰخ ٔكظخڅ مڃكن ؿزكخٽ
رخڃََ ٳٌ ٣خؿټٔظخڅ مڃكن ڃَطٴ٬كخص (طكالٽ) ؿخٻكخً ٳكٌ رخٻٔكظخڅ مهكٌحڅ حٿٍَ٤ٸكخڅ
هڄككخ :رككَح ٫ككن ٍَ٣ككٶ ؿزككخٽ ُحٻككَمُ مرلككَح ٫ككن ٍَ٣ككٶ حٿوڀككَؾ حٿَ٬رككٌ مٳككٌ
حٿ٤ككَٵ حٿزٍَككش ٍوؿككي هلككخٹ ٍَ٣ٸككخڅ ٿڀوٛككوٽ حٿككي ڃٜككخىٍ حٿككالُمٍى) (2حٿظوككوځ
(حٿلككيمى) حٿ٘ككڄخٿَش حٿظككٌ ٓككَ٫ َ٤ڀَهككخ أمال حٿڄَظككخ َوڅ مڃككن ر٬ككيهڂ حُٗككوٍٍوڅ
محٿٍَ٤ٶ حٿـلورٌ حٿًٌ َٓ٫ َ٤ڀَ حٿَ٬الڃَوڅ).(3
مٻخڅ ٍـڀذ حٿي رالى حٿَحٳيٍن ڃن ڃَڀوهخ مط٘كََ حٿڄ٬ڀوڃكخص حٿظخٍٍوَكش حٿكي حڅ
حٿڄڀوٹ حٿټخََٗن حٻؼَمح ڃن حٍٓخٽ حٿالُمٍى ٻهيحٍخ حٿي ٳَح٫لش ڃ َٜمٷي حٓظ٬ڄڀض
4
ٳككٌ ٛككلخ٫ش حٿلڀككٌ .ٳٸككي حطوككٌهخ حالٗككوٍٍوڅ محالٻككيٍوڅ محٿټڀككيح َوڅ محٿڄٜككٍَوڅ
محٿلؼَككوڅ مٯَككَهڂ ٳككٌ ڃٸككخرَهڂ مڃككيحٳلهڂ مهككِحثن ٻلككوُهڂ محٓككظ٬ڄپ ٻؼَككَح ٳككٌ
5
ٳٜككو ٙحٿوككوحطڂ محٓككظويځ ٿ٬ڄككپ حالهظككخځ حالٓكك٤وح َش حم الٯككَح ٝحٿٍِلككش ڃؼككپ
حٿڄـككوهَحص الٓككَڄخ هككالٽ حٿلٜككٲ حالمٽ ڃككن حالٿككٲ حٿؼخٿككغ ٷزككپ حٿڄككَالى ٳككٌ رككالى
1
Herrmann , Georgina, Iraq . vol.XXX, 1968, p.22-29
)2( Olijdam, M., "Babylonian, Quest for Lapis Lazuli and Dilmun during
the City Ur, III period" , south Asian Archaeology , 1995 , P . 121 .
)3( "Sarianidi . V . I , The Lapis Lazuli Route in the Ancient East" ,
Archaeology, VOL . 29 , 1971 , . P . 12 .
4حٿهخٗڄٌ ٍٟخ ؿوحى حٿڄيهپ الػكخٍ 44ٙ ...ٿڀلٜكوٽ ٫ڀكي ڃ٬ڀوڃكخص حٻؼكَ ٫كن حٿكالُمٍى
ٿڀڄٍِي ٍلَ٨
Tosi , M., and piperno, M, Expedition, vol. 16, 1973, pp.15-23.
وككذ حٿككٌهخثَ ٳككٌ 103ٙ ...مٻككٌٿٺ ٍل٨ككَ ُٻككٌ ٫زككي 5حرككن حالٻٴككخ ٌ ڃلڄككي حال ٜككخًٍ
حٿَكڄن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ 130ٙ ...
65
2 1
حٿَحٳيٍن م٬٣ڄض رهخ ڃوحى حٿٍِلش مٍظوحؿي حٿالُمٍى ٳٌ ٣زٸخص ٷوحٿكذ حٿټخٿٔكَض
ٻَ٬مٵ مٿٌٿٺ ٳب ُ ٍوؿي ٳٌ ٻظپ ََٰٛس ٔزَخ ٳٸ ٢مٷي حٓظويځ ٳٌ حالٿكٲ حٿؼخٿكغ
ٷزككپ حٿڄككَالى رٜككوٍس أٓخٓككَش ٳككٌ ٛككل ٪حٿوككَُحص مأ٫ڄككخٽ حٿظ٬٤ككَڂ (حٿظَٛككَ)٪
محالهظككخځ حالٓك٤وح َش مطككٌٻَ حٿلٜككو ٙحٿڄ٬ـڄَككش محالىرَككش حٗككَخد ٻزَككَس ڃككن هككٌح
حٿلـَ حال حڅ طڀٺ حالَٗخد ٿكڂ ٍزكٶ ڃلهكخ حُڅ اال ڃكخ كيٍ مڃكن حٿڀٸكي حٿڄهڄكش هلكخٹ
٣خثَ حالڃيٻوى /حال ِم حٿڄٜلو ٩ڃن كـَ حٿالُمٍى حٿَحّ ڃن ڃلڀوٽ حٿِؿكخؽ
3
حٿڄٰ٤ي رخٿٌهذ ٳَ ػٸزخڅ ٿظ٬ڀَٸ ٫ڀي حٿَٷزش حالٍطٴخٓ4‚5 ٩ڂ حٿٓ5 َٝ٬كڂ .
حڅ ؿڄكككخٽ حٿكككالُمٍى م يٍطك ك مٛكككالرظ ؿ٬ڀظك ك ڃكككن حٻؼكككَ
أكـككخٍ رككالى حٿَحٳككيٍن ٷَڄككش محٛككزق طٸڀَككيح ال٫ڄككخٽ حٿظككٍَِن حٿٔككوڃٍَش حٿيحٿككش ٫ڀككي
حٿظَٱ محٿَٳخهَش هخٛش رـڄ ٬ڃ ٪حٿٌهذ محٿ٬ٸَٶ حالكڄَ مٿٸي ٻخ ض ٫زخٍس (ڃؼپ
حٿالُمٍى) طَٻَزخ ڃـخٍُخ ط٘زَهَخ محٍىح ٳٌ حٿَٜٮ حالىرَش ٿڀظ٬زََ ٫ن حٿؼوٍس حٿټزََس
مهو ڃكَحىٱ ٿټكپ حالٗكَخد حٿٔكخ٬٣ش محٿٴوڄكش محٿِحهَكش هخٛكش حٿڀلَكش أم ٓكڄخص
4
أهَى ٿالر٤خٽ محّٿهش.
ٍٔڄي ٷزپ ٯٔڀ مطڄَِه ڃن حمٓخه (ٯَ٘ڂ) أً هخځ حًح ٿڂ ٍ٬خٿؾ محؿكوىه حالٍُٵ
5
حٿڄ٘خد رلڄَس ٍََٔس محهڀ ٜحٿټكخثن ڃكن حٿكٌهذ محًح ؿڄك ٪حٿكالُمٍى ڃك ٪حٿكٌهذ
66
1
ُحى ٻپ ڃلهڄخ ٛخكز كٔلخ مهو ڃ٘هوٍ ڃن طوكظڂ رك َكپ ڃكن ح٫كَن حٿلكخّ مڃكن
هوح ٛحٍ٠خ ح ٍلٴ ٪حٿَ٬وڅ حًح ؿ٬پ ٳٌ حالٻلخٽ مٍلزكض ٗك َ٬حالؿٴكخڅ مڃلهكخ ح ك
حڅ ٓككٸٌ ڃكك ٪حٿٔ٬ككپ ٴكك ٪ڃككن مؿكك ٪حٿټزككي مڃلهككخ ح ك حڅ ٓككلٶ رخٿوككپ م٣ڀككٌ ٫ڀككي
2
حٿزَ ٙٴ ٬محًح ٫ڀٶ ٫ڀي ٛزٌ ٿڂ ٍٴِ٩
ٻخڅ حهڂ حٻظ٘خٱ ٿڀ٬خٿڂ حالػخًٍ ٿَو خٍى ممٿٌ – هٌ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش حٿظٌ ٻ٘ٴض
٫ن ػَمس ڃن حٿټلوُ حٿٔوڃٍَش حٿظكٌ ٿكڂ ٍكَ َ٨كَ ٿهكخ ڃكن ٷزكپ محٿظكٌ حٻظ٘كٴض ٫كخځ
1926مڃكن حهڄهككخ حٿولـككَ حٿككٌهزٌ حٿڄ٘ككهوٍ حٿكًٌ مؿككي ٓككڀَڄخ ٳككٌ ٯڄككيه حٿڄ٬ككَٕ
3
مڃٸز ٠حٿالُمٍىً حال َٶ حٿڄٍِن رخٿٌهذ.
ٻخ ض ٻڄَش حٿالُمٍى حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ حٿڄٸخرَ ٻزََس مٻ٘ٴض ٫ن طزخىٽ طـكخًٍ ڃك٪
ڃلخؿڂ رخىحه٘خڅ حٿزَ٬يس ٳٌ حٳٰخ ٔظخڅ كخٿَخ مٍلظڄپ حڅ حٿ٤ڀذ حٿٔكوڃًَ ٫ڀكي هكٌه
حٿلـخٍس حٿؼڄَلش حٓظلٴي حٳ٠پ َ٫مٵ هٌه حٿڄلخؿڂ حً ٿڂ ٍظخٻي حريح مؿوى حٿالُمٍى
4
ڃَس حهَى رڄؼپ هٌه حٿټڄَخص حٿټزََس .مڃن حهڂ حٿڀٸي حالػٍَكش حٿظكٌ ٫ؼكَ ٫ڀَهكخ
ٳٌ طپ ككيحى ٳكٌ حٿ٤زٸكش حالمٿكي ڃكن حٿٜ٬كَ حالٗكوًٍ حٿلكيٍغ محٿظكٌ ٻخ كض ڃظكخػَس
رخٿؼٸخٳش حٿزخرڀَكش ڃكن كَكغ ڃو٤ك ٢حٿڄ٬خركي كظكي حٿټظخركخص حٿڄٔكڄخٍٍش ٻظزكض ر٬الڃكخص
رخرڀَش ٫ڄڀض حٿز٬ؼش ٫كخځ 1980ٿٰخٍكش ٫كخځ .1985محهڄهكخ ڃكخ ٫ؼكَ ٫ڀَك ٳكٌ ر٬ؼكش
1حٿڄَٰرٌ حكڄكي ركن ٫كو ٝٷ٤كٲ حالُهكخٍ ٳكٌ هٜكخث ٚحٿڄ٬كخىڅ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن
ريًٍ طوٳَٶ ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى 152ٙ 1١ 1990
2حٿظَٴخٌٗ حكڄي حُهخٍ حالٳټخٍ170ٙ ...
3ڃخٿوحڅ ڃخٻْ ڃٌٻَحص ڃخٿوحڅ٫ /خٿڂ حالػخٍ مُمؽ حؿخػخ ٻٍَٔظٌ طَؿڄش ٓكڄََ ٫زكي حٿكَكَڂ
حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش 1 ١رٰيحى53 ٙ 1987
4ڃخٿوحڅ ڃخٻْ ڃٌٻَحص ڃخٿوحڅ54 ٙ ....
67
حٿظلٸَزخص ٜپ ٳؤّ ڃن حٿكالُمٍى ٫ڀَك طٔك٬ش حٓك َ٤ڃكن حٿټظخركش حٿڄٔكڄخٍٍش ٓكز٬ش
1
حٓ َ٤ڃلهخ ٫ڀي حٿوؿ مَٓ٤حڅ ٫ڀي حٿلخٳش.
مطٌٻَ حٿلٜو ٙطټكَحٍح حٻوحڃكخ ڃكن حٿكالُمٍى ٯَكَ حٿڄ٘كٰوٽ مأٻزكَ ڃٸكيحٍ طكڂ
حالٓظ٘هخى ر هو 3/2مُ ش أٓظ٬ڄڀهخ لكخص ڃـكوهَحص ڃكن أمٍ ٳكٌ ٯ٠كوڅ ٓكلش
محكيس مهٌح ٍََ٘ روٟوف حٿي ٟوخڃش حٿټڄَخص حٿوحٛڀش حٿي رالى حٿَحٳكيٍن محٿظكٌ
)(2
. ٍظڂ حٓظهالٻهخ
13الف٘سّش:
Turquoiseحٿظَٻوحُ مهو حٿٴََمُ حاله َ٠حٿڄٍِٵ
حڅ حٿَٰٜش حٿټَڄَخثَش حٿظٌ طََ٘ حٿَ هٌ CuAl6(PO4)4(OH)8.4H2O
مٷككككي مٍى حٓككككڄ ٳككككٌ حٿڀٰككككش حٿٔككككوڃٍَش NA4BIR.ZA.TUمٍٸخرڀكك ك رخالٻككككيً
birtu/birûtu
َ٫ٳظ ك حمٍمرككخ ٫ككن ٍَ٣ككٶ طَٻَككخ مهككٌح ڃخٍككيٽ ٫ڀَ ك حٓككڄ ( طَٻككوحُ) مهككٌ ٿٴ٨ككش
3
ٳَ َٔش ڃ٬لخه turkey stoneأً كـكَ طَٻَكخ ال ك ٸكپ ڃكن ٓكَلخد حٿڄٜكٍَش حٿكي
4
مٍٔڄي كـَ حٿٰڀزش مكـَ حٿَ٬ن مكـَ حٿـخه الڅ كخڃڀك ٍكيٳ٪ حمٍمرخ ٫زَ طَٻَخ
ٓ 1ڀَڄخڅ رَهخڅ ٗكخٻَ ظكخثؾ حٿظلٸَزكخص ٳكٌ طكپ ككيحى ڃـڀكش ٓكوڃَ ڃـڀكي 52حٿلخٗكَ حٿهَجكش
حٿ٬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع ڃ٤ز٬ش ٓوڃَ رٰيحى102ٙ 2004
)2( Potts , To, "Mesopotamia And The East An Archaeological and
)Historical study of Foreign Relations ca . 3400 . 2000 , (MEAH
Oxford , (1994) P . 199 .
3حٿ٬لزټٌ ڃلََ ڃوٓو٫ش حٿڄوٍى43ٙ ...
4حٿظَٴخٌٗ حكڄي رن ٍوٓٲ (ص 651ه)) حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ ؿوحهَ حالكـخٍ كٸٸك ى .ڃلڄكي
ٍوٓٲ كٔن مى.ڃلڄوى رَٔو ٌ هٴخؿٌ حٿهَجش حٿڄٍَٜش حٿ٬خڃش ٿڀټظخد ڃ٤زو٫خص ڃَٻِ طلٸَٶ
حٿظَحع 276ٙ 1977
68
1
٫ل َٗهخ مهو كـَ حٍُٵ حٛڀذ ڃن حٿكالُمٍى .مهكو كـكَ لخٓكٌ ٍظټكوڅ ڃكن
حروككَس حٿللككخّ حٿٜككخ٫يس ڃككن ڃ٬ي ك محٿظَٻَككذ حٿټَڄَككخثٌ ٿ ك هككو ٳوٓككٴخص حٿللككخّ
2
محالٿڄلَكككوځ حٿڄخثَكككش مٍوؿكككي رټكككپ حٿكككوحڅ حالٍُٵ حالٍُٵ حٿڄو٠كككَ حم حاله٠كككَ
حٿيحٻن محٿڀوڅ حالٍُٵ ٓكزز ٯكِحٍس ٫لٜكًَ حٿللكخّ محٿليٍكي ڃ٬كخ حڃكخ حٿٴَكَمُ
3
حاله َ٠ٳَلظوً ٫ڀي حالٿڄلَوځ
مٍڄټككن حڅ ٍټككوڅ حٍُٵ ٓككڄخمً مٍټككوڅ حٿٴَككَمُ ٫ڀككي ٗككټپ ٫ككَمٵ ٳككٌ ر٬ككٞ
4
حٿٜووٍ حٿَٓورَش مروخٛش ٳٌ حالٍح ٌٟحٿٸخكڀش.
ڃ٬ي ٍ :ـڀذ ڃن ؿزخٽ َٔخروٍ مهٌ ڃ٬خىڅ حٿٴََمُ ٻخڅ ٍوؿكي ٳَهكخ حٿٸ٤ك ٪حٿـَكيس.
مؿزپ حٓزَسٍ :ٸ ٪ٳٌ خكَكش حٿ٘كخٕ ركزالى ڃكخمٍحد حٿلهكَ ٳَك ڃلكخٳ ٪ٻؼَكَس ڃكن حٿكلٴ٢
محٿليٍي محٿللكخّ محال كٺ محٿٜكٴَ محٿٴَكَمُ .محٍ ٝهَحٓكخڅ :مٍوؿكي ٳَك كـكَ
5
حٿٴََمُ حاله َ٠حٿڄ٘ود رٍِٷش .
6
مؿڄَك٪ مكـَ حٿٴََمُ هو كـَ ٍٜٴو ٿو ٳٌ ٛكٴخد حٿـكو مٍټكيٍ ڃك ٪ٻيمٍطك
حٿٔككوحثپ طٴٔككي حٿٴَككَمُ ڃؼككپ حٿككيهن محٿ٬ككَٵ ٍ٤ٴككت ٿو كك مٻككٌٿٺ حٿڄٔككٺ ٍككٌهذ
1
كٔل
69
َ٫ٱ حٿٸيڃخد حٿڄٍَٜوڅ حٿٴََمُ محٓظويڃوه ٳٌ حٯكَح ٝحٿٍِلكش ڃلكٌ (3000
) ٷزپ حٿڄَالى مٍ٬ي حٿٴََمُ حٿڄ ًَٜڃن حٗهَ حال وح ٩حٿڄَ٬مٳش طخٍٍوَخ محٷظٜخىٍخ
كَغ ٍ٬ظٸي حڅ ڃلخؿڄ ٳٌ حٿڄٰخٍس مَٓحرَض حٿوخىځ محځ رـڄش ٳٌ َٓلخد هو حٿڄٜكيٍ
حٿككًٌ حٓككظويڃ حٿڄٜككٍَوڅ حٿٸككيڃخد مطوؿككي ڃلككخ٣ٶ حٿٴَككَمُ ٫ڀككي حڃظككيحى حٿٔككخكپ
حٿـلككورٌ حٿَٰرككٌ ٿ٘ككز ؿٍِككَس ٓككَلخد ٫ڀككي هڀككَؾ حٿٔككوٍْ ٷزككپ حالٿككٲ حٿَحركك ٪ٷزككپ
2
حٿڄَالى.
هوح ٛٳٌ ڃلخٳ : ٬ڃلهخ ح ٍـڀو حٿز َٜرخٿل َ٨حٿَ مٍلٴ ٪حٿَ٬كوڅ حًح ٓكلٶ مهڀك٢
3
ٳٌ حالٻلخٽ مڃلهخ حًح ٓلٶ مَٗد ٴ ٪ڃن ٿي٭ حٿ٬ٸخٍد
حڅ حٿٴََمُ ڃلظوؽ ٯََ ٫خىً ٔزَخ ٳهو ٍظټوڅ ظَـش طٴخ٫پ هخٍؿٌ ٿټزٍَظكخص
حالٿڄلَكوځ حٿڄخثَكش ( ) Hydrated Aluminium Sulphateڃك ٪حڃكالف حٿللكخّ
) (Copper saltsمٍڄټن حٿ٬ؼوٍ ٫ڀَ ٳٌ حٿَ٘ٵ حالمٓ ٢محمحٓ ٢حَٓخ ٳكٌ ڃلكخ٣ٶ
ڃَ٬لش ڃليمىس ڃؼپ ٗز ؿٍَِس َٓلخد مڃل٤ٸش َٔخروٍ ٳٌ هَحٓخڅ محڃظكيحى ڃل٤ٸكش
ٻَڃخڅ مٷِٽ ٻوڃٌ مڃل٤ٸش حٍالٹ ٳٌ ڃَطٴ٬خص ََٓ -ىحٍٍخ رخٓظؼلخد ڃَحٻِ ڃَ٬لكش
1 4
ٳٌ ٷِٽ ٻوڃٌ مَٓلخد مڃن حٿ٬ٜورش ڃَ٬ٳش ڃظي ركيأص طڀكٺ حٿڄلكخؿڂ رخٿ٬ڄكپ .ٿٸكي
حكڄكككي حُهكككخٍ حالٳټكككخٍ 278ٙ ...مٻكككٌٿٺ ٍل٨كككَ حٿ٬لزټكككٌ ڃلَكككَ ڃوٓكككو٫ش 1حٿظَٴخٗكككٌ
حٿڄوٍى 42ٙ ...مٻٌٿٺ حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ٤ٲ حالُهخٍ140ٙ ...
2حٿظَٴخٌٗ حكڄي حُهخٍ حالٳټخٍ277ٙ ...
3
هلخٹ ٍٓخٿش ڃن حٍٓ٤و ٣خٿَْ حٿي حالٓكټليٍ ٳَهكخ ل كـكَ حٿٴَكَمُ هكٌح كـكَ ٿكڂ طكِٽ حٿڄڀكوٹ
حال٫خؿڂ طظٸڀي ر مطٔظټؼَ ڃل ل حڃكخ هخٛكَظ ٫لكي حٿ٬ڀڄكخد محٿ٨٬ڄكخد ح ك ٍكيٳ ٪حٿٸظكپ ٫كن ڃڄٔكټ
ٿڀڄٍِي ٍل :َ٨حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ٤ٲ حالُهخٍ ٳٌ140ٙ.....
4
A.V. VINOGRADOV, S.V. LOPATIN, E.D.MAMEDOV, KYZY/
KUMSKAJA BIRJUZA, SOVETSKAJA ETNOGRAFJA, 1965,
2.PP.114-134
70
٧هَ حٿٴََمُ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن كوحٿٌ 5000ٷزپ حٿڄَالى ٻڄخ ػزض ًٿٺ روٟوف ڃن
حٿڀٸي حٿظٌ مؿيص ٳٌ ٷزوٍ طپ حٿٜوحڅ كَغ ٫ؼَ ٫ڀي هَُس ڃن حٿٴَكَمُ حاله٠كَ
رټڄَككخص محٳككَس ال طٸككپ حال ر٘ككٌد ٟككجَپ ٫ڄككخ مؿككي ڃككن حٿٜككيٱ حٿڄٔككلن( blue
2
)adiriteمكـككَ حٿټڀككْ حٿَهككخڃٌ .ٳككٌ حٿلٸَٸككش حڅ ڃككخىس حٿٴَككَمُ مؿككيص رټڄَككخص
ٻزََس ٔكزَخ ٟكڄن حٿڄكوحى حٿظكٌ ٫ؼكَ ٫ڀَهكخ ٳكٌ حٿٸزكوٍ مٿهكٌح ٳٸكي طكئٍم حٿكي حالٿكٲ
حٿوخڃْ محٿَحر ٪ٷزپ حٿڄَالى .مٷي حٻظ٘ٲ حٿٴََمُ ٳٌ ٣زٸش ط٬وى حٿي ػٸخٳش كڀكٲ ٳكٌ
ڃوٷٍ ٪خٍځ طز ٳٌ ٓهپ ٓلـخٍ .مٷي مؿيص ڃـڄو٫ش ڃن حٿوَُ ٳٌ ٴْ حٿڄوٷ ٪ٳكٌ
ٷزوٍ ط٬وى ٿڀ٤زٸش حٿوخڃٔش.
ٳٌ ريحٍش حالٿٲ حٿوخڃْ ٧هَ حٿٴََمُ ٳٌ حٿه٠زش حالٍَح َش ٳٌ طپ رگڂ ڃن
حٿ٤زٸش حٿؼخٿؼش محٿَحر٬ش مٳٌ طز ٍلَي حٿ٤زٸش حٿٔخىٓش .مهٌح حٿظٸخٍد ٳٌ حالٓظهالٹ
ال ٍڄټن ح٫ظزخٍه ٛيٳش رپ هو ظَـش ٣ڀذ ڃظِحٍي ٫ڀي ڃوحى ٻخ ض طَڃِ ٿڀ٬ڀو
3
حالؿظڄخ ٌ٫ٳٌ حٿڄـظڄ٬خص حٿٍِحَ٫ش ٳٌ حٿَ٘ٵ حالى ي حڅ ٿٸي حٿٴوخٍ محالص
) kelمحٿظٌ ٿهخ ٫الٷش رؼالػش ڃلخؿڂ حٿٜوحڅ حٿظٌ ط٬وى حٿي ك٠خٍس (teminar
ٿڀٴََمُ مؿيص ٫ڀي ٓٴوف روٻخ ظو ( ) Bukantauمٍ٬ظٸي حڅ حٿظ٤وٍ حٿڄلڀٌ
) kelحٿظٌ حٓظَٰٷض ٳظَس ٣وٍڀش ٳٌ ٫ڄڀَش حٿظ٬يٍن ٿهٌه ٿل٠خٍس (teminar
1
LUCAS. Ancient. Egyption Material and Industries, London , 1964,2nd .
Ed.pp.231-235, with earlier bibliography
2حٓڄخَ٫پ رهَـش هڀَپ ىالٍش ٳََمُ ڃـڀكش ٓكوڃَ ڃـڀكي 32ڃيٍٍَكش حالػكخٍ حٿ٬خڃكش مُحٍس
حال٫الځ رٰيحى86ٙ 1976
3حٓڄخَ٫پ رهَـش هڀَپ ىالٍش ٳََمُ83ٙ ...
71
حٿڄلخؿڂ ط٬وى حٿي ٳظ َس ڃظؤهَس ڃن هٌح حٿظ٤وٍ محٿظٌ طٸيٍ رلوحٿٌ 3000-4000
1
ٷزپ حٿڄَالى.
ٿٸي ٻخ ض حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش ٷخىٍس ٫ڀي ٓي كخؿش حٿ٤ڀذ محػخٍس حٿزلغ ٫ن ڃوحى
هخځ ؿيٍيس مطـَرظهخ .مٷي ٫ؼَ ٫ڀي ڃَحٻِ ال ظخؽ حٿٴََمُ رټڄَخص حٷپ ٳٌ ؿزخٽ
ُحٻَمّ مٳٌ ؿزخٽ ٻَڃخڅ ڃ ٪طَٓزخص مٳََس ڃن ح ٿللخّ ٳٌ ٴْ حٿڄلخ٣ٶ .مٳٌ
رالى حٿَحٳيٍن ٻخڅ حٿٴََمُ ٍٔظوٍى ڃن ر ٞ٬حٿيمٽ روحٓ٤ش حٿَ٤ٵ حٿظـخٍٍش حٿظٌ
ٍككٔڀټهخ طككـخٍك حككٿككڄلظوؿككخصك حككالككهككَىك حككٿككظٌ ٿككهخ ككٴْ حككالككهككڄَش حككمك طككٍِككي ٫ككلهخ ڃككؼپ
2
حالمرَٔيٍن (حٿِؿخؽ حٿزَٻخ ٌ حالٓوى) محٿٜوحڅ محاله٘خد محالٛيحٱ حٿزلٍَش .
مطََ٘ حٿيالثپ ڃن ڃوٷ ٪طز ٻوٍه حٿټ٘ٲ ٫ن ح٫يحى ٻزََس ڃكن حٿٸزكوٍ مٷكي ٫ؼكَ
٫ڀي حٿٴََمُ رَن ٿٸي حٿٸزوٍ ٳٌ هٌح حٿڄوٷ ٪ؿلزكخ حٿكي ؿلكذ ڃك ٪حٿكالُمٍى ٳكٌ ٷزكوٍ
حٿ٤زٸكككككش حٿ٬خٗكككككَس محٿؼخڃلكككككش مهكككككٌ ط٤كككككخرٶ حٿكككككيمٍ حٿڄٔكككككڄي رخٿ٘كككككزَ رخٿټظكككككخرٌ
3
د( )protoliterory Bمڃهڄخ ٍټكن ٳكؤڅ هكٌح ٍڄؼكپ حهكَ ٧هكوٍ ٿڀٴَكَمُ ٳكٌ ركالى
حٿَحٳيٍن كَغ ٿڂ ٍ٬ؼَ ٫ڀي كـَ حٿٴََمُ ٳكٌ حٿڄٸزكَس حٿڄڀټَكش ٳكٌ حمٍ مٳكٌ ڃوحٷك٪
حهَى ڃن رالى حٿَحٳيٍن محٿظٌ ط٬كوى حٿكي حالٿكٲ حٿؼكخ ٌ محٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى .مرهكٌح
طيٿپ ٻپ حٿٴََٟخص ٫ڀي ٫كيځ مؿكوى أً ٣ڀكذ حٷظٜكخىً ڃكن حككي حالٓكوحٵ حٿټزكَى
1
A.V.VINOGRADOV , O Lokal' nyh variantah neoliticeskoj Kul'tury
Kyzylkumov, KSIA,122,1970,PP.31-36., A.V. VINOGRADOV, E.D.
MAMEDOV pervobytnyi Ljavljakan, (mhe,10), Moskva,1975
2حٓڄخَ٫پ رهَـش هڀَپ ىالٍش ٳََمُ85ٙ ...
3
E.PORADA, The Relative Chronology of Mesopotamia, part.1. seals
and trade (6000-1600 B.C) in R.W. EHRICH, Chronologies in Old World
Archaeology , Chicago ,1965,pp.147:9.
72
هالٽ حالٿٴَن حٿؼخٿغ محٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى ٫ڀي ڃلظوؽ ڃ٘ټوٹ ٳٌ ٷَڄظ مڃظوٳَ ٔكزَخ
1
ٳٌ حٿڄلخ٣ٶ حٿڄلَ٤ش رزالى حٿَحٳيٍن.
ٍرڄخ ٍظٜوٍ حٿز ٞ٬ڃن حڅ ٳٸيحڅ حٿٴََمُ ٍـذ حڅ ال ٍ٬كِى حٿكي أً ٸك ٚٳكٌ
حٿڄخىس حٿوخځ حم حٿي ٫يځ ٻٴخدس ٨خځ حٿظوٍُ ٪حٿًٌ ٻخڅ ٍَر ٢ركالى حٿَحٳكيٍن ركخٿڄوحٷ٪
حٿظككٌ ٻككخڅ حٿٴَككَمُ ڃوؿككوى ٳككٌ ڃلخؿڄهككخ ال ك ٳككٌ حٿڄككيه ٴٔككهخ ٻخ ككض حٓككوحٵ رككالى
حٿَحٳيٍن طٔظوٍى حٿ٬ٸَٶ محٿالُمٍى ڃن ڃلخ٣ٶ رَ٬يس مروحٓ٤ش حٿ٘٬ود ٴٔهخ حٿظكٌ
ٻخ ض طٔظ٬ڄپ حٿٴََمُ رټؼَس مركخٿٴظَس ٴٔكهخ مرهكٌح ٍظخٻكي ركؤڅ ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن
ريأمح رلزٌ حٓظ٬ڄخٽ حٿٴََمُ الٓزخد ( ٫ٸخثيٍش) مٿَْ ال٫ظزخٍحص طـخٍٍش رخٿَٯڂ ڃن
2
طوٳَه.
مٻخ ض حكـخٍ حٿٴََمُ طٔكظ٬ڄپ ٻهكيحٍخ ٴَٔكش مهخٛكش ٫لكي حٿټخٗكََن ٳٸكي ٻكخ وح
حٿڄـهٍِن حٿَثَََٔن حڅ ٿڂ ٍټو وح حٿوكَيٍن الكـخٍ حٿالُمٍى حٿي حٿزال ١حٿڄًَٜ
مڃن حٿڄَ٬مٱ حڅ حٿظـخٍس ٻخ ض ڃِىهَس رَن ڃڀوٹ حٿټخََٗن مڃ َٜمحڅ حٿ٬الٷخص
ٻخ كككض ؿَكككيس ركككَن حٿزڀكككيٍن مهخٛكككش هكككالٽ ٫هكككي حٿٔكككالٿش حٿؼخڃلكككش ٘٫كككَ (-1460
3
1340ٵ.ځ).
ڃن حكيى حٿڄٔظو٣لخص حالٗوٍٍش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ٫ؼكَ ٫ڀكي هكَُ ٷكالىس ط٬كوى
حٿي حالٿٲ حٿَحر ٪ٷزپ حٿڄَالى محٿظٌ ط٬وى حٛال حٿي ٜ٫وٍ ڃخ ٷزپ حٿظخٍٍن مر٬ي ًٿٺ
حهظٴي حٿٴََمُ هالٽ حالٿٲ حٿ َحر ٪ٷزپ حٿڄكَالى ظَـكش حىهكخٽ حٓكخٿَذ ٳلَكش كظكي مٿكو
73
ٻخ ض ٿٜلخ٫ش حٿلـَ .مرهٌح َى حڅ حٿٴََمُ ٿڂ ٍٔظوٍى حٿي رالى حٿَحٳيٍن ر٬كي ٫كخځ
1
3000ٷزپ حٿڄَالى.
مٳٌ حٿوحٷ ٪ـي حڅ حٿٴََمُ ٻخڅ ٍٔظ٬ڄپ ٳٌ حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄكَالى ٳكٌ ؿڄَك٪
حٿڄٔكظو٣لخص حٿظككٌ ٻخ ككض طٸككٗ ٪ككَٷٌ حٍككَحڅ محمحٓك ٢حٓككَخ مٳككٌ حٿـخ ككذ حالهككَ ٳككٌ
حٿَ٘ٵ حالى ي حٿٸيٍڂ ٳكٌ ڃٜكَ ٍالكك ٦حڅ ط٬كيٍن حٿٴَكَمُ ٳكٌ ٓكَلخد ٷكي حهكٌ ٗكټال
ڃظِحٍيح ح٫ظزخٍح ڃن حٿٔالٿش حٿوخڃٔش كظي رڀٮ ح٫ڀي ًٍمط ٳٌ كټڂ حٿٔالٿظَن حٿؼخڃلكش
َ٘٫محٿظخٓ٬ش َ٘٫حٿـيٍيطَن مڃً ٪ٿكٺ ال ٍڄټكن حر٬كخى ٳټكَس حٓكظََحى حٿڄ٬كيڅ ٳكٌ
2
حٿ َٜ٬حالٗوًٍ حٿوَٓ ٢كَغ ٻخ ض ڃلخؿڂ َٓلخد ٳ٬خٿش.
1
Tosi ,M., PIPERNO.,"Lithic Technology Behind the Ancient lapis
lazuli Trade", Expedition, VOL.16/1,1978,pp . 20-21
74
) (
Al2O3
مٳٸكككخ ٿڄ٬ڀوڃخطلكككخ ٳكككخڅ حٿَكككخٷوص ٿكككڂ ٍ٬كككَٱ ٫لكككي حالٗكككوٍٍَن مٻكككخ وح ٍٔكككظ٬ڄڀوڅ
حٿڄَؿككخڅ ( ) bahreحٿككًٌ ٍٸككخٍڅ ڃكك ٪حٿڀٴ٨ككش حٿَ٬رَككش (رلككًَ) أً حٿڀئٿككئ مٻككخ وح
3
ٍٔظويڃوڅ حٿڄَؿخڅ حالكڄَ ريال ڃن حٿَخٷوص.
75
ڃزخَٗس حٿَخٷوص حالكڄَ ٍٸوى ٿو رخٿلكخٍ ٫ڀكي ٫ټٔك حالٛكٴَ حً ٍظَٰكَ ٿو ك حٿكي
حالرَ ٞمٍ٬ظٸي حالٍَح َوڅ حٿٸيڃخد حڅ ڃلكوٍ حالٍ ٝطَطټكِ ٫ڀكي ٷ٬٤كش ٻزَكَس ڃكن
1
حٿَخٷوص مٍ٤ڀٸوڅ ٫ڀَ (كـَ حٿٔڄخد) حم حٿلـَ حٿٔڄخمً.
ڃن هٜخث ٜح ٍوٍع ٛكخكز ڃهخركش ممٷكخٍ مٍٔكهپ ٷ٠كخد حٿلكوحثؾ مٍٸ٤ك٪
حٿ ٖ٤٬مٍيٳ ٪حٿٔڂ مٍٸوً حٿٸڀكذ مٷَكپ حڅ ڃوظكخٍه حالكڄكَ حٿَڃكخ ٌ ڃ٬ظكيٽ ڃخثكپ
حٿي حٿلَحٍس مهو ٍلٴ ٪حٿزوحََٓ حٿٔوىحمٍش محٿوٴٸكخڅ مٟك٬ٲ حٿٸڀكذ مٍٸكوً حٿ٬كَن
2
حًح حٻظلپ رٔلخٿظ مٍلي حٿز َٜمحًح حڃٔٺ ٳٌ حٿٴڂ ٷوً حٿٸڀذ.
محٛلخٳ حٍر٬ش :حالكڄَ مهو ح٫الهخ ٍطزش محٯالهخ ٷَڄش ػڂ حالٛٴَ محالٍُٵ
محالركككَ .ٞمٳَككك حٿَڃكككخ ٌ – حٿزهَڃكككخ ٌ – حٿڀلڄكككٌ – حٿزلٴٔكككـٌ – حٿـڀلكككخًٍ –
3
حٿككوٍىً .مٿككوڅ حٿَككخٷوص حالكڄككَ ٍظَطككذ ٳَڄككخ رككَن ٣ككَٳَن حكككيحهڄخ حٷٜككي حٿٰخٍككش
حٿڄ٤ڀورش ڃل محالهَ حٷٜي حٿًَحٿش حٿظٌ طٔكٸ٫ ٢لكيهخ حٿَٯزك ٳَك ٳكؤؿوىه حٿَڃكخ ٌ
4
حالكڄَ
1حٿٸڀٸ٘ليً حرو حٿ٬زخّ حكڄي رن ٫ڀٌ (ص821ه)) ٛكزق حال٘٫كي ٳكٌ ٛكلخ٫ش حال ٘كي ؽ2
حٿٸخهَس 1981ؽ98ٙ 2 حٿڄئٓٔش حٿڄٍَٜش حٿ٬خڃش
2حالر٘ككَهٌ ٗككهخد حٿككيٍن ڃلڄككي رككن حكڄككي (ص850هكك)) حٿڄٔككظَ٤ٱ ٳككٌ ٻككپ ٳككن ڃٔككظَ٨ٱ
ڃل٘وٍحص ىحٍ ڃټظزش حٿلَخس رََمص162ٙ 1988
3حالٓټليًٍ حرن ٤٫خد حس طخؽ حٿَ٬مّ حٿلخمً ٿظهٌٍذ حٿلٴوّ طلٸَٶ حكڄي ٳٍَكي حٿڄٍِكيً
1١ڃـڀي 5حٿلخَٗ ىحٍ حٿټظذ حٿ٬ڀڄَش رََمص150ٙ.2008
4حٿظَٴخٌٗ حكڄي حُهخٍ حالٳټخٍ58ٙ ...
76
1
ػڂ حٿزهَڃخ ٌ ػڂ حالٍؿوح ٌ ػڂ حٿڀلڄٌ ػڂ حٿـڀلخًٍ ػڂ حٿوٍىً حٿلََ حٿڄَ٘ٵ حٿڀوڅ
2
حٿ٘ٴخٱ حٿًٌ ٍلٴٌه حٿزٜكَ رٔكَ٫ش حٿٔكخٿڂ ڃكن حٿَ٬كود حڃكخ َ٫ورك حٿ٘كَ٬س مٍٔكڄي
4 3
حٿظ٘ٗ ََ٬ز ط٘ٸَٶ ٍَى ٳَ محٿٔوّ مهٌ هَمٵ طوؿي ٳٌ رخ٣ل .
حڅ ڃِحؽ ٓخثَ حٿَوحٷَض مهكو حٛكڀذ حٿـكوحهَ مال ٍويٗك حالٿڄكخّ مالٍكئػَ
ٳَ .مهو حٗكي حٿـكوحهَ ٛكٸخال محٻؼَهكخ ڃكخد محٿَكخٷوص ٳكٌ حالٛكپ ػكالع حٛكلخٱ
ڃوظخٍهخ حالكڄَ ٳؤٻؼَ مٿ ٫ڀي حٿلكخٍ ٛكزَ محالٛكٴَ ٳؤ ك حٛكزَ ٫ڀكي حٿلكخٍ ڃكن
حالكڄَ حڃخ حاله َ٠ٳكال ٛكزَ ٿك ٫ڀكي حٿلكخٍ حٿزظك .مڃخ٫كيحهخ ٳڀَٔكض ٳكٌ حٿ٘كَٱ
5
محٿوخَٛش ٻهٌه حالٿوحڅ ٷَڄش.
محٿَكككخٷوص كـكككَ ٛكككڀذ ؿكككيح ٍٔكككـپ ( )9ىٍؿكككخص ڃكككن حٿٜكككالىس ٳكككٌ ڃٸَكككخّ
( ) Mohsمٷكككي حٓكككظويځ هكككٌح حٿلـكككَ ٳكككٌ ركككالى حٿَحٳكككيٍن ٳكككٌ ٛكككلخ٫ش حٿلڀكككٌ
محٿڄـوهَحص ٗيٍي حٿَزْ ٍٍُن ٗٴخٱ ٛكخٱ ڃوظڀكٲ حالٿكوحڅ محٛكڀهخ ٻڀهكخ ڃكخد
ٛككخٱ مٷككٲ ٳككٌ ڃ٬خى هككخ ر كَن حٿلـككخٍس حٿٜككڀيس ُڃخ ككخ ٣ككوٍال ٳٰڀكك ٦مٛككٴخ مػٸككپ
مح ٠ـظ كَحٍس حٿڄ٬يڅ ر٤وٽ مٷوٳ ٳٜكََ ٛكڀذ الطٌٍزك ُ حٿلكخٍ ٿٸڀكش ىهلَظك مال
ٍٴظض ٿَٰ٣ٍ ٝورظ رپ ٍِىحى كٔلخ مالط٬ڄپ ٳَ حٿڄزخٍى ٿٜالرظ مٍزٔ حال حٿڄخّ
1 6
مهو ٷڀَپ حٿوؿوى ٍِ٫كِ .مٍ٬ظزكَ حٿَكخٷوص ڃكن ح ٴكْ محٯكال حٿـكوحهَ محٿٔزلخًؽ
2
ٷخٽ ط٬خٿي ٳٌ ط٘زَ حٿلوٍ حٿَ٬ن ٳٌ ڃٸَ حٿؼوحد (ٻؤ هن حٿَخٷوص محٿڄَؿخڅ)
1حٿزََم ٌ حركٌ حٿٍَلكخڅ ڃلڄكي ركن حكڄكي (ص403هك)) حٿـڄكخهََ ٳكٌ ڃَ٬ٳكش حٿـكوحهَ ڃ٤ز٬كش
ؿڄَ٬ش ىحثَس حٿڄ٬خٍٱ حٿ٬ؼڄخ َش 1355ه)33ٙ .
ىحمى حٿڄـڄ ٪حٿ٬ڀڄٌ حٿيڃ٘ٸٌ ڃـڀي246ٙ 19 2حٿلڀزٌ
3
Weinstein , " precious and semi-precious stones ,1946, pitman , London
4
Weinstein , " precious and semi-precious stones ,1946, pitman , London
5حٿټوٳٌ ُٻٍَخ حٿٸِمٍلٌ حٿڄلخٳ ٪حٿ٤زَش44ٙ ...
6حٿ٬ڄًَ ٗهخد حٿيٍن ڃٔخٿٺ حالرٜخٍ349ٙ ...
77
4 3
مڃ٬ي رـزپ حٿَحهوڅ ٳٌ ؿٍِكَس ٓكَ يٍذ مٳكٌ ٓكَالڅ مڃټكَحڅ .مرخٿزڀكيحڅ
حٿـلورَككش ٫لككي هكك ٢حالٓككظوحد محڃككخٻن طوحؿككيه ٳككٌ ؿزككپ ٓككَ يٍذ ٍٸككخٽ حڅ حٿَككخٷوص
حالكڄَ ٍوؿي ٫ڀي هكٌح حٿـزكپ طلكيٍه حٿٔكَوٽ محالڃ٤كخٍ حٿكي حٿل٠كَ ٞمٍوؿكي رك
)(6 5
حٿڄخّ حٍ٠خ .مهو ٍـڀذ ٫ن ٍَ٣ٶ حٿظـخٍس ڃ ٪رڀيحڅ حٿَ٘ٵ ٻخٿهلي محٳٰخ ٔظخڅ
حٿَخٷوص ٓڀ٤خڅ حالكـخٍ ٻڄخ حڅ حٿٌهذ ٓڀ٤خڅ حٿڄ٬كخىڅ مٻكپ حٿـكوحهَ ڃلٔكود
حٿَ محٿَخٷوص ح ٔخڅ حٿڄ٬يڅ مٓكَي حالكـكخٍ حٿظكٌ ال طكٌمد .مٻكپ كـكَ ڃكن كـكخٍس
7
حٿَخٷوص ٍٔڄي ؿزال ََٰٛح حم ٻزََح .محڅ كـَ حٿَخٷوص ٍلظٸپ ٳٌ ٓز٬ش حٿوحڅ ٳكٌ
ڃيى ٻؼََس حمٿهخ حالرَ ٞمحهَهخ حاله َ٠ػڂ ٍل٬ټْ ؿوهَه مٍَؿ ٪حٿي حالكـكخٍ
1حٿټوٳٌ ُٻٍَكخ حٿٸِمٍلكٌ حٿڄلكخٳ ٪حٿ٤زَكش / 45ٙ ...مٻكٌٿٺ ٍل٨كَ :حٿڄَٰركٌ حكڄكي ٷ٤كٲ
حالُهخٍ182ٙ ...
2
ٓوٍس حٿَكڄن :حالٍ 58
3
َٓ يٍذ :هٌ حالڅ ٓكَالڅ مٓكََال ټخ مٷكي حٗكظهَص ٳكٌ حٿٜ٬كوٍ حالٓكالڃَش رټؼكَس ڃكخٍَى ٳكٌ
ؿزخٿهخ ڃن كـخٍس ٻٍَڄش .مٿهخ ٳٌ حٿهليٍش حٓڄخد ٻؼََس ٿڀڄٍِي ٍل : َ٨حٿلڀزٌ ٫ڄكَ ركن حكڄكي ركن
٫ڀٌ رن ڃلڄوى رن حٿ٘ڄخ َٓ ٩حالَٓحٍ ٳكٌ ڃَ٬ٳكش حٿـكوحهَ محالكـكخٍ طلٸَكٶ ركَمٍن ركيًٍ
طوٳَٶ ڃ٤ز٬ش حٿََڃوٹ رٰيحى 15ٙ 1999
4حرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي وذ حٿٌهخثَ ٳٌ2ٙ ...
5حٿټوٳٌ ُٻٍَخ حٿٸِمٍلٌ حٿڄلخٳ ٪حٿ٤زَش46ٙ ...
6
Moorey , P . R . S . AMMI, Materials and Manufactur in Ancient
Mesopotamia : The Evidence of Archaeology and Art - Metals and
Metalwork , Glazed materials and Glass Oxford , 1985, P 10 .
7حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ٤ٲ حالُهخٍ183ٙ ...
78
1
حٿڄ٨ڀڄش محڅ ٿ ڃ٬ي خ رؤٍ ٝڃ َٜرزالى حٿٴَوځ مٷي ٍوؿي ٳٌ ٍڃخٽ ؿِحثكَ حٿلَكپ
2
ڃن حٿٜلٲ حالرَ ٞڃل مٳٌ ؿزپ َٓ يٍذ ٍوؿي ؿڄَ ٪حٿوحڅ حٿَخٷوص مٍئطي ڃن
حٷٜي ؿزخٽ حٿهلي.
3
15الوبض Diamond (C) :
حالٿڄكككخّ حٓكككڄ رخٿهليٍكككش (هَكككَح) مڃ٬لكككخه حٿكككًٌ ال ٍلټٔكككَ مهكككو رخٿٔكككٍَخ َش (
4
حٿڄَخّ) محٿڄخّ ٻڀڄش ٍو خ َش ڃَٻزش ڃن ٿٴ٨ظَن ڃن كَٱ ٴٌ ػكڂ ڃكن ٳ٬كپ ڃ٬لكخه
5
ٻَٔ مٷهَ ىالٿش ٫ڀي هخَٛظ حٿ٨٬ڄي أً ح حٿلـكَ حٿكًٌ ال ٍٸهكَ .محٿڄكخّ هكو
حكككي ٛككوٍ حٿټككخٍروڅ حٿڄظزڀككوٍ حٿڄظټككوڅ طلككض ىٍؿككخص ٫خٿَككش ڃككن حٿ٠ككٰ ٢مىٍؿككش
حٿلككَحٍس ٛككالىط ( )10ٳككٌ ڃٸَككخّ ڃككوهِ ٿڀٜككالرش ٿ ك ٗكك٬خ٨٫ ٩ككَڂ ٍـككوُحڅ
6
ٍټوڅ حٓڄ ڃخّ حم حٿڄخّ.
1
ڃيٍلكش حٿٴَكوځ خكَككش ٳكٌ ڃٜكَ ٳككٌ ڃكلوٴ ٞڃككن حالٍ ٝىمڅ ڃٔكظوى ٓك٤ق حٿلَككپ مهكٌ حٿَككوځ
ڃلخٳ٨ش ٳٌ ڃٜكَ ٯَركٌ محىً حٿلَكپ مڃَٻِهكخ ڃيٍلكش حٿٴَكوځ .ٿڀڄٍِكي ٍل٨كَ :حٿلڀزكٌ ٫ڄكَ ركن
حٿ٘ڄخ َٓ ٩حالَٓحٍ ٳٌ 15ٙ.....
2حٿلڀزٌ ٫ڄَ حٿ٘ڄخ َٓ ٩حالَٓحٍ15ٙ ...
3طٸٜي حٿزخكغ ٿٌٻَ حٿڄخّ ڃ ٪ح وح ٩حالكـخٍ حٿټٍَڄش رخٿَٯڂ ڃن ح ٿڂ ـي أً حػَ ٿ ٳٌ حٿڀٸي
حالػٍَش حٿڄوؿوىس ٳٌ حٿڄظلٲ حٿَ٬حٷٌ
4حٿزََم ٌ حرٌ حٿٍَلخڅ حٿـڄخهَ92ٙ ...
5
Liddell and Scott , Greck – English lexicon Dictionary (Oxford , 8th
)Edition, 1897
٣ 6لَلٌ حٓټليٍ ڃـڀش حٿڄَ٘ٵ (حٿٔلش حٿٔخىٓش) طٍَ٘ن 1903حٿ٬يى865ٙ 19
79
ڃ٬خڃپ حال ټٔخٍ ٿڀڄخّ هو ح٫اله ٳٌ حٿڄ٬خىڅ ؿڄَ٬خ محٿَ ٍ٬كِى ؿڄكخٽ حٿڄكخّ
ٻلـَ ٻٍَڂ مڃٸيٍطك حٿٴخثٸكش ٫ڀكي ط٘كظَض حٿ٠كود مطلڀَڀك الٿكوحڅ حٿَ٤كٲ حٿٔكز٬ش
1
حٿڄَ٬مٳش مح ٬ټخٓ هخٍؿخ ڃل .
هو كـَ ٍ٘ز حٿَخٷوص ٳٌ حٿَُح ش محٿٜالرش م٫يځ حال ٴ٬خٽ ڃن حٿليٍي مٷهَه ٿََٰه
ڃن حالكـكخٍ مهكو ٗكٴخٱ ٳَك حى كي رٍَكٶ مٍوؿكي ٳَك حالركَ ٞمحٿٍِظكٌ محالٛكٴَ
3 2
مٯََهخ .محٗټخٽ حٿڄخّ ٻڀهخ ڃَٓ٠ش ڃوَمَ٣ش مڃؼڀؼخص ڃكن ٯَكَ ٛكل٬ش .مٿك
5 4
مڃ٬يڅ رڄٸيم َخ ڃن رالى حٿَمځ مٿو ٻڀوڅ حٿلوٗخىٍ حٿٜخٳٌ ڃ٬يڅ رٸَد ٯِ
حٿٜخٳٌ مڃ٬يڅ رخٿَڄن مهو كيٍيً حٿڀوڅ مڃ٬يڅ رٸزَ ٙمهو ٳ ٌ٠حٿڀوڅ ٍهكو
6
محٿڄخّ رخٍى ٍخرْ ٍؼزض ر حٿَخٷوص مٓكخثَ حالكـكخٍ حٿٜكڀزش .مٍظټكوڅ حٿڄكخّ ٳكٌ
7
رخ٣ن حالٍ ٝطلض ٢ٰٟمكَحٍس هخثڀَن مهخٛكَظ ح ك الٍكَى كـكَح حال ه٘كڄ
مٻٔككَه ٯَككَ حالٓككَد ٳككؤًح ٟككَد رخالٓككَد ٻٔككَ حٿڄككخّ مٿككو ؿ٬ڀظك حٿككٲ ٷ٬٤ككش
80
2 1
ٻخ ككض ؿڄَكك ٪ٷ ٬٤ك ڃؼڀؼككش مٻڀڄككخ ٻككخڅ كـڄ ك حٻزككَ ٻككخڅ طككخػََه حٷككوى .محٿٜككلخ٩
ٍـ٬ڀوڅ ٷ ٬٤ٳٌ َ٣ٱ حٿڄؼٸذ ٍؼٸزكوڅ رهكخ حالكـكخٍ حٿٜكڀزش محٿڄوٟك ٪حٿكًٌ ٳَك
حٿڄككخّ ٿككڂ ٍٜككپ حٿَ ك حكككي مهككو رككؤٍ ٝحٿهلككي مڃككن ٫ـخثككذ حٿڄككخّ ح ك حًح ٣ككَٵ
رخٿڄَ٤ٷككش ٫ڀككي حٿٔككليحٽ ىهككپ ٳككٌ حٿڄَ٤ٷككش حم ٳككٌ حٿٔككليحٽ محًح ٟككَد رخالٓككَد
3
ٍظټَٔ ٳٌ حٿلخٽ .مهو ڃن ح ٴْ حالكـخٍ طټوڅ ٿَټوڅ ًهزخ ٳ٬خٷظك ٍ٣وركش ٯڀَ٨كش
4
مكَ ڃٴَ ١ٳؤٗظي ٍزٔ مڃخىط ٍٛخَٛش مڃو ٪ٟحٿهليً ڃل رَٔ يٍذ .محٿڄخّ
محٿڄخّ حٛڀذ حٿـوحهَ محٯڀزهخ ٿهخ ػڂ ٍټَٔه أٿَن حٿٴڀِحص محٍهخهكخ مهكو حالٓكَد
مٍ٘ز حٿ٘كڄ ٪مٳَك هخٛكَش ٻڄكخ ٍظٴظكض حٿكٌهذ مڃ٬ي ك رٸكَد ڃ٬كيڅ حٿَكخٷوص ٳكٌ
ؿٍَِس ًحص َ٫وڅ ٍٔكظوَؽ حٿَڃكپ ڃلك مٍٰٔكپ ٫ڀكي هَجكش ىٷكخٵ حٿكٌهذ حٿڄ٬كَمٱ
رٔككخمس مٷككي حٓككظيٽ هككئالد رڄككخ ٍوؿككي حكَخ ككخ ٳككٌ حٿككٌهذ حالرٍَككِ حٿوككخٿ ٚڃككن ٗككٌد
5
الٍِىحى ٳٌ حٿلـڂ ٫ڀي كزش ٍڃپ ٍٴٔي حٿڄزخٍى ٛڀذ ؿيح ٍٴٔي حالص حٿلٺ .مٻڀڄخ
6
مڃكن هوحٛك ح ك ٍټٔكَ ؿڄَك ٪حالؿٔكخى حٿلـٍَكش مٻڀڄخ ٻخڅ حٻزَ ٻخڅ ػڄل حٻؼَ
محڃٔككخٻ ٳككٌ حٿٴككڂ ٍټٔككَ حالٓككلخڅ مال ط٬ڄككپ ٳَكك حٿلككخٍ مال حٿليٍككي مح ڄككخ ٍټٔككَه
حٿَٛخ ٙمٍٔلٸ ٳَئهكٌ ٫ڀكي حٿڄؼخٷكذ مٍؼٸكذ رك حٿكيٍ مٯَكَه مح ك حًح ڃٔكق رك
81
ػيً حٿڄَأس ٫لي ط َٔ٬هَمؽ حٿڀزن ٳؤ ٍوَؿ مٍٴظق ٓيى حٿؼيً محڅ ٓلٶ رخٿڄكخد
1
م٣ڀٌ ر ٫ڀي ػيً حٿڄَحس حٿڄَ٬ٟش حىٍ حٿڀزن ٿوٷظ .
محٿڄخّ و٫خڅ ٍُ :ظٌ مٍٔڄي رٌٿٺ الڅ رَخٍ ٟوخٿ٤ك ٛكٴَس – مرڀكوًٍ ٳكٌ
ٿوڅ حٿزڀوٍ .مڃل ٿوڅ ٿ ٗ٬خَ٨٫ ٩ڂ ٍڀٸَ ٫ڀي ڃخؿخمٍه ڃن كخث ٢حم ػود حم مؿ
ح ٔككخڅ ٳَككؤطٌ رلككوٍ ڃوظڀككٲ حٗككز رٸككوّ ٷككِف .مهككٌح حٿلككوٍ ٩ظوٌم ك حٿڄڀككوٹ كڀَككخ
2
ٍڀزٔو مٳَ حٍ٠خ ٿوڅ ٻڀوڅ حٿليٍي.
ٿٸي كخمٽ حٿـوهٍَكوڅ حٿ٬كَد حٿكظلټڂ ر٘كټپ حالكـكخٍ رخٓكظلزخ٣ ١كَٵ ممٓكخثپ
ٛلخَ٫ش ٿظلَٔن ٗټڀهخ حم ٛٸڀهخ حڅ حڃټن ٳٸكي طوٛكڀوح حٿكي ٣كَٵ ؿيٍكيس ٳكٌ هكٌح
حٿڄـككخٽ مالك٨ككوح ح ك ٣خٿڄككخ ٻخ ككض ىٍؿككخص ٛككالىس حالكـككخٍ ٯَككَ ڃظٔككخمٍش ٳخ ك
روٓ٬هڂ حالٳخىس ٫ن هٌح حٿظٴخمص ٳٌ ٛكٸپ كـكَ حى كي ٛكالىس رلـكَ ح٫ڀكي ٛكالىس
م٫ڀَ ك ٳٸككي حٓككظٴخىمح ڃككن حٿڄككخّ محٿككًٌ ٍلظككپ ڃوٟكك ٪حٿٔككَخىس ٳككٌ ڃڄڀټككش حالكـككخٍ
رٜالىط حٿ٬خٿَش ٳٌ ٛٸپ حٿَخٷوص حٿكًٌ ٍكؤطٌ ر٬كيه رخٿٜكالىس مٻكٌٿٺ حٓكظٴخىمح ڃكن
3
كـَ حٿَخٷوص ٳٌ ٛٸپ حٿِڃَى مهټٌح حالڃَ رخٿلٔزش ٿالكـخٍ حالى ي ٛالىس
1حالٓټليًٍ حرن ٤٫خٍى حس حٿـيحڃٌ (ص709ه)) .طخؽ حٿَ٬مّ حٿلخمً ٿظهٌٍذ لحٿلٴوّ
طلٸَٶ حكڄي ٳٍَي حٿڄٍِيً 1١ڃـڀي 1 5ىحٍ حٿټظذ حٿ٬ڀڄَش رََمص 525ٙ .2008
2حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ٤ٲ حالُهخٍ 161ٙ ...
3ڃلڄي ٫خىٽ م ٫زي حس ٍُلذ ڃلڄي حٿڄ٬خىڅ محٿٜووٍ ىٍحٓش كٸڀَش ڃَټَمٓټورَش
ؿَوٻَڄَخثَش محٷظٜخىٍش ىحٍ حٿٸڀڂ رََمص 312ٙ
82
)(1
مهكو كو ٩ڃكن ح٣ڀٶ ٫ڀي كـَ حٿِڃكَى ٳكٌ حٿڀٰكش حالٻيٍكش حٓكڂ ()barraqtu
)(2
محٿِڃككَى محٿزٍََككپ هڄككخ ڃ٬ككيڅ حٿزٍََككپ ( )Berylمح٣ڀككٶ ٫ڀَك حٓككڂ ()burallu
طٔڄَظخڅ ٿٌ٘د محكي ٍظټوڅ ڃكن حٿوكوح ٙحٿټَڄَخثَكش ٴٔكهخ ح ڄكخ حٿٴكَٵ رَلهڄكخ ٳكٌ
حٿڀوڅ ٳٸ ٢ٳخٿِڃَى حه َ٠ٯخڃٶ حٻؼَ ٗٴخٳَش أڃخ حٿزٍََپ حٳظق ٿو خ ڃن حٿِڃكَى مأٷكپ
)(3
ٗككٴخٳَش .مٍ٬ككي ڃككن حٗككهَ حكـككخٍ ٫خثڀككش رٍََككپ مٍظڄَككِ رككخٿڀوڅ حاله٠ككَ حٿڄڄَككِ
4
رٔزذ مؿوى ڃخىس حٿټَمځ.
ڃ٬ي ٳٌ حٿظووځ رَن رالى ڃ َٜمحٿٔوىحڅ هڀكٲ حٓكوحڅ مطليٍكيح الهكڂ ڃٜكخىٍ
حٿِڃكَى هكٌ ٓڀٔكڀش ؿزككخٽ حٿٜكلَحد حٿ٘كَٷَش حٿڄلٜكوٍس رككَن حٿزلكَ حالكڄكَ م هككَ
حٿلَپ ٳٌ ٛووٍ حٿَ٘ٔض .مال طِحٽ هٌه حٿڄلكخؿڂ طلكظؾ كظكي حالڅ مٻ٘كٴض حٿظلٸَزكخص
ٳككٌ ڃٜككَ ٳككٌ هككٌه حٿڄلككخؿڂ ڃ٬ككيحص محىمحص ط٘ككََ حٿككي ٷككيځ هككٌه حٿڄلككخؿڂ كَككغ ح هككخ
()1 CDA : Jermy. Black, et.at: A Concise Dictionary of
Akkadian,Wiesbaden (2000) vol. 5.. P. 39
)2( Thompson , R . C . , A Dictonary of Assyrian Chemistry and Geology
, (DACG) Oxford , (1936) P. 174 .
3
) ( Moorey , P. R. S. , P. AMMI, Materials and Manufactur in Ancient
Mesopotamia : The Evidence of Archaeology and Art - Metals and
Metalwork , Glazed materials and Glass Oxford , 1985 P. 81.
4ڃَال ىمٍمػٌ ٗوَٜظٺ96ٙ ...
5
حٿزََم ٌ حرٌ حٿٍَلخڅ حٿـڄخهَ ٳٌ ڃَ٬ٳش197ٙ ...
83
ڃٜيٍ حٿلـَ حٿټٍَڂ حٿًٌ حهيً حٿكي ٻڀَوركخطَح محٍ٠كخ ڃٜكيٍ ؿڄَك ٪حٿِڃكَى حٿكًٌ
1
حطككي ًٻككَه ٳككٌ حٿظككوٍحس .مڃ٬خى ك ال طـككخمُ كككيمى ڃٜككَ محٿوحكككخص مؿزككپ حٿڄٸ٤ككڂ
2
محٍ ٝحٿزـش ٳٌ َ٬ٛي ڃ َٜٳٌ ؿلورٌ حٿلَپ .مڃ٬ي حٍ٠خ رٔٴق ؿزكپ ٳكٌ ٗكليس
3
ڃككن حٍ ٝحٿزـككخس مٍ٨هككَ ٫ڀككي ٗككټپ هككَُ ڃٔككظَ٤ڀش ًحص هڄٔككش حٓكك٤ق مطٔككڄي
4
حٷٜخرخ.
حٿِڃككَى محٿِرَؿككي حٓككڄخڅ ٍظَحىٳككخڅ ٫ڀككي ڃ٬لككي محكككي ال ٍلٴٜككپ حكككيهڄخ ٫ككن
حالهَ رخٿـوىس محٿليٍس .ڃن ٛٴخص حٿِڃَى حٿوَ٠س ڃك ٪حٿَم كٶ مڃالٓكش حٿوؿك ڃك٪
5
حٿ٘٬خ ٩محٿِڃَى حهٲ ڃن ٯََه ڃن حٗزخه مح ٬ڂ مال ه٘و ش ٳَ مال ٛالرش.
6
حٿوَ٠س ط٬ڂ حٿِڃَى ٳڀَْ ڃل و ٩حال ٫ڀي حٿوَ٠س مهو حٿوحڅ مح وح ٩حؿكپ
7
حؿككپ حٿوح ك حٿككٌرخرٌ مر٬ككي حٿٍَلككخ ٌ حٿ٘ككزَ رككوٍٵ حالّ حٿَ٣ككذ مىم ك حٿٔككڀٸٌ
9 8
حٿ٘زَ روٍٵ حٿٔڀٶ حٿ ًَ٤مڃل ٿوڅ ٍ٘ز حٿٜخروڅ مڃل ڃخ ٿو ٿكوڅ حٿكيهلؾ
1حٿظَٴخٌٗ حكڄي رن ٍوٓٲ (ص 651ه)) حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ ؿكوحهَ حالكـكخٍ كٸٸك ى .ڃلڄكي
ٍوٓٲ كٔن مى.ڃلڄوى رَٔو ٌ هٴخؿٌ حٿهَجش حٿڄٍَٜش حٿ٬خڃش ٿڀټظخد ڃ٤زو٫خص ڃَٻِ طلٸَٶ
حٿظَحع 253ٙ 1977
2حٿزََم ٌ حرٌ حٿٍَلخڅ حٿـڄخهَ ٳٌ ڃَ٬ٳش163ٙ ...
3حٿزـكككخس :هكككٌ حٍ ٝحٿلوركككش رٜكككَ٬ي ڃٜكككَ حال٫ڀكككي .ٿڀڄٍِكككي ٍل٨كككَ :حٿڄَٰركككٌ حكڄكككي ٷ٤كككٲ
حالُهخٍ115ٙ....
4حرن حالٻٴخ ٌ ڃلڄي وذ حٿٌهخثَ51ٙ ...
5حٿلڀزٌ ٫ڄَ َٓ حالَٓحٍ74-72ٙ ...
6حٿڄَٰرٌ حكڄي ٷ٤ٲ حالُهخٍ114ٙ ...
7حٿٌرخرٌ :ال ٍ٘ز حٿٌرخد حٿ٤خممَٓش حٿڀكوڅ ٳكٌ حٿڄكَمؽ حٿو٠كَ .ٿڀڄٍِكي ٍل٨كَ :حركن حالٻٴكخ ٌ
وذ حٿٌهخثَ52ٙ...
وذ حٿٌهخثَ 297ٙ ... 8حالد حٿټَڃڀٌ
84
2 1
حٿيهلؾ محٳ٠ڀ ٳٌ حٿلٔن حالٓوى مٿَْ ٳَ حٓوى رخٿلٸَٸش مح ڄخ هو ٿ٘كيس ٛكزٰ
3
محىم ك حٿكًٌ ٿو ك ٍ٠كَد حٿككي حٿزَكخ ٝڃكك٪ ٛكزٰ ٓككڄوه حٓكوى مر٬ككيه حٿَهكخڃٌ
4
ٻڄككوىس مٍٔككڄي حٿَ٬رككٌ .محٿڄوظككخٍ ڃككن حٿِڃككَى حٿككًٌ طٰككخٿي ٳككٌ ػڄلك هككو حٿٜككخىٵ
حٿوَ٠س حٿكًٌ الٍ٘كور ٛكٴَس مال ٓكوحى مال ٯكٖ مال كَڃڀَكخص مال ٫كَمٵ ركَٞ
5
مال هككو ڃوظڀككٲ حالٿككوحڅ مٍ٨هككَ ٳككٌ ڃ٬ي ك حٗككټخال ڃككن ڃَركك ٪مڃٔككيّ مڃككيمٍ
محٗټخٽ حهَى مٳَ ڃخ ٍټوڅ ؿالإه هٴَٴخ مڃل ڃخ طټوڅ ٯ٘خمط ٻؼَٴش مڃل ٷٜذ
6
ڃٔظَ٤پ مڃل ڃخٍټوڅ ٷ٬٤خ.
حڅ حٿِڃَى ٍلڄپ رخٿڄكخد ڃوڀو٣كخ رخٿَڃكخٽ ٍٔكظوَؽ ڃكن حالركخٍ مڃك ٪حٿَڃكپ ٻڄكخ
ٍٔظوَؽ ڃلهخ حٿٌهذ حڅ رٍ ٠٬وَؽ رخٿلٴَ ٳكٌ حٿـزكپ ٫كن َ٫مٷك مر٬كٍ ٞڀٸك٢
7
ڃن كٜخه حًح ٯٔپ ٫ن طَحر
1حٿككككيهلؾ ٿو كك ك حه٠ككككَ مٳَكك ك ٫ككككَمٵ ه٠ككككَ.ٿڀڄٍِي ٍل٨ككككَ :حٿلڀزككككٌ ٫ڄككككَ حٿ٘ككككڄخٓ ٩ككككَ
حالَٓحٍٳٌ74ٙ....
2ح ُڃَى ٷو ٌٛٳٌ ڃٍ َٜوؿكي ٳكٌ ڃ٬ي ك ٍ٣وركش ط٘كز حٿِ ـكخٍ مهكٌ كـكخٍس ٓكوىحد ٻخ هكخ
ُڃَى حٓوى .ٿڀڄٍِي ٍل :َ٨حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ254ٙ...
3مٍٸٜي ر ٿوڅ حٿِڃَى حٿي رَخ ٝمٛٴَس مهٌ كـخٍس طوظڀ ٢رخٿِڃَى ٿڀڄٍِكي ٍل٨كَ :حٿڄَٰركٌ
ٷ٤ٲ حالُهخٍ115 ٙ...
4حٿَ٬رككٌ :مهككو حٿككًٌ ٍوؿككي رزٍَككش حٿ٬ككَد رككخٍ ٝحٿلـككخُ مهككو حكٔككن حٛككلخٱ حٿِڃككَى حٿككًٌ
ٍَ٠د رَخ ٟحٿي ٻڄيس
5حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ52-48ٙ ...
6
حٿلڀزٌ َٓ حالَٓحٍ75ٙ ...
7
حٿزََم ٌ حٿـڄخهََ ٳٌ ڃَ٬ٳش حٿـكوحهَ ڃ٤ز٬كش ؿڄَ٬كش ىحثكَس حٿڄ٬كخٍٱ حٿ٬ؼڄخ َكش 1355هك).
162ٙ
85
17الصثسعىىىىىىىىىىىىىىد Peridot( Olivine( Aquamarine :
Mg.Fe)2SiO4
ٍظټكككوڅ ڃكككن ٓكككَڀټخص حٿڄٰلَٔكككَوځ محٿليٍكككي م مىٍؿكككش ٛكككالىط 7 – 6‚5مٻؼخٳظك ك
حٿلوَ٫ش 3‚3م٫زَ حٿظخٍٍن ٻ خڅ حٿِرَؿكي ٍ٬كي كـكَح ڃٸيٓكخ مٷكي حٓكڄخه حٿَو كخ َوڅ
رهٌح حالٓڂ حٿًٌ ٍ٬لٌ (ڃخد حٿزلَ ) ال ٻخڅ ٍٔظ٬ڄپ ڃن ٷزپ حٿَٜخىٍن ٿڀلڄخٍكش مٷكي
1
حٓككظ٬ڄڀ حٿٴٍَِككخثَوڅ حٿَمڃككخڅ ال ك ٍٔككخ٫ي ٫ڀككي ه٠ككڂ حٿ٬٤ككخځ .مٷَككپ حڅ ڃ٬ي ك
2
رخٿٸَد ڃن ڃ٬يڅ حٿِڃَى مح ٍيٳ َٗ ٪حٿَ٬ن.
مٍوؿي حٿِرَؿي ٳٌ ٻپ ح وح ٩حٿٜووٍ حٿٸخ٫يٍش حال حڅ حال وح ٩حٿټٍَڄش ڃل ٍټخى
ٍٸظٜككَ مؿوىهككخ ٫ڀككي ڃلخؿڄ ك حٿ٘ككهََس ٳككٌ ؿٍِككَس ٓككخڅ ؿككو ِ حٿڄٜككٍَش رككخٿزلَ
حالكڄككَ حم ؿٍِككَس حٿِرَؿككي ٻڄككخ ٍوؿككي ٳككٌ ڃل٤ٸككش ؿزككپ ُرككخٍح ؿلككود حٿٸٜككََ ٳككٌ
3
ٛووٍ حٿَ٘ٔض.
محٿِرَؿي ًم ٿوڅ حهٍ٘ َ٠ز ٿكوڅ حٿٍِظكوڅ مٿكٌٿٺ ٳؤ ك حكَخ كخ ٍكي٫ي ( حٿِرَؿكي
حٿٍِظككو ٌ) محكَخ ككخ ٍ٨هككَ رڀككوڅ حٿڀَڄككوڅ حاله٠ككَ ٳَككي٫ي (حٿظورككخُمُ) مٷككي ٻككخڅ
ٍٔككظ٬ڄپ ٻٸككوس ٗككٴخثَش ٫ككن ڃ٘ككخٻپ ؿٔككيٍش ڃؼككپ ٫ككيځ حٿٸككيٍس ٫ڀككي حٿٔككََ٤س ٫ڀككي
4
حٿ٠٬الص محَ٫ح ٝحٿټزي محٿِرَؿي ٛٴظ حٿڄزخَٗس ح ٍلظوً ٫ڀي ٷوس حٿ٘ڄْ
1 4
حٿ٘ڄْ مٍلٴٌه حٿز َٜرَٔ٫ش مهٌح حؿوى ح وح ٫محػڄل
86
18اللؤلؤ :ػْ٘ى العوك )CaCO3( Pearl
اطل ػلَ٘ ثبلل خ العْهسٗخ ّٗ NA4 IGI.KU6قبثلِب ثبلل خ االكدٗخ ini-nuni
مٍظټوڅ حٿڀئٿئ ٳٌ ىحهپ و ٩ڃن حٿٸوحٷ ٪مهٌح حٿلَوحڅ ٷخىٍ ٫ڀكي حؿظكٌحد
ٻخٍرو ككخص حٿټخٿٔككَوځ CaCO3ڃككن ڃَككخه حٿزلككَ محٓككظويحڃهخ ٳككٌ رلككخد حٛككيحٳهخ
رؤٳَحُ ڃخىس مٍظڂ طيٍٍـَخ رلخد حٿڀئٿئس ٣زٸش ٣زٸش ٳظظٜڀذ رڀوڅ حرَ ٞمطظلوٽ حٿي
ٿئٿكئس ( .حٿڀئٿككئ) حٿكًٌ طڄككض حالٗككخٍس حٿَك ٳككٌ حٿلٜككو ٙحٿظـخٍٍكش مرٸَككش حٿلٜككوٙ
حالهَى ڃن أمحهَ حالٿٲ حٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى ٫ڀكي أ هكخ أكـكخٍ ڃٸ٤و٫كش ڃكن ٫خثڀكش
)(2
مٻخڅ حٿڀئٿئ ٍؤطٌ حٿي رالى حٿ٬ٸَٶ حٻؼَ ڃڄخ هٌ ڃن حٿڀئٿئ حٿڄٔظوَؽ ڃن حٿڄلخٍ
حٿَحٳيٍن ٫ن ٍَ٣ٶ حٿظـخٍس ڃ ٪رڀيحڅ حٿوڀكَؾ حٿَ٬ركٌ مط٬كي حٿٔڀٔكڀش حٿٜكََٰس ڃكن
)(3
. حٿڀئٿئ ڃن أمحهَ َٜ٫ڃخ ٷزپ حٿظخٍٍن ٳٌ حٿوٍٻخد ٿٸَش خىٍس
1
حٿزََم ٌ حٿـڄخهَ ٳٌ54ٙ ...
87
مڃن حٓڄخث حٿـوهَ حٿـڄخڅ محٿٌٍ٘ .محٿـوهَ حٓڂ ٫خځ ٍ٤ڀٶ ٫ڀي حٿټزَكَ
1
ڃل محٿ ََٰٜٳڄخ ٻخڅ ڃل ٻزََح ٳهو حٿيٍس مڃخ ٻخڅ ڃل ََٰٛح ٳهو حٿڀئٿكئ حٿكيٵ.
مٿئٿككئ حٿككل٨ڂ محٿڄَؿككخڅ ٳككٌ ٿٰككش حٿ٬ككَد ٛككٰخٍ حٿككيٍ .مٍوؿككي حٿـككوهَ ٳككٌ ڃوحٟكك٪
2
ٻؼََس حال حڅ حٿـَي حٿٴخهَ حٿلٴَْ ڃل ٳٌ ڃَخه حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ مهخٛكش ٳكٌ حٿزلكٍَن
مؿٍَِس رَن ٻَٖ محٿزلَ ڃن حٍ ٝٳخٍّ مٻٌٿٺ ڃخ ٍوؿي رزلَ حٿٸڀِځ مٓخثَ رلَ
3
حٿلـخٍ .مٍټوڅ حٿٰو ٙرخٿزلَ حٿلزٌ٘ ڃن رالى هكخٍٹ مٷ٤كَ م٫ڄكخڅ مٓكَ يٍذ
4
مٯََ ًٿٺ ڃن هٌح حٿزلَ
حڃخ ؿَي حٿـوهَ ڃل هو حٿڄكيكَؽ حٿٰكخٍ حٿٜكخٳٌ حٿ٘كٴخٱ حٿټزَكَ حٿـكَځ حٿټؼَكَ
5
حٿوُڅ حٿَ٠ٶ حٿؼٸذ .مؿَي حٿڀئٿئ حٿيٵ حالرَ ٞحٿلٸٌ ڃن حٿوٓن
هوحٛكك مڃلخٳ٬كك :ٿَ٤ككٲ ٍـٴككٲ حٿَ٣ورككش ٳككٌ حٿ٬ككَن .مٍلٴكك ٪ڃككن ٧ڀڄككش حٿزٜككَ
محٿزَخ ٝٳٌ حٿَ٬ن مٻؼكَس مٓكوههخ مالٓكَڄخ حٿ٬ٸَكٶ ڃلك حٿكًٌ ؿٴكض ٍ٣ورظك ٳخ ك
حٛڀق ٳٌ ًٿٺ .ٿٌٿٺ ٍوڀ ٤حٿټلخٿوڅ ٳٌ حٻلخٿهڂ ٿلٴ٬ك مط٘كيٍيه حٜ٫كخد حٿ٬كَن .م
هخٛظ ڃً ٪ٿٺ حٿلٴ ٪ڃن هٴٸخڅ حٿٸڀذ مڃن حٿووٱ محٿـِ ٩ٿهٌح ٍوڀ ٤حٿڄظَ٤زوڅ
ٳٌ حىمٍش حٿٸڀذ .مٍلزْ ِٱ حٿيځ .مٍـڀو حالٓلخڅ ؿالدح ٛخٿلخ .م كڄخ ٝحالطَؽ
6
ٍـڀو حٿـوهَ حال ح ٍـ٬ڀ هخثَح.
1حٿيٵ :رٴظق حٿيحٽ حٿڄهڄڀش مهكو ٻكپ ٗكٌد ىٵ مٛكَٰ .ٿڀڄٍِكي ٍل٨كَ :ركن ڃل٨كوٍ ؿڄكخٽ حٿكيٍن
ڃلڄي رن ڃټَځ ٿٔخڅ حٿَ٬د ڃـڀي 389ٙ 11
2
حٿ٬لزټٌ :ڃوٓو٫ش حٿڄوٍى219ٙ ...
3
حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ50ٙ ...
4حٿڄٔ٬وىً حرو حٿلٔن ٫ڀٌ رن حٿلَٔن (ص346ه)) ڃَمؽ حٿٌهذ مڃ٬خىڅ حٿـوهَ طٜلَٲ
ٍوٓٲ حٓ٬ي ىحٯَ ىحٍ حال يٿْ رََمص – ٿزلخڅ 110ٙ 6١ 1984
5حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ41ٙ ...
6حٿـوحٿَٸٌ حرٌ ڃلٜوٍ حٿڄَ٬د 6ٙ ...مٻٌٿٺ حٿزََم ٌ حٿـڄخهَ107ٙ ...
88
حڃخ َ٫ور :حٿظٜيٍٲ م٫كيځ حالٓكظٸَحٍ محٿٜكٴَس محال زكَح ٙمهكو ٷكزق حٿزَكخٝ
1
مؿَٜظ م٫يځ ٍم ٸ مٓ٬ش حٿؼٸذ م َٰٛحٿـَځ مهٴش حٿوُڅ محالَٗخد حٿظٌ طَ٠
رخٿـوهَ هٌ حالىهخڅ ؿڄَ٬هخ محٿلڄوٟخص رخػَهخ ال َٓڄخ ڃخد حٿڀَڄوڅ ممهؾ حٿلخٍ
2
محٿَ٬ٵ مُٳَ حٿَحثلش محالكظټخٹ رخالَٗخد حٿو٘لش.
مهو حٿلَوحڅ حٿًٌ ٍظوٿي ڃل حٿڀئٿئ مهو و ٩ڃن ح وح ٩حالٛيحٱ مهو ىٷَٶ حٿٸوحثڂ
3
ٿِؽ ٍلٴظق ربٍحىس ڃل مٍل٠ڂ ٻٌٿٺ مٍڄ٘كٌ حٓكَحرخ مٍكِىكڂ ٫ڀكي حٿڄَ٫كي مٍٸكخٽ
ح ٍظټوڅ ٳَ ٻڄخ ٍظټوڅ حٿزَ ٞٳٌ حٿلَوحڅ مٍټوڅ ڃ٤كَ َٔكخڅ ٿك رڄؼخركش حٿل٤ٴكش
مٍلٴكظق حٿٜكيٱ مٍظڀٸككي حٿڄ٤كَ ٳَل٬ٸككي كزكخ .مٍوظڀكٲ ٳككٌ ٿو ك ٳڄلك حٿلٸكٌ حٿزَككخٝ
حٿَٛخ ٌٛحٿ٬خؿٌ محًح ُحى م٣خٽ ُڃخ حٓوى محٿڀئٿئ ٍَٓ ٪حٿظََٰ ال كَوح ٌ
4
.
محٿككيٍ محٿڀئٿككئ كـككَ ٗككٍَٲ مؿككوهَ ػڄككَن ڃ٬ككي ٌ مهككو حٿـككوهَ حٿڄوككظٚ
ٿظٔككڄَظ حٿـوهٍَككش مڃخ٫ككيحه ٳڄككن كَككغ ٫ڄككوځ حٿـككلْ ٍٔككڄي ؿككوهَح مڃككن حؿككپ
5
حالكـخٍ ٷَڄش م ٴ٬خ مٷيٍح.
حًح مٷ٬ض ٷَ٤س ٻزََس ٳظل٬ٸيُ ىٍح ٻزََح مٍظټوڅ حٿٜكيٱ ٻڄكخ ٍظټكوڅ حٿـلكَن ٳكٌ
حٿكَكڂ محٿٰككوح ٙحًح ككِٽ الهَحؿك ٍٸڀ٬ك ڃكن حالٍ ٝرككخٿٸوس ٳڄككخ حهككَؽ ٳككٌ مٷظك
1
ٍزٸي ٍَ٣خ ٛٸَال مڃخ حهَؽ ٷزپ مٷظ حم ر٬يه ٳال ٍزٸي ٻٌٿٺ رپ ٍظََٰ ٿو .
1حٿزََم ٌ حرٌ حٿٍَلخڅ حٿـڄخهَ ٳٌٍ 41ٙ ...ل َ٨كخَٗش حالٓظخً كٔن كٔلٌ ٫زي حٿوهخد
ٳٌ ٻظخد حٿـخك ٦حٿظز َٜرخٿظـخٍس ىڃ٘ٶ 9ٙ 1932
2حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ50ٙ ...
3حٿلڀزٌ َٓ حالَٓحٍ 51ٙ ...ٻٌٿٺ ٍل َ٨حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ32ٙ ...
4
حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ33ٙ ...ٻٌٿٺ ٍل : َ٨حٿلڀزٌ َٓ حالَٓحٍ52ٙ ...
5حٿڄَٰرٌ ٷ٤ٲ حالُهخٍ158ٙ ...
89
ڃككن حٿڄئٻككي حڅ ٿالكـككخٍ حٿټٍَڄككش هٜككخث٫ ٚخٿَككش ٿټككن ٗككټڀهخ ٷككي ٍوٴكك ٞڃككن
ٷَڄظهخ ٳڄؼال حٿڀئٿئس كـَ هٖ ٿټكن ٷَڄظك ٫خٿَكش ٍٯكڂ ح ك ٷخركپ ٿڀوكيٕ مڃكً ٪ٿكٺ
ٳهو ٯخٿٌ حٿؼڄن محٿٔزذ ٍ٬وى ٿ٘ټپ حٿڀئٿئ حٿـڄَپ ٟڄن ٛٴخط ( حٿلٸكخد) حٿ٘كٴخٳَش
2
( حٿڄخثَش) ٻزَ حٿلـڂ حٿيكَؿش َٟٶ حٿؼٸذ ٳ٘هَط الٓڄ .
90
1
مٷَپ حڅ حٿيٍ هو ٿئٿئ ُحى مُ هخ ٫ن ( مُڅ ىٍهڄَن) مٿو كزش محكيس
19الوسعبى
زخص كَوح ٌ ٍ٬كَٖ ٳكٌ حٿزلكخٍ مٍټكوڅ ٗك٬خد ڃَؿخ َكش ركؤٿوحڅ ڃوظڀٴكش مٍڃكِه
حٿټَڄَخثٌ CaCo3مهو ٍٸ٤ك ٪ر٤كَٵ هخٛكش مطظوكٌ ڃلك حٿلڀكٌ 2.ح٣ڀكٶ ٳكٌ حٿڀٰكش
حٿٔكوڃٍَش ٫ڀكي حٿڄَؿكخڅ ڃٜك٤ڀق ( )NA4 . pAطٸخرڀك ٳكٌ حٿڀٰكش حالٻيٍكش حٿڄٴكَىس
3
مٻكٌٿٺ حٿڄٴكَىحص حالٻيٍكش ( Iartu , aiartu , ()ajartu / jartu / ajastu
. (5))NA4 a - a - ar - tum , ajjaru k ajjartu( (4))iaeriمحٿڄَؿكخڅ ٻڀڄكش
ڃَ٬رش حٛال ٫ن حٿَو خ َش ( ) Margintoمٍ٬ي حٿڄَؿخڅ ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش مهكو
6
حڃخ ٗٴخٱ حم ٜٲ ٗٴخٱ.
1
حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ55ٙ ....
2
حٿڄٸيٌٓ حرن ٷيحڃش ڃوظ َٜڃلهخؽ حٿٸخٛيٍن ىحٍ حٿٴټَ رََمص 5١
3
CAD: The Chicago Assyrian Dictionary, Chicago,1931ff , A / I ,a . P
228
4
Thompson , R . C , DACG , A Dictonary of Assyrian Chemistry and
Geology , (DACG) Oxford , (1936)P . 165 .
5
AHw,Von sodden,W, Akkadisches Handworterbuch, wiebaden,1959-1981
P . 24 .
6حٿڄ٬ـڂ حٿوَٓ ٢ڃـڄ ٪حٿڀٰش حٿَ٬رَش ڃ٤ز٬ش ڃ – َٜحٿٸخهَس 1960ؽ867ٙ 1
7
Thompson , R . C . DACG , P . 165 .
91
1
حٿڄَؿكخڅ ٍ٘ككز حٿل٘ككَٖ حٿلخرككض محٿ٘ككـَ ًحص حالٯٜكخڅ محٿُ٘كك٬ذ .مح ك ٍلزككض ٳككٌ
حٿزلَ مهو حكڄَ حٿڀوڅ مٷَپ ح ٍٔكظوَؽ ڃكن ڃوٟك ٪رٸكَد ٓكخكپ حٳٍَٸَكخ محٍ٠كخ
2
ٳٌ ٷ٬كَ رلكَ ٓكَٲ حال كيٿْ محٿـِحثكَ مڃكَحٻٖ مٓكَىٍلَخ ٻڄكخ ٍوؿكي ٳكٌ حٿوڀكَؾ
حٿَ٬رٌ مڃن ٛلخ٫خط حٿووحطڂ محالٷَح ١محٿلڀٌ ٿٌٿٺ ٍ٬كي ٳكٌ ؿڄڀكش حٿڄكوحى حٿؼڄَلكش
ڃؼپ حٿالٿت حٿظٌ طيهپ ٳٌ حٿظـخٍس مٿٸي مٍى ًٻَه ٳٌ ٓٴَ كِٷَخٽ حڅ آٍحځ طكخؿَص
3
رخٿڄَؿخڅ ٳٌ حٓوحٵ ٛكوٍ .مٍرڄكخ مؿكي ٳكٌ رلكَ حٿ٤كوٍ ڃلك حٛكوٽ كڄكَ مهكٌ
5 4
مٍـظڄك ٪حٿظـكخٍ رهكخ ػكڂ ٍٔكظؤؿَمڅ حٿڄَ٬مٳش رخٿزٌٔ مٍٸخٽ حڅ حٿزٌٔ حٛكپ الٛكڀ
حهپ طڀٺ حٿلوحكٌ ٫ڀي حٓكظوَحؽ حٿڄَؿكخڅ ڃكن ٷ٬كَ حٿزلكَ مهكو ؿٔكڂ ڃ٘كـَ حٯزكَ
6
حٿٸَ٘ ٳبًح كٺ هَؽ حكڄَ حٿڀوڅ محٿٰوحٛوڅ ٍلِٿوڅ حٿَ مٍٸ٬٤و .
محٿڄَؿخڅ ڃټوڅ ڃن ٻخٍرو خص حٿـََ حٿڄڀوڅ رٸڀَپ ڃكن حمٻٔكَي حٿليٍكي محٿڄكل٨ڂ
ر ٠٬حٿي ر ٞ٬رخٿـالطَن مٻڀڄخ ٻخڅ حٗي كڄَس ٻخڅ حٗي ح٫ظزخٍح ٿڀٍِلش ٳؤكٔكل
حٿٍَُن حالڃڀْ حالكڄَ حٿوهخؽ محٍىأه حالرَ ٞمرَلهڄخ حالٓوى مٍٔظ٬ڄپ حٿڄَؿخڅ
7
ٳٌ حٿ٤ذ محٿٍِلش مٍ٬ي ڃن حٿڄ٬خىڅ.
92
Nephrite : Ca2(Mg , Fe)5(OH)3(SiO4)2
ٷككخڃوّ حٿ٬الڃككخص حٿڄٔككڄخٍٍش طَؿڄككش حالد حٿزَككَ حرو ككخ مى .مٿَككي حٿـككخىٍ 1الرككخص ٍٍلَ ك
مهخٿي ٓخٿڂ حٓڄخَ٫پ ڃَحؿ٬ش ى٫ .خڃَ ٓڀَڄخڅ رٰيحى. 125 ٙ 2004
ٍ 2لٸٔڂ حٿَ٘ڂ ( مهو )Jadeڃن حٿلخكَش حٿ٬ڀڄَش حٿي كوَ٫ن حالمٽ :حٿلٴٍَكض ( )Nephriteمحٿؼكخ ٌ
حٿـخىٍض )Jadeite( :محمٿهڄخ حٷپ ٛالىس ڃن ػخ َهڄخ مػڄش حهظالٳخص ڃهڄكش ٳكٌ حٿظَٻَكذ حٿـِثكٌ
ٿټپ ڃلهڄخ ٿڀڄٍِي ٍل :َ٨حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ73ٙ.....
3حٿڄَٰرٌ ٷ٤ٲ حالُهخٍ184ٙ ...
4حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ 194ٙ ...مٻٌٿٺ :حٿڄَٰرٌ ٷ٤ٲ حالُهخٍ185ٙ ...
5ٻخٗكَٰ :مهككٌ ڃيٍلكش مٷككَى ٍٔككخٳَ حٿَهكخ ڃككن ٓككڄَٷلي مهكٌ مٓكك ٢رككالى حٿظكَٹ محهڀهككخ ڃٔككڀڄوڅ
ٍخٷوص ڃ٬ـڂ حٿزڀيڅ 237ٙ .ٿڀڄٍِي ٍل :َ٨حٿلڄوً
93
مٻخَٰٗ ( حٷڀَڂ ٳَك ڃيٍلكش ٻزكَى) ركَن حٿٜكَن مركَن ڃيٍلكش ٯِ كش حٿكي ؿهكش حٿ٘كڄخٽ
1
مٿٔخ هڂ طَٻٌ.
1حٿزََم ككٌ حٿـڄككخهٍَ 198ٙ ...ٸككوٽ طلككيٍه حٿٔككَوٽ ڃككن حٿـزككپ حٿككي محىً ٳككٌ حٍ ٝحٿظككَٹ
مٍٔظوَؽ ڃن محىً ڃن خكَش حٿوظن ٷخٽ حٿزََم ٌ ٫ 198ٙن حٿَ٘ڂ ح ك حٛكڀذ ڃكن حٿٴَكَمُؽ
ٟخٍد حٿي حٿڀزلَش .مٳٌ ٍ 199ٙٸوٽ حٿزََم ٌ ٷخٽ حرن ڃخٓش ح ٍَ٠د حٿٜٴَس محرن حالٻٴخ ٌ
ٳٌ حٿلوذ ٍ 72ٙٸوٽ ٫ن حٿَ٘ذ مٍٸخٽ ٍ٘ڂ م٫ڀكٶ ٫ڀكي ًٿكٺ حالد حٿټَڃڀكٌ ٳَٸكوٽ حڅ حٿَ٘كذ
ٯَككَ حٿَ٘ككڂ ٫لككي حٿ٬ككَحٷََن محڅ حهككپ حٿظَڃككٌ ٍٔككڄو حٿَ٘ككذ محهككپ روككخٍى ٍٔككڄو حٿ٘ككذ محٗككذ
مٍٸوٿوڅ ح حٿلـَ حالرَ ٞحٿَٜلٌ مٍرڄخ ٓڄٌ رخٕ.
2
ڃن طَحػلخ حٿڀٰوً حٿٸيٍڂ ڃخ ٍٔڄي رخٿَ٬رَش رخٿيهَپ رٰيحى . 152 ٙ 1980 رخٷَ ٣
ٍَ 3ى حٿزخكغ حڅ كـَ حٿل ٦م حٿظ٬وٌٍس هٌ حٿالڃخٗظو مهكٌ حٿكَمف حٿلخٍٓكش حٿظكٌ طـٔكي مطڄؼكپ
حالٿهش حٿل ٦مطڄؼپ حٿلڄخٍش ٿال ٔخڅ محٿڄ٬خري محٿڄيٍلش.ٿڀڄٍِي ح ٨كَ CAD Gelb and others.:
The Chicago Assyrian Dictionary, Chicago.vol,9.1973,p.60-61
4
حٿزَخطٌ حڃلكش ٳخٟكپ حٿكَمف حٿلخڃَكش ( حٿالڃخٓكو) ٳكٌ ٟكود حٿلٜكو ٙحٿڄٔكڄخٍٍش محٿ٘كوحهي
حالػٍَش ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬ش رٰيحى . 50 - 49 ٙ 2001
94
مٍ٬ي حٿلـَ كٔذ ڃ٬ظٸيحص حالٗوٍٍَن محٷَخ ڃن حٿڄَ ٝكَغ ٍٔلٶ ڃ ٪كـَ
حهَ هو حٿالٍڄٔظوڅ مٍو ٪ٟٳٌ كٸَزش ؿڀيٍش ڃٔلوٷخ ٿڀ٬الؽ حم ٷالىس ٿڀوٷخٍش ڃن ل
1
ٍي ٘٫ظخٍل مٷي طٔظ٬ڄپ هٌه حٿوٛٴش ٿـ٬پ حالكالځ حٿڄِ٫ـش ؿَيس .حم ٍَطيً هٌح
حٿلـَ ر٘ټپ هَُس حم طڄَڄش طٸٌ كخڃڀ ڃن حٿَ٘خَ٣ن حٿلخٷيس حٿظٌ طٔزذ
3 2
حالڃَح ٝمٻٌٿٺ حٓظ٬ڄڀ حالٗوٍٍوڅ محٿزخرڀَوڅ ٳٌ ٛلخ٫ش حالهظخځ.
حم حٿټهَرككخ هككو ككو ٩ڃككن حٿلـككَ حٿټككٍَڂ حٿ٘ككزَ رخٿٜككڄٮ ٳككٌ حمٿك ػككڂ كڀزظك حٗككـخٍ
ٛككلورَ ٫ظَٸككش ٳككٌ حٿِڃككخڅ ػككڂ ٯ٤ظك حالٍ٣ ٝزٸككخ ٳككوٵ ٣زككٶ مڃككَص ٫ڀَك ٷككَمڅ
4
ٳظـڄي رٴ٬پ حٿ ٢ٰ٠ٳ٨هَ ٫ڀي ڃخ ٔڄَ رخٿټهَڃخڅ مهو حٛٴَ حٿڀوڅ.
مٷَپ حٿټهَرخ ٛكڄٰ ٻخٿٔكليمّ مح ڄكخ ٍوظڀٴكخڅ رخٿوٴكش محٿؼٸكپ ڃكن ٗكـَس طلزكض
رزالى حٿٜٸخٿزش ٫ڀي ٗكخ٣ت هكَ ٻڀڄكخ ٓكٸ ٢ڃلهكخ ٳكٌ حٿڄكخد ح ٬ٸكي مؿكَى حٿكي حٿزلكَ
محٿٸظ ك حالڃككوحؽ ٫ڀككي حٿٔككخكپ مڃككخمٷ٫ ٪ڀككي حالٍ ٝٿككڂ ٍل٬ٸككي ٍ٤ٴككو ٫ڀككي رلككَ
1
Thompson. C,.The Reports of the Magieians, No:151.rev.7-10.P.171
2
RAL, 6 RAWLINSON,H,C,Cumeiform.Inscriptions of western Asia,
(London,1861:84). IV,146:17. p453
3
Thompson, C, The Reports of the Magieians, No:151.rev.7-10.P..171
ُ 4ٻٌ حكڄي حٿـوحهَ حٿؼڄَلش( ٳٌ ٓزَپ ڃوٓو٫ش ٫ڀڄَش) ڃـڀش حٿَ٬رٌ حٿ٬يى1970 42
142ٙ
95
1
حٿڄٰككَد مرلككَ ٣زَٓككظخڅ مال ٍ٬ككَٱ ڃ٬ي ك .مهككو ٛككخٳٌ حٿڄټٔككَ رككَن حٿٜككٴَس
محٿزَخ ٝمٍرڄخ َٟد حٿي حٿلڄَس ڃَٔن حٿ٬٤خځ ٍخرْ ڃظٴَٹ محٿ٠خٍد ڃل حٿكي
2
حٿزَخ ٝهو حٍىأه محٿ٠خٍد حٿي حٿلڄَس هو حٿڄ٘ز ٪حٿڀوڅ حٿظخځ حٿٜٴخد.
1
حٿزََم ٌ حٿـڄخهَ 211ٙ ...
2حٿظَٴخٌٗ حُهخٍ حالٳټخٍ332ٙ ...
3ڃَال ٗوَٜظٺ76ٙ ...
96
112الغوشذ Amethyst :
مٍى ًٻكككككككككَ كـكككككككككَ حٿـڄ٘كككككككككض ٳكككككككككٌ حٿڀٰكككككككككش حٿٔكككككككككوڃٍَش رخٿڄٜككككككككك٤ڀق
( )NA4 . UD . SAL . HUBطٸخرڀ ك ُ ٳككٌ حٿڀٰككش حالٻيٍككش حٿڄٴككَىس ( aban
1
NA4 . )algamesuمٍرڄكككككككككخ ؿكككككككككخد حٓكككككككككڄ رخٿڀٰكككككككككش حٿٔكككككككككوڃٍَش (
2
)UD.MUNUS.HUB2
محٛپ حٿظٔڄَش حالٻيٍش ( )algamesuڃؤهوًس ڃن حٿڄ٤ٜڀق حٿٔوڃًَ ( NA4
3
). AL . GA . MESأً :كـَ حٿـڄ٘ض مهو أٛپ حٿظٔڄَش حٿَ٬رَش .
4
ٍوؿي حٿـڄ٘ض رٸَد ٷٍَش طٔڄي حٿٜٴَحد (رٸَد ڃټش) ٫ڀي ڃََٔس ػالػش حٍخځ ڃكن
َ٣زش ڃيٍلش ٍٓوٽ حس . حٿـڄ٘ض حٍر٬ش ح وح ٩حكيهخ ڃخحٗظيص مٍىٍظ مٓڄخمٍظ
ڃ٬ككخ مهككو حؿككوىه محٻؼككَه ػڄلككخ مٍڀَ ك ڃخحٗككظيص مٍىٍظ ك مٟكك٬ٴض ٓككڄخمٍظ مٍڀَ ك
ڃخحٗظيص ٓڄخمٍظ م٬ٟٴض مٍىٍظك مٍڀَك مهكو حىم ك محٍىأه محٷڀك ػڄلكخ ڃخٟك٬ٴض
5
ٓڄخمٍظ ممٍىٍظ ڃ٬خ .حڃخ هوح ٛٳخٿـڄ٘ض كـَ ٻخ ض حٿَ٬د طٔظلٔكل مطكٍِن
1
CAD : The Chicago Assyrian Dictionary, Chicago,1931ff , A / I ,a P.
337
ٷخڃوّ حٿ٬الڃخص حٿڄٔڄخٍٍش طَؿڄش حالد حٿزََ حرو خ مى .مٿَي حٿـخىٍ 2الرخص ٍٍلَ
مهخٿي ٓخٿڂ حٓڄخَ٫پ ڃَحؿ٬ش ى٫ .خڃَ ٓڀَڄخڅ رٰيحى172ٙ 2004
3
ڃن طَحػلخ حٿڀٰوً حٿٸيٍڂ 72 ٙ؛ ٿڀڄٍِي ٍل:َ٨ رخٷَ ٣
AHw , A / 1 Von sodden,W, Akkadisches Handworterbuch,
wiebaden,1959-1981 P. 35,
4حٿٜككٴَحد :ٷٍَككش رككَن حٿڄيٍلككش مٍلزككو . ٩ٿڀڄٍِككي ٍل٨ككَ حٿلڄككوً ٍككخٷوص ڃ٬ـككڂ حٿزڀككيحڅ ؽ3
400-399ٙمٻٌٿٺ :حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ 68ٙ
5حٿظَٴخٌٗ حكڄي رن ٍوٓٲ (ص 651ه)) حُهخٍ حالٳټخٍ ٳٌ ؿكوحهَ حالكـكخٍ كٸٸك ى .ڃلڄكي
ٍوٓٲ كٔن مى.ڃلڄوى رَٔو ٌ هٴخؿٌ حٿهَجش حٿڄٍَٜش حٿ٬خڃش ٿڀټظخد ڃ٤زو٫خص ڃَٻِ طلٸَٶ
حٿظَحع 190ٙ 1977
97
ر حالص حٿلَد محٓڀلظهخ مٍ٘ـ ٪الرٔ ٫ڀي حٿلَد مڃلهخ ح ك ڃكن حطوكٌ ڃلك ٷكيكخ
ػڂ َٗد ڃل ڃخٗخد ڃن حٿَ٘حد ٿڂ ٍٔټَ محڅ الرٔ ٍؤڃن ڃن كيمع حٿلٸكَ ٙمحڅ
1
ڃن م ٬ٟطلض مٓخىط أڃن ڃن حكالځ حٿٔود.
ڃـڄو٫ككش ڃ٬ككخىڅ حٿٔككڀَټخ هككٌ حكككيى هَجظككَن حڃككخ ٟككڄن حٿڄـڄو٫ك حٿڄظزڀككوٍس :ڃؼككپ
حٿـڄ٘ض مَ٫ن حٿهَ محٿزڀكوٍ مطوؿكي ٫ڀكي هَجكش رڀكوٍحص طټكوڅ حڃكخ ٻخڃڀكش حالمؿك
حٿزڀوٍٍش محڃخ خٷٜش حالمؿ حٿزڀوٍٍش .حم ٟكڄن حٿڄـڄو٫ك ٯَكَ حٿڄظزڀكوٍس حم ىٷَٸكش
حٿظزڀوٍ :ڃؼپ حٿ٬ٸَٶ حٿـِ ٩حٿَ٘ذ مهكٌه طظټكوڅ ڃكن ٫كيى ال هكخثٌ ڃكن حٿلزَزكخص
2
حٿيٷَٸش حٿڄـهٍَش ٯََ محٟل حٿليمى مٍ٤ڀٶ ٫خٍهخ حٓڂ (.)chalcedony
98
حٿـِ ٩ح ڄخ حٗظٶ حٓڄ ڃن حٿـِ ٩الڅ ٍوٿي حٿـِ ٩ٳٌ حٿٸڀذ ٿٌٿٺ ٍٸخٽ ڃن طوظڂ
ر ٻؼَص هڄوڃ مٍأى حكالڃخ ٍىٍجش ڃٴِ٫ش .مٻؼَس مٷو ٩حٿټالځ رَل مرَن حٿلخّ
حڃخ ڃلخٳ ٬ٳخًح م ٪ٟٷٍَزخ ڃن حٿلٴٔخد ىٳ٫ ٪لهخ حٿ ٍَ٠مهٴٲ حمؿخ٫هخ مح
ٍوظڂ حٿٸَمف مٍٸ ٪٤ٴغ حٿيځ محًح ٿٲ حٿـِ ٩ٳٌ ٗ َ٬حڃَحس كخڃپ حَٟرهخ حٿ٤ڀٶ
م٫ڀٶ ٫ڀَهخ مٿيص ٳٌ ڃټخ هخ .محڅ ؿڀَض ر حٛلخٱ حٿَوحٷَض كٔلهخ مح٧هَ ٿهخ
1
وٍح محَٗحٷخ مرٍَٸخ.
114الجلخشSpinel (MgAl2O4):
99
Mn3Al2(Si O4)3 115الجغبهٕ Spessartite :
حٿزـخىً كـكَ ٻكٍَڂ حكڄكَ حٿڀكوڅ مٷكي طوٴكٲ ٳَٸكخٽ (رَـكخى) مٍ٤ڀكٶ ٫ڀكي حٿټهَركخد
م٫ڀي كـَ ٍَٗٲ حكڄَ حٿڀوڅ ٍ٘ز حٿَخٷوص ٳَ هخَٛش حٿټهَرخد ٳٌ ؿكٌد ر٬كٞ
1
حالٗككَخد .مهككو كـككَ ٍ٘ككز حٿَككخٷوص مڃل ك ڃخٍـڀككذ ڃككن ٓككَ يٍذ( ٓككَالڅ) رـزككپ
حٿَحهوڅ ( حالهوحُ) مڃل ڃخٍـڀذ ڃن رٌه٘خڅ (حٍَحڅ) محٿزڀوٖ محٿزـخىً هڂ ڃكن
2
حٗزخه حٿَوحٷَض ٻڄخ حڅ حٿِرَؿي محٿڄخّ ڃن حٗزخه حٿِڃكَى حال ح ك حٷكپ ككَحٍس ٳهكو
3
كـَ ٳَ كڄَس ط٬ڀوه رلٴٔـَش مٿ ٗ٬خٍ٘ ٩ز حٿَخٷوص مٿٸي َُ٫د ٷيٍڄخ ممٍى ٳكٌ
4
حٗ٬خٍ حٿَ٬د .
116الرُتGold :
الىرُت ثبلل ىخ العىْهسٗخ ( KU3- Sig1217اّ (ّ 5 KU3-GIثبلل ىخ االكدٗىخ
6
(hurasu
ٓڄٌ رخٿٌهذ ال ٍَٓ ٪حٿٌهخد ر٤ت حالٍخد حٿي حالٛلخد مٷَكپ حڅ ڃكن ٍأه ٳكٌ
حٿڄ٬يڅ رهض ٿ مٍټخى ٫ٸڀ ٌٍهذ مٍٸخٽ ٍؿپ ًهذ حًح حٛخر ًٿٺ مٷَپ ٿڄخ حٛٴَ
1
ٍحؿ ٪ڃ٬ـڂ حٿڄـڄو ٫حٿـَٰحٳَش حٿَ٬رَش طخٿَٲ حٿڄٔظَ٘ٵ ىً هوً .١ٿَيڅ 184 ٙ
Indices, Glossarum, Bibl. Geag. Arab. De Goeiye.
2حرن حالٻٴخ ٌ وذ حٿٌهخثَ18ٙ ...
3
حٿڄَٰرٌ ٷ٤ٲ حالُهخٍ74ٙ ...
٫ڀككض ٿو هككخ حڅ حٿزـككخًً حكڄككَ) .ٿڀڄٍِككي ٍل٨ككَ : 4ٷككخٽ حٿٴككَُىٵ (:حٯككَٹ ڃلهككخ ٿوػ ك َ٫رَككش
حالٛٴهخ ٌ حرٌ ٳَؽ حالٯخ ٌ ( 1١روالٵ) ؽ21ٙ 19
5
MDA , Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999
No.468
6
CAD , "11", Gelb and others The Chicago Assyrian Dictionary,
Chicago, p.245 ff .
100
حٿٌهذ؟ مًٿٺ ٿټؼكَس ح٫يحثك ٳهكو ٍٴكَٵ ڃلك .محڅ حٿٔ٬كـي هكو حٿكٌهذ مڃكن حٓكڄخث :
حٿِهككَٱ محٿظزككَ ٍٸكك٫ ٪ڀككي حٿككٌهذ محٿٴ٠ككش ٻڄككخ هككو ٷزككپ حڅ ٍٔككظ٬ڄال ٳككٌ ٫ڄككپ
مر٠٬هڂ ٍيهپ ٳَهڄخ حٿللخّ مڃلهڂ ڃن ٍوٷ ٪حٿظزَ ٫ڀي ؿڄَك ٪حٿـكوحهَ حٿٌحثزكش ٷزكپ
1
حٓظ٬ڄخٿهخ حال ح رخٿٌهذ حَ٫ٱ ڃل رخٿٴ٠ش مٯََهخ.
هككوح ٙحٿككٌهذٍ :ٸككوً حٿٸڀككذ مٍلٴكك ٪ڃككن حمؿخ ٫ك مهٴٸخ مكككيٍغ حٿككلٴْ مهزؼهككخ
مٍيٳ ٪حٿ ٩َٜحڅ ٫ڀٶ ٫ڀي ح ٔكخڅ مٍڄلك ٪حٿٴكِ ٩محڅ حطوكٌ ڃكن حٿكٌهذ ڃكَال محىٍكڂ
2
مٓكلخٿظ طكيهپ ٳكٌ حٿظټلپ ر محىهخٿ ٳٌ حٿَ٬ن ؿال حٿَ٬ن مكٔن حٿل َ٨مٷكوحه
3
حىمٍش حٿٔوىحد مٟڄن حىمٍش ىحد حٿؼ٬ڀزش.
مٷي ٧هَ ٳٌ ؿلورٌ رالى حٿَحٳكيٍن ٫ڀكي لكو ڃظٸ٤ك ٪ٷزكپ حٿ٨هكوٍ حٿٴـكخثٌ ٳكٌ
حٿڄٸزككَس حٿڄڀټَككش ٳككٌ حمٍ ٷ٤كك ٪ٷڀَڀككش ؿككيح ط٘ككڄپ ٻٔككَس ڃككن ٓككڀٺ ًهزككٌ ڃككن حمحهككَ
4
ٜ٫ككَ حٿُ٬زَككي ٳككٌ حمٍ .مطڄَڄككش ٳككٌ ٗككټپ ٫لككِس ڃككن حمحهككَ ٜ٫ككَ حٿوٍٻككخد طٔككزٶ
طخٍٍن حالمَ٫ش محالىمحص محالٓڀلش محٿلڀٌ حٿٌهزَش حٿكوٳََس حٿظكٌ حٻظ٘كٴهخ ممٿكٌ ٳكٌ
حمٍ .محڅ حالىٿش ٫ڀي حٿ٤الد رخٿٌهذ محٿلٸٖ محٿظَ ٪َٛرخٿـوحهَ محٿٔزٺ حم حٿٜذ
1
حٿزََم ٌ حٿـڄخهَ232ٙ ...
2حٿټككوٳٌ ُٻٍَككخ رككن ڃلڄككي رككن ڃلڄككوى حٿٸِمٍلككٌ ٫ـخثككذ حٿڄوڀوٷككخص محٿلَوح ككخص مٯَحثككذ
حٿڄوؿوىحص ڃئٓٔش حال٫ڀڄٌ ٿڀڄ٤زو٫خص 1١ؽ285ٙ 2000 1
3حٿڄككخٿٸٌ ٟككَخد حٿككيٍن حرككو ڃلڄككي ٫زككي حس حرككن حٿزَ٤ككخٍ حٿـككخڃ ٪ٿڄٴككَىحص حالىمٍككش محالٯٌٍككش
ڃـڀي 1١ 2ىحٍ ٛخىٍ ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘ 126ٙ 1980
101
محٿظوٍَڂ محٿڀلخځ حٿٜڀذ محٿظلزَذ طؼزض ٫ڀي حٿڄٔظوى حٿوخٍٵ حٿَٳَك ٪ٿڀټٴكخدس ركَن
1
ٛخٯش حمٍ ٳٌ ٳـَ حٿٔالالص
مٍى ًٻككَ حٿككٌهذ ٳككٌ حالٿككوحف حٿَ٤لَككش رڄٜكك٤ڀلخص ٫يٍككيس ڃلهككخً :هككذ – ًهككذ
حه٠ككَ – ًهككذ ؿَككي – ًهككذ حرككًَ – ٞهككذ حكڄككَ – ًهككذ ٸككٌ – مٻككخڅ حٿككٌهذ
2
حالكڄَ ٍ٬ظزَ حالٍٳ ٪وَ٫ش مٻخڅ ٿ حٓڂ حهَ هو حٿٌهذ حٿيحٻن.
مٿڀٌهذ ٓزخثٺ ٫يٍيس ٳخٿٌهذ حالكڄَ هو ٫زخٍس ٫ن ٓزَټش ٿڀٌهذ ڃ ٪حٿللخّ حڃخ
حٿككٌهذ حالرككٍَٔ ( ٞككڄي حالٿټظككَمځ ) ٳهككو ٓككزَټش ٿڀككٌهذ ڃكك ٪حٿٴ٠ككش حڃككخ حٿككٌهذ
حاله َ٠ٳهو ٓزَټش ٿڀٌهذ ڃ ٪حمٻَٔي حٿليٍكي محٿللكخّ .محٓكظ٬ڄخالص هكٌه حٿٔكزخثٺ
طوظڀٲ رخهظالٱ حٿڄظخ كش مٿكڂ ٍ٬ظڄكي حٿَ٬حٷَكوڅ حٿٸكيڃخد ٫ڀكي حٿ٤زَ٬كش ٳكٌ حٿلٜكوٽ
٫ڀككي هككٌه حٿٔككزخثٺ رككپ ٻككخ وح ٍٜككل٬و هخ رؤ ٴٔككهڂ مهككٌح ڃككخ طئٻككي ٫ڀَكك حٿڄٜككخىٍ
3
حٿظخٍٍوَش ڃن هالٽ حٿلٔذ حٿؼخرظش ٳٌ حٿوڀ ٢رَن حٿٌهذ محٿٴڀِحص حالهَى.
َ٫ٱ حالٻيٍوڅ محالٗوٍٍوڅ حٓظََحى حٿٌهذ محٿٴ٠ش ڃكن طَٻَكخ مر٘كټپ ڃلكظ٨ڂ
مًٿٺ ڃٸخرپ ڃلظوؿخص حٻيٍش مرخرڀَش محٗوٍٍش هٌح حٟخٳش حٿي كٜوٿهڂ ٫ڀي حٿكٌهذ
ڃن ڃلخؿڄك حٿڄَ٬مٳكش ٳكٌ ڃٜكَ حٿٸيٍڄكش م٫ڀكي ٗكټپ ڃٸخٍ٠كش حم ٫ڀكي ٗكټپ هكيحٍخ
4
مٿٴظَحص ٣وٍڀش.
102
117الفضخSilver :
ػسفىىىىىذ ثىىىىىبلوقطغ العىىىىىْهسٕ (ّ 1 KU3-BABBARرزىىىىىبلم هىىىىىي هقطؼىىىىى٘ي
2
حالڃكَ (ً=kuقٖ ّ) = BABBARاث٘ض ّٗساهفَ ثبالكدٗىخ (kaspum
حٿًٌ ٍټ٘ٲ ٫ن ڃخهَش مهٜخث ٚٳ٠ظهڂ.
حٿٴ٠ش َٓ ڃن حَٓحٍ حس ٳٌ حالٍ ٝم٣ڀٔڂ حٿلخؿكخص محكٔكخڅ حهكپ حٿكي َخ رَكلهڂ
مٛخكزهخ ڃَڃوٵ رخٿَ٬وڅ رَلهڂ ڃ٨٬كڂ ٳكٌ حٿلٴكوّ مالٍٔكظؼٸپ ڃټخ ك ط٘كََ حٿَك
حالٛخر ٪مط٬ٸي حٿَ٬كوڅ ٤خٷهكخ ٫ڀَك حڅ ٷكخٽ ٓكڄ ٪ٷوٿك محڅ ٗكٴ ٪ٷزڀكض ٗكٴخ٫ظ
محڅ ٗهي ُٻَض ٗهخىط محڅ ه٤ذ ٳټٲد الٍ٬خد محًح ٻكخڅ ًح ٗكَزش رَ٠كخد ٳهكٌ
3.
حؿڄپ ڃن كَڀش حٿ٘زخد
محٿٴ٠ش ٓلخٿظهخ رخٍىس ٍخرٔش مح هخ طٸ ٪٤حٿَ٣ورخص حٿڀِؿش حًح هڀ٤ض ٓلخٿظهخ
رخالىمٍككش حٿڄ٘ككَمرش .مطلٴكك ٪ڃكك ٪حٿِثزككٶ ٿڀزوحٓككََ ٣ككالد مطلٴكك ٪ٿڀلټككش مڃككن حٿـككَد
4
م َٔ٫حٿزوٽ مطيهپ ٳٌ حىمٍش حٿوٴٸخڅ حًح هڀ٤ض رخالىمٍش.
مط٤ككوٍص مٓككخثپ حٿظ٬خڃككپ حٿظـككخًٍ مًٿككٺ رظليٍككي ٷَڄككش حػڄككخڅ حٿٔككڀ ٪ٳڄككؼال
حٛزلض حٿٴ٠ش ٓڀ٬ش مَٓ٤ش ٻو هخ ٯخٿَش حٿؼڄن مٓهڀش حٿلڄپ مٍڄټكن طٸ٬َ٤هكخ حٿكي
حؿككِحد مٻككٌٿٺ ٷخرڀَظهككخ ٿڀٜككهَ مح٫ككخىس حالٳككخىس ڃلهككخ محكَخ ككخ ٻخ ككض طوككظڂ الػزككخص
1
Labat , R . Manuel Dُ Epigraphie Akkadienne (MDA); No.468.p.211
2
Gelb and others The Chicago Assyrian Dictionary )CAD) , "k" , p.127
3حكڄي ٫ٸَپ ؿڄَپ حالكـخٍ حٿټٍَڄش72ٙ ...
4
حٿٸِمٍلٌ ٫ـخثذ حٿڄوڀوٷكخص 286ٙ ...مٻكٌٿٺ حركن حٿزَ٤كخٍ حٿـكخڃ ٪ٿڄٴكَىحص حالىمٍكش...
163ٙ
103
ٍٓڄَظهخ مهڀوهخ ڃن حٿٰٖ مهٌح ڃخؿخد ٳٌ ٚحٿَٓخٿش حٿڄوؿهش ڃن حرلٌ – ٗڄٖ
1
حٿي حٍڀٌ – ٿَڂ حً ٍٸوٽ ٳَهخ :ل ...حٳظق حٿٴ٠ش حٿظٌ هظڄهخ روظڄٌ...ل
مٷي طِحڃلض ڃَ٬ٳش حال ٔخڅ ٿڄ٬يڅ حٿٴ٠ش ڃ ٪ڃَ٬ٳظك ٿڀكٌهذ مًٿكٺ ڃلكٌ حالٿكٲ
2
حٿَحركك ٪ٷزككپ حٿڄككَالى .ٿټلهككخ ٿككڂ طٔككظويځ ٫ڀككي ٤كخٵ محٓكك ٪حال ٳككٌ ريحٍككش حٿٜ٬ككوٍ
3
حٿظخٍٍوَش كَغ ىهڀض حٿٴ٠ش ٳٌ حٿ٬يٍي ڃن حٿٜلخ٫خص ڃلهخ ٛلخ٫ش حٿلڀٌ محىمحص
حٿٍِلككش ٻڄككخ حٓككظويڃض ٿڀِهَٳككش كَككغ ٫ڄڀككض ر٘ككټپ حٓككالٹ ػزظككض ٫ڀككي حٿڄالرككْ
4
محالػكككخع محركككوحد حٿٸٜكككوٍ محٿڄ٬خركككي مٻخ كككض حٿٴ٠كككش ڃٸَخٓكككخ ٿظٸَكككَڂ حالٗكككَخد ٳٸكككي
حٓظويڃهخ حٿَ٬حٷَوڅ حٿٸ يڃخد حٿي ؿخ كذ ڃ٬كيڅ حٿكٌهذ ٳكٌ ٫ڄڀَكخص حٿظزكخىٽ حٿظـكخًٍ
5
مٿظٸََڂ حالؿوٍ.
1حٿـزوًٍ ٓخٿڂ ٍلَي هڀٲ :حٿڄ٠خڃَن حٿَٔخَٓش محالٷظٜكخىٍش ٳكٌ ٍٓكخثپ ڃل٘كوٍس ٳكٌ حٿٜ٬كَ
حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬كش حٿڄوٛكپ ٻڀَكش حالىحد 205ٙ 2006
206-
2هوىؿَ هلًَ حٿظٸلَش ٳٌ حٿ٬خٿڂ حٿٸيٍڂ طَؿڄش ٍ يس ٷخ َٖ حالٍىڅ61ٙ 1988
3حٿـككخىٍ مٿَككي ( حٿ٬ـڀككش مٛككلخ٫ش حٿظ٬ككيٍن) ڃوٓككو٫ش حٿ٬ككَحٵ ٳككٌ ڃوٻككذ حٿل٠ككخٍس ؽ1
194ٙ 1988
4ٿَٴٌ ڃخٍطن حٿټَڄَخد محٿظټلڀوؿَخ حٿټَڄَخثَش ٳٌ محىً حٿَحٳيٍن طَؿڄش ڃلڄوى ٳَخ ٝحٿڄَكخكٌ
محهَمڅ رٰيحى247ٙ 1986
5حٿـخىٍ مٿَي (حٿٜلخ٫ش) ڃوٓو٫ش حٿڄوٛپ حٿل٠خٍٍش ؽ 1حٿڄوٛپ225ٙ 1991
104
الوجحش الضبًٖ
الزغبزح :
مهو حٿل٘خ ١حٿًٌ ٍٸوځ ر حال ٔخڅ رلٸپ ر ٞ٬حٿڄوحى حٿظٌ ال طظوٳَ ٳٌ رَجظك حٿَهكخ
محٿڄظوٳَ ڃلهخ ٍلٸڀهخ حٿي حٿڄلخ٣ٶ حالهَى ر٘كَ ١حڅ طټكوڅ هكٌه حٿڄكوحى ٳخث٠كش ٫كن
كخؿظك .محٿڄٜككلو٫خص طڄؼككپ طٸلَككخص مأٗككټخٽ مڃ٨ككخهَ ٳلَككش ط٨هككَ أمال ٳككٌ ڃل٤ٸككش
ڃليىس مطڄظي ر٬ي ًٿكٺ اٿكي هكخٍؽ ڃل٤ٸكش حٿل٘كود مًٿكٺ رٔكزذ حٿلخؿكش أم ٗكَو٩
1
حٿَ٤حُ ر٬ي أڅ ٍظٸزڀ حٿٌمٵ حٿ٬خځ مٍِىحى حٿ٤ڀذ ٫ڀَ ٳٌ حٿٔوٵ ..
ٍَؿ ٪طخٍٍن ٷَخځ حٿظـكخٍ س ٳكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿكي حٿٜ٬كَ حٿلـكًَ حٿلكيٍغ أً
رليمى حالٿٲ حٿؼخڃن ٷزپ حٿڄَالى كَكغ ٻ٘كٴض حٿظلٸَزكخص حالػٍَكش ٫كن ٫كيى ڃكن حٿڀٸكي
حالػٍَش حٿڄٜلو٫ش ڃن ڃوحى ٯََ ڃظوٳَس ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ٳوؿيص حىمحص ڃٜلو٫ش
ڃكككن كـكككَ حالمرٔكككَيٍن ال ٍڄټكككن حٿلٜكككوٽ ٫ڀَك ك اال ڃكككن ڃل٤ٸكككش حٍڃَلَكككخ ٗكككَٵ
3 2
حال خٟوٽ ٳٌ ٗڄخٽ رالى حٿَحٳيٍن .مط٬ي حٿلـخٍس حالمرٔكَيٍش ( )obsidianحٿظكٌ
1حٿ٘ټًَ ٛزخف ؿخٓڂ ٫زكي حالڃَكَ حٿل٘كخ ١حٿظـكخًٍ ٿكزالى حٿَحٳكيٍن هكالٽ حٿٜ٬كَ حالٗكوًٍ
حٿٸككيٍڂ حمحثككپ حالٿككٲ حٿؼككخ ٌ ٷزككپ حٿڄككَالى ڃـڀككش ٓككوڃَ :حٿ٬ككيى 53ڃ٤ز٬ككش ىحٍ حٿلككوٍحد رٰككيحى
165ٙ 2006
2
Leemans , 'W.F. The Importance of Trade '. Iraq.
Vol.XXX1X,part,1.1977,p6
3حٿلـككخٍس حالمرٔككَيٍشَ٫ :ٳككض رككخٿڄٸ ٪٤حٿٔككوڃًَ NA4ZU2مهككٌ ٫زككخٍس ٫ككن ُؿككخؽ رَٻككخ ٌ
حٓككوى ٛككڀذ ٿټلك ٓككهپ حٿټٔككَ رلَككغ ٍڄټككن حڅ ٍ٘كك٨ي ڃلك ٷ٤ككٛ ٪ككََٰس كككخىس حٿ٤ككَٱ طٔككظويځ
ٻٔكټخٻَن مڃٸخٗك ٢محالص ككخىس حٿٸ٤ك .٪مٷكي ٫ؼكَ ٫ڀكي هكٌه حالالص ٟكڄن ڃوحٷك ٪كٔكو ش مؿَڃككو
105
ٻ٘ٴض حٿظلٸَزخص ٫ن ٫يى ڃكن حُالص حٿٜكََٰس حٿڄٜكلو٫ش ڃلهكخ ٳكٌ ڃوحٷك ٪حٿٜ٬كَ
حٿلـككًَ حٿلككيٍغ محٿظككٌ طئٻككي ٫ڀككي ٷككيځه حٿظزككخىٽ حٿظـككخًٍ رككَن حٿ٬ككَحٵ محٿزڀككيحڅ
حٿڄـككخمٍس مڃَحٻككِ طوحؿككيهخ هككٌ حٿڄلككخ٣ٶ حٿڄلَ٤ككش ربٍ٤خٿَككخ مرلككَ حٍـ ك مر٬ككٞ
1
حٿڄلخ٣ٶ ٳٌ حٍَحڅ مطَٻَخ .
حڅ حٿ٬ؼككوٍ ٫ڀككي ٷ٤كك ٪ڃككن حٿللككخّ محالٛككيحٱ محكـككخٍ حالمرٔككَيٍن محّ ككوح٩
حٿـَيس ڃكن كـكَ حٿٜكوحڅ محٿزخُٿكض محالكـكخٍ حالهكَى حٿظكٌ ٛكل٬ض ڃلهكخ حٿوكَُ
(حٿالُمٍى) محالٛيحٱ حٿزلٍَش ٻپ ًٿٺ ٍيٽ ٫ڀكي ٫الٷكخص طزكخىٽ طـكخًٍ ڃزخٗكَ
حم ٯََ ڃزخَٗ ڃ ٪طڀٺ حٿڄوحٷ ٪ٳٌ ڃل٤ٸش حٿـٍَِس مڃلخ٣ٶ حهَى رَ٬كيس ڃؼكپ ؿزكخٽ
حالڃخ وّ مه٠زش حال خٟوٽ حم ڃ ٪ڃل٤ٸش ُحٻَمّ حم ٍرڄخ ڃٓ ٪وحكپ رالى حٿ٘خځ
2
محٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ .
ٻخڅ ٻهٲ ٗخ َيٍ ڃٔظو٣لخ ٗظوٍخ الهپ ٷٍَش (ُحمً -ﭽڃٌ) مٷكي مؿكيص ٫كيس
ٷزوٍ ٍَؿق ح هخ ط٬وى الهپ حٿٸٍَش مٷي ٫ؼَ ٳٌ هٌه حٿٸزوٍ ٫ڀي حىمحص مطـهَكِحص
ؿلخثٍِككش ًحص ىالٿككش ڃهڄككش ٳٴككٌ حكككي حٿٸزككوٍ حٿ٬خثككي حٿككي ٳظككخس مؿككيص ڃٰككَس كڄككَحد
مٷككالىس ڃككن هككَُ ٛككََٰس مٻككپ هككٌح ٍ٘ككََ حٿككي ككو ٩ڃككن حٿ٘كك٬خثَ حٿوخٛككش رخٿككيٳن
3
مرڄ٬ظٸيحص حٷيځ ٓټخڅ حٿٸكَى .مهكٌح ڃخككيع ٳكٌ حمحثكپ حٿٜ٬كَ حٿلـكًَ حٿڄ٬كي ٌ
محٿٜوحڅ مٯََهخ ڃن ڃوحٷ ٪حٿ َٜ٬حٿلـًَ حٿليٍغ مٻخڅ ٍـڀذ ڃن رلََس محڅ ٳٌ َٗٵ ركالى
حال خٟككوٽ مٷككي حٓككظويځ ٳككٌ رككالى حٿَحٳككيٍن ڃلككٌ مٷككض ڃزټَ.ٿڀڄٍِككي ٍَحؿكك :٪حالكڄككي ٓككخڃٌ ٓككَ٬ي
(حٿظـخٍس)ٳٌ ڃوٓو٫ش حٿڄوٛپ حٿل٠خٍٍش حٿڄوٛپ 1991ؽ185ٙ 1
1حٿهخٗڄٌ ٍٟخ ؿوحى حٿلـخٍس حالمرَٔيٍش محٛوٽ حٿظـخٍس ڃـڀش ٓوڃَ حٿڄـڀكي 28رٰكيحى
253ٙ 1972م254
2كـككخٍس آككڄخَ٫پ كٔككَن أمحثككپ حٿٜ٬ككَ حٿلـككًَ حٿڄ٬ككي ٌ ٳككٌ ٗككڄخٽ رككالى حٿَحٳككيٍن -5800
4800ٵ.ځ ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي 52رٰيحى 10ٙ 2004
3رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل٠خٍحص حٿٸيٍڄكش ٗكَٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ
1١ 2009ؽ211ٙ ... 1
106
ٳككٌ ٗككڄخٽ رككالى حٿَحٳككيٍن ٿڀڄككيس ڃككن حالٿككٲ حٿٔككخىّ محٿوككخڃْ محٿظككٌ طظ٠ككڄن ػٸخٳككش
كٔو ش -ػٸخٳش حځ حٿيرخٯَش – ػٸخٳكش حٿـٍِكَس محڅ ڃكو٣ن هكٌه حٿؼٸخٳكخص ٻڄكخ ٍظ٠كق
ڃن ح ظ٘خٍ ڃوحٷ٬هكخ هكو ڃل٤ٸكش حٿـٍِكَس (ٯكَد حٿڄوٛكپ – ؿلكود ڃل٤ٸكش طڀ٬ٴكَ-
1
ٓلـخٍ ) مطڄظي حٿي ڃل٤ٸش حٿوخروٍ(ٗڄخٽ َٗٵ ٓوٍٍخ كخٿَخ ) مٳٌ كيمى حالٿٲ
حٿؼخٿككغ ٷزككپ حٿڄككَالى حكظڀككض حٿظـككخٍس ڃټخ ككش حٷظٜككخىٍش ڃهڄككش مًٿككٺ ٿظلككوٽ حٿ٬ڄككپ
2
حٿظـككخًٍ ڃككن حٿ٤ككخر ٪حٿٴككَىً حٿككي حٿ٤ككخر ٪حٿـڄككخ ٌ٫حٿڄككل٨ڂ .مٻخ ككض طككظڂ رٍَ٤ٸككش
3
حٿڄٸخٍ٠ش .
مڃن حالػخٍ حٿظٌ ٫ؼَ ٫ڀَهخ ٳٌ حٿټهٲ مٳٌ حٿٸٍَش حٿلـَ حٿزَٻخ ٌ حالمرَٔيً
ڃڄخ ٍََ٘ حٿي حطٜخالص ڃ ٪حٷ٤خٍ رَ٬يس مڃٜيٍ هٌح حٿلـَ ٳكٌ ڃل٤ٸكش رلَكَس محڅ
مٻكٌٿٺ مؿككيص ؿڄڀكش ڃككوحى ٿڀٍِلكش ڃؼككپ هككَُ حٿٸالثكي حٿڄٜككلو٫ش ڃكن حٿ٨٬ككخځ مڃككن
حٓلخڅ ر ٞ٬حٿلَوح خص مر٠٬هخ ڃن حٿلـَ حاله َ٠حٿڄَ٬مٱ رؤٓڂ (ٓكَظخ طخٍكض)
4
( )steatiteمڃن هخځ حٿللخّ.
مطزككَن حّىٿككش حّػٍَككش ڃككن رككالى حٿَحٳككيٍن مڃلككخ٣ٶ حٿ٘ككَٵ حّى ككي حڅ أمحثككپ
حٓظويحځ حٿڄ٬خىڅ ٻخڅ ڃٸظَٜح ٫ڀي كڀٌ مأىمحص ََٰٛس ٫ؼَ ٫ڀي حٿٸڀَكپ ڃلهكخ ٳكٌ
ڃوحٷك ٪ط٬ككوى ٿڀٜ٬كَ حٿلـككًَ حٿلكيٍغ مهككٌ رككٌٿٺ حٷكيځ ڃككن حٿظكخٍٍن حٿڄلككيى ٿهككٌح
5
حٿ َٜ٬مهٌه حٿڄوحٷ ٪هٌ:
107
01ٻهككٲ ٗككخ َيحٍ ٫ -ؼككَ ٫ڀككي ىالٍككش رَ٠ككوٍش ڃٜككلو٫ش ڃككن حٿللككخّ
رخٓڀود حٿَ٤ٵ حٿزخٍى حٓظويڃض ٿڀظٍَِن .
٫02ڀٌ ٻوٗن -ٳٌ ڃل٤ٸش هوُٓظخڅ حّهوحُ ٫ؼَ ٫ڀكي هكَُس لكخّ
رخٓڀود حٿَ٤ٵ حٿزخٍى ( 6300-6700ٵ.ځ ).
03طككپ حٿڄِٰٿَككش -ط٬ككوى ٿڀٜ٬ككَ حٿلـككًَ حٿلككيٍغ ٫ؼككَ ٫ڀككي هككَُطَن لككخّ
1
ڃټو خطهخ ڃ٘خرهش ٿللخّ طخٿڄٌٔ ٳٌ اٍَحڅ .
04طپ حٿَڃخى -ط٬وى ٿڀ َٜ٬حٿلـًَ حٿليٍغ ؿلود ىڃ٘ٶ .
05ؿخٍو وطز ٌٓ -ٳٌ ڃل٤ٸش ىٍخٍ رټَ ٳٌ طَٻَخ – ٫ؼَ ٫ڀي ٷ ٪٤ڃكن
حٿللخّ (ٳظَس حٿ َٜ٬حٿلـًَ حٿليٍغ ڃخٷزپ حٿٴوخٍ )
06ؿظككپ هوٍككوٹ -ٳككٌ ٓككهپ ٷو َككخ ٫ؼَ٫ڀككي ىالٍككش ڃككن حٿَٛككخ - ٙمهككَُس ڃككن
2
حٿللخّ مٷ٬٤ش لخَٓش .
محٓظڄَص طڀٺ حٿ٬الٷكخص هكالٽ حالٿٴكَن حٿوكخڃْ محٿَحرك ٪ٷزكپ حٿڄكَالى مٛكوال
حٿككي حالٿككٲ حٿؼخٿككغ ٷزككپ حٿڄككَالى ر٬ككي حالُىهككخٍ حٿككًٌ ٗككهيط حٿڄلظـككخص حٿٍِحَ٫ككش
محٿٜكككلخَ٫ش مٷكككي حٻكككيص حٿلٜكككو ٙحٿڄٔكككڄخٍٍش حٓكككظڄَحٍ طڀكككٺ حٿ٬الٷكككخص حً ٍئٻكككي
3
ؿڀـخڃٖ مٛوٿ حٿكي ؿزكخٽ حالٍُ حٿوحٷ٬كش ٳكٌ ح٫ڀكي ٿزلكخڅ .مٻكٌٿٺ ط٘كََ حٿكي حڅ
108
ڃيٍلككش آٗككوٍ ٻخ ككض ڃَٻككِ حٿڄظككخؿَس حٿيمٿَككش محڅ ( )Kanesٷككخ َٖ ٻخ ككض ڃَٻككِح
الٓظٸزخٽ حٿز٠خث ٪حٿٸخىڃكش ڃكن آٗكوٍ مڃكن ػكڂ طكوُ ٩حٿز٠كخث ٪ػخ َكش ڃكن حٿڄٔكظو٣لش
1
حٿڄٌٻوٍس حٿي رٸَش ڃڄخٿٺ رالى حال خٟوٽ
اڅ أڃخٻن طوحؿي حٿڄوحٍى حٿڄخثَش ككيىص حالطـخهكخص ٿالطٜكخالص حٿظـخٍٍكش ٳٸكي
طخؿَ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ڃ ٪رڀكيحڅ ٫يٍكيس مٻكخڅ ٿظ٬كيى حٿڄٔكخٍحص أػكَه حٿزكخٿٮ ٳكٌ
2
ٸپ ڃٸوڃخص حٿل٠خٍس محٿظؤػََ ٳٌ حٿزڀيحڅ حٿڄـخمٍس مٷي ٻ٘ٴض حٿظلٸَزكخص ٿڀٜ٬كَ
ٴٔكك ٫ككن ڃككوحى ڃٔككظوٍىس ڃؼككپ كـككَ حٿككالُمٍى مكـككَ حٿٴَككَمُ مكـككَ حٿ٬ٸَككٶ
محٿڄلكككخٍ م حالٛك كيحٱ محٿللكككخّ ٿَئٻكككي ٫ڀكككي مؿكككوى حٿظزكككخىٽ حٿظـكككخًٍ مط٘كككََ
حٿڄټظ٘ٴخص ٳٌ ڃوحٷ ٪كٔكو ش محٿٜكوحڅ محالٍرـَكش مطزكش ٻكوٍه ٫ڀي مؿكوى ٷالثكي
3
ََٰٛس ڃ٬ڄوٿش ڃكن حكـكخٍ حٿكالُمٍى محٿٴَكَمُ محٿ٬ٸَكٶ مٳكٌ ڃوٷك ٪طزكش ٻكوٍه (
حٿ٤زٸش ٫ )13ؼَ ٫ڀي ٷالىس ڃئٿٴش ڃكن هكَُ حٿ٘كٌٍ محٿ٬ٸَكٶ محٿكالُمٍى محٿـڄ٘كض
4
مكـَ حه َ٠ٻڄخ حٻيص آػخٍ َٜ٫حٿ٬زَي ٳٌ ؿلود حٿَ٬حٵ ٫ڀي مؿكوى حٿظزكخىٽ
حٿظـككخًٍ ٳككٌ ٜ٫ككوٍ ڃخٷزككپ حٿظككخٍٍن ٿـڀككذ حٿڄككوحى حٿظككٌ حٓككظويڃض ٿڀزلككخد مطٍَِلهككخ
مڃلهخ حاله٘خد مر ٞ٬ح وح ٩حالكـخٍ محٿڄلخٍ.
109
مٍ٬وى حٿٴ٠پ حالٻزَ رڄخ ؿكخدص رك ڃكن ڃ٬ڀوڃكخص ٷَڄكش مڃٴَكيس ككوٽ ڃوٟكو٩
حٿ ظـكككخٍس هكككٌ حٿلٜكككو ٙحالٷظٜكككخىٍش مٻكككٌٿٺ حٿلٜكككو ٙحالىرَكككش ڃؼكككپ حالٓكككخََ٣
1
محٿڄالكڂ مٻخ ض هٌه هٌ حٿڄٜخىٍ حٿَثَٔش ٿڄَ٬ٳش ك٠خٍس ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن
مٷككي ط٤ككوٍص حٿظـككخٍس حٓككظـخرش ٿظ٤ككوٍ هككٌه حٿڄـظڄ٬ككخص محُىٍككخى حكظَخؿخطهككخ
هٜوٛككخ ر٬ككي اٷخڃككش أ ٨ڄككش حٿلټككڂ مط٘ككټَپ حٿٔككالالص حٿلخٻڄككش أً اٷخڃككش حٿيمٿككش
2
مڃئٓٔخطهخ مٷي ٓڄٌ ًٿٺ حٿ َٜ٬ر َٜ٬ٳـَ حٿٔالالص
ٻ٘ٴض حٿ٬الٷخص حٿظـخٍٍكش حٿڄزخٗكَس ركَن ركالى حٿَحٳكيٍن محٿڄڄخٿكٺ حٿَٰرَكش ٫كن
ٷيڃهخ حً طٸيٍ رليمى ڃلظٜٲ حالٿٲ حٿٔخىّ ٷزپ حٿڄَالى ريٿَپ مؿوى ڄخًؽ المَ٫ش
ٳوخٍٍش ڃټظ٘ٴش ٳٌ ٫يى ڃن حٿڄوحٷ ٪حالػٍَش حٿٔوٍٍش حٿظكٌ طڄخػكپ ٳكٌ َُ٣هكخ حٿٴلَكش
3
حٿٴوخٍ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن
مڃلككٌ ٜ٫ككوٍ ڃخٷزككپ حٿظككخٍٍن ڃككخٍّ ٓككټخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن ككوَ٫ن ڃككن حٿل٘ككخ١
حٿظـخًٍ ( )1حٿظـخٍس حٿيحهڀَش ( )2حٿظـخٍس حٿيمٿَش حم حٿظـكخٍس حٿوخٍؿَكش مكٸٸكض
4
رككٌٿٺ ٛككالص ك٠ككخٍٍش محٓكك٬ش ٳككٌ حٿككيحهپ محٿوككخٍؽ أً ڃكك ٪حٿزڀككيحڅ حٿڄـككخمٍس
مٍُٸٜي رخٿظـخٍس حٿوخٍؿَش هٌ طڀٺ حٿ٬ڄڀَخص حٿظـخٍٍكش ؿڄَ٬هكخ حٿظكٌ طكيحمٿهخ حٿظـكخٍ
حٿٔككوڃٍَوڅ محٿزككخرڀَوڅ محالٗككوٍٍوڅ حٿٸككيڃخد مٷككي ٻخ ككض حٿڄككوحى حالمٿَككش ڃككن ڃ٬ككخىڅ
محه٘ككخد محكـككخٍ هككٌ حكككي حهككڂ حٿلككوحٳِ حٿڄهڄككش ٿل٘ككخ ١حٿظـككخٍس حٿوخٍؿَككش مًٿككٺ
الٳظٸخٍ رالى حٿَحٳيٍن ٿڄؼپ هٌه حٿڄوحى ٳ٠ال ٫ن طوحٳَ مٓخثپ حٿلٸپ حٿلهٍَش محٿزٍَكش
وحٿش حكڄي ڃلڄكوى ڃكيهپ ٳكٌ ىٍحٓكش حٿلَكخس حالٷظٜكخىٍش ٿيمٿكش حمٍ حٿؼخٿؼكش ڃ٤ز٬كش 1حٿڄظوٿٌ
ىحٍ حٿلوٍحد ڃل٘وٍحص حٿهَجش حٿ٬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع 1١رٰيحى 224ٙ 2007
2حٿ٘ټًَ ٛزخف حٿل٘خ ١حٿظـخًٍ ٿزالى167ٙ ...
3
State Archives of Assyria Cuneiform Texts , (SAA),P.71 , NO.1:35-
39.CF:E P G,P.2.
4حٿ٘ټًَ ٛزخف حٿل٘خ ١حٿظـخًٍ ٿزالى166ٙ ...
110
مٿټككوڅ رككالى حٿَحٳككيٍن ڃككن حالٷككخٿَڂ حٿـَٰحٳَككش حٿڄٴظوكككش ٳٸككي ٓككهڀض كَٻككش حٿظلٸككپ
محٿ٬زككوٍ ٿټؼككَس حٿڄلخٳككٌ حٿ٤زََ٬ككش مٷككي حكظككپ حٿوڀككَؾ حٿَ٬رككٌ ڃوٷكك ٪حٿٜككيحٍس ٳككٌ
1
حالطٜخالص حٿظـخٍٍش حٿٔوڃٍَش محالٻيٍش .
مطظَٻِ حٿظـخٍس رلوَ٫هخ حٿوخٍؿَش محٿيحهڀَش ر٘ټپ أٓخّ ٫ڀي حٿڄوحٍى حٿَثَٔش
ڃؼپ حٿللخّ محٿٴ٠ش محٿٌهذ حم حّكـخٍ حٿټٍَڄش حم حاله٘خد مٯََهخ مٻكخڅ ٸكپ
حٿز٠خثٍ ٪ظڂ ٫ڀي ڃَحكپ محٿظوٷٲ ٳٌ ڃل٤خص طـخٍٍكش ٫ڀكي حٿٍَ٤كٶ مٻكخڅ ٿظل٨كَڂ
ٗئمڅ حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش مڃكخ ٍظ٤ڀكذ ڃكن طٔكَََ حٿٸوحٳكپ محٿڄلخٳ٨كش ٫ڀكي حٿ٤كَٵ
2
حٿظـخٍٍش ٍظ٤ڀذ طلَ٨ڄخ َٓخَٓخ ر٨هوٍ حٿيمٿش حٿٸوٍش حٿڄَٻٍِش .
مُحى ٳككٌ ٘ككخ ١حٿظـككخٍس حٿوخٍؿَككش ٫ڀككي ڃككَ حٿٜ٬ككوٍ حٿظككٌ ڃككَص ٫ڀككي رككالى
حٿَحٳككيٍن ممٷو ٫ك رككَن ٷككخٍحص ػككالع حٓككَخ محمٍرككخ محٳٍَٸَككخ ٫لككي ڃڀظٸككي حٿ٤ككَٵ
حٿظـخٍٍش حٿَثَٔش حٿظٌ طٜپ رَن حٷ٤خٍ حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ محٷ٤خٍ ڃخ مٍحد حٿزلكخٍ ڃؼكپ
3
حٿزلَ حٿڄظوٓ٢
مٻخ ككض حٿٴظككوف حالٻيٍككش طٔككظهيٱ رخٿيٍؿككش حالمٿككي حٿٔككََ٤س ٫ڀككي حٿزٸككخ ٩حٿٰلَككش
رخٿڄوحٍى محٿڄوحى حالمٿَش حٿَ٠مٍٍش الُىهخٍ حٿل٠خٍس مالٍكظڂ هكٌح حال ٫كن ٍَ٣كٶ
4
حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش .
1
هلخٿٺ ٓئحٽ ٍَ٤ف ٴٔ مهو ٿڄكخًح حكظڀكض ڃيٍلكش آٗكوٍ ڃټخ كش (حٿڄَٻكِ) ٳكٌ
حىحٍس حٿظـككخٍس حٿيمٿَككش هككالٽ حمحثككپ حالٿككٲ حٿؼككخ ٌ ٷزككپ حٿڄككَالى؟ محٿٔككزذ هككو حٿوزككَس
1
The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early , Periods )RIME) Toronto,
1993ff, 3/1 p.34:26-27
2رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ41ٙ ...
ٓ 3ڀَڄخڅ ٫خڃَ محٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ ڃلخَٟحص ٳكٌ حٿظكخٍٍن حٿٸكيٍڂ ڃكوؿِ طكخٍٍن حٿ٬كَحٵ
ڃئٓٔش ىحٍ حٿټظذ ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘ 1١ؽ 1ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ 39ٙ 1978
ڃٸيڃش ٳٌ397ٙ ... 4رخٷَ ٣
111
حٿ٤وٍڀككش حٿظككٌ حٻظٔككزهخ حالٗككوٍٍوڅ ٳككٌ ڃَككيحڅ حٿل٘ككخ٣خص حٿظـخٍٍككش مرلككخد ٫الٷككخص
ىرڀوڃخَٓش ڃظَلش ڃ ٪حٿڄلخ٣ٶ حالهَى ڃن حؿپ كڄخٍش حٿز٠كخث ٪حٿظـخٍٍكش رڄ٬لكي حىٵ
ٿككڂ طټككن هلككخٹ ٛككٴش حكظالٿَككش ٳككٌ حٿ٬الٷككش رككَن حالٗككوٍٍَن محالٷككخٿَڂ محٿزڀككيحڅ حٿظككٌ
2
حٍطز٤ض رهخ طـخٍٍخ .مٿَْ حٷپ حهڄَش ڃن ًٿٺ هكو ڃكخ طڄَكِص رك ڃيٍلكش آٗكوٍ ڃكن
ڃوٷ ٪حٓظَحطَـٌ هكخځ ٫ڀكي ه٤كو ١حٿظـخٍٍكش حٿيمٿَكش حٿَثَٔكش آ كٌحٹ رخالٟكخٳش حٿكي
ٻوڅ حٿ٘٬ذ حالٗوًٍ ٗ٬زخ ٛلخَ٫خ مٿَْ ٍُحَ٫كخ أً ح٫ظڄكخىهڂ ٫ڀكي حٿظـكخٍس ٳكٌ
3
مٻكخڅ ح ٘كخد طڀكٺ حٿڄٔكظو٣لخص ٻڄل٤كخص حٓكظَحكش ٿڀٸوحٳكپ حٿڄكخٍس رهكخ. ڃَ٘٬ظهڂ
هٌه حٿڄٔظو٣لخص رخ وح٫هخ ٍڄټن ٳٌ حٿوٷض ٴٔك حڅ طكئىً ىمٍ حٿڄَحٻكِ حٿوٓكَ٤ش
ٳٌ حٿل٘خ٣خص حٿظـخٍٍش رَن ڃلخ٣ٶ رالى حٿَحٳيٍن حٿيحهڀَش ڃ ٪رالى رخرپ حم ڃ ٪حٿزڀيحڅ
4
مهٌه حٿل٘خ٣خص حٿظـخٍٍش ٻخ ض ڃيهپ حٿڄـخمٍس مرخٿظليٍي رالى حال خٟوٽ محٍَحڅ
ٿڀ٬الٷككخص حٿيرڀوڃخٓككَش رككَن حالٗككوٍٍَن مرككَن هككٌه حٿڄلككخ٣ٶ ٻككو هڂ ٍظڄظ٬ككوڅ رلٴككوً
طـخًٍ ٷوً محٯڀزهخ ڃ ٪حٿڄٔظو٣لخص حٿظـخٍٍش حالٗوٍٍش رزالى حال خٟكوٽ محرَُهكخ
ڃيٍلش ٷخ ٖ ()Kanesحٿڄَ٬مٳش رخٓڂ (( )Karum Kanesٻخٍځ ٷخ ٖ) مهكٌ حٿظكپ
1
حٗوٍ :مهٌ حٿ٬خٛڄش حالمٿي ٿالٗوٍٍَن حٿظٌ حٛزلض ڃلٌ ڃلظٜٲ حالٿكٲ حٿؼكخ ٌ ٷزكپ حٿڄكَالى
ڃڄڀټككش ڃٔككظٸڀش كظككي ٓككٸو٣هخ ٫ككخځ 612ٵ0ځ مطٸكك٫ ٪ڀككي هككَ ىؿڀش.ٿڀڄٍِككي ٍل٨ككَ :كټڄككض ر٘ككََ
حالٓوى حٿكَٷڂ ٓكز٬ش ٳكٌ ك٠كخٍس ركالى حٿَحٳكيٍن حٿكيالالص محٿَڃكوُ ڃل٘كوٍحص حطلكخى حٿټظكخد
حٿَ٬د ىڃ٘ٶ200ٙ 2007
2حٿ٘ټًَ ٛزخف حٿل٘خ ١حٿظـخًٍ ٿزالى170ٙ ...
3
Larsen,M.T.,"Caravans and Trade in Ancient Mesopotamia and Asia
Minor",(BSMS)VOL.4,Toronto,1982.
112
حٿَ٘ٷٌ ٿڄوٷ ٪ٻوٽ طز ( )Kultepeٳٌ حٷڀَڂ ٻزيمٻَخ َٗٷٌ رالى حال خٟوٽ .محٿظٌ
1
طِحڃلض هٌه حٿٴظَس ڃ ٪ٳظَس حٿ َٜ٬حٿزَم ًِ حٿوَٓ ٢رزالى حال خٟوٽ.
مٷككي طڄَككِ حالٍحڃَككوڅ حٿككًٌ ؿككخدمح ر٬ككي حٿٜ٬ككَ حالٗككوًٍ حٿوٓككَ ٢رل٘ككخ٣هڂ
حٿظـخًٍ حٿوحٓ ٪كَغ ٻخ ض ٷكوحٳڀهڂ حٿظـخٍٍكش طـكود ح لكخد حٿ٘كَٵ حالى كي مٻكخڅ
ڃككن ظككخثؾ ًٿككٺ حٿل٘ككخ ١حٿظـككخًٍ حٿككًٌ حكظټككَه ٣ككوحٽ ٫ككيس ٷككَمڅ هككو ح ظ٘ككخٍ حٿڀٰككش
2
حالٍحڃَش حٿكي ؿخ كذ حٿڀٰكخص حٿٸيٍڄكش كظكي ٳكٌ حالڃزَح٣وٍٍكش حالٗكوٍٍش .مڃكن حهكڂ
حٿڄوحٷ ٪حٿظٌ ُمىص حالٗوٍٍَن رخالكـخٍ هو ڃوٷ ٪رال٣كو حٿوحٷك ٪حٿكي ٗكڄخٽ ٯكَد
3
ڃيٍلش َلوى (حٓټٌ ڃوٛپ كخٿَخ)
113
اُن الدّل الزٖ شّهد ثاله السافدٗي ثبلوْاه االّل٘خ
ٍَٗ 1ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً حمٽ حڃزَح٣وٍ ٳٌ حٿ٬خٿڂ ( حٿڄوٓو٫ش حٿٌهزَش ) ىحٍ حٿلٍَش
ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى 66ٙ 1١ 1990
ٓ 2خٻِ هخًٍ ٷوس آٗوٍ53ٙ ...
3
ٻوٽ طز ٍ :ٸ ٪حٿڄو ٪ٟحالػًَ حٿڄٔڄي (ٻكوٽ طزك ) ٻكخ َٖ حٿٸيٍڄكش ركخٿٸَد ڃكن ڃيٍلكش ٷَٜكٍََش
٫لي ٷٍَش ٷَس هَوٹ مٷي طلَص ٳٌ حٿڄو ٪ٟر٬ؼخص حػٍَش ڃ٘ظَٻش ڃن حالطَحٹ محٿـَټَكَن مٻ٘كٴض
٫ن ڃٔخٻن حمٿجٺ حالٗوٍٍَن ممؿيص ڃـڄو٫خص ٻؼََس ڃن حٿوػخثٶ حٿظـخٍٍكش محٿَٓكخثپ حٿڄظزخىٿكش
كوٽ ظخثؾ هٌه حٿظلٸَزخص ح :َ٨
)1. A.Goetze .Klein Asien (1957
)2. P.Garelli, Les Assyriens en Capadoce,(1963
)3. Inscriptions Cuneiforms du kul Tepe :Hrozny, vol I, (1952
)Matoush, vol,П (1963
4. H. Lewy, in Or.,33,(1964)181.ff.
5. Frankfort, H.,Cylinder Seals, London,1939
114
مٻخ ض حٿظـخٍس ڃ ٪رالى حال خٟوٽ ؿِدح ڃن حٿل٘خ ١حالٷظٜخىً ٿكزالى حٿَحٳكيٍن
مٷي حٻيص حٿلٜو ٙحٿڄٔڄخٍٍش حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ ٷخ ٖ –ٻوٽ طز ٫ن كٔكخرخص حٿٸوحٳكپ
حٿٌحهزش محٿٸخىڃكش ركَن ٷكخ ٖ مآٗكوٍ ٳ٠كال ٫كن حمؿك حٿل٘كخ٣خص حٿظـخٍٍكش مكـڄهكخ
1
ممٓخث ٢حٿلٸپ مَ٣ٵ حٿظ٬خڃپ محالٓ٬خٍ مڃخ حٿي ًٿكٺ مٻكخڅ ٍكظڂ طٜكيٍَ حٿٸٜكيٍَ
محٿڄالرْ رخ وح٫هخ حٿڄوظڀٴش حٿي ٷخ ٖ ٿڀلٜوٽ ٫ڀي حٿٴ٠كش محٿكٌهذ ڃڄكخ حىى حٿكي
2
طَحٻڂ حٿؼَمحص حٿ٤خثڀش ٳٌ رالى آٗوٍ ٫خڃش مٿيى حٿظـخٍ هخٛش.
حڅ حٿټظخرخص حٿظخٍٍوَش ٳٌ حٿ٬هوى حٿظٌ ح٫ٸزض حٿ َٜ٬حالٻيً طَمً ٻَكٲ ٯكِح
َٓؿوڅ حٷڀَڂ (ٻزيمٻَش) ٳٌ َٗٷٌ حال خٟوٽ ٿلـيس ڃٔظ٬ڄَس ڃكن حٿظـكخٍ حالٻكيٍَن
3
ٻڄككخ ٍككَؿق حڃظككيحى حٿلٴككوً حٿَٔخٓككٌ طؤٓٔككض هلككخٹ ٿڀظـككخٍس رخٿٜككوٱ محٿٴ٠ككش
محٿؼٸخٳٌ ٳٌ گٍَض مٷزَ ٙريالٿش ڃخ مؿي ٳٌ هٌه حٿـهخص حٿلخثَش ڃن آػكخٍ ك٠كخٍس
رككالى حٿَحٳككيٍن مٳككٌ ڃٸككيڃظهخ حالهظككخځ حالٓكك٤وح َش مٻككٌٿٺ حطٔككخ ٩حٿٔككََ٤س حالٻيٍككش
مٟككڄخڅ حٿٔككََ٤س ٫ڀككي حٿ٤ككَٵ حٿظـخٍٍككش حٿڄهڄككش ڃككخ رككَن رككالى حٿَحٳككيٍن مٓككوٍٍخ
حٿ٘ڄخٿَش مڃوح ت حٿزلَ حٿڄظوٓ ٢مركالى حال خٟكوٽ ػكڂ حٿكي حٍكَحڅ مڃَڀوهكخ ٳكٌ ركالى
حٿٔلي مڃڄخ ال ٗٺ ٳَ حڅ ٍټوڅ ڃؼپ هٌه حالطٜخالص ٷي طڄض ٫ن ٍَ٣ٶ حٿزلَ ٻپ
4
ًٿٺ ٿـڀذ حٿڄوحى حٿوخځ ڃؼپ حٿللخّ محالكـخٍ حٿټٍَڄش مٗز حٿټٍَڄش.
ٻخ ككض طـككخٍس حالٻككيٍَن ڃكك ٪رككالى حال خٟككوٽ مٳٸككخ ٿڀڄ٬ڀوڃككخص حٿظككٌ طئٻككي ٫ككيځ
حڃټخ َككش حٿظـككخٍس حٿزٍَككش رخٿظ٬خڃككپ ڃكك ٪حٿڄككوحى حٿؼٸَڀككش حٿككوُڅ الڅ ٻڀٴككش حٿٰككٌحد حٿككًٌ
ٍٜككَٱ ٫ڀككي ح٬٣ككخځ حٿلَوح ككخص حٿلخٷڀككش ٿڀز٠ككخ٫ش محالٗككوخ ٙحٿڄككَحٳٸَن ٿڀٸخٳڀككش
1
Old Assyrian Caravan Procedures Istanbul ,1967, (OACP).p.127,3-6
2
Old Assyrian Caravan Procedures Istanbul,1967 (OACP)p.127,3-6.
3رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل٠خٍحص حٿٸيٍڄكش ٗكَٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ
1١ 2009ؽ390ٙ 1
ڃٸيڃش ٳٌ391ٙ ... 4رخٷَ ٣
115
حٿظـخٍٍش ٷي طٔخمً ػڄن حٿز٠خ٫ش حٿڄلٸوٿش مٿهٌح ٳٸي حٷظَٜص حٿظـخٍس حٿزٍَش مڃلٌ
حٷككيځ حالُڃككخڅ كظككي ٧هككوٍ مٓككخث ٢حٿلٸككپ حٿليٍؼككش ٫ڀككي حٿڄظككخؿٍَن رككخٿڄوحى حٿوٴَٴككش
1
حٿوُڅ محٿٰخٿَش حٿؼڄن ڃؼپ حٿٌهذ محٿٴ٠كش محالكـكخٍ حٿټٍَڄكش محٿ٤٬كوٍ محٿظوحركپ .
مڃن هالٽ حٿلٜو ٙحٿڄٔڄخٍٍش حالٗوٍٍش ًحص حٿ٬الٷش رخٿظـخٍس ڃ ٪رالى حال خٟوٽ
مڃن ىٍحٓش حكوحٽ حال خٟوٽ طزَن حڅ حٿًٌ ؿ٬پ حٿظـخٍس ط٬ظڄي ٫ڀي حٿڄوحى حٿؼٸَڀش
رككخٿَٯڂ ڃككن ح هككخ ٻخ ككض طـككخٍس رٍَككش رٔككزذ حٳظٸخٍهككخ حٿككي حٿلڄَككَ محڃظالٻهككخ ٿڀوَككپ
رخ٫ككيحى هخثڀككش مٓككَ٫ش حٿلٜككخڅ ٫خٿَككش ؿككيح ڃٸخٍ ككش ٿڄظخ ككش مٓككخث ٢حٿلٸككپ حٿڄظڄؼڀككش
رخٿَ٬رككخص مهككٌح ٿٸڀككش حٓككظويحځ حٿوَككوٽ رككپ كككخؿظهڂ حٿڄخٓككش ٿڀلڄَككَ محٿزٰككخٽ الڅ
َٓ٫ظهخ ڃلخٓزش ٿڄظخ ش حٿَ٬رخص مڃخىحځ حٿزٰپ ال ٍظوحٿي حال ڃن طِحمؽ ح ؼي حٿلٜكخڅ
2
ڃ ٪حٿلڄخٍ ٿهٌح ٻخ ض حٿلڄََ ڃ٤ڀورش ؿيح ٳٌ رالى حال خٟوٽ حٿوحٓ٬ش حٿڄٔخكش .
ٳٌ ڃ٤ڀ ٪حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى حُىحى حالهظڄخځ رخٿظلوٽ حٿظـخًٍ ڃن حٿ٤كخر٪
حٿٴكككَىً حٿكككي حٿـڄكككخ ٌ٫حٿڄكككل٨ڂ مطلكككض حٗكككَحٱ حٿيمٿكككش مٍ٫خٍكككش حٿڄڀكككٺ مُحىص
حٿڄ٬ڀوڃككخص ٫ككن حٿظـككخٍس مطل٨ككَڂ حٿ٬الٷككخص حٿظـخٍٍككش رككَن حٿزككخث ٪محٿڄ٘ككظًَ مطليٍككي
3
حالٓ٬خٍ .
حڃظي كټڂ حالٻيٍَن حٍ٠خ حٿكي ٯَركٌ هكَ حٿٴكَحص ٳٸكي ح٫ڀكن ٓكَؿوڅ حٓكظَالده
4
٫ڀككي ڃيٍلككش حٍككزال حٿظككٌ ط٬ككَٱ حالڅ د(طككپ ڃَىٍن)ؿلككورٌ كڀككذ مڃككيڅ حهككَى
ٍَٗ 1ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً حمٽ حڃزَح٣وٍ ٳٌ حٿ٬خٿڂ ( حٿڄوٓو٫ش حٿٌهزَش ) ىحٍ حٿلٍَش
ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى 8ٙ 1١ 1990
ٍَٗ 2ي ٳوًُ َٓؿوڅ67ٙ ...
3حٿهخٗككڄٌ ٍٟككخ ؿككوحى حٿڄٸوڃككخص حالٷظٜككخىٍش ٿڄـظڄكك ٪حٿوڀككَؾ حٿَ٬رككٌ حٿٸككيٍڂ ڃـڀككش حٿككلٴ٢
محٿظلڄَش حٿ٬يى 7-8ٿٔلش (196ٙ )1981
4
حٍزال :طَ٬ٱ كخٿَخ طپ ڃَىٍن مطٸ ٪حٿي حٿـلود ڃن ڃيٍلش كڀذ ٳٌ ٓوٍٍخ ٿڀڄٍِكي ٍل٨كَ ٓكخٻِ
هخًٍ ٷوس آٗوٍ122 ٙ...
116
مُكككٲ هككو مڃككن ر٬ككيه كٴَككيه ككَحځ ٓككن كظككي حٿزلككَ حٿڄظوٓكك ٢ٳككٌ ؿزككپ حالڃككخ وّ
(حٿلٜككٍََش) ٿٸ٤كك ٪حٗككـخٍ حالٍُ حٿڄَٯككود ٳَهككخ مٳككٌ حٿوحٷكك ٪حڅ حالهزككخٍ حٿالكٸككش
ط٘ككََ حٿككي حڅ حٿڄڀټككَن حؿظككخُح حٿـزككخٽ حٿككي رككالى حال خٟككوٽ رلؼككخ ٫ككن ڃلككخؿڂ حٿٴ٠ككش
مڃٜخىٍ حٿڄ٬خىڅ حٿؼڄَلش حم كظي الٓلخى ڃٔظ٬ڄَس ٿڀظـخٍ حالٻيٍَن ٻڄخ طٸوٽ حكيى
1
حالٓخ ََ٣مطِىحى ڃٜيحٷَش هٌه حالهزخٍ ڃ ٪طـڄ ٪حالىٿش.
حڃخ حال ـخُحص حٿٔ٬ټٍَش حٿظٌ كٸٸهخ َٓؿوڅ حالٻيً ٻخ ض طهكيٱ ىحثڄكخ ٿلڄخٍكش
حٿ٤ككَٵ حٿظـخٍٍككش محٿڄل٤ككخص حٿظككٌ حٷَڄككض ٫ڀككي طڀككٺ حٿ٤ككَٵ ٿڀلٜككوٽ ٫ڀككي حٿڄككوحى
2
حالمٿَش حٿَ٠مٍٍش ٿزلخد حٿل٠خٍس حٿظٌ طٴظٸَ حٿَهخ رالى حٿَحٳيٍن كظكي مٛكپ حٿكي
حّؿِحد حٿَ٘ٷَش ڃن حَٓخ حٿَٰٜى مال َٓڄخ ڃل٤ٸش ٻزيمٻَخ ٿكَْ ٿڀٸظكخٽ ركپ ٿظكخڃَن
كخؿش حٓڃزَح٣وٍٍش ڃن ڃخىس حٿللخّ حٿڄظكوٳَس هلكخٹ محٿكيٿَپ هكو ح هكڂ هڀٴكوح حٻزكَ
حٿٸ٤كك ٪حٿزَم ٍِككش حٿڄللوطككش ٳ٠ككال ٫ككن ًٿككٺ هلككخٹ ڃڀلڄككش ڃڀككٺ حٿلككَد كَككغ حڅ
حكيحػهخ طئٻي حڅ حٿظـخٍ حالٻيٍَن ٳٌ ڃيٍلش روٍٗوليح ٷي خٿهڂ ر ٞ٬حٿ٨ڀڂ ڃن ككخٻڂ
حٿڄيٍلش ڃڄخ ىٳ٬هڂ ٿ٤ڀذ حٿلـيس ڃن حٿڄڀٺ َٓؿوڅ حالٻيً ٳ٤ڀذ حالهََ ڃ٬ڀوڃكخص
3
ٻخٳَش ٫ن حٿَ٤ٵ حٿڄئىٍش حٿي ڃوٷ ٪روٍٗوليح م و ٩حٿـزخٽ حٿظٌ َٓڄَ رهخ.
مٻخڅ حٿـوحد٬ [ :ڂ حٿٍَ٤ٶ ٬ٛذ مڃَهٶ ٫لي حٿٔٴَ مٍٔظَٰٵ مٷظكخ ٣كوٍال
ٿٸ ٬٤محٿـزكخٽ ٟكوڄش مطلظكوً ٫ڀكي حالػڄكي (حٿټلكپ) مكـكَ حٿكالُمٍى محٿكٌهذ
4
مطلزض ٫ڀَهخ حٗـخٍ حٿظٴخف محٿظكَن مه٘كذ حٿكزٸْ مڃڀَجكش ركخّكَحٕ .مڃڄكخ ٍئٻكي
ٛلش ڃ٬ڀوڃخص ڃڀلڄش ڃڀٺ حٿلَد هلخٹ ٚڃيمڅ رخٿڀٰش حٿلؼَش ٍئٍي ڃخ مٍى رؤڅ
117
حٿڄڀٺ َٓؿوڅ ٷي ٯخىٍ ڃيٍلش روٍٗوليح مهو ٍظڄلي ٿهخ حٿٔالځ محٿوٳَس ٳكٌ ح ظكخؽ
1
حالٗـخٍ
حال حڅ ڃيٍلش آٗوٍ ٳٌ حٿ٘ڄخٽ ٻخ ض طكِىحى ٯلكي مٓك٤وس ٳَڄكخ ٍ٬كَٱ رخٿٜ٬كَ
حالٗوًٍ حٿٸيٍڂ ظَـش ڃٰخڃَحطهخ حٿظـخٍٍش حٿظكٌ حىص حٿكي حٷخڃكش ڃٔكظ٬ڄَحص طـخٍٍكش
2
ٳٌ ڃلخ٣ٶ رَ٬كيس ٻخّ خٟكوٽ .مٻكخڅ ٿالٗكوٍٍَن ڃك ٪حالڃكڂ حٿڄظخهڄكش ٿهكڂ محٿزَ٬كيس
٫لهڂ ٛالص طـخٍٍش محٓ٬ش ٻڄخ ٻخڅ ڃڀوٻهڂ ٍٸوڃوڅ رلڄالص ٔ٫ټٍَش ٿڀڄلخٳ٨كش
3
٫ڀكي حٿڄٔكظ٬ڄَحص حٿظـخٍٍكش .مط٬كَٱ ح ٘ك٤ش طـككخٍ حٗكوٍ ٿكَْ ڃكن حٿوػكخثٶ حٿظككٌ
حٻظ٘ٴض ٳٌ ڃيٍلظهڂ رپ ڃن حالٱ حٿَٓخثپ محٿٔـالص حٿظـخٍٍش حٿظٌ حٓكظوَؿض ڃكن
ڃوٷ ٪ٻوٽ طز ٳٌ مٓ ٢حال خٟوٽ ٫ڀي ر٬ي كوحٿٌ حٿٲ ڃَپ ڃن آٗوٍ مٷكي ىم كض
4
رڀهـش حٻيٍش مٻخڅ حٿـِد حٿَثَْ ڃن طڀٺ حٿظـكخٍس ٸكپ حٿٸٜكيٍَ ٿٜكل ٪حٿزَم كِ
حٿي ڃيڅ حال خ))ٟوٽ ڃن
5
آٗوٍ كَغ ٻخ ض طِمى رهخ ڃن ڃٜخىٍ طٸَٗ ٪ٷهخ.
118
محٿٸخٳڀش حالٻيٍش حم حالٗوٍٍش طلوً ٫ڀي ٫يى ٻزَكَ ڃكن حٿلڄَكَ م٫لكي مٛكوٿهخ
حٿي حَٓخ حٿَٰٜى ٍٸوځ حٿظـخٍ رزَ ٪حٯڀذ حٿلڄَكَ محالٍركخف حٿظكٌ ٍلٜكڀوڅ ٫ڀَهكخ
ٻخ ككض طٔككي ٻڀٴككش حٿ٬ڀككٲ محٿٰككٌحد محٿڄككَحٳٸَن مرهككٌح طټككوڅ حٿڄككوحى ٷككي ٸڀككض رككيمڅ
طټككخٿَٲ .محٿڄظككخؿَس طلٸككٶ حٍرخكككخ ٫خٿَككش رلَككغ ڃټككن حٿظـككخٍ ڃككن حٷخڃككش ڃٔككظ٬ڄَحص
طـخٍٍكككش ركككخٿَٯڂ ڃكككن حٿ٠كككَحثذ حٿظكككٌ ٻخ كككض طكككيٳ ٪ٿلټكككخځ حٿوالٍكككش حٿظكككٌ ط٠ككككڂ
1
ڃٔظ٬ڄَحطهڂ .م٫لي ٫كوىطهڂ ٍٔكظويځ حٿظـكخٍ حٿَ٬ركخص ٿلٸكپ حٿللكخّ محٿلڄَكَ ٿلٸكپ
حٿڄككوحى حٿوٴَٴككش حٿككوُڅ محٿٰخٿَككش حٿككؼڄن ڃؼككپ حٿككٌهذ محٿٴ٠ككش محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش
2
مطلٸَٶ حالٍرخف رخٿَٯڂ ڃن حڅ طـخٍطهڂ ڃ ٪رالى حال خٟوٽ طـخٍس رٍَش .
مٻخ ض ٷوحٳپ حٿلڄََ طٰكخىٍ آٗكوٍ ٓكلوٍخ ر٬كي ڃوٓكڂ حالڃ٤كخٍ حٿ٘كظوٍش مطَككپ
ٍكڀش ٣وٍڀش ٫زَ ٓهوٽ ٗڄخٿٌ رالى حٿَحٳيٍن مطٸوځ رڄ٬خڃالص طـخٍٍش ػخ وٍش مهكٌ
ٳٌ حٿٍَ٤كٶ ػكڂ ٫زكَ ڃڄكَحص ؿزكخٽ ٣كوٍمّ مطٴكَ٭ كڄوٿظهكخ ٳكٌ ٻكخ َٖ حم حر٬كي
ڃلهخ ڃلٸٸش حٍرخكخ ؿَيس .مٻخ ض كڄوٿش حٿٸخٳڀش ط٠ڂ حٿڄلٔوؿخص مٯََهخ ڃن ڃيٍلش
3
حٗوٍ ٴٔهخ حم ڃن ڃيڅ حهَى ؿلورهخ (رخرپ) مٻخ ض حالٍرخف طُ٬خى ٳ٠ش حم ًهزخ.
مٷككي حطٔكك٬ض حٿٜككالص حٿظـخٍٍككش ڃككخ رككَن آٗككوٍ مرككالى حال خٟككوٽ ٳككٌ حٿٜ٬ككَ
حالٗوًٍ حٿٸيٍڂ محٷخڃكض ٳَهكخ ؿڄڀكش ڃٔكظو٣لخص حم ڃٔكظ٬ڄَحص طـخٍٍكش ڃكن حٿظـكخٍ
حالٗوٍٍَن ٳٌ حالؿِحد حٿَ٘ٷَش حٿظٌ ىَ٫ض رخٓڂ (ٻزيمٻَخ) رلوحٿٌ 1800-1900
ٵ.ځ مٻٌٿٺ ڃن حٿڄَحٻِ حٿظـخٍٍش حٿظٌ مٍى حٓكڄهخ ٳكٌ حٿلٜكو ٙحٿڄٔكڄخٍٍش ڃيٍلكش
119
(ٻوٽ طز ) مٻكٌٿٺ (٫ڀكٌ ٗكخٍ)مٳٌ ڃوٟك ٪حٿ٬خٛكڄش حٿٸيٍڄكش (كخطوٗكخٕ) مٻخ كض
1
هٌه حٿ٬الٷخص ٓڀَڄش ڃ ٪حٿڄٔظ٬ڄَحص حالٗوٍٍش مرالى حال خٟوٽ.
م ٘٤ض حٿٸوحٳپ حٿظـخٍٍكش حٿظكٌ ٻخ كض طلٸكپ حٿز٠كخث ٪مٻخ كض حٿلڄَكَ محٿَ٬ركخص
مٓككخثپ حٿلٸككپ حٿَثَٔككش ٳټخ ككض ىحثزككش حٿظلٸككپ ڃككخرَن رككالى آٗككوٍ مرككَن طڀككٺ حٿڄَحٻككِ
حٿظـخٍٍش .مٳَڄخ ٍظ٬ڀٶ رظـكخٍس حٿڄ٬كخىڅ حٿؼڄَلكش ٳٸكي ٻخ كض حٿٴ٠كش محٿكٌهذ محٿللكخّ
محال كـخٍ حٿؼڄَلش ٳٌ ڃٸيڃش ٷخثڄش حٿٔكڀ ٪حٿڄٔكظوٍىس ڃكن حال خٟكوٽ حٿكي ركالى آٗكوٍ
2
حٿظٌ ٻخ ض طٜيٍ حٿڄلٔوؿخص حٿٜوٳَش محٿٸٜيٍَ حم حٿَٛخ ٙمٿٸي حىى حٿكٌهذ
ىمٍح هخٛخ ٳٌ حٿظـخٍس حٿيمٿَكش هكالٽ حٿٜ٬كَ حالٗكوًٍ حٿٸكيٍڂ ڃكن حؿكپ حٿلٜكوٽ
٫ڀي حٿٸٜيٍَ محٿٴ٠ش حٿظٌ ٻخ ض طـڀذ ڃن ڃڄڀټش ( )Purusaddumحڃخ حٿٸٜكيٍَ
ٳخٿڄَؿق حڅ حالٗوٍٍَن ٻخ وح ٍـڀزو ڃن حًٍرَـخڅ مٻكخڅ حٿ٤ڀكذ ٫ڀَك ٻؼَكَح ٳكٌ
3
رالى حال خٟوٽ ٿوڀ ٤رخٿللخّ ٳٌ ٛلخ٫ش حٿزَم ِ.
ثاله الشبم:
حڅ حٿيمحٳ ٪حالٓخَٓش حٿظٌ ٻخ ض طيٳ ٪ڃڀكوٹ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿٸكيٍڂ مكټخڃك ٿڀٸَكخځ
رككخٿلڄالص حٿلَرَككش محٿٴظ كوف حٿوخٍؿَككش حٿككي ٟككڄخڅ حٿلٜككوٽ ٫ڀككي حٿڄككوحى حالمٿَككش
حٿ٠ككَمٍٍش ڃككن حٿوككخٍؽ مٿٔككالڃش حٿ٤ككَٵ حٿظـخٍٍككش ٍككظڂ حه٠ككخ ٩حالٷككوحځ حٿڄككخٍس
رخٍحٟككَهخ محٷخڃككش حٿلخڃَككخص محٿلٜككوڅ حٿٔ٬ككټٍَش ٳككٌ حٿلٸككخ ١حٓٓككظَحطَـَش مڃككن
1رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ طخٍٍن حٿل٠خٍحص حٿٸيٍڄش َٗٻش ىحٍ حٿكوٍحٵ ٿڀل٘كَ رَكَمص – ٿزلكخڅ
1١ 2009ؽ529ٙ 1
2حٿ٘ټًَ ٛزخف حٿل٘خ ١حٿظـخًٍ ٿزالى168ٙ ...
3رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ532ٙ ...
120
1
حهڄهككخ حٿلٜككن حٿككًٌ ٗككَيه حٿٴككخطق حالٻككيً ككَحځ ٓككَن ٳككٌ ڃوٟكك( ٪طككپ رككَحٹ) ٳككٌ
ڃل٤ٸ ش حٿوكخروٍ ٳكٌ ٓكوٍٍخ أً ٳكٌ حٿٍَ٤كٶ حٿوحٛكپ ركَن ركالى حٿ٘كخځ محال خٟكوٽ.
مٻخڅ ٿټپ ڃيٍلش ڃهڄش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ڃَلكخد ٻزَكَح ٫ڀكي حٿلهكَ مٻكخڅ حٿڄَلكخد ڃكن
حهڂ حؿِحد حٿڄيٍلش محكظالٽ حٿ٘ئمڅ حٿظـخٍٍش ڃټخ خ ركخٍُح ٳكٌ حهزكخٍ ك٠كخٍس ركالى
حٿَحٳككيٍن مڃلهككخ حٿ٘ككَحث ٪حٿڄيم ككش مٳككٌ ڃٸككيڃظهخ ٗككٍَ٬ش كڄككوٍحرٌ محٗككظهخٍ هككٌه
2
حٿل٠خٍس رخٿظلَ٨ڄخص محٿڄ٬خڃالص حٿظـخٍٍش.
محٿ٘وحهي حٿظٌ ٔوٷهخ طؤطٌ ڃن ٜو ٙحٿ َٜ٬حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ حٿًٌ ٍظِحڃن ڃك٪
حٿ َٜ٬حالٗوًٍ حٿٸيٍڂ .محڅ هَ ىؿڀش حٓكظٰپ ٿلٸكپ حاله٘كخد حٿڄٔكظوٍىس ڃكن ركالى
حال خٟككوٽ مٻككٌٿٺ ڃككن ٗككَٷٌ حٿزلككَ حٿڄظوٓكك ٢مرخٿككٌحص ڃككن ؿزككپ (حالڃككخ وّ) ٳككٌ
ٗڄخٽ ٓوٍٍخ حٿي رالى رخرپ ٫كن ٍَ٣كٶ ح٣الٷهكخ ٳكٌ ڃـكَى هكَ حٿٴكَحص ٿكظل ٢ٳكٌ
ڃَلخد (ٍحرَٸوځ)()Rapiqumٷَد ڃيٍلش حٿَڃخىً حٿلخٿَش كٔذ ڃخٍٴٔكَه حٿزكخكؼوڅ
ٳٌ حٿلٜو ٙحٿڄٔڄخٍٍش حٿزخرڀَش مڃن ( )Rapiqumٻخ ض حٿز٠خث ٪طلڄپ روحٓ٤ش
حٿٔٴن حٿظـخٍٍش مطلٸپ حٿي ڃيڅ رخرپ مآٗوٍ كَغ ٍٸظَد هَح ىؿڀكش محٿٴكَحص كَكغ
3
طټوڅ حٿڄٔخٳش رَلهڄخ (50ٻڂ).
ٓككَؿوڅ حالٻككيً حٿككًٌ كټككڂ كككوحٿٌ حٍر٬ككَن ٫خڃككخ ٷككي حٗككخٍ حٿككي ٓككََ٤ط ٫ڀككي
ڃلخ٣ٶ حٿٴَحص محالٍح ٌٟحٿ٬ڀَخ ڃن ٓوٍٍخ ڃن ؿزكخٽ حالڃكخ وّ مؿزكخٽ حٿٴ٠كش ٳكٌ
٣وٍمّ مالٳظٸخٍ رالى حٿَحٳيٍن ٿاله٘خد محالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٸي ًٻَ ٻوىٍخ حڃََ
ٿټٖ ٳٌ حكيى ڃٌٻَحطك حٿڄڀټَكش ح ك ؿڀكذ حه٘كخد حالٍُ ڃكن حالڃكخ وّ محالكـكخٍ
ڃن ؿزخٽ حالڃوٍم محٓظويڃهخ ٻؤ٫ڄيس طٔٸَٲ ٿللټَٓو ٳٌ ڃ٬زي (حٿوڄَٔن= َلكو)
1
َحځ َٓن :هو حٗهَ حٿڄڀوٹ حالٻيٍَن كټڂ ٓ 37لش ٳٌ كيمى 2255-2291ٵ0ځ ٿڀڄٍِي ٍلَ٨
:حالٓوى كټڄض رََ٘ حٿَٷڂ ٓز٬ش ٳٌ 196 ٙ
2رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ 42ٙ ...
3حٿ٘ټًَ ٛزخف حٿل٘خ ١حٿظـخًٍ ٿزالى169ٙ ...
121
هو ؿڀذ حٿوحف كـٍَش ٻزََس ڃن حمڃخ وځ طڀٺ حٿـزخٽ حٿ٘خهٸش ٳٌ ڃلوح مڃكن ركخُحٍ
حٿـزكككخٽ حٿ٬خٿَكككش ٿڄكككخٍطو محٓكككظ٬ڄڀهخ ٻڄٔكككالص ممٟككك٬هخ ٳكككٌ لټَٓكككو ٳكككٌ ٓكككخكش
1
َلو(ڃ٬زي حٿوڄَٔن).
ٻخ ككض ڃيٍلككش حمٯخٍٍككض طٔككَ٫ َ٤ڀككي حٿ٤ككَٵ حٿظـخٍٍككش رؤطـككخه حٿزلككَ حٿڄظوٓكك٢
2
مطڄؼپ حٿوك ٢حٿكَثَْ ٿڀلٜكوٽ ٫ڀكي حٿڄ٬كخىڅ ٿهكٌح حهكظڂ ٓكټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ڃلكٌ
حٿٸَڅ حٿَحر ٪محٿٍَ٘٬ن ٷزپ حٿڄَالى رهٌه حٿڄل٤ٸش مٌٍٻَ حٿڄڀٺ ٓكَؿوڅ حالٻكيً ٳكٌ
6 5 4 3
ٻظخرظ حڅ حالٿهش ڃللظ ٯخرخص حالٍُ مؿزخٽ حٿٴ٠ش حٟخٳش حٿي ڃخًٍ محرَال
ٳٸي كَڃض ركالى رخركپ ڃكن ڃكوحٍى طـخٍٍكش ڃهڄكش ڃكن حالٷكخٿَڂ حٿ٘كڄخٿَش محٿ٘كَٷَش
٫ڀي حػَ ٧هوٍ حٿيمٿش حٿڄخًٍش مٷَخځ حٿيمٿش حٿٴخٍَٓش حالهڄَلَش حٿظٌ حكظټَص حٿَ٤ٵ
1
)The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early , Periods , (RIME
Toronto , 1993ff, 3/1,p.34:1-12
2ٻخ ككض ڃيٍلككش حمٯخٍٍ كض (ٍأّ ٗككڄَس ) كخٿَككخ حٿوحٷ٬ككش ٗككڄخٽ ٯككَد ٓككوٍٍخ ڃككن حٿڄككيڅ حٿٔككخكڀَش
حٿڄهڄش حٿظٌ حىص ىمٍح ڃهڄخ ٳٌ حٿظـخٍس هالٽ ڃلظٜٲ حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى ٿڀڄٍِي ٍَحؿ٪
Leemans . W.F.' The Importance of Trade '. Iraq. Vol.XXX1X,part,1.1977
p.7
3ٿٸي ح٣ڀٶ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ٫ڀي حٿـزخٽ حٿڀزلخ َش حٓڂ ؿزخٽ حالٍُ م٫ڀي ؿزخٽ ٣كوٍمّ ؿزكخٽ
حٿٴ٠ككش ٿڀڄٍِككي ٍَحؿكك : ٪حٿهخٗككڄٌ ٍٟككخ ؿككوحى حٿظـككخٍس (ك٠ككخٍس حٿ٬ككَحٵ) ؽ 2رٰككيحى 1985
204ٙ
ٓ 4خٻِ هخًٍ ٷوس آٗوٍ 121ٙ ...
5ڃخًٍ :طَ٬ٱ كخٿَخ طپ حٿلًٍََ مطٸٗ ٪ڄخٽ ٯَرٌ رڀيس حٿزو ٻڄخٽ ٫لي حٿليمى حٿَ٬حٷَش
حٿٔوٍٍش ٯَرٌ هَ حٿٴَحص ٿڀڄٍِي ٍل :َ٨رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ 314ٙ...مكوٽ هالٛش
حٿظلٍَخص ٳٌ ڃخًٍ ٍلW.Parrot Andre."Nineveh and :َ٨
)Babylon."France(1946-1953
6حرَال :طَ٬ٱ كخٿَخ طپ ڃَىٍن مطٸ ٪حٿي حٿـلود ڃن ڃيٍلش كڀذ ٳٌ ٓوٍٍخ ٿڀڄٍِي ٍل٨كَٓ :كخٻِ
هخًٍ ٷوس حٗوٍ122ٙ ...
122
حٿظـخٍٍككش حٟككخٳش حٿككي حٿؼككوٍحص حٿڄظټككٍَس ٳككٌ رككالى حٿ٘ككخځ حٿظككٌ كَڃككض حٿيمٿككش ڃككن
طـخٍطهككخ حٿزلٍَكككش .مٻكككٌٿٺ ٘كككخ ١حٿڄكككيڅ حٿٴَلَٸَككش مٓكككََ٤طهخ ٫ڀكككي طـكككخٍس حٿزلكككَ
حٿڄظوٓ ٢م ٸپ ڃَحٻِ حٿؼٸپ حٿظـخٍٍش ڃن حٿٔوحكپ حٿَ٘ٷَش حٿي حالؿِحد حٿَٰرَش ٿهٌح
1
حٿزلَ أً حٿي رالى حٿَو خڅ .
حڃككخ حٿزككخرڀَوڅ ٳٸككي ٻخ ككض ٿهككڂ ٫الٷككخص َ٣زككش ڃكك ٪حٿ٘كك٬ود حٿظككٌ طلككَ ٢رهككڂ ٳٸككي
طَ٬ٳوح ٫ڀكَهڂ مَ٫ٳكوح ٣كَٵ حٿڄوحٛكالص حٿظكٌ طكَر ٢رالىهكڂ رخالٷ٤كخٍ حٿڄـكخمٍس
ٿهڂ مٿٸي ٍكپ طـخٍهڂ حٿي ٻپ ڃټخڅ كظي حڅ ڃڀكوٻهڂ حكظـكوح ٫ڀكي ٳَح٫لكش ڃٜكَ
الڅ حٿَ٤ٵ حٿظٌ طڄكَ هكالٽ ٓكوٍٍخ مٳڀٔكَ٤ن ٻخ كض ٯَكَ ڃؤڃو كش محڅ ٓكټخڅ طڀكٺ
حٿزالى ح٫ظيمح ٫ڀي حٿٸوحٳپ حٿزخرڀَش م هزوهخ .مٷي حڃظيص ٍكالطهڂ حٿي ٗكوح٣ت حٿزلكَ
حالٓوى مٓوحكپ رلَ ٷكِمٍن مٍكڀكوح حٿكي حڃكخٻن رَ٬كيس ٫كن ڃكو٣لهڂ مڃڄكخ ٍئٍكي
2
ًٿٺ حٿڄوحى حٿظٌ ٻخ وح ٍـڀزو هخ مالَٓڄخ حالكـخٍ حٿټٍَڄش .
ٳككٌ ٫هككي حٿيمٿككش حٿټڀيح َككش محٿظككٌ ىحڃككض كككوحٿٌ ٷككَڅ محكككي ( 539-626ٵ.ځ)
مرخٿظليٍي ٳٌ ٫هي زوهٌ ٫ َََٓ َٜيس كڄكالص ٔ٫كټٍَش اله٠كخ ٩ر٬ك ٞحٿٸزخثكپ
حٿَ٬رَش ٳٌ رخىٍش حٿ٘خځ ٟكڄخ خ ٿٔكالڃش حٿ٤كَٵ حٿظـخٍٍكش حٿظكٌ طكَر ٢ركالى حٿَحٳكيٍن
3
رزالى حٿ٘خځ ػڂ رڄوح ت حٿزلَ حٿڄظوٓ. ٢
4
حڃخ خرو خثَي ٳٸي كڀض ٳٌ ُڃل حُڃش حٷظٜخىٍش ٳؤٓظوٿي ٫ڀي ڃڀظٸي حٿَ٤ٵ
حٿَ٤ٵ حٿظـخٍٍش ٳٌ ٗڄخٽ حٿـٍَِس ٿڀلٜوٽ ٫ڀي ڃوحٍى ؿيٍكيس ڃلهكخ ر٬كي حڅ ٓكيص
روؿه حٿَ٤ٵ حٿظـخٍٍكش ٫زكَ ركالى حٿ٘كخځ مڃكوح ت حٿزلكَ حٿڄظوٓك ٢ٿكٌٿٺ ٷكخى ؿَ٘كخ
123
مٓخٍ ٫زَ رخىٍش حٿ٘خځ محهٌ محكش طَڄخد م(حىمڃو) م٫ڀي محككخص حهكَى محٷكخځ ٳَهكخ
كخڃَخص ٔ٫ټٍَش مڃٔظو٣لخص الٍـخى ڃوحٍى طـخٍٍش حهكَى رٍَ٤كٶ حٿٔكََ٤س ٫ڀكي
1
طـخٍس حٿـٍَِس حٿَ٬رَش ڃن ؿلورهخ حٿي ٗڄخٿهخ .
124
مطئٻي حٿڄٜخىٍ حڅ ٓټخڅ ڃيڅ حٿٸ َ٤حٿزلًَ ٷي حرلَمح ٳكٌ حٿـلكود مالٓكَڄخ
ٿټكٖ (مؿَٓككو) محمٍ ٳككٌ حٿوڀكَؾ حٿككي ؿٍِككَس ىٿڄكوڅ (حٿزلككٍَن حٿليٍؼككش) مؿڀزككوح
ڃلهككخ حٿللككخّ مٻككٌٿٺ حٿو٘ككذ ٻڄككخ ًٻككَ ًٿككٺ حمٍ خ ٘ككش ڃڀككٺ ٓككالٿش ٿټككٖ حالمٿككي
مٻخ ض ُمؿش كخٻڂ ڃيٍلش ٿټٖ طظزكخىٽ حٿهكيحٍخ ڃكُ ٪مؿكش ككخٻڂ ڃيٍلكش حىد مٻخ كض
1
حٿِمحٍٵ حٿڄظـهش ٗڄخال ڃلڄڀش رخٿللخّ محٿزَم ِ ڃن ىٿڄوڅ.
ٍَؿكك ٪حٷككيځ ًٻككَ ٳككٌ حٿلٜككو ٙحٿټظخرَككش ٿڀ٬الٷككخص حٿظـخٍٍككش حٿككي ٜ٫ككَ حٿڄڀككٺ
2
حمٍ خ ٘ش كَغ ٌٍٻَ رؤ ؿڀذ حاله٘خد ڃن حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ محهڂ طڀٺ حٿڄَحٻِ هو
3
ىٿڄككوڅ حٿوحٷ٬ككش ٳككٌ ڃلظٜككٲ حٿزلككَ حٿٔككٴڀٌ مٿٸككي ح٣ڀككٶ حالٗككوٍٍوڅ ٫ڀككي حٿوڀككَؾ
حٿَ٬رٌ حٿ٬يٍي ڃن حٿظٔڄَخص ڃلهخ حٿزلَ حٿڄَ محٿزلَ حالٓٴپ مٷي مٍى ٳٌ حٿلٜكوٙ
4
حٿڄٔككڄخٍٍش ًٻككَ ٿڄَحٻككِ طـخٍٍككش ڃؼككپ ٫ڄككخڅ مڃَڀوهككخ .ٳڄككن ىٿڄككوڅ كٜككڀوح ٫ڀككي
حاله٘خد محٿٌهذ محٿ٬كخؽ محالكـكخٍ حٿټٍَڄكش حٟكخٳش حٿكي حٿللكخّ حٿكًٌ ٍـڀكذ ڃكن
ڃخٻخڅ حڃكخ ڃَڀوهكخ ٳهكٌ حٿظكٌ ُمىطهكڂ رخٿللكخّ حٿكًٌ طوظڀكٲ وَ٫ظك ٫كن حٿللكخّ
حٿڄٔظوٍى ڃن ڃخٻخڅ مٻٌٿٺ ح وح ٩حاله٘خد محٿكٌهذ محٿٴ٠كش حٟكخٳش حٿكي حالكـكخٍ
125
1
اڅ ڃككن أهككڂ حٿڄككوحى حٿڄٔككظوٍىس ٫ككن ٍَ٣ككٶ حٿوڀككَؾ حٿټٍَڄككش ٻككخٿ٬ٸَٶ محٿككالُمٍى
)(2
حٿَ٬رٌ حّكـخٍ حٿؼڄَلش ٻخٿالُمٍى محٿ٬ٸَٶ حّكڄَ حٿَڄخ ٌ محالٛيحٱ محٿ٬خؽ
126
حٿَحٳيٍن مرالى َ٫الځ ڃٜكيٍح ڃكن ڃٜكخىٍ حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش اً ٻخ كض ٯلَكش رخ ظكخؽ
)(1
كـَ حٿالُمٍى محٿٴََمُ محٿِرَؿي مهٌه حالكـخٍ حٓظويڃض رؤ ظخؽ حٿلڀٌ
ٳٸككي حطٔككڄض رخٿل٘ككخ ١طككخٍس محٿٴظككوٍ طككخٍس حهككَى طز٬ككخ ٿڀ٨ككَمٱ حٿَٔخٓككَش حٿظككٌ
طو ٪٠ٿهخ حٿزڀيحڅ ڃكن ككَد مٓكڀڂ م٫ڀكي حٿكَٯڂ ڃكن حڅ ركالى ٫كَالځ ٷكي ىهڀكض ٳكٌ
كَمد ٫يٍيس ٟي حٿڄڄخٿٺ حٿزخرڀَش حٿٸيٍڄش ٳٸي ٧هَص ٛالص طـخٍٍش طئٻي مٛوٽ
طـككككخٍ رككككخرڀََن حٿككككي رككككالى ٫ككككَالځ محٿ٬ټككككْ ٛككككلَق مهلككككخٹ ٍٓككككخٿش ڃظَؿڄككككش
طٸوٽ:ل...ڃ٬خٍٳٌ حٿ٘وََٜن ٌَٓهزوڅ حٿكي ٫كَالځ ٳكٌ ًٿكٺ حٿلكَن ٍټكوڅ حٿٸٜكيٍَ
2
ٯخٿٌ حٿؼڄن ٳٌ رخرپ حٍٓڀهخ ٿٺ...ل
مٻٌٿٺ ٻخ ض حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش ٫ن ٍَ٣كٶ حالطٜكخٽ رخٿڄَطٴ٬كخص حالٍَح َكش ٫كن
ٍَ٣ٶ ڃيڅ َ٫الځ مطََ٘ حكيى حٿڄالكڂ حٿي حڅ حٿٔوڃٍََن ط٬خڃڀوح ط٬كخڃال ڃزخٗكَح
ڃككك ٪ڃـهكككٍِهڂ كَكككغ ٔكككڄ ٪ٻَكككٲ حڅ حٍلڄَٻكككخٍ ككككخٻڂ حمٍمٹ ٷزكككپ ٿوگك كخٽ زكككيح
مؿڀـخڃٖ ٍَٯذ ٳٌ حٿلٜوٽ ٫ڀي حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٿڄ٬زي حالٿهش حٍلخ خ حٿًٌ ٻخڅ
ٍَ٘يه ٳز٬غ حٿي ڃيٍلش آٍحطخ مٷي ٫زَ ٫يس ٓالٓپ ؿزڀَش ٣ڀذ حكـخٍح ٿڀزلكخد مر٬كي
٫يس ٍٓخثپ طټ٘ٲ ٓڀوٹ كخٻڂ آٍحطخ حٿڄظٜٲ رخٿ٬لكخى ػكڂ حٍٓكڀض حالكـكخٍ حٿؼڄَلكش
3
حٿڄ٤ڀورش .
حڅ رالى حٿَحٳيٍن ٿڂ طټن طلظخؽ حٍَحڅ حال ٳٌ ڃـخٽ حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿظٌ ٻخ ض
طٔظ٬ڄپ ٳٌ طِ ٍَن حالرلَش حٿيٍلَش ٳٌ كَن ٻخ كض حٿڄكيڅ حالٍَح َكش ط٬ظڄكي ٳكٌ حٿٰخٿكذ
4
ٳٌ ٯٌحثهخ ڃن حٿڄيڅ حٿَ٬حٷَش حٿٸيٍڄش ڃ ٪ڃيڅ حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ .
127
مطئٻي حٿلٜو ٙحٿٔوڃٍَش حڅ رالى حٿَحٳيٍن ٻخ ض طٔكظوٍى ڃكن حٿڄكيڅ حٿوحٷ٬كش
٫ڀي كيمىه حٿَ٘ٷَش حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٿَٰ ٝطكٍَِن حالرلَكش حٿٴوڄكش محٿڄ٬خركي ٿهكٌح
ٻخڅ الري ٿڀڄڀٺ َٓؿوڅ حالٻيً حڅ ٍٔظوٍى حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃكن هكٌه حٿڄكيڅ ظَـكش
1
الكظالٿ ٿهخ .
مٿالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃټخ ش ٍٳَ٬ش ٳٌ حٿظـخٍس ٳٌ حٿڄَحؿ ٪حٿٸيٍڄش ٳظٌٻَ ٻَكٲ حڅ
حٿٔوڃٍََن ٻخڅ ٿهڂ ٛالص طـخٍٍش ڃ ٪حٿهلي ٫ن ٍَ٣ٶ حٍَحڅ محڅ ر٠٬كهڂ ٍكٌهذ
رككخٿٸوٽ روؿككوى حٿظـككخٍس ڃككن كككو ٝهككَ حٿٔككلي ٳ٬ككال حٿككي ٓككوڃَ محٍككَحڅ ٳككٌ كككيمى
حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى مٿٸي حىص هٌه حٿ٬الٷخص حٿظـخٍٍكش حٿكي حٿٴَٟكَش حٿڄظوٷ٬كش
مهككٌ حڅ ٫الٷككخص ٓككوڃَ ٿلككو ٝحٿٔككلي ٍلزٰككٌ حڅ طَؿكك ٪حٿككي ُڃككخڅ حٷككيځ ڃككن هككٌح
2
حٿظخٍٍن .مڃخ٫يح ًٿٺ ٳٸي طټٴڀض ر حٿظـخٍس حٿزلٍَش
حكي هڀٴخد َٓؿوڅ هو حرل ڃخ ٘ظوٓو ر٬ي حڅ حه( ٪٠ح ٘خڅ)م(ٗكٍَوظڂ)ڃن ركالى
َ٫الځ ٫زكَ حٿزلكَ حالٓكٴپ(حٿوڀَؾ) ٳكٌ ٓكٴن محه٠ك ٪ڃڀوٻهكخ محٓكظوٿي ٫ڀكي هكٌه
حالٷككخٿَڂ مرڀككٮ ڃلككخؿڂ حٿٴ٠ككش مؿڀككذ حالكـككخٍ حٿـَككيس ڃلهككخ أً ڃككن حٿـزككخٽ حٿوحٷ٬ككش
3
ڃخمٍحد حٿزلَ حالٓٴپ.
حڅ حالڃََ ٻوىٍخ ٿڂ ٍظليع ٳكٌ ٻظخرخطك ٫كن طـخٍطك ڃك ٪حٿڄل٤ٸكش حٿ٘كَٷَش مٿټلك
ًٻَ ڃ ٪كَر ڃيٍلظٌ ح ٘خڅ مَ٫الځ محٓزخد هٌه حٿلَد هو حڃظلخ ٩حٿڄيڅ حالٍَح َش
٫ككن طِمٍككي حالڃَككَ ٻوىٍككخ رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مرككخاله ٚكـككَ حٿٴَككَمُ حٿككًٌ ٻككخڅ
ٍٔظ٬ڄپ ڃ ٪كـَ حٿالُمٍى ٳٌ طٍَِن حالرلَش حٿيٍلَش الڅ ڃيٍلش حٿوٍٻخد ٓزٶ ٿهكخ حڅ
128
كخٍرض (آٍحطخ) حٿٸٍَزش ڃن ىٍِٳكوٽ حٿلخٿَكش رٔكزذ حڃظلكخ ٩حٿڄيٍلكش ڃكن طِمٍكي ڃيٍلكش
1
حٿوٍٻخد رخالكـخٍ حٿټٍَڄش.
ٍَٗ 1ي ٳوًُ حالڃََ ٻوىٍخ ٛخكذ حٷيځ كڀڂ ٳكٌ حٿ٬كخٿڂ (حٿڄوٓكو٫ش حٿٌهزَكش) ىحٍ حٿلٍَكش
ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى 83ٙ 1١ 1994
2رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ397ٙ ...
3
حالٿ لوٍطخ ( :لَذ ) حرن حالٿ ح ڀَپ حٿ حٿلَد ٳٌ ڃيٍلش ٿټٖ مٻخڅ ٍَ٬ٱ حٍ٠خ رخٿ حالركخٍ
محٿٔيمى مڃَٻِ ٫زخىط ٴكَ محٿلڄكَمى ٿڀڄٍِكي ٍل٨كَ حالٓكوى كټڄكض ر٘كََ حٿكَٷڂ ٓكز٬ش ٳكٌ
ك٠خٍس199ٙ ..
)4( Potts , to , "Mesopotamia And The East An Archaeological and
)Historical study of Foreign Relations ca . 3400 . 2000 , (MEAH
Oxford , (1994) , pp . 212 - 213 .
129
حٓككظوٍى حالڃَككَ ٻوىٍككخ ڃككن ڃَڀوهككخ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ڃؼككپ حٿټككخٍ َوٽ محٿالرككْ
1
الُمٿٌ (= كـَ حٿالُمٍى) مڃ٬يڅ حٿللكخّ محٿِ كٺ مڃ٬كيڅ حٿكٌهذ ٻكٌٿٺ م لكن
٬ڀككڂ حڅ ڃلككخؿڂ كـككَ حٿككالُمٍى حٿككًٌ حٓككظ٬ڄڀ حٿَ٬حٷَككوڅ حٿٸككيحڃي ٻخ ككض مڃككخطِحٽ
ڃوؿككوىس ٳككٌ حٳٰخ ٔككظخڅ ٿككٌٿٺ ٳككؤڅ طـككخٍ ڃَڀوهككخ ٻككخ وح حٿوٓكك٤خد ٳككٌ طِمٍككي طـككخٍ
2
حٿَ٬حٵ رهٌح حٿلـَ حٿؼڄَن
مٷي حٓظ٤خَٓ ٩ؿوڅ حالٻيً حڅ ٍ٠ڄن ڃلٴٌح ڃن حهڂ حٿڄلخٳٌ ٳٌ ٣كَٵ حٿظـكخٍس
3
حٿوخٍؿَش مؿخد ٳٌ ٜو ٛحٿظخٍٍوَش
مٻخ ض حّكـخٍ ڃن رَن حٿڄوحى حٿَثَٔش حٿظٌ طڂ حٓظََحىهخ ڃن ىٿڄوڅ مٷي حىص
ىمٍح ٻزََح ٳٌ طـخٍطهخ ڃن هكٌه حّكـكخٍ حٿكالُمٍى محٿ٬ٸَكٶ محٿ٬كخؽ حٿكًٌ ٍـڀكذ
130
)(1
i- ڃن حٿهلي محالٛيحٱ محٿڀئٿئ حٿڄَ٬مٱ رخٿڄٜخىٍ حٿڄٔكڄخٍٍش رَ٬كوڅ حٿٔكڄٺ
.(2) ni nu - u - ni
حڅ مٛوٽ ٍٓپ حٿظـخٍ حٿيٿڄو ََن حٿي ٗورخص – ح ڀَپ ىٿَكپ ٫ڀكي حٿلٍَكش حٿظكٌ
ٻخڅ ٍظڄظ ٪رهخ أمٿجٺ حٿظـخٍ ٳ٠ال ٫ن طوٳَ حّڃن ٳٌ حٿٔٴَ محال ظٸخٽ ركَن حٿڄَحٻكِ
حٿظـخٍٍش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ڃڄكخ ٍ٬ټكْ ڃكيى حٿلٴكخمس محٿَ٫خٍكش حٿظكٌ ٍوٿَهكخ ڃڀكوٹ
رككالى حٿَحٳككيٍن رظككوٳََهڂ حالڃككن ٳ٠ككال ٫ككن حٿظوَٜٜككخص حٿظككٌ ڃللككض حٿككي ٍٓككپ
ىٿڄوڅ مٻٌٿٺ ٿ٬يځ طوٳَ طڀٺ حٿڄلظـخص ٿيٍهڂ ٳ٠ال ٫ن حڅ ٫ڄڀَخص حٿلٸكپ ٍهَٜكش
3
حٿؼڄن مٓهڀش حالٓظويحځ ٻخٿٸوحٍد محٿٔٴن .
مط٬ي ڃخٻخڅ مڃَڀوهخ حٿڄل٤ظَن حٿَثَٔظَن محكيى حٿڄٜخىٍ حٿَثَٔكش ٳكٌ طِمٍكي
رالى ٓوڃَ رخ وح ٩حٿو٘ذ حٿڄوظڀٲ مح وح ٩حالكـخٍ حٿټٍَڄكش كَكغ حڅ ڃخٻكخڅ هكٌ
حكي حٿڄَحٻِ حٿڄهڄش ٿظٜيٍَ حٿ٬خؽ حٿًٌ ٻخڅ ٍـڀذ حٿَهخ ڃن رالى حٿهلكي حٟكخٳش حٿكي
4
حٿٴ٠ش محٿٌهذ محٿالُمٍى محالكـخٍ حٿؼڄَلش حالهَى .
131
الوجحش االّل
خثپ كٸَٸكش حٿٔكوڃٍََن مىٍحٓكخص حهكَى ٳكٌ ٫ڀكڂ حالػكخٍ محٿلٜكو ٙحٿڄٔكڄخٍٍش ىحٍ 1كلوڅ
حٿِڃخڅ ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘ 197ٙ 2007
خثپ كٸَٸش حٿٔوڃٍََن198ٙ ... 2كلوڅ
3
حالٿهش لظو :مهٌ حٿهش ٓوڃٍَش ٷيٍڄش ٍ٬لٌ حٓڄهخ ( َٓيس حٿوالىس) ٿڀڄٍِكي ٍل٨كَ :حالٓكوى حٿكَٷڂ
ٓز٬ش ٳٌ 198 ٙ ...
132
هككٌه حٿظڄككخثڂ حٿظككٌ ر٘ككټپ ًرخرككش رككخڅ ڄخًؿهككخ ٷڀَڀككش مڃٜككلو٫ش ڃككن ڃككخىس حٿككالُمٍى
مٗټڀهخ ٷٍَذ ڃن حٿ٤زَ٬ش مط٨هَ ر ٞ٬حٿظٴخَٛپ رخالؿللش .محٳ٠كپ طڀكٺ حٿٸ٤ك٪
هٌ ڃن ڃوٷ ٪حمٍ ٳٌ َٜ٫ٳـكَ حٿٔكالالص .مهلكخٹ حٿظڄكخثڂ حٿظكٌ ٛكل٬ض ر٘كټپ
حالٓكككي ٻخ كككض ڄخًؿهكككخ ٷڀَڀكككش مڃٜكككلو٫ش ڃكككن حٿ٬ٸَكككٶ محٿلـكككَ حٿـَكككًَ محٿ٬كككخؽ
2
محٿڄَڃَ حٿ٘ڄ ٌ٬محٳ٠پ طڀٺ حٿٸ ٪٤ڃن َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص حٿؼخ ٌ.
هلككخٹ ٜككو ٙڃٔككڄخٍٍش طككٌٻَ حالػككخع حٿڄ٬٤ككڂ كَككغ ٍ٘ككََ حٿڄڀككٺ ٓككَؿوڅ
4 3
حٿؼخ ٌ ٳٌ ٍٓخٿش ڃوؿهش حٿي حالٿ حٗوٍ ٫لي ٷَخڃك رلڄڀكش ٫ڀكي حمٍحٍطكو ٍكٌٻَ
ٳَهخ حٿٰلخثڂ حٿظٌ كٜپ ٫ڀَهخ ڃن ڃوٛخ ََٛمرخٿظليٍي ڃن ڃ٬زي حالٿ هخٿيٍخ ؿكخد
ٳككٌ حٿككل « :ٚحٍٍټككش محكككيس ڃككن حٿ٬ككخؽ ٓككٍََ ڃككن حٿٴ٠ككش ...ڃٰ٤ككي رككخٿـوحهَ
محٿٌهذ ....ڃلخٟي ڃن حٿ٬خؽ ...ٻَحّ ڃن ه٘ذ حٿٸَٸذ محٿكزٸْ ڃ٬٤ڄكش رخٿكٌهذ
5
محٿٴ٠ش ».
1
Van Buren , E., "Mesopotamian Fauna in the Light of the Monuments
Archaeological Remarks Upon Lands berger's Fauna der alten
Mesopotamien," AFO., vol. II,. 1936-1937. p.30-31.
2
"Ibid,p.108,pl.XXIII / Mackay,E ,A Sumerian palace and the "A
Cemetery at Kish, Mesopotamia, Vol. . I, part II, Chicago, 1929 . .p.133
3
حالٿش آٗوٍ :مهو ڃكن حٛكپ ٓكخڃٌ الٍ٬كَٱ ڃ٬لكخه ٗكٴَ ٪حٿكزالى حالٗكوٍٍش ٍ٘كََ حٿكي حٿ٬خٛكڄش
حالمٿي (آٗوٍ) حٿظٌ حٛزلض ڃلٌ ڃلظٜٲ حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄَالى ڃڄڀټش ڃٔكظٸڀش كظكي ح ٸَحٟكهخ
٫خځ612ٵ.ځ ٿڀڄٍِي ٍل : َ٨حالٓوى حٿَٷڂ ٓز٬ش ٳٌ197ٙ ..
4ٻظذ هٌح حٿل٫ ٚڀي ٿوف مؿي ٳٌ ڃيٍلش حٗوٍ محٿكًٌ ٍكٌٻَ ٳَك حٿڄڀكٺ ٓكَؿوڅ طٴخٛكَپ كڄڀظك
٫ڀي حمٍحٍطو حٿًٌ َ٫ٳض رخٿلڄڀش حٿؼخڃلش ٿڀڄٍِي ٍَحؿARAB. Vol ,(2),p.73 ٪
5
ARAB,Assyrian and Babylonian, Chicago 1926-1927 Vol
,(2),No.171,p.96ff
133
مرڄوؿككذ حٿڄٜككخىٍ حٿڄٔككڄخٍٍش ٳككؤڅ حٿككٌهذ ىهككپ رككالى حٿَحٳككيٍن ٳككٌ حُڃلككش
ڃوظڀٴش ٳٌ حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى ٳٌ رڀيحڅ ڃـكخمٍس محٓك٬ش حالهكظالٱ مط٘كڄپ
ؿزپ هكخڃوځ ٷكَد ڃالَ٣كخ ٳكٌ ٗكَٵ طَٻَكخ مڃخٍىڃكخڅ ٷكَد ڃكخٍىٍن ٳكٌ ؿلكود
1
َٗٵ طَٻَخ مڃَڀوهخ (محىً حٿٔلي) مهخٍحٿٌ َٗٵ حٍَحڅ مڃ َٜمكخٿَخ حٻؼَ
حٿزڀيحڅ ح ظخؿخ ٿڀٌهذ هٌ ؿڄهوٍٍش ؿلود حٳٍَٸَخ ىمٽ حالطلخى حٿٔوٳَظٌ حٿٔكخرٶ
2
ٻليح حٿوالٍخص حٿڄظليس حالڃٍَټَش محٓظَحٿَخ.
حڅ حؿككَحدحص حٿككوُڅ حٿ٬خٿَككش حٿلٸككخمس حٿڄٔككظ٬ڄڀش ٳككٌ حٿڄ٬ككخىڅ حٿلٴَٔككش محكـككخٍ
3
مُڅ ڃن ( )Haematiteكـَ حٿيځ ڃكن (هخڃكخص حٿليٍكي) مٻكٌٿٺ ٻڄَكش حٿكٌهذ
4
طيٷٶ مطَ٬ن روحٓ٤ش ڃـڄو٫ش ڃن حمُحڅ كـَ حٿيځ .
مٷي َ٫ٳض حٿڄ٬كخىڅ ٳكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن ڃلكٌ حٿٜ٬كَ حٿلـكًَ -حٿڄ٬كي ٌ مٿټكن
5
حٓظ٬ڄخٿ ريأ ٳكٌ ڃلظٜكٲ هكٌح حٿٜ٬كَ طٸٍَزكخ محمٽ ڃكخىس حٓكظ٬ڄڀض هكٌ حٿوكَُ
6
حٿڄٜلو ٫ڃن حٿللخّ حٿوخځ م٫ؼَ ٫ڀَهخ ٳكٌ طكپ حٿٜكوحڅ (ٜ٫كَ كٔكو ) ػكڂ
ط٤ككوٍ حٓككظ٬ڄخٽ حٿڄ٬ككخىڅ محٿظ٬ككيٍن ٳككٌ ٣ككوٍ ٓككخڃَحد رظٸككيځ حٿل٠ككخٍس مطٸككيځ ٳككن
حٿظ٬كككيٍن كظكككي ٛكككَٰض ركككخ وح ٩حٿلڀكككٌ .مطظـڀكككي حهڄَكككش حٿڄ٬كككخىڅ ٳكككٌ حٿلٜكككوٙ
1
: Moorey , P . R . S . AMMI, Materials and Manufactur in Ancient
Mesopotamia : The Evidence of Archaeology and Art - Metals and
Metalwork , Glazed materials and Glass Oxford , 1985 73
2حٿ٬لزټٌ ڃوٓو٫ش حٿڄوٍى ؽ9ٙ 5
3
حٿهَڄخطخٍكض :حٿڄٸٜكوى رك هكو كـككَ حٿكيځ هكخځ ڃهككڂ ڃكن هخڃككخص حٿليٍكي ٍټكوڅ حكڄككَ حٿڀكوڅ كككَن
ٍٔون
4
Veenhof 1991:29
5رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ 205 ٙ .....
6رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ 215 ٙ ....
134
حٿڄٔڄخٍٍش حٿ٬خثيس حٿكي ٓكالٿش (ٿټكٖ حٿؼخ َك ) ٳكٌ ُڃكن ٻوىٍكخ ٍكٌٻَ ٳَك حٿَحٍكخص
1
محٿڄخىس حٿڄٜلو ٫ڃن حٿٌهذ محهَى ڃٜلو ٫ڃن حٿٴ٠ش محٿزَم ِ.
مٍزكككككككيم حڅ حٿ٘ككككككك٬خٍحص ٻخ كككككككض ط٬٤كككككككڂ رخالكـكككككككخٍ حٿټٍَڄكككككككش ٳخٿ٬زكككككككخٍس
SU.NIR.ZA.DIMٳَهككخ حٗككخٍس ٿللككخص حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حٿظككٌ ط٬٤ككڂ رڄ٬ككخىڅ
2
حٿ٘٬خٍحص .محٓظ٬ڄڀض حٿڄ٬خىڅ رٜٴش ٫خڃكش ٳكٌ حمحثكپ حالٿكٲ حٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى
4 3
أً َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص محمٽ ڃن ح ظٴ ٪ڃل هو حٿٴن.
٫ڀَ كَى حڅ حال٫ڄكخٽ حٿظـخٍٍكش حٿظكٌ ڃخٍٓكهخ حٳكَحى حٿڄـظڄك٫ ٪خڃكش محٿظـكخٍ
هخٛش طكلڂ ٫كن مؿكوى ڃـظڄ٬كخص طـخٍٍكش ٘كَ٤ش ٓكوحد ٫ڀكي ٤كخٵ ڃكيڅ حٿٜ٬كَ
حٿزكككخرڀٌ حٿٸكككيٍڂ حځ حٿڄيٍلكككش حٿوحككككيس مط٘كككڄپ ٫ڄڀَكككخص حٿزَككك ٪محٿ٘كككَحد محٿٸكككَمٝ
5
محٿَهوڅ محٿوىحث....٪حٿن
محٿي ؿخ ذ حٿٴ٠ش حٓظويځ حٿٌهذ مَٓڀش ڃٔخ٫يس ٳٌ حٿظ٬خڃپ حٿظـخًٍ الَٓڄخ
ٳٌ حٿٜٴٸخص حٿظـخٍٍش حٿټزََس ٿٰكالد ػڄلك مهٴكش مُ ك مٍڄټكن ٿڀظكخؿَ حڅ ٍ٘كظًَ
ڃٸخرڀ حٿټؼََ ڃن حٿز٠خث ٪حً ٸَأ ٳٌ حكي حٿَٓخثپ ڃخ ٍؤطٌ:
« ....ح ٢٫حٿٌهذ ڃٸخرپ حٿٴ٠ش » ....مرظڀٺ حٿوٓخثپ حٿظـخٍٍكش طوٛكپ حٿظكخؿَ
6
حٿزخرڀٌ حٿي رَ ٪حٿلخؿَخص مَٗحثهخ ٳٌ ڃيڅ ڃظٴَٷش مرخالمُحڅ حٿظٌ ٍَٯذ ٳَهخ.
1
Limet, Henri Greck.En. lex. Drc. , p.147.
2
Limet, Henri , Greck.En. lex. Drc. p.177
3
Stech, Tamara And Pigott,Vincent,The Metals Trade in south west Asia
in the Third Millennium B.C.Iraq.vol, 48.1986.p.42.
4رخٍم ح يٍٍ ٓوڃَ ٳلو هخ مك٠خٍطهخ طَؿڄ مط٬ڀَكٶ َٔ٫كي ٓكڀَڄخڅ مٓكڀَڂ ٣ك حٿظټٍَظكٌ
رٰيحى200ٙ 1977
5حٿـزوًٍ ٫زكي حٿٔكظخٍ حكڄكي ٫ٸكوى حٿٸكَ ٝم ٨كخځ حٿٴخثكيس ٳكٌ حٿٜ٬كَ حٿزكخرڀٌ حٿٸكيٍڂ ٍٓكخٿش
ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ9ٙ 2003
6حٿـزوًٍ ٓخٿڂ حٿڄ٠خڃَن حٿٔخَٓش207-205ٙ ...
135
مٻؼََح ڃخطَى حالمُحڅ ٳٌ حٿلٜو ٙحالٷظٜخىٍش مڃن رَلهخ حٿَٓخثپ ٿٸَخّ حٿڄكوحى
حٿؼڄَلش ٻخٿٌهذ محٿٴ٠ش محٿللخّ محٿٔڀ ٪حالهَى ٳڄؼال « :ڃن حٍر ٪ڃخ كخص ًهكذ
1
َٓ ...يً َٓز٬غ ٿكٌ ...ڃكن حٍر٬كش ٗكَٸالص ٳ٠كش ٜكٲ ٗكَٸپ م٘٫كَ كزكخص
2
ًهذ ٸ.» ...ٚ
مٳٌ ٚحهَ َٗ « :ٸپ ڃن حٿٌهذ حٿلٸٌ ٿظو٫ ٪ٟڀي ٍٷكَڂ ڃكن كـكَ حٿكالُمٍى
3
».
مٷي كَ ٙڃڀوٹ حٿ َٜ٬حٿزخرڀٌ حٿٸكيٍڂ ٳكٌ ٨كخځ ڃوككي ٿكالمُحڅ ٳكٌ حٿكزالى مٻكٌ
4
ًٍَٔ ڃٴ٬وٿ ٫ڀي حٿڄيڅ ؿڄَ٬هخ.
حڅ حٿټڄَخص حٿوٳََس ڃن حٿٌهذ حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ حٿٔلوحص حٿليٍؼش ٳٌ ڃوحٷك ٪حٿٴظكَس
حٿهڀلٔكَلَش ٳككٌ رخٻظٍَكخ حٿٸيٍڄككش ( ٗكڄخٿٌ حٳٰخ ٔككظخڅ ؿلكورٌ حمُرټٔككظخڅ) ٷكي طـ٬ككپ
5
حٿڄككَد حٿككًٌ مٛككپ رككالى حٿَحٳككيٍن حٛككڀ ٳككٌ هككٌه حٿڄل٤ٸككش م ٸككپ ڃكك ٪حٿككالُمٍى
مٍالك ٦حڅ حٿٌهذ حٿڄٔڄي حٿزخٻظًَ ڃؼپ لخّ ىٿڄوڅ حم الُمٍى ڃَڀوهخ ٿڂ ٍټكن
حٛڀ ٳٌ طڀٺ حٿڄل٤ٸش رپ رَ٬يح حٿي حٿَ٘ٵ مٍرڄخ ٳٌ ؿزخٽ ىحٍىٍٔظخڅ حٿي ٗڄخٿٌ
6
رَ٘خمٍ ٳٌ رخٻٔظخڅ حٿليٍؼش .
1
ٻپ (َٗ )60ٸپ رخرڀٌ ٍِڅ (ڃلخ) رخرڀٌ مرٔخمً كوحٿٌ ٜٲ ٻَڀو
2
Archives Royales de Mari , Paris , 1950ff. (ARM), XVIII, p.20 ,No.6:5-
6,12-13
3
Limet , Henri , Greck.En. lex. Drc p.171
4حٿهخٗڄٌ ٍٟخ ؿوحى حٿظـخٍس233-232ٙ ...
5
Maxwell – Hyslop: :"Sources of Sumerian Gold",(Iraq-39/1) 1977 :p
85-86
ح َ٨ىح َخٽ طٌ روطْ ك٠خٍس محىً 265-264 ٙ ....
6
Vogelsang 1989; 169
136
حڃككخ حٿٴظككَس حٿٔككوڃٍَش ٳظككٌٻَ حڅ ٻوىٍككخ حڃَككَ ٓككالٿش ٿټككٖ حٿؼخ َككش ٳككٌ كككيمى
(2120ٵ.ځ) ٍ٬ككي حمٽ ڃككلـڂ ٳككٌ حٿظككخٍٍن حٿز٘ككًَ مًٿككٺ ال ك ٍأى ًحص ٿَڀككش ٳككٌ
ڃلخڃ ك ڃـڄو٫ككش ڃككن حٿلـككوځ ٳككله ٞڃككٌ٫وٍح ڃظٜككوٍح حڅ حالٿهككش حٍحىص رڄڄڀټظ ك
1
َٗح مهټٌح ريأ ٻوىٍخ ٍَحٷذ حٿلـوځ مٍهظڂ رلَٻخطهخ.
مڃن رَن حرَُ حٿلٜكو ٙحٿڄٔكڄخٍٍش هكٌ ٍإٍكخ ٻوىٍكخ حٿوخٛكش رظـيٍكي ڃ٬زكي
حالٿ ك لټَ ٓككو ٳككٌ ٿټككٖ ٳَ ك حڅ حٿز٤ككپ حٿككًٌ ٻككخڅ ٍلڄككپ رَككيه ٿوكككخ ڃككن كـككَ
2
حٿالُمٍى ح حالٿ ليمرخ.
مٳٌ ٫هي حرٌ (ٻوٍٍټخٿِم) حٍٓكپ حٿَك حٿټل٬كخ َوڅ ٍٓكخٿش ٳؤؿكخرهڂ ...م كوٍى
ر٠٬كخ ڃلهككخ ... « :مٳككٌ حٿوظككخځ ٿٸكي حٍٓككڀض حٿَككٺ هيٍككش :ػكالع (ڃلككخص) ڃككن كـككَ
3
حٿالُمٍى مَ٘٫س حٳَحّ ٿوڄْ َ٫رخص »
4
مهككٌح ڃٸ٤كك ٪ڃككن حٓكك٤وٍس (ڃككوص حالٿكك ىڃككوًُ) مًٿككٺ حڅ ككِمٽ حالٿهككش
5
(ا خ خ) حٿي حٿ٬خٿڂ حالٓٴپ مڃن ػڂ ٷَخڃهخ مهَمؿهخ ڃلك ٳكٌ حالٓك٤وٍس حٿٔكوڃٍَش
حىى حٿككي ظَـككش ڃ٘ككئمڃش ٫ڀككي ُمؿهككخ حالٿ ك (ىڃككوًُ) حً ح هككخ ٯككخىٍص حٿ٬ككخٿڂ
1حٿـڄَڀكٌ ٷل٤ككخڅ ڃلڄككي ٛككخٿق حٿظلزككئ – مٷككَحدس حٿڄٔككظٸزپ كٸككخثٶ حځ حمهككخځ رٰككيحى 1986
28ٙ
2
Oppenheim,L,The Interpretation of Dreams in the Ancient Near East,
Chicago.1950.p.211.
3رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ507ٙ ...
4
ىڃوًُ /طڄوُ :طڄكوُ ٛكَٰش حٻيٍكش ٿڀټڀڄكش حٿٔكوڃٍَش (ىڃكوًُ) حٿكًٌ ٍ٬لكٌ حالركن حٿ٘كَ ٌ٫حم
حالڃككَن مٍ٘ككََ هككٌح حالٓككڂ حٿككي ڃڀككٺ حٓكك٤وًٍ ؿ٬ڀككض ڃل ك حالٓككخ ََ٣حٿ٘٬ككَٶ حالمٽ ٿالٿهككش ح خ ككخ/
٘٫ظخٍ ٿڀڄٍِي ٍل :َ٨حالٓوى حٿَٷڂ ٓز٬ش ٳٌ198 ٙ..
5
ح خ خ٘٫ /ظخٍ :ط٬لٌ ح خ خ رخٿٔوڃٍَش (َٓيس حٿٔڄخد) حڃخ ٘٫ظخٍ ٳهو حٓڂ ٓخڃٌ مهٌ حٿهكش ڃَٻزكش
ڃَٻزش ٳهٌ حٿهش ٓوڃٍَش ٿڀلذ محٿهش ٓخڃَش ٿڀلَد مٳكٌ حٿوٷكض ٴٔك ٿڀټوٻكذ ٳَلكوّ (حٿِهكَس)
مٻخڅ حكي ڃَحٻِ ٫زخىطهخ ڃيٍلش حٿوٍٻخد ٿڀڄٍِي ٍل :َ٨حالٓوى حٿَٷڂ ٓز٬ش197 ٙ..
137
حالٓكٴپ ٿـڀكذ ركيٍپ ٫لهكخ ٳخٗكخٍص ا خ كخ حٿكي ىڃكوًُ ٿظؤهكٌه حٿ٘كَخَ٣ن حٿكي حٿ٬ككخٿڂ
1
حالٓٴپ ح ظٸخڃخ ڃل ٿڄوٷٴ حٿڄظ٬خٿٌ ٻڄخ ٍزيم .مڃخكيع ٿكيڃوًُ ح ك حككْ ركخٿٸڀٶ
محٿلِڅ الٷظكَحد حٿڄكوص ڃلك ٳكٌهذ ٳكَأى ٛكٸَح ٍڄٔكٺ كڄكال رڄوخٿزك م٫لِحطك
طڄَ٭ ٿلخهخ حٿالُمٍىٍش ٳٌ حٿوكپ محٯلخڃ طَ٠د رخٍؿڀهخ حٍ ٝحٿلََ٠س حٿظٌ
2
هزض ٫ڀَهخ حٿٍَق ٳخٷظڀ٬ظهخ.
حڃخ حٿ٘خٍحص حٿڄڀوٻَش ٳٌ ٓ َٜ٫الٿش حمٍ حٿؼخٿؼش ٳٸي مٍىص ٫يس ٗكخٍحص حٿكي
3
حٓككظ٬ڄخٽ GU.ZAٳككٌ ٛككَٮ طككخٍٍن حٿٔككلَن مٷككي حٍم ٗككوٿټٌ حكككيى ٓككلوحص
4
كټڄ رخٷخڃش حٿ َٕ٬ٿالٿ ح ڀَكپ حٿٔكلش حٿظكٌ ؿڀكذ ٳَهكخ ٗكوٿټٌ ڃڀكٺ حمٍ ٫كَٕ
5
حٿالُمٍى حٿي حالٿ ح ڀَپ ٻڄخ حڅ آرٌ َٓن ٷي حٍم حكيى ٓكلوحط د « حٿٔكلش حٿظكٌ
٫ڄپ ٳَهخ َٕ٫حالٿهش ح خ خ» رخالٟخٳش حٿي ًٿٺ ٳٸي حٍم ٓلش حهَى ڃن كټڄك د
6
حٿٔلش حٿظٌ ٫ڄپ ٳَهخ حٿ َٕ٬حٿَ٨٬ڂ ٿالٿ ح ڀَپ .
هلخٹ حٿَمحٍش حٿٔوڃٍَش محٿظٌ مؿيص ٳكٌ ڃيٍلكش ٴكَ مهكٌ ؿكِد ڃكن حٓك٤وٍس
ِمٽ ا خ خ حٿي حٿ٬خٿڂ حالٓٴپ ٳٸي ىم كض ٳكٌ حٿلٜكٲ حالمٽ ڃكن حالٿكٲ حٿؼكخ ٌ ٷزكپ
حٿڄَالى ٳظٸوٽ حٿَمحٍش .... :حڃٔٺ ٜ٫كخ حٿٸَكخّ مٗكٍَ ٢حٿكالُمٍى رَيهخ٫....ٸكيص
خثپ ٫ٸخثي ڃخر٬ي حٿڄوص ٳٌ ك٠خٍس رالى محىً حٿَحٳيٍن حٿٸيٍڄش ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش 1كلوڅ
رٰيحى57ٙ 1986
خثپ ٫ٸخثي ڃخر٬ي58ٙ ... 2كلوڅ
3
ٗوٿټٌ :ر٤پ حٓ٤وًٍ ٳٌ حالىد حٿٔوڃًَ محالٻيً مٍى حٓڄ ٳكٌ ٷخثڄكش حٿڄڀكوٹ حٿٔكوڃٍَش
196ٙ هخڃْ ڃڀٺ ٳٌ ٓالٿش حمٍمٹ ٿڀڄٍِي ٍل : َ٨حالٓوى حٿَٷڂ ٓز٬ش ٳٌ...
4
ح ڀَپ٬ٍ :لٌ رخٿٔوڃٍَش ل حٿَٔي حٿـول مهو حٿ حٿهوحد حٿڄَٔ٫ َ٤ڀي حٿټوڅ كٔكذ حٿل٨كخځ حٿٸكيٍڂ
ٿڄـڄ ٪حالٿهش ڃَٻِ ٫زخىط ڃيٍلش ل ٴَل ٿڀڄٍِي ٍل : َ٨حالٓوى حٿَٷڂ ٓز٬ش ٳٌ 197ٙ ..
5
Goetze, A, " The Chronology of sulgi Again ". (Iraq,22)1966 . p.156.
6
Mercer ,S,A, Sumero –Babylonian. year – Formulae .F.11.
138
حكـخٍ حٿالُمٍى حٿََٰٜس ٳٌ ؿَيهخ ....الطي ٩الُمٍىٹ حٿلٴكَْ ٍټٔكَ حٿكي كـكَ
حٿلـخٍ ....ال طي ٩ڃ٬ي ٺ حٿؼڄَن ٍٰ٤ي رٰزخٍ حٿ٬خٿڂ حالٓٴپ ....كَلڄخ مٛڀض ا خ خ
1
حٿككي حٿٸٜككَ حٿككالُمٍىً رخٿ٬ككخٿڂ حالٓككٴپ٤ ....ٸككض....حٳظق حٿزَككض .حڃككخ حٿَمحٍككش
حالٗوٍٍش ٳٴَهخ ...:حٿزٔ ػوركخ حكڄكَ ...مى٫ك ٍ٬كِٱ ٫ڀكي كخً ڃكن حٿكالُمٍى....
ٍوځ ٍ٬ٜي طڄوُ حٿٌٍ ...كوځ ٍٜك٬ي حٿكٌ مڃ٬ك كخً حٿكالُمٍى ....مهكخطڂ حالكـكخٍ
2
حٿټٍَڄش.
ُرا هبٗقْلَ هؤظط العاللخ الجبثل٘ىخ الغدٗىدح ًىبثْ ثالظىس ( 615-625جىل
الو٘اله ػي الجسط الرٕ زهوَ فٖ هدٌٗخ ثبثل:
« حڃككَص رٜككل ٪حُؿككَ مٻڄككخ حالڃ٤ككخٍ ڃككن حال٫ككخٿٌ ال طٸككخّ حم حٿظَككخٍحص حٿيحٳٸككش
ؿ٬ڀض ح هخٍح ڃن حٿٸََ ٍئطي رهخ رٸلخس حٍحهظو ...حهٌص ٷٜزش مرلٴٌٔ ٷٔض حالر٬كخى
(حٿظككٌ ٓككظ٤٬ي ٿڀزككَؽ) ...حطز٬ككض ٜككخثق حالٿهككش ٗككڄٖ محىى مڃككَىمم ٳؤطوككٌص
ٷَحٍحص مكٴ٨ظهخ ڃن ٷڀزٌ .مكٴ٨ض ٷَخٓكخص حٿزكَؽ ٳكٌ ًحٻَحطكٌ ٻټلِ مٟك٬ض
(ٳٌ حالْٓ) طلض حالؿَ ًهزخ مٳ٠ش محكـخٍح ٻٍَڄكش ڃكن حٿـزكخٽ مڃكن حٿزلكَ
محڃَص رٜل ٪طڄؼخٽ ٗزهٌ حٿڄڀټٌ ڃَطيٍخ حٿيمرَ٘ټو مؿ٬ڀظ ٳٌ حالْٓ .مٿَرٌ
ڃَىمم كلَض ٍٷزظكٌ مهڀ٬كض ٍىحثكٌ ٗكخٍس ىڃكٌ حٿڄڀټكٌ م٫ڀكي ٍحٓكٌ كڄڀكض
حُؿَ محٿظَحد .محڃخ حرلٌ حٿزټَ زوهكٌ ٜكَ كزَكذ ٷڀزكٌ .ٳـ٬ڀظك ٍلڄكپ حٿ٤كَن
3
مطٸيڃخص حٿوڄَ محٿٍِض رَٳٸش حرلخد ٍَ٫ظٌ »
خثپ ٫ٸخثي ڃخر٬ي حٿڄوص ٳٌ ك٠خٍس رالى محىً حٿَحٳيٍن حٿٸيٍڄش ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش 1كلوڅ
رٰيحى59ٙ 1986
خثپ ٫ٸخثي ڃخر٬ي59ٙ ... 2كلوڅ
رَؽ رخرپ ..طَؿڄش ؿزَح حرَحهَڂ ؿَكَح ىحٍ حٿلٍَكش ٿڀ٤زخ٫كش ڃل٘كوٍحص مُحٍس 3رخٍم ح يٍٍ
حٿؼٸخٳش محال٫الځ رٰيحى 19-18ٙ 1980
139
مڃڄكخ ٍئٻكي حڅ ٓككټخڅ ركالى حٿَحٳككيٍن ٻكخ وح ٍٍِلكوڅ ڃ٬خرككيهڂ محرلَكظهڂ حٿيٍلَككش
حالهككَى رلـككَ حٿككالُمٍى مكـككَ حٿٴَككَمُ هككو حڅ حالرلَككش حٿيٍلَككش حٿلخٿَككش طڄظككخُ
رخٓكككظڄَحٍ رڀكككو َن ركككخٍٍُن هڄكككخ حالٍُٵ حٿٰكككخڃٶ حٿكككًٌ ٍڄؼكككپ كـكككَ حٿكككالُمٍى
محاله٠ككَ حٿككًٌ ٍڄؼككپ كـككَ حٿٴَككَمُ محٿككًٌ ٍټؼككَ مؿككوىه ٳككٌ حٍككَحڅ .هككٌح محڅ
حٿټظخرخص حٿڄٔڄخٍٍش ٫ڄوڃكخ ٷكي حٻكيص ركؤڅ ڃڀكوٹ ركالى حٿَحٳكيٍن مكټكخڃهڂ ٻكخ وح ال
ٍٔظوٍىمڅ ڃن حٿڄيڅ حالٍَح َش ٓوى حالكـخٍ حٿټٍَڄش مركخاله ٚكـكَ حٿٴَكَمُ
1
حٿًٌ ٍٔظ٬ڄپ ٳٌ طٍَِن حالرلَش حٿيٍلَش.
مڃن حٿ٬وحڃپ حٿَثَٔش حٿظٌ ٓخ٫يص ٫ڀي ٍُكخىس حٿظزكخىٽ حٿظـكخًٍ هكو ٟكَمٍس
طِمٍككي حٿڄ٬زككي رڄككخ ٍلظككخؽ حٿَ ك ڃككن ڃككوحى حٓخٓككَش طڄؼككپ ڃظ٤ڀزككخص حٷخڃككش حٿ٤ٸككوّ
2
مٻكخڅ ٍكلٸ ٚركالى ٓكوڃَ ػكالع ڃكوحى محالكظٴخالص حٿيٍلَكش ڃكن حٿڄڀكوٹ محٿلټكخځ
ٍثَٔككش هككٌ حاله٘ككخد محٿڄ٬ككخىڅ محالكـككخٍ مڃلككٌ ٜ٫ككوٍ ڃزټككَس ٻككخڅ ال رككي ڃككن
حٿلٜكككوٽ ٫ڀكككي هكككٌه حٿڄكككوحى ڃكككن حٿوكككخٍؽ مط٬كككي ٻظخركككخص ٻوىٍكككخ ڃكككن حٿڄٜكككخىٍ
حٿڄٔڄخٍٍش حٿڄهڄش حٿظٌ طڀٸٌ ٟودح ٫ڀي ىمٍ حٿڄ٬زي ٳٌ حٿظـخٍس حٿوخٍؿَش محهظڄخځ
حٿيمٿش رظوٳََ حكظَخؿخط محٿظٌ ٳٌ ڃٸكيڃظهخ حاله٘كخد محٿڄ٬كخىڅ محالكـكخٍ ٳ٠كال
3
٫ن حٿٍِض محٿ٤٬وٍ.
140
ٿٸككي حٗككخٍص حٿلٜككو ٙحٿڄٔككڄخٍٍش ٳككٌ ٜ٫ككَ ٓككالٿش حمٍ حٿؼخٿؼككش ڃككن حٍٗككَٲ
1
ڃ٬زي حالٿهش لټخٽ مٷخثڄش حالٟخكٌ ( )a-ru-aحٿي ٍَٟزش ٻخ ض طيٳ ٪حٿي حٿڄ٬زي
2
طَ٬ٱ رخٿٔوڃٍَش Zag10مطٸخرڀهخ رخالٻيٍش ( )asruمط٬لٌ ٍَٟزش حٿ.َ٘٬
مٻخ ض هٌه حٿٍَ٠زش طئهٌ ڃن ڃـڄو٫ش طـكخٍ حم طـكخٍ ڃلٴكَىٍن مٷكي ٗكڄڀض
حٿٌهذ محٿٴ٠ش محٿللخّ محالكـخٍ حٿټٍَڄش محٿ٬خؽ مٷي مٍىص حالٗخٍس حٿَهكخ ٳكٌ
3
ٷخثڄش حٿظخؿَ( )lu-den-lil-laرؤ ٷيڃهخ حٿي ڃ٬زي حالٿ ( لخ) ٳٌ حمٍ
مٷي ؿخد ًٻَ هٌه حٿٍَ٠زش المٽ ڃَس ٳٌ ٜكو ٙحمٍ حٿؼخٿؼكش ڃكن ُڃكن كټكڂ
ٗوٿټٌ محٓظڄَص حٿي حٿٜ٬كَ حٿزكخرڀٌ حٿٸكيٍڂ مط٘كڄپ حٍ٠كخ ٛكَخىً حٿٔكڄٺ كَكغ
4
ىٳ٬وهخ حٿي ڃ٬زي حالٿ ا خ خ ٳٌ حٿوٍٻخد مڃن هالٽ ىٍحٓكش حٿلٜكو ٙحٿڄٔكڄخٍٍش
5
حڅ ڃيٍلش ڃَڀوهخ حٿوحٷ٬ش ٳٌ حٿٸٔكڂ حٿـلكورٌ حٿ٘كَٷٌ ڃكن ٫ڄكخڅ أً حٿكَأّ حٿلكخى
ٳككٌ حٿوڀككَؾ حٿَ٬رككٌ ٳٸككي حٓككظوٍى حٿڄڀككٺ ٓككَؿوڅ حالٻككيً ڃككن هككٌه حٿڄيٍلككش ه٘ككذ
حٿٜككخؽ مكـككَ حٿڄَڃككَ مٻككٌٿٺ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ڃؼككپ حٿالرككْ الُمٿككٌ (كـككَ
6
حٿالُمٍى) مڃ٬يڅ حٿللخّ محٿِ ٺ مڃ٬يڅ حٿٌهذ ٻٌٿٺ.
1
Oppenheim,L,The seafaring Merchants of UR . (JAOS-47),1954 , p.7-13
2
CAD , esru , Gelb and others.: The Chicago Assyrian Dictionary,
Chicago.1973 p369
3
Oppenheim,L,The seafaring Merchants of UR . (JAOS-47),1954 , p.7
4
حٿككككككَحمً ٳككككككخٍمٵ حٷظٜككككككخى حٿڄيٍلككككككش حٿَ٬حٷَككككككش حٿٸيٍڄككككككش حٿڄيٍلككككككش محٿلَككككككخس حٿڄي َككككككش
رٰيحى 1987ؽ210ٙ 1
5
ڃَڀوهخ :حڅ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ٷي ح٣ڀٸوح حالٓكڂ ڃَڀوهكخ ٫ڀكي ؿڄَك ٪حٿڄلكخ٣ٶ حٿزَ٬كيس ؿكيح ٫كن
ڃكو٣لهڂ كَككغ ٍ٬ظٸككي ر٬كك ٞحٿزككخكؼَن حڅ ڃيٍلككش ڃَڀوهككخ طٸكك ٪ٳككٌ ٯككَد حٿهلككي ڃككن حٿٸككخٍس حالٳٍَٸَككش
مٍ٬لٌ هٌح حڅ حٿڄل٤ٸش حٿڄٌٻوٍس طټوڅ رَ٬كيه ؿكيح ٫كن ركالى حٿَحٳكيٍن مرهكٌح ټكوڅ ڃظؤٻكيٍن ڃكن حڅ
ڃوٷ٬هخ ٍلظپ حٿٸٔڂ حٿـلورٌ حٿَ٘ٷٌ ٳٌ ٫ڄخڅ.
ٍَٗ 6ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً66-64 ٙ ...
141
محطٔڄض ٫الٷش حٿيمٿش حٿټَ٘ش ڃ ٪ڃ َٜرخٿٜيحٷش محٿلَخى ٻڄكخ طكيٽ ٫ڀكي ًٿكٺ
حٿَٓككخثپ محٿهككيحٍخ حٿڄظزخىٿككش رَككلهڂ مرككَن ٳَح٫لككش ڃٜككَ مال ٓككَڄخ حٿككٌهذ ٿظككٍَِن
ڃ٬خريهڂ مٷٜوٍهڂ م ٔخثهڂ مڃٸخركپ ًٿكٺ ٻكخڅ حٿڄڀكوٹ حٿټ٘كَوڅ ٍٸكيڃوڅ ٿٴَح٫لكش
1
ڃ َٜكـَ حٿالُمٍى محٿوَوٽ محٿَ٬رخص.
2
مڃن حٿلٜكو ٙحٿڄٔكڄخٍٍش ڃكن رخركپ حٿظټٍَٔكَش م ٜك « :مٟك٬ض ٍحٍكخص
3
روحرش ٘٫ظخٍ حٿڄٜلو٫ش ڃن حٿٌهذ محٿٴ٠ش ٫لي روحرش حٿڄ٬زي ».
حڃككخ ڃڀككوٹ حٿٔككالٿش حٿټ٘ككَش ٳككٌ ڃيٍل ك رخرككپ حٿككٌٍن حطوككٌمهخ ٫خٛككڄش ٿهككڂ رخٿزيحٍككش
مكټڄوح رالى حٿَحٳيٍن ُهخد حٍر ٬ٷَمڅ محٷخڃوح ٓالٿش َ٫ٳكض رخٓكڂ ٓكالٿش رخركپ
حٿؼخٿؼش ٿڀٴظَس ( 1162-1595ٵ 0ځ ) ٳٸي ٻخ ض حالهظخځ حالٓك٤وح َش حٿوخٛكش رهكٌح
4
حٿ٬هي ٫ڀي ح هخ ٿَٔض رڄٔظوى حٿـوىس حٿٴلَش حٿظٌ طلٸٖ ٫ڀَهخ.
مٷككي حٻككيص حٿَٓككخثپ حٿَٓككڄَش حٿڄوؿهككش ڃككن ڃڀككوٹ حٿٜ٬ككَ حٿزككخرڀٌ حٿٸككيٍڂ حٿككي
ڃو٧ٴَهڂ ٳٌ ڃوظڀٲ حٿڄيڅ ڃ٬خٿـظهكخ ٿڀـوح كذ حالٷظٜكخىٍش حٿڄوظڀٴكش مهكٌح ڃخٍكيٽ
٫ڀككي ٛككلش حٿوػككخثٶ حٿَوڃَككش حٿڄيم ككش رككَن حٿزككخث ٪محٿڄ٘ككظًَ ڃككن ؿهككش مح٫ظڄككخىه
حٿَٓڄٌ ڃن طڀٺ حٿٔڀ٤خص ڃن ؿهش حهَى حًح ؿكخد ٳكٌ ٍٓكخٿش ٛكَڀٌ ٗ -كڄٖ –
1
ڃٸيڃش ٳٌ 507ٙ ... رخٷَ ٣
2ح ٿككل ٚحٿظټٍَٔككٌ :ٻككپ ككٍ ٚككٌٻَ ٳَ ك رلككخد حم طٸككيٍڂ حالٟككخكٌ حم هككيحٍخ ٻخٿلٜككذ مٗكك٬خٍحص
مرڄ٬لي حهَ حٿكل ٚڃټكَّ ٿالٿك ٳٸك ٢ٳَكٌٻَ حٓكڄ حم حٓكڂ الٿك حهكَ ر٬كيه ٳَټكوڅ مٍحٍخص ٿالٿ
ريحٍش حٿل ٚٻڄخ ٍڀٌ :حٿي حالٿ ...حم الؿپ حالٿ ...مهټٌح
3
CAD. S . III,la. Gelb and others.: The Chicago Assyrian Dictionary,
Chicago.1973 P.346
4
رخٷَ ٣ڃٸيڃ ٳٌ 503 ٙ .....
142
1
ڃخ حٿي رخٿَ٤وځ حؿَحد ٫ڄڀَخص رَ ٪مَٗحد مطزخىٽ ًهذ رٴ٠ش مٷٜيٍَ م ....حٿن
« ٷككي كڄككپ حٿككٌهذ ڃككٗ ٪ككَذ – ٓككَن ح٫كك ٢حٿككٌهذ ڃٸخرككپ حٿٴ٠ككشٗ ...ككڄٖ –
هخٍُ ٍ٘ظًَ حٿٸٜكيٍَ مهكخىځ حمركخٍ – ٓكَن ٳكٌ ڃيٍلكش ٻخٗكَڂ ٍ٘كظًَ حٿٸٜكيٍَ
مح ٌ٤٫ٳٌ ڃيٍلش حٗكلو خ ٍ٘كظًَ حٿٴ٠كش ڃٸخركپ حٿكٌهذ مٍ٘كظًَ رخٿٸٜكيٍَ حٿكًٌ
2
رخٿَي ( ٫ليه) ٳٌ ڃيٍلش ٻخَٗڂ ».
مهٌح ڃخ حط٠ق ڃن حٿَٓخثپ ٳٌ ڃو ٪ٟحٿ٬ڄخٍ ش ٫ڀي حػزكخص حم ٷكوحثڂ رخٿهكيحٍخ
مڃلهخ ٍ٨هَ حڅ ٛٴٸش حٿڄڀوٹ حٿټََ٘ن ٻخ ض هٌ حٿَحرلكش مٍ٨هكَ حٿكي ؿخ كذ ًٿكٺ
حٿل٘خ ١محٿظزخىٽ حٿظـخًٍ محٍٓخٽ حٿٔٴَحد محٿَٓكپ مح ظ٨كخځ ٣كَٵ حٿٸوحٳكپ حٿڄكخٍس
3
ڃن رالى حٿَحٳيٍن حٿي محىً حٿلَپ ٫زَ ٳڀَٔ٤ن .مڃلهخ حٿَٓخٿش حٿظٌ حٍٓڀهخ حٿڄڀٺ
حٿټٌ٘ ( روٍ خ روٍٍخٕ ) حٿي ٳَ٫وڅ ڃ( َٜأڃلوٳْ) حٿَحر ٪أً حهلخطوڅ م وٍى
ڃلهخ :
4
« محالڅ ٿٸي حهيى حٿي حهٌ ( ڃلَن) ڃكن حٿكٌهذ ٳټكڂ طڄلَكض ٿكو ح كٺ حٍٓكڀض حٿكٌ
ًهزخ رٸيٍ ڃخٻخڅ ٍَٓڀ حروٹ ...ٳڀڂ حٷظَٜص ٫ڀي حٍٓخٽ ( ڃلَن) ڃن حٿٌهذ ٳٸك٢
؟ ح لككٌ حالڅ ركككخًٽ ؿهكككيح ٻزَكككَح ٳكككٌ رلكككخد حٿڄ٬زككي ...ٳخٍٓكككپ حٿكككٌ ٷكككيٍح محٳَكككخ ڃكككن
5
حٿٌهذ».....
1حٿـزوًٍ ٓخٿڂ ٍلَي هڀٲ حٿڄ٠خڃَن حٿَٔخَٓش محالٷظٜخىٍش ٳكٌ ٍٓكخثپ ڃل٘كوٍس ٳكٌ حٿٜ٬كَ
حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ ٻڀَش حالىحد 210ٙ 2006
2حٿـزوًٍ حٿڄ٠خڃَن حٿَٔخَٓش210ٙ ...
3رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ 508 ٙ .....
4
ٍِڅ (حٿڄلخ) حٿزخرڀٌ مڃلك ٻڀڄكش ( حٿڄكن حٿَ٬رَكش) لكو ٜكٲ ٻَڀكوٯَحځ مٍٔكخمً (ٗ )60كَٸال
رخرڀَخ .
5
رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ 506ٙ ...
143
٫ڀ ڄكككخ حڅ ڃلكككخؿڂ كـكككَ حٿكككالُمٍى حٿڄٔكككظويڃ ٻخ كككض مڃكككخطِحٽ ڃوؿكككوىس ٳكككٌ
حٳٰخ ٔظخڅ ٿٌٿٺ ٍڄټن حٿٸوٽ حڅ طـخٍ ڃَڀوهخ ٻخ وح حٿوٓ٤خد ٳٌ طِمٍي طـخٍ ركالى
حٿَحٳيٍن رهٌح حٿلـَ حٿؼڄَن .محٿًٌ ٍئٻي هٌه حٿلٸَٸش هكٌ طٔكڄَش كـكَ حٿكالُمٍى
1
رخٿڀٰش حٿٔوڃٍَش كَغ طڀٴ)ZA.GIN( ٦
حڃخ ٍ َ٣ٸش حٿلٜوٽ ٫ڀي حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٸي ٻخ ض طل٨ي رخهڄَكش رخٿٰكش ٳكٌ
رككالى حٿَحٳككيٍن ٿلككيٍطهخ مٿڀلخؿككش حٿڄخٓككش حٿَهككخ ڃككن ٷزككپ حٿڄڀككوٹ محطزككخ٫هڂ ػككڂ ٿ٬خڃككش
حٿ٘٬ذ مطكَى حٿ٬الڃكش حٿَڃٍِكش ZAحم ٓ NA4كخرٸش الٓكڄخد حٿلـكخٍس محالٗكَخد
2
حٿڄٜلو٫ش ڃلهخ مطٸخرڀهخ رخالٻيٍش abnuمط٬لكٌ رخٿَ٬رَكش كـكخٍس مٓكڄٌ حٿ٬خڃكپ
LU
مٍٸخرڀهكخ رخالٻيٍكش burkullumمٍ٬لكٌ ٳٌ لض طڀٺ حٿلـكخٍس BUR.GUL
3
لخص حالكـخٍ حٿټٍَڄش مٷي حٓظويځ ًٿٺ حٿللخص حىمحص ٿللض طڀٺ حٿلـخٍس مڃكن
رَلهخ حٿَخٷوص حٿڀئٿئ م لظ مػٸز مٷي ح٣ڀٶ ٫ڀي حالكـخٍ حٿټٍَڄكش حم حٿلٴَٔكش حم
4
حٿزككخهَس ٳككٌ حٿڄٜككخىٍ حٿڄٔككڄخٍٍش ( حكـككخٍ ٻٍَڄككش ) (َ٣زككش) مطككالُځ حالكـككخٍ
حٿټٍَڄكش حٿڄ٬كخىڅ حٿؼڄَلكش ٻخٿكٌهذ محٿٴ٠كش ٻڄكخ حڅ طَٻَزهكخ ڃك ٪هكٌه حٿڄ٬كخىڅ ٍلككظؾ
ح٫ڄخال ٴَٔش مهٌح ڃخ حهزَطلخ رك ٍٓكخٿش ڃوؿهكش ڃكن ُڃكًَ – ٿكَڂ حٿكي ڃوٻخ َ٘كڂ
كوٽ طَٻَذ حكـخٍ حٿټَٓظخٽ ڃ ٪حٿٌهذ ٿٰ٤خد طٍَِن ٿڀَأّ حً طٸَأ :
144
NA4
as-sum- …du-uh-si-im NA4 uKU.GI sa ku-ub-si-im
مطَؿڄظ :
1
« روٜو ٙكـكَ حٿټَٓكظخٽ كـكَس مًهكذ ( ڃَٻزكش) ٿڀظكخؽ (٫ڄخڃكش) » مٍ٬كي
حٿٌهذ محٿٴ٠ش ڃن حٿڄوحى حالمٿَش حٿالُڃش ٿٜلخ٫ش ڃټڄڀش حهَى ٻظَٻَذ حالكـخٍ
حٿټٍَڄكش ڃك ٪حٿكٌهذ ٳكٌ حٿظَـكخڅ حٿڄڀټَكش .مالهڄَكش حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش م كيٍطهخ ٳٸكي
ٻڀٲ حٿڄڀوٹ مٻالد ٿهڂ رخٿزلغ مٍحد طڀٺ حالكـخٍ م ـي ًٿٺ ٳٌ ٍٓخٿش حىحطكڂ حٿكي
َٓيه ُڃًَ -ٿَڂ ٍوزَه ٷخثال « :ح خ حالڅ ٿكڂ حهڄكپ ( حٿزلكغ ٫كن) حالكـكخٍ (ٳكٌ )
2
ٻپ (ڃټخڅ)» ...
…a-na-ku an-na-nu-um u-ul re-qa-ku NA4 dam-qa-am-ma es-
…te-ne-i
مط٬ككي حٿظـككخٍس محٿهككيحٍخ حٿڄظزخىٿككش ڃككن حهككڂ حٿوٓككخثپ ٿڀلٜككوٽ ٫ڀككي حالكـككخٍ
3
حٿټٍَڄش ٳ٠ال ٫ن ٯلخثڂ حٿلكَمد مڃكن ح وح٫هكخ NA4.DU8.SIمٍَحىٳك ٳكٌ
4
حالٻيٍككش dusûmمٍ٬لككٌ كـككَ حٿټَٓككظخٽ مٷككي حٗككخٍص حكككيى ٍٓككخثپ ٍخٓككٌ –
ىٻخڅ حٿي َٓيه ُڃًَ – ٿَڂ ٿڀڄڀٺ ٷي كڄڀ ڃٔكئمٿَش رَك ٪حكـكخٍ ٻَٓكظخٽ رڀوٍٍكش
حٿ٘ټپ حً ٍٸوٽ:
1
ARM, Archives Royales de Mari , Paris , 1950ff. Vol: XVIII,No.8:4-5
p.26 .
2
FM, , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p.133:15-18.
3
FM , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p.132
4
CDA , Jermy. Black, et.at: A Concise Dictionary of
Akkadian,Wiesbaden (2000) vol. 5.p.63
145
« روٜو ٙكـَ حٿټَٓظخٽ حٿظٌ ٓكَز٬غ ٿكٌ ٓكَيً مػزكض ػڄلهكخ ٿكٌ هټكٌح :ػڄكن
كـَ حٿټَٓظخٽ طڀٺ ٿظَؿ( ٪ر))) ٍُكخىس (م) ٸٜكخڅ ال طكلٸ ( ٚٷكي ٍكِىحى مٿټكن ال
1
ٍلٸ.»)ٚ
حڃخ NA4GUGٳظ٬لٌ حكـكخٍح كڄكَحد حٿڀكوڅ مطٸخرڀهكخ رخالٻيٍكش )(samtum
ٿظ ٌ٤٬حٓڂ حٿ٬ٸَٶ ٿٸي حٗخٍص حٿڄ٬كخؿڂ حٿوخٛكش رخالكـكخٍ حٿكي حڅ هلكخٹ حكـكخٍح
2
كڄَحد ٳٌ ڃوٷ ٪ڃوظڀٴكش رڄكخ ٳَهكخ ڃَڀوهكخ .مهكو ڃكن حالكـكخٍ حٿـڄَڀكش ؿكيح مٿكڂ
ٍټظ٘ٲ ڃل ٳٌ ٷٜوٍ ڃخًٍ حال حٿ٘كٌد حٿٸڀَكپ ڃلك ٿظَٟ٬ك ٿ٬ڄڀَكخص ٓكڀذ حٻؼكَ
3
مٷكي حٗكخٍ حككي حٿلٜكوٙ ڃن ڃَس ر٬ي ٓٸو ١حٿڄڄڀټش طلض م٣ؤس ڃڄخٿٺ حهكَى
حٿي ًٻَ ڃـڄو٫ش ڃـوهَحص ٻخڅ ڃن رَلهخ حٿ٬ٸَٶ حالكڄَ حً طٸَأ حالطٌ :
(NA4)ZA.GIN u (NA4) GUG…KI. LA. BI… KU.
GI. KI
مطَؿڄظ :
« كـَ حٿالُمٍى مكـَ (٫ٸَٶ) حكڄَ ً( ....حص) مُڅ ً ....هكذ ً( ....م) مُڅ
4
.» ....مٍظ٠ق حڅ هلخٹ حمُح خ هخٛكش رخالكـكخٍ ٻڄكخ حٗكخٍص ٓكـالص ڃكخًٍ
حٿي حڅ حكـخٍ حٿالُمٍى حٿظٌ طٔڄي رخٿٔوڃٍَش NA4.ZA.GINمٍٸخرڀ رخالٻيٍش
1
FM , , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p. 127:4-7.
2
DACG . Thompson , R . C . , A Dictonary of Assyrian Chemistry and
Geology , Oxford (1936) p. 133
3
MK, Mari and Karana,Two old Babylonian cities,London 1984 p.55
4
ARM, Archives Royales de Mari , Paris , 1950ff. Vol :XVII, No.265:10-
14s p. 145
146
1
ً uqnumحص حٿڀوڅ حٿٔڄخثٌ حٿڄخثكپ ٿڀٍِٷكش محٿڄوَمَ٣كش حم حٿٜكلورٍَش حٿ٘كټپ
مهٌح ڃخرَلظ ٍٓخٿش حىحطڂ حٿي َٓيه ُڃًَ – ٿَڂ ٍوزَه ٷخثال:
2
« ٿَز٬ككغ ٿككٌ ٓككَيً ػڄككن كڀككٌ حكـككخٍ حٿككالُمٍى حٿڄٔككظڀڄش» .ٻڄككخ ٻخ ككض هلككخٹ
حكـكككخٍ ًحص حٿكككوحڅ ٻخاله٠كككَ ZA.SIG7.SIG7مرخالٻيٍكككش abnu uriqqu
3
مرخٿَ٬رَش كـَ حه٠كَ ٻڄكخ ٸكَأ ٳكٌ حككيى ٓكـالص ڃكخًٍ حالىحٍٍكش ٫كن ؿڀكذ
4
كـَ حٿالُمٍى ٫ن ٍَ٣ٶ حٗلو خ « ....هڄٔكش ٘٫كَ كـكَ الُمٍى حٿكًٌ ؿڀزكوه
5
ڃن ڃيٍلش حٗلو خ.» ....
NA4 ki
…15 GIN …ZA. GIN sa is-tu es-nun-na ub-lu-nim
مهٌح ٍيٿپ ٫ڀي حڅ حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ٻخ كض كخىٍس حٿوؿكوى ڃڄكخ طوؿكذ طټڀَكٲ
ڃو٧ٴَن ًمً هزَس ٿڀزلغ ٫لهكخ ممٳٸكخ ٿڀ٬يٍكي ڃكن حٿلٜكو ٙحالىحٍٍكش حٿڄټظ٘كٴش
ٳٌ ٷ َٜڃخًٍ ٻكخڅ حٛكپ كـكَ حٿټَٓكظخٽ ڃكن ڃيٍلكش ركخٍحم – ٗكٌ حم ڃكخٍحم –
ٌٗ حً ؿخد ٳٌ حكي حٿلٜو ٙحالىحٍٍش حالطٌ :
NA4
1 DU8.SU. Apa-ra-ah-si
مطَؿڄظ :
6
« كـَس ٻَٓظخٽ محكيس (ڃن) رخٍحم – ٌٗ .» ....
1
CDA, Jermy. Black, et.at: A Concise Dictionary of
Akkadian,Wiesbaden (2000) vol. 5. p.424.
2
FM , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p.133:28-29.
3
MDA. ,Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999
P.125.
4
MK, , Mari and Karana,Two old Babylonian cities,London 1984 p.54
5
ARM –IX ,p.209,No.254: 3-4.
6
FM , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p.134.
147
ٿيٍلخ حكـخٍ ًحص حٗكټخٽ ٻڀوٍكش ح٣ڀكٶ ٫ڀَهكخ رخٿٔكوڃٍَش NA4BIRمٍَحىٳهكخ
1
رخالٻيٍش takpitumمط٬لٌ حٿيٍ حم حٿـڄكخڅ حم حٿڀئٿكئ م ٨كَح ٿٸڀكش هكٌه حالكـكخٍ
ٳٸي ٻڀٲ ُڃكًَ – ٿكَڂ حككي ڃو٧ٴَك ال ٷظلخثهكخ مٷكي ٻظكذ هكٌح حٿڄو٧كٲ ٍٓكخٿش حٿكي
َٓيه ٻٌ ٍزَهن ٫ڀي ؿيٍظ ٳٌ ح ـخُ ڃهڄظ ٷخثال :
NA4
1 …tak-pi-tum3 su ki-la-bi-su sa al-qu-u
2
« كـَس ؿڄخڅ محكيس مُ هخ ػالػش َٗٸالص حٿظٌ (حٓظ )٪َ٤حٷظلخثهخ ».
مٍزيم حڅ حٿڄو٧ٲ حٿڄټڀٲ رخٿزلغ ٫ن طڀٺ حٿلـَس ٷي الٷي ٬ٛورخص رخٿوُڅ
حٿڄليى حٿًٌ حٷَه حٿڄڀٺ ٿ ٿٌح حٻي ٳٌ ٷوٿ ٿَٔيه حالطٌ:
« ....حالڅ ٍ٨هككَمڅ ٿككٌ كـككَس ؿڄككخڅ ًحص ٗككَٸڀَن (م) مٗككَٸپ م ٜككٲ مٗككَٸپ
3
محكي حًح َٓيً ٍٸوٽ (ٿٌ) ....الٷظلَهخ.» ....
مٍى ٳٌ ڃڀلڄش ٻڀټخڃٖ َ٣ٱ ڃن هكٌه حٿ٤ٸكوّ حٿظكٌ حؿَحهكخ ٻڀټكخڃٖ ٫لكي
ڃوص ٛيٍٸ ح ټَيم ٫ڀي حٿ٘ټپ حالطٌ:
حٍهككخ حٿٜككخثٮ محٿـككوهًَ م لككخص حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حٛككل٬وح ٿككٌ طڄؼككخال ٿوڀككٌ
م لض ٿٜيٍٸ طڄؼخال ؿخ٫ال ٛكيٍه ڃكن حٿكالُمٍى مؿٔكڄ ڃكن حٿكٌهذ م ٜكذ
ڃل٠ككيس ڃككن حٿو٘ككذ حٿٸككوً مح ككخد ڃككن حٿككالُمٍى ڃڄڀككودح رخٿِرككي مٷككَد ًٿككٺ حٿككي
4
(ٗڄٖ)
مطََ٘ حٿلٜو ٙحٿڄٔڄخٍٍش حٿڄيم ش ٳٌ ڃلظٜٲ حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزكپ حٿڄكَالى ٳظكٌٻَ
ر٘ټپ هخ ٙحٿڄالرْ حٿڄ٘هوٍس محٿڄٜل٬ش ٳٌ ڃيٍلش ٿټكٖ مٻَٴَكش طٜكيٍَهخ حٿكي
1
CDA, Jermy. Black, et.at: A Concise Dictionary of
Akkadian,Wiesbaden (2000) vol. 5 p.395
2
FM , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p. 133:19-21
3
FM , Floritegium marianun,paris, 1992 ff p. 133:22-27
4رخٷَ ٣ڃڀلڄش ٻڀټخڃٖ حٿڀوف حٿؼخڃن حٿ٬ڄوى حٿوخڃْ107ٙ – 19-45 :
148
حٿزلٍَن حٿڄَ٬مٳش ح ٌحٹ ىٿڄوڅ مڃلخ٣ٶ حهَى ٳٌ حٿهلي مًٿٺ ڃٸخرپ ر٠خث ٪خىٍس
حٿوؿككوى ٳككٌ رككالى حٿَحٳككيٍن ڃؼككپ حكـككخٍ حٿككالُمٍى محٿ٬ٸَككٶ محٿ٬ككخؽ مح ككوح ٩ڃككن
حاله٘ككخد ًحص حٿككَمحثق حٿَ٤زككش .مٿٸككي حُىهككَص محٓككظڄَص ڃؼككپ هككٌه حٿڄزككخىالص
1
حٿظـخٍٍش هالٽ ٓ َٜ٫الٿش حمٍ حٿؼخٿؼش مريحٍخص حٿ٬هي حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ.
149
الوجحش الضبًٖ
اظزخداهبد االحغبز ال سٗوخ
1حالٓوى كټڄض رََ٘ حىد حٿِٰٽ مڃ٘خهي حالػكخٍس ٳكٌ حٿل٠كخٍس حٿَ٬حٷَكش حٿٸيٍڄكش ىحٍ حٿڄكيى
ٿڀؼٸخٳش محٿلَ٘ رٰيحى292ٙ 1١ 2008
150
محٿٔوڃٍَش محٿزخرڀش محالٗوٍٍش محمٿهخ ڃٜلو٫ش ڃن (حالمرَٔيٍخڅ) (ٛوَ رَٻخ ٌ
1
ٍ٘ز حٿِؿخؽ) مڃن ر ٞ٬حٿٜووٍ حٿ٤زََ٬ش ڃؼپ حالٛيحٱ محٿڄلخٍ.
ٿٌٿٺ ٳخٿلڀٌ هٌ ٻپ ڃخ ٍظوٌ ٿڀٍِلش ڃن ڃ٬خىڅ ػڄَلش مكـخٍس ٻٍَڄش مط٬كي
ٛككلخ٫ش حٿلڀككٌ ٳلككخ ٷككيٍڄخ ٷككي هځ طككخٍٍن حال ٔككخڅ مٿ٬ككپ حٷككيځ حٿلڀككٌ حٿٌهزَككش طڀككٺ حٿظككٌ
ٛل٬ض كوحٿٌ 2500ٵ.ځ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن محٿظٌ مؿيص ٳٌ حٿٸزوٍ حٿٔكوڃٍَش ٳكٌ
حمٍ .مطڀككٺ حٿظككٌ ٛككل٬ض ٳككٌ حٿٴظككَس ٴٔككهخ طٸٍَزككخ ٳككٌ ڃٜككَ حٿٸيٍڄككش مهككٌ طڄؼككپ
2
ڃـڄو٫ش ٴَٔش ڃن حٿٸالثي محالٓوٍس محٿووحطَڂ محالٷَح ١محٿوالهپ محالكِڃش.
ػڂ َ٫ٱ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃؼپ حٿڀئٿئ محٿڄَؿخڅ محٿالُمٍى محٿِڃَى مٓلَط
رخٿوح هخ محٗټخٿهخ ڃلٌ حٿٸيځ ٳٜل ٪ڃلهخ حٿلڀٌ محٿٍِلش محٿٸالثي مٍَ٫ ٪ٛوڅ حٿظڄخػَپ
م٬٣ڄهخ رخٿـوحهَ حٿؼڄَلش مح ظَ٘ص ٫ن ٍَ٣ٶ حٿظـخٍ محٿظـخٍس ٳزيأص رخالطٔخ٩
محٿظ٤وٍ مط٬ي حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃن حٿٔڀ ٪حٿٸَڄش ؿيح مهٌ حٯڀي ڃن حٿٌهذ مًٿٺ
3
ٿليٍطهخ حٿ٘يٍيس مال هخ ط ٌ٤٬ڃ٨هَح الڃ٬خ ؿٌحرخ.
مٷككي حىص حٿلڀككٌ محٿـككوحهَ ىمٍح ڃهڄككخ ٳككٌ حٿلَككخس حٿَوڃَككش ٿٔككټخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن
حٿٸككيڃخد مح٤٫ككي طككٍَِن حٿـٔككڂ رككخٿڄوحى حٿؼڄَلككش ٻككخٿلڀٌ محٿڄـككوهَحص محالكـككخٍ
حٿټٍَڄش حهظڄخڃخ ٻزََح ٿڀلَخس حال ٔخ َش كَغ ُ٫يص ٍُلش حٿڄَحس ڃكن حالڃكوٍ حالٓخٓكَش
ٳككٌ كَخطهككخ حٿَوڃَككش مٻككٌٿٺ حٿلككخٽ ٫لككي ڃڄخطهككخ .ٻڄككخ حٓككظويڃهخ حٿڄڀككوٹ ٳككٌ ُهَٳككش
4
طَـخ هڂ مٛلخ٫ش حهظخڃهڂ مٷيڃوهخ هيحٍخ ٳٌ حٳَحكهڂ مڃلخٓزخطهڂ.
1حٿوٍِؿٌ ٫ڄخٍ طلٴش حالكـخٍ ڃل٘وٍحص حٿٴـََ رََمص ٿزلخڅ 44ٙ 2009 1١
2
حٿ٬لزټٌ ڃوٓو٫ش حٿڄوٍى13ٙ .....
3حٿوٍِؿٌ طلٴش حالكـخٍ45ٙ ......
4حٿڄ٬ڄخًٍ ٍ٫ي ٓخٿڂ ڃلڄكي ؿخٓكڂ حالكـكخٍ محٿڄ٬كخىڅ ٳكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن ٳكٌ ٟكود حٿڄٜكخىٍ
حٿڄٔڄخٍٍش ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ 2ٙ .2006
151
مٿ٬پ حٻؼَ حالَٗخد ؿخًرَش حمح ٌ حٿِهكوٍ حٿٌهزَكش حٿزٔكَ٤ش محٿڄلكُِس مٓكټخٻَن
حٿڄلخٓككزخص ًحص حٿڄٸككخر ٞحٿالُمٍىٍككش محالٯڄككيس حٿڄظڄَككِس رظَ٬٤ڄهككخ حٿككٌهزٌ مٻڀهككخ
1
ح٫ڄخٽ طظٔڂ رٜل٬ش ال ط٠خهَهخ ٛل٬ش ٳٌ حالُڃلش حٿڄظؤهَس.
ٻخ وح ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن ٷي ح٣ڀٸوح ٫ڀي حالكـكخٍ رٜكوٍس ٫خڃكش حٿڄٸ٤ك ٪حٿٔكوڃًَ
2
NA4اّ ٍَ ZA2حىٳ رخالٻيٍ . abnu
مٍڄټن حٿٸوٽ حڅ حالهظٜخٛخص حٿ٬ڀڄَش حالٛڀَش حٿظٌ حمى٫هخ حٿ٬ڀڄخد حٿَ٬د ٳكٌ
٫ڀكڂ حٿـككوحهَ محالكـكخٍ محٿـهككوى حٿڄوڀٜكش حٿظككٌ ركٌٿهخ حمٿجككٺ حٿڄٜكلٴوڅ ڃككن حؿككپ
3
حٿظَ٬ٱ ٫ڀي حٿ٬ٸڀَش حٿظٌ حٍٓض ٷوح٫ي هٌح حٿ٬ڀڂ مم٬ٟض ڃلخهـ ُ حٿ٬ڀڄَش.
فبلظىىٌبػخ :هككٌ حككككي حالٍٻككخڅ حٿظكككٌ ٷخڃككض ٫ڀَهكككخ حٿلَككخس حالٷظٜكككخىٍش ٳككٌ ركككالى
حٿَحٳككيٍن مڃكك ٪حڅ ٘ككخٓ ١ككټخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن ٳككٌ حٿٍِح٫ككش محٿظـككخٍس ٻككخڅ ٍٴككوٵ
٘ككخ٣هڂ ٳككٌ حٿٜككلخ٫ش حال ح هككڂ رككَُمح ٳَهككخ ممٟكك٬وح حالٓككْ حٿ٬ڀڄَككش ٿڀ٬يٍككي ڃككن
حٿٜككلخ٫خص م ٨ككَح الٳظٸككخٍ حٿڄل٤ٸككش حٿككي ٫ككيى ڃككن حٿڄككوحى حٿوككخځ ٻخالكـككخٍ حٿـَككيس
محاله٘خد محٿڄ٬خىڅ حٿڄوظڀٴش حٿَ٠مٍٍش ٿظ٤وٍَ حٿٜلخ٫ش ٳٸي ؿڀزوهكخ ڃكن حٿڄلكخ٣ٶ
حٿڄـخمٍس محٿزَ٬يس مڃلٌ حٓكظٸَحٍ حال ٔكخڅ ركيأ ٛكلخ٫ش حٿ٬يٍكي ڃكن حالالص محالىمحص
َټكوالّ ك٠كخٍس 1ٿوٍي ٓظَن ٳن حٿَ٘ٵ حالى ي / 101ٙ ....مٻكٌٿٺ ح ٨كَ :روٓكظَٰض
حٿَ٬حٵ محػخٍه48ٙ .....
2
MDA, ,Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999
No,229,p.125.
3
يمس ڃَٻِ حكَخد حٿظَحع حٿَ٬رٌ حالكـخٍ محٿـوحهَ3ٙ ...
152
1
حٿ٠ككَمٍٍش الىحڃككش كَخط ك حٿڄٔككظٸَس .مٻككخڅ ٿظڀككٺ حٿڄٔككظو٣لخص محٿٸككَى حٿٍِحَ٫ككش
2
حٿيمٍ حٿَثَْ ٳٌ رڀو٭ حٿ٬يٍي ڃلهخ ڃَكڀش حٿڄي َش.
حًڅ ٿڂ ٍٸظ َٜحٿظزـَپ رخٿـوحهَ محٿظلڀكٌ رخٿڄ٬كخىڅ حٿؼڄَلكش ٫ڀكي حٿَؿكخٽ محٿلٔكخد
ٳٸ ٢مٿټن حالٿهش ٻخ وح ٍل٬ڄوڅ رهٌه حٿٍِلش ٳٌ ڃالرٔهڂ حٍ٠خ مٷي ٓـڀض حٿلٜوٙ
حٿڄٔڄخٍٍش ٳٌ ريحٍش حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزكپ حٿڄكَالى ٳٸكَحص ڃوظڀٴكش ٿڀـكوحهَ محٿلڀكٌ حٿظكٌ
ٍُلككض ڃالرككْ طڄخػَككپ حٿ٬زككخىس .ٳ٬ڀككي ٓككزَپ حٿڄؼككخٽ مٛككٲ كك ٚڃككن حٿٜ٬ككَ حٿزككخرڀٌ
حٿليٍغ كڀَش ََٰٛس ڃن حٿٌهذ ٿالٿهكش كَكغ ٻكخڅ ٳَهكخ ( 554ـڄكش م 636كڀَكش)
3
hasuمهٌ كڀَش ٫ڀي ٗټپ حٿَثش.
مٻخڅ ٿڀٔوڃٍََن حٍ٠خ طڄخػَپ كَوح َش ڃن حٿڄَڃَ حٿ٘ٴخٱ محٿلـَ حٿـًََ
م٫ڀي حٿَٯڂ ڃن َٰٛكـڄهخ حال حڅ ٿهخ ٷَڄظهخ مٿهخ ٗؤ هخ مٿ٬پ حهڂ ڃخ ٍڄَِ حٿٴن
حٿٔوڃًَ حٓظويحځ حٿٴلخڅ حٿٔوڃًَ حالكـخٍ حٿڄڀو ش روخٛش حٿڀوڅ حالرَ ٞمحالٓوى
محٿالُمٍى .مهټٌح طالدڃض حٿِهخٍٱ حٿ٘زَهش رخٿٴَٔٴٔخد ٿلڀَهڂ محٗټخٿهڂ ڃ ٪ڃلهؾ
4
طٴټََهڂ حٿًٌ ٻخڅ ڃلهـخ طلڀَڀَخ حٻؼَ ڃڄخ هو طَٻَزٌ
مطڄؼپ حالػخٍ حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش حٍم ٩حٿلڄخًؽ حٿؼڄَلش ٫ڀي ٳن
حٿللض محٿٴلوڅ حالهَى ڃن ًٿٺ حٿ َٜ٬مٻخڅ ڃن رَن حٿٸ ٪٤حٿٴٍَيس حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ
153
حٿڄٸزَس هلخؿَ ًهزَش مٍحٍش حمٍ محٿووًس حٿٌهزَش مٷَؼخٍطخڅ ًهزَظخڅ ٍلظهٌ ٻپ ڃلهڄخ
1
رَأّ ػوٍ ڃن حٿٌهذ حٿوخٿ ٚمٻؼََ ڃن حٿلڀٌ محٿٸالثي محىمحص حٿٍِلش.
مط٘ټپ ٛوٍ حٿلَوح خص حٿٍَٰزش ٫ڀي حالٿوحف ٳخٍٷخ ڃهڄكخ ٳخٿڄكخ ِ٫حٿكالُمٍىً
محٿٌهزٌ حٿًٌ ٍرڄخ حٓظويځ ٻڄزوَس ٍل٨ي رخهڄَش حٻؼَ ڃن ڃـكَى حٿٍِلكش .مٷكي ٻكخڅ
حٿڄخ ِ٫رخٿلٔزش ٿڀٔوڃٍََن طـَٔي ٿڀَؿوٿكش مالركي حڅ هكٌح حٿ٘كټپ رڄكخ ٳَك ڃكن ٍڃكوُ
حٿلزخطكخص حٿظككٌ حٗككظزټض ٳَهككخ ٷَم ك ٍَڃككِ حٿككي ڃ٨هككَ ڃكِىمؽ ڃككن ڃ٨ككخهَ حٿوٜككذ
2
حٿلَوح ٌ محٿلزخطٌ .مڃن ٻلوُ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش حٍ٠خ ٳٌ حمٍ محٿظٌ ٫ؼَ ٫ڀي ر٬كٞ
حال٫ڄخٽ حٿٴٍَيس ًحص حالهڄَش حٿټزََس ٛوٍس ًحص هكيٱ طكٌٻخًٍ ڃلك .ٞمٍ٬كَٱ
رؤٓڂ حٿ٬ڀڂ حم حٿڀوحد مهو ٿوف ًم مؿهَن ػزظض ٫ڀَ حٗټخٽ ََٰٛس ڃكن حٿٜكيٱ حم
َ٫ٵ حٿڀئٿئ روٓخ٣ش حٿٸخٍ ٳوٵ حٿٴَٔٴٔخد حٿالُمٍىٍش .مهټكٌح ٍٓكڄض حٗكټخٽ ڃ٬ٸكيس
ٳككٌ ٛككٴوٱ حٳٸَككش ىحهككپ كككيمى ڃككن حٿڄككوحى حٿڄظ٘ككخرهش .محٿڄ٘ككهي حٿڄَٓككوځ ٫ڀككي حكككي
حٿـزهظككَن ٍڄؼككپ حكككيى حٿڄ٬ككخٍٹ حٿظككٌ ٍ٘ككظزٺ ٳَهككخ حٿـلككي محٿَ٬رككخص .حڃككخ ٫ڀككي حٿـهككش
حٿؼخ َش ٳَڄؼپ حٿڄ٘هي حالكظٴخٽ رخٿل َٜرَلڄكخ ط٬كَ ٝحٗكټخٽ ڃوظڀٴكش ڃكن حٿٰلكخثڂ حڃكخځ
حٿڄ٘خٍٻَن مٳكٌ ٻكپ ڃ٘كهي ٍڄټكن طڄََكِ ٗكټپ حٿڄڀكٺ ڃكن هكالٽ كـڄك حٿڄزكخٿٮ ٳَك
3
ٷڀَال.
1
ٓڀَڄخڅ ٫خڃَ محٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ ڃلخَٟحص ٳٌ حٿظخٍٍن حٿٸيٍڂ ڃوؿِ طخٍٍن حٿَ٬حٵ
ڃئٓٔش ىحٍ حٿټظذ ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘ ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ 1١ 1978ؽ 93-92ٙ 1كوٽ طٴََٔ
ڃخ ٫ؼَ ٫ڀَ ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش ممٛٲ حالػخٍ حٿڄټظ٘ٴش ٳَهخ ح :َ٨
H.W.F. Saggs, The Greatness that was Babylon, London, 1962, p.378ff
ڃٸيڃش ٳٌ ...ؽ 1,2رٰيحى281-275ٙ 1973 مٻٌٿٺ ح :َ٨رخٷَ ٣
َټككوالّ ك٠ككخٍس حٿ٬ككَحٵ محػككخٍه / 50ٙ ....مٻككٌٿٺ ٿوٍككي ٓككظَن ٳككن حٿ٘ككَٵ 2روٓككظَٰض
حالى ي100ٙ ....
َټككوالّ ك٠ككخٍس 3ٿوٍككي ٓككظَن ٳككن حٿ٘ككَٵ حالى ككي / 95-94ٙ .....مٻككٌٿٺ روٓككظَٰض
حٿَ٬حٵ محػخٍه56ٙ ...
154
ٿٸككي مؿككيص ٷَؼككخٍحص ًهزَككش رـخ ككذ حٿهَخٻككپ حٿز٘ككٍَش ٿلٔككوس ٍَطككيٍن حٿڄالرككْ
حٿلڄَحد مٍظٍِن رخٿلڀٌ محالكـخٍ حٿټٍَڄش .حڃكخ ٷَؼكخٍس حمٍ حٿټزَكَس محٿيٷَٸكش حٿٜكل٪
ٻخ ض ڃلظٜزش ٳٌ حٍ ٝحٿڄيٳن رللو ٓ120ڂ مٷي حٓظويځ حٿٴلكخڅ ٳكٌ ٫ڄڀهكخ حٿكٌهذ
محٿككالُمٍى محٿٴ٠ككش محٿٜككيٱ محٿ٬ٸَككٶ ڃٸككيڃخ كٔككن حالٓككظويحځ مؿككالٽ حٿظټكككوٍن
1
حالهخً.
ممؿي ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش حٍ٠خ ٫ڀي هلـَ ڃٸز ٠ڃكٍِن ركخٿالُمٍى محٿٰڄكي
ًهزٌ محٍطٴخٓ 37( ٫ڂ) مهكٌ ڃكن حٍم ٩ڃكخ٫ؼَ ٫ڀَك ٿَو كخٍى ممٿكٌ .مٻكٌٿٺ ٫ؼكَ
٫ڀي طڄؼخٿ َن ڃظ٘خرهَن ٿڄِ٬س ٫ڀي ٗـَس ٳٌ كٴَس حٿڄوص حٿټزكَى مالركي ح هڄكخ ٻخ كخ
ٍٔليحڅ َٗجخ حٿي حٿلظود حٿٌهزٌ ڃن حٿوڀٲ .مهٌح حٿظڄؼخٽ حٍطٴخ٫ك (ٓ50كڂ) مهكو ڃكن
حٿو٘ذ حٿڄٰ٤ي رخمٍحٵ ًهزَكش ڃك ٪حٿكالُمٍى محٿكز٤ن ڃكن حالمٍحٵ حٿٴ٠كَش محٿ٘كَ٬
ڃككن حٿٜككيٱ محٿظڄؼككخالڅ ٻخ ككخ ڃَرككوَ٣ن حٿككي ٯٜككوڅ حٿ٘ككـَس رٔككڀٺ ٳ٠ككٌ ٍلككَ٢
2
رخٿٸيڃَن حالڃخڃَظَن.
حڃككخ حٿڄڀټككش (رككو -آرككٌ) ٗككز٬خى ٓككَيس حٿلڀككٌ محٿٍِلككش ٳككٌ حمٍ ٳٸككي حٷظككَڅ حٓككڂ هككٌه
حٿڄڀټككش ر٘ككهَس محٓكك٬ش ڃككن هككالٽ حٿظلٸَزككخص حٿظككٌ حؿَحهككخ (ممٿككٌ ) woolleyٳككٌ
حٿڄٸخرَ حٿڄڀټَش مٿڂ طل ٞأٍش حڃَحس ٓوڃٍَش رهٌه حٿ٘هَس حٿوحٓك٬ش ٿٸكي ٻخ كض ٫ڀكي
ڃخ ٍزيم طظڄظ ٪رٌمٵ ٍٳَ ٪رخهظَخٍ حالىمحص حٿيٷَٸكش حٿٜكل ٪محٿظكٌ ٛكل٬هخ ٿهكخ ٳلكخ وڅ
3
ڃهظڄككوڅ رهككٌه حٿٜككلخ٫ش حٿٌهزَككش محالكـككخٍ حٿؼڄَلككش حالهككَى .مهككٌح ٍټ٘ككٲ ٫ككن
حٿڄٔظوى حٿٴلٌ حٿًٌ مٛپ حٿَ هئالد حٿٴلخ وڅ ٳكٌ ٜ٫كَ حٿٔكالٿش حٿٔكوڃٍَش حٿؼخ َكش
ٓكوڃَ مٳلو هكخ.... 1حٿهالٿٌ كَٔن ڃـڀش ڃَِمروطخڃَخ /154ٙ .....ح : َ٨رخٍم ح يٍٍك
َټوالّ ك٠خٍس حٿَ٬حٵ48ٙ ... مٻٌٿٺ :روٓظَٰض
َټوالّ ك٠خٍس حٿَ٬حٵ48ٙ ...م50 2روٓظَٰض
3ڃوٍطټخص ح ٤وحڅ حٿٴن حٿَ٬حٷٌ.حٿٸيٍڂ .طَؿڄش مط٬ڀَٶ َٔ٫كي ٓكڀَڄخڅ مٓكڀَڂ ٣ك حٿظټٍَظكٌ
رٰيحى 152ٙ 1975
155
م هخٍش حٿ َٜ٬حٿٔوڃًَ حٿليٍغ محٿٸٔڂ حالٻزَ ڃن حٿٸزوٍ حٿظٌ مؿيص ٳَهخ حٿلٴخثْ
1
طَؿ ٪حٿي ريحٍش َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص حٿؼخٿغ.
ٿٸككي حهظككخٍص (رككو-آرككٌ) رلٴٔككهخ حىمحص حٿڄخثككيس حال َٸككش ڃككن حٍٷككي حٿڄ٬ككخىڅ مهككو
حٿككٌهذ .محهظككخٍص حٿٸالثككي حٿظككٌ هَُحطهككخ ڃككن حٿككٌهذ محٿٴ٠ككش مڃوظڀككٲ حالكـككخٍ
حٿټٍَڄكش مٓالٓكپ ڃكن هككَُ حٿكالُمٍى محٿٴ٠كش محٿككٌهذ ح٣كوحٿهڂ ٓ95كڂ محالهككَى
ٓ 58ڂ مٻٌٿٺ َٗحثً ٢هزَش مُهكوٍ ط٬كي ڃكن ٍُلكخص حٿكَأّ حٿزيٍ٬كش م٫كيىهخ ()3
2
ح٣وحٿهخ ٓ162ڂ ٓ52ڂ ٓ35ڂ كظكي ٛكليمٵ ڃٔظل٠كَحص حٿظـڄَكپ ڃٜكلو٩
ڃن حٿٴ٠ش ٫ڀي ٗټپ ٜكٲ ىحثكًَ ًم ٯ٤كخد ڃَٛك ٪رخٿٜكيٱ محٿكالُمٍى م٫ڀَك
لض الٓي مرَن ٳټَ ٳٍَٔش محٍطٴخ ٩حٿ٬ڀزش ٓ 3ٍ5كڂ حهظخٍطهكخ ر٬لخٍكش ٳخثٸكش (ٗكټپ
)1مٻككٌٿٺ حٿڄالٷكك ٢محٿككيرخرَْ حٿڄٜككلو ٫ڃككن حٿككٌهذ محٿٴ٠ككش محٿككالُمٍى م٣وٿهككخ
3
ٓ14ٍ7كككڂ .حڃكككخ حٻڀَكككپ حٿكككَأّ حٿلكككخىٍ ڃكككن حٿكككٌهذ حٿوكككخٿ ٚحٿكككًٌ ٍ٘كككز حمٍحٵ
حٿٜٴٜككخٱ حم حمٍحٵ ٗككـَ حٿككِحڅ حٿڄِهَٳككش رخٿككٌهذ مٷككي حٍطٴ٬ككض ٳوٷكك ػككالع
ُهوٍح٣وحٿهخ ٓ 26ٍ5ڂ طزكيأ ڃكن ڃكئهَس حالٻڀَكپ حٿوڀٴَكش مطلللكٌ كَٻكش حٿو٤كو١
4
حٿؼالػش رَٷش ڃ٘ټڀش ح ٜخٱ حٷوحّ .مٻخ ض حٍ٠خ طَطيً ٳوٵ ڃالرٔهخ ػورخ ٷٜكََح
ٿلككي حٿوُٜككَ مهككو ٫زككخٍس ٫ككن ٓالٓككپ ڃككن حٿوككَُ حٿڄٜككلو ٩ڃككن حٿككٌهذ محٿٴ٠ككش
محالكـخٍ حٿټٍَڄش مٻخ ض هٌه طلظ٨ڂ روَو ١مطظٜكپ ر٤كوٵ ككوٽ حٿ٬لكٶ ػكڂ طظكيٿي
٫ڀي حالٻظخٱ .حڃخ حالٷَح٫ ١زخٍس ٫كن ُمؿكَن ٗكټپ هكالٽ ٻخڃكپ (ٟك٬ٲ حٿهكالٽ )
156
ڃككن حٿككٌهذ حٍطٴككخ ٩حالمٿككي ٓ 9ٍ1ككڂ محٿؼخ َككش ٓ 5ٍ8ككڂ ٻزََطككخ حٿلـككڂ مهككٌ ٯَككَ
1
ڃٔزوٷش ٳٌ ؿڄَ ٪حٿلڀٌ .ٻڄخ مؿيص ٳٌ ٷزَهخ ػالع حهظخځ حٓ٤وح َش ڃن حٿكالُمٍى
2
طلڄككپ حكككيهخ حٓككڄهخ مٿٸزهككخ حٍطٴككخ ٩حالمٽ ٓ4ٍ9ككڂ محر٬ككخىه ٓ 2ٍ5ككڂ حڃككخ حٿؼككخ ٌ
ٳخٍطٴخ ٫ك ٓ4ككڂ محر٬ككخىه ٓ2ككڂ محٿوككظڂ حٿؼخٿككغ حٍطٴخ ٫ك ٓ4ٍ5ككڂ محر٬ككخىه ٓ 1ٍ5ككڂ
مطڄؼپ هٌه حالهظخځ ڃ٘خهي ٿڄؤىرش محكظٴخالص ڃوؿوىس هٌه حالهظكخځ كخٿَكخ ٳكٌ حٿڄظلكٲ
3
حٿزٍَ٤خ ٌ ( ٗټپ ) 2
مڃن رَن حٿلٔخد حٿظٌ ٻخ ض طَطيً حٍُخد ؿڄَڀش ٳٌ حٿٸَڅ حٿظخٓ٘٫ ٪كَ حٿڄكَالىً
ٳككٌ حٿڄوٛككپ ( ڃخٍٍككخ طٍََككِ حالٓككڄَ) مهككٌ حمٽ ٍحثككيس ٿڀؼٸخٳككش حٿَ٬حٷَككش ٳككٌ حٿٜ٬ككَ
حٿليٍغ ٳٸي ٻخ ض طَطيً ٷڄَٜخ ڃن حٿلٍََ حالرَ ٞحٿَٷَٶ حٿٴخهَ ٳوٷ ٷڄزكخُ ڃكن
حٿلٍََ حالرَ ٞحٿڄ َُ٤روٍى ڃن حٿٌهذ .كوٽ هٜكَهخ ككِحځ ڃ٘كزٺ ڃلڀكي رٸ٤ك٪
ڃن حالكـكخٍ حٿټٍَڄك ش مرك ڃ٘كزٺ ڃكن حٿكٌهذ ڃٜكخ٭ ٫ڀَك كڄخڃظكخڅ ٍأّ ٻكپ ڃلهكخ
4
ڃلڀي رخٿـوحهَ .ٳٌ ًٍح٫هخ ٻخ ض طَطكيً ٛكٴوٳخ ڃكن حالٓكخمٍ حٿڀئٿئٍكش محٿڄخٓكَش
مٻَىح ظهخ ڃن حٿٌهذ حٿڄلالس رخ وح ٩ڃكن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش حٿؼڄَلكش .مٳكٌ حً هكخ ػٸكذ
1
Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities ,
New Haven and London 2009, p 123
2ڃوٍطټخص ح ٤وحڅ حٿٴن حٿَ٬حٷٌ143ٙ ....
3
Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , 09
New Haven and London 2009, p 1
4روٍطَ حڃپ ڃخٍٍخ طٍََِ حالٓڄَ حمٽ ٍحثيس ٿڀؼٸخٳش ڃـڀش ٛكخىٍس ٫كن ڃَٻكِ ىٍحٓكخص حالڃكش
حٿَ٬حٷَش حٿ٬يى 7ٻخ وڅ 20ٙ 2006
157
ڃؼزض ٳَ ُڃَىس َٗ٬هخ ڃَطذ ٫ڀي هَجش ٟٴخثَ ڃلڀي رٔالٓپ ڃن حٿڀئٿكئ م هخٍكش
1
ٻپ ٟٴََس كزش ڃن حٿڀئٿئ.
حڅ طٸلَخص طپ حٓوى حٿظٌ طُ٬ي حٓظڄَحٍ الٓڀود حٿَٜخٯش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ڃلٌ
حڃخ كڀٌ مڃٜوٯخص طپ حٓوى مڃخىس ٛلخ٫ظهخ مُ َُ٣هَٳظهخ حٷيځ حالُڃخڅ
طَطز ٢رزالى حٿَحٳيٍن حٻؼَ ڃن حٍطزخ٣هخ رخٍَحڅ هالٽ حالىمحٍ حٿزخٍػَش محالهڄَلَش
مًٿٺ ٍٔظلي حٿي حٓظڄَحٍٍش طڀٺ حٿٜلخ٫ش ڃلڀَخ مط٤وٍهخ ٳٌ هٌه حٿڄل٤ٸش ڃلٌ
2
ڃَ٬ٳش حال ٔخڅ.
3
ڃن حٿڄالك ٦ٳٌ كڀٌ مڃٜوٯخص طپ حٓوى هلخٹ ڃـڄو٫ش ڃن حٿوَُ
حٿڄٜلو٫ش ڃن حالكـخٍحٿټٍَڄش محٿؼڄَلش ٻخٿلـَ حٿٔڀَڄخ ٌ محٿ٬ٸَٶ محٿٌٍ٘
محٿالُمٍى محٿڄَؿخڅ حالكڄَ مكـَ حٿٔڀوى مهَُ ڃن حٿوى ٩محٿِؿخؽ رخالٟخٳش
حٿي ٫يى ٻزََ ڃن حٿوَُ حٿڄٜلو٫ش ڃن حٿٴوخٍ مهلخٹ ڃـڄو٫ش ڃن حٿوَُ حٿظٌ
طټوڅ ٷالىس مؿيص كوٽ ٨٫خځ ٍٷزش حكي حٿهَخٻپ حٿ٨٬ڄَش حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ ٷزَ ڃن
حٿ٤زٸش حٿَحر٬ش .ٳَڄخ مؿيص ڃـڄو٫خص حهَى ڃن حٿوَُ رٜوٍس ڃلٴَىس مڃظلخػَس
ٳوٵ ٓ٤ق حٿظپ م٫ڀي حٍَٟخص حٿٔټن مرهَجش ڃـڄو٫ش ََٰٛس ٳٌ ڃيحٳن حٿٸزوٍ
4
م٫ڀي حٍَٟخص حٿٔټن حٍ٠خ.
1رككوٍطَ حڃككپ ڃخٍٍككخ طٍََككِ حالٓككڄَ / 20ٙ .....ح ٨ككَ ڃٸككخ ٪٣ڃككن ٻظخرهككخ ٫ككن ًٻٍَخطهككخ ٳككٌ
رالىهخ حٿَ٬حٵ 62ٙ
2حٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ م٫زي حس ُهََ ٍؿذ ٓ7لوحص ٳٌ125ٙ ...
3طكپ حٓككوى :طككپ حػككًَ ٍ٬ككوى حٿككي حٿ٬هككي حٿٴَػككٌ حٿوحٷكك٫ ٪ڀككي ڃٸَرككش ڃككن كككٌ حٿزَككخ ٩ٳككٌ ٟككوحكٌ
حٿ٬خٛڄش رٰيحى
4حٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ م٫زي حس ُهََ ٍؿذ ٓ 7كلوحص ٳكٌ طكپ حٓكوى ڃ٤ز٬كش ؿخڃ٬كش رٰكيحى
رٰيحى124ٙ 1979
158
1
حڃخ ر٬ؼش طلٸَزخص طپ حٓوى ٳٌ حال زخٍ ٿڀڄوٓڂ حالمٽ ٫خځ 2009ٳٸي ٫ؼَ ٫ڀي
ڃـڄو ٫ٻزََس ڃن حٿڀٸي حالػٍَش محٿظٌ ط٬وى ٿٴظَحص َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص مڃن حهڂ
طڀٺ حٿڀٸي حٿ٬ؼوٍ ٫ڀي ( )25هظڂ حٓ٤وح ٌ ڃن حٿالُمٍى حالٍُٵ حؿڄپ محٻزَ طڀٺ
حالهظخځ ٣وٿ ٓ4ٍ5ڂ مٷَ٤ه ٓ 1ٍ5ڂ ڃؼٸود رؼٸذ ٣وٿٌ ٿڀظ٬ڀَٶ ًم ڃ٘هيٍن
٫ڀوً مٓٴڀٌ مٍٴٜپ رَلهڄخ حٳٍَِ ( ٗټپ )3مٷالثي ٻؼََس حهڄخ ٷالىس ڃن كـَ
حٿالُمٍى حالٍُٵ محٿ٬ٸَٶ حٿزلٌ محٿلـَ حاله َ٠محٿ٬ٸَٶ حالكڄَمٷ٬٤ش ڃن
حٿٌهذ (ٗټپ )4مطڂ حٿ٬ؼوٍ حٍ٠خ ٫ڀي ڃـڄو٫ش ىالٍخص حهڂ طڀٺ حٿيالٍخص ٻخ ض
٫ڀي ٗټپ رٸَس ڃٔظوٍش مر٤لهخ ڃَر٬ش مٍوَؽ ڃلهخ ٍحّ حٿزٸَس ر٘ټپ ڃـٔڂ
َٟ٫هخ طٸٍَزخ ٓ7ڂ محٍطٴخ٫هخ كوحٿٌ ٓ4ڂ مٳَهخ ػٸذ ٿڀظ٬ڀَٶ مطلظوً حٍ٠خ ٫ڀي
2
٫يس ػٸود ٯََ خٳٌس ٗټپ حٿيالٍش ؿڄَپ مىٷَٶ ممحٟق ( ٗټپ )5
م٫ؼَ ٳٌ حٿٸٜكَ حٿكًٌ ٻ٘كٴض ٫لك طلٸَزكخص ڃيٍٍَكش حالػكخٍ حٿَ٬حٷَكش ٳكٌ حٍٍكيم
(٫ )1949-1946ڀي طڄؼخٽ ( ََٰٛحٍطٴخ ٫لوٓ16ڂ) ڃن كـَ حٿَهكخځ حٿـڄَكپ
ٍڄؼپ ٍؿال ٬٣ڄضه َ٫لخه رلـَ حٿالُمٍى مٍَؿُ ٪ڃل حٿي َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص
3
حٿؼخٿغ.
1ر٬ؼش طلٸَزخص طپ حٓوى ٳٌ ڃلخٳ٨ش حال زخٍ ٳٌ ڃل٤ٸش حٿزو ڄَ حٿوحٷك٫ ٪ڀكي هكَ حٿٴكَحص ركيأ حٿ٬ڄكپ
ٳَ رظخٍٍن 2009/ 6/10مح ظهي ڃل رظخٍٍن 2009/11/15مٻخ ض حٿز٬ؼش حٿظلٸَزَش رَثخٓش ڃلٸذ
حالػخٍ ٍحطذ ٫ڀٌ ٳَؽ مڃـڄو٫ش ڃن حال٠٫خد
2هٌه حٿڄـخڃَ ٪ڃن حٿڀٸي حالػٍَش ٯََ ڃل٘وٍس مطڂ حٓظلٜخٽ حٿڄوحٳٸخص حالٛوٿَش ٫ڀي َ٘هخ ٳٌ
طڀٺ حٿَٓخٿش
3رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ286ٙ ....
159
حڅ ٫ڄڀَش طٸََڂ مطؼڄَن حالكـخٍ طٸوځ ٫ڀي حٓخّ ٗټپ حٿلـَ م ٔزش ح ٬ټخٓ
حٿـٌحد م يٍس هٌح مٷخرڀَش حٿلـَ ٫ڀي حٿٜٸپ مٿو ٿڀ٠ود مرٍَٸ مطْٿُج
1
حٿلـَ هٌه حٿڄوحٛٴخص ط ٌ٤٬ٿڀلـَ ٷَڄش ڃخٿَش ٫خٿَش
حڅ حٿٴن ٫ڄوڃخ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ٿڂ طٔ٬ٴ ڃكوحٍىه حالمٿَكش ڃكن كـكخٍس مڃ٬كخىڅ
ٳٸي ٻخ ض حٿزالى ٳٸََس رهڄخ مالَٓڄخ ٳٌ حٿـلود .مٻخ كض طٔكظوٍى كخؿظهكخ ڃلهڄكخ ڃكن
حٿزالى حالهَى رخٿَٯڂ ڃن حٿڄ٘كٸش حٿظكٌ ٍالٷو هكخ ٳكٌ ؿڀكذ حالكـكخٍ ٯَكَ حڅ ٳلكخ ٌ
رالى حٿَحٳيٍن حٓظ٤خ٫وح رـهوىهڂ حٿـزخٍس حڅ ٍوڀٸوح ڃكن حكـكخٍ حٿزخُٿكض محالكـكخٍ
حٿـٍََش مكـَ حٿكيٍوٍحٍض حٿ٘كهََس رٜكالرظ ڃللوطكخص آٍكش ٳكٌ حٿٴكن ٣خر٬هكخ حٿؼٸكپ
2
حٿڄٴَ ١محٿ٠وخڃش حٿهخثڀش.
مهلخٹ ٓززخڅ حٓخَٓخڅ ٳٌ حهظَخٍ حٿلڀٌ حمٿهخ ڃخىس طڀٺ حٿلڀٌ مػخ َهخ حٓڀود
ٛلخ٫ظهخ حٟخٳش حٿي حٿلوحكٌ حٿـڄخٿَش محٿٴلَش مهٌ طظ٬ڀٶ رخٿٌمٵ محٿڄهخٍس رٜوٍس
هخٛش .حڅ هٌه حٿڄالڃق حٿـڄخٿَش طوظڀٲ ڃن ڃل٤ٸش حٿي حهَى مڃن ؿَپ حٿي حهَ
3
٫ڀي حٿَٯڂ ڃڄخ طظَٻ ڃن طخػََحص ؿڄخٿَش ٫خڃش الٍڄټن حڅ طليى رِڃخڅ حم ڃټخڅ.
ٿٸي حكظخؽ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن حالمحثپ ڃلٌ ڃخ ٍٸخٍد ڃن َ٘٫س حالٱ ٓلش حٿي
ڃوحى هخځ ٿٜل ٪حالطهڂ محىمحطهڂ محٓڀلظهڂ مڃن حرَُهخ حٿلـخٍس حٿڄوظڀٴش رخ وح٫هخ
ٻڄخ ط٤ڀزض ٍُلش حٿلٔخد محال٣ٴخٽ ح وح٫خ ڃن حٿٜيٱ محٿڄلخٍ محالكـخٍ حٿټٍَڄش
4
الٍوؿي ٯخٿزهخ ڃن ڃلخ٣ٶ رالى حٿَحٳيٍن حٿڄوظڀٴش.
ٿَغ ٛالف ٬ڄخڅ َٔ٫ي طخٍٍن حٿوٜكخث ٚحٿـڄخٿَكش محٿَمكَكش حٿٜكلخَ٫ش ٿالكـكخٍ 1حٿ٬خ ٌ
حٿټٍَڄش ٍٓخٿش ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ڃ٬هي حٿظخٍٍن حٿَ٬رٌ رٰيحى132ٙ 1999
2ٿوٍي ٓظَن ٳن حٿَ٘ٵ11ٙ ...
3حٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ م٫زي حس ُهََ ٍؿذ ٓ7لوحص ٳٌ125ٙ ...
4
Braid wood , Robert , Investigations in Iraq Kurdistan,1960,Chicago,
p.100
160
مط٬ي ٛلخ٫ش حٿلڀٌ ڃن حٷيځ محٍٷي حٿٴلوڅ حٿظٌ َ٫ٳهخ حٿزَ٘ مٿ٬پ ٷ ٪٤حٿلڀٌ
حٿظٌ ٫ؼَ ٫ڀَهخ ڃن حٿڄوڀٴخص حٿل٠خٍٍش ٿ٘٬ذ ڃن حٿ٘٬ود ىٿَپ ٫ڀي ڃخ رڀٰظ طڀٺ
حٿل٠خٍس ڃن ٓڄو مٍُٷٌ مڃخ رڀٰ ًٿٺ حٿ٘٬ذ ڃن ٍم٫ش ٳٌ حٿٌمٵ مكٌٵ ٳٌ
1
حٿٜلخ٫ش مطٌمٵ ٿڀٴن مٿ٬ڀهخ ريأص ڃ ٪طيمٍن حٿظخٍٍن ٫ڀي حٿلـخٍس
حڅ ٍكَپ حٿظـخٍ حالمحثپ رَ٬يح ٫ن م٣لهڂ ٿـڀذ حٿڄوحى حٿوخځ محٿلـخٍس حىى
حٍ٠خ حٿي ح ظ٘خٍ ٻؼََ ڃن حٿڄ٬ظٸيحص محٿٴلوڅ محٿٜلخ٫خص حٿَحٳيٍلَش حالمٿي
2
مهٜوٛخ ٛلخ٫ش حٿلڀٌ محٿٴوخٍ.
مڃن حىمحص حٿٍِل حٿيالٍخص حم حٿٸالثي حٿڄظوٌس ڃن كـَ حالٍىمحُ ()slate
حٿڄٍِن رخٿلِمُ .حڃخ حٿټڄَخص حٿظٌ حٓظ٬ڄڀهخ ٓټخڅ ٷٍَش (ؿَڃو) ٳهٌ حٿٸالثي ًمحص
حٿوَُ حٿڄٜلو ٫ڃن حٿلـخٍس حم ڃن حٿَ٤ن محالٓخمٍ حٿڄٜلو ٫ڃن كـَ حٿڄَڃَ
3
محٿٸالثي حم حٿيالٍخص ڃن حٿٜيٱ محٿڄلخٍ.
٫ليڃخ ڃخطض محٿيس زو خثَي ڃن حٿٔلش حٿظخٓ٬ش ڃن كټڄ ڃڀٺ رخرپ ٷخځ مٿيهخ ريٳن
ؿٔككيهخ ر٠ككٍَق ڃٔككظوٍ ڃكك ٪حٿلڀككٌ حٿٌهزَككش حٿؼڄَلككش محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش محٿوككَُ
4
حٿلـٍَش حٿـڄَڀش.
ڃككن هككالٽ حٿظلٸَزككخص ٳككٌ ڃوٷكك ٪حځ حٿ٬ٸككخٍد ٿڀڄوٓككڄَن حٿؼخٿككغ محٿَحركك-2001( ٪
)2002محٿظٌ ط٬وى حٿي حٿ َٜ٬حٿٔوڃًَ ( َٜ٫ٳـكَ حٿٔكالالص حٿؼكخ ٌ محٿؼخٿكغ)
مؿككيص ڃـڄو٫ككش ڃككن حٿٸالثككي محٿوككَُ مٷككي ٛككل٬ض هككٌه حٿٸالثككي ڃككن كـككَ حٿ٬ٸَككٶ
محٿككالُمٍى محٿټڀككْ محٿٴككَص محٿككيٍوٍحٍض مح ككوح ٩حهككَى مهككو ڃككخ أىى حٿككي طلككو٩
ُ 1ٻكككٌ ٫زكككي حٿكككَكڄن حالكـكككخٍ حٿټٍَڄكككش ٳكككٌ حٿٴكككن محٿظكككخٍٍن حٿڄټظزكككش حٿؼٸخٳَكككش حٿٸكككخهَس
ڃخٍو 1964ىحٍ حٿٸڀڂ 4-3ٙ
2
David and Hoamoates , The Rise of Civilization, Goxford , p.197
3رخٷَ ٣ڃٸيڃ ٳٌ 220ٙ.......
خثپ ٫ٸخثي ڃخر٬ي273ٙ ... 4كلوڅ
161
حٿوح هخ ح ٍ٠خ ٳڄلهكخ حالكڄكَ محالٍُٵ محٿَڃكخىً محالٓكوى محالركَ ٞمحاله٠كَ .حڃكخ
حٗككټخٿهخ ٳڄلهككخ حال زورَككش رلـڄَهككخ حٿٜككََٰ محٿټزَككَ محٿزَڃَڀككٌ محٿٸَٛككٌ محٿڄَ٬لككٌ
1
محٿټَمً محٿوَُ حٿََٰ ڃلظ٨ڄش .مطوڀڀض ر ٞ٬حٿٸالثكي ٳوحٛكپ ال ٍظـكخمُ ٫كيىهخ
( )3مطظټوڅ ڃكن ػكالع ػٸكود حً ٷٔكڄض حٿٸكالىس حٿوحككيس حٿكي ػكالع حٷٔكخځ هكٌ ٳكٌ
حٿٰخٿككذ ڃٜككلو٫ش ڃككن كـككَ مٍىً حم ڃككن حٿٜككيٱ ًحص ٗككټپ ڃٔككظَ٤پ .محڃككخٻن
حٿ٬ؼوٍ ٫ڀَهخ هٌ حٿلخٍحص محالرلَكش محٿٸزكوٍ مرخٿلٔكزش ٿڀڄَكض ٳكؤٻؼَ ڃټكخڅ مٟكوكخ
هو مؿوىهخ كوٽ حٿ٬لٶ محٿوَُ حٿظٌ ٻخ ض ط٤وٷ هٌ حٿ٬ٸَكٶ محٿكالُمٍى .محكَخ كخ
حٿټڀْ محٿٴَص .مهلخٹ ىالٍخص ٍحٳٸض حٿٸالثي مهٌ ٫خىس ڃوَمَ٣ش حٿ٘ټپ ڃٜكلو٫ش
ڃككن حٿټَٓككظخٽ مڃككن كـككَ حٿټڀككْ حاله٠ككَ مٻككٌٿٺ ٫ؼككَص حٿز٬ؼككش ٫ڀككي ُمؽ ڃككن
2
حالٷَح ١ڃٜلو ٩ڃن حٿټَٓظخٽ.
م٧هَ ٳٌ حٿ َٜ٬حٿزخرڀٌ /ٳظَس حٿوٍٻخد و ٩ڃن حٿظڄخثڂ ٫ڀي ٗټپ حٿٌرخد
م٧هَ رلـوځ ََٰٛس ڃٸخٍرش ٿڀلـڂ حٿ٤زَ ٌ٬مرٔزذ َٰٛكـوڃهخ طزيم حٛلخٳهخ
ٯََ محٟلش ٿڀَ٬خڅ مٷي حٓظويځ كـَ حٿالُمٍى حم ڃخ ٍٔڄي (حٿلـَ حٿٔڄخمً) ٳٌ
ٛلخ٫ظهخ ٍََ٘ ٿلخ حڅ حٿٌرخد ڃوٟق ٳٌ حٿٴټَ حٿ٬ٸخثيً رخٿَ٬حٵ حٿٸيٍڂ م ٔظيٽ
٫ڀي طڀٺ حالهڄَش ڃن هالٽ ڃخ مٍى ٿٌٻَ حٿٌرخد مڃٸخٍ ظ رخال ٔخڅ ٳٌ حٓ٤وٍس
3
حٿ٤وٳخڅ
ممؿي ٳٌ حٿ َٜ٬حٿزخرڀٌ حٿليٍغ ٳٌ رخرپ محمٍ ٫ڀي ٷالثي طظوٓ٤هخ طڄخثڂ ر٘ټپ
4
طلڄپ حٿَٷڂ حٿڄظلٴٌ 21023ځ ٩.مهٌ ٫زخٍس ٫ن طڄَڄش ر٘ټپ ًرخد ٫يى ًرخد
ظككخثؾ طلٸَزككخص حځ حٿ٬ٸككخٍد ٿڀڄوٓككڄَن 4-3ٿ٬ككخځ 2002-2001 ٍَ٫ 1زككٌ كَككيٍ ٫زككي حٿوحكككي
ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي 52ڃ٤ز٬ش ٓوڃَ رٰيحى262ٙ 2004
ظخثؾ طلٸَزخص حځ حٿ٬ٸخٍد263ٙ ..... ٍَ٫ 2زٌ كَيٍ ٫زي حٿوحكي
٫ 3ڀٌ ٳخٟپ ٫زي حٿوحكي حٿ٤وٳخڅ ؿخڃ٬ش رٰيحى 97ٙ 1975
ڃٸيڃش ٳٌ200ٙ .... 4رخٷَ ٣
162
( )2ڃن كـَ حٿالُمٍى )Lapis Lazuli( .حٿٸزَٳٌ حمٍ ڃن َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص.
ڃؼٸورش ڃن ح٫ڀي حٿَأّ رؼٸذ خٳٌ حٓظويځ ٿڀظ٬ڀَٶ لو حٿَأّ ر٘ټپ ىحثَس ََٰٛس
1
م٧هَص ر ٞ٬حٿظٴخَٛپ ٿالؿللش مٗټڀ ٷٍَذ ٿڀ٤زَ٬ش مٯََ ڃزخٿٮ ٳَ .
هلخٹ ڃللوطش ٫ڀي حٿلـَ ٿڀڄڀټش حٗوٍ َٗحص ُمؿش حٿڄڀٺ حٗوٍرخ َزخٽ (-669
626ٵ.ځ) ؿخٿٔش ٫ڀي َٗ٫هخ مهٌ طَطيً ڃالرْ ڃڄَِس طٍِلهكخ حٿِهكخٍٱ ٍالكك٦
روٟوف حٿٸالثي حٿظٌ طٍِن ٍٷزظهخ مهٌ ٫زخٍس ٫ن كڀٸكخص طكيمٍ ككوٽ حٿ٬لكٶ طٴٜكپ
رَلهككخ ٷككالىس ڃككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٻڄككخ طَطككيً ٳككٌ ڃٜ٬ككڄهخ حٓككخمٍ ؿڄَڀككش طٍِلهككخ
حٿوٍىس حالٗوٍٍش حٿظٌ ٗخ ٩حٓظويحڃهخ ٻ٬لُ َٜهَٳٌ ٳٌ طڀٺ حٿٴظكَس مٍ٬ڀكو ٍأٓكهخ
طخؿخ ؿڄَال ر٘ټپ حركَحؽ طڄؼكپ حركَحؽ ٓكوٍ ڃيٍلكش َلكوى مٷكي ٍُلكض حً َهكخ رٸكََ٣ن
2
ح َٸَن ٍظؤٿٲ حٿٸَ ١ڃن كڀٸش ٍظيٿي ڃلهخ هڄْ ىالٍخص طڄؼپ ػڄَس حٿَڃخڅ
ٟككڄن طلٸَزككخص ڃوٓككڂ 1999ٳككٌ حٗككوٍ طككڂ حٿ٬ؼككوٍ ٫ڀككي ٫ككيى مٳَككَ ؿككيح ڃككن
حالكـخٍ حٿټٍَڄكش ڃكن حٿ٬ٸَكٶ محٿټَٓكظخٽ حٿٴكَص .مٷكي مؿكيص حٯڀزهكخ ىحهكپ حٿٸزكوٍ
مر٘ټپ ڃظٸخٍد مٷي ح ٴٜڀض ٫ن ر٠٬هخ حٿز ٞ٬رٔزذ طلڀپ حٿوَو ١حم ٷ٤ك ٪حٿـڀكي
حٿظككٌ ٻخ ككض طَر٤هككخ .رڀككٮ ٫ككيى حٿٸالثككي (ٓ )46ككظش محٍر٬ككَن ٷككالىس ڃوظڀٴككش حال٫ككيحى
محال ككوح ٩محالكـككخځ ٟككڄض هككٌه حٿٸالثككي حٻؼككَ ڃككن ( )2078حٿٴككَن مػڄخ َككش مٓككزَ٬ن
3
كـَس مٻخڅ حٿ٬ٸَٶ ٍٔـپ ح٫ڀي حالٍٷخځ.
ٳَڄككخ ٍوكك ٚحٿٔككزق ٳٸككي مٍىص ٻؼَككَ ڃككن حالٗككخٍحص ٿٔككزق ٿككڂ ٍلككيى ككو ٩حٿلـككَ
حٿټٍَڂ حٿًٌ ٍ٘ټپ كزخطهخ محٷظ َٜحٿَمحس ٫ڀي حٿٸكوٽ رؤ هكخ ٓكزق حٿـكوهَ .محٿـكوهَ
٫ 1زخّ ڃلي كٔن هلـَ مطڄَڄش ڃن طپ ڃلڄي ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي 52رٰيحى2004-2003
157ٙ
2حالٍُخد حالٗوٍٍش ىحثَس حالػخٍ محٿظَحع رٰيحى149ٙ 1971
3حٿلَخٿٌ كخٳ ٦كٔكَن مٍٗكَي ٷكَْ كٔكَن كڀكٌ ٔكخثَش ڃكن حٗكوٍ ڃوٓكڂ 1999ڃـڀكش
ٓوڃَ ڃـڀي 50ڃ٤ز٬ش ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى150-148ٙ 2000
163
هو حٿلـَ حٿټٍَڂ ر٘ټپ ڃ٤ڀٶ أً حٓڂ ٫خځ ٿـڄَ ٪حالكـخٍ حٿلٴَٔكش مٷكي ككيى رؤ ك
ٍ٤ڀٶ ٫ڀي ڃخ ٍوَؽ ڃن حٿزلَ مڃخ ٍلوٍ كـَه ڃن حٿلٴخٓش ڃؼپ حٿَخٷوص محٿِرَؿكي
1
محٿڀئٿئ.
مڃن هالٽ حٿظلٸَذ ٳٌ رالى حٗوٍ طڂ حٿ٬ؼوٍ ٳٌ ڃيٍلش (ٻخٿن) ڄَمى ٳٌ حٿـلخف
حٿٔټلٌ ٳٌ حٿ٠ڀ ٪حٿـلورٌ ڃن حٿٸ َٜمؿي ٳٌ ڃټخڅ ٷٍَذ ٷزَ رًَ٘ طظوؽ ٿوكش
كـٍَش طڄؼپ حٗوٍ خَٛرخٽ ٍٔـپ طؤَْٓ ٓوٍ حٿڄيٍلش مالٗٺ ٳٌ حڅ حَٓكيمڅ
هيڃ ٫ليڃخ ٍڃڄ ر٬ي ًٿٺ رٸَ َنٟ .ڂ حٿٸزَ رٸخٍخ حڃََس حمى٫ض ڃ٬هخ ؿوهَس
ڄَمى حٿ٘هََس حٿڄوؿوىس ٳٌ رٰيحى مٻخ ض حٿٸالىس طڄَڄش هظڂ ڃن حٿټوحٍطِ كٴَ
٫ڀَهخ ڃ٘هي ٍڄؼپ ٗوَٜن محٷٴَن ٍِ٬ٳخڅ ٫ڀي ڃِڃخٍٍن هڄخ ٫ڀي ؿخ زٌ ٗـَس
مٻخ ض حٿٸالىس ڃؼزظش رٔڀٔڀش ًهزَش ًحص كڀٸخص َٰٛض َٛخٯش ؿڄَڀش مػزظض
2
رڄَمى.
طڄَِ حٿلٜٲ حالمٽ ڃن حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى (رظـخٍس خٗ٤ش رَن حٿـٍِ ٳٌ
3
حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ مهٜوٛخ طڀٺ حٿـٍَِس حٿظٌ ٻخ ض طي٫ي (ىٍڀڄوڅ) .ٳٌ حٿ٬هوى
حٿٸيٍڄش مرَن حمٍ(ڃَلخد ٓوڃَ) .مٻخڅ حٿللخّ ٍـڀذ حٿي حمٍ ڃٸخٍ٠ش رخٿٸڄخٕ
محٿڄالرْ حٿـخهِس.
1كڄَي ٫زي حٿ ٍِِ٬حٿٔزق ڃـڀش ٻڀَكش حالىحد رٰكيحى 140ٙ 1978مٻكٌٿٺ ٍڄټكن ڃَحؿ٬كش
حٿظَٴخٗككٌ حُهككخٍ حالٳټككخٍ 41ٙ ....مٻككٌٿٺ حٿـككوحٿَٸٌ طَؿڄككش مطلٸَككٶ هڀَككپ حٿڄلٜككوٍ ىحٍ
حٿټظذ حٿ٬ڀڄَش رََمص-ٿزلخڅ 1١ 1998ڃـڀي23ٙ 1
2ڃخٿوحڅ ڃخٻْ ڃٌٻَحص ڃخٿوحڅ ٫خٿڂ حالػخٍ طَؿڄش ٓڄََ ٫زي حٿَكَڂ حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش
ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى279ٙ 1١ 1987
3
ػڄككش طخٻَككيحص ٫يٍككيس ح هككخ ڃل٤ٸككش ؿككٍِ حٿزلككٍَن مٻخ ككض ًحص ك٠ككخٍس ڃظڄَككِس طِحڃلككض ڃكك٪
ك٠خٍس رالى حٿَحٳيٍن حٿٸيٍڄش مطزخىٿكض حٿظـكخٍس مڃوظڀكٲ حٿكوحڅ حٿظكخػََ محٿظكخػَ حٿل٠كخًٍ ڃ٬هكخ.
مٿڀڄٍِي ٍل َ٨ٻظكخد ركخٷَ ٣ك (ڃٸيڃك ) ؽ 2ٱ 26ؿٍِكَس حٿ٬كَد مٗكٌد ڃكن طخٍٍوهكخ حٿٸكيٍڂ
رٰيحى(1956حٿڄظَؿڄوڅ)
164
ر٘ټپ مٿَْ ػڄش ٗٺ ٳٌ حڅ حٿٔوڃٍََن ٻخ وح ٷي ٛل٬وح ڃ٬يحطهڂ حٿزَم ٍِ
ڃٸٜوى .ٳٴٌ طَطَڀش ٛالس ٍ٬وى طخٍٍوهخ حٿي حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى ڃوؿهش حٿي
1
حٿٌهذ مٿظلٸَظ حٿللخّ رخٿٸٜيٍَ ٿڄِؿ حٿلخٍ(ٍ )Gibilڄظيف االٿ اٿ
2
محٿٴ٠ش.
مٍى ًٻَ حٿؼوٍ ٳٌ ڃڀلڄش ٻڀټخڃٖ كَغ ًهزض حالٿه ٘٫ظخٍ حٿي حرَهخ ح و
مرټض حڃخڃ ُ مٗټض ٿ ڃخ حٛخرهخ ڃن ٻڀټخڃٖ م٣ڀزض ڃل حڅ ٍوڀٶ ػوٍح ٓڄخمٍخ
ٳوڀٶ هٌح حٿؼوٍ حٿٔڄخمً مٓڀڄ ُ حٿي ٘٫ظخٍ ٳخ ِٿظ حٿي رالى ٿَهڀٺ ٻڀټخڃٖ
حمٍمٹ محهٌ ٍٴظٺ رخهڀهخ كَغ ٓٸ ٢حٿڄجخص ڃن ٍؿخٽ حٿڄڀٺ ممٛٲ رؤڅ ٿ
3
ٍڃِح ٻڄخ مح٫ظزَ حٿؼوٍ حٿوحٷٲ ٫ڀي حٿڄٌرق ٷَم خ ڃٜلو ٫ڃن حٿالُمٍى
4
ٿال ظٜخٍ ٳٌ حٿ٬هي حالٗوًٍ.
حڅ ٳن حٿلٸٖ ٫ڀي حٿـوحهَ ٳٌ رالى حٿَحٳكيٍن ٯلكٌ رٜكٴش هخٛكش ٿكَْ ٳٸك ٢ڃكن
مؿهش حٿل َ٨حٿٴلَش رپ مڃن مؿهكش ٨كَ حٿټَڄَكخثٌ محٿظټلڀكوؿٌ حٍ٠كخ مٷكي ٛكوٍص
٫ڀككي حهظككخځ حٓكك٤وح َش ٗككظي ح ككوح ٩حالٳككَحڅ محالمَ٫ككش محالالص حٿڄظلو٫ككش محٿظككيحرََ
5
حٿټَڄَخثَش.
1
و ٩ڃن حٿللخّ حٿوخځ ٳَك حڅ ڃن حالڃوٍ حٿڄهڄش رٜيى حٿللخّ حٿڄـڀود ڃن(ڃټخڅ)(٫ڄخڅ) ح
ٻڄَش ڃن حٿٸٜيٍَ (محٿٸٜيٍَ ڃن حالؿِحد حٿڄخٿوٳ ٳٌ طَٻَذ حٿللخّ حٿًٌ حٓظ٬ڄڀ حٿٔكوڃٍَوڅ)
(حٿڄظَؿڄوڅ) ٿڀڄٍِي ٍل:َ٨رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ....
2
RAWLINSON, H.C., Cuneiform. Inscriptions of western Asia
(London,1861: 84)IV,146:17.
3
رخٷَ ڃٸيڃ ٳٌ113-112ٙ....
4
Van Buren,E "., Amulets in Ancient Mesopotamian ", Or,
Vol.14,19451945,p.32
5ٿَٴٌ ڃخٍطن حٿټَڄَخد محٿظټلڀوؿَخ حٿټَڄَخثَش48ٙ ...
165
هلككخٹ ٷككالىس ٧هككَص ٳككٌ ٜ٫ككَ حٿوٍٻككخد ڃوٷكك ٪طز ك ٻككوٍه (حٿ٤زٸككش حٿ٬خٗككَس)
1
ڃٜلو٫ش ڃن هَُ حٿ٬ٸَٶ محٿالُمٍى محٿٴََمُ محٿ٬ـَلش حٿِؿخؿَش ()frit
ٻخڅ طَطَذ ٗ َ٬حٿَأّ ٫لي حٿڄڀكوٹ ٍظلخٓكذ م كو ٩حٿڄلخٓكزش حٿظكٌ ٍ٬كَ ٝٳَهكخ
٫ڀي حٿڄللوطخص حٿزخٍُس م الكك ٦حڅ حٿڄڀكوٹ ٻكخ وح ٍ٬ٸٜكوڅ ٗك٬وٍهڂ حٿكي حٿكوٍحد
مٍ٘يم ڃن حال٫ڀي رٜ٬خرش ڃلالس رٸ ٪٤ڃن حٿڄ٬يڅ حٿؼڄَن مٍظيٿي ڃل ٗكَحث ٢ڃكن
حٿٸڄخٕ حٿي حٿوڀٲ .مٻخ ض ڃالرْ حٿوٍُحد ڃ٘كخرهش ٿڄالركْ ڃڀكوٻهڂ طٸٍَزكخ حال ح هكخ
2
ٻخ ض حٷپ حرهش محٷپ حٓظويحڃخ ٿڄوحى حٿٍِلش ڃن حٿلڀٌ محالكـخٍ حٿټٍَڄش.
ٿٸككي ٻككخڅ ٿزككخّ حٿككَأّ ڃككن حٿٸ٤كك ٪حٿ٠ككَمٍٍش حٿڄټڄڀككش ٿڀڄ٨هككَ حٿوككخٍؿٌ ٳككٌ
ك٠خٍس حٿ٬زَح ََن مَ٫ٱ ٿهٌح حٿڀزكخّ ح كوح ٩ڃلك حٿٸڀلٔكوس حم (حٿ٤خٷَكش) مهكو ڃكن
ڃالرْ حٿَأّ ٿَؿخٽ حٿيٍن رٜكوٍس هخٛكش .مر٬ك ٞحٿزٔكش حٿكَأّ حالهكَى ٫لكيهڂ
ًٻككَ ح هككخ ٻخ ككض طـڄككپ روَككو ١حٿككٌهذ حٿڄ٤ككَمٵ مرٸ٤كك ٪حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مٍڀككوڅ
3
ٷڄخٗهخ رخالٿوحڅ مطٔظَٓپ ڃلهخ َٗحث ٢ڃيالس.
مًٻَ حڅ حٿ٬يٍي ڃن ٷ ٪٤حٿڄالرْ هكٌه ٻخ كض طكٍِن رٸ٤ك ٪ڃكن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش
مٷ ٪٤ڃن حٿڄ٬خىڅ حٿؼڄَلش ٻخٿٌهذ محٿٴ٠ش حٟخٳش حٿي طٍَِن هكٌه حٿظڄخػَكپ رظَـكخڅ
166
مرؤٯَ٤ككش ٍأّ حهككَى ًحص ڃككوحى حمٿَككش ڃككن حالٷڄ٘ككش حٿڄِمٷككش رٸ٤كك ٪حٿٍِلككش حٿؼڄَلككش
1
حٍ٠خ
مٷي حٗظهَ حٿٴلخ وڅ ڃن حٿٜخٯش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ڃلٌ ٜ٫كَ حٿٔكوڃٍََن رؤ ظكخؽ
ٷ٤كك ٪حٿلڀككٌ حٿڄوٜٜككش ٿظككٍَِن حٿڄالرككْ حٿٴككخهَس حٿوخٛككش رككخٿڄڀوٹ محالٿه ك .مڃككن
ٜوٜ٫ ٙوٍ حمٍ حٿؼخٿؼش م ٜكو ٙحٿٜ٬كَ حٿټخٗكٌ ـكي ًٻكَ حٿڄالركْ حٿٌهزَكش
2
حٿوخٛش رظڄخػَپ حالٿه .
مهلككخٹ ٍٓككخثپ ٻؼَككَس ؿككيح كككوٽ حٿټڄَككخص حٿټزَككَس ڃككن حٿككٌهذ رخ وح ٫ك محٿوح ك
حٿڄظلخٓككٸش محٿككًٌ حٓككظ٬ڄپ رزككٌم ٿٜككلخ٫ ٫لخٛككَ هككٌه حٿٍِلككش .محٿڄ٬ككَمٱ حڅ هككٌح
حالهظڄخځ رَٜخٯش حٿلڀٌ ٿظٍَِن حٿڄالرْ َُ٫ٱ ٿيى ٓټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿٸكيٍڂ .ٳٸكي
ؿخد ٳٌ حكي حٿلٜو ٙحڅ ( )700مٍىس ڃن حٿٌهذ رڀٮ مُ هخ ڃ ٪حٿؼود حٿًٌ ُٛكل٪
3
ٿظٍَِل ُ رهخ كوحٿٌ ( )11ٍ5ٻَڀوٯَحځ مهو حٿؼود حٿوخ ٙرخالٿه (ا خ خ).
مٳٌ ٍٓخٿش ڃ٬لو حٿي حٿڄڀٺ حَٓكيمڅ حٿ٬خهپ حالٗوًٍ ًٻَص حٿٍِلك حٿظكٌ
ٻخ ض طلڀٌ ٿزخّ ٍحّ حالٿ ح و حٿ حٿٔڄخد:
« حڅ حالهظخځ حالٓ٤وح َش حٿظٌ ٓڀڄلٌ حٍخهخ َٓيً حٿڄڀٺ طڀَٶ رظكخؽ أالٿك آ كو حڃكخ ڃكخ
4
ٍظ٬ڀٶ رؤكـخٍٹ ٳؤ هخ طڀَٶ ٻٍِلش ٫ڀي ٗټپ حٓ٤وح ٌ »
1حٿـككخىٍ مٿَككي حٿلككَٱ محٿٜككلخ٫خص .حٿَيمٍككش ٳككٌ حٿٜ٬ككَ حالٗككوًٍ حٿڄظككخهَ ڃ٤ز٬ككش حالىٍككذ
حٿزٰيحىٍش رٰيحى 45ٙ 1972
2
Thompsom,C.The Reports of the Magieians, No:151.rev.7-10.
3
(GCCI) ,R.P. Dougherty,Gouchor college cuneiform Inscreptions(New
Havtn,1923-33) ,II,69: 1-9.
4
ABL. 847.rev.,3,chd-E(Babylonian.letters, Chicago). 498:5-19 (K.646).
167
مطٜككٲ ٍٓككخٿش حهككَى حٿٍِلك هككٌه « :كٔككذ حال ڄككوًؽ حٿٸككيٍڂ ٫ڄڀككض ڃككن ؿيٍككي
حٿظككخؽ حٿككٌهزٌ حٿڄككٍِن رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش محٿككًٌ ٍٔككظڀِځ مٟكك٫ ٬ڀككي ڃٜكك٤ز حم
1
ڃلٜش ڃٍِل مڃٜلو ٫ڃن حٿـزْ م» .....
مٷي ىهڀض حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ طٍَِن ٷ ٪٤حالػخع مطليٍيح حٿڄو ٜٚڃلهخ ٿڀڄڀوٹ
2
محالٿهش كَغ ٍََ٘ ر ٞ٬حٿڄڀوٹ حالٗوٍٍَن مڃلهڂ حٿڄڀكٺ حٗو خٛكَ ركخٽ حٿؼكخ ٌ,
ٻَٴَش كٜوٿ ٫ڀي حالكـخٍ ڃن هالٽ ٳَ ٟحٿـٍِش ٫ڀي حالٷخٿَڂ حٿظخر٬ش ٿ .
حڃخ حهڂ حالكـخٍ حٿڄٔظويڃ ٳٌ طٍَِن حالػخع ٫لي حالٗوٍٍَن -:
4 3
حٿلـَ حٿلٴَْ ُ٫ :كَٱ رخٿڄٜك٤ڀق حالٻكيً abni nisiqtiحم za nat
مٷي حٓظويڃ حالٗوٍٍوڅ ٳٌ طٍَِن حالَٓس حٿڄوٜٜش ٿڀڄڀوٹ كَغ مٍىص
حٗكخٍحص ڃكن ُڃككن حٿڄڀكٺ حٓككَكيمڅ محرلك حٗكوٍرخ َزخٽ طككٌٻَ حٓكظويحځ هككٌح
5
حٿلـَ ٳٌ طٍَِن حالػخع
1
Lang dtan, VAB. IV 270, II, 37; CAD The Chicago Assyrian
Dictionary, Chicago,vol,9.1973.XXL, p.68: NBK.87;2.
2
مٍىص هٌه حالٗخٍس ٳٌ ٚڃيمڅ ٫ڀكي ٍٷكَڂ ٫لكي ڃكيهپ ڃ٬زكي لوٍطكخ ٳكٌ ڃيٍلك ڄكَمى كَكغ
ىمڅ حٿڄڀككٺ ٳَك كڄالط ك حٿٔ٬ككټٍَش ٳككٌ حٿٔككلوحص حالمٿككي ڃككن كټڄك .مٿڀڄٍِككي ٍَحؿككARAB. ٪
Assyrian and Babylonian, Chicago 1926-1927VOL .l,No.443,p.144
3
AHW. Von sodden,W, Akkadisches Handworterbuch, wiebaden,1959-
1981 p.6.
4
هٌح حٿڄ٤ٜڀق حالٻيً ڃن حٿٴ٬پ zanaرڄ٬لي ٍ ٪ٛٿڀڄٍِي ٍَحؿCAD Z; p:47. ٪
5
ٍَحؿ Salonen, p254 ٪مٻٌٿٺ روٜو ٙطٍَِن حَٓس حالٿه .ٿهٌح حٿلو ٩ڃن حٿلـَ ٍَحؿ٪
CAD"E" The Chicago Assyrian Dictionary, Chicago,vol,9.1973 p.217" :
168
كـَ حٿظڄَڄش ٫ :كَٱ هكٌح حٿلـكَ ركخٿڄٸ ٪٤حٿٔكوڃًَ ٍ NA4 GU2ٸخرڀك
1
رخالٻيٍكش aban kisaduكَٳَكخ ڃ٬لكخه كـكَ حاله٠كخ . ٩محٓكظويځ ٳكٌ
NA2LUGAL
2
حٿ٬ٸَككٶ حالكڄككَ٫ :ككَٱ رككخٿڄٸ ٪٤حٿٔككوڃًَ ٍَ ZA.GULحىٳ ك sâmtu
مٷككي حٓككظويځ ٳككٌ طككٍَِن حالػككخع حٿككي ؿخ ككذ حال ككوح ٩حالهككَى ڃككن حالكـككخٍ
حٿټٍَڄككش كَككغ مٍى كك٬ٍ ٚككوى ٿڀڄڀككٺ حٗككوٍرخ َزخٽ ٍ٘ككََ ٳَ ك حٿككي حٓككظويحځ
حٿ٬ٸَٶ حالكڄَ ٳٌ طٍَِن ٍََٓه ؿخد ٳَ :لٍََٓ ڃٜلو ٩ڃن ه٘ذ ٗـَ
3
حٿظٴكككخف (ڃكككٍِن) ركككخٿلـَ حٿزَٻكككخ ٌ حالٓكككوى حٿ٬ٸَكككٶ حالكڄكككَ محٿكككالُمٍى
4
gisHASUHUR a-bi NA4ZU2ZA,GULNA.GIN3
1
MDA. Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999
No.106.p.87
2
MDA , Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999
No.541.p.241.
٫ 3ككَٱ حٿِؿككخؽ حٿزَٻككخ ٌ حالٓككوى رككخٿڄٸ ٪٤حٿٔككوڃًَ د NA4 ZU2مهككو ككو ٩ڃككن حالكـككخٍ
حٓظ ويځ ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ڃلٌ مٷض ڃزټَ مٻخڅ ٍـڀكذ ڃكن رلَكَس محڅ ٳكٌ ٗكَٵ ركالى حال خٟكوٽ.
ٿڀڄٍِي ٍَحؿ : ٪حالكڄي (حٿظـخٍس) ٳٌ ڃوٓو٫ش ڃوٛپ حٿل٠خٍٍش ؽ 1حٿڄوٛپ185ٙ 1991
4
Salonen, A.,Die.Mobel des alten Mesopotamien nach
sum.akk.Quellen.Helsinki.1963..p.254 / CAD"H" The Chicago Assyrian
Dictionary, Chicago,vol,9.1973 P.139
169
حٿككالُمٍى ٫ :ككَٱ رككخٿڄٸ ٪٤حٿٔككوڃًَ ٍَ NA4ZA.GIN3حىٳ ك رخالٻيٍككش
2 1
uqnuٳٸي حٓظويځ ٳٌ طٍَِن حالػخع حٿي ؿخ ذ ڃوحى حهَى.
ڃن حٿڄَ٬مٱ حڅ حٿ٬لخٍش رخٿڄ٨هَ حٿ٬خځ ٣زَ٬ش رٍَ٘ش ال ٍڄټن حٯٴخٿهخ حڃخ
ٿڀٍِلش حٿظٌ ڃل حٿظٍِن محٓظ٬ڄخٽ حٿلڀٌ ٻخ ض مال طِحٽ طظوٷٲ حٿي كي ٻزََ ٫ڀي
حٿڄٔظوى حٿ٬خځ ٿڀڄَ٬ش ڃن ؿهش م٫ڀي حٿظٸيځ حٿل٠خًٍ ٫لي حٿ٘٬ود محالڃڂ ڃن
ؿهش حهَى ٳخٿ٘٬ذ حٿَ٬رٌ ٻخڅ مال ٍِحٽ ڃَخال هو حالهَ ٿالهٌ رڄزيأ حٿٍِلش
رَ٠مرهخ حٿڄوظڀٴش مڃن حٿوحٟق رلٴْ حٿوٷض حڅ طټوڅ ٿڀڄَأس حٿَ٬رَش َٜزهخ
3
حالٻزَ محالمٳَ ڃن حٿٍِلش
هلخٹ ٷكوٽ الٍزكوحٍ حٗكهَ كټڄكخد ُڃخ ك ٳكٌ ٓكو٫ ٤ڀكي حٿوٟك ٪حٿـيٍكي ككَن
ٍككَى حڅ «حٿككٌهذ محٿِرَؿككي ڃ٬ڀٸككخڅ كككوٽ ح٫لككخٵ حٿـككوحًٍ محالڃككخد رَلڄككخ طٔككََ
ٔخد حالَٗحٱ ٳٌ حالٍ ٝمٍرخص حٿزَوص ٍٸڀكن ٍ :خٿَكض ٿكيٍلخ ٗكَجخ ؤٻڀك ....هكخهڂ
حٿٌٍن ٻخ وح ٍڄڀټوڅ حٿٴَحٕ ٍَٷيمڅ ٫ڀي حالٍ ٝمحٿكًٌ ٻكخڅ ٍلكخځ محالمٓكخم ٫ڀَك
4
ٍل٘و حالڅ ٿلٴٔ مٓخىس».
1
MDA , Labat . Mnaual D,Epigraphie Akkadienne, paris, 1976/1999
P.241:586
٫ 2ڀٌ ٍخٓڄَن ٫زي حٿټٍَڂ ڃلڄي حالػخع ٳٌ حٿ َٜ٬حالٗوًٍ حٿليٍغ 612-911ٵ.ځ ٍٓخٿش
ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ٻڀَش حالىحد ٷٔڂ حالػخٍ رٰيحى11ٙ 2009
3كڄَي ٫زي حٿ ٍِِ٬م حٿ٬زَيً ٛكالف حٿٴلكوڅ حٿِهَٳَكش حٿَ٬رَكش حالٓكالڃَش ؿخڃ٬كش رٰكيحى
103ٙ 1982
4ؿخٻورٔن ٳَح ټٴوٍص-ؿوڅ.أ .مٿٔن .طوٍٻَڀي ڃخٷزپ حٿٴڀٔكٴش /حال ٔكخڅ ٳكٌ ڃٰخڃَطك حٿٴټٍَك
حالمٿككي طَؿڄ ك ؿزككَح حرككَحهَڂ ؿزككَح ڃَحؿ٬ككش ى 0ڃلڄككوى حالڃككَن ڃئٓٔككش ٳككَ ټڀَن حٿڄٔككخهڄش
ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘ حٿٸخهَس رََمص َوٍوٍٹ -ىحٍ ڃټظزش حٿلَخس رٰيحى 269ٙ 1960
170
صبً٘بَ :اظزخدام االحغبز ال سٗوخ فٖ الفي (الزطؼ٘ن
طوؿي حٗخٍحص ٫يٍيس ٳكٌ حالٿكوحف حٿڄٔكڄخٍٍش حٿكي ٫ڄكپ طڄخػَكپ حالٿهكش ڃكن ڃكوحى
1
ػڄَلش ڃؼپ حٿٌهذ محٿٴ٠ش مكـكَ حٿكالُمٍى محٿو٘كذ مٯََهكخ .ٿٸكي طڄَكِص طڄخػَكپ
حالٿهككش رټزككَ كـڄهككخ مٓكك٬ش َ٫و هككخ مط٘ككخرٺ حٿَككيٍن مٷككي ٛككل٬ض ڃككن حٿككٌهذ حم
حالكـخٍ حٿټٍَڄش مٍ٬ٛض ڃلخؿَ حٿَ٬وڅ رخالكـخٍ حٿټٍَڄش طڄََِح ٿهخ ٫ن طڄخػَپ
2
حٿزَ٘ .م َ٨ح الهڄَش طڄخػَپ حالٿهش ٳخ هخ ٻخ ض طظ َٝ٬حػلخد حٿلَد حٿكي ٫ڄڀَكخص
3
حٿظوٍَذ محٿظيڃََ محٿلَٵ محٿَٔٷش.
حڃخ طڄخػَپ ٻوىٍخ ٳٸي ح٫ظزكَص ڃكن حهكڂ حالٻظ٘كخٳخص حالػٍَكش حٿظكٌ حىص حٿكي ح٫كخىس
حٿل َ٨ٳٌ ظخؿخص حٿل٠خٍس حٿٔوڃٍَش هٌه حٿظڄخػَكپ طظ٤ڀك ٪حٿكي كخٿكش ڃكن حٿ٤ڄؤ َلكش
محٿَحكش ڃوى٫ش ٳكٌ ٻظڀكش حٿلـكَ مٍرڄكخ ٍټكوڅ هكٌح ٓكززخ ؿ٬كپ ٻوىٍكخ ٍٴ٠كپ كـكَ
حٿيٍوٍحٍض ٿٜل ٪طڄخػَڀ مٷي حمٟق ٫ن حكٔخٓ هٌح ٳٌ حكي حٿټظخركخص ٫ڀكي حٿظڄؼكخٽ
لBل حً ٍٸوٽ:
« حڅ هٌح حٿظڄؼخٽ ٿڂ ٍٜل ٪ڃن حٿٴ٠ش مال ڃكن كـكَ حٿكالُمٍى مال ڃكن حٿللكخّ مال
4
ڃن حٿَٛخ ٙمال ڃن حٿزَم ِ مٿټل ٛل ٪ڃن كـَ حٿكيٍوٍحٍض» .مٻكخڅ ٍٔكظوٍى
هككٌح حٿلـككَ ڃككن ڃخٻككخڅ ٿ٬ڄككپ طڄخػَڀك .مٳككٌ كككخالص ٻؼَككَس الككك ٦حڅ ٷَڄكش حٿلـككخٍس
1
CAD , Salmu , The Chicago Assyrian Dictionary, Chicago,vol,9.1973
p.79
2حٿكيرخ٭ طٸككٌ حٿٴټكَ حٿككيٍلٌ حٿٸكيٍڂ / 25ٙمٻككٌٿٺ ح يٍٍك رككخٍم ٓكوڃَ ٳلو هككخ مك٠ككخٍطهخ
طَؿڄ مط٬ڀَٶ َٔ٫ي ٓڀَڄخڅ مٓڀَڂ ٣حٿظټٍَظٌ رٰيحى292ٙ 1977
ڃٸيڃش ٳٌ321ٙ .... 3رخٷَ ٣
ٍَٗ 4ي ٛزلٌ ح وٍ طَؿڄخص ٿلٜوٓ ٙوڃٍَش146-145ٙ ....
171
طِىحى ٫لي حٟخٳش حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄ٬٤ڄكش ٳكخٿَ٬وڅ محٿلوحؿكذ ڃ٬٤ڄكش محالًحڅ
1
ڃؼٸورش ٳٌ ر ٞ٬حالكَخڅ ٿظٍَِلهخ رخالٷَح ١حٿٌهزَش.
مٍزككككككككيم حڅ حٿ٘كككككككك٬خٍحص ٻخ ككككككككض ط٬٤ككككككككڂ رخالكـككككككككخٍ حٿټٍَڄككككككككش ٳخٿ٬زككككككككخٍس
SU.NIR.ZA.DIMٳَهككخ حٗككخٍس ٿللككخص حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حٿظككٌ ط٬٤ككڂ رڄ٬ككخىڅ
2
حٿ٘٬خٍحص .محٓظ٬ڄڀض حٿڄ٬خىڅ رٜٴش ٫خڃش ٳٌ حمحثپ حالٿٲ حٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى أً
4 3
َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص محمٽ ڃن ح ظٴ ٪ڃل هو حٿٴن.
حٗخٍص حٿلٜو ٙحٿڄٔڄخٍٍش حٿي حٓظويحځ ٷ٤ك ٪حٿـڀكوى مر٬ك ٞح كوح ٩حالكـكخٍ
محالٛيحٱ محٿڄ٬خىڅ حٿؼڄَلش الٯَح ٝحٿظٍَِن مطَ٬٤ڂ حالػخع مهخٛش حالػخع حٿڄ٬ي
ٿڀٸ َٜحم حٿڄ٬زي .مڃن حالػخع حٿًٌ ٛل ٪ڃن حاله٘خد حم ڃن حٿڄ٬كيڅ هكٌ حٿڄلخٟكي
حٿظٌ ٛل٬ض ٳٌ حٯڀذ حالكَخڅ حڃخ ڃن حٿڄ٬خىڅ حٿلٴَٔش حم ڃن حاله٘كخد حٿلكخىٍس .حڃكخ
٫ككيس حٿلككوځ محالٓككَس ٳٸككي ٛككل٬ض ڃككن ڃككوحى ڃوظڀٴككش ٻخٿو٘ككذ محٿڄ٬ككخىڅ محٿٸٜككذ
رخالٟخٳش حٿي ر ٞ٬حٿٸ ٪٤ٻخ ض ڃ٬٤ڄش حڃخ رخ وح ٩ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش حم حٿڄ٬خىڅ
5
حٿلٴَٔش.
مَ٫ٱ ٓټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ح وح٫كخ ڃكن حٿٜكلخ٫خص رَلظهكخ ٻظخركخطهڂ حٿڄٔكڄخٍٍش
مٍ٬ككي حٿٜ٬ككَ حٿزككخرڀٌ حٿٸككيٍڂ ڃَٻككِح ٿظل٨ككَڂ ٛككلخ٫ش حٿڄ٬ككخىڅ محالٛككيحٱ محالكـككخٍ
محٿـڀوى ٳ٠ال ٫ن حٿٔـالص حٿظٌ طلظوً ٫ڀي حٓكڄخد حٗكهَ حٿلكَٳََن حٿكٌٍن ٫ڄڀكوح
172
ٳٌ حٿڄٜخ ٪مهڂ ٷ٘ظٌ – و و مهزيم هلكخص حٿڀكٌحڅ حهظٜكخ رخٿلـكخٍس مُهَٳظهكخ
1
مطَ٬٤ڄهخ رخالكـخٍ حٿټٍَڄش.
محًح ڃخ ىٷٸلخ حٿل َ٨ٳٌ ر ٞ٬حٿظلٲ حٿلخىٍس حٿٸيٍڄش ٿوؿكي خهخ ٳكٌ ٯخٍكش حٿَم٫كش
محٿـڄككخٽ مًحص حكـككخځ ٻزَككَس مڃلهككخ ٫ككَن حٿٸَؼككخٍس حٿٔككوڃٍَش مٳَهككخ كـككٍَن ڃككن
2
حٿككالُمٍى طڄَككِح رټزككَ كـڄهڄككخ .مٷ٬٤ككش ًهزَككش ٫ڀككي ٗككټپ هككَُس ٣وٿهككخ ٓ3ٍ3ككڂ
محر٬خىهككخ ٓ1ٍ4ككڂ مطَٰ٤هككخ ٷ٬٤ظككَن رټككپ ٣ككَٱ مڃٜككڄڄش ر٘ككټپ ىحثككًَ مڃڄڀككودس
3
رخٿالُمٍى مڃ٨٬ڄ ڃٴٸوى مٿڂ ٍزٸي حال حؿِحد ٷڀَڀش ڃل محٿظٌ طڄؼپ مؿوىه حالٛڀٌ
م٫ؼَ حٍ٠خ ٫ڀي ٿوكش ٿڀ٬ذ (ط٘ز ٿ٬زش حٿ٘ َ٤ؾ حم حٿ٤خمٿٌ) ڃ )14( ٪ٷ٬٤كش
هٌه حٿڀ٬زش محكيس ڃن ٫يس حَٗخد حٻظ٘ٴهخ حٿ٬خٿڂ (ٿَو خٍى ممٿٌ) ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش
ط٬وى ٿڀٴظَس ( 2400-2550ٵ.ځ) مؿي ر٘ټڀ مهَجظ حٿٜلَلش مهٌح حٿڀوف ٍظټوڅ
ڃن ( )20ڃَر٣ ٪وٿ ٓ 30ٍ1ڂ محٿٓ 11 َٝ٬ڂ محٿٔڄٺ ٓ 2ٍ4ڂ ڃٜلو ٩ڃن
ڃخىس حٿٜيٱ مكـَ حٿټڀْ حالكڄَ محٿالُمٍى مٛڄڄض حٗټخٿهخ ٫ڀي حُطكٌ :هڄكْ
ٷ٫ ٪٤ڀي ٗټپ مٍمى مهڄكْ ٫ڀكي ٗكټپ َ٫كوڅ مهڄكْ ٫ڀكي ٗكټپ ىمحثكَ مهڄكْ
٫ڀكي ٗككټپ طٜككخڃَڂ ڃوظڀٴككش ٳكٌ ٻككپ طٜككڄَڂ هڄككْ ٸكخ ١مهلككخٹ ٓككز ٪ٷ٤كك ٪ڃككيمٍس
ڃٜلو٫ش ڃن َ٣ن ڃٴووٍ ٍٸ ٪ريحهپ ٻپ ٷ٬٤ش هڄْ ٸخ ١ڃن حٿٜيٱ حالرَ ٞحڃكخ
4
حٿٔز ٪ٷ ٪٤حالهَى ڃ٬٤ڄش روڄْ حكـخٍ ڃن حٿالُمٍى ٳٌ ٻپ ٷ٬٤ش (ٗټپ)6
1
MK , Mari and Karana,Two old Babylonian cities,London 1984 p.56-57
2
Woolley . Lenardo . Mesopotamia Asie Anterieure p.67
3
Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New
Haven and London 2009, p128
4
Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New
Haven and London 2009, p101
173
حڅ حٓڀود حٿظ٬٤كَڂ حٿكًٌ حڃظكخُ رك ٍحٍكش حمٍ ٣زكٶ حٍ٠كخ ٫ڀكي ُهَٳكش حالٗكټخٽ
1
حٿَثَٔش حٿڄيمٍس .مطزيم حٿٸَؼخٍحص حٿو٘زَش محٟلش ٳٌ ؿڄخٿهخ رڄخ ٳٌ ًٿكٺ ٍإمّ
2
مٿ٬كككپ حٻؼكككَ هكككٌه حٿكككَإمّ ڃؼكككخٍح حٿلَوح كككخص محالٿكككوحف حٿڄلٸوٗكككش حٿظكككٌ طٍِلهكككخ
ٿال٫ـخد هو ٍأّ ػوٍ ڃن حٿٴ٠ش مَ٫و حٿڄَ٬ٛش رخٿالُمٍى محٿٜيٱ حٍطٴخ٫ك
ٓ 16ٍ5ڂ مٓ 15ٍ5 َٟ٫كڂ مٍأّ حٓكي ڃٜكلو ٩ڃكن حٿٴ٠كش رَ٬كوڅ ڃَٛك٬ش
رخٿالُمٍى محٿٜيٱ حٍ٠خ مؿي ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش مهكو ڃكن ڃٸظلَكخص حٿڄڀټكش ركو-
آرٌ محهڄهخ م٫خد ٫ڀي ٗټپ رَ ٞحٿل٬خځ ڃن حٿٌهذ حٍطٴخٓ14ٍ6 ٫ڂ حر٬خىه ٓ13ڂ
مڃ٬٤ڂ رخالُمٍى محٿټڀْ حالكڄَ محٿٜكيٱ محٿٸكخٍ مم٫كخد حهكَ ڃٜكلو ٩ڃكن حٿٸكخٍ
ًم ٷخ٫كككيس مٳَك ك ٳوهكككش ٻزَكككَس ٫ڀَهكككخ طٜكككخڃَڂ محٗكككټخٽ ُهَٳَكككش ڃ٬٤كككڂ رخٿٜكككيٱ
3
محٿالُمٍى مٍٔظويځ ٻلخمٍش (ٗټپ )7
ٻؼَككَ ڃككن حٿڄللوطككخص ٻخ ككض طلڄككپ ٛككوٍس أالٿ ك حم ٗكك٬خٍهُ حم ٍڃككِ ُه ح ـككِص
رخٓككڀود ح٧هككَ حٿڄ٘ككهي رككخٍُح مڃـٔككڄخ مڃككن ڃككخىس ڃ٬ي َككش ٴَٔككش ٻخٿككٌهذ محٿٴ٠ككش
4
مڃ٬٤ڄش رخالكـخٍ حٿټٍَڄ .
حڃكككخ ٣كككخثَ حٿلٔكككَ ًم ٍأّ حٿڀزكككوس (حالڃكككيٻوى) ڃٜكككلو ٩ڃكككن كـكككَ حٿكككالُمٍى
محٿَأّ محٿٌ ذ ڃ٬٤ڂ رخٿٌهذ ڃؼزض روٓخ٣ش حٿٸََ مٓكڀٺ لخٓكٌ ٳَك ػالػكش ػٸكود
ٿظ٬ڀَٸ ٫ڀي حٿٜكيٍ ٻٸكالىس حمطڄَڄكش حالر٬كخى (ٓ ) 1 ×12 × 13كڂ حٻظ٘كٲ ٳكٌ طكپ
4
RAWLINSON, H.C., Cuneiform. Inscriptions of western Asia
(London,1861: 84)IV,146:17.
174
حٿلٍَككًَ (ڃككخًٍ) ٍ٬ككوى ٿٜ٬ككَ ڃككخ ٷزككپ ٓككَؿوڅ ٜ٫ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص كككوحٿٌ
1
2500ٵ.ځ ڃوؿوى حالڅ ٳٌ حٿڄظلٲ حٿو٣لٌ ٳٌ ىڃ٘ٶ
محٻظٔزض حٿٸ ٪٤حٿ٬خؿَش حٿڄللوطش لظخ رخٍُح حم ڃيمٍح ڃټخ ش هخٛش ٳٌ حٿ٬هي
حالٗوًٍ ٳؤ ظَ٘ حٓظويحڃهخ مؿڀذ حٿ٬يٍي ڃن حٿٸ ٪٤ڃن حٿزڀيحڅ حٿڄٴظوكش رَلڄخ طڂ
ٛل ٪حٿټؼََ ڃلهخ ٳٌ رالى حٗوٍ ٴٔهخ مٷي طڂ حٿ٬ؼوٍ ٫ڀي حٿ٬يٍي ڃن حٿٸ ٪٤حٿ٬خؿَش
ٳٌ حٿڄيڅ حالٗوٍٍش حٿڄوظڀٴش مڃلهخ ٷ ٪٤ٴَٔش ٯخٍش ٳٌ حٿَم٫ش مط٠ڂ حٿ٬خؿَخص
حالٗوٍٍش حؿِحد ڃن حالػخع حٿڄڀټَش مٛلخىٍٶ ََٰٛس مڃال٫ٶ مىرخرَْ محڃ٘خ١
2
محٗټخٽ ڃـٔڄش مٻخڅ حٿز ٞ٬ڃلهخ ڃ٬٤ڄخ رخالكـخٍ حٿټٍَڄش مڃڀزٔخ رخٿٌهذ.
ٿڂ ٍٸظ َٜحٓظ٬ڄخٽ حٿـوحهَ محالكـخٍ حٿټٍَڄش ٫ڀي حٿ٬لٜكَ حٿـڄكخٿٌ ٳلٔكذ
ٻظَٛككَ ٪حٿلڀككٌ مُهَٳككش حٿڄالرككْ رككپ ط٬ككيىص حٓككظ٬ڄخالطهخ ٳككٌ حٿڄـككخالص حٿ٤زَككش
محٿٜككلخَ٫ش ٳ٠ككال ٫ككن حالٓككظ٬ڄخالص حٿَمكَككش رلَككغ حٛككزق ٿټككپ كـككَ ٻككٍَڂ
3
حٓظ٬ڄخٽ هخ ٙر مڃلخٳٍ ٪لٴَى رهخ ٫ن ٯََه ڃن حالكـخٍ.
1
Strommenger , Eva. " The Art of Mesopotamia". London 1964.p.85./
Mortagat , Anton and Correns , Ursula Mortgat, " Archaologische
Bemerkungen Zu Einem Schatzfund im vorsargonishen palast in Mari "in
Iraq , Vol 36,1974.p21
ٓ 2ڀَڄخڅ محٿٴظَخڅ ڃلخَٟحص ٳٌ حٿظخٍٍن حٿٸيٍڂ189-188ٙ ...
3
يمس ڃَٻكِ حكَكخد حٿظكَحع حٿَ٬ركٌ حالكـكخٍ محٿـكوحهَ حٿټٍَڄكش حطلكخى ڃـكخٿْ حٿزلكغ حٿ٬ڀڄكٌ
حٿَ٬رٌ رٰيحى ٿڀٴظَس ڃن 2ٙ 1993/1/26-25
175
ٿٌٿٺ ح٫ظٸي حال ٔخڅ حٿَ٬حٷٌ حٿٸيٍڂ حڅ ٿالكـخٍ ٳوحثي ٣زََ٬ش مٓلٍَش ٳ٠ال ٫ن
ٷَڄظهكخ حٿـڄخٿَككش ٳوٟكك ٪ٿككز ٞ٬ڃلهككخ حٍلككخدحص ٓككلٍَش مٳوحثككي هخٍٷككش طككَطز ٢رككخٿٸوس
حٿ٤زََ٬ش محالڃَح ٝحٿظٌ طئػَ ٳَ ٿٌح ُ٫لٌ رهخ حال ٔخڅ ڃلٌ حٿٸيځ محٷظلخهخ مطوحٍػهخ
1
مرلغ ٫ن ڃوح٣ن طوحؿيهخ محهٌص ڃټخ خ ڃهڄخ ٳٌ ڃ٬خڃالط حٿظـخٍٍش.
مٻخڅ ٿَ٘و ٩حٿڄ٬ظٸيحص حٿيٍلَش حالػَ حٿوحٟق حٿًٌ حىى حٿي حٓظََحى حٿوَُ
محالكـخٍ حٿټٍَڄش الٓظويحڃهخ ٳٌ حٿڄـخالص حٿَمكَش ٻڄخ حطوح رخٿٌٍ٘ ڃن ڃٜيٍه
ٳٌ َٗٵ حٍَحڅ محٿالُمٍى ڃن ڃلخؿڄ حٿڄَ٬مٳش ٳٌ ٗڄخٽ حٳٰخ ٔظخڅ حٿي ٯََ ًٿٺ
2
ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄٔظوٍىس حٿي رالى حٿَحٳيٍن
ٳڄلٌ َٜ٫حٿټهوٱ حىٍٹ حال ٔخڅ ٻؼَس ڃخ ٍلَ ٢ر ڃن حه٤خٍ مح٫ظزَ حٿڄكوص
رڄؼخرش ڃؤٓخس حريٍش ڃڄخ ؿ٬ڀك ٍٴټكَ ٳكٌ كڄخٍكش ٴٔك محٿزلكغ ٫ڄكخ ٍلٴك ٦ٿك كڄخٍظك
مٍظلككيى حٿڄوككخمٱ محاله٤ككخٍ مٍككيٳ٫ ٪ل ك حٿهككوحؿْ محٿٸڀككٶ ر٬ككيڃخ طزككَن ٿ ك ڃككيى
3
٬ٟٴ .
مٷي مؿيص هٌه حالكـخٍ ٳٌ حٿٸزوٍ ڃلٌ حالٱ حٿٔلَن مٳكٌ ٻكپ ك٠كخٍس ٻكخڅ هلكخٹ
٫ڀي حالٷپ ٍؿپ ٣ذ ٍٔكظ٬ڄپ حالكـكخٍ ٍٓٸكخٱ حٿلكِٱ ٳكٌ حٿـكَمف .هكٌه حالكـكخٍ
حٓكككظ٬ڄڀض ٿٸٔكككخمطهخ حم ٿَ٤حمطهكككخ ٳكككٌ حٯكككَحٗ ٝكككٴخثَش ٳلـكككَ حٿكككيځ حاله٠كككَ
روٜخث ٜك حٿڄ٬ي َككش ٍٴَككي حٿككيځ محٯككَح ٝحٿككيمٍس حٿيڃوٍككش حڃككخ حٿټهَڃككخڅ حالٛككٴَ
رخكظوحث ٫ڀي ٛٴخص حٿټخٍروڅ حٿلزخطَش ٳٸي ٍڄل ٪حٿظهخد حٿـڀي مٻٌٿٺ ٷ ٚحٿټَٓظخٽ
4
محٓظ٬ڄخٿ ٿظٜلَق حال٫ظالالص ٳٌ حٿَ٬ن.
1
حٿڄ٬ڄخًٍ حالكـخٍ محٿڄ٬خىڅ2ٙ ....
2حرو حٿٜوٱ رهلخځ طـخٍس حٿَ٬حٵ حٿوخٍؿَش ٳٌ ٜ٫كوٍ ڃخٷزكپ حٿظكخٍٍن ڃـڀكش ركَن حٿلهكٍَن
حٿ٬يى 48رٰيحى193-191ٙ 1985
3
Nicolaset , Andreematta :luspierres precises. P. u. f. 1960. p. 5.
4ڃَال ىمٍمػٌ ٗوَٜظٺ21ٙ ...
176
ٿككڂ ٍٸظٜككَ حٓككظ٬ڄخٽ حٿـككوحهَ محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳككٌ ڃـككخٽ حٿٔككلَ ٳلٔككذ رككپ
ط٬كككيىص حٓكككظ٬ڄخالطهخ ٳكككٌ حٿڄـكككخالص حٿ٤زَكككش محٿٜكككلخَ٫ش ٳ٠كككال ٫كككن حالٓكككظ٬ڄخالص
حٿَمكَش رلَغ حٛكزق ٿټكپ كـكَ ٻكٍَڂ حٓكظ٬ڄخٽ هكخ ٙرك مڃلكخٳٍ ٪لٴكَى رهكخ ٫كن
1
ٯََه ڃن حالكـكخٍ .مٍڄټكن حٿٸكوٽ حڅ حالهظٜخٛكخص حٿ٬ڀڄَكش حٿظكٌ حمى٫هكخ حٿ٬ڀڄكخد
حٿَ٬د ٳٌ ٫ڀڂ حٿـوحهَ محالكـخٍ محٿـهوى حٿڄوڀٜكش حٿظكٌ ركٌٿهخ حمٿجكٺ حٿڄٜكلٴوڅ
ڃككن حؿككپ حٿظ٬ككَٱ ٫ڀككي حٿ٬ٸڀَككش حٿظككٌ أٍٓككض ٷوح٫ككي هككٌح حٿ٬ڀككڂ ممٟكك٬ض ڃلخهـ ك
2
حٿ٬ڀڄَش.
ٻڄككخ ٻخ ككض حالكـككخٍ طَڃ كِ حٿككي حٿل٘ككخ ١حٿـلٔككٌ محالهٜككخد مهككخهٌ ا خ ككخ طٔككخٽ
3
كزَزهخ حكَع أكـخٍ حٿـوحهَ.
ىهڀككض حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳككٌ حٿټؼَككَ ڃككن حٿٜككلخ٫خص حٿَيمٍككش ٻككخٿلڀٌ محٿظككٍَِن
مٯََهخ مهٌح خطؾ ڃن حالٍڄكخڅ حم حٿ٬ٸَكيس رټكوڅ هكٌه حالكـكخٍ حڃكخ حڅ طـڀكذ حٿوَكَ
ٿٜخكزهخ حم طز٬ي حٿ٘كَ محٿڄكَ٫ ٝلك ٻكٌٿٺ ٻكخڅ حالٍڄكخڅ رهكٌه حالكـكخٍ ٿك ٫ٸَيطك
حٿوخٛش محٓظويحڃخط حٿوخٛش م وٍى ٫ڀي ًٿٺ ڃخ ٍڀٌ:
حٓكككظ٬ڄخالطهخ حٿٔكككلٍَ :هكككو ٨كككخځ ڃكككن حالٳ٬كككخٽ حالؿظڄخَ٫كككش حٿٸخثڄكككش ٫ڀكككي حال٫ظٸكككخى
رخٿٴخ٫ڀَش حٿٴوٍٍش ٿ٬يى ڃن حٿظَٜٳخص محٿَ٤حثٶ محٿ٬لخ َٛحٿظٌ ٻخ كض طٔكظويځ رَٰكش
هڀٶ حٿلظخثؾ حٿڄ٤ڀورش حم هو ڃلخمٿش ڃن حال ٔخڅ ٿظكَمٍ ٞحٿ٤زَ٬كش محالهكٍَن طز٬كخ
1
يمس ڃَٻِ حكَخد حٿظكَحع حٿَ٬ركٌ حالكـكخٍ محٿـكوحهَ حٿټٍَڄكش حطلكخى ڃـكخٿْ حٿزلكغ حٿ٬ڀڄكٌ
حٿَ٬رٌ ٿڀٴظَس ڃن 1993/1/26-25رٰيحى 2ٙ
2
يمس ڃَٻِ حكَخد حٿظَحع حٿَ٬رٌ حالكـخٍ محٿـوحهَ3ٙ ...
3
Stol.M;Birth in Babylonia and the Bible,Its Mediterranean setting.
Groningen.2000.p.1-2.
177
ٿڄ٘ككَجظ محٍحىطكك حم ڃلخمٿككش حٿٔككََ٤س ٫ڀككي حٿٸككوى حٿڄلَ٤ككش ركك روحٓكك٤ش ٣ٸككوّ
1
مڃڄخٍٓخص ڃَ٬لش.
ٻڄخ حڅ ٿلو ٩حٿلـَ حٿڄٜلو ٩حٿًٌ حٓظ٬ڄپ ٻظ٬وٌٍس حم هَُ ٫ڀي ٗټپ ىالٍكخص
مطڄخثڂ ٿهخ ىهپ ٻزََ ٳٌ حٿلخالص حٿظٌ ٍٔظ٬ڄپ ٳَهخ ال ٻخڅ ٍ٬ظٸي رؤڅ ٿټپ و ٩ڃكن
حٿلـكَ ٛكٴخط مٳوحثكيه حٿوخٛكش رك طڄَكِه ٫كن ٯَكَه ڃكن ح كوح ٩حٿلـكَ مٷكي مٍىص
ر٬ككك ٞحٿلٜكككو ٙحٿظكككٌ طزكككَن ح كككوح ٩حالكـكككخٍ مهوحٛكككهخ مٳكككٌ حككككي حٿلٜكككوٙ
حالٗوٍٍش ًٻَ « :حًح كڄپ ٗو ٚهظڄخ ڃكن حٿكالُمٍى ٓكوٱ ٍټكوڅ ڃلٴو٧كخ ماٿهك ُ
َٓزظهؾ ر محًح كڄپ ٗو ٚهظڄخ ڃن حٿَٔرظَن ٓوٱ ٍڄلل كَخس ڃلخ٣ش رخالً٫خڅ
2
محٿ٤خ٫ش ».
مهلخٹ ٓڀٔكڀش ٣ٸكوّ حٿوكال ( ٙكخڃزوٍرٌ) ( )Namburbiحٿظكٌ ط٬ڀٸكض حمٿَكخ
ر٤ككَى ٓككزذ حٿ٘ككَ روحٓكك٤ش ح ككوح ٩ڃوظڀٴككش ڃككن حٿٴككئمٽ مهككٌه حٿ٤ٸككوّ ٷٔككڄض حٿككي
ػڄخ َككش ڃٸككخ ٪٣محٿظككٌ ح ظ٘ككَص ڃككن كك ٚالهككَ روحٓكك٤ش حٿٔكك٤وٍ حالٳٸَككش مٍلظ كوً
حٿڄٸ ٪٤حٿٔخر٫ ٪ڀي ط٬ڀَڄكخص ٿ٬ڄكپ كـكخد محٿڄ٬كِځ ٍ٬ڄكپ ٷكالىس ڃكن طٔك٬ش حكـكخٍ
طو ٪ٟكوٽ ٍٷزش حٿَؿكپ حٿڄٜكخد ٿٔكز٬ش حٍكخځ حٿٸخثڄكش ٴٔكهخ ڃكن حالكـكخٍ حٿظٔك٬ش
1حٿيمًٍ ٍٍخ٫ ٝزي حٿَكڄن م حٿ٬خڃًَ ٫ڀٌ كٔكَن ٳكَؽ حٿٔكخكَحص ٳكٌ حٿ٬كَحٵ حٿٸكيٍڂ
محٿظككوٍحس محٿظڀڄككوى ڃـڀككش ٓككوڃَ حٿ٬ككيى 53ڃ٤ز٬ككش ىحٍ حٿلككوٍحد رٰككيحى 157 ٙ 2006
ٿڀڄٍِي ٍَحؿ٪
Bottero, J , "Magic , A, in Mesopotamian ", in :RLA, 1987-1990, p201-
202.
2
Poroda , E , Mesopotamian art in cylinder seals of the Pierpont morgan
library 1947.p7
178
ؿخدص ٳٌ ٓڀٔڀش ( )Tuppi abneڃ٫ ٪لوحڅ ڃٴظَ « ٝطٔ٬ش حكـخٍ ٳٌ ڃل ٪حٿَ٘
1
محٿٌ٘مً ڃن حالٷظَحد ڃن حٿَؿپ».
مڃككن حٿڄئ ٻككي حڅ كٸككوٽ حٿڄَ٬ٳككش هككٌه ٿككڂ طټككن ىمڃككخ رَ٬ككيس ٫ككن حٿظككؤػََحص حٿَٰزَككش
مح٫ڄككخٽ حٿٔككلَ حٿٸَڄككش ٳككٌ ڃزككخىة حٿؼٸخٳككش حٿٔككوڃٍَش – حٿزخرڀَككش .ٳككؤڅ الٳټككخٍ حٿَٰزَككش
محٿٔككلَ مطـڀَخطهككخ ٻخ ككض حڃككَح ڃلٔوٓككخ ٳككٌ ٫ككيى ڃككن حٛككٸخ ٩حٿؼٸخٳككش محٿل٠ككخٍس
حٿٸيٍڄش مٻخ وح ٍٔظويڃوڅ ٳكٌ ٫ڄڀَكخطهڂ حٿٔكلٍَش حٿ٬يٍكي ڃكن حٿ٤كَٵ محٿوٓكخثپ ڃؼكپ
3 2
محٿظلـككَڂ محٿَ٬حٳككش محٿظلزككئ محٿټهخ ككش محٿ٬ككيحىس مٻخ ككض ٿڀ٤ككذ حٍ٠ككخ حٿَ٤ككَس
كٜظ ٳٌ حٓظ٬ڄخٽ حٿظ٬خمٌٍ محٿَٷي ٳٌ ڃـَى حٿ٬الؽ .مٿڂ طټن حٿ٬ڄڀَخص حٿټَڄَخثَكش
4
طظڂ ىحثڄخ ريم هخ .مٷزپ حڅ زَن طڀٺ حٿوٓخثپ ٍـذ حڅ َ٬ٱ حمال ڃخ هٌ حٿظ٬وٌٍس :
ٳَ٤ڀككٶ ٫ڀككي حٿَٷككي محٿظ٬خمٍككٌ حٿڄٜكك٤ڀق حٿٔككوڃًَ) (ENمطٔككڄي ٳككٌ حٿڀٰككش
حالٻيٍش ( )shiptuمٻخ ض طوٟك ٪ٿ٤كَى حالٍمحف حٿ٘كٍََس حٿڄئًٍكش محٿ٘كَخَ٣ن حٿظكٌ
طٔزذ حالڃكَح ٝحٿـٔكيٍش محٿ٬ٸڀَكش ٿالٳكَحى ٻڄكخ ٻكخڅ ٍٸٜكي ڃلهكخ حر٤كخٽ حػكَ ٓكلَ
حٿٔلَس .مؿَص حٿ٬خىس ٳٌ حٿظ٬خمٌٍ ح هخ ٻخ ض طظڀي ٳكٌ حػلكخد حؿكَحد ر٬ك ٞحٿ٬ڄڀَكخص
حٿٔلٍَش أً ڃٜخكزش ٿڄؼپ هٌه حٿ٬ڄڀَكخص ڃؼكپ حٿظزوَكَ مٓكټذ حٿڄكخد مٍٗك ٻڄكخ حڅ
ٜو ٙحٿټؼََ ڃلهخ ٻخڅ ٍلٸٖ رهَجش ط٬خمٌٍ حم كَمُ ڃن حٿلـَ ط٬ڀٶ رهَجش ىالٍخص
1حٿيمًٍ ٍٍخ٫ ٝزي حٿَكڄن حڃَن حٿَ٬حٳش ٳٌ حٿَ٬حٵ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ىٻظوٍحه ٯَكَ ڃل٘كوٍس
ؿخڃ٬ش رٰيحى ٻڀَش حالىحد ٷٔڂ حالػخٍ رٰيحى 74ٙ 1997
2حٿَ٤كككَس :هكككٌ حٿظَ٤كككَ مٷكككي الُڃكككض ٫كككَد حٿـخهڀَكككش حٍ٠كككخ ٿڀڄٍِكككي ٍل٨كككَ :حٿكككيمًٍ حٿَ٬حٳكككش
ٳٌ75ٙ...
3
حٿ٬كككككيحىس :هكككككٌ ىٍحٓكككككش ڃ٬كككككخ ٌ حال٫كككككيحى حٿٔكككككلٍَش حم حٿظلـَڄَكككككش ح ٨كككككَ ٷكككككخڃوّ حٿڄكككككوٍى
(حٿڄظَؿڄوڅ) 621ٙ 1978
4ٿَٴككٌ ڃككخٍطن حٿټَڄَككخد محٿظټلڀوؿَككخ حٿټَڄَخثَككش ٳككٌ محىً حٿَحٳككيٍن طَؿڄككش مط٬ڀَككٶ مطٸككيٍڂ ى.
ڃلڄوى ٳَخ ٝحٿڄَخكٌ م ى.ؿوحى ٓڀڄخڅ حٿزيًٍ م ى .ؿڀَپ ٻڄخٽ حٿيٍن ىحٍ حٿََٗي ٿڀلَ٘ ٓڀٔڀش
حٿټظذ حٿڄظَؿڄش رٰيحى 41ٙ 1980
179
1
ٳكٌ ٍٷككخد حالٳككَحى .مهٜٜككض ٣خثٴككش ڃلهكخ ٿال٣ٴككخٽ ىٍدح ٿو٤ككَ محٟككَحٍ ر٬ككٞ
حٿَ٘خَ٣ن ڃؼكپ حٿـلَكش حٿوزَؼكش (الڃخٗكظو) ( )Lamashtuمحالٿهكش حم حالٍمحف حٿٔكز٪
حٿٍََ٘س مٷي حٗظهَص ڃن ٜو ٙحٿظ٬خمٌٍ ػالع ڃـڄو٫خص رخٿ٬لخمٍن حالطَش:
َٗ .1رو ()shurpu
.2ڃٸڀو ()maqlu
2
.3حمطوٻٌ ٿَڄوطٌ ()utukki limuti
مهٌه حٿظ٬خمٌٍ حٿظٌ ٻخڅ حٿزخرڀَوڅ ٍٔظ٬ڄڀو هخ ٿلٴٗ ٪و ٚڃخ حم حالَٟحٍ ر ٫ن
ٍَ٣ككٶ مٟكك ٪ىڃَككش ٫ڀككي ٗككټپ حٿ٘ككو ٚحٿڄَككض حم حٿڄككٍَ ٞطٜككل ٪ڃككن ؿڀككي حالٓككي
مطڄٔككق رخٿٍِككض مطٸڀككي رككخٿ٬ٸَٶ حالكڄككَ محٿككًٌ ٍل٠ككڂ ٳككٌ هككَ ٢ڃككن ٛككوٱ حكڄككَ
3
حٍ٠خ.
ٳؤٓككظ٬ڄخٽ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٻظ٬خمٍككٌ م٣الٓككڂ ٳككٌ ڃ٨٬ككڂ حٿوػككخثٶ حٿٸيٍڄككش مٷككي
طټوڅ ٷي ڃَص ڃجخص حٿٔلَن ٷزپ حڅ ط٨هَ حٍش ڃ٬ڀوڃكخص ٫كن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ٳٸكي
آڃن حٿٸيڃخد رٸيٍطهخ حٿ٘كخٳَش محٿلخڃَكش ٳخٿټظخركخص محٿَٓكوځ حٿظكٌ ٧هكَص ٷزكپ حٍر٬كش
حالٱ ٓلش ٷي مٛٴض ٫الؿخ ٣زَخ روحٓ٤ش حالكـخٍ حٿټٍَڄش مٷي حٻظ٘ٴض حٿوٛكٴخص
4
حٿ٤زَش ٷزپ حٻؼَ ڃن 1500ٵ.ځ مٻٌٿٺ حٿوٛٴخص حٿ٘ٴخثَش
مڃككن رككَن حالػككخٍ حٿظككٌ ٫ؼككَ ٫ڀَهككخ ٳككٌ ڃٸزككَس حمٍ حٿڄڀټَككش ٻككود ڃككن حٿككالُمٍى
حالٍُٵ ٯَككَ ڃظلككخ َ٧حٿ٘ككټپ ًم ٷخ٫ككيس كڀٸَككش ڃلككخ ١رلخٳككش مٳوهظك ًم ٗككٴش رككخٍُس
حٍطٴككخ ٩حٿټككود ٓ6ٍ7ككڂ محر٬ككخىه ٓ10ٍ5ككڂ محٓككظويځ هككٌح حٿو٫ككخد الٯككَح٣ ٝزَككش
1رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ حىد حٿَ٬حٵ حٿٸيٍڂ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى 208ٙ 1976
2رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ حىد 209ٙ ....
3
Stol.M;Birth in Babylonia and the Bible,Its Mediterranean setting.
Groningen.2000, p.55-56
4ڃَال ىمٍمػٌ ٗوَٜظٺ21ٙ ...
180
حٻظ٘ككٲ رككخٿٸَد ڃككن رٸخٍككخ ڃظٴټټككش مؿككي ٳككٌ كٴككَس حٿڄككوص هخٛككش رخٿڄڀټككش رككو -آرككٌ
(ٗټپ )8مٻٌٿٺ ٫ؼَ ٫ڀي ٷ٬٤كش ڃكن حٿكٌهذ ٫ڀكي ٗكټپ كڀِم كٌ ڃكِىمؽ حٍطٴخ٫ك
ٓ2ٍ5ككڂ (ٗككټپ ) 9هككٌ ؿككِد ڃككن ٷككالىس ڃككن حٿككٌهذ محٿ٬ٸَككٶ محٿككالُمٍى ٣وٿهككخ
ٓ14ٍ5ڂ مٷي ٨ڂ حٿالُمٍى ٳٌ ڃل٤ٸش ريحه٘خڅ ٳٌ حٳٰخ ٔظخڅ حڃخ حٿ٬ٸَٶ ٳٸي مٛپ
1
حٿكي ركالى حٿَحٳككيٍن ڃكن ڃٜكخىٍ ٳككٌ حٍكَحڅ مهككٌح ڃٜكلو ٩ڃكن ٷ٬٤ظككَن ڃكن حٓككالٹ
حٿٌهذ حٿڄَرو٣ش محٿڄ٬ٸوىس ٿظټوڅ ڃَٻِ ٫ڄوىً مڃ٬ڀٸش ٳَهخ ٷ٬٤ش ڃكيمٍس ركيحهڀهخ
حٍر ٪ٷ ٪٤ىحثٍَش حٿ٘ټپ مهٌه حٿٸ ٪٤ڃن حٿكٌهذ مؿكيص ٳكٌ ٷزكَ ٗكخد ركخٿٮ مط٬ټكْ
حٓكككظويحڃهخ ٻظ٬وٍكككٌس ٿڀڄكككَأس حٿلخڃكككپ (ٗكككټپ )10مهلكككخٹ ٷكككالىس ڃَٛككك٬ش رخٿكككٌهذ
محٿالُمٍى محٿ٬ٸَٶ ڃټو كش ڃكن كڀٸكخص ڃٴٜكوٿش ٫كن ر٠٬كهخ ٻ٘كٴض ٳكٌ ڃٸزكَس حمٍ
حٿزَٔ٤ش مٿَٔض حٿڄڀټَش مهٌه حٿٸالىس ٻخ ض ط٬ڀٶ ٫ڀكي ٍحّ حٿ٤ٴكپ ٻظ٬وٍكٌس ٿلڄخٍظك
2
ڃن حالَٗحٍ
٤كخٵ ٍڄؼكپ ككِحځ حكـكخٍ مٳٌ ٣ٸوّ حٿِمحؽ حٿڄٸيّ ٻخڅ ٍ٤وٵ مٓ ٢حالٿهك
3
حٿوالىس محٿٴؤٽ حٿلٔن .ٻڄخ ٻخڅ ٿز ٞ٬حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٓظ٬ڄخٽ ٳٌ حٿظ٬وٌٍحص.
حڃخ حًح حٍٍي حٿوٷخٍ ڃن حٿڄَ ٝٳخ هڂ ٍلڄڀوڅ ٻَٔخ ٳَ كٜي محكـخٍح ح٫ظٸخىح ڃلهڂ
رخ هخ طكٌهذ رخٿٔكلَ حٿ٘كيٍي ٗكَ ١حڅ ٍلڄڀهكخ ح ٔكخڅ ُحهكي ٻڄكخ كڄكپ حٿڄڀكٺ حٍ٠كخ
4
ط٬وٍككٌس كككوٽ ٍٷزظك ڃككيمڅ ٫ڀَهككخ ٻڀڄككخص ٓككلٍَش مٍٓككوځ ٣ڀٔككڄَش .مهككٌه حٿ٬ككخىحص
1
Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New Haven
and London 2009, p 117
2
Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New Haven
and London 2009, p 129-130
3
حالٓوى كټڄض رََ٘ حىد حٿِٰٽ292ٙ........
4
Von , obe , chuber: k, op. cit, p.11.
181
محٿظٸخٿَي ؿخدص ڃن طٸخٿَي حٷكيځ ٳٴكٌ حٿٜ٬كوٍ حٿٸيٍڄكش ٻكخڅ ٿكزْ حٿلـكخد حم حٿظڄَڄكش
٫خڃخ مٗخڃال مٻخ ض هٌه حٿلُـذ محٿظڄخثڂ ٳٌ حٿ٬ڄوځ طٸٔڂ حٿي ػالػش حٷٔخځ:
.1حٿَٷي حٿظٌ طڀزْ ڃن حؿپ كڄخٍش حٿلٴْ ڃن حٿلٔي محٿلَ٨حص حٿوزَؼش .
.2حٿَٷي حٿظٌ طوزؤ ٳٌ ٛيٍ حٿؼود.
.3ر ٞ٬حٿټڀڄخص حٿڄؤهوًس ڃن حٿټظذ حٿيٍلَش.
مٿټككن حٿٜككلٲ حالمٽ ٻككخڅ حٻؼككَ هككٌه حالٛككلخٱ ح ظ٘ككخٍح محٓككظ٬ڄخال مٻككخڅ ٍؤهككٌ
1
ٗټپ (حٿَٰطٔٺ) مٯخٿزخ ڃخ ٻخ ض ط٠وڂ طڀٺ حالٗټخٽ ر٘ټپ ٌٍٔد ٿ٤زَ٬كش حالٗكَخد
مٍ٘وههخ مٻخڅ ٍ٬ڄكپ حٍ٠كخ ٫ڀكي ٗكټپ ٟكٴخى ٩مهلكخٳْ مٯََهكخ ٿټكن حٿٸكيڃخد ٿكڂ
ٍ٬ظڄ يمح ح٫ظڄخىح ٻڀَخ ٫ڀي حٿلـذ محٿظڄكخثڂ ٳٸكي ٻخ كض هلكخٹ مٓكخثپ حهكَى ٿڄٸخمڃكش
2
ٓلَ حٿَ٬ن حٿٍََ٘س.
مطَٻكِص حالڃككوٍ حالهكَى ٳككٌ حهظڄكخځ ٓككټخڅ ركالى حٿَحٳككيٍن رخٿڄ٬ظٸكيحص حٿيٍلَككش
مح٤٫وهككخ ىمٍح ڃهڄككخ مرككخٍُح ٳككٌ كَككخطهڂ حٿَوڃَككش مهٜوٛككخ ٳَڄككخ ٍظ٬ڀككٶ رڄٔككؤٿش
حٿوَحٳككش محٿـككن محٿٔككلَ محٍطزخ٣هككخ رخالٿهككش ٳككٌ كككَن حڅ هككٌه حٿڄ٬ظٸككيحص هككٌ حٿظككٌ
ٻخ ككض ط٬ڄككڂ حٳټككخٍ حٿٔككڀوٹ حٿككيٍلٌ حٿككًٌ ٍڄككخٍّ ٿڀظككؤػََ ٫ڀككي حٿ٘ككو ٚڃككن ـككخف
3
مٓ٬خىس مػَمس حٿي ٯََ ًٿٺ .ٳز٠٬هخ ٻخڅ ڃٸظٜكَح ٫ڀكي حٿڄڀكٺ هٜوٛكخ محٿكزالى
٫ڄوڃخ.
1حٿَٰطٔٺ :هٌ ٷ٬٤ش ڃن حٿٴن حٿِهَٳٌ طظڄَكِ رخٗكټخٽ ر٘كٍَش ٯٍَزكش ڃظـخ ٔكش ٫كخىس ڃكٍٓ ٪كوځ
حمٍحٵ زخطَككش حم لوهككخ ڃڄككخ ٍلَككپ ٻككپ ڃككخهو ٣زَ٬ككٌ حٿككي ر٘ككخ٫ش .ٿڀڄٍِككي ٍل٨ككَ :حٿ٨ككخهَ حٿ٬ككَن
حٿٍََ٘س199ٙ....
2حٿ٨خهَ ڃلڄي حٿَ٬ن حٿٍََ٘س حم ٫كَن حٿلٔكوى ڃـڀكش حٿظكَحع حٿ٘ك٬زٌ ىحٍ حٿ٘كئمڅ حٿؼٸخٳَكش
محٿلَ٘ طٜيٍهخ مُحٍس حٿؼٸخٳش محال٫الځ حٿ٬يى 9رٰيحى 200ٙ 1999
3
Farber , W: which claft. Magic , New york ,1896, p.51-52.
182
ڃككن رككَن حٿڄ٬ظٸككيحص حٿيٍلَككش ٳككٌ رككالى حٿَحٳككيٍن هككو ڃ٬ظٸككي ٣ٸٔككٌ ٳككظق ٳككڂ حالٿ ك
ٳٸكي ح٫ظٸكيمح حڅ روٓككخ٣ش أً ڃلهڄكخ ط٤٬كي حٿلَككخس ٿڀظڄخػَكپ حٿوخٛكش رخالٿك . مٯٔكڀ
مط٬ٸذ هٌه طٸيٍڂ حالٟخكٌ حٿي حٍخ مڃَىمم ػكڂ ٍكَىى حٿ٘كو ٚػكالع ڃكَحص « ح كض
حٿ مٿيص رخٿٔڄخد ڃن ٍٍخكهخ » م٫لي حٿوكَمؽ ڃكن ڃوٟكٛ ٪كل ٪حٿظڄخػَكپ ٍـكذ حڅ
طظٸيځ حٿڄ٘خ٫پ طڄؼكخٽ حالٿك كظكي ٗكخ ٣ت حٿلهكَ مهلكخ طٸكيځ حالٟكخكٌ ڃكَس ػخ َكش .ػكڂ
طٔټذ حكٔن ح وح ٩حٿزََس ڃ ٪حٿ٬٤خځ مٍٔڀن ؿڀي حٿټزٖ مٍو ٪ٟٳَ ٓكڄټش مٓكڀلٴخس
ڃن حٿٌهذ محٿٴ٠ش مٳؤّ رَم ٍِش مڃڀٸ ٢لخٌٓ ٍَڃو هخ ٻڀهخ ٳٌ حٿلهكَ ڃك ٪طَىٍكي
1
حٿٸككوٽ « ٿَؤٻڀككٺ حٿڄككخد حٿ٬ڄَككٶ» .مر٬ككي ٫ككيس حؿككَحدحص ٍَٳككٛ ٪ككخكذ حٿ٤ٸككْ ٍككيه
مٍي٫و حٿي حالٿ أٍخ ػڂ ٍ ٪٠ڃخد ٳٌ ٓز٬ش حمَ٫ش ٍ٬٠هن ٳٌ حٿڄِحٍ مطلكوً حٿڄكوحى
حٿوخٛش مطٔظ٬ڄپ ٿٰٔپ ٳڂ حالٿ ٻخالػپ مٓز٬ش ح٫وحى ڃن حالٍُ مٷ٬٤ش ٷڄخٕ مڃڀكق
مٛڄٮ حالٍُ مىهوڅ محكـخٍ ٻٍَڄش مُري مىرْ مطٸكيځ ٳكٌ حٿَكوځ ٴٔك حالٟكخكٌ
2
حٿي حٿهش حهَى ڃؼپ ٓن م٘٫ظخٍ.....حٿن
مٻخ ض ػڄش حكـخٍ ٿهخ رٍَٶ ٍ٘كز رٍَكٶ حٿټلكپ كڄڀوهكخ الٯكَح ٝؿڀكذ حٿلك٦
محٿلـخف رَلڄخ كڄڀض حٿلٔخد حكـخٍح ٫ڀي ٗټپ كِحځ ٍڀٲ كوٽ حٿز٤ن حٿَٰ ٝڃل
طٔهَپ حٿوالىس ٳكٌ ككَن حڅ هلكخٹ كـكَح ٍ٬لكٌ حٓكڄ ( حٿلٸَٸكش) مًٿكٺ الڅ كخڃڀك ال
3
ٍٸوى ٫ڀي ًٻَ ٯََهخ رخٿوٷض حٿًٌ ٍوؿي كـَح ٿ طؤػََ ڃ٠خى ٿٌٿٺ.
1حالكڄككي ٓكككخڃٌ ٓكككَ٬ي حٿڄ٬ظٸكككيحص حٿيٍلَكككش ٳكككٌ حٿ٬ككَحٵ حٿٸكككيٍڂ هَجكككش ٻظخركككش حٿظكككخٍٍن ٓڀٔكككڀش
حٿڄوٓو٫ش حٿظخٍٍوَش حٿڄََٔس طخٍٍن حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى 56ٙ 1١ 1988
2حالكڄي ٓخڃٌ َٓ٬ي حٿڄ٬ظٸيحص حٿيٍلَش ٳٌ57ٙ ...
3حٿيمًٍ ٍٍخ٫ ٝزي حٿَكڄن حڃَن حٿٔلَ ٳٌ حٿَ٬حٵ حٿٸيٍڂ109-108ٙ ...
183
مهلككخٹ كـككَ حٓككڄ ( ) aban aladiمڃ٬لككخه (كـككَ حٿككوالىس) ٻككخڅ ٍ٬ڄككپ ڃككن
1
حٿهڄَظخٍض مٍٔظويځ ٻظ٬وٌٍس ٳٌ حػلخد حٿلڄپ .مٻٌٿٺ حٓظويڃض حالكـكخٍٳٌ حٿ٤كذ
محٿَ٬حٳككش محٿٔككلَ محٿظككيحمً مڃلهككخ كـككَ حٿككوٍى حالكڄككَ GUG.SILA. SAR
محٿلـَ حٿزلكٌ حٿڄلڄكَ GUG.DIRحٿكًٌ ٍٔكظويځ ڃك ٪ر٬ك ٞحالكـكخٍ ٿظ٬ڀكٶ ٳكٌ
2
حٿَٷزش ٟي حالٍمحف .مٍَطيً ٟي حالٍمحف حٿٍََ٘س () misitti
مٍى ٳٌ حٿلٜو ٙحٿٴؤٿَكش حڅ كـكَ آ كو Aban Animٻكخڅ ٍ٬ڀكٶ ٫ڀكي ٗكټپ
3
ط٬وٌٍس ٟي أً َٗ مٍَ٬ٱ د (ٍي حٿؼوٍ
م ظَـش ٿهٌه حٿظؤڃالص طزڀكوٍص ٫كيس ٍَ٨كخص مح٫ظٸكخىحص ر٘كؤڅ ڃِحٍكخ حالكـكخٍ
ٳٸي حٓظويڃض ٫لي حالٗوٍٍَن ٳٌ ڃٔكخثپ ٫كيس ڃلهكخ ڃٔكؤٿش حٿٴكؤٽ محٿوخٛكش ركخالكالځ
ٳڄؼال :حًح ٍأى ٗو ٚٳٌ ڃلخڃ حكيح مح٤٫خه هخطڄخ ڃٜكلو٫خ ڃكن كـكَ حٿكالُمٍى
4
ٳخڅ حالٿهش ٓظَ٫خه .محًح ٍأى ٳٌ ڃلخڃ حكيح مح٤٫كخه هظڄكخ ڃٜكلو٫خ ڃكن حٿلـكَ
حالكڄَ ٳٔظټوڅ ٿ حڃلَش .محًح ٍأى ٳٌ كڀڄ حكيح مح٤٫خه هظڄخ ڃٜلو٫خ ڃن حٿ٬خؽ
5
ٳٔظظلٸٶ ٿ حڃلَش ٳٌ ٷڀز .
طڄَِص ر ٞ٬حٿڄَحٻِ حٿل٠خٍٍش ٳٌ رالى حٿَحٳيٍن ٫ن ٯََهخ ٳٌ ڃـكخٽ حٿ٬ڀكوځ
حٿ٤زَش مڃن طڀٺ حٿڄَحٻِ ڃيٍلش ٴَ مڃيٍلش حٍٔن مآٗوٍ م َلوى مروٍٓزخ ٻڄخ طڄَِ
رالى حٿَحٳكيٍن ٫كن ٯَكَه ڃكن حٿزڀك يحڅ حٿٸيٍڄكش ٳكٌ هكٌح حٿڄـكخٽ .مٻلظَـكش ٿڄټخ كش ركالى
1
Thompson, R . C . , A Dictonary of Assyrian Chemistry and Geology ,
(DACG) , Oxford ,1936,p.105
2
Thompson, (DACG) , Oxford ,, 1936,p.128
3
Thompson, R . C . , A Dictonary of Assyrian Chemistry and Geology ,
(DACG) , Oxford , 1936,p.170
ٍَٗ 4ي ٳوًُ طَؿڄخص ٿلٜوٓ ٙوڃٍَش محٗوٍٍش ڃڀټَش رٰيحى 126ٙ 1985
ٍَٗ 5ي ٳوًُ طَؿڄخص ٿلٜوٓ ٙوڃٍَش126ٙ ...
184
حٿَحٳككيٍن ٳككٌ حٿ٬ڀككوځ حٿ٤زَككش حٍٓككپ حٿ٬يٍككي ڃككن حٿڄڀككوٹ حٿَٓككخثپ ٣ڀزككخ ٿهككٌه حٿوزككَس
محالٓظٴخىس ڃلهخ ٳٌ رالىهڂ ٿڄ٬خٿـظهڂ مٷي ٫ؼَ ٫ڀي ٍٓخثپ رهكٌح حٿ٘كؤڅ ڃَٓكڀش ڃكن
1
ڃڄڀټش ڃخًٍ حٿي آٗوٍ كيمى حٿٸَڅ حٿَحر َ٘٫ ٪ٷزپ حٿڄَالى.
حڃخ حٿلٜو ٙحٿڄٔڄخٍٍش حٿلؼَكش ٳخڃكيطلخ رڄ٬ڀوڃكخص ٫كن مؿكوى ح٣زكخد مڃ٬كِڃَن
ڃككن رككالى حٿَحٳككيٍن مٻككٌٿٺ ٳككٌ طككپ حٿ٬ڄخٍ ككش كككيمى حٿٸككَڅ حٿؼخٿككغ ٘٫ككَ ٷزككپ حٿڄككَالى.
مٻككٌٿٺ ٳككٌ ٫هككي حٿلټككڂ حٿټ٘ككٌ .مٍ٬ككي حٿٜ٬ككَ حالٗككوًٍ حٿلككيٍغ حٿٜ٬ككَ حٿككٌهزٌ
رخٿلٔزش ٿڀ٬ڀوځ حٿ٤زَش ٿزالى حٿَحٳيٍن مرهٌح ٍڄټن حٿٸوٽ حڅ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن َ٫ٳوح
حٿ٤كككذ مڃخٍٓكككوه مٗوٜكككوح حالڃكككَح ٝمحال٫كككَح ٝحٿظكككٌ ٍٜكككَزهخ حٿڄكككَ ٝحڃكككخ
ڃ٬خٍٳهڂ رخالىمٍش ٳظ٬ي ڃٜكخىٍهخ حٿلزخطَكش حم حٿلَوح َكش محٿڄ٬ي َكش مطڀكٺ حٿڄٔكظوَؿش
ڃن حالڃالف مڃن طَحٻَذ ٻَڄَخثَش حهَى ٳوحٟق ڃكن هكالٽ ًٻكَ حٿڄجكخص ڃكن ٷكوحثڂ
2
حال٘٫خد محٿلزخص محالڃالف محالكـخٍ.....حٿن.
م٫ككَٱ ٻككٌٿٺ ٫ڀككڂ حٿټَڄَككخد مرككخاله٫ ٚلككي حالٗككوٍٍَن ٳټككخڅ ٍزككيأ طكككيٍٍذ
حٿټَڄَخثٌ ٳٌ ٻلٲ ٍؿخٽ حٿڄ٬زكي .مٻكخڅ ٿكيٍهڂ ڃ٬كخؿڂ حٿڄكوحى حٿڄٔكظوَؿش ڃكن ركخ٣ن
حالٍٍ ٝظ٬ڀڄكوڅ ڃلهككخ ٻَكٲ ٻككخڅ حٿلـككخٍمڅ ٍَڃكِمڅ رٍِككخىحص ڃوظڀٴكش ڃككن حمحهككَ
حٿټڀڄكككخص ٿڀيالٿكككش ٫ڀكككي ىٍؿكككخص حٿٜكككالرش حٿڄظٴخمطكككش ال كككوح ٩حٿلـكككخٍس حٿزَ٠كككخد
3
محٿٍِٷخد .محطوخًهڂ ًٿٺ مَٓڀش ٿظليٍكي حٿٴكَٵ ڃكؼال ركَن كـكَ حٿكالُمٍى محٿَكخٷوص
حالٍُٵ مٍڄټن حٍ٠خ حڅ ٍَ٬ٱ ٍَ٣ٸش طڄََكِ حالكـكخٍ ڃكن حٿوح هكخ ٳكخالكڄَ ٫ٸَكٶ
1حٿَحمً ٳخٍمٵ خ َٛحٿ٬ڀوځ حٿ٤زَش حٿڄزلغ حٿَحر ٪ك٠خٍس حٿَ٬حٵ ىحٍ حٿلٍَكش ٿڀ٤زخ٫كش
رٰيحى 1985ؽ336ٙ 2
ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى 1985ؽ337ٙ 2 2ك٠خٍس حٿَ٬حٵ وزش ڃن حٿزخكؼَن
3هككخٳَطن . 1 .حٿٔككََؿوڅ طككخٍٍن حٿ٬ككخٿڂ ڃټظزككش حٿله٠ككش حٿ٘ككَٷَش كٸككوٵ حٿظَؿڄككش حٿَ٬رَككش
م َ٘هخ ڃلٴو٧ش ٿوُحٍس حٿڄ٬خٍٱ حٿڄٍَٜش ڃـڀي270ٙ 2
185
محالٍُٵ الُمٍى مڃَ٬ٳظكك ك حٍ٠ككككخ حڅ ر٬كككك ٞحٿلـككككخٍس طٴككككوٍ حًح ڃككككخ ٫وٿـككككض
1
رخالكڄخ ٝمهٌه مَٓڀش حهَى ڃن مٓخثپ حالهظزخٍ.
هلخٹ ڃـڄو٫ش ٻزََس ڃن حٿَٷڂ حٿَ٤لَش حٿڄ٬خٿـش ٿڄوح٣ ٪َٟزَش مطٸٔڂ حٿي ڃـخڃَ:٪
-ٳخٿٸٔڂ حالمٽ هخ ٙر٬ڀڂ حَ٫ح ٝحالڃَح ٝمػڂ ط٘وَٜهخ مهو ڃئٿٲ ڃكن
ڃ٬ڀوڃخص مرَحهَن ٿَْ ٳٸ ٢ٳٌ رلغ حٿ٤ذ رپ حٍ٠خ ٳٌ حٿٔلَ محالٿوهَش
كَغ حڅ ٧وحهَ حٿڄَ ٝطهڂ ٿَْ ٳٸ ٢حال٣زخد مح ڄخ ٍؿخٽ حٿيٍن محٿٔلَس
حٍ٠ككخ .مهلككخٹ ڃـڄو ٫ك حهككَى ڃككن حٿلٜككو ٙطوككظ ٚرخٿوٛككٴخص حٿ٤زَ ك
مٻَٴَش ٫الؽ حالڃَح ٝحم طل ََ٠حالىمٍش محٓظ٬ڄخالطهخ .
-حڃخ حٿٸٔڂ حٿؼخ ٌ هخ ٙر٬الڃخص ٧هوٍ حَ٫ح ٝحٿڄَ.ٝ
-حٿٸٔڂ حالهَ هخ ٙرخٿ٬الڃخص حٿظٌ ط٨هَ ٫ڀي حٿڄَأس حٿلخڃپ.
2
-محهَ طڀٺ حالٷٔخځ هخ ٙرڄوٟو ٩حال٣ٴخٽ حٿَ.٪ٟ
186
ڃككخرَن ُهككخد ٓككلظڄظَ محكككي حم حٷككپ ڃككن ًٿككٺ حٿككي ر٠كك٬ش ٓككلظَڄظَحص مهككٌ ڃؼٸورككش
٣وٿَككخ ڃڄككخ ٍلظڄككپ ح هككخ ٻخ ككض ط٬ڀككٶ ٳككٌ حٿَٷزككش مٻخ ككض ڃككن حٿڄٸظلَككخص حٿ٘وٜككَش
ٿالٳَحى مٍ٬ي حٿوظڂ ڃن حٿلخكَش حٿٴلَش ڃن حؿڄپ ڃخ ح ظـ ٳن حٿلٸٖ محٿللض ٳٌ ؿڄَ٪
1
حٿل٠خٍحص.
مٿهٌح َى حڅ حالهظخځ حالٓك٤وح َش هكٌ ڃكن حٿ٬لخٛكَ حٿل٠كخٍٍش حٿڄڄَكِس محٿظكٌ
٧هَص حمٽ ڃَس ٳٌ ح ٿ َٜ٬حٿ٘زَ رخٿټظكخرٌ مٻكخڅ ٷزكپ ًٿكٺ ٷكي ٧هكَص ڃكن حٿلكو٩
حٿڄلزٔ )stamp seals( ٢مٷي ٧هَص حالهظخځ حالٓك٤وح َش ( )cylinder sealsٳكٌ
2
حٿ٤زٸش حٿوخڃٔش ڃن حٿوٍٻخد ػڂ ٻؼَ حٓظ٬ڄخٿهخ ٳٌ حٿ٤زٸش حٿَحر٬ش.
حڃخ ڃوح ٪َٟحٿوظڂ ٳظلٴَ مطلٸٖ رٜوٍس ڃ٬ټوٓش رلَغ حًح ىككَؽ ٫ڀكي حٿ٤كَن
حٿ ًَ٤ط٨هَ حٿٜوٍس حٿٜلَلش حٿڄوؿزش مٛخٍص ٳٌ حٿٜ٬وٍ حٿظخٿَش طكٌٻَ حٓكڂ
ٛككخكذ حٿوككظڂ م٫ڀَهككخ ٻظخرككخص ؿڄَڀككش .مٍظڄَككِ ٻككپ ىمٍ ڃككن حىمحٍ ك٠ككخٍس رككالى
حٿَحٳيٍن رؤ وح ٩هخٛش ڃن حالهظخځ حالٓ٤وح َش م رخٿظخٿٌ ٳهكٌ طلكيى حُڃكخڅ حٿ٤زٸكخص
حالػٍَش مك٠خٍطلخ .حڃخ ٸٖ حٿڄوح ٪َٟٳهٌ ٫زخٍس ٫ن ڃ٘خهي ڃظ٬ڀٸش رخٿ٬ٸخثي حٿيٍلَش
3
مڃوح ٪َٟحالٓخ ََ٣مٛوٍ حالٿهش مٍڃوُهخ محالكيحع حٿڄوڀيس رخالىد.
ٻككخڅ حٿوككظڂ رلككي ًحطكك ڃهڄككخ ٻككخڅ ٗككټڀ هو٫الڃككش ٫ڀككي حٿؼٸككش مٛككلش حٿڄٔككظلي
محٿڄ٘ككخٍٻش ڃككن حٿٴككَى حم حٿڄئٓٔككش مٻككخڅ حالىحس حالمٿَككش حٿٸخ و َككش ٿڀل٨ككخځ حٿٸككخ و ٌ
محٿظـككخًٍ محالٷظٜككخىً ٳككٌ رككالى حٿَحٳككيٍن ٣ككوحٽ آالٱ حٿٔككلَن مٳككٌ ڃل٤ٸككش ًحص
4
طخٍٍن ح ٔخ ٌ محٿظٌ ٿڂ طَ٬ٱ ڃٴهكوځ ( حٿظوٷَك )٪حٿٴكَىً .مٷكي ٻكخڅ حٿوكظڂ رخ٫ظزكخٍه
1
P.Amiet ,La Glyptique Mesopotaminne Archaique (1961) p.37
2
رخٷَ ڃٸيڃش ٳٌ266ٙ ...
3
P.Amiet ,La Glyptique Mesopotaminne Archaique (1961) p.37
4
Renger,.: ,J., "Gotternamen in der Alta Babylon ischen zeit, ",
Wiesbaden, 1967,80 (HSAO):Heidlberger Studien Zum Alten Orient
187
مَٓڀش حٿظخٻكي ٿ٠كز ٢مٟكڄخڅ ڃ٨٬كڂ حٿڄ٬كخڃالص ريٍال ٫ن حٿهوٍش حٿ٘وَٜش مٻو
حٿڄهڄكش ٳكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن حٿٸيٍڄكش ٻخ كض حٿوػَٸكش حٿڄټظورك محٿڄوظوڃك هكٌ حٿوػكخثٶ
حٿٸخ و َككش حٿظككٌ ط٘ككټپ ٍحر٤ككش ٿڀ٠ككز ٢محٿؼٸككش حٿظككٌ ٧ڀككض ٓككخٍٍ حٿڄٴ٬ككوٽ ُالٱ
1
حٿٔلَن مم٬ٟض حالْٓ ٿټؼََ ڃن طٸلَخص حال٫ڄخٽ حٿظخٿَ ٳكٌ حٿٜ٬كوٍ حٿالكٸك .
حڃخ رخٿلٔزش ٿٜلخ٫ش حالهظخځ ٳٴٌ حٿڄَحكپ حٿزيحثَكش حالمٿكي ٍرڄكخ حٓكظ٬ڄڀض حىمحص ڃكن
حٿلـككَ حٿٜككڀذ ڃؼككپ حٿٜككوحڅ ٳككٌ ٷ٤كك ٪حالكـككخٍ حٿَهككوس ٯَككَ حٿٜككڀزش ٻككخٿڄَڃَ
محٿلـككَ حٿټڀٔككٌ مٻككٌٿٺ حٿڄلككخٍ محٿ٨٬ككڂ محٓككظ٬ڄخٽ كـككَ حٿٜككوحڅ رهَجككش ڃٸخٗكك٢
مٓټخٻَن ٻخڅ ڃلظَ٘ح مڃَ٬مٳخ ٳٌ ك٠خٍس رالى حٿَحٳيٍن ٳٌ حٿٜ٬وٍ حٿٔكخرٸش .حڃكخ
حالكـخٍ حٿٜڀزش ڃؼپ حٿ٬ٸَٶ محٿټكوحٍطِ ٍرڄكخ حٓكظ٬ڄڀض ٳكٌ ٛكلخ٫ظهخ آٿكش ٷوٍكش ڃكن
2
حٿللخّ حٿًٌ ٻخڅ ڃَ٬مٳخ آ ٌحٹ.
مٷي حٳخىص حالهظخځ حالٓك٤وح َش ٻؼَكَح ٳكٌ طليٍكي حالىمحٍ حٿل٠كخٍٍش كَكغ حڃظكخُ
ٻپ ىمٍ رَ٤حُ هخ ٙڃن حالهظكخځ ٻڄكخ حٳكخىص حالهظكخځ ٳكٌ ڃَ٬ٳكش ر٬ك ٞحٿڄ٬ظٸكيحص
3
حٿيٍلَش محٿلَخس حالٷظٜخىٍش مًٿٺ ڃن هالٽ ىٍحٓش مطلڀَپ حٿڄ٘خهي حٿڄٜوٍس ٫ڀَهخ.
ٍ٬ي حٿوظڂ حالٓ٤وح ٌ محكيح ڃن حٻؼكَ حٓكهخڃخص حٿٔكوڃٍَوڅ حٛكخٿش ٳكٌ حٿٴلكوڅ
مٻخڅ حٷيڃهخ هو ٫زخٍس ٫ن كـَ طلٴَ ٫ڀَ ريٷش ٛوٍس طڄؼپ ٛلوٳخ ڃن حٿلَوح خص
حم ڃوڀوٷخص طَمً ٷٜٜخ هَحٳَش مڃلخ َ٧ڃظلو٫ش ڃؼپ ڃ٘هي حٿڄڀٺ مهو ٳٌ ٓخكش
1
طٌ روطْ ىح َخٽ ك٠خٍس محىً363 ٙ .....
2
٫زي حٿَُحٵ ٍٍخ ڃلٔن حٿټظخرش ٫ڀي حالهظخځ حالٓ٤وح َش ٯََ حٿڄل٘وٍس ٳكٌ حٿڄظلكٲ حٿَ٬حٷكٌ
ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬ش رٰيحى 18ٙ 1987
3رٜڄ ؿٌ ٳَؽ حالهظخځ حالٓ٤وح َش ٳٌ حٿڄظلٲ حٿَ٬حٷٌ ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي 2رٰيحى1946
164-155ٙ
188
حٿلَد مٳَڄخ ر٬ي حٛزق حٿڄ٘كهي حٻؼكَ ٗكَو٫خ (حڃَكَحم ڃڀكٺ) ٍٸكوىه اٿهك حٿ٘وٜكٌ
1
حٿي حكي حُٿه .
حڅ حٷيځ ڃن حٓظ٬ڄپ حالهظخځ هڂ حٿٔوڃٍَوڅ محٿزكخرڀَوڅ ٳكٌ ركالى حٿَحٳكيٍن كظكي
ح ٬ټْ طخػََهكخ ٳكٌ حٿؼٸخٳكخص حٿڄـكخمٍس ڃؼكپ حٍكَحڅ مٓكوٍٍخ مح خٟكوٿَخ مڃٜكَ الڅ
حالهظخځ مٛڀض حٿي محىً حٿلَپ ٳَڄخ ر٬ي مٻكخڅ حمٓك ٪ح ظ٘كخٍ ٿهكٌه حالهظكخځ ٳكٌ ركالى
حٿَحٳيٍن ڃلٌ َٜ٫ؿڄيس .َٜ
ٍَ٣ٸش ٛل ٪حالهظخځ :ٻخ كض طكلٸٖ ٫ڀَهكخ حٿَٓكوځ رٍَ٤ٸكش ڃ٬ټوٓكش رلَكغ حًح
ىكَؿض ٫ڀي حٿَ٤ن حٿَ٣ذ طَٻض ٣زٸش ڃن ٛوٍ رخٍُس ٍٔهپ طڄََِهخ مٍٔكظلَپ
طٸڀَيهخ ٳظټوڅ رڄؼخرش حٿظوٷَ ٪مٻپ ڃلهخ ڃَ٬مٱ رخٓڂ ٛخكز حٿًٌ ٍلڄڀك ڃ٬ك ىحثڄكخ
2
ٍ٬ڀٸ ٳٌ ٷالىس ٍڀزٔهخ حم ٍَر٤هخ ٫ڀي ڃٜ٬ڂ ٍيه.
حڃكككخ حالىمحص حٿڄٔكككظويڃش ٳكككٌ حٿٜكككلخ٫ش محٿلٴكككَ ٫ڀكككي ڃكككخىس حٿ٬ٸَكككٶ محٿلـكككَ
3
حٿٜخرو ٌ ( )steatiteرخص ڃن حٿَ٠مًٍ حٓظويحځ حىمحص حٻؼَ ٛالرش
حڃخ حالالص حٿظٌ حٓكظويڃض ٳكٌ ٛكلخ٫ش حالهظكخځ ٳهكٌ حالُحڃَكپ محٿڄكٍِٱ محٿڄٸ٘ك٢
محال زود ًم حٿَ٤ٱ حٿلخى حڃخ حٿلٸٖ ٫ڀي حالهظكخځ ٳَكلٸٖ حٓكڂ ڃخٿكٺ حٿوكظڂ مڃهلظك
4
ػڂ ط٤وٍ ٳ٨هَص ٻڀڄخص حهَى ٻخٓڂ حٿوحٿي محالٿ محٿڄڀٺ مٯََهخ.
1
ٻٍَڄكككَ ٛكككڄوثَپ كككوف حٿٔكككوڃٍَوڅ طكككخٍٍوهڂ مك٠كككخٍطهڂ مهٜخثٜكككهڂ طَؿڄكككش ٳَٜكككپ
حٿوحثڀٌ حٿټوٍض 133ٙ 1973
ٓ 2وٓككش حكڄككي حٿ٘ككٍَٲ حالىٍٍٔككٌ ٳككٌ حٿـَٰحٳَككش حٿَ٬رَككش ڃټظككذ ٛككزًَ ٸخرككش حٿڄهليٓككَن
حٿَ٬حٷَش رٰيحى10ٙ 1974
3
Gorelick , L. , Expedition , vol. 23, 1981, p.17.
4
ٍَٗي ٛكزلٌ ح كوٍ طكخٍٍن حٿٴكن ٳكٌ حٿ٬كَحٵ حٿٸكيٍڂ ٳكن حالهظكخځ حالٓك٤وح َش ؽ 1رَكَمص
15-14ٙ 1969
189
ػڂ ط٤وٍص هٌه حالهظخځ ٳٜخٍص طلٸٖ مطللكض ٫ڀَهكخ ڃوظڀكٲ حٿلٸكوٕ محٿٜكوٍ
حٿظٌ طظ٬ڀٶ رخالٿهش محٿ٤ٸوّ حٿيٍلَش طزَٻخ رهكخ .مٷكي ًهكذ حٿٔكوڃٍَوڅ ٳكٌ طوكَالطهڂ
حٿككي ٸككٖ ٛككوٍ الٗككزخف مالؿٔككخځ ڃَٻزككش ڃوظڀٴككش مهككڂ ٍٸوڃككوڅ رخ٫ڄككخٽ ر٤وٿَككش
حٓ٤وٍٍش ٍظليمڅ رهخ حٿلَوح خص حٿڄٴظَٓش .مٻخ كض طٜكل ٪هكٌه حالهظكخځ ڃكن ڃوظڀكٲ
1
ح وح ٩حالكـخٍ محٿِؿخؽ حٿزَحٵ محٿڄ٬خىڅ حٿڄوظڀٴش ڃلهخ حٿٴ٠ش محٿٌهذ مٯََهخ.
مٷي ٻخ ض حالهظخځ ڃن حٿلو ٩حٿڄلزٔ ( ٢حٿڄٔ٤ق) هٌ حٿڄٔكظ٬ڄڀش ٳكٌ حٿٜ٬كوٍ
حٿٸيٍڄش ٷزپ ٧هوٍ حٿټظخركش مٷكي مؿكيص ٳكٌ رٸخٍكخ حٿڄٔكظو٣لخص حٿل٠كخٍٍش حٿظكٌ ط٬كوى
حٿي حٿَر ٪حالهََ ڃكن حالٿكٲ حٿٔكخىّ ٷزكپ حٿڄكَالى .ٳټكخڅ حٿوكظڂ حٿڄلزٔك ٢ڃكن حٿلـكَ
حٿڄلٴوٍ رٍَ٤ٸش ٳلَش ٍ٫ ٢ٰ٠خىس ٫ڀي ٷ٬٤ش حٿَ٤ن حٿًٌ ٍٰ٤كٌ ٷ٬٤كش ڃكن حٿٸڄكخٕ
حم ڃن حٿـڀي طَر٫ ٢ڀي ٳوهش م٫لٶ حٿـَس حٿًٌ ٍلظوً ٫ڀي ڃوحى ٷخرڀش ٿڀوِڅ .مال
ٍٔككظ ٪َ٤أً ٗككو ٚٯَككَ ڃوككوٽ حڅ ٍوككَد حٿ٤ككَن ر٬ككي ؿٴخٳ ك محال ٍ٬ظزككَ ٓككخٍٷخ.
محالهظخځ حٿڄلزٔ٤ش طټوڅ رٜوٍس ٫خڃش ٫ڀي ٗټپ حٷَح ٙڃن حٿلـَ ط٘ز حالٍُحٍ
محمٿككي هككٌه حالهظككخځ ٻخ ككض ٫زككخٍس ٫ككن ٷ٬٤ككش ٛككََٰس ڃككن حٿلـككَ ڃٔككظَ٤ڀش حٿ٘ككټپ
ڃلُِس طڂ حٻظ٘خٳهخ ٳٌ حٿ٤زٸش حٿؼخ َش ڃن ڃوٷ ٪طكپ كٔكو ش ٳكٌ ٗكڄخٽ حٿ٬كَحٵ محٿظكٌ
2
ط٬وى حٿي كوحٿٌ 5400ٵ.ځ.
ٷزپ كوحٿٌ ٓ 4300ل محٛپ حٿٴلخ وڅ حٿٸكيحڃي ٿكزالى حٿَحٳكيٍن حركيح ٩ٷ٤ك ٪ٳلَكش
ٛككََٰس ٛككل٬ض ڃككن ح ككوح ٩ڃوظڀٴككش ڃككن حالكـككخٍ ر٘ككټڀَن ڃوظڀٴككَن هڄككخ حالهظككخځ
حٿڄلزٔ٤ش محالهظخځ حالٓك٤وح َش حٿظكٌ ط٬كي ڃكن حٿڄٸظلَكخص حٿ٘وٜكَش ٿټكپ ٳكَى ٿظوػَكٶ
ٓ 1وٓككش حكڄككي حٿ٘ككٍَٲ حالىٍٍٔككٌ ٳككٌ حٿـَٰحٳَككش حٿَ٬رَككش ڃټظككذ ٛككزًَ ٸخرككش حٿڄهليٓككَن
حٿَ٬حٷَش رٰيحى10ٙ 1974
2
خؿٌ ٫خىٽ حالهظخځ حالٓ٤وح َش كظي َٜ٫ٳـكَ حٿٔكالالص ك٠كخٍس حٿ٬كَحٵ ؽ 4حٿٴٜكپ
حٿؼخ ٌ حٿڄزلغ حالمٽ 220ٙ 1985
190
حٿڄ٬خڃالص محٿظَٜٳخص حٿٸخ و َش حٿڄوظڀٴش أً حڅ هكٌه حالهظكخځ طٸكوځ ڃٸكخځ حٿظوٷَك ٪ٳكٌ
1
حٿوٷض حٿلخ.َٟ
محٓظويڃض حالهظخځ حالٓ٤وح َش ٳٌ ىمٍ حٿوٍٻخد ٷزَكپ ٧هكوٍ حٿټظخركش كَكغ
ٻخڅ حٿوظڂ ٫زخٍس ٫ن هَُس ََٰٛس حٓ٤وح َش حٿ٘ټپ ال ٍظـكخمُ كـڄهكخ كـكڂ حرهكخځ
حٿَي ڃؼٸورش ڃن حٿوٓ ٢مڃٜلو٫ش ڃن ر ٞ٬ح وح ٩حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش مٗكز حٿټٍَڄكش
مٷي ٸٖ ٫ڀَهخ ر٘ټپ ٓخٿذ ر ٞ٬حٿڄ٘خهي محٿَٓوځ حٿيٍلَش محٿِهخٍٱ حٿلَوح َش حم
2
حٿلزخطَش حم حٿهليَٓش.
3
حٓككظويڃض ر٬كك ٞحالهظككخځ حالٓكك٤وح َش ٻظ٬خمٍككٌ طلڄككٌ ٛككخكزهخ ڃككن حٿ٘ككَمٍ
4
مط٬ككي مهكٌح حٿلككوٍ ٩لڄككپ حٓككڄخد حٿهككش مى٫ككوحص مٛككڀوحص ٳ٠ككال ٫ككن حٓككڂ ٛككخكز
وَ٫ككش حالكـككخٍ حٿظككٌ ٫ڄككپ ڃلهككخ حٿوككظڂ حالٓكك٤وح ٌ ( )kunukkumحٿككًٌ حٓككظويځ
ط٬وٌٍس ڃهڄش ًحص حػَ ٳ٬خٽ ٳڄن رَن حٿوَُ حٿظٌ حٓظ٬ڄڀض حٿوكظڂ حٿڄ٬ڄكوٽ ڃكن كـكَ
( )haltuمٷكككي حٓكككظويځ حٍ٠كككخ كـكككَ ( )shubuمهكككو كككو ٩ٻكككخڅ ٍو٧كككٲ ٿڄ٬خٿـكككش
5
حالڃَحٝ
مڃن رَن حػخٍ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش ٳٌ ڃيڅ ؿلود ركالى حٿَحٳكيٍن ٫ؼكَ ٫ڀكي حهظكخځ
حٓ٤وح َش ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش محهكڂ طڀكٺ حالهظكخځ هكظڂ حٓك٤وح ٌ ڃكن ڃكخىس حٿٜكيٱ
محٿككالُمٍى حٍطٴخ٫ك ٓ4ٍ9ككڂ محر٬ككخىس ٓ3ككڂ مهككو ڃظ٠ككٍَ مڃٴٸككوى ؿككِد ڃلك مٿټككن
1
ٍٗكَي ٛككزلٌ ح ككوٍ طككخٍٍن ٿٴككن ٳككٌ حٿ٬كَحٵ حٿٸككيٍڂ ٳككن حالهظككخځ حالٓكك٤وح َش ؽ 1رَككَمص
.1969
ٓ 2كڀَڄخڅ م حٿٴظَكخڅ ڃلكخَ٧حص ٳكٌ حٿظكخٍٍن حٿٸكيٍڂ ڃكوؿِ طكخٍٍن حٿ٬كَحٵ ڃئٓٔكش ىحٍ حٿټظككذ
ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘ 1١ؽ 1ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ 65ٙ 1978
3
Goff . B ., Symbols of Prehistoric Mesopotamia, London 1963,P.195.
٫ 4زي حٿَُحٵ ٍٍخ ڃلٔن حٿټظخرش ٫ڀي167ٙ ...
5
Goff . B ., Symbols of Prehistoric Mesopotamia, London 1963,P.195.
191
٫لخَٛه حالٓخَٓش ڃڄټن حٿظَ٬ٱ ٫ڀَهخ ڃن هالٽ ڃ٘كهي حٓكي روؿك حٓكي حهكَ مهكظڂ
حهَ حٓ٤وح ٌ ڃٜلو ٩ڃن كـَ حٿالُمٍى حٍطٴخ٫ش ٓ4ٍ1كڂ محر٬كخىه ٓ1ٍ3كڂ ٫ڀَك
1
حٗټخٽ ڃوظڀٴش ڃن حالر٤خٽ محٿلَوح خص مؿيح ٳٌ طَرش ٫ڀي ٷزَ ڃڀټٌ
مهال ٽ ح٫ڄخٽ حٿظلٸَذ ٫ؼَ ٫ڀي رَض ٳٌ ڃوٷ ٪طپ حٓڄَ ٳٌ ڃلخٳ٨ش ىٍخٿي ٍ٬وى
حٿي حٿ َٜ٬حالٻيً ٳَ حىمحص مڃوحى هخٛش رٜلخ٫ش حالهظخځ مٍَؿق حڅ ٍټوڅ ڃټخ خ
2
هخٛخ ٿٜلخ٫ش حٿلڀٌ محٿظٌ ط٘ڄپ حٿوَُ.
هلككخٹ ٫لخٛككَ ُهَٳَككش ٧هككَص ٳككٌ كٸككوٽ ٳلَ ك ٫ڀككي ر٬كك ٞحالهظككخځ طڄؼككپ حٿككٌرخد
رلـوځ ڃٸخ ٍرك ٿڀلـكڂ حٿ٤زَ٬كٌ محٓكظويځ كـكَ حٿكالُمٍى ( حم ڃكخ ٍٔكڄي ركخٿلـَ
3
حٿٔڄخمً) ٳٌ ٛلخ٫ظهخ.
ڃن حٿڀٸي حالػٍَش حٿظٌ طڂ حٿ٬ؼوٍ ٫ڀَهخ ٳٌ ر٬ؼش حٿظلٸَكذ ٳكٌ ڃيٍلكش حمٍ حالػٍَكش
حهظخځ حٓ٤وح َش حڃظكخُص روك ٢ٳٍَكي ال ٍ٘كخر حالهظكخځ حٿظكٌ ٓكزٶ مطكڂ حٿ٬ؼكوٍ ٫ڀَهكخ.
ڃٜككلو٫ش ڃككن كـككَ حٿككالُمٍى مهككٌ ٣وٍڀككش مٍٳَ٬ككش مڃٸٔككڄش حٿككي كٸڀككَن حم حٻؼككَ
ٍٴٜككپ رككَن كٸككپ محهككَ كككٍِن ڃظككوحٍَُن ٯككخثٍَن كٴككَص رٍَ٤ٸككش حٿٸ٘كك ٢حٿڄخثككپ
مٻخ ض ٍٓوڃهخ ًحص ٣خرٍ ٪وظڀٲ طڄخڃخ ٫ن ٍٓوځ حهظخځ حٿ٤زٸش حٿؼخ َش حٿظٌ ط٬ڀوهكخ
مڃ٘ككخهيهخ ٷٍَزككش حٿ٘ككز رڄ٘ككخهي حهظككخځ ٜ٫ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص حٿؼخٿككغ (ٓككالٿش حمٍ
1
Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First Cities , New Haven
and London 2009, p 103
2
Frankfort. , H.,Cylinder Seals, London 1939, P.5
٫ 3زخّ ڃلي كٔن حٿيالٍخص محٿظڄخثڂ ٳكٌ حٿڄظلكٲ حٿَ٬حٷكٌ ٍٓكخٿش ڃخؿٔكظََ ٯَكَ ڃل٘كوٍس
رٰيحى1989
192
1
حالمٿي) مرهٌح ٍڄټن حٍؿخ ٩هٌه حٿ٤زٸش (حٿؼخٿؼش) ٿظڀٺ حٿٴظَس .مٻٌٿٺ ٫ؼكَ ٳكٌ ڃوٷك٪
طپ ٓڀَڄش ٫ڀي هظڂ حٓ٤وح ٌ ڃن حٿالُمٍى ٍزيم ح ٷكي حٓكظ٬ڄپ ڃكن حٿٜ٬كَ حالٻكيً
محٿكككي حٿٜ٬كككَ حٿزكككخرڀٌ حٿٸكككيٍڂ كَكككغ طوحٍػظكك ػالػكككش حؿَكككخٽ ڃظ٬خٷزكككش مهلكككخٹ ر٬كككٞ
حٿظلككوٍَحص حٿظككٌ ٍالككك ٦روٟككوف ٫ڀككي ڃ٘ككهي حٿوككظڂ حً حڅ ڃ٘ككهيه حالمٽ ٷككي ٛككل٪
رخٓڀود حٻيً ػڂ حڅ ؿِدح ڃن حٿڄ٘هي ٷي ڃٔكلض ڃالڃلك ٿظلكپ ڃلڀهكخ ػالػكش حٓكَ٤
2
ڃن حٿټظخرش حٿڄٔڄخٍٍش طٌٻَ حٓكڂ ٛكخكذ حٿوكظڂ محٓكڂ محٿكيه ػكڂ ڃهلظك (ٻكخهن) ٻڄكخ
٘ككخهي ٳككٌ ٣ككَٱ حٿڄ٘ككهي ٓككٍَ٤ن ڃككن حٿټظخرككش ٷككي حٟككَٴخ الكٸككخ ًٻككَ ٳَهككخ حٓككڂ حرككن
حٿټخهن مه ٌح ٍيٽ ٫ڀي حڅ حٿوٿي ٷي حٓظ٬ڄپ هظڂ محٿيه مهټٌح ٔظلظؾ حڅ هٌح حٿوظڂ ٷكي
3
حٓظ٬ڄڀ ػالػش حٗوخ.ٙ
مهلككخٹ ر٬كك ٞحٿلـككذ حٓككظ٬ڄڀض ٳككٌ ٛككلخ٫ش حالهظككخځ حالٓكك٤وح َش محٿظككٌ ٿزٔككض
روحٓكك٤ش (رَمٕ/ىرككوّ) ٫ڀككي حٿڄالرككْ حم ٫ڀككي حٿَٓككٮ ٍزككيم ٻككخڅ ٿهككخ ٷككوس ٓككلٍَش
4
حٻَيس.
مٛل٬ض حالهظخځ حالٓ٤وح َش ڃن حالكـخٍ حٿٜڀزش حٿٸوٍش محٿ٬ٜزش حٿٸ ٪٤ٻلـَ
حٿكككيٍوٍحٍض محٿهَڄخطخٍكككض محٿكككالُمٍى محٿ٬ٸَكككٶ محٿزڀكككوٍ حٿٜكككوًَ....حٿن محٓكككظڄَ
حٓككظويحځ هككٌه حالكـككخٍ ٳككٌ حهظككخځ حٿٜ٬ككَ حالٻككيً (2230-2370ٵ.ځ) مٷككي حهككظڂ
حٿللخص رٜلخ٫ش حالهظخځ الهڄَظهخ حٿزخٿٰش ٳكٌ حٿلٴكخ٫ ٥ڀكي ڃڄظڀټكخص حٿٴكَى ڃل٬كخ ڃكن
مٛكككوٽ ٍكككي ٯَكككَه حٿَهكككخ ٻكككيڃٮ حم هكككظڂ ٓكككيحىس حٿـكككَحٍ حٿڄلظوٍكككش ٫ڀكككي حالٯٌٍكككش
1كلككَن ٷخٓككڂ ٍحٟككٌ حٿظلٸَككذ محٿظلككًَ حالػككًَ ٳككٌ ڃيٍلككش حمٍ حالػٍَككش ٫ككخځ 2001ڃـڀككش
ٓوڃَ ڃـڀي 52ڃ٤ز٬ش ٓوڃَ رٰيحى34ٙ 2004
2
AL-Gailani,L Lamia ,Old Babylonian Cylinder Seals from the Hamrin ,
London,.1992,p.37
٫ 3زي حٿَُحٵ ٍٍخ ڃلٔن حٿټظخرش ٫ڀي29ٙ ....
4حالٓوى كټڄض رََ٘ حىد حٿِٰٽ م293ٙ ...
193
محٿٔوحثپ ٳټخڅ ٍظ٤ڀذ حٿوٛوٽ ٿظڀٺ حٿڄڄظڀټخص طلَ٤ڂ حٿٔيحىس حٿلخڃڀش ٿ٤ز٬ش حٿوظڂ
حالٓكك٤وح ٌ ٳ٠ككال ٫ككن طوػَككٶ حالٿككوحف حٿَ٤لَككش روظڄهككخ ٿڄلكك ٪حٿظال٫ككذ محٿظِمٍككَ
1
رخٿوػخثٶ حالٷظٜخىٍش محالؿظڄخَ٫ش ....حٿن.
مطوظڀٲ حالهظخځ حالٓ٤وح َش ٳٌ حٗكټخٿهخ محكـخڃهكخ ڃكن ٳظكَس حٿكي حهكَى ٳهلكخٹ
حهظخځ ََٰٛس ڃٸَ٬س مڃليرش محهظخځ ڃلظ٨ڄش أً ح هخ ًحص ٓكڄٺ محككي ڃكن حال٫ڀكي
حٿي حالٓٴپ .حڃخ حكـخڃهخ ٳهلخٹ حهظخځ حٍطٴخ٫هخ( ٓ1ڂ) مٷَ٤هخ ( ٓ0‚6ڂ) مرخٿ٬ټْ
هلخٹ حهظكخځ ٻزَكَس ًحص ٷ٤كَ ٍظـكخمُ( ٓ 5كڂ) مككيمى (ٓ1كڂ حٿكي ٓ8كڂ) ڃكن كَكغ
2
حالٍطٴخ ٩محٿٔڄٺ .
حڃخ حٿلٸكوٕ محٿَٓكوځ حٿڄظڄؼڀكش رڄ٘كخهي ط٬زيٍكش مٷظخٿَكش الٟكٴخد ؿڄخٿَكش ٫ڀكي
حٿوظڂ مٿظڄََِه ٫ن حالهظخځ حالهَى مٿڄڀيد حٿٴَح٭ حٿڄظزٸٌ ٳٌ طڀٺ حالهظخځ مٿهكٌح
3
ٍ٬ي حٿوظڂ ڃن حالَٗخد حٿَ٠مٍٍش محٿ٘وَٜش.
حٿهيحٍخ حٿظٌ ر٬ؼض ڃ ٪طڀٺ حٿَٓخثپ ٻخڅ حٿَٓپ هڂ حٿڄوٻڀكوڅ رلٸڀهكخ ڃكن محٿكي
رالىهككڂ .ٻڄككخ حڅ ٷٔككڄخ ڃككن هككٌه حٿهككيحٍخ ٻخ ككض طَٓككپ ڃكك ٪حٿٔككٴَحد محٿَٓككپ مر٬ككٞ
حٿ٘وَٜخص حٿزخٍُس ٳكٌ حٿيمٿكش ٳٴكٌ ٍٓكخٿش ڃكن ُڃكًَ – ٿكَڂ حٿكي ُمؿظك ٗكَزظوځ
ٍؤڃَهخ رخٍٓخٽ هڄوٍ روحٓ٤ش حكي ٍٓپ رخرپ مٍوزَهخ رخ٤٫خد حٿوظڂ حٿي ـكيً –
ٿَڂ مهو ڃن حٿ٘وَٜخص حٿزخٍُس ؿيح محٿًٌ حطٔڂ رڄټخ ظ حٿڄَڃوٷش ٿيى حٿڄڀٺ رلَكغ
ـكيه ٍـَكذ ٫ڀكي ٍٓكخثپ حٿڄڀكٺ كڄككوٍحرٌ حػلكخد ٯَكخد ُڃكًَ -ٿكَڂ ٫كن حٿڄڄڀټككش حً
طل:ٚ
194
« ٻظككذ ٿككٌ كڄككوٍحرٌ ڃڀككٺ رخرككپ روٜككو ٙحٿوڄككوٍٓ .ككؤر٬غ ٿككٺ هككظڂ (ڃَٛكك)٪
رخٿـوحهَ حٳظق ڃوِڅ (رَض) حٿوڄوٍ ٿَٸٲ ٓكيٷوځ – ڃخٛكٌ مٿَڄڀكيد ٍكيه ....ح٫ك٢
1
هظڄٺ حٿي ـيً -ٿَڂ .....حر٬غ ڃٍٓ ٪وٽ ڃيٍل رخرپ ».
ممؿي هظڂ ٳٌ رخرپ ڃٜلو ٩ڃكن كـكَ حٿكالُمٍى ٍ٬كوى ٿكِڃن حٿټخٗكََن حٿټظخركش
حٿظټٍََٔش ٫ڀكي حٿوكظڂ ط٘كََ حٿكي حڅ حٿوكظڂ ٻكخڅ ڃَٛك٬خ رخٿكٌهذ مٍ٬ڀكٶ ككوٽ ٍٷزكش
طڄؼخٽ حالٿ .مٍ٨هَ ٳٌ حٿوظڂ (حالٿ ڃَىمم) ٫ڀي هَؤس ٍؿپ ٍَطكيً طخؿكخ حٓك٤وح ٌ
حٿ٘ټپ ڃِهَٳخ مرَيه حٿََٔى حٿلڀٸش محٿٜكوٿـخڅ محالهكَى ڃخٓكټخ ٓكالك مٍَطكيً
2
حٿڄالرْ حٿڄِهَٳش .مرـخ ز ٍَرٍ ٞڃِه حٿلَوحڅ حٿڄَٻذ(ڃوٗووٗو).
حڅ ٍڃككوُ حُٿه ك حٓككظڄَص ٛككلخ٫ظهخ ڃككن حٿڄ٬ككخىڅ حٿؼڄَل ك ٿظوٟكك ٪ٳككٌ حٿڄ٬خرككي
ٻڄِحٍحص حم طو٫ ٪ٟڀي َ٫رخص هخٛش ٳٌ حالكظٴكخالص حٿزخرڀَكش مٍالكك ٦حڅ هكٌه
حٿَڃكوُ ٷككي ٸ٘كض ٫ڀككي حالهظكخځ الٯككَح ٝط٬زيٍكش م ٸ٘ككض ٫ڀكي حٿلـككَ ٿظ٬ڀكٶ ٫ڀككي
3
حٿَٷزش روٛٴهخ ىالٍش ٿڀظزَٹ .
مهلخٹ ٓڀٔڀش ڃن حالهظخځ حٿزخرڀَش حٿليٍؼكش طٜكوٍ ڄكخًؽ ڃكن حٿڄ٬خركي حٿٸيٍڄكش ڃلخ٣كش
رَڃوُ ڃٸيٓش مٷي طوؿض رخٿهالٽ ٍڃِ حالٿ َٓن.
مڃن حالهظخځ حٿڄهڄش هظڂ (حٗوًٍ) ٍ٬كوى طخٍٍوك حٿكي حٿلٜكٲ حالمٽ ڃكن حالٿكٲ
حالمٽ ٷزپ حٿڄَالى هكٌح حٿوكظڂ ڃكن كـَٳَك ڃ٘كهي ط٨هكَ ٘٫كظخٍ مهكٌ محٷٴكش ٫ڀكي
ٿزككوس رككخٿٸَد ڃككن وڀككش محڃخڃهككخ ٍٸككٲ ڃظ٬زككي مط٨هككَ حالٿهككش رټخڃككپ ٫ككيطهخ حٿلَرَككش
مٍ٘خهي ٳوٵ ٍحٓهخ حٿلـڄش حٿؼڄخ َش.
1
حٿـزوًٍ حٿڄ٠خڃَن حٿَٔخَٓش 84-83 ٙ .....
2
روطََم ؿخڅ حٿيٍخ ٫لي حٿزخرڀََن طَؿڄ مٿَي حٿـخىٍ ؿخڃ٬ش رٰيحى 62ٙ
3
حمطْ ؿوحڅ رخرپ طخٍٍن ڃٜوٍ طَؿڄ ٓڄََ ٫زكي حٍككَڂ حٿـڀزكٌ ىحٍ حالػكخٍ محٿظكَحع
رٰيحى 202ٙ 1990
195
مهلخٹ طڄَڄش ڃٜلو ٫ڃن كـَ حٿالُمٍى ڃن َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص حٿؼخٿكغ
ڃوٷكك ٪هٴككخؿٌ ( حٿڄ٬زككي حٿزَ٠ككوً ) ر٘ككټپ ػككوٍ ڃڀظلككٌ مهككو روٟككَ٬ش حٿـڀككوّ ٿ ك
ٷَمڅ ٫ڄڀكض ر٘كټپ ڃ٬ٸكوٱ طوؿكي ٿلَكش ڃٔكظَ٤ڀش ككوٽ حٿوؿك ٫زكَ ٫كن طٴخٛكَڀهخ
1
رو٤و ١ڃلظ٨ڄش.
حڅ حهظككخځ حٿٜ٬ككَ حالٻككيً ( 2230-2370ٵ0ځ) مڃككخ حڃظككخُص ر ك ڃككن ٛككٴخص
حٿـككوىس محٿل٠ككوؽ محالرظټككخٍ محٿټڄككخٽ حٿٴلككٌ محٿككز ٞ٬ڃلهككخ ڃٜككلو ٫ڃككن حالكـككخٍ
حٿټٍَڄش هٌ هََ ٗخهي ٫ڀي حالٛخٿش محالركيح ٩محٿٸخرڀَكش حٿٴلَكش حٿظكٌ ٻكخڅ ٍظڄظك ٪رهكخ
حٿٴلخ وڅ حالٻيٍوڅ مط٘هي رلكٶ ٫ڀكي ٷكيٍس مرَح٫ك حٿٴلكخڅ حالٻكيً ٳكٌ حٿلٴكَ حٿـَكي
٫ڀي حٿٸ ٪٤حٿلـٍَش حٿََٰٜس مٍم ٫ٸ٘ك ٿوككيحص مؿِثَكخص ڃ٘كهي حٿوكظڂ رټكپ
ىٷككش مطٴٜككَپ حڅ هككٌح حٿڄٔككظوى حٿٴلككٌ حٿَحثكك ٪حٿككًٌ رڀٰظك حهظككخځ حٿٜ٬ككَ حالٻككيً ٿككڂ
طٜڀ حهظخځ حٿٜ٬وٍ حالهَى حال حًح ٻخ ض حهظخځ حٿ َٜ٬حالٗوًٍ حٿوَٓ ( ٢حٿٸكَڅ
حٿَحركك٘٫ ٪ككَ -حٿٸككَڅ حٿ٬خٗككَ ٷزككپ حٿڄككَالى) حٿظككٌ ٍڄټككن حڅ طٸككخٍڅ ڃككن هككٌه حٿلككوحكٌ
رخالهظخځ حالٻيٍش حال حڅ حهظخځ حٿ َٜ٬حالٗوًٍ حٿوَٓ ٢ٷي ٧هكَص حٿكي حٿوؿكوى ر٬كي
2
كوحٿٌ حٿٲ ٓل طٸٍَزخ أً حڅ حٿ َٜ٬حالٻيً ٻخڅ هو حالٓزٶ.
حڅ ڃوح ٪َٟحهظخځ حٿ َٜ٬حالٻكيً ٷكي ط٤كوٍص هكالٽ هكٌح حٿٜ٬كَ ط٤كوٍح ٗكڄپ
حٿلخكَش حٿٴلَش محٿڄوٟوَ٫ش .حً طڂ حٿظ٤وٍ ڃن حٿزٔكَ ٢حٿڄظكخػَ ركخٿٴن حٿٔكوڃًَ حٿكي
حٿظلككٍَ محالرككيح ٩ػككڂ حٿل٠ككوؽ محٿوٛككوٽ حٿككي حٿٸڄككش ٳككٌ حالرككيح ٩حٿٴلككٌ ٳككٌ ڃـككخٽ
حالهظككخځ .مهلككخٹ حٿڄ٘ككخهي حٿظككٌ ٸ٘ككض ٫ڀككي حهظككخځ حٿٜ٬ككَ حالٻككيً هككٌ ٫ :ككَحٹ
حُٿهك مڃلهكخ حالٿك ٗكڄٖ حٿظ٬زكي محٿظٸكيٍڂ ٿِٿهك . ڃـخٿْ حٿَ٘حد حٿلَوح خص
محالٿ آٍخ محٓٿك ٘٫كظخٍ حٿڄلخٍركش محٓٿك حٿلَكش محٓٿك حىى ماٿهكش حٿوٜكورش محالٿهكش
196
حٿڄظ٬خٍٻكككش حالٓكككخ ََ٣حٿڄ٬زكككي حٿڄـكككلق ڃ٘كككخهي حٿٜكككَي ڃ٘كككخهي حٿلَحػكككش
1
مٯََهخ.
مٍزڀٮ ٫يى حالهظكخځ حالٓك٤وح َش حٿڄٜكلو ٫ڃكن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش حٿڄوؿكوىس ٳكٌ
حٿڄظلٲ حٿو٣لٌ حٿټوٍظٌ محٿظٌ طلڄپ ٻظخرخص ڃٔڄخٍٍش (ػالػش حهظخځ) طئٍم رخٿَٜ٬
حٿټخٌٗ مطلڄپ ؿڄَ٬هخ ٻظخرخص ڃٔڄخٍٍش طظ٠ڄن ٗ٬خثَ ىٍلَش حڃخ حٍٷخڃهخ مٳٸخ ٿٔـپ
ڃظلٲ حٿټوٍض حٿو٣لٌ ٻخالطٌ :
.1هظڂ ٍٷڂ KM 1345ڃن حٿلـكَ حٿ٬ٸَكٶ طَؿڄكش حٿكلٗ( ٚك٬خثَ ىٍلَكش)(ى٫خد)
ڃټظككود ٳَ ك ٳڀَظڄظكك ٪كخڃككپ هككٌح حٿوككظڂ رخٿلَككخس مرككخٿٸوس مرككخٿوََ محٿٔككَمٍ
محٿ٘زخد محٿٜلش( .حٿظ٬ڀَٶ) حٿٔ َ٤حٿؼخڃن ڃكن حٿَڄكَن حٿكي حٿَٔكخٍ كَكوحڅ
ؿخٿْ ٍرڄخ ٍټوڅ رٸَس ػڂ ٻڀذ ػڂ ٟٴي٫ش ػڂ ٓكڄټش ط٘كز ٓكڄٺ حٿٸكَٕ
2
ػڂ كَوح خص روَ٬ٟن ڃوظڀٴَن ٍ٘زهخڅ حٿټالد.
ٛ .2ككوٍس حٿككل ٚهككظڂ ٍٷككڂ KM 1501ڃككن كـككَ حٿككالُمٍى طَؿڄككش حٿككلٚ
(حٿظ٬ڀَٶ) ٫ڀَ حؿِحد ڃن ٍَٓ٤ن ڃن حٿټظخرش مٿټلهخ ال طٸَأ.
ٛ .3وٍس حٿل ٚهظڂ ٍٷكڂ KM 1652ڃكن كـكَ حٿ٬ٸَكٶ طَؿڄكش حٿكلٗ( ٚك٬خثَ
ىٍلَش) (حٓڄخد حٿهش)
ٷَحدس حٿل : ٚآىحى :حالٿ حٿَ٨٬ڂ حالٿ حٿَكَڂ ح ض هڀٸض ممهزكض حٿٴكَف حكٴك٦
4 3
هخىڃٺ حٿًٌ ٍٸيٓٺ خڃَم حرن ٻَٖ :
ٍَٗ 1ي ٛزلٌ ح وٍ محٿلوًٍ كَخس ٫زي ٫ڀٌ حالهظخځ حالٻيً21-20ٙ ....
2ٯَرَش ِ٫حٿكيٍن حٓكڄخَ٫پ محٿلـكخٍ ؿكوحى ٻكخ٧ڂ حٿټظخركخص حٿڄٔكڄخٍٍش ٳكٌ ڃظلكٲ حٿټوٍكض
حٿككو٣لٌ حٗككَحٱ حرككَحهَڂ ٣ككخهَ حٿزٰڀكككٌ ڃ٤ز٬ككش كټوڃككش حٿټوٍككض مُحٍس حال٫ككالځ حٿټوٍكككض
61ٙ 1990
3
خڃَم :حٓڂ ٗوٚ
4ٻَٖ :حٓڂ ٗوٚ
197
1
حٿظ٬ڀَٶ :حىحى حٿ حٿ٬وحٛٲ محٿزَٵ محٿڄ َ٤ٿيى حالٻيٍَن.
مٍزڀككٮ ٫ككيى حالهظككخځ حٿڄلزٔكك٤ش حٿڄٜككلو٫ش ڃككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش (حٍر٬ككش
حهظخځ) مطئٍم رخٿ َٜ٬حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ حٿلٜٲ حالمٽ ڃن حالٿٲ حٿؼكخ ٌ ٷزكپ حٿڄكَالى
مطلڄككپ ؿڄَ٬هككخ ٻظخرككخص ًحص ٣ككخر ٪ىٍلككٌ محٍٷخڃهككخ مٳٸككخ ٿٔككـپ ڃظلككٲ حٿټوٍككض
حٿو٣لٌ هٌ:
هككظڂ ٍٷككڂ KM 962ڃككن كـككَ حٿ٬ٸَككٶ حٿ٘ككٴخٱ (حٿظ٬ڀَككٶ) ٿككڂ ٍككظڄټن ڃككن .1
ٷَحدطهڄخ.
هظڂ ٍٷڂ KM 1050ڃن كـَ حٿالُمٍى :ٷَحدس حٿل ٚحالٿهش رخ َزخ ُ :مؿكش .2
حالٿ ح ِحٹ حرن ٓوڃَ هكخىځ حالٿك ح كِحٹ الؿكخٍمځ (حٿظ٬ڀَكٶ) حالٿهكش رخ َزكخ:
ُمؿش حالٿك ح كِحٹ ٓكوڃَ :حٿك حڃكوًٍ ح كِحٹ :حٿك ىٿڄكوڅ حؿكخٍمځٍ :رڄكخ
2
ٍټوڅ حالٓڂ حٿٸيٍڂ ٿـٍَِس ٳَڀټخ :هالٽ حالٿٴَن حٿؼخ ٌ محالمٽ ٷزپ حٿڄَالى.
هظڂ ٍٷڂ KM 1657ڃن كـَ حٿ٬ٸَٶ حٿ٘ٴخٱ ٷكَحدس حٿكل :ٚحالٿهكش حٍـكخٽ .3
3
ؿوال حالٿ ح ِحٹ (حٿظ٬ڀَٶ)
ٛكوٍس ك ٚحٿوكظڂ KM 2453ڃكن كـكَ حٿ٬ٸَكٶ حٿ٘كٴخٱ ٷكَحدس حٿكل: ٚ .4
حٿوؿ حالمٽ حٍـكخال ؿكوال حالٿك ح كِحٹ حٿوؿك حٿؼكخ ٌ :حالٿهكش رخ َزكخ حٿوزَكَس
رخٿلزود حالٿ ح ِحٹ الؿخٍمځ.
مهلككخٹ ٷ٬٤ككش محكككيس ٳٸككٟ ٢ككڄن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش محٿظككٌ طلڄككپ ٻظخرككخص
ڃٔڄخٍٍش مٿڂ ط٘ټپ هظڂ مطلڄپ حٿَٷڂ KM 4142مٍرڄخ ٻخ ض هكٌه حٿٸ٬٤كش
ؿِد ڃكن حىحس حم ح كخد حٻزكَ كـڄكخ (طَؿڄكش حٿكل )ٚحالٿك ح ټكٌ حالٿك طڄكوُ
(حٿظ٬ڀَككٶ) ٫ڀَك حٍر٬ككش حٓكك َ٤ڃككن حٿټظخرككخص ٯَككَ حٿټخڃڀككش حالمٽ محٿَحركك ٪ٳٸكك٢
1
حٿټظخرخص حٿڄٔڄخٍٍش 66ٙ ....
2ٯَرَش ِ٫حٿيٍن حٓڄخَ٫پ محٿلـخٍ ؿوحى ٻخ٧ڂ حٿټظخرخص حٿڄٔڄخٍٍش 43ٙ ....
3ؿوال :حٿ حٿٜلش
198
ٍڄټككن ٷَحدطهڄككخ ىڃككوًُ (حٿك طڄككوُ) مهككو حالٿك حٿَح٫ككٌ ٳككٌ حٓككخ ََ٣رككالى
حٿَحٳيٍن مهو حٿ حٿلزخطخص محٿڄخَٗش محٿو٠خٍ محٗظهَ رخٷظَح رخٿهش حٿلكذ
1
٘٫ظخٍ.
1ٯَرَش ِ٫حٿيٍن حٓڄخَ٫پ محٿلـخٍ ؿوحى ٻخ٧ڂ حٿټظخرخص حٿڄٔڄخٍٍش 122ٙ ....
199
الوجحش االّل
هزاظخ ًزبئظ الزٌق٘جبد لجؼض الوْا غ االصسٗخ
حڅ حٯڀذ حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿظٌ طڂ حٿ٬ؼوٍ ٫ڀَهخ هالٽ حٿظلٸَزكخص ٳكٌ حٿڄوحٷك٪
حالػٍَش ٻخ ض ٳٌ حٿڄٸكخرَ حً ٍ٬ؼكَ ٫ڀكي حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش رخ٫كيحى ٻزَكَس ٳكٌ ؿكَس
مٳكٌ ر٬ك ٞحالكَكخڅ ٷَد ٍأّ حٿڄَض حٿڄيٳوڅ حم ٳٌ ٍٷزظ حم ٳكٌ ڃٜ٬كڂ ٍيٍك
ٍككظڂ حٿ٬ؼككوٍ ٫ڀَهككخ ٻڄڀظٸ٤ككخص رككَن حالػككخٍ محٿڀٸككي حالػٍَككش ٿككٌح ط٬ككي حٿڄٸككخرَ حٿظككٌ
طټظ٘ٲ هالٽ ح٫ڄخٽ حٿظلٸَزخص ًحص حهڄَش ڃڄَِس ٫ن ٯََهخ ڃن حالػخٍ ٳكٌ ىٍحٓكش
حالكـخٍ حٿټٍَڄش ال هخ طڄؼپ ؿوح ذ ك٠كخٍٍش ڃظ٬كيىس .مڃكن هلكخ ط٠كڄن رلؼكٌ
هٌح ىٍحٓش ظخثؾ حٿظلٸَزخص حالػٍَش ٿز ٞ٬حٿڄوحٷك ٪حٿظكٌ ٧هكَص ٳَهكخ حٿڄٸكخرَ مڃكن
هالٽ ًٿٺ طڂ ىٍحٓش ح٫يحى ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش .
حڅ حٿڄوحى محٿڀٸي حالػٍَش حٿظٌ طڂ حٿټ٘ٲ ٫لهكخ ٳكٌ ٷزكوٍ محىً حٿَحٳكيٍن مرٸَكش
ح لخد حٿَ٘ٵ حٿٸيٍڂ ط٬ظزَ ڃكن ح هكڂ حٿڄټظ٘كٴخص حالػٍَكش حٿظكٌ طكڂ حٿ٬ؼكوٍ ٫ڀَهكخ ٿلكي
حالڅ ٳٌ ر٤وڅ حٿڄوحٷ ٪حالػٍَش ً 1ٿٺ ٿٔكززَن ٍثَٔكَن :حمٿهڄكخ :حالهظڄكخځ روٟك٪
حٿڄوحى حٿڄَحى ىٳلهخ ڃك ٪حٿڄظكوٳٌ ال هكخ طظ٬ڀكٶ رٴټكَس كَكخس ڃخر٬كي حٿڄكوص مػخ َهڄكخ :
حٿڄخىس حٿڄٜلو٫ش مٯخٿزخ ڃخطټوڅ ڃوحى ڃ٬ي َش ػڄَلش محكـخٍ ٻٍَڄش طظڄؼپ ٳَهخ ىٷكش
حٿٜل ٪مڃهخٍس حٿظ٬زََ مطظڄؼپ هٌه حال وح ٩ڃن حالػخٍ محٿظٌ طڂ حٿټ٘ٲ ٫لهكخ ڃكؼال
ٳٌ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش ٳٌ حمٍ مر ٞ٬حٿٸزوٍ ٳٌ ڃيٍلش حٿوٍٻخد مڃٸخرَ طپ حٿٜكوحڅ
ٳككٌ ڃل٤ٸككش محىً حٿَحٳككيٍن مٻككٌٿٺ ٳككٌ ڃٸككخرَ حٿڄڀككوٹ حٿٴَح٫لككش ٳككٌ ڃل٤ٸككش محىً
2
حٿلَپ
200
ح٫ظخى ٓټ خڅ رالى حٿَحٳكيٍن حٿٸكيڃخد مڃلكٌ حٷكيځ ٜ٫كوٍهڂ ٫ڀكي مٟك ٪حٿ٬يٍكي
ڃن حٿلخؿَكخص محٿڀكوحُځ محٿلڀكٌ محالٓكڀلش ڃك ٪حٿڄكوطي حػلكخد ىٳكلهڂ 1.مٷكي حٓكٴَص
حٿظلٸَزككخص ٳككٌ حٿڄوحٷكك ٪حالػٍَككش حٿڄوظڀٴككش ٳككٌ رككالى حٿَحٳككيٍن ٫ككن ٻڄَككخص ٻزَككَس ڃككن
حٿڄوحى حٿظٌ ٍڄټن طٔڄَظهخ رخالػخع حٿـلخثًِ ٿټو هخ حٓكظوَؿض ڃكن حٿٸزكوٍ حٿڄلٸزكش
2
ٳٌ طڀٺ حٿڄوحٷ.٪
ڃن حهڂ حٿڄوحٷ ٪حٿظٌ ٧هَص ٳَهخ هٌه حٿڄٸخرَڃلكٌ ٧هكوٍ حمٽ ڃٔكظو٣ن ٷكَمً
ٳٌ ٗڄخٿٌ حٿَ٬حٵ هو ٷٍَش ( ُحمً -ؿڄٌ) كَغ ٫ؼَ ٳٌ ر ٞ٬حٿٸزوٍ ٳٌ ٻهٲ
ٗخ َيٍ ٫ڀي حىمحص طـهَِحص ؿلخثٍِش ٿٴظخس مؿيص ڃَٰس كڄَحد مٷكالىس ڃكن هكَُ
3
ََٰٛس.
ػڂ مؿيص ٳٌ طپ ( ٷخٿَؾ حٯخ) ڃـڄو٫خص ڃن حٿوَُ ٫ڀي حٿَٷزش محٿٜيٍ ٻڄخ
مؿيص ٫ڀي مٓ ٢حٿـٔڂ مٷَد حٿَيٍن محٻظ٘ٴض ٳٌ ( طپ حٿٜوحڅ) كَغ ٫ؼَ ٳٌ
ڃجككخص حٿٸزككوٍ مرڄوظڀككٲ ٣زٸككخص حٿظككپ ٫ڀككي ٻڄَككخص ٻزَككَس ڃظلو٫ككش ڃككن حالػككخع
4
حٿـلخثًِ حٗظڄپ ٫ڀي طڄخػَپ محمح ٌ ڃن حٿلـَ مؿَحٍ ٳوخٍٍش مكڀٌ ڃظلو٫ش.
مح٫ظخى ٳٌ ٷزوٍ (حٿُ٬زَي) حٿڄلٸزش ٳٌ (حمٍ) حڅ ٍيٳن حٿَؿپ ڃ ٪حٓڀلظ محىمحطك
حٿ٘وٜككَش مطككيٳن حٿڄككَأس ڃكك ٪كڀَهككخ محىمحص ٍُلظهككخ مڃككوحى حٿظـڄَككپ مكخؿَخطهككخ
حٿ٘وٜككَش محٷككيحف مآ َككش مكـككَ مطككل٨ڂ ر٘ككټپ ٛككٲ حڃككخځ حٿـؼككش محهككَى ٷككَد
حٿٸيڃَن.5
خثپ ٫ٸخثي ڃخر٬ي حٿڄوص ٳٌ ك٠خٍس رالى حٿَحٳيٍن حٿٸيٍڄكش ىحٍ حٿ٘كئمڅ حٿؼٸخٳَكش 2١ 1كلوڅ
رٰيحى246ٙ 1986
خثپ ٫ٸخثي ڃخر٬ي حٿڄوص247ٙ ..... 2كلوڅ
3رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ186ٙ ....
ٗ 4كككخه حٿٜكككَوح ٌ ڃـڄو٫كككش ٷزكككوٍ ٳكككٌ طكككپ ٷكككخٿَؾ حٯكككخ ٳكككٌ حٍرَكككپ ڃـڀكككش ٓكككوڃَ ڃـڀكككي27
رٰيحى46ٙ 1971
5حرو حٿٜوٱ طپ حٿٜوحڅ حٿڄوٓڂ حٿَحر ٪ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي 24رٰيحى42-41ٙ 1968
201
ػڂ ؿَص حٿ٬خىس ڃن حٿ َٜ٬حالٻكيً ركيٳن حالػكخع حٿـلكخثًِ ڃك ٪حٿڄكوطي رټڄَكش
م وَ٫ش ىٍؿش ٯلي حم ٳٸَ حٿڄَض ػكڂ طالٗكض ڃكن هخٍكش حالٿكٲ حٿؼخٿكغ ٷزكپ حٿڄكَالى
م٣ككوحٽ حٿ٬هككي حٿزككخرڀٌ حٿٸككيٍڂ كَككغ طٔككخمى حالٯلَككخد محٿٴٸككَحد ٳككٌ وَ٫ككش حالػككخع
حٿڄككيٳوڅ محٿككًٌ حٷظٜككَ ٫ڀككي حالٷككيحف حٿللخٓككَش حم ٫ٸككوى ڃككن حٿوككَُ محهظكخځ .حڃككخ
حٿٸزوٍ حٿڄټظ٘ٴش ٳٌ (ٻَٖ) ٳٸكي حهظڀكٲ حالػكخع ركخهظالٱ ڃټخ كش حٿ٘كو ٚحٿڄظكوٳٌ
مٯلخه كَغ ٍِمى رڄ٨٬كڂ كخؿَخطك حٿ٘وٜكَش ڃؼكپ حٿـكَحٍ مٷكيف ٍوٟك ٪ٷكَد ٍكي
حٿڄَض مٿڂ ٍ٬ؼَ ٫ڀي حٿٌهذ محٿٴ٠ش ٿٴٸَ حٿٔكټخڅ ٫ڄوڃكخ .مٷزكوٍ (هٴخؿكش) ؿكَص
1
حٿ٬خىس ٫ڀي ىٳن حٿلَوح خص ڃ ٪حٿڄوطي.
م حٿٸزوٍ حٿڄلٸزش ٳٌ ( ٴكَ) محٿظكٌ ط٬كوى ٿڄوظڀكٲ حٿٜ٬كوٍ ط٘كڄپ ٫ٸكوى حٿوكَُ
محٿلڀككٌ حٟككخٳش حٿككي ٻڄَككخص ٻزَككَس ڃككن ڃككوحى حالكـككخٍ حٿټڀٔككَش محٿ٬ٸَككٶ محٿلـككَ
حٿڄَٷٖ ؿَحٍ حىمحص ه٘زَش .م٫ؼَ ٳٌ حٍَٟخص رَوص حٿ٤زٸكش حالمٿكي ڃكن طكپ
حٿٜككوحڅ ٫ڀككي طڄخػَككپ ڃَڃككَ مر٬كك ٞطڄخػَككپ حٿلٔككوس ڃ٬٤ڄككش َ٫ككو هن رخٿٜككيٱ
محٿڄلخٍ حٿڄؼزض رخٿٸََ ممؿي ٳٌ ٷزوٍ حٿ٤زٸكخص حٿٔكٴڀي ٳكٌ (حمٍ) ر٬ك ٞحٿظڄخػَكپ
2
حال ؼوٍش رؤٗټخٽ ڃوظڀٴش.
4
حڃخ ٷزوٍ (حٿ٬ٸََ حٍٍيم حرو ٗهٍَن) ڃن ىمٍ حٿ٬زَي 3مٳٌ ٷزوٍ (حمٍ)
مؿيص ڄخًؽ ٿٸوحٍد ڃٜلو٫ش ڃن حٿٴوخٍ محٿٴ٠ش محٿٸََ محٿٸٜي ٿلڄخٍش حٿڄوطي
ڃن حٿ٬خٿڂ حالٓٴپ .
1
L.ch.watelin & S. Landon , p.19f
خثپ ٫ٸخثي ڃخر٬ي حٿڄوص249ٙ ..... 2كلوڅ
3
Reatriea , L,Goff. B .,Symbols of Prehistoric Mesopotamia, London,
1963, ,p.43
4
C.L.Woolley ,the Sumerians,p.33f.
202
٫ؼَ ٳٌ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش ٳٌ حمٍ ( حٿٸزَ حٿڄَٷڂ )775مٍ٬وى ٿڀڄڀٺ (ڃْ ٻالځ
ىٹ) مم ٪ٟٳٌ حٿٸزَ طخروص ه٘زٌ ٍلظوً ٫ڀي ؿٔي حٿڄڀٺ مٷي مؿيص حػخٍ
كِحځ ٳ ٍَٞ٫ ٌ٠كوٽ حٿو٫ َٜڀٶ ٳَ هلـَ ًهزٌ مڃ٘لٌ ڃن حٿالُمٍى
ڃؼزض ٫ڀي كڀٸش ًهزَش ٳٌ كَن طټيٓض حٿَ٘٬حص ڃن حٿوَُ حٿالُمٍىٍش محٿٌهزَش
1
ٳ٠ال ٫ن ٻڄَخص ڃوظڀٴش ڃن حٿلڀٌ محالىمحص حٿ٘وَٜش ط٘ظڄپ حڃخځ حٿوَٜ
٫ڀي حٓخمٍ ڃن حٿوَُ حٿٌهزَش محٿالُمٍىٍش محٷَح ١محٓخمٍ ڃن حٿٌهذ محٿٴ٠ش
مط٬وٌٍطَن حكيهڄخ رهَجش ػوٍ ڃن حٿٌهذ محالهَى ڃن حٿالُمٍى رهَجش ٫ـپ ؿڀْ
٫ڀي حالٍ ٝمٻٌٿٺ َٓحؿَن ٳََ٠ن ٿهڄخ حٗټخٽ ٛيٳَش مىروّ ًهزٌ ٿ ٍأّ
ڃن حٿالُمٍى( 2حٿٸزَ حٿڄَٷڂ )1050مهو ٍ٬وى حٿي حٿڄڀٺ (آ – ٻالځ – ىٹ)
ممؿي ڃ ٬ٴخثْ ڃن حالػخٍ ڃن رَلهخ هظڂ حٓ٤وح ٌ ڃن كـَ حٿالُمٍى ٍلڄپ
ٻظخرش رؤٓڄ مٿٸز ٫ڀي ح ڃڀٺ حمٍ ( 3حٿٸزَ حٿڄَٷڂ )800مهو ٍ٬وى حٿي حٿڄڀټش
ٗز٬خى حم (رو-آرٌ) ٻخڅ حٿـِد حال٫ڀي ڃن ؿٔيهخ ڃٰ٤ي رخٻيحّ ڃن حٿٌهذ
محٿٴ٠ش محٿالُمٍى محالكـخٍ حٿټٍَڄش محٿ٬ٸَٶ مهَو٣ ١وٍڀش ڃ٬ڀٸش ڃن حٿَخٷش
ر٘ټپ ٫زخىدس طٜپ حٿي حٿو َٜمطلظهٌ رٍَ٘ ٍَٞ٫ ٢ڃن حٿوَُ حال زورَش
حٿالُمٍىٍش محٿٌهزَش م٫ؼَ رخٿٸَد ڃن حٿٌٍح ٩حٿَڄلي ٫ڀي ػالع ىرخرَْ ًهزَش
٣وٍڀش طلظهٌ رَإمّ الُمٍىٍش مػالع ط٬وٌٍحص ٿټپ محكيس ڃلهخ هَجش حٿٔڄټش
حػلخڅ ڃلهخ ڃن حٿٌهذ محٿؼخٿؼش ڃن حٿالُمٍى.
حڃخ ٳٌ حٿلٴَس حٿوخٍؿَش ٿڀٍَ٠ق ٳٸي ٫ؼَ ٫ڀي ٷَؼخٍس ڃ٬٤ڄش رخالٛيحٱ
4
مڃٍِلش رَأّ ػوٍ ڃن حٿالُمٍى محٿٌهذ.
1
C.L. Woolley , The Sumerians, p.33f.
2
C.L.Woolley , The Sumerians, p.33f.
3رخٷَ ٣ڃٸيڃش ٳٌ278ٙ ...
4
C.L.Woolley , Ur , of the chaldeesv, p.52f.
203
مٷي ٫ؼَ حٍ٠خ ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش ٫پ حٿټلوُ حٿٌهزَش محٿٴلَش محٗظهَص
رؤٓڂ حٿڄٸزَس حٿڄڀټَش مٷي ٳَٔص ڃن ر٬ي حٻظ٘خٳهخ رؤڅ حالٗوخ ٙحٿڄڀليٍن ٳَهخ
ٻخ وح كټخڃخ حم ڃڀوٻخ حًح ڃخ ڃخص حكيهڂ ىٳلض ڃ ٬كخَٗظ محطزخ ٫مح ٴْ حٿلڀٌ
محٿڄـوهَحص حٿلٴَٔش محالػخع حٿ٬خثيس حٿَ ٿلخؿظ حٿَهخ ٳٌ ٫خٿڂ ڃخ ر٬ي حٿڄوص.
مڃن رَن حهڂ حٿٸزوٍ حٿٸزَ حٿ٬خثي حٿي (ڃْ ٻالځ ىٹ)()Mes- Kalam- dug
كَغ مؿي هٌح حالٓڂ ڃلٸوٗخ ٫ڀي هظڂ حٓ٤وح ٌ ڃن حٿٌهذ مٍٜلز ٿٸذ حٿڄڀٺ
حً (ٿوٻخٽ) ( )Lugalمهو هظڂ حٿڄڀٺ ڃ ٪حٍر ٪هلخؿَ ڃن حٿٌهذ ٻڀهخ مؿيص
1
ٳٌ حٿٸزَ حٿڄَٷڂ .1054
ٳٌ ڃوٷ ٪حځ حٿ٬ٸخٍدٟ 2ڄض حٿٸالثي حٿظٌ ٫ؼَ ٫ڀَهخ ٳٌ حٿٸزوٍ ٫ڀي ح وح٩
ڃظ٬يىس ڃن حالكـخٍ طڄؼڀض رلـَ حٿالُمٍى رخكـخڃ حٿََٰٜس ؿيح محٿټزََس
مطټوڅ ًحص حٗټخٽ رَ٠وٍش مڃَ٬لَش مڃٔ٤لش هٌح حٿلو ٩ڃن حٿلـَ ڃٜيٍه
3
(حٳٰخ ٔظخڅ) مٍـڀذ حٿي حٿَ٬حٵ ٳٌ ًٿٺ حٿوٷض ٫ن ٍَ٣ٶ حٿظزخىٽ حٿظـخًٍ.
حڃخ كـَ حٿ٬ٸَٶ ٳوَُه حٓ٤وح َش مرَ٠وٍش حٿ٘ټپ مط٠ڂ حٿٸالثي ٫ڀي رٞ٬
حالكـخٍ حٿٔوىحد حٿڀوڅ حٟخٳش حٿي هَُطَن رَ٠خد حٿڀوڅ مٗٴخٳش حٗز رخٿټَٓظخٽ
٫ؼَ ٫ڀَهخ ٳٌ حكي حٿٸزوٍ حڃخ حٿ٬خؽ ٳوَُه ٣وٍڀش مٷََٜس ح زورَش حٿ٘ټپ طظوٓ٢
مر ٞ٬حٿوَُ حٿٸالىس مطڂ حٿټ٘ٲ ٻٌٿٺ ٫ڀي ٷالثي ڃټو ش ڃن حٿٸوحٷ ٪حٿلهٍَش
204
حٿََٰٜس ڃن ڃخىس حٿٴَص هٌه حٿٸالثي ٫ؼَ ٫ڀَهخ حڃخ كوٽ حٿ٬لٶ حم ٷَد حٿټخكپ
1
حٿڄالك ٦حڅ ٷالىس حٿلـپ ٳٌ حٯڀذ حالكَخڅ طظټوڅ ڃن ٓظش هَُ ڃَ٬لَش حٿ٘ټپ.
حٿٸزَحڅ حٿڄَٷڄخڅ :800B 789ط٬وى ٿڀڄڀټش ٗز٬خى حم (رو – آرٌ) حڃخ
حٿټلوُ حٿظٌ مؿيص ٳٌ هٌٍن حٿٸزٍَن ٳظ٬ي ڃن حٍم ٩حالػخٍ حٿلٴَٔش ڃلهخ حٿلڀٌ
حٿٌهزَش رڄوظڀٲ ح وح٫هخ محٗټخٿهخ مٷَؼخٍطَن ًهزَظَن ٍلظهٌ ٻپ ڃلهڄخ رَأّ ػوٍ
ڃن حٿٌهذ حٿوخٿ ٚممؿيص رٸخٍخ ڃن ٛليمٷَهڄخ حٿٜوطََن مهڄخ ڃن حٿو٘ذ
حٿڄ٬٤ڂ رخٿٜيٱ مكـَ حٿالُمٍى.
حٿٸزَ حٿڄَٷڂ ٫ :1237ؼَ ٳَ ٫ڀي ؿؼغ ٔخد ڃ ٪ٻخڃپ ٍُلظهن مكالهن
حٿلٴَٔش ڃن حٿٌهذ محٿٴ٠ش مٷالثي كـَ حٿالُمٍى حٿـڄَپ محالكـخٍ حٿټٍَڄش
2
حالهَى ٻخٿ٬ٸَٶ م٫يى ڃن حٿٸَؼخٍحص.
محٻظ٘ٴض ڃن حٿ٤زٸش حٿؼخٿؼش ٳٌ طپ حٿَٔذ 3هَُ ڃٜلو٫ش ڃن حالكـخٍ
حٿټٍَڄش ڃؼپ حٿ٬ٸَٶ محٿالُمٍى ٫ؼَ ٫ڀَهخ ٳٌ حٿٸزوٍ كَغ ٻخ ض ط٘ټپ ٷالثي
ڃوظڀٴش حٿ٤وٽ مر٠٬هخ كخٳ٫ ٦ڀي طَطَز كَن حُٿزْ ٿال خع حٿڄظوٳَخص ٳز٬ي حڅ
طټوڅ حٿوَو ١ٷي ح يػَص طزٸي هَُ هٌه حٿٸالثي ٫ڀي حٿهَټپ حٿ٨٬ڄٌ ٿظيٽ ٫ڀي
4
طَطَزهخ حالٛڀٌ.
205
مهلخٹ ٫ ٚڀي ٛليمٵ كـًَ ڃن حٗوٍ ٷَخٓخط (ٓ)14×22×25ڂ
محٿلٸٖ هٌح مؿي ٳٌ ڃوٷ ٪ڃيٍلش حٗوٍ٫ 1لي ح ٸخ ٝحٿٔوٍ حٿوخٍؿٌ ٿڀڄيٍلش
2
مٻخڅ هٌح حٿٜليمٵ ڃلظوٍخ ٿټڄَش ڃن هَُ حٿ٬ٸَٶ حٿظٌ مؿي ر٠٬هخ طلظ .
حڃخ طلٸَزخص طپ حٿ٬وٍڀٌ ٳهو ٯلٌ رخٿيڃي حٿلَوح َش محٿَ٤لَش محٿزٍَ٘ش محٿظٌ طڂ
حٿظلٸَذ ٳَهخ ڃن ٷزپ حٿز٬ؼش حٿٴَ َٔش مٻخڅ حٿڄلٸذ حٿٴَ ٌٔ ح يٍٍ رخٍم 1933
مٿڂ ٍَؿ ٪حٿي ٳَ ٔخ حال ٫خځ 1967كَغ ٍٸوٽ حڅ حٿَ٬حٵ رڀي ٍٴظٸَ حٿي حٿلـَ
3
م٫ؼَ ٫ڀي ىڃَش ٳٌ ٳظَس حٿُ٬زَي َ٫و هخ ڃ٬٤ڄش رخكـخٍ حٿ٬ٸَٶ.
4
طڂ حٿظلٸَذ ٳَ ٫خځ 1979م ظخثؾ حٿظلٸَزخص حالػٍَش هو ٳٌ طپ حكڀَلَش
حٿ٬ؼوٍ ٫ڀي كڀٌ حٿؼَخد مطلوً ٫ڀي 250حٿي 300هَُس ََٰٛس ؿيح ڃن
حٿٴٍَض حم حٿټڀْ حالرَ ٞمٻخ ض حٿوَُحص ڃلؼوٍس ٳوٵ ٛيٍ حٿڄَض مڃن رَن
حٿوَُحص هَُس محكيس ٳٸ ٢ڃن حٿ٬ٸَٶ مٻخ ض هٌه حٿوَُحص ڃوَ٤ش ٫ڀي حٿؼود
مػڂ حٿ٬ؼوٍ ٫ڀَهخ ٳٌ ر ٞ٬حٿٸزوٍ م٫ؼَ حٍ٠خ ٫ڀي ٫ٸوى ٿڀ٬لٶ حٿًٌ ٳُلٌ ٻڀ
مٛل٬ض هَُحص هٌه حٿ٬ٸوى ڃن ڃوحى ڃوظڀٴش حً حٿٴٍَض م حٿ٨٬خځ محالكـخٍ
5
حٿټٍَڄش حٿظٌ ٻخڅ حٯڀزهخ ڃن حٿ٬ٸَٶ مڃَس طوڀپ حٿٸالىس كڀٸش رَم ٍِش.
1
حٗوٍ :ٻخ ض حٗوٍ (ٷڀ٬ش حٿَ٘ٷخ ١كخٿَخ) حٿ٬خٛڄش حالمٿي ٿڀيمٿش حالٗوٍٍش ڃَٻِح حىحٍٍخ
ٿڄلخٳ٨ش حٗوٍٍش ٳٌ ٻال حٿٍَٜ٬ن حالٗوٍٍَن حٿوَٓ ٢محٿليٍغ مٍٸوڃ ڃوٷ٬هخ ٫ڀي حٿ٠ٴش
حٿَٰرَش ٿلهَ ىؿڀش ٫ڀي ر٬ي كوحٿٌ 100ٻڂ حٿي حٿـلود ڃن ڃيٍلش حٿڄوٛپ مٍ٬وى طخٍٍن ڃيٍلش
حٗوٍ حٿي حالٿٲ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄَالى
خثپ كٸَٸش حٿٔوڃٍََن250ٙ .... 2كلوڅ
3
Dossiers , histoire et archeology 20 f , N.51,MARS 1981
طڂ طَؿڄظهخ ڃن ڃـڀش حٿظخٍٍن م٫ڀڂ حالػخٍ حٿٴَ َٔش حٿ٬يى 51ڃخٍّ .1981
4طپ حكڀَلَش ٍٸ ٪ٳٌ كو ٝكڄٍَن
5
Baghdad Er ForSchungen Rainer Michael Boehmer-Heinz-werner
Dammer , philipp Von Zebern,1985.
206
م٫ؼَ ٳٌ ڄَمى حٍ٠خ ٫ڀي ُمؽ ڃن حٿٜٴخثق حٿڄ٬ي َش ٍ٨هَ ٳَهڄخ ڃ٘هي
هخؿڄظ ٫ڀي ڃخ ٍزيم ٿزوس ٳٌ ٿـڄش ڃن ٷٜزش حٿزَىً ٷخٌٓ ٿِ ـٌ َ٘٫ش ڃوط
محُهخٍ حٿڀوطْ حٿڄَطزش ٳٌ ٛٴوٱ ڃظلخمرش طظڄوؽ حٿي حالڃخځ محٿوڀٲ ٳٌ حٿٍَق
مٻخ ض حٿٴوحٛپ حٿََٰٜس ڃن حٿِهوٍ حٿڄڀو ش ڃؼزظش رخٿالُمٍى محٿ٬ٸَٶ حالكڄَ
مػزظض ڃالڃق حٿِ ـٌ روٟوف م لض حٿ٘ َ٬حٿڄـ٬ي ٫ڀي ٗټپ ظودحص ڃظوؿ
1
رخٿٌهذ
مهو ٿوف ٫خؿٌ ريٍٓ)10×10( ٪ڂ ٫ؼَ ٫ڀَ ٳٌ رجَ ٳٌ حٿٸ َٜحٿ٘ڄخٿٌ حٿَٰرٌ
حٿًٌ َٗيه حٗوٍ خَٛرخٽ ٳٌ ڄَمى ٫خځ 1951مٷي كخٳ٨ض ٫ڀَ ٻخطزش
☧ٿَمحٍخص حٿزوٿََٔش حٿ٘هََس حؿخػخ ٻٍَٔظٌ ُمؿش ٫خٿڂ حالػخٍ ڃخٻْ ڃخٿوحڅ ٫ڀي
ٿوف ر٬لخٍش ٳٌ كخٿظ حٿَ٣زش كظي مٛپ حٿي حٿڄوظزَ .محٿڀوف ٫زخٍس ٫ن حٓي
ٍهـڂ ٫ڀي ٳظي مٍ ٠٬ڃن ٍٷزظ محٿڀوف ڃ٬٤ڂ رَٷخثٶ حٿٌهذ محٿ٬ٸَٶ حالكڄَ
محٿالُمٍى (حٿًٌ ٓٸ ٢ڃ٨٬ڄ ) مٛوٍ ٗ َ٬حٿٴظي حٿِ ـٌ رٸ٫ ٪٤خؿَش
2
(مڃوؿوى كخٿَخ ٳٌ حٿڄظلٲ حٿزٍَ٤خ ٌ).
ٳٌ ُڃن زوهٌ َٜحٿؼخ ٌ 562-604ٷزپ حٿڄَالى رڀٰض رخرپ َٜ٫هخ
حٿٌهزٌ ٳٌ ٫هي كڄوٍحرٌ مطلٸٸض حڃخٿهخ طلض كټڂ زوهٌ َٜحٿؼخ ٌ حٿ٤وٍپ
محطوٌ ٗخٍ ٩حٿڄوٻذ حٓڄ ڃن ڃوٻذ حالٿهش حٿٔلوً ٳٌ ڃهَؿخڅ حٿٔلش حٿـيٍيس
كَن طـظڄ ٪ڃن حٍؿخد حٿڄڄڀټش حالٿهش حٿَثَٔش مطََٔ رخكظٴخٽ ڃهَذ مطيهپ ڃن
رخد ٘٫ظخٍ مطوَؽ حٿي ٟوحكٌ حٿڄيٍلش حٿ٘ڄخٿَش كَغ طلٸپ حٿي ُمحٍٵ ًمحص
٫ـالص ڃِهَٳش رخٿٌهذ محٿالُمٍى حالٍُٵ محٿ٬ٸَٶ حالكڄَ مطئهٌ حٿي ڃ٬زي
207
حٿـلخثن ٳٌ ح٫ڀي حٿلهَ ػڂ ٍڀٌ ًٿٺ حؿَحد حٿِمحؽ حٿڄٸيَٓن ٍثَْ حالٿهش
1
محالٿهخص حٿظٌ ٍ٬وٽ ٫ڀَ هٜذ حٿزالى ٻڀهخ مٍٳخههخ.
حڃخ حٿٸزَ حٿڄَٷڂ :779مؿي ٳَ ٷ٬٤ش ٴَٔش ڃ٬٤ڄش رخٿٴَٔٴٔخد ڃن حٿٜيٱ
مكـَ حٿالُمٍى مٓڄٌ ر) (ٍحٍش حمٍ) مهو ڃ٘هي حكظٴخٽ رخٿل.َٜ
حٿٸزَ حٿڄَٷڂ :775مؿي ٳَ حٿووًس حٿٌهزَش حٿڄ٘هوٍس ٿڀڄڀٺ (ڃْ ٻالځ ىٹ)
محػخٍ حٿهٌد ڃَ٬مٟش كخٿَخ ٳٌ حٿڄظلٲ حٿَ٬حٷٌ.
حٿٸزَ حٿڄَٷڂ ٬ٍ : 1050وى الرن حٿڄڀٺ مؿيص ٴخثْ ڃن حالػخٍ ڃن رَلهخ هظڂ
حٓ٤وح ٌ ڃن كـَ حٿالُمٍى ٍلڄپ ٻظخرش رخٓڂ (آ – ٻالځ -ىٹ) حً رؤٓڄ مٿٸز
2
٫ڀي ح ڃڀٺ حمٍ.
مٳَڄخ ٍڀٌ ڄكخًؽ ڃكن حٿڀٸكي حالػٍَكش ٯَكَ حٿڄل٘كوٍس محٿڄوؿكوىس ٳكٌ حٿڄظلكٲ
حٿَ٬حٷٌ مكٔذ حٿڄوحٷ ٪حالػٍَش محٍٷخڃهخ حٿڄظلٴَش ممٛٴهخ محٿڄيٍمٓكش ٳكٌ
هٌح حٿزلغ.
208
هْ غ اثْ ػٌز٘ك لعٌخ 1999
هظڂ حٓ٤وح ٌ حرٍَ ٞهكخځ ٫ڀَك ٛكوٍس حٿك حڃخڃك
165789ځ حٿ٤وٽ
ٗو ٚم٫يس ح٫ڄيس ڃن حٿټظخرش حٿڄٔڄخٍٍش
٩ ٓ 2.5ڂ
حٿٸ1 َ٤
ٓڂ
هظڂ حٓ٤وح ٌ ڃن حٿَهخځ حالٓوى ٫ڀَ ٛوٍ ٿؼالػش
165790ځ حٿ٤وٽ 2
حٗوخ٫ ٙڀَ ٻظخرش ڃٔڄخٍٍش
٩ ٓڂ
حٿٸ1 َ٤
ٓڂ
165792ځ ڃوظڀٴش ٓز٬ش هَُ ٫ٸَٶ حػلخڅ ڃلهخ رَ٠خد
٩ حالٗټخٽ
هككظڂ حٓكك٤وح ٌ ىحثككًَ حٿ٘ككټپ ڃككن حٿلـككَ حالٓككوى
167662ځ حٿٸَ٤
٫ڀَ ٸوٕ طڄؼپ ٍڃوُ هخٛش رخٿوظڂ ٍظوڀڀ ػٸذ
٩ ٓ 2.5ڂ
209
هْ غ اثْ ػٌز٘ك لعٌخ 2111
210
ٷوحڃ ك حٿ ك محٷككٲ ٍ٠كك ٪ٷيڃ ك حٿَڄلككي
ٳوٵ كَوحڅ رخٍٹ مٍڄٔٺ رَيه حٿَڄلي
179515ځ ٩ حٿ٤وٽ ٓ 2.3ڂ رخكككي ٍڃككوُ حالٿهككش محڃخڃكك ٗككوٚ
ٍَٳكككٍ ٪كككيه حٿَڄلكككي حٿكككي حال٫ڀكككي حڃكككخځ
مؿه ك مٍَطككيً ٍىحدح ٣ككوٍال مهڀٴ ك
ػككالع كَوح ككخص ٿ٬ڀهككخ ٯككِالڅ حٿوحكككي
ٳوٵ حالهَ مٳوٷهخ ٍٓڂ حٿ٬ٸَد
179525ځ ٩ حٻزَهخ ٷ٬٤ظكككخڅ ڃكككن كـكككَ حٿكككوُڅ حالٓكككوى
حٿ٤وٽ ٓ 2.6ڂ
حٿڀوڅ ر٘ټپ هلٴٔخد محالهكَى ر٘كټپ
حٿٸٓ 1.9 َ٤ڂ
هَځ
هَُس ًحص ٿكوڅ ٍڃكخىً محركَ ٞڃكن
182388ځ ٩ حٍطٴخٓ 3.1 ٫ڂ
حٿلـككككَ حٿڄ٬ككككَٵ حٓكككك٤وح َش حٿ٘ككككټپ
ٷٓ 1.5 َ٤ڂ
ڃؼٸورش ڃن حٿوٓ ٢ر٘ټپ ٯََ ڃ٬ڄوٽ
حالٍطٴخٓ6.1 ٩ڂ ر٤كككككش مُڅ ڃكككككن كـكككككَ حٿكككككيٍوٍحٍض
182391ځ ٩ حٿ٤وٽ ٓ 10.5ڂ
حالٓوى طَؿٍ ٪أٓهخ حٿي حٿوڀٲ مرهكخ
حٿٓ 5.9 َٝ٬ڂ
ػٸذ ٳٌ حٿٸخ٫يس ڃڀَجش رخٿَٛخٙ
حالٍطٴخٓ 1.5 ٩ڂ هككظڂ حرككَ ٞڃلزٔكك ٢ٳككٌ ح٫ككاله ػٸككذ
172770ځ ٩ حٿٸٓ 2.5 َ٤ڂ
٫ڀَككك ك ه٤كككككو ١هليٓكككككَش ڃظوحٍُكككككش
مڃظٸخ٬٣ش
ػالػككش ٘٫ككَ هككَُس ڃككن كـككَ حٿ٬ٸَككٶ
172773ځ ٩ ڃوظڀٲ حٿٸَخٓخص
ڃوظڀٴش حالكـخځ محالٗټخٽ محالٿوحڅ
حالٍطٴخٓ 3.5 ٩ڂ هكككَُس ٻزَكككَس ڃكككن حٿ٬ٸَكككٶ حٿڄ٬كككَٵ
172775ځ ٩ حٿٸٓ 0.5 َ٤ڂ
كڄَحد مرَ٠خد حٿڀوڅ
211
ٷككككالىس ڃئٿٴككككش ڃككككن حكـككككخٍ ٷَٛككككَش
175252ځ ٩ ڃوظڀٲ حٿٸَخٓخص
ڃوظڀٴش حالٗټخٽ محالٿوحڅ محالكـخځ
212
هْ ىىغ رىىل الؼظىى٘خ /هحبفظىىخ القبهظىى٘خ /ضىىبء وىىبض لعىىٌخ
2112
213
مُڅ ٻَمً ٯخڃٶ حٿڀوڅ
ٓوحٍ ڃټوڅ ڃن هكَُ ڃڀو كش ڃوظڀٴكش
حالٗټخٽ محالكـخځ ٍٰڀذ ٫ڀَهكخ كـكَ
209602ځ ٩ ڃوظڀٲ حٿٸَخٓخص
حٿ٬ٸَكككٶ ٫كككيىهخ ( )20هكككَُس ٻخ كككض
٫ڀي ڃٜ٬ڂ هَټپ ٨٫ڄٌ
هكككظڂ حٓككك٤وح ٌ ٫ڀَك ك ڃ٘كككهي حٿهكككَن
محٷٴَن ٍَطيٍخڅ هكوًس ڃٸَ كش ٍَٳ٬كخڅ
209698ځ ٩ حالٍطٴخٓ 3 ٩ڂ
حٿٸٓ 1.4 َ٤ڂ حٍككيٍهڄخ حٿككي حٿټظككٲ ٍَطككيٍخڅ ڃالرككْ
٣وٍڀككككش مرَلهڄككككخ ٻڀككككذ ٳككككوٵ ٍحٓككك
ٗكككـَس حٿلَكككخس مهكككالٽ ٳكككٌ حال٫ڀكككي
مهڀٴهڄخ ٗـَس حٿـخه ڃٍَ٤ٓ ٪ن ڃن
حٿټظخركككككش حٿڄٔكككككڄخٍٍش ڃككككك٫ ٪الڃكككككخص
ڃظٴَٷش ٳٌ حٿٔ َ٤حٿؼخٿغ ڃؼٸكود ڃكن
حٿوٓ ٢مهو ڃن حٿلـَ حالٓوى حٿڀوڅ
حالٍطٴخٓ 7.7 ٩ڂ ؿكككِد ڃكككن ٷڀكككڂ ٻظخركككش ڃٔكككڄخٍٍش ڃكككن
209701ځ ٩ حٿٓ 0.5 َٝ٬ڂ
حٿ٬خؽ ڃيرذ حٿَحّ ڃ٠ڀ ٪حٿزيڅ
حٿٔڄٺ ٓ 0.4ڂ
214
هْ غ رل الح ٌخ /الوْظن االّل لعٌخ 1999
215
ٷََٛش حٿ٘ټپ ر ٠٬ڃن كـَ حرَٞ
161962ځ ٩ ٷزَ ٍٷڂ 156
ٗككٴخٱ محهككَ ڃككن ٫ٸَككٶ حكڄككَ ٯككخڃٶ
مٳخطق حٿڀوڅ
216
ىٳن حٿڄَرC7 ٪ حالٿك ك حٿوٓكككٍَٔ ٢كككلذ ٗوٜكككخ حهكككَ
ڃڄٔككټخ ركك مهڀٴككش ٗوٜككخڅ ٍَٳ٬ككخڅ
حٍيٍهڂ حٿََٔى ٿڀظلَش
ٷ٤كك ٪الُمٍى ٛككََٰس حٿلـككڂ ڃؼٸورككش
164236ځ ٩ ىٳن حٿڄَرD2 ٪
ڃن حال٫ڀي م٫ڀَهخ حػكخٍ ڃ٬كيڅ ٫كيىهخ
( )4ڃوظڀٲ
217
هككظڂ حٓكك٤وح ٌ ڃككن كـككَ حٿككيٍوٍحٍض
٫ڀَكك ڃ٘كككهي ٍڄؼكككپ حالٿكك مهكككو ؿكككخٿْ
164712ځ ٩ ٫ڄڀَخص حٿظلٸَذ
حٿؼخ َش محڃخڃكك ك حالٿهككككش حٿيحَ٫ككككش طٸككككوى ڃ٬هككككخ
ٗوٜخ ڃن ٍيه ڃٍَ٤ٓ ٪ن ڃكن حٿټظخركش
ڃٴٸوى ؿِد ڃل حٿ٤وٽ ٓ 2.7ڂ حٿٸ٤كَ
ٓ 1.2ڂ
هظڂ حٓ٤وح ٌ ڃكن حٿ٬كخؽ ٍلظكوً ٫ڀكي
164713ځ ٩ ٫ڄڀَخص حٿظلٸَذ
ڃ٘هيٍن حال٫ڀي ٫زخٍس ٫ن رٸَس ؿخٿٔش
حٿؼخٿؼش
م٫ڀَهككخ ٳككٌ حٿڄككئهَس َ٣ككَ ٍٸككوځ رؤٻككپ
حٿل٘ككككَحص حٿظككككٌ ٫ڀَهككككخ حڃككككخ حٿڄ٘ككككهي
حٿٔككٴڀٌ ٍڄؼككپ حٓككيٍن ڃظٸككخرڀَن محٷٴككَن
٫ڀكككي حٷكككيحڃهڄخ حٿوڀٴَكككش رَلهڄكككخ ٯكككِحٽ
رلٴْ حٿو ٪ٟمهو ڃظ َٝ٬ٿالٳظكَحّ
حٿ٤وٽ ٓ 3.7ڂ محٿٸٓ 1.3 َ٤ڂ
218
هككَُس ڃككن كـككَ ٻككٍَڂ ٿو هككخ حكڄككَ
209184ځ ٩ حٿٸٓ 1.7 َ٤ڂ
ڃ ٪مؿكوى ٿكوڅ حركَ ٞككوٽ ؿٔكڄهخ
محالٍطٴخٓ 1.2 ٩ڂ
ڃؼٸود رؼٸذ خٳٌ ڃن حٿوٓ٢
209202ځ ٩ حالٍطٴخٓ 5.2 ٩ڂ هَُس ٛٴَحد حٓك٤وح َش حٿ٘كټپ ڃكن
حٿٸٓ 1.8 َ٤ڂ
كـَ ڃؼٸورش رؼٸذ خٳٌ
209219ځ ٩ حٿ٤وٽ ٓ 9ڂ هَُس ٍُٷكخد ٫ڀكي ٗكټپ ىالٍكش ًحص
حٿٔڄٺ 4ڃڀڂ
ٗټپ هالٽ
209239ځ ٩ ڃوظڀٴش حٿٸَخٓخص ڃـڄو٫كككش ڃكككن حٿوكككَُ ڃكككن حٿلـكككَ
حٿټٍَڂ
209244ځ ٩ ڃوظڀٲ حٿٸَخٓخص ڃـڄو٫ش ڃن حٿوَُ ڃن كـكَ ٻكٍَڂ
مر٠٬هخ ڃن حٿټڀْ
209268ځ ٩ ڃوظڀٴش حٿٸَخٓخص هَُطخڅ حالمٿي ٿو هخ حكڄَ محٿؼخ َكش
رَ٠خد ٫ڀَهخ ه٤وٍُ ١ٷخد
209295ځ ٩ ىالٍككش ڃككن حٿلـككَ ًحص ٿككوڅ حه٠ككَ حالٍطٴخٓ 1.7 ٩ڂ
محٿٓ 1.3 َٝ٬ڂ
ٳَهخ ػٸذ خٳٌ ڃن ؿهش حالًڅ
209300ځ ٩ حالٍطٴخٓ 2.7 ٩ڂ هظڂ حٓ٤وح ٌ حه َ٠حٿڀكوڅ ٍلظكوً
محٿٸٓ 1.3 َ٤ڂ
حٿزككيڅ ٫ڀككي ٸككٖ ٯككخثَ ٫ڀَ ك ٍٓككوځ
ٻخالٳ٬ي محٿ٬ٸَد مٗو ٚحىڃٌ
209304ځ ٩ حالٍطٴخٓ 1.2 ٩ڂ هككككظڂ ڃلزٔككككٛ ٢ككككََٰ ٫ڀَكك ك ٍٓككككڂ
حٿٓ 1.1 َٝ٬ڂ
حٿ٬ٸكككَد ڃؼٸكككود ڃكككن حٿوٓككك ٢ٿو ك ك
حٿٔڄٺ 7ڃڀڂ
حرَٞ
حالٍطٴخٓ 3 ٩ڂ هظڂ ڃلزٔ ٢ڃن حٿلـَ حٿ٘ٴخٱ ٫ڀَك
209323ځ ٩ حٿٓ 2.3 َٝ٬ڂ
ٸككككٖ ٿ٘وٜككككَن ڃظٸككككخرڀَن ٍلڄككككپ
حٿٔڄٺ ٓ 1.4ڂ
219
حكيهڄخ ٜ٫ي محالهَ ٛوٿـخڅ
209314ځ ٩ ڃوظڀٴش حٿٸَخٓخص ڃـڄو٫ش هكَُ ٛكََٰس ر٠٬كهخ ڃكن
كـكككككَ حٿ٬ٸَكككككٶ ىحثٍَكككككش مٷَٛكككككَش
مڃٔ٤لش
220
حٿَ٤ن
هكككظڂ حٓككك٤وح ٌ حٿ٘كككټپ ڃكككن كـكككَ
178664ځ ٩ حٿ٤وٽ ٓ 4.5ڂ
حٿالُمٍى ٫ڀَ كٸكالڅ ڃكن حٿِهَٳكش
حٿٸٓ1 َ٤ڂ
طڄؼككككپ ه٤و٣ككككخ ڃظڄوؿككككش ڃلككككُِس
رو٤ككككوٛ ١ككككََٰس ڃټو ككككش ڃخٍ٘ككككز
حٿ٬كككككَن محٿِهَٳككككككش ٳككككككٌ حٿلٸڀككككككَن
ڃظ٘خرهش
221
( )5
ٍحّ ٛوٿـخڅ ڃكن حٿلـكَ حٿَڃكخىً
185985ځ ٩ حٍطٴخٓ 3.6 ٩ڂ
ڃوَم ٌ٣حٿ٘ټپ
222
حٿيٍوٍحٍض ڃؼٸود ڃن حٿوٓ ٢ٿ مؿ
216782ځ ٩ حٿٔڄٺ ٓ 1ڂ
ڃٔكككظوً ٍلظكككوً ٫ڀكككي ٸكككٖ ٯكككخثَ
٫زككككخٍس ٫ككككن حٍركككك ٪ىمحثككككَ محٿ٨هككككَ
ڃليد هخٿٌ ڃن حٿلٸوٕ
هْ ىىغ رىىل الو ىىىس /هحبفظىىخ ًٌ٘ىىىْٓ ضىىبء حوىىىبم الؼل٘ىىل لعىىىٌخ
2112
223
ح ككخد ىحثككًَ حٿ٘ككټپ ًم ٳوهككش محٓكك٬ش
200162ځ ٩ ٷ َ٤حٿٴوهش 30.5
حٓككظيحٍطهخ ٯَككَ ڃلظ٤ڄككش ڃككن حٿككيحهپ
ٓڂ
ٍَطټككككِ حال ككككخد ٫ڀككككي ػككككالع ٷككككوحثڂ حالٍطٴخٓ 14.5 ٩ڂ
هخٍخطهككككخ ڃلزٔكككك٤ش طٸٍَزككككخ مٗككككټڀهخ
هَڃٌ مٓ٤هخ حٿوخٍؿٌ ڃليد ٷڀَال
٫ڀكككي حٿزكككيڅ حػكككخٍ ؿككك ٚڃكككن كـكككَ
حٿزخُٿض
224
هْ غ االعص /هحبفظخ الوضٌٔ لعٌخ 2119
225
هْ غ رل اظوس /هحبفظخ هٗبلٔ – ثؼقْثخ الوْظن االّل لعٌخ
2112
226
حٿَهخځ ٫ڀَهخ ٻظخرش ڃٔڄخٍٍش
167414ځ ٩ حٿ٤وٽ ٓ 1.5ڂ هكككظڂ حٓككك٤وح ٌ ٛكككََٰ ڃكككن كـكككَ
حٿٸٓ 0.5 َ٤ڂ
حٿكككالُمٍى ٿو ك ك حٍُٵ ڃؼٸكككود ڃكككن
حٿوٓ٫ ٢ڀَ ڃ٘خهي ٯََ محٟلش
ٷككالىس ڃككن ( )13هككَُس ڃككن حٿ٬ٸَككٶ
167582ځ ٩ ڃوظڀٴش حالكـخځ
حالكڄككككَ طظوٓكككك٤هخ هككككَُس ٻزَككككَس
حٓكك٤وح َش محٿزٸَككش ر٠٬ككهخ حٓكك٤وح ٌ
محالهَ ٻَمً
227
ىالٍكش ڃككن حٿ٬ٸَكٶ محٿٜككيٱ ڃٔككظيٍَس
177727ځ ٩ حٿٸٓ 1.5 َ٤ڂ
حٿ٘ككټپ ڃؼٸورككش ڃككن حٿـخ ككذ ػٸككذ خٳككٌ
حالٍطٴخٓ 0.5 ٩ڂ
ًحص مؿهككَن حكككيهڄخ ڃلككيد ڃلٴككوٍ
٫ڀكككي ٗكككټپ ىحثكككَس ػزظكككض ٳَهكككخ كڀٸكككش
ڃٔككظيٍَس ًحص ٿككوڅ حرككٍَ ٞظوٓكك٤هخ
ٷَ ٙىحثكًَ ركخٿڀوڅ حالٓكوى ٿَٜكزق
حٿ٘ټپ ڃٸڀش حٿَ٬ن
17737ځ ٩ ػڀغ هَُس ٻَمٍكش حٿلـكڂ ڃكن حٿ٬ٸَكٶ حٿٸ َ٤حٿڄظزٸٌ 1.8
ٓڂ
ٳٌ مٓ٤هخ ػٸذ ٔ ٍَٞ٫زَخ ڃٍِلكش
ڃككن حٿوككخٍؽ مرٍَ٤ٸككش حٿَٓككڂ رككخٿڀوڅ
حالرككككَ ٞرِهككككخٍٱ ٷوحڃهككككخ ـڄككككش
ٍرخَ٫ش طوَؽ ڃن رَن ٍإمّ حٿلـڄش
حٗ٬ش ڃن ػالع ه٤و ١ڃظڄوؿش محٿكي
ؿخ زهخ ـڄش ڃن ٫يس ٍإمّ حٿڄظزٸكٌ
ٳَهككككخ هڄٔككككش طلظهككككٌ رككككيحهڀهخ ٸككككخ١
مهخطككخڅ حٿلـڄظككخڅ طلككَ ٢رهڄككخ ىمحثككَ
طٴٜپ ر٠٬هخ ٫ن رٞ٬
228
رهَجككش مٷككوٱ مڃظ٬زككي هڀٴك ٗككوٚ
حهَ
187238ځ ٩ حٿ٤وٽ ٓ 1.5ڂ كـككككككَ حٍُٵ ٯككككككخڃٶ حٓكككككك٤وح ٌ
حٿٸٓ 1 َ٤ڂ
ڃؼٸكككود رؼٸكككذ خٳكككٌ ٫ڀَك ك ه٤كككو١
٫ڄوىٍش محٳٸَش ڃهَؤ ٿڀلٸٖ
كـكككَس ڃَڃكككَ ڃَر٬كككش حٿوؿك ك حككككي
196145ځ ٩ حٿ٤وٽ ٓ 12.3ڂ
حٟككككال٫هخ ڃٸ٤ككككو ٩ر٘ككككټپ ڃؼڀككككغ
حٿٓ 11 َٝ٬ڂ
حٿٔڄٺ ٓ 1.6ڂ مڃؼٸود ڃن ٻال حٿـخ زَن رؼٸذ خٳكٌ
ٿَٰ ٝحٿظ٬ڀَٶ
ىالٍش ڃكن حٿلـكَ حٿكوٍىً ڃٔكظَ٤ڀش
187442ځ ٩ حٿ٤وٽ ٓ 3ڂ
حٿ٘ككټپ ٳَهككخ ػٸككذ ٣ككوٿٌ خٳككٌ ٫ڀككي
حٿٓ 2 َٝ٬ڂ
حكككككي مؿهَهككككخ ٸككككٖ ٯككككخثَ ر٘ككككټپ
كَوحڅ ٍرڄخ ٻخڅ كٜخ خ
187444ځ ٩ ٷالىس ڃن حٿټَٓظخٽ حٿڄكِؿؾ طظټكوڅ
ڃن ( )10هكَُ ٻَمٍكش محٓك٤وح َش
مٷََٛش
هظڂ حٓ٤وح ٌ ڃن حٿټَٓظخٽ ڃؼٸود
ڃلكككوٍه خٳكككٌ ٫ڀَككك ڃ٘كككهي حٿز٤كككپ
196126ځ ٩ حٿ٤وٽ ٓ 3.5ڂ
حٿٸٓ 2.5 َ٤ڂ حٿ٬كككخًٍ ٍڄٔكككٺ حٓكككيح ڃكككن ٍؿڀَككك
حٿوڀٴَظككَن مهڀٴككش ٣ككخثَ ٔككَ ط٬ڀككوه
ٻظخرش ٷيٍڄش حڃخ حٿَؿپ حٿؼوٍ ٳَڄٔٺ
حٓيح ڃن ٍؿڀَ حٿوڀٴَظَن حٻكيً ڃكن
حمٍ
229
210457ځ ٩ ڃوظڀٴش حٿٸَخٓخص ٷككالىس ڃككن حٿ٬ٸَككٶ طظټككوڅ ڃككن ()34
هككَُس ڃوظڀٴككش حالٗككټخٽ محالكـككخٍ
حٿڄوظڀٴش
201471ځ ٩ ڃوظڀٴش حالكـخځ ٷككالىس طظټككوڅ ڃككن ( )41هككَُس ڃككن
محالٗټخٽ
حٿ٬ٸَٶ محٿالُمٍى
230
هشسّع اح٘بء هدٌٗخ ثبثل لعٌخ 2111
231
ٍحٳ٬ككخ ٍككيه حٿَڄلكي حٿككي حال٫ڀككي ٍَطككيً
ٍىحدح ٣ككوٍال ٍلظهككٌ رټككَحٻَٖ طظٸيڃك
ر٬كككك ٞحٿ٬الڃككككخص حٿڄلٜككككوٍس رككككَن
ه٤ككَن ٫ڄككوىٍن محڃخڃك ٗككو ٚحهككَ
ڃڄٔككټخ رَككيه ٷ٬٤ككش طلظهككٌ ڃككن حال٫ڀككي
رڄككخ ٍ٘ككز حٿڄٔككلخس مر٬كك ٞحٿ٬الڃككخص
حالهكككَى ٍلٴك ك ه٤كككو ١ڃكككن حال٫ڀكككي
محالٓٴپ
232
الوجحش الضبًٖ
هزاظخ ػول٘خ لٌوبذط هي االحغبز ال سٗوخ فٖ الوزحم
الؼسا ٖ
ط٠ڄن هٌح حٿڄزلغ ىٍحٓش ڄخًؽ ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿڄظلٲ حٿَ٬حٷٌ رڀٮ
٫يىهخ ( ) 167ا ڄوًؿخ ڃن حٻؼَ ڃن( )45ڃوٷ ٪حػًَ ڃن ٟڄلهخ حالػخٍ حٿڄٜخىٍس
محٿڄٔظڀڄش ڃن ٓوٍٍخ محالٍىڅ مؿهخص ڃوظڀٴش مڃوح٣لَن مٻخڅ ؿِدح ڃلهڂ ٍڄؼپ
حكـخٍح ٻٍَڄش ٯََ ڃيٍمٓش ڃن حٿٴظَس 2009-1999مطڄؼپ ڃـڄو ٩هٌه حٿلڄخًؽ
حهظخڃخ حٓ٤وح َش مڃلزٔ٤ش مهَُح مٷالثي مىالٍخص محٓخمٍ مطڄخػَپ مُ٫يىه محىمحص
مٯََهخ.
ٷخڃض حٿزخكؼش رخٿزلغ ٳٌ ٓـالص حٿڄظلٲ حٿَ٬حٷٌ محهظَخٍ ڄخًؽ ٿالكـخٍ
حٿټٍَڄش حٿڄوؿوىس ٳَ ٿيٍحٓظهخ ڃن رَن حٿټڂ حٿهخثپ ڃلهخ مًٿٺ ٿ٬يس حٓزخد حهڄهخ -:
حڅ هٌه حٿلڄخًؽ طڄؼپ ح وح٫خ ڃوظڀٴش مڃهڄش ڃن حالكـخٍ طټوڅ ؿيٍَس رخٿيٍحٓش
مط٬ټْ ڃوظڀٲ حالمؿ حٿل٠خٍٍش محٿٴظَحص حٿظخٍٍوَش ٿل٠خٍس رالى حٿَحٳيٍن
مٳ٠ال ٫ن ًٿٺ ٷيٍس حٿزخكؼش محٿٴظَس مٻٌٿٺ طـلزخ ٿظټَحٍ حٿلڄخًؽ حٿڄظ٘خرهش
حٿِڃلَش حٿڄظخكش ٿهخ ٳٌ ح ـخُ حٿيٍحٓش .
مٷي طڂ ك َٜهٌه حٿلڄخًؽ مطزوٍزهخ مىٍحٓظهخ مٛٴَخ مطَطَزهخ ٳٌ ؿيحمٽ
حً حكظوص ٻپ مٻٌٿٺ طٜوٍَ ر ٞ٬حٿلڄخًؽ م٫يىهخ ( )48ڄوًؽ رٜوٍ ڃڀو
ٛوٍس ٫ڀي حٓڂ حٿڄوٷ ٪محٿَٷڂ حٿڄظلٴٌ ممٛٲ ٿڀلڄوًؽ محهََح طڂ ڃلخٷ٘ش حهڂ
طڀٺ حالكـخٍ حٿټٍَڄش .
مٳَڄخ ٍڀٌ حهڂ حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿظٌ طڂ ىٍحٓظهخ ٳٌ حٿـِد حٿ٬ڄڀٌ ڃن حٿزلغ -:
01حٿ٬ٸَكٶ :مؿككي خ ٳككٌ حٿڄظلككٲ حٿَ٬حٷككٌ حٿ٬يٍكي ڃككن حٿڀٸككي حالػٍَككش حٿڄ٬ڄوٿككش ڃككن
حٿ٬ٸَككٶ رـڄَكك ٪حٗككټخٿ محٿوح ك مح وح٫ك مهخٛككش ٳككٌ حٓككظويحڃخط رخٿٍِلك محٿلڀككٌ
233
ر٬ڄپ حٿٸالثي ٿڀظٍِن حم م ٪ٟكـَ حٿ٬ٸَٶ رټؼَس ٳٌ حٿڄٸخرَ ڃ ٪حٿڄوطي مطَٻكِص
حٿيٍحٓككش ٫ڀككي ح ظ٘ككخٍ حٻزككَ حٿټڄَككخص حٿظككٌ ٫ؼككَ ٫ڀَهككخ ٳككٌ ڃوٷكك ٪حمٍ رڄٸزَطهككخ
حٿڄڀټَ ....
مٷي حط٠ق ڃن هالٽ ىٍحٓش حٿڀٸي حٿظكٌ ٫ؼكَ ٫ڀَهكخ ٳكٌ حٿڄوحٷك ٪حالػٍَكش ركخڅ
هٌح حٿلو ٩ڃن حٿلـَ ٷكي مؿكي رټؼكَس ٳكٌ ك٠كخٍس ركالى حٿَحٳكيٍن م كَى حڅ كخؿكش
حٿٔټخڅ ٿ هٌح حٿلـَ ٍرڄخ ؿخد ال٫ظٸخىهڂ حٿيٍلٌ حم حٿـڄخٿٌ محٯڀذ حٿ٨ن ٷكي حٓكظويځ
ٿڀٍِل ٫لي حٿلٔخد الٻؼَ حٿڄوؿكوىحص ڃكن حٿڀٸكي حالػٍَكش مهكٌ ٫زكخٍس ٫كن ٷالثكي ڃكن
حٿ٬ٸَٶ رخٿوح حالكڄَ محٿزلٌ حٿٴخطق محٿٰخڃٶ مڃل حٿڄَ٬ٵ محالرَ ٞمٯََهخ ٫ڀڄكخ
حڅ حالٗټخٽ حٿظٌ مؿيص ٳٌ هٌه حٿڄلكخ٣ٶ حٿـلورَكش هكٌ ٴكْ حالٗكټخٽ حٿظكٌ مؿكيص
ٳككٌ حٿڄلككخ٣ٶ حٿ٘ككڄخٿَش مهلككخٹ طٔككخإٽ حهككَ ٿڄككخًح حهظككخٍمح ٓككټخڅ رككالى حٿَحٳككيٍن هككٌح
حٿلككو ٩ڃككن حٿلـككَ رټؼككَس ىمڅ ٯَككَه رخٗككټخٽ ڃوظڀٴككش ڃلهككخ حٿڄوؿككوى ٫ڀككي ٣زَ٬ظ ك
مر٘ټڀ حٿوخځ مڃل ڃخ هو ڃ٬ڄوٽ مر٬ي حڅ طڄكض ٛكلخ٫ظ ٳخٛكزق ٫ڀكي ٗكټپ كڀكٌ
مٍُل ك مڃككخ ٗككخر ...مڃككن هككالٽ ڃالك٨ظلككخ الٯڀككذ حٿ٬ٸَككٶ حالكڄككَ ٳٸككي مؿككي ٫ڀَ ك
ٛوٍس ٫ٸَد حم ٗو ٚرهَجش ڃَ٬لك مٍرڄكخ ٻخ كض هكٌه ٳكٌ كٸزكش ڃَ٬لك ڃكن كٸكذ
طكخٍٍن ركالى حٿَحٳكيٍن مٍرڄكخ ٻكخڅ هكٌح ٿك ىالٿكش ٫ڀكي ح٫ظٸكخى ىٍلكٌ حم ٓكلًَ ڃ٬ككَن
مٯخٿزخ ڃخ ٍٔظ٬ڄپ حٿ٬ٸَٶ حالكڄَ ٍُلش ٿڀلٔخد .
حڃخ حالهظخځ حالٓ٤وح َش حم حٿڄلزٔ٤ش محٿڄ٬ڄوٿش ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄ ٍرڄخ هكٌ ىٿَكپ
٫ڀي حُىهخٍ حٿٴظَس حٿظي ٫خٗوح ٳَهخ حم ٍرڄخ ٻخڅ ڃن ٍٔظويځ هظڄ ڃكن كـكَ ٻكٍَڂ
ٻخڅ ڃَٔوٍ حٿلخٽ مًح ٴوً.
02كـَ حٿالُمٍى :حڃخ حٓظويحڃخص كـَ حٿكالُمٍى ٳټكخڅ ٫ڀكي حالٻؼكَ ٳكٌ طكٍَِن
حٿلٔككخد مهخٛككش حٿلوحڃككپ ٿظٔككهَپ حٿككوالىس محٓككظ٬ڄخٿ ٻٸالثككي محالٻؼككَ ڃككن ًٿككٺ
حٓككظ٬ڄخٿ حم مٟكك٫ ٬ڀككي حالٿه ك مٍوٟكك٫ ٪ڀككي حٿوٜككَ ٻڄككخ ؿككخد ٳككٌ حٿلٜككوٙ
حٿڄٔڄخٍٍش محٍطيحد حالٿه ٘٫ظخٍ ٍَٗ ٢حٿالُمٍى ٫ڀي هَٜهخ م ِمٿهخ حٿي حٿ٬خٿڂ
234
حالٓٴپ ىٿَپ محٟق ٫ڀي ٷيَٓش هٌح حٿلـَ حٿټٍَڂ مٷي مؿي خ ٳٌ حٿڄظلٲ حٿَ٬حٷٌ
حٿ٬يٍي ڃن حٿڀٸي حالػٍَش حٿظٌ ٫ڄڀض ڃن كـَ حٿالُمٍى محٓظويځ حٍ٠خ ٻظ٬وٌٍحص
مٷي طَٻِص حٿيٍحٓش ٫ڀي ح ظ٘خٍ ٻڄَخص ٻزَكَس ڃكن كـكَ حٿكالُمٍى حالٍُٵ محٿظكٌ
٫ؼَ ٫ڀَهخ ٳٌ ڃوحٷ ٪حٿڄلخ٣ٶ حٿ٘ڄخٿَش محٿـلورَش ٍرڄخ ٻخڅ حٿٔكزذ ح٫ظٸكخىهڂ حٿكيٍلٌ
ٿهٌح حٿلـَ محٓظويحڃ ڃن ٷزپ حٿَؿخٽ ىمڅ حٿلٔخد ..محالكظڄكخٽ حالٻزكَ هكو ٓكهوٿش
حٿلٜوٽ ٫ڀَ ٫ن ٍَ٣ٶ حٿٴظوككخص حٿٔ٬كټٍَش مٍَ٣كٶ حٿٸوحٳكپ محٿ٤كَٵ حٿظـخٍٍكش
حٿڄخٍس رزالىهڂ محٿٔزذ حالهَ ال ظ٘خٍ كـَ حٿالُمٍى رټؼَس هو الٍٓخٿ ٻهيحٍخ حٿي
حٿڄڀوٹ ٻو ٍ٬ي ڃن حٿهيحٍخ حٿؼڄَلك محٿٸَڄك حٿظكٌ طهكيى حٿكي حٿ٘وٜكَخص ٳكٌ حٿكيمٽ
حٿٜيٍٸش .
03كـَ حٿٴََمُ :ڃن هالٽ ىٍحٓش كـَ حٿٴََمُ حط٠ق حڅ حٻؼَ حٓكظويحڃخط ٻكخڅ
ٻظ٬خمٍككٌ ٿالٯككَح ٝحٿٔككلٍَش محٓككظويځ حٍ٠ككخ ٻككيالٍخص ٿڀَٷككي م٣ككَى حٿ٘ككَ مٷككي
حٓظ٬ڄڀ ٓټخڅ رالى حٿَحٳيٍن رـڄَ ٪حٿوح حٿًٌٍ٘ حالٍُٵ محٿٴََمًُ حاله.َ٠
مڃن هالٽ ىٍحٓش كـكَ حٿٴَكَمُ حط٠كق ح ك ٷكي ٳٸكي ڃكن حالٓكوحٵ ٳكٌ حالٿٴكَن
حٿؼخٿككغ محٿؼككخ ٌ ٷزككپ حٿڄككَالى ٿككَْ رٔككزذ ر٬ككي حٿڄلككخ٣ٶ حٿڄـهككِس ٿ ك حم ٫ككيځ مؿككوى
حٿَ٤ٵ حٿظـخٍٍش رخٿوٷض ٴٔ ٻكخڅ حٓكظََحى كـكًَ حٿكالُمٍى محٿ٬ٸَكٶ ڃٔكظڄَ حٿكي
رالى حٿَحٳيٍن رپ ٻخڅ حٯڀذ حٿ٨ن هو رٔزذ ٫ٸخثيً ىٍلٌ م٫يځ ٍٯزظهڂ ر مهخٛش
ٳٌ حٿڄلخ٣ٶ حٿ٘ڄخٿَش .
مٷككي طككڂ ٛككلخ٫ش ر٬كك ٞڃككن هككٌه حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٫ڀككي ٗككټپ ط٬خمٍككٌ مٍٷككي
مطڄككخثڂ ( ) amuletمٯخٿزككخ ڃككخ ٻخ ككض طؼٸككذ رؼٸككذ خٳككٌ ٿٰككَ ٝط٬ڀَٸهككخ حڃككخ رخٿَككي حم
رخٿَٷزش محكـخٍٻٍَڄش حهَى ٻخ ض طٜل٫ ٪ڀكي ٗكټپ حهظكخځ حٓك٤وح َش حم ڃلزٔك٤ش
مطلٸٖ رلٸوٕ هخٛش طڄَِهخ ٫ن رخٷٌ حالهظخځ رٍَ٤ٸكش حٿكلٸٖ حٿٍَٰكذ حم حٿڄ٘كهي
حٿًٌ ٍوظڂ ٫ڀَ مٍڄَِه ٫ن رخٷٌ حٿڄ٘خهي ٳٌ حالهظخځ حٿ٬خىٍش .
235
هككٌه هككٌ حهككڂ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حٿظككٌ ٻخ ككض طٔككظويځ رټؼككَس ٳككٌ ك٠ككخٍس رككالى
حٿَحٳيٍن مرـڄَ ٪حٷٔخڃ حڃخ رخٷٌ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃؼپ حٿـڄ٘كض محٿَ٘كذ محٿَكخٷوص
محالڃخػٔككض مٯََهككخ ڃككن حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳټككخڅ ًٻككَه ٿككَْ رخٿټڄَككش ٴٔككهخ حٿظككٌ
حٓظ٬ڄڀض ٳَ حالكـخٍ حٿڄ٘خٍ حٿَهخ ٳٌ ح٫اله.
236
ٷككالىس طلككوً ٫ڀككي ( )39كـككَح ٻٍَڄككخ .2
181350ځ ٩
ڃوظڀٴش حالٿوحڅ محالكـكخځ ٳڄلهكخ حٿټَمٍكش
محالٓكك٤وح َش محٿٸَٛككَش محٿڀوٍُككش مٳَهككخ
كـَ حٿالُمٍى محٿٴَص محٿ٬ٸَٶ محٿٌهذ
محٿٔڀَڄخڅ مٯََهخ
237
ٷكككالىس طلكككوً ( )7حكـكككخٍ ڃكككن حٿ٬ٸَكككٶ حٿزَطٸكككخٿٌ مڃلهكككخ .6
218354
حٿڄ٬كككَٵ حالٓككك٤وح ٌ حٿ٘كككټپ محٿكككالُمٍى حالٍُٵ مكـكككَ
ځ٩
حه٠كككَ حٿڀكككوڅ ٻَمٍكككش حٿ٘كككټپ محهكككَى رلٴٔكككـَش حٿڀكككوڅ
حٓ٤وح َش حٿ٘ټپ
هككَُ ٫ڀككي ٗككټپ ٷككالىس طلككوً ( )11هككَُس ڃككن حٿ٬ٸَككٶ .7
218331
حٿزَطٸكككخٿٌ حٿڀككككوڅ محٿڄ٬ككككَٵ حٗككككټخٿهخ حٓكككك٤وح َش مٿوٍُككككش
ځ٩
مڃَ٬لَش
هكككَُ ٫ڀكككي ٗكككټپ ٷكككالىس طلكككوً ٫ڀكككي ( )16كـكككَح ڃكككن .8
218333
حٿكككالُمٍى حالٍُٵ حٿڀكككوڅ حكـخڃهكككخ ڃظٔكككخمٍش طٸٍَزكككخ ڃلهكككخ
ځ٩
حالٓ٤وح َش محٿټَمٍش حٿ٘ټپ
ٷكككالىس طلكككوً ٫ڀكككي ( )37كـكككَح ڃكككن حٿكككالُمٍى حالٍُٵ .9
218329
ڃوظڀٴش حالٗټخٽ محالكـخځ حالٓ٤وح َش محٿڄَر٬ش محٿټَمٍش
ځ٩
.10ٷالىس ڃلو٫ش طظټوڅ ڃن ( )14هَُس ڃوظڀٴش حالٗټخٽ ٳڄلهخ
حٿټَمٍش محالٓ٤وح َش محٿٸََٛش محٿيحثٍَش محٿڀوٍُش حٿ٘ټپ
محٿوح هككككخ حٿزلٴٔككككـٌ محالٓككككوى محٿزلككككٌ حٿٴككككخطق محٿٰككككخڃٶ 218328
ځ٩
محٿٴَككَمًُ مطلككوً ٫ڀككي كـككَ ٻككٍَڂ ڃككن حٿ٬ٸَككٶ حالٓككوى
حٿڄ٬ككَٵ محٿ٘ككٌٍ حالٍُٵ محٿٴَككَمُ حاله٠ككَ محالڃخػٔككض
ٻوحٍطِ حٿزلٴٔـٌ حٿڀكوڅ مٻكٌٿٺ حٿٴكَص (٫ـَلكش حٿِؿكخؽ /
كـَ حٿټڀْ)
.11هَُ ٫ڀكي ٗكټپ ٷكالىس طظټكوڅ ڃكن ( )13كـكَح حٓك٤وح َش
215372
مڃوَمَ٣كككش مىحثٍَكككش مٻَمٍكككش مڃ٠كككڀ٬ش حٿ٘كككټپ ر٠٬كككهخ
ځ٩
ڃ٤ڀٌ رخٿٌهذ مڃن حٿٴَص مٷٔڂ ڃلهخ كـَ ٫خىً
.12ٷكككالىس طلكككوً ٫ڀكككي ( )16هكككَُس ڃكككن حٿ٬ٸَكككٶ حٿزَطٸكككخٿٌ
238
محٿكككالُمٍى حالٍُٵ محٿٴَكككَمُ حاله٠كككَ محٿ٘كككٌٍ حالٍُٵ
215355
محٿلـكككَ حٿِؿكككخؿٌ مهلكككخٹ حكـكككخٍ ڃَ٬ٷكككش محهكككَى ًحص
ځ٩
ٿو َن حرَ ٞمحٓوى حٗكټخٿهخ حٓك٤وح َش مٻَمٍكش محكـخڃهكخ
رَن حٿ ََٰٜمحڃظوٓ٤ش حٿلـڂ
.13ىالٍككش ڃككن حٿلـككَ حالرككَ ٞحٿ٘ككٴخٱ ٿوٍُككش حٿ٘ككټپ ڃؼٸورككش 215315
ځ٩
رؼٸذ خٳٌ ٿَٰ ٝحٿظ٬ڀَٶ ٍرڄخ ٻخڅ ٿهيٱ ىٍلٌ
.14ٷالىس طلوً ٫ڀي ( )11كـَح ڃكن حٿ٬ٸَكٶ حٿڄلكو ٩طظكَحمف
215376
حٿوح ك رككَن حالرككَ ٞمحٿزَطٸككخٿٌ محالٓككوى مطڄَِهككخ ٫ٸَٸككش
ځ٩
ٻزََس
ىالٍككش ٫زككخٍس ٫ككن كَككوحڅ محٷككٲ ٫ڀككي ٗككټپ كڄككپ ٿو ك حرككَٞ .15
ٗڄٜ ٌ٬ٲ ٗٴخٱ ڃكن كـكَ حٿڄَڃكَ حٿڄ٬كَٵ ٳَك ػٸكذ خٳكٌ
19721
ځ٩ ٿڀظ٬ڀَٶ
11448 كـَ رڀوڅ حٿ٬ٸَٶ ٫ڀي ٗكټپ كَكوحڅ ؿكخػڂ ٍرڄكخ ٻكخڅ كڄكپ ًم .16
ځ٩
ٷَ َن ڃڀظٜٸَن مَ٫وڅ ٯكخثَس مٍرڄكخ ٻخ كض حٿَ٬كوڅ محٿٸكَمڅ
ڃ٬٤ڄككش رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش مهككو ڃؼٸككود رؼٸككذ خٳككٌ ٿو ك رلككٌ
ٯخڃٶ ٍرڄخ ٻخڅ ىالٍش
ىالٍككش ٫ڀككي ٗككټپ حٓككي ؿككخػڂ طٴخٛككَپ حٿوؿك محٟككلش مهخٛككش .17
66049
حٿٴَمس ڃن كـَ حٿالُمٍى حالٍُٵ حٿڀوڅ ڃؼٸور رؼٸذ خٳٌ ڃكن
ځ٩
حٿوٓك ٢ٿڀظ٬ڀَككٶ حٿ٘ككټپ ڃؼٸورككش رؼٸكذ خٳككٌ ٍرڄككخ طټككوڅ ٿڀظ٬ڀَككٶ
239
مؿيص ڃن حٿلٴٍَخص (ٿڀيٍّ حٿټٍَڄش مهو ڃؼٸود رؼٸذ خٱ
ر٤ش مُڅ ًحص َ٫لَن ڃلٴوٍس ر٘ټپ ٻزََ ٍرڄكخ ٻخ كض ڃ٬٤ڄكش .18
101422
رلـككَ ٻككٍَڂ ٿو هككخ رلككٌ ٯككخڃٶ مٗككټڀهخ ڃٜككٸوٽ ڃككن كـككَ
ځ٩
حٿهَڄخطخٍض مٻوڅ حٿهَڄخطخٍض ػٸَپ حٿوُڅ ٿهٌح ٍٔظويځ ٿالمُحڅ
ىالٍش ٫ڀكي ٗكټپ كَكوحڅ حڃكخ كڄكپ حم ٍرڄكخ طټكوڅ رٸكَس كڀكود .19
103075
ٿو رلٌ ٳخطق ڃن كـكَ حٿٔكَرلظَن ڃؼٸكود رؼٸكذ خٳكٌ ٿٰكَٝ
ځ٩
حٿظ٬ڀَٶ
هظڂ ڃلزٔ ٢ڃن كـَ حٿٴَكَمُ حاله٠كَ ڃلٸكوٕ ٫ڀَك ُهَٳكش .20
103080
٫ڀي مؿ محكي ر٘ټپ ىمحثَ مه٤و ١ڃٔظٸَڄش مڃظٸخ٬٣ش مهو
ځ٩
رَ٠وً حٿ٘ټپ ڃؼٸود رؼٸذ خٳٌ ٍرڄخ ٻخڅ ٿڀظ٬ڀَٶ
هككظڂ ڃلزٔكك ٢ڃككن حٿلـككَ حالرككَ ٞحٿ٘ككڄ ٌ٬حٿ٘ككٴخٱ ٍڄؼككپ ىڃَككش .21
103074
كَوح َش ٫ڀي ٗټپ حٓي ٍحر ٞڃؼٸود رؼٸذ خٳكٌ مڃكن حالٓكٴپ
ځ٩
ڃٔظوً ٫ڀَ ٸٖ طڄؼپ كِمُ
َ٫ .22خٍ ٿڀوُڅ ٫ڀي ٗټپ هَُس ٻزََس رَ٠وٍش حٿ٘ټپ ڃن حٿلـَ
101373
حالٓككككوى حٿڄككككَٷ ٢رككككخٿڀوڅ حٿَٛخٛككككٌ محالٓككككوى محٿڄ٬٤ڄككككش
ځ٩
(كَخُس) رخالرَ ٞٷَخٓخطهخ 24×54ڃڀڂ ٍ /ٷڂ حٿلٴٍَش 3153
240
ٍٷڂ .24ىالٍش ٫ڀي ٗټپ كيٷش حٿَ٬ن ڃن كـَ رلٌ ٯخڃٶ ٳَهكخ ػٸكذ
حٿلٴٍَش
خٳٌ ٿڀظ٬ڀَٶ ٍرڄخ حٓظويڃض ٻظ٬وٌٍس
4668
ASS
.25ٷالىس طلوً ٫ڀي ( )34كـَس ڃن حٿ٬ٸَكٶ حٿزَطٸكخٿٌ حٿڀكوڅ
مرڄوظڀكككككٲ حالكـكككككخځ محالٗكككككټخٽ حٿٸَٛكككككَش محٿڄِٰٿَكككككش
199251
ځ٩ محالٓ٤وح َش محٿټَمٍش محٿڀوٍُش
.26هَُ ٫ڀي ٗټپ ٷكالىس ڃكن حٿ٬ٸَكٶ حٿزلكٌ حٿڀكوڅ ًحص حٗكټخٽ
199230
محكـخځ ڃوظڀٴش
ځ٩
.27ٷالىس طلوً ٫ڀي ( )63ڃن كـَ حٿكالُمٍى حالٍُٵ حٿڀكوڅ
195775
حٿټَمٍش حٿ٘ټپ مكزخطهخ ََٰٛس حٿلـڂ
ځ٩
241
هْ غ اٗشبى تبلد/القبهظ٘خ/الوْظن االّل لعٌخ2117
هككَُس ٻزَككَس حٿلـككڂ ڃككن كـككَ حٿټهَڃككخڅ (ٻهككَد) حٿڄ٬ككَٵ .31
ڃٸورش رؼٸذ خٳٌ ٍرڄخ ٿڀظ٬ڀَٶ محكظڄخٽ ح هخ هظڂ حٓك٤وح ٌ ٯَكَ
209202
ځ٩ ڃ٬ڄوٽ حم ٍرڄخ طټوڅ ىالٍش طٔظويځ الٯَح ٝحٿٍِلش
ىالٍككش ٿو هككخ حه٠ككَ ٯككخڃٶ ٻَمٍككش حٿ٘ككټپ ٍظوٓكك٤هخ ٣ككوٵ ڃككن .32
حٿلـككَ حالرككَ ٞحٿڀككوڅ ٻلككو ٩ڃككن حٿككلٸٖ مط٬ظڀَهككخ كڀٸككش ىحثٍَككش
209297
ځ٩ ٿَٰ ٝحٿظ٬ڀَٶ
ىالٍش هَ٠حد ٫ڀي ٗټپ كَوحڅ ؿخػڂ ڃؼٸورش ڃكن حٿوٓك ٢مهكٌ .33
ڃن حٿلـَ م٫ڀَ طَٓزخص لخّ مڃظآٻپ حم ٍرڄخ ٍټكوڅ كـكَح
209296
ڃظَٓزخ ٫ڀَ حٻخَٓي حٿللخّ مٍرڄخ ؿكخد هكٌح حٿڀكوڅ (حاله٠كَ) ځ ٩
ٻو ك ڃككيٳوڅ ڃكك ٪ر٬كك ٞحٿڀٸككي حٿظككٌ حػككَص ٫ڀَ ك مال ٍڄټككن حڅ
ٍټوڅ ڃن كـَ حٿٴََمُ الڅ كـَ حٿٴََمُ ٷوً مٗكيس ٛكالرظ
(٫)7.5ڀي ڃٸَخّ ڃوهِ
هَُس ڃن حٿٌٍ٘ ٿو هخ حٍُٵ (ؿِد ڃن هَُس) ٻو هخ ڃټٔوٍس .34
209219
حم ڃٴٸوى ؿِد ڃلهخ ٫ڀي ٗټپ هالٽ
ځ٩
ىالٍش ڃن كـَ حٿٴََمُ حاله٠كَ ٫ڀكي ٗكټپ ٫ٴٍَكض ٿك حً كخڅ .35
ٻزََطخڅ ڃؼٸود رؼٸذ خٳٌ ٿَٰ ٝحٿظ٬ڀَٶ مٍرڄكخ ٻكخڅ ٍٔكظويځ
209295
ځ٩ ٻظ٬وٌٍس الٯَح ٝحٿٔلَ
242
حالهٍ َ٠زَُ ٿڀوخٍؽ ٷڀَال ٷَ٤ه (ٓ 2.6ڂ) مٍِڅ( 6.9ٯكڂ)
٫ؼَ ٫ڀَ ٳٌ حٿلٸ٤ش Aڃيٳن ٍٷڂ 1
كڀَش ٔخثَش ڃن حٿٌهذ (ڃيحٿَش) ٫ڀي ٗټپ محؿهش ڃ٬زي طلظكوً .37
٫ڀي ٳٜو ٙڃن حٿ٬ٸَٶ حالكڄَ مڃٍِن رِهَٳكش ٫ڀكي حٗكټخٽ
215292
ځ٩ ڃوظڀٴش ُمحٍخه ڃٍِلش رِهَٳش ٫ڀي ٗټپ مٍمى حٓٴڀهخ ػٸذ خٳكٌ
ٿڀظ٬ڀَٶ حٿ٤وٽ (ٓ 5.1ڂ) محٿٓ3.9( َٝ٬كڂ) حٿٔكڄٺ ( 2ڃڀكڂ)
٫ؼَ ٫ڀَ ٳٌ حٿلٸ٤ش Aڃَرٍ K11 ٪ٷڂ حٿلٴٍَش ()18
هككظڂ ڃلزٔكك ٢ڃككن حٿلـككَ حٿزلككٌ حٿڀككوڅ ككو chert ٩ڃؼٸككود .40
211205ځ
رؼٸكككذ خٳكككٌ مڃ٠كككٰو ١ڃكككن حٿـكككخ زَن ٫ڀَكك ڃ٘كككهي ٿٰكككِحٽ
٩
محٿڄ٘هي محٟق حٿڄ٬خٿڂ
243
ٿَٰ ٝحٿظ٬ڀَٶ مڃٰ٠و ١ڃن حٿوٓ ٢حكي حَ٣حٳ رَ٠وٍش 211201ځ
محٿ٤ككَٱ حالهككَ ڃٔككظوً ٫ڀَ ك ٸككٖ ٿلَككوحڅ ٫ڀككي ٗككټپ ٩
ٳَّ مٳوٷ ٣خثَ
244
حالٍُٵ محٿككٌهذ مكـككَ حٿـككخى حاله٠ككَ محٿټككوحٍطِ
حالرَ ٞحٿ٘ٴخٱ حڃخ حٗټخٿهخ ڃلهكخ حٿزَ٠كوٍش محٿټَمٍكش
محالٓكك٤وح َش مڃلهككخ حٿٜككََٰس محٿټزَككَس مح ككوح ٩ڃككن
حٿٸوحٷ ٪محٿڄلخٍ محٿٜيٱ
هككَُس ٗككڄَ٬ش حٿڀككوڅ ڃَٷ٤ككش رڀككوڅ ٍٛخٛككٌ ٻزَككَس .46
حٿَٷڂ ٯََ
حٿلـككككڂ ڃؼٸورككككش رؼٸككككذ خٳككككٌ ٿٰكك كَ ٝحٿظ٬ڀَككككٶ ٍرڄككككخ
محٟق
حٓظويڃض ٿَٰ ٝحٿٍِلش
245
االظزٌزبط
ٓككڄَض حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش رهككٌح حالٓككڂ ٿٸيٓككَظهخ م ٸخمطهككخ مٗككٴخٳَظهخ محٿوح هككخ
حٿزَحٷ م يٍطهخ مٯالد ػڄلهخ م٬ٛورش حٿلٜوٽ ٫ڀَهخ مٍظ٠ق ڃن هكالٽ ىٍحٓكش
حالكـخٍ حٿټٍَڄش رخ هكخ طظټكوڅ ڃكن حطلكخى حٿ٬لخٛكَ حٿټَڄَخثَكش طلكض طكؤػََ ٧كَمٱ
م ىٍؿخص كَحٍس ڃَ٬لش طئىً حٿي طټوٍن ڃَٻزكخص ؿيٍكيس طوظڀكٲ ٳكٌ ٛكٴخطهخ ٫كن
ڃټو خطهككخ حالٓخٓككَش ٳڄككؼال ٍظټككوڅ ڃككن حطلككخى ٫لٜككَ حٿَٛككخ ٙڃكك ٪حٿټككَمځ ڃكك٪
حالمٻٔككـَن ڃَٻككذ ٍحركك ٪حمٻٔككَي حٿَٛككخ ٙحٿټَمڃككٌ مرهككٌح طظَٰككَ حٿڄوحٛككٴخص
محالٿككوحڅ .مطظټككوڅ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ڃككن ڃ٬ككخىڅ ڃوظڀٴككش ح ٜككهَص طلككض طككخػََ
حٿلككَحٍس محٿ٠ككٰ ٢ٳككٌ رككخ٣ن حالٍ ٝمح زؼٸككض ڃككٛ ٪ككهخٍس حٿزككَحٻَن حٿككي ٓكك٤ق
حالٍ. ٝ
مٿهٌح حڅ حٿٜٴخص حٿٴٍَِخثَش ٿڀ٬ل َٜحً ( حٿڄ٬كيڅ) هكٌ حٿٜكٴخص حٿڄظ٬ڀٸكش رخٿ٘كټپ
حٿوخٍؿٌ ڃن ٿوڅ مٛالرش مٯََهخ حڃخ حٿٜٴخص حٿټَڄَخثَش ٿڀڄ٬يڅ ٳهٌ حٿٜكٴخص
حٿڄظ٬ڀٸش رظَٻَذ ًٍحط حٿيحهڀَ .
مٍڄټكن حڅ زكَن حڅ حٻؼككَ حالكـكخٍ حٿټٍَڄككش حٿظكٌ طككڂ حٿ٬ؼكوٍ ٫ڀَهككخ ڃكن هككالٽ
حٿظلٸَزخص ٳٌ حٿڄوحٷ ٪حالػٍَش هٌ حٿڄٸخرَ كَغ ٍ٬ؼكَ ٫ڀكي حٿلـكَ حٿټكٍَڂ ٳكٌ ؿكَه
مرخ٫يحى ٻزََس ٷَد ٍحّ حٿڄَض حٿڄيٳوڅ حم ٳٌ ٍٷزظ حم ڃٜ٬ڂ ٍيه .مٳٌ ر٬كٞ
حالكَخڅ ٍظڂ حٿ٬ؼوٍ ٫ڀي حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٻڄڀظٸ٤خص رَن حالػخٍ محٿڀٸي حالػٍَش .
ڃڄخ طٸيځ ٍڄټن حٿٸوٽ رؤ ڃن هالٽ حٓظويحڃخص حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ ڃـخٽ
حٿٍِلك مط٬٤ككَڂ حٿلڀككٌ رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٷككي رڀٰككض ىٍؿككش ڃككن حٿظ٤ككوٍ ٳككٌ ڃـككخٽ
حٿٜلخ٫ش مڃزڀٰخ ڃن حٿَٷٌ ٳٌ ڃـخٽ حٿٌمٵ حٿٴلٌ حٿكًٌ ٧هكَ روٟكوف ٳكٌ حٯڀكذ
حٿٸ٤كك ٪حالػٍَككش حٿڄټظ٘ككٴش ٟككڄن حىمحٍ حٿٜ٬ككَ حٿٔككوڃًَ مهخٛككش ٳككٌ ٓككالٿش حمٍ
حٿؼخٿؼش مڃخ ٫ؼَ ٫ڀَ ٳٌ ڃٸزَس حمٍ حٿڄڀټَش مٻٌٿٺ ٟڄن حىمحٍ حٿٜ٬كَ حالٗكوًٍ
حٿليٍغ ( 612-912ٵ .ځ) مٍ٬وى ٓزذ ًٿٺ حٿظ٤وٍ حٿي -:
246
حالُىهخٍ حالٷظٜخىً حٿًٌ مٛڀض حٿَ ك٠خٍس رالى حٿَحٳيٍن
حطٔخٍ ٩ٷ٬ش حالڃزَح٣وٍٍش حالٻيٍش محٿٔوڃٍَش محالٗوٍٍش ؿَٰحٳَخ
طوٳَ ٓڀ٤ش ڃَٻٍِش ٷوٍش رڄئٓٔخطهخ
حٿ٤ككَٵ حٿظـخٍٍككش حٿظككٌ ٻخ ككض ڃٔككئمٿش ٫ككن كڄخٍككش حٿز٠ككخث ٪مكڄخٍككش ٣ككَٵ
حٿٸوحٳپ
حٿڄټخ ككش محٿڄَٻككِ حٿككيٍلٌ محالٷظٜككخىً محٿٔ٬ككټًَ حٿڄَڃككوٵ ٿل٠ككخٍس رككالى
حٿَحٳيٍن محٿظٌ ؿ٬ڀظ ح٫ڀي ىٍؿش ڃن ىٍؿخص حٿَٷٌ محٿو ٌ٫محٿَٳخهَش
حكظټخٹ حٿٴلخ َن محٿٜخٯش رَن حٿيمٽ ٻخڅ حڃَح ٍََٔح رٔزذ حال ٴظخف مٓكهوٿش
حٿڄوحٛالص محٿَ٤ٵ ڃڄخ ح ٬ټْ حٍـخرخ ٫ڀي حٿلظخؽ حٿٴلٌ محٿٴټًَ
مؿككوى ڃَحٻككِ ٿوككِڅ حٿز٠ككخث ٪حالٓخٓككَش ڃؼككپ حٿٸٜككيٍَ محٿللككخّ محٿككٌهذ
محٿٴ٠ش محٿڄ٬خىڅ محالكـخٍحٿؼڄَلش حٟخٳش حٿي حٿٜٴٸخص محالٍٓكخٿَخص ٿڀڄكوحى
حٿڄٌٻوٍس مٯََهخ ٻؼََ مًحص ڃٔخّ رخٿٔڀ٤ش حٿڄَٻٍِ مڃئٓٔخطهخ.
ٍٯزش حٿڄڀوٹ محٿ٘وَٜخص حٿزخٍُس رخٷظلخد حالكـخٍ حٿټٍَڄش محٿظٌ ٍٴظٸَ حٿَهخ
ٓټخڅ ركالى حٿَحٳكيٍن ڃڄكخ ٍ٠كَ٤هڂ حٿكي حٍٓكخٽ حٿوٳكوى ٿ٘كَحثهخ ڃكن حڃكخٻن
رَ٬يس حم ٫ن ٍَ٣ٶ حٿظـخٍس حم ٫ن ٍَ٣ٶ حٿٴظوكخص حٿٔ٬ټٍَش .
حهيحد حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿي حٿڄڀوٹ حٿڄٍََٜن محٿَ٬الڃََن ٻو هخ ٯخٿَ حٿؼڄن
مٛكك٬ذ حٿلٜككوٽ ٫ڀَهككخ ٳظ٬ككي ڃككن حؿڄككپ حٿهككيحٍخ حٿظككٌ طَٓككپ حٿككي حٿڄڀككوٹ
حالٛيٷخد
حٓظويحځ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ ڃـخالص ٫يٍيس ٳڄؼال حٿولخؿَ حٿظٌ ٛل٬ض ڃكن
حٿككٌهذ م٬٣ڄككض رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ؿككخدص الٯككَح ٝحٿظككٍَِن حڃككخ طٜككلَ٪
حالٷَح ١محٿٸالثي مٻكپ ح كوح ٩حٿلڀكٌ ر٘كټپ ٍؼَكَ حٿيه٘كش رـڄكخٽ حٗكټخٿهخ ؿكخد
ظَـش ٿڀظ٤وٍ حٿؼٸخٳٌ محٿٜلخ ٌ٫محٿٴلٌ ٿڀٜخٯش ..مٻكٌٿٺ ٫لكيڃخ حٓكظويڃهخ
حٿڄڀوٹ رو٬ٟهخ ٳٌ حٿظَـخڅ ٫ڀي ٍإمٓهڂ ؿخدص ٍرڄخ ٿڀظزكَٹ حم حٿظٴكخهَ ..
247
حڃخ حٓظويحځ حٿَٷي محٿظ٬خمٌٍ محٿظڄخثڂ حٿڄٜلو ٫ڃكن حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش ؿكخد
ال٫ظٸكككخىهڂ رخٿٔكككلَ محر٬كككخى حٿ٬كككَن حٿ٘كككٍََس ٫كككلهڂ ..حٟكككخٳش حٿكككي ًٿكككٺ ٳٸكككي
حٓككظويڃض حالكـككخٍ حٿټٍَڄكككش الٯككَح ٝمٳوحثكككي ٣زَكك ٿڀ٬كككالؽ ڃككن ر٬كككٞ
حالڃَحٝ
مڃن هالٽ حٿيٍحٓكش ٔكظلظؾ حڅ حالكـكخٍ حٿټٍَڄكش رټكپ حٓكظويحڃخط محٗكټخٿ
مڃـخالط ٿڂ ٍټن ح٫ظزخ٣خ ڃلٌ حٿل٠خٍحص حٿٸيٍڄش حٿٍَ٬ٸكش محٓكظڄَ حٿكي ٍوڃلكخ
هكٌح .حًڅ حالٳټكخٍ محٿ٬كخىحص محٿڄ٬ظٸكيحص حٿڄٔكظڄَس ٫زكَ حالؿَكخٽ ؿ٬ڀكض ڃككن
هٌه حالكـخٍ ح هخ طُٔظويځ ٳٌ ٻؼََ ڃن حٿڄـخالص مٍ٬ظٸي رهخ .
مٿـ٬ككپ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش حٻؼككَ ؿڄككخال ط٤ڀككذ حالڃككَ حٿككي ٛككٸڀهخ مطهككٌٍزهخ
مطٌٍ٘زه خ ڃڄخ هڀكٶ ٛكخٯش م لكخ َن مٳلكخ َن حركي٫وح ٳكٌ هكٌه حٿڄهلك .محٍ٠كخ
حُرظككي ٩ٳككن حٿـَحهككش محٿٜككَخٯش م ظَـككش ٿهككٌح حٿظ٤ككوٍ٧هَ ط٬٤ككَڂ حالكـككخٍ
حٿټٍَڄش رخٿٌهذ محٿٴ٠ش مطٔكخٍ ٩حٿظـكخٍ رل٘كَهخ ڃكن هكالٽ حٿزَك ٪محٿ٘كَحد
محڅ ط٤ڀذ حالڃَ ٿـڀزهخ ڃن حڃخٻن رَ٬يس ڃؼپ حٿهلي محٳٰخ ٔظخڅ مىمٽ حٿوڀَؾ
حٿَ٬رككٌ مٳظلككض حرككوحد حٿظـككخٍس محٿڄٸخٍ٠ككش رخالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٿوٴككش مُ هككخ
مٿٰالد ػڄلهخ مٓهوٿش كڄڀهخ.
ٻڄككخ حڅ حٿيٍحٓككش ؿككخدص ٿظٰ٤ككٌ ڃـڄو٫ككش ڃلككيىس ڃككن ڃوؿككوىحص حٿڄظلككٲ
حٿَ٬حٷٌ ٫ڀڄخ حڅ هلخٹ حٿټؼََ ڃن حٿٸ ٪٤حٿٴلَش حٿڄ٬ڄوٿش ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄكش
حٿڄوؿككوىس ٳككٌ حٿڄظلككٲ حٿَ٬حٷككٌ ٿككڂ طو٠كك ٪ٿڀيٍحٓككش ٿلككي حالڅ ٳٸككي طككڂ طككَٹ
حٿڄـخٽ ٿيٍحٓخص ڃٔظٸزڀَش حهَى مٿٴظق حٿڄـخٽ ٿڀڄٍِي ڃن حٿزخكؼَن ٳٌ م٪ٟ
ىٍحٓخطهڂ ٫ڀَهخ.
248
1( ز ن هلح
عدّل ثأظوبء االحغبز ثبلل خ الؼسث٘خ ّالعْهسٗخ
ّاالكدٗخ ّاالً ل٘صٗخ
ٕاالً ل٘ص ٕالعْهس ٕاالكد العسٗبًٖ ܣܘܪܝܝܐ ٖالؼسث
Stones NA4 abnu ܹܟܐܦ ܐ.ܲܐܒ ܵܢ ܐ االحغبز
Stone veined NA4 subu ܸܫ ܵܒ ܵܢ ܐ حغس هؼسا
ZA.SUH/MUS2
ܲ ܲܐܒ ܵܢ ܐ
ܵ ܕܓ
ܡܣ ܐ
Amethyst NA4.UD.SAL. aban الغوشذ
HUB algamesu
ܵ
Turquoise NA4BIR.ZA.TU birtu/birûtu ܲܣܦܝܠ ܐ رسكْاش/ف٘سّش
ܪܕ ܐ ܲ ܵܠ
ܵ ܙܘ
Lapis Lazuli NA4 ZA.GIN3 uk/qnu الالشّزه
حم
uqnu
Aldjurajt NA4 ESI usu ܐܘ ܵܣ ܐ الدْٗزاٗذ
Alheimatayt NA4 KA-gi-na sadanu ܲܫ ܵܕ ܵܢ ܐ الِ٘وبربٗذ
ܵ ܫܘ
ܪܪܐ
Alaobsidin NA4 KA.ZU2 surru االّثع٘دٗي
ܵ
Travertine, NA4 gisnugallu ܸܓܬܢܘ ܲܓܠ ܐ االلجبظزس
Alabaster GIS.NU.GAL
Marble NA4 SIK IL sikillu ܫܝ ܵܬ ܐ الوسهس
Stone green NA4 SIG-SIG7 aban urriqu ܲܐܒ ܵܢ ܐ ܲܝܪܘ ܵܩ ܐ حغس اتضس
Jades NA4 . SIG7 SIG7 aban ܲܝܬܦܵ ܐ ال٘شت
urriqqu
Marble NA4 NA-ZAH nazahhu ܨܘ ܵܢ ܵܡ ܐ الستبم
ܵ ܲܐ
ܛܒ ܵܪ ܐ
Basalt NA4 AD.BAR atbaru الجبشلذ
Crystal NA4 DU8.SI.A duhu/dusu ܩܪܘܣܛܸܠܠܘܣ ال سظزبل
249
ܵ ܲ
Seashell NA4 PA ajjartu ܙܠܦܬ الظدث
Pearl NA4 IGI.KU6 ػْ٘ى/لؤلؤ
ini-nuni ܲ ܸܒ.ܪܘܠ ܵ ܐ
.ܠܘ ܵܪ ܐ ܲ ܹܒ
العوك
ܹܥܝܢܢܘ ܵܢ ܐ
Carnelian NA4 GUG samtu ܪܟܕ ܵܢ ܐ
ܸ ݁ ܲܩ الؼق٘ االحوس
ܢܕ ܐܵ ܝܵܩܘ
Ruby ZA . GIN . AS ال٘ب ْد
حم
ZA.GUL
ܪܓ ܵܕ ܐ ܲ
݁ ܙܡ
Emerald barraqtu الصهسه
ܵ ܵ ܲܐܒ ܵܢܠ
ܡܣ ܐ
Lama NA4 . LAMMA aban La- الهب
Mas-si
ܵ ܵ ܲ
NA4 . pA iartu ܪܓܢܝܬ ܡ الوسعبى
ܵ ܲܕ
ܗܒܐ
Gold KU3-GI hurasu الرُت
ܵ ܹܟܐܦ
ܩܕ ܵܫ ܐ
NA4GU2 aban kisada حغس رو٘وخ
(حغساالتضب
250
الملحق رقم 2
الوظبهز االّل٘خ
حٿٸَآڅ حٿټٍَڂ
حٿټظخد حٿڄٸيّ حٿ٬هي حٿٸيٍڂ )4 -3( /1994 5١مٓٴَ حٿَإٍخ ٳٌ حٿ٬هي
حٿٸيٍڂ حالٛلخف4
حالرَ٘هٌ ٗهخد حٿيٍن ڃلڄي رن حكڄي (ص850ه)) حٿڄٔظَ٤ٱ ٳٌ ٻپ .1
ٳن ڃٔظَ٨ٱ ڃل٘وٍحص ىحٍ ڃټظزش حٿلَخس رََمص1988
حهوحڅ حٿٜٴخ مهالڅ حٿوٳخ ٍٓخثپ حهوحڅ حٿٜٴخ حٿـٔكڄخ َخص حٿ٤زََ٬كخص .2
حٿڄـڀي حٿؼخ ٌ ىحٍ رََمص رََمص 1957
حالٓټليًٍ حرن ٤٫خد حس حٿـيحڃٌ (ص709ه)) .طخؽ حٿَ٬مّ حٿلخمً .3
ٿظهٌٍذ حٿلٴوّ طلٸَٶ حكڄي ٳٍَي حٿڄٍِيً 1١ڃـڀكي 5حٿلخٗكَ ىحٍ حٿټظكذ
حٿ٬ڀڄَش رََمص.2008
.4حالٛزهخ ٌ حرٌ ٳَؽ ٫ڀٌ رن حٿلَٔن حٿٸٌٍَ٘ حالٯكخ ٌ ڃ٤ز٬كش ركوالٵ
ؽ 19ڃ1925 َٜځ
حركككن حالٻٴكككخ ٌ ڃلڄكككي ركككن حركككَحهَڂ ركككن ٓكككخ٫ي حال ٜكككخًٍ حٿٔكككلـخًٍ .5
وذ حٿٌهخثَ ٳٌ حكوحٽ حٿـوحهَ ٫خٿڂ حٿټظذ حٿلخَٗ ڃټظزكش (ص749ه))
حٿڄظلزٌ حٿٸخهَس رََمص1989
حٿزََم ٌ حرٌ حٿٍَلخڅ ڃلڄي رن حكڄي (ص403ه)) حٿـڄخهََ ٳٌ ڃَ٬ٳش .6
حٿـوحهَ ڃ٤ز٬ش ؿڄَ٬ش ىحثَس حٿڄ٬خٍٱ حٿ٬ؼڄخ َش 1355ه)
حرن حٿزَ٤خٍ َٟخد حٿكيٍن حركو ڃلڄكي ٫زكي حس حٿڄكخٿٸٌ حٿـكخڃ ٪ٿڄٴكَىحص .7
حالىمٍش محالٯٌٍش ڃـڀي 1١ 2ىحٍ ٛخىٍ ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘ 1980
251
حٿظَٴخٌٗ حكڄي ركن ٍوٓكٲ (ص 651هك)) حُهكخٍ حالٳټكخٍ ٳكٌ ؿكوحهَ .8
حالكـككخٍ كٸٸ ك ى .ڃلڄككي ٍوٓككٲ كٔككن مى.ڃلڄككوى رٔككَو ٌ هٴككخؿٌ حٿهَجككش
حٿڄٍَٜش حٿ٬خڃش ٿڀټظخد ڃ٤زو٫خص ڃَٻِ طلٸَٶ حٿظَحع 1977
حٿـككخك ٦حرككو ٫ؼڄككخڅ ٫ڄككَم رككن رلككَ (ص 255هكك)) حٿـككخك ٦حٿظزٜككَ .9
رخٿظـخٍس ىحٍ حٿٸڀڂ حٿٸخهَس – ڃ1966 َٜ
.10حٿـككوحٿَٸٌ حرككو ڃلٜككوٍ حٿڄ٬ككَد ڃككن حٿټككالځ حال٫ـڄككٌ ٫ڀككي كككَمٱ
حٿڄ٬ـڂ ط٬ڀَٶ مطلٸَٶ حكڄي ڃلڄي ٗخٻَ ڃ٤ز٬ش ىحٍ حٿټظذ 2١ 1969
.11حٿـككوحٿَٸٌ حرككو ڃلٜككوٍ حٿڄ٬ككَد ڃككن حٿټككالځ حال٫ـڄككٌ ٫ڀككي كككَمٱ
حٿڄ٬ـككڂ طَؿڄككش مطلٸَككٶ هڀَككپ حٿڄلٜككوٍ ىحٍ حٿټظككذ حٿ٬ڀڄَككش رَككَمص-
ٿزلخڅ 1١ 1998ڃـڀي 1
.12حٿلڀزٌ ٫ڄَ رن حكڄي رن ٫ڀٌ رن ڃلڄوى رن حٿ٘كڄخ936-880( ٩هك))
ٓككَ حالٓككَحٍ ٳككٌ ڃَ٬ٳككش حٿـككوحهَ محالكـككخٍ طلٸَككٶ رككَمٍن رككيًٍ طوٳَككٶ
ڃ٤ز٬ش حٿََڃوٹ رٰيحى 1999
.13حٿلڄككوً ٗككهخد حٿككيٍن حرككٌ ٫زككي حس ٍككخٷوص رككن ٫زككي حس (ص626هكك))
ڃ٬ـڂ حٿزڀيحڅ رََمص 1957ؽ3
.14حٿ٤زٌَٓ حٿلٔن رن حٿٴ٠پ ڃټخٍځ حالهالٵ ىحٍ حٿزالٯش رََمص –
ٿزلخڅ
.15حٿ٨ككخهًَ طٸككٌ حٿككيٍن حٿلككيمً حٿككيٍ حٿؼڄككَن رخٓككخ َي حٿ٘ككَن طٸككٌ حٿككيٍن
طلٸَككٶ ڃلڄككي كٔكككخڅ حهظككَ ككيحمً ىحٍ حٿز٘كككخثَ حالٓككالڃَش 1١ڃـڀكككي1
2007
.16حٿ٬ڄًَ ٗهخد حٿيٍن حكڄي رن ٳ٠پ حس (ص749هك)) ڃٔكخٿٺ حالرٜكخٍ
ٳككٌ ڃڄخٿككٺ حالڃٜككخٍ طلٸَككٶ ٫ڄككخى ٫زككي حٿٔككالځ ٍإمٱ ڃل٘ككوٍحص حٿڄـڄكك٪
حٿؼٸخٳٌ حرو ٧زٌ 2004
252
.17حٿٸِمٍلككٌ ُٻٍَككخ رككن ڃلڄككي رككن ڃلڄككوى حٿټككوٳٌ ٫ـخثككذ حٿڄوڀوٷككخص
محٿلَوح خص مٯَحثذ حٿڄوؿوىحص ڃئٓٔكش حال٫ڀڄكٌ ٿڀڄ٤زو٫كخص 1١ؽ1
2000
.18حٿٸڀٸ٘ليً حرو حٿ٬زخّ حكڄكي ركن ٫ڀكٌ (ص821هك)) ٛكزق حال٘٫كي ٳكٌ
حٿٸخهَس 1981 ٛلخ٫ش حال ٘ي ؽ 2حٿڄئٓٔش حٿڄٍَٜش حٿ٬خڃش
.19حركن ٻؼَكَ حٓككڄخَ٫پ ركن ٫ڄككَ طٴٔكََ حٿٸكَآڅ حٿ٨٬ككَڂ ىحٍ حكَكخد حٿټظككذ
حٿَ٬رَش حٿٸخهَس 1371ه) ؽ3
.20حٿټككوٳٌ حرككٌ ٍلَككي ُٻٍَككخ رككن ڃلڄككي رككن ڃلڄككي رككن ڃلڄككوى حٿٸِمٍلككٌ
حٿڄلخٳ ٪حٿ٤زَش ٿالكـخٍ محٿڄ٬خىڅ طٸيٍڂ مطٜلَٲ ٫زكي حٿـزكخٍ كخؿٌ ڃ٤ز٬كش
حٿَٔحً حٿلخَٗ رَض حٿلټڄش 1١رٰيحى 2007
.21حٿڄٔكك٬وىً حرككو حٿلٔككن ٫ڀككٌ رككن حٿلٔككَن (ص346هكك)) ڃككَمؽ حٿككٌهذ
مڃ٬خىڅ حٿـوهَ طٜلَٲ ٍوٓٲ حٓ٬ي ىحٯَ ىحٍ حال كيٿْ رَكَمص – ٿزلكخڅ
6١ 1984
.22حٿڄَٰركككٌ حكڄكككي ركككن ٫كككو ٝٷ٤كككٲ حالُهكككخٍ ٳكككٌ هٜكككخث ٚحٿڄ٬كككخىڅ
محالكـككككككخٍ طلٸَككككككٶ رككككككَم ٍن رككككككيًٍ طوٳَككككككٶ ىحٍ حٿ٘ككككككئمڅ حٿؼٸخٳَككككككش
رٰيحى 1١ 1990
.23حٿڄٸيٌٓ حرن ٷيحڃش ڃوظ َٜڃلهخؽ حٿٸخٛيٍن ىحٍ حٿٴټَ رََمص
5١
.24حرن ڃل٨وٍ ؿڄخٽ حٿيٍن ڃلڄي رن ڃټَځ ٿٔخڅ حٿَ٬د ڃـڀي 11
253
الوساعغ الحدٗضخ
(حٿظـخٍس) ٳٌ ڃوٓو٫ش ڃوٛپ حٿل٠كخٍٍش ؽ1 .25حالكڄي ٓخڃٌ َٓ٬ي
حٿڄوٛپ1991
.26حالكڄي ٓخڃٌ َٓ٬ي حٿڄ٬ظٸيحص حٿيٍلَكش ٳكٌ حٿ٬كَحٵ حٿٸكيٍڂ هَجكش ٻظخركش
حٿظخٍٍن ٓڀٔڀش حٿڄوٓو٫ش حٿظخٍٍوَش حٿڄََٔس طخٍٍن حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَكش رٰكيحى
1١ 1988
.27حكڄي ٫ٸَپ ؿڄَپ حالكـخٍ حٿټٍَڄش ڃوٓو٫ش حٿزال٭ ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘
محٿظوٍُ ٪ىحٍ ٓڀو ٌ 2007 3١
.28حالٍُخد حالٗوٍٍش ىحثَس حالػخٍ محٿظَحع رٰيحى1971
.29حالٓوى كټڄض رََ٘ حىد حٿِٰٽ مڃ٘خهي حالػخٍس ٳٌ حٿل٠خٍس حٿَ٬حٷَش
حٿٸيٍڄش ىحٍ حٿڄيى ٿڀؼٸخٳش محٿلَ٘ رٰيحى1١ 2008
.30حالٓوى كټڄض رََ٘ حٿَٷڂ ٓز٬ش ٳٌ ك٠خٍس ركالى حٿَحٳكيٍن حٿكيالالص
محٿَڃوُ ڃل٘وٍحص حطلخى حٿټظخد حٿَ٬د ىڃ٘ٶ 2007
.31حمطْ ؿوحڅ رخرپ طخٍٍن ڃٜوٍ طَؿڄ ٓڄََ ٫زكي حٿكَكَڂ حٿـڀزكٌ
ىحٍ حالػخٍ محٿظَحع رٰيحى 1990
.32رككخٍم ح يٍٍكك رككَؽ رخرككپ ..طَؿڄككش ؿزككَح حرككَحهَڂ ؿَككَح ىحٍ حٿلٍَككش
ٿڀ٤زخ٫ش ڃل٘وٍحص مُحٍس حٿؼٸخٳش محال٫الځ رٰيحى 1980
.33رخٍم ح يٍٍ ٓوڃَ ٳلو هخ مك٠خٍطهخ طَؿڄ مط٬ڀَكٶ َٔ٫كي ٓكڀَڄخڅ
مٓڀَڂ ٣حٿظټٍَظٌ رٰيحى1977
ڃٸيڃككش ٳككٌ حىد حٿ٬ككَحٵ حٿٸككيٍڂ ىحٍ حٿلٍَككش ٿڀ٤زخ٫ككش رٰككيحى .34رككخٷَ ٣ك
1976
ڃٸيڃككش ٳككٌ طككخٍٍن حٿل٠ككخٍحص حٿٸيٍڄككش ٗككَٻش ىحٍ حٿككوٍحٵ .35رككخٷَ ٣ك
ٿڀلَ٘ رََمص – ٿزلخڅ 1١ 2009ؽ1
254
ڃڀلڄكش ٻڀټكخڃٖ حٿڀكوف حٿؼكخڃن حٿ٬ڄكوى حٿوكخڃْ19-45 : .36رخٷَ ٣
رٰيحى 1980
ڃن طَحػلخ حٿڀٰوً حٿٸيٍڂ ڃخ ٍٔڄي رخٿَ٬رَكش رخٿكيهَپ رٰكيحى .37رخٷَ ٣
1980
محهَمڅ طخٍٍن أٍَحڅ رٰيحى 1980 .38رخٷَ ٣
.39حٿزيٍحمً ٫ي خڅ ڃټكٌ حٿڄيٍلكش حالمٿكي ركَن حٿٜ٬كَ حٿلـكًَ حٿڄ٬كي ٌ
مٜ٫كككَ ٳـكككَ حٿٔكككالالص ك٠كككخٍس حٿ٬كككَحٵ ؽ 3ىحٍ حٿلٍَكككش ٿڀ٤زخ٫كككش
رٰيحى1985
.40روطََم ؿخڅ حٿيٍخ ٫لي حٿزكخرڀََن طَؿڄك مٿَكي حٿـكخىٍ ؿخڃ٬كش رٰكيحى
1970
َټوالّ ك٠خٍس حٿ٬كَحٵ محػكخٍه طكخٍٍن ڃٜكوٍ طَؿڄكش .41روٓظَٰض
ٓڄََ ٫زي حٿَكَڂ حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى1١ 1991
.42طككٌ رككوطْ ىح َككخٽ ك٠ككخٍس محىً حٿَحٳككيٍن حالٓككْ حٿڄخىٍككش طَؿڄككش
ٻككخ٧ڂ ٓكك٬ي حٿككيٍن ڃَحؿ٬ككش ى .حٓككڄخَ٫پ كٔككَن كـككخٍس ڃ٤ز٬ككش ٓككـي
ڃل٘وٍحص حٿهَجش حٿ٬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع رٰيحى 1١ 2006
.43حٿـككككخىٍ مٿَككككي (حٿٜككككلخ٫ش) ڃوٓككككو٫ش حٿڄوٛككككپ حٿل٠ككككخٍٍش ؽ1
حٿڄوٛپ1991
.44حٿـخىٍ مٿَي حالٍُخد محٿلڀكٌ ك٠كخٍس حٿ٬كَحٵ ؽ 4حٿٴٜكپ حٿؼخٿكغ
حٿڄزلغ حالمٽ 1985
.45حٿـكككخىٍ مٿَكككي حٿلكككَٱ محٿٜكككلخ٫خص حٿَيمٍكككش ٳكككٌ حٿٜ٬كككَ حالٗكككوًٍ
حٿڄظخهَ ڃ٤ز٬ش حالىٍذ حٿزٰيحىٍش رٰيحى .1972
.46حٿـخىٍ مٿَكي حٿ٬ـڀكش مٛكلخ٫ش حٿظ٬كيٍن ڃوٓكو٫ش حٿ٬كَحٵ ٳكٌ ڃوٻكذ
حٿل٠خٍس ؽ1988 1
255
.47حٿـخىٍ مٿَي ٛكلخ٫ش حٿظ٬كيٍن ك٠كخٍس حٿ٬كَحٵ ؽ 2حٿٴٜكپ حٿٔكخر٪
1985
.48ؿخٻورٔكككن ٳَح ټٴكككوٍص-ؿكككوڅ.أ .مٿٔكككن .طوٍٻَڀكككي ڃخٷزكككپ حٿٴڀٔكككٴش /
حال ٔخڅ ٳٌ ڃٰخڃَط حٿٴټٍَك حالمٿكي طَؿڄك ؿزكَح حركَحهَڂ ؿزكَح ڃَحؿ٬كش
ى 0ڃلڄوى حالڃَن ڃئٓٔكش ٳكَ ټڀَن حٿڄٔكخهڄش ٿڀ٤زخ٫كش محٿل٘كَ حٿٸكخهَس
َوٍوٍٹ -ىحٍ ڃټظزش حٿلَخس رٰيحى 1960 رََمص
.49حٿـڄَڀككٌ ٷل٤ككخڅ ڃلڄككي ٛككخٿق حٿظلزككئ – مٷككَحدس حٿڄٔككظٸزپ كٸككخثٶ حځ
حمهخځ رٰيحى 1986
.50كڄَككي ٫زككي حٿٍِ٬ككِ محٿ٬زَككيً ٛككالف حٿٴلككوڅ حٿِهَٳَككش حٿَ٬رَككش
حالٓالڃَش ؿخڃ٬ش رٰيحى رٰيحى 1982
خثكككپ كٸَٸكككش حٿٔكككوڃٍََن مىٍحٓكككخص حهكككَى ٳكككٌ ٫ڀكككڂ حالػكككخٍ .51كلكككوڅ
محٿلٜكو ٙحٿڄٔككڄخٍٍش ىحٍ حٿِڃكخڅ ٿڀ٤زخ٫ككش محٿل٘كَ 1١ىڃ٘ككٶٓ -ككوٍٍخ
2007
خثككپ ٫ٸخثككي ڃككخ ر٬ككي حٿڄككوص ٳككٌ ك٠ككخٍس رككالى محىً حٿَحٳككيٍن .52كلككوڅ
حٿٸيٍڄش ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش 2١رٰيحى1986
.53حٿوٍِؿكككككككٌ ٫ڄكككككككخٍ طلٴكككككككش حالكـكككككككخٍ ڃل٘كككككككوٍحص حٿٴـَكككككككَ
رََمص ٿزلخڅ 2009 1١
.54ىح َخٽ ٻڀَن ڃوٓو٫ش ٫ڀڂ حالػخٍ طَؿڄكش ٿَكوڅ ٍوٓكٲ ىحٍ حٿلٍَكش
ٿڀ٤زخ٫ش حٿلخَٗ ىحٍ حٿڄؤڃوڅ ٿڀظَؿڄش محٿلَ٘ 1١ؽ 2رٰيحى 1990
.55حٿيرخ٭ طٸكٌ حٿؼكوٍس حٿٍِحَ٫كش محمٿكي حٿٸكَى ك٠كخٍس حٿ٬كَحٵ ؽ1
رٰيحى1985
.56حٿيرخ٭ طٸٌ حٿٴټَ حٿيٍلٌ حٿٸيٍڂ رٰيحى 1992
256
.57حٿَحمً ٳخٍمٵ خ َٛحٷظٜخى حٿڄيٍلش حٿَ٬حٷَش حٿٸيٍڄش حٿڄيٍلش محٿلَخس
حٿڄي َش ؽ 1رٰيحى1987
.58حٿككَحمً ٳكككخٍمٵ خٛكككَ حٿ٬ڀكككوځ حٿ٤زَكككش حٿڄزلكككغ حٿَحرككك ٪ك٠كككخٍس
حٿَ٬حٵ ؽ 2ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى . 1985
ٍٗ .59كككَي ٛكككزلٌ ح كككوٍ طكككخٍٍن حٿٴكككن ٳكككٌ حٿ٬كككَحٵ حٿٸك كيٍڂ ٳكككن حالهظكككخځ
حالٓ٤وح َش ؽ 1رََمص .1969
ٍَٗ .60ي ٛزلٌ ح وٍ طَؿڄخص ٿلٜوٓ ٙوڃٍَش ڃڀټَش
ٍَٗ .61ي ٛزلٌ ح كوٍ محٿلكوًٍ كَكخس ٫زكي ٫ڀكي حالهظكخځ حالٻيٍكش ٳكٌ
حٿڄظلكككٲ حٿَ٬حٷكككٌ ىحٍ حٿلٍَكككش ٿڀ٤زخ٫كككش حٿلخٗكككَ حٿكككيحٍ حٿو٣لَكككش ٿڀظوٍُككك٪
محال٫الڅ رٰيحى 1982
ٍَٗ .62ي ٳوًُ حالڃََ ٻوىٍخ ٛخكذ حٷيځ كڀكڂ ٳكٌ حٿ٬كخٿڂ (حٿڄوٓكو٫ش
حٿٌهزَش) ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش 1١رٰيحى 1994
ٍٗ .63ككَي ٳككوًُ طَؿڄككخص ٿلٜككوٓ ٙككوڃٍَش محٗككوٍٍش ڃڀټَككش رٰككيحى
1985
ٍَٗ .64ي ٳوًُ َٓؿوڅ حالٻيً حمٽ حڃزَح٣وٍ ٳٌ حٿ٬خٿڂ ( حٿڄوٓكو٫ش
حٿٌهزَش ) ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش 1١رٰيحى 1990
ٍ .65ٳ٬ككض ٫ككخىٽ ڃلڄككي م٫زككي حس ٍُلككذ ڃلڄككي حٿڄ٬ككخىڅ محٿٜككووٍ
ىٍحٓش كٸڀَش ڃَټَمٓټورَش-ؿَوٻَڄَخثَش محٷظٜخىٍش ىحٍ حٿٸڀڂ رََمص
ُ .66ٻٌ ٫زي حٿَكڄن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿٴكن محٿظكخٍٍن مُحٍس حٿؼٸخٳكش
محالٍٗكككخى حٿٸكككوڃٌ حٿڄئٓٔكككش حٿڄٜكككٍَش حٿ٬خڃكككش ىحٍ حٿٸڀكككڂ حٿلخٗكككَحٿڄټظزش
حٿؼٸخٳَش حٿٸخهَس ڃخٍو 1964
ٓ .67كككخٻِ هكككخًٍ ٨٫ڄكككش رخركككپ طَؿڄكككش مط٬ڀَكككٶ ى٫ 0كككخڃَ ٓكككڀَڄخڅ
حٿڄوٛپ1979
257
ٓ .68خٻِ هخًٍ ٷوس آٗوٍ طَؿڄش ٫خڃَ ٓڀَڄخڅ رٰيحى 1999
ٓ .69كزٍَِ اً .أً ك٠كخٍس محىً حٿَحٳكيٍن كوٍ ال ٍوزكو طَؿڄكش ٻكخ٧ڂ
ٓ٬ي حٿيٍن ڃ٤ز٬ش ىحٍ حٿ٘ئمڅ حٿؼٸخٳَش رٰيحى2004
حٿڄيٍلككش ڃككن ٜ٫ككَ ٳـككَ حٿٔككالالص كظككي هخٍككش حٿٜ٬ككَ ٓ .70ككَ٬ي ڃئٍككي
حٿزخرڀٌ حٿليٍغ ك٠خٍس حٿَ٬حٵ ؽ 3رٰيحى 1985
ٓ .71ٴَ حٿوَمؽ 2-28:1ڃن حٿظَؿڄش حٿيمڃلَټَش حٿڄ٤زو ٫ٳٌ حٿڄوٛپ
ٓ .72ڀَڄخڅ ٫خڃَ محٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ ڃلخَٟحص ٳكٌ حٿظكخٍٍن حٿٸكيٍڂ
ڃوؿِ طخٍٍن حٿَ٬حٵ ڃئٓٔش ىحٍ حٿټظذ ٿڀ٤زخ٫ش محٿل٘كَ 1١ؽ 1ؿخڃ٬كش
حٿڄوٛپ 1978
ٓ .73وٓكككش حكڄكككي حٿ٘كككٍَٲ حالىٍٍٔكككٌ ٳكككٌ حٿـَٰحٳَكككش حٿَ٬رَكككش ڃټظكككذ
ٛزًَ ٸخرش حٿڄهليَٓن حٿَ٬حٷَش رٰيحى1974
.74حٿٜككخرو ٌ ڃلڄككي ٫ڀككٌ ٛككٴوس حٿظٴخٓككََ طٴٔككََ حٿٸككَآڅ حٿټككٍَڂ ىحٍ
حٿٴټَ رََمص2001
.75حٿ٬ككًِ ٍِ٫ككِ ٫ڀككٌ حالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٳككٌ حٿٸككَآڅ حٿټككٍَڂ محٿظككَحع
رٰيحى
ڃلٔن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ىحٍ حٿټظخد حٿَ٬رٌ ڃټظزش حٿٜكيٍ ٫ .76ٸَپ
2١
ڃلٔن ڃوٓو٫ش حالكـخٍ حٿټٍَڄش حٿڄٜكوٍس حٿظوكظڂ-حٿلٸكوٕ- ٫ .77ٸَپ
حٿووح ٙىحٍ حال٫ظٜخځ ٿڀ٤زخ٫ش محٿلَ٘
ؿوحى حٿڄٴٜپ ٳٌ طخٍٍن حٿَ٬د ٷزپ حالٓالځ رٰيحى 1976 ٫ .78ڀٌ
ؽ8
ٳخٟكپ ٫زكي حٿوحككي ڃلخٟكَحص حٿٸَكض ٫ڀكي ٣ڀزكش ٷٔكڂ حالػكخٍ ٫ .79ڀٌ
حٿٜٲ حالمٽ رٰيحى 1965-1964
258
.80ٯَرَكككش ٫ككككِ حٿككككيٍن حٓككككڄخَ٫پ محٿلـكككخٍ مؿككككوحى ٻككككخ٧ڂ حٿټظخرككككخص
حٿڄٔڄخٍٍش ٳٌ ڃظلٲ حٿټوٍض حٿو٣لٌ حَٗحٱ حرَحهَڂ ٣خهَ حٿزٰڀٌ ڃ٤ز٬كش
كټوڃش حٿټوٍض مُحٍس حال٫الځ حٿټوٍض 1990
.81حٿٴظَخڅ حكڄي ڃخٿٺ م٫زي حس ُهََ ٍؿذ ٓ 7كلوحص ٳكٌ طكپ حٓكوى
ڃ٤ز٬ش ؿخڃ٬ش رٰيحى رٰيحى1979
حٿَٔي ٳٌ ٧الٽ حٿٸَآڅ حٿ٤ز٬ش حٿََ٘٫ش حٿَحر٬كش ىحٍ حٿ٘كَمٵ .82ٷ٤ذ
رََمص -ٿزلخڅ ؽ1977 7
ٛككزخف حٓكككَ٤ٴخڅ حٿٜككلخ ٫ٳكككٌ طككخٍٍن محىً حٿَحٳكككيٍن .83ٻـكك ؿكككٌ
ڃ٤ز٬ش حالىٍذ حٿزٰيحىٍش رٰيحى2002
.84ٻٍَڄَ ٛڄوثَپ وف حٿٔوڃٍَوڅ طخٍٍوهڂ مك٠خٍطهڂ مهٜخثٜهڂ
طَؿڄش ٳَٜپ حٿوحثڀٌ حٿټوٍض 1973
.85ٽ .ىمال روٍص رالى ڃخرَن حٿلهٍَن طٍَ٬ذ ڃخٍمڅ حٿووًٍ 1971
ٷخڃوّ حٿ٬الڃخص حٿڄٔڄخٍٍش طَؿڄش حالد حٿزََ حرو كخ ٍٍلَ .86الرخص
مى .مٿَكككي حٿـكككخىٍ مهخٿكككي ٓككككخٿڂ حٓكككڄخَ٫پ ڃَحؿ٬كككش ى٫ .كككخڃَ ٓككككڀَڄخڅ
رٰيحى2004
ٓككظَن ٳككن حٿ٘ككَٵ حالى ككي حٿٸككيٍڂ طَؿڄككش ڃلڄككي ىٍمٍككٖ ىحٍ .87ٿوٍككي
حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش رٰيحى 1988
ڃكككخٍطن حٿټَڄَكككخد محٿظټلڀوؿَكككخ حٿټَڄَخثَككش ٳكككٌ محىً حٿَحٳكككيٍن .88ٿَٴكككٌ
طَؿڄش مط٬ڀَٶ مطٸيٍڂ ى .ڃلڄوى ٳَخ ٝحٿڄَخكٌ م ى.ؿوحى ٓڀڄخڅ حٿزيًٍ م ى.
ؿڀَپ ٻڄخٽ حٿيٍن ىحٍ حٿََٗي ٿڀلَ٘ ٓڀٔڀش حٿټظذ حٿڄظَؿڄش رٰيحى 1980
ڃخٻْ ڃكٌٻَحص ڃكخٿوحڅ٫ /كخٿڂ حالػكخٍ مُمؽ حؿخػكخ ٻٍَٔكظٌ .89ڃخٿوحڅ
طَؿڄش ٓڄََ ٫زي حٿَكَڂ حٿـڀزٌ ىحٍ حٿلٍَش ٿڀ٤زخ٫ش 1 ١رٰيحى1987
259
وحٿش حكڄي ڃلڄوى ڃيهپ ٳٌ ىٍحٓش حٿلَكخس حالٷظٜكخىٍش ٿيمٿكش .90حٿڄظوٿٌ
حمٍ حٿؼخٿؼش ڃ٤ز٬ش ىحٍ حٿلوٍحد ڃل٘وٍحص حٿهَجش حٿ٬خڃكش ٿالػكخٍ محٿظكَحع
1١رٰيحى 2007
.91ڃوٍطټككخص ح ٤ككوحڅ حٿٴككن ٳككٌ حٿ٬ككَحٵ حٿٸككيٍڂ طَؿڄككش مط٬ڀَككٶ َٔ٫ككي
ٓڀَڄخڅ مٓڀَڂ ٣حٿظټٍَظٌ رٰيحى 1975
.92حٿڄَككيح ٌ ٫زككي حٿككَكڄن كٔككن كزلټككش حڃؼككخٽ حٿٸككَحڅ مٛككوٍ ڃككن حىر ك
رََمص 1992 حٿَٳَ ٪ىحٍ حٿٸڀڂ 2١
.93ڃككَال ىمٍػككٌ ٗوٜككَظٺ ك٨ككٺ محالكـككخٍ حٿټٍَڄككش طَؿڄككش ٓككهََ
ٓڄ٬خڅ ىحٍ حال ڄخد.
.94خؿٌ ٫خىٽ حالهظخځ حالٓ٤وح َش كظي َٜ٫ٳـَ حٿٔالالص ك٠كخٍس
حٿَ٬حٵ ؽ 4حٿٴٜپ حٿؼخ ٌ حٿڄزلغ حالمٽ 1985
.95وزككش ڃككن حٿزككخكؼَن حٿ٬ككَحٷََن ك٠ككخٍس حٿ٬ككَحٵ ىحٍ حٿلٍَككش ٿڀ٤زخ٫ككش
رٰيحى 1985ؽ2
.96حٿهخٗككڄٌ ٍٟككخ ؿككوحى ( حٿظـككخٍس ) ك٠ككخٍس حٿ٬ككَحٵ ؽ 2رٰككيحى
1985
.97حٿهخٗڄٌ ٍٟخ ؿوحى حٿڄيهپ الػكخٍ حٿوڀكَؾ حٿَ٬ركٌ ڃل٘كوٍحص ڃَٻكِ
رٰكككيحى ىٍحٓكككخص حٿوڀكككَؾ حٿَ٬ركككٌ ٿـخڃ٬كككش حٿزٜكككَس -36-ڃ٤ز٬كككش حالٍٗكككخى
1980
.98حٿهخٗڄٌ ٍٟخ ؿوحى لحٿظـخٍسل حٿَ٬حٵ ٳٌ ڃوٻذ حٿل٠خٍس
.99هخٳَطن .1 .حٿََٔؿوڅ طخٍٍن حٿ٬خٿڂ ڃټظزكش حٿله٠كش حٿ٘كَٷَش كٸكوٵ
حٿظَؿڄش حٿَ٬رَش م َ٘هخ ڃلٴو٧ش ٿوُحٍس حٿڄ٬خٍٱ حٿڄٍَٜش ڃـڀي2
.100هكككوىؿَ هلكككًَ حٿظٸلَكككش ٳكككٌ حٿ٬كككخٿڂ حٿٸكككيٍڂ طَؿڄكككش ٍ كككيس ٷكككخ َٖ
حالٍىڅ1988
260
الدّزٗبد (الوغالد
.101حٓڄخَ٫پ رهَـش هڀَپ ىالٍش ٳََمُ ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀكي 32ڃيٍٍَكش
حالػخٍ حٿ٬خڃش مُحٍس حال٫الځ رٰيحى1976
حالهظككخځ حالٓكك٤وح َش ٳككٌ حٿڄظلككٲ حٿَ٬حٷككٌ ڃـڀككش .102رٜككڄ ؿككٌ ٳككَؽ
ٓوڃَ ڃـڀي 2رٰيحى1946
.103روٍطَ حڃپ ڃخٍٍخ طٍََِ حالٓڄَ حمٽ ٍحثيس ٿڀؼٸخٳش ڃـڀش ٛكخىٍس ٫كن
ڃَٻِ ىٍحٓخص حالڃش حٿَ٬حٷَش حٿ٬يى 7ٻخ وڅ 2006
.104ؿڄَكپ ٫ككخىٽ ٻڄككخٽ ط٬ككيٍن حٿوخڃككخص محٓككظوال ٙحٿٴڀككِحص ٳككٌ حٿ٬ككَحٵ
حٿٸككيٍڂ رككالى محىً حٿَحٳككيٍن ڃـڀككش حٿؼككَمس حٿڄ٬ي َككش حٿَ٬رَككش حٿ٬ككيى حٿؼخٿككغ
1983
.105كزش ٳَؽ حٿټَڄَخد مطټلڀوؿَظهخ ٳٌ حٿَ٬حٵ حٿٸيٍڂ ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي
25حٿ٬يىٍن 1م 2ڃيٍٍَش حالػخٍ حٿ٬خڃش 1969
.106كـككخٍس آككڄخَ٫پ كٔككَن أمحثككپ حٿٜ٬ككَ حٿلـككًَ حٿڄ٬ككي ٌ ٳككٌ ٗككڄخٽ
رالى حٿَحٳيٍن 4800-5800ٵ.ځ ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي 52رٰيحى2004
.107كڄَكي ٫زككي حٿٍِ٬كِ ڃـڀككش ٻڀَكش حالىحد ؿخڃ٬ككش رٰكيحى حٛككيحٍ هككخٙ
حٿ٬يى 23حٿٔزلش ٫لي حٿَ٬د رٰيحى 1978
.108كڄَي ٫زي حٿ ٍِِ٬حٿٔزق ڃـڀش ٻڀَش حالىحد رٰيحى 1978
.109كلَن ٷخٓكڂ ٍحٟكٌ حٿظلٸَكذ محٿظلكًَ حالػكًَ ٳكٌ ڃيٍلكش حمٍ حالػٍَكش
٫خځ 2001ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي 52ڃ٤ز٬ش ٓوڃَ رٰيحى2004
ٷكَْ كٔكَن كڀكٌ ٔكخثَش ڃكن حٗكوٍ .110حٿلَخٿٌ كخٳ ٦كٔكَن مٍٗكَي
ڃوٓكككڂ 1999ڃـڀكككش ٓكككوڃَ ڃـڀكككي 50ڃ٤ز٬كككش ىحٍ حٿ٘كككئمڅ حٿؼٸخٳَكككش
رٰيحى2000
261
.111حٿكككيمًٍ ٍٍككككخ٫ ٝزككككي حٿككككَكڄن محٿ٬ككككخڃًَ ٫ڀككككٌ كٔككككَن ٳككككَؽ
حٿٔككخكَحص ٳككٌ حٿ٬ككَحٵ حٿٸككيٍڂ محٿظككوٍحس محٿظڀڄككوى ڃـڀككش ٓككوڃَ ڃـڀككي 53
ڃ٤ز٬ش ىحٍ حٿلوٍحد رٰيحى 2006
ُ.112ٻكككٌ حكڄكككي حٿـكككوحهَ حٿؼڄَلكككش( ٳكككٌ ٓكككزَپ ڃوٓكككو٫ش ٫ڀڄَكككش) ڃـڀكككش
حٿَ٬رٌ حٿ٬يى1970 42
ٓ.113ڀَڄخڅ رَهخڅ ٗخٻَ ظخثؾ حٿظلٸَزخص ٳٌ طپ كيحى ڃـڀش ٓكوڃَ ڃـڀكي
52حٿلخَٗ حٿهَجش حٿ٬خڃش ٿالػخٍ محٿظَحع ڃ٤ز٬ش ٓوڃَ رٰيحى2004
ٗ.114خه حٿَٜوح ٌ ڃـڄو٫ش ٷزوٍ ٳٌ طپ ٳخٿَؾ حٯخ ٳٌ حٍرَپ ڃـڀكش ٓكوڃَ
ڃـڀي 27رٰيحى1971
.115حٿ٘ټًَ ٛزخف ؿخٓڂ ٫زي حالڃََ حٿل٘خ ١حٿظـخًٍ ٿزالى حٿَحٳيٍن هالٽ
حٿ َٜ٬حالٗوًٍ حٿٸيٍڂ حمحثپ حالٿٲ حٿؼخ ٌ ٷزپ حٿڄكَالى ڃـڀكش ٓكوڃَ :حٿ٬كيى
53ڃ٤ز٬ش ىحٍ حٿلوٍحد رٰيحى 2006
.116حٿ٘ڄْ ڃخؿي ٫زي حس لحٿظـخٍس حٿوخٍؿَش ٿڀَ٬حٵ حٿٸكيٍڂل ڃـڀكش ركَن
حٿلهٍَن ٫يى 1973 2
.117حٿَٜحٱ ٫زي حالٿك ٫زكي حس حٿڄ٬كخىڅ ٳكٌ حڃؼكخٽ حٿٸكَآڅ ڃـڀكش حٿظَرَكش
حالٓالڃَش حٿ٬يى6
.118حرو حٿٜوٱ رهلخځ حٿظلٸَذ ٳٌ طكپ ٷكخٿَلؾ حٯكخ ( حٍرَكپ) ڃـڀكش ٓكوڃَ
ڃـڀي 25رٰيحى 1969
.119حركككو حٿٜكككوٱ رهلكككخځ طكككپ حٿٜكككوحڅ حٿڄوٓكككڂ حٿَحرككك ٪ڃـڀكككش ٓكككوڃَ
ڃـڀي 24رٰيحى1968
.120حرو حٿٜوٱ رهلخځ طـخٍس حٿَ٬حٵ حٿوخٍؿَش ٳٌ ٜ٫وٍ ڃخٷزپ حٿظخٍٍن
ڃـڀش رَن حٿلهٍَن حٿ٬يى 48رٰيحى1985
262
٣.121لَلككٌ حٓككټليٍ ڃـڀككش حٿڄ٘ككَٵ (حٿٔككلش حٿٔخىٓككش) ط٘ككٍَن 1903
حٿ٬يى19
.122حٿ٨خهَ ڃلڄي حٿَ٬ن حٿٍََ٘س حم َ٫ن حٿلٔوى ڃـڀش حٿظَحع حٿ٘ك٬زٌ
ىحٍ حٿ٘ككئمڅ حٿؼٸخٳَككش محٿل٘ككَ طٜككيٍهخ مُحٍس حٿؼٸخٳككش محال٫ككالځ حٿ٬ككيى 9
رٰيحى 1999
٫.123زخّ ڃلي كٔن هلـَ مطڄَڄش ڃكن طكپ ڃلڄكي ڃـڀكش ٓكوڃَ ڃـڀكي
52رٰيحى 2004-2003
ظكخثؾ طلٸَزككخص حځ حٿ٬ٸككخٍد ٿڀڄوٓككڄَن 4-3 ٍَ٫.124زكٌ كَككيٍ ٫زككي حٿوحكككي
ٿ٬خځ 2002-2001ڃـڀش ٓوڃَ ڃـڀي 52ڃ٤ز٬ش ٓوڃَ رٰيحى2004
٫.125ڀككٌ ٫زككي حٿٸككخىٍ كٔككن حٿڄل٤ككخص حٿظـخٍٍككش ٳككٌ حٿوڀككَؾ حٿَ٬رككٌ ٳككٌ
حالٿٴككَن حٿؼخٿككغ محٿؼككخ ٌ ٷزككپ حٿڄككَالى ڃـڀككش حٿككلٴ ٢محٿظلڄَككش حٿٔككلش حٿٔخىٓككش
حٿ٬يىحڅ 7 -8رٰيحى 1981
.126ٻٔككخٍ حٻككَځ ٫زككي (مكككيس ك٠ككخٍس محىً حٿَحٳككيٍن محٿوڀككَؾ حٿَ٬رككٌ ٳككٌ
ٟود حٿڄټظ٘ٴخص حالػخٍٍش ) ڃـڀش آٳخٵ َ٫رَش ٫يى 10حٿٔلش 1992 17
حٿ٤ذ حٿزخرڀٌ محالٗوًٍ ڃلخَٟس حٿٸخهخ رخٿٴَ َٔش ٳٌ ٍٍلَ .127الرخص
رككخٍٍْ طَؿڄككش حٿككيٻظوٍ مٿَككي حٿـككخىٍ ڃـڀككش ٓككوڃَ ڃـڀككي 24ڃيٍٍَككش
حالػخٍ حٿ٬خڃش رٰيحى 1968
٘كَس ٓڄَش حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٫زكَ حٿظكخٍٍن ڃـڀكش حٿڄظلكٲ .128ڃلڄوى
ط٬لي ر٘ئمڅ حٿڄظخكٲ مُحٍس حٿؼٸخٳش محٿٴلوڅ حٿڄئٓٔش حٿ٬خڃش ٿالػخٍ رٰيحى
.129حٿهخٗككڄٌ ٍٟككخ ؿككوحى حٿڄٸوڃككخص حالٷظٜككخىٍش ٿڄـظڄكك ٪حٿوڀككَؾ حٿَ٬رككٌ
حٿٸيٍڂ ڃـڀش حٿلٴ ٢محٿظلڄَش حٿ٬يى 7-8ٿٔلش ()1981
.130حٿهخٗككڄٌ ٍٟككخ ؿككوحى حٿلـككخٍس حالمرٔككَيٍش محٛككوٽ حٿظـككخٍس ڃـڀككش
ٓوڃَ حٿڄـڀي 28رٰيحى 1972
263
السظبئل الغبهؼ٘خ
.131حٿزَكخطٌ حڃلكش ٳخٟكپ حٿكَمف حٿلخڃَكش ( حٿالڃخٓكو) ٳكٌ ٟكود حٿلٜكوٙ
حٿڄٔكككڄخٍٍش محٿ٘كككوحهي حالػٍَكككش ٍٓكككخٿش ڃخؿٔكككظََ ٯَكككَ ڃل٘كككوٍس ؿخڃ٬كككش
رٰيحى 2001
.132حٿـزككوًٍ ٓككخٿڂ ٍلَككي هڀككٲ حٿڄ٠ككخڃَن حٿَٔخٓككَش محالٷظٜككخىٍش ٳككٌ
ٍٓككخثپ ڃل٘ككوٍس ٳككٌ حٿٜ٬ككَ حٿزككخرڀٌ حٿٸككيٍڂ ٍٓككخٿش ىٻظككوٍحه ٯَككَ ڃل٘ككوٍس
ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ ٻڀَش حالىحد 2006
.133حٿـزوًٍ ٫زكي حٿٔكظخٍ حكڄكي ٫ٸكوى حٿٸكَ ٝم ٨كخځ حٿٴخثكيس ٳكٌ حٿٜ٬كَ
حٿزخرڀٌ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘و ٍس ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ2003
.134حٿلڄيح ٌ ٍخَٓ هخٗڂ مٓخث ٢حٿلٸپ ٳٌ حٿَ٬حٵ حٿٸيٍڂ ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ
ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ ٻڀَش حالىحد 2002
.135كڄكككوى كٔكككَن ٧كككخهَ حٿظـكككخٍس ٳكككٌ حٿٜ٬كككَ حٿزكككخرڀٌ حٿٸكككيٍڂ حَ٣مككككش
ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬ش حٿڄوٛپ ٻڀَش حالىحد 1995
.136حٿككيمًٍ ٍٍكككخ٫ ٝزكككي حٿكككَكڄن حٿَ٬حٳكككش ٳكككٌ حٿ٬كككَحٵ حٿٸكككيٍڂ ٍٓكككخٿش
ىٻظوٍحه ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬ش رٰيحى ٻڀَش حالىحد ٷٔڂ حالػخٍ رٰيحى 1997
ٿَككغ ٛككالف ٬ڄككخڅ طككخٍٍن حٿوٜككخث ٚحٿـڄخٿَككش محٿَمكَككش .137حٿ٬ككخ ٌ
حٿٜككلخَ٫ش ٿالكـككخٍ حٿټٍَڄككش ٿڀٴظككَس ڃككن حٿٸككَڅ حٿؼخٿككغ حٿككي حٿٔككخر ٪حٿهـككًَ
ٍٓككخٿش ىٻظككوٍحه ٯَككَ ڃل٘ككوٍس حطلككخى حٿڄككئٍهَن حٿ٬ككَد ڃ٬هككي حٿظككخٍٍن
رٰيحى1999ځ حٿَ٬رٌ
٫.138زككخّ ڃلككي كٔككن حٿككيالٍخص محٿظڄككخثڂ ٳككٌ حٿڄظلككٲ حٿَ٬حٷككٌ ٍٓككخٿش
ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس رٰيحى1989
264
٫.139زكككي حٿكككَُحٵ ٍٍكككخ ڃلٔكككن حٿټظخركككش ٫ڀكككي حالهظكككخځ حالٓككك٤وح َش ٯَكككَ
حٿڄل٘وٍس ٳٌ حٿڄظلٲ حٿَ٬حٷٌ ٍٓخٿش ڃخؿٔظََ ٯََ ڃل٘وٍس ؿخڃ٬ش رٰكيحى
1987
٫.140ڀكككٌ ٍخٓكككڄَن ٫زكككي حٿټكككٍَڂ ڃلڄكككي حالػكككخع ٳكككٌ حٿٜ٬كككَ حالٗكككوًٍ
حٿلككيٍغ 612-911ٵ.ځ ٍٓككخٿش ڃخؿٔككظََ ٯَككَ ڃل٘ككوٍس ٻڀَككش حالىحد ٷٔككڂ
حالػخٍ رٰيحى2009
.141حٿڄ٬ڄخًٍ ٍ٫ي ٓخٿڂ ڃلڄي ؿخٓڂ حالكـخٍ محٿڄ٬خىڅ ٳٌ رالى حٿَحٳكيٍن
ٳككٌ ٟكككود حٿڄٜكككخىٍ حٿڄٔكككڄخٍٍش ٍٓكككخٿش ڃخؿٔكككظََ ٯَكككَ ڃل٘كككوٍس ؿخڃ٬كككش
حٿڄوٛپ 2006
ٍ.142وكلخ ىم ٌ ؿوٍؽ ٫ڄخٍس حالٿٲ حٿٔخىّ ٷزپ حٿڄَالى ٳٌ طكپ حٿٜكوحڅ
حَ٣مكككش ڃخؿٔككظََ ڃل٘ككوٍس ؿخڃ٬ككش رٰككيحى ٻڀَككش حالىحد ٷٔككڂ حالػككخٍ
1986
الوْظْػبد
.143حٿز٬ڀزټكككٌ ٍڃكككًِ ڃلَكككَ ٷكككخڃوّ حٿڄكككوٍى (حٿڄظَؿڄكككوڅ) ىحٍ حٿ٬ڀكككڂ
ٿڀڄالٍَن رََمص – ٿزلخڅ 1978
.144حٿز٬ڀزټكككٌ ڃلَكككَ ڃوٓكككو٫ش حٿڄكككوٍى ىحٍ حٿ٬ڀكككڂ ٿڀڄالٍكككَن رَكككَمص –
ٿزلخڅ 1980ؽ5
.145ىحثككَس حٿڄ٬ككخٍٱ حالٓككالڃَش حٛككيٍهخ رخال ټڀٍَِككش محٿٴَ ٔككَش محالٿڄخ َككش
مٍ٘ككَٱ ٫ڀككي طلٍََهككخ حالطلككخى حٿككيمٿٌ ٿڀڄـككخڃَ ٪حٿ٬ڀڄَككش حٿلٔككوش حٿَ٬رَ كش
طَؿڄكككش حركككَحهَڂ ُٻكككٌ هوٍٗكككَي محكڄكككي حٿ٘ل٘كككلخمً ٫زكككي حٿلڄَكككي ٍكككو ْ
ڃـڀي 13ٻظخد حٿ٘٬ذ حٿٸخهَس
.146ڃ٬ـڂ حٿڄـڄو٫ش حٿـَٰحٳَكش حٿَ٬رَكش طكخٿَٲ حٿڄٔظ٘كَٵ ىً هكوً ٣ز٬كش
ٿَيڅ
265
.147حٿڄ٬ـڂ حٿوَٓ ٢ڃـڄ ٪حٿڀٰش حٿَ٬رَش ڃ٤ز٬ش ڃ – َٜحٿٸكخهَس 1960
ؽ1
.148حٿڄ٬ـككڂ حٿوٓككَ ٢ڃـڄكك ٪حٿڀٰككش حٿَ٬رَككش ڃ٤ز٬ككش ڃٜككَ حٿٸككخهَس 1960
ؽ2
الزقبزٗس ّالوقبالد
.149ر٬ؼش طلٸَزخص طپ حٓوى ٳٌ ڃلخٳ٨ش حال زخٍ رَثخٓش ڃلٸذ حالػخٍ ٍحطذ ٫ڀكٌ
ٳَؽ حٿڄوٓڂ حالمٽ ٿ٬خځ 2009
.150حٿ ظٸٍََ حٿلهخثٌ ٿز٬ؼش حٿظلٸَذ حالػٍَش حال ٸخًٍش ٳٌ ڃوٷ ٪حځ حٿ٬ٸخٍد /
حٿڄوٓڂ حٿوخڃْ 2008
٫.151خرككي ٫زككي حٿٸككخىٍ حٿڄ٬ككخىڅ ( حٿـككوحهَ محالكـككخٍ) ٳككٌ حٿظككَحع حٿَ٬رككٌ
حالٓككالڃٌ ڃككن رلككوع ككيمس حٿظككَحع حٿ٬ڀڄككٌ ٳككٌ حٿ٬ڀككوځ حالٓخٓككَش حٿهَجككش
حٿٸوڃَش ٿڀزلغ حٿ٬ڀڄٌ َ٣حرڀْ ٿَزَخ 1990
.152ككيمس ڃَٻككِ حكَككخد حٿظككَحع حٿَ٬رككٌ حالكـككخٍ محٿـككوحهَ حٿټٍَڄككش حطلككخى
ڃـخٿْ حٿزلغ حٿ٬ڀڄٌ حٿَ٬رٌ رٰيحى ٿڀٴظَس ڃن 1993/1/26-25
266
الوظبهز االعٌج٘خ
1. Abl-(ablative) -498,5-19 (k-646)
2. ABL, 847.rev.,3,chd-E (Babylonian. letters, Chicago).
3. AL-Gailani,Lamia EDUBBA. No.2., Old Babylonian
Cylinder Seals from the Hamrin , London,.1992
4. Archives Royales de Mari, (ARM), Paris, 1950ff. Vol.IX
No.254:3-4
5. Archives Royales de Mari, (ARM), Paris, 1950ff.
Vol.XVII, No.265:10-14s
6. Archives Royales de Mari, (ARM), Paris, 1950ff.
Vol.XVIII, No.6:5-6,12-13
7. Archives Royales de Mari, (ARM), Paris, 1950ff.
Vol.XVIII, No.8
8. Assyrian and Bablonian, (ARAB) Vol.10.No.443
chicago 1927.
9. Assyrian and Bablonian, (ARAB) Vol.2.chicago 1927.
10. Barton, George A."The Royal Insecriptions of summer
and Akkad, N.H.,1929 (RISA)
11. Bottero, J , "Magic , A, in Mesopotamian ", in :RLA,
1987-1990.
12. Braid wood, Robert, Investigations in Iraq
Kurdistan,1960,Chicago,
267
13. C.L.Woolley , Ur , of the chaldeesv,(1932-1955)
14. C.L.Woolley ,the Sumerians,(1930) 33f.
15. Charles: de linas anciens vetements sacerdotaux et
anciens tissus conserves en france, Paris, tome II,1842
16. Dally, Stephanie, walkerd ,C.B.F. and ,Hawkins, J.D.,
The Babylonian Tablets from Tell Al-Rimah, London,
(OBTR), 1976, No.105
17. David and Hoamoates , The Rise of Civilization, G
oxford
18. Dossiers , histoire et archeology 20 f , N.51, MARS
1981
19. Dougherty, Gouchor college cuneiform Inscreptions
GCCI, R.P (New Havtn,1923-1933), II,69
20. Farber , W: which claft. Magic ,New york 1896.
21. Floritegium marianun,paris, 1992 ff, (FM)
22. Frankfort , H., Cylinder Seals, London,1939
23. Gelb and others The Chicago Assyrian Dictionary
)CAD), "k",S.III VOL:I 1973
24. Gelb and others.: The Chicago Assyrian Dictionary
CAD, A / I:, Chicago, vol, 9.1973
25.Goetze Albrecht " The Chronology of sulgi Again ".
(Iraq,22)1966.
268
26.Goetze Albrecht 'An old Babylonian Itinerary ' in Jornal
of cuieniform studies JCS , VП , (1953),5ff.
27. Goff. Beatrice Lauva, Symbols of Prehistoric
Mesopotamia, London, Yale University press, 1963,
28. Gorelick , L., Investigating an Ancient suburb,
Expedition , vol. 23, 1981
29. H. Lewy, in Or.,33,(1964)181.ff.
30. H.W.F. Saggs, The Greatness that was Babylon,
London, 1962, p.378ff
31. Herrmann , Georgina, Iraq . vol.XXX, 1968
32. Herrmann, Georgina ,"Lapis lazuli : The Early phases
of its Trade", Iraq , 30 / 1 , 1980.
33. Hrozny, Inscriptions Cuneiforms du kul Tepe : vol I,
(1952) Matoush, vol. П (1963)
34. Indices Inizan, Glossarum, Bibl. Geag. Arab. De
Goeiye.1993:131
35. Inizan and Tixier D.E.Mecown Chevallier- 1982
36. Iris Vanders and Paul F.Kerr , Mineral Recognition,
Colombia no date
37. J. Pusks : Das Steinbuch des Aristoteles, 1912
38. Jermy. Black, et.at: A Concise Dictionary of
Akkadian,Wiesbaden CDA : (2000) vol. 5.
269
39. Joan Aruz with Ronald Wallenfels , Art of The First
Cities , New Haven and London 2009
40. Labat . Manuel D. Epigraphie Akkadienne MDA, paris,
1976/1999
41. Labat, R. Manuel Dictionary Epigraphie Akkadienne
(MDA); No.468
42. Lang dtan, VAB. IV 270, II, 37;: NBK.87;2.
43. Larsen , Mesopotamia Copenhagen studies in
Assyriology , 1974
44. Larsen, M.T.,"Caravans and Trade in Ancient
Mesopotamia and Asia
Minor",(BSMS)VOL.4,Toronto,1982.
45. Larsen, Old Assyrian Caravan Procedures, Mogeus
Trolle Istanbul, 1967, (OACP).
46. Le Breton , P . Garelli , The Jacobson in RA , LII (1958)
,110 ff .
47. Leemans, W.F. The old Babylonian Merchants,
leiden,(1950)
48. Leemans, W.F.' The Importance of Trade '. Iraq. Vol.
39\1, 1977
49. Leemans, W.F.' The Importance of Trade'. Iraq.
Vol.XXX1X, part,1.1977
270
50. Lewy, 'studies In Ancient Historical Geography of The
Ancient Near East ' . or. XXII (1952). 26ff , 393 ff
51. Liddell and Scott , Greck – English lexicon Dictionary
(Oxford , 8th Edition, 1897)
52. Limet, Henri. Le travail du Metal au pays de sumer au
temps de la IIIe dyn astiie d' Ur ,Paris, 1960 (letters)
53. LUCAS. Ancient. Egyption Material and Industries,
London, 1964, 2nd . Ed, with earlier bibliography
54. Luken bell (Assyrian and Babylonian,) Chicago (1926-
1927) ARAB. Vol.2, No.171
55. Luken bell Assyrian and Babylonian, Chicago (1926-
1927) ARAB. Vol.l0, No.443
56. Mackay, E ,A Sumerian palace and the "A" Cemetery at
Kish, Mesopotamia, Vol. . I, part II, Chicago, 1929 .
57. Matthews, R, and Macdonald, H., "Excavations at
Tell Brak. Iraq, Vol.VI (1994)
58. Maxwell – Hyslop: "Sources of Sumerian Gold",(Iraq)
Vol. 39/1, 1977
59. Mercer, S, A, Sumero –Babylonian. year – Formulae
.F.11.
60. MK. Mari and Karana, Two old Babylonian cities,
London 1984
271
61. Moorey , P.R.S. AMMI, Materials and Manufactur in
Ancient Mesopotamia : The Evidence of Archaeology
and Art - Metals and Metalwork , Glazed materials and
Glass Oxford , 1985
62. Moorey , P.R.S."The Agriculture Evidance for
Metallurgy and Related Technology in
Mesopotamia",(Iraq) , Vol.44/1, 1982
63. Mortagat, Anton and Correns, Ursula Mortgat,
"Archaologische Bemerkungen Zu Einem Schatzfund im
vorsargonishen palast in Mari" in Iraq , Vol. 36,1974.
64. Nelson W. Hyler. How and Why Wonder Book of
Rocks and Minerals . London, no date
65. Nicolaset , Andreematta :luspierres precises. P.u. f.
1960
66. Olijdam, M., "Babylonian, Quest for Lapis Lazuli and
Dilmun during the City Ur, III period" , south Asian
Archaeology , 1995
67. Oppenheim, L., "The Seafaring Merchant of Ur",
Journal of American oriental society JAOS , VOL , 74 ,
1954
68. Oppenheim, L., The Interpretation of Dreams in the
Ancient Near East, Chicago.1950.
272
69. P. Amiet , La Glyptique Mesopotaminne Archaique
(1961)
70. P.Garelli, Les Assyriens en Capadoce,(1963)
71. parrot, Andre. "Nineveh and Babylon." France, 1961
72. Poroda Edith, Mesopotamian art in cylinder seals of the
Pierpont Morgan library, NewYork, 1947
73. Poroda Edith, The Relative Chronology of
Mesopotamia, part.1. seals and trade (6000-1600 B.C) in
R.W. EHRICH, Chronologies in Old World
Archaeology , Chicago ,1965
74. Potts, to, "Mesopotamia And The East An
Archaeological and Historical study of Foreign Relations
ca . 3400 . 2000 , (MEAH) Oxford , (1994)
75. Rawlinson, H.C., Cuneiform. Inscriptions of western
Asia (London, 1861: 84)IV,146:17.
76. Renger, J., "Gotternamen in der Alta Babylon ischen
zeit, ",HSAO, Wiesbaden, 1967 (Heidlberger studien
zum Alten Orient)
77. Salonen, A., Die. Mobel des alten Mesopotamien nach
sum.akk. Quellen. Helsinki.1963
78. Sarianidi. V.I., The Lapis Lazuli Route in the Ancient
East" , Archaeology, VOL . 29 , 1971.
273
79. State Archives of Assyria Cuneiform Texts SAA,,
finland, 1997 NO.1:35-39. CF:E P
80. Stech, Tamara And Pigott, Vincent, The Metals Trade in
south west Asia in the Third Millennium B.C. Iraq. vol,
48.1986
81. Stol. M; Birth in Babylonia and the Bible, Its
Mediterranean setting. Groningen.2000.
82. Strommenger , Eva. " The Art of Mesopotamia".
London 1964.
83. The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early, Periods )
RIME) Toronto, 1993ff,
84. Thompsom, C. The Reports of the Magieians,
No:151.rev.7-10.
85. Thompson , R.C., A Dictonary of Assyrian Chemistry
and Geology , (DACG) , Oxford , (1936)
86. Tosi , M., and piperno, "Lithic Technology behind the
Ancient Lapis Lazuli Trade", Expedition,
VOL.16/1,1978
87.Tosi , M., and piperno, "lithic Technology behind the
Ancient Lapis Lazuli Trade" ,Expedition, vol.16, 1973,
88. Tosi, M. ; Vidale, 4th Millennium Bc Lapis Lazuli
working at Mehrgarh , Pakis an , Paleovient , 1990.
274
89. Tosi, M. ; Vidale, 4th Millennium Bc Lapis Lazuli
working at Mehrgarh , Pakis an , Paleovient
1980:No.448
90. Van Buren , E., AFO / Mackay, E. , vol.I,1929
91. Van Buren, E., "Mesopotamian Fauna in the Light of
the Monuments Archaeological Remarks Upon Lands
berger's Fauna der alten Mesopotamien," AFO., vol. II,.
1936-1937.
92. Van Buren, E.," Amulets in Ancient Mesopotamian",
AFO Or, Vol.14, 1945
93.VINOGRADOV A.V., E.D. Mamedov pervobytnyi
Ljavljakan, (mhe,10), Moskva,1975
94.VINOGRADOV A.V., Lokal' nyh variantah
neoliticeskoj Kul'tury Kyzylkumov, KSIA,122,1970,.
95.VINOGRADOV A.V., S.V. Lopattin, E.D. Mamedov,
kyzy/ kumskaja birjuza, sovetskaja etnografja, 1965, 2.
96.Von Zebern philip Baghdader For Schungen Rainer
Michael Boehmer-Heinz-werner Dammer , ,1985.
97. Von, W, Sodden, Akkadisches Handworterbuch,
wiebaden AHw, 1959-1981
98. W. Parrot, AM, l, II, (1946-1953)
99. watelin L.ch., Notes sur lindustric lithique de kish (Iraq)
,Paris, Masson , 1929, 19f.
275
100.Weinstein, "precious and semi-precious stones,1946,
pitman, London
101. Woolley, Lenardo . Mesopotamia Asie Anterieure,
1932-1955
276
Abstract
The resident of Mesopotamia has taken care of precious
stones considerable attention since prehistoric times and
owned them and inherited to the present day believing in its
value and beauty, as a result of the deal began to identify
colors and physical properties and took distinguish kinds
and from which the most suitable so they think that the
precious stones have benefits of magic and other medical as
well as aesthetic value that used in the decoration and
adorning ornaments and statues as well as address it to the
goddess and used by kings in the ornaments and put them in
their crowns and presented them gifts at occasions because
of expensive price and its rarity and sent messengers and
envoys in search of its presence locations to acquire them,
so they used the precious stones in the industry many of
cylinder seals, flat or whatever
The gems played important role in spite of their rarity
and the lack of land of Mesopotamia in the expansion of
trade routes and convoys, as well as military conquests,
which led to the establishment of commercial relations, land
and sea with the countries that possess these stones as well
as secure transport ways.
277
This study preview all kinds of gems and their sources
and trade in addition to the practical side of samples of
precious stons in the Iraq Museum, which I have studied
and photographed as well as recording examples of
archaeological finds by the results of excavations for the
years 1999-2009.
278
صجذ الوحزْٗبد
ز ن الظفحخ اظن الوْضْع
حالهيحد ........................................................... -
ٗټَ مطٸيٍَ ......................................................أ -د -
....................................................ؽ -ه) حٿڄلظوٍخص -
279
الفظل الضبًٖ اًْاع االحغبز ال سٗوخ ّرغبزرِب
الوجحش االّل
ح وح ٩حالكـخٍ حٿټٍَڄش مڃٜخىٍهخ 46 .......................
-حٿ٬ٸَٶ 49-46 ...................................................
54-50 .......................................... -حٿالُمٍى
59-55 .......................................... -حٿٴََمُ
63-60........................................... -حٿَخٷوص
66-64........................................... -حٿڄخّ
69-67........................................... -حٿِڃَى
-حٿِرَؿي70.........................................................
-حٿڀئٿئ 74-71....................................................
-حٿڄَؿخڅ 76-75..................................................
-حٿَ٘ذ 78-77....................................................
79................................................. -حٿټهَڃخڅ
-حٿـڄ٘ض81-80...................................................
-حٿـِ82.......................................................... ٩
-حٿزڀوٖ 83..........................................................
-حٿزـخىً 84........................................................
-حٿٌهذ 86-85....................................................
-حٿٴ٠ش 88-87....................................................
280
الوجحش الضبًٖ
طـخٍس حالكـخٍ حٿټٍَڄش 95-89..................................
-حهڂ حٿيمٽ حٿظٌ ُمىص رالى حٿَحٳيٍن رخٿڄوحى حالمٿَش96 .
-رالى حال خٟوٽ 101-96........................................
-رالى حٿ٘خځ 104-102............................................
-حٿوڀَؾ حٿَ٬رٌ 106-105.......................................
-رالى حٍَحڅ 109-107...........................................
-ڃَڀوهخ مىٿڄوڅ مڃخٻخڅ111-110.............................
الفظل الضبلش االحغبز ال سٗوخ ّاظزخداهبرِب
الوجحش االّل
حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿلٜو ٙحٿڄٔڄخٍٍش 125-112..................
الوجحش الضبًٖ
حٓظويحڃخص حالكـخٍ حٿټٍَڄش126.....................................
حمال :ٳٌ حٿٍِل محٿلڀٌ 143-126.............................
ػخ َخ :ٳٌ حٿٴن 147-144.........................................
ػخٿؼخ :ٳٌ حٿٔلَ محٿ٤ذ156-148.............................
ٍحر٬خ :ٳٌ حالهظخځ 167-157.....................................
281
الفظل الساثغ هزاظخ ػول٘خ
الوجحش االّل
ىٍحٓش ظخثؾ حٿظلٸَزخص ٿز ٞ٬حٿڄوحٷ ٪حالػٍَش 196-168..............
الوجحش الضبًٖ
ىٍحٓش ٫ڄڀَش ٿلڄخًؽ ڃن حالكـخٍ حٿټٍَڄش ٳٌ حٿڄظلٲ
حٿَ٬حٷٌ 199-197
حٿـخ ذ حٿ٬ڄڀٌ ٿڀلڄخًؽ حٿظٌ طڂ ىٍحٓظهخ 209-200............
212-210....................................... حالٓظلظخؽ
-ڃڀلٶ ؿيمٽ ٍٷڂ (214-213 ............................. )1
-ڃڀلٶ ؿيمٽ ٍٷڂ (220-215.............................. )2
-حٿٜوٍ محالٗټخٽ 250-221...................................
-ػزض حٿڄٜخىٍ حٿَ٬رَش 260-251..............................
-ػزض حٿڄٜخىٍ حالؿلزَش 267-261.............................
-حٿڄوظ َٜرخٿڀٰش حال ټڀٍَِش .........................
282