Anatomia

z fizjologią
Klaudyna Wittenbeck
Plan budowy ciała
ludzkiego
 Poziomy strukturalne
• W ustroju człowieka występują różne
poziomy organizacji i złożoności
strukturalnej
• Atomy łączą się tworząc cząsteczki
Waugh A.,Grant A. Anatomia i fizjologia człowieka w warunkach zdrowia i choroby
 Układy narządów
Wszystkie narządy ciała człowieka zbudowane z tkanek
łączą się w większe jednostki- układy narządów:
• Kostny (szkieletowy)
• Mięśniowy
• Trawienny- pokarmowy
• Oddechowy
• Moczowo- płciowy
• Wewnątrzwydzielniczy (dokrewny)
• Naczyniowy
• Nerwowy
• Narządy zmysłów i powłoka wspólna
 Okolice ciała ludzkiego
• Na powierzchni ciała można wyróżnić
poszczególne pola, które w anatomii nazywa się
okolicami ciała
• Granice tych regionów określa głównie szkielet
człowieka wraz z układem mięśniowym
 Okolice ciała ludzkiego
• Głowa
• Twarz
• Szyja
• Tułów
• Okolice brzucha
• Okolice grzbietu
• Okolice krocza
• Kończyna górna
• Kończyna dolna
 Określenie orientacyjne w
przestrzeni
Celem określenia wzajemnego położenia narządów
posługujemy się w anatomii umownymi płaszczyznami
i osiami ciała.
 Osie ciała
• Osie pionowe lub długie- przebiegają z góry w dół,
najdłuższa ze wszystkich osi długich biegnąca od
szczytu głowy do podstawy ciała nazywa się osią
główną
• Osie poprzeczne lub poziome- przebiegają
prostopadle do osi długich z prawej ku lewej stronie
ciała
• Osie strzałkowe- są prostopadłe do obu
poprzednich, biegną poziomo w kierunku od
przodu ku tyłowi
 Płaszczyzny ciała
• Płaszczyzny strzałkowe- określone przez oś
strzałkową i pionową, biegną pionowo od przodu
do tyłu dzieląc ciało ludzkie na część prawą i lewą.
Jedna z płaszczyzn strzałkowych biegnąca przez oś
główną zwana jest płaszczyzną pośrodkową (dzieli
ciało symetrycznie na połowę lewą i prawą)
• Płaszczyzny czołowe- określone przez oś
poprzeczną i pionową biegną równolegle do czoła.
• Płaszczyzny poprzeczne lub poziome – określone
przez oś poprzeczną i strzałkową, biegną poziome i
pod kątem prostym do obu poprzednich. Dzielą
ciało na część górną i dolną.
 Wzajemne położenie narządów w
stosunku do płaszczyzn
• W stosunku do płaszczyzny pośrodkowej
(strzałkowej): kierunek przyśrodkowy lub boczny;
narząd leżący w płaszczyźnie pośrodkowe-
położenie pośrodkowe
• W stosunku do płaszczyzny czołowej: kierunek
przedni lub tylny; na tułowiu- kierunek brzuszny lub
grzbietowy
• W stosunku poziomych: kierunek górny lub dolny; na
tułowiu- kierunek czaszkowy i ogonowy
• Położenie bliższe zewnętrznej powierzchni ciała
nazywamy powierzchownym lub zewnętrznym;
położenie bardziej oddalone od zewnętrznej
powierzchni ciała- położeniem głębokim lub
wewnętrznym.
• Na kończynach kierunek, który jest zwrócony ku górze
(do przyczepu kończyny) nosi nazwę bliższego, ku
końcowi- dalszego.
• Brzegi występujące na przedramieniu i ręce oraz
podudziu i stopie nazywamy brzegiem bocznym i
przyśrodkowym lub nazwy bierzemy od kości:
promieniowy, łokciowy, piszczelowy i strzałkowy.
• Na ręce i stopie mamy kierunek grzbietowy i przeciwny
kierunek dłoniowy na ręce/ podeszwowy na stopie.
Kości i ich
połączenia
 Funkcje kości
• Tworzenie kośćca całego ciała
• Zapewnienie punktów przyczepu mięśni i ścięgien
• Umożliwianie ruchu ciała dzięki istnieniu poruszanych
przez mięśnie stawów
• Stwarzanie granic jamy czaszkowej, klatki piersiowej i
jamy miednicy
• Wytwarzanie krwinek czerwonych w czerwonym szpiku
kostnym
• Przechowywanie substancji mineralnych, zwłaszcza
fosforanu wapnia- zasób substancji mineralnych w
kościach ma podstawowe znaczenie dla utrzymania
ściśle kontrolowanego stężenia wapnia we krwi
 Typy kości
• Kości długie- jeden z trzech wymiarów znacznie
przewyższa dwa pozostałe, składają się z trzonu i
dwóch końców- kość piszczelowa
• Kości krótkie lub różnokształtne- mniej więcej
równomiernie rozwinięte we wszystkich trzech
kierunkach; kości nadgarstka czy stępu
• Kości płaskie- wydłużone w dwóch kierunkach,
wybitnie spłaszczone w trzecim; łopatka, mostek,
żebra, większość kości czaszki
• Kości pneumatyczne- zawierają przestrzenie
wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem;
szczęka, kość klinowa, sitowa
Ogólna budowa kości
długich
Mikroskopowa budowa kości
• Silna i wytrzymała struktura z tkanki łącznej
• Podstawowym składnikiem (65%) są sole wapnia,
głównie fosforan wapnia; pozostałą część stanowi
substancja organiczna- osseina- złożona głównie z
kolagenu nadającego kości giętkość
 Komórki kostne
Za tworzenie kości odpowiadają komórki zwane
osteoblastami (które później dojrzewają, stając się
osteocytami). Osteoblasty i chondrocyty (komórki
wytwarzające chrząstkę) rozwijają się z tych
samych macierzystych komórek tkanki łącznej.
Osteoklasty, powodujące niszczenie kości, są to
duże wielojądrzaste komórki, zbudowane z wielu
monocytów. Ich funkcją jest resorpcja kości w
celu zachowania jej optymalnego kształtu.
 Istota zbita (korowa) i istota gąbczasta

(beleczkowata)
• Istota zbita stanowi około 80% całej masy kostnej
organizmu, utworzona przez wielką liczbę
równoległych rurkowatych jednostek, zwanych
osteonami
• Istota gąbczasta budową przypomina plaster
miodu, zmniejsza masę szkieletu
 Rodzaje połączeń kości
• Połączenia ciągłe- ścisłe
• Połączenia przerywane-
maziowe, czyli stawy
 Połączenia ciągłe
W zależności od rodzaju tkanki łącznej zespalającej
kości dzielą się na:
• więzozrosty- połączenia włókniste; mogą
występować jako: więzozrosty włókniste (więzadła i
błony), więzozrosty sprężyste, szwy i wklinowania
• chrząstkozrosty- zazwyczaj łączy dwie kości za
pomocą tkanki chrzęstnej szklistej lub włóknistej (np.
spojenie łonowe)
• kościozrosty- bardzo mocne połączenia
pozbawione możliwości ruchu (np. kość krzyżowa)
 Połączenia maziowe, czyli
stawy
Stanowią połączenia odznaczające się znaczną
możliwością ruchu:
• Powierzchnie stawowe
• Torebka stawowa
• Jama stawowa
• Na ogół powierzchnie stawowe pokryte są chrząstką
szklistą
• Kształt powierzchni stawowych uzależniony jest od
funkcji stawu
• Najgrubsza warstwa chrząstki stawowej występuje w
miejscach najbardziej obciążonych
• Chrząstka szklista pozbawiona jest naczyń krwionośnych
• Torebka stawowa zbudowana jest z dwóch warstw:
błona włóknista i błona maziowa
• Błona maziowa wytwarza maź
• Jama stawowa jest pojęciem teoretycznym, jedynie w
stanach patologicznych ma wygląd jamy
Poza trzema wymienionym stałymi elementami
wyróżnia się niestałe składniki:
• Więzadła stawowe- wzmacniają torebkę stawową
• Obrąbki stawowe- pogłębiają i powiększają
powierzchnie stawowe
• Krążki stawowe- dzielą jamę stawową na dwie
części
• Łąkotki stawowe- częściowo dzielą jamę stawową
na dwa piętra
 Podział stawów
Istnieją trzy kryteria podziału stawów:
• Ze względu na liczbę kości wchodzących w skład
stawu
• Ze względu na ukształtowanie powierzchni
stawowych
• Z uwagi na liczbę osi, dookoła których wykonuje się
ruchy
1. Ze względu na liczbę kości
wchodzących w skład stawu
Wyróżnia się stawy proste i stawy złożone
 2. Ze względu na ukształtowanie
powierzchni stawowych
• Kulisty (np. staw ramienny)
• Kulisto- panewkowy (np. staw biodrowy)
• Kłykciowy (np. staw promienno- nadgarstkowy)
• Siodełkowy (np. nadgarstkowo- śródręczny kciuka)
• Zawiasowy (np. stawy międzypaliczkowe)
• Obrotowy (np. staw promienno- łokciowy bliższy)
• Śrubowy (np. staw szczytowo- obrotowy
pośrodkowy)
• Płaski (np. staw krzyżowo-biodrowy)
 3. Z uwagi na liczbę osi, dookoła których
wykonuje się ruchy
• Jednoosiowe- ruchy odbywają się wokół jednej osi
tj. wokół osi poprzecznej lub podłużnej np. staw
międzypaliczkowy
• Dwuosiowe- ruchy odbywają się wokół dwóch osi:
poprzecznej i strzałkowej np. staw promieniowo-
nadgarstkowy
• Trzyosiowe, czyli wieloosiowe- ruchy odbywają
wokół trzech osi, można więc je wykonywać we
wszystkich kierunkach np. staw ramienny
Rodzaje ruchu możliwe w
stawach
 Rozwój tkanki kostnej
• Proces nazywany również osteogenezą lub
kostnieniem
• Rozpoczyna się przed urodzeniem, kończy ok. 21
roku życia (nawet do 30)
• Do hormonów regulujących wzrastanie kości, ich
wielkość i kształt należą: hormon wzrostu i hormony
tarczycy (tyroksyna i trójjodotyronina), testosteron i
estrogeny, kalcytonina i parathormon
• Aktywność fizyczna związana z obciążaniem kości
stymuluje ich pogrubianie i wzmacnia je
• Zdrowa tkanka kostna wymaga dostatecznej ilości
wapnia oraz witamin A, C i D
 Podział kośćca
Kościec ludzki dzieli się na:
• Kościec osiowy
• Kości czaszki
• Kościec kończyny górnej
• Kościec kończyny dolnej
Szkielet osiowy
• Kręgosłup
• Żebra
• mostek
Kręgosłup
Ogólna budowa kręgu
 Kręgi szyjne
• Są to kręgi najmniejsze. W ich wyrostkach
poprzecznych występują otwory, przez które
przechodzą tętnice kręgowe zmierzające do
mózgu
• Liczba kręgów: 7
 Kręgi szyjne
Kręg szczytowy C1
(ATLAS)
Na nim opiera się
czaszka, jest kostnym
pierścieniem bez
wyraźnego trzonu i
wyrostka kolczystego ale
z dwoma krótkimi
wyrostkami
poprzecznymi
 Kręgi szyjne
Kręg obrotowy C2 (AXIS)
Ma mały trzon z niewielkim występem, zwanym zębem
obrotnika
Zajmuje on część tylnego otworu leżącego wyżej
kręgu szczytowego
 Kręgi piersiowe
Dwanaście kręgów
piersiowych ma większe
rozmiary niż kręgi szyjne, gdyż
ten odcinek musi
podtrzymywać większą masę
ciała.

Trzony i wyrostki poprzeczne

tych kręgów mają mają
powierzchnie stawowe do
połączenia z żebrami.
Kręgi lędźwiowe
Są to największe kręgi,
dźwigające dużą masę
ciała. Ich wyrostki
kolczyste, dość duże,
stanowią miejsce
przyczepu mięśni dolnej
części grzbietu.
Kręgi lędźwiowe
 Kość krzyżowa
Składa się z pięciu nie w pełni wykształconych
kręgów, zespolonych w trójkątną czy klinowatą kość o
wklęsłej przedniej powierzchni.
Część górna, czyli podstawa, łączy się z piątym
kręgiem lędźwiowym.
Po obu stronach tworzy ona stawy krzyżowo-
biodrowe z kością biodrową, a jej dolny wierzchołek
łączy się z kością guziczną.
Kość krzyżowa posiada otwory kręgowe, a po obu jej
stronach występują otwory przepuszczające nerwy.
 Kość guziczna
Jest zbudowana z czterech końcowych kręgów,
zespolonych w bardzo niewielką trójkątną kość, której
szeroka podstawa łączy się ze szczytem kości
krzyżowej.
Charakterystyczne cechy
kręgosłupa
 Charakterystyczne cechy
kręgosłupa
• Krążki międzykręgowe
• Otwory międzykręgowe
• Więzozrosty kręgosłupa
• Krzywizny kręgosłupa
• Ruchy kręgosłupa
Krążki międzykręgowe
Krążki międzykręgowe
 Krążki międzykręgowe
• Najcieńsze w odcinku szyjnym, stają się stopniowo
coraz grubsze, stosownie do obciążenia kręgosłupa
• Do ich stabilności przyczynia się więzadło podłużne
tylne
• Spełniają funkcje pochłaniania wstrząsów, a
utworzone przez nie chrząstkozrosty nadają giętkość
kręgosłupowi jako całości
Otwory międzykręgowe
Otwory międzykręgowe
 Otwory międzykręgowe
• Połowa ściany tego otworu utworzona przez kręg
leżący wyżej, połowa zaś przez niższy
• Na całej długości kręgosłupa, po obu stronach
każdej pary kręgów, występują otwory
międzykręgowe, przez które wychodzą nerwy
rdzeniowe oraz naczynia krwionośne i chłonne
 Więzozrosty kręgosłupa
Więzadła utrzymują zwartość kręgosłupa i zapewniają
właściwe ustawienie krążków międzykręgowych
• Więzadło poprzeczne kręgu szczytowego utrzymuje ząb
obrotnika kręgu obrotowego we właściwej pozycji w
stosunku do kręgu szczytowego
• Więzadło podłużne przednie ciągnie się przez całą
długość kręgosłupa na przedniej powierzchni trzonów
kręgowych
• Więzadło podłużne tylne leżące we wnętrzu kanału
rdzeniowego, biegnie na całej długości kręgosłupa w
bliskim kontakcie z tylną powierzchnią trzonów
kręgowych
• Więzadła żółte łączą blaszki sąsiadujących ze sobą
kręgów
• Więzadło karkowe i więzadło nadkolcowe związują
wyrostki kolczyste, ciągnąc się od potylicy do kości
krzyżowej
Krzywizny kręgosłupa
Krzywizny pierwotne
(kifoza piersiowa i
krzyżowa) oraz
krzywizny wtórne
(lordoza szyjna i
lędźwiowa)
 Ruchy kręgosłupa
• Ruchy pomiędzy poszczególnym kośćmi kręgosłupa
odbywają się w bardzo ograniczonym zakresie
• Ruchy kręgosłupa jako całości są bardzo rozległe i
obejmują: zginanie, prostowanie, zginanie boczne,
rotację
• Ruchy w odcinkach C i L odbywają się w
znaczniejszym stopniu niż w pozostałych
 Klatka
piersiowa
(thorax)
 Szkielet klatki piersiowej ma budowę
kostno- chrzęstną i prócz kręgosłupa
piersiowego tworzy go 12 par żeber oraz
mostek
 Mostek (sternum)
• Nieparzysta kość płaska, zamykająca pośrodku od
przodu ścianę klatki piersiowej
• Leży na wysokości od 2-3 do 9-10 kręgu Th
• Kształtem przypomina krótki, szeroki miecz grecki,
stąd nazwy składowych części:
o Rękojeść- najszersza, część górna
o Trzon- najdłuższa, część środkowa
o Wyrostek mieczykowaty- najsłabiej rozwinięta, część dolna

Trzy części mostka są zespolone w jedną całość za pośrednictwem

chrząstkozrostów co warunkuje im w stosunku do siebie pewien stopień
ruchomości.
 Mostek (sternum)
Rękojeść mostka- zbliżona kształtem do czworokąta,
zwęża się ku dołowi. Na brzegu górnym, najgrubszym,
zaznacza się pośrodku płytkie wcięcie szyjne, a
bocznie od niego znajduje się parzyste zagłębienie
zwane wcięciem obojczykowym, które służy do
połączenia stawowego z obojczykiem. Poniżej, na
brzegach bocznych rękojeści, leży wcięcie żebrowe
do połączenia z chrząstką pierwszego żebra.
 Mostek (sternum)
Trzon mostka- dłuższy, cieńszy i węższy od rękojeści,
posiada także powierzchnię przednią i tylną oraz dwa
brzegi boczne. Brzeg górny trzonu łączy się z brzegiem
dolnym rękojeści za pomocą chrząstki włóknistej-
połączenie to nosi nazwę spojenia mostkowego. Dolna
brzeg trzonu łączy się z wyrostkiem mieczykowatym za
pośrednictwem chrząstkozrostu mostkowego. W miejscu
spojenia mostka, na bocznych krawędziach rękojeści i
trzonu, znajduje się para wcięć żebrowych,
przeznaczonych do połączenia z chrząstką drugiego
żebra. Niżej, wzdłuż brzegów bocznych trzonu, są położone
kolejne wcięcia żebrowe dla pozostałych żeber
prawdziwych, tj. od 3 do 7
 Mostek (sternum)
Wyrostek mieczykowaty- jest tworem szczątkowym,
odznacza się niestałym kształtem i wielkością.

Wewnętrzna budowa mostka jest podobna do

struktury żeber.
 Żebra (costae)
Z uwagi na stosunek do mostka żebra dzielimy na:
• 7 par żeber prawdziwych (połączonych
bezpośrednio z mostkiem)
• 5 par żeber rzekomych (nie połączonych
bezpośrednio z mostkiem)
o Żebra VIII – X – łączą się z mostkiem pośrednio, poprzez chrząstkę VII żebra
i dlatego nazywa się je żebrami przytwierdzonymi
o Żebra XI i XII nie łączą się ze sobą, ich wolne końce tkwią w powłokach
brzusznych i nazywa się je żebrami wolnym
 Żebra (costae)
• Każde żebro składa się z dłuższej części kostnej
zwanej kością żebrową oraz krótszej części zwanej
chrząstką żebrową, położonej z przodu
• Długość żebra wzrasta od I do VII, następnie
stopniowo zmniejsza się (XII żebro posiada długość
zbliżoną do I)
• Kość żebrowa posiada koniec tylny (kręgosłupowy)
i przedni (mostkowy) oraz znajdujący się między nimi
trzon
• Koniec kręgosłupowy jest zgrubiały i tworzy głowę
żebra, służącą do połączenia z dołkiem żebrowym
trzonów kręgów piersiowych
 Żebra (costae)
• W żebrach od II do X powierzchnia stawowa głowy
żebra jest przedzielona poziomo biegnącym
grzebieniem głowy żebra na część górną i dolną,
jest to związane z budową odpowiadających im
dołków żebrowych
• Głowa żebra przedłuża się w szyjkę żebra, która
przechodzi w trzon żebra. Na granicy przejścia szyjki
w trzon znajduje się guzek żebra do połączenia z
dołkiem żebrowym wyrostka poprzecznego
odpowiedniego kręgu piersiowego. Na dwóch
ostatnich żebrach guzek żebrowy nie występuje.
• Trzon żebra jest cienki i spłaszczony.
Połączenia żeber
 Połączenia żeber z kręgosłupem
Żebra łączą się ruchomo z kręgami piersiowymi za
pośrednictwem stawów żebrowo- kręgowych. Każde żebro, z
wyjątkiem XI i XII, uczestniczy w tworzeniu dwóch odrębnych
anatomicznie stawów, które pod względem anatomicznym
stanowią zwartą całość.
• Stawy głów żebrowych są utworzone przez powierzchnię
stawową głowy żebra i dołki żebrowe dwóch sąsiednich
kręgów oraz leżący między nimi krążek międzykręgowy. W
żebrach I, XI i XII głowa żebra łączy się z jednym trzonem
kręgu.
• Stawy żebrowo- poprzeczne są utworzone przez wypukłą
powierzchnię stawową guzka żebra i dołek żebrowy wyrostka
poprzecznego. Stawy te występują w dziecięciu górnych
żebrach.

Oba stawy żebrowo- kręgowe tworzą pod względem

czynnościowym jedną całość. Wspólną osią ruchu jest oś długa
szyjki żebra, wokół której odbywają się ruchy obrotowe.
 Połączenia żeber z mostkiem

Chrząstka pierwszego żebra wytwarza chrząstkozrost

mostkowo- żebrowy. Chrząstki żeber od II do VII łączą
się z mostkiem za pośrednictwem stawów mostkowo-
żebrowych, wykazujących duze podobieństwo
budowy do stawów głów żebrowych. Powierzchnię
wypukłą tworzą chrząstki żeber, wklęsłą- wcięcie
żebrowe na bocznych brzegach mostka