See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/355171980

PUMPE, KOMPRESORI I VENTILATORI DIO IIb: VENTILATORI TEMA 8.

RADIJALNI VENTILATORI. RADIJALNO KOLO VENTILATORA

Presentation · October 2021

CITATIONS READS

0 286

1 author:

Zdravko Milovanovic
University of Banja Luka
227 PUBLICATIONS   102 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

PRIJEDLOG MJERA I AKTIVNOSTI NA UVOĐENJU OPTIMALNOG UPRAVLJANJA POKAZATELJIMA KONKURENTNOSTI ENERGETSKIH I PROCESNIH
POSTROJENJA (UVOĐENJE ASSET MANAGEMENT-A NA NAJVIŠEM NIVOU)"-FAZA I View project

ANALIZA SAMOODRŽIVOSTI MODELA PRIMJENE VERTIKALNE VJETROELEKTRANE U RURALNOM DOMAĆINSTVU View project

All content following this page was uploaded by Zdravko Milovanovic on 11 October 2021.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

PUMPE, KOMPRESORI I VENTILATORI

DIO IIb: VENTILATORI

TEMA 8. RADIJALNI VENTILATORI.

RADIJALNO KOLO VENTILATORA
 8. RADIJALNI VENTILATORI. RADIJALNA KOLA

8.1. Uvodne napomene

• Proračunu ventilatora, ma kog tipa, prethodi izbor osnovne koncepcije određene protokom Q,
odnosno odgovarajućim radom struje Y = p/ i izabranom, ili propisanom, brzinom obrtanja n.
• Ovo se, uz vođenje računa o mogućim dodatnim uslovima (radna temperatura, posebne
namjenem uslovi ugradnje, korodivno ili abrazivno dejstvo radnog fluida i drugo) izvodi po
postupku datom u tački 7.
• Ako se utvrdi da je ventilator sa radijalnim kolom podesan za dalju namjenu, dalji proračun se
izvodi po jednom od narednih opisanih postupaka.
• Za izvođenje proračuna moguće su dvije situacije:

1. Proračun po sličnosti kada postoji odgovarajući izveden i ispitan model, ili

2. Proračun novog oblika kola oslanjanjem na opšta uputstva i podatke o srodnim i već ispitanim
ventilatorima.
• Proračun po sličnosti se izvodi veoma jednostavnim postukom i primjenljiv je za sve vrste
ventilatora (radijalne, radijalno-dobošaste, osne, poprečno-strujne), uz uslov da model koji služi
za uzor obezbjeđuje zadovoljavanje zahtijevanih radnih osobina projektovanog ventilatora.
• U slučaju projektovanja novog rješenja, kad ne postoji ispitan model, primjenjuje se više
proračunskih metoda, što je najviše izraženo kod ventilatora, mnogo više u odnosu na pumpe ili
turbokompresore (razlog je u velikoj raznolikosti tipova i oblika ventilatora).
• Različiti tokovi proračuna su uslovljeni i izborom podataka koji se unaprijed usvajaju (na
primjer, izlazni ugao lopatice ili karakteristika rada).
 • Pri proučavanju novog kola potrebno je utvrditi ili pak bar realno procijeniti zanošenje struje,
procurivanje kroz procjepe, otpor diska i vrijednost stepena korisnosti.

8.2. Proračun po sličnosti radijalnog kola ventilatora

• Za primjenu ovog postuupka potrebno je da se raspolaže sa podacima o modelu ili izvedenoj i

ispitanoj konstrukciji ventilatora iste brzohodnosti, kada se stvaraju uslovi kada je dovoljno da se
utvrdi geometrijska razmjera uzorka i ventilatora koji se projektuje.
• Pri proračunu se polazi od optimalnih karakteristika kola, dakle od karakteristika protoka  i
rada  pri maksimalnom stepenu korisnosti.
• Kako su brzohodnosti projektovane i modelske mašine iste, biće pri izogonalnim režimima iste i
ostale karakteristike.
• Ako se protok, napor, prečnik kola i brzine obrtanja projektovane mašine označe sa: Q, Y, d, n, a
odgovarajući modelski podaci sa: Q’, Y’, d’, n’ biće:
Q Q' 2 Y 2 Y '
= = ; A = r 2   ; u = r   ; r = d / 2;  =   n / 30;  = 2 = 2 ,
A  u A ' u ' u u'
Q Q' 2 Y 2 Y '
ili = = ;  = = .
r 3     r '3     ' r 2   2 r '2   '2
• Vrijednost faktora srazmjere  dobija se iz prethodne jednačine za  :
r' Q' ' d' Q' n
= =3  ili  = = 3  .
r Q  d Q n'
• Ako se koristi jednačina za  dobiće se:

r'  Y d n Y
= =  ili  = =  .
r ' Y ' d ' n' Y '
• Vrijednosti faktora razmjere dobijene po jednom od prethodno dva navedena obrasca su
podudarne, s tim da se za date o9dnose protoka i napora izabere odnos brzina obrtanja.
• Iz prethodna dva uslova slijedi da sve bitne mjere cjelokupnog strujnog prostora (u što soada
kolo, oklop, spirala, usisni dio i potisni difuzor) treba pomnožiti sa tako dobijenim faktorom
srazmjere  da bi se odredile mjere prema kojima će se izraditi crteži sklopova i dijelova
proojektovanog ventilatora.
• Uz navedeno treba imati na umu da bi za strogo držanje uslova sličnosti trebalo da se u istoj
razmjeri promijene širine procjepa i hrapavost površina preko kojih struji fluid (ova dva stava se
najčešće ne mogu ispuniti).

8.3. Zanošenje struje

• Strujni proračun se bazira na glavnim mjerama kola, koje se utvrđuju prethodno, na proračunu
definisanom Ojlerovom jednačinom za turbomašine i određivanjem trouglova brzina.
• Time je definisano i strujno skretanje brzina na ulazu i izlazu, potrebno za ostvarivanje rada
kola.
• Međutim, iskustvo je pokazalo da ostvareno strujno skretanje ne odgovara krivini lopatice, nego
je kod ventilatora manje od nje, što implicira da je pri proračunu potrebno odrediti ovu razliku, a
ona se naziva zanošenje struje.
• Za jača strujna skretanja, kakva se pojavljuju u osnim kolima sa jako zakrivljenim i gusto
raspoređenim lopaticama (toplotne turbine i neki ventilatori), kao i za strujanje kroz radijalna
kola pumpi, ventilatora i kompresora, a u izvjesnoj mjeri i turbina, trebalo je, u uslovima kada ne
postoje egzaktne metode za proračunavanje zanošenja struje za sve oblike kola, potražiti
postupak za određivanje strujnog skretanja.
• Pri tome treba imati na umu da se za proračunavanje strujanja kroz ovakva kola, zbog teškoća pri
rješavanju složenih jednačina, često primjenjuju veoma uprošćeni jednodimenzijski modeli.
• Tako dobijeni proračunski podaci se koriguju empirijskim ili poluempirijskim postupcima, čime
se dobijaju, za praksu, dovoljno pouzdani podaci.
• Najdelikatniji dio proračuna se odnosi na izlaz uspornog kola (pumpa, kompresor, ventilator),
gdje se zanošenje struje određuje razlikom uglova lopatice (β2) i nagiba relativne brzine (β3) ili
promjenom kružne komponente apsolutne brzine.
• Primjenom jednodimenzijskog proračuna približavanje stanju postiže se određivanjem zanošenja
struje na ulazu i izlazu, definisanih jednačinama:
1 =  0 − 1 ;  2 =  3 −  2 .
• Mehanizam zanošenja struje je veoma složen, zavisi od smjera pr4enošenja energije (usporno ili
ubrzno kolo), od oblika i broja lopatica i mnogih drugih uzroka.
• Sa povećanjem broja lopatica i sužavanjem međulopatičnih kanala smanjuje se zanošenje struje,
ali se u kolima sa velikim brojem gusto poređanih lopatica povećavaju površine za koje se lijepiu
fluid pa rastu gubici usljed trenja.
• Nasuprot tome, zanošenjem struje smanjuje se radna sposobnost kola, ali se ne stvaraju
dopunski gubici.
• Zbog toga se broj lopatica bira tako da se ostvari željeno strujno skretanje uz minimalan gubitak
energije usljed trenja.
• Zatvorena kola. Za proučavanje zanošenja iza uspornih kola (pumpe, kompresori, ventilatori)
postoji više rješenja, od kojih u većini od njih zanošenje istrazuje se određuje proračunavanjem
odnosa kružnih komponenata apsolutnih brzina c3u i c2u, od kojih prva odgovara ostvarenom
strujanju, a druga predstavlja računsku vrijednost koja bi se dobila bez zanošenja.
• Na slici 8.1 prikazan je ugao zanošenja β2 određen crtanjem jednog preko drugog trougla
brzina ujednačenog strujanja iza kola sa brzinama u2, c2, w2, i uglom β2.
• Meridijanske brzine su u oba slučaja iste i iznose c2m= c3m.

w2

c2m =c3m
w3 c3
β2 c2
β2
β3 u2
c3u
c2u

Slika 8.1. Zanošenje struje iza kola ventilatora

• Za određivanje odnosa brzina c2u i c3u, koristi se jednačina: c2u / c3u = 1 + p, gdje je parametar p
bez dimenzije, a vrijednost mu je pozitivna.
• Često se koristi i sljedeće označavanje: 1 / ε = 1 + p.
• Tražeći metodu za određivanje zanošenja struje Stodola je procijenio uticaj relativnog strujanja
dominantnim pa iz toga uslova dobio izraz:

u2   sin  2
 = 1−  ,
c2u z
u kome je β2 izlazni ugao lopatice, z broj lopatica, u2 obimna brzina kola, c2u kružna komponenta
apsolutne brzine, bez uticaja zanošenja.
• Prethodna formula daje pouzdane podatke o zanošenju struje, naročito za kola sa unazad
povijenim (β2 < 90) i gusto raspoređenim lopaticama.
• Među prva rješenja za određivanje zanošenja struje treba svrstati i dijagram Kuharskog (slika
8.2), u kome se daje zavisnost koeficijenta zanošenja (ε) od broja lopatica (z) i ugla (β2 ):
ε = f (z /sin β2 ).

Slika 8.2. Dijagram

Kuharskog za određivanje
zanošenja struje iza
uspornog kola ventilatora
• Među vrlo poznata i mnogo korišćena rješenja o zanošenju struje iza kola, podesna za proračun
pumpi, spada i postupak koji je predložio Flajderer 1924. godine i koji je dat u prvom dijelu
(Pumpe).
• Iako razvijena za pumpe, metoda se pokazala primjenljivom za sva usporna kola, dakle i za
kompresore i ventilatore.
• Zanošenje se određuje prema relaciji c2u / c3u = 1 + p, a za parametar p važi jednačina:
r
r22
( )
2

p=k ; S =  r  ds; k = k '  1 +  20 / 60 ,

Sz r1
u kome su: r2 spoljni radijus kola, z broj lopatica, S statički moment srednje strujne linije koji se
računa od ulaznog (r1) do izlaznog (r2) radijusa kola, a element strujne linije je ds.
• Dopunski faktor k’ zavisi od oblika kola, kao i od položaja usmjernog uređaja iza kola (za
radijalna kola sa lopatičnim difuzorom k’=0,6, za radijalna kola sa spiralom kao jedinim
usmjernim elementom k’=(0,65, …, 0,85), a za kolo sa bezlopatičnim difuzorom k’=(0,85, …,
1,00), za osna kola k’=(1,00, …, 1,25).

Slika 8.3. Usporna kola:

1 – radijalno kolo; 2 – radijalno-
osno kolo
• Za radijalne lopatice, element strujne linije u meridijanskoj ravni (slika 8.3.1) poklapa se sa
elementom radijusa, te jednačine za S i p prelaze u oblik:

2k
r2

S =  r  dr = (
1 2 2
)
 r2 − r1 ; p = 
1
2
.
2 z r 
1−  1 
r1

 r2 
• Za r2/r1=2, odnosno r1 /r2 =0,5 dobija se p = 8k / 3z (ovo se može koristiti i za slučajeve kada je
odnos radijusa iznad 2, dakle kada je r2/r1 ≥ 2 ili r2/r1 ≤ 0,5).
• Za aksijalna kola (slika 8.4) strujnice su po cilindrima stalnog radijusa, te je statički moment
S=r  b, a parametar p je p = kr / zb.
• Za radijalnoosna kola sa vitoperim lopaticama (slika 8.3.2) integral za S se računa duž srednje
strujnice u kolu (linija AB). v3 t
β2 β3

β1
β0 v0

Slika 8.3. Usporna kola: Slika 8.4. Rešetka profila osnog kola
1 – radijalno kolo; 2 – radijalno-osno kolo
• Kola bez prednjeg diska. Zanošenje struje iza otvorenog kola, bez prednjeg diska je drugačije
nego kod zatvorenog kola, zbog postojanja prelivanja preko ivice lopatice.
• Na osnovu istraživanja otvorenih radijalno-osnih turbokompresora i kompresora visokog stepena
korisnosti sa zatvorenim kolima Traupel daje dijagramski snop (slika 8.5) za određivanje
zanošenja za zatvorena radijalna kola sa lopatičnim uglovima β2 =40 do 60 i za otvorena
radijalno-osna kola sa uglom β2 =90, a jedna i druga kola su sa 20 lopatica.
• Zanošenje ε20 se preračunava na neki drugi broj lopatica iz područja z = 14 do 28 po obrascu:
20
 z = 1 − (1 −  20 )  .
z

Slika 8.5. Zanošenje u

nekim kompresorskim
kolima
• Podaci o zanošenju kola sa lopatičnim uglom β2 =90 sasvim dobro odgovaraju stvarnosti,
greška je u granicama 1 do 3%, dok su odstupanja za ostala kola veća.
• U nedostatku dostupnih odgovarajućih podataka, prethodno dati podaci se mogu koristiti i kod
otvorenih pumpnih i ventilatorskih kola.

8.4. Procjena stepena korisnosti ventilatora

• Stepen korisnosti se procjenjuje predviđanjem njegovih parcijalnih vrijednosti: hidrauličkog h,

zapreminskog v i mehaničkog m stepena korisnosti, kako je to u okviru teme 3 već
prezentovano.
• Hidrauličkim stepenom korisnosti određuje se odnos rada struje (Y) i rada kola (Yk), jer je
h= Y / Yk.
• U prvoj fazi proračuna koristi se procjena oslanjanjem na već izvedene (svoje ili tuđe) uspješne
konstrukcije, a kasnije se dolazi do sigurnijih podataka proračunom i eksperimentalnim
istraživanjima.
• Zapreminski stepen korisnosti se ocjenjuje prema širinama procjepa i razlici pritisaka (vidjeti dio
8.5).
• Mehanički stepen korisnosti se određuje računanjem otpora diska (vidjeti dio 8.6) uz dodavanje
otpora trenja u ležajevima.

8.5. Strujanje kroz procjepe

• Kola turbomašina se konstruktivno rješavaju da pri obrtanju nema dodira sa oklopom (kućištem).
• Zbog toga fluid teče i mimo kola, kroz procjepe (u turbinama je taj tok istosmjeran sa glavnim
strujanjem, a u pumpama, kompresorima i ventilatorima suprotnosmjeran).
• Da bi se protok mimo kola što efikasnije smanjio, jer to strujanje nosi sa sobom i gubitak
energije, primjenjuju se konstruktivni oblici procjepa koji će to obezbijediti.
• Osnovno i obilazno tečenje kroz aksijalne turbomašine prikazano je na slici 8.6 šemama
stupnjeva parnih turbina, pritisnih i slobodomlaznih, kao i šemom aksijalnog kompresorskog
stupnja.
• Skice radijalnih turbomašina su na slici 8.7, a prikazane su vodna turbina, pumpa i stupanj
radijalnog turbokompresora.
• Kod radijalnih kola bez prednjeg diska ili aksijalnih sa slobodno uglavljenim lopaticama, bez
spoljnjeg vijenca, prelivanje je kroz procjepe od pritisne ka usisnoj strani, bilo da se radi o
turbini ili kompresoru.

Slika 8.6. Šema tečenja kroz aksijalne Slika 8.7. Šema tečenja kroz radijalne
stupnjeve: 1, 2 – turbine (1 – pritisna, 2 – turbomašine: 1 – turbina; 2 – pumpa; 3 -
slobodnomlazna); 3 - kompresor kompresor
• Smanjivanje obilaznog protoka ostvaruje se uzanim procjepima izvedenim tako da obezbijede
slobodno obrtanje rotora, bez dodira sa oklopom (kućištem).
• Na slici 8.8 dat je prikaz nekoliko rješenja procjepa između ulaznog lijevka i ventilacionog kola.
• Procjepi su (slika 8.9) sa pravolinijskim strujanjem kroiz prostor konstantne ili promjenljive
širine, a ponekad po izlomljenim putanjama, slika 8.10.1.

1)

Slika 8.8. Procjepi na ulazima u ventilatorska

kola 2)

Slika 8.9. Procjepi: 1 – konstantne

širine; 2 – sa proširenjima
• Labirinti (slika 8.10.2) ostvaruju efikasnije prigušenje protoka, zbog vrlo izraženih skokova
brzine pri prelazu struje iz komore u procjep ispod pregrade i iz procjepa u komoru.
• Primjenjuju se prvenstveno za zaptivanje struje i gasa.
• Na ventilatorima se zaptivanje prikazano na slici 8.10 samo izuzetno primjenjuje (na primjer,
kada se potiskuju otrovni ili radioaktivni gasovi), a u ostalim slučajevima zaptivanje je prema
skicama sa slike 8.8.

Slika 8.10. Skice zaptivača:

1 – procjepi; 2 - labirinti
• Za protok kroz procjep konstantne širine b i dužine L (slika 8.9.1) važi jednačina:
Q p =   Ap  2  Yp ,
gdje je protočni presjek Ap jednak:
Ap = Di  b   .
• Strujni otpor u procjepu , kao i veza brzine c i strujnog otpora Yp je:
  c
2
L c2
Yp =    + 1,5   ; =  2  Yp .
 2b  2 2
• Koeficijenti protoka su:
a) Za procjep konstantne širine: 1
= ;
L
 + 1,5
2b
b) Za procjep sa proširenjima (slika 8.9.2):
1
= .
L
1,5 + z +   
2b
• Koeficijent trenja  je:
30
= za Re kr 2000; e = 0,
Re
19, 2
= za Re kr 1476; e = b.
Re
• Teorijska vrijednost je  = 96 / Re.
• Ekscentricitet ose kola i otvora u oklopu (kućištu) je označen sa e.
• Za procjepe je Re = 2 b  c /.
• Kada su Rejnoldsovi brojevi iznad kritičnih vrijednosti, koeficijenti se uzimaju sa dijagrama
datog na slici 8.11.
• Za protok kroz labirinte, pri zanemarljivoj
stipljivosti fluida, važi takođe jednačina
1
= ,
L
1,5 + z +   
2b

s tim da se koeficijent protoka računa


= ,
z
gdje  zavisi od oblika labirintskih pregrada,
posebno njegovih vrhova i obično se uzima  = 0,7
do 0,8, a z je broj labirintskih pregrada.
• Za računanje protoka kroz procjepe ispred
ventilatorskih kola (slika 8.8) koeficijent protoka
je  = 0,7, …, 0,8, …, 0,9.
• Niže vrijednosti odgovaeraju izlomljenojn
strujnoj putanji, srednje pravolinijski usporenom,
a najveće proporcionalno ubrzanom strujanju.
Slika 8.11. Zavisnost koeficijenata  od
ekscentričnosti e i širine procjepa b
• Na slici 8.12 prikazan je procjep kojim se
obezbjeđuje efikasno odnošenje graničnog sloja
sa prednjeg diska uspornog kola, čime se
doprinosi poboljšanju uslova strujanja kroz kolo.
• Pri prelivanju fluida preko ivica lopatica otvorenog kola,
superponiraju se brzine izazvane razlikom pritisaka sa
jedne i druge strane lopatice, sa brzinama indukovanim
viskoznim silama pri relativnom kretanju oklopa u
odnosu na kolo.
• Protočne komponente brzina nastalih usljed razlike
pritisaka su na slici 8.13 obilježene sa csp, a od uticaja
oklopa sa wun.
• Ove komponente se kod turbine (1) oduzimaju, a kod
pumpe, kompresora i ventilatora (2) sabiraju.
• Zbog toga su, pri istim uslovima, rezultantne brzine kroz
procjepe (cspr) veće u pumpi, kompresoru ili ventilatoru
nego u turbini.
Slika 8.12. Procjep kojim se
obezbjeđuje odnošenje graničnog
sloja iz kola

Slika 8.13. Uticaj oklopa (M) na

prelivanje preko lopatice (L): 1 –
turbina; 2 – pumpa, ventilator ili
kompresor
• Strujanje kroz procjep zavisi od graničnog sloja (slika 8.14), koji se formira uz oklop i time
smanjuje efektivnu širinu procjepa.
• Na protok takođe utiče odnos dužine i širine procjepa, pa su na slici 8.15 date tri skice sa
različitim odnosima ovih parametara.
• U prvom slučaju, skica 1, odnos debljine profila (a) prema širini procjepa (s) omogućuje
strujanje sa efektom Bordinog naglavka, što može da poveća protok, ako naglavak nije suviše
dug.
• U trećem slučaju, skica 3, zbog male dužine procjepa, strujanje je kao kroz otvor sa oštrom
ivicom, dakle sa značajnim prigušenjem.
• Skica 2 predstavlja granični slučaj između ova dva strujanja.

Slika 8.14. Uticaj graničnog

Slika 8.15. Uticaj razmjere dužine i širine procjepa na
slojana strujanje u procjepu
protok u procjepu
• Procurivanje između oklopa i vratila
su, zavisno od odnosa pritisaka u
oklopu i van njega, iz mašine u
okolinu i obrnuto.
• U toplotnim turbomašinama
(turbinama i kompresorima) za
sprečavanje procurivanja, ili svođenja
pojave na najmanju mjeru, efikasno se
primjenjuju procjepi, labirinti ili
labirinti kombinovani sa ugljenim
prstenom, slika 8.16.
• Na hidrauličkim mašinama, posebno
na pumpama, ugrađuju se mehanički
zaptivači, kojima se, za razliku od
procjepa i labirinata, ostvaruje dodir
pokretnih i nepokretnih površina.
• Izrađuju se sa tekstilnim ili azbestnim
pletenicama, mazani mašću, uljem ili
vodom.

Slika 8.16. Zaptivanje vratila: 1 – labirinti; 2 – labirinti sa ugljenim mprstenom; 3 – hidraulično

zaptivanje; 4 – pletenice sa distantnim prstenom (a); 5 – grafitni prstenovi; 6 – gumene ili kožne
manžetne; 7 – čeoni zaptivači sa lebdećim prstenom (poz. 2); 8, 9 – procjepi (najčešća primjena na
ventilatorima)
• Primjenjuju se i manžetni zaptivači.
• U većim mašinama i hidrauličnim i toplotnim efikasno zaptivanje
se postiže grafitnim prstenovima.
• Na mašinama sa povećanim zahtjevima za kvalitetom zaptivanja,
kao na primjer na pumpama u hemijjskoj industriji, uspješno se
primjenjuju mehanički čeoni zaptivači.
• Kod ventilatora je zaptivanje između oklopa i vratila najčešće
procjepom (slika 8.16, poz. 8 i 9), a procurivanje je iz oklopa ka
okolini, a po nekad i u suprotnom smjeru.
• Smjer procurivanja se određuje po obrascu:

Q p =   Ap  2  Yp ,

sa koeficijentom protoka uzetim iz:  = 0,7, …, 0,8, …, 0,9.

• Zaptivači prikazani na slici 8.16, poz. 1 do 7 primjenjuju se samo
u izuzetnim slučajevima.

8.6. Otpor diska

• Spoljnje površine kola turbomašine se obrću u fluidu koji Slika 8.17. Šema diska
ispunjava prostor između kola i oklopa.
• Proračun otpora obrtanju se sprovodi na uprošćenom modelu.
• To je ravan kružni disk koji se obrće između paralelno
postavljenih zidova oklopa, slika 8.17.
• Viskozni otpor, računat po uzanom prstenu radijusa x i širine dx,
sveden na jedinicu mase fluida iznosi

Yg =   (  x ) / 2.
2

• Za savlađivanje ovog otpora treba djelovati silom

1
dF =   Yg  dA =     (  x )  4    x  dx,
2

2
gdje površina dA obuhvata elementarne prstenove diska sa obe strane.
• Odgovarajući obrtni moment je:
dM = x  dF = 2         2  x 4  dx.
• Koeficijent otpora  mijenja se duž radijusa sa Rejnoldsovim brojem,
no pri integralenju zadnje jednačine zamjenjuje se srednjom
vrijednošću, stalnom za cio disk, pa se dobija:
D
5
Slika 8.17. Šema diska
 
2  2 
M = 2      
'
.
5
• Potrebno je još sračunati moment otpora koji djeluje po cilindričnom
dijelu oboda diska širine e, što daje:
4
D
M " =        2     e.
2
• Ukupni moment je: 4
D D 
M = M + M =       
' " 2
 + e,
2 5 
a odgovarajuća snaga je:
4
D D 
Pu = M   =        3      + e  .
2 5 
• Gustina se uzima prema stanju iza kola (2), jer ta vrijednost važi i u prostoru između kola i
oklopa.
• Ako se u prethodnu jednačinu uvede novi koeficijent k =  / 10 umjesto  i obimne brzine
u = D / 2 umjesto , dobiće se operativna formula za računanje snage potrebne za
savlađivanje trenja:
  e 
Ptr = k     D  1 + 5 
3 5
2 ,
8  D2 
odakle slijedi da se snaga potrebna za savlađivanje otpora trenja diska mijenja približno sa trećim
stepenom ugaone brzine i petim stepenom prečnika.
• Vrijednost koeficijenta k određuje se iz dijagrama datog na slici 8.18 u zavisnosti od odnosa
B/D2 i Rejnoldsovog broja Re=  (D2 / 2)2 /2.
• Dijagrami izvučeni punim linijama odnose se na glatke diskove, a linijama crta-tačka na hrapave
(vidi se da hrapavost nema uticaja kada je Re  106).
• Za široke prostore, kod kojih je šđirina B velika, veoma su izražena sekundarna strujanja, te se
preporučuje biranje koeficijenta k prema krivoj k = f (B/D2) za Re=1,8 106 (ova kriva je takođe
ucrtana na dijagramu na slici 8.18, ali za nju važi posebna skala apcisa).
• Primjenom koeficijenta k (slika 8.18) dobija se snaga Ptr prema datim jednačinama u vatima, ako
je gustina  u kg/m3, brzina u u m/s, ili ugaona brzina  u s-1, a prečnik D i širina vijenca e u m.

Slika 8.18. Određivanje koeficijenta trenja diska

• Neki autori preporučuju da se za određivanje snage potrebne za savlađivanje otpora trenja koristi
konstantna prosječna vrijednost koeficijenta kpr, nezavisna od širine B i Rejnoldsovog broja Re,
pa vrijedi:
Ptr = k pr    u 3  D 2 .
• Za određivanje vrijednosti kpr osnova je prijedlog koji je dao Stodola, s tim da je po Pflajdereru i
Eku kpr = 0,910-3, dok Seleznev daje za dvostrano trenje po disku kpr = 1,0710-3, a za
jednostrano koje se pojavljuje u otvorenim kolima kpr = 0,5410-3.
• Veličine , u i D u prethodnoj jednačini imaju jedinicu mjere kao i u prethodnim jednačinama, a
snaga je u vatima.

8.7. Glavne mjere kola. Opšti prilaz

• Oblik i glavne mjere kola treba odrediti tako da se ostvari zahtijevani protok Q, napor h ili
Y = g h po stupnju, pri izabranoj brzini obrtanja n, odnosno ugaonoj brzini .
• Ovaj postupak naravno uključuje da se prethodno utvrdi tip kola, uz razmatranje opravdanosti
eventualnog usvajanja dvostrujne ili višestepene konstrukcije (Tema 7).
• Moguća je primjena i jednostrujnog i jednostepenog ventilatora, s tim što bi se u postrojenje
ugradio potreban broj redno ili paralelno spregnutih jedinica.
• Izbor paralelno spregnutihj ventilatora posebno je opravdan kada je, zavisno od toka
proizvodnog procesa, potrebno mijenjati količinu potiskivanog vazduha.
• Određivanje glavnih mjera zasniva se na prethodnom usvajanju približnog oblika zavisnog od
brzohodnosti nq.
• Za adlje rješavanje na raspolaganju su jednačina kontinuiteta, Ojlerova jednačina za
turboimašine i Ojlerova jednačina kretanja, koja se koristi za određivanje strujnog polja.
• Kako je za potpuno dimenzionisanje strujnog prostora potrebno odrediti znatno više veličina,
rješenje se dobija usvajanjem niza empirijskih obrazaca, baziranih na podacima o uspjelim
izvedenim i ispitanim ventilatorima.
• Pored neodređenosti zadatka kojim se traže glavne mjere, teškoću predstavlja i proračunavanje
strujanja kroz kolo kad su mu oblici i dimenzije već utvrđeni.
• Za rješavanje ovog dijela zadatka postoji niz metoda zasnovanih na više ili manje složenim
pretpostavkama i definisanih prostijim ili složenijim matematičkim modelima.
• Pri projektovanju radijalnih ventilatorskih kola veoma mnogo se koriste poretpostvake o
jednodimenzijskom strujanju sa podudarnim strujnicama ili o uprošćenom dvodimenzijskom
strujanju koje se proračunava posebno u meridijanskom presjeku, a posebno po rotacionim
strujnim površinama.
• Za osna kola dejstvo struje na lopaticu najčešće se određuje prema Teoriji uzgona.

8.8. Radijalno kolo sa cilindričnim lopaticama – pregled metoda proračuna

• Radijalna kola sa cilindričnim lopaticama primjenjuju se u gradnji ventilatora u širokom
dijapazonu brzohodnosti (nq od 11 do 95), dakle sve do područja koje pripada osnim
ventilatorima.
• U literaturi je opisano više metoda proračuna radijalnih kola sa cilindričnim lopaticama.
• Kola sa radijalno kratkim lopaticama kakva su u dobošastim i poprečno-strujnim ventilatorima
proučavaju se posebno, zbog specifičnosti proračuna (Tema 9 i Tema 10).
• Jedna od metoda proračuna zasniva se na postupnom proračunavanju najprije ulaza, a potom
izlaza, korišćenjem jednačine kontinuiteta i Ojlerove jednačine za turbomašine, kao i empirisjkih
preporuka za izbor brzina i lopatičnih uglova na ulazu (β1) i na izlazu (β2).
• Tok proračuna biće izložen prema postupku koji je usvojio prof. Pflajderer, a za preračunavanje
ventilatora prilagodio Ek (uputstva za korišćenje empirijskih preporuka, uključujući i neka
teorijska objašnjenja, upotpunjena su podacima iz novije literature).
Radijalna kola sa cilindričnim lopaticama i tipovi kola centrifugalnih mašina
• Drugi postupak je zasnovan na izboru karakteristika pritiska ψ u zavisnosti od brzohodnosti nq.
• Iz toga se dobija spoljni prečnik kola, a potom se određuje ulazni prečnik, širina na ulazu i
izlazu, uglovi i broj lopatica.
• Među ostalim proračunskim metodama obrađen je proračun koji pripada Stepanovu, zasnovan na
korišćenju univerzalnih dijagrama koje je on sam razvio.
• Takođe, dat je samo principijelno i jedan od proračuna zasnovan na primjeni tipskih dijagrama ili
analitičkih interpolacionih izraza koji zamjenjuju dijagramske krive.

8.9. Proračun rtadijalnog kola prema Pflajdereru (C. Pfleiderer)

• Polazni podaci su protok Q, rad struje Y = g h po stupnju, pri izabranoj brzini obrtanja n,
odnosno ugaonoj brzini , čime je određena brzohodnost.
• Brzohodnosti radijalnih kola su nq = 11, …, 30, …, (38).
• Proračun se započinje određivanjem prečnika vratila d i glavčine dg.
• Prečnik d se računa prema naprezanju za torziju, te je:

16  M t 16  P
d= = ,
  kt     kt
gdje Mt moment torzije, kt dozvoljeno naprezanje, P snaga, a  ugaona brzina kola.
Iz prethodne jednačine slijede formule u oblicima:
P P
d = 6,3  = 3, 4  ,
 n
gdje je d dato u cm, P u kW,  u s-1 i brzina obrtanja n u s-1.
• Prečnik glavčine dg usvaja se konstruktivnim uvećanjem veličine d.
• Za višestepene jednostrujne ili jednostepene dvostrujne ventilatore ovako dobijeni podatak o
prečniku d je samo orjentacioni, pa je potreban naknadni proračun vratila na naprezanje, što
uključuje određivanje uvijanja i elastične linije, kao i kritičnih vibracija.
• Za to je potrebno da se prethodno usvoji konstruktivna šema cijelog ventilatora.
• Na slici 8.19 prikazano je nekoliko mogućih rješenja sa ventilatorskim kolima na prepustu (šeme
1, 3, 5 i 6) i u rasponu vratila (šeme 2, 4 i 7).

Slika 8.19. Konstruktivne šeme ventilatora

Legenda: 1 - usisni razvodnik ventilatora, 2 - elektromotor, 3 spojnica, 4 - klinasti prenos
• Na slici 8.20, slici 8.21 i slici 8.22 su dati konstruktivni crteži podužnih presjeka ventilatora sa
kolima na vratilu motora, na prepustu ili u rasponu nose.ćeg vratila

Slika 8.20. Ventilator opšte namjene Slika 8.21. Kotlovski ventilator za hladan vazduh
 Slika 8.22. Dvostrujni ventilator dimnih gasova
Legenda: 1 – rotor; 2 – ležaj; 3- bočni džepovi; 4 – konusni usisni elementi;
5- aksijalni usmjerni aparat
• Ulazni dio kola. Usisni otvor kola (slika 8.23.1) se određuje iz jednačine

Qk =
4
( )
 d s2 − d g2  cs .

• Pri tom je protok kroz kolo Qk ravan zbiru protoka kroz izlazni otvor ventilatora (Q) i protoka
procurivanja kroz procjepe (Q):
Qk = Q + Q.
• Za manja sporohodna kola procurivanje se ocjenjuje na 6 do 10%, a za veća na 4 do 6% (veće
vrijednosti odgovaraju većim naporima).

Slika 8.23. Kolo ventilatora montirano u rasponu (1) i na konzoli (2) vratila
• Zbog navedenog od velike je važnosti da se posveti odgovarajuća
pažnja smanjenju procurivanja naročito kada je veliki napor kola
ili kada su procjepi na većim prečnicima, jer zbog ovog drugog
protok procurivanja može da bude znatan i pri uzanim procjepima.
• Naravno da je situacija još nepovoljnija kada djeluju oba faktora:
visok napor i procjepi na velikom prečniku.
• Za konzolno postavljena kola (slika 8.23.2), ne uzima se u obzir
uticaj glavčine, jer je ona povučena ka zadnjem disku kola, te se
jednačina za protok kroz kolo svodi na oblik:

Qk =  d s2  cs .
4
• Brzina u usisnom otvoru je cs i određuje se empirijskim obrascem: Slika 8.23.2. Kolo
cs =   2  Y =   2  p /  , ventilatora montirano na
oznake Y, p i  su ako i u prethodnim jednačinama, a koeficijent ε je konzoli vratila
ε = 0,1, …, 0,3.
• Prečnik ulaznog otvora ds određuje se jednom od jednačina za
protok kroz kolo, a ulazni prečnik kola d1 kojim se opisuje cilindar
od koga počinju lopatice, usvaja se prema ds tako da je: d1 ≥ ds.
• Obično ulazne ivice lopatica leže cijelom dužinom u istoj
meridijanskoj ravni, i one su na cilindru prečnika d1.
• Obimna brzina ulazne ivice lopatice je: d1 d1    n
u1 =  = .
2 60
• Apsolutna brzina na ulazu u kolo je c0 i uzima se (slika 8.23 i
slika 8.24) da je
cs = c0  sin  0 = cm ; c0  cos  0 = c0u ,
a za 0 = 90, što je gotovo redovan slučaj, biće: cs = c0 = c0m;
c0u =0.
• Kada fluid slobodno dotiče kolu, strujanje je meridijansko
( = 90). Slika 8.24. Ulazni trougao brzina
• Postavljanjem usmjernog aparata sa podesivim nagibom
lopatica ostvaruju se uglovi od neke male vrijednosti pa do
iznad 90, obično 105.
• Međutim, na gubitke u kolu
• Ova regulacija se primjenjuje kod raznih tipova ventilatora. djeluju i mnogi drugi uzroci,
• Pri nominalnom režimu rada kola, a njemu odgovara pa se visoke vrijednosti
proračunski režim rada, strujanje ispred kola je meridijansko, stepena korisnosti postižu u
dakle sa  = 90. širokom rasponu ulaznih
• Ugao između relativne brzine w0 i negativnog smjera brzine uglova.
rotacije u1 je β0 i određen je sa • U savremenim uspjelim
c0 m konstrukcijama ventilatora oni
tg  0 = . su: 16 ≤ β0 ≤ 90;
u1 − c0 m β1 = β0, a kod ventilatora
• Apsolutna meridijanska brzina između lopatica je c1m i za nju visokog stepena korisnosti
se, zbog zaobljenosti ulaznih ivica ne račiuna stješnjenje najčešće je:
strujnog prostora, te je c1m = c0m. β0 =20, …, 40, …, (50)
 • Širina kola na ulazu b1 određuje se iz jednačine kontinuiteta:
Qk
Qk = d1  b1    c1m ili b1 = ,
d1    c1m
a meridijanska brzina c1m određena je sa nekom od ranije izvedenih jednačina:
cs =   2  Y =   2  p /  , cs = c0  sin  0 = cm ; c0  cos  0 = c0u ,
cs = c0 = c0m; c0u =0, c1m = c0m.
• Broj lopatica kola računa se po obrascu:
d +d  + 1
z = k  2 1  sin 2 .
d 2 − d1 2
• U ovoj fazi proračuna pretpostavlja se da je d2 ≤ 2  d1 i da je ugao β1 odabran prema uslovu: 16
≤ β0 ≤ 90; β1 = β0, a kod ventilatora visokog stepena korisnosti najčešće je: β0 =20, …, 40, …,
(50), a ugao β2 prema uslovu: (15 ) 20  β2  25 (35).
• Za profilisane lopatice, kakve se primjenjuju u nekim ventilatorima visokog stepena korisnosti,
uzima se da je k = 6, …, 6,5, a za limene, zakovane ili zavarene za diskove kola, što je veoma
čest slučaj u ventilatorima, biće k = 8.
• Sračunata vrijednost za broj lopatica z se zaokružuje na cio broj.
• Solomahova preporučuje izbor broja lopatica prema uslovu za ostvarivanje minimalnih strujnih
otpora u kolu.
• Eksperimentima je utvrđeno da za ventilatore visokog stepena korisnosti najpovoljniji srednji
korak (l/t)m =1,2, …, 1,8, računat na srednjem prečniku kola dm=(d1 + d2)/2.
• Iz ovog uslova dobija se broj lopatica z = (1,8, …, 2,8)  (1+d1)  l, gdje su d1 = d1 / d2; l = l / d2,
relativne mjere ulaznog prečnika i dužine lopatice, računate u odnosu na spoljni prečnik kola d2.
• Izlazni dio kola. Polazi se od Ojlerove jednačine za rad kola
Yk = u2  c3u − u1  c0u .
• Veza Yk i Y data je jednačinom h = Y / Yk .
• Stepen korisnosti kola se procjenjuje prema uputstvu datom u dijelu 8.4.
• Kako je najčešće doticanje kolu slobodnom strujom (c0u =0) to se jednačina za Yk svodi na oblik:
Yk = u2  c2u .
• Na slici 8.25.1 su jedan preko drugog data dva trougla brzina, jedan je konstruisan sa brzinama
u2, w2 i c2 i uglom β2 koji odgovara teoretskom strujanju, bez zanošenja struje i radu kola Yk.
Drugi je nacrtan sa brzinama u2, w3 i c3 i uglom β3. On dogovara srednjim brzinama realnog
strujanja u izlaznom presjeku kola. Zbog zanošenja struje u ventilatorima biće β3  β2. Ovom
trouglu odgovara rad kola Yk.

Slika 8.25. Izlazni trouglovi brzina

1 – u kolu; 2 – iza kola
• Na slici 8.25.2 ponovljen je trougao brzina sa brzinama sa brzinama u2, w3 i c3 i uglom β3, a
preko njega je nacrtan trougao brzina sa brzinama u’2, w’3 i c’3 i uglom β’3, koji dogovaraju
srednjim brzinama stvarnog strujanja neposredno iza kola. U tom trouglu su nepromijenjene
brzine u2 i c3u , a meridijanska brzina je smanjena od vrijednosti c3m na c’3m. Promijenjene su i
brzine w3 u w’3 i c3 u c’3. Ovaj trougao brzina je mjerodavan za dalje proračunavanje spirale,
usmjernog kola ili bezlopatičnog difuzora.
• Veze meridijanskih brzina c2m, c3m i c’3m su c2m = c3m = c’3m  k2.
• Koeficijent stješnjenja protočnog presjeka se u početku proračuna procjenjuje na: k2=1,0, …,
1,15, a poslije projektovanja lopatica, provjerava se njegova vrijednost izračunavanjem
jednačine:
t2
k2 = ,
t2 − s2u
gdje je t2 korak lopatice u izlaznom presjeku, a
veličina s2u (slika 8.26) za debljinu lopatice s i
izlazni ugao β2, iznosi: s2u = s /sin β2.

Slika 8.25.2. Izlazni trouglovi brzina iza kola Slika 8.26. Stješnjenje struje na izlazu iz kola
• Teorijski rad kola je:
Yk  = u2  c2u − u1  c1u ,
a za c1u = 0 slijedi
Yk  = u2  c2u ,
što se, s obzirom na jednačinu ε = f (z /sin β2 ) svodi na:
Slika 8.25.1. Izlazni trouglovi brzina u kolu
Yk  = u2  c3u  (1 + p ) .
• Zanošenje struje se obično utvrđuje određivanjem odnosa c3u / c2u za što je potrebno,
korišćenjem postupaka izloženih u dijelu 8.3, odrediti parametar p.
• Za sporohodna pumpna kola veoma je pogodan Pflajdererov obrazac
20
 z = 1 − (1 −  20 )  .
z
• Iz trouglova brzina (slika 8.25.1) slijede relacije
c c
c2u = u2 − 2 m ; c3u = u2 − 2 m .
tg  2 tg 3
• Meridijanska brzina u izlaznom presjeku kola je: c2m = ξ  c1m , gdje je ξ = 0,9, …, 1,0.
• Za slučaj konstantne širine kola b2 = b1 = b, vrijedi: ξ = d1 / d2, s tim da se u ovoj fazi proračuna,
kada se još ne zna veličina d2, odnos d1 / d2 pretpostavlja, pa je dalji tok proračuna iterativan.
• Uvrštavanjem izraza za c2u u jednačinu za Yk dobija se kvadratna jednačina po u2, te je:
 c 
Yk  = u2   u2 − 2 m  − u1  c1u ;
 tg  2 
čijim se rješavanjem određuje obimna brzina kola:
2
c  c 
u2 = 2 m +  2 m  + Yk  + u1  c1u .
2  tg  2  2  tg  2 
• Kako je najčešće u1 c1u = 0, prethodna jednačina se svodi na sljedeći oblik:
2
c  c 
u2 = 2 m +  2 m  + Yk  .
2  tg  2  2  tg  2 
• Ugao β2 bira se u veoma širokim granicama, zavisno od namjene, zahtijevanih gabarita, stepena
korisnosti, oblika radne krive, nivoa buke i drugog, tako da je: 16 ≤ β2 ≤ 20  50, …, 90, …,
170, a u nekim slučajevima i blizu 180.
• Za radijalna kola sa dobrim stepenom korisnosti, lopatice su nagnute u nazad, te je β2 ≤ 50.
• Pored navedenog postupka za određivanje obimne brzine u2, profesor Ek navodi još dva načina
proračuna, koji su takođe zasnovani na geometrijskom transformisanju izraza kojima je određen
izlazni trougao brzina, formiran na pretpostavci o idealnom strujanju kroz kolo sa beskonačno
mnogo, beskonačno tankih lopatica.
• Iz izlaznog trougla brzina (slika 8.25.1) slijedi da je
c2u = c2cos α2,
a iz sinusne teoreme primijenjene na isti trougao dobija se
c2 /u2 = sin β2 / sin (β2+ α2), te je
c2u sin  2  cos  2 c tg  2
= ili 2u = .
u2 sin  2  cos  2 + cos  2  sin  2 u2 tg 2 + tg  2 Slika 8.25.1. Izlazni trouglovi brzina u kolu
• Prethodnim usvajanjem uglova α2 i β2 i uvrštavanjem prethodne jednačine u jednačinu
Yk  = u2  c2u , (A)
slijedi izraz za određivanje obimne brzine kola u obliku
 tg 2 
u2 = Yk   1 + .
 tg  2 

• Varijantni oblik prethodne jednačine dobija se izračunavanjem odnosa c2u / u2 iz jednačine sa

prethodnog slajda
c2u sin  2  cos  2 c tg  2
= ili 2u = .
u2 sin  2  cos  2 + cos  2  sin  2 u2 tg 2 + tg  2

i unošenjem te vrijednosti u jednačinu (A), što daje

Yk 
u2 = .
c2u / u2
• Za izabranu brzinu obrtanja iz obimne brzine slijedi i prečnik kola, prema relacijiama
d2 d   n
u2 =  = 2 ,
2 60
u kojima je ugaona brzina ω u s-1, a brzina obrtanja n u min-1.
• Iz jednačine kontinuiteta
Qk = d 2  b2    c2 m
određuje se širina kola na izlazu Qk
b2 = .
d 2    c2 m
• Postupak konstrisanja kola i lopatice dat je posebno u literaturi.
 8.10. Proračun radijalnog kola prema izboru karakteristie rada ψ

• Karakteristika rada ψ je bezdimenzijska veličina kojom se definiše vrijednost razmijenjene

energije i ona u prvom redu zavisi od stanja u izlaznom presjeku kola određenog obimnom
brzinom u2 i uglovima lopatica β2 : 2 Y 2 Y '
= 2 = 2 .
u u'
• To se vidi kada se prethodna jednačina transformiše u oblik:
2  p Y Yk 2  c2 m   c2 m 
= = 2  = 2    =    u 
2  2u −    = 2   
h  1 −  ctg  3 .
  u2
2 2
u2 2
u2
h 2
u2
h
 tg 3   u2 
• Prema prethodnoj jednačini može se, pri proračunavanju glavnih mjera kola, dobiti vrijednost
karakteristike rada usvajanjem izlaznog lopatičnog ugla β2, na primjer prema prethodno datim
preporukama datim za ulazni i izlazni dio kola i procijenjenim odnosima c2m / u2.
• Za pretpostavljene vrijednosti hidrauličnog stepena korisnosti h data su takođe ranije uputstva.
• Da bi se olakšao izbor karakteristike rada kojom će se omogućiti proračun kola sa dobrim
radnim i energetskim performansama na slici 8.27 dati su podaci uzeti iz više literaturnih izvora
na kojima je označen pojas u kome treba birati karakteristiku rada ψ u zavisnosti od
brzohodnosti nq.
• Za kola čiji su izlazni nagibi lopatica β2 iznad 80 pa do blizu 170, preporučuje se biranje
karakteristike prema podacima sa slike 8.28.
• Na njoj su, prema izvedenim ventilatorima sovjetske (zemlje bivšeg SSSR-a) proizvodnje,
ograničene tri zone preporučenih vrijednosti za ψ: za uglove β2 iznad 80 do 125 (puna linija),
iznad 125 do 135 (linija crta-tačka) i za 135 do 170 (isprekidana linija). Punim i praznim
kružićima ili kvadratićima označeni su podaci za izvedene ventilatore.
• Za fiksirane radne parametre kola: protok
Q, napor Y ili p/ i usvojenu brzinu
obrtanja n, jednoznačno je određena
brzohodnost nq.
• Karakteristika ψ se bira prema dijagramima
sa slike 8.27 i slike 8.28 ili prema
jednačini:
 c 
 = 2 h  1 − 2 m  ctg 3  .
 u2 
• Za izabranu vrijednost karakteristike ψ
računaju se veličine obimne brzine i
spoljnjeg prečnika kola:

2 Y 2  p u
u2 = = ; d2 = 2  2 .
   
• U dijelu 8.8 je navedeno da su sva radijalna
kola gotovo isključivo sa cilindričnim
lopaticama, a brzohodnosti su im nq = 11 do
95. Slika 8.27. Preporučene vrijednosti karakteristike
• Pri tome se samo izrazito sporohodnim rada ψ u zavisnosti od brzohodnosti nq
kolima, sa nq = 11 do 20, ugrađuju pretežno
naprijed povijene lopatice, za koje je ugao
β2 od 90 do 180.
• U ostalim slučajevima primjenjuju se gotovo ravnopravno i naprijed i nazad povijene lopatice.
• Kola sa radijalnim lopaticama kod kojih je β2 =90 ili kod kojih je je β2 =80 do 125, mehanički
su veoma čvrste te se primjenjuju za veće ili velike obimne brzine, koje mogu da iznose i do 120
m/s, a brzohodnost im je 11 do 55.

Slika 8.28. Preporučene vrijednosti karakteristike rada ψ u zavisnosti od

brzohodnosti nq za naprijed zakrivljene ili radijalne lopatice
• Ulazni prečnik d1 može da se odredi primjenom obrasca za izračunavanje optimalnog odnosa
d1 / d2 prema Eku.
• Obrazac se dobija iz uslova za postizanje minimalne relativne ulazne brzine (w1), uz usvajanje
sigurnosnog faktora od 1,2, što daje:
3
 d1  d1
  =  1, 2  2; = 1,194  3  . (*)
 d2  d2

• Karakteristika protoka  dobija se iz veze , ψ i nq pa je:

2
 1/2 nq  nq 
= ;  =    .
3/2

 3/4
158  158 
• Grafički prikaz jednačine (*) dat je na slici 8.29. Ulazni prečnik ds ravan je sa d1 ili je manji od
njega do 5%.

Slika 8.29. Zavisnost odnosa d1 / d2 od 

prema jednačini (*)
 
• Jednačina Qk =  ( d s2 − d g2 )  cs, koja je u prethodnom odjeljku služila za određivanje prečnika d1 , u
4
ovom slučaju se koristi za nalaženje brzine cs.
• Obimna brzina se računa iz jednačine:
d1 d   n
u1 =  = 1 .
2 60
• Za meridijansku brzinu c0 važi jednačina: cs = c0 = c0m; c0u =0, a za uglove β0 i β1 vrijedi da je
ugao β1 odabran prema uslovu: 16 ≤ β0 ≤ 90; β1 = β0, a kod ventilatora visokog stepena
korisnosti najčešće je: β0 =20, …, 40, …, (50), a ugao β2 prema uslovu: (15 ) 20  β2  25
(35).

8.11. Proračun radijalnih kola ventilatora prema bezdimenzijskim dijagramima

• Proračunavanje oblika i dimenzija kola primjenom skupa bezdimenzijskih veličina, dovodi vrlo
lako i brzo do rezultata, pa se zbog toga u literaturi često sreću opisi ovakvih postupaka.
• Vrijednosti bezdimenzijskih veličina obično se daju u zavisnosti od jedne koja se smatra
referentnom, a to je najčešće brzohodnost (nq ili σ).
• Zavisnost ovih veličina od referentne utvrđuje se teorijski uz uvođenje empirijskih korektura ili
često empirijski, statističkom obradom podataka o radnim osobinama i dimenzijama uspješnih
rješenja.
• Prilikom primjenjivanja ovih postupaka, treba voditi računa o pretpostavkama usvojenih pri
razradi podataka, jer se oni često odnose na skupove ventilatora namijenjenih užim oblastima
primjene, a uz to se, zbog specifičnosti komponovanja podataka, projektantu, po pravilu, pruža
uža sloboda kombinovanja zasnovanog na sopstvenom rasuđivanju, te mogućnost ličnog
djelovanja u ostvarivanju uspješnog rješenja, može da bude sužena.
• Uz to treba imati u vidu da se empirijski podaci za projektovanje kola daju za pumpe,
kompresore i ventilatore, pri čemu su neki primjenljivi za sve tri grupe mašina, a neki ne.
• Međutim, dobijena rješenja razlikuju se za razne vrste mašina, jer se i sa istim empirijskim
podlogama, zbog različito izabranih polaznih veličina, posebno lopatičnih uglova, dobra rješenja
za pumpe značajno razlikuju od dobrih ventilatora.
• Univerzalne krive Stepanova. Stepanov A. I. (Stepanoff A. I) razradio je univerzalni dijagram
karakteristika koji služi za određivanje glavnih konstruktivnih elemenata radnih kola pumpi i
kompresora, a primjenljiv je, mada nešto manje uspješno, i za ventilatore.
• Dijagram je razrađen za cijelo područje brzohodnosti primijenjenih za radijalna kola i za izlazne
lopatiččne uglove β2 ≤ 90.
• Bičkov ja tekođe dao slične dijagrame, proširivši ih na izlazne uglove do 180, ali se zadržao na
analizi idealnih krivih za beskonačan broj beskrajno tankih lopatica i neviskozan fluid (iz tih
razloga će se u nastavku opisati samo krive Stepanova).
• Pologa za formiranje ovih linija je u Ojlerovoj jednačini za turbomašine, izvedenoj za idealno
strujanje bez trenja i zanošenja struje, kada su zavisnosti teorijskog rada kola Yth i protoka Q
linearne.
• Na slici 8.30 povučena je prema jednačini
 c2 m 
Yth = u22  1 − ,
 u 2  tg  2 
linija Yth za izabrani izlazni ugao β2.
• To je prava AE, ispod koje je linija BE kojom se određuje teorijski rad kola Ythk za konačan broj
lopatica i konstantno zanošenje struje, određeno odnosom ordinata OB i OA, te je
OB 1
= = .
OA 1 + p
• Prava CE definiše rad struje Yth pri stalnoj vrijednosti koeficijenta
otpora u kolu, te je stepen korisnosti kola
OC
k = .
OB
• Stvarna radna kriva ventilatora DFG dodiruje se pri optimalnom
režimu sa krivom CE, u ovom slučaju to je u tačci F.
• Kriva CE se može smatrati i geometrijskim mjestom optimalnih
sprega (Q, Y) realnih ventilatora raznih brzohodnosti nq,
izvedenih sa istim izlaznim lopatičnim uglovima β2.
• Krive sa slike 8.30 mogu se predstaviti i bezdimenzijski, ako se
umjesto razmijenjenih radova Yth, Ythk, Yth, Y i protoka Q, uvedu
bezdimenzijske karakteristike rada ψs i protoka s, definisane
izrazima:
Q c Y
s = = 2m ; s = 2 .
d 2  b2    u2 u2 u2
• Unošenjem u zadnju jednačinu veličina Yth, Ythk i Yth umjesto Y,
dobiće se karakteristike rada ψs, ψsk i ψsth.
• Napominje se da su karakteristike ψs i s analogne Slika 8.30. Teorijske radne krive
karakteristikama ψ i  ranije definisanim, pri čemu je Yth , Ythk , Yth i Y
4Q b  2 Y
= 2 =  s  4   2  ;  = 2 = 2  s .
d 2    u2  d2  u2
• Tački A na slici 8.30 odgovaraju bezdimenzijski parametri ψs=1
i s =0.
• Analogno ranije datoj jednačini kojom se definišu
brzohodnosti nq ili σ:
 1/2 1 n Q 1
 = 3/4 =  =  nq ,
 158 ( p /   g ) 3/4
158

može se i sa veličinama ψs i s definisati brzohodnost

ωs, pa se dobija:
1/2
 s1/2  b2 
s = 3/4 pri čemu je nq = 187, 6  s    .
s  d2 
• Na slici 8.31 prikazan je univerzalni dijagram
Stepanova, nastao povlačenjem snopa analognih
linija CE sa slike 8.30.
• Svakojod tih linija odgovara drugi izlazni ugao
lopatice, β2 ≤ 90.
• I na ovom dijagramu ishodna tačka linija označena
je sa C.
• Na dijegram su prenijete i tačke A, B i D, ali
odgovarajuće linije nisu ucrtane, sem isprekidanim
crticama izvučene linije AE kojoj odgovara izlazni
ugao lopatice β2 =35.
• Slika 8.31 je upotpunjena snopom krivih stalne Slika 8.31. Univerzalni dijagram Stepanova za
brzohodnosti ωs, a sve one polaze iz koordinantnog proračun radijalnih osnih kola pumpi, kompresora i
početka i penju se sa porastom s. ventilatora
• Date su takođe i krive stalnih stepena reakcije θ.
• To su kružni lukovi koji prolaze kroz koordinantni
početak, a centri su im na ordinantnoj osi ψs.
• Dijagram služi za određivanje izlaznog trougla
brzina, prečnika d2 i širine kola na izlazu b2.
• Postupak je sljedeći:
a) Za traženi protok Q i rad struje Y bira se izlazni
ugao lopatice β2 i brzohodnost ωs;
b) Presjekom prave iz C koja odgovara uglu β2 sa
krivom usvojene brzohodnosti ωs, dobija se tačka
koja je na slici 8.31 označena sa F’;
c) Trouglom AF’O definiše se bezdimenzijskim
veličinama ujednačeno strujanje kome odgovara
zahtijevani priraštaj energije od ulaznog do
izlaznog presjeka ventilatora (rad struje) i
odgovarajući protok;
d) Tačka F se dobija presjecanjem vertikale iz F’ sa
pravom iz A, ako je prava iz A povučena za isti
ugao β2;
e) Prave iz C i A, povučene za isti izlazni ugao β2,
sijeku se na apcisnoj osi, pri čemu linija iz A
određuje parove vrijednosti karakteristika
teorijskog rada ψs i protoka s, a linija iz C Slika 8.31. Univerzalni dijagram Stepanova za
odgovarajućih vrijednosti karakteristika rada proračun radijalnih osnih kola pumpi, kompresora i
ventilatora ψs i protoka s; ventilatora
f) Trougao AFO definiše idealno strujanje bez uticaja trenja i zanošenja.
• Varijantni proračun Stepanova. Pri proračunavanju ventilatora može se umjesto brzohodnosti
ωs usvojiti nq i odrediti brzina obrtanja n, a potom se a izabrano nq iz dijagrama na slici 8.32
nalaze vrijednosti karakteristika rada ventilatora ψs i protoka s, i ugla β2, s tim dase jedna od tri
veličine, a to je najčešće ugao β2 bira.
• Kada je brzohodnost nq veća od 80 koristi se, umjesto dijagrama sa slike 8.32, jednačina
1/2
b 
nq = 187, 6  s   2  ,
 d2 
iz koje se dobija ωs, vrijednost b2 / d2 se pretpostavlja.
• Postupak se ponavlja iterativno dok se ne postigne slaganje.

Slika 8.32. Empirijski utvrđena

zavisnost karakteristika s i ψs od
brzohodnosti nq
• Bez obzira na varijantu primijenjenu u opisanom postupku, daljim proračunom se određuje
prečnik d2 primjenom obrasca za određivanje karakteristike rada ventilatora ψs i protoka s.
• Širina b2 se dobija iz odnosa (b2/d2) utvrđenog prethodnom jednačinom za nq.
• Ulazni presjek kola se formira prema postupku datom u okviru dijela 8.10.
• Isto važi i za broj lopatica (z) određen jednačinom
d +d  + 1
z = k  2 1  sin 2 ,
d 2 − d1 2
ali se za ovu svrhu mogu primijeniti i dvije varijante Stepanova:
a) Po prvoj se određuje srednji korak po obrascu: l / t = 4,75 ψs, u kome je l dužina lopatice, a
srednji korak t se računa na srednjem prečniku, te je: t = (d2 + d2)/2( / z), odakle slijedi broj
lopatica (z);
1
b) Po drugoj formuli koju predlaže Stepanov, broj lopatica je: z =   20 .
3
• Pri proračunavanju ventilatora prema podacima sa slike 8.31, autor ovih dijagrama predlaže da
se cijeli dijagramski snop povučen iz tačke C, paralelno translira u novu tačku C1, s tim da C1
odgovara proračunatom ili eksperimentalno utvrđenom stepenu korisnosti ( ) ventilatora
izvedenog sa istim lopatičnim uglovima β2.
OB
• Pri tome se zadržava vrijednost koeficijenta zanošenja struje =  , a položaj tačke C1 se
OA
računa prema korigovanoj vrijednosti stepena korisnosti te je:

OC1
= .
OB
• Proračun ventilatora za klimatizaciju. Kao što je u uvodu odvog odjeljka rečeno, u literaturi
se daju empirijske ili teorijsko-empirijske veze bezdimenzijskih veličina izražene dijagramski ili
analitičkim interpolacionim jednačinama, podesnim za proračunavanje ventilatora.
• Na slici 8.33 dat je jedan takav dijagramski snop za brzohodnosti nq = 20 do 100.
• Pri korišćenju dijagrama sa slike
8.33 prvo se utvrđuje brzohodnost
nq ili σ, uzimanjem u obzir
zahtijevanih veličina protoka Q i
rada struje Y =p/ i biranjem
pogodne brzine obrtanja n.
• Za utvrđenu brzohodnost sa slik
8.33 se određuje stepen korisnosti
() ventilatora, karakteristike rada
ventilatora ψs i protoka s, relativna
širina kola na ulazu (b1/d1), odnos
ulaznog i izlaznog prečnika (d1/d2) i
ulazni lopatični ugao β1.
• Ovako određeni podaci su podloga
za proračunavanje glavnih mjera
kola i trouglova brzina.

Slika 8.33. Primjer bezdimenzijskih

karakteristika za proračunavanje ventilatora
• Uz navedene bezdimenzijske karakteristike koriste se obrasci za zanošenje struje ili se može
koristiti dijagram Kuharskog dat na slici 8.2.
• Za određivanje brzina c2u i c3u služe jednačine:
Yk  = u2  c2u ; Yk  = u2  c3u  (1 + p ) .
c2 m
• Brzina c2m se usvaja prema izrazu c2m = ξ  c1m , a iz jednačine c = u − ,
tg  se računa ugao β2,
2 u 2
2
ali je moguće i usvajanje β2 pa se računanje svodi opet na tu jednačinu.
• Umjesto empirijskih krivih, kakve su date na primjer na slici 8.33, u literaturi je moguće pronaći
i analitičke jednačine dobijene računskim putem obradom empirijskih podataka.
• Ove jednačine služe istoj svrsi kao i dijagrami sa slike 8.33, s tim što mogu efikasnije da se
koriste pri korišćenju računara u proračunavanju ventilatora.

Slika 8.2. Dijagram

Kuharskog za određivanje
zanošenja struje iza
uspornog kola ventilatora

View publication stats