Pieśni, Jan Kochanowski

Ta lektura, podobnie ak tysiące innych, est dostępna on-line na stronie
wolnelektury.pl.
Utwór opracowany został w ramach pro ektu Wolne Lektury przez fun-
dac ę Nowoczesna Polska.
JAN KOCHANOWSKI
Pieśni
[Nota edytorska]
Tekst Pieśni został tu podany według pierwodruku, który ukazał się w roku  w Dru-
karni Łazarzowe w Krakowie pt. Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje. Egzemplarz
Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu (sygn. XVI Qu. )
został starannie przedrukowany przez Władysława Floryana (, . wyd. ).
Nie zamieszczono w ninie sze edyc i dwu utworów: ś ierci Jana arnowskiego
i Pa i tka Janowi aptyście Zna du ą się one wprawǳie w pierwodruku Pieśni, ale pod
względem gatunkowym, ako epicedia, stanowią zupełnie odrębne z awisko. Zamieszczo-
no natomiast pieśni nie włączone do zbioru „ksiąg dwo ga”, ale opublikowane pośmiertnie
w osobne edyc i zatytułowane rag enta a o pozosta e pis a, wydane w te że Drukarni
Łazarzowe w roku  (ta edyc a est podstawą przedruku; korzystałem z egzemplarza
Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, sygn.  I).
Tekst został przygotowany zasadniczo zgodnie z kryteriami zawartymi w opracowaniu
asady wydawania tekstów staropo skich Projekt (Wrocław ) — typ B (edyc e popu-
larnonaukowe). Zachowano ednak pewne cechy ęzykowe, których nie uwzględnia się
w edyc ach popularnonaukowych, zwłaszcza dawne końcówki fleksy ne i większość daw-
nych form ortograficznych (np. w zakresie pisowni „u”/„ó”) oraz wariantowe zapisy nie-
których wyrazów („sie”/„się”), u ednolicono ednak zgodnie z pisownią ǳisie szą niektó-
re formy ortograficzne używane w pierwodruku zamiennie (np. „pułnocny”/„północny”).
Nie zachowano „a” pochylonego, „e” pochylone zachowano edynie w mie scach rymo-
wych, a „o” pochylone tylko w przypadkach zgodnych z pisownią ǳisie szą.
Podstawową zasadą była ak na większa wierność wobec pierwodruku, również w za-
kresie interpunkc i, która stanowi eden z na trudnie szych i do ǳiś nie rozwiązanych
problemów edytorskich literatury staropolskie . Trudno tu o rozwiązanie możliwe do
przy ęcia przez wszystkich ze względu na zasadnicze różnice mięǳy dawnym systemem
retoryczno-intonacy nym i obecnym systemem logiczno-syntaktycznym, a także ze wzglę-
du na niekonsekwenc e zapisu w dawnych drukach.
Ponadto w ninie sze edyc i zastosowano współczesne zasady pisowni małych i wielkich
liter. Wielkimi literami zapisywano też rzeczowniki oznacza ące upersonifikowane po ęcia
(np. Fortuna, Szczęście).
W związku z powyższym edyc a utworu nie opiera się w całości na żadnym z wy-
dań współczesnych, choć przede wszystkim uwzględniono pewne rozstrzygnięcia zawarte
w na nowsze edyc i krytyczne Pieśni, opracowane w ramach se mowego wydania ǲieł
wszystkich Kochanowskiego przez Marię Renatę Mayenową i Krystynę Wilczewską oraz
Barbarę Otwinowską i Marię Cytowską (). Wykorzystano cenny Aneks I: Zmiany
tekstowe w wydaniach i rękopisach „Pieśni”. Nieliczne koniektury i emendac e wprowa-
ǳone przez Autorki te edyc i przy ęto bez zastrzeżeń i ze względu na charakter ninie sze-
go wydania nie zaznaczono ich ani w tekście, ani w przypisach. Wydanie to nie obe mu e
ednak pieśni zawartych we rag entach (osobna edyc a rag entów w ramach wydania
se mowego eszcze się nie ukazała). Za edyc ami Krzyżanowskiego i Ślękowe przy ęto
więc — też nie zaznacza ąc tego osobno — kilka drobnych emendac i w tekście pieśni
z rag entów, trzyma ąc się ednak wiernie przekazu zawartego w pierwodruku.
Przy opracowywaniu tekstów zostały wzięte pod uwagę także ustalenia edytorskie
zawarte w wydaniach przygotowanych dla serii Biblioteki Narodowe przez Tadeusza Sinkę
(, ) i Ludwikę Ślękową (, ) oraz w edyc i Poez i Jana Kochanowskiego
opracowane przez Janusza Pelca (wyd. , ) i w edyc i ǲieł polskich opracowane
przez Juliana Krzyżanowskiego (wyd. , ).
Zgodnie z praktyką stosowaną przez niektórych dotychczasowych wydawców (Julian
Krzyżanowski, Janusz Pelc) wyodrębniono graficznie poszczególne stro pieśni, uzna ąc,
że taki tradycy ny zapis odda e intenc e zawarte w zapisie znanym z pierwodruku, a rów-
nocześnie est czytelny i uzasadniony w wydaniu przeznaczonym dla szerokiego kręgu
odbiorców.
Autorom wszystkich wymienionych edyc i, a zwłaszcza Autorkom wydania se mowe-
go, ninie sza edyc a wiele zawǳięcza również w zakresie opracowania komentarza, któ-
ry ednak różni się w wielu mie scach od komentarzy do edyc i wcześnie szych. Głów-
nym celem było umożliwienie współczesnemu czytelnikowi — nie obeznanemu w ogóle
z dawną polszczyzną — zrozumienia tekstu. Ob aśnienia są więc praktyczne, zwięzłe i nie
odwołu ą się do problematyki historyczno ęzykowe . W celu ustrzeżenia czytelnika przed
mylnymi interpretac ami tekstu szczególną uwagę zwrócono na wyrazy, które są używane
do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach est odmienne od znaczenia obecnego.
Przy tworzeniu komentarza pomocne były także podstawowe słowniki, a zwłaszcza
ownik po szczyzny XVI wiek , ownik języka po skiego pod red. Witolda Doroszewskiego
oraz ownik języka po skiego Samuela Bogumiła Lindego, a także słowniki mitologiczne,
zwłaszcza ownik ito ogii greckiej i rzy skiej Pierre’a Grimala.
pro dr ha Piotr i czek niwersytet arszawski Instyt t adań Interdyscyp inarnych

rtes i era es
Pieśni Jana Kochanowskiego Księgi

Dwoje
[]
Nikomu, albo racze wszytkim, swo e księgi
Da ę. By kto nie mniemał (strach to bowiem tęgi¹),
Że za to trzeba co dać. Wszyscy darmo mie cie.
O drukarza nie mówię², z tym sie zrozumie cie³.
¹tęgi (starop.) — wielki. [przypis redakcy ny]

² dr karza nie ówię (starop.) — o drukarzu nie mówię. [przypis redakcy ny]
³zroz iejcie — tu: porozumie cie. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Księgi pierwsze
Pieśń I⁴
 ⁵
Byś⁶ wszystko złoto posiadł, które — powiada ą —
Gǳieś daleko gryfowie i mrówki⁷ kopa ą⁸;
Byś pałace rozwoǳił⁹ nie tylko na ziemi,
Lecz i morza kamieńmi zabudował¹⁰ swemi;
Jesli¹¹ dy amentowe goźǳie¹² Mus¹³ ma w ręku,

Któremi natwardszego umie pożyć¹⁴ sęku¹⁵,
Ani ty wyswoboǳisz serca z ciężkie trwogi,
Ani z okrutne śmierci sideł wyrwiesz nogi¹⁶.
Lepie polnych Tatarów¹⁷ dawny zwycza niesie,

U których każdy swó dom wozi na kolesie¹⁸;
Lepszego rządu Gete grubi używa ą¹⁹,
Gǳie niwy²⁰ nie mierzone²¹ wolne zboża da ą²².
Tam niewinna²³ macocha ǳiatek pierwsze żony,

Sirót nęǳnych²⁴, przestrzega wczasu²⁵ z każde strony²⁶;
Ani z wielkim posagiem męża rząǳi²⁷, ani
Naǳie e kłaǳie w gładkim²⁸ miłosniku²⁹ pani.
⁴W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
est odmienne od znaczenia obecnego. [przypis edytorski]
⁵intactis op entior — pieśń est paraazą ody Horacego (Carmina III ) noszące tytuł d di ites a aros (Do
zach annych ogaczy). Początek te pieśni (incipit) stanowią słowa podane tu ako motto: „intactis op entior”.
[przypis redakcy ny]
⁶ yś — tu: choćbyś. [przypis redakcy ny]
⁷gry owie i rówki — gry, mitologiczne ptaki posiada ące duże skrzydła, orle ǳioby i tułowia lwa; były
strażnikami złota na pustyniach północnych Indii czy też w Arabii; tuta wraz z mrówkami są przedstawione
ako istoty strzegące skarbów i wydobywa ące złoto. [przypis redakcy ny]
⁸kopaj (starop.) — kopią, wydobywa ą. [przypis redakcy ny]
⁹rozwo i coś — budować na ogromne przestrzeni. [przypis redakcy ny]
¹⁰ orza ka ień i za dowa — est to nawiązanie do metody budowania rzymskich willi; wprawǳie nie
na morzu, ale na tamach czy kamiennych groblach wchoǳących w morze. [przypis redakcy ny]
¹¹jes i (starop.) — skoro. [przypis redakcy ny]
¹²dyja entowe go ie — stalowe gwoźǳie. [przypis redakcy ny]
¹³Mus — bogini konieczności (łac. Necessitas). [przypis redakcy ny]
¹⁴po y (strop.) — zniszczyć, pokonać. [przypis redakcy ny]
¹⁵natwardszego sęk (starop.) — ogromne trudności (określenie przysłowiowe). [przypis redakcy ny]
¹⁶ ni wyswo o isz ni wyrwiesz — ani nie wyswoboǳisz, ani nie wyrwiesz; w staropolsz-
czyźnie przeczenie było zawarte w spó niku „ani”. [przypis redakcy ny]
¹⁷po nych atarów — koczowniczych Tatarów, którzy są tu odpowiednikami Scytów z pieśni Horacego.
¹⁸ko asa (tu forma N. lp: kolesie) — wóz chłopski, ciężarowy. [przypis redakcy ny]
¹⁹ epszego rz d ete gr i ywaj — lepszy porządek est u prymitywnych Getów, czyli u starożytnego
ludu, koczu ącego nad Duna em, uważanego za poprzednika Tatarów. [przypis redakcy ny]
²⁰niwa — tu: wyǳielona część pola. [przypis redakcy ny]
²¹nie ierzone — nie wymierzone na poszczególne ǳiałki, nie posiada ące ustalonych granic. [przypis re-
dakcy ny]
²²wo ne z o a — dostępne dla wszystkich, stanowiące wspólną własność. [przypis redakcy ny]
²³niewinny (starop.; łac. innocens) — oǳnacza ący się nieskazitelnymi obycza ami. [przypis redakcy ny]
²⁴nę ny* (starop.) — nieszczęśliwy. [przypis redakcy ny]
²⁵przestrzega wczas (starop.) — doglądać wygody. [przypis redakcy ny]
²⁶z ka dej strony — tu: pod każdym względem. [przypis redakcy ny]
²⁷ ę a rz i (starop.) — rząǳi mężem. [przypis redakcy ny]
²⁸g adki (starop.) — piękny, uroǳiwy. [przypis redakcy ny]
²⁹ i osnik (starop.) — zalotnik, kochanek. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Wielki posag roǳiców postępki uczciwe,
A k temu obycza e skromne i wstydliwe;
Występnych tam nie cierpią, lecz kto bęǳie krzywy,
Niech sie wierci, ako chce, nie zostanie żywy.
O, ktokolwiek bęǳie chciał mordy niecnotliwe

I domowe okrócić³⁰ na azdy krwie³¹ chciwe,
Jesli pragnie o czyzny o cem być nazwany
I tymże na wysokich kolumnach pisany,
Niech ob eźǳić swą wolą śmie nieokróconą³²,

A ego sprawy przyszłe wieki więc wspomioną;
Ponieważ cnocie żywe ³³ my źli, nie życzemy³⁴,
Aż gdy nam z oczu zniknie, toż³⁵ e żału emy.
Co po tych skargach próznych, esli na występy

Przez spary — ako mówią — patrza urząd tępy³⁶?
Po co statut i prawa chwalebne stawiamy,
Jesli sie obycza ów dobrych nie trzymamy?
Nie odstraszą zbytecznym³⁷ ogniem zarażone

Kupca kra e chciwego ani przesaǳone³⁸
Mrozem gwałtownym pola; żeglarze bywali³⁹
Wszystek świat, ako wielki⁴⁰, kołem ob echali.
Ubóstwo, hańba wielka, każe człowiekowi

Czynić i cierpieć wszystko; uż on i wstydowi
Mir dawno wypowieǳiał⁴¹, i cnocie, niedbały,
Poświęcone nie myśli dostępować skały⁴².
Albo my do spólnego skarbu⁴³, gǳie życzliwa

Luǳka pochwała i głos pospolity⁴⁴ wzywa,
Albo w morze, przyczynę wszech nieszczęśliwości,
Perły, złoto i wielkie kamienie drogości
Zarzućmy, esli grzechów żału em statecznie

I nieprawości swoich. Potrzeba kóniecznie
Złe napierwsze początki żąǳe⁴⁵ wykorzenić,
A ǳiełem pracowitszym pieszczotę⁴⁶ odmienić.
³⁰okróci (starop.) — ukrócić, poskromić. [przypis redakcy ny]

³¹krwie (starop. D. lp roǳ. ż.) — krwi. [przypis edytorski]
³²o je i sw wo nieokrócon (starop.) — powściągnąć, opanować nieposkromioną samowolę. [przy-
pis redakcy ny]
³³cnota ywa — prawǳiwa cnota (inne możliwe rozumienie: cnota luǳi żywych). [przypis redakcy ny]
³⁴nie ycze y (starop.) — nie sprzy amy. [przypis redakcy ny]
³⁵to (starop.) — dopiero wtedy. [przypis redakcy ny]
³⁶Przez spary patrza rz d tępy (starop.) — opieszały urząd patrzy pobłażliwie, „przez palce”. [przypis
redakcy ny]
³⁷z yteczny* (starop.) — nadmierny. [przypis redakcy ny]
³⁸przesa ony (starop.) — nadmiernie wypełniony. [przypis redakcy ny]
³⁹ ywa y (tu forma lm: bywali) — doświadczony; por. wyraz pokr.: bywalec. [przypis redakcy ny]
⁴⁰jako wie ki — cały wielki. [przypis redakcy ny]
⁴¹ ir wypowie ia (starop.) — zerwał pokó . Obecnie „wypowiada się” wo nę; wówczas mówiono:
wypowiadam pokó , opowiadam wo nę. [przypis redakcy ny]
⁴²dostępowa ska y (starop.) — zbliżać się do skały. [przypis redakcy ny]
⁴³spó ny skar (starop.) — wspólny skarb; choǳi tu o skarb państwowy utworzony z podatków. [przypis
redakcy ny]
⁴⁴pospo ity (starop.) — powszechny; por. wyraz pokrewny: rzeczpospolita. [przypis redakcy ny]
⁴⁵ e (starop. D. lp) — żąǳy. [przypis redakcy ny]
⁴⁶pieszczota* (starop.) — wygodnictwo, zniewieściałość. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Nie umie syn szlachecki na koń wsieść i w łowy
Na ǳiki źwierz z oszczepem achać⁴⁷ niegotowy,
Lepie kufla świadomy⁴⁸ albo kart pisanych⁴⁹,
Każesz li dać, i kostek, prawem zakazanych.
Więc o ciec krzywo przysiągł, wydarł sąsiadowi,

Gotu ąc niegodnemu spadek potomkowi:
I przybywa-ć mu⁵⁰ rzkomo⁵¹, ale nie wiem czemu,
Zawżdy na czymści schoǳi państwu niesporemu⁵².
Pieśń II⁵³
Serce roście patrząc⁵⁴ na te czasy!
Mało przed tym⁵⁵ gołe były lasy,
Śnieg na ziemi wyssze ⁵⁶ łokcia leżał⁵⁷,
A po rzekach wóz nacięższy zbieżał⁵⁸.
Teraz drzewa liście na sie wzięły,

Polne łąki pięknie zakwitnęły;
Lody zeszły, a po czyste woǳie
Idą statki i ciosane łoǳie.
Teraz prawie⁵⁹ świat sie wszystek śmie e,

Zboża wstały, wiatr zachodny wie e;
Ptacy sobie gniazda omyśla ą⁶⁰,
A przede dniem śpiewać poczyna ą.
Ale to grunt wesela prawego⁶¹,

Kiedy człowiek sumnienia całego⁶²
Ani czu e w sercu żadne wady,
Przecz⁶³ by sie miał wstydać swo e rady⁶⁴.
Temu wina nie trzeba przylewać

Ani grać na lutni, ani śpiewać;
Bęǳie wesół, byś chciał, i o woǳie,
Bo sie czu e prawie na swoboǳie⁶⁵.
⁴⁷jacha (starop.) — echać. [przypis redakcy ny]

⁴⁸k a świado y — zna ący się na kuflu, czyli na piciu alkoholu. [przypis redakcy ny]
⁴⁹karty pisane — malowane, służące do gry. [przypis redakcy ny]
⁵⁰przy ywa — przybywa ci mu, czyli: bogaci się. [przypis redakcy ny]
⁵¹rzko o (starop.) — rzekomo, pozornie. [przypis redakcy ny]
⁵² aw dy na czy ści scho i państw niespore (starop.) — zawsze czegoś braku e ma ątkowi, którego nie
przybywa (inne rozumienie: zawsze czegoś brak, by zostać prawǳiwym panem). [przypis redakcy ny]
⁵³W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁵⁴serce roście patrz c — serce rośnie, gdy się patrzy (inne znaczenie daw. imiesłowu). [przypis redakcy ny]
⁵⁵ a o przed ty (starop.) — niedawno. [przypis redakcy ny]
⁵⁶wysszej — wyże . [przypis edytorski]
⁵⁷ nieg wysszej okcia e a — warstwa śniegu była grubsza niż na łokieć, t . ok.  cm. [przypis edytorski]
⁵⁸z ie a (starop.) — prze echał. [przypis redakcy ny]
⁵⁹prawie (starop.) — naprawdę, prawǳiwie. [przypis redakcy ny]
⁶⁰o yś a (starop.; tu forma  os. lm: omyśla ą) — obmyślać, pro ektować. [przypis redakcy ny]
⁶¹gr nt wese a prawego — podstawa prawǳiwe radości. [przypis redakcy ny]
⁶²Kiedy cz owiek s nienia ca ego — kiedy człowiek ma czyste sumienie. [przypis redakcy ny]
⁶³przecz (starop.) — dlaczego. [przypis redakcy ny]
⁶⁴rada — myśl, postanowienie, zamiar. [przypis redakcy ny]
⁶⁵na swo o ie — tu: wolny od trosk. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Ale kogo gryzie mól zakryty,
Nie iǳie mu w smak obiad obfity;
Żadna go pieśń, żadny głos nie ruszy,
Wszystko iǳie na wiatr mimo uszy.
Dobra myśli, które nie przywabi,

Choć kto ściany drogo u edwabi,
Nie gardź moim chłodnikiem chróścianym⁶⁶,
A bądź ze mną, z trzeźwym i z pĳanym!
Pieśń III⁶⁷
ǲbanie mó pisany⁶⁸,
ǲbanie polewany,
Bądź płacz, bądź żarty, bądź gorące wo ny,
Bądź miłość niesiesz albo sen spoko ny,
Jakokolwiek⁶⁹ zwano
Wino, co w cię lano,
Przymkni sie⁷⁰ do nas a da sie nachylić,
Chciałbym twym darem gości swych posilić.
I ten cię nie minie,

Choć kto mądrym słynie;
Pĳali przedtym i filozofowie,
A przedsię⁷¹ mieli spełna⁷² rozum w głowie.
Ty zmiękczysz⁷³ każdego,
Nastatecznie szego⁷⁴;
Ty mądrych sprawy i ta emną radę⁷⁵
Na świat wydawasz przez twą cichą zdradę.
Ty cieszysz naǳie ą
Serca, które mdle ą;
Ty ubogiemu przyprawu esz rogi,
Że mu ani król, ani hetman srogi.
Trzyma sie na mocy,

Bo cię całe nocy
Z rąk nie wypuścim, aż ǳień, ako trzeba,
Gwiazdy rozpęǳi co do edne z nieba.
⁶⁶ch odnik chróściany — altana z gałęzi. [przypis redakcy ny]

⁶⁷W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁶⁸pisany (starop.) — malowany, wzorzysty. [przypis redakcy ny]
⁶⁹jakoko wiek — wszystko edno ak. [przypis redakcy ny]
⁷⁰przy kni sie (starop.) — przybliż się. [przypis redakcy ny]
⁷¹przedsię (starop.) — mimo to. [przypis redakcy ny]
⁷²spe na (starop.) — w całości. [przypis redakcy ny]
⁷³z iękczy — sprawić, że ktoś stanie się skłonny do ustępstw. [przypis redakcy ny]
⁷⁴nastateczniejszy — na barǳie stały, poważny. [przypis redakcy ny]
⁷⁵taje na rada — ta ne zamysły. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń IV⁷⁶
Złota to strzała⁷⁷ i krom wszego⁷⁸ adu była,
Którą mię niepochybna⁷⁹ Miłość ugoǳiła.
Bo a w swym miłowaniu troski nie na du ę,
Owszem, radość na sercu niewymowną czu ę.
Nie to niewola służyć, ale służyć temu,

Kto twych posług niewǳięczen, to sie nawiętszemu
Nieszczęściu równa; tobie ǳięka bądź, Miłości,
Iżeś mię uchowała takowe żałości.
Ma to twarz two a, panno wszech pięknie sza, w sobie,

Że człowiek rad i nierad musi służyć tobie.
Ale to zaś niosą twe święte obycza e,
Że, by⁸⁰ kto mógł być wolen, racze ci sie da e.
Chciałbym tak być szczęśliwy i życzyłbym sobie,

Abych uż tę na wieki łaskę znał po tobie⁸¹;
A boda ta wǳięczna⁸² twarz odmiany nie znała,
Byś dobrze i Sybillę laty przerównała⁸³.
Pieśń V⁸⁴
Kto ma swego chleba,
Ile człeku trzeba,
Może nic nie dbać o wielkie dochody,
O wsi, o miasta i wysokie grody.
To pan, zdaniem moim,

Kto przestał na swoim;
Kto więce szuka, awnie to znać da e
Sam na sie, że mu eszcze nie dosta e⁸⁵.
Siła⁸⁶ posiadł włości,

Kto u ął chciwości⁸⁷;
Trudnie to przy ǳie niż Turki zhołdować
Albo waleczne Tatary wo ować.
Mocą wiele świata

Wziął za krótkie lata
⁷⁶W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁷⁷ ota to strza a y a — w mit. gr. złota i ostra strzała Amora wzbuǳała miłość, a tępa strzała gasiła
miłość. [przypis redakcy ny]
⁷⁸kro wszego (starop.) — bez żadnego. [przypis redakcy ny]
⁷⁹niepochy ny (starop.) — nie chybia ący celu. [przypis redakcy ny]
⁸⁰ y (starop.) — choćby. [przypis redakcy ny]
⁸¹zna po to ie — doznał od ciebie. [przypis redakcy ny]
⁸²w ięczny* (starop.) — miły. [przypis redakcy ny]
⁸³ yś do rze i y i ę aty przerówna a — choćbyś nawet przewyższyła wiekiem Sybillę (starożytną wieszczkę
słynną z długowieczności). [przypis redakcy ny]
⁸⁴W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁸⁵nie dostawa (starop.) — brakować. [przypis redakcy ny]
⁸⁶si a (starop.) — dużo. [przypis redakcy ny]
⁸⁷ j chciwości — poskromił chciwość. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Król macedoński⁸⁸, lecz mu sie tak zdało,
Że nań samego świat był eden mało.
Cóż pomoże zbro a

Albo właǳa two a?
Serca nie zleczą żadne złotogłowy,
Żadny skarb troski nie wybĳe z głowy.
Więc śmierć nieużyta⁸⁹

Ta za gardło chwyta
Bogate pany ako proste sługi,
Ani zborgu e, byś wyciągnął długi⁹⁰.
Lecz przedsię⁹¹ człowiecza

Wszystka o tym piecza⁹²,
Aby ku złotu złota przybywało;
Bo, by nawięce , łakomemu mało.
Wszystko to zostanie
Po twe śmierci, panie;
A coś ty zebrał przez ten czas łakomie,
To sie zostoi⁹³, nie wiem w czyim domie.
Sklep⁹⁴ ten niedobyty⁹⁵

Puści prędko nity⁹⁶;
A winem, co sie ty asu esz o nie,
Bęǳie zamaczał potomek twó konie.
Pieśń VI⁹⁷⁹⁸
Acz mię twa droga⁹⁹, miła, barzo boli,
Nie chcę cię trzymać przeciw two e woli;
Z me strony boda wszystko dobre miała,
Kędy sie kolwiek bęǳiesz obracała.
Lecz sama wiǳisz, akie wiatry wsta ą,

Jakie po niebie chmury sie miesza ą.
Ja wiem, co umie morze i szalony
Wicher, na wody słone uniesiony.
⁸⁸Kró acedoński — Aleksander Wielki (– r. p.n.e.), król macedoński, w kole nych wyprawach za ął
Pers ę, Egipt, Babilon i wiele innych ziem. Symbol woǳa nieustraszonego i chciwego wciąż nowych zdobyczy.
⁸⁹nie yty (starop.) — nieubłagany. [przypis redakcy ny]
⁹⁰ ni z org je yś wyci gn d gi — nie poczeka, aż ściągniesz należności od dłużników. [przypis redakcy ny]
⁹¹przedsię (starop.) — przecież. [przypis redakcy ny]
⁹²piecza (daw.) — staranie (o coś). [przypis redakcy ny]
⁹³zostoi — ostanie się, zostanie. [przypis redakcy ny]
⁹⁴sk ep (starop.) — piwnica. [przypis redakcy ny]
⁹⁵niedo yty (starop.) — nie do zdobycia. [przypis redakcy ny]
⁹⁶P ści nity — rozpadnie się, nie przetrwa; nity: gwoźǳie. [przypis redakcy ny]
⁹⁷Ks. , Pieśń VI — Pieśń est paraazą ody Horacego (zob. Carmina III , w. –) noszące tytuł d
a atea (Do a atei). [przypis redakcy ny]
⁹⁸W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁹⁹droga — tu: podróż, wy azd. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Niech żony srogich pohańców¹⁰⁰ i ǳieci
Doświadczą, akim pędem wicher leci
Morze miesza ąc: huczą srogie wały,
A brzeżne w gruncie¹⁰¹ wzdryga ą sie skały.
Takci sie biedne Europie¹⁰² dostało,

Jeno że wołu chciała przysieść mało¹⁰³,
Bo sie z nienagła przymknął¹⁰⁴ z nią ku woǳie,
Potym ak płynie, tak płynie bez łoǳie.
A ta dopiero zlękła sie nieboga,

Gǳie po źrzy, zewsząd morze, zewsząd trwoga;
Brzegu nie widać, przewoźnik niepewny,
Strach serce u ął, a w oczu płacz rzewny.
A gdy do sławne Krety przypłynęła,

Z wielkie tesknice włosy targać ęła,
Skarżąc sie z płaczem: «O cze mó łaskawy,
Któregom zbyła¹⁰⁵ prze me głupie sprawy¹⁰⁶.
Com a tu miała czynić w te krainie?

Mało est edna śmierć panieńskie winie.
Ale na awiż płaczę swe lekkości¹⁰⁷?
Czy mię pokusa łuǳi krom winności¹⁰⁸,
Która przez wrota kościane¹⁰⁹ wychoǳi,

A na człowieka sny ǳiwne przywoǳi?
Lepie li było przez morze sie pławić
Czy nad polnemi kwiatkami sie bawić?
By¹¹⁰ mi sie teraz dostał ako w ręce

On wół bezecny, byłby w takie męce,
Żeby mu ze łba musiały spaść rogi,
Chociaż był u mnie niedawno tak drogi.
Nie miałam wstydu, dom swó opuszcza ąc,

I teraz nie mam, śmierci odkłada ąc;
Boże mó , esli słyszysz prośbę mo ę,
Niecha ǳiś nago w pośrzodku lwów sto ę.
Pierwe niż pleśnią piękna twarz przypadnie¹¹¹

I zupełnemu¹¹² ciału krasa¹¹³ spadnie,
Niecha mię wilcy pożrą w te gładkości,
A po pustyniach rozniosą me kości»
¹⁰⁰pohaniec — poganin, niechrześcĳanin; tu: choǳi o Turków i Tatarów. [przypis redakcy ny]
¹⁰¹w gr ncie — od podstaw. [przypis redakcy ny]
¹⁰² iednej ropie — w mit. gr. królewna Europa została porwana przez Jowisza, który przybrał postać byka
(u Kochanowskiego woła). [przypis redakcy ny]
¹⁰³wo chcia a przysieś a o (starop.) — chciała na krótko usiąść na wołu. [przypis redakcy ny]
¹⁰⁴sie z nienag a przy kn (starop.) — powoli się zbliżył. [przypis redakcy ny]
¹⁰⁵z y (starop.) — stracić. [przypis redakcy ny]
¹⁰⁶sprawy (starop.) — uczynki. [przypis redakcy ny]
¹⁰⁷na jawi p aczę swej ekkości — na awie opłaku ę swą lekkomyślność (w niektórych komentarzach: hańbę).
¹⁰⁸kro winności (starop.) — bez winy. [przypis redakcy ny]
¹⁰⁹wrota kościane — w mit. gr. i rzym. istnie ą dwie bramy poprzez które sny wychoǳą z poǳiemia; złudne
sny przechoǳą przez bramę z kości słoniowe , a sny prawǳiwe przez bramę z rogu. [przypis redakcy ny]
¹¹⁰ y (starop.) — gdyby. [przypis redakcy ny]
¹¹¹przypadnie — pokry e się. [przypis redakcy ny]
¹¹²z pe ne — pełnemu, ędrnemu (w niektórych komentarzach: doskonałemu). [przypis redakcy ny]
¹¹³krasa (daw.) — piękność. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Nikczemna ǳiewko — o ciec ci przyciska¹¹⁴ —
Czemu nie umrzesz? Strzyma cię ta niska
Jedlina i pas¹¹⁵ zaniesiony w cale¹¹⁶;
A eslić milsza śmierć na ostre skale,
Da sie w moc wiatrom a skocz z góry śmiele,

Niżbyś wolała sieǳieć u kąǳiele,
Królewska ǳiewka, i być w ręce dana
Srogie pogance, winna bywszy¹¹⁷ pana.
Pieśń VII¹¹⁸¹¹⁹
Trudna rada w te mierze¹²⁰, przy ǳie sie roz echać,
A przez ten czas wesela i lutnie zaniechać.
Wszystka mo a dobra myśl¹²¹ z tobą precz odchoǳi,
A z tego mię więzienia nikt nie wyswoboǳi,
Dokąd cię zaś nie u źrzę, pani wszech pięknie sza,
Co ich kolwiek¹²² przyniosła chwila teraznie sza.
Już mi z myśli wypadły te obecne twarzy;

Two e nadobne lice est podobne zarzy¹²³,
Która nad wielkim morzem rano sie czerwieni,
A z nienagła¹²⁴ ciemności nocne w światłość mieni;
Przed nią gwiazdy drobnie sze po edne znika ą
I tak uż przyszłe nocy nieznacznie¹²⁵ czeka ą.
Takaś ty w oczu moich; szczęśliwa to droga,

Po które choǳić bęǳie tak udatna noga;
Za źrzę¹²⁶ wam, gęste lasy i wysokie skały,
Że przede mną bęǳiecie taką rozkosz miały:
Usłyszycie wǳięczny¹²⁷ głos i przy emne słowa,
Po których sobie teskni biedna mo a głowa.
Lubeż mo e wesele, lubeż me biesiady!

Mnie podobno uż prózno szukać insze rady,
Jeno smutnego serca podpierać naǳie ą;
W naǳie ę luǳie orzą i w naǳie ę sie ą.
A ty tak srogą nie bądź ani mię tym karzy,
Bych długo nie miał wiǳieć two e piękne twarzy.
¹¹⁴ci przyciska — nalega, naciska na ciebie. [przypis redakcy ny]

¹¹⁵ trzy a cię Jed ina i pas — utrzyma cię edlina i przepaska (odwołanie do znanych z antyku sposobów
popełniania samobó stwa przez kobiety). [przypis redakcy ny]
¹¹⁶w ca e (starop.) — w całości. [przypis redakcy ny]
¹¹⁷winna ywszy — tu: będąc godna. [przypis redakcy ny]
¹¹⁸Ks. , Pieśń VII — pieśń oparta na motywach z poez i Petrarki, a także elegików rzym. (Properc usza,
Tibullusa, Owidiusza). [przypis redakcy ny]
¹¹⁹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
¹²⁰w tej ierze — w te sytuac i. [przypis redakcy ny]
¹²¹do ra yś — pogoda ducha, wesołość. [przypis redakcy ny]
¹²²wszech piękniejsza o ich ko wiek — pięknie sza od wszystkich, co ich… [przypis redakcy ny]
¹²³zarza (starop.) — zorza. [przypis edytorski]
¹²⁴z nienag a (starop.) — stopniowo. [przypis redakcy ny]
¹²⁵nieznacznie* (starop.) — będąc niewidoczne. [przypis redakcy ny]
¹²⁶zaj rze (daw.) — zazdrościć. [przypis redakcy ny]
¹²⁷w ięczny* (starop.) — miły. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń VIII¹²⁸¹²⁹
Gǳieśkolwiek est, Bożeć pośli¹³⁰ dobrą goǳinę;
Jaciem twó był ako żywo¹³¹, i twoim zginę.
Tak to Bóg prze źrzał od wieku¹³²; a nie żału ę,
Bo w tobie więce niż we stu inszych na du ę.
Nie tylkoś nad insze gładszą sie uroǳiła,

Aleś i zwycza mi twarzy nic nie zelżyła¹³³;
A ako wǳięcznie szmarakiem złoto sie dwoi¹³⁴,
Tak te szlachetne duszy w tym ciele przystoi.
Szczęśliwy a człowiek, bych mógł¹³⁵ tak użyć tego,

Jakobych sie nie omylił, co est lepszego;
Lecz ako na błędnym¹³⁶ morzu, nie tam, gǳie chcemy,
Ale gǳie nas wiatry niosą, płynąć musiemy.
Jednak albo miłość zmyśla sny sama sobie,

Albo i ty nie chcesz, bych miał zwętpić o tobie.
Ta naǳie a świat mi słoǳi; a bych inacze
Doznać miał (uchowa , Panie), umarłbym racze .
Pieśń IX¹³⁷
Chcemy sobie być raǳi¹³⁸?
Rozkaż, panie, czelaǳi,
Niecha na stół dobrego wina przynasza ą,
A przy tym w złote gęśli¹³⁹ albo w lutnią¹⁴⁰ gra ą.
Kto tak mądry, że zgadnie,

Co nań utro przypadnie?
Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmie e sie z nieba,
Kiedy sie człowiek troszcze więce , niżli trzeba.
Szafu gotowym¹⁴¹ bacznie;

Ostatek, ako zacznie,
¹²⁸Ks. , Pieśń VIII — Pieśń oparta na motywach z rzym. elegii miłosne (Properc usz), a także poez i Petrarki.
¹²⁹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
¹³⁰ o e poś i (starop.) — niech ci Bóg ześle. [przypis redakcy ny]
¹³¹jako ywo (starop.) — zawsze, póki ży ę. [przypis redakcy ny]
¹³²przej rza od wiek — przewiǳiał, postanowił, przeznaczył przed wiekami. [przypis redakcy ny]
¹³³zwyczaj i twarzy nic nie ze y a — nie przyniosła u my. [przypis redakcy ny]
¹³⁴sz arakie z oto sie dwoi — ǳięki szmaragdowi oprawionemu w złoto podwa a ono swą piękność lub
wartość (podobnie ciało zysku e ǳięki piękne duszy; zob. w. ). [przypis redakcy ny]
¹³⁵ zczęś iwy ja cz owiek ych óg — Jestem szczęśliwym człowiekiem! Obym mógł… [przypis redakcy ny]
¹³⁶ ędny — taki, po którym się błąǳi. [przypis redakcy ny]
¹³⁷W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
¹³⁸so ie y ra i — zabawić się, weselić się wspólnie. [przypis redakcy ny]
¹³⁹gęś i (a. gęś e) — instrument smyczkowy, zazwycza dwu- lub trzystrunowy, roǳa prymitywnych skrzypiec
w kształcie owalnego pudła z krótka szy ką. [przypis redakcy ny]
¹⁴⁰ tnia (tu daw. forma B. lp: lutnią; ǳiś: lutnię) — instrument szarpany, posiada ący od  do  strun,
znany od starożytności, w renesansie również symbol sztuki poetyckie . [przypis redakcy ny]
¹⁴¹sza j gotowy — rozporząǳa tym, co posiadasz; może w znaczeniu: pienięǳmi (por. wyraz pokrewny:
gotówka). [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Tak Fortuna¹⁴² niech kona¹⁴³: raczy li łaskawie,
Raczy li też inacze ; my sieǳiem w e prawie¹⁴⁴.
U Fortuny to snadnie¹⁴⁵,
Że kto sto ąc¹⁴⁶ upadnie;
A który był dopiero u nie pod nogami,
Patrza że go po chwili, a on garǳi nami.
Wszystko sie ǳiwnie plecie

Na tym tu biednym świecie;
A kto by chciał rozumem wszystkiego dochoǳić,
I zginie, a nie bęǳie umiał w to ugoǳić.
Prózno ma mieć na pieczy

Śmiertelny wieczne rzeczy;
Dosyć na tym, kiedy wie, że go to nie minie,
Co z prze źrzenia¹⁴⁷ Pańskiego od wieku mu płynie.
A nigdy nie zabłąǳi,

Kto tak umysł narząǳi,
Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić,
Temu mężnie wytrzymać, w owym sie nie wznosić.
Chwalę szczęście stateczne¹⁴⁸;

Nie chce li też być wieczne,
Spuszczę¹⁴⁹, com wziął, a w cnotę własną sie ogarnę
I uczciwe chudoby¹⁵⁰ bez posagu pragnę.
Nie umiem a, gdy w żagle

Uderzą wiatry nagle,
Krzyżem padać i świętych przena dować¹⁵¹ dary,
Aby łakome woǳie tureckie towary
Bogactwa nie przydały

Wpadwszy gǳie mięǳy skały;
Tam a bezpiecznym sercem¹⁵² i pełen otuchy
W równe fuście¹⁵³ popłynę przez morskie rozruchy.
¹⁴²Fortuna — rzym. bogini ślepego przypadku. Przedstawiano ą z rogiem obfitości, trzyma ącą ster (była
sternikiem życia luǳkiego), zazwycza ślepą. Motyw Fortuny odgrywał niezwykle ważną rolę w filozofii Pieśni
Kochanowskiego. [przypis redakcy ny]
¹⁴³niech kona — tu: niech dokona; niech doprowaǳi do skutku. [przypis redakcy ny]
¹⁴⁴sie ie w jej prawie (starop.) — podlegamy e prawom, zna du emy się pod e właǳą. [przypis redakcy ny]
¹⁴⁵snadnie (starop.) — łatwo. [przypis redakcy ny]
¹⁴⁶stoj c (starop. forma imiesł.) — sto ący. [przypis redakcy ny]
¹⁴⁷z przej rzenia (starop.) — z postanowienia, z przeznaczenia. [przypis redakcy ny]
¹⁴⁸szczęście stateczne (starop.) — niezmienny los. [przypis redakcy ny]
¹⁴⁹sp ści (tu forma  os. lp cz. przysz.: spuszczę) — tu: oddać. [przypis redakcy ny]
¹⁵⁰ch do a (starop.) — skromny dobytek, ubóstwo. [przypis redakcy ny]
¹⁵¹przenajdowa — z ednywać. [przypis redakcy ny]
¹⁵² ezpieczny serce (starop.) — z sercem wolnym od obaw, z poczuciem bezpieczeństwa. [przypis redak-
cy ny]
¹⁵³ równej ście — w niewielkim okręcie. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń X¹⁵⁴¹⁵⁵
Kto mi dał skrzydła, kto mię oǳiał pióry¹⁵⁶
I tak wysoko postawił, że z góry
Wszystek świat wiǳę, a sam, ako trzeba,
Tykam sie nieba?
To li est ogień on nieugaszony

Złotego słońca, które, nieskończony
Bieg bieżąc, wrotne¹⁵⁷ od początku świata
Prowaǳi lata?
To li est on krąg odmienne światłości¹⁵⁸,

Wóǳ gwiazd roźlicznych i sprawca żyzności¹⁵⁹?
Słyszę głos wǳięczny; prze Bóg, a na awi,
Czy mię sen bawi¹⁶⁰?
Tu, wiǳę, ani ciemne mgły dochoǳą,

Ani śnieg, ani zimne grady szkoǳą;
Wieczna pogoda, ǳień na wszystki strony
Trwa nieskończony.
Godne pałace Two e wielmożności,

Panie, a akie cnota dosto ności,
Wiǳę na oko, bowiem wedle Ciebie
Ma mie sce w niebie.
Kto by cię nie znał, Lechu Słowianinie¹⁶¹,

Któryś napierwe zasiadł w te krainie
I opanował męstwem swoim mocne
Brzegi północne?
Kroka¹⁶² patrz, ako sieǳąc tak wysoko,

Przedsię ku miastu swemu skłania oko;
Wandę wydawa ubiór, bo z postawy
Zda sie mąż prawy.
Tu i fortelny Przemysł¹⁶³ est wniesiony,

I ten, co dostał trefunkiem korony¹⁶⁴,
Doźrzawszy zdrady, gǳie koń prędkonogi
Biegł zawód drogi¹⁶⁵.
¹⁵⁴Ks. , Pieśń X — początek pieśni est paraazą ody Horacego (Carmina II ) noszące tytuł d aecenate
(Do ecenasa); paraaza całości — Ks. , Pieśń XXIII; por. też Carmina I . [przypis redakcy ny]
¹⁵⁵W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
¹⁵⁶o ia pióry — pokryć piórami. [przypis redakcy ny]
¹⁵⁷wrotny — wraca ący. [przypis redakcy ny]
¹⁵⁸kr g od iennej świat ości — przen. księżyc. [przypis redakcy ny]
¹⁵⁹sprawca yzności — Diana, bogini księżyca, była też boginią płodności i uroǳa u. [przypis redakcy ny]
¹⁶⁰prze óg a na jawi zy ię sen awi (starop.) — na Boga, czy to awa, czy też zwoǳi mnie sen? [przypis
redakcy ny]
¹⁶¹Lech Słowianin — nawiązanie do legendarnego władcy Polski umieszczonego tu w niebie. [przypis re-
dakcy ny]
¹⁶²Krok — Krak, Krakus, legendarny założyciel Krakowa. [przypis redakcy ny]
¹⁶³ orte ny Prze ys — przebiegły Przemysław (Lestko I), przedhistoryczny polski książę, według legendy
pokonał wo ska Aleksandra Wielkiego umieszcza ąc na drzewach malowane tarcze, ku którym zwabił żołnierzy
wroga. [przypis redakcy ny]
¹⁶⁴ten co dosta tre nkie korony — Lestko II wygrał wyścig eźǳiecki po koronę, mimo że ego przeciwnik
wyłożył trasę biegu żelaznymi kolcami. [przypis redakcy ny]
¹⁶⁵ ieg zawód drogi — biegł w zawody o cenną (drogą) rzecz. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Bóg fałszu nie chce; a ako miłu e
Sprawiedliwego, Piast i ǳiś to czu e,
Bo mieszka w niebie, a ego cne plemię
Rząǳiło zięmię.
Zemowit¹⁶⁶ stoi wedla o ca prawie,

Z drugimi równo: ty wyssze , Miecławie¹⁶⁷,
Którego sprawą chrześcĳański zakon¹⁶⁸
Podan Polakom.
Tuż po nim wiǳę mężne Bolesławy¹⁶⁹,

Prze których ǳielność i stateczne sprawy
Polska szeroko swych granic pomknęła
I serce wzięła¹⁷⁰.
W te że est liczbie on zakonnik święty¹⁷¹,

Z cięniów klasztornych na królestwo wzięty.
Są dwa Leszczkowie¹⁷²; est król wzrostem mały,
Ale mąż śmiały¹⁷³.
Wiǳę Jagiełła i dwu Kazimierzu¹⁷⁴

Dobrych tak w bo u, ako i w przymierzu;
Wiǳę i ciebie, gwiaźǳie równym prawie,
Cny Władysławie¹⁷⁵.
Tu też est Olbracht; król serca wielkiego;

Tuż z Aleksandrem Sygmunt¹⁷⁶, za którego
Polska zakwitła, a po długim bo u
Wytchła w poko u.
Szlachetne dusze, które swe ǳielności

Macie zapłatę niebieskie radości,
Życzcie o czyźnie, aby wam roǳiła
Podobnych siła.
A ten, co po was¹⁷⁷ ǳiś państwo sprawu e,

Niecha fortunnie i zdrów nam panu e;
A zwierzonego nie wzdawa opieku¹⁷⁸,
Aż pełen wieku!
¹⁶⁶Zemowit — Siemowit, syn Piasta, legendarnego założyciela dynastii. [przypis redakcy ny]
¹⁶⁷Miecław — choǳi o Mieszka I. [przypis redakcy ny]
¹⁶⁸zakon (daw.) — prawo. [przypis redakcy ny]
¹⁶⁹ ę ne o es awy — choǳi o Bolesława Chrobrego i Krzywoustego, może również Śmiałego. [przypis
redakcy ny]
¹⁷⁰serce wzię a — nabrała serca, odwagi. [przypis redakcy ny]
¹⁷¹zakonnik święty — Kazimierz I Odnowiciel, zwany też Mnichem. [przypis redakcy ny]
¹⁷²dwa eszczkowie — dwóch Leszków: Leszek Biały i Leszek Czarny. [przypis redakcy ny]
¹⁷³kró wzroste a y — Władysław Łokietek. [przypis redakcy ny]
¹⁷⁴dw Kazi ierz (daw. forma B.)— dwóch Kazimierzy: Kazimierza Wielkiego i Kazimierza Jagiellończyka.
¹⁷⁵Władysław — choǳi o Władysława Warneńczyka. [przypis redakcy ny]
¹⁷⁶Sygmunt — Zygmunt (Zygmunt I Stary). [przypis redakcy ny]
¹⁷⁷ten co po was — następca tronu, Zygmunt II August. [przypis redakcy ny]
¹⁷⁸Niechaj zwierzonego nie wzdawa opiek — niech nie odda e powierzone mu odpowieǳialności. [przy-
pis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń XI¹⁷⁹¹⁸⁰
Stronisz przede mną, Neto¹⁸¹ nie tykana¹⁸²,
By więc sarneczka, kiedy obłąkana¹⁸³
Macierze szuka po górach ustronnych¹⁸⁴,
Nie bez bo aźni i postrachów płonnych¹⁸⁵.
Bo by sie namnie na drzewie wz eżyły

Powiewne listki, by namnie ruszyły
Jaszczórki krzakiem, ta sie dusza zlęknie,
Aż od bo aźni na ziemi przyklęknie.
Lecz a nie ako niedźwiedź albo mściwa

Myślę cię drapać lwica popędliwa;
Przestań też kiedy¹⁸⁶ za macierzą choǳić,
Już się ty możesz mężowi przygoǳić¹⁸⁷.
Pieśń XII¹⁸⁸
Muszę wyznać, bo sie uż nie masz na co chować:
Nigdy bych był nie wierzył, bych tak miał żałować,
Tego zwłaszcza, co nigdy mym własnym nie było;
Po prawǳie mi nieprawie¹⁸⁹ źle serce tuszyło¹⁹⁰.
Aleciem barzo nagle wypadł z te naǳie e,

A mo e sie przygoǳie nieprzy aciel śmie e.
Kto drugi ma bez prace, o co snadź¹⁹¹ dbał mało,
A mnie za me staranie złe szczęście¹⁹² potkało.
Samem swą własną ręką tę winnicę¹⁹³ groǳił,

Aby e był ani źwierz, ani zły ptak szkoǳił;
Polewałem, żeby e słońce nie suszyło,
Nakrywałem, żeby e zimno nie mroziło.
A kiedy mię nalepsze miały potkać gody¹⁹⁴,

Nie wiem, co za zły człowiek oberwał agody.
I używa z rozkoszą, czego dostał snadnie¹⁹⁵,
¹⁷⁹Ks. , Pieśń XI — pieśń est paraazą ody Horacego (Carmina I ) noszące tytuł d h oen eretrice
giente se (Do hetery h oe stroni cej od poety). [przypis redakcy ny]
¹⁸⁰W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
¹⁸¹Neto — Neta to dawne zdrobnienie od Agnieszka; u Horacego: Chloe. [przypis redakcy ny]
¹⁸²nie tykana — pozosta ąca ǳiewicą. [przypis redakcy ny]
¹⁸³o kany* (starop.) — zabłąkany. [przypis redakcy ny]
¹⁸⁴ stronny — odludny, niedostępny. [przypis redakcy ny]
¹⁸⁵postrachy p onne — nieuzasadniony strach. [przypis redakcy ny]
¹⁸⁶kiedy — tu: w końcu. [przypis redakcy ny]
¹⁸⁷sie przygo i (starop.) — przydać się. [przypis redakcy ny]
¹⁸⁸W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
¹⁸⁹nieprawie (starop.) — nie barǳo, niezupełnie. [przypis redakcy ny]
¹⁹⁰t szy (starop.) — spoǳiewać się, przeczuwać. [przypis redakcy ny]
¹⁹¹snad (starop.) — może, chyba. [przypis redakcy ny]
¹⁹²z e szczęście — zły los. [przypis redakcy ny]
¹⁹³winnica — tu: alegoria kobiety, ciała kobiecego. [przypis redakcy ny]
¹⁹⁴gody — tu: szczęście. [przypis redakcy ny]
¹⁹⁵snadnie (starop.) — łatwo, bez trudu. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

A mnie, patrząc, eno sie serce nie¹⁹⁶ rozpadnie.
Boda że nie przechował¹⁹⁷; a boda poleżał!

Nie wiem, ako mię do gron tak pięknych ubieżał.
Ja sobie tak dobrych lat doczekać nie tuszę;
Podobno ako niedźwiedź łapę lizać muszę.
Pieśń XIII¹⁹⁸
O piękna nocy nad zwycza tych czasów¹⁹⁹,
Patrz na nas asno wpośrzód tych tu lasów,
Gǳie ako pszczoły wkoło swego pana
Straż ǳierżem niecąc ognie aż do rana.
Boda szczęśliwie tę drogę odprawił

I wszystko wedle myśli swo e sprawił
Pan świętobliwy²⁰⁰, któremu nie miała
Polska w dobroci równia²⁰¹, ako²⁰² wstała.
I uż nam ma być ten pohaniec²⁰³ srogi,

Który niedawno padał nam pod nogi
Kiedy Starodub²⁰⁴, z gruntu wysaǳony,
Pod miecz okrutny lud wydał zwierzony²⁰⁵?
Albo gdy pycha nie mogła pokorze

Wytrzymać stusu²⁰⁶, a w głębokie morze
Krwawy Niepr²⁰⁷ płynął miecąc na ostrowy²⁰⁸
Moskiewskie łupy i pobite głowy?
Prze Bóg, tychżesmy o ców ǳieci? czyli

W tak krótkim wiekusmy sie wyroǳili?
Święty poko u, tę masz wadę w sobie,
Że luǳie raǳi zgnuśnie ą przy tobie!
Więce ci śrebra i złota ǳiś mamy,

Więce półmisków na stoły dawamy;
Co po tym? Kiedy sieǳiem ak na leǳie²⁰⁹,
A granic na nas lada kto u eǳie²¹⁰.
¹⁹⁶jeno nie (starop.) — niemal. [przypis redakcy ny]

¹⁹⁷przechowa — tu: strawić (t . przechować w żołądku). [przypis redakcy ny]
¹⁹⁸W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
¹⁹⁹nad zwyczaj tych czasów — inacze niż zwykle (bywa) w tych czasach. [przypis redakcy ny]
²⁰⁰Pan święto iwy — król Zygmunt August. [przypis redakcy ny]
²⁰¹równia (starop.) — równego. [przypis redakcy ny]
²⁰²jako — od czas gdy. [przypis redakcy ny]
²⁰³pohaniec — poganin (zob. Ks. , Pieśń VII, w. ). [przypis redakcy ny]
²⁰⁴Starodub — warownia zdobyta w roku  przez Jana Tarnowskiego podczas walk z Moskwą. [przypis
redakcy ny]
²⁰⁵ d zwierzony — powierzoną sobie załogę. [przypis redakcy ny]
²⁰⁶st s — cios, uderzenie. W strofie te est mowa prawdopodobnie o bitwie pod Orszą z roku . [przypis
redakcy ny]
²⁰⁷Niepr — Dniepr. [przypis redakcy ny]
²⁰⁸ iec c na ostrowy — miota ąc na wyspy. [przypis redakcy ny]
²⁰⁹na e ie (starop. N. lp) — na loǳie. [przypis redakcy ny]
²¹⁰granic je ie (starop.) — wtargnie w nasze granice. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń XIV²¹¹²¹²
Patrza , ako śnieg po górach sie bieli,
Wiatry z pułnocy²¹³ wsta ą,
Jeziora sie ścina ą,
Żorawie, czu ąc zimę, precz lecieli.
Nam nie lza, edno²¹⁴ patrzać też swe rzeczy:

Niecha drew do komina,
Na stół przynoszą wina,
Ostatek niecha Bóg ma na swe pieczy.
Przypadków dalszych żaden z nas nie zgadnie;

I prózno myślić o tym,
Co z nami bęǳie potym;
W goǳinie²¹⁵ wszystko Bóg wywróci snadnie²¹⁶.
Krótki wiek długie naǳie e nie lubi.

Niecha nie schoǳi cało,
Coć sie do rąk dostało²¹⁷;
Za to, co ma być, żaden ci nie ślubi²¹⁸.
Jeleniom nowe rogi wyrasta ą;

Nam, gdy raz młodość minie,
Już na wiek wiekóm ginie,
A zawżdy²¹⁹ gorsze lata przypada ą.
Pieśń XV²²⁰
Nie za staraniem ani prze mą sprawę²²¹,
Miła, po tobie znam taką postawę²²²;
Szuka , ako chcesz, nie na ǳiesz przyczyny,
Chyba żeć milszy podobno kto iny.
A a co mam rzec? Nie chcę sie przeciwić;

Temu sie edno nie mogę wyǳiwić,
Skąd tę niestałość białegłowy ma ą,
Że sie ako wiatr letni odmienia ą.
Niedawne czasy, gdy mię poczytano²²³

W liczbę fortunnych i za tego miano,
²¹¹Ks. , Pieśń XIV — pieśń est paraazą ody Horacego (Carmina I ) noszące tytuł d ha iarch (Do
a iarcha). [przypis redakcy ny]
²¹²W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
²¹³z p nocy — daw. ortografia; ǳiś: z północy. [przypis edytorski]
²¹⁴Na nie za jedno (starop.) — edyne, co możemy zrobić to. [przypis redakcy ny]
²¹⁵w go inie — w edne chwili. [przypis redakcy ny]
²¹⁶snadnie (starop.) — łatwo, bez trudu. [przypis redakcy ny]
²¹⁷Niechaj nie scho i ca o o sie do r k dosta o — bierz, co ci wpadło w ręce. [przypis redakcy ny]
²¹⁸ś i — zaręczyć. [przypis redakcy ny]
²¹⁹zaw dy (starop.) — zawsze. [przypis redakcy ny]
²²⁰W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
²²¹Nie za staranie ani prze sprawę — bez mo ego uǳiału; nie wskutek moich starań. [przypis redakcy ny]
²²²po to ie zna tak postawę — dozna ę od ciebie takiego zachowania się. [przypis redakcy ny]
²²³poczyta — zaliczyć. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Który mógł wszystko otrzymać u ciebie,
A mnie sie zdało, żem był wszystek w niebie.
ǲiś inne wiatry przeciwko mnie wie ą,

Straciłem wszystko zaraz i z naǳie ą;
Nie wiem, co mię za wiedźma osypała
I lichem²²⁴ zdradnych słów uczarowała.
Niech ci sie, miła, wszystko dobre woǳi²²⁵,

Z kimkolwiek przestać two e serce goǳi;
Ale rozeznać umie przy aciela,
A trudno naleźć masz²²⁶ ednego z wiela.
Nie dufa temu, kto gładkość²²⁷ miłu e,

Bo ten na słabym gruncie sie budu e:
Słońce ednako i padnie²²⁸, i wschoǳi,
Nam zawżdy²²⁹ z laty cokolwiek odchoǳi.
A gdy czas przy ǳie ostatnie potrzebie²³⁰,

Ledwe sie na ǳie, kto ciało pogrzebie.
Takiem a chcę być przy acielem tobie;
Lecz wolę, że ty płaczesz na mym grobie.
Pieśń XVI²³¹²³²
Królom moc na poddane i zwierzchność dana,
A królowie zaś ma ą nad sobą Pana,
Który wszystkiemu światu sam rozkazu e,
Na ziemi i na niebie wiecznie królu e.
Nie wszyscy z ednym szczęściem na świat sie roǳą:

Szerze edni niż druǳy swe płoty groǳą;
Ten ma wiele nad insze w zacności domu,
Ten dobrą sławą nie da naprzód nikomu²³³,
Za tym przy aciół więce . Śmierć sprawiedliwa

Jednakiego na wszystki prawa używa.
Kto bądź, ten bądź²³⁴, na kogo los naprzód padnie,
Tak pana, ako sługę poima²³⁵ snadnie.
²²⁴ icho — nieszczęście (licho to liczba nieparzysta; miała ona przynosić nieszczęście). [przypis redakcy ny]
²²⁵do re wo i (starop.) — dobrze powoǳi. [przypis redakcy ny]
²²⁶tr dno na e asz (starop.) — nie zna ǳiesz. [przypis redakcy ny]
²²⁷g adkoś (starop.) — piękno, uroda. [przypis redakcy ny]
²²⁸padnie — zachoǳi. [przypis redakcy ny]
²²⁹zaw dy (starop.) — zawsze. [przypis redakcy ny]
²³⁰czas ostatniej potrze ie — goǳina śmierci. [przypis redakcy ny]
²³¹Ks. , Pieśń XVI — pieśń est paraazą ody Horacego (zob. Carmina III , w. –) noszące tytuł d
chor irgin et p eror (Do chór iewcz t i ch opców). [przypis redakcy ny]
²³²W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
²³³do r s aw nie da naprzód niko — nie da się wyprzeǳić nikomu, gdy choǳi o dobre imię. [przypis
redakcy ny]
²³⁴kto d ten d — wszystko edno, kto. [przypis redakcy ny]
²³⁵poi a (starop. forma  os. lp, cz. przysz.) — po mie, zabierze (por. imać się czego). [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Komu zawżdy nad szy ą wisi miecz goły²³⁶,
Nie uczynią mu smaku przyprawne stoły,
Nie pomoże mu do snu słodkie śpiewanie;
Sen u prostaków przy mie²³⁷ i złe posłanie.
Kto swą chciwość na tym, co dosyć, miarku e²³⁸,

Tego ani burzliwe morze asu e,
Ani ciężki grad, ani złe uroǳa e,
Kiedy drzewo to ciepłu, to zimnu ła e.
Delfinowie swe morza ścieśnione czu ą,

Bowiem uż i na woǳie zamki budu ą²³⁹:
Wszystka sie do roboty czeladź rzuciła
I sam pan, bo mu sie uż ziemia sprzykrzyła.
Ale bo aźń i groza pana prowaǳą

I z wysokich pałaców pchać sie²⁴⁰ nie daǳą;
Na okręt li budowny²⁴¹, na koń li wsięǳie,
Troska w okręcie, troska za siodłem bęǳie.
A esli ani marmór serdeczne rany²⁴²,

Ani ulżą edwabiem obite ściany,
Przecz mam za źrzeć²⁴³ kosztownych pałaców komu,
A nie racze w swym mieszkać o czystym domu?
Pieśń XVII²⁴⁴²⁴⁵
Słońce uż padło²⁴⁶, ciemna noc nadchoǳi,
Nie wiem, co za głos uszu mych dochoǳi;
Posto ę mało²⁴⁷, a dowiem sie pewnie,
Dlaczego płacze ta pani tak rzewnie.
«Już to ǳiesiąte lato²⁴⁸ niebo toczy,

Jako me smutne zawsze płaczą oczy;
A dokąd mi sie miły mó nie wróci,
Żaden na świecie troski me nie skróci.
Już wszyscy inszy nazad przy echali,

Którzy nieszczęsne Tro e dobywali;
²³⁶Ko zaw dy nad szyj wisi iecz go y — aluz a do miecza Damoklesa: Damokles, ulubieniec Dioniz osa,
tyrana Syrakuz (– r. p.n.e.), gdy zazdrościł władcy szczęśliwego losu został posaǳony pod mieczem za-
wieszonym na końskim włosie, by mógł wczuć się w sytuac ę władcy w każde chwili narażonego na nieszczęście.
²³⁷sen przyj ie — sprowaǳi sen. [przypis redakcy ny]
²³⁸ iarkowa (daw.) — ograniczać, powściągać. [przypis redakcy ny]
²³⁹na wo ie za ki d j — est to nawiązanie do metody budowania rzymskich willi; wprawǳie nie na
morzu, ale na tamach czy kamiennych groblach wchoǳących w morze (zob. też Ks. , Pieśń I). [przypis re-
dakcy ny]
²⁴⁰pcha sie — wypęǳić się, wypchnąć się. [przypis redakcy ny]
²⁴¹ downy — okazały, pięknie zbudowany. [przypis redakcy ny]
²⁴²serdeczna rana — tu: niepokó , lęk. [przypis redakcy ny]
²⁴³przecz a zaj rze — dlaczego mam zazdrościć. [przypis redakcy ny]
²⁴⁴Ks., Pieśń XVII — pieśń est oparta na motywach listu Penelopy do Ulissesa z eroid Owidiusza. Wpro-
waǳa ąca strofa pierwsza est oryginalna. [przypis redakcy ny]
²⁴⁵W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
²⁴⁶ ońce pad o — słońce zaszło; zapadło za horyzont. [przypis redakcy ny]
²⁴⁷ a o (starop.) — trochę. [przypis redakcy ny]
²⁴⁸ ato (daw.) — rok. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Jam tylko sama bez męża została:
Sroga Fortuna, ta mi go za źrzała²⁴⁹.
Boda był w ten czas, gdy do Sparty płynął,

Ten cuǳołożnik²⁵⁰ na morzu zaginął!
Uszłabych była²⁵¹ te ciężkie żałości,
Przed którą prawie²⁵² schną ǳiś mo e kości²⁵³.
Jako ptak, kiedy towarzysza zbęǳie²⁵⁴, Żona, Tęsknota, Łzy

Nigdy na rózǳe²⁵⁵ zielone nie sięǳie,
A mięǳy bory i pustymi lasy
Sam eden lata po swe wszystkie czasy²⁵⁶,
Tak a, nieszczęsna, w ego niebytności

Muszę być zawżdy²⁵⁷ w trosce i w żałości;
Chronię sie luǳi²⁵⁸, sama nie wiem czemu,
Radam, gdy świadka nie mam płaczu swemu.
Bałam sie zawżdy, póki wo na trwała,

Alem wżdy²⁵⁹ o nim, nieboga, słyszała;
Teraz nie wieǳieć, gǳie po świecie błąǳi,
A wierne serce zawsze gorze sąǳi²⁶⁰.
Troszczą mię²⁶¹, smutną, srogie morskie wody,

Troszczą mię wiatry i złe niepogody,
Troszcze mię wszystko, cokolwiek być może;
Tobie go a tam poruczam²⁶², mó Boże!
I to mi czasem na myśl więc przychoǳi

(Bo łacno²⁶³, gdy chce, nieszczęście ugoǳi),
Że mo e serce prózno sie asu e,
A on podobno²⁶⁴ gǳie inǳie miłu e.
Źleć by mi płacił mo e życzliwości,

Bych miała doznać takie niewǳięczności;
Boda bych pierwe ostatnie²⁶⁵ skonała,
Niżli nowiny takie doczekała!
Aleć a dufam ego szczere cnocie,

Że mię nie bęǳie chciał mieć w tym kłopocie;
Bęǳie pamiętał i statecznie chował
Miłość i wiarę, którą mi ślubował.
²⁴⁹ ort na zaj rza a — los pozazdrościł. [przypis redakcy ny]

²⁵⁰c o o nik — choǳi tu o Parysa, który porwał Helenę, co stało się przyczyną wo ny tro ańskie ; z te
wo ny wracał przez  lat Ulisses, na którego czeka skarżąca się tuta Penelopa. [przypis redakcy ny]
²⁵¹ sz a ych y a (starop.) — uniknęłabym. [przypis redakcy ny]
²⁵²przed któr prawie — z powodu które całkiem. [przypis redakcy ny]
²⁵³schn iś oje kości — zwrot przysłowiowy posiada ący genezę biblĳną, oznacza tęsknotę („usychanie”
z tęsknoty), utratę sił z nią związaną. [przypis redakcy ny]
²⁵⁴z y (tu:  os. lp: zbęǳie) — stracić. [przypis redakcy ny]
²⁵⁵na róz e — na gałęzi. [przypis redakcy ny]
²⁵⁶po swe wszytkie czasy — przez całe swo e życie. [przypis redakcy ny]
²⁵⁷zaw dy (starop.) — zawsze. [przypis redakcy ny]
²⁵⁸chronię sie i — chronię się przed ludźmi; unikam luǳi. [przypis redakcy ny]
²⁵⁹w dy (starop.) — przyna mnie . [przypis redakcy ny]
²⁶⁰gorzej s i — spoǳiewa się czegoś złego. [przypis redakcy ny]
²⁶¹troszczy (starop.) — martwić, niepokoić, trapić; troszcz ię: trapią mnie. [przypis redakcy ny]
²⁶²por cza (starop.) — oddawać pod opiekę, polecać. [przypis redakcy ny]
²⁶³ acno (starop.) — bez trudu, łatwo. [przypis redakcy ny]
²⁶⁴podo no — być może. [przypis redakcy ny]
²⁶⁵ostatnie (starop.) — ostatecznie. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Usilne²⁶⁶ wiatry, co morzem władacie,
Jesli też kiedy, co to miłość, znacie,
Doda cie mu tak szczęśliwego biegu,
Że wrychle stanie²⁶⁷ na o czystym brzegu».
Pieśń XVIII²⁶⁸
Czołem za cześć²⁶⁹, łaskawy mó panie sąsieǳie. Sąsiad, Alkohol
Boże nie da u ciebie bywać na biesieǳie,
Każesz mi pić przezǳięki²⁷⁰ twe przemierzłe²⁷¹ piwo,
Że do dna nie wypĳam, patrzysz na mię krzywo.
Wszytkoć waǳi: być²⁷² na nos biedna mucha padła, Gospodarz, Gość,

Miecesz²⁷³ głową i mniemasz, że cię do krwie z adła; Pĳaństwo, Przemoc,
Od stołu żenie każesz, fukasz na pachołki, Kłótnia
Wyciskałeś talerze, wyciskasz i stołki²⁷⁴.
Patrza , diable, że sie tu i gościom dostanie:

Gniewa sie, ako raczysz, eno nie bĳ, panie,
Bo a w tym piwie twoim rozkoszy nie czu ę;
Zdrowie rad mam od ciebie²⁷⁵, kufla nie przy mu ę.
Jeslić o sławę iǳie, kto więce pić może,

Da ęć przodek²⁷⁶ w tym męstwie; sam pó dę na łoże.
Już ty bądź tym rycerzem, co piwo usieczesz²⁷⁷;
Tego nie wiem, esli²⁷⁸ przed chłopem nie ucieczesz.
Jesli też tak rozumiesz, żebyś mię czestował²⁷⁹,

Męczysz mię, nie czestu esz; tociem poǳiękował.
Chcesz mię uczcić? Da że mi dobrą wolą²⁸⁰ w domu,
A niecha po niewoli²⁸¹ nie pełnię nikomu.
Prózno mi skwarnę²⁸² dawasz. Ja nie będę gonił²⁸³,

Bych też nabarzie piwa wczora szego zronił²⁸⁴.
Wiem, żeby mię psi przedsię²⁸⁵ twoi pilnowali,
Bych sie układł, wnet by mi gębę ulizali.
²⁶⁶ si ny — tu: silny, natarczywy. [przypis redakcy ny]

²⁶⁷ e wrych e stanie — żeby rychło (szybko) stanął. [przypis redakcy ny]
²⁶⁸W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
²⁶⁹ zo e za cześ — zwrot oznacza ący pożegnanie i poǳiękowanie (tuta : za ucztę). [przypis redakcy ny]
²⁷⁰przez ięki (starop.) — wbrew mo e woli, gwałtem. [przypis redakcy ny]
²⁷¹prze ierz y — wstrętny, buǳący odrazę, obrzydliwy. [przypis redakcy ny]
²⁷² y — by ci. [przypis redakcy ny]
²⁷³ iecesz — miotasz, potrząsasz. [przypis edytorski]
²⁷⁴ yciska eś ta erze wyciskasz sto ki — rzucałeś talerzami, rzucasz stołkami. [przypis redakcy ny]
²⁷⁵ drowie rad a od cie ie — z przy emnością przy mu ę twó toast za zdrowie. [przypis redakcy ny]
²⁷⁶Daję przodek — przyzna ę ci pierwszeństwo. [przypis redakcy ny]
²⁷⁷ siec (tu:  os. lp cz. przysz.: usieczesz) — pokonać. [przypis redakcy ny]
²⁷⁸jes i — tu: czy. [przypis redakcy ny]
²⁷⁹czestowa — okazywać cześć. [przypis redakcy ny]
²⁸⁰do ra wo a (tu: daw. B. lp. dobrą wolą) — swoboda. [przypis redakcy ny]
²⁸¹po niewo i — wbrew swo e woli. [przypis redakcy ny]
²⁸²skwarna — środek wymiotny podawany ptakom myśliwskim. [przypis redakcy ny]
²⁸³Ja nie ędę goni — w domyśle: ak ptak myśliwski, któremu podano skwarnę. [przypis redakcy ny]
²⁸⁴piwa zroni — zwymiotował piwo. [przypis redakcy ny]
²⁸⁵przedsię — przecież. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Alem prosto niemyśliw²⁸⁶. Ci sie na to goǳą,
Co szperki niedopiekłe²⁸⁷ i twardy ser głoǳą²⁸⁸,
Co sobie gardła ostrzą na niewinne piwo
Ryǳem, śleǳiem, ogórkiem; nie wiem, co im krzywo²⁸⁹.
I tak we łbie rozumu po trzeźwiu niewiele, Rozum, Pĳaństwo

A ostatek chcą zalać w to miłe wesele.
Niech racze nic nie bęǳie, ma li go być mało;
Rado by niebożątko z mozgu oszalało²⁹⁰.
Więc też wo na bez wici²⁹¹: gospodarz sie wierci.

Porwoniście zabite na ostatek śmierci²⁹²!
Do tylam was rozwaǳał²⁹³, aż mi sie dostało;
Bĳcie sie, póki chcecie, mnie tam na tym mało²⁹⁴.
Kufle lecą ako grad, a drugi uż ęczy:

Wziął konwią, aż mu na łbie zostały obręczy.
Potym do arkabuzów²⁹⁵. A więc to biesiada?
Jesliście tak weseli, akaż u was zwada?
Naza utrz sie edna ą; przedsię go nalewa ²⁹⁶,

A kto z nieżadnym²⁹⁷ głosem, przed pany zaśpiewa :
«Chcie że pomnieć, a dobrze baczyć, namile sza!»
«W czerwone czapce choǳił»²⁹⁸ zda mi sie cudnie sza.
Usłyszysz tam pięć bassów, dwanaście dyszkantów²⁹⁹,

Sześć altów, ośm tenorów, dwanaście wagantów³⁰⁰,
Potym od melody e aż posną na stole,
Ali³⁰¹ druǳy woła ą: «Na dwór, na dwór wole!»
Boda że wam smród w gębę, mili pĳanice, Pĳaństwo, Przekleństwo

A trąd na twarz; bo żona lubi takie lice.
Krzywe nogi na starość, nieobrotne szy e,
Krom klątwy³⁰², kto bęǳie żyw, snadnie sie dopĳe³⁰³.
²⁸⁶nie yś iw — nie lubiący polowania. [przypis redakcy ny]

²⁸⁷szperki niedopiek e — niedopieczone kawałki wysmażone słoniny (skwarki). [przypis redakcy ny]
²⁸⁸g o i (tu:  os. lm: głoǳą) — tu: gryźć. [przypis redakcy ny]
²⁸⁹co i krzywo — co im zawiniło. [przypis redakcy ny]
²⁹⁰ ado y z ozg osza a o — na pewno zwariu e. [przypis redakcy ny]
²⁹¹ ez wici — bez uprzeǳenia. [przypis redakcy ny]
²⁹²Porwoniście ś ierci — niech was śmierć porwie. [przypis redakcy ny]
²⁹³Do ty a was rozwa a — Tak długo roǳielałem was, bĳących (waǳących) się. [przypis redakcy ny]
²⁹⁴ nie ta na ty a o — mnie to nie obchoǳi, mało mi na tym zależy. [przypis redakcy ny]
²⁹⁵arka z — strzelba. [przypis redakcy ny]
²⁹⁶go na ewaj — nalewa piwa (czy też innego trunku). [przypis redakcy ny]
²⁹⁷nie aden (starop.; tu N. lp: nieżadnym) — niebrzydki. [przypis redakcy ny]
²⁹⁸ hciej e po nie a do rze aczy na i ejsza ; czerwonej czapce cho i — tytuły pieśni popularnych
w czasach Kochanowskiego. [przypis redakcy ny]
²⁹⁹dyszkant — głos chłopięcy. [przypis redakcy ny]
³⁰⁰wagant (od łac. ago, agare: błąǳić) — głos pośredni mięǳy altem i tenorem, „błąǳący” po pĳacku;
opis całego tego chóru est wyraźnie groteskowy. [przypis redakcy ny]
³⁰¹a i (starop.) — tymczasem. [przypis redakcy ny]
³⁰²kro k twy — bez przekleństwa. [przypis redakcy ny]
³⁰³snadnie sie dop e — łatwo (skutecznie) się upĳe (a. zapĳe). [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń XIX³⁰⁴
Żal mi cię, niebogo,
Że nie masz nikogo,
Co by cię przestrzegł; słucha ale mało³⁰⁵,
A potym uczyń, coć sie bęǳie zdało.
Boda sie przepadło

To two e źwierciadło:
Bo tobą szali, a ty sie nie czu esz³⁰⁶,
Dawno sie nie swe twarzy przypatru esz.
Popatrz mieǳy szoty

prawǳiwsze roboty³⁰⁷:
U źrzysz tam i płeć³⁰⁸ chropawą, i zęby
Nieprawie³⁰⁹ białe, eno uchyl gęby³¹⁰.
Więc i lat tak snadnie³¹¹

Mamka-ć nie ukradnie³¹²;
Bo łacno zliczysz pod oczyma karby³¹³,
Tego nie zetrą i weneckie farby³¹⁴.
Aż sie za cię wstyǳę,

Gdy cię w tańcu wiǳę.
Ano wiem, czemuś mi sie nie udała³¹⁵:
Prosto akobyś młodym przyganiała³¹⁶.
Takżeć i te stro e
Jakoby nie two e;
Tyś sie ubrała prawie wedle świata,
A to za krzywdę biorą two e lata³¹⁷.
Nie przeciw sie³¹⁸ Zosi,

Bo tę miłość nosi,
Że musi skakać ako sarna w lesie;
A nie sromota, co komu czas niesie.
³⁰⁴Ks. , Pieśń XIX — pieśń zawiera motywy z licznych utworów Horacego ( ar ina I , III , IV ;
epody  i ). [przypis redakcy ny]
³⁰⁵a e a o — choć przez chwilę. [przypis redakcy ny]
³⁰⁶to sza i a ty sie nie cz jesz — oszuku e cię, a ty nie dostrzegasz, ak est z tobą naprawdę. [przypis
redakcy ny]
³⁰⁷Popatrz ie y szoty praw iwszej ro oty — poszuka mięǳy kupcami barǳie prawdomównego wyrobu,
t . lustra („szot” od „Szkot”; Szkoci byli znani w Polsce ako kupcy). [przypis redakcy ny]
³⁰⁸p e — daw. cera. [przypis redakcy ny]
³⁰⁹nieprawie (starop.) — nie całkiem. [przypis redakcy ny]
³¹⁰ chy gę y — otwórz usta („gęba” nie ma w ęzyku szesnastowiecznym znaczenia pe oratywnego). [przypis
redakcy ny]
³¹¹snadnie — łatwo. [przypis redakcy ny]
³¹² at a ka nie kradnie — zwrot różnie tłumaczony: „nie u mie ci lat to, że młodą osobę przed-
stawisz ako swo ą mamkę” (L. Ślękowa); „niełatwo mamce mówić, że masz mnie lat” (T. Sinko). [przypis
redakcy ny]
³¹³kar y — zmarszczki. [przypis redakcy ny]
³¹⁴weneckie ar y — luksusowe kosmetyki sprowaǳane z Wenec i. [przypis redakcy ny]
³¹⁵ i się nie da a — nie spodobała mi się. [przypis redakcy ny]
³¹⁶ ody przygania — współzawodniczyć z młodymi. [przypis redakcy ny]
³¹⁷ to za krzywdę ior twoje ata — będąc uż w takim wieku, wyrząǳasz sobie (ściśle : swo emu wiekowi)
krzywdę. [przypis redakcy ny]
³¹⁸Nie przeciw sie — nie naśladu , nie chcie dorównać. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Tobie na twe lata
Czas poprzestać świata³¹⁹;
Cudnie ³²⁰ ci bęǳie prząść kąǳiel niż w wieńcu
Sieǳieć za stołem, babie przy młoǳieńcu.
Pieśń XX³²¹
Miło szaleć, kiedy czas po temu,
A tak, bracia, przypĳ każdy swemu³²²,
Bo o głoǳie nie chce sie tańcować,
A podpiwszy, łacnie uż błaznować.
Niech sie tu nikt z państwem nie ozywa³²³

Ani z nami powagi używa³²⁴,
Przywile e powieśmy na kołku,
A ty wedla pana siądź, pachołku!
Tam dobra myśl nigdy nie postoi,

Gǳie z re estru³²⁵ patrzą, co przystoi;
Á powiem wam, że sie tym świat słoǳi,
Gdy kole ą statek³²⁶ i żart choǳi.
Ale to mó zysk, że mię słuchacie,

A żadne mi pełne nie podacie;
Znał kto kiedy poetę trzeźwiego?
Nie uczyni taki nic dobrego.
Przedsię do mnie³²⁷, a a nie zawiodę;

Wy też druǳy, co macie pogodę³²⁸,
Każdy swo e ³²⁹ włóż w ucho leda co,
Nie macie tu oględać sie na co.
I z namędrszym nie trzymam w te mierze,

Kto sie długo na dobrą myśl bierze³³⁰;
Czas ucieka, a żaden nie zgadnie,
Jakie szczęście o utrze³³¹ przypadnie.
ǲiś bądź wesół, ǳiś uży biesiady,

O przyszłym dniu niecha prózne rady³³²;
Już to dawno Bóg odmyślił³³³ w niebie,
A k te raǳie nie przypuszczą ciebie.
³¹⁹poprzesta świata — wyrzec się świata. [przypis redakcy ny]

³²⁰c dniej* — barǳie stosownie (inny odcień znaczeniowy niż ǳisia ). [przypis redakcy ny]
³²¹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
³²²przyp ka dy swe — w domyśle: sąsiadowi. [przypis redakcy ny]
³²³Niech sie t nikt z państwe nie ozywa — niech nikt nie mówi o sobie, akby był wielkim panem. [przypis
redakcy ny]
³²⁴powagi ywa — pokazu e, aki est ważny. [przypis redakcy ny]
³²⁵z rejestr — według ścisłych reguł zachowania się. [przypis redakcy ny]
³²⁶statek (starop.) — powaga, stateczność. [przypis redakcy ny]
³²⁷Przedsię do nie — no, chodźcie do mnie (lub: pĳcie do mnie). [przypis redakcy ny]
³²⁸dr y co acie pogodę — inni, którzy macie okaz ę, sposobność. [przypis redakcy ny]
³²⁹Ka dy swojej — w domyśle: towarzyszce, kobiecie. [przypis redakcy ny]
³³⁰Kto sie d go na do r yś ierze — eśli ktoś długo zbiera się do zabawy. [przypis redakcy ny]
³³¹o j trze — utro. [przypis redakcy ny]
³³²niechaj próznej rady — zaniecha niepotrzebnych myśli. [przypis redakcy ny]
³³³od yś i — przemyślał. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń XXI³³⁴³³⁵
Ty spisz, a a sam³³⁶ na dworze
Jeszcze od wieczorne zorze
Cierpię nocne niepogody;
Użału sie mo e szkody!
Słucha , ako bĳe w ściany

Z gwałtownym dżdżem grad zmieszany.
Ockni sie, a przemów słowo,
Nieużyta³³⁷ białagłowo!
Nie na żadną kraǳież goǳę,

Chocia tak po nocy choǳę;
Wziąłbych przedsię, by co dano:
Łupiestwo czartu porwano³³⁸.
Nigǳie mie sca mnie hardości³³⁹

Nie na ǳiesz ako w miłości;
Gładkość wprawǳie sługi da e,
Ale ǳierżą obycza e³⁴⁰.
Słuchasz? czy mó głos nie może

Dolecieć na two e łoże?
Słucha cie wy, nocne cięnie,
I nieumowne³⁴¹ kamięnie!
Do Amfi onowe lutnie³⁴²

Śpieszyły sie lasy chutnie³⁴³,
A niezwycza ne³⁴⁴ opoki
Ścisnęły sie w mur szeroki.
Orfeowych strón³⁴⁵ słuchały

Srogie ęǳe i płakały,
Gdy miłością utrapiony,
I pod ziemią szukał żony.
³³⁴Ks. , Pieśń XXI — skarga zakochanego pod drzwiami ǳiewczyny nawiązu ąca do popularnego w staro-
żytności i renesansie gatunku paraklausithyron (utwory Horacego, Tibullusa, Owidiusza, Properc usza, Katul-
lusa). [przypis redakcy ny]
³³⁵W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
³³⁶sa (starop.) — tuta . [przypis redakcy ny]
³³⁷nie yty (starop.) — nieubłagany. [przypis redakcy ny]
³³⁸czart porwano (starop.) — popularne przekleństwo: niech czart porwie. [przypis redakcy ny]
³³⁹hardoś — wyniosłość, zuchwałość. [przypis redakcy ny]
³⁴⁰ adkoś wpraw ie a e ier o yczaje — sens agmentu: uroda sprawia, że człowiek się zakochu e
(sta e się sługą miłości), ale miłość utrzymu e się ǳięki zasadom. [przypis redakcy ny]
³⁴¹nie owny — taki, z którym trudno się dogadać; nieubłagany. [przypis redakcy ny]
³⁴² jonowa tnia — Amfion: w mit. gr. muzyk, który potrafił za pomocą dźwięku liry przenosić kamienie
używane do budowania murów Teb, w których panował. [przypis redakcy ny]
³⁴³ch tnie (starop.) — chętnie, ochoczo; może też znaczyć: szybko. [przypis redakcy ny]
³⁴⁴niezwyczajny — niezwykły lub nienawykły do czegoś; tu: o skałach nienawykłych do samoǳielnego po-
ruszania się. [przypis redakcy ny]
³⁴⁵ r eowych strón s cha y — Orfeusz: w mit. gr. poeta tracki, który potrafił poruszyć za pomocą swe muzyki
Furie („ ęǳe”), a nawet rzeczy nieożywione. Kiedy zmarła ego żona Eurydyka, udał się do poǳiemi i tak
oczarował Plutona, że uwolnił on Eurydykę pod warunkiem, że Orfeusz nie odwróci się, dopóki nie wy dą na
ziemię. Kiedy uż mieli postawić swe stopy na ziemi, Orfeusz odwrócił się i Eurydyka natychmiast zniknęła.
Ogromny żal Orfeusza po powtórne stracie żony tak rozwścieczył trackie kobiety, że w czasie edne z orgii
z okaz i bachanaliów rozerwały go na strzępy. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Jego pieśni żałościwe
Z ęły³⁴⁶ bogi nieżyczliwe;
I miał w ręku, co miłował,
By był, nęǳnik, lepie chował.
Ale nie strzymał umowy,

Więc przyszedł o smutek nowy;
Bo źle sie obe źrzał, ali
Czarci panią zaś porwali³⁴⁷.
Czekać uż, nieboże, było³⁴⁸.

Ale gdy co komu miło,
Trudno wytrwać i czas mały:
Goǳina tam ak rok cały.
A a długo mam bić w stróny³⁴⁹?

Już u mnichów słyszę ǳwóny.
ǲiwnosmy sie pomieszali,
Jam nie spał, a ci uż wstali.
Dobrą noc, esli kto słyszy,

A mó więniec w te złe ciszy
Niecha wisi do świtania³⁵⁰,
Świadek mego niewyspania.
Pieśń XXII³⁵¹
Rozumie mó , prózno sie masz³⁵² asować:
Co zginęło, trudno tego wetować³⁵³;
Póki czas był, póki szczęście służyło,
Czegoś żądał, o wszystko łacno³⁵⁴ było.
Teraz wiǳisz, że nam niebo nie sprzy a:

W czym sie kochasz, to cię daleko mĳa.
Cóż temu rzec? I szkoda głowy psować³⁵⁵;
Lepie sie nam na lepsze czasy chować.
A nie mniema , byś sam był w te niewoli:

Nalazłby sie, kogo to nie mnie boli;
Jeno luǳie snadnie ³⁵⁶ zakryć umie ą,
Acz nie z serca, z wierzchu sie przedsię śmie ą.
³⁴⁶pieśni ję y ogi — pieśni prze ęły, wpłynęły na bogów. [przypis redakcy ny]
³⁴⁷ zarci pani zaś porwa i — przykład chrystianizac i opowieści mitologicznych. [przypis redakcy ny]
³⁴⁸ zeka y o — trzeba było czekać. [przypis redakcy ny]
³⁴⁹ i w stróny — uderzać w struny (lutni). [przypis redakcy ny]
³⁵⁰więniec Niechaj wisi — zwycza wieszania wieńca na drzwiach ukochane po bezskutecznym nocnym
czuwaniu nie był racze znany polskie obycza owości i został tu prze ęty ze staroż. paraklausithyronów. [przypis
redakcy ny]
³⁵¹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
³⁵²prózno asz — nie powinieneś. [przypis redakcy ny]
³⁵³wetowa (starop. czas. łączy się z D.: czego?) — oǳyskać (z B.: co?). [przypis redakcy ny]
³⁵⁴ acno (starop.) — łatwo. [przypis redakcy ny]
³⁵⁵szkoda g owy psowa (starop.) — szkoda zawracać sobie tym głowę. [przypis redakcy ny]
³⁵⁶snadnie (starop.) — łatwo. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Mnie, smutnego, ten dowcip³⁵⁷ nie ratu e,
Wyda mię twarz, gdy sie serce źle czu e.
Wszakoż wiǳę, że sie prózno asować:
Co zginęło, trudno tego wetować.
Pieśń XXIII³⁵⁸³⁵⁹
Nieźle czasem zamilczeć, co człowieka boli,
By nie znał nieprzy aciel, że cię ma po woli³⁶⁰;
Ale to nade wszystko za raz³⁶¹ odżałować,
A niewǳięcznemu panu tuǳież poǳiękować.
Cierpiałem a tak wiele, że mię wstyd powiadać,

A mógłby mi bezpiecznie każdy głupstwo zadać³⁶²,
Żem sie dał za nos woǳić czas tak barzo długi,
Bacząc³⁶³, że w małe waǳe były me posługi.
Chciałem złość akokolwiek wytrwać uprze mością,

A zwyciężyć niewǳięczność swo ą statecznością³⁶⁴;
Ale mo a uprze mość i statek był prózny,
A e niebaczny³⁶⁵ umysł zawżdy memu rózny.
Bóg was żegna , niewǳięczne i nieluǳkie wrota,

Świadome³⁶⁶ mych częstych dróg i mego kłopota;
Boda tu pa ęczyna i pleśń na was padła,
A te niewierne zamki rǳa plugawa z adła!
Pieśń XXIV³⁶⁷
Zegar, słyszę, wybĳa,
Ustąp, melankolĳa!
Dosyć na dniu ma statek,
Dobre myśli ostatek³⁶⁸.
U Boga każdy błazen,

Choć tu przymówki prazen³⁶⁹,
A im sie barzie sili,
Tym eszcze więce myli.
³⁵⁷dowcip (starop.) — tu: być może choǳi o sprytne ukrywanie uczuć (dowcip ako fortel, zdolność kombi-
nowania, pomysłowość). [przypis redakcy ny]
³⁵⁸Ks. , Pieśń XXIII — kole na pieśń o oczekiwaniu u drzwi ukochane (zob. Ks., Pieśń XXI) oparta na
motywach z poez i Katulla i elegików rzymskich. [przypis redakcy ny]
³⁵⁹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
³⁶⁰ ie po wo i (starop.) — mieć w swo e mocy. [przypis redakcy ny]
³⁶¹za raz (starop.) — za ednym razem. [przypis redakcy ny]
³⁶² ezpiecznie g pstwo zada — bez obawy, że się pomyli, zarzucić głupotę. [przypis redakcy ny]
³⁶³ acz c (forma starop.) — chociaż zauważyłem. [przypis redakcy ny]
³⁶⁴statecznoś (a. statek*) — wierność, stałość. [przypis redakcy ny]
³⁶⁵nie aczny (starop.) — niewǳięczny. [przypis redakcy ny]
³⁶⁶świado y (starop.) — będący świadkiem. [przypis redakcy ny]
³⁶⁷W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
³⁶⁸Dosy na dni a statek ostatek — sens agmentu: wystarczy uż powagi w tym dniu, ostatek czasu
poświęćmy zabawie. [przypis redakcy ny]
³⁶⁹t przy ówki prazen (starop.) — tu (czyli na ziemi) wolny od napiętnowania. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

A kto by chciał na świecie
Uważyć, co sie plecie,
ǲiwnie to prawdy blisko,
Że człek - Boże igrzysko.
Dygnitarstwa, urzędy,
Wszystko to awne błędy³⁷⁰;
Bo nas równo śmierć saǳa
Ani pomoże właǳa.
A nad chłopa³⁷¹ chciwego

Nie masz nic nęǳnie szego;
Bo na drugiego zbiera,
A sam głodem umiera.
Więc by tacy synowie

Byli ako o cowie,
Dawno by z te przyczyny
Świat sie ął żebraniny.
Lecz temu Bóg poraǳił,

Bo co eden zgromaǳił,
To drugi wnet rozciska³⁷²;
Niech świata głód nie ściska.
Po śmierci trudno rząǳić;

Tyś mógł, o cze, nie błąǳić,
Syn tylko worki zliczy,
W rozumie nie ǳieǳiczy.
Przeto te troski płone³⁷³

Szatanowi zlecone³⁷⁴;
Niech, uprzątnąwszy głowę³⁷⁵,
Mkną w skrzynię Fokarowę³⁷⁶.
A nam wina przynoście,

Z wina dobra myśl roście;
A asunek podlany
Ta e by śnieg zagrzany.
Pieśń XXV³⁷⁷³⁷⁸
Użału sie³⁷⁹, kto dobry, a potłucz zawiasy
I mnie samę wrzuć w ogień; bo prze te niewczasy³⁸⁰
³⁷⁰ ędy (starop.) — głupstwa, sprawy niewarte zachodu. [przypis redakcy ny]
³⁷¹ch op — tu: mężczyzna, człowiek. [przypis redakcy ny]
³⁷²rozciska — rozrzucić (por. ciskać: rzucać). [przypis redakcy ny]
³⁷³p ony (starop.) — płonny, zbyteczny, daremny. [przypis redakcy ny]
³⁷⁴szatanowi z econe (przen.) — przeklęte. [przypis redakcy ny]
³⁷⁵ prz tn wszy g owę — wyprowaǳiwszy się z głowy. [przypis redakcy ny]
³⁷⁶skrzynię okarowę — skrzynię Fokarów; choǳi o bankierską roǳinę Fuggerów. [przypis redakcy ny]
³⁷⁷Ks. , Pieśń XXV — skarga furty skierowana do piękne ǳiewczyny; klasyczny przykład gatunku zwanego
paraklausithyron, którego realizac e po awiały się uż wyże w Ks. , Pieśni XXI i Pieśni XXIII. Pieśń nawiązu e
do elegii (I, ) Properc usza (do w.  stanowi naśladowanie, a dale przekład). [przypis redakcy ny]
³⁷⁸W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
³⁷⁹ a owa się (starop.) — ulitować się. [przypis redakcy ny]
³⁸⁰niewczasy (starop.) — niewyspanie, przemęczenie, niewygody. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Dobrze³⁸¹ uż nie szale ę, a, furta strapiona;
Jednak³⁸² mię ten bezmierny niepokó dokona³⁸³.
Że to żadna Boża noc nigdy nie minęła,

Abych kiedy okrutnych razów nie pod ęła³⁸⁴
Od tych sprosnych pĳanic; nie mówię o słowa,
Łatwie sza to, kiedyby³⁸⁵ cała była głowa.
Co tu za me pamięci powrozów stargano,

Wrzeciąǳów³⁸⁶ ukręcono, młotków³⁸⁷ skołatano;
Teraz uż głowicami³⁸⁸ łotrostwo mię tłucze,
A ubogi gospodarz kry e pod sie klucze.
To nieta na, że cierpię nie za swo ą winą,

Ale wszeteczna pani wszystkiego przyczyną,
Która nie wiem na aki żywot sie udała³⁸⁹,
Że i wstydu, i dobre sławy zapomniała.
Ja, to Bóg wie, przestrzegam swo e powinności,

A ta ę, ile mogę, e zbytków i złości.
Cóż po tym, kiedy luǳie na zęby ą wzięli³⁹⁰?
Ona wie, esli fałszu czy prawdy sie ęli.
Ale esli mię, smutną, ciężkie razy bolą,

Nie mnie szą mam przed owym nęǳnikiem niewolą,
Co tu noc pole nocy³⁹¹ płacze mi nad głową
Ani mi spać dopuści swą żałosną mową.
«Furto — powiada — sroższa niżli pani two a,

Mnie to na złość trzymasz sie tak mocno podwo a³⁹²;
Czemu mię w dom, smutnego, nie puścisz? Gdyż³⁹³ mo e
Skryte prośby nie umiesz odnieść panie swo e !
Tak-że a, biedny człowiek, w swym ciężkim asunku

Nie mam uznać³⁹⁴ na wieki żadnego ratunku?
I uż mię nocleg potkać uczciwszy nie może,
A ten zimny próg muszę przy mować za łoże?
Mych niewczasów litu ą nocy nieprzespane,

Litu ą pełne gwiazdy, wiatry niewytrwane³⁹⁵;
Ty sama nie chcesz baczyć luǳkich doległości³⁹⁶,
A swym tylko milczeniem wiecznie zbywasz gości.
³⁸¹do rze (daw.) — omal. [przypis redakcy ny]

³⁸²jednak — tu: w końcu. [przypis redakcy ny]
³⁸³dokona (starop.) — dobić, zabić (por. pokrewne: konać; dokonać żywota). [przypis redakcy ny]
³⁸⁴ ych okr tnych razów nie podję a — żebym nie doznała (nie otrzymała) okrutnych ciosów. [przypis
redakcy ny]
³⁸⁵nie ówię o s owa atwiejsza to kiedy y — nie choǳi uż o to, co mówią, łatwie by to było znieść, gdyby.
³⁸⁶wrzeci (daw.) — zamek; urząǳenie do zamykania bramy w postaci żelazne sztaby lub drąga obraca ą-
cego się na sworzniu. [przypis redakcy ny]
³⁸⁷ otek — choǳi tu o młotek wiszący na bramie i używany ako kołatka. [przypis redakcy ny]
³⁸⁸g owica — ręko eść broni. [przypis redakcy ny]
³⁸⁹na jaki ywot sie da a — aki roǳa życia wybrała. [przypis redakcy ny]
³⁹⁰na zę y j wzię i — zaczęli ą obmawiać (por. ǳisie sze „wziąć kogoś na ęzyki”). [przypis redakcy ny]
³⁹¹noc po e nocy — noc podle nocy, czyli noc po nocy. [przypis redakcy ny]
³⁹²podwoja (starop. forma D. lp) — boczne futryny drzwi. [przypis redakcy ny]
³⁹³gdy — tu: skoro. [przypis redakcy ny]
³⁹⁴ zna — doznać, doświadczyć. [przypis redakcy ny]
³⁹⁵niewytrwany (starop.) — nie do wytrzymania. [przypis redakcy ny]
³⁹⁶do eg oś (daw.) — cierpienie, dolegliwość. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Gǳieś to namnie sze słówko przez skałę przepadło³⁹⁷,
A na zapamiętałym³⁹⁸ uchu panie siadło;
By kamień, by żelazo w sercu swym chowała,
Nie wierzę temu, żeby westchnąć raz nie miała.
Teraz na szczęsne ręce u drugiego leży,

A mo a prózna mowa przecz za wiatry bieży;
Ale ty, coś przyczyną tych wszystkich trudności,
Furto, mówię, niewǳięczna moich uczynności³⁹⁹,
Tobiem a złego słowa nie rzekł ako żywo,

Co drugi rad uczyni, gdy mu mie sce krzywo,
Żebyś mi tę niewǳięczność okazować miała
A mnie całą noc płakać pod niebem niechała⁴⁰⁰.
Alem cię rychle nowym rymem udarował

I two e niskie progi wǳięcznie ucałował,
Com sie razów⁴⁰¹ obrócił u twego podwo a,
Obiatami⁴⁰² szuka ąc u świętych poko a».
To tego⁴⁰³ i co lepie oni⁴⁰⁴ tam umie ą,

Całą Bożą noc bęǳie, aż kury odpie ą⁴⁰⁵.
Takżeć mię, smutną, to złe panie obycza e,
To tego płacz asu e, aż mię ledwie sta e⁴⁰⁶.
Księgi wtóre
Pieśń I⁴⁰⁷⁴⁰⁸
Przeciwne⁴⁰⁹ chmury słońce nam zakryły
I niepogodne deszcze pobuǳiły,
Wody z gór szumią, a pienista Wilna⁴¹⁰
Już brzegom silna⁴¹¹.
Strach patrzać na to częste połyskanie;

A prze to srogie obłoków trzaskanie,
Kładą sie lasy, a piorun, gǳie zmierzy,
Źle nie uderzy.
³⁹⁷ ieś to przepad o — oby przeniknęło. [przypis redakcy ny]

³⁹⁸zapa ięta y — uparty w złym. [przypis redakcy ny]
³⁹⁹ czynnoś — tu: przysługi, podarki. [przypis redakcy ny]
⁴⁰⁰niecha (starop.; tu forma  os. lp r.ż.: niechała) — zostawić. [przypis redakcy ny]
⁴⁰¹ o sie razów — ilem się razy. [przypis redakcy ny]
⁴⁰²o iata (daw.) — ofiara. [przypis redakcy ny]
⁴⁰³tego — w domyśle: tego śpiewania. [przypis redakcy ny]
⁴⁰⁴oni — w domyśle: kochankowie śpiewa ący w nocy. [przypis redakcy ny]
⁴⁰⁵odpiej — skończą piać. [przypis redakcy ny]
⁴⁰⁶ ię edwie staje (starop.) — ledwie ży ę. [przypis redakcy ny]
⁴⁰⁷Ks. , Pieśń I — po raz pierwszy opublikowana pt. Pieśń o potopie. Nawiązu e do opowieści o potopie
z biblĳne Księgi Roǳa u. [przypis redakcy ny]
⁴⁰⁸W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁴⁰⁹przeciwny (daw.) — nieprzy azny. [przypis redakcy ny]
⁴¹⁰Wilna — Wile ka, dopływ Wilii. [przypis redakcy ny]
⁴¹¹ rzego si na — zagraża brzegom. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Zakłada korab’⁴¹², cieśla nauczony⁴¹³,
A kto wie, esli nie wrócą sie ony
Nieszczęsne czasy, kiedy powódź była
Świat zatopiła.
Sześć nieǳiel w ten czas lał deszcz nie przesta ąc,

A ziemia, nowe źrzódła pobuǳa ąc,
Rzek przymnażała, tak iż morskie wały⁴¹⁴
Wylać musiały.
Z ludźmi pospołu i miasta, i grody

Nieuśmierzone zatopiły wody;
Nie wysieǳiał sie pasterz z bydłem w cale⁴¹⁵
Na żadne skale.
Ryby po górach wysokich pływały,

Gǳie ledwe przedtym pióra donaszały
Mężne orlice, gdy do miłych ǳieci
Z obłowem⁴¹⁶ leci.
Ale na ten czas i matkę, i syny

Pożarła woda, i wszystek źwierz iny;
Sam Noe został, przy nim żona tylko
A ǳiatek kilko.
Nieżyzne w cnotę to tam były lata,

Gǳie ledwe eden ze wszytkiego świata
Nalezion, co go Bóg w cale zachował,
Gdy nierząd psował⁴¹⁷.
Ten, będąc z łaski Pańskie ostrzeżony,

Zbudował sobie korab’ niezmierzony⁴¹⁸,
Na którym pływał czasu złe przygody
Po wierzchu wody.
A wszyscy inszy nagle zagarnieni

I w głębokościach morskich zatopieni;
Niebo a morze, te dwie rzeczy były
Świat zastąpiły⁴¹⁹.
A kiedy sie uż prawie⁴²⁰ dosyć zstało

Pańskiemu gniewu, po trosze spadało
Wielkiego morza, aż za czasem⁴²¹ skały
Z wody wyźrzały.
Potym i zbytnie zawarły sie zdro e,

A bystre rzeki wpadły w brzegi swo e;
Ziemia ku słońcu pełne ciężkie rosy
Rozwiła włosy.
⁴¹²zak adaj kora — zaczyna budować okręt (arkę). [przypis redakcy ny]
⁴¹³na czony (daw.) — doświadczony, biegły w swym fachu. [przypis redakcy ny]
⁴¹⁴wa (daw.) — fala. [przypis redakcy ny]
⁴¹⁵Nie wysie ia sie w ca e — nie przetrwał, nie uszedł z życiem. [przypis redakcy ny]
⁴¹⁶o ów — połów, zdobycz; por. pokrewny współcz. wyraz: obłowić się. [przypis redakcy ny]
⁴¹⁷ óg nierz d psowa — zwalczał zepsucie, grzech. [przypis redakcy ny]
⁴¹⁸niez ierzony — barǳo wielki. [przypis redakcy ny]
⁴¹⁹świat zast pi y — pokryły świat, czyli stały się całym światem. [przypis redakcy ny]
⁴²⁰prawie (starop.) — należycie. [przypis redakcy ny]
⁴²¹za czase — z czasem. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

A trupy wkoło straszliwe leżały,
Luǳie i bydło, wielki źwierz i mały;
Pełne ich morza, pełne brzegi były,
Boga ruszyły⁴²².
I rzekł Noemu: «Już teraz na ziemię

Występu śmiele i z tobą twe plemię⁴²³;
Oto a znowu przyoǳie ę lasy
Na wieczne czasy.
I bęǳie, ako po te lata wszytki,

Ziemia dawała wszelakie użytki;
Mnóżcie sie, niech świat spustoszały wszęǳie
Znowu osięǳie⁴²⁴.
A w tym upewniam każdą żywą duszę,

Że nigdy potym takich wód nie wzruszę⁴²⁵,
Które by miały ziemię opanować
I świat zepsować.
Włożę na niebo znakomitą⁴²⁶ pręgę,

Którą gdy u źrzę, wspomnię na przysięgę,
Że mam hamować niezwycza ną wodę
I nie zawiodę».
Pomni sie⁴²⁷, lutni! Nie two e to głowy⁴²⁸

Wspominać Boga żywego rozmowy;
Każ ty nam zasieść przy ciepłym kominie,
Aż zły czas minie.
Pieśń II⁴²⁹
Nie dbam, aby zimne skały
Po mym graniu tańcowały;
Niech mię wilcy nie słucha ą,
Lasy za mną nie biega ą⁴³⁰.
Hanno, tobie k woli⁴³¹ spiewam,

Skąd esli twą łaskę miewam,
Przeszedłem uż Amfi ona
I lutnistę Ary ona⁴³².
⁴²² oga r szy y — wzruszyły Boga. [przypis redakcy ny]

⁴²³p e ię (starop.) — potomstwo. [przypis redakcy ny]
⁴²⁴osię ie — zaludni się (por. pokrewne: osiąść gǳieś na stałe; osadnik). [przypis redakcy ny]
⁴²⁵wzr szy (daw.) — pobuǳić do ruchu. [przypis redakcy ny]
⁴²⁶znako ity* (daw.) — widoczny. [przypis redakcy ny]
⁴²⁷po ni sie — opamięta się. [przypis redakcy ny]
⁴²⁸nie twojej to g owy — to nie na two ą głowę, to przekracza two e możliwości rozumienia. [przypis redakcy ny]
⁴²⁹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁴³⁰Nie d a iegaj — tańczące skały to aluz a do ǳiałalności Amfiona, władcy Teb i muzyka, który
potrafił swą grą poruszać kamienie, zaś wzmianka o biega ących lasach stanowi nawiązanie do umie ętności
Orfeusza (zob. też: Ks. , Pieśń XXI). [przypis redakcy ny]
⁴³¹to ie k wo i (starop.) — dla ciebie. [przypis redakcy ny]
⁴³²Ary on — Arion: muzyk z Lesbos; dźwięk ego głosu zwabił delfiny, które uratowały mu życie. [przypis
redakcy ny]
    Pieśni 

Mnie sama twarz nie uwieǳie;
I choć druga na plac eǳie⁴³³
Z herby domów starożytnych,
Zacne plemię⁴³⁴ ǳiadów bitnych,
Ja chcę podobać sie w mowie

Nauczone ⁴³⁵ białe głowie;
Ty mię pochwal, mo a pani,
Nie dbam, choć kto inszy gani.
Cnocie za źrzą ako żywo⁴³⁶,

Bu ne drzewo wiatrom krzywo⁴³⁷;
Ale ty chcie pómóc sama,
Nie ugrozi zazdrość nama⁴³⁸.
A esli me niskie progi

Będą godne two e nogi,
Nogi piękne — nie potrzeba⁴³⁹,
Dosięgę uż głową nieba.
Samy⁴⁴⁰ cię ściany woła ą

I z dobrą myślą czeka ą;
Lipa sto ąc wpośrzód dworu,
Wygląda cię co raz⁴⁴¹ z boru.
Każ bystre konie zakładać,

A sama sie gotu wsiadać;
Teraz naweselsze czasy,
Zielenią sie pięknie lasy.
Łąki kwitną rozmaicie,

Za ąca uż nie znać w życie⁴⁴²,
Przy naǳiei oracz ścisły⁴⁴³,
Że bęǳie miał z czym do Wisły.
Stada igra ą przy woǳie,

A sam pasterz, sieǳąc w chłoǳie,
Gra w piszczałkę proste pieśni,
A faunowie⁴⁴⁴ skaczą leśni.
Kwap sie, póki asne zorze

Nie zapadną w bystre morze;
Po chwili ćmy⁴⁴⁵ czarne wstaną,
Co noc noszą nienaspaną⁴⁴⁶.
⁴³³dr ga na p ac je ie — inna się popisu e. [przypis redakcy ny]

⁴³⁴p e ię (starop.) — potomek. [przypis redakcy ny]
⁴³⁵na czony — uczony, wykształcony. [przypis redakcy ny]
⁴³⁶zaj rz jako ywo (starop.) — zawsze (przez całe życie) zazdroszczą. [przypis redakcy ny]
⁴³⁷wiatro krzywo — nie podoba się wiatrom (więc potrząsa ą nim). [przypis redakcy ny]
⁴³⁸na a (starop.; C. daw. liczby podwó ne ) — mnie i tobie. [przypis redakcy ny]
⁴³⁹nie potrze a — tu w znaczeniu: nic mi uż więce nie potrzeba do szczęścia. [przypis redakcy ny]
⁴⁴⁰sa y (starop. M. lm roǳ. niemęskoosobowego) — same. [przypis redakcy ny]
⁴⁴¹co raz — co chwilę. [przypis redakcy ny]
⁴⁴² aj ca j nie zna w ycie — oznacza to, że żyto wysoko uż wyrosło. [przypis redakcy ny]
⁴⁴³ścis y (daw.) — skromny, oszczędny. [przypis redakcy ny]
⁴⁴⁴ a nowie (daw. forma lm; ǳiś: fauny) — pół mężczyźni, pół kozły. W mit. rzym. bóstwa polne i leśne
towarzyszące pasterzom. [przypis redakcy ny]
⁴⁴⁵ a* (daw.) — ciemności. [przypis redakcy ny]
⁴⁴⁶noc nienaspan — mowa tu o nocy nie pozwala ące na przerwanie snu, może nawet o śmierci ako
wiecznym śnie. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń III⁴⁴⁷
Nie wierz Fortunie⁴⁴⁸, co sieǳisz wysoko⁴⁴⁹;
Mie na poślednie koła pilne oko⁴⁵⁰:
Bo to niestała pani z przyroǳenia⁴⁵¹,
Często więc rada sprawy swe odmienia.
Nie dufa w złoto i w żadne pokłady⁴⁵²,

Każde goǳiny obawia sie zdrady:
Fortuna co da, to zasię wziąć może,
A u nie żadna dawność⁴⁵³ nie pomoże.
A ci, co z tobą teraz przestawa ą,

Twe sie fortunie, nie tobie kłania ą;
Skoro ta zniknie, tył każdy podawa⁴⁵⁴,
Jako cień, kiedy słońca mu nie zstawa⁴⁵⁵.
Lecz ako sama oczy zasłoniła,

Tak swym pochlebstwem luǳi pobłaźniła⁴⁵⁶,
Że drugi wyssze nosa gębę nosi,
A wszystki insze oczyma przenosi⁴⁵⁷.
Ty pomni, że twó skarb u Szczęścia w mocy⁴⁵⁸,

A tak⁴⁵⁹ sie stara o takie pomocy,
Aby wżdy z tobą twego co zostało,
Jesli zaś bęǳie Szczęście swego chciało.
Cnota skarb wieczny, cnota klenot drogi;

Tegoć nie wydrze nieprzy aciel srogi,
Nie spali ogień, nie zabierze woda;
Nad wszystkim inszym panu e Przygoda⁴⁶⁰.
⁴⁴⁷W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁴⁴⁸Fortuna — rzym. bogini ślepego przypadku. Przedstawiano ą z rogiem obfitości, trzyma ącą ster (była
sternikiem życia luǳkiego), zazwycza ślepą. Motyw Fortuny odgrywał niezwykle ważną rolę w filozofii Pieśni
Kochanowskiego. [przypis redakcy ny]
⁴⁴⁹sie ie wysoko — za mować wysoką pozyc ę społeczną. [przypis redakcy ny]
⁴⁵⁰ iej na poś ednie ko a pi ne oko — dosł.: zwraca uwagę na tylne koła; przysłowie to znaczy: myśl o tym,
co się może zdarzyć. [przypis redakcy ny]
⁴⁵¹z przyro enia — z natury. [przypis redakcy ny]
⁴⁵²pok ad (daw.) — skarb. [przypis redakcy ny]
⁴⁵³dawnoś (praw.)— termin oznacza ący prawo do posiadania z tytułu zasieǳenia. [przypis redakcy ny]
⁴⁵⁴ty podawa (daw.) — uciekać. [przypis redakcy ny]
⁴⁵⁵nie zstawa (starop.) — nie starcza. [przypis redakcy ny]
⁴⁵⁶po a ni (starop.) — ogłupić. [przypis redakcy ny]
⁴⁵⁷insze oczy a przenosi — garǳi innymi (patrząc wyniośle ponad ich głowami, omĳa ąc ich wzrokiem).
⁴⁵⁸ zczęścia w ocy — zależy od Szczęścia (a więc Losu, Fortuny). [przypis redakcy ny]
⁴⁵⁹a tak — a więc. [przypis redakcy ny]
⁴⁶⁰przygoda — przypadek. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń IV⁴⁶¹⁴⁶²
W twarde kamienne wieży i za troistemi
Drzwiami sieǳąc Danae nieprzełomionemi,
Pod strażą nieuspionych spartańskich zła ników⁴⁶³,
Mogła wiecznie nie uznać⁴⁶⁴ nocnych wszeteczników,
By była z Akryzego Wenus nie szyǳiła,

Stróża zamknione panny; bo ta obaczyła⁴⁶⁵,
Że Jowisz, w upominku złotym uta ony,
Miał mieć bezpieczny przystęp i gmach otworzony⁴⁶⁶.
Złoto śrzodkiem anczarów zbro nych pó ǳie snadnie⁴⁶⁷,

A przez twardą opokę gwałtownie przepadnie⁴⁶⁸
Niżli raz piorunowy: upadł nieszczęśliwy
Dom proroka greckiego⁴⁶⁹, prze zysk niecnotliwy
Z gruntu wykorzeniony; przebił bramy twarde

Zacnych miast Macedończyk⁴⁷⁰ i podkopał⁴⁷¹ harde
Tyranny datkiem; datkom hetmani hołdu ą,
Którzy daleko świetnym nawom rozkazu ą.
Wielkich pienięǳy wielka troska naszladu e⁴⁷²;

A im człowiek w pokłaǳie⁴⁷³ swoim więce czu e,
Tym eszcze więce pragnie; słusznie mo e oko
I nigdy przedtym, i ǳiś nie zmierza wysoko.
Im sobie człowiek więce pomierny⁴⁷⁴ u mu e,

Tym mu więce od Boga z łaski przystępu e⁴⁷⁵;
Nic nie ma ąc, z tymi, co nic nie chcą, przesta ę,
A buntów dobrowolnie bogatych sie ka ę⁴⁷⁶.
Pan znacznie szy, gdy państwem⁴⁷⁷ wzgarǳę, niżbych wszytki

Żóławskie⁴⁷⁸ uroǳa e i gdańskie pożytki
⁴⁶¹Ks. , Pieśń IV — pieśń est paraazą ody Horacego (Carmina III ) noszące tytuł d aecenate
(Do ecenasa). [przypis redakcy ny]
⁴⁶²W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁴⁶³nie spionych z ajników — sfory nie da ących się uśpić psów; por. zła a (starop.): sfora. [przypis redak-
cy ny]
⁴⁶⁴wiecznie nie zna — nigdy nie poznać. [przypis redakcy ny]
⁴⁶⁵o aczy — tu: przewiǳieć. [przypis redakcy ny]
⁴⁶⁶ twardej ka iennej wie y g ach otworzony — Danae została zamknięta w wieży przez swego o -
ca Akris osa („Akryzego”), pragnącego uchronić e cnotę; Jowisz dostał się ednak do nie w postaci złotego
deszczu, w wyniku czego została matką Perseusza. [przypis redakcy ny]
⁴⁶⁷ oto śrzodkie janczarów z rojnych pój ie snadnie — złoto zwo u e nawet zbro nych żołnierzy. [przypis
redakcy ny]
⁴⁶⁸przepadnie — tu: przeniknie. [przypis redakcy ny]
⁴⁶⁹prorok grecki — tu: choǳi o Amfiaraosa, króla Argos, który wybrał się na wyprawę przeciw Tebom,
choć ako prorok wieǳiał, że zna ǳie tam śmierć; schowanego w kry ówce zdraǳiła żona przekupiona złotym
naszy nikiem. [przypis redakcy ny]
⁴⁷⁰Macedończyk — wg popularne anegdoty Filip Macedoński mawiał, że nie ma muru tak wysokiego, by
nie przeskoczył go osioł ob uczony złotem. [przypis redakcy ny]
⁴⁷¹podkopa — tu: doprowaǳić do upadku. [przypis redakcy ny]
⁴⁷² ie kich pienię y nasz ad je — iǳie za wielkimi pienięǳmi. [przypis redakcy ny]
⁴⁷³pok ad (daw.) — skarbiec. [przypis redakcy ny]
⁴⁷⁴po ierny (daw.) — skromny. [przypis redakcy ny]
⁴⁷⁵przystępowa * (daw.) — przybywać. [przypis redakcy ny]
⁴⁷⁶ ntów do rowo nie ogatych sie kaję — wystrzegam się związków z bogatymi. [przypis redakcy ny]
⁴⁷⁷państwo — tu: status wielkiego pana. [przypis redakcy ny]
⁴⁷⁸ ó awski (daw.; ǳiś popr.: żuławski) — pochoǳący z uroǳa nych Żuław koło Gdańska. [przypis redak-
cy ny]
    Pieśni 

W ednym szpichlerzu zamknął, a sam, sieǳąc w cieniu⁴⁷⁹,
Nie mógł sie chleba na eść, nęǳnik w dobrym mieniu⁴⁸⁰.
Zdró przeźroczyste wody, lasu średnia miara

I zasiewku mo ego niepochybna wiara⁴⁸¹
Rządźcy płodne Ayki, szerokowładnemu,
Nie da sie znać, że w szczęściu przerównana emu.
Acz mi miodu podolskie pasieki nie da ą

Ani w mym lochu wina seremskie⁴⁸² stawa ą,
Ani bogate stada owiec niezliczonych
Strzygą⁴⁸³ odrosłą trawę po górach zielonych;
Przedsię nazbyt ubóstwa nie znać w domu moim,

A by mi więce trzeba, ufam w Bogu swoim;
Ale gdy niepotrzebne chciwości odprawię⁴⁸⁴,
Lepie daleko płatu sobie tym poprawię⁴⁸⁵,
Niżbych bogate pola węgierskie z porządnym⁴⁸⁶

Państwem węneckim złączył. Luǳiom wielożądnym
Wiela i nie dostawa; niech przy mu e z ǳięką,
Komu ścisłą⁴⁸⁷, co dosyć, Bóg uǳielił ręką.
Pieśń V⁴⁸⁸⁴⁸⁹
Wieczna sromota⁴⁹⁰ i nienagroǳona
Szkoda⁴⁹¹, Polaku: ziemia spustoszona
Podolska leży, a pohaniec⁴⁹² sprosny⁴⁹³,
Nad Niestrem⁴⁹⁴ sieǳąc, ǳieli łup żałosny⁴⁹⁵.
Niewierny⁴⁹⁶ Turczyn psy zapuścił swo e⁴⁹⁷,

Którzy zagnali piękne łanie⁴⁹⁸ two e
Z ǳiećmi pospołu a nie masz naǳie e,
By kiedy miały nawieǳić swe knie e.
⁴⁷⁹sie c w cieni — ży ąc na uboczu. [przypis redakcy ny]

⁴⁸⁰nę nik w do ry ieni — biedak wśród bogactwa. [przypis redakcy ny]
⁴⁸¹zasiewk niepochy na wiara — pewna wiara w to, co wyrośnie po zasianiu. [przypis redakcy ny]
⁴⁸²sere skie — ze Sremu na Węgrzech. [przypis redakcy ny]
⁴⁸³strzyc — tu: skubać. [przypis redakcy ny]
⁴⁸⁴odprawi — tu: odpęǳić. [przypis redakcy ny]
⁴⁸⁵p at poprawię — zwiększę dochody; por. współcz.: płacić, płatność. [przypis redakcy ny]
⁴⁸⁶porz dny (daw.) — sprawnie rząǳony. [przypis redakcy ny]
⁴⁸⁷ścis y (daw.) — oszczędny. [przypis redakcy ny]
⁴⁸⁸Ks., Pieśń V — pieśń mówi o na eźǳie Tatarów na Podole w  roku. [przypis redakcy ny]
⁴⁸⁹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁴⁹⁰sro ota (daw.) — hańba, niesława. [przypis redakcy ny]
⁴⁹¹nienagro ona szkoda — niepowetowana strata. [przypis redakcy ny]
⁴⁹²pohaniec (daw.) — muzułmanin (Turek lub Tatar; poganin); określenie pogardliwe. [przypis redakcy ny]
⁴⁹³sprosny (starop.) — godny potępienia, potworny, okrutny. [przypis redakcy ny]
⁴⁹⁴Niestr — Dniestr. [przypis redakcy ny]
⁴⁹⁵ a osny (daw.) — godny żalu. [przypis redakcy ny]
⁴⁹⁶niewierny — niechrześcĳanin. [przypis redakcy ny]
⁴⁹⁷ rczyn psy zap ści swoje — Turek (sułtan turecki) wypuścił swoich poddanych (sforę) Tatarów. [przypis
redakcy ny]
⁴⁹⁸ anie — tu przen.: piękne kobiety. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Jedny⁴⁹⁹ za Duna Turkom zaprzedano,
Drugie do hordy dalekie zagnano;
Córy szlacheckie (żal sie mocny Boże!)
Psom bisurmańskim⁵⁰⁰ brzydkie ścielą łoże.
Zbó ce, niestety, zbó ce nas wo u ą,

Którzy ani miast, ani wsi budu ą;
Pod kotarzami⁵⁰¹ tylko w polach sieǳą,
A nas nierządne, ach, nierządne, eǳą!
Tak odbieżałe stado⁵⁰² więc drapa ą

Rozbó ce wilcy, gdy po woli⁵⁰³ ma ą,
Że⁵⁰⁴ ani pasterz nad owcami choǳi,
Ani ostrożnych psów za sobą woǳi.
Jakiego serca Turkowi dodamy⁵⁰⁵,

Jesli tak lekkim⁵⁰⁶ luǳiom nie zdołamy?
Ledwieć nam i tak króla nie podawa⁵⁰⁷;
Kto sie przypatrzy, mała nie dostawa⁵⁰⁸.
Zetrzy sen z oczu a czu w czas o sobie⁵⁰⁹,

Cny Lachu⁵¹⁰! Kto wie, emu czyli tobie
Szczęście chce służyć? A dokąd wyroku
Mars nie uczyni, nie ustępu kroku.
A teraz k temu obróć myśli swo e

Jakobyć⁵¹¹ szkody nieprzy aciel two e
Krwią swą nagroǳił i omył tę zmazę,
Które ǳiś niesiesz prze swe ziemie skazę.
Wsiadamy?⁵¹² Czy nas półmiski trzyma ą?

Biedne półmiski, czego te czeka ą?
To pan, i adać na śrebrze godnie szy,
Komu żelazny Mars bęǳie chętnie szy⁵¹³.
Sku my talerze na talery⁵¹⁴, sku my,

A żołnierzowi pieniąǳe gotu my.
Inszy to darmo⁵¹⁵ po drogach miotali,
A my nie damy, bychmy w cale trwali?
Da my, a naprzód da my! Sami siebie

Ku gwałtownie sze chowa my potrzebie.
Tarcze niż piersi pierwe nastawia ą,
⁴⁹⁹jedny (daw. M. lm r. ż.) — edne. [przypis redakcy ny]
⁵⁰⁰ is r ański — mahometański. [przypis redakcy ny]
⁵⁰¹pod kotarza i — szałas, namiot; por. współcz.: kotara. [przypis redakcy ny]
⁵⁰²od ie a e stado — opuszczone stado; może aluz a do sytuac i po ucieczce Henryka Walezego. [przypis
redakcy ny]
⁵⁰³po wo i (starop.) — posłuszny komuś; por. daw. powolny. [przypis redakcy ny]
⁵⁰⁴ e — tu: gdyż. [przypis redakcy ny]
⁵⁰⁵doda serca (daw.) — dodać odwagi. [przypis redakcy ny]
⁵⁰⁶ ekki (daw.) — podły, godny lekceważenia. [przypis redakcy ny]
⁵⁰⁷ edwie na kró a nie podawa — aluz a do tureckich rad w sprawie wyboru króla. [przypis redakcy ny]
⁵⁰⁸ a a nie dostawa (starop.) — mało braku e. [przypis redakcy ny]
⁵⁰⁹cz j o so ie (starop.) — czuwa nad sobą, nad swoim bezpieczeństwem. [przypis redakcy ny]
⁵¹⁰Lach — Polak. [przypis redakcy ny]
⁵¹¹jako y — aby ci. [przypis redakcy ny]
⁵¹² siada y — w znaczeniu: czy uż wsiadamy na konie? [przypis redakcy ny]
⁵¹³chętny (daw.) — życzliwy; por. współcz. antonim: niechętny. [przypis redakcy ny]
⁵¹⁴ta ery — talary (powszechnie używana moneta srebrna). [przypis redakcy ny]
⁵¹⁵dar o — bez celu. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pozno puklerza przebici maca ą⁵¹⁶.
Cieszy mię ten rym: «Polak mądr po szkoǳie»;

Lecz esli prawda i z tego nas zboǳie⁵¹⁷,
Nową przypowieść Polak sobie kupi⁵¹⁸,
Że i przed szkodą, i po szkoǳie głupi.
Pieśń VI⁵¹⁹⁵²⁰
Królewno lutnie złote ⁵²¹ i rymów pociesznych⁵²²,
Ochłodo myśli tesznych⁵²³,
Ty sama powieǳ a kres⁵²⁴ naznacz, póki mamy
Płakać, gdy przy aciela⁵²⁵ miłego stradamy.
Łacno cieszyć chorego, gdysmy zdrowi sami,

Lecz kiedy toż nad nami
Niefortuna pokaże, tam⁵²⁶ więc człowiek czu e,
Że co drugim chciał raǳić, sam sie nie ratu e.
Godno płaczu nieszczęście i two a przygoda⁵²⁷,

O zacny wo ewoda,
Boś pozbył towarzysza i cnotliwe żony,
Które dobroć, które wstyd⁵²⁸ est niewysłowiony.
Ale byś dobrze, wziąwszy lutnią Orfeowę,

Wstąpił w łódź Charonowę
I nawieǳił poǳiemne, niewesołe kra e⁵²⁹,
Gǳie słońce swych promieni nigdy nie poda e,
Nie zyszczesz⁵³⁰ dusze, która dotkła raz napo u

Niepamiętnego zdro u⁵³¹.
Przeto cierpliwość sama nalepsza w te mierze,
⁵¹⁶Pozno p k erza prze ici acaj — gdy uż pierś est przebita, za późno chwytać za puklerz. [przypis redak-
cy ny]
⁵¹⁷z o ie — zepchnie (dosł.: strąci z konia). [przypis redakcy ny]
⁵¹⁸przypowieś k pi — pozyska przysłowie. [przypis redakcy ny]
⁵¹⁹Ks. , Pieśń VI — pocieszenie przy aciela, prawdopodobnie Jana Kostki, wo ewody sandomierskiego, po
śmierci żony; motywy z ar ina Horacego (I , I ). [przypis redakcy ny]
⁵²⁰W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁵²¹Kró ewno tnie z otej — zwrot do Erato, muzy poez i liryczne ; lutnie (daw. D. lp roǳ. ż.): lutni. [przypis
redakcy ny]
⁵²²pocieszny (daw.) — przynoszący pocieszenie. [przypis redakcy ny]
⁵²³teszny (starop.) — smutny, strapiony. [przypis redakcy ny]
⁵²⁴kres — tu: termin. [przypis redakcy ny]
⁵²⁵przyjacie — tu: żona. [przypis redakcy ny]
⁵²⁶ta — tu: wtedy. [przypis redakcy ny]
⁵²⁷przygoda — tu: nieszczęście. [przypis redakcy ny]
⁵²⁸wstyd (daw.) — skromność, cnotliwość, nieskazitelność. [przypis redakcy ny]
⁵²⁹wzi wszy tni r eowę nawie i po ie ne kraje — agment nawiązu e do mitu gr. o Or-
feuszu, poecie trackim (symbolem poez i est tu lutnia), który potrafił poruszyć za pomocą swe muzyki na -
barǳie nieubłagane bóstwa, a nawet rzeczy nieożywione. Po śmierci swe żony, Eurydyki, udał się do Hadesu
i tak oczarował Plutona, że władca poǳiemi zgoǳił się uwolnić Eurydykę ze świata umarłych. Motyw został
wykorzystany przez Kochanowskiego również w renie XIV i Pieśni XXI, Ks.. [przypis redakcy ny]
⁵³⁰zyszczesz (starop. forma  os. lp cz. przysz.) — oǳyskasz. [przypis redakcy ny]
⁵³¹d sze która dotk a napoj Niepa iętnego zdroj — duszy, która dotknęła napo u ze zdro u niepamięci.
Dusze przewożone przez Charona po wypiciu wody z rzeki Lete zapominały o tym, co robiły, wiǳiały i słyszały
przedtem. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Gǳie za raz⁵³² i ratunek upad z sobą bierze⁵³³.
Pieśń VII⁵³⁴⁵³⁵
Słońce pali, a ziemia iǳie w popiół prawie,
Świata nie znać⁵³⁶ w kurzawie;
Rzeki dnem ucieka ą⁵³⁷,
A zagorzałe⁵³⁸ zioła dżdża⁵³⁹ z nieba woła ą.
ǲieci, z flaszą do studnie ; a stół w cień lipowy,

Gǳie gospodarskie głowy
Od gorącego lata
Broni list⁵⁴⁰, za wsaǳenie przy ęmna zapłata.
Lutni mo a, ty ze mną; bo twe wǳięczne strony⁵⁴¹

Cieszą umysł trapiony,
A troski nieuspione⁵⁴²
Prędkim wiatrom poda ą⁵⁴³ za Morze Czerwone.
Pieśń VIII⁵⁴⁴⁵⁴⁵
Nie asu sobie, Mikoła u, głowy,
Kto ma być królem: uż dekret⁵⁴⁶ gotowy
Przed Bogiem leży, nie piórem pisany,
Lecz w dy amencie twardym wykowany.
Nie z pół- lub nocy, lub dnia⁵⁴⁷, nie ze wschodu

Ani czeka my pana od zachodu;
Ten królem bęǳie, kogo Bóg mianu e,
Łatwie On luǳkie serca spraktyku e⁵⁴⁸.
⁵³²za raz — ednocześnie, naraz. [przypis edytorski]

⁵³³rat nek pad z so ierze — ratunek (nawiązanie do ratowania Eurydyki przez Orfeusza) doprowaǳa do
upadku (klęski). [przypis redakcy ny]
⁵³⁴Ks., Pieśń VII — w pieśni po awia ą się motywy z ar ina Horacego (I , I , I , II , II ). [przypis
redakcy ny]
⁵³⁵W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁵³⁶nie zna — nie widać. [przypis redakcy ny]
⁵³⁷dne ciekaj — wysycha ą, wsiąka ąc w dno. [przypis redakcy ny]
⁵³⁸zagorza y — spalony, wyschnięty. [przypis redakcy ny]
⁵³⁹d d a (starop.; D. lp od: deżdż) — deszczu. [przypis redakcy ny]
⁵⁴⁰ ist (daw.) — liść. [przypis redakcy ny]
⁵⁴¹strony (starop.) — struny; u Kochanowskiego niekiedy po awia się również forma z „ó”. [przypis redakcy ny]
⁵⁴²nie spiony (starop.) — nie da ący się uśpić, uśmierzyć. [przypis redakcy ny]
⁵⁴³podawa — tu: przekazywać. [przypis redakcy ny]
⁵⁴⁴Ks. , Pieśń VIII — pieśń dotyczy bezkrólewia i kole ne elekc i po ucieczce Henryka Walezego. Powstała
prawdopodobnie na przełomie  i  r., gdy walka o koronę toczyła się uż tylko mięǳy Maksymilianem
Habsburgiem i Stefanem Batorym. Adresatem est prawdopodobnie Mikoła Firle , starosta kazimierski, bliski
przy aciel poety. [przypis redakcy ny]
⁵⁴⁵W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁵⁴⁶dekret — choǳi o akt nominac i króla. [przypis redakcy ny]
⁵⁴⁷pó nocy dnia — z północy lub z południa. [przypis redakcy ny]
⁵⁴⁸spraktykowa (daw.) — skłonić, przeciągnąć na swo ą stronę. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Tenże nam mimo zna omsze sąsiady⁵⁴⁹,
W śmiech obrociwszy nasze płone⁵⁵⁰ rady,
Przywiódł był króla z dalekie krainy,
Po którym wrychle miał usieść kto iny.
Gǳie ony złote góry nieprzebrane⁵⁵¹?

Gǳie Gaszkonowie i wo ska ubrane⁵⁵²?
W co poszły ǳiała i nasze turnie e?
Wiatrem naǳiane puknęły⁵⁵³ naǳie e.
Fortuna⁵⁵⁴ nawy na morzu sprawu e,

Fortuna w bitwach zwycięstwem szafu e;
One rakosze⁵⁵⁵ i se my słucha ą;
A luǳkie rady⁵⁵⁶ wspak sie obraca ą.
Precz krasomowce! Wywody na stronę!

A my gǳie w polu na słupie koronę
Zawieśmy złotą; esli nie mędrszemu,
Niech ą da Szczęście przynamnie rętszemu⁵⁵⁷.
Pieśń IX⁵⁵⁸⁵⁵⁹
Nie porzuca naǳie e,
Jakoć sie kolwiek ǳie e:
Bo nie uż⁵⁶⁰ słońce ostatnie⁵⁶¹ zachoǳi,
A po złe chwili piękny ǳień przychoǳi.
Patrza teraz na lasy,

Jako prze zimne czasy
Wszystkę swą krasę drzewa utraciły,
A śniegi pola wysoko przykryły.
Po chwili wiosna przy ǳie,

Ten śnieg z nienagła⁵⁶² zé ǳie
A ziemia, skoro słońce e zagrze e,
W rozliczne barwy znowu sie oǳie e.
Nic wiecznego na świecie:

Radość sie z troską plecie,
A kiedy edna weźmie moc nawiętszą,
⁵⁴⁹znajo sze s siady — choǳi tu o kandydatów z sąsiednich kra ów. [przypis redakcy ny]
⁵⁵⁰p ony (starop.) — bezużyteczny. [przypis redakcy ny]
⁵⁵¹ ie z ote góry i nasze t rnieje — aluz a do zaprzysiężonych przez Henryka Walezego zobo-
wiązań finansowych na rzecz Polski i obietnicy sprowaǳenia piechoty gaskońskie oraz do uroczystości przy
w eźǳie Henryka do Krakowa. [przypis redakcy ny]
⁵⁵²wojska rane — tu: uzbro one. [przypis redakcy ny]
⁵⁵³p kn — pęknąć; por.: śmiać się do rozpuku. [przypis redakcy ny]
⁵⁵⁴Fortuna — rzym. bogini przypadku; los. Motyw ważny w filozofii Pieśni Kochanowskiego; zob. też Ks. ,
Pieśń IX. [przypis redakcy ny]
⁵⁵⁵rakosz — rokosz, polityczny z azd rycerstwa (szlachty). [przypis redakcy ny]
⁵⁵⁶rada (daw.) — zamysł, pomysł. [przypis redakcy ny]
⁵⁵⁷rętszy (daw.) — barǳie rączy, szybszy. [przypis redakcy ny]
⁵⁵⁸Ks. , Pieśń IX — w pieśni wykorzystano motywy z licznych ar ina Horacego. [przypis redakcy ny]
⁵⁵⁹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁵⁶⁰nie j (starop.) — eszcze nie. [przypis redakcy ny]
⁵⁶¹ostatnie (starop.) — po raz ostatni. [przypis redakcy ny]
⁵⁶²z nienag a (starop.) — stopniowo. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

W ten czas masz u źrzeć odmianę naprędszą.
Ale człowiek zharǳie e,

Gdy mu sie dobrze ǳie e;
Więc też, kiedy go Fortuna⁵⁶³ omyli⁵⁶⁴,
Wnet głowę zwiesi i powagę zmyli⁵⁶⁵.
Lecz na szczęście wszelakie

Serce ma być ednakie;
Bo z nas Fortuna w żywe oczy szyǳi,
To da, to weźmie, ako sie e wiǳi.
Ty nie mie za stracone,

Co może być wrócone:
Siła Bóg może wywrócić w goǳinie;
A kto mu kolwiek ufa, nie zaginie.
Pieśń X⁵⁶⁶⁵⁶⁷
Może kto ręką sławy dostać w bo u,
Może wymową i rządem⁵⁶⁸ w poko u;
Lecz esli żona męża nie ozdobi,
Mąż prózno robi.
Kto z gospodarstwa, a kto zaś z wysługi

Zbierze pieniąǳe i z kupiectwa drugi,
Jesli sie żona nie przyłoży k temu,
Zginąć wszytkiemu.
Żona uczciwa ozdoba mężowi

I napewnie sza podpora domowi:
Na nie rząd wszystek; swego męża ona
Głowy korona.
Ona mężowym kłopotom zabiega⁵⁶⁹

I ego wczasu na wszystkim⁵⁷⁰ przestrzega;
Ona wywabić troskę umie z głowy
Słodkiemi słowy.
Ona ǳiateczki o cowi podobne

Roǳi, skąd rostą⁵⁷¹ pociechy osobne;
Ani uż spadków upatru ą krewni,
ǲieǳica pewni.
⁵⁶³Fortuna — w mit. rzym. bogini przypadku; los. Motyw ważny w filozofii Pieśni Kochanowskiego; zob też
Pieśń IX, Ks. . [przypis redakcy ny]
⁵⁶⁴o y i (daw.) — zwieść. [przypis redakcy ny]
⁵⁶⁵z y i — tu: stracić. [przypis redakcy ny]
⁵⁶⁶Ks. , Pieśń X — pierwodruk pieśni pt. czciwej a once w zbiorze Pieśni trzy (). Nawiązania do
biblĳne Księgi Przysłów i Księgi Eklez astyka (Syracha). [przypis redakcy ny]
⁵⁶⁷W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁵⁶⁸rz d (daw.) — zarząǳanie; podobne znaczenie niże , w. . [przypis redakcy ny]
⁵⁶⁹za iega — tu: zapobiegać. [przypis redakcy ny]
⁵⁷⁰wczas na wszystki — wygody we wszystkim, pod każdym względem. [przypis redakcy ny]
⁵⁷¹rost (starop. forma  os. lm) — rosną; przen.: pochoǳą. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Trzykroć szczęśliwy, któremu Ty zdarzysz
Ten związek, Panie; ale zły towarzysz⁵⁷²
Ode mie wszytko, że troski w pół wieka
Zgryzą człowieka.
Pieśń XI⁵⁷³⁵⁷⁴
Stateczny⁵⁷⁵ umysł pamięta zachować,
Jesli cię pocznie nieszczęście asować;
Także i góry nie raǳęć wylatać⁵⁷⁶,
Kiedy sie Szczęście z tobą imie⁵⁷⁷ bratać.
Śmierci podległy człowiecze cnotliwy,

Choć wszytek twó wiek bęǳie asowliwy⁵⁷⁸,
Chocia też czasem, sieǳąc z przy acioły,
Przy dobrym trunku strawisz ǳień wesoły;
Tu przy ciekącym, przezornym⁵⁷⁹ strumieniu.

Każ stół gotować w aworowym cieniu;
Każ wino nosić, póki beczka le e,
Póki wiek służy, a śmierć nie przyspie e⁵⁸⁰.
Postąpisz z włości⁵⁸¹ drogo zapłaconych,

Postąpisz z dworu i gmachów złoconych;
A co zebrania⁵⁸² twego kolwiek bęǳie,
To wszytko przyszły namiastek osięǳie⁵⁸³.
Bądź sie kto zacnym⁵⁸⁴ roǳił i bogatym,

Bądź niewolnikiem, u śmierci nic na tym;
Czy kolwiek naprzód los wyniǳie⁵⁸⁵, wsiada ,
Wieczny wygnańcze, ani więc odkłada ⁵⁸⁶.
Pieśń XII⁵⁸⁷⁵⁸⁸
Nie masz, i po drugi raz nie masz wątpliwości,
Żeby cnota miała być kiedy bez zazdrości:
⁵⁷²towarzysz — tu: żona; zob. też: Ks. , Pieśń VI, w. . [przypis redakcy ny]
⁵⁷³Ks. , Pieśń XI — pieśń est paraazą ody Horacego (Carmina II ) noszące tytuł d De i (Do De
i sza). [przypis redakcy ny]
⁵⁷⁴W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁵⁷⁵stateczny (starop.) — stały, zrównoważony. [przypis redakcy ny]
⁵⁷⁶góry wy ata — wylatywać w górę; przen.: pysznić się. [przypis redakcy ny]
⁵⁷⁷i a (starop. tu forma  os. lp: imie) — zacząć. [przypis redakcy ny]
⁵⁷⁸ rasow iwy — asobliwy, pełen trosk. [przypis redakcy ny]
⁵⁷⁹przezorny (daw.) — przezroczysty. [przypis redakcy ny]
⁵⁸⁰przyspieje (daw.) — przybywa. [przypis redakcy ny]
⁵⁸¹post pi z w ości — tu: ustąpić, porzucić swo ą własność. [przypis redakcy ny]
⁵⁸²ze ranie — tu: zbiory. [przypis redakcy ny]
⁵⁸³osi ś (tu: daw. forma  os. lp cz. przysz.: osięǳie) — posiąść. [przypis redakcy ny]
⁵⁸⁴zacny — tu: wysoko uroǳony. [przypis redakcy ny]
⁵⁸⁵czyjko wiek naprzód os wyni ie — czy kolwiek los na pierw padnie. [przypis redakcy ny]
⁵⁸⁶odk ada — zwlekać. [przypis redakcy ny]
⁵⁸⁷Ks. , Pieśń XII — pierwodruk pieśni pt. stateczny s e [zeczy] P[ospo itej] w zbiorze Pieśni trzy
(). [przypis redakcy ny]
⁵⁸⁸W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
    Pieśni 

Jako cień nieodstępny ciała naszladu e⁵⁸⁹,
Tak za cnotą w też tropy zazdrość postępu e.
Nie może e blasku znieść ani po źrzeć w oczy,

Bole e, że kto przed nią kiedy wyssze skoczy;
A iż baczy po sobie⁵⁹⁰, że sie wspinać prózno,
Tego luǳiom uwłóczy⁵⁹¹, w czym est od nich rózno⁵⁹².
Ale człowiek, który swe Pospolite Rzeczy

Służby oddał, te krzywdy nie ma mieć na pieczy⁵⁹³;
Dosyć na tym, kiedy praw⁵⁹⁴, ani niesie wady;
Niecha drugi bole e, niech sie spuka ady⁵⁹⁵.
Cnota (tak est bogata) nie może wziąć szkody⁵⁹⁶

Ani sie też ogląda na luǳkie nagrody;
Sama ona nagrodą i płacą est sobie
I krom nabytych przypraw⁵⁹⁷ świetna w swe ozdobie.
A esli komu droga otwarta do nieba,

Tym, co służą o czyźnie. Wątpić nie potrzeba,
Że co im zazdrość u mie, Bóg nagraǳać bęǳie,
A cnota kiedykolwiek mie sce swe osięǳie⁵⁹⁸.
Pieśń XIII⁵⁹⁹⁶⁰⁰
Panu ǳięki oddawa my,
Jego łaskę wspomina my,
Który hardym miesza rzeczy,
A skromne ma na swe pieczy.
On hardy, nieunoszony⁶⁰¹,
On tyran północne strony⁶⁰²,
Któremu, ako sam mniema,
Świat tak wielki równia nie ma,
Car moskiewski plac mężnemu

Puścił⁶⁰³ królowi polskiemu⁶⁰⁴;
Nie oparł sie aż o lody
Niepławne ⁶⁰⁵ północne wody.
⁵⁸⁹cień cia a nasz ad je — cień iǳie za ciałem, est ściśle związany z ciałem. [przypis redakcy ny]
⁵⁹⁰ aczy po so ie (daw.) — patrząc na siebie, zda e sobie sprawę. [przypis redakcy ny]
⁵⁹¹ w óczy (daw.) — odmówić. [przypis redakcy ny]
⁵⁹²jest od nich rózno (daw.) — różni się od nich; rózno: różne. [przypis redakcy ny]
⁵⁹³tej krzywdy nie a ie na pieczy (starop.) — ma nie dbać, nie troszczyć się o tę krzywdę. [przypis redak-
cy ny]
⁵⁹⁴praw (daw.) — prawy, niewinny. [przypis redakcy ny]
⁵⁹⁵niech sie sp ka jady (starop.) — niech pęknie od adów (t . ze złości). [przypis redakcy ny]
⁵⁹⁶wzi szkody (starop.) — ponieść szkody. [przypis redakcy ny]
⁵⁹⁷przyprawa (starop.) — ozdoba. [przypis redakcy ny]
⁵⁹⁸ iejsce swe osię ie (starop.) — za mie godne siebie (czy: należne sobie) mie sce. [przypis redakcy ny]
⁵⁹⁹Ks. , Pieśń XIII — pierwodruk pieśni pt. wzięci Po ocka w zbiorze Pieśni trzy (). Napisana po
roze mie polsko-rosy skim w Jamie Zapolskim  stycznia . [przypis redakcy ny]
⁶⁰⁰W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁶⁰¹nie noszony — nieobłaskawiony, niepokorny. [przypis redakcy ny]
⁶⁰²tyran pó nocnej strony — Iwan Groźny. [przypis redakcy ny]
⁶⁰³p ac P ści — ustąpił mie sca. [przypis redakcy ny]
⁶⁰⁴kró owi po skie — choǳi o Stefana Batorego. [przypis redakcy ny]
⁶⁰⁵niep awny — nie nada ący się do żeglugi. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Granic i zamków budownych⁶⁰⁶
Odbieżał, i miast warownych;
Płatna to, kiedy o duszę⁶⁰⁷,
I sam go obmówić⁶⁰⁸ muszę.
Obróć swó koń prędkonogi,

Nieścigniony care⁶⁰⁹ drogi.
Chcesz być groźnym, a uciekasz;
Jesliś płochy⁶¹⁰, harǳie nie każ⁶¹¹.
Teraz był czas porokować⁶¹²,

Komu szłyk naprzód zde mować⁶¹³;
Teraz sie było dowiadać,
Kto ma naprzód z konia spadać.
Bóg pomóż, królu edyny

Szerokie polskie krainy;
Umiesz ty hardym dogoǳić
Ani sie im dasz rozwoǳić⁶¹⁴.
Zd ąłeś maszkarę⁶¹⁵ butnemu

Tyranowi moskiewskiemu;
Okazałeś, że nie kąsa,
Chocia to⁶¹⁶ porożem⁶¹⁷ wstrząsa.
W zamcech naǳie ę pokładał,

Ale i tych prędko stradał.
Nie przyszło mu do odsieczy;
Głowy ostrzec⁶¹⁸ barzie k rzeczy⁶¹⁹.
Znowu tedy, skąd był wyszedł,

W ręce polskie Połock przyszedł,
Za powodem szczęśliwego
Stefana, króla polskiego.
Nie pomogły kule częste,

Zręby⁶²⁰ mocne, baszty gęste:
Puściły żelazne brony⁶²¹.
A ty, królu niezmożony,
⁶⁰⁶ downy (starop.) — okazały, pięknie zbudowany. [przypis redakcy ny]

⁶⁰⁷P atna to kiedy o d szę — opłaci się, warto (to zrobić), gdy choǳi o duszę (t . o życie). [przypis redakcy ny]
⁶⁰⁸o ówi * (starop.) — usprawiedliwić. [przypis redakcy ny]
⁶⁰⁹care — carze (forma rzadka, może celowy rusycyzm); nieraz uważano to za pomyłkę druku. [przypis re-
dakcy ny]
⁶¹⁰p ochy — płochliwy, bo aźliwy. [przypis redakcy ny]
⁶¹¹har ie nie ka — nie zachowu się (a. nie wypowiada się, por. kazać: mówić) hardo (t . wyniośle, butnie).
⁶¹²porokowa — podyskutować, porozmawiać (tak w wyd. Pieśni trzech; w pierwodruku Pieśni: prorokować).
⁶¹³sz yk — wysoka futrzana czapka, szpiczasto zakończona; znaczenie wersu: kto powinien się pierwszy kłaniać
(aluz a do niezdecydowania w rokowaniach poko owych). [przypis redakcy ny]
⁶¹⁴rozwo i — tu: rozprzestrzeniać się, panoszyć. [przypis redakcy ny]
⁶¹⁵ aszkara (daw.) — maska. [przypis redakcy ny]
⁶¹⁶chocia to (starop.) — mimo że. [przypis redakcy ny]
⁶¹⁷poro e — rogi. [przypis redakcy ny]
⁶¹⁸g owy ostrzec — uchronić głowę. [przypis redakcy ny]
⁶¹⁹k rzeczy (starop.) — odpowiednio (do rzeczy), słusznie. [przypis redakcy ny]
⁶²⁰zrę y — szańce. [przypis redakcy ny]
⁶²¹ rona (daw.) — brama. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Nie tylko zamki budowne
I twierǳe bierzesz warowne,
Ale co chwalnie sza⁶²² w tobie,
Jesteś silen i sam sobie⁶²³.
Nie puściłeś wóǳ gniewowi,

Łaskęś nieprzy acielowi
Uczynił; masz i ǳielnością,
Masz uż nadeń⁶²⁴ i luǳkością.
Zdrów bądź, królu niezwalczony.

Ciebie mo e wǳięczne strony⁶²⁵
Nie zmilczą mieǳy sławnemi
Bohatery walecznemi.
Pieśń XIV⁶²⁶⁶²⁷
Wy, którzy Pospolitą Rzeczą władacie,
A luǳką sprawiedliwość⁶²⁸ w ręku trzymacie;
Wy, mówię, którym luǳi paść poruczono
I zwierzchności nad stadem Bożym zwierzono,
Mie cie to przed oczyma zawżdy swo emi,

Żeście mie sca zasiedli Boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy
Jako wszytek luǳki mieć roǳa na pieczy.
A wam więc nad mnie szemi zwierzchność est dana,

Ale i sami macie nad sobą Pana,
Któremu kiedyżkolwiek z spraw swych uczynić
Poczet macie; trudnoż tam krzywemu wynić.
Nie bierze ten Pan darów ani sie pyta,

Jesli kto chłop czyli sie grofem⁶²⁹ poczyta;
W siermięǳe⁶³⁰ li go wiǳi, w złotych li głowach⁶³¹,
Jesli namnie przewinił, być mu w okowach.
Więc a podobno⁶³² z mnie szym niebezpieczeństwem

Grzeszę, bo sam sie tracę swym wszeteczeństwem⁶³³;
Przełożonych występki miasta zgubiły
I szerokie do gruntu carstwa zniszczyły.
⁶²²co chwa niejsza — co barǳie godne pochwały. [przypis redakcy ny]

⁶²³Jesteś si en i sa so ie — i sam nad sobą panu esz. [przypis redakcy ny]
⁶²⁴ asz nadeń — przewyższasz go. [przypis redakcy ny]
⁶²⁵strony — struny. [przypis redakcy ny]
⁶²⁶Ks. , Pieśń XIV — pieśń ta po awia się również w dprawie pos ów greckich ako chór drugi. [przypis
redakcy ny]
⁶²⁷W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁶²⁸ ka sprawied iwoś — sprawiedliwość wobec luǳi. [przypis redakcy ny]
⁶²⁹gro — graf, hrabia. [przypis redakcy ny]
⁶³⁰sier ięga — ubranie chłopskie. [przypis redakcy ny]
⁶³¹z otych g owach — złotogłowach; złotogłów: kosztowna tkanina przetykana złotymi nićmi. [przypis
redakcy ny]
⁶³²podo no (daw.) — zapewne. [przypis redakcy ny]
⁶³³wszeteczeństwo (daw.) — bezwstyd, nieprzyzwoitość, występek. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń XV⁶³⁴⁶³⁵
Nie zawżdy Apollo⁶³⁶ strzela,
Ale łuk z lutnią poǳiela;
Nie zawżdy Mars⁶³⁷ hu woǳi,
Czasem też pod sieć ugoǳi⁶³⁸.
Nie zawżdy grad z góry leci

Albo burza niebo szpeci;
Chmury czarne wiatr wo u e,
A pogoda następu e.
Takżeć słusze⁶³⁹ człowiekowi

Ode mać sie asunkowi⁶⁴⁰,
A ako niewǳięczne⁶⁴¹ brzemię
Uderzyć troski o ziemię⁶⁴².
Cokolwiek raz przeminęło,

Niewrócony koniec wzięło,
A przyszły czas Bóg ma w mocy,
Pogrążony w twarde nocy⁶⁴³.
Dosyć na rozum człowieczy

ǲień ǳisie szy mieć na pieczy;
Ostatek na Boga wkłada ⁶⁴⁴,
A dobrze żyć nie odkłada .
Ży dobrze, nie odkłada ąc;

Bo dalszych czasów czeka ąc,
Niepodobnym obycza em⁶⁴⁵,
Nie począwszy żyć, przesta em.
⁶³⁴Ks. , Pieśń XV — motywy z licznych utworów Horacego (Carmina I , I , II , II , II , III , III
, epod ). [przypis redakcy ny]
⁶³⁵W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁶³⁶Apollo — w mit. gr. syn Zeusa i Latony, czasami utożsamiany z bogiem słońca Heliosem; był bogiem
muzyki, poez i, łucznictwa, proroctw i sztuki lekarskie . [przypis redakcy ny]
⁶³⁷Mars — w mit. rzym. bóg wo ny. [przypis redakcy ny]
⁶³⁸ zase pod sie go i — aluz a do mitologiczne opowieści o tym, ak Wulkan (gr. Hefa stos) zarzucił
sieć na kocha ących się Marsa (gr. Aresa) i Wenus (gr. Aodytę), i zawstyǳił ich przed innymi bogami. [przypis
redakcy ny]
⁶³⁹s sze (starop.) — est rzeczą słuszną, przystoi. [przypis redakcy ny]
⁶⁴⁰odej a sie ras nkowi — uwolnić się od asunku. [przypis redakcy ny]
⁶⁴¹niew ięczny* — niemiły (por. ǳisie sze wyrażenie: niewǳięczne zadanie). [przypis redakcy ny]
⁶⁴² derzy o zie ię — porzucić. [przypis redakcy ny]
⁶⁴³w twardej nocy — w niedostępne ciemności, ta emnicy (znaczenie wyrażenia nie do końca asne). [przypis
redakcy ny]
⁶⁴⁴na oga wk adaj — powierza Bogu. [przypis redakcy ny]
⁶⁴⁵Niepodo ny o yczaje — w sposób niemożliwy do po ęcia. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń XVI⁶⁴⁶⁶⁴⁷
Nic po tych zbytnich potrawach, nic po tym
Śrebrze na służbie⁶⁴⁸ i obiciu złotym;
Nam k woli⁶⁴⁹, kędy róża pozno kwitnie
Nie szuka zbytnie⁶⁵⁰.
Dobra-ć i miętka⁶⁵¹, co ą na ǳie wszęǳie⁶⁵²;

A kiedy równe⁶⁵³ towarzystwo sięǳie,
Prędka dobra myśl, a tym eszcze chutnie ⁶⁵⁴,
Gdy nie bez lutnie .
Lutnia — wóǳ tańców i pieśni uczonych,

Lutnia — ochłoda myśli utrapionych:
Ta serce miękczy swym głosem przy emnym
Bogom poǳiemnym⁶⁵⁵.
Pieśń XVII⁶⁵⁶
Niegoǳien tego ten świat zawikłany,
Aby miał na nim rozumem nadany⁶⁵⁷
Człowiek polegać, a swe szczęśliwości
Saǳić na ego płoche odmienności⁶⁵⁸.
Co ma ten żywot, na co by bezpiecznie

Człowiek mógł kazać⁶⁵⁹? Niedługo kóniecznie⁶⁶⁰
Doniesie czaszę⁶⁶¹ pachołek do gęby,
A przedsię i w tym straci czasem zęby⁶⁶².
Morze nie stoi nigdy, zawżdy płynie:

Teraz kęǳierze⁶⁶³ nastrzępi, w goǳinie
⁶⁴⁶Ks. , Pieśń XVI — w pieśni po awia się wiele motywów z utworów Horacego (Carmina I , I ).
⁶⁴⁷W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁶⁴⁸na s ie — w mie scu, gǳie się przechowu e naczynia stołowe. [przypis redakcy ny]
⁶⁴⁹na k wo i (starop.) — dla nas. [przypis redakcy ny]
⁶⁵⁰z ytnie (starop.) — zbytnio; barǳo. [przypis redakcy ny]
⁶⁵¹ iętka — zdr. od: mięta. [przypis redakcy ny]
⁶⁵²co j naj ie wszę ie — którą można wszęǳie znaleźć. [przypis edytorski]
⁶⁵³równe — dobrane. [przypis redakcy ny]
⁶⁵⁴ch tniej — chętnie , barǳie ochoczo (por. chuć). [przypis redakcy ny]
⁶⁵⁵serce iękczy ogo po ie ny — aluz a do postaci Orfeusza, który potrafił poruszyć za pomocą swe
muzyki Furie („ ęǳe”), a nawet rzeczy nieożywione. Kiedy zmarła ego żona Eurydyka, udał się do poǳiemi
i tak oczarował Plutona, że uwolnił on Eurydykę pod warunkiem, że Orfeusz nie odwróci się, dopóki nie wy dą
na ziemię. Kiedy uż mieli postawić swe stopy na ziemi, Orfeusz odwrócił się i Eurydyka natychmiast zniknęła.
Ogromny żal Orfeusza po powtórne stracie żony tak rozwścieczył trackie kobiety, że w czasie edne z orgii
z okaz i bachanaliów rozerwały go na strzępy; zob. też: Ks. , Pieśń XXI, Ks. , Pieśń II oraz Ks. , Pieśń VI.
⁶⁵⁶W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁶⁵⁷nadany (starop.) — obdarzony. [przypis redakcy ny]
⁶⁵⁸p ocha od iennoś — niespoko na zmienność. [przypis redakcy ny]
⁶⁵⁹na co y ezpiecznie óg kaza — na czym mógłby polegać bez zastrzeżeń. [przypis redakcy ny]
⁶⁶⁰koniecznie — zaprawdę. [przypis redakcy ny]
⁶⁶¹czasza (daw.) — płaski, ozdobny kielich. [przypis redakcy ny]
⁶⁶²Doniesie czaszę — aluz a do przysłowia gr., ma ącego też rzym. i pol. odpowiedniki, mówiącego, że wiele
rzeczy leży mięǳy ustami a brzegiem pucharu. [przypis redakcy ny]
⁶⁶³kę ierze (starop.) — kęǳiory, do których porównano fale morskie. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Dnem wzgórę stanie, a ogromne wały⁶⁶⁴
Wysokich będą obłoków sięgały.
Cnota mó kompas⁶⁶⁵, który nie w pół nocy,

Ale w pół zbytków bĳe. Niech sie smocy
I wszytko bydło Proteowe⁶⁶⁶ eży,
Łódź mo a przedsię swym pędem pobieży.
Pieśń XVIII⁶⁶⁷⁶⁶⁸
Ucieszna⁶⁶⁹ lutni, w które słodkie strony⁶⁷⁰
Bĳąc, Amfi on⁶⁷¹ kamień rozproszony
Zwabił na kupę, a z chętne opoki
Wstał mur szeroki.
Niemowna⁶⁷² przedtym ani ulubiona,

ǲiś na wszytek świat wielce zalecona⁶⁷³,
Zaśpiewa , co by trudne ⁶⁷⁴ Bogumiły
Uszy lubiły.
Która akoby źrzóbek⁶⁷⁵ niełapany

Ani pasterzką ręką ugłaskany
Ucieka w pole, a pędęm człowieka
Mĳa z daleka.
Ty umiesz tygry, umiesz lasy woǳić

I bieg pochopnym⁶⁷⁶ strumieniom zagroǳić;
Tobie ustąpił stróż nieokrócony⁶⁷⁷
Piekielne brony⁶⁷⁸,
Cerber⁶⁷⁹, chocia mu wściekły łeb nakrywa

Sto srogich wężów, a para smrodliwa
I sprosna piana ciecze mieǳy zęby
Z tro akie ⁶⁸⁰ gęby.
⁶⁶⁴wa (starop.) — fala. [przypis redakcy ny]

⁶⁶⁵ko pas — tu: zegar (kompasem nazywano wówczas zegar słoneczny). [przypis redakcy ny]
⁶⁶⁶ yd o Proteowe — być może choǳi o foki Okeanosa, których pasterzem był Proteus ( dyseja, ks. IV).
⁶⁶⁷Ks. , Pieśń XVIII — pieśń est paraazą ody Horacego (Carmina III ) noszące tytuł d erc ri (Do
erk ri sza). [przypis redakcy ny]
⁶⁶⁸W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁶⁶⁹ cieszny (daw.) — przynoszący radość. [przypis redakcy ny]
⁶⁷⁰strony (daw.) — struny. [przypis redakcy ny]
⁶⁷¹Amfi on — Amfion: w mit. gr. muzyk, który potrafił za pomocą dźwięku liry przenosić kamienie używane
do budowania murów Teb, w których panował; zob. też Ks. , Pieśń XXI. [przypis redakcy ny]
⁶⁷²nie owny (daw.) — niemy. [przypis redakcy ny]
⁶⁷³za econy (daw.) — sławny. [przypis redakcy ny]
⁶⁷⁴tr dny — tu: nieprzystępny. [przypis redakcy ny]
⁶⁷⁵ rzó ek — źrebak (obecnie gwarowe: źróbek). [przypis redakcy ny]
⁶⁷⁶pochopny (daw.) — prędki, wartki. [przypis redakcy ny]
⁶⁷⁷nieokrócony (starop.) — nie da ący się z ednać. [przypis redakcy ny]
⁶⁷⁸ rona (daw.) — brama; zob. też: Ks. , Pieśń XIII, w. . [przypis redakcy ny]
⁶⁷⁹ o ie st pi stró Piekie nej rony er er — aluz a do historii Orfeusza, który wybrał się do Hadesu
śladem swe zmarłe żony Eurydyki; zob. też ob aśnienia do Pieśni XXI, Ks. . [przypis redakcy ny]
⁶⁸⁰trojaki — potró ny. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Biedny Iksy on, Tyty us⁶⁸¹ zmiękczony⁶⁸²,
Rozśmiał sie nie chcąc; i ǳban osuszony
Stał chwilę, za czym⁶⁸³ cieszył twó rym drogi
ǲiewki niebogi⁶⁸⁴.
Niech Bogumiła srogość adowitą

Złych panien słyszy i wody niesytą
Banię bezdenną, i pomstę nieskorą,
Którą źli biorą
Na drugim świecie. Bo co, prze żywego

Boga, uż mogły uczynić gorszego?
Pomordowały, ęǳe niecnotliwe,
Męże właściwe⁶⁸⁵.
Jedna z nich, wierna łożu małżeńskiemu⁶⁸⁶,

Przeciwko o cu krzywoprzysiężnemu
Zacnie skłamała: panna czci⁶⁸⁷ bez końca
Pod kręgiem słońca.
Która: «Wstań — rzekła — wstań, mężu, by wieczny

Sen⁶⁸⁸ na cię nie padł, skądeś ty bezpieczny⁶⁸⁹;
Schroń sie przed o cem i przed bezecnemi
Siostrami złemi,
Które ak lwice z głodu nieznośnego

Wpadwszy na stado, każda morzy⁶⁹⁰ swego;
Ja, litościwsza, ani cię chcę tykać,
Ani zamykać.
Mnie niecha o ciec trzyma w pęcie srogim,

Żem lutość miała nad mężem ubogim;
Mnie niecha zaśle⁶⁹¹ w pogańskie narody
Przez morskie wody.
Idź, gǳie cię nogi i wiatry powiodą,

Za tą życzliwe ćmy⁶⁹² nocne pogodą⁶⁹³;
Idź zdrów, a skargę na mogiłę smętną
Włóż więc pamiętną⁶⁹⁴».
⁶⁸¹Iksy on, Tyty us — Iks on za znieważenie Junony został wtrącony do Tartaru, gǳie cierpi męki przywiązany
do koła ognistego; Totyos, mityczny olbrzym, prześladowca Latony, pokonany przez e ǳieci, Apollina i Dianę
odbywa okrutną karę w Hadesie: dwa sępy wyżera ą mu wątrobę, która wciąż odrasta. [przypis redakcy ny]
⁶⁸²z iękczony — czu ący ulgę, rozbro ony. [przypis redakcy ny]
⁶⁸³za czy — następnie. [przypis redakcy ny]
⁶⁸⁴ an — w którym nosiły wodę Danaidy (ǲiewki niebogi) skazane za zabicie mężów (zob. w. –) na
wieczne napełnianie beczki bez dna (czyli bani bezdenne z w. ); w mit. gr. Danaidy czerpały wodę za pomocą
sit. [przypis redakcy ny]
⁶⁸⁵w aściwy — tu: własny. [przypis redakcy ny]
⁶⁸⁶Jedna wierna o a eńskie — tylko edna z Danaid, Hypermnestra, oszczęǳiła męża, Lynkeusa.
⁶⁸⁷panna czci — panna posiada ąca cześć. [przypis redakcy ny]
⁶⁸⁸wieczny sen — śmierć. [przypis redakcy ny]
⁶⁸⁹sk deś ty ezpieczny — stąd, skąd nie spoǳiewasz się niebezpieczeństwa. [przypis redakcy ny]
⁶⁹⁰ orzy — mordować. [przypis redakcy ny]
⁶⁹¹zaś e — wyśle. [przypis redakcy ny]
⁶⁹² a (daw.) — ciemność. [przypis redakcy ny]
⁶⁹³pogoda — tu: odpowiednia pora. [przypis redakcy ny]
⁶⁹⁴ ó pa iętn — umieść na dowód pamięci. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń XIX⁶⁹⁵
Jest kto, co by wzgarǳiwszy te doczesne rzeczy
Chciał ze mną dobrą tylko sławę mieć na pieczy,
A starać sie, ponieważ musi zniszczeć ciało,
Aby imię przynamnie po nas tu zostało?
I szkoda zwać człowiekiem, kto bydlęce⁶⁹⁶ ży e,

Tka ąc⁶⁹⁷, le ąc w się wszytko, póki zstawa⁶⁹⁸ szy e;
Nie chciał nas Bóg położyć równo z besty ami:
Dał nam rozum, dał mowę, a nikomu z nami.
Przeto chcie my wziąć przed się⁶⁹⁹ myśli godne siebie,

Myśli ważne na ziemi, myśli ważne w niebie;
Służmy poczciwe ⁷⁰⁰ sławie, a ako kto może,
Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże.
Komu dowcipu⁷⁰¹ równo z wymową⁷⁰² dosta e,

Niech szczepi mieǳy ludźmi dobre obycza e;
Niecha czyni porządek, rozterkom zabiega⁷⁰³,
Praw o czystych i piękne swobody przestrzega.
A ty, coć Bóg dał siłę i serce⁷⁰⁴ po temu,

Uderz sie⁷⁰⁵ z poganinem, ako słusze⁷⁰⁶ cnemu;
Prostak⁷⁰⁷ to, który wo sko z wielkości szacu e:
Zwycięstwo liczby nie chce, męstwa potrzebu e.
Śmiałemu wszędy równo, a o wolność miłą

Goǳi sie oprzeć⁷⁰⁸ by więc i ostatnią siłą;
Nie przegra, kto ymarczy na sławę żywotem⁷⁰⁹,
Azaby go lepie dał⁷¹⁰ w cieniu darmo potem?
⁶⁹⁵W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁶⁹⁶ yd ęce (starop.) — ak bydło (bydlęco, po bydlecemu). [przypis redakcy ny]
⁶⁹⁷tka (daw.) — wpychać. [przypis redakcy ny]
⁶⁹⁸zstawa (starop.) — starcza. [przypis redakcy ny]
⁶⁹⁹wzi przed się (starop.) — rozważyć. [przypis redakcy ny]
⁷⁰⁰poczciwy (starop.) — szlachetny (godny czci), dobry. [przypis redakcy ny]
⁷⁰¹dowcip (daw.) — rozum, inteligenc a, talent. [przypis redakcy ny]
⁷⁰²wy owa — tu: krasomówstwo, umie ętność przemawiania. [przypis redakcy ny]
⁷⁰³rozterko za iega — zapobiega sporom, waśniom. [przypis redakcy ny]
⁷⁰⁴serce — tu: odwaga. [przypis redakcy ny]
⁷⁰⁵ derz sie — zderz się, stań do walki. [przypis redakcy ny]
⁷⁰⁶s sze (starop.) — est rzeczą słuszną, przystoi; zob. też: Ks. , Pieśń XV, w. . [przypis redakcy ny]
⁷⁰⁷prostak — głupiec. [przypis redakcy ny]
⁷⁰⁸o wo noś sie oprze — walczyć w obronie wolności. [przypis redakcy ny]
⁷⁰⁹ ry arczy na s awę ywote — wymienia żywot na sławę (ymarczyć nie ma tu ǳisie szego pe oratywnego
znaczenia). [przypis redakcy ny]
⁷¹⁰da [ ywot] — umrzeć. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Pieśń XX⁷¹¹⁷¹²
Jaką, rozumiesz, zazdrość z ednałeś sobie,
Zacny biskupie, w mo e małe osobie⁷¹³,
Żeś mię z domu wyciągnął w te dalsze strony
Od małych ǳiatek i od teskliwe ⁷¹⁴ żony?
Nie myśli-ć ona o tym, że a przy tobie

Głowy nie uasu ę by namnie sobie;
Że w twym pałacu mieszkam, że przy twym boku
Siadam; koń mó , sługa mó na twym obroku⁷¹⁵.
Rychle , niesposobnego⁷¹⁶ będąc świadom

Zdrowia mego, asu e swe serce doma,
Żebych akie choroby nagłe nie użył⁷¹⁷,
Nie ma ąc, kto by mi w tym e sercem⁷¹⁸ służył.
Ciężar także domowy, społeczny nama⁷¹⁹,

Teraz w me niebytności musi nieść sama,
Strzegąc w domu porządku, waru ąc⁷²⁰ szkody,
ǲiatek lichych⁷²¹ pilnu ąc, zakładów zgody⁷²².
Któż wie, esli i tego przed sie nie bierze⁷²³

(Acz wątpić nie potrzeba o mo e wierze),
Że na świecie roǳą sie takowe zioła,
Których smak pamięć domu wygłaǳa zgoła⁷²⁴;
Że taka est muzyka i takie strony⁷²⁵,

Których człowiek słucha ąc, uż ani żony,
Ani ǳiatek nawieǳi⁷²⁶, ale w niewoli
Pod pany sromotnymi⁷²⁷ wiecznie trwać woli.
To i czego est więce , zawżdy w miłości

Serca trapi, chocia też zstawa⁷²⁸ ufności;
A ty nie bądź przyczyną, biskupie drogi,
Niczy e , lubo słuszne , lub płone ⁷²⁹ trwogi.
⁷¹¹Ks. , Pieśń XX — poeta przebywa ący na dworze biskupa Piotra Myszkowskiego wyraża swo ą tęsknotę
za żoną. W pieśni te widoczny est duży wpływ elegii Properc usza poświęconych rozłące ukochanych z powodu
podróży. [przypis redakcy ny]
⁷¹²W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁷¹³zazdroś zjedna eś w ojej a ej oso ie — spowodowałeś zazdrość (u żony) o mo ą skromną osobę.
⁷¹⁴tesk iwy (starop.) — smutny; tęskniący. [przypis redakcy ny]
⁷¹⁵na twy o rok — na twym utrzymaniu; obrok: pokarm dla koni. [przypis redakcy ny]
⁷¹⁶niesposo ny — słaby. [przypis redakcy ny]
⁷¹⁷ y — doznać. [przypis redakcy ny]
⁷¹⁸jej serce — z takim sercem, ak ona. [przypis redakcy ny]
⁷¹⁹spo eczny na a (starop.) — wspólny nam. [przypis redakcy ny]
⁷²⁰war j c — strzegąc się. [przypis redakcy ny]
⁷²¹ ichy (daw.) — słaby, drobny. [przypis redakcy ny]
⁷²²zak adów zgody — ręko mi („zakładników”) zgody (małżeńskie ). [przypis redakcy ny]
⁷²³przed sie nie ierze — nie rozważa. [przypis redakcy ny]
⁷²⁴takowe zio a Których s ak pa ię do wyg a a — prawdopodobnie aluz a do przygody towarzyszy
Odyseusza, który spożywszy lotos stracili pamięć i nie chcieli wracać do o czyzny; wygłaǳać pamięć: zacierać.
⁷²⁵strony (daw.) — struny. [przypis redakcy ny]
⁷²⁶nawie i (daw.) — odwieǳić. [przypis redakcy ny]
⁷²⁷sro otny (daw.) — bezwstydny, przynoszący hańbę. [przypis redakcy ny]
⁷²⁸zstawa (strop.) — nie brak. [przypis redakcy ny]
⁷²⁹p ony (starop.) — bezpodstawny. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Ale złącz, akoś rozwiódł, bo acz obo e
Twó urząd niesie⁷³⁰, wszakże wyroki two e
Na luǳkie chęci wiszą⁷³¹: i a, i ona
Nie pragniewa do śmierci być rozǳielona⁷³².
Pieśń XXI⁷³³⁷³⁴
Srogie łańcuchy na swym sercu czu ę;
Lecz to szczęściem szacu ę⁷³⁵,
Żem est tak pięknym sidłem ułowiony;
Wesoło żywę⁷³⁶, w trosce położony,
A w tym swoim wzdychaniu
Mam rozkosz⁷³⁷ przeciw⁷³⁸ luǳkiemu mniemaniu,
Oczy ǳiwne piękności,
W których sie wszytki na du ą wǳięczności⁷³⁹.
ǲień to błogosławiony,
Kiedym a waszym sidłem upleciony⁷⁴⁰.
Pieśń XXII⁷⁴¹⁷⁴²
Proszę, esli sie z tobą co śpiewało,
Co by i ten rok, i dale trwać miało,
Powieǳ słowieński rym, o wielostrona⁷⁴³
Lutni złocona,
Mytyleńskiego mieszkańca⁷⁴⁴ przed laty

Zabawo, który, choć w bo u zębaty⁷⁴⁵,
Przedsię śrzód mieczów lub też nawę w biegu
Przybił do brzegu.
Muzy parnaskie i naleźcę wina⁷⁴⁶,

I Aodytę, i z nią e że syna⁷⁴⁷
I Lyka⁷⁴⁸ z czarnym włosem i czarnema
Śpiewał oczema,
⁷³⁰o oje wój rz d niesie — obie (te sprawy) należą do two ego urzędu. [przypis redakcy ny]
⁷³¹Na kiej chęci wisz — zależą od luǳkie chęci. [przypis redakcy ny]
⁷³²pragniewa roz ie ona — pragniemy, rozǳieleni (starop. liczba podwó na). [przypis redakcy ny]
⁷³³Ks. , Pieśń XXI — w pieśni po awia ą się liczne motywy z poez i Francesca Petrarki. [przypis redakcy ny]
⁷³⁴W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁷³⁵szczęście szac ję — uważam za szczęście. [przypis redakcy ny]
⁷³⁶ ywę (starop. forma  os. lp.) — ży ę. [przypis redakcy ny]
⁷³⁷rozkosz* (starop.) — przy emność, zadowolenie (znaczenie nieco inne niż obecnie). [przypis redakcy ny]
⁷³⁸przeciw — wbrew. [przypis redakcy ny]
⁷³⁹w ięczności — tu: wǳięki. [przypis redakcy ny]
⁷⁴⁰ p eciony — schwytany, opleciony. [przypis redakcy ny]
⁷⁴¹Ks. , Pieśń XXII — pieśń est paraazą ody Horacego (Carmina I ) noszące tytuł d yra (Do iry).
⁷⁴²W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁷⁴³wie ostrona — wielostrunna. [przypis redakcy ny]
⁷⁴⁴ yty eński ieszkaniec — choǳi o Alka osa z Mytyleny, poetę gr. ży ącego w VII w. p.n.e. [przypis re-
dakcy ny]
⁷⁴⁵zę aty — zaciekły. [przypis redakcy ny]
⁷⁴⁶na e ca wina — Bachus (mityczny wynalazca i bóg wina). [przypis redakcy ny]
⁷⁴⁷jej e syna — synem Aodyty był Amor. [przypis redakcy ny]
⁷⁴⁸Lyk — Lycus, chłopiec, którego urodę i wǳięki opiewał Alka os. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

O czci Febowa⁷⁴⁹ i stołów złoconych
Kraso niebieskich, o myśli strapionych
Wǳięczna ochłodo⁷⁵⁰, i mnie sprzy aźliwąm⁷⁵¹
Bądź, gdy cię wzywąm!
Pieśń XXIII⁷⁵²
Nie zawżdy, piękna Zofi a,
Róża kwitnie i lelĳa;
Nie zawżdy człek bęǳie młody
Ani te , co ǳiś, urody.
Czas ucieka ak woda,

A przy nim leci Pogoda⁷⁵³
Zebrawszy włosy na czoło:
Stąd e łapa , bo w tył goło.
Zima bywszy ze ǳie snadnie⁷⁵⁴;

Nam, gdy śniegiem włos przypadnie,
Już wiosna, uż lato minie,
A ten z głowy mróz nie zginie.
Pieśń XXIV⁷⁵⁵⁷⁵⁶
Niezwykłym i nie leda⁷⁵⁷ piórem opatrzony
Polecę precz, poeta, ze dwo e ⁷⁵⁸ złożony
Natury: ani a uż przebywać na ziemi
Więce będę, a więtszy nad zazdrość, ludnemi
Miasty wzgarǳę. On, w równym szcześciu uroǳony,

On a, ako mię zowiesz, wielce ulubiony
Mó Myszkowski⁷⁵⁹, nie umrę ani mię czarnemi
Styks⁷⁶⁰ niewesoła zamknie odnogami swemi.
Już mi skóra chropawa padnie⁷⁶¹ na goleni,

Już mi w ptaka białego wierzch sie głowy mieni;
Po palcach wszędy nowe piórka sie puszcza ą,
A z ramion sążeniste skrzydła wyrasta ą.
⁷⁴⁹czci e owa — chlubo Feba-Apollina, opiekuna muz, gra ącego też na lutni. [przypis redakcy ny]
⁷⁵⁰och oda — tu: pociecha. [przypis redakcy ny]
⁷⁵¹sprzyja iw — życzliwą, sprzy a ącą. [przypis redakcy ny]
⁷⁵²W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁷⁵³Pogoda — bogini Okaz a (Occasio, gr. Ka ros) przedstawiana właśnie z włosami na czole i łysym („gołym”)
tyłem głowy. [przypis redakcy ny]
⁷⁵⁴ i a ywszy zej ie snadnie — zima przybywszy, łatwo ustąpi. [przypis redakcy ny]
⁷⁵⁵Ks. , Pieśń XXIV — pieśń est paraazą ody Horacego (Carmina II ) noszące tytuł d aecenate
(Do ecenasa). [przypis redakcy ny]
⁷⁵⁶W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do ǳiś, ale których znaczenie w Pieśniach
⁷⁵⁷nie eda (starop.) — niezwykłym (nie lada). [przypis redakcy ny]
⁷⁵⁸dwojej (starop.) — dwo akie (tu: luǳkie i ptasie ). [przypis redakcy ny]
⁷⁵⁹Myszkowski — biskup Piotr Myszkowski, przy aciel i protektor Kochanowskiego wymieniony tu est
w mie sce Mecenasa. [przypis redakcy ny]
⁷⁶⁰Styks — rzeka w Hadesie, greckie krainie umarłych (r. ż., ak w ęzyku gr.). [przypis redakcy ny]
⁷⁶¹padnie — pokrywa. [przypis redakcy ny]
    Pieśni 

Terazże nad Ikara⁷⁶² prędszy przeważnego⁷⁶³
Puste brzegi nawieǳę Bosfora hucznego⁷⁶⁴
I Syrty Cyrene skie⁷⁶⁵, Muzom poświęcony
Ptak, i pola zabiegłe⁷⁶⁶ za zimne Try ony⁷⁶⁷.
O mnie Moskwa i będą wieǳieć Tatarowie,

I róznego mieszkańcy świata Anglikowie,
Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie pozna ą,
Którzy głęboki strumień Tybrowy pĳa ą.
Niech przy próznym⁷⁶⁸ pogrzebie żadne narzekanie,

Żaden lament nie bęǳie ani uskarżanie:
Świec i ǳwonów zaniecha , i mar drogo słanych,
I głosem żałobliwym żołtarzów⁷⁶⁹ śpiewanych.
⁷⁶²Ikar — grecki bohater mityczny, wzniósł się na skrzydłach nad morze i zginął. [przypis redakcy ny]
⁷⁶³przewa ny (starop.) — odważny. [przypis redakcy ny]
⁷⁶⁴h czny — tu: huczący. [przypis redakcy ny]
⁷⁶⁵Syrty Cyrene skie — zatoki w Ayce Pn. [przypis redakcy ny]
⁷⁶⁶za ieg y — zna du ący się daleko. [przypis redakcy ny]
⁷⁶⁷Try ony — ziemie na północy. [przypis redakcy ny]
⁷⁶⁸prózny (starop.) — zbyteczny. [przypis redakcy ny]
⁷⁶⁹ o tarz (starop.) — psalm (dosł. psałterz). [przypis redakcy ny]
Ten utwór nie est ob ęty ma ątkowym prawem autorskim i zna du e się w domenie publiczne , co oznacza że
możesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony est dodatkowymi
materiałami (przypisy, motywy literackie etc.), które podlega ą prawu autorskiemu, to te dodatkowe materiały
udostępnione są na licenc i Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach . PL.
Źródło: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/piesni
Tekst opracowany na podstawie: Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwo e, Drukarnia Łazarzowa, Kraków,

Wydawca: Fundac a Nowoczesna Polska
Publikac a zrealizowana w ramach pro ektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukc a cyowa
wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochoǳącego ze zbiorów BN.
Opracowanie redakcy ne i przypisy: Aleksandra Sekuła, Olga Sutkowska, Piotr Wilczek.
Okładka na podstawie: See-ming Lee �� SML@Flickr, CC BY-SA .
ISBN ----
esprzyj o ne ekt ry
Wolne Lektury to pro ekt fundac i Nowoczesna Polska – organizac i pożytku publicznego ǳiała ące na rzecz
wolności korzystania z dóbr kultury.
Co roku do domeny publiczne przechoǳi twórczość kole nych autorów. ǲięki Two emu wsparciu bęǳiemy
e mogli udostępnić wszystkim bezpłatnie.
Jak o esz po óc
Przekaż % podatku na rozwó Wolnych Lektur: Fundac a Nowoczesna Polska, KRS .
Pomóż uwolnić konkretną książkę, wspiera ąc zbiórkę na stronie wolnelektury.pl.
Przekaż darowiznę na konto: szczegóły na stronie Fundac i.
    Pieśni 

Pieśni, Jan Kochanowski

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Pieśni, Jan Kochanowski

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pieśni, Jan Kochanowski

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ta lektura, podobnie ak tysiące innych, est dostępna on-line na stronie

pro dr ha Piotr i czek niwersytet arszawski Instyt t adań Interdyscyp inarnych

Pieśni Jana Kochanowskiego Księgi

¹tęgi (starop.) — wielki. [przypis redakcy ny]

    Pieśni 

Jesli¹¹ dy amentowe goźǳie¹² Mus¹³ ma w ręku,

Lepie polnych Tatarów¹⁷ dawny zwycza niesie,

Tam niewinna²³ macocha ǳiatek pierwsze żony,

    Pieśni 

O, ktokolwiek bęǳie chciał mordy niecnotliwe

Niech ob eźǳić swą wolą śmie nieokróconą³²,

Co po tych skargach próznych, esli na występy

Nie odstraszą zbytecznym³⁷ ogniem zarażone

Ubóstwo, hańba wielka, każe człowiekowi

Albo my do spólnego skarbu⁴³, gǳie życzliwa

Zarzućmy, esli grzechów żału em statecznie

³⁰okróci (starop.) — ukrócić, poskromić. [przypis redakcy ny]

    Pieśni 

Więc o ciec krzywo przysiągł, wydarł sąsiadowi,

Teraz drzewa liście na sie wzięły,

Teraz prawie⁵⁹ świat sie wszystek śmie e,

Ale to grunt wesela prawego⁶¹,

Temu wina nie trzeba przylewać

⁴⁷jacha (starop.) — echać. [przypis redakcy ny]

    Pieśni 

Dobra myśli, które nie przywabi,

I ten cię nie minie,

Trzyma sie na mocy,

⁶⁶ch odnik chróściany — altana z gałęzi. [przypis redakcy ny]

    Pieśni 

Nie to niewola służyć, ale służyć temu,

Ma to twarz two a, panno wszech pięknie sza, w sobie,

Chciałbym tak być szczęśliwy i życzyłbym sobie,

To pan, zdaniem moim,

Siła⁸⁶ posiadł włości,

Mocą wiele świata

    Pieśni 

Cóż pomoże zbro a

Więc śmierć nieużyta⁸⁹

Lecz przedsię⁹¹ człowiecza

Sklep⁹⁴ ten niedobyty⁹⁵

Lecz sama wiǳisz, akie wiatry wsta ą,

    Pieśni 

Takci sie biedne Europie¹⁰² dostało,

A ta dopiero zlękła sie nieboga,

A gdy do sławne Krety przypłynęła,

Com a tu miała czynić w te krainie?

Która przez wrota kościane¹⁰⁹ wychoǳi,

By¹¹⁰ mi sie teraz dostał ako w ręce

Nie miałam wstydu, dom swó opuszcza ąc,

Pierwe niż pleśnią piękna twarz przypadnie¹¹¹

    Pieśni 

Da sie w moc wiatrom a skocz z góry śmiele,

Już mi z myśli wypadły te obecne twarzy;

Takaś ty w oczu moich; szczęśliwa to droga,

Lubeż mo e wesele, lubeż me biesiady!

¹¹⁴ci przyciska — nalega, naciska na ciebie. [przypis redakcy ny]

    Pieśni 

Nie tylkoś nad insze gładszą sie uroǳiła,