Professional Documents
Culture Documents
TH sinh lý bệnh
TH sinh lý bệnh
-oOo-
THỰC TẬP
SINH LÝ BỆNH HỌC
VŨ ĐỨC NHÂN
TỔ 9 – LỚP Y2012.A
Năm
2014 – 2015
SHOCK CHẤN THƯƠNG THỰC NGHIỆM
1
VÀ CƠ CHẾ BỆNH SINH
1. Súc vật:
- Chó khỏe mạnh, nặng 8 – 10 kg.
- Thỏ khỏe mạnh, 2 – 3 kg.
2. Hóa chất:
- Dung dịch Adrenaline 0,1%.
- Dung dịch Strychnine sulfat 0,1%.
- Dung dịch Citrate 7%.
- Dung dịch NaCl 0,9%.
3. Dụng cụ:
- Bàn và dụng cụ cố định chó và thỏ.
- Dụng cụ mổ.
- Máy Kymograph băng ám khói ghi kết quả hô hấp huyết áp.
- Manometer thủy ngân.
- Bộ phận ghi hô hấp bằng trống Marey.
- Máy kích điện.
3
Phần 3: Phân tích kết quà và giải thích cơ chế:
1. Dựng mô hình shock chấn thương thực nghiệm và quan sát kết quả:
Trước
Nằm
thí 92 160 60 240 0,9
im
nghiệm
Kết quả
thí Dãy
140 210 80
nghiệm dụa
lần 1
Ổ dập nát:
- Khu trú, sưng to, phù nề, suyng huyết.
- Tụ máu ít 50mL.
- Mô phù nề, cơ phù nề.
- Mô lành và mô tổn thương có ranh giới hạn rõ.
- Tụ máu bầm tím, tổ chức dưới da dập nát.
Mổ bụng quan sát:
- Mạc treo ứ máu, do rối loạn huyết động học.
- Tĩnh mạh chủ dưới căng phồng, ứ máu.
- Động mạch chủ xẹp.
- Các cơ quan khác như gan thì ứ máu sung huyết.
Đặt giả thiết:
Chó khỏe mạnh bình thường khi tiêm adrenaline 1/10.000 thì sẽ gây tăng mạch,
huyết áp, và hô hấp.
Khi tạo một ổ dập nát ở mặt trong sau đùi chó thì ổ dập nát sẽ chứa các thành
phần bị dập nát: thần kinh, mạch máu và cơ:
4
- Mạch máu dập nát gây mất máu, 50mL. Tuy nhiên thể tích máu của chó
khoảng 800mL (đối với chó nặng 10kg). Như vậy chó chỉ mất <10% thể
tích => không gây shock được.
- Cơ dập nát gây thoát các sản phẩm chuyển hóa, chất gây độc của tế bào (ví
dụ là ion kali, myoglobin,…) xâm nhập vào tuần hoàn có gây shock dẫn đến
tử vong? Kiểm chứng bằng thí nghiệm tiêm tinh chất cơ và tiêm liều gây
chết strychnine cho thỏ ở thí nghiệm dưới.
- Thần kinh dập nát bị kích thích đi vào vòng xoắn bệnh lý => tử vong ???.
2. Chứng minh cơ chế bệnh sinh của shock chấn thương:
Thí nghiệm 1:
Quan sát thấy huyết áp giảm, hô hấp bình thường, thỏ nằm im, tỉnh. Sau một
thời gian các chỉ số quay trở lại bình thường.
Như vậy tinh chất cơ không gây chết, chỉ tham gia gây kích thích tăng hay
giảm huyết áp, sau đó cơ thể thải trừ được hết tinh chất cơ, trở lại bình thường.
Kết luận: Tuy tinh chất cơ là chất độc của cơ thể nhưng muốn gây chết cho con
vật phải phụ thuộc vào liều có khả năng gây chết. Ở đây lượng tinh chất cơ không
đủ mạnh để gây chết cho con vật.
Thí nghiệm 2:
Thỏ A chết trước thỏ B.
Như vậy với cùng một liều gây chết Strychnine nhưng khác nhau về đường vận
chuyển: đối với thỏ A là mặt trong đùi (lành lạnh, không có tổn thương), đối với
thỏ B là ổ dập nát. Do đó, rhỏ A chết trước thỏ B vì ở thỏ B nhờ có ổ dập nát đã
phong tỏa bớt không cho chất độc strychnine xâm nhập vào tuần hoàn cơ thể ngay
như ở thỏ A.
Kết luận: Strychnine với liều đủ gây tử vong nhưng tùy vào đường vận chuyển
trong cơ thể mà gây chết nhanh hay chậm.
Thí nghiệm 3:
Kích thích điện ban đầu đều gây hạ tất cả các chỉ số mạch, huyết áp, hô hấp.
Nếu ngừng lại lập tức thì mọi chỉ số được khôi phục về lại giá trị bình thường.
Nếu tiếp tục kích thích không ngừng, con vật tử vong.
Mô hình vòng xoắn bệnh lý:
5
ĐAU
Shock/ Tử vong
TỔNG KẾT:
Trong shock chấn thương, sau loại trừ tử vong do mất máu, các nguyên nhân
khác có thể là:
1. Chất độc tùy thuộc vào liều và đường xâm nhập.
2. Đau.
6
2–1 RỐI LOẠN HÔ HẤP – GÂY NGẠT THỰC NGHỆM
Thì 1:
- Cố định thỏ trên bàn mổ.
- Bộc lộ động mạch cảnh để ghi huyết áp, bộc lộ khí quản ghi hô hấp, chú ýe
quan sát tần số và biên độ hô hấp, màu sắc da và niêm mạc thỏ.
Thì 2:
- Cho thỏ ngửi ammoniac (NH3) đậm đặc trong 2 – 3 giây.
- Quan sát hô hấp (lần 1).
- Gây tiêm niêm mạc mũi thỏ, đợi vài phút rồi cho ngửi lại ammoniac đậm
đặc như trên, đồng thời quan sát hô hấp (lần 2) và so sánh với lần 1.
Thì 3:
- Tiêm acid lactic 3% x 2mL vào tĩnh mạch rìa tai thỏ, quan sát hô hấp (lần
3).
- Khi hô hấp trở về bình thường, tiếp tục bơm dung dịch bicarbonate
(NaHCO3) 10% x 10mL vào tĩnh mạch rìa tai thỏ, quan sát hô hấp (lần 4) và
so sánh với lần 3.
7
Thì 4: Gây ngạt thực nghiệm
- Đặt ống thủy tinh ba nhánh, một nhánh thông với trống Marey, một nhánh
thông với khí trời, một nhánh đặt trong khí quản.
- Dùng pince Kocher kẹp nhánh thông khí trời.
- Quan sát hô hấp và mọi biểu hiện của tho (giãy giụa, da niêm mạc mũi, ỉa
đái tự động,…) trong quá trình gây ngạt.
4 3
Phần 3: Kết quả - Phân tích kết quả và Giải thích cơ chế
Thì 1:
Quan sát tần số và biên độ hô hấp: đều cả về tần số và biên độ
Quan sát màu sắc da và niêm mạc mũi thỏ: hồng hào.
Thì 2:
1. Cho thỏ ngửi ammoniac đậm đặc:
Quan sát tần số và biên độ hô hấp: lúc đầu thỏ ngưng thở khoảng vài giây, sau
đó thở nhanh và sâu, sau cùng thì hô hấp được hồi phục về lại bình thường.
NH3
Acid lactic 3%
Bicarbonate 10%
9
Thỏ bắt đầu tăng hô hấp: co kéo cơ hô hấp phụ, co kéo cánh mũi nhưng niêm
mạc mũi thỏ vẫn hồng hào. Biểu đồ hô hấp tăng cả tần số và biên độ, sau đó tăng
thì hít vào; huyết áp tăng lên 100mmHg.
Thỏ tăng hoạt động thở ra: thỏ bắt đầu giãy giụa dữ dội, cánh mũi phập phồng
và hô hấp cả bằng miệng; sờ thấy cơ thể gồng cứng, tiêu tiểu không tự chủ. Biểu
đồ hô hấp thấy tăng hoạt động thở ra; huyết áp bắt đầu tụt dần xuống 20mmHg.
Thỏ nằm im, bắt đầu thở chậm, lâu lâu thở lấy hơi cuối cùng (ngáp cá), xong
ngưng thở. Biểu đồ hô hấp giảm về biên độ và tần số chậm dần; huyết áp tụt nhanh
dần về 0mmHg.
(3’) (3’’)
Ghi chú: (1): Giai đoạn hưng phấn. (2): Giai đoạn ức chế.
(3’): Ngáp cá. (3’’): Ngưng thở.
(3); Giai đoạn suy kiệt.
10
Acid lactic la một acid mạnh khi vào cơ thể sẽ bị chuyển hóa thành acid yếu;
nên khi tham gia tuần hòa thì gây giảm pH máu làm hoạt hóa hệ đệm tham gia
hoạt động:
RCOOH + NaHCO3 => RCOONa + CO2 + H2O.
CO2 được tạo ra làm tăng PaCO2 máu làm kích thích trung tâm hô hấp gây
thở nhanh sâu để thải trừ CO2 (biên độ và tần số tăng).
Bicarbonate là một base yếu khi vào cơ thể làm tăng pH máu nên ức chế trung
tâm hô hấp gây thở chậm nông (biên độ và tần số giảm).
Kết luận: Yếu tố thể dịch tham gia điều hòa hô hấp.
3. Thí nghiệm gây ngạt:
Cơ chế bệnh sinh của quá trình diễn tiến ngạt gồm 3 giai đoạn: giai đoạn hưng
phấn, giai đoạn ức chế, và giai đoạn suy kiệt.
3.1.Giai đoạn hưng phấn: diễn tiến xảy ra nhanh, ngắn.
Vừa kẹp khí quản, do không có sự thông khí phổi, đặc điểm khí máu động
mạch có nồng độ carbonic tăng, oxygen giảm.
Biểu hiện bệnh sinh là trung tâm hô hấp và trung tâm vận mạch ở trạng thái
kích thích tăng hoạt động. Triệu chứng lâm sàng là thở nhanh, sâu, tăng nhịp
tim và tăng huyết áp.
Yếu tố kích thích trung tâm hô hấp là do nồng độ carbonic tăng.
Hậu quả tăng thông khí gây tăng thải carbonic, nồng độ carbonic máu giảm,
biểu hiện giảm thông khí. Nồng độ oxygen máu giảm gây thiếu oxy mô, hoạt
động thần kinh biểu hiện trạng thái lo lắng và có phản ứng hưng phấn tăng
phản xạ vận động như giãy giụa các chi, la hét, tăng co bóp cơ bàng quàng và
cơ thành ruột gây tiểu tiểu vương vãi.
3.2.Giai đoạn ức chế:
Tiếp tục gây ngạt, nồng độc carbonic trong máu càng tăng cao, oxygen máu
càng giảm.
Biểu hiện bệnh sinh là giảm hoạt độn của trung tâm hô hấp và trung tâm vận
mạch. Triệu chứng lâm sàng là giảm hô hấp về biên độ và tần số, huyết áp
giảm.
Yếu tố gây giảm hoạt động trung tâm hô hấp là do nồng độ carbonic máu
quá tăng gây giảm pH máu và tế bào, ảnh hưởng hoạt động chuyển hóa tế bào
gây ức chế hoạt động trung tâm điều hòa hô hấp.
Cuối giai đoạn ức chế, nồng độ oxygen máu giảm nhiều và nồng độ
carbonic máu quá cao làm các tế bào vỏ não ở tình trạng ức chế, các trung tâm
11
dưới vỏ thoát ức chế, triệu chứng lâm sàng là xuất hiện ngáp cá (tức là cố đẩy
carbonic ra ngoài, lấy oxygen từ không khí vào bên trong), nằm im, tiêu tiểu
không tự chủ.
3.3.Giai đoạn suy kiệt:
Xét nghiệm máu nồng độ carbonic máu cao, oxygen máu giảm trầm trọng,
pH máu giảm, acid lactic tăng.
Biểu hện bệnh sinh là sự suy kiệt cơ thể, huyết áp bằng không, ngưng thở
kéo dài, mất phản xạ cân cơ, đồng tử giãn.
Cơ chế bệnh sinh là thiếu oxy làm giảm chuyển hóa tế bào và chuyển hóa ở
tình trạng yếm khí gây tăng acid lactic và carbonic máu cao làm tăng acid
carbonic, suy kiệt năng lượng, tổn thương tế bào.
Kết thúc bệnh lý là ngưng thở kéo dài và tử vong.
12
2–2 RỐI LOẠN HÔ HẤP – PHÙ PHỔI CẤP
Thì 1:
- Cố định chó khỏe trên bàn mổ.
- Bộc lộ động mạch cảnh ghi huyết áo và khí quản ghi hô hấp.
- Cắt sạch lông ngực chó.
Thì 2:
- Nghe tiếng thở của phổi bằng ống nghe.
- Tiêm 10mL dung dịch nitrat bạc 0,5% vào tĩnh mạch đùi chó,
- Khẩn trung và liên tục theo dõi tiếng rì rào phế nang từ hai đáy phổi, tiếng
thở bất thường của chó và bọt hồng trào ra từ khí quản.
Thì 3:
- Mổ quan sát đại thể, nhất là hai lá phổi.
13
- Tiếng ran ẩm bắt đầu nghe từ đáy phổi và có chiều hướng tăng lên như hiện
tượng “thủy triều”.
- Con vật lúc này thở nông, nhanh và gấp, cố gắng thở.
- Lúc đầu khi vừa tiêm thì mạch và huyết áp tăng nhưng sau đó giảm dần và
từ từ con vật tử vong.
Mổ ngực thám sát hai lá phổi:
- Phổi sung huyết, căng bóng và có hiện tượng “gan hóa” ở phần thấp (thấy
dai, cứng chắc và không có tiếng lép bép khi bóp), ở phần cao ít hơn (sờ
mềm, còn tiếng lép bép).
- Cắt một miếng nhu phổi một nửa còn lành, một nửa đã bị tổn thương ngâm
vào cốc nước, thấy phần tổn thương chìm xuống, còn phần lành thì nổi trên
bề mặt.
Dung dịch AgNO3 0,5% là một chất oxi hóa mạnh theo đường máu tới phổi gây
tổn thương: phá lưới mao mạch phổi, làm xuất huyết tràn vào phế nang, làm giảm
diện khuếch tán, dày àng trao đổi khí, hiệu số khuếch tán âm, carbonic không thoát
ra ngoài được, tăng carbonic máu tăng nên kích thích trung tâm hô hấp gây thở
nhanh, nông. Tuy nhiên không đưa được khí vào mà lại tạo nên bọt hồng tràn ra
ngoài khí quản, tiếng rên ẩm. Ngoài ra máu phân bố ở phần thấp của phổi nhiều
hơn so với phần trên.
14
3 RỐI LOẠN TIÊU HÓA
15
Đoạn 1 Đoạn 2 (chứng) Đoạn 3
Độ căng bóng Căng bóng (+). Ít căng/ xẹp. Căng bóng (+++).
Lượng dịch Dịch trong lượng từ Dịch trong rất ít Dịch đục trắng sữa
tiêu hóa 10 – 20mL (<2mL). nhiều (>20mL).
Đoạn 2 là đoạn chứng vì thực chất tiêm dung dịch NaCl 0,9% ở nhiệt độ phòng
bình thường là dung dịch muối đẳng trương, do đó không gây ảnh hưởng gì đến
đoạn ruột về cấu trúc và chức năng sinh lý.
Đoạn 1 bị viêm tổn thương bởi tác nhân vật lý (nhiệt độ) bằng dung dịch NaCl
0,9% đun nóng 700C gây nên các tổn thương cấu trúc và rối loạn chức năng sinh lý
của đoạn ruột.
Đoạn 3 bị viêm tổn thương bởi tác nhân hóa học bằng dung dịch AgNO 3 0,5%
vốn là chất oxy hóa mạnh gây nên các tổn thương cấu trúc và rối loạn chức năng
sinh lý của đoạn ruột.
Kết luận: có sự rối loạn về cấu trúc và chức năng sinh lý khi có quá trình viêm
xảy ra ở ống tiêu hóa.
16
4 SHOCK MẤT MÁU
Bước 1: Gây mê chó; bộc lộ động mạch cảnh, khí quản; đặt đường truyền
NaCl 0,9% ở tĩnh mạch đùi chó. Lấy các chỉ tiêu trước thí nghiệm: mạch
(lần/phút), huyết áp (mmHg), hô hấp (làn/phút), số giọt nước tiểu (giọt/phút x 5
phút) và quan sát toàn trạng để làm kết quả chứng.
Bước 2: Thí nghiệm lấy 10% lượng máu (tổng lượng máu của con vật bằng
1/13 đến 1/14 trọng lượng cơ thể). Theo dõi mạch (nhịp/phút), huyết áp (mmHg),
hô hấp (nhịp/phút), số giọt nước tiểu mỗi phút. Chú ý rút máu từ từ.
Bước 3: Thí nghiệm lấy 40% lượng máu (tổng lượng máu của con vật bằng
1/13 đến 1/14 trọng lượng cơ thể). Chú ý rút máu từ từ và theo dõi chặt chẽ mạch,
huyết áp (đặc biệt khi xuống 30 – 60 mmHg), hô hấp, số giọt nước tiểu mỗi phút.
17
Nước tiểu (giọt/phút x 5
M HA HH phút) TT NX
1 2 3 4 5
MM10
180 130 20 9 10 9 10 10 Mê BT
%
Nhanh,
36 RLTH
MM40 nhỏ,
60 nhanh, 0 0 0 0 0 Mê
% khó RLTN
sâu
bắt
Tăng
Độ 15 – 30% Bình thường >100 Lo lắng,
II (750 – 1500mL) hoặc giảm it lần/phút 20 – 30 kích động.
lần/phút
Tăng Kích
Độ 30 – 40% HA tâm thu >120 thích, vật
III <90mmHg lần/phút 30 – 40 vã. Lơ
(1500 – 2000mL)
lần/phút mơ.
Phần 1: Chuẩn bị
Bước 1: Gây mê chó; bộc lộ động mạch cảnh, khí quản và niệu quản; đặt
ống thông niệu quản; đặt đường truyền NaCl 0,9% ở tĩnh mạch đùi chó. Lấy các
chỉ tiêu trước thí nghiệm: mạch (lần/phút), huyết áp (mmHg), hô hấp (làn/phút), số
giọt nước tiểu (giọt/phút x 5 phút) và quan sát toàn trạng để làm kết quả chứng.
Bước 2: Thí nghiệm tiêm 10mL dung dịch Glucose 5% vào tĩnh mạch đùi
chó. Lấy lại các chỉ tiêu trên.
Bước 3: Thí nghiệm tiêm 10mL dung dịch Glucose 30% vào tĩnh mạch đùi
chó. Lấy lại các chỉ tiêu trên.
Bước 4: Thí nghiệm tiêm 2mL dung dịch Adrenaline 1/100.000 vào tĩnh
mạch đùi chó. Lấy lại các chỉ tiêu trên.
Bước 5: Thí nghiệm tiêm 2mL dung dịch Adrenaline 1/10.000 vào tĩnh
mạch đùi chó. Lấy lại các chỉ tiêu trên.
19
Phần 3: Kết quả:
RLTH
Al 120 140 22 16 15 14 14 14 Mê
RLTN
RLTH
Ađ 150 180 25 2 3 16 15 14 Mê
RLTN
1. Khi tiêm 10mL dung dịch Glucose 5% vào tuần hoàn: là tiêm vào tuần hoàn
0,5gr Glusoce và 10mL dung dịch:
+ Kết quả thí nghiệm các chức năng tuần hoàn, hô hấp, tiết niệu đều bình thường.
Chứng tỏ 0,5gr Glucose và 10mL dung dịch vào tuần hoàn là yếu tố chưa gây rối
loạn hoạt động chức năng sinh lý cơ thể.
+ Cơ chế: 0,5gr Glucose và 10mL dung dịch vào tuần hoàn là yếu tố chưa gây rối
loạn hoạt động chức năng sinh lý cơ thể là do:
- Dựa vào cơ chế khả năng tái hấp thu Glucse bị giới hạn bởi ngưỡng tái hấp
thu Glucose của tế bào ống thận:
20
o Nếu nồng độ Glucose trong dịch lọc dưới ngưỡng tái hấp thu của tế
bào ống thận thì sẽ được tái hấp thu hết.
o Nếu nồng độ Glucose trong dịch lọc vượt quá ngưỡng tái hấp thu của
tế bào ống thận thì phần không bị tái hấp thu sẽ bị giữ lại trong dịch
lọc để thải ra ngoài. Lượng Glucose dư trong dịch lọc thải sẽ làm tăng
áo suất thẩm thấu dịch lọc gây giữ nước trong lòng ống thận làm tăng
lượng nước tiểu được thải ra.
- Khi tiêm 10mL dung dịch Glucose 5% vào tĩnh mạch đùi nghĩa là làm số
lượng Glusoce trong máu tăng them 0,5gr và thể tích dịch tuần hoàn tăng
thê 10mL:
o Khi nồng độ Glucose máu tăng, nồng độ Glucose dịch lọc qua thận
cũng tăng nhưng không vượ quá khả năng tái hấp thu Glucose của tế
bào ống thận, nên được tái hấp thu hết. kết quả áp suất thẩm thấu
trong dịch lọc của ống thận không thay đổi, không thay đổi số lượng
nước tiểu.
o Khi them 10mL dung dịch vào tuần hoàn, số lượng tuần hoàn có tăng
them làm lượng dịch lọc qua thận cũng tăng nhưng không đáng kể và
nhờ hoạt động điều hòa mức lọc cầu ống thận làm cho lượng nước
tiểu cũng không thay đổi.
2. Khi tiêm 10mL dung dịch Glucose 30% vào tuần hoàn: là tiêm vào tuần
hoàn 3gr Glusoce và 10mL dung dịch:
+ Kết quả thí nghiệm các chức năng tuần hoàn, hô hấp đều bình thường, nhưng
chức năng tiết niệu có sự thay đổi là tăng lượng nước tiểu trong khoảng 1- 2 phút
đầu, sau đó trở lại bình thường. Chứng tỏ 3gr Glucose vào tuần hoàn là yếu tố gây
rối loạn hoạt động chức năng sinh lý tiết niệu cơ thể và 10mL dung dịch them vào
tuần hoàn là yếu tố tham gia them trong quá trình bệnh sinh và chưa gây rối loạn
chức năng tuần hoàn, hô hấp của cơ thể.
+ Cơ chế: 30gr Glucose và 10mL dung dịch vào tuần hoàn là yếu tố gây rối loạn
hoạt động chức năng sinh lý tiết niệu của cơ thể là do:
- Do lượng Glucose trong máu tăng nên lượng Glusoce trong dịch lọc cũng
tăng và vượt ngưỡng tái hấp thu ở tế bào ống thận; dẫn đến có một phần
Glucose không dược tái hấp thu hết tồn tại trong dịch lọc gây tăng áp suất
thẩm thấu làm giữ nước nên tăng số lượng nước tiểu ngay những phút đầu
tiên.
- Số lượng nước tiểu trở về bình thường ở những phút sau là do cơ chế điều
hòa cầu ống thận và điều hòa nội tiết ADH (vì dung dịch Glucose 30% là
dung dịch ưu trương đối với cơ thể nên làm tăng áp lực thẩm thấu của máu
làm tăng ADH) kết quả đưa lượng nước tiểu trở về mức bình thường.
3. Khi tiêm 2mL dung dịch Adrenaline 1/100.000 vào tĩnh mạch đùi:
21
+ Kết quả: tăng các chỉ số gồm mạch, huyết áp, hô hấp và nước tiểu trong 1 – 2
phút đầu, rồi trở về bình thương. Chứng tỏ Adrenaline 1/100.000 là yếu tố gây rối
loạn chứ năng sinh ý tuần hoàn, hô hấp và tiết niệu của cơ thể.
+ Cơ chế Adrenaline 1/100.000 là yếu tố gây rối loạn chứ năng sinh ý tuần hoàn,
hô hấp và tiết niệu của cơ thể:
- Bình thường Adrenaline trong cơ thể do tế bào thần kinh giao cảm và tủy
thượng thận tiết ra. Nồng độ Adrenaline thay đổi tùy theo khả năng đáp ứng
kích thích của cơ thể. Mặt khác về mặt giải phẫu sự phân bố nhánh thần
kinh giảm cảm trong các tiểu động mạch ra nhiều hơn số nhánh thần kinh
giao cảm của các tiểu động mạch vào của động mạch cầu thận. Do đó khi
cùng bị kích thích, khả năng tiết Adrenaline của thần kinh giao cảm ở các
tiểu động mạch ra lớn hơn thần kinh giao cảm ở các tiểu động mạch vào của
động mạch cầu thận.
- Dung dịch Adrenaline 1/100.000 pha loãng có tác dụng co mạch ngoại vi
làm tăng huyết áp, tăng hô hấp. Sự dồn máu về các cơ quan trung tâm, làm
tăng lượng máu đến thận gây nên tăng áp suất thủy tĩnh ở tiểu động mạch
vào làm tăng mức lọc cầu thận nên tăng lượng nước tiểu từ những phút đầu.
Mặt khác Adrenaline loãng cũng làm co tiểu động mạch ra gây tăng áp suất
thủy tĩnh dịch lọc làm tăng mức lọc cầu thận nên lượng nước tiểu cũng tăng
ngay từ những phút đầu. Sau đó Adrenaline hết tác dụng dần nên nước tiểu
trở bình thường.
4. Khi tiêm 2mL dung dịch Adrenaline 1/10.000 vào tĩnh mạch đùi:
+ Kết quả: tăng các chỉ số gồm mạch, huyết áp, hô hấp và giảm lượng nước tiểu
trong 2 phút đầu, rồi trở về bình thương. Chứng tỏ Adrenaline 1/10.000 là yếu tố
gây rối loạn chứ năng sinh ý tuần hoàn, hô hấp và tiết niệu của cơ thể.
+ Cơ chế Adrenaline 1/10.000 là yếu tố gây rối loạn chứ năng sinh ý tuần hoàn, hô
hấp và tiết niệu của cơ thể:
- Dung dịch Adrenaline 1/10.000 đặc có tác dụng co mạch mạnh hơn nên gây
co tất cả các mạch máu ngoại vi làm tăng huyết áp, tăng hô hấp và gây giảm
lượng máu đến thận, dẫn đến giảm mức lọc cầu thận nên lượng nước tiểu
giảm trong vài phút đầu. Sau đó Adrenaline hết tác dụng dần nên nước tiểu
trở bình thường.
22
Thí nghiệm tiêm Adrenalin nhằm minh họa cho sự thay đổi hoạt động của
hệ thần kinh giao cảm là một trong những nguyên nhân làm thay đổi số lượng
nước tiểu.
23
6 SHOCK DO TRUYỀN MÁU KHÁC LOÀI
Bước 1: Gây mê chó; bộc lộ động mạch cảnh, khí quản; đặt đường truyền
NaCl 0,9% ở tĩnh mạch đùi chó. Lấy các chỉ tiêu mạch (nhịp/phút), huyết áp
(mmHg), hô ấp (nhịp/phút) và số giọt nước tiểu (số giọt/phút x 5 phút) và quan sát
toàn trạng làm kết quả chứng
Bước 2: Rút 5mL máu chó rồi cho vào ống A có chất chống đông làm ống
kết quả chứng. .
Bước 3: Thí nghiệm truyền 40mL máu thỏ vào tĩnh mạch đùi chó. Lấy lại
các chỉ tiêu trên.
Bước 4: Rút 5mL máu chó shock rồi cho vào ống B có chất chống đông và
đem quay ly tâm với ống A với tốc 10.000 vòng/phút trong 5 phút, sau đó so sánh
kết quả hai ống này.
24
Bảng 1:
Nhanh,
Thở RLTH
nhỏ,
TN 20 nhanh, Rất ít, màu đỏ. GG
khó RLTN
sâu.
bắt.
Ống A Ống B
Phân biệt rõ huyết tương (màu Không phân biệt được phần huyết
So sánh vàng trong) và tế bào máu (màu tương và tế bào máu (ông có màu đỏ
đỏ). đồng nhất).
1. Giả thuyết:
- Huyết tương màu đỏ có thể do bị tán huyết (trong lòng mạch hoặc ngoài
lòng mạch).
- Các biểu hiển: run, gồng cứng, giãy giụa, rối loạn mạch, tuần hoàn, hô hấp,
tiết niệu có thể do các hóa chất trung gian hay các yếu tố giải phóng từ hồng
cầu vỡ.
2. Chứng minh:
Máu thỏ là một loại kháng nguyên lạ đối với cơ thể chó nên sẽ kích hoạt hệ
thống miễn dịch kháng thể ấm thuộc lớp IgG hoạt động tối ưu ở nhiệt độ 37 0C và
kháng thể lạnh thuộc lớp IgM hoạt động tối ưu ở nhiệt độ 4 0C gây hủy màng hồng
cầu ở cả trong lòng mạch lẫn ngoài lòng mạch (tại nội mô của lách, gan, tủy
25
xương,…). Các sản phẩm, yếu tố trung gian của quá trình miễn dịch và các chất
nội bào hồng cầu bị vỡ gây các ảnh hưởng lên tuần hoàn, hô hấp, tiết niệu
Cơ chế tán huyết chung ở đây: bước khởi phát là kháng thể gắn phần Fab của
nó vào kháng nguyên trên bề mặt hồng cầu; tiếp theo tùy vào lớp kháng thể, độ
dày đặc và sự phân bố của kháng nguyên. Nếu kháng nguyên thuộc lớp IgM
(kháng thể chống ABO) thì huyết tán do cơ chế bổ thể; nếu là IgG (như kháng thể
chống Rh) thì tan huyết chủ yếu là do các đại thực bào thực hiện ở xoang lách (có
các thụ thể bắt giữ đoạn Fc của kháng thể).
+ Tan máu do kháng thể IgM: IgM cấu tạo gồm 5 tiểu đơn vị ghép lại tạo thành
hình “con sao biển”, do vậy tâp trung đầy đủ các đơn vị Fc cạnh nhanh để các
nhánh của “bó hoa” giúp C1q dễ dàng gắn đồng thời vào ít nhất 2 Fc, từ đó khởi
phát hạt hóa bổ thể theo con đường cổ điển để làm tan hồng cầu khi chúng bị
kháng thể bám vào. Ngoài ra IgM dễ lấp vào các lỗ 20 – 23 nm của màng hồng
cầu đang lưu hành, do vậy làm ngưng kết hồng cầu, tạo điều kiện cho hệ liên võng
bắt giữ và thực bào chúng.
+ Tan máu qua trung gian bổ thể: các sản phẩm phụ của hệ thống bổ thể C3a, C5a
gây giãn mạch làm giảm huyết áp nhanh và gây giảm áp suất lọc ở cầu thận nên
lượng nước tiểu giảm.
+ Tan máu do kháng thể IgG: vai trò bổ thể là thứ yếu ở trường hợp này; hồng cầu
bị thanh lọc ra khỏi uần oàn chủ yếu do đại thực bào, hệ võng nội mô; trước hết và
quan trọng nhất là lách, kế tiếp một phần nhỏ ở xoang gan, và một phần không
đáng kể ở tủy xương. Trong xoang lách và xoang gan, các đại thực bào rất giàu thụ
thể (receptor γFc) trên bề mặt (~106 receptor/tế bào), có ái lực cao với phần Fc của
IgG1, IgG2, và IgG3. Một khi hồng cầu bị IgG bám vào, chúng sẽ bị các đại thực
bào bắt giữ và tiến hành phá hủy hồng cầu.
Hồng cầu vỡ phóng thích các sản phẩm nội bào như:
+ Ion K+: gây run, gồng cứng, rối loạn tim mạch.
+ Hoạt hóa hệ thống đông máu kết hợp với bổ thể: tạo huyết khối gây rối lọn huyết
động; sau đó các yếu tố đông máu mất dần gây chảy máu dẫn đến hạ huyết áp.
+ Lượng O2 giảm kích thích trung tâm hô hấp thở nhanh, sâu nên gây tăng PaCO 2
làm giảm pH máu giúp tăng hạt tính của C3a, C5a.
+ Hb tồn tại ở ngoại bào thoát theo đường niệu.
26
7 RỐI LOẠN CHUYỂN HÓA MUỐI NƯỚC
1. Súc vật:
- 04 con ếch có trọng lượng tương đương nhau đánh dấu A, B, C, D.
- 02 thỏ khỏe mạnh, nặng khoảng 10kg/con.
2. Hóa chất:
- Dung dịch NaCl 20%.
- Dung dịch NaCl 0,65%
- Dung dịch NaCl 0,9%.
- Dung dịch Citrate 7%.
- Dung dịch xanh Tryphan 1%.
3. Dụng cụ:
- Bàn mổ và dụng cố định con vật.
- Bộ đồ mổ bộc lộ động mạch cảnh, khí quản.
- Kymograph băng ám khói ghi kết quả diễn tiến hô hấp, huyết áp.
- Manometer thủy ngân.
- Bộ phận ghi hô hấp bằng trống Marey.
- Đồng hồ.
- Máy quay ly tâm.
- Hai ống để đựng máu quay ly tâm.
- 04 bình để ngâm ếch đánh dấu A, B, C, D.
- Khăn lau khô.
- Túi cân.
- Cân.
Thí nghiệm 1:
- Dùng 3 con ếch A, B, C và quan sát: màu sắc, độ căng bóng, lớp nhầy.
- Tiêm vào túi cùng bạch huyết:
o Ếch A: 2mL dung dịch NaCl 20%.
o Ếch B: 2mL dung dịch NaCl 0,65%.
o Ếch C: không tiêm.
- Lau khô từng còn ếch cho vào túi cân và đem cân, ghi nhận thông số cân
nặng.
27
- Ngâm ếch A, B vào các bình A, B đều chứa nước lã. Ngâm ếch C vào bình
C chứa nước muối ưu trương (NaCl 20%).
- Sao 30 phút đến 45 phút lấy ra quan sát lại rồi cân (chú ý trước khi đem cân
phải lau khô ếch và thằng bằng cân).
- Ghi lại các chỉ tiêu quan sát ban đầu và cân nặng.
- So sánh ếch ở các bình trước và sau khi ngâm.
Thí nghiệm 2:
- Ếch D, buộc dây thắt chặt ở một gốc chi.
- Ngâm 24 giờ trong bình D chứa nước lã, lấy ra quan sát: kích thước, màu
sắc, cử động, độ chắc của chi bi6 buộc và chi đối diện (không bị buộc – kết
quả chứng).
Thí nghiệm 3:
- Cố định thỏ trên bàn mổ; bộc lộ động mạch cảnh ghi huyết áp; bộc lộ động
mạch đùi để lấy máu, truyền dịch vào tĩnh mạch rìa tai.
- Mỗi lần rút máu lấy 10% khối lượng tuần hoàn.
- Theo dõi mạch, hô hấp và duy trì huyết áp trong quá trình rút máu.
- Ly tâm máu 1.500 vòng/phút trong 10 phút để loại bỏ huyết tương, thu hồng
cầu trộn với dung dịch NaCl 0,9% tương đương lượng huyết tương đã bỏ đi.
Sau đó truyền trả lại cho thỏ.
- Thực hiện rút máu và truyền trả như thế từ 10 đến 15 lần.
- Khi đã truyền hết dịch ở lần cuối cùng, mổ bụng thỏ thám sát các xoang ở
màng tim, phổi và bụng.
Thí nghiệm 4:
- Cố định thỏ trên bàn mổ, cạo sạch lông bụng.
- Dùng chai nước nóng (700C) lăn nhẹ trên một bên thành bụng.
- Tiêm dung dịch xanh Tryphan 1% x 2mL vào tĩnh mạch rìa tai thỏ.
- Dùng chai nước nóng (700C) tiếp tục lăn trên thành bụng nói trên trong vòng
15 đến 20 phút tiếp theo.
- Quan sát ổ viêm, nhất là về màu sắc.
28
Thí nghiệm 1:
A B C A B C
Thí nghiệm 2:
Cơ căng. Mềm.
Cắt cơ
Săng chắc. Khô.
Thí nghiệm 3:
Tràn dịch toàn bộ các khoang màng tim, phổi và bụng của thỏ, dịch vàng trong
lượng nhiều.
29
Thí nghiệm 4:
Thí nghiệm 1:
Ếch A tăng cân nhiều vì khi tiêm dung dịch NaCl 20% là dung dịch nước muối
ưu trương, sẽ làm NaCl khuếch tán từ lòng mạch vào mô, kèm kéo theo nước và
lượng nước này là từ nước lã trong bình A.
Ếch B tăng cân tương đối vì khi tiêm dung dịch NaCl 0,65% là dung dịch nước
muối đẳng trương, đồng thời ngâm trong bình B chứa nước lã nên không ảnh
hưởng gì đến lượng muối nước của cơ thể ếch.
Ếch C giảm cân nhiều, kèm khô da, chết ngay trong bình tuy không tiêm dung
dịch nhưng lại ngâm trong bình C chứa dung dịch NaCl 20% là dung dịch nước
muối ưu trương, sẽ kéo nước từ tế bào ếch ra môi trường bên ngoài (bình C).
Kết luận: Áp suất thẩm thấu quyết định sự chuyển hóa muối nước trong cơ thể.
Thí nghiệm 2:
Khi buộc gốc chi sao cho chèn ép thắt động mạch, nhưng tĩnh mạch vẫn thông
suốt sẽ làm giảm áp suất thủy tĩnh ở đầu động mạch, lúc này áp suất keo ở đầu
dộng mạch lớn hơn làm giữ nước trong lòng mạch đồng thời kéo nước từ gian bào
vào lòng mạch; them nữa ở đầu tĩnh mạch thì áp suất keo cao hơn áp suất tĩnh
mạch nên tình trạng giữ nước trong lòng mạch và kéo nước từ gian mạch vào lòng
mạch càng nhiều. Mặt khác do động mạch bị thắt lại nên cơ bị thiếu oxy từ máu
động mạch nuôi dưỡng nên bị hoại tử. Tất cả các điều kiện trên tạo nên các tính
chất, hiện tượng khi thám sát phần chi bị buộc của ếch.
Kết luận: áp suất thủy tĩnh cũng ảnh hưởng chuyển hóa muối nước.
Thí nghiệm 3:
Thay thế lượng huyết tương trong cơ thể bằng dung dịch NaCl 0,65% là dung
dịch đẳng trương tương ứng tức là ta loại bỏ gần hết tất cả lượng protein có trong
huyết tương dẫn đến áp suất keo giảm, gây thoát dịch ra các khoảng gian bào ồ ạt,
ở đây chính là các khoang màng phổi, tim và bụng.
30
Kết luận: áp suất keo cũng ảnh hưởng đến chuyển hóa muối nước.
Thí nghiệm 4:
Khi có tình trạng viêm xảy ra do tác nhân vật lý (nhiệt độ cao 70 0C), khu vực
viêm sẽ kích thích tăng tính thấm thành mạch. Mặt khác dung dịch xanh tryphan
biểu hiện màu khi gắn kết với protein huyết tương. Ta quan sát thấy ổ viêm có
màu xanh dương, và khi ấn hay căng da thì màu xanh không bị mất chứng tỏ phức
hợp protein huyết tương – xanh tryphan nằm ở khoảng gian bào. Bình thường ở
khu vực gian bào không có (rất ít) protein nên việc biết được có protein huyết
tương trong gian bào nhờ vào chất chỉ thị là xanh tryphan đã chứng minh ổ viêm
đã có hiện tượng tăng tính thấm thành mạch. Mà protein là yếu tố chính giúp ăng
áp suất keo, và áp suất keo có chức năng giữ nước lại nên phần ổ viêm của thỏ
thấy phù nề.
Kết luận: Tính thấm thành mạch cũng ảnh hưởng đến chuyển hóa muối nước.
TỔNG KẾT
Các yếu tố ảnh hưởng chuyển hóa muối nước gồm có:
1. Áp suất thẩm thấu.
2. Áp suất thủy tĩnh.
3. Áp suất keo.
4. Tính thấm thành mạch.
31
PHÂN TÍCH CÔNG THỨC MÁU
8
TRÊN KẾT QUẢ CỦA MÁY HUYẾT HỌC TỰ ĐỘNG
1. MỞ ĐẦU
Máy đếm tế bào ra đời đã mở ra thời kỳ mới cho công tác xét nghiệm huyết
học.
Nguyên lý cơ bản của máy đếm tế bào theo dòng (flow cytometry) là nguyên lý
biến đổi điện trở của dòng hạt đi qua cửa sổ có tế bào quang điện và một điện
trường. Nguyên lý này giúp phân tích sự khác biệt về kích thước các loại tế bào
khác nhau, nhưng không nhận diện chính xác từng loại tế bào.
Các máy đếm tế bào hiện đang được sử dụng có thể chia làm hai loại:
- Máy đếm tế bào nguyên lý tổng trở: phân biệt từng loại tế bào dựa vào kích
thước tế bào.
- Các máy thế hệ sau: ứng dụng laser và xung điện đa chiều nên có tốc độ cao
và phân loại tế bào chính xác hơn. Với những máy sản xuất trước 1996 khả
năng phân loại chính xác các thành phần bạch cầu nói chung không quá
90%. Các máy model gần đây, với việc áp dụng tổng hợp các cơ chế tổng
trở, xung điện đa chiều, laser và scatter nên khả năng nhận diện tế bào được
nâng đến 95%. Một số serie máy có thể phân biệt được các loại bạch cầu ưa
acid, ưa base, hồng cầu lưới bằng việc kết hợp với các phương pháp nhuộm
men peroxydase, nhuộm RNA/DNA, nhuộm huỳnh quang, phân tích huyết
sắc tố (CellDyn 4000 của hãng ABBOTT, SE-Advance của hãng
Sysmex…).
Bước 1: Từ các tỷ lệ % tính ra giá trị tuyệt đối, tính chỉ số nhiễm sắc, chỉ số
chuyền nhân.
Bước 2: So sánh kết quả tính được với những hằng số huyết học Việt Nam:
+ So sánh về số lượng.
+ So sánh về chất lượng.
+ Sơ bộ đánh giá từng dòng.
Bước 3: Lập luận về sự thay đổi xảy ra ở dòng nào là chính và mối quan hệ của nó
với các dòng khác.
32
Bước 4: Nhận định tổng hợp và rút ra kết luậ (kết luận ấy giải thích tương đối thỏa
đáng những dự kiện có trong huyết đồ).
Thiếu máu (thiếu sắt, B12, acid folic, tiêu huyết, suy
Giảm
tủy xương,…)
33
thiếu máu là giảm Hb.
Thể hiện trung thành nhất tình trạng thiếu máu, đặc biệt trong những
tình trạng thiếu máu do nguyên nhân mạn tính. Theo định nghĩa của Tổ
chức y tế giới thì Thiếu máu là tình trạng giảm lượng huyết sắc tố lưu hành
trong máu ngoại vi so với người bình thường cùng giới, cùng lứa tuổi, sống
trong cùng một môi trường sống.
Đây là chỉ số cơ bản, khá tin cậy và chính xác trên kết quả của máy
đếm tế bào tự động để đánh giá tình trạng thiếu máu.
Đề xuất phân loại mức độ thiếu máu mạn tính dựa vào lượng huyết sắc
tố (chỉ có tính chất tham khảo vì còn phối hợp với tình trạng lâm sàng của
bệnh nhân).
Trên 100 g/l: thiếu máu nhẹ, không cần truyền máu.
Từ 80-100 g/l: thiếu máu vừa, cân nhắc nhu cầu truyền máu.
Từ 60-80 g/l: thiếu máu nặng, cần truyền máu.
Dưới 60 g/l: cần truyền máu cấp cứu.
Sai số: lượng huyết sắc tố có thể bị tăng giả tạo do lấy mẫu làm vỡ hồng
cầu, huyết tương bị đục (lấy máu ngay sau khi ăn, bệnh paraprotein) hoặc số
lượng bạch cầu tăng cao.
3.1.3. HCT – Hematocrit (Thể tích khối hồng cầu):
Thể tích chiếm bởi hồng cầu trong một thể tích máu
Ý nghĩa
toàn bộ.
34
Rất có giá trị trong việc đánh giá và theo dõi các tình trạng mất máu
cấp: thiếu máu do xuất huyết tiêu hóa, giãn vỡ tĩnh mạch thực quản…do
hiện tượng bù trừ của cơ thể máu được huy động từ các cơ quan dự trữ máu
như lách, hệ tĩnh mạch sâu… nên giá trị huyết sắc tố thay đổi chậm hơn so
với lượng máu đã mất.
Sai số do lấy mẫu garo quá lâu làm máu bị cô đặc, do tỷ lệ chất chống
đông không đúng, lắc trộn mẫu không đều, máu lấy quá lâu không XN làm
thể tích tế bào thay đổi.
Giá trị hematocrit cần được duy trì ổn định ở mức tối thiểu 0.25 l/l hoặc
ở mức 0.30 l/l ở những bệnh nhân mắc bệnh tim hoặc phổi bằng truyền khối
hồng cầu.
3.1.4. MCV – Mean corpuscular volume (Thể tích trung bình hồng cầu):
HCT ( % ) x 10
Ý nghĩa MCV = 6
RBCCount (x 10 /μL)
Tăng Thiếu máu hồng cầu to (thiếu B12, thiếu acid folic)
Thiếu máu hồng cầu bình thể tích (giàm sản xuất do
Bình thường
ung thư, sủy tủy xương, tán huyết, xuất huyết).
Tăng Thiếu máu hồng cầu to (thiếu B12, thiếu acid folic)
35
Giới hạn bình thường 30 – 37 g/dL
Tăng Thiếu máu hồng cầu ưu sắc (hồng cầu bình thường).
3.1.7. RDW – Red distribution width (Dải phân bố kích thước hồng cầu):
Độ rộng của sự phân bố hồng cầu (RDW) thể hiện sự thay đổi của kích
thước hồng cầu.
Trị số bình thường: 11 – 15%.
Trị số càng lớn sự thay đổi kích thước hồng cầu càng nhiều.
3.1.8. Hồng cầu lưới (RET – Reticulocyte)
Hồng cầu lưới là hồng cầu được phóng thích từ tủy xương và lưu hành
trong máu trước khi mất RNA còn lại và trở thành hồng cầu trưởng thành.
Tủy xương đáp ứng với tình trạng thiếu máu ngoại biên từ 6 – 8 lần:
Nếu thiếu máu do giảm sản sinh tại tủy thì RET nằm trong khoảng từ
thấp cho đến bình thường.
Nếu thiếu máu do tăng phá hủy hồng cầu hay mất máu thì RET tăng
cao.
Hồng cầu lưới bình thường không phân biệt được với hồng cầu trưởng
thành trừ phi RNA được lắng tụ với xanh methylene.
Đếm số lượng hồng cầu lưới bằng:
Trị số tuyệt đối của hồng cầu lưới bình thường: 25.000 – 75.000
/mm3.
Hồng cầu lưới x 100 %
RET %= Tổng số lượng của hồng cầulưới với hồng cầu trưởng thành
RET% bình thường nằm trong khoảng 0,5% – 1,5%
3.2. Áp dụng phân loại thiếu máu:
Phân loại thiếu máu là nhu cầu cần thiết để định hướng và tìm nguyên nhân.
Trong các yếu tố để phân loại thiếu máu, hình thái hồng cầu và các chỉ số hồng
cầu đóng vai trò quan trọng. Bên cạnh đó, các chỉ số hồng cầu cũng rất có ý nghĩa
trong quá trình theo dõi đáp ứng điều trị theo nguyên nhân.
36
Có nhiều cách phân loại thiếu máu: theo mức độ thiếu máu, theo tiến triển của
thiếu máu, theo nguyên nhân (tại tủy hay ngoài tủy)…Cách phân loại thiếu máu
dựa vào hình thái và các chỉ số hồng cầu dễ áp dụng, phổ biến trong thực tế cũng
như trong các sách giáo khoa về huyết học.
Một số chỉ số cơ bản dùng trong phân loại thiếu máu:
Thể tích trung bình hồng cầu (MCV):
o MCV < 80 fl: hồng cầu nhỏ.
o MCV > 100 fl: hồng cầu to.
Lượng huyết sắc tố trung bình hồng cầu và nồng độ huyết sắc tố trung bình
HC (MCH, MCHC):
o Thiếu máu nhược sắc: MCH <28pg và/hoặc MCHC <280 g/l.
o Thiếu máu bình sắc: MCH và MCHC trong giới hạn bình thường.
o Nếu MCH>34 pg và/hoặc MCHC >380 g/l: cần kiểm tra lại.
Dải phân bố kích thước hồng cầu (RDW):
o RDW = 11-14%: Hồng cầu kích thước đồng đều
o RDW >14% : Hồng cầu to nhỏ không đều
Hồng cầu nhỏ Hồng cầu bình thường Hồng cầu to
(MCV < 80 fl) (MCV 80-100fl) (MCV>100 fl)
Đồng đều Không đều Đồng đều Không đều Đồng đều Không đều
Bệnh gan mạn tính: MCV và RDW có thể tăng cao hoặc bình thường
38
Số lượng bạch cầu thay đổi theo tuổi, trong các điều kiện sinh lý khác
nhau và biến đổi trong một số bệnh lý (xác định khi số lượng bạch cầu vượt
quá hoặc giảm thấp hơn giá trị bình thường):
Số lượng bạch cầu giảm ở phụ nữ bắt đầu kỳ kinh, ở người già và trong
một số tình trạng nhiễm độc, bệnh lý tạo máu…
Số lượng bạch cầu tăng: ở phụ nữ sau kỳ kinh, khi mang thai, ở trẻ sơ
sinh và trong các tình trạng nhiễm trùng, bệnh lý tạo máu…
4.2.Bạch cầu trung tính (NEU – Neutrophils):
Tăng khi số lượng trên 6 G/l, có thể tăng sinh lý sau bữa ăn, sau vận động
nặng (tăng ít và tạm thời). Tăng bệnh lý trong nhiễm trùng cấp tính (viêm phổi,
viêm ruột thừa, viêm túi mật, ap se…), trong nhồi máu cơ tim, nhồi máu phổi
cấp, sau phẫu thuật lớn có mất nhiều máu và trong bệnh lý tạo máu.
Giảm khi số lượng thấp hơn 1,5 G/l, có thể gặp trong những tình trạng
nhiễm độc nặng, nhiễm khuẩn tối cấp, sốt rét, sau điều trị một số thuốc và bệnh
lý tạo máu.
4.3.Bạch cầu lympho (LYM – Lymphocytes):
Tăng khi số lượng trên 4 G/l: nhiễm trùng mạn tính (lao, viêm khớp…),
nhiễm virus, trong bệnh máu ác tính.
Giảm số lượng dưới 1 G/l: nhiễm khuẩn cấp, sau xạ trị, bệnh tự miễn, bệnh
tạo máu và sau điều trị hóa chất
4.4.Bạch cầu mono (MONO – Monocytes):
Tăng khi số lượng trên 0.4 G/l: nhiễm virus, gặp sau tiêm chủng, sốt rét,
bệnh leukemia.
4.5.Bạch cầu ưa acid (ESO – Esophils):
Tăng khi số lượng tuyệt đối trên 0.8 G/l : nhiễm ký sinh trùng, dị ứng, một
số bệnh máu...
Giảm: Nhiễm khuẩn cấp, tình trạng sốc, điều trị corticoid, bệnh Cushing...
4.6.Bạch cầu ưa base (BASO – Basophils):
Tăng trên 0.15 G/l, gặp trong nhiễm độc, hội chứng tăng sinh tủy.
Giảm: suy tủy xương, dị ứng.
4.7.Các thông báo bất thường của công thức dòng bạch cầu:
Khi số lượng bạch cầu tăng, hoặc tăng từng thành phần bạch cầu: kết quả
hiển thị dấu H (High) ở ngay sau số lượng bạch cầu (WBC). Khi số lượng hay
tỷ lệ giảm: kết quả kèm theo dấu L (Low).
39
Khi kết quả số lượng bạch cầu có dấu báo “!” hoặc “F”: có bất thường về
công thức bạch cầu, cần kiểm tra lại trên lam máu nhuộm giemsa.
Máy báo OVER: số lượng vượt quá khả năng đếm của máy, đó cần kiểm tra
lại trên lam máu và pha loãng mẫu xét nghiệm rồi đếm lại.
Số lượng bạch cầu có thể tăng giả tạo:
Do tăng sức bền hồng cầu nên dung dịch phá vỡ hồng cầu của máy
không đủ thời gian làm vỡ hồng cầu, máy sẽ đếm lẫn vào bạch cầu. Cần
kiểm tra lại và so sánh trên tiêu bản máu ngoại vi.
Do cryoglobulin, cryofibrinogen, đám tiểu cầu, hồng cầu có nhân, hồng
cầu có KSTSR, tiểu cầu khổng lồ… máy đếm lẫn vào số lượng bạch cầu.
40
Số lượng tiểu cầu tăng: hội chứng tăng sinh tủy, thiếu máu thiếu sắt, sau cắt
lách, tăng do phản ứng sau một số bệnh lý: ung thư di căn tủy xương, u
thận, u gan…
41
Các chỉ số máy đếm tế bào loại 8 chỉ số
STT Chỉ số Tiếng Anh Tiếng Việt Giá trị bình thường
1 WBC White blood cell Số lượng bạch cầu 4-10 G/l
Nam : 4.2-5.4 ´ x 1012/l
2 RBC Red blood cell Số lượng hồng cầu
Nữ : 4.0-4.9 ´ x 1012/l
Nam : 130-160 g/l
3 HGB Hemoglobin Lượng huyết sắc tố
Nữ : 120-142 g/l
Nam : 0.40-0.47 l/l
4 HCT Hematocrit Thể tích khối hồng cầu
Nữ : 0.37-0.42 l/l
5 MCV Mean corpuscular volume Thể tích trung bình HC 85- 95 fl
6 MCH Mean corpuscular hemoglobin Lượng huyết sắc tố trung bình HC 28-32 pg
Mean corpuscular hemoglobin
7 MCHC Nồng độ HST trung bình HC 320-360 g/l
concentration
8 PTL Platelet Số lượng tiểu cầu 150-500 G/l
STT Chỉ số(tiếng Anh) Tên chỉ số Giá trị bình thường
9 LY %(%Lymphocyte) Tỷ lệ % lymphocyte 25-40 %
10 LY(Lymphocyte) Số lượng lymphocyte 1.2-4.0 ´ 109/l
11 MO %(%Monocyte) Tỷ lệ % monocyte 1-4 %
12 MO(Monocyte) Số lượng monocyte 0.05-0.40 ´ 109/l
13 GR %(Granulocyte) Tỷ lệ % BC hạt trung tính 55-70 %
14 GR(Granulocyte) Số lượng BC hạt trung tính 2.8-6.5 ´ 109/l
15 RDW(Red distribution width) Dải phân bố kích thước HC 11-14%
16 PCT(Plateletcrit) Thể tích khối tiểu cầu 0,016 – 0,036 l/l
17 MPV(Mean platelet volume) Thể tích trung bình tiểu cầu 5-8 fl
18 PDW(Platelet distribution width) Dải phân bố kích thước TC 11-15%
Với máy đếm tế bào laser, ngoài các chỉ số trên còn có các chỉ số sau
42
CÔNG THỨC MÁU SỐ 1
HCT 41,5 %
MCV 91,3 fL
MCH 31,5 pg
RDW 13,7 %
MPV 10,2 fL
Nhận xét:
Tổng số lượng bạch cầu trong giới hạn bình thường, dòng lympho
tăng hơi nhẹ (giá trị tuyệt đối). Các dòng khác trong giới hạn bình thường.
Nên hỏi tuổi bệnh nhân:
+ Nếu trẻ <1 tuổi thì lymphocyte sẽ cao hơn các dòng còn lại => bình thường.
+ Nếu là trẻ lớn và người lớn thì nên kết hợp lâm sàng: sốt?, gan, lách, hạch to?
Dấu hiệu khác kèm theo?
Các trường hợp lymphocyte tăng:
+ Các bệnh nhiễm khuẩn mạn tính: lao.
+ Nhiễm khuẩn virus: sởi, quai bị, ho gà, viêm gan virus,…
+ Thời kỳ lui bệnh của một số bệnh nhiễm khuẩn cấp.
43
+ Leukemia dòng lympho.
Dòng neutrophil hơi giảm nhẹ, các nguyên nhân có thể gặp:
+ Giảm tương đối dòng lymphocyte.
+ Nhiễm trùng huyết cấp, nặng.
+ Các bệnh do viru trong thời kỳ toàn phát: cúm, sởi, thủy đậu, viêm gan virus,…
+ Các bệnh có lách to gây cường lách.
+ Nhiễm độc thuốc, hóa chất.
+ Suy tủy hoặc giảm sãn tủy xương.
+ Bạch cầu cấp/mạn.
44
CÔNG THỨC MÁU SỐ 2
HCT 32,7 %
MCV 75,3 fL
MCH 23,8 pg
RDW 37,3 %
MPV 7,55 fL
Nhận xét:
Dòng bạch cầu bình thường về trị số tuyệt đối, dòng lympho giảm
nhẹ (bình thường: 20 – 50%) nên không có ý nghĩa.
Dòng hồng cầu: thiếu máu hồng cầu nhỏ (MCV giảm), nhược sắc
(MCH giảm). Thiếu máu mức độ trung bình.
Các nguyên nhân:
+ Thiếu thiếu sắt:
- Do dinh dưỡng.
- Do các bệnh lý mạn tính: mất máu mạn tính (rong kinh, rong huyết, giun móc,
trĩ, viêm nhiễm mạn tính, u bướu ác tính đường tiêu hóa gây xuất huyết rỉ rả
kéo dài,…).
- Phụ nữ có thai.
45
+ Bệnh lý Thalassemia.
CÔNG THỨC MÁU SỐ 3
HCT 17,7 %
MCV 121 fL
MCH 40,9 pg
RDW 18,7 %
MPV Fl URI
Nhận xét:
Cả 3 dòng tế bào máu đều giảm nặng:
+ Dòng bạch cầu giảm nặng: chủ yếu là neutrophil, bạch cầu đũa.
+ Thiếu máu nặng, hồng cầu to.
+ Giảm tiểu cầu nặng (URI = upper region interference: có bất thường như tiểu
cầu không đồng đều, hoặc tiểu cầu bị kết chụm lại,…).
Trường hợp giảm cả 3 dòng tế bào máu thì cần làm them hồng cầu
lưới để xác định nguyên nhân từ tủy xương hay ngoại biên. Nếu hồng cầu
lưới tăng thì có thể loại trừ nguyên nhân từ tủy xương. Các nguyên nhân hay
gặp là:
46
Ngoại biên:
+ Nhiễm trùng huyết nặng.
+ Cường lách.
+ Bệnh lý tự miễn.
+ Mất máu lượng lớn.
Tại tủy xương:
+ Suy tủy xương.
+ Loạn sản tủy xương.
+ Bệnh bạch cầu cấp.
Hoặc do nhiều bệnh kết hợp, ví dụ ở bệnh thiếu máu Blemier kèm
xuất huyết giảm tiểu cầu (trường này rất hiếm).
47
CÔNG THỨC MÁU SỐ 4
HCT 16,7 %
MCH 14,9 pg
RDW 16,7 %
MPV 10,5 fL
Nhận xét:
Nổi bật thiếu máu mức độ rất nặng. Hồng cầu nhỏ nhược sắc nhiều.
RDW tăng không có ý nghĩa.
Các nguyên nhân.
Dòng monocyte có giá trị tuyệt đối nằm trong giới hạn bình thường (100
– 1000), do đó chỉ số % tăng không có ý nghĩa.
48
CÔNG THỨC MÁU SỐ 5
HCT 52,4 %
MCV 92,7 fL
MCH 30,9 pg
RDW 12,1 %
MPV 9,01 fL
Nhận xét:
Bạch cầu tăng nhẹ, chủ yếu là neutrophil, monocyte tăng nhẹ (lympho
giảm tương đối).
Hồng cầu tăng.
Nguyên nhân tăng bạch cầu:
o Nhiễm trùng nặng.
o Sau phẫu thuật nặng.
o Nhồi máu cơ tim, nhồi máu phổi.
o Bệnh lý ác tính: leukemia.
Nguyên nhân tăng hồng cầu:
o Cô đặc máu (mất nước, sốt xuất huyết).
o Đa hồng cầu.
49
Trường hợp này phải kết hợp lâm sàng để tìm ra bệnh.
CÔNG THỨC MÁU SỐ 6
HCT 26,0 %
MCH 35,2 pg
RDW 15,1 %
MPV 6,44 fL
Nhận xét:
Tăng tổng số lượng bạch cầu: trong đó tăng chủ yếu là momocytes kèm
tăng basophils (làm giảm tương đối neutrophils và lymphocytes0.
Thiếu máu mức độ trung bình.
Hồng cầu hơi to, RDW = 15% (bình thường từ 12 – 17%).
+ Tăng monocyte đơn thuần gặp ở:
Thời kỳ lui bệnh của một số bệnh nhiễm khuẩn, viêm nội tâm mạc bán cấp
Osher, bệnh do Samonella.
Sốt rét.
Hội chứng giảm bạch cầu hạt.
50
Một số bệnh cấp tính: K tiêu hóa, hogdkin, u tủy, bệnh leukemia dòng
mono.
+ Nếu tổn thương ảnh hưởng 2 dòng tế bào máu như vậy thường là ác tính. Có thể
là bạch cầu cấp/mạn dòng mono. Trường hợp này có basophil tăng: hướng nghĩ
đến nhiều bạch cầu mạn dòng mono.
+ Thiếu máu hồng cầu to thường gặp ở:
Thiếu vitamin B12.
Thiếu máu tán huyết tự miễn.
Loạn sinh tủy.
51
CÔNG THỨC MÁU SỐ 7
HCT 19,4 %
MCH 36,9 pg
RDW 23,6 %
52