PANAHON NG PAMBANSANG PAGKAMULAT

LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
LARAWAN NG PANAHON
Nabago ang takbong daigdig.
Nagkaroon ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Nabago
ang takbo ng buhay ng mga tao.
Nagsipunta sa lunsod ang mga
nasa bukid upang magirabaho sa
mga pabrika. Maraming mga
produktong kail angang ihanap ng
pamilihan at mamimili.
Kailangang
itanghal sa daigdig ang mga
produktong bunga ng mga
makinarya.
Modyul 4
PANAHON NG PAGKAMULAT
2
ANG PANITIKAN SA
PANAHON NG
PAGKAMULAT O
PANAHON NG
PROPAGANDA (1872-
1896)
LARAWAN NG PANAHON
Modyul 4
PANAHON NG PAGKAMULAT
2
ANG PANITIKAN SA
PANAHON NG
PAGKAMULAT O
PANAHON NG
PROPAGANDA (1872-
1896)
LARAWAN NG PANAHON
Modyul 4
PANAHON NG PAGKAMULAT
2
ANG PANITIKAN SA
PANAHON NG
PAGKAMULAT O
PANAHON NG
PROPAGANDA (1872-
1896)
LARAWAN NG PANAHON
Modyul 4
PANAHON NG PAGKAMULAT
2
ANG PANITIKAN SA
PANAHON NG
PAGKAMULAT O
PANAHON NG
PROPAGANDA (1872-
1896)
LARAWAN NG PANAHON
Modyul 4
PANAHON NG PAGKAMULAT
2
ANG PANITIKAN SA
PANAHON NG
PAGKAMULAT O
PANAHON NG
PROPAGANDA (1872-
1896)
LARAWAN NG PANAHON
LARAWAN NG PANAHON
 Nabago ang takbo ng daigdig. Nagkaroon ng tinatawag na Rebolusyong Industriyal. Nabago ang takbo
ng buhay ng mga tao. Nagsipunta sa lunsod ang mga nasa bukid upang magtrabaho sa mga pabrika.
Maraming mga produktong kailangang ihanap ng pamilihan at mamimili. Kailangang itanghal sa daigdig
ang mga produktong bunga ng mga makinarya.

Tinutulan ng España ang pakikipag hanapbuhay na pandaigdig. Kailangang makisayaw sila sa tugtog
upang hindi maiwan ng kaunlaran. Nabuksan ang Kanal Suez upang higit na mapadali ang pagdadala ng
mga pangangalakal sa iba't ibang pook noong 1869. Dahil dito'y maraming mga sasakyang pandagat ang
nakarating sa Pilipinas at napadaliang komunikasyon. Nagkaroon din ng Himagsikan sa España noong
1868, Ang diwang liberal buhat saibangbahagi ng Europe at ng Espafña na rin ay nakapasok sa Pilipinas.
Kasabay rin nito ang pagpasok ng ideolohiya ng mga himagsikang Americano at Pranses. Ang mga ipina-
hahayag nina Montesquieu, Rousseau, Voltaire at Locke ay naging bukang-bibig din ng mga nagsisipag-
aral lalo na iyong mga napapadala sa España at sa ibang pook. Ang mga diwang ito'y nakakarating din sa
mga mamamayang nagngingitngit sa kalagayarn ng aping bayan.

Nadagdag pa rin dito ang pagbagsak ng Reyna Isabela lI ng España. Nagkaroon ng liberalismo at kasabay
noon ang pagiging Gobernador Heneral ni Carlos Maria de la Torre. Pantay-pantay na pagtingin ang
ipinakita niya. Sa gayo'y nagkaroon ng sigla ang mga mamamayan. Hiniling ang sekularisasyon ng mga
paroko. Nagtatag din ng samahan ng kabataan ang mga nagsisipag-aral sa Sto. Tomas (Juventud Escoiar
Liberal) na pinanguluhan ni Felipe Buencamnino. Naghandog pa si Rizal ng tula sa samahang ito sa
kanyang La Juventud Filipina. Ngunit hindi rin nagtagal ito sapagkat napalitan na naman ang pamahalaan
sa España at napalitan din ang Gobernador-Heneral. Isang mahigpit at mapagmataas na Gobernador-
Heneral Rafael de lzquierdo ang pumalit. Ang lahat ng ginawa ni de la Torre'y binaligtad niya kaya ito ang
nagging titis sa paghihimagsik. Isa pa ring malagim na pangyayari ang naganap sa Pilipinas noon, ang
pagkakapatay kay Gobernador Heneral Bustamante na inilarawan ni R. Hidalgo sa kanyang pintura.
Pinatay ito ng mga prayle dahil ninanais nitong magsiyasat tungkol sa kaban ng bayan. Inilahad din ito ni
Padre Burgos sa kanyang La Loba Negra.

Nagpapalit-palit ang mga tauhan ng pamahalaan ngunit ang mga prayle'y nananatili sa kanilang
kapangyarihan kaya lalo silang umaabuso. Ang pinakatagapagsindi ng dinamita sa diwang makabayan ay
ang pagkakagarote sa tatlong paring martir na sina Padre Mariano Gomez, Jose Burgos at Jacinto
Zamora, noong ika-17 ng Pebrero, 1872.

NAGKAKAISANG KAMPANYA LABAN SA REPORMA

Hatid Kaalaman
 
  Ang hindi makatarungang pagpatay sa tatlong pari Padre Mariano Gomez, Jose Burgos, at
Jacinto Zamoraang naging daan sa paghahangad ng reporma o pagbabago ng mga Pilipino laban
sa pamahalaang Kastila.
 
Ilustrado- ang pagtatag ng mga samahan na nangangampanya ng reporma sa pagpapatakbo ng
pamahalaan
 
 Ang Kilusang Propaganda

Ito ay isang samahang itinatag ng mga liberal na Pilipino upang matamo ang pagbabago sa
mapayapangpamamaraan. Ang pangunahing adhikain ay mapangalagaan ang karapatan ng mga
Pilipino at ang paghiling ngasimilasyon sa pamahalaang Kastila. Ito ay upang maranasan ng mga
Pilipino ang mga karapatang bilangmamamayang Kastila. Kung susuriin, ang hinihiling lamang ng
mga propagandista ay pagbabago at hindi ganap napagsasarili ng bansa.
 
 Ang pamamaraang ginagamit ng mga repormista o propagandista ay ang pluma.
 
Sumulat sila ng mga nobela, magasin, aklat, at iba pang babasahin upang maipahayag ang kanilang
mgakahilingan sa pamahalaang Kastila.
 
Layunin ng Kilusang Propaganda
 
1.Pagkakapantay-pantay ng mga Pilipino at Kastila
 
2.Pagkilala sa Pilipinas bilang bahagi o probinsiya ng Espanya
 
3.Pagkakaroon ng representasyon sa Spanish Cortes ng Espanya
 
4.Pagtatalaga ng mga Pilipinong paring secular sa mga parokya
 
5.Pagkilala sa mga karapatang pantao ng mga Pilipino
 
6.Pagkakaroon ng mga pagbabago sa pamamalakad sa pamahalaan
 
La Solidaridad
 
Upang mapalaganap ang layunin ng kilusan, bumuo ang samahan ng isang pahayagan. Ang
La Solidaridadang opisyal na organ ng kilusang propaganda.
 
Enero 15, 1898
Inilathala sa Barcelona, Espanya ang unang sipi.
 
Graciano Lopez Jaena
ang unang patnugot ng pahayagan
 

Marcelo H. del Pilar

pumalit siya sa taong Disyembre 1895
 
Nobyembre 15, 1895
 Tumagal na paglathala ng pahayagan
 
Mga Limang Pilipinong Manunulat
 
Marcelo H. del Pilar
Plaridel, Araw at Gabi, Dolores Manapat
 
Jose Rizal
Dimasalang, Laong Laan
 
Mariano Ponce
Tikbalang, Naning, Kalipulako
 
 Antonio Luna
Taga-ilog
 
Jose Maria Panganiban
Jomapa
 
Mga Dalawang Propesor
 
Propesor Ang
isang etnolohistang Australiano
 
Dr. Miguel Morayta
Kastilang propesor, mananalaysay at mambabatas
 
Mga Repormista o Propagandista
 Sina Graciano Lopez Jaenaa, Marcelo H. del Pilar, Jose Rizal, Antonio Luna,Mariano Ponce,
Jose Maria Panganiban, Eduardo de Lete at marami pang iba nananiniwala sa ating Inang
Bayan.
 
Graciano Lopez-Jaena
 ay ipinanganak sa Jaro, Iloilo noong Disyembre 17, 1856. Ang kanyang mga magulangay
sina Placido Lopez at Maria Jacobo Jaena. Nag-aral siya sa seminary ngunit hindisiya
tumagal dito at nagpasiyang lumabas.
 
Fray Botod
 ang unang akda na kanyang ginawa ay isang kwento
 
ICCG
 International Congress of Commercial Geography na nagbibigay ng mga talumpati
 
Enero 30, 1896
 Nagkasakit ng tuberkolosis at namatay sa Barcelona, Espanya
 
 Ang kanyang mga akda:
 
1.Fray Botod
 
2.La Solidaridad
 
3.La Hiya del Fraile
 
4.Esperanza
 
5.Discursos y Artifulos Varios
 
Marcelo H. Del Pilar
 ay isang bantog na manunulat at mananalumpati. Ipinanganak siya sa
Kupang Bulacan,Bulacan noong Agosto 30, 1850. Ang kanyang magulang ay sina Julian
H. del Pilar atBlasa Gatmaitan. Nag-aral siya sa Colegio de San Jose at unibersidad ng Santo
Tomasat nagtapos ng abogasya.
 
Hulyo 4, 1896
 nagkasakit ng tubekulosis at namatay sa Barcelona, Espanya
 
 Ang kanyang mga akda: 
1.Diariong Tagalog
2.Caingat Cayo
3.Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas
4.Dudas
5.La Soberania Monacal 
6.La Frailocrasia Filipinas
7.Dasalang at toksohan 
8.Dupluhan
9.Kadakilaan ng Dio
10.Pasiong Dapat ipag-alala ng Puso ng Taong Babasa
Jose P. Rizal
 Ang itinuturing na nobelista ng mga propagandista. Ipinanganak siya noong Hunyo 19,1861
sa Calamba, Laguna, anak nina Francisco Mercado at Teodora Alonzo. Sa gulang
na walong taon pa lamang ay naisulat na niya ang tulang “Sa aking Kababata” na
nagturo ng pagmamahal sa sariling wika. Siya ay nag-aral sa Ateneo de Manila atUnibersidad ng
Santo Tomas.
 Ang kanyang obra maestro, ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo.
 
El Filibusterismo
 ay isang nobelang pulitikal na nagsasaad ng nalalapit na rebulusyon
 
1892
 dinakip at ikinulong siya sa Fort Santiago at di naglaon ay ipinatapon sa Dapitan,Zamboanga
 
Disyembre 30, 1896
 Siya ay nahatulan ng kamatayan sa pamamagitan ng pagbaril sa Bagumbayan (Luneta
ngayon)
 
 Ang kanyang mga akda:
 
1.Noli Me Tangere
2.El Filibusterismo
3. A La Suventad Filipina
4.Mi Ultimo Adios
 
 Asocasion Hispano-Filipino 
 Ito ay itinatag noon Enero 12, 1882 sa Madrid Espanya
 
Ang Dalawang Kastilang Kasapi
 
Miguel Morayta
 guro ng Unibersidad Central de Madrid
 
Felipe de la Corte
 may akda ng ilang mga aklat at lathalain tungkol sa Pilipinas
 
 Ang Tatlong Dibisyon
 
1.Sektor Pampulitika sa pamumuno ni Marcelo H. del Pilar;
2.Sector Pampanitikan kay Mariano Ponce; at 
3.Sektor Papalakasan kay Tomas Arejola.
 
La Liga Filipina
 Itinatag ni Dr. Jose P. Rizal noong Hulyo 2, 1892 sa Ilaya, Tondo.
 
Ito ay isang samahang pangsibiko na naglalayong:
 
1.pagkakabuklod ng buong kapuluan;
2.Pagtutulungan sa panahon ng pangangailangan at kagipitan;
 
3.Pagtatanggol laban sa lahat ng uri ng karahasan at kawalang-katarungan;
4.Pagtataguyod ng edukasyon, agrikultura at komersiyo;
5.Pagsasagawa ng mga reporma o pagbabago.
 
Mga Nahalal sa Pamunuan
 
 Ambrosio Salvador
 pangulo
 
 Agustin de la Rosa
 piskal
 
Bonifacio Areval
 ingat-yaman
 
Deodato Arellano
 kalihim
 
Jose P. Rizal
 ang nagsulat ng Saligang-Batas sa Hong Kong katulong si Jose MariaBasa
 
Hulyo 6, 1892
 dinakip si Rizal noong Hulyo 6, 1892 at ikinulong sa Fort Santiago
 
Cuerpo de Compormisarios
 nagpatuloy na sumusuporta sa La Solidaridad
 
Mga Nagawa at Kinalabasan ng Kilusan
 
May mga ilan ding pagbabago ang nakamit ng Kilusan tulad ng:
 
1.Ang pagkakaalis ng katungkulang panghukuman sa pangangasiwa ng pamahalaangbayan;
2.Pagkakatanggal ng monopoly sa tabako;
3.Pagpapatibay ng Ang Kilusang Reporma at Ang Kilusang Propaganda

HIMAGSIKAN
PANAHON NG PAGKAMULAT ANG PANITIKAN SA PANAHON NG HIMAGSIKAN (1896-1900)

Nahahati ang Panahon ng Himagsikan sa Himagsikan Laban sa Kastila at Himagsikan Labansa mga
Americano. Sa lubhang napakaikling panahon, napakaraming naganap na makasaysayan sakapuluan.
Nagkaroon ng pagpapalit ng administrasyon.

HIMAGSIKAN LABAN SA KASTILA

Ang pagkakapatapon kay Rizal sa Dapitan noong 1892 ang naging babala ng di-pagtatagumpay
ng mga propagandista. Gayunman, hindi naman nanlupaypay ang ibang masigasig sa paghingi ng
reporma. Ang iba'y hindi na naniniwalang reporma ang kailangan, naniniwala silang kailangan na ng
marahas na pagbabago. Nagbago ang takbo ng panahon sa pagkakatatag ng Katipunan noong gabi
mismo nangmabalitaang ipatatapon si Rizal sa Dapitan. Si Andres Bonifacio kasama nina Valentin Diaz,
Teodoro Piata, Ladislao Diwa, Deodato Arellano at ilan pang may diwang makabayan ay lihim na
nagpulong noong ika-7 ng Hulyo, 1892 sa isang bahay sa Azcarraga (Claro M. Recto, malapit sa Elcano,
Tondo). Itinatag nila ang Kataas-taasang Kagalang-galangan na Katipunan nang mga Anak ng
Bayan(K.K.K.) o Katipunan. Nagsanduguan sila at inilagda sa pamamagitan ng kani-kaniyang dugo ang
kanilang pangalan bilang kasapi ng samahan. May tatlong layunin ang katipunan:

(1) Political (maihiwalay ang Pilipinas España),

(2) moral (maturuan ng katatagan at kagandahang-asal ang mamamayan nang malayo sa

pagiging panatiko) at

(3) sibiko (maging mapagtanggol sa mgamahihirap at naaapi).

Masasabing ang La Liga Filipina ni Rizal ang naging instrumento rin sa pagtatag ng Katipunan. Ang
organisasyon ito ang tinularan nila. Miyembro ng La Liga Filipina si Bonifacio. May tatlong sanggunian
ito: (1) Ang Kataas-taasang Sanggunian, (2) Sangguniang Bayan at (3) Sangguniang Balangay. Ang mga
manunulat na natampok sa panahong ito'y sina Andres Bonifacio (Ama ng Katipunan) at Emilio Jacinto
(Utak ng Katipunan). Kabilang din dito si Pio Valenzuela. Ang wikan natatampok nang panahong ito'y ang
Tagalog. Kung sa panulat man ni Bonifacio'y sinasabi niyang ang dapat mabatid ng mga Tagalog,
mababasa namang ang tinutukoy dito'y ang mamamayang Pilipino, hindi naman niya matawag na mga
Pilipino sapagkat ang mga Pilipino noo'y ang mga Kastilang ipinanganak sa Pilipinas, hindi rin naman
maaaring gamitin ang Indio sapagkat ito'y panlilibak ng mga Kastila.Naging aktibo ang mga Katipunero,
gabi-gabi'y may pagpupulong sila at nadarama ng mgaKastila na may mga nagaganap sa kapaligiran lalo
na sa Kamaynilaan at sa Gitnang Luzon.Noong ika-19 ng Agosto, 1896, nabunyag kay Padre Mariano Gil
sa pamamagitan ni TeodoroPatiño ang tungkol sa Katipunan. Dahil sa pangyayaring ito, wala nang iba
pang magagawa kundiang makipaglaban. Kaya noong ika-23 ng Agosto, ipinahayag nina Bonifacio ang
kanilang layunin sa pakikipaglaban sa Pugad-lawin. Pinunit nila ang kanilang mga sedula at isinigaw ang
"Mabuhay ang Pilipinas!

 "Andres Bonifacio (1863-1897) Si Andres Bonifacio ang masasabing nagsindi ng titis ng

paghihimagsik. Kabilang siya satrilohiya nina Flores at del Pilar. Siya ang sumulat ng
ikatlong tula, "Katapusang Hibik ng Pilipinas".
 Emilio Jacinto (1875-1899) Kilalang "Utak ng Katipunan, si Emilio Jacinto. Kasamaniya si
Pio Valenzuela sapamamatnugot, ng Kalayaan, pahayagan ng Katipunan. Sumulat siya ng
 "Kartilla ng Katipunan," mgakautusan para sa kaanib ng Katipunan. Ang akda niyang ito
ang pinagbigyan ni Bonifacio.

Ang akda niyang "Liwanag at Dilim ay isang katipunan ng mga sanaysay na busog sa makatas na
kurukuro. Kinapapalooban ito ng tungkol sa karapatan, kalayaan, pagpapantay-pantay, paggawa,
paniniwala, pamahalaan at pag-ibig sa bayan.

Ipinaliwanag niya sa isa niyang sanaysay rito, ang "Ningning at Liwanag" na maraming nasisilaw sa
ningning, kaya ang mga nakaayos-mahirap ay tinitingnan nang mababa at iyong nakaaayos-mayaman
kahit na magnanakaw ay hindi pinupuna.

Maganda rin ang kanyang paliwanag tungkol sa pag-ibig. Sinabi niyang ang pag-ibig ang pinakadakila sa
lahat ng damdamin. Ang katuwiran, ang katotohanan, ang kabutihan, ang kagandahan ay bunga ng pag-
ibig. Na kung ang tao'y nakagagawa ng masama, hindi pag-ibig ang nag-udyok kundi palaluan at
kayamuan. ldinagdag pa rin niyang pagkakaisa ang kauna-unahangibinubunga ng pag-ibig. Ito ang lakas
at kabuhayan at kung nagkakaisa'y nag-ibigan kahit na gaanokalaking hirap ay magaang pasanin.

 Pio Valenzuela Sumulat din si Pio Valenzuela ng nakapupukaw na panitik. Katulong siya ni Emilio
Jacinto sapamamatnugot ng Kalayaan. Isang sanaysay na alay sa bayan ang isinulat niya na
pinamagatang “Catwiran”.

MGA PAHAYAGAN NOONG PANAHON NG HIMAGSIKAN

Kalayaan (1896)

Diario de Manila

El Heraldo de la Revolucion

La IndependenciaLa Republika Filipina

Ang Bayang Kahapis-hapis

Ang Kaibigan ng Bayan

Ang Kalayaan

B. HIMAGSIKAN LABAN SA AMERICANO

Patuloy ang pakikipaglaban ng mga Pilipino sa mga Kastila. Ang Gobernador-Heneral noo y Si
Primo de Rivera. Hindi niya makumbinsi ang mga Pilipino upang magsalong ng sandata.Nagkaroon ng
tinatawag na Republika ng Biak-na-Bato. Si Aguinaldo ang pangulo. Si Mariano Triasang pangalawang
pangulo. Ang Saligang-Batas nito'y nilagdaan noong unang araw ng Nobyembre,1897.

Sa tulong ni Pedro Paterno, naglagdaan ang panig ng Pilipino at Kastila na kinatawan

ninaPaterno at Rivera. Napagkasunduang si Aguinaldo'y kusang magpapatapon sa ibang bansa at
siPrimo de Rivera'y magkakaloob ng malaking halaga sa mga rebelde't mga pamilya ng nasalanta sa
himagsikan.

Hindi rin naging matagumpay ang plano ni de Rivera sapagkat nagpalit na naman ngpamamahala
sa España at kinakailangang umuwi na si de Rivera. Pinalitan siya ni Heneral BasilioAgustin. Sinabi nitong
ipagpapatuloy niya ang ginawa ni de Rivera ngunit hindi naman niyanalalaman ang tunay na mga
pangyayari.

Samantala, lalong lumubha ang ugnayang Kastila-Americano dahil sa nagaganap sa Cuba.Dahil sa

mga pangyayaring naganap noong Pebrero 15, 1898, nang pasabugin ang Maine sadaungan ng Havana,
na ikinasawi ng 246 katao, ipinahayag ang pakikidigma sa' España. Pormal naipinahayag ito noong Abril
25.

Nang matanggap ni Komodor Dewey ang kable ng Sekretaryo ng Hukbong Pandagat tungkolsa
digmaan, nagpasya itong tumungo na sa Maynila. Napalubog nila ang plota ni Admiral PatricioMontojo
ng España sapagkat nakapasok sila sa Look ng Maynila na hindi napuna agad ng mga Kastila.

Sa kabilang dako, labis na dinamdam ito nina Aguinaldo. Hindi nila alam na ganoon
angmangyayari sapagkat nakausap na nina Aguinaldo ang konsul sa Hongkong na si Rounseville
Wildman. Sa madali't sabi'y nagkaroon ng mga di pagkakaunawaan ang mga Pilipino at mgaAmericano
kaya muling nagkaroon ng paghihimagsik ang mga Pilipino. Akala nila'y tutulungan silang mga
Americano.

Natatag ang unang Republika noong ika-12 ng Hunyo, 1898. Narinig sa unang pagkakataonang
Marcha Nacionat Filipino ni Julian Felipe. Itinaas ang bandila ng Pilipinas na ginawa sa HongKong nina
Marcela Agoncillo.

May mga diplomatikong nagsisikap upang ganap na makamit ng Pilipinas ang kalayaanngunit ang
Kasunduan sa Paris ang siyang isinakatuparan ng mga Americano. Na ang Pilipinas aysasakupin ng
Americano. Naganap ito noong Disyembre, 1898.Hindi tumutugot ang mga Pilipino sa pakikipaglaban.
Ang panulat ay mabisa pa ring sandatasa pagpapahayag ng mga niloloob ng sambayanan at sa panahong
ito, ang pangalan naman niMabini ang natampok.

Apolinario Mabini (1864-1903)Si Mabini ang "Utak ng Himagsikan." Ang ginamit niyang wika'y
Kastila. Tinagurian dinsiyang "Dakilang Lumpo" sapagkat sa kabila ng kanyang kapansanan ay
kinatatakutan pa angkanyang panulat at kailangan siyang ipatapon. Sinulat niya ang El Desarolloy Caida
de la RepublicaFilipina at ang "El Verdadero Decalogo.

Jose Palma -Mahalaga rin ang papel na ginampanan ni Jose Palma sa kasaysayan at sa panitikan
ngbayan. Siya ang sumulat ng "Himno Nacional Filipino" (Pambansang Awit ng Pilipinas). Bagamat
saKastila niya ito sinulat at marami nang salin ang nagawa, hindi maitatwang siya ang naghandog
sabayan ng Pambansang Awit.

IKALAWANG KILUSAN
Kilusang Propaganda - ito ay isang kilusang itinatag ng mga Pilipinong intelektwal na naghahangad ng
pagkakaroon ng pagbabago sa mga batas na ipinatutupad ng mga Kastila at reporma sa Sistema ng
kanilang pamamahala sa Pilipinas.

MGA PILIPINONG NABIBILANG SA KILUSANG ITO AY ANG SUMUSUNOD:

 Dr. Jose P. Rizal - isinilang noong Hunyo 19, 1861 sa Calamba, Laguna si Rizal o mas kilala sa
palayaw na Pepe. Siya ay isang manggagamot, makata, nobelista, pintor, dalubwika, siyentipiko
at higit sa lahat.

HALIMBAWA:

1. Sa Aking mga Kababata – ito ang kauna-unahang tulang isinulat ni Jose Rizal sa edad na walo.

2. Noli Me Tangere – ito ay nobelang panlipunan na sinulat ni Rizal.

3. El Filibusterismo – karugtong ito ng nobelang Nole Me Tangere na nangangahulugang “ Ang

Pagsusuwail”

4. Mi Ultimo Adios ( Ang Huling Paalam ) – ito ang itinuturing na kahuli-hulihang akdang naisulat ni Rizal.

5 . Sa Mga Kababaihang Taga-Malolos – isa itong liham na ipinadala ni Rizal sa mga kababaihan ng
Malolos upang batiin ang mga ito sa kanilang paninindigan at pagnanais na matuto.

 Marcelo H. del Pilar - kilala sa mga sagisag na Plaridel, Dolores Manapat, Piping Dilat at Pupdoh
si Marcelo H. del Pilar na isinilang noong Agosto, 1850. Itinatag niya ang pahayagang Diariong
Tagalog noong 1882 at humalili siya kay Graciano Lopez- Jaena sa pagiging patnugot ng
pahayagang La Solidaridad.

Ilan sa mga natatanging akda ni Marcelo H. del Pilar ay ang:

1.Dasalan at Tocsohan – tinuligsa ni del Pilar sa akdang ito ang mga prayle. Ang mga salita sa panalangin
o dasal ay pinalitan niya ng mga panunukso sa paring Kastila.

2. Caiigat Cayo – isa itong librito na nagtatanggol sa Noli Me Tangere laban sa ginawang pagtuligsa rito ni
Padre Jose Rodriguez. 3. Sagot ng Espanya sa Hikbi ng Pilipinas – ito ang tulang isinulat ni del Pilar bilang
sagot sa tulang sinulat ni Herminigildo Flores na kanyang dating guro.

 Graciano Lopez-Jaena –
Tubong Jaro, Iloilo si Graciano. Noong 1876, isinulat niya ang isang akdang tumutuligsa at
naglalarawan sa mga paring masisiba, ambisyoso at hindi karapat-dapat na alagad ng simbahan.

 Antonio Luna - gumamit siya ng sagisag na Taga-ilog. Bagamat isang parmasiyutiko si Antonio
Luna, nakapag-ambag din siya sa larangan ng panitikan. *
Ilan sa mga akdang naisulat niya ay ang Impresiones na naglalarawan sa labis na kahirapang
dinaranas ng isang pamilyang naulila sa ama na isang kawal at Noche Buena na naglalarawan
naman ng aktwal na buhay ng mga Pilipino noon.
 Mariano Ponce - isang matibay na haligi ng kilusang Propaganda si Mariano Ponce. Siya ay
tubong Baliwag, Bulacan. Gumamit siya ng mga sagisag na Tikbalang, Naning at Kalipulako. Isa sa
 mga akdang sinulat ni Mariano Ponce ay ang dulang Ang Pagpugot kay Longhino na itinatanghal
sa Malolos Bulacan.

 Pedro Paterno - nakilala si Pedro Paterno sa kanyang nobelang Ninay na sinasabing kauna-
unahang nobelang panlipunan sa Kastila na sinulat ng isang Pilipino.

 Jose Ma. Panganiban - isang magaling na mamamahayag at mananalumpati si Jose Maria

Panganiban o mas kilala sa sagisag na Jomapa. Tubong Camarines Sur si Jomapa na kilala sa
pagkakaroon ng Memoria fotograpica. Ilan sa mga akda niya ay ang A Nuestro Obispo, El
Pensamiento at Noche de Mambulao.

 Pascual Poblete - Siya ang kauna-unahang nagsalin ng Noli Me Tangere sa wikang Tagalog. Siya
ay isang magaling na mamamahayag na kasamahan ni Marcelo H. del Pilar sa pahayagang
Diariong Tagalog.

TIPONG PAMPANITIKAN

PAGSULONG NG DRAMATISANG PILIPINO

La India Elegante y El Negrito Amante ni Francisco Balagtas

Junto al Pasig ni Jose Rizal at tinanghal noong Disyembre 8, 1880

Teatro de Porvenir, ang pantanghalan na tinayo nila Andres Bonifacio

Tinalikuran ng mga dramatistang Pilipina ang lumang kalakaran sa pagsulat- sa anyo, diwa at ng
nilalaman at estilo.

Dumagdag pa ang sarswela, dulang makabayan, dagli, balagtasan, sanaysay at anekdota. Naging
malaganap ang tula, dula at mga sulating pandyaryo tulad ng editoryal. El Renacimiento (Ave de Rapina)
ni Fidel Reyes