ROÁI LOAÏN CAÂN BAÈNG

NÖÔÙC – ÑIEÄN GIAÛI

ThS.BS Lyù Khaùnh Vaân
MỤC TIÊU
1. Nêu được thành phần các ngăn dịch trong cơ
thể.
2. Hiểu được cơ chế dịch chuyển nước giữa các
ngăn dịch.
3. Nêu được nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh của
tình trạng tăng và giảm thể tích nước.
4. Giải thích được các nguyên nhân gây ra phù.
5. Giải thích được cơ chế tăng và hạ Natri máu.
6. Giải thích được cơ chế tăng và hạ Kali máu.
 Tæ leä
✓ Nöôùc :
– Nam : 60%
– Nöõ : 50%
– Treû em : > 70%
✓ Nguyeân nhaân :
➢ Nöõ giôùi :
• Moâ môõ nhieàu hôn
• Khoái löôïng cô ít hôn
➢ Treû em : Khoái löôïng môõ vaø xöông ít hôn
✓ Tæ leä naøy giaûm daàn theo tuoåi
 Phaân boá
▪ Noäi baøo
▪ Noäi maïch : huyeát töông Noäi maïch
5%
▪ Gian baøo : dòch keõ
Noäi baøo
▪ Dòch ngoaïi baøo 40%
khaùc : dòch baïch huyeát,
Gian baøo
dòch naõo tuûy, dòch trong 15%
caùc xoang töï nhieân, dòch
trong ñöôøng tieâu hoùa
Thaønh phaàn dòch trong caùc khu vöïc
✓ Thaønh phaàn ñieän giaûi rieâng bieät
✓ Dòch ngoaïi baøo coù thaønh phaàn gioáng nhau
(ngoaïi tröø thaønh phaàn protein cuûa huyeát töông)
▪ Cation chuû yeáu : Na+
▪ Anion chuû yeáu : Cl-
✓ Dòch noäi baøo :
▪ Cation chính : K+
▪ Anion chính : PO43-
 Tính chất các thành
Maøng teá baøo
• Hoaït ñoäng cuûa maøng duy
trì söï cheânh leäch veà noàng
ñoä giöõa caùc cation Na+ vaø
K+ vaø anion Cl-, PO4 3- ôû
hai beân maøng teá baøo
• Nöôùc dòch chuyeån qua
maøng teá baøo do cheânh leäch
aùp suaát thaåm thaáu giöõa 2
beân
 Tính chất các thành
Thaønh mao maïch
• Chæ cho nuôùc vaø caùc ion ñi qua maø khoâng cho
caùc tieåu phaân lôùn hôn (albumin) ñi qua.
• Söï dòch chuyeån nöôùc laø do caân baèng giöõa aùp
löïc thuûy tónh vaø aùp löïc keo
Thaønh phaàn dòch trong caùc khu vöïc
Thaønh mao maïch
• Thaønh mao maïch chæ cho nuôùc vaø caùc ion ñi
qua maø khoâng cho caùc tieåu phaân lôùn hôn
(albumin) ñi qua.
• Ngoaøi ra, khoaûng 10% nöôùc gian baøo seõ trôû
vaøo trong heä thoáng maïch maùu theo ñöôøng baïch
huyeát.
Söï ñieàu hoøa caân baèng
nöôùc – ñieän giaûi
✓ Öu tieân duy trì theå tích dòch ngoaïi baøo : theå
tích tuaàn hoaøn höõu hieäu.
✓ Cô cheá :
• Nhöõng ñaùp öùng thích nghi veà maët huyeát
ñoäng
• Nhöõng thay ñoåi veà caân baèng nöôùc vaø
Natri giöõa cô theå vaø moâi tröôøng beân ngoaøi.
 Caân baèng nöôùc
✓ Löôïng nöôùc nhaäp = löôïng nöôùc xuaát.

✓ Nöôùc nhaäp:
• Nöôùc uoáng vaøo (60%) vaø töø thöùc aên ñaëc (30%)

• Chuyeån hoùa nöôùc trong cô theå (10%)

✓Yeáu toá quyeát ñònh löôïng nöôùc nhaäp: caûm

giaùc khaùt
 Caân baèng nöôùc
✓ Nöôùc xuaát:
• Nöôùc tieåu (60%) vaø phaân (4%)

• Qua hoâ haáp (28%), moà hoâi (8%)

✓Yeáu toá quyeát ñònh löôïng nöôùc xuaát:

hormone ADH
Caân baèng nöôùc
 Ñieàu hoøa löôïng nöôùc nhaäp
• Trung taâm khaùt
(vuøng döôùi ñoài) bò
kích thích bôûi:
– Giaûm theå tích
huyeát töông töø
10%–15%
– Taêng ñoä thaåm thaáu
huyeát töông 1–2%
Roái loaïn chuyeån hoùa
nöôùc – ñieän giaûi
Roái loaïn chuyeån hoùa nöôùc
 Tình traïng giaûm theå tích

✓ Giaûm theå tích nöôùc (ña soá keøm giaûm Na+) trong
toaøn boä cô theå.

✓ Nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh sinh :

Toác ñoä ñöa nöôùc, muoái vaøo < toác ñoä thaûi tröø do
thaän /do cô cheá ngoaøi thaän
 Tình traïng giaûm theå tích

Maát ra ngoaøi do thaän

1. Caùc beänh thaän :

A. Caùc beänh oáng thaän moâ keõ

❖ Ñaùi thaùo nhaït do thaän : maát nöôùc ñôn thuaàn do

teá baøo oáng thaän giaûm ñaùp öùng vôùi ADH.
 Tình traïng giaûm theå tích

Maát ra ngoaøi do thaän

1. Caùc beänh thaän :

B. Suy thaän

❖ Suy thaän caáp : giai ñoaïn ña nieäu taêng thaûi tröø

muoái-nöôùc öù ñoïng trong giai ñoaïn thieåu nieäu

❖ Suy thaän mạn : chöùc naêng coâ ñaëc vaø pha loaõng
nöôùc ko hoaït ñoäng.
 Tình traïng giaûm theå tích

Maát ra ngoaøi do thaän

2. Thaän bình thöôøng

A. Duøng thuoác lôïi tieåu quaù möùc : maát nöôùc chuû yeáu

B. Thieáu huït hormon :

❖ Ñaùi thaùo nhaït theå trung taâm : thieáu ADH

❖ Thieáu aldosterol → maát Natri ra nöôùc tieåu

 Tình traïng giaûm theå tích

Maát do cô cheá ngoaøi thaän

1. Qua ñöôøng
tieâu hoùa
❖ Do tieâu chaûy
(+++)
❖ Do noân
2. Qua da
❖ Moà hoâi
❖ Boûng
 Tình traïng taêng theå tích

✓ Taêng theå tích nöôùc, thöôøng keøm taêng Natri

trong toaøn boä cô theå.

✓ Toác ñoä ñöa nöôùc, muoái vaøo > toác ñoä thaûi tröø
do thaän & ngoaøi thaän

✓ Tuøy theo nguyeân nhaân, theå tích tuaàn hoaøn höõu

hieäu coù theå taêng hoaëc giaûm
Tình traïng taêng theå tích
Taêng theå tích tuaàn hoaøn höõu hieäu

1. ÖÙ ñoïng natri nguyeân phaùt do thaän

❖ Vieâm vi caàu thaän caáp : oáng thaän taêng taùi haáp thu
natri

❖ Suy thaän mạn : nöôùc-muoái ñöa vaøo > khaû naêng

thaûi tröø cuûa thaän
Tình traïng taêng theå tích
Taêng theå tích tuaàn hoaøn höõu hieäu

2. Taêng hormon nguyeân phaùt

❖ HC Conn : taêng aldosterol nguyeân phaùt

❖ HC Cushing : taêng tieát ACTH → taêng tieát

deoxycortico-sterol (gioáng taêng aldosterol)

❖ HC SiADH : taêng taùi haáp thu nöôùc ñôn thuaàn ôû

oáng thaän xa vaø oáng goùp
Tình traïng taêng theå tích
Giaûm theå tích tuaàn hoaøn höõu hieäu
Caân baèng Starling
 Tình traïng taêng theå tích
Giaûm theå tích tuaàn hoaøn höõu hieäu
❑ Taêng aùp suaát thuûy tónh : suy tim, taéc TM chuû, taéc
TM cöûa.

❑ Giaûm aùp löïc keo : thaän nhieãm môõ, suy gan, suy
dinh döôõng.
❑ Taêng tính thaám thaønh maïch : vieâm, dò öùng

❑ Taéc maïch baïch huyeát : beänh giun chæ

❑ Taêng aùp löïc thaåm thaáu : vieâm vi caàu thaän

Roái loaïn noàng ñoä
ñieän giaûi
 Caân baèng Natri
✓ Bôm Na+ - K+ ATPase bôm chuû ñoäng ra ngoaøi
→ 90% Natri ôû dòch ngoaïi baøo.
 Giaûm natri huyeát

✓ [Na+]/huyeát töông < 135 mmol/l

✓ Phaân bieät giaûm Natri huyeát thaät söï vaø tình traïng
noàng ñoä Natri huyeát trong khi ñoä thaåm thaáu huyeát
töông bình thöôøng hoaëc taêng.
100ml HT 97% H2O
3% (L,P,G)
1 ml H2O 1 Na+

97 Na+
100ml HT 93% H2O
7% (L,P,G)
1 ml H2O 1 Na+

93 Na+
 Giaûm natri huyeát giaû taïo

❖ Ñoä thaåm thaáu huyeát töông bình thöôøng (275-290

mOSm/L) : taêng lipid/maùu (triglyceride), taêng
protein/máu (đa u tủy, điều trị bằng globulin).

→kiểm tra lại xét nghiệm

→ ko điều trị đặc hiệu gì

 Giaûm natri huyeát giaû taïo

❖ Ñoä thaåm thaáu huyeát töông taêng : taêng

ñöôøng huyeát, truyeàn manitol, taêng nitô
huyeát.
 Giaûm natri huyeát thaät söï
❖ ALTTh maùu thaáp < 275 mOSm/L
❖ Maát Na+ nguyeân phaùt :
• Qua da  Qua ñöôøng tieâu hoùa  Qua thaän
❖ ÖÙ nöôùc nguyeân phaùt : thường do RL bài tiết nước
tự do
• Beänh uoáng nhieàu (polydipsia)  SiADH
• Suy thöôïng thaän  Suy giaùp  Suy thaän maïn
❖ Taêng Na+ nguyeân phaùt (keøm dö nöôùc) :
• Suy tim
 Taêng natri huyeát

❖ [Na+]/huyeát töông > 145 mmol/L

❖Nöôùc uoáng vaøo < nöôùc thaûi tröø do thaän & cô cheá
ngoaøi thaän

❖ Taát caû caùc tình traïng taêng Natri huyeát ñeàu coù taêng
ñoä thaåm thaáu cuûa maùu
 Taêng natri huyeát
Nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh sinh
1. Löôïng nöôùc uoáng vaøo khoâng ñuû

• BN hoân meâ, sau phaãu thuaät, treû em,…

• Taêng Natri nguyeân phaùt

2. Maát nöôùc qua da, HH, Tieâu hoùa

• Soát, phoûng, thôû maùy,…

• Tieâu chaûy (++)

 Taêng natri huyeát
Nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh sinh
3. Maát nöôùc qua thaän (+++)
• Lôïi tieåu thaåm thaáu : taêng ñöôøng huyeát,
truyeàn manitol
• Ñaùi thaùo nhaït theå trung taâm : ko tieát ADH
→ thaän giaûm taùi haáp thu nöôùc.
4. Roái loaïn phoái hôïp :
 Giaûm Kali huyeát

❖ [Ka+]/huyeát töông < 3,5 mmol/L

• Toác ñoä Kali ñöa vaøo < toác ñoä thaûi tröø do thaän
& cô cheá ngoaøi thaän

• Hoaëc Kali/ngoaïi baøo → noäi baøo

• Giaûm K+/ maùu mạn tính thöôøng phaûn aùnh tình

traïng thieáu huït K+ trong toaøn boä cô theå
 Giaûm Kali huyeát
Nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh sinh

1. Löôïng Kali ñöa vaøo cô theå khoâng ñuû :

khaû naêng giöõ Kali cuûa thaän chæ ñaït möùc

toái ña sau 10 ngaøy
 Giaûm Kali huyeát
Nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh sinh
2. Thaän thaûi tröø quaù möùc :

❑ Taêng caùc mineralocorticoids : taêng

aldosterol → taêng tieát Kali vaøo loøng
oáng thaän

❑ Thuoác lôïi tieåu : taêng tieát Kali vaøo

loøng oáng thaän
 Giaûm Kali huyeát
Nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh sinh

2. Thaän thaûi tröø quaù möùc :

❑ Nhieãm toan theå ceton : taêng glucose vaø

anion cuûa theå ceton/nöôùc tieåu → taêng löu

löôïng oáng thaän → giaûm kali huyeát

❑ Nhieãm toan do oáng thaän

 Giaûm Kali huyeát
Nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh sinh

3. Maát dòch tieâu hoùa :

❖ Noân oùi :

❖ Tieâu chaûy :

4. Chuyeån dòch Kali töø ngoaïi baøo vaøo noäi baøo :

❖ Nhieãm kieàm chuyeån hoùa : thieáu H+ /maùu

❖ Ñieàu trò baèng insulin : keùo ñöôøng vaøo TB baøo

keøm theo Kali
 Taêng Kali huyeát

❑ [Ka+]/huyeát töông > 5 mmol/L

❑ Toác ñoä Kali ñöa vaøo thaûi tröø Kali do thaän

Kali noäi baøo→ngoaïi baøo & cô cheá ngoaøi thaän

 Taêng Kali huyeát
Nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh sinh
❑ Thaän giaûm thaûi tröø Kali (90%):

▪ Giaûm ñoä loïc caàu thaän : suy thaän

caáp/mạn

▪ Giaûm tieát Kali taïi oáng thaän (bệnh

Addison), lôïi tieåu giöõ Kali, giaûm
aldosterone do giaûm renin.
 Taêng Kali huyeát
Nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh sinh
❑ Chuyeån dòch Kali töø noäi baøo ra ngoaïi baøo :
▪ Nhieãm toan : dö H+ /maùu

▪ TB bò phaù huûy (chaán thöông, taùn huyeát, ly giaûi

cô vaân)

▪ Taêng ñöôøng huyeát ñoät ngoät treân beänh nhaân

tieåu ñöôøng phuï thuoäc insulin keøm theo giaûm
aldosterone.