B ATALA: GAIAREN GARAPENA

4. Gaia: haurrak besteak ezagutzen ditu. Deskubritzeko, loturak sortzeko eta onartzeko
prozesua. Eskola erakunde sozializatzaile gisa. Haur Hezkuntzako ikastetxearen zeregina
gizarte-arriskuko egoeran dauden haurren prebentzioan eta haiekiko esku-hartzean. Talde
bizitzako gatazka nagusiak.

Ausaz aukeratutako gai guztien artean, laugarrena garatzea erabaki dut. Nire

aukeraketaren arrazoi nagusia, gai hau haurraren garapenarekin lotzen dela izan da,

beste hainbat gai bezala, hala nola lehenengo gaia, garapenean esku-hartzen duten

faktore nagusiak azaltzen dituena, bigarren gaia, garapen psikomotorra azaltzen

duena; hirugarren gaia, garapen afektiboari buruzkoa dena eta bosgarren gaia,

garapen kognitiboaren ezaugarriak adierazten dituena

Gai honetan haurrek besteak nola deskubritzen dituzten ezagutzearen

garrantzian finkatzen da. Gizakia izaki soziala da berez, beraz, puntu horretan jarriko

dugu arreta gai hau aztertzean. Haurraren haurtzaroan garatzen den sozializazio-

prozesuak karga afektibo handia du. Hori dela eta, beharrezkoa da, irakasleak,

haurrak igarotzen duten sozializazio-prozesu guztia ezagutzea.

Legedi hauek ikasleen garapen kognitiboari buruzko aipamenak jasotzen dituzte.

- 2/2006 Lege Organikoa, maiatzaren 3koa, Hezkuntzari buruzkoa (LOE),

Hezkuntzaren Kalitatea Hobetzeko 8/2013 Lege Organikoa, abenduaren 19koa,

moldatuta.

- 1630/2006 Real Dekretua, abenduaren 29koa, Haur Hezkuntzako bigarren

zikloko gutxieneko irakaskuntzak ezartzen dituena.

- 237/2015 DEKRETUA, abenduaren 22koa, Haur Hezkuntzako curriculuma

zehaztu eta Euskal Autonomia Erkidegoan ezartzekoa.

Horregatik, beharrezkoa da garapen hori nola gertatzen den jakitea, irakaskuntza-

prozesua behar bezala planifikatu ahal izateko.

Gaian zehar haurrak besteak nola deskubritzen dituen ikusiko dugu, horretarako

zein prozesu ebolutibo jarraitzen dituen eta eskolak haurren sozializazioan duen

eragina. Era berean, eskolak, arrisku sozialeko egoeran dauden haurrekin kontuan

hartu beharreko prebentzio naurrietaz, esku-hartzean duen funtzioaz eta talde-

bizitzatik sor daitezkeen gatazkez hitz egingo dut. Amaitzeko, ondorio labur bat atera

eta erabili dudan bibliografia aipatuko dut.

Hasteko, haurrak besteak nola ezagutzen dituen aztertuko dugu.

Gizakia izaki lagunkoia da berez. Bühler (1899), pedagogo alemaniarrak, jaiotzen

garenetik izaki guztiz sozialak gerala adierazten du. Izan ere, irribarrea eta negarra

kontaktu sozialaren erakusgarri argia direlako. Sozializazio-prozesua progresiboa

da, hau da, eboluzionatu egiten du:

● 5 hilabete: bere inguruan dagoen guztiarekin harremanetan jartzea bilatzen

du.

● 6-7 hilabete: ingurukoak bere jardueraren partaide egiten saiatzen da.

● 8 hilabete: bere inguruan daudenen eskariak (demandas) interpretatzeko gai

da.

● 1 urte: pertsona ezezagunen aurrean ihes egiteko eta defendatzeko

jokabideak ditu.

● 2 urte: pertsona jakin batzuekiko sinpatia edo apatia erakusten du

● 3 urtere: negatibismoa eta bere “ni”-aren eta independentziaren erreakzioa

agertzen dira.

● 4 urte: kontaktu sozial berak egiten ditu.

 ● 5 urte: bere taldearekin moldatzen ikasten du.

Psikologia ebolutiboan katedraduna den Marchesik dio, haurrak, gizarte mundua

besteekin egiten dituen interakzioen bidez ezagutzen duela, eta ezagutza soziala

hiru eremutan zehazten du:

Lehena bere buruaren ezagutza da; izan ere, autokontzeptua erabat bereganatu

gabe, haurra ezin du estadio helduagoetarantz aurrera egin. Bigarrena, besteen

ezagutza da. Azkenik, hirugarrena, besteekiko interakzioa da, horrela trebetasun eta

ezaugarri sozialak moldatuz.

Felix Lopez (2009) psikologoaren arabera, sozializazioa haurraren eta gizarte-

taldearen arteko prozesu interaktibo bat da. Eta estu lotutako funtsezko hiru

prozesutan oinarritzen da:

● Sozializazio-prozesu mentalak: ezagutza sozialak eskuratzeari dagozkionak.

Hala nola, gizarteak transmititzen eta eskatzen dizkion balioak, arauak,

ohiturak.

● Sozializazio-prozesu afektiboak: loturen eraketa azaltzen dutenak. Oinarrizko

bi lotura afektibo daude, atxikimendua eta adiskidetasuna.

● Jokabide-prozesuak: gizartean desiragarritzat jotzen diren jokabideak

hartzeari eta gizartearen aurkakotzat hartzen direnak saihesteari dagokio.

Landuko dudan hurrengo puntua, aurkikuntza-, lotura- eta onarpen-prozesuak dira.

Aurkikuntza-prozesuak bizitzako lehen urtean hasten dira, haurra atxikimendu-

figurarekiko independentzia lortzen eta besteen existentzia deskubritzen ari denean.

Beren ekintzekin eta helduekiko elkarrekintzarekin, besteak ez bezalakoak direla

ikasten dute.
Bizitzako lehen bi urteetako lotura-prozesuez ari bagara, ezinbestekoa da

atxikimendu-figura. John Bowlby (1969) haur-psikoanalistaren arabera, atxikimendua

haurrak harreman pribilegiatua duten pertsonekin ezartzen duen lotura da, eta

segurtasun, ongizate eta plazer sentimenduak dakartza berekin. Horrela

haurrarengan autokontzeptu positibo bat sortzen laguntzeko, ondoren berdinen

taldean gizarte-harremanak garatzea ahalbidetzen duena.

Bizitzako bigarren urtetik aurrera, berdinekiko harremanak zabalduz joaten dira eta

jolas-materialekin, objektuekin, eman eta hartzeko jarduerekin eta besteen

jokabideen imitazioekin elkarreragiten hasten dira, era honetan hasten dira

besteekiko lotura-prozesuak.

Egokitze-prozesuak Haur Hezkuntzako azken urteetan gertatzen dira, non haurrek

elkarte- eta lankidetza-jardueretan parte hartzen duten, bakarkako jolasa eta

behaketa pasiboa murriztuz.

Osterrieth (1994) haur-psikologoaren arabera, harremanak bizitzako lehen urtean

hasten dira. Hasieran, funtsean, didaktikoak dira, familiarengandik jasotakoak. Egile

honek lau etapa ezartzen ditu:

Lehenengoa, bakarkako jolasa da, bertan haurrak arreta gutxi eskaintzen die

besteei. Bigarrena jolas paraleloa da (3 urte), non haurrek beste haur batzuekin

egon nahi dute, baina gero bakoitzak bere jarduera propioa egiten du.Hirugarren

etapa, elkarte-jolasarena da (5 urte), etapa honetan jolasa hainbat kiderengana

zabaltzen da eta lehen elkarteak agertzen dira. Azken etapa, arau jolasena da, hau

jarduera kolektiboa da eta haurrak dagoeneko jokoaren arauak jarraitzeko gai dira.
Lerro horretan bertan, Morenok eta Cuberok (1990) adierazi dute, haurrek

bakarkako jardueretan denbora asko igarotzen duten arren, elkarteak gero eta

garrantzitsuagoak izatera pasatzen direla eta taldeak lehentasunen/gustuen

inguruan eratzen hasten direla. Harremanak interesagatik ezartzen dira, eta ez dira

elkarrekikoak (recíproco) izaten. Ez dira adostasun edo akordio bidez ematen,

momentuko harremanak dira. Hau da, lagun bat da momentu horretan berarekin

jolasten ari dena edo bere ondoan esertzen dena.

Eskola sozializazio-testuinguru garrantzitsu bihurtzen da, non, beste haur batzuekiko

elkarrekintzen bidez, bere buruari buruz eta inguratzen dituen munduari buruz

ikasten duten. Gainera, gizartean integratzeko baliagarri izango zaizkien

trebetasunak eskuratzen dituzten, hau da, ESKOLA SOZIALIZATZAILEARI buruz

hitz egingo dugu.

Bizi garen gizarte konplexu honetan, familia eta haurraren inguruko pertsonak ez

dakizkite haurraren garapen egokirako beharrezkoak diren ezagutzak. Hori dela eta,

eskola familiaren eta gizartearen arteko bitartekari gisa sortu zen.

Eskola hezkuntza-komunitate gisa sortzen den gizarte-erakundea da. Bertan,

irakasleak, ikasleak, familiak eta inguruko gainerako erakundeak daude, eta

esperientzia aberatsak eta askotarikoak eskaintzen dizkiote haurrari.

Hasiera batean, eskolaren ekintza sozializatzailea 3 balintzapenen bitartez ematen

dela pentsatzen da: Parekoen arteko berdintasuna, banaketa-justizia eta

neutraltasun afektiboa (minder, 1980, Sarramonarengatik zitatua, 1991).

Lehen eragile sozializatzailea familia da, eta eskolak lan horrekin jarraitu behar du,

egon daitezkeen gabeziak zuzenduz. Eskolatzearen ondorioak haurraren

errendimendu akademikoan, aurrerapen kognitiboan eta intelektualean eta garapen

pertsonal eta sozialean agertzen dira.

Eskolako sozializazio-ardatzak hiru dira: eskola bera, maisua eta ikaskideak.

Eskolak aukera ematen du “ni”-aren zentzua hartzeko eta sendotzeko, komunitate

batean integratzeko eta hainbat mailatako harremanak izateko. Gizarte-hezkuntzak

funtsezko bi helburu ditu: bizikidetzarako hezkuntza eta hezkuntza zibiko-soziala.

Maisuak jokabideak indartzen ditu. Alde batetik, parte hartze eskasera jotzen duten

maisu/maistra zurrunak aurki ditzazkegu. Bestetik, parte hartzea, sormena eta

independentzia sustatzen duten maisu/maistra malguak aurki ditzakegu. Hau da,

irakaslearen jarrerak haurraren sozializazioa erraztu edo oztopa dezake.

Eta, azkenik, lankideek, sozializazio-ardatz gisa, familia-egozentrismoarekiko

haustura erraztuko dute eta harremanak izaten ikasteko aukerak eskainiko dituzte.

Berdinen arteko harremanak gizarte-trebetasunak entrenatzeko eremuak dira,

nortasunean, norberaren ezagutzan, autoestimuan eta autokontzeptuan eragiten

dute eta taldeko kide izatearen sentimenduari laguntzen diote. Berdinak etengabe

behatu eta imitatzen diren eredu bihurtzen dira. Talde batean sartzeko, onartua

izateko, gatazkak konpontzeko, haurrak orain arte helduekin harremanak izateko ez

zeuden trebetasun sozialak eskuratu behar ditu.

Ikaskideei dagokionez, sozializazio-ardatz gisa, familia-egozentrismoarekiko

haustura erraztuko dute eta harremanak izaten ikasteko aukerak eskainiko dituzte.

Berdinen arteko harremanak gizarte-trebetasunak entrenatzeko eremuak dira,

nortasunean, norberaren ezagutzan, autoestimuan eta autokontzeptuan eragiten

dute eta taldeko kide izatearen sentimenduari laguntzen diote. Berdinak etengabe
behatu eta imitatzen diren eredu bihurtzen dira. Talde batean sartzeko, onartua

izateko, gatazkak konpontzeko... haurrak trebetasun sozialak eskuratu behar ditu.

Eskola eremu pribilegiatua da familia- edo gizarte-ingurune negatibo batetik

eratorritako arazoak detektatzeko eta prebenitzeko. Hau izango da landuko dudan

hurrengo puntua: Haur Hezkuntzako eskolak gizarte-arriskuan dauden haurrekin

esku hartzeko eta prebenitzeko duen zeregina.

Haur batzuek bizi duten gizarte-desabantailako egoera Haur Hezkuntzan landu

beharreko arazoa da, egoera horrek errendimendu akademiko baxua eragiten baitu

eta gizartean arrakasta izateko aukerak murrizten baititu.

Kasurik ohikoenak hauek dira: guraso bat edo biak alde batera uzteagatik arazo

afektiboak dituzten haurrak edo gurasoen arteko arazoak edo tratu txarrak sufritzen

dituzten haurrak. Baita ere, gutxiengo etniko eta/edo erlijiosoetako haurrak,

normalean gizartean integratzeko zailtasunak dituztenak. Azkenik, gizartean

deprimituta dauden eremuetan bizi diren haurrak; izan ere, horrek esan nahi du

baliabide ekonomikorik ez dagoela, higienerik ez dagoela eta oinarrizko premiak ez

daudela.

Legediak jasotzen duenaren arabera, Haur Hezkuntzak gizarte-desberdintasunak

konpentsatu behar ditu, eta, ildo horretan, eskolak bi estrategia aukera ditzake:

prebentzioa eta esku-hartzea.

Prebentzioari buruz hitz egiten badugu, honako adierazle hauek hartuko ditugu

kontuan: narriadura fisikoa (malnutrizioa, zikinkeria...), etengabeko nekea, tristura,

indarkeria-seinaleak, zentrora modu irregularrean joatea, jokabide oldarkorrak…

Esku-hartzea beste profesional batzuen laguntzarekin egin behar da: psikologoak,

laguntzaileak, konponbide ez-traumatikoak eskaintzen saiatuz. Hori guztia modu

egokian egingo da ikastetxeak profesional-talde egonkor eta indartua badu, IHP

(PEC) errealitatera egokituta badago eta eskola-esparru parte-hartzailea badu.

Gaiaren azken puntu gisa, taldeko bizitzako zenbait gatazka aztertuko ditugu:

Haurren ezaugarri psikoebolutiboak, hala nola, egozentrismoa, arrazoibide logikorik

ez izatea eta moral heterokromoa, berdinekin sozializatzeko gainditu beharreko

gatazka nagusiak dira.

Eskolan, gatazkak normalean haurrak diziplina jakin batera egokitu behar direlako

sortzen dira (obeditu, partekatu). Jolas-egoera gainpopulatuetan, adin desberdineko

baino sexu bereko haurren artean gertatzen dira. Ez dira konnotazio negatiboekin

ulertu behar, baizik eta hazkunderako eta garapenerako beharrezkoak. Normalean

beren kabuz edo irakaslearen laguntzarekin konpontzen dira. Horregatik,

hezitzaileak bere ikasleak ezagutu behar ditu, komunikazio-arazoei eta gizarte-

harremanetan dituen gabeziei aurrea egin ahal izateko.

Benetako gatazka haur batzuen jarreretatik sortzen da, zaila egiten baitzaie taldeko

bizitzara egokitzea. Izan daitezkeen jokabide negatiboen artean, honako hauek

ditugu:

Agresibitatea; askotan, autoestimu ezagatik, segurtasun ezagatik edo jeloskor

daudelako ematen da, eta hiru modalitatetan gertatzen da: irekiak (etsaitasunez

(hostilidad), autoritateari kasurik egin gabe), ezkutukoak (etsaitasunik adierazi gabe)

eta negatiboak (espero denaren kontrakoa eginez).

Lehiaketa; jarduera handitzailea da, “ni”-ari zuzendua, besteei aurka egitea

suposatzen du, eta 3-4 urterekin agertzen da.

Bazterketa beste gatazketako bat da. Baztertutako haurrak apatikoak, astunak,

oldarkorrak, lotsatiak edo atzeratuak izaten dira, eta/edo taldeko esperientziak

baztertzen dituzten haurrak.

Eta, azkenik, isolamendua eta erreakzio depresiboa. Axolagabetzat hartzen diren

haurrak dira, lotsatiak, kritikarako eta behaketarako oso sentikorrak. Normalean haur

hauen jarrera obedientea izaten da.

Gatazka horiek konpontzen saiatzeko, maisuaren eginbeharra, alde batetik,

haurrarengana eta bere taldearengana bideratzen da, gero eta independenteagoak

izatera animatzen ditu, gatazkak beraiek bakarrik konpon ditzaten eta ekimen

handiagoa izan dezaten. Eta bestetik, gurasoengana, umeari independentzia eta

erantzukizun handiagoa eman diezaioten, bere buruarengan konfiantza izan dezaten

eta beren autoestimua indartu dezaten. Irakasle garen aldetik, elkarreragin

esanguratsuak emateko gai izan behar dugu, norbanakoen arteko desberdintasunak

errespetatzeko gai izan behar dugu, aniztasunari erantzuteko gai izan behar dugu,

eta hori guztia familiekin koordinatuta eta lankidetzan egin behar dugu.

Irakaslearen zeregina funtsezko elementua da; ikasleen ikaskuntza-prozesua

gidatzen du, metodologia diseinatzen du, helburuak finkatzen ditu eta haurrekin

elkarreragiten du. Horregatik, irakasleak eragin nabarmena du haurraren

sozializazioan. Maisu autoritarioek, intoleranteek eta dogmatikoek ez diete haurrei

parte hartzen uzten, eta, beraz, ez dute laguntzarik eta lankidetzarik bultzatzen;

aitzitik, maisu malgu eta demokratikoek erraztu eta ahalbidetu egiten dute ikasleak

ikasgelan interesatuago eta inplikatuago egotea.

Haur guztien beharrei erantzuteko lau jarduera-maila landu daitezke, baita jokabide-

arazorik ez dutenei laguntzeko ere. Hauek dira:

1. Harreman positiboak eraikitzea.

2. Ikasgelako prebentzio-jarduerak.

3. Irakaskuntza soziala eta emozionala

4. Esku-hartze trinkoak eta indibidualizatuak.

Azken ondorio gisa, gogoratu behar da haurra hainbat ingurunetan garatzen dela eta

guztiak direla eragile sozializatzaileak, nahiz eta lehena familia izan. Haur Hezkuntza

lan zaila da, eta eskolak eta familiak proiektu komun batean integratu behar dute,

hezkuntza-irizpide komunekin eta bien arteko informazio-trukearekin.

LOMCEren 1. artikuluak hezkuntzaren kalitatea eta eskubide- eta aukera-

berdintasuna ditu printzipiotzat. Eskolak gabeziak eta desberdintasunak konpentsatu

behar ditu; horretarako, giro epel eta afektiboa behar da, haurrari segurtasuna eta

konfiantza emateko.

Haur Hezkuntzan, garapen pertsonal eta sozialerako oinarriak ezartzen dira.

Gainera, gerora ikasle guztientzat oinarrizkotzat jotzen diren gaitasunen

garapenaren oinarrian dauden ikaskuntzak integratzen dira.

Azkenik, nabarmendu behar da eskolako bizikidetzatik abantaila ugari lor

daitezkeela, bai garapen kognitiboaren ikuspegitik, bai sozializatzeko gaitasunaren

ikuspegitik, gatazkak modu positiboan eta eraikitzailean erabiltzen baldin badakigu.

Bibliografía

Para la elaboración del tema y siguiendo un orden jerárquico, me he basado en la

LOMCE: Ley Orgánica 8/2013 de 9 de diciembre para la Mejora de la Calidad

Educativa que modifica y complementa la LOE (Ley Orgánica 2/2006 de 3 de mayo

de Educación) pero no la deroga, es más no afecta a lo ya establecido para esta

etapa en los artículos 12, 13, 14 y 15. El Real Decreto 1630/2006 de 29 de

diciembre, por el que se establecen las enseñanzas mínimas del segundo ciclo de

Educación Infantil y el Decreto (País Vasco) - CITAR SOLO

He consultado, entre otras, las obras de:

Palacios, Marchesi y Coll (1991): “El desarrollo psicológico y educación Vol. I, II,III.

Editorial, alianza.

López, F(1992). “Desarrollo afectivo y social”. Editorial, Pirámide.

También han sido de gran ayuda dos paginas web: prsicopedagogia.com y

volveraeducar.com con monograficos sobre el desarrollo de la socialización del niño

y artículos muy interesantes.

Moreno y cubero ()????

Sarramona (1991)