Loro-lorone pancen kecekel pulisi merga konangan anggone maling.

Embuh wong loro

kuwi oleh pengentheng-entheng apa ora. Nyatane yen mung nda:kwa wong maskeran ,
saiki akeh wong maskeran. Malah mung siji loro kang ora nganggo masker.
Wong-wong saumure Pak Lu rah Ian Mustolih padha gedheg-gedheg ndulu kahanan
iki. Pindhane miyak Ian njlimeti paraga sinandi kang ana ing lakon kethoprak sayembara.
Kasunyatan akeh rembug-rembug warga saben ana warung ana pos rondha, ana sawah
ana pasar padha grenang-greneng nyebut jeneng. Cubriyane marang wong perantoan
kang saiki ngandhang ana ngomah, elok dene dhuwite ora entek-entek. Nuli ngilani
gaji, ngetung-etung bandha kang mentas dituku, klebu ngothak-athik enteke wragad
rehab omah. Pandumuke kabeh kena diarani ketemu nalar. Bisa uga maling-maling
sing diculake saka kunjaran, apa wong-wong kang mupangatake kahanan. Dina iki_Pak
Lurah wis gawe putusan menawa masker warga Banjarejo bakal disragamake.
(Kapethik saka: https:l/www.solopos.com/cerkak-masker-1061545)
,___ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _____, ;·, g;

· Crita cekak yaiku karangan cekak kang awujud prosa. Lumrahe isine kurang saka 1.000 f
!#

tembung kira-kira 3 nganti 10 kaca kang menehi kesan tunggal kang dominan Ian musatake if
prakara ing salah sawijining tokoh. Amarga cerkak klebu karya sastra, mula sajroning ana I
unsur-unsur pandhapuke. Unsur-unsur cerkak kasebut kabedakake dadi unsur intrinsik (unsur
ing jero) Ian unsur ekstrinsik (unsur ing jaba). Ing ngisor iki bakal dijlentrehake babagan
cerkak.
1. Unsur lnstrinsik
Unsur instrinsik yaiku tema, paraga, watak, latar/setting, sudhut pandhang, basa,
alur/plot, Ian amanat.
a. Terna
Terna yaiku idhe/gagasan baku kang dadi undherane prakara crita. Tuladhane
kamanungsan, kabudayan, kasusilan, sesrawungan, katresnan, Ian sapanung-
galane.
b. Paraga
Paraga yaiku paraga kang bangun crita utawa wong kang dicritakake. Paraga ~
ing crita duweni watak dhewe-dhewe kanggo bedakake siji Ian liyane. Paraga
kaperang dadi telu kaya mangkene.
1J Paraga utama sing uga dijenengi protagonis.
2) Paraga mungsuh sing uga dijenengi antagonis.
3) Paraga tambahan sing uga dijenengi tritagonis.
9
Ii
t:i
C. Watak ;;.-i;
I~
Watak yaiku tandha-tandha fisik (dhuwur, lemu, pesek, cendhek, Ian sapanung- ti
galane) Ian tandha-tandha nonfisik kang diduweni paraga (galak, sumeh, grapyak,
pinter/bodho, Ian sapanunggalane). ~
I
d. Latar/Setting I
Setting utawa latar yaiku papan, swasana, Ian wektu dumadine crita. Papan
I
I
iki bisa ana ing pasar, dalan, sawah, kantor, Ian sapanunggalane. Wondene wektu I
iku ana awan, sore, bengi, Ian esuk. Latar iku ana telu jinise kaya mangkene. ~
1) Latar panggonan !
Latar panggonan yaiku latar kang dadi papan panggonan nalika kedadeyan ~
ana ing crita iku dicritakake.
Tuladha: Ing plataran omahe, Agus seneng thenguk-thenguk nyawang kahanan.
2) Latar wektu
~

·.
I~
Latar wektu yaiku wektu nalika kedadeyan ana ing crita iku dicritakake. :,
Tuladha: Dina iki, 4 Juni 2021, Kutha Kediri tansah rame. m
3) Latar kahanan (swasana) ftj
Latar kahanan yaiku kahanan lingkungan sosial nalika kedadeyan ana ing crita l1
iku dicritakake. li
2a·)______ ______B_as_a_J_aw_a_ K_e_1a_s_x_11_- _1_ _ _ _ _ _ _ _ _ _r.···..·i·. ,.·. .···. .•j· . •· ··. ~ !
 Tuladha: Nalika kebo bule wis cedhak saka papan panggonku nonton ~irab
pusaka siji Sura, kahanan tansah anteng, krasa sepi, ora ana mobah mo5 ,kmg
angin.
e. Sudhut Pandhang ·
Sudhut pandhang yaiku posisine pangripta ing crita utawa carane pangripta,
nyritakake isine crita. Pangripta bisa dadi tokoh ing crita kuwi , uga bisa dadi
pengamat bae ing jaba crita.
Posisi pangripta ana loro kaya ing ngisor iki.
1) Dadi wong kapisan (orang pertama). Pangripta dadi tokoh Ian lakon ana ing
crita. Titikane ana tembung aku.
Tu ladha: Aku isih durung percaya menawa dina iki aku bisa lungguh ana kursi stadion
Gelora Bung Torno. ,
2) Dadi wong katelu (orang ketiga)
Pangripta dadi pengamat ana ing crita. Titikane tokoh utamane gunakake
jeneng uwong.
Tuladha: Jihan katon mongkog atine amarga bisa munggah podium menang lomba.
f. Gaya Basa
Basa sing -digunakake pangripta ing sajroning crita utawa cara khas kang
dianggo pangripta kanggo medharake pikiran Ian rasa atine. Cara kang khas mau
bisa dimangerteni lumantar ukara tetembungan kang dianggo. Mula gaya basa
ing jagad kasusastran Jawa bisa awujud basa rinengga, pepindhan, bebas, Ian
majas.
Basa kang ana ing crita duweni piguna kanggo nyiyapake nadha utawa kahanan
persuasif uga ngrumusake dhialog kang bisa ngetokake hubungan Ian interaksi
paraga siji Ian sijine.
g. Alur/Plot
Alur yaiku urut-urutane kedadeyan ing crita. Bakune crita saka wiwltan nganti
tekan pungkasan (perkenalan, konflik, Ian penyelesaian). Alur kaperang dadi telu
kaya mangkene.
1) Alur maju (progresif), yaiku alur sing nyritakake utawa gambarake kahanan
saiki kanthi sateruse.
2) Alur mundur (regresif), yaiku alur sing gambarake kahanan saiki, diterusake
ngandharake kahanan sing kapungkur.
3) Alur campuran.
h. Amanat
Amanat yaiku piweling utawa piwulang luhur kang kapundhut ing sajroning :,
crita, kang arep diwenehake pangripta marang pamaca. ·
2. Unsur Ekstrinsik
Unsur ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun cerkak saka sajabane cerkak. Kang
mangaribawani (memengaruhi) dianggite sawijining novel saka unsur ekstrinsike, ~
antarane agama, ekonomi, sosial, pendhidhikan, budaya, Ian liya-liyane. ii
a. Agama
Agama sing dirasuk pangripta cerkak iku bisa mangaribawani kepriye isine
pesan moral ing sajroning cerkak utawa sikap-sikape paraga cerkak nalika ngadhepi
prakara. Kang mangkana iku ora adoh saka nilai-nilai piwulang agama sing dirasuk
dening pangripta.
b. Ekonomi
Babagan ekonomi iku ana gegayutane karo profesine panulis. Panulis cerkak
sing nyambut gawene dagang adate ngusung tema Ian crita cerkak ora adoh saka
jagating bebakulan. Semana uga pangripta kang pinangka dwija ing sawijining
pamulangan, adate luwih mantep mbabarake crita kang magepokan jagating
pamulangan.
Basa Jawa Kelas XII - 1
 C. Sosial
Panulis sing urip ing lingkungan sosial tani anggone mbabarake karya cerkak ·
beda karo panulis sing cedak lingkungan kraton . Semono uga ing lingkungan sosial
kang lagi nandang paprangan iku , asiling crita cekak ora padha karo cerkak asil
karyane pangripta ing lingkungan sosial sing ayem tentrem .
d. Pendhidhikan
Pendhidhikane panulis bisa mangaribawani pamilihe tembung kang ngrakit :
cerkak. Tuladhane panulis sing ngangsu kawruh kedokteran nalika nganggit cerkak 1

kerep migunakake tembung-tembung ing jagading kedokteran. Dene panulis cerkak ,

sing isih ngangsu kawruh ing SMA utawa SMK pamilihe tetembungan sing ngrakit [
cerkak mesthine ora migunakake tembung-tembung sing lumrah digunakake ing f
universitas.
~
e. Budaya ~:
Unsur budaya duweni pangaribawa sing gedhe tumrap panulisan cerkak. f
Babagan budaya sing lumrahe dadi unsur paling gedhe ing sajroning cerkak. Panulis i
sing urip ing nagara man ca luwih kentel budaya kulonane nalika nulis cerkak. f.
Dene pinangka wong Jawa uga luwih mantep mbabar crita kang mambu-mambu ~.
kabudayan Jawa amarga kita nguwasani Ian mangerteni banget babagan kabudayan
Jawa. Ora nutup kamungkinan yen panulis uga mangerteni maneka kabudayan,
nanging sing paling nandes ing rasane mesthine kabudayan sing saben dinane
diprangguli, iku kang mangaribawa.ni panulisan cerkak anggitane.

B. Titikane Cerkak
Cerkak (crita cekak) duweni titikan, yaiku critane ringkes, duweni sipat naratif, duweni
sipat rekaan/fiktif, duweni kesan tunggal, ana gegayutane karo lelakon manungsa, basane
landhep, Ian narik kawigaten. ifie
Titikane cerkak kaya mangkene.
1. Critane Cekak utawa Ringkes
Bisa dijenengi cerkak yen critane kuwi ora dawa-dawa, ringkes, Ian padhet. Kira-
kira dawane kurang luwih 500 tembung utawa ora nganti 1.000 tembung (kata).
2. ' Duweni Sipat Rekaan/Fiktif
Cerkak uga duwe sipat fiktif ,utawa ora bener-bener kedadeyan ing alam donya.
Dadi cerkak digawe beda karo kisah nyata kang bisa digawe kaya dene critane bener
kedadeyan. Kamangka ora kedadeyan babar bias.
3. Sipate Naratif
Paragrap sing nyritakna kedadeyan miturut urut-urutan wektu (kronologi).
4. Umume Ana Gegayutane karo Lelakone Manungsa
Cerkak uga umume akeh banget gegayutane karo lelakone manungsa. Apa bae
sing dilakoni manungsa uga bisa didadekna crita sing apik.
5. Duweni Kesan Tunggal ,.
Kesan tunggal iki kayata musatake salah sawijining tokoh ing saben alur, ing t,j
sajroning kahanan utawa ing sawijining wektu. ¥:'.'1
,l
6. Basane Landhep/Tajam, Sugesti, Ian Narik Kawigaten .i
Basa cerkak umume landhep, sugesti, Ian narik kawigaten. Basane cerkak to the [t I
point (ora bertele-tele), duweni ciri basane sing bisa bayangna salah sawijining crita. f]
Narik kawigaten tegese bisa gawa swasana pamaca marang crita, arep kuwi critane t
sedh ih, seneng, medeni , Ian liya-liyane. lntine bisa gawe pamaca seneng marang crita, l
amarga basa sing ditulis dening panulis kuwi apik Ian narik kawigaten , critane momot f
unsur-unsur inti tertamtu saka struktur dinamis, yaiku ngemot babagan kaya ing ngisor ~
iki. ,
 a. Eksposisi (setting, situasi, Ian tokoh utamane).
b. Komplikasi (kedadeyan ing jero crita sing ngenalake konflik).
c. Aksi sing ningkat, krisis (wektu sing nemtokake kanggo paraga).
d. Klimaks (titik minat paling dhuwur jero pangerten konflik Ian titik crita sing ngandhut
aksi paling akeh utawa penting).
e. Penyelesaian (panggonan crita ing ngendi konflik bisa dirampungake).
f. Moral.
Amarga cendhak, crita cekak bisa momot pola iki utawa bokmenawa uga ora. Dadi
tuladha, crita-crita cekak modhern mung sapisan ngandhut eksposisL Sing luwih umum k
yaiku awal sing dumadakan, karo crita sing diwiwiti tengah aksi. Kaya jero crita-crita
sing luwih dawa, plot saka crita cekak uga ngandhut klimaks, utawa titik walik. Ning
mangkono, akir saka akeh crita cekak biyasane dumadakan Ian uga bisa ngandhut
(utawa bisa uga ora) pesan moral utawa piwulang praktis.
'
J
Wacanen kang pratitis cerkak ing ngisor iki
Aku Durung Kalah
Ngadeg ing ngarep omah pancen dadi kesenenganku saben sore. Namatake t ;
sesawangan nalika srengenge meh angslup. Manuk-manuk padha mulih ning susuhe,
mabur renteng-renteng ing langit sing wiwit mbrabak abang ndadekake sesawangan
katon endah. Sanajan sesawangan dikebaki karo gedhong-gedhong dhuwur nantang
langit.
.'
Mung siji kuwi sing bisa gawe ilange rasa sayah sawise nyambut gawe sedina t
l
ft
ngrampungake tugas-tugas kantor sing kaya~kaya ora ana lerene. Mengko sedhela ! ,,
1
mesti bakal keprungu swara mbrenginging saka dalan ngarep omah ning kompleks ,••

perumahanku. Pak Wiryo, bakul puthu bumbung nyurung grobage, mlaku alon saka ~
kidul. Yen wis tekan ngarep omahku mesti mandheg karo cluluk, "Puthu, Mas." Aku '
g
banjur mbukak pager, mangan puthu karo lungguh ing buk ngarep omah. Pak Wiryo
uga mandheg. Ngladeni wong-wong ing kompleks perumahan sing padha tuku puthu
bumbung.
Pak Wiryo padha karo aku. Padha-padha wong sing nyoba golek panguripan ing
kutha kene, sing jarene nggon duwit. Mung bedane, aku bisa tuku omah, duwe rodha '
papat gaweyan Jepang modhel sing paling keri dhewe, nyambut gawe ning kantor sing j
ruwangane adhem. l 1
Pak Wiryo crita, yen omahe ana ing buri lapangan golf. Saben esuk Ian sore nalika !· i
mangkat Ian mulih saka kantor aku mesthi ngliwati tugu gedhe. Ngisor tugu kuwi ana
dalan sing dawane watara rong kilo nan tumuju menyang lapangan golf. Aku pancen
durung nate weruh. Nanging aku bisa mangerteni yen omahe Pak Wiryo mesthi
sawijining kampung nempel karo tembok pager lapangan golf. Ora bisa diselaki yen
panggonan-panggonan ngono kuwi bisa nekakna dhuwit yen digarap dening investor.
Kompleks sandhinge panggonane Pak Wiryo wis digusur arep kanggo ngambakna
lapangan golf. Wong-wong diwenehi ganti rugi sacukupe Uenenge wae ganti rugi, mesti
ya sacukupe). Coba yen jenenge diganti 'ganti untung'. Mula akeh wong kampung kana
sing ora sarujuk karo pembebasan tanah kuwi.
"Krungu-krungu jare lapangan golf arep diambakna, Pak?" Pak Wiryo mung mesem
krungu pitakonku, sajake wis ngerti apa karepku. Aku mbacutake takon maneh.
"Lah yen lapangane diambakna, terus kampunge sampeyan digusur piye, Pak?"
"Nggih kersane napa ingkang kedadosan mangke, Mas. Digusur nggih pindhah,
wong pancen mboten gadhahane."
Pak Wiryo terus ngladeni wong tuku. Aku mangan puthu sing mung kari siji ning
tanganku. Aku gumun dene Pak Wiryo yen ngomong karo aku nganggo basa alus.

.,+·++·+·++''--------- --B
_a_sa_J_a_w_a_K_el_as_X
_I_I-_1_ _ _ _ _ _ _ _ __,
c.
- ••
Unsur Basa ing Teks Cerkak
Cerkak mujudake kasusastran gagrag anyar kang nyritakake panguripan saben dina,
kawangun kanthi basa padinan. Ewadene kanggo nambah kaendahane cerkak, pang ripta
migunakake basa kang mirunggan . Tegese kanggo nguripake crita uga mentingake
lelewaning basa. Bab iki kanggo narik kawigatene pamaca Ian nambahi daya sastra. ,
Klebu lelewaning basa, yaiku tembung entar, tembung saroja, purwakanthi , tembung
kawi, pepindhan, bebasan, Ian sapanunggalane. Unsur basa sajroning teks cerkak bakal
karembug ana ing ngisor iki.
1. Tembung Entar
Tembung entar yaiku tembung kang tegese ora AJWl51fflll9 ------~
1
kaya makna salugune (kata kiasan). Tembung kang cerkak duwent titikan yaiku critane
ora kena ditegesi sawantahe bae sinebut uga ing. ringkes, duweni sipat naratif, ndhuweni
basa Indonesia tembang silihan (kiasan). Ing basa sipat rekaan/fiktif, duweni kesan tunggal,
walandane yaiku Figuurlijke betekenis. ana gegayutane karo lelakon manungsa,
basane landhep, Ian narik kawigaten.
Tuladha:
a. Abang kupinge = nesu banget.
b. Adus getfh = tatune nemen banget.
c. Bau tengen = wong kang dipercaya.
d. Bening atine = sumeh.
e. Cagak urip = kanggo nyukupi kabutuhan uripe.
2. Tembung Saroja
Tembung saroja yaiku tembung loro kang padha utawa meh padha tegese banjur
digawe bebarengan.
Tuladha:
a. Akalbudi. .w.w.wiw. r ""'""'·-=·~ ·-·.. ~· ·~--- t·
b. Ayem tentrem. ! Akhir crita saka cerkak ngandhut pesan I
c. Andhap asor. I-~-_.moral utawa piwulang praktis.
, ,_ _ _ _ ,, ........,_..,,,_,.~.,... ,,,......,..,.,_,.,..," ·'•<"""'".:'..,,.
r
d. Gagah prakosa.
~

e. Pait getir.
3. Purwakanthi
Purwakanthi yaiku tetembungan kang padha swarane utawa kang padha aksarane.
Purwakanthi kaperang dadi telu yaiku purwakanthi guru swara, purwakanthi guru sastra,
Ian purwakanthi guru basa (lumaksita).
a. Purwakanthi guru swara
Purwakanthi guru swara yaiku tetembungan sing nunggal swara. Tuladhane
kaya mangkene.
1) Opor-opor bebek, mentas saka awake dhewek.
2) Kudu ju@, yen kepengen mu@.
3) Thenguk-thenguk nemu kethuk:
b. Purwakanthi guru sastra
Purwakanthi guru sastra yaiku tetembungan sing nuggal sastra (aksara) .
Tuladhane kaya mangkene.
1) Wanita sugih wawasan wasis asung wewarah.
2) Katula-tula .!satali.
3) .S.luman, §lumun , §lamet.
c Purwakanthi guru basa
Purwakanthi guru basa yaiku tetempungan sing nunggal basa utawa tembung.
Tuladhane kaya mangkene.
1) Kolik QIOO!, priyagung anjani putra.
2) Witing klapa, kalapa kang maksih mudha.
~) Kawi sekar, sekar pepundhen Sri Kresna.

~ l':------
":\
,.. ----- - ---------- ------'~- Basa Jawa Kalas XII - 1 -:"'.'"-:-:-:--.--.,..__,-.,._.:
 4 i L $Qf.M Cf l Q 4# :p::$ M SW a •
· D. Pesan Moral Sajrone Cerkak
Pesan moral kang ana ing sajroning crita akeh jinise. Bab iki gumantung marang sing
nyurasa Ian ngrasakake isine crita. Upamane pesan moral bab religi, sosia.1, pribadhi,
pendhidhikan, Ian sapanunggalane. Sawise bisa meruhi pesan moral kang ana ing sajroning
crita, kaajap para siswa bisa jupuk amanate.

: E. Ngrakit Cerkak
Medharake panemu, gagasan, idhe, sarta rasa pangrasa tumrap sakabehe manungsa
kuwi penting. Supaya ing pasinaon iki bisa gayeng, ayo ajar medharake uneg-uneg kanthi
wujud cerkak bebarengan. Kanggo gainpangake pangrakitmu bisa nganggo pengalaman
pribadhi. Pengalaman pribadhi asring kita critakake marang kanca kanthi .lesan. Mula upama
pengalaman pribadhi dicritakake kanthi tulisan dakkira luwih gampang. Carane bisa kanthi
direka-reka cengkorongane luwih dhisik, banjur dikembangake nganggo imajinasi. Latare
dicethakake nganggo tembung-tembung kang endah. Konflike bisa diulur utawa dicekakake,
satatane crita cekak.
Cerkak pancen crita fiksi tegese dudu bab kasunyatan. Nanging critane bisa bae wujud
pengalaman pribadhi kang anggone babarake dikembangake sarana irilajinasi. Supaya bisa
dirasakake kaendahane, aja lali gunakake basa rinengga sarta jlentrehake latar/setting kang
cetha.
Gatekna cerkak in!\ ngisor iki!

Sawah
Srengenge durung katon jedhul, nanging semburat abang ing sisih etan wus katon
branang. Manuk-manuk pating bleber mangkat golek pangan ninggalake anak-anake sing
isih cilik-cilik, pating cruit nguntapke lungane biyunge, kanthi pangarep-arep gek ndang
mulih terus ngloloh dheweke. Mengkono uga para manungsa kang duwe pakaryan bakul
menyang pasar. Padha nggendhong tenggok munjung-munjung isi dagangan.
Kabeh padha ngajap, muga-muga laris, entek dagangane, mulih kari gawa tenggok
kothong Ian lembaran-lembaran rupiah. Esuk kuwi Mbah Wongso uga katon menyang
sawah gawa pacul sing disampirke ing pundhake. Tangane kiwa katon kelip-kelip amarga
ing slempitane driji ana mawane, mawa rokok lintingan dhewe alias tingwe. Klempas-
klempus sadalan-dalan.
Wektu kuwi Parjo lagi nyapu latar sing kebak godhong jambu.
"Mruput, Mbah! Tindak sabin?"
"Genah gawa pacul ngono, masak arep njagong!" semaure Mbah Wongso sakecekele.
Mbah Wongso sanadyan wis tuwa, nanging isih seneng guyonan. Malah ana sing ngarani
Mbah Gaul.
"Penjenengan niku nggih aneh, Mbah! Yen kula boten aruh-aruh mengke diarani cah
enom boten ngerti unggah-ungguh."
"O, ya wis, bener Le. Lha kowe gek nyapu?"
"Boten, Mbah. Niki nembe dhahar!" Parjo mbales Mbah Wongso.
"Hus ngawur! Kelakuane, Iha kok malah mbales. Awake dhewe didhahar-dhaharke."
Wong Iara terus padha guyu.
Tekan sawah Mbah Wongso nyelehake pacule. Dheweke terus lungguh nyawang
tanduran pari sing wis merkatak. Sawise ngentekke udute, Mbah Wongso terus mak nyat,
ngadeg terus babati suket sakiwa tengene tanduran pari. Sukete diklumpukake kanggo
pakan wedhus. Udakara jam sanga esuk, Suminah anake wadon katon gawa sarapan Ian
wedang teh sing ginasthel, legi panas tur kenthel. Kringet wis dleweran, weteng ya wis
pating kluthuk jaluk diisi.
"Sarapan rumiyin, Pak!"
"Kene, Nduk, wah kebeneran banget. Wetengku wis kluruk terus je!"
"Wau saderenge tindak kapurih sarapan riyin boten purun, wong nggih sampun mateng
sedanten." ·

··+·+·+~;:..+,+·''--------------------------
..........._ __
,.; ~
Basa Jawa Kelas XII - 1
·j D. Pesan Moral Sajrone Cerkak
Pesan moral kang ana ing sajroning crita akeh jinise. Bab iki gumantung marang sing
nyurasa Ian ngras akake isine crita. Upamane pesan moral bab religi, sosial, pribadhi ,
pendhidhikan , Ian sapanunggalane. Sawise bisa meruhi pesan moral kang ana ing sajroning
crita, kaajap para siswa bisa jupuk amanate.

:: E. Ngrakit Cerkak
Medharake panemu, gagasan, idhe, sarta rasa pangrasa tumrap sakabehe manungsa
kuwi penting. Supaya ing pasinaon iki bisa gayeng, ayo ajar medharake uneg-uneg kanthi
wujud cerkak bebarengan. Kanggo gai'npangake pangrakitmu bisa nganggo pengalaman
pribadhi. Pengalaman pribadhi asring kita critakake marang kanca kanthi lesan. Mula upama
pengalaman pribadhi dicritakake kanthi tulisan dakkira luwih gampang. Carane bisa kanthi
direka-reka cengkorongane luwih dhisik, banjur dikembangake nganggo imajinasi. Latare '
dicethakake nganggo tembung-tembung kang endah . Konflike bisa diulur utawa dicekakake,
satatane crita cekak.
Cerkak pancen crita fiksi tegese dudu bab kasunyatan . Nanging critane bisa bae wujud
pengalaman pribadhi kang anggone babarake dikembangake sarana imajinasi. Supaya bisa
dirasakake kaendahane , aja lali gunakake basa rinengga sartajlentrehake latar/setting kang
cetha.
Gatekna cerkak ing ngisor iki!

Sawah
Srengenge durung katon jedhul, nanging semburat abang ing sisih etan wus katon
branang. Manuk-manuk pating bleber mangkat golek pangan ninggalake anak-anake sing
isih cilik-cilik, pating cruit nguntapke lungane biyunge, kanthi pangarep-arep gek ndang
mulih terus ngloloh dheweke. Mengkono uga para manungsa kang duwe pakaryan bakul
menyang pasar. Padha nggendhong tenggok munjung-munjung isi dagangan.
Kabeh padha ngajap, muga-muga laris, entek dagangane, mulih kari gawa tenggok
kothong Ian lembaran-lembaran rupiah. Esuk kuwi Mbah Won§so uga katon menyang
sawah gawa pacul sing disampirke ing pundha~e. Tangane kiwa katon kelip-kelip amarga
ing· slempitane driji ana mawane, mawa rokok lintingan dhewe alias tingwe . Klempas-
klempus sadalan-dalan.
Wektu kuwi Parjo lagi nyapu latar sing kebak godhong jambu.
"Mruput, Mbah! Tindak sabin?"
"Genah gawa pacul ngono, masak arep njagong!" semaure Mbah Wongso sakecekele.
Mbah Wongso sanadyan wis tuwa, nanging isih seneng guyonan. Malah ana sing ngarani
Mbah Gaul.
"Penjenengan niku nggih aneh, Mbah! Yen kula boten aruh-aruh mengke diarani cah
enom boten ngerti unggah-ungguh."
"O, ya wis, bener Le. Lha kowe gek nyapu?"
"Boten, Mbah. Niki nembe dhahar!" Parjo mbales Mbah Wongso.
"Hus ngawur! Kelakuane, Iha kok malah mbales. Awake dhewe didhahar-dhaharke."
Wong loro terus padha guyu.
Tekan sawah Mbah Wongso nyelehake pacule. Dheweke terus lungguh nyawang
tanduran pari sing wis merkatak. Sawise ngentekke udute, Mbah Wongso terus mak nyat,
ngadeg terus babati suket sakiwa tengene tanduran pari. Sukete diklumpukake kanggo
pakan wedhus . Udakara jam sanga esuk, Suminah anake wadon katon gawa sarapan Ian
wedang teh sing ginasthel, legi panas tur kenthel. Kringet wis dleweran, weteng ya wis
pating kluthuk jaluk diisi.
"Sarapan rum iyin , Pak!"
"Kene , Nduk, wah kebeneran banget. Wetengku wis kluruk terus je!"
"Wau saderenge tindak kapurih sarapan riyin boten purun, wong nggih sampun mateng
sedanten ." ·

•,+·+·+·+·+·+''---- - - - - - - -B-as_a_J_aw
_a_K
_e_la_s_X
_l_-_1__________,{:~5: , t
 "lnggih Bu, sami-sami," Bu Umi ·1an Bu Nurul banjur salaman.
Bu Umi ora ngira yen tumindake sing kanggone ora sepira kuwi bisa diwales kanthi
kaya mangkana. Bu Umi tansah pracaya yen apa wae kang dilakoni ing donya iki mesti
bakal diwales kaya sing ditindakake, kaya unen-unen: apa sing ditandur, ya kuwi sing
bakal diundhuh. .

(Kapethik saka: https://m.solopos.com/cerkak-sing-nandur-bakal-ngundhuh-379078)

Paramasatra
Adhedhasar jinise, tembung basa Jawa bisa kaperang dadi sepuluh, kay~ ing ngisor iki.
Tembung aran yaiku tembung kang mratelakake jeneng barang utawa apa bae.
Tuladha: watu, gunung, manggis, lemari es, Ian sapanunggalane.
Tembung kriya yaiku tembung kang mratelakake solah-bawa utawa tandang gawe.
Tuladha: balang, nendhang, nangkis, turu, Ian sapanunggalane.
Tembung sipat yaiku tembung kang mratelakake kahanan utawa watak sawijining barang
utawa bab.
Tuladha: pinter, ayu, luwih gedhe, Ian sapanunggalane.
Tembung katrangan yaiku tembung kang aweh katrangan tembung liya.
Tuladha: arep, rada, dereng, nembe, asring, redi, Ian sapanunggalane.
Tembung sesulih yaiku tembung kang digunakake minangka sesulih wong, barang, utawa
apa bae kang dianggep barang.
Tuladha: kita, kula, bukumu, dituku, punika, ngene, ngono, iki, sapa, Ian sapanunggalane.
Tembung wilangan yaiku tembung kang mratelakake gunggunge barang.
Tuladha: siji, loro, patbelas, sayuta, Ian sapanunggalane.
Tembung panggandheng yaiku tembung kang digunakake kanggo gandhengake ukara siji
Ian ukara liyane.
Tuladha: sebab, rikala, pramila awit, Ian sapaminggalane.
Tembung ancer-ancer yaiku tembung kang gunane kanggo ngancer-anceri papan utawa
ngancer-anceri tembung aran.
Tuladha: ing, saking, kagem, dhateng, saka, menyang, Ian sapanunggalane.
Tembung panyilah yaiku tembung kang dianggo nyilahake patrap, barang utawa sawijining
bab.
Tuladha: si, sang, sri, ingkang, Ian sapanunggalane.
Tembung penyeru yaiku tembung kang gambarake wedharing rasa seneng, rasa kaget, rasa
kuciwa, rasa $USah, Ian rasa gumun.
Tuladha: lah, lho, hore, wah, nah, Ian sapanunggalane.

= ~~ -.a.....~ ~ - - - - - .·~ - ~ " " ' - =--~>00.~.¥~-•~--=-li:4,.,"'-'~-)M,o,-@k,-~

Crita cekak iku crita- ga~ca~an kang_ ngandhut prastawa kang ?ra da~~ _Ian ora akeh alur (
critane. Ing basa Indonesia smebut cnta pendek (cerpen). Cerkak 1ku saw1Jmmg karangan kang l
nyritakake bab-bab kang ana gegayutane karo lelakone manungsa kanthi ringkes, anggone I:
nyritakake saka wiwitan, tuwuh dredah, nganti car~ne ngrampungake masalahe. Sawise ,
1 nyinaoni babagan crita c_ekak, siswa diajap bisa duweni sikap sopan, jujur, budi pakerti luhur, ~
tepa slira, Ian tanggung·Jawab. i
1. ,. . .____ ~ ___:_,___.,..--2..,....~-~--------...--,.,. .-,-----.,.----~,~~~4¥:!!' . i<I 'E ' ' . J'

Basa Jawa Kelas XII - 1

~ ·*-•:+..-+·+:+:J~------------------~---=--~--:-:----::-~---
;,,