MATRICES&EN&

DETERMINANTEN
Algebra
Prof.&Dr.&Dirk&Keppens&&&&&&&
Bachelor&1&Industriële&ingenieurswetenschappen&
KULeuven,&FIIW,&Technologiecampus&Gent
OVERZICHT

• Het/begrip/matrix

• definitie van “matrix” en bijzondere matrices

• bewerkingen met matrices

• Het/begrip/determinant

• definitie van “determinant” en eigenschappen

• inverse matrix van een vierkante matrix
• rang van een matrix en canonieke vormen
• factorisatie van een matrix (LU)
• Gebruik/van/matrices/in/toepassingen

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 2
2.1//Inleiding

James/Sylvester/(1814F1897) Arthur/Cayley/(1821F1895)

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 3
2.2//Definitie

Een/m"x"n4matrix/is/een/rechthoekig/schema/
van/mn getallen/die/gerangschikt/zijn/in/m
horizontale/rijen/en/n verticale/kolommen.

rij

orde/van/A =/m"x"n
kolom
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 4
2.2//Definitie INLEIDENDE/VOORBEELDEN

Verkorte'notatie'''''''''''''''''''''''of
A = (aij ) A = [aij ]
algemeen/element/van/de/matrix/
(op/iFde/rij/en/jFde/kolom)

elementen/behoren/meestal/tot/een/
getallen“veld”/F
vb./F=$R,/Q,/C,/////(gehele/getallen/modulo/p)
Zp

Mat(m,n,F) =$verzameling/van/alle/mxn.
matrices/met/elementen/in/F
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 5
2.3//Bijzondere/matrices

(a11 a12 ... a1n ) rijmatrix

! a11 $
# &
#
#
a21 &
& kolommatrix
# ... &
# am1 &%
"
nevendiagonaal

hoofddiagonaal
m=n$:$vierkante/matrix
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 6
2.3//Bijzondere/matrices

diagonaalmatrix scalaire/matrix
" % ! k 0 0 ! 0 $
2 0 0 0 # &
$ ' # 0 k 0 ! 0 &
$ 0 −1 0 0 ' # 0 0 " # &
$ 0 0 −3 0 ' # # # k 0 &
$ 0 0 0 4 ' # &
# & #" 0 0 ! 0 k &%

eenheidsmatrix nulmatrix
! 0 0 0 ! 0 $
# &
# 0 0 &
# 0 " &
# # &
# &
#" 0 0 &%

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 7
2.3//Bijzondere/matrices

bovendriehoeksmatrix
" 2 4 −2 1 %
$ '
$ 0 −1 2 5 '
$ 0 0 −3 0 '
$ 0 0 0 4 &'
#
onderdriehoeksmatrix
" 2 0 0 0 %
$ '
$ 2 −1 0 0 '
$ −3 1 −3 0 '
$ 4 −2 1 4 '&
#
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 8
2.4//Getransponeerde/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

transponeren T
A = (aij ) dan A = (a ji )
Schrijf/rijen/als/kolommen/en/omgekeerd

eigenschap (A ) = A T T

" 2 1 3 −4 %
$ '
symmetrische.matrix A = A T
$
$
1 −1 0 2 '
3 0 −3 −1 '
$ −4 2 −1 4 '&
#

anti0symmetrische. AT = −A
" 0 1 3 −4 %
$ '
$ −1 0 0 2 '
(scheefsymmetrische).matrix $ −3 0 0 −1 '
$ 4 −2 1 0 '
# &

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 9
2.5//Optelling/van/matrices
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

optelling “elementsgewijs”/optellen
A = (aij )
A + B = (aij + bij )
B = (bij )

(over/Z)

(over/Z modulo/3)

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 10
2.5//Optelling/van/matrices
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

optelling (eigenschappen)

A+B is/alleen/gedefinieerd/voor/matrices/van/
zelfde/orde

tegengestelde/van/A
is/unieke/matrix/–A#waarvoor/ A + (−A) = O
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 11
2.6//Vermenigvuldiging/van/matrix/met/getal
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

vermenigvuldiging/met/getal
A = (aij ) λ A = (λ aij )
λ∈F
“elk/element/maal/het/getal”

(over/Z)

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 12
2.7//Vermenigvuldiging/van/matrices
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

vermenigvuldiging NIET/elementsgewijs !!!

p
A = (aij ) m× p

B = (bij ) p×n
A. B = (∑ aik bkj )
m×n k=1

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 13
2.7//Vermenigvuldiging/van/matrices
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

vermenigvuldiging

2×3
4×2 4×3
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 14
2.7//Vermenigvuldiging/van/matrices
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

vermenigvuldiging/(eigenschappen)
A. B is/alleen/gedefinieerd/als/aantal/kolommen/
van/A gelijk/is/aan/aantal/rijen/van/B

Als/////////////gedefinieerd/is,/dan/niet/altijd/ook/
A. B B. A
A. B B. A
Zelfs/als///////////en///////////beide/gedefinieerd/zijn,/
dan/niet/altijd van/zelfde/orde/
Zelfs/als///////////en///////////beide/gedefinieerd/zijn/en/
A. B B. A
van/dezelfde/orde,/dan/over/het/algemeen//

A. B ≠ B. A nietRcommutatief/!
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 15
2.7//Vermenigvuldiging/van/matrices

vermenigvuldiging/(eigenschappen)
A. B ≠ B. A
! 1 2 $ ! 1 0 $ ! 3 2 $
# &. # &=# &
" 3 4 % " 1 1 % " 7 4 %
! 1 0 $ ! 1 2 $ ! 1 2 $
# &. # &=# &
" 1 1 % " 3 4 % " 4 6 %
Als/toch/A.B=B.A%dan/zegt/men:/
A en/B commuteren (met/elkaar)

scalaire/matrices/commuteren met/alle/vierkante/
matrices/van/zelfde/orde
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 16
2.7//Vermenigvuldiging/van/matrices
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

vermenigvuldiging/(eigenschappen)
A. B = O is/mogelijk/zonder/dat////////////of//
A=O B=O

Men/spreekt/van/“nuldelers”
! 1 1 $ ! 1 1 $ ! 0 0 $
# &. # &=# &
" 1 1 % " −1 −1 % " 0 0 %

Gevolg:/schrappingswet/geldt/niet/!/

A. C = B. C ⇒ A = B
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 17
2.7//Vermenigvuldiging/van/matrices

macht/van/een/matrix
2
A = A. A
2
idempotente/matrix/:/ A =A

A = A. A. ! . A
n
(n/factoren)
p
nilpotente matrix/:/ A =O p =/index/van/nilpotentie

index'2

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 18
2.8//Determinant/van/een/vierkante/matrix

Seki Takakazu Thomas/Muir

(of/Seki Kowa)/ (1844H1934)
(1642H1708)

grondleggers/van/de/determinantentheorie
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 19
2.8//Determinant/van/een/vierkante/matrix

Recursieve)definitie
1/x/1/matrix A = (a11 ) det A = a11
! a a12 $
11
2/x/2/matrix A = # & det A = a11a22 − a12 a21
#" a21 a22 &%
n
n/x/n/matrix det A = ∑ aij Aij i ∈ {1, 2,…, n} vast
j=1

met Aij = (−1)i+ j det M ij (n"1)/x/(n"1)/matrix/bekomen/

door/schrappen/van/rij/i en/
cofactor minor kolom/j in/A
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 20
2.8//Determinant/van/een/vierkante/matrix

notatie det A =| A |

OPGELET/!
Matrix/=/getallenschema/=/tabel
≠
Determinant/=/getal

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 21
2.8//Determinant/van/een/vierkante/matrix

definitie/=/“ontwikkelingsformule/van/Laplace”

Voorbeeld/:/
ontwikkelen/naar/de/1ste rij

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 22
2.8//Determinant/van/een/vierkante/matrix
INLEIDENDE/VOORBEELDEN

Opmerkingen:
i vast/gekozen//////ontwikkeling/naar/iCde/rij

det A is/onafhankelijk/van/keuze/van/i
(dus/ontwikkelen*naar*om*het*even*welke*rij)
Ook/mogelijk:
j vast/gekozen//////ontwikkeling/naar/jCde/kolom
(ontwikkelen/naar/kolom/i.p.v./rij)
det A is/onafhankelijk/van/keuze/van/j
(dus/ontwikkelen*naar*om*het*even*welke*kolom)

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 23
2.8//Determinant/van/een/vierkante/matrix

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 24
2.8//Determinant/van/een/vierkante/matrix

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 25
2.9//Eigenschappen/van/determinanten
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

multilineariteitseigenschap

Kolom/mag/gesplitst/worden
Factor/in/kolom/mag/afgezonderd/worden
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 26
2.9//Eigenschappen/van/determinanten
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

alterneringseigenschap

Twee/kolommen/verwisselen/verandert/determinant/van/
teken
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 27
2.9//Eigenschappen/van/determinanten
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Gevolgen(van(de(eigenschappen

1. determinant&met&twee&gelijke&kolommen&
is&nul
2. één&kolom&maal&&&&&&&&&&&determinant&maal
λ λ
n
en/dus/ook:/det (λ A) = λ det A

3. waarde&van&determinant&verandert&niet&
als&men&bij&een&kolom&een&veelvoud&van&
een&andere&kolom&optelt

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 28
2.9//Eigenschappen/van/determinanten
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Eigenschap det A = det A

T

Gevolg/(zie/voorgaande):
4. determinant&met&twee&gelijke&rijen&is&nul

5. één&rij&maal&&&&&&&&&&&determinant&maal
λ λ
n
en&dus&ook:& det (λ A) = λ det A
6. waarde&van&determinant&verandert&niet&
als&men&bij&een&rij&een&veelvoud&van&een&
andere&rij&optelt
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 29
2.9//Eigenschappen/van/determinanten
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Multiplicatieve+eigenschap

det(A. B) = det A. det B

Gevolg/://////////////////////////////////////
det(A. B) = det(B. A)
ook/al/is/ A. B ≠ B. A

Geen+additieve+eigenschap+!!!
det(A+ B) ≠ det A+det B

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 30
2.9//Eigenschappen/van/determinanten
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE
Wordt/later/gebruikt/
Determinant)van)Vandermonde bij/interpolatie

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 31
2.10//Regel/van/Sarrus
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Enkel/bruikbaar/voor/3/x/3

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 32
2.11//Inverse/matrix/van/een/vierkante/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Definitie/van/inverse/matrix
A n × n − matrix
A heet/inverteerbaar of/regulier
als/er/een/matrix/X bestaat/waarvoor/:/
A. X = X. A = I n

Als A inverteerbaar is,/dan/is/X/uniek en/we/

noteren/deze/als///////(inverse/matrix/van/A)
A −1

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 33
2.11//Inverse/matrix/van/een/vierkante/matrix

eigenschappen

−1 −1
(A ) = A

−1 −1 −1
(A. B) = B . A Volgorde/!

T −1 −1 T
(A ) = (A )
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 34
2.11//Inverse/matrix/van/een/vierkante/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

criterium/voor/inverteerbaarheid

A inverteerbaar det A ≠ 0
Als/A nietHinverteerbaar is,/dan/heet/A
ook/singulier
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 35
2.11//Inverse/matrix/van/een/vierkante/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Berekening/van/inverse/(1ste methode)
−1 1
A = adj A
det A

adjunct van/A
adj A = (Aij ) T
met//////de/cofactor/van/
Aij aij
Elk%element%vervangen%door%zijn%cofactor%en%
daarna%transponeren
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 36
2.11//Inverse/matrix/van/een/vierkante/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 37
2.12//(Determinanten)rang/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Definitie/van/“rang”

Rang/=/orde van/de/grootst/
mogelijke/nietPnul/
determinant/die/in/A/zit

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 38
2.12//(Determinanten)rang/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

eigenschappen

0 ≤ rang A ≤ min{m, n}
A n#x#n is/inverteerbaar rang/A =/n
T
rang/A =/rang/ A

rang(A.B)#=#rang(B.A) =/rang/A
als/B inverteerbaar is
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 39
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

elementaire/rijbewerkingen

• twee$rijen$onderling$verwisselen

• een$rij$vermenigvuldigen$met$een$
van$nul$verschillend$getal

• bij$een$rij$een$veelvoud$van$een$
andere$rij$optellen

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 40
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

elementaire/rijbewerkingen
uitgevoerd/op/eenheidsmatrix/geeft/als/
resultaat/een/“elementaire/matrix”/E
elementaire/rijoperatie

A B
E. A
elementaire/matrix/is/altijd/inverteerbaar
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 41
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

rijequivalente matrices
A en/B zijn/rijequivalent/als/B uit/A ontstaat/
door/alleen/elementaire/rijbewerkingen

B = C. A met C = Ek .…. E1
product/van/eindig/aantal/
elementaire/matrices

Als/A en/B rijequivalent/zijn,/dan/is/

rang/A =/rang/B

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 42
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Doel/:/rang/van/een/matrix/bepalen

Gevraagd:)bepaal)rang)van)A

Oplossing):)vind)een)matrix)B)die)
rijequivalent)is)met)A en)waarvan)de)rang)
heel)gemakkelijk)te)bepalen)is.
Dan)is)dit)meteen)ook)de)rang)van)A

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 43
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

echelonH of/trapmatrix

leiders
spilelementen
pivotelementen

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 44
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Algoritme/van/Gauss
elke/matrix/is/rijequivalent/met/een/
echelonmatrix/(is/niet/uniek/!)
=/(een)/GaussOnormale/vorm

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 45
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Algoritme/van/Gauss///(voorbeeld)

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 46
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Gereduceerde/echelonmatrix rref

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 47
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Algoritme/van/GaussJJordan
elke/matrix/is/rijequivalent/met/een/
unieke gereduceerde/echelonmatrix

=// rijcanonieke vorm/of/GaussJJordan/

vorm/(ook:/HermiteJnormale/vorm)

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 48
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Algoritme/van/GaussJJordan

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 49
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

UA GaussHnormale/vorm

A
rijcanonieke vorm
HA (GaussHJordan)

rang A = rangU A = rang H A

=/aantal%leiders%in U A of H A

=/aantal%niet+nulrijen in U A of H A
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 50
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

verband/tussen/rang/en/
inverteerbaarheid

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 51
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

Berekening/van/inverse/(2de methode)
[ A | In ] # −1 %
→ $ I n |  A &

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 52
2.13//Canonieke/vormen/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE
GEEN/EXAMENLEERSTOF

volle/rangontbinding/van/een/matrix
A = C. F (is/niet/uniek)

te/bepalen/r"x"nJmatrix
Gegeven/matrix/van/
orde/m"x"n met/rang/r te/bepalen/m"x"rJmatrix
met/rijcanonieke vorm/H A

C =/uit/A alle/kolommen/weglaten/die/overeenkomen/
met/kolommen/van//////zonder/spilelement
HA

F =/uit///////alle/nulrijen
HA weglaten/
ALGEBRA HOOFDSTUK/2 53
2.14//Toepassingen/van/matrices
FUNCTIEVOORSCHRIFT/BEPALEN
GEEN/EXAMENLEERSTOF

DIGITALE/BEELDVERWERKING
(zie%later,%optie%ELICT)%

Digitaal/beeld/=/matrix

CODEERTHEORIE/EN/CRYPTOGRAFIE
coderen/en/decoderen/van/berichten/(Hill/cipher)

GEOMETRISCHE/OPTICA

ALGEBRA HOOFDSTUK/2 54
3.7//LU9factorisatie/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE
Factoriseren van/een/matrix
=/matrix/schrijven/als/product/van/bijzondere/matrices

belangrijk/in/numerieke/algoritmen

LU9factorisatie A = L. U
QR9factorisatie (zie/hoofdstuk/7) A = Q. R
Volle/rangontbinding/(zie/hoofdstuk/2)/ A = C. F
T
Singuliere/waardenontbinding A = U. Σ. V
(zie/hoofdstuk/7)
ALGEBRA HOOFDSTUK/3 55
3.7//LU:factorisatie/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

LU:factorisatie
A enkel/door/gebruik/van/elementaire/
U
rijoperaties/waarbij/bij/rijen/veelvouden/van/
hoger/geplaatste/rijen/worden/opgeteld
GEEN/rijverwisselingen/!!!
bestaan)van)LU-
ontbinding)is)niet)
U = E p . ! . E1.  A
altijd)gegarandeerd! −1
A = (E p . ! . E1 ) . U = L. U

A = L. U
benedendriehoeksmatrix echelonmatrix
met/1/op/hoofddiagonaal (bovendriehoeksmatrix als/r=n)
LOWER UPPER
ALGEBRA HOOFDSTUK/3 56
3.7//LU9factorisatie/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

LU9factorisatie A = L. U
Hoe/een/ontbinding/vinden/?
Rechtstreeks/uitrekenen/(niet/efficiënt)

ALGEBRA HOOFDSTUK/3 57
3.7//LU:factorisatie/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

LU:factorisatie A = L. U
Algoritmen/gebaseerd/op/Gauss:eliminatie

DOOLITTLE: elementen/op/hoofddiagonaal/van/L
gelijk/aan/1

CROUT: elementen/op/hoofddiagonaal/van/U
gelijk/aan/1

CHOLESKI: enkel/voor/positief:definiete/
symmetrische/matrices

ALGEBRA HOOFDSTUK/3 58
3.7//LU:factorisatie/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

LU:factorisatie (voorbeeld/methode/Doolittle)

R2 = 1R2 − 3R1
R3 = 1R3 − 2R1

3 2

R3 = 1R3 −1R2

L U
ALGEBRA HOOFDSTUK/3 59
3.7//LU:factorisatie/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

LU:factorisatie A = L. U
Toepassing/1:/berekenen/van/inverse/matrix

A = L. U
−1 −1 −1 −1
A = (L . U) = U . L
Eenvoudig/te/berekenen/
(inverse/van/driehoeksmatrices)
ALGEBRA HOOFDSTUK/3 60
3.7//LU:factorisatie/van/een/matrix
FUNCTIES/:/TERMINOLOGIE

LU:factorisatie A = L. U
Toepassing 2/:/berekenen/van/determinant

A = L. U
det A = det L . detU
Eenvoudig/te/berekenen/(product/van/
elementen/op/hoofddiagonaal)
Eén/van/beide/is/1
ALGEBRA HOOFDSTUK/3 61