Professional Documents
Culture Documents
Chińska Emigracja Do Rosji
Chińska Emigracja Do Rosji
Andrii Hapon
46901
.....................................................................
Treść
Wstęp............................................................................................................3
Pojęcie "diaspora".........................................................................................6
Wniosek.........................................................................................................33
Bibliografia.....................................................................................................35
Wstęp
1 Zhou, Mm. Contemporary Chinese America: immigration, ethnicity, and community transformation. - Philadelphia,
2009. P.23.
2 Seagrave S. Lords of the Rim. - L., 1995. P. 14.
3 International Migration and Development: A review in light of the crisis. - N.Y., 2011. P. 4-5.
4 Цветко А.С. Советско-китайские культурные связи. Tsvetko A.S. Radziecko-chińskie kulturalne związki.
—M. 1974.S. 32.
5 Арефьев А.Л. Тенденции в обучении граждан КНР в российских вузах. Arefyev A.L. Trendy w nauczaniu obywateli
ChRL w rosyjskich uczelniach. - M., 2006. S. 14.
Rosji 12 526 ludzi. A tymczasem, rola, którą z czasem6 zagrali fachowcy z Chin, co
przeszli przygotowanie w ZSRR, w ekonomicznym i politycznym życiu Chin, ciężko
przecenić. I ona mogła być jeszcze większa, gdyby nie represje czasów kulturalnej
rewolucji, co zwłaszcza mocno uderzyła po ludziach, zamieszanych w związkach z
ZSRR.
Drugi rozdział pracy jest poświęcony studiowaniu chińskiej diaspory po przejściu Chin
do polityki reform i otwartości. Obiektywne przyczyny zwiększenia w Chinach
migracji, przemiana politycznego kursu rządu w stosunku do wyjazdu obywateli z
Chin, charakterystyka współczesnej migracyjnej polityki władz.
W drugim rozdziale decydują się następujące zadania: — wyjaśnić przyczyny
zwiększenia zewnętrznej migracji po 1978 r. Ocenić rolę ludnościowego i
ekonomicznego czynników w tym procesie; — wyznaczyć tendencje rozwoju
współczesnej migracyjnej polityki ChRL; — ujawnić cechy wyróżniające nowej
chińskiej migracji i przemiany w strukturze zagranicznej diaspory.
Ten rozdział jest poświęcony światowej chińskiej diasporze. Jest zrobiona próba
klasyfikować chińską rozproszenie migrantów w świetle istniejących naukowych teorii,
krótko prześledzić historię kształtowania chińskiej diaspory, wydzielić główne regiony jej
osiedlania, wyznaczyć najważniejsze tendencje rozwoju.
§ 1. Pojęcie "diaspora".
a) oficjalne
7 Попков В.Д. Некоторые основания для типологии диаспор // Материалы II Всероссийского социологического
конгресса.Popkov V.D. Niektóre powody, dla typologii diaspor // Materiały II Krajowego socjologicznego kongresu.
8 Полоскова Т.В. Современные диаспоры: внутриполитические и международные аспекты. Poloskova T.V.
Nowoczesne diaspory (wewnątrz polityczne i międzynarodowe aspekty). - 2002.
c) częste przemieszczenia między krajem pochodzenia i innym krajem (do ostatniej
kategorii odnoszą się przede wszystkim pracownicy sezonowi, transfer itp.);
2. W który moment skupisko takich wspólnot staje się diasporą i co musi stać się,
żeby ona przestała być taka?
9 Тишков В.А. Реквием по этносу: исследования по социально-культурной антропологии. Гл. XIII. Теория и
политика диаспоры. Tishkov V. A. Rekwiem po etnosie. Badania społeczno-kulturowej antropologii.
Rozdział XIII. Teoria i polityka diaspory. - M.,2003.
mniejszości; — pragnienie zachować etniczną i kulturową tożsamość; — obraz
wspólnoty historycznego pochodzenia.
10 Idem, s.442.
11 Idem, s.443.
12 Zhu Guohong. A Historical Demography of Chinese Migration // The Chinese Overseas. Routledge Library of Modern
China. / Ed. Hong Liu. - N.Y., Routledge, 2006. Vol.1. P.141-142.
wspólnej dla wszystkich członków mniejszości, ale różni się od kulturalnego tła
przyjmującego społeczeństwa. Uświadomienie swojej przynależności do jedynej
kultury; — pragnienie mniejszości do konsolidowania przez kształtowanie wspólnych
społecznych związków i ekonomicznych instytucji. Teraz spróbujemy prześledzić na
konkretnych historycznych przykładach to, jak wyżej wspomniane cechy diaspory
przejawiają się w razie z dyspersji chińskich migrantów.
Historia migracji Chin nalicza więcej dwóch tysiącleci. Tak, pierwsze świadczenia
obecności chińskich imigrantów w Japonii odnoszą się do okresu panowania dynastii
Qin (221 r. p.n.e. - 206 r. p.n.e.). Od czasu dynastii Han (206 r. p.n.e. - 220 r. n.e.),
Chińczycy zaczynają przemieszczać się na zachód po Jedwabnym Szlaku. Niektórzy
Chińscy kupcy dochodzili nawet do Europy, jednak duża część przemieszczeń
odbywała się w granicach najbliższych do Chin regionów: Południowej, Południowo-
wschodniej Azji i Japonii. W zasadzie to były handlowe wyprawy, i Chińscy kupcy, po
ich zakończeniu wracali na ojczyznę .13 Pierwsze wspomnienia o Chińczykach, co stale
żyją za granicami Chin, odnoszą do epoki dynastii Tang (618 - 907 г.). To okres
rozkwitu handlu Chin z zagranicą. Tysiące chińskich kupców corocznie wyruszały po
Dużej jedwabnej drodze czy morzem handlować do różnych zakątków świata - od
Europy i Średniej Azji do India i Japonii, niektóre z nich gromadziły się na nowym
miejscu. Chińska migracja w epokę mongolskiej dynastii Yuan (1271 - 1368 r.) odbyła
się głównie na dwa sposoby: handlowym i wojskowym. Z jednej strony, odbywa się
niebywały ruch morskiego handlu : otwierają się nowe handlowe porty, liczni Chińscy
kupcy osiedlali się na wyspie Jawa, na Borneo (teraz - wyspa Kalimantan), na Sumatrę,
na terytorium dzisiejszej Tajlandii, w Kambodży . Z innej strony, Chińczycy 14 brali udział
w kampaniach mongolskiego wojska i często zostawiali się na zdobytych terytoriach. Na
początku swojego panowania cesarza ostatniej hańskiej dynastii - dynastii Ming (1368 -
1644 r.), co przyszło na zmianę Mongołom, przedłużali wzięty w epokę swoich
poprzedników kurs na rozszerzenie handlu zagranicznego. W rządzenie cesarza
Yongle (1402 - 1424 г.) buduje się ogromna flota, wyposaża się największa na ten
moment morska wyprawa przy współudziale tysięcy statków i dziesiątków tysięcy osób
13 Idem, s.145.
14 Z 1277 w 1393 r. ludność prowincji Fujian wzrosła 13-krotnie - z 293 500 do prawie 4 mln osób (Zhu
Guohong. Op.cit. s. 149).
pod kierunkiem admirała Zheng He. Pod znakiem dalekich rejsów, nawiązywania
nowych handlowych związków i geograficznych odkryć odbywa duża część XV wieku.
Ale w końcu XV stulecia imperium zmienia kurs polityki zagranicznej o 180 stopni,
przechodząc do polityki samoizolacji. Drugim kluczowym elementem migracji stają się
przedstawiciele nie zamożnych warstw społeczeństwa. Już w XIV w. Południowo-
Wschodnie prowincje Chin zaczynają cierpieć na przeludnienie i brak gruntów ornych .
To wypychało biedną15 ludność z kraju, zmuszając migrować na terytorium Azji
Południowo-Wschodniej w poszukiwaniu zarobku. Słabo zaludnione na ten moment
kraje Azji Południowo-Wschodniej z przyjściem europejskich kolonizatorów bardzo
potrzebowali taniej siły roboczej, którą bardzo prosto było importować właśnie z
terytorialny bliskiego geograficznie południowych Chin. Zaczynając z XVI wieku
stopniowo nabiera siłę jeszcze jeden kanał migracji, który z czasem miało się stać
głównym. Chodzi o opartym na brutalnym przemieszczeniu siły roboczej. W XVI wieku
kolonialisty z portugalii praktykowały sprzedaż chińczyków. Pierwszymi tę praktykę
przejęli Hiszpanie i Holendrzy, a trochę później - Anglicy . W wyniku interwencji
Europejczyków geografia chińskich migrantów rozwija się : w XVIII - pierwszej połowie
XIX wieku osadnicy z Chin pojawiają się na terytorium Afryki, Europy, Północnej i
Południowej Ameryki. Jednak, to były tylko małe grupy imigrantów, i aż do lat 40 XIX
wieku zdecydowana większość chińskich migrantów nadal koncentrowała się w Azji
Południowo-Wschodniej. Do tego momentu tutaj było ich blisko 1,5 mln. osób. Sytuacja
gwałtownie zmienia się po "odkryciu Chin" wskutek Pierwszej i Drugiej Opiumowych
wojen. Zaczyna się okres masowej pracującej migracji ludności z Chin, który będzie
trwał bez mała wiek - od lat 40 XIX wieku do lat 20 i 30 XX wieku. Potępienie państwami
członkowskimi Świętego Związku na Wiedeńskim (1814-1815) i Werońskim (1822)
kongresach handlu niewolnikami sprowokowało deficyt siły roboczej w koloniach.
Pierwszą od handlu niewolnikami, a potem i niewoli zrezygnowała Anglia - na ten
moment światowe centrum handlu niewolnikami. Opuszczone na rynku pracy niszę,
trzeba było zająć, i dla tego najlepiej nadają się chińscy robotnicy. Aż do 1842 roku ich
masowemu odjazdowi z kraju przeszkadzał zakaz, co działał w Chinach, na zewnętrzną
migrację, jednak po porażce Chin w Pierwszej opiumowej wojnie on praktycznie
przestał dotrzymywać się, a po zakończeniu Drugiej opiumowej wojny był i całkiem
skasowany. Przed 1850 rok ludność Chin dosięgła 430 milionów osób.. Rosnącej
ludności zaczęto brakować gruntów ornych, a w konsekwencji - i żywności. Głód i bieda
w Chinach w XIX wieku stały się powszechnymi i typowymi zjawiskami. Masowa
okradanie rolników doprowadziła do utraty nimi ziem i przejściu własności ziemi do rąk
posiadaczy dużego kapitału. Dziesiątki milionów osób pozostawały bez środków dla
istnienia. Gospodarka Chin, poderwana odpływem pieniędzy z kraju do wymiany na
opium i europejskie towary, okazała się nie gotowa przeciwstawiać się przyrodniczym
Aby ustalić, jakie czynniki wpływają na aktywizację zagranicznej chińskiej migracji, nie
wystarczy wymienić tylko obiektywne społeczno-ekonomiczne i demograficzne
przesłanki tego procesu. Nie mniej ważną wydaje się analiza polityki współczesnych
Chin w stosunku do swojej diaspory. Po przejściu Pekinu do polityki reform i otwarcia
władzy zaczęły rozpatrywać chińską diasporę jako jedną ze efektywnych środków
realizacji modernizacji kraju. Rząd liczy na pomoc swoich rodaków w sprawie
dołączenia do Chin inwestycji zagranicznych, import nowych technologii, tworzenia
międzynarodowych korporacji z udziałem chińskiego kapitału. Ponadto, chińska
diaspora powinna sprzyjać do stworzenia pozytywnego imidżu Chin za granicą i
stymulować rozwój rynku dla chińskich towarów. Realizując te cele, władze Chin
opracowuje i przeprowadza w życie skomplikowany kurs polityczny, które można
podzielić na dwa kierunki — regulacja przepływów migracyjnych i politykę diaspor.
16 Liu Guofu The Right to Leave and Return and Chinese Migration Law. - Leiden, 2007. P. 143.
17 Liu Guofu. Op.cit. p.147
profesor z Pekińskiego instytutu technologii Liu Gofu.18
18 Zhongguo tongji nianjian 1996 - 2011 (Roczniki statystyczne ChRL 1996 - 2011)
URL: http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj
19 Zhongguo tongji nianjian 2000 - 2011 (Roczniki statystyczne ChRL 2000 - 2011).
zjawiska jest bardzo trudna. Ministerstwo bezpieczeństwa publicznego ChRL
opublikowała dokładną statystykę w strukturze strumienia migracyjnego tylko raz - w
2004 roku . Po pierwszym półroczu, w zależności od celu podróży, liczebność
wyjazdów obywateli Chin za granicę podzielone w następujący sposób:
20
21 Brady A-M. China's Propaganda and Perception Management Efforts, Its Intelligence Activities that Target
the United States, and the Resulting Impacts on U.S. National Security.
diasporą. Pięćdziesiąty artykuł przyjętej w 1982 roku konstytucji głosi: "ChRL chroni
należne prawa i interesy chińczyków mieszkających za granicą, prawa i interesy
chińczyków-repatriantów i członków rodzin chińczyków mieszkających za granicą". Po
przejściu na nowy kurs polityczny rząd Chin przegląda swój stosunek do przekazów
pieniężnych, wykonywanych z zagranicy. Jeśli w czasie rewolucji Kulturalnej ich
odbiorcy zaliczały się do "klasy burżuazji" i poddawały się represjom, to teraz przelewy
od chińczyków mieszkających w innych krajach, przeciwnie, stały się zachęcani. Chiny
przydzielają znaczne środki na patriotyczne wychowanie swoich zagranicznych
rodaków. Za tworzenie pozytywnego wizerunku Chin na arenie międzynarodowej
odpowiada biuro informacji rady państwa ChRL - centralny organ międzynarodowej
propagandy Chin. Jednym z jego głównych zadań jest praca z zagranicznymi rodakami.
Działalność kancelarii obejmuje świadczenie potężnego wpływu na chińczyków
mieszkających za granicą. Głównymi środkami wpływu Chin na diaspory są liczne
chińskie Media - gazety, telewizji i stacji radiowe, pracujących w innych państwach przy
finansowym wsparciu rządu chińskiego; stworzony centralny kanał CCTV 4, a także
imprezy kulturalne, stale prowadzone pod egidą chińskich ambasad i konsulatów w
różnych krajach świata.22 Najważniejszym źródłem informacji dla większości migrantów
na dzień dzisiejszy jest chiński segment sieci internet. To właśnie chińskie strony
internetowe tworzą opinię publiczną przedstawicieli diaspory o Chinach i są potężnym
narzędziem w jej konsolidacji. Jako przykład można przypomnieć sobie
zorganizowanych przez internet demonstracji zagranicznych chińczyków, które przeszły
na wiosnę 2008 roku w różnych miastach Europy i Ameryki, kiedy dziesiątki tysięcy
migrantów wyszli na ulice w celu wsparcia Olimpijskiego ognia przed Olimpiadą w
Pekinie w 2008 roku. Jeszcze jednym elementem, konsolidującym chińską diasporę,
jest kultura. W 2004 roku przy Ministerstwie edukacji ChRL powstała tzw. Kancelaria po
rozpowszechnieniu języka chińskiego, potem zaczyna się otwierać przy dużych
uniwersytetach w różnych krajach świata Instytucje i klasy Konfucjusza - edukacyjno -
naukowe ośrodki, mające na celu stymulowanie miejscową ludność studiować język
chiński i kulturę. Instytuty Konfucjusza corocznie organizują nabory do grup języka
chińskiego, a także prowadzą szereg działań, które sprzyjających popularyzuje kultury
chińskiej: wystawy, koncerty, warsztaty kaligrafii, herbaty ceremonii herbaciane,
prezentacji mistrzów chińskich sztuk walki, itp. Każde duże wydarzenie dokładnie
oświeca się w lokalnych chińskich mediach i przyciąga wielu przedstawicieli chińskiej
diaspory. Praca po zjednoczeniu zagranicznej chińskiej mniejszości, zwłaszcza jego
struktur ekonomicznych, jest jednym z głównych zadań polityki Pekinu. Dążenie do celu
konsolidacji diaspory na całym świecie, w 2002 roku rząd przyjął trzyletni plan pod
nazwą "Rozwój ojczyzny przynosi korzyść chińskim emigrantom” . On był powołany 23
22 B iao Xiang, Emigration from China: a Sending Country Perspective// The Chinese Overseas.Volume IV./ Ed. by:
Hong Liu. -N.Y ., Routledge, 2006. P.359.
23 Гелъбрас В.Г. Россия в условиях глобальной китайской миграции. Gelbras V.G. Rosja w globalnej chińskiej
migracji. — M., 2004. S. 181.
nawiązywać związki jak wewnątrz diaspory, tak i między stowarzyszeniami
zagranicznych chińczyków w różnych krajach świata, sprzyjać rozwojowi ich portali
internetowych, organizować wystawy, seminaria i warsztaty z udziałem organizacji
chińskich imigrantów z różnych krajów, itp. Tworzenia międzynarodowych związków
pomiędzy chińskimi zagranicznymi społecznościami przyczynia się również regularne
przeprowadzenie w różnych krajach na całym świecie forów, wystaw i kongresów
chińskich przedsiębiorców. Największym i najbardziej autorytatywnym z nich jest tak
zwany “Światowy forum chińskich przedsiębiorców”, organizowany w 1991 roku. W
pracy forów aktywny udział biorą oficjalne delegacje z ChRL, naliczające setki
uczestników. Od razu po pierwszym zjeździe SFCP nastąpił wzrost inwestycji
zagranicznych w chińską gospodarkę.24 Więc, można stwierdzić, że znaczne wysiłki
rządu chińskiego, skierowane na konsolidowanie diaspory, a także kształtowanie
pozytywnego wizerunku ChRL u zagranicznych chińczyków, zakończyły się sukcesem.
Za te lata, które minęły od zmiany kursu politycznego w ChRL, władze Chin udało się
nie tylko zdobyć zaufanie swoich zagranicznych rodaków, ale i przekształcić chińską
diasporę na efektywne narzędzie rozwoju państwa.
Nowa fala chińskiej migracji, która rozpoczęła się po wejściu ChRL do polityki reform i
otwartości, ma kilka ważnych cech, które pozwalają mówić o zupełnie nowym etapie
międzynarodowego przemieszczenia ludności chin. Główną cechą nowej fali są istotne
zmiany składu społecznego migrantów. Jeśli do 1978 roku za granicę wyjeżdżają
głównie najbiedniejsze warstwy społeczeństwa, a celem ich przemieszczenia było
znalezienie środków do życia, to teraz znaczną część migrantów stanowią
wykształcone i finansowo zamożne osoby, których jeden z głównych specjalistów w
chińskiej migracji w ChRL, Zhuang Guotu oznaczył jako “realna czy potencjalna elita
społeczeństwa" . Wyjeżdżając za granicę, szukają25 możliwości dalszego rozwoju -
ekonomicznego, edukacyjnego, kulturalnego itp. Tradycyjnie, na przestrzeni kilku
wieków, głównymi rejonami wysyłającymi imigrantów były dwie prowincji południowych
Chin - Fujian i Guangdong, to już w 1980 latach za granicę wyruszają pochodzące
praktycznie z wszystkich regionów ChRL. Więc, otwarcie granic ChRL i wznowienie
24 Zhuang Guotu. On the four waves of Chinese migration to Southeast Asia. 2008, No1. P. 72.
25 Zhuan Guotu. 华侨华人分布状况和发展趋势 (Obecny rozkład i trendy rozwoju chińczyków za granicą) URL:
http://qwgzyj.gqb.gov.cn/yjytt/155/1830.shtml
międzynarodowej migracji chińczyków, to, co się wydarzyło w 1978 roku, doprowadziło
do gwałtownych reform w strukturze zagranicznej chińskiej diaspory. Pod wpływem
nowych imigrantów stała się ona szybko rozwijać. Różnorodność i zróżnicowanie
etniczne nowej fali migracji naruszył tradycyjne zasady kształtowania zagranicznych
chińskich społeczności, co do tego jednoczyło, zazwyczaj, imigrantów z tej samej
prowincji.26 Nowe chińskie migranci, w przeciwieństwie do swoich poprzedników,
zajmują się nie tylko w dziedzinie handlu i restauracyjnym biznesie, ale coraz częściej
pracują w jednym zespole z przedstawicielami przyjmującej większości —
intelektualnie-naukowej sferze, na produkcji i w innych dziedzinach gospodarki. Więc,
można stwierdzić, że pod wpływem nowej fali migracji chińska diaspora stała się, z
jednej strony, znacznie mniej jednorodna, ale z drugiej - o wiele bardziej skłonna do
integracji do społeczeństwa kraju zamieszkania. Z 1978 roku do chwili obecnej liczba
chińczyków mieszkających za granicą, wzrosła na wiele milionów osób i stale rośnie.
Przy czym tempo tego wzrostu nie może nie porażać: zastępca dyrektora Instytutu
historii chińskich imigrantów, profesor Zhao Hongyin twierdził, że w 1995 roku w
różnych krajach świata mieszkają około 800 000 chińczyków, tych, którzy wyjechali z
ChRL po 1978 roku. W 1997 roku Komisja Ludowej politycznej rady doradczej ChRL po
relacjach z Tajwanem, Hongkongiem i Makau na podstawie specjalnie
przeprowadzonego kompleksowego badania wywiodła bliską cyfrę do 1 mln. osób . A
przez ogółem dziesięciolecie Zhuang27 Gotu, powiedział, że w 2008 roku łączna liczba
"nowych" chińskich imigrantów w świecie sięgał prawie 9,6 mln osób, złożywszy piątą
część ogólnej liczby zagranicznych chińczyków. 28 Jeśli wierzyć tym cyfrom, można
stwierdzić, że liczba nowych imigrantów, mieszkających za granicą, w okresie od
połowy lat 90-tych do roku 2008 wzrosła w 9-12 razy. Porównując te liczby z
powyższymi oficjalnymi danymi o liczbie wyjazdów obywateli ChRL za granicą, można
obserwować podobny kierunek i zbliżoną dynamikę: w tym samym okresie całkowita
liczba zagranicznych podróży chińczyków wzrosła 6,5 razy, a liczba wyjazdów z
osobistymi celami - 19,5 razy.
26 Shan Anmeng. 中国的新移民与人口普查 (Nowe chińskie migranci i powszechny spis ludności) // Southheast
Asian Studies. 2006, No4. P.52.
27 The Chinese diaspora: space, place, mobility, and identity. / Ed. by: Laurence J.С Ma, Carolyn Cartier. — Oxford,
2003. P.20.
28 Zhongguo tongji nianjian 2000 - 2011 (Roczniki statystyczne ChRL 1996 - 2011)
Należy przy tym pamiętać, że realna liczba chińczyków, co osiadło w różnych regionach
świata, może być bardziej znaczący: w literaturze naukowej występują, na przykład,
oceny w 18 mln osób . Władze ChRL ma tendencję zaniżać skale 30 emigracji,
ponieważ zbyt duży odpływ ludności z kraju może być potraktowany przez .
krytyków rządu chińskiego jako świadectwo społeczno-ekonomicznego ucisku
państwa.
W całej swojej historii chińska migracja do Rosji rozwijała się w swój własny, wyjątkowy
i różni się od reszty świata prawami. Mimo, że dzisiejsze terytoria Dalekiego Wschodu
Rosji w ciągu wieków bezpośrednio graniczy z Chinami, na te ziemie, aż do ostatniej
ćwierci XIX wieku, mieszkańcy Chin nie pretendowały. Podczas gdy w Południowo-
Wschodniej Azji formowały się wpływowe handlowe mniejszości, terytorium na północ
od chińskiej granicy zostawały niezamieszkałymi. Migracja chińczyków do Rosji
pozostała w tyle za czasem od podobnych procesów w innych częściach świata. Do
tego momentu, jak pierwsze sezonowi pracownicy z Chin zaczęły pojawiać się na
rosyjskim Dalekim Wschodzie, ich rodacy, wywiezione za granicę wysiłku europejskich
mocarstw kolonialnych, już wiele lat pracowali w różnych częściach świata. Rozpoczęta
w połowie XIX wieku dwudziestu - trzydziestoletnim opóźnieniem od większości
regionów świata, chińska migracja do Rosji różniła się tymczasowym, zazwyczaj
sezonowym charakterem przemieszczeń migrantów. Chińskie pracownicy nie byli
zainteresowani zostawać na długo w słabo rozwiniętych regionach Dalekiego Wschodu.
Korzystając z ich bliskością geograficzną do Chin, oni wracali po zakończeniu pracy
sezonowej do siebie do domu. I choć z czasem w regionie Amur pojawiło się osiadła
chińska ludność, ona nigdy nie składała tam dużej masy ludzi. Te same tendencje i
między 1917 i 1949 r., jednak, chińska obecność na Dalekim Wschodzie Rosji w tym
okresie stopniowo zmniejsza się i prawie całkowicie schodzi na nie do 1940 roku.
Migracja w ZSRR, która rozpoczęła się po powstaniu Nowych Chin, składała się
głównie z pracowników technicznych, naukowców, a także studentów. W latach
zbliżenia obu państw w radzieckich uczelniach, instytutach badawczych, zakładach
pracy i na budowach w kraju odwiedziło około 38 tysięcy obywateli ChRL. 31
Zdecydowana większość z nich wróciła do Chin, aby wykorzystać zdobyte
doświadczenie dla dobra swojej ojczyzny. W końcu 1950 roku, po dekadzie
"braterskich" stosunków między ZSRR i Chinami następuje gwałtowny ochłodzenie.
31 Национальный состав населения СССР. Госкомстат СССР. Narodowy skład ludności ZSRR. Goskomstat
ZSRR. - M., 1991. S.25.
Szczyt kryzysu przypadł na koniec lat 1960-tych. Okres konfrontacji trwał aż do
początku lat 1980-tych. Tylko we wrześniu 1982 roku, na XII zjeździe KPCH,
kierownictwo chińskie wzięła kurs na normalizację stosunków z ZSRR, a w grudniu
1984 roku w Pekinie podpisano radziecko-chińskie międzyrządowe ugody o
ekonomicznej, technicznej i naukowej współpracy. Od tego czasu, regularnie odbywały
się spotkania sowieckiego i chińskich władz, w trakcie których zawarto szereg umów o
zorganizowanym wynajmie w ChRL siły roboczej na ograniczone ramy czasowe.
Ostateczna normalizacja stosunków międzypaństwowych stała się w maju 1989 roku,
kiedy w ChRL popełnił wizyta sekretarz generalny KC KPZR M. S. Gorbaczow. Po
długiej przerwie została otwarta radziecko - chińska granica, rozpoczął się nowy etap
migracji obywateli Chin do Rosji. Chińczycy, pozostałe po rozpoczęciu radziecko-
chińskiego konfliktu w ZSRR, faktycznie rozrywali wszelkie stosunki ze swoją ojczyzną i
w przyszłości zorientowały się tylko na szybką integrację w społeczeństwo przyjmujące.
W takich rodzinach, często mieszanych, mówili po rosyjsku, żyli za radzieckimi prawami
i tradycjami. Chińscy imigranci, czyj los los złożył się dokładnie tak, do początku lat 90-
tych prawie całkowicie zasymilowani. Zakończenie przepływów migracyjnych z Chin, co
się stało z utworzeniem ChRL, doprowadziło w Związku Radzieckim do odmiennych
skutkom od krajów Południowo - Wschodniej Azji, Europy i USA. W większości
regionów na świecie, gdzie prezentowane były pochodzący z Chin i ich potomkowie, w
okresie wstrzymania migracji z Chin chińskie społeczności tak i nie zniknęły. Co dotyczy
Rosji, tutaj, z powodu braku dużych chińskich enklaw innego społeczno-ekonomicznego
sposobu życia w kraju (który nie pozwalał chińskim imigrantów zajmować się ich
tradycyjnymi rodzajami działalności - handlem i restauracyjną sprawą) i konkretnych
cech stosunków ZSRR z ChRL powstrzymaniu napływu migracyjnego ludności, stało
się szybkie rozpuszczanie pozostałych w Rosji imigrantów w przyjmującej większości.
Według spisu ludności z 1989 roku na terenie całego ZSRR znalazło się tylko 3738
chińczyków, co uważało za swój język ojczysty chiński, o połowę mniej od liczby tych,
którzy nazwał takim język rosyjski . Oczywiste jest, że ani oni, ani inni 32 nie mogli na
początku lat 1990-tych odegrać znaczącą rolę w procesie tworzenia nowych wspólnot
chińskich migrantów na terytorium Rosji. Więc, współczesna chińska migracja do Rosji
jest zjawiskiem zupełnie nowym, powstała i rozwijające się na naszych oczach i
praktycznie w żaden sposób nie związane z poprzednimi falami migracji chińczyków.
Kształtowanie chińskich społeczności w współczesnej Rosji rozpoczęła się na
przełomie lat 80-tych i 90-tych XX wieku, faktycznie, z czystego arkusza.. W związku z
tym powstaje pytanie: czy można w takim razie uważać rosyjskie społeczności
chińskich imigrantów częścią chińskiej diaspory? Moim zdaniem, na to pytanie należy
dać odpowiedź twierdzącą. Przez to że od momentu wznowienia chińskiej migracji do
Rosji dwa dziesiątki lat chińskie gromady wykonały solidną drogę w swoim rozwoju,
32 Гельбрас В.Г. Россия в условиях глобальной китайской миграции. Gelbras V.G. Rosja w globalnej chińskiej
migracji. - M., 2004. S. 147.
tworząc dużą ilość skupisk, poprzez skomplikowaną infrastrukturę. Dziś oni stanowią
nie odmienne społeczności imigrantów czasowych, a złożone samodzielne
ekonomiczne i społeczne organizmy. W Rosji wychodzi szereg wydań drukowanych w
języku chińskim — od codziennych gazet do okresowych biuletynów różnych
organizacji, ich ogólny nakład wynosi dziesiątki tysięcy egzemplarzy. W każdym
akademiku, gdzie koncentruje się bardziej lub mniej znaczna liczba chińczyków, oni
mają możliwość oglądania satelitarną telewizję w języku ojczystym, często nawet
reprezentująca rodzimą prowincję. Chińskie osoby prywatne lub prawne prowadzą
szereg hoteli i schronisk, w których one zazwyczaj oferują wynajem swoich rodaków. Z
powodu tego, co mieszkania zdają nie bezpośrednio, a za pośrednictwem
dystrybutorów, ceny mogą być trochę wyższe, niż w innych miejscach, ale to nie
powstrzymuje wielu chińskich imigrantów, którzy wolą zapłacić swoim rodakom, co do
wiarygodności których oni nie mają wątpliwości. Również w Rosji istnieją
stowarzyszenia chińskich handlowców. Należą do nich chińscy biznesmeni, pracujące
w różnych dziedzinach gospodarki. Ich cel jest wzajemna pomoc w przypadku
wystąpienia u kogoś z ich członków jakichkolwiek poważnych finansowych, prawnych
lub innego rodzaju trudności, zagrażających kontynuacji ich działalności zawodowej w
Rosji. Takie stowarzyszenia stały się wszędzie pojawiać się po ekonomicznym krachu
sierpnia 1998 roku, co doprowadziło do bankructwa dużej liczby małych chińskich firm i
otrzymała nowy impuls do rozwoju w czasie światowego kryzysu finansowo-
ekonomicznego w 2008 r. W największych miastach Rosji chińskimi imigrantami
stworzony własny system finansowy, który obejmuje różnorodne usługi: kantor wymiany
walut, gotówki i bezgotówkowych przelewów do różnych krajów świata. Operacje te,
zarówno legalnych, jak i cieniowe, całkowicie dostępne i bardzo popularne wśród
chińskich handlowców. W kraju istnieje cała sieć podziemnych chińskich banków, przez
które przechodzi większość finansowych operacji chińskich imigrantów. Nauka reklam
co mieści się w chińskich gazetach, świadczy o obecności w Rosji wielu chińskich firm,
pracujących w różnych sektorach rynku: od przemysłu rozrywkowego do sfery prawnej.
W szczególności, w Rosji funkcjonuje duża liczba firm zajmujących się przygotowaniem
dokumentów dla chińskich obywateli, co zamierza przyjechać zarówno na krótki, jak i
osiedlić się na stałe. Faktycznie, aby przyjechać do Rosji i tymczasowo osiedlić się
legalnie - ze wszystkimi wymaganymi dokumentami, chińczyk wystarczy tylko
skontaktować się z podobną organizację i zapłacić pewną sumę pieniędzy.
Różnorodność i złożoność instytutów, co złożyło się w rosyjskich gromadach chińskich
imigrantów, w dużej mierze kopiuje podobne systemy istniejące w innych krajach
świata i funkcjonujące na podobnym schemacie. Obecność w Rosji zorganizowanych
wspólnot imigrantów należących do diaspory, świadczy następujący fakt: skład
chińskich migrantów na terytorium Rosji stale się zmienia. Migracji chińczyków,
zwłaszcza we wschodnich regionach Rosji, mają w większości przypadków charakter
krótkoterminowy. Chińskie społeczności są bardzo zmienne: ktoś wyjeżdża do
ojczyzny, ktoś przeniósł się do krajów trzecich, zamiast jednych migrantów do Rosji
przyjeżdżają inne pochodzący z ChRL. Jednak, uregulowane w ostatnich latach
mechanizmy funkcjonowania gromad chińskich imigrantów nie zaznają poważne
zmiany i w przedłużają działać, niezależnie od tego, w jaki sposób zmienia się ilość i
skład migrantów. Obecny system społecznego i ekonomicznego integrowania chińskiej
mniejszości rozwinięta na tyle dobrze, aby szybko i adekwatnie reagować i stale
dostosowując się pod zmieniającą się rzeczywistość. Analizując historię chińskiej
migracji w Rosji, nie da się nie zauważyć, że Rosja nigdy nie była dla chińczyków
wymarzonym miejscem do emigracji, prawie wszyscy przyjeżdżają, nie po to żeby
osiedlić na stałe, a aby zarobić w krótkim czasie jak najwięcej pieniędzy i wrócić z
powrotem. Chińczycy, którzy chcą emigrować, wybierają najbardziej dobre kraje świata
- USA, Unia Europejska, Japonia, Korea Południowa i inne. Rosja, - zbyt społeczno
dysfunkcyjny i niestabilny kraj, aby żyć tutaj na stałe. Chińczyków przeraża ksenofobia i
radykalny nacjonalizm, niechętny stosunek do cudzoziemców, panujący w społecznych
nastrojach i w działaniach struktur władzy, trudności z uzyskaniem zezwolenia na pobyt
i, tym bardziej, obywatelstwa, ciężki i niezwykły klimat, duże różnice od Chin w kulturze
zasilania i wiele innych. Większość imigrantów mieszka w hotelach, akademikach,
pomieszczeniach chińskich firm, pokojach lub mieszkaniach wynajmowanych, rzadziej -
nieruchomości nabytych u miejscowej ludności. Chińczycy są zdekoncentrowane w
granicach całej aglomeracji, bazując się, zazwyczaj w pobliżu miejsca pracy lub nauki.
Chińskie ziomkostwa w rosyjskich miastach, zwykle mają czysto funkcje użytkowe: po
pierwsze, imigranci starają się łączyć ze względów bezpieczeństwa — duże zespoły nie
są narażone na ataki rasistów, im łatwiej nawiązać dialog z organami ścigania i bronić
swoich członków od kar i mandatów. Po drugie, dla chińczyków, co niedawno
przyjechały do Rosji i nie władających językiem, inni stają się łącznikiem z
odbierającym społeczeństwem, pomagając w krótkim czasie nawiązać efektywną
działalność zawodową. Dla chińskich gromad w Rosji charakteryzuje grupowanie
głównie na zasadzie przynależności. Działalność zarobkowa ma w życiu przyjezdnych
chińczyków fundamentalne znaczenie. To właśnie ona określa zasady ich rozliczania i
krąg społeczny w Rosji. Przejawia się to w tym, że, na przykład, małe prywatne
przedsiębiorcy starają się osiedlać się razem ze swoimi kolegami, jak najbliżej miejsca
pracy, do tego samego pragną rzędowi pracownicy dużych firm, obsługa firm, itp. W ten
sam sposób powstają i ziomkostwa uczniów: oni osiedlają się w akademikach
znajdujących się w pobliżu ich uczelni. Krąg społeczny przedstawicieli każdej z tych
grup jest ograniczona, zazwyczaj ich najbliższymi sąsiadami. Między sobą rodacy
zatrudnieni w Rosji w różnych dziedzinach działalności, nie mają ze sobą praktycznie
żadnych kontaktów.
34 Арефьев А.Л. Тенденции в обучении граждан KНP в российских вузах. Arefyev A.L. Trendy w
nauczaniu obywateli ChRL w rosyjskich uczelniach. - M., 2006. S. 12.
35 Maslow A.A. Op.cit. s. 137.
36 Маслов А.А. Россия — Китай: этапы и проблемы образовательного обмена вXX —XXI вв.// Сотрудничество
России и КНР в сфере образования: анализ прошлого и перспективы будущего. Maslov A.A. Chiny: etapy i
problemy edukacyjnej wymiany вХХ —XXI wieku// Współpraca Rosji i ChRL w zakresie edukacji: analiza
przeszłości i perspektywy na przyszłość. — M., 2009 S. 147.
swoich rosyjskich kolegów, przyczyną czego zgłasza się istniejący między nimi i
rosyjskojęzycznymi wykładowcami mowna bariera. Chińscy studenci mają różne wyniki
w nauce, ale w ogóle, ich poziom zupełnie nie spełnia wymogów uczelni. W końcu, z
rzadkimi wyjątkami, do punktacji i egzaminów chińscy uczniowie podchodzą
nieprzygotowanymi. Inną ważną przyczyną niskich ocen studentów zagranicznych w
Moskwie jest ich zbyt niski jak na standardy rosyjskiego poziom edukacji podstawowej
wiedzy z podstawowych przedmiotów koniecznych dla udanego nauczania w
wiodących moskiewskich uczelniach. Rzecz w tym, że w odróżnieniu od rosyjskich
studentów, zdających EGE (a w wielu, tak zwanych, "prestiżowych" uczelniach i
wstępne egzaminy z profilowych dyscyplin) i wymuszonych przygotowywać się do
wstępu do uczelni, zajmując się ponad programu szkolnego, cudzoziemcy trafiają w
uczelnie praktycznie bez konkursu. Aby stać się uczniami, im wystarczy przejść
rozmowę kwalifikacyjną, zademonstrowawszy tam elementarne umiejętności
znajomości języka rosyjskiego, a testy z innych przedmiotów zazwyczaj okazują się
formalnością. Jeśli dodać do tego pewną różnicę w programach szkoleniowych i
edukacyjnych standardach Rosji i Chin, staje się jasne, dlaczego przyjezdni studenci
okazują się nie gotowymi do otrzymania wyższej edukacji w Moskwie i doświadczają
tyle trudności w opanowaniu materiału, zwłaszcza na początkowym etapie nauczania.
Dla większej że masy studentów z Chin główna motywacja przyjazdu do Rosji polega,
w pierwszej kolejności, w w otrzymaniu dyplomu, a nie w nabyciu wiedzy i umiejętności.
Przyczyny tej sytuacji polegą na tym, że Rosja, niestety, w ostatnim czasie zajmuje w
systemie priorytetów chińskich abiturientów i absolwentów nie najlepszą pozycję.
Profesor Uniwersytetu Pekińskiego, Ren Guangyuan, mówi że rosyjskie uczelnie
wyższe stały się kołem ratunkowym dla najsłabszych chińskich studentów, co nie
potrafiły zostać przyjętymi w chiński uniwersytet i, co więcej, nie mających możliwości
pojechać do Europy lub Ameryki Północnej z powodu nieznajomości języka
angielskiego. Według jego słów, dla nich płatne nauczanie w krajach rozwijających się,
w tym Rosji, staje się często jedyną możliwością, aby uzyskać dyplom, a po powrocie
do domu, znaleźć sobie mniej więcej prestiżową i wysoko opłacaną pracę. Oczywiście,
byłoby niesprawiedliwe było by niesprawiedliwe ignorować wyjątki z tej, niestety, często
występującej sytuacji. W szczególności, poważnie i odpowiedzialnie do procesu
edukacji, zazwyczaj podchodzą chińczycy, studiujący w magistracie czy doktorancie,
studenci i stażyści, czyim fachem jest język rosyjski, muzyka, różne rodzaje sztuki i tak
dalej. Osoby mniej zainteresowane w wiedzach, z reguły, rzadziej wybierają naukowo-
przyrodnicze i techniczne dyscypliny, obawiając się trudności z egzaminami. Teraz
nikogo nie dziwi sytuacja, kiedy po powrocie do Chin po pięciu — siedmiu latach nauki
absolwent rosyjskiego uniwersytetu ledwie może wyrazić się w języku rosyjskim, nawet
bardzo prostą myśl. Podczas pobytu w Rosji, studenci są zazwyczaj żyją i komunikują
37 Li Zhesen Jianxi 中国留学生在国外求学所遇到的问题 (Krótka analiza trudności, z jakimi borykają się chińscy
uczniowie, studiujące za granicą) // Lilun jie. 2010, No6. S. 199-200.
się wyłącznie ze swoimi rodakami, unikając kontaktów z przedstawicielami
społeczeństwa przyjmującego. Pomimo braku zainteresowania do Rosji, rosyjskiego i
specjalności, w większości swojej oni nie mają problemów ze zdawaniem egzaminu i
uzyskaniem dyplomu ukończenia studiów. Wszystkie te pytania, nawet w prestiżowych
stołecznych uczelniach łatwo rozwiązać za pieniądze. W końcu, po powrocie do Chin
tacy ludzie tworzą najbardziej niekorzystną reputację rosyjskich uniwersytetów.
Autorytet rosyjskiej edukacji, (w dużej mierze dzięki kosztem radzieckich tradycji) co
długo trzymało się w Chinach na najwyższym poziomie, według słów ekspertów, w
ostatnich latach szybko i stale spada. Jeszcze jedną charakterystyczną cechą
większości chińczyków, co zdobywają edukację w Rosji, jest niechęć po zakończeniu
nauki zostawać w Rosji. Istnieją różne okoliczności, które utrudniają proces adaptacji
imigrantów do nowych warunków życia. Wyróżniają siedem podstawowych typów
problemów, z jakimi spotykają się chińscy studenci studiujący za granicą: właściwości
procesu edukacyjnego w innych krajach; trudności bytowego planu; kulturowe i
mentalne różnice z miejscową ludnością; problemy emocjonalne; trudności w realizacji
komunikacji z członkami społeczeństwa przyjmującego; problemy podrabiań i
zarabiania pieniędzy i, w końcu, pytania bezpieczeństwa. 38 W przypadku chińskiej
młodzieży w Rosji każdy z tych czynników w znacznym stopniu utrudnia proces
integracji przedstawicieli w nowej rzeczywistości. Do powyższych trudności w Rosji
można również dodać wysoki bariera językowa między chińskimi studentami i
mieszkańcami; prawną dyskryminację imigrantów; różnice rasowe, co podkreśla się
radykalnymi nacjonalistami. Wszystko to bardzo utrudnia adaptację chińskich
imigrantów w Rosji. Jeden z głównych trudności, co przeszkadza adaptacje uczniów z
Chin w Moskwie, jest nieżyczliwy stosunek, który oni spotykają z boku znacznej części
rosyjskiej ludności. Rosyjskie oświatowe struktury nie mają jasnej strategii po
dołączeniu chińskich studentów do rosyjskich uniwersytetów. Jakości nauczania
cudzoziemców w uczelniach nie poświęcają się należytej uwagi. W połączeniu ze
znacznymi trudnościami, które chińscy uczniowie doświadczają w procesie adaptacji do
rosyjskich realiów, wszystko to prowadzi do stopniowej utraty przez Rosję swoich
pozycji na rynku usług edukacyjnych oraz do pogorszenia reputacji rosyjskiego systemu
edukacji w ChRL. Ten problem może rozwiązać tylko w przypadku spełnienia dwóch
warunków: po pierwsze, te z ich, którzy wolą wrócić do domu, muszą stanowić siłę
konkurencyjną i szeroko brać udział w ekonomicznym, politycznym czy kulturalnym
życiu swojego kraju, a dla tego należy zabezpieczyć wysoką jakość edukacji dla
cudzoziemców w Rosji. Po drugie, dla ludzi, którzy przyjechali się uczyć, należy
utworzyć maksymalnie sprzyjające wrażenie na temat Rosji i pobudzić ich
zainteresowanie do kraju. Dalsze zatrudnienie chińskich absolwentów w kraju ma
znaczną potencjalną korzyść dla Rosji. Oczywiście, że, przeżywszy w Rosji kilka lat
swojego życia, przestudiowawszy język rosyjski, chiński migrant, po zakończeniu nauki
38 https://news.un.org/en/story/2019/09/1046562
w Rosji będzie zainteresowany w realizacji swojej wiedzy, w tym, aby maksymalnie
efektywnie wykorzystać nabyte w Rosji umiejętności w swojej pracy zawodowej. Od
tego, na ile umiejętnie realizuje otrzymane w ciągu lat nauki w Rosji wiedzę po
przyjeździe do Chin, zależy los międzypaństwowych stosunków rosyjsko-chińskich
relacji na różnych poziomach i w różnych dziedzinach życia. To, jakie wrażenie zrobi
na nim Rosja w latach nauki, określi jego stosunek do Rosji w ciągu całego życia.
Należy zwrócić dużą uwagę na tych migrantów, którzy chcą pozostać w Rosji po
zakończeniu nauczania. Tym ludziom, posiadającym dwa skomplikowanymi
światowymi językami, trzeba zająć swoje miejsce w najbardziej prestiżowej i wysoko
opłacanym segmencie rynku pracy w Rosji.
Wniosek
Statystyka
1.1. Ogólnorosyjski spis ludności 2002 roku. Narodowy skład ludności. URL:
http://www.perepis2002.ru/content.html?id=11&docid=10715289081463
1.2. Ogólnorosyjski spis ludności spis ludności z 2017 roku. Narodowy skład ludności.
URL: http://www.statdata.ru/nacionalnyj-sostav-rossii
1.3. Ogólnounijny spis ludności z 1937 r.: krótkie podsumowanie. / Red. J. A. Polaków.-
M., 1991.
1.6. Pierwszy Powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 r. / Pod red. H. A.
Troinitsky. Itp.
1.8. Praca i zatrudnienie w Rosji. - M., 2003; - M., 2005; - M., 2007; - M., 2009; - M.,
2011.
Dokumentalne źródła
2.3. Pełny tekst raportu, z którym wystąpił Hu Jintao na 18-m zjeździe KPCH. Strona
internetowa gazety "Renmin Ribao".
URL: http://russian.people.com.cn/31521/8023965.html
2.5. 118 wan guiqiao qiaojian shenghuo shuiping di yu dibao (poziom życia 1,18 mln
guiqiao i ich krewnych znajduje się poniżej minimum egzystencji).
URL: http://www.chinanews.com/zgqj/2012/03-07/3725858.shtml
2.6. International Migration and Development: A review in light of the crisis. — N. Y.,
2011. P. 4-5.
URL: https://www.un.org/development/desa/dpad/publication/cdp-background-paper-no-
11/
2.7.Migration Information Source. US in focus. Chinese Immigrants in the United States.
URL: http://www.migrationinformation.org/USFocus/display.cfm?id=876#7
2.8. Overseas Chinese rally in support of Beijing Olympics, against Western media's
biased coverage.
URL: http://news.xinhuanet.com/english/2008-04/20/content_8015504.htm
2.10. United Nations. International Migration and Development. Regional fact sheet.
Asia.
URL: http://www.un.org/migration/presskit/factsheet_asia.pdf
2.13. Xi Jinping xiwang lii Mei huaren huaqiao jixu tuijin Zhong Mei youhao shiye. (Xi
Jinping nadzieję, że huaren i huaqiao USA będzie przedłużały posuwać naprzód
przyjacielskie stosunki między USA i CHRL)
URL: http://gb.cri.cn/27824/2012/02/17/3245s3562623.htm
2.14. Zhongguo liuxuesheng diaocha: mudidi shouxuan Meiguo, 68% xuanze haiwai
jiuye (Badanie chińskich studentów studiujących za granicą: jako miejsca uczenia się
wybierają USA, 68% wolą iść do pracy za granicą)
URL: http://finance.ifeng.com/news/hgjj/200807/0717_2201_658851.shtml
2.15. Zhongguo qiolian zhuxi Lin Jun: Zhongguo guiqiao he qiaojuan renshu chao 3000
wan (Przewodniczący Europejskiej chińskich emigrantów, Lin Jun: liczba guiqiao i
qiaojuan w Chinach przekroczyła 30 mln osób).
URL: http://news.163.com/10/0915/09/6GK63UPS00014JB6.html
Literatura
3.5. Larin V. L. “Chiny i Daleki Wschód Rosji w latach 1990-tych: problemy współpracy
na poziomie regionalnym.”
(Ларин В. Л. Китай и Дальний Восток России в 1990-е годы: проблемы
взаимодействия на региональном уровне.)