CHIŃSKA MIGRACJA DO ROSJI

SWPS UNIWERSYTET HUMANISTYCZNOSPOŁECZNY

WYDZIAŁ NAUK HUMANISTYCZNYCH I SPOŁECZNYCH

Andrii Hapon

46901

Praca napisana pod kierunkiem

.....................................................................

Prof. dr hab. Stanisław Tokarski

 WARSZAWA, 2020

Treść

Wstęp............................................................................................................3

Pojęcie "diaspora".........................................................................................6

Główne etapy zewnętrznej chińskiej migracji. ..............................................9

Współczesna polityka migracji w ChRL. .......................................................18

Współczesny stan chińskiej diaspory. ..........................................................20

Właściwości chińskich gromad w Rosji. ........................................................24

Chińska edukacyjna migracja do Rosji. ........................................................28

Wniosek.........................................................................................................33

Bibliografia.....................................................................................................35

Wstęp

W ciągu ostatnich dziesięcioleci, w związku z rozpadem szeregu wielonarodowych

państw, politycznymi i ekonomicznymi kryzysami, konfliktami zbrojnymi i rewolucjami,
ogromne masy ludzi okazują się poza granicami swojej etnicznej ojczyzny.
Międzynarodowa migracja w drugiej połowie XX wieku stała się jednym z
najważniejszych czynników kształtowania ekonomicznego, ludnościowego i
społecznego obrazu współczesnego świata. Ona wywiera ogromny wpływ na różne
dziedziny życia współczesnych państw, zarówno tych, które przyjmują migrantów, tak i
krajów, skąd oni wychodzą. Z jednej strony, obserwuje się pozytywny ekonomiczny
efekt, związany z wypełnieniem wakatów na rynku pracy; następuje wymiana naukowa i
kulturowa. Z innej strony, dość często migracja oznacza "drenaż mózgów",
wykwalifikowanych kadr, ludnościowe straty, co towarzyszy z odpływem kapitału. Poza
tym, imigracja, prowokuje pojawienie w przyjmującym społeczeństwie wzrost
przestępczości, nadmierne zaostrzenie konkurencji na rynku pracy, wynika z tego -
wzrost niestabilności i ksenofobii w społeczeństwie. Według danych statystycznych na
2019 rok w świecie blisko 272 mln.1 osób są międzynarodowymi migrantami (przy czym
statystyka naprowadza się bez uwzględnienia nielegalnej migracji, która składa według
różnych danych od 5 do 30% liczby zarejestrowanych migrantów). To około 3,1% całej
ludności planety. I ta cyfra dalej wzrasta, zwłaszcza z 1980 roku. Od ostatnich 30 lat
liczba międzynarodowych migrantów corocznie zwiększała się średnio o 2,6% przy
czym dla rozwiniętych krajów, gdzie imigracyjny przepływ składa 3,3% (na 2010 rok
koło 60% międzynarodowych migrantów mieszkały w krajach, które przyjęto odnosić do
kategorii rozwiniętych)2. Na dziś bardzo liczną diasporą w świecie są Chińczycy.
Eksperci wskazują, że ilość Chińczyków, którzy żyją za granicą, znajdują się w
diapazonie od 35 mln. do 62 mln.3 4 osób, przy czym ich ilość z każdym rokiem się
zwiększa. Dzięki celowej polityce Pekinu migranci dziś są narzędziem wpływu ChRL w
różnych regionach świata, a dla samych Chin są jedne z istotnych czynników
modernizacji. Ostatnimi latami szczególnego znaczenia problem migracji z Chin zyskał
w Rosji. Ekonomiczne i ludnościowe trudności, brak pracujących ludzi,
nierównomierność rozwoju regionów, znaczny odpływ ludności z Dalekiego Wschodu,
osłabienie ekonomicznych związków regionu z centrum - tylko niektóre problemy, z
którymi Rosja zetknęła się w ostatnie dziesięciolecie. Chińska migracja wywiera
potężny wpływ na społeczno-ekonomiczną dziedzinę życia społeczeństwa. Przy czym
chodzi nie tylko o masowe migracje pracownicze czy handlowe, ale i o innych jej
formach: szczególną uwagę trzeba okazać problemu dołączenia i adaptacji w Rosji
młodych fachowców z ChRL. Obecność chińskiej młodzieży, co studiuje, w Rosji jest
większa niż to było w czasach zbliżenia ZSRR i Chin - od utworzenia ChRL : z 1951 po
1962 lata w ZSRR otrzymały edukację blisko 11 tysięcy studentów i aspirantów z Chin -
to mniej, niż ilość chińskich uczniów w Rosji za jeden tylko 2005 r.5, kiedy ich było w

1 Zhou, Mm. Contemporary Chinese America: immigration, ethnicity, and community transformation. - Philadelphia,
2009. P.23.
2 Seagrave S. Lords of the Rim. - L., 1995. P. 14.
3 International Migration and Development: A review in light of the crisis. - N.Y., 2011. P. 4-5.
4 Цветко А.С. Советско-китайские культурные связи. Tsvetko A.S. Radziecko-chińskie kulturalne związki.
—M. 1974.S. 32.
5 Арефьев А.Л. Тенденции в обучении граждан КНР в российских вузах. Arefyev A.L. Trendy w nauczaniu obywateli
ChRL w rosyjskich uczelniach. - M., 2006. S. 14.
Rosji 12 526 ludzi. A tymczasem, rola, którą z czasem6 zagrali fachowcy z Chin, co
przeszli przygotowanie w ZSRR, w ekonomicznym i politycznym życiu Chin, ciężko
przecenić. I ona mogła być jeszcze większa, gdyby nie represje czasów kulturalnej
rewolucji, co zwłaszcza mocno uderzyła po ludziach, zamieszanych w związkach z
ZSRR.

Celem pracy jest analiza współczesnej chińskiej diaspory w świecie i ujawnienie

specyfiki Chińskich diaspor w Rosji w zestawieniu z drugimi krajami i regionami.
Praca składa się z trzech rozdziałów, każdy z których jest skierowany na
poruszenie pewnych zadań. Pierwszy rozdział jest poświęcony światowej chińskiej
diasporze.

W pierwszym rozdziale decydują się następujące zadania:

— przeanalizować główne opracowania w obwodzie teorii diaspory i wydzielić oznaki,

co wyróżnia diaspory od drugich rodzajów wspólnot ludzi, co żyje poza zasięgiem
terytorium pochodzenia; — ujawnić główne okresy w historii światowej chińskiej
migracji; — poznać przybliżoną ilość Chińczyków, co żyje za granicą w różnych
historycznych okresach; — zaznaczyć główne właściwości historii chińskiej migracji do
Rosji; — ujawnić właściwości chińskiej mniejszości i jej zależność od ekonomicznych
procesów i politycznych przemian, co odbywa się w Chinach.

Drugi rozdział pracy jest poświęcony studiowaniu chińskiej diaspory po przejściu Chin
do polityki reform i otwartości. Obiektywne przyczyny zwiększenia w Chinach
migracji, przemiana politycznego kursu rządu w stosunku do wyjazdu obywateli z
Chin, charakterystyka współczesnej migracyjnej polityki władz.
W drugim rozdziale decydują się następujące zadania: — wyjaśnić przyczyny
zwiększenia zewnętrznej migracji po 1978 r. Ocenić rolę ludnościowego i
ekonomicznego czynników w tym procesie; — wyznaczyć tendencje rozwoju
współczesnej migracyjnej polityki ChRL; — ujawnić cechy wyróżniające nowej
chińskiej migracji i przemiany w strukturze zagranicznej diaspory.

W końcowym rozdziale jest analizowana edukacyjna migracja do Rosji, dzisiejszy stan i

potencjalne znaczenie w rozwoju stosunków w przyszłości. — wyznaczyć miejsce
chińskiej mniejszości w Rosji w światowej chińskiej diasporze; — wydzielić i wyjaśnić
istniejące właściwości chińskiej diaspory w Rosji; — zbadać istniejące mechanizmy
konsolidowania i społecznej adaptacji chińskiej diaspory w Rosji; — przeanalizować

6 Safran W.,Diasporas in modern societies:myths of homeland and return//Diaspora No1,1991,Vol.1,p.83 - 99.

przemianę liczebności i koncentracji migrantów na Dalekim wschodzie Rosji za ostatnie
dziesięciolecia; — dać dokładną charakterystykę chińskiej młodzieży co uczy się w
Moskwie: wydzielić główne kategorie uczniów; — wyznaczyć wpływ znajomości języka
na proces ich nauczania; — wyznaczyć główne problemy, z którymi imigranci spotykają
się w Rosji.

Główna hipoteza badania polega na tym, że przejście ChRL do polityki reform i

otwartości dało początek zasadniczo nowemu etapowi w historii chińskiej diaspory.
Polityka zrobiła chińską diasporę efektywną częścią mechanizmu modernizacji Chin.
Jest podjęto problem spotkania i współdziałania różnych kultur, jest zaznaczono taki
ważny czynnik, jak niedostateczna tolerancja rosyjskiej ludności, szczególnie
nacjonalistycznie nastawionych obywateli do chińskich imigrantów.

I. Światowa chińska diaspora. Teoria, historia i

współczesny stan.

Ten rozdział jest poświęcony światowej chińskiej diasporze. Jest zrobiona próba
klasyfikować chińską rozproszenie migrantów w świetle istniejących naukowych teorii,
krótko prześledzić historię kształtowania chińskiej diaspory, wydzielić główne regiony jej
osiedlania, wyznaczyć najważniejsze tendencje rozwoju.

§ 1. Pojęcie "diaspora".

Diaspora jest skomplikowanym zjawiskiem współczesnego świata, co wpływa na same

różne jego aspekty. Diaspory jednocześnie są przedmiotem badań socjologów,
demografów, etnologii, ekonomistów, prawników, politologów, psychologów itp. W
wyniku, na świat pojawiają się wiele interpretacji pojęcia “diaspora”, żadnemu, z
których nie udaje się zatwierdzić się w jakości uniwersalnego i uznanego przez
wszystkich. Po raz pierwszy słowo "diaspora" pojawiło się w Septuagincie, greckim
tłumaczeniu Biblii, jeszcze w III stuleciu przed n.e.. W ciągu wielu wieków to pojęcie
wykorzystywało się dla oznaczenia gromad żydowskich, co utworzyło się w różnych
krajach w wyniku wygnania Żydów z Palestyny. Szczególnie często to słowo zaczęto
używać w drugiej połowie XX w., w okresie masowych migracji. Znany teoretyk
diaspory, profesor uniwersytetu w Kolorado, U. Safran określił diasporę jako 7 diasporę
jak "etniczny świadoma wspólnota, rozgoniona z miejsca swojego pierwotnego
zamieszkiwania z jakiegoś tragicznego powodu, ale co zachowuje wierność ojczyźnie i
swoim rodakom, które również były wygonione stamtąd albo nadal tam mieszkają. ".
Wiele naukowców proponują swój zestaw charakterystyk, którym, musi odpowiadać
temu zjawisku, żeby uważać się za diasporę. Odpowiednio, nie istnieje i jedynej listy
etnicznych grup, które można byłoby klasyfikować jako diaspora.

Pragnąc uporządkować rozmaitość diaspor, V.D.Popkov proponuje własną dosyć 8

skomplikowaną klasyfikację tego zjawiska na podstawie ośmiu kryteriów, wśród
których w przypadku chińskiej migracji, w pierwszej kolejności, warto wydzielić
następujące: — prawny status. Ten parametr przypuszcza jeden z dwóch wariantów:

a) oficjalne

b) nielegalne przebywanie członków diaspory w kraju pobytu.

Tu chodzi o obecności dokumentów, co nadaje prawo prawnego pobytu osoby na

terenie nowego regionu; — "charakter motywacji" migrantów do przeprowadzki:

a) dobrowolne przemieszczenie na nowe miejsce;

b) "wygnanie" migrantów z kraju wyjścia (jako możliwe przyczyny autor nazywa

społeczne, polityczne zmiany, a także przyrodnicze kataklizmy);

Charakter pobytu członków diaspory na nowym miejscu:

a) stały pobyt w przyjmującym kraju, stopniowa społeczna adaptacja do nowych

warunków;

b) tymczasowe przebywanie w celu późniejszej migracji do trzeciego kraju

(tranzytowe migranci) lub powrotu do domu;

7 Попков В.Д. Некоторые основания для типологии диаспор // Материалы II Всероссийского социологического
конгресса.Popkov V.D. Niektóre powody, dla typologii diaspor // Materiały II Krajowego socjologicznego kongresu.
8 Полоскова Т.В. Современные диаспоры: внутриполитические и международные аспекты. Poloskova T.V.
Nowoczesne diaspory (wewnątrz polityczne i międzynarodowe aspekty). - 2002.
c) częste przemieszczenia między krajem pochodzenia i innym krajem (do ostatniej
kategorii odnoszą się przede wszystkim pracownicy sezonowi, transfer itp.);

Obecność "bazy" adaptacji społecznej na nowym miejscu:

a) obecność sieci komunikacji, wysoki poziom organizacji społeczności, co złożyło

się wskutek trwałego pobytu członków diaspory w innym otoczeniu

b) brak doświadczeń z kulturą i społeczeństwem regionu przyjmującego»; —

"kulturowe podobieństwo" z przyjmującym społeczeństwem.

V.D.Popkov dzieli istniejące diaspory na trzy typy:

a) gromady z kulturą spokrewnionej przyjmującej większości;

b) gromady ze średnim kulturalnym dystansem

c) gromady z zasadniczo odmienną od przyjmującego społeczeństwa kulturą. —

obecność czy brak własnego państwowego utworzenia na swojej historycznej
ojczyźnie, gdzie członek diaspory ma możliwość wrócić samodzielnie czy może być
wysłany. Ta klasyfikacja pozwala analizować i rozdzielać na kategorii znaczną ilość
istniejących na ziemi dyspersji migrantów. Jednak, zostają otwartymi główne pytania,
odnoszące się do wyznaczenia samego zjawiska diaspory:

1. Którym konkretnie oznakom muszą odpowiadać etniczne gromady, co znajduje

się w innym otoczeniu, aby być uznanym za etniczne diaspory?

2. W który moment skupisko takich wspólnot staje się diasporą i co musi stać się,
żeby ona przestała być taka?

Odpowiedź na pierwsze pytanie w swoim badaniu "Współczesne diaspory: wewnątrz

polityczne i międzynarodowe aspekty" proponuje badacz T.V. Poloskova. Autor 9
twierdzi, że trzeba uważać za główne oznaki diaspory: — obecność własnej
etnicznej identyczności; — wspólność dóbr kulturowych przedstawicieli etnicznej

9 Тишков В.А. Реквием по этносу: исследования по социально-культурной антропологии. Гл. XIII. Теория и
политика диаспоры. Tishkov V. A. Rekwiem po etnosie. Badania społeczno-kulturowej antropologii.
Rozdział XIII. Teoria i polityka diaspory. - M.,2003.
mniejszości; — pragnienie zachować etniczną i kulturową tożsamość; — obraz
wspólnoty historycznego pochodzenia.

Własną teorię diaspory proponuje w swoim badaniu dyrektor Instytutu Etnologii i

Antropologii RAN, akademik V.A.Tishkov. 10 "Diaspora - kulturalno-charakterystyczną
wspólnotę na podstawie pojęcia o wspólnej ojczyźnie i tworzonych na tej podstawie
kolektywnego komunikacji, grupą solidarności i demonstrowania stosunku do
ojczyzny". Według jego koncepcji, żeby nazywać diasporą, etniczna dyspersja musi
mieć następujące oznaki: — być wynikiem dyspersji z "pierwotnego" centrum pobytu do
jednego czy kilku nowych regionów; — podtrzymywać "kolektywną pamięć" czy mit o
swojej "pierwotnej ojczyźnie", przekazując ich ustnie czy na piśmie; — idealizować
ojczyznę przodków, zachowując nadzieję na powrót tam członków diaspory czy ich
potomków; — rozdzielać ideę kolektywnej posługi w imię "zachowania czy
przywrócenia swojej pierwotnej ojczyzny, jej dobrobytu i bezpieczeństwa"; —
przeżywać "poczucie wyobcowania" i przyznawać niemożliwość swojej pełnej integracji
do przyjmującego społeczeństwa z powodu dyskryminacji, kulturowe bariery, trudności
gospodarczego czy bytowego charakteru, różnic rasowych z przyjmującą większością
itd.; Kluczowym punktem teorii V.A.Tishkova, co proponuje, model, bliski do
"klasycznych" diaspor, jest stosunek członków diaspory do ich ojczyzny. Z jednej strony
autor twierdzi, że obowiązkowymi atrybutami diaspory, czynnikiem jednoczącym jej
członków, jest idealizacja albo nawet mitologizacja ojczyzny, idea posługiwania jej, a
także pragnienie za wszelką cenę wrócić tam. Z innej strony, V.A.Tishkov pisze, że "
Ojczyzna" - to racjonalny wybór, a nie historycznie zdeterminowane przepisanie" .
Ponadto, "jedna i taż grupa zależnie od sytuacji 11 może uważać za "ojczyznę" kilka
miejsc, a raczej, państw” .12

Podsumowując różne traktowania fenomenu diaspory i stosując istniejące naukowe

teorie do największej w świecie dyspersji - chińskiej diaspory, - będziemy budować od
następującego rozumienia tego zjawiska: diaspora - to wspólność ludzi, co żyją poza
terytorium swoich przodków, ale co zachowało uświadomienie swojej przynależności
do jednego narodu. Głównymi oznakami, co wyróżnia diasporę od innych rodzajów
etnicznej dyspersji są: — obecność u wszystkich członków mniejszości pojęcia o
wspólnej ojczyźnie, która może albo być realnie istniejącym państwem, albo
zachowywać się w formie kolektywnej pamięci;
— pragnienie zachowywać szczególną odrębność i przeszkadzać asymilacji i
rozpuszczeniu w przyjmującej większości; — obecność kulturalnej podstawy,

10 Idem, s.442.
11 Idem, s.443.
12 Zhu Guohong. A Historical Demography of Chinese Migration // The Chinese Overseas. Routledge Library of Modern
China. / Ed. Hong Liu. - N.Y., Routledge, 2006. Vol.1. P.141-142.
wspólnej dla wszystkich członków mniejszości, ale różni się od kulturalnego tła
przyjmującego społeczeństwa. Uświadomienie swojej przynależności do jedynej
kultury; — pragnienie mniejszości do konsolidowania przez kształtowanie wspólnych
społecznych związków i ekonomicznych instytucji. Teraz spróbujemy prześledzić na
konkretnych historycznych przykładach to, jak wyżej wspomniane cechy diaspory
przejawiają się w razie z dyspersji chińskich migrantów.

§ 2. Główne etapy zewnętrznej chińskiej migracji.

Historia migracji Chin nalicza więcej dwóch tysiącleci. Tak, pierwsze świadczenia
obecności chińskich imigrantów w Japonii odnoszą się do okresu panowania dynastii
Qin (221 r. p.n.e. - 206 r. p.n.e.). Od czasu dynastii Han (206 r. p.n.e. - 220 r. n.e.),
Chińczycy zaczynają przemieszczać się na zachód po Jedwabnym Szlaku. Niektórzy
Chińscy kupcy dochodzili nawet do Europy, jednak duża część przemieszczeń
odbywała się w granicach najbliższych do Chin regionów: Południowej, Południowo-
wschodniej Azji i Japonii. W zasadzie to były handlowe wyprawy, i Chińscy kupcy, po
ich zakończeniu wracali na ojczyznę .13 Pierwsze wspomnienia o Chińczykach, co stale
żyją za granicami Chin, odnoszą do epoki dynastii Tang (618 - 907 г.). To okres
rozkwitu handlu Chin z zagranicą. Tysiące chińskich kupców corocznie wyruszały po
Dużej jedwabnej drodze czy morzem handlować do różnych zakątków świata - od
Europy i Średniej Azji do India i Japonii, niektóre z nich gromadziły się na nowym
miejscu. Chińska migracja w epokę mongolskiej dynastii Yuan (1271 - 1368 r.) odbyła
się głównie na dwa sposoby: handlowym i wojskowym. Z jednej strony, odbywa się
niebywały ruch morskiego handlu : otwierają się nowe handlowe porty, liczni Chińscy
kupcy osiedlali się na wyspie Jawa, na Borneo (teraz - wyspa Kalimantan), na Sumatrę,
na terytorium dzisiejszej Tajlandii, w Kambodży . Z innej strony, Chińczycy 14 brali udział
w kampaniach mongolskiego wojska i często zostawiali się na zdobytych terytoriach. Na
początku swojego panowania cesarza ostatniej hańskiej dynastii - dynastii Ming (1368 -
1644 r.), co przyszło na zmianę Mongołom, przedłużali wzięty w epokę swoich
poprzedników kurs na rozszerzenie handlu zagranicznego. W rządzenie cesarza
Yongle (1402 - 1424 г.) buduje się ogromna flota, wyposaża się największa na ten
moment morska wyprawa przy współudziale tysięcy statków i dziesiątków tysięcy osób

13 Idem, s.145.
14 Z 1277 w 1393 r. ludność prowincji Fujian wzrosła 13-krotnie - z 293 500 do prawie 4 mln osób (Zhu
Guohong. Op.cit. s. 149).
pod kierunkiem admirała Zheng He. Pod znakiem dalekich rejsów, nawiązywania
nowych handlowych związków i geograficznych odkryć odbywa duża część XV wieku.
Ale w końcu XV stulecia imperium zmienia kurs polityki zagranicznej o 180 stopni,
przechodząc do polityki samoizolacji. Drugim kluczowym elementem migracji stają się
przedstawiciele nie zamożnych warstw społeczeństwa. Już w XIV w. Południowo-
Wschodnie prowincje Chin zaczynają cierpieć na przeludnienie i brak gruntów ornych .
To wypychało biedną15 ludność z kraju, zmuszając migrować na terytorium Azji
Południowo-Wschodniej w poszukiwaniu zarobku. Słabo zaludnione na ten moment
kraje Azji Południowo-Wschodniej z przyjściem europejskich kolonizatorów bardzo
potrzebowali taniej siły roboczej, którą bardzo prosto było importować właśnie z
terytorialny bliskiego geograficznie południowych Chin. Zaczynając z XVI wieku
stopniowo nabiera siłę jeszcze jeden kanał migracji, który z czasem miało się stać
głównym. Chodzi o opartym na brutalnym przemieszczeniu siły roboczej. W XVI wieku
kolonialisty z portugalii praktykowały sprzedaż chińczyków. Pierwszymi tę praktykę
przejęli Hiszpanie i Holendrzy, a trochę później - Anglicy . W wyniku interwencji
Europejczyków geografia chińskich migrantów rozwija się : w XVIII - pierwszej połowie
XIX wieku osadnicy z Chin pojawiają się na terytorium Afryki, Europy, Północnej i
Południowej Ameryki. Jednak, to były tylko małe grupy imigrantów, i aż do lat 40 XIX
wieku zdecydowana większość chińskich migrantów nadal koncentrowała się w Azji
Południowo-Wschodniej. Do tego momentu tutaj było ich blisko 1,5 mln. osób. Sytuacja
gwałtownie zmienia się po "odkryciu Chin" wskutek Pierwszej i Drugiej Opiumowych
wojen. Zaczyna się okres masowej pracującej migracji ludności z Chin, który będzie
trwał bez mała wiek - od lat 40 XIX wieku do lat 20 i 30 XX wieku. Potępienie państwami
członkowskimi Świętego Związku na Wiedeńskim (1814-1815) i Werońskim (1822)
kongresach handlu niewolnikami sprowokowało deficyt siły roboczej w koloniach.
Pierwszą od handlu niewolnikami, a potem i niewoli zrezygnowała Anglia - na ten
moment światowe centrum handlu niewolnikami. Opuszczone na rynku pracy niszę,
trzeba było zająć, i dla tego najlepiej nadają się chińscy robotnicy. Aż do 1842 roku ich
masowemu odjazdowi z kraju przeszkadzał zakaz, co działał w Chinach, na zewnętrzną
migrację, jednak po porażce Chin w Pierwszej opiumowej wojnie on praktycznie
przestał dotrzymywać się, a po zakończeniu Drugiej opiumowej wojny był i całkiem
skasowany. Przed 1850 rok ludność Chin dosięgła 430 milionów osób.. Rosnącej
ludności zaczęto brakować gruntów ornych, a w konsekwencji - i żywności. Głód i bieda
w Chinach w XIX wieku stały się powszechnymi i typowymi zjawiskami. Masowa
okradanie rolników doprowadziła do utraty nimi ziem i przejściu własności ziemi do rąk
posiadaczy dużego kapitału. Dziesiątki milionów osób pozostawały bez środków dla
istnienia. Gospodarka Chin, poderwana odpływem pieniędzy z kraju do wymiany na
opium i europejskie towary, okazała się nie gotowa przeciwstawiać się przyrodniczym

15 Анохина Е С. «Новая» китайская миграция и политика КНР по ее регулированию в 1978-2008 гг.

Anokhina E. S. "Nowa" chińska migracja i polityka CрRL na jej regulacji w latach 1978-2008.
kataklizmom. Częste powodzie, trzęsienia ziemi, tajfuny, susze, epidemie i nieurodzaje
wywoływały ogromną śmiertelność wśród ludności. Więc, migracja za granicę (nawet na
pozycji niewolników) dla biedoty dość często stawała jedynym sposobem pozostać w
żywych. W wyniku, ciężkie położenie ludności wewnątrz Chin w połączeniu z
działalnością europejskich państw doprowadziło do drastycznej aktywizacji zewnętrznej
chińskiej migracji. Podczas drugiej połowy XIX - początek XX wieku z Chin wyjechało
lub wywieziono co najmniej 5 mln. osób. Jeszcze jedną ważną cechą tego okresu jest
to, że znaczna część migrantów, którzy wyjechali z Chin do krajów Ameryki, Afryki,
Australii i Europy, tak i nie wróciła. Właśnie ich można uważać za podstawę chińskiej
diaspory w różnych zakątkach światła.

II. Nowa fala chińskiej migracji i chińska diaspora

po 1978 r.

§1. Migracyjna polityka Pekinu po 1978 r.

Aby ustalić, jakie czynniki wpływają na aktywizację zagranicznej chińskiej migracji, nie
wystarczy wymienić tylko obiektywne społeczno-ekonomiczne i demograficzne
przesłanki tego procesu. Nie mniej ważną wydaje się analiza polityki współczesnych
Chin w stosunku do swojej diaspory. Po przejściu Pekinu do polityki reform i otwarcia
władzy zaczęły rozpatrywać chińską diasporę jako jedną ze efektywnych środków
realizacji modernizacji kraju. Rząd liczy na pomoc swoich rodaków w sprawie
dołączenia do Chin inwestycji zagranicznych, import nowych technologii, tworzenia
międzynarodowych korporacji z udziałem chińskiego kapitału. Ponadto, chińska
diaspora powinna sprzyjać do stworzenia pozytywnego imidżu Chin za granicą i
stymulować rozwój rynku dla chińskich towarów. Realizując te cele, władze Chin
opracowuje i przeprowadza w życie skomplikowany kurs polityczny, które można
podzielić na dwa kierunki — regulacja przepływów migracyjnych i politykę diaspor.

W współczesnej polityce migracyjnej ChRL obserwuje się następujące tendencje:

• odbywa się stopniowa liberalizacja ograniczeń na wyjazd chińczyków za granicą;
• uproszczone procedury wjazdu zagranicznych rodaków do kraju, podejmowane są
kroki po powrocie do kraju emigrantów;
• odbywa się eksport siły roboczej za granicę dla pracy po kontraktach;
• zachęcamy do wysyłanie młodzieży za granicą dla otrzymania edukacji wyższej, a
także stymuluje powrót młodych chińskich specjalistów z zagranicy do kraju.
Ogólnie, polityka Pekinu w ciągu ostatnich 30 lat ma na celu maksymalne
rozszerzenie przepływów migracyjnych i intensyfikację procesów migracji. Na
przełomie lat 1970-tych i 1980-tych przed chińskimi władzami stanęło zadanie
odzyskiwania wpływów na chińską diasporę który był w całości utracony za trzy
dziesięciolecia izolacji, od 1949 roku. Możliwość wyjechać za granicę z osobistymi
celami pojawiła się u obywateli ChRL w 1980 r. z akceptacją "Regulaminu ChRL o
paszporty i wizy", jednak wyjazd za granicę nadal był mocno skomplikowany i
ograniczony: aby opuścić kraj, trzeba było uzyskać wizę wyjazdową, która wydawała
się na podstawie wyników kontroli organów ochrony porządku prawnego. Po powrocie
do Chin człowiek był zobowiązany oddać swój paszport w urząd bezpieczeństwa
publicznego.
Sytuacja błyskawicznie zmienia się jedynie w połowie lat 80-tych — po wstępie w 1986
r. do siły “Prawa ChRL o kontroli nad wyjazdem i wjazdem obywateli". Dokument ten
ułatwiał system wiz wyjazdowych i znacznie ułatwia procedurę wyjazdu obywateli ChRL
za granicę. Zamiast uzyskania wizy, wystarczało wypełnić deklarację. W 1992 r. ludzie,
co spełniały zagraniczną podróż ponownie, byli pozbawione od konieczności ponownie
wykonać tę procedurę. W 1993 roku władze Chin zdjęto ograniczenia na wyjazd za
granicę uczniów, co zdobywają wykształcenie za swój rachunek. Po wejściu Chin do
WTO w 2001 roku był znacznie uproszczony mechanizm wydawania paszportów, a w
2002 roku ostatecznie anulowane deklaracja na wyjazd z ChRL . W sumie w okresie od
1985 do 2001 roku w Chinach było wydano ponad 16 400 aktów prawnych, co ułatwiały
wyjazd obywateli ChRL za granicę.17 Jeśli analizować ilość wyjazdów obywateli Chin z
osobistymi celami za granicą, w historii międzynarodowej chińskiej migracji po edukacji,
ChRL można wyróżnić kilka etapów. 1949 - 1978 latach charakteryzują się minimalną
ilością wyjazdów za granicę. Średnio w kraju w tym okresie była zaledwie około 7000
osób rocznie. W 1979 - 1985 r. rozpoczyna się proces stopniowej liberalizacji
ustawodawstwa regulującego wyjazd za granicę, w wyniku czego do ilość
zewnętrznych migracji wielokrotnie wzrasta średnio do 50 000 w rok. Jednak, w tym
okresie ograniczenia na wyjazd z kraju pozostają bardzo znacznymi: osoby, które chcą
opuścić Chiny, poddają się srogim kontroli i zmuszają do wykonywania wielu
formalności. Sytuacja zmienia się diametralnie w połowie lat 1980-tych. W okresie od
1987 do 2001 roku średnia liczba wyjazdów obywateli Chin za granicę przekracza 1,1
mln rocznie i wykazuje szybki i ciągły rozwój. To właśnie te trzy etapy podkreśla w
swojej monografii "Prawo na wyjazd i powrót" chiński badacz prawa migracyjnego,

16 Liu Guofu The Right to Leave and Return and Chinese Migration Law. - Leiden, 2007. P. 143.
17 Liu Guofu. Op.cit. p.147
profesor z Pekińskiego instytutu technologii Liu Gofu.18

Jednak, jeśli analizować najnowsze dane statystyczne, można dojść do wniosku, że w

końcu lat 1990-tych następuje nowy etap w historii zewnętrznej migracji chińczyków.
Charakteryzuje się ogromnym wzrostem liczby wyjazdów chińskich obywateli za
granicę. Właśnie teraz po raz pierwszy w historii to zjawisko nabiera prawdziwie
masowy charakter. Według danych statystycznych, służby Chin, od 1997 do 2010 roku
całkowita liczba podróży zagranicznych obywateli Chin wzrosła ponad 20-krotnie - z
2,44 mln do 51,5 mln rocznie. Przy tym radykalnie zmienia się struktura przepływu
migrantów: jeżeli w 1997 roku wyjazdy z osobistymi celami stanowiły mniej niż 30%
ogólnej liczby podróży zagranicznych, w 2010 roku - prawie 90%, podczas gdy liczba
wyjazdów po służbowych potrzebach wszystkie te lata pozostaje stabilny, wahając się
w zakresie od 4,4 do 6,5 mln wyjazdów w roku. Ogólnie, informacje o przesiedleniu
obywateli Chin do innego państwa dla trwałego pobytu czy na stałe zamieszkiwania
skrajnie rzadko spotykają się w oficjalnej chińskiej statystyce, przez co ocena skali tego

18 Zhongguo tongji nianjian 1996 - 2011 (Roczniki statystyczne ChRL 1996 - 2011)
URL: http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj
19 Zhongguo tongji nianjian 2000 - 2011 (Roczniki statystyczne ChRL 2000 - 2011).
zjawiska jest bardzo trudna. Ministerstwo bezpieczeństwa publicznego ChRL
opublikowała dokładną statystykę w strukturze strumienia migracyjnego tylko raz - w
2004 roku . Po pierwszym półroczu, w zależności od celu podróży, liczebność
wyjazdów obywateli Chin za granicę podzielone w następujący sposób:

W ten sposób, można stwierdzić, że emigracja stanowi jedynie niewielki udział w

ogólnej strukturze wychodzącego strumienia migracyjnego ChRL. Jednak, jeśli
wytłumaczyć procent do absolutnych danych, otrzymamy liczbę około 200 000 osób,
którzy wyemigrowali z Chin w 2004 roku. W związku z tym głównym zadaniem rządu
ChRL było zawsze zachęcić jak najwięcej procent swoich rodaków, studiujących za
granicą, powracać do Chin. W 1992 roku Deng Xiaoping powiedział, że jeśli
przynajmniej połowa chińskich studentów przyjeżdża z powrotem do ojczyzny, po
przejściu edukacji w innych krajach, to może przynieść ChRL ogromną korzyść . Był
przyjęty cały kompleks środków stymulujących chińską młodzież wracać w ChRL po
ukończeniu studiów w uczelniach Europy i Ameryki lub przynajmniej pracować dla
dobra swojego kraju, kontynuując przy tym żyć za granicą. Rodaków, co ukończyli
zagraniczne uniwersytety, Chiny nadają poparcie w zatrudnieniu, pomaga im w
przeprowadzce do nowego miejsca pracy, organizuje wakacje w kraju, przyczynia się
do tworzenia własnych przedsiębiorstw na terenie ChRL, przeprowadza nostryfikację
otrzymanych za granicą, dyplomów i stopni naukowych . Ten kurs polityczny w Chinach
jest formułowany hasłem: "Wsparcie nauczania za granicą, zachęta powrotu na
ojczyznę, wolność przemieszczeń”. Trzeba przyznać, że taka polityka w ostatnich
latach zaczęła przynosić realne wyniki: z 2002 r. procent studentów, powracających do
Chin po ukończeniu studiów za granicą, stale rośnie, a do 2009 roku, według
oficjalnych danych, już prawie osiągnął poziom w 50%.

20

Socjologiczne badania, przeprowadzone w Szanghaju przez pracowników Szwedzkiego

Instytutu i szwedzkiej ambasady w Chinach wśród absolwentów, którzy chcą uczyć się
lub już uczących się w szwedzkich szkołach wyższych. Większość z nich mówili, że
chcieliby pracować w Szwecji, że to doświadczenie jest przydatne dla ich kariery.
Jednak praca w Szwecji rozpatrywała się nimi w zasadzie jak tymczasowe zjawisko.
Wśród przyczyn, które pobudzają chińskich studentów wrócić do ojczyzny, zostały
nazwane niechęć zostawać starych rodziców,
przekonanie, że w Chinach można znaleźć pracę bardziej interesujące, ponieważ
Chiny rozwija się bardziej dynamicznie, niż kraje europejskie. Wiele mówili o tym, że
chciałyby otrzymać międzynarodowe doświadczenie w pracy, a potem wrócić do Chin.

20 Артюхова Ю. Зарубежные китайцы во внешнеполитической стратегии КНР. Диссертация на соискание ученой

степени кандидата политических наук. Artyukhova Y. Zagraniczne chińczycy w strategii polityki
zagranicznej ChRL. Praca nominowany do tytułu naukowego kandydata nauk politycznych. Petersburg ,
2005. S. 81.
§2. Współczesna polityka migracji w ChRL.

Oprócz prowokowanej i obsługiwanej przez Pekin aktywizacji migracyjnych procesów i

zaangażowania w nich maksymalnej liczby rodaków, rząd Chin aktywnie współdziała z
zagraniczną chińską diasporą w różnych regionach świata. Polityka o diasporach ChRL
zakłada następujące działania:

● nawiązanie i wzmocnienie związków chińskiej diaspory z Chinami;

● tworzenie sprzyjających warunków dla przyciągnięcia kapitału zagranicznych
rodaków w chińską gospodarkę;
● patriotyczne wychowanie zagranicznych chińczyków, kształtowanie u nich
pozytywnego wizerunku i lojalnego stosunku do ChRL, zachęcenie ich do
chińskiej kultury;
● konsolidacja chińskiej diaspory na poziomie międzynarodowym — poprzez
tworzenie i rozwój sieci różnego rodzaju międzynarodowych stowarzyszeń
zagranicznych chińczyków.

Po wejściu Chin do polityki reform i otwarcia na oficjalne stanowisko władz w

odniesieniu do chińskiej diaspory została po raz pierwszy sformułowana w raporcie
Hua Guofenga na I sesji OZPL w lutym — marcu 1978 r. i sprowadza się do tego, że
niezależnie od obywatelstwa, do którego należy pochodzący z Chin, on zachowuje
związek z chińskim narodem" . W ten sposób chińskie kierownictwo miało nadzieję21
nie tylko na swoich obywateli mieszkających za granicą, ale i na chińczyków, którzy w
latach rewolucji kulturalnej otrzymali obywatelstwo kraju swojego pobytu i rozerwały
związki z ChRL. Ta pozycja została zapisana w Ustawie o obywatelstwie, podjętej w
1980 r . Z jednej strony, to prawo zakazuje podwójne obywatelstwo: osoba, która ma
obywatelstwo państwa obcego, automatycznie pozbawiona obywatelstwa ChRL, i
odwrotnie, aby uzyskać chińskiego obywatelstwo trzeba zrezygnować ze swojego
dotychczasowego obywatelstwa. Z drugiej strony, siódmy artykuł prawa uznaje
możliwość wznowienia obywatelstwa chińskiego w przypadku, jeśli dana osoba ma
bliskie pokrewieństwo z chińczykami lub na stałe zamieszkuje na terenie Chin. W ten
sposób ustawa przyznawało prawo obywateli ChRL na imigracji i obywatelstwa innego
państwa. Uchwalone prawo było powołane likwidować bariery prawne między ChRL i
chińczykami, którzy mieszkają za granicą, zbliżyć Chiny ze swojej zagraniczną

21 Brady A-M. China's Propaganda and Perception Management Efforts, Its Intelligence Activities that Target
the United States, and the Resulting Impacts on U.S. National Security.
diasporą. Pięćdziesiąty artykuł przyjętej w 1982 roku konstytucji głosi: "ChRL chroni
należne prawa i interesy chińczyków mieszkających za granicą, prawa i interesy
chińczyków-repatriantów i członków rodzin chińczyków mieszkających za granicą". Po
przejściu na nowy kurs polityczny rząd Chin przegląda swój stosunek do przekazów
pieniężnych, wykonywanych z zagranicy. Jeśli w czasie rewolucji Kulturalnej ich
odbiorcy zaliczały się do "klasy burżuazji" i poddawały się represjom, to teraz przelewy
od chińczyków mieszkających w innych krajach, przeciwnie, stały się zachęcani. Chiny
przydzielają znaczne środki na patriotyczne wychowanie swoich zagranicznych
rodaków. Za tworzenie pozytywnego wizerunku Chin na arenie międzynarodowej
odpowiada biuro informacji rady państwa ChRL - centralny organ międzynarodowej
propagandy Chin. Jednym z jego głównych zadań jest praca z zagranicznymi rodakami.
Działalność kancelarii obejmuje świadczenie potężnego wpływu na chińczyków
mieszkających za granicą. Głównymi środkami wpływu Chin na diaspory są liczne
chińskie Media - gazety, telewizji i stacji radiowe, pracujących w innych państwach przy
finansowym wsparciu rządu chińskiego; stworzony centralny kanał CCTV 4, a także
imprezy kulturalne, stale prowadzone pod egidą chińskich ambasad i konsulatów w
różnych krajach świata.22 Najważniejszym źródłem informacji dla większości migrantów
na dzień dzisiejszy jest chiński segment sieci internet. To właśnie chińskie strony
internetowe tworzą opinię publiczną przedstawicieli diaspory o Chinach i są potężnym
narzędziem w jej konsolidacji. Jako przykład można przypomnieć sobie
zorganizowanych przez internet demonstracji zagranicznych chińczyków, które przeszły
na wiosnę 2008 roku w różnych miastach Europy i Ameryki, kiedy dziesiątki tysięcy
migrantów wyszli na ulice w celu wsparcia Olimpijskiego ognia przed Olimpiadą w
Pekinie w 2008 roku. Jeszcze jednym elementem, konsolidującym chińską diasporę,
jest kultura. W 2004 roku przy Ministerstwie edukacji ChRL powstała tzw. Kancelaria po
rozpowszechnieniu języka chińskiego, potem zaczyna się otwierać przy dużych
uniwersytetach w różnych krajach świata Instytucje i klasy Konfucjusza - edukacyjno -
naukowe ośrodki, mające na celu stymulowanie miejscową ludność studiować język
chiński i kulturę. Instytuty Konfucjusza corocznie organizują nabory do grup języka
chińskiego, a także prowadzą szereg działań, które sprzyjających popularyzuje kultury
chińskiej: wystawy, koncerty, warsztaty kaligrafii, herbaty ceremonii herbaciane,
prezentacji mistrzów chińskich sztuk walki, itp. Każde duże wydarzenie dokładnie
oświeca się w lokalnych chińskich mediach i przyciąga wielu przedstawicieli chińskiej
diaspory. Praca po zjednoczeniu zagranicznej chińskiej mniejszości, zwłaszcza jego
struktur ekonomicznych, jest jednym z głównych zadań polityki Pekinu. Dążenie do celu
konsolidacji diaspory na całym świecie, w 2002 roku rząd przyjął trzyletni plan pod
nazwą "Rozwój ojczyzny przynosi korzyść chińskim emigrantom” . On był powołany 23

22 B iao Xiang, Emigration from China: a Sending Country Perspective// The Chinese Overseas.Volume IV./ Ed. by:
Hong Liu. -N.Y ., Routledge, 2006. P.359.
23 Гелъбрас В.Г. Россия в условиях глобальной китайской миграции. Gelbras V.G. Rosja w globalnej chińskiej
migracji. — M., 2004. S. 181.
nawiązywać związki jak wewnątrz diaspory, tak i między stowarzyszeniami
zagranicznych chińczyków w różnych krajach świata, sprzyjać rozwojowi ich portali
internetowych, organizować wystawy, seminaria i warsztaty z udziałem organizacji
chińskich imigrantów z różnych krajów, itp. Tworzenia międzynarodowych związków
pomiędzy chińskimi zagranicznymi społecznościami przyczynia się również regularne
przeprowadzenie w różnych krajach na całym świecie forów, wystaw i kongresów
chińskich przedsiębiorców. Największym i najbardziej autorytatywnym z nich jest tak
zwany “Światowy forum chińskich przedsiębiorców”, organizowany w 1991 roku. W
pracy forów aktywny udział biorą oficjalne delegacje z ChRL, naliczające setki
uczestników. Od razu po pierwszym zjeździe SFCP nastąpił wzrost inwestycji
zagranicznych w chińską gospodarkę.24 Więc, można stwierdzić, że znaczne wysiłki
rządu chińskiego, skierowane na konsolidowanie diaspory, a także kształtowanie
pozytywnego wizerunku ChRL u zagranicznych chińczyków, zakończyły się sukcesem.
Za te lata, które minęły od zmiany kursu politycznego w ChRL, władze Chin udało się
nie tylko zdobyć zaufanie swoich zagranicznych rodaków, ale i przekształcić chińską
diasporę na efektywne narzędzie rozwoju państwa.

§3. Współczesny stan chińskiej diaspory.

Nowa fala chińskiej migracji, która rozpoczęła się po wejściu ChRL do polityki reform i
otwartości, ma kilka ważnych cech, które pozwalają mówić o zupełnie nowym etapie
międzynarodowego przemieszczenia ludności chin. Główną cechą nowej fali są istotne
zmiany składu społecznego migrantów. Jeśli do 1978 roku za granicę wyjeżdżają
głównie najbiedniejsze warstwy społeczeństwa, a celem ich przemieszczenia było
znalezienie środków do życia, to teraz znaczną część migrantów stanowią
wykształcone i finansowo zamożne osoby, których jeden z głównych specjalistów w
chińskiej migracji w ChRL, Zhuang Guotu oznaczył jako “realna czy potencjalna elita
społeczeństwa" . Wyjeżdżając za granicę, szukają25 możliwości dalszego rozwoju -
ekonomicznego, edukacyjnego, kulturalnego itp. Tradycyjnie, na przestrzeni kilku
wieków, głównymi rejonami wysyłającymi imigrantów były dwie prowincji południowych
Chin - Fujian i Guangdong, to już w 1980 latach za granicę wyruszają pochodzące
praktycznie z wszystkich regionów ChRL. Więc, otwarcie granic ChRL i wznowienie

24 Zhuang Guotu. On the four waves of Chinese migration to Southeast Asia. 2008, No1. P. 72.

25 Zhuan Guotu. 华侨华人分布状况和发展趋势 (Obecny rozkład i trendy rozwoju chińczyków za granicą) URL:
http://qwgzyj.gqb.gov.cn/yjytt/155/1830.shtml
międzynarodowej migracji chińczyków, to, co się wydarzyło w 1978 roku, doprowadziło
do gwałtownych reform w strukturze zagranicznej chińskiej diaspory. Pod wpływem
nowych imigrantów stała się ona szybko rozwijać. Różnorodność i zróżnicowanie
etniczne nowej fali migracji naruszył tradycyjne zasady kształtowania zagranicznych
chińskich społeczności, co do tego jednoczyło, zazwyczaj, imigrantów z tej samej
prowincji.26 Nowe chińskie migranci, w przeciwieństwie do swoich poprzedników,
zajmują się nie tylko w dziedzinie handlu i restauracyjnym biznesie, ale coraz częściej
pracują w jednym zespole z przedstawicielami przyjmującej większości —
intelektualnie-naukowej sferze, na produkcji i w innych dziedzinach gospodarki. Więc,
można stwierdzić, że pod wpływem nowej fali migracji chińska diaspora stała się, z
jednej strony, znacznie mniej jednorodna, ale z drugiej - o wiele bardziej skłonna do
integracji do społeczeństwa kraju zamieszkania. Z 1978 roku do chwili obecnej liczba
chińczyków mieszkających za granicą, wzrosła na wiele milionów osób i stale rośnie.
Przy czym tempo tego wzrostu nie może nie porażać: zastępca dyrektora Instytutu
historii chińskich imigrantów, profesor Zhao Hongyin twierdził, że w 1995 roku w
różnych krajach świata mieszkają około 800 000 chińczyków, tych, którzy wyjechali z
ChRL po 1978 roku. W 1997 roku Komisja Ludowej politycznej rady doradczej ChRL po
relacjach z Tajwanem, Hongkongiem i Makau na podstawie specjalnie
przeprowadzonego kompleksowego badania wywiodła bliską cyfrę do 1 mln. osób . A
przez ogółem dziesięciolecie Zhuang27 Gotu, powiedział, że w 2008 roku łączna liczba
"nowych" chińskich imigrantów w świecie sięgał prawie 9,6 mln osób, złożywszy piątą
część ogólnej liczby zagranicznych chińczyków. 28 Jeśli wierzyć tym cyfrom, można
stwierdzić, że liczba nowych imigrantów, mieszkających za granicą, w okresie od
połowy lat 90-tych do roku 2008 wzrosła w 9-12 razy. Porównując te liczby z
powyższymi oficjalnymi danymi o liczbie wyjazdów obywateli ChRL za granicą, można
obserwować podobny kierunek i zbliżoną dynamikę: w tym samym okresie całkowita
liczba zagranicznych podróży chińczyków wzrosła 6,5 razy, a liczba wyjazdów z
osobistymi celami - 19,5 razy.

26 Shan Anmeng. 中国的新移民与人口普查 (Nowe chińskie migranci i powszechny spis ludności) // Southheast
Asian Studies. 2006, No4. P.52.
27 The Chinese diaspora: space, place, mobility, and identity. / Ed. by: Laurence J.С Ma, Carolyn Cartier. — Oxford,
2003. P.20.
28 Zhongguo tongji nianjian 2000 - 2011 (Roczniki statystyczne ChRL 1996 - 2011)
Należy przy tym pamiętać, że realna liczba chińczyków, co osiadło w różnych regionach
świata, może być bardziej znaczący: w literaturze naukowej występują, na przykład,
oceny w 18 mln osób . Władze ChRL ma tendencję zaniżać skale 30 emigracji,
ponieważ zbyt duży odpływ ludności z kraju może być potraktowany przez .
krytyków rządu chińskiego jako świadectwo społeczno-ekonomicznego ucisku
państwa.

II. Miejsce Rosji w strukturze współczesnej

chińskiej migracji.

29 Анохина Е С. «Новая» китайская миграция и политика КНР по ее регулированию в 1978-2008.

Anokhina E. S. "Nowa" chińska migracja i polityka CрRL na jej regulacji w latach 1978-2008.
30 Филатов Л.В. Экономическая оценка научно-технической помощи Советского Союза Китаю 1949 - 1966. Filatov
L.V. Ocena ekonomiczna naukowo-technicznej pomocy Związku Radzieckiego Chinam 1949 - 1966. — M.,1980. S.
50.
Ten rozdział poświęcony chińskiej diasporze w Rosji. W niej analizowane są
podstawowe cechy procesu powstawania społeczności chińskich migrantów na terenie
Rosji, wydzielają się ich cechy wyróżniające, charakteryzują się mechanizmy
konsolidacji chińskiej mniejszości; podane są przybliżone oceny liczebności imigrantów
z ChRL w kraju w ogóle i na Dalekim Wschodzie Rosji; dokładnie oświeca się sytuacja
w zakresie nauczania chińskiej młodzieży w Rosji, wydzielają się główne
problematyczne miejsca w tej dziedzinie.

§ 1. Właściwości chińskich gromad w Rosji.

W całej swojej historii chińska migracja do Rosji rozwijała się w swój własny, wyjątkowy
i różni się od reszty świata prawami. Mimo, że dzisiejsze terytoria Dalekiego Wschodu
Rosji w ciągu wieków bezpośrednio graniczy z Chinami, na te ziemie, aż do ostatniej
ćwierci XIX wieku, mieszkańcy Chin nie pretendowały. Podczas gdy w Południowo-
Wschodniej Azji formowały się wpływowe handlowe mniejszości, terytorium na północ
od chińskiej granicy zostawały niezamieszkałymi. Migracja chińczyków do Rosji
pozostała w tyle za czasem od podobnych procesów w innych częściach świata. Do
tego momentu, jak pierwsze sezonowi pracownicy z Chin zaczęły pojawiać się na
rosyjskim Dalekim Wschodzie, ich rodacy, wywiezione za granicę wysiłku europejskich
mocarstw kolonialnych, już wiele lat pracowali w różnych częściach świata. Rozpoczęta
w połowie XIX wieku dwudziestu - trzydziestoletnim opóźnieniem od większości
regionów świata, chińska migracja do Rosji różniła się tymczasowym, zazwyczaj
sezonowym charakterem przemieszczeń migrantów. Chińskie pracownicy nie byli
zainteresowani zostawać na długo w słabo rozwiniętych regionach Dalekiego Wschodu.
Korzystając z ich bliskością geograficzną do Chin, oni wracali po zakończeniu pracy
sezonowej do siebie do domu. I choć z czasem w regionie Amur pojawiło się osiadła
chińska ludność, ona nigdy nie składała tam dużej masy ludzi. Te same tendencje i
między 1917 i 1949 r., jednak, chińska obecność na Dalekim Wschodzie Rosji w tym
okresie stopniowo zmniejsza się i prawie całkowicie schodzi na nie do 1940 roku.
Migracja w ZSRR, która rozpoczęła się po powstaniu Nowych Chin, składała się
głównie z pracowników technicznych, naukowców, a także studentów. W latach
zbliżenia obu państw w radzieckich uczelniach, instytutach badawczych, zakładach
pracy i na budowach w kraju odwiedziło około 38 tysięcy obywateli ChRL. 31
Zdecydowana większość z nich wróciła do Chin, aby wykorzystać zdobyte
doświadczenie dla dobra swojej ojczyzny. W końcu 1950 roku, po dekadzie
"braterskich" stosunków między ZSRR i Chinami następuje gwałtowny ochłodzenie.

31 Национальный состав населения СССР. Госкомстат СССР. Narodowy skład ludności ZSRR. Goskomstat
ZSRR. - M., 1991. S.25.
Szczyt kryzysu przypadł na koniec lat 1960-tych. Okres konfrontacji trwał aż do
początku lat 1980-tych. Tylko we wrześniu 1982 roku, na XII zjeździe KPCH,
kierownictwo chińskie wzięła kurs na normalizację stosunków z ZSRR, a w grudniu
1984 roku w Pekinie podpisano radziecko-chińskie międzyrządowe ugody o
ekonomicznej, technicznej i naukowej współpracy. Od tego czasu, regularnie odbywały
się spotkania sowieckiego i chińskich władz, w trakcie których zawarto szereg umów o
zorganizowanym wynajmie w ChRL siły roboczej na ograniczone ramy czasowe.
Ostateczna normalizacja stosunków międzypaństwowych stała się w maju 1989 roku,
kiedy w ChRL popełnił wizyta sekretarz generalny KC KPZR M. S. Gorbaczow. Po
długiej przerwie została otwarta radziecko - chińska granica, rozpoczął się nowy etap
migracji obywateli Chin do Rosji. Chińczycy, pozostałe po rozpoczęciu radziecko-
chińskiego konfliktu w ZSRR, faktycznie rozrywali wszelkie stosunki ze swoją ojczyzną i
w przyszłości zorientowały się tylko na szybką integrację w społeczeństwo przyjmujące.
W takich rodzinach, często mieszanych, mówili po rosyjsku, żyli za radzieckimi prawami
i tradycjami. Chińscy imigranci, czyj los los złożył się dokładnie tak, do początku lat 90-
tych prawie całkowicie zasymilowani. Zakończenie przepływów migracyjnych z Chin, co
się stało z utworzeniem ChRL, doprowadziło w Związku Radzieckim do odmiennych
skutkom od krajów Południowo - Wschodniej Azji, Europy i USA. W większości
regionów na świecie, gdzie prezentowane były pochodzący z Chin i ich potomkowie, w
okresie wstrzymania migracji z Chin chińskie społeczności tak i nie zniknęły. Co dotyczy
Rosji, tutaj, z powodu braku dużych chińskich enklaw innego społeczno-ekonomicznego
sposobu życia w kraju (który nie pozwalał chińskim imigrantów zajmować się ich
tradycyjnymi rodzajami działalności - handlem i restauracyjną sprawą) i konkretnych
cech stosunków ZSRR z ChRL powstrzymaniu napływu migracyjnego ludności, stało
się szybkie rozpuszczanie pozostałych w Rosji imigrantów w przyjmującej większości.
Według spisu ludności z 1989 roku na terenie całego ZSRR znalazło się tylko 3738
chińczyków, co uważało za swój język ojczysty chiński, o połowę mniej od liczby tych,
którzy nazwał takim język rosyjski . Oczywiste jest, że ani oni, ani inni 32 nie mogli na
początku lat 1990-tych odegrać znaczącą rolę w procesie tworzenia nowych wspólnot
chińskich migrantów na terytorium Rosji. Więc, współczesna chińska migracja do Rosji
jest zjawiskiem zupełnie nowym, powstała i rozwijające się na naszych oczach i
praktycznie w żaden sposób nie związane z poprzednimi falami migracji chińczyków.
Kształtowanie chińskich społeczności w współczesnej Rosji rozpoczęła się na
przełomie lat 80-tych i 90-tych XX wieku, faktycznie, z czystego arkusza.. W związku z
tym powstaje pytanie: czy można w takim razie uważać rosyjskie społeczności
chińskich imigrantów częścią chińskiej diaspory? Moim zdaniem, na to pytanie należy
dać odpowiedź twierdzącą. Przez to że od momentu wznowienia chińskiej migracji do
Rosji dwa dziesiątki lat chińskie gromady wykonały solidną drogę w swoim rozwoju,

32 Гельбрас В.Г. Россия в условиях глобальной китайской миграции. Gelbras V.G. Rosja w globalnej chińskiej
migracji. - M., 2004. S. 147.
tworząc dużą ilość skupisk, poprzez skomplikowaną infrastrukturę. Dziś oni stanowią
nie odmienne społeczności imigrantów czasowych, a złożone samodzielne
ekonomiczne i społeczne organizmy. W Rosji wychodzi szereg wydań drukowanych w
języku chińskim — od codziennych gazet do okresowych biuletynów różnych
organizacji, ich ogólny nakład wynosi dziesiątki tysięcy egzemplarzy. W każdym
akademiku, gdzie koncentruje się bardziej lub mniej znaczna liczba chińczyków, oni
mają możliwość oglądania satelitarną telewizję w języku ojczystym, często nawet
reprezentująca rodzimą prowincję. Chińskie osoby prywatne lub prawne prowadzą
szereg hoteli i schronisk, w których one zazwyczaj oferują wynajem swoich rodaków. Z
powodu tego, co mieszkania zdają nie bezpośrednio, a za pośrednictwem
dystrybutorów, ceny mogą być trochę wyższe, niż w innych miejscach, ale to nie
powstrzymuje wielu chińskich imigrantów, którzy wolą zapłacić swoim rodakom, co do
wiarygodności których oni nie mają wątpliwości. Również w Rosji istnieją
stowarzyszenia chińskich handlowców. Należą do nich chińscy biznesmeni, pracujące
w różnych dziedzinach gospodarki. Ich cel jest wzajemna pomoc w przypadku
wystąpienia u kogoś z ich członków jakichkolwiek poważnych finansowych, prawnych
lub innego rodzaju trudności, zagrażających kontynuacji ich działalności zawodowej w
Rosji. Takie stowarzyszenia stały się wszędzie pojawiać się po ekonomicznym krachu
sierpnia 1998 roku, co doprowadziło do bankructwa dużej liczby małych chińskich firm i
otrzymała nowy impuls do rozwoju w czasie światowego kryzysu finansowo-
ekonomicznego w 2008 r. W największych miastach Rosji chińskimi imigrantami
stworzony własny system finansowy, który obejmuje różnorodne usługi: kantor wymiany
walut, gotówki i bezgotówkowych przelewów do różnych krajów świata. Operacje te,
zarówno legalnych, jak i cieniowe, całkowicie dostępne i bardzo popularne wśród
chińskich handlowców. W kraju istnieje cała sieć podziemnych chińskich banków, przez
które przechodzi większość finansowych operacji chińskich imigrantów. Nauka reklam
co mieści się w chińskich gazetach, świadczy o obecności w Rosji wielu chińskich firm,
pracujących w różnych sektorach rynku: od przemysłu rozrywkowego do sfery prawnej.
W szczególności, w Rosji funkcjonuje duża liczba firm zajmujących się przygotowaniem
dokumentów dla chińskich obywateli, co zamierza przyjechać zarówno na krótki, jak i
osiedlić się na stałe. Faktycznie, aby przyjechać do Rosji i tymczasowo osiedlić się
legalnie - ze wszystkimi wymaganymi dokumentami, chińczyk wystarczy tylko
skontaktować się z podobną organizację i zapłacić pewną sumę pieniędzy.
Różnorodność i złożoność instytutów, co złożyło się w rosyjskich gromadach chińskich
imigrantów, w dużej mierze kopiuje podobne systemy istniejące w innych krajach
świata i funkcjonujące na podobnym schemacie. Obecność w Rosji zorganizowanych
wspólnot imigrantów należących do diaspory, świadczy następujący fakt: skład
chińskich migrantów na terytorium Rosji stale się zmienia. Migracji chińczyków,
zwłaszcza we wschodnich regionach Rosji, mają w większości przypadków charakter
krótkoterminowy. Chińskie społeczności są bardzo zmienne: ktoś wyjeżdża do
ojczyzny, ktoś przeniósł się do krajów trzecich, zamiast jednych migrantów do Rosji
przyjeżdżają inne pochodzący z ChRL. Jednak, uregulowane w ostatnich latach
mechanizmy funkcjonowania gromad chińskich imigrantów nie zaznają poważne
zmiany i w przedłużają działać, niezależnie od tego, w jaki sposób zmienia się ilość i
skład migrantów. Obecny system społecznego i ekonomicznego integrowania chińskiej
mniejszości rozwinięta na tyle dobrze, aby szybko i adekwatnie reagować i stale
dostosowując się pod zmieniającą się rzeczywistość. Analizując historię chińskiej
migracji w Rosji, nie da się nie zauważyć, że Rosja nigdy nie była dla chińczyków
wymarzonym miejscem do emigracji, prawie wszyscy przyjeżdżają, nie po to żeby
osiedlić na stałe, a aby zarobić w krótkim czasie jak najwięcej pieniędzy i wrócić z
powrotem. Chińczycy, którzy chcą emigrować, wybierają najbardziej dobre kraje świata
- USA, Unia Europejska, Japonia, Korea Południowa i inne. Rosja, - zbyt społeczno
dysfunkcyjny i niestabilny kraj, aby żyć tutaj na stałe. Chińczyków przeraża ksenofobia i
radykalny nacjonalizm, niechętny stosunek do cudzoziemców, panujący w społecznych
nastrojach i w działaniach struktur władzy, trudności z uzyskaniem zezwolenia na pobyt
i, tym bardziej, obywatelstwa, ciężki i niezwykły klimat, duże różnice od Chin w kulturze
zasilania i wiele innych. Większość imigrantów mieszka w hotelach, akademikach,
pomieszczeniach chińskich firm, pokojach lub mieszkaniach wynajmowanych, rzadziej -
nieruchomości nabytych u miejscowej ludności. Chińczycy są zdekoncentrowane w
granicach całej aglomeracji, bazując się, zazwyczaj w pobliżu miejsca pracy lub nauki.
Chińskie ziomkostwa w rosyjskich miastach, zwykle mają czysto funkcje użytkowe: po
pierwsze, imigranci starają się łączyć ze względów bezpieczeństwa — duże zespoły nie
są narażone na ataki rasistów, im łatwiej nawiązać dialog z organami ścigania i bronić
swoich członków od kar i mandatów. Po drugie, dla chińczyków, co niedawno
przyjechały do Rosji i nie władających językiem, inni stają się łącznikiem z
odbierającym społeczeństwem, pomagając w krótkim czasie nawiązać efektywną
działalność zawodową. Dla chińskich gromad w Rosji charakteryzuje grupowanie
głównie na zasadzie przynależności. Działalność zarobkowa ma w życiu przyjezdnych
chińczyków fundamentalne znaczenie. To właśnie ona określa zasady ich rozliczania i
krąg społeczny w Rosji. Przejawia się to w tym, że, na przykład, małe prywatne
przedsiębiorcy starają się osiedlać się razem ze swoimi kolegami, jak najbliżej miejsca
pracy, do tego samego pragną rzędowi pracownicy dużych firm, obsługa firm, itp. W ten
sam sposób powstają i ziomkostwa uczniów: oni osiedlają się w akademikach
znajdujących się w pobliżu ich uczelni. Krąg społeczny przedstawicieli każdej z tych
grup jest ograniczona, zazwyczaj ich najbliższymi sąsiadami. Między sobą rodacy
zatrudnieni w Rosji w różnych dziedzinach działalności, nie mają ze sobą praktycznie
żadnych kontaktów.

§ 2. Chińska edukacyjna migracja do Rosji.

Na tle ogólnej liczby imigrantów z Chin uczniowie stanowią tylko niewielką część -
kilkaset tysięcy osób przeciwko wielu milionów przedstawicieli diaspory. Jednak, w
dzisiejszych czasach wartość tej części, zarówno dla Chin, jak i dla krajów
przyjmujących, nie można zmniejszać. Na to są kilku przyczyn. Po pierwsze, w
przeciwieństwie do większości chińskich migrantów wyjeżdżających za granicę w celu
zarabiania pieniędzy, uczniowie, przeciwnie, gotowi płacić duże pieniądze. Jeszcze
dziesięć lat temu wchodziły w gospodarki krajów swojego nowego pobytu około pół
miliarda dolarów USA rocznie . Na dzień dzisiejszy te cyfry wielokrotnie wzrosły.33 To
świadczy o tym, że odnoszą się one do bardziej zamożnych ekonomicznie, a więc i
bardziej wpływowej części chińskiego społeczeństwa, niż większość ich
zagranicznych rodaków zatrudnionych w handlu, usług hoteli i restauracji i w innych
mało prestiżowych sektorach rynku pracy. Po drugie, migracje edukacyjne - to prosty
sposób, aby uzyskać wysoko wykwalifikowanych specjalistów dla krajowego rynku
pracy. Z tego powodu w krajach rozwiniętych jest ona postrzegana wyłącznie jako
dobro. Aby przyciągnąć chińskich studentów kraje Europy i USA wydzielają lepszym z
ich granty i stypendia, całkowicie lub częściowo pokrywające koszty ich na studia za
granicą, a za prawo przyjąć magistrów lub na poziomie doktoranckim absolwentów
znanych uczelni ChRL między uniwersytetami w USA toczy się prawdziwa walka. Po
zakończeniu studiów za granicą większość chińskich specjalistów preferuje znaleźć
pracę w kraju swojego pobytu. Po trzecie, chińczycy, którzy ukończyli zagraniczne
uczelni i zdecydowały się wrócić do ojczyzny, stają się potencjalnymi
przedstawicielami politycznej, naukowej i kulturalnej elity w kraju. W najbliższych
dziesięcioleciach właśnie ci ludzie będą dużo w czym wyznaczali polityczny i
ekonomiczny kurs ChRL, rozwijać polityczne związki zagraniczne Chin, nawiązują
współpracę z innymi państwami.

Migracja chińskiej młodzieży do kraju, dla otrzymania edukacji ma długą historię.

Jeszcze w 1920 latach w Moskwie były otwarte dwa uniwersytety - Komunistyczny
Uniwersytet Pracujących Wschodu i Uniwersytet Pracowników Chin im. Sun
Zhongshana (z 1928 r. - Komunistyczny Uniwersytet Pracujących z Chin). Tworzenie
tych uczelni prześladowało cel edukacji narodowych kadrów dla uczestnictwa w
narodowowyzwoleńczym ruchu i przygotowania rewolucji w azjatyckich krajach. Za
1920-tych - 1930-tych latach te uczelnie ukończyło ponad dwóch tysięcy przedstawicieli
rewolucyjnie nastawionej chińskiej młodzieży. Edukację w ZSRR w tym czasie
otrzymały wiele przyszłych przedstawiciele chińskiej elity politycznej, w tym przywódca
ChRL, główny ideolog nowego kursu politycznego ChRL, wydanej w 1978 roku Deng
Xiaoping; głowa ChRL 1959 - 1968, Liu Shaoqi; marszałek ChRL Zhu De; głowa ChRL
33 Маслов А.А. Россия — Китай: этапы и проблемы образовательного обмена в XX — XXI вв. // Сотрудничество
России и КНР в сфере образования: анализ прошлого и перспективы будущего. Maslov A.A. Rosja — Chiny:
etapy i problemy edukacyjnej wymiany w XX — XXI wieku // Współpraca Rosji i ChRL w zakresie
edukacji: analiza przeszłości i perspektywy na przyszłość. - M., 2009. S. 134-135.
1988 — 1993 r., Yang Shangkun; jeden z założycieli KPCh, sekretarz generalny partii w
roku 1927, 1928 i 1930 — 1931 r., Qu Quibai; marszałek ChRL Ye Jianying i wiele
innych.34 Od 1949 w 1966 roku w wyższych i średnich szkołach zawodowych w Rosji
otrzymały edukację około 25 000 chińskich studentów, aspirantów i stażystów . Po
zakończeniu terminu nauczania zdecydowana większość obywateli Chin wróciła na
ojczyznę, stając się w ChRL częścią politycznej, naukowej i kulturalnej elity. 35 W
układzie stosunków między ZSRR i ChRL proces nauczania migracji chińskiej
młodzieży do kraju był przerwany i odnowił się tylko w środku lat 1980-tych. Do 2000
roku liczba chińskich studentów, którzy ukończyli studia krajowe uczelnie już po
normalizacji stosunków międzypaństwowych, dosięgła 30 000 osób. 36
Jak w realnym życiu odbywa się proces przygotowania zagranicznych specjalistów w
Rosji? Jak przecieka adaptacja przedstawicieli chińskiej młodzieży do innego
środowiska i nowej rzeczywistości społecznej? Po przybyciu do Rosji chińczycy
przechodzą testy na znajomość języka rosyjskiego. Ci z nich, którzy nie mają
wystarczającego poziomu językowego (takich okazuje się absolutna większość),
rozdzielają się na fakultety dla zagranicznych studentów. Podobnego rodzaju
organizacje istnieją we wszystkich największych uczelniach w Rosji. Szkolenie trwa
zazwyczaj jeden - półtora roku, przez pięć dni w tygodniu, 6 — 8 godzin lekcyjnych
dziennie. Na podstawie wyników nauki cudzoziemcy zdają egzaminy i otrzymują prawo
do prowadzenia na głównych wydziałach uczelni. Nauczanie rozpoczyna się na
początku września, a już za dziewięć - dwanaście miesięcy chiński abiturient powinien
posiadać językiem rosyjski dość dobrze, żeby na równi z rosyjskojęzycznymi
studentami sprawiać się z dyscyplinami, które są na pierwszym roku. To idealny
schemat, na który są zorientowane wszyscy przybywający do Rosji abiturienci, ale w
realnym życiu, okazuje się o wiele trudniejsze. Wolny i mało efektywny rozwój
komunikatywnej funkcji u chińskich imigrantów, związany z trudnością języka
rosyjskiego, a także z niedostatecznym mownym przygotowaniem na wczesnej fazie
nauczania, determinuje w znacznej mierze słabą efektywność ich nauczania w szkołach
stolicy. po to, żeby zostać pełnowartościowymi uczestnikami procesu edukacyjnego,
studenci muszą odbyć wstępne szkolenie językowe u siebie w domu, albo znacznie
dłuższy czas, niż teraz, celowo zajmować się językiem rosyjskim już w Rosji. Dyrektor
Centrum badań strategicznych Chin RUPN(Rosyjski Uniwersytet Przyjaźni Narodów)
A.A. Maslow mówi o konieczności przedłużyć ten okres do 2,5 - 3 lat. 37 Wykładowcy
moskiewskich uczelni mówią że w większości chińskie uczniowie mocno odstają od

34 Арефьев А.Л. Тенденции в обучении граждан KНP в российских вузах. Arefyev A.L. Trendy w
nauczaniu obywateli ChRL w rosyjskich uczelniach. - M., 2006. S. 12.
35 Maslow A.A. Op.cit. s. 137.
36 Маслов А.А. Россия — Китай: этапы и проблемы образовательного обмена вXX —XXI вв.// Сотрудничество
России и КНР в сфере образования: анализ прошлого и перспективы будущего. Maslov A.A. Chiny: etapy i
problemy edukacyjnej wymiany вХХ —XXI wieku// Współpraca Rosji i ChRL w zakresie edukacji: analiza
przeszłości i perspektywy na przyszłość. — M., 2009 S. 147.
swoich rosyjskich kolegów, przyczyną czego zgłasza się istniejący między nimi i
rosyjskojęzycznymi wykładowcami mowna bariera. Chińscy studenci mają różne wyniki
w nauce, ale w ogóle, ich poziom zupełnie nie spełnia wymogów uczelni. W końcu, z
rzadkimi wyjątkami, do punktacji i egzaminów chińscy uczniowie podchodzą
nieprzygotowanymi. Inną ważną przyczyną niskich ocen studentów zagranicznych w
Moskwie jest ich zbyt niski jak na standardy rosyjskiego poziom edukacji podstawowej
wiedzy z podstawowych przedmiotów koniecznych dla udanego nauczania w
wiodących moskiewskich uczelniach. Rzecz w tym, że w odróżnieniu od rosyjskich
studentów, zdających EGE (a w wielu, tak zwanych, "prestiżowych" uczelniach i
wstępne egzaminy z profilowych dyscyplin) i wymuszonych przygotowywać się do
wstępu do uczelni, zajmując się ponad programu szkolnego, cudzoziemcy trafiają w
uczelnie praktycznie bez konkursu. Aby stać się uczniami, im wystarczy przejść
rozmowę kwalifikacyjną, zademonstrowawszy tam elementarne umiejętności
znajomości języka rosyjskiego, a testy z innych przedmiotów zazwyczaj okazują się
formalnością. Jeśli dodać do tego pewną różnicę w programach szkoleniowych i
edukacyjnych standardach Rosji i Chin, staje się jasne, dlaczego przyjezdni studenci
okazują się nie gotowymi do otrzymania wyższej edukacji w Moskwie i doświadczają
tyle trudności w opanowaniu materiału, zwłaszcza na początkowym etapie nauczania.
Dla większej że masy studentów z Chin główna motywacja przyjazdu do Rosji polega,
w pierwszej kolejności, w w otrzymaniu dyplomu, a nie w nabyciu wiedzy i umiejętności.
Przyczyny tej sytuacji polegą na tym, że Rosja, niestety, w ostatnim czasie zajmuje w
systemie priorytetów chińskich abiturientów i absolwentów nie najlepszą pozycję.
Profesor Uniwersytetu Pekińskiego, Ren Guangyuan, mówi że rosyjskie uczelnie
wyższe stały się kołem ratunkowym dla najsłabszych chińskich studentów, co nie
potrafiły zostać przyjętymi w chiński uniwersytet i, co więcej, nie mających możliwości
pojechać do Europy lub Ameryki Północnej z powodu nieznajomości języka
angielskiego. Według jego słów, dla nich płatne nauczanie w krajach rozwijających się,
w tym Rosji, staje się często jedyną możliwością, aby uzyskać dyplom, a po powrocie
do domu, znaleźć sobie mniej więcej prestiżową i wysoko opłacaną pracę. Oczywiście,
byłoby niesprawiedliwe było by niesprawiedliwe ignorować wyjątki z tej, niestety, często
występującej sytuacji. W szczególności, poważnie i odpowiedzialnie do procesu
edukacji, zazwyczaj podchodzą chińczycy, studiujący w magistracie czy doktorancie,
studenci i stażyści, czyim fachem jest język rosyjski, muzyka, różne rodzaje sztuki i tak
dalej. Osoby mniej zainteresowane w wiedzach, z reguły, rzadziej wybierają naukowo-
przyrodnicze i techniczne dyscypliny, obawiając się trudności z egzaminami. Teraz
nikogo nie dziwi sytuacja, kiedy po powrocie do Chin po pięciu — siedmiu latach nauki
absolwent rosyjskiego uniwersytetu ledwie może wyrazić się w języku rosyjskim, nawet
bardzo prostą myśl. Podczas pobytu w Rosji, studenci są zazwyczaj żyją i komunikują

37 Li Zhesen Jianxi 中国留学生在国外求学所遇到的问题 (Krótka analiza trudności, z jakimi borykają się chińscy
uczniowie, studiujące za granicą) // Lilun jie. 2010, No6. S. 199-200.
się wyłącznie ze swoimi rodakami, unikając kontaktów z przedstawicielami
społeczeństwa przyjmującego. Pomimo braku zainteresowania do Rosji, rosyjskiego i
specjalności, w większości swojej oni nie mają problemów ze zdawaniem egzaminu i
uzyskaniem dyplomu ukończenia studiów. Wszystkie te pytania, nawet w prestiżowych
stołecznych uczelniach łatwo rozwiązać za pieniądze. W końcu, po powrocie do Chin
tacy ludzie tworzą najbardziej niekorzystną reputację rosyjskich uniwersytetów.
Autorytet rosyjskiej edukacji, (w dużej mierze dzięki kosztem radzieckich tradycji) co
długo trzymało się w Chinach na najwyższym poziomie, według słów ekspertów, w
ostatnich latach szybko i stale spada. Jeszcze jedną charakterystyczną cechą
większości chińczyków, co zdobywają edukację w Rosji, jest niechęć po zakończeniu
nauki zostawać w Rosji. Istnieją różne okoliczności, które utrudniają proces adaptacji
imigrantów do nowych warunków życia. Wyróżniają siedem podstawowych typów
problemów, z jakimi spotykają się chińscy studenci studiujący za granicą: właściwości
procesu edukacyjnego w innych krajach; trudności bytowego planu; kulturowe i
mentalne różnice z miejscową ludnością; problemy emocjonalne; trudności w realizacji
komunikacji z członkami społeczeństwa przyjmującego; problemy podrabiań i
zarabiania pieniędzy i, w końcu, pytania bezpieczeństwa. 38 W przypadku chińskiej
młodzieży w Rosji każdy z tych czynników w znacznym stopniu utrudnia proces
integracji przedstawicieli w nowej rzeczywistości. Do powyższych trudności w Rosji
można również dodać wysoki bariera językowa między chińskimi studentami i
mieszkańcami; prawną dyskryminację imigrantów; różnice rasowe, co podkreśla się
radykalnymi nacjonalistami. Wszystko to bardzo utrudnia adaptację chińskich
imigrantów w Rosji. Jeden z głównych trudności, co przeszkadza adaptacje uczniów z
Chin w Moskwie, jest nieżyczliwy stosunek, który oni spotykają z boku znacznej części
rosyjskiej ludności. Rosyjskie oświatowe struktury nie mają jasnej strategii po
dołączeniu chińskich studentów do rosyjskich uniwersytetów. Jakości nauczania
cudzoziemców w uczelniach nie poświęcają się należytej uwagi. W połączeniu ze
znacznymi trudnościami, które chińscy uczniowie doświadczają w procesie adaptacji do
rosyjskich realiów, wszystko to prowadzi do stopniowej utraty przez Rosję swoich
pozycji na rynku usług edukacyjnych oraz do pogorszenia reputacji rosyjskiego systemu
edukacji w ChRL. Ten problem może rozwiązać tylko w przypadku spełnienia dwóch
warunków: po pierwsze, te z ich, którzy wolą wrócić do domu, muszą stanowić siłę
konkurencyjną i szeroko brać udział w ekonomicznym, politycznym czy kulturalnym
życiu swojego kraju, a dla tego należy zabezpieczyć wysoką jakość edukacji dla
cudzoziemców w Rosji. Po drugie, dla ludzi, którzy przyjechali się uczyć, należy
utworzyć maksymalnie sprzyjające wrażenie na temat Rosji i pobudzić ich
zainteresowanie do kraju. Dalsze zatrudnienie chińskich absolwentów w kraju ma
znaczną potencjalną korzyść dla Rosji. Oczywiście, że, przeżywszy w Rosji kilka lat
swojego życia, przestudiowawszy język rosyjski, chiński migrant, po zakończeniu nauki

38 https://news.un.org/en/story/2019/09/1046562
w Rosji będzie zainteresowany w realizacji swojej wiedzy, w tym, aby maksymalnie
efektywnie wykorzystać nabyte w Rosji umiejętności w swojej pracy zawodowej. Od
tego, na ile umiejętnie realizuje otrzymane w ciągu lat nauki w Rosji wiedzę po
przyjeździe do Chin, zależy los międzypaństwowych stosunków rosyjsko-chińskich
relacji na różnych poziomach i w różnych dziedzinach życia. To, jakie wrażenie zrobi
na nim Rosja w latach nauki, określi jego stosunek do Rosji w ciągu całego życia.
Należy zwrócić dużą uwagę na tych migrantów, którzy chcą pozostać w Rosji po
zakończeniu nauczania. Tym ludziom, posiadającym dwa skomplikowanymi
światowymi językami, trzeba zająć swoje miejsce w najbardziej prestiżowej i wysoko
opłacanym segmencie rynku pracy w Rosji.

Wniosek

Międzynarodowa chińska migracja - zjawisko, które zachodzi od ponad dwóch tysięcy

lat. Zagraniczna chińska diaspora formowała się i ewoluowała w ciągu wieków. Przy
czym, aż do końca lat 1970-tych ona demonstrowała główne oznaki klasycznej
diaspory: wymuszony charakter ruchu migrantów na nowe terytorium i romantyczne
postrzeganie swojej historycznej ojczyzny, związane z ideą powrotu do ziemi swoich
przodków i co służyło dla zagranicznych chińczyków głównym czynnikiem. W całej
historii chińskiej migracji stosunek władz Chin do swoich rodaków za granicą
wielokrotnie zmieniało się - od negatywnego do ciepłego i odwrotnie, zasadniczym
wpływając w ten sposób na wygląd i strukturę diaspory. Ostatnia gwałtowna zmiana
kursu politycznego władz ChRL w stosunku do swoich rodaków wystąpił w 1978 roku.
Wznowienie chińskiej migracji dało początek zupełnie nowego etapu w historii tego
zjawiska. Doprowadziło to do radykalnego przebudowywania chińskiej mniejszości, do
transformacji tożsamości zagranicznych chińczyków, ich świadomości i samooceny.
Zmiany zmuszają mówić o jakościowo nowej strukturze społecznej, które w szeregu
najważniejszych cech już nie można nadal analizować w układzie współrzędnych
tradycyjnych diaspor. Można się spierać o to, co jest podstawą diaspory - etniczne
wspólnoty lub państwa. Jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie nie istnieje.
Przykładem może służyć, w tym i historia chińskiej migracji w ciągu ostatnich
dziesięcioleci. Jeśli do przejścia Pekinu do polityki reform i otwartości chińskie
społeczności formowały się przeważnie na terytorialny-etnicznej zasadzie, to po 1978
roku chiński naród, niwelując etniczne różnice między zagranicznymi chińczykami i
łącząc je wszystkie w potężny wielomilionowe mechanizm - światowej chińskiej
diaspory. Nowy kurs polityczny w Pekinie w odniesieniu do zagranicznej migracji i
chińskiej diaspory, doprowadziły do bezprecedensowej aktywizacji międzynarodowych
przepływów migracyjnych z Chin. Uświadomiona i konsekwentna polityka prowadzona
obecnym kierownictwem Chinach w tym kierunku, zrobiła chińską diasporę efektywną
częścią mechanizmu realizacji modernizacji Chin. W końcu XX i pierwszej dekadzie
XXI wieku proces zagranicznej chińskiej migracji otrzymał nowy impuls. Nastąpił wzrost
wszystkich rodzajów przepływów migracyjnych z Chin — od wyjazdów turystycznych
do emigracji na pobyt stały. Pekin, starając się wyciągnąć jak najwięcej korzyści z tej
sytuacji, stawia na maksymalne zjednoczenie ze swoją diasporą. Na początku
tysiąclecia kierownictwo ChRL głosi slogan "wielkiego odrodzenia narodu Chin", który
zakłada zjednoczenie chińczyków w kraju i poza nią, niezależnie od obywatelstwa, w
ogromną wspólnotę - jeden chiński naród. Początek ostatniej fali migracji z Chin do
Rosji odnosi się do przełomu lat 80-tych - 90-tych XX wieku. Znaczne dochody, które
obiecała młoda rosyjska gospodarka tym, kto mógł odpowiadać jej potrzebom w
krótkim czasie przyciągnął do kraju znaczną liczbę obywateli ChRL. Jednak brak
stabilności społecznej i ekonomicznej społeczeństwa rosyjskiego przyczynia się do
tego, że oni, w większości, nie próbują osiedlić się w Rosji, preferując ograniczać się
tylko uzyskaniem zysku. W wyniku, w Rosji za krótki okres czasu, powstał
rozbudowany system zamkniętych gromad. Rosję, dopóki nie dotknął radykalny wzrost
strumienia migracyjnego, który obserwuje się w wielu regionach świata od końca lat
1990-tych. W wyższej, trudności procesu społecznej i kulturowej adaptacji,
rozpowszechniona w społeczeństwie ksenofobia i nietolerancja w stosunku do
przybywających — wszystko związku z tym bezpodstawnymi wyglądają rozmowy o
demograficznej ekspansji Chin na Dalekim Wschodzie Rosji. Na dzień dzisiejszy,
chińska obecność nie przekracza tam 3 - 5% całej populacji regionu i nie stwarza
zagrożenia nadmiernie wysokiej koncentracji chińczyków wśród mieszkańców. Na
dzień dzisiejszy najbardziej efektywnymi działaniami w zakresie regulacji przepływów
migracyjnych jest przyciągnięcie do kraju uczącej się młodzieży i młodych specjalistów.
Niestety, w warunkach, gdy na całym świecie obserwuje się gwałtowny wzrost liczby
uczniów z ChRL, Rosja nie była gotowa poprzeć tę tendencję. Jakość edukacji
doprowadziła do tego, że przedstawiciele chińskiej młodzieży coraz rzadziej wybierają
Rosję jako kraj, w którym będą mogli uzyskać umiejętności, a następnie efektywnie je
wykorzystać w praktyce. Władzom i społeczeństwu, należy rozumieć, że w dzisiejszym
świecie migracja - to obiektywna rzeczywistość, która będzie zajmować coraz więcej
miejsca w życiu Rosji. Ona nie jest zła i nie dobra. Ale może być i tym, i innych, w
zależności od tego jak bardzo zrozumiana i ukierunkowane będzie polityka, co
ucieleśnia się we wszystkich strukturach państwa i społeczeństwa.
Bibliografia

Statystyka
1.1. Ogólnorosyjski spis ludności 2002 roku. Narodowy skład ludności. URL:
http://www.perepis2002.ru/content.html?id=11&docid=10715289081463

1.2. Ogólnorosyjski spis ludności spis ludności z 2017 roku. Narodowy skład ludności.
URL: http://www.statdata.ru/nacionalnyj-sostav-rossii

1.3. Ogólnounijny spis ludności z 1937 r.: krótkie podsumowanie. / Red. J. A. Polaków.-
M., 1991.

1.4.Rocznik demograficzny w Rosji.

URL: http://www.gks.ru/bgd/regl/B17_16/Main.htm

1.5. Narodowy skład ludności ZSRR. Goskomstat ZSRR. - M., 1991.

1.6. Pierwszy Powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 r. / Pod red. H. A.
Troinitsky. Itp.

1.7.Ogólny zbiór Imperium wyniki opracowania danych Pierwszego Powszechnego

spisu ludności, wyprodukowanej 28 stycznia 1897 roku. S. Petersburg, 1905.

1.8. Praca i zatrudnienie w Rosji. - M., 2003; - M., 2005; - M., 2007; - M., 2009; - M.,
2011.

1.9. Liczebność i migracja ludności Federacji Rosyjskiej w 2011 r. — M., 2012 (i

podobne zbiory za poprzednie lata).

1.10. Arable land (hectares per person).

URL: http://data.worldbank.org/indicator/AG.LND.ARBL.HA.PC

1.11. China ' s Total Population and Structural Changes in 2019.

URL: http://worldpopulationreview.com/countries/china-population/

1.12. Zhongguo tongji nianjian (roczniki Statystyczne ChRL)

URL: http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/
1.13. Number of Migrants
https://news.un.org/en/story/2019/09/1046562

Dokumentalne źródła

2.1. Koncepcja państwowej polityki migracyjnej Federacji Rosyjskiej na okres do 2025

roku.
URL: http://government.ru/info/20224/

2.2. Plan działań do realizacji w latach 2016-2020. Koncepcji państwowej polityki

migracyjnej Federacji Rosyjskiej na okres do 2025 roku.
URL: http://government.ru/docs/20219/

2.3. Pełny tekst raportu, z którym wystąpił Hu Jintao na 18-m zjeździe KPCH. Strona
internetowa gazety "Renmin Ribao".
URL: http://russian.people.com.cn/31521/8023965.html

2.4. FOM. Chiny i Rosja.

URL: http://bd.fom.ru/report/map/d070624

2.5. 118 wan guiqiao qiaojian shenghuo shuiping di yu dibao (poziom życia 1,18 mln
guiqiao i ich krewnych znajduje się poniżej minimum egzystencji).
URL: http://www.chinanews.com/zgqj/2012/03-07/3725858.shtml

2.6. International Migration and Development: A review in light of the crisis. — N. Y.,
2011. P. 4-5.
URL: https://www.un.org/development/desa/dpad/publication/cdp-background-paper-no-
11/
2.7.Migration Information Source. US in focus. Chinese Immigrants in the United States.
URL: http://www.migrationinformation.org/USFocus/display.cfm?id=876#7
2.8. Overseas Chinese rally in support of Beijing Olympics, against Western media's
biased coverage.
URL: http://news.xinhuanet.com/english/2008-04/20/content_8015504.htm

2.9. The World Bank. GDP per capita.

URL: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD/countries/

2.10. United Nations. International Migration and Development. Regional fact sheet.
Asia.
URL: http://www.un.org/migration/presskit/factsheet_asia.pdf

2.11. World Bank. Migration and remittances factbook 2011.

URL: http://siteresources.worldbank.org/INTLAC/Resources/Factbook2011-Ebook.pdf

2.12. World Migration Report 2010. Geneva, 2010.

26. World Tourism Organization. The Chinese Outbound Travel Market with Special
Insight into the Image of Europe as a Destination. - Madrid, 2008. P. XII - XIII.

2.13. Xi Jinping xiwang lii Mei huaren huaqiao jixu tuijin Zhong Mei youhao shiye. (Xi
Jinping nadzieję, że huaren i huaqiao USA będzie przedłużały posuwać naprzód
przyjacielskie stosunki między USA i CHRL)
URL: http://gb.cri.cn/27824/2012/02/17/3245s3562623.htm

2.14. Zhongguo liuxuesheng diaocha: mudidi shouxuan Meiguo, 68% xuanze haiwai
jiuye (Badanie chińskich studentów studiujących za granicą: jako miejsca uczenia się
wybierają USA, 68% wolą iść do pracy za granicą)
URL: http://finance.ifeng.com/news/hgjj/200807/0717_2201_658851.shtml

2.15. Zhongguo qiolian zhuxi Lin Jun: Zhongguo guiqiao he qiaojuan renshu chao 3000
wan (Przewodniczący Europejskiej chińskich emigrantów, Lin Jun: liczba guiqiao i
qiaojuan w Chinach przekroczyła 30 mln osób).
URL: http://news.163.com/10/0915/09/6GK63UPS00014JB6.html

Literatura

3.1. Popkov V. “Zjawisko diaspor etnicznych.” - 2003.

(Попков В. Феномен этнических диаспор.)
Rozdział z książki - s. 17
3.2. Poloskova T. “Nowoczesne diaspory (wewnątrz polityczne i międzynarodowe
aspekty).” - 2002.
(Полоскова Т. Современные диаспоры (внутриполитические и международные
аспекты).)

3.3. Arutyunov S. A. “Diaspora - to proces // Etnograficzny przegląd.” - 2000.

(Арутюнов С. А. Диаспора - это процесс // Этнографическое обозрение.)

3.4. Tishkov V. A. “Rekwiem po etnosie. Badania społeczno-kulturowej antropologii.” -

2003.
(Тишков В. А. Реквием по этносу. Исследования по социально-культурной
антропологии.)

3.5. Larin V. L. “Chiny i Daleki Wschód Rosji w latach 1990-tych: problemy współpracy
na poziomie regionalnym.”
(Ларин В. Л. Китай и Дальний Восток России в 1990-е годы: проблемы
взаимодействия на региональном уровне.)

3.6. Larin A. G. “Chińscy imigranci w Rosji. Nowoczesne Rosyjskie badania.” - 2013.

(Ларин А. Г. Китайские мигранты в России. Современные Российские
исследования.)

3.7. Ryazantsev S., Yang Hongmei. “Chińska migracja do Rosji: tendencje,

konsekwencje i podejścia do regulacji”. - 2010.
(Рязанцев С., Ян Хунмэй. Китайская миграция в Россию: тенденции, последствия
и подходы к регулированию.)

3.9. “Wschód Rosji: migracji i diaspory w przesiedleńczym społeczeństwie. Rubieży

ХIХ-XX i XX-ХХI wieków.” / ed. Dyatlov V. I. - Irkuck, 2011.
(Восток России: миграции и диаспоры в переселенческом обществе. Рубежи ХIХ-
ХХ и ХХ-ХХI веков. / ред. Дятлов В.И. - Иркутск.)

3.10. Anokhina E. S. “Biznesowa chińska migracja i miejsce Rosji w jej strukturze //

Wiadomości Tomskiego uniwersytetu państwowego.” - 2012, nr 358 (maj). S. 25-27.
(Анохина, Е. С. Деловая китайская миграция и место России в ее структуре //
Вестник Томского государственного университета.)

3.11. Anokhina E. S. “Nielegalna chińska migracja w świecie współczesnym//

Wiadomości Tomskiego uniwersytetu państwowego.” - 2012, nr 359 (czerwiec). S. 66 -
69.
(Анохина Е.С. Нелегальная китайская миграция в современном мире// Вестник
томского государственного университета.)

3.12. Ariefjew A. L. “Chińscy studenci w Rosji.” - 2010.

(Арефьев А.Л. Китайские студенты в России.)

3.13. Efremova L. I. “O Rosyjsko-Chińskiej współpracy w dziedzinie edukacji.” - 2017.

(Ефремова Л.И. О Российско-Китайском сотрудничестве в области образования.)