TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

CHƢƠNG 4

BỨC XẠ NHIỆT

1. Khái niệm cơ bản về bức xạ nhiệt

2. Caùc ñònh luaät cô baûn veà böùc xaï nhieät

3. Trao đổi nhiệt böùc xaï giöõa hai taám phaúng ñaët song song

4. Trao ñoåi nhieät böùc xaï giöõa hai vaät boïc nhau

1
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

4.1. Khái niệm cơ bản về bức xạ nhiệt:

2
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Moät vaät baát kyø coù nhieät ñoä T > 0  coù nhieät naêng  moät
phaàn nhieät naêng bieán thaønh naêng löôïng soùng ñieän töø 
truyeàn ñi trong khoâng gian  gaëp vaät theå khaùc  Haáp thuï
 bieán laïi thaønh nhieät naêng

Moät vaät luoân phaùt ra naêng löôïng böùc xaï vaø

nhaän naêng löôïng böùc xaï töø vaät theå khaùc
chieáu ñeán.

3
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Trao ñoåi nhieät böùc xaï: là quá trình trao đổi nhiệt
xảy ra giữa các vật có nhiệt độ khác nhau đặt cách xa
nhau  Năng lượng bức xạ truyền trong không gian
dưới dạng sóng điện từ.

BAÛNG PHAÂN LOAÏI THEO BÖÔÙC SOÙNG

Daïng böùc xaï Chieàu daøi böôùc soùng

Tia vuõ truï 0,05.10-6
Tia gamma (0,5  1,0).10-6
Tia Rônghen 10-6  20.10-3
Tia töû ngoaïi 20.10-3  0,4
Tia saùng 0,4  0,8
Tia hoàng ngoaïi 0,8  400
Soùng voâ tuyeán ñieän 0,2mm  X km
4
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Doøng böùc xaï, heä soá haáp thuï, heä soá phaûn xaï vaø heä soá xuyeân qua:
Tia tôùi

Thaønh phaàn
Qo: doøng böùc xaï chieáu leân beà maët (W);
phaûn xaï
QA: moät phaàn haáp thuï bieán thaønh nhieät ;
Qo
QR QR: moät phaàn phaûn xaï;
QD: moät phaàn xuyeân qua
Thaønh phaàn
haáp thuï Q
A

QD Qo  Q A  Q R  Q D
Thaønh phaàn
xuyeân qua

5
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

QA QR QD
   A R  D 1
Qo Qo Qo

A, R, D: heä soá haáp thu, phaûn xaï, xuyeân qua; Bieán ñoåi töø
0  1, phuï thuoäc vaøo baûn chaát vaät lyù cuûa vaät, nhieät ñoä, vaø
chieàu daøi böôùc soùng.

A=1 vaät ñen tuyeät ñoái

R=1 vaät traéng tuyeät ñoái.
D=1 vaät trong tuyeät ñoái.
Vaät xaùm: D = 0 vaø A + R = 1
6
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

 Khả năng bức xạ bán cầu– Bức xạ toàn phần E [W/m2]

Laø doøng böùc xaï phaùt ra treân moät ñôn vò dieän tích dF, öùng vôùi
moät ñôn vò thôøi gian treân toaøn boä khoâng gian nöûa baùn caàu öùng vôùi
taát caû caùc böôùc soùng  = 0  

dQ
E (W/m2)
dF

Naêng löôïng böùc xaï Q (W):

Q   E  dF (W)
F

7
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

 Khaû naêng böùc xaï ñôn saéc E [W/m2]

Laø maät ñoä böùc xaï baùn caàu öùng vôùi moät giaûi heïp cuûa chieàu
daøi böôùc soùng (chæ xeùt vôùi 1 daõi böôùc soùng heïp    +d)

dE
E  (W/m3)
d

Böùc xaï baùn caàu E (W/m2):


E   E  d  (W/m2)
0

8
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

 Khaû naêng böùc xaï hieäu duïng Ehd

Xeùt doøng böùc xaï tôùi töø beân ngoaøi E2 chieáu leân beà maët vaät xaùm (A + R = 1)

A1*E2 - Năng lượng bức xạ vaät 1 phaùt ra:

=
+
E2 Ehd = E1 + (1-A1)E2 (W/m2)
Vật 1

= Ehd gọi là khả năng bức xạ hiệu

dụng của vật
E1 + (1-A1)E2
E1

- Năng lượng bức xạ mà vật 1 trao đổi với môi trường xung quanh là:
q = E1 – A1E2 = Ekq (W/m2)
Ekq: khaû naêng böùc xa ïkeát quaû 9
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

4.2. Caùc ñònh luaät cô baûn veà böùc xạ nhiệt:

 Ñònh luaät Planck:
Ñònh luaät thieát laäp moái quan heä giöõa khaû naêng böùc xaï ñôn saéc cuûa
vaät ñen tuyeät ñoái Eo = f(,T)

C1   5
Eo  C2 (  T ) W m3
e 1
Vôùi C1, C2 laø haèng soá Planck thöù nhaát vaø thöù hai

C1  0,3742.1015W .m 2
C2  1, 4388.102 m.K
 – chieàu daøi böôùc soùng, m
T – nhieät ñoä tuyeät ñoái cuûa vaät, K
10
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Ñoà thò Maät ñoä doøng ñôn saéc – chieàu daøi böôùc soùng
11
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

 Ñònh luaät Stefan – Bolztmann:

Ñònh luaät naøy thieát laäp moái quan heä giöõa khaû naêng böùc xaï baùn caàu
cuûa vaät ñen tuyeät ñoái phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä

- Khả năng bức xạ bán cầu của vật đen tuyệt đối:
4
 T 
Eo  Co   (W/m2)
 100 

với Co = 5,67 W/(m2.K4) : hệ số bức xạ của vật đen tuyệt đối

- Đối với vật xám :
4 4
 T   T 
E C    Co   (W/m2)
 100   100 

với  = C/Co (0 <  < 1): độ đen của vật

(đặc trƣng cho khaû naêng böùc xa)ï 12
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

 Ñònh luaät Kirchhoff:

Ñònh luaät naøy thieát laäp moái quan heä giöõa khaû naêng böùc xaï  cuûa vaät
vôùi heä soá haáp thuï A.

Vaät ñen Vaät xaùm Xeùt hai taám phaúng ñaët song song vôùi:

Eo T1 – Kích thöôùc lôùn so vôùi khoaûng caùch

To A1
Ao=1 – Vaät ñen coù nhieät ñoä To, khaû naêng
(1-A1).Eo A1.Eo böùc xaï Eo

– Vaät xaùm coøn laïi coù nhieät ñoä T1,

E1 khaû naêng böùc xaï E1, heä soá haáp thuï A1

13
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Nhieät löôïng trao ñoåi baèng böùc xaï giöõa 2 taám:

q  E1  A1 Eo
ÔÛ ñieàu kieän caân baèng nhieät ñoäng (To = T1) thì q = 0 neân:

E1
E1  A1 Eo  0  Eo
A1
Thay vaät xaùm 1 baèng caùc vaät xaùm khaùc, toång quaùt: ĐL Kirchhoff: Trong ĐK cân
bằng nhiệt động, tỷ số giữa
E1 E2 En khả năng bức xạ và hệ số hấp
    Eo  f T  thụ của vật xám đều bằng nhau
A1 A2 An và bằng khả năng bức xạ của
vật đen tuyệt đối Eo
4
 T 
C  Vật có khả năng hấp
     A
E 100
4
A= thụ mạnh thì cũng có
E0  T  khả năng bức xạ mạnh
C0  
 100  14
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

4.3. Trao ñoåi nhieät böùc xaï giöõa taám phaúng ñaët song song:
 Hai taám phaúng ñaët song song:
Taám 1: coù nhieät ñoä T1, heä soá haáp thu A1.
Taám 2: coù nhieät ñoä T2, heä soá haáp thuï A2.
Dieän tích taám F1 = F2 = F
Naêng löôïng trao ñoåi nhieät BX giöõa hai taám laø:

Q12 = Q1hd – Q2hd

Vì hai taám coù dieän tích nhö nhau neân coù theå vieát:

q12 = E1hd – E2hd

trong ñoù

E1hd  E1  (1  A1 ) E2 hd 

E2 hd  E2  (1  A2 ) E1hd 

15
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Tìm ñöôïc E1hd vaø E2hd

E1  (1  A1 ) E2 
E1hd 
A1  A2  A1 A2  A2 E1  A1 E2
 q12 
 A1  A2  A1 A2
E2  (1  A2 ) E1 
E2 hd  
A1  A2  A1 A2 

Theo ñònh luaät Stefan – Boltzmann:

4
 T2 
4
 T  E2   2Co 
E1  1Co  1  
 100   100 

Theo ñònh luaät Kirchhoff: A =  ;

16
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Nhieät löôïng trao ñoåi giöõa hai taám laø

Co  T1 4  T2  4 
q12       W m2
  1  100   100  
1 1
1 2

 T1 4  T2  4 
Hoaëc Q12  q12 F  F .12Co      W
 100   100  

1
Ñoä ñen cuûa heä: 12 
1 1
 1
1 2

17
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Co  T1 4  T2  4 
q12      
  1  100   100  
1 1
1 2

Eo1  Eo 2
q12 
 1 1  1 1
    
 1 2    2 2 

Sô ñoà maïng nhieät trôû böùc xaï

Nhieät trôû böùc xaï beà maët taám phaúng.
1 1 Eo1  Eo 2
R   q12 
 2 R1  R 2
18
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM
 Taám phaúng ñaët song song coù boá trí maøng chaén:

Xét trường hợp giữa 2 tấm phẳng

song song đặt một màn chắn bức xạ
có độ đen c
Màn chắn bức xạ: là vật xám, bỏ
qua nhiệt trở dẫn nhiệt

Sô ñoà maïng nhieät trôû böùc xaï

 T1 4  T2  4 
Co      E01  E02
 100   100   q12 
q12 
 1 1  1 1  1 1 R1  2 R c  R 2
    2      
 1 2    c 2    2 2 
19
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Nhieät trôû böùc xaï:

 1 1  1 1  1 1
R1     R c     R 2    
 1 2   c 2   2 2 
Tröôøng hôïp n maøng chaén coù ñoä ñen khaùc nhau:
 T1 4  T2 4 
Co     
 100   100  
q12 
 1 1 n  1 1  1 1
     2      
 1 2  i 1   ci 2    2 2 

 T1 4  T2  4 
Co     
 100   100  
q12  W m2
 1 1  n  2 
   1      1  
 1  2  i 1   ci 
20
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

4.4. Trao ñoåi nhieät böùc xaï giöõa hai vaät boïc nhau:
Ví duï: trao ñoåi nhieät trong buoàng ñoát, böùc xaï cuûa vaät theå ñaët trong
phoøng, böùc xaï trong thieát bò …
Khaûo saùt:
+ Vaät 1: dieän tích F1, nhieät ñoä T1, heä soá haáp thu A1,
+ Vaät 2: dieän tích F2, nhieät ñoä T2, heä soá haáp thu A2,
Vì F1  F2 : tính doøng böùc xaï Q12.

Ñaëc ñieåm:
Naêng löôïng böùc xa cuûa vaät 1 phaùt ra
toaøn boä rôi treân vaät 2, coøn naêng löôïng
böùc xaï phaùt ra töø vaät 2 chæ coù moät phaàn
rôi leân vaät 1, phaàn coøn laïi rôi leân chính
baûn thaân noù

21
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

- Goïi 21: laø soá % naêng löôïng böùc xaï cuûa vaät 2 rôi leân vaät 1 (heä soá
chieáu xaï hoaëc heä soá goùc)
Ta coù naêng löôïng böùc xaï trao ñoåi giöõa 2 vaät:

Q12  Q1hd  21Q2 hd

Trong ñoù
Q1hd  Q1  1  A1  21Q2 hd 

 (1)
Q2 hd  Q2  1  A2  Q1hd  1  A2 1  21  Q2 hd 
Naêng löôïng böùc xaï baûn thaân caùc vaät:

 T1   4

Q1  E1 F1  1Co   F1  (2)
 100  
4 
 T2  
Q2  E2 F2   2Co   2F
 100   22
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Giaûi heä phöông trình (1) vaø (2) tìm ñöôïc Q1hd , Q2hd

Co   T1  4
 T2 
4

Q12   1
F    21 2 
F  
1 1    100   100  
 21   1
1  2 

Trong ñieàu kieän caân baèng nhieät ñoäng (T1 = T2 = T) thì Q12 = 0:
4 4
 T   T 
F1     21 2 
F  0
 100   100 
F1
21 
F2
Heä soá goùc 21 thuaàn tuùy mang tính chaát hình hoïc, khoâng
phuï thuoäc baûn chaát vaät lyù cuûa vaät.
23
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Thay φ21=F1/F2, khi ñoù naêng löôïng böùc xaï trao ñoåi giöõa hai vaät:

Co F1  T1 4  T2  4 
Q12      
1 F1  1   100   100  
   1
1 F2   2 

ñaët 12 
1
 T1 4  T2  4 
1 F1  1
   1
 Q12  12Co F1      W
1 F2   2   100   100  

Tröôøng hôïp ñaëc bieät:

 Khi F1 << F2 (töùc F1/F2  0): trƣờng hợp vật nằm trong không
gian vô hạn
W
 T1   T2  
4 4

Q12  1F1Co       1F1 E1  E 2 

 100   100  
Ñoä ñen 2 khoâng aûnh höôûng ñeán quaù trình trao ñoåi nhieät böùc xaï
24
 Khi F1  F2 (töùc F1/F2 = 1): tröôøng hôïp 2 taám phaúng song song
 TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

Ví dụ 1 (Đề thi 26/10/2014): Hai tấm phẳng đặt song song thẳng
đứng có diện tích là F = 20 m2, khoảng cách giữa hai tấm là 4 cm.
Nhiệt độ và độ đen bên trong của hai tấm lần lượt là t1 = 130 oC,
ε1 = 0,75 và t2 = 50 oC, ε2 = 0,4. Môi trường giữa hai tấm là
không khí có áp suất khí quyển. Hãy xác định nhiệt lượng trao
đổi giữa hai tấm.

Ví dụ 2 (Đề thi 8/06/2014): Một ống dẫn dài L = 10m, đường kính
ngoài d = 85mm được đặt nằm ngang trong nhà xưởng rộng với
nhiệt độ không khí tf = 30oC. Nhiệt độ bề mặt ngoài ống tw = 60oC,
độ đen ε =0,7. Tính tổng tổn thất nhiệt từ ống ra môi trường.

25
TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TPHCM

HẾT CHƢƠNG 4

26