Vat Ly 1 Thay Luong Chuong 6 Truong Tinh Dien (Cuuduongthancong - Com)

CHƯƠNG VI
om
.c
ng
co
TRƯỜNG TĨNH ĐIỆN
an
th
o ng
du
u
cu
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
I. Điện tích
• Thực nghiệm đã các nhận trong tự nhiên chỉ có
hai loại điện tích dương và âm. Các điện tích
om
cùng dấu thì đẩy nhau, trái dấu thì hút
.c
nhau.Điện tích nguyên tố là điện tích nhỏ nhất đã
ng
được biết trong tự nhiên, có độ lớn e = 1,6.10-19C.
co
an
Proton mang điện tích nguyên tố dương, còn
th
electron mang điện tích nguyên tố âm.
ng
o
• Vật mang điện tích dương hay âm là do vật đó đã
du
mất đi hay nhận thêm electron so với lúc vật

u
cu
không mang điện. Điện tích mang bởi một vật có

cấu tạo gián đoạn nó luôn là số nguyên lần điện
tích nguyên tố.
1.Sự phân bố điện tích: Trong phần lớn các hiện
tượng vĩ mô, các điện tích được coi như phân bố
liên tục trong không gian mà không để ý đến tính
om
gián đoạn của chúng.
.c
dQ
a) Mật độ điện tích dài:  
ng
dl
co
an
dQ
b) Mật độ điện tích mặt:  
dS
th
ng
dQ
o
du
c) Mật độ điện tích khối:  

d
u
cu
2. Định luật bảo toàn điện tích:

Tổng đại số các điện tích trong một hệ cô lập là
không đổi.
II. Định luật Coulomb: là định luật về tương tác
giữa hai điện tích điểm đứng yên.
 q1q2  e M F N

F
e12 21
om
F 12  k e 21
2 12
12
r 2 ĐT trái dấu q2
.c
 q1q2 
F21
ng
co
F12
F 21  k 2
e21 2 ĐT cùng dấu
r
an
2
th
C  12
 0  8 ,86 . 10 , hay ( F / m )
ng
2
N .m
o
du
2
1 9 N .m
u
k  9 .10
cu
2
4 0 C
q1 q 2
Độ lớn F12  F21  k 2
r
II. Điện trường
1.Khái niệm về ĐT: bất kỳ một vật mang
om
điện nào đứng yên cũng tạo ra trong
.c
khoảng không gian xung quanh nó một
ng
co
dạng vật chất gọi là trường tĩnh điện
an
hay gọi tắt là điện trường. Một tính
th
ng
chất cơ bản của điện trường là mọi
o
du
điện tích đặt trong điện trường đều bị

u
cu
điện trường đó tác dụng lực.
2. Vectơ cường độ điện trường
a) ĐN: Vectơ CĐĐT tại điểm M trong ĐT
om
F
E
.c
q0
ng
co
F là lực tác dụng lên điện tích thử q0 đặt tại M
an
th
Vectơ CĐĐT là đại lượng đặc trưng cho ĐT về
ng
mặt tác dụng lực, đơn vị là V/m hoặc N/C
o
du
u
cu
b) Vectơ CĐĐT gây bởi một điện tích điểm
Xác định vectơ CĐĐT do điện tích điểm q gây ra
tại điểm M cách nó r. Ta tưởng tượng đặt tại M
om
một điện tích thử q0. Lực tác dụng của điện tích q
.c
lên điện tích q0 là:  
ng
 kqq   F  er
co
0 kq
F  er , E   2 er
an
  r 2 q M
q0  r
th
er là vectơ đơn vị hướng từ điện tích q đến M
o ng
E
du
k q q>0 M
u
cu
Cường độ ĐT: E  2 E
r q<0 M
c) Vectơ CĐĐT gây bởi hệ điện tích điểm
q1 , q2 ,..,qi , ….
om
.c
E   Ei
ng
i
co
an
th
o ng
du
u
cu
d) Trường hợp hệ điện tích phân bố liên tục (vật
mang điện)
Chia vật mang điện thành các phần tử VCB
om
mang điện tích dq coi như điện tích điểm.
.c

Gọi d E là vectơ CĐĐT gây bởi điện tích dq tại
ng
co
điểm xét
an
kdq r
th
dE  2 ng
r r

o
du
r là bán kính vectơ hướng từ dq đến điểm xét

u
cu
Vectơ CDĐT do toàn bộ vật gây ra tại điểm xét

E dE
VMĐ
4. Ứng dụng NgLýCCĐT
a) Điện trường của một Lưỡng cực điện
LCĐ là một hệ hai điện tích điểm có độ lớn bằng
om
nhau nhưng trái dấu +q và –q, cách nhau một
.c
đoạn l rất nhỏ so với khoảng cách từ LCĐ tới
ng
co
những điểm đang xét của trường. Vectơ mômen
an
lưỡng cực điện được định nghĩa:
 
th
ng
pe  ql
o
du
l là vectơ hướng từ -q đến +q và có độ dài bằng l.

u
cu
Tính vectơ cường độ điện trường tại điểm A nằm

trên trục LCĐ và điểm B nằm trên đường trung
trực của LCĐ cách LC một đoạn r >> l
Giải:
Theo NLCCĐT: E  E  E
Tại điểm A, ta có EA  E  E
om
.c
Gọi r là khoảng cách từ A đến tâm O của LC
ng
co
 
an
  B
k q q  th
ng α
EA  
o
  l 2  l 2
du
r1 r2
r
r   r   
u
α A
cu
 2  2  -q O +q
 2 2
l  l
 r     r   
kq   2  2 

om
   l
2
l
2 
.c
 
 r   r    
ng
  2  2  
co
an
th
Vì r >> l/2 nên: ng
o
du
k 2 ql 2 kp e
EA  
u
cu
3 3
 r r
Tại điểm B, ta có r1 = r2
nên: kq
E  E  2
r1 
om
Theo qui tắc tổng hợp vectơ ta thấy song song E
.c
ng
và ngược chiều với l nên: E = E+cosα + E-cosα
co
l kql
Trong đó: cos   E 3
an
2 r1 r1
2
th
ng
2 l
Vì r >> l nên: r1  r   r
o
du
kql kp 4
Do đó:  e
u
E
cu
r 3 r 3
k pe
Vì E  l nên có thể viết: E  
r 3
b) Điện trường gây bởi một
om
.c
sợi dây thẳng tích điện
ng
co
đều mật độ điện dài λ > 0
an
tại điểm cách sợi dây một th
o ng
du
đoạn là a.
u
cu
Trên sợi dây ta lấy một phần tử chiều dài dy VCB
cách chân của đường thẳng góc MH một khoảng
bằng y, mang điện tích dq = λdy
om
kdq k  dy
.c
dE  
ng
2
r r 2 y
co
r
H α( M
an
a x
E   d E   d Ex  d Ey
th
ng (
o
du
E x   d E x  Ex   dEx   dE.cos
u
cu
E y   d E y  Ey   dEy   dE.sin
a
r ; y  atg  
cos 
om
a k
dy  d   dE  d
.c
2 a
cos 
ng
co
an
2
k k
Ex   cos  d   (sin th
  sin  )
ng
1 2
 a 1 a
o
du
2
u
k k
cu
Ey  sin  d   (cos   cos  )

 a 1
1 2
a
* Trường hợp H nằm ngoài đoạn dây:
2
k k
Ex   cosd  (sin2  sin1)
a 1 a
om
2
.c
k k
Ey   sind  (cos1  cos2 )
ng
H
M
a 1 a
co
* Trường hợp hai đầu dây dài ra vô cùng:
an
2 k th
ng
E 
o
x
a
du
u
E  0
cu
c) Điện trường gây bởi một sợi
dây thẳng tích điện đều mật độ
om
điện dài λ > 0 tại điểm nằm trên
.c
ng
đường kéo dài của sợi dây và
co
cách đầu gần nhất của sợi dây
an
th
ng
một đoạn là a.
o
du
u
cu
Chọn gốc tại M, ta lấy một phần tửVCB dx có tọa
độ x bất kỳ mang điện tích dq = λdx xem như
điện tích điểm, vectơ CĐĐT do phần tử này gây
om
ra tại M có phương chiều như hình vẽ và có độ
.c
lớn
ng
x
kdq k  dx
co
a
dE  2
 2
L
M
an
x x
th
ng
  k
a L
dx
o
E   d E  E   dE  
du
2
 a
x
u
cu
k  1 1 
E   
 a aL
d) Một đoạn dây thẳng tích điện đều
với mật độ điên dài λ được uốn
om
thành một cung tròn AB tâm O bán
.c
kính R với góc mở  0 .Xác định
ng
co
vectơ CĐĐT tại tâm O của cung
an
th
o ng
du
u
cu
Ta lấy một phần tử VCB ds trên cung tròn AB,
mang điện tích dq = λds xem như điện tích điểm.
Vectơ CĐĐT do phần tử này gây ra tại O có
om
phương chiều như hình vẽ và có độ lớn
.c
ng
kdq kds kRd kd x
co
B
dE  2  2
 2
 ds
r R R R R
an
dα
α O y
th
ng
E   d E   d Ex  d Ey
o
du
A
u
cu
Do điện tích phân bố đối xứng

qua trục y nên  d E x  0
Do đó:
  
E  E y   d E y  E   dE y
om
0
.c
2
k
ng
  dE .cos    cos  d 
co
R 0
an

th
ng 2
2k  0
 sin
o
du
R 2
u
cu
e) Một vòng dây tròn bán kính R, mang
điện tích Q phân bố đều. Xác định
vecto CĐĐT tại điểm M nằm trên trục
om
.c
của vòng dây và cách tâm O một
ng
khoảng h.
co
an
th
o ng
du
u
cu
Chọn một phần tử VCB mang điện tích dq trên
vòng dây. Vecto CĐĐT do nó gây ra tại điểm M
có phương chiều như hình vẽ và có độ lớn
om
kdq  
.c
dE  2 2
E  dE
 (R  h )
ng

co
M
Do điện tích phân bố đối xứng nên E nằm
an
trên trục của vòng dây do đó: E   dEn
th
ng
kdq h O
dEn  dE.cos  
o
R
du
 ( R2  h2 ) R2  h2
u
cu
kh khQ
E 3  dq  3
 (R2  h ) 2 2
 (R2  h ) 2 2
f) Một đĩa mỏng hình tròn tâm O
om
.c
bk R được tích điện đều với mật
ng
độ điện mặt σ. Xác định vectơ
co
an
CĐĐT tại điểm M nằm trên
th
ng
trục đĩa và cách tâm đĩa một
o
du
đoạn h.
u
cu
Ta tưởng tượng chia đĩa thành những diện tích
VCB trong hệ tọa độ cực dS = r drdφ, mang điện
tích dq = σdS xem như điện tích điểm. Vectơ
om
CĐĐT do phần tử này gây ra tại M có phương
.c
chiều như hình vẽ và có độ lớn
ng
kdS
co
M
dE  E  dE
an
2 2
 (h  r ) h
th
ng
Vì điện tích phân bố đối xứng r
dr
o
O
du
qua trục nên các thành phần d E

u
cu
thẳng góc với trục sẽ triệt tiêu nhau. Vì vậy vectơ

CĐĐT do cả đĩa gây ra tại một điểm nằm trên
trục sẽ có phương nằm trên trục. Do đó độ lớn
của vectơ CĐĐT tại M :
k dS h
E   dE cos    2 2
 (h  r ) h r 2 2
om
.c
R 2
k h rd r
ng
   d
co
3

h  r 2 2

an
0 2 0
th
ng
2 k  h  1 1 
o
E    
du
 h
2 2
h  R 
u
cu
h 1 1 
   
2 0  h 2 2
h  R 
Nếu đĩa tròn mang điện đều trở thành mặt
phẳng vô hạn đều, R   lúc đó :

E
om
2 0 
.c
ng
Vậy vectơ CĐĐT do mặt phẳng vô hạn mang điện
co
đều gây ra tại điểm M trong điện trường có
an
phương thẳng góc với mặt phẳng, chiều phụ
th
ng
thuộc dấu của điện tích và độ lớn không phụ
o
thuộc vị trí của điểm M.

du
u
Lưu ý: Vì điện tích có thể có giá trị dương hay

cu
âm, nên trong trường hợp tổng quát khi tính

cường độ điện trường E thì điện tích được lấy trị
tuyệt đối.
III.Định lý Gauss về tĩnh điện (ĐL Ô-G)
1.Đường sức điện truờng: là đường cong mà
tiếp tuyến tại mỗi điểm của nó trùng với
om
phương của vectơ CĐĐT tại điểm đó; chiều
.c
ng
của đường sức là chiều của vectơ CĐĐT.
co
Người ta qui ước vẽ số đường sức ĐT qua
an
th
một đơn vị diện tích đặt vuông góc với đường
o ng
sức bằng CĐĐT E tại nơi đặt diện tích. Tập
du
hợp các đường sức ĐT gọi là phổ đường sức

u
cu
ĐT hay điện phổ.
2.Vectơ cảm ứng điện: Trong môi trường
đồng chất và đẳng hướng , vectơ cảm ứng
điện được ĐN:
om
D   0 E
.c
ng
Vì CĐĐT tỉ lệ nghịch với hằng số điện môi
co
ε , nên khi đi qua mặt phân cách của hai
an
th
môi trường, phổ các đường sức ĐT bị gián
o ng
đoạn ở mặt phân cách của hai môi trường.
du
Còn D không phụ thuộc môi trường nên khi

u
cu
đi qua mặt phân cách của hai môi trường,

phổ của đường cảm ứng điện là liên tục.
3. Thông lượng của vectơ CĐĐT:
Thông lượng của vectơ CĐĐT gửi qua diện tích

dS vô cùng bé sao cho E coi như không đổi trên
om
dS được định nghĩa:
.c
d  E.d S
ng

co
d S là vectơ diện tích hướng theo pháp tuyến của
an
dS và có độ lớn bằng chính diện tích dS.
th
ng
Thông lượng điện trường gửi qua diện tích S:
o
du
u
   d   E.d S   E.dS. cos

cu
(S ) (S ) (S )
Tương tự thông lượng vectơ điện cảm gửi
qua diện tích S:
   d   D.d S   D.dS. cos
om
.c
(S ) (S ) (S )
ng
Đối với mặt kín vectơ pháp tuyến đơn vị
co
an
luôn qui ước hướng ra phía ngoài của mặt.
th
o ng

du
(dS)
u
E
cu
(S)

n
Một mặt diện tíchA được
 đặt
 trong
điện trường đều E  ai  b j , tính
thông lượng điện đi qua mặt này nếu
om
.c
nó nằm trong:
ng
co
a) Mặt yz
an
b) Mặt xz
th
ng
c) Mặt xy
o
du
u
cu
a)
      
 EdS
.   EdSi   (ai  bj)dS.i   adS  aA
( A) ( A) ( A) ( A)
om
.c
ng
b)
      
co
 E.d S   EdS j   (ai  b j )dS . j   bdS  bA
an
th
( A) ( A) ng ( A) ( A)
o
c)
du
      
u
 E.d S   EdS k   (ai  b j )dS .k  0

cu
( A) ( A) ( A)
5. Định lý Gauss trong chân không:
  1
(S ) E .d S  
0 i
qi
om
.c
q i là tổng đại số các điện tích chứa trong
ng
i
co
mặt kín
an
Định lý Gauss trong môi trường:
  th
ng
 D.d S   qi
o
du
i
u
(S )
cu
Nếu điện tích phân bố liên tục trong mặt kín S với
mật độ điện tích khối ρ thì:
i qi  Q    d ; τ là thể tích giới hạn bởi
om
( ) mặt kín S
.c
ng
Khi đó ĐL Gauss có thể viết:
co
  Q 1
an
(S ) E.d S   o   o   d
th ( )
ng
 
o
du
 D.d S  Q    d
u
cu
(S ) ( )
Các phương trình này gọi là ĐL Gauss trong
chân không và môi trường dưới dạng tích phân
Theo giải tích vectơ

thì:
 E.d S   divEd
(S ) ( )
  
om
 D.d S   divDd
.c
(S ) ( )
ng
Do đó ta được ĐL Gauss dưới dạng vi phân:
co
   
an
divE  hay .E 
o o
  th
ng
divD   hay .D  
o
du
Trong hệ tọa độ Descartes:

u
cu
 E E y E
divE  x   z
x y z
• Chứng minh định lý Gauss
1. Góc khối:góc khối từ O nhìn diện tích dS là đại
lượng:
dS cos 
om
d 
r2
.c
ng
r = OM, M là một điểm trên dS, α là góc hợp bởi
co
OM và vectơ đơn vị pháp tuyến của dS
an
dS cos   dS n là hình chiếu của dSn
th α
ng
dS lên mặt phẳng vuông góc
o
du
với OM . Vậy: dS
u
cu
dS n r
d  2
r
O
Nếu vẽ mặt cầu tâm O bán kính r = 1 và gọi d∑ là
phần diện tích mặt cầu nằm trong hình nón đỉnh
O tựa trên chu vi của dS thì :
om
d  dSn
.c
2
 2  d  d 
1 r
ng
co
Nếu chọn chiều pháp tuyến dương hướng ra
an
ngoài O thì dΩ > 0 : dΩ = + d∑
th
ng
Nếu chọn chiều pháp tuyến dương hướng vào
o
du
trong O thì dΩ < 0 : dΩ = - d∑

u
cu
Đơn vị góc khối là steradian (sr)
Góc khối từ O nhìn diện tích S bất kỳ
dS cos 
   d   2
r
om
S S
Giá trị tuyệt đối của Ω chính là phần diện tích
.c
ng
mặt cầu tâm O bán kính 1 nằm trong mặt nón
co
đỉnh O tựa trên chu vi của S.
an
Đặc biệt nếu S là mặt kín bao quanh O thì góc
th
ng
khối Ω nhìn từ O có giá trị tuyệt đối là
o
du
2
  4 1  4
u
cu
Nếu chọn chiều dương pháp tuyến S hướng ra

ngoài mặt S thì Ω = +4π, trong trường hợp ngược
lại thì Ω = -4π

2. Thông lượng E do điện tích q đặt tai O gửi
qua diện tích dS
 
d  E.d S  E.dS .cos 
om
.c
q dS .cos  q
  d
ng
2
4 0 r 4 0
co
Khi q > 0 thì dФ cùng dấu với dΩ, q < 0 thì dФ
an
trái dấu với dΩ nên
th
o ng
q
du
d  d
u
4 0
cu
a) Trường hợp mặt kín S bao quanh điện tích q
q q q
   d   d  4 
4 0 S 4 0 0
om
S
b) Trường hợp q nằm ngoài mặt kín S
.c
ng
Dựng mặt nón đỉnh O tiếp xúc với mặt kín S,
co
đường tiếp xúc của mặt nón với S chia S thành
an
hai phần S1 và S2 khi đó:
th
o ng
 d   d   d  0    0
du
u
S S1 S2
cu
S1
om
S2
.c
ng
O
co
Vậy điện thông do một điện tích q gây ra qua mặt
an
th
kín S có giá trị bằng q nếu q ở trong mặt kín S và
ng
bằng 0 nếu q ở ngoài mặt kín S.
o
du
Trong trường hợp nếu có nhiều điện tích q1 , q2,

u
cu
q3 …. theo nguyên lý chồng chất điện trường ta

suy ra: điện thông qua mặt kín S bằng tổng điện
thông do từng điện tích gây ra qua mặt kín S
6.Ứng dụng ĐL Gauus: ĐL Gauss về tĩnh
điện được áp dụng để tính vectơ CĐĐT khi
sự phân bố điện tích có tính chất đối xứng
om
và sự đối xứng này đảm bảo cho vectơ
.c
ng
CĐĐT có độ lớn không đổi hoặc vuông góc
co
dọc theo những mặt nào đó vẽ tưởng tượng
an
trong ĐT.
th
o ng
du
u
cu
om
VD 1: Xác định vectơ CĐĐT do một mặt
.c
phẳng vô hạn tích điện đều với mật độ
ng
co
điện mặt σ gây ra.
an
th
o ng
du
u
cu
Ta chọn mặt kín S là mặt trụ thẳng tưởng tượng
có hai đáy So song song và đối xứng nhau qua
mặt phẳng và một trong hai đáy đi qua điểm ta
om
xét. Vì trên mặt xung quanh, hai vectơ E và dS
.c
luôn vuông góc với nhau nên:
ng
co
an
th
ng
       
o
 EdS 
du
 EdS   EdS   EdS

u
(S ) ( S0 ) ( S0 ) ( Sxq )
cu
1 1 
  So  2ESo   So  E 
0 0 2o
VD 2: Xác định vectơ CĐĐT do quả cầu
om
bk R mang điện tích Q phân bố đều
.c
gây ra tại một điểm nằm bên ngoài và
ng
bên trong quả cầu trong trường hợp:
co
an
a) điện tích phân bố trên bề mặt.
th
ng
b) điện tích phân bố trong toàn bộ thể
o
du
tích của quả cầu với mật độ điện tích

khối 
u
cu
Do tính chất đối xứng của bài toán, nên vectơ
CĐĐT có phương xuyên tâm. Măt khác những
điểm cách đếu tâm quả cầu đều hoàn toàn tương
om
đương nhau nên độ lớn của vectơ CĐĐT tại
.c
những điểm đó phải bằng nhau. Ta chọn mặt kín
ng
S là mặt cầu tưởng tượng tâm O bk r.
co
an
  Q
th
Q in
( S ) E d S  in
 ( S ) E dS   0 R
ng
0
o
du
Q in Q in
u
2
cu
 E .4  r   E  2
0 4  0 r
a)
om
.c
R
ng
co
an
th
ng
Q
Trường hợp: r  R : Qin  Q  E 
o
du
2
4 0 r
u
cu
Trường hợp: r  R : Qin  0  E  0
b) *Trường hợp r > R
4 3 Q
Q in  Q    R  E 
3 4 o r 2
om
*Trường hợp r < R
.c
ng
4 3
co
Qin    r
an
3 R
r th
ng
E
o
du
3 0 
u
  r
cu
Dưới dạng vecto: E

3 0
• Bên trong một quả cầu đặc, tích điện
đều với mật độ điện tích khối ρ có một
lỗ rỗng hình cầu. Tâm của lỗ rỗng cách
om
.c
tâm quả cầu một khoảng a. Xác định
ng
vectơ cường độ điện trường bên trong
co
an
lỗ rỗng.
th
o ng
du
u
cu
• Điện trường tại điểm M trong hốc
  
E M  E  E1
om
  O O’
E , E1 là điện trường do quả cầu
.c
ng
tâm O và tâm O’ gây ra tại M
co
Áp dụng kết quả tính điện trường bên trong quả
an
th
cầu ở trên ta được
  
ng
  OM  O ' M  OO '
o
du
EM   
3 o 3 o 3 o
u
cu
Vậy điện trường bên trong hốc là điện trường

đều
om
• Xác định điện trường bên trong
.c
và bên ngoài hình trụ đặc dài vô
ng
co
hạn bán kính R tích điện đều
an
th
với mật độ điện tích khối ρng
o
du
u
cu
• Do phân bố điện tích đối xứng trụ nên điện
trường có phương thẳng góc với trục của trụ.
Chọn mặt kín S là mặt trụ bán kính r chiều cao h
om
R
R
.c
n
n
ng
co
E
E r
r
an
th
n
n
ng
o
E
du
E
u
cu
R
R
n
n
Áp dụng định lý Gauss
  Q     Q
( S ) E d S  in
0
  Ed S   E d S  in
0
om
2 S0 S xq
.c
Q in Q in
 E .2  rh   E 
ng
0 2  0 rh
co
S0 là diện tích đáy, Sxq là diện tích xung quanh
an
th
của mặt trụ kín S. ng
a) Khi r > R
o
du
2
u
R
cu
2
Qin   R h  E 
2 0 r
om
b) Khi r < R
.c
r
ng
2
Qin   r h  E 
co
2 0
an
th
Hay dưới dạng vecto ng

  r
o
du
E
u
cu
2 0
Bên trong hình trụ đặc dài vô hạn, tích
điện đều với mật độ điện tích khối  có
một lỗ rỗng hình trụ dài vô hạn. Trục
om
.c
của hình trụ và trục của lỗ rỗng song
ng
song nhau và cách nhau một khoảng a.
co
an
Xác định vectơ cường độ điện trường
bên trong lỗ rỗng th
o ng
du
u
cu
Điện trường tại điểm M trong hốc. Áp dụng
nguyên lý chồng chất ĐT:
     
om
E  E1  E 2  E1  E  E2
   
.c
  OM  O ' M  OO '  a
ng
co
E1    
2 o 2 o 2 o 2 o
an
 
th
ng
a  OO '
o
du
u
cu
Vậy điện trường bên trong lỗ rỗng là

một điện trường đều
IV.Điện thế
1.Công của lực tỉnh điện
Giả sử ta dịch chuyển một điện tích điểm qo
om
trong điện trường của điện tích điểm q. Công của
.c
lực tỉnh điện trong chuyển dời vô cùng nhỏ bằng:
ng
   
co
dA  F .dr  q0 .E .dr
an
q  
th
q0 q
ng
 q0 r .dr  dr
o
3 2
4 0 r 4 0 r
du
u
r2
cu
q0 q q0 q q0 q
A   dA   2
dr  
r1
4 0 r 4 0 r1 4 0 r2
• Chứng tỏ công của lực tỉnh điện trong sự dịch
chuyển điện tích qo trong điện trường của điện tích
điểm q không phụ thuộc vào dạng của đường cong
om
dịch chuyển mà chỉ phụ thuộc vào vị trí điểm đầu
.c
và điểm cuối của chuyển dời.
ng
• Nếu ta dịch chuyển điện tích qo trong điện trường
co
an
của hệ điện tích điểm thì:
th
N   N n   n N  
ng
A M N   F .d r    F i .d r    F i .d r
o
du
M M i 1 i 1 M
u
n n
cu
q0qi q0qi
 
i 1 4   0  riM
 
i 1 4   0  riN
(1)
• Trong trường hợp tổng quát, nếu ta dịch chuyển
điện tích qo trong một trường tỉnh điện bất kỳ thì
ta có thể coi trường tĩnh điện này như gây ra bởi
om
một hệ vô số điện tích điểm. Vậy:
.c
ng
co
• Công của lực tỉnh điện trong sự dịch chuyển
an
điện tích qo trong một điện trườngbất kỳ
th
ng
không phụ thuộc vào dạng của đường cong
o
du
dịch chuyển mà chỉ phụ thuộc vào vị trí điểm

u
đầu và điểm cuối của chuyển dời.

cu
2.Tính chất thế của trường tỉnh điện
Theo kết quả trên, nếu ta dịch chuyển qo theo một
đường cong kín bất kỳ thì công của lực tĩnh điện
om
trong dịch chuyển đó sẽ bằng không. Vậy trường
.c
tỉnh điện là một trường thế.
ng
co
   
A   E.ds  0
an
 qo E.ds  0 
th
o ng
du
Vậy :
u
cu
“Lưu số của vectơ CĐĐT(tỉnh)dọc theo một đường

cong kín bằng không”
Theo định lý Stockes thì:
 E.ds   rot E.d S
om
(S )
.c
ng
 giới hạn bởi đường cong kín
Trong đó S là mặt
co
nên rot E  0
an

th
ng
 E  0
o
du
Phương trình này biểu diễn tính chất thế của

u
cu
TTĐ nhưng dưới dạng vi phân.
2.Thế năng của một điện tích trong điện
trường
Vì trường tĩnh điện là trường thế, nên công
om
của lực tỉnh điện trong sự dịch chuyển một
.c
ng
điện tích qo trong điện trường bằng độ giảm
co
thế năng W của điện tích đó trong điện
an
th
trường ng
o
AMN = WM - WN
du
u
WM - WN là độ giảm thế năng của điện tích

cu
điểm qo trong sự dịch chuyển điện tích đó

từ M đến N trong điện trường.
So sánh biểu thức trên với biểu thức (1) ta suy ra
biểu thức thế năng của điện tích điểm q0 đặt
trong điện trường của điện tích điểm q và cách
om
điện tích này một đoạn r là:
.c
q0q
W  C
ng
4 0  r
co
an
C là một hằng số tùy ý, W còn được gọi là thế
th
ng
năng tương tác của hệ điện tích qo , q.
o
du
Nếu qui ước thế năng của điện tích qo khi nó cách
u
xa q vô cùng bằng 0 thì C = 0 khi đó:

cu
q0q
W 
4  0  r
Tương tự :
• Thế năng của điện tích qo trong điện trường của
hệ điện tích điểm là:
om
n
q0qi
.c
W  
ng
i 1 4  0  ri
co
an
th
• Thế năng của điện tích qo trong điện trường bất
ng
kỳ là:
o
du
  
u
W M  AM    q 0 E .d s
cu
4.Điện thế
a) ĐN : Điện thế tại một điểm đang xét trong điện
trường được định nghĩa: W
om
V 
qo
.c
ng
W là thế năng của điện tích qo tại điểm đang xét
co
b) Từ định nghĩa của điện thế ta suy ra:
an
th
* Điện thế của điện trường gây bởi một điện tích
ng
điểm q tại điểm cách nó một khoảng r là:
o
q
du
V C
u
4 0 r
cu
kq
Nếu qui ước V  0 khi r    C  0  V 
r
* Điện thế của điện trường gây bởi một hệ điện tích
điểm q1, q2,….qn tại một điểm nào đó trong điện
trường là:
om
n n
qi
V   Vi
.c
i 1 4 0 .ri i 1
ng
co
ri là khoảng cách từ điểm xét đến qi
an
* Điện thế gây bởi hệ điện tích phân bố liên tục (
th
ng
vật mang điện)
o
du
kdq
V   dV  
u
cu
VMĐ VMĐ
r
r là khoảng cách từ phần tử điện tích vô cùng nhỏ
dq đến điểm xét
* Điện thế tại điểm M trong điện trường
bất kỳ là:
om

.c
VM   E . ds
ng
M
co
an
th
Ta có thể tính công qua hiệu điện thế
o ng
du
AMN = WM - WN = qo (VM – VN)

u
cu
5) Năng lượng của LCĐ trong điện trường ngoài:
Giả sử LCĐ được đặt trong điện trường ngoài
đều. Khi đó các điện tích của E
om
F1
LCĐ bị điện trường ngoài tác p  ql +
.c
ng
dụng các lực cùng phương F2 _ α
co
ngược chiều và có độ lớn bằng
an
th
qE tạo thành một ngẫu lực. ng
Nếu momen của LCĐ hợp với một góc α thì
o
du
momen của ngẫu lực tác dụng lên LCĐ có độ

u
cu
bằng : µ = qlEsinα
Công của lực điện trường khi quay LCĐ góc dα
dA = -µdα = - qlEsinαdα = -pEsinαdα
Công của lực ĐT khi quay LCĐ từ góc α đến α = 0
om
0
.c
A   dA   pEsind
ng
co

an
 pEcos0  pEcos   pEcos  ( pEcos0)
th
o ng
Mà theo phương trình ĐN hiệu thế năng:
du
A = W(α) – W(0)
u
cu
Vậy thế năng của LCĐ trong điện trường ngoài

là:
W ( )   pEcos   p.E
V. Mặt đẳng thế
1.ĐN: Mặt đẳng thế là quỹ tích những điểm
có cùng điện thế.
om
.c
2.Tính chất:
ng
a) Công của lực tĩnh điện trong sự dịch
co
an
chuyển một điện tích qo trên một mặt đẳng
thế bằng không. th
o ng
du
b) Vectơ CĐĐT tại một điểm trên mặt đẳng

u
thế vuông góc với mặt đẳng thế tại điểm đó

cu
VI. Liên hệ giữa vectơ CĐĐT và điện thế
1. Hệ thức giữa vectơ CĐĐT và điện thế
Theo phương trình ĐNHTN:
om
.c
AMN  WM  WN  dA  dW
ng
   
co
F .d s  qo dV  qo E.d s  qo dV
an
 E.ds.cos   dV th
o ng
du
dV
u
 Es ds  dV  Es  
cu
ds
Từ biểu thức trên ta suy ra hình chiếu Ex, Ey, Ez
của vectơ CĐĐT trên ba trục tọa độ Descartes là:
V V V
om
Ex   ; Ey   ; Ez  
x y z
.c
ng
Do đó:
     V  V  V 
co
E  iEx  jEy  kEz   i  j  k 
an
 dx dy dz 
th
ng
Hay:
o
du
u
E   grad V
cu
Theo trên ta có:  dV  Edscos nên  dV
max khi E cùng phương với ds mà E thẳng
góc với mặt đẳng thế nên : Lân cận một
om
điểm trong điện trường, điện thế biến thiên
.c
ng
nhiều nhất theo phương pháp tuyến với mặt
co
đẳng thế.
an
th
* Theo trên V ng
  B  
B B  
o
 dV  E.d s   dV   E.d s  VA  VB   E.d s
du
u
VA A A
Nếu
cu
  
E  const  VA  VB  E. AB
1) Một đoạn dây thẳng dài L, tích điện đều mật độ
điện dài  . Tính điện thế tại điểm M nằm trên
đường kéo dài của đoạn dây và cách đầu gần
om
nhất một đoạn a.
.c
ng
x
co
dx
an
th
o ng
aL
k  dx k  a  L
du
V   ln
u
cu
a
x  a
2) Một cung tròn AB bán kính R mang điện tích Q
phân bố đều, AÔB = α0 . Tính điện thế tại tâm O
của cung.
om
.c
ng
kdq kQ k  0 R k  0
co
V    
an
R R R 
th
o ng
du
u
cu
3) Một vòng dây tròn bán kính R mang điện tích Q
phân bố đều. Tính điện thế tại điểm M nằm trên
trục vòng dây và cách tâm của nó một đoạn h
om
.c
ng
co
an
kdq kQ
th
V 
ng 
 r  R 2  h2
o
du
u
cu
4) Tính điện thế bên trong và bên ngoài quả
cầu tâm O, bán kính R mang điện tích Q
phân bố đều trong trường hợp :
om
a) Điện tích chỉ phân bố trên bề mặt.
.c
ng
b) Điện tích phân bố trong toàn bộ thể tích
co
của quả cầu với mật độ điện tích khối  .
an
th
o ng
du
u
cu
a) r < R
Điện trường bên trong quả cầu bằng không nên
điện thế tại mọi điểm bên trong quả cầu đều
om
bằng nhau do đó:
.c
ng
kdq kQ
co
V  Vo   
R R
an
r>R
th
ng
dV kQ
o
E  Er    dV   Edr   2 dr
du
dr r
u
cu
0 
dr kQ
  dV  kQ   2  V 
V r
r r
b) r > R
dV kQ
E  Er    dV   Edr   2 dr
dr r
om
0 
dr kQ
  dV  kQ   2  V 
.c
r r
ng
V r
co
r<R
an
th
VR R R
ng
dV r
E  Er     dV    Edr    dr
o
du
dr Vr r r
3 o
u
cu
 r 2  R2
 VR  Vr  
6 0 6 0
Mà:
3 2
kQ  4 R R
VR   
om
R 4 o 3R 3 o
.c
ng
2 2 2
R r  R
co
  Vr  
an
3 o 6 0 6 0
th
ng
2 2
r R
o
 Vr  
du
6 0 2 0
u
cu

Vat Ly 1 Thay Luong Chuong 6 Truong Tinh Dien (Cuuduongthancong - Com)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Vat Ly 1 Thay Luong Chuong 6 Truong Tinh Dien (Cuuduongthancong - Com)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Vat Ly 1 Thay Luong Chuong 6 Truong Tinh Dien (Cuuduongthancong - Com)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHƯƠNG VI

mất đi hay nhận thêm electron so với lúc vật

không mang điện. Điện tích mang bởi một vật có

c) Mật độ điện tích khối:  

2. Định luật bảo toàn điện tích:

điện tích đặt trong điện trường đều bị

điện trường đó tác dụng lực.

r là bán kính vectơ hướng từ dq đến điểm xét

Vectơ CDĐT do toàn bộ vật gây ra tại điểm xét

l là vectơ hướng từ -q đến +q và có độ dài bằng l.

Tính vectơ cường độ điện trường tại điểm A nằm

Ey  sin  d   (cos   cos  )

Do điện tích phân bố đối xứng

qua trục nên các thành phần d E

thẳng góc với trục sẽ triệt tiêu nhau. Vì vậy vectơ

thuộc vị trí của điểm M.

Lưu ý: Vì điện tích có thể có giá trị dương hay

âm, nên trong trường hợp tổng quát khi tính

hợp các đường sức ĐT gọi là phổ đường sức

ĐT hay điện phổ.

Còn D không phụ thuộc môi trường nên khi

đi qua mặt phân cách của hai môi trường,

   d   E.d S   E.dS. cos

 E.d S   EdS k   (ai  b j )dS .k  0

Trong hệ tọa độ Descartes:

trong O thì dΩ < 0 : dΩ = - d∑

Đơn vị góc khối là steradian (sr)

Giá trị tuyệt đối của Ω chính là phần diện tích

Nếu chọn chiều dương pháp tuyến S hướng ra

b) Trường hợp q nằm ngoài mặt kín S

Trong trường hợp nếu có nhiều điện tích q1 , q2,

q3 …. theo nguyên lý chồng chất điện trường ta

 EdS   EdS   EdS

tích của quả cầu với mật độ điện tích

Trường hợp: r  R : Qin  0  E  0

Dưới dạng vecto: E

Vậy điện trường bên trong hốc là điện trường

Vậy điện trường bên trong lỗ rỗng là

dịch chuyển mà chỉ phụ thuộc vào vị trí điểm

đầu và điểm cuối của chuyển dời.

“Lưu số của vectơ CĐĐT(tỉnh)dọc theo một đường

 E.ds   rot E.d S

Phương trình này biểu diễn tính chất thế của

TTĐ nhưng dưới dạng vi phân.

WM - WN là độ giảm thế năng của điện tích

điểm qo trong sự dịch chuyển điện tích đó

xa q vô cùng bằng 0 thì C = 0 khi đó:

AMN = WM - WN = qo (VM – VN)

momen của ngẫu lực tác dụng lên LCĐ có độ

Vậy thế năng của LCĐ trong điện trường ngoài

b) Vectơ CĐĐT tại một điểm trên mặt đẳng

thế vuông góc với mặt đẳng thế tại điểm đó

You might also like