OSNOVE KVANTITATIVNIH METODA I MODELA

POSLOVNOG ODLUČIVANJA

Ciljevi ovog poglavlja su sljedeći:

• Pozicionirati odnos poslovnog odlučivanja i menadžmenta

• Obrazložiti prirodu poslovnog odlučivanja
• Naučiti kako se definišu kvantitativne metode u odlučivanju
• Shvatiti prirodu i sadržinu operacionih istraživanja
• Razumjeti suštinu opšteg zadatka optimizacije
• Naučiti modelski pristup u izučavanju poslovnih sistema i procesa
• Upoznati različitu tipologiju kvantitativnih modela
• Objasniti sistematski pristup rješavanja problema operacionih
istraživanja
 MENADŽMENT I ODLUČIVANJE

• Poslovni menadžment predstavlja proces planiranja,

organizovanja, vođenja i kontrole poslova članova
preduzeća i korištenja svih raspoloživih resursa kako bi se
ostvarili postavljeni poslovni ciljevi.

• S obzirom na značaj poslovnog menadžmenta vrlo važno je

posmatrati dimenziju razvoja misli o menadžmentu kroz
različite teorije, među kojima kvantitativna i sistemska
teorija zauzimaju značajno mjesto.
• Kvantitativni pristup rješavanju problema menadžmenta
zahtijeva konstrukciju modela realnog problema i
korištenje egzaktnih kvantitativnih metoda u njihovom
rješavanju.

• Kao ideal menadžmenta postavlja se optimalno (u

skladu sa definisanim kriterijem) usklađivanje
materijalnih, finansijskih, ljudskih i informacionih
resursa (inputi) preduzeća pri maksimalnom ostvarenju
prinosa od gotovih proizvoda ili usluga (outputi).

• Kao podrška kvantitativnim menadžment teorijama

razvile su se posebne srodne naučne discipline kao što
su: Management Science (nauka o odlučivanju), teorija
odlučivanja, Operations Research (operaciona
istraživanja), matematičko programiranje i sl.
 SADRŽINA POSLOVNOG ODLUČIVANJA

• Pod poslovnim odlučivanjem podrazumijevamo

proces u kojem se vrši izbor između alternativa, da
bi se riješio poslovni problem.

• Odluka je izbor između više alternativnih pravaca

djelovanja orijentisanih ka ostvarenju definisanog
cilja.

• Odluka predstavlja izbor jedne od više mogućnosti ili

alternativa.
 POJAM KVANTITATIVNIH METODA U
ODLUČIVANJU

• Kvantitativne metode u odlučivanju možemo definisati

kao skup matematičkih postupaka za rješavanje modela
odlučivanja sa numeričkim određenjem jedne ili više
optimalnih alternativa.

• Pored naziva Kvantitativne metode u odlučivanju, u

literaturi se češće koristi naziv Operaciona istraživanja.
 - Ekonomista
- Inženjer
- Primijenjeni matematičar
- Matematičar - Vojne nauke

Matematička Skup metoda Primijenjeni Problem

teorija operacionih model odlučivanja
istraživanja odlučivanja

Optimalno Skup drugih

rješenje metoda

Zadovoljavajuće
rješenje

Slika 1.1. Operaciona istraživanja - kompleksno interdisciplinarno područje

• Problemi poslovnog odlučivanja koji se rješavaju
kvantitativnim metodama moraju biti kvantificirani kroz
sljedeće komponente:
1. kriterij i cilj
2. alternativne metode ili procese i
3. ograničavajuće uslove.
 PRIRODA OPERACIONIH ISTRAŽIVANJA

• “Operaciona istraživanja su nauka o postupcima numeričkog

rješavanja modela odlučivanja.” [Dinkelbach (1980)]

• “Operaciona istraživanja predstavljaju skup kvantitativnih i

drugih naučnih metoda pomoću kojih se određuju optimalna
ekonomsko-tehnička rješenja složenih problema.” [Zečević
(1974)]

• “Operaciono istraživanje obuhvata jedan skup kvantitativnih

naučnih metoda, pomoću kojih se može pronaći optimalno
rješenje datog problema. Mogućnost pronalaženja optimalnog
rješenja je osnovna karakteristika svih metoda operacionog
istraživanja, pa zato metoda koja ne ispunjava taj uslov ne
može ni pripadati operacionom istraživanju.” [Stanojević (1970)]
• Operaciona istraživanja imaju sljedeće osobine:

1. Orijentisanost na složene probleme upravljanja

2. Sistemski pristup problemima
3. Naučna metoda pronalaženja rješenja

• Zadatak optimizacije mora udovoljiti slijedećim zahtjevima:

1. Postojanje kriterija, odnosno cilja optimizacije

2. Postojanje ograničenja izbora
3. Postojanje mogućnosti izbora između najmanje dvije
alternativne odluke
OPŠTI ZADATAK OPERACIONIH ISTRAŽIVANJA
• Funkcija cilja predstavlja funkciju više promjenljivih za koju
je potrebno odrediti ekstremnu vrijednost u skupu
dopustivih rješenja i ona pokazuje kako vrijednosti
promjenljivih x j , j = 1, n utiču na ciljnu veličinu z.

• Od svih rješenja matematičkog modela najveći interes

iskazuje se za određivanjem optimalnog rješenja.

• Skup vrijednosti promjenljivih ( x , x ,..., x ) iz skupa dopustivih

1 2 n

rješenja smatra se optimalnim, ako ne postoji ni jedno

drugo rješenje iz skupa dopustivih rješenja za koje funkcija
z dostiže veću vrijednost kod problema za maksimum ili
manju vrijednost kod problema za minimum.
 SADRŽINA MATEMATIČKIH MODELA

• Model predstavlja apstrakciju (idealizaciju,

uproštavanje ili pojednostavljenje) realne stvarnosti,
odnosno apstrakciju ekonomskog ili menadžment
sistema tako što se fokusira samo na njegove bitne
elemente, dok ostale mnogobrojne i manje važne
elemente uopšte ne tretira

• Sama konstrukcija modela postavlja dva protivrječna

zahtjeva:
1. model treba da bude što jednostavniji i
2. model mora obuhvatiti sve osobine sistema koje su
relevantne za problem koji se rješava.
Realni problem

Isječak iz Sistemsko-deskriptivna Matematički

realnosti formulacija problema model

Rješenje realnog Rješenje modela

problema

Slika 1.2. Konstruisanje modela

 TIPOLOGIJA METODA I MODELA OPERACIONIH
ISTRAŽIVANJA

• S obzirom na okolnosti u kojima se odlučuje, odnosno s

obzirom na pouzdanost podataka i poznavanja
vjerovatnoća mogućih alternativa (rezultata) razlikuju se:
1. metode odlučivanja u uslovima sigurnosti (linearno
programiranje, dinamičko programiranje, nelinearno
programiranje, višekriterijalno programiranje, deterministički
modeli zaliha, CPM metoda i sl.),
2. metode odlučivanja u uslovima rizika (očekivana vrijednost,
očekivana vrijednost - varijansa, tabela odlučivanja, drvo
odlučivanja, stohastički modeli zaliha, modeli redova
čekanja, PERT metoda, simulacija i sl.) i
3. metode odlučivanja u uslovima neizvjesnosti (teorija igara,
Laplace-ov kriterij racionalnosti, Savage-ov kriterij
minimalnog žaljenja, Hurwicz-ov kriterij optimizma i sl.).
 Matematičke modele programiranja možemo klasificirati
prema slijedećim kriterijima:

1. S obzirom na karakteristike relacija između promjenljivih u

modelu razlikuju se:
• deterministički i
• stohastički modeli.

2. Prema karakteristikama kvantitativnih zavisnosti između

promjenljivih, osnosno s obzirom na karakteristike
funkcionalnih matematičkih odnosa u modelu postoje:
• linearni i
• nelinearni modeli
3. S obzirom na faktor vrijeme razlikuju se:
• statički i
• dinamički modeli.

4. Prema broju kriterija razlikuju se:

• jednokriterijalni i
• višekriterijalni modeli.

5. S obzirom na ciljeve rješavanja problema odlučivanja

postoje:
• optimizacioni modeli
• prognostički modeli
• eksperimentalni modeli
 METODIKA OPERACIONIH ISTRAŽIVANJA

• Operaciona istraživanja se u procesu donošenja

poslovnih odluka koriste u slijedećim uslovima:

1. poslovni problem je kompleksan kako u strukturi, tako i

u objašnjenju interakcije sa drugim pojavama, tako da
postoji čitav splet faktora koji utječu na realizaciju
donesene odluke,
2. postoji mogućnost kvantitativnog strukturiranja
problema odlučivanja, kao i mogućnost obezbjeđenja
neophodnih podataka i informacija za kvantitativno
modeliranje,
3. ciljevi poslovnog odlučivanja mogu se kvantificirati i
4. može se definisati odgovarajući matematički model.
• Sistematski postupak rješavanja problema operacionih
istraživanja sastojao bi se od slijedećih koraka:

1. Opis i verbalna formulacija problema

2. Definisanje modela
3. Prikupljanje i sređivanje informacija i podataka
4. Rješavanje modela
5. Korištenje rješenja