Europees mededingingsrecht

voor ondernemingen

1 - bos door de bomen

Academiejaar 2021-2022

Prof. dr. Filip Tuytschaever

Een paar vragen…

• Waarom krijgt Google een boete van meer dan 4 miljard euro van de
Europese Commissie?

• Heeft Tesla een machtpositie?

• Mag Gucci de verkoop van zijn producten op bol.com verbieden?

• Mag Philips de winkelprijs bepalen van zijn producten in de Media Markt?

• Waarom vind ik geen Chanel nr. 5 in Aldi?

• Kan een bedrijfsleider een boete krijgen omdat hij prijsafspraken maakte
met bedrijfsleiders van concurrenten?

1
 Een paar praktische zaken…

• Tot aan de lentevakantie: online colleges via Teams

• Camera

• Vragen

• Mute aub

• Pauze

Een paar praktische zaken…

• Cursusmateriaal

• Wijckmans, Tuytschaever e.a., Bos Door De Bomen

Mededingingsrecht (2022)
• online te verkrijgen via link (voorzien op 23/2)

• Canvas
• Basisteksten
• Documentatie (persberichten, arresten, enz.)

2
 Een paar praktische zaken…

• Examen

• ?

Inhoud
• Bos door de bomen

• Verbod mededingingsbeperkende overeenkomsten

• “Horizontale” overeenkomsten
• “Verticale” overeenkomsten

• Verbod misbruik machtspositie en positie

economische afhankelijkheid (B)

• Handhaving van het mededingingsrecht

• Publieke handhaving (mededingingsautoriteit)
• Private handhaving (rechtbanken)

3
 Bos door de bomen
• De basisbepalingen: art. 101 – 102 VWEU

• Kort institutioneel kader

• Ondernemingen en hun verenigingen

• Relevante markt en marktaandelen

• Beïnvloeding tussenstaatse handel

• Recente voorbeelden toepassing EU mededingingsrecht

Bos door de bomen

• De basisbepalingen: art. 101 – 102 VWEU

4
 De basisbepalingen: art. 101 VWEU

1.Onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt en verboden zijn alle overeenkomsten tussen

ondernemingen, alle besluiten van ondernemersverenigingen en alle onderling afgestemde feitelijke
gedragingen welke de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en ertoe strekken of ten
gevolge hebben dat de mededinging binnen de gemeenschappelijke markt wordt verhinderd, beperkt of
vervalst en met name die welke bestaan in:

a) het rechtstreeks of zijdelings bepalen van de aan- of verkoopprijzen of van andere contractuele
voorwaarden,
b) het beperken of controleren van de productie, de afzet, de technische ontwikkeling of de
investeringen,
c) het verdelen van de markten of van de voorzieningsbronnen,
d) het ten opzichte van handelspartners toepassen van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige
prestaties, hun daarmede nadeel berokkenend bij de mededinging,
e) het afhankelijk stellen van het sluiten van overeenkomsten van de aanvaarding door de
handelspartners van bijkomende prestaties welke naar hun aard of volgens het handelsgebruik
geen verband houden met het onderwerp van deze overeenkomsten.

De basisbepalingen : art. 101 VWEU

2. De krachtens dit artikel verboden overeenkomsten of besluiten zijn van rechtswege nietig.

3. De bepalingen van lid 1 van dit artikel kunnen echter buiten toepassing worden verklaard
— voor elke overeenkomst of groep van overeenkomsten tussen ondernemingen,
— voor elk besluit of groep van besluiten van ondernemersverenigingen, en
— voor elke onderling afgestemde feitelijke gedraging of groep van gedragingen die bijdragen tot
verbetering van de productie of van de verdeling der producten of tot verbetering van de
technische of economische vooruitgang, mits een billijk aandeel in de daaruit voortvloeiende
voordelen de gebruikers ten goede komt, en zonder nochtans aan de betrokken ondernemingen
a) beperkingen op te leggen welke voor het bereiken van deze doelstellingen niet onmisbaar zijn,
b) de mogelijkheid te geven, voor een wezenlijk deel van de betrokken producten de
mededinging uit te schakelen.

10

10

5
 De basisbepalingen : art. 102 VWEU

Onverenigbaar met de interne markt en verboden, voor zover de handel tussen lidstaten daardoor
ongunstig kan worden beïnvloed, is het, dat een of meer ondernemingen misbruik maken van een
machtspositie op de interne markt of op een wezenlijk deel daarvan.

Dit misbruik kan met name bestaan in:

a) het rechtstreeks of zijdelings opleggen van onbillijke aan- of verkoopprijzen of van andere onbillijke
contractuele voorwaarden;
b) het beperken van de productie, de afzet of de technische ontwikkeling ten nadele van de verbruikers;
c) het toepassen ten opzichte van handelspartners van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige
prestaties, hun daarmede nadeel berokkenend bij de mededinging;
d) het feit dat het sluiten van overeenkomsten afhankelijk wordt gesteld van het aanvaarden door de
handelspartners van bijkomende prestaties, welke naar hun aard of volgens het handelsgebruik geen
verband houden met het onderwerp van deze overeenkomsten.

11

11

De basisbepalingen

• EU

• Art. 101 en 102 VWEU

• België

• Art. IV.1 en IV.2 (en IV.2/1) Wetboek Economisch Recht

12

12

6
 De basisbepalingen

• Basisverbod

• Verbod restrictieve overeenkomsten: art. 101(1) VWEU

• Misbruikverbod: art. 102 VWEU

• Vrijstelling basisverbod restrictieve overeenkomsten

• Verbod restrictieve overeenkomsten: art. 101(3) VWEU

• Misbruikverbod: geen vrijstelling

• Civiele sanctie: van rechtswege nietigheid (art. 101(2) VWEU)

13

13

Gevolgen inbreuk

14

14

7
 15

15

16

16

8
 Gevolgen inbreuk

• Publieke handhaving: mededingingsautoriteiten

• Stoppen van de inbreuk

• Ten gronde
• Voorlopige maatregelen

• Sancties
• Voor ondernemingen: boetes (EU en nationaal)
• Voor private personen: van (administratieve of strafrechtelijke)
boetes tot strafsancties (alleen nationaal)

17

17

Gevolgen inbreuk

• Private handhaving: voor de rechter door iedereen met

een belang

• Schadevergoedingsacties

18

18

9
 Vragen?

19

19

Bos door de bomen

• Kort institutioneel kader

20

20

10
 Kort intitutioneel kader

• EU

• Europese Commissie en nationale

mededingingsautoriteiten (NMA) = European Competition
Network (ECN)

• Europese rechtbanken
• Gerecht
• Hof van Justitie (beroep tegen Gerecht en prejudiciële vragen)

21

21

Kort institutioneel kader

• België

• Belgische Mededingingsautoriteit

• Belgische rechtbanken en hoven

• Marktenhof
• Gewone rechtbanken
• Hof van Cassatie = prejudiciële vragen

22

22

11
 Bos door de bomen

• Ondernemingen en hun verenigingen

23

23

Ondernemingen

• Elke entiteit die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar

rechtsvorm en de wijze waarop zij wordt gefinancierd

• “Elke entiteit”
• “Ongeacht haar rechtsvorm”: onderneming niet noodzakelijk rechtspersoon

• “Economische activiteit”
− Iedere activiteit, zelfs los van het nastreven van winst, waarmee wordt deelgenomen
aan het economisch verkeer en die bestaat in het aanbieden van goederen en
diensten op een bepaalde markt

24

24

12
 Bos door de bomen

• Relevante markt – marktaandelen

25

25

Belang van relevante markt

• Concurrenten zijn (daadwerkelijk of potentieel) actief op dezelfde

relevante markt

26

26

13
 Relevante markt

• BEKENDMAKING VAN DE COMMISSIE inzake de bepaling van de

relevante markt voor het gemeenschappelijke mededingingsrecht

Het geheel van vervangbare producten die aanwezig zijn binnen een bepaald
geografisch gebied met voldoende homogene concurrentievoorwaarden ten einde
de economische macht van de betrokken ondernemingen te kunnen beoordelen.

27

27

Relevante productmarkt

28

28

14
 Relevante geografische markt

29

29

Belang van marktaandelen

• Marktaandelen

• Marktaandelen worden gemeten op de relevante markt

• Van 0% tot 100% marktaandeel

30

30

15
 Belang van marktaandelen

0%- 15%- 20/30%- 40%-

>50% >70% 100%
10/15% 20/30% 40% 50%

• Overeenkomsten van geringe betekenis (“de minimis”)

– Veilige haven, behalve voor zware inbreuken

(“doelbeperkingen”)

31

31

Belang van marktaandelen

0%- 15%- 20/30%- 40%-

>50% >70% 100%
10/15% 20/30% 40% 50%

• Groepsvrijstellingen

– Verordeningen (= directe werking)

– Voor overeenkomsten zoals O&O, distributie
– Weerlegbaar vermoeden van veilige haven

32

32

16
 Belang van marktaandelen

0%- 15%- 20/30%- 40%-

>50% >70% 100%
10/15% 20/30% 40% 50%

• Tussen groepsvrijstellingen en machtspositie

– Individuele vrijstelling op basis van art. 101(3) VWEU

– Richtsnoeren van de EU Commissie (soft law)

33

33

Belang van marktaandelen

0%- 15%- 20/30%- 40%-

>50% >70% 100%
10/15% 20/30% 40% 50%

• Grijze zone voor machtspositie

– Relatieve marktaandelen?
– Stabiliteit van marktaandelen?
– Toetredingsbarrières?

34

34

17
 Belang van marktaandelen

0%- 15%- 20/30%- 40%-

>50% >70% 100%
10/15% 20/30% 40% 50%

• Vermoeden van machtspositie

— Stabiliteit (>3 jaar) van marktaandeel >50%

35

35

Belang van marktaandelen

0%- 15%- 20/30%- 40%-

>50% >70% 100%
10/15% 20/30% 40% 50%

• >70%
– Superdominantie

• 100%
– Monopolie

36

36

18
 Bos door de bomen

• Beïnvloeding tussenstaatse handel

37

37

Beïnvloeding tussenstaatse handel

• Richtsnoeren betreffende het begrip “beïnvloeding van de

handel”
‒ EU mededingingsrecht (alleen) van toepassing ingeval van
merkbare beïnvloeding van tussenstaatse handel
‒ Exclusieve toepassing Belgisch mededingingsrecht
‒ Cumulatieve toepassing EU – Belgisch mededingingsrecht
‒ Als EU toegelaten, dan niet nationaal verbieden (convergentie)
‒ Als EU verboden, dan niet nationaal toelaten (voorrang)

38

38

19
 Vragen?

39

39

Bos door de bomen

• Recente voorbeelden toepassing EU mededingingsrecht

40

40

20
 Kartel voor groenteconserven (2019)

41

41

Kartel voor groenteconserven (2019)

42

42

21
 Kartel voor groenteconserven (2019)

43

43

Kartel voor groenteconserven (2019)

44

44

22
 Kartel voor groenteconserven (2019)

45

45

En in België?

46

46

23
 En in België?

47

47

Verticale overeenkomsten - internetverkopen

• Guess (dec. 2018)

• Boete van 40 MEUR wegens beperking van grensoverschrijdende verkopen

48

48

24
 En in België?

• HM Products Benelux NV (2019)

• Boete van 98.000 EUR wegens verticale prijsbinding

49

49

Misbruikverbod (art. 102 VWEU)

18-2-2022 | 50

50

25
 Misbruikverbod (art. 102 VWEU)

18-2-2022 | 51

51

Misbruikverbod (art. 102 VWEU)

18-2-2022 | 52

52

26
 Misbruikverbod (art. 102 VWEU)

18-2-2022 | 53

53

En in België? Algist Bruggeman (2017)

• Marktaandeel voor verse bakkersgist in België tussen 60 en 70%

• Verticale prijsbinding
• Kortingen aan distributeurs die goedkope gist van de concurrentie niet
afnamen
• Exclusieve afnameovereenkomsten van lange duur
• Boete van 5,5 MEUR

54

54

27
 Vragen?

55

55

28