1 NGA EKSPERTI A.

DIKU

10 risitë që po 1. Inteligjenca artiÞciale

për të diktuar shpyllëzimin.
SHTATOR 2022

ndryshojnë
Shumë qeveri po i drejtohen
Terra-s, një program i intelig-
jencës artiÞciale që përdor

ruajtjen e
të dhënat e reshjeve në kohë
reale për të parashikuar se sa
i gjelbër duhet të jetë një habi-

natyrës në botë
tat i caktuar – dhe më pas për-
puthet me atë parashikim me
imazhet...
FAQE 3
SHTATOR 2022

LIGJI I PYJEVE NË MBËSHTETJE

TË KOMUNITETEVE VENDORE

FAQE 4-5

FAQE 7

PERGATITUR PROF.ELVIN TOROMANI,

DR.ALBORA KACANI, REXHEP NDREU FAQE 8 FAQE 6
SHTATOR 2022 2

LIGJI I PYJEVE NË MBËSHTETJE

TË KOMUNITETEVE VENDORE
Pyjet dhe kullotat në Shqipëri për gjatë këtyre
viteve të fundit kanë përjetuar reforma të vazh-
dueshme në drejtim të transferimit të tyre nga
qeveria qëndrore në atë vendore.
Në vitin 2016 rreth 900 mijë hektare pyje (79.5%
e pyjeve të vendit) iu transferuan 60 Bashkive.Meg-
jithë këtë hap të rëndësishëm drejt decetralizimit,
në krahasim me token bujqësore, pyjet dhe kullotat
kanë mbetur shtetërore. Një pjesë e madhe e kësaj
sipërfaqe është e zhveshur nga bimësia pyjore dhe
është objekt i gërryerjeve të vazhdueshme.
Shqetësimet e ngritura që herët për ligjin e vi-
tit 1992 për mundësinë e transferimit të tokës py-
jore shtetërore në pronësi private (Ruzicka 1994),
u përkeqësua në ligjin e ri të vitit 2005 apo ndry-
shimeve në vitin 2007. Ligji krijon hapësirë fare të
ngushtë për pylltarinë private, pasi politikë bërësit
nuk besojnë që privatët mund të menaxhojnë në
mënyrë të qëndrueshme pyllin. Që nga viti 1990,
një tranzicion i mëtejshëm nga një sistem i central-
izuar në një ekonomi tregu të lirë, zu vend fokusi-
mi mbi transferimin dhe uzufruktin e pyjeve dhe
kullotave shtetërore te komunat dhe së fundi rreth
900 mijë hektarë pyje e kullotau transferuan në
pronësi të 60 Bashkive të vendit. Ky process trans-
ferimi u mbështet nga Projektii Pyjeve të Shqipërisë
bëtare të Pyjeve dhe strukturat vendore përgjegjëse LEGALIZIMI I REALITETIT TONË 10
dhe së fundmi brenda Projektit të Zhvillimit të
për pyjet, ku si risi e këtij projektligji konsidero- MIJË VJECAR, SHOQËROHET E MUNDËSON
Burimeve Natyrore, PSHM,projekte këto të Þnan-
hen ngritja e strukturave komunitare në fshat, të MBËSHTETJE POZITIVE TË SHUMËA-NËSHME.
cuara nga Banka Botërore dhe Qeveria Zvicerane,
cilat do të kujdesen përpërdorimin e qëndrueshëm
Italianë dhe Suedeze si dhe ILC për të cilën gjejë
të py- jeve në zonën e tyre. E gjithë prob-lemati- Delegimi i të drejtës dhe i përgjegjësisë së pronës
rastin ti falenderojmë.
ka e evidentuar këtu, gjen vend dhe adresohet në mbi tokën,është celsi i artë për ti dhuruar sho-
Bashkëpunimi me një numër të gjërë partnerësh
mënyrën eduhur në ligjin e ri, duke i hapur rru-gë qërisë tonë katër elementet bazikë të ekosistemit
ndërk-ombëtarë ka mundësuar, realizimine kon-
një qeverisje të qëndrueshme dhe eÞcente të fondit shqiptar:pyllin (biomasën); tokën (humusin),u-
sultimit dhe testimit të gjërë, që nga Parlamenti
pyjor kombëtar. Konkretisht në ligjin e ri përcakto- jët dhe farërat (diversitetin gjenetik), duke pajtu-
Shqiptar, Ministritë që kanë lidhje me pyjet e kullo-
hen në mënyrë më të qartë roli, detyrat dhe përg- ar njeriun me tokën, duke e punësuar e zhvilluar
tat sie MTMt, Bujqësisë, Ministria e brendëshme,
jegjësitë in-stitucionale, përcaktohen normativatë ekonominë rurale. Përdoruesit realë janë pikër-
përfaqësues të qeverisjes lokale, ashtu edhe për-
qarta për personelin që do tëpunojë në sektorin py- isht banor local e tradicionalë që kanë nxitje për
fa-qësues të organizatave locale Kombëtare dhe
jorë,përafrohet legjislacioni i BE-së etj.Në përgjithë- prodhimtari afatgjatë, që vjen si nga trashëgimia,
ndërkombëtare si FAO, Koalicioni Ndërkombëtar
si, detyrimet kryesore ligjore të BE-së për mbrojtjen interesi ekonomik,krenaria dhe në shumë raste
I Tokës (ILC), CNVP, si dhe studime të ndërmarra
dhe menaxhimin e pyjeve do të transpozohen në siguria se po krijon një kapital për familjen. Për sh-
nga Projektiet e Py-jeve BB, me bazë intervistat e
mënyrë efektive në legjislacionin shqiptar, kraha- kak të paqartësive të pronësisë, shumë nga këto
një rangu të gjërë aktorësh. Ky bash-këpunim u
suar me nivelin aktual të transpozimit icili është përdorues nuk e menaxhojnë pyllindhe kullotën
realizua së pari në hartimin e dokumentit Politik
shumë i ulët. E vecanta ekëtij Ligji është fakti se ashtu sic do të mund ta menaxhonte një pronar
për Pyjet miratuar nga Qeveria në Dhjetor të vitit
për herë të parë pranohet në nenin 13 pika 4tek (Të legjitim. Ndryshimet e përmendura, si rritjae pop-
2018 dhe po mbi këtë bazë u hartua dhe projekt
drejtat dhe detyrimet mbi pyjet) ku thuhet: E drej- ullsisë apo edhe paqartësia e kuadrit ligjor bëjnë që
Ligji që u miratua me 30 Prill të vitit 2020
ta e përdorimit mbi pyjet nënkupton mundësinë e pasiguria e pronës të jetë e pranishme në të gjithë
Ky Ligj do të ndikoj në forcimin e statusit të
personit për ta përdorur pjesën e fondit pyjor kom- kategoritë e përdorimit të tokës duke përfshirë këtu
pyjeve si pasuri kombëtare dhe do të rivendosë
bëtar të dhënë në përdorim dhe për të gëzuar fry- rreth 30% të sipërfqes së tokës bujqësore,si dhe të
rëndësinë e peshës së pyjeve në zhvillimin e qën-
tetqë rrjedhin prej tij, në masën që ka nevojë për gjithë pyjeve e kullotave që u janë dhënë Bashkive
drueshëm ekonomik dhe shoqëror të vendit. Pyjet si
vete dhe për familjen e tij, përkundrejt punës së tij ,vecanërisht në drejtim të aktiviteteve ekonomike
një pronë e përbashkët, ku të drejtat dhe detyrimet
në kry-erjen e shërbimeve përmirësuese të atij pyl- në pyje e kullota si dhe inisitivat drejt tregut,të sho-
rregullohen në një ekuilibër të drejtë midis përÞti-
li, si dhe pa cenuar mundësinë që kanë pyjet dhe qatave të përdoruesve. Të drejtat, të cilat herë here
mit dhe detyrimeve të shoqërisë në tërësi, duke i
zhvil-limin e qëndrueshëm. koincidojnë e herë jo me të drejat tradicionale, të
dhënë përparësi zhvil-limit rural, komuniteteve lo-
Në lidhje me të drejtën e përdorimit: a) familjet cilat formalishtduhet të rregullohen memarrëvesh-
kale dhe shtresave të cënueshme të shoqërisë. Ligji
dhe komunitetet me banim të përhershëm në zonat je midis përdoruesve e Bashkisë në kuadrin e har-
adreson gjithashtu disa çështje gjinore, duke synu-
rurale kanë të drejtën e përdorimit të sipërfaqevetë timit të Planit të Menaxhimit.
ar fuqizimin e rolit të grave nëpërputhje me parimin
fondit pyjor kombëtar në afërsi të fshatit për përm- Shumë prej përdoruesve tani me miratimin e
e barazisë gjinore. Financimi i sektorit përcakton
bushjen e nevojave vetjake; e drejta e përdorimit këtij Ligji të Ri ndjehen të mbrojtur se nuk mund ti
parimin që vlerat monetare ose të ardhurat e sigu-
të fondit pyjor kombëtar për nevojat ekomuniteteve humbasin këto të drejta, natyrisht kur në zbatim të
ruara nga pyjetduhet të rivendosen ose ri-investo-
rurale bazohet në re-spektimin e parimit të bara- ligjit Këshilli i Ministrave do të hartojë një Vendim
hen për mbrojtjen dhe rigjenerimin e pyjeve.
zisë gjinore në përputhje me politikat për zhvil- bazuar në kritere të qarta nga aktualet.Pa dyshim
Ligji men-dohet të hap rrugën për krijimin e një
limin rural, duke, njohur përgjegjësitë për ruajtje që ky ligj ka mjaft përmirësime, por megjithatë,
fondi të veçantë publik për py- jet, për të riinvestu-
dhe kuj-desin ndaj pyllit; c) kriteret dherregullat nuk u jep zgjidhje disa cështjeve kyce të politikës
ar në pyje (ndërthurur me programe / projektepy-
për dhënien në përdorimtë fondit pyjor përcakto- për pyjet, si decentralizimi real i të drejtave të
jore, etj.).
hen mevendim të Këshillit të Ministrave. Mendojme pronësisë,dhënien e të drejtave afat-gjata përpër-
Rëndësi më të madhe u jepet produkteve pyjore jo
se Qeveria eshte e vonuar per VKM bazuar nê lig- dorimin e pasurive pyjore përdoruesve tradicional
dru-sore, bazuar në përÞtimet e tyre,trajtimin si një
jin e ri. Kështu, dokumenti duhet të hapë rrugën të tyre,pamvarësisht krijimit të një shërbimi efektiv
burim të rëndësishëm të ardhurash dhe mundësitë
për përdoruesit tradicionalë (fshat, familje rurale) për pyjet e kullotat në Bashki. Përdoruesit e pyjeve
e punësimit dhe zhvillim-it për komunitetet rurale.
cka do mundesoje qe te stopohet degradimi i me- ekonsideruan kuadrin ligjor jo të qartë e të plote
Eshtë paraparë një sistem eÞkas i çertif-ikimit dhe
tejshêm i shkurreve dhe te kthehen njê pasuri tê si dhe që nuk jep siguritë ligjore, veçanërisht për
kontrollit të cilësisë sëprodukteve, përfshirë dru-
vyer kombêtare, kur ka 30 vjet qe komunitetet kane përdoruesit vendas të pyjeve e kullotave. Në nenin
rët dheproduktet pyjore jo-drusore. Neni14 trajton
demonstruar se dijnê te rikthejne shkretirat ne pyll
institucionet qëndrorepërgjegjëse për pyjet, min-
sic eshte rasti ne Dumre, Ulez, Has, Bulqize, Dibêr. (Vijon në faqen 7)
istrinë përgjegjëse për pyjet dhe Agjencinë Kom-

10 risitë që po ndryshojnë
ruajtjen e natyrës në botë
NGA EKSPERTI A.DIKU
1. Inteligjenca artiÞciale për të diktuar
shpyllëzimin. Shumë qeveri po i drejtohen Terra-s,
një program i inteligjencës artiÞciale që përdor të
dhënat e reshjeve në kohë reale për të parashikuar
se sa i gjelbër duhet të jetë një habitat i caktu-
ar – dhe më pas përputhet me atë parashikim me
imazhet e habitatit nga një satelit monitorues i
Tokës. Dallimet në gjelbërimin midis asaj që para-
shikohet dhe asaj që vërehet - deri në detajet e pix-
el-it - sugjerojnë se kemi të bëjmë shndërrimin e
habitatit nga aktiviteti njerëzor.
2. Dronët. Dronët kaluan shpejt nga fantash-
kenca në diçka që shihet ngado tani. Specialistët
i kapën shpejt përÞtimet dhe aplikimet e dronëve.
Lista e përdorimeve është në dukje e pafundme.
Dronët lejojnë një pamje të jetës së egër dhe habi-
tateve që nuk mund të arriheshin kurrë me vëzh-
gim të thjeshtë. Nga matja e ndikimeve të El Nino-s
deri te monitorimi i shkabave të rralla në stepën
e largët të Mongolisë Lindore e deri te vlerësimi i
shkëmbinjve koralorë të Karaibeve, dronët kanë
dëshmuar se janë mjete thelbësore për mbrojtjen e
natyrës.
3. Kamerat ‘kurth’. Kamerat ‘kurth’ tani janë bërë
aq të lira dhe të arritshme saqë edhe natyralistët
amatorë i përdorin ato për të kontrolluar faunën e
egër. ëkspertët i përdorin ato në habitate të largëta,
3 SHTATOR 2022
duke i lejuar të monitorojnë praninë e zogjve apo
kafshëve të rralla dhe të kuptojnë më mirë sjelljet e
gjallesave të natës. Ato kanë ndihmuar specialistet
e mbrojtjes se natyres të ‘spiunojnë’ lëvizjet dhe të
kryejnë inventarin e kafshëve të egra. Me përmirë-
sime teknologjike dhe njohuri në terren, disa prak-
tikues kapin imazhe që rivalizojnë fotograÞnë më të
mirë të kafshëve të egra.
4. Filmimet ‘live’. Kamerat gjithashtu mund të
lejojnë natyralistët të vezhgojne jetën e egër ndër-
sa janë ulur në kompjuter, një dokumentar i drejt-
përdrejtë i natyrës që shfaqet 24 orë gjatë 7 ditëve
të javës. Këto pamje të drejtpërdrejta përfshijnë çdo
gjë, por më të njohurat janë padyshim kamerat e
foleve të shpendëve. Përdorimi kryesor i tyre është
të edukojë publikun për jetën e zogjve, duke i le-
juar ata të shohin gjithçka nga vezët që çelin deri te
ushqimet e përditshme.
Kamera e popullarizuar e “Conservancy” ka
katër vjet që funksionon dhe vazhdon të tërheqë
një mori fansash, siç bëjnë kamerat e ngjashme të
foleve për bufat, shqiponjat, skifterët dhe shumë të
tjerë. Ka një anë negative: njerëzit lidhen me zog-
jtë dhe ndonjëherë tmerrohen kur zogjtë vdesin ose
një grabitqar sjell një kafshëëa shpend të ngordhur
në fole. Një histori befasuese në Washington Post
raporton se disa kamera me fole po mbyllen për sh-
kak të reagimeve të dhunshme që disa njerëz kanë
ndaj jetës reale.
5. Bioakustika. Si vlerësohet me saktësi biodi-
versiteti në një habitat të largët dhe të pambërr-
tishëm si pyjet e Guinesë së Re psh.? Peizazhi
zanor – zhurmat e pyllit, duke përfshirë çdo zog
që cicëron, insektet që gumëzhijnë apo bretkosat
që guasin – japing shumë të dhëna. Duke për-
dorur pajisjet më të fundit të monitorimit akustik,
shkencëtarët regjistrojnë tingujt e pyjeve të shiut
dhe më pas i analizojnë ato. Sa më kompleks dhe
më i plotë të jetë peizazhi zanor, aq më i shëndet-
shëm është ekosistemi dhe aq më i madh është bio-
diversiteti.
6. Një “enciklopedi e ekosistemeve”. Si e dinë
natyralistët se si dukej një habitat natyror përpara
shqetësimit njerëzor – përpara specieve pushtuese,
zhvillimit, shuarjes së zjarrit apo prerjes së dru-
rëve? Kjo nuk është një pyetje e lehtë. Modelet
kompjuterike ofrojnë përgjigjen më të saktë dhe
pak prej tyre janë dëshmuar aq efektive sa paketa
e mjeteve të udhëhequra nga “LANDFIRE”. Roli i
parë kryesor i LANDFIRE ishte të përshkruante se
si dukeshin dhe funksiononin mbi 1800 ekosiste-
met në SHBA kur funksiononin “natyrshëm”. Re-
zultati ishte “Enciklopedia e parë kombëtare e eko-
sistemeve” dhe Þllimisht u përdor për të krijuar një
grup të dhënash të quajtur “Largimi i vegjetacionit”
që krahasonte kushtet aktuale për këto ekosisteme
me kushtet “natyrore” ose “kushtet referenca”. Që
atëherë, LANDFIRE ka rezultuar në një prodhim
mahnitës i hartave dhe është përdorur për moni-
torimin e kushteve përgjatë shtegut Appalachian,
për hartograÞmin e potencialit të zjarrit në tokat e
pa ndikuara në të gjithë vendin dhe për të kuptuar
vlerën e habitatit për pjalmuesit në Kaliforni, kra-
has aplikacioneve të tjera të panumërta.
7. Përmirësimi i gjurmimit të kafshëve të egra.
Vendosja e nje sistemi gjurmimi tek kafshët apo
shpendet e egër nuk është e re - biologët i kanë
përdorur ato për dekada. Por ato pajisje të hershme
gjurmuese ishin të mëdha dhe jo të besueshme.
Sot, biologët përdorin një sërë teknologjish gjur-
muese për të mbledhur më shumë të dhëna dhe
për të gjurmuar një gamë më të gjerë krijesash.
Mikro-sensorët janë të lehtë dhe lejojnë që edhe
gjallesat e vogla të gjurmohen në mënyrë të sigurt.
Lëvizjet e këtyre specieve apo të tjera migratore me
gamë të gjerë janë duke u gjurmuar dhe monitoru-
ar. Sistemi lejon ekspertët të gjurmojnë migrimet
që deri më tani kanë qenë mistere.
8. HartograÞmi i pyjeve me lazer. Hulumtimi i
ri nga shkencëtarët e Nature Conservancy demon-
stron se lidar - një mënyrë për të matur nga distan-
ca pyjet me lazer - është një mjet efektiv dhe i saktë
për të matur efektet e prerjeve në zona të ndrysëme.
Procesi përfshin një aeroplan të pajisur posaçër-
isht që ßuturon mbi një zonë pyjore, duke lëshuar
pulsime drite dhe duke matur sasinë e kohës që u
duhet atyre pulseve që të vijnë nga bimësia dhe të
kthehen në aeroplan.
9. Analizat e AND. ADN-ja nuk gënjen. Dhe
teknikat për të analizuar ADN-në kanë bërë një
rrugë të gjatë në dekadën e fundit, duke lejuar
natyralistët të analizojnë më mirë gjithçka, nga di-
etat e kafshëve të egra dhe gjenetika e popullsisë
tyre. Rezultatet kanë tronditur njohurite e deritan-
ishme. Për t’i dhënë një shije të vogël surprizave të
fundit: Bizoni, që dikur mendohej se ishte eksklu-
zivisht i kullotës që përqendrohej tek barërat, në
fakt hanë një gamë shumë më të gjerë të bimëve të
prerive. Ujqit lindorë, që dikur mendohej se ishin
hibride të ujqërve dhe kojotave, tani del të jenë një
specie më vete. Analiza e ADN-së do të bëhet gjith-
një e më e rëndësishme për konservatorët, të cilët
e përdorin atë për gjithçka, nga të kuptuarit e di-
etave të ndryshme të barngrënësve të Afrikës Lin-
dore deri në identiÞkimin e specieve të rriqrave të
bartura nga zogjtë shtegtarë.
10. Shkenca e qytetarëve (po, kjo do të thotë që
je ti). Një nga risitë më të dobishme në shkencën e
ruajtjes së natyrës jeni ju – duke shfrytëzuar vëzh-
gimet dhe aftësitë tuaja për të ofruar të dhëna të
dobishme. Ju identiÞkoni gjallesa në shëtitjet që
bëni në natyrë. Regjistroni pamjet e zogjve të lagjes,
zvarranikëve apo luleve. Shkencëtarët gjithashtu
kanë nevojë për ndihmë për të analizuar të dhënat
(shpesh të mbledhura nga mjetet e tjera të listuara
më sipër). Aplikacionet dhe komunitetet në internet
e bëjnë ndarjen e të dhënave më të lehtë se kurrë
më parë.
Ju si qytetarë nuk duhet domosdoshmërisht të
jeni një magjistar për të ndihmuar në shpëtimin e
planetit - thjesht dilni jashtë në natyrë dhe Þlloni të
vëzhgoni e ndani informacionin tuaj.
SHTATOR 2022
PERGATITUR PROF.ELVIN TOROMANI,
DR.ALBORA KACANI, REXHEP NDREU
(Vijon nga numri i kaluar)
Vlerësimi i tregut aktual lidhur me produktet e
mundëshme
Produktet kryesore që kërkohen nga tregu
Hartoni një listë të produkteve kryesore që mendohet të
sigurohen nga punimet e parashikuara në kuadër të planit
operacional sipas tregut
Pikat kryesore të grumbullimit të produkteve pyjore/
kullosore
Jepni të dhëna mbi pikat kryesore të grumbullimit të
produkteve që do vilen në kuadrë të planit operacional.
Çmimet për llojet më kryesore (sipas tregut)
Jepni të dhëna mbi çmimet e produkteve që do siguro-
hen nga plani operacional sipas tregut psh:çmimi i druve
të zjarrit/ çmimi i lëndës së punimit (nëse do sigurohet nga
punimet)
çmimi i bimëve mjeksore eterovajore.çmimi produk-
teve të tjera
Të dhëna historike mbi sasitë e produktve të vjela në
vitet e mëparshme
Jepni në formë tabelare sasitë e produkteve të vjela në
vitet e mëparshe në kuadër të planeve operacionale.
Raporti kërkesës/ofertë për produktet kryesore py-
jore/kullosore
Bëni një analizë të kërkesës dhe ofertës për produkte
drusore dhe jodrusore. Llogaritja e ofertës të bëhet bazuar
në mundësinë vjetore të shfrytëzimit për produktet dru-
sore, kapacitetin mbajtës të kullotave dhe kapacitetin vje-
tor prodhues të sipërfaqeve pyjore dhe kullosore për bimë
mjeksore dhe eterovajore.
Analiza tekniko-Þnanciare e punimeve të planit op-
eracional
Investimet në fushën e vjelies së produkteve dhe të
shitjes
Bëni një përmbledhje rreth natyrës së investimeve në
fushën e shfrytëzimit të produkteve dhe të shitjes së tyre.
Investimet që do kryhen në kuadër të Planit Opera-
cional
Listoni të gjitha investimet që do kryhen në kuadër të
planit operacional.
Kostoja dhe përÞtimet që do sigurohen nga inves-
timet e parashikuara
Listoni të gjitha investimet që do kryhen dhe kostot
respektive të këtyre punimeve në kuadër të planit opera-
cional.Bëni një parashikim të përÞtimeve të pritshme nga
këto punime psh: në rast të ndërtimit të një prite sa pritet
të ulet nivelin gërryerjes së tokës,në rast të aplikimit të
trajtimeve silvikulturore si pritet të përshpejtohet rritja në
volum,raporti specieve në grumbull apo tregues të tjerë.
Analiza e rrisqeve të mundshme
Bëni vlerësimet e rreziqeve sipas hapave në pikën 3.3
(A dhe B) për secilin punim/aktivitet individual dhe më
pas përcaktoni nëse secili rrezik është i lartë, i mesëm ose
i ulët duke përdorur këto pragje dhe më pas përgjigjuni si
më poshtë:
6-8 = Rrezik i lartë - Ju duhet të keni një strategji të de-
tajuar të zbutjes së rrezikut dhe mbase merrni parasysh
modiÞkimin e qëllimeve dhe objektivave tuaja
4-5 = Rrezik mesatar - Duhet të keni një strategji zbutëse
të përcaktuar qartë
2-3 = Rrezik i ulët - Nuk kërkohet strategji zbutëse (ose
një strategji shumë themelore)
Burimi i mbështetjes Þnanciare
Përshkruani se kush janë burimet Þnanciare për re-
alizimin e punimeve të planit operacional psh: granti nga
Bashkia,tarifat në pyje dhe kullota, të ardhura nga aktivite-
tet në pyje, donacione, programe mbështetëse etj.
Koha e shlyerjes së investimeve
Jepni një përllogaritje të përafërt se kur do të shlyhen
këto investime.
Shtojcë
Mjetet e nevojshme për hartimin e planit operacional
Per realizimin e planit staÞ i pyjeve të bashkisë duhet te
ketë te pakten 1 makine 4 x 4, diameter mates, hipsometer,
busull, tryele, tablete/formular per regjistrimin e te dhe-
nave ne terren, kompjuter, printer (me ngjyre qe printojne
ne formatin A3).
4
Numri i sipërfaqeve provë për matjet në terren
Matjet në pyje
Fraksioni i kampionimit ne rastin e siperfaqeve prove
te vendosura ne menyre sistematike ne intervale uniforme
duhet te jete 10%. Numri minimal i siperfaqeve prove sipas
siperfaqes se grumbullit pyjor duhet te jete:
Për matjet përdorni sipërfaqe provë rrethore. Secila
siperfaqe prove do te perbehet nga 3 siperfaqe rrethore
bashkqëndrore me madhesi 25 m2, 200 m2 dhe 400 m2.
Kjo forme e organizimit te siperfaqeve prove synon qe te
mbuloje variacionin e dimetrave ne grumbullin pyjor.Sip-
erfaqja e pare rrethore me madhesi 25 m2(r = 2.82 m) do
te sherbeje per matjen e rigjenerimit, drureve me diameter
bazimetrik(1.3 m nga toka) nga 2.0 - 7.5 cm, vleresimin e
produkteve jo-drusore dhe inventarizimin e kullotave, Sip-
erfaqja e dyte rrethore me madhesi 200 m2 (r = 7.98 m) do
sherbeje per matjen e drureve me diameter bazimetrik nga
7.51 deri 27.5 cm.Siperfaqja e jashtme rrethore me madhesi
400 m2(r = 11.28 m) do te sherbeje per te matur druret me
diameter bazimetrik > 27.5 cm.
Kordinatat e siperfaqeve prove duhet te regjistrohen ne
GPS dhe vendoja e tyre duhet te behet ne terren. Pozicion-
imi i siperfaqeve prove duhet te behet me nje gabim sa me
minimal. Per kete aryse te pakten 5 satelite duhet qe te jene
te lidhur me GPS per te vendosur saktesisht qendren e sip-
erfaqe prove. Problemi qendron ne gumbujt shume te den-
dur dhe ne kete rast duhet te kerkohet ne grumbull gjetja e
vendeve me pak bimesi ose zonave te hapura ne menyre qe
te behet lidhja me satelitet. Perdorimi i GPS dhe i busulles
jane te domosdoshem per te percaktuar drejtimin dhe per
tu orientuar ne terren per te gjetur pozicionin e sakte te
qendres se siperfaqes prove brenda grumbullit pyjor. Në
rast se pjerrësia e terrenit është mbi 10% duhet të korigjoni
rrezen e sipërfaqes provë sipas tabelës së mëposhtme:
Matjet në kullota
Me qellim qe te kemi te dhena sa me te sakta mbi kullo-
tat, rekomandohet qe te inventarizohet rreth 10-20 % e sip-
erfaqes se parceles kullosore. Siperfaqet prove ne kete rast
vendosen sipas nje rrjeti 200 x 200 m. Madhesia e siperfaqes
prove duhet te korigjohet sipas pjerresise se terrenit nese
rrezja matet me shiritmeter. Sipas rrezeve te siperfaqes
prove ne drejtimin veri-jug dhe lindje-perendim merren 4
siperfaqe prove katrore me madhesi 1 m2(1 x 1 m) secila.
Matja e variablave te drureve brenda siperfaqeve
prove
Pyje
Variablat kryesore te drureve te matur brenda siper-
faqes prove jane: specia, diametri bazimetrik (1.3 m nga
toka), lartesia e drureve (lartesia e çdo 4 drureve ne siper-
faqe prove psh: 1,5,9,13 etj), mosha (duke perdorur tryelen),
volumi, cilesia/klasa e cilesise dhe gjendja shendetsore.
Proçedura e matjes brenda siperfaqes prove do te jete:
• specialisti vendoset ne qender te siperfaqes prove dhe
me busull percakton drejtimin e Veriut magnetik
• druri i pare nga do Þlloje matja do te jete ai me afer
veriut ose qe ka kendin azimutal me te vogel
• specialisti identiÞkon specien dhe me pas mat dia-
metrin bazimetrik te drurit(1.3 m nga toka) sipas 2
drejtimeve. Ne matjen e pare te diametrit bazimetrik
te drurit, vizorja e kalibrit duhet te drejtohet per nga
qendra e siperfaqes prove, kurse matja e dyte duhet te
kryhet ne nje kend 90° me pozicionin e pare. Diametri
bazimetrik i drurit do te llogaritet si mesatare arithme-
tike e 2 diametrave bazimetrike te matur.
• me pas matet lartesia e drureve brenda siperfaqes
prove duke perdorur hipsometrin, Vertex ose dendro-
metrin Suunto (menyra e matjes se lartesise se drureve
jepet ne aneksin e udhezuesit).Specialisti duhet te mase
1 lartesi ne çdo 4 drure brenda siperfaqes prove duke
respektuar kete rradhe matje: 1; 5; 9; 13;...).
• mosha do te percaktohet ne nivel nenparcele/grum-
bulli pyjor nepermjet numerimit te rratheve ne cungje
te prere ose nga mostrat e marra me tryele. Per te vlere-
suar moshen e grumbullit pyjor duhet te merren:
1. ne grumbujt pyjore te thjeshte(1 specie) njemoshar
merrni 2-5 mostra me treyle nga druret mbizoterues te
zgjedhur ne menyre te rastesishme.
2. ne grumbujt pyjore te perziere merrni 2-5 mostra me
treyle per secilen specie nga druret mbizoterues te
zgjedhur ne menyre te rastesishme
3. ne grumbujt pyjore shumemoshare merrni 2-5 mostra
me treyle nga drure mbizoterues te zgjedhur ne me-
nyre te rastesishme nga secila klase moshe.
Kullota
Matjet brenda siperfaqeve prove ne kullota do te kon-
sistojne:
Siperfaqja prove 25 m2
identiÞkimin e specieve kryesore barishtore ne siper-
faqen
llogaritja e lartesise mesatare te bimesise barishtore (m
dhe decimeter),
perqindja e mbuleses (%)
Siperfaqet prove 1 m2
=kositet bari ne siperfaqe prove kuadratike 1 x 1 m dhe
behet peshimi i barit duke ndjekur skemen e Þgures 3.
Brenda siperfaqes prove katrore kositet bari dhe vendoset
ne nje çante. Etiketohet çanta per te ditur se nga cila kullote
eshte marre bari. Duhet te kositen te pakten 10-20% e siper-
faqeve prove brenda siperfaqes se kullotes.
=llogaritet koeÞçienti i perdorimit te kullotes ku matja
e peshes se barit do te kryhet ne 2 periudha (ne Þllim te
periudhes se kullotjes dhe ne fund te sezonit te kullotjes).
Per te llogaritur kete tregues ekipi duhet te kosise vetem
10% te numrit te siperfaqeve prove. Diferenca ne peshen e
thate midis dy matjeve ose perqindja e reduktimit te volu-
mit te barit perben sasine e barit te perdorur nga kafshet.Ky
tregues na sherben per te llogaritur numrin e kafsheve qe
mund te kullosin ne kullote.
=llogaritja e numrit dhe intesitetit te zjarreve dhe
pranise se gureve
Fazat e zhvillimit te pyllit
Fazat e zhvillimit ne pyjet e larte
PerkuÞzimi: faza e zhvillimit percaktohet sipas lartesise
mesatare, diametrit mesatar dhe moshes se drureve.Keto te
dhena nxirren nga inventarizimi ne terren.
SpeciÞkimet:
PerkuÞzimi: Faza e zhvillimit percaktohet ne varesi te
moshes se drureve
SpeciÞkimi:
PerkuÞzimi: Faza e zhvillimit percaktohet ne baze te
moshes
SpeciÞkimet

Vijon nga faqja 6
Klasa e moshës
Për përcaktimin e moshës së drurëve apo grumbujve
pyjorë duhet te merren:
• ne grumbujt njemoshare: 2 - 5 kampione nga
druret dominante te zgjedhur rastesisht
• ne grumbuj pyjore te perziere: 2 - 5 mostra te
zgjedhur rastesisht per secilen specie
• ne grumbuj shumemoshare: 2 - 5 mostra nga
druret domonante nga secila klase moshe
Klasat e moshës sipas formës së menaxhimit do të jenë:
Kurordendesia
Perfaqson shkallen e afrimit te kurorave te drureve ne
grumbullin pyjor dhe percaktohet nga raporti midis sip-
erfaqes se mbuluar nga projeksioni vertikal i kurorave te
drureve ndaj siperfaqes totale dhe shprehet ne perqindje.
Kurordendesia duhet te klasiÞkohet si me poshte:
Volumi
Volumi shprehet ne m3. Ai llogaritet per 1 ha dhe ne
nivel nenparcele/parcele pyjore.Volumi llogaritet ba-
zuar në pasqyrat e kubimit me seri lartësie,ekuacionet e
volumit per disa specie sipas IKP 2019.
Diametri mesatar
Eshte diametri mesatar i siperfaqes bazimetrike (dg)
ose diametri i drurit mesatar te grumbullit pyjor dhe
shprehet ne cm. Llogaritet per secilen specie bazuar ne
siperfaqen bazimetrike dhe numrin e drureve per ha
sipas ekuacionit:
( g)  =G/N; d_g= √((4*g  )/π)
ku:- gmes-siperfaqja bazimetrike mesatare; G-sip-
erfaqja bazimetrike e grumbullit (m2/ha); N-numri to-
tal i drureve per 1 ha; dg-diametri mesatar i siperfaqes
bazimetrike(cm).
Lartesia mesatare
Eshte lartesia mesatare e grumbullit ne meter. Lloga-
ritet duke perdorur ekuacionin Lorej si me poshte:
h_g=(g_1∙h_1+g_2∙h_2+ ……..g_n∙h_n)/
(g_1+g_2+ …….g_n )
ku: hg-lartesia e drurit mesatar te siperfaqes ba-
zimetrike; gi-siperfaqja bazimetrike e kategorise
diametrike(m2); hi-lartesia mesatare e kategorise
diametrike(m).
Siperfaqja bazimetrike
Siperfaqja bazimetrike percaktohet per speciet krye-
sore dhe shprehet ne m2. Ajo llogaritet per hektar dhe
per siperfaqen totale te nenparceles/ parceles.Regjistro-
het siperfaqja per secilen specie dhe per siperfaqen totale
te nenparceles pyjore.
Struktura vertikale
Struktura vertikale vleresohet sipas numrit te kateve
ne grumbull pyjor dhe per kete klasiÞkohet:
• e thjeshte (1 kat),2 kate,shume kate
Dëmtimet
Të përcaktohen dëmtimet në nivel ngastre sipas
përcaktimeve të mëposhtme:
• Demtim i levores ne pjesen e poshtme te trun-
gut, rrenje
• Thyerje nga era dhe debora,Demtim nga
zjarri,Kalbezimi,Demtimi nga kafshët
Druret e tharë
PerkuÞzimi: druret e thare duhet te regjistrohen si
indikatore te biodiversitetit
SpeciÞkimi:
• drure te thare ne kembe – regjistrohet diametri
dhe lartesia e drurit
• drure te thare te rrezuar – regjistrohet diametri
dhe gjatesia e drurit
• •
Cilesia e materialit drusor
5 SHTATOR 2022
Cilesia jep informacion mbi vleren ekonomike dhe
perdorimin e mundshem te trungut te drurit.
1.trungu eshte i cilesise se mire dhe ka nje gjatesi min-
imale prej 6 m (perqindja e lendes se punimit kundrejt
gjatesise totale sipas specieve eshte: halore > 60% (98%
lende punimi + 2 % dru zjarri; ßetore > 50% (83% lende
punimi + 17% dru zjarri).
2.trungu ka nje gjatesi nga 2 deri ne 6 m (perqindja e
lendes se punimit kundrejt gjatesise totale sipas specieve
eshte: halore >10- 60% (83% lende punimi+17% dru zjar-
ri); ßetore > 10-50% (64% lende punimi + 36% dru zjarri)
3.dru zjarri (trung me cilesi te dobet dhe nuk perdoret
per qellim industrial) (perqindja e lendes se punimit
kundrejt gjatesise totale sipas specieve eshte: halore <
10%; ßetore < 10%). Ne kete rast lenda e punimit ze 15%
te volumit kurse drute e zjarrit 85% te volumit.
Informacion për variablat kryesorë në kullota
I. Tipi i kullotave
KlasiÞkimi i kullotave bazuar ne sezonin e kullotjes
(sipas altitudes dhe periudhes se perdorimit) e cila lidhet
ngushte me periudhen e vegjetacionit.Duhet te vlereso-
het sipas ketyre kategorive:
• kullota verore
• kullota dimerore
II. Shkalla e mbulimit
Shkalla e mbulimit vleresohet sipas mbuleses se
bimeve barishtore ne % kundrejt siperfaqes totale te
ngastres. Llogaritet ne perqindje ne raport me siper-
faqen totale te mbuluar nga bimesia barishtore, siper-
faqet e zhveshura, shkembore etj.
III. Perberja e specieve
Perberja e specieve percaktohet per 3 grupet krye-
sore (Graminace, Leguminoze, te tjera) ne siperfaqen
prove kundrejt mbuleses se bimeve barishtore. Per-
qindja e 3 grupeve kryesore e vleresuar ne siperfaqen
prove (25 m2). Vleresimi duhet te behet ne % kundrejt
siperfaqes qe mbulohet nga bimesia barishtore. 1.
Graminace; 2. Leguminoze; 3. Te tjera (labiate)
Kostija e barit dhe peshimi
Inventarizimi i kullotes behet duke perdorur sip-
erfaqe prove me madhesi 1m2 te vendosura brenda
siperfaqes rrethore te brendshme sipas rrjetit 200x 200
m. Bari brenda siperfaqes prove kositet dhe peshohet.
Bazuar ne matjet e peshes llogaritet biomasa e barit
per 1 ha. Kjo do sherbeje per te llogaritur kapacitetin
mbajtes te kullotes.
Llogaritja e kapacitetit mbajtes te kullotes
Kapaciteti mbajtes tregon numrin mesatar
i kafsheve qe kullosin gjate nje sezoni kullotjeje Ka-
paciteti mbajtes vjetor i kullotes na jep nje indika-
cion mbi numrin e duhur te kafsheve nen nje regjim
te caktuar kullotjeje dhe na siguron nje baze per
projektimin,parashikimin dhe mbareshtrimin ne vi-
jimesi te siperfaqes se kullotave. Ajo llogaritet duke
perdorur ekuacionin e meposhtem:
ku: k-kapaciteti ne njesi gjedhi, P-prodhimtaria e
kullotes; R-konsumi ditor/racioni ditor i barit (kg/
dite); D-numri i diteve te qendrimit te kafsheve ne
kullote ; S-siperfaqja e kullotes se dobishme; c-koeÞ-
cienti i korigjimit
Ky vleresim duhet te kryhet ne nivel ngastre dhe
mbi kete baze per tere siperfaqen e kullotave brenda
ekonomise pyjore e kullosore.
VI. Vleresimi i numrit te kafsheve ne kullote
Numri kafsheve perfaqson numrin e llojeve speci-
Þke dhe klasave te kafsheve qe kullosin ose qe per-
dorin nje njesi toke per nje periudhe kohore speciÞke.
Percaktimi i numrit te kafsheve qe do kullosin ne nje
kullote perben nje tregues te rendesishem per vendi-
marrjen lidhur me menaxhimin e kullotjes. Pavarsisht
se cili sistem kullotje zbatohet, tipit te vegjetacionit
qe kullotet apo llojit dhe klases se bagetive,numri i
kafsheve ka impaktin me te madh ne gjendjen shen-
detsore te burimeve te bimessie barishtore dhe ne per-
formancen e kafsheve per te gjitha mjetet e mbaresh-
trimit. Ajo shprehet ne Njesi Kafshesh ne Muaj per
Hektar dhe llogaritet sipas ekuacionit te meposhtem:
Numri kafsheve = Biomasa barishtore (kv)/
Sasine e konsumuar nga kafshet ne 1 muaj
Njesi Bagetish ne Muaj = Numri kafsheve/
Njesine Ekuivalente ne Bageti
Masat në kuadër të planit operacional
Pyllezimi/ripyllezimi
• Pergatitja e terrenit per mbjellie
• Mbjellia (Þdane, fare, % e siperfaqes, speciet)
• Masat per mirembajtien (pleherimi, vaditja,
krasitja e degeve te thara, zëvendesimi i Þdaneve
te thare etj)
• Masat per mbrojtie (gardhimi)
Rehabilitimi i siperfaqeve te degraduara
• Masat per erozionin
• Masat per rreshqitjet
Masat pergjate perrenjve dhe lumenjve
• Masat ne siperfaqe te djegura
Masat silvikulturore ne trungishte
• Pastrime dhe rrallime (percakto prioritetin, sip-
erfaqen, dhe intensitetin ne % per nje tip te vetem te
nderhyrjes)
• Prerje suksesive (percakto prioritetin, siper-
faqen, dhe intensitetin ne % per 1 faze te vetme)
• Prerje shfrytezimi (percakto prioritetin, siper-
faqen, dhe intensitetin ne % per nje tip te vetem te
nderhyrjes)
Masat silvikulturore në cungishte
Janë të ndryshme për cungishtet e thjeshta dhe të për-
bëra:
a - masat në cungishte të thjeshta
I.trajtimi me prerje nga poshte (cungishtja e thjeshte
është trajtimi më i rëndësishëm i regjimit të cungishtes
dhe konsiston në prerjen rrah/rrafsh të grumbullit të
ri pyjor i cili është në gjëndje të ripërtërihet në mënyrë
vegjetative nëpërmjet lastarve ose pinjollëve (që dalin
nga cungjet apo rrënjët).
II,trajtimi i cungishtes me amësor (ky trajtim ndry-
shon nga mënyra e parë sepse pas çdo shfrytëzmi në
parcelë lihet një numer prej 50-100 drure për 1 ha).
III.trajtimi i cungishtes kopshtore (në këtë rast prerja
rrah e cungishtes zëvendësohet me prerjen me të zgjed-
hur të tipit kopshtor, ku nga secili cung hiqen disa prej
lastareve dhe në fund Þtohet një masiv me lastarë me
mosha të ndryshme).
b - masat në cungishtet e përbëra
Cungishtja e përbër ose cungishtja nën trungishte
qëndron midis 2 formave të regjimeve (cungishtes dhe
trungishtes) dhe përfaqson një sistem silvikultural ku
druret e zgjedhur si standart, priten për të formuar një
grumbull shumëmoshar dhe ku heqja e individëve bëhet
në mënyrë selektive gjatë rrotacionit të cungishtes. Këta
grumbuj jane forma më e vjetër e pyjeve kopshtore dhe
përbëhen nga 2 elementë të dallueshëm: 1-kati i poshtem
njëmoshar që formohet nga bisqet dhe trajtohet si cung-
ishte; 2-kati i sipërm shumëmoshar i përbërë nga drurë
më të lartë, që e kanë origjinën si nga lastaret ashtu edhe
nga fara dhe janë të shpërndarë në mënyrë sa më uni-
forme dhe qe trajtohen si trungishte.
c- konvertimi i cungishtes në trungishte
Aktualisht mund te perdoren 2 menyra konversio-
ni: direkte dhe indirekte.
Metoda e konversionit direkt perfshin:
konvertimin me anën e mplakjes (lënien e grum-
bullit pa u prerë deri kur mbërrin moshën e pjekurisë në
mënyrë që ripërtëritja të bëhet me farë)
konversioni miks/i perziere (kombinohet kon-
versioni nëpërmjet mplakjes me atë në rrugë artiÞciale)
konversioni me anen e rimëkëmbjes në rruge
artiÞciale i të gjitha vendprerjeve që jane caktuar për tu
hequr çdo vit.
Metoda e konvertimit indirekt bazohet ne heqjen e
specieve aktuale dhe futjen e specieve të reja në masiv.
Kërkon që të vlerësohet nëse çdo specie e re përshtatet
me kushtet e masivit/habitatit. Kjo metodë aplikohet
duke kaluar në një trajtim të ndërmjetëm siç është cung-
ishtja e përbërë..
Masat silvikulturore në shkurre
Përshkruaj sipërfaqen me shkurre që do të
preket nga trajtimet silvikulturore të mëposhtme:
• pastrime;
• rrallime
• prerje rrafsh kur mosha është mbi 15 vjeç.
Permirsimi i kullotave dhe infrastruktura
• prerja e shkurreve dhe heqja e bimeve të
padëshirueshme ne mënyre manuale ose mekanike
• heqja e gurëve
• futja e specieve të reja (mbjellia e shkurreve që
përdoren për ushqimin e bagëtive)
• plehërimi
• Infrastruktura e kullotave (perzgjidhni gjates-
ine, numrin)
• gardhet
• pikat e furnizimit me uje te
pijshem(lera,korita,hauze)
• baraka/streha te barinjve
BAZA LIGJORE MBI TË CILËN BAZOHET
PLANI VJETOR I AKTIVITETEVE
• Ligjet, VKM-të dhe udhëzimet e mëposhtëme përf-
shijnë funksionet rolet dhe përgjegjësitë e Bashkive
në fushën e bujqësisë, zhvillimit rural, pyjeve dhe
kullotave:
• Ligji nr. 8652, datë 31.07.2000 “Për Organizimin
dhe funksionimin e Qeverisjes Vendore”
• Ligji nr. 139/2015 “Për vetëqeverisjen vendore”
• Ligji Nr. 57, dt 30.04.2020 “Për pyjet”.
• VKM nr. 391, dt. 21.3.2006 “Për përcaktimin e
tarifave në sektorin e pyjeve dhe kullotave”.
Vijon në faqen 6
SHTATOR 2022 6

EKSPERTI A.DIKU

N
ë periudhën më të madhe të vitit,
vendi përballet me zjarre të shumta.
Përveçse në pyje e kullota, zjarret janë
mjaft problematike në tokat bujqësore,
veçanërisht gjatë verës ku edhe ßuksi i vizitorëve
është maksimal. Zjarret shpeshherë ndizen edhe
në afërsi të institucioneve të ndryshme, rrugëve
dhe qendrave të banuara duke rrezikuar seriozisht
jetën dhe pronat e gjithëkujt.
Për të regulluar këtë handikap ligjor, insitutcio-
nal dhe social, kemi ndërmarrë një nismë për të
propozuar një akt ligjor që të ndalojë njëherë e mirë
këto shfaqje të shëmtuara, dëmtuese të gjithçkaje
mbi e nën tokë, ashtu siç kanë bërë të gjitha vendet
evropiane.
Disa nga arsyet e kësaj nisme janë si vijon;
• Zjarret e varfërojnë dhe degradojnë tokën,
duke ulur dukshëm rendimentin. Kësisoj ka kosto
të shtuar Þnanciare për fermerët të cilët duhet të
blejnë gjithnjë e më shumë plehra kimike.
• Fluksi më i madh i turizmit në vend ndodh
gjatë periudhës së verës. Mirëpo, gjatë kësaj periu-
dhe (Mars-Nëntor) fermerët zgjedhin mënyrën më të
shkurtër, më anti-mjedisore dhe më të rrezikshme
për jetën dhe pronën – djegien e tokave bujqësore.
• Zjarri krijon një imazh tejet negativ për vendin.
Veçanërisht vizitorët e huaj të cilët nuk janë më-
suar me pamje të tilla me zjarre e tym ngado, nuk e
pranojnë që në periudhën më të rëndësishme të vitit
ku ata duan të shijojnë pushimet, të përballen me
ato pamje që ngjajnë si zona lufte.
• Zjarret dekurajonë çdo lloj vizitori që dëshiron të
vijë në vend. Në këtë mënyrë imazhi i vendit në sytë e
vizitorëve të huaj bëhet tërësisht negativ.
• Është e rrezikshme për shendetin, pasi zjarret
në pamundësi për tu kontrolluar, kanë rezultuar fa-
tale edhe për vetë personat duke ju marrë jetën.
• Zjarri përveçse tokave bujqësore që digjen,
rrezikon edhe pronat e tjera përreth apo në afërsi,
duke i djegur ato, përfshirë edhe banesat apo rrezi-
kuar gjithçka tjetër përreth. Shumë zjarre në pyje vi-
jnë nga djegia e tokave bujqësore.
• 20-40% e zjarreve në pyje e kullota vijne si paso-
jë e djegies së tokave bujqësore.
• Zjarret janë një problem i madh mjedisor, duke
ndotur jo vetëm zonën ku ndodh djegia, por edhe at-
mosferën në përgjithësi, përmes shkarkimit të gazeve
serë (CO2)
• Zjarret bëhen shkas për bllokimin e rrugëve apo • Emergjencat Civile dhe zjarrÞkësit e kanë të pa- strukturat ligjzbatuese. Po ashtu, nuk ka ksoto as për
aksidente rrugore. Djegia e tokave në afërsi të ak- mundur menaxhimin e situatave të zjarreve në tokat fermerët, pasi ekzistojnë alternativa për përpunimin
seve rrugore kuÞzon pamjet dhe rrezikon jetën e dre- bujqësore në verë pasi zjarret në pyje e kullota janë dhe kthimin e mbetjeve të të korrave apo pemtoreve/
jtuesve të mjeteve dhe udhëtarëve. gjithnjë shqetësim. Një grup specialistësh propozojnë vreshtave në bio-energji, pra nga një element ndotës,
• Zjarret, kështu siç shfaqen në Shqipëri, krijojnë që të hartohet një ligj ose së paku VKM në mënyrë në një element përÞtues për fermerin dhe vendin. Aq
imazhin e një vendi i cili nuk kontrollon dot territorin që edhe Shqipëria ta ndalojë këtë praktikë mjesjetare më tepër që ne jemi tashmë në prag të krizës së mad-
e tijë. të të sjellurit me tokën, dhe të përmirësojë imazhin e he energjitike.
• Zjarret janë shkatërruse të mjedisit tonë, ßorës sajë në sytë e vizitorëve, veçanërisht gjatë verës. Shpresojmë që Ministria e Bujqësisë ta konsidero-
dhe faunës, të gjithçkaje mbi tokë. Akti ligjor nuk ka kosto eknomike zbatimi për jë seriozisht nismën e ndërmarrë.

(Vijon nga faqja 5)
• VKM nr. 433, dt.8.6.2016 “Për transferimin në
pronësi të bashkive të pyjeve dhe të kullotave pub-
like, sipas listave të inventarit, aktualisht në admin-
istrim të Ministrisë së Mjedisit dhe ish komunave”.
• VKM nr. 438, dt.8.6.2016 “Për kriteret dhe rreg-
ullat e shfrytëzimit të pyjeve dhe të shitjes së materi-
alit drusor dhe të prodhimeve të tjera pyjore e jopy-
jore”.
• VKM Nr. 814, datë 31.12.2018, PËR MIRATIMIN
E DOKUMENTIT TË POLITIKAVE PËR PYJET NË
SHQIPËRI, 2019–2030
• Shkresa e Ministrit të Mjedisit nr. 4632, dt.
18.7.2016 “Mbi dorëzimin e pyjeve dhe kullotave në
bashki”.
• Udhëzim Nr.1, datë 09.06.2016 “Për rregullat,
procedurat e kërkimit, të shqyrtimit e të miratimit të
kërkesave për dhënie në përdorim të fondit pyjor dhe
kullosor publik”.
• Udhëzimi i Ministrit të Mjedisit, nr.2, dt.
20.7.2016 “Për kriteret teknike të klasiÞkimit të
kullotave e livadheve dhe proçedurat për dhënien
e tyre për kullotje e kositje bari.
• Urdhëri i Ministrit të Mjedisit nr. 143, dt.
20.7.2016 “Për miratimin e formatit dhe përm-
bajtjes së vërtetimit të transportit për lëvizjen e
lëndës drusore”.
• Udhëzim Nr.1, datë 27.01.2017 “Për mbajtjen e
kadastrës së fondit pyjor dhe kullosor kombëtar”.
• Urdhër Nr. 1937 datë 21.10.2014 “Mbi përcak-
timin e detyrimit të subjekteve për të zëvëndësu-
ar sipërfaqet pyjore dhe përmirësuar sipërfaqet
kullosore që hiqen nga fondi pyjor dhe kullosor
nëpërmjet pyllëzimit, ripyllëzimit dhe përmirësim-
it të tyre”.
Rregjistrim i pyjeve dhe kullotave, Shoqatat
• Regjistrimi dhe përdorimi i pyjeve
• Për Rrethin e ___________ pyjet janë regjistru-
ar në ZRPP pyjet dhe kullotat..
• Federata dhe Shoqatat e Pyjeve
• Në Bashkinë _______ janë 4 SHPPK, dhe kane
arritur të aplikojnë në skemën e granteve të Pro-
jektit për Shërbimet Mjedisore per penalizime per
taksat dhe tatimet.
6.9 Masa për luftimin e zjarreve
Krahas përkujdesjes tonë si personel pyjor, in-
teresimit të vetë komunitetit, ngritjes së skuadrave
zjarrÞkese, prerjet kulturale dhe higjeno – sanitare si
rrallimet e tipeve të ndryshme dhe pastrimet do të
shërbejnë për të ulur rrezikun e zjarreve
Sektori i Pyjeve brenda Bashkise ka parashikuar
masat për të përmirësuar mbrojtjen e pyjeve nga zjarri,
si: (i) sensibilizimi i publikut për rrezikun dhe dëmet
nga zjarri nëpërmjet medias, ß etë palosjeve, posterave
etj; (ii) sigurimi i fondeve që nevojiten për parandal-
imin dhe marrjen e masave silvikulturore;
Masa në të ardhmen:
• KualiÞkimi i personelit pyjor, komunitetit
vendor dhe skuadrave zjarrÞkëse për teknikat
parandaluese, vrojtuese e zbuluese dhe veprimet
e menjëhershme për shuarjen e tyre.
• Rritja e komunikimit, bashkëpunimit me ko-
munitetet pranë pyjeve e kullotave, sidomos me
barinjtë, për parandalimin, mbrojtjen nga zjarret
dhe shuarjen e tyre në kohë sa më të shpejtë.
• Institucionalizimi dhe funksionimin efektiv
i skuadrave zjarrÞkëse, si dhe pajisjen e tyre me
vegla pune, krahas përmirësimit në vazhdimësi të
infrastrukturës së nevojshme.
Organizimi i fushatave sensibilizuese për paran-
dalimin e zjarreve, duke përfshirë banorët e fshatrave
afër pyjeve e kullotave, barinjtë, shfrytëzuesit e pyjeve
dhe nxënësit e shkollave dhe duke përdorur gjerësisht
shtypin, radiot, TV-të lokale veçanërisht me intensitet
gjatë muajve të verës.
 7 SHTATOR 2022

R
reth 30 pronarë privatë të pyjeve u
mblodhën në një punëtori të organizuar
nga CNVP Kosova përmes projektit
SUNREED, për të diskutuar zbatimin e
aktiviteteve të parapara në Strategjinë e re për Zh-
villimin e Pyjeve 2022-2030, të miratuar së fundmi
nga Qeveria e Kosovës. Strategjia dhe plani i saj
i veprimit parashikojnë mbështetje për pronarët e
pyjeve private për të kontribuar në menaxhimin e
pyjeve. Pyjet private përbëjnë rreth 38 për qind të
sipërfaqes pyjore në Kosovë, ndërsa pyjet publike
përbëjnë pjesën tjetër.
Prezantimi i strategjisë dhe planit të veprimit,
me fokus në aspektet që kanë të bëjnë me pyjet
private, është bërë nga eksperti i pyjeve, Ibrahim
Muja, i cili ka paraqitur edhe shembullin e Kroac-
isë në menaxhimin e pyjeve private.
Punëtoria vazhdoi me punën në grupe ku përfaqë-
suesit e Shoqatës Kombëtare të Pronarëve të Pyjeve
Private (NAPFO), shoqatat dhe pronarët e pyjeve pri-
vate kanë identiÞkuar disa nga aktivitetet prioritare
për zbatimin e Strategjisë për Zhvillimin e Pyjeve, si
përgatitja e bazës së të dhënave. i pronarëve të py-
jeve private, krijimi i një fondi nga MBPZHR për të
mbështetur pronarët e pyjeve private duke përfshirë
aktivitetet e ngritjes së kapaciteteve dhe rritjen e
mundësive për punësim në zonat rurale.
Në kuadër të Përdorimit të Qëndrueshëm të
Burimeve Natyrore për Mjedisin dhe Zhvillimin
Ekonomik (SUNREED) të Þnancuar nga Ambasa-
da e Suedisë në Prishtinë, CNVP do të vazhdo-
jë të punojë me pronarët privatë të pyjeve për t’i
mbështetur ata në menaxhimin e qëndrueshëm
të pyjeve, duke përfshirë zbatimin e aktiviteteve të
parapara. në Strategjinë për Zhvillimin e Pyjeve dhe
Planin e Veprimit.

LIGJI I RI I PYJEVE NË MBËSHTETJE

TË KOMUNITETEVE VENDORE
(Vijon nga faqja 5)
12 të ligjit bazuar në dokumentin e politikave ishte
parashikuar që në kontekstine politikave sociale
për të lehtësuar varfërinë, ngrihet ideja e dhënies
së të drejtës për të prodhuar dhe shitur material
drusor për familjet në nevojë dhe që shteti i mban
mendihmë ekonomike. Për cudinë e të gjithëve ky
faktë u hoq nga komisjoni I VPTM nga deputetët të
cilët dhe pse vijnë nga fshati kanë harruar një re-
alitet shekullorë që dotë nxiste kujdejsin e njerëzve
për tërritur shërbimin në tokën pyjore dhe për të
siguruar të ardhura për familjet e tyre.
Ruajtja e biodiversi-tetit është pjesë e veprim-
tarive të administrimit të përditshëm nga për-
doruesit e Pyjeve dhe Kullotavenë Shqipëri. Ligji I
Ri mbikëqyr këtëpunë dhe arritjet e lidhura të bëra
deri më tani në pyjet e komunitetitdhe si e tillë
mungon të pranojë rolin pozitiv të përdoruesëve
të py- jeve. Në vend të kësaj, ai paraqet nene de-
tyruese që nuk marrin në konsideratë tregun dhe
mungesa e konsiderimit të zhvillimeve dinamike
që lidhen me ndryshimin e klimës, ndikimin social
dhe ekonomik të synimeve, si dhe mje-tet e duhura
Þnanciare për t’i arritur ato. Kudo, fshatarët kanë
një ndjenje të fortë rreth pronësisë së tyre në pyje,
që ata e konsiderojnësi pasurinë e tyre, bazuar
shumë shpesh në përdorimin stërgjyshor,apo edhe
në përdorimin aktual,brenda fshatit pronësia është
rregulluar në bazë familje, anëtarete një familje i
dijnë kuÞnjtë e pyjevetë tyre si dhe të drejtën tradi-
cionale në për tokën e familjes si dhe përdorimet e
pasurisë së familjes.
Ёshtë e nevojshme që në rajonet malore me
kushte të papërshtatshme, të krijohet një mbështet-
je strukturale e vazhdueshme ashtu si në rastin e
shteteve anëtare Europiane apo edhe në vendet e
tjera. Shumica e Bashkive nuk do të jenë në gjënd-
jetë sigurojnë jetesën dhe harmoninë komunitet
-mjedis apo të kryejnë funksione të tjera dhe
pyllëzojnë tokat e degraduara e të rindërtojnë
burimet pyjore e kullosore në mënyrë që ato të sig-
urojnë një burim të qëndrueshëm të ardhurash për
banorët. Megjithëse ligji aktual nënkupton që të
mbështetet pylltaria me kredi dhe asistencë tekni-
ke, akoma nuk është përcaktuar se si do të jepet
asistenca. Mungon mbështetja me Þdana, apo me
politika favorizuese për fermerët që duan të mbjel-
lin e mbarështrojnë pyje private në tokate tyre bu-
jqësore fenomen i bërë realitet në shumë fermerë
që kultivojnë plepin, pauloniëian, lloje të frutave të
pyllit jo vetëm në Shqipërinë e mesme por dhe në
Juglindje e Verilindje.
Burimet pyjoredhe kullosore ofrojnë një mori aktiv dhe i qëndrueshëm i pyjeve mban pyjet tona
shërbimesh mjedisore si kontroll të erozionit, stabi- të shëndetshme dhe elastike”Le të shpresojmë se
lizim të furnizimit me ujë dhe përmirisim të cilësisë zbatimi me sukses i ligjit do të ndikojë në ruajt-
së ujitdhe rritje të biodiversitetit kombëtar dhe glob- jen, shtimin e sipërfaqes, volumit të përgjithshëm
al duke hedhur themelet për një turizëm kulturor të fondit pyjor, përmirëson organiz-imin funksional
dhe mjedisor. Parimi i menaxhimit të qëndrueshëm në të gjitha nivelet e qeverisjes.
të pyjeve, i cili është shtylla kurrizore e të gjitha Siguron, shfrytëzim dhe përdorim te qëndrue-
operacioneve që lidhen me pyjet,duhet të shihet si shëm dhe të balancuar të burimeve pyjore për
një mundësi përtë vazhduar ofrimin e praktikave kundrejt mundësisë që pyjet kanë, pa cenuar vazh-
që mbrojnë biodiversitetin, në funksiontë ndikimit dueshmërinë e jetës dhe ciklin e pyllit, si dhe ga-
të ndryshimit të klimës,duke siguruar që shërbimet rantimin e shërbimeve për Pyllin.
e tjera ekosisteme të shumta të ofruara nga pyjet të
menaxhohen nëmënyrë të ekuilibruar. “Menaxhimi Gazetari Jeto Gjelbër.
SHTATOR 2022
LED project partners from Albania
visit MAPs stakeholders in Kosovo
CNVP Albania organised an exchange visit for
project partners in Kosovo in the framework of the
Sida funded Local Economic Development (LED)
project, which is supporting MAPs sector develop-
ment in Albania.
A group of about 20 LED project partners
from Albania, representing MAP companies and
municipalities from 6 regions of Albania, visit-
ed from 6 to 8 September 2022 few companies
in Kosovo and met with the representatives of
the Ministry of Agriculture, Forestry and Ru-
ral Development. The aim of this exchange visit
was to share best practices and lessons learned
between MAP companies in both countries as
well as to get more information and reflect on
enabling environment for MAPs sector in both
countries.
The director of the Department for Rural
8
Development Policy of the Ministry of Agricul-
ture, Forestry and Rural Development in Koso-
vo, Shqipe Dema made a detailed presentation
of the support that the government provides to
the MAP sector in general and MAP companies
and farmers in particular. The ministry is in the
process of preparing the strategy for rural de-
velopment 2022-2027 and all the measures for
MAPs support were presented. The participants
had the opportunity to share and reflect on the
enabling environment for MAP sector in both
countries and its importance to the economies
of respective countries.
The group from Albania visited also several
MAP companies in Kosovo including ADE group,
Agro Shqiponja, Organic Herbs, a woman entre-
preneur in Peja and the biggest MAP company
in Kosovo, Agroproduct, which shared their ex-
periences, challenges and success stories. Most
companies are affected by emigration especial-
ly youth, climate change, post pandemic world
crises and finding labour force is getting more
and more difficult. According to them, these
will have an impact on reduction of cultivation
areas, wild harvesting and processing of MAPs
in the near future.
MAP companies in Kosovo are better at using
mechanization for several processes such as
plantation, weeding and harvesting for several
MAPs, however there are other MAP varieties
which require manual labour for all the pro-
cesses. MAP companies from Albania and Koso-
vo had the opportunity to network and started
exploring collaboration opportunities among
them in the future.