T.C.

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

MAK 317 ÖLÇME TEKNİĞİ

Basınç Ölçülmesi
6. Hafta

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 1

BÖLÜM 4

BASINÇ ÖLÇÜMÜ

Basınç akışkanın temas ettiği yüzeyin birim alanına uyguladığı kuvvet olarak tanımlanabilir. Basınç birimi olarak Pa, atm,
bar yaygın olarak kullanılmaktadır. 1 Pa, 1 N büyüklüğündeki kuvvetin 1 m2 alana uyguladığı kuvvet olarak
tanımlanabilir(1 Pa=1 N/ m2). Farklı basınç birimlerinin Pa cinsinden dönüşümü Tablo 4.1’de verilmiştir.

Tablo 4.1: Basınç birimlerinin karşılaştırılması

Birim Pa bar atm psi kg/cm2 mmHg mSS Torr
Değer [Pa] 1 100 000 101 325 6 895 98 067 133.3 9 806.4 133.3
Basınçla ilgili, efektif (gösterge, etkin), mutlak ve vakum basıncı terimleri sıklıkla kullanılmaktadır. Mutlak basınç,
basıncın ölçüldüğü noktada oluşan gerçek basınç değeridir. Efektif (gösterge, etkin) basınç basıncın ölçüldüğü noktada
oluşan gerçek basınçtan atmosfer basıncın çıkarıldığı basınç değeridir. Vakum basıncı ise mutlak basıncın atmosfer
basıncından düşük olduğu durumda oluşmaktadır. Diğer bir deyişle etkin basıncın sıfırdan küçük olmasında etkin basınç
terimi yerine vakum basıncı terimi kullanılmaktadır.
Gösterge basıncı [Pef] = Mutlak basınç [Pabs] – Atmosfer basıncı [Patm]
Vakum basıncı [Pvak] = Mutlak basınç [Pabs] – Atmosfer basıncı [Patm]

Gösterge basıncı, Efektif basınç

[Pef]

Vakum basıncı [Pvak] Mutlak basınç [Pabs]

Atmosfer basıncı [Patm] Atmosfer basıncı [Patm]

Mutlak basınç [Pabs]

Mutlak

vakum
Şekil 4.1: Basınç türleri

4.1 Sıvı Sütunlu Basınç Ölçerler

En basit tipten manometreler olup, özellikle laboratuvarlarda sürekli rejimde akışkan basınçlarının ölçülmesi için yaygın
olarak kullanılırlar. Bunlara örnek olarak U tipi, kuyu tipi ve eğik manometreler sayılabilir. İçlerine konulan uygun
sıvıların yüksekliklerinin ölçülmesi ile doğrudan doğruya istenen basınç veya basınç farklılıkları bulunabilir.

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 Şekil 4.2: Sıvı sütunlu basınç ölçer

4.1.1 U tipi manometre

U şeklinde kıvrılmış plastik veya cam boru ve skaladan oluşur. Boru içinde bulunan sıvı, akışkan tarafından uygulanan
basınca bağlı olarak seviye değiştirir. İki koldaki seviye farkı ölçülerek basınç farkı hesaplanır.

Şekil 4.3: U tipi manometre

4.1.2 Kuyu tipi manometre

Bu tip manometre kuyu adı verilen bir depo ile cam bir borudan meydana gelmiştir. Kuyu cam boru üzerinde sıfır işaretli
kısma kadar manometre sıvısı ile doldurulur. Ölçme yapılırken büyük basınç kuyu tarafına, düşük basınç ise boru tarafına
bağlanır. Aradaki yükseklik farkıyla basınç ölçülür.

Şekil 4.4: Kuyu tipi manometre

4.1.3 Eğik manometre

Basınç farkı küçük olduğunda, manometre sıvısının manometrenin iki kolundaki seviyeleri arasındaki fark ‘h’ küçük
olacağından, okuma hatasını azaltmak için, manometrenin küçük basınç tarafındaki kolu eğimli yapılabilir.

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 Şekil 4.5: Eğik manometre

4.1.4 Barometre
Atmosfer basıncını gösteren manometrelerdir. Barometreler genellikle kuyu tipi ve civalı olarak üretilirler.

Şekil 4.6: Barometre

Örnek 4.1: Sıvı sütunlu manometre ile kapalı bir kaptaki gaz basıncı Şekil 4.7’deki gibi ölçülmektedir. İçerisinde
2000 kg/m3 yoğunluğunda sıvı bulunan manometrenin ucu atmosfere açıktır. Manometredeki sıvı yükseklikleri arasında
55 cm olduğuna göre kaptaki gazın basıncı kaç Pa’dır? (g=10 m/s2)

3
ρ=2000 kg/m

Şekil 4.7: Sıvı sütunlu manometre ile kapalı bir kaptaki gaz basıncı ölçümü

Çözüm:

Örnek 4.2: 1.2 m kuyu çapına sahip olan manometrenin üstüne Şekil 4.8’deki gibi 500 kg’lik kütle konulmaktadır. Bu
durumda manometrede oluşacak h sıvı yüksekliği kaç mm’dir? (g=10 m/s2)

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 3
ρ=2000 kg/m

Şekil 4.8: Kuyu tipi manometre ile basınç ölçümü

Çözüm:
Çözüm için ilk olarak kütlenin oluşturduğu basınç hesaplanır.

İkinci aşama alarak hesaplanan bu basıncın sıvı seviyesinde ne kadarlık yükseklik farkı oluşturacağı hesaplanır.
Manometrenin her iki tarafı da atmosfere açık olduğu için atmosfer basıncı ihmal edilir.

4.2 Elastik Elemanlı Basınç Ölçerler

Bu tip manometrelerde, basınç ölçme elemanların kuvvet karşısında elastik şekil değiştirebilme kabiliyetinden faydalanılır.

4.2.1 Bordon manometreleri

Fosfor bronz, çelik, berilyum-bakır gibi metal malzemelerden yapılan Bordon tüpü bir ucu kapatılmış ve diğer ucu sistem
basıncına bağlanmış düz veya oval bir tüp şeklindedir. Tüp genellikle C şeklinde kıvrılır. Basınç arttığında tüpün ucu
düzleşir. Tüpün hareketi bir sınır anahtarını veya mutlak konum kodlayıcısını çalıştırarak basıncı denetim aygıtına bildirir.
Doğrudan okunan basınç göstergelerinin çoğu Bordon tüplerdir. Büyük bir olasılıkla bütün mekanik basınç sensörleri
içinde en çok kullanılanı olan Bordon tüpü yüksek basınçlarda güvenilir olarak çalışır.
Teknikte statik basınç ölçülmesinde en çok kullanılan ve ucuz olan bir cihazdır. Ticari olarak değişik boyutta ve
hassasiyette olanlara karşılaşılır. Bordan manometresi konstrüksiyonu Şekil 4.9’da verilmiştir. İçyapısı ise çoğunlukla
eliptik kesitli C çeklindeki bir borudan ibarettir. Borunun bir ucu sabit diğer ucu boştadır. Bu boruya basınç uygulandığında
elastik bir şekil değişimi meydana gelir. Borunun boş ucunun değişimi yay ve dişli mekanizmalarla dönme olarak ibreye
iletilir. (Bordon manometresinin çalışma yapısı, imalatı ve kalibrasyonu ile ilgili video bağlantısı bkz. Ek-1, Ek-2 ve Ek-3)

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 Bourdon tüpü

Sektör dişli

Pinyon dişli
Ayar vidası

Döner eksenli
bağlantı

Ayarlanabilir
ara bağlantı

Şekil 4.9: Bordon tüplü manometre [3]

4.2.2 Diyaframlı manometreler

Birçok basınç ölçme uygulamalarında olduğu gibi, diyafram, kapsül ve körük, maruz kalınan kuvvet etkisi altında şekil
değişimine uğratılarak basınç ölçülebilir. Bu elemanlar çelik veya bronz gibi metalik malzemelerden olabildikleri gibi,
petrol ve yağa karşı dirençli lastik veya özel plastiklerden de yapılabilir. Diyafram, ince metal bir levha olup çevresi
boyunca yataklanmıştır. Genelde paslanmaz çelik veya pirinçten yapılırlar.
Aşağıdaki şekilde de gösterildiği gibi hazne içine yerleştirilmiş olan diyaframın bir yüzü P1 basıncına, diğer yüzü ise P2
basıncına maruz kalmaktadır. Bu iki basınç arasındaki fark diyaframın şekil değişimine neden olur. Bir mil veya mekanik
bir düzenek, diyaframda oluşan hareketle yer değiştirirken elektriksel dönüştürücüler ile elektriksel sinyallere
dönüştürülerek basınç ölçülmüş olur.
Diyafram metal, silikon kauçuk veya poliüretandan yapılmış ince bir disktir. Disk sistem basıncına bağlanmış kapalı bir
gövdede korunmaktadır. Basınç arttıkça diyaframın merkezi yukarı doğru genişler. Bu hareket bir anahtarı veya mutlak
konum kodlayıcısını harekete geçirmede kullanılabilir.
Diyaframlar körük basınç sensörlerinden daha az duyarlı olmalarına rağmen genellikle daha yüksek basınçlara
dayanabilmektedirler. Bu duyarlık diyaframı "dalgalandırarak" arttırabilir. Diğer bir yaklaşım, iki diyaframın sırt sırta
bağlanarak bir kapsül oluşturmasıdır. Diyafram ve kapsül sensörleri aynı zamanda vakum ölçebilme üstünlüğüne de
sahiptirler. (Diyaframlı manometrenin çalışma yapısı ile ilgili video bağlantısı bkz. Ek-4)

Diyafram

Şekil 4.10: Diyaframlı manometre örnekleri ve çalışma prensibi

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 4.2.3 Kapsüllü manometreler
İki ve daha fazla diyaframın bir araya getirilmesi ile elde edilir. Bunların içindeki basıncın artması uzamasına, azalması ise
kısalmasına neden olur. Genellikle diyafram ve kapsüller çok küçük ve çok büyük olmayan 100 Pa ile 40 MPa arasındaki
orta basınçlarda kullanılırlar. Kapsüller küçük basınç değişikliklerine karşı diyaframlara göre daha hassastırlar.

Şekil 4.11: Kapsüllü manometre örnekleri

4.2.4 Körüklü manometreler

Körük basınç sensörü, esnek malzemeden yuvarlak bir körük şeklinde yapılmıştır. Poliüretan malzemeden yapılan yeni
körükler yaklaşık 10 bar’a kadar olan basınçlarda etkilidir. Daha yüksek basınçlarda 60 MPa basınca kadar dayanabilen
metal malzemeden yapılan körükler kullanılmaktadır.
Şekilde körük basınç sensörünün çalışması yapısı görülmektedir. Körüğün bir ucu sistem basıncına bir düzenek aracılığıyla
bağlıyken diğer ucu kapalıdır. Basınç arttıkça körük hareket ederek sınır anahtarının basınç anahtarı olarak çalışmasına
veya konum algılayıcının basınç transdüseri gibi davranmasına neden olur. Körük ikinci bir basınç kaynağına bağlı kapalı
bir hücrede çalıştırıldığında da fark basınç sensörü gibi güvenilir olarak çalışır. Körük basınç sensörü senelerce endüstride
standart olarak kullanılmış güvenilir, uzun ömürlü bir aygıttır.

Skala
Atmosfer Basıncı

Yay
Körük Dişli Kol
Ölü Nokta

Pinyon
Bağlantı Çubuğu
Kalibrasyon Yayı
Yay
Körük

Tork Kolu Şase

Sistem Basıncı
Basınç Bağlantısı

Şekil 4.12: Körüklü manometrenin çalışma prensibi

4.3 Elastik Basınç Ölçerlerin Elektrik Sinyaline Dönüştürülmesi

Elektrik sinyali iletilmesinin, yükseltilmesinin ve kontrolünün mekanik harekete göre çok daha kolay olması nedeniyle ölçü
aletlerinden elde edilen veriler elektrik sinyali olarak tercih edilir.
Elektriksel olmayan işaretler elektriksel işaretlere dönüştürülmesi işlemi transducer ile gerçekleşir. Transducerler farklı
enerjiler arasında dönüşümler yapan elemanlardır.

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 Bourdon tüpü, diyafram, kapsül ve körüklü tip manometrelerde mekanik hareketi elektrik sinyaline çevirmek için çeşitli
yöntemler kullanılır.

Bourdon Tüpü

Direnç P
Tüpü Diyafram
Tüpü

Direnç
Tüpü

P
Bourdon Tüplü Manometre Diyaframlı Manometre

P P2 P1
Körük

Direnç R
Tüpü

Civa

Körüklü Manometre Sıvı Temaslı Manometre

Şekil 4.13: Elastik basınçölçerlerin elektrik sinyaline dönüştürülmesi örnekleri

4.3.1 Strain Gage (Uzama Teli) ile elektrik sinyaline dönüştürülmesi

Uzama telleri (strain gauge, gerinim ölçme) parçaların yüzeylerinde oluşan birim uzamaları (strain) ölçmek için kullanılan
sensörlerdir. Çok küçük kesitli iletken bir telin çok ince bir şerit üzerine tekrarlı sarımlar şeklinde yerleştirilmesinden
oluşur. Basınçtan dolayı oluşan gerinim sayesinde tel uzayıp inceleceğinden telin elektrik direnci değişecektir. Değişen
elektrik direncinden basınç hesaplanır. (Strain Gage ile elektrik sinyali elde edilmesi ile ilgili video bağlantısı bkz. Ek-5)

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 Şekil 4.14: Strain gage

strain gauge
(gerinim yüklü)

strain gauge

strain gauge
(gerinim yüksüz)

Şekil 4.15: Sıcaklık kompanzasyonlu çeyrek köprülü strain gage

Basınç

strain gauge
Yassı tüp (alt ve üst)

Şekil 4.16: Diyaframlı basınç ölçerlerde strain gage ile elektrik sinyali elde etme

strain gauge Esnek kiriş

Sıcaklık kompanzasyonu
strain gaugeci

Körük
Basınç

Şekil 4.17: Körüklü basınç ölçerlerde strain gage ile elektrik sinyali elde etme

4.3.2 LVDT (Doğrusal Değişimli Diferansiyel Transformatörler) ile elektrik sinyaline dönüştürülmesi
Transformatörlerin çalışma prensibi, elektrik enerjisinin bir iletkenden diğerine manyetik akı vasıtasıyla iletilmesinden
meydana gelmektedir. Transformatörün yapısı en basit halde, iki bobinden ve nüveden oluşmaktadır. Nüvedeki bobinlerden
birinin üzerinde gerilim uygulandığında nüve üzerinde bir manyetik akı oluşur. Oluşan manyetik akının yönü ve şiddeti
sürekli değişir. Bu manyetik akı, çıkış bobini üzerinde bir gerilim indüklenmesini sağlar. Özetle, ilk bobine uygulanan
gerilimden bir manyetik alan meydana gelir ve bu manyetik alan sayesinde bir diğer bobine enerji aktarımı gerçekleşir.
Transformatördeki çıkış (secondary) sarım sayısı giriş (primary) sarım sayısından fazla ise çıkış gerilimi giriş geriliminden
daha yüksek olur. (LVDT çalışma yapısı ile ilgili video bağlantısı bkz. Ek-6)

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 LVDT’ler üç sarımdan meydana gelmiş olup, içinde serbestçe hareket edebilen manyetik bir çekirdek bulunmaktadır. Bu
sistemden elde edilen elektriksel çıkış gerilimi, çekirdeğin hareketi ile orantılıdır. Hareket edebilen bu çekirdeğe bağlanmış
edilmiş bourdan tüpü ucu, diyafram, kapsül veya körük yardımı ile oldukça hassas basınç ölçme cihazları elde
edilmektedir. (LVDT ile elektrik sinyali elde edilmesi ile ilgili video bağlantısı bkz. Ek-7)

Sekonder

Hareketli Çıkış
Çekirdek Voltajı
Giriş Primer
Voltajı

Sekonder

Şekil 4.18: Esnek yapılı basınç ölçerlerde doğrusal değişimli diferansiyel transformatörlerde ile elektrik sinyali elde etme

Elektriksel
Körük çıkış

Şase

P1

Primer Sekonder
LVDT

Diyafram

P2
P1
Şase

Şekil 4.19: Doğrusal değişimli diferansiyel transformatörlerle elektrik sinyali elde etme

4.3.3 Kapasitör ile elektrik sinyaline dönüştürülmesi

Kondansatörler(sığaçlar) ya da diğer ismiyle kapasitörler, elektrik enerjisini elektrik alan olarak depolayan iki uçlu bir
devre elemanlarıdır. Temelde iki adet iletken plakanın arasına yalıtkan bir madde koyulması ile elde edilir.
Kapasitör tipi basınç ölçme aletlerinde genellikle metal bir diyafram kapasitörün bir levhasını oluşturur. Bu diyaframa
basınç uygulandığında bu diyaframla sabit bir levha olan kapasitörün diğer levhası arasındaki uzaklık değiştiğinden
sistemin elektriksel kapasitesi değişir. Değişen elektriksel kapasite yardımıyla basınç ölçülmüş olur.

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 Şekil 4.20: Kapasitörlerle elektrik sinyali elde etme

4.4 Piezoelektrik Basınç Ölçer

Doğada bulunan kuvars, turmalin gibi bazı kristallerde, basınç sonucu meydana gelen elektrik olayına Piezoelektrik denir.
Piezoelektrik, kristal yapıdaki cisimlerin kendilerine dışarıdan uygulanan basınç miktarı ile orantılı olarak elektrik üretme
özelliği olarak da açıklanabilir.
İki ucundan basınç uygulanan kristal yapının yine bu iki ucu arasında potansiyel farkı (voltaj) ölçülebilir. Aynı şekilde, bu
işlemin tersi de geçerlidir. Yani dışarıdan voltaj verildiğinde kristal yapının şekli az da olsa değişir. Bu özellikten
yararlanılarak basınç ölçümü yapılabilir.

Kristal

Şekil 4.21: Piozoelektrik basınç ölçümü [3]

Algılayıcının yapısında bulunan ince metal yada diyafram yardımıyla basınç etkisi piezoelektrik malzeme üzerine aktarılır.
Elde edilen elektriksel sinyal yükselteç devresi yardımıyla yükseltilerek basınç ölçülür. Basınç, sıkıştırma oranına bağlı
değişen gerilimle orantılıdır.
• Piezoelektrik basınç ölçerler 100 MPa ve daha yüksek basınçlar için uygun olup nispeten ucuz elemanlardır.
• Ani değişimlere iyi cevap verdiklerinden özellikle yüksek frekanslı dinamik ölçmeler için uygundur.
• Gerilim değişimine göre basınç ölçümü yapar.
• -20 ila 400 °C arasında sıcaklığa fazla bağlı olmaması nedeniyle çok kullanılır.

4.5 Bridgman Basınç Ölçer

Bu cihaz, ince tellerin basınç altında dirençlerinin değişimi prensibine dayanır.
R=Ro[1+k(P-Po)]
• 100 000 bar gibi yüksek basınç ölçümü yapılabilir.
• Direnç değişimine göre basınç ölçümü yapar.
• Genelde Manganin direnç teli kullanılır.
• % 0.1 hassasiyetle ölçüm yapabilir.

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 Körük

Gövde

İnce ölçüm teli

P Ölçüm terminali

Şekil 4.22: Bridgman basınç ölçer

4.6 Vakum Ölçümü

Vakum basıncı ise atmosfer basıncının altındaki basınçlardır. Bu durumda,
Pmutlak=Patm-Pvakum

4.6.1 McLeod vakum ölçer

Özel üretilmiş cıva manometresi olup aşağı yukarı hareket ettirilen bir hazneye (şişe) sahiptir. Ölçme yapılırken önce
hazne aşağı yukarı hareket ettirilerek cıva seviyesi 0 noktasına getirilir ve ardından basınç ölçümü yapılır. 0.001 ile
6500 Pa arasındaki basınçları ölçebilir. Diğer vakum ölçerlerin kalibrasyonunda da kullanılır.

Vakum

Referans

Hareketli
Kılcal şişe
boru

Balon

Bağlantı
ucu

Şekil 4.23: McLeod vakum ölçer

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 4.6.2 Knudsen vakum ölçer
Cihaz, ince bir telden asılmış iki adet kanat, iki adet elektrik ile ısıtılan plaka ve bir adet aynadan oluşmaktadır (Şekil 4.24).
Plakalar ısıtılarak ortam sıcaklığından daha yüksek bir T sıcaklığında sabit tutulmaktadır. Levhalar ile hareketli kanatlar
arasındaki mesafe ortamdaki gaz moleküllerinin ortalama serbest yolundan daha azdır. Isınan gazlar hızlandığından tele
asılı kanatların küçük bir dönmesine neden olur ve sistem üzerine yerleştirilen ayna ile bu dönme açısı tespit edilir. Dönme
açısıyla gazın sıcaklığı ve basıncı arasında bağıntı kurulmaktadır. Knudsen vakum ölçer ile 10-6 Pa ile 1 Pa arasındaki
basınçlar ölçülebilir

İnce tel

Ayna

Şekil 4.24: Knudsen vakum ölçer [3]

4.6.3 Pirani vakum ölçer

İletken bir tel, içerisinden elektrik akım geçtiğinde ısınır. Isınan telin ısı kaybetme oranı, teli çevreleyen ortamın
iletkenliğine bağlıdır. İletkenlik ise ortamın yoğunluğuna bağlıdır. Bir başka deyişle ortamın basıncı düşük ise, daha düşük
yoğunluğu olacaktır.
Küresel bir haznenin içinde direnci belirli bir tel bulunur (Şekil 4.25). Bu tel köprü devresine bağlanır ve gerilimin etkisiyle
ısınır. Cihazın uç kısmı vakum ölçülecek ortama temas ettirildiğinde, tüpün içindeki basınç düşümünden dolayı gazın
iletkenliği azalır (Gazların iletkenliği basıncın düşmesiyle azalır). Gaz iletkenliği azaldığı için telin soğuması güçleşir ve
telin sıcaklığı artar. Artan sıcaklıkla birlikte telin elektrik direnci de artar. Meydana gelen direnç artışı basınç farkı olarak
okunur. 0.1 Pa ile 100 Pa arasındaki basınçları ölçmek mümkündür.

Elektrik
bağlantısı Vakum

Şekil 4.25: Pirani vakum ölçer [3]

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 Vakum

Referans
hücresi

Şekil 4.26: Pirani vakum ölçer [3]

4.6.4 İyonizasyonlu vakum ölçer

Aşırı derecede küçük basınçlar Şekil 4.27’de verilen iyonizasyonlu vakum ölçer ile ölçülebilir. Isıtılan katot elektron
yayar, yayılan bu elektronlar pozitif yüklü ızgara tarafından ivmelendirilir. Izgaraya doğru hareket eden elektronların
çarpışmaları neticesinde ortamdaki gaz iyonize olur. Negatif yüklü levha pozitif yüklü iyonları üzerinde toplarken, ızgara
üzerinde de negatif yüklü iyonlar toplanır. Devreden geçen akımlar ile basınç arasındaki ilişkiden yararlanılarak vakum
ölçümü yapılır. 1.3 * 10-6 Pa ile 1.3 Pa arasında ölçüm yapabilir.

Levha

Izgara
Vakum

Katod

Şekil 4.27: İyonizasyonlu vakum ölçer [3]

4.6.5 Alphatron vakum ölçer

Radyum kaynağı tarafından ortama, (α) radyoaktif partikülleri yayılır. Bu partiküller vakum ortamı içerisinde bulunan gazı
iyonize eder. Gazın basıncına göre bu iyonlaşma derecesi değişir. İyonlar bir plaka üzerinde toplanarak iyonlaşma derecesi
bir voltmetre ile belirlenir. Voltmetrede ölçülen gerilim ile basınç arasında bağıntı kurularak basınç belirlenir. 0.1 ile
105 Pa arasında ölçüm yapabilir.

Vakum

Radyum İyon toplayıcı

kaynağı

Şekil 4.28: Alphatron vakum ölçer [3]

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 4.7 Ölü Ağırlık Test Cihazı
Ölü ağırlık test cihazları, sıvı basıncını bilinen bir ağırlıkla dengelemek için kullanılan cihazlardır. Basınç ölçme
cihazlarının statik kalibrasyonu için kullanılır. Ölü ağırlık test cihazı temelde dört kısımdan oluşur. Kalibrasyon edilen
manometrenin bağlandığı kısım, sıkıştırılamaz akışkan yardımıyla basıncın iletildiği hidrolik kısım (gövde), sistemin
kalibrasyon öncesi havasının alındığı kısım. Son kısmı ise, üzerine kütlesi bilinen ve test basıncını oluşturan ağırlıkların
konulduğu, kütlesi ve kesit alanı bilinen pistondur. Test cihazına ilk olarak kalibrasyonu yapılacak manometre bağlanır.
Ardından sistemde oluşan hava tahliye edilir. Piston üzerine kütlesi bilinen ağırlıklar konularak bu ağırlıkların oluşturduğu
basınçların manometrede doğru okunup okunmadığı kontrol edilir. (Ölü ağırlık test cihazının çalışma yapısı ile ilgili video
bağlantısı bkz. Ek-8 ve Ek-9)

Kalibrasyon Ağırlıklar
edilen manometre

Piston
a

Depo
Piston
Vana

Şekil 4.29: Ölü ağırlık test cihazının yapısı [3]

Şekil 4.30: Ölü ağırlık test cihazı örnekleri

Ekler
Ek-1 https://www.youtube.com/watch?v=MXcFVG3yySA (Bordon manometresinin çalışma yapısı)
Ek-2 https://www.youtube.com/watch?v=IxhNLtP8jpI (Bordon manometresinin imalatı)
Ek-3 https://www.youtube.com/watch?v=DNdeSvmvkGI (Manometre kalibrasyonu)
Ek-4 https://www.youtube.com/watch?v=JnPSeEW-EeA (Diyaframlı manometrenin çalışma yapısı)
Ek-5 https://www.youtube.com/watch?v=UZLiLRlJzbU (Strain Gage ile elektrik sinyaline dönüştürme)
Ek-6 https://riverglennapts.com/tr/transducer/879-linear-variable-differential-transformer-lvdt.html (LVDT tanıtımı)
Ek-7 https://www.youtube.com/watch?v=anCnrtjNLQM (LVDT yöntemiyle elektrik sinyaline dönüştürme)

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr
 Ek-8 https://www.youtube.com/watch?v=qBQHDwYMXlg (Ölü ağırlık test cihazının çalışma yapısı)
Ek-9 https://www.youtube.com/watch?v=PVwuu16GRyQ (Ölü ağırlık test cihazının çalışma yapısı

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr