Professional Documents
Culture Documents
Aile Isletmelerinde Yonetim Ve Organizasyon
Aile Isletmelerinde Yonetim Ve Organizasyon
NSAN KAYNAKLARI
Kitaptaki Tüm Bölümlerin Bilimsel, Etik ve
Hukuki Sorumlulu u Yazarlara Aittir.
A LE LETMELER NDE
YÖNET M
ve
NSAN KAYNAKLARI
A LE LETMELER NDE YÖNET M ve
NSAN KAYNAKLARI
Editörler:
Doç. Dr. Osman YILMAZ
ORCID: 0000-0001-7512-5076
Prof. Dr. Vala Lale TÜZÜNER
ORCID: 0000-0003-2476-3574
ISBN
Bask Ocak, Ankara, 2021
gazikitabevi
gazikitabevi
gazikitabevi
B R NC KISIM
A LE LETMELER NDE YÖNET M VE ÖRGÜT KÜLTÜRÜ
1. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE YÖNET M VE ORGAN ZASYON............. 3
Dr. Mustafa ASLAN
2. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE ÖRGÜTLENME VE ÖRGÜT
TASARIMI.............................................................................................. 47
Dr. Ö r. Üyesi Umut Hulusi NAN
3. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE ÜST YÖNET M N YAPILANMASI
VE USTALI IN SA LANMASI .......................................................... 73
Dr. afak ÖZ AKTEPE
4. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE YÖNET M ve PROFESYONEL
YÖNET M ANLAYI I ......................................................................... 105
SMMM Derya GAZ O LU
Doç. Dr. Burcu ORALHAN
5. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE L DERL K SÜREC ................................ 121
Dr. Nuran VARI LI
6. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE KARAR ALMA SÜREÇLER ................ 135
Dr. Ö r. Üyesi Gözde MERT
çindekiler
7. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE ÖRGÜTLENME VE ÖRGÜT
KÜLTÜRÜ ............................................................................................ 149
Dr. Ö r. Üyesi Yusuf YILDIRIM
8. BÖLÜM
KURUMSAL A LE LETMELER YÖNET M : ET K
UYGULAMALARIN LETME YATIRIM STRATEJ LER NE
VE ÖRGÜT KÜLTÜRÜNE YERLE T R LMES .............................. 159
Dr. Ö retim Üyesi Duygu HIDIRO LU
9. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE DE M YÖNET M ............................. 183
Dr. Özlem TUNA
K NC KISIM
A LE LETMELER NDE YÖNET M SORUNLARI
10. BÖLÜM
A LE LETMELER N N YÖNET M SORUNLARI ......................... 205
Dr. Ö r. Üyesi Turhan MOÇ
11. BÖLÜM
A LE RKETLER N N ALT YAPI, BE ER , HUKUK VE
BÜROKRAT K SORUNLARI ............................................................. 223
Dr. Ö r. Üyesi Mehmet Ali AKKAYA
12. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE NEPOT ZM .............................................. 243
Prof. Dr. smail BAKAN
Y. Sonay YILMAZ
13. BÖLÜM
A LE B REYLER N N ÜCRETLEND R LMES ............................... 267
Prof. Dr. V. Lale TÜZÜNER
Ö r. Gör. Sonay SATIR
Ö r. Gör. Tolga Anl TOPDEM R
çindekiler
14. BÖLÜM
A LE LETMELER N N ÖRGÜTLENMES NDEK
EKS KL KLER VE ÇÖZÜM ÖNER LER ......................................... 293
Dr. Münevver BAYAR
ÜÇÜNCÜ KISIM
A LE LETMELER NDE NSAN KAYNAKLARI
UYGULAMALARI
15. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE NSAN KAYNAKLARI YÖNET M ..... 313
Prof. Dr. V. Lale TÜZÜNER
16. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE MUTLULUK YÖNET M
UYGULAMASI .................................................................................... 339
Doç. Dr. Gülbeniz AKDUMAN
17. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE YETENEK YÖNET M ........................... 377
Prof. Dr. Duygu KIZILDA
18. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE ÜCRET YÖNET M ................................ 403
Dr. Ö r. Üyesi Semih Serkant AKTU
19. BÖLÜM
A LE LETMELER NDE VEREN MARKASI .............................. 417
Dr. Ö r. Gör. Begüm Ç MEN
20. BÖLÜM
A LE LETMELER N N YA AM E R S : NES LDEN
NES LE ................................................................................................. 441
Ö r. Gör. Mehmet Akif ÇAKIRER
B R NC KISIM
GR
Bir i letmenin aile i letmesi olarak tanmlanabilmesi için ba nda
hâkim sermayeye sahip ailenin bireylerinden birinin olmas ve ayn aileden
birden fazla ki inin ya da en az iki neslin i letmenin yönetimiyle ilgileniyor
olmas gerekmektedir (Cox, 1987; ATE , 2005). letmeyi sadece kuran ki i
yönetiyorsa ve yönetimde aile bireyleri yer almyorsa, bu aile i letmesi de il
patron i letmesi olmaktadr (Akça, 2010). Türkiyede oldu u gibi dünyann
birçok ülkesinde ve hatta geli mi ülkelerin ço unda, i dünyasna yön
veren, ekonomik hayatta söz sahibi olan i letmeler ya ba langçta aile
i letmesi olarak i e ba ladlar ve sonrasnda büyüdüler, kurumsalla tlar ya
da halen aile i letmesi olarak hayatlarna devam etmektedirler (ATE ,
2005). Dünyadaki i letmelerin ço u aile i letmesidir (Lumpkin, Steier,
Wright, 2011). Sadece Amerika Birle ik Devletlerindeki i letmelerin
%90nndan fazlas (Cox, 1987), ülkemiz ekonomisinde ise özel sektör
i letmelerinin neredeyse tamam aile i letmesidir (Akngüç, 2004). Dünyada,
mal ve hizmet üretiminin %70inden fazlasn da aile i letmeleri
gerçekle tirmektedir (Deloitte, 2018).
Ürettikleri katma de er, üretime, istihdama katklar ve üstlendikleri
fonksiyonlar sebebiyle aile i letmelerinin hem ülke ekonomisi hem de
toplum için hayatlarn devam ettirebilmeleri çok önemlidir. Aile
i letmelerinin ortalama ömrü, 25 yl gibi ksa bir süredir. Bu süre, tüm
yetkinin ve tasarruf hakknn kendisinde oldu unu, bundan daha da vahimi,
en iyisini kendisinin bildi ini, alaca profesyonel yöneticilerin i letmeyi
Aile letmelerinde Yönetim ve Organizasyon
kendisi kadar iyi yönetemeyece ini dü ünen, kan ba n liyakatten önde
tutan kurucularn oldu u aile i letmelerinde ise çok daha ksa olmaktadr.
Kan ba nn liyakatten önde tutulmasnn yan sra aile i letmesinin
kendine has yaps, profesyonel yöneticilerin çal maktan imtina etmelerine
sebep olmaktadr. stihdam edilen profesyonel yöneticiler de aile içi çat ma
ya da snrlarn, görev tanmlarnn, yetki ve sorumluk denkli inin net
olmamas, aile ile i letmenin birbiriyle olu turdu u girift yap sebebiyle çok
uzun süreler çal amamaktadrlar. Çünkü i letme sahiplerinin i letmeye
bak açs bir i olmaktan öte, ailenin bir parças eklindedir ve yönetici
olarak aldklar ki i de aslnda i için de il, aile için alnm olmaktadr.
Dolaysyla aile i letmelerinin sahiplik yaps ve sahibinin i letmeye
bak açs, beklentisi dikkate alnmadan yönetim ve organizasyon yapsn
incelemek, do ru olmayan sonuçlara götürebilir. Her bir i letmenin kurulu
amac ve sahiplerinin i letmeye bak açlar, i letmeden beklentileriyle,
i letmenin ortaklk yaps, onun yönetim eklini ve organizasyon yapsn
ekillendirmektedir.
Bu sebepten dolay ilk önce bir i letmenin kurulu a amasndan
ba layarak büyüdükçe organizasyon yapsnn nasl ekillendi i anlatlmaya
çal lacaktr. Daha sonra aile i letmesinin kurulu sebepleri, sahiplerinin
i letmeye bak açlar incelenecektir. Üçüncü ba l mz aile i letmesinin
ortaklk yaplarnn incelenmesi ve snflandrlmas olacaktr. Daha sonra,
dördüncü bölümde yönetim ve organizasyonun tanm yaplacak, aile
i letmesinin kurulu sebepleri, sahiplerinin i letmeye bak açlar ve aile
i letmesinin ortaklk yaplar temel alnarak i letmeler kategorize edilecek ve
her bir kategorideki aile i letmesinin yönetim ve organizasyon ekli ana
hatlaryla aktarlacaktr. Be inci ve son ba l mz altnda da aile
i letmelerinin kar la tklar yönetim ve organizasyon sorunlar ele
alnacaktr.
Bir ki i ile ba layan bir i letmede personel belli bir sayya ula ncaya
kadar kar lkl uyum ile i lerin yürütülmesi sa lanabilirken, belli bir
personel saysndan sonra do rudan denetim, daha da artt nda i
süreçlerinin, ürünlerin ve becerilerin standartla trlmas ile bu sa lanmaya
çal lr. Çünkü kar lkl uyumda yaplacak i lerin koordinasyonu, kimin ne
zaman, neyi, nasl yapaca , kime rapor edece i ve ço unlukla da sözü
olarak ve informal ileti im yollar kullanlarak sa lanmaktadr. Bu noktada
esas olan, bireylerin kar lkl olarak birbirlerini anlamalar, birbirleriyle
uyumlu bir ekilde çal abilmeleridir. Bu uyum sa lama, i letme bünyesinde
çal an tüm bireyleri ve tüm unsurlar kapsayan bir uyumdur. Bu unsurlar
i letmenin ve ki ilerin çal ma prensipleri, al kanlklar, tutum ve
davran lar, üstlenmi olduklar roller, sahip olduklar ve payla tklar
de erler, normlar ve sembollerle geleneklerinin tümüdür. Bu da aslnda
örgüt kültürünün bir tanmdr (Berbero lu, 1991; Reyhano lu ve Yldrm,
2016; Özda l, 2010; Koçel, 2018; Aslan, 2020b).
letme büyüdükçe, çal anlar belli bir sayy geçtikten sonra kar lkl
uyum neredeyse imkânsz bir hale gelece inden, çal anlarn i lerinin
koordine edilmesi ihtiyac do maktadr. Bunun sonucunda da ef, müdür,
direktör gibi ihdas edilerek yani do rudan denetim ile i ler koordine
edilmeye çal lmaktadr (Aslan, 2020b). Bu durum departmanla may,
uzmanl , hiyerar ik merkezile meyi gerekli klmaktadr.
Yöneticiler, yönettikleri yaplarda belirsizli i sevmezler (Thompson ve
MacMillan, 2010; Mintzberg, 2015; Galbraith, 1974). Bu belirsizlik sadece
çevre veya örgüt ile ilgili olmayp, ayn zamanda da çktlardaki
belirsizliktir. letmeler her zaman ve her seferinde ayn kalitede ürün ve
hizmet üretmek isterlerken tüketiciler de her zaman ayn kalitede mal
ve/veya hizmete eri mek, ürün ve hizmetle ilgili beklentilerinin her zaman
ayn ekilde kar lanmasn isterler. Yani ne üretici ne de tüketici belirsizlik
ya amak istemezler. Bu nedenle de i letmeler, tüm süreçlerinde
aklcla trmay seçmektedirler.
Aklcla trma, bir sürecin girdilerinin, i leyi inin ve çktlarnn
öngörülebilirli ini sa lamaya yönelik yaplan çabay belirtmektedir.
Aklcla trmann i leyi metodolojisi ekil 1de gösterilmektedir. ekil
1den de anla labilece i gibi aklcla trma Disiplin, Düzen, Sistematiklik,
Formalizasyon (Biçimselle me), Rutin, Tutarllk, Metodik leyi i vurgular
(Aslan, 2020b).
letmelerde aklcla trma çabalar sonucunda standartlar ve standart
operasyon prosedürleri olu maktadr. Standartla ma kyafette, mekânda,
Aile letmelerinde Yönetim ve Organizasyon
2. A LE RKET N N SAFHALARI
Aile i letmesini kuran ki inin giri imci, belli bir teknik bilgi ve i
tecrübesine sahip olmas, o ki inin yönetsel yetkinliklere haiz oldu unun bir
göstergesi de ildir. Her ne kadar kurucu i in dinamosu olsa da (Sonfield ve
Lussier, 2004; Jaffe ve Grubman, 2020), kurucunun ki ili i, i letmeyi
kurmasndaki amaç, kurdu u i letmenin geli imi, yönetimi ve hedeflerinde
belirleyicidir. Aile i letmelerinde yönetim ve organizasyon, e er i letme
yeni ise neden kuruldu u yani giri imcinin ki ilik tipi ve bu ki ilik tipine
ba l olarak beklentileri, i letme bir sonraki ku a a geçmi se o ku a n
i letmeye ve i e bak açs, beklentileri önemlidir. Yani aile açsndan
i letmenin varolu sebebi, gelece ini belirleyici en önemli unsurlardan
biridir.
Bu ba lamda giri imcinin üç farkl ki ilik tipinden, kimlikten
(Stanworth ve Curran, 1976), i letmenin ise üç farkl evresinden (Van den
Berghe ve Carchon, 2003; Ate , 2005; Gersick, Lansberg, Desjardins ve
Dunn, 1999) bahsedilebilir:
1- Zanaatkâr: Burada giri imcilikte en önemli amaçlar i yerinde
ki isel özerklik elde edebilme, birlikte çal aca ki ileri seçebilme,
i yerindeki statü ve ki isel hizmetle desteklenen kaliteli bir ürün
üreterek tatmin olma etrafnda odaklanr. Bunlar baskn olan
amaçlar olup, sadece bunlarla snrl de ildir. Herkes için önemli
oldu u gibi burada da bir gelir kayna na sahip olmak önemlidir
ama bununla birlikte, ikincil de olsa, içsel tatmin de önemlidir.
Bu dönem aile i letme açsndan i e ba lama evresidir (Van den
Berghe ve Carchon, 2003; Ate , 2005).
2- Klasik Giri imci: Klasik iktisat teorisindeki giri imci (Yener, 2018)
tanmna çok benzer. Kazanç ve kâr, giri imcinin rolünü
tanmlamasnda ve dolaysyla rolünü yerine getirme biçiminde
temel bile enlerdir. Her ne kadar kâr maksimizasyonu tek amaç
Aile letmelerinde Yönetim ve Organizasyon
2.1. Zanaatkâr
Zanaatkâr için i letmesinin büyümesi de il, mesle ini en iyi ekilde
icra etmek önemlidir. Ancak maddi olarak belli bir büyüklü e eri ti inde
veya fiziksel bir ey üretiyorsa, ürünü pazarda aranr hale geldi inde ve
ancak bir belli bir miktarn üzerinde talep almaya ba lad nda büyümeyi
dü ünebilir. Bu i letmelerde kurucu bilfiil zanaatn icra etmekte olup birçok
farkl görevi icra etmektedir. letme sahibi yeri geldi inde mavi yaka, yeri
Mustafa ASLAN
2.3. Yönetici
Aile i letmesi büyümeye devam edip belli bir düzeye eri tikten ve
özellikle de farkl i kollarnda faaliyet göstermeye ba ladktan sonra, klasik
giri imci artk zamannn büyük ço unlu unu yönetim ve koordinasyon
faaliyetlerine ayrmak zorundadr. Yani giri imci artk sadece yönetici
fonksiyonlarn yerine getirmeye ve yönetici kimli ini kullanmaya ba lam
demektir.
Bu safhada ki i yönetim alannda e itim ve geli ime, belli ba l i veren
örgütlerine katlmaya, yönetim dan manlarndan yardm almaya ba lar.
Mustafa ASLAN
3.1. Ku ak
1. Ku a n yani aile i letmesini kuran jenerasyonun yönetti i
i letmeler, e er kurucular sadece zanaatkar kimli iyle mutlu de illerse,
sahip olduklar giri imcilik karakterinden dolay yeni ve geli mekte olan
pazar aray içerisinde olmaktadrlar. Bu yeni pazarlara da yeni ürünlerle
girmeye çal maktadrlar (Aslan, 2020). Hem ara trma-geli tirmeye
(ARGE) hem de yatrma önem veren bu jenerasyon, özellikle ba langçta
uzmanlk alanlarnda yatrm yapmaya daha çok meyillidirler. Çal anlaryla
aralarndaki ili kiler, kendileri de ksa bir süre önce ba ka bir i letmede
çal an pozisyonunda olmalarndan ötürü yapc ve kar lkl güvene
dayaldr. Sahip olduklar bilgi birikimi nedeniyle çal anlar arasnda sayg
görmektedirler ve çal anlaryla birlikte ayn veya benzer i ler yapyor
olmalar, çal anlarn motive etmektedir. Hem sahip olduklar giri imcilik
ruhu nedeniyle ARGE ve yatrma önem vermeleri hem de çal anlaryla
kurduklar ba lar sebebiyle, kurucularn yönetti i i letmelerde çal anlar,
ikinci neslin yönetti i i letmede çal anlara nazaran daha üretken
olmaktadrlar (Aslan, 2020). kinci ku ak ise mevcut durumu koruma
dürtüsüyle, i letme çal malarna daha profesyonel yakla m
sergilemektedirler (McConaughy ve Phillips, 1999).
Mustafa ASLAN
4.2. Organizasyon
Organizasyon ise i letmenin amaçlarna ula mak için yapmay
öngördü ü faaliyetlerin tümünün, önceden tanmlanm görev, yetki ve
sorumluluklar halinde düzenlenmesi, bu görevlerin uygun ki ilere tevdi
edilmesi suretiyle ortaya çkan yapsal süreçtir (Özgener, 2003; im ek,
2001). Organizasyon yaps sadece i letmenin yapsn gösteren ema
de ildir, aksine i letmeyi olu turan tüm insanlarn, pozisyonlarn,
prosedürlerin, süreçlerin, i letmeye hâkim kültürün, i letmenin kulland
teknolojinin ve bunlarla ilgili tüm unsurlarn bütünüdür. Ayrca bu bütünü
olu turan tüm unsurlarn birlikte nasl çal t n, birbirileriyle nasl bir
Mustafa ASLAN
etkile imde oldu unun, bilgi ve emir ak nn nasl oldu unu tanmlar (Hall
ve Saias, 1980). Dolaysyla i letme yaps yöneticiler dâhil tüm çal anlara,
belirlenen artlar (yani prosedürler ve süreçler) dâhilinde ve mevcut
kaynaklarla nasl davranmas, nasl karar almas ve ne yapmas gerekti ini
dayatr (Aslan ve Ürü, 2020).
Bir i letmenin organizasyon yapsn belirleyen tüm bu unsurlar
yapsal unsurlar ve ba lamsal unsurlar olarak iki ba lk altnda toplamak
mümkündür. Yapsal unsurlar olarak biçimselle me düzeyi, bölümlere
ayrlma (departmanla ma), emir-komuta birli i, merkezile me derecesi, i
bölümü ve uzmanla ma, kontrol alan, örgüt kültürü, yetki ve sorumluluk
denkli i saylabilir. Ba lamsal unsurlar olarak da amaç-strateji, çevre,
teknoloji, büyüklük ve ya saylabilir (Cingöz, 2018).
Biçimselle me (formalle me); i letme içinde yazl kurallarn,
prosedürlerin ne derece var oldu u ve i letmenin, faaliyet ve ili kilerini
gerçekle tirirken ne derece bunlara uydu unun derecesidir. En temel
göstergesi de Standart Operasyon Prosedürlerinin (SOP) varl dr
(Akdemir, 2018). SOPlerde hangi i in nerede, ne zaman, nasl ve kim
tarafndan yaplaca nn, sorunlarla kar la ld nda kimlerin müdahale
edebilece inin ve/veya neler yaplaca nn ayrntl olarak önceden
hazrlanm olmas ve bunlara uyulmasnn zorunlu hale getirilmi olmas,
biçimsellik derecesi çok yüksek olmas demektir (Demir, 2015). letmenin
biçimselle me ile performans de erleme araçlarnn kullanm artmakta
(Eserim, 2011) denetim ve kontrol mekanizmalarnn uygulanmas mümkün
hale gelmektedir. Çünkü SOPlerin varl , i yap ekillerinin
irdelenmesine, iyile tirilmesine, yaplan hatalarn düzeltilmesine, üretimin
standartla trlmasn sa lamaktadr (Alpkan ve Do an, 2008).
Bölümlere Ayrma (Departmanla ma): ler belirlenip i bölümü
gerçekle tirildikten sonra, belirli kriterler dâhilinde i ler bir araya getirilerek
departmanlar (bölümler) olu turulmaktadr (Koçel, 2018). Böylelikle
çal anlar arasndaki ileti im, departmanlar aras ileti im, hiyerar ik yap,
yetki devri, emir-komuta sistemi i lerin belli bir düzen içerisinde yaplmas
sa lanmaktadr. Ayrntl görev tanmlar ile her bir departmanda kimin ne i
yapaca ve nasl yapaca , yetki ve sorumlulu unun ne oldu u, nerede
ba layp nerede bitti i, kime kar sorumlu oldu u, kimden emir alaca
belirtilmektedir. Do al olarak bu da biçimselle meyi beraberinde
getirmektedir.
Emir-Komuta Birli i: letmede her bir astn sadece bir üstten emir
almas ve bir üste kar sorumlu olmas (Akdemir, 2018; Koçel, 2018) olarak
Aile letmelerinde Yönetim ve Organizasyon
hisse oranlar önemli olsa da genellikle belirleyici olan hisse oran de il,
karar ki i saysdr.
Büyük i letmelerde planlama, stratejik planlama, denetim ve kontrol
mekanizmalar tam anlamyla uygulanmaktadr. Orta büyüklükteki
i letmelerde stratejik planlamalar yaplmaya ba lanm ve bu stratejik
planlamalara uygun ksa ve orta vadeli planlamalar da yaplmaktadr.
Denetim ve kontrol mekanizmas, aile d orta n belirledi i ölçüde
uygulanmaktadr. Artk denetim sadece mali konularda ve devlete kar olan
yükümlülüklerle snrl de ildir. Faaliyetlerin denetimi ve kontrolü orta
büyüklükteki firmalarda kabul edilebilir düzeye yakn, büyük firmalarda ise
tam uygulanmaktadr.
Büyük i letmelerde organizasyon emas, departmanla ma tam
anlamyla oturmu , biçimselle me ve kurumsalla ma yüksek, merkezile me
ise çal lan sektöre ba l olmakla birlikte di er aile irketi türlerine göre
dü ük düzeydedir. Bu safhada olan i letmelerin bir ksm orta büyüklükte
ama ço u büyük i letmelerdir.
Tüm bu özelliklere göre aile i letmelerini kategorilere ayrd mz,
yönetim ve organizasyon açsndan benzer olan aile i letmelerini ayn
kategori altnda toplad mz zaman toplamda be farkl kümelenme elde
ederiz. Bu kümelenmeler Tablo 2de gösterilmektedir.
Tablo 2de irket tiplerinin kümelenmeleri, baz ortak özelliklerine göre
belirlenmi tir. Baz irket tiplerinin birden fazla küme altnda bulunmasnn
sebebi, o irketin büyüklü ü ile alakaldr. Mesela Tip (2,4) üç farkl irket
kümelenmesi altnda listelenmektedir. Burada küçük ölçekli Tip (2,4)
firmas A2 (Takm irketi), orta büyüklüktekiler A3 (Geçi irketi) ve baz
orta büyüklükteki irketler ile büyük irketler ise A4 (Profesyonel irket)
kümelenmesi altnda listelenmi tir.
Aile letmelerinde Yönetim ve Organizasyon
5.2. Cinsiyetçilik
Aile i letmelerinde genelde erkek evlatlar istihdam edilmektedir. Bu
durum, erkek evlatlarn kendilerini, babalarnn kurduklar i leri sürdürme ve
onu kendi çocuklarna brakma konusunda do al ve hakl varis olarak
görmelerine ve kz karde lerin i ten uzak tutulmasna neden olmaktadr
(Danes, Haberman ve McTavish, 2005; Aslan, 2020). Bu durum, kzlarn
i letmeye yapabilecekleri katklarn engellenmesine neden olmakta ve
kzlarn yetenekleri, yapabilecekleri ve yönetim haklar, aile i letmesini
devam ettirme hiyerar isinde görmezden gelinmektedir (Niehm ve Swinney,
2010). Kzlarn bu hiyerar i içerisinde görmezden gelinmesi, yönetime dâhil
olmalarnn engellenmesi sadece küçük ölçekli aile i letmelerinde de il,
büyük ölçekli hatta holding statüsü kazanm , daha kurumsal görünen
i letmelerde de görülmektedir.
5.5. Nepotizm
Halk arasnda torpil ya da adam kayrma olarak da bilinen nepotizm,
liyakate ba l kalmadan, pozisyonun gerektirdi i bilgi, beceri ve
yetkinlikleri dikkate almadan, srf kan ba veya i letme yöneticine veya
sahibine yaknl na göre birinin i e alnmas ve hak etmedi i pozisyona
getirilmesidir ki aile i letmelerindeki en önemli sorunlardan biridir.
Bu sorun nedeniyle aile üyeleri i letmede hiç hak etmedikleri,
dolduramayacaklar pozisyonlar i gal ederler ve i letmenin yönetiminde söz
hakk elde ederler. Bu ki ilerin sahip olmadklar yetkinlikleri ve bilgiyi
kullanarak aldklar kararlar, d ardan destek alm olsalar bile i letmeyi
olumsuz yönde etkilemektedir.
5.6. leti im
Tüm i letmelerde oldu u gibi aile i letmelerinde de ileti im çok
önemlidir. Hatta aile i letmelerinde açk ve dürüst bir ileti im, di er
i letmelere göre daha da önemlidir. Çünkü aile i letmelerindeki ili kilerin
girift ve karma k yaps, ileti imi daha da önemli hale getirmektedir.
leti imin açk ve do ru bir ekilde yaplmad , ileti im kanallarnn
do ru bir ekilde kullanlmad i letmelerde (Cadden ve Lueder, 2012):
Aile üyeleri, di er aile üyelerinin ne hissettiklerin veya ne
istediklerini bildiklerini varsayarlar.
Ki isel ba lar, fikirlerin dürüstçe ifade edilmesini engeller.
Aile letmelerinde Yönetim ve Organizasyon
5.7. Planlama
Aile i letmelerinin öncelikli amac aile içinde kalmak ve ailenin
geçimini sa lamak oldu undan, i letmenin gelece i aslnda ailenin gelece i
olmaktadr. Bu durum aile i letmelerinin planlamasnn aslnda bir nevi
ailenin gelece inin planlamas eklinde alglanmasna neden olmaktadr
(Tanta, Latif, ve Uçkun, 2004). Dolaysyla, e er profesyonel i letme veya
kurumsal i letme kümelenmelerinden birinde yer almyorlarsa, profesyonel
yönetici istihdam etmemi lerse bütün planlar sadece aile içerisinde ve yazya
dökülmeden kalr. Olu turulan planlar herhangi bir iç-d çevre analizine
veya kabul görmü bir metodolojiye dayanmaktan uzak, sezgiseldir
(Dökümbilek, 2010). Planlamann yazl olmamas, sezgilere dayanmas, net
ve ölçülebilir hedefler barndrmamas gibi faktörler de bu planlarn
de erlendirilmesini, iyile tirilmesini ve do ru bir ekilde uygulamaya
konulmasn engellemektedir.
SONUÇ
Hzla geli en, internet teknolojileri sayesinde geli tikçe de küçülen i
dünyamzda rekabet de ayn ölçüde artmaktadr. Dünya ülkelerinin tümünde
oldu u gibi ülkemizde de ekonominin bel kemi ini olu turan aile i letmeleri,
bu rekabetten en çok etkilenen i letmeler olmaktadrlar. Rekabetin yan sra
aile i letmelerinin yönetim ve organizasyon problemleri, onlarn ömürlerinin
daha da ksa olmasna neden olmaktadr.
Aile i letmeleri, ilk kuruldu u günden itibaren ailenin kültürünü
yanstmakta ve aile ile iç içe bir yap olu turarak, ailenin bir eklentisi gibi
hayatn devam ettirmektedir. Fakat aile i letmesinin devamll nn
sa lanabilmesi, onun aileden ba msz olarak ele alnmas, do ru bir ekilde
yönetilmesi ve organize edilmesi ile sa lanabilir. Bunun için de yönetim ile
ortaklarn birbirlerinden ayrlmas, aile hedefli politikalar yerine finansal
hedefli i letme politikalarnn temel alnmas, yani karar mekanizmalarnn
aileden ba msz, i in gerektirdi i bir ekilde kurgulanmas, profesyonel
yöneticilerin istihdam edilmesi, bir aile anayasasnn yürürlü e konulmas
gerekmektedir.
Bu çal mada ortaya konulan be farkl aile i letme kümelenmesi
dikkate alnd nda, en çok aile i letmesinin bulundu u küme olan A1
kümelenmesinde i letmelerin ortalama hayat, di er kümelenmelere nazaran
daha ksa olmaktadr. Çünkü A1 hem ailevi problemlerin hem i hem de
finansal problemlerin en çok ya and kümelenmedir. Ya amna A1de
ba layan bir i letme, yönetim ve organizasyona dikkat etti inde, süreç
içerisinde kurumsal irketlerin bulundu u A5 kümelenmesine kadar
gelebilmektedir. Bu süreci de ancak i letmelerin %1i ba aryla
atlatabilmektedir. Bu süreçte kar la lan sorunlar ço unlukla ölümcül
olmakta ya i letmenin küçük kalmasna ya da lp birkaç küçük ve geli me
ans olmayan, birbiriyle kavgal i letmelere dönü mesine veya kapanmasna
neden olmaktadr.
Aile i letmelerinin kar la tklar sorunlarn çözümleri aslnda ailenin
de sorunlarnn çözümü olmaktadr. Aile ile i letmenin birbirinden ayrlmas,
her birinin varlklarn ayr ayr sürdürmeleri hem aile bireylerinin kendi
aralarnda sa lkl bir ili ki geli tirebilmeleri hem de i letmenin geli ip
serpilmesi, finansal hedeflerinin pe inden gitmesi açsndan önem arz
etmektedir. Ailenin geçimini sa lamak için kurulan i letme aileden ayrlp,
finansal hedeflerinin pe inden ko tu u takdirde daha kârl hale gelip, ailenin
gelece ini daha iyi güvenceye alabilecekken, ksr çeki meler ve öngörüden
Aile letmelerinde Yönetim ve Organizasyon
KAYNAKÇA
Akça, N. (2010). Aile letmelerinin Tanm, Özellikleri ve Aile
letmelerinde Kurumsalla ma, Denizli linde Bir Ara trma.
Yaynlanmam Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Akdemir, A. (2018). Örgütlerin Yönetimi: Kavramsal-Kuramsal, Tematik ve
Kurumsal Açlardan Yönetim. stanbul: Beta Yaynlar.
Akdemir, A. (2018b). Genel letmecilik Bilgileri. stanbul: Beta Yaynlar.
Akngüç, F. (2004). Aile letmeleri. T. Koçel (Editör) 1. Aile letmeleri
Kongresi-Kongre Kitab (s. xiv-xv), stanbul: stanbul Kültür
Üniversitesi Yaynlar Yayn No:40.
Akta , R. (2013). Yaln Üretim Ortamnda Maliyet Yönetimi: De er Ak
Maliyetleme. Selçuk Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi
Sosyal ve Ekonomik Ara trmalar Dergisi, 25, 57-85.
Alpkan, L., Do an, T. (2008). Stratejik Planlama Süreci Bile enlerinin Firma
Performansna Etkileri. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, 16(2), 21-47.
Aronoff, C.E. (1999). Family business survival: Understanding the statistics
"only 30%." Family Business Advisor, 8(7), 1-6.
Mustafa ASLAN
Howorth, C., Rose, M., Hamilton, E., Westhead, P. (2010). Family firm
diversity and development: An introduction. International Small
Business Journal, 28(5), 437451.
Inkson, J.H.K., Pugh, D.S., Hickson, D.J. (1970). Organization Context and
Structure: An Abbreviated Replication. Administrative Science
Quarterly, 15(3), 318-329.
çerli, L. (2009). Örgüt Yaps ve Örgütsel Adalet Arasndaki li kiler.
Yaynlanmam Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü letme Anabilim Dal, zmir.
Jaffe, D. T., Grubman, J. (2020). Why the Second Generation Can Make or
Break Your Family Business. Harvard Business Review, Mays-2020,
https://hbr.org/2020/05/why-the-second-generation-can-make-or-
break-your-family-business
Juran, J. M. (1974). Quality Control Handbook (3. bask). New York,
NY:McGraw-Hill
Koçel, T. (2018). letme Yöneticili i. (17. Bask). stanbul: Beta Basm
Yaym Da tm
Lansberg, I. (1988). The succession conspiracy. Family Business Review,
1(2), 119143.
Levinson, H. (1971). Conflicts That Plague Family Businesses. Harvard
Business Review, Mart-1971, https://hbr.org/1971/03/conflicts-that-
plague-family-businesses
Lumpkin, G. T., Steier, L., Wright, M. (2011). Strategic Entrepreneurship in
Family Business. Strategic Entrepreneurship Journal, 5, 285306
Martin, W. L., McKelvie, A., Lumpkin, G. T. (2016). Centralization and
delegation practices in family versus non-family SMEs: a Rasch
analysis. Small Bus Econ, 47, 755769.
https://doi.org/10.1007/s11187-016-9762-5.
McConaughy, D. L., Phillips, G. M. (1999). Founders versus decendents:
The profitability, efficiency, growth characteristics and financing in
large, public, founding-family-controlled firms. Family Business
Review, 12(2), 123131.
Mintzberg, H. (2015). Örgütler ve Yaplar. Ankara: Nobel Akademik
Yaynclk
Müftüo lu, M. T., Durukan T. (2004). Girisimcilik ve KOBIler. Ankara:
Gazi Kitabevi
Aile letmelerinde Yönetim ve Organizasyon