Fizjologia krwi

Krew (hema) jest płynną tkanką wypełniającą krwiobieg, odgraniczoną od innych

tkanek organizmu warstwą komórek śródbłonka o łącznej powierzchni 100m2 i masie 1kg
(człowiek). Znajduje się w ciągłym ruchu. Dzięki ruchowi zapewniony jest ścisły kontakt
między narządami i tkankami organizmu. Krew zwierząt domowych stanowi około 6-7%
masy ciała (u człowieka 7-8%). Objętość krwi krążącej ulega zmianom do 2% masy ciałą.
hiperwolemia (ciąża, laktacja) -fizjologiczna wzrost
hipowolemia (krwotok) spadek

Krew wychądząca z wątroby jest o 1,5°C cieplejsza od krwi do niej wpływającej.

Podstawowe funkcje krwi:

- Transportowa
oddychanie – przenosi tlen z powietrza zawartego w pęcherzykach płucnych do
tkanek i dwutlenek węgla z tkanek do pęcherzyków.
odżywianie – transportuje składniki odżywcze (glukozę, aminokwasy, tłuszcze).
Podlegają one wchłonięciu z przewodu pokarmowego i z magazynów ustrojowych (wątroba,
tkanka tłuszczowa), a drogą krwi są rozprowadzane do tkanek.
transport krwinek białych ze szpiku do układu limfoidalnego i miejsc zapalnych, a
starych erytrocytów do miejsc krwiogubnych
transport metabolitów - np. kwasu mlekowego z mięśni do wątrobby.
transport oczyszczający końcowych produktów metabolizmu np. kwasu moczowego,
mocznika do nerek
transport termoregulacyjny - krew wyrównuje różnice temperatur występujące
pomiędzy narządami, przenosząc ciepło z tkanek głębiej położonych do tkanek bardziej
powierzchownych oraz narządów o większej aktywności metabolicznej i wyższej
temperaturze do narządów o niższej aktywności i temperaturze.

Transport witamin i hormonów (scalający).

Czynność hydrodynamiczna.
Wyrównywanie ciśnienia osmotycznego (izoosmia) i stężenia jonów wodorowych (ph,
izohydria) wszystkich tkanek. pH krwi człowieka 7,35-7,40. Życie jest niemożliwe przy pH
<6,8-7,8>.

Udział w mechanizmach obronnych.

W skład krwi wchodzą leukocyty, stanowiące ruchome jednostki układu obronnego
ustroju typu komórkowego o właściwościach żernych oraz przeciwciała (immunoglobuliny)
tworzące odporność humoralną. Ponadto układ dopełniacza wraz z przeciwciałami pomagają
w eliminacji toksyn (także bakteryjnych).

Skład krwi i jej właściwości

Krew składa się z osocza (frakcja płynna) oraz tworzących zawiesinę w osoczy
elementów morfotycznych (erytrocyty, leukocyty, tromobocyty – frakcja komórkowa).
Zależnie od gatunku zwierząt krwinki zajmują od 35-45% objętości, a osocze 55-65%. Ten
pierwszy składnik nazywamy hematokrytem (Hct) i głównie oznacza masę erytrocyów,
ponieważ na leukocyty i trombocyty przypada zaledwie 1% tej masy.
wzrost hematokrytu
- zwiększenie liczby (także wielkości poszczególnych) erytrocytów przy stałej lub
zmniejszonej objętości osocza (biegunki, wymioty), nadkrwistość (policytemia – zwiększona
produkcja erytrocytów).
Spadek hematokrytu
- po utracie krwi (krwotok wewnętrzny, zewnętrzny), szybsza regeneracja osocza niż
elementów morfotycznych.

1
- zmniejszenie wytwarzania krwinek w szpiku.
- szybsze niszczenie erytrocytów.
- zwiększenie objętości osocza (u osesków po napojeniu siarą, jako skutek wchłaniania dużej
ilości białek, które zwiększają ciśnienie onkotyczne osocza co powoduje ściąganie wody z
osocza)
- choroby serca, wątroby, nerek (spadek nawet o 10%).

Opad krwinek (odczyn Biernackiego – Edmund Biernacki odkrył w roku 1987)

Krwinki czerwone noszą na swojej powierzchni ładunki ujemne, które na zasadzie
jednoimienności powodują ich wzajemne odpychanie się.
Zmniejszenie ładunku ujemnego krwinek przyspiesza opadanie, natomiast zwiększenie tego
ładunku zwalnia ten proces.
U osobników zdrowych krwinki opadają wolniej, ponieważ ładunki ujemne na ich otoczkach
są większe niż u osobników chorych.

Na OB wpływają:
a) skład białek osocza
Szybkość opadania krwinek zależy głównie od stosunku albumin do globulin. Gdy wzrasta
ilość globulin, które mają ładunek (+) dochodzi do częściowej neutralizacji (-) ładunku
erytrocytów. Powoduje to większą skłonność krwinek czerwonych do agregacji i szybszego
ich opadania w stanach zapalnych, gdyż wówczas wzrasta poziom globulin w osoczu.
b) kształt, liczba i ładunek elektryczny krwinek czerwonych
Krwinki czerwone prawidłowej krwi mają skłonność do układania się w rulony, co ułatwia ich
opadanie. Dlatego zmiana ich kształtu, zwłaszcza sferocytoza (krwinki okrągłe), zwalnia
opadanie. Również zagęszczenie krwi zwalnia ich opadanie, a rozcieńczenie przyspiesza.
c) temperatura
Jej podwyższenie hamuje opadanie.
d) stosunek zawartości lecytyny/cholesterolu
Wzrost cholesterolu hamuje opadanie krwinek.

OB jest testem nieswoistym, ale ma duże znaczenie praktyczne.

Przyspieszenie opadania – podwyższenie wartości OB

- stany fizjologiczne – ciąża, po obfitym posiłku, po wysiłku, pobudzenie emocjonalne,
hormonalne środki antykoncepcyjne
- stany patologiczne – ostre przewlekłe stany zapalne np. reumatoidalne zapalenie stawów,
infekcje, białaczki, hipercholesterolonemia, zawał mięśnia sercowego, gruźlica, nowotwory.

Zwolnienie opadania – obniżenie wartości OB.

- stany patologiczne – występują rzadko, w chorobach alergicznych, nadkrwistościm
niewydolności krążenia.

Składniki morfotyczne krwi

Krwinki czerwone (erytrocyty, normocyty)
Są bezjądrzaste i pozbawione organelli komórki.
Kształt – spłaszczone na podobieństwo dysku i obustronnie wklęsłe w środku (dwuwklęsła
soczekwa).
Średnica – 6-7μm (owca, koza 4-5μm).
Grubość – na obrzeżach 2μm, a w środku 1μm.
Powierzchnia 120μm2.
W czasie przeciskania się przez naczynia włosowate ulegają wydłużeniu, ich powierzchnia
nieco się zwiększa co prowadzi do zwiększenia powierzchni zetknięcia się ze ścianą
naczynia włosowatego i usprawnienia wymiany gazowej. Odkształcenia te są przejściowe
(NO – tlenek azotu odgrywa tu rolę).

2
Otoczka krwinek zbudowana z lipoproteidów i glikoproteidów jest aktywna metabolicznie i
zawiera kilkadziesiąt enzymów m.in. ATP-aza, AchE, anhydraza węglanowa,
dehydrogenazy, peptydazym fosfatazy.
Przebiegające z ich udziałem procesy metaboliczne zapewniają krwince odpowiedni kształt i
ujemne ładunki elektryczne, które powodują wzajemne odpychanie się. Zapobiega to
zlepianiu się krwinek i warunkuje ich pełne rozproszenie w naczyniach krwionośnych.
Niektóre białka integralne białka stabilizujące i regulujące kształt erytrocytu (spektryny) mogą
wykazywać właściwości kurczliwe podobnie jak aktomiozyna.

Hemoglobina
Wnętrze krwinki wypełnia gęsta, lepka, żelotwata masa złożona w 30% z hemoglobiny, która
wypełnia oczka zrębu siatkowatego zbufowanego z białek i lipidów.
Hemoglobina jest zbudowana z białka globiny i barwnika zwanego hemem.
Globina składa się z 4 łańcuchów polipeptydowych (2α i 2β), z których każdy połączony jest
z grupą hemu.
Hem zbudowany jest z 4 pierścieni pirolowych, powiązanych ze sobą w większy układ
pierścieniowy zwany porfiryną. Występująca w Hb porfiryna jest połączona z Fe2+.
Hb stanowi więc kompleksowy związek żelazowo-porfirynowo-globinowy, składający się z 4
podjednostek (2α i 2β), z których każdą stanowi łańcuch polipeptydowy i towarzysząca mu
grupa prostetyczne w postaci hemu.
Hem powstaje głównie w mitochondriach, a globina w obrębie rybosomów.
Hb wiąże O2, tworząc oksyhemoglobinę. Fe każdej cząsteczki hemu ma zdolność do
nietrwałego, luźnego przyłączania jednej cząsteczki O2, która z drugiej strony łączy się z
resztą histydynową, zawartej w łańcuchu peptydowym. Takie połączenie tlenu nazywa się
utlenowanie, gdyż nie zmienia się wartościowość żelaza (Fe2+).

Wyróżniamy różne rodzaje hemoglobiny:

HbA – adult
HbF – fetus

To nie jest tak, że 100% Hb ulega wysyceniu w płucach i potem 100% oddaje tlen w
tkankach. Wysyceniu ulega około 97%, a oddaje do tkanek 75%.
Odtlenowana Hb to deoksyhemoglobina, a utlenowana oksyhemoglobina.

Tak więc jedna cząsteczka Hb może przyłączyć 4 cząsteczki (nie atomy) tlenu.
Hb jest białkiem allosterycznym i przyłączenie cząsteczek O2 jest regulowane na zasadzie
interakcji allosterycznych tzn. zmian przestrzennych jej struktury czwartorzędowej. Wiązanie
O2 do Hb wzmaga jej powinowactwo do wiązania dalszych cząsteczek tlenu do tej samej
cząsteczki Hb.
Dzięki obecności Hb we krwi ilość transportowanego tlenu z płuc do tkanek zwiększa się
(50x) z 5 do 250ml na każde 100ml krwi.

Powinowactwo Hb do O2 zależy od:

- prężność CO2,
- pH
- stężenie 2,3-difosfoglicerynianu (2,3-DPG)
Ma to duże znaczenie fizjologiczne, gdyż wzrost prężności CO 2 i spadek pH w tkankach
metabolicznie aktywnych (np. pracujący mięsień) zmniejsza powinowactwo Hb do O 2 co
ułatwia jego oddawanie tkankom (efekt Bohra odkryty w 1904r.) Odtlenowanie Hb, ponownie
na zasadzie efektu allosterycznego, powoduje przyłączenie CO2 i jonów H+ w celu transportu
do narządów wydalniczych (płuca nerki). W płucach, w których prężność tlenu jest większa
Hb ulega utlenowaniu.
Zwiększa się uwalnianie CO2 i jonów H+ do naczyń włosowatych pęcherzyków płucnych.
Krwinki czerwone transportują ok. 30% CO2 w tym:
- 10% w postaci karbohemoglobiny,

3
- 20% w postaci HCO3-
W czasie przechodzenia przez naczynia włosowate krwinki odpbierają CO2 z tkanki, i po
uwodnieniu z udziałem anhydrazy węglanowej, przekazują go do osocza (ok. 70%
transportowanego CO2) w postaci HCO3-. Tak więc krwinki, mimo, że transportują tylko 1/3
część CO2, odgrywają zasadniczą rolę w transporcie tego metabolitu przez krew.

Difosfoglicerynian – występuje w erytrocytach w bardzo dużej ilości. Jest to anion o dużym

ładunku elektrycznym, który wiąże się z łańcuchem β-hemoglobiny odtlenowanej
(deoksyhemoglobiny). Jeden mol odtlenowanej Hb wiąże 1mol 2,3-DPG.
HbO2 + 2,3DPG  Hb2,3-DPG + O2
Zwiększenie stężenia 2,3-DPG przesuwa reakcję w prawo, powodując większe uwalnianie
tlenu w tkankach. Na stężenie 2,3-DPG w erytrocytach pływa pH. Obniżenie pH i wzrost
temperatury ułatwia dysocjację HbO2, jednocześnie  spadek glikolizy w erytrocytach 
spadek stężenia 2,3-DPG w erytrocytach.
Wysiłek fizyczny (>60min)  wzrost 2,3-DPG
Przebywanie na dużej wysokości (>6h)  wzrost 2,3-DPG

Tlenek węgla (CO) łączy się z Hb na takiej samej zasadzie jak tlen  karboksyhemoglobina.
Jendak powinowactwo Hb do CO jest ok. 300X większe niż do O2. Dlatego
karboksyhemoglobina trudniej dysocjuje.
W konsekwencji małe stężenia CO w powietrzu prowadzą do zablokowania Hb i uduszenia.

Methemoglobina powstaje pod wpływem zwiąków utleniających np. azotynów. W met-Hb jon
żelazawy Fe2+ w Hb przechodzi w trójwartościowy Fe3+. Met-Hb nie przenosi tlenu.
Reduktaza met-Hb i NADH  met-Hb  Hb. Met-Hb powoduje sinicę.

Cyjanki – blokują oksydazę cytochromową, inne enzymy oddechowe i Hb. Antidotum –

azotyny met-Hb + cyjanek  cyjanmethemoglobina (nietoksyczna)

Sulfmethemoglobina (oksyhemoglobina + H2S lub siarczki). Nadmiar SHb 

sulfhemoglobinemia (występuje po długotrwałym podawaniu fenacetyny  sinica szara).

Hb + NO  hemoglobina tleknoazotowa (HbNO).

HbNO odgrywa ważną rolę w transporcie endogennego NO. NO łączy się z grupą tiolową
reszty cysteinowej w łańcuchach β-globiny.
Powinowactwo HbO2 do wiązania NO jest większe niż Hb odtlenowanej. Dlatego większość
NO związana jest z Hb utlenowaną. Odtlenowanie HbNO w naczyniach włosowatych 
zwiększenie uwalniania NO  rozszerzenie naczyń krwionośnych  większe ukrwienie
tkanek, obniża arteriosklerozę.

Hemoglobina płodowa
U większości gatunków zwierząt oraz u człowieka w okresie płodowym występuje specjalny
typ Hb nazywanej płodową (HbF), która różni się składem aminokwasowym od Hb osobnika
dorosłego. Jej budowa podobna jest do hemoglobiny A, z tym wyjątkiem, że łańcuchy
polipeptydowe β zastąpione łańcuchami γ.
HbF posiada większą zdolność do wiązania tlenu niż HbA, ponieważ słabiej wiąże 2,3-DPG.
Ułatwione jest dzięki temu przenikanie tlenu z krwi matki do krwi płodu.

Krwinki białe – lukocyty

Krwinki białe stanowią ruchome jednostki układu obronnego ustroju.
Liczba krwinek białych we krwi obwodowej waha się w zależności od gatunku od kilku do
kilkunastu tysięcy w 1μl krwi.
Zaburzenia:
- leukopenia – spadek,
- leukocytoza – wzrost.

4
W skład krwinek białych wchodzą:
1) Granulocyty (kwasochłonne, zasadochłonne, obojętnochłonne). Powstają w szpiku
kostnym czerwonym i zawierają w cytoplazmie ziarnistości.
2) Agranulocyty:
- limfocyty, o skąpej ilości cytoplazmy. Powstające w:
węzłach chłonnych,
śledzionie,
grasicy,
szpiku kostnym czerwonym,
migdałkach,
grudkach chłonnych przewodu pokarmowego.
- komórki limfoidalne K (killer) – zabijają komórki docelowe z udziałem przeciwciał.
- komórki limfoidalne NK (natural killer) – zabijają komórki nowotworowe oraz komórki
zakażone przez wirusy.
- monocyty – największe komórki krwi, o objitej cytoplazmie. Powstają głównie w szpiku
kostnym czerwonym i śledzionie.
3) Płytki krwi stanowiące fragmenty osobnego rodzaju białych krwinek, obecnych w szpiku
kostnym, tzw. megakariocytów. Płytki krwi odgrywają szczególną rolę w procesie
krzepnięcia. W 1μl krwi człowieka jest ich 200-300 tys./mm3, a u zwierząt 300-600tys./mm3.
Właściwości leukocytów:
- chemotaksja – ukierunkowane poruszanie się w odpowiedzi na czynniki chemotaktyczne.
- diapedeza – wywędrowywanie z krwi poprzez naczynia krwionośne włosowate do
przestrzeni międzykomórkowej.
Po opuszczeniu szpiku kostnego granulocyty utrzymują się przy życiu średnio przez 30h.
We krwi obwodowej neutrofile tworzą dwie pule:
I. przyścienną – luźno przyczepioną do wnętrznej powierzchni środbłonka ściany
naczyniowej i obejmującą ok. 60% granulocytów.
II. swobodnie krążącą – stanowiącą ok. 40% granulocytów krwi.

Pomiędzy tymi dwiema pulami odbywa się wymiana granulocytów. Fizjologiczny szybki
wzrost liczby krwinek białych, obserwowany np. w czasie ciężkiego wysiłku fizycznego, pod
wpływem zwiększonej aktywności hormonów rdzenia nadnerczy lub po spożyciu posiłku
białkowego (leukocytoza trawienna  człowiek, pies, świnia/ brak u roślinożernych – koń,
krowa), jest wynikiem przsynięcia neutrofilów z puli przyściennej do puli krążącej. Pomimo
powstałych różnic ilościowych w poszczególnych pulach całkowita ilość neutrofilów we krwi
krążącej nie zmienia się.

Leukocytoza pojawiająca się w wyniku wtargnięcia do organizmu bakterii lub ich toksyn 
powstanie czynników uwalniających granulocyty (globulin).
Powstają one w ognisku zapalnym i dostają się drogą krwi do szpiku. Uwalniają one
granulocyty z rezerwy szpikowej do krwi obwodowej oraz stymulują wytwarzanie nowych
leukocytów (granulocytopoezę).
W konsekwencji już w ciągu kilku godzin liczba granulocytów we krwi obwodowej może
zwiększyć się nawet 5-10 krotnie.

Czynności granulocytów związane są z ich zdolnościami do:

1. Diapedezy – przemieszczeania się ruchem pełzakowatym.
2. Chemotaksji.
3. Degranulocyty.
4. Fagocytozy.
5. Rodnikogenezy – umiejętność do wytwarzania związków chemicznych o charakterze
wolnych rodników, wysoce skutecznych przeciwko patogenom

Diapedeza – przechodzenie przez ścianę naczynia krwionośnego pomiędzy komórkami

śródbłonka naczyniowego, ulegając przy tym znacznemu odkształceniu. Następnie

5
granulocyty przesuwają się przez tkankę okołonaczyniową ze średnią prędkością około
40μm/min. Ich ruch przyspieszają substancje chemiczne powstające w ognisku zapalnym
(m.in. toksyny bakteryjne) zwane chemotoksynami lub chemokinami.

Pod wpływem leukotrienów (LT) (produktów rozpadu kwasu arachidonowego poprzez

enzymy lipooksygenezy, uwalnianych przez leukocyty w miejscu zapalenia) leukocyty
wysuwają tzw. nibynóżki (pseudopodia), po straonie zwróconej do ogniska chemotatycznego
i przechodzą przez ścianę naczynia.

A. Krążący neutroil ulega aktywacji „toczeniu się”, adhezji do komórek śródbłonka,

diapedezie i emigracji przez ścianę naczynia.
W procesie diapedezy bierze udział wiele białek i glikoprotein, takich jak:
- selektyny,
- integryny,
- czynnik Lewis X,
oraz białka adhezyjne z rodziny ICAM i PECAM ułatwiające adherencję do śródbłona
naczyniowwego.
B. Diapedeza i migracja leukocytów z naczynia krwionośnego pod wpływem chemotoksyn
ogniska zapalnego (chemotaktycznego).

Degranulacja
Po dotarciu do ogniska zapalnych w neutrofilach zachodzi reakcja degranulacji, w wyniku
której zaktywowany neutrofil uwalnia do otoczenia w procesie egzocytozy, enzymy
(laktoferyna, lizozym, fosfatazy…) i liczne inne aktywne substancje zawarte w jego
ziarnistościach cytoplazmatycznych.

Fagocytoza – granulocyty obojętnochłonne i, w mniejszym stopniu kwasochłonne

pochłaniają bakterie, fragmenty komórek lub obumarłych tkanek. Są one następnie trawione
w lizosomoach za pomocą enzymów hydrolitycznych. Warunkiem fagocytozy jest adsorpcja
fragmentów bakterii na powierzchni leukocytów – po niej dopiero zachodzi proces
wchłaniania.
Adsorpcję, tym samym fagocytozę ułatwiają specjalne przeciwciała tzw. opsoniny. Niektóre
zjadliwe bakterie mają otoczki, zapobiegające fagocytozie lub wywierające ujemne działanie
chemotaktyczne na granulocyty. Z chwilą opłaszczenia przez opsoniny mogą one być
fagocytowane przez granulocyty.
Ponadto nierówna powierzchnia i dodatni ładunek elektryczny (cechy te posiadają obumarłe
komórki, bakterie, wirusy) ułatwiają fagocytozę, gdyż przyciągają elektrostatycznie
naładowane ujemne krwinki białe.

W komórce fagosomy ulegają fuzji z lizosomami, zawierającymi liczne enzymy hydrolityczne,

lizozym oraz polipeptydy zasadowe. W powstającym fagolizosomie  degradacja obcych
substancji.
Granulocyty zanim ulegną inaktywacji i obumarciu, fagocytują 5-10 bakterii.

(Etapy fagocytozy.
1. Powstanie fagosomu.
2. Fuzja fago- z lizosomem
3. Trawienie
4. Egzocytoza
Pinocytoza – fagocytoza w odniesieniu do płynów, ciał koloidalnych)

Rodnikogeneza
Neutrofile mogą niszczyć mikroorganizmy, wytwarzając aktywne rodniki (metabolity O2).

NADPH + 2O2  NADP+ + 2O2-

6
Anion O2- ma słabe działanie bakteriobójcze.
Pod wpływem dysmutacy nadtlenkowej (SOD-1):

O2- + O2 + 2H+  H2O2 + O2

H2O2 nie jest wolnym rodnikiem, ale cechuje się silnymi właściwościami bakteriobójczymi.
Biologicznie istotne są przede wszyskim dwa rodzaje reakcje:
- utlenianie grup tiolowych
- utlenianie jonów metali np. Fe2+ do Fe3+

W tym drugim przypadku H2O2 powstaje rodnik wodorotlenowy:

Fe2+ + H2O2  OH. + OH- + Fe3+

Rodnik wodorotlenowy OH. cechuje się bardzo wysoką reaktywnością i dlatego jest głównym
czynnikiem w tzw. wybuchu tlenowym (WT), który zachodzi w fagocytujących granulocytach
(także monocytach i makrofagach). WT polega na wzmożonym zapotrzebowaniu na tlen w
związku z wytwarzaniem przez fagocyty do otoczenia aktywnych metabolitów tlenu (O 2-) i
H2O2. Z O2- i H2O2  OH. (rodnik wodorotlenowy).

Pobudzone fagocyty wydzielają oprócz O2- i H2O2 także tlenek azotu. Wysokie stężenie NO
wykazuje działanie bakteriobójcze, prawdopodobnie na skutek reakcji:

O2- + NO  ONOO- (nadtlenoazotyn)

ONOO- wykazuje silne działanie cytotoskyczne w stosunku do obcych komórek.

Syntetaza tlenku azotu (NOS) związana jest z kalmoduliną, która po połączeniu z Ca2+
aktywuje NOS prowadząc do powstania NO (tlenku azotu) z L-argininy przy udziale NADPH.

Synteza NO
L-arginina + O2 + NADPH  L-cytrulina + NO + NADPH

NO działa na syntezę PDE i PGE 2 pobudzając odpowiednio cyklazę guanylanową i COX

(cyklooksogenazę).

Rodnikogeneza c.d
Fagocyty wyposażone są w wiele białek o charakterze peroksydazy np. mieloperoksydaza
(MPO) obecna w neutrofilach (jej zawartość może dochodzić do 5% suchej masy).
Mechanizm działania MPO polega na utlenianiu jonów chlorkowych do podchlorynu, który
atakuje komórki bakteryjne  zaburzając np. funkcje błony komórkowej czy aktywność
synstazy ATP.
Ponadto fagocyty zawierają aminokwasy o właściwościach antyoksydacyjnych, jak np.
tauryna. Reakcje podchlorynu z tymi związkami prowadzą do powstania N-chloroamin,
odznaczających się większą trwałością i stabilnością oraz silniejszymi właściwościami
bakteriobójczymi. Obecnie przyjmuje się, że w wybuchu tlenowym reakcja MPO jest
głównym czynnikiem bakteriobójczym fagocytów.

Płytki krwi (trombocyty)

Trombocyty (bezjądrzaste, 1-3μm) to krążące we krwi fragmenty cytoplazmy
magakariocytów komórek o średnicy 40-150μm. Z megakariocytów  ponad 1000
Trombocytów.

7
Trombopoetyna (TPO) wzrost – uwalnianie trombocytów do krwi. Hamowanie trombopoezy
powodowane jest działaniem cytokin, głównie transformującego czynnika wzrostu β (TGF- β,
transforming growth factor β).
Po wynaczynieniu krwi płytki wytwarzają nibynóżki (pseudopodia) i wypustki (osiągające
długość do 15μm) przechodząc w postać czynną (wypustkową), a następnie w postać
rozpostartą, wielokrotnie większą niż postać spoczynkowa. Zmiana kształtu  trombostenina
(białko), wydatek energii.
Dzięki zdolności przekształcania się w postać wypustkową oraz dużej zlepności płytki
ulegają agregacji, tworząc sieć płytkową w miejscu uszkodzonego naczynia.
Ponadto wykazują zdolność do adhezji, czyli przylegania do uszkodzonego naczynia lub do
obcych powierzchni z tworzeniem czopu hamującego krwawienie.
Uwalniają wiele czynników biorących udział w procesie krzepnięcia: serotonina (czynnik 5),
noradrenalina, adrenalina  skurcz naczyń  hamowanie krwawienie, histamina,
tromboksan, ADP, ATP, jony Ca2+ i K+, 3 i 4 czynnik krzepnięcia.
Płytki krwi biorą udział w:
- krzepnięciu krwi,
- fibrynolizie (likwidacja skrzepu)
- stymulujący efekt na wzrost mięśni gładkich i naczyń,
- działają troficznie na ścianę naczyń krwionośnych,
- gojeniu się ran (pobudzają wzrost fibroblastów),
- inicjowaniu zmian miażdżycowych.
Żyją 5-20 dni. Są fagocytowane przez makrofagi (głównie) śledziony. Po usunięciu śledziony
następuje wzrost liczby płytek, gdyż maleje ich fagocytoza.

Grupy krwi
Wyróżniamy 4 zasadnicze grupy krwi – A, B, AB i 0.
Decydują o tym:
- dwa antygeny glikoproteinowe występujące na powierzchni erytrocytów (aglutynogeny: A i
B)
- dwa przeciwciała surowicze (izoaglutyniny: anty-A i anty-B występujące w osoczu).
Osoba z grupą krwi A ma na powierzchni krwinek antygen A i wobec tego nie może
wytwarzać (nie posiada) przeciwciał anty A, które niszczyłyby własne erytrocyty. Osoba taka
wytwarza jednak przeciwciała anty-B. Dlatego, gdy takiej osobie podamy krew grupy B, to
znajdujące się w jej surowicy przeciwciała anty-B rozpoznają te krwinki jako obce i
rozpoczną ich zlepianie, czyli aglutynację.
Osoba z grupą krwi B ma na powierzchni krwinek antygen B i wobec tego nie może
wytwarzać (nie posiada) przeciwciał anty-B, które niszczyłyby własne erytocyty. Osoba taka
wytwarza jednak przeciwciała anty-A. Dlatego, gdy takiej osobie podamy krew grupy A, to
znajdujące się w jej surowicy przeciwciała anty-A rozpoznają te krwinki jako obce i
rozpoczną ich zlepianie czyli aglutynację.
Osobnik z grupy AB ma na powierzchni krwinek antygen A i B i nie posiada przeciwciał anty-
A i anty-B.
Osoba z grupą 0 nie posiada na powierzchni erytrocytów antygenu A ani B, ale posiada
przeciwciała anty-A i anty-B.

Grupa krwi A B anty-A anty-B

A + - - +
B - + + -
0 - - + +
AB + + - -

Należy jednak zaznaczyć, iż aglutynogen A występuje w dwóch odmianach – najczęściej

jako A1 i rzadziej jako A2. Dlatego obecnie w praktyce lekarskiej rozróżnia się nie 4, lecz 6
podstawowych grup: A1, A2, B, 0, A1B, A2B. W krwi człowieka poza aglutynogenami układu

8
AB0 istnieje kilkadziesiąt mniej znaczących układów antygenowych (M, N, S, P, G, C, D, He
itd.).

Zawsze powinno się przetaczać krew grupy jednoimiennej. W wyjątkowych okolicznościach

przy braku krwi grupy jednoimiennej, krew grupy 0 można przetaczać każdemu osobnikowi.
Po przetoczeniu jednak zbyt dużej ilości krwi 0 (uniwersalny dawca) osobie z grupą krwi A, B
lub AB rozcieńczanie podanych aglutynin (anty-A i anty-B) może być niedostateczne i
prowadzić do rozwoju reakcji potransfuzyjnej.
Podobnie osobie z grupą AB (uniwersalny biorca) można przetoczyć każdą inną grupę krwi,
ale po porzetoczeniu zbyt dużej ilości krwi A, B lub 0 wstrzyknięte aglutyniny mogą osiągnąć
wysokie miano w krążeniu biorcy i prowadzić do aglutynacji i hemolizy jego krwinek.
Próba przetaczania krwi nieodpowiedniej grupy kończy się dla biorcy wstrzącem
przetoczeniowym, wynikającym z aglutynacji i hemolizy podanych krwinek.
Nadmierny rozpad krwinek blokuje cewki nerkowe przez wytrącającą się hemoglobiną.
Dochodzi wówczas do upośledzenia funkcji wytarzania moczu, uremii (mocznicy) i śmierci.
U zwierząt domowych reakcja potransfuzyjna nie występuje tak otro jak u człowieka. Dlatego
transfuzje w obrębie gatunku przeprowadza się bez wcześniejszej znajomości grupy krwi, a
jedynie na powdstawie kontrolnej próby aglutynacyjnej wykonanej przez zmieszanie dwóch
kropli krwi, lepiej – krwi dawcy z kroplą osocza biorcy. W przypadku konfliktu serologicznego
następuje aglutynacja widoczna gołym okiem.
Grupy krwi dziedziczą się (zgodnie z prawami Mendla jako allele) za pośrednictwem genów
na chromosomie 9. Grupa w układzie AB0 zależy od dziedziczenia jednego z trzech alleli (A,
B lub 0). Allele A i B dominują nad allelem 0, w wyniku tego:
- osoby o genotypie A0 będą miały fenotyp A,
- osoby z grupą 0 dziedziczący recesywnie allele 0 od oby rodziców mają genotyp 00,
- allele A i B współdominują i wobec tego osoba z grupą AB dziedziczy jeden allel A i jeden
allel B.

Jeżeli znane są grupy krwi obojga rodziców można niekiedy ustalić genotyp ich dzieci.
Na przykład jeżeli oboje rodziców mają typ B, ich dzieci mogą mieć genotyp albo BB
(antygen B od obojga rodziców będących homozygotami), albo B0 (antygen B od jednego z
rodziców, a 0 od drugiego z rodziców, będącego heterozygotą), albo też 00 (antygen 0 od
obojga rodziców będących heterozygotami). Jeśli znana jest grupa krwi matki i dziecka,
można ustalić czy mężczyzna z określoną grupą krwi mógłby być ojcem czy nie. Oznaczanie
grup krwi może jedynie wykluczyć, a nie potwierdzić ojcostwo.
Pod względem prawnym wykluczenie oscostwa nie może być uznane na podstawie grup
krwi. Do tego celu niezbędne jest porównanie typów HLA (human leukocyte antigen, głównej
zgodności tkankowej) obecnych na powierzchni białych krwinek. Na ich podstawie ocenia się
przydatność tkanek i narządów do przeszczepów.

Allele A B 0
rodzicielskie
A AA AB A0
grupa krwi (A) (AB) (A)
B AB BB B0
grupa krwi (AB) (B) (B)
0 A0 B0 00
grupa krwi (A) (B) (0)

Układ Rh
Układ antygenowy Rh został pierwotnie wykryty w krwinkach małpy Rhesus i dlatego
nazywany jest czynnikiem Rh. Jest to złożona mieszanina ok. 30 antygenów (D, C, F…) na
powierzchni krwinki czerwonej, z których najważniejszy jest antygen D. Występuje on nie u
wszystkich ludzi, w związku z czym rozróżnia się grupy Rh+ i Rh-, co jest równoznaczne z

9
obecnością lub brakiem antygenu D w krwinkach czerwonych. Dziedziczenie układu Rh daje
się przewidzieć według modelu obejmującego dwa allele D i d. Osobnicy homozygotyczni
dominująco (DD) i heterozygotyczni (Dd) należą do grupy Rh+.
Osobnicy homozygotyczni recesywnie (dd) należą do grupy Rh- (nie posiadają antygenu
Rh). Klinicznie czynnik Rh może prowadzić do komplikacji, gdy pojawi się niezgodność
grupowa Rh między matką, a rozwijającym się płodem. Pojawia się ona wówczas, gdy matka
ma grupę Rh- (dd), a ojciec Rh+ (DD lub Dd).
W czasie pierwszej ciąży wskutek przenikania niewielkich ilości krwinek czerwonych płodu
do krwi matki (np. podczas porodu) może dojść do powstania przeciwciał anty-D u matki.
Przeciwciała te mogą przenikać przez łożysko i niszczyć krwinki płodu. Zwykle nie wywołuje
to większych powikłań podczas pierwszej ciąży, ponieważ miano przeciwciał przeciw Rh
narasta dość wolno osiągając szczyt po 2-4 miesiącach. W czasie następnej ciąży u Rh+
płodu może nastąpić niszczenie krwinek przez izoprzeciwciała anty-D matki. Normalnie
podczas pierwszej ciąży matka nie posiada anty-D. Do grup Rh+ należy około 85% ludzi,
15% to grupy Rh-.

Krzepnięcie krwi
Hemostaza – to zespół mechanizmów przeciwdziałających krwawieniu (utracie krwi)
spowodowanemu uszkodzeniem ściany naczyniowej. W procesie tym biorą udział:
- elementy morfotyczne, a mianowicie płytki krwi i komórki uszkodzonych tkanek,
- osoczowe czynniki układu krzepnięcia.
Rozróżnia się trzy etapy procesu krzepnięcia:
1. Reakcję naczyniową.
2. Wytworzenie skrzepu.
3. Fibrynolizę.

1. Reakcja naczyniowa
- w wyniku uszkodzenia naczynia krwionośnego następuje podrażnienie (odruch
antydromowy, włókienkowy) receptorów czuciowych  natychmiastowe zwężenie
uszkodzonego naczynia  hamowanie utraty krwi.
- równocześnie natrafiając na ranę trombocyty ulegają adhezji do miejsca uszkodzenia
łącząc się swoimi receptorami z białkami adhezyjnymi (kolagen, czynnik von Willebranda,
fibrynogen, fibrynektyna, trombospodyna, laminina, witronektyna) oraz nawzajem do siebie.
Następstwem adhezji jest tworzenie się skupisk (agregacja)
- adhezja i agregacja  reakcja uwalniania.
Reakcja uwalniania przebiega z udziałem białka trombosteniny i zużyciem energii. Jest
dwuetapowa:
I. Wyrzucenie w ciągu ok. 30s z płytek do otoczenia troboksanu A2 (TXA2, który przyspiesza
ich agregację  silny skurcz naczyń krwionośnych) oraz serotoniny, katecholamin, ADP,
czynnika płytkowego czwartego oraz jonów Ca2+.
II. W ciągu następnej minuty płytki krwi uwalniają liczne enzymy lizosomalne nagromadzone
w ziarnistościach α.
Uwolnione czynniki  potęgują skurcz naczynia.

2. Wytworzenie skrzepu
Wymaga udziału wielu czynników białkowych zawartych w osoczu (oznaczonych cyframi
rzymskimi) oraz płytkach krwi (oznaczonych cyframi arabskimi).
Najważniejsze to:
I – fibrynogen,
II – protrombina (glikoproteid wytwarzany z kompleksu protrombinowego powstającego w
wątrobie – źródło czynników IX i X),
X – przy udziałe czynnika V, Ca2+ i płytkowego czynnika 3 przekształca protrombinę w
trombinę.

Proces krzepnięcia dzieli się na trzy następujące fazy:

10
Faza I – wytworzenie aktywnego czynnika X (aktywacja wszystkich czynników niezbędnych
do zmiany protrombiny w trombinę)
Faza II – przekształcenie nieaktywnej protrombiny w aktywną trombinę.
Faza III – przekształcenie fibrynogenu (czynnik I) w fibrynę
Proces krzepnięcia w związku z narastającą aktywnością enzymatyczną przebiega (narasta)
lawinowo i ma charakter kaskadowy (etapowy).

Jest XIII (osoczowych) czynników krzepnięcia krwi.

Wyróżniamy 2 drogi aktywacji X czynnika – zewnątrzpochodna i wewnątrzpochodna.

Głównym czynnikiem w zewnątrzpochodnym jest uwalniana tromboplastyna tkankowa, która

razem z czynnikiem VIII i Ca2+ - 30sekund

Proces wewnątrzpochodny rozpoczyna się uwolnieniem kalikreiny (czynnik stymulujący

uwalnianie kinin - naczyniorozkurczowe) i kininogenu następuje aktywacja XII czynnika 
aktywacja czynnika XI  aktywacja IX razem z czynnikiem VIII, IV (Ca 2+) i płytkowym
czynnikiem 3  aktywacja czynnika X
Potem następuje wspólna dla w/w dróg. Aktywny czynnik X ma za zadanie aktywację
protrombiny do trombiny. Następuje to poprzez współdziałanie X z IV (Ca 2+) i płytkowego
czynnika 3. Aktywna trombina powstała w tym procesie rozbija fibrynogen na fibrynopeptydy
(sight product) i aktywne monomery, ważne w dalszym procesie. Następnie pojawienie się
płytkowego czynnika 4 powoduje powstanie fibryny luźnej. Czynnik XIII powoduje retrakcję
powstałego włóknika co kurczy naczynie w miejscy zranienia. Tworzenie się fibryny
powoduje łapanie elementów morfotycznych krwi w jej sieci, masa skrzepu, uwalnianie przez
te elementy substancji pomocniczych.

Zwieńczeniem procesu krzepnięcia jest tzw. ostateczny skrzep krwi, który może zamknąć
naczynie na pewnej długości lub dalej narastać, a także oderwać się i popłynąć z prądu krwi,
do odległych narządów np. płuc, stając się przyczyną płucnych zatorów naczyniowych, lub
mózgu powodując udar.
W ciągu następnych kilku godzin lub dni od powstania skrzepu makrofagi z otaczającej
tkanki łącznej wnikają do niego i fagocytują krwinki uwalniając hemoglobinę oraz stopniowo
przekształcają się w fibroblasty. W ten sposób skrzep ulega organizacji łącznotkankowej w
ciągu 7-11dni, zmieniając się w bliznę.

3. Fibrynoliza
Fibrynoliza jest fizjologicznym procesem likwidacji powstałego skrzepu i gojenia się rany.
Fibryna i fibrynogen podlegają proteolitycznemu rozpadowi. Enzymem, który wywołuje
fibrynolizę jest plazmina, stale występująca we krwi w postaci nieczynnego plazminogenu.
Aktywatorami plazminogeny są:
1) tkankowy aktywator plazminogenu (tPA, tissue plasminogen activator),
2) urokinazowy aktywator plazminogenu (uPA, urokinase plasminogen activator) – urokinaza
powstaje w nerkach,
3) inne enzymy zawarte w krwinkach, w śródbłonkach naczyniowych, osoczu i wydzielinach
gruczołów. Szczególnie bogate aktywatory fibrynolizy są macica, prostata, płuca, tarczyca 
zewnątrzpochodny układ fibrynolizy. Aktywacja przez aktywatory zawarte we krwi 
wewnątrzpochodny układ fibrynolizy.

Inhibitory krzepnięcia
Krzepnięcie krwi jest stale hamowane przez wiele czynników:
Trombomodulina występująca na powierzchni komórek śródbłonka naczyniowego wiąże
trombinę.
Białka C i S niszczą akcelerynę (Va – aktywna forma czynnika V) i konwertynę (VIIa –
aktywna forma czynnika VII).

11
Prostacyklina (prostaglandyna I2) wytwarzana w śródbłonku naczyń tętniczych działa
przeciwstawnie do tromboksanu A i jest najsilniejszym ze znanych inhibitorów agregacji
płytek.
Heparyna wytwarzana (w ilości 100mg/l osocza) przez granulocyty zasadochłonne
(heparynocyty) i komórki tuczne (mastocyty). Inaktywuje czynnik X i trombinę.
Witamina K wpływa na wytwarzanie w wątrobie protrombiny (II) oraz czynników osoczowych
VII, IX i X. Niedobór witaminy K uniemożliwia syntezę czynnika X i trombiny.
Kumaryna i jej pochodne na zasadzie antywitaminy K obniża produkcję protrombiny.
spadek temperatury  spadek adhezji i agregacji płytek krwi oraz  spadek reakcji
enzymatycznych  wzrost czasu krzepnięcia
Hirudyna – wytwarzana przez pijawki Hirudo medicinalis.
Wrodzony brak lub niedobór jednego z czynników krzepnięcia krwi powoduje zwolnienie lub
upośledzenie procesu tworzenia się skrzepu.

Wrodzony brak lub niedobór czynnika VIII lub czynnik von Willebranda jest przyczyną
hemofilli typu A. Powoduje ją defekt chromosomu X, dlatego jest cechą związaną z płcią
żeńską.
Brak czynnika IX  hemofilia typu B,
Brak czynnika XI  hemofilia typu C.

Odporność nieswoista „pozakomórkowa”

Skóra
- bariera mechaniczna,
- złuszczanie naskórka (zrzucanie patogenów),
- bakterie saprofityczne (wypieranie bakterii chorobotwórczych),
- pH 3,3-3,5 (korzystne warunki bytowania dla saprofitów, niekorzystne dla patogenów),
- łój skórny (sebum) zawiera kwas mlekowy i nienasycone kwasy tłuszczowe, które cechują
się silmym działaniem bakteriobójczym.
Błony śluzowe
Dróg oddechowych:
- warstwa żelowata śluzu, do której przyklejają się ciała obce,
- usuwanie obcych ciał przez ruch rzęsek,
- usuwanie obcych ciał przez odruch kaszli lub kichania,
- lizozym – lokalne działanie bakteriobójcze.
Przewodu pokarmowego:
- w jamie ustnej – ślina – mechaniczne wypłukiwanie, oraz lizozym obniżenie bakteryjnego
rozkładu resztek pokarmowych,
- w żołądku – HCl  pH 1-2 zabójczy dla większości drobnoustrojów z wyjątkiem bakteri
kwasu mlekowego i Helicobacter pylori,
- w jelitach – warstwa śluzu, obecność lizozymu, ustawiczny przepływ zawartości,
złuszczanie nabłonka jelitowego wraz z bakteriami.
Drogi moczowo-płciowe:
- pokryte warstwą
- niskie pH
Lizozym
Enzym obecny w fagocytach i wydzielinach, rozkładający wiązania kwasu neuraminowego z
acetyloglukozą, które wchodzą w skład błony komórki bakteryjnej. Bardzo silne działanie
bakteriobójcze, nawet w rozcieńczeniu 1:40 000.
Polipeptydy zasadowe znadjujące się w neutrofilach (leukina) i płytkach krwi (plakina).
Działają bakteriobójczo, zarówno wewnątrzkomórkowo, jak i po uwolnieniu przy rozpadzie
komórek uszkodzonych procesem zapalnym.
Interferon-Białko wytwarzane i wydzielane przez komórki zakażone wirusem i indukujące w
tych komórkach (po uwolnieniu także w komórkach niezakażonych posiadających receptor
dla interferonu) powstanie białka TIP (translation inhibitory protein) hamującego namnażanie
wirusa (hamuje translację wirusowego mRNA).

12