CYTAT
Ty Boże, ty naturo! dajcie posłuchanie. —
Godna to was muzyka i godne śpiewanie.
Boga, natury godne takie pienie!
Pieśń to wielka, pieśń-tworzenie.
Taka pieśń jest siła, dzielność,
Taka pieśń jest nieśmiertelność!
Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność
tworzę,
Cóż Ty większego mogłeś zrobić — Boże?
I mam je, mam je, mam — tych skrzydeł
dwoje;
Wystarczą: — od zachodu na wschód je
rozszerzę,
Lewym o przeszłość, prawym o przyszłość
uderzę.
I dojdę po promieniach uczucia — do
Ciebie!
I zajrzę w uczucia Twoje,
O Ty! o którym mówią, że czujesz na niebie!
Jam tu, jam przybył, widzisz, jaka ma
potęga!
Aż tu moje skrzydło sięga.
Przyszedłem zbrojny całą myśli władzą,
Tej myśli, co niebiosom Twe gromy
wydarła,
Śledziła chód Twych planet, głąb morza
rozwarła —
Mam więcej, tę Moc, której ludzie nie
nadadzą,
Mam to uczucie, co się samo w sobie chowa
Jak wulkan, tylko dymi niekiedy przez
słowa.
Jam się twórcą urodził:
Stamtąd przyszły siły moje,
Skąd do Ciebie przyszły Twoje,
Boś i Ty po nie nie chodził:
Masz, nie boisz się stracić; i ja się nie boję.
Czyś Ty mi dał, czy wziąłem, skąd i Ty masz
— oko
Bystre, potężne: w chwilach mej siły —
KOMENTARZ
Konrad zwraca się do absolutów Boga i natury o
wysłuchanie jego pieśni, sugerując, że jest ona
godna ich uwagi. Ogłaszając dumnie wielkość i
wspaniałość jego pieśni, bohater sugeruje
swoją równą pozycję wobec absolutów, w tej
pysze kryje się jednak desperacka próba
uzyskania kontaktu.
Konrad wychwala swoją pieśń, wiążąc z aktem
tworzenia takie przymioty jak odwaga, siła i
nieśmiertelność. Bohater sam czuje się
nieśmiertelny, układając nieśmiertelne pieśni,
ponadto uważa stwarzanie za szczyt boskich
możliwości. Lekceważąco zwraca się do Boga,
udowodniwszy swoją twórczą równość z nim
Konrad ponownie obrazuje swoją potęgę
wynikającą z aktu tworzenia. Wznosząc się
wewnętrznie do poziomu Boga, zapowiada
zweryfikowanie faktycznych uczuć i intencji
boskich. Ironizuje na temat czucia Boga,
poddaje pod wątpliwość jego dobroć i głębię
odczuwania.
Konrad przedstawia dowód potęgi swego
rozumu, który pojmuje i przejmuje, czyni
własnymi wynalazki Boga i jego przemyślane
mechanizmy. Podkreśla więc także siłę umysłu,
wzbogacając ją o siłę uczuć, co nadaje mu
przewagę.
Konrad przedstawia się jako twórcę równego
Bogu, bo czerpiącego ducha i siłę stwórczą z
tego samego źródła. Odwołuje się do
pochodzenia Boga i człowieka, oraz ich mocy z
jednego łona wszechświata i do podobieństwa
między nimi.
wysoko
Stado pieśń żałosną dzwoni,
Lecz póki ich nie puszczę, Twój wiatr ich nie
zgoni.
Kiedy spojrzę w kometę z całą mocą duszy,
Dopóki na nią patrzę, z miejsca się nie
ruszy.
Tylko ludzie skazitelni,
Marni, ale nieśmiertelni,
Nie służą mi, nie znają — nie znają nas obu,
Mnie i Ciebie.
Chcę czuciem rządzić, które jest we mnie;
Rządzić jak Ty wszystkimi zawsze i
tajemnie:
Niech ludzie będą dla mnie jak myśli i
słowa,
Z których, gdy zechcę, pieśni wiąże się
budowa; —
Mówią, że Ty tak władasz!
Wiesz, żem myśli nie popsuł, mowy nie
umorzył;
Jeśli mnie nad duszami równą władzę
nadasz,
Ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył,
I większe niżli Ty zrobiłbym dziwo,
Zanuciłbym pieśń szczęśliwą!
Daj mi rząd dusz! — Tak gardzę tą martwą
budową,
Która gmin światem zowie i przywykł ją
chwalić,
Żem nie próbował dotąd, czyli moje słowo
Nie mogłoby jej wnet zwalić.
Najwyższy na niebiosach! — Ciebie tu
szukałem,
Ja najwyższy z czujących na ziemnym
padole.
Nie spotkałem Cię dotąd — żeś Ty jest,
zgaduję;
Konrad sugeruje, że świat stworzony przez Boga
jest ściśle zależny od postrzegania człowieka
oraz od jego własnej twórczości, sposobu
przedstawiania rzeczywistości i jej aktywnej
interpretacji. Dzieło Boga jest więc od człowieka
zależne i równe tym samym ludzkiej twórczości.
Konrad zrównuje się z Bogiem, kreuje swój
obraz istoty wyższej odcinając się od skaz i
grzechów ludzkich. Traktuje także ludzi jako
swoich potencjalnych sługów, nie pojmujących
jednak jego natury, nie znających go.
Konrad chciałby rządzić podobnie do
starotestamentowego Boga: aktywnie wpływać
na ludzi, mieć moc sprawczą zależną od
wewnętrznych pragnień i być tajemną,
niepoznaną, bezwzględnie kierującą i panującą
siłą, bo tak postrzega Boga. Niejako odcina się
od nowotestamentowej figury Boga,
jednocześnie pojmując go deistycznie, jako
chłodno kalkulującego i rozumowo ustalającego
prawa świata.
Mimo żądzy, Konrad nie ma mocy władania,
zwraca się więc o nią do Boga, przekonuje go o
własnych zdolnościach. Jednocześnie ubliża mu,
opisując jego dzieło stworzenia za
niedoskonałe, snując wizję stworzenia kreacji
lepszego porządku świata, uczynienia go
szczęśliwszym. Konrad więc jest podrzędny
względem Boga, zależny od Niego, ponieważ
zwraca się z desperacką prośbą. Jednocześnie
kształtuje swój wizerunek istoty od Boga
wyższej, o większej mocy i zdolnościach
władania, tworzenia. Ukazuje to jego wywód
jako bezsilny, desperacki, pyszny krzyk proszący
o głos Boga i jego pomoc, owiany jednak
pogardą i gniewem skierowanym ku absolutowi
Jest to moment, w którym uwidacznia się
zwątpienie Konrada w istnienie Boga, wątpienie
w jego wyższość. Być może jest to element
prowokacji, mającej na celu spowodować
wyczekiwaną odpowiedź Boga
Niech Cię spotkam i niechaj Twą wyższość
uczuję —
Ja chcę władzy, daj mi ją, lub wskaż do niej
drogę!
O prorokach, dusz władcach, że byli,
słyszałem,
I wierzę; lecz co oni mogli, to ja mogę,
Ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz,
Ja chcę duszami władać, jak Ty nimi
władasz

Milczysz, milczysz! wiem teraz, jam Cię Uporczywe milczenie Boga staje się dla Konrada
teraz zbadał, nie do zniesienia, jego gniew i bluźnierczy ton
Zrozumiałem, coś Ty jest i jakeś Ty władał. się wzmagają, odmawia Bogu posiadania
— wrażliwości, nazywając jego rządy chłodno
Kłamca, kto Ciebie nazywał miłością, wykalkulowanymi. Znów może być to nasilanie
Ty jesteś tylko mądrością. się desperackich pragnień bohatera lub próba
wymuszenia odpowiedzi.
Jeszcze raz Ciebie wyzywam, Konrad czuje się przez Boga lekceważony,
Jeszcze po przyjacielsku duszę Ci odkrywam. pogardzany, próbuje zwrócić jego uwagę tym
Milczysz, — wszakżeś z Szatanem walczył razem grożąc wydaniem bitwy na serca – na
osobiście? wrażliwość, głębię uczuć, czystość intencji i
Wyzywam Cię uroczyście. dobroć.
Nie gardź mną, ja nie jeden, choć sam tu
wzniesiony.
Jestem na ziemi sercem z wielkim ludem
zbratan,
Mam ja za sobą wojska, i mocy, i trony;
Jeśli ja będę bluźnierca,
Ja wydam Tobie krwawszą bitwę niźli
Szatan:
On walczył na rozumy, ja wyzwę na serca.

Cierpię, szaleję — a Ty mądrze i wesoło Ironiczny komentarz do rządów Boga, Konrad

Zawsze rządzisz, zarzuca mu rządy "wesołe" - irracjonalne, a
Zawsze sądzisz, jednocześnie mądre - chłodne, bezduszne,
I mówią, że Ty nie błądzisz! wykalkulowane. Poddaje także pod wątpliwość
nieomylność Boską
Słuchaj, jeśli to prawda, com z wiarą Konrad kwestionuje dobroć Boga, rolę i wagę
synowską stworzenia miłości na świecie, prosi Boga w
Słyszał, na ten świat przychodząc, sercu o litość i namiastkę czułości, wyrażając je
Że Ty kochasz; — jeżeliś Ty kochał świat jednak w pragnieniu władzy
rodząc,
Jeśli ku zrodzonemu masz miłość ojcowską;
—
Jeżeli serce czułe było w liczbie zwierząt,
Któreś Ty w arce zamknął i wyrwał z
powodzi; —
Jeśli to serce nie jest potwór, co się rodzi
Przypadkiem, ale nigdy lat swych nie
dochodzi; —
Jeśli pod rządem Twoim czułość nie jest
bezrząd,
Jeśli w milijon ludzi krzyczących
«ratunku!”»
Nie patrzysz jak w zawiłe zrównanie
rachunku; —
Jeśli miłość jest na co w świecie Twym
potrzebną
I nie jest tylko Twoją omyłką liczebną…

Milczysz! — Jam Ci do głębi serce me Konrad coraz dotkliwiej odczuwa milczenie

otworzył, Boga, czuje zawód i gorycz po otworzeniu
Zaklinam, daj mi władzę: — jedna część jej swojego serca, prosi o chociaż racjonalne
licha, wytłumaczenie po nieotrzymaniu wsparcia
Część tego, co na ziemi osiągnęła pycha, uczuciowego, nadal jednocześnie bluźniąc
Z tą jedną cząstką ileż ja bym szczęścia przeciwko Bogu i wywyższając się ponad ludzi i
stworzył! archanioły
Milczysz! — nie dasz dla serca, dajże dla
rozumu. —
Widzisz, żem pierwszy z ludzi i z aniołów
tłumu,
Że Cię znam lepiej niźli Twoje archanioły,
Wart, żebyś ze mną władzą dzielił się na
poły —
Jeślim nie zgadł, odpowiedz — milczysz! ja
nie kłamię.
Milczysz i ufasz, że masz silne ramię —

Odezwij się, — bo strzelę przeciw Twej Konrad grozi Bogu wyjawieniem swoich odkryć
naturze; o jego naturze, przekazaniem pokoleniom
Jeśli jej w gruzy nie zburzę, wizerunku Boga okrutnego, posługującego się
To wstrząsnę całym państw Twoich totalitarnym reżimem i opresjami
obszarem;
Bo wystrzelę głos w całe obręby stworzenia:
Ten głos, który z pokoleń pójdzie w
pokolenia:
Krzyknę, żeś Ty nie ojcem świata, ale…