ĐỘC HỌC MÔI TRƯỜNG

CÁC THUẬT NGỮ, KHÁI NIỆM

Liều lượng áp dụng (Applied dose): Lượng độc chất đưa vào
cơ thể qua các con đường khác nhau và sẽ được cơ thể hấp thu.

Liều lương hấp thu (Absorbed dose): Lượng độc chất sau khi
đi vào cơ thể qua các con đường da, hô hấp, tiêu hóa sẽ đi xuyên
qua các lớp biên/màng để vào hệ tuần hoàn. Luôn nhỏ hơn hoặc
bằng Liều lượng áp dụng.

Lượng đưa vào cơ thể hàng ngày chấp nhận được (ADI -
Acceptable Daily Intake). Lượng độc chất hàng ngày đưa vào cơ
thể trong suất thời gian sống (lifetime) mà không gây ra bất cứ
tác động bất lợi /nguy cơ nào cho sức khỏe (mg/kg/day) (WHO,
1989).(See also ‘Tolerable Daily Intake’ and ‘Reference Dose’).

Bias A process resulting in a tendency to produce results that

differ in a systematic value from the true values. Also known as
systematic error. (Beaglehole et al, 1993). Là một quá trình dẫn
đến kết quả khác với giá trị thực trong một hệ thống, cũng có thể
được coi là sai số.

Liều lượng chuẩn (BMD- Benchmark Dose): Liều lượng liên

quan với một tỉ lệ bị tác động nhất định dựa trên đường cong
Liều lượng –Đáp ứng.

Phơi nhiễm (Exposure): quá trình tiếp xúc với các tác nhân hóa,
lý. Sinh học từ bên ngoài cơ thể qua các con đường hô hấp, tiêu
hóa và tiếp xúc với da

Exposure The estimation (qualitative or quantitative) of the

magnitude, frequency, duration, assessment route and extent (for
lý. Sinh học từ bên ngoài cơ thể qua các con đường hô hấp, tiêu
hóa và tiếp xúc với da

Exposure The estimation (qualitative or quantitative) of the

magnitude, frequency, duration, assessment route and extent (for
example, number of organisms) of exposure to one or more
contaminated media for the general population, for different
subgroups of the population, or for individuals. Phơi nhiễm Lập
dự toán (định tính hay định lượng) cường độ, tần số, quá trình,
đánh giá lộ trình và mở rộng (ví dụ như số lượng cá thể) của phơi
nhiễm lên một hoặc nhiều môi trường bị ô nhiễm đối với một
quần thể, đối với các nhóm khác nhau trong một quần xã hay đối
với các cá thể.

Exposure The course a chemical or physical agent takes from a

source to an exposed organism. Phơi nhiễm Quá trình một tác
nhân hóa học hay vật lý đi từ nguồn gốc đến các sinh vật phơi
nhiễm.

Pathway An exposure pathway describes a unique mechanism

by which an individual or population is exposed to chemicals or
physical agents at or originating from a site. Each exposure
pathway includes a source or release from a source, an exposure
point, and an exposure route. If the exposure point differs from
the source, a transport/exposure medium e.g. air or media (in
cases of inter-media transfer) also is indicated. (US EPA, 1989,
p. 62). Con đường Một con đường phơi nhiễm mô tả một cơ chế
một cá thể hay quần thể tiếp xúc với các tác nhân hóa học hay
vật lý từ nguồn đến nơi phơi nhiễm. Mỗi con đường phơi nhiễm
đều bao gồm một nguồn vào hoặc ra, một điểm phơi nhiễm và
một lộ trình phơi nhiễm. Nếu điểm phơi nhiễm khác với nguồn
thì một môi trường vận chuyển/phơi nhiễm ví dụ như không khí
hay nước (trong trường hợp vận chuyển bên trong) cũng được
đưa ra.

Exposure route The way a chemical enters an organism after

contact e.g. by ingestion, inhalation, or dermal absorption. (EPA,
1992, p. 22933). Lộ trình phơi nhiễm Là con đường một chất
hóa học đi vào cơ thể sau khi tiếp xúc ví dụ như bằng con đường
tiêu hóa, hô hấp hay hấp phụ qua da.

Extrapolation For dose–response curves, an estimate of the

1992, p. 22933). Lộ trình phơi nhiễm Là con đường một chất
hóa học đi vào cơ thể sau khi tiếp xúc ví dụ như bằng con đường
tiêu hóa, hô hấp hay hấp phụ qua da.

Extrapolation For dose–response curves, an estimate of the

response at a point outside the range of the experimental data.
Also refers to the estimation of a response in different species or
by different routes than that used in the experimental study of
interest. Phép ngoại suy Đối với đường cong liều – đáp ứng, là
một phép ước tính tại một điểm bên ngoài dữ liệu. Cũng có thể
coi là phép tính đáp ứng đối với các loài khác nhau hoặc các lộ
trình khác so với thí nghiệm đã tiến hành.

Factor A single factor or product of several single factors used

to derive an acceptable intake. These factors account for
adequacy of the study, interspecies extrapolation, interindividual
variability in humans, adequacy of the overall data base, nature
and extent of toxicity, public health regulatory concern and
scientific uncertainty. Nhân tố Một nhân tố hay sản phẩm của
một vài nhân tố đơn được sử dụng để tính toán lượng hấp thụ
chấp nhận được. Những nhân tố này được tính toán để thỏa mãn
nghiên cứu, ngoại suy trong cùng một loài, biến thiên giữa các
cá thể người, để thõa mãn cơ sở dữ liệu, bản chất và mức độ độc,
các quy định về sức khỏe công cộng và tình trạng không chắc
chắn mang tính khoa học.

False negative A result that is erroneously negative. Âm tính

Một kết quả sai số mang tính tiêu cực

False positive A result that is erroneously positive. Dương tính

Một kết quả sai số mang tính tích cực

Gene The DNA molecule of inheritance of characteristics

including susceptibility to disease. Gen Phân tử ADN có thể di
truyền các tính trạng, bao gồm các tính trạng nhạy cảm với bệnh.

Genotoxic Agents for which a direct activity is the alteration of

the information encoded in genetic material. (Butterworth, 1990).
Genotoxic các tác nhân tác động trực tiếp đến các biến dị thông
tin được mã hóa trong vật liệu di truyền.

Genotoxic A chemical which induces tumours via a mechanism

the information encoded in genetic material. (Butterworth, 1990).
Genotoxic các tác nhân tác động trực tiếp đến các biến dị thông
tin được mã hóa trong vật liệu di truyền.

Genotoxic A chemical which induces tumours via a mechanism

involving direct damage to carcinogen DNA. (IEH, 1999b).
Genotoxic một hóa chất có thể cảm ứng gây u bằng cách phá
hủy trực tiếp các ADN gây ung thư.

Genotoxicity A broad term describing the ability to produce

damage to the genetic material (DNA) of cells or organisms.
Genotoxicity Một thuật ngữ mô tả khả năng phá hủy vật liệu di
truyền (ADN) của các tế bào hay cơ thể.

Guidance values Values such as concentrations in air or water,

which are derived after appropriate allocation of Tolerable Intake
(TI) among the possible different media of exposure. Combined
exposure from all media at the guidance values over a lifetime
would be expected to be without appreciable health risk. The aim
of a guidance value is to provide quantitative information from
risk assessment for risk managers to enable them to make
decisions concerning the protection of human health (WHO,
1994, p. 16). Giá trị hướng dẫn Các giá trị như các nồng độ
trong không khí hay nước có được sau khi áp dụng liều tối thiểu
(Tolerable intake TI) đối với các môi trường phơi nhiễm khác
nhau. Sự phơi nhiễm kết hợp bởi tất cả các môi trường tại các giá
trị hướng dẫn trong một quãng thời gian có thể được kỳ vọng sẽ
không dẫn đến các rủi ro về sức khỏe nào đáng kể. Mục đích của
giá trị hướng dẫn là cung cấp thông tin định lượng từ đánh giá
rủi ro cho các nhà đánh giá rủi ro để cho phép họ đưa ra các quy
định về bảo vệ sức khỏe con người.

Guideline dose The average daily intake of a chemical, which,

during a lifetime, is unlikely to result in cancer, based on a
comprehensive expert assessment of the best information
available at the time. The guideline dose is derived by regulatory
authorities using cancer risk assessment according to guidelines
developed by national health advisory bodies. Liều hướng dẫn
Lượng hấp thụ hàng ngày của một hóa chất trong một thời gian,
không dẫn tới ung thư, dựa trên một đánh giá chuyên gia toàn
diện từ các thông tin có giá trị nhất. Liều hướng dẫn được đưa ra
bởi các cơ quan quy định khi sử dụng các đánh giá rủi ro ung thư
developed by national health advisory bodies. Liều hướng dẫn
Lượng hấp thụ hàng ngày của một hóa chất trong một thời gian,
không dẫn tới ung thư, dựa trên một đánh giá chuyên gia toàn
diện từ các thông tin có giá trị nhất. Liều hướng dẫn được đưa ra
bởi các cơ quan quy định khi sử dụng các đánh giá rủi ro ung thư
được phát triển bởi các cơ quan tư vấn sức khỏe quốc gia.

Hazard The capacity of an agent to produce a particular type of

adverse health or environmental effect, e.g. one hazard
associated with benzene is that it can cause leukemia; or The
disposition of a thing, a condition or a situation to produce an
adverse health or environmental effect; or an event, sequence of
events or combination of circumstances that could potentially
have adverse consequences (adapted from ACDP, 1996). Mối
nguy hiểm Khả năng một tác nhân có thể tạo ra một dạng bệnh
đặc trưng hay ảnh hưởng môi trường, ví dụ như một mối nguy
hiểm liên quan đến các hợp chất benzen có thể dẫ đến bệnh bạch
cầu; hay sự sắp xếp của một vật, một điều kiện hay một tình
huống có thể dẫn đến bệnh hoặc ảnh hưởng môi trường; hay một
sự kiện, chuỗi sự kiện hoặc kết hợp các điều kiện có thể dẫn đến
các hệ quả không tốt.

Hazard The identification, from animal and human studies, in

vitro studies and structure identification activity relationships, of
adverse health effects associated with exposure to an agent (IEH,
1999b). Mối nguy hiểm Được coi là (từ các nghiên cứu trên
động vật hay người, các nghiên cứu tại chỗ và xác định cấu trúc),
các mối liên hệ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe khi phơi nhiễm với
một tác nhân nào đó.

Health Health is a state of complete physical, mental and social

well being and not merely the absence of disease or infirmity
(WHO, 1946). Sức khỏe là một tình trạng hoàn thiện về thể chất,
tinh thần và xã hội và không có hiện tượng ốm đau, bệnh tật.

Health The concentration of a soil contaminant (arrived at using

appropriate sampling, investigation analytical and data
interpretation techniques) above which further appropriate level
investigation and evaluation will be required to determine
whether a significant health risk exists. Sức khỏe Nồng độ một
chất gây ô nhiễm đất (có được khi sử dụng phương pháp lấy mẫu
thích hợp, đầu tư công nghệ để phân tích số liệu phù hợp) mà
interpretation techniques) above which further appropriate level
investigation and evaluation will be required to determine
whether a significant health risk exists. Sức khỏe Nồng độ một
chất gây ô nhiễm đất (có được khi sử dụng phương pháp lấy mẫu
thích hợp, đầu tư công nghệ để phân tích số liệu phù hợp) mà
trên mức đó, sự đầu tư và ước tính phù hợp sẽ được yêu cầu để
xác định liệu có tồn tại một rủi ro sức khỏe nào đáng kể hay
không.

Health risk The process of estimating the potential impact of a

chemical, biological, physical or assessment social agent on a
specified human population system under a specific set of
conditions and for a certain timeframe. Rủi ro sức khỏe Quá
trình để tính toán ảnh hưởng tiềm ẩn của một tác nhân hóa học,
sinh học hay vật lý hoặc đánh giá một nhân tố xã hội lên một
quần thể người trong một số điều kiện trong một thời gian nhất
định.

Health risk The process of evaluating alternative actions,

selecting options and implementing management them in
response to health risk assessments. The decision making will
incorporate scientific, technological, social, economic and
political information. The process requires value judgements,
e.g. on the tolerability and reasonableness of costs. Rủi ro sức
khỏe Quá trình đánh giá các hoạt động khác nhau, chọn các lựa
chọn và áp dụng quản lý để đáp ứng với các đánh giá rủi ro sức
khỏe. Quyết định cuối cùng sẽ được đưa ra sau khi kết hợp các
thông tin về khoa học, công nghê, xã hội, kinh tế và pháp luật.
Quá trình này yêu cầu sự đánh giá, ví dụ như đối với ngưỡng và
chi phí hợp lý.

Hormesis Demonstrated beneficial effects of an agent at low

(but not homeopathic) doses but with toxicity occurring at higher
doses. Hormesis Các ảnh hưởng có lợi của một tác nhân ở liều
thấp nhưng lại thành độc tính khi ở liều cao.

Immunotoxicity The ability to produce an adverse effect on the

functioning of organs and cells involved in immune competence.
(IEH, 1999b). Độc tính miễn dịch Khả năng tạo ra tác dụng có
hại lên chức năng của các cơ quan và tế bào có liên quan đến khả
năng miễn dịch.
functioning of organs and cells involved in immune competence.
(IEH, 1999b). Độc tính miễn dịch Khả năng tạo ra tác dụng có
hại lên chức năng của các cơ quan và tế bào có liên quan đến khả
năng miễn dịch.

IRIS Integrated Risk Information System. The computerised

database of the US EPA, which provides the Agency's adopted
hazard and dose–response assessment for chemical and
radiological agents. Used as guidance and to provide consistency
in the Agency’s regulatory decisions designed to reduce risk
related to environmental exposures (see abbreviations). IRIS
(Integrated Risk Information System) Hệ thống thông tin rủi ro
tổng hợp Cơ sở dữ liệu số hóa của EPA Hoa Kỳ, cung cấp dữ
liệu cho Cơ quan quản lý để đánh giá mức nguy hiểm và liều đáp
ứng của các hóa chất và phóng xạ. Được sử dụng như các hướng
dẫn và thống nhất giữa các Cục quản lý để giảm thiểu các rủi ro
liên quan trong các vấn đề môi trường.

LD50 The quantity of a chemical compound that, when applied

directly to test organisms, via inhalation, oral or dermal exposure
is estimated to be fatal to 50 per cent of those organisms under
the stated conditions of the test. Number of microorganisms of a
particular species that are fatal in 50 per cent of the host
organisms. LD50 Lượng hóa chất khi áp dụng trực tiếp vào sinh
vật nghiên cứu bằng đường tiếp xúc, đường uống hay tiêm thì
gây ra tỉ lệ chết 50% so với ban đầu trong cùng một điều kiện
nghiên cứu. Hoặc là lượng vi sinh vật của một loài đặc thù gây
chết 50% vật chủ.

LED10 Lowest Effective Dose. The lower 95 per cent

confidence limit on a dose associated with an estimated 10 per
cent increased tumour or relevant non-tumour response (US
EPA, 1996). LED10 Liều ảnh hưởng tối thiểu thấp hơn 95%
giới hạn tin cậy trên một liều ước tính gây tăng 10% khối u hoặc
đáp ứng không u.

LOEL Lowest Observed Effect Level. The lowest concentration

or amount of a substance, found by experiment or observation,
that causes alterations of morphology, functional capacity,
growth, development or life span of target organisms. WHO
(1990) define it as the lowest dose of a substance which causes
changes distinguishable from those observed in normal (control)
animals.
or amount of a substance, found by experiment or observation,
that causes alterations of morphology, functional capacity,
growth, development or life span of target organisms. WHO
(1990) define it as the lowest dose of a substance which causes
changes distinguishable from those observed in normal (control)
animals.

Mức ảnh hưởng tối thiểu quan sát được Nồng độ thấp nhất
hoặc lượng hợp chất thấp nhất được phát hiện trong thí nghiệm
hoặc quan sát được có thể dẫn tới những thay đổi về hình thái,
chức năng, sự sinh trưởng, phát triển hay vòng đời của các sinh
vật đích. Tổ chức Y tế thế giới (1990) định nghĩa rằng nó là liều
tối thiểu của một chất mà có thể tạo nên sự khác biệt so với sinh
vật bình thường (đối chứng).

LOAEL Lowest Observed Adverse Effect Level. The lowest

concentration or amount of a substance, found by experiment or
observation, that causes adverse alterations of morphology,
functional capacity, growth, development or life span of target
organisms. Mức ảnh hưởng tối thiểu có hại quan sát được
Nồng độ thấp nhất hoặc lượng hợp chất thấp nhất, phát hiện
trong thí nghiệm hay quan sát được, có thể tạo ra các thay đổi bất
lợi lên hình thái, chức năng, sự sinh trưởng, phát triển hay vòng
đời của các sinh vật đích.

Level of The minimum concentration or mass of analyte that can

be detected at a known detection confidence level. Mức phát
hiện Nồng độ nhỏ nhất hay lượng phân tích có thể được phát
hiện tại một mức phát hiện nhỏ nhất tin cậy.

Level of The value calculated from the instrumentation detection

limits and with appropriate reporting scale up factors applied.
The scale up factors are affected by the procedures, methods and
the size of the sample. Mức báo cáo Giá trị tính được từ các giới
hạn phát hiện được với các yếu tố báo cáo mở rộng phù hợp
được áp dụng. Các nhân tố mở rộng bị ảnh hưởng bởi các nhà
sản xuất, các phương pháp áp dụng và cả kích thước của mẫu.

Lifetime Covering the average life span of an organism (e.g. 70

years for humans). Tuổi đời Vòng đời sinh học của một cá thế
(ví dụ như 70 năm đối với con người).
Lifetime Covering the average life span of an organism (e.g. 70
years for humans). Tuổi đời Vòng đời sinh học của một cá thế
(ví dụ như 70 năm đối với con người).

Metabolite A substance that is the product of biochemical

alteration of the parent compound in an organism. Chất chuyển
hóa Một chất được tạo ra bởi quá trình biến đổi hóa sinh của các
hợp chất khác trong một cơ thể

Model A mathematical representation of a biological system

intended to mimic the behaviour of the real system, allowing
description about empirical data and predictions about untested
states of the system. Mô hình Một sự biểu thị toán học của một
hệ thống sinh học mô phỏng lại kết cấu của một hệ thống thực tế
bằng cách mô tả các dữ liệu có được và đưa ra các dự đoán các
trạng thái không được thử nghiệm của hệ thống.

Mutagenicity The ability to produce a permanent, heritable

change in the amount or structure of genetic material of cells or
organisms. (IEH, 1999b). Đột biến gen Khả năng tạo ra một thay
đổi vĩnh viễn có thể di truyền được về lượng hoặc cấu trúc các
vật chất di truyền trong tế bào hoặc cá thể.

Neurotoxicity The ability to produce an adverse effect in the

central or peripheral nervous system. Độc tính thần kinh Khả
năng tạo ra một ảnh hưởng có hại cho hệ thần kinh trung ương
hoặc ngoại biên.

(IEH, 1999b)

NOAEL The No Observed Adverse Effect Level is the highest

dose of a substance at which no toxic (i.e. adverse) effects are
observed. (WHO, 1990) It may also be worded in more detail
thus: The NOAEL is defined as the highest exposure at which
there is no statistically- or biologically-significant increase in the
frequency of an adverse effect when compared to a control
group. (National Academy of Sciences/National Research
Council, 1994) The definition of NOEL is equivalent, but with
the removal of the term, ‘adverse’. Often, the difficult issue in
the use of the terms NOEL or NOAEL is in deciding whether a
compound-related effect noted in a particular study is necessarily
group. (National Academy of Sciences/National Research
Council, 1994) The definition of NOEL is equivalent, but with
the removal of the term, ‘adverse’. Often, the difficult issue in
the use of the terms NOEL or NOAEL is in deciding whether a
compound-related effect noted in a particular study is necessarily
an ‘adverse’ effect. Alterations of morphology, functional
capacity, growth, development or life span of the target organism
may be detected which are judged not to be adverse.

NOAEL Mức ảnh hưởng không gây hại quan sát được. Liều cao
nhất của một chất tại đó không có ảnh hưởng độc tính quan sát
được. Nó cũng có thể được phân tích chi tiết hơn: NOAEL được
định nghĩa là mức phơi nhiễm cao nhất mà tại đó không có sự
tăng đáng kể nào về mặt thống kê hay sinh học của một tác động
nguy hại khi so với với nhóm đối chứng. Định nghĩa về NOEL
hay NOAEL cũng tương tự nhưng bỏ bớt từ “gây hại”. Thông
thường, vấn đề khó khăn khi sử dụng từ NOEL hay NOAEL là
quyết định xem lúc nào chất nghiên cứu được chú ý trong thí
nghiệm có nhất thiết dẫn đến tác động bất lợi. Các thay đổi trong
hình thái, cấu trúc, sinh trưởng, phát triển hay vòng đời của sinh
vật đích có thể được phát hiện và xem xét là không gây bất lợi.

Nongenotoxic A chemical which induces tumours via a

mechanism which does not involve direct carcinogen damage to
DNA (IEH, 1999b). Nongenotoxic Một chất hóa học gây u bằng
các cơ chế không liên quan trực tiếp đến các hư hỏng DNA.

Physiologically- Modelling the dose or degree of exposure to a

chemical at a target tissue, cell or based pharmaco- receptor, by
integration of pharmacokinetic data with anatomical,
physiological and kinetics (PBPK) biochemical data (IEH,
1999b). Sinh lý Mô hình hóa liều hoặc mức độ tiếp xúc của một
hóa chất lên một mô đích, tế bào đích hay thụ thể đáp ứng dược
tính, bằng cách kết hợp dữ liệu dược động lực với dữ liệu giải
phẫu, sinh lý và động học hóa sinh.

NOEL The ‘No Observed Effect Level’ or ‘No Observable

Effect Level’ (NOEL) is the highest dose of a substance
administered to a group of experimental animals at which there is
an absence of observable effects on morphology, functional
NOEL The ‘No Observed Effect Level’ or ‘No Observable
Effect Level’ (NOEL) is the highest dose of a substance
administered to a group of experimental animals at which there is
an absence of observable effects on morphology, functional
capacity, growth, development or life span, which are observed
or measured at higher dose levels used in the study. Thus, dosing
animals at the NOEL should not produce any biologically
significant differences between the group of chemically exposed
animals and an unexposed control group of animals maintained
under identical conditions. The NOEL is expressed in milligrams
of chemical per kilogram of body weight per day (mg/kg
bw/day) or, in a feeding study, in ppm in food (converted to
mg/kg bw of compound intake by measured or estimated food
intake over the period of the study). The NOEL has been simply
defined as the highest dose of a substance which causes no
changes distinguishable from those observed in normal (control)
animals (WHO, 1990). NOEL “Mức ảnh hưởng không quan
sát được” là liều cao nhất của một chất lên một nhóm động vật
nghiên cứu mà tại đó không quan sát được sự thay đổi nào về
hình thái, chức năng, phát triển, sinh trưởng hay vòng đời hay
không quan sát được ở liều cao hơn nữa. Do đó, liều NOEL
không gây ra sự thay đổi đáng kể nào giữa nhóm nghiên cứu và
nhóm đối chứng. NOEL có đơn vị là milligram hóa
chất/kilogram thể trọng/ngày (mg/kgbw/day), hay trong nghiên
cứu dinh dưỡng thì có đơn vị ppm (chuyển sang đơn vị mg/kgbw
của hợp chất hấp thụ hoặc ước tính lượng thức ăn tiêu thụ trong
cả quá trình nghiên cứu).

PM10 Particulate Matter 10µm: the fraction of particles passing

an inlet with a 50 per cent cut-off efficiency at an aerodynamic
diameter of 10µm. PM10 Mảnh của các phần tử có thể đi qua
màng khí động học bán kính 10 µm với hiệu suất 50%.

PTWI Provisional Tolerable Weekly Intake. The tolerable intake

of a chemical expressed as a weekly amount. The term was
established by WHO (1972) for several heavy metals which ‘are
able to accumulate within the body at a rate and to an extent
determined by the level of intake and by the chemical form of the
heavy metal present in food’ (WHO, 1989). PTWI Lượng chấp
nhận tạm thời hàng tuần Lượng chấp nhận một hóa chất tính
hàng tuần. Thuật ngữ được đưa ra bởi WHO (1972) đối với một
số kim loại nặng có thể tích lũy trong cơ thể với một tốc độ nhất
determined by the level of intake and by the chemical form of the
heavy metal present in food’ (WHO, 1989). PTWI Lượng chấp
nhận tạm thời hàng tuần Lượng chấp nhận một hóa chất tính
hàng tuần. Thuật ngữ được đưa ra bởi WHO (1972) đối với một
số kim loại nặng có thể tích lũy trong cơ thể với một tốc độ nhất
định và có thể được xác định bằng cách tính toán một dạng tồn
tại của chất đó trong thức ăn (WHO 1989).

Public health The science and art of preventing disease,

prolonging life and promoting health through the organised
efforts of society. Sức khỏe công cộng Khoa học và báo cáo về
việc phòng chống các bệnh, kéo dài tuổi thọ và nâng cao sức
khỏe bởi các nỗ lực của xã hội.

Reproductive The ability to produce an adverse effect on any

aspect of reproductive capacity, toxicity function or outcome. It
includes effects on the embryo, fetus, neonate and prepubertal
organism and on adult reproductive and neuroendocrine systems
(IEH 1999b). Sinh sản Khả năng tạo ra một ảnh hưởng bất lợi
lên mọi khía cạnh về khả năng sinh sản, chức năng độc tính hay
đầu ra. Nó bao gồm các ảnh hưởng lên phôi, thai, sơ sinh, trẻ
trước dậy thì và cả người trưởng thành và hệ thống nội tiết.

RfD Reference Dose (RfD). An estimate (with uncertainty

factors spanning perhaps an order of magnitude) of the daily
exposure (mg/kg/day) to the general human population
(including sensitive sub-groups) that is likely to be without an
appreciable risk of deleterious effects during a life time of
exposure. It is derived from the NOAEL or the LOAEL by
application of uncertainty factors that reflect various types of
data used to estimate RfD and an additional modifying factor,
which is based on professional judgement of the entire data base
of the chemical. (IRIS, 1996). Usually doses less than the RfD
are not likely to be associated with adverse health risks, and are
therefore less likely to be of regulatory concern. As the
frequency and/or magnitude of the exposures exceeding the RfD
increase, the probability of adverse effects in a human population
increases. However, all doses below the RfD are not assumed to
be ‘acceptable’ (or risk-free) and nor are all doses that exceed the
RfD necessarily ‘unacceptable’ (i.e. result in adverse effects) (US
EPA).
increases. However, all doses below the RfD are not assumed to
be ‘acceptable’ (or risk-free) and nor are all doses that exceed the
RfD necessarily ‘unacceptable’ (i.e. result in adverse effects) (US
EPA).

RfD Liều tham khảo. Một ước tính (với các yếu tố không chắc
chắn) cho phơi nhiễm hằng ngày (mg/kg/ngày) lên một quần thể
người (bao gồm cả các nhóm người nhạy cảm), mà không có rủi
ro nào đáng kể trong suốt thời gian phơi nhiễm.

Nó xuất phát từ NOAEL hoặc LOAEL bằng cách áp dụng các

yếu tố không chắc chắn phản ánh lên nhiều loại dữ liệu khác
nhau được sử dụng để tính toán RfD và một yếu tố cải biến thêm
vào dựa trên đánh giá chuyên môn của toàn bộ dữ liệu về hóa
chất (IRIS, 1996). Thông thường, các liều thấp hơn liều tham
khảo thì không gây nên các rủi ro có hại nào cho sức khỏe do đó
ít được quan tâm quy định. Khi tần số hoặc cường độ phơi nhiễm
tăng làm cho RfD tăng thì khả năng các ảnh hưởng có hại lên
quần thể người tăng lên. Tuy nhiên, tất cả các liều dưới RfD đều
không được cho là liều chấp nhận (không có rủi ro) hay tất cả
các liều cao hơn RfD cũng đều được cho là liều không thể chấp
nhận (ví dụ như dẫn đến các ảnh hưởng có hại).

Risk The probability that, in a certain timeframe, an adverse

outcome will occur in a person, group of people, plants, animals
and/or the ecology of a specified area that is exposed to a
particular dose or concentration of a hazardous agent, i.e. it
depends on both the level of toxicity of the agent and the level of
exposure. Rủi ro Là khả năng mà trong một khoảng thời gian
nhất định, một kết quả có hại sẽ xảy ra với một người hay nhóm
người, thực vật, động vật hay hệ sinh thái tại một điểm đặc biệt
có phơi nhiễm với một liều hay nồng độ một tác nhân nguy hiểm
nào đó, cụ thể nó phụ thuộc vào cả mức độ tố của tác nhân và
mức phơi nhiễm.

Risk assessment The process of estimating the potential impact

of a chemical, physical, microbiological or psychosocial hazard
on a specified human population or ecological system under a
specific set of conditions and for a certain timeframe. Đánh giá
rủi ro Một quá trình để tính toán một tác động tiềm năng của
một chất nguy hại về mặt hóa học, lý học, vi sinh vật học và sinh
lý lên một quần thể người hay hệ sinh thái trong một điều kiện
on a specified human population or ecological system under a
specific set of conditions and for a certain timeframe. Đánh giá
rủi ro Một quá trình để tính toán một tác động tiềm năng của
một chất nguy hại về mặt hóa học, lý học, vi sinh vật học và sinh
lý lên một quần thể người hay hệ sinh thái trong một điều kiện
đặc thù, trong một khoảng thời gian nhất định.

Risk An interactive process involving the exchange among

individuals, groups and communication institutions of
information and expert opinion about the nature, severity, and
acceptability of risks and the decisions taken to combat them.
Rủi ro Một quá trình tương tác liên quan đến sự trao đổi giữa
các cá thể, cá nhóm và tổ chức thông tin liên hệ và tham khảo ý
kiến chuyên gia về bản chất, mức độ nghiệm trọng và khả năng
chấp nhận các rủi ro đồng thời đưa ra các quyết định để ngăn
chặn.

Risk The process of evaluating alternative actions, selecting

options and implementing management them in response to risk
assessments. The decision making will incorporate scientific,
technological, social, economic and political information. The
process requires value judgements, e.g. on the tolerability and
reasonableness of costs. Rủi ro Một quá trình với nhiều hoạt
động khác nhau bao gồm lựa chọn các tùy chọn và áp dụng hình
thức quản lý lên chúng để đáp ứng lại các đánh giá rủi ro. Việc
đưa ra các quyết định sẽ phải dựa trên sự kết hợp các thông tin
về khoa học, công nghệ, xã hôi, kinh tế và chính trị. Quá trình
đòi hỏi phải có đánh giá giá trị ví dụ như khả năng chịu đựng và
tính hợp lý của chi phí.

Safety factor See factor. Safety factor usually refers to health-

related concerns. Yếu tố an toàn thường được biết đến là các
vấn đề liên quan đến sức khỏe.

Skin irritancy A local inflammatory reaction affecting the skin.

Kích ứng da Một phản ứng viêm cục bộ ảnh hưởng lên da.

Stochastic A random probabilistic phenomenon. Hiện tượng xác

suất ngẫu nhiên.

Structure activity The relationship between the biological

activity of a chemical or series of chemicals relationship and
Stochastic A random probabilistic phenomenon. Hiện tượng xác
suất ngẫu nhiên.

Structure activity The relationship between the biological

activity of a chemical or series of chemicals relationship and
their structure. The relationships can be described qualitatively
and quantitatively. Hoạt động cấu trúc Mối liên hệ giữa các
hoạt động sinh học của một hóa chất hay một loạt các hóa chất
với cấu trúc của nó. Các mối liên hệ có thể được miêu tả bằng
định tính hoặc định lượng.

Systemic dose Amount of a substance that is eventually

distributed in the blood after absorption, distribution and storage.
Liều ngấm Một lượng hợp chất mà cuối cùng được đi vào máu
sau khi hấp thụ, phân tán và dự trữ.

Teratogenicity The ability to produce a structural malformation

or defect in an embryo or fetus (IEH, 1999b). Khả năng gây
quái thai Khả năng tạo ra các cấu trúc dị tật hoặc khiếm khuyết
trong phôi hoặc thai.

Threshold The lowest dose or exposure level which will

produce a toxic effect and below which no toxicity is observed
(IEH, 1999b). Ngưỡng Liều thấp nhất hoặc mức phơi nhiễm thấp
nhất có thể tạo ảnh hưởng độc mà nếu thấp hơn nó thì không
quan sát được bất kỳ độc tính nào.

Threshold dose The lowest dose which produces an effect and

below which no biological effect occurs. The acceptability and
usefulness of the concept of the experimental NOEL/NOAEL
depends on the scientific rationale supporting the existence and
demonstrability of a threshold for responses produced by
biologically active agents. As used here, the term ‘threshold’
designates that level of a stimulus which comes just within the
limits of perception, and below which level a recognisable
response is not elicited.

Liều ở ngưỡng Liều thấp nhất có thể tạo ra ảnh hưởng và nếu
thấp hơn thì không có ảnh hưởng sinh học nào được tạo ra. Việc
chấp nhận và tính hữu dụng của khái niệm về NOEL/NOAEL thí
nghiệm phụ thuộc vào cơ sở khoa học bằng cách hỗ trợ và biểu
hiện một ngưỡng để đáp ứng lại các nhân tố có hoạt tính sinh
Liều ở ngưỡng Liều thấp nhất có thể tạo ra ảnh hưởng và nếu
thấp hơn thì không có ảnh hưởng sinh học nào được tạo ra. Việc
chấp nhận và tính hữu dụng của khái niệm về NOEL/NOAEL thí
nghiệm phụ thuộc vào cơ sở khoa học bằng cách hỗ trợ và biểu
hiện một ngưỡng để đáp ứng lại các nhân tố có hoạt tính sinh
học. Trong trường hợp này, thuật ngữ “ngưỡng” chỉ rõ mức mà
một kích thích vẫn nằm trong giới hạn và dưới mức này thì
không đáp ứng nào được nhận thấy.

TDI Tolerable Daily Intake. An estimate of the intake of a

substance which can occur over a lifetime without appreciable
health risk. It may have different units depending on the route of
administration. (WHO, 1994). (Imray and Langley, 1996, p. 18).
The term, ‘acceptable daily intake’ is used for chemicals such as
pesticides (herbicides, insecticides, antifungals etc.) which are
deliberately used on food crops or food producing animals and
for which some level of residues may be expected to occur in
food. The term ‘tolerable daily intake’ is used when the chemical
is a potential food or environmental contaminant.Whilst
exposure should not occur, a TDI is an established health limit
below which lifetime exposure should not have any adverse
health effects. (See also ‘Acceptable Daily Intake’ and
‘Reference Dose’). TDI Lượn hấp thụ chịu được hằng ngày.
Một ước tính cho lượng hấp thụ một hợp chất trong đời sống mà
không gây rủi ro sức khỏe đáng kể. Nó có thể có nhiều đơn vị
khác nhau phụ thuộc vào con đường hấp thụ. (WHO 1994),
(Imray và Langley 1996, trang 18). Thuật ngữ “lượng hấp thụ
hằng ngày chấp nhận” được sử dụng cho các hóa chất như chất
trừ sâu (diệt cỏ, diệt côn trùng, trừ nấm…) cần phải thận trọng
trong sử dụng cho sản xuất thực phẩm (chăn nuôi hay trồng trọt)
mà với chúng thì một lượng hóa chất có thể tích lũy trong thực
phẩm. Thuật ngữ “lượng hấp thụ chịu đựng” được sử dụng khi
hóa chất đó là một chất gây ô nhiễm môi trường và thực phẩm
tiềm tàng. Có thể không cần thời gian phơi nhiễm, một lượng
hấp thụ chịu đựng có thể được coi như là một giới hạn sức khỏe
được thiết lập mà thấp hơn nó thì không gây ra ảnh hưởng có hại
nào cho sức khỏe.

TWI Tolerable Weekly Intake. The TI expressed as a weekly

amount. TWI Lượng hấp thụ chịu đựng hằng tuần Lượng hấp
thụ chịu đựng được tính toán theo từng tuần.
TWI Tolerable Weekly Intake. The TI expressed as a weekly
amount. TWI Lượng hấp thụ chịu đựng hằng tuần Lượng hấp
thụ chịu đựng được tính toán theo từng tuần.

Tolerable intake An estimate of the intake of a substance that

over a lifetime is without appreciable health risk. (WHO, 1994).
Examples are the ADI, TDI and Reference Dose. TI Lượng hấp
thụ chịu đựng Một ước tính cho lượng hấp thụ một chất trong
đời sống mà không gây nên rủi ro sức khỏe nào đáng kể. Ví dụ
như ADI, TDI, liều tham khảo.

Toxicity The quality or degree of being poisonous or harmful to

plant, animal or human life. Độc tính Định tính hay xác định các
đặc tính gây độc hay đặc tính có hại lên thực vật, động vật và
cuộc sống con người.

Transformation The process by which a normal cell acquires

the capacity for neoplastic or carcinogenic growth. It is thought
to occur in several stages. Sự biến đổi Quá trình mà ở đó một tế
bào bình thường bị cải biến hay phát sinh hung thư. Nó được coi
là có rất nhiều giai đoạn khác nhau.

Tumour A mass of abnormal, disorganised cells, arising from

pre-existing tissue, which is characterised by excessive and
uncoordinated cell proliferation or growth and by abnormal
differentiation (specialisation). There are two types of tumours,
benign and malignant. Benign tumours morphologically
resemble their tissue of origin, grow slowly (may also stop
growing) and form encapsulated masses; they do not infiltrate
other tissues, they do not metastasise and are rarely fatal.
Malignant tumours resemble their parent tissue less closely and
are composed of increasingly abnormal cells genetically,
morphologically and functionally. Most grow rapidly, spread
progressively through adjacent tissues and metastasise to distant
tissues. U một khối tế bào không bình thường, được phát triển từ
một mô mà mô này thường to hơn và có vòng đời tế bào không
bình thường hay biệt hóa không bình thường. Có hai loại u, là
lành và u ác. Các u lành có hình thái học giống như mô gốc, phát
triển chậm (do đó có thể dừng quá trình này) và dạng u không
bình thường, nó không giống với mô, có thể không di căn và
hiếm khi gây chết. Các u ác tính có thể không giống các mô cũ
và thường gây nên sự phát sinh các tế bào không bình thường về
lành và u ác. Các u lành có hình thái học giống như mô gốc, phát
triển chậm (do đó có thể dừng quá trình này) và dạng u không
bình thường, nó không giống với mô, có thể không di căn và
hiếm khi gây chết. Các u ác tính có thể không giống các mô cũ
và thường gây nên sự phát sinh các tế bào không bình thường về
hình thái học và chức năng.

Tumour The first step in carcinogenesis whereby a small

number of cells (or one cell) are initiation irreversibly changed
due to genetic damage. U bước đầu tiên trong phát sinh ung thư
vì ở đó một lượng tế bào không nhiều (thậm chí là một) bắt đầu
bị thay đổi bởi các hư hỏng trong gen.

Tumour The stage in carcinogenesis when tumours acquire the

features of malignant growth. U Là bước trong phát sinh ung thư
khi các u chuyển sang phát triển ác tính.

Tumour The process by which initiated cells undergo clonal

expansion to form overt tumours.U Quá trình các tế bào bắt đầu
nhân bản quá mức để tạo thành các u rõ rệt.

Uncertainty The lack of knowledge about the correct value, e.g.

a specific exposure measure or estimate. Không chắc chắn
Thiếu kiến thức về một vấn đề đúng đắn ví dụ như tính toán một
phơi nhiễm đặc trưng.

Uncertainty A numerical factor applied to the no-effect level to

derive an exposure level factor considered to be without
appreciable risk to health (the NEL is divided by the uncertainty
factor). The magnitude of the uncertainty factor depends on the
nature of the toxicity observed, the quality of the toxicological
data available, and whether the effects were observed in humans
or animals (IEH, 1999b). Không chắc chắn Một yếu tố tính toán
được áp dụng vào mức không ảnh hưởng để tạo ra một yếu tố
phơi nhiễm không gây rủi ro đánh kể về sức khỏe (NEL cũng
được tính toán từ yếu tố không chắc chắn). Cường độ của yếu tố
không chắc chắn phụ thuộc vào bản chất của độc tính quan sát,
đặc tính của các số liệu độc tính và phụ thuộc vào các ảnh hưởng
quan sát được ở cả người và động vật.

Variability Measurable factors that differ e.g. height is variable

across populations. The major types of variability are temporal,
đặc tính của các số liệu độc tính và phụ thuộc vào các ảnh hưởng
quan sát được ở cả người và động vật.

Variability Measurable factors that differ e.g. height is variable

across populations. The major types of variability are temporal,
spatial and interindividual. They may be discrete (e.g. albinism)
or continuous (e.g. body weight). It may be readily identifiable
(e.g. presence of albinism) or difficult to identify (e.g. ability to
detoxify a particular chemical metabolite). Khả năng biến đổi
(biến dị, đa dạng) Các nhân tố có thể tính toán khác nhau (ví dụ
như chiều cao) biến thiên trong quần thể. Các loại chính của biến
đổi về thời gian, không gian hay trong từng cá thể. Nó có thể
gián đoạn (bệnh bạch tạng) hay liên tục (như trọng lượng cơ thể).
Nó có thể dễ nhận biết (xuất hiện bạch tạng) hay khó xác định
(như khả năng giải độc của một chất trao đổi nào đó).

Volume of Is the relationship of plasma chemical concentration

and the amount of chemical distribution distributed throughout
the body. This is not a real volume in the true sense, but an (Vd)
apparent (mathematical) volume which can be estimated by:

Thể tích phân bố Là mối liên hệ của nồng độ hóa chất trong nội
bào với lượng hóa chất phân bố trong toàn cơ thể. Nó không phải
là thể tích thực trong thực tế, nhưng một biểu hiện (toán học) có
thể được tính:

Vd = D/Cp

Trong đó, D: liều áp dụng, Cp là nồng độ trong nội bào.