T.C.

M E M BAKANLII LL T

MEGEP
(MESLEK E T VE M RET S M STEM N N GLEND LMES R PROJES )

SERAM VE CAM TEKNOLOJ K S

SIR HAZIRLAMA

ANKARA 2007

Milli E Bakanl itim taraf geli ndan tirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Ba n 02.06.2006 tarih ve 269 say kanln l Karar onaylanan, Mesleki ve Teknik E ile itim Okul ve Kurumlar nda kademeli olarak yayg tlan 42 alan ve 192 dala ait ereve nlar retim programlar nda amalanan mesleki yeterlikleri kazand rmaya ynelik geli tirilmi retim materyalleridir (Ders Notlar r). d Modller, bireylere mesleki yeterlik kazand rmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amac yla renme materyali olarak haz rlanm denenmek , ve geli tirilmek zere Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar nda uygulanmaya ba lanm r. t Modller teknolojik geli melere paralel olarak, amalanan yeterli i kazand rmak ko ile e ulu itim retim s nda geli ras tirilebilir ve yap lmas nerilen de iklikler Bakanl ilgili birime bildirilir. i kta rgn ve yayg e n itim kurumlari , letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ula abilirler. Bas lmmodller, e kurumlar itim nda rencilere cretsiz olarak da l r. t Modller hibir ekilde ticari amala kullan lamaz ve cret kar lnda sat lamaz.

 NDEK LER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii G .......................................................................................................................................1 R RENME FAAL YET ....................................................................................................3 1 1. SIR........................................................................................................................................3 1.1. Tan ...........................................................................................................................3 m 1.2. Amac ............................................................................................................................3 1.3. S n Sflandlmas rlar n r ...............................................................................................4 1.4. SHaz r rlanmas Kullan Hammaddeler ............................................................4 nda lan 1.4.1. Kur Oksit (PbO) ...............................................................................................5 un 1.4.2. Kalsiyum Oksit (CaO) ...........................................................................................5 1.4.3. inko Oksit (ZnO) ................................................................................................. 5 1.4.4. Baryum Oksit (BaO) .............................................................................................. 5 1.4.5. Magnezyum Oksit (MgO)......................................................................................5 1.4.6. Potasyum ve Sodyum Oksit (K 2O ve Na 2O).........................................................6 1.4.7. Lityum Oksit (Li2 O) .............................................................................................. 6 1.4.8. Aluminyum Oksit (Al 2 O3) .....................................................................................6 1.4.9. Silisyum Dioksit (SiO2 ) ........................................................................................6 1.4.10. Bor Oksit (B 2 O3 ) ................................................................................................. 6 1.5. SKontrol Testleri .......................................................................................................7 r 1.5.1. Litre Arl ..........................................................................................................7 1.5.3. Viskozitesi ............................................................................................................. 9 UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 10 LME VE DE ERLEND RME ....................................................................................13 RENME FAAL YET2 .................................................................................................. 15 2. SIRLARIN RENKLEND LMELER R ............................................................................15 2.1. Renk Verici Oksitler ................................................................................................... 15 2.1.1. e itleri, zellikleri, Verdi Renkler................................................................. 15 i 2.1.2. Oksitlerin S r erisinde zlmesi..................................................................... 17 2.2. S n Renklendirilmesinde Kullan Boyalar....................................................... 17 rlar lan 2.2.1. Seramik Boyalar n Trleri ................................................................................17 n 2.2.1.3. Pi S mi rst Boyalar .....................................................................................18 2.3. Renkli SHaz r rlama................................................................................................... 19 2.3.1. SReetesi Hesaplama ....................................................................................... 19 r 2.3.2. Reeteye Uygun SHaz r rlamak ......................................................................... 20 2.4. effaf Sn zellikleri ................................................................................................ 20 r 2.4.1. Bazik Oksitler Asidik Oksitler aras le ndaki Oran ............................................. 20 2.4.2. Bazik Oksidin Cinsi.............................................................................................20 2.4.3. Bazik Oksit / Al 2O3 / SiO2 Aras ndaki Oran....................................................... 21 2.4.4. SiO2 B2O3 Aras le ndaki Oran.......................................................................... 21 2.5. SDenemeleri Yapmak.............................................................................................. 21 r UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 22 RENME FAAL YET .................................................................................................. 27 -3 3. SIRLI P M .................................................................................................................. 27 R

3.1. SPi S Tayin Etmede Dikkat Edilecek Hususlar................................ 27 r irim cakl n 3.2. Seramik S rlarda Ortaya Hatalar Ve Giderilmesi ............................................. 27 kan 3.2.1. Seramik S rlarda S amur Aras r le ndaki kilerde Do li abilecek Hatalar Ve Giderilmesi ....................................................................................................................27 3.2.2. Biskvi Mamulden Kaynaklanabilecek Hatalar ve Giderilmesi.......................... 29 3.2.3. S rlama S nda Olu ras abilecek Hatalar Ve Giderilmesi ..................................... 30 3.2.4. Fn Ortam Olu r nda abilecek Hatalar Ve Giderilmesi ....................................... 30 3.3. Fn S k Kontrolleri ............................................................................................ 30 r cakl 3.3.1.Pirometreler .......................................................................................................... 31 3.3.2. Seramik Kkenli S k Kontrol Aralar cakl .........................................................31 3.4. S Deneme Pi rl irimi.................................................................................................. 32 UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 33 MODL DE ERLEND RME .............................................................................................. 37 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 39 KAYNAKA .........................................................................................................................40

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN MESLEK/DAL MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KO UL YETERL K 215ESB163 Seramik ve Cam Teknolojisi Al Model Kal / Serbest Seramik p ekillendirme SHaz r rlama Haz s , renk verici oksit ve boyalar r rlar , effaf s rla renklendirip kullan haz hle getirerek s ma r rldeneme pi irimi yapmak ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandld r renme materyalidir. 40/32+(40/32) uygulama sresi tekrar Haz s r rlarrenklendirmek ve renkli s pi r irimi iin kullan yntem ve teknikleri lan renmek. Genel Ama Bu modl ile uygun ortam sa landnda, hazs , renk r rlar verici oksit ve boyalareffaf s renklendirip kullan rla ma hazhle getirerek s deneme pi r rl irimi yapabileceksiniz. Amalar Haz s r rlartemin ederek s rlama i lemleri iin tekni uygun haz ine rlayabileceksiniz. Renk verici oksit ve boyalar ile effaf s reetesine r gre renklendirerek kullan ma haz hle r getirebileceksiniz. Plakalar s rlayarak yapabileceksiniz. E M RET T M ORTAMLARI VE DONANIMLARI s rl deneme pi irimi

MODLN AMACI

LME VE DEERLEND RME

Atlye ortamhazs kar r, s , r r, c rlanacak mamul, 200 t mikronluk elek, 63 mikronluk elek, dereceli silindir, balon joje, pistole, snger, b boumetre, ak, effaf s renk verici r, oksitler, seramik boyalarkar r, hassas terazi, deneme , c t fn r, snger, skovalari r , gvenli ile ilgili ekipmanlar. i Her faaliyet sonras o faaliyetle ilgili de nda erlendirme sorular kendi kendinizi de ile erlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac(uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazand z bilgi ve becerileri lerek de n erlendirecektir.

iii

iv

G R G R
Sevgili renci, Gnmzde s n haz rlar rlanmasendstriyel olarak yap lmakta, retim tamamen otomatik olarak gerekle mektedir. Yksek kaliteli sretmek pek ok faktrn bir araya r getirilip bir uyum te etmesiyle yap kil labilir. zellikle artistik s n elde edilmesi rlar de meyen kalitede retim elemanlar n bir arada te etmesi sonucu geekle Bu i n kil ir. alanda ilerlemek iin ok say s denemeleri yapmak, pi da r irim atmosferi homojen olan fnlarda pi yapmakla mmkndr. r irim Seramik retim teknolojisinin her geen gn h ilerledi bu zamanda geli s zla i en r teknolojisini yak ndan takip edip geli meleri incelemek iin belirli bir alt yap n olu n mas gerekir. Shaz r rlama yntemlerini renmek, renk verici oksitleri gere gibi kullanmak, i effaf s renklendirmek, bu alt yapn olu n layacakt rlar n mas sa r. Bu modl sonunda edinece bilgi ve beceriler ile shaz iniz r rlamas, renkli s n n rlar elde edili yntemlerini ve renkli s n pi rlar irimini kolayl gerekle kla tirebileceksiniz. Steknolojisi alan ilerlemek amac elde etmioldu r nda yla unuz bilgi ve becerileri kullanarak daha ileri a amalar kolayl gerekle kla tirme imkn sahip olacaks z na n

e s ile s p pi itli rlar rlan irilmi seramik kap

 RENME FAAL YET 1 RENME FAAL YET 1

AMA
Haz s r rlar temin haz rlayabileceksiniz. ederek, s rlama i lemleri iin, tekni ine uygun

ARA TIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmangereken ncelikli ararmalar z t unlard r: Seramik se r itlerini arar z. tn S n haz rlar rlanmas kullan hammaddeleri ararz. nda lan tn Hazs zerinde yap kontrol testlerini ararz. r rlar lan tn

1. SIR
1.1. Tan m
S seramik amurunu ince bir tabaka r, eklinde kaplayarak onun zerinde eriyen cam veya cams umdur. Kimyasal olarak, alkali ve toprak alkalilerin olu olu turduklar silikat karmlar n uygun s klarda eritilmesi ve so n cakl utulmas elde edilen cams ile tabakad r. Seramik s nda aranan en byk zellik, zerine ekildi amur ile, normal rlar i ko ullarda fiziksel ve kimyasal ba kurmas r. Bu ba n e nedenler ile iyi veya lar d lar itli zay olmalar f sonucu, sn ba s belirlenmiolur. Hatas bir s tabakas r ar da z r seramik amurunun zerinde genelde atlamadan ve kavlamadan kalmal r. Ancak artistik amalarla d bu tr veya de ik shatalardekoratif amal i r , kullanrr. l

1.2. Amac
Seramik rnlerin s rlanmas n amalar n unlard a) zerine ekildi amuru r: i slardan ve gazlardan koruyup yal v tmak. b) amura etki eden e mekanik glere amurun karkoyma gcn artt itli rmak. c) amur zerinde parlak ve kaygan bir yzey olu turmak. d) Renkli pi gsteren amurlarzerinde rtc bir tabaka olu me n turmak. e) Seramik yzeyine renk ve doku zellikleri getirerek estetik de erini artt rmak. f) Salt uygulanan dekorasyonu koruyup detkilerden yal r na tmak.

1.3. S n S flandlmas rlar n r

S n sflandlmassn ortak zellikleri gz nne al rlar n r , r narak yap lmaktad En r. ok zelikler gz nne al u narak sfland yap r: n rma lm t Bile imlerine gre se r itleri: Fritsiz (ham) s rlar Porselen s rlar Bristol (inko oksit ierikli) s rlar Kur s unlu rlar Fritli s rlar Kur s unlu rlar Kur unsuz s rlar Yzey zelliklerine gre se r itleri: Parlak s rlar Mat s rlar Krakle (atlakls ) rlar Toplanmal rlar s Ak s c rlar Kristal s rlar Aventurin s rlar Redksiyon s : rlar Lsterli s rlar in k z rms Seladon s rlar Optik zelliklerine gre se r itleri: Saydam (transparant) s rlar rtc (opak) s rlar Kristal s rlar

1.4. SHaz r rlanmas Kullan Hammaddeler nda lan

S yap nda kullan hammaddeler s ierisindeki zelliklerine gre gruba r m lan r ayrrlar: l Bazlar: Eritici olarak kullanrlar. RO ve RO2 kimyasal formllerini ierirler. ( l R- elementin ismi, O- oksijen) Oksitler, elementlerin oksijen ile bile olu ik turmu hlidir. oksitlerden olu u urlar: PbO, CaO, ZnO, BaO, MgO, K2 O, Na2 O, Li2O Amfoterler: Hem asidik, hem bazik zellik gsterirler. R2 O3 kimyasal formllerini ierirler. Al2 O3 genel temsilcidir. Asitler: Cam olu umunu sa larlar. RO2 kimyasal formllerini ierirler. SiO2 , B2 O3

S n molekler rlar eklinde formle edilmesi ile SEGER kendi ad an Seger ile lan Formln ortaya koymu tur.

Seger forml: 1.0 RO-R2 O . xR 2O3 . yRO2 ba y turacak olu nt ekilde yazr. l rnek: 0,05K2 O 0,95PbO 0,15 Al2 O3 2,0 SiO2 ( 950 0 Cde geli ir.) Toplam 1,00

1.4.1. Kur Oksit (PbO) un

S rlarda eritici oksit olarak kullanr. Erime noktasd olmas l k ndan (880oC) ve renk verici oksitler iin iyi bir zc oldu undan s rlarda ok kullanr. Zehirli oldu l undan g kaplar kullan da nda lmaz. Fritleme yap larak da kullan labilir. S hammaddelerden rlara u al r. n Mrdesenk PbO Kur karbonat PbCO 3 un stbe 2PbCO3.Pb(OH) 2 Slyen Pb3O4

1.4.2. Kalsiyum Oksit (CaO)

Her s yer alan temel hammaddelerden biridir. Sile amur aras ara tabaka rda r nda olu umunu sa bir eriticidir. S hammaddelerden alr. lar. yi ra u n Mermer, tebe CaCO 3 ir Dolomit CaCO3 .MgCO3 Volastonit CaO.SiO2

1.4.3. inko Oksit (ZnO)

S rlarda 11000 Cnin alt parlakl r rol oynar. Satlan nda arttc r nler. Kristal s n olu rlar umunda kullanr. S hammaddelerden al r. l ra u n inko oksit ZnO inko karbonat ZnCO3 inko borat ZnO2B2 O3

1.4.4. Baryum Oksit (BaO)

S rlarda az oranlarda kullan nda s parlakl verir. Kullan miktar ka ld ra k m artt matla olu Zehirli oldu ma ur. undan kullan dikkat gerektirir. S hammaddelerden m ra u al r. n Baryum karbonat BaCO3 Baryum silikat BaO.SiO2

1.4.5. Magnezyum Oksit (MgO)

S rlarda az oranlarda kullan 1100 0 Cnin alt parlakl arttc oynar. ldnda nda r rol Kullan miktar ka matla olu Satla nler. Hava ko m artt ma ur. r n ullar dayan na kl s n elde edilmesinde kullanr. S hammaddelerden alr. rlar l ra u n Magnezyum oksit MgO Magnezit MgCO3

Dolomit CaCO3 .MgCO3 Talk 3MgO4SiO 2 H2O

1.4.6. Potasyum ve Sodyum Oksit (K 2O ve Na2O)

S rlarda eritici olarak kullanrlar. Alkali oksitlerdir.Yksek genle katsay na l me lar sahip olduklar ndan s rlarda atlama hatas yol aarlar. Alkalili s n yumu na rlar amaya ba s k ile tam erimenin olu u s k aral lad cakl tu cakl (erime intervali) dard S r. ra u hammaddelerden al r. n Potasyum karbonat K2CO3 Potasyum nitrat KNO3 Ortoklas (Feldspat) K2 OAl2O3 6SiO2 Kristal soda Na 2CO3.10H2 O Kristal boraks Na2 O2B2 O310H2 O gherilesi NaNO3 ili Albit (Feldspat) ) Na2 O Al2 O36SiO2

1.4.7. Lityum Oksit (Li 2O)

S rlarda eritici olarak kullanr. Alkali oksitlerdendir. Genle katsay l me sdi er alkalilere gre daha d ktr. S parlaklverir. S hammaddelerden alr. rlara k ra u n Lityum karbonat Li2CO3 Lityum silikat Li2 OSiO2 Lityum aluminat Li2O Al2O3 Spodumen Li2O Al2 O34SiO 2

1.4.8. Aluminyum Oksit (Al2O3)

S rlarda kullan temel oksittir. Hem asitlerle hem de bazlarla reaksiyon lan olu turabilir. S kullan miktarartt sn erime s rda m ka r cakl artar. Sn s r cakla dayan n r Mekanik direnci artr. Isgenle m arttr. r l meyi azaltve sertlik verir. S r ra u hammaddelerden al r. n Aluminyum oksit Al2O3 Kaolin (saf) Al2 O32SiO22H 2O

1.4.9. Silisyum Dioksit (SiO2 )

S rlarda ortak olarak kullan oksittir. Cam olu lan turucu olarak grev yapar. Ancak bu grevini bazik oksitlerle uygun oranlarda birle i zaman gerekle Satla nler. ti tirir. r n S hammaddelerden al r. ra u n Kuvars SiO2 Kaolin (saf) Al2O3 2SiO22H2 O

1.4.10. Bor Oksit (B 2O3)

Cam olu turucu olarak grev yapar. S n erime s klar d rlar cakl n rr. S ok rda miktarda kullan ldnda bor tl ad bilinen beyaz rtclk ortaya Bor oksitli ile kar.

s izilmeye kar direnli, parlak yzeyli ve geni erime aralna sahiptir. S rlar bir ra u hammaddelerden al r. n Kalsiyum borat CaOB2O3 6H2 O Kristal boraks Na2 O2B2 O310H2 O Borik asit B2O3 3H2 O inko borat ZnO2B2 O3 Pandermit 2CaO3B2 O3 3H2 O Kolemanit 2CaO3B2 O35H 2O leksit Na2 O 2CaO5B2O312H2 O

1.5. SKontrol Testleri r

tlen s n, s rlar rlama ncesi homojen s rlama yapmak amac yap kontrol yla lan testleridir.

1.5.1. Litre A rl
S rlama ncesi, s tanelerinin su ierisindeki miktar bulmak amac yapr. 1 r n yla l litrelik dereceli silindir veya balon joje ile sn arl r llr. Staneleri su iinde artt r ka sn litre a artar. Staneleri su iinde azald sn litre a d S r rl r ka r er. rlama rl yntemine ba olarak s n litre arln belirli de l rlar n erlerde olmas gerekir. Yap 1 litrelik dereceli silindir veya balon joje, kuru olarak hassas terazide tartr. l: l (Daras n(Resim 1.1). Kar r al r lmolan s al t rdan narak, 1 litrelik dereceli silindir veya balon joje s doldurulur. Hassas terazide tartr. (Resim1.2) tart (dara) ld rla l lk m kar nda gram/litre olarak, litre a bulunmu rl olur.

Resim 1.1: Balon jjenin tart m

Resim 1.2: S dolu balon jjenin tart rla m

1.5.2.Yzde Elek Bakiye

tlen sn, r tme inceli ve kuru madde miktar (63 mikronluk elekte, 32 ini n mikronluk elekte kalan miktar) bulmak amac yapr. Litre arl yla l bulunan sn 63 r mikronluk veya 32 mikronluk elekten geirilmesi sonucu elek zerindeki tanelerin kurutularak tart lmas sonucu elde edilir. S n erime zelliklerinin, kimyasal ve fiziksel zelliklerinin istenilen de rlar erlerde olmas r sn tme inceli direkt etkiler. ini tme incelieleklerle kontrol edilir. Elekler, i elek gz bykl gre s flandl Elek gz bykl mm veya mikron cinsinden ne n rr. ifade edilir.1mm=1000 mikrondur. Yap Litre arl l: bulunan s63 mikronluk veya 32 mikronluk elekten tazyikli su r ile geirilir (Resim 1.3). Elek zerinde kalan taneler pipet yard ile bir kaba al r (Resim m n 1.4). Kurutucuda kurutulur. Hassas terazide tartr. forml uygulanarak % elek bakiye l u bulunur. Elek stnde kalan miktar (kuru) % Elek bakiye (63 mikronluk) =--------------------------------------------- X 100 1 litredeki kuru madde miktar D 1 litredeki kuru madde miktar =--------------------------- X ( P- 1000) D- 1 D= Sn yo r unlu (2.6-2.8g/cm3 ) u P=1 litredeki sa r rl

Resim 1.3: Sn elekten geirilmesi r

Resim 1.4: Elek stndeki miktar al n nmas

1.5.3. Viskozitesi
Viskozite, slar akmaya kar v n gsterdi direntir. i tlen sn homojen bir r ekilde s rlanmas amac sn belirli bir akl gstermesi gerekir. Akl viskozite ile yla, r ck ck ters orantd Aklartarsa viskozite d Aklazal viskozite artar. lr. ck er. ck rsa Sulu s n viskozitesi Lehman viskozimetresi ile llr. Sn akma h, saniye rlar r z olarak bulunur. Yap Lehman viskozimetresinin t yerle l: pas tirilir. Daha nceden kar r lmolan t s 100ml olacak r ekilde al narak lehman haznesine bo l Kronometre veya saat n altr. srlan T al f r. pa ndnda, kronometre veya saat ba l Sn son damlasakt latr. r nda kronometre veya saat durdurulur. Sn viskozitesi saniye cinsinden llm r olur.

Resim 1.5: Sn viskozitesinin lm r

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

Hazs s r rlar rlama i lemine haz n rlay z.

Basamaklar lem
S rtemin etmek iin reticilerden gerekli bilgileri al z. n Al s kar r z. nan r n t

neriler
Sn geli s , rengini r me cakl n ve zelliklerini reniniz. S homojen bir da m r l gsterinceye kadar kar rz. n t Sn litre arl dereceli r n silindir veya balon joje ile lnz. Hassas terazi kullan z. n Sn litre a n s r rl rlama yntemini gz nne alarak kontrol ediniz.

Sn litre a r rlnbularak, yo unlu unu kontrol ediniz.

S kullan hazhle getirmek iin litre r ma r arln % elek bakiyesini bulunuz. ve

Sn % elek bakiyesini bulmak r iin 63 mikronluk elek kullanz. n Eleme s nda ras tazyikli su kullanz. Elek n stn pipet yard ile bir kap m iine alz ve kurutucuda n kurutunuz. Hassas terazide tartz. n

10

 Sn viskozitesini lnz. r

Sn r viskozitesini dikkatli olunuz.

lerken

Temiz ve dzenli aln z.

S, 200 mikronluk elekten geiriniz. r

Kar r sn tamam lan r t n200 mikronluk elekten geiriniz

Zaman de iyi erlendiriniz. gvenlikurallar uyunuz. i na

11

S rlama ncesi s ara ara kar rz. r n t

12

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

A- OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F
A cmlelerinin ba do ise D, yanlise Y koyunuz. a daki na ru Do ru 1. S seramik amurunu ince bir tabaka r, eklinde kaplayarak onun zerinde eriyen cam veya cams umdur. olu 2. Seramik s , zerine ekildi amur ile, normal ko rlar i ullarda fiziksel ve kimyasal ba kurmaz. lar 3. Srenkli pi gsteren amurlar zerinde rtc bir tabaka r me n olu turur. 4. S alt uygulanan dekorasyonu korumaz ve d r, na etkilerden etkilenir. 5. Optik zelliklerine gre s rlar, saydam (transparant) s rlar, rtc (opak) s kristal s olarak s flandlabilir. rlar, rlar n r 6. Amfoterler, hem asidik, hem bazik zellik gsterirler. 7. Kur oksit (PbO) s un rlarda cam yap oksit olarak kullanr. c l 8. Bor oksitli s izilmeye kardirenli, parlak yzeyli ve geni rlar bir erime aral sahiptir. na 9. Litre a testi, 1 litrelik dereceli silindir veya balon joje ile, rl sn arl n llmesidir. r n 10. Viskozite, s larakmaya kargsterdiakl r. v n i ckt Yanl

DE ERLEND RME
Cevaplar zcevap anahtarile kar tn Do cevap say zbelirleyerek n rz. la ru n kendinizi de erlendiriniz. Yanlcevap verdi ya da cevap verirken tereddt ya z iniz ad n sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara do cevap verdiyseniz uygulamal ru teste geiniz.

13

UYGULAMALI TEST
renme faaliyetinde kazand z beceriler do n rultusunda haz s n litre r rlar arln% elek bakiyesini, viskozitesini lnz. Bu uygulamay a , a kriterlere gre daki de erlendiriniz. Bu faaliyet kapsam a listelenen davran nda ada lardan kazandz becerileri Evet n ve Haykutucuklar (X) i koyarak kontrol ediniz. r na areti DEERLEND RME KR TERLER Ara gerecinizi do olarak seip hazhle getirdiniz mi? ru r nl nz giydiniz mi? Sn, litre arl ltnz m? r n 1 litredeki, kuru madde miktar buldunuz mu? n S, 63 mikronluk elekten elediniz mi? r Elek zerindeki miktar kaba alkurutucuda kuruttunuz mu? bir p % elek bakiye hesaplamas yapt z m n n ? Sn viskozitesini ltnz m? r Sn tamam 200 mikronluk elekten elediniz mi? r n al ortam z ma n temizlediniz mi?

Evet

Hay r

DE ERLEND RME
Yap de lan erlendirme sonunda Hay r eklindeki cevaplar zbir daha gzden n geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsan z renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarz nn tamam ise bir sonraki faaliyete geiniz. evet

14

 RENME FAAL YET 2 RENME FAAL YET2 AMA

Renk verici oksit ve boyalar ile effaf s reetesine gre renklendirerek kullan r ma hazhale getirebileceksiniz. r

ARA TIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapman gereken ncelikli ararmalar z t unlard r: S n renklendirilmesinde kullan oksitleri ararz. rlar lan tn Renk verici oksitlerin zeliklerini ararz. tn S n renklendirilmesinde kullan boyalar tn rlar lan arar z. Renkli s n nashaz rlar l rlandn tn arar z. Sdenemelerinin nasyap arar z. r l ld n tn

2. SIRLARIN RENKLEND LMELER R

2.1. Renk Verici Oksitler
2.1.1. e itleri, zellikleri, VerdiRenkler i Renk verici oksit ad
Bakoksit r (CuO, Cu2O)

zellikleri
Kur s unlu rlarda ye tm tonlar verir. ilin n Salt alkalili kur unsuz s rlarda Mr s mavisi,bile iminde az da kur bulunursa un turkuaz elde edilir. Redksiyonlu pi irimde in k z rmselde edilir. S rlarda katk oran ba olarak na l oksitleyici pi irimde sarkahverengi, kl , z kahverengi, arap k z rmsrenkler elde edilir. Redksiyonlu pi irimde gri-mavi ve koyu gri renkleri elde edilir. Aventurin s bol alkalili ve kuvarsl rlar demir rlar, s n oksit ile doyurulmalar sonucu elde edilir. S rlarda a maviden laciverte kadar k mavinin tm tonlar nolu turur. ok sert oldu undan ok iyi tlmelidir. yoksa s r iinde znmez.

Verdi renkler i
Mavi-ye il, turkuaz, k z, rms k z rms ye il, in bak r

Demir oksit (FeO,Fe2 O3,Fe3O4 )

Sar kahverengi, , kl z kahverengi, arap k z, grirms mavi ve koyu gri

Kobalt oksit (CoO,Co2O3, ,Co3 O4)

Mavi, turkuaz, siyah

15

Krom oksit (Cr2O3)

Mangan dioksit (MnO2)

S rlarye renge boyar. Borlu-alkalili il s rlarda benekli ye renkler elde edilir. Bol il kur unlu s rlarda krom k z rmsrenkler elde edilir. S rlarda kahverengi, mor ve siyah renklerin elde edilmesinde kullanr. Bol kur l unlu s rlarda kahverengi,alkalili s rlarda mor renginin tonlar verir. n

Sar ye , il, k z rm

pink,

Mor, siyah

kahverengi,

Nikel oksit (NiO,Ni2 O3)

Kalay dioksit (SnO2 )

Zirkon dioksit (ZrO2)

Antimon oksit (Sb2 O3,,Sb2 O5) Titan dioksit (TiO2 )

Uran oksit (UO2 ,UO3 ) Selen bile ikleri (se-)

S rlara nikel karbonat olarak katr. Gri, kahve, mavi, l Kur unlu, bol inkolu, alkalili s rlarda nikel pembe oksit katk ile pembe, yosun ye mavi, s ili, kahverengi-mor gibi de ik renkler elde i edilebilir. S beyaz rtc yapmada kullanr. Bir Beyaz rtc rlar l ok seramik boyas n temelini olu n turur. Di renk verici oksitlerle kullan nda er ld sn rengini opaklar yzeyinin dzgn r tr, parlak olmas sa n lar. S rlarbeyaz rtc yapmada kullanr. Beyaz rtc l Endstride en ok kullan zirkon lan ekli silikatt rtclk zirkon silikat ince r. n tlmesi ile orant olarak art gsterir. l Tane inceli 5 mikronun alt olmas i nda gerekir. Kur unsuz s rlarbeyaz rtc yapmada Beyaz rtc kullanr. Kur s l unlu rlarda parlak sar rengi verir. Seramik s nda matlar rlar tcve kristal Beyaz rtc kristl olu turucu olarak kullanr. Kur l unsuz olu turucu, s rlarda beyaz, kur s unlu rlarda ise asar matlar, k tc renkleri verir. e itli oksitlerle renklendirilmis rlara titan dioksit katk s ile farkl renk de iklikleri ortaya i kar. Kur s unlu rlarda k z rm rengi verir. Borlu Sar , turuncu, s rlarda sar dan ye do de en k z ile ru i rm renkler verir. Saydam s rlarda rtc gri beyaz renkler rtc gri beyaz, verir. e itli oksitlerle renklendirilmi selen k z rms s rlara selen bile ikleri katk sile farkl renk de iklikleri ortaya i kar. Selen k z kur rms unsuz sn fritle r tirilmesi ile ba l ar sonular vermi tir.

16

2.1.2. Oksitlerin S r erisinde zlmesi

Renk verici oksitler s ierisinde znerek renk verirler. znme renk verici r oksidin cinsine ve kullan miktar gre de ir. znme, renk verici oksidin s m na i r olu turan zc maddelerle birle mesi sonucu gerekle S ir. rdaki kullan miktar ka m artt znme azal sn zelli etkiler. Bak oksit, demir oksit, s iinde znmezse r, r ini r r metalik siyah renkler olu Kobalt oksit s ierisinde belirli orandan sonra znmez, ur. r kprmelere yol aar.

2.2. S n Renklendirilmesinde Kullan Boyalar rlar lan

Seramik boyalarsalt szerinde ve sn iinde boyama grevi yapan, e , r nda, r r itli metal oksitlerden elde edilen, zel renklendiricilerdir. Seramik boyalarsiinde ok ince taneler hlinde da , r larak renk verirler. Seramik boyalar n bile n iminde renk veren oksitler tek ba na kullan lar labildikleri gibi, birka bir arada kullan larak, ok genirenk paletlerinin ve e ko itli ullara dayan klseramik boyalar n elde edilmeleri sa n lanmaktad r. Seramik boyalar n dayan ln boyama gcn etkileyen en nemli faktrler n kl ve unlard r: Boyankendi bile n imi Kullan sn bile ld r imi Pi s ve fn atmosferi me cakl r

Seramik boyalarretimi, spinel olarak adlandlan iki ve de birer metal r erli oksidin (MgO.Al2 O3) kendi aralar yapt bile nda klar ikler, dayan boyalar turur. kl olu Baz grup spineller unlard Aluminatlar, ferritler, kromitler r:

2.2.1. Seramik Boyalar n Trleri n 2.2.1.1. S Boyalar ralt

S boyalar, salt boyama grevi gren ,renk verici oksitlerden elde edilen ralt r nda zel renklendiricilerdir. Tm salt r boyalar katk na olarak % 5-10 oran kaolin veya nda plastik ve beyaz pi kil katr. Ama boyan biskvi zerinde daha iyi tutunmas en l n n sa lamakt r. S boyalar k rma s klar ralt n zd cakl genelde 1100oC ile 1200o C aras r. S ndad ralt dekoru yap ktan sonra, ld effaf sn pi s r irim cakl bu de erlerin alt olmas nda gerekir. S k yksek tutulursa renk de imleri gzlenir. cakl i

17

2.2.1.2. Ham S rst Boyalar

Pi memi r zerine dekor yapmak amac kullan renk verici oksitlerden elde s yla lan, edilen zel renklendiricilerdir. Mayolika olarak da adlandlan bu boyalar ieri yo r n ini un renklendirilmi alkalice zengin s olu rlar turur. Boyalar spi s sile birlikte r irim caklnda r erirler ve nemli bir miktarda da sn iine gmlrler. r Ham s rst boyalar n haz n rlanmas s , raltboyalarn belirli oranda s n ralarla kar r larak de t irmenlerde, ince tane boyutuna gelene kadar (100mikronluk elekten geecek ekilde) sulu tlerek yapr. e tekniklerle dekorlama yapr.Sile boya l itli l r ayn anda pi er.

2.2.1.3. Pi S mi rst Boyalar

S pi r irimi yap rn zerine dekor yapmak amac kullan d lm yla lan k s klarda eriyen s cakl ralardan ve boyalardan olu Kullanma s klar oC-850 oC ur. cakl 600 aras ndad r. Eritici olarak kullan s lan ralar d s kta eriyebilen camlar olup grevleri k cakl boyay alttaki daha sert szerinde parlak bir r ekilde eritmektir. Sst boyalar haz r n rlanmalar itlidir: Boya ve eritici birlikte eritildikten sonra e tlebildikleri gibi, e oranlarda kar r eritici ve boya birlikte kuru olarak da itli lan t tlebilirler. Boyan para zerine srlmesinde kolayl sa n k lamak amac terebentin ya, yla medium gibi boyay inceltici maddeler katr. l

2.2.1.4. zelti Boyalar

Seramik rn zerine, renk veren metallerin tuzlar n renk ve doku zellikleri n gstermesidir. Bu boyalar daha ok artistik amalar iin kullanr. En ok kullan metal l lan tuzlar unlard Kobalt nitrat, mangan nitrat, demir nitrat, bak nitrat, nikel nitrat, uran r: r nitrat, alt klorid ve platin klorid. n zelti boyalar ile dekorlanm rnler ya direkt olarak saydam bir s pi veya rla irilir o 750 C-850 Cde k r ktan sonra s r. Pi zdld rlan irilir.
o

Boyan para zerine srlmesinde kolayl sa n k lamak amac yla gliserin, surup, tylos, alkol gibi kayganlverici ve srmeyi kolaylar maddeler katr. k tc l

18

2.3. Renkli SHaz r rlama

2.3.1. SReetesi Hesaplama r
S genel olarak seger forml ile yazrlar. Seger formlnden hareket edilerek rlar l hammaddeler belirlenir, oksitlerin mol say lardo rultusunda s reetesi haz r. r rlan Hesaplama u ekilde yapr: Seger formlndeki oksitlerin mol say , reetede yer almas l lar istenen hammaddelerin mol arl ile arpr (Tablo1.1). klar l rnek: Seger forml 1,0 PbO 0,1 Al2 O3 2,0 SiO2 Olan sn reetesinin hesaplanmas oksiterden yola r nda karak hangi hammaddelerin al nacabelirlenir. Kur oksit ieren hammadde slyen, Pb3 O4 mol a (1/3)=229g un rl Alminyum oksit ieren hammadde kaolin, Al2 O32SiO 22H 2O mol a =258g rl Silisyum dioksit ieren hammadde kuvars, SiO2 mol a rl=60g Kaolin ierisinde 1 mol Al2O3 2 mol SiO2 bir arada oldu undan 1mol kaolin al ndnda sn iine 1mol Al2 O3 , 2 mol SiO2 girer. Reete hesaplamas izelge olarak r n gsterirsek u ekilde olu ur. Kullan lan hammaddeler Slyen Kaolin Kuvars Toplam Sreetesi hesaplama r Mol say x Mol a s rl 1,0 0,1 1,8 x 229 = 229,0 x 258 = 25,8 x 60 = 108,0 362,8 Seger formlndeki oksitler PbO Al2O 3 SiO2 1,0 0,1 1,0 0,1 (2x0,1) 0,2 1,8 2,0

Sreetesini % olarak hesaplarsak: r Kullan lan Reetedeki miktar hammaddeler Slyen 229,0 Kaolin 25,8 Kuvars 108,0 Toplam 362,8

Faktr x100/Toplam sa r r. x 100/362,8 x 100/362,8 x 100/362,8

% Reete 63,1 7,1 29,8 100,0

Tablo 1.1. Sreetesini % olarak hesaplama r

19

2.3.2. Reeteye Uygun SHaz r rlamak

Hammaddeler ve renklendirici reetedeki miktara gre tartr. Bilyeli de l irmenlerde sulu olarak tlr. De irmenin i hacmine gre, 1/3 bilye, 1/3 hammadde,1/3 su olacak ekilde ayarlama yapr. l tme inceli 100 mikronluk elekten geecek i, ekilde olmalr. d tme sonras rda akl gzlenmezse elektrolit ilavesi yapr ve belirli sre tekrar s ck l tme yapr. l tlen sn litre a ve % elek bakiye kontrol yapr. 200 mikronluk r rl l elekten ve m stan geirildikten sonra srekli kar rma i knat t leminin yap r ld s havuzlar al r. Fritli s n na n rlar tlmesinde s sspansiyonda tutmak amac %5-25 r yla oran kaolin katk yapr. nda s l

2.4. effaf Sn zellikleri r

S hammaddelerin olu r, turdu karm uygun s kta eritilmesi sonucu elde u n cakl edilir. S olu r turan oksitlerin bazik, amfoter ve asidik etkileri sonucu s ba olarak cakla l belirli s klarda yumu cakl amas s k artt erimeye ba , cakl ka lamasve erimesi, h zl so utma ile faz de imi olu i mas sonucu scams yap geer. So r bir ya utma, s hldeki v sn, kat r hle gemesine kadar h yaprsa, sparlak grnm kazan Yava l zl l r r. yaprsa mat bir grnm kazan Sn r. r tme inceli de sn erimesinde etkilidir. i r tme i leminde taneler inceldike sn erimesi artar. Sn erime zelli zelliklere bad r r i u l r:

2.4.1. Bazik Oksitler Asidik Oksitler aras le ndaki Oran

Bazik oksitler ile asidik oksitler uygun oranlarda birle erek s rdaki camla may sa larlar. Asidik oksitlerden kuvars bazik oksitlere oran veya 3 kat n, 2 olmal r. S d rdaki kuvars miktar yksek tutulursa, kristalle ve mat bir grnm olu S me ur. rdaki kuvars miktar k tutulursa sok ak olur, biskvi taraf emilir veya akar. d r kan ndan

2.4.2. Bazik Oksidin Cinsi

Bazik oksitlerin mol arl sn erime zelli klar r inde etkilidir. Erime zelli mol i, arl yksek olan bazik oksitlerde yksek, mol a azald azal rl ka r. Bazik oksit: PbO BaO SrO K2O ZnO Na2 O CaO MgO 153 104 94 81 62 56 40

Mol a (g): 223 rl

Sn erime noktas d r n rmek istedi imizde mol arl yksek olan bazik oksitler kullanmal z. Sn erime noktas ykseltmek istedi y r n imizde mol a d olan bazik k rl oksitler kullanmal z. y

20

2.4.3. Bazik Oksit / Al2O3 / SiO2 Aras ndaki Oran

S rlarda Al2O3 miktar ka sn erime noktas artt r ykselir. Seger formlnde Al 2O3 mi ktar 2 miktar n 1/10unu gememelidir. Alminyum oksit miktar ka sn SiO n artt r erime zellikaybolur, mat bir grnm kazan i r. 0,3Na 2O rnek: 0,4CaO 0,3PbO 0,3 Al2O3 3 SiO2

2.4.4. SiO 2 B2O3 Aras le ndaki Oran

Bor oksidin erime noktas ok d oldu k undan sn da erime noktas d r n rr. S camla rda may lar. Sn parlakl , sertli ve elastikli arttr. Kullan sa r n ini ini r lacak bor oksit miktar 2 miktarn sinden az olmal r. S kullan miktar SiO n d rda m yksek tutulursa bor tl dedi s opakla grlr. imiz rda ma

2.5. SDenemeleri Yapmak r

Sdenemeleri yapmak iin i r u lemler yapr: l Seger forml yazr. Seger forml, s n erime zellikleri, pi s l rlar irim cakl gz nne al narak yazr. l Seger formlnden reete hesaplamas l yapr. Reetedeki hammaddeler haz rlanacak smiktar gre tartr. r na l Bilyeli de irmenlerde sulu olarak tlr. (100 mikronluk elekten geecek ekilde) tlen s200 mikronluk elekten geirilir. r S rlanacak, deneme plakalar rlan haz r. S rlama i lemi yapr. Sfazlal olan kmlar ve fn plakas gelebilecek l r s r na yerlerin s temizlenir. rlar

Fn plakas yerle r na tirilir. Fn s k ayar lve pi r cakl yapr irilir. Fn s n de r k rlar erlendirilmesi yapr. l

21

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

effaf s renk verici oksit ve boyalarla renklendiriniz. r

Basamaklar lem
effaf s rtemin etmek iin reticilerden gerekli bilgileri al z. n Al s kar r z. nan r n t

neriler
Sn geli r me s n ve cakl zelliklerini reniniz. S homojen bir da m r l gsterinceye kadar kar rz. n t Sn litre arl dereceli r n silindir veya balon joje ile lnz. Hassas terazi kullan z. n Kullan lacak renklendirici maddeyi, hassas terazide tartz. n Sulu sn kullan miktar r m n1 litredeki kuru madde miktar ndan hesaplayarak bulunuz. S ile renklendirici madde, r homojen bir zellik kazan ncaya kadar tnz.

tlm sulu s gz ile kontrol ediniz. r Sn yo r unlu unu, litre arl nbularak kontrol ediniz. Sn % elek bakiyesini bulmak r iin 63 mikronluk elek kullanz. n Eleme s nda ras tazyikli su kullanz. Elek n stn pipet yard ile bir kap m iine alz ve kurutucuda n kurutunuz. Hassas terazide tartz. n Sn r viskozitesini lerken dikkatli olunuz. tlen sn tamam 200 r n mikronluk elekten geiriniz Temiz ve dzenli aln z. Zaman de iyi erlendiriniz.

22

Renklendirici oksit ve boyalar temin etmek iin reticilerden gerekli bilgileri al z. n Al nan boya veya renk verici oksidin kullan miktar belirleyiniz. m n

gvenlikurallar uyunuz. i na

Sulu sn kullan miktar belirleyiniz. r m n Sulu s ile renklendirici maddeyi, bilyeli r de irmende tnz.

tme sresini ve tme inceli ini de irmenin dnme sresine gre ayarlayz. n

S kullan hazhle getirmek iin litre r ma r arln bulunuz. Sn viskozitesini lnz. r

Sn litre a n r rl yntemini gz nne kontrol ediniz. Sn r viskozitesini yntemini gz nne kontrol ediniz.

s rlama alarak s rlama alarak

23

S iindeki iri taneleri ay r rmak iin eleyiniz.

S, 200 mikronluk elekten geiriniz. r

Sn dibe r kar r z. n t

kmemesi

iin

S rlama ncesi s ara ara kar rz. r n t

24

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

A- OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F A cmlelerinin ba do ise D, yanlise Y koyunuz. a daki na ru Do ru 1. Demir oksit ile s rlarda katkoran ba na lolarak oksitleyici pi irimde sarkahverengi, kl kahverengi, k z renkler , z arap rms elde edilebilir. 2. Kalay dioksit s yapmada kullanr rlareffaf l 3. Titan dioksit s beyaz rtc, kristal olu ra, turucu, matlar tc zellikler katar. 4. Renk verici oksitler sierisinde znerek renk verirler. r 5. Seramik boyalar r alt szerinde ve sn iinde boyama , s nda, r r grevi yapan, e metal oksitlerden elde edilen s r. itli rlard 6. S altboyalar, s alt boyama grevi gren, renk verici r r nda oksitlerden elde edilen zel renklendiricilerdir. 7. Ham sst boyalar spi s nda sile birlikte erirler r r irim cakl r ve nemli bir miktarda da sn iine gmlrler. r 8. Pi sst boyalar r pi mi r s irimi yap lmrn zerine dekor yapmak amac kullan d s klarda eriyen oksitlerden yla lan k cakl ve zeltilerden olu ur. 9. S erimenin tam gerekle rda mesi amac asidik oksitlerden yla, kuvars bazik oksitlere oran veya 3 kat n, 2 olmal r. d 10. Sn erime noktas r nd rmek istedi imizde mol arl yksek olan bazik oksitler kullanmalz. y Yanl

DE ERLEND RME
Cevaplar zcevap anahtarile kar tn Do cevap say zbelirleyerek n rz. la ru n kendinizi de erlendiriniz. Yanlcevap verdi ya da cevap verirken tereddt ya z iniz ad n sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara do cevap verdiyseniz uygulamal ru teste geiniz.

25

UYGULAMALI TEST
renme faaliyetinde kazand n beceriler do z rultusunda haz n Bu uygulamay adaki kriterlere gre de rlay z. a erlendiriniz. s denemeleri r

Bu faaliyet kapsam a listelenen davran nda ada lardan kazandz becerileri Evet n veya Haykutucuklar (X) i koyarak kontrol ediniz. r na areti DEERLEND RME KR TERLER Ara gerecinizi do olarak seip hazhle getirdiniz mi? ru r nl nz giydiniz mi? Seger forml yazdz m n ? Seger formlnden reete hesaplamas yapt z m n ? Reetedeki hammaddeleri haz rlanacak s miktar gre r na tarttz m n ? Bilyeli de irmenlerde sulu olarak ttnz m? (100 mikronluk elekten geecek ekilde) tlen s 200 mikronluk elekten geirdiniz mi? r S rlanacak deneme plakalar haz nm n rlad z ? S rlama i lemini yaptz m Sfazlal n ? r olan kmlar fn s ve r plakas gelebilecek yerlerin s n na rlar temizlediniz mi? Deneme plakalar fn plakas yerle n r na tirdiniz mi? Fn s k ayar yapt z mPi r n cakl n n ? irimi gerekle tirdiniz mi? Fn s n de r k rlar erlendirilmesini yapt z m n ? al ortam z ma n temizlediniz mi? Evet Hay r

DE ERLEND RME
Yap de lan erlendirme sonunda Hay r eklindeki cevaplar zbir daha gzden n geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsan z renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarz nn tamam ise bir sonraki faaliyete geiniz. evet

26

 RENME FAAL YET 3 RENME FAAL YET -3

AMA
Plakalar rlayarak s deneme pi s rl irimi yapabileceksiniz.

ARA TIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmangereken ncelikli ararmalar z t unlard r: Spi s nnasbelirlendi ararz. r irim cakln l ini tn Seramik s nda ortaya hatalar tn rlar kan arar z. Seramik fnlar s k kontrollerin nasyap arar z. r nda cakl l ld n tn S deneme pi rl irimin nas l yap n tn ld ararz.

3. SIRLI P M R
3.1. SPi S Tayin Etmede Dikkat Edilecek Hususlar r irim cakl n
Seramik s , s k kar nda alkali ve toprak alkalilerin olu rlar cakl s turduklar silikat karmlar n uygun s klarda eritilmesi ve so n cakl utulmas elde edilen cams ile tabakad r. S rlarda kesin bir erime noktas bulunmaz. S olu r turan maddeler s k kar nda nce cakl s yumu arlar sonra yo unla ve erirler. Bu a rlar amalar her s farklk gsterir. Spi rda l r irim s n cakl etkileyen birok faktr bulunmaktad Bunlarbaz r. n larunlard r: Siindeki bazik oksitlerin kullan oranlar r m , Kullan bazik oksidin cinsi, lan Bazik oksit, amfoter oksit oran , Bazik oksitlerle silisyum dioksit oran , Silisyum dioksit, bor oksit oran , Sn r tme inceli i, Sn mamul yzeyine srlme kal gibi zellikler gz nne al r nl narak s r pi s tayin edilir. irim cakl

3.2. Seramik S rlarda Ortaya Hatalar Ve Giderilmesi kan

3.2.1. Seramik S rlarda S amur Aras r le ndaki kilerde Do li abilecek Hatalar Ve Giderilmesi
Pi irilen s rn zerinde olu hatalar ba rl an n s ile amur aras farkl nda, r nda gerilimlerin olu d Satla ve skavlamas mas r. r r (pul pul dklme) olarak olu bu an

27

hatalar fn r k olabilece gibi kullan s nda belirli sre bekledikten sonra da i m ras olu abilmektedir. Sn pi s nda, biskvi ile aras kar kletkile sonucu ara tabaka r me ras nda l im olu gerekle Bu gei umu ir. tabakas n tam olu n mamas durumunda satmalar r meydana gelir. Satla r S atlamalargenellikle s ile biskvinin farklgenle katsay na sahip r r me lar olmalar ndan ileri gelir.Fn pi blgesinde biskvi katsise s hldedir. So rn me , r v uma blgesine gelindi inde, s da kathle dn so r r, uma beraber gerekle So ir. uma s nda genle ras menin tersine klmeler olu Bu durumda trl olu meydana ur. um gelir. 1-) Sile biskvinin genle katsay birbirine e veya yak r. Bu durumda s r me lar it nd r ile biskvi ayn miktarda klece inden atlama ve ayr olmaz. lma 2-) Sn genle katsay biskviden yksektir. Bu durumda sso r me s r uma s nda ras daha fazla klme gsterece inden biskvi zerinde kk,kk atlak a, k lcal atlaklar olu acakt ( 3.1-B) So s nda biskvi, daha fazla klme gsteren r. ekil uma ras s birlikte ie do hareket ederse amurun dbkey dnmesi olu ( 3.1-D) rla ru ur. ekil 3-) Sn genle katsay biskviden d r me s ktr. Bu durumda sso r uma s nda, ras biskviye gre daha az klme gsterece inden biskvi zerinde olu atlaklar daha an geni uzun bir grnmde olu ve acakt ( 3.1-A) So s nda biskvi, daha az r. ekil uma ras klme gsteren s birlikte d do hareket ederse amurun i bkey dnmesi olu ( rla a ru ur. 3.1-C) ekil Syzeyine stten bak r

S rn yzey kesiti rl

28

Skavlamas r

K atlaklar lcal

A amurun i bkey dnmesi dnmesi

B amurun dbkey

C
3.1: Satlave kavlamas ekil r

Genle katsayndan kaynaklanan hatalar giderilmesinde, genle katsay me s n me s d olan oksitler veya yksek olan oksitler kullanr. Bu oksitler en yksekten ala k l a do ru yle s ralan Na2O-10,0 x 105, K2 O-8,5 x 10-5 ,CaO-5,0 x 10-5 ,Al2O3 -5,0 x 10r: 5 ,BaO-3,0 x 10 -5 ,PbO-3,0 x 10-5 , ZnO-1,8 x 10-5, MgO-1,0 x 10 -5 SiO2-0,8 x 10-5,B2 O3-0,1 x 10-5. Sn genle katsaynd r me s rmek istenirse, genle katsay me syksek olan oksitlerin yerine d olan oksitler kullanr. amurun genle katsayn rmek iin k l me s d amurdaki kuvars miktar ykseltilebilir. S Biskvi Aras rla ndaki Reaksiyon

Pi s nda s ile biskvinin aras bir geitabakasolu Ara tabaka me ras r nda ur. olu olarak da adlandlan bu tabaka, ne kadar kuvvetli olursa sda o kadar biskviye umu r r kayna Ara tabaka olu r. umunda kalsiyum oksit olumlu etki yapar. S ve amurda (% rda 1015) kullanr. amurun tane bykl de ara tabaka olu l umunda etkilidir. tme inceli i 63 mikronluk elekte % 45 aras olmalr. nda d Pi sresi de ara tabaka olu irim umunu etkiler. Pi irim sresi uzad ara tabaka ka olu o kadar iyi gerekle umu ir.

3.2.2. Biskvi Mamulden Kaynaklanabilecek Hatalar ve Giderilmesi

Biskvinin yapnda bulunan renk verici oksitlerin s ile reaksiyona girerek st s r yzeye do yay ru larak kmas sonucu renk lekeleri olu Bu hatan olu ur. n mamas iin hammaddelerin iinde renk verici oksitlerin bulunmamas gerekir. Bnyenin ok gzenekli olmas hlinde sbnye taraf r ndan emilir. Yzeyde cams tabaka olu maz. Bu durumda bnyenin ince tlmesi veya ince tlmastar ile astarlanmas gerekir.

29

3.2.3. S rlama S nda Olu ras abilecek Hatalar Ve Giderilmesi

Biskvi pi irimi yap rnn tozlu, kirli olmas lan ndan dolaypi irim sonrass r toplanmalar ur. S olu rlama ncesi hafif nemli snger ile biskvinin tozu al , gerekirse nmal bas hava tutulmalr. nl d S rlama esnas s srekli kar r , sn dibe kmesi engellenmelidir. nda r lmal r t Kar r lmazsa homojen bir s t rlama gerekle mez. S rlama sonras rl s yzey zerinde kk apta delikler, pi sonras r delikleri irim s olarak kar za S m kar. rlama sonras delikler, elle rtu larak yok edilmelidir. bu yap S rlama i leminden sonra, sn suyunu biskvi ekti r inden, biskvinin rutubetini atmas gerekir. Bu amala d da kurutma i k s lemi yapr (150-350 oC). Kurutma i l lemi yksek da yaprsa pi sonras r y lmalar s l irim s rt , toplanmalar grlr. Sok ince r tlrse stoplanmalar abilir. r olu

3.2.4. Fn Ortam Olu r nda abilecek Hatalar Ve Giderilmesi

Fn ortam olu hatalar ba r nda an n nda, sn ortamdaki gazlardan etkilenmesi r sonucu olu toplu i ba delikleri (i batlm an ne ne r gibi s yzeyi) hatas r. Pi r d irim s nda karbonatlar, nitratlar, silikatlar ve baz ras metal oksitleri ayrr. Kur oksit, inko un oksit kolayca buharlandan toplu i ba deliklerini olu t ne tururlar. Pi sresi uzun irim tutulmal caklart dzgn yap d , s k lmal r. S pi r irimi ok yksek s kta yaprsa s biskviye tesir ederek gaz cakl l r kna neden olur. S iinde hava kabarc r klarolu S pi ur. r irimi ile biskvi pi irimi uygun s klarda yap d cakl lmal r. Biskvi zerinde tam yanmamve kmrle organik maddelerle slfatlar, sile mi r reaksiyona girerek gaz yol aar. Hava kabarc kna klarolu tururlar. amur iinde znebilir tuzlar ve organik maddeler bulunmamas gerekir. Pi s nda s k art sonucu pi irim ras cakl lar mekte olan amur ve s gaz rda k kesilmeden serirse, erimi r iindeki gaz zorla r s n k aca ndan siinde gml hava r kabarc grlr. Sn erime s biskvide gaz n bitti s ktan sonra klar r cakl, kn i cakl gerekle gerekir. mesi Porselen pi iriminde, gri ve siyah kabarc belirli s klarda indirgen atmosferin klar, cakl uygulanmamassonucu olu Pi ur. irimde oksidasyonlu ve indirgen atmosferin belirli s klarda ve srede yap cakl lmas gerekir.

3.3. Fn S k Kontrolleri r cakl

Seramik fnlar pi r nda irilecek olan malzemenin en iyi ekilde pi mesi, gerekli zelliklerini kazanmasancak fn s n belirli dzeylerde tutulmas fn s k , r cakln ve r cakl kontrollerinin dzenli yap lmas mmkndr. Fn s n ile r cakl len aralar:

30

3.3.1.Pirometreler
Fn s n lm pirometrelerle sa r cakl n lanmaktad Pirometrelerin esas , r. n ular birbirine lehimli iki farkl ndan metal tel (termoeleman) olu turur. Bu birbirine ba iki l u fn iinde artan s k ile birlikte, bu tellerin di ucunda s k ile orant olarak r n cakl er cakl l de en kk bir elektrik ak olu Bu elektrik ak galvonometreler ile s k i m ur. m cakl de erlerine dn trlmesi ile lm yapr. l S k de cakl erlerine gre termoeleman iftleri u ekildedir: 0-7000 C s klar iin bak cakl r/nikel-demir termoeleman ifti 0 0-1100 C s klar iin nikel/krom-nikel termoeleman ifti cakl 200-14000C s klar iin platin/rodyum-platin termoeleman ifti cakl Fn s nd dan len optik pirometrelerde kullan r cakl ar lmaktad Fn r. r n gzetleme deli nne yerle inin tirilen optik pirometre, fndan yay man mercekten r lan n geerek zel duyarl termoeleman nne d n mesi ve buradan galvonometreye aktar lmas ile s k de cakl erleri okunur.

3.3.2. Seramik Kkenli S k Kontrol Aralar cakl

Pi irim s nda fn s n kontrol, seramik kkenli lme aralarile ras r cakln yap lmaktad Pirometreler, fn iindeki atmosferin s r. r caklnverir. Seramik kkenli lme aralar kaynan pi ise s n irilecek rne verdi yler. Fn s n i s r cakl n kontrolnde en ok seger piramitleri ile bullers halkalar kullanr. l Bu yntemle s k kontrol, seramik amurunun s k kar nda gsterdi cakl cakl s i erime ve klme esas dayanve bu reaksiyonlar gz nne al na r narak geli tirilmi tir. Seger Piramitleri

Seger piramitleri belirli erime noktalarolan kaolin, feldspat, kuvars ve tebe ir karmlar r. Bu zel karmlar iine sistematik olarak artan oranlarda kat eriticiler ile d lan her defas farkl cakl eriyen amurlar elde edilir. 6000 Cden ba nda s kta layan her 20 0Cde e ilme s olan piramitler, 20000 Cye kadar s k kontrol yapacak cakl cakl ekilde 42 adet olarak retilmi lerdir. Fn pi s uygun piramitler numara s na gre tane alr. Plastik r irim cakl na ras n amurdan yap lmlevha iine yerle tirilir.1. piramit pi s n 200 C alt 2. piramit me cakl nda pi s me caklnda, 3. piramit pi s n 200 C zerinde olacak me cakl ekilde fn uygun r n yerlerine yerle tirilir. Fn s pi s geldi 1. piramit tamamen eriyecek, 2. r cakl me sna inde piramit e ilecek, 3. piramit ise dik olarak kalacakt (Bu piramit piramit olarak da r. ahit adlandl 3. piramit fn s n yksek olup olmad n rr.) r sn kontrol etmek iin koyulur ( Resim 3. 1).

31

Resim 3. 1: seger piramiti kili

Bullers Halkalar zel olarak imal edilen bu halkalar 6 cm ap 0,5 cm kal nda kuru olarak nda nl preslenmi lerdir. Fn iinde dz bir yere konur. Pi r irim i lemi bittikten sonra halka zerinde lm yap larak fn s hakk bilgi sahibi olunur. r cakl nda

3.4. S Deneme Pi rl irimi

S deneme pi rl irimi, erime s tam olarak bilinmeyen sdenemelerinin yatay cakl r zemin zerinde belirli s klarda geli dzeylerini ortaya cakl me karmak amac yapr. yla l Deneme pi iriminde a u amalar takip edilir: Sn erime s tahmini olarak belirlenir. r cakl S denemeleri bir plaka zerinde yatay olacak r ekilde, fn plakas r zerine yerle tirilir. Fn s k ayar l r cakl yapr. Pi s na yakla fngzetleme deli irim cakl ldnda r n inden kontrol edilir. So uma sonras r denemelerinin de s erlendirilmesi yapr. De l erlendirmede sn geli r mesine, rengine, aklna, shatalar nne alr. c r gz n (Resim-3.2 , 3.3 , 3.4 , 3.5 )

Resim 3.2: Bakoksitli sdenemeleri r r

Resim 3.3: effaf sdenemeleri r

Resim 3.4: Demir oksitli sdenemeleri r

Resim 3.5: Mangan oksitli sdenemeleri r

32

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

Plakalar rlayarak s deneme pi s rl irimi yap z. n

Basamaklar lem
Deneme yap lacak plakalartemin ediniz.

neriler
Temiz ve dzenli aln z. Dikkatli aln z. S rhomojen bir da m gsterinceye l kadar kar r z. n t Plakalar aynkal kta s n nl rlanmas n sa n lay z.

Deneme yap lacak plakalar tozunu n nemli snger ile alz n S rlama ncesi s ara ara r kar r z. n t Plakalar haz rlanan s rlar ile s n rlay z Kenar yzeylerindeki s rlar kaz n y z. S rlanan plakalara sn numaras r n renk verici oksit veya boyalarla yaz n n z.

F ile plakalar arkas renk verici ra n na, oksit veya boyalar srerek sn r numaras yazz. n n Pi irim s cakl fn gsterge n r panosundan ayarlay z. n

S plakalar deneme fn rl r na yerle tiriniz. Spi s n r irim cakl ayarlay z. n

33

Deneme sonular ns formllerine r gre de erlendiriniz.

Zaman de iyi erlendiriniz. gvenlikurallar uyunuz. i na

S pi rl irimi gerekle tiriniz. Deneme sonular de n erlendiriniz. Hatalrnleri tespit ederek tekrar deneme yapz. n

Varsa sorunlara mdahale ediniz.

34

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

A- OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F A cmlelerinin ba do ise D, yanlise Y koyunuz. a daki na ru Do ru 1. S rolu turan maddeler s k kar nda nce yumu cakl s arlar sonra yo unla ve erirler. rlar 2. S ile biskvinin genle katsay r me larbirbirine e veya it yak sile biskvi ayn nsa, r miktarda klece inden atlama ve ayr olmaz. lma 3. Pi s nda sile biskvinin aras bir geitabakas me ras r nda olu maz. 4. Sok ince r tlrse stoplanmalar abilir. r olu 5. Sn erime s biskvide gaz n bitti s ktan r cakl, kn i cakl sonra gerekle s mesi rdaki gaz n k lar azalt r. 6. Pi s nda, sn ortamdaki gazlardan etkilenmesi sonucu me ras r atlamalar olu ur. 7. S rlama esnas ssrekli kar r , sn dibe kmesi nda r lmal r t engellenmelidir. 8. Porselen pi iriminde, gri ve siyah kabarc klar, belirli s klarda indirgen atmosferin uygulanmas cakl sonucu olu ur. 9. Fn s n lm pirometrelerle sa r cakln lanmaktad r. 10. Fn s n kontrolnde en ok seger piramitleri ile r cakln bullers halkalar kullanr. l Yanl

DE ERLEND RME

Cevaplar zcevap anahtarile kar tn Do cevap say zbelirleyerek n rz. la ru n kendinizi de erlendiriniz. Yanlcevap verdi ya da cevap verirken tereddt ya z iniz ad n sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara do cevap verdiyseniz di faaliyete geiniz. ru er

35

UYGULAMALI TEST
renme faaliyetinde kazandn beceriler do z rultusunda sdenemelerini s p r rlay fnda pi r iriniz ve sonular a a kriterlere gre de daki erlendiriniz. Bu faaliyet kapsam a listelenen davran nda ada lardan kazandz becerileri Evet n veya Haykutucuklar (X)i koyarak kontrol ediniz. r na areti DEERLEND RME KR TERLER Ara gerecinizi do olarak seip hazhle getirdiniz mi? ru r nl nz giydiniz mi? S rlanacak deneme plakalar haz nm n rlad z ? S rlama i lemini yaptz m Sfazlal n ? r olan kmlar fn s ve r plakas gelebilecek yerlerin s n na rlar temizlediniz mi? Deneme plakalar fn plakas yerle n r na tirdiniz mi? Fn s k ayar yapt z mPi r n cakl n n ? irimi gerekle tirdiniz mi? Fn s n de r k rlar erlendirilmesini yapt z m n ? al ortam z ma n temizlediniz mi? Evet Hay r

DE ERLEND RME
Yap de lan erlendirme sonunda Hay r eklindeki cevaplar zbir daha gzden n geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsan z renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarz nn tamam ise bir sonraki faaliyete geiniz. evet

36

MODL DE ERLEND RME MODL DE ERLEND RME

PERFORMANS TEST (YETERL LME) K
Haz s kullan hazhle getiriniz. Renk verici oksit ve boyalar effaf s r rlar ma r rla renklendirip s deneme pi rl irimi yap z. n Gerekli Malzemeler Renk verici oksitler S rlama masas Turnet effaf s r Shammaddeleri r Kar r c t Ma rapa B ak Snger F ra Lehman viskozimetresi 200 mikronluk elek 63 mikronluk elek 1 litrelik balon joje veya dereceli silindir Bilyeli deneme de irmeni Deneme fn r

Bu uygulama kapsam a listelenen davran nda ada lardan kazandn becerileri z Evet veya Haykutucuklar (X)i koyarak kontrol ediniz. r na areti DEERLEND RME KR TERLER 1- Hazs r rlar rlama i s lemine haz rlamak S temin etmek iin reticilerden gerekli bilgileri ald z m r n ? Al s kar rd z m nan r n ? t tlm sulu s gz ile kontrol ettiniz mi? r Sn yo r unlu unu, litre arl bularak kontrol ettiniz mi? n S kullan hazhle getirmek iin litre arl ve % elek r ma r n bakiyesini buldunuz mu? Sn viskozitesini, Lehman viskozimetresi ile ltnz m? r S, 200 mikronluk elekten geirdiniz mi? r S rlama ncesi s ara ara kar rdz m r n ? t 2- effaf s renklendirmek r effaf s temin etmek iin reticilerden gerekli bilgileri aldz r n mAl s kar rd z m ? nan r n ? t tlm sulu s gz ile kontrol ettiniz mi? r Evet Hay r

37

Sn yo r unlu unu, litre arl bularak kontrol ettiniz mi? n Renklendirici oksit ve boyalartemin etmek iin reticilerden gerekli bilgileri ald z mAl boya veya renk verici oksidin n ? nan kullan miktar belirlediniz mi? m n Sulu sn kullan miktar belirlediniz mi? r m n Sulu sile renklendirici maddeyi, bilyeli de r irmende ttnz m? S kullan hazhle getirmek iin litre arl ve % elek r ma r n bakiyesini buldunuz mu? Sn viskozitesini Lehman viskozimetresi ile ltnz m? r S, 200 mikronluk elekten geirdiniz mi? r S rlama ncesi s ara ara kar rdz m r n ? t 3-S deneme pi rl irimi yapmak Deneme yap lacak plakalar temin ettiniz mi? Deneme yap lacak plakalartozunu nemli snger ile ald z m n n ? S rlama ncesi s ara, ara kar rd z m r n ? t Plakalar rlanan s ile s nmKenar yzeylerindeki haz rlar rladz ? s kaznm rlar d z ? S rlanan plakalara sn numaras r nrenk verici oksit veya boyalarla yazd z m n ? S plakalar rl deneme fn yerle r na tirdiniz mi? Spi s n r irim cakl ayarladz m n ? S pi rl irimi gerekle tirdiniz mi? Deneme sonular de n erlendirdiniz mi?. Sorunlara mdahale ettiniz mi?

DE ERLEND RME
Yaptz de n erlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlayz. n Modl tamamlad z, tebrik ederiz. n retmeniniz size e lme aralar itli uygulayacakt r. retmeninizle ileti geiniz. ime

38

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAAL YET CEVAP ANAHTARI -1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D Y D Y D D Y D D Y

RENME FAAL YET CEVAP ANAHTARI -2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D Y D D Y D D D D D

RENME FAAL YET CEVAP ANAHTARI -3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D D Y D D Y D Y D D

39

KAYNAKA KAYNAKA
ARCASOY AteSeramik Teknolojisi, Marmara Yay , , nlar stanbul 1983. DEDEO LU Rahmi, S ve Dekorasyon Teknolojisi, itosan Teknik r Yay Ankara 1987. nlar, EM Mustafa, Frit retim Teknolojisi ve Fritli SUygulamalar R r , Anadolu .G.S.F. Bitirme Tezi,Eski 1991. ehir EM Mustafa, Toprak Seramik R letme NotlarBozyk 1991. , G Nafiz, inicilik ve Seramik Teknolojisi-I Devlet Kitaplar S , Ankara 2004. METE Zeliha TANI H.Hseyin, Seramik Teknolojisi ve Uygulamas AN , Birlik Matbaas , S 1986. t, SMER Gner, Seramik Sanayi El KitabAnadolu .G.S.Y.O. Yay , , nlar Eski ehir1988.

40