Hansa

Kelime anlamı olarak Hansa ortaçağ Almancasında lonca, dernek, birlik gibi bir anlama gelmekte. 1 12.
yüzyıldan itibaren Kuzeydoğu Avrupa’da ticaretle uğraşan topluluklarda kullanılmaya başlandı, 13.
yüzyılda artık birliğe ait tacirler için kullanılıyordu. 2 İlk olarak Hansa Birliği nedir? Bu birliği anlamak
için von Brandt tarafından kullanılan bir metafor var. Ona göre Hansa bir yumuşakça hayvanı gibidir;
güçlü bir vücut ama değişken ve yumuşak akışkandır. 3 Bu benzetmenin nedenlerinden biri üyelerin
kalıcı bir listesi olmaması ve duruma göre değişmesidir. Bunun dışında 15. yüzyılda Hansa’yı bir
timsaha benzetenler de var. Hansa bütün bedenini suyun altında saklarken sadece kafasını yani
dişlerini gösterir.

Genel bir Hansa tanımı yapmak gerekirse tacirler organizasyonu diyebiliriz. Daha spesik olarak Aşağı
Germen dili konuşan ve uluslararası ticaretler uğraşanların oluşturduğu bir birlik. 70e kadar şehir ve
100-130 küçük kasaba bu birliğe katıldı. Eğer bir süre sonra birlik ile ticaret yapmak cazip değilse
birliğie üye olan yerler genellikle sessiz bir şekilde üyelikten ayrıldı. 4 Tacirlerin birinci önceliği kâr
olduğu için üyelik kârlı olmaya devam ettikçe üyelik içinde yer aldılar.

Hansa birliği’nin ne zaman kurulduğu hakkında farklı görüşler vardır. Uzun bir dönem Lübeck kentinin
kuruluşu 1143/1159 birliğin kuruluşu olarak kabul edildi. Hansa Diet/ Toplantıları 1356’da başladı. Bu
tarihi kabul edenler de vardır. 1360’dan sonra Danimarka kralı IV. Valdemar ile olan zıtlaşmalar
önemlidir. Bu yüzden 1367 Köln Konfederasyonu’nu ya da 1370 Stralsund Barışı’nı kuruluş tarihi
olarak kabul edenler de vardır. Ancak Konfederasyon’da çoğu şehir yoktur örneğin Köln, bu yüzden
barış antlaşmasının başlangıç olarak kullanılması daha uygun görünmektedir. 5 Son Hansa Dieti
1669’da yapıldı ve bu tarih de genel olarak birliğin sonu olarak kabul edilir.

Tarihçe

12. ve 13. Yüzyılda Alman presnlerinin Baltık’a ilgisi arttı. Kuzey Haçlı Seferleri ve Danimarka
hakimiyeti korkusu birliğin oluşmasında belirleyici faktörlerden oldu. 1223 yılında Danimarka kralı
Valdemar ve oğlu Schwerin kontu Henry tarafından esir alındı. Bu tarihten itibaren Danimarka güç
kaybetmeye başladı. Valdemar serbest kaldıktan sonra kaybettiklerini ele geçirmeye çalışsa da
1227’de Bornhoved yenilgisi ile Rügen Adası hariç Baltık’taki tüm topraklarını kaybetti.

Birliğin oluşmasında en önemli şehirlerden biri Lübeck’tir. Avrupa nehir ağının önemli kavşak
noktalarından birinde Trave ve Wakenitz nehirlerinin birleştiği alanda kurulan Ortaçağ Lübeck
şehrinin, Kuzey Almanya ve Baltık bölgesinin en büyük şehri olmasının yanı sıra konumu sebebiyle
büyük bir ekonomik öneme ve çevre topraklara karşı da siyaseten merkezi bir konuma sahip olduğu
belirtilmektedir. Genel olarak Lübeck şehri Hansa Birliğinin başı ve temsilcisi olarak görmüştür.
Bölgesel siyaset ve ticaretin kesişme noktasında yer bir liman kenti olarak Lübeck ticaretin yoğun
döndüğü ve çevresini etkileyen önemli bir kenttir. 1241’de Lübeck ve Hamburg deniz ve karadaki
ticaret yollarını korumak için ittifak yaptılar. Bu ittifak Elbe ve Trave nehirleri arasındaki bölgeyi
korumayı amaçlıyordu. Lübeck, Trave nehri ile Hamburg arasında bir ticaret yolu açtı. 11. yüzyıldan
itibaren önemli bir ticaret şehri olan Hamburg ile Lübeck arasında açılan bu güzergâh 1241 yılında bu
güvenli hale getirildi. Bu rota uzun olmasına rağmen Kuzey Avrupa'nın en önemli ticaret yollarından
biri haline geldi. Bunda Lübeck ve Hamburg’un güzergahın güvenliğine dikkat etmesinin etkisi
büyüktür.
1
Brit
2
s.6
3
justyna wubs-mrozewicz s.4
4
s.6
5
s.13
Zamanla diğer şehirler de bu ittifaka katıldı. Bu dönem proto-Hansa, Hansa öncesi dönem olarak da
adlandırılır. 1246’da Osnabrück şehri, 1267-68’de bakır madeni merkezi olan Goslar ve 1360’da tuz
maden merkezi olan Lüneburg bu ittifaka katıldı. 6 1259’da Lübeck, Wismar ve Rostock gemilerini
korsanlığa karşı korumak için ortak bir antlaşma imzaladı. Bu antlaşma 1264’te genişletilerek savaş
durumunda birbirlerine yardım etme zorunluluğu eklendi.

Birliğin önemli kentlerinden biri de Köln’dür. Roma döneminden beri ticarette önemli olan bu şehir
güney ticareti, İtalya ve kuzey Hansa ticareti ve Britanya ile yün ticareti için önemli bir nokta
olmuştur. Londra’da Hansa’nın gelişmesini Kölnlü tacirler sağladı. 1281’den sonra Londra’daki üç
büyük Alman tüccar grubu birleşti. Elde ettikleri ayrıcalıklar karşılığında yılda 40 şilin verecek ve şehrin
korunmasında görev alacaklar ve ayrıca Bishopgate 7’in surlarının bakımını yapacaklardı. Kölnlü
tacirlerin elde ettikleri bu ayrıcalıklar Hansa birliği için de geçerli oldu ve Londra Hansa için önemli
kontorlardan biri haline geldi.

Kontor birlik içerisinde uzak şehirlerdeki Hansa birlikleri için kullanılan bir terim. Londra dışında
Flanders Kontluğunda Bruges, Norveç Krallığında Bergen ve Rusya’da Novgorod önemli kontorlardır. 8
Böylece bu şehirlerle bağlantı sağlandı ve Hansa birliğinin farklı ekonomik ve sosyal kültürlerle
etkileşimi kolaylaştı. Bu şehirler dışında daha küçük birlikler bulunan yerlere ileri ileri nokta/outposts
ve ya Faktoreien denmiştir.9 Kontorların oluşturulma amacı tacirlerin güvenliğini sağlamak,
ayrıcalıklarını korumak ve tacirleri kontrol altında tutmaktır.

Bu şehirler korsanlıktan çok ticari rekabetle uğraştılar. 1282’de haklarını korumak için Bruges’a
ambargo uygulandı. 1284’te Norveç’teki ayrıcalıklarının devamını sağlamak için askerî harekât
düzenlediler. 14. Yüzyılda Danimarka’nın yeniden güçlenmesi ile şehirler ona karşı bir araya geldi ve
1316’da Danimarka ve müttefikleri birlik tarafından yenilgiye uğratıldı.

1330’da Danimarka tahtına IV. Valdemar geçti. 1361’de Gotland’ı ele geçirmesi ile İsveç ve Hansa
şehirleri ittifak yaptı ve kısa süre sonra Norveç de bu ittifaka katıldı. İsveç ve Norveç birlikleri
toplamakta geç kaldı. Gruplar arasında anlaşmazlıklar devam etti ve savaş başarısızlıkla sonuçlandı.
Hansa birliği çoğu gemisini kaybetti. Savaşı kazanan Valdemar eskisinden de güçlü oldu.

1367’de Köln Konfedarasyonu kuruldu. Buradaki Hollanda ve Fillandiya temsilcileri ‘because of the
many wrongs and injuries that the kings of Denmark and Norway have done and are doing to the
rank and file of merchants, we declare ourselves their enemies and bind ourselves to help one
another’ 10

Kasım 1367’de, kent konseylerinin temsilcileri, Köln'de toplandı. Ancak bu olağanüstü bir toplantı idi
ve Hansa üyeleri haricinde bazı Hollanda kentleri de katıldı. 11 Lübeck temsilcisi ordunun toplanması
emrini verdi. 1368’in Nisan-Haziran aralığında Hansa filosu, uzun bir kuşatmadan sonra teslim olan
Helsingborg hariç olmak üzere Øresund boyunca tüm kaleleri fethetti. Eylül 1369'da Waldemar,
düşmanlarının başarısı üzerine kararı alsa da başarılı olamadı ve 24 Mayıs 1370'te Stralsund
Antlaşması’nı kabul etmek zorunda kaldı. Bu antlaşma, Hansa Birliği açısından mutlak bir zaferdir ve
bundan sonraki süreç altın çağı olarak adlandırılır. Hansa artık gücünün doruklarında.

Ticaret ve Yollar

6
S.10
7
Şehrin doğu giriş kapılarından biri
8
s.127
9
s.128
10
Bjork, D.K., ‘The Peace of Stralsund, 1370’, in Speculum, 8 (1932) p.453
11
Lübeck, Rostock, Stralsund, Wismar, Kulm, Thorn, Elbing, Kampen, Harderwyk, Elburg, Amsterdam ve Briel
 11.yüzyılda Baltıktaki ticaret yolları Danimarka ve İsveç’in kontrolü altında, Polonya ve Novgorod’daki
prensleri de etkili. Bu yüzyılda 3 belirgin ticaret yolu var. İlki Köln’den Ren nehri ve daha sonra Kuzey
Deniz’i geçilerek Danimarka ve İsveç topraklarına ulaşılan yol. İkincisi Baltık şehirlerinden Novgorod’a
uzanan yol; Finlandiya Körfezi’nden Neva Nehri’ne ve oradan da Rusya’ya uzanır. Üçüncü yol Baltık
Denizi’nin güney kıyısından Vistula Nehri boyunca olan yol, bu yolu daha çok karadan giden Aşağı
Sakson tacirleri seçti. Madeni para dağılımı Baltık’ta iki ekonomi bölgesi olduğunu göstermekte. İlki
güney İsveç, Danimarka, Polonya, güney Baltık komşuları. İkinci ekonomik bölge Gotland, Baltık
şehirleri ve Rusya. Bu bölge Viking döneminde ki ticaret ağının devamı.

Baltık Denizi Hansa birliğinin omurgasını oluşturmaktadır, Alman tacirler buraya 11. yüzyılda gelmeye
başladı ve Hansa birliği var olan ticaret yollarını kullanmaya devam etti. 12 Hansa birliğinin kullandığı iki
ana yol var. İlki Lübeck ve Hamburg’dan geçen yol, bu yol oldukça güvenli olmasına karşın pahalı bir
yol.13 Pahalı olmasının nedeni Lübeck’te limanda alınan yükler Hamburg’a kara yolu ile geçiyor burdan
sonra küçük botlarla Elbe Nehri’nde taşınıyor. İkinci yol 200 km daha uzun olan denizyolu ancak
büyük gemiler kullanıldığı için bu yol daha ucuz.

1200lerden 1370’e kadar Baltık’taki ve dışarıdaki ticarette Lübeck baskın. Stralsund Barışı’ndan sonra
Prusya ve Hollanda’daki şehirler de etkin olmaya başladı. Lübeck önemini kaybetmedi ama Danzig
daha önemli ve daha zengin bir hale geldi. 16. yüzyıl başlarında artık Danzig ve Amsterdam arasında ki
ticaret Lübeck ve Hamburg yolunu oldukça etkiledi.

Bu coğrafyada Roma döneminden beri amber ticarette önemli, Baltık herring/ringa balığı 11. yüzyıl
sonundan itibaren Hansa döneminde ise artarak ihracatı yapıldı. 14 13. yüzyıldan beri tahıl ihracatı
yapıldığı bilinmekte. Bunlar dışında bira özellikle Lübeck, Wismar ve Rostock için önemli. Bunlar
dışında Rusya, Ukrayna ve Macaristan’dan getirilen ürünler var. Bunlar arasında en önemlisi
Rusya’dan getirilen kürk, bal be balmumu. Bunlar dışında ahşap ve ahşap ürünlerinin ticareti de
önemli. Asya ve Arabistan’dan ipek ve baharat gibi lüks ürünlerin de getirildiği bilinmekte.

Birliğin uzun süre böyle başarılı olmasının birçok nedeni vardır. İlk olarak benzer konumdaki kişilerin
kurduğu ağ bunun en önemli nedeni. Yani tacirin aile bağları ve ticaret yapmak için şehre yakın ve ya
uzakta seçtiği kişiler. Ticaret yapmağı seçtiği kişiler ile karşılıklı güven ilişkisi oldukça önemli. Kişinin
ismi zarar görürse bu ticaret ağından çıkarılmaktaydı. Diğer önemli neden bilgi akışı. Toplantılarda
şehirler arası mektuplar sayesinde bilgi paylaşımı yapılmaktaydı. Bu nedenle okur yazarlık önemli.
Birlikte Middle Low German ortak dil olarak hem konuşmalarda hem yazışmalarda kullanılmakta. 15
Ticareti yapılan malların kalitesi sürekli olarak kontrol edilmekte ve kullanılan ölçü birimlerinde birlik
var.

Başlarda uzak bölgelerde Hansa'nın ayrıcalıklarından yararlanan tüm Alman tüccarların birliğe üye
olduğu varsayılmıştır. Muhtemelen bu Alman tüccarlar, doğal üye ya da kurucu üye konumundadır.
Bilinmeyen nokta, sonraki dönemlerde Hansa’ya üye olmak isteyen bir tüccarın nasıl bir prosedürü
takip etmesi gerektiğidir. Hansa araştırmacıları bu hususta, üye olmak isteyen tüccarlar hakkında ilgili
Kontorlarda güvenlik soruşturması yapıldığını ve bir tür referans sisteminin var olduğunu ifade
etmişlerdir.

Birlikde üye olan şehirlerin bir listesi yoktur. Bunun temel sebebi yabancı devletlerin bazı kentlerle
düştükleri anlaşmazlıklardan dolayı Hansa Birliği’nden tazminat talep etmeleridir. Birlik, bu tür
olumsuz durumlarla karşılaşmamak ve kendisine üye olan tüm kentlerin yükümlülüklerini ya da
12
Carsten Jahnke, s.194
13
s.195
14
s.200
15
s.10
sorumluluklarını paylaşmamak adına kendisine üye olan kentlerin listesini güncellemekten uzak
durmuştur.

Hansetag birlikteki en yüksek otoritedir. Anlaşmaların veya ticari tüzüklerin onaylanması, yabancı
şehir veya hükümdarlarla yapılan müzakereler, elçiliklerin gönderilmesi, barış, savaş veya abluka
sorunları, mali ve askeri önlemler, her türlü ekonomik düzenlemeler, üyelerin dışlanması veya kabul
edilmesi, Hansa kasabaları arasındaki anlaşmazlıklarda arabuluculuk gibi topluma yönelik tüm önemli
meselelerde karar vermiştir. Böylesine önemli görevleri olsa da bu toplantılar düzenli bir şekilde
yapılmadı. 1356 ve 1400 arasında 41, 1400 ile 1440 arasında 14, 1440 – 1480 aralığında 17 oturum
yapılmıştır. Önceliği ve coğrafi konumu nedeniyle Lübeck, Hansetag’ın da normal toplanma yeri
olmuştur. 1356 ile 1480 yılları arasında yapılan 72 oturumun 54'ü Lübeck'te gerçekleşmiştir. Hansetag
oturumlarına kentlerin önerdiği toplam üyeden çok daha az üye katılmıştır. Normalde, her bir kent iki
veya üç delege gönderme hakkına sahiptir ancak, katılım genellikle düşük olmuş, on ila yirmi kent
temsil edilmiştir. Kontorlar ise kendilerini ilgilendiren bir konu görüşülecekse delege göndermişlerdir.

Alman genişlemesinden önce Baltık ticaretinde Gotland önemli. 12. yüzyılda Alman tüccarların ve
özellikle Lübeck’in aktif olması ile bu durum değişti. 1160 yılında burada Visby yerleşimi kuruldu. Bu
tarihten itibaren Hansa tacirleri bu bölgede hakim duruma geldi ve Gotland Lübeck’in gölgesi altında
kaldı. Lübeck Baltık ticaretinin merkezi durumuna geldi.