Professional Documents
Culture Documents
Farabi Poetikası
Farabi Poetikası
ADLI RISALESI
ı. Risalenin Tanıtımı
" i .
Eser, sözkonusu kütüphanenin Doğu Islami Elyazmaları kıs~ında
3832 numarada kayıtlıdır; 42 b-45 a varak1arı arasında yer alır. Iyi bir
nesta'lık hattıyla yazılmıştır. Müstensihin ismi yoktur. Hindis'tan'da 17.
yüzyılda istinsah edildiği tahmin edilmektedir4• Böylece, eğer tahmin
doğruysa' ve elde, başka bir nüsha daha' olmadığına göre, eserin şimdilik
oldukça muahhar bir nüshasına sahib bulamamaktayız.
1. Steinschneider (M.): el-Farabi's ..., Lebenand Schriften, Saint-Petersbourg, 1869,
s.60. '
2. Analecta Orientalia, s. 22.
3. Die arab. Uebersetzung der Poetik,ı, s. 128 b.
4. Arberry (A.I.): "Fariibi's Canons of Poetry" Rivista degli Studi Orientali, XVII,
1937, s. 266, n. 1. .
46 MEHMETBAYRAKDAR , ,
2. Risalenin Konusu
/
,
Kendisinin başlangıçta belirttiği gibi Farabi' nin Ibu risilleyi, Aris-
to' nun Şiir (Poetica) adlı' eserinin daha iyi anlaşılmasına yardım etmek
amacıyle bir takım açıklamalarda bulunmak için kaleme almıştır. Fakat
bu risille, Aristo'nun sözkonusu eserinin bir şerhi, tefsiri veya telhisi de-
ğildir.
İKİNcİ ÖGRETMEN
o (Hirabi) dedi:
48 MEHMETBAYRAKDAR
" '
,
FARABİ'NİN "şİİR SANATıNIN KANUNLARI" ADLI RİSALESİ, 49
"
FARABI'NİN "ŞtlR SANATININ KANUNLARİ" ADLI R1SALE~1 . 51
,
Anficeneseos (amphi geneseos), bilim adamlannın idl.d ettikleri bir
şiir türüdür,onlar bunuma tabii bilimleıj anlatırlar. Bütün şiir çeşitleri
arasında şiir sanatından en uzak olan bir şiir türüdür.
Akustik,mıısild sanatı öğrencilerinin eğitiıni kasdıyla kullanılan bir
şiir çeşididir. Sadece bu kullanıma hasredilmiştir; başka bir alanda fayda-
sı yoktur. .
Yunanlılann şiiriyle tanışıkoıanlardan öğrendiğünize şiir sanatı ko-
nusunda filozof Aristo'nun, Themistius'un, diğer eski yazarlann ve aynı
şekilde onlann' eserlerinin yorumculanna atıf edilen eserlerden oktıduğu-
muza göre, işte bunlar Yunan şiirinin çeşitleri ve anlamlandır. Olliann
eserlerinin bazısında bu çeşit şiirlerin sınıflamalanna eklenmiş ilave söz-
Diyoruzki:
.'
ler de bulduk. Bunlan bulduğumuz şekliyle şimdi zikredeceğiz.
.
.
\ "
FARAEt'NİN "şttR SANATININ KANuNLARf' ADLI RİsALESl 53
':>L>J ~\.r. -' 4.wzi e:-- 4--1...ı1~\ r fl, ıJ ~i 9~lo.AS' rl...ı1 8L;..~ y -' 7~1A.J\
-' ~I.,.&II ,jJ ..:.J yı ılı ~ W~ Lo Jf~ f .:>f l:ı J -,c..;li,l:ı ~ '1,~ ~j
0-" -' ;~~\ Jjüc..;ı ~ o..w.-' .~~,Jt-JI.~ rj.J/. lo \.f.:,.. -' ' J.,.&I\J.ı.ı ~.
~c..ı\.ı.i' ~~ 'll -' ,ö15ı.-. ~i J'" lo 4.::.. J ' ölS"ı.-.~i .". lo : ~t-Jı o.u
J . U.J ~ J JW JW )~~ 4i~ ~i -' ~1,....iJlı ~'J'" WL -pc..;.,-, (i~43) ~
, . ~Jc..ı 4J J.,.&I\ı:r '~lo ~j
JL:-JI L,;t; .~"..,... y J"-.,,..ıı .r-S Ji -' ,J".- Y ~ .) ~."..ı,Ji "-".J/. ır ~~i
JWı Z>i~j -' :.,-J\ ~~j ..ıJ&i ..\:or.J/. -' • ~1 ~ ' ~\ ~.J/. ~ ~~
'-:r-.iJIcf..,..AJI ) y .rJ i )~~ ~l..LJı .:f \.:.iLej ~i'J Le j.;.-, wu.. .J.;.i. ) ':'i ':'i J ,4-1
o) •..:A.r=-L..WI ) cJI.ı.JI ) ı,i""ı.:..\t.;ıı
ı )~\tıı".....-i ) ~i dl.> J ~i i~
/
'FARABİ'NİN "ŞİİR SANATıNIN KANUNLARI" ADLI RtSM.ESİ 55
. .
~ ':i ~i ~L ~ o..,.;j.) Lo }\..;.) ..:..oÇA.,.,.,)I)..:..09jJ\ ) ..:..o~1 ) jW)l1
, ıJ~1 )~..l..o 4-ı<:.ı..:...ı ) 4# J> ).,..-.JI ö.)r-:--JI )y)li ) ,r-"'JI ..".; .? lı , o":JU
i ~T~f ~ ').)1) 37.!ll.JI ..:..0\...0 \:.~ !l.,.w'ı,.>..l..t .:r::ı4ı ıJ~36ıJ.J:!)Li.:- "..Jıı:ılS')
4:i i).".5:. ) ..:..oL....iu ~T~f~ \),)Ij L..;) ) ~ rJI .r->Jı ~.r-"') 40 y.i..JI ~':J..>.i"
.~i ~i ~ .r-Jı )~i " rJ'+!l " ü'L:J14 ı 4J' !l ~ ..;ll' a... y..LJI J':J..>.)ı1
if t:'; -* :42~~\
~T>- ö)~1 .Y-"ü)ll oY.?~ ~)a..-ıJj).o ~\ Loi"
"
tı' •.
.:>\5) ."--ı)~1 J\..:..)i ~ ö)~..;..;1S' ıJI -U..ı))rJI)\ ..:Jı\,r-"'Jı if ~..;..;IS' .
. ~i ..:..ıl$"" .rJ I
) ~, ~,);-ll ) ~i ~I ~ ~ Y. ~I if tj j+i:4~\;y ~ ~i )
~i) ö~i a.:.-.,.J\ ))-"')ıl .:r- ~ L..ı ~\ U,ii if ty JS' "-4 ) , C y...JI
...ı~)I
:r)-.ll 50~ I~) • ~\ c.~ ~..ı.:."i~\ if tj.-* :...,..
)L..Ul>....A.i1(;i )
\' . ~ ~, ;
JI...Ji .:ro 4...;s. ..ı..l.....a:! '~ ~ii . t;~ ~ '0L:... ıJ' ) ~U\ ~ \. ~•.ii ) ~j)i
ıJ' ~\>.56~ ~,'j ~,~..,-ıı;:;.,.
~i ~~ ~..ıls- \j~ ı:ıi1::1). ~i~i
'j ) ~~ 57LL.;1. ~ı:ı ~ ı:ırpi; ıJ' ..:;J~I ) ..:;J~I :;. ~J,i,.. ı:ı)~ )
\-.~Wü J1 .J ,uP fi ri oWi L..;..ıl\jtyı.:r-ı ıJ' o..ıb:-\) ~\ llji ıJ' ls-j --..i.i
"~ ,j \.......J\ ~1) . L.~ ) 4ı} ıJ' ..ıytyı ~w...~ ..,;I..,a.ii ).JW"" ~ J.,AJ\
~ ı:ı~') 63..lı,.. ı:ıL:r~
~Ul-ı ~WI ~ ~ <,şilI;pUl\ ..L;:.Jl-ı
di ~..ı ~UI
, ; ~~\~I~:'j,)ıJU.=YIJ~I~,) "
" ,
~w...Jıı:ı;.5.; ı:ı~--..i.i )"'tyı~ ıJ' ı:ı~ ~.!Jj,)~~ ~\ Ö;)..f"")
58 MEHMETBAYRAKDAR
01 ) 65 t .)f ~ w... .:r-~""II .,j:"o"Uı J~ i)~ ıf>- 41~J r')ISJI 1)"'".J.J...:f air-
~ \..o ~ . .!ll.; J ~ ı:~ ~\.;.,.a.lı ol. ı.i JW~ .JUz.,:.~ J ' Ö~ ~\LI J ~IS'
1."..,5';4
' 4Ü ~ ......ıs- i~ 0f 1-';)1) 1~1~f ,j"' l.u GL..j J ı:T~1 ~
eL.:A...l ~.r ) ~r~ ~ ~i )LL ' Wi} b-'= ) tL..:>\l1 uL:....aJı ..!.l.l;
, -' ~1J>") ...,.I.:J1 rL.} J ..:Jl:$'l".WI
JyA,l1 ı:t-i:-ı ~ ) ~i ~\.;.,.a.l r1J11Jo6-1 J .~~ & .:,:il} o.lfj
ır ..l>1) eY; J 0L....i)'~ ~-4 ~\.;.,.a.lı o.u~ "il'~)Li ~i )11 ' 4:-- fLS' J .
~ (.M.67 ~ .!ll.iJ J ($.r'" \II ..:J4-l1) elj\l\ .cr ~~ J ;;.1>1) ~ J. ) ~\.;.,.a.lı
" iL. L:.l;~.; 0'" ı:~
i IV. AÇIKLAMALAR
ı. Aristo'nun De'Poetica'sl ve Farabi
Farabi'nin bu küçükeseri, daha önee d,e belirtildiği gibi, Aristo'nun
ne De Poetiça,(Killibu'ş-Şi'r) ne de ona izafe edilen şiirle. ilgili bir eseri-
nin şerhidir. Şiirle ilgili Poetiea'dan başka, Aristo'ya izafe edilen diğer
eserler şunlard'ır:
a) Katdbu'ş-Şu'ard': Bazı kaynaklarda Aristü'ya üç bölümden olu-
şan böyle bir eser izafe edilmektedirB. İbn Cülcül'unaym isimle Aris-
to'ya ait olarak bahsettiği eserl4, De Poetiea' dır; bueser değildir.
b) Homeros ;un Zor Şiirlerine Aid Meseleler.' İslam kaynakları, Aris-
to'.nun on bölümünden oluşan bu isimle bireserinden bahsederlerlS. Diğer
taraftan Diogenes Leartius'un Aristo'ya aid olarak verdiği kitap listesin-
de, altı bölümdenolduğunu söylediği "Homer' e Dair Problemler" adlı bir
eser vardırl6. Bu iki eserin aym olup olmadığım, ne de onların gerçekten
Aristo'ya ait olupolmlidığımbilemiyoruz. . :
c) Pitegoras ve Pıtegorascılara Göre Şiir Sanatı: Sadeee İslam kay-
naklarından böyle bir eser Aristo'ya izafe edilmektedir; iki bölümden
oluştuğu söylenmektedirI7•
, . .
d) Şiirler:.İslam kaynaklanndan bazılan Aristo'nun şair olduğunu ve
bazı şiirleri olduğunu haber vermektedirler, aneak ona ait bir şiir kitabı-
mn meveudiyetinden söz etmemektedirler18• FakatOiogenes Laertius, lis-
tesinde Aristo'ya ait "Şiirler" adlı bir kitaba yer vermektedirl9. Sözü edi-
lenbu şiir ile ilgili kitaplar günümüzeulaşmadığından, gerçekten onların
Aristo'ya aid olup olmadıklan hakkında kesin bir şey söylenemez 'ise de
aşağıda belirteeğimiz nedenden dolayı biz bunlann aynJmtaplar olabile-
.eeğini düşünmüyoruz.
Bugün şiir sanatıyla' ilgili Aristo'ya aid olduğu bilinen tek ,eser De'
Poetica'dır. iki bölümden oluştuğu söylenen bu eserin20, aneak birinci bö~
lümü günümüze kadar ulaşabilmiştir. Hatta bazı İslam kaynaklan, bazı
söylentilere göre bu eserin gerçekte Arista'ya aid olmadığım veya en
azından bir kısmımn ona aid olup bir kısmımn da Themistius tafafından
y~zıldığım bildirmektedirlerl•
13. İbnü'l-Kıfô: İhbar, s. 32; İbn Ebi Useybia: Uyun, I, s. 67; Diogenes Leartius:
Lives, IV, 21-22, s. 465. ' ,
14. İbn Cülcül, Tabakat, s. 25.
15. İbnü'l-Kıfô: a.g.e.,s. 36; İbn Ebi Useybia: a.g.e., I, s. 69.'
16. Diogenes Leartius: a.g.e., IV, 25-26, s. 473.
17. İbnü'l-Kıfti a.g.e., s. 36; İbn Ebi Useybia: a.g.e., I, s. 67.
18. İbn Cüleül: a.g.e., s. 25.
19. DiogenesLeartius: a.g.e., JJV, 25-26,S.473.
20. Diogenes Leartius: a.g.e., JJV, 24-25, s. 472; İbn Ebi Useybia: a.g.e., I, s. 68.
21. İbnu'l Nedim: Fihrist, s. 250; İbnu'l-Kıfti; a.g.e., s. 28.
60 MEHMETBAYRAKDAR
,
Poetica'ya Süryaniceden arapça'ya ilk çeviren EbU Bişr Matta b.
Yunus (öL. 940) 'dır. Halen Paris BibL. Nation'da, bulunan bu çeviri"
"Kitabu'ş-Şu'ar a" isinini taşımaktadır. İşte bundan dolayı Cülcül, Aris-
to'nun Poetica'sını bu [isimle zikreder, yoksa, M. Kaya'nın dediği gibi
İbn Cülcül, diğer kaynaklarda Aristo'ya izıne edilen yukarıda ismini zik-
rettiğimiz öteki Kitabu'ş~Şu'ara'yı kest etmiyor. Matta b. Yunus çevirisi
üzerine çalışan ve çyvirisini neşreôen Margollouthve J. Tkatsch; onun çe-
virisinin başlığındaki şu' ara' sözünün şi 'r sözü yerine yapılan bir yanlış~
lık olduğu, bunu ya doğrudan çevirenen veya istinseh edenin yaptığı bir
yanlış olduğu üzerinde bi,'deşmektedirler. '
Aristo'ya göre şiir, bir edebiyat türü olarak görüyür ve o şiirde dil
problemiyle uğraşır. Farabi ise, şiiribir mantık sanatı veya mantığın bir
şubesi olarak görür. Farabi'nin Aristo'ya göre Yunan şiirinin türleri ola-
rak naklettiği şiir çeşitleri, gerçekte f'oetica' da yok\ur; Poetica' da ,sadece
komedi, trajedi ve epope gibi sahne sanatlan ve onlann problemleri işlen-
mektedir. Bunlar bir şiir türü olarak ele alınmamaktadır.' Poetica'da şair
tarihçiye benzetilirken, Farabi' nin eserinde şair diğer sanatçılara, özellik-
le ressama benzetilmektedir.
, ' \
Aristo ile Farabi'nin ortak görüşlerine gelince, şiirin bir taklid (tas-
vir) sanatı olduğu ve şiirden insaplann zevk aldığı hususudur. Ancak bu~
rada dikkat' edilmesi gereken, nokta, Aristo'yagöre bu taklidininsandaki
doğallığı, zihnin fantaziye gücüdür. Farabi'.Ye güre taklid basit bir tasvir.
62 MEHMETBAYRAKDAR
den ibarettir ve daha çok hayal ve vehim gücüne dayanır. Bunun için aşa- .
ğıda belirtileceği gibi, Farabi'ye göre, şiir yalancı bir ispatlama yoludur.
Her iki filozofa göre, bu iki husus insanın doğasında vardır ve bu iki hu-
susda, şiir sanatımn kaynağıdİr. Diğer önemli bir ortak nokta da, şair ile
.şiiri arasında bir paralelliğin olduğu hususudui. Yani şairler şiirlerinde
kendi karakterlerini yansıtırlar, şiire bakarak şairin karakteri öğrenilebilir
demeleridir. .
etmemiştir.antak
'/
çek bilgisini değil de, taklidi bilgisini verir. Bu yüzden de, Farabi ve diğer
, bazı müslüman filozoflar, şiirin verdiği bilgiye "yalancı" (kazibe) pilgi
olarak bakarlar.
64 MEHMETBAYRAKDAR
Ancak şiirin her türünün, ,aym oranda gelişmediği doğrudur: Şiirin didak-
tik olmasına önem verilrpiştir; yani pir ölçüde realist şiir anlayışı tutul-
muştur.