Professional Documents
Culture Documents
Ασθένεια-Πρακτικές Ποιμαντικές Κατευθύνσεις
Ασθένεια-Πρακτικές Ποιμαντικές Κατευθύνσεις
Ασθένεια-Πρακτικές Ποιμαντικές Κατευθύνσεις
● Μήπως τελικά δεν υπάρχει κανένας Θεός και όλα είναι ένα ψέμα;
● Ποτέ δεν κάνουμε ερωτήσεις του τύπου «τι μπορώ να κάνω για
σένα;». Ο ασθενής δεν θέλει συμβουλές, ούτε θέλει να αισθάνεται ως
«πρόβλημα». Δεν είναι δουλειά μας να εντοπίζουμε προβλήματα και να
προτείνουμε λύσεις. Να μην εκμεταλλευόμαστε την αδυναμία ή τη μοναξιά
του ασθενούς.
● Ποτέ δεν δείχνουμε έκπληξη σε ότι μας λέει ο ασθενής. Ούτε πάλι
μεταβάλλουμε τα αισθήματά μας προς αυτόν, επειδή μας είπε κάτι απρεπές
ή προσβλητικό. Η κατάστασή του δικαιολογεί τα πάντα.
1
Επίκτητος, Εγχειρίδιον, μτφρ. Αθανάσιος Τσακνάκης, εκδ. Εκδοτική Θεσσαλονίκης,
Θεσσαλονίκη 2005, σ. 25, «Ταράσσει τοὺς ἀνθρώπους οὐ τὰ πράγματα, ἀλλὰ τὰ περὶ τῶν
πραγμάτων δόγματα· οἷον ὁ θάνατος οὐδὲν δεινόν (ἐπεὶ καὶ Σωκράτει ἂν ἐφαίνετο), ἀλλὰ
τὸ δόγμα τὸ περὶ τοῦ θανάτου, διότι δεινόν, ἐκεῖνο τὸ δεινόν ἐστιν»
2
Παροιμ. 27,2 «ἐγκωμιαζέτω σε ὁ πέλας καὶ μὴ τὸ σὸν στόμα, ἀλλότριος καὶ μὴ τὰ σὰ
χείλη».
● Μην κοιτάμε το κινητό ή το ρολόι μας. Ο ασθενής θα το αντιληφθεί
και θα πιστέψει ότι κάνουμε αγγαρεία και δεν βλέπουμε την ώρα να
φύγουμε. Αυτός θα προσβληθεί κι’ εμείς θα ντροπιαστούμε.
3.2 Τι κάνουμε;
Είναι γεγονός ότι όλοι επιθυμούμε μια άμεση και ευθεία απάντηση στην
προσευχή μας για τον ασθενή και πολλές φορές απογοητευόμαστε, όταν η
απάντηση αργεί ή δεν έρχεται. Θεωρούμε ότι η θεραπεία ενός ασθενούς,
είναι απάντηση στην προσευχή μας, επειδή έχουμε δυνατή πίστη, ενώ η μη
θεραπεία του, εκλαμβάνεται ως αποτυχία της προσευχής μας, εξαιτίας της
αδύναμης πίστης μας.6 Ο Θεός γνωρίζει αν μια θεραπεία είναι ωφέλιμη ή αν
η διατήρηση της ασθένειας, θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα για τον
ασθενή. Γι’ αυτό στο τέλος της προσευχής μας να προσθέτουμε τα λόγια
του Χριστού που ειπώθηκαν στον κήπο της Γεσθημανής: «...πλὴν μὴ τὸ
θέλημά μου, ἀλλὰ τὸ σὸν γινέσθω».7 Ο άγιος γέροντας Παΐσιος έλεγε ότι η
προσευχή για τους ασθενείς έχει μεγάλη αξία και αποτελεσματικότητα, αν
γίνεται με πόνο, αν μπαίνουμε στη θέση του άλλου. Υποστήριζε ότι ακόμα
3
Φιλιπ. 4,8.
4
Ρωμ. 8,26 «Ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ Πνεῦμα συναντιλαμβάνεται ταῖς ἀσθενείαις ἡμῶν· τὸ γὰρ
τί προσευξόμεθα καθὸ δεῖ οὐκ οἴδαμεν, αὐτὸ τὸ Πνεῦμα ὑπερεντυγχάνει ὑπὲρ ἡμῶν
στεναγμοῖς ἀλαλήτοις».
5
Λκ. 18,1 «Ἔλεγε δὲ καὶ παραβολὴν αὐτοῖς πρὸς τὸ δεῖν πάντοτε προσεύχεσθαι αὐτοὺς καὶ
μὴ ἐκκακεῖν...».
6
Ellen G. White, The Ministry of Healing, Hartland Publications, Virginia 1999, σ. 137.
7
Λκ. 22,42.
και ένας αναστεναγμός για την ασθένεια του συνανθρώπου ισοδυναμεί με
πολλές ώρες προσευχής.8
● Μιλάμε καθαρά, όχι πολύ δυνατά, και κοιτάμε τον ασθενή στα μάτια.
Έτσι ο ασθενής αισθάνεται σημαντικός και ξεχωριστός.
8
Γέροντας Παΐσιος Αγιορείτης, Λόγοι Β΄, Πνευματική Αφύπνιση, εκδ. Ιερό Ησυχαστήριο
Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος, Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2011 12, σ.σ. 307-308.
9
Ματθ. 25,36.
10
Αρχιεπισκόπου Αμερικής Μιχαήλ, Ο Ιερεύς, εκδ. Παπαδημητρίου, Αθήνα 19713, σ. 135.
11
Οι αρχαίοι Έλληνες αλλά και ο Χριστός, πάντοτε χρησιμοποιούσαν ενικό αριθμό στις
συζητήσεις τους με όλους.
12
Sarah A. Butler, Caring Ministry-A Contemplative Approach to Pastoral Care, εκδ. Continuum
Publishing Inc., NY 1999, σ. 30.
13
Πρβλ. Ματθ. 26, 52 «πάντες γὰρ οἱ λαβόντες μάχαιραν ἐν μαχαίρῃ ἀποθανοῦνται».
κλειστά αυτιά,14 θα συναντούμε και κλειστά αυτιά. Όταν ακούμε έναν
ασθενή, να είμαστε βέβαιοι ότι του περνάμε σπουδαία μηνύματα:
14
Παροιμ. 21, 13 «ὃς φράσσει τὰ ὧτα αὐτοῦ τοῦ μὴ ἐπακοῦσαι ἀσθενοῦς, καὶ αὐτὸς
ἐπικαλέσεται, καὶ οὐκ ἔσται ὁ εἰσακούων».
15
π. Γεώργιος Καψάνης, Θέματα Εκκλησιολογίας και Ποιμαντικής, εκδ. Ι.Μ. Αγίου Γρηγορίου,
Άγιον Όρος 19993, σ.σ. 155-156.
16
Ιακ. 5, 13-15 «Κακοπαθεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσευχέσθω· εὐθυμεῖ τις; ψαλλέτω, ἀσθενεῖ τις ἐν
ὑμῖν; προσκαλεσάσθω τοὺς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας, καὶ προσευξάσθωσαν ἐπ' αὐτὸν
ἀλείψαντες αὐτὸν ἐλαίῳ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου· καὶ ἡ εὐχὴ τῆς πίστεως σώσει τὸν
κάμνοντα, καὶ ἐγερεῖ αὐτὸν ὁ Κύριος· κἂν ἁμαρτίας ᾖ πεποιηκώς, ἀφεθήσεται αὐτῷ».
17
π. Γεώργιος Καψάνης, ό.π., σ. 158.
4. Απαραίτητες ικανότητες που απαιτούνται στην ποιμαντική των
ασθενών
α) Ταπείνωση.
β) Ζεστασιά
18
Φιλιπ. 4,13 «πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί με Χριστῷ».
19
Γρηγόριος ο Θεολόγος, Λόγος ΛΒ΄, Περί τῆς ἐν διατάξεσιν εὐταξίας, PG 36, 196, «Οὐκ
οἶσθα, ὅτι τὸ ταπεινὸν, οὐκ ἐν τοῖς μικροῖς κρίνεται τοσοῦτον (γένοιτο γὰρ ἂν καὶ δι’
ἔνδειξιν καὶ ψευδῆ μόρφωσιν ἀρετῆς), ὅσον ἐν τοῖς μείζοσι δοκιμάζεται; Καὶ ταπεινόφρων
ἐμοὶ, οὐχ ὅστις περὶ ἑαυτοῦ μικρὰ διαλέγεται, καὶ τοῦτο πρὸς ὀλίγους, καὶ ὀλιγάκις, οὐδ’
ὅστις ταπεινῶς προσαγορεύει τὸν ἀτιμότερον, ἀλλ’ ὅστις μετρίως περὶ Θεοῦ φθέγγεται· καὶ
τὰ μὲν εἰπεῖν οἶδε, τὰ δὲ κατέχειν, τῶν δὲ ὁμολογεῖν τὴν ἄγνοιαν, καὶ παραχωρεῖ τοῦ λόγου
τῷ πιστευθέντι, καὶ εἶναί τινα πνευματικώτερον δέχεται, καὶ διαβεβηκότα μᾶλλον ἐν
θεωρίᾳ.
20
Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Προκλήσεις της Ποιμαντικής σήμερα, εκδ. Αρμός, Αθήνα
2013, σ.94.
ενδιαφέρον μας για τον ασθενή χωρίς όμως να έχουμε περιέργεια. Να
είμαστε φιλικοί αλλά να μην αισθάνεται ο ασθενής ότι είναι πελάτης μας.
Τέλος, να μη βαρεθούμε να τον ακούμε, παρότι ίσως επαναλαμβάνεται και
καταντά κουραστικός.
γ) Εμπιστοσύνη
δ) Διακριτικότητα
Ποτέ δεν παραβιάζουμε την ιδιωτική ζωή του ασθενούς. Δεν τον
φέρνουμε σε δύσκολη θέση με ενοχλητικές ερωτήσεις. Παράδειγμα υγιούς
διακριτικότητας είναι ο ίδιος ο Χριστός. Ποτέ δεν μας εξαναγκάζει, ποτέ δεν
μας εκβιάζει να κάνουμε κάτι.21 Διακριτικότητα δείχνουμε ακόμη και τη
στιγμή που ερωτόμαστε από κάποιον για την κατάσταση του ασθενούς. Αν
η κατάσταση είναι σοβαρή, ορθό είναι να μην δίνουμε πληροφορίες, αλλά
να παραπέμπουμε στην οικογένεια του ασθενούς.
ε) Πνευματικότητα
5. Κατηγορίες ασθενών
21
Αποκ. 3,20 «ἰδοὺ ἕστηκα ἐπὶ τὴν θύραν καὶ κρούω· ἐάν τις ἀκούσῃ τῆς φωνῆς μου καὶ
ἀνοίξῃ τὴν θύραν, καὶ εἰσελεύσομαι πρὸς αὐτὸν καὶ δειπνήσω μετ' αὐτοῦ καὶ αὐτὸς μετ'
ἐμοῦ…».
22
Α΄Κορ, 2,15 «ὁ δὲ πνευματικὸς ἀνακρίνει μὲν πάντα, αὐτὸς δὲ ὑπ' οὐδενὸς ἀνακρίνεται.».
23
π. Αδαμάντιος Αυγουστίδης, Συντροφεύοντας τον άνθρωπο που νοσεί-Εισαγωγή στην
Ποιμαντική της Υγείας, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2015, σ. 302.
5.1 Ετοιμοθάνατοι-ανίατοι νοσούντες
Ο θάνατος και η φθορά εισέβαλαν στη ζωή του ανθρώπου μετά την
πτώση του,26 επομένως στην αρχέγονη κατάσταση απουσίαζαν. Ο θάνατος
δεν αποτελούσε μέρος του σχεδίου του Θεού για τον άνθρωπο ούτε ο Θεός
είναι ο δημιουργός του.27
24
Hedri Powell, “Care for a terminally ill person: A guide to pastors”, In die Skriflig, 38(2),
2004:351-357, εδώ 357.
25
Αλ. Σταυρόπουλος, Ορθόδοξη Συμβουλευτική Ποιμαντική, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2012, σ.σ.
87-88
26
π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Ο εκκλησιολογικός χαρακτήρας της ποιμαντικής-Λεντίω
ζωννύμενοι ΙΙ, εκδ. Μυγδονία, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 188.
27
Σοφ. Σολομ. 1,13, «ὁ Θεὸς θάνατον οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ τέρπεται ἐπ᾿ ἀπωλείᾳ ζώντων».
28
Ρωμ. 5,12, «ὥσπερ δι' ἑνὸς ἀνθρώπου ἡ ἁμαρτία εἰς τὸν κόσμον εἰσῆλθε καὶ διὰ τῆς
ἁμαρτίας ὁ θάνατος, καὶ οὕτως εἰς πάντας ἀνθρώπους ὁ θάνατος διῆλθεν, ἐφ' ᾧ πάντες
ἥμαρτον».
29
Βασίλειος Καισαρείας, Εἰς τήν ἐξαήμερον Στ΄(περί γενέσεως φωστήρων), ΕΠΕ, τ.4ος,
σ.214,«τὸν εὐθὺς ἡμᾶς ἐπικαταλαβόντα θάνατον· ὃν ἐγέννησεν ἡ ἁμαρτία, τὸ πρωτότοκον
ἔκγονον τοῦ ἀρχεκάκου δαίμονος».
και μετά το σώμα του ανθρώπου. Η ψυχή στερήθηκε την ουράνια και
πνευματική απόλαυση,30 ενώ το σώμα στερήθηκε την αθανασία και έγινε
έρμαιο της ασθένειας, του γήρατος και της θνητότητας.
Ο θάνατος είναι φοβερός και τρομερός για όσους δεν έχουν πίστη, γι’
αυτό ο απ. Παύλος θέλει να προβάλει την υπέρβασή του, που γίνεται μόνο
μέσω της πίστεως και της ελπίδας36 στην ανάσταση του Χριστού. Ο
χριστιανός ελπίζει και δεν συντρίβεται από το βάρος του θανάτου. Ο
θάνατος πλέον δεν έχει καμία εξουσία στον πιστό χριστιανό, γιατί νικήθηκε
με την ενανθρώπηση του Χριστού, με τον σταυρό, την ανάσταση και την
κάθοδο στον Άδη.37 Ο θάνατος δεν έχει εξουσία στον βαπτισμένο χριστιανό,
αφού μετέχοντας στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, θανατώνει τον
30
π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Ο εκκλησιολογικός χαρακτήρας της ποιμαντικής-Λεντίω
ζωννύμενοι ΙΙ, ό.π., σ. 190.
31
Ιωάννης Δαμασκηνός, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως, Δ΄, 9, ΕΠΕ τ. 1ος, ««ἵνα μή
τό κακόν ἀθάνατον γένηται».
32
Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Περί τῶν θείων ὀνομάτων, 4, 20, ΕΠΕ, σ.124, «...καὶ ἔσται τὸ
κακὸν... καὶ ὂν καὶ ἀγαθὸν ὂν καὶ ἀγαθῶν ποιητικόν».
33
Ιωάννης Χρυσόστομος, Ὁμιλία εἰς τήν Γένεσιν 18,3, PG 53, 151, «...δι' ἣν καὶ ὁ θάνατος
ὑπὸ τοῦ Δεσπότου συμφερόντως ᾠκονομήθη...».
34
Μάξιμος ο Ομολογητής, Περί διαφόρων ἀποριῶν τῶν άγίων Διονυσίου καί Γρηγορίου, PG
91, 1157 C, «τὸ πέρας τῆς παρούσης ζωῆς, οὐ δίκαιον οἶμαι θάνατον ὀνομάζειν, ἀλλὰ
θανάτου ἀπαλλαγήν, καὶ φθορᾶς χωρισμόν, καὶ δουλείας ἐλευθερίαν».
35
Κάλλιστος Γουέαρ, Επίσκοπος Διοκλείας, «Πορεύεσθε μετά χαράς-Το μυστήριο του
θανάτου και της Αναστάσεως», Σύναξη, Ιανουάριος-Μάρτιος 1994, τ. 49, σ.σ. 19-33, εδώ
σ.25.
36
Α΄Θεσ, 4,13, «...ἵνα μὴ λυπῆσθε καθὼς καὶ οἱ λοιποὶ οἱ μὴ ἔχοντες ἐλπίδα...»
37
π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Ο εκκλησιολογικός χαρακτήρας της ποιμαντικής-Λεντίω
ζωννύμενοι ΙΙ, ό.π., σ. 198.
παλαιό άνθρωπο και μέσα του ζει μόνο ο αθάνατος Χριστός. 38 Πριν
εμφανισθεί ο Χριστός, ο θάνατος ήταν φοβερός για όλους, ακόμη και για
τους δικαίους. Μετά την ανάσταση του Χριστού, το σκηνικό άλλαξε. Ο
θάνατος δεν είναι πλέον τρομερός και οι πιστοί τον περιφρονούν διότι
γνωρίζουν, ότι όταν πεθαίνουν δεν χάνονται, αλλά ζουν και γίνονται
άφθαρτοι, μέσω της αναστάσεως.39
38
Γαλ. 2,20, «ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός».
39
Αθανάσιος Αλεξανδρείας , Λόγος περὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου, ό.π., σ.294 «Πάλαι
μὲν γὰρ πρὶν τὴν θείαν ἐπιδημίαν γενέσθαι τοῦ Σωτῆρος, πάντες τοὺς ἀποθνῄσκοντας ὡς
φθειρομένους ἐθρήνουν· ἄρτι δὲ τοῦ Σωτῆρος ἀναστήσαντος τὸ σῶμα, οὐκέτι μὲν ὁ
θάνατός ἐστι φοβερός, πάντες δὲ οἱ τῷ Χριστῷ πιστεύοντες ὡς οὐδὲν αὐτὸν ὄντα πατοῦσι,
καὶ μᾶλλον ἀποθνῄσκειν αἱροῦνται ἢ ἀρνήσασθαι τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν. Ἴσασι γὰρ ὄντως
ὅτι ἀποθνῄσκοντες οὐκ ἀπόλλυνται, ἀλλὰ ζῶσι, καὶ ἄφθαρτοι διὰ τῆς ἀναστάσεως
γίνονται».
40
Α΄Κορ. 13, 12 «…βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι' ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δὲ πρόσωπον πρὸς
πρόσωπον…».
41
Μάξιμος ο Ομολογητής, Περί Θεολογίας και ἐνσάρκου Οἰκονομίας τοῦ Υιού τοῦ Θεού B΄,
PG 90, 1165 BC, «Ἐφ᾿ ὅσον χρόνον τίς ἐστιν ἐν τῇ ζωῇ ταύτῃ, κἄν τέλειός ἐστι κατά τήν
ἐνθάδε κατάστασιν, καί πράξει καί θεωρίᾳ, τήν ἐκ μέρους ἔχει καί γνῶσιν καί προφητείαν
καί ἀῤῥαβῶνα Πνεύματος ἁγίου· ἀλλ᾿ οὐκ αὐτό τό πλήρωμα· ἐλευσόμενός ποτε μετά τήν
τῶν αἰώνων περαίωσιν εἰς τήν τελείαν λῆξιν, τήν πρόσωπον πρός πρόσωπον τοῖς ἀξίοις
δεικνῦσαν αὐτήν ἐφ᾿ ἑαυτῆς ἑστῶσαν τήν ἀλήθειαν· ὡς μηκέτι ἐκ τοῦ πληρώματος μέρος
ἔχειν, ἀλλ᾿ αὐτό τό πλήρωμα τῆς χάριτος κατά μέθεξιν ὅλον κομίζεσθαι». Βλ. και π.
Νικόλαος Λουδοβίκος, Η Αποφατική Εκκλησιολογία του Ομοουσίου, εκδ. Αρμός, Αθήνα
2002, σ.σ. 143-144.
τροπάρια, καλλιεργείται η υπέρβαση του θανάτου μέσω της ανάστασης του
Χριστού.42 Στη στάση μας απέναντι στον θάνατο, πρέπει να βρούμε την
ισορροπία ανάμεσα στην αποδοχή της πραγματικότητάς του και στην
πίστη μας για την υπέρβασή του. Με τον θάνατο τερματίζεται οτιδήποτε
κάνουμε, γι’ αυτό «πρέπει να βιαστούμε να πετύχουμε στη γη ό, τι είναι
δυνατόν να επιτευχθεί».43
Όσο ζει ο άνθρωπος, έχει απόλυτη αξία. Ποτέ ο θάνατος δεν είναι ο
σκοπός των ενεργειών του ποιμένα. Οφείλει όμως να είναι κατάλληλα
προετοιμασμένος για τον ερχομό του θανάτου, να μην αρνείται την
πραγματικότητα και να μην επιδιώκει θεραπεία εκεί που πλέον δεν υπάρχει
42
π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Ο εκκλησιολογικός χαρακτήρας της ποιμαντικής-Λεντίω
ζωννύμενοι ΙΙ, ό.π., σ. 205.
43
Antony Bloom, Ο θάνατος ως κέρδος, μτφρ. Β. Αργυριάδης, εκδ. ἐν πλῶ, Αθήνα 2005, σ.
18.
44
Verna Benner Carson & Harold G. Koenig, Spiritual Caregiving-Healthcare as a Ministry,
Templeton Foundation Press, Philadelphia 2004, σ. 132.
ελπίδα. Ποτέ δεν επιθυμεί την παράταση της αγωνίας και του πόνου του
ασθενούς.
Πολλές φορές ο ποιμένας επηρεάζεται από τον πόνο που βλέπει, γι’
αυτό είναι απαραίτητη η εκπαίδευσή του στο να μπορεί να ελέγχει τα
συναισθήματά του, όσο βέβαια είναι δυνατόν.45 Απαραίτητο είναι ο
ποιμένας ή ο ασκών ποιμαντική διακονία, να πληροφορείται για τα
θρησκευτικά πιστεύω του ασθενούς από τους οικείους του και να ενεργεί
ανάλογα. Συχνά οι οικείοι δεν γνωρίζουν τι να κάνουν. Ο ποιμένας ορθό
είναι να τους συμβουλεύσει να βρίσκονται κοντά στον ετοιμοθάνατο
άνθρωπό τους, όπως ακριβώς η Παναγία ήταν κάτω από τον σταυρό του
Υιού της.46
45
Αξιοπρόσεκτα είναι τα δάκρυα του Χριστού για το φίλο του το Λάζαρο, βλ. Ιωάν. 11,34-
35 «…ἐδάκρυσεν ὁ Ἰησοῦς. ἔλεγον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι· Ἴδε πῶς ἐφίλει αὐτόν…».
46
Ιωάν. 19,25-26 «εἱστήκεισαν δὲ παρὰ τῷ σταυρῷ τοῦ Ἰησοῦ ἡ μήτηρ αὐτοῦ… Ἰησοῦς οὖν
ἰδὼν τὴν μητέρα…αὐτοῦ…».
47
Ευχολόγιον το Μέγα, ό.π., σ.σ. 389-393.
Η λέξη καρκίνος από μόνη της προκαλεί φόβο και τρόμο. Δεν τολμούμε
καν να την προφέρουμε.48 Τα πιο τρομακτικά συναισθήματα ξεπηδούν από
μέσα μας, είτε εμείς διαγνωσθούμε είτε ένας δικός μας άνθρωπος. Οι πιο
απόκρυφοι φόβοι αναδύονται και παραμονεύουν. Κυρίαρχος είναι ο φόβος
του πόνου και του θανάτου.
48
Συνήθως χρησιμοποιούμε τις λέξεις «το κακό», «παλιαρρώστια», «επάρατη νόσο». Στις
Η.Π.Α. εάν κάποιος διαγνωσθεί με καρκίνο, δεν αναφέρει καν το όνομα της ασθένειας,
απλά λέει «έχω διαγνωσθεί-I have been diagnosed».
49
http://nutricia-medical.gr/ti-einai-o-karkinos/.
Ακολουθεί το στάδιο του θυμού και της οργής. Ο ασθενής ή η
οικογένειά του δεν μπορούν εύκολα να συζητήσουν, επειδή κυριαρχεί ο
θυμός. Τα βάζουν με όλους ακόμα και με το Θεό ή αποκλειστικά μ’ Αυτόν. Ο
ασθενής θυμώνει και με τον εαυτό του επειδή δεν έδωσε σημασία σε κάποια
προμηνύματα της νόσου. Μια τυπική φράση που χαρακτηρίζει το στάδιο
αυτό είναι «γιατί σ’ εμένα;».
Όπως η ασθένεια έτσι και ο πόνος είναι αποτέλεσμα της πτώσης και
της αμαρτίας. Από το καμίνι του πόνου πέρασε και ο ίδιος ο Χριστός, όπου
50
Hedri Powell, ό.π., σσ. 354-356.
51
Μαριάννα Δρε-Λαιζηνού, Πνευματική διάσταση της υποστήριξης ασθενών με καρκίνο,
στο http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/pastoral/laizinou_karkinos.pdf,
ανάκτηση 10/3/2019.
πόνεσε φοβερά επάνω στο σταυρό, αλλά και κατά τη διάρκεια των
βασανιστηρίων και της φυλάκισης που υπέστη. Ο Χριστός δεν
χρησιμοποίησε τη θεϊκή του δύναμη, για να αποφύγει τον πόνο αλλά επάνω
στους ώμους του, σηκώνει και τους σταυρούς των δικών μας πόνων.52
Πόνεσαν όλοι οι άγιοι της πίστεώς μας. Πολλοί από αυτούς υπέστησαν
ανείπωτα βασανιστήρια και μαρτύρια, που μας τρομάζουν όταν τα
διαβάζουμε. Τα αντιμετώπισαν όμως με πίστη, προσευχή και υπομονή και
τα μετέτρεψαν σε πηγή χαράς και δύναμης. Αυτή τη δύναμη53 και τη χαρά54
ένιωθε ο Απ. Παύλος, παρότι πονούσε φοβερά από την ασθένειά του, αλλά
και από τα παντοειδή μαρτύρια που υπέμεινε.55
52
Μοναχός Μωυσής Αγιορείτης, Ο Άγιος Πόνος-Μαθητεία στην επίσκεψη του πόνου στη
ζωή μας, εκδ. Κέντρο Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας, Αθήνα 2005, σ. 21.
53
Β΄Κορ. 12,9-10 «ἀρκεῖ σοι ἡ χάρις μου· ἡ γὰρ δύναμίς μου ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται. ἥδιστα
οὖν μᾶλλον καυχήσομαι ἐν ταῖς ἀσθενείαις μου, ἵνα ἐπισκηνώσῃ ἐπ' ἐμὲ ἡ δύναμις τοῦ
Χριστοῦ. διὸ εὐδοκῶ ἐν ἀσθενείαις, ἐν ὕβρεσιν, ἐν ἀνάγκαις, ἐν διωγμοῖς, ἐν στενοχωρίαις,
ὑπὲρ Χριστοῦ· ὅταν γὰρ ἀσθενῶ, τότε δυνατός εἰμι».
54
Φιλιπ. 4,4 «Χαίρετε ἐν Κυρίῳ πάντοτε· πάλιν ἐρῶ, χαίρετε».
55
Β΄Κορ. 11,24-26 «ὑπὸ Ἰουδαίων πεντάκις τεσσαράκοντα παρὰ μίαν ἔλαβον, τρὶς
ἐραβδίσθην, ἅπαξ ἐλιθάσθην, τρὶς ἐναυάγησα, νυχθήμερον ἐν τῷ βυθῷ πεποίηκα·
ὁδοιπορίαις πολλάκις, κινδύνοις ποταμῶν, κινδύνοις λῃστῶν, κινδύνοις ἐκ γένους,
κινδύνοις ἐξ ἐθνῶν, κινδύνοις ἐν πόλει, κινδύνοις ἐν ἐρημίᾳ, κινδύνοις ἐν θαλάσσῃ,
κινδύνοις ἐν ψευδαδέλφοις».
56
Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Κατά Ἰουδαίων 8, ζ΄, PG 48,939 «ὅσῳ δὲ μείζων ὁ πόνος,
τοσούτῳ καὶ ὁ στέφανος ἔσται λαμπρότερος».
57
Ρωμ. 6, 20-22 «ὅτε γὰρ δοῦλοι ἦτε τῆς ἁμαρτίας ἐλεύθεροι ἦτε τῇ δικαιοσύνῃ. τίνα οὖν
καρπὸν εἴχετε τότε ἐφ' οἷς νῦν ἐπαισχύνεσθε; τὸ γὰρ τέλος ἐκείνων θάνατος. νυνὶ δέ
ἐλευθερωθέντες ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας δουλωθέντες δὲ τῷ Θεῷ ἔχετε τὸν καρπὸν ὑμῶν εἰς
ἁγιασμόν...».
δείχνοντας το ανδρείο του φρόνημα. Λίγους μήνες πριν την κοίμησή του
(Αύγουστος 1920), προαισθανόμενος το τέλος της ζωής του, επισκέφθηκε
στην Αίγινα το μοναστήρι της Χρυσολεόντισσας. Προσκύνησε τη
θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, προσευχήθηκε θερμά και ευλόγησε τα
τέσσερα σημεία του ορίζοντα.
58
Σοφοκλής Δημητρακόπουλος, Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως-Ιστορική βιογραφία
βασισμένη σε αυθεντικές πηγές», χ.ε., Αθήνα 1998, σ.σ. 306-308.
59
Ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης, εκδ. Ιερόν Ησυχαστήριον «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο
Θεολόγος», Βασιλικά Θεσσαλονίκης 2015, σ. 531.
60
ό.π., σ.σ. 534-535.
61
Tracy Anne Balboni et al., “Provision of Spiritual Care to Patients with advanced Cancer:
Assosiations with Medical Care and Quality of Life near Death”, Journal of Clinical
Oncology,(2010), 28,3, 445-452, εδώ 447.
62
Ιερομόναχος Ισαάκ, Βίος Γέροντος Παϊσίου του Αγιορείτου, Άγιον Όρος 2004, σ.343.
του χέρι έκανε το σημείο του σταυρού, ενώ με το αριστερό έκανε κινήσεις
σαν να «τραβούσε» κομποσκοίνι. Επανέλαβε τρεις φορές τη λέξη
«μαρτύριο».63
63
Ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης, ό.π., σ. 554.
64
Ιερομόναχος Ισαάκ, ό.π., σ.σ. 349-351.
65
π. Αδαμάντιος Αυγουστίδης, Ποιμένας και Θεραπευτής, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 1999, σ. 75.
Πολλοί καρκινοπαθείς, μαζί με τις οικογένειές τους, με την αρωγή των
ποιμένων ή των λαϊκών εθελοντών, που τους παρέπεμψαν με την διακονία
τους στους ποιμένες της Εκκλησίας, γνώρισαν τον Χριστό στο κρεβάτι του
πόνου, αλείφτηκαν με το ευλογημένο λάδι του Ευχελαίου, εξομολογήθηκαν,
κοινώνησαν, συμφιλιώθηκαν με τους εχθρούς τους και αναχώρησαν έτοιμοι
για την ουράνια Βασιλεία. Πολλοί από αυτούς θεραπεύτηκαν από τον
καρκίνο και έγιναν πλέον οι πιστότεροι και συνεπέστεροι βοηθοί στο
ποιμαντικό έργο της Εκκλησίας.
Ο μη ορισμός της έννοιας της ψυχής από την Ψυχιατρική και την
Ψυχολογία δυσκολεύει και τον ορισμό της «ψυχικής ασθένειας». Ως ψυχική
ασθένεια μπορεί να ορισθεί η έννοια «που τυπικά υποδηλώνει την ύπαρξη
μιας συναισθηματικής διαταραχής ή διαταραχής της σκέψης ή διαταραχής
της προσωπικότητας, που επηρεάζει αρνητικά την ψυχικά ευεξία, την υγεία
66
π. Κων/νος Στρατηγόπουλος, Εξομολόγηση και Ψυχοθεραπεία, στο
http://www.floga.gr/50/10/2002-3/2003031810.asp#_edn6, ανάκτηση 10/1/2019.
67
Ιωάννης Δαμασκηνός, Ἐκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, ΕΠΕ, τ. 1ος, σ. 212 «Ψυχή
τοίνυν ἐστίν οὐσία ζῶσα ἁπλή, ἀσώματος, σωματικοῖς ὀφθαλμοῖς κατ΄ οἰκείαν φύσιν
ἀόρατος, λογική τε καί νοερά, ἀσχημάτιστος, ὀργανικῷ κεχρημένη σώματι καί τούτῳ ζωῆς
αὐξήσεώς τε καί αἰσθήσεως καἰ γεννήσεως παρεκτική, οὐχ ἕτερον ἔχουσα παρ’ ἑαυτήν τόν
νοῦν, ἀλλά μέρος αὐτῆς τό καθαρώτατον (ὥσπερ γάρ ὀφθαλμός ἐν σώματι, οὕτως ἐν ψυχῇ
νοῦς), αὐτεξούσιος, θελητική τε καί ἐνεργητική, τρεπτή ἤτοι ἐθελότρεπτος, ὅτι καί κτιστή.
Πάντα ταῦτα κατά φύσιν ἐκ τῆς τοῦ δημιουργήσαντος αὐτήν χάριτος εἰληφυῖα, ἐξ ἧς καἰ τό
εἶναι καί τό φύσει οὕτως εἶναι εἴληφεν»
και την ασφάλεια του ατόμου».68 Οι ψυχικές ασθένειες ορίζονται από το
εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας (ΑΡΑ) και αλλάζουν
συνεχώς, περιοδικά προστίθενται νέες και αφαιρούνται παλαιές. Το
εγχειρίδιο αυτό είναι το, πασίγνωστο στους ψυχιατρικούς-ψυχολογικούς-
ψυχοθεραπευτικούς κύκλους, DSM (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο
Ψυχικών Διαταραχών, Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders).69
68
Θοδωρής Δασκαλόπουλος, Η έννοια της Ψυχικής Ασθένειας, στο http://psi-
gr.tripod.com/psychiatric_disease.html, ανάκτηση 10/1/2019.
69
Η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε το 1952. Η τελευταία το 2013, DSM-5. Στις Ηνωμένες
Πολιτείες το DSM χρησιμεύει ως μια καθολική αρχή για την ψυχιατρική διάγνωση. Οι
προτάσεις θεραπείας, όπως και η καταβολή αποζημιώσεων από τους παρόχους ιατρικής
φροντίδας, συχνά καθορίζονται από ταξινομήσεις του DSM, οπότε η εμφάνιση μιας
καινούργιας έκδοσης έχει σημαντική πρακτική σπουδαιότητα. Ενδεικτικό της αστάθειας
του εγχειριδίου είναι το γεγονός ότι η προηγούμενη έκδοσή του, το DSM-4, περιέγραφε 383
διαγνώσεις ψυχικής ασθένειας, ενώ η τελευταία έκδοση, DSM-5, περιγράφει 541
διαγνώσεις. Η πέμπτη έκδοση επικρίθηκε από διάφορες αρχές πριν και μετά την επίσημη
έκδοσή της. Οι κριτικοί δήλωσαν, για παράδειγμα, τα εξής: ότι πολλές αναθεωρήσεις και
προσθήκες στο DSM-5 στερούνταν εμπειρικής υποστήριξης, ότι η δοκιμασία αξιοπιστίας
μεταξύ παρατηρητών είναι χαμηλή για πολλές διαταραχές, ότι πολλές ενότητες περιέχουν
ελλιπώς γραμμένες, συγκεχυμένες ή αντιφατικές πληροφορίες και ότι η βιομηχανία
ψυχιατρικών φαρμάκων επηρέασε ανάρμοστα το περιεχόμενο του εγχειριδίου. Διάφοροι
επιστήμονες έχουν επιχειρηματολογήσει ότι το DSM-5 υποχρεώνει τους κλινικούς ιατρούς
να κάνουν διακρίσεις οι οποίες δεν υποστηρίζονται από αδιάσειστα στοιχεία, διακρίσεις οι
οποίες έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην θεραπεία, συμπεριλαμβανομένων των
συνταγογραφήσεων φαρμάκων και της διαθεσιμότητας κάλυψης ιατρικής ασφάλισης. Η
γενική κατάκριση του DSM-5 τελικά, είχε ως αποτέλεσμα την υπογραφή από 13.000
ειδικούς, ενός υπομνήματος, το οποίο προωθήθηκε από πολλές οργανώσεις ψυχικής υγείας
και το οποίο καλούσε για εξωτερική κριτική του εγγράφου. Βλ. και
https://el.wikipedia.org/wiki/DSM-5. Αξιοσημείωτο της κατάκρισης αυτής είναι το
γεγονός ότι μέχρι το 1973, η ομοφυλοφιλία καταχωρούνταν ως ψυχική ασθένεια στο
DSM, ενώ από το 1973 και μετά αφαιρέθηκε από τις επόμενες εκδόσεις του DSM.
Αυτό δείχνει ότι η αφαίρεση ή η πρόσθεση μιας ψυχικής ασθένειας στον κατάλογο,
εξαρτάται από τις εκάστοτε κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες της εποχής, δεν
υπάρχει δηλαδή αντικειμενικότητα παρά μόνο μια «ηθική του γούστου», ένας
άκρατος ωφελιμισμός.
επιθυμούσε ο Παύλος και άλλα έπραττε, όπως συμβαίνει και στον καθένα. 70
Την ίδια αλήθεια τονίζει, με θρηνητικό ύφος, ο αγ. Ανδρέας Κρήτης, στο
υμνολογικό αριστούργημά του, στον Μεγάλο κανόνα: «ὁ νοῦς
τετραυμάτισται, το σῶμα μεμαλάκισται, νοσεῖ το πνεῦμα, ὁ λόγος
ἠσθένησεν. ὁ βίος νενέκρωται, το τέλος ἐπί θύραις».71
70
Ρωμ. 7, 19-25 «οὐ γὰρ ὃ θέλω ποιῶ ἀγαθόν, ἀλλ' ὃ οὐ θέλω κακὸν τοῦτο πράσσω. εἰ δὲ ὃ
οὐ θέλω ἐγὼ τοῦτο ποιῶ, οὐκέτι ἐγὼ κατεργάζομαι αὐτὸ, ἀλλ' ἡ οἰκοῦσα ἐν ἐμοὶ ἁμαρτία.
εὑρίσκω ἄρα τὸν νόμον τῷ θέλοντι ἐμοὶ ποιεῖν τὸ καλὸν, ὅτι ἐμοὶ τὸ κακὸν παράκειται·
συνήδομαι γὰρ τῷ νόμῳ τοῦ Θεοῦ κατὰ τὸν ἔσω ἄνθρωπον, βλέπω δὲ ἕτερον νόμον ἐν
τοῖς μέλεσί μου ἀντιστρατευόμενον τῷ νόμῳ τοῦ νοός μου καὶ αἰχμαλωτίζοντά με ἐν τῷ
νόμῳ τῆς ἁμαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς μέλεσί μου. Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος! τίς με ῥύσεται
ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου τούτου; εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Κυρίου
ἡμῶν. ἄρα οὖν αὐτὸς ἐγὼ τῷ μὲν νοῒ δουλεύω νόμῳ Θεοῦ, τῇ δὲ σαρκὶ νόμῳ ἁμαρτίας».
71
Τριώδιον, ωδή θ΄.
72
Μάξιμος ο Ομολογητής, Κεφάλαια περί Ἀγάπης, Ἐκατοντάδα Δεύτερη, ΕΠΕ, τ. 14ος, σ.σ.
212-214 «Ὁ τήν μητέρα τῶν παθῶν ἀποβαλών φιλαυτίαν, καί τά λοιπά εὐχερῶς σύν Θεῷ
ἀποτίθεται· οἷον ὁργήν, λύπην, μνησικακίαν, καί τά ἑξῆς· ὁ δέ ὑπό τοῦ πρώτου
κρατούμενος, ὑπό τοῦ δευτέρου, κἄν μή θέλῃ, τιτρώσκεται. Φιλαυτία δέ ἐστι, τό πρός τό
σῶμα πάθος».
73
Λκ. 19,10 «ἦλθε γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ζητῆσαι καὶ σῶσαι τὸ ἀπολωλός».
74
Α΄Ιωάν. 5,16-18 «…ἔστιν ἁμαρτία πρὸς θάνατον· …καὶ ἔστιν ἁμαρτία οὐ πρὸς θάνατον.
οἴδαμεν ὅτι πᾶς ὁ γεγεννημένος ἐκ τοῦ Θεοῦ οὐχ ἁμαρτάνει, ἀλλ' ὁ γεννηθεὶς ἐκ τοῦ Θεοῦ
τηρεῖ ἑαυτόν, καὶ ὁ πονηρὸς οὐχ ἅπτεται αὐτοῦ».
Οι ψυχικές ασθένειες βρίσκονται σε έξαρση στις ημέρες μας.75 Είναι
διαπιστωμένο ότι το 40% των ανθρώπων που εκδηλώνουν κάποια ψυχική
διαταραχή, πρώτα απευθύνονται στον ιερέα της τοπικής ενορίας για
παροχή στήριξης και βοήθειας.76 Επομένως η ποιμαντική επιστήμη και οι
ασκούντες την ποιμαντική, καλούνται να διαδραματίσουν έναν σοβαρό
ρόλο στην αντιμετώπιση των ψυχικών ασθενειών.
75
Βλ.https://www.tovima.gr/2011/09/15/science/o-enas-stoys-treis-eyrwpaioys-psyxika
asthenis2/. Κάθε χρόνο το 38,2% των κατοίκων της ΕΕ – σε απόλυτους αριθμούς αυτό το
ποσοστό μεταφράζεται σε 164,8 εκατομμύρια ανθρώπους – εμφανίζει κάποια ψυχική
διαταραχή. Πέρα όμως από αυτά τα εντυπωσιακά – δυστυχώς – νούμερα, το ακόμη πιο
εντυπωσιακό και δυστυχές γεγονός είναι ότι μόνο το ένα τρίτο των περιπτώσεων φθάνει
στον κατάλληλο ειδικό προκειμένου να λάβει θεραπεία.
76
Paul C. Holinger, “Pastoral Care of the Severely Emotionally Distressed: An Overview of
Potential Pastoral Roles in the Clinical Setting”, Pastoral Psychology, (1980), 29(2), 134-148,
εδώ 135.
77
Verna Benner Carson & Harold G. Koenig, ό.π., σ. 150.
αυτοκτονία, μανιοκατάθλιψη κ.α.),78 παρά μόνο με την παραπομπή των
ασθενών αυτών σε επαγγελματίες ψυχιάτρους ή νευρολόγους.
78
Paul C. Holinger, ό.π., σ. 135.
79
Κλείτος Ιωαννίδης, Γεροντικόν του Εικοστού Αιώνος, εκδ. Ι.Μ. Μεταμορφώσεως Σωτήρος,
Μήλεσι 20082, σ.σ. 170-171.
80
Μικρόν Ευχολόγιον, ό.π., σ. 161 «Πάτερ Ἅγιε, ἰατρὲ τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων, ὁ
πέμψας τὸν μονογενῆ σου Υἱόν, τὸν Κύριον ἡµῶν Ἰησοῦν Χριστόν, πᾶσαν νόσον ἰώμενον
καὶ ἐκ θανάτου λυτρούμενον, ἴασαι καὶ τὸν δοῦλόν σου (τόνδε), ἐκ τῆς περιεχούσης αὐτὸν
σωματικῆς καὶ ψυχικῆς ἀσθενείας, καὶ ζωοποίησον αὐτόν, διὰ τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ
σου…», και σ. 173 «…καὶ τῶν δούλων σου τούτων, τῶν ἐν ἀσθενείᾳ ψυχῆς καὶ σώματος
ὄντων, τὴν ἴασιν δώρησαι, παρέχων ἄφεσιν ἁμαρτιῶν αὐτοῖς, καὶ συγχώρησιν
πλημμελημάτων ἑκουσίων τε καὶ ἀκουσίων· θεραπεύων αὐτῶν πληγὰς ἀνιάτους, πᾶσάν τε
νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν. Δώρησαι αὐτοῖς ψυχικὴν ἴασιν…».
5.3.1. Καταθλιπτικοί
Ο ποιμένας, καλό είναι να είναι ενεργός ακροατής της θλίψης και του
θρήνου του καταθλιπτικού. Δεν προσπαθεί να τον σώσει ή να τον
θεραπεύσει αλλά να τον ακούσει. Ποτέ δεν συγχέει την πίστη με την
κατάθλιψη. Ποτέ δεν λέει «αν είχες περισσότερη πίστη, δεν θα έφτανες στο
σημείο αυτό». Ο ποιμένας είναι πάντα παρών, ήρεμος και με προσευχητική
διάθεση. Η ήρεμη παρουσία ενώπιον ενός καταθλιπτικού, έχει μεγάλη
δυναμική και τον επηρεάζει θετικά.83 Θυμίζει έντονα τη σκηνή από το βιβλίο
του Ιώβ, όπου οι τρεις φίλοι του, του συμπαραστάθηκαν στην κατάθλιψή
του για εφτά ημέρες, χωρίς να μιλήσουν, κλαίγοντας μαζί του, σχίζοντας τα
81
Αντώνης Περάκης, Νοσηρή Κατάθλιψη:Οι αιτίες και η αντιμετώπιση μιας σύγχρονης
μάστιγας, στο https://www.hygeia.gr/nosiri-katathlipsi-oi-aities-kai-i-antimetopisi-mias-
sygxronis-mastigas/, ανάκτηση 11/3/2019.
82
William H. Meller/Robert H. Albers, “Depression”, στο Ministry with Persons with Mental
Illness and their Families, William H. Meller, Robert H. Albers, Steven D. Thurber, editors,
Fortress Press, Minneapolis 2012, σ.σ. 17-36, εδώ σ.17.
83
ό.π., σ.31.
ρούχα τους και ρίχνοντας χώμα στον αέρα,84 ως απόδειξη του πένθους
τους.
5.3.2. Σχιζοφρενείς
84
Ιώβ, 2, 11-13 «ἀκούσαντες δὲ οἱ τρεῖς φίλοι αὐτοῦ τὰ κακὰ πάντα τὰ ἐπελθόντα αὐτῷ,
παρεγένοντο ἕκαστος ἐκ τῆς ἰδίας χώρας πρὸς αὐτόν· ᾿Ελιφὰζ ὁ Θαιμανῶν βασιλεύς,
Βαλδὰδ ὁ Σαυχαίων τύραννος, Σωφὰρ ὁ Μιναίων βασιλεύς, καὶ παρεγένοντο πρὸς αὐτὸν
ὁμοθυμαδόν, τοῦ παρακαλέσαι καὶ ἐπισκέψασθαι αὐτόν. ἰδότες δὲ αὐτὸν πόρρωθεν οὐκ
ἐπέγνωσαν· καὶ βοήσαντες φωνῇ μεγάλῃ ἔκλαυσαν ρήξαντες ἕκαστος τὴν ἑαυτοῦ στολήν.
καὶ καταπασάμενοι γῆν παρεκάθισαν αὐτῷ ἑπτὰ ἡμέρας καὶ ἑπτὰ νύκτας, καὶ οὐδεὶς αὐτῶν
ἐλάλησεν· ἑώρων γὰρ τὴν πληγὴν δεινὴν οὖσαν καὶ μεγάλην σφόδρα».
κοινωνικής και οικογενειακής υποστήριξης φαίνεται να επηρεάζει την
πορεία της νόσου και μπορεί να προστατεύει από τις υποτροπές της.85
85
Αγάπη Βιλαέτη & Δημήτρης Μοσχονάς, Σχιζοφρένεια, στο
https://www.iatropedia.gr/encyclopedia/schizofrenia/, ανάκτηση 23/2/2019.
86
Stephen Olson / Joretta L. Marshall, “Psychotic Disorders”, στο Ministry with Persons with
Mental Illness and their Families, William H. Meller, Robert H. Albers, Steven D. Thurber,
editors, Fortress Press, Minneapolis 2012, σ.σ. 59-80, εδώ σ.75.
ζωής, όπως η αυτοεξυπηρέτηση, η απασχόληση, η εκπαίδευση, η
ψυχαγωγία και η γενικότερη κοινωνική συμμετοχή».
87
http://www.ameaplus.gr/αμεα-τα-άτομα-με-αναπηρία. Ανάκτηση 20/2/2019.
88
Ματθ, 18, 8-9 «εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε, ἔκκοψον αὐτὰ καὶ βάλε ἀπὸ
σοῦ· καλόν σοί ἐστιν εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν χωλόν ἢ κυλλὸν, ἢ δύο χεῖρας ἢ δύο πόδας
ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, καὶ εἰ ὁ ὀφθαλμός σου σκανδαλίζει σε, ἔξελε αὐτὸν
καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· καλόν σοί ἐστι μονόφθαλμον εἰς τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν, ἢ δύο ὀφθαλμοὺς
ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός».
θεραπείες που επιτέλεσε ο Χριστός ήταν σε ΑμεΑ (τυφλοί, λεπροί, ανάπηροι,
μουγγοί).
89
Λαυρέντιος Δελλασούδας, Φιλανθρωπική και Πνευματική Διακονία της Εκκλησίας και
Κοινωνική Ένταξη Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες, χ.ε, Αθήνα 2005, σ. 70. Το συγκεκριμένο
βιβλίο υπάρχει, σε ηλεκτρονική μορφή, στην ιστοσελίδα:http://www.apostoliki-
diakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/category_lib/afieromata/AMEA/Filanthrop_Pneu
ma.pdf.
90
http://www.eidikomes.gr/nea/kataskenoseis-amea-rizas-naupaktias-tes-ieras-metropoleos-
aitolias-kai-akarnanias/
91
http://www.apostoliki-
diakonia.gr/gr_main/catehism/kathxhsh.asp?content=content&main=sholingl.htm.
92
http://www.thestival.gr/society/item/359135-theia-leitourgia-sti-noimatiki-glossa-telestike-
ston-in-panagias-tis-axeiropoiitoy-video.
93
https://www.amea-care.gr/ο-ιερέας-απόφοιτος-του-χάρβαρντ-που-βο/
φιλικές σχέσεις για να ανταλλάσσονται απόψεις και να διευρύνεται ο
κοινωνικός τους κύκλος.
94
http://www.psyxiatros.gr/νόσος-alzheimer/.
95
http://www.kathimerini.gr/60551/article/epikairothta/ellada/sthn-ellada-oi-pasxontes-ths-
nosoy-altsxaimer-einai-200000.
Ανάλογα με το στάδιο της νόσου (ήπια, μέτρια, σοβαρή) στο οποίο
βρίσκεται ο ασθενής, τα συμπτώματα έχουν ως εξής:
Προχωρημένη νόσος
-Αδυνατεί να αυτοεξυπηρετηθεί.
-Δεν είναι σε θέση να βρει τον δρόμο του μέσα στο σπίτι.
-Δυσκολεύεται να περπατήσει.
96
https://www.onmed.gr/ygeia/story/338031/altsxaimer-ta-symptomata-analoga-me-to-
stadio-tis-nosou---pos-tha-profylaxtheite
97
Πρβλ. Πραξ. 16, 9 «…ἀνήρ τις ἦν Μακεδὼν ἑστὼς, παρακαλῶν αὐτὸν καὶ λέγων· Διαβὰς
εἰς Μακεδονίαν βοήθησον ἡμῖν…».
98
Pat Otwell, Guide to Ministering to Alzheimer’s Patients and their Families, Routledge, NY
2007, σ. 28.
99
ό.π., σ. 34.
- Χρησιμοποιούμε απλές λέξεις και μικρές προτάσεις.
100
ό.π., σ. 75.
101
Ματθ. 11,30 «ὁ γὰρ ζυγός μου χρηστὸς καὶ τὸ φορτίον μου ἐλαφρόν ἐστιν».
κουνουπιών ή άλλων εντόμων, της από κοινού χρήσης οικιακών σκευών,
του σάλιου, των δακρύων, του ιδρώτα, του αέρα ή του νερού.
Ο όρος AIDS αναφέρεται στο τελευταίο στάδιο της HIV λοίμωξης, κατά
το οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα έχει αποδυναμωθεί σε τέτοιο βαθμό,
ώστε το HIV οροθετικό άτομο να είναι επιρρεπές σε διάφορα νοσήματα και
συγκεκριμένους τύπους καρκίνου. Ο χρόνος μεταξύ μόλυνσης από τον ιό
και εκδήλωσης του AIDS ποικίλει από άτομο σε άτομο, ενώ η έγκαιρη
χορήγηση συνδυασμού αντιρετροϊκών φαρμάκων υψηλής δραστικότητας
(Highly Active Antiretroviral Therapy – HAART), επιβραδύνει σημαντικά την
εξέλιξη του νοσήματος και μειώνει σε μεγάλο βαθμό τη θνησιμότητα.
Σήμερα το AIDS θεωρείται χρόνια νόσος, υπό την προϋπόθεση ότι ο/η
ασθενής λαμβάνει συστηματικά τη θεραπεία του. Έως τώρα δεν έχει βρεθεί
αποτελεσματικό προφυλακτικό εμβόλιο έναντι του ιού. Ωστόσο, επειδή η
HAART μειώνει τη συγκέντρωση του ιού στα μολυσματικά βιολογικά υγρά
και συνεπώς ελαττώνει την πιθανότητα μετάδοσής του, δίνεται πλέον
μεγάλη σημασία στο ρόλο που διαδραματίζει η χορήγηση της αντιρετροϊκής
θεραπείας στον τομέα της πρόληψης.102
102
https://keelpno.gr/disease/aids/.
103
https://keelpno.gr/wp-content/uploads/2018/12/epidimiologiko-deltio-hiv-2018.pdf.
104
https://keelpno.gr/wp-content/uploads/2018/12/factsheet_HIV_2018.pdf.
κοινότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να φτάνουν στην κοινωνική
απομόνωση και να αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι από όλους, ακόμα και
από τον Θεό. Υπάρχουν γονείς που δεν δέχτηκαν ότι το παιδί τους πάσχει
από AIDS, αισθάνθηκαν μεγάλη ντροπή γι’ αυτό και έλεγαν ότι το παιδί
τους πέθανε από καρκίνο.105
Ο ποιμένας με πολύ αγάπη θα δεχθεί τον ασθενή στο ναό, στη λατρεία,
αφού δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος μετάδοσης του ιού. Μάλλον συμβαίνει
το αντίθετο, αφού το εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς
είναι ευάλωτο σε όλους τους ιούς.107 Είναι σημαντικό ο ποιμένας να
αποδεχθεί τον ασθενή με αγάπη και κατανόηση, χωρίς κριτική και
αυστηρότητα,108 αφού όλοι έχουμε τις αμαρτίες μας.109
105
Verna Benner Carson & Harold G. Koenig, ό.π., σ. 148.
106
π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Μεθοδολογικά πρότερα της Ποιμαντικής-Λεντίω ζωννύμενοι,
ό.π., σ. 116.
107
Richard L. Schaper, Pastoral Care for Persons with AIDS and for Their Families, στο
https://www.religion-online.org/article/pastoral-care-for-persons-with-aids-and-for-their-
families/, ανάκτηση 10/4/2019.
108
Ιωάν. 6,37 «τὸν ἐρχόμενον πρός με οὐ μὴ ἐκβάλω ἔξω».
109
Ιωάν. 8,7 «Ὁ ἀναμάρτητος ὑμῶν πρῶτος βαλέτω λίθον».
Ο ποιμένας θα στηρίξει πνευματικά τον ασθενή, την οικογένεια και
τους φίλους του. Θα είναι δίπλα τους, θα ακούει τις ενοχές τους, θα δέχεται
τον αρνητισμό και τη θεοδικία τους ή την ειλικρινή τους μετάνοια. Δεν είναι
αυτός που σώζει αλλά ο Χριστός, ο οποίος δεν ήρθε για τους υγιείς αλλά για
τους ασθενείς.110Και είναι γεγονός ότι πολλοί στιγματισμένοι και κοινωνικά
αποκλεισμένοι, όπως οι ασθενείς με AIDS, θα μας κρίνουν την έσχατη
ημέρα.111
Ματθ. 9,12 «Οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, ἀλλ' οἱ κακῶς ἔχοντες».
110
111
Ματθ. 21, 31 «λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οἱ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι
προάγουσιν ὑμᾶς εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ».