Materijali - Veziva

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE
3. PREDAVANJE
MATERIJALI ZA IZRADU KOLOVOZNIH KONSTRUKCIJA

- VEZIVA
- NEVEZANI KAMENI MATERIJALI
- MINERALNE I ASFALTNE MJEŠAVINE
KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 1

VRSTE VEZIVA
 Veziva za materijale u slojevima kolovoznih konstrukcija:
- ugljovodonična (bitumen)
- hidraulična (cement)

UGLJOVODONIČNA VEZIVA
Vrste ugljovodoničnih veziva
- Bitumeni (prirodni i vještački)

- Katrani
- Ovi materijali su smješe visokomodularnih ugljovodonika, i drugih organskih jedinjenja na bazi

kiseonika, sumpora i azota
- Primjenjuju se u oblastima putogradnje, hidroizolacije, antikorozivne zaštite
Dobre osobine su:

- prionjivost (adhezija) za kamen, pijesak, beton, opeku, čelik i druge materijale.
- vodonepropusnost
- otpornost na atmosferske uticaje
- plastičnos i nizom drugih poztivnih svojstava

Bitumen
Prirodni
- Trinidad – jezerski bitumen
- Bermudez, Venecuela
- Albanija, Selenica
Vještački - dobijen frakcionom destilacijom sirove nafte

- Modifikovani bitumen
- Razrijeđeni bitumen
- Bitumenske emulzije
- Katjonske
- Anjonske
Katran

 Bitumen je crna, na normalnoj temperaturi polukruta ili kruta ljepljiva masa, potpuno
rastvorljiva u ugljendisulfidu (CS2).
 Bitumeni se dijele na prirodne i vještačke .
- Prirodni bitumeni se srijeću u prirodi ili skoro u čistom obliku, ili kao pratioci nekih stijena
npr. krečnjaka i pješčara. Prirodni bitumeni su prilično deficitarni i eksploatacija bitumena
sadržanih u stijenskim masama vrlo skupa (usitnjavanje, pa zatim obrada toplom vodom ili
rastvaračima),
- Vještački bitumeni koji se dobijaju od sirove nafte .

SASTAV SIROVE NAFTE
 Bitumen se dobija atmosferskom ili vakum destilacijom sirove nafte.
Izdvajanje sastojaka sirove nafte vrši se postupcima atmosferske destilacije ili vakum
destilacije, pri čemu se dobijeni ostatak – bitumen ili neposredno koristi, ili se podvrgava
dodatnim tretmanima–postupcima duvanja i deparafinacije (deasfaltizacije).
- Duvanje - kroz bitumen se na visokoj temperaturi

uduvava vazduh: oksidacija, polimerizacija,
povećan sadržaj asfaltena, a samim tim i krutost mješavine
- Deparafinacija - smanjivnje sadržaja parafina u ostatku

(štetan sastojak, ograničeno učešće u bitumenu
deparafinacija duvanje
duvani bitumen
 Zahtjevi za ugljovodonična veziva u kolovoznoj konstrukciji:
- da se mogu nanositi u tankim slojevima na radnim temperaturama (prskanje)

- da dobro vezuju zrna mineralnog agregata i da su stabilna u pogledu temperature
- da zaštite kolovoznu konstrukciju od atmosferalija
- da sporo stare
- da troškovi budu što niži.

Primjena ugljovodoničnih veziva kod kolovoznih zastora na putevima
 Bitumeni za kolovozne zastore

- prema penetraciji: BIT 200, BIT 130, BIT 45, BIT 25 i BIT 15, Indeks penetracije od -1,0 do 0,7
- Primjena: izrada asfaltnih kolovoza, sirovina za izradu bitumenskih emulzija i razrjeđenih bitumena, kod proizvodnje
hidroizolacionih materijala
 Razrjeđeni bitumeni za kolovozne zastore

- dodajemo rastvarače kojim privremeno smanjimo viskoznost, a koji poslije ugrađivanja potpuno ili djelomično ispare
- prema vi k ti RB 0/1 RB 5/10 RB 30/50 RB 100/170 i RB 200/300 skoznosti: RB 0/1, RB 5/10, RB 30/50, RB 100/170 i RB 200/300
- Primjena: za tzv. površinske obrade, za stabilizaciju tla bitumenom
 Bitumenske emulzije
- bitumen i voda sa određenim emulgatorima (stabilizatori)
- prema stabilnosti (brzini raspadanja): NE 50 (nestabilne), PE 55 (polustabilne), SE 55 (stabilne)
- anjonske (bazne): agregat karbonatnih stijena i katjonske (kisele): eruptivne stijene
- Primjena: površinske obrade i stabilizacija, kao i pri proizvodnji asfaltnih mješavina za duže lagerovanje
(kod popravke kolovoznih zastora)

PRIMJENA UGLJOVODONIČNIH VEZIVA U
KOLOVOZNIM KONSTRUKCIJAMA
Bitumen – vezivo u asfaltnim slojevima kolovozne konstrukcije – Asfalt-beton i bitumenizirani
noseći sloj (BNS), Stone Mastix asfalt (SMA), površinska obrada, liveni asfalt...
Bitumenska emulzija ili razrijeđeni bitumen - primjena

- Površinska obrada
- Prime Coat – zaštita donje podloge od nevezanog agregata za vrijeme izvođenja radova
- Tack Coat – veza između asfaltnih slojeva kk
- Asfaltne mješavine po hladnom postupku

 Tipovi fleksibilnih kolovoznih konstrukcija u zavisnosti od veličine saobraćaja

Primjeri upotrebe bitumena u različitim asfaltnim mješavinama
SMA
Površinska obrada

HEMIJSKA STRUKTURA BITUMENA
 Bitumen spada u grupu UGLJOVODONIKA – jedinjenja ugljenika (C) i vodonika (H)
 Hemijski sastav bitumena:

- Ugljenik 80 – 88 %
- Vodonik 8 – 11 %
- Sumpor 0 – 6 %
- Kiseonik 0 – 1.5 %
- Azot 0 – 1 %
- Metali (vanadijum, nikl, gvožđe,...)
 Fizičke karakteristike bitumena zavise od njegovog hemijskog sastava i strukture.

 Trodimenzionalne veze polarnih molekula (asfalteni) dispergovane u fluidu slabo-
polarnih molekula (malteni – smole i ulja)
 Asfalteni (5 – 25 % sadržaja)
- Elektrostatičke, jake i stabilne veze Definišu reološke karakteristike bitumena
- Velike molekularne mase
 Malteni – Smole (55-75 %) i ulja (5-25 %)

- Slabe veze
Definišu osjetljivost na promjenu temperature
- Male molekularne mase


VISKOZNOST BITUMENA
 Viskoznost bitumena - važno svojstvo bitumena u pogledu otpornosti asfaltne mješavine na dejstvo vode.
 Asfaltne mješavine spravljene sa bitumenima manje viskoznosti su osjetljivije na dejstvo vode, jer sadrže manje
asfaltena koji utiču na povećanje prionljivosi bitumena za zrno agregata.
 Na visokim temperaturama bitumen se ponaša kao jednostavni njutnovski fluid, konstantnog odnosa smičućeg
naprezanja i gradijenta brzine smicanja, dok se na niskim temperaturama ponaša kao nenjutnovski fluid i odnos
smičućeg naprezanja i gradijenta brzine smicanja nije konstantan.
 Dvije ključne temperature na kojima je važno poznavati veličinu viskoznosti su 60°C (približna najvećoj ljetnjoj
temperaturi kolovoza) i 135°C (približna temperaturi miješanja i ugradnje asfaltne mješavine).
 Na viskoznost bitumena značajno utiče i vrsta filera sa kojom se bitumen miješa i čini bitumenski malter. Zbog
različitog hemizma i afiniteta filera prema bitumenu različit je i uticaj na viskoznost maltera.

OKSIDACIJA BITUMENA
 Vremenom, u kontaktu sa kiseonikom bitumen oksidira.
 Oksidacija ima značajan uticaj na hemijsku strukturu bitumena, jer mijenja kovalentne
veze i povećava polaritet molekula, što ima za rezultat povećanje krutosti bitumena.
 Nivo povezanosti molekula utiče na:

- osjetljivost bitumena u odnosu na temperaturu
- osjeljivost bitumena u odnosu na napone smicanja
 Oksidirani bitumen rezultuje povećanom krutošću, ali i krtošću asfaltne mješavine.

 Krutost asfaltne mješavine je poželjna, ali samo do određene mjere.

ZAVISNOST KARAKTERISTIKA BITUMENA
OD TEMPERATURE I OPTEREĆENJA
 Viskoznost pri određenoj temperaturi i brzini smicanja predstavlja odnos smičućeg

napona i gradijenta brzine smicanja. Viskozitet bitumena direktno zavisi od temperature.
 Na visokim temperaturama bitumen je tečan – mala viskoznost. Posledica je mala

krutost bitumena i asfaltnih mješavina.
 Na niskim temperaturama bitumen se ponaša kao čvrsto tijelo – velika viskoznost.

Posledica je velika krutost bitumena i asfaltnih mješavina.
 Na povećanje trajanja opterećenja, bitumen odgovara smanjenjem krutosti (pr. -

parkinzi).

BITUMEN - FIZIČKE KARAKTERISTIKE
 Deformabilnost bitumena značajno utiče na karakteristike asfaltnih mješavina:
- mek bitumen - koji se lako deformiše i teče, utiče na stvaranje kolotraga i

isplivavanje bitumena na površinu kolovoza
- suviše krut bitumen utiče na stvaranje pukotina usled zamora i termičkih

pukotina na niskim temperaturama na površini kolovoza.

UTICAJ BITUMENA NA DEFORMABILNOST ASFALTNIH
MJEŠAVINA
 Kolotrazi

MJEŠAVINA
 Termičke pukotine

MJEŠAVINA
 Pukotine usled zamora

MJEŠAVINA
 Isplivavanje bitumena

OSNOVNE KARAKTERISTIKE BITUMENA
 Konzistencija
1. određivanje reoloških karakteristika
2. empirijska ispitivanja
1. reološke karakteristika 2. empirijska ispitivanja
• Tačka razmekšavanja po prstenu i kuglici (PK) • Temperaturna osjetljivost

• Penetracija na 25 °C • Stabilnost
• Tačka loma po Fraass-u • Prionljivost
• Duktilitet na 25 °C • Čistoća

KONZISTENCIJA BITUMENA
1. Određivanje reoloških svojstava je određivanje temperature na kojoj bitumen ima

određenu (zahtijevanu) viskoznost.
 Zavisnost viskoziteta od temperature definiše se sledećim metodama:
• Tačka razmekšavanja po prstenu i kuglici (PK) je gornja granica temperaturnog

intervala primjene bitumena
• Penetracija na 25 oC
• Tačka loma po Fraass-u – donja granica temperaturnog intervala primjene bitumena
• Duktilitet na 25 oC
TEMPERATUTNA OSJETLJIVOST BITUMENA
 Indeks penetracije je mjera temperaturne osjetljivosti bitumena. Daje uvid u promjenu
penetracije u funkciji promjene temperature.
- Promjena osobina sa promjenom temperature

- Indeks penetracije (IP) se određuje preko
- Tačka razmekšavanja po PK
- Penetracija
Veći indeks penetracije ⇒ bitumen sa manjom temperaturnom osjetljivošću

Manji indeks penetracije ⇒ bitumen sa većom temperaturnom osjetljivošću
 Krutost bitumena zavisi od:

- temperature (visoka temp. – mala krutost i obratno) i
- trajanja opterećenja (smanjuje se sa trajanjem opterećenja). 25
KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje
STABILNOST BITUMENA
 Stabilnost bitumena
Pri proizvodnji asfaltne mješavine na t ≈ 160 oC dolazi do:

- Isparavanja lakih sastojaka
dolazi do promjene karakteristika:
- Oksidacije bitumena - povećanje tačke razmekšavanja
- smanjenje penetracije
- povećanje tačke loma po frass-u
- smanjenje rastegljivosti

PRIONLJIVOST I ČISTOĆA BITUMENA
 Prionljivost bitumena
- Prionljivost za kameni agregat je svojstvo bitumena koje garantuje
ostvarivanje dobre veze zrna agregata i bitumenskog filma u toku
eksploatacije
- Ako prionjivost nije zadovoljavajuća – dodaju se DOP, kreč...
 Čistoća bitumena
- Rastvorljivost bitumena u organskim rastvaračima
Ugljen-tetrahlorid CCl4 (MEST B.H8.617)
Toluen ili ksilen (MEST EN 12592)
- Sadržaj pepela

Problemi sa prionljivošću bitumena

BITUMEN - ISPITIVANJE
 Tehnički uslovi (harmonizovani standardi)
- EN 12591/2009 – običan, nemodifikovan bitumen
- EN 14023/2010 – polimer-modifikovan bitumen
- EN 13808/2013 – katjonske bitumenske emulzije
- EN 13924/2006 – tvrdi bitumeni za asfaltne slojeve
- EN 15322/2013 – razrijeđeni bitumen
 Metode za ispitivanje sastava asfaltne mješavine

- Empirijske karakteristike – Bitumen ili polimermodifikovani bitumen
Penetracija ili TPK (EN 1426 ili EN 1427)
Viskozitet (EN 12595 ili EN 12596) – za meke asfalte
Primjenjuju se u zemljama EU od 01.01.2002. god.

CE označavanje od 1.1.2010. godine, a obavezno od 1.1.2011.
BITUMEN – SPECIFIKACIJE
 MEST U.M3.010/1975 (Stare specifikacije, povučen standard ali se još uvijek primjenjuje)
 MEST EN 12591/2013 (Evropske norme, običan bitumen)
 MEST EN 14023/2013 (Evropske norme, polimer-modifikovan bitumen)

MEST
MEST MEST MEST

T
MEST MEST
T T
MEST
T
MEST MEST
T T
MEST
T
T T
MEST MEST MEST
T
MEST
T
MEST
T T T
MEST MEST MEST
T
MEST
T
MEST
T
MEST
T
MEST
T
MEST MEST
T
MEST
MEST
MEST MEST
MEST MEST MEST
MEST MEST
MEST MEST MEST
MEST


BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – PENETRACIJA NA 25oC
 Opit penetracije
- Jedan od najstarijih opita za ispitivanje bitumena – 1888 Bowen Penetration Machine
- Penetracija – dubina izražena u 0.1 mm do koje standardizovana igla prodre u uzorak
bitumena pod određenim opterećenjem (100 g) za određeno vrijeme (5s) i pri
određenoj temperaturi (25 oC)
- Izražava se u stepenima penetracije (0.1 mm)
 Standardi:
MEST EN 1426/2012
MEST B.H8.612:1980 (povučen)

 Dubina penetracije je empirijski (grubo) korelirana sa ponašanjem bitumena i asfaltnih

mješavina u eksplataciji
- Meki bitumeni (sa većom penetracijom) primjenjuju se u područjima sa hladnom
klimom
- Tvrdi bitumeni (sa manjom penetracijom) primenjuju se u područjima sa toplom
klimom
 Osnovna pretpostavka – igla će dublje prodrijeti u bitumen manje viskoznosti

 Vrste (običnih) nemodifikovanih putnih bitumena
 Prema MEST-u i EN normama – podjela na vrste prema dubini penetracije
MEST

 Vrste polimer - modifikovanih bitumena

 Samo prema EN normama – podjela na vrste prema tački razmekšavanja i dubini penetracije

BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – TAČKA RAZMEKŠANJA PO
Prstenu i kuglici TPK
 Tačka razmekšanja po TPK je temperatura (oC) na kojoj sloj bitumena tačno određenih
dimenzija pod tačno određenim uslovima (brzina zagrijevanja od 5oC u minuti) i pod
opterećenjem čelične kuglice tačno određene mase i prečnika, pretrpi određenu
deformaciju.
 Standardi:
MEST EN 1427:2012
MEST B.H8.613:1980 (povučen)

BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – TAČKA RAZMEKŠANJA PO
Prstenu i kuglici PK
 Tačka razmekšavanja po metodi prstena i kuglice (PK) izražava se u oC
- Meki bitumeni - niska Tpk

BIT 160/220 – Tpk=35 - 43 oC
- Tvrdi bitumeni - visoka Tpk
BIT 20/30 – Tpk=55 - 63 oC Penetracija Tačk razmekšanja po prstenu i kugici

BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – TAČKA RAZMEKŠANJA PO PK
 Empirijska korelacija između penetracije i Tpk (važi za nemodifikovane bitumene):
T (oC)= 13.99 − 36.26 ⋅ log pen
PK 25
 Tvrdi bitumeni se moraju zagrijati na višu temperaturu u odnosu na meke bitumene da bi se

dobila viskoznost neophodna za obavijanje zrna agregata filmom optimalne debljine veziva.

BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – INDEKS PENETRACIJE IP
 Indeks penetracije (IP) je mjera temperaturne osjetljivosti bitumena i sračunava se na osnovu

vrijednosti penetracije i tačke razmekšavanja PK
A – mjera temperaturne osjetljivosti
bitumena
- Daje uvid u promjenu penetracije u funkciji promjene temperature

- Zavisnost penetracije od temperature

 Penetracija bitumena na Tpk iznosi 800 penetracijskih stepeni za sve tipove bitumena
A – koeficijent proporcionalnosti –
mjera temperaturne osjetljivosti
bitumena
 Što je IP veći, to je bitumen manje osetljiv na promjenu temperature.

 Standardi:
- MEST EN 12591/2013, Annex A
- MEST B.H8.614/1980

BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – DUKTILITET
 Dužina izražena u (cm) do koje se uzorak bitumena određenog oblika, pri tačno određenoj brzini razvlačenja
(5 cm/min) može rastegnuti dok se nastala nit ne prekine.
 Standardna temperatura ispitivanja 25 oC
 Standard:
- MEST B.H8.615/1980
- Opit nije predviđen Evropskim normama – umjesto njega radi se na istom uređaju Opit povratne elastične
deformacije
Uzorci Ispitivanje
BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – TAČKA LOMA PO FRASS - u
 Tačka loma po Fraass-u je temperatura na kojoj sloj veziva određene debljine (<1 mm)
pukne ako se hladi i savija pod tačno određenim uslovima.
 Hlađenje 1 oC/min
 Savijanje – 1 okretaj konusa u sekundi
 Standardi:
- MEST EN 12593/2012
- MEST B.H8.616/1982 (povučen)

BITUMEN – OSTALA ISPITIVANJA
 Sadržaj parafina – parafinski broj
- predstavlja količinu parafinskih ugljovodonika u % mase koji se dobijaju

kristalizacijom ostatka poslije destilacije bitumena u smješi dietiletar-etanol (alkohol) na
temperaturi od -20 oC i koji imaju tačku topljenja iznad 25 oC
 Standardi:
- MEST EN 12606-1/2012 (Metoda destilacije)

- EN 12606-1/2015
- MEST EN 12606-2/2012 (Metoda ekstrakcije)
- MEST B.H8.605/1983 (povučen)

 Relativna gustina na 25 oC (d25/25)

 Zapreminska masa bitumena Izražava se u kg/m3 (g/cm3)
 Osjetljivost na starenje
 Dinamički (apsolutni) viskozitet na 60 oC
 Kinematički viskozitet na 135 oC
 Tačka paljenja

 Relativna gustina na 25 oC (d25/25)
- je odnos zapreminske mase bitumena na 25 oC prema zapreminskoj masi

destilovane vode na 25 oC
- Bezdimenzionalni broj
 Zapreminska masa bitumena Izražava se u kg/m3 (g/cm3)
- 1000 – 1040 kg/m3

- U našim uslovima:
Običan bitumen: 1000 - 1010 kg/m3
Polimer-modifikovani bitumen: 1020 - 1030 kg/m3

 Osjetljivost na starenje
 Zagrijevanje na određenoj temperaturi (najčešće 163 oC) tokom određenog

perioda (85min ili 5 sati) i ispituje se starenje bitumena tokom proizvodnje i
ugradnje asfaltne mješavine u kolovoz.
- Test otvrdnjavanja sa vertikalnim rotiranjem – Rolling Thin Film Oven Test

(RTFOT), 75 min, (MEST EN 12607-1)
- Test otvrdnjavanja sa horizontalnim rotiranjem – Thin Film Oven Test
(TFOT), 5h, (MEST EN 12607-2)
 Na istom uzorku se ispituju i:

- Gubitak mase
- Penetracija i procentualno smanjenje penetracije usled zagrijevanja
- Tačka loma po Fraass-u
- Povećanje tačke razmekšavanja
- Povratna elastična deformacija posijle zagrijavanja
 Dinamički (apsolutni) viskozitet na 60 oC
- Mjera otpornosti bitumena prema tečenju
- Odnos napona smicanja i gradijenta brzine smicanja
- Jedinica: Pa⋅s ili
- Ne postoje kriterijumi u MEST U.M3.010
 Kinematički viskozitet na 135 oC

- Odnos dinamičkog viskoziteta i gustine
- Mjera otpornosti bitumena na tečenje pod dejstvom sopstvene mase
- Jedinica: m2/s
- Ne postoje kriterijumi u MEST U.M3.010 Tečenje po Maršalu - deformacija uzorka
koja odgovara maksimalno postignutoj
vrijednosti sile.

 Tačka paljenja
- Zbog bezbijednosti proizvodnje asfaltnih mješavina

- Odnos dinamičkog viskoziteta i gustine
- Mjera otpornosti bitumena na tečenje pod dejstvom sopstvene mase
- Jedinica: m2/s
- Ne postoje kriterijumi u MEST U.M3.010

KLASIFIKACIJA BITUMENA
Prema trenutno važećim MEST i EN normama postoje klasifikacije bitumena prema:
 Dubini penetracija (BIT200, BIT 130, BIT 90 BIT60)

 Viskozitetu
 Reološkim karakteristikama i očekivanog ponašanja u fazi eksplatacije,
tzv. „ocjena izvedbe“ – Performance Grade (PG) / Superpave (PG 64-22, PG 70-28, 52-10)

BITUMEN – Ispitivanje i uslovi kvaliteta
 MEST U.М3.010/1980 (Сrna Gora)

 EN 12591/2009 (Evropa, običan bitumen)
 EN 14023/2005 (Evopa, polimer-modifikovani bitumen)
 Superpave/1997 (SAD)

KLASIFIKACIJA BITUMENA: MEST vs EN
 Kada se vrši klasifikacija bitumena samo na osnovu jednog podatka (viskoziteta ili penetracije) nemamo jasno
definisano ponašanje bitumena u zavisnosti od temperature.
 Naprimjer, dvije različite vrste bitumena mogu imati istu penetraciju (prema MEST standardima) ali im je viskozitet
različit i obrnuto.
 EN standardi uzimaju u obzir više parametara: donju i gornju granicu penetracie, Parafinski broj, Frass, PK...

SUPERPAVE KLASIFIKACIJA
 SUPERPAVE - SUperior PERforming PAVEments
 Kategorizacija bitumena prema uslovima primjene (klimatskim uslovima)
 Akcenat na reološkim karakteristikama bitumena
 Cilj - kontrola:
- Trajnih deformacija
- Zamora
- Pucanja na niskim temperaturama
 Razlika u odnosu na ostale klasifikacije:

- temperatura ispitivanja je u skladu sa klimatskim uslovima na mjestu ugradnje i
- specifikacije za Superpave vezivo su određuju na osnovu ispitivanja bitumena
poslije tri faze starenja.
 Zadati kriterijumi uglavnom ostaju nepromijenjeni u odnosu na ostale klasifikacije, ali se
mijenja temperatura ispitivanja u skladu sa klimatskim uslovima na mjestu ugradnje.
 U specifikacijama za Superpave vezivo, zahtijeva se ispitivanje bitumena nakon što su
simulirana njegova tri kritična stadijuma starenja:
- prvi stadijum odnosi se na staranje izvorng bitumena tokom proizvodnje asfaltne

mješavine
- drugi se stadijum odnosi na staranje bitumena tokom ugradnje
mješavine (kratkoročno starenje) - simulira se RTFO testom
- treći stadijum odnosi se na bitumen koji prolazi kroz dalji proces starenja tokom
dugotrajnog razdoblja upotrebe kolovoza – simulira se PAV testom
 Fizička svojstva definisana pomoću testa za Superpave veziva u direktnoj su vezi s

ponašanjem bitumena na mjestu ugradnje.
,
i
,
i ugradnje asfaltne mješavine
,

SUPERPAVE ISPITIVANJA
 Ispitivanje:
- Originalnog bitumena
- Kratkotrajno ostarelog veziva (RTFOT – Rolling Thin Film Oven Test)

- Simulacija starenja tokom proizvodnje
- Dugotrajno ostarelog veziva (PAV - Pressure Ageing Vessel)

- Simulacija starenja tokom eksplatacije
- Pod pritiskom 2070 MPa, na temperaturi 90, 100, 110 oC

SUPERPAVE ISPITIVANJA
 Osnovna ispitivanja
- Tačka paljenja po Cleveland-u – bezbijednost
- Dinamički viskozitet (Rotational Viskosimeter – RV) – ugradljivost
- Dinamičko smicanje (Dynamic Shear Rheometer –DSR) – otpornost na trajnu

deformaciju i zamor
- Savijanje (Bending Beam Rheometer – BBR) – zamor i otpornost na niske temperature
- Direktno zatezanje (Direct Tension) – otpornost na niske temperature

SUPERPAVE – OPITI ZA DOKAZ KVALITETA BITUMENA
Test otvrdnjavanja sa vertikalnim rotiranjem (RTFO)

"rolling thin film oven test"
 Test simulira starenje tokom proizvodnje i ugradnje
kolovoza.
 U velikom broju država SAD-a viskoznost tretiranog
ostatka bitumena dobijenog ovim ogledom, služi za
klasifikaciju bitumena.

Rotacioni viskozimetar (RV) "Rotational Viscometer“
 Test simulira starenje tokom proizvodnje i ugradnje bitumena.

 Test određivanje viskoznost pri visokim temperaturama ugradnje iznad 110°C kako bi se
dobila fluidnost veziva potrebna za pumpanje i miješanje
Viskoznost je iskazana u centipoazima (cP) dok se u specifikacijama za Superpave koriste Pa · s

(Pa · s = 10 cP)

Komora za starenje pod pritiskom (PAV)

"Pressure Aging Vessel“
 Test simulira starenje (otvrdnjavanje)
bitumena 5-10 god nakon ugradnje
(period eksploatacije)
 20 h, na visokoj temperaturi (90°, 100° ili
110°C), pod pritiskom (2070 kPa)

Reometar sa savitljivom gredicom (BBR) "Bending Beam Rheometer“
 Test određuje otpornost veziva na pojavu pukotina usljed temperaturnih promjena (niske
temperature).
 Zbog pada temperature kolovoz se skuplja i naprezanje u kolovoznim slojevima raste. Ako do
skupljanja dolazi vrlo brzo, naprezanje raste sve do tačke loma. Dolazi do pojave pukotina
usljed čega dolazi do rasterećenja u konstrukciji – termičke pukotine
 Krutost bitumena S(t) pri opterećenju puzanja u vremenu od 60 sekundi.

Deformacija bitumena pri direktnom istezanju (DTT) “Direct Tension Test“
 U opitu se mjeri se granična deformacija bitumena, pri niskim temperaturama, najčešće

u rasponu od 0° do -36°C. (RTFO i PAV)
 Pokazuje otpornost mješavine na termičke pukotine
 isključivo za bitumene kojima je krutost pri puzanju
S = 300-600 mPa

Reometar sa dinamičkim smicanjem (DSR) "Dynamic Sheer Rheometer“
 Služi za određivanje viskoznosti i elastičnosti bitumena pri visokim i srednjim temperaturama.
 U opitu se mjeri ukupni smičući modul G* i fazni ugao δ bitumena pri traženoj temperaturi i
uz zadatu učestalost opterećenja, pa je kompleksni modul G* predstavlja ukupni otpor veziva
nakon višestrukog smicanja.
Kompleksni modul smicanja G* predstavlja ukupni otpor bitumena nakon višekratnog smicanja
i sastoji se od dva dijela G*= G' + G" - modul akumulacije G´ (elastični, povratni dio deformacije)
- modul gubitka G´´ (viskozni, nepovratni dio deformacije)
- Fazni ugao δ

Reometar sa dinamičkim smicanjem (DSR) "Dynamic Sheer Rheometer“
 Fazni ugao δ dobijen ovim opitom u potpunosti definiše bitumen kao viskoelastični materijal.
 Vrijednosti G* i δ prilično variraju u zavisnosti od temperature.
 δ = 0° - definiše idealno elastično stanje
 δ = 90° - definiše idealno viskozno stanje
 Sa starenjem (oksidacijom) bitumena raste ugao smicanja δ, (povećava se viskozna

komponenta), odnosno raste modul smicanja.

SUPERPAVE – PRFORMANCE GRADE (PG)
Kriterijumi za otpornost na zamor bitumena i
na otpornost na trajnuu deformaciju G*۰sinδ
 U specifikacijama se koristi i faktor

zamora G*۰sinδ. On označava otpornost
asfaltne mješavine na pojavu pukotina od
zamora.
 U specifikacijama se koristi i faktor

zamora G*/sinδ. On označava otpornost
asfaltne mješavine na pojavu kolotraga
(trajna, plastična deformacija).

SUPERPAVE

SUPERPAVE
DTT
DSR RV
BBR
Temperatura asfaltnih slojeva, oC

SUPERPAVE – Pregled osnovnih karakteristika
BBR, DT

SUPERPAVE – PERFORMANCE GRADE (PG)
- klasa ponašanja
-46 KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 71

SUPERPAVE – PERFORMANCE GRADE (PG)
-klasa ponašanja

MODIFIKOVANI BITUMEN
 Ciljevi modifikacije bitumena:
Poboljšanje reoloških karakteristika bitumena i asfaltnih mješavina

- Povećanje otpornosti na kolotrage (trajna deformacija)
- Povećanje otpornosti na pucanje na niskim temperaturama (termičke pukotine)
- Povećanje otpornosti na pucanje usled zamora
Povećanje otpornosti na oštećenja uslijed dejstva vlage
Smanjenje uticaja starenja
Poboljšanje ugradljivosti na niskim temperaturama

MODIFIKOVANI BITUMEN – koncept modifikacije
 Bitumen – termoplastični materijal:
- Niske temperature - čvrsto stanje
- Visoke temperature - tečno stanje
 Koncept modifikacije bitumena

Modifikatori
- ne menjaju hemijsku strukturu bitumena (izuzev hemijskih modifikatora)
- utiču na fizičke karakteristike bitumena – tačku razmekšavanja i krtost
- moraju biti otporni na visoke temperature
- moraju biti kompatibilni sa bitumenom
- moraju povećati otpornost na deformaciju bitumena na visokim temperaturama,
a da pri tome bitumen ne bude suviše viskozan (krut) na temperaturama
ugrađivanja.

KONCEPT MODIFIKACIJE BITUMENA

MODIFIKATORI - vrste
 Termoplastični elastomeri - Stiren Butadien Stiren (SBS)

 Termoplastični plastomeri - Etilen Vinil Acetat (EVA)
 Hemijski modifikatori
 Vlakna
 Materije za poboljšanje prianjanja (DOP, kreč)
 Antioksidanti
 Prirodni asfalti
- Trinidad Lake Asphalt (TLA)
- Selenica
 Fileri (leteći pepeo)

MODIFIKATORI

ISPITIVANJE MODIFIKOVANOG BITUMENA - MEST EN 14023
Osnovni zahtjevi:
 Konzistencija na srednjim upotrebnim temperaturama
- Penetracija na 25 oC
 Konzistencija na povišenim upotrebnim temperaturama
- Tačka razmekšavanja po PK
 Kohezija
- Sila razvlačenja ili
- Opit zatezanja na 5 oC
- Vialit (za površinske obrade)
 Trajnost (otpornost na otvrdnjavanje)
- Promjena mase
- Zadržana penetracija
- Povećanje tačke razmekšavanja
 Druge karakteristike
- Tačka paljenja KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 78
ISPITIVANJE MODIFIKOVANOG BITUMENA - MEST EN 14023
Regionalni zahtjevi:
- Tačka loma po Frasu (u skladu sa klimatskim mapama )

- Povratna elastična deformacija na 25oC i 10oC
Dodatni zahtjevi:
- Raspon plastičnosti
- Homogenost tokom lagerovanja
- Razlika u tački razmekšavanja
- Razlika u penetraciji
- Pad tačke razmekšavanja nakon kratkotrajnog starenja
- Povratna elastična deformacija na 25oC i 10oC nakon kratkotrajnog starenja

PRORAČUN MODULA KRUTOSTI BITUMENA
(SHELL/VAN DER POEL)
SB = 1.571 ⋅10−7 ⋅ tw− 0.368 ⋅ e −IP ⋅ (T800 − T )5
SB - modul krutosti bitumena (MPa)

tW – vrijeme trajanja opterećenja, tw = 0.02 s (f=2-8 Hz, v = 50-60km/h), (raspon: tw = 0.01-0.1 sec)
T800 – temperatura na kojoj je penetracija 800 peno (1 peno = 0.01 mm); odgovara približno TPK
T – mjerodavna temperatura za dimenzionisanje kolovozne konstrukcije
pen25oC – penetracija ostarelog veziva (jednaka približno 65 % penetracije originalnog veziva)

VAN DER POEL-ОV NOMOGRAM

VAN DER POEL-ОV NOMOGRAM
Promjena modula krutosti bitumena sa promjenom temperature i frekvencije

RAZRIJEĐENI BITUMEN
 Razrijeđeni bitumen je bitumen za kolovoze kod koga je viskozitet trenutno snižen

dodatkom podesnih sredstava za razređivanje koja nakon ugrađivanja ispare.
- Sredstva za razređivanje – derivati nafte
- Tehničke specifikacije za razrijeđeni bitumen:

JUS U.M3.030/1996 (stari standard, povučen 2012.godine)
MEST EN 15322/2013

RAZRIJEĐENI BITUMEN - PRIMJENA
- RB 0/1 i RB 10/15 - Za impregnaciju zemljanih materijala
- RB 50/100 - Prskanje podloge radi poboljšanja veze između slojeva i prethodna obavijanja
materijala
- RB 150/250 - Prskanje podloge, izrada asfaltnih mješavina otvorenog i zatvorenog tipa i

površinske obrade
- RB 400/600 i RB 800-1400 - Izrada asfaltnih mješavina otvorenog i zatvorenog tipa i

površinske obrade (prvenstveno u ljetnjim mjesecima)

RAZRIJEĐENI BITUMEN - ISPITIVANJA
 Standardna ispitivanja
- Viskoznost
- Postojanost bitumenskog filma pod vodom
- Destilacija - utvrđivanje sadržaja bitumena u RB
- Penetracija na ostatku destilacije
- Tačka razmekšavanja, dinamički ili kinematičk iviskozitet
- Kohezija (sila razvlačenja, opit zatezanja ili vialit klatno) – za polimer modifikovane
materijale
- Sadržaj pepela (% mase)
- Tačka paljenja
- Rastvorljivost
RAZRIJEĐENI BITUMEN - ISPITIVANJA
 Ispitivanje viskoznosti ugljovodoničnih veziva –
- JUS U.M3.100/1961 (povučen)
- MEST EN 12846-1/2012
 Vrste veziva
- Katran
- Razrijeđeni bitumen
- Bitumenske emulzije
 Viskozitet – vrijeme isticanja u sekundama tečnog uzorka od 50 ml ili 200 ml kroz

diznu određenog otvora pri određenim uslovima.

RAZRIJEĐENI BITUMEN - OZNAČAVANJE

RAZRIJEĐENI BITUMEN – OZNAČAVANJE PREMA EN
NORMAMA
EN 13074-1

BITUMENSKE EMULZIJE
 Bitumenske emulzije su homogen disperzni sistem bez čvrstih primjesa, sastavljen od
bitumenskog veziva dispergovanog u obliku sitnih čestica u vodi koja sadrži podesno,
emulgujuće sredstvo.
 Sredstva za razređivanje su derivati nafte i kamenog uglja i mineralna ulja različitog

porijekla.
 Sastav:
- Bitumen:
- 40 – 65 (70) %
- Voda:
- 34 – 61 % (anjonske emulzije)
- 29 – 61 % (katjonske emulzije)

BITUMENSKE EMULZIJE - PODJELA
 Podjela prema naelektrisanju:
- Anjonske (negativno naelektrisane, anjon-aktivno emulgujuće sredstvo - sapuni
ili alkalne soli viših masnih kiselina)
- Katjonske (pozitivno naelektrisane, katjon-aktivno emulgujuće sredstvo)
 Podjela prema vremenu raspadanja:

- Nestabilne (AN ili KN)
- Polustabilne (AP ili KP)
- Stabilne (AS ili KS)
 Podjela prema vrsti bitumena:

- Običan (putni) bitumen
- Polimer modifikovan bitumen
BITUMENSKE EMULZIJE - VRSTE
 Bitumenske emulzine se primjenjuju po pravilu sa kamenim agregatom suprotnog
naelektrisanja kako bi se postigla dobra veza između površine zrna kamenog
agregata i veziva.
- Anjonske emulzije: Upotrebljavaju se za mješavine sa kamenim agregatima

proizvedenim od stijena baznog karaktera, odnosno sedimentnog porijekla:
krečnjak, dolomit i dr.
- Katjonske emulzije: Upotrebljavaju se za mješavine sa kamenim agregatima

proizvedenim od stijena kiselog karaktera: granit, andezit, dacit, pješčar i dr.

BITUMENSKE EMULZIJE – PODJELA
Podjela prema vremenu raspadanja i njihova primjena
 Nestabilne (AN i KN) – prskanje podloge i površinske obrade
 Polustabilne (AP i KP) – priprema asfaltnih mješavina otvorenog tipa po hladnom

postupku
 Stabilne (AS i KS) – priprema asfaltnih mješavina zatvorenog tipa po hladnom postupku,
hladna reciklaža starih asfaltnih slojeva, stabilizacija podloge, izrada bitumenskog mulja
(slurry seal-a)

BITUMENSKE EMULZIJE - OZNAČAVANJE
Stari JUS standardi:
 Vrsta emulzije i sadržaj bitumena

- Sa običnim bitumenom, npr.
- AN 55, AP 55
- KN 40, KN 60, KN 65, KP 60 (ZKP 60), KS 60
- Sa polimer modifikovanim bitumenom
- PmB KN 50, PmB KN 60, PmB KN 65, PmB KS 60
- Emulzije razrijeđenog bitumena – iz oznake emulzije „R”
- AP R 60
- KP R 60, KS R 60
(vrste emulzija preuzete iz kataloga TIM IZOLIRKA, Šid)

BITUMENSKE EMULZIJE - PRIMJENA

BITUMENSKE EMULZIJE - PRIMJENA

BITUMENSKE EMULZIJE - STANDARDI
 Stari JUS standardi:

- JUS U.M3.022/1996 – Anjonska bitumenska emulzija za puteve – Uslovi kvaliteta
- JUS U.M3.024/1996 – Katjonska bitumenska emulzije za puteve – Uslovi kvaliteta
(povučen)
 Novi MEST EN standard:

- MEST EN 13808/2013 – Bitumen i bitumenska veziva – Okvir za izradu specifikacija
za katjonske bitumenske emulzije

BITUMENSKE EMULZIJE – OZNAČAVANJE – EN NORME
 EN standardi
Primjeri oznaka bit emulzija
EN 13075-1

BITUMENSKE EMULZIJE – ISPITIVANJE
 Stepen stabilnosti – brzina raspadanja emulzije kada se ona miješa sa čistom i suvom
kamenom sitneži (stari JUS standardi) ili sa standardnim silikatnim filerom (Evropski
standardi)
 Viskozitet (Englerovim viskozimetrom na 20 oC ili STV aparatom na 20 oC, otvor 4 mm)
 Ponašanje bitumenskog filma pod vodom
 Sadržaj vode
 Homogenost emulzije prosijavanjem
 Postojanost pri skladištenju

VRSTE VEZIVA - CEMENT
 Cement se kao vezivo koristi
- kod poboljšanja kvaliteta materijala u donjoj podlozi konstrukcije

(cementna stabilizacija) i
- kod izrade betonskog zastora krutih kolovoza (betonska ploča)

VRSTE VEZIVA - CEMENT
 Cementna stabilizacija
• Mješavina (najčešće) prirodnog agregata i cementa (učešće cementa 2-4 %)
• Tehnološka debljina sloja 15-25 cm
• Nosivost se određuje na bazi čvrstoće na pritisak poslije 7 i 28 dana
• E=2-30 GPa, u zavisnosti od vrste agregata i količine cementa
• Čvrstoća na zatezanje pri savijanju 1/8 do 1/10 čvrstoće na pritisak
 Betonski kolovozi

VEZIVA - BITUMEN
Pitanja ?
BITUMENSKE EMULZIJE - OZNAČAVANJE
Stari JUS standardi:
 Vrsta emulzije i sadržaj bitumena

- Sa običnim bitumenom, npr.
- AN 55, AP 55
- KN 40, KN 60, KN 65, KP 60 (ZKP 60), KS 60
- Sa polimer modifikovanim bitumenom
- PmB KN 50, PmB KN 60, PmB KN 65, PmB KS 60
- Emulzije razrijeđenog bitumena – iz oznake emulzije „R”
- AP R 60
- KP R 60, KS R 60
(vrste emulzija preuzete iz kataloga TIM IZOLIRKA, Šid)


Materijali - Veziva

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Materijali - Veziva

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE

MATERIJALI ZA IZRADU KOLOVOZNIH KONSTRUKCIJA

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 1

 Veziva za materijale u slojevima kolovoznih konstrukcija:

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 2

- Bitumeni (prirodni i vještački)

- Ovi materijali su smješe visokomodularnih ugljovodonika, i drugih organskih jedinjenja na bazi

Dobre osobine su:

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 3

Vještački - dobijen frakcionom destilacijom sirove nafte

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 4

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 5

- Duvanje - kroz bitumen se na visokoj temperaturi

- Deparafinacija - smanjivnje sadržaja parafina u ostatku

- da se mogu nanositi u tankim slojevima na radnim temperaturama (prskanje)

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 7

 Bitumeni za kolovozne zastore

 Razrjeđeni bitumeni za kolovozne zastore

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 8

Bitumenska emulzija ili razrijeđeni bitumen - primjena

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 9

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 10

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 11

 Hemijski sastav bitumena:

 Fizičke karakteristike bitumena zavise od njegovog hemijskog sastava i strukture.

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 12

 Malteni – Smole (55-75 %) i ulja (5-25 %)

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 13

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 14

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 15

 Nivo povezanosti molekula utiče na:

 Oksidirani bitumen rezultuje povećanom krutošću, ali i krtošću asfaltne mješavine.

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 16

 Viskoznost pri određenoj temperaturi i brzini smicanja predstavlja odnos smičućeg

 Na visokim temperaturama bitumen je tečan – mala viskoznost. Posledica je mala

 Na niskim temperaturama bitumen se ponaša kao čvrsto tijelo – velika viskoznost.

 Na povećanje trajanja opterećenja, bitumen odgovara smanjenjem krutosti (pr. -

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 17

 Deformabilnost bitumena značajno utiče na karakteristike asfaltnih mješavina:

- mek bitumen - koji se lako deformiše i teče, utiče na stvaranje kolotraga i

- suviše krut bitumen utiče na stvaranje pukotina usled zamora i termičkih

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 18

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 19

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 20

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 21

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 22

1. reološke karakteristika 2. empirijska ispitivanja

• Tačka razmekšavanja po prstenu i kuglici (PK) • Temperaturna osjetljivost

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 23

1. Određivanje reoloških svojstava je određivanje temperature na kojoj bitumen ima

• Tačka razmekšavanja po prstenu i kuglici (PK) je gornja granica temperaturnog

• Tačka loma po Fraass-u – donja granica temperaturnog intervala primjene bitumena

- Promjena osobina sa promjenom temperature

Veći indeks penetracije ⇒ bitumen sa manjom temperaturnom osjetljivošću

 Krutost bitumena zavisi od:

Pri proizvodnji asfaltne mješavine na t ≈ 160 oC dolazi do:

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 26

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 27

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 28

 Metode za ispitivanje sastava asfaltne mješavine

Primjenjuju se u zemljama EU od 01.01.2002. god.

 MEST EN 12591/2013 (Evropske norme, običan bitumen)

 MEST EN 14023/2013 (Evropske norme, polimer-modifikovan bitumen)