Φιλία

Φιλία είναι ο στενός ψυχικός δεσμός μεταξύ προσώπων που στηρίζεται στην αμοιβαία αγάπη, εκτίμηση, αφοσίωση
και εμπιστοσύνη. Η αξία της για τον άνθρωπο είναι ανυπολόγιστη. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε τη φιλία
«αναγκαιότατον», δηλαδή απαραίτητη για την ευδαιμονία του ανθρώπου.

Πρόλογος
1. Οι ραγδαίες εξελίξεις, οι αντιφάσεις και οι απαιτήσεις της εποχής μας καθιστούν τη φιλία απαραίτητη
προϋπόθεση για την διαμόρφωση υγιών προσωπικοτήτων και για την κοινωνική προκοπή. Όταν
υπάρχει φιλία, η επικοινωνία και η ουσιαστική επαφή είναι δεδομένες και οι ανθρώπινες σχέσεις
θεμελιώνονται στις αρετές της κατανόησης και του σεβασμού.
2. Ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως κοινωνικό ον και για τον λόγο αυτό έχει ανάγκη από τη συναναστροφή
άλλων ανθρώπων. Πολλές φορές η συναναστροφή ξεπερνά τα όρια της απλής συμπάθειας και
χαρακτηρίζεται από μια ιδιαίτερη επικοινωνία μεταξύ των ατόμων και τη δημιουργία ενός
συναισθηματικού δεσμού. Αυτή η ξεχωριστή σχέση ονομάζεται φιλία και είναι απαραίτητη σε όλους.
3. Οι διαπροσωπικές σχέσεις έχουν καθοριστικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου. Ιδιαίτερα όταν οι σχέσεις
αυτές εξελίσσονται σε σχέσεις φιλίας, οι άνθρωποι βιώνουν συναισθήματα πληρότητας. Με τον όρο
φιλία προσδιορίζεται η βαθιά ψυχική και πνευματική ένωση δύο ή περισσότερων ατόμων η οποία έχει
σημείο αναφοράς κοινά βιώματα και κοινή στάση ζωής, αλλά και τη χαρακτηρίζει η αγάπη, η
ανιδιοτέλεια, η αφοσίωση και η αμοιβαιότητα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει να προσδιοριστούν τα
χαρακτηριστικά της αυθεντικής φιλίας αλλά και να αναζητηθούν η σημασία της στη σύγχρονη
κοινωνία καθώς και οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη δημιουργία ουσιαστικών φιλικών σχέσεων.

Η αξία της φιλίας

Ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει τη φιλία «αναγκαιότατον», δείχνοντας πόσο μεγάλη αξία έδινε σ’ αυτήν.
Αναντίρρητα είναι πολύ μεγάλη η αξία της φιλίας, αφού ο πραγματικός φίλος συμπαρίσταται στις
δύσκολες στιγμές, κατανοεί τα προβλήματα και μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπισής τους.
Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για σοβαρά και δυσεπίλυτα προβλήματα, για κακοδαιμονίες ή ατυχίες, ο
πραγματικός φίλος θα είναι εκεί για να συμπαρασταθεί, να παρηγορήσει, να προσφέρει ανακούφιση και
υλική ή συναισθηματική ενίσχυση. Αλλά και στην περίπτωση της ευτυχίας και της επιτυχίας, ο φίλος θα
χαρεί ειλικρινά και θα συγχαρεί.
Επιπλέον η φιλία είναι το καλύτερο φάρμακο για τη μοναξιά και τη μοναχικότητα, ιδιαίτερα στις
σημερινές μεγαλουπόλεις. Σ’ αυτές ο αγχωτικός τρόπος ζωής, η διαμονή σε διαμερίσματα-κλουβιά και η
ανωνυμία δυσχεραίνουν την επικοινωνία και ενδέχεται να οδηγήσουν σε ψυχικά αδιέξοδα και νευρώσεις.
Το αντίδοτο σε όλα αυτά είναι η ειλικρινής φιλία. Αυτή θα φέρει πιο κοντά τους ανθρώπους,
συμβάλλοντας στην ψυχική πληρότητά τους.
Ακόμη και ο γνήσιος φίλος με την άσκηση καλόπιστης κριτικής συμβουλεύει και νουθετεί,
υποδεικνύοντας τα λάθη και αποτρέποντας την επανάληψή τους. Έτσι, η φιλία αναδεικνύεται σε μέσο
αυτογνωσίας, αφού με την ουσιαστική προσέγγιση ο άνθρωπος ανακαλύπτει τις πτυχές τις
προσωπικότητάς του, βελτιώνεται, ωριμάζει και αναπτύσσει αρετές όπως η ανιδιοτέλεια, η αυτοθυσία, η
ανεκτικότητα, ο αλληλοσεβασμός.

Προϋποθέσεις αληθινής φιλίας

 Η σημαντικότερη προϋπόθεση είναι η ανιδιοτέλεια και η διάθεση προσφοράς. Στο πλαίσιο των
φιλικών σχέσεων θα πρέπει να κυριαρχούν η δοτικότητα, ο σεβασμός και το ουσιαστικό ενδιαφέρον.
Εάν κυριαρχούν ο εγωκεντρισμός, η φιλαυτία και το συμφέρον, τότε η φιλία διαβρώνεται.
 Επίσης προκειμένου η φιλία να διαρκέσει, θα πρέπει οι φίλοι να έχουν κοινά ενδιαφέροντα. Ο τρόπος
αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, η κοινή αίσθηση για την έννοια της ψυχαγωγίας ή της
διασκέδασης συνιστούν προϋποθέσεις για την ευόδωση μιας φιλικής σχέσης.
 Η προσωπικότητα των ανθρώπων που συνθέτουν μια ομήγυρη αποτελεί προϋπόθεση για την
ευδοκίμηση της φιλίας. Η αυτοκυριαρχία, η σεμνότητα, η έλλειψη ναρκισσιστικών τάσεων και
υπεροψίας αποτελούν ερείσματα φιλίας. Η εχεμύθεια, η ανεκτικότητα, η κατανόηση, η συλλογική
συνείδηση, η άρνηση στερεοτυπικών αντιλήψεων αποτελούν στοιχεία για μια ανθρώπινη σχέση που
στρέφεται γύρω από τον άξονα της γνήσιας φιλίας.

Κρίση της φιλίας

Παρά τη διαπιστωμένη αξία της φιλίας, στην εποχή μας οι περισσότεροι άνθρωποι περιβάλλονται από
γνωριμίες επιπόλαιες, τυπικές ή ρηχές και όχι από πραγματικούς φίλους. Έτσι γίνεται λόγος για κρίση της
φιλίας. Υπεύθυνη για την κρίση αυτή είναι η θεοποίηση του χρήματος και της ύλης. Εξαιτίας
αυτών τα πάντα υπολογίζονται με γνώμονα το «έχειν», το χρήμα, το υλικό συμφέρον. Ο άνθρωπος πολλές
φορές προσεγγίζει τον συνάνθρωπο με υστεροβουλία και από υπολογισμό, με στόχο την εξυπηρέτηση
προσωπικών συμφερόντων και φιλοδοξιών. Το αποτέλεσμα είναι η οικοδόμηση σαθρών, «πελατειακών»
σχέσεων με ημερομηνία λήξεως και όχι αγνών και άδολων φιλικών δεσμών.
Συνακόλουθα, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, λόγω αυξημένων υποχρεώσεων, οδηγεί στην κρίση
των φιλικών σχέσεων. Οι σημερινοί άνθρωποι τρέχουν προκειμένου να προλάβουν να καλύψουν τις
υποχρεώσεις τους, χωρίς να έχουν χρόνο και διάθεση να συνάψουν φιλικούς δεσμούς με άλλα άτομα. Η
φιλία δεν είναι εμπόρευμα για να μπορέσει κάποιος, άκοπα και χωρίς ιδιαίτερη φροντίδα, να την
αποκτήσει. Απαιτείται αληθινό ενδιαφέρον, αφοσίωση και αφιέρωση χρόνου για να ισχυροποιηθεί.
Επιπλέον, η πρόταξη του ατομικού συμφέροντος σε συνδυασμό με την αστικοποίηση
επηρεάζει τις ανθρώπινες σχέσεις και τη δημιουργία φιλικών σχέσεων. Από τη μια ο άνθρωπος
ενδιαφέρεται μόνο για τα του οίκου του και της οικογένειάς του και από την άλλη ζώντας μέσα σε
απρόσωπες πόλεις εθίζεται στην επιφανειακή γνωριμία και στην εφήμερη σχέση, που αντικαθιστούν τη
διαχρονική φιλία. Επίσης, η επίταση των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας που παρατηρείται στα
σύγχρονα αστικά κέντρα κάνει τον άνθρωπο καχύποπτο και διστακτικό να προσεγγίσει τον συνάνθρωπο.
Αποτέλεσμα είναι να απομονώνεται, να γίνεται εσωστρεφής και ενδεχομένως να οδηγείται στη μοναξιά,
αφού φοβάται να ανοιχθεί.

Πως μπορεί να διατηρηθεί μια γνήσια φιλία

Προκειμένου να διατηρηθεί μια γνήσια φιλία πρέπει να υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις. Καταρχάς,
είναι σημαντικό για ένα άτομο να γαλουχείται με αξίες και αρχές, όπως ο σεβασμός, η αλληλεγγύη και η
ειλικρίνεια. Έτσι είναι εφικτό να προσεγγίζει τους άλλους ανθρώπους με καλή διάθεση για τη δημιουργία
φιλίας. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να διδαχθεί την έννοια του μοιράσματος, ώστε να μπορεί να δίνεται
στον άλλον χωρίς να περιμένει ανταλλάγματα.
Ταυτόχρονα, το άτομο οφείλει να εξαλείψει τον εγωισμό του και να αφεθεί στο συναισθηματικό δεσμό με
τον φίλο του. Οι αμοιβαίες υποχωρήσεις, η κατανόηση και η συμπάθεια είναι απαραίτητα στοιχεία για τη
διατήρηση της αληθινής φιλίας. Φυσικά δεν πρέπει να παραλειφθεί και η αξία της συγχώρεσης, αφού
είναι λογικό σε μια φιλία να υπάρξουν περίοδοι κρίσης, μπορούν όμως να ξεπεραστούν όταν υπάρχει
διάθεση για λύση των παρεξηγήσεων και μεταμέλεια.
Τέλος η γνήσια φιλία απαιτεί χρόνο και διάθεση για επικοινωνία. Είναι σημαντικό για τους φίλους να
συναντιούνται από κοντά και να περνάνε χρόνο μαζί προκειμένου να διατηρήσουν τη σχέση τους. Εδώ η
καλή χρήση της τεχνολογίας μπορεί να σταθεί αρωγός σε αυτή τη προσπάθεια, σε περίπτωση που οι
άνθρωποι αυτοί δεν ζουν κοντά για μεγάλο χρονικό διάστημα, εφόσον μπορεί να αξιοποιηθεί για την
επαφή και επικοινωνία τους.

Η φιλία στη σημερινή εποχή

Η αδιαμφισβήτητη κρίση που διέρχονται οι ανθρώπινες σχέσεις στη σύγχρονη εποχή δεν μπορεί φυσικά
να αφήσει ανέγγιχτη και τη φιλία. Οι αξίες που προβάλλονται, οι συνθήκες και ο τρόπος ζωής στις
σύγχρονες κοινωνίες έχουν καταστήσει τη δημιουργία γνήσιων φιλικών δεσμών εξαιρετικά δύσκολη
υπόθεση. Βέβαια η αναγκαιότητα της φιλίας παραμένει ισχυρή και η αναζήτηση γνήσιων φίλων δεν
έχει πάψει -ίσως, μάλιστα, μέσα σε αυτό το έντονα υλιστικό, τεχνοκρατικό, ανταγωνιστικό και άξενο
περιβάλλον να είναι ακόμα ποιο έντονη και αγχώδης- , ωστόσο οι άνθρωποι μοιάζουν να έχουν χάσει
την ικανότητα να διαμορφώνουν φιλίες ουσιαστικές.
Στην απρόσωπη αστική κοινωνία η φιλία υπονομεύεται από την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων, η
οποία διαρκώς υποβαθμίζεται. Το πνεύμα του ατομικισμού, ο ωφελιμισμός, η ιδιοτέλεια, η χρησιμοθηρία
και η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος δηλητηριάζουν κάθε ανθρώπινη επαφή και δεν επιτρέπουν στη
φιλία να εμπεδωθεί. Εξάλλου, ο φρενήρης ρυθμός της καθημερινότητας, όπως διαμορφώνεται λόγω της
υπερεργασίας και της μέριμνας για απόκτηση υλικών αγαθών, περιορίζει τον χρόνο και την ψυχική
διάθεση για τη σύναψη φιλικών σχέσεων. Φυσικά, η καχυποψία, ο φόβος και η αβεβαιότητα που
εμφωλεύει στις ψυχές των ανθρώπων περιορίζουν τη επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων.
Στην εποχή μας μάλιστα η εξέλιξη των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας έφερε στο προσκήνιο και μια
νέα μορφή δημιουργίας φίλων, αυτή μέσω του διαδικτύου. Η αληθινή φιλία προϋποθέτει όμως την
πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία και τη συνεχή συναναστροφή, που οδηγούν και στην έμπρακτη
εκδήλωσή της. Οι «εικονικοί» φίλοι αποτελούν ένα απατηλό υποκατάστατο και καταδεικνύουν την
ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου για ανθρώπινη επαφή, αλλά και την αδυναμία του να ικανοποιήσει την
ανάγκη αυτή στην πραγματική ζωή, με αποτέλεσμα να αναζητά την ικανοποίηση της στο διαδίκτυο.
Είναι επόμενο λοιπόν οι γνήσιες φιλίες να αποτελούν δυσεύρετο αγαθό. Είναι σαφές, ωστόσο ότι η
αληθινή φιλία είναι αναγκαία για κάθε άνθρωπο. Πέρα από το αίσθημα της χαράς και της ευφορίας που
προσφέρει η συζήτηση με έναν φίλο, η φιλία συμβάλλει στην επίτευξη της ψυχικής ισορροπίας του
ατόμου και την ηθική του τελείωση.

Η ηλεκτρονική φιλία
Εκατομμύρια μέλη σε όλο τον κόσμο μέσω τις χρήσεις και τις λειτουργίες του διαδικτύου, επικοινωνούν
με φίλους, δημιουργούν νέες σχέσεις, συγκροτούν ομάδες κοινού ενδιαφέροντος και απολαμβάνουν μια
σειρά ψυχαγωγικών εφαρμογών. Ένα νέο είδος σύναψης φιλίας λαμβάνει χώρα στα κοινωνικά δίκτυα και
στην πατρίδα μας, αφού το 63% των Ελλήνων έχει προφίλ σε κάποιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης.
Η επιγραμματική (online) επικοινωνία δημιουργεί νέες κοινωνικές συναναστροφές, καθώς πολλοί
μετρούν το πόσο είναι αποδεκτοί και δημοφιλείς βάσει του αριθμού των «φίλων» τους. Ξεχνούν όμως ότι
οι πραγματικές φιλικές σχέσεις που μπορεί να συνάψει ο άνθρωπος είναι λίγες και γι’ αυτό ζουν σε μια
ψευδαίσθηση. Δημιουργούνται ρηχές και ανούσιες κοινωνικές σχέσεις, οι άνθρωποι αποξενώνονται και
τελικά οι φιλίες αναδεικνύονται ψευδεπίγραφες.

Οι φιλίες αυτές είναι επιφανειακές, όχι ουσιαστικές και λειτουργούν περισσότερο ως υποκατάστατο των
γνήσιων φιλικών σχέσεων, φανερώνοντας την ανάγκη για ανθρώπινη επαφή αλλά και την αδυναμία να
ικανοποιηθεί αυτή η ανάγκη στη πραγματική ζωή. Η αληθινή φιλία απαιτεί τη ζωντανή επικοινωνία, την
άμεση επαφή και συναναστροφή με τον φίλο, το μοίρασμα κοινών εμπειριών. Να μπορείς να ζεις τον
άλλον από κοντά, μέσα στην καθημερινότητά τους, στις καλές και τις κακές στιγμές. Όλα αυτά δεν
μπορούν να υπάρχουν σε μια φιλία που έχει δημιουργηθεί μέσω διαδικτύου.
Οι ανθρώπινες σχέσεις επίσης διαβρώνονται, αφού αρκετοί χρήστες επιδίδονται σε ένα ατέρμονο
ηλεκτρονικό κουτσομπολιό, που μειώνει την αξιοπρέπειά τους. Οι νέοι φέρονται απερίσκεπτα και
εκθέτουν τόσο τον εαυτό τους όσο και τους συνανθρώπους τους και συχνά αναρτούν υβριστικά σχόλια
για συμμαθητές προκειμένου να δημιουργήσουν εντυπώσεις. Τελικά, κάθε στοιχείο της ιδιωτικής ζωής
δημοσιοποιείται συχνά με αρκετή δόση ψευδούς ή υπερβολής δυναμιτίζοντας τον αυτοσεβασμό και τον
σεβασμό προς τον συνάνθρωπό μας.
Τα εγωκεντρικά άτομα συχνά επιδίδονται σε μια προσπάθεια ικανοποίησης του ναρκισσισμού τους, ενώ
τα συνεσταλμένα προβάλλουν έναν διαφορετικό εαυτό για να γίνουν αποδεκτά. Πολλοί νέοι έρχονται σε
επαφή με επικίνδυνα άτομα και γίνονται αποδέκτες απειλών, εκβιασμών, εκφοβιστικής ή άλλης μειωτικής
για την αξιοπρέπειά τους και επιθετικής συμπεριφοράς. Οι ηλεκτρονικές φιλίες λοιπόν είναι φιλίες μόνο
κατ’ επίφαση με άτομα άγνωστα ή και επικίνδυνα.

Θα ήταν άδικο βέβαια να μην αναφερθούν και τα οφέλη που επιφέρουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
στην κοινωνικοποίηση των νεών. Αρχικά τα κοινωνικά δίκτυα έχουν παγκόσμια έκταση και αίρουν το
φράγμα της γεωγραφικής απόστασης που χωρίζει τους ανθρώπους. Τα μέλη τους μπορούν να
επικοινωνούν μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο και να δημιουργούν δεσμούς με ανθρώπους απ’ όλο τον
κόσμο. Επίσης, είναι δυνατόν να έχουν συνεχή επαφή με τους φίλους τους και να κάνουν νέες «φιλίες»
διευρύνοντας τους κοινωνικούς τους ορίζοντες. Μοιράζονται με τους φίλους όχι μόνο εκμυστηρεύσεις
αλλά και υλικό ποικίλου τύπο -βίντεο, μουσική, παιχνίδια, φωτογραφίες- ενημερώνονται, αλλά και
δραστηριοποιούνται για να συμπράξουν στην ευόδωση ενός κοινού σκοπού.
Σίγουρα τίποτα δεν αντικαθιστά τη «δια ζώσης» επικοινωνία. Γι’ αυτό κάθε χρήστης θα πρέπει να
συντηρεί τις πραγματικές φιλίες, αυτές που θα τον στηρίξουν στις δύσκολες στιγμές του και θα τον
οδηγήσουν σε αυτοβελτίωση και ψυχική υγεία. Οι άλλες, οι ηλεκτρονικές, φιλίες θα πρέπει να είναι
ευάριθμες και να γίνονται με μέτρο και σύνεση γιατί συχνά αποδεικνύονται εφήμερες ή και επικίνδυνες.

Επίλογος

1. Ο Kahlil Gribran γράφει στον Προφήτη ότι «ο φίλος είναι η καταφυγή και η ζεστασιά σου». Ο
σημερινός άνθρωπος έχει μεγάλη ανάγκη και από τα δύο για να ζήσει με αξιοπρέπεια και ποιότητα,
διαφορετικά θα κυριευτεί από τα πάθη του και θα μετατραπεί σε άνθρωπο δύσπιστο, μοναχικό,
γεμάτο εμπάθεια για τον συνάνθρωπο.
2. Η ύπαρξη και η διατήρηση της φιλίας είναι μια δύσκολη υπόθεση, που απαιτεί χρόνο, διάθεση και
ψυχικά αποθέματα. Θα πρέπει κανείς να υπερβεί τον εαυτό του, να τιθασεύσει τον εγωισμό του και
να ρισκάρει ακόμα και να πληγωθεί προσπαθώντας να κάνει φίλους. Όμως η σημασία της φιλίας είναι
τόσο μεγάλη, ώστε αξίζουν όλες αυτές οι θυσίες. Γιατί το ψυχικό και συναισθηματικό κέρδος από μια
αληθινή φιλία είναι ότι πιο σημαντικό στη ζωή ενός ανθρώπου.