CHOROBA AFEKTYWNA

DWUBIEGUNOWA
KAROLINA RYNIECKA
Czym jest dwubiegunowość?

 Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), określana

także jako zaburzenia afektywne dwubiegunowe (w
przeszłości nazywana chorobą lub psychozą
maniakalno-depresyjną czy cyklofrenią), charakteryzuje
się występowaniem epizodów depresji, manii/hipomanii
lub epizodów mieszanych.
Czy choroba dwubiegunowa może być dziedziczna?

Jeśli na ChAD choruje któryś z członków najbliższej rodziny,

pozostający w bezpośrednim pokrewieństwie, to u danej
osoby ryzyko zachorowania jest zwiększone. Jednak
nawet w przypadku występowania choroby u obojga
rodziców, kiedy ryzyko to dochodzi do około
75%, choroba ta może, ale nie musi, wystąpić.
Czym charakteryzuje się dwubiegunowość?

 Charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji, manii/hipomanii

lub epizodów mieszanych. Pomiędzy tymi epizodami zwykle występują
okresy remisji, tj. całkowitego braku objawów lub utrzymywania się
nielicznych objawów o niewielkim nasileniu. Choroba afektywna
dwubiegunowa to druga co do częstości przyczyna niezdolności do pracy
z powodów psychiatrycznych. Rozpoczyna się najczęściej w młodym
wieku (przed 35. rokiem życia), co w połączeniu z bardzo dużą
nawrotowością objawów przyczynia się do poważnych, negatywnych
konsekwencji we wszystkich aspektach życia chorego (funkcjonowanie
społeczne, rodzinne, zawodowe, kondycja ekonomiczna, możliwość
realizowania swojego potencjału intelektualnego).
Wyróżniamy następujące podtypy choroby afektywnej dwubiegunowej:

 choroba afektywna dwubiegunowa I typu – epizody depresyjne (zwykle liczne) rozdzielone są

co najmniej jednym lub kilkoma epizodami manii,
 choroba afektywna dwubiegunowa II typu – epizody depresyjne (zwykle jeszcze częstsze niż w I
typie tej choroby) rozdzielone są jednym lub kilkoma epizodami hipomanii,
 choroba afektywna dwubiegunowej typu III – nawracające epizody depresji, stany maniakalne
czy hipomaniakalne wywoływane są zbyt silnym działaniem leków przeciwdepresyjnych (nie
pojawiają się samoistnie),
 typ III i półmania lub hipomania – są następstwem nadużycia alkoholu lub innych substancji,
 choroba afektywna sezonowa – epizody depresji występują w miesiącach jesienno-zimowych,
a epizody manii lub hipomanii w okresie wiosenno-letnim,
 cyklotymia – jest przewlekłym stanem, dystymia występuje na przemian ze stanami hipomanii,
 „miękkie” spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej – nie rozpoznaje się epizodów manii
lub hipomanii, ale u pacjenta obserwuje się pewne cechy dwubiegunowości występujące
w odpowiedniej konfiguracji, liczbie i nasileniu,
 mania jednobiegunowa – rzadka postać choroby afektywnej dwubiegunowej, w przebiegu
której występują wyłącznie nawracające stany maniakalne lub hipomaniakalne bez epizodów
depresyjnych.
W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej – zarówno I typu, jak II typu –
epizody choroby mogą następować po sobie w różnych okresach. Może to być jeden
epizod raz na kilka lat, jednak najczęściej choroba ta cechuje się częstszą
nawrotowością – nawet do średnio jednego epizodu rocznie. Może także wystąpić kilka
epizodów w roku – jeśli liczba nawrotów wynosi powyżej 4 w ciągu roku (tzw. choroba
afektywna dwubiegunowa z szybką zmianą faz [rapid cycling]). Epizody choroby
mogą nawracać także z bardzo dużą częstością lub mogą przechodzić bezpośrednio
jeden w drugi. Taka zmiana nastroju z depresyjnego na maniakalny (hipomaniakalny)
lub odwrotnie może wystąpić w ciągu jednego tygodnia, a nawet w ciągu jednego dnia,
co kilka-, kilkanaście godzin (tzw. choroba afektywna dwubiegunowa z bardzo
szybką zmianą faz [ultra rapid cycling]).
W przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej częściej występują epizody
depresyjne i trwają one dłużej niż epizody maniakalne (szczególnie w przypadku
choroby afektywnej dwubiegunowej typu II i z częstą zmianą faz).
Choroba afektywna dwubiegunowa często rozpoczyna się jednym lub kilkoma
epizodami depresyjnymi, po których pojawia się epizod manii lub hipomanii. W takiej
sytuacji początkowo diagnozowana jest depresja nawracająca.
Kluczowy i korzystny wpływ na rokowanie i przebieg choroby afektywnej
dwubiegunowej ma odpowiednio dobrane leczenie oraz stosowanie się pacjenta do
zaleceń lekarskich.
Jak często występuje?

 Częstość występowania choroby afektywnej

dwubiegunowej typu I i II szacuje się na około 2%,
natomiast rozpowszechnienie wszystkich zaburzeń
należących do spektrum tej choroby sięga 6–11%. Na
chorobę afektywną dwubiegunową chorują równie
często kobiety, jak i mężczyźni.
 JAKIE SĄ OBJAWY
CHOROBY AFEKTYWNEJ
DWUBIEGUNOWEJ?
 EPIZOD DEPRESYJNY

Epizod depresyjny przejawia się stopniowo obniżającym się nastrojem, czyli smutkiem,
utratą radości i cieszenia się tym, co do tej pory sprawiało radość, utratą
zainteresowań. U pacjenta z depresją w przebiegu choroby afektywnej
dwubiegunowej, zwłaszcza po wcześniejszym epizodzie manii/hipomanii, szczególnie
wyraźnie odczuwalny może być spadek energii i aktywności życiowej (tzw. napędu
psychoruchowego). Objawia się to:
 poczuciem stopniowej utraty energii życiowej,
 zmęczeniem,
 trudnością w rozpoczynaniu czy podejmowaniu nawet prostych decyzji czy
codziennych działań (takich jak wstanie z łóżka, wykonanie czynności
higienicznych),
 znacznym spowolnieniem tempa myślenia i wypowiedzi,
 zaburzeniami koncentracji i uwagi,
 zaburzeniami pamięci.
Może dojść do tzw. zahamowania psychoruchowego – pacjent pozostaje wtedy
w bezruchu, nie można z nim nawiązać kontaktu słownego czy wzrokowego. Depresja
w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej towarzyszy często nadmierna senność
w ciągu dnia i nocy (hipersomnia). Występuje zazwyczaj spadek popędu seksualnego
oraz zaburzenia apetytu. Może się także pojawić się także zwiększone poczucie napięcia,
lęku. Niekiedy, przeciwnie do wcześniej przedstawionego obrazu, mogą pojawić się:
poczucie gonitwy i natłoku myśli, zmienność nastroju oraz tendencja do drażliwości
i łatwość popadania w irytację. Takie cechy mogą wskazywać (choć nie muszą) na
rozwój tzw. epizodu mieszanego. Depresja u cierpiących na chorobę afektywną
dwubiegunową może prowadzić do utraty sensu życia, pragnienia śmierci, myśli
o samobójstwie, czy w końcu tendencji samobójczych. Może pojawić się tzw. myślenie
depresyjne (poczucie niskiej wartości, pesymistyczna ocena własnej przeszłości,
teraźniejszości, poczucie braku perspektyw na przyszłość, beznadziejności). W nasilonej
depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej mogą występować tzw.
objawy wytwórcze (psychotyczne), najczęściej są to: depresyjne urojenia, rażąco
niezgodnego z rzeczywistością poczucia winy, kary, grzechu, ubóstwa, katastrofy,
poczucia ciężkiej, nieuleczalnej już choroby. Rzadko towarzyszą temu tzw. halucynacje
słuchowe (m.in. głosy oskarżające pacjenta). Warto zapoznać się z objawami depresji
dokładnie przedstawionymi w artykule poświęconym depresji nawracającej.Liczba
epizodów depresji, jakich doświadcza pacjent z rozpoznaniem choroby afektywnej
dwubiegunowej, jest zwykle znacznie większa od liczby epizodów depresyjnych
pojawiających się w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej.
 EPIZOD MANIAKALNY

 Epizod maniakalny charakteryzuje się znacznie podwyższonym nastrojem – czyli nadmiernym poczuciem
radości i szczęścia (euforii), zazwyczaj niedostosowanym do sytuacji, ale też wesołkowatością
i nadpobudliwością. Stan pacjenta maniakalnego może jednak szybko przejść od poczucia nadmiernego
szczęścia do drażliwości, a nawet agresji czy wrogości. Niekiedy w manii pojawia się tzw. nastrój
ekspansywny, z tendencją do dominacji, forsowania własnych planów i pomysłów oraz narzucania innym
własnej woli. Występuje wówczas potrzeba natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb, co
w przypadku niemożności ich realizacji lub odmowy ze strony innych osób, może prowadzić do frustracji
oraz do tzw. nastroju gniewliwego, połączonego z agresją słowną i/lub fizyczną w stosunku do innych osób
czy przedmiotów w otoczeniu. Mogą występować także zachowania autoagresywne (agresja skierowana
w stosunku do siebie samego). W epizodzie manii kontakt słowny z pacjentem może być utrudniony, chory
często mówi szybko, wypowiadając wiele różnych wątków (słowotok), a jego wypowiedź trudno przerwać.
W skrajnej postaci takiej wielomówności wypowiedzi pacjenta są całkowicie lub prawie całkowicie
niezrozumiałe i składają się z niepowiązanych ze sobą słów i wątków. Pacjent w manii ma poczucie
„przyśpieszenia myśli”, aż do tzw. gonitwy myśli, których nie może „uchwycić”, zdążyć wypowiedzieć, ma
poczucie chaosu. Jego wypowiedzi są wtedy nielogiczne, mogą to być słowa niezwiązane ze sobą,
czasami pojawiają się neologizmy (tj. słowa tworzone przez samego pacjenta i nieposiadające
odpowiednika w mowie potocznej) – na przykład „szczęściomiłościoholizm”. Pacjent często jest
bezkrytyczny wobec swoich objawów, nie traktuje ich jako chorobowe, może uważać i mówić: „nic mi nie
jest”, „jestem zdrowy, nigdy dotąd taki zdrowy nie byłem”, „czuję się bardzo dobrze”, „czuję się wspaniale,
lepiej niż kiedykolwiek”; „zawsze tak chcę się czuć”. Często wtedy nie zgłasza się po pomoc do psychiatry
albo pomoc taką odrzuca.
W epizodzie manii pacjent ma poczucie zwiększonej energii i aktywności życiowej
(podwyższony napęd psychoruchowy). Najczęściej towarzyszy temu zmniejszona potrzeba
snu lub brak potrzeby snu oraz brak poczucia zmęczenia. Pacjent uważa wtedy, że „ma
siłę zrobić wszystko”, „wolno mu zrobić wszystko”. Może wówczas podejmować
niekontrolowane działania i zachowania, które są niezgodne z jego systemem wartości,
a których nie zrobiłby lub nawet byłby im przeciwny w okresie remisji choroby. W związku
z tym może podejmować ryzykowane i niebezpieczne zachowania (szybka jazda
samochodem, kłótnie, bójki). Epizodowi manii towarzyszy podwyższony popęd seksualny –
zwiększa się zatem intensywność kontaktów seksualnych. Czasem dochodzi do aktów
seksualnych bez zabezpieczenia, z przypadkowymi osobami. Pacjent może nadużywać
alkoholu i/lub substancji psychoaktywnych, nawet jeśli przed chorobą tego nie robił.
Pojawia się również wiele innych impulsywnych aktywności, których celem jest szeroko
rozumiana przyjemność. Może on także podejmować różnego rodzaju zobowiązania,
zaciągać pożyczki i kredyty, nadmiernie wydawać w nietypowy dla siebie sposób
pieniądze, uprawiać gry hazardowe „pod zastaw". Pacjent w manii bardzo często ma
nadmierne poczucie własnej wartości i nieadekwatnie lub nadmiernie zawyżoną
samoocenę, zbyt optymistycznie ocenia teraźniejszość i najbliższą przyszłość. Ciekawym
zjawiskiem relacjonowanym przez część chorych jest poczucie wyostrzenia zmysłów,
dające wrażenie dużo bardziej intensywnego doświadczania smaków, barw, dźwięków.
Może się to objawiać zmianą zewnętrznego wyglądu pacjenta (np. pojawienie się – wbrew
wcześniejszym nawykom – jaskrawego i przesadnego makijażu, ubieranie się w jaskrawe
i kontrastujące kolory) oraz tendencją do głośnego słuchania muzyki, czy głośnego
zachowania.
W przebiegu ciężkiej, bardzo nasilonej manii mogą pojawić się tzw. objawy
wytwórcze(psychotyczne), na przykład urojenia wielkościowe – rażąco niezgodne
z rzeczywistością, głębokie i niepoddające się korekcie poczucie własnej wyjątkowości,
wszechmocy, bycia bardzo ważną osobą czy wysokiej pozycji społecznej, posłannictwa,
misji. Niekiedy pacjenci znajdujący się w stanie manii psychotycznej są przekonani, że
posiadają specjalną moc uzdrawiającą, którą mogą i chcą przekazywać innym (np. poprzez
dotyk), lub wynaleźli „panaceum”, lub są bliskimi krewnymi szczególnie znanych i wielkich
postaci. Czasami pojawia się urojeniowe i dziwaczne utożsamianie się z taką osobą czy
postacią (np. przekonanie, że jest się Chrystusem, papieżem, Józefem Piłsudskim, Królem
Lwem itd.) Może także – zwłaszcza wraz z pojawiającą się drażliwością czy nastrojem
gniewliwym pacjenta na skutek niemożności zrealizowania zamierzeń czy odmowy, zakazu –
zrodzić się w nich podejrzliwość, poczucie bycia obserwowanym, prześladowanym (urojenia
prześladowcze). Epizodowi manii towarzyszyć może znaczne osłabienie apetytu oraz
ograniczone przyjmowanie płynów. W konsekwencji może dojść do: spadku masy ciała,
a nawet – groźnego dla życia – odwodnienia i wyczerpania organizmu.
 EPIZOD HIPOMANIAKALNY

 Epizod hipomaniakalny, w porównaniu z epizodem manii, charakteryzuje się występowaniem

mniejszej liczby objawów i mniejszym ich nasileniem oraz krótszym czasem trwania. U pacjenta
dochodzi do podwyższenia nastroju i napędu psychoruchowego, ale z możliwością kontroli swoich
zachowań i przynajmniej częściowym wobec nich krytycyzmem. Zwiększona radość i zadowolenie
z życia oraz energia i aktywność życiowa, zmniejszona potrzeba snu, nieco przyśpieszone tempo
myślenia, „przejrzystość i jasność myśli” dają pacjentowi poczucie zwiększonej siły i własnych
możliwości, „czasu na wszystko”. Pacjent w hipomanii może podejmować wiele różnych działań,
aktywności, na które do tej pory „nie miał siły i czasu”, ale w rezultacie zazwyczaj ich nie kończy,
porzuca. Może, podobnie jak w manii, podejmować działania lekkomyślne i nieodpowiedzialne, ale,
w przeciwieństwie do osoby z manią, jest wobec nich przynajmniej częściowo krytyczny i przynajmniej
częściowo takie zachowania kontroluje. Ma także zmniejszoną umiejętność odroczenia swoich
działań w czasie (chce zrealizować je „jak najszybciej”) i w związku z tym może doświadczać
zwiększonej podatności na frustrację i drażliwość w przypadku niemożności zrealizowania swoich
zachowań lub odmowy/zakazu ich realizacji przez inne osoby. Jednak skłonność do drażliwości
i irytacji w epizodzie hipomaniakalnym ma zdecydowanie mniejsze nasilenie i wiąże się z reguły
z wyraźnie mniejszymi konsekwencjami niż w epizodzie maniakalnym.
Częstym w hipomanii zjawiskiem są zaburzenia koncentracji i uwagi, natomiast nie
towarzyszą jej objawy wytwórcze. Apetyt może być mniejszy, typowy lub większy, mogą się
także pojawiać okresy objadania się. W przebiegu hipomanii (zwłaszcza w jeszcze
niezdiagnozowanej i nieleczonej chorobie afektywnej dwubiegunowej, bez psychoedukacji
i wiedzy na temat tej choroby) pacjent najczęściej nie uważa się za osobę chorą
i wymagającą leczenia. Nie uważa także, że powinien poddać się terapii, pomimo
spostrzeżeń i zaniepokojenia osób bliskich. Często również bywa tak, że osoby z bliskiego
otoczenia pacjenta nie traktują hipomanii jako stanu patologicznego. Mylnie uważają, że jest
ona formą „odrabiania zaległości” po wcześniejszej depresji lub efektem przemiany, jaka
dokonuje się w pacjencie – przemiany pozwalającej mu na realizację jego potencjału.
Zachowania hipomaniakalne mogą ponadto spotkać się z akceptacją ze strony otoczenia,
gdyż pacjenci hipomaniakalni mogą wydawać się bardziej atrakcyjni towarzysko (np. chętnie
organizują zabawy czy imprezy, bagatelizują trudności, zarażają optymizmem). Nie każdy
epizod hipomaniakalny jest początkiem choroby afektywnej dwubiegunowej, ale każdy
wymaga obserwacji i diagnostyki psychiatrycznej.
 EPIZOD MIESZANY

 Epizod mieszany przejawia się jednoczesnym występowaniem objawów

zarówno depresji, jak i manii/hipomanii. Spowolnieniu psychoruchowemu
może towarzyszyć przyspieszenie myśli, aż do gonitwy myśli, niepokój,
drażliwość. Z kolei większej aktywności może towarzyszyć poczucie smutku,
utraty radości i sensu życia, myśli samobójcze. Stany mieszane
z drażliwością czy zwiększonym napędem psychoruchowym z utratą sensu
życia („pobudzeniem z depresją”) wymagają szczególnie wnikliwej
obserwacji pacjenta pod kątem myśli i tendencji samobójczych.
 OKRES REMISJI

 Okres remisji to stan bez objawów chorobowych (remisja pełna) bądź

z dyskretnie utrzymującymi się lub lekko nasilonymi, nielicznymi objawami
choroby (remisja niepełna). Pomimo braku lub nieznacznego nasilenia
objawów chorobowych, okresy remisji najczęściej wymagają dalszych
wizyt kontrolnych u prowadzącego psychiatry oraz systematycznego
przyjmowania leków w celu zapobiegania kolejnemu nawrotowi.
Przyczyny wystąpienia choroby :

 W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej w sposób szczególny należy zwrócić uwagę

na czynniki biologiczne (m.in.: genetyczne, zaburzenie równowagi neuroprzekaźników w mózgu,
towarzyszące choroby somatyczne – np. niedoczynność tarczycy). Istotne znaczenie przypisuje się
także genetycznemu podłożu choroby. Na jego rolę w powstawaniu choroby wskazuje m.in.
zwiększone ryzyko zachorowania na chorobę afektywną dwubiegunową (lub na depresję) w rodzinach,
w których rozpoznano ją u jednego lub dwojga rodziców. W przypadku choroby u obojga rodziców
ryzyko to wynosi 75%
 Czynniki psychologiczne, społeczne i środowiskowe mają duży wpływ na początek oraz przebieg
choroby. Mogą wyzwalać, nasilać lub łagodzić jej przebieg. Tzw. stresujące wydarzenia życiowe (np.
poważne choroby, śmierć lub utrata bliskiej osoby, utrata pracy, migracja, a czasami także poród)
zwiększają ryzyko wystąpienia pierwszego lub kolejnego epizodu choroby. Z kolei inne czynniki
psychospołeczne mogą wpływać korzystnie na przebieg choroby, na przykład satysfakcjonujące
związki z bliskimi osobami. Bardzo istotnym czynnikiem środowiskowym, mającym wielki wpływ na
stabilność nastroju u osoby cierpiącej na chorobę afektywną dwubiegunową, jest uregulowany
i właściwy rytm dnia i nocy (kładzenie się spać i wstawanie o tej samej porze, unikanie nieprzespanych
nocy i nadmiernej aktywności w godzinach wieczornych, odpowiednia, umiarkowana aktywność
fizyczna i odpoczynek w ciągu dnia itp.).
 Kiedy należy udać się do psychiatry?

 Zawsze, kiedy występują objawy w postaci zaburzeń emocji czy zachowania, niepokojące daną osobę lub
jej bliskich oraz w przypadku zaobserwowania objawów depresyjnych. W przypadku objawów
maniakalnych oraz epizodu mieszanego czy hipomanii trzeba się zgłosić jak najszybciej do lekarza.
 Natychmiast w przypadku pojawienia się nasilonych myśli samobójczych. Myśli samobójcze mogą
występować w każdym z epizodów, najczęściej w przebiegu depresji i w epizodzie mieszanym. Są
szczególnie niepokojące, kiedy towarzyszy im silny lęk, drażliwość lub agresja/autoagresja. Należy ponadto
pamiętać, iż myśli czy tendencje samobójcze mogą się pojawić w okresie remisji – tj. po wygaśnięciu
objawów nawrotu choroby (depresji, manii itd.).
 W przypadku łagodnych objawów hipomanii, pomimo że powszechnie rozpoznaje się ją po co najmniej
4 dniach od ich występowania. Wizyta u psychiatry zalecana jest jak najszybciej, nawet jeżeli objawy
hipomaniakalne trwają zaledwie dzień lub kilka dni, ze względu na to, iż zawsze taki stan wymaga
pogłębionej diagnostyki i być może zmiany rozpoznania u danego pacjenta. Objawy hipomaniakalne
mogą być wczesnymi objawami (tzw. prodromami) rozwijającej się choroby afektywnej dwubiegunowej
lub innego zaburzenia psychicznego. Z drugiej strony może się okazać, iż nie mają one „groźnego”
charakteru i wówczas, uwzględniając kontekst sytuacji życiowej, nie rozpoznaje się choroby psychicznej.
•Kiedy dana osoba lub ktoś z bliskich zauważa pewną cykliczność
czy sezonowość zmian lub wahań nastroju u tej osoby. Nie zawsze
jest to choroba afektywna dwubiegunowa, ale taka cykliczność
wymaga diagnostyki i obserwacji psychiatrycznej.
•Ze względu na omówione trudności diagnostyczne oraz
wymaganą szczególną czujność diagnostyczną w przypadkach
choroby afektywnej dwubiegunowej, a także z uwagi na
zmienność przebiegu tej choroby, ewentualne wstępne
rozpoznanie ustalone przez lekarza innej specjalności, psychologa
lub terapeutę, wymaga weryfikacji przez lekarza psychiatrę. O ile
epizod depresyjny czy depresja nawracająca mogą być leczone
przez lekarzy niepsychiatrów, o tyle choroba afektywna
dwubiegunowa wymaga systematycznych wizyt i opieki
psychiatry.
 Jak lekarz ustala rozpoznanie?

Chorobę afektywną dwubiegunową rozpoznaje się, kiedy wystąpią co najmniej 2 nawroty choroby,
w tym co najmniej jeden epizod manii (lub hipomanii) lub tzw. epizod mieszany. Może to być jeden
lub kilka epizodów manii (hipomanii) lub epizodów mieszanych rozdzielonych jednym lub kilkoma
epizodami depresji. O epizodzie mieszanym mówimy wtedy, gdy w tym samym czasie u pacjenta
występują objawy depresyjne i maniakalne/hipomaniakalne. Jeżeli w przebiegu choroby stwierdza
się wyłącznie epizody depresyjne, lekarz rozpoznaje inną jednostkę chorobową, tzw. zaburzenia
afektywne jednobiegunowe, nazywane też depresją nawracającą, zaburzeniami depresyjnymi
nawracającymi lub chorobą afektywną jednobiegunową (ChAJ); Czasami chorobę afektywną
dwubiegunową rozpoznaje się po dłuższym okresie (nawet po wielu latach) diagnozowania
i leczenia depresji nawracającej – wtedy gdy wystąpi lub zostanie rozpoznany pierwszy epizod manii,
hipomanii lub epizod mieszany. Diagnostyka choroby afektywnej dwubiegunowej (zwłaszcza typu II)
czasami nastręcza wielu trudności. Dlatego też choroba ta bywa niezdiagnozowana przez wiele lat
lub formułowane są niewłaściwe rozpoznania (głównie depresji nawracającej), a co za tym idzie,
często jest nieadekwatnie leczona. Najczęściej jest rozpoznawana u osób w wieku 20–30 lat, a u
znacznej części chorych pierwszy epizod występuje nawet przed 20. rokiem życia.
Pacjenci cierpiący na chorobę afektywną dwubiegunową czasami leczeni są
początkowo z powodu innego rozpoznania (np. zaburzeń depresyjnych
nawracających). O ile epizod manii w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej
I typu nie pozostawia większych wątpliwości diagnostycznych, o tyle w II typie tej
choroby epizod hipomanii, zwłaszcza o łagodnym przebiegu, nie jest już tak
jednoznaczny w rozpoznaniu i czasem wymaga szczególnie wnikliwej obserwacji
i badania pacjenta. Zdarza się, że sami pacjenci lub ich bliscy nie nadają takim
objawom rangi choroby i nie zgłaszają ich lekarzowi lub je bagatelizują. Często osoby
dotknięte łagodną w przebiegu formą zaburzeń nie szukają profesjonalnej pomocy.
Epizody depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej zazwyczaj nie
sprawiają większych trudności diagnostycznych. Niemniej szczególnej uwagi lekarza
psychiatry wymagają zgłaszane czasami przez pacjenta „jako depresyjne” objawy
wyrównanego nastroju i aktywności po okresie manii lub hipomanii. Pacjent
z rozpoznaną chorobą afektywną dwubiegunową okres zdrowienia lub remisji
objawowej (stabilizującego się nastroju i aktywności) może przeżywać jako „spadek
nastroju i wydolności” i „rozpoczynającą się depresję”. Zdarza się ponadto, że chorzy
zwodniczo „tęsknią” za okresami euforii i w związku z tym do leczenia stabilizującego
odnoszą się z niechęcią.
W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej należy zwrócić szczególną uwagę na
choroby i zaburzenia współistniejące (np. zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania się,
nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych) oraz towarzyszące zaburzenia
somatyczne (np. niedoczynność tarczycy). Przy towarzyszących chorobach somatycznych
bardzo istotna jest stała kontrola i dokładna ocena stanu pacjenta przez lekarza
rodzinnego lub innych specjalistów, gdyż potencjalnie każda nieleczona choroba
somatyczna może doprowadzać do destabilizacji stanu psychicznego i pogorszenia
rokowania.
Niezmiernie ważna w przypadku nawrotów choroby afektywnej dwubiegunowej jest stała
czujność i obserwacja występowania myśli i/lub tendencji samobójczych u pacjenta oraz
towarzyszących im innych objawów. Próby samobójcze, w zależności od metod
badawczych, podejmuje 15–50% pacjentów, a około 15% popełnia samobójstwo.
Nie zawsze objawy sugerujące epizod maniakalny czy mieszany prowadzą do rozpoznania
choroby afektywnej dwubiegunowej. Ważny jest tutaj szczegółowy wywiad, m.in. na temat
chorób występujących w rodzinie, towarzyszących chorób somatycznych, stosowania
substancji psychoaktywnych (np. amfetamina, kokaina, marihuana). Objawy sprawiające
wrażenie maniakalnych mogą zatem być efektem nadużycia substancji psychoaktywnej lub
pogorszenia stanu somatycznego, a nie wynikiem choroby psychicznej. Czasami objawy
podobne do manii prowadzą do diagnozy innego zaburzenia psychicznego lub choroby – na
przykład schizofrenii czy psychozy schizoafektywnej – ze względu na obecność innych
dodatkowych objawów czy cech przebiegu.
W diagnostyce choroby afektywnej dwubiegunowej pomocne mogą być różne
kwestionariusze do oceny występowania i stopnia nasilenia zaburzeń nastroju (depresji,
manii/hipomanii). Jednak na podstawie ich wyników nie można rozpoznać tej choroby
bez osobistego psychiatrycznego badania pacjenta. U pacjentów z rozpoznaną już
chorobą mogą one być pomocne do monitorowania leczenia i oceny stopnia poprawy.
Obecnie coraz częściej w diagnostyce psychiatrycznej zwraca się uwagę na tzw. cechy
dwubiegunowości (będące przejawem przynależności do spektrum choroby afektywnej
dwubiegunowej), czyli wiele różnych objawów, indywidualnych zachowań, cech temperamentu
danego pacjenta, które – występując w określonym zestawieniu czy ilości – mogą sugerować
obecność różnych podtypów choroby afektywnej dwubiegunowej lub też wskazywać na ryzyko
jej rozwoju w przyszłości. Lekarz psychiatra powinien pytać o te cechy w trakcie wizyt
diagnostycznych i kontrolnych. Także tutaj mogą być pomocne skonstruowane w tym celu
kwestionariusze. Zawierają one liczne pytania i stwierdzenia dla pacjenta, dotyczące
występowania u niego w przeszłości zmian w zakresie wzmożenia nastroju – od euforii
i zwiększonej aktywności aż do manii. Odpowiedzi pacjenta na te pytania/stwierdzenia można
także odnieść do czasu ich występowania i trwania, reakcji innych osób, wpływu na różne
aspekty życia (m.in. życie rodzinne, społeczne, zawodowe i wypoczynek).
 JAKIE SĄ SPOSOBY LECZENIA?

 Cele terapii w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej to uzyskanie

remisji w przebiegu epizodów choroby, zapewniającej powrót do normalnego,
przed chorobowego funkcjonowania oraz zapobieganie kolejnym nawrotom
choroby.
 Leczenie, ze względu na przewlekły i nawrotowy charakter choroby, jest
długotrwałe. Trwać może kilka, kilkanaście lat, a często polega na
przyjmowaniu leków do końca życia (optymalnie jako leczenie profilaktyczne).
Obejmuje leczenie pierwszego epizodu choroby i jej kolejnych nawrotów
(ostrych lub o łagodniejszym nasileniu) oraz leczenie profilaktyczne
(podtrzymujące) w okresach remisji. W zależności od nasilenia epizodów
zmienia się sposób, rodzaj i miejsce terapii.
 Leczenie powinno być kompleksowe, tzn. obejmować przede wszystkim
farmakoterapię (leki) i psychoedukację, a czasami także psychoterapię.
 PSYCHOEDUKACJA

 Psychoedukacja odgrywa bardzo ważną rolę w przypadku choroby

afektywnej dwubiegunowej. Polega na informowaniu, uczeniu, przekazywaniu
wiedzy i doświadczenia lekarza psychiatry lub innego terapeuty pacjentowi.
Może przebiegać w formie rozmowy prowadzonej w trakcie diagnozowania
i później także leczenia i wizyt ambulatoryjnych. Może odbywać się także
dodatkowo w formie oddzielnych spotkań indywidualnych lub grupowych.
Psychoedukacja może być skierowana do samych pacjentów, ale także może
i powinna być proponowana rodzinom chorych. Bardzo ważnym celem
psychoedukacji jest m.in. rozeznanie pacjenta w charakterystycznych dla
niego objawach poprzedzających nawrót choroby (tzw. zwiastunach
choroby) i wiedza, jak w takim przypadku dalej postępować.
 PSYCHOTERAPIA

 Psychoterapia zależy od przebiegu i stopnia nasilenia poszczególnych

epizodów choroby afektywnej dwubiegunowej, a także możliwości
utrzymania jej systematyczności przez pacjenta. Najczęściej jest zalecana
przy długotrwałych okresach remisji. W przypadku remisji niepełnej czy
trwających epizodów choroby może być również prowadzona – wówczas
głównie w formie wsparcia. Istotne są także różnorodne zajęcia
terapeutyczne dla pacjentów (m.in. nakierowane na rozwijanie możliwości
i umiejętności kontroli własnych zachowań).
 LECZENIE FARMAKOLOGICZNE

W przewlekłym leczeniu farmakologicznym stosuje się leki o właściwościach

stabilizujących nastrój: sole litu, kwas walproinowy i jego
pochodne, karbamazepinę, lamotryginę, a ostatnio coraz częściej atypowe leki przeciw
psychotyczne, takie jak: aripiprazol, olanzapinę, kwetiapinę (rzadziej klozapinę).
W przypadku epizodów depresyjnych czasami (ale pod stałą kontrolą lekarską i z
uwzględnieniem przeciwwskazań) stosuje się leki przeciwdepresyjne.
W ostrych epizodach, szczególnie z nasilonym pobudzeniem czy lękiem, często – w celu
uzyskania szybszego uspokojenia pacjenta oraz redukcji zachowań agresywnych –
dołącza się benzodwuazepiny oraz klasyczne leki przeciw psychotyczne
(np. haloperidol, zuklopentiksol).
Terapia niektórymi z wymienionych leków zarówno w trakcie dążenia do uzyskania
optymalnej dawki, jak i okresowo, w trakcie leczenia podtrzymującego, wymaga
oznaczania stężenia podawanych leków we krwi oraz monitorowania czynności innych
narządów (np. nerek, wątroby, tarczycy). Dodatkowo należy wykonać morfologię,
badanie stężenia glukozy i cholesterolu we krwi oraz należy monitorować zmiany masy
ciała.
Jeśli u pacjenta występują inne zaburzenia psychiczne współwystępujące z chorobą
afektywną dwubiegunową lub towarzyszące choroby niepsychiatryczne, najczęściej
wymagają one dołączenia odpowiednich leków oraz oddziaływań
psychoterapeutycznych. Często także ich występowanie decyduje o wyborze
podstawowego leku/leków w leczeniu nawrotów i profilaktyce choroby afektywnej
dwubiegunowej.
Od przebiegu, częstości i nasilenia poszczególnych epizodów choroby afektywnej
dwubiegunowej oraz zaburzeń współwystępujących zależy, czy lekarz psychiatra
zadecyduje o leczeniu pacjenta jednym (monoterapia), czy dwoma, a nawet większą
liczbą leków z tej samej lub różnych grup (politerapia, terapia skojarzona).
W przypadku ostrego epizodu nasilonej manii lub depresji stosuje się inną strategię leczenia
niż w terapii długoterminowej, podtrzymującej. Często wskazana jest hospitalizacja
psychiatryczna pacjenta. Jednak w przypadku epizodu manii zazwyczaj bardzo trudno jest
przekonać chorego o potrzebie podjęcia leczenia szpitalnego. Dzieje się czasami tak, że
jeśli objawy manii nie są nasilone i nie wiąże się z nimi zagrożenie dla życia pacjenta lub
zdrowia i życia innych osób, pacjent może odmówić leczenia w jakiejkolwiek formie.
Czasami hospitalizacja jest bezwzględnie konieczna. W przypadku, kiedy pacjent na skutek
objawów chorobowych (np. nasilone myśli, tendencje i/lub zachowania samobójcze, silne
pobudzenie, agresja czynna) zagraża swojemu życiu lub życiu i zdrowiu innych osób – w myśl
ustawy o ochronie zdrowia psychicznego – może być przyjęty do szpitala psychiatrycznego
i hospitalizowany bez swojej zgody.
W stanach m.in. zagrożenia życia pacjenta w przebiegu nasilonego epizodu manii lub depresji,
a także w przypadku lekooporności, lekarz może zalecić elektrowstrząsy.
Jak już wspomniano, w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej szczególnie ważna jest
psychoedukacja (tak pacjenta, jak i jego bliskich) na temat choroby oraz możliwości
i sposobów postępowania w przypadku zarówno pierwszych objawów przepowiadających jej
nawrót u konkretnego pacjenta, jak i już rozwiniętego epizodu choroby (hipomanii, manii,
depresji czy epizodu mieszanego).
 ZAPAMIĘTAJ!

 Choroba afektywna dwubiegunowa jest chorobą przewlekłą i nawracającą, która wymaga

terapii, a leczenie może być skuteczne.
 Ostateczną diagnostykę i leczenie powinien prowadzić psychiatra.
 Odpowiednie i systematyczne leczenie może przynieść długotrwałe remisje objawowe i powrót do
normalnego, satysfakcjonującego życia.
 W okresie remisji w celu profilaktyki nawrotów konieczne jest systematyczne przyjmowanie leków.
 Psychoedukacja pacjenta (i optymalnie jego rodziny) jest niezwykle istotnym elementem terapii.
Dotyczy wiedzy na temat choroby i umiejętności radzenia sobie z nią i jej konsekwencjami.
 Kluczowa jest dobra współpraca pacjenta z lekarzem psychiatrą (i innymi terapeutami)
prowadzącym leczenie.
 Warto zadbać od odpowiednią sieć wsparcia społecznego – ze strony bliskich, znajomych,
a czasami także innych pacjentów.
KAROLINA RYNIECKA
ANALITYKA MEDYCZNA
I rok

Źródło: https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/69890,choro
ba-afektywna-dwubiegunowa