2.

notatki

Powtórka

Column

Column 1 wykład

PROBLEMATYKA WYBORU EKONOMICZNEGO

W każdej gospodarce są ograniczone zasoby, a jednocześnie nieograniczony jest
zakres potrzeb, które członkowie społeczeństwa chcieliby mieć zaspokojone.

1. W jaki sposób rozdzielić ograniczone zasoby między konkurujące ze sobą cele?

ALOKACJA ZASOBÓW - to właśnie jest rozdział tych określonych zasobów między

różne cele. W nurcie ekonomii klasycznej było pojęcie "niewidzialnej ręki rynku" i już
wtedy Adam Smith zwrócił uwagę, że dzięki temu mechanizmowi te ograniczone
zasoby w sposób najbardziej optymalny mogą być rozdzielane. Problem ten pojawiał
się jednak w każdym jednym systemie gospodarki.

2. HOMO OECONOMICUS - człowiek ekonomiczny - stworzony przez

przedstawiciela nurtu ekonomii klasycznej → Johna Stuarta Mila. Opiera się na
pewnych założeniach:

musi być wolny, czyli musi mieć swobodę podejmowania decyzji dotyczących
tego jakie cele będzie realizował i w jaki sposób będzie rozdzielał te zasoby
między konkurujące ze sobą cele;

jego decyzje gospodarcze są podejmowane w sposób gospodarczy, analityczny;

zawsze dąży do maksymalizacji swojej indywidualnej korzyści;

zawsze ponosi konsekwencje swoich działań;

Ta koncepcja spotkała się jednak z krytyką, bo niektórzy przedstawiciele ekonomii

kwestionowali właśnie te wszystkie warunki, które były podstawą funkcjonowania tej
konstrukcji. Wg nich odbiegały one od rzeczywistego stanu rzeczy, jest zbyt
idealistyczny. Krytyka opiera się na tym, że:

homo oeconomicus, podejmując decyzje, nie zawsze kieruje się tylko i wyłącznie
egoizmem gospodarczym;

2. 1
 decyzje, które są podejmowane przez podmiot gospodarczy nie są podejmowane
na podstawie tych wszystkich kosztów i korzyści związanych z ewentualnym
wyborem.

Na krytykowaniu tej koncepcji wysławiło się głównie dwóch ekonomistów, tj. Daniel
Kahneman i Amos Tversky. Zwrócili uwagę, że kiedy homo oeconomicus dokonuje
wyborów, nie zawsze bierze pod uwagę przesłanki związane z rachunkiem
prawdopodobieństwa, ani nie kieruje się on też taką ścisłą logiką.
Czym kieruje się więc człowiek racjonalny? Wg nich podstawą są tzw. heurystyki czyli
pewne roszczenia, które pozwalają na szybsze podejmowanie decyzji bez
konieczności wnikliwego analizowania wszelkich kosztów i korzyści, np:

heurystyka dostępności - szacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia

określonego zdarzenia opiera się na tym, jak bardzo dane wydarzenie jest
dostępne w pamięci;

heurystyka reprezentatywności -człowiek racjonalny, starając się ocenić jakiś

przedmiot czy towar, będzie starał się opierać na tym, czy jest on podobny do
innego przedmiotu, który jest mu znany;

heurystyka zakotwiczenia - człowiek przywiązuje się do ceny wyjściowej danego

przedmiotu.

3. STAN OPTIMUM - tzw. stan równowagi

osiągnięcie najbardziej korzystnego stanu rzeczy spośród wszystkich dostępnych

stanów rzeczy, ale z punktu widzenia danego konsumenta czy przedsiębiorcy;

dokonanie najbardziej efektywnego wyboru;

przedstawiciele ekonomii klasycznej twierdzili, że stan optimum stanowi sumę

dobrobytu poszczególnych jednostek.

Koncepcja stanu optimum Vilfredo Pareto:

Nie można polepszyć sytuacji jakiejś grupy/podmiotu bez pogorszenia sytuacji

grupy/podmiotu, który ma te zasoby i których jednocześnie potrzebujemy do
polepszenia sytuacji.

Krytyka koncepcji Pareto:

W ujęciu optimum sytuacja optymalna byłaby gdyby wszystkie zasoby w

gospodarce były w ręku jednego podmiotu, a pozostali członkowie społeczeństwa

2. 2
 byliby pozbawieni jakichkolwiek zasobów. Czyli z punktu jakichś założeń
etycznych i polityki gospodarczej jest to niedopuszczalne.

Sytuacja optymalna wg Pareto byłaby też wtedy, kiedy jednostka musiałaby

zrezygnować z jakiegoś dobra po to, by czynić za dość jakiemuś interesowi
społecznemu. Z punktu widzenia polityki gospodarczej jest to też
niedopuszczalne.

Ten stan sprawdza się, gdy mamy do czynienia ze stanem doskonałej

konkurencji. Aby doskonała konkurencja funkcjonowała wszyscy uczestnicy tego
systemu gospodarczego muszą dysponować pełną informacją.

Ta krytyka opierała się na tym, że jednak istnieje jakaś zawodność rynku i nie jest
ona tak doskonała.

4. KOSZT ALTERNATYWNY

Wszystko opiera się na założeniu, że wszystkie zasoby w gospodarce są

ograniczone. Każda aktywność wiąże się z pewnymi kosztami,

PRZYKŁAD: jeśli ktoś ma jakiś hajsik, to pojawia się pytanie w co ulokować te

pieniądze i zdecyduje, że pójdzie sobie do kina. Kosztem tej decyzji jest to, że on
nie może już tych środków wydać na coś innego, czyli inwestując w ten bilet do
kina traci inne możliwości wykorzystania tych środków.

Te inne możliwości alternatywne to właśnie ten koszt → kosztem alternatywnym

będzie największa korzyść z utraconych możliwych alternatywnych sposobów
wykorzystania danego dobra.

Koszt alternatywny z punktu widzenia przedsiębiorcy/gospodarki:

Gospodarka produkuje tylko dwa dobra: dobro A i dobro B; założenie jest takie,
że wszystkie czynniki produkcji są wykorzystywane na wytwarzanie tylko tych
dwóch kategorii dóbr, czyli jeśli produkuje tylko dobro A, to dobro B nie będzie
produkowane, bo wszystkie czynniki idą na produkcję tego dobra A.

Są też sytuacje, gdzie gospodarka będzie produkowała określone kombinacje

tych dwóch dóbr, np. 5 dóbr A i 3 dobra B. W ten sposób pokazuje się, jak
wygląda ten koszt alternatywny, obrazuje się go przy wykorzystaniu krzywej
możliwości produkcyjnych.

Czyli jeśli zwiększymy produkcję A od 0 do 10 jednostek, tym kosztem będzie,

korzyść jaką można uzyskać gdyby zamiast 25 jednostek dobra A, produkować
dalej 30 jednostek dobra B.

2. 3
2. 4
2. 5
 5. PODMIOTY GOSPODARCZE

Podmiotem gospodarczym jest każdy uczestnik życia gospodarczego, np.

przedsiębiorstwo, konsument i państwo.

Dodatkowo do uczestników zalicza się zagranicę, bo każda gospodarka musi

prowadzić wymianę handlową.

6. KONSUMENT i GOSPODARSTWO DOMOWE:

gospodarstwo domowe to zbiór konsumentów;

rolę konsumentów w życiu gospodarczym można sprowadzić do dwóch funkcji:

- konsumpcyjna - zgłaszanie popytu, zapotrzebowanie na określone dobra,
konsumowanie ich, użytkowanie.
- produkcyjna - jest dysponentem jednego z czynników produkcji jakim jest praca.

Źródłem środków na konsumpcję są dochody z pracy, które on uzyskuje. Poza

dochodami z pracy na konsumpcję gospodarstw domowych wpływają również
oszczędności konsumenta, środki pochodzące z jakichś form zwrotnych
dofinansowania, np. kredytów lub pożyczek.

Wydatki są kształtowane przez:

- czynniki subiektywne, np. chęć pozostawienia spadku;
-obiektywne, czyli np. demograficzne czynniki.

Jak definiować majątek?

W ramach tej struktury majątkowej można wyodrębnić:
- dobra rzeczowe, tj. samochody, telewizory, mieszkanie;
- papiery wartościowe, tj. akcje, obligacje i aktywa pieniężne.
- najgorzej, jak majątek jest ulokowany w dobrach trwałego użytku, bo później
ciężko go spieniężyć; najlepiej, jeśli są to aktywa pieniężne, bo to po prostu
gotówka.
- w ekonomii mówi się też o zależności między strukturą wydatków a poziomem
jego dochodów. W sytuacji kiedy dochód gospodarstwa domowego rośnie, to
wtedy struktura wydatków gospodarstwa zmienia się w ten sposób, że coraz
mniejszy procent w ramach wydatków stanowią wydatki na jedzenie. Innego
rodzaju wydatki nie zmieniają się jakoś bardzo pod wpływem poziomu dochodów.
Wyjątkiem jest zakup samochodu, bo wtedy wydatki wzrastają szybciej niż
poziom dochodów.

2. 6
 7. PRZEDSIĘBIORSTWO

W znaczeniu prawnym używamy określenia przedsiębiorca. Jest to zespół

składników majątkowych materialnych i niematerialnych, które umożliwiają
prowadzenie DG.

Dla ekonomistów to ten zespół składników majątkowych. Pewna jednostka lub

podmiot gospodarczy, która wytwarza dobra lub świadczy usługi. Głównym
motywem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysków.

Działalność przedsiębiorstwa powoduje, że na rynku następuje łączenie różnych

czynników produkcji, czyli następuje połączenie pracy, kapitału i ziemi, czego
skutkiem jest powstanie dobra.

Przedsiębiorstwa dają gospodarce nowe miejsca pracy, ludzie znajdują

zatrudnienie.

W okresie gospodarki centralnie-planowanej pojęcie przedsiębiorstwa było

tożsame z przedsiębiorstwem państwowym. Sytuacja się zmieniła po 1989 roku,
kiedy przeszliśmy do gospodarki rynkowej. Okazało się wtedy, że
przedsiębiorstwa państwowe przestały być konkurencyjne wobec przedsiębiorstw
zagranicznych, więc podjęto proces prywatyzacji (przedsiębiorstwo jest
przekazywane w ręce prywatnych inwestorów.

Ścieżki prywatyzacji:

Prywatyzacja bezpośrednia - sprzedawany majątek przedsiębiorstw

państwowych, np, nieruchomości, ruchomości, linie produkcyjne.

Prywatyzacja pośrednia - przedsiębiorstwo państwowe było przekształcane w

jednoosobową spółkę skarbu państwa, np. spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością lub spółka akcyjna, a później były sprzedawane akcje lub
udziały przez prywatnych inwestorów.

Przedsiębiorstwa w formie spółek

po 90 roku spółki stały się dominującą formą prawną prowadzenia działalności

gospodarczej, tak samo jak JDG.

Spółki kapitałowe
- spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, prosta spółka
akcyjna;
- wyposażone w osobowość prawną, czyli uczestniczy w obrocie gospodarczym

2. 7
 jako samodzielny podmiot, oddzielny od akcjonariuszy;
- wspólnicy i akcjonariusze nie odpowiadają swoim majątkiem osobistym za
zobowiązania tej spółki, dzięki temu ich majątek jest bezpieczny;
- spółka odpowiada za swoje zobowiązania, ale jest to ograniczone tylko i
wyłącznie to majątku spółki;
- bardzo rozbudowana struktura organizacyjna;
- raczej na większą skale, gdzie to ryzyko jest duże

Spółki osobowe
- spółka cywilna → regulowana kodeksem cywilnym;
- jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna → regulowane
kodeksem spółek handlowych;
- słabo rozbudowana struktura organizacyjna;
- oparte na wzajemnym zaufaniu między wspólnikami;
- bardziej operatywne niż spółki kapitałowe;

spółka cywilna
- jest stosunkiem cywilno-prawnym;
- jako przedsiębiorców traktuje się jedynie wspólników tej spółki, a nie samą
spółkę;
- pozywając spółkę cywilną trzeba pozwać wszystkich wspólników takiej spółki
cywilnej.

8. PAŃSTWO

W zależności od danego nurtu ekonomii, rola państwa w gospodarce była

przestawiania inaczej.

9. BANK

w sensie prawnym to też przedsiębiorca, ale jego rola jest na tyle istotna w
gospodarce, że uznaje się je jako odrębne części.

Pełnią też ważna rolę jako kreator pieniądza bankowego poprzez udzielanie
kredytów chociażby.

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE

1. SFERY w ramach systemów gospodarczych:

2. 8
 SFERA REALNA
-bogactwa naturalne w danym kraju,
-zasoby ludzkie,
-przestrzeń geograficzna;

SFERA ORGANIZACYJNA
-forma własności dominująca dla danego systemu;
-podmioty gospodarcze;

SFERA REGULACJI
-wszelkie regulacje prawne, które ujmują w ramach norm prawnych
funkcjonowanie systemu gospodarki.

2. PODSTAWOWE SYSTEMY GOSPODARCZE

GOSPODARKA NATURALNA
- tradycyjna,
- nie było tam własności, każdy był jednocześnie konsumentem i producentem;
- szybko okazało się, że gospodarka oparta na braku własności, a wymiana była
bardzo ograniczona, nie miała sensu, więc musieli wymyślić coś, co polepszy tę
wymianę.

GOSPODARKA RYNKOWA
- rynek jako pośrednik wymiany dóbr;
- czasem nazywana też gospodarką kapitalistyczną;
- dominacja wielkiego kapitału;
- początki datuje się na koniec XVIII wieku, kiedy to nastąpiła rewolucja
przemysłowa, nowe wynalazki, dzięki czemu usprawniono ten system, że można
produkować towary na szerszą skalę;
- czynniki produkcji były w rękach prywatnych czyli państwo jakby nie było
właścicielem tych czynników;
- żeby ta gospodarka dobrze funkcjonowała musi być zapewniona wolność
osobista, wolność gospodarcza, wolność prowadzenia działalności gospodarczej,
nie występują monopole (oprócz monopolu naturalnego;
- warunkiem jest też sprawne funkcjonowanie instytucji, które stanowią otoczenie
instytucjonalne tego właśnie rynku np. giełda papierów wartościowych;
- niezbędna jest rola państwa, ale w znaczeniu tym, żeby zapewnić sprawne
funkcjonowanie tego systemu, np. przez sprawny wymiar sprawiedliwości;
- to konsumenci decydują, co jest produkowane i w jakiej ilości poprzez

2. 9
 nabywanie dóbr;
- dzięki gospodarce rynkowej następuje optymalna alokacja zasobów;
- gospodarka jest oparta na własności prywatnej, wolności działalności
gospodarczej oraz na solidarności i dialogu partnerów społecznych;
- rynek umożliwia właściwą wycenę dóbr poprzez tę grę podaży i popytu, która
wyznacza te ceny i racjonalne wykorzystywanie tych ograniczonych zasobów;
- rynek i giełda stanowi też źródło informacji o tym, co się dzieje w gospodarce;
- konsument decyduje też o tym, jak będzie przeprowadzany proces produkcyjny,
czyli producent musi zaproponować jak najlepszy towar w jak najniższej cenie.

GOSPODARKA CENTRALNIE PLANOWANA (nakazowo-rozdzielcza)

- podstawą funkcjonowania jest własność państwowa, a rynek przestaje odgrywać
ważną rolę;
- państwo jako centralny planista, który określa ile mają produkować danego
towaru, jak i za ile;
- założenie tej gospodarki opiera się na tym, że centralny planista jest w stanie
zebrać te informacje, analizuje je i wyciąga odpowiednie wnioski, czego
gospodarka potrzebuje, a plan gospodarczy, który był ustalany czasem nawet na
kilka lat + skutkiem były ciągłe niedobory w towarach na rynku;
- nie istniały prywatne banki, a cała bankowość była skupiona w rękach państwa,
- nie występowała inflacja ani bezrobocie, bo skoro państwo ustalało ceny na
dane towary, to nie było inflacji, ale za to były niedobory towarów i ogromne
kolejki w sklepach (czyli jakby ukryta inflacja);
- istniał czarny rynek towarów, które ciężko było dostać i ludzie sprzedawali je
czasem kilka razy drożej;
- formalny brak bezrobocia polegał na tym, że wszyscy byli zatrudnieni, bo każdy
musiał pracować (ukryte bezrobocie pokazało się na początku lat 90, gdzie
kilkadziesiąt tysięcy ludzi straciło pracę, bo było ich po prostu za dużo, a
stanowisk za mało).

GOSPODARKA MIESZANA (systemy mieszane)

- współcześnie bardzo popularne,
- opierają się na tym, że podstawą wymiany jest rynek, ale jednocześnie
modyfikują w różnym zakresie tą gospodarkę rynkową poprzez wprowadzanie
różnego rodzaju form interwencjonizmu państwowego lub polityki społecznej;
- kapitalizm anglosaski - doktrynalne trzymanie się założeń gospodarki rynkowej.
Państwo stara się jak najmniej ingerować w życie gospodarcze, jest "stróżem
nocnym", a opieka socjalna jest na minimalnym poziomie, np. w UK, Australii lub
Nowej Zelandii;

2. 10
 - kapitalizm kontynentalny/Europejski/koordynacyjny - opiera się na społecznej
gospodarce rynkowej. Istnieje rozbudowana pomoc państwa dla obywateli i
pracowników, rozbudowany system opieki socjalnej, państwo wspiera rozwój
przedsiębiorców, rozwiązuje problemy na zasadzie dialogu, a nie konfrontacji;
- kapitalizm nordycki - głównie w państwach skandynawskich, gdzie państwo
bardzo ingeruje w gospodarkę i prowadzi rozbudowaną politykę społeczną, a
świadczenia socjalne są na wysokim poziomie;
- kapitalizm państwowy - państwo zaangażowane w bieżące życie gospodarcze,
tworzą się nowe przedsiębiorstwa państwowe, charakteryzuje się etatyzmem np.
we Francji.

Lektura z podręcznika - koncepcja ordoliberalizmu

3. INTERWENCJA PAŃSTWA W GOSPODARKĘ czyli jakie można wskazać

przesłanki, które mogą stanowić podstawę dla tego, by państwo podjęło się
interwencji?

NIEDOSKONAŁOŚĆ KONKURENCJI
- nigdzie nie ma tak, że wszystkie założenia konkurencji doskonałej są
zrealizowane;
- pojawiają się przejawy monopolizacji;
- rola państwa polega na tym, że państwo powinno pilnować, by ta konkurencja
możliwie niezakłócona,
- państwo stanowi wtedy normy prawne, które mają to regulować → w Polsce jest
to np. ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów;

NIEDOSKONAŁA INFORMACJA
- podstawą jest założenie, że każdy uczestnik życia rynkowego ma w pełni
informację o cenach, towarach i ich jakości. a na tej podstawie może racjonalnie
decydować o wydatkach;
- realnie nie jest to możliwe i podmioty nie dysponują pełną informacją;
- występuje asymetria informacji - są podmioty, które dysponują lepszą informacją
niż inni, np. w relacji sprzedawca→kupujący, gdzie ten sprzedawca jest zawsze
bardziej świadomy tego towaru;
- żeby to uregulować, państwo może wprowadzić przepisy mówiące o rękojmi i
gwarancji, a także nakazy dla sprzedających o rzetelnym informowaniu na temat
swoich towarów;

2. 11
 EFEKTY ZEWNĘTRZNE
- proces produkcyjny wiąże się z oddziaływaniem na środowisko, najczęściej
niekorzystnie,
- państwo poprzez przepisy chroni środowisko i mówi, jakich procesów nie można
stosować, bo są szkodliwe dla środowiska, a przede wszystkim nakłada kary;

ROZWARSTWIENIE SPOŁECZEŃSTWA
- państwo poprzez budżet i system podatkowy powinno dokonywać
rozdysponowania tych środków, żeby niwelować te różnice społeczne;
- dystrybucyjna funkcja państwa;

DOBRA PUBLICZNE
- można korzystać z nich w nieograniczony, niekonkurencyjny sposób, np.
administracja publiczna, ochrona przeciwpożarowa, czy obrona narodowa;
- prywatny przedsiębiorca nie jest zainteresowany dostarczaniem tych dóbr, bo
mu się to po prostu nie opłaca;
- państwo finansuje te dobra najczęściej z podatków.

4. FORMY INTERWENCJONIZMU

poprzez plany makroekonomiczne;

produkcja określonych dóbr;

poprzez ustawy gospodarcze;

redystrybucja dochodów z wykorzystaniem instytucji budżetu państwa;

przeciwdziałanie cyklom koniunkturalnym;

ochrona środowiska;

wspieranie badań naukowych;

wspieranie gospodarki przestrzennej;

kodeks pracy, ochrona pracowników;

funkcjonowanie banku centralnego;

zapobieganie inflacji.

Krytyczne spojrzenie na interwencjonizm:

instytucje państwowe nie są zainteresowane maksymalnym obniżeniem kosztów

takich interwencji publicznych ze względu na to, że dysponują środkami
publicznymi;

2. 12
 nadmierna opieka socjalna, ochrona pracowników powoduje, że ludzie są
zniechęceni do aktywności gospodarczej, ludzie są mniej przedsiębiorczy, bo
wiedzą, że państwo i tak się o nich zatroszczy;

mało skuteczna, bo proces decyzyjny warunkujący podjęcie jakichkolwiek działań

jest bardzo wydłużony.

2. 13