Professional Documents
Culture Documents
HİKMET
HİKMET
NEDİR?
1
Hakan Uğur- Kur’an’da Hikmet Kavramı -Tefsirlere Göre Hikmet
Ayetleri.
itibariyle, eylemin keyfiyetini (nasıllılık veya
durum) açıklayan bir kalıp olarak karşımızda
durmaktadır. Bir başka tabirle söylemek
gerekirse, mütekellim (konuşan kişi),
konuşmasında geçen failin eylemini dile
getirdikten sonra, bu eylemin nasıl bir şekilde
meydana geldiğini ya da eylemin, hangi durumla
kendisini ilişkilendirerek varlık sahasına çıktığını
ifade etmek istiyorsa, bu mastar çeşidini
kullanmaktadır.2
2
İbrahim GÜNAYDIN- Mâturîdî’nin Te’vîlâtu’l-Kur’ân’ında Hikmet
Kavramı
3
3/ Âli İmran 48
Müfessirlerin yukarıdaki ayette geçen
hikmetle ilgili olarak yaptıkları başlıca yorumlar
şunlardır:
a) Hikmet Sünnet anlamına gelir. Ayette Hz.
İsa’nın vahyin uygulanmasından ibaret olan
Sünneti kastedilmiştir. Bu görüş, ilk dönem
müfessirlerinden Taberî ve İbn Atıyye’ye aittir.
b) Hikmet ilim öğrenmek ve bu ilim
doğrultusunda güzel ahlâka sahip olmak anlamına
gelir.
4
Mâide 5/110.
5
Bakara 2/251.
anlamına gelir ki bu da ancak
nübüvvetle mümkün olur.
f) Hikmet kendisine hiçbir fesadın
karışamayacağı sağlam söz anlamına
gelir.6 Bu, İbn Atıyye ve Şevkânî’ye ait
bir yorumdur.
g) İbn Zeyd, "Kur'an'ın ayetlerinin ilmi”
bir başkası ise, ''Kur'an hakikatlerini
anlamak" manalarını vermişlerdir.7
6
İsrâ 17/39.
7
Râğıb el İsfahânî- El Müfredât
gelecektir. Dolayısıyla “Kitap, Tevrat ve İncil”
kelimeleri arasında geçen hem de öğretilen bir şey
olan hikmet kelimesi “dilin yazıya dökülürken
doğru, yerli yerinde yapılmasını” ifade eden imlâ
kuralları da denilen bir anlamda olması hikmet için
verilen anlamlar içinde öne çıkıyor.
Hikmet kelimesinin tek başına anlamının
“yazını kuralları veya imla kuralları” anlamına
geldiğini söylemiyoruz. Dilcilerin verdiği “sözde ve
fiilde isabetli olmak” anlamının üst bir anlam
olduğunu ve bağlama göre anlam sahasının
belirlendiğini söylüyoruz. Spor müsabakalarında
veya mahkeme salonlarında karar verenlere
hakem ve hâkim denilmesi “sözde ve fiilde isabetli
olmak” anlam sahası sebebiyledir. Dolayısıyla
yazının öğretildiği ve yazılı eserlerin mevzu bahis
olduğu yerde hikmet; bu işlerin doğru yapılması
için gereken bilginin kendisidir.
Kur’an’da geçen hikmet kelimesinin Sünnet
anlamı taşıdığı ve özellikle “kitab” kelimesinden
sonra gelen “hikmet” kelimesi ile Hz. Muhammed
(a.s.) veya Hz. İsa (a.s.) için kullanıldığı yorumu
yapılmıştır. Bu yorumu biraz açmak gerekirse Hz.
İsa’nın sünneti ne olabilir diye sorulabilir. Zira
yeme içme gibi günlük işlerin veya herkesin yaptığı
şeylere sünnet denilmediği bilinen bir durumdur.
Dolayısıyla Hz. İsa’nın sünneti olsa olsa yine kitap
ve İncil konularının ortasında bu konular ile alakalı
olsa gerektir.
Kur’an’da “hikmet” kelimesi, on yerde
“kitap” kelimesiyle birlikte olmak üzere, yirmi defa
geçmektedir. Bu geçen yerlerde, üç defa “mülk”,
birer defa da mevzia, hayır ve ayet kelimeleriyle
birlikte kullanıldığı görülmektedir. Hikmet
kelimesinin çoğunlukla kitap kelimesiyle beraber
geçmesi tezimizi güçlendiriyor.
Dolayısıyla Kur’an’da hikmet kelimesi tek
bir manayı işaret etmemekte, geçtiği farklı
ayetlerde farklı nitelikleri ifade edilmektedir. Ama
hepsi için geçerli olabilecek “sözde ve fiilde isabetli
olmak” anlamıdır.
Bunun yanı sıra müfessirlerce verilen
çeşitli manalarında kelimeye verilen “sözde ve
fiilde isabetli olmak” manasına dâhil olduğunu
söyleyebiliriz. Çünkü hikmetin, söz ve fiilinde
mükemmel olmak, yaptığını eksiksiz bir şekilde
yapmak manasına gelen “ihkâm” kelimesinden
geldiği bilinen bir tespittir.
Mesela ayet kelimesine Kur’an’da çeşitli
anlamlar verilmiştir. Hiçbiri bu kelimenin temel
anlamını boşa çıkarmaz. Kelimenin esas anlamı
“sabit alamet” demektir. Bu kelime rasüller ile
geçtiğinde onların rasul olduklarının alameti
anlamına geliyor.8 Kelime kitap ile veya Hurûfu
Mukatta’a ile geçtiği zaman “yazının alametleri”
yani harflere tekabül eden sembol ve işaret
anlamına geliyor. Kısaca kelimenin bir üst anlamı
var bir de bağlam ile bunun işaret ettiği anlamlar
vardır.
Kısaca diyoruz ki Mîzân (ölçü) ile
kastedilen dilin ölçüleridir. Hikmet (sözde isabetli
olmak) ile kastedilen yazının kurallarıdır.
8
Mucize diyorlar bunun için fakat Kur’an’da mucize kelimesi bu
anlamda geçmez.