Turkish

Language Reform
Tuğçe Göktaş
Aleyna Nur Kayakoğlu
Ömer Yavuz
Resul Adkovayçin
Mert Özbelibağlı
Seda Çatalkaya
Gizem Küçük
İçerik Sayfası
1. Giriş

2. Yazı sistemindeki değişimin tarihsel gelişimi

3. Yazı Sistemlerinde Saydamlık

4. Latin Yazı Sisteminde Yazıbirim-Sesbirim Etkileşimi

5. Arap Yazı Sisteminde Yazıbirim-Sesbirim Etkileşimi

6. İki Yazı Sisteminde Harf-Sesbirim Eşleşmesinin Karşılaştırılması

7. Arap Harfleriyle Yazımda Biçim-Sesbilimsel Yazı Sistemi

8. Yazıbirim-Sesbirim Etkileşimi ve Okuma Eğitimi

9. Sonuç
Giriş
● Arap ve Latin harflerine dayalı yazı sistemi karşılaştırılması

● Türkçe’nin Arap ve Latin alfabesine etkisi

● Yazıbirim-Sesbirim etkileşimleri

● Harf-sesbirim örtüşme oranlarını belirlemek

● Biçim-Sesbilim başkalaşımlarının yazı sisteminde ne ölçüde yansıtıldığını

öğrenmek
Yazı Sistemindeki Değişimin Tarihsel Gelişimi
● XIII. yüzyılda arap yazı sisteminin saydamlığı az görülmektedir.

● 12 Mayıs 1862’de harflerde değişiklik yapılma konusu ele alınmıştır.

● Arap harfleriyle oluşturulan yazı sistemi zorluğundan dolayı okur yazar sayısının

az olduğu öne sürülmüştür.

● ‘’Harflerin Islahı’’ tasarısı sunuldu.

● ‘’Huruf-ı Munfasıla’’harflerin ayrı yazılması olarak adlandırıldı.

● İmgeler ve şekillere yönelik birçok gazete ve dergilerde çalışmalar yapıldı.

Yazı Sistemindeki Değişimin Tarihsel Gelişimi
● Serveti Fünun; yazıda ünlüleri gösteren imlerin eklenmesidir.

● 26 Şubat 1926’da Türkiyat kongresinde Arap alfabesinin bırakılıp Latin alfabesine

geçilmesi belirlendi.

● 26 Haziran 1928’de Dil Ercümeni kuruldu.

● 6 Ağustos’da Latin alfabesine dayalı Türk yazı sistemi belirlendi.

● 3 Kasım 1928’de Resmi Gazete’de Türk harfleri ‘’Sesçil bir alfabe’’ olarak toplum

tarafından kabul görüp, hızlı bir şekilde yayıldı.

Latin ve Arap Yazı Sisteminde
Yazıbirim-Sesbirim Etkileşimi
Yazı Sistemlerinde Saydamlık
Alfabetik yazılarda yazıbirim (grapheme) olarak adlandırılan birim, anlam ayırt edici
en küçük birim olan sesbirimi (phoneme) gösteren harfleri adlandırmak için kullanılır.

Örn: thought sözcüğü, yedi harf içerir.

Üç yazıbirimi barındırır ( th-ough-t).

Bu üç yazıbirimi, üç farklı sesbirimi göstermektedir. /θ/, /ɔː/,/t/.

Yazı Sistemlerinde Saydamlık
Yazı sistemleri:

- Yüzeysel (shallow)
- Saydam (transparent)
- Derin (deep)
- Opak (opaque)
Yazı Sistemlerinde Saydamlık
İngilizcede /aɪ/ sesbirimi mine, pie ve my sözcüklerinde görüldüğü gibi farklı
yazıbirimleri ile gösterilmiştir: <i>, <ie>, ve <y> .

Aynı zamanda yazıbirim-sesbirim yönünde, <a> yazıbiriminin fate, pat ve wash

sözcüklerinde farklı sesbirimleri gösterdiği görülmektedir: /eɪ/, /æ/ ve /ɒ/.

- Biçim-sesbilimsel (morpho-phonemic) başkalaşım: Yazı sisteminin saydamlığı

ile ilişkili bir başka görünüm.
- Örn: Cars, cats sözcüklerinde, –s biçimbirimi ilk sözcükte [z], ikinci sözcükte [s]
seslerini göstermesine karşın her iki sözcükte de yazıbirimiyle gösterilmiştir.
- Örn: Türkçede –lAr biçimbirimi arabalar ve kediler sözcüklerinde
altbiçimciklenme koşullarına uygun biçimde –lar ve –ler biçimlerinde
yazılmaktadır.
Yazı Sistemlerinde Saydamlık
- Bir yazı sistemi ne kadar eskiyse saydamlığını da o kadar yitirmiştir.
- Seslerle harflerin tümüyle örtüştüğü bir yazı sisteminden söz etmek
imkansızdır.
- Yazı sistemlerinin saydamlığı, harf-ses etkileşimlerine göre değil, anlam ayırt
edici birimlere göre, yani yazıbirim-sesbirim ya da harf-sesbirim etkileşimlerine
göre değerlendirilmektedir.
Latin Yazı Siteminde Yazıbirim-Sesbilim
Etkileşimi
● Türk Latin alfabesi 29 harften oluşur.

● Sesbirim karşılığı olmayan tek harf <ğ> harfidir.

● dağ [da:], ağaç [a:tʃ]

● düz-öndil ünlüleriyle birlikte <ğ> harfi, [j] olarak sesletilmektedir.

● eğlence [ejlɛndʒe], ağıt [ait]

Latin Yazı Siteminde Yazıbirim-Sesbilim
Etkileşimi
 Latin Yazı Siteminde Yazıbirim-Sesbilim
Etkileşimi
● Dillerde süre, ton, vurgu gibi parçalarüstü sesbrimler bulunmaktadır.

● Fransızca (hôpital ), İspanyolca (Azúcar ), Macarca ( borsó ), Tanca

● Türkçe’de sadece süre biriminin düzeltme imi olan (^) kullanılmaktadır.

● adet/âdet, şura/şûra, resmi/resmî.

● dünya, memur, vali

Latin Yazı Siteminde Yazıbirim-Sesbilim
Etkileşimi
● <‫> ك‬ve <‫> ق‬ /c/ , /k/
● <‫>ك‬ <‫>و‬ /y/ ( ‫ ) ﮐورك‬/k̟ʰyɾk/
● <‫> ق‬ /o/ ‫ ﻗورق‬/kʰoɾk/
● Kar, kâr /kaɾ/ ve /ca̟:ɾ̥/
● mekân, evlât, sükûn, üslûp, rüzgâr
Latin Yazı Siteminde Yazıbirim-Sesbilim
Etkileşimi
● film [filim], tren [tiren]
● sürat, vaka sür’at, vak’a
Arap Yazı Sisteminde Yazıbirim-Sesbilim
Etkileşimi
Arap alfabesiyle Türkçe
yazımında, Türkçedeki
sekiz ünlüyü göstermek
üzere dört yazıbirim
(<‫>ه‬, <‫>ی‬, <‫>و‬, <‫< ا‬
kullanılmıştır. Dolayısıyla
ünlülerle ilişkili olarak
sesbirim-yazıbirim
etkileşiminde her bir
sesbirimi tek bir yazıbirim
karşılayamamaktadır. Bu
belirsizlik pek çok
eşyazımlı sözcüğe neden
olmaktadır:
Türkçenin Arap harfleriyle yazımında kullanılan <‫ع‬
<yazıbirimi, Arapçada Türkçe ses dizgesinde
bulunmayan sürtünücü gırtlak ünsüzü olan [] sesini
göstermektedir. Arapça kökenli sözcüklerin
yazımında kullanılan bu yazıbirim, Tablo 2‘de de
görüldüğü gibi, Türkçede neredeyse tüm ünlüleri
gösterebilmektedir:
Arapçada <‫< د‬yazıbirimi [d] sesini, <‫< ض‬yazıbirimi de [d] sesini
gösterirken Arap alfabesiyle Türkçe yazımında bu yazıbirimin sadece
/d/ sesbirimini gösterdiği görülmektedir. Arap alfabesindeki üç farklı
im Türkçedeki /h/ sesbirimini gösterirken, Arapçada <‫< ه‬yazıbirimi, [h];
<‫< ح‬yazıbirimi, ve >‫< خ‬yazıbirimi de [] sesi için kullanılmaktadır. Yine
<‫>س‬, <‫< ث‬ve <‫< ص‬yazıbirimleri tek bir sesbirimi gösterirken, Arapçada
<‫< ث‬yazıbirimi [] sesini, <‫< س‬yazıbirimi [s] sesini, <‫< ص‬yazıbirimi de [s]
sesini göstermektedir.
İki Yazı Sisteminde Harf- Sesbirim
Eşleşmesinin Karşılaştırılması
İki Yazı Sisteminde Harf- Sesbirim
Eşleşmesinin Karşılaştırılması
İki Yazı Sisteminde Harf- Sesbirim
Eşleşmesinin Karşılaştırılması
İki Yazı Sisteminde Harf- Sesbirim
Eşleşmesinin Karşılaştırılması

Sözcük sayısı: 10525

Ortalama Sesbirim Sayısı: 5,20

Arap alfabesi ile harf sayısı ortalaması: 4,97

Latin alfabesi ile harf sayısı ortalaması: 6,25
İki Yazı Sisteminde Harf- Sesbirim
Eşleşmesinin Karşılaştırılması
Arap Harfleriyle Yazımda Biçim-Sesbilimsel
Yazı Sistemi

● Biçimbirimler (morpheme) çeşitli sesbilimsel koşullanmalar altında

altbiçimciklenmeler sergilemektedir. Daha önce de belirttiğimiz gibi, saydam
olmayan yazı sistemlerinin bir özelliği, bağımlı biçimbirimlerin yazımında
biçim-sesbilimsel yazı sistemini kullanmaması, yani altbiçimciklenmeleri yazıda
göstermemesidir.
Arap Harfleriyle Yazımda Biçim-Sesbilimsel
Yazı Sistemi
Arap Harfleriyle Yazımda Biçim-Sesbilimsel
Yazı Sistemi
Arap Harfleriyle Yazımda Biçim-Sesbilimsel
Yazı Sistemi
Türkçede Altbiçimciklenme
● –sA (-se ,-sa)
● –sIz ( -siz ,-sız ,-suz ve -süz)
● Arap alfabesindeki ünlüleri gösteren yazıbirimlerin (<‫>ا‬, <‫>و‬, <‫>ه‬, <‫ ی‬,(<bu
başkalaşımları yazıda ayırt etmesi olanaksızdır.
● (‫ﺳﺰ‬ s(ı)z )
● Örnek:
● –(I)mIz için ( ‫ ) ﻣﺰ‬m(ı)z; –(I)nIz için( ‫ ) ﮐﺰ‬ñ(ı)z; –(n)In için
● ‫ ) )ك‬ve (‫ ) ﻧﻚ‬n(ı)ñ; –DAn için (‫ ) دن‬d(a)n; –Im için ( ‫ ) م‬-mIn için
● ( ‫ ك‬ñ) ; –lAr için (‫ )ﻟﺮ‬l(a)r; –mIş için (‫ ) ﻣﺶ‬m(ı)ş vb.
Arap Harfleriyle Yazımda Biçim-Sesbilimsel
Yazı Sistemi
● /K/ Biçimbirimi
● /k/ <‫ ( < ق‬k) , <‫( < ك‬k)
● Örnek:
● (-mak) ‫ ﻣق‬m(a)k , (-mek) ‫ ﻣك‬m(e)k
●
● Örneğin;
● ( –lIK) ‫ ﻟق‬l(ı)k,
● –lik ve –lük (‫) ﻟك‬
● –CIK ( ‫ ) ﺟق‬c(ı)k,
● –cik ve –cük (‫) ﺟك‬
Arap Harfleriyle Yazımda Biçim-Sesbilimsel
Yazı Sistemi
● –DI biçimbirimi
● (-dı) (‫)دی‬
● (‫ ) ی‬: –DI-m için ( ‫) دم‬ d(i)m; –DI-n için ( ‫ ) دك‬d(i)ñ; –dı-k,
tı-k, du-k ve tu-k için ( ‫ ) دق‬d(ı)k, –di-k, ti-k, dü-k ve tü-k için
( ‫ ) دك‬d(i)k.
● Dar ünlülerin bulunduğu kimi eklerin yazımında ise (‫ ) ی‬yazıbiriminin
değil, (‫ ) و‬yazıbiriminin kullanıldığı görülmektedir.
● Örnek :
● (-sIn) altbiçimleri : –sın, –sin, –sun ve –sün (‫( ) ﺳون‬-sün)
Arap Harfleriyle Yazımda Biçim-Sesbilimsel
Yazı Sistemi
Örnek:
● (–DI )biçimbiriminin sesbilimsel etmen ( –dı, –di, –du, –dü, –tı, –ti, –tu ve
–tü).
● (‫)دی‬ (-di)
● (–CI )biçimbiriminin sesbilimsel etmen ( –cı, –ci, –cu, –cü, –çı, –çi, –çu ve –
çü )
● ( ‫) ﺟﯽ‬ (-ci)
● (–CA ) biçimbiriminin (–ca, –ce, –ça ve –çü ),
● ( ‫) ﺟﮫ‬ (ce)
● ( –Dan) biçimbiriminin( –dan, –den, –tan ve –ten)
● ( ‫) دن‬ (d(a)n)
Yazıbirim-Sesbirim Etkileşimi Ve Okuma
Eğitimi

● Yazı sisteminde saydamlık okuma öğrenmenin kolaylığı açısından önemlidir.

● Saydam yazı sistemi, sözcük tanıma işlemini kolaylaştırır.
● Türkçenin sesbilimsel yapısına uygun olmayan Arapça okuma öğrenme
açısından güçtür.
● Arapça yazı sisteminde ünlüleri gösteren imler saydamlaşmayı sağlar.
Yazıbirim-Sesbirim Etkileşimi Ve Okuma
Eğitimi
● Türkçenin Arapça yazımında kullanılan imler saydamlaşmayı sağlasa da
tamamıyla saydam bir yazı sistemi elde etmek mümkün değildir.
● Türkçenin Latince yazımı üzerine yapılan çalışmalarda, ilk okuma yazma
öğretiminde çözümleme yöntemi kullanılırken, 2004-2005 eğitim ve öğretim
yılından itibaren bunun yerini ses temelli tümce yönteminin aldığı
gözlemlenmiştir.
Yazıbirim-Sesbirim Etkileşimi Ve Okuma
Eğitimi
● Saydamlık, okuma eğitimini etkileyen diğer öğelerle birlikte anlamlı hâle
gelebilmektedir.
● Bu saydamlığın Türk yazı sisteminin değişimine katkısı;
● 1897 yılında okuryazarlık oranı %10.5
● 1927 yılında okuryazarlık oranı %10.7
● 1928 yılında harf devrimiyle okuryazarlık sıfıra düştü
● 1935 yılında okuryazarlık oranı %19.25’e yükseldi
Yazıbirim-Sesbirim Etkileşimi Ve Okuma
Eğitimi
Sonuç
● Arap ve Latin alfabelerine dayalı yazı sistemleri saydamlık bakımından

karşılaştırılmıştır.
● Sözlüksel düzeyde harf-sesbirim örtüşme oranları belirlenmiştir.
● Latin alfabesine dayalı bugünkü yazı sisteminde harf-sesbirim eşleşmesinin;
● %95.33 tam
● Arap alfabesine dayalı yazı sisteminde;
● %21.14 olduğu görülmüştür.
● Saydamlığın, okuma güçlükleri bakımından önemli etkenlerden biri olduğu
anlaşılmıştır.
Kaynakça
ODTÜ Gelişme Dergisi, 39 (Nisan), 2012, 61-86