ტელესკოპები და ხელოვნური

თანამგზავრები - ცა უთვალავ
ფერებში
 ტელესკოპის ისტორია
1608 წ. - იოჰან ლიპერშეი, შექმნა რეფრაქტორი;
1609 წ. - გალილეო გალილეი, პირველმა გამოიყენა
რეფრაქტორი ასტრონომიაში;
1611 წ. - ჯოვანი დემისიანი, შემოიღო სახელწოდება
„ტელესკოპი“.

1668 წ. - ისააკ ნიუტონი, შექმნა სარკული ტელესკოპი

(რეფლექტორი);
1814 წ. - ჰამილტონი, შექმნა კატადიოპტრული
ტელესკოპი;
1990 წ. - გაუშვეს პირველი კოსმოსური ტელესკოპი,
ჰაბლის კოსმოსური ობსერვატორია.
 ტელესკოპების ნაირსახეობა
რადიო ტელესკოპი;
ინფრაწითელი ტელესკოპი;
ოპტიკური ტელესკოპი;
ულტრაიისფერი ტელესკოპი;
რენტგენული ტელესკოპი;
გამა ტელესკოპი.
 ოპტიკური ტელესკოპების ტიპები

• რეფლექტორი ანუ სარკული

ტელესკოპი;
• რეფრაქტორი ანუ ლინზური
ტელესკოპი;
• კატადიოპტრული ანუ სარკულ-
ლინზური ტელესკოპი;
 ტელესკოპის ძირითადი მახასიათებლები
• ობიექტივი;
• ფოკალური მანძლი;
• გამადიდებლობა;
• აპერტურა;
• ოკულარი;
ტელესკოპის ძირითადი მახასიათებლები
 2000 mm ÷ 26 mm = 78 X

ტელესკოპის გამადიდებლობა

• ტელესკოპის გამადიდებლობა = ტელესკოპის

ფოკალური მანძლი / ოკულარის ფოკალური 2000 mm ÷ 10 mm = 200 X
მანძილი

2000 mm ÷ 1 mm = 2000 X
 რაც უფრო დიდია
ობიექტივი, მით
უკეთესია გამოსახულება
ქრომატული აბერაცია
სფერული აბერაცია
აბერაცია
რეფრაქტორი ანუ ლინზური ტელესკოპი
რეფლექტორი ანუ
სარკული ტელესკოპი
ლინზა

რეფრაქტორი და რეფლექტორი

სარკე
რეფრაქტორი, რეფლექტორი
და კატადიოპტრული
ანუ სარკულ-ლინზური
ტელესკოპი
დიდი ტელესკოპები
• Very Large Telescope (VLT)
• პარანალის ობსერვატორია, ჩილე;
• გახსნის თარიღი 1998 წ;
• დიამეტრი 4x8,2 მ;
• ერთი სრული სარკე.

• Gemini Observatory
• Gemini North ტემაუნა-კეა, ჰავაი, აშშ;
• Gemini south სერო პაჩონი, ჩილე;
• გახსნის თარიღი 2000 წ;
• დიამეტრი 8,1 მ;
• The Gran Telescopio CANARIAS
• ლა-პალმა, ესპანეთი;
• გახსნის თარიღი 2007 წ;
• დიამეტრი 10,4 მ;
• ფოკუსური მანძილი 169,9 მ;
• 36 სეგმენტისგან შედგება.

• W. M. Keck Observatory
• მაუნა-კეას ობსერვატორია, ჰავაი, აშშ;
• გახსნის თარიღი 1993-1996 წწ;
• 2 ტელესკოპი, დიამეტრი 10 მ;
• ფოკუსური მანძილი 17,5 მ;
• 36 სეგმენტისგან შედგება.
დედამიწის ატმოსფერო აბრკოლებს ელექტრომაგნიტური
სპექტრის უდიდეს ნაწილს
სხვადასხვა სახის ტელესკოპები
 რადიო ტელესკოპები
Atacama Large Millimeter/
submillimeter Array (ALMA)
• ჩილე, ატაკამას უდაბნო;
• სულ 66 ანტენა 12 და 7 მეტრიანი
დიამეტრით;
• რადიოტალღები რამოდენიმე ათასი
მკმ-დან 1 მმ-მდე.

Arecibo Observatory
(დაზიანებულია)
• პუეტრო-რიკო;
• დიამეტრი 304,8 მ;
• ფოკუსური მანძილი 132,5 მ;
• ფართობი 73000 მ²;
• რადიოტალღები 0.03 - 1
• Green Bank Telescope
• აშშ, დასავლეთ ვირჯინია;
• დიამეტრი 100 მ;
• ფოკუსური მანძილი 60 მ;
• ფართობი 7854 მ²;
• რადიოტალღები 0,6 მმ - 3 მ.

• Effelsberg 100-m Radio

Telescope
• გერმანია, ბად მიუნსტერეიფელი;
• დიამეტრი 100 მ;
• ფოკუსური მანძილი 30 მ;
• ფართობი 7850 მ²;
• რადიოტალღები 3,5 მმ - 0,7 მ.
თანამგზავრი წარმოადგენს ხელოვნურ
ობიექტს, რომელიც სპეციალური მისიით
არის გაშვებული და განთავსებული
ორბიტაზე. ასეთ ობიექტებს ხელოვნურ
თანამგზავრებად მოიხსენიებენ, რათა
ბუნებრივი თანამგზავრებისაგან განასხვავონ,
როგორიცაა მაგალითად მთვარე.

მსოფლიო მასშტაბით პირველი ხელოვნური

თანამგზავრი Sputnik 1 გაშვებული იქნა
საბჭოთა კავშირის მიერ 1957 წელს. ამის შემდეგ
40-ზე მეტმა ქვეყანამ დაახლოებით 6600
ხელოვნური თანამგზავრი გაუშვა.
• 2018 წლის მონაცემებით 40 ქვეყნის გაშვებული
დაახლოებით 8900 თანამგზავრიდან 5000
მოძრაობს ორბიტაზე, საიდანაც დაახლოებით 1900
ფუნქციონირებს. დანარჩენი მათგანი წარმოადგენს
კოსმოსურ ნარჩენს.
• ფუნქციური თანამგზავრებიდან დაახლოებით 63%
მოძრაობს დედამიწის ქვედა ორბიტაზე, 6% -
დედამიწის საშუალო ორბიტაზე (20 000 კმ)
დანარჩენი - კი გეოსტაციონარულ (გეოსინქრონულ
ეკვატორული ორბიტა) ორბიტაზეა.(36 000 კმ
დაახლოებით)
• ხელოვნური თანამგზავრებიდან რამოდენიმე
გაშვებულ იქნა ნაწილებად, როგორც ასაწყობი
ნაკრები, რომლებიც ქმნიან ერთ მთლიან სისტემას.
• უამრავი კოსმოსური ზონდია გაშვებული სხვა
ობიექტების ორბიტებზეც, როგორებიცაა მთვარე,
მერკური, ვენერა, მარსი, სატურნი, იუპიტერი,
რამოდენიმე ასტეროიდი და მზე.
• ხელოვნური თანამგზავრები
გამოიყენება როგორც
სამხედრო,ასევე სამოქალაქო
დანიშნულებით.
• არსებობს სხვადასხვა ტიპის
ხელოვნური თანამგზავრები:
საკომუნიკაციო სისტემური,
დედამიწის დამკვირვებელი,
ნავიგაციის სისტემური
თანამგზავრები, ამინდის
პროგნოზირების
თანამგზავრები და
კოსმოსური ტელესკოპები.
• ხელოვნური თანამგზავრები
წარმოადგენენ ნახევრად
დამოიკიდებელ
კომპიუტებით მართვად
სისტემებს.
• თანამგზავრთა ქვესისტემები
ასრულებენ უამრავ
ფუნქციას, როგორიცაა
ენერგიის მიღება, სითბური
კონტროლი, ტელემეტრია,
მდებარეობის კონტროლი და
ორბიტის შესწორება.
კოსმოსური სადგური(Space stations) და
კოსმოსური ხომალდი(spacecraft),
რომლებიც იმყოფებიან დედამიწის
ორბიტაზე, ასევე წარმოადგენენ
ხელოვნურ თანამგზავრებს.
 • გეოცენტრული ორბიტის კლასიფიკაცია
სხვადასხვა ტიპის სიმაღლეების მიხედვით:
• 1. დედამიწის ქვედა ორბიტა 180კმ-დან 2000კმ-
ორბიტები მდე. (LEO)
• 2. დედამიწის საშუალო ორბიტა 2000კმ-დან 35
787კმ-მდე (MEO)
• 3. გეოსინქრონული ორბიტა - წრიული
ორბიტა,რომლის გარშემოვლის პერიოდი არის
1 ვარსკვლავიერი დღე, რომელიც
თანხვედრაშია დედამიწის ბრუნვის
პერიოდთან. მისი სიჩქარე დაახლოებით 3 000
მ/წმ-ია.
• 4. დედამიწის ზედა ორბიტა 35 787კმ-დან
ზევით(HEO)
• კლასიფიკაცია დახრის კუთხის მიხედვით :
• 1. პოლარული ორბიტა. დახრის კუთხე 90
გრადუსთან მიახლოვებაშია და მასზე
გაშვებული თანამგზავრი გაივლის დედამიწის
ორივე პოლუსს.
• 2. პოლარული, მზის სინქრონული ორბიტა,
რომელიც ერთიდაიმავე ადგილობრივი
დროით ეკვატორის ერთიდაიგივე წერტილში
გაივლის. ხელსაყრელია იმ თანამგზავრის
გასაშვებად, რომელიც დედამიწის სურათებს
იღებს.
პოლარული, მზის სინქრონული ორბიტა
 Chandrayaan-1 - მთვარის ორბიტაზე ინდოელების მიერ გაშვებული პირველი ზონდი.
• გაშვებულ იქნა 2008 წელს ინდოეთის კოსმოსური
კვლემიერვითი ცენტრის.
• ფუნქციონირებდა 2009 წლის აგვისტომდე.
• პროექტის ღირებულებამ შეადგინა 57 მილიონი აშშ
დოლარი.
• მისიის მიზანი იყო მთვარის შესწავლა

Chandrayaan-2 - მთვარის ორბიტაზე

ინდოელების მიერ გაშვებული მეორე
მისია.
გაშვების დრო -2019 წლის 22 ივლისი.
Skylab - შეერთებული შტატების პირველი კოსმოსური სადგური (ლაბორატორია)

• Skylab -კოსმოსური სადგური

გაშვებული და მართული იყო NASA-ს
მიერ.
• Skylab - შედგება Apollo Telescope
Mount - მრავალსპექტრული მზის
ტელესკოპისაგან, სახელოსნოს და
სხვა სისტემებისაგან, რომლებიც
საჭიროა ხომალდის ეკიპაჟისა და
სამეცნიერო ექსპერიმენტებისათვის.
• გაშვებულ იქნა 1973 - 1979 წწ.
• Skylab-ზე არსებული ჩატარებული
ექსპერიმენტებისა და
დაკვირვებების შედეგად დამტკიცდა
კორონული ხვრელების არსებობა.
• დღეს უკვე Skylab ჩაანაცვლა;
საერთაშორისო კოსმოსური
სადგურმა (International Space Station)
და MIR კოსმოსურმა სადგურმა.
MIR- დედამიწის ქვედა ორბიტაზე
გაშვებული საბჭოთა/რუსული
კოსმოსური სადგური.

• 1986 წლის 20 თებერვალი - 1996

წლის 23 აპრილი.
• განაახლეს 2001 წლის 23 მარტს
• ეკიპაჟი შედგებოდა 3 წევრისაგან
• დედამიწის ქვედა ორბიტა.
• წარმოადგენდა ლაბორატორიას,
სადაც ატარებდნენ ბიოლოგიურ,
ანატომიურ, ასტრონომიულ,
ფიზიკურ, მეტეოროლოგიურ ცდებს.
• MIR - წარმოადგენდა პირველ
კოსმოსურ სადგურს, სადაც
მუდმივად იყვნენ ეკიპაჟის
სხვადასხვა წევრები.
საერთაშორისო კოსმოსური სადგური (International Space Station)

• მიკროგრავიტაციისა და
კოსმოსური გარემოს
კვლევის ლაბორატორია,
სადაც ატარებენ
ბიოლოგიურ, ანატომიურ,
ასტრონომიულ, ფიზიკურ,
მეტეოროლოგიურ ცდებს.
• გაშვების თარიღი: 1998
წელი.
• დედამიწის ქვედა ორბიტა.
• ყველაზე დიდი კოსმოსური
სადგური, რომლის
დანახვაც დედამიწიდან
შეუიარაღებელი თვალითაც
შესაძლებელია.
• ეკიპაჟის წევრების
რაოდენობა: 6 წევრი.
 მზის დინამიკური ობსერვატორიის (SDO)

• NASA-ს მისია, რომელიც 2010 წლიდან უზრუნველყობს მზის თითქმის უწყვეტ დაკვირვებებს. იგი
წარმოადგენს პროგრამა ‘Living With The Star’ პარგლებში გაშვებულ თანამგზავრს.
• ამ პროგრამის მიზანს წარმოადგენს დედამიწა მზის კავშირების სიღრმისეული შესწავლა.
• SDO- შეისწავლის თუ როგორ აღმოცენდება მზის მაგნიტური ველი, თუ როგორ ვრცელდება ეს ენერგია
ჰელიოსფეროსა და დედამიწის მაგნიტოსფეროსა და ატმოსფეროში მზის ქარის საშუალებით.
• ობსერვატორია შედგება 3 ინსტრუმენტისაგან: ატმოსფერული გამოსახულების შემქმნელი ნაკრების (AIA),
ჰელიოსეისმოლოგიური და მაგნიტური იმიჯერის (HMI) და უკიდურესი ულტრაიისფერი ცვალებადობის
ექსპერიმენრი (EVE)
• გეოცენტრული სისტემა
• მუშაობს გეოსინქრონულ რეჟიმში
მზისა და ჰელიოსფერული
კოსმოსური ობსერატორია (SOHO)
• SOHO-ს მისია გაშვებულ იქნა
1995 წლის 2 დეკემბერს და
დაგეგმილი იყო მისი 2 წლიანი
ფუნქციონირება, თუმცა უკვე
22-ე წელია იგი უწყვეთად
გვაწვდის მონაცემებს. SOHO
შედგება 12 ინსტრუმენტისაგან,
რომელთაგან SOHO/MDI და
SOHO/EIT მიერ მიღებული
მონაცემები ხშირად
გამოიყენება მზის მონაცემების
დასამუშავებლად.

• SOHO/MDI (მაიკელსონის
დოპლერის გამონასახები),
რომელიც ფოტოსფეროში
ზომავს მაგნიტური ველის
სიჩქარეს და SOHO/EIT
(ექსტრემალურ
ულტრაიისფერი
გამოსახულების შემქმნელი
ტელესკოპი), რომელიც
სწავლობს კორონის ქვედა
ფენების სტრუქტურას და
აქტივობას.
Pioneer 10 – შეერთებული შტატების მისია - კოსმოსური ზონდი
გაშვებულ იქნა 1972 წელს,
რომელმაც თავისი პირველი მისია
იუპიტერის გარშემო დაასრულა.
პირველი კოსმოსური ზონდია,
რომელიც მზის სისტემას გასცდა.
გაშვებულ იქნა აერონავტიკის და
კოსმოსური სივრცის კვლევის
ეროვნული სამმართველოს
(National Aeronautics and
Space Administration – NASA) მიერ.
Pioneer 10 - პირველი კოსმოსური
ხომალდია, რომელმაც იმოგზაურა
ასტეროიდების სარტყელში, ისე
რომ არანაირი დაზიანება არ
მიუღია, განსხვავებით Pioneer 11,
Voyagers 1 და Ulysses, რომელთაც
მხოლოდ ჩაუფრინეს
ასტეროიდების სარტყელს და არც
ერთი ასტეროიდი არ
დაუფიქსირებიათ.
 კოსმოსური ობსერვატორია (ინფრაწითელი ტელესკოპი)

Spitzer Space Telescope (SST)

გაშვების თარიღი 15.05.2009;

ჰელიოცენტრული ორბიტა: 0,98 – 1,02 აე;
გარემოქცევის პერიოდი 363 დღე;
ინსტრუმენტები:
oIRAC (Infrared Array Camera) (3.6, 4.5, 5.8 და 8 მკმ);
oIRS (Infrared Spectrograph);
oMIPS (Multiband Imaging Photometer for Spitzer)
(24, 70 და 160 მკმ).
 კოსმოსური ობსერვატორია (ოპტიკური ტელესკოპი)

Hubble Space
Telescope (HST)

გაშვების თარიღი 24.04.1990;

გეოცენტრული ორბიტა;
ორბიტის სიმაღლე 542 კმ;
ბრუნვის პერიოდი 95 წთ;
ინსტრუმენტი:
oრეფლექტორი,
oდიამეტრი 2.4 მ,
oფოკალური მანძილი 57.6 მ.
 კოსმოსური ობსერვატორია (ოპტიკური ტელესკოპი)

Kepler (spacecraft)

გაშვების თარიღი 7.03.2009;

ჰელიოცენტრული ორბიტა:
0,97 – 1,05 AU;
ბრუნვის პერიოდი 372,5 დღე;
ინსტრუმენტი:
oშმიდტის ტიპის ტელესკოპი,
oდიამეტრი 0.95 მ.
 კოსმოსური ობსერვატორია (ოპტიკური ტელესკოპი)

• Gaia (spacecraft)
• გაშვების თარიღი 19.12.2013;
• ორბიტა მზე-დედამიწა L₂;
• ორბიტის სიმაღლე 263000 – 707000
კმ;
• ბრუნვის პერიოდი 180 დღე;
• ინსტრუმენტები:
o The astrometry instrument (Astro),
o The photometric instrument (BP/RP),
o The Radial-Velocity Spectrometer (RVS).
 კოსმოსური ობსერვატორია (რენტგენული ტელესკოპი)

• Chandra X-ray
Observatory
• გაშვების თარიღი 23.07.1999;
• გეოცენტრული ორბიტა;
• ორბიტის სიმაღლე 14000-134000 კმ;
• ბრუნვის პერიოდი 64,2 სთ;
კოსმოსური ობსერვატორია
(რენტგენული და გამა ტელესკოპი)

Swift Gamma-Ray Burst Mission

გაშვების თარიღი 20.11.2004;

გეოცენტრული ორბიტა;
ორბიტის სიმაღლე 568 კმ;
ბრუნვის პერიოდი 96 წთ;
ინსტრუმენტები:
oBurst Alert Telescope (BAT);
oX-ray Telescope (XRT);
oUltraviolet/Optical Telescope (UVOT);
კოსმოსური ობსერვატორია (გამა ტელესკოპი)

• Fermi Gamma-ray Space

Telescope
• გაშვების თარიღი 11.06.2008;
• გეოცენტრული ორბიტა;
• ორბიტის სიმაღლე 535 კმ;
• ბრუნვის პერიოდი 95 წთ;
• ინსტრუმენტები:
o Large Area Telescope (LAT) - გამა
ტელესკოპი;
o Gamma-ray Burst Monitor (GBM) – გამა
ანთების რეგისტრატორი.
დასასრული