dia, Teoria caburcen mowy, (red.) St TANISEAW GRABIAS TEORIA ZABURZEN MOWY, PERSPEKTYWY BADAN, TYPOLOGIE ZABURZEN PROCEDURY POSTEPOWANIA LOGOPEDYCZNEGO 1 Pojecie mowy Mowa nazwijmy nzespél ezynnosci, jakie przy udziale jezyka wykonuj ezlowiek poznajac swiat i przekazujge jego interpretacig innym weave kom Zycia spolecznego”. ir Zaprezentowana definicja odbiega w znacznym stopniu od ujgé powszechnie funkcjonujacych w literaturze. Najczgscie} bowiem utozsamia sig mowe albo tylko z komunikacyjnymi zachowaniami czlowieka, albo wprostz biologicznie postrzeganym procesem méwienia®. W niniejszej pracy pojgcie ,mowy” jest rownoznacane z pojgciem zachowath jgzykowych”. Wérdd nich wyrézniamy: 1) zachowania dokonujace sig w tzw. mowie wewnetrane), na oznaczenie keérych stosuje sig niekiedy termin ,cerebracja”. Ich wynikiem jest pozbawiony Z prackonaniem iz uporem proponuje ¢¢ definicg od dwudziestu lat, zamieszczajac ja w tar kicj postaci w niemal wszystkich moich pracach. »Mowa jest aktem w procesie porozumiewania sig” — twierdzi L. Kaczmarek (1988, s. 22). Nauki medyczne opisujac mowe poszukuja biologicznych uwarunkowan czynnosci odde- chowych, fonacyjnych i artykulacyjnych (Foniatria kliniczna 1992, s. 222), Podobnie uj- muja zjawisko niektére prace psychologiczne i pedagogiczne. H. Mystkowska (1970, s. 8) zaprezentowala nastepujaca definicjg: Mowe nalezy [...] ujmowaé jako funkejg organizma Iudzkiego: ukladu nerwowego, narzadéw mowy, ruchu, sluchu",j rekse pomys! Zz chowanis emo °B j akomunikacyjnymi, keére wyzna 4 5 Yenacz, bywania wied ry 0 sobie i 0 Swiecie a t ‘ami quasi-komunikacyjnymi, one teu, iy Ayn, mit eeaci dawighowe nosciam proces 240 ynnosei czymi 2h mowigeeg? secukeurg: b) & prockazan | howania dokonujace 51 w mowie zewngtranej, nazyy, avkowa’ nickiedy winterakcja jgzykow,” jp Maj, ‘ekst zorganizowany W postac déwigkowg veg ‘ej |, umorliwiajacy porozumiewanie sie w pry, lew 5 proponowana definicja mowy ujmuje swe POleeg wf, spelniajgeych odrgbne funkcje. Sa nim. rales my znaweze czlowieka. Dokonuja sig one za — w cel jel 2 komunikacja jt Ich wynikiem jest © * coms lb geveow' Eatwo zauwa7} ray rodzaje 28chow" 1) ezynnosci po? iytko za omens jap a “vigea w umysie | bedac ar fare genera aburzcnia mow: swoltele organize i a ts nbywania wiedy, jak wml 1) zaks ca w mozgu dogwiadezest) oraz porzadek (era ture w umys Ie). Wydaje ms a prawdziwa w €) sprawie modna przyja€ naseepujace fezg: nines Pesai porzadkuje wiedze w sposob Dniwersalny, 2godnie biologics ene sechowas hory mézg zdobywa i porzadkuje Wied sj ich wynikiem jest organizowana pojecign ik, 4 reprezentacja rzectywistosci. Dla ing. **de, i 5: i ery , de mérg ludzki, wary ai ludzkich, ¢ ae 0 swojemts ea ee P 2 eho caynnosci komunikacyjne- Ujawniaja sie zwykle na tle spéjnyey spnimi'nchowah mimicznych i gestowych, stanowigcych tw. patajezykons ody mowy. Wyraiam prackonanie, #¢ jgzyk etniceny, zdobywany zres2ta pracy ” ie vy slugiwat sig wybitn: . 5 Falica errata oractnie mow wewngtrne) petugival i wybiny poli pnkounawes J Bandon de Courtenay (1889) 1 Kaczmarek ponownie zy} tego termin, 1988). on a ‘ i Seat (1958), ewérca ,semantyki ogélne, budujge reorig Indzkich ezynnosci po. i ic nie jest takie samo”. Kaida jednostka bowiem mado snaweryeh wyraia przekonani¢ £€ fi i dheponsjwlane, niepowtarzalne mozliwosei poznawe7e (zmyslowe i umystowe) i wzwige. Paro pone tapisane w m6zgo, niepowtarzalne doswiadezenia, poprzcz kere interpre. tujezdarzenia. Roctisssachowai ox6b 2 zaburzeniami mowy dostarcza przestanek do sadu, Ze skrajnie su. biektywistyeana teza A. Korzybskiego jaskrawo ujawnia sig W sytuacjach, w kedrych czlo- wick z jakichS powodéw nie jest w stanie dostatecznie przyswoic jezyka (np. w upostedze- nach umyslowych) lub w Krérych nastapil rozpad istniejgcej wezesnie} wiedzy jezykowe} (np. w chorobie Alzheimera). Zakladam te2, Ze jezyk, dysponujac kategoriami intersubick- tywnymi, wyréwnuje indywidualne rdanice poznaweze os6b pozostajgcych w normie biolo- giczne| i umyslowe). W zwigzku z tym moge sqdzi, Ze osoby te interpretujg raeczywistose ‘wsposbb dalece podobny.aa (IE ZABURZEN ROCK DURY POST, POMANIALOGDPEORCZNFO ” ‘om TABIRION MOWY POSED calowicka do sz6stego roku iycia bez wysitku, jest najdoskonalseym narzedziem® prackanu wiedzy 0 sobie i 0 Swiecie innym uezestnikom Zycia spolecenego. Weyrdenia sig spostéd innych sposobSw (np. opartych na miganiv) niebywalq dyskrecnoscig pracy umyslu, latwoseig i precyzjq kodowania intencji, unar ezeniowg pojemnoscig informacji oraz ekonomi wysitku; 3) ezynnosci socjalizacyjne i grupotwércze. Poznajgc rzeczywistosé i porozumiewajgc sig 2 innymi czlonkami grupy spolecznej czlowiek podlega procesowi socjalizacji — zdobywa wiedzg 0 te) grupie, w obrgbie ktdre} pozostaje, nastgpnie o innych grupach i o regulach zachowasi w nich obowigzujacych. Jezyk zatem organizuje zycie spoleczne dostarczajac wzorcéw zachowat komunikacyjnych i pozwalajac te wzorce realizowaé w postaci j¢zykowych x61 spolecenych. Niedostatki jezyka ograniczajg uczestnictwo grup spolecznych w éyciu, a w skrajnych wypadkach zupelnie je uniemozliwi: Znamicnaym osiagnigciem dwudziestowiecznej lingwistyki byo wyod- rebnienie w zakresie mowy sfery zachowarh wspélnych, laczacych wszystkich czlonkéw danej grupy spolecznej (narodu, spolecznosci lokalne)) i sfery zacho- wai indywidualnych wlasciwych poszczegdlnym je} czlonkom. Zachowania indywidualne przynaleine sq czlonkom grupy jako umyslowo i biologicznie niepowtarzalnym jednostkom, gdyz kazda jednostka swoiscie ma uksztaltowany aparat artykulacyjny, ma sobie wlasciwe moiliwosci motoryczne i po swojemu funkejonuje jej mézg, Natomiast zachowania wspélne bywajq ujmowane ros, maicie na gruncie wspélczesnych teorii lingwistycznych. Dla naszych celéw niezbedne wydaje sig zaprezentowanie takiego rozumicnia tej sfery zachowarh mownych czlowieka, ktére powstaly najpierw na gruncie strukturalizmu, Ppotem w gramatyce generatywnej, a nastepnie w socjolingwistyce Strukturalistyczne pojecie jezyka i mowy Na poczatku dwudziestego wieku, wraz z pojawieniem sig i krzepnigciem serukeuralizmu, utarla sig eradycja nazywania ,jgzykiem’” sfery dokonujqcych sig w mowie zachowath wspélnych danej grupy spolecznej, a sfery zachowat, indywidualnych — ,méwieniem”. Wychodzilo sig bowiem z zalozenia, zc jezyk * Sadzg, ae jgzyk staje sig »narzgdziem” tylko w funkeji praekazu informacji. W funkeji po- Znawe7e) jest komponentem umyshu, pozwalajacym crlowiekowi ogarniaé éwiae, Rocpounae Ziawisko znaczy ujaé je w procesie cerebracji w kategorie jgzykowe, Na spos6b ludzkt obje- Sniamy Soviat poprzes jeryk i jgzyka nie mozna z tego procesu wylaczye. Nie jest wige narce- dziem (zob. na ten temat tezy w dalszej czgsci rozprawy) Fare ae” oot paws how honanibacy ngs grupy spoleeznej” ~ my = ee gin cxtonkom BOTY aoe pegcnenbezytyWal indi, bye ne poicyners sabi pudowad whasne zachowania zromumtlte i one, Serukeuraliz poscawil i ugruncowal cexg, de jezyk joat ale dia anakow, w REOFY 1 kaddy znak zajmuje swoiste micjsce j 0 sya zinnymi znakamh To miejsce znaku w systemie, wynikle z hodyi wy Ieuraligei nazwali jego wareosei. relacji 24, se cu znakow, seu cworey innych W’ incerpretagji id wartosci Pore dyspozyci wszyscy czlonkowie gry ta aé swiat i przekazywa€ jego ime ac wyrazdw i ukla Fonwan, kesrg musa mee do mode w miarg podobnie poznaws w przeckonaniu F. de Saussure’a proces budowania zdah nalez inn anchowasi indywidualnych- Wigezyl je de Saussure do Sree Re a, fry rae dkowanie znakow w systemic dokonuje sig zdaniem twé; sm wadlugeegul Fankcjonujaeyeh m2 o5 paradygmacycane] isynta PY stk sly os paradygenstyerne) porzadkuja system jezykowy na OO i Ge Re Bt Sor (np. podobiesisewa znaezer wyrazow ich brzmies lub Fag eo obicsew, syntagmaryczne) 208 08 vrasadzie stycznosei w czasie i przestrzeni, ee ei pyre ey Utes oan epee eeietey reo “nad jezyk” znaczyto dla strukturalistow ,opanowaé paar enanieriach ‘inych poziomach organizacht jezyka: na poziomic fonek Wwyodreb. Lladniowym’. Nastepnie umicé z acne ena udowag niane na £6’ morfologicznym is aujesigsawajearskiego jezykoanawee F. de Saussure’ say oeamacrone v rok 1961 {nos eytul Kiar — ie rege nowy wyrodnil de Saussure je2yk (angue) i méwienie (parol) westtea ogdtnego, Wake wyraza zdaniem F. de Saussureia ne ecies. jat os rye bee Nemie wyrazbw. Warrose wyrazu obialy” ‘vynika 2 relacji, w jakie wyraz Ries aye ery nie Da err way ais yeas »bialy” wehodsi a rinerpretaci de Saussure’ keer Se 2 razach, Jes ne ony ergo Fd Sa nikon jee, ex ee ee hac Sam poses juz do system nie naledy. Tak interpre anes | SpfideSauaiea Choma 0982, euibor ner er als Heke toes i system ~ steukeura serukeur, Kazal ee Je caturna aside wartosel, a wartose ~ mie eis secon Jee men a a Se oe aes wears ee ear ee erated egoryeyezng hore Peake feo cece eas eo reseba mice do dyspozycji pelna serukeurg, wszy' seen rpuianaryg seein Be Psa elem epee Vida me popee pena lgdneia ynokni espana ee tad dnt popes modiwoke wymiany jk jednowe nine jednostke, bedaca Za eworee steukruralizmy u70 nia kiert jgzyk polski zosta do zaburzen wymowy) lub postaéee STANISLAW GRatigg ig i grupy spotecane}” — musi bye dostgpny ikacyjnych é indywidualne zach, komunikacy)™ iodezytywa' , ‘chowa. — ,ogdt Te rUPY jesli chee as orchowania zrozumiale dla innychs stkim czton! , wat wias! ze jezyk jest tym s: - ca pojedynczye! ey j ugruncowal teze, 2° ele 4 wehodi een Scrukeuralizm post k zajn s 1 za je anakéw, w keSeym a ynaku W syscemie, wyniile z relacji znaky do ; iznakami. To muy azwalijego wartoscig: Fanyeh znakéve, serukeuralisel RA710% A. canssure'ajenykjawi sig jako chy WW incerpretagj eworcy ce dkujacych ten zbidr’. 1 po jest whasnie ta sferg za. wyraz6w i uklad wartosci POTAY wszyscy cztonkowie grupy spoleczne}, aby Chowan, kedra musza mieé do dyspo?) rzekazywac jego interpretacje innym, méc je poznawaé swiat i p é retacj w miarg podobnie poznaw rm i W przekonaniu F. de Saussure proces budowania zda pra ni nalezy ayt je de Saussure do méwienia’. zachowat indyidualnych, WY okonuje sig zdaniem eworey stukturay big claee aoe = acych na osi paradygmatycznej i syntagmatycznej, Re. zmu wedlug regut fun: ae porzadkuja system jgzykowy na zasadzie Podobierisewa uly osi pared ae a znacze wyraz6w, ich brzmies lub funkeji,reguly os 2A OP i eee adzie stycanosci w czasie i przestrzeni. Wyznaczajg one syntagmatycane) oh ‘zenia podmiotéw z orzeczeniami i okresleniami w 2daniach, seo eee mnaerylo dla strukeuralistow ,opanowa€ struktury wyodrgb, oo rounyeh poziomach organizacji jezyka: na oe fonologicznym, morfologicanym i sktadniowym”?. Nastgpnic umieé z foneméw budowae | te swoi i je swoiste Mm! Za eworee strukcaralizmu uznaje sig szwajearskiego jezykoznaweg F. de Saussure'a. Zalote. nia kierunku zostaly opublikowane w 1916 roku. W posmiertnie wydanym dziele, ktére na jgzyk polski zostalo przetlumaczone w roku 1961 i nosi cyeul Kurs jezykoznawstwa ogdlneg, W obrgbie mowy wyrdinil F. de Saussure jgzyk (Langue) i méwienie (parole), 7 Wartosé wyrazu zdanicm F. de Saussure'a wynika z miejsca, jaki ten wyraz zajmuje w sys temie wyrazéw. Wartosé wyrazu ,bialy” wynika z relacji, w jakie wyraz ,bialy” wehodzi zwytazami: ,czarny”, yniebiesk: celony”, ,czerwony” itd. System jezyka w interpretacji F. de Saussure’a koviczy sig na wyrazach. Jest nim uklad wyra- zw porostajacy czesciowo w umyslach uzytkownikow jgzyka, czgsciowo zaé w zapisanych tekstach, Sam proces budowania zdai juz do systemu nie nalezy. Tak interpretowal koncep- cig F. de Saussure'a N. Chomsky (1982, s. 17) — twérca gramatyki generatywne}. Jeayk jawi sig w tej koncepeji jako system — serukeura strukeur. Kaéda strukeura jest ukla dem jej clementdw na zasadzie wartosci, a wartosé ~ miejsce jednostki jezyka w strukeurze ~ moze przyjmowaé postaé bezwzglednie rygorystyczng (skoro wszystkie fonemy cechyje taka sama wartosé, to trzeba mieé do dyspozycji petng strukturg, wszystkie fonemy, by eal zowaé wypowied poprawnie. Brak cho¢by jednego fonemu w strukturze zawsze prowadzi do zaburzei wymowy) lub postaé agodniejszq (synonimia leksykalna rozluénia rygory2t ukladu jednostek poprzez motliwosé w w stosunku do niej synonimem).TpEURTEN MOY. PESPEKTYWY BADAR,TYPOLOGEZABURZEN, ROCEDURYPOSTEPOMANIA LOGOPEDYCZNEGO » ‘emt ia stosty} fonologiczne, az morfeméw 2dania stosujac reguly gramatyczne: mor er i skladniowe. Kaidy bowie morfem (stowo) jest sekwencjq forembw, a kazde 2danie sekwenc)g morfeméw budowana przy udziale regul gramatycanych. Pojecie jezyka i mowy w gramatyce generatywne} Interesujacy nas problem relacji migdzy sferg wspélnych zachowah jgzy- kowych a sfera zachowarh indywidualnych (a wige jezykiem i méwieniem) rysuije sig nieco inaczej w powstalej w latach szesédziesigtych teorii gramatyki generatywnej, ktdrej eworca byt N. Chomsky", U podstaw tej teorii lezy przeSwiadczenie, ze w umyslach osdb postugu- jacych sig danym jezykiem etnicanym znajduje sig przyrodzony c2lowiekowi j»mechanizm’, pozwalajacy jego uzytkownikom budowaé zdania gramatycznie poprawne i sensowne, a takie odrézniaé zdania poprawne od niepoprawnych, Mechanizm ten, nazywany przez generatywist6w ,procesorem” albo ,mo- dutem jgzykowym”, odpowiada za nieSwiadomy proces przyswajania jezyka w pierwszych latach zycia dziecka. Jest on w gruncie rzeczy nieuswiadamiang wiedza ~ motliwym do eksplikacji ukladem regu! generujacych zdania grama- tycznie poprawne i znaczeniowo sensowne!!. Wespél ze swiadomymi komponen- tami budowania i rozumienia zdari stanowi centralny system przetwarzania mowy. Ustalila sig tradycja nazywania tego systemu ,kompetencja jgzykowg", "© Polski czytelnik mote sig zapoznaé 2 propozycjq Chomsky’ego z ksigzki Zegadnienia teorii skladni (1982). "_N. Chomsky opisal ten proces w jgzyku logiki i matematyki, proponujac uklad regul trans- formacyjnych, przcksztalcajgcych zdania proste (jqdrowe, wyjsciowe) w konkretne zdania danego jezyka. Kompetencja jgzykowa, wprowadzona do gramatyki generatywno-transformacyjne} przez Chomsky’ego (1957), jest poigciem dla te eeorii najwazniejszym, Idee zawierajgce sig w po- jeciu kompetencji byly wielokrotnie rompatry wane zaréwno przez zwolennikéw, jak i kryty- ‘ow te) ceorii. Zw ykle wymicnia sig nastepujace komponenty tego pojgcia: & Krearywnosé = zdolnosé tworzenia nieskoriczonego zbioru zdati ze skoticzonego zbioru clementéw jgzykowych oraz umiejgtnosé tworzenia nowych zdari spdjnych 2 sytuacjami nowymi dla méwigcego. > Gramatycznogé = 2 = ujawniajaca sig w procesie budowania 2dasi poprawnoSé formalna (wy- nika ze znajomoici syntakeycznych regul leksykoraktycanych, mowiaeych o zdolnosel ty czenia sig wyraz6w ze soba). > Akcepeabilnosé poprawna, dolnosé rodzimego ueytkownika jezyka do uznawania wypowiedzi za 1. 2godnz obowigzujqcq norma, Imterioryzacja = proces nicuswiadamianego opanowywania ojezystego jezyka.x jst votsama sferazachowag cencja jezykowa ae rasta umyslon ~ onk, Sy, ane KomPreespélnym dla ca how ak pea To Mipy spoleezeh ojedynczych zacl irozumienie ada) poe Pent dane) fm covamiente Pedy on Proces budowania 2g. ti, Li iedzy umoali rformancjg) ~ san clk eda ns (wspolne) onanie” (Pe swoista dla kazdego c: ka grupy, asaya sca indywidvalna, ss liwosci psychicenyeh, faye Choms} iq indy’ aa pe : i zynnoscid ja na miarg swo chowarh igzykowych w znacene oh fe eealizuje peer modele opisu ai jeciu F, de Saussure'ai strujcey™ = & ni . w a wi Zaprenensowan System LE er alee przez grupe spoleceng, byeen esinia gad sbi jednostki, bo peeyletaeaye deby sig nim Posh jest niezaleény' Trzeba si¢ Eee iczenie w interakcjach Spolecen, Ss obiektywnyr™ sig jezyka poprzez Pelkey eee “hor ' Jednostki uc a sogjalizacji. Jezy tworzonych w procesie wypowic, ei eg aoe eych incerakcje iW aera jednostki, zdobyeg wy yn, eae igevkows sakejonowania Iudekiego mézgu.Jawisy a stach. i prawidlowosci oa czlowieka, a czynnogci tego bytu ™NOiling unifikujac tkwigcy w umys acide byt psychiczny, iach regut generuja ye m Moz _ sq do opisu w katego! jowania istotne pozostaje fo) col Jetaczy. fozna to Ujaewng. Dlanaszego rozum by czlowiek még! postugiwaé sig mowg iw wigzky 2tym, stepujgce) ee wéyciu spolecznym, musi mieé do dyspozyeji ody, mia moénos¢ uczestni (uksztaktowanych zwykle w ciagu wiekéw Przez grupe Spo. wiedni zasbb roby wiede na temat tworzenia zdan Bramatycznie Poprawnych, ee a odpowiedni ich zas6b, jak i wiedza Jezykowa, AMF Liwiajacg Za a aa ‘Poprawnych, musza istnieé w umystach czlonkéw. eworzeniezda eos aosci. Wiedzy jezykowe} (kompetencji), Keora jest bytem rozumiewajgce) ie spolecznosci spare Psychicanym i bytem wspélnym, tkwigcym w ys! gtupy Spotecang, naleiy przeciwstawi¢wykonanie— realizacje kompetengji, Ujawniajaca SlgWzdaniach, Mowa w ujeciu sogolingwistyki Whatach siedemdoiesigtych XX wieky dokonano weryfikacji Zaprezentowa- mele raw ™owie, jezyku j kompetencji igzykowe}, Zaréwno na grtuncie tur “J £ toe 2 Falizmu (np, w Pracach teoreryksuy Praskiej Szkoty Strukturalnej), awa Pane i Nieod SaUSSUrOW ski b deni, ' ie pon KY Woks tal ui 80 sposdb myslenia o jezyku zrodzony w3 Mavi (ig7s, 8.1495 ath badaczy, jak R.Jakobson, B. Havranek, J. Mutkatovsky, por.7omA TABURZEN MOWY. PERSPEKTYWY BADAN, TYPOLOGIE ZABURZEN, PROCEDURY POSTEPOWANIA LOGOPEDYCZNEGO n jak i w socjolingwistyce ~ kierunku, ktéry powstal w opozycji do gramatyki generatywnei, 2rodzilo sig przckonanie o koniecznosei znacznego poszerzenia sfery zachowan wspélnych w obrebie mowy. Wlaczono do tej sfery nie tylko wiedzg na temat tworzenia zdah (jak chcial N. Chomsky), ale réwniez i wiedzg na temat regul budowania wypowiedzi w réénych sytuacjach komunikacyjnych. Reguly te socjolingwisci nazwali ,regulami odpowiedniosci”. Wyznaczajq one sposoby budowania wypowiedzi odpowiednich do sytuacji, w ktérych wypowiedzi te powstajq i keérych dotyczq. Wedlug swoistych regul buduje sig wypowied# w aptece, wedlug innych regu! rozmowe w kawiarni, a jeszcze inacze} wyklad uniwersytecki, Wtasnych regut wymagaja rozmowy z malymi dzieémi j sq to teé bez watpicnia inne reguly nié te, kedre rzadzq polemika polityczng. Interesujgce nas obecnie reguly budowania wypowiedzi, podobnie jak i reguly gramatyczne, tkwig w umystach uczestnikéw zycia spolecznego i sta- nowig o ich kompetencji komunikacyjnej'*. Sq one wynikiem socjalizacji jednostek, a wigc sq wiedza nabyta w trakcie uczestnictwa jednostki w ayciu roinych grup spolecznych. I ta ich cecha przeciwstawia reguly komunikacyjne regulom gramatycznym (regulom kompetencji jezykowe), 0 ktérych sqdzi sig, ze sq czgsciowo nabyte, a cz¢sciowo wrodzone, wlasciwe czlowiekowi jako jedynej istocie postugujacej sig w swych zachowaniach jezykiem. Reguly kompetencji komunikacyjne} decyduja 0 strukturze wypowiedzi io doborze wypetniajacych tg strukturg srodkéw jezykowych. Wyrazam prze- konanie, ze wszystkie reguly budowania wypowiedzi da sig ujgé w nastepujaca formule: ksztalt wypowiedzi zalezy od tego kto, do kogo, w jakie) syruacji iw jakim celu méwi.° Czyli od biologicznych i umystowych mozliwogci mé- wigcego (sprawnoéé systemowa), od biologicznych i umystowych moiliwosci odbiorcy i od jego rangi spotecznej (sprawnosé spoteczna), od sytuacji, ktére} wypowiedé dotyczy (sprawnosé sytuacyjna) i celu, jaki nadawca chce 2reali- zowaé (sprawnosé pragmatyczna). ‘Tak wige w mysl wspotczesnych interpretacjilingwistycznych w obrebie mowy da sig wyrdini€ sferg jezykowych zachowat wspélnych, laczacych wszystkich uczestnikéw aycia grupy spolecane} i sfere zachowai indywidualnych, przynales- nych poszczegdInym jej cztonkom. Sferg zachowart wspélnych wyznacza kompe- tencja jezykowa (wiedza pozwalajaca budowaé zdania gramatycznie poprawne) ikompetencja komunikacyjna (wiedza umoiliwiajgca budowanie sensownych ™ ‘Twérca pojecia ,kompetencji komunikacyjnej” jest amerykariski socjolingwista i teoretyk Komunikacji jezykowej D. Hymes (1980). Dokladnie oméwilem te zaleznosci budujgc pojgcie kompetencjii sprawnoéci komunikacy}- nych w ksigzce Jezyk w zachowaniach spotecenych (S. Grabias, 1997, rozdzial czwarty).STANSta Cina s tnych za8 wiawnia sit jako soi ; indywidu jedzi uwacunkowana paychicesd yw Ai . Le . li ‘yel mn sedi). tera e alizacia WYPO"\¢ qynikiem tej realizacji jes, “8 wypow! ka grUPy mowiaey™ Aleksj¢ na temat zaburzen mow, ste. : 5; iagnigcia li it . : kazdego «! mliwoset é gleboka f ¢ juz osiagnigcia lingwiseyki y me ifizyeznv™ ch lo’ lizowan' eS eereera i : ce budows BT izowan : nt sie komen korzystaé Zz interpretacjj Prox wt Pees keSre) jerry badat. git i nauk biologiczno-medye re erp ym przerot a gruncic PSY" Ow sferze biologiczne), pec asad ee Fwanych ma Bru aa mmechanizméw i do zaburse;” : ’ aor dociern ts wkrorce sewierdzié jest Praedmi wa bowie irked . i yi pare wiagnie z tych trzech Petspektyy, mechanizmows © “oe opal logopedii, ro musi™y mieé ogar? oped istocie jezykai mowy . | Oistocie je my satysfakcjonujaco odpowiadaé na brani d istot zywych ma jezyk, a driecko obdarzon, hn iumyslowych zdobywa go do széstegy ot” jego opanowanie zbyenicgo wysilu? sine w zaleznosci od sposobu pojmowania istory jezyka 4 re. Odpowiedzi sq reine nie rozwijala sig przez wieki migdzy dwoma skrajnie fleksja nad jego pocho = razem jednego z nich stata sig formula: rIgzyl jest réznymi sanowiskami, _ ” Micsecca sig w niej jak sqdze przynajmniej dwie idee: zjawiskiem spolecany! jekonaniu, ze spoleczenistwo jest twérea jezyka Gojen yk care ynthurokanego zorwoja catowieka") druga, 2ejednosti se posted, ele oe calonkiem grupy spolecznej, ulega procesowi Socjalizacii, ie potrafi iagle jesecee nie porrafin a wylko eaosriek spots elnig moiliwosci biologie yeh Pein bez trudu, nie whladaja i "© Wypowieds jest komunikacyjna realizacja intencji. Od znacza sigma serukturalng whes. rej mowigcy, obdarzony biologiczng i intelckeualng norma, cz¢sciowo bezwiednie { cagscio. wo Swiadomie organizuje tekst slowny i dopetnia go komponentami niewerbalnymi ~ gesta- mii mimikg. Wpowiedé w caburzeniach mowy jest takie realizacjg intencji. Niedostatki w jej realize ji moga dotyczyé zaréwno ramy strukturalnej (niedostateczna wiedza na temat kompozy- ji wypowiedzi ~ igzykowego porzadku zdan wlas Wego, np. wypowiedzi dialogowej lub 7ait2¢¥ine) w postaci opowiadania), jak i sposobSw Sospodarowania srodkami jezykowymi (sloskami, stowami, zdaniami) oraz gestami i mimika, peerity Ee pleas Przypisat tym koncepejom strukturalnym, keére odwobuija sig we “do oa i Saussure’a (por. Kurs Jezyhoznawstwa ogélnego, 1961) i kedre w XX 'Y sig bez mal 3 obowigzujaca wykladnig myslenia o jezyku.eon Zdecyowanie inne stanowisko 2wigaane jest z praeswiadezeniem, ie xjgzyk pa prayrodzony czlowiekowi”. Wiadomo bowiem, ze tylko czlowiek moze jest Pays qzyka, a Zachowania jgzykowe, i tylko one, wyrézniajy go mocno aa son iywrych. Na pytanie, dlaczego tak jest wlasnie, mamy do dyspo- ae a tilka odpowiedi,z keérych praynajmniej dwie wydaja sig itotne: > Jedna wynikaz prtzckonania, ze czlowiek z natury swojej wyposazony jest se sniwersalny, dany tylko jemu mechanizm prayswajania i przetwarzania jgzyka. Tak interpretuja jego istotg teoretycy gramatyki generatywne}j Tigcca myslenie o jgzyku 2 natywistyczng ideq objasniajgcg zachowania czynnikami calowiekowi wrodzonymi. » Druga, zrodzona na gruncie neurobiologii, dowodzi, Ze tylko czlowiek wyposadony jest w taki mézg, ktdry jawi sig jako najbardziej zorganizo- wana struktura na Swiecie'’. Ides zawarta w tym sewierdzeniu, laczaca jezyk 2 biologia ludzka, jest obecnie ronwijana, W Swietlebadas neurobiologicenych dae sig rozsqdnic odpowiedzieé na prtani, dlaczego tylko crlowiek, praechodzac w ciagu pierwszych szetciu lat ycia przez uniwersaine, wlasciwe wszystkim jednostkom stadia rozwoju mowy zd0- fywa wiedze pozwalajgey mu faunkcjonowaé swoicie, na sposdb ludzki wlasnie.” Prdbe takie} odpowiedzi mozna ujaé w nastepujace tezy: 1) ‘Tylko tak wyjqtkowy, dalece ustrukcurowany byt, jakim jest ludzki mézg, stwarza czlowiekowi moiliwoS¢ opanowania j¢zyka, ktory réwnied jawi sig jako zjawisko o niebywale} komplikacji. 2) Etapy rozwoju jezyka wigda sig z biologicznym i poznawezym rozwojem czlowieka Scisle} nit z jego socjalizacjg. W zwiqzku z tym nabieraja cech uniwersalnych — unifikujgcych ludzkie zachowania. zycj Neurobiolog, laureat Nagrody Nobla, G. M. Edelman, na potwierdzenie tej tezy przyta- cza takie oro dane: ,Liczba komérek nerwowych tworzaca te strukturg [korg mézgowa ~ S.G] nie jest dokladnie znana, ale wydaje sig, ze jest ich okolo dziesigciu miliardéw. [..] Kaida komérka tworzy polgczenia z innymi komérkami zwane synapsami. Polaczed tych jest okolo miliona miliardéw. (...] Fragment mézgu wielkoSci duiego lebka zapalki zawie- ra mniej wigcej miliard polgczen. [..] Mamy wige pierwsza wlasciwosé mézgu, ktéra czy- ni go materia na tyle wyjatkowa, by még] stanowié podstawg umystu. [...] Jeszeze bardzicj zadziwiajqcy jest sposob, w jaki komérki nerwowe lqczq sig tworzac uklady funkejonalne. Biorgc pod uwage organizacje oraz liczbg komérek mézgu, a takée réznorodnosé reakeji chemieznych w nim zachodzacych, mozemy zaryzykowaé twierdzenie, 7 mamy do czy- nienia z najbardziej skomplikowanym obiektem materialnym w znanym nam wszechSwie- cie” (zob. G. M. Edelman, Przenikliwe powietrze, jasny ogien. O materii umyslu, s. 31-32). Byla juz mowa o tym, Ze jest to wiedza wieloraka: pozwalajaca budowaé zdania gramatycz- nie poprawne (kompetencja jezykowa), sterujqca konstruowaniem wypowiedzi (kompeten- ja komanikacyjna) oraz zdobywana w interakcji, sluzqca dzialaniu i warunkujaca tefleksjg wiedza o Swiecie io sobie (kompetencja kuleurowa).x sposbb jasny interpretowad raburze,, eh wreszcie © jasny idea ta pools ru jezykaiswolsrych form zachowa ys My wigtae pena w funkcjonowaniu moézgu pojedynczych ed nang” joceni cyinych 274 ] Zaburzenia mowy wynikaé z analizy takich sytuacii eff mowy winno E c wha! aburz' jc jest w stanie opanowae jezyka w ogédle lub opanone® ie + cali ji, w ktérych znajac jezyk nj, she badé takich sytuacfi, w wk nie ne ge ov yeh wypowiedZi jgzykowych lub zmuszony jest bug vied raburzajqce interakcjg spokeczng. Pojecie 2 rych cztowiek 1 lowag tray perspektywy uwzgledniajace Najistotnig wie role w zachowaniach ludzkich, $a t0, Rie aSnianiu definigji mowy: rola poznaweza, imerakeyin ajqca socjalizacie jednostki. a Sewéremy dla tej analizy praypisane tylko jezykowi im bylo zaznaczone przy Oj i grupocworeza, umodliv Jezyk w pornaniu neczywistodd tatwo analet€bologiczneiflozoficane reorie uzasadniajgce tezg, de jedynig jezyk, bye wyrdaniajgcy calowieka sposrdd istot zywych, poowala mu oderwae se bjlgicenego sposabs orientowania sig W rzeczywistosci, drialajge n rzecz orientacji dokonujacej sig za posrednictwem umyslu, tj. przez pojeciowe seruktury poznaweze. Praylgczam sig do tych opinii, ktére wynikajq z zatozenia, ze poznawanie rzectywistosci na sposdb ludzki to interpretacja je} zjawisk poprzez kategorie, keére narzuca czlowiekowi jego jezyk. Mysl taka chyba najostrze] wyraza sig w przekonaniu filozofa jezyka H. G. Gadamera (1979), ktory twierdzi, ze »Jezykowa wykladnia Swiata poprzedza zawsze wszelka mysl i wszelkie poznanie. Uczac sig jej wychowujemy si¢ w Swiecie zarazem”.”° 20 Woawigeku 2 tym H. G. Gadamer (1979) ostro przeciwstawia sig obiegowym sqdom traktu- jacym jezyk jako narzgdzie: narzedzie myslenia, narzedzie poenania, narzedzie komunikt- Gj. Istora narzgdzia ~ sqdzi Gadamer ~ polega na tym, ze sluzy ono do wykonywaniajal c2ynnosci-a po jej wykonaniu mozemy je odlozyé. Tymczasem niczego podobnego nie mo"Fama ZABURZN HOW PERSPEKTYW'YBADAN,TPOLOGIEZABURZER,PROCEOURY POSIEPOWAnIALOcOPEDYTNEcO 5 Wydaje sig, ze w Swietle wspétezesnej wiedzy o mézgu, ity i cywizacje doznas i sqdéw, wreszcie segmentuje rzeczywistosé na pojed — zjawiska, ujmujgc je w wytazach (slowach) i dostarczajac preekazywane} spe. Jecanie incerpretacji. am Rozwaimy t¢ ideg nieco doktadnie} 1) Jezyk intelektualizuje poznanie - w pierwszym okresie zycia cztowieka (6adzi sig, ze jest to koniec drugiego roku zycia) zmienia biologiczng orientac} w wiecie na oglad umystowy. Kategorie jgzykowe bowiem, a chcg je ia ze strukturami poznawezymi, majq nature bytéw mentalnych, Sq nimi: katego- rie gramatyczne — byty organizujgce systemy jezyka; pojecia - wkasciwe tylko cztowiekowi sposoby intelekewalnego porzadkowania doswiadczen:; kategorie tekstowe - uniwersalne struktury warunkujgce ludzkie dzialanie (dialogowe for- my wypowiedzi) oraz refleksjg niezbedng do rozumienia swiata na miare potrzeb jednostek (narracyjne formy wypowiedzi). Intelektualizowanie doznasi zmy- slowych polega na ich racjonalnym kodowaniu i porzadkowaniu interpretacji zdarzes, 2godniez mechanizmami fankcjonowania struktur poznawezych, 2) Jezyk obicktywizuje poznanie — narzuca jednostkom na poczatku ich zycia intersubiektywne kategorie ogladu swiata. W procesach poznawezych cztowiek wyposazony w zmysly staje sam wobec éwiata. Zmysly bowiem dostarczajq mu wiedzy subiektywne}, niepowtarzalne), niedostgpnej innym jednostkom, Kazdy przeciez ma swoje moiliwosci doznan zmystowych, gdyz stuktura biologiczna jednostek ~ mimo uniwersalnych mechanizméw funkcjonowania wlasciwych czlowiekowi — jest niepowtarzalna i to ona decyduje o indywidualnych motliwosciach i zachowaniach. ‘Tylko jezyk, zdobywany w pierwszych latach Zycia jednostek niezauwadalnie ibex specjalnego wysitku, porzadkuje te doznania zgodnie z wytycanymi zawar- tymi w intersubiektywnych, bo doseepnych grupom spolecznym strukturach jgzykowych. Przemicnia subiektywne doznania poszczeg6lnych os6b i koduje je w zobiektywizowane doswiadczenia spoleczne. emy zrobié z jezykiem. ,Analogia jest falszywa” ~ cwierdzi Gadamer — nigdy bowie nie ma takiej sytuacji, abysmy stali naprzeciw swiata i naprzeciw siebie w jakim$ bezjgzykowym, scanie, ,Jestesmy przez jgzyk ogarnigci”. Trzeba preyanaé racjg Gadamerowi przynajmnic) wodniesieniu do roli jezyka w poznaniu rzeczy wistosci i siebie. To poprzez jgzyk Swiadomie istniejemy w swiecie. Swiadomosé koniczy sig wowezas, gdy nie staje mozliwosci jezykowego (w jakimkolwiek jezyku) interpretowania siebie i Swiata. W tym sensie jgzyk nie jest narzg- diem, Byé moze nalezy ostabié ten sqd w odniesieniu do interakeyjnej rol zy, bo budo- wanie przekazu w istocie zalezy od woli jednostki, choé juz sam sposdb jego budowania jest dalece zdeterminowany.~~ : i i x Windomo z badad neurobiologicznych nad ludek, p_ aR a iekeywizuja oglad rzeczywistoge; .. <°PSia, 5 ve nie tylko obiekty wizuja ogla ‘YWistosci po, bie nei sig take flerem doplywu bodseéw do mozga Sie xk, a hs a Me Us a zaadaa signa wyborze: spostéd ogromne)licaby elie change Xe, Ktde ys Moy 8 igzyk nianie, ach zewszqd do organizmu mézg wybiera najpieryy yngcye! p wweze potrafi zinterpretowaé, czyli ume Us) : keury poznay a Aa Tescoyiz Pop srnkowionych i uporzadkowanych doswiadezes jednoseki, gre waag’ rae om jest w grunci¢ rzeczy ujgzykowionym doswiadcze, PYSE gt wie i Nie, Nd; 3) Jezyk segmentuje swiat na odcinki ~ wyodrebnia wn S™ lowe ojedyncze zjawiska i nadaje im status samodzielnych byeiw Dea a zasadq arbitralnosci znakéw odkryta przez strukturaliges © Sig, w zeodie Zasada ta interpretuje relacje migdzy sekwvengj ote aaa ae ne meen rere (ejawiskicm), kegey se tin (przebiegiem a ha jzykow naturalnych jest brak motywacjis mie iy praywoluja, Cecha jezy ku a jego desygnatem istnieje d, $077 kong tem akustycaznym znaku a jego desygnatem istniej fowolnosé, 4 day nent ch$ powoddw staje sig symbolem zjawiska (i nie da sig objasnig, lee igh : ee do kota buduje sig sekwencjg k-o-, a nie Las lub gg. - w ae interpretacji zaburzent mowy istotna pozostaje odpowieds a pyran wjakim stopniu jednostka ze wegledu na swoje motliwosci biologiczne iy . slo zdlnajest panowat odpowiedni zas6b tych relaci (wyrazéw) ea w stanie tym zasobem dysponowa¢ w Procesie budowania Wypowiedzi, Problem poznawczej roli jgzyka w opisie zaburzeri mowy nabiera pier, szorzednego znaczenia. Ujawnia sig w pytaniu: jak interpretuje Siebic i Swing calowiek, ktéry z jakichs powodéw nie jest w stanie MAUCZYC Sig jezyka etnic, nego albo moze nim dysponowaé tylko w pewnym wymiarze? Oto stanowiska teoretyczne, ktére i badacz, i praktyk (logopeda, Psycho. Jog, nauczyciel) muszq mieé na uwadze przy rozstrzyganiu tego problemu, Wyznacza je teza Herdera-Humboldta, praypisujaca jezykowi aktywng tole \ procesie postrzegania rzeczywistosci, co filozofowie i lingwisci objasniaig w gruncie rzeczy dwojako: )) Zeednie 2 pratwiadczeniem W. von Humboldta, ie jgzyk jest formg myslenia, Aw zwigzku z tym, to wlasnie jezyk porzadkuje rzeczywistosé w umy- slach Iudzkich i narzuca jednostkom sposoby interpretowania jej elementow? * Por dokladnic nate tema 7 mii an ns E. Sapira iB. L. Whorfa, ince, poniewai nawykijezyk it : ykowe nas slonych wybordw j interpretacji* } rozdzial ,Jezyk ~ mySlenie ~ rzeczywisto’ *pretacje jezyka dokonane przez amerykatiskichet # sWidzimy, slyszymy i doznajemy tak wlasnie, a nie “4 spolecznosi 2 géry zakladajq dokonywanieok- + Sapir 1951, 162). ,Preyrodg, kedra jawi nam si!aaa : ? . 7 Witeracurze socjolingwistycznej najgruntowniejsza ilustracj idei {POWANIA LOGOPEDYCZNEGO cre ZABURZEN, PROCEDURY POST tworzy rzeczywistosé. Swiat ko poprzez jgzykowe struk- sqdu, 2¢ jezyk jecie tworzonym przez te lost¢pne ty’ k zyje w Sw’ + eygorystyezneeo 524 2) W poste 10? czlowiekowi d $b czlowiel i ku XX w. jako efeke ve boldea funkejonowala na poczatku XX w j : ena Herder ee mmutowanych w postaci arrakeyinet sido po fle corey re wile rozpOCZeto jej POZITY WHS WEY acje uncle socjolingwistyki™, a pod koniec wieku take na gruncie CO gélnie neuropsychologiti psychologii kognitywne}- an ceresujgce) nas idei, wynikajaca 2 ba- ‘ska poznawcza pierwszorzedowych w mé- ychologi re canie prezentacja in v Ps * chologicany ch°4, moze przyjac nastepujaca postac: Scie a Pee bodéce zmystowe od przedmiorow do pol p h oa ew crugorzedowych i erzeciorzedowych bodéce te $8 siatke ieee tka poje, pozosajaca na Wypossieni myst i vwpanizowana w yschematy” albo ,struktury poznaweze” decyduje o tym, Bl Uproszczona 2a Fe oe ovec tkwigca w umysle jednostki, To wlasnie jk adnosa postzega dane Zawisko rzeczywistosci.”? Awraies” rozktadamy na czesci zgodnie 2 wytycznymi, jakie nam ~kalejdoskopowy strumiet resi nase rodzimy jezyk” (B. Whorf 1957, 213). ww lingwistyce wymienimy 2 Sposréd plejady miyslicieli akcepeujacych te idee w filozofit i 3 polskiego logika K. Ajdukiewieza, wre konwencjonalizmu. ,[...] Wszystkie sady, ktére prayjmujemy i Kedre eworzg caly nasz obraz Swiata, nie sajeszcze jednoznacznie wyznaczone praez dane doswiadezenia, lecz zale2a od wyboru aparatury pojeciowe), przy pomocy keérej P avorowujemy nasze doswiadcrenia. Mozemy jednak wybraé taka lub inng aparaturg po- jeciowa, przez co zmieni sig nasz obraz Swiata. ”(K. Ajdukiewicz 1960, 175). Idea ta najostrzej ujawnia sig w tzw. »semantyce ogélne;” filozofa i teoretyka komunika jezykowej A. Korzybskiego (1958). W zalozeniach jego teorii takze tkwi przeswiadczenie, e nie ma poznania rzeczy wistosci poza jezykiem. W procesie poznawezym nie docieramy do Swiata rzeczy, poniewaz slowa majg tylko moc stwarzania ich wizerunkéw (,,oddajemy rzeczy pod opieke nazwom”). Poznawanie rzeczywistosci polega jedynie na analizie wize- runkdw rzeczy zaprojektowanych przez ,jgzykowe struktury poznawcze” (por. S. Grabias 1997, rozdzial ,Jezyk - myslenie - rzeczy wistos¢). awartej w tezie Herdera -Humboldea jest koncepcja ,rozwinigtych” i ,ograniczonych” kodéw jezykowych B. Bern- steina (1980). Por. na ten temat S. Grabias (1997, s. 48 in.). Pas choéby wspétczesne interpretacje poznawezych czynnosci ludzkich w ksigzkach: Pxy- chologia i, 5 : ae ae (1997), (red.) M. Materska, T. Tyszka; G. Edelmana (1998); Z. Chlewiti- wwe be jes takie samo” — twierdzi A. Korzybski (1958) ~ poniewaz kazdy ma wlasny, nie- Da ma a pe Pojeé, ktdry po swojemu projektuje zjawiska rzeczywistosci w umysle. ai sitak lice, poniewsz amysty i mézg kazdego cztowicka funkcjonuja w sobie wha- a pos i buduja indywidualne, niedajace sig do kotica poréwnaé doswiadczenia, Po- » tkwigce w umystach uklady pojeé (struktury poznaweze) majq moc generowania no-ee a ig praywolang tezg, ze st SA waglednié PP2Y" a tere, 46 struktury =~ uw7e ace strumieniem Z zewnatyy Teeny, lo Nalezy ponadee OP ice ply “m ja Boe Pt acow na wejseiu do narzadgy® yt nie tylko interpre opty te if fileruja OOP egamy tylko to, na co w} ludzkiego. ale niu posttZcBi whasne 29 nacenym SeOP IE Straka Byé moze WZ i 5 valaja- . F ; wi m porw® 33 w seczegélach, kognitywne nam P rawa ma sig 8 motemy z pey, jak sp! . vagledu na t+) cacje: Ber welt we nastepuiace Kone a age 4 opanowania jezyka sewarza J sze lub gorsze 5, > Stopieni opanowan! 08) wot poznania Swit" ze niesie jgzyk etnicz: $ iliwosei poznaw' oe RY: Opanow, igksze MO" inym dla wieku dziecigcego oktesie rozwojy kiegokolwiek jezyka w gicbokich uposleds., fowieka na orientacje namiastkow, wa nlach cuacje, w ktdrej eztowiek pozoy ae we cig zn: > Najw Y We wlasciwym, Natur? > Brak jezyka (np. J? ‘amystowych) skazuje ci biologicena- Stwarza SY" wepizoweanym siecle Sle czlowicka w . budowany w umys er way y i iezyka etnicznego (np. ikoniczny wstanie opanowac je2Y Aa Y Jezyk se loraie jogo odmiany bedace kombinacja znak6w konica jelementdw jezyka etnicznego) buduje w umysle ludzkim swoisty ob; wiata, odbiegajacy od obrazu kreowanego poprzez jezyk etniczny, Rog, 7 y Reine w swej strukeurze jezyki budujg odmienne obrazy swiata*®, cagsci bi wlasnym, > Kod zastepcZY Jeayk w interakcjach spotecanych Zycie spoleczne wymaga od jego uczestnikéw znajomosci systemu kom nikacyjnego, ktéry grupa w ciggu wiekéw wyeworzyla i keéry narzuca rd calonkom, porzadkujgc w ten sposb nieustajace interakcje migdzy nimi, Na istotniejsza role w tych interakcjach nalezy przypisa¢ jezykowi Guten , Wyksztalca sig on w sprzyjajacych warunkach samorzutnie, w spossb nieSwiadomy i bez nadmiernego wysilku w pierwszych latach zycia jednostki, Jasnie r62ne osoby zachow ja sig rozmaicie w analogicanych wych ukladéw pojeé. Dlatego w! »struktury poznaweze” zawiera wydana pod red. Z. Chie sytuacjach. Interpretacje pojecia ws pitsiego (1999) ksigeka: Modele umystu. Ms prevpusiceat te calowiek gluchy znajacy rylko jgryk migowy postrzega Swit in ‘Yposazony w jezyk etniceny. Istora lopotéw emcee winte- takcjach z osobami gf bonne pdm lege ok eas breach rer + swoi: a tak odlegle jezyki, jak ikoni i . nPROC EDURY POSTE POWANIA LOGOPEDYCZNEGO 29 TR Ta is przedmiot miesci sig w obrebie innych nauk: medycyny, ped, giki, jezykoznawstwa, - > jest dyscypling samodzielng i autonomiczng, 2) Logopedia zajmuje sig mowa, owszystkimi jej aspektami”. Jest nauk »multidyscyplinarng”, ale samodzielng. ; 3) Logopedia jest nauk o biologicznych uwarunkowani " ach jezyka Zacho. watt jezykowych. Procedury badaweze i terapeutyczne nadaja ie) staty dyscypliny autonomicznej. is Konwencja tej rozprawy pozwala jedynie na pobiezny komentarz do Praed. stawionego obrazu. Logopedia - nauka o zaburzeniach mowy Jeszeze w pi q . 2 oly rtumenn ZAKS ole slogopedia pokey logopedii wynikalo 2 tradyen Kan ey | ich usuwanie”, tradycji badai Tozwijajacych sig pr "Takim modelem wa OrcOwo pos Nosowanejw Police, por, poet Takie rozumienie zez wieki w naukach Yt sig pr, ria . 7 a ‘up laty F. Grucza W ocenieAGH TABORZENPROCEOURY POSTEPOWANY OYCENEGO 3 ann POLO ZABORLEN PRO TEPOWANIA LOGOPEL ee RABIN Tool cl i czas wyznaczaly zakres re- Jko one, przez. dhugi czas WY7 aczaty zakre: ig . cee Ksaxalrowaly takze kierunkt i merody hzaburzed mowy. To lekarze bowiem miei 4 mowy. Interesujacy jednak interprerowali objawy zamiast ach. Nauki te» yee ng} i je Bigbok i opisanye ze cra OP pjasnianin. prayezyn 240% kor ie ewbrew swoim komperencjom zoscae FAK pe m. W pierws2e) znane} eft mowy przypisywane} osiemna- Sauvages de Lacroix (1706-1767) kedre swym nam typologii zaburz ° aan Karzowi Francois Boissier a aeparzenia giosu, b) niemorg, ¢) belkoranie, 2 a lo: mogilalig (zaburzenie realizacji foneméw), paralalig nego) oraz jakanie. W seowiec nem wyroania SIC! yakresem dbejmowale (abort een zapewne propozycja uniwersalng, skoro spotykamy ja Bure w zmienionej terminologicznie wersji w pracach Jézefa Franka | ce ekarzapracujcego w Wilnie. WyrGinial Franks 2) zaburzenia 177 parafonie),b) dyslalig (niemorg na tle gluchory i niedorozwoju umyslo- aesoh) mogilalie(nicprawidtowa realizacie glosee jakanie). : 2 alasnie spossb, t. jako wiedzg 0 zaburzeniach mowy, trakeuja lo- gopedie do dais nauki medyezne, posracgaige w ni) bardziej terapig, metodg eeuwania zaburzen, niz wiedze diagnostyczng. “Tedycja patrzenia na logopedig przez pryzmat pedagogiki (etymologicznie: dgopeia = wychowanie w slowie; grecki logos i paideia) prayszta do Polski 1 Krajow oSciennych, szczegélnie ze Zwviqeku Radzieckiego. Zresztq w taki wvlainie sposéb tkwi w Swiadomosei porocane} ~ z szeroko zakrojonych badait socjologopedycenych prowadzonych przez Studenckie Kolo Logopedw UMCS wynika, de logopedg najczescie} postrzega sig jako pedagoga wlasnie. Idea laczenia logopedii z pedagogika specjalng pojawiala si — zapewne na zasadzie toisamosci celow terapeutycenych (praywrdcié cztowiekowi szans¢ na pelnig zycia) ~ w polskie} pedagogice wielokrotnie, ostatnio np. w pracach teoretyka pedagogiki specjalnej Jana Paticzyka.? Jest taki obszar dziatat logopedii, wyznaczany pojgciem ,narastania kompetencji i sprawnosci jgzykowych”, ktéry lacey w procesie badawezym kilka dyscyplin ~ przynajmniej psycholingwistyke, lingwistyke stosowan ilingwistyke edukacyjnq. ¥ __ Dwa ostatnie rodzaje lingwistyki formulujg swoje zalozenia takée w rela- Gi do praedmiotu logopedii. Franciszek Grucza, badacz 0 glebokie} refleksji |. Paticzyk, Logopedia akademicka i jej, i : jej powigzania z pedagogikejw Polsce, czyniac jej Przeg, lingwistyki OS anikacyjne) oraz Ksztabeoway ty callings re ‘ i ie; cn cy ws opi we je komperenh hawykow, whac Teodozja Rittel oBgloszong: do, ani pease | na Sn ingwiscyel edukacyjne;” sige! Pt cee siebie recy koncepc ing TS PIEESEEZEA, wyzq, i 1 . ety ee ve ee lear dig i " re u dzieci”, ale dla logopedij tezey von jodzielié migdzy mperenc}i je2y" aoa enacascanid ko Sparzone}”* je teoretycane traktowaty jy _ enc} zej koncepsj : ciagy problem Calne 1 wyzej komponent samodzielnych Ayscy is Wazystkie on “ako cxgstkowy badar: nauk medycznych, Pedags in crakeuja logopedi¢ Pisce eee eatumowriecenil aise akademicpe’ owyraénie od Pod koniec XX wi dig za autonomiczng nauke, zai. jee yore ki poglad ue) ahi tej koncepeji ma za zadanie a ofrodkach Polski peg 1.00 vaé programy terapii i Prowadzié terapint aburzen a mowy, bu erential przez ponad dwadziescig at se jest ona klarowna i czysta Ww swej strukturze, jak W dalszym ciagu S147 7 et nda kedrych musze adhants dotychczasyy, keryszcal Ale zrodzily sit PONS Mat logopedii, wprowadzajac formute pi 1 . & pio! ~ i poszerzyé przedm poglad i posze! mowy’. logicenych uwarunkowai mowy lingwis' “I jgzyko formula »! sig z: i waé zaburzeni Bre Glositem tak ujeta teze 2 P Logopedia - nauka o mowie , j¢ tej formuly, musz Odniegé g. woe zng interpretacj¢ tej y € ieg¢ sig pai eas ktéry w szesédziesigtych latach XX vy, Pokrorce do | dig za ,samodzielng nauke 0 mowie we) wszystkich JS) aspek. mercer sowanym polu badawezym wyrdéénit osiem Nastepujacych tach”. W tak zarysowanym p Ye dzialéw dyscypliny: Por. F. Grueza, Lingwistyha stosowana. Historia — zadania ~ osiggnigcia, seria: STezyki, kul. tury, teksty, wiedza, (red.) E. Grucza, J. Lukszyn, ¢. I, Warszawa 2007; tal ke: Zagadnienia ontologit lingwistycene): O iezyhach ludzhich i ich (reeceywistym) istnieniu. [wi] Opuscula l. Sopacdica in honorem Leonis Kaczmarek, Lublin 1993, s. 25-47, T. Rittel, Logopedia we systemie pojeciowym Lingwistyki edukacyjnej, {w:] Opuscula Logopaedica inbonorem Leonis Kacemareh, Lublin 1993, s.72-81, * Por. s. Grabias, Postepowanie logopedyczne: diagnoza, Pedia” 2008, t. 37,5. 13-27 L. Kaczmarek, Q Polskie} logopedii, ii, i i hess ” *Sopedit, [w:] Pred, it Le : Komu- a hceechowa iijaabaseet SHS “#08 logopedii, (ved.) §, Grabias, seria: Kom Pregramowanie terapii, terapia, ,Logyiv GADAN,TYPOLOGEZABURZEN, PROCEDURY POSTEPOWANIA LOGOPEDYCENEGO = Pensa jn MOW" oan ceorig NOW) ieci, Hy Jonralzowanie sg mOwY 8 dies z uposledzonym shuchem, 3) kszealeowaniec © Ut gluchoniewidomych, 4) porozumiewanie °F Jownych (shuchowa, warokows, czuciowa), 5) peter wT uaeyjng i akustycena, 6) foneryke arty! yn ia sig jezykowego. 7) aaburzenia porozumiewania ¢ jezy! 8) eeorie a ae ea verka da sig objagnié jedynie za pomocg strukeurali Prop ae jeayka i mowy zaproponowanego przez F. de Saussure’a FE eee oe W mysl tej koncepeji, dostosowane} przez Kaczmarka 1 Je8 ton aia jest ukladem nastepujacych komponentow: przekazu do jego te7¥ Mn sygnalizowanie), tekstu (substancjalny wytwér przekazu emer : : » such fonematyczny (dysfunkcja polegajaca na niemoénose; Olu, nia déwigkow mowy ujawnia sig w wielu zaburzeniach n t tdi; Y) » stuch prozodyeany (dysfunkcja prowadzi do aprozodii ;*»” Mgy" emo; cencii ft procesow rozumienia tekstu), / . ‘ » mobilnosémsegu i wydoln0sé pamigei (mechaniczne uszeog i zenj. prowadza do afazji, uszkodzenia proceséw metabol, icznych de ia bp chordb psychicanych lub réznego typu opdénien rozwojy de, ety » funkcjonowanie obwodowego ukfadu nerwowego, dzialanie Movs ), i kostnych ukladéw narzadéw mowy (zaburzenia w funk nig, tych ukladéw ujawniaja sig w dyzartrii lub dysglosji), Jenova, Tiacba sezegélnie w tym miejscu podkreslié, ze oceniane i sprawnosci, stanowiace sfere zycia umystowego cztowieka, wynika:s o 2 jego centralnych i obwodowych moéliwosci biologicznych, ale = ber sig wprost w sferze spolecanej. Jezyk i zachowania jezykowe on “2 jay M spoleczne, a ich niedostatki sytuuja jednostke na marginesie te Bani ai Dla osdb obeznanych z teorig jezyka oczywiste sq dychotony Zycia, podstawe niniejsze Propozycji, Bez watpienia waznym osiagniecie, sone lingwistyki jest ostre oddziclenie wiedzy tkwigcej eciem XXwieg, (kompetencja poznawcza, kompetencja jezyk. k Jw umystach ludakic, na a wykorzystania we if ot omerencja komunika igzykowych (performang} izacj ecu Kompetencja a om aliacia wykonanie). Pr jako Przedstawicielow; gatul WCZ) interakcyjnych, zdobytych aay B¥8tC2¢80 sposoby wiedzy, u Logopediia i » Nauka bi . Jezykowych, mc ° ilogican h * MUS za istotn, Yh uwarunkowanj Ps . , 2 Uznaé konstataci aniach jezyka i zachowt atac; € Ze Zaréwno kompetencia. its en SAT DAN, TYPOLOGiE ZABURZ — ce na mi jicznych modliwosci i ostki i 83 WYO MT alizacji wypowiedzi. Tak pojgta dyscyplina prze- fh werent py unvarunkowaniom zachowatjgzykowych (opine Giese Si ae) i pozwala w je) zakresie wyodrebnié dwa zasad nicze je np. s0ct0lin ge wcze) i praktyczne): 1) teorig i praktykg narastajacych fa ake prawnosci iehowych ome 2) teorig i praktyke kompetencji nf cl l. ‘penne i eh kompetengji oraz sprawnosci jezykowych 1) Tet inych ~ profilaktyka logopedyczna, ; ; i komunikacy yr aniej erzy obszary dzialan, w ke6rych logopeda diagnozuje seni eae wnosal jezykowe i komuunikacyjne po to, by: kompete nc eps seanom niepozadanym , przewidywanym w praysztosci: » pe ake ealizue postepowanic, ktre upowszechnito sig pod nazwa ‘awezesne} interwengji logopedyczne)”, a »_poderzymywaé rozwijanie sig kompetencj i sprawnosci: taki postgpo- penie dotyczy tych dzieci w rSénym wiekw, ktére pozostajg w normie intelektualne) i biologicane) ~ logopedia szkolna (np. glottodydaktyka logopedyczna B. Roclawskiego),lingwistyka edukacyjna, profilaktyczne beclanie sluchu i mowy w przedszkolach i szkotach, » budowaé teorig wzorcowe} kompetengji i doskonalié sprawnoéci w jej realizowaniu: tak moina ujaé dzialania okreslane kiedy$ mianem re- roryki, ktdre obecnie staly sig czgscig kultury stowa i przeistaczajq sig w logopedi¢ artystyczng. 2) Teoria ipraktyka zaburzonych kompetencji oraz sprawnosci jezykowych i komunikacyjnych - zaburzenia mowy. Stanowig one najwainiejsze pole badawczych i praktycanych dzialas logo- pedi. Logopeda bowiem diagnozuje zaburzenia mowy, buduje programy terapii dla os6b dotknigtych tymi zaburzeniami i prowadzi terapie. IV Klasyfikacje zaburzen mowy Zaburzenia mowy ogladane sq od wiekéw z dwu perspektyw. Najpierw wskazywano na postaé znieksztalconej wypowiedzi, jaka powstawala w wy- niku zaburzonych czynnosci warunkujacych mowg. Budowano interpretacje, kedre daisiaj nazywamy klasyfikacjami objawowymi. Druga perspektywaa ich przyczyny> ktérych do. aay ia mo pret nych. Probowano wre: Szu : = : j € ag, MO ukazul ae eaynnos biol 08 rzyczynowo-objawowe, ben : akeiach klasyfikac P les dystu ws wortae a otezesne} liceraturze medycznej ite mee “ ™ Pedyeant nates ? “we . . j rypologii zal urzen rgen + model objawow'h b son Akeualny ae Adolf Kussmaul (1822. 1902). sides Hoy wicku niemiee « pojecia mowy: Wylaczyt z osi emnastowieeny im A. Kussmaul 24 * js ywiska komponent glosu i opnicyt ate “ sonia : ane en yeh doled bend do exynnosci 2 radycymie erudnosci artykulacyjnyc es 2b m" do wytoanionye tel gramatyezne) possach tekstu) i - oddzielnie — no - v5 (ey : fey ey nace powiedzi, . ne te Ja wygiqda nastepuygco xclaspikaga Kuss ) Taburzenia atykelag 2) jakanicn ) betkoranie- 2) Zaburznia mowy (9 7 cakie mowy wewnetrzne)), okreslane term, nem dystazji- 3) Zaburzenia tresci, Zaburzenia WyMOWY: jae do zjawisk, kedre nazywa odyzartriq c 7 / We wspotczesne} logopedycznej literaturze polskie trwale miejsce znalaziy objawowa klasyfikacja zaburzeh mowy opracowana przez Leona Kaczmarky, Latwo zauwaiyé, 2¢ Kussmaulowski 2rqb te} Klasyfikacji zostat uzupetniony i zmodyfikowany w my serukturalistycznych zalozers analizy jgzykowe: 1) zaburzenia tresci a) zaburzenia procesu uog6lniania i abstrakejis nazywane ,dysglosja”. a wige gkanie” i betkotanie” zalicza A. Kussmay b) brak logiki w zbudowanych tekstachs ¢) nieprawidlowosci w ukierunkowaniu myslenia. Zaburzenia, te zdaniem Kaczmarka, whasciwe sq schizofrenii (zaburzenia mowy w tym schorzeniu nazywa sig schizofazja) i psychopatii. @ Por. zaprezentowane wyée xoixi}. Franka, j osiemnastowieczne klasyfikacje F. Boissiera de Sauvages deyr maw. PERTERTYWY BADAN, TYPOLOGEZABURZER,PROCEDURY OSTEPOWANI LOGOPEDYCINEGD a 7ABURZER eon 2) zaburzenia jezyka (formy jezykowej) a) niemotas b) afazjas alalia; d)agramatyzms e) pracjezyczenie (pomylka); 3) zaburzenia substancji ; a) w plaszczyénie suprasegmentalnej: jqkanie, rynolalia, wymowa bez- krtaniowcéw, afonia, gielkot, bradylalia, rachylalia; b).w plaszczyénie segmentalnej: dyslalias ¢) w plaszezyénie suprasegmentalnej i segmentalne}: palatolalia, mutyzm, L. Kaczmarek (1977) dokonat korekty swojej koncepeji i zaproponowal oddzielenie zaburzess mowy od znieksztalces wypowiedzi. Zaburzenia mowy, w tej interpretacji, polegaja na tym, ze ,albo nie umiemy wlasciwie zbudo- waé wypowiedzi, albo ted je) percypowaé”, Kaide zaburzenie ,znicksztatca w mniejszym lub wigkszym stopniu [..] wypowied2”, tej tres Forme i sub- scancjg. Skonstatujmy zatem, ée zaburzenia, zdaniem Kaczmarka, polegaja na braku kompetencjijezykowej lub na niedostatecznie wyksztalcone} sprawnosci w realizowaniu wypowiedzi. Znieksztalcenia wypowiedzi zag sq usterkami tekstu. To stuszne, jak sqdz¢, praeciwstawienie nie doprowadzilo w nowej propozy¢ji do istotnych zmian poza zastapieniem slowa ,zaburzenia” slowem ,znicksztal- cenia’. Wyrdinia wigc L. Kaczmarek wéréd ,zaburzeth mowy’: ,znieksztalcenia trekci’, znieksztabcenia jezyka” i yzniekszcalcenia substangji”, a w ich obrebie zjawiska wydzielone w pierwotnej klasyfikacji, Z daisicjsze) perspektywy, wyznaczonej przez socjolingwistyke i jezyko- znawstwo kognitywne, trzeba zrewidowaé przekonanie Kaczmarka o autonomii komponentéw jezyka: wzajemnej niezaleinosci tresci, formy, substancji. Nieprawdziwe to, jak sqdzg, stanowisko, bedgce zreszta wynikiem przyjgcia tezy fankcjonujacej swego czasu w lingwistyce strukturalnej, prowadzilo do falsywej interpretacji afazji, alalii i niemoty, ktére zdaniem Karczmarka polegaja na zaburzeniu formy jezykowej. Tymezasem ujawniajg sig w nich zaburzenia realizacji takze pozostalych skladnikéw wypowiedzi. Nieprawda jest tei, Ze schizofazja dotyczy tylko zaburzed tresci, a jgkanie tylko zaburzes substaneji, W schizofaaji w znacenym stopniu ujawniaja sig zaburzenia formy tekstu (nickiedy réwnied substancji), a komunikacyjne strategie w wypadku osdb jakajacych sie prowadzq do wypowiedzi rautologicznych (zaburzenia tresci) i zaklécent w spéjnosci tekstu (zaburzenia formy).ka jest udana W duzej micrze pgp ergo mgTHRU. S22 Boye PS Ups ‘ wprowsdzenie Pojecia adhere zniejszye mankamentéw io Sep. marek nosnikiem zjawisk taj oe ?¥¢j (np. realizacja foneméy, . nye) 4 zaburzen czenic 8 na oznacze! i a waza 7 dES°" iy act a a ncen vez spi a. Termin Cer ach te °- caf hh prayezynae sai) ze upodobniajacy mechanizm (rote ro i nae si iwania ich j, 2 w swy iw aes w procesi€ poszukiwania ich tsp ce gnystkich 2 wa mentalney L. Kacematl jebienia podniebi eee czepach f i fonemow) “? realizacja eee : czmath a J Pp amanie m, Ser ing fikacjs chan; Sin tee ay toe ee 88 pe ee ie pois races » wCerebracji™ rece ds eo esie komunikacji jezykowg vewngtrZnege” P' E tae . wen ep cake wymiae Klasyfikage prayaynowe 4 eniona jak sadz€ klasyfikacje prayczynowa zapro, spsjina, ciagle nied acer slaw Oltuszewski. Wykorzystujac Poon — zni syfik; w 1905 roe poe lasykace H. Gutzmana, wyrdinia Ola ie, , niemiecki ja ogrodkowe - " 1) re pow wa tle zaburzeh wszelkie} percepcji ~ oprécz “bg a) ercepcyjne) Oltuszewski zalicza do nich zaburzenia zwigzane yf fe niedorozwojem umystowym i abelkotanie”, a tle zaburzefi motorycznych ~ zaburzeni b) dyzartrie — powstaja : : awigzane z porazeniem, jakanie pochodzenia centralnego, nosowani na tle porazenia. , 2) Zaburzenia obwodowe: dyzartric — zaburzenia zwiqzane z rozszczepami, gnieksztaceniami narzadéw mowy, inne »betkorania”, Zamyst W, Oleuszewskiego wynika z.checi uporzadkowania opisywanych zjawisk. Proponuje on wszelkie zaburzenia zwiazane z percepcja zaliczyé do »afazji”, a zaburzenia zwiqzane Z realizacja obja¢ terminem ,,dyzartrii”, Ba dania nad afazjq ten klarowny obraz zmacily: afazje powigzano juz wkrétce zlokalizacja mézgowg, a nie z typem czynnosci, jakimi poszczegdlne ostodki korowe kierujg. Trzeba w tym miejscu zauwazyé fake, ze dziewigtnastowiec na w gruncie rzeczy koncepcja Oltuszewskiego ujmuje problem zaburzetre own POLI ZABUAEN PROCEOUYPOSEPOWANA LOOPEDYINECO 3 incerpretacja, jaka mowie w ogéle nadajq powstate w poto- ‘ wieku teorie lingwistyczne, ktédre budujg swoje zalozenia ° (emagazynowanej w umysle wiedzy) i wykonania dnie 908) ees neji we ieciach Ko a a Fpacli WY PON jqca w praktyce logopedyczne) przyezynowa klasyfikacja powsechnie I pracowana przez Ireng Styczek i opublikowana w 1970 abuse ONY OSS ogopedii. Zaburzenia mowy I. Styezek deieli sig na: Eee eine, fj. egzogenne ( w rozumieniu autorki - srodowiskowe) 1) aewnatt7POe odne, tj-endogenne. Zaburzenia wewngtrzpochodne nazywa wewna" apart wich obrebie wyrdiniac: co Jones w zwvigaku 7 nieprawidlowg budowa narzqdéw mowy lub pnizentem slyszalnosci, So ranma (anaetrig): wawigaku 2 szkodzeniem ofrodkéw idr6g nce wiajgeyeh narzady mowne + seni a m 1 Spay Glalig):w awigaku 2 ,opéénieniem wykszsalcenia sig fankej pownych serukear mozgowych”, ; . _Phaje w awigak x suszkodzeniem pewnych struktur mézgowych’, > jakanie: szaliczane do nerwic", avice mowy (mutyzm, afonig, zaburzenia tempa mowy), > oligofazjg: W zwiqzku z uposledzeniem umyslowym, > schizofazje: w zwigzku z chorobami psychicznymi. Zrab tej typologii znajdujemy w klasyfikacjach istniejgcych wezesnie} — niatrycznej klasyfikacji A. Mitrinowicz-Modrzejewski z pewnoscig w fo l j rowica-N . Nejesny w typologii I. Seyezek jest podria ,2aburzek mowy” na yaaburzenia mowy’ (ic!) i,wady mowy”. Zupetnie nie wiadomo, jak w te) koncepeji nalezy akeowae blad jezykowy, skoro bledy wlasnie — zjawiska wynikajace z mie- szania roinych socjolekcalnych odmian jgzyka (np. zjawisk jezyka literackiego i zjawisk gwarowych) — zalicza autorka omawianej typologii do ,zaburzenh. zewngtrzpochodnych™®, Zabraklo tez miejsca na gluchotg, a umieszczenie zaburzeti mowy, wynikajacych z niedostuchu, w obrebie ,dysglosji” (pojgcie to © Prayjete w nini ny, ale uwarunkowanego biologicznie zachowania jgzykowego”, zupetnie wyklucza z rozwa- jaf pojgcie zaburzeit zewngtrapochodnych”. Zaburzet takich nie ma, Mieszanic btedéw jgzykowych realizacji niewlasciwych wzorcéw ~ z zaburzeniami mowy, wynikajacymi zdysfunkeji biologicznych, maci logopedyczng reficksje i szkodzi praktyce. Na oznaczenie ,nieporadnosci jezykowej uwarunkowanej spolecznie” socjolingwistyka za- proponowala pojgcie ,jezykowego kodu ograniczonego” (pojgcie to wprowadzil do opisu za- chowad jezykowych B. Bernstein, por. S. Grabias (1997, Jezyk w zachowaniach spolecznych, tordz. ,Od etnolingwistyki do socjologii jgzyka”). Jj roxprawie rozumienie ,zaburzenia mowy”, jako ,odbiegajqcego od nor-~ ¢ gluchoe! Iicdu ‘ odwls eriko de puree eT Styezek jest oddziclenie gree hy pa kopikar an OEMS emu fonologicznego) j dysiati 8 si ra iy ata anova fEBO sySEMU). ys ayy seewskieg®. By inacze} traktowag et 8 wy percepcja, a inaczej te, keg bun wy, thi, " hy jkacja I. Styczek stanowi lugny, , y taki pr zaburzet as yodebnion Pg, En ca On haan Pong th sade rela mT ealngch decyzji badacza. On bowie, dene 852% zasadzi fc vrzyey jezy to bedzie TeczyWiscie yi Yduje “piezestawialne musi byé uposleg,.? ka, a (np. Ie we) bed enie yh Vtg (lp w jamie nosowe) bedacy powear® my av 2¢ sie r2cc2y & ie re wi prowadzace ra se er ae sniewad istnieje ni : “ikladem otwarty™, poniewa: je jest "pe wyadzgeych do zaburzeti mONY ravcayn. W wypadku oma i wynika 2 era proce I Syczek w foniatri. lasyfikacji przyczynowych warto Pokusic gi ieskoriczenie wiele w interpretacfi mowy, sapere ; if sig ie wie . Biologizm Ow wyraza sj, utrwalil sie w potowie wieku gi Veaéa sig w nancy : jesli istnieje jakis odbiegajacy od normy stan X, to musj istn: W obrebie zjawisk biologicznych dzialania takiego mech, rostego synkretyzmu prayczyn i skutkow Przestaje wystarczaé. gia opierajgca sig na relacj Preyeayys Aly ig, |) wy iistnieje wiele moZliwosei korn}. Tzyey5 thy " ii li bing ya Be nej typologii liczba zaburzey wyod, Way ing dycji ustalonej w literaturze medycznej = ion + S265 ‘Bbln, okazjiomawiania Klas ; yj gi Klasyfikacje te wynikajq mechanicanego biol logizmy we wel ie jaki isenial od wiekéw, a w wypadky —s ee Uy stego synkretyzmu przyczyn i skutkéw’, przyjmuj ace} nastgpuaee ied; stag, lee j Preyeryngy ANizmu nien podwaiaé. Zasada jest zweryfikowana i prawdziwa, Jesli jednal eee 24 vasedy w zachowania jezykowe, gdzie mamy do Czynienia z brane lgicanyi, umyslowyen i spolecenym jednoczesnie, to mechanicena rs, on ne "evo zachowaniach igzykowych jest przecie’ nie tylko une ne ee wie kreatywny. Dotyczy to saczegdlnie sfery psychianj ij Ale nawet i w biologicznej sferze brakuje prostej rela «yo Whcije acho ryterium, ¢ do dysologi: YSBlosji autorka omawianej typologii nie uwzglednila jedakee |IRZEN, PROCEDURY POSTEPOWANIA LOGOPEDYCZNEGO s GADAN, YPOLOGIE ZABU PERSPERTINY | i h a jem, ze rézne przyczyny prowadza cz¢sto do tych nei, OKAZIE earn powoduja nickiedy rézne skutki*, Jes rerrch skurkow i te SA71 Pde wyodrgbnia sig zabutzenia zwigzane 2 jedng sage wswiadomimny 2 wynikajace z istnienia rozmaicie ukladanych wig- cayezyna oFtt ZANT imy do wniosku, ze zasada prostego synkretyzmu Fj aoe jest mato precyzyjnym narzedziem interpretowania zabu- rayeryn i skuck ow Jo ci tej tezy utwierdza mnie interpretacja zaburzent et W prawdziwoscl te) £62) es ; i : is blinicane}, publikacji pod redakcjq A. Pruszewicza Foniatri: " ‘ ra dla pelnosi opisu w ogéle odstapiono tu od wyznaczania Papa mowy 221 d — zapewne (99) eh relacji synkretycznych, , jn Slogia zaburzes mowy zawarta w tej publikacji wyglada nastepujgco: yp 1) Opdiniony rozw6j mowy > prosty, ee kurek uszkodzet obwodowego narzadu mowy, na skutek uszkodzenia narzqdu stuchu i wzroku, w niedorozwoju umystowym, w braku motywacji do méwienia, w uszkodzeniach osrodkowego ukladu nerwowego, uwarunkowany rodzinnie, spowodowany stuchoniemota, spowodowany agnozjq akustycznq, > spowodowany schorzeniami przemiany materi, 2) Zaburzenia artykulacji: betkotanie, dysglosje. 3) Nosowanie. 4) Jakanie. 5) Nerwowe, ofrodkowe i obwodowe, zaburzenia mowy i glosu: afazja, dyzarcria, mutyzm. 6) Zaburzenia w schorzeniach psychicanych. 7) Dysgramatyzm. 8) Autyzm, mutyzm, logofobia. Teudno doprawdy doszukaé sig w tej typologii jakiejS ogélnej zasady po- rzadkowania prezentowanych zaburzen. Interpretacje przyczynowe (opééniony rozwéj mowy; nerwowe, osrodkowe i obwodowe, zaburzenia mowy i glosu; zaburzenia w schorzeniach psychicznych) krzyzujq sig z ujgciami objawowymi (zaburzenia artykulacji; nosowanie; jakanie; dysgramatyzm). Tak zbudowana vuvevyg Por. na przyktad zestawy przyezyn powodujacych dziecigce porazenia mézgowe i uposledze- nia umyslowe.STAN m yoja mowy” nie obser, “ vot . saniony™ tyzmow iodwrotn: Sit i aaje, de 7 OPOE ia, dy ramatyZMOw F Othe ay ypologia sugerje> 26 7, jgkamie adzq do opdénient w rozwojy Ye purse aceyulacs nOSOw a pro m= j ie, zaburzenia 8} mowy”. , jakanie, zal com sniony tOZWO} YW oman. i on By MOWy Woman co prasciek prose a st pose 70P ko zbidr dziesigciu zaburzex. ing iejasne Je . , Dalece niejasne J fa KO oni fen zat ma vane aeji zaprezentow rm a ‘ ‘ publikaeji 2ap rey Pee ktOre © PPLYEZYAY prowagy 8 arty! ie syn jonveh na zasadz ~ yexycrynams . YP rgbnionycl ° éinor nymi Pe snow, 2 jnteresujace Nas pojecie traci umotywowan walnych s© ‘wyrazeniat »zaburzenia mowy y dent ic i dalece nieporowny ve Og : Ww preeciwiesstwie je nar ooo Ww "wigkszosci a - ren 6 wna » rozw6j mowy WY" zupelnie jest niemoaliwe- = yp Jak wkatde PO pa do yopdénioneB? a cr dP una opbiact dzenie osrodkowes nie uwzglednili je logii, taki w ukladzie PYZyCZyN Prowad, oe rawarte 59 Zjawiska nieporswmyya », gbrak motywacji do méwienia? j ssc radu nerwoweg? - Powstaje a tanie, dlaczego autogy od peyry Zi 7H PAYEE jes bo ste innye ak motywacji do méwienia” i niesprayig, calkowicie orwarty, koro on inne” sanowia dWvie odrgbne pe it rozwojowi ny aru rozw6j mowy”, gdyby przyja¢ jego issn, ay Diag? oO an skoro przer brak moiliwosci jego objasnicnia, onde ancy taj sig bardzicjskomplikowany nz inne yy arn a ae ene stosowania zasady ,prostego synkretyzmu” obraz 2. burzet mowy sig gmatwa, a ich opis staje sig zatomizowany. Wydziela sig bowiem wielorakie zbiory, ktdre sq otwarte, i w kedrych zakresy sktadnikéw weale sig nie pokrywaja. Sytuacja taka utrudnia diagnozowanie konkretnych przypadkéw. Medyczna perspektywa opisu zaburzen mowy zawarta jest takze w dwu typologiach, ktdrym srodowisko medyczne chce nada¢ status obowiga- i (alee ae one Taka propozycja je oY ¢ja chorsb? ~ ICD-10 =e zynarodowa statystyczna klasyfike oraz opublikowana w Waszyngtonie w 1994 roku »Diagnostycona i 5 3 : DSMery Yeuna i statystyczna Klasyfikacja zaburzen psychicanych - Typologie te od MNaczajg si . fe tee Wanych Zjawisk, Oto ala sig daleko idacq zbieznoscig interpretacii opisy ich Poréwnanie:SURZEN, PROCEDURY POSTEPOWANIA LOGOPEDYCZNEGO o ERSPERTYWY DAN, TYPOLOGE ZA I Zaburzenia komunikaci ‘gan fonol fu funkgonalneirazwajowe- 1. Zaburzeniafonologicne:funkcjonalneirozwojowe 4. taburenia atyulag: funk = dysalia gyi , . Taburzenia ekspresijgzykowe:alalia, dzieciga afarja mowy:alali, diedigeafarja 2. Zaburzeniaekspresi , driececa afar a zea Pe ‘ekspresyjna xspe 3. Recepcyjno-ekspresywne zaburzenia mowy ijezyka: suture ozamienis mow: fuchota stowna, lala oy6nienie rozwoju mowy oraz trudnosci w rozumieniu perceeyna, diecieaafzja percep? stow izdaf - le 4. Niespecyficane zaburzenia komunikagi np. zaburzenia dstnne zaburzenia rozwoju mowy 'j¢2y barwy gtosu, wysokosci, rezonansu nosowego s.saanie - inPerwotne(specyfcne) zaburzeniarozwoju funkejt I Zaburzenia sprawnosci ruchowej dyzartria. motorycenych: dyzartia iuniezanezaburzenia ozwojowe: Kombinacja zaburze ‘nowy, fork matryczch, umiejetnosskolnych- zaburzeiasprgzone ee heen us nia dezintegracyjne; zespot Retta; zespot Aspergera eta zespot Aspergera i V Zaburenia zachowania ierno

You might also like

• Ćwiczenie Słuchowe - Logopedyczne/ Czytanie Ze Zrozumieniem

  

  Document8 pages

  Ćwiczenie Słuchowe - Logopedyczne/ Czytanie Ze Zrozumieniem

  MagdaLena02

  No ratings yet
• Absolutyzm We Francji

  

  Document2 pages

  Absolutyzm We Francji

  MagdaLena02

  No ratings yet
• Łacina - Odmiana Tabelka Liceum

  

  Document1 page

  Łacina - Odmiana Tabelka Liceum

  MagdaLena02

  No ratings yet
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Profilaktyka Wad Postawy 1

  

  Document2 pages

  Profilaktyka Wad Postawy 1

  MagdaLena02

  No ratings yet
• The Floppy Infant Contribution of Genetic and Meta PL

  

  Document38 pages

  The Floppy Infant Contribution of Genetic and Meta PL

  MagdaLena02

  No ratings yet