MODULE 1 – Lesson 4 (Introduction to) Philippine Literature

Literature under the United States

The Spanish language was still pre-dominant among the Filipino ilustrados.
A great portion of Spanish literature by native Filipinos was written during the
American Commonwealth period.
Among the newspapers published in Spanish were El Renacimiento, La Democracia,
La Vanguardia, El Pueblo de Iloilo, El Tiempo, and others.
Three magazines, The Independent, Philippine Free Press, and Philippine Review were
published in Spanish and English.

Well-known Spanish-language story writers/poets during the American period were Claro M.
Recto (Bajo los Cocoteros/Under the Coconut Trees, 1911)—who continued writing in
Spanish until 1946, Fernando Ma. Guerrero (Crisalidas/Chrysalis, 1914), Antonio M. Abad
(El Ultimo Romantico/The Last Romantic , 1927), Manuel Bernabe (Cantos del Tropico
/Songs of the Tropics, 1929), Flavio Zaragoza Cano (Cantos A España /Songs of Spain,
1935), Jesus Balmori (Mi Casa de Nipa/My Nipa Hut, 1938), and Cecilio Apostol
(Pentelicas/from Pentelicus —a mountain in Greece, 1941) among many others.

In Tagalog drama, the new colonial regime saw the literature of protest in such playwrights as
Tomas Remigio (Malaya/Free, 1898), Juan Abad (Tanikalang Guinto/Golden Chain, 1902),
Juan Matapang Cruz (Hindi Aco Patay/I Am Not Dead, 1903), and Aurelio Tolentino
(Kahapon, Ngayon at Bukas/Yesterday, Today and Tomorrow , 1903) who were arrested on
charges of sedition because of their anti-American plays /sarswelas.
JUAN ABAD, isang maikling talambuhay

Si Juan Abad ay isang manunula t at mandudula mula sa Sampaloc, Maynila. Taong 1875 nang siya’y
isilang at sa edad na 16 ay naisulat na niya ang Senos de Mala Fortuna, isang komedya na may anim na
yugto. Itinanghal ito sa Dulaang Arevalo sa Maynila noong 1895.

Nagsulat siya ng mga aklat na naglalaman ng mga pagtuligsa sa kolonyal na pamahalaan at mga
prayleng Kastila. Sinunog niya ang mga ito bago siya sumanib sa Katipunan.

Nakasama siya sa hukbong Pilipino na nakipaglaban sa mga Amerikano. Sa panahong iyon itinatag nila
ni Emilio S. Reyes ang Republicang Tagalog , isang pahayagang nailathala sa San Fernando, Pampanga.

Noong 1899 ay naglabas siyang muli ng isang pahayagan, ang Laon-Laan, na naging dahilan upang
siya’y dakipin ng mga Amerikano. Ikinulong siya sa loob ng isang buwan at pinap upunta umaga’t hapon sa
kuwartel-militar kasama ang pagbabanta na huwag na siyang magsusulat muli.

Nang sumunod na taon, sinimulan niya ang pagtatatag ng isa pang pahayagan na para naman sa mga
manggagawa. Binigyan niya ito ng pangalang Dimas-Alang at pinamatnugutan ng isang Dr. Xeres Burgos.
Matapos ng maikling panahong paglalathala sa loob ng tatlong buwan , pinatigil ulit ito ng mga Amerikano.

Sumunod na napagtuunan ng pansin ni Abad ang komedya na sa kanyang paniniwala’y lumalason sa

isipan ng mga Pilipino. Nagalit sa kanya ang mga tradisyunal na nagtatanghal ng komed ya at moro-moro
kaya isinumbong siya sa pamahalaan —dahil na rin sa pagtatanghal niya ng mga makabayang dulang
Mabuhay ang Filipinas at Mapanglaw na Pagka-alaala noong 1900.

Bilang parusa at dahil na rin sa hindi niya pagsumpa ng katapatan ( oath of allegiance) sa Estados Unidos
ay ipinatapon siya sa Olongapo. Doon niya isinulat ang isa na namang dula, ang Manila-Olongapo, na
tumatalakay sa buhay ng mga bilanggong Pilipino. Nang siya’y lumaya noong 1901 , itinanghal ito sa Dulaang
Zorilla.
History of Philippine Literature: American Colonial
Period Student Handout Page 1 of 14
 (Introduction to) Philippine Literature

Nang sumunod na taon (1902) ay itinanghal sa Dulaang Libertad ang bago niyang dulang Tanikalang
Guinto —isang dulang nanunuya sa mga Amerikano at nagtutulak sa mga Pilipino na maghimagsik laban sa
mga dayuhang mananakop. Dahil dito’y dinakip siyang muli noong 1903, sinintensiyahan ng dalawang taon
sa bilangg uan, at pinagmumulta ng $2,000 . Pinaburan siya ng Korte Suprema at napalaya muli.

Habang nasa piitan ay sinulat niya ang isa na namang dula, ang Isang Punlo ng Kaaway, na itinanghal sa
Dulaang Rizal sa Malabon noong taong 1904. Tulad ng dati, dinakip muli siya ng mga Amerikano at
nabilanggo hanggang 1907. Ang muli’t muling pagdakip at pagpapabilanggo kay Abad ng mga Amerikano ay
di naging dahilan ng pagtigil niya sa pagsusulat ng mga dulang makabayan .

Tanikalang G uinto, isang maikling rebyu

Sinasalamin ng dulang Tanikalang G uinto ni Juan Abad ang panahon kung saan ang turing sa bansang
Pilipinas ay isang produktong pang-merkado/palengke na maaaring mabili lamang sa anyong pera o tulong ng
mga dayuhang manlulupig, partikular ang mga galing sa mauunlad na kanluraning bansa.

Mabisa ang paggamit ng simbolismo ng dula na lalong nagpasidhi ng sedisiyosong mensahe nito. Mismong
ang mga pangalan ay may matalinhagang kahulugan—Liwanag bilang pagmamahal sa inang bayan, K’ulayaw
na kumakatawan sa mga rebolusyonaryong Pilipino (Magdiwang ng Katipunan), Dalita na kumakatawan sa
bansang Pilipinas, Maimbot na sumisimbolo sa bansang Estados Unidos, at si Nagtapon bilang mga traydor at
bayarang alipin ng mga Amerikano . Mahusay din ang paggam it ng mga tauhang nagpapalalim sa talinhaga
ng dula gaya nila Bat , diyosa ng kabundukan, na sumisimbolo sa pamumundok ng mga rebolusyonaryo; ang
Diwa na simbolo ng patuloy na pakikibaka ni Liwanag; ang Kamatayan na kinalawit si Maimbot; ang Demonyo
na kumaladkad kay Nagtapon; at ang pagganap ng Lorong alaga ng pamilya ni Liwanag na sumisimbolo sa
hukom. Gaya ng Loro, ang paraan ng paghatol ng hukom sa mandudula ay walang hustisya, may pagkiling at
hindi ginamitan ng mas malalim na pang-unawa.

Bagaman nagsimula ang dula kung saan si Liwanag ay nasa pangangalaga ni Maimbot, sa kalaunan ay
nagpakita rin ang kanyang amain ng tunay nitong intensyon— na gaya ng Estados Unidos, sa simula ay
mabuting-loob sa mga Pilipino. Gamit ang “tanikalang ginto ” (mga luhong materyal at pangakong tulong) para
suyuin ang kanyang anak-anakan, napaghiwalay ni Maimbot si Liwanag at K’ulayaw ng panandalian.

History of Philippine Literature: American Colonial

Period Student Handout Page 2 of 14
 (Introduction to) Philippine Literature

Tinangkang saktan ni Maimbot si Liwanag ngunit pinigilan siya ng Kalolowa ni Dalita na sumisimbolo sa
inang bayan. Kasama si Nagtapon, kinaladkad ni Maimbot si Liwanag upang itali sa puno ng Balite gamit ang
tanikalang ginto na nagpapahiwatig ng tuluyang pagkatali at pagkabulag ng mga Pilipino sa banyagang
mananakop. Nagpakita ang Demonyo kay Nagtapon at ang Kamatayan naman kay Maimbot, kaya iniwan nila
si Liwanag ng mag-isa. Dumating si K’ulayaw at kinalag ang tanikalang gintong nagkukulong kay Liwanag—
nagpapahiwatig ng pagtatagumpay ng rebolusyong gisingin ang mga Pilipino mula sa mapanlinlang na
banyaga. Nadatnan ni Nagtapon si K’ulayaw at agad siyang binaril, tanda ng pagbagsak ng rebolusyon at
pagbenta ng Pilipinas sa Estados Unidos ng mga ilustradong taksil (Magdalo) sa Katipunan . Magtatangkang
magpatiwakal si Liwanag ngunit pipigilan siya ng Diwa. Patuloy pa rin ang laban ng mga Pilipino kahit na
namatay na ang rebolusyon. Sa kamatayan ay muling babangon ang pag-asang sa kabilang buhay ay
magkikita muli si Liwanag at K’ulayaw, ang pagmamahal sa bayan at ang rebolusyon ng mga Pilipino ay hindi
maaaring mawalay.

AURELIO TOLENTINO

Born in Guagua , Pampanga in 1867, Aurelio Tolentino obtained his Bachiller en Artes at Colegio de
Latinidad, then enrolled at the University of Santo Tomas to study law, but stopped schooling when his
father died. R eturning to his hometown to take a teaching job, a fight with a Spanish pharmacist whom he
struck on the face for calling him “barbaro” forced Tolentino to leave town and hide in Tondo, Manila.

He became acquainted with Andres Bonifacio and other Filipino patriots who engaged his help in the
printing and distribution of the censored newspaper La Solidaridad and other propaganda literature. Inevitably,
he joined the Katipunan and, with the Supremo, explored the mountainous terrai n of Montalban and San
Mateo , Rizal in 1895 to search for a hiding place to direct the secret society’s military operations in case the
revolutionary movement was discovered.

With torches, the party discovered the Makarok and Pamitinan caves —supposedly of Bernardo
Carpio—on Good Friday, April 12. Inside the caves, they planned the Philippine revol ution while gathering
arms and funds on the side. On the cave walls, Bonifacio wrote: “Viva la Independencia Filipina!”

At the outbreak of the 1896 revolution, Tolentino failed to escape the mass arrest and was jailed for nine
months by Spanish authorities . After his release he took part in the Bicol campaigns of the Katipunan under
Gen. Vicente Lukban.

It was with pride that Tolentino affixed his signature to the list of witnesses who signed the Declaration of
Philippine Independence in Kawit, Cavite on June 12, 1898. Later, in August 1900, he gathered his former
Katipunan comrades residing in Manila and organized the secret society, Junta de Amigos. Under
his leadership, the members formed guerilla units and carried on the armed resistance against the new
American invaders .

When Gen. Artemio Ricarte attempted to organize a new revolutionary army in 1903 after the Americans
outlawed the Junta, Tolentino was among the first to join even after Emilio Aguinaldo and his Magdalo
faction h ad collaborated with the United States in 1901 .

He wrote two unsigned editorials for the newspaper La Independencia , which was openly critical of the
U.S. government. Two newspapers which he edited, La Patria and El Liberal were soon suppressed by the
authorities . His own newspaper, Filipinas, was also forcibly closed down. Still, Tolentino’s journalistic
career was not hindered and he began editing the Spanish newspapers, El Pueblo and El Imperial, and
their Pampango counterparts, Ing Belen and Ing Emangabiran .

Aware of the effectivity of the theater as a public forum, Tolentino turned his talents to the writing of
dramas. He coined the word “dula” for theater and became known as the Father of Tagalog Drama for his
famous verse play, Kahapon, Ngayon at Bukas, which was performed at the Teatro Liberad in Manila in
1903. At a certain point during the play’s presentation , the script called for the actor playing Taga -ilog or
Juana de la Cruz—who was shackled and imprisoned —to break his chains, force open the jail bars , and
tear down the American flag. For this, Tolentino was convicted of sedition, rebellion, insurrection, and
conspiracy by the U.S. authorities.

History of Philippine Literature: American Colonial

Period Student Handout Page 3 of 14
 (Introduction to) Philippine Literature

Pardoned in 1912 , he was released from prison and continued to engage in nationalistic activities. The
plight of Filipino workers became o ne of his principal concerns. His admiration for the works of Dr. Dominador
Gomez, a contemporary crusader for workers’ human rights inspired Tolentino to write Bagong Cristo— a
Tagalog prose play which dealt with the rel ation between capital and labor. Later on, he founded Katimawan,
identified as a “samahang hanapbuhay ng mahihirap”. It was in effect a worker’s cooperative, which was the
first of its kind in the Philippines.

Tolentino’s belief that a common tongue would help ensure national unity made him an early advocate of
the adoption of Tagalog as the national language. To this end, he founded El Parnaso Filipino, a school for
the promotion of Tagalog literature.

Dakilang Asal (1907, original Tagalog version)

ni Aurelio Tolentino

I ¿May mahal pa kaya sa hiningang tangan?

PAUNAWA
O kabinataang bagong sumisibol,
itong abang lagda sa iyo'y patunkol.
Pakatandaan mo itong mga hatol
na dangal at buhay ng lahat ng dunong.
Ang pagpipitaga't pakikipagkapua ay
siyang sagisag ng pagka-dakila;
kapág sa sinuman ito a y nawala,
iyan ay di dapat, humarap sa madla.
Di sukat ang ganda, di sukat ang yaman,
di sukat ang dunong at lahat ng inam;
kapag ang sagisag na aking tinuran ay
siyang nawala, ang lahat ay kulang.
Ang pagkamabaít, ang pagka -mahinhin,
ang pagka -matapat a t anyong butihin
ay siyang palamuting sa tuina'y dadalhin,
ang iyong ugali upang magluningning.
Sapul pa ng ikaw ay batang maliit
may tungkulin ka ng lubhang mahihigpit,
gaya ng huag bigyan ng munting ligalig
ang kawawang inang sa iyo'y ninibig.
Ikaw ay lumaki at lumaki naman
ang iyong tungkuling akin ng tinuran:
ng una'y ang iyong mundo ay kandungan
ng inang malugod, ngayon ay ang bayan.
II
KATUNGKULAN SA MGA MAGULANG,
MAESTRO, KAPATID, KAMAGANAK AT SA
LAHAT NG KAPWA
Ang iyong hininga sa kanila'y utang.
Ang pinagpalaki sa iyo'y paghirang,
puyat, pawis, hirap at sampu ng buhay.
Ang kahima't sila ay nangahihimbing,
kapag naingit ka sila'y gumigising;
kinandong-kandong ka at inaliw -aliw
at pinalayawan ng saganang lambing.
Sa gayong kalaking utang na tinangap
mo nga sa kanila'y ¿anong ibabayad?
Alayan man sila ng lahat ng lingap,
kulang at sa utang mo nga'y di pa sukat.
Salamat na lamang at di maniningil,
ang puhunan nila'y di ibig bawiin;
sakali ma't sila ay alalahanin
ng kahit bahagya'y malaki ng turing.
Pagkagising mo na ay agad ng hagkan
ang pisngi ng ina't ang sa amang kamay,
kasabay ng bating malugod na "¡Inay!" sa
ama'y gayon din, ang bati ay "¡Tatay!"
Kung matutulug na saka uulitin
ang halik at bating paalam ng lambing;
nguni't sa tui-tui na ito'y bago gawin,
ang kailangan nila muna'y siyasatin.
Kung sakaling ikaw ay mapangusapan,
sa ano mang bagay kaya'y parusahan,
ay ipag-sayá mo't darating ang araw na
matutunayang iyo'y pagmamahal.
Ang mga inali, at ang mga mama,
at ang ina-ama’t ini-ina kaya,
at ang mga nuno, at ang matatanda
ay kailagang lubos na pintuhuin nga.

Pipintuhuin mo't panuyuang kusa At ang mga iyong lahat na kapatid ay

ang iyong magulang na mapag -aruga, pakamahalin ng boong pag-ibig; sa mga
sila'y pangalawa ni Poong Bathala na alila ay huag magmasungit pagka't sila'y
dapat igalang sa balat, ng lupa. kapua, dukha lamang tikis.

History of Philippine Literature: American Colonial Period

Student Handout Page 4 of 14

Sa lahat ng tao'y lubos magpitagan,
ng upanding ikaw naman ay igalang;
sakaling sa iyo sino ma'y magkulang,
kahabagan siya't pagdaka'y talikdan.
Ang maestro'y siyang pangalawang ama,
ang maestra nama'y pangalawang ina,
kaya dapat nganing pintuhuin sila
at mahaling lubos ng boong pagsinta.
Binalankas lamang, kung baga sa bahay,
ang iyong ugali ng iyong magulang;
nguni't ang maestro'y siyang nagbibigay
ng dakilang ganda't mga kasankapan.
Dahil sa kanila ay maihaharap
ang iyong ugali sa sino mang pantas, sa
pagka't sa dunong ay hindi nga salat, sa
lusok na asal nama'y hindi hubad.
At katunkulan mong lubos na mahigpit
sa iyong pag-aaral ang pagsusumakit;
ang lahat ng turo nila'y isa-isip,
sa lahat ng hatol nila ay manalig.
Nangunguna sila't ang dala ay ilaw sa
landas ng iyong madilim na buhay;
tanang hakbang nila ay malapit sundan,
ng upanding ikaw ay huag maligaw.
III
SA PAGLILINIS NG KATAWAN AT PAG-AYOS
NG BAHAY
Pagbabangon mo na'y agad maghilamos,
magpunas ng kamay at saka magmumog,
maglinis ng ngipin, maghusay ng buhok,
damit na pangbahay pagdaka'y isuot.
Pagkatapos nito ay agad ganapin
ang datihang iyong katunkulang gawin,
at maminsan minsa'y ang kuko'y putulin
at saka maligong magkubli sa tingin.
Ang babayi'y dapat ayusin ang bahay,
linisin ang sahig sampong kasankapan;
sa kani -kaniyang dako ay ilagay
ang lalong maliit na ari -arian.
Bahay na maayos ay parang salamin ng
nagawing buhay sa pagka-mahinhin;
bahay na magulo'y nagpasabing tambing
ng ugaling salat sa turong magaling.
Kailangang harapi't siyasating lahat ang
sa pamamahay gawang nararapat, at
huag sayangin ang kabit nang oras,
magagawa ngayo'y huag ipagpabukas.
History of Philippine Literature: American Colonial Period
Student Handout
(Introduction to) Philippine Literature
Mga kasankapang iyong magagamit,
kung saan kinuha ay isauling saglit;
huag pabayaang masira't mawaglit,
pinuhunan dian ay maraming pawis.
Ang itak, ang sandok, ang saro, ang pingan,
ang walis, pamunas, lamesa't upuan, tanang
kasankapang kaliit l iitan
may kani -kaniyang dapat na kalagyan.
Makita mo'y kahit iisang karayom
na kakalat-kalat ó kaya natapon,
pulutin mo agad at ilagay doon
sa kung saan dapat, sa lalagyáng ukol.
Karayum ay mura't walang kasaysayan,
nguni't hindi ito ang siyang kahulugan:
karayum na walá sa dapat kalagyan
ay nagbabalitang musmos ang may-bahay.
IV
SA PAGBIBIHIS
Ang damit na iyong dapat na isuot
ay huag ang masagwa't huag ang dukhang
lubos
ang tipon ng ganda't inam na tibubos
na sa katamtamang sa kulay ay ayos.
Kailangang sumunod sa ugaling moda,
nguni't huag lumampas ng di tawanan ka,
at huag kang magsuot ng hindi mo kaya:
ang mahal ay pangit sa dukhang talaga.
Paka-ingatan mo ang iyong pananamit.
ng huag madungisan at ng di mapunit;
mainam ang luma, kung buo’t malinis,
kay sa bagong wasak ó may duming bahid.
Marikit ang murang hiyas kay sa mahal, kung
ang gumagamit ay dukha ngang tunay; ang
dukhang magsuot ng aring maringal kahit
man binili, parang hiram lamang.
Kahit na sa bahay ay dapat magsuot
ng damit na puting talagang pangloob,
at huag mong gayahin ang asal na buktot
sa gawing malinaw...¡Hubu't hubad halos!
Limutin ang cotso, at magbotitos ka,
ang paa mo't binti upang huag makita:
babaying may puri di dapat magtinda
ng dapat itago sa alin mang mata.
Botitos ay mura, bukod sa mainam,
at talagang dapat sa mahinhing asal;
cotso't sapatilya ay napakamahal,
sa may hiyang paa talagang di bagay.
Page 5 of 14

Di mo masasabing mahal na tibubos,
sapagka't matibay kung gawang Tagalog:
ang tatlo mang cotso'y masisirang sunod
bago makawasak ng isang botitos.
At gayon din naman ang medias ay mura,
nguni at mahal ma'y dapat bumili ka: iyan
nga ang tabing, sa mata ng iba,
ng binting may dangal at may puring paa.
Maging sa bahay ma't maging sa lansangan
ay huag mong limutin ang panyong alampay:
alampay ay siyang tabing na tangulan ng
dibdib-mu't batok sa mata ng bayan.
Kalsonsilyong puti na hahangang tuhod
ay dapat gamiting damit na pangloob,
ang puri mo'y upang di sumabog-sabog
sa mga hagdana't lilipatang bakod.
Ang tapis ay huag mong limutin kailan man,
sa bihis Tagalog sadyang kasangkapan: ang
baro at saya kahit mura lamang
ay áko ng tapis, kung may sadyang inam.
Huag kang maniwalang nagbuhat ang tapis
sa kakastilaang dito ay sumapit:
mga nuno natin ng tapi'y gumamit,
tapis ay nangaling sa taping binangit.
Paka-ingatan mo ang gawang magbihis,
ang samâ at buti'y dian masisilip; diyan
nahahayag ang tinagong bait, diyan
nababasa ang gawi at hilig.
V Kung saka-sakaling purihin ka naman,
SA PAKIKIPANAYAM
Sa lahat ng mga pakikipanayam
ang nagsásalita'y mabuting pakingan,
sapagka at lubhang kapangit-pangitan
ang di pumapa nsin sa kasalitaan.
Ikaw ay papakli, kung dapat sumagot,
ng magandang bigkás, salitang malambot:
ang banlang sabihin ay kuruing lubos, baka
may mapaltik sa mga kaumpok.
Huag magbulaan sa alin mang bagay,
palatuntunan mo'y ang katotohanan; ngunit
sa taya mo'y kung may tatamaan, mabuti pa
nganing huag ka ng magsaysay.
Huag mong sasabatin ang nagsasalita
paka-ilagan mo ang gawang manumpa, at
kung tatawa ka'y huag lakasang lubha ang
tawang malakas ay sa taong d usta.
History of Philippine Literature: American Colonial Period
Student Handout
(Introduction to) Philippine Literature
Kung may nagsasabi ng salitáng búhay,
batid mo man kahi't ay dapat pakingan, at
huag mong sabihing --"Alam ku na iyan" ito
ay malaking lubhang kapintasan.
Magpakailan pa man ay huag kang sumabat
ng wikang--"Mali ka"--"Sabi mo'y di tapat"
Sakali mang mali ang ating kausap,
kailangang sagutin ng lubhang banayad.
Ang pakli'y ganito --"Naging iba lamang,
ng hindi pu kayo ang siyang nagsaysay ng
gayon, ay di ko paniniwalaan"
sapagka't...Saka ka naman mangatwiran.
Kung ang katalo mo ay ayaw duminig
sa sinasabi mong tunay na matwid, at
sumasagot pang bagkus nagagalit,
hayaan mo siya't, huag ka ng umimik.
Datapua,t sakaling ang makausap mo
ay sadyang mabait, talagang may tuto,
at sa iyo'y sabihing--"Ipatawad ninyo
itong ipapakling abang palagay ko".
Ito’y sagutin mo ng boong pitagan,
ng boong pag-giliw, gaya ng tuturan
"Ituluy pu ninyo't kikilanling utang
ang pag-akay ninyo sa aking kamalian".
At magpakailan man ay huag mong sabihing
"Ang sabi ko'y hindi ninyo napaglining." Kung
di ang ganito --"Malabu marahil
ang sinalaysay ko: aking uulitin."
ay huag mong sagutin ng wikang mahalay,
na gaya ng pakling--"Iyan po'y tuya lamang,
iyan po'y isang biro't kasinungalingan."
Ganito ang iyong mga sasabihin
- "Iyon po'y karangalang di sukat sa akin;
ngunit dahil diya’y aking pipiliting
ang pagkamumus ko'y papaging-dapatin."
Ang bagay na lihim ay huag mong ihayag,
at sa kata-kata ikaw ay umilag,
at huag mong purihin ang iyong kausap,
at huag mong libakin ang di mo kaharap.
VI
SA MGA PAGDALAW AT MGA KAPISANAN
Piliin ang oras sa mga pagdalaw,
at di ang sa gawing pagkaing agahan,
di ang sa tanghali, di ang sa hapunan,
di ang sa pagtulog at gawang kailangan.
Page 6 of 14
 (Introduction to) Philippine Literature

Mga karaniwang dalaw ay sa pistá, Lalo at marami ay lubha ngang pangit

sa araw ng lingo kung walang gambala, na sa bawa't isa ikaw ay lumapit;
at ang oras namang pinaka-maganda ay yukuan mo lamang sila ng marikit saka
kung ang hapunan ay naidaos na. mo batiin ng boong pag -ibig.

Ang dalaw na mga bigay-loob lamang[2] Ang kasankapan mo'y sakaling batiin,
ay dapat humiksî, ang gayo’y kailagan, at ialay mo agad ng wikang magiliw.
pagpilitan mo ang huag magpaliban ng - "Walang kasaysayan, palibhasa'y akin,
lubhang maluat at iyong bayaran. ngunit ang akin po'y lubos na inyo rin."

Sa alin mang pintô bago ka pumasok Ang iyong kausap kung hindi mo alila
ay huag magmadali't marahang tumugtog; ay ipáuna mo sa pagsasalita:
ang dinadalaw mo'y sakaling nanaog, ikaw "Kayo po at ako"--at di mawiwika
ay magsabi ng ganitong ayos. ang --"Ako po't kayo"--pagka't hindi tama.

--"Wala pu ba naman silang dinaramdam?" At kung marami nga ay gayon din naman,
Pagsagot ng wala--"Salamat na lamang" ikaw din ang siyang kahuli-hulihan.
- "Utang na loob po'y ipagbigay alam Ganito:--"Kayo po, si Mameng, si Ninay, si
na kanila itong ninais kong dalaw." Pepe at ako ang napagtanungan."

--"At tuloy kami po'y ipag-maka -anó...[3] Ang mga pamagat ay huag mong sambitin
sa kanilang dangal." Nguni't kung sa iyo lalo na kung pangit at masamang dingin, na
sabihin ang gayon, ang isasagut mo'y gáya nga nito: --"Si Daniel na duling,
--"Aking tutuparin ang utus pu ninyo." si Titay na bungi, si Kulas na tikling."

Sa gayo'y agad ng ikaw ay magpaalam, Mga halintulad ay paka -ilagan

isa mong tarheta'y huag na di mag -iwan; kung nakadudusta--"Aku po'y nawalan;
baliin ang is ang sulok na alin man halimbaw a ngayon kayo ang nagnakaw"...
--"Utang na loob po, ito ay iiwan."[4] ang gayong salita'y kasama-samaan.

Sakaling marami ang mga panauhin, Sa mga palalo ay huag kang gumaya,
yukuan mo sila't pagdakay batiin--[5] walang bukang bibig kung di ang kanila:
- "Magandang gabi po" --ang iyong sabihin, - "Ako po'y ganito"--"Ako po ay iba"
saka ang may bahay ay lapitang tambing. Ang gayon salita'y pangit na talaga.

Pagdakay iabot ang kanan mong kamay, Kung ang kausap mo ó sinu man kayâ
at ang kamay niya'y upang mahawakan, ay n amaling hindi talagang sinadya,
- "¿Anu po ang atin? Ang inyong may bahay pagtakpan mo't parang hindi nahalata
at mga kasama ¿anu po ang lagay?" ng upanding siya ay huag mapahiya.

--"Mabuti po naman at walang may sakit, at Pakikipagtalo ay iyong ilagan; nguni

¿kayu pu naman?"--Ang sagot ay--"kahit sa at sakaling mahirap iwasan, ay
alin mang oras ay handa pong tikis salaysayin mo ang iyong katwiran ng
na mapag -utusan sa kaya ng maliit." sabing malambot at katotohanan.

Kung may kasama kang di kilalang tao Kung paupuin ka ay iyong piliin
ng iyong kausap, agad iharap mo, ang huling upuan: ngunit kung sakaling
- "Sila po'y kaibigan: ikadadangal ko ang lusok na dako sa iyo'y ihain,
ang sila'y iharap ngayon po sa inyo." ay huag kang magtuloy kung di ka pilitin.

At ang iniharap naman ay sasagot Kung isang babayi ang siyang dadatal
- "Bagong tagasuyong napahihinuhod lahat ng dadatna'y dapat magtindigan;
at sumasa-inyong balang ipag-utos" sagutin ang bating kaniyang binitiwan,
- "Salamat po't kami ay gayon ding lubos"[6] lusok na upuan sa kanya'y ialay.

Kung may kaibigan ka sa mga dadatnan, Ngunit kung lalaki ang siyang darating,
ang iyong kasama'y iharap din naman; ay lalaki lamang ang tatayong tambing;
datapua't huag mong gagawin kailan man, ang mga babayi'y nangaka-upu ring
ang di mo kilala'y agad kakamayan. sasagot sa bati ng wikang magiliw.

History of Philippine Literature: American Colonial Period

Student Handout Page 7 of 14
 (Introduction to) Philippine Literature

Dapat na maunang mag-alay ng kamay Kung uubuhin ka ó babahin kayâ, gayon

ang nakatataas sa pagkakamayan; sa sa pagdahak saka sa paglura, ay dapat
mga batian ay gayon din naman, lumingon sa dakong kabila, ang iyong
di sukat mauna ang natataasan. kailangan upanding magawa.

Kaya ang babayi'y siyang nararapat mag Kublihan pagdaka ng panyo ang bibig,
-alay ng kamay sa makaka-usap upanding ang dumi ay huag tumilansik:
sapagka't saan mang mga paghaharap, ang mukha mo’t labi'y pahirang malinis, at
ang babayi'y siya ang nakatataas. kailan may huag kan lumura sa sahig.

Gayon man ay dito'y nakagawian na Sa lahat ng pulong ay lubos na bawal

ang mga lalaki'y siyang nangunguna. ang pagsasalita ng mga mahalay, gayon
Babayi't lalaki kung kakamayan ka, din ang bulok na kadumal dumal ay
kamay mo'y madaling ibigay pagdaka. huag mong sabihin at paka-ingatan.

Ingatan mong ikaw ay huag magdaan At huag kang mag-higab, at huag mag-antók
sa gitna ng kahit alin mang hárapan; at huag kang mag-unat, at huag mag-kamót,
nguni at sakaling lubos na kailangan, at huag kang mainip at lumingos -lingos, ito'y
hingin ang kanilang kapahintulutan. lubhang pangit at lisya sa ayos.

At huág kang humukut na gaya ng iba Ang anu mang tangan ng iyong kaharap,
na ang kanang kamay ay iniu-una: tuid na gaya ng paypay, sakaling malaglag,
ang katawan "¿Maari pu bagang ako ay pulutin pagdaka't isauli mo agad,
magdaan?"--"Magtuluy pu sila." iabot ang tatangnan, sa dulo ang hawak.

At sakaling ikaw nama'y may gagawing Ang alin mang pintong iyong dadaanan,
sandali sa labas, ay iyong sabihin kung datnan mong bukás, bukás mo ring iwan,
ng boong pitagan --"Ipagpaumanhin at kung nakasima, isima mo naman, ito'y siyang
pu nila't sandaling sila'y lilisanin." turo ng dakila ng asal.

Sa pagpapa-alam ay iyong magagamit Ang kahit sinu man sa mga kalikom sa

ang mga sinabing pag-upo't pagtindig; alin mang pinto, ay makasalubong, dagli
at kung ikaw naman ang siyang aalis, mong yukuan at saka umurong, at iyong
sila ay yukuan ng anyong marikit. sabihing --"Sila po'y magtuloy."

--"Kami pu’y paalam sa kanilang lahat, Ngunit kung sakaling umurong din siya
mag -utus pu sila sa lahat ng oras." at pipilitin kang ikaw ang mauna, kung
- "Magandang gabi po." Kamayan mo agad hindi rin lamang natataasan ka,
ang mga may bahay, gayari ang saad. pasalamatan mo at magtuloy ka na.

--"Ang amin pung dampa ay inyo ring tunay[7] Ang kahit man sino ang sa iyo'y dumalaw
na sa gayong daan at gayon ang bilang. ay iyong ihatid hangang sa hagdanan:
Hinihintay naming kami'y parangalang palagi ng sákaling madilim ay iyóng tanglawan
inyong malugod na dalaw." hangang nasa loob siya ng bakuran.

Sagot ng may bahay naman ay ganito: Ang iyong kaibiga'y kung magkakasakit,
- "Inyo na pung alam itong bahay ninyo, ay manaka-nakang dalaw in mong saglit;
Ninanais naming kayo’y pumarito, upang at kung datnan siya ng mga ligalig, gayon
sa tui -tui na’y masuyuan kayo." di'y dalawin, aliwin sa hapis.

Nasabing may bahay kung sadyang may nais Sa araw ng binyag ó kapanganakan ng
makipagkilala sa iyo ng mahigpit, katunkulan iyong matalik na mga kaibigan, sila'y
niyang dalawin kang tikis batiin mo ng masayang liham, mahiksi
sa loob ng tatlong araw di lalabis. ang sukat, nguni at malaman.

At sakaling siya sa iyo'y dadalaw, At gayon din naman sa pag-aasawa,

ikaw sa kaniya ay magkakautang; ó sa panganganak na lubhang ginhawa,
tadhana'y sa loob ng wawalong araw at sa lahat na ngang dapat ipag-sayá, sila
siya'y dalawin mo't itoy karampatan. ay padalhan ng liham pagdaka.--[8]

History of Philippine Literature: American Colonial Period

Student Handout Page 8 of 14
 (Introduction to) Philippine Literature

Kung patutungo ka sa alin mang bayan, At kung alayan ka ng iyong kasalo

lalo't sa malayo'y lubos na kailangan, ng alak ó kaya maging kahit anó,
bago ka umalis muna'y magpaalam sa di mu man kanin ay tatangapin mo
sa kaibigan mo't iyong katunkulan. at pasalamatan ang alay sa iyo.

Nguni at kung ikaw naman ay dumating, At kung may dadatal na ibang panauhin,
katungkulan nilang ikaw ay dalawin, lalo't kakilala'y anyayahang tambing. Huwag
sapagka't kailangang kanilang sabihing kang sumubo at siya’y iyong hinting
sila'y nagsasaya't umuwi kang magaling. makapasok muna at kayo’y lisanin.

VII VIII

SA MGA PIGING SA MGA LARO

Kung mapithaya ka sa alin mang piging, Kung kayo'y magtipon upanding mag -aliw,
huag kang magpauna sa ibang panauhin; ikaw ay magsaya, ngunit magmahinhin.
ngunit huag ka namang mahuling dumating: Pinaka matanda ay papamiliin
isipin mong ikaw ay doon hihintin. ng larong mainam na inyong gagawin.

Sa mesang pagkain kung tumatawag nga, Sa alin mang laro ay huag kang magdáya at
hayaang mauna ang mga dakilâ; huag ka rin nam ang mag-ingay na lubha.
at gayon din naman huag kang magkusang Kung may alanganin dapat pahatul nga sa
maunang tumikim sa alin mang handâ. hindi kalarung mga matatanda.

Huag kang magmadali't ang subo'y huag lakhan At kung may dumating na iyong kaibigan,
ang ulam ay huag mong amuyin ó hipan; ó sinu man kaya, lalu at marangal,
ang mga kubiertos ay paka-ingatan, upang ang ukol sa iyo sa kaniya'y ialay
huag kumatog na lubha sa pingan. --"¿Ibig pu ba ninyong makipag -aliwan?"

Huag mong titigan ang alin mang hain, Sakali at i kaw ay siyang manalo,
at gayon din naman kasalong panauhin sino man ang kulang ay huag singilin mo,
paka-ingatan mo't huag sasambitin ang at huag mong sabihing --"Magbayad po kayo"
bagay na baka nakaririmarim. Pahiwatig lamang --"¿Ang kulang ay sino?"

Ang iyong mga siko ay huag mong isampa Isang nananalo'y di dapat umalis,
magpakailan pa man sa kakanang mesa, kung di may malaking dahilang mahigpit;
kahit anong ulam ay huag humingi ka, huag nguni at ang talo ay makatitindig
namáng pintasan ang kahit alin pa. at huag magpakita ng kaunting galit.

Kung di mu man ibig ang dulot na hain, kahit Kung nananalo ka ay huag kang magdiwang
kakaunti ay kumuha ka rin; magpakailan pa kung natatalo ka'y huag magngitngit naman,
man ay huag mong sabihing --"Ang ganyan sa laro'y madalas mahalatang tunay ang
pong ulam di ko kinakain." walang magaling na pinag -aralan.

Ang pagsasalita, kung punô ang bibig, IX

ay bawal na lubos sa dakilang bait,
at gayon din naman ang sadyang pag-gamit SA LANSANGAN AT SA LAHAT NG DAKONG
ng dalawang panga sa pagkai'y pangit. UKOL SA MADLA

Huag mong paapawin ang baso ó copa Babayi'y di sukat lumakad sa daan
ng tubig ó alak at kahit anu pa; ng walang kasama at pangit na tignan.
bagu ka uminom pahiran mu muna ang ngunit sa lalaki ay hindi kailangang
iyong mga labi ng laang servilyeta. mapag-isa kahit saan mang galaan.

Kung maka-inom na ay gayon din naman Sa alin mang dako na ukol sa madla ikaw
ang mga labi mo'y pahirang agapan; ay magbihis ng hindi masagwa; nguni at
at huag kang umihip wari alinsangan, huag naman ang napakadukha, ó kaya
ang gayo’y bawal nga sa dakilang asal . marumi, kung dili may sira.

History of Philippine Literature: American Colonial Period

Student Handout Page 9 of 14
 (Introduction to) Philippine Literature

At kung babayi ka, huag mong pákapalan Nguni at kung kiles ang inyong sasakyan
mukha mo ng pulbos, pagka't di mainam: lalu't apat kayo'y huli ka rin naman; sila'y
manipis na pahid marikit na tingnan, paupuin sa dakong unahan,
ang kinang ng balat huag na di maparam. sa tabi ng pinto doon ka lumagay.

¿May iinam kaya sa kulay ng balat nating Paghintu na ninyo at kayo'y bâbabâ,
kayumangi't makinis, maligat? Pintor at ikaw ay maunang umibis na kusà.
poeta'y iyan ang pangarap sapagka't Kung siya'y babayi ó kaya matandâ,
nandiyan ang buhay ng dilag. agad mong abutin alalayang lubha.

Paka-ilagan mo ang satsat at daldal, Babayin tumitindig sa kaniyang upuan at

gayon din ay huag kang magdunung-dunungan; anyong aalis, may paroroonan, ang iyong
nguni at huag namang parang piping tunay pagsuyo pagdaka’y ialay: "Ikadadangal
pagka't ito'y tanda ng pagka-walang muang. kong kayo po'y samahan."

Kung may kasama kang d apat na dangalin Ito'y kagawian sa asal dakilà,
ikaw ay lumagay sa kaliwang piling, maging sa dulaan, maging sa pag -galà,
at kung sa banketa'y gumilid kang tambing maging sa pagkain kung uupu na ngâ,
sa dako ng bakod siya'y padaanin. sumaliw sa piano ó tumugtug kaya.

Kung masalubungan ang isang babayi Pagka't sa babayi'y pagdusta ngang tunay
sa mga banketa na aking sinabi ay ng isang lalaki kung hindi samahan; kaya’t
dapat gumilid ang isang lalaki ang babayi'y nararapat namang lalaki'y
ó bumabang saglit, ang gayon ay puri. huag hiyain at pasalamatan.

Maging kahit sino ang iyong masundan, At kung hindi gayo'y mapipintasan ka,
kung ibig mong siya'y iyong malampasan, mangmang na babayi, walang munting sigla,
ikaw ay bumaba ó gumilid lamang, para kang babayin bundok na talaga, sa
sa dako ng bakod ay huag kang magdaan. ugaling bayan ay di pa bihasa.

Kung ang kasama mo ay may makausap Huag mong gagayahin ang mga pintasin
na wari ay lihim lumayo kang agad, upang ang balang makita'y agad susukatin:
huag sabihing nakikitalastas gumagawa nito'y iyong mga haling
ka nga sa usapang di dapat mahayag. na hindi nag-aral ng pagka-mahinhin.

Kung kayo ay tatlo sa mga galaan Kung paparoon ka sa mga sayawan, sa

ay igitna ninyo ang itinatanghal, mga teatro't mga kapisanan,
nguni at kung kayo'y magka isang dangal, pakatandaan mong iyong katunkulan
magka-kulay damit sa tabi ay bagay. ang lalong mabining pagkamatimtiman.

At gayon din naman ang magkasintaas, Sa alin mang bagay na sadyang di pangit
sa dalawang tabi sila nararapat, ay huag mong hiyain ang sino man kahit;
ang isang mababa ó kaya matankad magbigay loob ka, na di mo man ibig,
ay siyang igitna, ang gayon ay sukat. upang purihin ka ng mga mabait.

Kailangan ngang lubos na iyong isabay Alin mang religion ay huag mong tawanan
sa mga kasama ang iyong paghakbang mga dasal nila ay pagpitaganan.
kung kayo'y titigil, ang iyong katawan at Ang mga ugali sa alin mang bayan
ulo'y itayó ng anyong mainam. gayon din ay dapat na iyong igalang.

Kung sa mga pintô ikaw ay pap asok, Ang sa P rotestanteng ginagawang kulto,
hakbangan ó landas na sadyang makipot, at ang kay Mahoma, at ang kay Confucio,
kung may kasama kang dapat na ilusok, at ang sa Igles ia Filipinang bago
paunahin siya't ikaw ay sumunod. ay iyong igalang, sampu ng Romano.

Sa mga karuage at mga kalesa Ang ugaling Moro, ang ugaling Insik,
kung kayo'y nasakay ay huag kang mauna; ang sa Amerikano, ang sa mga Ingles,
sa piling na kanan paupuin siya, sa dakong Kastila’t Aleman, ang sa taga bukid at
kaliwa doon lumagay ka. kahit alin pa’y igalang mong tikis.

History of Philippine Literature: American Colonial Period

Student Handout Page 10 of 14

Ang iyong religion ay kahit alin man at
ang iyong ugali’y dalisaying tunay:
hayaan ang iba’t huag ipagputakang
lahat ay masama’t ang iyo'y mainam.
X Ang ganda ng iba’y huag mong kaingitan,
SARISARING BAGAY NA DAPAT SUNDIN
Sa harap ng iba ay huag kang magbihis,
magputol ng kuko, maghilod, mag -ahit,
huag kang magpabahin, magpunas, magwalis
at ang magpaputok ng daliri’y pangit.
Bawal na totoo sa dakilang asal
sa harap ng iba'y makipagbulungan;
nguni at lalu pang kasama-samaan
ang nakikibasa sa bukás na liham.
At gayon din naman ay masamang lubos
ang sa sumusulat kusang panonood; ang
sa nag-uusap naman ay manubok ay
pangit na lubha at asal na buktot,
Sa harap ng iba ay huag kang bumahin ng
napakalakas, sapagka't pangit din. Ang labi
mu’t kukó ay huag mong kagatin, ang mga
paa mo'y huag pakinigin.
Huag mong gagayahin ang asal mababa
ng sa bawa't bigkas, isang panunumpa
ang mga mahalay salitang salaula
na gaya ng--¡Kulog!...ay kahiya-hiya.
Magmatimtiman ka sa mga harapan,
ang masayang mukha'y lubos na kailangan
ikaw ay ngumiti ng maminsan-minsan
at kung matawa ka ay huag mong lakasan.
Kung nakatayu ka't may kakaharapin,
ay huag kang sumandal sa pinto ó dingding;
ang mga kamay mo'y huag may butingtingin,
ang dalawang paa'y itayong butihin.
Kung naka-upu ka'y ang iyong mga hita ay
huag pagpatungin sapagka't pangit nga at
huag mu rin namang paunating lubha ang
iyong mga paa sa may dakong gitna.
Sa usapang di mo lubos nalilining,
ay huag kang sumisid ng lubhang malalim:
ikaw ay pumakli, kung bagat may dahil;
ang bawat bigkás mo'y timbanging magaling.
Ang kahima’t sino’y huag mong pagmamasdang
parang sinisiyasat: ang gayon ay bawal; nguni’t
titingnan mong sandali kung minsan, ng di parang
iyong pinagmamalakhan.
History of Philippine Literature: American Colonial Period
Student Handout
(Introduction to) Philippine Literature
Pintasan ang mga birong matutulis,
nguni at kailangan ang huag kang magalit:
kung di magsitigil, ay huag kang dumingig,
humanap ng ibang iyong makaniig.
at gayon din naman ang sa ibang yaman;
subali kung siya kay sa iyo’y mainam, ay
ipagtapat mong mainam siyang tunay.
KATAPUSAN
MABUTI ANG BATANG MAY DAKILANG ASAL
KAY SA MATATANDANG WALANG
NAMUMUANGAN . DAKILA ANG DUKHANG
MAY UGALING MAHAL KAY SA WALANG
TUTONG MGA MAYAYAMAN.
MGA TALABABA:
[1] Ang DAKILANG ASAL na ito ay akma sa
lahat ng marangal na ugali sa Sanglibutan.
[2] Dalaw na bigay-loob ay ang unang pagdalaw
sa isang nag-aanyayang dalawin sa kaniyang
pamamahay.
[3] Ang salitang “ipagmaka-anó” ay siyang
katuturan sa Tagalog na dalisay ng maling
salitang "cumusta" na nangaling sa wikang
Kastilang "¿Como está?"
[4] Ang kahulugan ng “bali ng tarheta sa
alinmang apat na sulok ” ay dalaw.
[5] Hindi ang pagyukung pangit na anaki ay
natatakot ó nahihiya, kung di yaong magandang
kilos na bahagyang hutok ng baiwang, kaunting
pagbaba ng ulo at masayang mukha.
[6] Ang salitang "KAMI" ay nagagamit ng kahit,
iisa't walang kasama, at siyang palaging
kagamitan ng mga maririkit managalog, gaya rin
ng salitang "SILA" na ginagamit at ipinapalit sa
salitang "KAYO". Sa katunayan nga ay marikit
pakingan ang “PAALAM NA PU KÁMI SA
KANILA" kay sa "PAALAM NA PU AKO SA
INYO". Marikit pakingan ang "Magtuloy po SILA
dine sa AMIN" Kay sa "Magtuloy pu KAYO dini sa
AKIN".
[7] Kung hindi pa nalalaman ng pinagpapa -
alaman ang pangalan ng nagpapa-alam, ay
kailangan sabihin.
Page 11 of 14
 (Introduction to) Philippine Literature

[8] Mga Liham LIHAM SA KAPANGANACAN

LIHAM SA MGA NAG-AASAWA Ninay na giliw:

Mga G. G. Miguel Bantog at Binabati kita ng boong tua dahil sa araw ng

Esther Dalisay. iyong kapanganakan.

Mga piling kaibigan: Uma-anib ako sa iyong malugod na kasayahan at

Tangapin pu nila ang masigabong tua na ambag
niaring loob sa ikaliligaya hangang buhay nang
kani lang malugod na pag-iisang puso.
Ninanais ku po ng taimtim sa calooban na
abuluyan sila ng langit ng saganang biaya.
ninanais ko ng taos sa puso na lumawig nawa ang
iyong buhay sa gitna ng lalong maligayang
Kapalaran.
Tangapin mo ang aking masintahing halik.
Ang iyong

Na sa panunuyo. Iday.

Feliza Ilawdagat Octubre 15-1906

Octubre 15-1906 *******************************************************

G. CESAR PANGILINAN.
LIHAM SA MGA LUMULUSOK
Mahal na Ginoo:
G. Jacob Pinkian.
Ikinadadangal ku po ang aking pag-ani b sa
Piling katoto: inyong malugod na kasayahan, dahil sa malubay
na pagsupling ng inyong giliw na asawa.
Hinatdan kita ng masayáng paonlak dahil sa
paglusok mo sa iyong pinapasukan. Ninanais kong ang bagong supling ay lumago,
mamulaklak at magbunga sa ikagiginhawa ng
Ninanais kong ikaw ay dumakila sa íkadadangal bayan.
nitong ating lupang tinubuan.
Na sa pagpipitagan,
Sumasa-iyo.
Leonardo Tagabundok.
Abdon Sinagar aw
Octubre 15-1906
Octubre 15-1906

LIHAM SA NAMAMATAYAN

G. Concepción Panghalina

Mahal na Ginoo:

Uma-anib pu ako ng tunay na pagdamay sa

kahapisang inilagak sa inyo ng kamatayang
sumamsam ng mahalagang buhay ng inyong
nasirang kapatid.

¡Sumalangit nawa siya!

Mag-utos pu sila.

Alberto Maningas

Octubre 15-1906

History of Philippine Literature: American Colonial Period

Student Handout Page 12 of 14
 (Introduction to) Philippine Literature

The sarswela (zarzuela ), a form of musical theater presented to the Spanish courts, also
became popular. Unlike the komedya which teaches a moral lesson, the sarswela is for
entertainment— usually a love story. The drama form was later used as a vehicle for
subversion against colonial rule, with plays like Walang Sugat (Not Wounded, 1902) by
Severino Reyes, Paglipas ng Dilim (After the Darkness, 1920) by Precioso Palma, and Sa
Bunganga ng Pating (At the Mercy of the Sharks, 1921) by Julian Cruz Balmaseda.
SEVERINO REYES , isang maikling talambuhay

Si Severino Reyes ang itinuturing na Ama ng Sarswela. Isa siyang mahusay na direktor at manunulat ng
dula. Ipinaganak noong 1861 sa Santa Cruz, Maynila, tinapos niya ang kanyang hayskul at batsilyer sa sining
sa Colegio de San Juan de Letran, at kumuha rin ng kurso sa Unibersidad ng Santo Tomas.

Nang itinatag ang magasing Liwayway noong 1923, si Binoy (palayaw ni Reyes) ang naging unang
patnugot nito. Siya rin a ng nagsilbing pangulo ng Aklatang Bayan at ginawang kasapi ng Ilaw at Panitik,
kapwa mga samahan ng mga manunulat.

Sa edad na 41, si Reyes ay nagsimulang magsulat ng mga dula. Ang R.I.P., noong 1902 ang naging una
niyang dula. Sa taon ding iyon ay isinulat niya ang dulang Walang Sugat, na masasabing isa sa mga
pinakakilala niyang akda. Ang Walang Sugat ang naging simula ng ginintuang panahon ng sarswela sa
Pilipinas. Itinatag din niya ang Gran Compañia de la Zarzuela Tagala nang taon ding iyon upang maitanghal
ang kanyang mga dula sa mga teatro sa Maynila, pati na rin sa mga entablado sa mga kalapit probinsya.

Ang mga dula ni Reyes ay naisapelikula rin, tulad ng Walang Sugat noong 1939 at 1957, at ang Minda
Mora noong 1929.

Sarswela

Ang sarswela ay isang dulang may kantahan at sayawan, mayroong isa hanggang limang kabanata, at
nagpapakita ng mga sitwasyon ng Pilipino na may kinalaman sa mga kwento ng pag-ibig at kontemporaryong
isyu. Ito rin ay tinatawag na zarzuela, sarsuela/sarsuwela , dulang inawitan, dulang hinonihan, drama-lirico, at
operetta .

Ito ay dumating sa Maynila noong 1879 sa pagtatanghal ng dulang Jugar con Fuego (Play with Fire) ng
Kastilang grupo ni Dario de Cespedes. Sa mga sumunod na taon, marami pang mga grupo ang dumating sa
bansa na nagdulot ng inspirasyon sa mga Pilipino upang gumawa ng sarili nilang orihinal na sarswela sa
wikang Tagalog, Pampango, Ilokano, Cebuano, Ilongo, at Waray.

Ang An Pagtabang ni San Miguel ang unang sarswela sa Waray, na may iskrip at musika ni Norberto
Romualdez. Ang Ing Managpe naman ni Mariano Proceso Pabalan Byron ang naging unang sarswela sa
Kapampangan.

Ang sarswela ay maaari ring maglarawan ng mga tema ng pagmamahal sa bayan sa panahon ng
rebolusyon, tulad ng Walang Sugat (1902); ng panlilibak sa mga kahinaan ng pagkatao ng mga Pilipino, tulad
ng Paglipas ng Dilim (1920); ng pagtuligsa sa mga baluktot na gawain, gaya ng mataas na interes sa pautang,
na ipinakita ng Bunganga ng Pating (1921); at ng paglalahad ng isang kawili-wiling kwento ng pag-ibig, gaya
ng Anak ng Dagat (1921) at Dalagang Bukid (1919).

Magmula pa noong sinaunang dekada ng ika -20 na siglo hanggang sa kasalukuyan, ang sarswela ay
itinatanghal na ng mga komersyal na grupo sa mga teatro sa malalaking siyudad tulad ng Maynila, Iloilo, at
Cebu o sa mga entablado sa mga rural na lugar tuwing may kapistahan.

Mga pininturahang telon ang nagtatakda ng tagpo sa bawat eksena. Nakikilala naman ang bida at
kontrabida sa pamamagitan ng kanilang pag-arte at pananamit. Isang maliit o malaking orkestra ang
sumasabay sa mga kanta, na karaniwang isinasama ang kundiman, balitaw , balse, danza, fox-trot, at kung
anuman na sikat na musika sa naturang panahon. Isang pangkalahatang direktor ang nagsasanay sa mga
aktor at nakikipag-ugnayan sa direktor ng musika, na kumukumpas ng orkestra; sa maestro del coro (choir
master), na nagsasanay naman sa pag-awit ng mga aktor; sa tramoista (technician), na gumagawa ng mga
telon at props ; sa electricista (electrician) na nangangalaga sa ilaw na gagamitin sa sarswela; sa
History of Philippine Literature: American Colonial
Period Student Handout Page 13 of 14
 (Introduction to) Philippine Literature

apuntador (prompter) na nagdidikta mula sa concha (shell) sa harap ng entablado; at ang iba pang mga
tauhan na kasama sa pagtatanghal.

Si Lola Basyang

Kinalaunan, si Reyes ay naging kilala sa mga kwentong isinulat niya tungkol kay Lola Basyang.
Nagsimula ang Lola Basyang noong siya ay naging punong-patnugot sa Liwayway. Nang sinabihan siya ng
kanyang mga patnugot na wala ng natitirang materyales upang punuin ang isang maliit na espasyo sa isang
pahina ng magasin, kinailangan niyang sumulat ng isang kwento—“Plautin ni Periking ”— upang umabot ang
babasahin sa takdang oras ng paglilim bag. Matapos na maisulat ang maikling kwento, nag-isip siya ng ibang
pangalan na maaaring ilagay bilang may-akda ng istorya. Naalala niya ang matandang babae na kapitbahay
ng kanyang kaibigan sa Quiapo, Maynila. Ang pangalan ng babae ay Gervacia Guzman de Zamora o mas
kilala bilang sa tawag na “Tandang Basyang”. Tuwing alas -4 ng hapon, nagsasama-sama ang mga kabataan
sa kanilang lugar at nakikinig sa mga kwento ni Tandang Basyang. Kaya mula noon , ang mga kwento na
sinusulat ni Reyes ay may pirma na Lola Bas yang. Unang nailathala ang “Mga Kwento ni Lola Basyang ” sa
Liwayway noong 1925 at inabot ito ng mahigit 500 istorya.

Makalipas ang maraming taon ay binigyan ng panibagong interpretasyon ang mga popular na kwento ni
Lola Basyang tulad ng sa:

· Komiks —Noong 1949, ang anak ni Binoy na si Pedrito ay isinalin ang ilang orihinal na manuskrito ng
kanyang ama at isinalarawan ang mga kwento ni Lola Basyang sa Tagalog Komiks.

· Pelikula —Noong 1958, ipinalabas ng Sampaguita Pictures ang magkatambal na kwentong “Si
Pedrong Walang Takot” na pinangunahan ng komedyanteng si Dolphy at “Ang Prinsesang Naging
Pulubi” na nagtampok naman kay Gloria Romero. Matapos ang ilang dekada, noong 1985, ay ibinalik
muli ng Regal Films sa mga sinehan ang mga kwento ni Lola Basyang sa pamamagitan ng tatlong
istoryang “Nahihimbing na Kagandahan”, “Zombie”, at “Kerubin”.

· Teatro—Noong 2006 ay itinanghal ng Philippine Educational Theater Association (PETA) ang tatlo sa
mga kwento ni Lola Basyang: “Ang Prinsipeng Mahaba ang Ilong ”, “Binibining Tumalo sa Mahal na
Hari”, at “Ang Prinsipeng Duwag”.

· Telebisyon—Nitong 2007, ang mga kwento ni Lola Basyang ay ginawang seryeng pantelebisyon ng
GMA 7 na pinapalabas tuwing Linggo ng gabi; umabot ito ng 24 na episodyo na nagsimula sa “Ang
Mahiwagang Kuba” at na gtapos sa “Pitong Hilo (Tanga)”.

References:
Lumbera, B. & Lumbera, C . (1982). Philippine Literature : A History and Anthology . Manila: National
Bookstore.
Project Gutenberg http://www.gutenberg.org/ retrieved April 2009.
The Premier Digital Library of the Philippines. http://www.filipiniana.net/, retrieved April 2009.

History of Philippine Literature: American Colonial

Period Student Handout Page 14 of 14