CZU 811.512.165+821.512.165(073.
3) Önsöz
G 13
Aprobat: la şedinţa Consiliului Naţional pentru Curriculum, proces verbal nr.10 din 21 aprilie
2010; prin ordinul Ministerului Educaţiei nr. 244 din 27 aprilie 2010
Elaborat în cadrul Proiectului „Modernizarea şi implementarea curriculumului din învăţă-
mîntul secundar general şi dezvoltarea standardelor educaţionale din perspectiva şcolii prie-
tenoase copilului”, finanţat de Reprezentanţa UNICEF în Republica Moldova.
Editat în cadrul Proiectului „Educaţia de calitate în mediul rural din Moldova”, finanţat de
Banca Mondială.
Avtorlar: Stoletneaia Anna, koordinator, Gagauz dili hem literaturasında baş uzmanı, Mol-
dova Respublikasının Üüretmäk Bakannıı; Mavrodi Mariya, Gagauz dili hem literaturasında
üüsek didaktika uurunda baş üüredicisi, Komrat Devlet Universiteti; Uzun Oksana, Bilim
aaraştırıcısı, Filologiya Bilimnerindä magistru, Pedagogika Bilim İnstitutu; Pavlioglu Liliya,
Lektor Rumun dili hem alolingva kafedrası filologiya fakulteti, Devlet Pedagogika Univer-
siteti; Kılçik Ekaterina, Gagauz dili hem literaturasında birinci didaktika uurunda üüredicisi,
Komrat D. Kara Çobanın adına kasaba liţeyi; Sirkeli Galina, Gagauz dili hem literaturasında
birinci didaktika uurunda üüredicisi, Komrat pedagogika koleci.
Önce avtorlar: Stoletneaia Anna, koordinator, Gagauz dili hem literaturasında baş uzmanı,
Moldova Respublikasının Üüretmäk Bakannıı; Bankova İvanna, Filologiya Bilgilerindä Doktor,
Komrat Devlet Universiteti; Baboglu İgnat, Pedagogika Bilgilerindä Doktor, Üüsek Bilim işçisi.
Corector: Tatiana Bolgar
Redactor tehnic: Nina Duduciuc
Machetare computerizată: Anatol Andriţchi
Copertă: Vitalie Ichim
Întreprinderea Editorial-Poligrafică Ştiinţa,
str. Academiei, nr. 3; MD-2028, Chişinău, Republica Moldova;
tel.: (+373 22) 73-96-16; fax: (+373 22) 73-96-27;
e-mail: prini@stiinta.asm.md
Descrierea CIP a Camerei Naţionale a Cărţii
Gagauz dili hem literaturası: Kurikulum 10-12 klaslarına deyni / Min. Educaţiei al Rep.
Moldova. – Ch.: Î.E.P. Ştiinţa, 2010 (Tipografia „Elena V.I.” SRL). – 32 p. – (Curriculum
naţional)
Bibliogr.: p. 31–32 (48 tit.)
ISBN 978-9975-67-670-0
811.512.165+821.512.165(073.3)
Imprimare la Tipografia „Elena V.I.” SRL, str. Academiei, 3;
MD-2028, Chişinău, Republica Moldova
© Ministerul Educaţiei al Republicii Moldova. 2010
ISBN 978-9975-67-670-0 © Întreprinderea Editorial-Poligrafică Ştiinţa. 2010
Kurikulum geniş maanalı bir laftır, angısı bilim-metodika terminologiyasına girdi
da büünkü gündä geniştän kullanılêr. Bu termin latin dilindän geler da onun maana-
sıydır “yol, çevrä”. “Şkola kurikulumu”, “predmet kurikulumu” deyeräk, onun maana-
sı metafora gibi kullanılêr. “Üürenmäk programası”, “Metodika teklifleri”, “Metodika
önetmesı” lafbirleşmelerinä bakarak, bu annamanın taa çok aspekti var. Var nicä de-
mää, ki bu kurikulumda taa geniştän gösteriler önemli ideyaların hem neetlerin siste-
ması. Bu üzerä kurikulum bir ii orientir gibi üürenmäk kiyatlarını, testleri hem başka
da metodika materiallarını hazırlamaa deyni büük yardim verer.
Gagauz dilindä hem gagauz literaturasında kurikulumun davaları X–XII-nci liţey
klaslarına deyni bunnardır:
• artistik tekstlerini bellietmää;
• literaturanın ilerlemesindä fenomennerin maanasını hem önemliliini açıklamaa;
• literatura üüretmesinin etaplarında üürenicilerin logika fikirini, oluşturmak yol-
larını bellietmää;
• uşakların yaratıcı işindä aktv kolaylıklarını bulmaa da onnarı kullanmaa;
• prinţipleri bellietmää hem liţey klasların üürenicilerindä gagauz literaturasında
bilgileri hem becermekleri oluşturmaa.
Bu kurikulumda verilerlär predmetin metodologiya temelleri hem konţepţiyalar,
gagauz literaturasının üüretmäk strukturası hem sisteması, o bellieder üürenmäk ma-
terialının temel uurunu, verer üüretmenin temel tehnologiyalarını, işlendirer bilgi
kantarlamasının hem becermeklerin normalarını hem çeşitlerini.
Liţey klaslarının gumanitar profilindä, gagauz literaturasının üüretmesi dominant-
tır. Hep bu zamanda, belli bişey, literaturayı derindän hem geniştän üürenmää deyni,
lääzım gagauz dilindän dä bilgilär olsunnar. Bu üzerä verili kurikulumda bir büük
bölüm var, angısında dil teoriyası üüreniler. Gagauz dilinin büünkü gündä en önemli
funkţiyaları:
• komunikativ funkţiyası;
• kognitiv (informativ) funkţiyası;
• estetika funkţiyası.
Buna bakarak, taa çok önemlilik veriler estetika funkţiyasına, neçinki o gagauz
literaturasının hem bütün gagauz halkının kulturasını gösterer.
Verili kurikuluma görä üürenicilär kendi bilgilerini hem becermeklerini gagauz
dilindä hem gagauz literaturasında oluşturêrlar. Haliz büük fayda o üüredicilerä verer,
neçinki onun yardımınnan türlü-türlü kullanmak kolaylıkları esaba alınêrlar, yıllık
hem hergünkü urok plannarını kurmaa deyni. Bundan kaarä, bu kurikulumdan üüre-
dicilär genel hem aradakı neetlerini kullanêrlar, urokların davalarını taa doludan
gerçekleştirmää deyni, üürenicilerin bilgilerini hem becermeklerini taa üüsek uura
kaldırmaa deyni.
Gagauz dilini hem literaturasını, ana dili hem literaturası gibi üürenmää pek önem-
lidir, neçinki onnar yardım ederlär üürenicilerä, kendibaşına yaşamayı başladıynan,
üüsek bilgili insannar olsunnar, cana yakın, ii ürekli, kendi ana dilini, vatanını, ana-
ları-bobaları, gagauz kulturasını sevän insannar olsunnar, kendi halkının istoriyasını
aaraştırsınnar, gagauz kulturasını ilerletsinnär hem zenginnetsinnär.
3
 Yıllık Gagauz literaturasının üürenmäk obyektleri bunnardır:
Üüretmäk Herbir klasa deyni temaların • gagauz literaturasının artistik yaratmaları;
Predmetin statusu Klas saatların
sınırları sayısı (real, gumanitar) • başka dillerdän çevirilmä literaturasının artistik yaratmaları;
sayısı
• artistik sözünün teoriyasından haberlär;
Mutlak üürenän predmet Dil hem söz- X 1/2 1/3 138 • literatura teoriyasından materiallar.
Mutlak üürenän predmet leşmäk XI 1/2 1/3 138 X–XII-nci liţey klaslarında işlärkän, üüredici lääzım aşaadakı prinţipleri esaba alsın:
Mutlak üürenän predmet XII 1/2 1/3 138 • bilim prinţipini;
• perspektiva prinţipini;
I. Gagauz dİlİnİn hem gagauz lİteraturasının X, XI hem XII-ncİ lİţey • teoriyanın praktikaylan baalantısı prinţipini;
klaslarında dİdaktİka konţepţİyası • yaşamanın hem incäzanaatın baalantısı prinţipini;
• yaratma formasının hem onun içindeki maanasının arasında uygunnuk
Literatura üüretmesinin konţepţiyası belliediler gumanist pedagogika paradigma- prinţipini;
sının yardımınnan. Onun en önemli davası: üürenicilerdä üürenmeyä interesi uyan- • göstermäk prinţipini.
dırmaa, işbirliini, saburluu, improvizaţiya zenginniini, aaraştırmayı hem dooruluun İlk prinţipä görä artistik yaratmaların analizi hem dil teoriyasının materialları lää-
bulmasını esaba alarak. zim bilim tarafından bakılsınnar, üürenicilerin bilgileri üüsek uurda olsunnar deyni.
Üürenicilerin literatura üüretmesindä ana literaturasından kaarä bütündünnä kla- Buna deyni üüredicilerin dä bilgileri lääzım kaavi hem derin olsunnar, angısına büük
sika literatuırasının büük eri var, neçinki o liţeyistleri hem estetika, hem ruh tarafın- yardım bu kurikulum verer.
dan terbieder. Liţey klaslarında ana literaturasının üüretmesi taa üüsek uurda geçiriler: Perspektiva prinţipinin davasını çözmää deyni, üüredici lääzım uroklarda devam-
yaratıcı işlerin burada büük rolü var (üürenicilär tekstlän işleerlär, kendi düşünmekle- nı işlesin o üürenicilärlän, angıları kendi yaşamasını ana dilinä baalayaceklar, angıla-
rini hem bakışlarını açıklayarak, biri-birinnän fikirlerini yaraştırêrlar, okunmuş yarat- rı gelän zamannarda gagauz dili hem literatura üüredicisi olaceklar, angıları ana dili
malarına hertaraflı derin analiz yapêrlar. Yaratmaya analiz yaparkan, onun formasının problemalarının çözmesinä katılaceklar, dil hem literatura uurunda aaraştırmalarlan
zanaatlanaceklar.
hem içindekilerin arasında birliini, yaratmanın janrasını, avtorun poziţiyasını, yaratı-
Teoriyanın praktikaylan baalantısı prinţipi ozaman gerçää çıkacek, açan kabul
cının individual stilini esaba alêrlar.
edilmiş teoriya bilgileri praktikada kullanılaceklar, açan üürenicilär onnarı hergünkü
Gagauz dili hem gagauz literaturası X, XI hem XII-nci liţey klaslarında kurikuluma lafetmesindä kullanaceklar, dooru yazmaa bileceklär hem becereceklär. Sade praktika
görä üürenileceklär bir predmet gibi. Uroklarda gagauz dilinin teoriyası hem gagauz sözündä bütündän lafların maanası açıklanêr, söz payların funkţiyası, cümlenin için-
artistik yaratmaları barabar verileceklär, ama üüretmäk taa üüsek uurda olacek. Taa dekilii belli olêr.
çok ders literatura üüretmesinä veriler.Gagauz literaturasının yaratmaları hem derin Yukarda verili didaktika prinţiplerinin arasından göstermäk prinţipi en önemlidir.
bilgilär üürenicilerä vererlär, hem onnarı estetika tarafından terbiederlär. Artistik lite- Burada yakışêr bir faydalı rus söleyişini analım: “Taa ii bir sıra görmää, nekadar üz sıra
raturası büük yardım verer liţeyistleri üüretmää ii ürekli, cömert, doorulukçu, esaplı, işitmää”. Üüredici kendi uroklarında olur türlü-türlü resimnär, dergilär, gazetalar, kiyat-
zengin ruhlu olsunnar; kendi ana tarafını, ana dilini, dolay dünneyi sevsinnär hem lar, çetvellär, shemalar kullansın. Bu prinţipä görä üüredici hem şkolacıların sözlüünü
korusunnar; gagauz halkının hepsini var olan paalılıklarını ilerletsinnär hem zengin- zenginneder, hem onnarı estetika tarafından terbieder, hem üüreder kendi düşünmek-
netsinnär, gelän evladboylarına onnarı etiştirsinnär. lerini, bakışlarını, fikirlerini serbest hem logikayca dooru açıklasınnar.
Üüretmäk plannarında gagauz dili hem gagauz literaturası ana dili hem ana litera- Gagauz dili, ana dili olarak, kişinin hertaraflı terbietmesindä bir büük faktordur. O
turası gibi verilerlär. Bu taraftan dilinin hem literaturanın büük komunikativ rolü var, liţeyistlerdä söz hem komunikativ becermeklerini oluşturêr, angıları yaşamanın tür-
neçinki üürenicileri lääzım üüretmää gagauzça dooru hem gözäl lafetsinnär, türlü-türlü lü-türlü sferalarında lääzım. Bu becermeklär, korunmuş informaţiya kolaylıkları gibi,
literatura kolaylıklarını, lafçevirtmelerini hem orfografiya kurallarını dooru kullanarak. yardım ederlär evladboyların arasında baalantıları oluşturmaa, insannarda dil uuru-
Gagauz literaturasında üüretmää deyni, artistik yaratmaları aşaadakı prinţiplerä nu, adamın soţial üzünü, onun soţial aktivliini, kultura hem intelektual uurunu, ruh
görä ayırıldılar: dünnesinin oluşturmasını gösterer. Bu üzerä predmetin içindekiliindä çok informaţiya
• liţeyistlerin yaşlarına görä; gagauz halkının etnogenezi için, onun kulturası için var. Haliz dildä görüner halkın
• artistik yaratmaların tematikasına görä; kulturası, istoriyası, adetleri, tradiţiyaları hem mentaliteti. Bundan kaarä, gagauz dili
• tekstin üüsek ruhlu hem üüsek estetika uurlu paalılıına görä; predmetinin içindekiliindä var çok material gagauz halkının hem Gagauz Erindä,
• janraların çeşitliinä görä; Moldova Respublikasında yaşayan başka halkların da istoriya ilerlemesi için.
• liţeyistlerä deyni annaşılan tekstlär. Verili prinţiplärlän üürenicilär lääzım yavaş-yavaş tanışsınnar da onnarı bilsinnär.

4 5
II. Gagauz dİlİnİn hem gagauz lİteraturasının üüretmesİndä öz
kompetenţİyaları
Gagauz dilinin hem gagauz literaturasının üüretmesindä liţeyistlerdä lääzım oluş-
turmaa bir kompetenţiya sisteması, angısı üç bölümdän kurulu:
• genel kompetenţiyalar, angıları genel üüretmäk içindekiliinä baalı;
• predmetlärarası kompetenţiyalar, angıları üüretmäk predmetlerin hem arealla-
rın belliedili paylarına baalı;
• temel kompetenţiyalar.
Genel kompetenţiyalara girerlär aşaadakılar:
• paalılık kompetenţiyaları;
• genel kultura kompetenţiyaları;
• üürenmäk kompetenţiyaları;
• informaţiya kompetenţiyaları;
• komunikativ kompetenţiyaları;
• soţial kompetenţiyaları;
• kişilik kompetenţiyaları.
Yukarda verili üüretmäk kompetenţiyaları oluşturulêrlar, bir taraftan, liţey üüretmesi
disţiplinaların kompleksindä, başka taraftan, gagauz dilinin hem gagauz literaturası-
nın uroklarında.
Bu kompetenţiyaların soyları gagauz dilinin hem gagauz literaturasının üüretme-
sindä temel kompetenţiyaların gerçekleştirmäk etaplarını oluşturêrlar.
Psihologiya hem pedagogika aspektinä görä genel kompetenţiyalar yardım ederlär
halizlendirmää üüretmäk çıkışların o bilgi, becermäk hem paalılık davranmakların
üüsek uurunu, angıları lääzım üüretmäk proţesında oluşturulsunnar.
A. Gagauz literaturası
Liţeylerdä literatura üüretmesinin genel kompetenţiyaları yardım ederlär liţeyistleri
lafın incäzanaatına, gagauz hem dünnä literaturasının ruh zenginniinä yaklaştırmaa.
Literatura üüretmesinın genel neetleri bir kvalifikaţiyalı okuyucu, hertaraftan ter-
biedili bir kişi oluşturmaa.
Literatura üüretmesinin temeli – artistik yaratmaların okuması hem üürenmesi,
liţeyistleri yazıcıların hem şairlerin biografiyalarınnan, gagauz literaturasının hem ga-
gauz dilinin taa derindän hem geniştän tanıştırması.
Bu neetleri halizä çıkarmaa deyni, kurikulumun sınırlarında gagauz literaturasın-
da hem gagauz dilindä belliedili içindekilär verili.
Bu taraftan aşaadakı neetlär var:
• kurikulumun sınırlarında liţeyistlär lääzım gagauz hem başka dillerdän çeviril-
mä literaturasının yaratmalarını okusunnar;
• oluşturmaa liţeyistlerdä o bilgileri, angıları yardım edeceklär onnara derindän
artistik yaratmaların içindekiliini, ideyasını hem paalılıını annasınnar da hazır-
lamaa üürenicileri geniştän artistik yaratmalarına hertaraflı analiz yapsınnar;
• oluşturmaa liţeyistlerdä ölä becermekleri, angıları göstererlär literaturayı bir söz
incäzanaatı gibi;
6 7
• oluşturmaa liţeyistlerin becermeklerini teksti hem yaratmanın içindekiliini este-
tika tarafından kabletsinnär;
• annasınnar hem analiz yapsınnar tekstin artistik kolaylıklarına;
• ilerletmää hem kaaviletmää liţeyistlerdä seslemektä, lafetmektä, okumakta hem
yazmakta söz kompetenţiyalara görä becermekleri.
B. Gagauz dili
Liţeylerdä gagauz dilinin üüretmesindä lääzım esaba almaa dil bilmesinin üç uurunu:
• reţeptiv uurunu (nicä liţeyistlär kablederlär teksti hem onun için kendi bakışla-
rını açıklêêrlar);
• reproduktiv uurunu (kabledilmiş informaţiyayı açıklêêrlar, gagauz literatura di-
linin normalarını esaba alarak, kullanarak);
• produktiv uurunu (teksti kendibaşına kurêrlar, gagauz literatura dilinin norma-
larını esaba alarak, kullanarak).
Genel kompetenţiyaların oluşturmasında, bundan kaarä, esaba alınêrlar gagauz
dili için o kabledilmiş bilgilär (söz teoriyası hem dil teoriyası), angılarını liţeyistlär
artık praktikada kullanêrlar.
Üürenicilerin genel söz çalışmasında çeşitli işlemäk soyları var: davalar, sınışlar,
angıları yardım ederlär genel kompetenţiyalarını oluşturmaa.
Genel neetlerin hem işlemäk soylarının arasında sıkı baalantılar var: herbir konk-
ret genel neetä bir belliedili üüretmäk soyu baalı.
Liţeyistlerin çalışmak tipleri söz teoriyasının hem dil teoriyasının üürenmesinä ba-
alı, da onnar yardım ederlär genel kompetenţiyalarını oluşturmaa.
III. Gagauz dİlİnİn hem gagauz lİteraturasının üüretmesİndä
predmetlärarası kompetenţİyaları (baalantıları)
Predmetlärarası kompetenţiyalar göstererlär türlü-türlü predmetlerin arasında ba-
alantıları.
Didaktika neetlerinä bakarak, predmetlärarası kompetenţiyalarını var nicä birkaç
aspektä görä açıklamaa:
• metodların genellii yada birlii;
• bilgi vermesinin formaları;
• becermeklerin oluşturması;
• liţeyistlerin becermeklerini oluşturmaa deyni predmetlerin birlii;
• üürenmektä yaratıcı aktivliin hem kendibaşlıın terbietmesi.
Buna görä üüredici lääzım didaktikalarda verili predmetlärarası baalantıların tipleri-
ni esaba alsın, neçinki onnar kolaylık vererlär bakılan kompetenţiyalarını oluşturmaa.
Didaktikalarda aşaadakı predmetlärarası baalantıları teklif edilerlär:
• sinhron baalantıları, eer türlü predmetlerin materialları paralel üürenilärseydilär;
• diahron baalantıları, eer bir predmetin üürenmesindä başka predmettä üürenil-
miş materiallar kullanarsaydılar;
• perspektiv baalantıları, eer üürenicilerä başka predmettän taa üürenilmedik ma-
teriallar verilärseydilär.
A. Gagauz literaturası
Predmetlärarası kompetenţiyalar gagauz literaturasının üüretmesindä oluşturulêr-
lar birkaç yola görä:
1) gagauz literaturası hem gagauz dili (gagauz literatura dilinin söz ilerlemesi ala-
yında, yazıcının hem şairin stilini hem yaratmanın dilini esaba alarak, yaratmalarda
artistik kolaylıkların kullanması, yaratıcının fikirlerini açıklamak h.b.);
2) gagauz literaturası hem istoriya (yazıcının hem şairin biografiyasını üürenme-
sindä, yaratmanın kurmasında zamannarın harakteristikasında, insan topluluun isto-
riyası hem literaturanın aralarında baalantılarında istoriya bilgilerin rolü);
3) gagauz literaturası hem resimcilik (artistik süretlerin benzeşmesi hem farklılıı,
portret yazmasının özellikleri, gagauz literaturasında peyzajın eri);
4) gagauz literaturası hem muzıka;
5) gagauz literaturası hem dünnä literaturası.
Başka taraftan, gagauz literaturasının başka predmetlärlän dä baalantıları var: rus
literaturasınnan, neçinki bizim ana tarafımızda çok rus yaşêêr hem bizim okullarımız-
da hem liţeylerimizdä üüretmäk dili rus diliydir; moldovan literaturasınnan, neçinki
biz Moldova Respublikasında yaşêêrız. Bu predmetlärlän lääzım da baalantılar olsun-
nar, zerä Gagauz Erindä kanuna görä üç dil bir uurda kullanılêr: moldovan dili, gagauz
dili hem rus dili.
Büünkü gündä gagauz literaturasının üüretmesindä predmetlärarası kompeten-
ţiyalar yardım ederlär üüretmenin kompleks metodunu kullanmaa, hepsindä pred-
metlerdä üürenicilerin bilgilerini zenginnederlär hem derinnederlär, onnarın merak-
lıını predmetlerin üürenmesinä uyandırêrlar.
Üürenmäk tehnikası hem predmetlärarası baalantılarında görüm kolaylıkların kul-
lanılması oluşturêrlar predmetlärarası kompetenţiyalarını. Videofilmalar, CD-disklär
yardım ederlär liţeyistlerä ta ii annamaa yazıcıların hem şairlerin yaşamak hem yarat-
mak zamanını, onnarın dil hem stil özelliklerini. Görüm işlerini kullanarkan, üüredi-
cinin kolaylıı var üüretmektä diferenţiaţiya yapsın, koyulu davaları çözmää deyni hem
neetleri gerçää çıkarmaa deyni.
B. Gagauz dili
Liţeylerdä gagauz dilinin üüretmesindä lääzım esaba almaa aşaadakı predmetlära-
rası baalantıların soylarını:
• genetika baalantılarını, angıları yardım ederlär açıklamaa dil olayların neredän
gelmesini hem onnarın maanasını;
• yaraştırıcı baalantılarını, angıların temelindä üürenilän obyektlerin benzeyän
tarafları bulunêrlar;
• funkţional baalantılarını, angıları göstererlär, nicä teksttä dil özellikleri “yaşêêrlar”.
Gagauz dilinin üüretmesindä genetika harakterindä baalantıları gagauzların isto-
riyasına (kulturanın istoriyasına) baalı. İstoriyadan informaţiya kolaylık verer büünkü
gagauz dilinin leksikasında hem frazeologiyasında özelliklerin çoyunu açıklamaa.
Baalantılar var nicä iki taraftan olsunnar:
• bilim istoriyasınnan;
• dilin istoriyasınnan.
8 9
Bu baalantılara görä var nicä:
• dilbilginin istoriyasından informaţiyayı kullanmaa (lingvistika terminnerin açık-
laması, bilgiç filologların yaşamak hem çalışmak yolların annatması);
• dil sistemasının ayırı uurlarında diişilmeklerin harakteristikası (sinonim davran-
makları, leksika sistemasının çeşitleri, türlü formalarda işliklerin diişilmesi h.b.);
• ayırı lafların, frazeologizmaların açıklamasında etimologiya sızıntıların kullanması.
Yaraştırıcı harakterindä baalantıları kullanılêrlar üürenän obyektlerin benzeş-
mesindä, analogiyalarında. Taa ii gagauz dilinin özelliklerini annamaa deyni, başka
dillerin dä özellikleri esaba alınêrlar. Yabancı dillerini gagauz dilinnän yaraştırarkan,
liţeyistlär taa ii annayaceklar kendi ana dilinin leksika hem frazeologiya zenginniini.
Bu baalantı soyu yardım eder üürenicilerä bilginin dünnesinä “dalmaa”.
Resimciliin hem muzıkanın büük rolü gagauz dilinin üüretmesindä var, neçinki bu
predmetlärlän ana dilini yaraştırarkan, liţeyistlerdä fantaziya, estetika dadı, emoţiyalı
duygular ilerleerlär.
Funkţional baalantıları yardım ederlär liţeyistlerä dilin stillerinnän tanışmaa. On-
nar türlü janrada artistik tekstlerini üürenerlär. İstoriyadan, geografiyadan, himiyadan
üürenmäk kiyatların materiallarından üürenicilär bilim hem ofiţial-izmetçilik stille-
rindä (dokumentlär, izinnär, gramotalar) kendi bilgilerini oluşturêrlar.
Yukarda verili baalantılar aktiv kullanılêrlar hem teoriya olaylarını üürenärkän,
hem önemli praktika becermeklerini oluşturarkan.
Predmetlärarası baalantıları üürenmäk proţesini taa çeşitli yapêrlar hem liţeyistleri
komunikativ çalışmasına yaklaştırêrlar. Bu baalantılar üürenicileri hem üürederlär,
hem terbiederlär.
Predmetlärarası baalantılar yardım ederlär ozaman, açan üüredici kritikayca üüren-
mäk kiyatlarını kableder hem onda logikayca dooru, düşünceli didaktika plannarı var.
IV. X, XI hem XII klaslarında gagauz dİlİnİn hem gagauz
lİteraturasının temel kompetenţİyaları
Terbietmäk kompetenţiyası.Gagauz dilinin üüretmäk/üürenmäk proţesinä görä
okullarda üürenicilär lääzım gagauz dilindä hem literaturasında serbest, uygun sözleş-
sinnär, ki onnar gagauz halkının kultura, istoriya özelliklerini annasınnar.
Annamak kompetenţiyası. Annamaa gagauz dilinin özelliklerini, onun terbietmäk
funkţiyalarını, stilistika kolaylıklarını, dilin temel normalarını, dooru, serbest lafet-
mää deyni.
Sözleşmäk kompetenţiyası. Üürenici kullanabilir dilin temel kultura normalarını
hem sözleşmektä, hem yazıda, türlü önemli yaşamak situaţiyalarında hem lafetmäk
proţesindä.
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası. Becermäk kendi sözünü zenginnetmää,
gramatika hem literatura normalarını kullanmaa. Becermäk sözleşmäk proţesindä bi-
ri-birilerini seslemää hem annamaa.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası. Aaraştırmaa dilin öz elementlerini,
çünkü bu öz elementlär dilin bütün sistemasını kurêrlar. Bilmää hem annamaa dilin
kurulmasını, ilerlemesini hem tamannayan funkţiyalarını. Dili aaraştırarkan, zengin-
netmää sözlüklerini türlü arhaizmalarlan, neologizmalarlan hem başka. Kurmaa üüre- 7. Mina Kösä.
nicilerdä becermäk gagauz dilinin özelliklerinä analiz yapmaa. Bilmää geneldän, ne o Annatmalar. “Taş aalaması” yaratmasına analiz yapmaa. 4 5
lingvistika, ne aaraştırêr bu bilim. Şiirlär. “Tarafım, çatlak erim” şiirini ezber üürenmää. Aşaadakı şiirlerä
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası. Bu “Benim tarafım”, “Toprak bana dayak” hem “Kısmet sesleri” analiz yapmaa. 4 5
kompetenţiya kaplêêr dilin annamasını, nicä gagauz halkının demekliini, kulturasını 8. Stepan Bulgar.
dilin baalantısını halkın istoriyasına, gagauz dilinin speţifikasına, dilin etiket norma- Annatmalar. “Trakalı öküz”, “Kaurma” (bir parçası) annatmalarına analiz
larına. Kabul eder literaturayı, nicä bir kolaylık, ki ilerletmää ruhunu, kendiliini hem yapmaa: ideyasını, temasını, öz fikirini bellietmää, personajlarına harakte-
garmoniyalı kurmaa başkalarınnan davranmaklarını, annaşmaklarını. ristika vermää. 2 2
9. Petri Çebotar.
Annatmalar. “Bobayı annêêr boba” annatmasına analiz yapmaa: baş fikiri-
V. Klaslara görä gagauz literaturasında hem gagauz dilindä ni, ideyasını bellietmää, personajların harakteristikasını annatmaa.
temaların hem saatların bölmesi Şiirlär. “Lüzgär” şiirini ezber üürenmää. 2 3
10. Todur Zanet.
X Saatlar Şiirlär. “Nasaat” şiirini ezber bilmää. “Yalannan olmaz yaşamaa”, “Can ba-
Temalar hem yaratmalar
klas real gum. arması” şiirlerinä analiz yapmaa. “Sevda dadı” şiirini ezber üürenmää. 4 5
litera- I. Halk yaratmalar.( folklor). 11. Todur Marinoglu.
tura “Sebepli su” legendası. İdeya, tema, kompoziţiya, süjet, dil. “Kalina” 4 5 Şiirlär. “Düşlerimä hergün gelersin” şiirini ezber üürenmää. “Yaz ortasın-
(E.Kolţanın işlendirmesinä görä), “Faydalı demeklär” masallarına analiz da”, “Gecä dolêr aydınnan”, “Genä”, “Kalêrız ayırık”, ”Yıldızların aydınnıın-
yapmaa: ideya, tema, personajlar. Masalların terbietmäk rolü. da”, “Biyaz fistan giimiş aaçlar”, “Gölün boyunda”, “Çaarıs” yaratmalarına
Baladalar. “Länka”, “Stuyan hem türk paşası”. Analiz yapmaa: ideya, tema, 2 3 analiz yapmaa. 2 3
personajlar. Baladanın terbietmäk rolü. 12. Vasi Filioglu.
Gagauz dastannarı. “Dengiboz” (dastan), “Garip Kamber” (bütün dastana 3 4 Şiirlär. “Bucak – paalı erim” şiirinä analiz yapmaa. “Beki diilim peetçi”
hertaraflı analiz yapmaa). (baş fikirini bulmaa, onun dili için annatmaa), “Sän”. 3 4
II. Yazılı literatura 13. Lüba Çimpoeş.
1. Dionis Tanasoglu. 1 1 Şiirlär. “Eşil gözlär”, “Dan eri”, “Yaamur, paalı musaafirim” şiirlerinä ana-
Annatma. “Andrey Galaţan”. liz yapmaa. 1 1
2. Dimitri Kara Çoban. 14. Petri Yalıncı. 4/6 4/6
Annatmalar. “Murmullar”. “Talantlı muzıka”. 2 3 Şiirlär. “Yaşamaya”, “Ne beenerim” şiirlerinä analiz yapmaa.
3. Nikolay Baboglu. 15. Takrir hem yaratma yazmaa.
Annatmalar: “Ayva çiçekleri”, “Güllerdä yaşlar”. Annatmaların teması, baş 3 4 III. Kendibaşına okumak
fikiri, personajları. 1. Gavriil Gaydarcı.
4. Gavriil Gaydarcı. Şiir: “Büük yolda kavak”. 1 1
Şiirlär. “Ay, Bucaam, Bucaam!” şiirini ezber üürenmää. “Saalıcaklan, ana 5 6 2. Mina Kösä.
tarafım!”, “Kaaviysin sän” (derindän analiz yapmaa), “Büük yaamurun ar- Şiirlär: “Topraan kokusu”, “Ekmek”, “Gagauzka – gül çiçää”. 1 1
dına”, “Gel daaya”, “Afet beni” şiirlerinä analiz yapmaa: baş fikir, tema, dil. Poema: “Taş aalaması”. 2 3
Annatmalar. “İki ool” annatmasına analiz yapmaa. 3. Konstantin Vasilioglu.
5. Stepan Kuroglu. Tabiat için uygun sözlär.” 1 1
Annatmalar. “Zor yollar”, “ Kemençeci”. Annatmaların öz fikirini, temala- 4 5 Şiirlär: Mardın sekizi”, “Saa ol, Allahım”, “Paskellä”, “Yollar” şiirleri”. 1 1
rını, personajlarını bellietmää, onnar için annatmaa. 4. Stepan Bulgar.
Şiirlär. “Koruyun güneşi” şiirini ezber üürenmää. “Uyuyêr soldat”, “Dokuz la- Annatma: “Bitki avşam”. 1 1
apsız”, “Mezar başında”, “Poet yolu”, “Gürlämä, gök” şiirlerinä analiz yapmaa. 5. Todur Zanet.
6. Konstantin Vasilioglu. Şiirlär: “Eski dostum”, “Eridi canım”, “Masallar”, “Darsımak”, “O gecä” şiirleri. 1 1
Şiirlär. Bir şiirini ezber bilmää. “Türkiyä”, “Cuvabını senin bekleerim”, 6. Todur Marinoglu.
“Cuvap” şiirlerinä analiz yapmaa. 2 3 “Şiirlär: Lüzgär oynêêr”, “Türlü-türlü güllär” şiirleri 1 1

10 11
 7. Vasi Filioglu. fikirlemä (monolog), soruş-cuvap işi (dialog). Baalantılı tekstin kurulma-
Şiirlär: “Titsi mizleer lüzgär”, “Sän, gelin, utanma” şiirleri. 1 1 sında temel kolaylıkları. 2
dil I. Fonetika. Kısa tekstlerin çeşitleri: plan, tezis, konspekt, referat, anotaţiya, reţenziya. 1
Gagauz dilinin alfabeti. Onun istoriyası. Bukvalar. Lafetmenin sesleri. Ses- 8 Literatura yaratması, onun dil kolaylıkları.
lerin hem bukvaların kullanılması. Tekstä redakţiya yapmak. Redakţiya çeşitleri: eklemäk, genişletmäk, dol-
Vokallar. Kalın hem incä vokallar. Vokal garmoniyası. Uzun vokallar. Vo- durmak. 1
kal dönmesi. Literatura yaratmalarında kıynaş maanalı laflar artistik kolaylıkları gibi.
Konsonnar. Sesli hem sessiz konsonnar. Konsonnarın dönmesi. Çetin kon- Literatura teoriyasından: rifma, ritm, sölpet, aliteraţiya, süret, yaraştırmak
sonnar. Y, c, ç yımışak konsonnar hem onnarın ardına vokalların dooruya- yada uydurmak, epitet, metafora, giperbola, cannatmak.
zılması. Z, h, v, k konsonnarın yazıda kullanılması. Konson garmoniyası. XI klas Temalar hem yaratmalar real gum.
Kısım. Kısım sınırları. litera- I. Halk yaratmaları (folklor).
Urgu. tura Masallar. “İvançu”, “Dooruluk” masallarına analiz yapmaa: ideya, tema, 3 4
Orfografiya hem orfoepiya. kompoziţiya, süjet, personajlar, dil için annatmaa.
II. Leksikologiya. Oguz dastannarından. “Ergenekon”, “Oguz-Kagan”. 5 7
Leksika. Leksikologiya – dilbilginin bir bölümü. Lafın leksika maanası. 6 Legendalar. Coltay küüyünün legendası.
Birmaanalı hem çokmaanalı laflar. Lafların öz hem ikincili maanaları. Komrat kasabasının legendası. 1 3
Sinonimnär. Halk türküleri. Üüsüzlük hem yabancılık türküleri.
Antonimnär. İki üüsüz türküsü hem iki yabancılık türküsü “Bucaktan seslär” toplumundan. 2 3
Omonimnär. Maanilär. İki maani “Bucaktan seslär” toplumundan. 1 1
Dialekt leksikası hem profesional (zanaatlık) laflar. Eni laflar (neologizmalar). II. Yazılı literatura
Alınma (yabancı) laflar. Frazeologiya çevirtmeleri. 1. Nikolay Tanasoglu.
III. Lafkuruluşu. Annatmalar. “Yuvanoglular” annatmasına analiz yapmaa: baş fikirini bel- 2 3
Lafın maanalı payları: kök hem afiks. Afikslerin çeşitleri. Afikslerin doo- 6 lietmää, personajlara harakteristika vermää.
ruyazılması. 2. Dionis Tanasoglu.
Vokal garmoniyasına görä afikslerin variantları. Afikslerdä vokal dönmesi. Roman. “Uzun kervan” romanından paylar: “Uziyeyalet”, “Balkannardan 3 5
Konson garmoniyasına görä afikslär. Afikslerdä konson dönmesi. İkili ayırılmak”.
konsonnar. Bu paylarda artistik kolaylıklarını bulmaa, literatura analizini yapmaa.
Alınma (yabancı) lafların afikslenmesi. Şiirlär. “Vatanım” (ezber üürenmää), “Yanıkım bän”, “Stoykova bir balada”, 2 3
Sadä laflar. “Duudum”, “Anam” (bu yaratmalara analiz yapmaa).
Afikslerin yardımınnan kurulu laflar. 3. Dimitri Kara Çoban.
Katlı laflar. Katlı lafların dooruyazılması. Annatmalar. “Nışannar”, “Yolda karı”, “Bobayı dolaşmak”, “Düşär yıldız”, 3 4
IV. Sintaksis. “Karaspandit”, “İrmi minut”, “Bela Todurun sıtması”, “Kudal”, “Otuz ley”
Lafbirleşmelerin soyları: işlikli, adlıklı, nışannıklı hem hallıklı lafbirleşme- 5 annatmalarına analiz yapmaa: baş fikirini bulmaa, personajlara, dilä ha-
leri. rakteristika vermää.
Lafbirleşmelerin analizi. Şiirlär. “Läk-tık”, “Yortu oyunu”, “İşteyiş”, “Ça-hêys”. “Avşam üstü” şiirini 5 7
Bellilikçi lafbirleşmelerin soyları: birinci, ikinci hem üçüncü esaptan iza- ezber üürenmää.
fetlär. 4. Nikolay Baboglu.
V. Söz teoriyası. Annatmalar. “Gaydacı”, “Dünürcülük” annatmalarında literatura kolaylık- 3 4
Tekst. Tekstin nışannarı. Tekst kurulmasında dil kolaylıkları. 1 larına analiz yapmaa, yaratmaların janrasını, baş fikirini bellietmää, perso-
Tekst – komunikativ sözleşmesinin sonucu. najların özelliklerini açıklamaa.
Komunikativ situaţiyası: sözleşmeyä katılannar, sözleşmenin predmeti 2 Şiirlär: “Bucak, sän ecelim” (ezber üürenmää), “Asirim”, “Sabaa olêr evdä”, 9 11
hem teması. Tekstin kompoziţiyası. “Laf olmuş”, “İlkyazın”, “Havezim”, “Göklerdän geldi”.
Abzaţ. Mikrotekst. Mikrotekstin çeşitleri. Mikrotema. Tekstin öz fikiri. 1 5. Gavriil Gaydarcı.
Teksttä dil hem maana baalantıları. Tekstin tipleri: annatma, yazdırma, Şiir: “Cengä yok er” derindän şiirä analiz yapmaa. 1 1
12 13
 6. Stepan Kuroglu. Adlıın cümledä funkţiyası.
Annatma. “Porezenci”. 1 1 Nışannık.
7. Konstantin Vasilioglu. Nışannıkların yaraştırmak uurları. Nışannıkların dooruyazılması. Nışan- 3
Annatmalar. “Olimpiada” annatmasına analiz yapmaa (ideya, tema, 3 4 nıkların cümledä funkţiyası.
kompoziţiya, süjet, personajlar, annatmanın dili). Sayılık.
Şiirlär. “Okul valsı” (ezber üürenmää), “İstärsän – gökä çıkacam”, “Mamu- 8 10 Sayılıkların çeşitleri: sayı, sıra, katlı, bölmä hem paylaştıran sayılıklar. Sa- 3
cuum benim”, “Hadi Komrada”, “Aylä”, “Sevda için çok yazılı”. yılıkların dooruyazılması. Sayılıkların cümledä funkţiyası.
8. Mina Kösä. Aderlik.
Şiirlär. “Oda ekmää”, “Yaşa, Bucaam, ana topraam!” 1 2 Aderliklerin çeşitleri. Üz aderlikleri. Gösterici aderliklär. Soruş hem ilişik- 3
9. Stepan Bulgar. lik aderlikleri. İnkär aderliklär. Hatırlık aderlikleri.
Annatmalar. “Vani Popazoglu” (dokumentli annatma). 2 2 Aderliklerin dooruyazılması. Aderliklerin cümledä funkţiyası.
11. Petri Çebotar. İşlik.
Annatmalar. “Vasilka babunun kaazları”. 2 3 İşliklerin temel forması hem gramatika nışannarı. Üzlerä hem sayılara 1
Fabulalar. “Eşek hem koç”, “Çoban hem koyun”. 1 1 görä işliklerin diişilmesi. Çalım kategoriyası. 2
12. Todur Zanet. A) İzin çalımında işliklerin diişilmesi. 1
Şiirlär. “Duygularım kurban”, “O gecä...”. 1 2 B) Oluşluk çalımı: şindiki zaman, mutlak geçmiş zaman, bitkisiz geçmiş
Todur Marinoglu. zaman, çoktan geçmiş zaman, bellisiz geçmiş zaman.
Şiirlär. “Çiçek açarkan salkımnar”, “Yaz ortasında”, “Gecä dolêr aydınnan”. 1 2 C) İsteyişlik çalımı. 3
Vasi Filioglu. İşliin üzülsüz formaları.
Şiirlär. “Sevda dadı”, “Bekledim seni”. 1 2 İştennik. 1
Lüba Çimpoeş. İştenniin lafçevirtmesi. Haliştennik. Haliştenniin lafçevirtmesi.
Şiirlär. “Kayıplar”, “Yorgun yolcuyum” şiirlerinä analiz yapmaa. 1 2 İşhallık. 2
Mihay Eminesku. 1 3 İşhallıın cümledä funkţiyası.
Şiirlär. “Sensiz pek aar”, “Neçin, kodru, sallanêrsın?” 1 2 Modal laflar. 2
Ardlaflar.
III. Kendibaşına okumak.
Baalayıcılar. 1
1. Dionis Tanasoglu.
Paycıklar.
Şiir. “Vatana”. 3 4
Duygucular.
2. Nikolay Baboglu.
Lafların morfologiya analizi.
Şiirlär. “Enilenmäk”, “Pınar kazdım”, “Kimi sevdim” şiirleri. 3 4
II. Söz teoriyası
3. Dimitri Kara Çoban. Söz situaţiyası. Sözdä dil kolaylıkların uydurulması.
Şiirlär. “Bet sud kendinä”, “Sallangaç türküsü”. 3 4 Stil. Sözün stil normaları. Büünkü kiyatlarda gagauz dilinin stilleri: lafet- 4
4. Konstantin Vasilioglu mäk stili, artistik stili, publiţistik stili, ofiţial-izmetçilik stili, bilim stili.
Şiirlär. “İlktän ölärdim bän sensiz”, “Hazırım cendemä uçmaa”. Bu şiirlerin 3 4 Bilim stilinin janraları: monografiya, statya, reţenziya, anotaţiya, referat,
yakınnıını açıklamaa. lekţiya, üürenmäk kiyadı, diplom, seminar, kolokvium, diplom koruması,
5. Todur Marinoglu. konferenţiya, simpozium.
Şiir. “Çiçek açarkan salkımnar”. 3 4 Sözün aazdan hem yazılı formaları.
6. Mihay Eminesku. Onnarın annamaya hem dil kolaylıklarına görä başkalaştırılması.
Şiir. “Kodru titirer”. 3 4 Kiyat hem lafetmäk stilleri.
dil I. Morfologiya. Metafora, epitet, giperbola, yaraştırmak, alegoriya stil kolaylıkları gibi.
Morfologiya – dilbilginin bir bölümü. Söz payları. Kendibaşına hem yar- 1 Söz leksikası. Dialekt leksikası.
dımcı söz payları. XII
Adlık. Temalar hem yaratmalar real gum.
klas
Adetçä hem kendili adlıklar. Adlıkların sayı kategoriyası. Adlıkların hallanma- 6
sı. Adlıkların saabilik formasında hallanması. Alınma adlıkların hallanması. litera- I. Halk yaratmaları ( folklor).
tura Masallar. “Askerci yavklu”, “Büülü kavallar” masallarına analiz yapmaa: 2 3

14 15
yaratmaların ideyasını, kompoziţiyasını bellietmää, personajlara hem on- dil Lafbirleşmeleri.
narın yaptıklarına harakteristika vermää, süretlerini açıklamaa, dillerini Lafbirleşmelerin soyları.
kantarlamaa. Masalların terbietmäk rolünü açıklamaa. Söz aradakı maanalarına görä lafbirleşmelerin çeşitleri. Lafbirleşmelerin
Dastannar. “Köroglu” 4 5 analizi. Bellilikçi lafbirleşmeleri. Onnarın soyları.
II. Yazılı literatura Çiftli laflar. Bölünmäz lafbirleşmeleri. 6
1. Dionis Tanasoglu. Sadä cümlä.
Şiirlär. “Bucaan eşil kırlarında”, “İleştirmäk”, “Düzen türküsü”, “Genç pa- 4 5 Neetä görä cümlelerin soyları: annatma, soruş hem izin cümlelär.
zarı”, “Kadınca” şiirlerin dilinä analiz yapmaa. ”Duygum”, “Sensizim” hem Şaşma cümleleri.
“İlk öpüş” şiirlerini ezber üürenmää. Cümledä laf baalantısı.
2. Dimitri Kara Çoban. Cümlenin baş payları: subyekt hem predikat. Sadä predikat. Katlı predikat. 8
Annatmalar. “Lafın paası”, “Murmullar”, “Vlah Pötr Nikolaeviç”, “Savastin 8 9 İşliktän hem adlardan predikatlar.
Dimitri İvanoviç” annatmalarına analiz yapmaa. Adlıktan predikatların şindiki hem geçmiş zamannarda afiksleri. Subyek-
3. Nikolay Baboglu. tin hem predikatın baalantıları. Cümlenin ikincili payları: tamannık, bel-
Annatmalar. “Masallı toprak” annatmasına analiz yapmaa, personajlara 8 10 lilik, hallık.
harakteristika vermää. Dooru hem kıynaş tamannık.
Pyesalar. “Mumnar saalık için” pyesasına derindän analiz yapmaa. 4 5 Bellilik. Eklembellilik.
4. Gavriil Gaydarcı. Hallıklar. Onnarın çeşitleri. Er hallıkları. Zaman hallıkları. Sebep hallıkları.
Şiirlär. “Sän hem bän” şiirinä analiz yapmaa. 1 1 Nekadarlık hem nicelik hallıkları.
5. Konstantin Vasilioglu. Sadä cümlenin kuruluşça soyları. Birsoy paylı cümlelär. Birsoy paylarda
Annatmalar. “En paalı” hem “Bän kısmetliyim” yaratmalarına analiz yap- 5 6 bütünneştirici laflar. 8
maa: öz fikirini hem literatura kolaylıklarını bellietmää. “Küçüklüüm” Birsoy payların baalayıcılarlan durguçluk nışannarı. Lafların cümledä sıra-
yaratmasına analiz yapmaa. lıı. Cümlä paylarınnan gramatikayca diil baalı laflar.
6. Mina Kösä. Koyulma laflar hem cümlelär. Danışmak.
Şiirlär. “Kahırım”, “Can acısı”, “Çizmelär” yaratmalarının öz fikirini bul- 2 2 Katlı cümlä.
maa, ideyasını açıklamaa, personajlara harakteristika vermää. Katlı cümlelerin soyları: dalsız katlı cümlä hem dallı katlı cümlä.
7. Petri Çebotar. Dalsız katlı cümledä baalayıcılar.
Dallı katlı cümlelär. Dal cümlelerin soyları.
Şiirlär. Çevirtmelär. 1 1
Baalayıcısız dal cümlelär.
8. Todur Zanet.
Birkaç dal cümleli katlı cümlä.
Pyesalar. “Aaçlık kurbannarı” pyesasına analiz yapmaa. 6 7
Baalayıcısız dalsız katlı cümlä.
9. Vasi Filioglu. Virgül hem noktaylan virgül baalayıcısız dalsız katlı cümledä.
Şiirlär. “Titsi mizleer lüzgär”. 1 1 İki nokta baalayıcısız dalsız katlı cümledä.
10. Lüba Çimpoeş. Çizgi baalayıcısız dalsız katlı cümledä.
Şiirlär. “Sana, sadecem sana...” şiirini ezber üürenmää. “Senin adın...”, “Can 2 3 Cümlenin ayırılı ikincili payları. Hallıkların hem tamannıkların ayırılması.
saadı” şiirlerinä analiz yapmaa. Doorudan hem kıynaş söz. 10
III. Kendibaşına okumak. Doorudan sözdä durguçluk nışannarın kullanılması. Doorudan sözün kıy-
1. Saveliy Ekonomov. 7 8 naş sözünä diiştirilmesi. Bu situaţiyada durguçluk nışannarın kullanılması.
Annatmalar. “Zavalı üüredici” annatması. Cümlelerin sintaksis analizi.
2. Nikolay Baboglu. 6 7 Lafetmäk stili.
Annatmalar. “Gagauzların kaderi”. Onun kullanması.
3. Konstantin Vasilioglu. 3 4 Lafetmäk stilinin temel nışannarı.
Uygun sözlär “Adam hem adam için”, “Zaamet hem zanaat için”, “Dost Lafetmäk stilinin janraları: konuşmak, telefonda adetçä lafetmäk, özel kiyat.
hem dostluk için”. 2 3 Dil nışannarı: lafetmäk stilinin lafları hem lafbirleşmeleri, demekli leksika- 8
4. Lüba Çimpoeş. sının hem başka dil kolaylıklarının kullanılması: mimika, jest, bakış. Lafet-
Şiir toplumu. “Duygu başçesi”. mektä sintaksis kolaylıkları: yarı cümlä, lafların bol sırası.

16 17
 Artistik stili. 1.9 Afikslerin dooruyazılmasını. Gagauz aylelerindä analizini yapsınnar (tema, ideya,
Artistik stilinin nışannarı. 1.10 Teksti okuduktan sora annatmaa adetlerin önemlilii. kompoziţiya, süjet, personajların
Süretli dil kolaylıkları: gagauz dilinin hepsi dil kolaylıkları, avtorun indivi- sadä hem katlı cümlelerin dur- Dramaturgların us- harakteristikası, onnarın yaptık-
dual stili. guçluk niannarı için. talıı. ları, yaratmanın dili).
Artistik literaturasında demekli ses kolaylıkları. 1.11 Annatmaa sadä hem katlı cümle- Lafbirleşmelerin çe- Halk yaratmaların (folklorun),
lein soyları için. şitleri, onnarın özel- baladaların, dastannarın özel-
Nota: Materialı üürenmäk yılın zamanında üüredicilär kendi bakışlarına görä sa- 1.12 Annatmaa baş hem ikincili pay- liklerini bilmäk. liklerini bilsinnär, konfliktleri
atlara bölerlär. ları için. Söz payların kurul- bulsunnar hem onnara harakte-
1.13 Yaratmayı okuyarkan, annatmaa ması için annatmak, ristika versinnär. Büünkü yaşa-
VI. Gagauz lİteraturasının hem gagauz dİlİnİn speţİfİka lafbirleşmelerin çeşitleri için. onnarın özellikleri- maktan pozitiv hem negativ ör-
kompetenţİyaları, İçİndekİlerİ hem kantarlamak çeşİtlerİ 1.14 Okuyarkan, bulmaa teksttä söz ni bilmäk, yabancı nekleri göstersinnär.
paylarını, onnarın kurulması için dillerin söz payla- Problematikayı bilsinnär.
Okumakta (X, XI, XII klaslar) annatmaa; kendibaşına hem yar- rınnan yaraştırmak. Yaratmaların süret sistemasına
dımcı söz payların özelliklerini harakteristika versinnär.
NN Speţifika İçindekilär İş hem kantarlamak bellietmää. Üüsek ruh duygularını üüredici
kompetenţiyaları çeşitleri
terbietsin.
A. Bilgilär Temalar, motivlär Demekli okumak. Söz ilerlemesinin produktiv hem
Liţeyistlär lääzım bilsinnär: hem verili yaratma- Okunmuşa komentar hem reproduktiv soylarını incelesinnär.
1.1 Okumaa demekli, annamaklı, ların janraları. interpretaţiya yapmak. B. Becermeklär
dooru, gagauz dilinin orfografiya Yaratmaların özel- Diskusiyanın kurulması, konuş- Liţeyistlär lääzım becersinnär: Yaratmaları açıkgöz okusunnar,
kurallarını kullanarak. likleri. maklar (dialoglar, poliloglar), 1.1 Yaratmaları açıkgöz okumaa, ve- Tekstleri açıkgöz verili soruşlara cuvap etsinnär.
1.2 Kullanmaa dooru intonaţiyayı, Temel problemati- analiz. rili soruşlara cuvap etmää. okumak verili so- Okunmuş tekstlerä kendileri so-
logika urgusunu, lääzım esaba kası, süret sisteması. Monologların hem fikirlemele- 1.2 Okunmuş tekstlerä kendileri so- ruşlara cuvap et- ruş kursunnar, içindekiliin olay-
alsınnar logika hem psihologi- Janranın özellikleri. rin hazırlaması: dokladlar, (na- ruş kursunnar, içindekiliin olayla- mäk. larını hem personajların yaptık-
ka pauzalarını, mimikaylan Romanın süret sis- saatlar), referatlar, yaratmalar, rını hem personajların yaptıkları- larını esaba alsınnar.
duyguları göstersinnär. teması. insţenirovkalar). nı esaba alarak. Yaratmayı demekli hem akıntılı
1.3 Tekstin stillerini: bilim, ofiţial- Yaratmanın Yaratmaya komentar yapmak. 1.3 Teksti demekli hem akıntılı oku- Yaratmayı demek- okusunnar, logika hem psiholo-
izmetçilik, artistik, publiţistik kompoziţiyası. Analitika okuması. maa, logika hem psihologika pau- li hem akıntılı oku- gika pauzalarını esaba alsınnar.
stillerini. Romanın simvoli- Konuşmak. zalarını esaba alarak. mak, logika hem
1.4 Literatura terminnerini: annat- kası. Disputun hem okumak
1.4 Okunmuş tekstlerin olaylarına psihologika pauza-
ma, masal, şiir, dastan, roman, İstoriya olayların konferenţiyasının hazırlaması.
harakteristika vermää, hepsini larını esaba almak. Baş oyuncuların süretlerinä hem
poema, maani, fabula, fıkra; öz önemlilii. Monologların (fikirlemä hem
ufaklıklarını esaba alarak. Personajların süret- yaptıklarına hertaraflı harakteris-
fikir, kahraman, personaj, süjet, Gagauz literatura- yaratma) hazırlaması.
kompoziţiya, yaratmanın için- sında dramaturgi- Baş personajların harakteristika- 1.5 Baş oyuncuların süretlerinä hem lerinä hem yaptık- tika versinnär.
dekilii. yanın sı, onnarın yaraştırması. yaptıklarına hertaraflı harakteris- larına hertaraflı ha-
1.5 Tekstlerin soylarını onnarın için- önemlilii. Pyesala- Pyesalara komentar yapmak hem tika vermää. rakteristika vermäk. Dünnä literaturasından örnek
dekiliinä görä: annatma, yazdır- rın konfliktleri. rollerä görä okumak. 1.6 Yaratma personajların pozitiv göstersinnär, baş oyuncuların
ma, fikirlemä. Evladboyların baa- Yaratmalarda temel konfliktini hem negativ taraflarını bellietmää. süretlerini esaba alarak, onna-
1.6 Annatma hem yazdırma tekstle- lantıları. bellietsinnär hem onun analizini Baş oyuncuların süretlerini esaba Artistik kolaylık- rı yaraştırma harakteristikasını
rin strukturasını. Baş personajların yapsınnar. 1.7 alarak, dünnä literaturasından ör- larını esaba alarak, versinnär.
1.7 Bölmää telstleri mikrotemalara, ruh baalantıların Yaratmaların ayırı epizodlarına nek göstermää, onnarı yaraştırma okunmuş tekstinin Yaratmanın dilinä harakteristika
abzaţları kullanarak. problemaları. insţenirovka yapsınnar. harakteristikasını vermää. dilinä analiz yap- versinnär, artistik kolaylıklarını
1.8 Annatmaa söz payları için, on- Ana-bobaların hem Halk yaratmalarında temel tema- 1.8 Yaratmanın dilinä harakteristi- mak. esaba alsınnar.
narın biri-birindän başkalaşma- uşakların teması. larını, motivlerini hem janraları- ka vermää, artistik kolaylıklarını
sı için. nı bilsinnär; yaratmaların bütün esaba alarak.

18 19
 C. Yaşamak paalılıkları Literatura tekstle- Okumayı kendibaşına ilerletsin- B. Becermeklär Seslenmiş tekst- İşidilmiş teksti annatsınnar,
1.1 Okunmuş tekstin estetika hem rindä hem başka när, yaratmalarda etika hem kul- Liţeyistlär lääzım becersinnär: lerin içindekiliini onun mikrotemasını bellietsin-
etika paalılıklarını duysunnar. tekst soylarında tura elementlerini bulsunnar, on- 1.1 Annatmaa seslenmiş tekstlerin annatmak. Onun när.
1.2 Literatura tekstlerini hem başka kultura hem etika narı kendi praktika yaşamasında içindekiliini. mikrotemasını bel- Plana görä işidilmiş teksti annat-
tekst soylarını tanımak, yaşamak- elementlerini tanı- kullansınnar. 1.2 Bellietmää seslenmiş tekstinin tema- lietmäk, plana görä sınnar, soruşlara cuvap etsinnär.
tan örnek bulmak, pozitiv hem ne- mak, kendi bakışını sını, mikrotemasını hem öz fikirini. annatmak, soruşlara
gativ personajlarını yaraştırmak. bu uurda açıkla- Annatmaa sıradan seslenmiş an- cuvap etmäk, kendi
1.3 Okumayı kendibaşına ilerletmäk, mak. 1.3 natmanın içindekiliini. bakışlarını perso- Kendi bakışlarını personajların
yaratmalarda kultura hem etika pa- Annatmaa plana görä seslenmiş najların yaptıkları- yaptıklarına açıklasınnar.
alılıklarını yaraştırmak (tanımak). 1.4 tekstin içindekiliini. na açıklamak.
Cuvap etmää tekstlerin sonunda Personajlara harakteristika ver-
Seslemektä (X, XI, XII klaslar)
1.5 verili soruşlara, yaratmanın için- sinnär, onnarın süretlerinä görä
A. Bilgilär dekiliini esaba alarak. Seslenmiş tekstlerin büünkü yaşamaktan örnek gös-
Liţeyistlär lääzım bilsinnär: Sölemää kendi bakışlarını seslen- olaylarına harakte- tersinnär.
1.1 Seslenmiş tekstin içindekiliini, te- Seslenmiş tekstin Kursunnar türlü-türlü janrada 1.6 miş tekstlerindän personajların ristika vermäk.
masını, öz fikirini. içindekiliini, tema- konkret tekstinin hem literatura yaptıklarına. Seslenmiş tekstinin kimi pro-
1.2 Seslenmiş sözün tiplerini: annat- sını, öz fikirini an- yolunun arasında paralellär. Harakteristika vermää seslenmiş za paylarını yada şiirlerini ezber
ma, yazdırma, fikirlemä. namak. Göstersinnär ilişiklik konkret li- 1.7 tekstlerdän personajlara, olaylara. üürensinnär.
1.3 Terminneri: realizm, drama ya- teratura yaratmasını yazıcı yarat- Bulmaa sözlüklerdä bilinmäz laf-
ratması, komediya, yumor, sati- Literatura teoriya- masının belliedili perioduna. 1.8 ların maanalarını, soruş koymaa
ra, proza, epigraf, rifma, sölpet, sının terminneri- Nışannasınnar artistik struktura- tekstlerin içindekiliinä. Lafedän kişinin Açıkgöz lafedenin sözünü sesle-
metafora, epitet, yaraştırmak, gi- ni bilmäk, onnarı sının ayırı elementlerini. Üürenmää ezber predmetin için- informaţiyasından sinnär, onun temasını hem öz fi-
perbola. rus literaturasının İlerletsinnär süjet, kompoziţiya 1.9 dekiliinä görä kimi işidilmiş şi- temayı, öz fikiri, kirini annatsınnar.
1.4 Seslenmiş annatma hem yazdır- teoriyasınnan yaraş- hem stil üürenmesinin temelindä irleri yada proza yaratmalarının informaţiyanın ne-
ma tekstlerin strukturasını (prak- tırmak. süret fikirini. belliedili paylarını. etini annamak hem
tika işlerinä görä). Maanaya hem mor- İnterpretaţiya yapsınnar litera- Annamaa lafedän kişinin annatmak.
1.5 İşidilmiş sözün laflarını, lafbirleş- fologiya nışannarı- tura yaratmasına incäzanaatın 1.20 informaţiyasından temayı, öz fi-
melerini, lafçevirtmelerini, cüm- na görä söz payları- başka soylarınnan (resimcilik- kiri, informaţiyanın neetini.
lelerini. nı başkalaştırmak. län, muzıkaylan, teatraylan, ki-
1.6 Söz paylarının maanaya hem İşliklerin inkärlik noylan). D. Yaşamak paalılıkları
morfologiya nışannarına görä formasında diişil- Meydana çıkarsınnar artistik Bellietmää gagauz literaturasının Gagauz literatura- Dünnä literaturasının proţesindä
başkalaştırılmasını. mesini bilmäk. yaratmasında personajın, anna- 1.1 bütündünnä proţesindä erini hem sının erini hem ro- gagauz literaturasının önem-
1.7 Lafların kurulma kurallarını. dıcının hem avtorun özellikleri- rolünü. lünü bütündünnä li erini hem rolünü bellietsinnär,
Adlıkların hallanmasını, işliklerin İştenniklerin bö- ni, onnarın arasında baalantıları Bakmaa hem kabletmää pozitiv literatura proţesinin onun ilerlemesinin yardımınnan
zamannara hem çalımnara görä lümnerini, onnarın esaba alarak. 1.2 tarafından milli hem genel-insan- ilerlemesindä belli- dünnä literaturasının zenginne-
diişilmesini. afikslerini; halişten- Annasınnar aazdan sözün hem nık çatırık yollarını. etmäk. mesini annasınnar.
1.8 İnkärlik formasında işliklerin di- niin düzülmesini, yazılı sözün benzeşmelerini hem Annamaa literatura uroklarında, Liţeyistlerin becer-
işilmesini. afikslerini hem ha- özelliklerini. 1.3 klastan dışındakı işlerindä, her- meklerini dialogla- Hergünkü yaşamakta, literatu-
1.9 Sadä hem katlı cümlelerin soy- liştenniin lafçevirt- Kullansınnar konuşmakta sade günkü yaşamakta, artistik teks- rın hem polilogların ra uroklarında, klastan dışındakı
larını. melerini bilmäk, gagauz dilini. tinä analiz yaparak, görüşmelerin kurmasında oluş- işlerindä, artistik tekstinä analiz
1.10 İştenniklerin bölümnerini, onna- onnarı biri-birindän Seslenilmiş tekstlerdä iştennik- paalılıını (dialog, polilog). turmak. yaparak, görüşmelerin paalılıını
rın afikslerini; halişteniin düzül- başkalaştırmak. leri hem haliştenniin lafçevirt- Göstermää artistik yaratıcılıına Artistik yaratıcılıına (dialog, polilog) annasınnar hem
mesini, afikslerini hem halişten- melerini bulsunnar, onnarda 1.4 individual meraklıını, artistik ya- liţeyistlerin indivi- açıklasınnar, yaşamaktan örnek
niin lafçevirtmelerini. durguçluk nışannarın kullanma- ratıcılıını bir proţes gibi sayarak, dual meraklıını gös- göstereräk.
sını açıklasınnar. “içyanından” kantarlayabilmää. termäk

20 21
 Lafetmektä (X, XI, XII klaslar) 1.4 İlerletmää süjet, kompoziţiya nin temelindä süret Yazılı sözdä süret fikirini süjet,
A. Bilgilär. Yaratmanın için- Yaratmanın içindekiliini bilsin- hem stil üürenmesinin temelindä fikirini ilerletmäk. kompoziţiya hem stil üürenmesi-
Liţeyistlär lääzım bilsinnär: dekiliini bilmäk da när da onu vatandaş istoriyasının süret fikirini. nin temelindä ilerletsinnär.
1.1 Yaratmanın içindekiliini da onu onu vatandaş isto- kontekstindä kabletsinnär, için- 1.5 İnterpretaţiya yapmaa literatura Artistik yaratmasın-
kabletmää vatandaş istoriyasının riyasının konteks- dekiliini millet filisofiyasınnan yaratmasına incäzanaatın başka da personajın, an- Artistik yaratmasında persona-
kontekstindä, içindekiliini mil- tindä kabletmäk, hem dininnän baalasınnar. soylarınnan (resimciliklän, muzı- nadıcının hem av- jın, annadıcının hem avtorun
let filisofiyasınnan hem dininnän içindekiliini mil- kaylan, teatraylan, kinoylan). torun özelliklerini özelliklerini bilsinnär, onnarı
baalayarak. let filisofiyasınnan Üürenän yaratmaların avtorların 1.6 Meydana çıkarmaa artistik yarat- meydana çıkarmak, açıklayabilsinnär, onnarın ara-
1.2 Gagauz literaturasının yaratmala- hem dininnän baa- biografiyalarını, onnarın yaratı- masında personajın, annadıcının onnarın arasında sında baalantıları esaba alsınnar.
rını da onnarın erini istoriya-lite- lamak. cılık temel etaplarını bilsinnär. hem avtorun özelliklerini, onnarın baalantıları esaba Lafetmektä sade gagauz dilini
raturasının kontekstindä bulmaa. arasında baalantıları esaba alarak. almak. kullansınnar, gagauz dilinin or-
1.3 Avtorun biografiyasını bileräk, 1.7 Annamaa aazdan sözün hem fografiya kurallarını, cümlele-
onun yaratmak yollarının temel yazılı sözün benzeşmelerini hem rin dooru stilini, uygun leksikayı
etaplarını. Literatura teoriyasının terminne- özelliklerini. esaba alsınnar.
1.4 Artistik metodunun içindekiliini rini bilsinnär, onnarın maanala- 1.8 Kullanmaa konuşmakta sade ga-
(klasiţizmayı, sentimentalizma- rını açıklayabilsinnär, tekstlerdän gauz dilini.
yı, romantizmayı, realizmayı hem örnekleri göstersinnär. 1.9 Annamaa konuşmanın temasını,
individual stillerini. Aazdan sözün özel- öz fikirini.
1.5 Aazdan hem yazılı sözleri, onna- liklerini bilmäk, Aazdan sözün özelliklerini bil- C. Yaşamak paalılıkları
rın özelliklerini. onu yazılı sözlän sinnär, onu yazılı sözlän yaraş- 1.1 Kabletmää hem annamaa gagauz Gagauz literaturası- Gagauz literaturasını ölä bir fak-
1.6 Dialog hem monolog sözlerini, yaraştırmak, ben- tırsınnar, benzeyän hen benzä- literaturasını bir faktor gibi, angı- nı ölä bir faktor gibi tor gibi kabletsinnär, angısı hal-
onnarın özelliklerini. zeyän hen benzä- meyän taraflarını bulsunnar. sı gagauz halkının millet kendibi- kabletmäk, angısı kın kendibilinçliini oluşturmaa
1.7 Söz etiketinin kurallarını. meyän taraflarını linçliini oluşturmaa yardım eder. halkın kendibilinç- yardım eder.
Dialog hem monolog sözündä ken- bulmak. Söz paylarını biri-birindän baş- 1.2 Annamaa gagauz literaturası liini oluşturmaa
di bakışlarını, fikirini açıklamaa. Söz paylarını biri- kalaştırsınnar, onnarın özellik- üürenmesinin Moldovanın kul- yardım eder.
1.8 Lafçevirtmelerin hem uygun söz- birindän başkalaş- lerini, morfologiya nışannarı- turasınnan regional baalantısına Lafetmektä bilim tarafını esaba
lerin maanalarını. tırmak, onnarın nı hem sintaksis funkţiyalarını görä önemliliini (iki kultura ara- Yaratmaların harak- alarak, yaratmaların harakteristi-
1.9 Maanalarına görä söz paylarını. özelliklerini, mor- açıklasınnar. sında bir dialog). teristikasında kriti- kasında kritikayı
1.10 Onnarın özelliklerini, morfolo- fologiya nışanna- 1.3 Kullanmaa yaratmaların harakte- kayı kullanmak. kullansınnar, kendi fikirlerini
giya nışannarını hem sintaksis rını hem sintaksis ristikasında kritikayı, bilim tarafı- hem bakışlarını açıklasınnar.
funkţiyalarını. funkţiyalarını bil- nı esaba alarak.
1.11 Lafbirleşmelerin çeşitlerini, onna- mäk. Yazmatka (X, XI, XII klaslarda)
rın özelliklerini. A. Bilgilär
1.12 Sadä hem katlı cümlelerin soy- Liţeyistlär lääzım bilsinnär:
larını. 1.1 Tekstin stilini hem tipini onun Tekstin içindekili- Tekstin stilini hem tipini onun
B. Becermeklär. içindekiliinä görä. inä görä onun stilini içindekiliinä görä bellietsinnär,
Liţeyistlär lääzım becersinnär: Türlü-türlü janrada Farklı janrada konkret tekstleri- 1.2 Yaratmanın içindekiliini, yazı iş- hem tipini belliet- yazı işlerindä olayları hem perso-
1.1 Kurmaa türlü-türlü janrada kon­ konkret tekstinin nin hem literatura yolunun ara- lerindä olayları hem personajların mäk. najların yaptıklarını dooru açık-
kret tekstinin hem literatura yolu- hem literatura yolu- sında paralellär kursunnar. yaptıklarını dooru açıklamaa deyni. lamaa deyni.
nun arasında paralellär. nun arasında para- Bilsinnär, avtorun angı yaratı- 1.3 Yazı işlerindä kendi bakışlarını Olayların hem per- Kendi bakışlarını pozitiv hem
1.2 Göstermää ilişiklik konkret lite- lellär kurmak. cı perioduna üürenilän yaratma pozitiv hem negativ personajlara, sonajların yaptık- negativ personajlara hem yarat-
ratura yaratmasını yazıcı yarat- baalı. onnarı yaraştırmaa, yaşamaklan larını dooru açık- mada verili olaylara açıklasınnar,
masının belliedili perioduna. Süjet, kompoziţiya baalantı yapmaa. lamak. onnarı yaraştırsınnar, yaşamak-
1.3 Nışannamaa artistik strukturası- hem stil üürenmesi- 1.4 Artistik metodunun içindekiliini lan baalantı yapsınnar.
nın ayırı elementlerini. hem onun özelliklerini.

22 23
 1.5 Yazılı sözü, onun özelliklerini. Artistik metodunu Monolog hem dialog kursun- 1.4 İlerletmää süjet, kompoziţiya Kendi bakışlarını, fikirleri-
1.6 Dialog hem monolog sözlerini hem onun özellikle- nar, onnarın özelliklerini esaba hem stil üürenmesinin temelindä Artistik yaratmasın- ni yaratmanın süjetinä hem
yazmaa, onnarın özelliklerini esa- rini bilmäk. alarak. süret fikirini. da personajın, an- kompoziţiyasına açıklasınnar.
ba alarak. Yazı işlerindä söz etiketinin lek- 1.5 İnterpretaţiya yapmaa literatura nadıcının hem av- Yazmakta gagauz literaturasının
1.7 Söz etiketinin kurallarını da on- sikasını kullansınnar. yaratmasına incäzanaatın başka torun özelliklerini hem incäzanaatın başka soyların
narı yazı işlerindä kullanmaa. soylarınnan (resimciliklän, muzı- bellietmäk, onnarın arasında benzeyän hem benzä-
1.8 Dialog hem monolog sözündä Söz etiketinin ku- Verili temaya görä yaratmalarda kaylan, teatraylan, kinoylan). arasında baalantıla- meyän çizileri bellietsinnär, on-
kendi bakışlarını, fikirini yazıda rallarını bilmäk da türlü lafçevirtmelerini kullansın- 1.6 Meydana çıkarmaa artistik yarat- rı esaba almak. narın paalılıını hem biri-birinä
açıklamaa. onnarı yazı işlerin- nar, durguçluk nışannarını doo- masında personajın, annadıcının faydalıını açıklasınnar, özellikle-
1.9 Lafçevirtmelerin hem uygun söz- dä kullanmak. ru koyarak. hem avtorun özelliklerini, on- Pozitiv hem negativ rini esaba alsınnar.
lerinin maanalarını. narın arasında baalantıları esaba personajların süret-
1.10 Maanalarına görä söz paylarını. alarak. lerini hem yaptıkla- Annasınnar aazdan sözün hem
Onnarın özelliklerini, morfolo- Söz paylarını on- Yazı işlerindä türlü lafbirleşme- 1.7 Annamaa aazdan sözün hem yazılı rını yaraştırmak, yazılı sözün benzeşmelerini hem
giya nışannarını hem sintaksis narın maanalarına lerin çeşitlerini kullansınnar, on- sözün benzeşmelerini hem özel- onnara ekvivalent özelliklerini, onnarın arasında
funkţiyalarını, yazıda onnarı esa- görä bilmäk, onna- narın özelliklerini esaba alarak. liklerini. yabancı literaturala- baalantıları yazdırmaa becer-
ba alarak. rın özelliklerini yazı 1.8 Kullanmaa sade gagauz dilini. rın yaratmalarında sinnär.
1.11 Lafbirleşmelerin çeşitlerini, onna- işlerindä dooru kul- 1.9 Annamaa konuşmanın temasını, bulmak, özellikleri- Yaratmanın pozitiv hem nega-
rın özelliklerini. lanmak. Yaratmaları yazarkan, pyesala- öz fikirini. ni açıklamak. tiv personajların süretlerini hem
1.12 Sadä hem katlı cümlelerin soy- Yaratmalarda türlü rın özel leksikasını kullansınnar, 1.10 Pozitiv hem negativ personajla- yaptıklarını yaraştırsınnar, onna-
larını, yazıda onnarda durguçluk cümlä soylarını kul- dramaturgiya yaratmaların özel- rın süretlerini hem yaptıklarını ra ekvivalent yabancı literatura-
nışannarını dooru kullanmaa. lanmak. liklerini esaba alsınnar. yaraştırmaa, onnara ekvivalent ların yaratmalarında bulsunnar,
1.13 Dramaturgiyanın yaratmaları- Gagauz literatura- yabancı literaturaların yaratmala- özelliklerini açıklamaa becer-
nı başka literatura janralarınnan sında pyesaların rında bulmaa, özelliklerini açık- sinnär.
yaraştırmaa, gagauz literatura- özelliklerini bilmäk, lamaa.
sında pyesaların özelliklerini kul- yazı işlerindä onna- 1.11 Yaratma yazarkan, tekstlerdän
lanmaa. rı, neredä yakışêr, Yazı işlerindä dramaturgların söleyişleri kullansınnar, onna-
1.14 Gagauz literaturasında pyesaların kullanmak, yabancı yazmak stillerini kullansınnar, rın maanalarına kendi bakışlarını
paalılıını da kendi bakışlarını bu literaturaların dra- pyesanın olaylarına hem perso- açıklayarak.
paalılıklara yazmakta göstermää. maturgiya yaratma- najların harakteristikasına taa C. Yaşamak paalılıkları
1.15 Gagauz dramaturgların yazmak larınnan yaraştıra- doludan analiz yapmaa deyni. 1.1 Yaratmaları yazarkan, annamaa Millı hem genel in- Genel insannık paalılıklarını
stillerini da onnarı, yaratma yazma- rak. millı hem genel insannık özellik- sannık özelliklerini yaşamakta kullanmaa becersinnär.
sında, neredä yakışêr, kullanmaa. Pyesaların leksikası- lerini, derindän ana hem bütün- annamak, yaşamak-
1.16 Dramaturgiya yaratmaların özel- nı yaratma teması- dünnä literaturaların başarılarını ta onnarı kullan- Yazı işlerindä kendi bakışlarını,
li leksikasını da onnarı yaratma nın açıklamasında esaba alarak. mak. düşünmeklerini, fikirlerini insan
yazmasında kullansınnar. kullanmak. 1.2 Yaratmaların yazmasında genel paalılıklarına açıklamaa becer-
B. Becermeklär. insannık paalılıkların prioritetini sinnär.
1.1 Liţeyistlär lääzım becersinnär: Konkret literatura Yazı yaratmalarda konkret teks- bellietmää, gumanizmayı en üü- Literaturanın hem
Kurmaa türlü-türlü janrada yaratmasının ilişik- tinin hem yaratma yolunun ara- sek basamak gibi sayarak. kişinin ilerlemesin- Literaturanın hem kişinin ilerle-
konkret tekstinin hem literatura liini yazıcı yaratma- sında paralellär yapsınnar. 1.3 Annamaa literaturanın hem ki- dä baalantıları an- mesindä baalantıları annasınnar,
yolunun arasında paralellär. sının belliedili peri- şinin ilerlemesindä baalantıları, namak. kendi fikirlerini bu baalantılara
1.2 Göstermää ilişiklik konkret litera- oduna göstermäk. Literatura yaratmasının hem av- onnarı liţey üüretmesinin başarı- açıklamaa becersinnär.
tura yaratmasının yazıcı yaratma- Süjet, kompoziţiya torun konkret yaratma periodu- ları gibi sayarak.
sının belliedili perioduna. hem stil üürenmesi- nun arasında baalantıları göster-
1.3 Nışannamaa artistik strukturası- nin temelindä süret mää becersinnär.
nın ayırı elementlerini. fikirini ilerletmäk

24 25
VII. Lİţeylerdä gagauz dİlİnİn hem gagauz lİteraturasının genel • artistik tekstinin kolektiv analiz yapmasında dialogların, polilogların, polemika-
üüretmäk tehnologİyaları ların götürmäk becermekleri;
• verili literatura olayına avtorun poziţiyasını başka avtorların bakışlarınnan
Tehnologiya teoriyaları XX-nci asirin ortasından beeri (bilim-revoluţiya vakıdın- yaraştırması;
da) bizim yaşamamızda geniştän kullanılêrlar. Gumanitar üüretmesinin dä sferasına • kişinin farklı soţial yaşamasının hepsindä sferalarında aazdan hem yazılı litera-
onnar girdilär. Onnarın arasında pedagogika üüretmesinä dä.
tura sözlerinin ilerlemesi.
“Tehnologiya” termini urum dilindän geler: techne – “”incäzanaat”, “ustalık”, “be-
cermäk”. Gumanitar üüretmesinä bakarak, tehnologiyaların kullanılması metodikaya
karşı gitmeer, bilim gibi olarak, ama üüretmeyi bir incäzanaat gibi gösterer, angısına VIII. Kantarlamak strategİyaları
görä üüredici lääzım bilsin türlü-türlü metodları hem kolaylıkları, uşaklara üürenmäk
materialını vermää deyni. Bundan kaarä, büünkü liţeylerdä bu tehnologiyalar şindiki Gagauz literaturasının üüretmesindä aşaadakı tradiţional (aazdan hem yazılı) for-
insan topluluun yaşamasında türlü informativ sistemalarına görä bir eni “üüretmäk maları üürenicilerin bilgi kontrol etmesindä var:
süretini” göstererlär, angıları gagauz dilinin hem literaturasının gagauz üüretmesindä • soruş-cuvap işleri;
üüredicilerä büük yardım vereceklär. Büünkü gündä üüredici, incäzanaat içindekisi- • monologlar-fikirlemelär;
nin speţifikasını bozmayarak, lääzım şkola üüretmesinin büünkü tehnologiya başarı- • annatmaların çeşitli soyları;
larını esaba alsın. • personajın harakteristikası;
Belliedili seçilmiş tehnologiyalar işleerlär aşaada verili prinţiplerä görä: • ezber üürenmesi;
• üüredici liţeyistlerin literaturada ilerlemäk uurunu, onnarın becermeklerini, in- • aazdan annatmak;
tereslerini lääzım esaba alsın; • yaratma yazması;
• üürenilän tekstinin estetika özelliklerinä orientir yapması; • takrir yazması;
• literatura üüretmesinin neetlerinä hem standartlarına görä üüretmäk tehnologi- • literatura temasına görä yaratıcı işlär;
yalarını seçmäk; • analitika harakterindä soruşların cuvap etmesi.
• urokların çeşitli tiplerinä görä üüretmäk tehnologiyalarını seçmäk. Ama üüredicidä lääzım olsunnar kontrol etmesinin (kantarlamasının) başka da
Liţey klaslarında gagauz dilinin üüretmesindä hem kognitiv, hem refleksiv, hem formaları (liţeyistlerin literatura bilgilerinin hem çeşitli oluşturulu kompetenţiyaların
komunikativ çalışmak soyları teklif edilerlär. kontrol etmesindä):
Kognitiv soylarının aşaada verili tipleri var: • ayırı temalara görä zaçotlar;
• artistik faktların bellietmesi hem onnarın konkret literatura tekstinin işlemesin- • kontrol işleri, angılarında tekstin bütünnüünä yada bir payına analiz yapılêr;
dä maana annaması; • literatura hem kritika statyaların temelindä türlü uurda referatların yazması;
• yaratmanın istoriya-literatura hem belliedili asirin kontekstindä analiz yapması • testlemäk.
becermekleri; Gagauz dilinin hem gagauz literaturasının üüretmesindä çıkışların en önemli kan-
• literatura teoriyasının bakışına görä çıkışların hem gipotezaların argumentaţiyası; tarlamak obyektleri – liţeyistlerin seslemektä, lafetmektä, okumakta hem yazmakta
• kendibaşına okumaa deyni literatura yaratmaların hem kritika statyaların seçil- oluşturulmuş bilgileri hem becermekleri.
mesi; Aazdan hem yazılı baalantılı sözlerin iki aspekti var:
• toplanılmış hem kontrol edilmiş literatura materialların sistematizaţiyası; • tekstin içindekilii;
• artistik olayların analizi. • tekstin dili.
Refleksiv (yaratıcı) soylarının bölä tipleri var: Tekstin içindekilii aşaada verili parametralara görä kantarlanêrlar:
• liţeyistlerin yaratıcı bakışların ilerlemesi; • temanın hem ideyanın doludan açıklaması;
• literatura yaratmasının analiz metodların bilmesi; • liţeyistlerin logikayca dooru annatması.
• literatura alayında yaratıcı davaları (yaratmalar, testlär, reţenziyalar, kritika stat- Tekstin dili bu aspektlerä görä kantarlanêr bölä: kullanêr mı liţeyist gagauz dilinin
yaları, monologlar-fikirlemelär, eselär h.b.); literatura normalarını (leksikada, fonetikada, morfologiyada, sintaksistä).
• bilim-aaraştırıcı harakterindä davalar (referatlar, tezislär, nasaatların hem haber- Okumanın kantarlamasında esaba alınêrlar mı okumanın hızlılıı (dooru, demekli,
lerin hazırlaması). akıntılı okuması).
Üürenmäk soylarının bölä tipleri var: Seslemektä kantarlanêrlar liţeyistlerin becermekleri işidilmiş tekstin annamasında
• kişilärarasında dayanmak temelindä davranmakların kurulması; hem onun annatmasında; temasının, öz fikirinin, ideyasının bellietmesindä.
26 27
 Gramatikada hem orfografiyada bilgilär hem becermeklär kantarlanêrlar dooru
yapılı gramatika sınışlarına görä.
X–XII-nci liţey klaslarında gagauz dili üüreniler tekrarlamak temelindä, bakalavra
ekzamennerini başarılı vermää deyni. Buna görä aşaada verili davalar çözülerlär:
• liţeyistlerdä gagauz dilinä, ana dili olarak, gogorluk oluşturulêr, neçinki bu dil
başka dillerin arasında dünnä zenginniklerin birisiydir;
• liţeyistlär oluşturêrlar kendi bilgilerini hem becermeklerini gagauz dilinin sistema-
sında, dil hem söz kompetenţiyalarını, gagauz dilini kullanarak, ilerletmää deyni;
• genel söz bilgilerin, becermeklerin hem kulturasının ilerlemesi hem incelemesi.
Liţey klaslarında bu davalar göstererlär neetlerin, bilgilerin, becermeklerin hem
sınışların speţifika kantarlamasını.
Genel neetlerindän kaarä, angılarına girerlär dil, söz, komunikativ kompetenţiyaları,
üürenmäk materialın bilmesi, üürenicilerin bilgi etişmemezliklerini esaba almak h.b.,
gagauz dilindä speţifika kontrolü da var. Liţeyistlär lääzım dil sistemasına görä
üürensinnär, neçinki sade ozaman söz hem fikir ilerleer. Onnar lääzım tekstlerin çeşitli
stillerini bilsinnär hem annasınnar.
Liţeyistlerin dil, söz hem komunikativ kompetenţiyaların kantarlamasında tekstin
kompleks analizi büük er kaplêêr. Kontrolün bu forması yardım eder görmää, nicä,
angı uurda üürenicilerin dil hem söz bilgileri oluşturuldular. Hep bu forma yardım
eder predmetlärarası baalantılarının problemalarını çözmää, neçinki liţey üüretme-
sindä önemlidir, nicä kabledilmiş bilgilär hem becermeklär türlü predmetlerin üüren-
mesindä gerçekleştirilerlär.
Liţeydä yaratıcı işlerin dä büük rolü bilgilerin hem becermeklerin kantarlama-
sında var. Bu yaratıcı işlär – takrirlär hem yaratmalar. Bundan kaarä, o liţeyistlerdä,
angıları dolay teoretik liţeylerinä bulgar, moldovan hem ukrain şkolalarından
üürenmää gelerlär, belliki, üç yılın içindä (X, XI hem XII klaslarında) kurikuluma
görä lääzımnı bilgileri hem becermekleri pek zor oluşturmaa. Bu üzerä onnarlan lää-
zım diktant yazmaa, bilgilerinä hem becermeklerinä kantarlamak yapmaa deyni.
Liţey klaslarında bilgilerin, becermeklerin hem sınışların kantarlaması aşaada ve-
rili kriteriyalara görä geçer:
• temanın hem öz fikirinin arasında yakışmak;
• doludan hem biri-biri ardısora fikirlerin annatması;
• stilin birlii;
• demeklik;
• sözün leksika hem gramatika çeşitlii.
X–XII-nci liţey klaslarında liţeyistlerin dil, söz hem komunikativ kompetenţiyalarına
kantarlamak yapmaa deyni, aşaadakı formalar hem metodlar var:
• dildä konkret üürenilmiş temaların sonunda bilgilerä hem becermeklerä kontrol
yapmak;
• semestranın hem yılın sonunda çıkış notası;
Bundan kaarä, başka da kantarlamak formaları var: testlär, tematika zaçotları, aaz-
dan kontrol, kolokviumnar, yazı hem yaratıcı işlär.
Taa geniştän bitki vakıtlarda bölä dä kantarlamak formaları kullanılêrlar: lekţiyalar,
seminarlar, praktikumnar, konferenţiyalar, neçinki onnar liţeyistlerä kendibaşlıında
hem yaratıcı aaraştırmalarında taa çok kolaylık vererlär.
28
Buna görä liţeyistlär dä kişi gibi ilerleerlär.
Diil traditional formalarda literatura bilgilerinä kontrol:
− ayırı temalarda zaçot;
− bütün tekstä yada tekstin bir aspektindän analiz esabında kontrol işleri;
− testlerä cuvap;
− türlü kritikli hem literatura statiyaların temelindä referat yazmaa.
Literatura üürenmesinin bitki etapında kontrol etmäk, kontrol işleri var nicä ek-
zamen atestaţiyasından ileri geçsin da ekzamennerä serbest girmäk için bir kolaylık
olabilsin. Notalamakta da diil sade cuvap dooruluu, ama bilgi çevresi, kompetenţiya,
cuvap verenin erudiţiyası da kantara koyulsun.
Testlärlän kantarlamak
O üüredicilär, angıları eniycesinä şkolacıların bilgilerinä, becermeklerinä hem sı-
nışlsrına
• kontrol yapaceklar, lääzım alsınnar eseba:
• testlerä koyulmuş işlär, problemalar kurikulumun kompetemţiyalarını üzä çıka-
rabileceklär mi, angı uurda onnar bulunêrlar;
• nasıl testlär, kaplêêrlar mı onnar kurikulumun bütünnä neetlerini;
• testlerin nasıldır kriteriyaları kontrol yapmaa temanın başlantısını, bütünnä te-
mayı, bütünnä üürenmenin bölümünü, semestranın bitkisindä bilgilerini, yılın
bitkisindä becermeklerini, sınışlarını h. b.
• yardım edecek mi testlerin sonuçları yapmaa korekţiya kullanılan didaktika ça-
lımnarına, üüretmäk metodlarına;
• olur mu nicä testlerin sonuçları diiştirsin bişey şkola kurikulumun kantarlamı-
sını; testlerin kullanmasınnan olur mu kurikulumun kantarlamak metodlarını
kimi elementlerini eklemää;
• bilgi, becermäk kantarlaması – üüretmenin bir payıdır;
• bilgi kantarlaması lääzım olsun türlü metodların yardımınnan;
• bilgi kntarlamasınnan üüreniler informaţiya üüretmenin kalitesi için;
• testlär açıklayaceklar mı şkolacıların üürenmäk kuvetlerini, üürenmenin yufka
erlerini;
• kontrol işleri, testlär yardım vereceklär mi üüredicilerä barabar şkolacıların
üüretmää – üürenmää;
• annayabilecek mi herbir testlerin, kontrol işlerin istediklerini;
• bilgi kantarlamanın analizi lääzım prognoz versin, üüretmedä, angı kararı taa
ileri lääzım kabul etmää h.b.
29
Kısadan sözlük İnan lafı – доверительное слово
Klastan dışarı okumak – внеклассное чтение
Annayıp kabletmää – воспринимать
Kişi (kişilik) – личность
Annatma teksti – текст описательного характера
Kişi hem onun özellik nışannarı – личность и ее отличительные признаки
Ayırıcı nışannar – особенности, отличительные признаки
Kimi söz becermekleri hem sınışları – частно-речевые умения и навыки
Aaraştırmalı dialog – поисковый диалог
Kompoziţiya uygunnuu – композиционная стройность
Aklında tutmaklara görä – по памяти
Kendibaşlık – самостоятельность
Akıla getirmeklär – воспоминания
Kalite – качество
Ayırmaklı okumak – выборочное чтение
Konu (tema) üüseklii – кульминация
Artistik sözü – художественная речь
Lafetmäk sözü – разговорная речь
Aaraştırmak – поиск, исследование
Nota – сноска
Bilim-artistik yaratması – научно-художественное произведение
Oluşturan – формирующий
Bilim-popular dili – научно-популярный язык
Paalılıklar – ценности
Başlık – заголовок, название текста
Publiţistik sözü – публицистическая речь
Baalantılı komunikativ kompetenţiyaların oluşturması – формирование
Retetmää – отказывать
коммуникативной компетенции
Semtleşmää – ориентироваться
Bilim sözü – научная речь
Tunuk annamak – смутное понимание
Bütünnük – целостность
Toplantı salonu – актовый зал
Bitirilmiş söz – законченность сообщения
Üüretmäk-terbietmäk proţesi – учебно-воспитательный процесс
Bulum (bulmak) – находка
Üüsek morallı – высоконравственный
Cannatma – олицетворение
Yazdırma – описание
Çalımnarı kapmaa – овладеть навыками
Yaratmalı okumak – творческое чтение
Dergi – журнал (художественный)
Yaratıcı kişi – творческая личность
Duygulu – выразительно, эмоционально
Yazdırma teksti – текст oписательного характера
Deyim – крылатое (меткое) выражение
Zaametçilik (profesional) sözü – деловая (профессиональная) речь
Dilin gözelletmäk kolaylıkları – выразительные средства языка
Zanaatlara havezlik – склонность к профессии
Demekli okumak – выразительное чтение
Doorutmalı soruşlar – наводящие вопросы
Dünnä görüşünü genişletmää – расширение кругозора Bİblİografİya
Dolaylar – окрестности
Derin, zengin maanalı – содержательный 1. Bankova İ., Marinoglu F. Ana Dilindä (diktant toplumu 5 –11 klaslar için)
2. Arnaut T. Gagauzum bucaktır yerim. Ankara. 1994. 75 s.
Dil bilgilerini oluşturmak – формирование языковой компетенции
3. Baboglu N. Bir öküzümüz var. Çevirdi T. Tahiroglu. Kişinev, 1984.
Dil demeklii – выразительность языка 4. Baboglu N. Güz çiçekleri. Seçmä yaratmalar (şiirlär). Kişinev: Pontos. 2003.
Fikir – мышление 5. Baboglu N. Publiţistika yazılarından. Kişinev, 2000.
Fikirlemä – рассуждение 6. Baboglu N. Baboglu I. Gagauz literaturası. Hrestomatiya 7-nci klaslar için. Kişinev:
Fikir derinniini ilerletmäk – развитие интеллектуальных способностей Ştiinţa, 1997.
Fikirlemä teksti– текст типа рассуждения 7. Baboglu N., Baboglu İ. Gagauz literaturası: Hrestomatiya 7–9 klaslar için. Kişinev: Ştiinţa.
Genel söz becermeklerin hem sınışların ilerletmesi – развитие общеречевых 1987.
умений и навыков 8. Baboglu N., Baboglu İ. Gagauz literaturası. Hrestomatiya 10–11 klaslar için. Kişinev:
Gösterilecek erlär – достопримечательность Ştiinţa, 1987.
Gerçeklik – правильность 9. Baboglu N. Mumnar saalık için. Kişinev: Basım evi Ana sözü, 1989.
Görgü – опыт 10. Çimpoeş L. Duygu Başçası. (şiir toplumu)
İlerledän – развивающий 11. Filioglu V. Ha, tutunalım kol-kola. Okulda üürenicilerä peet toplumu. Komrat, 2004.
12. Filioglu V. Can sızıntısı. Peetlär, poyemalar. Kişinev, 2005.
İncäzanaat – искусство 13. Gagauz Dili hem Literaturası 5-nci klas. Ştiinţa.
İnsan topluluu – человеческое общество
30 31
 14. Gagauz Dili hem Literaturası. 6-ncı klas, Ştiinţa.
15. Gagauz Dili hem Literaturası. 7-nci klas, Ştiinţa.
16. Gagauz Dili hem Literaturası. 8-nci klas, Ştiinţa.
17. Gagauz Dili hem Literaturası. 9-ncu klas, Ştiinţa.
18. Gagauz Dilindä control işleri 10-uncu – 12-nci klaslara. Komrat, 2008.
19. Gagauzça-Rusça-Romınca sözlük.Chişinău: Pontos, 2002.
20. Kara Çoban D. Seçmä yaratmalar. Türk kültür ve sanatları örtek önetimi. Ankara, 2004.
21. Köcä S. Var neyä yaşamaa. Kişinev, 2004.
22. Kösä M. Gercik yerim. Şiirlär. Tiraspol, 1996.
23. Kösä M. Gülümsemää diil günaa. Tiraspol, 1996.
24. Kösä M. Düşünmeklär: peetlär. Komrat, 2000.
25. Kuroglu S. Kauş avaları. Stihlar. Kişinev, 1977.
26. Kuroglu S. Kızgın çiilar Kişinev: Kartea moldoveneaska, 1974.
27. Kuroglu S. Üüsek kuşlar. Stihlar. Kişinev, 1977
28. Yalancı P. Sünmaz yıldızlar. Şiirlär. Kişinev: Huperion, 1995.
29. Zanet T. Dramaturgiya (yaratma pyesalar hem çevirmelär). Kişinev, 2006.
30. Zanet T. Akar yıldız. Şiirlär. Kişinev, 1998.
31. Vasilioglu K.Bucak dannarı. Chişinău: Ştiinţa, 2007.
32. Vasilioglu K.Olimpiada. Chişinău: Ştiinţa, 2007.
33. Базовый куррикулум. Нормативные документы TIPCM Chişinău, 1998.
34. Бабоглу Н. Бужак ежеллери. Kишинев, 1979.
35. Бабоглу Н. Тарафымын пеетлери. Кишинeв: Литература артистикэ, 1988.
36. Богданова O. Методика преподавания литературы. Москва, 1995 .
37. Булгар С. Дев адамын оолу. Масаллар. Кишинев: Литература артистикэ, 1989.
38. Булгар С. Жан пазары. Кишинев, 1988.
39. Гуцу В., Кришан А. Проектирование базового куррикулума. Методическое посо-
бие. Кишинев,1998.
40. Чеботарь П. Жана йакын. Кишинев: Литература артистикэ, 1989.
41. Чеботарь П. Гагаузская художественная литература. Очерки. Кишинев, 1992.
42. Чимпоеш Л. Дастанный эпос гагаузов. Кишинeв, 1987.
43. Дьячук И. Избранные произведения о гагаузской литературе. Комрат, 2003.
44. Кара Чобан Д. Азбука открытий. Стихи. Кишинев, 1989.
45. Филиоглу В. Йыл кушаан корафлары. Кишинeв, 1985.
46. Кеся M. Kысмет. Кишинёв: Литература артистикэ, 1973.
47. Кеся M. Tопраан ÿрек дÿÿлмеси. Кишинeв: Литература артистикэ. 1983.
48. Танасоглу Д. Aдамын ишлери. Кишинев, 1969.

32