PODRĘCZNIKI PRAWNICZE

S. Serafin/B. Szmulik • Organy ochrony prawnej RP

 W sprzedaży:
P. Sarnecki (red.)
PRAWO KONSTYTUCYJNE RP, wyd. 8
Podręczniki Prawnicze

B. Banaszak
PRAWO KONSTYTUCYJNE RP, wyd. 5
Studia Prawnicze

B. Banaszak
KONSTYTUCJA RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Komentarze Becka

A. Świczewska
ORGANY OCHRONY PRAWNEJ
Aplikacje Prawnicze

A. Szmyt (red.)
LEKSYKON PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Encyklopedie i Leksykony

KONSTYTUCJA RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ, wyd. 10

Twoje Prawo

www.legalls-sfeudent.pl

:sty- prawnicze, pl

www.edukacjaprawnicza.pl
www.sklep.beck.pl
 Organy ochrony
prawnej RP
Sławomir Serafin
dr nauk prawnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła
II
Bogumił Szmulik
dr hab. nauk prawnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana
Pawła II

2. wydanie

WYDAWNICTWO C . H. BECK
WARSZAWA 2010
Poszczególne rozdziały opracowali:

S. Serafin: V-VI, IX, XIV, XVI-XVII, XXI-XXII, XXV-XXXIII, XXXV-XXXIX

B. Szmulik: I-IV, VII-VIII, X-XIII, XV, XVIII-XX, XXIII-XXIV, XXXIV

Redakcja: Katarzyna Iwaniuk

ZOBOWIĄZUJE

Nie kseruję!

© Wydawnictwo C. H. Beck 2010

Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul.
Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie : TiM-Print, Warszawa Druk i

oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa

ISBN 978-83-255-1249-1
 Przedmowa
Problematyka organów ochrony prawnej obejmuje szereg zagadnień będących
przedmiotem zainteresowania licznych dyscyplin prawniczych. Dlatego też przed-
stawienie ich całokształtu nie byłoby ani proste ze względu na rozmiar materii, ani tym
bardziej celowe w związku z ideą podręcznika, będącego w tym wypadku niczym innym
przecież jak tylko pewną formą wykładu, a więc przekazu ograniczonego do treści
niezbędnych w procesie dydaktyki. Chociaż - być może - pewne zamieszczone w nim
fragmenty będą bardziej rozbudowane, np. zaopatrzone w część poświęconą kwestiom
genezy i ewolucji instytucji. Zwykle kształt taki zawdzięczają dłuższej swej historii.
Dorobek np. Trybunału Konstytucyjnego jest bowiem z przyczyn oczywistych większy
aniżeli Centralnego Biura Antykorupcyjnego, powołanego ustawą, która weszła w życie
24.7.2006 r.
Organy ochrony prawnej doczekały się już kilku podręczników i skryptów, a jednak
zainteresowanie nimi jest nadal żywe. Dlaczego? Otóż nie stanowią one zamkniętego
segmentu, ale ciągle rozwijają się, zarówno w przypadku instytucji istniej ących, jak i
tych, które pojawiaj ą się co kilka lat jako organy nowe, czy wręcz dotąd nieznane. Wiele
spośród nich posiada bogatą historię, sięgającą II Rzeczypospolitej. Zapomniane w
okresie ostatnich pięćdziesięciu lat obecnie powracają, stając się integralnym elementem
współczesnego życia prawnego.
Rola organów ochrony prawnej jest przy tym nie do przecenienia. Stoją one na straży
ochrony prawnej obywatela, są integralną częścią każdego nowoczesnego państwa
prawnego. Stąd też znajomość zasad ich funkcjonowania oraz kompetencji, którymi
opatrzył je ustawodawca, staje się coraz bardziej nieodzowna dla normalnego
funkcjonowania w nowoczesnym państwie, jakim ma ambicję być przecież Polska.
Opisane w podręczniku instytucje uszeregowane zostały w oparciu o kryteria
wypracowane przez prof. S. Włodykę. Pomimo upływu przeszło czterdziestu lat ak-
tualność dokonanej wówczas klasyfikacji nie uległa zmianie i z powodzeniem może być
stosowana nadal.
Autorzy maj ą nadziej ę, że oddany do rąk Czytelników podręcznik sprosta ich
oczekiwaniom.

Lublin, czerwiec 2010 r. Autorzy

 Spis treści
Str. Nb.
Przedmowa ..................................................................................................................... V
Wykaz skrótów ............................................................................................................... XV

Część I. Zagadnienia ogólne ........................................................................................ 1

Rozdział I. Czym są organy ochrony prawnej? ......................................................... 3 1
§ 1. Ochrona prawna i jej rodzaje .............................................................................. 3 1
§ 2. Klasyfi kacja organów państwowych ................................................................. 5 9
§ 3. Organy ochrony prawnej .................................................................................... 6 11

Część II. Organy rozstrzygające ................................................................................. 9

Rozdział II. Sąd Najwyższy ......................................................................................... 11 19
§ 4. Wprowadzenie ................................................................................................... 12 19
I. Geneza ..................................................................................................... 12 19
II. Dwudziestolecie międzywojenne ............................................................ 12 20
III. Okres Polski Ludowej ............................................................................ 14 24
§ 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych ........................................ 17 33
I. Normatywne podstawy funkcjonowania Sądu Najwyższego ................... 17 33
II. Kompetencje Sądu Najwyższego ............................................................ 17 34
III. Skład i organizacja Sądu Najwyższego ................................................. 18 36
IV. Obowiązki i prawa sędziów Sądu Najwyższego ..................................... 24 57
V. Niezawisłość sędziowska i odpowiedzialność dyscyplinarna .................. 25 61
§ 6. Sąd Najwyższy w świetle ustawy z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym ........... 27 63
I. Uwagi wstępne......................................................................................... 27 63
II. Kompetencje Sądu Najwyższego ............................................................ 27 64
III. Skład i organizacja Sądu Najwyższego .................................................. 28 65
IV. Obowiązki i prawa sędziów Sądu Najwyższego .................................... 30 73
V. Niezawisłość sędziowska i odpowiedzialność dyscyplinarna .................. 31 76
Rozdział III. Sądy powszechne .................................................................................... 33 79
§ 7. Uwagi wstępne ................................................................................................... 33 79
§ 8. Organizacja i organy sądów powszechnych ....................................................... 35 84
§ 9. Nadzór nad działalnością administracyjną sądów ............................................... 44 104
§ 10. Sędziowie i niezawisłość sędziowska ............................................................... 45 108
I. Sposób powoływania sędziów ................................................................. 46 109
II. Opróżnianie stanowiska sędziego ........................................................... 49 116
III. Niedopuszczalność przeniesienia ............................................................ 51 121
Str. Nb.
IV. Immunitet sędziowski .............................................................................. 53 125
V. Status materialny sędziego ...................................................................... 54 126
VI. Apolityczność i niepołączalność stanowiska sędziego ............................ 55 130
VII. Samorząd sędziowski ............................................................................. 55 131
§ 11. Obowiązki i prawa sędziów .............................................................................. 57 139
§ 12. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów ....................................................... 61 149
§ 13. Aplikanci ......................................................................................................... 65 160
 Spis treści VII

§ 14. Referendarze sądowi ........................................................................................ 67 166

§ 15. Asystenci sędziów ............................................................................................ 69 171
§ 16. Ławnicy ............................................................................................................ 70 174
§ 17. Finansowanie działalności sądów powszechnych ............................................. 74 188
Rozdział IV. Sądy administracyjne ............................................................................. 76
........................................................................................................................................ 189
§ 18. Wprowadzenie .................................................................................................. 76 189
I. Geneza sądownictwa administracyjnego ................................................. 76 189
II. Naczelny Sąd Administracyjny w świetle ustawy z 11.5.1995 r ............. 79 198
III. Właściwość i zakres działania Naczelnego Sądu Administracyjnego 84 211
IV. Podmioty uprawnione i tryb wnoszenia skargi ........................................ 88 218
V. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym .................. 91 226
§ 19. Sądy administracyjne w obowiązującym stanie prawnym ................................ 95 238
I. Uwagi wstępne ........................................................................................ 95 238
II. Organizacja sądów administracyjnych .................................................... 97 243
III. Postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym ................. 100 251
IV. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym - środki odwoławcze
102 ..........................................................................................................256
Rozdział V. Sądy wojskowe ......................................................................................... 104
........................................................................................................................................ 261
§ 20. Pozycja ustrojowa i organizacja sądownictwa wojskowego ............................. 104 261
§ 21. Sędziowie sądów wojskowych ......................................................................... 107 271

Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów .......................................... 110

........................................................................................................................................ 277
§ 22. Geneza i ewolucja sądu antymonopolowego w Polsce .................................... 110 277
§ 23. Właściwość sądu .............................................................................................. 114 283
§ 24. Charakter i przedmiot postępowania................................................................. 114 284
§ 25. Tryb postępowania ........................................................................................... 116 287
§ 26. Sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone ................... 118 291
§ 27. Sprawy z zakresu regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu
kolejowego ...................................................................................................... 120298
Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa ................................................................ 122
........................................................................................................................................ 302
§ 28. Wprowadzenie .................................................................................................. 122 302
§ 29. Kompetencje..................................................................................................... 124 305
§ 30. Skład i organizacja ........................................................................................... 127 310
Rozdział VIII. Trybunał Konstytucyjny ..................................................................... 133
........................................................................................................................................ 323
§ 31. Wprowadzenie .................................................................................................. 134 323
Str. Nb.
I. Istota oraz początki kontroli konstytucyjności prawa .............................. 134
............................................................................................................ 323
II. Geneza kontroli konstytucyjności prawa w Polsce ................................. 135
............................................................................................................. 326
III. Kontrola konstytucyjności w Polsce w świetle ustawy z 29.4.1985 r.
o Trybunale Konstytucyjnym ................................................................. 138338
VIII Spis treści
1. Kompetencje ...................................................................................... 138338
Orzekanie o zgodności z Konstytucją RP aktów normatywnych 140340
Ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw .............. 140341
Funkcja sygnalizacyjna .............................................................. 140342
Pytania prawne ........................................................................... 141343
Orzekanie o sprzeczności celów lub działalności partii politycznych z
Konstytucją RP .......................................................................... 142344
2. Organizacja ....................................................................................... 142345
§ 32. Trybunał Konstytucyjny w obowiązującym stanie prawnym ........................... 144 349
I. Uwagi wstępne ........................................................................................ 144
............................................................................................................ 349
II. Kompetencje .......................................................................................... 145
............................................................................................................. 350
1. Kontrola konstytucyjności aktów prawnych ....................................... 145350
2. Kontrola legalności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
........................................................................................................ 147355
3. Badanie zgodności przepisów prawnych wydanych przez
centralne organy państwa z Konstytucj ą RP, ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi i ustawami ...................................... 149 357
4. Skarga konstytucyjna ......................................................................... 150360
5. Pytania prawne ................................................................................... 154372
6. Orzekanie Trybunału Konstytucyjnego w sprawach zgodności z Konstytucj ą RP
celów lub zasad działalności partii
politycznych określonych w statucie lub programie partii .................. 156384
7. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych ........................................... 157387
8. Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody
w sprawowaniu urzędu Prezydenta RP ............................................... 158392
9. Funkcja sygnalizacyjna Trybunału Konstytucyjnego ......................... 159393
III. Organizacja ............................................................................................. 159 394
Rozdział IX. Trybunał Stanu ....................................................................................... 163
........................................................................................................................................ 405
§ 33. Istota, geneza i rozwój instytucji odpowiedzialności konstytucyjnej ............... 163 405
§ 34. Pozycja ustrojowa, skład i organizacja Trybunału Stanu .................................. 170 421
§ 35. Zakres odpowiedzialności konstytucyjnej ........................................................ 173 427
§ 36. Tryb postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej .................... 176 433
Rozdział X. g«as/-sądowe organy orzekające ............................................................. 183
........................................................................................................................................ 445
§ 37. Wprowadzenie .................................................................................................. 183 445
§ 38. Izby morskie ..................................................................................................... 184 447
I. Kompetencje i właściwość izb morskich ................................................. 184
............................................................................................................ 447
II. Ustrój izb morskich ................................................................................ 185
............................................................................................................. 451
III. Postępowanie przed izbami morskimi ..................................................... 187 457
§ 39. Sądy polubowne ............................................................................................... 188 461
I. Istota i rodzaje sądów polubownych ........................................................ 188
............................................................................................................ 461
§ 40. Arbitraż społeczny ............................................................................................ 189 462
Str. Nb.
 Spis treści IX

I. Istota arbitrażu społecznego ..................................................................... 189 462

II. Właściwość i organizacja kolegium arbitrażu społecznego ..................... 190 463
III. Postępowanie .......................................................................................... 190 465
§ 41. Samorządowe Kolegia Odwoławcze ................................................................ 191 466
I. Istota i właściwość ................................................................................... 191 466
II. Organizacja.............................................................................................. 192 468
III. Odpowiedzialność dyscyplinarna ............................................................ 194 474
Część III. Organy kontroli legalności ......................................................................... 197
Rozdział XI. Najwyższa Izba Kontroli ........................................................................ 199 476
§ 42. Pojęcie „kontrola" i „nadzór" ........................................................................... 200 476
§ 43. Geneza instytucji Najwyższej Izby Kontroli ..................................................... 201 480
§ 44. Ewolucja kontroli państwowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
do 1976 r. ......................................................................................................... 203 481
§ 45. Najwyższa Izba Kontroli w świetle ustawy z 8.10.1980 r ................................. 206 484
§ 46. Najwyższa Izba Kontroli w obowiązującym stanie prawnym ........................... 209 490
I. Pozycja ustrojowa Najwyższej Izby Kontroli ......................................... 209 490
II. Kryteria i zakres kontroli ........................................................................ 210 491
III. Organizacja............................................................................................. 213 496
IV. Postępowanie kontrolne .......................................................................... 218 502
Rozdział XII. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji .................................................. 222 507
§ 47. Uwagi wstępne ................................................................................................. 222 507
§ 48. Kompetencje Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji ........................................ 225 510
§ 49. Powoływanie, skład oraz organizacja Krajowej Rady Radiofonii
i Telewizji ........................................................................................................ 228 517
Rozdział XIII. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa ......................................... 232 523
§ 50. Geneza .............................................................................................................. 232 523
§ 51. Zakres działania ................................................................................................ 234 525
§ 52. Organizacja....................................................................................................... 238 532
§ 53. Radcowie i starsi radcowie ............................................................................... 240 537
§ 54. Odpowiedzialność dyscyplinarna ..................................................................... 244 546
Rozdział XIV. Prokuratura ......................................................................................... 246 549
§ 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce......................................................... 246 549
§ 56. Struktura organizacyjna prokuratury ................................................................ 251 555
§ 57. Zakres zadań i kompetencji prokuratury ........................................................... 260 584
Rozdział XV. Instytut Pamięci Narodowej ................................................................. 263 588
§ 58. Geneza .............................................................................................................. 263 588
§ 59. Funkcje Instytutu Pamięci Narodowej .............................................................. 265 590
I. Gromadzenie dokumentów ...................................................................... 265 590
II. Udostępnianie dokumentów .................................................................... 267 595
III. Funkcje śledcze ....................................................................................... 268 597
Str. Nb.
IV. Funkcje lustracyjne.................................................................................. 269 599
V. Funkcje edukacyjne ................................................................................ 270 600
VI. Przepisy karne ......................................................................................... 271 601
 X Spis treści
§ 60. Organizacja Instytutu Pamięci Narodowej ....................................................... 271 602
Rozdział XVI. Policja ................................................................................................... 275 607
§ 61. Geneza i rozwój Policji w Polsce ..................................................................... 275 607
§ 62. Struktura organizacyjna Policji ......................................................................... 278 611
I. Uwagi wstępne ........................................................................................ 278 611
II. Komendant Główny Policji .................................................................... 281 616
III. Organy Policji w terenie ......................................................................... 283 621
IV. Policja sądowa......................................................................................... 288 631
§ 63. Zadania i kompetencje Policji........................................................................... 288 632
Rozdział XVII. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu. 294 638
§ 64. Uwagi wstępne ................................................................................................. 294 638
§ 65. Zakres zadań i kompetencji .............................................................................. 295 640
§ 66. Organizacja....................................................................................................... 298 644
§ 67. Kolegium do spraw Służb Specjalnych ............................................................ 299 647
Rozdział XVIII. Centralne Biuro Antykorupcyjne .................................................... 302 650
§ 68. Wprowadzenie .................................................................................................. 302 650
§ 69. Podstawowe zadania ........................................................................................ 303 651
§ 70. Organizacja....................................................................................................... 305 652
§ 71. Uprawnienia funkcjonariuszy ........................................................................... 307 657
§ 72. Czynności kontrolne ......................................................................................... 309 659
§ 73. Funkcjonariusze Centralnego Biura Antykorupcyjnego .................................. 310 660
I. Służba w Centralnym Biurze Antykorupcyjnym .................................... 310 660
II. Obowiązki i prawa funkcjonariuszy ....................................................... 312 662
III. Odpowiedzialność dyscyplinarna funkcjonariuszy.................................. 313 666
Rozdział XIX. Straż Graniczna ................................................................................... 316 670
§ 74. Geneza .............................................................................................................. 316 670
§ 75. Straż Graniczna w obowiązującym stanie prawnym ......................................... 318 676
I. Kompetencje Straży Granicznej .............................................................. 318 676
II. Zakres uprawnień funkcjonariuszy Straży Granicznej ............................ 320 677
III. Organizacja ............................................................................................ 326 686
IV. Służba w Straży Granicznej ................................................................... 328 688
V. Korpusy i stopnie w Straży Granicznej ................................................... 331 691
VI. Obowiązki i prawa funkcjonariuszy ....................................................... 332 692
VII. Odpowiedzialność dyscyplinarna i karna funkcjonariuszy ...................... 334 700
Rozdział XX. Żandarmeria Wojskowa ....................................................................... 339 706
§ 76. Geneza .............................................................................................................. 339 706
I. Żandarmeria jako formacja w XIX w ...................................................... 339 706
II. Żandarmeria w II Rzeczypospolitej......................................................... 340 709
Str. Nb.
§ 77. Żandarmeria Wojskowa po 1990 r ................................................................... 341 710
I. Uwagi wstępne......................................................................................... 341 710
II. Zakres działania ....................................................................................... 342 711
III. Organizacja............................................................................................. 349 720
IV. Żołnierze zawodowi, żołnierze i pracownicy Żandarmerii
Wojskowej .............................................................................................. 350 723
 Spis treści XI
Rozdział XXI. Straże gminne (miejskie) ..................................................................... 352 724
§ 78. Uwagi wstępne ................................................................................................. 352 724
§ 79. Struktura organizacyjna i zakres kompetencji ................................................. 354 727
§ 80. Status prawny strażnika ................................................................................... 356 730
Rozdział XXII. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ................... 359 734
§ 81. Geneza i ewolucja ustawodawstwa antymonopolowego ................................... 359 734
§ 82. Pozycja ustrojowa ............................................................................................. 363 740
§ 83. Zadania i kompetencje ...................................................................................... 365 744
§ 84. Rodzaje postępowań przed Prezesem UOKiK ................................................. 369 745
I. Uwagi ogólne ........................................................................................... 369 745
II. Postępowanie wyjaśniające ..................................................................... 371 749
III. Postępowanie w sprawach praktyk ograniczających konkurencję ... 371 750
IV. Postępowanie w sprawach kontroli koncentracji ..................................... 374 751
V. Postępowanie w sprawach praktyk naruszaj ących zbiorowe
interesy konsumentów ............................................................................ 376 752
Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego ................................................... 378 753
§ 85. Geneza ............................................................................................................. 378 753
§ 86. Kompetencje Inspekcji Transportu Drogowego ............................................... 379 754
§ 87. Organizacja ...................................................................................................... 380 755
§ 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu
Drogowego ...................................................................................................... 385 764
Rozdział XXIV. Państwowa Inspekcja Sanitarna ...................................................... 390 771
§ 89. Geneza ............................................................................................................. 390 771
§ 90. Kompetencje Państwowej Inspekcji Sanitarnej ............................................... 392 773
§ 91. Organizacja ...................................................................................................... 395 775
§ 92. Uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej ................................................ 398 785

Rozdział XXV. Inspekcja Pracy .................................................................................. 401 789

Rozdział XXVI. Inspekcja Handlowa ......................................................................... 404 795

Rozdział XXVII. Inspekcja Kontroli Skarbowej ........................................................ 407 801

Rozdział XXVIII. Inspekcja Ochrony Środowiska ..................................................... 410 808

Rozdział XXIX. Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna ........................................... 413 814

Str. Nb.

Rozdział XXX. Inspekcja Weterynaryjna .................................................................. 416 822

Rozdział XXXI. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych ....................... 420 834
§ 93. Uwagi ogólne ................................................................................................... 420 834
§ 94. Pozycja ustrojowa organu ochrony danych osobowych ................................... 421 836
§ 95. Zakres zadań i kompetencji ............................................................................. 423 840
§ 96. Biuro Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych .......................... 425 842
Rozdział XXXII. Organy nadzoru budowlanego ....................................................... 426 846
 XII Spis treści
§ 97. Geneza i rozwój instytucji nadzoru budowlanego ............................................ 426 846
§ 98. Struktura organizacyjna nadzoru budowlanego ................................................ 429 848
§ 99. Zakres kompetencji .......................................................................................... 431 850
Część IV. Rzecznicy i organy obsługi prawnej ............................................................. 435
Rozdział XXXIII. Rzecznik Praw Obywatelskich....................................................... 437 853
§ 100. Geneza i rozwój instytucji ombudsmana ........................................................ 437 853
§ 101. Pozycja ustrojowa ........................................................................................... 440 856

Rozdział XXXIV. Rzecznik Praw Dziecka ................................................................. 444 863

§ 102. Wprowadzenie ............................................................................................... 444 863
§ 103. Kompetencje .................................................................................................. 445 865
§ 104. Pozycja ustrojowa .......................................................................................... 446 867
Rozdział XXXV. Rzecznicy patentowi ........................................................................ 449 870
§ 105. Zarys historii rzecznictwa patentowego w Polsce .......................................... 449 870
§ 106. Wykonywanie zawodu rzecznika patentowego ............................................. 452 879
§ 107. Samorząd zawodowy ..................................................................................... 456 885
§ 108. Odpowiedzialność dyscyplinarna .................................................................. 459 893
Rozdział XXXVI. Adwokatura .................................................................................... 462 898
§ 109. Zarys historii adwokatury polskiej ................................................................. 462 898
§ 110. Wykonywanie zawodu adwokata ................................................................... 465 904
§ 111. Izby adwokackie ............................................................................................ 469 912
§ 112. Organy adwokatury ....................................................................................... 471 917
§ 113. Odpowiedzialność dyscyplinarna ................................................................... 474 922
Rozdział XXXVII. Radcowie prawni ........................................................................... 477 930
§ 114. Powstanie korporacji radców prawnych ........................................................ 477 930
§ 115. Zasady wykonywania zawodu radcy prawnego ............................................. 479 935
§ 116. Samorząd radców prawnych .......................................................................... 482 943
§ 117. Odpowiedzialność dyscyplinarna ................................................................... 485 950
Str. Nb.

Rozdział XXXVIII. Notariat ........................................................................................ 489 960

§ 118. Zarys historii notariatu ................................................................................... 489 960
§ 119. Wykonywanie zawodu notariusza ................................................................. 493 969
§ 120. Samorząd notarialny ...................................................................................... 496 977
§ 121. Odpowiedzialność dyscyplinarna notariusza ................................................. 498 982
Rozdział XXXIX. Doradcy podatkowi ........................................................................ 501 992
§ 122. Uwagi ogólne ................................................................................................ 501 992
§ 123. Zasady wykonywania zawodu doradcy podatkowego ................................... 502 993
§ 124. Samorząd zawodowy ..................................................................................... 505 1000
§ 125. Odpowiedzialność dyscyplinarna .................................................................. 507 1005
Indeks rzeczowy ........................................................................................................... 511
 Wykaz skrótów

1. Akty normatywne
ABWU ............................ ustawa z 24.5.2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego
oraz Agencji Wywiadu (Dz.U. Nr 74, poz. 676 ze zm.)
CBAU ............................. ustawa z 9.6.2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz.U.
Nr 104, poz. 708 ze zm.)
DorPodU ......................... ustawa z 5.7.1996 r. o doradztwie podatkowym (tekst jedn. Dz.U.
z 2008 r. Nr 73, poz. 443 ze zm.)
d.NIKU ............................ ustawa z 8.10.1980 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz.U. Nr 22,
poz. 82 ze zm.)
d.SNU .............................. ustawa z 20.9.1984 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jedn. Dz.U.
z 2002 r. Nr 101, poz. 924 ze zm.)
d.TKU ............................. ustawa z 29.4.1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (tekst jedn.
Dz.U. z 1991 r. Nr 104, poz. 470ze zm.) EKPC
Europejska Konwencja Praw Człowieka
IHU ................................. ustawa z 15.12.2000 r. o Inspekcji Handlowej (tekst jedn. Dz.U.
z 2009 r. Nr 151, poz. 1219) IPNU ustawa z 18.12.1998 r. o Instytucie
Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst jedn. Dz.U. z
2007 r. Nr 63, poz. 424 ze zm.)
KC .................................. Kodeks cywilny
KKS ................................. Kodeks karny skarbowy
Konstytucja RP ............... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
KPA ................................ Kodeks postępowania administracyjnego
KPC ................................ Kodeks postępowania cywilnego
KPK ................................. Kodeks postępowania karnego
KRRiTU ......................... ustawa z 29.12.2001 r. o radiofonii i telewizji (tekst jedn. Dz.U.
z 2004 r. Nr 253, poz. 2531 ze zm.)
KrRSU ............................. ustawa z 27.7.2001 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz.U.
Nr 100, poz. 1082 ze zm.)
KSH ................................. Kodeks spółek handlowych
KW .................................. Kodeks wykroczeń
NIKU ............................... ustawa z 3.12.1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (tekst jedn.
Dz.U. z 2001 r. Nr 85, poz. 937 ze zm.)
NSAU .............................. ustawa z 11.5.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U.
Nr 74, poz. 368 ze zm.)
OchrDanychU ................. ustawa z 29.8.1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn.
Dz.U z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.)
OchrKonkU .................... ustawa z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U.
Nr 50, poz. 331 ze zm.)
PGU ................................ ustawa z 8.7.2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
(Dz.U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.)
PolU ............................... ustawa z 6.4.1990 r. o Policji (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 43,
poz. 277 ze zm.)
PrAdw ............................ ustawa z 26.5.1982 r. - Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U.
 XIV Wykaz skrótów

z 2009 r. Nr 148, poz. 1188 ze zm.)

PrNot ............................... ustawa z 14.2.1991 r. - Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U.
z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.)
ProkU ............................. ustawa z 20.6.1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r.
Nr 7, poz. 39 ze zm.)
PrUSA ............................ ustawa z 25.7.2002 r. o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U.
Nr 153, poz. 1269 ze zm.)
PrUSP ............................. ustawa z 27.7.2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.)
PrUSW ........................... ustawa z 21.8.1997 r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz.U.
Nr 177, poz. 753 ze zm.)
RadPrU............................ ustawa z 6.7.1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r.
Nr 10, poz. 65)
RPDU ............................. ustawa z 6.1.2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U. Nr 6,
poz. 69 ze zm.)
SGU ................................ ustawa z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej (tekst jedn. Dz.U.
z 2005 r. Nr 234, poz. 1997 ze zm.)
StrGmU .......................... ustawa z 29.8.1997 r. o strażach gminnych (Dz.U. Nr 123, poz. 779
ze zm.)
TKU ............................... ustawa z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102,
poz. 643 ze zm.)
TransportDrogU ............. ustawa z 6.9.2001 r. o transporcie drogowym (tekst jedn. Dz.U.
z 2007 r. Nr 125, poz. 874 ze zm.)
TSU ................................ ustawa z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r.
Nr 101, poz. 925 ze zm.) ŻWU ustawa z 24.8.2001 r. o
Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz.U. Nr 123, poz. 1353 ze zm.)

2. Czasopisma i publikatory
AUMCS ......................... Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska
Dz.P.P.P. ......................... Dziennik Praw Państwa Polskiego
Dz.U ................................ Dziennik Ustaw
Dz.Urz ............................. Dziennik Urzędowy
GP ................................... Gazeta Prawna
GS .................................. Gazeta Sądowa
Jur ................................... Jurysta
MoP................................. Monitor Prawniczy
MoPod............................. Monitor Podatkowy
M.P. ................................ Monitor Polski
 Wykaz skrótów XV

NP .................................... Nowe Prawo

OSNAPiUS .....................Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych
OSNC .............................Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna
OSP ................................. Orzecznictwo Sądów Polskich
OTK-A ............................Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego seria A
Pal .................................... Palestra
PiP .................................. Państwo i Prawo
PiŻ .................................. Prawo i Życie
PP ................................... Przegląd Podatkowy
Prok. i Pr .......................... Prokuratura i Prawo
Prz. Sejm ......................... Przegląd Sejmowy
PS ................................... Przegląd Sądowy
PUG ................................. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
Rej ................................... Rejent
RzZN ............................... Rzeszowskie Zeszyty Naukowe
SI ................................... Studia Iuridica
WPP ................................ Wojskowy Przegląd Prawniczy
3. Organy ochrony prawnej i inne organy, organizacje i instytucje
ABW................................ Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
AW .................................. Agencja Wywiadu
BOR................................. Biuro Ochrony Rządu
CBA................................. Centralne Biuro Anty korupcyjne
ETPCz ............................. Europejski Trybunał Praw Człowieka
IP ..................................... Inspekcja Pracy
IPN .................................. Instytut Pamięci Narodowej
KC ................................... Komitet Centralny
KOP ................................. Korpus Ochrony Pogranicza
KRdS ............................... Krajowa Rada Sądownictwa
KRRiT ............................. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
MBP ................................ Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego
MO .................................. Milicja Obywatelska
MSW ............................... Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
NBP ................................. Narodowy Bank Polski
NIK .................................. Najwyższa Izba Kontroli
NKWD............................. Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych
NSA ................................. Naczelny Sąd Administracyjny
NTA................................. Najwyższy Trybunał Administracyjny
PG .................................... Prokuratura Generalna
PKWN ............................. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego
PO .................................... Platforma Obywatelska
PRL.................................. Polska Rzeczypospolita Ludowa
PZPR ............................... Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
RFN ................................. Republika Federalna Niemiec
RP .................................... Rzeczypospolita Polska
RPD ................................. Rzecznik Praw Dziecka
 XVI Wykaz skrótów

RPO ................................. Rzecznik Praw Obywatelskich

SB ................................... Służba Bezpieczeństwa
SD ................................... Stronnictwo Demokratyczne
SG ................................... Straż Graniczna
SLD ................................ Sojusz Lewicy Demokratycznej
SN ................................... Sąd Najwyższy
SP ................................... Skarb Państwa
SS ................................... Eskadra Ochronna (niem. Waffen-Schutzstaffel)
STASI ............................. policja polityczna w Niemieckiej Republice Demokratycznej (niem.
Staatssicherheitsdienst)
TK ................................... Trybunał Konstytucyjny
TS .................................... Trybunał Stanu
UB ................................... Urząd Bezpieczeństwa
UBP ................................. Urząd Bezpieczeństwa Publicznego
UE ................................... Unia Europejska
UOKiK ............................ Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
UOP ................................. Urząd Ochrony Państwa
WOP ................................ Wojska Ochrony Pogranicza
WP ................................... Wojsko Polskie
ZSL .................................. Zjednoczone Stronnictwo Ludowe
ŻW................................... Żandarmeria Wojskowa
4. Inne skróty
art..................................... artykuł
franc................................. francuski (-a, -e)
m.in.................................. między innymi
m.st .................................. miasto stołeczne
nast .................................. następny (-a, -e)
niepubl ............................. niepublikowane (-a, -y)
Nr .................................... numer
orz .................................... orzeczenie
pkt ................................... punkt
post .................................. postanowienie
rozdz ................................ rozdział
s ...................................... strona
5. A .............................. spółka akcyjna
t........................................ tom
tekst jedn.......................... tekst jednolity
tzn .................................... to znaczy
uchw ................................ uchwała
ust .................................... ustęp
wyd .................................. wydanie
wyr................................... wyrok
z ....................................... zeszyt
zd ..................................... zdanie
ze zm ............................... ze zmianami
zob ................................... zobacz
Część I. Zagadnienia ogólne
 Rozdział I. Czym są organy ochrony prawnej?

§ 1. Ochrona prawna i jej rodzaje

Można zauważyć, że w samej nazwie przedmiotu wykładu - będącej jedno- 1 cześnie
tytułem podręcznika - pojawiają się trzy pojęcia, które wymagają wyjaśnienia. Są to:
ochrona, prawo, organ.
Oczywista wydaje się teza, iż prawem każdego człowieka - a zwłaszcza żyjącego w
demokratycznym państwie prawnym - jest jego prawo do ochrony prawnej, która w
powszechnym odbiorze rozumiana jest jako synonim ładu prawnego i bezpieczeństwa,
bez którego trudno byłoby funkcjonować we współczesnym państwie. Stąd ochrona
prawna stanowi środek ochrony praworządności, a więc dla każdego państwa posiada
fundamentalne znaczenie.
Ochrona jest synonimem zabezpieczenia przed zniszczeniem, szkodą, nie- 2
bezpieczeństwem. Natomiast ochrona prawna - w szerokim znaczeniu (sensu largo) - to
strzeżenie nienaruszalności norm prawnych będących regułami obowiązującego
zachowania w państwie. Norma prawna jest bowiem normatywnym wzorem
zachowania, a więc regułą świadomego zachowania oraz obowiązku maj ącego
charakter nakazu lub przyzwolenia. Na straży ich przestrzegania stoi przymus państwa.
Prawo jest więc zespołem norm autorytatywnych. W porównaniu z normami moralnymi
czy obyczajowymi ich przestrzeganie cechuje jednolitość i skuteczność. Zabezpieczenie
ich przestrzegania przymusem, a więc sankcją, grozi osobie niestosującej prawa nie-
przyjemnymi następstwami.
Czym jest natomiast ochrona prawna w wąskim znaczeniu (sensu stricto)? 3 Jest to
przede wszystkim działalność (wyspecjalizowanych organów państwowych)
podejmowana w celu ochrony prawa. Ochrona prawna może posiadać charakter
represyjny lub też prewencyjny.
Z ochroną o charakterze represyjnym mamy do czynienia w przypadku 4
naruszenia prawa. Ochrona taka polega na zastosowaniu w stosunku do osoby, która
naruszyła prawo, odpowiedniej normy prawnej w postaci represji. Natomiast ochrona o
charakterze prewencyjnym zachodzi wówczas, kiedy prawo nie zostało jeszcze
naruszone. Państwo wszelkimi środkami dostępnymi z punktu widzenia obowiązuj
ącego prawa stara się zapobiec naruszeniu go

Nb. 1-4
 w przyszłości. Działalność taka może wynikać ze stanu zagrożenia, ale nie musi.
Potrzeba działania może wynikać po prostu ze skali zaangażowania prawa w określone
interesy prawne.
121 Stąd też działania związane z ochroną prawną mogą być aktualne w dwóch
sytuacjach. Po pierwsze, będzie miało to miejsce w sytuacji konfliktowej, tzn. w sytuacji
naruszenia prawa. Jest ona groźna dla państwa, gdyż oznacza naruszenie porządku
prawnego, jest jednak groźna także i dla podmiotu naruszonego prawa podmiotowego, gdyż
- jak pisze S. Włodyka - oznacza naruszenie jego prawnie chronionych wyjątkiem no-
tariuszy, w przypadku których szersze kompetencje ma Minister Sprawiedliwości.
Problematykę tę normują trzy ustawy: Prawo o adwokaturze, ustawa o radcach prawnych
oraz Prawo o notariacie. Jak już była o tym mowa wyżej, istotne zmiany do tych regulacji
wprowadziła ustawa z 30.6.2005 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze i niektórych
innych ustaw. Skoro jednak jej zgodność z ustawą zasadniczą była kwestionowana przez
Trybunał Konstytucyjny, pomijamy omawianie tej ustawy. Komorników sądowych
powołuje Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii samorządu komorniczego.
Stosowną regulację zawiera ustawa z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji
(tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.).

122 Unormowania prawne dotyczące adwokatów i radców prawnych pocho-

dząjeszcze z 1982 r., były zatem przygotowane dla innego ustroju. Wprawdzie w 1997 r.
nastąpiły istotne zmiany obu ustaw (por. ustawa z 22.5.1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o
adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw), nie są one jednak
dostosowane do rozwiązań prawnych występujących w Unii Europejskiej, gdzie do obsługi
prawnej powołani są tylko adwokaci1. Znowelizowana ustawa - Prawo o adwokaturze
stanowi, iż zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, zwłaszcza poprzez
udzielanie porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów
aktów prawnych, występowaniu przed sądami i innymi urzędami. Zawód ten wykonywany
jest w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim, ale może też być realizowany w
spółkach, których przedmiotem działalności jest świadczenie usług (art. 4a ust. 1 tej ustawy
stanowi, że adwokat wykonuje zawód w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim
oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej lub komandytowej, przy czym wspólnikami w
tych spółkach są wyłącznie adwokaci lub adwokaci i radcowie prawni, a także prawnicy
zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie ustawy o świadczeniu przez
N
prawników zagranicznych pomocy prawnej w RP, a wyłącznym przedmiotem działalności
takich spółek jest świadczenie pomocy prawnej). Zawód adwokata może wykonywać osoba
wpisana na listę adwokatów na podstawie uchwały okręgowej rady adwokackiej. Co do

1 Por. H. Stępień, Zasady obsługi prawnej realizowanej w

ramach Unii Europejskiej. Ze szczególnym uwzględnieniem
RFN, R. Pr. 1994, z. 5.
 zasady wpis może dotyczyć osoby, która odbyła aplikację adwokacką i złożyła egzamin
adwokacki. Tego wymogu nie stosuje się do profesorów i doktorów habilitowanych nauk
prawnych, a także osób, które zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, radcowski lub
notarialny, oraz osób, które co najmniej 3 lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa. Natomiast do złożenia egzaminu adwokackiego bez obowiązku
odbycia aplikacji adwokackiej mogą przystąpić doktorzy nauk prawnych oraz osoby, które
pracowały przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie dłuższym niż 8 lat na stanowisku
referendarza sądowego lub asystenta sędziego. Od wymogu odbycia aplikacji można
zwolnić obywatela Unii Europejskiej, wpisanego już na listę adwokatów państwa
należącego do Unii, jeśli spełnia wymagania przewidziane ustawą (ukończył odpowiednie
studia prawnicze, włada językiem polskim itp.). Niemniej art. 25 ustawy o świadczeniu
przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w RP przewiduje dla kandydatów
ubiegających się o wpis na listę adwokatów złożenia przed komi- sjątzw. testu umiejętności
zawodowej. Od tego wymogu może zwolnić prawnika z Unii Europejskiej rada adwokacka
(art. 32 PrAdw).

ytucja radcy prawnego była pomyślana pierwotnie dla obsługi prawnej 123 tzw. podmiotów
gospodarki uspołecznionej. Rozwiązanie to obecnie uległo dezaktualizacji i dlatego
uchwała Krajowej Rady Radców Prawnych z 22.2.1992 r. w sprawie form wykonywania
zawodu przez radców prawnych2 ustaliła, że zawód radcy prawnego może być
wykonywany także w prywatnych jednostkach organizacyjnych i może polegać na
obsłudze osób fizycznych prowadzących

działalność gospodarczą. Artykuł 4 ust. 1 RadPrU stwierdza, że „wykonywanie

zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem
występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w
sprawach o przestępstwa skarbowe". Świadczenie pomocy prawnej polega zaś na
udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii, opracowaniu projektów aktów
prawnych czy występowaniu przed sądami lub innymi urzędami (art. 6 RadPrU). Zawód
ten może być wykonywany w kancelariach radców prawnych lub w spółkach cywilnych,
jawnych, partnerskich lub w spółce komandytowej (art. 8 RadPrU). Zawód radcy
prawnego można wykonywać w ramach stosunku pracy, a nie tylko na podstawie umowy
N

2 Por. S. Biernat, A. Wasilewski, Ustawa o działalności

gospodarczej. Komentarz, Kraków 1997, s. 371 i nast.; Z.
Leoński, Z. Niewiadomski, M. Waligórski, Ustawa o
działalności gospodarczej z komentarzem,
Warszawa-Poznań 1992, s. 62-63.
 cywilnoprawnej lub udziału w spółce (art. 8 RadPrU). W przypadku zatrudnienia radcy
na podstawie stosunku pracy ustawa gwarantuje mu pewną samodzielność (art. 9
RadPrU).

124 Dopuszczenie do wykonywania zawodu następuje po odbyciu aplikacji i złożeniu

egzaminów. Od tego wymagania zwalnia się niektóre kategorie osób (m.in. profesorów i
doktorów habilitowanych nauk prawnych, osoby, które zdały egzamin sędziowski,
prokuratorski, adwokacki lub notarialny). O wpisie na listę adwokatów oraz radców
prawnych decyduje organ samorządu - okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowa izby
radców prawnych.

mienione wyżej ustawy regulują również sprawy skreślenia z listy adwokatów i radców prawnych.
Dokonują tego organy samorządu (rady okręgowe), jedynie w przypadku notariuszy
odwołania dokonuje Minister Sprawiedliwości. Przyczyny skreślenia lub odwoływania są
podobne (śmierć, rezygnacja, odpowiednie orzeczenie dyscyplinarne), ale też mogą być
częściowo różne (np. objęcie przez adwokata stanowiska w organach wymiaru
sprawiedliwości, w organach ścigania czy w notariacie, podjęcia pracy w Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa, powołania do wojskowej służby zastępczej, a także w przy-
padkach chociaż częściowego ograniczenia zdolności do czynności prawnych radcy
prawnego, nieuiszczenia składek członkowskich za okres dłuższy niż jeden rok).

125 Regulacja ustawowa zawodu notariusza jest też szczegółowa. Obok postanowień
dotyczących ochrony prawnej i obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, przepisy
stanowią o sposobie wykonywania czynności notarialnych w kancelarii, godzin jej otwarcia
itp., ale też w sposób szczegółowy regulują dokonywanie poszczególnych czynności
notarialnych (art. 79-112 PrNot), jako że czynności te mają charakter dokumentów
urzędowych, a sam notariusz używa pieczęci urzędowej z wizerunkiem orła, podobnie jak
organy państwowe. Ustawa nazywa notariusza osobą zaufania publicznego. Ustawa i
przepisy wykonawcze (por. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 30.4.1991 r. w
sprawie trybu wykonywania nadzoru nad działalnością notariuszy i organów samorządu
notarialnego, Dz.U. Nr 42, poz. 188) regulują sposób nadzoru nad wykonywaniem
czynności notarialnych przez Ministra Sprawiedliwości, przez prezesów sądów N
apelacyjnych oraz przez rady izb notarialnych.

zej sprawa przedstawia się w przypadku powoływania i wyznaczania siedziby kancelarii

notarialnych. Tu decyzję podejmuje Minister Sprawiedliwości tylko po zasięgnięciu
opinii właściwej izby notarialnej. Większa rola organów administracji państwowej
(Ministra Sprawiedliwości) wynika z faktu, że notariusz „działa jako osoba zaufania
publicznego, korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym".
Niemniej i tu można postulować zwiększenie roli organów samorządu zawodowego. W
tym kierunku idzie też orzecznictwo NSA(por. wyr. NSAz 16.2.1994 r., II SA 1297/93,
 MoP 1995, Nr 1, s. 24), ale też post. NSA z 29.3.1995 r., II SA 1793/93, niepubl.,
zawierające wątpliwości prawne w tym zakresie; glosa do powyższego wyr. autorstwa K.
Ziemskiego, Rejent 1994, Nr 12.

wy regulują wreszcie sprawy odpowiedzialności dyscyplinarnej tej grupy osób. Delikty

dyscyplinarne są uregulowane za pomocą normy blankietowej. Odpowiedzialność ponosi
się za postępowanie sprzeczne z prawem, z zasadami etyki i godności lub za naruszenia
obowiązków zawodowych (adwokaci). Ponadto adwokaci ponoszą odpowiedzialność
dyscyplinarną za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia. W przypadku
odpowiedzialności notariuszy akcentuje się, że ponoszą oni odpowiedzialność za
przewinienia zawodowe, uchybienia powadze lub godności zawodu. Artykuł 50 PrNot
stanowi: „Notariusz odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia zawodowe, w tym za
oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawnych, uchybienia powadze lub godności
zawodu, jak również za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia". Z
odpowiedzialności radców prawnych wyłącza się czyny związane z naruszeniem
porządku i dyscypliny pracy, mimo iż mogą być oni zatrudnieni na podstawie stosunku
pracy. System kar - niezwiązanych z danym rodzajem deliktu - jest ukształtowany
swoiście. Rozpoczyna się od upomnienia i nagany, dalej polegać może na zawieszeniu w
czynnościach, a najwyższą karą jest pozbawienie prawa wykonywania zawodu
(prowadzenia kancelarii notarialnej). Pojawia się też kara pieniężna. Postępowanie toczy
się przed sądami dyscyplinarnymi, wyłonionymi przez samorząd zawodowy.
Rzeczników dyscyplinarnych również wyłania ten samorząd. Niemniej, pewne
kompetencje zastrzega się dla organów stojących „na zewnątrz" samorządu. Na przykład,
gdy chodzi o notariuszy, od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego służy kasacja
do Sądu Najwyższego nie tylko obwinionemu i rzecznikowi dyscyplinarnemu, ale także
Ministrowi Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Krajowej Radzie
Notarialnej (art. 63a PrNot). Podobną regulację zawiera art. 91a PrAdw.

126 Można też postawić pytanie, czy w świetle ustawy o komornikach sądowych i
egzekucji do wolnych zawodów prawniczych należy zaliczyć również komorników
sądowych. Artykuł 1 tej ustawy stanowi wprawdzie, że komornik jest funkcjonariuszem N
publicznym działającym przy sądzie rejonowym, ale wiele postanowień ustawy
wskazuje, że zawód ten upodabnia się dziś do zawodu wolnego. Nie jest on wykonywany
na podstawie stosunku pracy. Komornik sądowy pobiera opłaty egzekucyjne, prowadzi
kancelarię komorniczą. Wierzyciele mają prawo wyboru komornika, istnieje samorząd
komorniczy, komornik podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej itp. Podobnie jak
 notariusz, komornik powoływany jest przez Ministra Sprawiedliwości po zasięgnięciu
opinii samorządu komorniczego3.

na też stawiać pytanie, czy do zawodów prawniczych zaliczyć kuratorów sądowych. Działają oni
w oparciu o przepisy ustawy z 27.7.2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U. Nr 98, poz.
1071 ze zm.), dla których tworzy się odrębny samorząd zawodowy.
§ 22. Zawody medyczne i podobne
127 Ta grupa zawodów obejmuje różne formy aktywności i osoby, które zajmują się
zdrowiem w szerokim tego słowa znaczeniu (także leczeniem zwierząt i farmacją). Nie
sposób ustalić za pomocą wymiernych kryteriów, które z zawodów zaliczyć do tej grupy
(np. rysuje się wątpliwość, czy diagnostów laboratoryjnych zaliczyć do zawodów
medycznych, czy technicznych; por. ustawa z 27.7.2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej,
tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 144, poz. 1529 ze zm.). Z tych przyczyn trzeba zastosować
kryterium formalne: zaliczyć tylko te zawody, których wykonywanie zostało
unormowane przepisami charakterystycznymi dla zawodów wolnych. W praktyce wiele
osób zaliczonych do tej grupy (np. pielęgniarki), wykonuje swój zawód na podstawie sto-
sunku pracy i w tych sytuacjach traci on charakter zawodu wolnego. Dla wszystkich
zawodów medycznych utworzono samorząd. Przekazano mu wiele uprawnień
publicznoprawnych dotyczących wykonywania zawodu. Odpowiedzialność tej grupy
osób, typu dyscyplinarnego, nazywa się odpowiedzialnością zawodową. Jej wymiar
powierza się organom samorządu zawodowego.

3 Por. też J. Jankowski, Ustawa o komornikach sądowych i

egzekucji. Komentarz, Warszawa 2000.
3 Zawierają opracowanie M. Nesterowicza, Prawo medyczne,
Toruń 1994, s. 127 i nast.
 Charakterystyczne jest wreszcie i to, że przepisy regulujące te zawody pochodzą z
różnych okresów, zatem ulegają zmianom.

chodzi o zawód lekarza i lekarza dentysty, regulacja prawna zawarta 128 jest w ustawie o
zawodach lekarza i lekarza dentysty. Z regulacją tą wiąże się ściśle ustawa z 17.5.1989 r.
o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 30, poz. 158 ze zm.) oraz uchwała III Krajowego Zjazdu
Lekarzy z 1993 r. zawierająca Kodeks Etyki Lekarskiej1. Sprawa wykonywania zawodu
lekarza weterynarii została uregulowana ustawą o zawodzie lekarza weterynarii i izbach
lekarsko-weterynaryjnych. Sprawy wykonywania zawodu pielęgniarek i położnych
reguluje ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej. Sprawy zawodu farmaceuty normuje
ustawa z 19.4.1991 r. o izbach aptekarskich (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz. 856)
oraz we fragmentach ustawa z 6.9.2001 r. - Prawo farmaceutyczne (tekst jedn. Dz.U. z
2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.).

omiast status prawny psychologów reguluje ustawa z 8.6.2001 r. o zawodzie psychologa i

samorządzie zawodowym psychologów (Dz.U. Nr 73, poz. 763 ze zm.).
I. Lekarze
wa o zawodach lekarza i lekarza dentysty normuje sprawy wykonywa- 129 nia zawodu nie tylko
lekarzy, ale również lekarzy dentystów (art. 1). Ustala przede wszystkim, kto może
wykonywać ten zawód, jakie są „zasady" wykonywania zawodu, reguluje też relację
lekarz - pacjent, co już w zasadzie nie należy do interesującego nas tematu. Sprawy
odpowiedzialności zawodowej tej kategorii osób normuje ustawa o izbach lekarskich. Z
punktu widzenia wykonywania zawodu lekarza, znaczenie posiadają również inne
ustawy, a w szczególności ustawa z 30.8.1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst
jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.).

wa o zawodach lekarza i lekarza dentysty reguluje też, dotychczas sporne4, sprawy wykonywania
tych zawodów przez cudzoziemców (por. art. 7 i 9 ZawLekU). O dopuszczeniu
cudzoziemców do wykonywania zawodu decyduje okręgowa rada lekarska. Jedynie gdy
cudzoziemiec bierze udział w konsylium i wykonuje pewne zabiegi z tego tytułu w
szpitalu klinicznym lub medycznym instytucie naukowym, wystarczy zawiadomienie
organów samorządu lekarskiego. Należy też brać pod uwagę postanowienia Układu
N

4 Por. wyr. NSA z 23.9.1994 r., II SA 390/94, ONSA 1995,

Nr 3, poz. 127, ale też odmienne stanowisko zajęte w uchw.
SN z 27.4.1995 r., III AZP 4/95, OSNP 1995, Nr 19, poz.
234.
 Europejskiego, który gwarantuje swobodę wykonywania wolnych zawodów. Z tych
przyczyn

znowelizowano art. 5 i dodano art. 5a ZawLekU, które ustalają, że nie tylko

obywatele polscy, ale także obywatele państw członkowskich mają prawo wykonywania
zawodu lekarza i lekarza dentysty. Nadzór nad wykonywaniem indywidualnej praktyki
lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej oraz nad grupową praktyką
należy do okręgowej rady lekarskiej. Nadzór nad zakładami opieki zdrowotnej należy już
jednak do ministra właściwego ds. zdrowia oraz wojewodów w stosunku do zakładów
prowadzących działalność na terenie województwa5. Rozciąga się to także na
wykonywanie praktyki przez cudzoziemców.

wa ustala wymagania, które musi spełnić osoba zamierzająca wykonywać zawód lekarza i lekarza
dentysty. W szczególności musi ona posiadać obywatelstwo polskie (lub obywatelstwo
państwa Unii Europejskiej), dyplom odpowiedniej uczelni, odbyć staż podyplomowy i
złożyć egzamin państwowy (art. 5 ZawLekU). Okręgowa rada lekarska przyznaje pełne
lub ograniczone prawo wykonywania zawodu i prowadzi rejestr wydanych uprawnień
(art. 8 ZawLekU). Lekarz może uzyskać tytuł specjalisty w określonej dziedzinie me-
dycyny po odbyciu przeszkolenia i złożeniu egzaminu państwowego albo po uznaniu
równoważnego tytułu specjalisty uzyskanego za granicą (art. 16 ZawLekU). Ustawa
gwarantuje dotychczas nabyte prawo do wykonywania zawodu oraz specjalizacji (art. 62
i 64 ZawLekU).

chodzi o katalog obowiązków lekarza, ustawa wymienia m.in.: udzielanie pomocy lekarskiej,
udzielanie informacji o stanie zdrowia, udzielanie świadczeń lekarskich, w zasadzie po
wyrażeniu zgody przez pacjenta, a w pewnych sytuacjach, gdy istnieje podwyższone
ryzyko - zgody pisemnej, zachowania intymności i godności osobistej pacjenta,
zachowania w tajemnicy informacji dotyczącej leczenia, prowadzenia indywidualnej
dokumentacji medycznej pacjenta, ordynowania środków farmaceutycznych i
materiałów medycznych dopuszczonych do obrotu w RP itp. (art. 30 i nast. ZawLekU).
Lekarz obowiązany jest przestrzegać zasad Kodeksu Etyki Lekarskiej. Za naruszenie
obowiązków lekarz może ponosić różnego rodzaju odpowiedzialność6, w szczególności
odpowiedzialność zawodową przed sądami lekarskimi, powoływanymi przez samorząd N
lekarski. Najwyższą sankcją jest kara pozbawienia prawa wykonywania zawodu.

II. Weterynarze

5Por. Z. Leoński, K. Wojtczak, Komentarz do ustawy o

zakładach opieki zdrowotnej, Warsza- wa-Poznań 1993, s. 89 i
nast.
6 Por. M. Nesterowicz, op. cit., s. 32 i nast.
konywanie zawodu lekarza weterynarii normuje ustawa o zawodzie le- 130 karza weterynarii i
izbach lekarsko-weterynaryjnych. Dopuszczenie do wykonywania zawodu następuje
poprzez wpis na listę lekarzy weterynarii przez okręgową radę lekarsko-weterynaryjną.
Wpis poprzedza stwierdzenie, że kandydat spełnia stawiane ustawą wymagania: posiada
odpowiedni dyplom, obywatelstwo polskie lub innego państwa członkowskiego Unii,
zdolność do czynności prawnych, wykazuje nienaganną postawę etyczną, korzysta w
pełni z praw publicznych, posiada stan zdrowia pozwalający na wykonywanie zawodu.
Obowiązki związane z wykonywaniem zawodu ustalono w sposób generalny:
wykonywanie zawodu ze szczególną starannością w oparciu o zasady etyki i deontologii
weterynaryjnej. Niemniej z ustawy wynika, że obowiązki lekarzy weterynarii polegają
również na przestrzeganiu przepisów prawnych związanych z wykonywaniem zawodu.
Lekarz weterynarii przed rozpoczęciem wykonywania zawodu musi uzyskać wpis w tej
izbie okręgowej, na terenie której ma wykonywać zawód. Za naruszenie obowiązków
lekarz weterynarii podlega odpowiedzialności zawodowej przed sądami
lekarsko-weterynaryjnymi (okręgowym sądem lekarsko-weterynaryjnym i Krajowym
Sądem Lekarsko-Weterynaryjnym jako sądem II instancji). Kary, które te sądy mogą
stosować, to upomnienie, nagana, zawieszenie w prawach wykonywania zawodu oraz
pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Przepisy proceduralne zawiera
rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 29.7.1993 r. w sprawie
postępowania dotyczącego odpowiedzialności zawodowej lekarzy weterynarii (Dz.U. Nr
79, poz. 371). Do uchwał organów samorządu regulujących wykonywanie zawodu,
zawieszenie lub pozbawienie prawa wykonywania zawodu stosuje się przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego dotyczące decyzji. Okręgowa rada może też
zobowiązać lekarza weterynarii, u którego stwierdzono niedostateczne przygotowanie
zawodowe, do odbycia przeszkolenia uzupełniającego pod rygorem utraty prawa
wykonywania zawodu.

nktu widzenia wykonywania zawodu lekarza weterynarii pewne znaczenie mają dwie ustawy: z
10.12.2003 r. o kontroli weterynaryjnej w handlu (Dz.U. z 2004 r. Nr 16, poz. 145 ze zm.)
oraz z 18.12.2003 r. o zakładach leczniczych dla zwierząt (Dz.U. z 2004 r. Nr 11, poz. 95
ze zm.).
III. Dentyści
prawach dotyczących wykonywania zawodu obowiązuje ustawa o zawo- 131 dach lekarza i
N
lekarza dentysty, która uchyliła przepisy z 1927 r. o wykonywaniu praktyki
dentystycznej. W sprawach samorządu zawodowego ma zastosowanie ustawa o izbach
lekarskich (jest to samorząd wspólny dla obu rodzajów zawodów lekarskich).
IV. Pielęgniarki i położne
132 Sprawy wykonywania zawodu położnych i pielęgniarek reguluje obecnie ustawa
o zawodach pielęgniarki i położnej, a sprawy samorządu zawodowego tych osób - ustawa z
19.4.1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz.U. Nr 41, poz. 178 ze zm.).
Pierwsza z tych ustaw ustala, na czym polega wykonywanie zawodu pielęgniarki (art. 4) i
położnej (art. 5). Oba zawody można wykonywać dopiero po stwierdzeniu tego prawa przez
okręgową radę pielęgniarek i położnych (art. 11). Ustawa ustala warunki, jakie musi spełnić
 kandydatka (kandydat) do tego zawodu. Organ samorządu zawodowego (okręgowa rada
pielęgniarek i położnych) może też wyrazić zgodę na wykonywanie zawodu
cudzoziemcowi, na określony czas lub na stałe, jeśli spełnia on określone warunki (art. 13).
Inaczej unormowano wszakże sprawy wykonywania zawodu przez obywateli państwa
członkowskiego Unii Europejskiej (art. 11-11b). Podjęcie zawodu po przerwie co najmniej
pięcioletniej od ukończenia stażu lub w trakcie wykonywania zawodu wymaga odbycia
przeszkolenia (art. 15). Można dodać, iż marszałek województwa, po zasięgnięciu opinii
okręgowej rady pielęgniarek i położnych, ustala listę zakładów opieki zdrowotnej uprawnio-
nych do prowadzenia staży podyplomowych. Obok odpowiedzialności zawodowej, w
wyniku której można stosować najwyższą sankcję pozbawienia prawa wykonywania
zawodu, przewiduje się także postępowanie administracyjne, w wyniku którego okręgowa
rada może orzec o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu lub ograniczeniu wykonywania
określonych czynności zawodowych (art. 16). Artykuł 17 omawianej ustawy ustala w
sposób generalny, kiedy wygasa prawo wykonywania zawodu. Rozdział 4 ustawy reguluje
wreszcie zasady wykonywania zawodu przez pielęgniarki i położne. Chodzi tu o takie
zasady, jak przestrzeganie tajemnicy zawodowej, obowiązek informowania pacjenta o stanie
zdrowia, obowiązek wykonywania zleceń lekarskich. Szczególne znaczenie, zwłaszcza z
punktu widzenia odpowiedzialności zawodowej, ma uchwała II Krajowego Zjazdu
Pielęgniarek i Położnych z 4.12.1995 r. zawierająca Kodeks etyki zawodowej polskiej
pielęgniarki i położnej.
V. Farmaceuci
133 Po sprywatyzowaniu większości aptek zawód farmaceuty stał się ponownie
zawodem wolnym, choć osoby go wykonujące mogą być zatrudnione na podstawie stosunku
pracy. Z ustawy o izbach aptekarskich, która nie tylko normuje problematykę samorządu, ale
także dotyczy wykonywania zawodu, wynikają określone reguły dotyczące realizacji
zawodu farmaceuty.

ód farmaceuty jest wprawdzie wykonywany z reguły w aptekach, ale również może być
wykonywany w hurtowniach środków farmaceutycznych. Ustawa stanowi, iż
wykonywanie tego zawodu ma na celu ochronę zdrowia publicznego i obejmuje
udzielanie usług farmaceutycznych polegających na podejmowaniu czynności
określonych w art. 2a ust. 1 i 2. Ustawa rozróżnia wykonywanie czynności fachowych w N
ramach samodzielnego wykonywania zawodu oraz działanie osób, które wykonują
wprawdzie czynności fachowe, ale nie posiadają prawa samodzielnego wykonywania
zawodu aptekarskiego. Osoby posiadające uprawnienia do samodzielnego wykonywania
zawodu aptekarskiego lub w hurtowni farmaceutycznej muszą spełniać określone
wymagania (muszą mieć wyższe wykształcenie, uzyskać wpis dokonany przez okręgową
izbę aptekarską). Ustawa o izbach aptekarskich zawiera odrębne postanowienie
dotyczące uzyskania dyplomu wydanego przez państwo członkowskie Unii Europejskiej
(art. 2b).
ychczas budziło pewne kontrowersje to, czy izba aptekarska może występować na prawach strony
w sprawach wydawania koncesji. Dziś odpadł jednak wymóg uzyskiwania koncesji i
został on zastąpiony zezwoleniem na prowadzenie apteki wydawanym przez
wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego lub zezwoleniem Głównego Inspektora
Farmaceutycznego na prowadzenie hurtowni farmaceutycznej.
zelny Sąd Administracyjny w wyr. z 19.11.1993 r., II SA 2017/92, MoPod 1994, Nr 5, s. 153, stał
na stanowisku, że w sprawach udzielania lub cofania koncesji na apteki izby aptekarskie
mogły występować na prawach strony. Inne zdanie wyraża w tym zakresie Z. Kmieciak -
glosa do tego wyr., zamieszczona w EP 1994, Nr 10, który uważa, że współdecydowanie
wyklucza uczestnictwo w postępowaniu na prawach strony.
lifikacje wymagane do pełnienia funkcji kierownika apteki i kierownika hurtowni
farmaceutycznej normują art. 84 oraz 88 ustawy - Prawo farmaceutyczne. Ustawa ta
normuje także obowiązki (odpowiedzialność) kierownika apteki i hurtowni
farmaceutycznej. Ustala zadania aptek, ich rodzaje, wydawanie środków
farmaceutycznych i materiałów medycznych itp. oraz formy sprawowania nadzoru
farmaceutycznego. Sprawy odpowiedzialności zawodowej przed sądami aptekarskimi
normuje natomiast ustawa o izbach aptekarskich.
VI. Psychologowie
żone do zawodów medycznych czynności wykonują psychologowie. Sta- 134 tus prawny tego
zawodu normuje ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie

N
 4 Rozdział I. Czym są organy ochrony prawnej?

zawodowym psychologów. Ustawa - jak wskazuje jej tytuł - normuje nie tylko
sprawy wykonywania zawodu psychologa, ale również zagadnienia samorządu
zawodowego tej grupy osób.

Do zadań tej grupy zawodowej należy świadczenie usług psychologicznych, które polegają przede
wszystkim na: „1) diagnozie psychologicznej,

2) opiniowaniu,

3) orzekaniu, o ile przepisy odrębne tak stanowią,

4) psychoterapii,

5) udzielaniu pomocy psychologicznej" (art. 4 ust. 1).

Prawo wykonywania tego zawodu powstaje z chwilą wpisu na listę psychologów Regionalnej Izby
Psychologów. Na listę psychologów można też wpisać cudzoziemca, o ile umowy
międzynarodowe tak stanowią i jeżeli przedstawi on dokumenty wykonywania tego
zawodu z państwa pochodzenia. Artykuł 8 omawianej ustawy ustala warunki, jakie
powinien spełniać kandydat na psychologa. Wpis na listę psychologów następuje na
wniosek zainteresowanego po odbyciu stażu zawodowego. Ustawa normuje sposób
wykonywania zawodu, traktuje o możliwości uzyskania tytułu specjalisty w określonej
dziedzinie psychologii, a także o zachowaniu tajemnicy zawodowej. Prywatna praktyka
może być wykonywana jako indywidualna działalność gospodarcza albo w formie
spółki partnerskiej, po uzyskaniu zezwolenia właściwego wojewody. Wojewoda
wydaje zezwolenie po uwzględnieniu warunków ustalonych przez Komisję Ekspertów.
Psycholog może wykonywać praktykę po dokonaniu wpisu do KRS oraz rejestru
prowadzonego przez Radę Regionalną Izby Psychologów (art. 18).

Przewiduje się odpowiedzialność dyscyplinarną przed organami samorządu zawodowego (art. 20 i

nast.). Niemniej zapewnia się też prawo określonym podmiotom (w tym stronom)
odwołania się do sądu apelacyjnego (art. 48). Przewiduje się funkcjonowanie
samorządu zawodowego na szczeblu krajowym i regionalnym, obejmującym obszar
jednego województwa. Do czasu powołania tego samorządu przewiduje się powołanie
Komitetu Organizacyjnego Izb Psychologów.
§ 23. Zawody techniczne
135 Jest kwestią umowną, co będziemy rozumieli przez określenie „zawody
techniczne". Który zawód jest dziś bardziej nasycony elementami „techniki", który zaś
nie, jest rzeczą trudną do ustalenia. Przyjmujemy, że do tej grupy zawodów w świetle

Nb. 17-18
 § 2. Klasyfikacja organów państwowych 5

obowiązujących przepisów zaliczyć wypadnie przede wszystkim wykonywanie

samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, wykonywanie uprawnień
urbanistycznych, wykwalifikowanych funkcji w górnictwie i w geologii czy
samodzielnych funkcji w dziedzinie geodezji i kartografii. Charakterystyczne dla tych
zawodów jest to, że nie zawsze tworzy się dla nich samorząd zawodowy. Regulacje
dotyczące tych zawodów znajdują się w odpowiednich działach prawa materialnego, a
swoista odpowiedzialność za naruszenie przepisów (zasad etyki) odbywa się przed
organami administracji rządowej. Nie dotyczy to jednak kadr kwalifikowanych w
dziedzinie górnictwa i geologii, gdzie brak jest tej odpowiedzialności.

Sprawy wolnych zawodów technicznych normują przede wszystkim przepi- 136 sy ustawy - Prawo
budowlane, a także ustawa z 15.12.2000 r. o samorządach zawodowych architektów,
inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 42 ze zm.).
Przepisy o samodzielnych funkcjach w dziedzinie geodezji i kartografii zawiera
ustawa - Prawo geodezyjne i kartograficzne, natomiast ustawa - Prawo geologiczne i
górnicze zawiera tylko wzmianki o kwalifikacjach osób wykonujących prace
geologiczne (por. art. 31 powyższej ustawy), osób sprawujących dozór ruchu zakładu
górniczego (por. art. 68) oraz mierniczych górniczych i geologów górniczych (por.
art. 70), odsyłając w tej mierze do przepisów wykonawczych. Zatem system źródeł
prawa normujących wykonywanie zawodów technicznych jest zróżnicowany pod
względem techniki legislacyjnej. W szczególności nasuwa to pytanie o to, czy przepisy
typu wykonawczego mogą normować sprawy nabywania lub utraty uprawnień do
wykonywania określonych zawodów i czy mamy tu do czynienia z wolnym zawodem,
czy też tylko z zawodem regulowanym. Z tych przyczyn niżej zamieścimy jedynie
wzmianki dotyczące tej kategorii zawodów.

Ustawa o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa 137 oraz urbanistów

rozróżnia właśnie trzy rodzaje zawodów: zawód architekta, zawód inżyniera
budownictwa i zawód urbanisty. Mają one w praktyce największe znaczenie7. Istotę
tych zawodów określa art. 2 wymienionej wyżej ustawy. Niemniej, gdy chodzi o

7 Szczegółowiej por. Z. Leoński, Uprawnienia

urbanistyczne i samodzielne funkcje techniczne w
budownictwie, [w:] Z. Leoński, M. Szewczyk, Zasady prawa
budowlanego i zagospodarowania przestrzennego,
Bydgoszcz-Poznań 2002.

Nb. 8-10
6 Rozdział I. Czym są organy ochrony prawnej?

kwalifikacje architektów i inżynierów budownictwa, odsyła się tu do postanowień art.

12 i nast. PrBud, które przewiduje też weryfikację uprawnień obywateli należących do
państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Konfederacji Szwajcarskiej (art.
12a). Gdy chodzi natomiast o zawód urbanisty, art. 2 ust. 3 ustawy o samorządach
zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów określa go ogól-
nie, natomiast art. 5 ust. 3 traktuje o nabyciu uprawnień w oparciu o uchylone

dziś już przepisy o planowaniu przestrzennym. Po wejściu w życie omawianej

ustawy (tj. 24.1.2002 r.) nadawanie i pozbawianie uprawnień budowlanych i tytułu
rzeczoznawcy budowlanego należy do samorządu zawodowego, podobnie jak
prowadzenie egzaminów i potwierdzanie kwalifikacji w zawodzie urbanisty.
Wykonywanie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie,

w oparciu o kryterium struktury organizacyjnej wyróżniamy:

- organy państwowe proste i złożone (składają się z kilku jednostek orga-
nizacyjnych);
2) w oparciu o kryterium liczby piastunów (osób fizycznych, które je reprezentują
i których postępowanie można uważać za działanie organów) wyróżniamy:
- organy państwowe jednoosobowe i wieloosobowe;
3) w oparciu o kryterium czasu trwania pełnomocnictw wyróżniamy:
- organy państwowe stałe i periodyczne (np. kadencyjne);
4) w oparciu o terytorialny zasięg działania wyróżniamy:
- organy państwowe centralne i lokalne;
5) w oparciu, czy ich istnienie zostało przewidziane w Konstytucji RP wyróż-
niamy:
- organy państwowe konstytucyjne i pozakonstytucyjne;
6) w oparciu o sposób powoływania wyróżniamy:
- organy państwowe pochodzące z wyboru i pochodzące z nominacji;
7) w oparciu o kryterium reprezentacji w ich strukturze społeczeństwa wyróż-
niamy:
- organy państwowe przedstawicielskie i nieposiadające tego charakteru;
8) w oparciu o kryterium trybu pracy wyróżniamy:
- organy państwowe permanentne i sesyjne;
9) w oparciu o kryterium relacji zachodzących pomiędzy organami wyróżniamy:
- organy państwowe samoistne i pomocnicze;
10) w oparciu o kryterium ich kompetencji wyróżniamy:
- organy państwowe zwyczajne i specjalne;
- organy państwowe decydujące i doradcze;
- organy państwowe uchwalające, wykonujące i sądownicze.

Nb. 11
 § 2. Klasyfikacja organów państwowych 7

§ 3. Organy ochrony prawnej

11 Organami ochrony prawnej nazywamy „organy specjalnie powołane do

sprawowania ochrony prawnej i specjalnie pod tym kątem widzenia zorganizo-
wane"8. W zależności od rodzaju sprawowanej kontroli możemy obecnie przyjąć ich
następującą klasyfikację:
1) organy rozstrzygające (orzekające),
2) organy kontroli legalności,
3) rzecznicy i organy obsługi prawnej.

8
S. Włodyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975, s. 24.

Nb. 8-10
 § 4. Wprowadzenie 8
Organy rozstrzygające (orzekające). Są to specjalnie powołane organy do 12
rozstrzygania sporów i pod tym kątem zorganizowane. Nie posiadają jednolitego charakteru;
różnice dotyczą ich charakteru ustrojowego oraz posiadanych przez nie kompetencji. Można
je podzielić na:
1) sądy,
2) trybunały, interesów. Po drugie, możemy również mieć do czynienia z aktualnością w
sytuacji niekonfliktowej bądź niejasnej z punktu widzenia treści prawa mającego
zastosowanie do tej sytuacji, bądź wymagającej udziału organów ochrony prawnej.
Dlatego działalność ochrony prawnej może polegać na:

3) rozstrzyganiu (orzekaniu),

4) kontroli legalności,

5) obsłudze prawnej.

6) Rozstrzygnięcie (orzeczenie) polega na podjęciu decyzji przez organ państwa działający w

ramach swej kompetencji co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej za pomocą
środków prawnych przewidzianych przez obowiązujące prawo. Od rozstrzygnięcia należy
odróżnić działalność pojednawczą, polegającą na nakłonieniu stron konfliktu do
polubownego załatwienia sporu. Zatem o ile przy rozstrzygnięciu decyzja co do sposobu
załatwienia sytuacji konfliktowej pochodzi od organu rozstrzygającego, to w sytuacji
pojednania decyzja spoczywa na stronach konfliktu.

7) Kontrola legalności to przede wszystkim badanie działalności określonych podmiotów pod

kątem jej zgodności z obowiązującym prawem, a także występowanie do właściwych
organów z wnioskami o zastosowanie odpowiednich środków w sytuacji stwierdzenia stanu
naruszenia lub zagrożenia prawa. Kontrola legalności uważana jest powszechnie jako
wyłączny atrybut państwa, a jej treść składa się zasadniczo z dwóch elementów:

8) z badania działalności określonych podmiotów oraz

9) z wyciągania wobec nich konsekwencji w wypadku stwierdzenia nieprawidłowości, np.

występowanie do właściwych organów z wnioskami o zastosowanie odpowiednich środków
w sytuacji stwierdzenia naruszenia lub zagrożenia prawa.

10) Obsługa prawna polega na udzielaniu podmiotom stosunków prawnych pomocy o

charakterze prawnym, czyli na udzielaniu im porad i opinii prawnych oraz na podejmowaniu
odpowiednich środków prawnych dla zabezpieczenia i ochrony ich interesów.

Nb. 21-22
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 9
11) Teoria organów państwowych, ich struktura i wzajemne związki stanowią jedno z
centralnych zagadnień teorii państwa i nauki o ustrojach państwowych. Zajmowali się tą
problematyką zarówno O. Gierke, jak i G. Jellinek, którzy stworzyli podwaliny pod
nowożytną teorię organów państwa. Poj ęcie organu państwowego nie jest jednak ujmowane
w literaturze przedmiotu jednolicie. Nie wynika to z rozbieżności merytorycznych, raczej
jest faktem przyjęcia odmiennych koncepcji definicyjnych.

12) Generalnie przez organ rozumie się wewnętrzną jednostkę organizacyjną 8 danego
podmiotu prawa, która wyposażona jest w uprawnienie wyrażania woli tego podmiotu. Przy
czym uprawnienie organu do wyrażania woli danego podmiotu prawa opiera się na
obowiązującym prawie, a nie na pełnomocnictwie udzielonym przez dany podmiot. Z reguły
uprawnienie do wyrażenia woli danego podmiotu prawa ujęte jest jako wykaz zadań i
kompetencji danego organu. Dlatego też nie każda jednostka organizacyjna będzie organem.
Jest nim tylko taka jednostka, która posiada określone kompetencje do wyrażania woli
danego podmiotu. W celu przybliżenia poj ęcia organu państwowego zaprezentowane
zostaną dwie definicje. Według pierwszej organem państwa będzie każda jednostka
organizacyjna państwa mająca uprawnienie do wyrażania woli tego państwa, czego
wyrazem jest przyznanie danej jednostce administracyjnej określonej kompetencji (M.
Wierzbowski, A. Wiktorowska). Druga definicja ujmuje organ państwowy jako celowo
zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków, utworzony i
działający na podstawie prawa, wykonujący w imieniu państwa określone zadania i
mogący dla ich realizacji korzystać ze środków władczych i stosować przymus
państwowy

13) (W. Gromski).

14) § 2. Klasyfikacja organów państwowych
15) We współczesnym państwie prawa wszystkie organy państwowe powoły- 9 wane są na
podstawie prawa. Może to się stać na podstawie Konstytucji, ustawy zwykłej lub aktu
niższego rzędu, rangi podstawowej. Zasadę tę wyraża art. 7 Konstytucji RP, który stanowi,
że: „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa". Pojęcie organu
państwa jest ściśle powiązane z pojęciem aparatu państwa, przez który należy rozumieć
zbiór organów państwa połączonych organizacyjnie i funkcjonalnie wraz z obsługującymi je
urzędami.

16) We współczesnym państwie występują liczne organy, których różnorodność 10 zachęca

do podejmowania prób klasyfikacji w oparciu o różnorakie kryteria. Możemy więc podzielić
je następująco:

17) Administracyjną).

Nb. 33-34
 10 Rozdział II. Sąd Najwyższy

30 Poważne dyskusje w gremiach naukowych i praktyce sądowej powodowała

kontrowersyjna kompetencja wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej.
Wytyczne miały bowiem zapewnić jednolitość orzecznictwa wszystkich sądów oraz
jego zgodność z zasadami praworządności ludowej. Wytyczne dotyczyły nie tylko
wykładni prawa, lecz i jego stosowania, a więc sposobu realizowania przez sąd w
konkretnych przypadkach ogólnej dyspozycji ustawy. Jak pokazała praktyka, zarys
wytycznych przygotowywały władze, pozostawiając SN tylko redakcję tekstu i
uzasadnienie. Zbyt pochopna byłaby - z drugiej strony - jednoznacznie negatywna ocena
opisywanej kompetencji, ponieważ często wytyczne po prostu ułatwiały pracę sędziom,
usuwały wątpliwości, poprawiały źle zredagowane przepisy.
31 Nową jakość wniosła ustawa z 20.9.1984 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jedn. Dz.U. z
2002 r. Nr 101, poz. 924 ze zm.), według której SN stał na straży politycznego i
społeczno-gospodarczego ustroju, własności społecznej i praw obywateli. Sąd określony
został jako naczelny organ sądowy, sprawujący nadzór nad działalnością wszystkich
innych sądów w zakresie orzekania. Jego obowiązkiem było również zapewnienie
prawidłowości oraz jednolitości wykładni praktyki sądowej. Swoje zadania SN
wykonywał za pomocą:
1) rozpoznawania środków odwoławczych,
2) uchwalania wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej,
3) wyjaśniania przepisów prawnych,
4) rozstrzygania zagadnień prawnych budzących wątpliwości.
32 Podział SN na izby przedstawiał się następująco:
1) Izba Cywilna i Administracyjna,
2) Izba Karna,
3) Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oraz
4) Izba Wojskowa.
Na czele sądu stał Pierwszy Prezes, a poszczególnym izbom przewodniczyli prezesi.
Sędziów powoływała Rada Państwa na 5 lat. Mogli być odwoływani przez Radę
Państwa, m.in. jeśli nie dawali rękojmi należytego wykonywania obowiązków. Było to
określenie umyślnie niejasne, pozwalające na usuwanie sędziów politycznie
niewygodnych.
Organami wewnętrznymi SN były: Zgromadzenie Ogólne Sędziów, Zgromadzenie
Sędziów Izb, Kolegium Sądu Najwyższego, Biuro Orzecznictwa. Sędziowie korzystali z
immunitetu formalnego w zakresie prawa karnego, poza tym z immunitetu materialnego
w zakresie wykroczeń.

Nb. 19-20
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 11

§ 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych

I. Normatywne podstawy funkcjonowania Sądu Najwyższego

Artykuł 175 Konstytucji RP z 2.4.1997 r. stanowi, że wymiar sprawiedliwo- 33
ści w Rzeczypospolitej sprawują: SN, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz
sądy wojskowe. Sąd Najwyższy jest więc w świetle ustawy zasadniczej organem
wymiaru sprawiedliwości. Dokładniej pozycję ustrojową SN normuje art. 183
Konstytucji RP, który stanowi, iż sprawuje on nadzór nad działalnością sądów
powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Wyrażona została w ten sposób
zasada nadzoru judykacyjnego SN. W świetle art. 183 ust. 2 Konstytucji RP SN
wykonuje także czynności określone w Konstytucji i ustawach. Tak więc Konstytucja
RP, podobnie jak w wypadku pozostałych sądów, stanowi, że ustrój i właściwość oraz
postępowanie przed SN określają ustawy. Wcześniejszą podstawę ustawową ustroju,
właściwości oraz postępowania przed SN stanowiła ustawa z 20.9.1984 r. o Sądzie
Najwyższym. Natomiast szczegółową organizację i zasady wewnętrznego
postępowania SN regulowało rozporządzenie Prezydenta RP z 29.3.1991 r. w sprawie
organizacji i zasad wewnętrznego postępowania Sądu Najwyższego (Dz.U. Nr 34,
poz. 153 ze zm.).
Pomiędzy Konstytucją a ustawą zaistniała rozbieżność w kwestii statusu Sądu
Najwyższego. Otóż ustawa statuowała SN jako naczelny organ sądowy w
Rzeczypospolitej, natomiast nie czyniła tego Konstytucja.

II. Kompetencje Sądu Najwyższego

Zgodnie z unormowaniami Konstytucji RP i ustawy z 20.9.1984 r. o Sądzie 34
Najwyższym, do jego kompetencji należało:
1) rozpatrywanie kasacji przysługujących stronie od wyroku lub postanowienia
wydanego przez sądy II instancji i kończącego postępowanie w sprawie,
2) podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych
budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało roz-
bieżności w orzecznictwie,
3) podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych
budzących wątpliwości w konkretnej sprawie,
4) rozpatrywanie innych spraw należących na podstawie ustaw do właściwości SN,
5) stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu i Senatu na urząd Prezydenta oraz
ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego.
35 W korzystniejszej sytuacji znalazł się SN w związku z pozbawieniem przez nową
Konstytucję Trybunału Konstytucyjnego funkcji ustalania powszechnie obowiązującej
wykładni ustaw. Z chwilą kiedy kompetencję tę otrzymał Trybunał Konstytucyjny

Nb. 33-34
 12 Rozdział II. Sąd Najwyższy

(1989 r.), SN stał na stanowisku, że powszechnie obowiązująca wykładnia ustaw

dokonywana przez Trybunał ogranicza niezawisłość sędziowską, podporządkowując
wykładnię dokonywaną w toku procesu wykładni narzuconej przez Trybunał. Spór się
zaostrzył z chwilą przyjęcia przez Małą Konstytucję zasady trójpodziału władzy. W
nowych okolicznościach w wypadku konfliktu obu wykładni SN musiałby się
zastosować do interpretacji przepisu, przyjętej przez TK. Według opinii sądu zaistniały
stan stał się niezgodny z zasadą trójpodziału i zasadą demokratycznego państwa prawne-
go. Swoje stanowisko sąd przedłożył Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia
Narodowego, żądając pozbawienia w przyszłej Konstytucji tej kompetencji TK.
Konflikt między SN i TK nowa Konstytucja rozstrzygnęła na korzyść SN. W świetle
przyjęcia zasady trójpodziału władzy zasady niezawisłości sądów i sędziów, którzy w
swej działalności podlegać mają równorzędnie Konstytucji i ustawie, obecne
rozwiązanie konstytucyjne należy uznać za w pełni uzasadnione zarówno z punktu
widzenia doktryny, jak i w świetle zasad określonych w Konstytucji.

III. Skład i organizacja Sądu Najwyższego

36 W skład SN wchodzili: Pierwszy Prezes, prezesi oraz sędziowie SN. Liczbę sędziów i
prezesów Sądu ustalał Prezydent RP na wniosek KRdS.
37 Na czele SN stał Pierwszy Prezes, który kierował jego pracami. Do pozostałych jego
kompetencji należy zaliczyć:
1) pełnienie czynności przewidzianych w przepisach procesowych,
2) wykonywanie w stosunku do SN czynności administracji sądowej,
3) żądanie wyjaśnień oraz usunięcia uchybień w związku z czynnościami sądu (przy
tym nie mógł wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli),
4) prawo informowania Sejmu - na jego żądanie - o działalności SN, mógł również
informować Prezydenta i KRdS o istotnych problemach wynikających z działalności
i orzecznictwa tego sądu,
5) prawo występowania do TK z wnioskami o stwierdzenie konstytucyjności prawa,
6) prawo wnioskowania o podjęcie uchwał maj ących na celu wyjaśnienie przepisów
prawnych budzących wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w
orzecznictwie.

Nb. 19-20
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 13

W szczególności zaś Pierwszy Prezes SN:

określał właściwość izb do rozpoznania spraw oraz rozstrzygał spory co do
zakresu właściwości między izbami,
wnosił rewizje nadzwyczajne od prawomocnych orzeczeń kończących po-
stępowanie w sprawie,
oznaczał terminy posiedzeń pełnego składu połączonych izb, Zgromadzenia
Ogólnego i Kolegium SN,
zarządzał ogłaszanie uchwał i orzeczeń SN w zbiorze urzędowym,
dokonywał podziału izb na wydziały, a biur na działy i zespoły,
zgłaszał wnioski do Ministra Sprawiedliwości o powołanie i odwołanie sędziów
do pełnienia normy prawne. One ustalają bowiem, jak ma działać administracja
publiczna, jaka ma być jej struktura, zadania itp. i obejmują swym zasięgiem
bodaj całość współczesnej administracji. Niemniej elementem oceny mogą być
inne normy, jak np. normy moralne, techniczne itp. Badając np. stosunki
zachodzące między interesantami w urzędzie a urzędnikiem załatwiającym
sprawę, wypadnie nam niekiedy ocenić zachowanie urzędnika właśnie z punktu
widzenia norm obyczajowych lub moralnych. Badając organizację pracy w
biurze i oceniając ją, trzeba niejednokrotnie sięgnąć do norm technicznych jako
miernika prawidłowego działania biura. Dla oceny i odpowiedniej klasyfikacji
zjawiska odwołujemy się często do podstaw ustrojowych państwa, pewnych
założeń ideologicznych itd., gdyż zjawiska administracji publicznej pozostają w
ścisłym związku z danym ustrojem państwowym, uwarunkowane są poglądami
na państwo i jego

urządzenia itd. Będzie to miało znaczenie np. wtedy, gdy badamy, czy instytucje
administracji mają charakter „demokratyczny". Ustalając to pojęcie sięgnąć nam
przeto przyjdzie do nauk i metod nauk politycznych. W sumie analiza i ocena
zebranych materiałów może się okazać czynnością skomplikowaną.

37 Ostatnim etapem naszych zabiegów badawczych będzie formułowanie

twierdzeń. Jest to już efekt analizy zebranego materiału. Formułowane przez
nas twierdzenia mogą mieć różny charakter w zależności od tego, co będzie
przedmiotem i celem naszych badań i jak sformułujemy temat oraz jego zakres.
W naszych badaniach możemy ograniczyć się jedynie do stwierdzenia pewnego
stanu faktycznego, wskazać na jego przyczyny i na przebieg badanych zjawisk.
Badając np. sprawność jakiegoś organu możemy na podstawie przeprowadzonej
analizy dojść do pozytywnego lub negatywnego wniosku. W tym ostatnim
przypadku możemy się pokusić o ustalenie przyczyn złego funkcjonowania
organu administracyjnego i wykazać, na czym polegają niedostatki w pracy
badanego organu. Wówczas nauka administracji będzie nauką opisową.
Możemy jednak nasze badania traktować inaczej: jako pewien etap potrzebny do

Nb. 33-34
14 Rozdział II. Sąd Najwyższy

formułowania wniosków mających na celu usprawnienie pracy badanego

organu. Wracając do naszego przykładu, trzeba by nie tylko ustalić przebieg
nieprawidłowości w działaniu badanego organu i przyczyny zła, ale również
wskazać na drogi i sposoby usunięcia zła. Takie podejście do badanych zjawisk
sprawi, iż nauka administracji będzie niejako wstępnym etapem w zakresie
polityki administracyjnej. Wskazywać to będzie jednocześnie na praktyczny
charakter interesującej nas dyscypliny - nauki administracji. Twierdzenia w
zakresie badań nad administracją publiczną można traktować jednak jeszcze
inaczej - po prostu można i na tym odcinku pokusić się o formułowanie pewnych
prawidłowości występujących w zakresie badanych zjawisk administracyjnych.
Wówczas nauka administracji miałaby charakter nauki teoretycznej,
formułującej pewne prawa naukowe.

Twierdzenia naukowe na gruncie badań administracji publicznej mogą przy-

bierać rozmaity charakter. Każdy z wyżej wskazanych sposobów formułowania
wniosków może być stosowany na gruncie nauki administracji. Zresztą między
tymi sposobami formułowania twierdzeń zachodzić mogą ścisłe zależności.

37a W kwestii badania administracji publicznej warto też zwrócić uwagę na

nowe tendencje występujące w Unii Europejskiej. W szczególności w związku z
występującymi kłopotami w zakresie realizacji funkcji społecznej (socjalnej)
administracji publicznej, będącej następstwem koncepcji państwa socjalnego,
pojawiła się tendencja mierzenia efektywności działania administracji w sferze
usług publicznych. Pojawia się również prywatyzacja w sferze świadczeń
publicznych. Wskutek tego wprowadza się monitorowanie, a następnie

metody rachunku ekonomicznego do usług świadczonych w tzw. Europejskiej

Przestrzeni Administracyjnej9. To powoduje, iż należy badać działanie
administracji publicznej metodami wskazującymi na efektywność administro-
wania środkami publicznymi. W konsekwencji tego podejmuje się też próby
badania „usług" administracji publicznej nowymi metodami. Działanie admi-
nistracji ujmuje się jako swoisty produkt, a jednostkę korzystającą z działań
administracji - jako „klienta". Znalazło to odbicie w praktyce urzędów wdra-

9 nast.
Nb. 19-20
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 15

żających system jakości ISO 90 0010. Jest kwestią dyskusji, jaki zakres aktyw-
ności administracji publicznej można badać takimi metodami.

10 Zob. K. Klonowski, M. Smaga, Czy administracja publiczna

może być efektywna?, [w:] J. Łukasiewicz (red.), op. cit., s. 268 i
nast.
Nb. 33-34
40 Rozdział II. Sąd Najwyższy

Rozdział III. Czynniki kształtujące administrację

publiczną
Literatura: H. Izdebski, M. Kulesza, Administracja publiczna. Zagadnienia
ogólne, Warszawa 1998; Z. Kmieciak, Skuteczność regulacji
administracyjnoprawnej, Łódź 1994; T. Kuta, Funkcje współczesnej
administracji i sposoby ich realizacji, Wrocław 1992; J. Malec, D. Malec,
Historia administracji i myśli administracyjnej, Kraków 2000; M Szyszkowska,
Kształtowanie światopoglądu a problem biurokracji, [w:] J. Mieszkowski (red.),
Prawo - Administracja - Obywatele, Białystok 1997.
38 Na ukształtowanie się administracji publicznej w danym państwie, jej
strukturę, zadania i formy działania ma wpływ wiele czynników. Są to czynniki
dość różnorodne, działające mniej lub bardziej intensywnie, zmieniające się w
czasie lub działające stale. Przede wszystkim czynnikiem, który bodaj w
najsilniejszym stopniu kształtował oblicze administracji publicznej, był ustrój
państwa. Ale obok samego ustroju państwa na administrację publiczną
oddziałuje wiele innych czynników. Administracja jest zależna od terenu swego
działania, środowiska ludzkiego, w którym działa, poziomu kultury
społeczeństwa. Wpływ mają ponadto takie bodźce, jak uwarunkowanie
historyczne pewnych rozwiązań, panujące poglądy na świat, wymogi racjonalnej
organizacji pracy i postępu technicznego, czynnik normatywny itd. Niektóre z
tych czynników są powiązane w sposób wyraźny z danym ustrojem państwa (np.
ścisły związek norm prawnych, warunkujących działalność administracji z
ustrojem państwa), inne pozostają z nim w odległym związku (np. kształtowanie
administracji publicznej przez wymogi racjonalnej organizacji pracy). Niżej
zajmiemy się tylko niektórymi czynnikami, które nadają kształt administracji
publicznej.
§ 9. Ustrój państwa a „model" administracji publicznej
39 W zależności od zmian ustroju państwa następują też zmiany jego admini-
stracji, wykonującej funkcje publiczne. Nie jest zamiarem autora wyczerpujące
przedstawianie problemów, ale jedynie ukazanie tych rysów administracji

Nb. 19-20
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 29

publicznej, które w rozwoju ustroju państwowego wykształciły współczesny

obraz administracji11.

Punktem wyjścia będzie przedstawienie modelu administracji państwa ab-

solutnego, zwanego też państwem policyjnym. W tym bowiem okresie, pod
koniec trwania formacji feudalnej, na kontynencie europejskim12 tworzy się za-
lążek nowoczesnej administracji i nowego aparatu administracji. Powstanie tego
aparatu związane jest z tworzeniem się władzy absolutnej, tj. wzrostem władzy
panującego i upadkiem znaczenia stanów. Prowadzi to do powstania tzw.
państwa policyjnego. Państwo to „wytworzyło się jako wynik wielu przyczyn:
przemian gospodarczych, rozwoju przemysłu komunikacji i handlu, zmiany
techniki prowadzenia wojen, a w ich konsekwencji rozpadu organizacji
stanowych, recepcji prawa rzymskiego i renesansu idei państwa antycznego,
reformacji oraz rozwoju doktryn politycznych, zwłaszcza zaś doktryn
suwerenności i teorii podziału władz"13. To wszystko prowadzi do przemian w
politycznym ustroju feudalnym i wytworzenia się aparatu państwa opartego na
nowych zasadach.

Przede wszystkim następuje umocnienie władzy panującego. Opiera się ona na

trzech czynnikach: wojsku, skarbie i - co nas najbardziej interesuje - nowym,
zawodowym aparacie urzędniczym. Ten właśnie aparat to zalążek nowoczesnej
administracji. Jest to aparat zorganizowany hierarchicznie, oparty na
zawodowych urzędnikach i zależny tylko od panującego. Urzędnicy zawodowi,
opłacani przez panującego i od niego tylko zależni, stanowią przedłużenie jego
woli. Tworzy się szczeblowa organizacja aparatu, oparta na zasadzie
bezwzględnego posłuszeństwa, działająca jednolicie i sprężyście. Aparat ten
działa w imieniu panującego i jemu tylko podlega. Panujący też może wkraczać
w każdej chwili w działalność niższych szczebli i przejąć sprawę do załatwienia.

Następuje rozdział władz sądowych i administracyjnych (régime admi-

nistratif ). Władze administracyjne są niezależne od sądu i działają w oparciu o
tworzące się wówczas na kontynencie europejskim odrębne „prawo administra-
cyjne". Następuje podział prawa na publiczne (prawo, którym kieruje się ad-

' Niżej zamieszczone refleksje (w § 9) opracowano na

podstawie pracy F. Fleinera, Institutionen des deutschen
Verwaltungsrechts, Tybinga 1912, s. 30 i nast., a przede
wszystkim pracy M. Zimmermanna, Pojęcie administracji
publicznej a „swobodne uznanie", Poznań 1959, s. 7-9.
12 Nie dotyczyło to jednak wszystkich państw europejskich,
a w13szczególności Polski, Węgier i Anglii.
M. Zimmermann, op. cit., s. 7.
Nb. 33-34
30 Rozdział II. Sąd Najwyższy

ministracja) i prywatne. Zarówno prawo zwyczajowe, jak i akty ciał stanowych,

tracą na znaczeniu. Wytwarza się natomiast przekonanie, że prawo ustalane

przez panującego jest najwyższym źródłem prawa. Administracja tworzy więc

sama prawo dla siebie. Prawo to przypomina dzisiejsze przepisy wewnętrzne
typu instrukcji.

Władza panującego i jego aparatu wkracza we wszystkie dziedziny życia

podwładnych i przez to z biegiem czasu staje się dla nich bardzo uciążliwa.
Podwładny nie może się odwołać do sądu, a jedynie służy mu tzw. rekurs
hierarchiczny, czyli możliwość złożenia skargi na niższy organ do organu
wyższego stopnia. Ten z kolei nie ma jednak obowiązku rozpatrzenia skargi.
Ówczesne prawo jest wiążące dla obywatela, nie wiąże jednak administracji. W
sferze administracji, czyli ówczesnej policji, panujący i jego aparat działają
według swobodnego uznania.

Początkowo podstawą ingerencji panującego w życie podwładnych jest teoria

iuris politiae - prawo wkraczania w życie podwładnych, aby odwrócić grożące
im szkody i zapewnić bezpieczeństwo. Prowadzi to z czasem do nieograniczonej
władzy, dla której wystarczy powołanie się na „interes publiczny" lub „dobro
poddanych", aby móc wkroczyć w sferę ich praw i obowiązków. Próby
powoływania się na prawo natury (doktryna ta przyczyniła się zresztą do
powstawania państwa policyjnego), jako prawa stojącego ponad panującym, dla
ograniczenia samowoli aparatu państwa policyjnego, nie doprowadzają do
osiągnięcia tego celu.

Absolutyzm, który odegrał początkowo rolę postępową (łamał zasady ustroju

stanowego, a panujący dążył do rozwoju handlu, manufaktur itp.), w miarę
realizacji dążeń monarchy do umocnienia władzy, kontroli i „opieki" nad
podwładnymi oraz całym życiem stał się hamulcem dla dalszego rozwoju. W
państwie o ustroju kapitalistycznym nastąpiły zmiany, które zmierzały do
wyeliminowania powyższych negatywnych zjawisk. Przede wszystkim utworzył
się nowy model administracji.

40 Pod wpływem doktryn liberalizmu kształtuje się model liberalnego państwa

prawnego. Dla liberalnego państwa kapitalistycznego charakterystyczne jest
jego określenie jako państwa pełniącego funkcję „nocnego stróża". Wynikają z
tego określone konsekwencje, gdy chodzi o zadania państwa. Jego rola miała się
koncentrować na zapewnieniu obrony (rola wojska), bezpieczeństwa i porządku
publicznego (policja, wymiar sprawiedliwości) czy na zabezpieczeniu
działalności wolnokonkurencyjnej gospodarki kapitalistycznej, choć uznawano

Nb. 19-20
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 31

potrzebę prowadzenia działalności uzupełniającej przez państwo, ale

przeciwstawiano się działalności państwa w sferze socjalnej. Liberalizm w
dziedzinie politycznej pod wpływami szkoły prawa natury domaga się
zagwarantowania „naturalnych praw jednostki" wobec państwa poprzez ustawy
(„deklaracją praw", konstytucją).

Z tak pojętej roli państwa wynikają też określone wnioski dla administracji.
Wpływ idei liberalizmu na działanie administracji idzie w dwóch kierunkach. Po
pierwsze, z idei liberalizmu płynie wniosek o ograniczenie wpływu
administracji na obywateli w stopniu maksymalnym. Po wtóre, najważ-
niejszą zasadą staje się ochrona porządku prawnego (stąd nazwa „państwo
prawne") i to przed naruszeniami jej ze strony administracji, a w celu ochrony
„wolności" obywatelskich. W konsekwencji prowadzi to do związania ad-
ministracji ustawą.

Szczególne znaczenie w państwie liberalnym ma doktryna trójpodziału władz.

W systemie trójpodziału władz administracja publiczna, podobnie jak i wymiar
sprawiedliwości, stają się też wykonywaniem prawa. Administracja zostaje
podporządkowana parlamentowi. Parlament staje się najwyższym kontrolerem
rządu, a przede wszystkim ustala, a zarazem i ogranicza działalność
administracji poprzez stanowione przez siebie prawo. Sens polityczny tego
rozwiązania opiera się na przeciwstawieniu władzy administracyjnej
społeczeństwu. Parlament, jako reprezentant społeczeństwa, ustala granice
działania administracji, która przecież w okresie państwa absolutnego
nadużywała swej władzy wobec jednostki i dlatego należy się zabezpieczyć
przed powtórzeniem podobnej sytuacji.

Państwo kapitalistyczne w okresie liberalizmu przybiera z reguły najpierw

postać monarchii konstytucyjnej, a następnie - republiki. Wszakże doskonale
zorganizowany biurokratyczny aparat administracji pozostaje ten sam.
Podporządkowuje się go tylko innej władzy. Początkowo podporządkowany jest
on jeszcze nadal panującemu, ale już za pośrednictwem odpowiedzialnych przed
parlamentem ministrów; następnie podporządkowuje się go w niektórych
państwach prezydentowi pochodzącemu z wyborów, a w innych - rządowi,
podporządkowanemu w systemie parlamentarnym władzy ustawodawczej.
Zdobyczą społeczną państwa liberalnego jest samorząd terytorialny oraz
różnego rodzaju samorządy specjalne (zawodowe, gospodarcze, szkolne itd.).
Tworzy to w konsekwencji na kontynencie europejskim charakterystyczny
dualizm władz terenowych: administrację rządową i samorządową. Pomimo
defensywnej działalności państwa, wzrasta jego aparat administracyjny. Wynika
to z faktu coraz bogatszego i komplikującego się życia społecznego,
podlegającego inspiracji i kontroli ze strony państwa.

Nb. 33-34
32 Rozdział II. Sąd Najwyższy

Jak już była o tym mowa, podstawową kwestią w tzw. państwie prawnym staje
się problem praworządnego działania administracji. Otóż administrację
podporządkowuje się prawu powszechnie obowiązującemu i stanowionemu
przez inny organ - parlament. Administracja publiczna, jeśli wkracza w sferę
praw i obowiązków jednostki, musi mieć wyraźne upoważnienie ustawy. Jed-
nostce służą też określone gwarancje realizacji jej uprawnień wobec władz

administracyjnych, przede wszystkim w postaci kształtującej się instytucji aktu i

postępowania administracyjnego, a w szczególności sądownictwa admini-
stracyjnego.

W państwie prawa normy konstytucyjne wyznaczają ramy i rolę administracji w

realizacji funkcji państwowych przez administrację publiczną. Dziś w Polsce w
świetle art. 2 Konstytucji RP: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym
państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej".
Wynikają z tego określone konsekwencje dla administracji. Ma ona realizować
zadania zapewniające obywatelowi bezpieczeństwo, ochronę socjalną, spełniać
zadania w dziedzinie oświaty, zdrowia oraz realizować inne konstytucyjne
prawa i wolności i to na zasadzie sprawiedliwości społecznej i równości. Jak
pisze A. Błaś: „w państwie prawa, administracja publiczna nie może zawiesić
wykonania zadań publicznych [...]. Państwo prawa to państwo prymatu prawa
nad polityką i ekonomią"14. Ogranicza to albo nawet zamyka możliwość
prywatyzowania zadań administracji publicznej lub też ogranicza możliwości
zlecania zadań publicznych innym podmiotom. Inną jest już sprawą, jak
postulaty te są realizowane w praktyce.

41 Współczesny okres charakteryzuje się przeto odstępstwami od dawnego

modelu administracji państwa liberalnego, aczkolwiek i obecnie mamy do czy-
nienia z ożywaniem doktryny liberalizmu, rzutującego na zadania administracji.
Wszakże i w ustrojach liberalnych w mniejszym lub większym zakresie wzrasta
aktywna rola administracji publicznej. Administracja publiczna ma być
organizatorem działań na rzecz dobra powszechnego, a do jej funkcji, obok
tradycyjnej działalności władczej, dochodzą zadania w zakresie zaspokajania
potrzeb jednostki w dziedzinie socjalnej, oświatowej, kultury itp., określanej
jako administracja świadcząca, choć nie zawsze chodzi tu o świadczenie usług w
znaczeniu dosłownym. Również w zakresie administracji władczej zakres jej

14 A. Błaś, Państwo prawa w praktyce organów

administracji publicznej, [w:] J. Łukasiewicz (red.), op. cit., s.
15.
Nb. 19-20
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 33

aktywności ulega stałemu rozszerzeniu z różnych przyczyn (ochrona śro-

dowiska, reglamentacja korzystania z dróg publicznych itp.).

Tendencje wyrażające się w aktywnej roli administracji w sferze organizowania

działań na rzecz dobra powszechnego czy w zakresie administracji świadczącej
pozostawały pod wpływem doktryny „państwa dobrobytu" (welfare state) i jej
odmiany, występującej głównie w Niemczech pod nazwą „socjalnego państwa
prawnego" (sozialer Rechtsstaat). Według tych założeń państwo ma być siłą
aktywną, ma rozwijać działalność gospodarczą i ingerować tam, gdzie kapitał
prywatny nie może podołać zadaniom istotnym z punktu widzenia
społeczeństwa i całej gospodarki. W dziedzinie socjalnej państwo ma

zapewniać opiekę zdrowotną, wprowadzać renty, ubezpieczenia na wypadek

bezrobocia, zapewnić opiekę nad młodzieżą itd. Obok wspomnianych osłon so-
cjalnych, należy poprzez progresywne podatki niwelować dysproporcje w roz-
dziale dochodu narodowego1. Rzecz jasna, założenia „państwa dobrobytu" czy
„socjalnego państwa prawnego" mogą być realizowane w państwach bogatych,
zwłaszcza tych, w których nie dochodzi do głosu doktryna liberalizmu.

Powyższe założenia wyznaczają szczególną rolę aparatowi administracji we

współczesnym państwie. Aparat ten ma właśnie realizować gospodarcze i
socjalne cele tego państwa. Oto jeden z autorów francuskich, R. Catherine,
napisał: „zadaniem administracji nowoczesnej jest działać, wprowadzać ulep-
szenia do życia zbiorowego, towarzyszyć parlamentom coraz intensywniej po-
budzanym przez obywateli w rozwiązywaniu ich spraw"15. Inny zaś z autorów
francuskich, H. Puget powiedział, że: „wiek XX jest wiekiem administracji, tak
jak wiek XIX był wiekiem przemysłu"16. Podobnie, na gruncie niemieckim,
twierdził E. Forsthoff, że administracja jest wielką siłą dynamiczną, staje się ona
administracją świadczącą. Administracja ma zaspokajać nowoczesne potrzeby
społeczeństwa przemysłowego, a samo państwo prawne zostało zastąpione
„państwem administracyjnym" (Verwaltungsstaat)17.

Niemniej dziś można obserwować tendencję odwrotną. Wycofywanie się z

„opiekuńczej" roli państwa i jego administracji, wskutek powrotu do koncepcji
liberalnych. Zależy to też od wartości aksjologicznych, które mają chronić

15 Cyt. za: J. Starościak, Zarys nauki administracji,

Warszawa 1971, s. 61.
16 J. Starościak, op. cit., s. 62.
17 E. Forsthoff, Anrecht und Aufgabe einer
Verwaltungslehre, Stuttgart 1959, s. 226 i nast.
Nb. 33-34
34 Rozdział II. Sąd Najwyższy

współczesne państwo (czy tylko ochrona wolności i własności, czy też realizacja
idei państwa socjalnego). Bez względu na to, pole działania współczesnej
administracji uległo znacznemu poszerzeniu (np. w sferze ochrony środowiska,
kształtowania ładu przestrzennego, policji sanitarnej, drogowej itd.).

W tej sytuacji dawna struktura administracji, a zwłaszcza formy działania

wyrosłe na gruncie tzw. państwa prawnego, okażą się albo niewystarczające,
albo też muszą ulec zmianie. Działalność dzisiejszej administracji nie ogranicza
się tylko do wydawania określonych uprawnień, nakazów czy zakazów, jak też
nie jest już, według tej doktryny, głównym problemem zapewnienia wolności i
swobód obywatelskich. Stąd we współczesnej administracji zmieniają się
propozycje wyznaczające działalność administracji przez prawo. Działalność
współczesnej administracji nie wyczerpuje się przecież w funkcji wykonywania
prawa. W okresie kiedy państwo świadczy usługi na rzecz społeczeństwa,
administracja ma właśnie zabezpieczać ich realizację przez zaspokajanie potrzeb
społecznych. W takim układzie w miejsce kryterium legalności wkracza
problem celowości poczynań, ekonomiczności działania itp.18. Po wtóre,
zmienia się rola organów tworzących prawo, którym ma się kierować
administracja publiczna. Punkt ciężkości zaczyna się przesuwać z parlamentu na
inne organy, a przede wszystkim na same organy administracji, zarówno
centralnej, jak i lokalnej. Administracja zatem sama zaczyna wyznaczać prawo,
którym się kieruje. Wystarczy sięgnąć do Dziennika Ustaw, aby się przekonać,
w jakim zakresie zamieszczone są tam źródła prawa stanowione przez
parlament, w jakim zaś przez samą administrację centralną. Podobnie jest na
poziomie samorządu terytorialnego. I tu mamy do czynienia ze zjawiskiem
stanowienia prawa lokalnego przez organy administracji publicznej, rządowej i
samorządowej. Jest to jednak prawo stanowione z upoważnienia parlamentu i
poddane kontroli jego zgodności z ustawą. Podstawowym założeniem pozostaje
również i w takich układach prymat ustawy. Po trzecie, następuje swego rodzaju
upodmiotowienie społeczeństwa, wyrażające się w rozwoju różnorodnych form
samorządu, współdziałanie z obywatelem i wciąganie określonych środowisk do
współdziałania z administracją publiczną. Administracja reaguje na kierowane
do niej inicjatywy, a niekiedy protesty ze strony różnych grup społecznych.
Wykorzystuje się konsultacje społeczne i referenda przy różnych rozwiązaniach
zadań administracji publicznej19. Znajduje to także odbicie w ustawodawstwie
(por. np. ustawę z 24.6.1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez

' Zob. T. Kuta, Funkcje współczesnej administracji i sposoby

jej realizacji, Wrocław 1992, s. 7 i nast.
19 Zob. J. M. Lang, Współdziałanie administracji ze
społeczeństwem, Warszawa 1985; A. Wasilewski, Zjawisko
konsultacji we współczesnej administracji polskiej, Warszawa
1982.
Nb. 19-20
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 35

obywateli, Dz.U. Nr 62, poz. 688 czy z 14.3.2003 r. o referendum

ogólnokrajowym, Dz.U. Nr 57, poz. 507 ze zm. lub z 15.9.2000 r. o referendum
lokalnym, Dz.U. Nr 88, poz. 985 ze zm.). Wciąga się organizacje społeczne
(pozarządowe) do realizacji zadań publicznych, co również znajduje odbicie w
nowym ustawodawstwie (por. ustawę z 24.4.2003 r. o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie, Dz.U. Nr 96, poz. 873 ze zm.). Z drugiej strony
zaś, wzrasta rola fachowca i eksperta w administracji. Jest to wynikiem
wdrażania postępu technicznego do administracji, komplikowania się procesów
rozwiązywanych przez administrację20.

W literaturze podnosi się ostatnio (por. zwłaszcza A. Błaś21), iż na aktywność

współczesnej administracji publicznej będą miały wpływ procesy globalizacji.
Będą one - zdaniem cytowanego autora - działały w kierunku osłabienia
interwencji administracji (wpływ liberalizmu). Prywatyzacja zadań administra-
cji i korzystanie z jej usług na zasadach komercyjnych ukształtują rozmaicie
sytuację jednostki korzystającej dotąd z usług administracji publicznej, nie-
jednokrotnie na zasadach bezpłatności. Procesy „deregulacji" spowodują, że
państwo i jego administracja ograniczą swą aktywność. Formy prywatyzacji
natomiast mogą być różne. W szczególności zamiast podmiotów administracji
publicznej (np. zakładów prawa administracyjnego) zadania administracji mogą
wykonywać podmioty prawa prywatnego (zwłaszcza spółki). Może to być
również przekazywanie zadań administracji publicznej w formie umów lub
porozumień administracyjnym podmiotom prawa prywatnego, współdziałanie z
organizacjami pożytku publicznego (organizacjami pozarządowymi) w wy-
konywaniu zadań publicznych itd.

Wreszcie innym rysem współczesnej administracji staje się „umiędzyna-

rodowienie" prawa administracyjnego i administracji publicznej. Obserwujemy
na przykład współdziałanie administracji na szczeblu regionalnym. Określonego
znaczenia nabierają organizacje międzynarodowe spełniające funkcje
administracji publicznej. Wspólnoty Europejskie tworzą nowy porządek, zwła-
szcza w ramach administracji gospodarczej, co prowadzi do nowych regulacji.
Chodzi tu w szczególności o regulacje spraw cła, kontyngentów towarów, rynku

20 Zob. E. Knosala, Doradztwo naukowe w świetle prawa

administracyjnego, Katowice 1981; tenże, Decyzja i doradztwo
w administracji publicznej, Bytom 2003; I. Lipowicz,
Administracyjnoprawne zagadnienia informatyki, Katowice 1984;
K. Sobczak, Postęp naukowo-techniczny. Studium z prawa
administracyjnego, Warszawa 1974; tenże, Prawo a in-
formatyka, Warszawa 1978.
A. Błaś, Administracja publiczna w obliczu globalizacji,
Przegląd Prawa i Administracji 2002, T. L, s. 65 i nast.
Nb. 33-34
36 Rozdział II. Sąd Najwyższy

pracy, polityki socjalnej, regionalnej, podatkowej itd. Wytwarza się nie tylko
sytuacja, w której „prawo wewnętrzne" administracji musi być zgodne z
umowami międzynarodowymi (np. „wewnętrzne" prawo samorządu teryto-
rialnego ma być zgodne z Europejską Kartą Samorządu Terytorialnego), ale
tworzy się ponadpaństwowe prawo administracji22. Procesom tym sprzyja
fakt, że prawo europejskie kształtowało się pod wpływem kultury prawa
rzymskiego. Niemniej, gdy chodzi o administrację publiczną w Europie, na jej
terenie ukształtowały się przecież różne systemy: angielski, francuski i
niemiecki (środkowoeuropejski), co zapewne nie będzie sprzyjać tworzeniu
„wspólnego" prawa europejskiego. Tworzy się zresztą ono dopiero w II połowie
XX w. Można tu też odnotować, że obok prawa wspólnotowego ukształtowały
się narodowe modele23 administracji publicznej. Mówimy o modelu
administracji angielskiej lub anglosaskiej, francuskiej, niemieckiej lub
środkowoeuropejskiej. Obok zatem wspólnych standardów europejskich, mamy
do czynienia ze zróżnicowaniem administracji publicznej wynikającym z
nawarstwień historycznych, przyjętego modelu rządów (parlamentarny,
kanclerski, prezydencki itp.), tradycji itd.
§ 10. Ogólne poglądy na świat, doktryna ustrojowa, czynniki aksjologiczne a
administracja publiczna
42 Na działalność administracji w różnych okresach oddziaływała też ideologia.
Z jednej strony wchodziły tu w rachubę ogólne poglądy na świat, z drugiej zaś -
doktryna polityczna (poglądy na państwo, jego ustrój, cele). W szczególności
oddziaływanie ideologii politycznej na urządzenia administracji publicznej było
znaczne24.

42a Ogólne poglądy na świat oddziałują na administrację dwukierunkowo. Po

pierwsze, stanowią zazwyczaj podstawę kształtowania się poglądów na ustrój
państwa i administracji. Przenikają więc jako element kształtujący administrację
poprzez poglądy i doktrynę dotyczącą państwa i jego aparatu czy nawet poprzez
przepisy prawne. Ogólne poglądy na świat oddziałują jednak na administrację

Zob. np. F. Mayer, op. cit., s. 4 i nast. Zob. też: J. S.

22
Langrod, Instytucje prawa administracyjnego, Kraków 1948, s.
142-143 lub Z. Leonski, Europeizacja polskiego prawa
administracyjnego, [w:] H. Mruk, B. Koszel (red.), Europa w
Polsce, Polska w Europie, cz. II, Poznań 2004, s. 127 i nast.
' H. Izdebski, M. Kulesza, Administracja publiczna.
Zagadnienia ogólne, Warszawa 1998, s. 29 i nast.
24 O oddziaływaniu doktryn na urządzenia administracji
publicznej zob. zwłaszcza H. Peters, Lehrbuch der
Verwaltung, Berlin-Getynga-Heidelberg 1949, s. 27 i nast.
Nb. 19-20
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 37

także w inny sposób, jako motyw świadomego działania administracji w

rozstrzyganiu różnych spraw.

Każde świadome działanie człowieka jest motywowane. Podobnie jest z dzia-

łalnością administracji publicznej. Pracownicy w niej zatrudnieni mogą czerpać
motywy działania właśnie z ogólnych poglądów na świat (np. pracownik
wydający decyzję w sprawach nadzoru nad stowarzyszeniami czy zgromadze-
niami, niezależnie od norm prawnych czy w ich ramach, może uwzględniać
także kwestie światopoglądowe). Można założyć, że tak jak w życiu prywatnym
człowiek w swym działaniu kieruje się poglądami na istotę bytu, stosunku do
natury itp. (poglądami na świat), podobnie czyni urzędnik w życiu publicznym.
Jeżeli większe grupy osób zatrudnionych w administracji kierują się podobnymi
lub tymi samymi poglądami na świat, ma to już znaczny wpływ na administrację.
Wpływ ten jest jeszcze silniejszy, jeżeli poglądy te są oficjalnie uznawane przez
państwo. Wówczas stają się one celem działania administracji w praktyce.
Jedynie liberalizm zakłada, że państwo powinno być

Nb. 33-34
38 Rozdział II. Sąd Najwyższy

w kwestii poglądów na świat neutralne. Każdy pogląd na świat powinien zatem

mieć równe szanse. Małe grupy społeczne również powinny mieć możliwość
realizowania swych idei. W praktyce bywa jednak rozmaicie. Wprawdzie sy-
stemy demokratyczne zakładają pluralizm światopoglądowy, różne przyczyny
powodują dominacje jednego światopoglądu nad innymi. Urzędnik nie zawsze
może pozostawać w neutralności światopoglądowej. Na przykład obawa przed
utratą pracy w okresie bezrobocia wymusza określone zachowanie. Tłumienie z
różnych przyczyn swych poglądów w życiu publicznym prowadzi również do
braku tolerancji w stosunku do mniejszości itp.25. Podnosi się również ostatnio
problem upartyjnienia administracji publicznej26.

Znacznie dalej idący wpływ na administrację mają poglądy na państwo, 43

jego ustrój i cele (doktryny polityczne i prawne). Odgrywają one jednak więk-
szą rolę tylko wtedy, gdy są uznawane i akceptowane przez społeczeństwo lub
jeśli są doktryną panującą. Wówczas ich wyrazem jest panujący porządek, jako
zespół norm prawnych regulujących urządzenia państwowe i działalność aparatu
państwowego, a w tym i aparatu administracyjnego. Wpływ ten wyrażać się
może także w zespole norm i dyrektyw niemających charakteru normy prawnej,
jednak takich, którymi kieruje się administracja publiczna w swym działaniu.

' Zob. też: M. Szyszkowska, Kształtowanie

światopoglądu a problem biurokracji, [w:] J. Mieszkowski
(red.), Prawo. Administracja. Obywatele, Białystok 1997, s.
361 i nast.
26 B. Jastrzębski, Ustrojowe zasady demokratycznego
państwa prawa. Dylematy i mity, Olsztyn 2002, s. 285 i
nast.
' Zob. też: Z. Leonski, Materialne prawo administracyjne,
Warszawa 2003, s. 2-3; tenże, Zmiany materialnego prawa
administracyjnego w III Rzeczypospolitej a ochrona praw
jednostki, [w:] Z. Leonski (red.), Rola materialnego prawa
administracyjnego a ochrona praw jednostki, Poznań 1998, s.
9 i nast.
Nb. 19-20
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 39

Poglądy na istotę państwa i instytucji państwowych ulegają zmianom i doktryna

w tym zakresie nie zawsze odgrywa jednakową rolę. Z poprzednich rozważań
wiemy, że określone poglądy odegrały szczególną rolę, gdy chodzi o
kształtowanie się określonych instytucji państwowych, a w tym - instytucji
administracji państwowej. I tak racjonalizm XVIII w., uzasadniający
konieczność silnej władzy panującego, prowadził do teorii absolutyzmu
oświeconego (główni rzecznicy tej teorii, to J. Bodin, T. Hobbes), a następnie
doprowadził do wytworzenia się wszechwładnej administracji państwa
policyjnego. Koncepcje liberalizmu (główni twórcy doktryny: J. Locke, A.
Smith, B. Constant) prowadziły do idei państwa prawnego. Doktryna J. J.
Rousseau o umowie społecznej (Contract social) toruje drogę do rządów
republikańskich, idei wolności i równości ludzi, natomiast doktryna K. L.
Monteskiusza - do trójpodziału władz itd. Współcześnie szczególnie dużą rolę
odegrały, jeśli chodzi o zakres działań administracji, doktryny związane z ideą
tzw. państwa dobrobytu czy socjalnego państwa prawnego. Gdy chodzi o
doktryny oficjalnie uznawane przez państwo i przykłady ich wpływu na
administrację, można by wskazać na doktrynę marksistowską w państwach
socjalistycznych (komunistycznych) lub wpływ islamu na instytucje państwowe
niektórych państw z kręgu kultury mahometańskiej. Uprzednio przykładów w
tym zakresie dostarczała doktryna faszystowska i oparcie administracji
publicznej na idei wodzostwa.

Działania administracji publicznej mogą być też oceniane z punktu widze- 44 nia
aksjologicznego. Możemy badać, czy administracja i jej aktywność realizuje
pewne założenia wynikające z zasad ustroju danego państwa, założenia
aksjologiczne. Są one zazwyczaj ujęte już w ustawach zasadniczych, w naszym
przypadku w Konstytucji RP z 1997 r. Wyprowadza się je z zasad de-
mokratycznego państwa prawa oraz z paktów międzynarodowych. Dotyczy to
przestrzegania praw jednostki i obywatela, ich swobód politycznych, uznania
szczególnej roli własności prywatnej, liberalizmu w systemie gospodarczym
(gospodarki rynkowej), przestrzegania przez administrację zasady praworząd-
ności i zapewnienia jednostce „prawa do sądu" itp. 1.
§ 11. Rola prawa w administracji publicznej
45 Innym czynnikiem w poważnym stopniu kształtującym administrację pu-
bliczną jest prawo. Administracja publiczna, w odróżnieniu od administracji
prywatnej, nie może być kształtowana według jakichś dowolnych wzorów. Na
pewnym etapie rozwojowym (a przede wszystkim począwszy od powstania tzw.
państwa prawnego) przyjęto bowiem, że działalność administracji publicznej
musi być uregulowana prawem. Artykuł 7 Konstytucji RP stanowi zresztą:
„Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa".
Nb. 33-34
40 Rozdział II. Sąd Najwyższy

Wpływ normy prawnej na administrację publiczną bywał różny w różnych

okresach i ustrojach. Ulegało bowiem zmianom samo pojęcie prawa i zasady
legalności w działaniu administracji. Działo się tak, ponieważ prawo stanowi
istotny element ustroju państwa i zatem wraz ze zmianą ustroju ulega ono
przekształceniu, dostosowując przy tym istniejące instytucje prawne do potrzeb
nowego ustroju społeczno-politycznego i ekonomicznego. Podobnie jest z
prawem normującym działalność administracji publicznej w Polsce, aczkolwiek
obecnie obowiązujące w administracji prawo pochodzi z różnych okresów i nie
jest jeszcze w pełni dostosowane do nowych realiów ustrojowych.

Nakaz działania administracji publicznej na podstawie prawa jest istotnym

elementem ustroju państwa prawa. Prawo określa tu zadania administracji,
organizację aparatu administracji, jak też formy czynności podejmowanych
przez organy administracji i jej aparat. Ponadto sama administracja nie tylko
stosuje prawo, ale również je tworzy, tyle tylko, że zazwyczaj prawo typu
wykonawczego. Wszystko to wskazuje na rolę prawa w administracji państwa,
ale jednocześnie nasuwa wiele problemów. Oto podstawowe z nich, które mają
znaczenie z punktu widzenia nauki administracji.

Jednym z tych problemów jest to, jak daleko ma sięgać ingerencja pra- 46
wodawcy w działalności administracji państwowej lub publicznej. Chodzi o
znany spór, czy działalność administracji ma być „twórcza", „swobodna", a
administracja ma się kierować względami celowości, byleby tylko działała „w
ramach ustaw", czy też należy wyznaczyć jej ścisłe granice normami prawa, aby
„ukrócić jej samowolę". Tu dochodzą do głosu dwie przeciwstawne tendencje.
Po pierwsze, chodzi o postulat niekrępowania administracji, zwłaszcza w sferze
realizowania przez nią funkcji organizatorskich w zakresie usług dla jednostki
(np. administracja samorządu terytorialnego organizuje lokalny transport
zbiorowy). Zbytnie formalizowanie działań w tym zakresie prowadzić może do
skrępowania działalności administracji (znane w praktyce zasłanianie się
administracji, że nie może wykonać danego działania, bo „przepisy na to nie
pozwalają"). Z drugiej zaś strony zależy nam na tym, by kontrolować legalność
działań administracji, pozostawianie zaś „luzów" administracji utrudnia kontrolę
jej legalności, skoro przepis pozostawia swobodę działania administracji
(problem ten występuje zwłaszcza w zakresie kontroli administracji przez sądy
administracyjne). Na odcinku działania, który określa się mianem „urząd -
obywatel", wysuwa się postulat w miarę dokładnego wyznaczania działań
administracji przez przepis prawa, aby eliminować swobodę działania
administracji i zezwalać jej na taką działalność, do której upoważnił ją
ustawodawca. Wynika to z postulatu ochrony jednostki przed nielegalnym
działaniem administracji. W sferze funkcji organizatorskiej prawo powinno
zapewniać jej większą swobodę działania.

Nb. 19-20
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 41

Powyższe rozważania łączą się jeszcze z bardziej ogólnym problemem. 47 Jaką

technikę przyjąć w prawodawstwie dla administracji. Czy mają to być przepisy
w miarę ogólne, by posiadały względnie trwały charakter i nie wymagały
ciągłych zmian, czy też tworzyć przepisy szczegółowe, reglamentujące działania
administracji, ale z tej samej przyczyny szybciej ulegające dezaktualizacji. Obok
wyżej wskazanych momentów w rachubę wchodzi tu też problem, kto je będzie
stosował - wykwalifikowany urzędnik, który sobie „poradzi" ze stosowaniem
przepisów ogólnych i będzie je umiał dostosować do zmieniających się sytuacji
faktycznych (pomocą służyć tu może wykładnia sądowa, a zwłaszcza sądów
najwyższych i doktryna), czy też urzędnik o niższych kwalifikacjach, który nie
poradzi sobie z przepisem ogólnym lub będzie go stosował w innych celach niż
te, dla których przepis ustanowiono. Innym postulatem wysuwanym pod
adresem „ustawodawstwa administracyjnego" (przepisów stanowionych przez
same organy administracji) jest jego ograniczenie na rzecz ustawodawstwa
parlamentu i terenowych przedstawicielstw lokalnych samorządu terytorialnego.
Chodzi tu o różne zagadnienia.

Z założeń demokratyzmu płynie dyrektywa ograniczenia administracyjnego

prawodawstwa. Oznacza ona konieczność określenia przez organy przed-
stawicielskie (głównie parlament) granic regulacji administracyjnych. Z punktu
widzenia prakseologicznego postulat ten oznacza jednocześnie eliminowanie
lawiny przepisów administracyjnych, które powodują, że zarówno sama ad-
ministracja, jak i podmioty, na które ona oddziałuje, nie orientują się, jaki
przepis w danej materii obowiązuje. Wprawdzie postulat ograniczenia tzw.
ustawodawstwa administracyjnego (rozporządzenia wykonawcze, zarządzenia i
uchwały centralnych organów administracji, okólniki, instrukcje, wytyczne
stanowione przez te organy, przepisy organów administracji terenowej, regu-
laminy itp., stanowione przez różne jednostki organizacyjne państwa lub sa-
morządu) jest wciąż aktualny. Także we współczesnych państwach zachod-
nich27, nadal spotykamy się z lawiną przepisów administracyjnych. Można mieć
wątpliwość, czy we współczesnym państwie, kiedy administracja wkracza w
bardzo szerokie sfery działania i to poprzez stanowienia aktów normatywnych,
da się uniknąć tej lawiny „ustawodawstwa administracyjnego". Nie można
bowiem żądać od parlamentu, a w naszych warunkach również od lokalnych
organów reprezentujących czynnik obywatelski, szczegółowego wkraczania w
zmieniające się warunki życia społecznego czy regulowania spraw tech-
nicznych. Można jedynie postulować ograniczenie do rozsądnych granic tego
prawodawstwa i poszukiwać sposobów ograniczenia nadmiernej liczby prze-

27 życiowo niezbędnym". Wskazuje też, że nawet w kraju

klasycznego parlamentaryzmu, tj. w Anglii, jedną z głównych
dziedzin działania administracji jest prawodawstwo.
Nb. 33-34
42 Rozdział II. Sąd Najwyższy

pisów administracyjnych (w kwestii źródeł prawa stanowionych przez admi-

nistrację zob. też art. 87 i 92-94 Konstytucji RP).

48 Pod adresem tzw. ustawodawstwa administracyjnego (jak i zresztą prawo-

dawstwa w ogóle) wysuwa się wiele postulatów. Głównie dotyczą one jego
demokratyzacji bądź dyrektyw prakseologicznych czy socjotechnicznych 28. Gdy
chodzi o demokratyzację procesu administracyjnego ustawodawstwa, prze-
biegać ona może różnymi drogami. Chodzić tu może o problem kontroli orga-
nów z udziałem obywateli nad organami administracji zawodowej w zakresie
tworzenia przez nie prawa, o publiczną informację o projektach aktów norma-
tywnych administracji i publiczną dyskusję nad nimi, zwłaszcza tymi, które
bezpośrednio dotyczą społeczeństwa. Dalej w rachubę wchodzi tu inicjatywa

społeczna zgłaszania propozycji wydawania normatywnych aktów przez ad-

ministrację bądź tworzenie ustawodawstwa lokalnego w drodze referendum itd.
Być może sprawy te zostaną unormowane w proponowanej przez doktrynę
ustawie o wydawaniu przepisów prawnych. Dzisiaj warto zwrócić uwagę na art.
118 Konstytucji, który przewiduje inicjatywę ustawodawczą obywateli i ustawę
o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli.

Gdy chodzi o dyrektywy prakseologiczne, dość istotny jest tu problem 49

planowania i prognozowania1. Wprowadza on ład, umożliwia należyte przy-
gotowanie aktów normatywnych, przygotowanie aktów wykonawczych przez
administrację do aktów ustawowych wraz z ukazaniem się aktu ustawowego,
skoordynowanie działań różnych organów w zakresie przygotowania aktu itd.
Zapewne nie wszystkie obszary ustawodawstwa administracyjnego dadzą się
ująć w system planowania, gdyż nie jesteśmy w stanie przewidzieć potrzeby czy
konieczności wydania administracyjnego aktu normatywnego (np. w przypadku
klęski żywiołowej, gdy nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jakie nałożyć obo-
wiązki i jakie wówczas wprowadzić ograniczenia), niemniej pozostaje szeroka
sfera dla owej działalności planowej. Punktem wyjścia powinna być tu ewi-
dencja istniejących i obowiązujących aktów prawnych. Jest to o tyle ważne, że
obowiązujące w administracji tysiące aktów normatywnych nie zawsze zostały
zewidencjonowane, jeśli nie były one ogłaszane w oficjalnych organach do tego
przeznaczonych. Nie wszystkie bowiem akty normatywne są oficjalnie

28Zob. np. Z. Kmieciak, Skuteczność regulacji

administracyjnoprawnej, Łódź 1994.
' Zob. w tym zakresie np. M. Jełowicki, Planowanie
działalności normotwórczej naczelnych organów
administracji, PiP 1972, z. 7; J. Borkowski, Prognozowanie
a prawo administracyjne, PiP 1974, z. 11.
Nb. 19-20
 § 5. Sąd Najwyższy w okresie przekształceń ustrojowych 43

publikowane w dziennikach urzędowych (Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim,

urzędowych dziennikach resortowych, wojewódzkich dziennikach urzędowych)
lub w innych oficjalnych zbiorach (np. zbiorze przepisów gminnych). Nawet
powszechnie obowiązujące akty normatywne są bowiem niekiedy publikowane
„w sposób miejscowo przyjęty". Nie ułatwia to planowania działalności
normatywnej. Z planowaniem działalności prawotwórczej łączy się istnienie
pewnych programów podporządkowania prawa (gdy chodzi o okres
wcześniejszy, zob. np. „Raport o stanie prawa" przygotowany przez Radę
Legislacyjną w 1985 r.).

W zakresie planowania w interesującej nas dziedzinie należy brać pod uwa- 50

gę zamierzone i niezamierzone skutki, jakie wywoła wydanie aktu normatyw-
nego. Jest to ważne zwłaszcza wtedy, gdy stoimy na stanowisku „instrumen-
talnego" charakteru prawodawstwa, tj. ujmowania go jako środka osiągania
określonych celów. Zakłada to konieczność przewidywania, jak zachowają się
adresaci przyszłych aktów normatywnych, czy zastosują się do nakazów

Nb. 33-34
 44 Rozdział II. Sąd Najwyższy
i zakazów norm prawnych i jakie przewidzieć środki na wypadek zachowania
niepożądanego z punktu widzenia zamierzonych celów. Należy tu też pamiętać,
by tworzyć tylko takie akty prawotwórcze, które mają szanse realizacji. Wiele
celów bowiem w zakresie spraw życia społecznego i usunięcia istniejących
niedostatków nie da się zrealizować tylko w drodze przepisu prawnego (np. w
przypadku przepisu prawnego nakazującego posiadanie przez posiadaczy
samochodów gaśnic nie

ywie trzech lat od chwili dokonania czynu nie można było wszcząć postępowania
dyscyplinarnego, a w razie wszczęcia - ulegało ono umorzeniu. Jeśli natomiast
czyn zawierał znamiona przestępstwa, przedawnienie dyscyplinarne nie mogło
nastąpić wcześniej niż przedawnienie przewidziane w przepisach Kodeksu
karnego. Sądami dyscyplinarnymi w sprawach dyscyplinarnych sędziów SN były:
1) w I instancji - SN w składzie trzech sędziów SN,
2) w II instancji - SN w składzie siedmiu sędziów SN.
Do orzekania w sądzie dyscyplinarnym uprawnieni byli wszyscy sędziowie SN, z
wyjątkiem Pierwszego Prezesa SN, Prezesów SN oraz Rzecznika Dyscyplinarnego SN i
jego zastępcy, przy czym skład sądu dyscyplinarnego wyznaczało Kolegium SN w
drodze losowania, z listy sędziów SN. Składowi przewodniczył sędzia najstarszy służbą.
Rzecznika Dyscyplinarnego SN i jego zastępcę wybierało Kolegium SN na okres 4 lat.
Wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego mógł zgłosić Pierwszy Prezes
SN lub Kolegium SN.
§ 6. Sąd Najwyższy w świetle ustawy z 23.11.2002 r. o Sądzie
Najwyższym

I. Uwagi wstępne
Obecnie podstawą ustroju, właściwości oraz postępowania przed SN jest 63
ustawa z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.). W
pozostałych sprawach obowiązujące są nadal przepisy konstytucyjne, a w
szczególności art. 175, który stanowi, że wymiar sprawiedliwości w Rze-
czypospolitej Polskiej sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy ad-
ministracyjne oraz sądy wojskowe i art. 183 ust. 1 stanowiący, iż SN sprawuje nadzór
nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Wbrew
oczekiwaniom ani przepisy konstytucyjne, ani też ustawowe nie ustanowiły SN
naczelnym organem sądowym Rzeczypospolitej, czego wyrazem może być między
innymi brak kompetencji w zakresie nadzoru judykacyj- nego nad sądami
administracyjnymi.

Nb. 62
 § 6. Sąd Najwyższy w świetle ustawy z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym 45
II. Kompetencje Sądu Najwyższego
Do podstawowych kompetencji SN należy obecnie zaliczyć: 64
1) sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez:
a) zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości
orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie
kasacji oraz innych środków odwoławczych,
b) podejmowanie uchwał rozstrzygaj ących zagadnienia prawne,
c) rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach;
2) rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzanie ważności wyborów do
Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta RP, a także ważności referendum
ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego;
3) skiego;
4) opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie
których orzekaj ą i funkcjonuj ą sądy, a także innych ustaw w zakresie, w którym
uzna to za celowe;
5) wykonywanie innych czynności określonych w ustawach.
III. Skład i organizacja Sądu Najwyższego
65 W skład SN wchodzą: Pierwszy Prezes, prezesi oraz sędziowie (obecnie jest około 80
sędziów). Pierwszy Prezes SN:
1) kieruje pracami SN,
2) reprezentuje go oraz wykonuje czynności określone ustawą, regulaminem i innymi
aktami prawnymi.
Do pozostałych jego kompetencji należy m.in. zaliczyć:
1) składanie Prezydentowi RP oraz KRdS informacji o działalności SN oraz
wynikających z niej istotnych problemach;
2) przedstawianie właściwym organom uwag o stwierdzonych nieprawidłowościach
lub lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne do zapewnienia spójności
systemu prawnego RP;
3) powoływanie i odwoływanie przewodniczących wydziałów w izbach na wniosek
Prezesa SN.
66 Pierwszego Prezesa SN powołuje Prezydent RP na sześcioletnią kadencję spośród
sędziów - kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN.
Zastępcą Pierwszego Prezesa jest Prezes SN, którego powołuje i odwołuje na wniosek
Pierwszego Prezesa Prezydent RP.
67 Na stanowisko sędziego SN może być powołany ten, kto:
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i publicznych,
2) jest nieskazitelnego charakteru,

Nb. 63-64
 46 Rozdział II. Sąd Najwyższy

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i

uzyskał tytuł magistra,
4) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej,
5) jest zdolny ze względu na stan zdrowia,
6) ma co najmniej dziesięcioletni staż pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora
albo wykonywania w Polsce zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza.
Wymagania odnośnie do stażu pracy nie dotyczą osoby, która pracowała w polskiej
szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie naukowo-badawczym lub
innej placówce naukowej, mając tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora
habilitowanego nauk prawnych.
68 Sąd Najwyższy dzieli się na Izby:
1) Cywilną,
2) Karną,
3) Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych oraz
4) Wojskową.
Każda z izb w swoich granicach, określonych właściwymi przepisami, sprawuje
nadzór nad orzecznictwem sądowym w sprawach należących wyłącznie do jej
kompetencji.
1) Pierwszego Prezesa SN o działalności SN oraz o istotnych problemach
wynikających z bieżącego orzecznictwa,
2) podejmowanie uchwał w innych ważnych sprawach dotyczących SN,
3) rozpatrywanie innych spraw z inicjatywy Pierwszego Prezesa SN, Prezesów SN,
Kolegium SN lub co najmniej dziesięciu sędziów SN.
Do podjęcia uchwały Zgromadzenia Ogólnego wymagana jest obecność co
najmniej 2/3 sędziów każdej z izb. Uchwały zapadają zwykłą większością głosów.
Jeśli Zgromadzenie zebrało się w celu przedstawienia informacji o działalności SN,
Pierwszy Prezes zaprasza na posiedzenie Prezydenta RP oraz przedstawicieli organów
władzy publicznej.
W myśl ustawy o Sądzie Najwyższym do kompetencji Zgromadzenia sę- 71 dziów izb
SN należą następujące sprawy:
1) omawianie corocznego projektu informacji o działalności izby i istotnych
problemach wynikaj ących z orzecznictwa izby oraz przyjmowanie tej informacji,
2) opiniowanie kandydatów na stanowisko sędziego SN,
3) opiniowanie kandydata na Prezesa SN przedstawionego przez Pierwszego Prezesa
SN,
4) opiniowanie kandydatów na stanowiska przewodniczących wydziałów
przedstawionych przez Prezesa SN,
5) wybór dwóch członków oraz zastępcy członka Kolegium SN,

Nb. 19-20
 § 6. Sąd Najwyższy w świetle ustawy z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym 47
6) rozpatrywanie innych problemów dotyczących funkcjonowania izby.
Zgromadzeniu sędziów izby SN przewodniczy Prezes SN kierujący pracą
danej izby.
72 Kolegium SN tworzą: Pierwszy Prezes, prezesi oraz sędziowie wybrani przez
Zgromadzenie sędziów izby SN na okres trzech lat. Przewodniczącym Kolegium jest
Pierwszy Prezes. Uchwały Kolegium zapadają zwykłą większością głosów w obecności
co najmniej 2/3 członków. W razie równości głosów przeważa głos przewodniczącego.
Kolegium przygotowuje stanowisko w sprawach związanych z działalnością SN oraz
współdziała z Pierwszym Prezesem w zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania
Sądu.
Do kompetencji Kolegium SN należy w szczególności:
1) ustalanie podziału czynności w SN,
2) podejmowanie decyzji dotyczących wewnętrznej struktury organizacyjnej SN,
3) opiniowanie projektów regulaminów wewnętrznej organizacji SN oraz wyborów
kandydatów na stanowisko sędziego SN, Pierwszego Prezesa SN oraz członków
KRdS, a także zarządzeń Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w sprawie
organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych jednostek
administracyjnych w SN,
4) opiniowanie kandydatów na prezesów SN,
5) opiniowanie kandydatów na stanowiska kierownicze w jednostkach admini-
stracyjnych, o których mowa w pkt 3,
6) uchwalanie regulaminu losowania składu sądu dyscyplinarnego,
7) uchwalanie regulaminów organizacyjnych Kancelarii Pierwszego Prezesa SN oraz
Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego.

IV. Obowiązki i prawa sędziów Sądu Najwyższego

73 Zgodnie z postanowieniami ustawy podstawowym obowiązkiem sędziego SN jest
postępowanie zgodne ze ślubowaniem oraz strzeżenie wartości związanych ze
sprawowaniem władzy sądowniczej. Powinien on również unikać wszystkiego, co
mogłoby przynieść, komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego, spółdzielni, fundacji
prowadzącej działalność gospodarczą ani posiadać w spółce prawa handlowego więcej
niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego, jak
również prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi
osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem bądź
pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.
O zamiarze podjęcia, a także o podjęciu innego zajęcia lub sposobu zarob- 74 kowania
sędzia powinien zawiadomić Pierwszego Prezesa SN, który wyda decyzję o sprzeciwie,
jeżeli uzna, że podejmowanie lub kontynuowanie tych czynności będzie przeszkadzało w
pełnieniu obowiązków sędziego.

Nb. 63-64
 48 Rozdział II. Sąd Najwyższy

Poza tym
w innej miejscowości. Sędziemu mieszkającemu w innej miejscowości
przysługuje bezpłatne zakwaterowanie w Warszawie oraz zwrot kosztów przejazdu i
dodatek z tytułu rozłąki z rodziną na zasadach określonych w przepisach w sprawie
wysokości i warunków wypłacania świadczeń urzędnikom państwowym
przeniesionym do pracy w innej miejscowości.

V. Niezawisłość sędziowska i odpowiedzialność dyscyplinarna

Sędzia SN nie może być pozbawiony wolności ani pociągnięty do odpowie- 76
dzialności karnej bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego. Nie dotyczy to ujęcia na
gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli zatrzymanie sędziego jest niezbędne do
zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Do czasu wydania uchwały
zezwalającej na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności wolno podejmować
tylko czynności niecierpiące zwłoki. O zatrzymaniu sędziego niezwłocznie
powiadamia się Pierwszego Prezesa SN, który może nakazać natychmiastowe
zwolnienie zatrzymanego. W terminie siedmiu dni od doręczenia uchwały
odmawiającej zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności przysługuje
organowi lub osobie (która złożyła wniosek o zezwolenie) oraz rzecznikowi
dyscyplinarnemu, zażalenie do sądu dyscyplinarnego II instancji. W tym samym
terminie zainteresowanemu sędziemu przysługuje zażalenie na uchwałę zezwalającą
na pociągnięcie go do odpowiedzialności.
Sędzia SN odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe i uchybienia
godności urzędu - także kiedy to nastąpiło przed objęciem stanowiska. Sądami
dyscyplinarnymi w sprawach dyscyplinarnych sędziów SN są:
1) w I instancji - SN
Prezesa SN, Kolegium lub z własnej inicjatywy, po wstępnym wyjaśnieniu okoliczności
niezbędnych do ustalenia znamion przewinienia, a także po złożeniu wyjaśnień przez
sędziego, chyba że złożenie tych wyjaśnień nie jest możliwe. Po przeprowadzeniu
postępowania, jeżeli zachodzą podstawy do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego,
rzecznik wszczyna postępowanie dyscyplinarne i przedstawia sędziemu na piśmie
zarzuty. Po przedstawieniu zarzutów obwiniony, w terminie czternastu dni, może złożyć
wyjaśnienia oraz zgłosić wnioski o przeprowadzenie dowodów. Po upływie terminu, a w
razie potrzeby po przeprowadzeniu dalszych dowodów, rzecznik składa wniosek o
rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej do sądu dyscyplinarnego I instancji. Wniosek
powinien zawierać dokładne określenie zarzucanego czynu oraz uzasadnienie.
Jeżeli Rzecznik Dyscyplinarny nie znajduje podstaw do wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego na żądanie uprawnionego organu, wydaje postanowienie o odmowie
jego wszczęcia. W terminie siedmiu dni od dnia doręczenia tego postanowienia
organowi, który złożył wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, służy

Nb. 19-20
 § 6. Sąd Najwyższy w świetle ustawy z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym 49
zażalenie do sądu dyscyplinarnego I instancji. Zażalenie powinno być rozpoznane w
terminie czternastu dni od dnia jego wniesienia do sądu. W przypadku uchylenia tego
postanowienia, wskazania sądu dyscyplinarnego co do dalszego postępowania są
wiążące dla Rzecznika Dyscyplinarnego. Od orzeczeń dyscyplinarnych nie przysługuje
kasacja.
Karami dyscyplinarnymi są:
1) upomnienie,
2) nagana,
3) usunięcie z zajmowanej funkcji,
4) złożenie sędziego z urzędu.
Od orzeczeń dyscyplinarnych nie przysługuje kasacja.

Nb. 63-64
 Rozdział III. Sądy powszechne

Literatura: Z. Czeszejko-Sochacki, O wymiarze sprawiedliwości w świetle konstytucji,

międzynarodowych standardów i praktyki, PiP 1999, z. 9; T. Ereciński, Reforma ustroju sądów
powszechnych, PiP 2001, z. 4; J. Gałczyński, A. Krzywonos, Prawo do sądu, [w:] Prawa i wolności
obywatelskie w Konstytucji RP, B. Banaszak, A. Preisner (red.), Warszawa 2002; L. Garlicki, Prawo
do sądu, [w:] Prawa człowieka. Model prawny, R. Wieruszewski (red.), Wrocław-Warszawa-Kraków
1991; R. Hauser, Władza sądownicza w systemie trójpodziału władz, Jur. 1999, Nr 12; M. Jabłoński,
Uwagi o ewolucji gwarancji niezawisłości i niezależności sędziów i sądów powszechnych, [w:]
Studia nad prawem konstytucyjnym, J. Trzciński, B. Banaszak (red.), Wrocław 1997; H. Kempisty,
Prawo o ustroju sądów powszechnych,
50 Rozdział
Warszawa 1966; R. Kmiecik, II. Sądsądów
Jurysdykcja Najwyższy
powszechnych w sprawach o przestępstwa członków Rady Ministrów, PiP 2000, z. 1; B.
Leśniodorski, Czynnik społeczny w sądach na przestrzeni dwu stuleci (XVIII-XX), PiP 1966, z. 3; J.
Litwin, Strój urzędowy (szarfa i toga) w interesów. Po drugie, możemy również mieć do czynienia z
aktualnością w sytuacji niekonfliktowej bądź niejasnej z punktu widzenia treści prawa mającego
zastosowanie do tej sytuacji, bądź wymagającej udziału organów ochrony prawnej. Dlatego
działalność ochrony prawnej może polegać na:

a) rozstrzyganiu (orzekaniu),

b) kontroli legalności,

c) obsłudze prawnej.

5 Rozstrzygnięcie (orzeczenie) polega na podjęciu decyzji przez organ państwa działający w

ramach swej kompetencji co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej za pomocą środków
prawnych przewidzianych przez obowiązujące prawo. Od rozstrzygnięcia należy odróżnić działalność
pojednawczą, polegającą na nakłonieniu stron konfliktu do polubownego załatwienia sporu. Zatem o
ile przy rozstrzygnięciu decyzja co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej pochodzi od organu
rozstrzygającego, to w sytuacji pojednania decyzja spoczywa na stronach konfliktu.

6 Kontrola legalnościNb.to19-20
przede wszystkim badanie działalności określonych podmiotów
pod kątem jej zgodności z obowiązującym prawem, a także występowanie do właściwych organów z
wnioskami o zastosowanie odpowiednich środków w sytuacji stwierdzenia stanu naruszenia lub
zagrożenia prawa. Kontrola legalności uważana jest powszechnie jako wyłączny atrybut państwa, a jej
treść składa się zasadniczo z dwóch elementów:

a) z badania działalności określonych podmiotów oraz

b) z wyciągania wobec nich konsekwencji w wypadku stwierdzenia nieprawidłowości, np.
występowanie do właściwych organów z wnioskami o zastosowanie odpowiednich środków w
sytuacji stwierdzenia naruszenia lub zagrożenia prawa.

7 Obsługa prawna polega na udzielaniu podmiotom stosunków prawnych pomocy o

charakterze prawnym, czyli na udzielaniu im porad i opinii prawnych oraz na podejmowaniu
odpowiednich środków prawnych dla zabezpieczenia i ochrony ich interesów.

Teoria organów państwowych, ich struktura i wzajemne związki stanowią jedno z centralnych zagadnień
teorii państwa i nauki o ustrojach państwowych. Zajmowali
§ 6. Sąd Najwyższy się tą problematyką
w świetle zarówno O.
ustawy z 23.11.2002 r. Gierke,
o SądziejakNajwyższym
i G. 51
Jellinek, którzy stworzyli podwaliny pod nowożytną teorię organów państwa. Poj ęcie organu państwowego
nie jest jednak ujmowane w literaturze przedmiotu jednolicie. Nie wynika to z rozbieżności merytorycznych,
raczej jest faktem przyjęcia odmiennych koncepcji definicyjnych.

Generalnie przez organ rozumie się wewnętrzną jednostkę organizacyjną 8 danego podmiotu prawa, która
wyposażona jest w uprawnienie wyrażania woli tego podmiotu. Przy czym uprawnienie organu do wyrażania
woli danego podmiotu prawa opiera się na obowiązującym prawie, a nie na pełnomocnictwie udzielonym
przez dany podmiot. Z reguły uprawnienie do wyrażenia woli danego podmiotu prawa ujęte jest jako wykaz
zadań i kompetencji danego organu. Dlatego też nie każda jednostka organizacyjna będzie organem. Jest nim
tylko taka jednostka, która posiada określone kompetencje do wyrażania woli danego podmiotu. W celu
przybliżenia poj ęcia organu państwowego zaprezentowane zostaną dwie definicje. Według pierwszej
organem państwa będzie każda jednostka organizacyjna państwa mająca uprawnienie do wyrażania
woli tego państwa, czego wyrazem jest przyznanie danej jednostce administracyjnej określonej
kompetencji (M. Wierzbowski, A. Wiktorowska). Druga definicja ujmuje organ państwowy jako celowo
zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków, utworzony i działający na podstawie
prawa, wykonujący w imieniu państwa określone zadania i mogący dla ich realizacji korzystać ze
środków władczych i stosować przymus państwowy

(W. Gromski).

§ 2. Klasyfikacja organów państwowych

Nb. 63-6
We współczesnym państwie prawa wszystkie organy państwowe powoły- 9 wane są na podstawie prawa.
Może to się stać na podstawie Konstytucji, ustawy zwykłej lub aktu niższego rzędu, rangi podstawowej.
Zasadę tę wyraża art. 7 Konstytucji RP, który stanowi, że: „Organy władzy publicznej działają na podstawie i
w granicach prawa". Pojęcie organu państwa jest ściśle powiązane z pojęciem aparatu państwa, przez który
należy rozumieć zbiór organów państwa połączonych organizacyjnie i funkcjonalnie wraz z obsługującymi je
urzędami.

We współczesnym państwie występują liczne organy, których różnorodność 10 zachęca do

podejmowania prób klasyfikacji w oparciu o różnorakie kryteria. Możemy więc podzielić je
następująco:
 sądów powszechnych, PS 2001, Nr 6.

§ 7. Uwagi wstępne
Ustawa zasadnicza reguluje pozycję sądów powszechnych jako tych orga- 79 nów
władzy sądowniczej, którym przede wszystkim powierzono sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości. W art. 177 Konstytucji RP ustawodawca stanowi, że sądy
powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem
spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych są-
52 Rozdział II. Sąd Najwyższy

Nb. 79
dów. W dodatku prawodawca zapisał również, że sądy powszechne wykonują zadania z
zakresu ochrony prawnej, powierzone w drodze ustaw. Przekazanie sądom
powszechnym generalnej właściwości w zakresie sprawowania wymiaru
sprawiedliwości wydaje się zgodne z dotychczasową ewolucją władzy sądowniczej.
80 Istnieją jednak dwa wyjątki ograniczające wspomnianą właściwość. Jako pierwsze
ograniczenie generalnej zasady sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy
powszechne należy uznać zgodnie z art. 1 § 2 ustawy z 27.7.2001 r. - Prawo o ustroju
sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) powierzenie tej funkcji Sądowi
Najwyższemu i sądom szczególnym, a więc wojskowym i administracyjnym. Drugi
wyjątek wyrażony jest w art. 175 ust. 2 Konstytucji RP, w myśl którego sąd wyjątkowy
lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny. Dopuszczono w ten
sposób w szczególnej sytuacji (tj. w czasie wojny) wymierzanie sprawiedliwości w
formach wyjątkowych. W tym miejscu warto przytoczyć następującą opinię M. Sztorca:
„Monopol sądów na sprawowanie wymiaru sprawiedliwości oznacza stworzenie im
możliwości ostatecznego rozstrzygania każdej sprawy, której przedmiotem jest spór o
prawo, jeżeli choćby jedną ze stron sporu jest jednostka. Nie znaczy to, by wszystkie
sprawy i spory dotyczące sytuacji prawnej jednostki musiały być od początku
rozstrzygane tylko przez sądy".
Trudno nie zgodzić się z poglądem autora, gdyż zgodnie z ustawą - Prawo o ustroju
sądów powszechnychNb. zadania
19-20 z zakresu ochrony prawnej w sądach rejonowych - poza
m.in. sędziami i asesorami - wykonują również referendarze sądowi.
81 Szczegółowe uregulowanie pozycji ustrojowej, organizacji i funkcjonowania sądów
powszechnych znalazło swój wyraz w treści art. 1 PrUSP, w świetle której sądami
powszechnymi są:
a) sądy rejonowe,
b) sądy okręgowe i
c) sądy apelacyjne.
82 Sądy wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, przy czym w sprawowaniu
wymiaru sprawiedliwości biorą udział obywatele przez uczestnictwo ławników w
 procesach przed sądami w I instancji (chyba że przepisy stanowią inaczej). Ponadto - co
warto podkreślić - przy rozstrzyganiu spraw ławnicy mają równe prawa z sędziami.
Sądy rozpoznają i rozstrzygają sprawy w postępowaniu jawnym, chyba że odrębne
przepisy stanowią inaczej (zob. art. 9, 148, 152-154, 324, 427 i in. KPC oraz art. 108 i
art. 359-364 KPK). Językiem urzędowym przed sądami jest język polski, aczkolwiek
osoba nie- władająca w wystarczającym stopniu językiem polskim ma prawo
występować
123 przed sądem w znanym przez nią języku oraz do bezpłatnego korzystania z
pomocy tłumacza, którego obecność nota bene zapewnia właściwy sąd I instancji.
Natomiast wniosek o przyznanie tłumacza zgłoszony w toku sprawy rozpoznaje sąd
§ 6. Sąd Najwyższy w świetle ustawy z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym 53
tej instancji, w której toczy się sprawa. wyjątkiem notariuszy, w przypadku których
szersze kompetencje ma Minister Sprawiedliwości. Problematykę tę normują trzy
ustawy: Prawo o adwokaturze, ustawa o radcach prawnych oraz Prawo o notariacie.
Jak już była o tym mowa wyżej, istotne zmiany do tych regulacji wprowadziła ustawa
z 30.6.2005 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw.
Skoro jednak jej zgodność z ustawą zasadniczą była kwestionowana przez Trybunał
Konstytucyjny, pomijamy omawianie tej ustawy. Komorników sądowych powołuje
Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii samorządu komorniczego. Stosowną
regulację zawiera ustawa z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tekst
jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.).

124 Unormowania prawne dotyczące adwokatów i radców prawnych pocho-

dząjeszcze z 1982 r., były zatem przygotowane dla innego ustroju. Wprawdzie w 1997
r. nastąpiły istotne zmiany obu ustaw (por. ustawa z 22.5.1997 r. o zmianie ustawy -
Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw), nie
są one jednak dostosowane do rozwiązań prawnych występujących w Unii
Europejskiej, gdzie do obsługi prawnej powołani są tylko adwokaci29.
Znowelizowana ustawa - Prawo o adwokaturze stanowi, iż zawód adwokata polega na
świadczeniu pomocy prawnej, zwłaszcza poprzez udzielanie porad prawnych,
sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych,
występowaniu przed sądami i innymi urzędami. Zawód ten wykonywany jest w
kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim, ale może też być realizowany w
spółkach, których przedmiotem działalności jest świadczenie usług (art. 4a ust. 1 tej
Nb. 63-6
ustawy stanowi, że adwokat wykonuje zawód w kancelarii adwokackiej, w zespole
adwokackim oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej lub komandytowej, przy

29 Por. H. Stępień, Zasady obsługi prawnej realizowanej w

ramach Unii Europejskiej. Ze szczególnym uwzględnieniem
RFN, R. Pr. 1994, z. 5.
 czym wspólnikami w tych spółkach są wyłącznie adwokaci lub adwokaci i radcowie
prawni, a także prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie ustawy
o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w RP, a wyłącznym
przedmiotem działalności takich spółek jest świadczenie pomocy prawnej). Zawód
adwokata może wykonywać osoba wpisana na listę adwokatów na podstawie uchwały
okręgowej rady adwokackiej. Co do zasady wpis może dotyczyć osoby, która odbyła
aplikację adwokacką i złożyła egzamin adwokacki. Tego wymogu nie stosuje się do
profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych, a także osób, które zdały
egzamin sędziowski, prokuratorski, radcowski lub notarialny, oraz osób, które co
najmniej 3 lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.
Natomiast do złożenia egzaminu
54 Rozdział II.
adwokackiego bez obowiązku Sąd Najwyższy
odbycia aplikacji
adwokackiej mogą przystąpić doktorzy nauk prawnych oraz osoby, które pracowały
przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie dłuższym niż 8 lat na stanowisku
referendarza sądowego lub asystenta sędziego. Od wymogu odbycia aplikacji można
zwolnić obywatela Unii Europejskiej, wpisanego już na listę adwokatów państwa
należącego do Unii, jeśli spełnia wymagania przewidziane ustawą (ukończył
odpowiednie studia prawnicze, włada językiem polskim itp.). Niemniej art. 25 ustawy
o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w RP przewiduje dla
kandydatów ubiegających się o wpis na listę adwokatów złożenia przed komi- sjątzw.
testu umiejętności zawodowej. Od tego wymogu może zwolnić prawnika z Unii
Europejskiej rada adwokacka (art. 32 PrAdw).

Instytucja radcy prawnego była pomyślana pierwotnie dla obsługi prawnej 123 tzw.
podmiotów gospodarki uspołecznionej. Rozwiązanie to obecnie uległo de-
zaktualizacji i dlatego uchwała Krajowej Rady Radców Prawnych z 22.2.1992 r. w
sprawie form wykonywania zawodu przez radców prawnych 30 ustaliła, że zawód
radcy prawnego może być wykonywany także w prywatnych jednostkach
organizacyjnych i może polegać na obsłudze osób fizycznych prowadzących

ność gospodarczą. Artykuł 4 ust. 1 RadPrU stwierdza, że „wykonywanie zawodu radcy

prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w
charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o

Nb. 19-20

30 Por. S. Biernat, A. Wasilewski, Ustawa o działalności

gospodarczej. Komentarz, Kraków 1997, s. 371 i nast.; Z.
Leoński, Z. Niewiadomski, M. Waligórski, Ustawa o
działalności gospodarczej z komentarzem,
Warszawa-Poznań 1992, s. 62-63.
przestępstwa skarbowe". Świadczenie pomocy prawnej polega zaś na udzielaniu
porad prawnych, sporządzaniu opinii, opracowaniu projektów aktów prawnych czy
występowaniu przed sądami lub innymi urzędami (art. 6 RadPrU). Zawód ten może
być wykonywany w kancelariach radców prawnych lub w spółkach cywilnych,
jawnych, partnerskich lub w spółce komandytowej (art. 8 RadPrU). Zawód radcy
prawnego można wykonywać w ramach stosunku pracy, a nie tylko na podstawie
umowy cywilnoprawnej lub udziału w spółce (art. 8 RadPrU). W przypadku
zatrudnienia radcy na podstawie stosunku pracy ustawa gwarantuje mu pewną
samodzielność (art. 9 RadPrU).

124 § 6. Sąd Najwyższy

Dopuszczenie do wykonywania zawoduw świetle ustawy
następuje po zodbyciu
23.11.2002 r. o Sądzie
aplikacji i Najwyższym 55
złożeniu egzaminów. Od tego wymagania zwalnia się niektóre kategorie osób (m.in.
profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych, osoby, które zdały egzamin
sędziowski, prokuratorski, adwokacki lub notarialny). O wpisie na listę adwokatów
oraz radców prawnych decyduje organ samorządu - okręgowa rada adwokacka lub
rada okręgowa izby radców prawnych.

Wymienione wyżej ustawy regulują również sprawy skreślenia z listy adwokatów i

radców prawnych. Dokonują tego organy samorządu (rady okręgowe), jedynie w
przypadku notariuszy odwołania dokonuje Minister Sprawiedliwości. Przyczyny
skreślenia lub odwoływania są podobne (śmierć, rezygnacja, odpowiednie orzeczenie
dyscyplinarne), ale też mogą być częściowo różne (np. objęcie przez adwokata
stanowiska w organach wymiaru sprawiedliwości, w organach ścigania czy w
notariacie, podjęcia pracy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, powołania do
wojskowej służby zastępczej, a także w przypadkach chociaż częściowego
ograniczenia zdolności do czynności prawnych radcy prawnego, nieuiszczenia
składek członkowskich za okres dłuższy niż jeden rok).

125 Regulacja ustawowa zawodu notariusza jest też szczegółowa. Obok posta-
nowień dotyczących ochrony prawnej i obowiązku zachowania tajemnicy za-
wodowej, przepisy stanowią o sposobie wykonywania czynności notarialnych w
kancelarii, godzin jej otwarcia itp., ale też w sposób szczegółowy regulują
dokonywanie poszczególnych czynności notarialnych (art. 79-112 PrNot), jako że Nb. 63-6
czynności te mają charakter dokumentów urzędowych, a sam notariusz używa
pieczęci urzędowej z wizerunkiem orła, podobnie jak organy państwowe. Ustawa
nazywa notariusza osobą zaufania publicznego. Ustawa i przepisy wykonawcze (por.
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 30.4.1991 r. w sprawie trybu
wykonywania nadzoru nad działalnością notariuszy i organów samorządu
notarialnego, Dz.U. Nr 42, poz. 188) regulują sposób nadzoru nad wykonywaniem
czynności notarialnych przez Ministra Sprawiedliwości, przez prezesów sądów
apelacyjnych oraz przez rady izb notarialnych.
Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku powoływania i wyznaczania siedziby
kancelarii notarialnych. Tu decyzję podejmuje Minister Sprawiedliwości tylko po
zasięgnięciu opinii właściwej izby notarialnej. Większa rola organów administracji
państwowej (Ministra Sprawiedliwości) wynika z faktu, że notariusz „działa jako
osoba zaufania publicznego, korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom
publicznym". Niemniej i tu można postulować zwiększenie roli organów samorządu
zawodowego. W tym kierunku idzie też orzecznictwo NSA(por. wyr. NSAz
16.2.1994 r., II SA 1297/93, MoP 1995, Nr 1, s. 24), ale też post. NSA z 29.3.1995 r.,
II SA 1793/93, niepubl., zawierające wątpliwości prawne w tym zakresie; glosa do
powyższego wyr. autorstwa 56 K. Ziemskiego, Rejent 1994,Rozdział
Nr 12.II. Sąd Najwyższy

Ustawy regulują wreszcie sprawy odpowiedzialności dyscyplinarnej tej grupy osób.

Delikty dyscyplinarne są uregulowane za pomocą normy blankietowej.
Odpowiedzialność ponosi się za postępowanie sprzeczne z prawem, z zasadami etyki i
godności lub za naruszenia obowiązków zawodowych (adwokaci). Ponadto adwokaci
ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną za niespełnienie obowiązku zawarcia
umowy ubezpieczenia. W przypadku odpowiedzialności notariuszy akcentuje się, że
ponoszą oni odpowiedzialność za przewinienia zawodowe, uchybienia powadze lub
godności zawodu. Artykuł 50 PrNot stanowi: „Notariusz odpowiada dyscyplinarnie
za przewinienia zawodowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawnych,
uchybienia powadze lub godności zawodu, jak również za niespełnienie obowiązku
zawarcia umowy ubezpieczenia". Z odpowiedzialności radców prawnych wyłącza się
czyny związane z naruszeniem porządku i dyscypliny pracy, mimo iż mogą być oni
zatrudnieni na podstawie stosunku pracy. System kar - niezwiązanych z danym
rodzajem deliktu - jest ukształtowany swoiście. Rozpoczyna się od upomnienia i
nagany, dalej polegać może na zawieszeniu w czynnościach, a najwyższą karą jest
pozbawienie prawa wykonywania zawodu (prowadzenia kancelarii notarialnej).
Pojawia się też kara pieniężna. Postępowanie toczy się przed sądami
dyscyplinarnymi, wyłonionymi przez samorząd zawodowy. Rzeczników dys-
cyplinarnych również wyłania ten samorząd. Niemniej, pewne kompetencje zastrzega
się dla organów stojącychNb.
„na zewnątrz" samorządu. Na przykład, gdy chodzi o
19-20
notariuszy, od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego służy kasacja do Sądu
Najwyższego nie tylko obwinionemu i rzecznikowi dyscyplinarnemu, ale także
Ministrowi Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Krajowej
Radzie Notarialnej (art. 63a PrNot). Podobną regulację zawiera art. 91a PrAdw.

126 Można też postawić pytanie, czy w świetle ustawy o komornikach sądowych i
egzekucji do wolnych zawodów prawniczych należy zaliczyć również komorników
sądowych. Artykuł 1 tej ustawy stanowi wprawdzie, że komornik jest
funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym, ale wiele
 postanowień ustawy wskazuje, że zawód ten upodabnia się dziś do zawodu wolnego.
Nie jest on wykonywany na podstawie stosunku pracy. Komornik sądowy pobiera
opłaty egzekucyjne, prowadzi kancelarię komorniczą. Wierzyciele mają prawo
wyboru komornika, istnieje samorząd komorniczy, komornik podlega
odpowiedzialności dyscyplinarnej itp. Podobnie jak notariusz, komornik
powoływany jest przez Ministra Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii samorządu
komorniczego31.

Można też stawiać pytanie, czy do zawodów prawniczych zaliczyć kuratorów

sądowych. Działają oni w oparciu o przepisy ustawy z 27.7.2001 r. o kuratorach
sądowych (Dz.U. Nr 98, poz. 1071§ 6. Sąd Najwyższy
ze zm.), w świetletworzy
dla których ustawysię
z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym 57
odrębny samorząd
zawodowy.
awody medyczne i podobne
127 Ta grupa zawodów obejmuje różne formy aktywności i osoby, które zajmują się
zdrowiem w szerokim tego słowa znaczeniu (także leczeniem zwierząt i farmacją).
Nie sposób ustalić za pomocą wymiernych kryteriów, które z zawodów zaliczyć do tej
grupy (np. rysuje się wątpliwość, czy diagnostów laboratoryjnych zaliczyć do
zawodów medycznych, czy technicznych; por. ustawa z 27.7.2001 r. o diagnostyce
laboratoryjnej, tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 144, poz. 1529 ze zm.). Z tych przyczyn
trzeba zastosować kryterium formalne: zaliczyć tylko te zawody, których
wykonywanie zostało unormowane przepisami charakterystycznymi dla zawodów
wolnych. W praktyce wiele osób zaliczonych do tej grupy (np. pielęgniarki),
wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy i w tych sytuacjach traci on
charakter zawodu wolnego. Dla wszystkich zawodów medycznych utworzono
samorząd. Przekazano mu wiele uprawnień publicznoprawnych dotyczących
wykonywania zawodu. Odpowiedzialność tej grupy osób, typu dyscyplinarnego,
nazywa się odpowiedzialnością zawodową. Jej wymiar powierza się organom
samorządu zawodowego.

Nb. 63-6

31 Por. też J. Jankowski, Ustawa o komornikach sądowych i

egzekucji. Komentarz, Warszawa 2000.
31Zawierają opracowanie M. Nesterowicza, Prawo
medyczne, Toruń 1994, s. 127 i nast.
terystyczne jest wreszcie i to, że przepisy regulujące te zawody pochodzą z różnych
okresów, zatem ulegają zmianom.

Jeśli chodzi o zawód lekarza i lekarza dentysty, regulacja prawna zawarta 128 jest w
ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Z regulacją tą wiąże się ściśle ustawa z
17.5.1989 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 30, poz. 158 ze zm.) oraz uchwała III
Krajowego Zjazdu Lekarzy z 1993 r. zawierająca Kodeks Etyki Lekarskiej1. Sprawa
wykonywania zawodu lekarza weterynarii została uregulowana ustawą o zawodzie
lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych. Sprawy wykonywania
zawodu pielęgniarek i położnych reguluje ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej.
58 Rozdział II. Sąd Najwyższy
Sprawy zawodu farmaceuty normuje ustawa z 19.4.1991 r. o izbach aptekarskich
(tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz. 856) oraz we fragmentach ustawa z 6.9.2001
r. - Prawo farmaceutyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.).

Natomiast status prawny psychologów reguluje ustawa z 8.6.2001 r. o zawodzie

psychologa i samorządzie zawodowym psychologów (Dz.U. Nr 73, poz. 763 ze zm.).
rze
Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty normuje sprawy wykonywa- 129 nia
zawodu nie tylko lekarzy, ale również lekarzy dentystów (art. 1). Ustala przede
wszystkim, kto może wykonywać ten zawód, jakie są „zasady" wykonywania
zawodu, reguluje też relację lekarz - pacjent, co już w zasadzie nie należy do
interesującego nas tematu. Sprawy odpowiedzialności zawodowej tej kategorii osób
normuje ustawa o izbach lekarskich. Z punktu widzenia wykonywania zawodu
lekarza, znaczenie posiadają również inne ustawy, a w szczególności ustawa z
30.8.1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89
ze zm.).

Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty reguluje też, dotychczas sporne32,

sprawy wykonywania tych zawodów przez cudzoziemców (por. art. 7 i 9 ZawLekU).
O dopuszczeniu cudzoziemców do wykonywania zawodu decyduje okręgowa rada
lekarska. Jedynie gdy cudzoziemiec bierze udział w konsylium i wykonuje pewne
zabiegi z tego tytułu w szpitalu klinicznym lub medycznym instytucie naukowym,
wystarczy zawiadomienieNb. organów
19-20 samorządu lekarskiego. Należy też brać pod

32 Por. wyr. NSA z 23.9.1994 r., II SA 390/94, ONSA

1995, Nr 3, poz. 127, ale też odmienne stanowisko zajęte w
uchw. SN z 27.4.1995 r., III AZP 4/95, OSNP 1995, Nr 19,
poz. 234.
 uwagę postanowienia Układu Europejskiego, który gwarantuje swobodę
wykonywania wolnych zawodów. Z tych przyczyn

izowano art. 5 i dodano art. 5a ZawLekU, które ustalają, że nie tylko obywatele polscy, ale
także obywatele państw członkowskich mają prawo wykonywania zawodu lekarza i
lekarza dentysty. Nadzór nad wykonywaniem indywidualnej praktyki lekarskiej,
indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej oraz nad grupową praktyką należy
do okręgowej rady lekarskiej. Nadzór nad zakładami opieki zdrowotnej należy już
jednak do ministra właściwego ds. zdrowia oraz wojewodów w stosunku do zakładów
prowadzących działalność na terenie województwa33. Rozciąga się to także na
§ 6. Sąd Najwyższy w świetle ustawy z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym 59
wykonywanie praktyki przez cudzoziemców.

Ustawa ustala wymagania, które musi spełnić osoba zamierzająca wykonywać zawód
lekarza i lekarza dentysty. W szczególności musi ona posiadać obywatelstwo polskie
(lub obywatelstwo państwa Unii Europejskiej), dyplom odpowiedniej uczelni, odbyć
staż podyplomowy i złożyć egzamin państwowy (art. 5 ZawLekU). Okręgowa rada
lekarska przyznaje pełne lub ograniczone prawo wykonywania zawodu i prowadzi
rejestr wydanych uprawnień (art. 8 ZawLekU). Lekarz może uzyskać tytuł specjalisty
w określonej dziedzinie medycyny po odbyciu przeszkolenia i złożeniu egzaminu
państwowego albo po uznaniu równoważnego tytułu specjalisty uzyskanego za
granicą (art. 16 ZawLekU). Ustawa gwarantuje dotychczas nabyte prawo do
wykonywania zawodu oraz specjalizacji (art. 62 i 64 ZawLekU).

Jeśli chodzi o katalog obowiązków lekarza, ustawa wymienia m.in.: udzielanie

pomocy lekarskiej, udzielanie informacji o stanie zdrowia, udzielanie świadczeń
lekarskich, w zasadzie po wyrażeniu zgody przez pacjenta, a w pewnych sytuacjach,
gdy istnieje podwyższone ryzyko - zgody pisemnej, zachowania intymności i
godności osobistej pacjenta, zachowania w tajemnicy informacji dotyczącej leczenia,
prowadzenia indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta, ordynowania
środków farmaceutycznych i materiałów medycznych dopuszczonych do obrotu w
RP itp. (art. 30 i nast. ZawLekU). Lekarz obowiązany jest przestrzegać zasad
Kodeksu Etyki Lekarskiej. Za naruszenie obowiązków lekarz może ponosić różnego
rodzaju odpowiedzialność34, w szczególności odpowiedzialność zawodową przed
Nb. 63-6
sądami lekarskimi, powoływanymi przez samorząd lekarski. Najwyższą sankcją jest
kara pozbawienia prawa wykonywania zawodu.

erynarze

33 Por. Z. Leoński, K. Wojtczak, Komentarz do ustawy o

zakładach opieki zdrowotnej, Warsza- wa-Poznań 1993, s. 89 i
nast.
34 Por. M. Nesterowicz, op. cit., s. 32 i nast.
 Wykonywanie zawodu lekarza weterynarii normuje ustawa o zawodzie le- 130
karza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych. Dopuszczenie do wykonywania
zawodu następuje poprzez wpis na listę lekarzy weterynarii przez okręgową radę
lekarsko-weterynaryjną. Wpis poprzedza stwierdzenie, że kandydat spełnia stawiane
ustawą wymagania: posiada odpowiedni dyplom, obywatelstwo polskie lub innego
państwa członkowskiego Unii, zdolność do czynności prawnych, wykazuje
nienaganną postawę etyczną, korzysta w pełni z praw publicznych, posiada stan
zdrowia pozwalający na wykonywanie zawodu. Obowiązki związane z
wykonywaniem zawodu ustalono w sposób generalny: wykonywanie zawodu ze
szczególną starannością w oparciu o zasady etyki i deontologii weterynaryjnej.
Niemniej z ustawy wynika, Rozdziałpolegają
60 że obowiązki lekarzy weterynarii II. Sąd Najwyższy
również na
przestrzeganiu przepisów prawnych związanych z wykonywaniem zawodu. Lekarz
weterynarii przed rozpoczęciem wykonywania zawodu musi uzyskać wpis w tej izbie
okręgowej, na terenie której ma wykonywać zawód. Za naruszenie obowiązków
lekarz weterynarii podlega odpowiedzialności zawodowej przed sądami
lekarsko-weterynaryjnymi (okręgowym sądem lekarsko-weterynaryjnym i
Krajowym Sądem Lekarsko-Weterynaryjnym jako sądem II instancji). Kary, które te
sądy mogą stosować, to upomnienie, nagana, zawieszenie w prawach wykonywania
zawodu oraz pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Przepisy proceduralne
zawiera rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 29.7.1993
r. w sprawie postępowania dotyczącego odpowiedzialności zawodowej lekarzy
weterynarii (Dz.U. Nr 79, poz. 371). Do uchwał organów samorządu regulujących
wykonywanie zawodu, zawieszenie lub pozbawienie prawa wykonywania zawodu
stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczące decyzji.
Okręgowa rada może też zobowiązać lekarza weterynarii, u którego stwierdzono
niedostateczne przygotowanie zawodowe, do odbycia przeszkolenia uzupełniającego
pod rygorem utraty prawa wykonywania zawodu.

Z punktu widzenia wykonywania zawodu lekarza weterynarii pewne znaczenie mają

dwie ustawy: z 10.12.2003 r. o kontroli weterynaryjnej w handlu (Dz.U. z 2004 r. Nr
16, poz. 145 ze zm.) oraz z 18.12.2003 r. o zakładach leczniczych dla zwierząt (Dz.U.
z 2004 r. Nr 11, poz. 95 ze zm.).
ntyści
W sprawach dotyczących Nb.wykonywania
19-20 zawodu obowiązuje ustawa o zawo- 131
dach lekarza i lekarza dentysty, która uchyliła przepisy z 1927 r. o wykonywaniu
praktyki dentystycznej. W sprawach samorządu zawodowego ma zastosowanie
ustawa o izbach lekarskich (jest to samorząd wspólny dla obu rodzajów zawodów
lekarskich).
lęgniarki i położne
134 Sprawy wykonywania zawodu położnych i pielęgniarek reguluje obecnie
ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej, a sprawy samorządu zawodowego tych
osób - ustawa z 19.4.1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz.U. Nr 41,
poz. 178 ze zm.). Pierwsza z tych ustaw ustala, na czym polega wykonywanie zawodu
 pielęgniarki (art. 4) i położnej (art. 5). Oba zawody można wykonywać dopiero po
stwierdzeniu tego prawa przez okręgową radę pielęgniarek i położnych (art. 11).
Ustawa ustala warunki, jakie musi spełnić kandydatka (kandydat) do tego zawodu.
Organ samorządu zawodowego (okręgowa rada pielęgniarek i położnych) może też
wyrazić zgodę na wykonywanie zawodu cudzoziemcowi, na określony czas lub na
stałe, jeśli spełnia on określone warunki (art. 13). Inaczej unormowano wszakże
sprawy wykonywania zawodu przez obywateli państwa członkowskiego Unii
Europejskiej (art. 11-11b). Podjęcie zawodu po przerwie co najmniej pięcioletniej od
ukończenia stażu lub w trakcie wykonywania zawodu wymaga odbycia przeszkolenia
(art. 15). Można dodać, iż marszałek województwa,
§ 6. Sąd po zasięgnięciu
Najwyższy w świetle opinii okręgowej
ustawy z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym 61
rady pielęgniarek i położnych, ustala listę zakładów opieki zdrowotnej uprawnionych
do prowadzenia staży podyplomowych. Obok odpowiedzialności zawodowej, w
wyniku której można stosować najwyższą sankcję pozbawienia prawa wykonywania
zawodu, przewiduje się także postępowanie administracyjne, w wyniku którego
okręgowa rada może orzec o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu lub
ograniczeniu wykonywania określonych czynności zawodowych (art. 16). Artykuł 17
omawianej ustawy ustala w sposób generalny, kiedy wygasa prawo wykonywania
zawodu. Rozdział 4 ustawy reguluje wreszcie zasady wykonywania zawodu przez
pielęgniarki i położne. Chodzi tu o takie zasady, jak przestrzeganie tajemnicy
zawodowej, obowiązek informowania pacjenta o stanie zdrowia, obowiązek
wykonywania zleceń lekarskich. Szczególne znaczenie, zwłaszcza z punktu widzenia
odpowiedzialności zawodowej, ma uchwała II Krajowego Zjazdu Pielęgniarek i
Położnych z 4.12.1995 r. zawierająca Kodeks etyki zawodowej polskiej pielęgniarki i
położnej.
maceuci
135 Po sprywatyzowaniu większości aptek zawód farmaceuty stał się ponownie
zawodem wolnym, choć osoby go wykonujące mogą być zatrudnione na podstawie
stosunku pracy. Z ustawy o izbach aptekarskich, która nie tylko normuje
problematykę samorządu, ale także dotyczy wykonywania zawodu, wynikają
określone reguły dotyczące realizacji zawodu farmaceuty.

Zawód farmaceuty jest wprawdzie wykonywany z reguły w aptekach, ale również Nb. 63-6
może być wykonywany w hurtowniach środków farmaceutycznych. Ustawa stanowi,
iż wykonywanie tego zawodu ma na celu ochronę zdrowia publicznego i obejmuje
udzielanie usług farmaceutycznych polegających na podejmowaniu czynności
określonych w art. 2a ust. 1 i 2. Ustawa rozróżnia wykonywanie czynności fachowych
w ramach samodzielnego wykonywania zawodu oraz działanie osób, które wykonują
wprawdzie czynności fachowe, ale nie posiadają prawa samodzielnego wykonywania
zawodu aptekarskiego. Osoby posiadające uprawnienia do samodzielnego
wykonywania zawodu aptekarskiego lub w hurtowni farmaceutycznej muszą spełniać
określone wymagania (muszą mieć wyższe wykształcenie, uzyskać wpis dokonany
 przez okręgową izbę aptekarską). Ustawa o izbach aptekarskich zawiera odrębne
postanowienie dotyczące uzyskania dyplomu wydanego przez państwo członkowskie
Unii Europejskiej (art. 2b).

Dotychczas budziło pewne kontrowersje to, czy izba aptekarska może występować na
prawach strony w sprawach wydawania koncesji. Dziś odpadł jednak wymóg
uzyskiwania koncesji i został on zastąpiony zezwoleniem na prowadzenie apteki
wydawanym przez wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego lub zezwoleniem
Głównego Inspektora Farmaceutycznego na prowadzenie hurtowni farmaceutycznej.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyr. z 19.11.1993 r., II SA 2017/92, MoPod 1994,
62 Rozdział II. Sąd Najwyższy
Nr 5, s. 153, stał na stanowisku, że w sprawach udzielania lub cofania koncesji na
apteki izby aptekarskie mogły występować na prawach strony. Inne zdanie wyraża w
tym zakresie Z. Kmieciak - glosa do tego wyr., zamieszczona w EP 1994, Nr 10, który
uważa, że współdecydowanie wyklucza uczestnictwo w postępowaniu na prawach
strony.
Kwalifikacje wymagane do pełnienia funkcji kierownika apteki i kierownika
hurtowni farmaceutycznej normują art. 84 oraz 88 ustawy - Prawo farmaceutyczne.
Ustawa ta normuje także obowiązki (odpowiedzialność) kierownika apteki i hurtowni
farmaceutycznej. Ustala zadania aptek, ich rodzaje, wydawanie środków
farmaceutycznych i materiałów medycznych itp. oraz formy sprawowania nadzoru
farmaceutycznego. Sprawy odpowiedzialności zawodowej przed sądami
aptekarskimi normuje natomiast ustawa o izbach aptekarskich.
ychologowie
Zbliżone do zawodów medycznych czynności wykonują psychologowie. Sta- 134 tus
prawny tego zawodu normuje ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie

Nb. 19-20
zawodowym psychologów. Ustawa - jak wskazuje jej tytuł - normuje nie tylko sprawy
wykonywania zawodu psychologa, ale również zagadnienia samorządu zawodowego
tej grupy osób.

Do zadań tej grupy zawodowej należy świadczenie usług psychologicznych, które

polegają przede wszystkim na: „1) diagnozie psychologicznej,

6) opiniowaniu,

7) orzekaniu, o ile przepisy odrębne tak stanowią,

8) psychoterapii,

9) udzielaniu pomocy psychologicznej" (art. 4 ust. 1).

Prawo wykonywania tego zawodu powstaje z chwilą wpisu na listę psychologów

Regionalnej Izby Psychologów. Na listę psychologów można też wpisać
cudzoziemca, o ile umowy międzynarodowe tak stanowią i jeżeli przedstawi on
dokumenty wykonywania tego

Przewiduje się odpowiedzialność dyscyplinarną przed organami samorządu

zawodowego (art. 20 i nast.). Niemniej zapewnia się też prawo określonym pod-
miotom (w tym stronom) odwołania się do sądu apelacyjnego (art. 48). Przewiduje się
funkcjonowanie samorządu zawodowego na szczeblu krajowym i regionalnym,
obejmującym obszar jednego województwa. Do czasu powołania tego samorządu
przewiduje się powołanie Komitetu Organizacyjnego Izb Psychologów.
§ 23. Zawody techniczne
135 Jest kwestią umowną, co będziemy rozumieli przez określenie „zawody
techniczne". Który zawód jest dziś bardziej nasycony elementami „techniki", który
zaś nie, jest rzeczą trudną do ustalenia. Przyjmujemy, że do tej grupy zawodów w
świetle obowiązujących przepisów zaliczyć wypadnie przede wszystkim
wykonywanie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, wykonywanie
uprawnień urbanistycznych, wykwalifikowanych funkcji w górnictwie i w geologii
czy samodzielnych funkcji w dziedzinie geodezji i kartografii. Charakterystyczne dla
tych zawodów jest to, że nie zawsze tworzy się dla nich samorząd zawodowy.
Regulacje dotyczące tych zawodów znajdują się w odpowiednich działach prawa
materialnego, a swoista odpowiedzialność za naruszenie przepisów (zasad etyki)
odbywa się przed organami administracji rządowej. Nie dotyczy to jednak kadr
 64 Rozdział III. Sądy powszechne

kwalifikowanych w dziedzinie górnictwa i geologii, gdzie brak jest tej

odpowiedzialności.

Sprawy wolnych zawodów technicznych normują przede wszystkim przepi- 136 sy

ustawy - Prawo budowlane, a także ustawa z 15.12.2000 r. o samorządach
zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz.U. z 2001 r.
Nr 5, poz. 42 ze zm.). Przepisy o samodzielnych funkcjach w dziedzinie geodezji i
kartografii zawiera ustawa - Prawo geodezyjne i kartograficzne, natomiast ustawa -
zawodów i czy mamy tu do czynienia z wolnym zawodem, czy też tylko z zawodem
regulowanym. Z tych przyczyn niżej zamieścimy jedynie wzmianki dotyczące tej
kategorii zawodów.

Ustawa o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa 137 oraz

urbanistów rozróżnia właśnie trzy rodzaje zawodów: zawód architekta, zawód
inżyniera budownictwa i zawód urbanisty. Mają one w praktyce największe
znaczenie35. Istotę tych zawodów określa art. 2 wymienionej wyżej ustawy. Niemniej,
gdy chodzi o kwalifikacje architektów i inżynierów budownictwa, odsyła się tu do
postanowień art. 12 i nast. PrBud, które przewiduje też weryfikację uprawnień
obywateli należących do państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz
Konfederacji Szwajcarskiej (art. 12a). Gdy chodzi natomiast o zawód urbanisty, art. 2
ust. 3 ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz
urbanistów określa go ogólnie, natomiast art. 5 ust. 3 traktuje o nabyciu uprawnień w
oparciu o uchylone

dziś już przepisy o planowaniu przestrzennym. Po wejściu w życie omawianej ustawy (tj. 24.1.2002
r.) nadawanie i pozbawianie uprawnień budowlanych i tytułu rzeczoznawcy
budowlanego należy do samorządu zawodowego, podobnie jak prowadzenie
egzaminów i potwierdzanie kwalifikacji w zawodzie urbanisty. Wykonywanie
samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie,

35 Szczegółowiej por. Z. Leoński, Uprawnienia

urbanistyczne i samodzielne funkcje techniczne w
budownictwie, [w:] Z. Leoński, M. Szewczyk, Zasady prawa
budowlanego i zagospodarowania przestrzennego,
Bydgoszcz-Poznań 2002.
Nb. 101-102
 § 8. Organizacja i organy sądów powszechnych 65

1) zasięgnięciu opinii kolegium właściwego sądu oraz odpowiedniego organu

Policji - kandydatów na stanowiska sędziów sądów powszechnych (art. 58 § 2-5
PrUSP);
2) określa, po upływie jakiego czasu i z dopełnieniem jakich warunków akta spraw
sądowych podlegają zniszczeniu w całości lub w części albo przekazaniu
archiwum państwowym (rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 5.3.2004 r.
w sprawie archiwizowania akt spraw sądowych, Dz.U. Nr 46, poz. 443);
3) określa (w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, po za-
sięgnięciu opinii KRdS) szczegółowy zakres i sposób przeprowadzania badań
kandydatów do objęcia urzędu sędziego (art. 57 § 6 PrUSP);
4) określa szczegółowe czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego
postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych (art. 41
§ 2 PrUSP).

§ 8. Organizacja i organy sądów powszechnych

Sądy powszechne tworzy i znosi oraz ustala ich siedziby oraz obszar właś- 84 ciwości
- w drodze rozporządzenia - Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii KRdS. W
tym samym trybie może on także tworzyć i znosić poza siedzibami sądów rejonowych -
wydziały zamiejscowe, sądy grodzkie oraz w okręgowych - ośrodki zamiejscowe i
wydziały zamiejscowe. Należy dodać
- z innego okręgu sądowego z obszaru tej samej apelacji oraz utworzyć sądy
gospodarcze w miastach niebędących siedzibą sądu okręgowego lub w miastach
funkcjonujących na prawach powiatu. Minister może również przekazać jednemu
sądowi rejonowemu rozpoznawanie spraw należących do kompetencji wydziału
rodzinnego i nieletnich w zakresie właściwości więcej niż jednego spośród sądów
rejonowych, działających w tym samym okręgu sądowym. Ma on przy tym możliwość
przekazania jednemu sądowi rejonowemu - sądowi gospodarczemu, w którym został
utworzony wydział do spraw upadłościowych i układowych, rozpoznawanie spraw
należących do właściwości innych sądów rejonowych (gospodarczych), dział aj ących w
tym samym okręgu sądowym. Co więcej Minister Sprawiedliwości może powierzyć
- kierując się liczbą spraw wpływających do sądów rejestrowych oraz względami
ekonomicznymi postępowania rejestrowego - prowadzenie rejestrów, przekazanych
ustawami do właściwych sądów rejonowych, jednemu z nich dla dwu lub więcej tych
sądów. Oprócz tego może zlecić jednemu z sądów gospodarczych dla obszaru
właściwości dwu lub więcej tych sądów lub części obszarów ich właściwości
prowadzenie Krajowego Rejestru Sądowego.

Nb. 97-100
 66 Rozdział III. Sądy powszechne

87 Ustawa stanowi, że sąd rejonowy, którego organem jest prezes sądu, dzieli się na
wydziały:
1) cywilny - do spraw z zakresu prawa cywilnego;
2) karny - do spraw z zakresu prawa karnego, w tym do spraw o wykroczenia
rozpoznawanych w II instancji;
3) rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny) - do spraw:
a) z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego,
b) dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich,
c) dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków
odurzających i psychotropowych,
d) należących do sądu opiekuńczego;
4) pracy (sąd pracy) - do spraw z zakresu prawa pracy;
5) ksiąg wieczystych - do prowadzenia ksiąg wieczystych oraz do innych spraw
cywilnych z zakresu postępowania wieczystoksięgowego (art. 12 ust. 1 PrUSP.
Do orzekania w sądach pracy wyznacza się przede wszystkim sędziów i ławników
wykazujących szczególną znajomość problematyki spraw pracowniczych.
Zgodnie z art. 12 § 2 PrUSP w sądzie rejonowym mającym siedzibę w mie- 88
ście będącym siedzibą
rejonowych. Na ich powoływanie decydujące znaczenie ma liczba spraw, które
wpływają do sądów, oraz względy ekonomii postępowania sądowego. Sądom grodzkim
powierza się rozpoznawanie spraw:
1) o wykroczenia w I instancji,
2) o wykroczenia skarbowe, a także o przestępstwa skarbowe, z wyjątkiem spraw
niepodlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym,
3) o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego,
4) o pozostałe przestępstwa, podlegające rozpoznaniu w postępowaniu przy-
spieszonym oraz postępowaniu uproszczonym,
5) cywilnych, podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, z wyjątkiem
spraw rozpoznawanych w europejskim postępowaniu nakazowym oraz dotyczących
depozytów sądowych i przepadku rzeczy.
91 Zgodnie z ustawą sąd okręgowy, którego organami są prezes sądu oraz kolegium sądu,
dzieli się na wydziały:
1) cywilny - do rozpoznawania w I instancji spraw cywilnych i rodzinnych oraz do
rozpoznawania w II
rodzaju i liczby spraw wpływających do sądu, liczby sędziów i ilości sądów w
obszarze właściwości, a także zapewnienia prawidłowego wykonywania czynności
nadzorczych. Tworzy je i znosi Minister Sprawiedliwości w drodze zarządzenia.
W zakresie finansowym i gospodarczym organem sądu apelacyjnego oraz sądu
okręgowego jest dyrektor danego sądu, a w sądzie rejonowym (w razie powołania) -
kierownik finansowy sądu. Ponadto dyrektor sądu oraz kierownik finansowy sądu

Nb. 101-102
 § 8. Organizacja i organy sądów powszechnych 67
podlegają służbowo prezesowi sądu. Jednakże zgodnie z art. 177 § 2 i 4 PrUSP (który
wszedł w życie 1.1.2003 r.) dyrektor sądu apelacyjnego, wykonując zadania i
kompetencje dysponowania budżetem sądów na obszarze apelacji oraz sprawując
kontrolę gospodarki finansowej i gospodarowania mieniem Skarbu Państwa przez te
sądy, podlega bezpośrednio Ministrowi Sprawiedliwości. Dyrektor sądu okręgowego
podlega natomiast dyrektorowi sądu apelacyjnego, a kierownik finansowy sądu
rejonowego - dyrektorowi danego sądu okręgowego. W dodatku art. 177 § 1 PrUSP
stanowi, że Minister Sprawiedliwości jest dysponentem części budżetowej
odpowiadającej sądom powszechnym.
Sąd może pełnić czynności poza swoją siedzibą, a w razie konieczności poza 93
obszarem swej właściwości, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości lub
jeżeli dzięki temu nastąpi znaczne zaoszczędzenie kosztów. W wypadkach
przewidzianych w ustawach sądy są obowiązane spełniać poszczególne czynności
sądowe na żądanie innych sądów oraz innych organów. Są również zobowiązane do
udzielenia pomocy sądowej na żądanie sądów zagranicznych, jeżeli jest zapewniona
wzajemność (tylko żądanie pomocy sądowej przez Ministra Sprawiedliwości jest
bezwzględnie wiążące dla sądu). W takiej sytuacji należy się zwracać do sądu, w
którego okręgu czynność ma być wykonana.
Sędziego może w jego czynnościach zastąpić sędzia tego samego sądu (na 94
podstawie zarządzenia przewodniczącego wydziału lub prezesa sądu wydanego na
wniosek sędziego albo z urzędu, w celu zapewnienia sprawności postępowania), sądu
równorzędnego lub wyższego czy niższego, jednakże w składzie orzekającym może
brać udział tylko jeden sędzia innego sądu, a sędzia niższego sądu nie może być
przewodniczącym składu sądu. Minister Sprawiedliwości
może wszakże przyznać sędziemu sądu rejonowego, delegowanemu do sądu
okręgowego, prawo przewodniczenia w sprawach rozpoznawanych przez ten sąd w I
instancji w składzie jednego sędziego i dwóch ławników oraz w składzie jednego
sędziego.
W razie przypuszczeń, że sprawa może trwać dłuższy czas, prezes sądu może
wyznaczyć dodatkowego do rozprawy jednego sędziego, który bierze udział w naradzie
i głosowaniu, jeżeli jeden z sędziów nie może uczestniczyć w składzie sądzącym. W
razie potrzeby prezes sądu może wyznaczyć dwóch sędziów dodatkowych. W takiej
sytuacji wskazuje on kolejność, w jakiej będą oni brać udział w naradzie i głosowaniu.
Spełnienie czynności przez innego sędziego niż ten, który był do niej powołany, według
podziału czynności nie wpływa na jej ważność.
95 Jak już wcześniej wspomniano, organem każdego sądu powszechnego jest prezes sądu,
który nim kieruje i reprezentuje go na zewnątrz (z wyjątkiem spraw należących do
dyrektora sądu lub kierownika finansowego sądu). Prezes pełni także czynności z
zakresu administracji sądowej oraz inne czynności zapisane w odrębnych przepisach.

Nb. 97-100
 68 Rozdział III. Sądy powszechne

Jest on przede wszystkim zwierzchnikiem służbowym sędziów danego sądu - powierza

im pełnienie funkcji oraz zwalnia z ich sprawowania. Prezes sądu w zakresie
administracji sądowej podlega Ministrowi Sprawiedliwości oraz prezesowi sądu
przełożonego. Należy dodać, że prezesa sądu zastępuje wiceprezes, a w razie jego
nieobecności - wyznaczony sędzia.
Prezes sądu okręgowego wykonuje czynności administracji sądowej w stosunku do
sądów rejonowych na obszarze właściwości sądu okręgowego oraz sprawuje nadzór nad
działalnością tych sądów. Podobnie prezes sądu apelacyjnego sprawuje nadzór nad
działalnością administracyjną sądów okręgowych na obszarze właściwości sądu
apelacyjnego. Ponadto prezes sądu apelacyjnego w uzasadnionych wypadkach lub na
wniosek prezesa sądu okręgowego może również podjąć czynności z zakresu nadzoru
nad działalnością sądów rejonowych na obszarze apelacji.
96 Prezesa sądu apelacyjnego powołuje Minister Sprawiedliwości (wcześniej
przedstawiając zgromadzeniu ogólnemu kandydata na prezesa), spośród sędziów sądu
apelacyjnego, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji.
Terminem wiążącym wydanie opinii są dwa miesiące od przedstawienia kandydata
właściwemu zgromadzeniu ogólnemu. Gdy zostanie on przekroczony, Minister
Sprawiedliwości może powołać prezesa sądu apelacyjnego bez zasięgnięcia opinii. W
razie wydania przez zgromadzenie ogólne negatywnej opinii o kandydacie Minister
Sprawiedliwości może go powołać po uzyskaniu pozytywnej opinii KRdS. Natomiast
jej negatywna opinia jest już dla Ministra Sprawiedliwości wiążąca.

Nb. 101-102
 § 8. Organizacja i organy sądów powszechnych 69
Zgodnie z art. 23 § 6 PrUSP wiceprezesa sądu apelacyjnego powołuje Mi- 97
nister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu apelacyjnego, na wniosek prezesa
danego sądu apelacyjnego, po zasięgnięciu opinii kolegium tego sądu. Minister
Sprawiedliwości ustala także na wniosek prezesa sądu apelacyjnego liczbę
wiceprezesów tego sądu. Zgodnie z wyr. TK z 15.1.2009 r. (K 45/07, Dz.U. z 2009 r.
Nr 9, poz. 57) art. 22 § 6 w zakresie, w jakim nie przewiduje maksymalnego okresu
sprawowania funkcji przez osobę powołaną do pełnienia tymczasowo funkcji
prezesa sądu, jest niezgodny z art. 10 ust. 1 i art. 173 Konstytucji RP.
Prezesa sądu okręgowego powołuje Minister Sprawiedliwości spośród sę- 98 dziów sądu okręgowego
albo sądu apelacyjnego, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu
na obrót hurtowy i indywidualny), ustalania wewnętrznych stref trzeźwości itp., jako że
wykraczają one poza omawiany w tym rozdziale temat.

Swoiste formy zabezpieczenia społecznego przewiduje ustawa z 27.8.1997 r. 328 o rehabilitacji

zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. Dz.U. z
2008 r. Nr 14, poz. 92 ze zm.). O niepełnosprawności orzekają odrębne organy:
powiatowe zespoły ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności ijako II
instancja-wojewódzkie zespoły (art. 6). Zespoły te orzekają również o wskazaniach
dotyczących form udzielania pomocy. Pomoc polega głównie na rehabilitacji osób
niepełnosprawnych (art. 7 i nast.) oraz ochronie osób zatrudnionych, udzielaniu
pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej (art. 11 i nast.). Pracodawcy
zatrudniający osoby niepełnosprawne korzystają z określonych ulg (art. 21 i nast.).
Zadania przewidziane przez ustawę realizują organy administracji rządowej, a przede
wszystkim samorządu terytorialnego.

329 W innych ustawach można również znaleźć regulacje związane z udzieleniem

pomocy społecznej (zabezpieczenia społecznego) określonym kategoriom osób. Na
przykład w ustawie z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) mowa jest o
opiece socjalnej, medycznej i prawnej udzielanej przez organy administracji rządowej i
samorządu terytorialnego kobietom w ciąży. Ustawa z 9.11.1995 r. o ochronie zdrowia
przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 1996 r. Nr 10,
poz. 55 ze zm.) traktuje o obowiązku organów administracji rządowej i samorządu
terytorialnego do ochrony zdrowia przed następstwami używania tytoniu itp. Nie zawsze
są to jednak obowiązki wymierne, nadające się do regulacji prawnej.

Dotyczy to np. obowiązku promocji zdrowia poprzez propagowanie stylu życia

wolnego od nałogu palenia papierosów i używania wyrobów tytoniowych (art. 3 pkt 2).
Niemniej w ustawie znajdują się zakazy ogólnie obowiązujące (np. zabrania się palenia
wyrobów tytoniowych w zakładach opieki obowiązki pieszego, korzystanie z chodnika,
sposób przechodzenia przez jezdnię itp. Innych przykładów ustanawiania obowiązków

Nb. 97-100
 70 Rozdział III. Sądy powszechne

przez przepis ogólny, bez potrzeby wydawania aktów indywidualnych, dostarcza ustawa
z 27.4.2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze
zm.), która ustala warunki korzystania z gruntów, sposoby ochrony wód śródlądowych
itp.

Niekiedy wyodrębnia się różnego rodzaju inspekcje (np. sanitarną, ochrony środowiska,
farmaceutyczną itp.) lub „nadzory" (np. nadzór budowlany), których celem jest kontrola,
czy adresat norm powszechnie obowiązujących, z których wprost wynikają określone
obowiązki, przestrzega nakazów i zakazów w nich zawartych. Przepisy takie z reguły
zawierają fragmenty procedur kontrolnych, pozwalających organowi administracji
publicznej na ingerencję w dobra adresata (np. możliwość wejścia na dany teren czy do
obiektu, żądanie udostępnienia dokumentów itd.). W następstwie tych czynności
kontrolnych mogą być wydawane decyzje administracyjne (np. organ nadzoru
budowlanego wydaje decyzje o rozbiórce obiektu budowlanego) lub sankcje
egzekucyjne (np. organ inspekcji sanitarnej może stosować przymus bezpośredni w
stosunku do osób niewykonujących decyzji o przymusowej hospitalizacji lub izolacji)
czy kary administracyjne (np. wojewódzki inspektor ochrony środowiska wymierza kary
pieniężne za naruszenie przepisów dotyczących wymagań ochrony środowiska)36.

36 Gdy chodzi o przepisy prawa dotyczące takich sytuacji

- por. np. Rozdział 4 - „Zasady postępowania w razie stanu
zagrożenia epidemicznego i epidemii", zawarty w ustawie z
6.9.2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz.U. Nr
126, poz. 1384) oraz art. 23 i nast. ustawy z 14.3.1985 r. o
Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r.
Nr 122, poz. 851 ze zm.), ustawa z 10.12.2003 r. o kontroli
weterynaryjnej w handlu (Dz.U. z 2004 r. Nr 16, poz. 145 ze
zm.) oraz odpowiednie artykuły ustawy z 29.1.2004 r. o
Inspekcji Weterynaryjnej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 121,
poz. 842 ze zm.) oraz art. 41 i nast. ustawy z 11.3.2004 r. o
ochronie zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych
Nb. 101-102
 § 8. Organizacja i organy sądów powszechnych 71
Niemniej, gdy w następstwie czynności kontrolnych, w ramach inspekcji czy nadzoru,
wydaje się decyzje administracyjne, mamy do czynienia z normami prawa materialnego
analogicznymi do przedstawionych wyżej (zob. Nb. 11 - konkretyzacja prawa
materialnego poprzez decyzję administracyjną).
III. Normy konkretyzowane przez czynności materialnotechniczne
Niekiedy wreszcie normy prawa materialnego ustalają prawa czy obowiązki 14
adresata bez potrzeby wydawania aktu indywidualnego (decyzji), ale jednocześnie
ustalają obowiązek organu administracji publicznej podjęcia określonej czynności
materialnotechnicznej (czynności urzędowej), polegającej np. na prowadzeniu rejestru
(np. pojazdów mechanicznych), ewidencji (np. działalności gospodarczej), stwierdzeniu
faktu zameldowania itd. Przy tym organ wydaje tu dowody rejestracyjne (np. pojazdów),
zaświadczenia (np. zaświadczenie o wpisie do ewidencji gospodarczej), dowody
osobiste, paszporty itd. W sytuacjach takich organ konkretyzuje (stosuje) przepis ogólny
poprzez czynności material- notechniczne uregulowane ustawą. Kiedy jednak pojawia
się odmowa dokonania tych czynności, wprowadza się wymóg wydania decyzji
administracyjnej, aby strony mogły korzystać ze środków ochrony przewidzianych w
KPA (od czynności materialnotechnicznych nie służą środki odwoławcze). Na przykład
ustawa o swobodzie działalności gospodarczej przewiduje formę decyzji, gdy organ
wydaje decyzję o wpisie do ewidencji (art. 29) lub odmówi dokonania wpisu do
ewidencji (art. 32), gdy wprowadzenie do systemu informatycznego jest już czynnością
materialnotechniczną, ustawa -

danego sądu.
Zgodnie z ustawą prezes i wiceprezes sądu apelacyjnego oraz sądu okrę- 100 gowego
są powoływani na okres 6 lat i nie mogą być, bezpośrednio po zakończeniu kadencji,
ponownie powołani do pełnienia tej samej funkcji.
Minister Sprawiedliwości - po zasięgnięciu opinii KRdS - może odwołać prezesa
i wiceprezesa sądu (w toku ich kadencji) w przypadku rażącego nie- wywiązywania
się z obowiązków służbowych lub gdy dalsze pełnienie przez prezesa jego funkcji z
innych powodów nie da się pogodzić z dobrem wymiaru

zwierząt (Dz.U. Nr 69, poz. 625 ze zm.). O możliwości

stosowania tzw. przymusu natychmiastowego por. art. 20 §
2 i art. 150 § 3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji.
Nb. 103
 72 Rozdział III. Sądy powszechne

sprawiedliwości. Jeżeli KRdS - w terminie miesiąca od przedstawienia zamiaru

odwołania prezesa albo wiceprezesa - opinii nie wyda, uważa się, że opinia jest
pozytywna. Wspomniana opinia nie jest wymagana w razie złożenia przez prezesa albo
wiceprezesa sądu, w trakcie kadencji, rezygnacji z pełnionej funkcji.
101 Kadencja kolegium sądu apelacyjnego trwa 2 lata. Składa się ono z trzech do pięciu
członków, wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów apelacji spośród sędziów
sądu apelacyjnego, a także z prezesa i wiceprezesów sądu apelacyjnego, przy czym
liczbę członków kolegium pochodzących z wyboru ustala zgromadzenie ogólne
sędziów apelacji. Przewodniczącym kolegium sądu apelacyjnego jest de iure prezes
sądu apelacyjnego, a w razie jego nieobecności - najstarszy służbą wiceprezes tego
sądu. Do podjęcia uchwał wymagana jest obecność co najmniej 2/3 składu kolegium
sądu apelacyjnego. Uchwały zapadają większością głosów, a w razie równej liczby
głosów decydujący jest głos przewodniczącego. Kolegium sądu apelacyjnego zbiera
się w zależności od potrzeb, jednak co najmniej raz na kwartał, a jego posiedzenia
zwołuje prezes sądu apelacyjnego z własnej inicjatywy lub na wniosek 1/3 liczby
członków kolegium. W posiedzeniach kolegiów dotyczących wyrażenia opinii o
projekcie planu fi nansowego uczestniczy z głosem doradczym dyrektor sądu apela-
cyjnego.
102 Kolegium sądu apelacyjnego realizuje zadania określone w ustawie - Prawo o ustroju
sądów powszechnych, a w szczególności:
1) na wniosek prezesa sądu apelacyjnego ustala podział czynności w sądzie
apelacyjnym, określa zasady zastępstw sędziów, a także zasady przydziału spraw
poszczególnym sędziom,
2) przedstawia zgromadzeniu ogólnemu sędziów apelacji opinię o kandydatach na
stanowiska sędziów,
3) wyraża opinię o kandydacie na wiceprezesa sądu apelacyjnego,
4) wyraża opinię o kandydatach do pełnienia w sądzie apelacyjnym funkcji prze-
wodniczących wydziałów, zastępców przewodniczących wydziałów, wizytato-
rów, kierownika szkolenia oraz funkcji albo stanowiska rzecznika prasowego,
5) rozpatruje wnioski wynikające z wizytacji i lustracji sądów,
6) rozpatruje odwołania od rozstrzygnięcia prezesa sądu apelacyjnego, odma-
wiającego zgody na podjęcie dodatkowego zatrudnienia przez sędziego,
7) wybiera zastępcę rzecznika dyscyplinarnego,
8) wyraża opinię w innych sprawach osobowych dotyczących sędziów,
9) wyraża opinię o projekcie planu finansowego (o którym mowa w art. 178 § 1
PrUSP),
10) wyraża opinię w innych sprawach przedstawionych przez prezesa sądu
apelacyjnego, KRdS oraz Ministra Sprawiedliwości,

Nb. 101-102
 § 8. Organizacja i organy sądów powszechnych 73

wyraża zgodę na delegowanie sędziego sądu okręgowego przez prezesa sądu

apelacyjnego,
wypowiada się w przypadkach zachowań sędziów naruszających zasady etyki.
Kolegium sądu okręgowego składa się z czterech do ośmiu członków wy- 103
bieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów okręgu spośród jego członków, w
tym w połowie spośród sędziów sądu okręgowego, a ponadto z prezesa sądu
okręgowego. Liczbę członków kolegium pochodzących z wyboru ustala zgro-
madzenie ogólne sędziów okręgu. Do kolegium sądu okręgowego stosuje się
odpowiednio przepisy odnoszące się do kolegium sądu apelacyjnego.
Kolegium sądu okręgowego realizuje zadania określone w ustawie, a w szcze-
gólności:
1) na wniosek prezesa sądu okręgowego wyraża opinię o projekcie podziału
czynności w sądzie okręgowym i sądach rejonowych, działających w okręgu
sądowym, zasad zastępstw sędziów i referendarzy sądowych, a także zasady
przydziału spraw poszczególnym sędziom oraz referendarzom sądowym,
2) przedstawia zgromadzeniu ogólnemu sędziów okręgu opinię o kandydatach na
stanowiska sędziów sądów rejonowych i okręgowych,
3) wyraża opinię o kandydatach na wiceprezesa sądu okręgowego oraz prezesów i
wiceprezesów sądów rejonowych,
4) wyraża opinię o kandydatach do pełnienia w sądzie okręgowym funkcji
przewodniczących wydziałów, zastępców przewodniczących wydziałów,
wizytatorów, kierownika szkolenia oraz funkcji albo stanowiska rzecznika
prasowego, a także funkcji przewodniczących wydziałów w sądach rejonowych
i wyraża opinię w sprawie zwolnienia z pełnienia tych funkcji,
5) rozpatruje wnioski wynikające z wizytacji i lustracji sądów,
6) rozpatruje odwołania od rozstrzygnięcia prezesa sądu okręgowego, odma-
wiającego zgody na podj ęcie dodatkowego zatrudnienia przez sędziego,
7) wybiera zastępcę rzecznika dyscyplinarnego,
8) wyraża opinię o projektach planów finansowych (o których mowa w art. 178 § 1
PrUSP),
9) wyraża opinię w sprawach przedstawionych przez prezesa sądu okręgowego,
prezesa sądu apelacyjnego, KRdS oraz Ministra Sprawiedliwości,
10) wyraża zgodę na delegowanie sędziego sądu rejonowego albo sędziego sądu
okręgowego przez prezesa sądu okręgowego,
11) wypowiada się w przypadkach zachowań sędziów naruszających zasady etyki.
Zgodnie z ustawą w sprawach istotnych dla danego sądu rejonowego kolegium
sądu okręgowego może zasięgnąć opinii sędziów tego sądu, wyrażonej na zebraniu
sędziów.

Nb. 103
 74 Rozdział III. Sądy powszechne

§ 9. Nadzór nad działalnością administracyjną sądów

104 Jakjuż wcześniej wspomniano, Minister Sprawiedliwości sprawuje zwierzchni nadzór
nad działalnością administracyjną sądów osobiście albo przez właściwą służbę
nadzoru. Podstawowe zadania z zakresu zwierzchniego nadzoru nad działalnością
administracyjną sądów, bezpośrednio związaną ze sprawowaniem wymiaru
sprawiedliwości, są wykonywane przez sędziów delegowanych do Ministerstwa
Sprawiedliwości. Osoby powołane do kierowania i nadzoru nad działalnością
administracyjną sądów mają prawo wglądu w czynności sądów, mogą żądać wyjaśnień
oraz usunięcia uchybień, nie mogą jednak wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są
niezawiśli. Z kolei Minister Sprawiedliwości i prezesi sądów posiadają prawo
uchylania zarządzeń administracyjnych niezgodnych z prawem, a w wypadku
stwierdzenia uchybienia w zakresie sprawności postępowania sądowego mogą zwrócić
na nie uwagę na piśmie i żądać usunięcia jego skutków. Sędzia, którego dotyczy
zwrócona uwaga, może w terminie 7 dni złożyć pisemne zastrzeżenie do organu, który
zwrócił uwagę, co nie zwalnia go jednak od obowiązku usunięcia skutków uchybienia.
105 Na mocy art. 37 § 4 PrUSP Minister Sprawiedliwości może zwrócić prezesowi lub
wiceprezesowi sądu uwagę na piśmie, jeżeli stwierdzi uchybienia w zakresie
kierowania sądem albo sprawowania przez prezesa przysługującego mu nadzoru nad
działalnością administracyjną sądów. Prezes sądu przełożonego niezwłocznie
zawiadamia prezesa właściwego sądu o stwierdzonych uchybieniach w działaniu tego
sądu, natomiast w razie stwierdzenia istotnych uchybień w działaniu sądu prezes tego
sądu niezwłocznie zawiadamia o stwierdzonych uchybieniach prezesa sądu
przełożonego, a prezes sądu apelacyjnego - Ministra Sprawiedliwości. Ponadto
właściwy prezes informuje równocześnie o działaniach podjętych w celu usunięcia
tych uchybień.
106 Artykuł 38 § 1 PrUSP stanowi, że czynnościami z zakresu nadzoru nad działalnością
administracyjną sądów są w szczególności:
1) wizytacja sądu albo jego niektórych jednostek organizacyjnych, obejmująca pełną
działalność sądu albo jego jednostki organizacyjnej,
2) lustracja w sądzie, obejmująca tylko wybrane zagadnienia z działalności sądu,
3) badanie toku i sprawności postępowania w poszczególnych sprawach,
4) kontrola działalności sekretariatu w sądzie.
Warto podkreślić, że czynności, o których mowa w wyżej wymienionych pkt 1-3,
mogą być wykonywane wyłącznie przez sędziów.
107 Sąd apelacyjny lub sąd okręgowy jako sąd odwoławczy, w razie stwierdzenia przy
rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów, niezależnie od innych
uprawnień, wytyka uchybienie właściwemu sądowi. Sąd apelacyjny lub sąd okręgowy
przed wytknięciem uchybienia może żądać wyjaśnień od sędziego przewodniczącego
składowi sądu orzekającego w I instancji. Jednakże stwierdzenie i wytknięcie

Nb. 101-102
 § 10. Sędziowie i niezawisłość sędziowska 75

uchybienia nie wpływa na rozstrzygnięcie sprawy. O wytknięciu uchybienia sąd

apelacyjny lub sąd okręgowy (jako sąd odwoławczy) zawiadamia prezesa właściwego
sądu, a w przypadkach poważniejszych uchybień również Ministra Sprawiedliwości.

§ 10. Sędziowie i niezawisłość sędziowska

Niezawisłość sędziowską definiuje B. Banaszak jako niedopuszczalność ja- 108
kiejkolwiek ingerencji z zewnątrz lub wywierania nacisku na sędziego w kierunku takiego
czy innego rozstrzygnięcia sprawy. Zapewnia to neutralność sędziego, a co za tym idzie -
gwarantuje obiektywne postępowanie przed sądem.
Artykuł 178 Konstytucji RP stanowi, że sędziowie w sprawowaniu swego urzędu
są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. W wyniku przyjęcia tej
zasady sędziowie zostali wyposażeni w prawo wydawania orzeczeń bezpośrednio w
oparciu o przepisy ustawy zasadniczej, oraz w obowiązek analizowania prawa pod
kątem zgodności z Konstytucją RP. Według J. Sobczaka niezawisłość sędziowska
ma dwojaki charakter, tzn. pozytywny i negatywny. Pozytywny, bo sprowadza się do
podejmowania bezstronnych orzeczeń na podstawie kryteriów niezależnych od
subiektywnych ocen sędziego podejmującego decyzję, na podstawie prawa, zgodnie
z wewnętrznym przekonaniem sędziego. Negatywny polega zaś na uwolnieniu
sędziego od wszelkich nacisków z zewnątrz.
Tak pojmowana niezawisłość sędziowska wiąże się z istnieniem wielu gwarancji
konstytucyjnych i ustawowych, które można połączyć w następujące grupy:
1) Gwarancje o charakterze organizacyjnym:
a) oddzielenie organizacyjne sądów od organów innych władz,
b) ustawowe określenie zakresu jurysdykcji poszczególnych sądów,
c) dostarczenie przez państwo środków umożliwiaj ących sądom prawidłowe
wypełnianie ich funkcji;
2) Gwarancje o charakterze funkcjonalnym:
a) zakaz ingerencji organów innych władz w orzecznictwo sądów (wyjątek stanowi
tu przyznanie Prezydentowi prawa łaski),
b) zakaz wydawania ustaw z mocą wsteczną,
c) pozostawienie wyłącznie sądowi decydowania o tym, czy przedłożona mu sprawa
należy do jego kompetencji;
3) Gwarancje o charakterze procesowym:
a) jawność postępowania sądowego,
b) tajność narady sędziowskiej,
c) kolegialność orzekania,
d) swobodna ocena dowodów,
e) instytucja wyłączenia sędziego od udziału w konkretnej sprawie;

Nb. 111-112
 76 Rozdział III. Sądy powszechne

4) Gwarancje dotyczące pozycji sędziego:

a) sposób powoływania sędziów,
b) sposób opróżniania stanowiska,
c) niedopuszczalność przeniesienia,
d) immunitet sędziowski,
e) status materialny,
f) niepołączalność stanowiska sędziego,
g) apolityczność.
Ostatnia grupa, należąca do konstytucyjnych gwarancji niezawisłości sędziowskiej,
będzie przedmiotem szczegółowych rozważań.

I. Sposób powoływania sędziów

109 Według art. 2 § 1 PrUSP zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują

sędziowie. Konstytucja RP w art. 179 stanowi, że sędziowie powoływani są przez
Prezydenta RP, na wniosek KRdS, na czas nieoznaczony. To ostatnie unormowanie ma
zapobiegać na przyszłość wprowadzeniu przez ustawę kaden- cyjności przy
powoływaniu sędziów. Sędziowie sądów powszechnych są powoływani na
stanowiska:
1) sędziego sądu rejonowego,
2) sędziego sądu okręgowego i
3) sędziego sądu apelacyjnego.
Powołuj ąc do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim, Prezydent RP wyznacza miejsce
wolnych i zdolnych do noszenia broni, a więc wyłącznie męskich współplemieńców. W
wielkim państwie plemiennym był to już raczej wiec starszyzny plemiennej i książąt
małych plemion, którzy decydowali o najważniejszych sprawach państwa:
wypowiedzeniu wojny i pokoju, sądownictwie oraz wyborze wielkiego księcia.

Postęp gospodarczy, migracje ludności i wytworzenie się własności prywatnej

zapoczątkowały w VII w. rozpad wspólnoty rodowej i zastąpienie jej wspólnotą
terytorialną opartą na więzach sąsiedzkich. Nowo powstały związek terytorialny
zaczęto nazywać opolem. Obejmowało ono obszar od 40 do 400 km2, na którym
znajdował się gród oraz liczne wsie i osady. Głównym zajęciem ludności było
rolnictwo i hodowla. Jednolita społecznie lud6 lat; zajmowała stanowisko prezesa,
wiceprezesa, starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej SP co najmniej przez 6
lat; pracowała na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym
w polskiej szkole wyższej, w PAN, w instytucie naukowo-badawczym lub innej
placówce naukowej, mając tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora
habilitowanego nauk prawnych; zajmowała stanowisko sędziego wojskowego sądu
okręgowego lub wykonywała zawód lub zajmowała stanowisko określone w ni-

Nb. 101-10 2
 § 10. Sędziowie i niezawisłość sędziowska 77

niejszym akapicie w okresie 3 lat przed powołaniem, a także prokurator posiadający co

najmniej 4-letni okres pracy na stanowisku prokuratora lub sędziego.
113 Odnośnie do kandydata na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego ustawodawca
dopuszcza na to stanowisko sędziów sądów powszechnego i wojskowych
posiadających co najmniej 6-letni okres pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora,
w tym co najmniej 3-letni okres pracy na stanowisku sędziego sądu okręgowego,
sędziego wojskowego sądu okręgowego lub prokuratora prokuratury okręgowej.
Ponadto na to stanowisko może być powołany także ten, kto spełnia wymagania
określone w pkt 1-4, jeżeli: wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub
notariusza co najmniej przez 8 lat; zajmował stanowisko prezesa, wiceprezesa,
starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa co najmniej przez 8
lat; pracował na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym w
polskiej szkole wyższej, w PAN, w instytucie naukowo-badawczym lub innej placówce
naukowej, mając tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora
habilitowanego nauk prawnych, a także ten, kto wykonywał zawód lub zajmował
stanowisko określone w tym akapicie w okresie 3 lat przed powołaniem, a także
prokurator, który posiada co najmniej 6-letni okres pracy na stanowisku prokuratora
lub sędziego, w tym co najmniej 3-letni okres pracy na stanowisku prokuratora
prokuratury okręgowej, prokuratora wojskowej prokuratury okręgowej, sędziego sądu
okręgowego, sędziego wojskowego sądu okręgowego lub prokuratora prokuratury
apelacyjnej, Prokuratury Krajowej, Naczelnej Prokuratury Wojskowej lub prokuratora
IPN - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa w linii prostej lub
powinowactwa w linii prostej albo w stosunku przysposobienia, małżonkowie oraz
rodzeństwo - nie mogą być sędziami ani referendarzami sądowymi w tym samym
wydziale sądu.
Stosunek służbowy uważa się za nawiązany z chwilą doręczenia sędziemu 115
aktu powołania. W celu objęcia stanowiska sędzia powinien zgłosić się w ciągu 14
dni od dnia otrzymania aktu powołania, a w wypadku nieusprawiedliwionego
nieobjęcia stanowiska w terminie, powołanie traci moc. Okoliczność tę stwierdza
Minister Sprawiedliwości. Przy powołaniu sędzia składa ślubowanie wobec
Prezydenta RP.
Dla sędziów prowadzone są w sądach wykazy służbowe, zawierające istotne
dane dotyczące ich stosunków osobistych i służbowych w zakresie mającym wpływ
na pełnienie urzędu sędziego. Dla sędziów sądów apelacyjnych prowadzi je prezes
sądu apelacyjnego, a dla sędziów sądów okręgowych i rejonowych prezes sądu
okręgowego.

Nb. 111-112
 78 Rozdział III. Sądy powszechne
II. Opróżnianie stanowiska sędziego
Jak już wspomniano, za podstawową gwarancję niezawisłości sędziowskiej 116
uznano w Konstytucji zasadę nieusuwalności. Jednocześnie ustawa zasadnicza w art.
180 wylicza te sytuacje, w których stanowisko sędziego może być opróżnione.
Następuje to w przypadku:
1) złożenia sędziego z urzędu, zawieszenia w urzędowaniu, a przeniesienie do innej
siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy
orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie;
2) przeniesienia sędziego w stan spoczynku na skutek uniemożliwiającej mu spra-
wowanie urzędu choroby, utraty sił lub po osiągnięciu wieku emerytalnego;
3) przeniesienia sędziego (na wniosek Ministra Sprawiedliwości) do innego sądu lub
w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia w wypadku zmiany
ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych. Właściwym organem, który
wydaje decyzję w tej kwestii, jest KRdS.
117 Stosunek służbowy sędziego może być rozwiązany także z mocy prawa w sytuacji, gdy
sędzia sam zrzeknie się urzędu. Zrzeczenie takie staje się skuteczne po upływie 3
miesięcy od dnia złożenia oświadczenia o zrzeczeniu Ministrowi Sprawiedliwości,
chyba że na wniosek sędziego określono inny termin.
0 zrzeczeniu się urzędu przez sędziego Minister Sprawiedliwości zawiadamia KRdS i
Prezydenta RP.
118 Wiek emerytalny osiąga sędzia z chwilą ukończenia 65. roku życia, chyba że KRdS na
wniosek sędziego i po zasięgnięciu opinii kolegium właściwego sądu wyrazi zgodę na
dalsze zajmowanie stanowiska, nie dłużej jednak niż do ukończenia 70. roku życia.
Z powodu choroby i płatnego urlopu dla poratowania zdrowia sędzia może być
przeniesiony w stan spoczynku (na wniosek kolegium właściwego sądu, sędziego albo
Ministra Sprawiedliwości) przez KRdS, jeżeli nie pełnił służby przez okres roku. Do
okresu tego wlicza się okresy poprzedniej przerwy w pełnieniu służby, jeżeli czas
czynnej służby nie przekroczył 30 dni.
119 Sędzia przechodzi na swój wniosek w stan spoczynku, z zachowaniem prawa do
uposażenia w wysokości wynagrodzenia pobieranego na ostatnio zajmowanym
stanowisku, po ukończeniu 55 lat przez kobietę, jeżeli przepracowała na stanowisku
sędziego lub prokuratora nie mniej niż 25 lat, a 60 lat przez mężczyznę, jeżeli
przepracował na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej niż 30 lat.
Wspomniany wniosek składa się do KRdS najpóźniej na 6 miesięcy przed
ukończeniem przez sędziego 65. roku życia. W razie niezakończenia postępowania
związanego z rozpoznaniem wniosku sędzia pozostaje w służbie do czasu zakończenia
postępowania, w tym postępowania przed SN.
Sędzia jest przenoszony w stan spoczynku na jego wniosek albo na wniosek
właściwego kolegium sądu, jeżeli z powodu choroby lub utraty sił uznany został przez

Nb. 101-10 2
 § 10. Sędziowie i niezawisłość sędziowska 79

lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za trwale niezdolnego do

pełnienia obowiązków sędziego. Z żądaniem przeniesienia w stan spoczynku oraz
zbadania niezdolności do pełnienia obowiązków przez sędziego
1 wydania orzeczenia może wystąpić zainteresowany sędzia lub właściwe kolegium
sądu. W przypadku sędziego pełniącego funkcję Prezesa sądu okręgowego i
apelacyjnego z wnioskiem może wystąpić także Minister Sprawiedliwości.
Wspomniane wyżej orzeczenie w sprawie trwałej niezdolności do pełnienia
obowiązków sędziego, lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych doręcza
zainteresowanemu sędziemu oraz odpowiednio Prezesowi sądu okręgowego albo
apelacyjnego, a w przypadku sędziego pełniącego funkcję Prezesa sądu okręgowego
albo apelacyjnego orzeczenie doręcza się także Ministrowi Sprawiedliwości. Na
marginesie można dodać, że koszty badania i wydania orzeczenia pokrywa Skarb
Państwa. Gdy sędzia nie podda się wspomnianemu badaniu lekarskiemu, może
zostać przeniesiony w stan spoczynku, ale tylko wtedy, jeśli z żądaniem badania
wystąpiło kolegium sądu albo Minister Sprawiedliwości. Trzeba również
wspomnieć, że od decyzji KRdS w sprawach, o których mowa powyżej, sędziemu
przysługuje odwołanie do SN. Odwołanie wnoszone jest, za pośrednictwem KRdS,
w terminie miesiąca od doręczenia skarżącemu decyzji. Odwołanie przysługuje
sędziemu i prezesowi właściwego sądu, a w sprawach, w których wniosek został
złożony przez kolegium sądu albo przez Ministra Sprawiedliwości - także temu
kolegium albo Ministrowi Sprawiedliwości.
Jeżeli sędzia został przeniesiony w stan spoczynku z przyczyn, o których 120
wyżej wspomniano, ma on prawo powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio
albo otrzymania stanowiska równorzędnego poprzednio zajmowanemu w sytuacji
ustania tych przyczyn. W celu wykonania tego prawa sędzia zgłasza zamiar powrotu
na stanowisko zajmowane poprzednio albo składa wniosek o wyznaczenie mu
stanowiska równorzędnego do KRdS, która w terminie miesiąca wydaje w tej
sprawie decyzj ę. W razie decyzji negatywnej sędziemu przysługuje odwołanie do
SN.

III. Niedopuszczalność przeniesienia

Na podstawie art. 180 ust. 5 Konstytucji RP w razie zmiany ustroju sądu lub 121
zmiany granic okręgów sądowych wolno przenieść sędziego do innego sądu albo w stan
spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia.
Przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe może nastąpić wskutek decyzji
Ministra Sprawiedliwości, jednak tylko za zgodą sędziego. Jego zgoda na
przeniesienie na inne miejsce służbowe nie jest jednak wymagana w przypadkach:

Nb. 111-112
 80 Rozdział III. Sądy powszechne

1) zniesienia stanowiska wywołanego zmianą w organizacji sądownictwa lub

zniesienia danego sądu lub wydziału zamiejscowego albo przeniesienia siedziby
sądu;
2) niedopuszczalności zajmowania stanowiska sędziego w danym sądzie wskutek
zawarcia między sędziami związku małżeńskiego albo powstania powinowactwa, o
którym mowa w art. 6 PrUSP, który głosi, że osoby pozostające ze sobą w stosunku
pokrewieństwa w linii prostej lub powinowactwa w linii prostej albo w stosunku
przysposobienia, małżonkowie oraz rodzeństwo nie mogą być sędziami w tym
samym wydziale sądu;
3) gdy wymaga tego wzgląd na powagę stanowiska, na podstawie orzeczenia sądu
dyscyplinarnego, wydanego na wniosek kolegium właściwego sądu lub KRdS;
4) przeniesienia w wyniku kary dyscyplinarnej.
Przeniesienie sędziego z przyczyn wymienionych w pkt 1 może nastąpić, jeżeli
uwzględnienie wniosku sędziego co do nowego miejsca służbowego nie jest możliwe.
Natomiast w przypadkach, o których mowa w pkt 1 i 2 - od decyzji Ministra
Sprawiedliwości sędziemu przysługuje odwołanie do SN.
122 Minister Sprawiedliwości może delegować sędziego, za jego zgodą, na wniosek
Przewodniczącego KRdS do pełnienia czynności w Biurze tej Rady. Poza tym sędzia
może zostać delegowany do pełnienia obowiązków w międzynarodowej sędziowskiej
organizacji pozarządowej. W przypadku delegacji do sądu wyższego, po 6 miesiącach,
sędzia na pozostały okres delegacji uzyskuje prawo do wynagrodzenia zasadniczego
(w stawce podstawowej), przewidzianego dla sędziego tego strony ojca, jak i matki
(kognatyczny). Pełnił funkcje: religijne, wojskowe, gospodarcze, społeczne i
ochronne. Z reguły członkowie rodu zamieszkiwali jedną osadę. W obrębie rodu
występowały rodziny.

123 Większa liczba rodów łączyła się w plemię, które również opierało się na 2 zasadzie
wspólnego pochodzenia, ale dodatkowo pełniło jeszcze funkcje państwowe. Proces
kształtowania się państwa zaczął się dokonywać najpierw w obrębie tzw. małych
plemion, zamieszkujących obszar od tysiąca do 10 tys. km2. Łączyły się one w wyższą
formę organizacyjną, jaką było tzw. wielkie plemię, stanowiące luźny związek wielu
małych plemion. Proces ten nasilił się zwłaszcza w VIII wsię ono dopiero w latach
sześćdziesiątych X w. w opisie Ibrahima ibn Jakuba, a później w kronice Widukinda z
Korwei.

124 3. Patrymonialny charakter państwa

125 Monarchia patrymonialna wykształciła się w państwach germańskich po- 6 wstałych
po rozpadzie imperium rzymskiego. Koncepcję tę przyjęto następnie w pozostałych
państwach powstałych w okresie średniowiecza, w tym w Polsce. Oznaczała ona, iż
państwo jest rzeczą prywatnoprawną, stanowiącą własność monarchy, który może

Nb. 101-10 2
 81
swobodnie dysponować nim jako całością, jego poszczególnymi ziemiami i ludnością,
co wiązało się z wykonywaniem prawa książęcego (ius ducale). W poj ęciu tym
brakowało rozróżnienia między majątkiem osobę, którzy wnieśli o zezwolenie, jeżeli
się stawiają. Ich niestawiennictwo nie wstrzymuje rozpoznania wniosku. Sędzia,
którego dotyczy postępowanie, ma prawo wglądu do dokumentów, które zostały
dołączone do wniosku. Jednak prokurator, kierując wniosek do sądu dyscyplinarnego,
może
zastrzec, że dokumenty te lub ich część nie mogą być sędziemu udostępnione z uwagi
na dobro postępowania przygotowawczego. Jeżeli prokurator, składając wniosek o
zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, wniesie
jednocześnie o zezwolenie na tymczasowe aresztowanie sędziego, uchwała
zezwalająca na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej obejmuje również
zezwolenie na zatrzymanie sędziego i zastosowanie tymczasowego aresztowania,
chyba że sąd dyscyplinarny postanowi inaczej.
Orzekając w sprawie, o której mowa powyżej, sąd dyscyplinarny może poprzestać
na oświadczeniu sędziego, że wnosi o wydanie uchwały o zezwoleniu na pociągnięcie
go do odpowiedzialności karnej. Warto dodać, że za wykroczenia sędzia odpowiada
wyłącznie dyscyplinarnie.

V. Status materialny sędziego

126 Konstytucja RP w art. 178 ust. 2 dość lakonicznie wyraża się na temat statusu
materialnego sędziów. Stanowi ona mianowicie, iż zapewnia się sędziom warunki
pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich
obowiązków.
127 Dopiero ustawa - Prawo o ustroju sądów powszechnych uszczegółowia to zagadnienie.
I tak, według tej ustawy, wynagrodzenie zasadnicze sędziego stanowi wielokrotność
kwoty bazowej ustalonej na dany rok na podstawie przepisów o kształtowaniu
wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej; wysokość wynagrodzenia sędziów
sądów równorzędnych różnicuje staż pracy i pełnione funkcje. Wynagrodzenie
zasadnicze w stawce podstawowej nie może być niższe od wynagrodzenia
zasadniczego w stawce awansowej drugiej dla bezpośrednio niższego stanowiska
sędziowskiego.
Wysokość wynagrodzenia oraz stawki dodatku funkcyjnego sędziów określa się w
drodze rozporządzenia Prezydenta RP po zasięgnięciu opinii KRdS. Od
wynagrodzenia sędziów nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne, a w
wypadku śmierci sędziego członkom jego rodziny spełniającym warunki wymagane do
uzyskania renty rodzinnej, w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, przysługuje uposażenie rodzinne w wysokości:
a) dla jednej osoby uprawnionej - 85%,

Nb. 125
 82 Rozdział III. Sądy powszechne

b) dla dwóch osób uprawnionych - 90%,

c) dla trzech lub więcej osób uprawnionych - 95% podstawy wymiaru.
128 Podstawę wymiaru uposażenia rodzinnego stanowi renta, jaka przysługiwałaby
zmarłemu z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, ustalona według zasad
określonych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń

Nb. 101-10 2
 § 10. Sędziowie i niezawisłość sędziowska 83

Społecznych. W razie zbiegu prawa do uposażenia rodzinnego z prawem do

emerytury lub renty przysługuje - na wniosek zainteresowanego - albo uposażenie
rodzinne, albo emerytura lub renta.
Na mocy art. 100 PrUSP sędziemu, który został przeniesiony w stan spo- 129
czynku, w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych,
przysługuje do czasu osiągnięcia wieku 65 lat uposażenie w wysokości wyna-
grodzenia pobieranego na ostatnio zajmowanym stanowisku. Natomiast sędziemu
przechodzącemu lub przeniesionemu w stan spoczynku z powodu wieku, choroby
lub utraty sił przysługuje uposażenie w wysokości 75% wynagrodzenia
zasadniczego i dodatku za wysługę lat, pobieranych na ostatnio zajmowanym
stanowisku. W pierwszym i w drugim przypadku wymienione uposażenie jest
podwyższane stosownie do zmian wysokości wynagrodzeń zasadniczych sędziów
czynnych zawodowo.

VI. Apolityczność i niepołączalność stanowiska sędziego

Konstytucja RP reguluje tę kwestię m.in. w art. 103 ust. 3 i art. 178 ust. 3. 130 W
zakazie niepołączalności Konstytucja RP - zgodnie z zasadą odrębności i separacji
władz - ustanowiła zakaz łączenia stanowiska sędziego ze sprawowaniem mandatu
senatora i posła. Poza tym sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku
zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z
zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej. Należy jednak
pamiętać, że sędziowie, podobnie jak i inni obywatele, cieszą się wolnością słowa,
przekonań, zgromadzeń, pod warunkiem iż wykonuj ąc swe prawa, chronią godność
urzędu sędziowskiego oraz bezstronność i wspomnianą już niezależność.

VII. Samorząd sędziowski

Artykuł 3 PrUSP stanowi, że sędziowie tworzą samorząd sędziowski, zaś 131
organami samorządu sędziowskiego są:
1) zgromadzenie ogólne sędziów okręgu,
2) zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego.
Zgromadzenie ogólne sędziów apelacji składa się z sędziów sądu apelacyjnego.
Przewodniczącym tego zgromadzenia jest prezes sądu apelacyjnego, a w razie
nieobecności prezesa sądu obowiązki przewodniczącego pełni najstarszy służbą
wiceprezes tego sądu. Członkowie zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji są
obowiązani brać udział w posiedzeniach. Od tego obowiązku nie są zwolnieni nawet
delegowani sędziowie zgromadzenia ogólnego. Ustawodawca
zapisał, że sędziowie niebędący członkami zgromadzenia ogólnego mogą brać udział w
posiedzeniach, jednak nie mają oni prawa głosu i wyboru.

Nb. 111-112
 84 Rozdział III. Sądy powszechne

132 Do podj ęcia uchwał zgromadzenia ogólnego jest wymagana obecność przynajmniej
2/3 liczby jego członków. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów.
Głosowanie jest tajne w sprawach, które zostaną poniżej wymienione w pkt 1-5, a
ponadto gdy żądanie takie zgłosi chociażby jeden z obecnych członków zgromadzenia.
133 Zgromadzenie ogólne zbiera się co najmniej raz w roku. Jego posiedzenia zwołuje
prezes sądu apelacyjnego z własnej inicjatywy lub na wniosek Ministra
Sprawiedliwości, kolegium sądu apelacyjnego albo 1/5 członków zgromadzenia.
134 Zgromadzenie ogólne sędziów apelacji realizuje zadania określone w ustawach, a w
szczególności:
1) przedstawia KRdS kandydatów na stanowiska sędziów sądu apelacyjnego spośród
osób zaopiniowanych przez kolegium właściwego sądu,
2) wybiera przedstawicieli na zebranie reprezentantów zgromadzeń ogólnych sędziów
sądów apelacyjnych,
3) wyraża opinię o kandydatach na prezesa sądu apelacyjnego,
4) wybiera członków kolegium sądu apelacyjnego,
5) wybiera kandydata na rzecznika dyscyplinarnego,
6) wysłuchuje informacji prezesa sądu apelacyjnego o działalności sądów oraz wyraża
opinię w tym zakresie,
7) rozpatruje sprawozdania z działalności kolegium sądu apelacyjnego oraz omawia
kierunki jego pracy.
Artykuł 35 § 1 PrUSP stanowi, że zgromadzenie ogólne sędziów okręgu składa się z
sędziów sądu okręgowego oraz delegatów sędziów sądów rejonowych działających na
obszarze właściwości sądu okręgowego, w 1/2 liczby sędziów sądu okręgowego.
Delegatów wybiera zebranie sędziów danego sądu rejonowego na okres 2 lat. Zebraniu
sędziów przewodniczy prezes sądu. Liczbę delegatów sędziów dla każdego sądu
rejonowego ustala kolegium który zostawiając sobie władzę zwierzchnią
oraz Mazowsze, przekazał starszemu synowi Zbigniewowi w
zarząd Wielkopolskę i Kujawy, a młodszemu Bolesławowi Śląsk i
Małopolskę. Umierając w 1102 r., Władysław Herman zostawił Polskę
podzieloną. Konflikty między synami doprowadziły do wojny
domowej połączonej z interwencją cesarza Henryka V,
zakończonej na szczęście ponownym scaleniem państwa.
Natomiast trwałego podziału państwa dokonał sam Bolesław
Krzywousty, wydając w 1138 r. tzw. testament (statut), będący
aktem regulującym sprawy następstwa tronu i organizacji
władzy.
135 10 Testament wprowadził w Polsce zasadę senioratu. Zgodnie z nią władza
zwierzchnia została podzielona między księcia zwierzchniego (princepsa), którym
miał być każdorazowo najstarszy w rodzie książę, oraz podległych mu książąt

Nb. 101-10 2
 § 11. Obowiązki i prawa sędziów 85
dzielnicowych (juniorów). Princeps obok dzielnicy własnej uzyskał również dzielnicę
pryncypacką, przechodnią i formalnie niepodzielną, obejmującą: ziemię krakowską,
sieradzką, łęczycką oraz zapewne część Wielkopolski z Gnieznem, Pomorze Gdańskie,
a także zwierzchnictwo nad Pomorzem Zachodnim. Każdy z pełnoletnich synów
Krzywoustego otrzymał, zgodnie z testamentem, dzielnicę własną, która była
dziedziczna i mogła ulegać podziałowi (Władysław II, będący seniorem - Śląsk,
Bolesław Kędzierzawy - Mazowsze i Kujawy, Mieszko III - Wielkopolskę). Książę
zwierzchni-princeps posiadał uprawnienia o charakterze ogólnopaństwowym. Należały
jej wyniki zgromadzeniu ogólnemu sędziów apelacji. Natomiast prezesi sądu
apelacyjnego składają oświadczenia do oceny KRdS.
Zawarte w złożonych oświadczeniach informacje (przechowywane są przez 6
lat) stanowią tajemnicę służbową, chyba że sędzia, który złożył oświadczenie,
wyraził pisemną zgodę na ich ujawnienie.
W wypadku żądań i zażaleń w sprawach związanych z własnym stanowi- 144
skiem sędzia powinien je załatwiać tylko na drodze służbowej. Nie może więc w
takich okolicznościach zwracać się do instytucji i osób postronnych oraz podawać
tych spraw do wiadomości publicznej. Jeśli wystąpią poważne roszczenia
wynikające ze stosunku pracy, sędziemu przysługuje droga sądowa. W przypadku
powyższej lub innej sprawy sądowej, w której sędzia występuje w charakterze strony
lub uczestnika postępowania (dotyczy to także sędziego sądu apelacyjnego),
powinien o niej niezwłocznie zawiadomić, w przypadku sędziego sądu rejonowego i
okręgowego - prezesa sądu okręgowego; natomiast sędzia sądu apelacyjnego i
prezes sądu okręgowego - prezesa sądu apelacyjnego, a prezes sądu apelacyjnego -
Ministra Sprawiedliwości.
Sędziemu przysługuje corocznie urlop dodatkowy w wymiarze: 145
1) 6 dni roboczych - po 10 latach pracy,
2) 12 dni roboczych - po 15 latach pracy.
Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu dodatkowego, wlicza się
wszystkie okresy zatrudnienia w sądzie lub prokuraturze na stanowiskach asesorów,
sędziów i prokuratorów, w Prokuratorii Generalnej SP na stanowiskach prezesa,
wiceprezesa, starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej SP, a także okresy
wykonywania zawodu adwokata, radcy prawnego lub zajmowania samodzielnego
stanowiska w organach władzy publicznej, z którym związana była praktyka
prawnicza, oraz inne okresy zatrudnienia, jeżeli z tego tytułu przysługiwał
zwiększony wymiar urlopu. Minister Sprawiedliwości może udzielić sędziemu
płatnego urlopu dla poratowania zdrowia. Urlop ten nie może przekraczać 6
miesięcy i nie może być udzielony, jeżeli sędzia nie pełnił służby przez okres roku z
powodu choroby. Ponadto sędziemu przysługuje gratyfikacja jubileuszowa w
wysokości:

Nb. 137-140
 86 Rozdział III. Sądy powszechne

1) po 20 latach pracy - 100% wynagrodzenia miesięcznego,

2) po 25 latach pracy - 150% wynagrodzenia miesięcznego,
3) po 30 latach pracy - 200% wynagrodzenia miesięcznego,
4) po 35 latach pracy - 250% wynagrodzenia miesięcznego,
5) po 40 latach pracy - 350% wynagrodzenia miesięcznego,
6) po 45 latach pracy - 400% wynagrodzenia miesięcznego.
146 Poza tym ustawodawca obliguje sędziego do zamieszkania w miejscowości będącej
siedzibą sądu, w którym pełni służbę. Prezes sądu okręgowego w stosunku do sędziego
sądu rejonowego oraz sędziego sądu okręgowego, prezes sądu apelacyjnego w
stosunku do sędziego tego sądu, a Minister Sprawiedliwości w stosunku do prezesa
sądu okręgowego i prezesa sądu apelacyjnego, w uzasadnionych przypadkach, może
wyrazić zgodę na zamieszkanie sędziego w innej miejscowości. W razie uzyskania
zgody, o której mowa w art. 95 § 2, sędziemu przysługuje zwrot kosztów przejazdu z
miejsca zamieszkania do siedziby sądu, ustalonych na zasadach obowiązuj ących przy
określaniu wysokości należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży
służbowej na obszarze kraju. Zwrot kosztów jednak nie przysługuje, jeżeli zmiana
miejsca służbowego nastąpiła w wyniku orzeczenia kary dyscyplinarnej wymienionej
w art. 109 § 1 pkt 4 PrUSP oraz orzeczenia sądu dyscyplinarnego o przeniesieniu
sędziego na inne miejsce służbowe ze względu na powagę stanowiska.
147 Z chwilą powołania sędziego do niezawodowej służby wojskowej (odbywa ją w
organach sądownictwa wojskowego), jego prawa i obowiązki służbowe ulegają
zawieszeniu na czas trwania służby. Zachowuje jednak własne stanowisko, a czas
pobytu w wojsku jest wliczany do okresu stosunku służbowego na stanowisku
sędziego.
148 Sędziemu ubiegającemu się o mandat posła albo senatora, albo radnego udziela się
urlopu bezpłatnego na czas kampanii wyborczej. Ponadto sędzia, który został
mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w organach państwowych,
samorządu terytorialnego, w służbie dyplomatycznej, konsularnej lub w organach
organizacji międzynarodowych oraz ponadnarodowych działaj ących na podstawie
umów międzynarodowych, ratyfikowanych przez RP, jest obowiązany zrzec się
niezwłocznie swojego urzędu, chyba że
przechodzi w stan spoczynku. Sędzia, który zrzekł się urzędu z wymienionych
powyżej przyczyn, może powrócić na urząd sędziego i poprzednio zajmowane
stanowisko, jeżeli przerwa w pełnieniu obowiązków sędziego nie przekracza 9 lat,
chyba że pełnił funkcje sędziowskie lub prokuratorskie w międzynarodowych lub
ponadnarodowych organach sądowych. Krajowa Rada Sądownictwa, z inicjatywy
zainteresowanego, przedstawia Prezydentowi RP wniosek
0 powołanie byłego sędziego na urząd sędziego, chyba że nie spełnia on warunków
wymaganych do powołania na urząd sędziego. Po powołaniu na urząd sędziemu

Nb. 101-10 2
 § 12. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów 87
wyznacza się poprzednio zajmowane stanowisko i miejsce służbowe, niezależnie od
liczby stanowisk sędziowskich w danym sądzie. W razie odmowy przedstawienia
Prezydentowi RP właściwego wniosku zainteresowanemu służy skarga do SN.

§ 12. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów

Sądy działają w imieniu Państwa, a to wymaga, aby miały w społeczeń- 149
stwie odpowiednią powagę i autorytet. Ten pożądany stan w dużej mierze zależy od
postawy sędziów, dlatego ustawa przewiduje szereg sankcji za przewinienia
popełnione przez nich samych. W art. 107 PrUSP prawodawca zapowiada, że za
przewinienia służbowe, w tym za oczywistą obrazę przepisów prawnych
1 uchybienie godności urzędu, jak również za swoje postępowanie przed objęciem
stanowiska, jeśli uchybił obowiązkowi piastowanego wówczas urzędu państwowego
lub okazał się niegodny stanowiska sędziego, odpowiada on dyscyplinarnie.
Natomiast postępowania nie można wszcząć, a w wypadku wszczęcia ulega ono
umorzeniu, jeżeli od chwili czynu upłynęły 3 lata, pod warunkiem iż czyn nie jest
przestępstwem - wówczas przedawnienie dyscyplinarne nie może nastąpić wcześniej
niż przedawnienie przewidziane w przepisach Kodeksu karnego.
W razie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przed upływem wspo-
mnianego terminu przedawnienie dyscyplinarne następuje z upływem 5 lat od chwili
czynu. Jeżeli jednak przed upływem 3-letniego terminu sprawa nie została
prawomocnie zakończona, sąd dyscyplinarny orzeka o popełnieniu przewinienia
dyscyplinarnego, umarzaj ąc postępowanie w zakresie wymierzenia kary
dyscyplinarnej. W zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej za wykroczenie
przedawnienie dyscyplinarne następuje jednocześnie z przedawnieniem
przewidzianym dla wykroczeń.
Powyższe unormowanie nie dotyczy sędziów, którzy w latach 1944-1989
orzekając w procesach będących formą represji za działalność niepodległościową,
polityczną, obronę praw człowieka lub korzystanie z podstawowych praw
człowieka, sprzeniewierzyli się niezawisłości sędziowskiej. W tym wypadku do
31.12.2002 r. nie stosowało się przepisów o przedawnieniu dyscyplinarnym, a z
żądaniem wszczęcia postępowania dyscyplinarnego z tytułu tych spraw może
wystąpić, oprócz zwykłych podmiotów uprawnionych, KRdS z urzędu lub na
wniosek osoby pokrzywdzonej orzeczeniem (art. 1 i 2 ustawy z 3.12.1998 r. o
odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, którzy w latach 1944-1989 sprze-
niewierzyli się niezawisłości sędziowskiej, Dz.U. z 1999 r. Nr 1, poz. 1 ze zm.).
W sprawach dyscyplinarnych sędziów orzekają następujące sądy:
1) w I instancji - sądy apelacyjne,
2) w II instancji - Sąd Najwyższy.

Nb. 149
 88 Rozdział III. Sądy powszechne

Sądy dyscyplinarne orzekają w składzie 3 sędziów. Do orzekania w sądzie

dyscyplinarnym są uprawnieni wszyscy sędziowie danego sądu dyscyplinarnego, z wyj
ątkiem prezesa sądu, wiceprezesów sądu oraz rzecznika dyscyplinarnego. W ustawie
zapisano, że sąd dyscyplinarny I instancji może orzekać na sesj ach wyjazdowych w
sądzie okręgowym, na obszarze właściwości którego obwiniony zajmuje stanowisko
sędziego, chyba że sprzeciwia się temu dobro wymiaru sprawiedliwości. Ponadto jeśli
postępowanie dyscyplinarne toczy się przeciwko sędziemu sądu apelacyjnego,
wówczas rzecznik dyscyplinarny zwraca się do Pierwszego Prezesa SN o wyznaczenie
właściwego sądu dyscyplinarnego do rozpoznania sprawy w I instancji. Należy dodać,
że wyznaczenie tego sądu powinno nastąpić w terminie 7 dni. Artykuł 113 PrUSP
stwierdza, że obwiniony może ustanowić obrońcę spośród sędziów lub adwokatów.
151 Skład sądu dyscyplinarnego wyznacza się w drodze losowania, z listy wszystkich
sędziów danego sądu, z tym że w składzie sądu zasiada przynajmniej jeden sędzia stale
orzekający w sprawach karnych. Ponadto składowi sądu dyscyplinarnego
przewodniczy sędzia stale orzekający w sprawach karnych, najstarszy służbą.
152 Uprawnionym oskarżycielem przed sądem dyscyplinarnym, w sprawach sędziów
sądów apelacyjnych, a także prezesów oraz wiceprezesów sądów okręgowych, jest
rzecznik dyscyplinarny, w sprawach zaś pozostałych sędziów - zastępca rzecznika
dyscyplinarnego, którego wybiera KRdS spośród kandydatów zgłoszonych przez
zgromadzenia ogólne sędziów sądów apelacyjnych. Rzecznik dyscyplinarny działa
przy KRdS, a jego kadencja wynosi wetowych (do 9), reprezentujących poszczególne
ordynki miejskie. Rozpatrywał sprawy wynikające z ustawodawstwa miejskiego,
głównie z dziedziny handlu i produkcji rzemieślniczej.
153 Apelacja (druga i trzecia instancja)
154 Od wyroków sądów ławniczych można było wnieść apelację. Miasta królewskie
początkowo odwoływały się do Magdeburga. Pierwszy na ziemiach polskich sąd
wyższy prawa niemieckiego powstał w Chełmnie (1233). Zastąpiony on został przez
sąd wyższy w Toruniu (1458-1608). Podobną funkcję pełniły również sądy większych
miast (Poznań, Wrocław, Szczecin). Z czasem funkcję sądów wyższych zaczęły pełnić
rady miejskie. W związku z brakiem instancji pośredniej między sądami najniższymi a
królewskimi Kazimierz Wielki utworzył Sąd Najwyższy Prawa Niemieckiego na
Zamku Krakowskim (1356). Składał się on z landwójta i 7 ławników. Trzecią
instancją był komisarski królewski Sąd Sześciu Miast (1356), składający się z:
komisarzy, radców i po dwóch przedstawicieli sześciu miast małopolskich. Zbierał się
trzy razy do roku, rozpatrując apelacje od sądów wyższych prawa niemieckiego z
terenu Małopolski.
155 Sądy wiejskie
156 Sądy wiejskie opierały się na wzorach wytworzonych w sądownictwie miejskim.
Składały się z sołtysa i ławy wiejskiej, powoływanej przez pana lub sołtysa. Ich
powstanie było pochodną wydania przywilejów immunitetowych i lokacyjnych,
oddających panom sprawowanie we wsiach wymiaru sprawiedliwości. Sądy odbywały

Nb. 101-10 2
 § 12. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów 89
się w ściśle określonych terminach, tzw. rokach gajo- nych. Wielkie roki gajone
odbywały się trzy razy do roku w obecności pana wsi, natomiast roki gajone małe
zwoływano w razie potrzeby.

157 Najczęściej sołtys wraz z ławą rozpatrywał sprawy mniejszej wagi, gdyż sprawy
większe zazwyczaj rozstrzygał osobiście pan.

158 4. Sądy dominialne

159 Sądy dominialne występowały we wsiach lokowanych na prawie polskim, 27 których,
mimo posiadania immunitetu, nie przeniesiono na prawo niemieckie. Jurysdykcja
należała do pana, na mocy udzielonego mu przez księcia przywileju. Mógł ją
sprawować osobiście lub przez swoich urzędników. Kompetencja rzeczowa zależała
od treści immunitetu, przy czym pełne sądownictwo obejmowało prawo wyrokowania
we wszystkich sprawach dworu. sprawy dyscyplinarnej prezes sądu dyscyplinarnego
wyznacza rozprawę. Pomiędzy wpłynięciem wniosku a terminem rozprawy nie
powinno upłynąć więcej czasu niż miesiąc, a nieusprawiedliwione niestawiennictwo
obwinionego lub jego obrońcy nie wstrzymuje rozpoznania sprawy. Ponadto
postępowanie dyscyplinarne jest jawne, jednak sąd dyscyplinarny może wyłączyć
jawność postępowania dyscyplinarnego ze względu na moralność, bezpieczeństwo
państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub
inny ważny interes prywatny. W razie wyłączenia jawności postępowania
dyscyplinarnego orzeczenie ogłaszane jest publicznie.
154 Jeżeli w toku rozprawy ujawni się inne przewinienie, oprócz objętego wnioskiem o
rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej, sąd może wydać co do tego przewinienia wyrok
tylko za zgodą rzecznika dyscyplinarnego i obwinionego lub jego obrońcy. W razie
braku zgody rzecznik dyscyplinarny prowadzi w tym zakresie odrębne postępowanie
dyscyplinarne. Gdy nastąpi rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku służbowego
sędziego w toku postępowania dyscyplinarnego, postępowanie to toczy się nadal.
Jeżeli obwiniony podj ął pracę w urzędzie państwowym, adwokaturze lub jako radca
prawny albo notariusz, sąd przesyła wyrok odpowiednio temu urzędowi, Prezesowi
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, Naczelnej Radzie Adwokackiej lub KRdS,
Radzie Radców Prawnych albo Krajowej Radzie Notarialnej.
155 Jeżeli przewinienie zawiera znamiona przestępstwa, sąd dyscyplinarny z urzędu
rozpoznaje sprawę w zakresie zezwolenia na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej i wydaje stosowną uchwałę, co nie wstrzymuje biegu
postępowania dyscyplinarnego. Po prawomocnym zakończeniu postępowania karnego
przeciwko sędziemu sąd lub prokurator przesyła akta sprawy właściwemu rzecznikowi
dyscyplinarnemu. Jeżeli postępowanie dyscyplinarne nie było wszczęte, rzecznik
dyscyplinarny podejmuje czynności dyscyplinarne, choćby w postępowaniu karnym

Nb. 149
 90 Rozdział III. Sądy powszechne

został wydany wyrok uniewinniający. Gdy przeciwko sędziemu zapadł prawomocny

wyrok pociągaj ący za sobą, w myśl art. 120 § 2 PrUSP, utratę stanowiska, sąd
dyscyplinarny zawiadamia o tym Ministra Sprawiedliwości, który zarządza złożenie
ukaranego sędziego z urzędu, chociażby wykonano już wyrok dyscyplinarny skazuj
ący na karę łagodniejszą niż złożenie z urzędu.
156 Od wydanych w I instancji wyroków sądu dyscyplinarnego oraz postanowień i
zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku przysługuje odwołanie
obwinionemu i rzecznikowi dyscyplinarnemu, a także KRdS i Ministrowi
Sprawiedliwości. Odwołanie powinno być rozpoznane w terminie 2 miesięcy

Nb. 101-10 2
 § 15. Asystenci sędziów 91
od dnia jego wpłynięcia do sądu dyscyplinarnego II instancji. Warto podkreślić, iż od
wyroku sądu dyscyplinarnego II instancji kasacja nie przysługuje.
Jeżeli orzeczona została kara złożenia sędziego z urzędu, a sąd dyscypli- 157 narny
wcześniej nie zawiesił sędziego w czynnościach służbowych, wyrok wywołuje
zawieszenie sędziego w czynnościach służbowych, z jednoczesnym obniżeniem od
25% do 50% jego wynagrodzenia na czas trwania zawieszenia. Odpis prawomocnego
wyroku sądu dyscyplinarnego przewodniczący sądu dyscyplinarnego I instancji
przesyła KRdS i Ministrowi Sprawiedliwości, a ponadto - prezesowi właściwego sądu i
kolegium tego sądu.
Karami dyscyplinarnymi są: 158
1) upomnienie,
2) nagana,
3) usunięcie z zajmowanej funkcji,
4) przeniesienie na inne miejsce służbowe,
5) złożenie sędziego z urzędu.
Sąd może podać prawomocne orzeczenie dyscyplinarne do wiadomości pub- 159
licznej. Wymierzenie kary określonej w pkt 3 lub 4 pociąga za sobą pozbawienie
możliwości awansowania na wyższe stanowisko sędziowskie przez okres 5 lat,
niemożność udziału w tym okresie w kolegium sądu, orzekania w sądzie
dyscyplinarnym oraz uzyskania utraconej funkcji. Ponadto wymierzenie kary
określonej w pkt 5 pociąga za sobą utratę możliwości ponownego powołania
ukaranego do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim.

§ 13. Aplikanci
Aplikacja polega na zaznajomieniu się z praktyką wymiaru sprawiedliwości, 160 a
mianowicie z czynnościami sędziego i sekretariatów sądowych w celu uzyskania
wiedzy potrzebnej do zajmowania stanowiska sędziego. Obecnie, tj. od wejścia w
życie ustawy z 23.1.2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (Dz.U. Nr
26, poz. 157 ze zm.), aplikację sądową prowadzi Krajowa Szkoła Sądownictwa i
Prokuratury. Jest ona podmiotem posiadającym osobowość prawną, nad którym nadzór
sprawuje Minister Sprawiedliwości. Zarządza on nabór na aplikację w zależności od
potrzeb kadrowych sądów i jednocześnie wyznacza na nią limit miejsc.
Nowa aplikacja jest dwuetapowa. Najpierw należy ukończyć z wynikiem
pozytywnym aplikację ogólną, po ukończeniu której można kontynuować dalej
aplikację sądową lub prokuratorską. Nabór na aplikację ogólną odbywa się w drodze
konkursu składającego się z dwóch części:
1) testu sprawdzającego wiedzę z poszczególnych dziedzin prawa,

Nb. 169-171
 92 Rozdział III. Sądy powszechne

2) pracy pisemnej sprawdzającej umiejętność stosowania argumentacji prawniczej,

zasad wykładni oraz kwalifikowania stanów faktycznych.
Po przeprowadzeniu konkursu komisja konkursowa przedstawia Dyrektorowi
Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury listę kwalifikacyjną kandydatów na
aplikantów aplikacji ogólnej, zawierającą imiona i nazwiska kandydatów z podaniem
liczby punktów uzyskanych przez każdego kandydata i liczby porządkowej
wskazującej jego miejsce na tej liście wraz z dokumentacją oraz ogłasza listę
kwalifikacyjną w Biuletynie Informacji Publicznej. Na jej podstawie Dyrektor szkoły
ustala listę kandydatów zakwalifikowanych na aplikację ogólną, zaś osoba
umieszczona na tej liście w terminie 14 dni od dnia zawiadomienia składa pisemne
oświadczenie o gotowości podjęcia aplikacji ogólnej.
161 Aplikantem aplikacji ogólnej może zostać osoba:
1) posiadająca obywatelstwo polskie i korzystająca z pełni praw cywilnych i
obywatelskich,
2) posiadająca nieposzlakowaną opinię,
3) która nie została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo lub
przestępstwo skarbowe,
4) przeciwko której nie jest prowadzone postępowanie karne o przestępstwo ścigane z
oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe,
5) która ukończyła wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała
tytuł zawodowy magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w
Rzeczypospolitej Polskiej,
6) która została umieszczona na liście kandydatów na aplikację ogólną.
162 Aplikacja ogólna trwa 12 miesięcy i rozpoczyna się ślubowaniem. W trakcie aplikacji
ogólnej aplikanci odbywają zajęcia w szkole oraz praktyki, zgodnie z programem
aplikacji. Na czas odbywania praktyk Dyrektor Krajowej Szkoły Sądownictwa i
Prokuratury, w uzgodnieniu z patronem koordynatorem, wyznacza aplikantom
patronów, którzy zapoznają aplikantów z czynnościami należącymi do ich
obowiązków.
163 Warunkiem ukończenia aplikacji ogólnej jest uzyskanie pozytywnych ocen ze
wszystkich sprawdzianów i praktyk objętych programem aplikacji. Dyrektor Krajowej
Szkoły Sądownictwa i Prokuratury ogłasza w Biuletynie Informacji Publicznej listę
klasyfikacyjną aplikantów. Lista taka zawiera imiona, nazwiska aplikantów, z
podaniem liczby punktów uzyskanych przez każdego aplikanta w trakcie aplikacji
ogólnej oraz liczby porządkowej wskazującej jego miejsce na liście.
Osoba, która ukończyła aplikacj ę ogólną, może złożyć do Dyrektora Krajowej
Szkoły Sądownictwa i Prokuratury wniosek o kontynuowanie szkolenia na aplikacji
sędziowskiej lub prokuratorskiej. Listy kandydatów przyjętych na

Nb. 101-10 2
 § 16. Ławnicy 93
aplikacj ę sędziowską i prokuratorską ogłaszane są niezwłocznie w Biuletynie
Informacji Publicznej.
Aplikacja sędziowska trwa 54 miesiące. W jej ramach aplikanci odbywają 164 w
okresie 30 miesięcy zajęcia w szkole i praktyki, zgodnie z programem aplikacji oraz
w okresie kolejnych 24 miesięcy staż na stanowiskach: asystenta sędziego, a
następnie referendarza sądowego. W okresie stażu aplikant aplikacji sędziowskiej
jest zatrudniony na stanowisku asystenta sędziego na podstawie umowy o pracę na
czas określony, a następnie na stanowisku referendarza sądowego na czas
nieokreślony. W trzydziestym miesiącu aplikacji aplikanci przystępują do egzaminu
sędziowskiego, który składa się z części pisemnej i ustnej. Zadania praktyczne na
część pisemną oraz kazusy na część ustną egzaminu sędziowskiego opracowuje
zespół egzaminacyjny powołany przez Ministra Sprawiedliwości na wniosek
Dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury zaopiniowany przez Radę
Programową szkoły.
Egzamin sędziowski przeprowadza komisja egzaminacyjna powołana przez 165
Ministra Sprawiedliwości na wniosek Dyrektora Krajowej Szkoły zaopiniowany przez
Radę. Komisja egzaminacyjna składa się z:
1) przewodniczącego, którym jest sędzia,
2) sekretarza, wskazanego przez Dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i
Prokuratury spośród sędziów delegowanych do Krajowej Szkoły,
3) 7 sędziów co najmniej sądu okręgowego, specjalistów z poszczególnych
dziedzin prawa obj ętych zakresem egzaminu, wybranych przez Ministra
Sprawiedliwości spośród kandydatów zgłoszonych przez prezesów sądów
apelacyjnych,
4) jednego sędziego co najmniej sądu okręgowego, wykładowcy Krajowej Szkoły,
specjalisty z dziedzin prawa objętych zakresem egzaminu, wskazanego przez
Dyrektora Krajowej Szkoły,
5) przedstawiciela Krajowej Rady Sądownictwa.
Po złożeniu egzaminu sędziowskiego z wynikiem pozytywnym Dyrektor szkoły
kieruje aplikanta do odbycia stażu, kolejno na stanowisku asystenta sędziego i
referendarza sądowego. Po jego zaś odbyciu aplikant otrzymuje dyplom ukończenia
aplikacji sędziowskiej.

§ 14. Referendarze sądowi

W sądach rejonowych i okręgowych do wykonywania określonych w usta- 166 wach
czynności należących do sądów w zakresie ochrony prawnej zatrudniani są referendarze
sądowi i starsi referendarze sądowi.
Na stanowisko referendarza sądowego może być mianowany ten, kto:

Nb. 175-179
 94 Rozdział III. Sądy powszechne

1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2) jest nieskazitelnego charakteru,
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra prawa lub
zagraniczne uznane w Polsce,
4) ukończył 24 lata,
5) ukończył aplikację ogólną prowadzoną przez Krajową Szkołę Sądownictwa i
Prokuratury lub zdał egzamin sędziowski lub prokuratorski albo ukończył aplikację
notarialną, adwokacką lub radcowską i złożył odpowiedni egzamin.
167 Na stanowisko starszego referendarza sądowego może być natomiast mianowany
referendarz, który zajmował stanowisko referendarza sądowego przez co najmniej
dziesięć lat, nie był karany za przewinienia dyscyplinarne, a także uzyskiwał
pozytywne okresowe oceny kwalifikacyjne. Referendarza mianuje i rozwiązuje z nim
stosunek pracy Minister Sprawiedliwości na wniosek prezesa sądu okręgowego. Prezes
sądu, przed wystąpieniem z wnioskiem o mianowanie referendarza, zasięga informacji
z Krajowego Rejestru Karnego oraz zwraca się do właściwego komendanta
wojewódzkiego (Stołecznego) Policji o pogańskich przebiegała jednak z oporami, co
potwierdza wielkie powstanie ludowe z lat 1037-1038, będące reakcją pogańską o
charakterze antychrześcijańskim i antyfeudalnym, gdyż to właśnie Kościół
utożsamiano z nadmiernymi obciążeniami feudalnymi. W okresie tym ludność
masowo powracała do dawnych religijnych praktyk pogańskich. W sumie powszechna
chrystianizacja państwa przeciągnęła się aż do początku XII w.
168 Polska prowincja kościelna
169 Pierwszym biskupstwem powstałym na obszarze Polski było biskupstwo 29 misyjne
w Poznaniu, które utworzono w 968 r. Obejmowało ono ziemie Polan, Goplan i
częściowo Mazowszan. Na biskupa wyświęcony został mnich Jordan, który podlegał
bezpośrednio papieżowi. Męczeńska śmierć biskupa praskiego Wojciecha (997) i jego
kanonizacja ułatwiła Bolesławowi Chrobremu uzyskanie samodzielności kościelnej. W
1000 r., podczas pielgrzymki cesarza Ottona III (zjazd gnieźnieński), powołano
odrębną polską prowincję kościelną. Metropolię (arcybiskupstwo) założono w
Gnieźnie. Pierwszym arcybiskupem został Radzim-Gaudenty (brat św. Wojciecha).
Arcybiskupstwu podlegały wynagrodzenia o 10% na okres dwóch lat oraz wydalenie z
pracy. W sprawach dyscyplinarnych referendarzy orzekają komisje dyscyplinarne,
które powołują prezesi sądów okręgowych do rozpatrywania w I instancji spraw
dyscyplinarnych referendarzy zatrudnionych w okręgu sądowym. Komisję
dyscyplinarną do rozpatrywania spraw dyscyplinarnych referendarzy w II instancji
powołuje Minister Sprawiedliwości.
§ 15. Asystenci sędziów
Asystent sędziego wykonuje samodzielnie czynności administracji sądowej 171 oraz
czynności przygotowania spraw sądowych do ich rozpoznania. Na stanowisku asystenta

Nb. 101-10 2
 § 16. Ławnicy 95
sędziego może być zatrudniony ten, kto: 1) jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej i
korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru,
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub za-
graniczne uznane w Polsce,
4) ukończył 24 lata,
5) ukończył aplikację ogólną prowadzoną przez Krajową Szkołę Sądownictwa i
Prokuratury lub zdał egzamin sędziowski lub prokuratorski albo ukończył aplikacj
ę notarialną, adwokacką lub radcowską i złożył odpowiedni egzamin.
172 Zatrudnienie na stanowisku asystenta sędziego poprzedzone jest konkursem. Prezes
właściwego sądu informuje o nim przez umieszczenie ogłoszenia w miejscu
powszechnie dostępnym w siedzibie sądu, we właściwym ze względu na siedzibę sądu
urzędzie pracy, w Biuletynie Informacji Publicznej oraz może poinformować w inny
sposób, w szczególności przez umieszczenie ogłoszenia w prasie. Konkurs
przeprowadza komisja konkursowa powołana przez prezesa. Konkurs ma na celu
sprawdzenie wiedzy, umiejętności, predyspozycji oraz zdolności ogólnych
kandydatów, niezbędnych do wykonywania obowiązków asystenta sędziego. Komisja
konkursowa po przeprowadzeniu konkursu, w oparciu o jego wyniki, może wyłonić
rezerwową listę kandydatów na wypadek zaistnienia możliwości zatrudnienia większej
liczby osób lub rezygnacji kandydata. Warunkiem ubiegania się o zatrudnienie w
sądzie jest złożenie przez osobę ubiegającą się o przyjęcie na stanowisko asystenta
sędziego oświadczenia, że nie jest prowadzone przeciwko niej postępowanie o
przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe. Przed
zatrudnieniem asystenta sędziego prezes sądu zasięga również informacji o kandydacie
z Krajowego Rejestru Karnego.
173 Asystent sędziego może przystąpić do egzaminu sędziowskiego po przepracowaniu 4
lat na stanowisku asystenta sędziego lub referendarza sądowego. Wniosek o
dopuszczenie do egzaminu sędziowskiego asystent zgłasza Dyrektorowi Krajowej
Szkoły Sądownictwa i Prokuratury na miesiąc przed przeprowadzeniem egzaminu,
uiszczając wymaganą opłatę.

§ 16. Ławnicy
174 Jak słusznie zauważa B. Banaszak, wzrost roli sądów w państwie prawnym może
doprowadzić do jego przemiany nie w państwo, w którym rządzą prawa, lecz w
państwo, w którym rządzą sędziowie. Temu zjawisku, a także zbytniej emancypacji
sądownictwa przeciwdziałać ma udział przedstawicieli społeczeństwa w sprawowaniu
wymiaru sprawiedliwości. Dzięki temu, że w działalności

Nb. 175-179
 96 Rozdział III. Sądy powszechne

sądownictwa bierze udział czynnik pozbawiony przygotowania profesjonalnego,

łatwiej uwzględnia się w orzekaniu poglądy społeczne na stosowanie prawa i społeczną
hierarchię wartości.
Współcześnie spotykamy dwa modele udziału obywateli w orzekaniu: 175
1) sędziowie przysięgli,
2) ławnicy.
Sędziowie przysięgli, jako instytucja wymiaru sprawiedliwości, powstała 176 w
średniowiecznej Anglii. W późniejszych latach przyjęły ją państwa, które wyłoniły się
z imperium brytyjskiego. Współcześnie w Europie spotykamy ją m.in. w Austrii,
Danii, Grecji i niektórych rejonach Rosji. Z reguły sędziowie przysięgli orzekają w
sprawach karnych, rzadko - w cywilnych. Nie biorą udziału w orzekaniu na równi z
sędziami zawodowymi, a wypowiadają się tylko o winie lub niewinności - ich werdykt
ustalany jest zasadniczo większością głosów.
Funkcjonowanie instytucji ławników również sięga średniowiecza. W Pol- 177 sce
na przykład ławnicy pojawiają się wraz z lokacjami miast na prawie niemieckim - w
składzie ławy sądowej znajdowali się członkowie wybierani przez radę miejską lub
mianowani przez pana miasta. To rozwiązanie zostało w Europie przyjęte na przełomie
XVIII i XIX w. przez wiele państw europejskich. Współcześnie ławnicy w procesie
orzekania tak w sprawach cywilnych, jak i karnych, posiadają równe prawa z sędziami
zawodowymi.
Obecnie w Polsce konstytucyjne unormowanie art. 182, mówiące, iż udział 178
obywateli w sprawowaniu sprawiedliwości określa ustawa, zostało bliżej skon-
kretyzowane w ustawie - Prawo o ustroju sądów powszechnych (wcześniej kwestię tę
normalizowała odrębna ustawa). Sprawie tej poświęcony został art. 4 PrUSP, który
stanowi, że w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości obywatele biorą udział przez
uczestnictwo ławników w rozpoznawaniu spraw przed sądami w I instancji, chyba że
ustawy stanowią inaczej. W dodatku przy rozstrzyganiu spraw ławnicy maj ą równe
prawa z sędziami, tak jak oni są niezawiśli w zakresie orzekania i podlegają tylko
Konstytucji RP i ustawom. Istotne jest, że nie można być ławnikiem jednocześnie w
więcej niż jednym sądzie.
Do sądów okręgowych i rejonowych ławników wybierają rady gmin, któ- 179 rych
obszar jest objęty ich właściwością. Wybór następuje w głosowaniu tajnym. Liczbę
ławników wybieranych przez poszczególne rady gmin do wszystkich sądów
działających na obszarze właściwości sądu okręgowego, w tym także liczbę ławników
do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy, ustala kolegium sądu okręgowego,
natomiast liczbę ławników do poszczególnych sądów rejonowych ustala się po
zasięgnięciu opinii prezesów tych sądów. Prezes sądu okręgowego podaje liczbę
ławników do wiadomości poszczególnym radom gmin najpóźniej na trzydzieści dni
przed upływem terminu zgłaszania kandydatów.

Nb. 101-10 2
 § 16. Ławnicy 97
180 Kandydatów na ławników zgłaszają radom gmin prezesi sądów, stowarzyszenia,
organizacje związkowe, organizacje pracodawców oraz inne organizacje
zarejestrowane na podstawie przepisów prawa, z wyłączeniem partii politycznych oraz
co najmniej dwudziestu pięciu obywateli mających czynne prawo wyborcze,
zamieszkujących stale na danym terenie, w terminie do 30 czerwca ostatniego roku
kadencji. Kandydatów na ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy
zgłaszają związki zawodowe oraz organizacje pracodawców. Do zgłoszenia kandydata
załącza się informacj ę z Krajowego Rejestru Karnego, oświadczenie kandydata, że nie
toczy się przeciwko niemu postępowanie karne oraz zaświadczenie lekarskie o stanie
zdrowia.
181 Wybory ławników odbywają się najpóźniej w październiku roku kalendarzowego, w
którym upływa kadencja dotychczasowych ławników. Przed przystąpieniem do
wyborów rada gminy powołuje zespół, który przedstawia na sesji rady gminy swoją
opinię o zgłoszonych kandydatach, w szczególności w zakresie spełnienia przez nich
wymogów określonych w ustawie.
Listę wybranych ławników wraz z dotyczącymi ich danymi rady gmin, które
dokonały wyboru, przesyłają prezesom właściwych sądów, najpóźniej do końca
października. Spośród ławników znajdujących się na tej liście rady gmin wskazują
ławników wybranych do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy. Od ławników
odbierane jest ślubowanie. Po odebraniu ślubowania prezes sądu wpisuje ławnika na
listę ławników, którzy mogą być wyznaczani do orzekania.
182 Ławnikiem może być wybrany ten, kto:
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru,
3) ukończył 30 lat,
4) jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku,
5) nie przekroczył 70 lat,
6) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków ławnika,
7) posiada co najmniej wykształcenie średnie.
Nie mogą natomiast piastować stanowisk ławników:
1) osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze,
2) osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać
skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego,
3) funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze
ściganiem przestępstw i wykroczeń,
4) adwokaci i aplikanci adwokaccy,

Nb. 175-179
 § 16. Ławnicy 98
5) radcy prawni i aplikanci radcowscy,
6) duchowni,
7) żołnierze w czynnej służbie wojskowej,
8) funkcjonariusze Służby Więziennej,
9) radni gminy, której rada dokonuje wyboru ławników.
Kadencja ławników sądów okręgowych i rejonowych trwa cztery lata ka- 183
lendarzowe następujące po roku, w którym dokonano wyborów, jednak mandat ławnika
wybranego dodatkowo wygasa z upływem kadencji ogółu ławników. Po upływie kadencji
ławnik może brać udział jedynie w rozpoznawaniu sprawy rozpoczętej wcześniej z jego
udziałem, do czasu jej zakończenia.
Mandat ławnika wygasa: 184
1) w razie prawomocnego skazania za przestępstwo bądź wykroczenie, w tym
również za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe,
2) wskutek odwołania go przez radę gminy na wniosek właściwego prezesa sądu -
może to nastąpić wskutek niewykonywania obowiązków ławnika, zachowania
godzącego w powagę sądu lub niezdolności do wykonywania obowiązków
ławnika.
Przed upływem kadencji mandat ławnika wygasa z dniem doręczenia mu zawiadomienia prezesa
sądu o skreśleniu z listy ławników wskutek zrzeczenia się mandatu z ważnych
przyczyn lub odwołania ławnika przez radę gminy. Ponadto ustawa przewiduje, że w
czasie trwania kadencji nie powołuje się ławnika do pełnienia obowiązków w razie
ujawnienia okoliczności, które nie pozwalały na jego wybór, oraz w razie wszczęcia
postępowania karnego przeciwko ławnikowi, do czasu prawomocnego
rozstrzygnięcia wetowych (do 9), reprezentujących poszczególne ordynki miejskie.
Rozpatrywał sprawy wynikające z ustawodawstwa miejskiego, głównie z dziedziny
handlu i produkcji rzemieślniczej.
b) Apelacja (druga i trzecia instancja)
25 Od wyroków sądów ławniczych można było wnieść apelację. Miasta kró-
lewskie początkowo odwoływały się do Magdeburga. Pierwszy na ziemiach polskich
sąd wyższy prawa niemieckiego powstał w Chełmnie (1233). Zastąpiony on został
przez sąd wyższy w Toruniu (1458-1608). Podobną funkcję pełniły również sądy
większych miast (Poznań, Wrocław, Szczecin). Z czasem funkcję sądów wyższych
zaczęły pełnić rady miejskie. W związku z brakiem instancji pośredniej między
sądami najniższymi a królewskimi Kazimierz Wielki utworzył Sąd Najwyższy
Prawa Niemieckiego na Zamku Krakowskim (1356). Składał się on z landwójta i
7 ławników. Trzecią instancją był komisarski królewski Sąd Sześciu Miast (1356),
składający się z: komisarzy, radców i po dwóch przedstawicieli sześciu miast
małopolskich. Zbierał się trzy razy do roku, rozpatrując apelacje od sądów wyższych
prawa niemieckiego z terenu Małopolski.
c) Sądy wiejskie

Nb. 175-179
 § 17. Finansowanie działalności sądów powszechnych 99
26 Sądy wiejskie opierały się na wzorach wytworzonych w sądownictwie
miejskim. Składały się z sołtysa i ławy wiejskiej, powoływanej przez pana lub
sołtysa. Ich powstanie było pochodną wydania przywilejów immunitetowych i
lokacyjnych, oddających panom sprawowanie we wsiach wymiaru sprawiedliwości.
Sądy odbywały się w ściśle określonych terminach, tzw. rokach gajo- nych. Wielkie
roki gajone odbywały się trzy razy do roku w obecności pana wsi, natomiast roki
gajone małe zwoływano w razie potrzeby.

Najczęściej sołtys wraz z ławą rozpatrywał sprawy mniejszej wagi, gdyż sprawy większe
zazwyczaj rozstrzygał osobiście pan.

4. Sądy dominialne
Sądy dominialne występowały we wsiach lokowanych na prawie polskim, 27
których, mimo posiadania immunitetu, nie przeniesiono na prawo niemieckie.
Jurysdykcja należała do pana, na mocy udzielonego mu przez księcia przywileju.
Mógł ją sprawować osobiście lub przez swoich urzędników. Kompetencja rzeczowa
zależała od treści immunitetu, przy czym pełne sądownictwo obejmowało prawo
wyrokowania we wszystkich sprawach dworu. na podstawie projektów przygoto-
wanych przez dyrektorów sądów okręgowych, prezesów sądów rejonowych lub
kierowników finansowych sądów rejonowych w razie ich powołania, według zasad
określonych w przepisach o finansach publicznych. Opracowane projekty dyrektorzy
sądów apelacyjnych przedkładają Krajowej Radzie Sądownictwa i Ministrowi
Sprawiedliwości. Krajowa Rada Sądownictwa w ciągu miesiąca od otrzymania
projektu składa Ministrowi Sprawiedliwości wniosek o opracowanie projektu planu
dochodów i wydatków sądów powszechnych wraz ze
swymi uwagami i zastrzeżeniami. Gotowy projekt Minister Sprawiedliwości przekazuje
ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych w celu włączenia tego projektu do
projektu ustawy budżetowej, na zasadach określonych art. 139 ust. 2 ustawy z 27.8.2009 r. o
finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.).
W zakresie wykonywania budżetu w części odpowiadającej sądom powszechnym
Ministrowi Sprawiedliwości przysługują uprawnienia ministra właściwego do spraw
finansów publicznych.

Nb. 188
 Rozdział IV. Sądy administracyjne

Literatura: B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz,

Warszawa 1996; tychże, Polskie postępowanie administracyjne i sądowoadministracyj- ne, Warszawa
2000; J. Boć (red.), Prawo administracyjne, Wrocław 2000; W. Chróścielewski, J. P. Tarno,
Postępowanie administracyjne i postępowanie przed sądami administracyjnymi, Zielona Góra 1999; J.
Drachal, E. Mzyk, Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne. Część procesowa, Warszawa 2002; J.
Filipek, Prawo administracyjne. Instytucje ogólne, Kraków 1995;H. Izdebski,M. Kulesza,
Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne, Warszawa 1998; R. Hauser (red.), Kodeks postępowania
administracyjnego z orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sądu Najwyższego i
Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 1995; Z. Janowicz, Kodeks postępowania administracyjnego.
Komentarz, Warszawa-Poznań 1995; E. Knosala, L. Zacharko, A. Matan, Nauka administracji, Kraków
1999; K. W. Kumaniecki, J. S. Langrod, S. Wachholz, Zarys ustroju, postępowania i prawa
administracyjnego w Polsce, Kraków-Warszawa 1939; J. Lang, J. Służewski, M. Wierzbowski, A.
Wiktorowska, Polskie prawo administracyjne, Warszawa 1996; J. S. Langrod, Zarys sądownictwa
administracyjnego, Warszawa 1925; F. Longchamps, Założenia nauki administracji, Wrocław 1991; J.
Łę- towski, Prawo administracyjne. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1990; E. Ochendowski,
Postępowanie administracyjne i sądo wo-administracyjne. Wybór orzecznictwa, Toruń 2000; tenże,
Prawo administracyjne. Część ogólna, Toruń 1996; M. Szubiakowski, M. Wierzbowski, A. Wiktorowska,
Postępowanie administracyjne - ogólne, podatkowe i egzekucyjne, Warszawa 2006; K. Ziemski, Zasady
ogólne prawa administracyjnego, Poznań 1989.

§ 18. Wprowadzenie

Nb. 189
 § 18. Wprowadzenie 77

a nie celowość działania administracji, a także orzeka kasatoryjnie37 i sprawuje

kontrolę, a nie nadzór2.
Geneza sądownictwa administracyjnego w Polsce nieodłącznie związana jest z II
Rzeczypospolitą, w której do 1922 r. korzystano z uregulowań prawnych państw
zaborczych. Aż do dekretu Naczelnika Państwa z 8.2.1919 r. obowiązywały przepisy
dopuszczające zaskarżanie decyzji administracyjnych do Trybunału
Administracyjnego w Wiedniu, w następstwie wydania powyższego aktu
przeniesiono kompetencje Trybunału do Sądu Najwyższego, w którym w tym celu
powołano osobny Senat. W zaborze pruskim w 1920 r. poza- borcze instytucje
przekształcone zostały w wojewódzkie sądy administracyjne działające w I lub II
instancji, kompetencje zaś przysługujące Najwyższemu Sądowi Administracyjnemu
w Berlinie ustawą z 1.8.1920 r. przekazano Sądowi Nadziemiańskiemu, a następnie
Senatowi Administracyjnemu przy Sądzie Apelacyjnym w Poznaniu. W zaborze
rosyjskim w ogóle nie występowało sądownictwo administracyjne.
Do istotnego przełomu doszło po ustanowieniu Konstytucji marco- 190 wej z
1921 r., która przewidywała powołanie sądownictwa administracyjnego z
Najwyższym Trybunałem Administracyjnym na czele. Stosowną ustawę o
Najwyższym Trybunale uchwalono 3.8.1922 r. Sam zaś Trybunał rozpoczął swą
działalność od 22.10.1922 r., a więc bardzo szybko. Stosowne akty prawne w stopniu
poważnym przyczyniły się do zunifikowania po rozbiorach ziem polskich. Tylko w
Poznańskiem i na Śląsku utrzymano wojewódzkie sądy administracyjne, do których
były kierowane odwołania od wyroków wydziałów powiatowych lub miejskich, z
tym że istniała możliwość zaskarżenia wyroków wojewódzkich sądów
administracyjnych w I instancji do NTA.
191 Najwyższy Trybunał Administracyjny powołany został jako szczególny,
jednoinstancyjny i niezawiły sąd o składzie wyłącznie zawodowym (początkowo
ustawa wymagała, by tylko połowa sędziów posiadała kwalifikacje sędziowskie).
Skargę wnosił każdy, czyje prawo zostało naruszone lub obciążono go obowiązkiem

37
Kasacja - 1) w postępowaniu cywilnym, właściwie skarga kasacyjna, to środek odwoławczy
kierowany w toku instancji do SN w celu ostatecznej kontroli zgodności z prawem orzeczeń sądów II
instancji. Jest ona rozumiana jako pismo procesowe wszczynające postępowanie kasacyjne.
Przysługuje od wydanego przez sąd II instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w
przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończącego postępowanie w sprawie
(zob. art. 3981-39821 KPC); 2) w postępowaniu karnym, nadzwyczajny środek zaskarżenia
prawomocnych orzeczeń sądu odwoławczego kończącego postępowanie sądowe rozpoznawane
przez SN. W Kodeksie postępowania karnego wyróżnić możemy w zasadzie dwa rodzaje kasacji.
Jedna przysługuje stronom (zob. art. 520 KPK), druga zaś szczególnym podmiotom procesowym
(zob. art. 521 KPK); 3) w postępowaniu administracyjnym skarga kasacyjna przysługuje od
wydanego przez wojewódzki sąd administracyjny wyroku lub postanowienia kończącego
postępowanie w sprawie - składa się ją do NSA, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (zob.
art. 173-193 PrUSA).

Nb. 190
 78 Rozdział IV. Sądy administracyjne

bez podstawy prawnej. Najwyższy Trybunał Administracyjny posiadał kompetencje

kasacyjne, sprawując kontrolę legalności decyzji organów administracji publicznej w
zakresie, który wyznaczała ochrona publicznych praw podmiotowych jednostki. Od
1932 r. funkcjonowanie NTA regulowało rozporządzenie Prezydenta RP z 27.10.1932
r. o Najwyższym Trybunale Administracyjnym (Dz.U. Nr 94, poz. 806 ze zm.).
192 W 1935 r. przy NTA utworzono Inwalidzki Sąd Administracyjny. Był to sąd
szczególny, powołany do orzekania o legalności orzeczeń, wydawanych w sprawach
zaopatrzeń inwalidów wojennych i wojskowych oraz osób pozostałych po nich.
Inwalidzki Sąd Administracyjny miał działać do 30.9.1940 r., czyli do wej ścia w życie
przepisów o sądownictwie ubezpieczeń społecznych.
193 Należy podkreślić, iż w okresie dwudziestolecia międzywojennego kontrolę
administracji sprawowały także sądy powszechne. Przykładem może być roz-
patrywanie przez sądy karne żądań skierowania sprawy na drogę postępowania
sądowego w sprawach wykroczeń, czyli w sprawach karno-administracyjnych.
194 Po II wojnie światowej funkcjonowanie Naczelnego Trybunału Administracyjnego nie
zostało reaktywowane, jakkolwiek w ustawie konstytucyjnej z 19.2.1947 r.
przewidywano odrębną regulację prawną ustalającą tryb i zakres działania organów
właściwych do orzekania o legalności aktów administracyjnych w zakresie
administracji publicznej. Stało się jednak inaczej, pogańskich przebiegała jednak z
oporami, co potwierdza wielkie powstanie ludowe z lat 1037-1038, będące reakcją
pogańską o charakterze antychrześcijańskim i antyfeudalnym, gdyż to właśnie Kościół
utożsamiano z nadmiernymi obciążeniami feudalnymi. W okresie tym ludność
masowo powracała do dawnych religijnych praktyk pogańskich. W sumie powszechna
chrystianizacja państwa przeciągnęła się aż do początku XII w.
195 Polska prowincja kościelna
196 Pierwszym biskupstwem powstałym na obszarze Polski było biskupstwo 29 misyjne
w Poznaniu, które utworzono w 968 r. Obejmowało ono ziemie Polan, Goplan i
częściowo Mazowszan. Na biskupa wyświęcony został mnich Jordan, który podlegał
bezpośrednio papieżowi. Męczeńska śmierć biskupa praskiego Wojciecha (997) i jego
kanonizacja ułatwiła Bolesławowi Chrobremu uzyskanie samodzielności kościelnej. W
1000 r., podczas pielgrzymki cesarza Ottona III (zjazd gnieźnieński), powołano
odrębną polską prowincję kościelną. Metropolię (arcybiskupstwo) założono w
Gnieźnie. Pierwszym arcybiskupem został Radzim-Gaudenty (brat św. Wojciecha).
Arcybiskupstwu podlegały administrację publiczną, nadając uprawnienia do
wydawania oprócz orzeczeń kasatoryj- nych, również wyroki merytoryczne

Nb. 191-194
 § 18. Wprowadzenie 79

rozstrzygające sprawę, a także wprowadziła możliwość stosowania instytucji

reformationis in peius38.
199 Według ustawy z 1995 roku NSA działał w Warszawie i ośrodkach zamiejscowych
tworzonych dla jednego lub kilku województw. Prezydent RP, w drodze
rozporządzenia, ustalał strukturę organizacyjną NSA i regulamin jego działania.
Natomiast po zasięgnięciu opinii Ministra Sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia,
tworzył i znosił ośrodki zamiejscowe NSA, określał ich siedziby oraz właściwość
miejscową i rzeczową.
200 Naczelny Sąd Administracyjny dzielił się na izby, z tym że sędzia sądu mógł być
członkiem tylko jednej z nich. W myśl rozporządzenia Prezydenta RP z 28.9.1995 r. w
sprawie ustalenia struktury organizacyjnej Naczelnego Sądu Administracyjnego i
regulaminu jego działania (Dz.U. Nr 112, poz. 540 ze zm.) sąd dzielił się na Izbę
Finansową i Izbę Ogólnoadministracyjną.
201 Do właściwości Izby Finansowej należały takie sprawy, jak:
1) cła,
2) zobowiązania podatkowe oraz inne świadczenia pieniężne, do których można
stosować przepisy podatkowe,
3) ceny, opłaty, stawki taryfowe, budżet, prawo dewizowe, prawo papierów
wartościowych, bankowość i instytucje ubezpieczeniowe, jak również prob-
lematyka związana z egzekucją świadczeń pieniężnych.
202 Do właściwości Izby Ogólnoadministracyjnej należało zaś zaliczyć pozostałe
sprawy z zakresu właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego, a w
szczególności:
1) sprawy z zakresu budownictwa i nadzoru budowlanego,
2) planowania przestrzennego,
3) gospodarki wodnej i ochrony środowiska,
4) sprawy dotyczące działalności gospodarczej rolnictwa i leśnictwa,
5) zatrudnienia,
6) ustroju samorządu terytorialnego,
7) gospodarki nieruchomościami,
8) prywatyzacji mienia,
9) powszechnego obowiązku obrony kraju i spraw wewnętrznych.
W NSA działało Biuro Prezydialne i Biuro Orzecznictwa (do niego należało 203
gromadzenie odpisów wszystkich orzeczeń NSA, prowadzenie kartoteki orzecznictwa
oraz aktualna analiza orzeczeń i przekazywanie uzyskanych tą drogą informacji
Prezesowi NSA). Biura mogły się dzielić również na wydziały.

38
Reformationis in peius - dopuszczalność zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia (decyzji,
postanowienia) na niekorzyść wnoszącego środek zaskarżenia.

Nb. 232-234
 80 Rozdział IV. Sądy administracyjne

W skład NSA wchodzili: prezes sądu, wiceprezesi, prezesi izb, prezesi 204 ośrodków
zamiejscowych oraz sędziowie. Prezes stał na czele sądu, kierował jego pracami i
reprezentował sąd na zewnątrz, a w szczególności mógł w drodze rozporządzenia:
1) określić stanowiska i kwalifikacje pracowników administracyjnych, pomoc-
niczych i obsługi,
2) ustalić zasady biurowości,
3) wydawać zbiór urzędowy orzeczeń sądu.
Sprawowanie przez prezesa jego funkcji nie mogło jednak wkraczać w dzie-
dzinę, w której w myśl Konstytucji i ustaw sędziowie byli niezawiśli. Pracami izby i
ośrodków zamiejscowych kierowali prezesi, natomiast biur dyrektorzy, a wydziałów
ich przewodniczący. Prezesów izb, prezesów ośrodków zamiejscowych, dyrektorów
biur i przewodniczących wydziałów powoływał i odwoływał prezes sądu za zgodą
Kolegium Sądu. Prezes sądu mógł także powoływać i odwoływać zastępców
dyrektorów biur i przewodniczących wydziałów.
Według brzmienia art. 4 ust. 2 NSAU, prezesa i wiceprezesów sądu powoływał i
odwoływał Prezydent RP za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu. W
związku z wejściem w życie Konstytucji RP z 2.4.1997 r. powyższy przepis przestał
być aktualny, w myśl art. 185 Konstytucji RP bowiem Prezesa NSA powołuje
Prezydent RP na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych mu
przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA. W NSA działały następujące organy
kolegialne: Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu oraz Kolegium Sądu.
Zgromadzenie Ogólne tworzyli sędziowie sądu i było ono zwoływane 205 przez
Prezesa NSA co najmniej raz w roku. Do podjęcia uchwał Zgromadzenia Ogólnego
wymagana była obecność przynajmniej połowy liczby jego członków. Uchwały zapadały
bezwzględną większością głosów. Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego należało:
1) rozpatrywanie i opiniowanie spraw przedłożonych przez prezesa sądu lub
zgłoszonych przez członków Zgromadzenia,
2) przedstawianie KRdS kandydatów na sędziów sądu,
3) przedstawianie Prezydentowi RP kandydatów na prezesa i wiceprezesa NSA,
4) ustalanie składu liczbowego Kolegium, wybieranie na okres trzech lat jego
członków i dokonywanie zmian w składzie Kolegium,
5) opiniowanie projektów utworzenia lub likwidacji izby,
6) rozpatrywanie informacji Prezesa o rocznej działalności sądu.
206 Kolegium Sądu to organ o mniejszym niż Zgromadzenie Ogólne składzie osobowym.
Wybierało ono ze swojego grona przewodniczącego i zastępcę, było organem
opiniodawczym i doradczym prezesa sądu, a gdy przepisy tak stanowiły -
współdecyduj ącym. W sprawach dotyczących podjęcia uchwał przez Kolegium
stosowano zasady regulujące te kwestie tak jak w przypadku Zgromadzenia Ogólnego.
Do kompetencji Kolegium należało:
1) rozpatrywanie spraw przedstawionych Zgromadzeniu Ogólnemu,

Nb. 191-194
 § 18. Wprowadzenie 81

2) rozpatrywanie spraw przedstawionych mu przez prezesa sądu do wypowiedzenia

się, a także przedstawianie spraw prezesowi z własnej inicjatywy,
3) wyrażanie zgody na wydanie przez prezesa sądu aktów dotyczących określenia
stanowisk i kwalifikacji pracowników administracyjnych, pomocniczych czy
obsługi oraz ustalania zasad biurowości.
207 Sędziów NSA powoływał Prezydent RP na wniosek KRdS. Według art. 178 ust. 1
Konstytucji RP sędziowie w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko
ustawom. Na stanowisko sędziego sądu mógł być powołany ten, kto:
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru,
3) ukończył wyższe studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra prawa,
4) ukończył 35. rok życia,
5) pozostawał co najmniej przez dziesięć lat na stanowisku sędziego bądź prokuratora
albo przynajmniej przez dziesięć lat wykonywał zawód adwokata, notariusza lub
radcy prawnego, albo w instancjach publicznych pozostawał na stanowiskach
związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego,
6) wykazuje się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej
oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem
organów administracji publicznej.
Wymagania wyliczone pkt 1-5 nie dotyczyły osób z tytułem naukowym profesora
oraz stopniem naukowym doktora habilitowanego nauk prawnych. Natomiast w
wyjątkowych sytuacjach Prezydent RP mógł - na wniosek KRdS - powołać kandydata
na stanowisko sędziego mimo krótszych, aniżeli określone w ustawie o Naczelnym
Sądzie Administracyjnym, okresów pozostawania na stanowiskach wymienionych w
tym przepisie lub wykonywania zawodu adwokata, notariusza albo radcy prawnego.
Osoby z tytułem naukowym profesora oraz stopniem naukowym doktora
habilitowanego nauk prawnych mogły być zatrudnione na stanowisku sędziego
również w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Ustawa z 21.8.1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodar- 208
czej przez osoby pełniące funkcje publiczne (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 216, poz.
1586 ze zm.) zobowiązała sędziów NSA do złożenia oświadczenia o swoim stanie
majątkowym. Oświadczenie o stanie majątkowym dotyczyło majątku odrębnego
oraz obj ętego małżeńską wspólnością maj ątkową. Oświadczenie to powinno w
szczególności zawierać informacje o posiadanych zasobach pieniężnych,
nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego, a ponadto o
nabytym przez tę osobę albo jej małżonka od Skarbu Państwa, innej państwowej
osoby prawnej, gminy lub związku międzygminnego mienia, które podlegało zbyciu
w drodze przetargu. Oświadczenie to powinno także zawierać dane dotyczące
prowadzenia działalności gospodarczej oraz pełnienia funkcji w spółkach prawa

Nb. 232-234
 82 Rozdział IV. Sądy administracyjne

handlowego lub spółdzielniach, z wyj ątkiem funkcji w radzie nadzorczej spółdzielni

mieszkaniowej. Informacje zawarte w oświadczeniu o stanie majątkowym stanowiły
tajemnicę służbową, chyba że sędzia, który złożył oświadczenie, wyraził pisemną
zgodę na ich ujawnienie. W szczególnie uzasadnionych wypadkach Prezes NSA
mógł je ujawnić pomimo braku zgody składającego oświadczenie.
Nadzór judykacyjny nad działalnością NSA, w ograniczonym zakresie, 209
sprawował SN poprzez rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych od orzeczeń tego sądu.
O działalności NSA i sprawach wynikających z tej działalności prezes in-
formował Prezydenta RP i KRdS, zaś o problemach związanych z funkcjonowaniem
organów administracji publicznej, wiadomych sądowi z rozpatrywanych spraw,
prezes sądu informował Prezesa Rady Ministrów.
Zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP postępowanie sądowe jest co naj- 210
mniej dwuinstancyjne. Powstała więc konieczność wprowadzenia dwuinstancyjnego
postępowania sądowo-administracyjnego. Artykuł 236 ust. 2 Konstytucji RP
stanowi, że ustawy wprowadzające w życie art. 176 ust. 1 w zakresie dotyczącym
postępowania przed sądami administracyjnymi zostaną uchwalone przed upływem 5
lat od dnia wej ścia w życie Konstytucji RP. Do czasu wej ścia w życie tych ustaw
obowiązywały przepisy dotyczące rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń NSA. W
związku z tym w okresie do 16.10.2002 r. musiała nastąpić taka zmiana organizacji
sądownictwa administracyjnego w Polsce, aby postępowanie
sądowo-administracyjne było dwuinstancyjne.
III. Właściwość i zakres działania Naczelnego Sądu Administracyjnego
211 Zgodnie z przytoczonym już rozporządzeniem Prezydenta RP z 24.11.1998 r. w
sprawie utworzenia ośrodków zamiejscowych NSA, określenia ich siedzib oraz
właściwości miejscowej i rzeczowej nastąpiło określenie siedzib i właściwości
miejscowej i rzeczowej dziesięciu ośrodków zamiejscowych NSA. Właściwość
miejscowa obejmowała po dwa województwa w przypadku ośrodków w Gdańsku,
Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, a jedno województwo - w ośrodkach w
Białymstoku, Katowicach, Lublinie, Łodzi, Rzeszowie i Szczecinie. Natomiast dla
województwa mazowieckiego i warmińsko-mazurskiego właściwy był NSA w
Warszawie.
212 Jeśli chodzi o właściwość rzeczową, ośrodki zamiejscowe NSA były kompetentne
orzekać w sprawach skarg na: decyzje administracyjne, postanowienia, inne akty i
czynności z zakresu administracji publicznej, uchwały organów jednostek samorządu
terytorialnego oraz na akty administracji rządowej, stanowiące przepisy prawa
miejscowego, inne uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego i ich
związków, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej oraz na akty
nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego z zakresu
działania:

Nb. 191-194
 § 18. Wprowadzenie 83

organów administracji publicznej, mających siedzibę na terenie województw

objętych właściwością ośrodków zamiejscowych,
Prezesa Głównego Urzędu Ceł w postępowaniu odwoławczym w sprawach
załatwianych w I instancji przez organy celne, mające siedzibę na terenie
województw objętych właściwością ośrodków zamiejscowych,
kierownika Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w sprawach
osób zamieszkałych na terenie województw objętych właściwością ośrodków
zamiejscowych.
Właściwość ośrodków zamiejscowych dotyczyła również skarg na bezczynność
organów administracji publicznej, gdy nie wydały one decyzji administracyjnych,
postanowień lub innych aktów albo nie podejmowały czynności z zakresu
administracji publicznej, dotyczących: przyznania, stwierdzenia albo uznania
uprawnienia lub obowiązku wynikającego z przepisu prawa.
213 W swej dość krótkiej historii zakres kontroli NSA ulegał zmianom. Licząc od września
1980 r. do maja 1990 r., kontroli sądowej sądu podlegały jedynie ostateczne decyzje
administracyjne, wydawane w trybie określonym przez Kodeks postępowania
administracyjnego, rozstrzygały one sprawy należące do kategorii spraw wyczerpująco
wyliczonych w art. 196 § 2 KPA w jego poprzednim brzmieniu. Przy takim zakresie
obowiązywała - według E. Ochendowskiego
- klauzula enumeracji pozytywnej, ujęta zresztą dość szeroko. Niektóre kategorie
decyzji administracyjnych pozostawały poza kontrolą s ądową jak np. decyzje w
sprawach z zakresu obronności kraju, bezpieczeństwa publicznego, paszportów i
zgromadzeń. Następnie, w latach 1981-1990, zakres kontroli sądu admi-
nistracyjnego został poszerzony kilkoma ustawami szczególnymi, ale zasadnicze
zmiany w omawianym zakresie przyniosła dopiero ustawa z 13.7.1990 r.
0 powołaniu sądów apelacyjnych oraz zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów
powszechnych, Kodeksu postępowania cywilnego, Kodeksu postępowania karnego,
o Sądzie Najwyższym, o Naczelnym Sądzie Administracyjnym i o Krajowej Radzie
Sądownictwa (Dz.U. Nr 53, poz. 306 ze zm.), jak również ustawa z 11.5.1995 r. o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym, która zakres kontroli NSA określała w
klauzuli generalnej uzupełnionej enumeracją negatywną.
Zgodnie z klauzulą generalną sąd sprawował wymiar sprawiedliwości przez 214
sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej, której podlegały nie tylko
decyzje, ale też cały proces administrowania, jego przebieg, jak również
zakończenie określone prawem. Kontroli podlegały także czynności i bezczynność
administrujących w państwie organów. Były to według ustawy naczelne
1 centralne organy administracji państwowej, terenowe organy administracji rzą-
dowej, organy samorządu terytorialnego oraz inne organy powołane z mocy prawa

Nb. 232-234
 84 Rozdział IV. Sądy administracyjne

do załatwiania spraw z zakresu administracji publicznej. Natomiast w enumeracji

negatywnej znalazły się przypadki wyjęte spod właściwości NSA.
Zakres kontroli NSA normował art. 16 ust. 1 NSAU. Ustalał on, że sąd orze- 215 kał w
sprawach skarg na:
217 .

IV. Podmioty uprawnione i tryb wnoszenia skargi

218 W myśl ustawy z 11.5.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym sąd ten
wszczynał postępowanie na podstawie skargi wniesionej przez uprawniony podmiot.
Uprawnionym do jej wniesienia był każdy, kto miał w tym interes prawny, a przede
wszystkim: prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacja społeczna w
zakresie swej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych
innych osób. Skargę można było wnieść dopiero po wyczerpaniu środków
odwoławczych. Kiedy ustawa nie przewidywała środka odwoławczego, a uprawniony
podmiot wcześniej zwrócił się do organu właściwego z wezwaniem do usunięcia
naruszenia prawa, skarga mogła być wniesiona po upływie 30 dni od doręczenia
wezwania. W wypadku prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich obowiązek
wyczerpania środków odwoławczych nie był wymagany.
219 W postępowaniu przed NSA podmiot, który wniósł skargę, nazywany był skarżącym,
zaś stroną przeciwną był organ administracji publicznej. W postępowaniu mogły wziąć
udział też inne osoby, zwłaszcza te, których interesu prawnego dotyczył wynik
postępowania, wówczas ich działania toczyły się na
prawach strony. Szczególną pozycję posiadał prokurator. Mógł on brać udział w
postępowaniu jako skarżący lub wówczas, gdy po prostu zgłosił swój udział w
postępowaniu przed sądem. Nieobecność prokuratora na rozprawie nie wstrzymywała
rozpoznania sprawy przez sąd.
Osoby fizyczne przed NSA mogły działać osobiście lub przez pełnomocni- 220 ka,
a osoby prawne i inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej
działały przez organy uprawnione do działania w ich imieniu lub przez
pełnomocników. W myśl ustawy do kwestii pełnomocnictwa należało stosować
odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, które określały krąg
podmiotów mogących być pełnomocnikami w postępowaniu przed sądem ad-
ministracyjnym.
Zgodnie z art. 35 ust. 4 NSAU nie można było wnieść skargi do sądu, jeże- 221 li
toczyło się postępowanie w celu zmiany lub stwierdzenia nieważności aktu albo innej
czynności. Zacytowany przepis miał na celu wykluczenie sytuacji, w której
prowadzone było jednocześnie postępowanie przed organem administracji publicznej i
przed sądem administracyjnym, najpierw powinno zostać bowiem zakończone
postępowanie przed organem administracji publicznej.

Nb. 191-194
 § 18. Wprowadzenie 85

Wniesiona skarga do NSA powinna spełniać określone przez ustawę wyma- 222 gania
formalne, czyli zawierać:
1) oznaczenie skarżącego i jego miejsca zamieszkania lub siedziby,
2) wskazanie zaskarżonej decyzji, postanowienia lub innego aktu lub czynności,
3) oznaczenie organu, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy,
4) określenie naruszenia prawa bądź interesu prawnego,
5) podpis osoby wnoszącej skargę, a w wypadku wniesienia jej przez pełnomocnika -
jego podpis z załączeniem do skargi pełnomocnictwa.
Gdy zaistniała sytuacja, że wniesiona do sądu skarga zawierała braki for- 223 malne, sąd
wzywał wówczas skarżącego do ich usunięcia, przy czym wyznaczał mu określony termin.
Jeżeli pomimo tego braki nie zostały usunięte w wyznaczonym czasie, sąd skargę odrzucał.
Skargę wnosiło się bezpośrednio do sądu w terminie 30 dni od dnia dorę- 224
czenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie, a w innych wypadkach w terminie 30
dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o podjęciu aktu
lub innej czynności organu uzasadniającej wniesienie skargi. Natomiast ze względu na
zadania i cel takich organów państwowych, jak prokurator lub RPO, mogli wnieść
skargę w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia stronie rozstrzygnięcia w sprawie
indywidualnej, a w pozostałych przypadkach w terminie 6 miesięcy od dnia wej ścia w
życie aktu lub podj ęcia innej czynności uzasadniającej wniesienie skargi.

Nb. 232-234
 § 25. Tryb postępowania 117
Utrata przez stronę wyznaczonego terminu pociągała za sobą niekorzystne skutki
procesowe, czynność prawna dokonana bowiem po upływie terminu jest z punktu
widzenia prawa nieważna. Z drugiej strony, sąd z ważnych powodów - jeżeli
niezachowanie terminu nastąpiło bez winy osoby zainteresowanej - miał prawo
przywrócić na wniosek strony termin do wniesienia skargi.
Szczegółowe przesłanki do przywrócenia terminu zostały określone w Kodeksie
postępowania administracyjnego. Były to:
1) wspomniany już brak winy po stronie zainteresowanego,
2) uprawdopodobnienie, że uchybienie nastąpiło bez winy zainteresowanego
(uprawdopodobnienie jest czymś na kształt środka zastępczego dowodu, nie daje
pewności, lecz jedynie wiarygodność),
3) wniesienie prośby o przywrócenie terminu w ciągu 7 dni od dnia ustania przyczyn
uchybienia (przyczyna uchybienia powinna wystąpić przed upływem określonego
terminu),
4) równoczesne dopełnienie czynności, dla której termin był określony.
Po rozpatrzeniu prośby właściwy organ wydawał postanowienie o przywróceniu bądź odmowie
przywrócenia terminu. W razie przywrócenia terminu skutkiem prawnym takiego stanu
jest traktowanie czynności, dla której termin był określony, jako dokonanej w terminie.
Natomiast w razie braku pozytywnego ustosunkowania się do prośby zainteresowanym
służyło na obrót hurtowy i indywidualny), ustalania wewnętrznych stref trzeźwości
itp., jako że wykraczają one poza omawiany w tym rozdziale temat.

Swoiste formy zabezpieczenia społecznego przewiduje ustawa z 27.8.1997 r. 328 o rehabilitacji

zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. Dz.U. z
2008 r. Nr 14, poz. 92 ze zm.). O niepełnosprawności orzekają odrębne organy:
powiatowe zespoły ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności ijako II
instancja-wojewódzkie zespoły (art. 6). Zespoły te orzekają również o wskazaniach
dotyczących form udzielania pomocy. Pomoc polega głównie na rehabilitacji osób
niepełnosprawnych (art. 7 i nast.) oraz ochronie osób zatrudnionych, udzielaniu
pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej (art. 11 i nast.). Pracodawcy
zatrudniający osoby niepełnosprawne korzystają z określonych ulg (art. 21 i nast.).
Zadania przewidziane przez ustawę realizują organy administracji rządowej, a przede
wszystkim samorządu terytorialnego.

329 W innych ustawach można również znaleźć regulacje związane z udzieleniem

pomocy społecznej (zabezpieczenia społecznego) określonym kategoriom osób. Na
przykład w ustawie z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) mowa jest o
opiece socjalnej, medycznej i prawnej udzielanej przez organy administracji rządowej i
samorządu terytorialnego kobietom w ciąży. Ustawa z 9.11.1995 r. o ochronie zdrowia przed
następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55 ze

Nb. 289
 118 Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

zm.) traktuje o obowiązku organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego do

ochrony zdrowia przed następstwami używania tytoniu itp. Nie zawsze są to jednak
obowiązki wymierne, nadające się do regulacji prawnej.

Dotyczy to np. obowiązku promocji zdrowia poprzez propagowanie stylu życia wolnego od nałogu
palenia papierosów i używania wyrobów tytoniowych (art. 3 pkt 2). Niemniej w
ustawie znajdują się zakazy ogólnie obowiązujące (np. zabrania się palenia wyrobów
tytoniowych w zakładach opieki na obrót hurtowy i indywidualny), ustalania
wewnętrznych stref trzeźwości itp., jako że wykraczają one poza omawiany w tym
rozdziale temat.

Swoiste formy zabezpieczenia społecznego przewiduje ustawa z 27.8.1997 r. 328 o rehabilitacji

zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. Dz.U. z
2008 r. Nr 14, poz. 92 ze zm.). O niepełnosprawności orzekają odrębne organy:
powiatowe zespoły ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności ijako II
instancja-wojewódzkie zespoły (art. 6). Zespoły te orzekają również o wskazaniach
dotyczących form udzielania pomocy. Pomoc polega głównie na rehabilitacji osób
niepełnosprawnych (art. 7 i nast.) oraz ochronie osób zatrudnionych, udzielaniu
pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej (art. 11 i nast.). Pracodawcy
zatrudniający osoby niepełnosprawne korzystają z określonych ulg (art. 21 i nast.).
Zadania przewidziane przez ustawę realizują organy administracji rządowej, a przede
wszystkim samorządu terytorialnego.

329 W innych ustawach można również znaleźć regulacje związane z udzieleniem

pomocy społecznej (zabezpieczenia społecznego) określonym kategoriom osób. Na
przykład w ustawie z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) mowa jest o
opiece socjalnej, medycznej i prawnej udzielanej przez organy administracji rządowej i
samorządu terytorialnego kobietom w ciąży. Ustawa z 9.11.1995 r. o ochronie zdrowia przed
następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55 ze
zm.) traktuje o obowiązku organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego do
ochrony zdrowia przed następstwami używania tytoniu itp. Nie zawsze są to jednak
obowiązki wymierne, nadające się do regulacji prawnej.

Dotyczy to np. obowiązku promocji zdrowia poprzez propagowanie stylu życia

wolnego od nałogu palenia papierosów i używania wyrobów tytoniowych (art. 3 pkt 2).
Niemniej w ustawie znajdują się zakazy ogólnie obowiązujące (np. zabrania się palenia
wyrobów tytoniowych w zakładach opieki statutowych należy ochrona interesów
konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów oraz Prezes UOKiK.
Powództwo może ponadto wytoczyć zagraniczna organizacja wpisana na listę orga-
nizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o

Nb. 283-284
 § 26. Sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone 119
uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, opublikowaną w Dzienniku
Urzędowym Wspólnot Europejskich, jeżeli cel jej działania uzasadnia wystąpienie
przez nią z takim żądaniem dotyczącym wzorców umów stosowanych w Polsce,
zagrażaj ących interesom konsumentów w państwie członkowskim, w którym
organizacja ta ma swoją siedzibę.
Powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone nie 293
ulega przedawnieniu, może być wytoczone w każdym czasie, dopóki oferent stosuje
taki wzorzec. Zaniechanie przez pozwanego, po wytoczeniu powództwa, stosowania
zaskarżonego postanowienia wzorca umownego nie ma wpływu na dalszy bieg
postępowania. Roszczenie wygasa natomiast po upływie sześciomiesięcznego terminu
zawitego, liczonego od dnia zaprzestania stosowania wzorca. Samo wystąpienie z
powództwem po zaniechaniu stosowania wzorca ma na celu, aby oferent lub inny
przedsiębiorca nie stosował wzorca w przyszłości39.
W sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone sąd 294 nie
jest związany uznaniem pozwu. Wobec powyższego podejmowanego rozstrzygnięcia
nie może oprzeć wyłącznie na podstawie uznania powództwa. W założeniu
ustawodawcy sąd powinien dążyć do ustalenia rzeczywistego stanu faktycznego i
prawnego sprawy, wykorzystując w tym celu m.in. własną inicjatywę dowodową. W
sprawach z tego zakresu niedopuszczalne jest także zawarcie ugody.
O ochronie interesów konsumentów i kontrahentów będzie można mó- 295 wić
wówczas, jeżeli podmiotom tym zapewni się możliwość poznania wzorców umów
uznanych za niedozwolone. Dlatego sąd uwzględniając powództwo, w sentencji
wyroku, ma obowiązek przytoczyć treść postanowień wzorca umowy uznanych za
niedozwolone i zakazać ich wykorzystywania. Zakaz ten obejmuje przede wszystkim
przegrywającego proces, ale odnosi również skutek wobec osób trzecich.
296 Środkiem zaskarżenia wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest
apelacja, którą należy wnieść na zasadach ogólnych do Sądu Apelacyjnego w
Warszawie. Natomiast od wydanego przez sąd II instancji prawomocnego wyroku lub
postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu przysługuje środek nadzwyczajny, w
postaci skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego.
297 Wyrok prawomocny wywiera skutek wobec osób trzecich, tzn. zakazuje stosowania
uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy z chwilą wpisania go do
rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Podstawą dokonania wpisu jest
przesyłany Prezesowi odpis prawomocnego wyroku uwzględniającego powództwo.
Ponadto sentencja prawomocnego wyroku podlega publikacji w Monitorze Sądowym i
Gospodarczym. Natomiast dalsze stosowanie umieszczonego w rejestrze i uznanego za

Zob. szerzej P. Telenga, Komentarz do art. 47939 Kodeksu postępowania cywilnego, [w:]
39

Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz, A. Jakubecki (red.), Kraków 2005.

Nb. 292-295
 120 Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

niedozwolone postanowienia wzorca umów stanowi bezprawne działanie

przedsiębiorcy i wypełnia znamiona praktyki naruszającej zbiorowe interesy
konsumentów.

§ 27. Sprawy z zakresu regulacji energetyki,

telekomunikacji i transportu kolejowego
298 Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oprócz stron
z zakresu ochrony konkurencji oraz o uznanie postanowień wzorca umowy za
niedozwolony jest również właściwy w sprawach:
1) z zakresu energetyki:
a) odwołań od decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki,
b) zażaleń na postanowienia wydane przez prezesa tego urzędu w postępowaniach
prowadzonych na podstawie przepisów ustawy z 10.4.1997 r.
- Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm.) lub przepisów od-
rębnych;
2) z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty:
a) odwołań od decyzji Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej,
b) zażaleń na postanowienia wydane przez Prezesa tego urzędu w postępowaniach
prowadzonych na podstawie przepisów ustawy z 16.7.2004 r.
- Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. Nr 171, poz. 1800 ze zm.), ustawy z
12.6.2003 r. - Prawo pocztowe (Dz.U. Nr 130, poz. 1188 ze zm.) lub przepisów
odrębnych;
3) z zakresu regulacji transportu kol;ejowego:
a) odwołań od decyzji Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego,
b) zażaleń na postanowienia wydane przez Prezesa tego Urzędu w postępowaniu
prowadzonych na podstawie przepisów ustawy z 27.6.1997 r.

Nb. 283-284
 § 27. Sprawy z zakresu regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu... 121
o transporcie kolejowym (Dz.U. Nr 96, poz. 591 ze zm.) lub przepisów
odrębnych.
Odwołania od decyzji prezesów Urzędu Regulacji Energetyki, Komunika- 299
cji Elektronicznej oraz Transportu Kolejowego wnosi się za ich pośrednictwem do
Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie dwutygodniowym od dnia
doręczenia decyzji. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów odrzuca odwołanie
wniesione po upływie terminu do jego wniesienia, niedopuszczalne z innych
przyczyn, a także wtedy, gdy nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków
odwołania. Odwołanie od decyzji powinno czynić zadość wymaganiom
przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji i
wartości przedmiotu sporu, przytoczenie zarzutów, zwięzłe ich uzasadnienie,
wskazanie dowodów, a także zawierać wniosek o uchylenie albo zmianę decyzji w
całości lub w części. Prezesi urzędów mają obowiązek przekazać niezwłocznie
odwołanie wraz z aktami sprawy do sądu. Jeżeli jednak uznają odwołanie za słuszne,
mogą - nie przekazując akt sądowi - uchylić albo zmienić swoj ą decyzj ę w całości
lub w części, o czym bezzwłocznie powiadamiają stronę, przesyłając jej nową
decyzję, od której stronie służy również odwołanie.
Stronami postępowania są prezes urzędów i zainteresowany. Status zainte- 300
resowanego przysługuje temu, czyje prawa lub obowiązki zależą od rozstrzygnięcia
procesu. Jeżeli zainteresowany nie został wezwany do udziału w sprawie, Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów wzywa go na wniosek strony albo z urzędu.
W razie wniesienia odwołania od decyzji prezesów urzędów, Sąd Ochrony 301
Konkurencji i Konsumentów może, na wniosek strony, która wniosła odwołanie,
wstrzymać wykonanie decyzji do czasu rozstrzygnięcia spawy. Postanowienie może
być wydane na posiedzeniu niejawnym. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia. W razie
uwzględnienia odwołania sąd zaskarżoną decyzję albo uchyla, albo zmienia w
całości lub w części i orzeka co do istoty sprawy.
Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa

Literatura: T. Ereciński, Rola rady sądownictwa w państwie demokratycznym, PiP 1994, z. 5; T.

Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, Komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych ustawy o
Krajowej Radzie Sądownictwa, Warszawa 2002; J. Gudowski, Historia Krajowej Rady Sądownictwa
(http://www.krs.pl/histo2.html); tenże, Notatka na posiedzenie Krajowej Rady Sądownictwa w dniu
13.11.2001 r. w sprawie wykładni art. 60 i 207 Prawa o ustroju sądów powszechnych, Warszawa 2001;
A. Jakowska, Rada in statu nascendi, Jur. 1994, Nr 5; J. R. Kubiak, Wokół idei kodeksu etyki
zawodowej sędziów, Pal. 1995, Nr 3-4; L. Kubicki, Krajowa Rada Sądownictwa - jako strażnik
niezawisłości sędziowskiej, [w:] Niezawisłość sędziowska. Materiały konferencji naukowej
zorganizowanej przez Sąd Najwyższy i Instytut Państwa i Prawa PAN w dniu 20 kwietnia 1990 r. w
Popowie, zebrał i opracował J. Gaj, Warszawa 1990; M. Ossowska, Socjologia moralności. Zarys
zagadnień, Warszawa 1963; W. Skrzydło (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 1998; H.

Nb. 299-301
 Suchocka, L. Kański, Zmiany konstytucyjnej regulacji sądownictwa i prokuratury dokonane w roku
1989, PiP 1991, z. 1; Z. Witkowski, Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa, [w:] Prawo
konstytucyjne, Z. Witkowski (red.), Toruń 1998; A. Zieliński, O statusie prawnym Krajowej Rady
Sądownictwa, PiP 1993, z. 6; H. Zięba-Załucka, Krajowa Rada Sądownictwa (Kadencja), RzZN 1995,
Nr 17.

§ 28. Wprowadzenie
302 Zamysł powołania Krajowej Rady Sądownictwa powstał w efekcie porozumień
Okrągłego Stołu. W ustawie z 7.4.1989 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej
Ludowej (Dz.U. Nr 19, poz. 101) wprowadzono w art. 60 zapis, iż sędziowie
powoływani są przez Prezydenta na wniosek KRdS, jak też, że uprawnienia, skład i
sposób działania KRdS określony zostanie w ustawie. Ustawa o Krajowej Radzie
Sądownictwa uchwalona została 20.12.1989 r. (Dz.U. Nr 73, poz. 435 ze zm.), a
ustrojowy status Rady utrzymany został po wejściu w życie ustawy konstytucyjnej z
17.10.1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą
Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 ze
zm.).
Podstawową ideą jej ustanowienia stało się dążenie do instytucjonalnego za-
gwarantowania niezawisłości sędziów i sądów, ówczesne uregulowania prawne
bowiem, jak też praktyka, umożliwiały obsadzanie stanowisk sędziowskich przy
zastosowaniu kryteriów politycznych oraz możliwość odwoływania sędziów w
sytuacjach, gdy nie dawali rękojmi prawidłowego sprawowania socjalistycznego
wymiaru sprawiedliwości. Z tych to powodów KRdS w zamierzeniach projek-
todawców - przez powierzenie jej spraw nominacji, awansowania i przenoszenia
sędziów - w zasadniczy sposób miała zagwarantować niezawisłość sędziowską i to w
sytuacji, gdy sędziowie stali się nieusuwalni. Jednocześnie jej ustanowienie poważnie
miało wzmocnić uprawnienia samorządu sędziowskiego w sprawach osobowych i
organizacyjnych sądów. Krajowa Rada Sądownictwa w swym kształcie i zadaniach
nawiązywać miała do podobnych organów, jakie istnieją np. we Francji, Hiszpanii,
Portugalii, Słowacji, na Węgrzech czy we Włoszech.
Status prawny KRdS uregulowany został ostatecznie w art. 186 i 187 303
Konstytucji RP. W jej świetle instytucja ta ukształtowana została jako kon-
stytucyjny organ państwa stojący na straży niezależności sądów i niezawisłości
sędziów. Niemniej istniały wcześniej i nadal istnieją wątpliwości w sprawie
właściwego i jednoznacznego usytuowania jej wśród konstytucyjnych organów
państwa. Pojawianie się w literaturze pytania o to, jaki jest właściwie status prawny
KRdS, dowodziło, że konstytucyjne uregulowanie tej sprawy może wydawać się
niewystarczające. Dla przykładu Sąd Najwyższy w swym uzasadnieniu do uchwały
z 23.7.1992 r. (III AZP 9/92, OSNC 1994, Nr 7, poz. 147) stwierdził, iż skład

Nb. 277
 § 31. Wprowadzenie 123
osobowy KRdS, a przede wszystkim jej ustawowe kompetencje są na tyle
zróżnicowane, że uniemożliwiają jednoznaczne zakwalifikowanie tego organu do
kategorii ośrodków władzy, administracji lub samorządu. Krajowa Rada
Sądownictwa - stwierdził SN - stanowi część struktury centralnych organów
administracji wymiaru sprawiedliwości z pewnymi uprawnieniami właściwymi dla
samorządu zawodowego. W sferze administrowania dzieli swe kompetencje z
Ministrem Sprawiedliwości.
Mniej wątpliwości w tej kwestii posiadała sama KRdS, która stwierdziła, że 304
jest najwyższym organem władzy sądowniczej. Minister Sprawiedliwości również
wypowiadaj ący się w omawianej kwestii uznał KRdS za organ samorządu
sędziowskiego, a Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu, przedsta-
wiającym Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia, uznał, że
KRdS w sprawach kadrowych sędziów wykonuje zadania administracji państwowej
w zakresie administracji sądowej (szerzej zob. A. Bałaban, Krajowa Rada
Sądownictwa - regulacja konstytucyjna i rola w systemie władzy sądowniczej, [w:]
W. Skrzydło (red.), Sądy i trybunały w konstytucji i praktyce, Warszawa 2005, s.
79-88).
Natomiast akceptacja stanowiska Sądu Najwyższego uniemożliwia uznanie
KRdS za naczelny organ władzy państwowej, niezależny, kolegialny, pozaju-
dykacyjny organ władzy sądowej (zdaniem A. Zielińskiego organami władzy
sądowniczej są wyłącznie sądy, a więc żadnych innych poza sądami organów
władzy sądowniczej nie ma), a tym bardziej za organ samorządu sędziowskiego,
którym Rada z powodu składu osobowego (przedstawiciele Sejmu, Senatu oraz
władzy wykonawczej - Minister Sprawiedliwości i osoba wskazana przez
Prezydenta RP) nigdy być nie mogła.

§ 29. Kompetencje
305 Pierwotny kształt nadała KRdS ustawa z 20.12.1989 r. o Krajowej Radzie
Sądownictwa, gdzie ustawodawca, podobnie jak w ustawie zasadniczej, wskazywał, że
KRdS strzeże niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów. Obecnie zaś
zasadniczymi źródłami regulacji prawnych tego organu jest Konstytucja RP oraz
ustawa z 27.7.2001 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz.U. Nr 100, poz. 1082 ze
zm.).
306 W myśl art. 2 KrRSU do zasadniczych kompetencji KRdS należy realizowanie celów
określonych w Konstytucji RP, a w szczególności:
1) podejmowanie uchwał w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o
zbadanie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie dotyczącym

Nb. 333-337
 124 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
niezależności sądów i niezawisłości sędziów (do chwili uchwalenia Konstytucji z
1997 r. KRdS nie posiadała tej kompetencji),
2) rozpatrywanie i ocena kandydatur do pełnienia urzędu sędziowskiego na
stanowiskach sędziów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego
oraz na stanowiska sędziowskie w sądach powszechnych, wojewódzkich sądach
administracyjnych i w sądach wojskowych,
3) przedstawianie Prezydentowi RP wniosków o powołanie sędziów w SN, NSA,
sądach powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i sądach
wojskowych,
4) rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów w stan spoczynku,
5) rozpatrywanie wystąpień sędziów w stanie spoczynku o powrót na stanowisko
sędziowskie,
6) wybieranie rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych,
7) wyrażanie opinii w sprawie powołania i odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu
powszechnego albo sądu wojskowego,
8) uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów i czuwanie nad ich prze-
strzeganiem.
Krajowa Rada Sądownictwa ponadto:
1) wypowiada się o stanie kadry sędziowskiej,
2) opiniuje projekty aktów prawnych w sprawach wynagrodzeń sędziowskich oraz
przedstawia wnioski w tym zakresie,
3) opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących sądownictwa i sędziów,
4) opiniuje programy szkolenia na aplikacji ogólnej, sędziowskiej, zakres i sposób
przeprowadzenia egzaminów sędziowskich,
5) wyraża stanowisko w sprawach dotyczących sądów i sędziów, wniesionych pod
obrady KRdS przez Prezydenta RP oraz inne organy władzy publicznej i organy
samorządu sędziowskiego,
6) opiniuje kandydatów na Dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Proku-
ratury,
7) wskazuje 3 członków Rady Programowej Krajowej Szkoły Sądownictwa i
Prokuratury,
8) przedstawia Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi RP nie później niż do 31 maja
roku następnego informacj ę z rocznej działalności Rady oraz postulaty co do
aktualnych problemów i potrzeb wymiaru sprawiedliwości. Nad informacją w
Sejmie i w Senacie nie przeprowadza się głosowania. Poza wymienionymi
kompetencjami KRdS może zarządzić przeprowadzenie wizytacji sądu albo jego
jednostki organizacyjnej, lub też lustracji pracy sędziego, którego indywidualna
sprawa podlega rozpatrzeniu przez Radę, a także przeprowadzenie lustracji
działalności sądu w określonym zakresie. Czynności związane z przeprowadzeniem

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 125

wizytacji mogą być dokonywane jedynie przez członków KRdS lub przez sędziów
oddelegowanych do Biura Rady. Krajowa Rada Sądownictwa z urzędu na wniosek
Ministra Sprawiedliwości, Pierwszego Prezesa SN lub Prezesa NSA może
przeprowadzić również wizytację sądu albo jego jednostki organizacyjnej.
Czynności te nie mogą wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli.
Kompetencje KRdS nie stanowią katalogu zamkniętego, świadczy o tym
odwoływanie się do innych czynności, które mogą być określone w odrębnych
ustawach (np. w prawie o ustroju sądów powszechnych). Nadaje to uprawnieniom
KRdS elastyczny charakter w przypadku przyznania jej w przyszłości kolejnych
kompetencji.
Uprawnienie KRdS do podj ęcia uchwały o wystąpienie do Trybunału 307
Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych
dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziówjestjednąz najważ-
niejszych kompetencji Rady. Kontrola posiada charakter abstrakcyjny, czyli
podejmowana jest w oderwaniu od konkretnych sytuacji stosowania kwestio-
nowanego aktu czy też normy. Przed podjęciem takiej uchwały KRdS może w tym
przedmiocie zasięgnąć opinii prawnej.
W kwestii rozpatrywania kandydatur na stanowiska sędziowskie w sądach 308
powszechnych uprawnienia KRdS dotyczą osób powoływanych zarówno po raz
pierwszy na ten urząd, jak i na kolejne stanowiska sędziowskie. Krajowa Rada
Sądownictwa rozpatruje oraz dokonuje formalnych i merytorycznych ocen
wszystkich zgłoszonych kandydatur, także tych niepodlegających ocenie właściwych
kolegiów i zgromadzeń ogólnych sądów, a zgłoszonych KRdS przez Ministra
Sprawiedliwości. Spośród wszystkich zaproponowanych kandydatów KRdS
przedstawia Prezydentowi RP wniosek o powołanie jednego z nich. W praktyce
Prezydent przychyla się do kandydatury wskazanej mu przez KRdS, co powoduje, że
organ ten posiada faktycznie decydujący głos w powołaniu konkretnej osoby do
pełnienia urzędu sędziowskiego. Również przy powoływaniu przez Prezydenta
sędziów Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i sądów
administracyjnych wybór kandydata dokonany przez KRdS ma w konsekwencji
decydujące znaczenie.
309 Artykuł 2 ust. 1 pkt 8 KrRSU zobowiązuje KRdS do uchwalenia zbioru zasad etyki
zawodowej sędziów. Krajowa Rada Sądownictwa ma ponadto obowiązek czuwać nad
jej przestrzeganiem. Jak się wydaje istotą i sensem etyki zawodowej jest służenie
dobremu wykonywaniu zawodu, bądź też zabezpieczeniu go przed grożącymi mu
niebezpieczeństwami, np. pewnymi pokusami. Tak więc etyka zawodowa dostosowuje
ogólne wskazania moralne oraz obyczajowe do konkretnych sytuacji zawodowych.
Zdaniem J. R. Kubiaka normy etyki zawodowej sędziów mogą posiadać charakter
niesformalizowany lub sformalizowany. W tym pierwszym wypadku wskazania

Nb. 307-308
126 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
moralne funkcjonuj ą jedynie w świadomości sędziów, w drugim zaś zawarte są w
rozproszonych normach prawnych (ustawach, regulaminach), regulaminach,
orzecznictwie sądowym, bądź rzadziej są one zebrane w odrębnych zbiorach etyki
zawodowej. Ustawodawca zobowiązał KRdS do uchwalenia zbioru zasad do
31.12.2002 r. Krajowa Rada Sądownictwa stosując się do zaleceń ustawy podjęła w
tym przedmiocie działania i uchwaliła 19.2.2003 r. Zbiór zasad etyki zawodowej
sędziów (uchwała Nr 16/2003 KRdS z 19.2.2003 r. w sprawie uchwalenia zbioru zasad
etyki zawodowej sędziów - K. Sędz. Nr 2, poz. 16). Przyjęte w tym zbiorze zasady
mają odpowiednie zastosowanie do sędziów w stanie spoczynku oraz asesorów,
którym powierzono pełnienie czynności sędziowskich. Krajowa Rada Sądownictwa
może zmieniać lub uzupełniać postanowienia Zbioru zasad etyki zawodowej sędziów,
a także dokonywać ich wykładni.
Uchwalony przez KRdS Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów składa się z 22
paragrafów. Jak należy sądzić, taka konstrukcja tego dokumentu była przez KRdS
zamierzona, specyfika zawodu sędziowskiego bowiem oraz wysokie wymagania
stawiane kandydatom na sędziów powodują, iż nie jest proste zestawienie
dodatkowych zasad etycznych, które nie byłyby oczywiste. Natomiast zbytnie
uszczegółowienie Zbioru zasad etyki zawodowej sędziów - o kwestie obyczajowe,
życie towarzyskie itp. - mogłoby nadmiernie ograniczyć prawa i wolności sędziego.

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 127

§ 30. Skład i organizacja

Zgodnie z art. 187 Konstytucji RP w skład KRdS wchodzą trzy grupy człon- 310 ków:
1) pierwszą stanowią osoby wchodzące w skład KRdS z urzędu, a są to: Pierwszy
Prezes SN, Minister Sprawiedliwości, Prezes NSA oraz osoba powołana przez
Prezydenta,
2) druga grupa to demokratycznie wybrana reprezentacja środowiska sędziow-
skiego na okres kadencji KRdS, tj. 15 członków wybranych spośród sędziów
SN, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych, przy
czym Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN wybiera spośród sędziów tego sądu 2
członków KRdS, Zgromadzenie Ogólne NSA, wspólnie z przedstawicielami
zgromadzeń ogólnych wojewódzkich sądów administracyjnych wybiera spośród
sędziów tego sądu 2 członków, zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych
sędziów apelacji wybiera spośród sędziów apelacyjnych 2 członków, zebranie
przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgów wybiera spośród swego
grona 8 członków, a Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych wybiera 1
członka,
3) trzecia grupa, o charakterze politycznym, to 4 członkowie wybrani przez Sejm
spośród posłów oraz 2 członków wybranych przez Senat spośród senatorów na
okres kadencji Sejmu i Senatu.
Jak widać skład KRdS jest mieszany, skupiający osoby pełniące najwyższe
funkcje w sądownictwie i obejmujący reprezentację wszystkich trzech władz, w tym
z widoczną jednak przewagą środowiska sędziowskiego i samorządowego.
Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA i Minister Sprawiedliwości są członkami 311
Rady przez okres pełnienia tych funkcji, tj. od momentu powołania na powyższe
stanowiska aż do chwili ich utraty. Wszyscy trzej są wirylistami, czyli zasiadającymi
w KRdS z tytułu zajmowanego stanowiska. Idea wirylizmu polega przede
wszystkim na tym, że osoby wchodzące w skład organu kolegialnego z racji
pełnionego urzędu nie mogą wyręczać się w pracach tego organu i w uczestnictwie
na jego posiedzeniach innymi osobami, inaczej mówiąc członkostwo takie posiada
charakter ściśle osobisty, a więc związany z konkretną osobą sprawującą urząd. To
samo dotyczy pozostałych członków KRdS. Należy przy tym zwrócić uwagę, iż
piastowanie urzędu na zasadzie wirylizmu, nie oznacza, że głos tych osób w KRdS
jest głosem piastowanego urzędu. Każdy członek KRdS bowiem ma głos wolny i
autonomiczny, nie może więc być w żaden sposób formalnie wiązany. Powinien się
on jednak kierować interesem instytucji, którą reprezentuje, jak również organów,
które jego wyboru dokonały.
312 W myśl art. 5 KRdSU osoba powołana przez Prezydenta pełni swoje funkcje w Radzie
bez oznaczenia okresu kadencji i może być odwołana w każdym czasie, z tym że jej
mandat wygasa najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji

Nb. 307-308
 128 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
Prezydenta. Jeśli kończący swą kadencję Prezydent zostanie ponownie wybrany na
drugą kadencję, powinien on dokonać ponownie aktu powołania, nawet jeśli miałby
powołać tę samą osobę, która zasiadała w KRdS w trakcie trwania pierwszej kadencji.
Powołana osoba nie reprezentuje Prezydenta i zwykle - wynika to z praktyki - nie
wywodzi się nawet z jego otoczenia. Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa nie
mówi o jakichkolwiek wymaganiach stawianych dla członka KRdS powołanego przez
Prezydenta. Nie musi więc on posiadać nawet wykształcenia prawniczego.
313 Natomiast kadencja członków wybieranych przez Sejm i Senat upływa najpóźniej w
ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji Sejmu i Senatu, a ich mandat wygasa
wraz z wyborem członków KRdS wybranych przez Sejm i Senat następnej kadencji.
Zatem mandat członków KRdS będących posłami lub senatorami w przypadku upływu
kadencji Sejmu i Senatu wygasa nie z chwilą upływu kadencji, lecz z chwilą wyboru
nowych członków KRdS obranych przez parlament następnej kadencji. Członkowie
wybrani przez izby parlamentu stanowią w KRdS czynnik polityczny,
odzwierciedlający istniejące siły w Sejmie i Senacie. Należy się więc zgodzić z opinią,
że fakt ten ma istotne znacznie ustrojowe i pragmatyczne, ponieważ związki KRdS z
Sejmem i Senatem - przez jej kompetencje (tj. opiniowanie projektów aktów
normatywnych dotyczących sądownictwa i sędziów) - są niezwykle bliskie, a
uczestnictwo w KRdS członków obu izb ułatwia kontakty i stwarza dodatkową płasz
czyznę współpracy.
Jak już wspomniano Sejm i Senat oraz organy samorządu sędziowskiego
wybierają członków KRS w przypadku upływu ich kadencji, ale również w razie
wygaśnięcia mandatu członka KRdS pochodzącego z ich wyboru. Wybór powinien
być dokonany w ciągu dwóch miesięcy od na obrót hurtowy i indy-
widualny), ustalania wewnętrznych stref trzeźwości itp., jako
że wykraczają one poza omawiany w tym rozdziale temat.
Swoiste formy zabezpieczenia społecznego przewiduje
ustawa z 27.8.1997 r. 328 o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst
jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 ze zm.). O
niepełnosprawności orzekają odrębne organy: powiatowe
zespoły ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności ijako II
instancja-wojewódzkie zespoły (art. 6). Zespoły te orzekają
również o wskazaniach dotyczących form udzielania
pomocy. Pomoc polega głównie na rehabilitacji osób
niepełnosprawnych (art. 7 i nast.) oraz ochronie osób
zatrudnionych, udzielaniu pożyczek na rozpoczęcie
działalności gospodarczej (art. 11 i nast.). Pracodawcy
zatrudniający osoby niepełnosprawne korzystają z

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 129

określonych ulg (art. 21 i nast.). Zadania przewidziane przez

ustawę realizują organy administracji rządowej, a przede
wszystkim samorządu terytorialnego.
329 W innych ustawach można również znaleźć regulacje związane z
udzieleniem pomocy społecznej (zabezpieczenia
społecznego) określonym kategoriom osób. Na przykład w
ustawie z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu
ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży
(Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) mowa jest o opiece socjalnej,
medycznej i prawnej udzielanej przez organy administracji
rządowej i samorządu terytorialnego kobietom w ciąży.
Ustawa z 9.11.1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami
używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 1996 r. Nr
10, poz. 55 ze zm.) traktuje o obowiązku organów
administracji rządowej i samorządu terytorialnego do ochrony
zdrowia przed następstwami używania tytoniu itp. Nie zawsze
są to jednak obowiązki wymierne, nadające się do regulacji
prawnej.
314 Dotyczy to np. obowiązku promocji zdrowia poprzez propagowanie stylu życia wolnego od
nałogu palenia papierosów i używania wyrobów tytoniowych (art. 3 pkt 2). Niemniej w
ustawie znajdują się zakazy ogólnie obowiązujące (np. zabrania się palenia wyrobów
tytoniowych w zakładach opieki zażalenie. Nie służyło zażalenie na postanowienie organu
odwoławczego (ustosunkowującego się do zażalenia), było to więc na tym etapie
postanowienie ostateczne. W myśl jednak art. 16 ust. 1 pkt 2 NSAU na postanowienie to
przysługiwała skarga do NSA.

315 225 Po wniesieniu skargi sąd przesyłał jej odpis temu organowi, którego działanie lub
bezczynność zaskarżono, i zobowiązywał go do udzielenia odpowiedzi na skargę w terminie
30 dni od doręczenia odpisu skargi oraz do nadesłania w tym terminie akt sprawy. Powyższy
organ, którego działanie lub bezczynność zaskarżono, mógł uwzględnić skargę w całości do
dnia wyznaczenia przez sąd terminu rozprawy. W tym wypadku (ustawodawca nie wyjaśniał
wyczerpująco omawianego przepisu) istniało prawdopodobieństwo, że skardze nie nadano
dalszego biegu.

316 Wniesienie sprawy do NSA nie wstrzymywało wykonania aktu lub zawieszenia czynności.
Sąd mógł jednak na wniosek strony lub z urzędu wydać postanowienie o wstrzymaniu tego
aktu lub zawieszeniu czynności, zwłaszcza jeżeli istniało prawdopodobieństwo wyrządzenia
skarżącemu znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków. Sąd mógł
również wstrzymać wykonanie aktu lub zawiesić czynność przed rozpatrzeniem wniosku o
przywrócenie terminu do wniesienia skargi na żądanie strony. Takie wstrzymanie
wykonania zaskarżonego aktu lub czynności następowało z mocy prawa, jeżeli

Nb. 307-308
 130 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
317 organ, który wydał akt lub dokonał czynności prawnych, nie przedstawił sądowi
odpowiedzi na skargę wraz z aktami sprawy w terminie 30 dni od dnia doręczenia mu
odpisu skargi i zobowiązania go przez sąd do nadesłania akt sprawy.
318 V. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym
319 Po otrzymaniu skargi przewodniczący wydziału, prezes ośrodka zamiejsco- 226 wego
lub wyznaczony sędzia dokonywał czynności wstępnych, a mianowicie:

320 zarządzał skompletowanie akt niezbędnych do rozpoznania sprawy, a w razie potrzeby

- także innych dowodów,

321 wyznaczał skład sędziowski orzekaj ący w sprawie,

322 zarządzał doręczenie stronie przeciwnej odpisów skargi z załącznikami dla

przedstawienia odpowiedzi na skargę wraz z aktami sprawy, wyznaczaj ąc w tym celu
termin nieprzekraczający 30 dni od doręczenia odpisu skargi,

323 wyznaczał termin posiedzenia niejawnego lub rozprawy, w którym sprawa miała być
rozpoznana,

324 zarządzał zawiadomienie o rozprawie stron i innych osób, których udział w rozprawie
jest konieczny.

325 Następnie wzywał stronę skarżącą do uiszczenia wpisu od skargi. Wezwanie takie
nie miało miejsca, o ile strona sama uiściła wpis bez wezwania lub wniosła wniosek o
zwolnienie od kosztów sądowych. Wpis mógł być:

326 stosunkowy i

327 stały.

328 Pierwszy pobierany był w sprawach, gdy przedmiot dotyczył należności pieniężnych
lub praw majątkowych, drugi pobierano w pozostałych sprawach od skarg na decyzje,
od skarg na bezczynność organów, jak też od skarg na postanowienia oraz inne akty i
czynności prawne z zakresu administracji publicznej.

329 Osoba fizyczna mogła domagać się zwolnienia od kosztów sądowych 227 (art. 113
KPC), jeżeli złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla
koniecznego utrzymania siebie i rodziny. Takie oświadczenie powinno obejmować
dokładne dane o stanie rodzinnym, maj ątku i dochodach. Uznanie tego oświadczenia
zależało od sądu. Także osoba prawna i organizacja nieposiadająca takiej osobowości
Nb. 322
 § 26. Kompetencje 131
mogły się ubiegać o zwolnienie od kosztów, jeśli wykazały, że nie maj ą potrzebnych
na ten cel środków.

330 Natomiast z urzędu zwolnieni od kosztów sądowych byli: prokurator i RPO oraz
organizacja społeczna, gdy nie działała w ochronie własnego interesu prawnego.
Zwolnione od opłat były również organy nadzoru nad organami jednostek samorządu
terytorialnego oraz organy tych jednostek, a więc organy samorządu gminy, powiatu i
województwa.

331 Sąd orzekał na podstawie akt sprawy administracyjnej. Jednakże art. 39 NSAU
przewidywał dość istotny wyjątek, mówiąc, że w razie nienadesłania przez organ
odpowiedzi na skargę i akt sprawy w terminie 30 dni, sąd może orzec w sprawie na
podstawie stanu faktycznego i prawnego przedstawionego w skardze, gdy nie budzi on
uzasadnionych wątpliwości w świetle ustaleń poczynionych przez sąd w toku
rozpoznania sprawy. Wśród prawników zacytowany artykuł budził uzasadnione
wątpliwości. Ich zdaniem był to przykład przepisu „godzącego w zasadę prawdy
obiektywnej".

332 Sąd rozpoznawał skargę (co do istoty) na rozprawie, jeśli nie zachodziły okoliczności
uzasadniające rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym. Posiedzenie niejawne
służyło sądowi do odrzucenia skargi wniesionej po upływie terminu do jej wniesienia
(pod warunkiem że nie został złożony wniosek o przywrócenie terminu lub gdy skarga
jest niedopuszczalna z innej przyczyny), a także gdy w oznaczonym terminie nie
zostały usunięte jej braki.

333 Ustawa z 11.5.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym przewidywała jednak wyjątek

od tej reguły, stwierdzając, iż przewodniczący wydziału lub prezes ośrodka zamiejscowego
może skierować sprawę do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym co do jej istoty, jeżeli w
sposób oczywisty decyzja jest dotknięta wadą przewidzianą w art. 156 ust. 1 pkt 1, 3, 4 KPA,
a więc:

334 gdy decyzja została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości,

335 jeśli dotyczyła sprawy poprzednio już rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,

336 gdy decyzja została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie.

337 Orzeczenia NSA zapadały w składzie trzech sędziów.

Nb. 307-308
 132 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
338 Z uwagi na występujące w sprawie istotne wątpliwości prawne skład orzekający mógł
wystąpić do Prezesa NSA o jej rozpoznanie przez skład siedmiu sędziów. Wystąpienie
to miało formę postanowienia, a prezes sądu po jego otrzymaniu wyznaczał skład
siedmiu sędziów, przewodniczącego składu oraz termin rozpoznania sprawy. Ustawa
dawała jeszcze inną możliwość składowi orzekającemu, gdy w sprawie pojawią się
istotne wątpliwości prawne. Mógł on mianowicie wystąpić do prezesa sądu o
wyjaśnienie wątpliwości prawnych przez skład siedmiu sędziów, izbę lub połączone
izby, a wyjaśnienie wątpliwości następowało w drodze uchwały. Uchwała sądu
wyjaśniająca wątpliwość prawną była wiążąca w danej sprawie.

339 Następny przypadek odstępstwa od trzyosobowego składu orzekającego przewidywała

ustawa przy rozpoznawaniu pytań prawnych przedstawionych do rozstrzygnięcia przez
samorządowe kolegia odwoławcze, wówczas sąd rozpoznawał pytania prawne w składzie
pięciu sędziów.

340 Naczelny Sąd Administracyjny rozstrzygał sprawy, wydając wyrok lub postanowienie.
Wyrokiem sąd rozstrzygał sprawę co do stwierdzenia naruszenia

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 133
341 prawa i skutków prawnych tego naruszenia. Również w przypadku, kiedy sąd nie
stwierdził naruszenia prawa, wydawał wyrok, którym skargę oddalał. Postanowienie
natomiast wydawał sąd w przypadku odrzucenia skargi, umorzenia postępowania na
posiedzeniu niejawnym lub na rozprawie oraz w celu rozstrzygnięcia innych kwestii
procesowych związanych ze sprawą, wynikających w toku postępowania sądowego,
oraz w innych sytuacjach określonych w ustawie o NSA.

342 Postanowienia można podzielić na: 232

343 kończące postępowanie w sprawie i

344 niekończące postępowania w sprawie.

345 Te pierwsze zamykają drogę do wydania wyroku. Drugie są postanowieniami

niekończącymi postępowania w sprawie. Sąd mógł je zmieniać lub uchylać wskutek
zmiany okoliczności sprawy. Postanowienia zapadłe przed sądem administracyjnym
nie mogły być zaskarżone w drodze zażalenia.

346 Ocena prawna wyrażona w orzeczeniu NSA wiązała w sprawie ten sąd oraz organ,
którego działanie lub bezczynność były przedmiotem zaskarżenia.

347 Istotne zagadnienie, jakie należy omówić, to problematyka środków dy- 233
scyplinujących wykonywanie orzeczeń NSA, poruszona w art. 31-32, 39 i 56 NSAU.
Tak więc w wypadku stwierdzenia, że organ, którego działania lub bezczynności
dotyczyło orzeczenie NSA, nie wykonał w całości lub w części tego orzeczenia, sąd
mógł orzec o wymierzeniu temu organowi grzywny. Grzywnę wymierzał do
wysokości dziesięciokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze
przedsiębiorstw za ostatni miesiąc kwartału poprzedzającego dzień wydania
orzeczenia o ukaraniu grzywną, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów. W omawianym przypadku sąd
mógł ponadto orzec o istnieniu bądź nieistnieniu uprawnienia lub obowiązku, jeżeli
pozwalał na to charakter sprawy oraz niesporne okoliczności stanu faktycznego i
prawnego.

348 Natomiast osobie, która poniosła szkodę na skutek niewykonania orzecze- 234 nia
sądu, służyło roszczenie o odszkodowanie, ale tylko wtedy, gdy niewykonaniu
orzeczenia towarzyszyło naruszenie prawa, ścigane w trybie postępowania karnego lub
dyscyplinarnego, a wina sprawcy szkody została stwierdzona wyrokiem karnym lub
orzeczeniem dyscyplinarnym albo uznana przez organ zwierzchni nad sprawcą szkody.
Brak stwierdzenia winy w wyroku karnym lub orzeczeniu dyscyplinarnym nie
wyłączał odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę, jeżeli wszczęciu albo

Nb. 307-308
 134 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
prowadzeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego stała na przeszkodzie
okoliczność wyłączająca ściganie.

349 Odszkodowanie przysługiwało od organu, który nie wykonał orzeczenia sądu. Organ
ten orzekał o odszkodowaniu przez wydanie decyzji w terminie

350 3 miesięcy od dnia wniesienia wniosku o odszkodowanie. Strona, która w tym terminie nie
otrzymała decyzji lub była niezadowolona z przyznanego jej odszkodowania, mogła wnieść
powództwo do sądu powszechnego w terminie 30 dni od dnia pozostawania organu w
zwłoce lub doręczenia jej decyzji w tej sprawie.

351 Natomiast w razie stwierdzenia w toku rozpoznawania spraw istotnych naruszeń prawa lub
okoliczności mających wpływ na ich powstanie oraz ustalenia przypadków niewykonania
orzeczeń sądu, Prezes NSA lub skład orzekający sygnalizował o zaistniałej sytuacji
właściwy organ. Organ, pod którego adresem nastąpiła sygnalizacja, obowiązany był ją
rozpatrzyć i powiadomić NSA w terminie 30 dni o zajętym stanowisku.

352 W wypadku prawomocnych orzeczeń sądu administracyjnego mogły one być

wzruszane wskutek nadzwyczajnych środków prawnych, tj. w wyniku rewizji
nadzwyczajnej i w następstwie wznowienia postępowania. W myśl ustawy o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym orzeczenia sądu były prawomocne z wyjątkiem
tych orzeczeń, od których wniesiono sprzeciw na podstawie art. 39 ust. 2 i art. 47 ust. 3
ustawy.

353 Rewizję nadzwyczajną od orzeczenia sądu mógł wnieść:

354 Minister Sprawiedliwości,

355 Prokurator Generalny,

356 Pierwszy Prezes SN,

357 Prezes NSA,

358 Rzecznik Praw Obywatelskich,

359 Minister Pracy i Polityki Socjalnej w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych.

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 135
360 Rewizję nadzwyczajną wnosiło się do Sądu Najwyższego, jeżeli orzeczenie sądowe
naruszało prawo lub interes Rzeczypospolitej Polskiej.

361 Ostatnia sprawa, którą należy poruszyć, a która w pierwszym okresie funkcjonowania
NSA wzbudzała żywe dyskusje, to instytucja wznowienia postępowania. Instytucja ta
polegała na tym, że w sprawie zakończonej prawomocnym orzeczeniem sądu mogło
być wznowione postępowanie na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu.
Wniosek o wznowienie postępowania rozpoznawał sąd w innym składzie.

362 Można było wznowić postępowanie, jeżeli:

363 orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się
wyroku nie mogła domagać się wyłączenia,

364 wskutek naruszenia przepisów prawa strona była pozbawiona możliwości działania lub
nie była należycie reprezentowana, nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed
uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był
podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe,

365 wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na

skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym,

366 wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa.

367 § 19. Sądy administracyjne w obowiązującym stanie

368 prawnym
369 I. Uwagi wstępne
370 Uchwalona 2.4.1997 r. Konstytucja RP zawiera zapis w art. 236 ust. 2, że 238 „ustawy
wprowadzające w życie art. 176 ust. 1 w zakresie dotyczącym postępowania przed
sądami administracyjnymi zostaną uchwalone przed upływem 5 lat od dnia wejścia w
życie Konstytucji. Do czasu wejścia w życie tych ustaw obowiązuj ą przepisy
dotyczące rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego".
Powyższy przepis zapowiada wprowadzenie dwuinstancyjnego sądownictwa
administracyjnego.

371 Wykonanie konstytucyjnej zapowiedzi nastąpiło na drodze uchwalenia wielu ustaw,

spośród których do zasadniczych w tym przedmiocie należy zaliczyć:

Nb. 307-308
 136 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
372 ustawę z 25.7.2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz.
1269 ze zm.) oraz

373 ustawę z 30.8.2002 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów

administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
(Dz.U. Nr 153, poz. 1271 ze zm.).

374 Nowe prawo o ustroju sądów administracyjnych dokonało zasadniczych 239 zmian w
funkcjonującym dotychczas ustroju sądownictwa administracyjnego. Przede
wszystkim wprowadziło dwie instancje sądowoadministracyjne, tj. wojewódzkie sądy
administracyjne (rozpoznają w I instancji sprawy należące do ich właściwości) oraz
NSA (sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w
zakresie orzekania, a w szczególności jest sądem II instancji, rozpoznającym środki
odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, a także podejmuje
uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne).

375 Z punktu widzenia procesowego sądy administracyjne rozpoznają sprawy 240 z

zakresu kontroli administracji publicznej, jak również inne sprawy wynikające z ustaw
szczególnych. Kontrola działalności administracji publicznej przez sądy
administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 137
376 akty indywidualne (decyzje administracyjne, postanowienia wydane w postępowaniu
administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie oraz
postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty, postanowienia wydane w
postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczaj ącym, na które służy zażalenie, inne aniżeli
wymienione akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące
uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa, akty nadzoru nad
działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego),

377 akty ogólne (akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i
terenowych organów administracji rządowej, inne niż określone akty organów
jednostek samorządu terytorialnego, podejmowane w sprawach z zakresu administracji
publicznej),

378 bezczynność organów w przypadkach określonych w punkcie pierwszym.

379 241 Sędziowie sądów administracyjnych są powoływani do pełnienia urzędu na

380 stanowisku sędziowskim przez Prezydenta RP na wniosek KRdS. Opinie o kandydatach na

stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego sporządza kolegium tego sądu
i przedstawia zgromadzeniu ogólnemu tego sądu, które dokonuje wyboru odpowiedniej
liczby kandydatów, po czym przedstawia ich KRdS. Analogiczny tryb obowiązuje w
odniesieniu do kandydatów na stanowisko sędziego NSA. I tak kompetencje w tym zakresie
przysługują odpowiednio Kolegium NSA i Zgromadzeniu Ogólnemu NSA.

381 Zgodnie z art. 6 PrUSAdm do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu
administracyjnego może być powołany ten, kto:

382 ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

383 jest nieskazitelnego charakteru,

384 ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i uzyskał
tytuł magistra,

385 jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,

386 ukończył 35 lat życia,

Nb. 307-308
 138 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
387 wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz
prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów
administracji publicznej,

388 pozostawał co najmniej osiem lat na stanowisku sędziego, prokuratora, radcy w

Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo przynajmniej przez osiem lat wykonywał
zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez dziesięć lat pozostawał w
instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem
prawa administracyjnego lub pracował w charakterze asesora sądowego w
wojewódzkim sądzie administracyjnym co najmniej dwa lata.

389 Wymagania, o których mowa w pkt 7, nie dotyczą osób z tytułem naukowym profesora
lub ze stopniem naukowym doktora habilitowanego nauk prawnych. W wyjątkowych
przypadkach Prezydent RP, na wniosek KRdS, może powołać kandydata na
stanowisko sędziego mimo krótszych, niż określone w ostatnim punkcie, okresów
pozostawania na wymienionych stanowiskach lub wykonywania zawodu adwokata,
radcy prawnego lub notariusza.

390 Natomiast do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego NSA może być po- 242 wołany
ten, kto spełnia wymagania określone w pkt 1-4 i 6, jeżeli ukończył 40 lat oraz
pozostawał co najmniej 10 lat na stanowisku sędziego lub prokuratora albo
przynajmniej przez 10 lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub
notariusza. Wymaganie ukończenia 40 lat nie dotyczy sędziego, który przynajmniej
przez 3 lata pozostawał na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu
administracyjnego.
391 II. Organizacja sądów administracyjnych
392 Wojewódzkie sądy administracyjne tworzone są przez Prezydenta RP na 243 wniosek
Prezesa NSA dla jednego lub dla większej liczby województw. Dzielą się one na
wydziały, które powoływane są i znoszone przez Prezesa NSA. W ich skład wchodzą:
prezes sądu, wiceprezes lub wiceprezesi oraz sędziowie.

393 Organami wojewódzkiego sądu administracyjnego są: prezes sądu, zgroma- 244
dzenie ogólne oraz kolegium. Prezes sądu kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz.
Zarówno prezes, jak i wiceprezesi wojewódzkiego sądu administracyjnego
powoływani są i odwoływani przez Prezesa NSA spośród sędziów wojewódzkiego
sądu administracyjnego lub NSA, po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Ogólnego NSA
i Kolegium NSA.

394 Zgromadzenie ogólne składa się z sędziów wojewódzkiego sądu admini- 245
stracyjnego, któremu przewodniczy i które zwołuje przynajmniej raz w roku prezes
tego sądu. Do kompetencji zgromadzenia ogólnego należy:

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 139
395 rozpatrywanie informacji prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego

396 rocznej działalności sądu,

397 przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów wojewódzkiego sądu

administracyjnego,

398 wyrażanie opinii w sprawie powołania lub odwołania prezesa wojewódzkiego sądu
administracyjnego oraz opinii w sprawie powołania lub odwołania Wiceprezesa
wojewódzkiego sądu administracyjnego,

399 ustalanie składu liczbowego kolegium sądu oraz wybieranie jego członków

400 dokonywanie zmian w jego składzie,

401 wybieranie spośród członków zgromadzenia ogólnego dwóch przedstawicieli, którzy

uczestniczą w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów NSA wybierającym członków KRdS,

402 zgłaszanie kandydatów na członków KRdS,

403 rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych przez Prezesa

wojewódzkiego sądu administracyjnego lub zgłoszonych przez członków
zgromadzenia ogólnego.

404 Natomiast kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego, którego kadencja trwa

trzy lata, uprawnione jest do:

405 ustalania podziału czynności w sądzie i określania szczegółowych zasad przydziału

spraw poszczególnym sędziom,

406 przedstawiania zgromadzeniu ogólnemu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów,

407 rozpatrywania spraw przedstawionych zgromadzeniu ogólnemu i

408 rozpatrywania innych spraw przedstawionych przez prezesa sądu lub z własnej
inicjatywy.

Nb. 307-308
 140 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
409 Siedziba NSA mieści się zaś w Warszawie. W skład tego sądu wchodzą: Prezes,
wiceprezesi i sędziowie. Ustawowymi organami NSA są Prezes, Zgromadzenie Ogólne
i Kolegium. Prezes NSA stoi na czele tego sądu, kieruje jego pracami oraz reprezentuje
sąd na zewnątrz. Ma również prawo wglądu w czynności NSA, w szczególności może
być obecny na rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności, jak też ma prawo żądać
wyjaśnień i usunięcia uchybień. W przypadku wątpliwości interpretacyjnych Prezes
NSA może wystąpić o podjęcie przez NSA uchwały wyjaśniającej przepisy prawne,
których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych.
Prezesa powołuje Prezydent RP na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA (wiceprezesa powołuje
się zaś na wniosek Prezesa, złożony za zgodą Zgromadzenia Ogólnego). Kandydatów
na stanowisko Prezesa wybiera Zgromadzenie spośród sędziów NSA, którzy w gło-
sowaniu tajnym uzyskali kolejno największą liczbę głosów. Wybór ten powinien być
dokonany nie później niż trzy miesiące przed upływem kadencji urzędującego Prezesa.
W przypadku zaś opróżnienia stanowiska w trakcie kadencji wyboru kandydatów
dokonuje się w terminie jednego miesiąca. Obradom Zgromadzenia Ogólnego w części
dotyczącej wyboru kandydatów na stanowisko prezesa przewodniczy najstarszy
wiekiem sędzia uczestniczący w tym Zgromadzeniu.

410 Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na Izby:

411 Finansową,

412 Gospodarczą i

413 Ogólnoadministracyjną.

414 Zakres kompetencji każdej z nich został określony w art. 39 PrUSAdm. Ogólnie
ujmując, sprawują one - w granicach i w trybie określonym przez właściwe przepisy -
nadzór nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych. I tak, Izba
Finansowa sprawuje nadzór w sprawach zobowiązań podatkowych i innych
świadczeń pieniężnych, do których maj ą zastosowanie przepisy podatkowe oraz o
egzekucji świadczeń pieniężnych; Izba Gospodarcza - w sprawach działalności
gospodarczej, ochrony własności przemysłowej, budżetu, dewizowych, papierów
wartościowych, bankowości, ubezpieczeniowych, ceł, cen, stawek taryfowych oraz
opłat; natomiast Izba Ogólnoadmi- nistracyjna - w sprawach z zakresu budownictwa
i nadzoru budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej,
ochrony środowiska, rolnictwa, leśnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu
terytorialnego, gospodarki nieruchomościami, prywatyzacji mienia, powszechnego
obowiązku wojskowego, spraw wewnętrznych, a także cen, opłat i stawek taryfowych,
jeżeli są związane ze sprawami należącymi do właściwości tej izby.

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 141
415 Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów NSA, w skład którego wchodzą sędzio- 249 wie
tego sądu, przewodniczy Prezes. Do właściwości Zgromadzenia należy w
szczególności:

416 rozpatrywanie informacji Prezesa o rocznej działalności NSA,

417 przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów,

418 wybieranie kandydatów na stanowisko Prezesa NSA,

419 wyrażanie zgody w sprawie powołania i odwołania wiceprezesów NSA,

420 ustalanie składu liczbowego Kolegium oraz wybieranie jego członków i dokonywanie
zmian w jego składzie,

421 rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych lub zgłoszonych przez

członków Zgromadzenia Ogólnego.

422 Poza tym Zgromadzenie Ogólne NSA wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń

ogólnych wojewódzkich sądów administracyjnych wybiera, spośród kandydatów
zgłoszonych przez zgromadzenia ogólne tych sądów i sędziów NSA, dwóch członków
KRdS. Zgromadzenie zwołuje Prezes NSA co najmniej raz w roku. Do podjęcia
uchwał Zgromadzenia wymagana jest obecność co najmniej połowy liczby jego
członków. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów.

423 Kompetencjami Kolegium NSA są: 250

424 ustalanie podziału czynności w NSA i określanie szczegółowych zasad przydziału

spraw poszczególnym sędziom,

425 przedstawianie Zgromadzeniu Ogólnemu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów,

Nb. 307-308
 142 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
426 wyrażanie zgody w sprawie tworzenia i znoszenia wydziałów oraz powołania i
odwołania przewodniczących wydziałów, Szefa Kancelarii Prezesa NSA i dyrektora
Biura Orzecznictwa,

427 rozpatrywanie spraw przedstawianych Zgromadzeniu Ogólnemu,

428 rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych przez Prezesa NSA lub z
własnej inicjatywy.

429 Kadencja Kolegium trwa trzy lata, a jego przewodniczącym jest Prezes NSA.
430 III. Postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym
431 Zgodnie z brzmieniem art. 50 PrUSA uprawnionym do wniesienia skargi jest:

432 każdy, kto ma w tym interes prawny,

433 prokurator,

434 Rzecznik Praw Obywatelskich,

435 organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących

interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu
administracyjnym,

436 podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi.

437 Aby skutecznie wnieść skargę, należy wcześniej wyczerpać wszystkie środki zaskarżenia
(zażalenie, odwołanie, wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy), jeżeli służyły one
skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie. Wymóg powyższy nie
dotyczy prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich. W przypadkach, w których ustawa
nie przewiduje środków zaskarżenia w sprawie będącej przedmiotem skargi, przed jej
wniesieniem należy wezwać w formie pisemnej właściwy organ do usunięcia naruszenia
prawa.

438 Skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego wnosi się w terminie 30 dni od dnia
doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie. Prokurator lub Rzecznik Praw
Obywatelskich może wnieść skargę w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia stronie
rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej, a w pozostałych przypadkach w terminie 6
miesięcy od dnia wejścia w życie aktu lub podjęcia innej czynności uzasadniającej
wniesienie skargi. Termin ten nie ma zastosowania do wnoszenia skarg na akty prawa
miejscowego.
Nb. 322
 § 26. Kompetencje 143
439 Obowiązująca ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
przywróciła pośredni tryb wnoszenia skarg, co oznacza, że skargę do wojewódzkiego
sądu administracyjnego wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub
bezczynność są jej przedmiotem. W ciągu 30 dni od dnia wniesienia skargi organ, do
którego wpłynęła skarga, przekazuje ją wraz z aktami sprawy do wojewódzkiego sądu
administracyjnego lub uwzględnia skargę w całości - do dnia rozpoczęcia rozprawy.

440 W sytuacji, kiedy nastąpiło wniesienie skargi po wszczęciu postępowania

administracyjnego w celu zmiany, uchylenia, stwierdzenia nieważności aktu lub
wznowienia postępowania, postępowanie przed wojewódzkim sądem admi-
nistracyjnym podlega zawieszeniu.

441 Regulacje ustawowe przewidują także przed wyznaczeniem rozprawy prze-

prowadzenie postępowania mediacyjnego, którego celem byłoby wyjaśnienie i
rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie przez strony
ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa. Może się
ono odbyć na wniosek skarżącego.

442 Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przewiduje odrzucenie przez

sąd skargi z przyczyn jej niedopuszczalności. Może do tego dojść w następujących
przypadkach:

443 jeżeli sprawa nie należy do właściwości sądu administracyjnego,

444 jeśli skarga została wniesiona po upływie terminu,

445 gdy nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków formalnych skargi,

446 jeżeli sprawa objęta skargą pomiędzy tymi samymi stronami jest w toku lub została już
prawomocnie osądzona,

447 jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeśli skarżący nie ma zdolności
procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy, albo jeżeli w składzie
organów jednostki organizacyjnej będącej skarżącą zachodzą braki uniemożliwiające
jej działanie,

448 jeśli z innych przyczyn wniesienie skargi jest niedopuszczalne.

Nb. 307-308
 144 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
449 Po rozpoznaniu sprawy wojewódzki sąd administracyjny może uwzględnić 254 skargę
lub jej nie uwzględnić. W przypadku uwzględnienia skargi sąd może: uchylić
zaskarżoną decyzję lub postanowienie w całości lub w części, stwierdzić ich
nieważność w powyższym zakresie lub dokonać stwierdzenia wydania decyzji z
naruszeniem prawa. Jeśli sąd uwzględni wniesioną skargę na inne akty niż decyzje i
postanowienia, wówczas uchyla zaskarżony akt lub stwierdza bezskuteczność
czynności lub uznaje uprawnienie lub obowiązek, które wynikają z przepisów prawa.
W razie uwzględnienia skargi na akty prawne podejmowane przez organy samorządu
terytorialnego lub terenowe organy administracji rządowej dokonuje stwierdzenia
nieważności uchwały lub aktu w całości lub w części, albo stwierdza ich wydanie z
naruszeniem prawa. Uwzględniając skargę na akt nadzoru, sąd uchyla ten akt.
Uwzględniając skargę na bezczynność organów, sąd zobowiązuje organ do wydania w
określonym terminie aktu lub dokonania czynności lub stwierdzenia albo uznania
uprawnienia lub obowiązku, wynikających z przepisów prawa. W razie
nieuwzględnienia skargi, oddala ją. Sprawy rozstrzygane są wyrokiem.

450 Jeżeli ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie przewiduje
wydania wyroku, wówczas sąd wydaje orzeczenia w formie postanowień. W tej formie
wydawane są decyzje o umorzeniu postępowania, jeżeli:

451 skarżący skutecznie cofnął skargę,

452 strona zmarła, a przedmiot postępowania odnosił się wyłącznie do praw i obowiązków
ściśle związanych z jej osobą, chyba że udział w sprawie zgłosiła osoba, której interesu
prawnego dotyczy wynik tego postępowania,

453 postępowanie z innych niż wymieniono przyczyn stało się bezprzedmiotowe.

454 IV. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym - środki odwoławcze
455 Jak już zostało powiedziane, NSA jest sądem II instancji w stosunku do wojewódzkich
sądów administracyjnych oraz sprawuje nad nimi nadzór w zakresie orzekania. Jako
sąd II instancji rozpatruje środki odwoławcze od orzeczeń sądów wojewódzkich.
Należą do nich skarga kasacyjna i zażalenie.

456 Skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez wojewódzki sąd administracyjny

wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie. Można ją oprzeć na
następujących podstawach:

457 naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe
zastosowanie,

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 145
458 naruszeniu przepisów postępowania, jeśli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy.

459 Skarga powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego, natomiast w
sprawach obowiązków podatkowych oraz w sprawach własności przemysłowej - przez
doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego. Wymóg adwokacki lub radcowski
nie jest wymagany w przypadku, gdy autorami skargi kasacyjnej są: sędzia, prokurator,
notariusz, radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo profesor lub doktor
habilitowany nauk prawnych, będący stroną, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem
albo jeżeli skargę kasacyjną wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich.

460 Naczelny Sąd Administracyjny odrzuca skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym,

jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez wojewódzki sąd administracyjny (wniesioną po
upływie terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalną) albo zwróci ją temu sądowi w
celu usunięcia dostrzeżonych braków. Naczelny Sąd Administracyjny może również:

461 1) oddalić skargę kasacyjną, jeśli nie ma usprawiedliwionych podstaw lub zaskarżone
orzeczenie, pomimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu,

462 2) uwzględnić skargę i następnie:

463 uchylić zaskarżone orzeczenie w części lub całości i w takim zakresie przekazać
sprawę do ponownego rozpatrzenia,

464 uchylić zaskarżone orzeczenie i rozpoznać skargę,

465 uchylić zaskarżone orzeczenie oraz odrzucić skargę lub umorzyć postępowanie.

466 Na postanowienie wojewódzkiego sądu administracyjnego w przypadkach 260

przewidzianych w ustawie przysługuje zażalenie. Przysługuje ono w szczególności na
postanowienie w sprawie przywrócenia terminu lub odmowy jego przywrócenia, a
ponadto na postanowienia, których przedmiotem jest:

467 przekazanie sprawy innemu sądowi administracyjnemu,

468 wstrzymanie lub odmowa wstrzymania wykonania decyzji, postanowienia, innego aktu
lub czynności, o których mowa w art. 61 PrUSA,

469 zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania,

Nb. 307-308
 146 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
470 odmowa sporządzenia uzasadnienia wyroku,

471 sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa,

472 oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego,

473 odrzucenie skargi kasacyjnej,

474 odrzucenie zażalenia,

475 zwrot kosztów postępowania, jeżeli strona nie wnosi skargi kasacyjnej, 10) ukaranie
grzywną.

476 Zażalenie składa się również na wskazanie w ustawie zarządzenia przewodniczącego

składu orzekającego (m.in. na pozostawienie pisma bez rozpoznania, gdy strona mimo
stosownego wezwania nie dochowała wyznaczonego w tym wezwaniu terminu do
uzupełnienia lub poprawienia wnoszonego do sądu pisma).

477 Termin do wniesienia zażalenia wynosi siedem dni. Powinno przy tym czynić zadość
wymaganiom przepisanym dla pisma w postępowaniu sądowym oraz zawierać
wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak
również zwięzłe uzasadnienie zażalenia. Zażalenie, którego przedmiotem jest
odrzucenie skargi kasacyjnej, powinno być sporządzone przez adwokata lub radcę
prawnego. Wojewódzki sąd administracyjny może wstrzymać wykonanie
zaskarżonego postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia. Naczelny Sąd
Administracyjny rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym.

Nb. 322
 122 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
478 Rozdział V. S ądy wojskowe
479 Literatura: P. Daniuk, W. Makowski, Wojskowa służba sprawiedliwości w okresie II
Rzeczypospolitej, WPP 2001, Nr 3-4; J. Krawiec, S. Przyjemski, Sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości w siłach zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, WPP 2005, Nr 2; R. Ostafiń-
ski-Bodler, Problem sądownictwa wojskowego a nowy kodeks postępowania karnego, WPP
1998, Nr 3-4; tenże, Sądy wojskowe w Polskich Siłach Zbrojnych i ich kompetencje w
sprawach karnych 1914-2002, Toruń 2002; S. Przyjemski, Zagadnienie podległości
sądowokar- nej żołnierza zawodowego w stanie nieczynnym, PiP 1999, z. 7; M. Zaborski,
Zadania sądów wojskowych w Polsce w latach 1944-1956, Pal. 2004, Nr 7-8; H.
Zięba-Załucka, Instytucja sądów wojskowych w Rzeczypospolitej Polskiej, RzZN, Prawo i
Ekonomia 1999, Nr 27.
480 § 20. Pozycja ustrojowa i organizacja sądownictwa wojskowego
481 Przepis art. 175 Konstytucji RP statuuje sądy wojskowe, obok Sądu Najwyższego,
sądów powszechnych i sądów administracyjnych, jako organy wymiaru
sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z przepisem art. 1 § 1 ustawy z
21.8.1997 r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226,
poz. 1676 ze zm.) sądy wojskowe sprawują w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych w zakresie przewidzianym w
ustawach oraz orzekają w innych sprawach, jeżeli zostały one przekazane do ich
właściwości odrębnymi ustawami. W wypadkach przewidzianych w ustawach sądy
wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych także w stosunku do
osób nienależących do Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Oprócz sądów
wojskowych ustrojodaw- ca przewiduje ponadto możliwość ustanowienia, ale wył
ącznie na czas wojny, instytucji sądu wyjątkowego lub trybu doraźnego (art. 175 ust. 2
Konstytucji RP). Działalność sądów wojskowych jest finansowana z wyodrębnionych
środków budżetowych Ministerstwa Obrony Narodowej. Natomiast informację o
działalności sądów opracowuje Minister Sprawiedliwości, którą ma obowiązek
przedstawić Prezydentowi RP i KRdS.

482 Sądami wojskowymi są wojskowe sądy okręgowe i wojskowe sądy garnizonowe.

Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, po
zasięgnięciu opinii KRdS tworzy i znosi w drodze rozporządzenia sądy wojskowe oraz
określa ich siedziby i obszary właściwości. Ponadto Minister Obrony Narodowej w
porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości może tworzyć i znosić wydziały
zamiejscowe poza siedzibami wojskowych sądów garnizonowych.

483 Sądy wojskowe zasadniczo rozpoznają sprawy w swojej siedzibie. Jeże- 263 li jednak
wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości, sądy wojskowe mogą rozpoznawać
sprawy lub pełnić inne czynności poza swoją siedzibą, a w razie konieczności i poza
obszarem swojej właściwości, w tym również - jeżeli umowa międzynarodowa tak
stanowi - poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Rozpoznawanie spraw karnych na

Nb. 322
 106 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poza swoją siedzibą może jednak odbywać się
wyłącznie w siedzibach sądów wojskowych lub sądów powszechnych.

484 W wypadkach, w których ustawy przewidują wniesienie do sądu wojskowego środka

odwoławczego od orzeczeń lub decyzji wydanych przez organy wojskowe, sprawę
rozpoznaje wojskowy sąd garnizonowy obejmujący swoją właściwością jednostkę
wojskową, w której żołnierz pełni czynną służbę wojskową lub pracownik jest
zatrudniony, jeżeli te ustawy nie stanowią inaczej. W sprawach tych, jeżeli ustawy nie
stanowią inaczej, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego,
dotyczące postępowania odwoławczego.

485 Organem samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów 264

Wojskowych. Organ ten tworzą sędziowie sądów wojskowych. Zgromadzeniu
przewodniczą - na przemian - prezesi wojskowych sądów okręgowych. Kadencja
przewodniczącego trwa 2 lata.

486 Do zadań Zgromadzenia należy m.in.: 265

487 przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów wojskowych sądów

garnizonowych oraz wojskowych sądów okręgowych,

488 wybór członka KRdS,

489 wybór członków kolegiów wojskowych sądów okręgowych,

490 wybór rzecznika dyscyplinarnego spośród sędziów sądów wojskowych,

491 podejmowanie działań w zakresie doskonalenia kwalifikacji zawodowych sędziów i

działalności sądów wojskowych,

492 wypowiadanie się w sprawach obowiązków i praw sędziów oraz wyrażanie opinii w
sprawach przedstawionych przez uprawnione organy. Zgromadzenie Sędziów Sądów
Wojskowych zbiera się co najmniej raz w ro- 266

493 ku. Posiedzenie Zgromadzenia zwołuje jego przewodniczący z własnej inicjatywy, na

wniosek Ministra Sprawiedliwości, Ministra Obrony Narodowej, dyrektora
departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości sprawującego zwierzchni

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 107
494 nadzór nad działalnością sadów wojskowych, albo na wniosek 1/5 liczby członków
Zgromadzenia. Szczegółowy tryb odbywania posiedzeń Zgromadzenia Sędziów Sądów
Wojskowych określa regulamin uchwalony przez Zgromadzenie.

495 Prezesi sądów wojskowych, zarówno okręgowych, jak i garnizonowych, kierują

działalnością sądów oraz są przełożonymi sędziów i pozostałego składu osobowego
kierowanych przez nich jednostek. Prezesa wojskowego sądu okręgowego, a także jego
zastępcę powołuje i odwołuje, spośród sędziów wojskowych sądów okręgowych,
Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej. W
analogiczny sposób, tyle że spośród wszystkich sędziów sądów wojskowych, następuje
powoływanie i odwoływanie Prezesa wojskowego sądu garnizonowego i jego zastępcy.
Odwołanie prezesa sądu wojskowego i jego zastępcy może mieć miejsce w razie
rażącego niewywią- zywania się z obowiązków służbowych oraz, gdy dalsze pełnienie
funkcji z innych powodów nie da się pogodzić z dobrem wymiaru sprawiedliwości.
Odwołanie prezesa sądu wojskowego albo jego zastępcy następuje po zasięgnięciu
opinii KRdS.

496 Kolegium wojskowego sądu okręgowego składa się z czterech do ośmiu członków
wybranych spośród sędziów orzekających w sądach działających na obszarze
właściwości wojskowego sądu okręgowego. Przewodniczącym kolegium jest prezes
wojskowego sądu okręgowego, a w razie jego nieobecności - zastępca
przewodniczącego, wybrany przez kolegium spośród jego członków. Kadencja
kolegium trwa 2 lata.

497 Do zadań kolegium należą sprawy niezastrzeżone w ustawie do wyłącznej właściwości

Zgromadzenia, a w szczególności:

498 przedstawianie Zgromadzeniu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów sądów

wojskowych,

499 wyrażanie opinii w sprawach wyznaczania na stanowiska służbowe oraz zwalniania z

tych stanowisk prezesów sądów wojskowych i ich zastępców,

500 opiniowanie wniosków o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe,

501 wyrażanie opinii w sprawach przedstawionych przez KRdS, Ministra Sprawiedliwości,

Ministra Obrony Narodowej, dyrektora departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości
sprawującego zwierzchni nadzór nad działalnością sądów wojskowych, oraz przez
prezesa wojskowego sądu okręgowego,

Nb. 307-308
 108 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
502 wypowiadanie się w przypadkach zachowań sędziów naruszających zasady etyki.

503 Do podj ęcia uchwał wymagana jest obecność przynajmniej 2/3 członków kolegium.
Uchwały kolegium zapadają większością głosów, przy czym w razie równej liczby
głosów decyduje głos przewodniczącego. Kolegium zbiera się w zależności od potrzeb,
nie rzadziej niż raz na pół roku.

504 § 21. Sędziowie sądów wojskowych

505 Sędziów sądów wojskowych, do pełnienia urzędu sędziego wojskowe- 271 go sądu
garnizonowego lub wojskowego sądu okręgowego, powołuje Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek KRdS, wyznaczając jednocześnie miejsce
służbowe (siedzibę) sędziego. Kandydatów na stanowiska sędziów wyznacza
Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych, a następnie Minister Sprawiedliwości w
porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej dokonuje ich zgłoszenia KRdS, mogąc
wyrazić przy tym swoją opinię o kandydatach. Zgłoszenia kandydatów KRdS może
również dokonać Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony
Narodowej, po uprzednim wysłuchaniu kolegium właściwego sądu.

506 W nawiązaniu do ogólnego statusu sędziego, w przedmiocie orzekania, sędziowie

sądów wojskowych są niezawiśli i podlegają wyłącznie ustawom. Obowiązani są
postępować zgodnie ze ślubowaniem sędziowskim oraz stale podnosić kwalifikacje
zawodowe. Sędzia sądu wojskowego powinien w służbie i poza służbą strzec powagi
stanowiska sędziowskiego i unikać wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności
sędziego lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności. W okresie zajmowanego
stanowiska sędzia sądu wojskowego nie może należeć do partii politycznych ani brać
udziału w żadnej działalności politycznej.

507 Sędziom sądów wojskowych przysługuje formalny immunitet sędziowski, 272 który
chroni ich przed zatrzymaniem lub pociągnięciem do odpowiedzialności karnej bez
zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego. Powyższa ochrona nie obejmuje jednak
zatrzymania w razie uj ęcia sędziego na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa,
jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Do czasu wydania uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej wolno wobec niego podejmować wyłącznie czynności
niecierpiące zwłoki. O fakcie zatrzymania sędziego należy ponadto niezwłocznie
powiadomić prezesa wojskowego sądu okręgowego właściwego ze względu na
miejsce zatrzymania. Może on nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego
sędziego. O zdarzeniu tym prezes wojskowego sądu okręgowego ma obowiązek
niezwłocznie zawiadomić KRdS, Ministra Sprawiedliwości i Ministra Obrony
Narodowej.

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 109
508 Na stanowisko sędziego sądu wojskowego może być powołany oficer peł- 273 niący
zawodową służbę stałą, jeżeli:

509 korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

510 jest nieskazitelnego charakteru,

511 ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i uzyskał
tytuł magistra,

512 złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,

513 ukończył aplikację sędziowską w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub

pracował w charakterze asesora prokuratorskiego co najmniej 3 lata,

514 ukończył 29 lat.

515 Wymóg złożenia egzaminu sędziowskiego oraz odbycia aplikacji nie dotyczy profesorów i
doktorów habilitowanych nauk prawnych w polskich szkołach wyższych, w Polskiej
Akademii Nauk oraz w innych placówkach naukowych i naukowo-badawczych, osób, które
zajmowały stanowiska sędziów, prokuratorów, wiceprokuratorów i podprokuratorów, a
także adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy, którzy wykonywali ten zawód co
najmniej przez 3 lata, a także osób, które przez taki sam okres zajmowały stanowiska:
prezesa, wiceprezesa, starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

516 274 Zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w sądownictwie sędziowie sądów wojskowych
są nieusuwalni ze swojego stanowiska, z wyjątkiem przypadków przewidzianych w art.
32-34 PrUSW. Stosunek służbowy sędziego ulega rozwiązaniu z mocy prawa, jeżeli sędzia
zrzekł się urzędu lub ukończył 60 lat. Zrzeczenie się urzędu jest skuteczne po upływie 3
miesięcy od dnia złożenia na ręce Ministra Sprawiedliwości oświadczenia, chyba że na
wniosek sędziego Minister Sprawiedliwości określi inny termin. O rozwiązaniu stosunku
służbowego sędziego z mocy prawa Minister Sprawiedliwości zawiadamia Prezydenta RP,
KRdS, Ministra Obrony Narodowej i sędziego. Sędziego, który zrzekł się urzędu, wyznacza
się za jego zgodą ponownie na stanowisko zajmowane poprzednio lub na stanowisko
równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeżeli nie ma innych przeszkód prawnych i istnieje
taka możliwość. W przypadku nieskorzystania przez sędziego z przysługującego mu prawa,
o którym mowa powyżej, zwalnia się go z zawodowej służby wojskowej, chociażby nie
spełniał warunków określonych w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.
Sędzia, którego stosunek służbowy rozwiązał się z mocy prawa z powodu ukończenia 60 lat,

Nb. 307-308
 110 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
przechodzi w stan spoczynku, chyba że został powołany na urząd sędziego sądu
powszechnego.

517 Sędzia, który został mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w organach
państwowych, samorządu terytorialnego, w służbie dyplomatycznej, konsularnej lub w
organach organizacji międzynarodowych i ponadnarodowych działających na podstawie
umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, jest obowiązany
zrzec się niezwłocznie swojego urzędu. Sędzia, który zrzekł się urzędu z powyższych
przyczyn, może powrócić na urząd sędziego i poprzednio zajmowane stanowisko, jeżeli
przerwa w pełnieniu obowiązków sędziego nie przekracza 9 lat, chyba że pełnił funkcje
sędziowskie w międzynarodowych lub ponadnarodowych organach sądowych.

518 Prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu oraz

prawomocne orzeczenie sądu skazujące na środek karny pozbawienia praw
publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego pociąga za sobą, z mocy
prawa, utratę urzędu i stanowiska sędziego, a stosunek służbowy sędziego wygasa w
tym przypadku z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. Sędziego, który z
powyższych przyczyn utracił stanowisko, zwalnia się również z zawodowej służby
wojskowej. Zwolnienie to pociąga za sobą takie same skutki, jak zwolnienie żołnierza
ukaranego karą dyscyplinarną usunięcia z zawodowej służby wojskowej, przewidzianą
w przepisach o dyscyplinie wojskowej.

519 Do wojskowych sądów okręgowych spośród żołnierzy w czynnej służbie 275

wojskowej wybiera się ławników. Ławnikiem może być żołnierz, który ukończył 18 lat
i korzysta z praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru oraz
wyróżnia się w wykonywaniu zadań służbowych i przestrzeganiu dyscypliny
wojskowej. Kadencja ławnika trwa 3 lata. Liczbę ławników wybieranych do
poszczególnych sądów wojskowych oraz termin ich wyboru określają prezesi
właściwych sądów wojskowych.

520 Sędziowie i ławnicy na rozprawach używają stroju urzędowego. Strojem 276

urzędowym sędziego i ławnika na rozprawie sądowej jest toga, a sędziego
przewodniczącego na rozprawie - także nakładany na kołnierz togi łańcuch z
wizerunkiem orła.

Nb. 322
 128 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
521 Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
522 Literatura: C. Banasiński, Ewolucja ustawodawstwa antymonopolowego w Polsce, [w:]
Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia prawno-
ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz 2005; K. Daszyński, Sąd antymonopolowy,
[w:] Ustrój organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Lublin 2003; K. Ko-
hutek, Komentarz do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Warszawa 2005; E.
Mo- dzelewska-Wąchal, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz,
Warszawa 2002; A. Turliński, Miejsce Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w
systemie organów ochrony prawnej, [w:] Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i
Unii Europejskiej (studia prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz 2005.
523 § 22. Geneza i ewolucja sądu antymonopolowego

524 w Polsce
525 277 Zagrażające mechanizmowi wolnej konkurencji zjawiska monopolizacji i kartelizacji
stały się bezpośrednim powodem interwencji państwa w procesy gospodarcze. W efekcie
podj ętych działań doszło do powstania ustawodawstwa antymonopolowego, a jego celem
stało się przeciwdziałanie nadużyciom mającym miejsce na rynku. Istotnym elementem
określonego prawem antymonopolowym systemu publicznoprawnych instrumentów
ochrony mechanizmu wolnej konkurencji jest sądowa kontrola podejmowanych przez
przedsiębiorców działań i stosowanych praktyk. Geneza sądownictwa antymonopolowego w
Polsce sięga okresu międzywojennego i ma bezpośredni związek z powstaniem
ustawodawstwa antymonopolowego. Przyjęta 28.3.1933 r. ustawa o kartelach (Dz.U. Nr 31,
poz. 270), stanowiąca pierwszy i praktycznie jedyny wprowadzony w życie akt
ustawodawstwa antymonopolowego okresu II Rzeczpospolitej, wprowadzała instytucję
sądowej kontroli cywilnoprawnych stosunków gospodarczych. Jej istota sprowadzała się do
eliminowania porozumień kartelowych przedsiębiorców zagrażających dobru publicznemu,
w szczególności wywołujących skutki gospodarczo szkodliwe. W tym celu przewidywała
utworzenie Sądu Kartelowego, organizacyjnie umocowanego przy Sądzie Najwyższym.
Ustawa wprowadzała jednoinstancyjne postępowanie kontrolne,

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 111
526 uruchamiane na wniosek organu administracji rządowej, w wyniku którego Sąd
Kartelowy podejmował wiążące rozstrzygnięcie w sprawie. Tym samym to Sąd
Kartelowy orzekał w przedmiocie zawartego przez przedsiębiorców porozumienia, a
nie w stosunku do decyzji podj ętej przez organ, tak jak ma to miejsce obecnie.
Działalność Sądu Kartelowego została jednak przerwana wraz z wybuchem II wojny
światowej.

527 W Polsce powojennej ustawodawstwo antymonopolowe pojawiło się póź- 278 no, bo
dopiero wraz z przyjęciem ustawy z 28.1.1987 r. o przeciwdziałaniu praktykom
monopolistycznym w gospodarce narodowej (Dz.U. Nr 3, poz. 18 ze zm.). Regulacja
ta, przeciwstawiając się jedynie w ograniczonym zakresie powstawaniu struktur
monopolistycznych, organem antymonopolowym, odpowiedzialnym za
przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym, uczyniła Ministra Finansów.
Natomiast sprawowanie funkcji kontroli decyzji podejmowanych przez organ
antymonopolowy powierzyła Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu.

528 Dokonany w 1989 r. przełom polityczno-gospodarczy zapoczątkował pro- 279 ces

transformacji ustrojowej, w wyniku którego miało miejsce nie tylko przywrócenie
mechanizmu wolnego rynku, ale doszło również, w związku z uchwaleniem ustawy z
24.2.1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (tekst jedn. Dz.U. z
1999 r. Nr 52, poz. 547 ze zm.), do zasadniczej zmiany prawa antymonopolowego. W
ustawie określono katalog praktyk monopolistycznych, wyodrębniając m.in. zakazane
porozumienia i nadużywanie pozycji dominującej. Na mocy jej postanowień powołano
Urząd Antymonopolowy jako centralny organ administracji państwowej w sprawach
przeciwdziałania praktykom monopolistycznym podległy Radzie Ministrów. Urzędem
kierował prezes, powoływany i odwoływany przez Prezesa RM. Podkreślenia wymaga
fakt wyposażenia Urzędu Antymonopolowego, w przedmiocie powierzonych mu za-
dań, w szeroki zakres kompetencji. Ich istota sprowadzała się do możliwości
władczego oddziaływania w ramach środków administracyjnych na zachowania
przedsiębiorców, które godziły w mechanizm wolnego rynku. W przypadku
stwierdzenia praktyk monopolistycznych Urząd Antymonopolowy zobowiązany był
nakazać ich zaniechanie oraz określić warunki tego zachowania.

529 Zupełnie nowe rozwiązanie w prawie polskim stanowiła wprowadzo- 280 na ustawą
instytucja sądowej kontroli decyzji wydawanych przez Urząd Antymonopolowy.
Zgodnie z przepisem art. 10 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu praktykom
monopolistycznym od decyzji Urzędu Antymonopolowego przysługiwało odwołanie
do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie - Sądu Antymonopolowego w terminie 14 dni
od dnia doręczenia decyzji. W konsekwencji wprowadzenia sądowej kontroli
rozstrzygnięć poodejmowanych przez administracyjny organ antymonopolowy doszło
do reaktywowania sądownictwa antymonopolowego. Sąd Antymonopolowy
utworzony został przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 13.4.1990 r. o

Nb. 307-308
 112 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
utworzeniu sądu antymonopolowego (Dz.U. Nr 27, poz. 157), wydanym na podstawie
przepisu art. 20 PrUSP. Pod względem organizacyjnym sąd ten umocowany został przy
Sądzie Wojewódzkim w Warszawie jako odrębny wydział antymonopolowy (Wydział
XVII Antymonopolowy) do spraw z zakresu przeciwdziałania praktykom monopoli-
stycznym.

530 Powołanie przy Sądzie Wojewódzkim w Warszawie Sądu Antymonopolowego

związane było z wprowadzeniem do procedury cywilnej szczególnego rodzaju
postępowania w ramach spraw gospodarczych, tj. postępowania antymonopolowego.
Wymaga podkreślenia przyjęty przez ustawodawcę szczególny tryb zaskarżania
decyzji podejmowanych przez Urząd Antymonopolowy, polegający na przekazaniu
odwołania od decyzji centralnego organu administracji państwowej do rozpoznania
sądowi powszechnemu. Ustawodawca odstąpił zatem od wypracowanego w
administracji modelu postępowania, a mianowicie od przekazania sprawy II instancji
administracyjnej i w jej następstwie - skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego
na rzecz powierzenia bezpośredniej kontroli decyzji wydawanych przez Urząd
Antymonopolowy sądowi powszechnemu.

531 Wprowadzenie tak zasadniczego odstępstwa od przyj ętego modelu sądowej kontroli
wykonywania administracji publicznej przez Naczelny Sąd Administracyjny
podyktowane było nieadekwatnością obowiązujących w tym zakresie rozwiązań
proceduralnych do stosunków zachodzących w sferze przeciwdziałania praktykom
monopolistycznym. Zamiarem ustawodawcy było poddanie administracyjnych
rozstrzygnięć organu antymonopolowego kontroli merytorycznej sprawowanej przez
Sąd Antymonopolowy, a nie tylko kontroli legalnej charakterystycznej dla Naczelnego
Sądu Administracyjnego. Do kompetencji tego ostatniego należało wyłącznie badanie i
orzekanie o legalności zaskarżonego aktu administracyjnego. Sąd administracyjny
pozbawiony był możliwości wydawania orzeczeń reformatoryjnych, a zatem sprawa
powracała do organu administracji celem jej ponownego merytorycznego rozpatrzenia.
Natomiast w sprawach z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym,
rozstrzygających o interesach przedsiębiorców i dalszych losach prowadzonej przez
nich działalności, istotna pozostaje efektywność postępowania i uzyskanie w
rozsądnym terminie prawomocnego orzeczenia. Taki wymóg mogło spełnić jedynie
postępowanie sądowe rozstrzygające sprawę w pełnym zakresie. Dlatego utworzenie
Sądu Antymonopolowego i wyposażenie go w kompetencje kasacyjno-reformatoryjne
wiązało się z poddaniem spraw z zakresu przeciwdziałania praktykom
monopolistycznym pełnej kontroli sądowej, zarówno w kontekście zgodności z
prawem, jak i oceny merytorycznej decyzji organu administracji40.

40K. Daszyński, Sąd antymonopolowy, [w:] Ustrój

organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.),
Nb. 322
 § 26. Kompetencje 113
532 Nowelizując w 1996 r. ustawę o przeciwdziałaniu praktykom monopoli- 281
stycznym, ustawodawca dokonał zmiany nazwy organu antymonopolowego (zob. art.
32 ustawy z 8.8.1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie
gospodarki i administracji publicznej, Dz.U. Nr 106, poz. 496 ze zm.). Został nim nie
tyle sam Urząd, co Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Natomiast
1.1.1999 r. Sąd Antymonopolowy umiejscowiony został w strukturze Sądu
Okręgowego w Warszawie, jako odrębny wydział antymonopolowy, właściwy w
sprawach z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym oraz w sprawach z
zakresu regulacji energetyki (zob. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z
30.12.1998 r. w sprawie utworzenia sądu antymonopolowego, Dz.U. Nr 166, poz.
1254).

533 Zmiany polityczne i gospodarcze końca lat 90. XX w., w tym przyjęcie nowej
Konstytucji w 1997 r. oraz dokonujący się wówczas intensywny proces harmonizacji
prawa krajowego do wymagań wspólnotowych, zrodziły potrzebę opracowania nowej
regulacji. W wyniku podjętego procesu legislacyjnego 15.12.2000 r. przyjęto ustawę o
ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze
zm.). Uwzględniając dotychczasowy dorobek ustawodawstwa antymonopolowego,
uporządkowano i doprecyzowano obowiązuj ący system ochrony konkurencji i
konsumentów, a zwłaszcza zakres kompetencji Prezesa UOKiK oraz przepisy
dotyczące postępowań prowadzonych przed tym organem.

Lublin 2003, s. 191 i nast.; zob. też A. Turliński, Miejsce

Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w systemie
organów ochrony prawnej, [w:] Ochrona konkurencji i
konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia
prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz
2005, s. 62 i nast.
Nb. 307-308
 114 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
534 Ustawodawca utrzymał sądową kontrolę decyzji Prezesa UOKiK przez są- 282 dy
powszechne. Z dniem 1.4.2001 r. dokonano zmiany nazwy sądu antymonopolowego na
Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W związku z koniecznością wdrożenia
procedur wynikających z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr
2006/2004/WE z 27.10.2004 r. w sprawie współpracy między organami krajowymi
odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony
konsumentów (Dz.Urz. UE l 364/2004, s. 1) w 2006 r. podjęto prace nad nową regulacj
ą w tym zakresie, w wyniku których Sejm 16.2.2007 r. uchwalił nową ustawę o
ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.). Przyjęta
regulacja utrzymała w mocy sądową kontrolę decyzji Prezesa UOKiK poprzez
możliwość wniesienia odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów w
terminie dwutygodniowym od dnia jej doręczenia. W kontekście genezy i rozwoju
sądownictwa antymonopolowego należy podkreślić, iż zakres kompetencji tego sądu
podlegał stopniowemu rozszerzeniu i obecnie Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów rozpoznaje sprawy z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów,
regulacji energetyki, telekomunikacji i poczty oraz transportu kolejowego, a także
sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolony.
535 § 23. Właściwość sądu
536 W istniejącej strukturze sądów powszechnych funkcjonuje tylko jeden Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów - odrębny wydział Sądu Okręgowego w Warszawie.
Zgodnie z art. 16 § 5 pkt 1 PrUSP sąd ten stanowi odrębną jednostkę organizacyjną do
spraw z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i
transportu kolejowego. Do jego wyłącznej właściwości należy rozpatrywanie w I
instancji odwołań od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
oraz innych organów regulacyjnych (Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa
Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego), a także
pozwów o wykluczenie z obrotu prawnego postanowień wzorców umów oferowanych
konsumentom, niezgodnych z obowiązującymi przepisami. Do właściwości rzeczowej
sądu należy również rozpatrywanie zażaleń na postanowienia wydawane przez Prezesa
Urzędu w prowadzonych postępowaniach jurysdykcyjnych i zabezpieczających oraz
zażaleń na postanowienia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym w
celu wykonania obowiązków wynikających z decyzji i postanowień wydawanych przez
Prezesa UOKiK.

537 Określone w przepisie art. 47928 KPC przypadki podlegające kognicji Sądu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów stanowią katalog zamknięty. Dlatego sąd nie pozostaje
właściwy do orzekania w innych sprawach związanych z naruszeniem prawa
antymonopolowego, w szczególności w zakresie stosunków gospodarczych między
przedsiębiorcami.
538 § 24. Charakter i przedmiot postępowania
539 Sprawy podlegające kognicji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zasadniczo
należą do dziedziny materialnego prawa administracyjnego. Jedynym w tym
przedmiocie wyjątkiem są sprawy o uznanie postanowień wzorca umownego za

Nb. 322
 § 26. Kompetencje 115
niedozwolone. Z mocy przepisu szczególnego sprawy te rozstrzygane są jednak w
procesie cywilnym przez sąd powszechny. Wniesienie przez stronę odwołania od
decyzji lub zażalenia na postanowienie Prezesa UOKiK ma ten skutek, że sprawa od
tego momentu toczy się już nie jako administracyjna, ale cywilna. Ta sama sprawa jest
rozpatrywana najpierw przez organ administracji publicznej, a później - w wyniku
wniesienia środka odwoławczego - przez sąd powszechny. Zakres właściwości sądu
administracyjnego w tym przypadku ograniczony został praktycznie do rozpoznawania
skarg na bezczynność organu antymonopolowego.

540 Postępowanie przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów pro- 285 wadzone
jest na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego z uwzględnieniem
odrębnego postępowania rozpoznawczego w sprawach gospodarczych. Jest to
pierwszoinstancyjne postępowanie procesowe, oparte na zasadach dyspozycyjności i
kontradyktoryjności. Nie należy jednak traktować tego rodzaju postępowania jako
klasycznej procedury cywilnej. Stanowi ono raczej specjalne postępowanie sądowe,
uruchamiane w konsekwencji wniesienia środka odwoławczego (odwołania lub
zażalenia) od decyzji lub postanowienia Prezesa UOKiK.

541 Postępowanie przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów ma na 286 celu

merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Z pierwszoinstancyjnego charakteru
postępowania wynika obowiązek osądzenia sprawy od początku. Dlatego sąd nie ma
możliwości oparcia swego orzeczenia na ustaleniach administracyjnego organu
antymonopolowego. Może jedynie wykorzystać materiał dowodowy zebrany w
postępowaniu przed Prezesem UOKiK. Wyczerpanie drogi administracyjnej
warunkuje jedynie dopuszczalność postępowania sądowego, ale nie zastępuje I
instancji sądowej. Dlatego celem drogi sądowej nie pozostaje bezpośrednia kontrola
postępowania administracyjnego, ale merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy
przedstawionej w odwołaniu. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie pozostaje
przy tym związany ani zakresem decyzji organu antymonopolowego, ani zakresem
odwołania41. Zadaniem sądu pozostaje wszechstronne zbadanie wszystkich istotnych
okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad rozkładu ciężaru dowodu i
obowiązków stron w postępowaniu dowodowym (zob. uzasadnienie do wyroku SN z
29.5.1991 r., III CRN 120/91, OSNC 1992, Nr 5, poz. 87).

41 A. Turliński, Miejsce Sądu Ochrony Konkurencji i

Konsumentów w systemie ochrony prawnej, [w:] Ochrona
konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej
(studia prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.),
Bydgoszcz 2005, s. 64.
Nb. 307-308
 134 Rozdział VII. Krajowa Rada Sądownictwa
542 116 Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
543 § 25. Tryb postępowania
544 Prawo do wniesienia odwołania od rozstrzygnięć Prezesa UOKiK przysługuje
podmiotom mającym status strony w administracyjnym postępowaniu
antymonopolowym. Wynika to z treści przepisu art. 479 29 § 1 KPC, zgodnie z którym
stroną postępowania przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest Prezes
Urzędu oraz podmiot będący stroną w postępowaniu przed Prezesem Urzędu.
Ustawodawca dopuszcza podmioty zainteresowane do udziału w postępowaniu przed
Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ale wyłącznie w charakterze
uczestników postępowania (art. 47929 § 2 KPC. Powodem w sądowym postępowaniu
antymonopolowymjest podmiot wnoszący odwołanie. Natomiast pozwanym jest
każdorazowo Prezes UOKiK jako organ, od którego pochodzi rozstrzygnięcie będące
przedmiotem zaskarżenia. Prezes UOKiK nie ma obowiązku osobistego uczestnictwa
w prowadzonym przed sądem postępowaniu antymonopolowym. Może występować za
pośrednictwem pełnomocnika, którym może być pracownik Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów.

545 Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK wnosi się za jego pośrednictwem do Sądu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie dwutygodniowym od dnia
doręczenia decyzji. Wskazane pośrednictwo Prezesa UOKiK stanowi obligatoryjny
warunek trybu wnoszenia odwołania. Warunek ten należy uznać za spełniony także w
razie wniesienia odwołania do jednej z delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów. Ustawodawca nie określa skutków naruszenia wymogu wniesienia
odwołania za pośrednictwem Prezesa UOKiK. Podobnie w doktrynie nie ma
jednolitego stanowiska co do skutków skierowania odwołania bezpośrednio do sądu. Z
jednej strony podkreśla się, że działanie takie stanowi przypadek bezskutecznej
czynności procesowej, a z drugiej, że jest skuteczne i nie powoduje ujemnych
konsekwencji dla strony, a sąd powinien najpierw przekazać odwołanie Prezesowi
UOKiK42.

Zob. szerzej K. Kochutek, Komentarz do ustawy o

42
ochronie konkurencji i konsumentów, Warszawa 2005.
Nb. 322
 135 Rozdział VIII. Trybunał Konstytucyjny

546 Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym
dla pisma procesowego oraz zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji, przytoczenie
zarzutów, zwięzłe ich uzasadnienie, wskazanie dowodów, a także zawierać wniosek o
uchylenie lub zmianę decyzji w całości lub w części. Jako środek zaskarżania decyzji
Prezesa UOKiK odwołanie uznaje się za powództwo wszczynające sądowe postępowanie
antymonopolowe w I instancji. Dlatego pisemne elementy jego treści powinny w
szczególności zmierzać do sprecyzowania żądania powoda i jego uzasadnienia. Odwołanie,
tak jak każde pismo procesowe, podlega obowiązkowi uiszczenia wpisu.

547 W przypadku wniesienia odwołania od decyzji Prezes UOKiK ma obowiązek

przekazać je niezwłocznie wraz z aktami sprawy do Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów. Działanie takie ma obowiązek podjąć wówczas, gdy nie uznaje
zasadności odwołania i podtrzymuje słuszność podjętego wcześniej rozstrzygnięcia. W
przeciwnym wypadku, w razie uznania odwołania za słuszne, Prezes UOKiK może -
nie przekazując akt sądowi - uchylić albo zmienić swo- j ą decyzję w całości lub w
części, o czym bezzwłocznie ma obowiązek powiadomić stronę, przesyłając jej nową
decyzję, od której stronie ponownie przysługuje odwołanie. Zarówno samo
przekazanie odwołania do sądu, jak i ponowne zweryfikowanie zaskarżonego
rozstrzygnięcia może nastąpić bez konieczności podejmowania dodatkowych
czynności w celu zbadania zasadności wniesionego środka odwoławczego. W
uzasadnionych przypadkach, przed przekazaniem odwołania do sądu lub uchyleniem
albo zmianą decyzji, Prezes UOKiK może również przeprowadzić dodatkowe
czynności, zmierzające do wyjaśnienia zarzutów podniesionych w odwołaniu.

548 Co do zasady, do czasu rozpatrzenia odwołania przez Sąd Ochrony Konkurencji i

Konsumentów, zaskarżona decyzja Prezesa Urzędu nie podlega wykonaniu. Wymaga
podkreślenia jednak fakt, że w przypadkach uzasadnionych ochroną konkurencji lub
ważnym interesem konsumentów Prezes UOKiK może nadać wydawanej decyzji w
całości lub w części rygor natychmiastowej wykonalności. W razie wniesienia
odwołania od takiej decyzji Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów może, na
wniosek strony, która wniosła odwołanie, wstrzymać wykonanie decyzji do czasu
rozstrzygnięcia sprawy. Postanowienie w tej sprawie może być wydane również na
posiedzeniu niejawnym.

549 Podejmując rozstrzygnięcie w przedmiocie wniesionego środka zaskar- 289 żenia, Sąd
Ochrony Konkurencji i Konsumentów może oddalić, odrzucić lub uwzględnić
odwołanie. Oddalenie odwołania, stanowiąc formę merytorycznego rozstrzygnięcia
sprawy, ma miejsce w razie braku podstaw do jego uwzględnienia. Oddalenie
odwołania następuje w drodze wyroku. Z kolei o odrzuceniu odwołania decydują
przyczyny formalne. Ustawodawca zalicza do nich:

550 upływ terminu do wniesienia odwołania,

 136 Rozdział VIII. Trybunał Konstytucyjny
551 nieuzupełnienie w wyznaczonym terminie braków odwołania, a także

552 niedopuszczalność odwołania z innych przyczyn, jaką może stanowić np.

553 nieuiszczenie wpisu.

554 W przypadku wystąpienia którejś z przesłanek sąd nie dokonuje oceny merytorycznej
sprawy przedstawionej w odwołaniu, ale odrzuca, w drodze postanowienia, wniesiony
środek zaskarżenia. Natomiast w razie uwzględnienia odwołania Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów zaskarżoną decyzję albo uchyla, albo zmienia w całości
lub w części i orzeka co do istoty sprawy. Podkreślenia wymaga szeroki zakres
kompetencji sądu, który obejmuje m.in. możliwość podejmowania rozstrzygnięć o
charakterze kasacyjno-reformatoryjnym. Kontroluj ąc rozstrzygnięcia Prezesa
UOKiK, sąd bierze pod uwagę nie tylko kryterium zgodności z prawem, ale przede
wszystkim dokonuje oceny merytorycznej zaskarżonej decyzji, orzekając co do istoty
sprawy. Dlatego wydawany w przypadku uwzględnienia odwołania wyrok sądu
stanowi wyraz dokonanej szerokiej oceny legalności, celowości oraz zasadności
zaskarżonej decyzji organu antymonopolowego.

555 290 Na mocy ustawy z 2.7.2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804) wprowadzona została
możliwość odwoływania się od wyroków wydawanych przez Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów. Tym samym sądowe postępowanie antymonopolowe uzyskało status
postępowania dwuinstancyjnego, z możliwością wniesienia dodatkowo skargi kasacyjnej.
Obecnie od wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przysługuje apelacja, którą
należy wnieść na ogólnych zasadach do Sądu Apelacyjnego. Natomiast środkiem nad-
zwyczajnym, jaki przysługuje od wydanego przez sąd II instancji prawomocnego wyroku
lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu, jest skarga kasacyjna do Sądu
Najwyższego. W tym ostatnim przypadku ustawodawca odstąpił od wymogu
dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej od wartości przedmiotu zaskarżenia i dlatego
od orzeczenia sądu II instancji skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości
przedmiotu sporu.
556 § 26. Sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
557 291 W zakresie właściwości Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pozostaje
prewencyjna kontrola postanowień treści wzorca umowy oferowanej konsumentom.
Kierowane do sądu roszczenia o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone mają
w założeniu chronić konsumenta w obrocie związanym z umowami adhezyjnymi.
Sprawowana przez sąd kontrola w tym przedmiocie ma charakter abstrakcyjny, oderwany od
treści konkretnej umowy. Na obowiązki sądu w tym zakresie nie wywiera wpływu również
to, czy na podstawie takiego wzorca doszło faktycznie do zawarcia umowy. Powództwo o
uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone służy prewencyjnej ochronie
prawnej zarówno interesów prawnych samego powoda, jak i innych

Nb. 356
 § 32. Trybunał Konstytucyjny w obowiązującym stanie prawnym 137
558 osób, które poprzez przyjęcie oferty wskazanej we wzorcu stałyby się stroną umowy
zawierającej niedozwolone postanowienia.

559 Powództwo w sprawach z tego zakresu może wytoczyć każdy, kto według 292 oferty
pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą niedozwolone postanowienie.
Z powództwem takim może wystąpić również organizacja społeczna, do której zadań

560 onej w ustawie i zostały ogłoszone w Dzienniku Ustaw. Umowy te muszą dotyczyć
kategorii spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 pkt 1-5 Konstytucji RP, czyli: pokoju,
sojuszy, układów politycznych, układów wojskowych, wolności, praw lub
obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji RP, członkostwa Polski w
organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia finansowego państwa, spraw
uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja RP wymaga uchwalenia ustawy.
Umowa międzynarodowa może być uznana za podstawę (wzorzec) kontroli legalności
ustaw tylko wtedy, gdy będzie zgodna z Konstytucją RP. W związku z tym, zgodnie z
art. 133 ust. 2 Konstytucji RP, Prezydent przed ratyfikacją ma prawo zwrócić się z
wnioskiem do TK w sprawie zbadania zgodności umowy z ustawą zasadniczą.
Postanowienia te kreują kontrolę o charakterze prewencyjnym (wstępnym).
356 Kontrola prewencyjna jest wyjątkową formą kontroli konstytucyjności prawa. Artykuł
133 ust. 2 Konstytucji RP stanowi, iż wyłącznym inicjatorem tej kontroli jest Prezydent
RP. Wydaje się jednak, że w tym wypadku kontrola prewencyjna ma istotne znaczenie
z uwagi na pewność obrotu międzynarodowego. Zapewnia większą trwałość zawartych
przez państwo umów międzynarodowych. Gdy TK uzna za niezgodne z Konstytucją
postanowienia umowy międzynarodowej, umowa taka nie będzie mogła być
ratyfikowana. W wypadku tej formy kontroli możemy mówić także, że kontrola ta ma
charakter następczy. Oznacza to, że kontrola może być dokonywana wobec aktów
prawnych, które podlegają obowiązkowi publikacji, po ich ogłoszeniu. Mowa tu o
kontroli o charakterze abstrakcyjnym, ponieważ jest ona inicjowana przez podmioty
wymienione w art. 191 Konstytucji RP. Charakter prawny orzeczeń określają przepisy
art. 190 Konstytucji RP.
Kontrola zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi,
których ratyfikacja wymagała wcześniejszej zgody wyrażonej w ustawie, prze-
prowadzana przez TK, jest dokonywana zarówno pod względem materialnym, jak i
formalnym. Kontrola materialna oznacza badanie, czy ustawa nie narusza
ratyfikowanej umowy międzynarodowej przez treść norm w niej zawartych. Kontrola
formalna odnosi się do badania, czy dochowany został tryb niezbędny do wydania aktu
prawnego.
Podstawą, a także wzorcem kontroli ustaw mogą być ustanowione umowy
międzynarodowe, które zostały ratyfikowane na podstawie uprzedniej zgody

Nb. 350-352
 138 Rozdział VIII. Trybunał Konstytucyjny
wyrażonej w ustawie (art. 188 pkt 2 Konstytucji RP). Artykuł 241 ust. 1 zaliczył do tej
kategorii również inne umowy międzynarodowe, o ile zostały poddane ratyfikacji
przed wejściem w życie Konstytucji z 2.4.1997 r. Umowy te muszą dotyczyć spraw
wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji RP oraz musiały zostać ratyfikowane przez
Rzeczypospolitą na podstawie obowiązujących wówczas przepisów konstytucyjnych i
ogłoszone w Dzienniku Ustaw. Konstytucja RP nie reguluje istotnej kwestii dotyczącej
określenia organu władnego do sporządzenia wykazu umów, które na podstawie art.
241 ust. 1 zostaną zrównane w swych skutkach prawnych z umowami ratyfikowanymi
za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie.
3. Badanie zgodności przepisów prawnych wydanych przez centralne
organy państwa z Konstytucją RP, ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi i ustawami
Podstawową funkcją TK jest orzekanie o legalności i konstytucyjności aktów 357
prawnych. Jest ona realizowana m.in. w formie orzekania o zgodności przepisów
prawa wydanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi i ustawami (art. 188 pkt 3 Konstytucji RP). Zgodnie z
art. 188 pkt 3 Konstytucji RP należy stwierdzić, że kompetencji TK podlegają
przepisy wydawane przez centralne organy państwa. Należy uznać, że wszystkie
przepisy zawierające normy prawne wydane przez te organy państwowe podlegają
kontroli Trybunału. Organy centralne państwa są wyszczególnione w Konstytucji
RP. Organami centralnymi są także te organy, których podstawa działalności
określona jest w przepisach ustawowych (pozakonstytucyjnych).
Przepisy prawne wydawane przez centralne organy państwa zawierają nor- 358 my o
charakterze abstrakcyjnym i generalnym. Kontrolą TK nie zostały objęte przepisy, które
wyrażają normy etyczne oraz te, które odnoszą się do spraw we- wnątrzorganizacyjnych,
bez ich inkorporacji do systemu prawnego.
Z treści art. 188 pkt 3 Konstytucji RP wynika m.in., że TK orzeka o zgodności
przepisów prawa, wydanych przez centralne organy państwa, z ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi. Chodzi tu o wszelkie ratyfikowane umowy
międzynarodowe, a zatem również o te, które zostały zatwierdzone samodzielnie
przez Prezydenta, co do których nie jest wymagana zgoda na ratyfikację wyrażona w
ustawie.
W obowiązującej regulacji pojęcie „przepis prawa" jest jednoznaczne. Prze- 359
pisy prawa powszechnie obowiązującego zawarte są w Konstytucji, ustawach,
ratyfikowanych umowach międzynarodowych i rozporządzeniach. Są one określone
na zasadzie zamkniętego systemu źródeł prawa (art. 87 ust. 1 Konstytucji RP).
Sformułowanie w art. 188 pkt 3 Konstytucji RP wyraża kryterium materialne -
wszystkie przepisy prawa, które zawierają w swej treści normy

Nb. 401-404
 § 32. Trybunał Konstytucyjny w obowiązującym stanie prawnym 139
prawne, podlegają właściwości Trybunału. W związku z tym przepisem trzeba uznać
właściwość TK do kontroli zgodności regulaminu Sejmu z Konstytucją.
Omawiana forma kontroli konstytucyjności i legalności prawa ma charakter
kontroli następczej (represyjnej). Odnosi się ona bowiem do norm już obowiązujących.
Następcza kontrola jest tutaj realizowana w formie abstrakcyjnej. Jej zasadniczym
zadaniem jest eliminacja z systemu prawnego przepisów prawnych niezgodnych z
Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. Kontrola ta
ma za zadanie utrzymanie niesprzeczności systemu prawnego. Kontrola legalności i
konstytucyjności prawa dokonywana jest w tym wypadku zarówno pod względem
materialnym, jak i formalnym. Określenie sposobu realizacji tej kontroli zawarte jest w
art. 42 TKU.
4. Skarga konstytucyjna
360 Przepisy Konstytucji RP rozszerzyły zakres działania TK, wprowadzając nową
instytucję - skargę konstytucyjną. Genezy instytucji skargi konstytucyjnej należy
szukać w anglosaskiej tradycji sądowej ochrony praw jednostki przed bezprawną
ingerencją w sferę praw podmiotowych obywateli, dokonywaną przez władzę
publiczną. W tym systemie prawa obywateli są chronione bez względu na charakter
aktu, w którym je umieszczono. Ochrona ta jest sprawowana w sposób jednolity
poprzez system sądów powszechnych.
361 Z kolei w systemie europejskim ochrona praw przedstawia się odmiennie. Odrębność,
która zarysowała się na kontynencie europejskim, stanowi wynik zróżnicowania praw
podmiotowych na prawa podstawowe, które są gwarantowane przez Konstytucję i inne
prawa, co do których ochrona konstytucyjna nie jest przewidywana.
362 Pomysł skargi konstytucyjnej w Europie pojawił się na obszarze niemieckiej kultury
prawnej. Austro-węgierska ustawa konstytucyjna z 1867 r. zawierała pierwowzór tej
instytucji. Powoływała ona do życia Sąd Rzeszy, do którego obywatele mogli
odwoływać się w kwestii naruszenia ich praw podmiotowych. Jednak przedmiotem
skargi nie mogły być akty ustawodawcze. W 1920 r. na podstawie przepisów
Konstytucji Austrii powołano do życia pierwszy TK i określono jego zakres
kompetencyjny. Jedną z kompetencji było orzekanie w sprawie skargi konstytucyjnej.
Konstytucja Hiszpanii z 1931 r. również przewidywała instytucję skargi
konstytucyjnej. W 1951 r. w ówczesnej Republice Federalnej Niemiec instytucję skargi
konstytucyjnej włączono do ustawy o Federalnym Trybunale Konstytucyjnym. Od
1989 r. skarga istnieje w węgierskim porządku prawnym, natomiast od 1990 r.
występuje w systemie prawnym Rosji.
363 Obecnie w europejskiej kulturze prawnej mamy do czynienia z dwoma modelami
skargi konstytucyjnej. Pierwszy, szerszy model skargi przyjmuje rozwiązanie, iż
skargę można wnieść przeciwko konkretnym rozstrzygnięciom organów sądowych
administracji publicznej. Takie rozwiązanie przyjęto w Hiszpanii i w Niemczech.

Nb. 350-352
 140 Rozdział VIII. Trybunał Konstytucyjny
Drugi, węższy model skargi konstytucyjnej dopuszcza zaskarżenie w drodze skargi
konstytucyjnej tylko aktów normatywnych będących podstawą rozstrzygnięcia.
W literaturze prawniczej nie występuje jedna powszechnie przyjęta definicja
skargi konstytucyjnej. Patrząc na cechy, które są najczęściej uwypuklane, można
stwierdzić, że „pod pojęciem skargi konstytucyjnej będziemy rozumieć instytucję
służącą osobie fizycznej lub osobie prawnej (zarówno prawa cywilnego, jak i
publicznego) do ochrony na drodze szczególnego postępowania przed sądem
konstytucyjnym, przysługujących jej podstawowych praw obywatelskich w
przypadku ich naruszenia przez akty organów państwowych [...]"'.
Konstytucyjne przepisy o skardze konstytucyjnej zostały umieszczone w Roz-
364 dziale II ustawy zasadniczej - Wolności, prawa i obowiązki człowieka i
obywatela. Artykuł 79 ust. 1 Konstytucji RP stanowi, iż: „Każdy, czyje
konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach
określonych w ustawie wnieść skargę do TK w sprawie zgodności z Konstytucją
ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ
administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach, albo o
jego obowiązkach określonych w Konstytucji".
Zawarte w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP określenie „każdy" oznacza istnienie
dużego kręgu podmiotów uprawnionych do wnoszenia skargi. Tworzą go: obywatele
polscy, obywatele innych państw, bezpaństwowcy (apatrydzi) oraz organizacje,
stowarzyszenia, partie polityczne, osoby prawne. Wprawdzie skargę może wnieść
„każdy", ale skarżący powinien wykazać swój interes prawny we wniesieniu skargi
konstytucyjnej. Z tego względu skarga nie może być traktowana jako actio
popularis. Wynika z tego, że legitymacja do wniesienia skargi konstytucyjnej
została ujęta stosunkowo wąsko. Prawo skarżącego powinno być naruszone przez
wydanie ustawy czy też przez inny akt normatywny, który jest niezgodny z
Konstytucją RP, a który był podstawą prawną do ostatecznego orzeczenia sądu lub
organu administracji państwowej. Osoba, której konstytucyjne prawa zostały
naruszone, może wystąpić ze skargą dopiero wówczas, gdy wyczerpany zostanie tok
instancyjny.
Dyskusyjnym problemem jest ograniczenie skargi konstytucyjnej do kwes- 365
tionowania jedynie normatywnego aspektu (przedmiot zaskarżenia), na którego
podstawie uprawniony organ orzekł ostatecznie o konstytucyjnych wolnościach, prawach
lub obowiązkach. Prowadzi to do wyłączenia spod właściwości TK ostatecznych decyzji
organów administracji publicznej oraz prawomocnych orzeczeń sądowych.
366 Poprzez instytucję skargi konstytucyjnej skarżący zyskują kolejny środek służący
ochronie ich (określonych w ustawie zasadniczej) praw i wolności, z wyjątkiem prawa
azylu (art. 56 ust. 1 Konstytucji RP).

Nb. 401-404
 § 32. Trybunał Konstytucyjny w obowiązującym stanie prawnym 141
367 Przesłanką wniesienia skargi konstytucyjnej jest naruszenie konstytucyjnych praw
skarżącego. W związku z tym skarga nie może być wykorzystana w razie naruszenia
uprawnień wynikaj ących z umów międzynarodowych czy też przyznanych przez
ustawy.
Podmiot, który występuje ze skargą konstytucyjną:
1) musi być osobiście zainteresowany w zmianie stanu prawnego naruszającego jego
konstytucyjne wolności,
2) powinien powołać się na prawa aktualnie mu przysługujące,
3) naruszenie jego praw powinno być realne - a nie hipotetyczne - i ponadto powinno
mieć miejsce w przeszłości lub trwać w chwili złożenia skargi konstytucyjnej.
368 Zastosowanie skargi konstytucyjnej w polskim porządku prawnym wykreowało
specjalny środek służący ochronie praw konstytucyjnych, przysługujących jednostce.
Należy w tym miejscu zadać pytanie o związek skargi konstytucyjnej ze skargą do
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który mieści się zasadniczo w
problematyce dopuszczalności tej drugiej. Skarga do ETPCz posiada zasadniczo
charakter subsydiarny wobec krajowych systemów ochrony praw człowieka, jednak
uwzględniaj ąc charakter skargi konstytucyjnej, a przede wszystkim fakt, że nie jest
ona zwykłym środkiem odwoławczym (takim jak np. apelacja czy skarga kasacyjna),
lecz środkiem o charakterze wyjątkowym, może wywołać wątpliwość, czy
wykorzystanie drogi krajowej skargi konstytucyjnej konieczne jest przed
skierowaniem skargi indywidualnej do ETPCz? W świetle najnowszych poglądów w
doktrynie, uwzględniając praktykę ETPCz z ostatnich lat (skarga Nr 54723/00
Brudnicka i inni przeciwko Polsce lub skarga Nr 47414/99 Szott-Medyńska i inni
przeciwko Polsce), problem ten nie wydaje się tak oczywisty, lecz ETPCz sformułował
warunki, których spełnienie jest konieczne, aby skarga konstytucyjna mogła być
postrzegana jako konieczny środek odwoławczy w rozumieniu art. 35 Europejskiej
Konwencji Praw Człowieka. Tak więc, przede wszystkim:
1) musi zaistnieć okoliczność, w której normie prawa krajowego będzie można
zarzucić niezgodność z przepisami nie tylko Konstytucji, ale i Europejskiej
Konwencji Praw Człowieka. Mogą zatem - zdaniemM. Granata - zaistnieć
przypadki, w których dane prawo lub wolność będą chronione na gruncie
Konstytucji, pozostaj ąc przy tym poza zakresem zainteresowania tej konwencji;
2) naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka musi być wynikiem
zastosowania przepisu prawa będącego podstawą orzeczenia w sprawie in-
dywidualnej (zob. wyrok w sprawie Brudnicka i inni przeciwko Polsce). Zatem
w takich przypadkach, jak rozstrzyganie kwestii wypadkowych, np. ustalanie
składu sądu czy też podobnych sytuacjach, w których kwestionowany przepis
nie będzie stanowił podstawy ostatecznego rozstrzygnięcia, uprzednie
wniesienie skargi nie jest konieczne;

Nb. 350-352
 142 Rozdział VIII. Trybunał Konstytucyjny
3) musi istnieć możliwość wznowienia postępowania, tj. wcześniejsze wniesienie
skargi nie będzie wymagane w przypadku, kiedy przepisy proceduralne nie
przewidują możliwości wznowienia postępowania.
Regulacja dotycząca skargi konstytucyjnej w polskim prawie stanowi, że 369
przedmiotem jej może być tylko zarzut sprzeczności z Konstytucją ustawy lub
innego aktu normatywnego, który był podstawą orzeczenia w określonej sprawie.
Oznacza to, że skargę konstytucyjną można wnieść tylko wtedy, gdy orzeczenie
sądowe lub decyzja naruszy jedno z konstytucyjnych praw podmiotu skarżącego, ale
tylko w momencie, gdy zastosowany przepis prawny jest sprzeczny z Konstytucją.
W związku z tym TK będzie badał, czy nie zachodzi sprzeczność aktu
normatywnego z prawami zasadniczymi zawartymi w ustawie zasadniczej. Skargą
nie może być objęty zarzut, że Konstytucja została naruszona przez niewłaściwe
działanie sądu. Odrębnym zagadnieniem jest dopuszczalność skargi konstytucyjnej
na bezczynność ustawodawcy, prowadzącą do braku uregulowań niezbędnych do
poszanowania praw jednostki. Chodzi tu o odpowiedź na pytanie, czy podmiot może
wnieść skargę na naruszenie jego chronionych konstytucyjnie praw przez
zaniechanie ustawodawcy, polegające na nieustanowieniu odpowiedniej ustawy
mieszczącej się w katalogu zapowiedzi konstytucyjnych.
W świetle polskiej regulacji nie można wnosić skargi na brak uregulowań 370
ustawowych, niezbędnych do poszanowania praw jednostki (czyli na zaniechanie
ustawodawcy). Takie ujęcie jasno określa kompetencje TK jako sądu nad prawem.
Pozbawienie uprawnienia do kontroli przez TK sposobu stosowania prawa uczyniło
ze skargi konstytucyjnej instytucję wymagającą w tym przedmiocie zmiany. Z
drugiej jednak strony taki kształt skargi zmniejsza prawdopodobnie spory między
TK a SN w kwestii stanowiska SN co do wykładni przepisów. Należy nadmienić, iż
dopuszczalność skargi konstytucyjnej na bezczynność organu przewidują
ustawodawstwa np. Niemiec, Austrii i Hiszpanii.
Skarga konstytucyjna posiada charakter subsydiarny. Oznacza to, że pod- 371 miot
występujący ze skargą konstytucyjną musi wcześniej wykorzystać przysługujące mu
środki ochrony prawnej, a więc wyczerpać normalny tok instancji. Należy stwierdzić, że
zasada subsydiarności realizuje dwa cele uboczne. Pierwszym jest ograniczenie liczby
skarg napływających do TK, drugim zaś zebranie materiałów rzutujących na stan
faktyczny i prawny sprawy oraz sytuacji prawnej podmiotu, który wniósł skargę.

5. Pytania prawne
372 Kontrola konstytucyjności prawa przeprowadzana przez TK w postępowaniu
wszczętym w drodze pytania prawnego zaliczana jest do kontroli konkretnej
(incydentalnej), w odróżnieniu od kontroli mającej charakter abstrakcyjny,
przeprowadzanej na wniosek uprawnionego organu.

Nb. 401-404
 § 32. Trybunał Konstytucyjny w obowiązującym stanie prawnym 143
Kontrola konkretna aktu normatywnego, realizowana za pomocą pytania prawnego
kierowanego do Trybunału, pozostaje w ścisłym związku z rozpoznawaniem w toku
postępowania sądowego spraw o charakterze indywidual- no-konkretnym, na tle
których powstaje wątpliwość co do konstytucyjności czy legalności aktu
normatywnego, mającego stanowić podstawę rozstrzygnięcia konkretnej sprawy.
Należy zaznaczyć, iż w podobnym stopniu kontrola konkretna realizowana jest w
drodze skargi konstytucyjnej. Zarówno jeżeli chodzi o pytanie prawne, jak i skargę
konstytucyjną konkretność tej kontroli wyraża się w tym, iż podejmowana jest ona w
związku z konkretną sprawą. Konkretna sprawa jest więc tutaj formalną podstawą do
wszczęcia postępowania przed Trybunałem, stanowi równocześnie punkt wyjścia do
oceny zakwestionowanego aktu normatywnego. Instytucja pytań prawnych
uregulowana jest w art. 193 Konstytucji RP. W świetle tego artykułu każdy sąd może
przedstawić TK pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na
pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Wszystkie
sądy uzyskały uprawnienia do inicjowania kontroli konstytucyjności prawa za pomocą
pytań prawnych. Rozwiązanie to podkreśla zasadę niezawisłości sędziowskiej oraz
uwypukla jednolitość wszystkich segmentów władzy sądowniczej.
373 Instytucja pytań prawnych umożliwia każdemu sądowi uruchomienie kontroli
konstytucyjności prawa przed TK ze skutkami identycznymi, jakie wywołuje kontrola
o charakterze abstrakcyjnym, realizowana przez uprawnione podmioty. Kontrola
konstytucyjności aktu normatywnego za pośrednictwem pytań prawnych, choć
podejmowana jest w związku z konkretną sprawą, zmierza wprost do oceny
konstytucyjności zakwestionowanych treści aktu normatywnego. Dlatego właśnie nie
może dotyczyć jakiegokolwiek zagadnienia prawnego, lecz tylko i wyłącznie
zagadnienia konstytucyjności aktu prawnego.
374 Artykuł 193 Konstytucji RP i art. 3 TKU ustanawiają wymóg relewantności pytania
prawnego, ponieważ dopuszczaj ą postawienie pytania prawnego tylko
wtedy, gdy od tego pytania prawnego zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed
sądem. Przedmiotem pytania prawnego może być tylko zagadnienie konstytucyjności
aktu prawnego. Ocena relewantności musi obejmować kwestię zasadności występuj
ących w tym względzie zastrzeżeń. W związku z tym należy wykazać, że zastrzeżenie
co do legalności danej normy jest tak istotne, że zachodzi konieczność jego
wyjaśnienia za pomocą pytań prawnych kierowanych do TK. Wykazanie, że
zastrzeżenie dotyczące legalności danej normy jest istotne, stanowi wstępny warunek
do rozważenia, czy pomiędzy odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem
konkretnej sprawy zachodzi wyżej podana zależność.
Wystąpienie z pytaniem prawnym może nastąpić tylko wtedy, gdy zdaniem 375
sądu nie budzi wątpliwości, według jakiego przepisu sprawa ma być rozstrzygnięta.

Nb. 350-352
 144 Rozdział VIII. Trybunał Konstytucyjny
Pytania prawne mogą być kierowane do TK w zakresie właściwości rzeczowej
Trybunału określonej w art. 188 pkt 1-3 Konstytucji RP. Wydaje się, że ustawodawca
założył szerokie korzystanie przez sądy z pytań prawnych do TK zawsze wtedy, gdy
według oceny sądu zarzut niekonstytucyjności aktu prawnego jest uzasadniony.
W trakcie postępowania sądowego również strona może się zwrócić z wnio- 376 skiem o
wystąpienie przez sąd z pytaniem prawnym do TK.
Celem instytucji pytań prawnych jest ochrona praw i wolności, zagwaran- 377
towanych w Konstytucji RP już na etapie postępowania sądowego, przed roz-
strzygnięciem o nich na podstawie sprzecznego z Konstytucją przepisu prawnego.
Pytania prawne do Trybunału zmierzają do wyeliminowania z porządku prawnego
przepisów niekonstytucyjnych. W wypadku gdy TK orzeknie o zgodności z
Konstytucją aktu prawnego rozumianego w określony sposób, po przeprowadzeniu
postępowania zainicjowanego pytaniem prawnym, orzeczenie to wiąże sąd w danej
sprawie. W związku z tym nie ma niebezpieczeństwa rozstrzygnięcia przez sąd tego
postępowania na podstawie przepisu prawnego rozumianego w sposób naruszający
chronione przez Konstytucję dobra.
Za pośrednictwem pytań prawnych, podobnie jak w wypadku skargi kon- 378
stytucyjnej, realizowana jest kontrola konkretna. Instytucja pytań prawnych ma jednak
pewną przewagę. Pytania prawne gwarantują rozstrzyganie spraw już w postępowaniu
sądowym. W wypadku skargi konstytucyjnej musi zostać wyczerpany tok instancji.
Wtedy dopiero, po uwzględnieniu skargi przez TK, skarżący musi się zwrócić do sądu
z wnioskiem o wznowienie postępowania. Poza tym w razie skierowania pytania
prawnego do Trybunału nie zachodzi potrzeba poddania pytania prawnego wstępnej
ocenie, jaka ma miejsce w stosunku do skargi konstytucyjnej. Jest to spowodowane
tym, że postawienie przez sąd pytania prawnego wskazuje, iż kwestia konstytucyjności
przepisu prawnego została poddana także ocenie tego sądu, według którego
rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku orzeczenia TK.
379 Negatywną stroną pytań prawnych jest to, że zwrócenie się z pytaniem do TK
powoduje znaczne wydłużenie postępowania w sprawie.
380 Pytanie prawne nie może być skierowane do TK w wypadku wystąpienia wątpliwości
dotyczących wykładni przepisu, a więc sposobu jego rozumienia i interpretacji. Tego
typu wątpliwościom, jakie budzi przepis prawny, służy instytucja pytań prawnych do
SN. Pytania prawne do TK prowadzą do wykluczenia z porządku prawnego przepisów
niekonstytucyjnych. Natomiast pytania prawne do SN dążą do ustalenia właściwego
rozumienia przepisu.
381 W związku z instytucją pytań prawnych do TK pojawia się wątpliwość, czy po stronie
sądu orzekającego może się pojawić obowiązek wystąpienia do Trybunału z pytaniem
prawnym, a niedopełnienie tego obowiązku może być uznane za naruszenie prawa. Na
podstawie art. 193 Konstytucji RP należy stwierdzić, że wystąpienie z pytaniem

Nb. 401-404
 § 32. Trybunał Konstytucyjny w obowiązującym stanie prawnym 145
prawnym nie jest obowiązkiem sądu, ponieważ ustawodawca posługuje się
określeniem, iż sąd „może przedstawić" pytanie prawne.
382 Instytucja pytań prawnych do TK istniała również pod rządami nieobowią- zującej już
ustawy z 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Praktyka kierowania pytań prawnych
do Trybunału była wówczas wykorzystywana w bardzo małym stopniu. Sytuacja ta
spowodowana była m.in. brakiem ostateczności orzeczeń TK. Taki stan prawny
skutkował wydłużeniem postępowania sądowego. Następną przyczyną nikłego
wykorzystania pytań prawnych było przyznanie uprawnienia do występowania z
pytaniem prawnym tylko sądom II instancji. Patrząc na obecną regulacj ę dotyczącą
pytań prawnych, można stwierdzić, że harmonijnemu współdziałaniu sądów i TK
służyć powinna większa praktyka korzystania przez sądy z instytucji pytań prawnych
do Trybunału.
383 Instytucja pytań prawnych występuje także w regulacjach sądownictwa kon-
stytucyjnego państw europejskich (m.in. w Niemczech), gdzie również stanowi
instrument bezpośredniego powiązania sądownictwa konstytucyjnego z sądow-
nictwem powszechnym.
6. Orzekanie Trybunału Konstytucyjnego w sprawach zgodności z
Konstytucją RP celów lub zasad działalności partii politycznych
określonych w statucie lub programie partii
384 Trybunał Konstytucyjny utrzymał w obecnym stanie prawnym swoje dotychczasowe
uprawnienia związane z badaniem zgodności z Konstytucj ą celów lub zasad działania
partii politycznych, zawartych w programach politycznych tych partii. Zagadnienie to
ma nierozerwalny związek z instytucją partii politycznych i z zasadą pluralizmu
politycznego. Powyższe kompetencje Trybunału znajdują podstawę w art. 188 pkt 5
Konstytucji RP. Przepis ustawy zasadniczej sformułowany jest nieco odmiennie od
normy ustawowej. O ile bowiem ustawa z 27.6.1997 r. o partiach politycznych (tekst
jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.) posługuje się pojęciem rozpatrywania
spraw o stwierdzenie sprzeczności z Konstytucją, o tyle ustawa zasadnicza stwierdza:
„Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub
działalności partii politycznych". Tak więc regulacje te są niespójne.
Konstytucja RP w art. 11 określa stawiane partiom politycznym wymogi, 385 których
niespełnienie stanowi podstawę orzeczenia o niezgodności z Konstytu- cj ą. Należą do nich:
1) wolność tworzenia i działania partii politycznych,
2) dobrowolność i równość członkostwa w partiach obywateli polskich,
3) wpływanie demokratycznymi metodami na kształtowanie polityki państwa
i jawność finansowania partii politycznych.
Trybunał Konstytucyjny realizuje swoje uprawnienia w odniesieniu do par- 386 tii
politycznych na podstawie przepisów ustawy o partiach politycznych.

Nb. 350-352
 146 Rozdział VIII. Trybunał Konstytucyjny
7. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych
Artykuł 189 Konstytucji RP stanowi, iż „Trybunał Konstytucyjny rozstrzy- 387 ga
spory kompetencyjne między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa". Jest to
nowa funkcja w zakresie jurysdykcji Trybunału, nieistniejąca w poprzednich
rozwiązaniach prawnych dotyczących tej instytucji. Uprawnienie to stosują trybunały
konstytucyjne RFN, Włoch, Austrii czy Hiszpanii. Funkcja ta nadaje TK status arbitra
między centralnymi organami państwa.
W Polsce TK ma rozstrzygać spory kompetencyjne o charakterze horyzon- 388
talnym, to jest takie, które zachodzą między centralnymi konstytucyjnymi organami
państwa. Trybunał Konstytucyjny nie może więc w tej procedurze rozstrzygać sporów
między organami centralnymi a lokalnymi ani sporów między organami centralnymi,
które nie posiadają charakteru organów konstytucyjnych, tj. takich, których istnienie
jest wyraźnie wymagane przez przepisy ustawy zasadniczej.
Artykuł 53 TKU wyróżnia dwa rodzaje sporów kompetencyjnych. Po pierw- 389
sze, ze sporem kompetencyjnym pozytywnym mamy do czynienia wówczas, gdy
dwa (lub więcej) konstytucyjne centralne organy państwowe uznały się za właściwe do
rozstrzygnięcia tej samej sprawy lub wydały w niej rozstrzygnięcie. Po drugie, ustawa
mówi o sporach kompetencyjnych negatywnych. Można powiedzieć, iż tego rodzaju
spory kompetencyjne zachodzą wtedy, gdy dwa (lub więcej) konstytucyjne centralne
organy państwa uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy.
390 Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne wyłącznie między
centralnymi i jednocześnie konstytucyjnymi organami państwa, a więc między
centralnymi organami ustanowionymi w Konstytucji.
391 Wniosek o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego powinien wskazywać
kwestionowane działanie lub zaniechanie oraz przepis Konstytucji lub przepis ustawy,
który został naruszony. Wśród podmiotów uprawnionych do występowania z
wnioskiem o rozpatrzenie sporu kompetencyjnego art. 192 Konstytucji RP wyróżnia:
Prezydenta RP, Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Prezesa Rady Ministrów,
Pierwszego Prezesa SN, Prezesa NSA i Prezesa NIK. Wszczęcie postępowania przed
TK powoduje zaniechanie postępowania przed organami, które prowadzą spór
kompetencyjny. Trybunał może podjąć postanowienie o tymczasowym uregulowaniu
kwestii spornych, a w szczególności o zawieszeniu czynności egzekucyjnych, jeżeli
jest to konieczne dla zapobieżenia poważnym szkodom lub podyktowane ważnym
interesem społecznym (art. 54 TKU). Trybunał wydaje postanowienie na posiedzeniu
pełnego składu. Podlega ono ogłoszeniu w Dzienniku Rzeczypospolitej Polski
„Monitor Polski".
W istocie funkcja ta polega na mediacji TK w zakresie ustalenia wykładni
Konstytucji lub ustawy i powinna dotyczyć także obowiązków organu w razie jego
bezczynności.

Nb. 401-404
 § 32. Trybunał Konstytucyjny w obowiązującym stanie prawnym 147
8. Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu
urzędu Prezydenta RP
392 Na podstawie art. 131 Konstytucji RP można stwierdzić, iż TK posiada właściwość do
rozstrzygania o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta w
sytuacji, gdy Prezydent nie jest w stanie powiadomić Marszałka Sejmu o przejściowej
niemożności sprawowania urzędu. Jest to nowa funkcja polskiego TK.
W razie niemożności sprawowania urzędu Prezydent RP powinien powiadomić o
tym Marszałka Sejmu, który przejmuje tymczasowo obowiązki głowy państwa. Może
się jednak zdarzyć, iż Prezydent nie będzie w stanie powiadomić Marszałka Sejmu o
niemożności sprawowania urzędu, wtedy TK rozstrzyga na wniosek Marszałka Sejmu
w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta i w razie
uznania przej ściowej niemożności do pełnienia urzędu powierza Marszałkowi Sejmu
tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej. Trybunał
rozstrzyga w tej kwestii niezwłocznie. W rozprawie dotyczącej uznania przej ściowej
niemożności sprawowania urzędu Prezydenta uczestniczą: Marszałek Sejmu,
Marszałek Senatu, Pierwszy Prezes SN i Prokurator Generalny. Trybunał
Konstytucyjny wydaje postanowienie zarówno w sprawie rozstrzygnięcia o
stwierdzeniu przeszkody
w sprawowaniu urzędu Prezydenta, jak i w sprawie powierzenia Marszałkowi Sejmu
tymczasowego wykonywania obowiązków głowy państwa. Oba postanowienia
zapadaj ą na posiedzeniach z udziałem pełnego składu sędziowskiego. Podlegają one
ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polski „Monitor Polski".

9. Funkcja sygnalizacyjna Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał Konstytucyjny realizuje kontrolę konstytucyjności prawa także 393
poprzez funkcję sygnalizacyjną. Ma ona charakter uzupełniającej kontroli kon-
stytucyjności prawa. Trybunał przedstawia właściwym organom stanowiącym prawo
uwagi o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie, których usunięcie jest
niezbędne do zapewnienia spójności systemu prawnego. Ta funkcja TK nie jest
bezpośrednio wymieniona w Konstytucji RP, ale w art. 4 ust. 2 TKU ustanawia ją w
wyżej wymienionej postaci, analogicznej do poprzednich rozwiązań ustawowych.
Aby zastosować funkcję sygnalizacyjną, Trybunał powinien przede wszystkim
stwierdzić istnienie uchybień lub luk w prawie, po drugie, rozstrzygnąć, czy są one
na tyle istotne, że ich usunięcie jest niezbędne do zapewnienia spójności systemu
prawnego Rzeczypospolitej Polskiej i, po trzecie, wystąpić do odpowiedniego
organu (z punktu widzenia ustawy może to być każdy organ stanowiący prawo),
informuj ąc go o zaobserwowanych lukach lub uchybieniach. Można zatem
stwierdzić, że zakres przedmiotowy funkcji sygnalizacyjnej jest bardzo szeroki, gdyż
dotyczy wszystkich kwestii już uregulowanych prawem lub wymagających regulacji

Nb. 350-352
 148 Rozdział VIII. Trybunał Konstytucyjny
prawnej. Działalność TK w zakresie stosowania funkcji sygnalizacyjnej bez
wątpienia wpływa na organy prawotwórcze w Polsce, jednocześnie je inspirując i
ukierunkowując ich działanie.
Istotne znaczenie ma sposób powoływania sędziów TK w kontekście zapewnienia
tej instytucji niezależnej pozycji w systemie organów państwa. Ma on również wpływ
na zagwarantowanie niezawisłości sędziowskiej. Rozwiązanie przyjęte w polskim
prawodawstwie jest wpisane w ogólne zasady powoływania przez Sejm organów
państwa. Uprawnienie do przedstawienia kandydata na stanowisko sędziego ma
Prezydium Sejmu lub co najmniej pięćdziesięciu posłów. Uchwała w sprawie wyboru
sędziego TK zapada bezwzględną większością głosów, przy obecności co najmniej
połowy ogólnej liczby posłów zasiadających w Sejmie. Każda osoba może zostać
wybrana na stanowisko sędziego Trybunału tylko jeden raz. Prezydent
Rzeczypospolitej przyjmuje od każdego nowo wybranego sędziego ślubowanie, w
którym ten zobowiązuje się m.in. do bezstronnego wykonywania powierzonych mu
obowiązków. Odmowa złożenia ślubowania jest równoznaczna ze zrzeczeniem się
stanowiska sędziego TK.
395 Wygaśnięcie mandatu sędziego Trybunału stwierdza Zgromadzenie Ogólne na skutek:
1) zrzeczenia się stanowiska sędziego,
2) stwierdzenia orzeczeniem komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia
obowiązku sędziego z powodu choroby, ułomności lub upadku sił,
3) skazania prawomocnym wyrokiem sądu,
4) prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze
stanowiska sędziego.
Natomiast wygaśnięcie mandatu sędziego na skutek śmierci stwierdza Prezes TK.
Akt stwierdzający wygaśnięcie mandatu Prezes TK przekazuje Marszałkowi Sejmu.
396 Podstawowym elementem wyznaczaj ącym charakter ustrojowy TK jest niezawisłość
sędziowska. Mówi o tym art. 6 TKU - sędziowie Trybunału w sprawowaniu swojego
urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji. Oznacza to, iż w procesie badania
konstytucyjności prawa sędziowie zobowiązani są kierować się normami Konstytucji,
a w swoich ocenach powinni brać pod uwagę jedynie kryteria obiektywne oraz swoje
wewnętrzne przekonanie, niezależnie od jakiejkolwiek ingerencji z zewnątrz. Wydaje
się, że ustrojodawca, przyznając sędziom konstytucyjnym atrybut niezawisłości
sędziowskiej, formułuje go analogicznie do zasady niezawisłości zawartej w art. 178
Konstytucji RP, odnoszącej się do wszystkich sędziów. Niezawisłość sędziów TK
potwierdzaj ą liczne gwarancje ustrojowe zawarte w Konstytucji RP. Należą do nich:
1) wspomniany wyżej wymóg legitymowania się przez sędziów TK dużą wiedzą
prawniczą,
2) materialna niezależność sędziów,
3) zakaz łączenia stanowiska sędziego z mandatem posła lub senatora,

Nb. 401-404
 § 32. Trybunał Konstytucyjny w obowiązującym stanie prawnym 149
4) nieusuwalność przed upływem kadencji poza ściśle określonymi przypadkami
wygaśnięcia mandatu,
5) bezpartyjność sędziów TK, zakaz przynależności do związku zawodowego,
6) zakaz prowadzenia działalności publicznej sprzecznej z zasadami niezależności
sądów i niezawisłości sędziowskiej,
7) immunitet sędziowski.
Ustawa przewiduje ponadto zagwarantowanie sędziemu Trybunału, po za-
kończeniu jego kadencji, powrotu na zajmowane wcześniej lub równorzędne
stanowisko.
Sędziom TK przysługuje immunitet, który utrudnia tryb ścigania bądź za- 397
stosowania środka przymusu w postaci zatrzymania bądź aresztowania. Sędzia nie
może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez uprzedniej zgody TK
(immunitet formalny - procesowy). Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany,
z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest
konieczne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania w danej sprawie. O
zatrzymaniu sędziego powiadamia się Prezesa TK, który może nakazać
natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Immunitet sędziowski ma charakter
względny, gdyż może on zostać uchylony za zgodą Trybunału. Decyzję w tej sprawie
(zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub pozbawienie wolności
sędziego) podejmuje Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału, z wyłączeniem
sędziego, którego wniosek dotyczy. Immunitet sędziów TK jest więc w swoich
rozwiązaniach podobny do immunitetu sędziowskiego i parlamentarnego.
Sędziowie TK ponoszą jedynie odpowiedzialność dyscyplinarną za narusze- 398
nie przepisów prawa, uchybienie godności swojego urzędu lub inne nieetyczne
zachowanie podważające zaufanie do osoby sędziego. W postępowaniu dyscy-
plinarnym orzeka Trybunał. Sprawa w I instancji rozpatrywana jest w składzie 5
sędziów, zaś w II - w pełnym składzie sędziów Trybunału. Od orzeczeń dy-
scyplinarnych kasacja nie przysługuje. Do kar, którym podlegają sędziowie, należą:
upomnienie, nagana lub usunięcie ze stanowiska sędziego Trybunału.
W zakresie nieunormowanym ustawą o Trybunale Konstytucyjnym, w spra- 399 wie
odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów oraz ich praw i obowiązków stosuje się
odpowiednio przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym.
Organami TK są: Zgromadzenie Ogólne (w skład którego wchodzą sędzio- 400
wie) oraz Prezes TK. Prezes jest więc organem samodzielnym i członkiem organu
kolegialnego, czyli Zgromadzenia Ogólnego, któremu przewodniczy. Dotychczas
Prezes i Wiceprezes TK wybierani byli przez Sejm w momencie wyboru wszystkich
sędziów TK. Obecnie przyjęto konstytucyjne rozwiązanie, że osoby na te stanowiska
są nominowane przez Prezydenta RP. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym

Nb. 350-352
 150 Rozdział VIII. Trybunał Konstytucyjny
przewiduje, iż Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK proponuje dwóch kandydatów na
każde z tych stanowisk, z których Prezydent wybiera Prezesa i Wiceprezesa.
401 Prezes Trybunału co najmniej raz w roku zwołuje Zgromadzenie Ogólne, na którym
omawiana jest działalność Trybunału oraz wynikaj ące z jego orzecznictwa problemy.
O zwołaniu Zgromadzenia Ogólnego Prezes TK zawiadamia Prezydenta RP,
Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu i Prezesa Rady Ministrów. Mogą oni wziąć udział
w posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego lub delegować na nie swoich przedstawicieli.
Poza tym prawo wzięcia udziału w Zgromadzeniu Ogólnym posiadają:
przewodniczący zainteresowanych komisji sejmowych, komisji senackich, Prezes
NIK, Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny, Pierwszy Prezes SN, Prezes
NSA, Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka.
402 W myśl art. 14 TKU do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego należą:
1) uchwalanie regulaminu Trybunału, określaj ącego wewnętrzny tok postępowania z
wnioskami, skargami konstytucyjnymi i pytaniami prawnymi,
2) wybór kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa Trybunału,
3) uchwalanie statutu Biura Trybunału, które zapewnia organizacyjne warunki pracy
Trybunału Konstytucyjnego,
4) uchwalanie projektu dochodów i wydatków Trybunału,
5) zatwierdzanie informacji o istotnych problemach wynikających z działalności i
orzecznictwa Trybunału, przekazywanych przez Trybunał Sejmowi i Senatowi,
6) inne czynności przewidziane w ustawie lub regulaminie TK.
403 Zgromadzenie Ogólne podejmuje uchwały, jeżeli bierze w nim udział co najmniej 2/3
ogólnej liczby sędziów Trybunału, w tym Prezes i Wiceprezes, którzy przewodniczą
Zgromadzeniu. Uchwały Zgromadzenia Ogólnego zapadają zwykłą większością
głosów (chyba że ustawa stanowi inaczej). O ile żaden z sędziów Trybunału nie zażąda
utajnienia, głosowanie jest jawne.
O porządku obrad Zgromadzenia Ogólnego i jego terminie Prezes TK powiadamia
wszystkich sędziów co najmniej 7 dni przed terminem. Prezes reprezentuje także
Trybunał na zewnątrz i wraz z Biurem Trybunału kieruje sprawami organizacyjnymi i
administracyjnymi.
404 Wiceprezes Trybunału zastępuje Prezesa w czasie jego nieobecności oraz wykonuje
obowiązki przydzielone mu przez niego. W razie przeszkód w sprawowaniu
obowiązków przez Prezesa i Wiceprezesa zastępuje ich sędzia Trybunału wyznaczony
przez Prezesa. Jeżeli nie jest to możliwe, Prezesa i Wiceprezesa zastępuje najstarszy
wiekiem sędzia Trybunału.

Nb. 401-404
 Rozdział IX. Trybunał Stanu

Literatura: B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2008; L. Garlicki, Charakter

ustrojowy nowych trybunałów, PiP 1983, z. 3; J. Grajewski, Warunki ustawowe i wymogi formalne
wstępnego wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu,
Prz. Sejm. 2003, Nr 1; A. Gubiński, Trybunał Stanu, PiP 1982, z. 5-6; M. Kowalska, Trybunał Stanu,
[w:] Ustrój organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Lublin 2003; D.
Lis-Staranowicz, Postępowanie w sprawie odpowiedzialności posłów i senatorów przed Trybunałem
Stanu (uwagi na marginesie art. 107 Konstytucji RP), Prz. Sejm. 2004, Nr 6; J. Majchrowski,
Polityczne, prawne i ideowe uwarunkowania działalności Trybunału Stanu, Politeja 2004, Nr 1; M.
Pietrzak, Odpowiedzialność konstytucyjna w Polsce w okresie przemian ustrojowych, PiP 1995, z.
3; G. Seidler, Odpowiedzialność parlamentarna a konstytucyjna, PiP 1989, z. 12; W. Skrzydło, Ustrój
polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 roku, Kraków 2004; J. Sobczak, Sądy i trybunały, [w:]
Polskie prawo konstytucyjne, W. Skrzydło (red.), Lublin 1999; D. Szumiło-Kulczycka,
Odpowiedzialność karna przed Trybunałem Stanu, Prz. Sejm. 2001, Nr 4; P. Winczorek, Komentarz
do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2.4.1997 r., Warszawa 2000; J. Wróblewski,
Trybunał Stanu a Trybunał Konstytucyjny - związki instytucjonalne i problemy wspólne, PiP 1986,
z. 8; H. Zięba-Za- łucka, Stosunek prokuratury do nowych organów ochrony prawnej oraz ich wpływ
na jej działalność, AUMCS 1998, Nr 45; taż, Trybunał Stanu, [w:] System organów państwowych w
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, H. Zięba-Załucka (red.), Warszawa 2005.

§ 33. Istota, geneza i rozwój instytucji odpowiedzialności

konstytucyjnej
Funkcjonowanie mechanizmu egzekwowania odpowiedzialności od osób 405
piastujących najwyższe stanowiska władzy publicznej za ich działania naruszające
obowiązujące przepisy prawa stanowi niezbędny element instytucji demo-
kratycznego państwa prawnego. Warto przy tym zauważyć, iż współczesne systemy
prawne przewidują kilka rodzajów odpowiedzialności, jakiej podlegają takie osoby.
Z racji pełnionych funkcji zarówno pod kątem kierunku, jak i sposobu realizowanej
polityki osoby te ponoszą przede wszystkim odpowiedzialność polityczną przed
parlamentem, określaną mianem odpowiedzialności parlamentarnej. Jej istota
sprowadza się zasadniczo do możliwości odwołania danej osoby z zajmowanego
stanowiska wskutek utraty zaufania podmiotu sprawuj ącego nad nią
zwierzchnictwo. Podstawy uruchomienia tego rodzaju odpowiedzialności wcale nie
musi stanowić fakt naruszenia przepisów obowiązującego prawa. Za wystarczającą
przesłankę należy uznać brak zasadności i celowości kierunku realizowanej polityki
w ocenie większości parlamentarnej.
406 Poza sferą odpowiedzialności politycznej osoby zasiadające na najwyższych
szczeblach władzy państwowej podlegają również odpowiedzialności karnej, a także
szczególnemu rodzajowi odpowiedzialności, jakim jest odpowiedzialność
konstytucyjna. Odpowiedzialność karna obejmuje czyny wypełniające znamiona

Nb. 277
 § 33. Istota, geneza i rozwój instytucji odpowiedzialności konstytucyjnej 165
przestępstw określonych w obowiązujących przepisach karnych, a orzekanie w tym
przedmiocie podlega w zasadzie kognicji sądów powszechnych. Istota
odpowiedzialności konstytucyjnej sprowadza się natomiast do pociągnięcia do
odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska władzy publicznej za
czyny niestanowiące przestępstw, a sprowadzające się jedynie do naruszenia
Konstytucji lub ustaw w związku z wykonywaniem przez nie ustawowo powierzonych
im funkcji. Należy przy tym nadmienić, iż w niektórych przypadkach popełnienie
określonego czynu może stanowić podstawę uruchomienia nie tylko
odpowiedzialności konstytucyjnej, ale również podlegać odpowiedzialności
parlamentarnej czy karnej.
407 Instytucja odpowiedzialności konstytucyjnej, stanowiąca współcześnie jeden z
podstawowych elementów demokratycznego państwa, ma tradycję sięgającą II połowy
XIV w. Jej ojczyzną jest Anglia, gdzie w 1376 r. Izba Gmin, oskarżając wysokiego
rangą urzędnika królewskiego o nadużycia finansowe, zastosowała po raz pierwszy
procedurę impeachment. Nowa instytucja, będąc przejawem wzrostu znaczenia i
umocnienia pozycji parlamentu, stanowiła szczególny rodzaj procedury karnej,
umożliwiającej pociąganie do odpowiedzialności doradców i urzędników królewskich.
Postawienie w stan oskarżenia pozostawało w zakresie kompetencji izby niższej
parlamentu, natomiast rozpoznanie sprawy i osądzenie oskarżonego przynależało do
Izby Lordów. W połowie XV w. pojawiła się w Anglii kolejna, uproszczona procedura
pociągania do odpowiedzialności urzędników królewskich, tzw. bill of attainder. Jej
istota sprowadzała się do bezpośredniego osądzenia oskarżonego przez parlament, bez
przeprowadzania postępowania dowodowego. Przełom XVII i XVIII w. i mające
wówczas miejsce zmiany polityczno-ustrojowe w Anglii, a zwłaszcza uniezależnienie
rządu od monarchy i podporządkowanie go władzy ustawodawczej, dały z kolei
początek instytucji odpowiedzialności politycznej ministrów. Zgodnie z wypracowaną
regułą wszyscy ministrowie zasiadający w gabinecie, ponosząc solidarną
odpowiedzialność w sytuacji zakwestionowania przez większość parlamentarną
realizowanej przez nich polityki, ustępowali z zajmowanych stanowisk. Pojawienie się
instrumentów odpowiedzialności politycznej nie unicestwiło wypracowanej wcześniej
koncepcji odpowiedzialności konstytucyjnej. Przesądziło jednak o stopniowym
odchodzeniu parlamentu od sięgania po mechanizmy odpowiedzialności
konstytucyjnej43.
Wypracowane w Anglii koncepcje odpowiedzialności politycznej i konsty- 408
tucyjnej znalazły szerokie zastosowanie w systemach prawnych innych państw. Jako

43
Zob. G. Seidler, Odpowiedzialność parlamentarna a konstytucyjna, PiP 1989, z. 12, s. 5-6;
także M. Kowalska, Trybunał Stanu, [w:] Ustrój organów ochrony prawnej, B. Szmu- lik, M.
Żmigrodzki (red.), Lublin 2003, s. 67-68.

Nb. 408-410
 166 Rozdział IX. Trybunał Stanu
pierwsi do wzorca angielskiej instytucji impeachment nawiązali twórcy Konstytucji
Stanów Zjednoczonych z 1787 r., wprowadzając możliwość pociągania do
odpowiedzialności konstytucyjnej Prezydenta i Wiceprezydenta, a także urzędników
federalnych i sędziów. Rolę oskarżyciela powierzono izbie niższej parlamentu, czyli
Izbie Reprezentantów, a rozstrzygnięcie sprawy pozostawiono do wyłącznej
kompetencji Senatu. Nie sposób pominąć faktu, iż ustanowiona w Konstytucji
Stanów Zjednoczonych instytucja odpowiedzialności konstytucyjnej, wobec braku
mechanizmu odpowiedzialności parlamentarnej władzy wykonawczej skupionej w
ręku Prezydenta, stanowić miała bardzo istotny instrument ochrony i gwarancji
praworządności.
W nawiązaniu do dzieła angielskiej myśli prawniczej mechanizm odpowie- 409
dzialności konstytucyjnej znajdował zastosowanie w kolejnych państwach. Nie
można tu pominąć Pierwszej Rzeczpospolitej i Konstytucji majowej, która jako
pierwsza w Europie wprowadzała nowoczesne rozwiązania ustrojowe w tym
zakresie. Kilka miesięcy później instytucję odpowiedzialności konstytucyjnej
ustanawiała uchwalona 3.9.1791 r. Konstytucja francuska. W innych państwach
powoływanie tego rodzaju instytucji przebiegało nieco wolniej i niejednokrotnie w
inny sposób, jak np. w Szwecji w 1809 r. czy Austrii w 1867 r., gdzie do sądzenia
ministrów i głowy państwa powołano specjalny trybunał, a w Belgii (konstytucją z
1831 r.) funkcję tę powierzono Sądowi Najwyższemu.
W doktrynie konstytucjonalizmu nie wypracowano dotychczas jednolitego 410
modelu odpowiedzialności konstytucyjnej. Patrząc na doświadczenia różnych
państw, możemy wskazać cztery rodzaje organów, przed którymi określone osoby
ponoszą odpowiedzialność za działania podejmowane w zakresie ich urzędowania
albo w związku z zajmowanym przez nie stanowiskiem. W niektórych
rozwiązaniach o odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe szczeble władzy
publicznej orzeka, występująca w roli sądu, izba wyższa parlamentu (np. w Wielkiej
Brytanii czy Stanach Zjednoczonych). W drugim modelu jurysdykcję w tym
zakresie powierza się sądowi konstytucyjnemu, czego przykładem są takie państwa,
jak Niemcy, Austria czy Włochy. Trzecim rodzajem organu orzekającego w tym
zakresie może być Sąd Najwyższy, a stan taki ma miejsce chociażby w Belgii. W
modelu czwartym funkcję tę powierza się specjalnie w tym
celu powołanemu organowi, jak w przykładzie naszych doświadczeń - Trybunałowi
Stanu44.
411 Zagadnienie odpowiedzialności konstytucyjnej w Polsce ma stosunkowo długą tradycj
ę, gdyż pierwsze procedury pociągania do odpowiedzialności ministrów i innych

44
Zob. W. Skrzydło, Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 roku, Kraków
2004, s. 261.

Nb. 406-407
 § 33. Istota, geneza i rozwój instytucji odpowiedzialności konstytucyjnej 167
urzędników królewskich za czyny niezgodne z prawem wprowadzono już w II połowie
XVI w. Formalne umocowanie zasady odpowiedzialności konstytucyjnej w prawie
polskim miało nastąpiło później, wraz z przyjęciem Konstytucji z 3.5.1791 r.
Postanowienia Rozdziału VIII ustawy zasadniczej przewidywały powołanie
specjalnego sądu orzekaj ącego w przedmiocie odpowiedzialności członków rządu za
występki przeciwko narodowi i królowi, zwanego Sądem Sejmowym. Skład liczącego
36 osób sądu - 12 senatorów i 24 posłów - ustalany miał być w drodze losowania przy
otwarciu każdego Sejmu. Uchwałę o postawieniu ministra - członka Straży Praw i
Komisji Wielkich w stan oskarżenia podejmowały „prostą" większością głosów połą-
czone Izby Poselska i Izba Senatorska. Przyjęty wówczas model odpowiedzialności
konstytucyjnej stanowił wyraz nowoczesnej myśli ustrojowej i kształtował wzorzec
kontynentalny, oparty na specjalnie w tym celu powoływanym organie. Instytucj ę
odpowiedzialności konstytucyjnej ustanawiały także kolejne konstytucje obowiązujące
na ziemiach polskich, a mianowicie Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 r.
oraz Królestwa Polskiego z 1815 r.2.
412 Po odzyskaniu niepodległości, zarówno w Konstytucji z 17.3.1921 r., jak i Konstytucji
kwietniowej z 1935 r., instytucję odpowiedzialności konstytucyjnej uznano za zasadę
ustrojową. W celu egzekwowania tego rodzaju odpowiedzialności obydwie
obowiązujące wówczas ustawy zasadnicze przewidywały funkcjonowanie Trybunału
Stanu jako specjalnie powoływanego w tym celu organu wymiaru sprawiedliwości.
Trybunał składał się z Pierwszego Prezesa SN jako przewodniczącego oraz dwunastu
członków wybieranych - ośmiu przez Sejm i czterech przez Senat - spoza
przedstawicieli obu Izb na cały okres kadencji sejmowej. Członkami Trybunału Stanu
mogły być wybrane osoby niepiastujące żadnego urzędu państwowego i korzystające z
pełni praw obywatelskich.
413 Zakres podmiotowy określonej Ustawą Konstytucyjną z 1921 r. odpowiedzialności
obejmował Prezydenta RP i ministrów. Postawienie w stan oskarżenia głowy państwa
mogło mieć miejsce w przypadku zdrady kraju, pogwałcenia Konstytucji lub
popełnienia przestępstwa karnego. Wymagało jednak uchwały

Nb. 408-410
 § 33. Istota, geneza i rozwój instytucji odpowiedzialności konstytucyjnej 168

Sejmu, powziętej większością 3/5 głosów, przy obecności co najmniej połowy

ustawowej liczby posłów. Natomiast rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku
pozostawało w zakresie wyłącznej kompetencji Trybunału Stanu. Rada Ministrów
ponosiła z kolei solidarną odpowiedzialność konstytucyjną i parlamentarną za
ogólny kierunek działalności rządu. Ponosili j ą również poszczególni ministrowie,
każdy w swoim zakresie, zarówno za zgodność ich działalności z Konstytucją i
innymi ustawami, jak i kierunek realizowanej przez nich polityki. Postawienie
ministra w stan oskarżenia wymagało powzięcia przez Sejm uchwały w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów, większością 3/5 oddanych głosów.
Rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku należało do Trybunału Stanu. W
przedmiocie zakresu odpowiedzialności ministrów, jak również trybu postępowania
przed Trybunałem Stanu, Konstytucja odsyłała do przepisów rangi ustawowej.
Wypełnieniem tej delegacji stały się przepisy ustawy z 27.4.1923 r. o Trybunale
Stanu (Dz.U. Nr 59, poz. 415). Stanowiły one w szczególności, iż ministrowie
odpowiadali przed Trybunałem za działania lub zaniechania wynikłe z winy
umyślnej lub nieumyślnej, którymi w zakresie swego urzędowania lub też w zakresie
ogólnego kierunku działalności i polityki rządu naruszyli Konstytucję lub inną
ustawę, narazili państwo na niebezpieczeństwo lub wyrządzili interesom państwa
znaczną szkodę. Należy przy tym nadmienić, iż obowiązujące wówczas regulacje
wyłączały uchylenia się przez ministra od odpowiedzialności konstytucyjnej
poprzez zrzeczenie się piastowanego urzędu.
Twórcy Ustawy Konstytucyjnej z 23.4.1935 r. podtrzymali tradycję umo- 414
cowania w prawie polskim zasady odpowiedzialności konstytucyjnej, ale kształtując
odmiennie zakres podmiotowy i przedmiotowy tej ustrojowej instytucji nadali jej
specyficzny wymiar, niespotykany w innych państwach europejskich. Dodatkowe
zmiany w zakresie ustroju, kompetencji, a także podmiotów podlegających tej
odpowiedzialności wprowadziła ustawa z 14.7.1936 r. o Trybunale Stanu (Dz.U. Nr
56, poz. 403). W świetle przyjętych rozwiązań z zakresu podmiotów podlegaj ących
odpowiedzialności konstytucyjnej wyłączono Prezydenta. Zgodnie z przepisem art.
15 Konstytucji Prezydent nie ponosił odpowiedzialności za podejmowane działania
urzędowe, a za czyny niezwiąza- ne ze sprawowaniem urzędu nie mógł być
pociągnięty do odpowiedzialności w okresie sprawowania urzędu. Skupiając
jednolitą i niepodzielną władzę państwową oraz sprawując zwierzchnictwo nad
pozostałymi organami państwa, ponosił jedynie odpowiedzialność wobec Boga i
historii. Zakres podmiotowy jurysdykcji Trybunału Stanu obejmował sprawy
Prezesa Rady Ministrów, ministrów, Prezesa NIK oraz senatorów i posłów
pociągniętych do odpowiedzialności konstytucyjnej. Podstawę ich
odpowiedzialności stanowić miało umyślne

Nb. 418
 § 33. Istota, geneza i rozwój instytucji odpowiedzialności konstytucyjnej 169
naruszenie Konstytucji lub innego aktu ustawodawczego, dokonane w związku z
zajmowanym stanowiskiem. Wniosek o postawienie w stan oskarżenia osoby
podlegającej odpowiedzialności konstytucyjnej mógł złożyć Prezydent RP oraz
działający w Izbach Połączonych Sejm i Senat. Uchwała Izb Połączonych wymagała
większości 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby członków
obu Izb.
415 Oprócz kontrowersyjnego wyłączenia spod odpowiedzialności konstytucyjnej głowy
państwa Konstytucja kwietniowa statuowała również nigdzie nieznaną wówczas
zasadę egzekwowania tego rodzaju odpowiedzialności w stosunku do posłów i
senatorów. Postawienie parlamentarzysty w stan oskarżenia mogło mieć miejsce w
razie podejmowania przez niego działań sprzecznych z obowiązkiem wierności wobec
Państwa Polskiego albo zawierających znamiona przestępstwa ściganego z urzędu.
Ustawa zasadnicza wymagała jednak w tej kwestii uchwały Sejmu albo wniosku
Marszałka Sejmu lub Ministra Sprawiedliwości.
416 Wprowadzone Konstytucją z 1935 r. specyficzne rozwiązania ustrojowe nie ominęły
również samej organizacji Trybunału Stanu i sposobu wyłaniania jego składu. Odtąd
Trybunał składał się z Pierwszego Prezesa SN jako przewodniczącego oraz sześciu
sędziów. Sędziów Trybunału, a także ich zastępców, powoływał natomiast na
trzyletnią kadencję Prezydent RP spośród sędziów sądów powszechnych,
przedstawionych w liczbie podwójnej - w połowie przez Sejm, a w połowie przez Senat
- przy zachowaniu równomiernego uwzględnienia kandydatów wytypowanych przez
obie Izby Ustawodawcze.
417 Po zakończeniu II wojny światowej, w okresie poprzedzającym przyjęcie Konstytucji
PRL z 1952 r., instytucja Trybunału Stanu pozostawała w specyficznym zawieszeniu.
Chociaż Manifest PKWN utrzymywał w mocy podstawowe założenia Konstytucji
marcowej, a Ustawa Konstytucyjna z 19.2.1947 r. o ustroju i zakresie działania
najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 18, poz. 71 ze zm.)
zapowiadała powołanie organów właściwych do orzekania w sprawach wynikających
z odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów oraz z odpowiedzialności Prezydenta,
to jednak do utworzenia Trybunału Stanu nie doszło. Sytuacja ta była wynikiem
forsowanego wówczas systemu politycznego, w którym odpowiedzialność
konstytucyjną próbowano zastąpić odpowiedzialnością wewnątrzpartyjną. Konstytucja
z 1952 r., zrywając z tradycyjnym trójpodziałem władz i przyznając Sejmowi charakter
jedynego i najwyższego organu władzy państwowej, utrzymała ten stan rzeczy i
przesądziła o usunięciu z prawa polskiego mechanizmu odpowiedzialności
konstytucyjnej45.

45
Szerzej zob. J. Majchrowski, op. cit., s. 304-305.

Nb. 418
 170 Rozdział IX. Trybunał Stanu
Na przywrócenie w naszym ustroju tej instytucji przyszło nam poczekać równo
trzydzieści lat.
Pierwsze głosy opowiadające się za reaktywowaniem instytucji odpowie- 418
dzialności konstytucyjnej pojawiły się już pod koniec lat 50. XX w. Jednak dopiero
wydarzenia polityczne z początku lat 80. XX w. przesądziły o zgodzie ówczesnego
prawodawcy na utworzenie Trybunału Stanu46. Ustawą z 26.3.1982 r. o zmianie
Konstytucji PRL (Dz.U. Nr 11, poz. 83) Sejm wprowadził do systemu organów
państwowych Trybunał Stanu i jednocześnie przyjął ustawę z 26.3.1982 r. o
Trybunale Stanu (Dz.U. Nr 11, poz. 84, obecnie tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101,
poz. 925 ze zm.). Nie sposób nie zgodzić się z twierdzeniem, iż restytucja tej
instytucji stanowiła wyraz odnowy życia publicznego i stopniowej demokratyzacji
ustroju politycznego 47 . Wprowadzony w 1982 r. model odpowiedzialności
konstytucyjnej nawiązywał do rozwiązań prawnych II Rzeczypospolitej48. W drodze
przyj ętych rozwiązań przywrócono konstytucyjną odpowiedzialność osób
piastujących najwyższe stanowiska władzy państwowej za czyny niestanowiące
przestępstwa, którymi osoby te, w zakresie swego urzędowania lub w związku z
zajmowanym stanowiskiem, w sposób zawiniony, naruszyły Konstytucję lub inną
ustawę. Jurysdykcją Trybunału Stanu objęto osoby wchodzące w skład Rady
Państwa i rządu, Prezesów NIK i NBP, Prokuratora Generalnego PRL oraz
kierowników urzędów centralnych. Znamienne jest, że osoby te, oprócz
odpowiedzialności konstytucyjnej, mogły podlegać także odpowiedzialności karnej
przed Trybunałem Stanu. Taki stan rzeczy mógł mieć miejsce w razie popełnienia
przez te osoby, w zakresie ich urzędowania lub w związku z zajmowanym przez nie
stanowiskiem, czynu wypełniającego znamiona przestępstwa, jeżeli w uchwale o
pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej łączne rozpoznanie tych kwestii
uznano za celowe.

46
Bliżej na temat okoliczności utworzenia Trybunału Stanu zob. A. Gubiński, Trybunał
Stanu, PiP 1982, z. 5-6, s. 3-5; zob. też J. Majchrowski, op. cit., s. 305-307.
47
H. Zięba-Załucka, Stosunek prokuratury do nowych organów ochrony prawnej oraz ich
wpływ na jej działalność, AUMCS 1998, Nr 45, s. 188.
48
W kwestii charakteru pozycji ustrojowej przywróconej instytucji Trybunału Stanu zob. L.
Garlicki, Charakter ustrojowy nowych trybunałów, PiP 1983, z. 3, s. 26 i nast.; także J. Wróblewski,
Trybunał Stanu a Trybunał Konstytucyjny - związki instytucjonalne i problemy wspólne, PiP 1986,
z. 8, s. 9 i nast.

Nb. 406-407
 171 Rozdział IX. Trybunał Stanu
W skład reaktywowanej instytucji Trybunału Stanu wchodzili: Przewodniczący, jego
zastępca, 22 członków oraz 5 zastępców członków. Wyboru członków Trybunału
dokonywał Sejm na pierwszym posiedzeniu, na okres jego kadencji, przy czym tak
ukonstytuowany skład Trybunału zachowywał swoje kompetencje do czasu
wyłonienia nowych członków. Funkcj ę Przewodniczącego Trybunału powierzono z
urzędu Pierwszemu Prezesowi SN. Wszystkich pozostałych członków Trybunału
wybierał Sejm spoza grona posłów, w trybie regulaminowo określonym.
419 Częściowe zmiany w przedmiocie zakresu i sposobu działania Trybunału Stanu
przyniósł przełom społeczno-polityczny i rozpoczęty w jego wyniku proces
transformacji ustrojowej. Nowelizacja ustawy o Trybunale Stanu i dostosowanie jej
przepisów do przeprowadzonych zmian ustrojowych, a zwłaszcza wprowadzenia
urzędu Prezydenta miały miejsce w drodze ustawy z 12.12.1992 r. o zmianie ustawy o
Trybunale Stanu (Dz.U. z 1993 r. Nr 5, poz. 22). W jej wyniku poszerzono zakres
podmiotowy ponoszonej przed Trybunałem Stanu odpowiedzialności, obejmując nim:
Prezydenta, osoby kierujące ministerstwami i urzędami centralnymi oraz członków
Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Nie dokonano natomiast zmiany zakresu
przedmiotowego tej odpowiedzialności. Z pozostałych zmian podkreślenia wymaga
m.in. zaostrzenie kryteriów zgłaszania wniosku wstępnego wobec osób podlegających
odpowiedzialności konstytucyjnej oraz zmniejszenie liczebności składu sądzącego 49.
420 Obowiązujące unormowania kwestii odpowiedzialności konstytucyjnej osób
piastujących najwyższe szczeble władzy publicznej są konsekwencją zmian, jakie w
tym zakresie wprowadziła Konstytucja z 2.4.1997 r. Na mocy jej postanowień zmianie
uległ nie tylko zakres podmiotowy ponoszonej przed Trybunałem odpowiedzialności,
ale również sam skład Trybunału, jak i wymagania stawiane jego członkom. W
przedmiocie organizacji Trybunału Stanu, trybu postępowania, a także rodzajów kar
orzekanych przez Trybunał Konstytucja odsyłała do przepisów rangi ustawowej.
Zasadnicze zmiany w tym zakresie wprowadzała ustawa z 6.9.2001 r. o zmianie ustawy
o Trybunale Stanu (Dz.U. Nr 125, poz. 1372).

§ 34. Pozycja ustrojowa, skład i organizacja Trybunału Stanu

421 W ramach przyjętej za podstawę ustroju Rzeczypospolitej Polskiej zasady trójpodziału
władz, zgodnie z przepisem art. 10 ust. 2 Konstytucji RP, Trybunał Stanu uznano
jednoznacznie za organ władzy sądowniczej. Status prawny tej instytucji regulują
bliżej postanowienia Rozdziału VIII Konstytucji RP - Sądy i Trybunały.

Szerzej na ten temat zob. M. Pietrzak, Odpowiedzialność konstytucyjna w Polsce w okresie

49

przemian ustrojowych, PiP 1995, z. 3, s. 18 i nast.

Nb. 406-407
 172 Rozdział IX. Trybunał Stanu
Charakteryzując pozycję ustrojową Trybunału Stanu, należy zauważyć, że organ ten
nie jest sądem, gdyż Konstytucja nie powierza mu funkcji
sprawowania wymiaru sprawiedliwości, ale nadaje status odrębnego i niezależnego
organu władzy sądowniczej. Posiada przy tym własny i niezależny od innych
organów władzy sądowniczej zakres kognicji, obejmuj ący orzekanie w przedmiocie
odpowiedzialności konstytucyjnej osób piastujących najwyższe stanowiska w
państwie. Wymaga podkreślenia także aspekt organizacyjnych i funkcjonalnych
relacji Trybunału z Sejmem, których przejawem jest m.in. sposób wyboru jego
członków czy obowiązek przedkładania przez Przewodniczącego informacji o
działalności Trybunału. Związki te nie powodują jednak ograniczenia
samodzielności i niezależności Trybunału.
Siedziba Trybunału Stanu mieści się w mieście stołecznym Warszawie. 422 W
sferze procesowej TS jest sądem I instancji oraz sądem II instancji. W I instancji
Trybunał orzeka w składzie: Przewodniczący i 4 członków. W instancji odwoławczej
w składzie orzekającym zasiadają: Przewodniczący i 6 członków TS, z wyłączeniem
sędziów, którzy uczestniczyli w rozpatrzeniu sprawy w I instancji. Poza rozprawą TS
orzeka w składzie: Przewodniczący i 2 członków. Natomiast przekazywane przez
składy orzekające zagadnienia prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy TS
rozstrzyga w pełnym składzie.
Zgodnie z przepisem art. 199 Konstytucji RP w skład TS wchodzą: Prze-
wodniczący, 2 jego zastępców oraz 16 członków wybieranych przez Sejm spoza
grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Ustawa zasadnicza utrzymała
zasadę powierzenia funkcji przewodniczącego Trybunału Pierwszemu Prezesowi
SN. Wyboru pozostałych członków TS dokonuje Sejm na swoim pierwszym
posiedzeniu na okres kadencji, przy tym tak ukonstytuowany organ zachowuje swoje
kompetencje do czasu wyłonienia jego nowego składu. Tym samym kadencja TS
pozostaje ściśle związana z kadencją Sejmu, a skutkiem rozwiązania parlamentu
przed upływem kadencji jest jednoczesne skrócenie kadencji Trybunału. Na
stanowisko sędziego TS może być powołany wyłącznie obywatel polski,
korzystający z pełni praw publicznych, niekarany sądownie i jednocześnie
niezatrudniony w organach administracji rządowej. Konstytucja RP różnicuje przy
tym wymagania kwalifikacyjne stawiane członkom TS, gdyż wybór zastępców
przewodniczącego oraz co najmniej połowy jego członków uzależnia dodatkowo od
warunku posiadania wymaganych kwalifikacji do zajmowania stanowiska sędziego.
Osoby wybrane w skład TS skła dają przed Marszałkiem Sejmu przyrzeczenie
sędziowskie. Wymaga podkreślenia także fakt rezygnacji ustawodawcy z kategorii
zastępców członków TS, jak również brak zakazu ponownego wyboru
dotychczasowych członków na następną kadencję.

Nb. 439-440
 § 34. Pozycja ustrojowa, skład i organizacja Trybunału Stanu 173
W nawiązaniu do ogólnie przyjętego statusu sędziego w sprawowaniu 423 swoich
funkcji sędziowie TS pozostają niezawiśli i podlegają wyłącznie Konstytucji RP i
ustawom. Członkom TS przysługuje immunitet sędziowski,
który chroni ich przed pociągnięciem do odpowiedzialności karnej lub pozbawieniem
wolności bez uprzedniej zgody TS. Sędziego TS nie można również zatrzymać lub
aresztować, z wyj ątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego
zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O
zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się przewodniczącego TS, który może nakazać
natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Przewodniczący TS ma obowiązek
niezwłocznie poinformować TS o zatrzymaniu członka i zajętym przez siebie w tej
sprawie stanowisku.
Zgodę na pociągnięcie członka TS do odpowiedzialności wyraża TS, przy czym
ustawodawca wymaga w tym przedmiocie powzięcia uchwały bezwzględną
większością głosów w obecności co najmniej 2/3 jego członków. Podejmując
rozstrzygnięcie w tej sprawie, TS ma obowiązek wysłuchać uprzednio wyjaśnień
członka TS, którego wniosek dotyczy, chyba że nie będzie to możliwe. Do czasu
podjęcia przez TS uchwały wyrażającej zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności
karnej lub na pozbawienie wolności członka TS wolno w stosunku do niego
podejmować tylko czynności niecierpiące zwłoki. Podjęcie przez TS uchwały
wyrażającej zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub pozbawienie
wolności członka TS powoduje jego zawieszenie w czynnościach do czasu
prawomocnego zakończenia postępowania karnego.
424 Utrata stanowiska sędziego TS następuje wskutek zrzeczenia się funkcji, trwałej
utraty zdolności do wykonywania czynności albo skazania prawomocnym wyrokiem
sądu. Okoliczność utraty stanowiska sędziego stwierdza, w drodze postanowienia,
Marszałek Sejmu i informuje o tym zdarzeniu Sejm. W razie wygaśnięcia mandatu
członka TS Sejm dokonuje wyboru uzupełniającego.
425 Członkowie TS, w odróżnieniu od sędziów TK, jak również sędziów innych sądów,
powierzone im funkcje wykonują nieodpłatnie, zachowując jedynie uprawnienie do
otrzymania diety w wysokości 10% przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku
kalendarzowym oraz zwrotu poniesionych kosztów podróży i zakwaterowania.
426 Całokształtem prac TS kieruje Przewodniczący. W szczególności w zakresie jego
kompetencji pozostaje:
1) wyznaczanie składów orzekających działających w I instancji oraz poza rozprawą
główną, w tym przewodniczących tych składów,
2) wyznaczanie sędziów sprawozdawców oraz protokolantów,
3) kierowanie sprawy na posiedzenia i rozprawy oraz wyznaczanie ich terminów i
ustalanie porządku dziennego,
4) wydawanie zarządzeń poza rozprawą,

Nb. 422-423
174 Rozdział IX. Trybunał Stanu
5) załatwianie korespondencji TS.

Nb. 439-440
 § 36. Tryb postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej 175
Przewodniczącemu TS przysługują odpowiednio określone w przepisach
Kodeksu postępowania karnego uprawnienia i obowiązki prezesa sądu i prze-
wodniczącego wydziału.
Działalność TS finansowana jest ze środków budżetowych Sądu Najwyższego.
Do obowiązków tego ostatniego należy również zapewnienie jednoczesnej obsługi
kancelaryjnej oraz czynności sekretariatu TS.

§ 35. Zakres odpowiedzialności konstytucyjnej

W świetle przepisu art. 198 ust. 1 Konstytucji RP odpowiedzialność konsty- 427
tucyjną przed TS za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym
stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, ponoszą:
1) Prezydent RP,
2) Prezes RM oraz członkowie Rady Ministrów,
3) Prezes NBP,
4) Prezes NIK,
5) członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
6) osoby, którym Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem oraz
7) Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
W zakresie określonym w art. 107 Konstytucji RP, a więc w przedmiocie zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu
Państwa lub samorządu terytorialnego oraz nabywania składników tego majątku,
odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie.
Za naruszenie Konstytucji, ustawy lub popełnienie przestępstwa lub przestępstwa
skarbowego odpowiedzialność konstytucyjną ponoszą odpowiednio Marszałek
Sejmu i Marszałek Senatu, ale wyłącznie w stosunku do tymczasowo
wykonywanych przez nich obowiązków Prezydenta.
Nie sposób nie zauważyć, że Konstytucja RP ogranicza podmiotowy zakres
odpowiedzialności konstytucyjnej wyłącznie do enumeratywnie określonej grupy
osób piastujących najwyższe stanowiska władzy państwowej. Katalog osób
podlegających tej odpowiedzialności ma charakter zamknięty, przez co nie może
podlegać jakiejkolwiek interpretacji rozszerzającej.
Krytyczne uwagi w literaturze przedmiotu kieruje się pod adresem poszerzenia
podmiotowego zakresu odpowiedzialności konstytucyjnej o posłów i senatorów.
Uwagi te wydają się o tyle zasadne, że zakres przedmiotowy odpowiedzialności
konstytucyjnej parlamentarzysty ma charakter ograniczony i obejmuje wyłącznie
złamanie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z
majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz nabywania składników
tego majątku, a więc mieści się w materii antykorupcyjnej. Przyjęcie takiego

Nb. 438
 176 Rozdział IX. Trybunał Stanu
rozwiązania niewątpliwie zaprzecza ugruntowanej tradycji zastrzeżenia tego rodzaju
odpowiedzialności do sfery władzy wykonawczej 50.
428 Zakres przedmiotowy jurysdykcji TS obejmuje zasadniczo odpowiedzialność
konstytucyjną za czyny polegające na naruszeniu przepisów Konstytucji lub ustaw,
dokonane w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego
urzędowania. W literaturze przedmiotu ten rodzaj czynu zabronionego, w odróżnieniu
od przestępstwa, określany jest mianem deliktu konstytucyjnego. Charakteryzuje go
zawinione, chociażby nieumyślnie, działanie lub zaniechanie podmiotu podlegaj ącego
odpowiedzialności konstytucyjnej, pozostające w związku z zajmowanym przez ten
podmiot stanowiskiem lub w zakresie jego urzędowania i polegające na naruszeniu
przepisów Konstytucji RP lub ustaw51. Nie oznacza to, że delikt konstytucyjny nie
może jednocześnie stanowić przestępstwa i podlegać równoczesnej odpowiedzialności
karnej przed TS. Stosownie do obowiązujących przepisów sytuacja taka może mieć
miejsce, a przedmiotowy zakres kognicji TS ulega rozszerzeniu o płaszczyznę
odpowiedzialności karnej52.
429 Należy zauważyć, że ustawodawca nie wprowadza jednolitych zasad odpo-
wiedzialności dla podmiotów podlegających jurysdykcji TS. W sposób najbardziej
odmienny reguluje kwestię odpowiedzialności Prezydenta RP. Zgodnie z przepisem
art. 2 ust. 1 TSU Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed TS za
naruszenie Konstytucji RP, ustawy lub za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa
skarbowego. Zakres ponoszonej przez Prezydenta odpowiedzialności przed TS ma tym
samym charakter zupełny. Obejmuje wszystkie delikty konstytucyjne i przestępstwa
pospolite, jakich głowa państwa dopuściła się w czasie sprawowania urzędu. Trybunał
Stanu posiada przy tym wyłączność w przedmiocie pociągania i egzekwowania
odpowiedzialności wobec Prezydenta. To oczywiście sprawia, że postawienie
Prezydenta w stan oskarżenia przed sądem powszechnym, w czasie sprawowania przez
niego urzędu, nie jest możliwe53. W okresie sprawowania urzędu Prezydenta nie
biegnie również przedawnienie karalności przestępstw lub przestępstw skarbowych,
za które osoba sprawująca ten urząd nie została postawiona w stan oskarżenia przed

50
Szerzej na temat odpowiedzialności posłów i senatorów zob. D. Lis-Staranowicz, Postępowanie
w sprawie odpowiedzialności posłów i senatorów przed Trybunałem Stanu (uwagi na marginesie art.
107 Konstytucji RP), Prz. Sejm. 2004, Nr 6, s. 27 i nast.
51
J. Grajewski, Warunki ustawowe i wymogi formalne wstępnego wniosku o
pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu, Prz. Sejm. 2003, Nr 1, s.
11.
52
Szerzej na temat zagadnienia odpowiedzialności karnej przed Trybunałem Stanu zob.
D. Szumiło-Kulczycka, Odpowiedzialność karna przed Trybunałem Stanu, Prz. Sejm. 2001, Nr 4, s. 91 i
nast.
53
Zob. H. Zięba-Załucka, Trybunał Stanu, [w:] System organów państwowych w Konsty-
tucji Rzeczypospolitej Polskiej, H. Zięba-Załucka (red.), Warszawa 2005, s. 208.

Nb. 439-440
 § 36. Tryb postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej 177
TS. Określone w przepisach art. 2 ust. 1-2 TSU zasady pociągania do
odpowiedzialności Prezydenta mają odpowiednie zastosowanie do Marszałka Sejmu
i Marszałka Senatu, ale tylko w przypadku tymczasowego wykonywania przez nich
obowiązków Prezydenta.
Prezes Rady Ministrów i członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowie- 430
dzialność przed TS zarówno za naruszenie Konstytucji RP lub ustaw, jak i za
przestępstwa lub przestępstwa skarbowe, ale popełnione wył ącznie w związku z
zajmowanym stanowiskiem. Zakres właściwości TS w tym przypadku nie ma
charakteru wyłącznego, gdyż odpowiedzialność karna przed TS może mieć miejsce
tylko w stosunku do przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym
stanowiskiem. Jeżeli przeciwko Prezesowi Rady Ministrów lub członkom Rady
Ministrów wszczęto postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub
przestępstwo skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem,
prokurator ma obowiązek niezwłocznie powiadomić o tym fakcie Marszałka Sejmu.
Osoby te mogą być pociągnięte do odpowiedzialności karnej przed TS za
przestępstwa lub przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym
stanowiskiem, jeżeli w uchwale Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności
konstytucyjnej tych osób łączne pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej i
karnej uznano za celowe. W takim przypadku TS przejmuje do łącznego
rozpoznania sprawę, która toczy się już przed sądem.
Prezesi NBP i NIK, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, oso- 431
by, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, oraz
Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych ponoszą odpowiedzialność jedynie za naruszenie
Konstytucji RP lub ustaw, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie
swojego urzędowania, a więc z tytułu popełnienia deliktu konstytucyjnego.
Konstytucja nie przewiduje w przypadku tych osób możliwości pociągania ich do
odpowiedzialności karnej za przestępstwo, popełnione nawet w związku z
zajmowanym stanowiskiem.
Zupełnie inaczej przedstawia się problem odpowiedzialności konstytucyj- 432
nej posłów i senatorów. Jej zakres przedmiotowy ograniczony jest wyłącznie do
naruszenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z
majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz nabywania składników
tego majątku. Należy w tym miejscu podkreślić, że egzekwowana w tym zakresie
odpowiedzialność jest nie tyle skutkiem popełnienia deliktu konstytucyjnego, co
złamaniem obowiązujących przepisów antykorupcyjnych. Warto dodać, że prawo do
pociągnięcia posła do odpowiedzialności konstytucyjnej przysługuje wyłącznie
Sejmowi, a w przypadku senatora odpowiednio Izbie Wyższej parlamentu.

Nb. 430-432
 178 Rozdział IX. Trybunał Stanu
§ 36. Tryb postępowania w sprawie odpowiedzialności
konstytucyjnej
433 Obowiązująca procedura w przedmiocie egzekwowania odpowiedzialności
konstytucyjnej obejmuje trzy stadia postępowania:
1) fazę postępowania przygotowawczego,
2) fazę postępowania jurysdykcyjnego i
3) fazę postępowania wykonawczego.
Postawienie osoby podlegającej odpowiedzialności konstytucyjnej w stan
oskarżenia przed TS stanowi domenę władzy ustawodawczej. Dlatego postępowanie
przygotowawcze prowadzone jest w Sejmie, a w przypadku pociągania do
odpowiedzialności Prezydenta RP ma ono miejsce w Zgromadzeniu Narodowym.
Postępowanie przygotowawcze obejmuje:
1) złożenie wniosku wstępnego do Marszałka Sejmu,
2) skierowanie tego wniosku przez Marszałka Sejmu do Komisji Odpowiedzialności
Konstytucyjnej,
3) śledztwo przed Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej,
4) podjęcie przez Komisję uchwały zawierającej wniosek bądź o pociągnięcie do
odpowiedzialności konstytucyjnej, bądź o umorzenie postępowania i
przedstawienie jej Sejmowi (w przypadku Prezydenta RP - Zgromadzeniu
Narodowemu),
5) podjęcie przez Sejm (w przypadku Prezydenta RP - przez Zgromadzenie
Narodowe) uchwały o postawieniu w stan oskarżenia, wybranie dwóch
oskarżycieli i skierowanie uchwały do TS bądź podjęcie uchwały o umorzeniu
postępowania.
434 Wstępny wniosek o postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenia może być złożony
Marszałkowi Sejmu przez co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.
Wobec pozostałych osób podlegających odpowiedzialności konstytucyjnej z
wnioskiem takim może wystąpić Prezydent RP lub grupa co najmniej 115 posłów.
Ponadto w przypadku Prezesa NBP i Prezesa NIK, członków Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji, osób, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie
ministerstwem, a także Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych wniosek taki może złożyć
na ręce Marszałka Sejmu również komisja śledcza powołana na podstawie przepisu art.
111 Konstytucji RP. Wstępny
wniosek o postawienie w stan oskarżenia lub o pociągnięcie do odpowiedzialności
przed TS powinien zawierać m.in.:
określenie osoby podlegającej odpowiedzialności i zajmowanego przez nią
stanowiska,
dokładne określenie zarzucanego jej czynu wraz z przywołaniem naruszonych
przepisów Konstytucji lub ustaw oraz
Nb. 439-440
 § 36. Tryb postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej 179
uzasadnienie oskarżenia.
Wniosek taki powinien zawierać ponadto podpisy wszystkich wnioskodawców,
a także wskazywać osobę upoważnioną do występowania w imieniu wnio-
skodawców w dalszym postępowaniu przed organami Sejmu.
Wstępne wnioski w sprawach pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej
osób zajmujących określone ustawą najwyższe stanowiska państwowe Marszałek
Sejmu kieruje do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Przewodniczący
Komisji ma obowiązek niezwłocznie przesłać osobie objętej wnioskiem odpis
wstępnego wniosku, informując ją o prawie do złożenia pisemnych wyjaśnień i
wniosków dowodowych w wyznaczonym terminie. Komisja Odpowiedzialności
Konstytucyjnej może przesłuchiwać świadków i biegłych, żądać od instytucji
państwowych i społecznych okazywania wszelkich akt i dokumentów. Komisja
może również zlecić prokuratorowi generalnemu lub Najwyższej Izbie Kontroli
przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego co do określonych okoliczności
sprawy. Osoba, której dotyczy wniosek, jest uprawniona do składania wyjaśnień i
zgłaszania wniosków oraz do korzystania z pomocy obrońcy. Należy podkreślić, iż
w postępowaniu przed Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej stosuje się
odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego.
Z przeprowadzonego postępowania przygotowawczego Komisja Odpo- 435
wiedzialności Konstytucyjnej przedkłada Sejmowi, a w przypadku Prezydenta -
odpowiednio Zgromadzeniu Narodowemu, sprawozdanie wraz z wnioskiem o
pociągnięcie do odpowiedzialności przed TS lub o umorzenie postępowania w
sprawie. Wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej powinien
zawierać wszystkie dane wymagane przez przepisy procedury karnej w stosunku do
aktu oskarżenia, a w przypadku wniosku o umorzenie postępowania - uzasadnienie
faktyczne i prawne tego wniosku. Ponadto wraz ze sprawozdaniem Komisja
przedstawia Sejmowi wnioski w sprawie wyboru przez Sejm oskarżycieli.
Postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgro- 436
madzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 gło sów ustawowej
liczby członków Zgromadzenia. Należy podkreślić, że w przypadku Prezydenta RP
Zgromadzenie Narodowe, niezależnie od treści wniosku Komisji Odpowiedzialności
Konstytucyjnej, głosuje nad postawieniem głowy państwa

Nb. 430-432
 180 Rozdział IX. Trybunał Stanu
w stan oskarżenia. W razie nieuzyskania wymaganej w tym przypadku większości
kwalifikowanej przewodniczący Zgromadzenia Narodowego stwierdza umorzenie
postępowania w sprawie. Podejmuj ąc uchwałę o postawieniu Prezydenta RP w stan
oskarżenia, Zgromadzenie Narodowe wybiera spośród członków Zgromadzenia dwóch
oskarżycieli, z których każdy powinien spełniać warunki wymagane przez ustawę do
powołania na stanowisko sędziego. Po podjęciu przez Zgromadzenie Narodowe
uchwały o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia Marszałek Sejmu przesyła
przewodniczącemu TS uchwałę Zgromadzenia Narodowego wraz z uchwałą Komisji
Odpowiedzialności Konstytucyjnej albo wnioskiem mniejszości, które w dalszym
postępowaniu przed Trybunałem Stanu stanowią akt oskarżenia. Natomiast w razie
podjęcia przez Zgromadzenie Narodowe uchwały o postawieniu Prezydenta RP w stan
oskarżenia, pomimo wniosku Komisji o umorzenie postępowania wobec niego i braku
wniosku mniejszości o postawienie w stan oskarżenia, aktem oskarżenia jest uchwała o
postawieniu w stan oskarżenia wraz z wnioskiem wstępnym o postawienie w stan
oskarżenia. Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta RP w stan oskarżenia
przed TS sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu.
437 W stosunku do pozostałych osób podlegających jurysdykcji TS uchwały o pociągnięciu
do odpowiedzialności konstytucyjnej lub o umorzeniu postępowania w sprawie Sejm
podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej
liczby posłów. Jedynie w przypadku Prezesa i członków Rady Ministrów ustawa
wymaga większości kwalifikowanej 3/5 ustawowej liczby posłów. Analogicznie jak w
przypadku Prezydenta rozstrzygnięcie w przedmiocie pociągnięcia do
odpowiedzialności pozostałych osób podlegających kognicji TS Sejm podejmuje
niezależnie od treści wniosku Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej. W razie
niepowzięcia uchwały w wymaganym trybie Marszałek Sejmu stwierdza umorzenie
postępowania w sprawie. Po powzięciu uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności
przed TS Sejm wybiera spośród posłów, w terminie 3 miesięcy, dwóch oskarżycieli, z
których co najmniej jeden powinien posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania
stanowiska sędziego. Po wyborze oskarżycieli Marszałek Sejmu przesyła
przewodniczącemu TS uchwałę Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności przed TS
wraz z uchwałą Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej albo wnioskiem
mniejszości, które w dalszym postępowaniu przed TS stanowią akt oskarżenia. Jeżeli
natomiast Sejm podjął uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed TS przy
wniosku Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej o umorzenie postępowania i
nieprzedstawieniu w swoim sprawozdaniu wniosku mniejszości o pociągnięcie do
odpowiedzialności, to aktem
oskarżenia jest wówczas uchwała o pociągnięciu do odpowiedzialności przed TS
wraz z wnioskiem wstępnym o pociągnięcie do odpowiedzialności. Skutkiem
powzięcia przez Sejm uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej

Nb. 437
 § 36. Tryb postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej 181
jest zawieszenie w czynnościach osoby, której ta uchwała dotyczy. Po przekazaniu
uchwały Sejmu o postawieniu w stan oskarżenia przed TS ustawodawca wyłącza
możliwość wszczęcia postępowania karnego o ten sam czyn, a postępowanie
wcześniej wszczęte ulega zawieszeniu.
Jeżeli po nadaniu biegu przez Marszałka Sejmu wnioskowi wstępnemu, a przed
podjęciem uchwały o postawieniu w stan oskarżenia lub o pociągnięciu do
odpowiedzialności przed TS albo przed stwierdzeniem umorzenia postępowania w
sprawie upłynie kadencja Sejmu, postępowanie w danej sprawie toczy się nadal po
rozpoczęciu następnej kadencji Sejmu. W przypadku tym Marszałek Sejmu kieruje
sprawę do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która przejmuje sprawę do
rozpoznania. Ustawodawca nie związuje przy tym Komisji Odpowiedzialności
Konstytucyjnej Sejmu nowej kadencji uchwałami podjętymi przez jej poprzedni
skład. Jedynie dowody zebrane w dotychczasowym postępowaniu zalicza na poczet
materiału dowodowego. W zakresie kompetencji Sejmu nowej kadencji pozostaje
również wybór posłów oskarżycieli.
Drugi etap procedury egzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej 438 obejmuje
dwuinstancyjne postępowanie przed TS. Tę fazę postępowania dzieli ustawodawca na:
1) postępowanie główne, prowadzone przed TS I instancji,
2) postępowanie apelacyjne, mające na celu sądową kontrolę zapadłego w I in-
stancji rozstrzygnięcia.
W tej sytuacji TS występuje w podwójnej roli - gdyż posiada status sądu I
instancji, jak i jest sądem właściwym do rozpatrzenia apelacji. Zachodzące w tym
zakresie różnice sprowadzają się zasadniczo do odmiennego uregulowania składu
orzekającego sądu I i II instancji. W I instancji TS orzeka w składzie:
przewodniczący i 4 członków. W instancji odwoławczej skład orzekający TS
obejmuje z kolei: przewodniczącego i 6 członków, z wyłączeniem sędziów, którzy
uczestniczyli w rozpatrzeniu sprawy w I instancji.
Po otrzymaniu uchwały Sejmu (w przypadku Prezydenta - Zgromadzenia
Narodowego) o pociągnięciu określonej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej
oraz uchwały Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej w tej sprawie
przewodniczący TS nadaje im bieg oraz zarządza doręczenie ich odpisów
oskarżonym, oskarżycielom i ustanowionym obrońcom. Trybunał Stanu rozpatruje
sprawę w granicach określonych w akcie oskarżenia. Oskarżyciel nie może zatem
zarzucić oskarżonemu innych czynów niż objęte aktem oskarżenia. Trybunał Stanu
nie może również przekazać sprawy Zgromadzeniu Narodowemu,

Nb. 438
 182 Rozdział IX. Trybunał Stanu
Sejmowi albo Senatowi w celu uzupełnienia lub rozszerzenia przeprowadzonego
postępowania. Jedynie w przypadku łącznego rozpoznania sprawy z tytułu
odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej TS może zlecić Prokuratorowi Ge-
neralnemu przeprowadzenie w określonym zakresie postępowania co do czynu
wypełniającego znamiona przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.
439 Do postępowania przed TS stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania
karnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Tym samym postępowanie w przedmiocie
odpowiedzialności konstytucyjnej toczy się z uwzględnieniem wszystkich gwarancji
praworządności wprowadzonych do instytucji procesu karnego. Odpowiednie
zastosowanie znajdują zatem zasady:
1) niezawisłości,
2) jawności,
3) prawa oskarżonego do obrony,
4) prawdy materialnej,
5) kontradyktoryjności,
6) równości i
7) instancyjności54.
W postępowaniu przed TS nie jest jednak dopuszczalne wniesienie powództwa
cywilnego. Konieczny jest natomiast udział obrońcy. Charakterystyczne pozostaje też
ustawowe zwolnienie oskarżonych, świadków i biegłych z obowiązku zachowania
tajemnicy służbowej i państwowej. Postępowanie przed TS jest co do zasady jawne, a
jedyną podstawą wykluczenia zasady jawności może być wzgląd na bezpieczeństwo
państwa lub tajemnicę państwową. Przewodniczący TS wyznacza spośród członków
posiadających kwalifikacje sędziowskie sędziego sprawozdawcę, który z
przeprowadzanej rozprawy spisuje protokół. Niezależnie od spisania protokołu
sporządzany jest również stenogram czynności podejmowanych w czasie rozprawy.
Jeżeli po rozpoczęciu rozprawy, a jeszcze przed wydaniem wyroku zostanie wybrany
nowy skład TS, rozprawę w danej instancji prowadzi od początku w nowym składzie.
Wymaga podkreślenia również urzędowy strój sędziów TS, czyli toga i biret, których
używają w czasie rozpraw.
440 W efekcie przeprowadzonego postępowania w I instancji TS wydaje orzeczenie, na
mocy którego, stosownie do okoliczności sprawy, uniewinnia lub skazuje
oskarżonego bądź umarza postępowanie w sprawie. Nakładana na osobę skazaną
sankcja uzależniona jest od rodzaju ponoszonej przed TS odpowiedzialności. W
przypadku czynów stanowiących tzw. delikty konstytucyjne, czyli czynów
popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego

54
J. Sobczak, Sądy i trybunały, [w:] Polskie prawo konstytucyjne, W. Skrzydło (red.), Lublin 1999,
s. 423-424.

Nb. 439-440
 § 36. Tryb postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej 183
urzędowania, chociażby nieumyślnie naruszyły Konstytucję RP lub ustawę, o ile nie
wypełniają znamion przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, TS wymierza łącznie
lub osobno następujące kary:
1) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach Prezydenta RP, w
wyborach do Sejmu i do Senatu, w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz
w wyborach organów samorządu terytorialnego,
2) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze
szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach
społecznych,
3) utratę wszystkich albo niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.
Powyższe kary mogą być orzekane na czas od 2 do 10 lat. Obligatoryjnym
skutkiem uznania przez TS chociażby nieumyślnego popełnienia deliktu kon-
stytucyjnego, a w przypadku Prezydenta RP także przestępstwa lub przestępstwa
skarbowego, jest odpowiednio w odniesieniu do Prezydenta RP - złożenie go z
urzędu, a w odniesieniu do pozostałych osób - utrata zajmowanego stanowiska, z
którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność konstytucyjna. Za czyny
stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe TS orzeka kary lub środki
karne przewidziane w ustawie. W stosunku do posłów i senatorów, w związku ze
stwierdzeniem naruszenia przez nich zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz
nabywania składników tego majątku, Trybunał orzeka pozbawienie mandatu
poselskiego. Warto dodać, iż w każdym przypadku podlegającym jurysdykcji TS, z
uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu lub szczególne
okoliczności sprawy, kończąc postępowanie w sprawie TS może poprzestać na
uznaniu winy oskarżonego.
Umorzenie albo warunkowe umorzenie postępowania przed TS może 441 nastąpić
jedynie na rozprawie. Termin do wniesienia apelacji wynosi 30 dni i biegnie dla każdego
uprawnionego od daty doręczenia mu odpisu wyroku z uzasadnieniem. Termin do
wniesienia zażalenia wynosi z kolei 14 dni. Od wyroku TS wydanego w II instancji
kasacja nie przysługuje.
Ściganie przed TS jest dopuszczalne w okresie 10 lat od popełnienia czy- 442 nu,
chyba że czyn stanowi przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, dla którego
przewidziany jest dłuższy okres przedawnienia. Okoliczność, że sprawca nie
sprawuje już urzędu lub nie piastuje funkcji, nie stoi na przeszkodzie do wszczęcia i
prowadzenia postępowania. Złożenie wstępnego wniosku o pociągnięcie do
odpowiedzialności przed TS przerywa bieg przedawnienia.
W zakresie odpowiedzialności przed TS senatorów stosuje się odpowiednio 443
przepisy ustawy odnoszące się do odpowiedzialności przed TS posłów. W tym

Nb. 430-432
 184 Rozdział IX. Trybunał Stanu
zakresie kompetencje Sejmu i jego organów przysługują odpowiednio Senatowi i jego
organom.
444 Postępowanie wykonawcze w stosunku do wyroków TS nie jest przedmiotem regulacji
ustawowej, a nieliczne postanowienia w tym zakresie zamieszczone zostały w
regulaminie czynności TS 55 . Kierowanie orzeczeń TS do wykonania, jak również
zarządzanie i nadzorowanie ich wykonywaniem stanowi zadanie Przewodniczącego
TS. Wykonywanie wyroków należy natomiast do Sądu Okręgowego w Warszawie i
odbywa według przepisów dotyczących wykonywania wyroków sądów powszechnych
w sprawach karnych.

55
Zob. § 5 uchwały Sejmu z 6.7.1982 r. w sprawie regulaminu czynności Trybunału Stanu (M.P. Nr
17, poz. 135).

Nb. 437
 Rozdział X. Quasi-sądowe organy orzekające

Literatura: Z. Brodecki, Status prawny izb morskich, PiP 1972, z. 1; S. Brzeszczyńska, S.

Dalka, Komentarz do art. 695-715 k.p.c., [w:] Kodeks postepowania cywilnego. Komentarz, t. II, K.
Piasecki (red.), Warszawa 1997; S. Dalka, Polskie stałe sądy polubowne w międzynarodowym
obrocie gospodarczym i żegludze, ZNUG, Studia Prawnoustrojowe 1990, Nr 2; T. Ereciński,
Arbitraż a sądownictwo państwowe, PUG 1994, Nr 2; R. Golat, Stwierdzenie wykonalności wyroku
sądu polubownego, GP 1997, Nr 38; J. Jakubowski, Stałe sądy arbitrażowe w Polsce, Warszawa
1961; J. Kufel, Sądownictwo polubowne, Warszawa 1995; A. Markiewicz, Zapis na sąd polubowny,
R. Pr. 2001, z. 5; J. Rajski, Nowe wyzwania wobec sądów arbitrażowych, PPH 2001, Nr 2; R. Sadlik,
Sąd polubowny w obrocie krajowym i zagranicznym, GP 1997, Nr 55; M. Szwarczyk, Quasi-sądowe
organy rozstrzygające, [w:] Ustrój organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.),
Lublin 2005; K. Potrzobowski, W. Żywicki, Sądownictwo polubowne, Warszawa 1961; S. Włodyka,
Organizacja sądownictwa, Kraków 1959; tenże, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975;
K. Żakiewicz, Sąd polubowny według norm europejskich, GP 1999, Nr 24.

§ 37. Wprowadzenie
Wydzieloną grupą wśród organów ochrony prawnej są tzw. quasi-sądowe 445
organy rozstrzygające. Jak z samej nazwy wynika nie należą one do organów
rozstrzygających sensu stricto, poniważ są organami rozstrzygającymi o charakterze
pozasądowym. Według S. Włodyki organ quasi-sądowy to taki organ, który jest
specjalnie powołany do rozstrzygania (orzekania) i specjalnie jest pod tym kątem
widzenia zorganizowany, ale nie wykazuje przy tym którejś z pozostałych cech sądu,
np. nie jest obdarzony niezawisłością czy też nie sprawuje wymiaru
sprawiedliwości56.
Obecnie w Polsce spośród organów quasi-sądowych można wyróżnić: 446
1) izby morskie,
2) sądy polubowne,
3) arbitraż społeczny,
4) Samorządowe Kolegia Odwoławcze.

56
S. Władyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975, s. 26.

Nb. 445-446
 184 Rozdział X. Quasi-sądowe organy orzekające
§ 38. Izby morskie

I. Kompetencje i właściwość izb morskich

447 Izby morskie są organami powołanymi do orzekania w sprawach wypadków morskich,
czyli zdarzeń, jakim ulegaj ą na morzu lub na wodach z nim połączonych statki
uprawiające żeglugę (zgodnie z ustawą z 1.12.1961 r. o izbach morskich, tekst jedn.
Dz.U. z 2009 r. Nr 69, poz. 599). Wypadkami morskimi będą zdarzenia, skutkiem
których nastąpi zatonięcie, uszkodzenie lub utracenie statku lub też wypadek polegaj
ący na tym, że na skutek działania jego urządzeń dojdzie do uszkodzenia ciała,
rozstroju zdrowia lub śmierci człowieka. W sprawach takich izby morskie ustalaj ą
przebieg, przyczyny oraz okoliczności wypadku, a w szczególności ustalaj ą czas,
miejsce i rodzaj wypadku morskiego i - o ile to możliwe - statek i osoby, których wina
spowodowała wypadek wraz ze stopniem ich przyczynienia się do wypadku. Izba
morska może również stwierdzić istnienie uzasadnionych wątpliwości co do przyczyny
wypadku lub też niemożność ich usunięcia. W tym świetle należy stwierdzić, iż izby
morskie są organami orzekającymi przede wszystkim co do faktów.
W razie stwierdzenia, że w związku ze zdarzeniem członek załogi lub pilot statku,
posiadający dokument określający jego uprawnienia w żegludze morskiej (wydany
przez właściwy polski podmiot), wykazał się brakiem koniecznych umiejętności
niezbędnych dla zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi lub z powodu rażącego
zaniedbania spowodował wypadek morski albo też przyczynił się do jego powstania,
izba morska może na wymienione osoby nałożyć karę w postaci pozbawienia prawa
wykonywania zawodu w częściowym lub pełnym zakresie na okres od 1 roku do 5 lat.
Może też w swoim orzeczeniu uzależnić przywrócenie odebranych praw od spełnienia
przez zainteresowanych co najmniej jednego z ustawowych warunków. Należą do
nich:
1) wykonywanie określonych niższych uprawnień w żegludze morskiej przez czas
oznaczony,
2) wykazanie koniecznych umiejętności w trybie przewidzianym przepisami o
kwalifikacjach w żegludze morskiej,
3) odbycie w częściowym lub pełnym zakresie praktyki, która była wymagana do
uzyskania dotychczasowych uprawnień.
448 Poza orzekaniem w sprawach wypadków statków morskich izby morskie mogą
rozpatrywać inne sprawy przekazane do ich kompetencji na podstawie odrębnych
przepisów. Mogą więc nakładać grzywny na osoby winne niedopełnienia zgłoszenia o
wypadku morskim lub udzielenia wyjaśnień co do jego okoliczności, mogą
przyjmować protesty morskie, prowadzić rejestr okrętowy.

Nb. 472-475
 § 38. Izby morskie 185
Jak widać orzeczenia izb morskich mają charakter wyraźnie dyscyplinarny, 449
bądź - jak pisze M. Szwarczyk - prewencyjny, czyli niezależny od ewentualnej
sankcji karnej bądź cywilnej57. Wyraża się to w wydawaniu zaleceń mających na
celu zapewnienie bezpieczeństwa w żegludze morskiej. Ponadto ustalone w
orzeczeniach izb morskich okoliczności faktyczne mogą stanowić podstawę do
rozstrzygnięć prowadzonych w ramach odrębnego postępowania cywilnego bądź
karnego.
Izby morskie są właściwe do rozpoznawania wypadków morskich, jakim ule-
450 gły statki polskie oraz statki obce, pod warunkiem jednak że wypadek nastąpił
na polskich wodach wewnętrznych lub polskim morzu terytorialnym albo też jeśli z
wnioskiem o wszczęcie takiego postępowania wystąpił armator bądź kapitan takiego
statku. Izby morskie rozpatrują również sprawy wypadków morskich promów
pasażerskich typu ro-ro oraz szybkich statków pasażerskich, jeśli wypadek nastąpił
na obszarze innym niż polskie wody wewnętrzne lub polskie morze terytorialne, w
przypadku gdy ostatnim portem zawinięcia statku był port Rzeczypospolitej
Polskiej58. Natomiast w sprawach, które dotyczą wypadków morskich z udziałem
jednostek pływających polskiej Marynarki Wojennej, Straży Granicznej lub Policji,
właściwość izb morskich w odniesieniu do tych jednostek została uzależniona od
zgody wydanej przez Dowódcę Marynarki Wojennej, Komendanta Głównego
Straży Granicznej lub Komendanta Głównego Policji.

II. Ustrój izb morskich

Sprawy należące do właściwości izb morskich rozpoznają: 451
1) w I instancji - Izba Morska w Gdańsku działająca przy Sądzie Okręgowym w
Gdańsku i Izba Morska w Szczecinie przy Sądzie Okręgowym w Szczecinie,
2) w II instancji - Odwoławcza Izba Morska działająca przy Sądzie okręgowym w
Gdańsku.

57
M. Szwarczyk, Quasi-sądowe organy orzekające, [w:] B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.),
Ustrój organów ochrony prawnej, Lublin 2005, s. 235-239.
58
Przez szybki statek pasażerski należy rozumieć statek określony w prawidle 1 Rozdziału X
Konwencji SOLAS (Międzynarodowa Konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu sporządzona w
Londynie 1.11.1974 r., Dz.U. z 1984 r. Nr 61, poz. 318 ze zm.), przewożący więcej niż 12
pasażerów. Szybkim statkiem pasażerskim nie jest uprawiający pasażerską żeglugę krajową statek
pasażerski Klasy B, C lub D, którego wyporność na projektowej wodnicy pływania jest mniejsza od
500 m3, a maksymalna prędkość jest niższa niż 20 węzłów.

Nb. 449-451
 186 Rozdział X. Quasi-sądowe organy orzekające
452 Szczegółowy zakres terytorialnego działania izb morskich uregulowany został w
rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 8.6.2004 r. (Dz.U. Nr 152, poz. 1603). W
myśl przepisów Izba Morska w Gdańsku obejmuje swoim zakresem działania sprawy z
obszaru województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego, zaś Izba Morska w
Szczecinie - sprawy z obszaru województwa zachodniopomorskiego.
453 W skład izby morskiej wchodzą sędziowie, w tym przewodniczący oraz jeden lub
więcej wiceprzewodniczących i ławnicy. Do orzekania w sprawach należących do
właściwości izb morskich Minister Sprawiedliwości deleguje sędziów na podstawie
art. 7a ustawy o izbach morskich w zw. z § 1 pkt 1 PrUSP spośród sędziów sądów
powszechnych posiadaj ących znajomość zagadnień morskich w zakresie spraw
należących do właściwości izb morskich. Przewodniczącego i wiceprzewodniczących
powołuje i odwołuje Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem
właściwym do spraw gospodarki morskiej spośród sędziów sądów powszechnych.
Sędziowie sądów powszechnych orzekaj ący w izbach morskich zachowuj ą prawa i
obowiązki przewidziane w przepisach dotyczących sędziów sądów powszechnych.
Do pozostałych pracowników izb morskich mają odpowiednie zastosowanie
przepisy o pracownikach sądów i prokuratury.
454 Ławnicy izb morskich powoływani są na okres trzech lat przez ministra właściwego do
spraw gospodarki morskiej spośród osób posiadających wysokie kwalifikacje
zawodowe i praktykę w zakresie zagadnień występuj ących w sprawach
rozpoznawanych przez izby morskie. Szczegółowy tryb powoływania oraz zasady
wykonywania ławników do udziału w posiedzeniach - uwzględniając kwalifikacje
zawodowe i praktykę w zakresie zagadnień występujących w sprawach
rozpoznawanych przez izby morskie, a także sposób wynagrodzenia i pokrywania
innych należności związanych z udziałem w posiedzeniach - określa w drodze
rozporządzenia Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do
spraw gospodarki morskiej. Z kolei ten określa w drodze zarządzenia - na wniosek
przewodniczącego izby morskiej - liczbę ławników dla izby z uwzględnieniem jej
terytorialnego zakresu działania.
455 Przy izbie morskiej mogą zostać ustanowieni delegaci oraz ich zastępcy, czyli osoby
posiadające wysokie kwalifikacje zawodowe i praktykę w zakresie żeglugi morskiej.
Mogą oni uczestniczyć w postępowaniu przed izbami w charakterze rzeczników
interesu publicznego. Natomiast w sprawach dotyczących wypadków morskich, które
mogą być uznane za wypadki przy pracy, w postępowaniu przed izbami ma prawo
uczestniczyć - obok delegata - Państwowy Inspektor Pracy właściwy dla pracodawcy
zatrudniającego pracownika, który uległ wypadkowi. Delegat i Państwowy Inspektor
Pracy mogą brać udział
w dochodzeniu oraz w każdym stanie sprawy, mogą przy tym przeglądać akta i
zgłaszać wnioski.

Nb. 472-475
 § 38. Izby morskie 187
Delegaci mogą również prowadzić działania w celu zapewnienia bezpieczeństwa
żeglugi i zapobieganiu wypadkom morskim w oderwaniu od konkretnej sprawy. Mogą
oni w szczególności żądać wyjaśnień od armatorów, organów i instytucji
państwowych, samorządowych i społecznych, przedsiębiorców oraz innych jednostek
organizacyjnych. Maj ą prawo zwracać im uwagę na uchybienia i sprawdzać
zastosowanie odpowiednich środków zaradczych. Podobne kompetencje nie
przysługują delegatom w stosunku do Marynarki Wojennej, Straży Granicznej i Policji.
Zwierzchni nadzór nad izbami morskimi sprawują Minister Sprawiedliwoś- 456 ci
nad przewodniczącymi i wiceprzewodniczącymi izb morskich oraz nad trybem
postępowania przed izbami (za pośrednictwem Prezesa Sądu Okręgowego, przy
którym izba działa) oraz minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w
pozostałym zakresie. Nadzór nad izbami nie może wkraczać w zakres orzecznictwa.

III. Postępowanie przed izbami morskimi

Postępowanie przed izbami morskimi ukształtowane zostało na wzór postę- 457

powania sądowego w sprawach karnych. Ustawa o izbach morskich w art. 20 wprowadza
ogólną regułę, według której, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej, do postępowania
przed izbami morskimi w sprawach wypadków morskich stosuje się odpowiednio przepisy
Kodeksu postępowania karnego.
Rozprawę przed izbą morską poprzedza dochodzenie. Jeśli przewodniczący 458 izby
uzna, że dostarczyło ono podstaw do przeprowadzenia rozprawy, wyznacza jej termin.
Następnie zawiadamia o nim delegata i w miarę możności znanych izbie zainteresowanych
oraz urządza wezwanie świadków, a w razie potrzeby biegłych i tłumaczy.
Izby morskie rozpoznają sprawy na rozprawie, w I instancji - w składzie 459
jednego sędziego oraz dwóch ławników, w II instancji - w składzie jednego sędziego
oraz czterech ławników. Rozprawie przewodniczy sędzia. Przewodniczący izby
morskiej I i II instancji może zwiększyć skład orzekający o dwóch ławników lub o
jednego sędziego i jednego ławnika, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na zawiły
charakter sprawy. Poza rozprawą postanowienia wydaje sędzia bez ławników, jeżeli
ustawa nie stanowi inaczej.
Na wstępie rozprawy przewodniczący izby przedstawia stan sprawy, po czym izba
morska wysłuchuje wyjaśnień osób zainteresowanych, a następnie przeprowadza
postępowanie dowodowe, w którym delegatowi, Państwowemu Inspektorowi Pracy i
innym zainteresowanym służy prawo zadawania pytań przesłuchiwanym świadkom i
biegłym oraz zgłaszania wniosków dowodowych.
Po zakończeniu postępowania dowodowego przewodniczący udziela głosu
uczestnikom postępowania, po czym wraz ze składem orzekaj ącym przystępuje do
orzekania.

Nb. 449-451
 188 Rozdział X. Quasi-sądowe organy orzekające

460 Od orzeczenia wydanego w I instancji służy odwołanie, które podlega rozpatrzeniu na

rozprawie przez Odwoławczą Izbę Morską. Podejmuje ona rozstrzygnięcie na
podstawie wyników przewodu w izbie morskiej w I instancji, uzupełnionego w razie
potrzeby przewodem odwoławczym. Izba nie jest związana wnioskami ani granicami
odwołania. Może ona nawet w przypadku zaskarżenia orzeczenia przez delegata
zmienić orzeczenie izby morskiej I instancji na niekorzyść zainteresowanego lub
zastosować wobec niego nowy środek niebędący wcześniej przedmiotem orzeczenia.
Zainteresowanemu od orzeczenia Odwoławczej Izby Morskiej przysługuje apelacja,
którą wnosi za jej pośrednictwem do Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w terminie 14 dni
od daty doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Od wyroków i postanowień Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku wydanych w postępowaniu odwoławczym oraz od orzeczeń
i postanowień kończących postępowanie przed izbami morskimi nie przysługuje
kasacja, ponieważ w świetle regulacji ustawowych postępowanie przed sądem
apelacyjnym jest faktycznie postępowaniem przed organem „III instancji", a sprawy o
pozbawienie lub zawieszenie prawa wykonywania zawodu w żegludze morskiej nie
powinny być przewlekane ze względu na sytuację zainteresowanego, a także ze
względu na bezpieczeństwo żeglugi morskiej.

§ 39. Sądy polubowne

I. Istota i rodzaje sądów polubownych

461 Zdaniem S. Włodyki sądy polubowne to organy, którym strony dobrowolnie powierzają
rozstrzygnięcie sporu o charakterze cywilnoprawnym 59. Sąd polubowny jest organem
niepaństwowym, który swoją kompetencję uzyskuje na podstawie umowy stron (zapis
na sąd polubowny) i przepisu prawnego, który na to zezwala. W zakresie swoich
uprawnień sąd polubowny przejmuje funkcje sądu państwowego w zakresie
rozpoznania i rozstrzygnięcia w sposób stanowczy danej sprawy, wydając orzeczenie o
takiej samej mocy prawnej jak wyrok sądu państwowego.

59
S. Włodyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975, s. 30. Nb.

460-461
 § 40. Arbitraż społeczny 189
Sądownictwo polubowne posiada wiele walorów. Przed sądami arbitrażowymi
postępowanie jest znacznie tańsze w porównaniu z sądami państwowymi. Jeżeli strony
zawarły umowę na sąd ad hoc, same określają wynagrodzenie arbitrów. Stałe sądy
arbitrażowe posiadają natomiast własne reguły i tabele wpisów sądowych. Są to
zwykle wpisy znacznie niższe niż w sądach państwowych (wyj ątkowo przy bardzo
niskich wartościach przedmiotu sporu mogą być wyższe). W niektórych stałych sądach
arbitrażowych przyjęto zasadę, że wpisy sądowe wynoszą określony ułamek (70% lub
50%) wpisu, jaki strona uiściłaby przed sądem państwowym. Ponadto postępowanie
arbitrażowe jest jednoinstancyjne. Oznacza to, że strona nie jest narażona na koszty
kolejnych instancji. Innym walorem jest szybkość postępowania. Sądy arbitrażowe i
ich składy orzekające są znacznie mniej obciążone niż sądy państwowe, a proces
arbitrażowy kończy się najczęściej na pierwszej rozprawie lub w ogóle bez
wyznaczania rozprawy. Poufność postępowania arbitrażowego to także jedna z
największych zalet arbitrażu. Aczkolwiek akta spraw sądowych w sądach
państwowych są także dostępne wyłącznie stronom i ich pełnomocnikom, to jednak
sama rozprawa w sądzie państwowym jest z zasady jawna, a nawet w nielicznych wy-
padkach utajnienia rozprawy, sam fakt jej toczenia się w sądzie jest obwieszczany
zawsze na wokandzie sądowej.

§ 40. Arbitraż społeczny

2) uczestniczące w sporze związki wystawiają wspólną reprezentację związkową,
3) w imieniu pracowników, w zakładzie, w którym nie działa związek zawodowy,
spór zbiorowy może prowadzić organizacja związkowa, do której pracownicy
zwrócili się o reprezentowanie ich interesów zbiorowych.
Z istoty interesu zborowego wynika zasada, że nie jest dopuszczalne prowadzenie
sporu zbiorowego w celu poparcia indywidualnych żądań pracowniczych, jeśli
rozstrzygnięcie jest możliwe w postępowaniu przed organem rozstrzygającym spory o
roszczenia pracowników.

II. Właściwość i organizacja kolegium arbitrażu społecznego

463 Organami właściwymi do rozpoznawania sporów między pracownikami i

pracodawcami są odpowiednio:
1) Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym (rozstrzyga spory
obejmujące więcej niż jeden zakład),
2) kolegia arbitrażu społecznego działające przy okręgowych sądach pracy i
ubezpieczeń społecznych, właściwe miejscowo dla siedziby zakładu pracy
(rozstrzygaj ą spory zakładowe).

Nb. 462
 190 Rozdział X. Quasi-sądowe organy orzekające
464 Kolegium składa się z przewodniczącego (wyznacza go prezes właściwego sądu
spośród sędziów) oraz sześciu członków wskazanych w równej liczbie przez każdą ze
stron. Członkowie kolegium powinni być bezpośrednio zainteresowani przebiegiem
sprawy. Uchwała Rady Państwa - Regulamin postępowania przed kolegiami arbitrażu
społecznego określa warunki, które powinni spełniać kandydaci na członków
kolegium. Przede wszystkim powinni się legitymować obywatelstwem polskim,
korzystać w pełni z praw cywilnych i obywatelskich oraz mieć ukończone 26 lat.
Nieodłącznym warunkiem jest też wyrażenie zgody na zasiadanie w kolegium.
Wskazanie członków kolegium przez związek zawodowy jest warunkiem
rozpatrzenia wniosku. Jeśli strony nie dopełniły go, prezes sądu wzywa strony do
uzupełnienia powyższego braku w terminie siedmiu dni. Niewskazanie przez strony
członków kolegium powoduje zwrócenie wniosku o wszczęcie postępowania przed
kolegium arbitrażu społecznego.

III. Postępowanie

465 Postępowanie przed kolegium arbitrażu społecznego wszczyna się na wniosek strony
prowadzącej spór zbiorowy w interesie pracowników. Przedłożony wniosek powinien
zawierać określenie stron, treść sporu oraz wskazanie osób
wyznaczonych na członków kolegium. Do wniosku należy również dołączyć protokół
komisji z postępowania pojednawczego oraz inne istotne dokumenty. Prezes sądu po
wpłynięciu wniosku bezzwłocznie bada, czy istnieją podstawy do rozpatrzenia sporu
przed kolegium. Jeśli tak jest, wyznacza przewodniczącego i termin posiedzenia. W
sytuacji gdy nie przemawiają za tym szczególne względy, odbywa się ono w budynku
sądu. Posiedzenie kolegium jest jawne. Wykluczenie jawności następuje w
szczególności, jeżeli jest to niezbędne do zachowania tajemnicy państwowej,
gospodarczej czy służbowej. Aż do chwili rozpoczęcia posiedzenia stronom
przysługuje wybór trybu postępowania, który powinien być stosowany w toku
rozpoznawania sprawy.
Po otwarciu posiedzenia przez przewodniczącego strony przystępuj ą do
przedstawienia własnych stanowisk. Mogą przy tym składać wyjaśnienia, przedstawiać
dokumenty, przeprowadzać przewidziane w postępowaniu sądowym dowody. Na tym
etapie postępowania kolegium nakłania jeszcze strony do zawarcia porozumienia. Jeśli
to nastąpi, sporządza się protokół, w którym zamieszcza się jego treść. W sytuacji kiedy
do porozumienia nie dochodzi, po dostatecznym wyjaśnieniu sprawy przewodniczący
zamyka posiedzenie, po czym kolegium udaje się na naradę przy drzwiach
zamkniętych.
Kolegium rozstrzyga spór, kierując się przepisami prawa i zasadami współżycia
społecznego, biorąc również pod uwagę uzasadnione interesy stron oraz interes

Nb. 472-475
 § 41. Samorządowe kolegia odwoławcze 191
Państwa. Orzeczenie kolegium zapada większością głosów, przy czym członek
kolegium nie może wstrzymać się od głosu, a jeśli podczas głosowania nie zgodził się z
większością, może zgłosić zdanie odrębne.

§ 41. Samorządowe kolegia odwoławcze

rów właściwości miejscowej samorządowych kolegiów odwoławczych (Dz.U. Nr 198,
poz. 1925).
467 Kolegia są państwowymi jednostkami budżetowymi, nad których działalnością
administracyjną nadzór sprawuje Prezes Rady Ministrów. Może on swoje uprawnienia
w tym zakresie powierzyć ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej.
Nadzór ten ma przede wszystkim służyć sprawnemu i rzetelnemu wykonywaniu zadań
powierzonych kolegiom, przy czym nie może naruszać uprawnień sądu
administracyjnego sprawującego kontrolę orzecznictwa kolegium.

II. Organizacja

468 Organami kolegiów są:

1) zgromadzenie ogólne,
2) prezes kolegium.
469 W skład zgromadzenia ogólnego wchodzą prezes, wiceprezes oraz pozostali
członkowie. Zebranie zgromadzenia następuje co najmniej dwa razy w roku na
wniosek prezesa kolegium lub na pisemny wniosek co najmniej połowy składu
kolegium w terminie 14 dni od złożenia wniosku. Zgromadzeniu ogólnemu
przewodniczy prezes kolegium.
Do ustawowego zakresu kompetencji zgromadzenia ogólnego należy uchwalenie
regulaminu organizacyjnego kolegium, wybór członków komisji konkursowej
uprawnionej do wyłonienia kandydatów na członków kolegium, przyjmowanie
rocznej informacji o działalności kolegium, wybór kandydatów na prezesa kolegium
oraz podejmowanie uchwał w innych sprawach przewidzianych przepisami lub
przedstawionych przez prezesa kolegium.
Uchwały omawianego organu zapadają większością głosów, w obecności co
najmniej połowy składu kolegium, a w przypadku równej liczby głosów rozstrzyga
głos prezesa.
470 Prezes samorządowego kolegium odwoławczego kieruje pracami kolegium, a w
szczególności:
1) reprezentuje kolegium na zewnątrz,
2) przedkłada, po przyjęciu przez zgromadzenie ogólne, Prezesowi Rady Ministrów i
sejmikowi województwa roczną informację o działalności kolegium w terminie do
końca pierwszego kwartału roku następującego po roku obj ętym informacj ą,

Nb. 466
 192 Rozdział X. Quasi-sądowe organy orzekające
3) opracowuje projekt regulaminu organizacyjnego kolegium,
4) zgłasza wniosek o ustalenie liczby członków kolegium,
5) ogłasza konkurs na członków kolegium,
6) przewodniczy pracom komisji konkursowej,
7) przedstawia kandydatów na członków kolegium wyłonionych w drodze
konkursu,
8) występuje z wnioskami o powołanie i o odwołanie wiceprezesa kolegium oraz
członka kolegium,
9) czuwa nad jednością orzecznictwa oraz sprawnością pracy kolegium,
10) wyznacza przewodniczących składów orzekaj ących,
11) nawiązuje i rozwiązuje stosunek pracy na podstawie powołania (z etatowymi
członkami kolegium) oraz na podstawie umowy o pracę (z pracownikami biura
kolegium).
Ponadto prezes posiada uprawnienia do wydawania postanowień sygnaliza-
cyjnych w przypadku stwierdzenia istotnych uchybień w pracy organu jednostki
samorządu terytorialnego. Odpisy takich postanowień przekazuje organowi
jednostki samorządu oraz komisji rewizyjnej odpowiednio rady gminy, powiatu albo
sejmiku oraz właściwemu wojewodzie.
Prezesa powołuje Prezes RM na wniosek zgromadzenia ogólnego spośród
kandydatów będących etatowymi członkami kolegium. Jego kadencja trwa sześć lat,
licząc od dnia powołania. Jeśli to konieczne, pełni on swoje obowiązki także po
upływie kadencji aż do czasu powołania nowego prezesa kolegium. Odwołanie
prezesa kolegium następuje przez Prezesa RM w przypadku:
1) złożenia rezygnacji ze stanowiska,
2) skazania go prawomocnym wyrokiem (orzeczonym za przestępstwo z winy
umyślnej),
3) utraty obywatelstwa polskiego lub pozbawienia go prawa korzystania z pełni
praw publicznych,
4) w sytuacji stwierdzenia powtarzaj ącego się naruszania prawa podczas wykony
wania obowiązków lub uchylania się od ich wykonywania (fakultatywnie).
Jak już wspomniano, w skład kolegium wchodzą członkowie etatowi i po- 471
zaetatowi. W przypadku członków etatowych ustawa stanowi, że mogą nimi być
osoby, które po pierwsze, posiadają obywatelstwo polskie i korzystają w pełni z
praw publicznych, po drugie, ukończyły magisterskie studia prawnicze lub
administracyjne, po trzecie, wykazuj ą się wysokim poziomem wiedzy prawniczej w
zakresie administracji publicznej oraz posiadają doświadczenie zawodowe i po
czwarte, nie były skazane prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo z winy
umyślnej. Członek pozaetatowy poza wyżej wymienionymi wymaganiami nie musi

Nb. 472-475
 § 41. Samorządowe kolegia odwoławcze 193
legitymować się studiami w zakresie prawa lub administracji. W jego przypadku
wystarczy dyplom ukończenia dowolnych studiów wyższych.
472 Kandydatów na członków kolegium wyłania się w drodze konkursu ogłaszanego przez
prezesa kolegium, który przewodniczy pracom komisji konkursowej. W skład komisji
oprócz prezesa wchodzi dwóch członków wybranych przez zgromadzenie ogólne
kolegium. Członkowie etatowi powoływani są na czas nieokreślony, zaś członkowie
pozaetatowi wybierani są na okres sześciu lat, przy czym co trzy lata następuje wybór
połowy ich składu.
473 Ustawa stawia prezesowi i etatowym członkom kolegium wymóg apolityczności. Nie
mogą mianowicie należeć do partii politycznej ani prowadzić żadnej działalności o tym
charakterze. Poza tym członkostwa w kolegium nie można łączyć z:
1) mandatem posła lub senatora,
2) mandatem radnego lub członkostwa w organie wykonawczym jednostki sa-
morządu,
3) zatrudnieniem w urzędzie gminy, starostwie lub urzędzie marszałkowskim,
4) członkostwem w kolegium regionalnej izby obrachunkowej. Dodatkowo
etatowego członkostwa w kolegium nie można łączyć także
z zatrudnieniem na stanowisku sędziego i prokuratora oraz z zatrudnieniem w tym
samym województwie w administracji państwowej. Członkom kolegium w zakresie
wykonywania czynności ustawowych przysługuje ochrona prawna, z jakiej korzystają
funkcjonariusze publiczni.

III. Odpowiedzialność dyscyplinarna

474 W związku z postępowaniem uchybiaj ącym obowiązkom lub godności zawodowej

członkowie kolegium podlegaj ą odpowiedzialności dyscyplinarnej. W sprawach
dyscyplinarnych orzekaj ą:
1) w I instancji - komisja dyscyplinarna kolegium,
2) w II instancji - komisja dyscyplinarna przy Krajowej Reprezentacji Samo-
rządowych Kolegiów Odwoławczych.
475 Komisje dyscyplinarne składają się z trzech etatowych członków kolegiów. Są one w
zakresie orzecznictwa dyscyplinarnego niezawisłe. Samodzielnie rozstrzygają
wszelkie zagadnienia faktyczne i prawne. Nie wiążą je przy tym inne rozstrzygnięcia
organów stosujących prawo, z wyjątkiem prawomocnych skazujących wyroków
sądów. Postępowanie dyscyplinarne jest wszczynane przez komisję dyscyplinarną
kolegium na wniosek prezesa kolegium. Nie może być ono jednak wszczęte po upływie
czterech miesięcy od dnia powzięcia przez właściwy organ wiadomości o popełnieniu
czynu uzasadniaj ącego nałożenie kary i po upływie trzech lat od dnia popełnienia tego
czynu. Jeśli zaś czyn stanowi przestępstwo, okres ten nie może być krótszy od okresu
przedawnienia ścigania tego przestępstwa. Do kar dyscyplinarnych należą:

Nb. 466
 194 Rozdział X. Quasi-sądowe organy orzekające
1) upomnienie,
2) nagana,
3) nagana z ostrzeżeniem,
4) wykluczenie ze składu kolegium.
Ulegają one zatarciu po upływie trzech lat od dnia doręczenia ukaranemu
prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, jeśli w tym okresie nie został on ponownie ukarany
dyscyplinarnie lub sądownie.
Część III. Organy kontroli legalności
Rozdział XI. Najwyższa Izba Kontroli
Literatura: B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004; C. Bielecki, System kontroli w PRL.
Organizacja i zasady funkcjonowania, Warszawa 1981; J. Breitkopf, Nowa ustawa o Najwyższej Izbie
Kontroli, PS 1995, Nr 4; L. Chajn, Kontrola Państwowa, PiP 1953, z. 4; J. Galster, Najwyższa Izba Kontroli,
[w:] Prawo konstytucyjne, Z. Witkowski (red.), Toruń 1998; L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys
wykładu, Warszawa 2005; T. Górzyńska, Najwyższa Izba Kontroli, [w:] Jaka Konstytucja? Analiza projektów
Konstytucji RP zgłoszonych Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego w 1993 roku, M. Kruk
(red.), Warszawa 1994; J. Janik, Z dziejów Najwyższej Izby Kontroli 1921-1924, Kontrola Państwowa 1968,
Nr 1 i 3; W. Jaworska-Gromczyńska, Konstytucyjne kryteria ocen kontrolnych NIK, Kontrola Państwowa
1998, Nr 5; J. Jóźwiak, Z dziejów Najwyższej Izby Kontroli 1919-1921, Kontrola Państwowa 1967, Nr 6; R.
P. Krawczyk, Kolegium Najwyższej Izby Kontroli w latach 1919-1939, Kontrola Państwowa 1983, Nr 1;
tenże, Najwyższa Izba Kontroli w okresie II Rzeczypospolitej, SP 1990, Nr 4; tenże, Tryb wyboru Prezesa
Najwyższej Izby Kontroli, PiP 1991, z. 11; A. Kulig, B. Naleziński, Najwyższa Izba Kontroli, [w:] Prawo
konstytucyjne RP, P. Sarnecki (red.), Warszawa 2005; L. Kurowski, H. Sochacka-Krysiakowa, Kontrola
finansowa, Warszawa 1976; M. Niezgódka-Medkowa, Kompetencje Najwyższej Izby Kontroli w świetle
nowej ustawy, Kontrola Państwowa 1995, Nr 3; J. Mazur, Nowa ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli, PiP
1995, z. 8; tenże, Podstawy prawne oraz sposób działania Najwyższej Izby Kontroli, [w:] Najwyższa Izba
Kontroli, W. J. Katner (red.), Warszawa 1995; tenże, Opinia Najwyższej Izby Kontroli w przedmiocie
absolutorium (próba wykładni art. 22 ust. 2 infine Małej Konstytucji), PiP 1993, z. 8; tenże, Najwyższa Izba
Kontroli na tle najwyższych organów kontroli innych państw, Kontrola Państwowa 2004, Nr 1; T. Owczarek,
Rys historyczny kontroli państwowej w Polsce, Kontrola Państwowa 1980, Nr 2; P. Sarnecki, Status prawny
Najwyższej Izby Kontroli w świetle Konstytucji, Kontrola Państwowa 2002, Nr 2; S. Sasorski, Z zagadnień
kontroli państwowej, Warszawa 1927; E. Siwik-Jarzę- cka, T. Liszcz, M. Niezgódka-Medkowa, W.
Robaczyński, Komentarz do ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli z dnia 23 grudnia 1994 roku (Dz.U. z 1995 r.
Nr 13, poz. 59 z późn. zm.), Warszawa 2000; A. Sylwestrzak, Najwyższa Izba Kontroli,
Wrocław-Warszawa-Kraków 1990; tenże, Dyskusja wokół nowego modelu NIK, Kontrola Państwowa 1993,
Nr 3; tenże, Najwyższa Izba Kontroli w Konstytucji RP z 2 IV 1997 r., Kontrola Państwowa 1998, Nr 2 i 3; J.
Ziembiński, Zagadnienia prawne systemu kontroli administracyjnej w PRL, Lublin-Rze- szów 1977; tenże,
Najwyższa Izba Kontroli w Drugiej Rzeczypospolitej. Wybrane problemy prawa konstytucyjnego, Lublin
1985; H. Zięba-Załucka, Najwyższa Izba Kontroli, [w:] Polskie prawo konstytucyjne, W. Skrzydło (red.),
Lublin 1998; H. Zięba-Załucka, Organy kontroli państwowej i ochrony prawa w Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, Rzeszów 2000.
§ 42. Pojęcie „kontrola" i „nadzór"
476 Najwyższa Izba Kontroli wyłamuje się z klasycznego schematu trójpodziału władzy.
Istota monteskiuszowskiej koncepcji nie wyczerpuje się bowiem w konieczności
wyłonienia jedynie i wyłącznie trzech władz, lecz w racjonalizacji funkcji

Nb. 472-475
 § 43. Geneza instytucji Najwyższej Izby Kontroli 195
państwowych, których liczba ma drugorzędne znaczenie w mechanizmie hamowania
się i równowagi władz. Natomiast samo pojęcie kontroli pozostaje poza regulacją
konstytucyjną i ustawową i jest objaśniane przez doktrynę jako badanie i ocena cudzej
działalności z określonego punktu widzenia. Kontrola obejmuje, ogólnie rzecz ujmując,
ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostki kontrolowanej,
porównanie stanu faktycznego z obowiązuj ącymi wzorcami działania, ustalenie
przyczyn występujących niezgodności, wyciągnięcie wniosków mających na celu
zapewnienie pełnej zgodności działania kontrolowanej jednostki z obowiązuj ącymi
założeniami i wzorcami.
Podobnie definiowane jest pojęcie kontroli przez L. Kurowskiego i H. So-
chacką-Krysiak 60 . Jest więc to pewna swoista działalność, na którą składają się
następujące czynności: ustalenie stanu rzeczywistego (wykonań), określenie stanu
obowiązującego (wyznaczeń), porównanie wykonań z wyznaczeniami w celu
stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności, wyjaśnienie przyczyn stwierdzonej
niezgodności między wykonaniami i wyznaczeniami.
Natomiast według J. Starościaka kontrolą jest „obserwowanie, ustalanie czy
wykrywanie stanu faktycznego - porównanie rzeczywistości z zamierzeniami,
występowanie przeciwko zjawiskom niekorzystnym i sygnalizowanie kompetentnym
jednostkom o dokładnych spostrzeżeniach - bez decydowania jednak o zmianie
kierunku działania jednostki kontrolowanej".
Z kolei J. Ziembiński61 dowodzi, że funkcja kontrolna posiada zarazem charakter
niewładczy, jak i władczy. A więc organ kontrolujący nie tylko może kierować na
podstawie ustaleń kontroli wystąpienia z wnioskiem o przeprowadzenie niezbędnych
korektur bez prawa władczego korygowania czynności organów kontrolowanych, ale
także może poprzez działanie władcze uchylić lub zmienić bądź zmodyfikować w inny
sposób zakwestionowane akty lub inne czynności kontrolowanych podmiotów.
477 Pojęcie kontroli podlega klasyfikacji. Zdaniem B. Banaszaka 62 do najczęściej
spotykanych należą następujące klasyfikacje:
1) według kryterium czasu podjęcia działań kontrolnych wyróżniamy:
a) kontrolę wstępną (zwaną prewencyjną) - działania kontrolne poprzedza
podjęcie czynności będącej przedmiotem kontroli,
b) kontrolę faktyczną (zwaną bieżącą) - działania kontrolne podejmowane są w
trakcie dokonywania czynności będącej przedmiotem kontroli,

60
L. Kurowski, H. Sochacka-Krysiak, Zarys teorii kontroli finansowej, [w:] L. Kurowski,
E. Ruśkowski, H. Sochacka-Krysiak, Kontrola finansowa w sektorze publicznym, Warszawa 2000, s.
16.
61
J. Ziembiński, Zagadnienia prawne systemu kontroli administracyjnej w PRL, Lublin-
-Rzeszów 1977, s. 18.
62
B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004, s. 683.

Nb. 478-480
 196 Rozdział XI. Najwyższa Izba Kontroli

c) kontrolę następczą (zwaną represyjną) - działania kontrolne podejmowane są

po zakończeniu czynności będącej przedmiotem kontroli,
2) według kryterium relacji zachodzących między podmiotem kontroluj ącym
a kontrolowanym można wyróżnić:
a) kontrolę wewnętrzną - oba podmioty należą do tej samej struktury orga-
nizacyjnej,
b) kontrolę zewnętrzną - sprawuje ją podmiot wyłączony ze struktury or-
ganizacyjnej, do której należy podmiot kontrolowany.
Pojęcie kontroli czasami myli się z pojęciem nadzoru. Otóż są to dwa różne 478
pojęcia. Nadzór obejmuje bowiem kontrolę w znaczeniu, które zostało powyżej
wyjaśnione, oraz kompetencje do merytorycznego korygowania działalności
podmiotu poddanego nadzorowi. Podobnie widzi ten problem H. Zięba-Załucka,
według której organ nadzorczy nie tylko kontroluje i ocenia, lecz współadmini-
struje, zarządza i odpowiada za wyniki działalności organów podległych nadzorowi.
Stwierdza ona: „zatem cechą, która najbardziej odróżnia nadzór od kontroli, jest
wkraczanie z urzędu - ingerencja władcza, bowiem w momencie podjęcia ingerencji
kończy się zwykła kontrola, a zaczyna nadzór".
Jeżeli chodzi o formy i zakres działań kontrolnych, to są one zróżnicowa- 479 ne.
Ważne jest, by instytucje kontrolne stanowiły zharmonizowany układ kontroli. Na
układ ten składają się cechy wyrażające formy instytucjonalne aparatu kontroli, a w
szczególności reguły określające organizację „kontroli państwowej"
przeciwstawionej pojęciu „kontrola społeczna". Kryteria rozróżnienia stanowią
charakter prawny ciała kontroluj ącego. Jeśli te podmioty zaliczamy do państwowych
jednostek organizacyjnych, to kontrolę można nazwać państwową. Kontrola
państwowa sensu largo to ta, którą wykonują organy państwowe, takie jak np.: Sejm,
Rada Ministrów, organy sądowe, a także rozmaite wyspecjalizowane instytucje
państwowe do tego celu powołane. Natomiast organem kontroli państwowej sensu
stricto jest Najwyższa Izba Kontroli.

§ 43. Geneza instytucji Najwyższej Izby Kontroli

Państwowe organy kontroli zaczęły być powoływane już w XIX w. Ich za- 480 daniem
było badanie gospodarowania pieniędzmi publicznymi oraz poprawianie działalności
administracji państwowej. W niepodległej Polsce pierwszym organem o tym charakterze
była ustanowiona przez dekret Naczelnika Państwa z 7.2.1919 r. Najwyższa Izba Kontroli
Państwa (NIKP; Dz.P.P.P. Nr 16, poz. 183). Przyjęty model zbliżony był do modelu
rosyjskiego z 1856 r., łączył w sobie bowiem rozwiązania rodzime z wzorami
zachodnioeuropejskimi. Izba podlegała bezpośrednio Naczelnikowi Państwa (Naczelnik
Państwa mianował na wniosek „prezydenta ministrów" Prezesa Izby, a na wniosek Prezesa

Nb. 476-477
 § 44. Ewolucja kontroli państwowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej... 197
Naczelnik - wiceprezesa i członków Kolegium), lecz związana też była z Sejmem.
Najwyższa Izba Kontroli Państwa sprawowała trzy rodzaje kontroli:
1) wstępną, czyli prewencyjną,
2) następczą oraz
3) faktyczną.
W swej działalności natomiast miała kierować się kryterium legalności, oszczędności,
gospodarności i uczciwości.
Konstytucja marcowa z 1921 r. mocą art. 9 oraz wydana na jej podstawie ustawa z
3.6.1921 r. (Dz.U. Nr 51, poz. 314 ze zm.) powołały nową NIK. Instytucja ta sprawowała
kontrolę finansową nad całością administracji oraz przedstawiała Sejmowi wniosek o
udzielenie rządowi absolutorium. Prezesa NIK mianował Prezydent na wniosek Rady
Ministrów. Sama zaś NIK zorganizowana była na zasadach kolegialności i niezawisłości
sędziowskiej członków kolegium. Prezes NIK równorzędny był ministrom, ale nie wchodził
w skład rządu. Za sprawowanie swego urzędu i za podległych mu urzędników
odpowiedzialny był bezpośrednio przed Sejmem i Senatem (z tym jednak, że prawo
oskarżenia należało już do Sejmu). Elementem świadczącym o randze NIK w omawianym
okresie był ustawowy wymóg legitymowania się przez członków Kolegium NIK (Prezes
NIK, dwóch wiceprezesów, czterech dyrektorów departamentów i ich zastępcy)
posiadaniem wyższego wykształcenia - potwierdzonego posiadaniem dyplomu. Pierwsze
lata działania NIK nie były łatwe. Wiązały się z panowaniem swoistego chaosu fi
nansowego i gospodarczego w państwie, z przechodzeniem gospodarki okresu wojennego
na okres pokojowy. Stąd też występowanie wielu tarć związanych z pracami NIK, które
często były lekceważone i ignorowane przez administracj ę, celem sprowadzenia kontroli do
wręcz formalno-biurokratycznego organu obrachunkowego. Innym ważniejszym
problemem, z jakim stykała się NIK do połowy lat 30. XX w. odnośnie do gospodarki
finansowej rządów, była ogromna dowolność w wykonywaniu budżetu uchwalonego przez
parlament.
Po ustanowieniu w 1935 r. nowej Konstytucji organizacja NIK nie uległa istotnej
zmianie. Podejmowane próby nowelizacji ustawy z 3.6.1921 r. nie zakończyły się sukcesem
i akt ten obowiązywał w pierwotnej formie również pod
rządami Konstytucji kwietniowej. Najwyższa Izba Kontroli nadal została formalnie
niezależna od rządu. Prezesa NIK zgodnie z postanowieniami Konstytucji mianował i
odwoływał Prezydent RP, a na jego wniosek dokonywał analogicznych czynności w
stosunku do członków Kolegium NIK. Prezes NIK ponosił odpowiedzialność za
swoje działania. Odbywało się to analogicznie do zasad odpowiedzialności
ustalonych dla ministrów, a więc odpowiedzialność polityczną ponosił przed
Prezydentem RP, parlamentarną - przed Sejmem i Senatem, konstytucyjną - przed
Trybunałem Stanu.

Nb. 481
 § 44. Ewolucja kontroli państwowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej... 198
W świetle analizy przepisów konstytucyjnych Konstytucji marcowej i Kon-
stytucji kwietniowej można postawić tezę, że pozycja prawna NIK znacznie osłabła
czy wręcz straciła nawet na znaczeniu. Wpłynął na ten stan rzeczy przede wszystkim
fakt wysunięcia przez Konstytucję na plan pierwszy egzekutywy kosztem
parlamentu, z którym wcześniej była związana.
Po wybuchu wojny NIK początkowo ewakuowana była do Tomaszowa Ma-
zowieckiego, później działała na emigracji w oparciu o dekret Prezydenta RP z
17.2.1940 r. o Kontroli Państwowej. Jego zasadnicze rozwiązania korespondują z
postanowieniami zawartymi w ustawie z 3.6.1921 r.

§ 44. Ewolucja kontroli państwowej w Polskiej

Rzeczypospolitej Ludowej do 1976 r.

U schyłku wojny ustawą z 11.9.1944 r. o organizacji i zakresie działania 481 rad

narodowych (tekst jedn. Dz.U. z 1946 r. Nr 3, poz. 26 ze zm.) przekazano wszystkie
wcześniejsze uprawnienia NIK - Prezydium Krajowej Rady Narodowej, która miała
wykonywać kontrolę (poprzez Biuro Kontroli), aż do zorganizowania Izby. Zakres
działania kontroli w państwie w świetle powyższej ustawy przedstawiał się
następująco:
1) rząd oraz wszystkie ministerstwa i podległe im urzędy, instytucje, zakłady,
przedsiębiorstwa państwowe i samorządowe maj ą udostępniać Biuru Kontroli do
wglądu znajdujące się w ich dyspozycji dokumenty finansowe oraz udzielać
wszystkich wyjaśnień w sprawach organizacyjnych, gospodarczych i
finansowych,
2) rząd nie posiada kompetencji do oddziaływania na funkcjonowanie i organizację
Biura Kontroli.
Ustanowienie Małej Konstytucji z 19.2.1947 r. zaowocowało przejęciem przez
Radę Państwa wszystkich kompetencji Prezydium Krajowej Rady Narodowej, a więc
automatycznie skutkowało też podporządkowaniem Radzie Państwa Biura Kontroli.
Fakt ten miał natomiast o tyle istotne znaczenie, że Rada Państwa, będąc organem od
rządu odrębnym i złożonym z osób powoływanych przez Sejm, dawała kontroli
państwowej rzeczywistą rękojmię niezależności od rządu.
Związek między NIK a Radą Państwa umocniony został ustawą z 9.3.1949 r. o
kontroli państwowej (Dz.U. Nr 13, poz. 74 ze zm.). Zgodnie z jej postanowieniami
NIK:
1) była organem od rządu niezależnym,
2) podlegała Radzie Państwa, ale nie była jej organem (w odróżnieniu od Biura
Kontroli),

Nb. 481
 § 44. Ewolucja kontroli państwowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej... 199

3) kierunki jej działalności wytyczała Rada Państwa będąca jej instytucją kontrolną
oraz decydującą o jej składzie personalnym.
482 Nowe rozwiązania w kwestii kontroli państwowej przyniosła Konstytucja z 22.7.1952
r., nie przewidując powołania NIK. Lukę tę próbowano uzupełnić ustanowieniem
ustawy z 22.11.1952 r. o kontroli państwowej (Dz.U. Nr 47, poz. 316) oraz aktami
niższej rangi. Wspomniana ustawa powoływała Ministerstwo Kontroli Państwowej,
które:
1) pozbawiono formalnej niezależności od aparatu wykonawczego i które właściwie
było jego częścią składową (resort rządowy),
2) posiadało zakres kompetencji obejmujący produkcyjną, gospodarczą, finansową i
organizacyjno-administracyjną działalność kontrolowanych jednostek,
3) kontrolowało wykonywanie uchwał rządu i zadań planowych,
4) miało obowiązek przedstawiania rządowi uwag do sprawozdań o wykonaniu
budżetu państwa w terminie i trybie ustalonym przez Radę Ministrów. W
powyższym kształcie Ministerstwo Kontroli Państwowej nie spełniało
należycie funkcji, do jakich zostało powołane, a główną przyczyną tego stanu rzeczy
było podporządkowanie go rządowi.
483 Przywrócenie instytucji, jaką była NIK, nastąpiło ustawą z 1957 r. W tym samym roku
znowelizowano Konstytucję, która otrzymała nowy art. 28b, stwierdzający:
„Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi". Jednak w praktyce z powodu sesyjnego
charakteru prac Sejmu zarówno Konstytucja, jak i ustawa o NIK, przewidywały pewne
podporządkowanie jej Radzie Państwa.
Izba w tym kształcie przetrwała aż do 1976 r., kiedy to ustawą o zmianie
Konstytucji oraz ustawą z 27.3.1976 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz.U. Nr 12, poz.
66 ze zm.) urzeczywistniono nowy model naczelnego organu kontroli w Polsce. W tym
kształcie Izba podporządkowana była nie tylko Sejmowi i Radzie Państwa, ale przede
wszystkim Radzie Ministrów (art. 3 ustawy: „Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór
nad Najwyższą Izbą Kontroli"), co w efekcie oznaczało, że NIK była jedynie organem
pomocniczym w sprawowaniu kontroli przez najwyższe kierownictwo polityczne i
państwowe w procesie sterowania społeczno-gospodarczym rozwojem kraju.
Najwyższa Izba Kontroli przeprowadzała kontrole zlecone oraz z urzędu. Kontrole
zlecone przeprowadzane były z inicjatywy Sejmu, Rady Państwa i Rady Ministrów,
Prezydium Rządu i Prezesa Rady Ministrów. O wynikach tych kontroli Izba informowała
Radę Państwa, której przedkładała okresowe sprawozdania. Kontrole zlecali i określali ich
zakres:
1) Marszałek Sejmu - w imieniu Sejmu,
2) Przewodniczący Rady Państwa - w imieniu Rady Państwa,
3) Prezes RM - w imieniu Rady Ministrów i Prezydium Rządu. Zadaniem NIK utworzonej
w powyższym kształcie była kontrola działalności gospodarczej, fi nansowej i

Nb. 483
 200 Rozdział XI. Najwyższa Izba Kontroli

organizacyjno-administracyjnej - z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i

rzetelności następujących organów i jednostek:
1) organów administracji państwowej i podległych im urzędów,
2) przedsiębiorstw państwowych i ich zjednoczeń oraz banków,
3) innych państwowych jednostek organizacyjnych,
4) spółdzielni i ich związków,
5) kółek rolniczych i ich związków,
6) instytucji oraz organizacji społecznych i zawodowych w zakresie wykonywania przez
nie funkcji zleconych im przez państwo,
7) innych organizacji społecznych, korzystających z pomocy finansowej państwa lub
dysponujących funduszami pochodzącymi z czynów lub ofiar społecznych.
Najwyższa Izba Kontroli przeprowadzała także kontrolę jednostek gospodarki
nieuspołecznionej, w związku z wykonywaniem zadań zleconych im przez organy
państwowe lub organizacje gospodarki uspołecznionej, jak również badała zgodność
działania tych jednostek, a w szczególności ich działalności gospodarczej, z obowiązującym
prawem i interesem społecznym. W związku z wykonywaniem swych zadań organy kontroli
mogły:
wydawać jednostkom kontrolowanym zalecenia usunięcia stwierdzonych uchybień i
nieprawidłowości lub występować do ich jednostek nadrzędnych o wydanie
odpowiednich zarządzeń,
występować do odpowiednich organów o wstrzymanie wykonania określonych decyzji
lub czynności, jeżeli ich wykonanie jest niecelowe, sprzeczne z zasadami prawidłowej
gospodarki lub byłoby sprzeczne z prawem,
występować do wojewodów o zawieszenie w czynnościach służbowych dyrektorów
jednostek organizacyjnych niepodporządkowanych radom narodowym, winnych
zaniedbań, zwłaszcza narażających na szkodę interes społeczny,
występować do właściwych organów o ukaranie w drodze służbowej lub dyscyplinarnej
osób winnych zaniedbań i naruszeń, o zawieszenie w czynnościach służbowych innych
osób, a w wypadkach rażących zaniedbań o zwolnienie z zajmowanego stanowiska.
Prezesa NIK powoływał i odwoływał Sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów,
złożony w porozumieniu z Przewodniczącym Rady Państwa. Prezes Izby posiadał
pozycję naczelnego organu administracji państwowej, natomiast wiceprezesów
powoływał i odwoływał Prezes Rady Ministrów.
Terenowymi organami NIK były okręgowe urzędy kontroli. Dyrektora okręgowego
urzędu powoływał i odwoływał Prezes Rady Ministrów na wniosek Prezesa Izby.
Usytuowanie kontroli państwowej w systemie organów państwowych budziło
poważne zastrzeżenia. Obecność Prezesa NIK w składzie Rady Ministrów stwarzała
niebezpieczeństwo braku obiektywnej kontroli i w ogóle braku jej nad rządem. Ulegała
przy tym ograniczeniu kompetencja do kontroli naczelnych organów administracji
państwowej przez Izbę z urzędu. Kontrolę ministrów można było prowadzić jedynie za

Nb. 491
 § 44. Ewolucja kontroli państwowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej... 201

zgodą Prezesa Rady Ministrów i tylko w zakresie przez niego określonym. Natomiast
kontrola samego Prezesa Rady Ministrów, Rady Ministrów czy Prezydium Rządu, w
wyniku podporządkowania Prezesa NIK Prezesowi Rady Ministrów, w praktyce w
ogóle nie była możliwa, chociaż ustawa nie wykluczała jej przeprowadzenia na skutek
zlecenia Sejmu lub Rady Państwa.

§ 45. Najwyższa Izba Kontroli w świetle ustawy z 8.10.1980 r.

484 Uchwalona ustawa z 8.10.1980 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz.U. Nr 22, poz. 82 ze
zm.) była najstarszym w sferze systemu organów państwowych aktem normatywnym
zachowującym moc prawną w dobie transformacji ustrojowej.
W myśl unormowań ustawy z 8.10.1980 r. o zmianie Konstytucji i wspomnianej
ustawy o NIK (Dz.U. Nr 22, poz. 82) Izba podlegała Sejmowi oraz Radzie Państwa, a
od 1989 r. - tylko Sejmowi. Również Sejm za zgodą Senatu (od 1989 r.) powoływał i
odwoływał Prezesa NIK oraz przyjmował przedstawiane przez NIK coroczne
sprawozdania z jej działalności, jak również uwagi do sprawozdań Rady Ministrów z
wykonania narodowego planu społeczno- gospodarczego i analizę wykonania budżetu
państwa. Prezes NIK kierował jej działalnością i odpowiadał przed Sejmem za
sprawowanie swojego urzędu oraz za podległych mu pracowników, brał również udział
w posiedzeniach Sejmu i mógł uczestniczyć w posiedzeniach Rady Ministrów.
Wiceprezesów Izby powoływał i odwoływał Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa
Izby.

Nb. 483
§ 45. Najwyższa Izba Kontroli w świetle ustawy z 8.10.1980 r. 202
Jeśli chodzi o organizację wewnętrzną i zakres właściwości zarówno tery- 485
torialny, jak i rzeczowy oraz siedziby delegatur, to sprawy te normował statut NIK,
pierwotnie nadany uchwałą Rady Państwa z 17.12.1980 r. o nadanie statutu
Najwyższej Izbie Kontroli (M.P. z 1981 r. Nr 1, poz. 1 ze zm.), a następnie
zmieniony uchwałami przez Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa Izby. W myśl
statutu w skład Izby wchodziły:
1) Kolegium NIK,
2) zespoły i departamenty, 3 ) delegatury.
Zgodnie z art. 36 ust. 2 Konstytucji z 1952 r. NIK działała na zasadzie kole- 486
gialności. Kolegium Izby tworzyli:
1) Prezes NIK jako przewodniczący,
2) wiceprezesi Izby,
3) sekretarz,
4) członkowie powoływani i odwoływani przez Prezydium Sejmu na wniosek
Prezesa NIK.
Posiedzenia Kolegium zwoływał Prezes NIK z własnej inicjatywy lub na
wniosek co najmniej 1/3 członków Kolegium, on też ustalał porządek dzienny
posiedzeń. Uchwały zapadały zwykłą większością głosów w głosowaniu jawnym, w
obecności co najmniej połowy składu. Przy równej liczbie głosów rozstrzygał głos
przewodniczącego. Osoby zaproszone do udziału w posiedzeniu spoza Kolegium nie
brały udziału w głosowaniu. Kolegium było nie tylko organem
opiniotwórczo-doradczym, ale również decydującym we wszystkich sprawach
związanych z funkcjonowaniem Izby. Wyrażało ono opinię w kwestii mianowania i
zwalniania dyrektorów jednostek organizacyjnych Izby przez jej Prezesa. Osoby
wchodzące w skład Kolegium były w sprawowaniu swych funkcji niezawisłe i
mogły zgłaszać do protokołu zdania odrębne w sprawach podejmowanych uchwał.
W skład NIK wchodziło też 12 zespołów: 487
1) Administracji Publicznej,
2) Finansów i Budżetu,
3) Edukacji, Nauki i Kultury,
4) Handlu Zagranicznego i Służby Zagranicznej,
5) Obrony Narodowej i Spraw Wewnętrznych,
6) Ochrony Środowiska i Gospodarki Przestrzennej,
7) Państwowego Przemysłu i Handlu,
8) Pracy, Spraw Socjalnych i Zdrowia,
9) Przekształceń Własnościowych,
10) Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej,
11) Spółdzielczości,
12) Transportu, Żeglugi i Łączności.

Nb. 485-487
 § 46. Najwyższa Izba Kontroli w obowiązującym stanie prawnym 203
Poszczególne zespoły kontrolowały działalność naczelnych i centralnych organów
administracji państwowej, jak również centralnych organizacji i związków
spółdzielczych oraz naczelnych organów organizacji społecznych, a także
programowały, organizowały i koordynowały kontrolę zarówno o zasięgu mię-
dzyresortowym, jak też resortowym lub branżowym. W skład zespołu mogły wchodzić
grupy terenowe z siedzibą przy delegaturze NIK, obejmujące swym zakresem działania
jednostki utworzonej według planu centralnego na terenie kilku województw. Grupy
terenowe współpracowały z kierownictwem delegatury Izby, przy której miały swoją
siedzibę oraz z odpowiednimi terenowymi organami administracji państwowej.
488 Obsługę administracyjną, finansową i socjalną Izby sprawowały departamenty.
Jednostki organizacyjne w terenie stanowiły delegatury - było ich 17 (Białystok,
Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kielce, Koszalin, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn,
Opole, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warszawa, Wrocław, Zielona Góra). Delegatury
kontrolowały w terenie działalność organów administracji państwowej oraz podległe
im przedsiębiorstwa, zakłady, urzędy i instytucje.
489 Zgodnie z brzmieniem art. l d.NIKU podstawowym zadaniem NIK była kontrola
działalności naczelnych, centralnych i terenowych organów administracji państwowej.
W celu wykonania wspomnianych zadań Izba kontrolowała działalność:
1) zjednoczeń, przedsiębiorstw i zakładów, urzędów i instytucji państwowych,
2) organizacji i związków spółdzielczych w zakresie realizacji zadań zleconych przez
państwo i prawidłowości gospodarowania mieniem społecznym,
3) organizacji społecznych - w zakresie zadań zleconych przez państwo, korzystania z
pomocy państwa lub dysponowania funduszami pochodzącymi z czynów i wpłat
społecznych,
4) jednostek gospodarki nieuspołecznionej - w zakresie dostaw, robót i usług na rzecz
jednostek gospodarki uspołecznionej oraz w zakresie wywiązywania się z
obowiązków finansowych na rzecz państwa.
Realizując powyższe zadania, NIK badała działalność gospodarczą, finansową i
organizacyjno-administracyjną kontrolowanych jednostek pod względem legalności,
gospodarności, celowości i rzetelności, a w szczególności poprzez wykonywanie przez
nie:
1) zadań wynikających z narodowych planów społeczno-gospodarczych i budżetu
państwa,
2) ustaw i wydanych na ich podstawie aktów normatywnych,
3) uchwał Sejmu określających podstawowe kierunki społeczno-gospodarczej
działalności państwa.
Najwyższa Izba Kontroli podejmowała kontrolę na zlecenie, na podstawie
okresowych planów pracy oraz z własnej inicjatywy. Zlecenie przeprowadzenia

Nb. 490
 204 Rozdział XI. Najwyższa Izba Kontroli

kontroli Izba mogła otrzymać od Sejmu, Prezydenta (od 1989 r.), jak też na wniosek
Prezesa Rady Ministrów.
W związku z wykonywaną kontrolą przedstawiciele NIK mieli prawo do wstępu do
pomieszczeń i innych obiektów jednostek kontrolowanych, wglądu do rejestrów,
planów, sprawozdań oraz innych aktów i dokumentów znajdujących się w jednostce
kontrolowanej i związanych z jej działalnością, zabezpieczenia dokumentów (i innych
dowodów), dokonywania przesłuchań przy zastosowaniu przepisów Kodeksu
postępowania administracyjnego, powoływania biegłych do uczestnictwa w pracach
kontrolnych oraz zwoływania narad z pracownikami kontrolowanej jednostki.
W wypadku stwierdzenia nadużyć, bezpośrednio grożącego niebezpieczeństwa, a
także niegospodarności, marnotrawstwa lub niedbalstwa przedstawiciele Izby
przeprowadzaj ący kontrolę mieli prawo wydawać doraźne zarządzenia w celu
usunięcia nieprawidłowości i zapobieżenia niebezpieczeństwu lub szkodzie. W innych
przypadkach mogli wydać kierownikowi jednostki kontrolowanej pisemne zalecenie
usunięcia stwierdzonych uchybień i nieprawidłowości, występować do właściwych
jednostek nadrzędnych o podjęcie odpowiednich decyzji lub zasięgać dodatkowych
informacji w innych jednostkach organizacyjnych oraz żądać wyjaśnień od
pracowników tych jednostek.
W razie ujawnienia przestępstwa lub wykroczenia NIK przekazywała sprawę
organowi powołanemu do ścigania przestępstw lub wykroczeń i w miarę potrzeby
zawiadamiała o tym organ nadrzędny jednostki kontrolowanej.

§ 46. Najwyższa Izba Kontroli w obowiązującym stanie

prawnym

Nb. 476-477
 205 Rozdział XI. Najwyższa Izba Kontroli

nie tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 85, poz. 937 ze zm.), która weszła w życie 17.8.1995
r. Natomiast konstytucyjne podstawy organizacji i funkcjonowania NIK znalazły swoje
odzwierciedlenie w Rozdziale IX Konstytucji RP - Organy kontroli państwowej i
ochrony prawa. Poza tym w ustawie zasadniczej możemy znaleźć jeszcze kilka innych
przepisów odnoszących się do konkretnych przejawów działalności NIK.
Zgodnie z literą art. 202 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 1 ust. 1 NIKU, NIK jest
naczelnym organem kontroli państwowej podlegającym Sejmowi. Należy zgodzić się z
A. Kuligiem i B. Nalezińskim 63 , że do określenia pozycji ustrojowej tego organu
konieczne jest podkreślenie obu tych aspektów. Najwyższa Izba Kontroli jest więc
instytucją niezależną od innych (poza Sejmem) organów państwowych, a jej podległość
w stosunku do izby niższej nie posiada charakteru organizacyjnego ani też
hierarchicznego. Ustawodawca czyni bowiem z NIK organ zajmujący najwyższą,
„naczelną" pozycję w całym systemie organów i instytucji realizujących kompetencje
kontrolne w państwie. Konsekwencją tej zasady będą postanowienia ustawowe
nakładające na inne organy kontroli, rewizji i inspekcji - działające w administracji
rządowej i samorządzie terytorialnym - obowiązek współdziałania z Izbą, co ma m.in.
obejmować wykorzystywanie przez NIK wyników kontroli prowadzonych przez inne
organy, przeprowadzanie kontroli wspólnych, jak również zlecanie tym organom przez
Izbę dokonywania kontroli doraźnych. Jednocześnie NIK jest organem
podporządkowanym Sejmowi, co zostało wyraźnie wyrażone w organizacyjnych i
funkcjonalnych formach powiązania Izby z parlamentem. Tak więc powyższa zasada
jest czynnikiem implikującym realizację powierzonych NIK kompetencji kontrolnych,
służących wzmocnieniu skuteczności kontroli parlamentarnej, jak również stanowi
pewną przesłankę uzasadniającą i legitymującą zakres i kryteria działań kontrolnych
Izby. Bez posiadania fachowych i obiektywnych analiz Izby skuteczność realizowania
kompetencji kontrolnych przez Sejm, jego komisje lub indywidualnie działających
posłów byłaby najprawdopodobniej mierna.
0 ile akty normatywne wyraźnie określają relacje NIK z Sejmem, o tyle ani
Konstytucja RP, ani ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli nie zajmują się tą kwestią w
odniesieniu NIK do Senatu.

63 Pozycja ustrojowa Najwyższej Izby Kontroli

Transformacja polityczno-ustrojowa postawiła pod znakiem zapytania NIK 490 w
kształcie nadanym jej przez ustawę z 1980 r. Inicjatywa zmian miała na celu dostosowanie
tej instytucji do nowych norm w systemie prawa, zwłaszcza dotyczących sposobu
zarządzania mieniem państwowym oraz tworzenia samo rządu terytorialnego. Stąd też
wynikła potrzeba uchwalenia nowej ustawy o NIK - co nastąpiło 23.12.1994 r. (Dz.U. z 1995
r. Nr 13, poz. 59, obec-

Nb. 491
 206 Rozdział XI. Najwyższa Izba Kontroli
II. Kryteria i zakres kontroli

491 Jedną z podstawowych przesłanek zobiektyzowania kontroli jest ścisłe i jednoznaczne

określenie kryteriów, według których jest ona prowadzona.
W przypadku kontroli realizowanej przez NIK kryteria kontroli zostały określone
bezpośrednio w art. 203 Konstytucji. Regulacja ta nie ogranicza się tylko do
ogólnego wyliczenia wszystkich kryteriów uwzględnianych w czynnościach
kontrolnych, lecz przypisuje poszczególne kryteria do odpowiednich zakresów
kontroli realizowanych przez NIK.
Sformułowane kryteria w Konstytucji RP przedstawiają się następująco:
1) legalność - sprawdzenie, czy działalność jednostki kontrolowanej posiada
podstawę prawną i jest zgodna z obowiązującym prawem,
2) gospodarność - rozpatrywana w teorii kontroli dwutorowo; z jednej strony
oznacza sprawdzenie, czy nakłady poniesione w trakcie działania jednostki
kontrolowanej przyniosły możliwie maksymalne efekty, z drugiej strony polegać
może na osiągnięciu celu przy jak najmniejszych kosztach poszczególnych
przedsięwzięć i przy równoczesnej dbałości o ich jakość,
3) celowość - rozpatrywana dwuwariantowo; można wyróżnić celowość przed-
miotową, rozumianą jako sprawdzenie, czy działania jednostki kontrolowanej
prowadzą do osiągnięcia zamierzonego celu, oraz celowość metodyczną,
polegającą na trafności wyboru sposobu realizacji zamierzonego celu;
4) rzetelność, czyli sprawdzenie zgodności podejmowanych działań z wyma-
ganiami wiedzy i techniki oraz zasadami dobrej wiary.
Podstawowy zakres kontroli NIK, zawarty w art. 203 Konstytucji RP, obej- 492 muje
kontrolę działalności:
administracji rządowej,
Narodowego Banku Polskiego,
państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych,
organów samorządu terytorialnego,
komunalnych osób prawnych,
innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w
jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz
wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa. Najwyższa Izba
Kontroli może także kontrolować pod względem legalności
i gospodarności działalność jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych
wykonujących zadania z zakresu funkcjonowania systemów gwarantowania
środków pieniężnych i udzielania pomocy podmiotom objętym systemem
gwarantowania, o których mowa w przepisach ustawy z 14.12.1994 r. o Bankowym
Funduszu Gwarancyjnym (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 84, poz. 711 ze zm.) w

Nb. 476-477
 § 46. Najwyższa Izba Kontroli w obowiązującym stanie prawnym 207
zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe albo komunalne
oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.
Państwowe osoby prawne to jednostki, do których należy wyłącznie mienie
państwowe w rozumieniu art. 44 KC (np. szkoły wyższe, przedsiębiorstwa). Natomiast
inne państwowe jednostki organizacyjne to jednostki nieposiada- jące osobowości
prawnej, a prowadzące gospodarkę finansową na zasadach określonych w ustawie z
27.8.2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240) jako państwowe
jednostki budżetowe.
W wypadku organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego,
państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych
przedmiotem zainteresowania NIK powinien być zasadniczo całokształt ich
działalności, co w konsekwencji oznacza, że kontrola powinna być przeprowadzona w
oparciu o kryteria legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
493 Inaczej dzieje się podczas kontroli Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu,
Kancelarii Senatu, Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich,
Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych
Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko
Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyższego, Naczelnego
Sądu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy - w tym wypadku NIK
kontroluje jedynie wykonanie budżetu państwa oraz gospodarkę finansową i
majątkową, nie zajmując się innymi aspektami ich działalności. Natomiast kontrola w
szerszym zakresie, w takim jak w przypadku pierwszej grupy, jest możliwa jedynie na
zlecenie Sejmu, w przypadku Kancelarii Prezydenta - także na wniosek Prezydenta, a
w przypadku Kancelarii Senatu - także na wniosek Senatu.
494 W sytuacji gdy kontroli podlegaj ą organy samorządu terytorialnego, komunalne osoby
prawne i inne komunalne jednostki organizacyjne - kontrola całokształtu ich
działalności będzie się opierać na kryteriach legalności, gospodarności i rzetelności.
Natomiast w razie kontroli jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w
takim zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub
komunalne oraz wywiązuj ą się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa, NIK bada
wyłącznie legalność i gospodarność.
495 Jak można zauważyć, kontrolą NIK objęty został bardzo szeroki zakres podmiotów. Za
przyjęciem tak szerokiego zakresu kontroli zdaniem T. Górzyńskiej 64 „przemawia
uznanie NIK za instytucję związaną («podległą») z parlamentem, badającą wykonanie
budżetu, ale też innych ustaw, regulujących finansową, gospodarczą i administracyjną

64
T. Górzyńska, Najwyższa Izba Kontroli, [w:] M. Kruk (red.), Jaka Konstytucja? Analiza
projektów Konstytucji RP zgłoszonych Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego w 1993
roku, Warszawa 1994, s. 87.

Nb. 490
 208 Rozdział XI. Najwyższa Izba Kontroli

działalność określonych ustawą jednostek. NIK dostarczając materiału informacyjnego

parlamentowi [...] umożliwia podejmowanie inicjatyw [...] zmierzających do
uregulowania stosunków społecznych, gospodarczych administracyjnych w państwie".

III. Organizacja
Zgodnie z art. 205 ust. l Konstytucji RP Prezes NIK powoływany jest przez 496
Sejm za zgodą Senatu na sześcioletnią kadencję, z możliwością jednokrotnego
ponownego wyboru. Prawo zgłoszenia kandydata na to stanowisko posiadają:
Marszałek Sejmu i grupa co najmniej 35 posłów. Do powołania na stanowisko
Prezesa konieczne jest uzyskanie poparcia bezwzględnej większości głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwałę o wyrażeniu
zgody na powołanie nowego prezesa Senat powinien podjąć w ciągu miesiąca od
dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały w tym terminie oznacza
wyrażenie zgody przez Senat, z tym że odmowa akceptacji na powołanie kandydata
wskazanego przez Sejm oznaczać będzie konieczność ponowienia procedury w
stosunku do innej zgłoszonej osoby. Jeśli Senat odmówi wyrażenia zgody, Sejm
powołuje na stanowisko Prezesa NIK inną osobę.
Prezes NIK kieruje Izbą oraz odpowiada przed Sejmem za jej działalność, bierze
ponadto udział w posiedzeniach Sejmu. On również wnioskuje o powołanie lub
odwołanie wiceprezesów Izby, w liczbie od 2 do 4, jak też powołuje i odwołuje za
zgodą Marszałka Sejmu dyrektora generalnego NIK.
Prezes NIK nie może zajmować innego stanowiska, z wyj ątkiem stanowiska
profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Nie może
również należeć do partii politycznej, związku zawodowego, ani prowadzić
działalności politycznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu (nie może
piastować mandatu parlamentarnego). Na status prawny Prezesa składa się również
posiadanie przez niego przywileju formalnego immunitetu, o uchyleniu którego
decyduje Sejm.
Kadencja Prezesa NIK wygasa w razie:
1) jego śmierci,
2) orzeczenia przez Trybunał Stanu utraty zajmowanego stanowiska,
3) odwołania przez Sejm, jeżeli:
a) zrzekł się on stanowiska,
b) w przypadku trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków na skutek
choroby,
c) został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwa,
d) złożył on niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone
prawomocnym orzeczeniem sądu,

Nb. 476-477
 § 46. Najwyższa Izba Kontroli w obowiązującym stanie prawnym 209
e) Trybunał Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zajmowania kierowniczych
stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w
organach państwowych. Tak więc, wcześniejsze wygaśnięcie kadencji jest uzależnione
od woli zainteresowanego, przyczyn losowych albo wynika z orzeczeń niezawisłych
organów spełniających władzę sądowniczą. W ostatnim przypadku Sejm jest zo-
bowiązany odwołać Prezesa NIK nie tylko na podstawie orzeczenia Trybunału Stanu,
ale także prawomocnego wyroku sądu, skazującego go za popełnienie przestępstwa,
również z winy nieumyślnej, bowiem Prezes NIK, kierujący naczelnym organem
kontroli państwowej, powinien się cieszyć nieposzlakowaną opinią. Z tego powodu
każde naruszenie prawa, potwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu, wyklucza go z
pełnienia tej funkcji.
497 Organizację wewnętrzną NIK, terytorialny i rzeczowy zakres właściwości oraz
siedziby delegatur określa statut Izby, nadany przez Prezydium Sejmu na wniosek
Prezesa Izby. Stosowna uchwała została wydana przez ten organ 29.8.1995 r., a statut
ogłoszono w formie załącznika do uchwały (M.P. Nr 45, poz. 510).
W skład NIK wchodzą:
1) Kolegium NIK,
2) departamenty, 3 ) delegatury.
498 W składzie Kolegium znajdują się: Prezes Izby jako Przewodniczący, wiceprezesi i
dyrektor generalny NIK oraz 14 członków, których powołuje Marszałek Sejmu na
wniosek Prezesa Izby. Wśród nich znajduje się:
1) 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych,
2) 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK lub doradców Prezesa Izby, spośród
których prezes wyznacza sekretarza Kolegium.
Osoby wchodzące w skład Kolegium Izby są w sprawowaniu swych funkcji
niezawisłe i mogą w sprawie podejmowanych uchwał zgłaszać do protokołu zdania
odrębne. Kadencja członków Kolegium trwa 3 lata i liczy się od dnia powołania,
natomiast kadencja wygasa w wypadku śmierci członka lub jego odwołania. Członka
Kolegium odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek prezesa, jeżeli:
1) zrzekł się on funkcji,
2) przestał zajmować stanowisko dyrektora jednostki organizacyjnej Izby lub doradcy
Prezesa,
3) nie uczestniczył w posiedzeniach Kolegium Izby przez okres przekraczający 1 rok,
4) został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo z winy
umyślnej.
Zgodnie z art. 23 NIKU na kompetencje Kolegium Izby składają się trzy grupy
uprawnień, różniące się swym charakterem prawnym. Są to:

Nb. 490
210 Rozdział XI. Najwyższa Izba Kontroli

1) uprawnienia zatwierdzające - polegają na zatwierdzaniu analizy wykonania

budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz rocznego sprawozdania z
działalności Izby;
2) uprawnienia stanowiące - polegają na uchwalaniu opinii w przedmiocie
absolutorium dla Rady Ministrów, wniosków w sprawie rozpatrzenia przez Sejm
określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących
zadania publiczne, wystąpień zawierających wynikające z kontroli zarzuty
dotyczące działalności osób wchodzących w skład Rady Ministrów, kierujących
urzędami centralnymi, Prezesa NBP i innych osób kieruj ących jednostkami
pomocniczymi centralnych organów państwowych oraz projektów statutu Izby,
budżetu Izby i okresowych planów pracy Izby;
3) uprawnienia opiniotwórcze - przedmiotem ich są programy kontroli i in-
formacje o wynikach szczególnie ważnych kontroli, przekazane przez Prezesa Izby
oraz inne sprawy wniesione przez prezesa albo przedstawione przez co najmniej
1/3 członków Kolegium Izby.
W skład NIK wchodzi 20 departamentów (13 kontrolnych i 7 administra- 499
cyjnych). Departamenty kontrolne przeprowadzają postępowanie kontrolne w
naczelnych i centralnych organach państwowych w zakresie swej właściwości
rzeczowej, a w uzasadnionych wypadkach mogą, w porozumieniu z właściwą te-
rytorialnie delegaturą, przeprowadzić postępowanie kontrolne w organach i jed-
nostkach terenowych. Uchwała wymienia następujące departamenty kontrolne:
1) Administracji Publicznej,
2) Budżetu Państwa,
3) Edukacji, Nauki i Kultury,
4) Finansów i Bankowości,
5) Gospodarki i Integracji Europejskiej,
6) Kontroli Doraźnych,
7) Obrony Narodowej i Bezpieczeństwa Państwa,
8) Ochrony Środowiska i Budownictwa,
9) Pracy i Spraw Socjalnych,
10) Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej,
11) Skarbu Państwa i Prywatyzacji,
12) Transportu, Gospodarki Morskiej i Łączności,
13) Zdrowia i Kultury Fizycznej.
Departamentami administracyjnymi albo inaczej - jednostkami organi-
zacyjnymi Izby, wykonującymi w szczególności zadania w zakresie organizacji i
obsługi jej funkcjonowania, są departamenty:
1) Gospodarczy,
2) Informacji i Analiz Systemowych,

Nb. 476-477
 § 46. Najwyższa Izba Kontroli w obowiązującym stanie prawnym 211
3) Kadr i Szkolenia,
4) Organizacyjny,
5) Planowania i Koordynacji,
6) Prawny,
7) Rachunkowości.
Departamenty administracyjne mogą w granicach określonych przez Prezesa NIK
uczestniczyć w postępowaniu kontrolnym, w szczególności wykonywać zadania w
zakresie przygotowania kontroli, rozpatrywania zastrzeżeń oraz przygotowywania
informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli i innych opracowań pokontrolnych.
W terenie jednostkami organizacyjnymi Izby są jej delegatury, w liczbie 17,
mające siedziby w miastach wojewódzkich posiadających ten status przed
wejściem w życie ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa,
tzn. przed 1.6.1975 r. (są to te same miejscowości, które pełniły funkcje delegatur na
podstawie uchwały Rady Państwa z 17.12.1980 r.). Właściwość terytorialna delegatur
rozciąga się również na obszar dawnych województw. Tak więc delegatury są
terenowymi organami kontroli państwowej
0 właściwości rzeczowej porównywalnej do departamentów NIK (kontrolne
1 administracyjne). W uzasadnionych wypadkach mogą, w porozumieniu z właś-
ciwym rzeczowo departamentem, przeprowadzić postępowanie kontrolne w na-
czelnych i centralnych organach państwowych. Prezes Izby może powierzyć
delegaturze wykonywanie zadań jednostki koordynującej kontrole.
501 Na zakończenie omawiania organizacji NIK należy poświęcić kilka uwag statusowi
kontrolerów. Artykuł 66 ust. 2 NIKU wyróżnia następujących pracowników
nadzorujących czynności kontrolne:
1) dyrektorów jednostek organizacyjnych,
2) wicedyrektorów jednostek organizacyjnych,
3) doradców Prezesa NIK,
4) doradców prawnych, ekonomicznych i technicznych.
Do grupy tej można zaliczyć również pracowników wykonujących czynności
kontrolne, takich jak:
1) głównych specjalistów kontroli państwowej,
2) specjalistów kontroli państwowej,
3) starszych inspektorów kontroli państwowej,
4) inspektorów kontroli państwowej,
5) młodszych inspektorów kontroli państwowej.
Stosunek pracy z pracownikiem nadzorującym lub wykonującym czynności kontrolne
nawiązuje się na podstawie mianowania, poprzedzonego umową o pracę na czas dłuższy niż
3 lata. Pracowników nadzorujących lub wykonujących czynności kontrolne mianuje i
rozwiązuje z nimi stosunek pracy Prezes NIK. Mianowanie jest uzależnione od aplikacji

Nb. 490
 212 Rozdział XI. Najwyższa Izba Kontroli

kontrolerskiej, zakończonej złożeniem egzaminu z wynikiem pozytywnym przed komisją

egzaminacyjną powołaną przez Prezesa NIK.
Artykuł 67 NIKU określa minimalne wymagania kwalifikacyjne stawiane kandydatom
na pracowników nadzorujących lub wykonujących czynności kontrolne. Takim
pracownikiem może być osoba, która:
1) ma obywatelstwo polskie (nie stanowi przeszkody do zatrudnienia posiadanie przez
kandydata - oprócz obywatelstwa polskiego - także obywatelstwa innego państwa),
2) ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych (jest
to osoba, która ukończyła 18. rok życia i nie została ubezwłasnowolniona
prawomocnym orzeczeniem sądu i dla której nie ustanowiono tzw. doradcy
tymczasowego w toku postępowania przed sądem o ubezwłasnowolnienie),
3) nie była karana za przestępstwo popełnione z winy umyślnej,
4) ma wyższe wykształcenie (rodzaj wykształcenia nie ma w zasadzie znaczenia),
5) jej stan zdrowia pozwala na zatrudnienie na określonym stanowisku (powinien być
stwierdzony orzeczeniem lekarskim).
Na stanowisko pracownika nadzorującego lub wykonującego czynności kontrolne może
zostać przeniesiony członek korpusu służby cywilnej w rozumieniu ustawy z 21.11.2008 r. o
służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505 ze zm.) w drodze porozumienia pracodawców.
Natomiast do obowiązków pracownika nadzorującego lub wykonującego czynności
kontrolne należy w szczególności:
1) należyte, bezstronne i terminowe wykonywanie zadań;
2) obiektywne ustalanie i rzetelne dokumentowanie wyników kontroli;
3) przestrzeganie tajemnicy ustawowo chronionej - jest to informacja, której ujawnienie
osobom nieupoważnionym mogłoby szkodzić interesowi publicznemu albo prywatnemu
i do której dostęp jest z tego powodu ograniczony przez ustawę, a wyjawienie osobom
niepowołanym - zabronione pod groźbą sankcji prawnych. Obecnie występuje w
naszym prawie wiele rodzajów tajemnic ustawowo chronionych, a w szczególności są to
tajemnice: państwowa, służbowa, przedsiębiorstwa, bankowa, skarbowa,
ubezpieczeniowa, giełdowa, statystyczna, zawodowe (np. lekarska, adwokacka,
notarialna);
4) godne zachowanie się w służbie i poza służbą (bezwzględna uczciwość,
przestrzeganie norm obyczajowych dotyczących wysławiania się, ubioru; całkowite
powstrzymywanie się od spożywania alkoholu w czasie i w miejscu pracy oraz
umiar w spożywaniu alkoholu poza czasem i miejscem pracy; takt i kultura oraz
powściągliwość w stosunkach towarzyskich);
5) stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych.
Pracownik nadzoruj ący lub wykonujący czynności kontrolne nie może być
członkiem partii politycznej ani prowadzić działalności politycznej. Pracownikowi
takiemu, ubiegającemu się o mandat posła lub senatora, udziela się urlopu bezpłatnego

Nb. 476-477
 § 46. Najwyższa Izba Kontroli w obowiązującym stanie prawnym 213
na czas kampanii wyborczej, a w wypadku uzyskania mandatu - na czas jego
wykonywania.

IV. Postępowanie kontrolne

502 Postępowanie kontrolne ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności

jednostek poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonanie oceny
kontrolowanej działalności według kryteriów ustawowych. W ustawie o NIK
znajdujemy zasady postępowania kontrolnego, są to:
1) zasada prawdy materialnej, zgodnie z którą osoba kontrolująca powinna dążyć do
dokonania ustaleń zgodnych z rzeczywistym stanem rzeczy,
2) zasada kontradyktoryjności - umożliwia w postępowaniu kontrolnym aktywny
udział zainteresowanym kontrolą, a więc składanie wyjaśnień, zgłaszanie
zastrzeżeń do ustaleń kontroli,
3) zasada pisemności, wymaga, by czynności kontrolne zostały utrwalone na piśmie,
4) zasada sprawności, sprowadzająca się do wymogu terminowego wykonania
czynności kontroli, możliwie szybko i bez zbędnego nakładu pracy.
503 Czynności kontrolne przeprowadzają pracownicy NIK na podstawie legitymacji
służbowej i imiennego upoważnienia określającego jednostkę kontrolowaną i podstawę
prawną do podjęcia kontroli. Upoważnienie takie do przeprowadzenia kontroli wydaj ą:
1) Prezes NIK,
2) wiceprezesi NIK,
3) dyrektorzy i wicedyrektorzy jednostek organizacyjnych NIK.
Kontrolę spraw lub dokumentów zakwalifikowanych jako tajne specjalnego
znaczenia przeprowadza się na podstawie legitymacji służbowej i odrębnego
upoważnienia wydanego przez Prezesa NIK. Ustawa przewiduje instytucję wyłączenia
kontrolera na jego wniosek lub z urzędu, jeżeli wyniki kontroli mogłyby oddziaływać
na jego prawa lub obowiązki lub na prawa i obowiązki jego małżonka albo osoby
pozostającej z nim faktycznie we wspólnym pożyciu, krewnych i powinowatych do
drugiego stopnia bądź osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub
kurateli. Powody wyłączenia kontrolera trwaj ą także po ustaniu małżeństwa,
przysposobienia, opieki lub kurateli. W związku z wykonywaną kontrolą
przedstawiciele NIK mają prawo do:
1) swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolowanych,
2) wglądu do wszelkich dokumentów związanych z działalnością jednostek
kontrolowanych, pobierania oraz zabezpieczania dokumentów i innych materiałów
dowodowych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej,
3) przeprowadzania oględzin obiektów, składników majątkowych i przebiegu określonych
czynności,

Nb. 490
 214 Rozdział XI. Najwyższa Izba Kontroli

4) wzywania i przesłuchiwania świadków,

5) żądania od pracowników jednostek kontrolowanych udzielania ustnych i pisemnych
wyjaśnień,
6) zasięgania w związku z przeprowadzaną kontrolą informacji w jednostkach
niekontrolowanych oraz żądania wyjaśnień od pracowników tych jednostek,
7) korzystania z usług biegłych i specjalistów,
8) zwoływania narad z pracownikami jednostek kontrolowanych w związku z
przeprowadzaną kontrolą, a także uczestniczenia w posiedzeniach kierownictwa i
kolegiów oraz naradach organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego.
Na podstawie powyższych uprawnień kontroler ustala stan faktyczny w zakresie
jednostki kontrolowanej, a następnie przedstawia wyniki w protokole kontroli. Protokół
kontroli zawiera opis stanu faktycznego stwierdzonego w toku kontroli działalności
jednostki kontrolowanej, w tym ustalonych nieprawidłowości, z uwzględnieniem przyczyn
powstania, zakresu i skutków tych nieprawidłowości oraz osób za nie odpowiedzialnych.
Protokół kontroli podpisuj ą kontroler i kierownik jednostki kontrolowanej, a w razie jego
nieobecności - osoba pełniąca jego obowiązki. Przed podpisaniem protokołu kierownik
jednostki kontrolowanej może w terminie 14 dni od jego otrzymania zgłosić zastrzeżenia,
które są następnie rozpatrywane przez komisję odwoławczą w składzie dyrektora właściwej
jednostki organizacyjnej NIK i wyznaczonych przez niego dwóch pracowników nadzoruj
ących czynności kontrolne. Uchwała podjęta przez komisję i zatwierdzona przez Prezesa
NIK jest ostateczna. W wypadku odmowy zatwierdzenia uchwały Prezes NIK powołuje w
celu ostatecznego rozpatrzenia zastrzeżeń komisję rozstrzygającą, w składzie 3 pracowni-
ków nadzoruj ących czynności kontrolne, wyznaczaj ąc jej przewodniczącego.
Ostatnie stadium postępowania kontrolnego stanowi realizacja wyników kontroli.
Wyrazem tego jest wystąpienie pokontrolne, które NIK przekazuje kierownikowi
jednostki kontrolowanej, a w razie potrzeby także kierownikowi jednostki nadrzędnej
oraz właściwym organom państwowym lub samorządowym. Wystąpienie pokontrolne
zawiera oceny kontrolowanej działalności, wynikające z ustaleń opisanych w protokole
kontroli, a w wypadku stwierdzenia nieprawidłowości - także uwagi i wnioski w
sprawie ich usunięcia.
W wystąpieniu pokontrolnym może być także zawarta ocena wskazująca na
niezasadność zajmowania stanowiska lub pełnienia funkcji przez osobę odpo-
wiedzialną za stwierdzone nieprawidłowości w państwowych jednostkach orga-
nizacyjnych. Ocena taka może stanowić podstawę do wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego, rozwiązania stosunku pracy z winy pracownika bez wypowiedzenia
albo odwołania go z zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji.
Wobec wystąpienia pokontrolnego kierownik jednostki kontrolowanej lub organ,
któremu przekazano wystąpienie pokontrolne, może w terminie 7 dni od dnia jego
otrzymania zgłosić umotywowane zastrzeżenia w sprawie zawartych w nim ocen, uwag

Nb. 476-477
 § 46. Najwyższa Izba Kontroli w obowiązującym stanie prawnym 215
i wniosków, które rozpatrywane są analogicznie do trybu kwestionowania protokołu
kontroli. Kiedy wystąpienie pokontrolne przekazywane jest przez Prezesa NIK,
wówczas zastrzeżenia zgłasza się do Kolegium NIK, które podejmuje ostateczną
uchwałę w ich sprawie.
Kierownik jednostki kontrolowanej lub organ, któremu przekazano wystąpienie
pokontrolne, jest obowiązany w terminie określonym w wystąpieniu, ale nie krótszym
niż 14 dni, poinformować NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków
oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań. Wystąpienie
pokontrolne nie posiada mocy wiążącej. Zdaniem J. Galstera65 wzmocnieniu pozycji
kontrolowanego w postępowaniu kontrolnym nie towarzyszy wzrost uprawnień
kontrolerów, a wprost przeciwnie - można zaobserwować regres władczych
oddziaływań NIK.
W wypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia NIK
zawiadamia organ powołany do ścigania przestępstw lub wykroczeń oraz informuje o
tym kierownika jednostki kontrolowanej lub kierownika jednostki nadrzędnej oraz
właściwy organ państwowy lub samorządowy.
Protokoły kontroli i wystąpienie pokontrolne stanowią podstawę do opracowania
przez NIK informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli, przedkładanych
następnie Sejmowi, Prezydentowi RP i Prezesowi Rady Ministrów. Przed ich
przekazaniem Prezes NIK jest obowiązany przesłać je właściwym naczelnym i
centralnym organom państwowym (np. ministrom lub kierownikom urzędów
centralnych), które mogą przedstawić swoje stanowisko.
Prezes NIK ma ustawowy obowiązek wydania zarządzenia podlegającego 506
ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski",
określającego szczegółowo tryb czynności kontrolnych w ramach postępowania
kontrolnego.

65
J. Galster, Najwyższa Izba Kontroli, [w:] Z. Witkowski (red.), Prawo konstytucyjne, Toruń 2002,
s. 533.

Nb. 490
 Rozdział XII. Krajowa Rada Radiofonii
• rri i •••
i Telewizji

Lietaratura: J. Bafia, Prawo o wolności słowa, Warszawa 1988; C. Banasiński, R. Rittler, M.

Kolasiński, Prawo radiofonii i telewizji w Polsce. W świetle standardów europejskich, Warszawa 2001;
B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004; P. Czarny, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji,
[w:] Prawo konstytucyjne RP, P. Sarnecki (red.), Warszawa 2005; D. Dudek, Prawo konstytucyjne w
zarysie. Wybór źródeł, Lublin 2002; J. Galster, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, [w:] Prawo
konstytucyjne, Z. Witkowski (red.), Toruń 1998; J. Galster, W. Szyszkowski, Z. Wąsik, Z. Witkowski,
Prawo konstytucyjne, Toruń 1996; L. Gar- docki, Europejskie standardy wolności wypowiedzi a polskie
prawo karne, PiP 1993, z. 3; L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2005;
C. Mik, Wolność radia i telewizji w świetle Konwencji Europejskiej i prawa polskiego, PiP 1993, z. 10;
E. Mi- kos-Skuza, Bezpośrednia telewizja satelitarna, [w:] Działalność kosmiczna w świetle prawa
międzynarodowego, A. Wasilkowski (red.), Warszawa 1991; S. Patyra, Krajowa Rada Radiofonii i
Telewizji, [w:] Polskie prawo konstytucyjne, W. Skrzydło (red.), Lublin 2004; K. Pawłowicz, Status
prawny Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, MoP 1993, Nr 1; S. Piątek, Problemy ustawowej
regulacji radiofonii i telewizji, PiP 1990, z. 1; tenże, Ustawa o radiofonii i telewizji. Komentarz,
Warszawa 1993; tenże, Prawotwórcza działalność Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Prz. Sejm.
1994, Nr 2; M. Rakowski, Uwagi o ustawowej regulacji instytucji Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
PiP 1996, z. 10; J. Sobczak, Ustawa o radiofonii i telewizji. Komentarz, Poznań 1994; P. Winczorek,
Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000; L.
Wiśniewski, Wolność słowa i druku, SP 1986, Nr 3-4.

§ 47. Uwagi wstępne

507 Okres niemal czterdziestu pięciu lat PRL charakteryzował się w sensie formalnym
pozorną swobodą w zakresie wolności słowa, druku, zgromadzeń, wieców, pochodów i
manifestacji (art. 83 Konstytucji PRL). Urzeczywistnieniu tych wolności służyły
oddane do użytku społecznego środki w postaci zasobów papieru, gmachów
publicznych, środków łączności, w tym radia, później zaś telewizji. Praktyka jednak
daleka była od wzniosłych propagandowych deklaracji i zasadniczo oznaczała
monopolizacj ę środków masowego przekazu, narażonych jednocześnie na ingerencj ę
funkcjonującej w PRL cenzury prewencyjnej. Niewątpliwie ważnym wydarzeniem
było pojawienie się w latach 50.

Nb. 507
 § 47. Uwagi wstępne 223
XX w. nowej formy przekazu w postaci telewizji. Ostatecznie władze komunistyczne
objęły istniejące media kontrolą (monopolem), powołując do życia Komitet do Spraw
Radia i Telewizji, będący centralnym organem administracji państwowej. Powyższy
stan prawny utrzymał się do 1991 r., w którym znowelizowano Konstytucję,
pozbawiając ją art. 83 ust. 2.
Zachodzące przemiany ustrojowe w Polsce po 1989 r. nie pozostały bez 508
wpływu na środki masowego przekazu. Wyrazem tego było utworzenie przez Sejm
15.10.1992 r. KRRiT. W związku z tym wydarzeniem Konstytucja PRL otrzymała
nowy art. 36b, który m.in. stanowił, że KRRiT stoi na straży wolności słowa,
realizacji prawa obywateli do informacji oraz interesu społecznego w radiofonii i
telewizji. W pozostałych punktach Konstytucja PRL wskazała podmioty powołane
do kreowania składu personalnego KRRiT, jak również nadała jej charakter organu
wykonawczego, przyznając prawo do wydawania rozporządzeń i uchwał na
podstawie i w celu wykonania ustaw. Unormowanie pozostałych kwestii
dotyczących organizacji i sposobu działania KRRiT przekazane zostało ustawie z
29.12.1992 r. o radiofonii i telewizji (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 253, poz. 2531 ze
zm.). Przede wszystkim art. 63 KRRiTU zniósł poprzednią strukturę organizacyjną
państwowych środków masowego przekazu w postaci Komitetu ds. Radia i
Telewizji, który przez blisko 20 lat był zarówno centralnym organem administracji
państwowej (formalnie podległym rządowi, a nieformalnie Biurze Politycznemu KC
PZPR), jak i jedynym legalnym nadawcą programów.
Ustawa o radiofonii i telewizji była wielokrotnie nowelizowana. Uchwalenie
nowej Konstytucji z 1997 r. nie wprowadziło znaczących korekt w strukturze i
kompetencjach KRRiT. Przepisy jej dotyczące znalazły się w Rozdziale IX - Organy
kontroli państwowej i ochrony prawa, obok regulacji takich instytucji, jak Najwyższa
Izba Kontroli i Rzecznik Praw Obywatelskich. Takie umieszczenie KRRiT daje
podstawę stwierdzeniu, że ustawodawca zalicza KRRiT do grupy organów ochrony
przestrzegania prawa. Zupełnie niesłusznie można było dotychczas spotkać
stanowisko klasyfikujące KRRiT do struktur władzy wykonawczej jako
szczególnego rodzaju organ administracji państwowej. Za takim rozumowaniem
przemawiało po pierwsze, założenie, że działalność reglamentacyjna państwa w
zakresie radiofonii i telewizji posiada z istoty rzeczy charakter administracyjny. Po
drugie, jeśli chodzi o działalność prawotwórczą KRRiT, to zbliżona jest ona w swej
formie i wyłącznie wykonawczym charakterze do aktywności legislacyjnej Rady
Ministrów i członków rządu. Kolejnym argumentem było powierzenie KRRiT
wydawania rozstrzygnięć w sprawach indywidualnych, co należy do jednego z
podstawowych rozstrzygnięć zadań organów administracji.
509 Obowiązująca Konstytucja poświęca KRRiT trzy artykuły 213-215. W art. 213
stwierdza, iż KRRiT stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu

Nb. 508
 224 Rozdział XII. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
publicznego w radiofonii i telewizji. W ten sposób ustawodawca zawęził obszar objęty
ochroną KRRiT, używając pojęcia „interes publiczny", w miejsce dotychczasowego
sformułowania „interes społeczny". Otóż określeń tych nie można uznać za
synonimiczne, szczególnie uwzględniając fakt, iż art. 61 KRRiTU wyraźnie wskazuje,
że przez pojęcie „publiczna telewizja" należy rozumieć wyłącznie spółkę Telewizja
Polska S.A. i jej regionalne ośrodki oraz Telewizj ę Polonia, natomiast radiofonia
publiczna obejmuje jedynie spółkę Polskie Radio S.A. oraz spółki radiofonii
regionalnej. Zatem ochroną ze strony KRRiT objęte będą przede wszystkim te właśnie
podmioty, zaś stacje komercyjne zostały pozbawione jej, mimo że ich działalność
również urzeczywistnia szeroko pojmowany interes społeczny.
Z drugiej strony, rozpatruj ąc zasadniczy cel KRRiT można stwierdzić, że ma ona w
swej działalności czuwać nad przestrzeganiem praw i wolności jednostki, mających
podstawowe znaczenie w sferze masowego komunikowania się, tzn. wolności słowa i
prawa do informacji. Komunikowanie to posiada dwa główne aspekty: po pierwsze,
stwarza każdemu możliwość przekazywania pochodzących od niego wiadomości i idei
innym osobom, a po drugie - zapewnia odbiorcy informacji prawo swobodnego wyboru
ich źródła i zapewnia ich kształtowanie w drodze procesu społecznego, chronionego
przed ograniczeniami jego pluralizmu ze względów politycznych czy też kulturalnych.
Słusznie zatem konstatuje L. Garlicki, podkreślając, że współczesny kształt
radiofonii i telewizji spoczywa na czterech podstawowych założeniach:
1) zniesienia cenzury (art. 54 ust. 1 Konstytucji RP - zniesienie cenzury prewencyjnej
nie oznacza jednak, że środki społecznego przekazu nie powinny liczyć się z
negatywną reakcją na merytoryczną zawartość emitowanych programów; możliwa
jest bowiem ochrona następcza, zarówno cywilna, jak i karna, odnośnie do
naruszonych dóbr osobistych, tajemnicy państwowej lub wojskowej),
2) demonopolizacji, polegającej na równoległym funkcjonowaniu stacji państwowych
oraz nadawców prywatnych (pod warunkiem uzyskania koncesji),
3) zmiany charakteru stacji państwowych i przekształceniu ich w nadawców
publicznych zarówno politycznie, jak i organizacyjnie oddzielonych od aktualnej
większości parlamentarnej,
4) na powołaniu specjalnego organu konstytucyjnego (KRRiT), którego zasadniczym
zadaniem jest właściwe organizowanie całokształtu działalności mediów
elektronicznych.
§ 48. Kompetencje Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
Jak już zostało powiedziane KRRiT powołana została w szczególności ja- 510
ko organ stojący na straży wolności słowa, prawa do informacji, jak również
publicznego charakteru mediów. Artykuł 6 KRRiTU dodaje do powyższych zadań
jeszcze jeden istotny element, a mianowicie obowiązek ochrony samodzielności

Nb. 509
 § 48. Kompetencje Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji 225
nadawców oraz otwartego i pluralistycznego charakteru radiofonii i telewizji. Aby
w pełni zagwarantować wykonanie tych wszystkich zadań, ustawodawca wyposażył
KRRiT w szereg kompetencji, a mianowicie (art. 6 ust. 2 KRRiTU):
1) projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunków polityki
państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji,
2) określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia
działalności przez nadawców,
3) podejmowanie, w zakresie przewidzianym ustawą, rozstrzygnięć w sprawach
koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów,
4) uznawanie za nadawcę społecznego lub odbieranie tego przymiotu na wa-
runkach określonych w ustawie,
5) sprawowanie w granicach określonych ustawą kontroli działalności nadawców,
6) organizowanie badań i odbioru programów radiowych i telewizyjnych,
7) określanie opłat abonamentowych, opłat za udzielenie koncesji oraz wpis do
rejestru,
8) opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych,
dotyczących radiofonii i telewizji,
9) inicjowanie postępu naukowo-technicznego i kształcenia kadr w dziedzinie
radiofonii i telewizji,
10) organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą w dziedzinie radiofonii i
telewizji,
11) współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw
autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów
radiowych i telewizyjnych.
Po szczegółowym przeanalizowaniu kompetencji można wyróżnić za P. Czar- 511
nym66 sześć podstawowych funkcji KRRiT, a mianowicie:
a) prawodawczą,
b) koncesyjną,
c) kreacyjną,

66
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, [w:] P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne RP,
Warszawa 2005, s. 381.

Nb. 510-511
 226 Rozdział XII. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
d) kontrolną,
e) opiniodawczo-programującą
f) finansową.
512 Konstytucja RP upoważnia KRRiT w art. 213 ust. 2 do wydawania rozporządzeń. Jest
to funkcja niesamoistna o charakterze wykonawczym, przyznana KRRiT w celu
wykonania szczegółowego upoważnienia ustawowego. Ogólnie rzecz ujmując,
udzielone pełnomocnictwa są zwykle bardzo szerokie i wkraczają w niektórych
dziedzinach niemal bezpośrednio w materię ustawową. Przykładem upoważnienia
blankietowego może być delegacja do określenia trybu postępowania w sprawach
związanych z ustawowo zagwarantowanym uprawnieniem partii politycznych i innych
organizacji społecznych do przedstawiania stanowiska w sprawach publicznych. W
tym wypadku całą odpowiedzialność takiej regulacji oddano KRRiT (art. 23 KRRiTU).
513 W sprawach udzielania koncesji, czyli zezwoleń na rozpowszechnianie programów
radiowych i telewizyjnych, ustawa przewiduje w tym zakresie szczególną procedurę,
przy tym ustawodawca upoważnił dodatkowo KRRiT do określenia szczegółowego
trybu postępowania w tej sprawie. Na wstępie informuje się o możliwości uzyskania
koncesji. Ten obowiązek spoczywa na przewodniczącym KRRiT. Następnie, kiedy
upłynie termin składania wniosków, rozpoczęte zostaje postępowanie łączne dla
wszystkich wnioskodawców. Przy udzielaniu koncesji KRRiT w swej decyzji związana
została kryteriami sprecyzowanymi przez ustawodawcę. Natomiast przyjęte przez
KRRiT zasady postępowania decydują, że procedura obejmuje dwa etapy:
1) analizę pisemnych wniosków,
2) ustne wyjaśnienia wnioskodawców, tzw. przesłuchania.
Po zamknięciu postępowania wyjaśniającego KRRiT podejmuje uchwałę dotyczącą
udzielenia koncesji określonemu wnioskodawcy. Rozstrzygnięcie KRRiT stanowi
podstawę dla przewodniczącego do podjęcia formalnej decyzji w sprawie koncesji. Jest
ona ostateczna, bez możliwości odwołania się do organu wyższego stopnia, KRRiT nie
posiada bowiem organu nadrzędnego, który mógłby w tej sprawie rozstrzygnąć.
Istnieje natomiast możliwość skierowania skargi do sądu administracyjnego.
514 Funkcja kreacyjna KRRiT zasadniczo polega na posiadaniu uprawnień w zakresie
obsady organów zarządzających jednostkami publicznej radiofonii i telewizji. Rada
wybiera członków rad nadzorczych publicznych spółek radiofonii i telewizji (z
wyjątkiem jednego, którego powołuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa)
oraz powołuje po 15 członków ich rad programowych. Dziesięciu członków rady
programowej reprezentuje ugrupowania parlamentarne, zaś pozostałych pięciu
powołuje z grona osób legitymujących się dorobkiem
i doświadczeniem w sferze kultury i mediów. Kadencja rady programowej trwa 4
lata, a jej członkowie reprezentują społeczne interesy i oczekiwania związane z
działalnością programową spółki. Rada w szczególności podejmuje uchwały

Nb. 512-514
 § 48. Kompetencje Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji 227
zawierające oceny poziomu i jakości programu bieżącego oraz programów
ramowych. Uchwały w sprawach programowych podejmowane są większością
głosów w obecności co najmniej połowy składu rady (art. 28a KRRiTU).
W odniesieniu do niepublicznych nadawców KRRiT wykonuje typowy nad- 515 zór o
charakterze weryfikacyjnym, ingerując w ich działalność objętą koncesją. Swoje
kompetencje KRRiT wiąże z kontrolą przestrzegania granic wolności słowa w radiofonii i
telewizji. Artykuł 38 KRRiTU przewiduje obligatoryjne cofnięcie koncesji, jeżeli:
1) wydano prawomocne orzeczenie zakazujące nadawcy wykonywania działalności
gospodarczej objętej koncesją,
2) nadawca rażąco narusza warunki określone w ustawie lub w koncesji,
3) działalność objęta koncesją jest wykonywana w sposób sprzeczny z ustawą lub
warunkami określonymi w koncesji, a nadawca, pomimo wezwania Przewod-
niczącego KRRiT, w wyznaczonym terminie nie usunął stanu faktycznego lub
prawnego, niezgodnego z warunkami określonymi w koncesji lub w ustawie,
4) nadawca, pomimo wezwania Przewodniczącego KRRiT, nie rozpoczął rozpo-
wszechniania programu w terminie ustalonym w koncesji lub trwale zaprzestał
wykonywania rozpowszechniania programu za pomocą wszystkich lub niektó-
rych stacji nadawczych, chyba że nadawca wykaże, że opóźnienie rozpoczęcia
rozpowszechniania programu lub zaprzestanie rozpowszechniania programu
zostały spowodowane okolicznościami od niego niezależnymi; za trwałe za-
przestanie rozpowszechniania programu uważa się fakt nierozpowszechniania
programu przez okres trzech kolejno następujących po sobie miesięcy.
W innych okolicznościach koncesja może zostać cofnięta, jeżeli:
1) rozpowszechnianie programu powoduje zagrożenie interesów kultury narodowej,
bezpieczeństwa i obronności państwa lub narusza normy dobrego obyczaju,
2) nastąpi ogłoszenie upadłości nadawcy,
3) rozpowszechnianie programu powoduje osiągnięcie przez nadawcę pozycji
dominującej w dziedzinie środków masowego przekazu na danym rynku
właściwym w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów,
4) nastąpi przejęcie bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad działalnością
nadawcy przez inną osobę.
Przewodniczący KRRiT podaje do publicznej wiadomości informacje o
wszczęciu postępowania w sprawie cofnięcia koncesji. W przypadku upra-
womocnienia się decyzji w sprawie cofnięcia koncesji Przewodniczący KRRiT
niezwłocznie ogłasza, że jest możliwość uzyskania koncesji w zakresie objętym
cofniętą koncesją. Decyzję w sprawie cofnięcia koncesji podejmuje przewodniczący
KRRiT na podstawie jej uchwały i jest ona ostateczna, a stronie przysługuje skarga do
sądu administracyjnego.

Nb. 515
 228 Rozdział XII. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
516 W przypadku publicznej radiofonii i telewizji ustawa milczy w kwestii sankcji,
przewidując jedynie w odniesieniu do naruszania zasad rozpowszechniania audycji
zagrażaj ących rozwojowi dzieci i młodzieży karę pieniężną w wysokości 50% rocznej
opłaty za używanie częstotliwości (art. 53 ust. 1 KRRiTU).
W myśl art. 15 ust. 1 KRRiTU nadawcy programów radiowych i telewizyjnych
muszą przeznaczyć co najmniej 33% kwartalnego czasu nadawania programu na
audycje wytworzone pierwotnie w języku polskim (w tym utworów słowno-mu-
zycznych), z wyłączeniem serwisów informacyjnych, reklam, telesprzedaży, transmisji
sportowych, przekazów tekstowych i teleturniejów. Odnośnie do nadawców
telewizyjnych ustawa nakłada na nich poza tym obowiązek przeznaczenia ponad 50%
kwartalnego czasu nadawania programu na audycje europejskie.
Według art. 15b KRRiTU audycją europejską jest ta, która pochodzi z:
1) państwa członkowskiego UE,
2) państwa będącego stroną Europejskiej konwencji o telewizji ponadgranicz- nej,
sporządzonej w Strasburgu 5.5.1989 r. (Dz.U. Nr 32, poz. 160), niestosującego
środków dyskryminacyjnych w stosunku do audycji pochodzących z państw
członkowskich UE,
3) innego europejskiego państwa trzeciego, niestosującego środków dyskrymi-
nacyjnych w stosunku do audycji pochodzących z państw członkowskich Unii
Europejskiej.
Nie sposób nie zauważyć, że oprócz kompetencji w stosunku do nadawców KRRiT
posiada pewne uprawnienia w odniesieniu do odbiorców programów radiowych i
telewizyjnych. Otóż KRRiT określa w drodze rozporządzenia wysokość opłaty
abonamentowej za używanie odbiornika radiofonicznego i telewizyjnego, jak również
sposób i tryb wnoszenia tych opłat. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji może
przyznać pewnym kategoriom osób zniżki lub zwolnienia z opłat abonamentowych ze
względów społecznych.

§ 49. Powoływanie, skład oraz organizacja Krajowej Rady

Radiofonii i Telewizji
517 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest organem konstytucyjnym, który wyłamuje się
z klasycznego trójpodziału władz, umiejscawiając się faktycznie pomiędzy egzekutywą
a legislatywą.

Nb. 512-514
§ 49. Powoływanie, skład oraz organizacja Krajowej Rady Radiofonii... 229
Zgodnie z art. 214 ust. 1 Konstytucji RP członkowie KRRiT powoływani są 518
przez Sejm, Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej (2 - Sejm, 1 - Senat, 2 - Prezydent).
Członkowie Rady wybierani są spośród osób wyróżniających się wiedzą i
doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu, co należy uznać jako
wolę ustawodawcy uczynienia z KRRiT ciała fachowego, o składzie profesjonalnym,
a nie partyjno-politycznym. Kadencja członków KRRiT trwa 6 lat, licząc od dnia
powołania ostatniego członka. Członek KRRiT w myśl ustawy nie może być
powołany na kolejną pełną kadencję (art. 7 ust. 5 KRRiTU).
Członek KRRiT odwołany może być w trakcie kadencji jedynie w przypadkach
określonych w ustawie (art. 7 ust. 6 KRRiTU). Wyróżnić można pięć takich sytuacji:
1) gdy zrzekł się swej funkcji,
2) z powodu choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji,
3) w wypadku skazania go prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z
winy umyślnej,
4) jeśli złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone pra-
womocnym wyrokiem sądu,
5) w razie naruszenia przepisów ustawy, stwierdzonego orzeczeniem Trybunału
Stanu.
W odniesieniu do członków KRRiT prawo wprowadza pewne przepisy zaka-
zujące prowadzenia równolegle innej działalności. W myśl art. 214 ust. 2 Konstytucji
RP członkowie KRRiT nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego
ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością pełnionej
funkcji. Zakaz obejmuje również sprawowanie mandatu poselskiego lub
senatorskiego (art. 103 ust. 1 Konstytucji RP). Natomiast ustawa zawiesza
członkostwo w KRRiT w okresie kadencji we władzach stowarzyszeń, związków
pracodawców, organizacji kościelnych lub związków wyznaniowych. Nie wolno
również łączyć funkcji członka KRRiT z posiadaniem udziałów albo akcji spółki
bądź w inny sposób uczestniczyć w podmiocie będącym nadawcą lub producentem
radiowym lub telewizyjnym oraz wszelką działalnością zarobkową, z wyjątkiem
pracy dydaktyczno-naukowej w charakterze nauczyciela akademickiego lub pracy
twórczej.
W związku z tym nie można mieć wątpliwości, że członkowie KRRiT zaj- 519 muj ą
pozycj ę w poważnym stopniu niezależną. Rozpatrywać to można w trzech aspektach:
1) niezależności od organów powołuj ących, co wyraża się w ograniczonym,
wyłączonym spod swobodnego uznania prawa do odwołania członka Rady w
trakcie kadencji oraz zakazie reelekcji,
2) niezależności od nadawców programów, co znajduje odzwierciedlenie w zakazie
zajmowania się jednocześnie z członkostwem - pośrednio lub bezpośrednio -
działalnością w zakresie emitowania programów,

Nb. 518-519
 230 Rozdział XII. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
3) niezależności od partii politycznych i niektórych grup nacisku (P Czarny67).
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest organem o ciągłym trybie działania, nie
występuje w jej pracy przerwa międzykadencyjna, nie ma też w zasadzie momentu, gdy
wygasają pełnomocnictwa KRRiT jako całości. Jako organ kolegialny KRRiT
wykonuje swoje uprawnienia poprzez podejmowanie uchwał. Do ich przyjęcia
wymagana jest bezwzględna większość głosów ustawowego składu KRRiT, czyli za
projektem głosować powinno zawsze co najmniej 5 z jej członków.
Mimo że naczelną zasadą funkcjonowania KRRiT jest zasada kolegialności, ustawa o
radiofonni i telewizji przewiduje równocześnie nie tylko istnienie stanowiska
przewodniczącego KRRiT jako organu wykonawczego, ale wyposaża go w
samodzielne kompetencje czyniące z niego odrębny organ administracji państwowej.
Przewodniczącego wybierają członkowie KRRiT ze swego grona. Jest on przed nią
odpowiedzialny, posiada ona bowiem prawo odwołania go większością 2/3 głosów
ustawowej liczby członków. Przewodniczący KRRiT kieruje jej pracami i reprezentuje
ją na zewnątrz. Członkowie Rady wybierają także ze swego grona zastępcę
przewodniczącego. Przewodniczący może żądać od nadawcy przedstawienia
materiałów, dokumentów i udzielenia wyjaśnień w zakresie niezbędnym do kontroli
zgodności działania nadawcy z przepisami ustawy i warunkami koncesji. Może
również wezwać nadawcę do zaniechania działań w zakresie tworzenia i
rozpowszechniania programów, jeżeli naruszają one przepisy ustawy, uchwały lub
warunki koncesji, bądź na podstawie uchwały KRRiT nakazać mu to.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 KRRiTU organ ma obowiązek przedstawić corocznie do końca
marca Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi sprawozdanie ze swej działalności za rok
poprzedzający oraz informację o podstawowych problemach radiofonii i telewizji, zaś
Sejm i Senat uchwałami przyjmą lub odrzucą sprawozdanie. Uchwała o przyjęciu
sprawozdania może zawierać uwagi i zastrzeżenia, które nie są dla KRRiT wiążące,
choć należy im przyznać istotne znaczenie, związane z ponowną procedurą ocenną w
roku następnym. Natomiast w razie odrzucenia sprawozdania przez powołane do tego
organy, kadencja wszystkich członków KRRiT wygasa automatycznie w terminie 14
dni, pod warunkiem że Prezydent RP w ciągu tego czasu takie wygaśnięcie potwierdzi.
Brak potwierdzenia Prezydenta RP nie powoduje skutku wygaśnięcia kadencji. W wypadku
potwierdzenia wygaśnięcia kadencji KRRiT przez Prezydenta RP wymagane jest
kontrasygnowanie tego postanowienia przez Prezesa Rady Ministrów (art. 144 i 145
Konstytucji RP). Poza tym członkowie KRRiT ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną
przed Trybunałem Stanu (art. 198 ust. 1 Konstytucji RP).

67
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, [w:] P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne RP,
Warszawa 2005, s. 379.

Nb. 512-514
 Rozdział XIII. Prokuratoria Generalna Skarbu
Państwa

Literatura: J. Bardach, B. Leśniodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego,

Warszawa 1996; J. Bartmiński, Prokuratoria - inwestycja niepotrzebna, Rzeczp. 2005, Nr 199; G.
Bieniek, M. Dziurda, Reprezentacja Skarbu Państwa w procesie cywilnym, Kraków 2005; G. Bieniek,
H. Pietrzykowski, Reprezentacja Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego w postępowaniu
cywilnym, Warszawa 2006; B. Cudowski, Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 6.4.2001 r., III
SZ 2/01, OSP 2003, Nr 2; A. Dubowik, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 19.1.1998 r., I PKN
480/97, OSP 1999, Nr 12; K. Głogowski, R. Tupin, Prokuratoria Generalna logicznym dopełnieniem
instytucji Skarbu Państwa, PUG 2004, Nr 3; B. Hebdzyńska, Ustawa o służbie cywilnej z komentarzem
oraz przepisy związkowe, Warszawa-Kraków 1996; Komentarz do ustawy o Prokuratorii Generalnej
Skarbu Państwa, M. Dziurda (red.), Warszawa 2006; J. Jagielski, K. Rączka, Komentarz do ustawy o
służbie cywilnej, Warszawa 2001; W. Muszalski (red.), Kodeks Pracy. Komentarz, Warszawa 2005; J.
Pilczyński, Prokuratoria Generalna będzie chronić państwowy majątek, Rzeczp. z 15.3.2006 r.; M. T.
Romer, Prawo pracy. Komentarz, Warszawa 2005; W. Sobociński, Historia ustroju i prawa Księstwa
Warszawskiego, Toruń 1964; J. Stefanowicz, Instytucja Prokuratorii Generalnej, Ius et Lex 2005, Nr 1;
R. Tupin, Prokuratoria Generalna - kolegialny adwokat państwa, Rzeczp. 2005, Nr 107; tenże,
Prokuratoria obroni i doradzi, Rzeczp. 2005, Nr 193, tenże, Adwokat Skarbu Państwa. Co ma „ustawa
203" do Prokuratorii Generalnej?, Rzeczp. 2005, Nr 161; M. Wąsowicz, Prokuratoria Generalna
Królestwa Polskiego w latach 1816-1866/7, Czasopismo Prawno-Historyczne 1979, Nr 2; T. Zieliński
(red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2002.

§ 50. Geneza
523 Prokuratoria Generalna jako organ służący ochronie interesów majątkowych państwa
powstała już w okresie Księstwa Warszawskiego. Następnie kontynuowała swą
działalność w Królestwie Kongresowym oraz dwudziestoleciu międzywojennym, jak
też krótko po wojnie do 1951 r. W okresie II Rzeczpospolitej jej organizację i
działalność regulował dekret Naczelnika Państwa z 7.2.1919 r. w przedmiocie
utworzenia Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 14, poz. 181)
oraz ustawa z 31.7.1919 r. w przedmiocie utworzenia Prokuratorii Generalnej
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 65, poz. 390) i uchwała RM z 28.8.1919 r. o
ustroju i czynności Prokuratorii Generalnej (Dz.U. Nr 75, poz. 433), a następnie
rozporządzenie Prezydenta RP z 9.12.1924 r. o zmianie ustroju Prokuratorji Generalnej
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 107, poz. 967 ze zm., obowiązywało do 13.4.1951
r.). Prokuratoria została utworzona do obsługi prawnej Skarbu Państwa, instytucji i
przedsiębiorstw państwowych oraz zakładów finansowanych przez państwo. Swoje
zadania Prokuratoria realizowała w szczególności przez zastępstwo procesowe przed
sądami powszechnymi i szczególnymi oraz wydawanie opinii prawnych we wszystkich
sprawach dotyczących interesów majątkowych państwa.

Nb. 507
 234 Rozdział XIII. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa

Na czele Prokuratorii Generalnej stał Prezes mianowany początkowo przez Naczelnika

Państwa na wniosek Rady Ministrów, podległy Ministrowi Skarbu. Reprezentował on
Prokuratorię na zewnątrz oraz kierował jej funkcjonowaniem. Prezesa zastępował
wiceprezes Prokuratorii. Prokuratoria zorganizowana została w oparciu o zasadę
hierarchiczności. Urzędowi centralnemu w Warszawie podlegało kilka oddziałów
terenowych kierowanych przez prezesów oddziałów (wcześniej naczelników), którym
następnie podporządkowano delegatów, spełniających na obszarach swych właściwości te
same zadania i czynności, jakie powierzono agendom Prokuratorii Generalnej. Utworzenie i
oznaczenie terytorialnej właściwości oddziałów oraz wszelkie w tym przedmiocie zmiany
następowały w drodze rozporządzenia Rady Ministrów wydawanego na wniosek Ministra
Skarbu.
Skład Prokuratorii Generalnej stanowili urzędnicy „referendarscy, kancelaryjni i
rachunkowi". Od referendarzy wymagano wysokich kwalifikacji, a mianowicie:
1) ukończenia wyższych studiów prawniczych,
2) zdania przewidzianych egzaminów oraz
3) odbycia rocznej aplikacji sądowej.
Po odbyciu wymaganego czasu służby zobowiązani byli poddać się egzaminowi
zawodowemu, którego zakres nie mógł być mniejszy niż egzaminu sędziowskiego i
adwokackiego.
Urzędnicy Prokuratorii Generalnej występuj ąc przed sądami korzystali z praw
przysługujących adwokatom. Służba w Prokuratorii zastępowała bowiem aplikację
adwokacką i sądową.
Po 1989 r. wielokrotnie podejmowano próby przywrócenia Prokuratorii do życia.
Oprócz zwykłych kompetencji postulowano powierzenie jej także nadzoru nad
rozporządzaniem majątkiem państwowym, a nawet weryfikacji procesów
prywatyzacyjnych. Stąd też w 1999 r. z obawy przed chaosem kompetencyjnym - jak
argumentowano - pomiędzy wieloma organami państwa zajmującymi się tą problematyką
doszło do zawetowania przez Prezydenta uchwalonej już ustawy o Prokuratorii. Ponowną
ustawę o Prokuratorii Generalnej uchwalono
8.7.2005 r. (Dz.U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.), przy czym nie zawiera ona postanowień
wcześniej zakwestionowanych.
524 Nowa instytucja swą działalność miała rozpocząć od 1.1.2006 r., jednak na
przeszkodzie temu stanęły względy finansowe. Ostatecznie ustawa weszła w życie
15.3.2006 r., tj. z dwu i pół miesięcznym opóźnieniem. Okres ten wystarczył na
dokonanie kilku poprawek do wcześniej przyj ętego tekstu. Tak więc Prokuratoria nie
będzie występowała w postępowaniu administracyjnym ani sądowoadministracyjnym.
Będzie mogła natomiast brać udział w uzgadnianiu treści ksiąg wieczystych z
rzeczywistym stanem prawnym. Przeprowadzona nowelizacja przesądza, iż nowa
instytucja nie będzie arbitralnie decydować o wszczęciu procesu, cofnięciu powództwa,

Nb. 524-526
 § 51. Zakres działania 235
uznaniu roszczenia lub zawarciu ugody, występuje bowiem jako pełnomocnik Skarbu
Państwa, a takie decyzje nie należą do pełnomocnika.

§ 51. Zakres działania

525 Ustawa stanowi, że w celu zapewnienia ochrony prawnej praw i interesów Skarbu
Państwa tworzy się Prokuratorię Generalną SP. Prokuratoria Generalna SP posiada
charakter państwowej jednostki organizacyjnej. Prokuratoria Generalna SP - jako
państwowa jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej - jest
zaliczana do kategorii organów państwowych. Jednak ustawa nie rozstrzyga, jakiego
rodzaju jest to organ państwowy, a koncepcja nadania Prokuratorii statusu prawnego
organu administracji rządowej została świadomie odrzucona w trakcie uzgodnień
międzyresortowych. Należy - jak się wydaje - przychylić się do opinii R. Tupina, że
przewaga funkcji obrończych Prokuratorii Generalnej SP przemawia za tym, iż co do
istoty ,jest ona kolegialnym adwokatem Państwa, o statusie prawnym zbliżonym do
statusu innych organów ochrony prawnej (np. sądów czy prokuratury)". W
konsekwencji więc należy uznać Prokuratorię Generalną SP za umocowanego ustawą
instytucjonalnego pełnomocnika, nie zaś reprezentanta Skarbu Państwa. Tak więc
wejście w życie ustawy o Prokuratorii Generalnej SP nie zmienia zasadniczo
dotychczasowej sytuacji procesowej Skarbu Państwa, który w procesie cywilnym, a w
tym również przed sądem gospodarczym, nadal będzie reprezentowany przez właściwą
jednostkę organizacyjną.
526 Nadzór nad Prokuratorią Generalną SP ustawa powierzyła właściwemu ministrowi do
spraw Skarbu Państwa. Nadzór ten posiada charakter ogólny i nie ogranicza
samodzielności działania Prokuratorii w sprawach o charakterze merytorycznym.
Ministrowi przysługują więc w zakresie sprawowanego nadzoru jedynie takie środki,
które przyznaje mu konkretnym przepisem ustawa. Poza
upoważnieniami do wydawania aktów wykonawczych ustawa przyznaje ministrowi
środki nadzorcze jedynie w sferze działalności organizacyjnej. Poza tym minister
właściwy do spraw Skarbu Państwa ma coroczny obowiązek składania Sejmowi do
31 marca sprawozdania z działalności Prokuratorii Generalnej SP w poprzednim
roku kalendarzowym (art. 3 PGU).
Zgodnie z art. 2 PGU Prokuratoria Generalna SP jest niezależna w zakresie
podejmowanych działań w ramach zastępstwa Skarbu Państwa oraz co do treści
wydawanych opinii. Oznacza to, że nikt (także Minister Skarbu Państwa i Prezes
Rady Ministrów), nie może - poza wyjątkami wskazanymi w ustawie - wydać
Prokuratorii Generalnej SP wiążącego polecenia podjęcia lub zaniechania
określonego działania. Wskazana niezależność obejmuje również radców proku-

Nb. 527
 236 Rozdział XIII. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa

ratorii przygotowujących projekt stanowiska procesowego lub opinię prawną. Do

zadań Prokuratorii należy w szczególności:
1) wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym
jednak w przypadku przekazania podmiotowi reprezentującemu Skarb Państwa
do prowadzenia sprawy lub grupy spraw, w których zastępstwo procesowe
Skarbu Państwa przez Prokuratorię jest obowiązkowe, podmiot ten wykonuje
zastępstwo procesowe Skarbu Państwa również przed Sądem Najwyższym),
2) zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi, woj-
skowymi i polubownymi,
3) zastępstwo Rzeczypospolitej przed sądami, trybunałami i innymi organami
orzekającymi w stosunkach międzynarodowych (Prokuratoria Generalna SP w
tym przypadku bierze udział na wezwanie władzy publicznej),
4) wydawanie opinii prawnych,
5) opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących praw lub interesów
SP, a także regulujących postępowania przed sądami, trybunałami i innymi
organami orzekającymi SP.
Powyższe zadania Prokuratorii Generalnej SP można podzielić na trzy grupy.
Będą to:
1) szeroko rozumiane zastępstwo procesowe,
2) wydawanie opinii prawnych i
3) opiniowanie projektów aktów normatywnych.
Nowa instytucja ma na zasadzie wyłączności reprezentować Skarb Państwa 527
przed Sądem Najwyższym, a przed wszystkimi innymi organami orzekającymi
zastępstwo wchodzi w grę w sprawach o wartości przekraczającej 1 000 000 zł.
Obligatoryjnie Prokuratoria Generalna SP zastępuje Skarb Państwa w sprawach o
naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie ustawy lub rozporządzenia Rady
Ministrów, które są niezgodne z Konstytucj ą RP, ratyfikowaną umową
międzynarodową lub ustawą, a także w sprawach o naprawienie szkody wyrządzonej
przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis
prawa. Poza tym Prokuratoria Generalna SP przejmuje zastępstwo każdej sprawy, o ile
wymaga tego ochrona ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa. W tym przypadku
Prokuratoria Generalna SP podejmuje zastępstwo na wniosek, a podmiotami do tego
uprawnionymi będą:
1) organy władzy publicznej,
2) państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej lub inne
podmioty, którym powierzono wykonywanie zadań publicznych na podstawie
ustawy lub porozumienia oraz
3) jednostki samorządu terytorialnego.

Nb. 524-526
 § 51. Zakres działania 237
528 Na uwagę zasługuje art. 4 ust. 1 pkt 3 PGU, dotyczący zastępstwa nie Skarbu Państwa,
lecz Rzeczypospolitej Polskiej. Jak słusznie zauważa M. Dziurda68, jest to kwestia
oczywista w przypadku postępowań przed trybunałami międzynarodowymi, gdzie jako
strona występuje RP, nigdy zaś Skarb Państwa. Pojawia się tu jednak wątpliwość, czy
w ramach wykonywania zastępstwa Rzeczypospolitej Prokuratoria Generalna SP
korzysta z niezależności, o której mowa w art. 2 PGU. Przepis ten stanowi bowiem, iż
Prokuratoria Generalna SP jest niezależna „w zakresie działań podejmowanych w
ramach zastępstwa Skarbu Państwa oraz co do treści wydawanych opinii".
Nawet uznając kompetencje Prokuratorii Generalnej SP do zastępowania
Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekaj ącymi
w stosunkach międzynarodowych, należy zaznaczyć, że kompetencja Prokuratorii
Generalnej SP do udziału w takich postępowaniach posiada charakter względny.
Zgodnie bowiem z art. 7 PGU w sytuacjach takich Prokuratoria Generalna SP bierze
udział jedynie na wezwanie właściwego organu władzy publicznej (niezależnie od
charakteru postępowania lub wartości sporu).

68
M. Dziurda, Komentarz art. 4 ustawy o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, [w:] M. Dziurda
(red.), Komentarz do ustawy o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, Warszawa 2006, s. 21-22.

Nb. 527
 § 51. Zakres działania 238
529 W sprawach dotyczących ważnych praw i interesów Skarbu Państwa Prokuratoria
Generalna SP, na wniosek podmiotu reprezentującego Skarb Państwa, wydaje opinie
prawne (art. 4 ust. 1 pkt 4 PGU). Regulacja ta została szerzej skonkretyzowana w
dwóch przepisach, tj. po pierwsze: w art. 10 ust. 1 PGU, w myśl którego w sprawach
dotyczących ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa, Prokuratoria Generalna SP,
na wniosek podmiotu reprezentującego Skarb Państwa, wydaje opinie prawne, w tym
także opiniuje projekty umów, których stroną jest lub ma być Skarb Państwa, oraz po
drugie: w art. 49a NIKU - jeżeli w toku kontroli powstanie wątpliwość wymagająca
interpretacji przepisów prawnych związanych z ochroną praw lub interesów Skarbu
Państwa, dyrektor właściwej jednostki organizacyjnej Najwyższej Izby Kontroli lub
upoważniona przez niego osoba zwraca się do Prezesa Prokuratorii Generalnej SP o
wydanie opinii prawnej w tej sprawie. Wydanie opinii jest obowiązkowe, jeżeli wartość
przedmiotu sprawy przekracza wartość 1 000 000 zł.
Wyrazem licznych nowelizacji ustawy o Prokuratorii Generalnej SP, jeszcze
530 zanim ta weszła w życie, jest art. 4 ust. 1 pkt 5 PGU. Zgodnie z jego brzmieniem
do zadań Prokuratorii Generalnej SP należy opiniowanie projektów aktów nor-
matywnych dotyczących praw i interesów Skarbu Państwa. Należy zwrócić uwagę,
że zgodnie z treścią § 12 ust. 4 regulaminu pracy Rady Ministrów (uchwała Nr 49
Rady Ministrów z 19.3.2002 r. - Regulamin pracy Rady Ministrów, M.P. Nr 13, poz.
221 ze zm.): „Jeżeli na podstawie odrębnych przepisów, projekt dokumentu
rządowego podlega zaopiniowaniu lub uzgodnieniu z organami lub podmiotami,
których zakresu działania dotyczy projekt, obowiązek skierowania projektu do
zaopiniowania lub uzgodnienia spoczywa na organie wnioskującym".
Prokuratorii Generalnej SP nie przysługuje inicjatywa ustawodawcza. Pro- 531
kuratoria może jednak przygotowywać projekty ustaw i przedstawiać je podmiotom
wyposażonym w inicjatywę ustawodawczą, zwłaszcza zaś Radzie Ministrów.
Podobnie w przypadku projektów aktów wykonawczych do ustaw. Na powyższe
działania pozwala § 6 ust. 1 Regulaminu pracy Rady Ministrów. Opracowane przez
siebie projekty aktów normatywnych Prokuratoria Generalna SP może przesyłać
właściwym członkom rządu, a w szczególności sprawującemu nadzór nad
Prokuratorią Generalną SP ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa.
Jeśli chodzi o kompetencję Prokuratorii Generalnej SP do reprezentowania Rady
Ministrów lub ministrów w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym,
wyrażoną w art. 4 ust. 3 PGU, należy podkreślić, iż uprawnienie to posiada zakres
dość ograniczony. Po pierwsze bowiem sama Prokuratoria Generalna SP nie może
składać wniosków do Trybunału Konstytucyjnego, a po drugie - Prokuratoria
Generalna SP może reprezentować przed Trybunałem jedynie Radę Ministrów lub
ministrów z pominięciem Prezesa Rady Ministrów. Gdyby więc Prezes Rady
Ministrów wystąpił na podstawie art. 191 Konstytucji RP z wnioskiem, o którym

Nb. 530-531
 239 Rozdział XIII. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa

mowa w art. 188 Konstytucji RP (chodzi o wnioski o zbadanie zgodności ustaw i

umów międzynarodowych z Konstytucją), Prokuratoria Generalna SP nawet w
wypadku właściwości merytorycznej do reprezentowania nie może tego uczynić z
przyczyn natury formalnej.
Stanowisko procesowe Prokuratoria Generalna SP wypracowuje wspólnie z
organami administracji państwowej, reprezentującymi Skarb Państwa. Nie jest
jednak związana treścią ich wniosków. Prokuratoria jest więc niezależna w
działaniach podejmowanych w ramach zastępstwa Skarbu Państwa oraz w treści
wydawanych opinii. Powinna jednak działać w myśl zasady in dubio pro fisci, czyli
rozstrzygać na korzyść Skarbu Państwa.
Koszty postępowania w sprawach, w których Prokuratoria Generalna SP
wykonuje zastępstwo procesowe, ponosi podmiot reprezentujący Skarb Państwa,
którego dotyczy przedmiot postępowania.

§ 52. Organizacja
532 Pracami Prokuratorii Generalnej SP kieruje jej Prezes przy pomocy wiceprezesów oraz
dyrektorów oddziałów. Prezes ponadto reprezentuje j ą na zewnątrz, kieruje Głównym
Urzędem PG, jest też przełożonym wszystkich radców i innych pracowników. Prezesa
Prokuratorii Generalnej powołuje (i odwołuje) Prezes Rady Ministrów, spośród osób
wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru, na wniosek ministra
właściwego do spraw Skarbu Państwa. Natomiast wiceprezesów Prokuratorii
Generalnej, w liczbie nieprzekraczają- cej 2, powołuje minister właściwy do spraw
Skarbu Państwa, spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego
naboru na wniosek Prezesa Prokuratorii Generalnej.
Określenie szerokiego kręgu podmiotów kierujących nie oznacza, że kierow-
nictwo Prokuratorii Generalnej SP działa kolegialnie i podejmuje wspólne decyzje.
Sama nazwa stanowiska - Prezes - decyduje o tym, iż jest to funkcja jednoosobowa.
Oprócz wskazanych w art. 19 ust. 2 PGU trzech podstawowych funkcji Prezesa (jak
reprezentowanie Prokuratorii Generalnej SP, kierowanie Głównym Urzędem
Prokuratorii Generalnej SP i wykonywanie funkcji pracodawcy w stosunku do
wszystkich radców i innych pracowników Prokuratorii Generalnej SP), ustawa
wymienia także inne jego szczegółowe kompetencje, będą to m.in.:
1) uprawnienie do podjęcia decyzji w sprawie niewydawania opinii prawnej przez
Prokuratorię Generalną SP w sprawach dotyczących ważnych praw lub interesów
Skarbu Państwa, jeśli wartość przedmiotu sprawy nie przekracza 1 000 000 zł,
2) prawo wnioskowania do ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa o
powołanie i odwołanie wiceprezesów Prokuratorii Generalnej SP,
3) uprawnienie do osobistego wykonania czynności zastępstwa,

Nb. 532
240 Rozdział XIII. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa
4) uprawnienie do powołania i odwołania dyrektorów oddziałów Prokuratorii
Generalnej SP,
5) uprawnienie do przekazania sprawy oddziałowi lub Głównemu Urzędowi
Prokuratorii Generalnej SP z pominięciem ich właściwości miejscowej, jeżeli
wymaga tego ochrona praw lub interesów Skarbu Państwa,

Nb. 532
 § 52. Organizacja 241
6) prawo mianowania radców Prokuratorii Generalnej SP,
7) prawo ustalania regulaminu wewnętrznego urzędowania Prokuratorii Generalnej
SP,
8) uprawnienie do żądania przeprowadzenia oceny kwalifikacyjnej radcy Pro-
kuratorii Generalnej SP w każdym czasie,
9) prawo wyrażenia zgody na dalsze zajmowanie stanowiska służbowego przez
radcę Prokuratorii Generalnej SP, który osiągnął wiek 65 lat,
10) uprawnienie do zawieszenia w czynnościach radców Prokuratorii Generalnej SP,
11) uprawnienie do powołania rzecznika dyscyplinarnego oraz członków komisji
dyscyplinarnych,
12) uprawnienia w zakresie polecenia wszczęcia postępowania wyjaśniającego przez
rzecznika dyscyplinarnego oraz do podj ęcia decyzji o przekazaniu komisji
dyscyplinarnej I instancji wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
Inne kompetencje Prezesa Prokuratorii Generalnej SP o charakterze szcze-
gółowym wynikaj ą z aktów wykonawczych do ustawy.
Prezes Prokuratorii Generalnej SP powinien również corocznie sporządzić
sprawozdanie za rok ubiegły z działalności Prokuratorii Generalnej SP dla ministra
właściwego do spraw Skarbu Państwa w celu przedstawienia go Sejmowi.
Prezesa wspiera dwóch wiceprezesów, którzy są powoływani na jego wnio- 533
sek przez ministra Skarbu Państwa. Prezes i wiceprezesi powinni się legitymować
kwalifikacjami wymaganymi do zajmowania stanowiska radcy Prokuratorii
Generalnej SP. Poza tym zgodnie z art. 21 PGU z zajmowanymi stanowiskami nie
mogą oni łączyć przynależności do partii politycznych ani pełnić funkcji
publicznych. Nie mogą też prowadzić działalności zarobkowej, z wyjątkiem
działalności naukowej, naukowo-dydaktycznej, dydaktycznej i publicystycznej.
Zakaz przynależności do partii politycznej oznacza, iż w razie powoła- 534 nia
na stanowisko Prezesa lub wiceprezesa osoba taka powinna zrezygnować z
członkostwa w partii politycznej. Nie może także ubiegać się ona w tym czasie o
przyjęcie do żadnej partii politycznej ani manifestować poglądów politycznych czy
sympatii partyjnych. Natomiast odnośnie do zakazu sprawowania funkcji
publicznych można sądzić, że ustawodawca miał tu ma myśli każdą inną funkcj ę
państwową i samorządową, jeśli tylko wiąże się ona ze sprawowaniem władzy
publicznej.
W związku z ograniczeniem swobody prowadzenia działalności zarobkowej 535
Prezes i wiceprezesi Prokuratorii Generalnej SP w szczególności nie mogą: 1) pozostawać
członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych
spółek prawa handlowego,

Nb. 533-535
 242 Rozdział XIII. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa

2) pozostawać zatrudnieni lub wykonywać innych zaj ęć w spółkach prawa

handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub in-
teresowność,
3) pozostawać członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych,
4) pozostawać członkami zarządów fundacji prowadzących działalność gospodarczą,
5) posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziały
przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego - w każdej z tych spółek,
6) prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi
osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy
pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności - nie dotyczy to działalności
wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w formie i
zakresie gospodarstwa rodzinnego.
536 W skład Prokuratorii Generalnej SP wchodzą Główny Urząd Prokuratorii Generalnej
SP z siedzibą w Warszawie oraz oddziały. Mogą być one tworzone na wniosek ministra
Skarbu Państwa przez Prezesa Rady Ministrów w miejscowościach, w których mają
swoje siedziby sądy apelacyjne. Obszar właściwości oddziałów obejmuje co najmniej
obszar właściwości sądu apelacyjnego. Natomiast jeśli wymaga tego ochrona praw lub
interesów Skarbu Państwa, Prezes Prokuratorii Generalnej SP może przekazać sprawę
oddziałowi lub Głównemu Urzędowi z pominięciem wymaganej właściwości
miejscowej. Oddziałem kieruje jego dyrektor, któremu funkcje powierza Prezes
Prokuratorii Generalnej SP. Jest on bezpośrednim przełożonym radców i innych
pracowników oddziału. Organizację oraz zasady szczegółowego funkcjonowania
Prokuratorii Generalnej SP reguluje jej statut. Nadaje go Prezes Rady Ministrów na
wniosek ministra Skarbu Państwa.

§ 53. Radcowie i starsi radcowie

537 W imieniu Prokuratorii Generalnej SP występują radcowie i starsi radcowie. Wykonują
oni na zasadzie wyłączności czynności zastępstwa przed sądami, trybunałami i innymi
organami orzekającymi. Jednak jeśli zachodzi taka konieczność, w szczególności zaś
kiedy sprawy wymagają znajomości obcego prawa, procedur lub instytucji
międzynarodowych, w zastępstwie radców mogą zostać powołani radcowie prawni lub
adwokaci, którzy posiadają stosowne kwalifikacje. Powołanie takie następuje w drodze
umowy cywilnoprawnej. Koszty związane z ustanowieniem takiego pełnomocnika
procesowego ponosi Prokuratoria Generalna SP.
Radcowie przy wykonywaniu powierzonych im czynności maj ą obowiązek
kierować się własnym przekonaniem opartym na wiedzy prawniczej oraz do-
świadczeniu. Natomiast w sytuacji braku zgody z wydanym przez przełożonego

Nb. 524-526
 § 53. Radcowie i starsi radcowie 243

poleceniem radca ma prawo zażądać zmiany polecenia lub wyłączenia go od udziału

w danej sprawie.
Zgodnie z ustawą radcą Prokuratorii Generalnej SP może zostać osoba, która: 538
posiada obywatelstwo polskie,
korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich,
ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra albo
ukończyła zagraniczne studia prawnicze uznane w Polsce,
posiada uprawnienia radcy prawnego, adwokata lub notariusza albo zajmowała
stanowisko sędziego sądu powszechnego, sądu wojskowego lub sądu
administracyjnego, lub stanowisko prokuratora (wymagania te nie obowiązuj ą
osób z tytułem profesora lub doktora habilitowanego nauk prawnych oraz tych
osób, które pracowały na stanowisku związanym z legislacją w urzędzie
państwowym przez co najmniej 5 lat),
nie była karana za umyślne przestępstwo skarbowe albo nieumyślne prze-
stępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu,
jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje
rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu.
Stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej SP jest w swej istocie stanowiskiem
urzędniczym ściśle związanym z wykonywaniem na rzecz państwa szczególnych
obowiązków w postaci zastępowania Skarbu Państwa przed sądami i innymi
organami orzekającymi, toteż wymaganie posiadania obywatelstwa polskiego przez
radców Prokuratorii Generalnej SP podyktowane jest - według M. Przychodzkiego69
- słusznym przekonaniem ustawodawcy, że jedynie obywatele polscy, będąc
związani z własnym państwem szczególnym stosunkiem lojalności, mogą
prawidłowo wykonywać swoją funkcję. Należy dodać, iż zastosowanie kryterium
obywatelstwa do radców Prokuratorii Generalnej SP zgodne jest z prawem UE.
Wymóg ukończenia wyższych studiów prawniczych i uzyskanie tytułu magistra
obejmuje ukończenie takich studiów w Polsce, jak też studiów zagranicznych
uznanych w Polsce. Warto zauważyć, że ani osiągnięcie określonego wieku, ani
wymaganie znajomości języka polskiego nie stały się ustawowymi kryteriami
niezbędnymi do mianowania. Ustawa o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa nie
wprowadziła również - w przeciwieństwie do ustaw korporacyjnych - wymagania
wykonywania określonego zawodu prawniczego lub
zajmowania określonego stanowiska przez minimum 3 lata, by móc ubiegać się o
mianowanie. Wystarczy sam wpis na listę lub fakt zajmowania stanowiska.

69
H. Przychodzki, Komentarz art. 29 ustawy o Prokuratorii..., [w:] M. Dziurda (red.), Komentarz
do ustawy o Prokuratorii..., Warszawa 2006, s. 128-129.

Nb. 538
 244 Rozdział XIII. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa

539 W przypadku starszych radców ustawodawca wprowadza wyższe wymagania,

stanowiąc, że może nimi zostać osoba:
1) będąca przez co najmniej trzy lata radcą Prokuratorii Generalnej SP,
2) posiadająca tytuł naukowy profesora lub doktora habilitowanego nauk prawnych,
3) przez co najmniej pięć lat wykonująca zawód radcy prawnego, adwokata lub
notariusza,
4) zajmująca co najmniej trzy lata stanowisko sędziego sądu powszechnego,
wojskowego lub administracyjnego albo stanowisko prokuratora, i
5) która pracowała na stanowisku związanym z legislacją przez co najmniej osiem lat.
540 Małżonkowie oraz osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego
stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia nie mogą być zatrudnieni w
Prokuratorii Generalnej SP, jeżeli powstałby między tymi osobami stosunek służbowej
podległości.
541 Podstawowym obowiązkiem radcy Prokuratorii Generalnej SP jest wymóg
postępowania zgodnie ze złożonym ślubowaniem, w szczególności zaś powinien on:
1) chronić prawa i interesy Skarbu Państwa,
2) rzetelnie i terminowo wykonywać obowiązki służbowe,
3) przestrzegać tajemnic ustawowo chronionych,
4) stale podnosić kwalifikacje.
Obowiązek stania na straży prawa przez radców Prokuratorii Generalnej SP ściśle
powiązany jest z zasadą praworządności (art. 7 Konstytucji RP), nakazującą organom
władzy publicznej działanie na podstawie i w granicach prawa. Należy podkreślić, że
obowiązek ten rozciąga się również na zachowanie radcy poza służbą. Powierzenie
radcy Prokuratorii Generalnej SP obowiązku ochrony interesów Skarbu Państwa jest
bez wątpienia związane z powstaniem pewnego stosunku zaufania między radcą a
Skarbem Państwa. Wynikający z tego stosunku „zakaz nadużywania zaufania, którym
został obdarzony radca zobowiązuje go do szczególnej lojalności wobec Skarbu
Państwa, połączonej z uczciwością [...] i obowiązkiem działania według najlepszej
wiedzy ocenianej stosownie do standardów właściwych osobom świadczącym
zawodowo obsługę prawną" (M. Miller70).

70
M. Miller, Komentarz do art. 34 ustawy o Prokuratorii..., [w:]M. Dziurda (red.), Komentarz do
ustawy o Prokuratorii..., Warszawa 2006, s. 154-155.

Nb. 524-526
 § 53. Radcowie i starsi radcowie 245
Radca Prokuratorii Generalnej SP obowiązany jest do przestrzegania tajemnic
ustawowo chronionych. Dotyczyć to będzie w równej mierze tajemnicy państwowej,
jak i tajemnicy służbowej. Zgodnie z brzmieniem art. 2 ustawy o ochronie informacji
niejawnych „tajemnicą państwową - jest informacja określona w wykazie rodzajów
informacji [...], której nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne
zagrożenie dla podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej dotyczących
porządku publicznego, obronności, bezpieczeństwa, stosunków międzynarodowych
lub gospodarczych państwa", natomiast „tajemnicą służbową - jest informacja
niejawna niebędąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami
służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie
mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony
interes obywateli albo jednostki organizacyjnej". Obowiązek zachowania tajemnicy
trwa również po ustaniu zatrudnienia. Nie dotyczy on informacji pozyskanych przez
radcę w życiu prywatnym. Należy także uznać, że tajemnicą nie są objęte fakty, o
których radca dowiedział się jedynie przy okazji wykonywania czynności
służbowych.
Wymóg stałego podnoszenia kwalifikacji przez radcę Prokuratorii General- 542
nej SP powinien następować stale, co oznacza, że obowiązek ten musi być re-
alizowany przez cały okres pracy zawodowej radcy, tak by nie dopuścić do regresu w
zakresie wymaganej wiedzy zawodowej i potrzebnych umiejętności. Zaniedbywanie
powyższego obowiązku skutkować może negatywną oceną kwalifikacji radcy.
Radca Prokuratorii Generalnej SP nie może podjąć dodatkowego zatrud- 543
nienia ani innego zaj ęcia lub sposobu zarobkowania, które pozostawałyby w
sprzeczności z jego czynnościami służbowymi albo też wzbudzały podejrzenie o
stronniczość lub interesowność (powyższy wymóg nie obejmuje pracy na stanowisku
naukowym lub naukowo-dydaktycznym). Radcę obowiązuje również apolityczność,
nie może więc wykonywać mandatu posła, senatora lub radnego, nie może też być
członkiem partii politycznej. Nie wolno mu uczestniczyć w strajkach lub akcjach,
które mogłyby zakłócić normalne funkcjonowanie Prokuratorii Generalnej SP. Jeśli
zaś jest stroną lub uczestnikiem w toczącej się sprawie przed sądem, ma obowiązek
niezwłocznie powiadomić o tym fakcie Prezesa Prokuratorii Generalnej SP.
Co dwa lata lub na polecenie Prezesa Prokuratorii Generalnej SP radca pod- 544 lega
ocenie kwalifikacyjnej. Ocena taka dotyczy głównie wykonywanych zadań i czynności
służbowych. Kryteriami, którymi oceniający się kieruje dokonując oceny kwalifikacyjnej,
są:
1) staranność, rzetelność i terminowość wykonywania zadań i czynności służ-
bowych,
2) zgodność postępowania ze złożonym ślubowaniem,
3) umiejętność planowania i organizowania zadań oraz czynności służbowych.

Nb. 542-544
 246 Rozdział XIII. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa

545 W przypadku dwukrotnego otrzymania negatywnej oceny kwalifikacyjnej stosunek

pracy radcy Prokuratorii Generalnej SP może ulec rozwiązaniu z jego winy bez
wypowiedzenia. Rozwiązanie stosunku pracy może poza tym nastąpić w razie:
1) niespełnienia wymogów koniecznych do zajmowania stanowiska służbowego,
2) złożonego niezgodnie z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego
prawomocnym orzeczeniem sądu,
3) prawomocnego orzeczenia środka karnego pozbawienia praw publicznych albo
zakazu zajmowania stanowiska w urzędach organów władzy publicznej lub
wykonywania zawodu prawniczego,
4) nieobecności w pracy przez okres trzech miesięcy z powodu tymczasowego
aresztowania,
5) dwukrotnego otrzymania negatywnej oceny kwalifikacyjnej,
6) prawomocnego orzeczenia kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy w Prokuratorii
Generalnej SP.

§ 54. Odpowiedzialność dyscyplinarna

546 Radca odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe. W przypadku zaś
nadużycia przy wykonywaniu czynności służbowych wolności słowa - stanowiącego
ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony lub jej pełnomocnika -
odpowiedzialność dyscyplinarna jest jedyną formą odpowiedzialności radców
Prokuratorii Generalnej SP.
547 Nie można wszcząć postępowania dyscyplinarnego po upływie miesiąca od dnia
uzyskania wiadomości o popełnieniu czynu uzasadniającego odpowiedzialność
dyscyplinarną ani po upływie roku od dnia jego popełnienia.
Popełnienie czynu uzasadniającego wszczęcie postępowania dyscyplinarnego
uprawnia Prezesa Prokuratorii Generalnej SP do zawieszenia radcy w czynnościach
służbowych. Zawieszenie takie ustaje z mocy prawa - jeśli w ciągu trzech miesięcy od
dnia zawieszenia nie zostanie wszczęte postępowanie, a także z chwilą prawomocnego
zakończenia postępowania. W każdym czasie mogą uchylić zawieszenie w
czynnościach służbowych: Prezes Prokuratorii Generalnej SP oraz komisja
dyscyplinarna.
548 Postępowanie dyscyplinarne jest dwuinstancyjne. Przed komisjami dy-
scyplinarnymi I i II instancji należy stosować przepisy Kodeksu postępowania karnego
dotyczące postępowania uproszczonego. Postępowanie wszczyna rzecznik
dyscyplinarny, którego powołuje na okres kadencji komisji dyscyplinarnej Prezes
Prokuratorii Generalnej SP spośród radców. Do zadań rzecznika należy prowadzenie
postępowania wyjaśniaj ącego, udział w rozprawach, wnoszenie odwołań. W I instancji
orzeka komisja Dyscyplinarna Prokuratorii Generalnej SP, w II - Odwoławcza Komisja

Nb. 524-526
 § 54. Odpowiedzialność dyscyplinarna 247
Dyscyplinarna Prokuratorii Generalnej SP. Postępowanie jest jawne dla radców, z tym
że w uzasadnionych przypadkach istnieje możliwość wyłączenia jawności (ogłoszenie
orzeczenia jest zawsze jawne). W trakcie postępowania obwiniony może korzystać z
wybranego przez siebie obrońcy. Od orzeczeń komisji dyscyplinarnej II instancji
stronom służy odwołanie do sądu apelacyjnego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
Orzeczenie sądu apelacyjnego jest ostateczne.
Komisje dyscyplinarne mogą orzekać następujące kary:
1) upomnienie,
2) nagana,
3) nagana z ostrzeżeniem,
4) nagana z pozbawieniem możliwości awansowania przez okres trzech lat,
5) przeniesienie na niższe stanowisko służbowe oraz
6) wydalenie z pracy w Prokuratorii Generalnej SP.

Nb. 548
 Rozdział XIV. Prokuratura

Literatura: W. Grzeszczyk, Znowelizowana ustawa o prokuraturze, PiP 1994, z. 2; J. Gurgul,

Prokurator - jakim jest i jakim być powinien, Prok. i Pr. 2005, Nr 5; S. Iwanicki, Prokuratura w nowej
Konstytucji, Prok. i Pr. 1995, Nr 2; S. Jaworski, Rozważania na temat modelu prokuratury, Prok. i Pr.
2005, Nr 5; R. Kmiecik, Prokuratura w „demokratycznym państwie prawnym" (refleksje sceptyczne),
Prokurator 2000, Nr 1; B. Kozicka, M. Woźniak, Prokuratura w systemie polskiego wymiaru
sprawiedliwości, Prokurator 2002, Nr 1; F. Rymarz, Prokurator a sędzia; pozycja ustrojowa i
procesowa, Prok. i Pr. 1995, Nr 7-8; S. Waltoś, Prokuratura - jej miejsce wśród organów władzy,
struktura i funkcje, PiP 2002, z. 4; S. Włodyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1968; H.
Zięba-Załucka, Instytucja prokuratury w Polsce, Warszawa 2003.

§ 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce

549 Po odzyskaniu niepodległości ustrój wymiaru sprawiedliwości opierał się początkowo
na regulacjach prawnych państw zaborczych. Częściowe zmiany w tym zakresie
wprowadzono dekretem z 8.2.1919 r. - Ustrój SN (Dz.U. Nr 15, poz. 199). Taki stan
rzeczy miał miejsce niemalże do końca lat 20. XX w. Podstawy prawne ustroju
prokuratury w przedwojennej Polsce określono dopiero w drodze rozporządzenia
Prezydenta RP z 6.2.1928 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 12, poz.
93 ze zm.). W przyjętym modelu organizacyjnym prokuraturę dostosowano do
hierarchicznej struktury sądownictwa powszechnego. Instytucję prokuratury
podporządkowano Ministrowi Sprawiedliwości, powierzając mu pełnienie funkcji
Naczelnego Prokuratora. Status urzędu Prokuratora Naczelnego obejmował
nadzorowanie i kierowanie działalnością całości prokuratury. Przy Sądzie Najwyższym
umocowano Pierwszego Prokuratora oraz prokuratorów i wiceprokuratorów SN. Na
niższych szczeblach struktury organizacyjnej prokuratury funkcję „stania na straży
praw" pełnili: przy sądach apelacyjnych - prokuratorzy i wiceprokuratorzy apelacyjni, a
przy sądach okręgowych - odpowiednio prokuratorzy, wiceprokuratorzy i podpro-
kuratorzy okręgowi. Ponadto Minister Sprawiedliwości mógł ustanawiać przy
poszczególnych sądach grodzkich podprokuratorów okręgowych.
Instytucję przedwojennej prokuratury oparto na zasadzie centralizmu i hie-
rarchicznego podporządkowania. Działalność prokuratury w całości poddano

Nb. 507
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 247

nadzorowi i kierownictwu Ministra Sprawiedliwości. Nadzorem prokuratorskim

objęto prokuratorów wszystkich stopni, w tym nadzorem bezpośrednim -
prokuratorów apelacyjnych. W zakresie podejmowanych czynności urzędowych
prokuratorzy podlegali zaleceniom władz zwierzchnich i obowiązani byli
wykonywać z całą ścisłością polecenia przełożonych. Prokurator wyższego stopnia
mógł w zasadzie w każdej sprawie zlecić dokonanie określonych czynności
prokuratorowi niższego rzędu.
Zakres kompetencji przedwojennej prokuratury obejmował niemal wyłącznie
ściganie przestępstw. Podstawowym obowiązkiem prokuratury było „stanie na straży
praw", czyli występowanie w obronie praworządności. Wskutek zawiadomienia lub
powzięcia w inny sposób wiadomości o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu
prokurator zobligowany był wszcząć postępowanie karne. Prokuratura nie posiadała
jednak żadnych uprawnień w zakresie nadzoru nad przestrzeganiem prawa
administracyjnego przez organy administracji państwowej i samorządowej.
Posiadała natomiast prawo występowania przed sądem w niektórych sprawach
cywilnych. Zakres czynności wykonywanych przez prokuratorów podlegał dalece
idącym ograniczeniom. W wielu przypadkach dokonywanie poszczególnych
czynności śledczych nie należało do zadań prokuratorów, ale do sędziów śledczych.
Prokuratorzy rzadko osobiście prowadzili postępowanie przygotowawcze, mogli je
prowadzić wyłącznie w formie dochodzenia. Rzadko również sporządzali akty
oskarżenia w postępowaniach prowadzonych przed sądami grodzkimi 71.
Po zakończeniu II wojny światowej organizację i zakres kompetencji proku- 550
ratury oparto początkowo na zasadach obowiązujących przed wojną. W nowych
warunkach ustrojowych prokuraturę postawiono przed koniecznością wkraczania
niemalże w każdą dziedzinę życia społecznego. Bieżące dążenia polityczne oraz
potrzeby społeczne, a zwłaszcza wykorzystywanie prokuratury do obrony i
utrwalania nowego porządku społecznego sprawiły, że przedwojenne unormowania
zaczęły tracić swoją przydatność. Dlatego już w pierwszych latach po zakończeniu
wojny dokonano częściowej reformy podstaw ustrojowych funkcjonowania
prokuratury. Dekretem z 16.11.1945 r. o przestępstwach szczególnie
niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz.U. Nr 53, poz. 300) znacznie
wzmocniono pozycję prokuratora w postępowaniu przygotowawczym. W 1946 r.
powołano Najwyższy Trybunał Narodowy oraz Prokuraturę Najwyższego Trybunału
Narodowego przy Sądzie Najwyższym do rozpoznawania spraw przeciwko osobom,
które w czasie okupacji dopuściły się zbrodni na obszarze państwa polskiego. Ustawą
z 27.4.1949 r. o zmianie przepisów postępowania karnego (Dz.U. Nr 32, poz. 238)
zniesiono instytucję sędziego

71
Szerzej zob.H. Zięba-Załucka, Instytucja prokuratury w Polsce, Warszawa 2003, s. 13-14.

Nb. 550
 248 Rozdział XIV. Prokuratura

śledczego i jednoczesny podział postępowania przygotowawczego na śledztwo i

dochodzenie. W konsekwencji dokonanych zmian pozostawiono formę śledztwa jako
jedyną formę prowadzenia postępowania przygotowawczego, podporządkowaną
prokuratorowi. Podmiotami uprawnionymi do prowadzenia śledztwa były organy
milicji obywatelskiej i piony śledcze bezpieczeństwa publicznego. Prokuraturę
uprawniono natomiast do stosowania środków zapobiegawczych, przez co uczyniono z
niej organ bezpośrednio odpowiedzialny za prowadzenie śledztwa.
551 Zasadnicza reforma ustroju prokuratury przeprowadzona została ustawą z 20.7.1950 r.
o Prokuraturze Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 38, poz. 346 ze zm.).
Wprowadzony wówczas model prokuratury oparto w dużym stopniu na wzorcach
radzieckich. W wyniku reformy nastąpiła całkowita zmiana charakteru i usytuowania
prokuratury w systemie organów państwowych. Instytucję powołaną w założeniu do
ścigania przestępstw przekształcono w praktyce w podmiot sprawujący tzw. nadzór
ogólny, obejmujący kontrolę legalności postępowania wszelkich organów, organizacji i
jednostek 72 . W sferze organizacyjnej nastąpiło wyłączenie prokuratury z resortu
Ministra Sprawiedliwości, utworzenie urzędu Prokuratora Generalnego i
podporządkowanie go Radzie Państwa. Organizację wewnętrzną prokuratury oparto na
odmiennych niż dotychczas zasadach, uniezależniając jej strukturę wewnętrzną od
organizacji wymiaru sprawiedliwości. Stosownie do obowiązującego podziału
administracyjnego kraju urzędy terenowe prokuratur usytuowano na szczeblu powiatu i
województwa.
Przyjęta 22.7.1952 r. Konstytucja PRL w przepisach art. 54-56 formułowała
podstawowe założenia ustrojowe instytucji prokuratury. W gruncie rzeczy Konstytucja
ta utrzymywała wypracowany w pierwszych latach powojennych model organizacyjny
prokuratury. Ogólnie określony status Prokuratora Generalnego czynił z niego organ
stricte polityczny. Potwierdzeniem tej tezy jest nie tylko bezpośrednia podległość
Prokuratora Generalnego PRL Radzie Państwa, ale i charakter powierzonych mu
zadań. Prokurator Generalny miał bowiem stać na straży praworządności ludowej,
czuwać nad ochroną własności społecznej, zabezpieczać poszanowanie praw
obywateli, a w szczególności czuwać nad ściganiem przestępstw godzących w ustrój,
bezpieczeństwo i niezawisłość Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
552 Częściowe zmiany podstaw prawnych funkcjonowania prokuratury przyniósł dekret z
21.12.1955 r. o zmianie przepisów postępowania karnego (Dz.U. Nr 46, poz. 309). Na
mocy jego postanowień dokonano m.in. ponownego podziału postępowania
przygotowawczego na śledztwo i dochodzenie, a także urealniono instytucj ę nadzoru
prokuratorskiego, zwalniaj ąc prokuratora z obowiązku osobistego prowadzenia

72
S. Włodyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1968, s. 196.

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 249

postępowania przygotowawczego i wyraźnie określając przy tym zakres jego praw i

obowiązków.
Kolejny etap ewolucji instytucji prokuratury w Polsce zapoczątkowała przy- 553
jęta nowa ustawa z 14.4.1967 r. o Prokuraturze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
(Dz.U. Nr 13, poz. 55 ze zm.), przy czym zasadniczych zmian w tym zakresie nie
wprowadzono. Ustawa konkretyzowała podstawowe założenia ustrojowe
sformułowane w odniesieniu do prokuratury w Konstytucji PRL. Uwzględniając
dotychczasowy dorobek w zakresie organizacji i działalności prokuratury, nowa
regulacja określała w sposób kompleksowy środki pozostające w dyspozycji
prokuratury, statuowała obowiązki i zadania prokuratury, a także poszerzała zakres
działania omawianej instytucji m.in. o działalność badawczą i profilaktyczną.
Wprowadzone ustawą istotne zmiany sprowadzały się do włączenia w strukturę
organizacyjną prokuratury pionu prokuratury wojskowej oraz zastąpienia nadzoru
prokuratorskiego instytucją prokuratorskiej kontroli przestrzegania prawa73.
W związku z przeprowadzoną w 1975 r. reformą podziału administracyjnego
państwa i utworzeniem 49 województw strukturę organizacyjną prokuratur
wojewódzkich rozbudowano do 49 jednostek, a prokuratury powiatowe
przekształcono w rejonowe (zob. zarządzenie Prokuratora Generalnego z 30.5.1975
r. w sprawie dostosowania organizacji terenowych powszechnych jednostek
organizacyjnych Prokuratury PRL do dwustopniowego podziału administracyjnego
Państwa, M.P. Nr 18, poz. 113 ze zm.).
W konsekwencji dokonujących się przemian społeczno-politycznych w latach
80. XX w. ustawą z 20.6.1985 r. o Prokuraturze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
(Dz.U. Nr 31, poz. 138 ze zm.) wyznaczono kolejne podstawy normatywne
funkcjonowania instytucji prokuratury w Polsce. Z przyjęciem nowej regulacji nie
nastąpiła jednak zasadnicza zmiana ustroju prokuratury. Pozostawiono bez zmian
usytuowanie prokuratury w systemie organów państwowych, w gruncie rzeczy w
oparciu o model pochodzący jeszcze z 1950 r. Zachowano także dotychczasową
strukturę organizacyjną powszechnych i wojskowych jednostek prokuratury.
Dokonane zmiany sprowadzały się w zasadzie do spraw wewnątrzorganizacyjnych i
socjalno-bytowych. Zasadnicza reforma ustroju prokuratury przeprowadzona została
kilka lat później.
Zapoczątkowany w 1989 r. proces przemian ustrojowych nie mógł przywró- 554 cić
standardów demokratycznego państwa bez gruntownej reformy prokuratury.

73
Szerzej na ten temat zob. H. Zięba-Załucka, op. cit., s. 37 i nast.

Nb. 553-554
250 Rozdział XIV. Prokuratura

Dlatego już w pierwszych miesiącach nowej rzeczywistości podporządkowano instytucję

prokuratury Ministrowi Sprawiedliwości, powierzając mu równocześnie sprawowanie
funkcji Prokuratora Generalnego. Tym samym zniesiono pozorną z czasów PRL
niezależność prokuratury od rządu. Nie powrócono przy tym do przedwojennego
powiązania organizacyjnego sądów i prokuratur, gdyż utrzymano odrębność organizacyjną
prokuratury od sądownictwa74. Utworzony w Ministerstwie Sprawiedliwości Departament
Prokuratury zastąpił dotychczas odrębny urząd Prokuratury Generalnej. Włączenie
prokuratury do Ministerstwa Sprawiedliwości miało w założeniu stanowić gwarancję jej
niezależności od nacisków politycznych. Jednak w praktyce mieliśmy do czynienia z oczy-
wistym upolitycznieniem tego urzędu. Można nawet podejrzewać, jak twierdzi S. Jaworski,
że autorzy wypracowanego wówczas modelu kierowania prokuraturą wyposażyli Ministra
Sprawiedliwości w takie instrumenty kierowania prokuraturą, aby umożliwić mu swobodne
„ręczne sterowanie" jej poczynaniami na okres głębokich przemian ustrojowych75. Z dniem
31.3.1990 r. uległ zmianie także sam tytuł ustawy z 1985 r. - ustawa o prokuraturze.
Istotne zmiany w zakresie organizacji i działalności prokuratury oraz odpowiedzialności
dyscyplinarnej prokuratorów wprowadziła ustawa z 15.5.1993 r. o zmianie ustaw - Prawo o
ustroju sądów powszechnych, o prokuraturze, o Sądzie Najwyższym, o Trybunale
Konstytucyjnym, o Krajowej Radzie Sądownictwa i o powołaniu sądów apelacyjnych
(Dz.U. Nr 47, poz. 213). Na mocy jej postanowień dostosowano strukturę wewnętrzną
prokuratury do objętej gruntowną reformą organizacji sądów powszechnych. Najważniejszą
zmianą w tym zakresie było wprowadzenie nowego szczebla do struktury powszechnych
jednostek organizacyjnych prokuratury - prokuratur apelacyjnych. Warto podkreślić, że
utworzenie prokuratur apelacyjnych, powołanych w założeniu do nadzorowania
postępowania przygotowawczego, wywarło znaczący wpływ na podział kompetencji w
prokuraturze76.
Ustawą z 10.5.1996 r. o zmianie ustaw o prokuraturze, o Sądzie Najwyższym, o
Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych i ustawy -
Prawo o adwokaturze (Dz.U. Nr 77, poz. 367) w miejsce Departamentu Prokuratury
Ministerstwa Sprawiedliwości powołano do życia Prokuraturę Krajową, jako centralną
jednostkę organizacyjną prokuratury powszechnej. Jej kierownictwo powierzono
Prokuratorowi Krajowemu, który
z mocy prawa stał się również zastępcą Prokuratora Generalnego. Pozostawiono przy
tym stanowisko Naczelnego Prokuratora Wojskowego, także pełniącego funkcję
zastępcy Prokuratora Generalnego.

74
S. Waltoś, Prokuratura - jej miejsce wśród organów władzy, struktura i funkcje, PiP 2002, z. 4, s. 7.
75
S. Jaworski, Rozważania na temat modelu prokuratury, Prok. i Pr. 2005, Nr 5, s. 12.
76
Szerzej na ten temat zob. W. Grzeszczyk, Znowelizowana ustawa o prokuraturze, PiP 1994, z. 2, s. 47 i
nast.

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 251
Wbrew opinii środowiska prokuratorskiego w przyjętej 2.4.1997 r. nowej
Konstytucji nie umocowano instytucji prokuratury. Chociaż Konstytucja nie pomija
zupełnie istnienia prokuratury, to jednak nie wypowiada się ani słowem o jej pozycji
ustrojowej. Poświęcając wiele miejsca innym instytucjom ochrony prawa, dla
Prokuratora Generalnego przewiduje jedynie kompetencję w przedmiocie
inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (zob. art. 191 ust. 1).
Ze zmian wprowadzonych do ustawy o prokuraturze w ostatnich latach należy
przywołać powołanie prokuratur okręgowych w miejsce dotychczas funkcjo-
nujących prokuratur wojewódzkich (zob. art. 2 ustawy z 18.12.1998 r. o zmianie
ustawy o prokuraturze, Dz.U. Nr 162, poz. 1123) oraz powołanie do życia Instytutu
Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
(zob. art. 8 ustawy z 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji
Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63,
poz. 424 ze zm.).

§ 56. Struktura organizacyjna prokuratury

Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1 ProkU prokuraturę stanowią Prokurator 555
Generalny oraz podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek
organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej -
Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Prokuratura jest
organem ochrony prawnej. Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi
prokuratury są: Prokuratura Generalna oraz prokuratury apelacyjne, okręgowe i
regionalne.
Naczelnym organem prokuratury jest prokurator Generalny powołany przez 556
Prezydenta RP nie później niż w ciągu trzech miesięcy przed upływem kadencji
Prokuratora Generalnego albo w ciągu trzech miesięcy od jej wygaśnięcia spośród
kandydatów zgłoszonych przez KRdS i Krajową Radę Prokuratury. Kadencja
Prokuratora Generalnego trwa sześć lat, licząc od dnia złożenia ślubowania. Po
upływie kadencji pełni on obowiązki do czasu obj ęcia stanowiska przez nowo
powołanego Prokuratora Generalnego, po zakończeniu zaś kadencji nie może być
powołany ponownie na to stanowisko. Po zakończeniu kadencji Prokurator
Generalny może przejść w stan spoczynku niezależnie od osiągniętego wieku.
Na stanowisko Prokuratora Generalnego może być powołana osoba będąca
prokuratorem w stanie czynnym powszechnej lub wojskowej jednostki organizacyjnej
prokuratury, IPN, o co najmniej dziesięcioletnim stażu na stanowisku prokuratora,
sędzia Izby Karnej lub Izby Wojskowej SN w stanie czynnym, sędzia sądu
powszechnego lub sędzia sądu wojskowego w stanie czynnym, o co najmniej
dziesięcioletnim stażu sędziowskim w sprawach karnych.

Nb. 553-554
252 Rozdział XIV. Prokuratura

557 Prokurator Generalny nie może pozostać w innym stosunku służbowym lub stosunku
pracy ani też zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska
naukowo-dydaktycznego lub naukowego w szkole wyższej, w Polskiej Akademii
Nauk, instytucie naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej ani wykonywać
innych zajęć zarobkowych. Prokurator Generalny nie może należeć do partii
politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się
pogodzić z godnością jego urzędu.
Prokurator Generalny nie może być bez uprzedniej zgody sądu dyscyplinarnego
pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prokurator
Generalny nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na
gorącym uczynku popełnienia przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do
zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie
zawiadamia się Prezydenta RP, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie
zatrzymanego. Za nadużycie wolności słowa przy wykonaniu obowiązków
służbowych, stanowiące ściąganą z oskarżenia prywatnego zniewagę, oraz za
wykrocznie Prokuratora Generalnego odpowiada tylko dyscyplinarnie.
558 Kadencja Prokuratora Generalnego wygasa w razie jego śmierci lub odwołania.
Prezydent RP odwołuje Prokuratora Generalnego przed upływem kadencji, jeżeli:
1) zrzekł się on stanowiska,
2) stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby lub utraty sił,
stwierdzonej orzeczeniem lekarskim,
3) został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa
skarbowego albo złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone
prawomocnym orzeczeniem sądu,
4) został prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną w postaci nagany, usunięcia z
pełnionej funkcji, przeniesienia na inne miejsce służbowe lub wydalenia ze służby
prokuratorskiej.
559 Prokurator Generalny kieruje działalnością prokuratury osobiście bądź za
pośrednictwem zastępców Prokuratora Generalnego, wydając zarządzenia, wytyczne i
polecenia. Powyższe akty nie mogą jednak dotyczyć treści czynności procesowych.
Prokurator Generalny może zarządzić wizytację jednostki organizacyjnej prokuratury
w celu kontroli realizacji ustawowych zadań przez tę
jednostkę w określonym zakresie. Uprawnienia Prokuratora Generalnego wynikające z
ustawy może również wykonywać upoważniony przez niego zastępca Prokuratora
Generalnego.
Prokurator Generalny przedstawia Prezesowi RM nie później niż do końca 560
pierwszego kwartału roku następnego sprawozdanie z rocznej działalności pro-
kuratury. Minister Sprawiedliwości przedstawia na piśmie swoje stanowisko do
sprawozdania Prokuratora Generalnego. Prezes RM może w każdym czasie, nie-

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 253
zależnie od sprawozdania rocznego, zażądać od Prokuratora Generalnego przed-
stawienia informacji na określony temat, zawiązany ze strzeżeniem praworządności
oraz czuwaniem nad ściganiem przestępstwa. W przypadku odrzucenia sprawozdania
Prokuratora Generalnego, Prezes RM może wystąpić do Sejmu z wnioskiem o
odwołanie Prokuratora Generalnego przed upływem kadencji. Sejm odwołuje
Prokuratora Generalnego uchwałą podjętą większością dwóch trzecich głosów, w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
W przypadku gdy Prokurator Generalny sprzeniewierzył się złożonemu 561
ślubowaniu, Prezes RM może wystąpić do Sejmu z wnioskiem o odwołanie
Prokuratora Generalnego przed upływem kadencji. Sejm odwołuje Prokuratora
Generalnego uchwałą podjętą większością dwóch trzecich głosów, w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Przed złożeniem wniosku o odwołanie
Prokuratora Generalnego Prezes RM zasięga opinii Krajowej Rady Prokuratury, która
powinna być wydana w terminie dwóch miesięcy. Wydaną opinię załącza się do
wniosku. Brak opinii w tym terminie oznacza rezygnację z prawa do jej wyrażenia.
Prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz 562
prokuratorów wojskowych jednostek prawnych powołuje Prokurator Generalny na
wniosek Krajowej Rady Prokuratury. interesów. Po drugie, możemy
również mieć do czynienia z aktualnością w sytuacji niekonfliktowej
bądź niejasnej z punktu widzenia treści prawa mającego zastosowanie do tej
sytuacji, bądź wymagającej udziału organów ochrony prawnej.
Dlatego działalność ochrony prawnej może polegać na:
d) rozstrzyganiu (orzekaniu),
e) kontroli legalności,
f) obsłudze prawnej.
5 Rozstrzygnięcie (orzeczenie) polega na podjęciu decyzji przez
organ państwa działający w ramach swej kompetencji co do
sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej za pomocą środków
prawnych przewidzianych przez obowiązujące prawo. Od
rozstrzygnięcia należy odróżnić działalność pojednawczą,
polegającą na nakłonieniu stron konfliktu do polubownego
załatwienia sporu. Zatem o ile przy rozstrzygnięciu decyzja co do
sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej pochodzi od organu
rozstrzygającego, to w sytuacji pojednania decyzja spoczywa na
stronach konfliktu.
6 Kontrola legalności to przede wszystkim badanie działalności
określonych podmiotów pod kątem jej zgodności z
obowiązującym prawem, a także występowanie do właściwych
organów z wnioskami o zastosowanie odpowiednich środków w

Nb. 553-554
254 Rozdział XIV. Prokuratura

sytuacji stwierdzenia stanu naruszenia lub zagrożenia prawa.

Kontrola legalności uważana jest powszechnie jako wyłączny
atrybut państwa, a jej treść składa się zasadniczo z dwóch
elementów:
a) z badania działalności określonych podmiotów oraz
b) z wyciągania wobec nich konsekwencji w wypadku
stwierdzenia nieprawidłowości, np. występowanie do właściwych
organów z wnioskami o zastosowanie odpowiednich środków w
sytuacji stwierdzenia naruszenia lub zagrożenia prawa.
7 Obsługa prawna polega na udzielaniu podmiotom stosunków
prawnych pomocy o charakterze prawnym, czyli na udzielaniu im
porad i opinii prawnych oraz na podejmowaniu odpowiednich
środków prawnych dla zabezpieczenia i ochrony ich interesów.
Teoria organów państwowych, ich struktura i wzajemne
związki stanowią jedno z centralnych zagadnień teorii
państwa i nauki o ustrojach państwowych. Zajmowali się tą
problematyką zarówno O. Gierke, jak i G. Jellinek, którzy stworzyli
podwaliny pod nowożytną teorię organów państwa. Poj ęcie
organu państwowego nie jest jednak ujmowane w literaturze
przedmiotu jednolicie. Nie wynika to z rozbieżności
merytorycznych, raczej jest faktem przyjęcia odmiennych
koncepcji definicyjnych.
Generalnie przez organ rozumie się wewnętrzną jednostkę
organizacyjną 8 danego podmiotu prawa, która wyposażona
jest w uprawnienie wyrażania woli tego podmiotu. Przy czym
uprawnienie organu do wyrażania woli danego podmiotu
prawa opiera się na obowiązującym prawie, a nie na
pełnomocnictwie udzielonym przez dany podmiot. Z reguły
uprawnienie do wyrażenia woli danego podmiotu prawa ujęte
jest jako wykaz zadań i kompetencji danego organu. Dlatego
też nie każda jednostka organizacyjna będzie organem. Jest
nim tylko taka jednostka, która posiada określone
kompetencje do wyrażania woli danego podmiotu. W celu
przybliżenia poj ęcia organu państwowego zaprezentowane
zostaną dwie definicje. Według pierwszej organem państwa
będzie każda jednostka organizacyjna państwa mająca uprawnienie do
wyrażania woli tego państwa, czego wyrazem jest przyznanie danej jednostce
administracyjnej określonej kompetencji (M. Wierzbowski, A. Wiktorowska).
Druga definicja ujmuje organ państwowy jako celowo zorganizowany i
wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków, utworzony i działający na

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 255
podstawie prawa, wykonujący w imieniu państwa określone zadania i mogący
dla ich realizacji korzystać ze środków władczych i stosować przymus
państwowy
(W. Gromski).

§ 2. Klasyfikacja organów państwowych

We współczesnym państwie prawa wszystkie organy
państwowe powoły- 9 wane są na podstawie prawa. Może to
się stać na podstawie Konstytucji, ustawy zwykłej lub aktu
niższego rzędu, rangi podstawowej. Zasadę tę wyraża art. 7
Konstytucji RP, który stanowi, że: „Organy władzy publicznej
działają na podstawie i w granicach prawa". Pojęcie organu
państwa jest ściśle powiązane z pojęciem aparatu państwa,
przez który należy rozumieć zbiór organów państwa
połączonych organizacyjnie i funkcjonalnie wraz z
obsługującymi je urzędami.
We współczesnym państwie występują liczne organy,
których różnorodność 10 zachęca do podejmowania prób
klasyfikacji w oparciu o różnorakie kryteria. Możemy więc
podzielić je następująco:
zażalenie. Nie służyło zażalenie na postanowienie organu odwoławczego (ustosunkowującego się do
zażalenia), było to więc na tym etapie postanowienie ostateczne. W myśl jednak art. 16 ust. 1
pkt 2 NSAU na postanowienie to przysługiwała skarga do NSA.

225 Po wniesieniu skargi sąd przesyłał jej odpis temu organowi, którego działanie lub
bezczynność zaskarżono, i zobowiązywał go do udzielenia odpowiedzi na skargę w terminie
30 dni od doręczenia odpisu skargi oraz do nadesłania w tym terminie akt sprawy. Powyższy
organ, którego działanie lub bezczynność zaskarżono, mógł uwzględnić skargę w całości do
dnia wyznaczenia przez sąd terminu rozprawy. W tym wypadku (ustawodawca nie
wyjaśniał wyczerpująco omawianego przepisu) istniało prawdopodobieństwo, że skardze
nie nadano dalszego biegu.

Wniesienie sprawy do NSA nie wstrzymywało wykonania aktu lub zawieszenia czynności. Sąd mógł
jednak na wniosek strony lub z urzędu wydać postanowienie o wstrzymaniu tego aktu lub
zawieszeniu czynności, zwłaszcza jeżeli istniało prawdopodobieństwo wyrządzenia
skarżącemu znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków. Sąd
mógł również wstrzymać wykonanie aktu lub zawiesić czynność przed rozpatrzeniem
wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia skargi na żądanie strony. Takie wstrzymanie
wykonania zaskarżonego aktu lub czynności następowało z mocy prawa, jeżeli

Nb. 553-554
 256 Rozdział XIV. Prokuratura

organ, który wydał akt lub dokonał czynności prawnych, nie przedstawił sądowi
odpowiedzi na skargę wraz z aktami sprawy w terminie 30 dni od dnia doręczenia mu odpisu
skargi i zobowiązania go przez sąd do nadesłania akt sprawy.
V. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym
Po otrzymaniu skargi przewodniczący wydziału, prezes ośrodka zamiejsco- 226 wego lub wyznaczony
sędzia dokonywał czynności wstępnych, a mianowicie:

0 zarządzał skompletowanie akt niezbędnych do rozpoznania sprawy, a w razie potrzeby -

także innych dowodów,

1 wyznaczał skład sędziowski orzekaj ący w sprawie,

2 zarządzał doręczenie stronie przeciwnej odpisów skargi z załącznikami dla przedstawienia

odpowiedzi na skargę wraz z aktami sprawy, wyznaczaj ąc w tym celu termin
nieprzekraczający 30 dni od doręczenia odpisu skargi,

3 wyznaczał termin posiedzenia niejawnego lub rozprawy, w którym sprawa miała być
rozpoznana,

4 zarządzał zawiadomienie o rozprawie stron i innych osób, których udział w rozprawie jest
konieczny.

Następnie wzywał stronę skarżącą do uiszczenia wpisu od skargi. Wezwanie takie nie miało miejsca, o
ile strona sama uiściła wpis bez wezwania lub wniosła wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych. Wpis mógł być:

1) stosunkowy i

2) stały.

Pierwszy pobierany był w sprawach, gdy przedmiot dotyczył należności pieniężnych lub praw
majątkowych, drugi pobierano w pozostałych sprawach od skarg na decyzje, od skarg na
bezczynność organów, jak też od skarg na postanowienia oraz inne akty i czynności prawne
z zakresu administracji publicznej.

Osoba fizyczna mogła domagać się zwolnienia od kosztów sądowych 227 (art. 113 KPC), jeżeli złożyła
oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania
siebie i rodziny. Takie oświadczenie powinno obejmować dokładne dane o stanie
rodzinnym, maj ątku i dochodach. Uznanie tego oświadczenia zależało od sądu. Także osoba

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 257
prawna i organizacja nieposiadająca takiej osobowości mogły się ubiegać o zwolnienie od
kosztów, jeśli wykazały, że nie maj ą potrzebnych na ten cel środków.

Natomiast z urzędu zwolnieni od kosztów sądowych byli: prokurator i RPO oraz organizacja społeczna,
gdy nie działała w ochronie własnego interesu prawnego. Zwolnione od opłat były również
organy nadzoru nad organami jednostek samorządu terytorialnego oraz organy tych
jednostek, a więc organy samorządu gminy, powiatu i województwa.

228 Sąd orzekał na podstawie akt sprawy administracyjnej. Jednakże art. 39 NSAU przewidywał
dość istotny wyjątek, mówiąc, że w razie nienadesłania przez organ odpowiedzi na skargę i
akt sprawy w terminie 30 dni, sąd może orzec w sprawie na podstawie stanu faktycznego i
prawnego przedstawionego w skardze, gdy nie budzi on uzasadnionych wątpliwości w
świetle ustaleń poczynionych przez sąd w toku rozpoznania sprawy. Wśród prawników
zacytowany artykuł budził uzasadnione wątpliwości. Ich zdaniem był to przykład przepisu
„godzącego w zasadę prawdy obiektywnej".

229 Sąd rozpoznawał skargę (co do istoty) na rozprawie, jeśli nie zachodziły okoliczności
uzasadniające rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym. Posiedzenie niejawne służyło
sądowi do odrzucenia skargi wniesionej po upływie terminu do jej wniesienia (pod
warunkiem że nie został złożony wniosek o przywrócenie terminu lub gdy skarga jest
niedopuszczalna z innej przyczyny), a także gdy w oznaczonym terminie nie zostały usunięte
jej braki.

Ustawa z 11.5.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym przewidywała jednak wyjątek od tej

reguły, stwierdzając, iż przewodniczący wydziału lub prezes ośrodka zamiejscowego może
skierować sprawę do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym co do jej istoty, jeżeli w sposób
oczywisty decyzja jest dotknięta wadą przewidzianą w art. 156 ust. 1 pkt 1, 3, 4 KPA, a więc:

1) gdy decyzja została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości,

2) jeśli dotyczyła sprawy poprzednio już rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,

3) gdy decyzja została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie.

Orzeczenia NSA zapadały w składzie trzech sędziów.

230 Z uwagi na występujące w sprawie istotne wątpliwości prawne skład orzekający mógł
wystąpić do Prezesa NSA o jej rozpoznanie przez skład siedmiu sędziów. Wystąpienie to
miało formę postanowienia, a prezes sądu po jego otrzymaniu wyznaczał skład siedmiu
sędziów, przewodniczącego składu oraz termin rozpoznania sprawy. Ustawa dawała jeszcze

Nb. 553-554
 258 Rozdział XIV. Prokuratura

inną możliwość składowi orzekającemu, gdy w sprawie pojawią się istotne wątpliwości
prawne. Mógł on mianowicie wystąpić do prezesa sądu o wyjaśnienie wątpliwości prawnych
przez skład siedmiu sędziów, izbę lub połączone izby, a wyjaśnienie wątpliwości
następowało w drodze uchwały. Uchwała sądu wyjaśniająca wątpliwość prawną była
wiążąca w danej sprawie.

Następny przypadek odstępstwa od trzyosobowego składu orzekającego przewidywała ustawa przy

rozpoznawaniu pytań prawnych przedstawionych do rozstrzygnięcia przez samorządowe
kolegia odwoławcze, wówczas sąd rozpoznawał pytania prawne w składzie pięciu sędziów.

231 Naczelny Sąd Administracyjny rozstrzygał sprawy, wydając wyrok lub postanowienie.
Wyrokiem sąd rozstrzygał sprawę co do stwierdzenia naruszenia

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 259
prawa i skutków prawnych tego naruszenia. Również w przypadku, kiedy sąd nie
stwierdził naruszenia prawa, wydawał wyrok, którym skargę oddalał. Postanowienie
natomiast wydawał sąd w przypadku odrzucenia skargi, umorzenia postępowania na
posiedzeniu niejawnym lub na rozprawie oraz w celu rozstrzygnięcia innych kwestii
procesowych związanych ze sprawą, wynikających w toku postępowania sądowego, oraz w
innych sytuacjach określonych w ustawie o NSA.

Postanowienia można podzielić na: 232

1) kończące postępowanie w sprawie i

2) niekończące postępowania w sprawie.

Te pierwsze zamykają drogę do wydania wyroku. Drugie są postanowieniami niekończącymi

postępowania w sprawie. Sąd mógł je zmieniać lub uchylać wskutek zmiany okoliczności
sprawy. Postanowienia zapadłe przed sądem administracyjnym nie mogły być zaskarżone w
drodze zażalenia.

Ocena prawna wyrażona w orzeczeniu NSA wiązała w sprawie ten sąd oraz organ, którego działanie lub
bezczynność były przedmiotem zaskarżenia.

Istotne zagadnienie, jakie należy omówić, to problematyka środków dy- 233 scyplinujących
wykonywanie orzeczeń NSA, poruszona w art. 31-32, 39 i 56 NSAU. Tak więc w wypadku
stwierdzenia, że organ, którego działania lub bezczynności dotyczyło orzeczenie NSA, nie
wykonał w całości lub w części tego orzeczenia, sąd mógł orzec o wymierzeniu temu
organowi grzywny. Grzywnę wymierzał do wysokości dziesięciokrotnego przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw za ostatni miesiąc kwartału
poprzedzającego dzień wydania orzeczenia o ukaraniu grzywną, ogłoszonego przez Prezesa
Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów. W omawianym
przypadku sąd mógł ponadto orzec o istnieniu bądź nieistnieniu uprawnienia lub obowiązku,
jeżeli pozwalał na to charakter sprawy oraz niesporne okoliczności stanu faktycznego i
prawnego.

Natomiast osobie, która poniosła szkodę na skutek niewykonania orzecze- 234 nia sądu, służyło
roszczenie o odszkodowanie, ale tylko wtedy, gdy niewykonaniu orzeczenia towarzyszyło
naruszenie prawa, ścigane w trybie postępowania karnego lub dyscyplinarnego, a wina
sprawcy szkody została stwierdzona wyrokiem karnym lub orzeczeniem dyscyplinarnym
albo uznana przez organ zwierzchni nad sprawcą szkody. Brak stwierdzenia winy w wyroku
karnym lub orzeczeniu dyscyplinarnym nie wyłączał odpowiedzialności Skarbu Państwa za
szkodę, jeżeli wszczęciu albo prowadzeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego stała
na przeszkodzie okoliczność wyłączająca ściganie.

Nb. 553-554
 260 Rozdział XIV. Prokuratura

Odszkodowanie przysługiwało od organu, który nie wykonał orzeczenia sądu. Organ ten orzekał o
odszkodowaniu przez wydanie decyzji w terminie

3 miesięcy od dnia wniesienia wniosku o odszkodowanie. Strona, która w tym terminie

nie otrzymała decyzji lub była niezadowolona z przyznanego jej odszkodowania, mogła
wnieść powództwo do sądu powszechnego w terminie 30 dni od dnia pozostawania organu
w zwłoce lub doręczenia jej decyzji w tej sprawie.

Natomiast w razie stwierdzenia w toku rozpoznawania spraw istotnych naruszeń prawa lub okoliczności
mających wpływ na ich powstanie oraz ustalenia przypadków niewykonania orzeczeń sądu,
Prezes NSA lub skład orzekający sygnalizował o zaistniałej sytuacji właściwy organ. Organ,
pod którego adresem nastąpiła sygnalizacja, obowiązany był ją rozpatrzyć i powiadomić
NSA w terminie 30 dni o zajętym stanowisku.

235 W wypadku prawomocnych orzeczeń sądu administracyjnego mogły one być wzruszane
wskutek nadzwyczajnych środków prawnych, tj. w wyniku rewizji nadzwyczajnej i w
następstwie wznowienia postępowania. W myśl ustawy o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym orzeczenia sądu były prawomocne z wyjątkiem tych orzeczeń, od
których wniesiono sprzeciw na podstawie art. 39 ust. 2 i art. 47 ust. 3 ustawy.

Rewizję nadzwyczajną od orzeczenia sądu mógł wnieść:

1) Minister Sprawiedliwości,

2) Prokurator Generalny,

3) Pierwszy Prezes SN,

4) Prezes NSA,

5) Rzecznik Praw Obywatelskich,

6) Minister Pracy i Polityki Socjalnej w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń

społecznych.

236 Rewizję nadzwyczajną wnosiło się do Sądu Najwyższego, jeżeli orzeczenie sądowe
naruszało prawo lub interes Rzeczypospolitej Polskiej.

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 261
237 Ostatnia sprawa, którą należy poruszyć, a która w pierwszym okresie funkcjonowania NSA
wzbudzała żywe dyskusje, to instytucja wznowienia postępowania. Instytucja ta polegała na
tym, że w sprawie zakończonej prawomocnym orzeczeniem sądu mogło być wznowione
postępowanie na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu. Wniosek o wznowienie
postępowania rozpoznawał sąd w innym składzie.

Można było wznowić postępowanie, jeżeli:

1) orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie
mogła domagać się wyłączenia,

2) wskutek naruszenia przepisów prawa strona była pozbawiona możliwości działania lub nie
była należycie reprezentowana, nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed
uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był
podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe,

3) wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym

wyroku karnym, następnie uchylonym,

4) wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa.

§ 19. Sądy administracyjne w obowiązującym stanie

prawnym
I. Uwagi wstępne
Uchwalona 2.4.1997 r. Konstytucja RP zawiera zapis w art. 236 ust. 2, że 238 „ustawy wprowadzające w
życie art. 176 ust. 1 w zakresie dotyczącym postępowania przed sądami administracyjnymi
zostaną uchwalone przed upływem 5 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji. Do czasu
wejścia w życie tych ustaw obowiązuj ą przepisy dotyczące rewizji nadzwyczajnej od
orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego". Powyższy przepis zapowiada
wprowadzenie dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego.

Wykonanie konstytucyjnej zapowiedzi nastąpiło na drodze uchwalenia wielu ustaw, spośród których do
zasadniczych w tym przedmiocie należy zaliczyć:

1) ustawę z 25.7.2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269
ze zm.) oraz

Nb. 553-554
 262 Rozdział XIV. Prokuratura

2) ustawę z 30.8.2002 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów

administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U.
Nr 153, poz. 1271 ze zm.).

Nowe prawo o ustroju sądów administracyjnych dokonało zasadniczych 239 zmian w funkcjonującym
dotychczas ustroju sądownictwa administracyjnego. Przede wszystkim wprowadziło dwie
instancje sądowoadministracyjne, tj. wojewódzkie sądy administracyjne (rozpoznają w I
instancji sprawy należące do ich właściwości) oraz NSA (sprawuje nadzór nad działalnością
wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania, a w szczególności jest sądem
II instancji, rozpoznającym środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów
administracyjnych, a także podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne).

Z punktu widzenia procesowego sądy administracyjne rozpoznają sprawy 240 z zakresu kontroli
administracji publicznej, jak również inne sprawy wynikające z ustaw szczególnych.
Kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje
orzekanie w sprawach skarg na:

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 263
1) akty indywidualne (decyzje administracyjne, postanowienia wydane w postępowaniu
administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie oraz postanowienia
rozstrzygające sprawę co do istoty, postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i
zabezpieczaj ącym, na które służy zażalenie, inne aniżeli wymienione akty lub czynności z
zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z
przepisów prawa, akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu
terytorialnego),

2) akty ogólne (akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i

terenowych organów administracji rządowej, inne niż określone akty organów jednostek
samorządu terytorialnego, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej),

3) bezczynność organów w przypadkach określonych w punkcie pierwszym.

241 Sędziowie sądów administracyjnych są powoływani do pełnienia urzędu na

stanowisku sędziowskim przez Prezydenta RP na wniosek KRdS. Opinie o kandydatach

na stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego sporządza kolegium tego
sądu i przedstawia zgromadzeniu ogólnemu tego sądu, które dokonuje wyboru odpowiedniej
liczby kandydatów, po czym przedstawia ich KRdS. Analogiczny tryb obowiązuje w
odniesieniu do kandydatów na stanowisko sędziego NSA. I tak kompetencje w tym zakresie
przysługują odpowiednio Kolegium NSA i Zgromadzeniu Ogólnemu NSA.

Zgodnie z art. 6 PrUSAdm do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu

administracyjnego może być powołany ten, kto:

1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2) jest nieskazitelnego charakteru,

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i uzyskał tytuł
magistra,

4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,

5) ukończył 35 lat życia,

Nb. 553-554
 264 Rozdział XIV. Prokuratura

6) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa
administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji
publicznej,

7) pozostawał co najmniej osiem lat na stanowisku sędziego, prokuratora, radcy w Prokuratorii

Generalnej Skarbu Państwa albo przynajmniej przez osiem lat wykonywał zawód adwokata,
radcy prawnego lub notariusza albo przez dziesięć lat pozostawał w instytucjach
publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa
administracyjnego lub pracował w charakterze asesora sądowego w wojewódzkim sądzie
administracyjnym co najmniej dwa lata.

Wymagania, o których mowa w pkt 7, nie dotyczą osób z tytułem naukowym profesora lub ze stopniem
naukowym doktora habilitowanego nauk prawnych. W wyjątkowych przypadkach
Prezydent RP, na wniosek KRdS, może powołać kandydata na stanowisko sędziego mimo
krótszych, niż określone w ostatnim punkcie, okresów pozostawania na wymienionych
stanowiskach lub wykonywania zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza.

Natomiast do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego NSA może być po- 242 wołany ten, kto spełnia
wymagania określone w pkt 1-4 i 6, jeżeli ukończył 40 lat oraz pozostawał co najmniej 10 lat
na stanowisku sędziego lub prokuratora albo przynajmniej przez 10 lat wykonywał zawód
adwokata, radcy prawnego lub notariusza. Wymaganie ukończenia 40 lat nie dotyczy
sędziego, który przynajmniej przez 3 lata pozostawał na stanowisku sędziego
wojewódzkiego sądu administracyjnego.
II. Organizacja sądów administracyjnych
Wojewódzkie sądy administracyjne tworzone są przez Prezydenta RP na 243 wniosek Prezesa NSA dla
jednego lub dla większej liczby województw. Dzielą się one na wydziały, które powoływane
są i znoszone przez Prezesa NSA. W ich skład wchodzą: prezes sądu, wiceprezes lub
wiceprezesi oraz sędziowie.

Organami wojewódzkiego sądu administracyjnego są: prezes sądu, zgroma- 244 dzenie ogólne oraz
kolegium. Prezes sądu kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz. Zarówno prezes, jak i
wiceprezesi wojewódzkiego sądu administracyjnego powoływani są i odwoływani przez
Prezesa NSA spośród sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego lub NSA, po
zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Ogólnego NSA i Kolegium NSA.

Zgromadzenie ogólne składa się z sędziów wojewódzkiego sądu admini- 245 stracyjnego, któremu
przewodniczy i które zwołuje przynajmniej raz w roku prezes tego sądu. Do kompetencji
zgromadzenia ogólnego należy:

1) rozpatrywanie informacji prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 265
3) rocznej działalności sądu,

1) przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów wojewódzkiego sądu

administracyjnego,

2) wyrażanie opinii w sprawie powołania lub odwołania prezesa wojewódzkiego sądu

administracyjnego oraz opinii w sprawie powołania lub odwołania Wiceprezesa
wojewódzkiego sądu administracyjnego,

3) ustalanie składu liczbowego kolegium sądu oraz wybieranie jego członków

1 dokonywanie zmian w jego składzie,

5) wybieranie spośród członków zgromadzenia ogólnego dwóch przedstawicieli, którzy

uczestniczą w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów NSA wybierającym członków KRdS,

6) zgłaszanie kandydatów na członków KRdS,

7) rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych przez Prezesa wojewódzkiego

sądu administracyjnego lub zgłoszonych przez członków zgromadzenia ogólnego.

246 Natomiast kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego, którego kadencja trwa trzy
lata, uprawnione jest do:

1) ustalania podziału czynności w sądzie i określania szczegółowych zasad przydziału spraw

poszczególnym sędziom,

2) przedstawiania zgromadzeniu ogólnemu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów,

3) rozpatrywania spraw przedstawionych zgromadzeniu ogólnemu i

4) rozpatrywania innych spraw przedstawionych przez prezesa sądu lub z własnej inicjatywy.

247 Siedziba NSA mieści się zaś w Warszawie. W skład tego sądu wchodzą: Prezes, wiceprezesi
i sędziowie. Ustawowymi organami NSA są Prezes, Zgromadzenie Ogólne i Kolegium.
Prezes NSA stoi na czele tego sądu, kieruje jego pracami oraz reprezentuje sąd na zewnątrz.
Ma również prawo wglądu w czynności NSA, w szczególności może być obecny na
rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności, jak też ma prawo żądać wyjaśnień i

Nb. 553-554
 266 Rozdział XIV. Prokuratura

usunięcia uchybień. W przypadku wątpliwości interpretacyjnych Prezes NSA może

wystąpić o podjęcie przez NSA uchwały wyjaśniającej przepisy prawne, których stosowanie
wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych. Prezesa powołuje
Prezydent RP na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA (wiceprezesa powołuje się zaś na wniosek Prezesa,
złożony za zgodą Zgromadzenia Ogólnego). Kandydatów na stanowisko Prezesa wybiera
Zgromadzenie spośród sędziów NSA, którzy w głosowaniu tajnym uzyskali kolejno
największą liczbę głosów. Wybór ten powinien być dokonany nie później niż trzy miesiące
przed upływem kadencji urzędującego Prezesa. W przypadku zaś opróżnienia stanowiska w
trakcie kadencji wyboru kandydatów dokonuje się w terminie jednego miesiąca. Obradom
Zgromadzenia Ogólnego w części dotyczącej wyboru kandydatów na stanowisko prezesa
przewodniczy najstarszy wiekiem sędzia uczestniczący w tym Zgromadzeniu.

248 Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na Izby:

1) Finansową,

2) Gospodarczą i

3) Ogólnoadministracyjną.

Zakres kompetencji każdej z nich został określony w art. 39 PrUSAdm. Ogólnie ujmując, sprawują one -
w granicach i w trybie określonym przez właściwe przepisy - nadzór nad orzecznictwem
wojewódzkich sądów administracyjnych. I tak, Izba Finansowa sprawuje nadzór w
sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń pieniężnych, do których maj ą
zastosowanie przepisy podatkowe oraz o egzekucji świadczeń pieniężnych; Izba Gospodar-
cza - w sprawach działalności gospodarczej, ochrony własności przemysłowej, budżetu,
dewizowych, papierów wartościowych, bankowości, ubezpieczeniowych, ceł, cen, stawek
taryfowych oraz opłat; natomiast Izba Ogólnoadmi- nistracyjna - w sprawach z zakresu
budownictwa i nadzoru budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki
wodnej, ochrony środowiska, rolnictwa, leśnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu
terytorialnego, gospodarki nieruchomościami, prywatyzacji mienia, powszechnego
obowiązku wojskowego, spraw wewnętrznych, a także cen, opłat i stawek taryfowych, jeżeli
są związane ze sprawami należącymi do właściwości tej izby.

Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów NSA, w skład którego wchodzą sędzio- 249 wie tego sądu,
przewodniczy Prezes. Do właściwości Zgromadzenia należy w szczególności:

1) rozpatrywanie informacji Prezesa o rocznej działalności NSA,

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 267
2) przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów,

3) wybieranie kandydatów na stanowisko Prezesa NSA,

4) wyrażanie zgody w sprawie powołania i odwołania wiceprezesów NSA,

5) ustalanie składu liczbowego Kolegium oraz wybieranie jego członków i dokonywanie zmian
w jego składzie,

6) rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych lub zgłoszonych przez członków

Zgromadzenia Ogólnego.

Poza tym Zgromadzenie Ogólne NSA wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych wojewódzkich
sądów administracyjnych wybiera, spośród kandydatów zgłoszonych przez zgromadzenia
ogólne tych sądów i sędziów NSA, dwóch członków KRdS. Zgromadzenie zwołuje Prezes
NSA co najmniej raz w roku. Do podjęcia uchwał Zgromadzenia wymagana jest obecność co
najmniej połowy liczby jego członków. Uchwały zapadają bezwzględną większością
głosów.

Kompetencjami Kolegium NSA są: 250

1) ustalanie podziału czynności w NSA i określanie szczegółowych zasad przydziału spraw

poszczególnym sędziom,

2) przedstawianie Zgromadzeniu Ogólnemu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów,

Nb. 553-554
 268 Rozdział XIV. Prokuratura

3) wyrażanie zgody w sprawie tworzenia i znoszenia wydziałów oraz powołania i odwołania

przewodniczących wydziałów, Szefa Kancelarii Prezesa NSA i dyrektora Biura
Orzecznictwa,

4) rozpatrywanie spraw przedstawianych Zgromadzeniu Ogólnemu,

5) rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych przez Prezesa NSA lub z własnej
inicjatywy.

Kadencja Kolegium trwa trzy lata, a jego przewodniczącym jest Prezes NSA.
III. Postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym
251 Zgodnie z brzmieniem art. 50 PrUSA uprawnionym do wniesienia skargi jest:

1) każdy, kto ma w tym interes prawny,

2) prokurator,

3) Rzecznik Praw Obywatelskich,

4) organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących

interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym,

5) podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi.

Aby skutecznie wnieść skargę, należy wcześniej wyczerpać wszystkie środki

zaskarżenia (zażalenie, odwołanie, wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy), jeżeli służyły
one skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie. Wymóg powyższy
nie dotyczy prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich. W przypadkach, w których
ustawa nie przewiduje środków zaskarżenia w sprawie będącej przedmiotem skargi, przed
jej wniesieniem należy wezwać w formie pisemnej właściwy organ do usunięcia naruszenia
prawa.

252 Skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego wnosi się w terminie 30 dni od dnia
doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie. Prokurator lub Rzecznik Praw
Obywatelskich może wnieść skargę w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia stronie
rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej, a w pozostałych przypadkach w terminie 6
miesięcy od dnia wejścia w życie aktu lub podjęcia innej czynności uzasadniającej
wniesienie skargi. Termin ten nie ma zastosowania do wnoszenia skarg na akty prawa
miejscowego.

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 269
253 Obowiązująca ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przywróciła
pośredni tryb wnoszenia skarg, co oznacza, że skargę do wojewódzkiego sądu
administracyjnego wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność
są jej przedmiotem. W ciągu 30 dni od dnia wniesienia skargi organ, do którego wpłynęła
skarga, przekazuje ją wraz z aktami sprawy do wojewódzkiego sądu administracyjnego lub
uwzględnia skargę w całości - do dnia rozpoczęcia rozprawy.

W sytuacji, kiedy nastąpiło wniesienie skargi po wszczęciu postępowania administracyjnego w celu

zmiany, uchylenia, stwierdzenia nieważności aktu lub wznowienia postępowania,
postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym podlega zawieszeniu.

Regulacje ustawowe przewidują także przed wyznaczeniem rozprawy przeprowadzenie postępowania

mediacyjnego, którego celem byłoby wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i
prawnych sprawy oraz przyjęcie przez strony ustaleń co do sposobu jej załatwienia w
granicach obowiązującego prawa. Może się ono odbyć na wniosek skarżącego.

Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przewiduje odrzucenie przez sąd skargi z
przyczyn jej niedopuszczalności. Może do tego dojść w następujących przypadkach:

1) jeżeli sprawa nie należy do właściwości sądu administracyjnego,

2) jeśli skarga została wniesiona po upływie terminu,

3) gdy nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków formalnych skargi,

4) jeżeli sprawa objęta skargą pomiędzy tymi samymi stronami jest w toku lub została już
prawomocnie osądzona,

5) jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeśli skarżący nie ma zdolności
procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy, albo jeżeli w składzie organów
jednostki organizacyjnej będącej skarżącą zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie,

6) jeśli z innych przyczyn wniesienie skargi jest niedopuszczalne.

Po rozpoznaniu sprawy wojewódzki sąd administracyjny może uwzględnić 254 skargę lub jej nie
uwzględnić. W przypadku uwzględnienia skargi sąd może: uchylić zaskarżoną decyzję lub
postanowienie w całości lub w części, stwierdzić ich nieważność w powyższym zakresie lub
dokonać stwierdzenia wydania decyzji z naruszeniem prawa. Jeśli sąd uwzględni wniesioną

Nb. 553-554
 270 Rozdział XIV. Prokuratura

skargę na inne akty niż decyzje i postanowienia, wówczas uchyla zaskarżony akt lub
stwierdza bezskuteczność czynności lub uznaje uprawnienie lub obowiązek, które wynikają
z przepisów prawa. W razie uwzględnienia skargi na akty prawne podejmowane przez
organy samorządu terytorialnego lub terenowe organy administracji rządowej dokonuje
stwierdzenia nieważności uchwały lub aktu w całości lub w części, albo stwierdza ich
wydanie z naruszeniem prawa. Uwzględniając skargę na akt nadzoru, sąd uchyla ten akt.
Uwzględniając skargę na bezczynność organów, sąd zobowiązuje organ do wydania w
określonym terminie aktu lub dokonania czynności lub stwierdzenia albo uznania
uprawnienia lub obowiązku, wynikających z przepisów prawa. W razie nieuwzględnienia
skargi, oddala ją. Sprawy rozstrzygane są wyrokiem.

255 Jeżeli ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie przewiduje
wydania wyroku, wówczas sąd wydaje orzeczenia w formie postanowień. W tej formie
wydawane są decyzje o umorzeniu postępowania, jeżeli:

2 skarżący skutecznie cofnął skargę,

3 strona zmarła, a przedmiot postępowania odnosił się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle
związanych z jej osobą, chyba że udział w sprawie zgłosiła osoba, której interesu prawnego
dotyczy wynik tego postępowania,

4 postępowanie z innych niż wymieniono przyczyn stało się bezprzedmiotowe.

IV. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym - środki odwoławcze
255 Jak już zostało powiedziane, NSA jest sądem II instancji w stosunku do wojewódzkich
sądów administracyjnych oraz sprawuje nad nimi nadzór w zakresie orzekania. Jako sąd II
instancji rozpatruje środki odwoławcze od orzeczeń sądów wojewódzkich. Należą do nich
skarga kasacyjna i zażalenie.

256 Skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez wojewódzki sąd administracyjny wyroku
lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie. Można ją oprzeć na następujących
podstawach:

5 naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,

6 naruszeniu przepisów postępowania, jeśli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy.

255 Skarga powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego, natomiast w
sprawach obowiązków podatkowych oraz w sprawach własności przemysłowej - przez
doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego. Wymóg adwokacki lub radcowski nie jest

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 271
wymagany w przypadku, gdy autorami skargi kasacyjnej są: sędzia, prokurator, notariusz,
radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo profesor lub doktor habilitowany nauk
prawnych, będący stroną, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem albo jeżeli skargę
kasacyjną wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich.

256 Naczelny Sąd Administracyjny odrzuca skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, jeżeli
ulegała ona odrzuceniu przez wojewódzki sąd administracyjny (wniesioną po upływie
terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalną) albo zwróci ją temu sądowi w celu
usunięcia dostrzeżonych braków. Naczelny Sąd Administracyjny może również:

1) oddalić skargę kasacyjną, jeśli nie ma usprawiedliwionych podstaw lub zaskarżone

orzeczenie, pomimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu,

2) uwzględnić skargę i następnie:

a) uchylić zaskarżone orzeczenie w części lub całości i w takim zakresie przekazać sprawę do
ponownego rozpatrzenia,

b) uchylić zaskarżone orzeczenie i rozpoznać skargę,

c) uchylić zaskarżone orzeczenie oraz odrzucić skargę lub umorzyć postępowanie.

Na postanowienie wojewódzkiego sądu administracyjnego w przypadkach 260

przewidzianych w ustawie przysługuje zażalenie. Przysługuje ono w szczególności na
postanowienie w sprawie przywrócenia terminu lub odmowy jego przywrócenia, a ponadto
na postanowienia, których przedmiotem jest:

1) przekazanie sprawy innemu sądowi administracyjnemu,

2) wstrzymanie lub odmowa wstrzymania wykonania decyzji, postanowienia, innego aktu lub
czynności, o których mowa w art. 61 PrUSA,

3) zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania,

4) odmowa sporządzenia uzasadnienia wyroku,

5) sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa,

Nb. 553-554
 272 Rozdział XIV. Prokuratura

6) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego,

7) odrzucenie skargi kasacyjnej,

8) odrzucenie zażalenia,

9) zwrot kosztów postępowania, jeżeli strona nie wnosi skargi kasacyjnej, 10) ukaranie
grzywną.

Zażalenie składa się również na wskazanie w ustawie zarządzenia przewodniczącego

składu orzekającego (m.in. na pozostawienie pisma bez rozpoznania, gdy strona mimo
stosownego wezwania nie dochowała wyznaczonego w tym wezwaniu terminu do
uzupełnienia lub poprawienia wnoszonego do sądu pisma).

Termin do wniesienia zażalenia wynosi siedem dni. Powinno przy tym czynić zadość
wymaganiom przepisanym dla pisma w postępowaniu sądowym oraz zawierać wskazanie
zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe
uzasadnienie zażalenia. Zażalenie, którego przedmiotem jest odrzucenie skargi kasacyjnej,
powinno być sporządzone przez adwokata lub radcę prawnego. Wojewódzki sąd
administracyjny może wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia do czasu
rozstrzygnięcia zażalenia. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje zażalenie na
posiedzeniu niejawnym.

Nb. 551-552
 122 Rozdział XIV. Prokuratura

Rozdział V. S ądy wojskowe

Literatura: P. Daniuk, W. Makowski, Wojskowa służba sprawiedliwości w okresie II
Rzeczypospolitej, WPP 2001, Nr 3-4; J. Krawiec, S. Przyjemski, Sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości w siłach zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, WPP 2005, Nr 2; R. Ostafiń-
ski-Bodler, Problem sądownictwa wojskowego a nowy kodeks postępowania karnego, WPP
1998, Nr 3-4; tenże, Sądy wojskowe w Polskich Siłach Zbrojnych i ich kompetencje w
sprawach karnych 1914-2002, Toruń 2002; S. Przyjemski, Zagadnienie podległości
sądowokar- nej żołnierza zawodowego w stanie nieczynnym, PiP 1999, z. 7; M. Zaborski,
Zadania sądów wojskowych w Polsce w latach 1944-1956, Pal. 2004, Nr 7-8; H.
Zięba-Załucka, Instytucja sądów wojskowych w Rzeczypospolitej Polskiej, RzZN, Prawo i
Ekonomia 1999, Nr 27.
§ 20. Pozycja ustrojowa i organizacja sądownictwa wojskowego
261 Przepis art. 175 Konstytucji RP statuuje sądy wojskowe, obok Sądu Najwyższego, sądów
powszechnych i sądów administracyjnych, jako organy wymiaru sprawiedliwości w
Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z przepisem art. 1 § 1 ustawy z 21.8.1997 r. - Prawo o
ustroju sądów wojskowych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676 ze zm.) sądy
wojskowe sprawują w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wymiar sprawiedliwości
w sprawach karnych w zakresie przewidzianym w ustawach oraz orzekają w innych
sprawach, jeżeli zostały one przekazane do ich właściwości odrębnymi ustawami. W wypad-
kach przewidzianych w ustawach sądy wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w
sprawach karnych także w stosunku do osób nienależących do Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej. Oprócz sądów wojskowych ustrojodaw- ca przewiduje ponadto
możliwość ustanowienia, ale wył ącznie na czas wojny, instytucji sądu wyjątkowego lub
trybu doraźnego (art. 175 ust. 2 Konstytucji RP). Działalność sądów wojskowych jest
finansowana z wyodrębnionych środków budżetowych Ministerstwa Obrony Narodowej.
Natomiast informację o działalności sądów opracowuje Minister Sprawiedliwości, którą ma
obowiązek przedstawić Prezydentowi RP i KRdS.

262 Sądami wojskowymi są wojskowe sądy okręgowe i wojskowe sądy garnizonowe. Minister
Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii
KRdS tworzy i znosi w drodze rozporządzenia sądy wojskowe oraz określa ich siedziby i
obszary właściwości. Ponadto Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem
Sprawiedliwości może tworzyć i znosić wydziały zamiejscowe poza siedzibami
wojskowych sądów garnizonowych.

Sądy wojskowe zasadniczo rozpoznają sprawy w swojej siedzibie. Jeże- 263 li jednak wymaga tego dobro
wymiaru sprawiedliwości, sądy wojskowe mogą rozpoznawać sprawy lub pełnić inne
czynności poza swoją siedzibą, a w razie konieczności i poza obszarem swojej właściwości,
w tym również - jeżeli umowa międzynarodowa tak stanowi - poza granicami
Rzeczypospolitej Polskiej. Rozpoznawanie spraw karnych na terytorium Rzeczypospolitej

Nb. 551-552
 106 Rozdział XIV. Prokuratura

Polskiej poza swoją siedzibą może jednak odbywać się wyłącznie w siedzibach sądów woj-
skowych lub sądów powszechnych.

W wypadkach, w których ustawy przewidują wniesienie do sądu wojskowego środka odwoławczego od

orzeczeń lub decyzji wydanych przez organy wojskowe, sprawę rozpoznaje wojskowy sąd
garnizonowy obejmujący swoją właściwością jednostkę wojskową, w której żołnierz pełni
czynną służbę wojskową lub pracownik jest zatrudniony, jeżeli te ustawy nie stanowią
inaczej. W sprawach tych, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej, stosuje się odpowiednio
przepisy Kodeksu postępowania karnego, dotyczące postępowania odwoławczego.

Organem samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów 264 Wojskowych. Organ ten
tworzą sędziowie sądów wojskowych. Zgromadzeniu przewodniczą - na przemian - prezesi
wojskowych sądów okręgowych. Kadencja przewodniczącego trwa 2 lata.

Do zadań Zgromadzenia należy m.in.: 265

1) przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów wojskowych sądów

garnizonowych oraz wojskowych sądów okręgowych,

2) wybór członka KRdS,

3) wybór członków kolegiów wojskowych sądów okręgowych,

4) wybór rzecznika dyscyplinarnego spośród sędziów sądów wojskowych,

5) podejmowanie działań w zakresie doskonalenia kwalifikacji zawodowych sędziów i

działalności sądów wojskowych,

6) wypowiadanie się w sprawach obowiązków i praw sędziów oraz wyrażanie opinii w

sprawach przedstawionych przez uprawnione organy. Zgromadzenie Sędziów Sądów
Wojskowych zbiera się co najmniej raz w ro- 266

ku. Posiedzenie Zgromadzenia zwołuje jego przewodniczący z własnej inicjatywy, na

wniosek Ministra Sprawiedliwości, Ministra Obrony Narodowej, dyrektora departamentu
Ministerstwa Sprawiedliwości sprawującego zwierzchni

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 107
nadzór nad działalnością sadów wojskowych, albo na wniosek 1/5 liczby członków
Zgromadzenia. Szczegółowy tryb odbywania posiedzeń Zgromadzenia Sędziów Sądów
Wojskowych określa regulamin uchwalony przez Zgromadzenie.

267 Prezesi sądów wojskowych, zarówno okręgowych, jak i garnizonowych, kierują

działalnością sądów oraz są przełożonymi sędziów i pozostałego składu osobowego
kierowanych przez nich jednostek. Prezesa wojskowego sądu okręgowego, a także jego
zastępcę powołuje i odwołuje, spośród sędziów wojskowych sądów okręgowych, Minister
Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej. W analogiczny sposób,
tyle że spośród wszystkich sędziów sądów wojskowych, następuje powoływanie i
odwoływanie Prezesa wojskowego sądu garnizonowego i jego zastępcy. Odwołanie prezesa
sądu wojskowego i jego zastępcy może mieć miejsce w razie rażącego niewywią- zywania
się z obowiązków służbowych oraz, gdy dalsze pełnienie funkcji z innych powodów nie da
się pogodzić z dobrem wymiaru sprawiedliwości. Odwołanie prezesa sądu wojskowego albo
jego zastępcy następuje po zasięgnięciu opinii KRdS.

268 Kolegium wojskowego sądu okręgowego składa się z czterech do ośmiu członków
wybranych spośród sędziów orzekających w sądach działających na obszarze właściwości
wojskowego sądu okręgowego. Przewodniczącym kolegium jest prezes wojskowego sądu
okręgowego, a w razie jego nieobecności - zastępca przewodniczącego, wybrany przez
kolegium spośród jego członków. Kadencja kolegium trwa 2 lata.

269 Do zadań kolegium należą sprawy niezastrzeżone w ustawie do wyłącznej właściwości

Zgromadzenia, a w szczególności:

1) przedstawianie Zgromadzeniu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów sądów

wojskowych,

2) wyrażanie opinii w sprawach wyznaczania na stanowiska służbowe oraz zwalniania z tych

stanowisk prezesów sądów wojskowych i ich zastępców,

3) opiniowanie wniosków o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe,

4) wyrażanie opinii w sprawach przedstawionych przez KRdS, Ministra Sprawiedliwości,

Ministra Obrony Narodowej, dyrektora departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości
sprawującego zwierzchni nadzór nad działalnością sądów wojskowych, oraz przez prezesa
wojskowego sądu okręgowego,

5) wypowiadanie się w przypadkach zachowań sędziów naruszających zasady etyki.

Nb. 553-554
 108 Rozdział XIV. Prokuratura

270 Do podj ęcia uchwał wymagana jest obecność przynajmniej 2/3 członków kolegium.
Uchwały kolegium zapadają większością głosów, przy czym w razie równej liczby głosów
decyduje głos przewodniczącego. Kolegium zbiera się w zależności od potrzeb, nie rzadziej
niż raz na pół roku.

§ 21. Sędziowie sądów wojskowych

Sędziów sądów wojskowych, do pełnienia urzędu sędziego wojskowe- 271 go sądu garnizonowego lub
wojskowego sądu okręgowego, powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek
KRdS, wyznaczając jednocześnie miejsce służbowe (siedzibę) sędziego. Kandydatów na
stanowiska sędziów wyznacza Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych, a następnie
Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej dokonuje ich
zgłoszenia KRdS, mogąc wyrazić przy tym swoją opinię o kandydatach. Zgłoszenia
kandydatów KRdS może również dokonać Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z
Ministrem Obrony Narodowej, po uprzednim wysłuchaniu kolegium właściwego sądu.

W nawiązaniu do ogólnego statusu sędziego, w przedmiocie orzekania, sędziowie sądów wojskowych są

niezawiśli i podlegają wyłącznie ustawom. Obowiązani są postępować zgodnie ze
ślubowaniem sędziowskim oraz stale podnosić kwalifikacje zawodowe. Sędzia sądu
wojskowego powinien w służbie i poza służbą strzec powagi stanowiska sędziowskiego i
unikać wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności sędziego lub osłabiać zaufanie do
jego bezstronności. W okresie zajmowanego stanowiska sędzia sądu wojskowego nie może
należeć do partii politycznych ani brać udziału w żadnej działalności politycznej.

Sędziom sądów wojskowych przysługuje formalny immunitet sędziowski, 272 który chroni ich przed
zatrzymaniem lub pociągnięciem do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego
sądu dyscyplinarnego. Powyższa ochrona nie obejmuje jednak zatrzymania w razie uj ęcia
sędziego na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa, jeżeli zatrzymanie jest niezbędne
do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Do czasu wydania uchwały zezwalającej
na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej wolno wobec niego podejmować
wyłącznie czynności niecierpiące zwłoki. O fakcie zatrzymania sędziego należy ponadto
niezwłocznie powiadomić prezesa wojskowego sądu okręgowego właściwego ze względu
na miejsce zatrzymania. Może on nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego
sędziego. O zdarzeniu tym prezes wojskowego sądu okręgowego ma obowiązek
niezwłocznie zawiadomić KRdS, Ministra Sprawiedliwości i Ministra Obrony Narodowej.

Na stanowisko sędziego sądu wojskowego może być powołany oficer peł- 273 niący zawodową służbę
stałą, jeżeli:

1) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2) jest nieskazitelnego charakteru,

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 109
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i uzyskał tytuł
magistra,

4) złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,

5) ukończył aplikację sędziowską w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub pracował

w charakterze asesora prokuratorskiego co najmniej 3 lata,

6) ukończył 29 lat.

Wymóg złożenia egzaminu sędziowskiego oraz odbycia aplikacji nie dotyczy profesorów i doktorów
habilitowanych nauk prawnych w polskich szkołach wyższych, w Polskiej Akademii Nauk
oraz w innych placówkach naukowych i naukowo-badawczych, osób, które zajmowały
stanowiska sędziów, prokuratorów, wiceprokuratorów i podprokuratorów, a także
adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy, którzy wykonywali ten zawód co najmniej
przez 3 lata, a także osób, które przez taki sam okres zajmowały stanowiska: prezesa, wice-
prezesa, starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

274 Zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w sądownictwie sędziowie sądów

wojskowych są nieusuwalni ze swojego stanowiska, z wyjątkiem przypadków
przewidzianych w art. 32-34 PrUSW. Stosunek służbowy sędziego ulega rozwiązaniu z
mocy prawa, jeżeli sędzia zrzekł się urzędu lub ukończył 60 lat. Zrzeczenie się urzędu jest
skuteczne po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia na ręce Ministra Sprawiedliwości
oświadczenia, chyba że na wniosek sędziego Minister Sprawiedliwości określi inny termin.
O rozwiązaniu stosunku służbowego sędziego z mocy prawa Minister Sprawiedliwości
zawiadamia Prezydenta RP, KRdS, Ministra Obrony Narodowej i sędziego. Sędziego, który
zrzekł się urzędu, wyznacza się za jego zgodą ponownie na stanowisko zajmowane
poprzednio lub na stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeżeli nie ma innych
przeszkód prawnych i istnieje taka możliwość. W przypadku nieskorzystania przez sędziego
z przysługującego mu prawa, o którym mowa powyżej, zwalnia się go z zawodowej służby
wojskowej, chociażby nie spełniał warunków określonych w przepisach o służbie
wojskowej żołnierzy zawodowych. Sędzia, którego stosunek służbowy rozwiązał się z mocy
prawa z powodu ukończenia 60 lat, przechodzi w stan spoczynku, chyba że został powołany
na urząd sędziego sądu powszechnego.

Sędzia, który został mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w organach państwowych,
samorządu terytorialnego, w służbie dyplomatycznej, konsularnej lub w organach
organizacji międzynarodowych i ponadnarodowych działających na podstawie umów
międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, jest obowiązany zrzec się
niezwłocznie swojego urzędu. Sędzia, który zrzekł się urzędu z powyższych przyczyn, może
powrócić na urząd sędziego i poprzednio zajmowane stanowisko, jeżeli przerwa w pełnieniu

Nb. 553-554
 110 Rozdział XIV. Prokuratura

obowiązków sędziego nie przekracza 9 lat, chyba że pełnił funkcje sędziowskie w

międzynarodowych lub ponadnarodowych organach sądowych.

Prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu oraz prawomocne orzeczenie
sądu skazujące na środek karny pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania
stanowiska sędziego pociąga za sobą, z mocy prawa, utratę urzędu i stanowiska sędziego, a
stosunek służbowy sędziego wygasa w tym przypadku z chwilą uprawomocnienia się
orzeczenia. Sędziego, który z powyższych przyczyn utracił stanowisko, zwalnia się również
z zawodowej służby wojskowej. Zwolnienie to pociąga za sobą takie same skutki, jak
zwolnienie żołnierza ukaranego karą dyscyplinarną usunięcia z zawodowej służby
wojskowej, przewidzianą w przepisach o dyscyplinie wojskowej.

Do wojskowych sądów okręgowych spośród żołnierzy w czynnej służbie 275 wojskowej wybiera się
ławników. Ławnikiem może być żołnierz, który ukończył 18 lat i korzysta z praw cywilnych
i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru oraz wyróżnia się w wykonywaniu zadań
służbowych i przestrzeganiu dyscypliny wojskowej. Kadencja ławnika trwa 3 lata. Liczbę
ławników wybieranych do poszczególnych sądów wojskowych oraz termin ich wyboru
określają prezesi właściwych sądów wojskowych.

Sędziowie i ławnicy na rozprawach używają stroju urzędowego. Strojem 276 urzędowym sędziego i
ławnika na rozprawie sądowej jest toga, a sędziego przewodniczącego na rozprawie - także
nakładany na kołnierz togi łańcuch z wizerunkiem orła.

Nb. 551-552
 128 Rozdział XIV. Prokuratura

Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Literatura: C. Banasiński, Ewolucja ustawodawstwa antymonopolowego w Polsce, [w:] Ochrona
konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia prawno- ekonomiczne), C.
Banasiński (red.), Bydgoszcz 2005; K. Daszyński, Sąd antymonopolowy, [w:] Ustrój
organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Lublin 2003; K. Ko- hutek,
Komentarz do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Warszawa 2005; E. Mo-
dzelewska-Wąchal, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa
2002; A. Turliński, Miejsce Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w systemie
organów ochrony prawnej, [w:] Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii
Europejskiej (studia prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz 2005.
§ 22. Geneza i ewolucja sądu antymonopolowego

w Polsce
277 Zagrażające mechanizmowi wolnej konkurencji zjawiska monopolizacji i
kartelizacji stały się bezpośrednim powodem interwencji państwa w procesy gospodarcze.
W efekcie podj ętych działań doszło do powstania ustawodawstwa antymonopolowego, a
jego celem stało się przeciwdziałanie nadużyciom mającym miejsce na rynku. Istotnym
elementem określonego prawem antymonopolowym systemu publicznoprawnych
instrumentów ochrony mechanizmu wolnej konkurencji jest sądowa kontrola
podejmowanych przez przedsiębiorców działań i stosowanych praktyk. Geneza
sądownictwa antymonopolowego w Polsce sięga okresu międzywojennego i ma
bezpośredni związek z powstaniem ustawodawstwa antymonopolowego. Przyjęta 28.3.1933
r. ustawa o kartelach (Dz.U. Nr 31, poz. 270), stanowiąca pierwszy i praktycznie jedyny
wprowadzony w życie akt ustawodawstwa antymonopolowego okresu II Rzeczpospolitej,
wprowadzała instytucję sądowej kontroli cywilnoprawnych stosunków gospodarczych. Jej
istota sprowadzała się do eliminowania porozumień kartelowych przedsiębiorców
zagrażających dobru publicznemu, w szczególności wywołujących skutki gospodarczo
szkodliwe. W tym celu przewidywała utworzenie Sądu Kartelowego, organizacyjnie
umocowanego przy Sądzie Najwyższym. Ustawa wprowadzała jednoinstancyjne
postępowanie kontrolne,

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 111
uruchamiane na wniosek organu administracji rządowej, w wyniku którego Sąd
Kartelowy podejmował wiążące rozstrzygnięcie w sprawie. Tym samym to Sąd Kartelowy
orzekał w przedmiocie zawartego przez przedsiębiorców porozumienia, a nie w stosunku do
decyzji podj ętej przez organ, tak jak ma to miejsce obecnie. Działalność Sądu Kartelowego
została jednak przerwana wraz z wybuchem II wojny światowej.

W Polsce powojennej ustawodawstwo antymonopolowe pojawiło się póź- 278 no, bo dopiero wraz z
przyjęciem ustawy z 28.1.1987 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym w
gospodarce narodowej (Dz.U. Nr 3, poz. 18 ze zm.). Regulacja ta, przeciwstawiając się
jedynie w ograniczonym zakresie powstawaniu struktur monopolistycznych, organem
antymonopolowym, odpowiedzialnym za przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym,
uczyniła Ministra Finansów. Natomiast sprawowanie funkcji kontroli decyzji podejmo-
wanych przez organ antymonopolowy powierzyła Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu.

Dokonany w 1989 r. przełom polityczno-gospodarczy zapoczątkował pro- 279 ces transformacji

ustrojowej, w wyniku którego miało miejsce nie tylko przywrócenie mechanizmu wolnego
rynku, ale doszło również, w związku z uchwaleniem ustawy z 24.2.1990 r. o
przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (tekst jedn. Dz.U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547
ze zm.), do zasadniczej zmiany prawa antymonopolowego. W ustawie określono katalog
praktyk monopolistycznych, wyodrębniając m.in. zakazane porozumienia i nadużywanie
pozycji dominującej. Na mocy jej postanowień powołano Urząd Antymonopolowy jako
centralny organ administracji państwowej w sprawach przeciwdziałania praktykom
monopolistycznym podległy Radzie Ministrów. Urzędem kierował prezes, powoływany i
odwoływany przez Prezesa RM. Podkreślenia wymaga fakt wyposażenia Urzędu
Antymonopolowego, w przedmiocie powierzonych mu zadań, w szeroki zakres
kompetencji. Ich istota sprowadzała się do możliwości władczego oddziaływania w ramach
środków administracyjnych na zachowania przedsiębiorców, które godziły w mechanizm
wolnego rynku. W przypadku stwierdzenia praktyk monopolistycznych Urząd
Antymonopolowy zobowiązany był nakazać ich zaniechanie oraz określić warunki tego
zachowania.

Zupełnie nowe rozwiązanie w prawie polskim stanowiła wprowadzo- 280 na ustawą instytucja sądowej
kontroli decyzji wydawanych przez Urząd Antymonopolowy. Zgodnie z przepisem art. 10
ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym od decyzji Urzędu
Antymonopolowego przysługiwało odwołanie do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie -
Sądu Antymonopolowego w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji. W konsekwencji
wprowadzenia sądowej kontroli rozstrzygnięć poodejmowanych przez administracyjny
organ antymonopolowy doszło do reaktywowania sądownictwa antymonopolowego. Sąd
Antymonopolowy utworzony został przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z
13.4.1990 r. o utworzeniu sądu antymonopolowego (Dz.U. Nr 27, poz. 157), wydanym na
podstawie przepisu art. 20 PrUSP. Pod względem organizacyjnym sąd ten umocowany
został przy Sądzie Wojewódzkim w Warszawie jako odrębny wydział antymonopolowy

Nb. 553-554
 112 Rozdział XIV. Prokuratura

(Wydział XVII Antymonopolowy) do spraw z zakresu przeciwdziałania praktykom

monopolistycznym.

Powołanie przy Sądzie Wojewódzkim w Warszawie Sądu Antymonopolowego związane było z

wprowadzeniem do procedury cywilnej szczególnego rodzaju postępowania w ramach
spraw gospodarczych, tj. postępowania antymonopolowego. Wymaga podkreślenia przyjęty
przez ustawodawcę szczególny tryb zaskarżania decyzji podejmowanych przez Urząd
Antymonopolowy, polegający na przekazaniu odwołania od decyzji centralnego organu
administracji państwowej do rozpoznania sądowi powszechnemu. Ustawodawca odstąpił
zatem od wypracowanego w administracji modelu postępowania, a mianowicie od
przekazania sprawy II instancji administracyjnej i w jej następstwie - skargi do Naczelnego
Sądu Administracyjnego na rzecz powierzenia bezpośredniej kontroli decyzji wydawanych
przez Urząd Antymonopolowy sądowi powszechnemu.

Wprowadzenie tak zasadniczego odstępstwa od przyj ętego modelu sądowej kontroli wykonywania
administracji publicznej przez Naczelny Sąd Administracyjny podyktowane było
nieadekwatnością obowiązujących w tym zakresie rozwiązań proceduralnych do stosunków
zachodzących w sferze przeciwdziałania praktykom monopolistycznym. Zamiarem
ustawodawcy było poddanie administracyjnych rozstrzygnięć organu antymonopolowego
kontroli merytorycznej sprawowanej przez Sąd Antymonopolowy, a nie tylko kontroli
legalnej charakterystycznej dla Naczelnego Sądu Administracyjnego. Do kompetencji tego
ostatniego należało wyłącznie badanie i orzekanie o legalności zaskarżonego aktu
administracyjnego. Sąd administracyjny pozbawiony był możliwości wydawania orzeczeń
reformatoryjnych, a zatem sprawa powracała do organu administracji celem jej ponownego
merytorycznego rozpatrzenia. Natomiast w sprawach z zakresu przeciwdziałania praktykom
monopolistycznym, rozstrzygających o interesach przedsiębiorców i dalszych losach
prowadzonej przez nich działalności, istotna pozostaje efektywność postępowania i
uzyskanie w rozsądnym terminie prawomocnego orzeczenia. Taki wymóg mogło spełnić
jedynie postępowanie sądowe rozstrzygające sprawę w pełnym zakresie. Dlatego
utworzenie Sądu Antymonopolowego i wyposażenie go w kompetencje
kasacyjno-reformatoryjne wiązało się z poddaniem spraw z zakresu przeciwdziałania
praktykom monopolistycznym pełnej kontroli sądowej, zarówno w kontekście zgodności z
prawem, jak i oceny merytorycznej decyzji organu administracji77.

77 K. Daszyński, Sąd antymonopolowy, [w:] Ustrój

organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.),
Lublin 2003, s. 191 i nast.; zob. też A. Turliński, Miejsce
Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w systemie
organów ochrony prawnej, [w:] Ochrona konkurencji i
konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia
Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 113
Nowelizując w 1996 r. ustawę o przeciwdziałaniu praktykom monopoli- 281 stycznym, ustawodawca
dokonał zmiany nazwy organu antymonopolowego (zob. art. 32 ustawy z 8.8.1996 r. o
zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i administracji
publicznej, Dz.U. Nr 106, poz. 496 ze zm.). Został nim nie tyle sam Urząd, co Prezes Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Natomiast 1.1.1999 r. Sąd Antymonopolowy
umiejscowiony został w strukturze Sądu Okręgowego w Warszawie, jako odrębny wydział
antymonopolowy, właściwy w sprawach z zakresu przeciwdziałania praktykom
monopolistycznym oraz w sprawach z zakresu regulacji energetyki (zob. rozporządzenie
Ministra Sprawiedliwości z 30.12.1998 r. w sprawie utworzenia sądu antymonopolowego,
Dz.U. Nr 166, poz. 1254).

Zmiany polityczne i gospodarcze końca lat 90. XX w., w tym przyjęcie nowej Konstytucji w 1997 r. oraz
dokonujący się wówczas intensywny proces harmonizacji prawa krajowego do wymagań
wspólnotowych, zrodziły potrzebę opracowania nowej regulacji. W wyniku podjętego
procesu legislacyjnego 15.12.2000 r. przyjęto ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów
(tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze zm.). Uwzględniając dotychczasowy
dorobek ustawodawstwa antymonopolowego, uporządkowano i doprecyzowano obowiązuj
ący system ochrony konkurencji i konsumentów, a zwłaszcza zakres kompetencji Prezesa
UOKiK oraz przepisy dotyczące postępowań prowadzonych przed tym organem.

prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz

2005, s. 62 i nast.
Nb. 553-554
 114 Rozdział XIV. Prokuratura

Ustawodawca utrzymał sądową kontrolę decyzji Prezesa UOKiK przez są- 282 dy powszechne. Z dniem
1.4.2001 r. dokonano zmiany nazwy sądu antymonopolowego na Sąd Ochrony Konkurencji
i Konsumentów. W związku z koniecznością wdrożenia procedur wynikających z
rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2006/2004/WE z 27.10.2004 r. w
sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie
przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów (Dz.Urz. UE l 364/2004, s. 1) w 2006 r.
podjęto prace nad nową regulacj ą w tym zakresie, w wyniku których Sejm 16.2.2007 r.
uchwalił nową ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze
zm.). Przyjęta regulacja utrzymała w mocy sądową kontrolę decyzji Prezesa UOKiK poprzez
możliwość wniesienia odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów w terminie
dwutygodniowym od dnia jej doręczenia. W kontekście genezy i rozwoju sądownictwa
antymonopolowego należy podkreślić, iż zakres kompetencji tego sądu podlegał
stopniowemu rozszerzeniu i obecnie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów rozpoznaje
sprawy z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, regulacji energetyki,
telekomunikacji i poczty oraz transportu kolejowego, a także sprawy o uznanie postanowień
wzorca umowy za niedozwolony.
§ 23. Właściwość sądu
283 W istniejącej strukturze sądów powszechnych funkcjonuje tylko jeden Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów - odrębny wydział Sądu Okręgowego w Warszawie. Zgodnie z
art. 16 § 5 pkt 1 PrUSP sąd ten stanowi odrębną jednostkę organizacyjną do spraw z zakresu
ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego. Do jego
wyłącznej właściwości należy rozpatrywanie w I instancji odwołań od decyzji Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz innych organów regulacyjnych (Prezesa
Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Prezesa Urzędu
Transportu Kolejowego), a także pozwów o wykluczenie z obrotu prawnego postanowień
wzorców umów oferowanych konsumentom, niezgodnych z obowiązującymi przepisami.
Do właściwości rzeczowej sądu należy również rozpatrywanie zażaleń na postanowienia
wydawane przez Prezesa Urzędu w prowadzonych postępowaniach jurysdykcyjnych i
zabezpieczających oraz zażaleń na postanowienia wydawane w postępowaniu
egzekucyjnym prowadzonym w celu wykonania obowiązków wynikających z decyzji i
postanowień wydawanych przez Prezesa UOKiK.

Określone w przepisie art. 47928 KPC przypadki podlegające kognicji Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów stanowią katalog zamknięty. Dlatego sąd nie pozostaje właściwy do
orzekania w innych sprawach związanych z naruszeniem prawa antymonopolowego, w
szczególności w zakresie stosunków gospodarczych między przedsiębiorcami.
§ 24. Charakter i przedmiot postępowania
284 Sprawy podlegające kognicji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zasadniczo należą
do dziedziny materialnego prawa administracyjnego. Jedynym w tym przedmiocie
wyjątkiem są sprawy o uznanie postanowień wzorca umownego za niedozwolone. Z mocy
przepisu szczególnego sprawy te rozstrzygane są jednak w procesie cywilnym przez sąd
powszechny. Wniesienie przez stronę odwołania od decyzji lub zażalenia na postanowienie
Prezesa UOKiK ma ten skutek, że sprawa od tego momentu toczy się już nie jako ad-

Nb. 551-552
 § 55. Ewolucja instytucji prokuratury w Polsce 115
ministracyjna, ale cywilna. Ta sama sprawa jest rozpatrywana najpierw przez organ
administracji publicznej, a później - w wyniku wniesienia środka odwoławczego - przez sąd
powszechny. Zakres właściwości sądu administracyjnego w tym przypadku ograniczony
został praktycznie do rozpoznawania skarg na bezczynność organu antymonopolowego.

Postępowanie przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów pro- 285 wadzone jest na podstawie
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego z uwzględnieniem odrębnego postępowania
rozpoznawczego w sprawach gospodarczych. Jest to pierwszoinstancyjne postępowanie
procesowe, oparte na zasadach dyspozycyjności i kontradyktoryjności. Nie należy jednak
traktować tego rodzaju postępowania jako klasycznej procedury cywilnej. Stanowi ono
raczej specjalne postępowanie sądowe, uruchamiane w konsekwencji wniesienia środka
odwoławczego (odwołania lub zażalenia) od decyzji lub postanowienia Prezesa UOKiK.

Postępowanie przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów ma na 286 celu merytoryczne

rozstrzygnięcie sprawy. Z pierwszoinstancyjnego charakteru postępowania wynika
obowiązek osądzenia sprawy od początku. Dlatego sąd nie ma możliwości oparcia swego
orzeczenia na ustaleniach administracyjnego organu antymonopolowego. Może jedynie
wykorzystać materiał dowodowy zebrany w postępowaniu przed Prezesem UOKiK.
Wyczerpanie drogi administracyjnej warunkuje jedynie dopuszczalność postępowania
sądowego, ale nie zastępuje I instancji sądowej. Dlatego celem drogi sądowej nie pozostaje
bezpośrednia kontrola postępowania administracyjnego, ale merytoryczne rozstrzygnięcie
sprawy przedstawionej w odwołaniu. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie
pozostaje przy tym związany ani zakresem decyzji organu antymonopolowego, ani zakresem
odwołania78. Zadaniem sądu pozostaje wszechstronne zbadanie wszystkich istotnych
okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad rozkładu ciężaru dowodu i obowiązków
stron w postępowaniu dowodowym (zob. uzasadnienie do wyroku SN z 29.5.1991 r., III
CRN 120/91, OSNC 1992, Nr 5, poz. 87).

78 A. Turliński, Miejsce Sądu Ochrony Konkurencji i

Konsumentów w systemie ochrony prawnej, [w:] Ochrona
konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej
(studia prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.),
Bydgoszcz 2005, s. 64.
Nb. 553-554
 134 Rozdział XIV. Prokuratura

116 Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

§ 25. Tryb postępowania
287 Prawo do wniesienia odwołania od rozstrzygnięć Prezesa UOKiK przysługuje podmiotom
mającym status strony w administracyjnym postępowaniu antymonopolowym. Wynika to z
treści przepisu art. 47929 § 1 KPC, zgodnie z którym stroną postępowania przed Sądem
Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest Prezes Urzędu oraz podmiot będący stroną w
postępowaniu przed Prezesem Urzędu. Ustawodawca dopuszcza podmioty zainteresowane
do udziału w postępowaniu przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ale
wyłącznie w charakterze uczestników postępowania (art. 479 29 § 2 KPC. Powodem w
sądowym postępowaniu antymonopolowymjest podmiot wnoszący odwołanie. Natomiast
pozwanym jest każdorazowo Prezes UOKiK jako organ, od którego pochodzi
rozstrzygnięcie będące przedmiotem zaskarżenia. Prezes UOKiK nie ma obowiązku
osobistego uczestnictwa w prowadzonym przed sądem postępowaniu antymonopolowym.
Może występować za pośrednictwem pełnomocnika, którym może być pracownik Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

288 Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK wnosi się za jego pośrednictwem do Sądu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów w terminie dwutygodniowym od dnia doręczenia decyzji.
Wskazane pośrednictwo Prezesa UOKiK stanowi obligatoryjny warunek trybu wnoszenia
odwołania. Warunek ten należy uznać za spełniony także w razie wniesienia odwołania do
jednej z delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Ustawodawca nie określa
skutków naruszenia wymogu wniesienia odwołania za pośrednictwem Prezesa UOKiK.
Podobnie w doktrynie nie ma jednolitego stanowiska co do skutków skierowania odwołania
bezpośrednio do sądu. Z jednej strony podkreśla się, że działanie takie stanowi przypadek
bezskutecznej czynności procesowej, a z drugiej, że jest skuteczne i nie powoduje ujemnych
konsekwencji dla strony, a sąd powinien najpierw przekazać odwołanie Prezesowi
UOKiK79.

79Zob. szerzej K. Kochutek, Komentarz do ustawy o

ochronie konkurencji i konsumentów, Warszawa 2005.
Nb. 551-552
 § 60. Organizacja Instytutu Pamięci Narodowej 135
Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma
procesowego oraz zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji, przytoczenie zarzutów, zwięzłe
ich uzasadnienie, wskazanie dowodów, a także zawierać wniosek o uchylenie lub zmianę
decyzji w całości lub w części. Jako środek zaskarżania decyzji Prezesa UOKiK odwołanie
uznaje się za powództwo wszczynające sądowe postępowanie antymonopolowe w I in-
stancji. Dlatego pisemne elementy jego treści powinny w szczególności zmierzać do
sprecyzowania żądania powoda i jego uzasadnienia. Odwołanie, tak jak każde pismo
procesowe, podlega obowiązkowi uiszczenia wpisu.

W przypadku wniesienia odwołania od decyzji Prezes UOKiK ma obowiązek przekazać je niezwłocznie

wraz z aktami sprawy do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Działanie takie ma
obowiązek podjąć wówczas, gdy nie uznaje zasadności odwołania i podtrzymuje słuszność
podjętego wcześniej rozstrzygnięcia. W przeciwnym wypadku, w razie uznania odwołania za
słuszne, Prezes UOKiK może - nie przekazując akt sądowi - uchylić albo zmienić swo- j ą
decyzję w całości lub w części, o czym bezzwłocznie ma obowiązek powiadomić stronę,
przesyłając jej nową decyzję, od której stronie ponownie przysługuje odwołanie. Zarówno
samo przekazanie odwołania do sądu, jak i ponowne zweryfikowanie zaskarżonego
rozstrzygnięcia może nastąpić bez konieczności podejmowania dodatkowych czynności w
celu zbadania zasadności wniesionego środka odwoławczego. W uzasadnionych
przypadkach, przed przekazaniem odwołania do sądu lub uchyleniem albo zmianą decyzji,
Prezes UOKiK może również przeprowadzić dodatkowe czynności, zmierzające do
wyjaśnienia zarzutów podniesionych w odwołaniu.

Co do zasady, do czasu rozpatrzenia odwołania przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów,

zaskarżona decyzja Prezesa Urzędu nie podlega wykonaniu. Wymaga podkreślenia jednak
fakt, że w przypadkach uzasadnionych ochroną konkurencji lub ważnym interesem
konsumentów Prezes UOKiK może nadać wydawanej decyzji w całości lub w części rygor
natychmiastowej wykonalności. W razie wniesienia odwołania od takiej decyzji Sąd
Ochrony Konkurencji i Konsumentów może, na wniosek strony, która wniosła odwołanie,
wstrzymać wykonanie decyzji do czasu rozstrzygnięcia sprawy. Postanowienie w tej sprawie
może być wydane również na posiedzeniu niejawnym.

Podejmując rozstrzygnięcie w przedmiocie wniesionego środka zaskar- 289 żenia, Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów może oddalić, odrzucić lub uwzględnić odwołanie. Oddalenie
odwołania, stanowiąc formę merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, ma miejsce w razie
braku podstaw do jego uwzględnienia. Oddalenie odwołania następuje w drodze wyroku. Z
kolei o odrzuceniu odwołania decydują przyczyny formalne. Ustawodawca zalicza do nich:

1) upływ terminu do wniesienia odwołania,

2) nieuzupełnienie w wyznaczonym terminie braków odwołania, a także

Nb. 604
 136 Rozdział XV. Instytut Pamięci Narodowej
3) niedopuszczalność odwołania z innych przyczyn, jaką może stanowić np.

nieuiszczenie wpisu.

W przypadku wystąpienia którejś z przesłanek sąd nie dokonuje oceny merytorycznej sprawy
przedstawionej w odwołaniu, ale odrzuca, w drodze postanowienia, wniesiony środek
zaskarżenia. Natomiast w razie uwzględnienia odwołania Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów zaskarżoną decyzję albo uchyla, albo zmienia w całości lub w części i orzeka
co do istoty sprawy. Podkreślenia wymaga szeroki zakres kompetencji sądu, który obejmuje
m.in. możliwość podejmowania rozstrzygnięć o charakterze kasacyjno-reformatoryjnym.
Kontroluj ąc rozstrzygnięcia Prezesa UOKiK, sąd bierze pod uwagę nie tylko kryterium
zgodności z prawem, ale przede wszystkim dokonuje oceny merytorycznej zaskarżonej
decyzji, orzekając co do istoty sprawy. Dlatego wydawany w przypadku uwzględnienia
odwołania wyrok sądu stanowi wyraz dokonanej szerokiej oceny legalności, celowości oraz
zasadności zaskarżonej decyzji organu antymonopolowego.

290 Na mocy ustawy z 2.7.2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804) wprowadzona została
możliwość odwoływania się od wyroków wydawanych przez Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów. Tym samym sądowe postępowanie antymonopolowe uzyskało status
postępowania dwuinstancyjnego, z możliwością wniesienia dodatkowo skargi kasacyjnej.
Obecnie od wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przysługuje apelacja, którą
należy wnieść na ogólnych zasadach do Sądu Apelacyjnego. Natomiast środkiem nad-
zwyczajnym, jaki przysługuje od wydanego przez sąd II instancji prawomocnego wyroku
lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu, jest skarga kasacyjna do Sądu
Najwyższego. W tym ostatnim przypadku ustawodawca odstąpił od wymogu
dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej od wartości przedmiotu zaskarżenia i dlatego
od orzeczenia sądu II instancji skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości
przedmiotu sporu.
§ 26. Sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
291 W zakresie właściwości Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pozostaje
prewencyjna kontrola postanowień treści wzorca umowy oferowanej konsumentom.
Kierowane do sądu roszczenia o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone mają
w założeniu chronić konsumenta w obrocie związanym z umowami adhezyjnymi.
Sprawowana przez sąd kontrola w tym przedmiocie ma charakter abstrakcyjny, oderwany od
treści konkretnej umowy. Na obowiązki sądu w tym zakresie nie wywiera wpływu również
to, czy na podstawie takiego wzorca doszło faktycznie do zawarcia umowy. Powództwo o
uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone służy prewencyjnej ochronie
prawnej zarówno interesów prawnych samego powoda, jak i innych

Nb. 603
 § 90. Organizacja Instytutu Pamięci Narodowej 137
osób, które poprzez przyjęcie oferty wskazanej we wzorcu stałyby się stroną umowy
zawierającej niedozwolone postanowienia.

Powództwo w sprawach z tego zakresu może wytoczyć każdy, kto według 292 oferty
pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą niedozwolone postanowienie. Z
powództwem takim może wystąpić również organizacja społeczna, do której zadań

złożenia oświadczenia, o braku podstaw do złożenia takiego wniosku.

V. Funkcje edukacyjne

600 Do zakresu zadań, jakie pełni IPN, zalicza się także funkcje edukacyjne. Ustawa dość
lakonicznie wymienia tego typu funkcje. Generalnie polegają one na:
1) informowaniu społeczeństwa o strukturach i metodach działania instytucji, w
ramach których zostały popełnione zbrodnie przeciwko Narodowi Polskiemu, oraz
informowaniu o strukturach, obsadzie personalnej i sposobach działania organów
bezpieczeństwa państwa;
2) prowadzeniu badań naukowych nad najnowszą historią Polski, a także udo-
stępnianiu zgromadzonych dokumentów innym placówkom naukowym i osobom w
celu prowadzenia takich badań, z zachowaniem warunków określonych w ustawie;
3) udzielaniu informacji na temat zgromadzonych dokumentów oraz publikowaniu
wydawnictw naukowych i popularnonaukowych, w tym inwentarzy archiwalnych;
4) upowszechnianiu w kraju i za granicą wyników swojej pracy oraz badań innych
instytucji, organizacji i osób nad problematyką stanowiącą przedmiot jego
działania;
5) prowadzeniu działalności edukacyjnej, wystawienniczej i wydawniczej;
6) formułowaniu wniosków dotyczących edukacji historycznej;
7) ogłaszaniu corocznych konkursów na finansowanie przez Instytut Pamięci badań
naukowych nad najnowszą historią Polski.

VI. Przepisy karne

W ustawie o IPN nie brak również przepisów karnych, które sankcjonują 601 działania
niezgodne z prawem. I tak:
1) osoba nieuprawniona, która dokumenty lub zapis informacji niszczy, ukrywa,
uszkadza, usuwa lub zmienia ich zapis, w inny sposób udaremnia lub znacznie
utrudnia uprawnionej osobie lub instytucji zapoznanie się z nimi, albo zakłóca
lub uniemożliwia automatyczne gromadzenie lub przekazywanie takich
informacji, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat;

Nb. 601-603
 138 Rozdział XV. Instytut Pamięci Narodowej
2) tej samej karze podlega ten, kto będąc w posiadaniu wymienionych dokumentów
lub zapisu informacji podlegających przekazaniu IPN, uchyla się od ich
przekazania, utrudnia przekazanie lub je udaremnia.
Nałożono sankcje także na publiczne zaprzeczanie - wbrew faktom - zbrodniom
popełnionym przez organizacje nazistowskie i komunistyczne. Tego typu czyny
podlegaj ą grzywnie lub karze pozbawienia wolności do 3 lat, a wyroki w tej sprawie
podawane są do publicznej wiadomości.

§ 60. Organizacja Instytutu Pamięci Narodowej

Ustawa o Instytucji Pamięci Narodowej nie wypowiada się wyczerpująco na 602 temat
organizacji IPN odsyłając w tej kwestii do Statutu IPN. W jego § 2 czytamy, że organami
IPN są: Prezes IPN, Dyrektor Oddziału IPN oraz Rada IPN.
Stanowisko Prezesa IPN może objąć tylko obywatel polski, wyróżniający 603 się
wysokimi walorami moralnymi oraz wiedzą przydatną w pracach IPN. Prezesem nie może
być osoba, która w czasach PRL pełniła służbę, pracowała lub była współpracownikiem
organów bezpieczeństwa, ani też sędzia, który orzekając uchybił godności urzędu,
sprzeniewierzając się niezawisłości urzędu.
Prezes, kieruje IPN, zaś w sprawowaniu swego urzędu jest niezależny od
organów władzy państwowej. Powołuje go i odwołuje Sejm RP za zgodą Senatu, na
wniosek Rady IPN, która zgłasza kandydata spoza swojego grona. Kadencja Prezesa
IPN trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania. Po upływie kadencji pełni on dalej
swoje obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez swego następcę. W przypadku
śmierci Prezesa IPN, do czasu obj ęcia stanowiska przez nowo powołanego Prezesa,
jego obowiązki pełni jeden z zastępców - Prezes powołuje ich nie więcej niż trzech.
Nie wcześniej niż na 6 miesięcy i nie później niż na 3 miesiące przed upływem kadencji
Prezesa IPN przewodniczący Rady IPN ogłasza publiczny konkurs na to stanowisko, według
zasad i w trybie określonych przez Radę IPN. W wypadku innej przyczyny opróżnienia
stanowiska Prezesa, termin zgłaszania się kandydatów do konkursu na to stanowisko wynosi
30 dni od dnia ogłoszenia konkursu. Przesłuchania kandydatów na stanowisko Prezesa mają
charakter publiczny. Należy dodać, że ta sama osoba nie może być Prezesem IPN więcej niż
przez dwie kolejne kadencje. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że na powyższe
stanowisko nie może być powołana osoba, której działalność związana z dostępem do
tajemnicy państwowej lub objęta tajemnicą państwową uniemożliwia wnikliwe
przedstawienie informacji o przebiegu swojej służby, pracy lub współpracy.
Prezes IPN powinien być apolityczny, tak więc jego stanowiska nie można łączyć z
mandatem posła lub senatora. Nie może on również należeć do partii politycznej, związku
zawodowego ani prowadzić żadnej działalności publicznej niedaj ącej się pogodzić z
godnością jego urzędu. Podobnie jak sędziowie nie może on także wykonywać innych zajęć

Nb. 603
 § 90. Organizacja Instytutu Pamięci Narodowej 139
zawodowych, z wyjątkiem zajmowania stanowiska profesora szkoły wyższej. Przed
przystąpieniem do wykonywania obowiązków Prezes składa przed Sejmem ślubowanie.
Kadencja Prezesa wygasa w przypadku śmierci, rezygnacji, odwołania oraz skazania
prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne ścigane z urzędu. Rada IPN może
natomiast wnioskować o jego odwołania, jeżeli:
1) z powodu choroby, ułomności lub upadku sił stał się trwale niezdolny do pełnienia swych
obowiązków,
2) nie wypełnia obowiązków nałożonych przez ustawę lub działa na szkodę IPN,
3) nie zostało przyjęte sprawozdanie z działalności IPN.
Analogicznie jak w wypadku posłów Prezes IPN nie może być bez uprzedniej zgody
Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie może on
także być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem uj ęcia go na gorącym uczynku
przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku
postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może
nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Prezes IPN składa Sejmowi i Senatowi raz w roku informację o działalności IPN, która w
części dotyczącej bezpieczeństwa lub obronności państwa może być utajniona i wówczas nie
jest ona podawana do wiadomości publicznej.

Nb. 601-603
 140 Rozdział XVI. Policja
W skład IPN wchodzi Rada IPN. Jej członkiem może być obywatel polski, 604 który -
poza wymogami stawianymi Prezesowi IPN - łącznie spełnia następujące warunki, a
mianowicie:
1) korzysta z pełni praw publicznych,
2) nie został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne
ścigane z urzędu,
3) posiada tytuł naukowy lub stopień naukowy w dziedzinie nauk humanistycznych
lub prawnych.
Kandydatów na członków Rady przedstawia w myśl ustawy kilka instytucji. Będą to:
1) zgromadzenie elektorów złożone z przedstawicieli jednostek organizacyjnych
wyższych uczelni i instytucji naukowych określonych w ustawie o Instytucie
Pamięci Narodowej, które przedstawia nie później niż na 2 miesiące przed
upływem Kadencji Rady Sejmowi dziesięciu, Senatowi zaś czterech kandydatów
na członków Rady;
2) Krajowa Rada Sądownictwa i Krajowa Rada Prokuratury, które przedstawiaj ą
Prezydentowi RP - w tym samym terminie - po dwóch kandydatów. Jeśli
wymienione podmioty nie zaproponowały wymaganej liczby kandydatów w
określonym terminie, odpowiednio Sejm, Senat lub Prezydent RP powołuj ą
członków Rady IPN.
Rada IPN wybierana jest na sześcioletnią kadencję. Rozpoczyna się ona z dniem
zebrania się Rady na pierwsze posiedzenie, które zwołuje Prezes IPN. Funkcję
członka Rady można pełnić nie dłużej niż przez dwie kadencje.
W skład Rady wchodzi dziewięciu członków, spośród których pięciu po-
wołanych jest przez Sejm, dwóch przez Senat i dwóch przez Prezydenta RP.
Powołanie nowych członków Rady IPN powinno nastąpić najpóźniej do dnia upływu
kadencji. Ze swego grona Rada wybiera Przewodniczącego oraz nie więcej niż trzech
jego zastępców na kadencj ę trwającą rok.
Członkostwo w Radzie IPN ustaje wskutek śmierci, rezygnacji, skazania
prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z urzędu lub odwołania
odpowiednio przez Sejm, Senat albo Prezydenta RP na wniosek Rady. Może też ona
wnioskować większością 2/3 głosów ustawowego składu Rady, o odwołanie
swojego członka, jeżeli:
z powodu choroby, ułomności lub upadku sił stał się trwale niezdolny do
pełnienia swych obowiązków,
nie wypełnia obowiązków nałożonych przez ustawę lub działa na szkodę IPN.
W przypadku ustania członkostwa przed upływem kadencji właściwy organ
niezwłocznie powołuje nowego członka, na okres do zakończenia kadencji Rady.

Nb. 611-612
 § 63. Zadania i kompetencje Policji 141
Rada Instytutu okresowo przyjmuje od Prezesa IPN informacje o istotnych spra-
wach związanych z działalnością IPN, a poza wymienionymi zadaniami, w szcze-
gólności jest uprawniona do zajęcia stanowiska w następujących sprawach:
1) przejęcia do zasobów archiwalnych IPN dokumentów spraw i i oceny ich
kompletności,
2) ustalania zasad ewidencjonowania, przechowywania, opracowywania, za-
bezpieczenia, udostępniania i publikowania dokumentów,
3) ustalania priorytetów w zakresie udostępniania dokumentów,
4) oceniania polityki ścigania przez IPN przestępstw nazistowskich, komunistycznych
oraz innych przestępstw stanowiących zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub
zbrodnie wojenne - popełnionych na osobach narodowości polskiej lub
obywatelach polskich innych narodowości w okresie od 1.9.1939 r. do 31.7.1990 r.,
5) oceniania działania Biura oraz gospodarka rynkowa powodują to, że wzrasta liczba
osób wykonujących zawody wolne w ramach działalności gospodarczej, w spółkach
itp. Warto tu odnotować, że Kodeks spółek handlowych wprowadził instytucję
spółek partnerskich dla wykonywania wolnych zawodów. Niemniej art. 88 KSH
ogranicza tę formę organizacyjną do następujących wolnych zawodów: adwokata,
aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera
ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych,
doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza
weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika
patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego. Tym samym,
daje też legalną definicję wolnych zawodów, choć budzi wątpliwości, czy jest to
wyliczenie wyczerpujące. Inaczej do tego zagadnienia podchodzi ustawa z
29.8.1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze
zm.). Otóż w „słowniczku" zawartym w art. 3 zaznacza się, że przez działalność
gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej
rozumie się także wykonywanie wolnych zawodów. Widzimy więc, iż pojęcie
wolnego zawodu tworzone jest przez przepisy prawne odmiennie, na różne
potrzeby.

6) W PRL problematyka wykonywania wolnych zawodów w zasadzie nie była

przedmiotem zainteresowania nauki prawa administracyjnego. Wyjątkiem były tu
prace E. Smoktunowicza1. Obecnie problematyka ta zaczyna się pojawiać

7) w podręcznikach prawa administracyjnego (np. w podręczniku J. Filipka1) oraz w

innych opracowaniach (K. Wojtczak). W szczególności monografia pióra K.
Wojtczak jest pierwszą w naszej literaturze prawniczej na interesujący nas temat.

8) 115 W sprawach wyodrębnienia wolnych zawodów należy stwierdzić, że za

pomocą kryteriów materialnych (przedmiotu działania) trudno jest niekiedy ustalić,

Nb. 635
142 Rozdział XVI. Policja
czy dany zawód zaliczyć do tej grupy (np. czy zaliczyć tu wykonywanie rzemiosła,
zawodu plastyka, artysty). Decydować będą kryteria formalne, tj. aktualne
ustawodawstwo uwzględniające potrzeby społeczeństwa i państwa. Odbiorca
świadczeń chce mieć gwarancje wykonywania niektórych usług (leczenia,
doradztwa prawnego itp.) na wysokim poziomie. Leży to też w interesie
publicznym. Dlatego ustawodawca reglamentuje sposób wykonywania niektórych
zawodów. W tym kierunku działać będzie również współpraca międzynarodowa.

9) Niekiedy trudno jest ustalić, czy w danym przypadku mamy do czynienia z wolnym
zawodem, czy też nie. Dotyczy to z reguły tych przypadków, gdy ustawodawca
tylko fragmentarycznie reguluje wykonywanie zawodu, nie zawsze wymagającego
wysokich kwalifikacji i samodzielności w realizacji. Oto przykłady z tego zakresu.
Ustawa z 29.8.1997 r. o usługach turystycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 223,
poz. 2268 ze zm.) wyodrębnia zawód przewodnika turystycznego i pilota wycieczek
(art. 20 i nast.). Uprawnienia do wykonywania tych zawodów nadają i cofają
marszałkowie województwa po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnego i
złożeniu egzaminu. Ustawa z 22.8.1997 r. o ochronie osób i mienia (tekst jedn.
Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221 ze zm.) przewiduje wydawanie przez komendanta
wojewódzkiego Policji licencji pracownika ochrony fizycznej i pracownika
zabezpieczenia technicznego (art. 25 i nast.). Innego przykładu dostarcza ustawa -
Prawo

10) ruchu drogowym, która przewiduje uprawnienia przyznawane instruktorom

11) egzaminatorom (art. 105 i nast.). Starosta prowadzi ewidencję instruktorów, a

marszałek województwa - ewidencję egzaminatorów. Podobnie ustawa o go-
spodarce nieruchomościami zna instytucję pośrednika w obrocie nieruchomościami
i rzeczoznawcy majątkowego (por. art. 177 i nast.). Na wykonywanie tych zawodów
uzyskuje się uprawnienia i licencje zawodowe w określonym trybie (por. art. 191 i
nast.). Także w ostatnich czasach ustawodawca wprowadza reglamentację
wykonywania pewnych zawodów. Na przykład ustawa o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji wprowadza w art. 67c instytucję

12) biegłego skarbowego, a art. 42-47 ustawy - Prawo geodezyjne i kartograficzne

traktuje o uprawnieniach zawodowych w dziedzinie geodezji i kartografii.
Kwalifikacje do wykonywania dokumentacji hydrologicznych, zgodnie z art. 3 ust.
3 ustawy - Prawo wodne określa rozporządzenie Rady Ministrów z 27.6.2006 r. w
sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz.U. Nr 126,
poz. 878), art. 22 i nast ochronnymi realizuj ącymi fizyczną i techniczną ochronę
budynków, w których mieszczą się sądy i prokuratury.

Nb. 611-612
 § 63. Zadania i kompetencje Policji 143
Szczegółowy zakres zadań oraz zasady organizacji policji sądowej określa
rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 16.8.2007 r. w
sprawie szczegółowego zakresu zadań i zasad organizacji policji sądowej (Dz.U. Nr
155, poz. 1093).

§ 63. Zadania i kompetencje Policji

631 Głównym obowiązkiem Policji jest zapewnienie ochrony życia i zdrowia ludzi oraz
mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, a także
zagwarantowanie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym
zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu
i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do
powszechnego korzystania. Do podstawowych zadań stawianych Policji ustawodawca
zalicza również:
1) inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu
przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym
zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi,
2) wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców,
3) nadzorowanie działalności straży gminnych (miejskich) oraz specjalistycznych
uzbrojonych formacji ochronnych w zakresie określonym w odrębnych przepisach,
4) sprawowanie kontroli przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych
związanych z działalnością publiczną lub obowiązuj ących w miejscach publicznych,
5) współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na
podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów,
6) gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych,
7) prowadzenie bazy danych zawierającej informacje o wynikach analizy kwasu
dezoksyrybonukleinowego (DNA).
Do obowiązków Policji należy ponadto realizacja zadań wynikaj ących z umów i
porozumień międzynarodowych w zakresie i na zasadach bezpośrednio w nich określonych.
Policja wykonuje również, w zakresie wynikaj ącym z odrębnych przepisów, czynności na
polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego.
W granicach swych zadań Policja mając na celu rozpoznawanie, zapobieganie i
wykrywanie przestępstw i wykroczeń wykonuje czynności:
1) operacyjno-rozpoznawcze,
2) dochodzeniowo-śledcze i
3) administracyjno-porządkowe.
Warunkiem skuteczności działania Policji jest nie tylko poprawna realizacja stawianych
tej formacji zadań, ale istotną rolę odgrywa również właściwa koordynacja podejmowanych
działań oraz ścisła współpraca z innymi instytucjami ochrony prawnej.

Nb. 635
 144 Rozdział XVI. Policja
Szczególnym obowiązkiem właściwego komendanta Policji jest przywrócenie na
żądanie wójta (burmistrza, prezydenta) lub starosty stanu zgodnego z porządkiem
prawnym lub podjęcie działań zapobiegających naruszeniu prawa, a także
zmierzających do usunięcia zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Żądanie
wykonania określonych działań nie może jednak dotyczyć czynności
operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych oraz czynności z zakresu ścigania
wykroczeń, jak również wykonania konkretnej czynności służbowej ani określać sposobu
wykonania zadania przez Policję. Warto przy tym dodać, że wyłączną odpowiedzialność za
treść żądania kierowanego do właściwego komendanta Policji ponosi podmiot je kierujący,
czyli wójt, burmistrz, prezydent miasta lub starosta. Właściwy komendant Policji ma
obowiązek niezwłocznie przedłożyć sprawę komendantowi Policji
wyższego stopnia, jeżeli nie jest w stanie wykonać żądania. Natomiast w razie
skierowania żądania naruszającego obowiązujące przepisy żądanie takie jest nieważne.
O nieważności żądania stwierdza wojewoda.
Wśród ogólnie określonych podstawowych zadań Policji wymagają podkreślenia
obowiązki nałożone na kierownika rewiru oraz kierownika posterunku Policji.
Ustawodawca zalicza do nich w szczególności:
1) rozpoznawanie zagrożeń i przeciwdziałanie przyczynom ich powstawania,
2) inicjowanie i organizowanie działań społeczności lokalnych mających na celu
zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz innym zjawiskom
kryminogennym, a także
3) wykonywanie czynności administracyjno-porządkowych oraz innych nie-
cierpiących zwłoki czynności związanych z zawiadomieniem o przestępstwie i
zabezpieczeniem miejsca zdarzenia.
633 W przypadku policji sądowej szczegółowy zakres zadań tej służby obejmuje:
1) ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego w budynkach sądów oraz
prokuratur,
2) ochronę życia i zdrowia sędziów, prokuratorów oraz innych osób, w czasie
wykonywania przez nich czynności wynikających z realizacji zadań wymiaru
sprawiedliwości,
3) wykonywanie czynności procesowych zlecanych przez sąd lub prokuratora,
4) wykonywanie zarządzeń porządkowych sądu, wydanych w celu utrzymania powagi
sądu,
5) konwojowanie i doprowadzanie osób na polecenie sądów, prokuratorów i
właściwych komendantów Policji,
6) ochronę pomieszczeń w celu uniemożliwienia samowolnego oddalenia się osób
tam umieszczonych, bezprawnego wtargnięcia osób postronnych oraz zapobieżenia
innym zdarzeniom niebezpiecznym w skutkach dla bezpieczeństwa i porządku
publicznego albo zagrażającym uszkodzeniem lub utratą chronionego mienia.

Nb. 611-612
 § 63. Zadania i kompetencje Policji 145
634 Wykonując czynności w granicach ustawowo określonych zadań, policjanci mają
prawo:
1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości,
2) zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu
postępowania karnego i innych ustaw,
3) zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia
właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym
terminie nie powróciły do niego,
4) zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie
dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia,
5) w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania
karnego, a także w celu identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości oraz osób
usiłujących ukryć swoją tożsamość, jeżeli ustalenie tożsamości w inny sposób
nie jest możliwe - pobierania od osób wymazu ze śluzówki policzków,
6) pobierania materiału biologicznego ze zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości,
7) przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w
przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw,
8) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i
sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu
lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego po-
dejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary,
9) obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń
w miejscach publicznych, a w przypadku czynności operacyj-
no-rozpoznawczych i administracyjno-porządkowych podejmowanych na
podstawie ustawy - także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom,
10) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji
rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych
prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej; wymienione
instytucje, organy i jednostki obowiązane są, w zakresie swojego działania, do
udzielenia tej pomocy, w zakresie obowiązujących przepisów prawa,
11) zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i or-
ganizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do
każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązuj ących
przepisów prawa.
W przypadku niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa po- 635
leceniom organów Policji lub jej funkcjonariuszy w zakresie kompetencji Policji
pozostaje możliwość zastosowania środków przymusu bezpośredniego. Do
środków tych ustawodawca zalicza: fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące
do obezwładniania bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów,

Nb. 635
 146 Rozdział XVI. Policja
pałki służbowe, wodne środki obezwładniające, psy i konie służbowe oraz pociski
niepenetracyjne, miotane z broni palnej. Obowiązującą zasadą stosowania środków
przymusu bezpośredniego jest wybór środka odpowiadającego potrzebom
wynikającym z zaistniałej sytuacji i jego niezbędność dla osiągnięcia
podporządkowania się wydanym poleceniom. Przypadki oraz warunki i sposoby
użycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego określa rozporządzenie
Rady Ministrów z 17.9.1990 r. (Dz.U. Nr 70, poz. 410 ze zm.).

Nb. 611-612
 147 Rozdział XVII. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu

Jeżeli zastosowane środki przymusu bezpośredniego okazały się niewystarczające albo

ich użycie ze względu na okoliczności danego zdarzenia nie jest możliwe, policjant ma
prawo sięgnięcia po środek ostateczny, a mianowicie może użyć broni palnej.
Skorzystanie z tego środka, z uwagi na nieodwracalne skutki użycia broni palnej, może mieć
miejsce wyłącznie:
1) w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność
policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym
bezpośrednio do takiego zamachu,
2) przeciwko osobie niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego
porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może
życiu, zdrowiu lub wolności policjanta albo innej osoby,
3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną policjantowi
lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni palnej,
4) w celu odparcia niebezpiecznego bezpośredniego, gwałtownego zamachu na obiekty i
urządzenia ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, na siedziby naczelnych
organów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej albo
wymiaru sprawiedliwości, na obiekty gospodarki lub kultury narodowej oraz na
przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne państw obcych albo organizacji
międzynarodowych, a wetowych (do 9), reprezentujących poszczególne ordynki
miejskie. Rozpatrywał sprawy wynikające z ustawodawstwa miejskiego, głównie z
dziedziny handlu i produkcji rzemieślniczej.
5) Apelacja (druga i trzecia instancja)
6) Od wyroków sądów ławniczych można było wnieść apelację. Miasta królewskie
początkowo odwoływały się do Magdeburga. Pierwszy na ziemiach polskich sąd wyższy
prawa niemieckiego powstał w Chełmnie (1233). Zastąpiony on został przez sąd wyższy
w Toruniu (1458-1608). Podobną funkcję pełniły również sądy większych miast (Poznań,
Wrocław, Szczecin). Z czasem funkcję sądów wyższych zaczęły pełnić rady miejskie. W
związku z brakiem instancji pośredniej między sądami najniższymi a królewskimi
Kazimierz Wielki utworzył Sąd Najwyższy Prawa Niemieckiego na Zamku
Krakowskim (1356). Składał się on z landwójta i 7 ławników. Trzecią instancją był
komisarski królewski Sąd Sześciu Miast (1356), składający się z: komisarzy, radców i
po dwóch przedstawicieli sześciu miast małopolskich. Zbierał się trzy razy do roku,
rozpatrując apelacje od sądów wyższych prawa niemieckiego z terenu Małopolski.
7) Sądy wiejskie
8) Sądy wiejskie opierały się na wzorach wytworzonych w sądownictwie miejskim.
Składały się z sołtysa i ławy wiejskiej, powoływanej przez pana lub sołtysa. Ich
powstanie było pochodną wydania przywilejów immunitetowych i lokacyjnych,
oddających panom sprawowanie we wsiach wymiaru sprawiedliwości. Sądy odbywały
się w ściśle określonych terminach, tzw. rokach gajo- nych. Wielkie roki gajone
odbywały się trzy razy do roku w obecności pana wsi, natomiast roki gajone małe
zwoływano w razie potrzeby.

Nb. 649
148 Rozdział XVII. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu
9) Najczęściej sołtys wraz z ławą rozpatrywał sprawy mniejszej wagi, gdyż sprawy większe
zazwyczaj rozstrzygał osobiście pan.

10) 4. Sądy dominialne

11) Sądy dominialne występowały we wsiach lokowanych na prawie polskim, 27 których,
mimo posiadania immunitetu, nie przeniesiono na prawo niemieckie. Jurysdykcja
należała do pana, na mocy udzielonego mu przez księcia przywileju. Mógł ją sprawować
osobiście lub przez swoich urzędników. Kompetencja rzeczowa zależała od treści
immunitetu, przy czym pełne sądownictwo obejmowało prawo wyrokowania we
wszystkich sprawach dworu. rozpoznawanie międzynarodowego terroryzmu,
ekstremizmu oraz międzynarodowych grup przestępczości zorganizowanej,
1) rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami
wybuchowymi, środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi oraz
towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla
bezpieczeństwa państwa, a także rozpoznawanie międzynarodowego obrotu
bronią masowej zagłady i zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem tej broni
oraz środków jej przenoszenia,
2) rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń występuj ących w rejonach napięć,
konfliktów i kryzysów międzynarodowych, mających wpływ na bezpieczeństwo
państwa, oraz podejmowanie działań mających na celu eliminowanie tych
zagrożeń,
3) prowadzenie wywiadu elektronicznego,
4) podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach
międzynarodowych.
Szczególnym obowiązkiem Szefów Agencji jest niezwłocznie przekazy- 642 wanie
Prezydentowi RP i Prezesowi RM wszelkich informacji mogących mieć istotne znaczenie
dla bezpieczeństwa i międzynarodowej pozycji Rzeczypospolitej Polskiej. Kierunki
działań Agencji określa w drodze wytycznych Prezes Rady Ministrów.
Szefowie Agencji, każdy w zakresie swojej właściwości, w celu realizacji
przypisanych im zadań mogą podejmować współdziałanie z właściwymi organami i
służbami innych państw. Podjęcie współpracy w powyższym zakresie ustawa w art. 8
ABWU uzależnia od zgody Prezesa Rady Ministrów. Z kolei na organy administracji
rządowej, organy samorządu terytorialnego, instytucje państwowe oraz
przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej
ustawa nakłada obowiązek współdziałania z Agencjami, a w szczególności
udzielania pomocy w realizacji powierzonych Agencjom zadań.
Działalność ABW i AW podlega finansowaniu z budżetu państwa. Koszty 643
realizacji zadań Agencji, w zakresie których - ze względu na wyłączenie ich jawności
- nie mogą być stosowane przepisy o finansach publicznych, rachunkowości i

Nb. 644-646
 § 65. Zakres zadań i kompetencji 149

zamówieniach publicznych, są z kolei fi nansowane z utworzonego na ten cel

funduszu operacyjnego. Szefowie Agencji, każdy w zakresie swojej właściwości,
określają szczegółowe zasady tworzenia i gospodarowania funduszem operacyjnym.
§ 66. Organizacja
644 Szef ABW i Szef AW posiadają status centralnych organów administracji rządowej,
działających odpowiednio przy pomocy ABW i AW, będących urzędami administracji
rządowej. Szefowie ABW i AW podlegają bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów.
Działalność Szefów ABW i AW podlega ponadto kontroli Sejmu.
645 Szefów ABW i AW powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu
opinii Prezydenta RP, Kolegium oraz Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych.
Stanowiska Szefa ABW i Szefa AW może pełnić osoba, która:
1) posiada wyłącznie obywatelstwo polskie,
2) korzysta w pełni z praw publicznych,
3) wykazuje nieskazitelną postawę moralną, obywatelską i patriotyczną,
4) daje rękojmię należytego wykonywania zadań,
5) spełnia wymagania określone w przepisach o ochronie informacji niejawnych w
zakresie dostępu do informacji stanowiących tajemnicę państwową, oznaczonych
klauzulą „ściśle tajne",
6) nie pełniła służby zawodowej, nie pracowała i nie była współpracownikiem
organów bezpieczeństwa państwa, wymienionych w art. 5 ustawy o Instytucie
Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
ani też nie była sędzią, który orzekając, uchybił godności urzędu, sprzeniewierzając
się niezawisłości sędziowskiej.
Odwołanie Szefa Agencji z zajmowanego stanowiska może nastąpić w przypadku:
1) rezygnacji z zajmowanego stanowiska,
2) zrzeczenia się obywatelstwa polskiego lub nabycia obywatelstwa innego państwa,
3) skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo lub
przestępstwo skarbowe,
4) utraty predyspozycji niezbędnych do zajmowania stanowiska,
5) niewykonywania obowiązków z powodu choroby trwającej nieprzerwanie ponad 3
miesiące.
646 Szefowie kierują Agencjami bezpośrednio lub przez swoich zastępców. W razie
zwolnienia stanowiska Szefa Agencji lub czasowej niemożności sprawowania przez
niego funkcji Prezes Rady Ministrów może powierzyć pełnienie obowiązków Szefa, na
czas nie dłuższy niż 3 miesiące, jego zastępcy lub innej osobie. Szefowie Agencji mogą
upoważnić podległych funkcjonariuszy do załatwiania spraw w ich imieniu w
określonym zakresie, z wyj ątkiem spraw, o których mowa w art. 27 i 29-31 ABWU, tj.
zarządzenia dokonania kontroli operacyjnej, zakupu kontrolowanego, czynności

Nb. 639-640
 150 Rozdział XVIII. Centralne Biuro Antykorupcyjne
operacyjno-rozpoznawczych i kontroli korespondencji. Szefowie Agencji, każdy w
zakresie swojej właściwości, w drodze zarządzeń, określają sposoby, metody i formy
wykonywania zadań w Agencji w zakresie nieobj ętym innymi przepisami.
Szczegółową organizację wewnętrzną każdej z Agencji określa odrębny statut
nadany, w drodze zarządzenia, przez Prezesa Rady Ministrów (zob. zarządzenie Nr
73 Prezesa Rady Ministrów z 26.6.2002 r. w sprawie nadania statutu Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, M.P. Nr 26, poz. 432 ze zm. oraz zarządzenie Nr 74
Prezesa Rady Ministrów z 26.6.2002 r. w sprawie nadania statutu Agencji Wywiadu,
M.P. Nr 26, poz. 433 ze zm.). Strukturę wewnętrzną i szczegółowe zadania jednostek
organizacyjnych każdej z Agencji określają z kolei regulaminy organizacyjne,
nadawane w drodze zarządzeń przez Szefów Agencji.

§ 67. Kolegium do spraw Służb Specjalnych

Organem opiniodawczo-doradczym Rady Ministrów w sprawach progra- 647

mowania, nadzorowania i koordynowania działalności ABW i AW, a także Woj-
skowych Służb Informacyjnych jest Kolegium do spraw Służb Specjalnych.
Kolegium pozostaje ponadto organem opiniodawczo-doradczym Rady Ministrów w
sprawach podejmowanych dla ochrony bezpieczeństwa państwa działań Policji,
Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, Służby Więziennej, Biura Ochrony
Rządu, Inspekcji Celnej, organów celnych, urzędów skarbowych, izb skarbowych,
organów kontroli skarbowej, organów informacji finansowej oraz służb rozpoznania
Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
W skład Kolegium wchodzą: 648
1) Prezes Rady Ministrów - jako przewodniczący,
2) sekretarz Kolegium oraz
3) członkowie w osobie ministra właściwego do spraw wewnętrznych, ministra
właściwego do spraw zagranicznych, Ministra Obrony Narodowej, ministra
właściwego do spraw finansów publicznych i Szefa Biura Bezpieczeństwa
Narodowego oraz
4) minister-członek Rady Ministrów właściwy do spraw koordynowania dzia-
łalności służb specjalnych, jeżeli został wyznaczony przez Prezesa Rady
Ministrów.
W posiedzeniach Kolegium uczestniczą również:
1) Szef ABW,
2) Szef AW,
3) Szef CBA,
4) Szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego,
5) Szef Służby Wywiadu Wojskowego,

Nb. 662
 § 71. Uprawnienia funkcjonariuszy 151
6) Przewodniczący Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych.
Swojego przedstawiciela do udziału w posiedzeniach Kolegium może również
delegować Prezydent RP.
649 Do zadań Kolegium należy formułowanie ocen lub wyrażanie opinii w sprawach
dotyczących w szczególności:
1) powoływania i odwoływania Szefa ABW, Szefa AW oraz Szefa Służby
Kontrwywiadu Wojskowego, Szefa Służby Wywiadu Wojskowego oraz Szefa
CBA,
2) kierunków i planów działania służb specjalnych,
3) szczegółowych projektów budżetów służb specjalnych, przed rozpatrzeniem ich
przez Radę Ministrów,
4) projektów aktów normatywnych i innych dokumentów rządowych dotyczących
działalności służb specjalnych,
5) wykonywania przez służby specjalne powierzonych im zadań zgodnie z
kierunkami i planami działania tych służb,
6) rocznych sprawozdań przedstawianych przez szefów z działalności podległych im
służb specjalnych,
7) koordynowania działalności ABW, AW i Wojskowych Służb Informacyjnych, a
także działalności służb specjalnych z Policją, Strażą Graniczną, Żandarmerią
Wojskową, Biurem Ochrony Rządu, Inspekcją Celną, organami celnymi,
urzędami skarbowymi, izbami skarbowymi, organami kontroli skarbowej,
organami informacji fi nansowej i służbami rozpoznania Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej oraz ich współdziałania w dziedzinie ochrony
bezpieczeństwa państwa,
8) współdziałania ze służbami specjalnymi organów administracji rządowej, organów
samorządu terytorialnego, instytucji państwowych oraz przedsiębiorców
prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej,
9) współdziałania służb specjalnych z właściwymi organami i służbami innych
państw,
10) organizacji wymiany informacji istotnych dla bezpieczeństwa i międzynarodowej
pozycji Rzeczypospolitej Polskiej pomiędzy organami administracji rządowej,
ochrony informacji niejawnych dotyczących m.in. zagrożeń o zasięgu
ogólnokrajowym, sposobów który zostawiając sobie władzę zwierzchnią
oraz Mazowsze, przekazał starszemu synowi Zbigniewowi w
zarząd Wielkopolskę i Kujawy, a młodszemu Bolesławowi Śląsk i
Małopolskę. Umierając w 1102 r., Władysław Herman zostawił Polskę
podzieloną. Konflikty między synami doprowadziły do wojny
domowej połączonej z interwencją cesarza Henryka V,
zakończonej na szczęście ponownym scaleniem państwa.
Nb. 657
 152 Rozdział XVIII. Centralne Biuro Antykorupcyjne
Natomiast trwałego podziału państwa dokonał sam Bolesław
Krzywousty, wydając w 1138 r. tzw. testament (statut), będący
aktem regulującym sprawy następstwa tronu i organizacji
władzy.
1) 10 Testament wprowadził w Polsce zasadę senioratu. Zgodnie z nią władza zwierzchnia
została podzielona między księcia zwierzchniego (princepsa), którym miał być
każdorazowo najstarszy w rodzie książę, oraz podległych mu książąt dzielnicowych
(juniorów). Princeps obok dzielnicy własnej uzyskał również dzielnicę pryncypacką,
przechodnią i formalnie niepodzielną, obejmującą: ziemię krakowską, sieradzką, łęczycką
oraz zapewne część Wielkopolski z Gnieznem, Pomorze Gdańskie, a także zwierzchnictwo
nad Pomorzem Zachodnim. Każdy z pełnoletnich synów Krzywoustego otrzymał, zgodnie z
testamentem, dzielnicę własną, która była dziedziczna i mogła ulegać podziałowi
(Władysław II, będący seniorem - Śląsk, Bolesław Kędzierzawy - Mazowsze i Kujawy,
Mieszko III - Wielkopolskę). Książę zwierzchni-princeps posiadał uprawnienia o charakterze
ogólnopaństwowym. Należały strony ojca, jak i matki (kognatyczny). Pełnił funkcje:
religijne, wojskowe, gospodarcze, społeczne i ochronne. Z reguły członkowie rodu
zamieszkiwali jedną osadę. W obrębie rodu występowały rodziny.

2) Większa liczba rodów łączyła się w plemię, które również opierało się na 2 zasadzie
wspólnego pochodzenia, ale dodatkowo pełniło jeszcze funkcje państwowe. Proces
kształtowania się państwa zaczął się dokonywać najpierw w obrębie tzw. małych plemion,
zamieszkujących obszar od tysiąca do 10 tys. km2. Łączyły się one w wyższą formę
organizacyjną, jaką było tzw. wielkie plemię, stanowiące luźny związek wielu małych
plemion. Proces ten nasilił się zwłaszcza w VIII wsię ono dopiero w latach sześćdziesiątych
X w. w opisie Ibrahima ibn Jakuba, a później w kronice Widukinda z Korwei.

3) 3. Patrymonialny charakter państwa

4) Monarchia patrymonialna wykształciła się w państwach germańskich po- 6 wstałych po
rozpadzie imperium rzymskiego. Koncepcję tę przyjęto następnie w pozostałych państwach
powstałych w okresie średniowiecza, w tym w Polsce. Oznaczała ona, iż państwo jest rzeczą
prywatnoprawną, stanowiącą własność monarchy, który może swobodnie dysponować nim
jako całością, jego poszczególnymi ziemiami i ludnością, co wiązało się z wykonywaniem
prawa książęcego (ius ducale). W poj ęciu tym brakowało rozróżnienia między majątkiem
określają ich regulaminy organizacyjne nadawane im w drodze zarządzeń przez Szefa CBA.
Szef kompetentny jest także do rozstrzygania zaistniałych pomiędzy nimi sporów
kompetencyjnych, w razie zaś potrzeby może tworzyć zespoły o charakterze stałym lub
doraźnym, określając ich nazwę, skład osobowy oraz szczegółowy zakres i tryb działania.
655 Centralne Biuro Antykorupcyjne podlega ścisłemu nadzorowi. Głównymi podmiotami
uprawnionymi do wglądu w działania CBA są Prezes Rady Ministrów oraz Sejm i
Senat. Na Prezesie Rady Ministrów spoczywa obowiązek określania - w drodze

Nb. 662
 § 71. Uprawnienia funkcjonariuszy 153
wytycznych - głównych kierunków działania Biura, corocznie przyjmuje do
zatwierdzenia przedstawiony mu przez Szefa CBA roczny plan działania Biura, a także
przyjmuje każdego roku do dnia 31marca wraz z Sejmową Komisją do Spraw Służb
Specjalnych sprawozdanie z działalności CBA za poprzedni rok kalendarzowy. W tym
samym trybie Szef CBA przedstawia Sejmowi oraz Senatowi informację o
osiągniętych wynikach podległej mu jednostki organizacyjnej (art. 12 CBAU).

§ 71. Uprawnienia funkcjonariuszy

Wypełniając zadania służbowe, funkcjonariusze CBA wykonują: 657

1) czynności operacyjno-rozpoznawcze w celu zapobiegania popełnieniu
przestępstw, ich rozpoznania i wykrywania oraz - jeżeli istnieje uzasadnione
podejrzenie popełnienia przestępstwa - czynności dochodzeniowo-śledcze w
celu ścigania sprawców przestępstw,
2) czynności kontrolne w celu ujawniania przypadków korupcji w instytucjach
państwowych i samorządzie terytorialnym oraz nadużyć osób pełniących
funkcje publiczne, a także działalności godzącej w interesy ekonomiczne
państwa,
3) czynności operacyjno-rozpoznawcze i analityczno-informacyjne w celu
uzyskiwania i przetwarzania informacji istotnych dla zwalczania korupcji w
instytucjach państwowych i samorządzie terytorialnym oraz działalności
godzącej w interesy ekonomiczne państwa.
Funkcjonariusze wykonują również czynności na polecenie sądu lub prokuratora,
a w zakresie właściwości CBA przysługują im uprawnienia procesowe Policji (art.
13 ust. 2 i 3 CBAU). W szczególności zaś, realizując obowiązki w zakresie
rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw, mają oni prawo wydawania
osobom poleceń określonego zachowania i mogą:
1) legitymować osoby,
2) zatrzymywać je,
3) dokonywać przeszukania osób i pomieszczeń,
4) dokonywać kontroli osobistej,
5) przeglądać bagaże,
6) zatrzymywać pojazdy oraz sprawdzać ich ładunek,
7) obserwować i rejestrować obraz zdarzeń w miejscach publicznych, jak też
8) żądać niezbędnej pomocy od instytucji państwowych i samorządowych oraz
przedsiębiorców i innych podmiotów w ramach obowiązującego prawa (art. 14
ust. 1 CBAU).
W przypadku niepodporządkowaniu się wydanym poleceniom funkcjonariusze
mają prawo zastosować środki przymusu bezpośredniego, a jeśli to okazałoby się

Nb. 657
 154 Rozdział XVIII. Centralne Biuro Antykorupcyjne
niewystarczające, przysługuje im prawo użycia broni palnej (art. 16 CBAU). Użycie
broni palnej powinno następować w sposób wyrządzaj ący możliwie najmniejszą
szkodę osobie, przeciwko której jej użyto, i nie może zmierzać do pozbawienia jej
życia, a także narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób.
Przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, podejmowanych przez
CBA w celu wykrycia przestępstwa, a także uzyskania i utrwalenia dowodów, jeśli inne
środki okazałyby się bezskuteczne albo zachodziłoby wysokie prawdopodobieństwo,
że będą nieskuteczne lub nieprzydatne, Sąd Okręgowy w Warszawie, na pisemny
wniosek Szefa CBA, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego,
może, w drodze postanowienia, zarządzić kontrolę operacyjną. Jest ona niejawna i
polega na:
1) kontrolowaniu treści korespondencji,
2) kontrolowaniu zawartości przesyłek,
3) stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób
niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności treści
rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci
telekomunikacyjnych.
Z tych samych powodów CBA może przetwarzać informacje, w tym również dane
osobowe ze zbiorów prowadzonych na podstawie odrębnych przepisów przez organy
władzy publicznej i państwowe jednostki organizacyjne, a w szczególności z Ewidencji
Działalności Gospodarczej, Krajowej Ewidencji Podatników, Krajowego Rejestru
Karnego, Krajowego Rejestru Sądowego, Powszechnego Elektronicznego Systemu
Ewidencji Ludności, Rejestru Podmiotów Gospodarki Narodowej, Centralnego
Rejestru Ubezpieczonych i Centralnego Rejestru Płatników Składek, Centralnej
Ewidencji Pojazdów i Kierowców, Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych.
Administratorzy danych gromadzonych w tych rejestrach są obowiązani do
nieodpłatnego ich udostępniania. Poza tym CBA może korzystać z przetwarzanych
przez banki informacji stanowiących tajemnicę bankową oraz informacji dotyczących
umów o rachunek papierów wartościowych, umów o rachunek pieniężny, umów
ubezpieczenia lub innych umów dotyczących obrotu instrumentami finansowymi, a w
szczególności z przetwarzanych przez uprawnione podmioty danych osób, które
zawarły takie umowy.
658 Artykuł 29 ust. 1 CBAU nakłada także na Szefów: CBA, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Komendantów Głównych
Policji, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, a także Generalnego Inspektora
Kontroli Skarbowej, Szefa Służby Celnej i Generalnego Inspektora Informacji
Finansowej obowiązek współdziałania, w ramach swoich kompetencji, w zakresie
zwalczania korupcji w instytucjach państwowych i samorządzie terytorialnym oraz

Nb. 662
 § 71. Uprawnienia funkcjonariuszy 155
życiu publicznym i gospodarczym, a także działalności godzącej w interesy
ekonomiczne państwa.

Nb. 657
 156 Rozdział XIX. Straż Graniczna
§ 72. Czynności kontrolne
Czynności kontrolne, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 2 CBAU, a bę- 659
dące jednym z podstawowych zadań wykonywanych przez CBA, polegają na
sprawdzaniu przestrzegania przez osoby pełniące funkcje publiczne przepisów
ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące
funkcje publiczne oraz innych ustaw wprowadzających ograniczenia w
podejmowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej przez te osoby. Czynności
kontrolne polegają również na badaniu i kontroli określonych przepisami prawa
procedur podejmowania i realizacji decyzji w przedmiocie:
prywatyzacji i komercjalizacji,
wsparcia finansowego,
udzielania zamówień publicznych,
rozporządzania mieniem państwowym lub komunalnym oraz
przyznawania koncesji, zezwoleń, zwolnień podmiotowych i przedmiotowych,
ulg, preferencji, kontyngentów, plafonów, poręczeń i gwarancji kredytowych. W
tym przedmiocie kontroli podlegają także jednostki sektora finansów
publicznych w rozumieniu ustawy o finansach publicznych oraz jednostki nie-
zaliczane do sektora finansów publicznych, otrzymujące środki publiczne, a także
przedsiębiorcy.
Centralne Biuro Antykorupcyjne prowadzi działalność kontrolną na podstawie
rocznych planów kontroli zatwierdzanych przez Szefa CBA. Kontrola powinna być
ukończona w terminie trzech miesięcy od jej rozpoczęcia. Tylko w szczególnie
uzasadnionych wypadkach okres jej trwania może zostać przedłużony na czas
oznaczony, nie dłużej jednak jak do sześciu miesięcy. Kontrola przeprowadzania jest
zwykle w siedzibie kontrolowanego organu.
Kontrolę kończy sporządzenie protokołu zawierającego opis stanu faktycznego
stwierdzonego w toku kontroli oraz ocenę ustalonych nieprawidłowości, z
uwzględnieniem przyczyn powstania, zakresu i skutków tych nieprawidłowości oraz
osób za nie odpowiedzialnych.
Zgodnie z art. 46 CBAU po sporządzeniu protokołu kontroli, kierownik
właściwej jednostki organizacyjnej CBA może: 1) skierować wniosek:
a) o odwołanie ze stanowiska lub rozwiązanie stosunku pracy bez wypo-
wiedzenia z winy pracownika z powodu nieprzestrzegania przepisów ustawy
o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące
funkcje publiczne oraz innych ustaw wprowadzaj ących ograniczenia w
podejmowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej przez osoby pełniące
funkcje publiczne,
b) o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego,

Nb. 705
 § 75. Straż Graniczna w obowiązującym stanie prawnym 157
2) wystąpić do kontrolowanego organu lub organu nadzoruj ącego jego działalność w
sprawie stwierdzenia w kontrolowanej jednostce organizacyjnej naruszeń:
a) przepisów ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez
osoby pełniące funkcje publiczne oraz innych ustaw wprowadzających
ograniczenia w podejmowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej przez
osoby pełniące funkcje publiczne,
b) przepisów prawa dotyczących procedur podejmowania i realizacji decyzji
określonych w odrębnych ustawach,
3) informację do NIK lub innych właściwych organów kontrolnych w przypadku
stwierdzenia potrzeby przeprowadzenia kontroli w szerszym zakresie. W przypadku
uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa sporządzony protokół
pokontrolny może być również dla CBA podstawą do wszczęcia i prowadzenia
postępowania przygotowawczego. Protokół wraz z wnioskiem o wszczęcie
postępowania przygotowawczego przekazywane są właściwym organom.

§ 73. Funkcjonariusze Centalnego Biura Antykorupcyjnego

I. Służba w Centralnym Biurze Antykorupcyjnym

660 W myśl art. 48 CBAU służbę w CBA może pełnić osoba:
1) posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie,
2) korzystająca w pełni z praw publicznych,
3) wykazująca nieskazitelną postawę moralną, obywatelską i patriotyczną,
4) która nie była skazana za popełnione umyślnie przestępstwo ścigane z oskarżenia
publicznego lub przestępstwo skarbowe,
5) dająca rękojmię zachowania tajemnicy stosownie do wymogów określonych w
przepisach o ochronie informacji niejawnych,
6) posiadająca co najmniej średnie wykształcenie i wymagane kwalifikacje zawodowe
oraz zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia służby,
7) która nie pełniła służby zawodowej, nie pracowała i nie była współpracownikiem
organów bezpieczeństwa państwa, wymienionych w art. 5 ustawy o Instytucie
Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Przyjęcie kandydata poprzedzone jest postępowaniem kwalifikacyjnym. Składa się
na nie przede wszystkim:
1) złożenie podania o przyjęcie do służby,
2) złożenie kwestionariusza osobowego, a także dokumentów stwierdzających
wymagane wykształcenie i kwalifikacje zawodowe oraz zawierających dane o
uprzednim zatrudnieniu,
3) przeprowadzenie rozmowy kwalifikacyjnej,

Nb. 705
 158 Rozdział XIX. Straż Graniczna
4) postępowanie sprawdzające, określone w przepisach o ochronie informacji
niejawnych, oraz ustalenie wymaganej zdolności fizycznej i psychicznej. W
przypadku kandydowania do służby w CBA byłych funkcjonariuszy
ABW, Policji lub Straży Granicznej postępowanie może zostać uproszczone.
Odnośnie do kandydatów ubiegających się o przyjęcie do służby w CBA na sta-
nowiska wymagające szczególnych umiejętności lub predyspozycji, postępowanie
kwalifikacyjne może być rozszerzone o przeprowadzenie badania poligraficznego.
Przed przyjęciem do służby funkcjonariusz składa przysięgę.
Osobę przyjętą do służby w CBA mianuje się funkcjonariuszem w służbie
przygotowawczej na okres 3 lat. W okresie tym funkcjonariusz podlega szkoleniu. Po
jego odbyciu i uzyskaniu pozytywnej oceny ogólnej w opinii służbowej zostaje
mianowany funkcjonariuszem w służbie stałej. W uzasadnionych przypadkach Szef
CBA może skrócić okres służby przygotowawczej albo zwolnić funkcjonariusza od
jej odbywania.
Bardziej szczegółowo od warunków przyjęcia do służby w CBA ustawa re- 661 guluje
przypadki, w których funkcjonariusza zwalnia się ze służby lub można go zwolnić.
Zgodnie z art. 64 CBAU zwolnienie funkcjonariusza ze służby następuje w przypadku:
1) orzeczenia trwałej niezdolności do służby przez komisję lekarską,
2) nieprzydatności do służby, stwierdzonej w opinii służbowej w okresie służby
przygotowawczej,
3) wymierzenia kary dyscyplinarnej - wydalenie ze służby,
4) utraty obywatelstwa polskiego lub nabycia obywatelstwa innego państwa,
5) podania nieprawdy w oświadczeniu składanym na podstawie art. 10 ustawy o
ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące
funkcje publiczne, stwierdzonego w drodze postępowania dyscyplinarnego,
6) skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione umyślnie przestępstwo
ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe,
7) objęcia kierowniczego stanowiska państwowego albo objęcia funkcji z wyboru w
organach samorządu terytorialnego.
Funkcjonariusza można natomiast zwolnić ze służby w sytuacji:
1) niewywiązywania się z obowiązków służbowych w okresie odbywania służby
stałej, stwierdzonego w dwóch kolejnych opiniach,
tymczasowego wolnych i zdolnych do noszenia broni, a więc wy-
łącznie męskich współplemieńców. W wielkim państwie
plemiennym był to już raczej wiec starszyzny plemiennej i
książąt małych plemion, którzy decydowali o najważniejszych
sprawach państwa: wypowiedzeniu wojny i pokoju, sądow-
nictwie oraz wyborze wielkiego księcia.

Nb. 675-676
 § 75. Straż Graniczna w obowiązującym stanie prawnym 159
2) Postęp gospodarczy, migracje ludności i wytworzenie się własności prywatnej
zapoczątkowały w VII w. rozpad wspólnoty rodowej i zastąpienie jej wspólnotą
terytorialną opartą na więzach sąsiedzkich. Nowo powstały związek terytorialny zaczęto
nazywać opolem. Obejmowało ono obszar od 40 do 400 km2, na którym znajdował się
gród oraz liczne wsie i osady. Głównym zajęciem ludności było rolnictwo i hodowla.
Jednolita społecznie lud sprawowanie nadzoru nad terenowymi organami SG oraz nad jej
ośrodkami szkolenia,
1) udział w przygotowaniu projektu budżetu państwa w zakresie dotyczącym SG,
2) współdziałanie w zakresie realizowanych zadań z właściwymi organami
państwowymi, jednostkami samorządu terytorialnego i organizacjami spo-
łecznymi,
3) prowadzenie współpracy międzynarodowej z organami i instytucjami właś-
ciwymi w sprawach ochrony granic państwowych.
W szczególności zaś Komendant Główny SG określa:
1) metody i formy wykonywania zadań związanych z ochroną granicy państwowej
w zakresie nieobjętym innymi przepisami wydanymi na podstawie ustawy,
2) sposób pełnienia służby granicznej i prowadzenia działań granicznych,
3) szczegółowy tryb wydawania zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej, w
tym wiz, przez komendantów granicznych placówek kontrolnych SG,
4) szczegółowy sposób wykonywania przez graniczne placówki kontrolne SG
czynności zleconych przez właściwe organy państwowe,
5) sposób i tryb gromadzenia oraz przetwarzania informacji z zakresu ochrony
granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego,
6) sposób gospodarowania mieniem będącym w zarządzie SG,
7) zakres oraz szczegółowe zasady szkolenia funkcjonariuszy i pracowników.
Zgodnie z ustawą terenowymi organami SG są:
1) komendanci oddziałów SG - powoływani i odwoływani przez ministra spraw
wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego SG (ich zastępców powołuje
i odwołuje Komendant Główny SG na wniosek samych komendantów oddziału
SG),
2) komendanci strażnic, granicznych placówek kontrolnych i dywizjonów SG -
powoływani i odwoływani przez Komendanta Głównego SG na wniosek
komendanta oddziału SG.
Komendanci oddziałów, strażnic oraz granicznych placówek kontrolnych i
dywizjonów SG są przełożonymi wszystkich podległych im funkcjonariuszy.
Urząd, wykonujący zadania Komendanta Głównego SG oraz jemu podlega- 687 jący,
nosi nazwę Komendy Głównej SG, zaś komendanci oddziałów, strażnic, granicznych
placówek kontrolnych oraz dywizjonów wykonuj ą swoje zadania przy pomocy komend,
oddziałów, strażnic, granicznych placówek kontrolnych i dywizjonów.

Nb. 705
 160 Rozdział XIX. Straż Graniczna
Organem stosownym do tworzenia i znoszenia oddziałów SG jest minister spraw
wewnętrznych, który w drodze rozporządzenia nadaje im ponadto nazwy, określa
siedziby oraz terytorialny zasięg działania. Natomiast Komendant
Główny SG - w drodze zarządzenia - tworzy i znosi strażnice, graniczne placówki
kontrolne oraz dywizjony, a także określa ich terytorialny zasięg działania, a także
określa liczbę i rodzaj etatów w jednostkach organizacyjnych SG, określa szczegółowy
zakres zadań terenowych organów SG oraz organizację Komendy Głównej, komend
oddziałów, strażnic, granicznych placówek kontrolnych i dywizjonów.
Na mocy ustawy, w postępowaniu administracyjnym w sprawach związanych z
wykonywaniem zadań i kompetencji SG, organami wyższego stopnia są:
1) w stosunku do komendanta strażnicy, granicznej placówki kontrolnej oraz
dywizjonu SG - komendant oddziału SG,
2) w stosunku do komendanta oddziału Straży Granicznej - Komendant Główny SG.

IV. Służba w Straży Granicznej

Ustawodawca określił warunki, według których służbę w SG może pełnić osoba

posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie o nieposzlakowanej opinii, niekarana za
przestępstwa lub przestępstwa skarbowe, korzystająca w pełni z praw publicznych,
posiadająca co najmniej średnie wykształcenie oraz zdolność fizyczną i psychiczną do
służby w formacjach uzbrojonych, podległych szczególnej dyscyplinie służbowej,
której gotowa jest się podporządkować, a także dająca rękojmię zachowania tajemnicy
stosownie do wymogów określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych.
Niemniej Komendant Główny SG może wyrazić zgodę na przyjęcie do służby w SG
kandydata, który nie ma wykształcenia średniego, jeżeli w toku postępowania
kwalifikacyjnego stwierdzono, że kandydat wykazuje szczególne predyspozycje do tej
służby.
Stosunek służbowy funkcjonariusza powstaje w drodze mianowania na podstawie
dobrowolnego zgłoszenia się do służby. Początek służby liczy się od dnia określonego
w rozkazie personalnym o mianowaniu funkcjonariusza, które może nastąpić dopiero
po odbyciu zasadniczej służby wojskowej albo po przeniesieniu do rezerwy. Tego
warunku nie stosuje się do funkcjonariuszy-ko- biet oraz poborowych skierowanych do
służby kandydackiej za zgodą organów wojskowych. Osobę zgłaszającą się do podjęcia
służby w SG mianuje się funkcjonariuszem w służbie przygotowawczej na okres 3 lat i
w końcu po upływie służby przygotowawczej funkcjonariusz zostaje mianowany na
stałe. Prawodawca zapisał w art. 35 ust. 3 SGU, że w przypadkach uzasadnionych
szczególnymi kwalifikacjami funkcjonariusza Komendant Główny SG z urzędu albo na
wniosek komendanta oddziału lub ośrodka szkolenia SG może skrócić

Nb. 675-676
 § 75. Straż Graniczna w obowiązującym stanie prawnym 161
okres służby przygotowawczej funkcjonariusza albo zwolnić go od odbywania tej
służby. Trzeba dodać, że do mianowania funkcjonariusza na stanowisko służbowe,
przenoszenia oraz zwalniania z tych stanowisk właściwi są przełożeni: Komendant
Główny SG, komendanci oddziałów oraz komendanci ośrodków szkolenia SG. Od
tych decyzji funkcjonariuszowi służy odwołanie do wyższego przełożonego (od
decyzji Komendanta Głównego SG przysługuje odwołanie do ministra właściwego
do spraw wewnętrznych) oraz dochodzenie roszczeń na drodze sądowej.
Analogicznie jak funkcjonariusze Policji i służb specjalnych funkcjonariu- 690
sze SG podlegają okresowemu opiniowaniu służbowemu. Jeśli funkcjonariusz
zostanie zwolniony lub odwołany z zajmowanego stanowiska, można przenieść go
do dyspozycji właściwego przełożonego, w przypadku gdy przewiduje się
wyznaczenie go na inne stanowisko służbowe albo zwolnienie ze służby. Funk-
cjonariusza przenosi się na niższe stanowisko służbowe w razie wymierzenia kary
dyscyplinarnej lub na jego prośbę.
Funkcjonariusza można przenieść na niższe stanowisko służbowe w nastę-
pujących przypadkach:
1) orzeczenia przez komisję lekarską trwałej niezdolności do pełnienia służby,
2) nieprzydatności na zajmowanym stanowisku, stwierdzonej w opinii służbowej w
okresie służby przygotowawczej,
3) niewywiązywania się z obowiązków służbowych,
4) likwidacji zajmowanego stanowiska służbowego lub z przyczyn uzasadnionych
potrzebami organizacyjnymi, gdy nie ma możliwości mianowania go na inne
równorzędne stanowisko,
5) upływu okresu jednego roku pozostawania do dyspozycji, gdy nie ma możliwości
mianowania go na równorzędne stanowisko służbowe.
Ponadto funkcjonariusza zawiesza się w czynnościach służbowych, na okres nie
dłuższy niż 3 miesiące, w razie jego tymczasowego aresztowania lub wszczęcia
przeciwko niemu postępowania karnego w sprawie o przestępstwo umyślne ścigane
z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe umyślne. Funkcjonariusza
zwalnia się ze służby w razie:
1) orzeczenia trwałej niezdolności do służby przez komisję lekarską,
2) nieprzydatności do służby, stwierdzonej w opinii służbowej w okresie służby
przygotowawczej,
3) wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby,
4) skazania prawomocnym orzeczeniem sądu za przestępstwo umyślne, ścigane z
oskarżenia publicznego,
5) zrzeczenia się obywatelstwa polskiego lub nabycia obywatelstwa innego
państwa.

Nb. 705
 162 Rozdział XIX. Straż Graniczna
Funkcjonariusza można zwolnić ze służby w następujących przypadkach:
1) niewywiązywania się z obowiązków służbowych w okresie odbywania służby stałej,
stwierdzonego w dwóch kolejnych opiniach, między którymi upłynęło co najmniej 6
miesięcy,
2) skazania prawomocnym orzeczeniem sądu za przestępstwo inne niż wyżej
wymienione,
3) powołania do innej służby państwowej, a także objęcia funkcji z wyboru w organach
samorządu terytorialnego,
4) nabycia prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej,
5) gdy wymaga tego ważny interes służby,
6) niewyrażenia zgody na przeniesienie na niższe stanowisko służbowe z przyczyn
określonych w art. 42 ust. 2 SGU,
7) rozformowania jednostki organizacyjnej, w której funkcjonariusz pełni służbę, lub
zmniejszenia jej stanu etatowego, jeżeli przeniesienie funkcjonariusza do innej jednostki
lub na niższe stanowisko nie jest możliwe,
8) upływu 12 miesięcy od dnia zaprzestania służby z powodu choroby,
9) dwukrotnego nieusprawiedliwionego niestawienia się na badanie lub obserwację w
zakładzie opieki zdrowotnej, wyznaczone zgodnie z art. 44 ust. 2 SGU, chyba że
skierowanie do komisji nastąpiło na prośbę funkcjonariusza;
10) popełnienia czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego, jeżeli
popełnienie czynu jest oczywiste i uniemożliwia pozostawanie w służbie,
11) upływu 12 miesięcy zawieszenia w czynnościach służbowych, jeżeli nie ustały
przyczyny będące podstawą zawieszenia,
12) osiągnięcia wieku:
a) w korpusie szeregowych, podoficerów i chorążych - 55 lat,
b) w korpusie oficerów:
- do stopnia pułkownika SG (komandora SG) - 58 lat,
- w stopniu generała brygady SG i generała dywizji SG (kontradmirała Straży
Granicznej i wiceadmirała SG) - 60 lat.
Stosunek służbowy z mocy prawa wygasa w przypadku śmierci funkcjonariusza albo
stwierdzenia jego zaginięcia.
Funkcjonariuszy zwalniają ze służby właściwi przełożeni. Jednakże w sprawie
funkcjonariuszy posiadaj ących stopnie oficerskie oraz którym wymierzono karę
dyscyplinarną - wydalenia ze służby, a także w przypadkach gdy wymaga tego ważny interes
służby, decyzję o zwolnieniu podejmuje Komendant Główny SG. Zwolniony funkcjonariusz
otrzymuje niezwłocznie świadectwo służby oraz na swój wniosek opinię o służbie. Ponadto
funkcjonariusz może żądać sprostowania świadectwa służby oraz odwołać się do wyższego
przełożonego od opinii o służbie w terminie 7 dni od dnia jej otrzymania.

Nb. 705
 § 75. Straż Graniczna w obowiązującym stanie prawnym 163
V. Korpusy i stopnie w Straży Granicznej

W SG obowiązują korpusy i stopnie identyczne z korpusami i stopniami 691

wojskowymi. Na stopnie szeregowych oraz na stopnie podofi cerskie SG mianują
przełożeni posiadający uprawnienia w sprawach osobowych funkcjonariuszy. Z
kolei na stopnie chorążych SG mianuje Komendant Główny SG. Na pierwszy stopień
oficerski oraz na stopień generała SG mianuje Prezydent RP na wniosek ministra
spraw wewnętrznych. Na pozostałe stopnie oficerskie SG mianuje minister spraw
wewnętrznych.
Mianowanie na stopnie podofi cerskie lub na stopnie chorążych SG zależy od
pozytywnej opinii służbowej i zajmowanego stanowiska służbowego, a ponadto na
pierwszy stopień: podofi cera - od ukończenia szkoły podoficerskiej, chorążego - od
ukończenia szkoły chorążych. W szczególnie uzasadnionych przypadkach można
mianować funkcjonariusza na pierwszy stopień podoficerski SG lub na stopień
chorążego SG, mimo niespełnienia wyżej wspomnianych warunków.
Pierwszy stopień oficerski może otrzymać funkcjonariusz, który posiada
wykształcenie wyższe i odbył przeszkolenie specjalistyczne. Mianowanie na kolejny
wyższy stopień następuje stosownie do zajmowanego stanowiska służbowego,
posiadanych kwalifikacji zawodowych oraz w zależności od opinii służbowej.
Nadanie tego stopnia nie może jednak nastąpić wcześniej niż po przesłużeniu
określonego w ustawie okresu, wynoszącego od 1 roku do 4 lat w zależności od
stopnia funkcjonariusza SG. Niemniej w przypadkach zasługujących na szczególne
wyróżnienie funkcjonariusza posiadającego pozytywną opinię służbową oraz
szczególne kwalifikacje zawodowe lub umiejętności do pełnienia służby można
mianować na wyższy stopień przed upływem przytoczonych okresów.
Zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, prawomocne orzeczenie środka karnego
pozbawienia praw publicznych oraz skazanie prawomocnym wyrokiem sądu na karę
pozbawienia wolności za przestępstwo popełnione z motywów zasługujących na
szczególne potępienie powodują utratę stopnia przez funkcjonariusza. O obniżeniu
lub utracie stopnia w przypadkach określonych w ustawie orzeka organ właściwy do
mianowania na ten stopień, z tym że o utracie stopnia podporucznika orzeka minister
spraw wewnętrznych, a o utracie stopnia generała - Prezydent RP na wniosek
ministra właściwego do spraw wewnętrznych.
Funkcjonariuszowi można również przywrócić stopień służbowy w razie uchylenia:
1) prawomocnego orzeczenia pozbawienia praw publicznych,
2) prawomocnego skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo popełnione
z motywów zasługuj ących na szczególne potępienie,
3) decyzji, na której podstawie nastąpiło pozbawienie stopnia,
4) kary dyscyplinarnej obniżenia stopnia.

Nb. 705
 164 Rozdział XIX. Straż Graniczna
VI. Obowiązki i prawa funkcjonariuszy

692 W ustawie zapisano, że funkcjonariusz jest obowiązany dochować obowiązków

wynikających z roty złożonego ślubowania oraz odmówić wykonania rozkazu lub
innego polecenia, jeśli ich wykonanie łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa. O
odmowie wykonania takiego rozkazu lub polecenia funkcjonariusz powinien w formie
pisemnej zameldować Komendantowi Głównemu SG, z pominięciem drogi służbowej.
693 Każdy funkcjonariusz ma prawo otrzymać bez dodatkowych opłat odpowiednie
umundurowanie typu wojskowego. Funkcjonariusze noszą ordery, odznaczenia i
odznaki według zasad obowiązujących w Wojsku Polskim, a w czasie służby są
obowiązani do noszenia przepisowego umundurowania i wyposażenia. Przy
wykonywaniu czynności służbowych i administracyjno-porządkowych
nieumundurowany funkcjonariusz obowiązany jest na żądanie obywatela okazać
legitymację służbową (ewentualnie znak identyfikacyjny) w taki sposób, aby
zainteresowany miał możliwość odczytać i zanotować numer legitymacji i nazwę
organu, który ją wydał, oraz nazwisko funkcjonariusza.
694 W trosce o należyte wykonywanie obowiązków zawodowych funkcjonariusz SG nie
może bez zezwolenia przełożonego podejmować zajęcia zarobkowego poza służbą.
Ponadto funkcjonariusz nie może być członkiem partii politycznych, a gdy przed
przystąpieniem do służby należał do partii politycznej, jego dotychczasowe
członkostwo w partii ustaje. Funkcjonariusz jest obowiązany poinformować
przełożonego o przynależności do stowarzyszeń krajowych działaj ących poza służbą, a
wydawanie odpowiedniego zezwolenia na przynależność do organizacji lub
stowarzyszeń zagranicznych albo międzynarodowych jest właściwe dla Komendanta
Głównego SG. Jest on również obowiązany powiadomić bezpośredniego przełożonego
o zamiarze wyjazdu za granicę. Jeżeli wyjazd jest planowany na więcej niż 3 dni,
powiadomienie następuje w formie pisemnej. Trzeba dodać, że funkcjonariusz w
związku z pełnieniem obowiązków służbowych korzysta z ochrony przewidzianej w
Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.

Nb. 675-676
 § 75. Straż Graniczna w obowiązującym stanie prawnym 165
Funkcjonariusze mogą zrzeszać się w związku zawodowym funkcjonariu- 695
szy SG, do którego stosuje się przepisy ustawy z 23.5.1991 r. o związkach za-
wodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.), z zastrzeżeniem, że w
SG może działać tylko jeden związek zawodowy, który nie ma prawa do strajku.
Funkcjonariusz, który w związku ze służbą doznał uszczerbku na zdrowiu lub
poniósł szkodę w mieniu, otrzymuje odszkodowanie w trybie i na zasadach
określonych dla funkcjonariuszy Policji. W razie jego śmierci w związku ze służbą
odszkodowanie otrzymują pozostali po nim członkowie rodziny, a członkowie
rodzin po zmarłych funkcjonariuszach SG są uprawnieni do renty rodzinnej.
Po 15 latach służby funkcjonariusze SG nabywają prawo do emerytury po-
licyjnej, przy czym funkcjonariuszom służby stałej pełniącym służbę w strażnicach,
granicznych placówkach kontrolnych oraz w składzie etatowych załóg jednostek
pływających SG zalicza się do wysługi emerytalnej za rok służby półtora roku
służby. Trzeba dodać, że okres służby funkcjonariusza SG traktuje się jako pracę w
szczególnym charakterze, w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Funkcjonariusz SG, który stał się inwalidą, jest
uprawniony do policyjnej renty inwalidzkiej.
Funkcjonariuszowi, który wzorowo wykonuje obowiązki, przejawia inicja- 696 tywę
w służbie i doskonali kwalifikacje zawodowe, mogą być udzielane następujące
wyróżnienia:
1) pochwała,
2) pochwała w rozkazie,
3) nagroda pieniężna lub rzeczowa,
4) krótkoterminowy urlop,
5) przyznanie odznaki resortowej,
6) przedstawienie do odznaczenia państwowego,
7) przedterminowe mianowanie na wyższy stopień,
8) mianowanie na wyższe stanowisko służbowe.
Funkcjonariusze oraz pracownicy SG są obowiązani złożyć oświadczenie 697 o
swoim stanie majątkowym, swoich małżonków oraz osób pozostających we
wspólnym gospodarstwie domowym przy nawiązaniu lub rozwiązaniu stosunku
służbowego lub stosunku pracy oraz na żądanie Komendanta Głównego SG lub
właściwych komendantów oddziałów SG. Funkcjonariuszowi w służbie stałej
przysługuje prawo do lokalu mieszkalnego w miejscowości, w której pełni służbę,
lub w miejscowości pobliskiej, z uwzględnieniem liczby członków rodziny oraz ich
uprawnień wynikających z przepisów odrębnych. Natomiast funkcjonariusz w
służbie przygotowawczej może otrzymać tymczasową kwaterę.
698 Funkcjonariuszowi SG przysługują następujące świadczenia pieniężne:
1) zasiłek na zagospodarowanie,

Nb. 678-679
 166 Rozdział XIX. Straż Graniczna
2) nagrody roczne,
3) nagrody jubileuszowe,
4) dodatkowe wynagrodzenie za wykonywanie zleconych zadań wykraczających poza
obowiązki służbowe,
5) należności za podróże służbowe i przeniesienia,
6) świadczenia związane ze zwolnieniem ze służby.
W wypadku śmierci funkcjonariusza lub członka jego rodziny przysługują: zasiłek
pogrzebowy, odprawa pośmiertna.
Za wzorową służbę oraz szczególne osiągnięcia zawodowe funkcjonariuszowi
mogą być przyznawane nagrody uznaniowe i zapomogi. Zapomogi mogą być
przyznawane w przypadku zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych, długotrwałej
choroby lub śmierci członka rodziny oraz innych zdarzeń powodujących istotne
pogorszenie warunków materialnych.
Funkcjonariuszowi SG przysługują nagrody jubileuszowe, a w przypadku odejścia
ze służby odprawa równa się wysokości trzymiesięcznego uposażenia zasadniczego
wraz z dodatkami o charakterze stałym, należnymi na ostatnio zajmowanym
stanowisku służbowym. W razie śmierci funkcjonariusza, niezależnie od odprawy
pośmiertnej, przysługuje zasiłek pogrzebowy. Gdy śmierć funkcjonariusza nastąpiła na
skutek wypadku pozostaj ącego w związku ze służbą, koszty pogrzebu pokrywa się ze
środków właściwego organu SG. Komendant Główny SG może wyrazić zgodę na
pokrycie kosztów pogrzebu funkcjonariusza zmarłego wskutek choroby pozostającej w
związku ze służbą.
W razie choroby, urlopu, zwolnienia od zajęć służbowych oraz w okresie
pozostawania w dyspozycji funkcjonariusz otrzymuje uposażenie zasadnicze, dodatki
do uposażenia o charakterze stałym i inne należności pieniężne należne na ostatnio
zajmowanym stanowisku służbowym - z uwzględnieniem powstałych w tym okresie
zmian mających wpływ na prawo do uposażenia i innych należności pieniężnych lub na
ich wysokość.
699 W celu podniesienia swych kwalifikacji funkcjonariusz SG może zostać skierowany do
szkoły lub na przeszkolenie albo na studia w kraju, przy czym otrzymuje wówczas
odpowiednie uposażenie oraz inne należności pieniężne.

VII. Odpowiedzialność dyscyplinarna i karna funkcjonariuszy

700 Ustawa stanowi, że funkcjonariusz SG ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za

popełnione przestępstwa i wykroczenia - niezależnie od odpowiedzialności karnej. W
związku z tym funkcjonariusz podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej za naruszenie
dyscypliny służbowej, nieprzestrzeganie zasad etyki zawodowej, a zwłaszcza honoru,
godności i dobrego imienia służby oraz w innych przypadkach określonych w ustawie.

Nb. 675-676
 § 75. Straż Graniczna w obowiązującym stanie prawnym 167
Jeżeli postępowanie dyscyplinarne zostało wszczęte na wniosek sądu lub prokuratora,
organ wnioskujący informuje się o wyniku tego postępowania.
W szczególności zaś naruszeniem dyscypliny służbowej będzie:
1) niedopełnienie obowiązków wynikaj ących ze złożonego ślubowania, a także
naruszenia przepisów ustawy i przepisów wydanych na jej podstawie,
2) odmowa wykonania lub niewykonanie rozkazu lub innego polecenia, z zastrzeżeniem
przypadku, gdy wykonanie rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem
przestępstwa,
3) zaniechanie czynności służbowej albo wykonanie jej w sposób niedbały lub
nieprawidłowy,
4) niedopełnienie obowiązków służbowych albo przekroczenie uprawnień określonych w
przepisach prawa,
5) świadome wprowadzenie w błąd przełożonego lub innego funkcjonariusza, jeżeli
spowodowało to lub mogło spowodować szkodę służbie, funkcjonariuszowi lub innej
osobie,
6) nadużycie zajmowanego stanowiska dla osiągnięcia korzyści maj ątkowej lub osobistej,
7) porzucenie służby,
8) samowolne oddalenie się z rejonu zakwaterowania bądź nieusprawiedliwione
opuszczenie lub niestawienie się do miejsca pełnienia służby,
9) wprowadzenie się w stan ograniczający zdolność wykonywania zadania służbowego
albo uniemożliwiaj ący jego wykonanie,
10) umyślne naruszenie dóbr osobistych innego funkcjonariusza w czasie pełnienia służby.
Za powyższe przewinienia funkcjonariuszowi SG mogą być wymierzane następujące
kary dyscyplinarne:
1) upomnienie,
2) nagana,
3) surowa nagana,
4) nagana z ostrzeżeniem,
5) ostrzeżenie o niepełnej przydatności do służby na zajmowanym stanowisku,
6) wyznaczenie na niższe stanowisko służbowe,
7) obniżenie stopnia,
8) ostrzeżenie o niepełnej przydatności do służby,
9) wydalenie ze służby.

Nb. 705
 168 Rozdział XIX. Straż Graniczna
Prawomocne wymierzenie kary o wydalenie ze służby powoduje zakaz przyjęcia do
SG przez okres 10 lat. W stosunku do funkcjonariuszy w służbie kandydackiej (oprócz
kar wymienionych powyżej) można ponadto orzec zakaz opuszczania miejsca
zakwaterowania na okres nie dłuższy niż 15 dni. Ponadto w uzasadnionych
przypadkach można łączyć karę wyznaczenia na niższe stanowisko służbowe oraz karę
wydalenia ze służby z karą obniżenia stopnia.
701 Obwiniony funkcjonariusz - jak każdy obywatel - ma prawo korzystania z pomocy
obrońcy. Ustawodawca zezwolił wskazanym przez obwinionego funkcjonariuszom SG
na występowanie w charakterze obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym, w tym
obrońca jest uprawniony do reprezentowania obwinionego jedynie w granicach
udzielonego na piśmie pełnomocnictwa.
702 Wymierzanie kar dyscyplinarnych, z zastrzeżeniem obniżenia lub orzeczenia utraty
stopnia, należy do:
1) komendantów oddziałów, komendantów ośrodków szkolenia, oraz kierowników
jednostek organizacyjnych Komendy Głównej,
2) dowódcy kontyngentu SG wydzielonego do realizacji zadań poza granicami
państwa,
3) Komendanta Głównego SG.
Od orzeczenia dyscyplinarnego, wydanego w I instancji, przysługuje odwołanie do
Komendanta Głównego SG, który jest ponadto jedynym właściwym organem do
wymierzenia kary wydalenia ze służby. Natomiast od orzeczenia dyscyplinarnego
wydanego w I instancji przez Komendanta Głównego SG odwołanie przysługuje do
ministra spraw wewnętrznych. Na orzeczenie kończące postępowanie dyscyplinarne
funkcjonariuszom SG przysługuje skarga do sądu administracyjnego.
703 Na mocy ustawy nie można wszcząć postępowania dyscyplinarnego po upływie 90 dni
od dnia otrzymania przez właściwego przełożonego wiadomości o popełnieniu
przewinienia lub naruszenia dyscypliny służbowej. Jeżeli funkcjonariusz z powodu
nieobecności w służbie nie ma możliwości złożenia wyjaśnień, bieg terminu, o którym
mowa powyżej, nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu do dnia stawienia
się funkcjonariusza do służby. W dodatku nie można wymierzyć funkcjonariuszowi
kary dyscyplinarnej po upływie roku od dnia popełnienia przewinienia lub naruszenia
dyscypliny służbowej. Niemniej przepisu tego nie stosuje się przy wymierzaniu kary
dyscyplinarnej w wyniku wznowienia postępowania dyscyplinarnego, pod warunkiem
że kara ta nie jest wyższa od kary dyscyplinarnej wymierzonej w postępowaniu, które
zostało wznowione.
704 Gdy przewinienie lub naruszenie dyscypliny służbowej stanowi jednocześnie
przestępstwo albo wykroczenie, przedawnienie karalności dyscyplinarnej
następuje odpowiednio z upływem okresu przedawnienia karalności przestępstwa
albo wykroczenia.

Nb. 675-676
 § 75. Straż Graniczna w obowiązującym stanie prawnym 169
Zatarcie kary dyscyplinarnej polega na uznaniu kary za niebyłą, usunięciu z akt
osobowych funkcjonariusza orzeczenia o ukaraniu oraz uczynieniu nieczytelnym
zapisu o karalności. Kary dyscyplinarne ulegają zatarciu po upływie od 6 do 36
miesięcy, w zależności od popełnionego czynu. Kara dyscyplinarna, w przypadku
wykazania przez funkcjonariusza odwagi lub szczególnych osiągnięć w
wykonywaniu zadań służbowych, może ulec zatarciu przed upływem właściwych
okresów, niemniej jednak okresy te mogą być skrócone nie więcej niż o jedną trzecią.
Jeżeli funkcjonariusz zostanie ponownie ukarany przed zatarciem poprzednio
wymierzonej kary dyscyplinarnej, okres wymagany do zatarcia tej kary liczy się od
dnia wykonania nowej kary. W przypadku kary wyznaczenia na niższe stanowisko
służbowe oraz wydalenia ze służby zatarcie kar następuje z upływem terminu
przewidzianego dla kary surowszej.
Ustawa stanowi, że gdy postępowanie dyscyplinarne prowadzone przeciwko
funkcjonariuszowi za czyn będący wykroczeniem podlegającym rozpoznaniu w
trybie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia zostanie
umorzone w związku ze zwolnieniem funkcjonariusza ze służby, właściwość do
rozpoznania sprawy przechodzi na organ powołany do rozstrzygania w sprawach o
wykroczenia.
Za czyny, za które w myśl odrębnych przepisów właściwe organy są upraw- 705
nione do nakładania kar porządkowych, funkcjonariusze SG ponoszą wyłącznie
odpowiedzialność dyscyplinarną. Odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają
również funkcjonariusze w przypadkach, gdy właściwe organy są uprawnione do
stosowania grzywny w celu przymuszenia. O pociągnięcie funkcjonariusza do
odpowiedzialności dyscyplinarnej występuj ą odpowiednie organy do komendanta
oddziału SG.
Osoby w służbie kandydackiej w SG, które uporczywie nie wykonują poleceń w
sprawach służbowych, podlegają karze pozbawienia wolności do 3 lat. Takiej samej
karze podlegają osoby, które odbywając służbę kandydacką w SG samowolnie
opuszczają wyznaczone miejsce wykonywania obowiązków służbowych na czas
powyżej 14 dni kalendarzowych lub przez taki czas samowolnie poza nim pozostaj ą.
Gdy czas opuszczenia miejsca wykonywania obowiązków służbowych przez
funkcjonariusza SG w służbie kandydackiej wynosi powyżej 2 dni, podlega on karze
pozbawienia wolności do 1 roku. Karze pozbawienia wolności do lat 5 podlegają
osoby w służbie kandydackiej, które trwale uchylają się od służby, opuszczając
wyznaczone miejsce wykonywania obowiązków służbowych lub w takim celu poza
nim pozostaj ący.
Karze pozbawienia wolności do 5 lat podlegają osoby zatrudnione w SG, które -
obowiązane do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym swoim, swoich małżonków oraz
osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym - podają w tym oświadczeniu

Nb. 705
 170 Rozdział XIX. Straż Graniczna
nieprawdę. Jednakże w przypadku mniejszej wagi sprawca takiego czynu podlega grzywnie,
karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 1 roku.

Nb. 705
 Rozdział XX. Żandarmeria Wojskowa

Literatura: K. Buchała, Przestępstwa i wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji

drogowej. Komentarz, Bydgoszcz 1997; M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń. Komentarz,
Warszawa 2000; P. Czarny, B. Naleziński, Wolność zgromadzeń, Warszawa 1998; A. Jasiński, W.
Kotowski, Prawo o ruchu drogowym w praktyce. Omówienie - orzecznictwo - przykłady, Warszawa
1999; W. Kotowski, B. Kurzępa, Żandarmeria wojskowa i wojskowe organy porządkowe, Warszawa
2005; M. Kulik, Z prawnokarnej problematyki grafitti, PiP 2001, z. 2; B. Kurzępa, Kontrola i
utrwalanie rozmów telefonicznych według kodeksu postępowania karnego, PiP 1999, z. 3; W.
Radecki, Ochrona prawna drzew i krzewów poza lasami, NP 1991, Nr 13; R. A. Stefański, Prawna
ocena stanów związanych z używaniem środków odurzających w ruchu drogowym, PiP 1999, z. 4;
K. Szmidt, Zbieg przestępstwa prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości z niektórymi typami
wykroczeń, PiP 2001, z. 11; J. Szumski, Prowadzenie pojazdu po użyciu alkoholu (ewolucja
ustawodawstwa oraz polityki karnej), SP 1989, Nr 4.

§ 76. Geneza

I. Żandarmeria jako formacja w XIX w.

Żandarmeria (franc. gens d'armes - zbrojny) jako wojskowa formacja poli- 706
cyjna powołana została po raz pierwszy w Polsce rozkazem cesarza Napoleona
1.7.1812 r. podczas wyprawy na Moskwę. Utworzona w Księstwie Warszawskim
nowa formacja nie miała charakteru scentralizowanego, dzieliła się na odrębne
jednostki organizacyjne w każdym z czterech departamentów. Zasady rekrutacji były
wymagające. Spośród wojskowych przyjmowano do żandarmerii jedynie
ochotników pomiędzy 30. a 40. rokiem życia, czy czym pierwszeństwo posiadali
kandydaci umiejący czytać i pisać, a od zgłaszających się cywili nierzadko
wymagano znajomości języków obcych. Do końca 1814 r. służyło w Księstwie
około 160 żandarmów.
Służba w stworzonej formacji polegała na utrzymaniu bezpieczeństwa, spo- 707
koju i porządku w kraju oraz obronie obywateli przed zbiegami i dezerterami. Do
pozostałych obowiązków żandarmerii należało eskortowanie transportów,
egzekwowanie podatków, zapobieganie nadużyciom poszczególnych komend
wojskowych, jak również śledzenie włóczęgów i ludzi naruszających porządek

Nb. 670-671
 prawny. Żandarmeria Wojskowa Księstwa Warszawskiego podporządkowana była
administracji cywilnej. Żandarmi pełnili swoją służbę honorowo, nie pobierali więc
żołdu, posiadali natomiast prawo do nagród z tzw. egzekutywnego.
708 Nowe władze utworzonego na Kongresie wiedeńskim Królestwa Polskiego
postanowiły utrzymać żandarmerię, a nawet podjęły kroki ku jej udoskonaleniu. Miała
być ona nadal podporządkowana administracji cywilnej. Ostatecznie zrezygnowano z
tego ostatniego rozwiązania, poddając żandarmerię kierownictwu władz wojskowych.
Celem powołanej na nowo formacji miało być utrzymanie spokoju, porządku i
bezpieczeństwa w kraju. Do żandarmerii mieli być powoływani ludzie „dobrych
obyczajów", umiejący czytać i pisać w wieku od 30 do 50 lat. Stan etatowy formacji
liczył 391 pogańskich przebiegała jednak z oporami, co potwierdza wielkie powstanie
ludowe z lat 1037-1038, będące reakcją pogańską o charakterze antychrześcijańskim i
antyfeudalnym, gdyż to właśnie Kościół utożsamiano z nadmiernymi obciążeniami
feudalnymi. W okresie tym ludność masowo powracała do dawnych religijnych
praktyk pogańskich. W sumie powszechna chrystianizacja państwa przeciągnęła się aż
do początku XII w.
709 Polska prowincja kościelna
710 Pierwszym biskupstwem powstałym na obszarze Polski było biskupstwo 29 misyjne
w Poznaniu, które utworzono w 968 r. Obejmowało ono ziemie Polan, Goplan i
częściowo Mazowszan. Na biskupa wyświęcony został mnich Jordan, który podlegał
bezpośrednio papieżowi. Męczeńska śmierć biskupa praskiego Wojciecha (997) i jego
kanonizacja ułatwiła Bolesławowi Chrobremu uzyskanie samodzielności kościelnej. W
1000 r., podczas pielgrzymki cesarza Ottona III (zjazd gnieźnieński), powołano
odrębną polską prowincję kościelną. Metropolię (arcybiskupstwo) założono w
Gnieźnie. Pierwszym arcybiskupem został Radzim-Gaudenty (brat św. Wojciecha).
Arcybiskupstwu podlegały monetarną. Jej członkowie stanowili też skład sądu
królewskiego. Reprezentowała również stany w zakresie ochrony ich praw i przywile-
jów. Zwano też ją radą komorną lub senatem dworskim.
711 Urzędy centralne
712 Urzędy centralne dzieliły się na koronne i nadworne, przy czym nie istniało ścisłe
rozgraniczenie ich zakresu władzy. Obejmowały one: kanclerza i podkanclerzego,
podskarbich - koronnego i nadwornego, oraz marszałków - wielkiego koronnego i
nadwornego. Wyłoniły się z urzędów dzielnicy krakowskiej.

713 Urzędy kanclerza i podkanclerzego wyodrębniły się najwcześniej jako

ogólnopaństwowe. Sprawowały je z reguły osoby duchowne. Obydwaj kierowali pracą
kancelarii królewskiej, która od panowania Władysława Jagiełły stała się centralnym
organem administracji państwowej. Do ich kompetencji należały sporządzanie aktów
państwowych, prowadzenie korespondencji dyplomatycznej i wydawanie przywilejów.
Kanclerz używał dużej pieczęci państwowej, a podkanclerzy mniejszej, przy czym ich
moc prawna była jednakowa.

Nb. 670-671
 714 Podskarbi koronny zarządzał skarbem państwowym, sprawował pieczę nad skarbem
królewskim, nadzorował mennicę, przyjmował wpłaty i dokonywał wypłat ze skarbu oraz
nadzorował archiwum państwowe, zaś podskarbi nadworny, którego urząd wyłonił się w
XV w., prowadził zażalenie. Nie służyło zażalenie na postanowienie organu odwoławczego
(ustosunkowującego się do zażalenia), było to więc na tym etapie postanowienie ostateczne.
W myśl jednak art. 16 ust. 1 pkt 2 NSAU na postanowienie to przysługiwała skarga do NSA.

715 225 Po wniesieniu skargi sąd przesyłał jej odpis temu organowi, którego działanie lub
bezczynność zaskarżono, i zobowiązywał go do udzielenia odpowiedzi na skargę w terminie
30 dni od doręczenia odpisu skargi oraz do nadesłania w tym terminie akt sprawy. Powyższy
organ, którego działanie lub bezczynność zaskarżono, mógł uwzględnić skargę w całości do
dnia wyznaczenia przez sąd terminu rozprawy. W tym wypadku (ustawodawca nie wyjaśniał
wyczerpująco omawianego przepisu) istniało prawdopodobieństwo, że skardze nie nadano
dalszego biegu.

716 Wniesienie sprawy do NSA nie wstrzymywało wykonania aktu lub zawieszenia czynności.
Sąd mógł jednak na wniosek strony lub z urzędu wydać postanowienie o wstrzymaniu tego
aktu lub zawieszeniu czynności, zwłaszcza jeżeli istniało prawdopodobieństwo wyrządzenia
skarżącemu znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków. Sąd mógł
również wstrzymać wykonanie aktu lub zawiesić czynność przed rozpatrzeniem wniosku o
przywrócenie terminu do wniesienia skargi na żądanie strony. Takie wstrzymanie
wykonania zaskarżonego aktu lub czynności następowało z mocy prawa, jeżeli

717 organ, który wydał akt lub dokonał czynności prawnych, nie przedstawił sądowi
odpowiedzi na skargę wraz z aktami sprawy w terminie 30 dni od dnia doręczenia mu
odpisu skargi i zobowiązania go przez sąd do nadesłania akt sprawy.
718 V. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym
719 Po otrzymaniu skargi przewodniczący wydziału, prezes ośrodka zamiejsco- 226 wego
lub wyznaczony sędzia dokonywał czynności wstępnych, a mianowicie:

720 zarządzał skompletowanie akt niezbędnych do rozpoznania sprawy, a w razie potrzeby

- także innych dowodów,

721 wyznaczał skład sędziowski orzekaj ący w sprawie,

722 zarządzał doręczenie stronie przeciwnej odpisów skargi z załącznikami dla

przedstawienia odpowiedzi na skargę wraz z aktami sprawy, wyznaczaj ąc w tym celu
termin nieprzekraczający 30 dni od doręczenia odpisu skargi,

723 wyznaczał termin posiedzenia niejawnego lub rozprawy, w którym sprawa miała być
rozpoznana,

Nb. 670-671
724 zarządzał zawiadomienie o rozprawie stron i innych osób, których udział w rozprawie
jest konieczny.

725 Następnie wzywał stronę skarżącą do uiszczenia wpisu od skargi. Wezwanie takie
nie miało miejsca, o ile strona sama uiściła wpis bez wezwania lub wniosła wniosek o
zwolnienie od kosztów sądowych. Wpis mógł być:

726 stosunkowy i

727 stały.

728 Pierwszy pobierany był w sprawach, gdy przedmiot dotyczył należności pieniężnych
lub praw majątkowych, drugi pobierano w pozostałych sprawach od skarg na decyzje,
od skarg na bezczynność organów, jak też od skarg na postanowienia oraz inne akty i
czynności prawne z zakresu administracji publicznej.

729 Osoba fizyczna mogła domagać się zwolnienia od kosztów sądowych 227 (art. 113
KPC), jeżeli złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla
koniecznego utrzymania siebie i rodziny. Takie oświadczenie powinno obejmować
dokładne dane o stanie rodzinnym, maj ątku i dochodach. Uznanie tego oświadczenia
zależało od sądu. Także osoba prawna i organizacja nieposiadająca takiej osobowości
mogły się ubiegać o zwolnienie od kosztów, jeśli wykazały, że nie maj ą potrzebnych
na ten cel środków.

730 Natomiast z urzędu zwolnieni od kosztów sądowych byli: prokurator i RPO oraz
organizacja społeczna, gdy nie działała w ochronie własnego interesu prawnego.
Zwolnione od opłat były również organy nadzoru nad organami jednostek samorządu
terytorialnego oraz organy tych jednostek, a więc organy samorządu gminy, powiatu i
województwa.

731 Sąd orzekał na podstawie akt sprawy administracyjnej. Jednakże art. 39 NSAU
przewidywał dość istotny wyjątek, mówiąc, że w razie nienadesłania przez organ
odpowiedzi na skargę i akt sprawy w terminie 30 dni, sąd może orzec w sprawie na
podstawie stanu faktycznego i prawnego przedstawionego w skardze, gdy nie budzi on
uzasadnionych wątpliwości w świetle ustaleń poczynionych przez sąd w toku
rozpoznania sprawy. Wśród prawników zacytowany artykuł budził uzasadnione
wątpliwości. Ich zdaniem był to przykład przepisu „godzącego w zasadę prawdy
obiektywnej".

Nb. 670-671
 732 Sąd rozpoznawał skargę (co do istoty) na rozprawie, jeśli nie zachodziły okoliczności
uzasadniające rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym. Posiedzenie niejawne
służyło sądowi do odrzucenia skargi wniesionej po upływie terminu do jej wniesienia
(pod warunkiem że nie został złożony wniosek o przywrócenie terminu lub gdy skarga
jest niedopuszczalna z innej przyczyny), a także gdy w oznaczonym terminie nie
zostały usunięte jej braki.

733 Ustawa z 11.5.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym przewidywała jednak wyjątek

od tej reguły, stwierdzając, iż przewodniczący wydziału lub prezes ośrodka zamiejscowego
może skierować sprawę do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym co do jej istoty, jeżeli w
sposób oczywisty decyzja jest dotknięta wadą przewidzianą w art. 156 ust. 1 pkt 1, 3, 4 KPA,
a więc:

734 gdy decyzja została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości,

735 jeśli dotyczyła sprawy poprzednio już rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,

736 gdy decyzja została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie.

737 Orzeczenia NSA zapadały w składzie trzech sędziów.

738 Z uwagi na występujące w sprawie istotne wątpliwości prawne skład orzekający mógł
wystąpić do Prezesa NSA o jej rozpoznanie przez skład siedmiu sędziów. Wystąpienie
to miało formę postanowienia, a prezes sądu po jego otrzymaniu wyznaczał skład
siedmiu sędziów, przewodniczącego składu oraz termin rozpoznania sprawy. Ustawa
dawała jeszcze inną możliwość składowi orzekającemu, gdy w sprawie pojawią się
istotne wątpliwości prawne. Mógł on mianowicie wystąpić do prezesa sądu o
wyjaśnienie wątpliwości prawnych przez skład siedmiu sędziów, izbę lub połączone
izby, a wyjaśnienie wątpliwości następowało w drodze uchwały. Uchwała sądu
wyjaśniająca wątpliwość prawną była wiążąca w danej sprawie.

739 Następny przypadek odstępstwa od trzyosobowego składu orzekającego przewidywała

ustawa przy rozpoznawaniu pytań prawnych przedstawionych do rozstrzygnięcia przez
samorządowe kolegia odwoławcze, wówczas sąd rozpoznawał pytania prawne w składzie
pięciu sędziów.

740 Naczelny Sąd Administracyjny rozstrzygał sprawy, wydając wyrok lub postanowienie.
Wyrokiem sąd rozstrzygał sprawę co do stwierdzenia naruszenia

Nb. 670-671
741 prawa i skutków prawnych tego naruszenia. Również w przypadku, kiedy sąd nie
stwierdził naruszenia prawa, wydawał wyrok, którym skargę oddalał. Postanowienie
natomiast wydawał sąd w przypadku odrzucenia skargi, umorzenia postępowania na
posiedzeniu niejawnym lub na rozprawie oraz w celu rozstrzygnięcia innych kwestii
procesowych związanych ze sprawą, wynikających w toku postępowania sądowego,
oraz w innych sytuacjach określonych w ustawie o NSA.

742 Postanowienia można podzielić na: 232

743 kończące postępowanie w sprawie i

744 niekończące postępowania w sprawie.

745 Te pierwsze zamykają drogę do wydania wyroku. Drugie są postanowieniami

niekończącymi postępowania w sprawie. Sąd mógł je zmieniać lub uchylać wskutek
zmiany okoliczności sprawy. Postanowienia zapadłe przed sądem administracyjnym
nie mogły być zaskarżone w drodze zażalenia.

746 Ocena prawna wyrażona w orzeczeniu NSA wiązała w sprawie ten sąd oraz organ,
którego działanie lub bezczynność były przedmiotem zaskarżenia.

747 Istotne zagadnienie, jakie należy omówić, to problematyka środków dy- 233
scyplinujących wykonywanie orzeczeń NSA, poruszona w art. 31-32, 39 i 56 NSAU.
Tak więc w wypadku stwierdzenia, że organ, którego działania lub bezczynności
dotyczyło orzeczenie NSA, nie wykonał w całości lub w części tego orzeczenia, sąd
mógł orzec o wymierzeniu temu organowi grzywny. Grzywnę wymierzał do
wysokości dziesięciokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze
przedsiębiorstw za ostatni miesiąc kwartału poprzedzającego dzień wydania
orzeczenia o ukaraniu grzywną, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów. W omawianym przypadku sąd
mógł ponadto orzec o istnieniu bądź nieistnieniu uprawnienia lub obowiązku, jeżeli
pozwalał na to charakter sprawy oraz niesporne okoliczności stanu faktycznego i
prawnego.

748 Natomiast osobie, która poniosła szkodę na skutek niewykonania orzecze- 234 nia
sądu, służyło roszczenie o odszkodowanie, ale tylko wtedy, gdy niewykonaniu
orzeczenia towarzyszyło naruszenie prawa, ścigane w trybie postępowania karnego lub
dyscyplinarnego, a wina sprawcy szkody została stwierdzona wyrokiem karnym lub
orzeczeniem dyscyplinarnym albo uznana przez organ zwierzchni nad sprawcą szkody.
Brak stwierdzenia winy w wyroku karnym lub orzeczeniu dyscyplinarnym nie
wyłączał odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę, jeżeli wszczęciu albo

Nb. 670-671
 prowadzeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego stała na przeszkodzie
okoliczność wyłączająca ściganie.

749 Odszkodowanie przysługiwało od organu, który nie wykonał orzeczenia sądu. Organ
ten orzekał o odszkodowaniu przez wydanie decyzji w terminie

750 3 miesięcy od dnia wniesienia wniosku o odszkodowanie. Strona, która w tym terminie nie
otrzymała decyzji lub była niezadowolona z przyznanego jej odszkodowania, mogła wnieść
powództwo do sądu powszechnego w terminie 30 dni od dnia pozostawania organu w
zwłoce lub doręczenia jej decyzji w tej sprawie.

751 Natomiast w razie stwierdzenia w toku rozpoznawania spraw istotnych naruszeń prawa lub
okoliczności mających wpływ na ich powstanie oraz ustalenia przypadków niewykonania
orzeczeń sądu, Prezes NSA lub skład orzekający sygnalizował o zaistniałej sytuacji
właściwy organ. Organ, pod którego adresem nastąpiła sygnalizacja, obowiązany był ją
rozpatrzyć i powiadomić NSA w terminie 30 dni o zajętym stanowisku.

752 W wypadku prawomocnych orzeczeń sądu administracyjnego mogły one być

wzruszane wskutek nadzwyczajnych środków prawnych, tj. w wyniku rewizji
nadzwyczajnej i w następstwie wznowienia postępowania. W myśl ustawy o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym orzeczenia sądu były prawomocne z wyjątkiem
tych orzeczeń, od których wniesiono sprzeciw na podstawie art. 39 ust. 2 i art. 47 ust. 3
ustawy.

753 Rewizję nadzwyczajną od orzeczenia sądu mógł wnieść:

754 Minister Sprawiedliwości,

755 Prokurator Generalny,

756 Pierwszy Prezes SN,

757 Prezes NSA,

758 Rzecznik Praw Obywatelskich,

759 Minister Pracy i Polityki Socjalnej w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych.

Nb. 670-671
 760 Rewizję nadzwyczajną wnosiło się do Sądu Najwyższego, jeżeli orzeczenie sądowe
naruszało prawo lub interes Rzeczypospolitej Polskiej.

761 Ostatnia sprawa, którą należy poruszyć, a która w pierwszym okresie funkcjonowania
NSA wzbudzała żywe dyskusje, to instytucja wznowienia postępowania. Instytucja ta
polegała na tym, że w sprawie zakończonej prawomocnym orzeczeniem sądu mogło
być wznowione postępowanie na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu.
Wniosek o wznowienie postępowania rozpoznawał sąd w innym składzie.

762 Można było wznowić postępowanie, jeżeli:

763 orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się
wyroku nie mogła domagać się wyłączenia,

764 wskutek naruszenia przepisów prawa strona była pozbawiona możliwości działania lub
nie była należycie reprezentowana, nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed
uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był
podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe,

765 wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na

skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym,

766 wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa.

767 § 19. Sądy administracyjne w obowiązującym stanie

768 prawnym
769 I. Uwagi wstępne
770 Uchwalona 2.4.1997 r. Konstytucja RP zawiera zapis w art. 236 ust. 2, że 238 „ustawy
wprowadzające w życie art. 176 ust. 1 w zakresie dotyczącym postępowania przed
sądami administracyjnymi zostaną uchwalone przed upływem 5 lat od dnia wejścia w
życie Konstytucji. Do czasu wejścia w życie tych ustaw obowiązuj ą przepisy
dotyczące rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego".
Powyższy przepis zapowiada wprowadzenie dwuinstancyjnego sądownictwa
administracyjnego.

771 Wykonanie konstytucyjnej zapowiedzi nastąpiło na drodze uchwalenia wielu ustaw,

spośród których do zasadniczych w tym przedmiocie należy zaliczyć:

Nb. 670-671
772 ustawę z 25.7.2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz.
1269 ze zm.) oraz

773 ustawę z 30.8.2002 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów

administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
(Dz.U. Nr 153, poz. 1271 ze zm.).

774 Nowe prawo o ustroju sądów administracyjnych dokonało zasadniczych 239 zmian w
funkcjonującym dotychczas ustroju sądownictwa administracyjnego. Przede
wszystkim wprowadziło dwie instancje sądowoadministracyjne, tj. wojewódzkie sądy
administracyjne (rozpoznają w I instancji sprawy należące do ich właściwości) oraz
NSA (sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w
zakresie orzekania, a w szczególności jest sądem II instancji, rozpoznającym środki
odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, a także podejmuje
uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne).

775 Z punktu widzenia procesowego sądy administracyjne rozpoznają sprawy 240 z

zakresu kontroli administracji publicznej, jak również inne sprawy wynikające z ustaw
szczególnych. Kontrola działalności administracji publicznej przez sądy
administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:

Nb. 670-671
 776 akty indywidualne (decyzje administracyjne, postanowienia wydane w postępowaniu
administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie oraz
postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty, postanowienia wydane w
postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczaj ącym, na które służy zażalenie, inne aniżeli
wymienione akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące
uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa, akty nadzoru nad
działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego),

777 akty ogólne (akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i
terenowych organów administracji rządowej, inne niż określone akty organów
jednostek samorządu terytorialnego, podejmowane w sprawach z zakresu administracji
publicznej),

778 bezczynność organów w przypadkach określonych w punkcie pierwszym.

779 241 Sędziowie sądów administracyjnych są powoływani do pełnienia urzędu na

780 stanowisku sędziowskim przez Prezydenta RP na wniosek KRdS. Opinie o kandydatach na

stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego sporządza kolegium tego sądu
i przedstawia zgromadzeniu ogólnemu tego sądu, które dokonuje wyboru odpowiedniej
liczby kandydatów, po czym przedstawia ich KRdS. Analogiczny tryb obowiązuje w
odniesieniu do kandydatów na stanowisko sędziego NSA. I tak kompetencje w tym zakresie
przysługują odpowiednio Kolegium NSA i Zgromadzeniu Ogólnemu NSA.

781 Zgodnie z art. 6 PrUSAdm do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu
administracyjnego może być powołany ten, kto:

782 ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

783 jest nieskazitelnego charakteru,

784 ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i uzyskał
tytuł magistra,

785 jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,

786 ukończył 35 lat życia,

Nb. 670-671
787 wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz
prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów
administracji publicznej,

788 pozostawał co najmniej osiem lat na stanowisku sędziego, prokuratora, radcy w

Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo przynajmniej przez osiem lat wykonywał
zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez dziesięć lat pozostawał w
instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem
prawa administracyjnego lub pracował w charakterze asesora sądowego w
wojewódzkim sądzie administracyjnym co najmniej dwa lata.

789 Wymagania, o których mowa w pkt 7, nie dotyczą osób z tytułem naukowym profesora
lub ze stopniem naukowym doktora habilitowanego nauk prawnych. W wyjątkowych
przypadkach Prezydent RP, na wniosek KRdS, może powołać kandydata na
stanowisko sędziego mimo krótszych, niż określone w ostatnim punkcie, okresów
pozostawania na wymienionych stanowiskach lub wykonywania zawodu adwokata,
radcy prawnego lub notariusza.

790 Natomiast do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego NSA może być po- 242 wołany
ten, kto spełnia wymagania określone w pkt 1-4 i 6, jeżeli ukończył 40 lat oraz
pozostawał co najmniej 10 lat na stanowisku sędziego lub prokuratora albo
przynajmniej przez 10 lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub
notariusza. Wymaganie ukończenia 40 lat nie dotyczy sędziego, który przynajmniej
przez 3 lata pozostawał na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu
administracyjnego.
791 II. Organizacja sądów administracyjnych
792 Wojewódzkie sądy administracyjne tworzone są przez Prezydenta RP na 243 wniosek
Prezesa NSA dla jednego lub dla większej liczby województw. Dzielą się one na
wydziały, które powoływane są i znoszone przez Prezesa NSA. W ich skład wchodzą:
prezes sądu, wiceprezes lub wiceprezesi oraz sędziowie.

793 Organami wojewódzkiego sądu administracyjnego są: prezes sądu, zgroma- 244
dzenie ogólne oraz kolegium. Prezes sądu kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz.
Zarówno prezes, jak i wiceprezesi wojewódzkiego sądu administracyjnego
powoływani są i odwoływani przez Prezesa NSA spośród sędziów wojewódzkiego
sądu administracyjnego lub NSA, po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Ogólnego NSA
i Kolegium NSA.

794 Zgromadzenie ogólne składa się z sędziów wojewódzkiego sądu admini- 245
stracyjnego, któremu przewodniczy i które zwołuje przynajmniej raz w roku prezes
tego sądu. Do kompetencji zgromadzenia ogólnego należy:

Nb. 670-671
795 rozpatrywanie informacji prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego

796 rocznej działalności sądu,

797 przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów wojewódzkiego sądu

administracyjnego,

798 wyrażanie opinii w sprawie powołania lub odwołania prezesa wojewódzkiego sądu
administracyjnego oraz opinii w sprawie powołania lub odwołania Wiceprezesa
wojewódzkiego sądu administracyjnego,

799 ustalanie składu liczbowego kolegium sądu oraz wybieranie jego członków

800 dokonywanie zmian w jego składzie,

801 wybieranie spośród członków zgromadzenia ogólnego dwóch przedstawicieli, którzy

uczestniczą w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów NSA wybierającym członków KRdS,

802 zgłaszanie kandydatów na członków KRdS,

803 rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych przez Prezesa

wojewódzkiego sądu administracyjnego lub zgłoszonych przez członków
zgromadzenia ogólnego.

804 Natomiast kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego, którego kadencja trwa

trzy lata, uprawnione jest do:

805 ustalania podziału czynności w sądzie i określania szczegółowych zasad przydziału

spraw poszczególnym sędziom,

806 przedstawiania zgromadzeniu ogólnemu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów,

807 rozpatrywania spraw przedstawionych zgromadzeniu ogólnemu i

808 rozpatrywania innych spraw przedstawionych przez prezesa sądu lub z własnej
inicjatywy.

Nb. 670-671
809 Siedziba NSA mieści się zaś w Warszawie. W skład tego sądu wchodzą: Prezes,
wiceprezesi i sędziowie. Ustawowymi organami NSA są Prezes, Zgromadzenie Ogólne
i Kolegium. Prezes NSA stoi na czele tego sądu, kieruje jego pracami oraz reprezentuje
sąd na zewnątrz. Ma również prawo wglądu w czynności NSA, w szczególności może
być obecny na rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności, jak też ma prawo żądać
wyjaśnień i usunięcia uchybień. W przypadku wątpliwości interpretacyjnych Prezes
NSA może wystąpić o podjęcie przez NSA uchwały wyjaśniającej przepisy prawne,
których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych.
Prezesa powołuje Prezydent RP na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA (wiceprezesa powołuje
się zaś na wniosek Prezesa, złożony za zgodą Zgromadzenia Ogólnego). Kandydatów
na stanowisko Prezesa wybiera Zgromadzenie spośród sędziów NSA, którzy w gło-
sowaniu tajnym uzyskali kolejno największą liczbę głosów. Wybór ten powinien być
dokonany nie później niż trzy miesiące przed upływem kadencji urzędującego Prezesa.
W przypadku zaś opróżnienia stanowiska w trakcie kadencji wyboru kandydatów
dokonuje się w terminie jednego miesiąca. Obradom Zgromadzenia Ogólnego w części
dotyczącej wyboru kandydatów na stanowisko prezesa przewodniczy najstarszy
wiekiem sędzia uczestniczący w tym Zgromadzeniu.

810 Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na Izby:

811 Finansową,

812 Gospodarczą i

813 Ogólnoadministracyjną.

814 Zakres kompetencji każdej z nich został określony w art. 39 PrUSAdm. Ogólnie
ujmując, sprawują one - w granicach i w trybie określonym przez właściwe przepisy -
nadzór nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych. I tak, Izba
Finansowa sprawuje nadzór w sprawach zobowiązań podatkowych i innych
świadczeń pieniężnych, do których maj ą zastosowanie przepisy podatkowe oraz o
egzekucji świadczeń pieniężnych; Izba Gospodarcza - w sprawach działalności
gospodarczej, ochrony własności przemysłowej, budżetu, dewizowych, papierów
wartościowych, bankowości, ubezpieczeniowych, ceł, cen, stawek taryfowych oraz
opłat; natomiast Izba Ogólnoadmi- nistracyjna - w sprawach z zakresu budownictwa
i nadzoru budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej,
ochrony środowiska, rolnictwa, leśnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu
terytorialnego, gospodarki nieruchomościami, prywatyzacji mienia, powszechnego
obowiązku wojskowego, spraw wewnętrznych, a także cen, opłat i stawek taryfowych,
jeżeli są związane ze sprawami należącymi do właściwości tej izby.

Nb. 670-671
815 Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów NSA, w skład którego wchodzą sędzio- 249 wie
tego sądu, przewodniczy Prezes. Do właściwości Zgromadzenia należy w
szczególności:

816 rozpatrywanie informacji Prezesa o rocznej działalności NSA,

817 przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów,

818 wybieranie kandydatów na stanowisko Prezesa NSA,

819 wyrażanie zgody w sprawie powołania i odwołania wiceprezesów NSA,

820 ustalanie składu liczbowego Kolegium oraz wybieranie jego członków i dokonywanie
zmian w jego składzie,

821 rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych lub zgłoszonych przez

członków Zgromadzenia Ogólnego.

822 Poza tym Zgromadzenie Ogólne NSA wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń

ogólnych wojewódzkich sądów administracyjnych wybiera, spośród kandydatów
zgłoszonych przez zgromadzenia ogólne tych sądów i sędziów NSA, dwóch członków
KRdS. Zgromadzenie zwołuje Prezes NSA co najmniej raz w roku. Do podjęcia
uchwał Zgromadzenia wymagana jest obecność co najmniej połowy liczby jego
członków. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów.

823 Kompetencjami Kolegium NSA są: 250

824 ustalanie podziału czynności w NSA i określanie szczegółowych zasad przydziału

spraw poszczególnym sędziom,

825 przedstawianie Zgromadzeniu Ogólnemu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów,

Nb. 670-671
 826 wyrażanie zgody w sprawie tworzenia i znoszenia wydziałów oraz powołania i
odwołania przewodniczących wydziałów, Szefa Kancelarii Prezesa NSA i dyrektora
Biura Orzecznictwa,

827 rozpatrywanie spraw przedstawianych Zgromadzeniu Ogólnemu,

828 rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych przez Prezesa NSA lub z
własnej inicjatywy.

829 Kadencja Kolegium trwa trzy lata, a jego przewodniczącym jest Prezes NSA.
830 III. Postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym
831 Zgodnie z brzmieniem art. 50 PrUSA uprawnionym do wniesienia skargi jest:

832 każdy, kto ma w tym interes prawny,

833 prokurator,

834 Rzecznik Praw Obywatelskich,

835 organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących

interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu
administracyjnym,

836 podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi.

837 Aby skutecznie wnieść skargę, należy wcześniej wyczerpać wszystkie środki zaskarżenia
(zażalenie, odwołanie, wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy), jeżeli służyły one
skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie. Wymóg powyższy nie
dotyczy prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich. W przypadkach, w których ustawa
nie przewiduje środków zaskarżenia w sprawie będącej przedmiotem skargi, przed jej
wniesieniem należy wezwać w formie pisemnej właściwy organ do usunięcia naruszenia
prawa.

838 Skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego wnosi się w terminie 30 dni od dnia
doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie. Prokurator lub Rzecznik Praw
Obywatelskich może wnieść skargę w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia stronie
rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej, a w pozostałych przypadkach w terminie 6
miesięcy od dnia wejścia w życie aktu lub podjęcia innej czynności uzasadniającej
wniesienie skargi. Termin ten nie ma zastosowania do wnoszenia skarg na akty prawa
miejscowego.

Nb. 670-671
839 Obowiązująca ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
przywróciła pośredni tryb wnoszenia skarg, co oznacza, że skargę do wojewódzkiego
sądu administracyjnego wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub
bezczynność są jej przedmiotem. W ciągu 30 dni od dnia wniesienia skargi organ, do
którego wpłynęła skarga, przekazuje ją wraz z aktami sprawy do wojewódzkiego sądu
administracyjnego lub uwzględnia skargę w całości - do dnia rozpoczęcia rozprawy.

840 W sytuacji, kiedy nastąpiło wniesienie skargi po wszczęciu postępowania

administracyjnego w celu zmiany, uchylenia, stwierdzenia nieważności aktu lub
wznowienia postępowania, postępowanie przed wojewódzkim sądem admi-
nistracyjnym podlega zawieszeniu.

841 Regulacje ustawowe przewidują także przed wyznaczeniem rozprawy prze-

prowadzenie postępowania mediacyjnego, którego celem byłoby wyjaśnienie i
rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie przez strony
ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa. Może się
ono odbyć na wniosek skarżącego.

842 Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przewiduje odrzucenie przez

sąd skargi z przyczyn jej niedopuszczalności. Może do tego dojść w następujących
przypadkach:

843 jeżeli sprawa nie należy do właściwości sądu administracyjnego,

844 jeśli skarga została wniesiona po upływie terminu,

845 gdy nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków formalnych skargi,

846 jeżeli sprawa objęta skargą pomiędzy tymi samymi stronami jest w toku lub została już
prawomocnie osądzona,

847 jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeśli skarżący nie ma zdolności
procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy, albo jeżeli w składzie
organów jednostki organizacyjnej będącej skarżącą zachodzą braki uniemożliwiające
jej działanie,

848 jeśli z innych przyczyn wniesienie skargi jest niedopuszczalne.

Nb. 670-671
849 Po rozpoznaniu sprawy wojewódzki sąd administracyjny może uwzględnić 254 skargę
lub jej nie uwzględnić. W przypadku uwzględnienia skargi sąd może: uchylić
zaskarżoną decyzję lub postanowienie w całości lub w części, stwierdzić ich
nieważność w powyższym zakresie lub dokonać stwierdzenia wydania decyzji z
naruszeniem prawa. Jeśli sąd uwzględni wniesioną skargę na inne akty niż decyzje i
postanowienia, wówczas uchyla zaskarżony akt lub stwierdza bezskuteczność
czynności lub uznaje uprawnienie lub obowiązek, które wynikają z przepisów prawa.
W razie uwzględnienia skargi na akty prawne podejmowane przez organy samorządu
terytorialnego lub terenowe organy administracji rządowej dokonuje stwierdzenia
nieważności uchwały lub aktu w całości lub w części, albo stwierdza ich wydanie z
naruszeniem prawa. Uwzględniając skargę na akt nadzoru, sąd uchyla ten akt.
Uwzględniając skargę na bezczynność organów, sąd zobowiązuje organ do wydania w
określonym terminie aktu lub dokonania czynności lub stwierdzenia albo uznania
uprawnienia lub obowiązku, wynikających z przepisów prawa. W razie
nieuwzględnienia skargi, oddala ją. Sprawy rozstrzygane są wyrokiem.

850 Jeżeli ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie przewiduje
wydania wyroku, wówczas sąd wydaje orzeczenia w formie postanowień. W tej formie
wydawane są decyzje o umorzeniu postępowania, jeżeli:

851 skarżący skutecznie cofnął skargę,

852 strona zmarła, a przedmiot postępowania odnosił się wyłącznie do praw i obowiązków
ściśle związanych z jej osobą, chyba że udział w sprawie zgłosiła osoba, której interesu
prawnego dotyczy wynik tego postępowania,

853 postępowanie z innych niż wymieniono przyczyn stało się bezprzedmiotowe.

854 IV. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym - środki odwoławcze
855 Jak już zostało powiedziane, NSA jest sądem II instancji w stosunku do wojewódzkich
sądów administracyjnych oraz sprawuje nad nimi nadzór w zakresie orzekania. Jako
sąd II instancji rozpatruje środki odwoławcze od orzeczeń sądów wojewódzkich.
Należą do nich skarga kasacyjna i zażalenie.

856 Skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez wojewódzki sąd administracyjny

wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie. Można ją oprzeć na
następujących podstawach:

857 naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe
zastosowanie,

Nb. 670-671
858 naruszeniu przepisów postępowania, jeśli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy.

859 Skarga powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego, natomiast w
sprawach obowiązków podatkowych oraz w sprawach własności przemysłowej - przez
doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego. Wymóg adwokacki lub radcowski
nie jest wymagany w przypadku, gdy autorami skargi kasacyjnej są: sędzia, prokurator,
notariusz, radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo profesor lub doktor
habilitowany nauk prawnych, będący stroną, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem
albo jeżeli skargę kasacyjną wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich.

860 Naczelny Sąd Administracyjny odrzuca skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym,

jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez wojewódzki sąd administracyjny (wniesioną po
upływie terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalną) albo zwróci ją temu sądowi w
celu usunięcia dostrzeżonych braków. Naczelny Sąd Administracyjny może również:

861 1) oddalić skargę kasacyjną, jeśli nie ma usprawiedliwionych podstaw lub zaskarżone
orzeczenie, pomimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu,

862 2) uwzględnić skargę i następnie:

863 uchylić zaskarżone orzeczenie w części lub całości i w takim zakresie przekazać
sprawę do ponownego rozpatrzenia,

864 uchylić zaskarżone orzeczenie i rozpoznać skargę,

865 uchylić zaskarżone orzeczenie oraz odrzucić skargę lub umorzyć postępowanie.

866 Na postanowienie wojewódzkiego sądu administracyjnego w przypadkach 260

przewidzianych w ustawie przysługuje zażalenie. Przysługuje ono w szczególności na
postanowienie w sprawie przywrócenia terminu lub odmowy jego przywrócenia, a
ponadto na postanowienia, których przedmiotem jest:

867 przekazanie sprawy innemu sądowi administracyjnemu,

868 wstrzymanie lub odmowa wstrzymania wykonania decyzji, postanowienia, innego aktu
lub czynności, o których mowa w art. 61 PrUSA,

869 zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania,

Nb. 670-671
870 odmowa sporządzenia uzasadnienia wyroku,

871 sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa,

872 oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego,

873 odrzucenie skargi kasacyjnej,

874 odrzucenie zażalenia,

875 zwrot kosztów postępowania, jeżeli strona nie wnosi skargi kasacyjnej, 10) ukaranie
grzywną.

876 Zażalenie składa się również na wskazanie w ustawie zarządzenia przewodniczącego

składu orzekającego (m.in. na pozostawienie pisma bez rozpoznania, gdy strona mimo
stosownego wezwania nie dochowała wyznaczonego w tym wezwaniu terminu do
uzupełnienia lub poprawienia wnoszonego do sądu pisma).

877 Termin do wniesienia zażalenia wynosi siedem dni. Powinno przy tym czynić zadość
wymaganiom przepisanym dla pisma w postępowaniu sądowym oraz zawierać
wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak
również zwięzłe uzasadnienie zażalenia. Zażalenie, którego przedmiotem jest
odrzucenie skargi kasacyjnej, powinno być sporządzone przez adwokata lub radcę
prawnego. Wojewódzki sąd administracyjny może wstrzymać wykonanie
zaskarżonego postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia. Naczelny Sąd
Administracyjny rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym.

Nb. 670-671
 878 Rozdział V. S ądy wojskowe
879 Literatura: P. Daniuk, W. Makowski, Wojskowa służba sprawiedliwości w okresie II
Rzeczypospolitej, WPP 2001, Nr 3-4; J. Krawiec, S. Przyjemski, Sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości w siłach zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, WPP 2005, Nr 2; R. Ostafiń-
ski-Bodler, Problem sądownictwa wojskowego a nowy kodeks postępowania karnego, WPP
1998, Nr 3-4; tenże, Sądy wojskowe w Polskich Siłach Zbrojnych i ich kompetencje w
sprawach karnych 1914-2002, Toruń 2002; S. Przyjemski, Zagadnienie podległości
sądowokar- nej żołnierza zawodowego w stanie nieczynnym, PiP 1999, z. 7; M. Zaborski,
Zadania sądów wojskowych w Polsce w latach 1944-1956, Pal. 2004, Nr 7-8; H.
Zięba-Załucka, Instytucja sądów wojskowych w Rzeczypospolitej Polskiej, RzZN, Prawo i
Ekonomia 1999, Nr 27.
880 § 20. Pozycja ustrojowa i organizacja sądownictwa wojskowego
881 Przepis art. 175 Konstytucji RP statuuje sądy wojskowe, obok Sądu Najwyższego,
sądów powszechnych i sądów administracyjnych, jako organy wymiaru
sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z przepisem art. 1 § 1 ustawy z
21.8.1997 r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226,
poz. 1676 ze zm.) sądy wojskowe sprawują w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych w zakresie przewidzianym w
ustawach oraz orzekają w innych sprawach, jeżeli zostały one przekazane do ich
właściwości odrębnymi ustawami. W wypadkach przewidzianych w ustawach sądy
wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych także w stosunku do
osób nienależących do Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Oprócz sądów
wojskowych ustrojodaw- ca przewiduje ponadto możliwość ustanowienia, ale wył
ącznie na czas wojny, instytucji sądu wyjątkowego lub trybu doraźnego (art. 175 ust. 2
Konstytucji RP). Działalność sądów wojskowych jest finansowana z wyodrębnionych
środków budżetowych Ministerstwa Obrony Narodowej. Natomiast informację o
działalności sądów opracowuje Minister Sprawiedliwości, którą ma obowiązek
przedstawić Prezydentowi RP i KRdS.

882 Sądami wojskowymi są wojskowe sądy okręgowe i wojskowe sądy garnizonowe.

Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, po
zasięgnięciu opinii KRdS tworzy i znosi w drodze rozporządzenia sądy wojskowe oraz
określa ich siedziby i obszary właściwości. Ponadto Minister Obrony Narodowej w
porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości może tworzyć i znosić wydziały
zamiejscowe poza siedzibami wojskowych sądów garnizonowych.

883 Sądy wojskowe zasadniczo rozpoznają sprawy w swojej siedzibie. Jeże- 263 li jednak
wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości, sądy wojskowe mogą rozpoznawać
sprawy lub pełnić inne czynności poza swoją siedzibą, a w razie konieczności i poza
obszarem swojej właściwości, w tym również - jeżeli umowa międzynarodowa tak
stanowi - poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Rozpoznawanie spraw karnych na

Nb. 670-671
 terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poza swoją siedzibą może jednak odbywać się
wyłącznie w siedzibach sądów wojskowych lub sądów powszechnych.

884 W wypadkach, w których ustawy przewidują wniesienie do sądu wojskowego środka

odwoławczego od orzeczeń lub decyzji wydanych przez organy wojskowe, sprawę
rozpoznaje wojskowy sąd garnizonowy obejmujący swoją właściwością jednostkę
wojskową, w której żołnierz pełni czynną służbę wojskową lub pracownik jest
zatrudniony, jeżeli te ustawy nie stanowią inaczej. W sprawach tych, jeżeli ustawy nie
stanowią inaczej, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego,
dotyczące postępowania odwoławczego.

885 Organem samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów 264

Wojskowych. Organ ten tworzą sędziowie sądów wojskowych. Zgromadzeniu
przewodniczą - na przemian - prezesi wojskowych sądów okręgowych. Kadencja
przewodniczącego trwa 2 lata.

886 Do zadań Zgromadzenia należy m.in.: 265

887 przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów wojskowych sądów

garnizonowych oraz wojskowych sądów okręgowych,

888 wybór członka KRdS,

889 wybór członków kolegiów wojskowych sądów okręgowych,

890 wybór rzecznika dyscyplinarnego spośród sędziów sądów wojskowych,

891 podejmowanie działań w zakresie doskonalenia kwalifikacji zawodowych sędziów i

działalności sądów wojskowych,

892 wypowiadanie się w sprawach obowiązków i praw sędziów oraz wyrażanie opinii w
sprawach przedstawionych przez uprawnione organy. Zgromadzenie Sędziów Sądów
Wojskowych zbiera się co najmniej raz w ro- 266

893 ku. Posiedzenie Zgromadzenia zwołuje jego przewodniczący z własnej inicjatywy, na

wniosek Ministra Sprawiedliwości, Ministra Obrony Narodowej, dyrektora
departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości sprawującego zwierzchni

Nb. 670-671
894 nadzór nad działalnością sadów wojskowych, albo na wniosek 1/5 liczby członków
Zgromadzenia. Szczegółowy tryb odbywania posiedzeń Zgromadzenia Sędziów Sądów
Wojskowych określa regulamin uchwalony przez Zgromadzenie.

895 Prezesi sądów wojskowych, zarówno okręgowych, jak i garnizonowych, kierują

działalnością sądów oraz są przełożonymi sędziów i pozostałego składu osobowego
kierowanych przez nich jednostek. Prezesa wojskowego sądu okręgowego, a także jego
zastępcę powołuje i odwołuje, spośród sędziów wojskowych sądów okręgowych,
Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej. W
analogiczny sposób, tyle że spośród wszystkich sędziów sądów wojskowych, następuje
powoływanie i odwoływanie Prezesa wojskowego sądu garnizonowego i jego zastępcy.
Odwołanie prezesa sądu wojskowego i jego zastępcy może mieć miejsce w razie
rażącego niewywią- zywania się z obowiązków służbowych oraz, gdy dalsze pełnienie
funkcji z innych powodów nie da się pogodzić z dobrem wymiaru sprawiedliwości.
Odwołanie prezesa sądu wojskowego albo jego zastępcy następuje po zasięgnięciu
opinii KRdS.

896 Kolegium wojskowego sądu okręgowego składa się z czterech do ośmiu członków
wybranych spośród sędziów orzekających w sądach działających na obszarze
właściwości wojskowego sądu okręgowego. Przewodniczącym kolegium jest prezes
wojskowego sądu okręgowego, a w razie jego nieobecności - zastępca
przewodniczącego, wybrany przez kolegium spośród jego członków. Kadencja
kolegium trwa 2 lata.

897 Do zadań kolegium należą sprawy niezastrzeżone w ustawie do wyłącznej właściwości

Zgromadzenia, a w szczególności:

898 przedstawianie Zgromadzeniu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów sądów

wojskowych,

899 wyrażanie opinii w sprawach wyznaczania na stanowiska służbowe oraz zwalniania z

tych stanowisk prezesów sądów wojskowych i ich zastępców,

900 opiniowanie wniosków o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe,

901 wyrażanie opinii w sprawach przedstawionych przez KRdS, Ministra Sprawiedliwości,

Ministra Obrony Narodowej, dyrektora departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości
sprawującego zwierzchni nadzór nad działalnością sądów wojskowych, oraz przez
prezesa wojskowego sądu okręgowego,

Nb. 670-671
902 wypowiadanie się w przypadkach zachowań sędziów naruszających zasady etyki.

903 Do podj ęcia uchwał wymagana jest obecność przynajmniej 2/3 członków kolegium.
Uchwały kolegium zapadają większością głosów, przy czym w razie równej liczby
głosów decyduje głos przewodniczącego. Kolegium zbiera się w zależności od potrzeb,
nie rzadziej niż raz na pół roku.

904 § 21. Sędziowie sądów wojskowych

905 Sędziów sądów wojskowych, do pełnienia urzędu sędziego wojskowe- 271 go sądu
garnizonowego lub wojskowego sądu okręgowego, powołuje Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek KRdS, wyznaczając jednocześnie miejsce
służbowe (siedzibę) sędziego. Kandydatów na stanowiska sędziów wyznacza
Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych, a następnie Minister Sprawiedliwości w
porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej dokonuje ich zgłoszenia KRdS, mogąc
wyrazić przy tym swoją opinię o kandydatach. Zgłoszenia kandydatów KRdS może
również dokonać Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony
Narodowej, po uprzednim wysłuchaniu kolegium właściwego sądu.

906 W nawiązaniu do ogólnego statusu sędziego, w przedmiocie orzekania, sędziowie

sądów wojskowych są niezawiśli i podlegają wyłącznie ustawom. Obowiązani są
postępować zgodnie ze ślubowaniem sędziowskim oraz stale podnosić kwalifikacje
zawodowe. Sędzia sądu wojskowego powinien w służbie i poza służbą strzec powagi
stanowiska sędziowskiego i unikać wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności
sędziego lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności. W okresie zajmowanego
stanowiska sędzia sądu wojskowego nie może należeć do partii politycznych ani brać
udziału w żadnej działalności politycznej.

907 Sędziom sądów wojskowych przysługuje formalny immunitet sędziowski, 272 który
chroni ich przed zatrzymaniem lub pociągnięciem do odpowiedzialności karnej bez
zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego. Powyższa ochrona nie obejmuje jednak
zatrzymania w razie uj ęcia sędziego na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa,
jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Do czasu wydania uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej wolno wobec niego podejmować wyłącznie czynności
niecierpiące zwłoki. O fakcie zatrzymania sędziego należy ponadto niezwłocznie
powiadomić prezesa wojskowego sądu okręgowego właściwego ze względu na
miejsce zatrzymania. Może on nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego
sędziego. O zdarzeniu tym prezes wojskowego sądu okręgowego ma obowiązek
niezwłocznie zawiadomić KRdS, Ministra Sprawiedliwości i Ministra Obrony
Narodowej.

Nb. 670-671
 908 Na stanowisko sędziego sądu wojskowego może być powołany oficer peł- 273 niący
zawodową służbę stałą, jeżeli:

909 korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

910 jest nieskazitelnego charakteru,

911 ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i uzyskał
tytuł magistra,

912 złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,

913 ukończył aplikację sędziowską w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub

pracował w charakterze asesora prokuratorskiego co najmniej 3 lata,

914 ukończył 29 lat.

915 Wymóg złożenia egzaminu sędziowskiego oraz odbycia aplikacji nie dotyczy profesorów i
doktorów habilitowanych nauk prawnych w polskich szkołach wyższych, w Polskiej
Akademii Nauk oraz w innych placówkach naukowych i naukowo-badawczych, osób, które
zajmowały stanowiska sędziów, prokuratorów, wiceprokuratorów i podprokuratorów, a
także adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy, którzy wykonywali ten zawód co
najmniej przez 3 lata, a także osób, które przez taki sam okres zajmowały stanowiska:
prezesa, wiceprezesa, starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

916 274 Zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w sądownictwie sędziowie sądów wojskowych
są nieusuwalni ze swojego stanowiska, z wyjątkiem przypadków przewidzianych w art.
32-34 PrUSW. Stosunek służbowy sędziego ulega rozwiązaniu z mocy prawa, jeżeli sędzia
zrzekł się urzędu lub ukończył 60 lat. Zrzeczenie się urzędu jest skuteczne po upływie 3
miesięcy od dnia złożenia na ręce Ministra Sprawiedliwości oświadczenia, chyba że na
wniosek sędziego Minister Sprawiedliwości określi inny termin. O rozwiązaniu stosunku
służbowego sędziego z mocy prawa Minister Sprawiedliwości zawiadamia Prezydenta RP,
KRdS, Ministra Obrony Narodowej i sędziego. Sędziego, który zrzekł się urzędu, wyznacza
się za jego zgodą ponownie na stanowisko zajmowane poprzednio lub na stanowisko
równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeżeli nie ma innych przeszkód prawnych i istnieje
taka możliwość. W przypadku nieskorzystania przez sędziego z przysługującego mu prawa,
o którym mowa powyżej, zwalnia się go z zawodowej służby wojskowej, chociażby nie
spełniał warunków określonych w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.
Sędzia, którego stosunek służbowy rozwiązał się z mocy prawa z powodu ukończenia 60 lat,

Nb. 670-671
 przechodzi w stan spoczynku, chyba że został powołany na urząd sędziego sądu
powszechnego.

917 Sędzia, który został mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w organach
państwowych, samorządu terytorialnego, w służbie dyplomatycznej, konsularnej lub w
organach organizacji międzynarodowych i ponadnarodowych działających na podstawie
umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, jest obowiązany
zrzec się niezwłocznie swojego urzędu. Sędzia, który zrzekł się urzędu z powyższych
przyczyn, może powrócić na urząd sędziego i poprzednio zajmowane stanowisko, jeżeli
przerwa w pełnieniu obowiązków sędziego nie przekracza 9 lat, chyba że pełnił funkcje
sędziowskie w międzynarodowych lub ponadnarodowych organach sądowych.

918 Prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu oraz

prawomocne orzeczenie sądu skazujące na środek karny pozbawienia praw
publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego pociąga za sobą, z mocy
prawa, utratę urzędu i stanowiska sędziego, a stosunek służbowy sędziego wygasa w
tym przypadku z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. Sędziego, który z
powyższych przyczyn utracił stanowisko, zwalnia się również z zawodowej służby
wojskowej. Zwolnienie to pociąga za sobą takie same skutki, jak zwolnienie żołnierza
ukaranego karą dyscyplinarną usunięcia z zawodowej służby wojskowej, przewidzianą
w przepisach o dyscyplinie wojskowej.

919 Do wojskowych sądów okręgowych spośród żołnierzy w czynnej służbie 275

wojskowej wybiera się ławników. Ławnikiem może być żołnierz, który ukończył 18 lat
i korzysta z praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru oraz
wyróżnia się w wykonywaniu zadań służbowych i przestrzeganiu dyscypliny
wojskowej. Kadencja ławnika trwa 3 lata. Liczbę ławników wybieranych do
poszczególnych sądów wojskowych oraz termin ich wyboru określają prezesi
właściwych sądów wojskowych.

920 Sędziowie i ławnicy na rozprawach używają stroju urzędowego. Strojem 276

urzędowym sędziego i ławnika na rozprawie sądowej jest toga, a sędziego
przewodniczącego na rozprawie - także nakładany na kołnierz togi łańcuch z
wizerunkiem orła.

Nb. 670-671
 921 Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
922 Literatura: C. Banasiński, Ewolucja ustawodawstwa antymonopolowego w Polsce, [w:]
Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia prawno-
ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz 2005; K. Daszyński, Sąd antymonopolowy,
[w:] Ustrój organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Lublin 2003; K. Ko-
hutek, Komentarz do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Warszawa 2005; E.
Mo- dzelewska-Wąchal, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz,
Warszawa 2002; A. Turliński, Miejsce Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w
systemie organów ochrony prawnej, [w:] Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i
Unii Europejskiej (studia prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz 2005.
923 § 22. Geneza i ewolucja sądu antymonopolowego

924 w Polsce
925 277 Zagrażające mechanizmowi wolnej konkurencji zjawiska monopolizacji i kartelizacji
stały się bezpośrednim powodem interwencji państwa w procesy gospodarcze. W efekcie
podj ętych działań doszło do powstania ustawodawstwa antymonopolowego, a jego celem
stało się przeciwdziałanie nadużyciom mającym miejsce na rynku. Istotnym elementem
określonego prawem antymonopolowym systemu publicznoprawnych instrumentów
ochrony mechanizmu wolnej konkurencji jest sądowa kontrola podejmowanych przez
przedsiębiorców działań i stosowanych praktyk. Geneza sądownictwa antymonopolowego w
Polsce sięga okresu międzywojennego i ma bezpośredni związek z powstaniem
ustawodawstwa antymonopolowego. Przyjęta 28.3.1933 r. ustawa o kartelach (Dz.U. Nr 31,
poz. 270), stanowiąca pierwszy i praktycznie jedyny wprowadzony w życie akt
ustawodawstwa antymonopolowego okresu II Rzeczpospolitej, wprowadzała instytucję
sądowej kontroli cywilnoprawnych stosunków gospodarczych. Jej istota sprowadzała się do
eliminowania porozumień kartelowych przedsiębiorców zagrażających dobru publicznemu,
w szczególności wywołujących skutki gospodarczo szkodliwe. W tym celu przewidywała
utworzenie Sądu Kartelowego, organizacyjnie umocowanego przy Sądzie Najwyższym.
Ustawa wprowadzała jednoinstancyjne postępowanie kontrolne,

Nb. 670-671
926 uruchamiane na wniosek organu administracji rządowej, w wyniku którego Sąd
Kartelowy podejmował wiążące rozstrzygnięcie w sprawie. Tym samym to Sąd
Kartelowy orzekał w przedmiocie zawartego przez przedsiębiorców porozumienia, a
nie w stosunku do decyzji podj ętej przez organ, tak jak ma to miejsce obecnie.
Działalność Sądu Kartelowego została jednak przerwana wraz z wybuchem II wojny
światowej.

927 W Polsce powojennej ustawodawstwo antymonopolowe pojawiło się póź- 278 no, bo
dopiero wraz z przyjęciem ustawy z 28.1.1987 r. o przeciwdziałaniu praktykom
monopolistycznym w gospodarce narodowej (Dz.U. Nr 3, poz. 18 ze zm.). Regulacja
ta, przeciwstawiając się jedynie w ograniczonym zakresie powstawaniu struktur
monopolistycznych, organem antymonopolowym, odpowiedzialnym za
przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym, uczyniła Ministra Finansów.
Natomiast sprawowanie funkcji kontroli decyzji podejmowanych przez organ
antymonopolowy powierzyła Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu.

928 Dokonany w 1989 r. przełom polityczno-gospodarczy zapoczątkował pro- 279 ces

transformacji ustrojowej, w wyniku którego miało miejsce nie tylko przywrócenie
mechanizmu wolnego rynku, ale doszło również, w związku z uchwaleniem ustawy z
24.2.1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (tekst jedn. Dz.U. z
1999 r. Nr 52, poz. 547 ze zm.), do zasadniczej zmiany prawa antymonopolowego. W
ustawie określono katalog praktyk monopolistycznych, wyodrębniając m.in. zakazane
porozumienia i nadużywanie pozycji dominującej. Na mocy jej postanowień powołano
Urząd Antymonopolowy jako centralny organ administracji państwowej w sprawach
przeciwdziałania praktykom monopolistycznym podległy Radzie Ministrów. Urzędem
kierował prezes, powoływany i odwoływany przez Prezesa RM. Podkreślenia wymaga
fakt wyposażenia Urzędu Antymonopolowego, w przedmiocie powierzonych mu za-
dań, w szeroki zakres kompetencji. Ich istota sprowadzała się do możliwości
władczego oddziaływania w ramach środków administracyjnych na zachowania
przedsiębiorców, które godziły w mechanizm wolnego rynku. W przypadku
stwierdzenia praktyk monopolistycznych Urząd Antymonopolowy zobowiązany był
nakazać ich zaniechanie oraz określić warunki tego zachowania.

929 Zupełnie nowe rozwiązanie w prawie polskim stanowiła wprowadzo- 280 na ustawą
instytucja sądowej kontroli decyzji wydawanych przez Urząd Antymonopolowy.
Zgodnie z przepisem art. 10 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu praktykom
monopolistycznym od decyzji Urzędu Antymonopolowego przysługiwało odwołanie
do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie - Sądu Antymonopolowego w terminie 14 dni
od dnia doręczenia decyzji. W konsekwencji wprowadzenia sądowej kontroli
rozstrzygnięć poodejmowanych przez administracyjny organ antymonopolowy doszło
do reaktywowania sądownictwa antymonopolowego. Sąd Antymonopolowy
utworzony został przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 13.4.1990 r. o

Nb. 670-671
 utworzeniu sądu antymonopolowego (Dz.U. Nr 27, poz. 157), wydanym na podstawie
przepisu art. 20 PrUSP. Pod względem organizacyjnym sąd ten umocowany został przy
Sądzie Wojewódzkim w Warszawie jako odrębny wydział antymonopolowy (Wydział
XVII Antymonopolowy) do spraw z zakresu przeciwdziałania praktykom monopoli-
stycznym.

930 Powołanie przy Sądzie Wojewódzkim w Warszawie Sądu Antymonopolowego

związane było z wprowadzeniem do procedury cywilnej szczególnego rodzaju
postępowania w ramach spraw gospodarczych, tj. postępowania antymonopolowego.
Wymaga podkreślenia przyjęty przez ustawodawcę szczególny tryb zaskarżania
decyzji podejmowanych przez Urząd Antymonopolowy, polegający na przekazaniu
odwołania od decyzji centralnego organu administracji państwowej do rozpoznania
sądowi powszechnemu. Ustawodawca odstąpił zatem od wypracowanego w
administracji modelu postępowania, a mianowicie od przekazania sprawy II instancji
administracyjnej i w jej następstwie - skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego
na rzecz powierzenia bezpośredniej kontroli decyzji wydawanych przez Urząd
Antymonopolowy sądowi powszechnemu.

931 Wprowadzenie tak zasadniczego odstępstwa od przyj ętego modelu sądowej kontroli
wykonywania administracji publicznej przez Naczelny Sąd Administracyjny
podyktowane było nieadekwatnością obowiązujących w tym zakresie rozwiązań
proceduralnych do stosunków zachodzących w sferze przeciwdziałania praktykom
monopolistycznym. Zamiarem ustawodawcy było poddanie administracyjnych
rozstrzygnięć organu antymonopolowego kontroli merytorycznej sprawowanej przez
Sąd Antymonopolowy, a nie tylko kontroli legalnej charakterystycznej dla Naczelnego
Sądu Administracyjnego. Do kompetencji tego ostatniego należało wyłącznie badanie i
orzekanie o legalności zaskarżonego aktu administracyjnego. Sąd administracyjny
pozbawiony był możliwości wydawania orzeczeń reformatoryjnych, a zatem sprawa
powracała do organu administracji celem jej ponownego merytorycznego rozpatrzenia.
Natomiast w sprawach z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym,
rozstrzygających o interesach przedsiębiorców i dalszych losach prowadzonej przez
nich działalności, istotna pozostaje efektywność postępowania i uzyskanie w
rozsądnym terminie prawomocnego orzeczenia. Taki wymóg mogło spełnić jedynie
postępowanie sądowe rozstrzygające sprawę w pełnym zakresie. Dlatego utworzenie
Sądu Antymonopolowego i wyposażenie go w kompetencje kasacyjno-reformatoryjne
wiązało się z poddaniem spraw z zakresu przeciwdziałania praktykom
monopolistycznym pełnej kontroli sądowej, zarówno w kontekście zgodności z
prawem, jak i oceny merytorycznej decyzji organu administracji80.

80K. Daszyński, Sąd antymonopolowy, [w:] Ustrój

organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.),
Nb. 670-671
932 Nowelizując w 1996 r. ustawę o przeciwdziałaniu praktykom monopoli- 281
stycznym, ustawodawca dokonał zmiany nazwy organu antymonopolowego (zob. art.
32 ustawy z 8.8.1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie
gospodarki i administracji publicznej, Dz.U. Nr 106, poz. 496 ze zm.). Został nim nie
tyle sam Urząd, co Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Natomiast
1.1.1999 r. Sąd Antymonopolowy umiejscowiony został w strukturze Sądu
Okręgowego w Warszawie, jako odrębny wydział antymonopolowy, właściwy w
sprawach z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym oraz w sprawach z
zakresu regulacji energetyki (zob. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z
30.12.1998 r. w sprawie utworzenia sądu antymonopolowego, Dz.U. Nr 166, poz.
1254).

933 Zmiany polityczne i gospodarcze końca lat 90. XX w., w tym przyjęcie nowej
Konstytucji w 1997 r. oraz dokonujący się wówczas intensywny proces harmonizacji
prawa krajowego do wymagań wspólnotowych, zrodziły potrzebę opracowania nowej
regulacji. W wyniku podjętego procesu legislacyjnego 15.12.2000 r. przyjęto ustawę o
ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze
zm.). Uwzględniając dotychczasowy dorobek ustawodawstwa antymonopolowego,
uporządkowano i doprecyzowano obowiązuj ący system ochrony konkurencji i
konsumentów, a zwłaszcza zakres kompetencji Prezesa UOKiK oraz przepisy
dotyczące postępowań prowadzonych przed tym organem.

Lublin 2003, s. 191 i nast.; zob. też A. Turliński, Miejsce

Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w systemie
organów ochrony prawnej, [w:] Ochrona konkurencji i
konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia
prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz
2005, s. 62 i nast.
Nb. 670-671
 934 Ustawodawca utrzymał sądową kontrolę decyzji Prezesa UOKiK przez są- 282 dy
powszechne. Z dniem 1.4.2001 r. dokonano zmiany nazwy sądu antymonopolowego na
Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W związku z koniecznością wdrożenia
procedur wynikających z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr
2006/2004/WE z 27.10.2004 r. w sprawie współpracy między organami krajowymi
odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony
konsumentów (Dz.Urz. UE l 364/2004, s. 1) w 2006 r. podjęto prace nad nową regulacj
ą w tym zakresie, w wyniku których Sejm 16.2.2007 r. uchwalił nową ustawę o
ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.). Przyjęta
regulacja utrzymała w mocy sądową kontrolę decyzji Prezesa UOKiK poprzez
możliwość wniesienia odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów w
terminie dwutygodniowym od dnia jej doręczenia. W kontekście genezy i rozwoju
sądownictwa antymonopolowego należy podkreślić, iż zakres kompetencji tego sądu
podlegał stopniowemu rozszerzeniu i obecnie Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów rozpoznaje sprawy z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów,
regulacji energetyki, telekomunikacji i poczty oraz transportu kolejowego, a także
sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolony.
935 § 23. Właściwość sądu
936 W istniejącej strukturze sądów powszechnych funkcjonuje tylko jeden Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów - odrębny wydział Sądu Okręgowego w Warszawie.
Zgodnie z art. 16 § 5 pkt 1 PrUSP sąd ten stanowi odrębną jednostkę organizacyjną do
spraw z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i
transportu kolejowego. Do jego wyłącznej właściwości należy rozpatrywanie w I
instancji odwołań od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
oraz innych organów regulacyjnych (Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa
Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego), a także
pozwów o wykluczenie z obrotu prawnego postanowień wzorców umów oferowanych
konsumentom, niezgodnych z obowiązującymi przepisami. Do właściwości rzeczowej
sądu należy również rozpatrywanie zażaleń na postanowienia wydawane przez Prezesa
Urzędu w prowadzonych postępowaniach jurysdykcyjnych i zabezpieczających oraz
zażaleń na postanowienia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym w
celu wykonania obowiązków wynikających z decyzji i postanowień wydawanych przez
Prezesa UOKiK.

937 Określone w przepisie art. 47928 KPC przypadki podlegające kognicji Sądu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów stanowią katalog zamknięty. Dlatego sąd nie pozostaje
właściwy do orzekania w innych sprawach związanych z naruszeniem prawa
antymonopolowego, w szczególności w zakresie stosunków gospodarczych między
przedsiębiorcami.
938 § 24. Charakter i przedmiot postępowania
939 Sprawy podlegające kognicji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zasadniczo
należą do dziedziny materialnego prawa administracyjnego. Jedynym w tym
przedmiocie wyjątkiem są sprawy o uznanie postanowień wzorca umownego za

Nb. 670-671
 niedozwolone. Z mocy przepisu szczególnego sprawy te rozstrzygane są jednak w
procesie cywilnym przez sąd powszechny. Wniesienie przez stronę odwołania od
decyzji lub zażalenia na postanowienie Prezesa UOKiK ma ten skutek, że sprawa od
tego momentu toczy się już nie jako administracyjna, ale cywilna. Ta sama sprawa jest
rozpatrywana najpierw przez organ administracji publicznej, a później - w wyniku
wniesienia środka odwoławczego - przez sąd powszechny. Zakres właściwości sądu
administracyjnego w tym przypadku ograniczony został praktycznie do rozpoznawania
skarg na bezczynność organu antymonopolowego.

940 Postępowanie przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów pro- 285 wadzone
jest na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego z uwzględnieniem
odrębnego postępowania rozpoznawczego w sprawach gospodarczych. Jest to
pierwszoinstancyjne postępowanie procesowe, oparte na zasadach dyspozycyjności i
kontradyktoryjności. Nie należy jednak traktować tego rodzaju postępowania jako
klasycznej procedury cywilnej. Stanowi ono raczej specjalne postępowanie sądowe,
uruchamiane w konsekwencji wniesienia środka odwoławczego (odwołania lub
zażalenia) od decyzji lub postanowienia Prezesa UOKiK.

941 Postępowanie przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów ma na 286 celu

merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Z pierwszoinstancyjnego charakteru
postępowania wynika obowiązek osądzenia sprawy od początku. Dlatego sąd nie ma
możliwości oparcia swego orzeczenia na ustaleniach administracyjnego organu
antymonopolowego. Może jedynie wykorzystać materiał dowodowy zebrany w
postępowaniu przed Prezesem UOKiK. Wyczerpanie drogi administracyjnej
warunkuje jedynie dopuszczalność postępowania sądowego, ale nie zastępuje I
instancji sądowej. Dlatego celem drogi sądowej nie pozostaje bezpośrednia kontrola
postępowania administracyjnego, ale merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy
przedstawionej w odwołaniu. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie pozostaje
przy tym związany ani zakresem decyzji organu antymonopolowego, ani zakresem
odwołania81. Zadaniem sądu pozostaje wszechstronne zbadanie wszystkich istotnych
okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad rozkładu ciężaru dowodu i
obowiązków stron w postępowaniu dowodowym (zob. uzasadnienie do wyroku SN z
29.5.1991 r., III CRN 120/91, OSNC 1992, Nr 5, poz. 87).

81 A. Turliński, Miejsce Sądu Ochrony Konkurencji i

Konsumentów w systemie ochrony prawnej, [w:] Ochrona
konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej
(studia prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.),
Bydgoszcz 2005, s. 64.
Nb. 670-671
942 116 Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
943 § 25. Tryb postępowania
944 Prawo do wniesienia odwołania od rozstrzygnięć Prezesa UOKiK przysługuje
podmiotom mającym status strony w administracyjnym postępowaniu
antymonopolowym. Wynika to z treści przepisu art. 479 29 § 1 KPC, zgodnie z którym
stroną postępowania przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest Prezes
Urzędu oraz podmiot będący stroną w postępowaniu przed Prezesem Urzędu.
Ustawodawca dopuszcza podmioty zainteresowane do udziału w postępowaniu przed
Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ale wyłącznie w charakterze
uczestników postępowania (art. 47929 § 2 KPC. Powodem w sądowym postępowaniu
antymonopolowymjest podmiot wnoszący odwołanie. Natomiast pozwanym jest
każdorazowo Prezes UOKiK jako organ, od którego pochodzi rozstrzygnięcie będące
przedmiotem zaskarżenia. Prezes UOKiK nie ma obowiązku osobistego uczestnictwa
w prowadzonym przed sądem postępowaniu antymonopolowym. Może występować za
pośrednictwem pełnomocnika, którym może być pracownik Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów.

945 Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK wnosi się za jego pośrednictwem do Sądu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie dwutygodniowym od dnia
doręczenia decyzji. Wskazane pośrednictwo Prezesa UOKiK stanowi obligatoryjny
warunek trybu wnoszenia odwołania. Warunek ten należy uznać za spełniony także w
razie wniesienia odwołania do jednej z delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów. Ustawodawca nie określa skutków naruszenia wymogu wniesienia
odwołania za pośrednictwem Prezesa UOKiK. Podobnie w doktrynie nie ma
jednolitego stanowiska co do skutków skierowania odwołania bezpośrednio do sądu. Z
jednej strony podkreśla się, że działanie takie stanowi przypadek bezskutecznej
czynności procesowej, a z drugiej, że jest skuteczne i nie powoduje ujemnych
konsekwencji dla strony, a sąd powinien najpierw przekazać odwołanie Prezesowi
UOKiK82.

Zob. szerzej K. Kochutek, Komentarz do ustawy o

82
ochronie konkurencji i konsumentów, Warszawa 2005.
Nb. 670-671
 § 83. Zadania i kompetencje 135
946 Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym
dla pisma procesowego oraz zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji, przytoczenie
zarzutów, zwięzłe ich uzasadnienie, wskazanie dowodów, a także zawierać wniosek o
uchylenie lub zmianę decyzji w całości lub w części. Jako środek zaskarżania decyzji Prezesa
UOKiK odwołanie uznaje się za powództwo wszczynające sądowe postępowanie
antymonopolowe w I instancji. Dlatego pisemne elementy jego treści powinny w
szczególności zmierzać do sprecyzowania żądania powoda i jego uzasadnienia. Odwołanie,
tak jak każde pismo procesowe, podlega obowiązkowi uiszczenia wpisu.

947 W przypadku wniesienia odwołania od decyzji Prezes UOKiK ma obowiązek

przekazać je niezwłocznie wraz z aktami sprawy do Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów. Działanie takie ma obowiązek podjąć wówczas, gdy nie uznaje
zasadności odwołania i podtrzymuje słuszność podjętego wcześniej rozstrzygnięcia. W
przeciwnym wypadku, w razie uznania odwołania za słuszne, Prezes UOKiK może -
nie przekazując akt sądowi - uchylić albo zmienić swo- j ą decyzję w całości lub w
części, o czym bezzwłocznie ma obowiązek powiadomić stronę, przesyłając jej nową
decyzję, od której stronie ponownie przysługuje odwołanie. Zarówno samo przekazanie
odwołania do sądu, jak i ponowne zweryfikowanie zaskarżonego rozstrzygnięcia może
nastąpić bez konieczności podejmowania dodatkowych czynności w celu zbadania
zasadności wniesionego środka odwoławczego. W uzasadnionych przypadkach, przed
przekazaniem odwołania do sądu lub uchyleniem albo zmianą decyzji, Prezes UOKiK
może również przeprowadzić dodatkowe czynności, zmierzające do wyjaśnienia za-
rzutów podniesionych w odwołaniu.

948 Co do zasady, do czasu rozpatrzenia odwołania przez Sąd Ochrony Konkurencji i

Konsumentów, zaskarżona decyzja Prezesa Urzędu nie podlega wykonaniu. Wymaga
podkreślenia jednak fakt, że w przypadkach uzasadnionych ochroną konkurencji lub
ważnym interesem konsumentów Prezes UOKiK może nadać wydawanej decyzji w
całości lub w części rygor natychmiastowej wykonalności. W razie wniesienia
odwołania od takiej decyzji Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów może, na
wniosek strony, która wniosła odwołanie, wstrzymać wykonanie decyzji do czasu
rozstrzygnięcia sprawy. Postanowienie w tej sprawie może być wydane również na
posiedzeniu niejawnym.

949 Podejmując rozstrzygnięcie w przedmiocie wniesionego środka zaskar- 289 żenia, Sąd
Ochrony Konkurencji i Konsumentów może oddalić, odrzucić lub uwzględnić
odwołanie. Oddalenie odwołania, stanowiąc formę merytorycznego rozstrzygnięcia
sprawy, ma miejsce w razie braku podstaw do jego uwzględnienia. Oddalenie
odwołania następuje w drodze wyroku. Z kolei o odrzuceniu odwołania decydują
przyczyny formalne. Ustawodawca zalicza do nich:

950 upływ terminu do wniesienia odwołania,

Nb. 743-744
 136 Rozdział XXII. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

951 nieuzupełnienie w wyznaczonym terminie braków odwołania, a także

952 niedopuszczalność odwołania z innych przyczyn, jaką może stanowić np.

953 nieuiszczenie wpisu.

954 W przypadku wystąpienia którejś z przesłanek sąd nie dokonuje oceny merytorycznej
sprawy przedstawionej w odwołaniu, ale odrzuca, w drodze postanowienia, wniesiony
środek zaskarżenia. Natomiast w razie uwzględnienia odwołania Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów zaskarżoną decyzję albo uchyla, albo zmienia w całości
lub w części i orzeka co do istoty sprawy. Podkreślenia wymaga szeroki zakres
kompetencji sądu, który obejmuje m.in. możliwość podejmowania rozstrzygnięć o
charakterze kasacyjno-reformatoryjnym. Kontroluj ąc rozstrzygnięcia Prezesa UOKiK,
sąd bierze pod uwagę nie tylko kryterium zgodności z prawem, ale przede wszystkim
dokonuje oceny merytorycznej zaskarżonej decyzji, orzekając co do istoty sprawy.
Dlatego wydawany w przypadku uwzględnienia odwołania wyrok sądu stanowi wyraz
dokonanej szerokiej oceny legalności, celowości oraz zasadności zaskarżonej decyzji
organu antymonopolowego.

955 290 Na mocy ustawy z 2.7.2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804) wprowadzona została
możliwość odwoływania się od wyroków wydawanych przez Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów. Tym samym sądowe postępowanie antymonopolowe uzyskało status
postępowania dwuinstancyjnego, z możliwością wniesienia dodatkowo skargi kasacyjnej.
Obecnie od wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przysługuje apelacja, którą
należy wnieść na ogólnych zasadach do Sądu Apelacyjnego. Natomiast środkiem nad-
zwyczajnym, jaki przysługuje od wydanego przez sąd II instancji prawomocnego wyroku lub
postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu, jest skarga kasacyjna do Sądu
Najwyższego. W tym ostatnim przypadku ustawodawca odstąpił od wymogu
dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej od wartości przedmiotu zaskarżenia i dlatego
od orzeczenia sądu II instancji skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości
przedmiotu sporu.
956 § 26. Sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
957 291 W zakresie właściwości Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pozostaje
prewencyjna kontrola postanowień treści wzorca umowy oferowanej konsumentom.
Kierowane do sądu roszczenia o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone mają
w założeniu chronić konsumenta w obrocie związanym z umowami adhezyjnymi.
Sprawowana przez sąd kontrola w tym przedmiocie ma charakter abstrakcyjny, oderwany od
treści konkretnej umowy. Na obowiązki sądu w tym zakresie nie wywiera wpływu również
to, czy na podstawie takiego wzorca doszło faktycznie do zawarcia umowy. Powództwo o

Nb. 752
 § 83. Zadania i kompetencje 137
uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone służy prewencyjnej ochronie
prawnej zarówno interesów prawnych samego powoda, jak i innych

958 osób, które poprzez przyjęcie oferty wskazanej we wzorcu stałyby się stroną umowy
zawierającej niedozwolone postanowienia.

959 Powództwo w sprawach z tego zakresu może wytoczyć każdy, kto według 292 oferty
pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą niedozwolone postanowienie. Z
powództwem takim może wystąpić również organizacja społeczna, do której zadań

960 interesów. Po drugie, możemy również mieć do czynienia z aktualnością w sytuacji

niekonfliktowej bądź niejasnej z punktu widzenia treści prawa mającego
zastosowanie do tej sytuacji, bądź wymagającej udziału organów ochrony prawnej.
Dlatego działalność ochrony prawnej może polegać na:

961 rozstrzyganiu (orzekaniu),

962 kontroli legalności,

963 obsłudze prawnej.

964 Rozstrzygnięcie (orzeczenie) polega na podjęciu decyzji przez organ państwa

działający w ramach swej kompetencji co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej
za pomocą środków prawnych przewidzianych przez obowiązujące prawo. Od
rozstrzygnięcia należy odróżnić działalność pojednawczą, polegającą na nakłonieniu
stron konfliktu do polubownego załatwienia sporu. Zatem o ile przy rozstrzygnięciu
decyzja co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej pochodzi od organu
rozstrzygającego, to w sytuacji pojednania decyzja spoczywa na stronach konfliktu.

965 Kontrola legalności to przede wszystkim badanie działalności określonych podmiotów

pod kątem jej zgodności z obowiązującym prawem, a także występowanie do
właściwych organów z wnioskami o zastosowanie odpowiednich środków w sytuacji
stwierdzenia stanu naruszenia lub zagrożenia prawa. Kontrola legalności uważana jest
powszechnie jako wyłączny atrybut państwa, a jej treść składa się zasadniczo z dwóch
elementów:

966 z badania działalności określonych podmiotów oraz

Nb. 744
 138 Rozdział XXII. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

967 z wyciągania wobec nich konsekwencji w wypadku stwierdzenia nieprawidłowości,

np. występowanie do właściwych organów z wnioskami o zastosowanie odpowiednich
środków w sytuacji stwierdzenia naruszenia lub zagrożenia prawa.

968 Obsługa prawna polega na udzielaniu podmiotom stosunków prawnych pomocy o

charakterze prawnym, czyli na udzielaniu im porad i opinii prawnych oraz na
podejmowaniu odpowiednich środków prawnych dla zabezpieczenia i ochrony ich
interesów.

969 Teoria organów państwowych, ich struktura i wzajemne związki stanowią jedno z
centralnych zagadnień teorii państwa i nauki o ustrojach państwowych. Zajmowali się
tą problematyką zarówno O. Gierke, jak i G. Jellinek, którzy stworzyli podwaliny pod
nowożytną teorię organów państwa. Poj ęcie organu państwowego nie jest jednak
ujmowane w literaturze przedmiotu jednolicie. Nie wynika to z rozbieżności
merytorycznych, raczej jest faktem przyjęcia odmiennych koncepcji definicyjnych.

970 Generalnie przez organ rozumie się wewnętrzną jednostkę organizacyjną 8 danego
podmiotu prawa, która wyposażona jest w uprawnienie wyrażania woli tego podmiotu.
Przy czym uprawnienie organu do wyrażania woli danego podmiotu prawa opiera się
na obowiązującym prawie, a nie na pełnomocnictwie udzielonym przez dany podmiot.
Z reguły uprawnienie do wyrażenia woli danego podmiotu prawa ujęte jest jako wykaz
zadań i kompetencji danego organu. Dlatego też nie każda jednostka organizacyjna
będzie organem. Jest nim tylko taka jednostka, która posiada określone kompetencje do
wyrażania woli danego podmiotu. W celu przybliżenia poj ęcia organu państwowego
zaprezentowane zostaną dwie definicje. Według pierwszej organem państwa będzie
każda jednostka organizacyjna państwa mająca uprawnienie do wyrażania woli
tego państwa, czego wyrazem jest przyznanie danej jednostce administracyjnej
określonej kompetencji (M. Wierzbowski, A. Wiktorowska). Druga definicja ujmuje
organ państwowy jako celowo zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony zespół
ludzi i środków, utworzony i działający na podstawie prawa, wykonujący w
imieniu państwa określone zadania i mogący dla ich realizacji korzystać ze
środków władczych i stosować przymus państwowy

971 (W. Gromski).

972 § 2. Klasyfikacja organów państwowych
973 We współczesnym państwie prawa wszystkie organy państwowe powoły- 9 wane są na
podstawie prawa. Może to się stać na podstawie Konstytucji, ustawy zwykłej lub aktu
niższego rzędu, rangi podstawowej. Zasadę tę wyraża art. 7 Konstytucji RP, który
stanowi, że: „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa".
Pojęcie organu państwa jest ściśle powiązane z pojęciem aparatu państwa, przez który

Nb. 752
 § 83. Zadania i kompetencje 139
należy rozumieć zbiór organów państwa połączonych organizacyjnie i funkcjonalnie
wraz z obsługującymi je urzędami.

974 We współczesnym państwie występują liczne organy, których różnorodność 10

zachęca do podejmowania prób klasyfikacji w oparciu o różnorakie kryteria. Możemy
więc podzielić je następująco:

975 zanie decyzji Prezesa UOKiK na stronie internetowej tego urzędu;

1) współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie
niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych;
2) wykonywanie innych zadań określonych w ustawie lub ustawach odrębnych.
Zakres obowiązków Prezesa UOKiK obejmuje tym samym szeroko rozumiane dbanie o
właściwe funkcjonowanie konkurencji oraz podejmowanie w interesie publicznym
różnorodnych działań zmierzających do ochrony interesów konsumentów. Wymaga
podkreślenia istota posiadanych przez Prezesa UOKiK kompetencji, która z jednej strony
sprowadza się do możliwości podejmowania wiążących rozstrzygnięć w sytuacjach
wskazanych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów bądź w przepisach
odrębnych, a z drugiej - do działań o charakterze administracyjno-organizacyjnym i
opiniodawczym. Dlatego doktryna dokonuje podziału kompetencji Prezesa UOKiK na
kompetencje orzecznicze i pozaorzecznicze83.
Indywidualne sprawy antymonopolowe z zakresu praktyk ograniczających
konkurencję, kontroli koncentracji przedsiębiorców oraz naruszenia zbiorowych interesów
konsumentów rozstrzyga przede wszystkim Prezes UOKiK w podejmowanym
administracyjnym postępowaniu antymonopolowym. Kończąc postępowanie powinien on
stosownie do dokonanych ustaleń podjąć właściwe rozstrzygnięcie we właściwej prawu
proceduralnemu formie postanowienia, ugody

83
J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa, Kraków
2005, s. 251.

Nb. 744
 § 84. Rodzaje postępowań przed Prezesem UOKiK 140
lub najczęściej decyzji administracyjnej. Rozstrzygnięcie w formie postanowienia
zapada w sytuacji umorzenia postępowania. Prezes UOKiK umarza postępowanie z
urzędu w przypadku cofnięcia wniosku o nakazanie zaniechania praktyk
ograniczających konkurencję oraz wniosku o nakazanie zaniechania praktyk
ograniczających zbiorowe interesy konsumentów, a także wycofania zgłoszenia
zamiaru koncentracji przedsiębiorców. W postępowaniu przed Prezesem UOKiK
może być zawarta ugoda, jeżeli przemawia za tym charakter sprawy, a ugoda nie
zmierza do obejścia prawa albo nie narusza interesu publicznego lub słusznego
interesu konsumentów. Natomiast forma decyzji ma zastosowanie do licznych
rozstrzygnięć Prezesa UOKiK o zróżnicowanej treści i charakterze 84.

§ 84. Rodzaje postępowań przed Prezesem UOKiK I. Uwagi ogólne

Postępowanie prowadzone przed Prezesem UOKiK obejmuje postępowanie 745
wyjaśniające oraz właściwe postępowanie antymonopolowe w sprawach praktyk
ograniczających konkurencję oraz w sprawach koncentracji, a także postępowanie w
sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Są to niezależne
od siebie rodzaje postępowania o zróżnicowanym celu i przedmiocie. Pierwsze z
nich, uruchamiane fakultatywnie, dotyczy wstępnego ustalenia, czy nastąpiło
naruszenie przepisów ustawy uzasadniające wszczęcie postępowania
antymonopolowego, w tym czy sprawa ma charakter antymonopolowy, a także czy
nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie zakazu
stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Natomiast drugi
rodzaj postępowania jest właściwym postępowaniem rozstrzygającym indywidualne
sprawy z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów.
Mianem administracyjnego postępowania antymonopolowego określa się 746
całokształt czynności faktycznych i prawnych podejmowanych przez właściwe w
sprawach ochrony konkurencji i konsumentów organy administracji publicznej w
celu rozstrzygnięcia indywidualnej sprawy z tego zakresu. Jak stwierdza C.
Kosikowski: „przesądza to o administracyjnym charakterze postępowania
antymonopolowego, ponieważ dotyczy ono indywidualnej sprawy antymono-
polowej, rozstrzyganej przez właściwe organy administracji publicznej w trybie
postępowania administracyjnego" 85 . Tego charakteru nie zmienia fakt, że postę-
powanie antymonopolowe toczy się w oparciu o przepisy szczególne, a instrumenty
ogólnej procedury administracyjnej określonej przepisami Kodeksu postępowania

84
K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2005, s. 359 i nast.
85
C. Kosikowski, Publiczne prawo gospodarcze Polski i Unii Europejskiej, Warszawa 2005, s.
331 i nast.

Nb. 745-746
141 Rozdział XXII. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
administracyjnego znajdują jedynie zastosowanie pomocnicze. Podobnie wyłączenie
zasady dwuinstancyjności postępowania administracyjnego jurysdykcyjnego i
poddanie podejmowanych rozstrzygnięć w tym przedmiocie bezpośredniej kontroli
sądu antymonopolowego nie ma znaczenia dla charakteru tego postępowania.
Administracyjne postępowanie antymonopolowe należy odróżnić od sądowego
postępowania antymonopolowego, prowadzonego w istniejącym systemie sądów
powszechnych przed Sądem Okręgowym w Warszawie - Sądem Ochrony Konkurencji
i Konsumentów. Przedmiotem sądowego postępowania antymonopolowego
prowadzonego przed tym sądem jest rozpoznawanie w I instancji odwołań od decyzji i
zażaleń od postanowień Prezesa UOKiK oraz organów regulujących zmonopolizowane
gałęzie gospodarki, jak np. energetykę, telekomunikacj ę czy pocztę, a także pozwów o
wykluczenie z obrotu prawnego niezgodnych z normami Kodeksu cywilnego
postanowień wzorców umów oferowanych konsumentom.
747 Przepisy obowiązującej ustawy antymonopolowej wprowadzają odrębne rozwiązania
proceduralne w zakresie postępowań prowadzonych przed Prezesem UOKiK. Pomimo
administracyjnego charakteru postępowań prowadzonych przed organem
antymonopolowym określone przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego
ogólne rozwiązania proceduralne mają zastosowanie jedynie w sprawach
nieuregulowanych w ustawie. Ponadto w sprawach dotyczących dowodów w
postępowaniu przed Prezesem UOKiK, w zakresie nieuregulowanym w ustawie o
ochronie konkurencji i konsumentów, odpowiedniemu stosowaniu podlegają przepisy
art. 227-315 KPC. Na zamieszczone w prawie antymonopolowym odrębne rozwiązania
proceduralne składaj ą się przepisy ogólne - wspólne dla wszystkich rodzajów
postępowań oraz przepisy odrębne dla każdego z rodzajów postępowań właściwych.
748 Podkreślenia wymagaj ą szczególne uprawnienia Prezesa UOKiK, jakie przysługuj ą
mu na etapie prowadzenia postępowania dowodowego w sprawach z zakresu ochrony
konkurencji i konsumentów. Obejmują one m.in. prawo żądania od przedsiębiorców
wszelkich koniecznych informacji i dokumentów, zasięgnięcia opinii biegłych w
sprawach wymagających wiadomości specjalnych, zwrócenia się o wydanie opinii do
jednostki naukowej, przeprowadzenia w toku postępowania rozprawy oraz zwrócenia
się o pomoc prawną w celu przesłuchania świadków lub zasięgnięcia opinii biegłych do
właściwego miejscowo sądu rejonowego.

Nb. 741-742
 § 84. Rodzaje postępowań przed Prezesem UOKiK Prezesa Urzędu 371 II.

Postępowanie wyjaśniające
Postępowanie przed Prezesem UOKiK jest prowadzone jako postępowa- 749 nie
wyjaśniające, postępowanie antymonopolowe lub postępowanie w sprawie praktyk
naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Wszczęcie postępowania
antymonopolowego lub postępowania w sprawie praktyk naruszaj ących zbiorowe
interesy konsumentów może poprzedzać postępowanie wyjaśniające. Z uwagi na
fakultatywność przyjętego rozwiązania ten rodzaj postępowania jedynie może, ale
nie musi poprzedzać wszczęcia postępowania właściwego. Postępowanie
wyjaśniające może wszcząć Prezes UOKiK z urzędu w drodze postanowienia, jeżeli
okoliczności wskazują na możliwość naruszenia przepisów ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów, w sprawach dotyczących określonej gałęzi gospodarki,
w sprawach dotyczących ochrony interesów konsumentów oraz w innych
przypadkach, gdy ustawa tak stanowi. Jego istota sprowadza się m.in. do wstępnego
ustalenia okoliczności, czy miało miejsce naruszenie przepisów ustawy
uzasadniające wszczęcie postępowania antymonopolowego, w tym czy sprawa ma
charakter antymonopolowy oraz czy nastąpiło ewentualnie naruszenie uzasadniające
wszczęcie postępowania w sprawie zakazu stosowania praktyk naruszających
zbiorowe interesy konsumentów. W ramach postępowania wyjaśniającego
przeprowadza się w szczególności badanie rynku, w tym określenie jego struktury i
stopnia koncentracji, wstępne ustalenie istnienia obowiązku zgłoszenia zamiaru
koncentracji czy naruszenia chronionych prawem interesów konsumentów
uzasadniające podjęcie działań określonych w odrębnych ustawach (zob. art. 48 ust.
2 OchrKonkU). Postępowanie wyjaśniające nie powinno trwać dłużej niż 30 dni, a w
sprawach szczególnie skomplikowanych - nie dłużej niż 60 dni od dnia jego
wszczęcia. Postępowanie wyjaśniające kończy postanowienie, w którym Prezes
UOKiK, stosownie do poczynionych ustaleń, decyduje albo o wszczęciu z urzędu
dalszego postępowania w sprawie, albo o jego umorzeniu.

III. Postępowanie w sprawach praktyk ograniczających konkurencję

Pojęciu praktyk ograniczających konkurencję ustawodawca nie nadał tre- 750 ści
normatywnej. Istotę takich praktyk sprowadza jedynie do typologicznie wyodrębnionych
zachowań ujmowanych jako nadużywanie pozycji dominującej i porozumienia
ograniczające konkurencję. Nadużywanie pozycji dominującej polega w szczególności na:

Nb. 734-735
 § 87. Organizacja 390
1) bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym cen nadmiernie
wygórowanych albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych warunków
zakupu albo sprzedaży towarów;
2) ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub
konsumentów;
3) stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych
warunków umów, stwarzaj ących tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
4) uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego
świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem
umowy;
5) przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju
konkurencji;
6) narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu
nieuzasadnione korzyści;
7) podziale rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych.
Ustawa, co prawda, wprowadza generalny zakaz praktyk ograniczających konkurencję,
ale charakter bezwzględny ma tylko zakaz praktyk polegaj ący na nadużywaniu pozycji
dominującej. Natomiast porozumienia ograniczające konkurencję są zakazane jedynie
wówczas, gdy eliminują, ograniczają lub naruszają w inny sposób konkurencję i w
szczególności polegają na:
1) ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków na obrót hurtowy i indy-
widualny), ustalania wewnętrznych stref trzeźwości itp., jako że wykraczają one poza
omawiany w tym rozdziale temat.

2) Swoiste formy zabezpieczenia społecznego przewiduje ustawa z 27.8.1997 r. 328 o

rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst
jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 ze zm.). O niepełnosprawności orzekają odrębne
organy: powiatowe zespoły ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności ijako II
instancja-wojewódzkie zespoły (art. 6). Zespoły te orzekają również o wskazaniach
dotyczących form udzielania pomocy. Pomoc polega głównie na rehabilitacji osób
niepełnosprawnych (art. 7 i nast.) oraz ochronie osób zatrudnionych, udzielaniu
pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej (art. 11 i nast.). Pracodawcy
zatrudniający osoby niepełnosprawne korzystają z określonych ulg (art. 21 i nast.).
Zadania przewidziane przez ustawę realizują organy administracji rządowej, a przede
wszystkim samorządu terytorialnego.

3) 329 W innych ustawach można również znaleźć regulacje związane z udzieleniem

pomocy społecznej (zabezpieczenia społecznego) określonym kategoriom osób. Na
przykład w ustawie z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i

Nb. 761-762
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 391
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) mowa jest
o opiece socjalnej, medycznej i prawnej udzielanej przez organy administracji rządowej i
samorządu terytorialnego kobietom w ciąży. Ustawa z 9.11.1995 r. o ochronie zdrowia
przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 1996 r. Nr 10,
poz. 55 ze zm.) traktuje o obowiązku organów administracji rządowej i samorządu
terytorialnego do ochrony zdrowia przed następstwami używania tytoniu itp. Nie zawsze
są to jednak obowiązki wymierne, nadające się do regulacji prawnej.

4) Dotyczy to np. obowiązku promocji zdrowia poprzez propagowanie stylu życia wolnego
od nałogu palenia papierosów i używania wyrobów tytoniowych (art. 3 pkt 2). Niemniej
w ustawie znajdują się zakazy ogólnie obowiązujące (np. zabrania się palenia wyrobów
tytoniowych w zakładach opieki racowników Inspekcji Transportu Drogowego
Inspektorem może być osoba, która posiada obywatelstwo polskie, ma niena- 764
ganną opinię i nie była karana za przestępstwo umyślne, legitymuje się świadectwem
dojrzałości po zdanym egzaminie maturalnym, posiada prawo jazdy - co najmniej
kategorii B, ukończyła 25 lat oraz posiada wymagany stan zdrowotny, jak również
złożyła z wynikiem pozytywnym egzamin kwalifikacyjny. Zatrudnienie na
stanowisku inspektora poprzedzone jest praktyką w ramach sześciomiesięcznego
kursu specjalistycznego zakończonego egzaminem kwalifikacyjnym (szerzej zob.
post. SN z 18.3.2010 r., II PZP 2/10, Biul. SN 2010, Nr 3). Nie zwalnia to
inspektorów od ciągłego podnoszenia kwalifikacji. Wyrazem tego są coroczne
obowiązkowe szkolenia organizowane przez Głównego Inspektora.
Czynności kontrolne wykonywane są przez inspektorów w umundurowaniu, 765
przy czym powinni oni posiadać legitymację służbową oraz znak identyfikacyjny.
Bez umundurowania inspektorzy uprawnieni są do kontrolowania jedynie
przedsiębiorstw, przewozów regularnych, o ile nie wymaga to zatrzymywania
pojazdów na drodze poza przystankami, transportu drogowego taksówką, oraz nie
wymaga to zatrzymywania pojazdów na drodze poza postojem.
Wykonując spoczywające na nim obowiązki, inspektor ma prawo: 1) wstępu do
pojazdu (obejmuje ono możliwość wejścia do kontrolowanego pojazdu, tzn. do jego
kabiny, naczepy, holowanej przyczepy, dostęp do podwozia pojazdu i innych
zamkniętych części, np. komory silnika),
2) kontroli dokumentów (m.in. karty kierowcy i karty przedsiębiorstwa pod kątem, czy
osoba obowiązana posiada je przy sobie, czy nie utraciły one ważności, czy są
autentyczne),
3) kontroli zainstalowanych w pojeździe urządzeń pomiarowo-kontrolnych lub tachografu
cyfrowego,
4) kontrolowania masy, nacisków osi i wymiarów pojazdu przy użyciu przyrządu
pomiarowego,

Nb. 764-765
 392 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
5) żądania od przedsiębiorcy i jego pracowników pisemnych lub ustnych wyjaśnień,
okazania dokumentów i innych nośników informacji oraz udostępnienia wszelkich
danych mających związek z przedmiotem kontroli,
6) wstępu na teren przedsiębiorcy, w tym do pomieszczeń, gdzie prowadzi on działalność
gospodarczą, w dniach i godzinach, w których jest lub powinna być wykonywana ta
działalność.
Powyższe czynności przeprowadzane są w obecności przedsiębiorcy lub osoby przez
niego upoważnionej. W przypadku wykrycia nieprawidłowości inspektorzy uprawnieni są
do nakładania kar pieniężnych, a w wypadkach szczególnych mogą stosować środki
przymusu bezpośredniego z użyciem broni palnej włącznie. Zgodnie z postanowieniami art.
92 ustawy o transporcie drogowym suma kar pieniężnych nałożonych podczas jednej
kontroli nie może przekroczyć kwoty 15 000 zł - w odniesieniu do kontroli drogowej oraz 30
000 zł - w odniesieniu do kontroli w przedsiębiorstwie (zob. wyr. NSA z 21.10.2009 r., II
GSK 107/09, niepubl.).
Użycie środków przymusu bezpośredniego dozwolone jest wobec kontrolowanych osób,
które nie stosują się do poleceń wydawanych przez inspektorów, a także wobec innych osób
uniemożliwiających im wykonanie czynności służbowych. Przy tym użycie tych środków
dozwolone jest jedynie w zakresie niezbędnym do osiągnięcia podporządkowania się
wydanym poleceniom, albo jeśli zaistnieje konieczność odparcia bezpośredniego i
bezprawnego zamachu na inspektora. Środki takie mogą być stosowane po uprzednim
wezwaniu do zachowania się zgodnego z prawem oraz po bezskutecznym uprzedzeniu o
zamiarze ich użycia. Inspektor może odstąpić od takiego wezwania lub uprzedzenia, jeżeli
wynikła z tego powodu zwłoka groziłaby niebezpieczeństwem dla życia, zdrowia ludzkiego
lub mienia. Stosowanie środków przymusu bezpośredniego obostrzone jest poleceniem, aby
powodowały one możliwie najmniejszą dolegliwość osobie, wobec której zostały użyte.
Do środków przymusu bezpośredniego zalicza się użycie: siły fizycznej, w postaci
chwytów obezwładniaj ących oraz podobnych technik obrony, jak też indywidualnych
technicznych i chemicznych środków lub urządzeń przeznaczonych do obezwładniania osób
oraz unieruchamiania pojazdów. Inspektor może stosować również kolczatkę drogową lub
inne urządzenia techniczne umożliwiające unieruchomienie pojazdu. Zastosowanie
urządzenia technicznego należy poprzedzić: sygnałem zatrzymania, podanym przez
inspektora w sposób zrozumiały i widoczny dla kieruj ącego zatrzymywanym pojazdem,
oraz wstrzymaniem ruchu drogowego w obu kierunkach na odległość nie mniejszą niż 100
m od tego urządzenia.
Użycie broni palnej przez inspektora może nastąpić wyłącznie w celu odparcia
bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jego życie lub zdrowie. Ustawa wymaga, by
inspektor, który podj ął decyzję o użyciu broni palnej, postępował ze szczególną rozwagą,
traktując broń jako ostateczny środek działania, jednocześnie starając się wyrządzić
możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której jej użyto. Jej użycie nie powinno

Nb. 765
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 393
więc zmierzać do pozbawienia osoby życia ani narazić osób postronnych na
niebezpieczeństwo.
Aby wykluczyć użycie broni palnej w sposób nieuzasadniony, ustawodawca obwarował
je licznymi warunkami. Inspektor jest więc zobowiązany: po okrzyku „Inspekcja drogowa"
wezwać osobę, w stosunku do której przewiduje się użycie broni palnej, do zachowania
zgodnego z prawem, a w szczególności do natychmiastowego porzucenia broni lub innego
niebezpiecznego narzędzia, odstąpienia od bezprawnych działań lub użycia przemocy albo
zaniechania ucieczki; w razie niepodporządkowania się wezwaniom zagrozić użyciem broni
palnej okrzykiem: „stój, bo strzelam"; oddać strzał ostrzegawczy w górę, jeżeli jego
czynności okażą się bezskuteczne. Przedstawionej procedury nie stosuje się w sytuacji,
kiedy z zachowania osoby posiadającej broń lub inne niebezpieczne narzędzie wynika, że
wszelka zwłoka groziłaby bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia
ludzkiego. Wymagane jest jednak, aby użycie broni palnej poprzedzone zostało okrzykiem
„Inspekcja drogowa". Jeśli nastąpiło zranienie osoby, inspektor jest obowiązany udzielić jej
pierwszej pomocy, a w razie potrzeby wezwać lekarza.
O fakcie zastosowania środka przymusu bezpośredniego inspektor ma obowiązek
niezwłocznie zawiadomić swojego przełożonego, który bada zasadność, warunki i sposób
zastosowania przymusu przez podległego mu inspektora.
Czynności kontrolnych inspektor dokonuje po okazaniu legitymacji służbowej, a jeśli
nie są to przemieszczające się środki transportu także po doręczeniu upoważnienia do
przeprowadzenia kontroli. Upoważnienie takie powinno zawierać wskazanie podstawy
prawnej, oznaczenie organu kontroli, datę i miejsce wystawienia, imię i nazwisko inspektora
upoważnionego do przeprowadzenia kontroli oraz numer jego legitymacji służbowej, firmę
przedsiębiorcy objętego kontrolą, określenie zakresu przedmiotowego kontroli, wskazanie
daty rozpoczęcia i przewidywany termin zakończenia kontroli, podpis osoby
udzielającej upoważnienia oraz pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego
przedsiębiorcy. Inspektor ma obowiązek zapoznać kontrolowanego z jego prawami i
obowiązkami wynikającymi z ustawy. W przypadku kontroli pojazdu może być ono
dokonane tylko przez umundurowanych inspektorów znajdujących się w pobliżu
oznakowanego pojazdu służbowego lub w miejscu oznakowanym znakiem drogowym
uprzedzającym o kontroli (szerzej zob. wyr. NSA z 27.5.2008 r., II GSK 116/08,
niepubl.; wyr. NSA z 12.6.2008 r., II GSK 168/08 niepubl.).
766 W toku kontroli inspektor może:
1) legitymować kierowców i inne osoby w celu ustalenia tożsamości, jeżeli jest to
niezbędne na potrzeby kontroli,
2) badać dokumenty i inne nośniki informacji obj ęte zakresem kontroli,
3) dokonywać oględzin i zabezpieczać zebrane dowody,
4) zatrzymać kartę kierowcy w przypadkach, o których mowa w art. 14 ust. 4 lit. c
rozporządzenia Rady (EWG) Nr 3821/85 z 20.12.1985 r. w sprawie urządzeń

Nb. 764-765
 394 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
rejestrujących stosowanych w transporcie drogowym (Dz.Urz. WE L 370 z
31.12.1985 r., s. 8 oraz Dz.Urz. WE L 274 z 9.10.1998 r., s. 1), lub kartę
przedsiębiorstwa,
5) przesłuchiwać świadków i zasięgać opinii biegłych,
6) przesłuchiwać kontrolowanego w charakterze strony, jeżeli po wyczerpaniu
środków dowodowych lub z powodu ich braku pozostały niewyjaśnione fakty
istotne dla ustaleń kontroli.
W przypadku nieusprawiedliwionego niestawienia się kontrolowanego, świadka
lub biegłego na wezwanie inspektora stosuje się przepisy Kodeksu postępowania
administracyjnego.
767 Z kolei kontrolowany jest obowiązany umożliwić inspektorowi dokonanie czynności
kontrolnych, a w szczególności:
1) udzielić ustnych lub pisemnych wyjaśnień, okazać dokumenty lub inne nośniki
informacji oraz udostępnić dane mające związek z przedmiotem kontroli,
2) udostępnić pojazd, a w uzasadnionych przypadkach wynikających z prze-
prowadzonej kontroli pojazdu na drodze, obiekt, siedzibę przedsiębiorcy oraz
wszystkie pomieszczenia, w których przedsiębiorca prowadzi działalność
gospodarczą bądź też przechowuje mienie przedsiębiorstwa,
3) umożliwić sporządzenie kopii dokumentów wskazanych przez kontrolującego,
4) umożliwić sporządzenie dokumentacji fi lmowej lub fotograficznej, jeżeli może ona
stanowić dowód lub przyczynić się do utrwalenia dowodu w sprawie będącej
przedmiotem kontroli,
5) umożliwić przekazanie, za potwierdzeniem odbioru, kopii dokumentów, w tym
gromadzonych przez przedsiębiorcę wydruków z tachografu cyfrowego i karty kierowcy,
oraz oryginału zapisu urządzenia samoczynnie rejestrującego prędkość jazdy, czas jazdy i
postoju lub karty kierowcy, których kontrola będzie dokonywana poza siedzibą
przedsiębiorcy. Z przeprowadzonych czynności kontrolnych inspektor sporządza protokół
768 kontroli. Protokół podpisują inspektor i kontrolowany. Odmowę podpisania protokołu
przez kontrolowanego kontrolujący odnotowuje w protokole kontroli i podaje jej
przyczynę. Oryginał protokołu kontroli zatrzymuje kontrolujący, a kopię doręcza się
kontrolowanemu kierowcy, przedsiębiorcy lub podmiotowi wykonującemu przewóz
drogowy. Do protokołu kontroli kontrolowany może wnieść zastrzeżenia.
Wyniki kontroli wykorzystywane są do formułowania wniosków o wszczę- 769 cie
postępowania:
1) administracyjnego o cofnięcie uprawnień przewozowych przedsiębiorcy, określonych
przepisami ustawy,
2) karnego lub karnoskarbowego,
3) w sprawach o wykroczenia,
4) przez organy Państwowej Inspekcji Pracy,

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 395
5) przewidzianego w umowach międzynarodowych w stosunku do przedsiębiorców
zagranicznych.
Inspektorzy w związku z wykonywaniem czynności kontrolnych korzystają 770
z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.
Oznacza to, że wszystkie przestępstwa wymienione w art. 222-226 KK, a popełnione
w stosunku do inspektorów transportu drogowego są ścigane z urzędu i nie muszą oni
dochodzić swych racji przed sądem karnym w drodze prywat- noskargowej.

Nb. 764-765
 Literatura: A. Gutkowska, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Warszawa 1983, J. B. Karski,
Praktyka i teoria promocji zdrowia. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2003; tenże, Polityka zdrowotna
samorządu terytorialnego a członkostwo Polski w Unii Europejskiej, Warszawa 2005; J. Kijowski, T.
Sikora, Zarządzanie jakością i bezpieczeństwem żywności, Warszawa 2003; D. Kołożyn-Krajewska,
Higiena produkcji żywności, Warszawa 2003; J. Leowski, Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne.
Ochrona zdrowia w gospodarce rynkowej, Warszawa 2009; K. Małecki, Państwowa Inspekcja
Sanitarna, Rzeczp. 1985, Nr 82; Z. Jethon, A. Grzybowski (red.), Medycyna zapobiegawcza i
środowiskowa, Warszawa 2004; B. Bartoszcze, M. Latoszek (red.), Zdrowie i choroba. Promocja
zdrowia dla gmin i instytucji edukacyjnych, Gdańsk 1999.

396 § 89.Inspekcja
Rozdział XXIII. Geneza Transportu Drogowego

125 771 Instytucja Państwowej Inspekcji Sanitarnej sięga wyjątkiem notariuszy, w

przypadku których szersze kompetencje ma Minister Sprawiedliwości. Problematykę tę
normują trzy ustawy: Prawo o adwokaturze, ustawa o radcach prawnych oraz Prawo o
notariacie. Jak już była o tym mowa wyżej, istotne zmiany do tych regulacji wprowadziła
ustawa z 30.6.2005 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw.
Skoro jednak jej zgodność z ustawą zasadniczą była kwestionowana przez Trybunał
Konstytucyjny, pomijamy omawianie tej ustawy. Komorników sądowych powołuje
Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii samorządu komorniczego. Stosowną
regulację zawiera ustawa z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tekst jedn.
Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.).

126 Unormowania prawne dotyczące adwokatów i radców prawnych pocho-

dząjeszcze z 1982 r., były zatem przygotowane dla innego ustroju. Wprawdzie w 1997 r.
nastąpiły istotne zmiany obu ustaw (por. ustawa z 22.5.1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o
adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw), nie są one jednak
dostosowane do rozwiązań prawnych występujących w Unii Europejskiej, gdzie do obsługi
prawnej powołani są tylko adwokaci86. Znowelizowana ustawa - Prawo o adwokaturze
stanowi, iż zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, zwłaszcza poprzez
udzielanie porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów
aktów prawnych, występowaniu przed sądami i innymi urzędami. Zawód ten wykonywany
w zespole adwokackim, ale może też być realizowany w
Nb. 755-757
jest w kancelarii adwokackiej,
spółkach, których przedmiotem działalności jest świadczenie usług (art. 4a ust. 1 tej ustawy
stanowi, że adwokat wykonuje zawód w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim

86 Por. H. Stępień, Zasady obsługi prawnej realizowanej w

ramach Unii Europejskiej. Ze szczególnym uwzględnieniem
RFN, R. Pr. 1994, z. 5.
oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej lub komandytowej, przy czym wspólnikami w
tych spółkach są wyłącznie adwokaci lub adwokaci i radcowie prawni, a także prawnicy
zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie ustawy o świadczeniu przez
prawników zagranicznych pomocy prawnej w RP, a wyłącznym przedmiotem działalności
takich spółek jest świadczenie pomocy prawnej). Zawód adwokata może wykonywać osoba
wpisana na listę adwokatów na podstawie uchwały okręgowej rady adwokackiej. Co do
zasady wpis może dotyczyć osoby, która odbyła aplikację adwokacką i złożyła egzamin
adwokacki. Tego wymogu nie stosuje się do profesorów i doktorów habilitowanych nauk
prawnych, a także osób, które zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, radcowski lub
notarialny, oraz osób, które co najmniej 3 lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii
§ 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 397
Generalnej Skarbu Państwa. Natomiast do złożenia egzaminu adwokackiego bez obowiązku
odbycia aplikacji adwokackiej mogą przystąpić doktorzy nauk prawnych oraz osoby, które
pracowały przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie dłuższym niż 8 lat na stanowisku
referendarza sądowego lub asystenta sędziego. Od wymogu odbycia aplikacji można
zwolnić obywatela Unii Europejskiej, wpisanego już na listę adwokatów państwa
należącego do Unii, jeśli spełnia wymagania przewidziane ustawą (ukończył odpowiednie
studia prawnicze, włada językiem polskim itp.). Niemniej art. 25 ustawy o świadczeniu
przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w RP przewiduje dla kandydatów
ubiegających się o wpis na listę adwokatów złożenia przed komi- sjątzw. testu umiejętności
zawodowej. Od tego wymogu może zwolnić prawnika z Unii Europejskiej rada adwokacka
(art. 32 PrAdw).

Instytucja radcy prawnego była pomyślana pierwotnie dla obsługi prawnej 123 tzw.
podmiotów gospodarki uspołecznionej. Rozwiązanie to obecnie uległo dezaktualizacji
i dlatego uchwała Krajowej Rady Radców Prawnych z 22.2.1992 r. w sprawie form
wykonywania zawodu przez radców prawnych 87 ustaliła, że zawód radcy prawnego
może być wykonywany także w prywatnych jednostkach organizacyjnych i może
polegać na obsłudze osób fizycznych prowadzących

Nb. 764-765

87 Por. S. Biernat, A. Wasilewski, Ustawa o działalności

gospodarczej. Komentarz, Kraków 1997, s. 371 i nast.; Z.
Leoński, Z. Niewiadomski, M. Waligórski, Ustawa o
działalności gospodarczej z komentarzem,
Warszawa-Poznań 1992, s. 62-63.
działalność gospodarczą. Artykuł 4 ust. 1 RadPrU stwierdza, że „wykonywanie zawodu radcy
prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w
charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa
skarbowe". Świadczenie pomocy prawnej polega zaś na udzielaniu porad prawnych,
sporządzaniu opinii, opracowaniu projektów aktów prawnych czy występowaniu przed
sądami lub innymi urzędami (art. 6 RadPrU). Zawód ten może być wykonywany w
kancelariach radców prawnych lub w spółkach cywilnych, jawnych, partnerskich lub w
spółce komandytowej (art. 8 RadPrU). Zawód radcy prawnego można wykonywać w ra-
mach stosunku pracy, a nie tylko na podstawie umowy cywilnoprawnej lub udziału w spółce
(art. 8 RadPrU). W przypadku zatrudnienia radcy na podstawie stosunku pracy ustawa
398 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
gwarantuje mu pewną samodzielność (art. 9 RadPrU).

124 Dopuszczenie do wykonywania zawodu następuje po odbyciu aplikacji i złożeniu

egzaminów. Od tego wymagania zwalnia się niektóre kategorie osób (m.in. profesorów i
doktorów habilitowanych nauk prawnych, osoby, które zdały egzamin sędziowski,
prokuratorski, adwokacki lub notarialny). O wpisie na listę adwokatów oraz radców
prawnych decyduje organ samorządu - okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowa izby
radców prawnych.

Wymienione wyżej ustawy regulują również sprawy skreślenia z listy adwokatów i radców
prawnych. Dokonują tego organy samorządu (rady okręgowe), jedynie w przypadku
notariuszy odwołania dokonuje Minister Sprawiedliwości. Przyczyny skreślenia lub
odwoływania są podobne (śmierć, rezygnacja, odpowiednie orzeczenie dyscyplinarne), ale
też mogą być częściowo różne (np. objęcie przez adwokata stanowiska w organach wymiaru
sprawiedliwości, w organach ścigania czy w notariacie, podjęcia pracy w Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa, powołania do wojskowej służby zastępczej, a także w przy-
padkach chociaż częściowego ograniczenia zdolności do czynności prawnych radcy
prawnego, nieuiszczenia składek członkowskich za okres dłuższy niż jeden rok).

125 Regulacja ustawowa zawodu notariusza jest też szczegółowa. Obok postanowień
dotyczących ochrony prawnej i obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, przepisy
Nb. 755-757
stanowią o sposobie wykonywania czynności notarialnych w kancelarii, godzin jej otwarcia
itp., ale też w sposób szczegółowy regulują dokonywanie poszczególnych czynności
notarialnych (art. 79-112 PrNot), jako że czynności te mają charakter dokumentów
urzędowych, a sam notariusz używa pieczęci urzędowej z wizerunkiem orła, podobnie jak
organy państwowe. Ustawa nazywa notariusza osobą zaufania publicznego. Ustawa i
przepisy wykonawcze (por. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 30.4.1991 r. w
sprawie trybu wykonywania nadzoru nad działalnością notariuszy i organów samorządu
notarialnego, Dz.U. Nr 42, poz. 188) regulują sposób nadzoru nad wykonywaniem
czynności notarialnych przez Ministra Sprawiedliwości, przez prezesów sądów
apelacyjnych oraz przez rady izb notarialnych.
 Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku powoływania i wyznaczania siedziby kancelarii
notarialnych. Tu decyzję podejmuje Minister Sprawiedliwości tylko po zasięgnięciu
opinii właściwej izby notarialnej. Większa rola organów administracji państwowej
(Ministra Sprawiedliwości) wynika z faktu, że notariusz „działa jako osoba zaufania
publicznego, korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym".
Niemniej i tu można postulować zwiększenie roli organów samorządu zawodowego.
W tym kierunku idzie też orzecznictwo NSA(por. wyr. NSAz 16.2.1994 r., II SA
1297/93, MoP 1995, Nr 1, s. 24), ale też post. NSA z 29.3.1995 r., II SA 1793/93,
niepubl., zawierające wątpliwości prawne w tym zakresie; glosa do powyższego wyr.
autorstwa K. Ziemskiego, Rejent 1994, Nr 12.
§ 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 399

Ustawy regulują wreszcie sprawy odpowiedzialności dyscyplinarnej tej grupy osób.

Delikty dyscyplinarne są uregulowane za pomocą normy blankietowej.
Odpowiedzialność ponosi się za postępowanie sprzeczne z prawem, z zasadami etyki i
godności lub za naruszenia obowiązków zawodowych (adwokaci). Ponadto adwokaci
ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną za niespełnienie obowiązku zawarcia
umowy ubezpieczenia. W przypadku odpowiedzialności notariuszy akcentuje się, że
ponoszą oni odpowiedzialność za przewinienia zawodowe, uchybienia powadze lub
godności zawodu. Artykuł 50 PrNot stanowi: „Notariusz odpowiada dyscyplinarnie za
przewinienia zawodowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawnych,
uchybienia powadze lub godności zawodu, jak również za niespełnienie obowiązku
zawarcia umowy ubezpieczenia". Z odpowiedzialności radców prawnych wyłącza się
czyny związane z naruszeniem porządku i dyscypliny pracy, mimo iż mogą być oni
zatrudnieni na podstawie stosunku pracy. System kar - niezwiązanych z danym
rodzajem deliktu - jest ukształtowany swoiście. Rozpoczyna się od upomnienia i
nagany, dalej polegać może na zawieszeniu w czynnościach, a najwyższą karą jest
pozbawienie prawa wykonywania zawodu (prowadzenia kancelarii notarialnej).
Pojawia się też kara pieniężna. Postępowanie toczy się przed sądami dyscyplinarnymi,
wyłonionymi przez samorząd zawodowy. Rzeczników dyscyplinarnych również
wyłania ten samorząd. Niemniej, pewne kompetencje zastrzega się dla organów
stojących „na zewnątrz" samorządu. Na przykład, gdy chodzi o notariuszy, od
orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego służy kasacja do Sądu Najwyższego nie Nb. 764-765
tylko obwinionemu i rzecznikowi dyscyplinarnemu, ale także Ministrowi
Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Krajowej Radzie Notarialnej
(art. 63a PrNot). Podobną regulację zawiera art. 91a PrAdw.

126 Można też postawić pytanie, czy w świetle ustawy o komornikach sądowych i egzekucji do
wolnych zawodów prawniczych należy zaliczyć również komorników sądowych. Artykuł
1 tej ustawy stanowi wprawdzie, że komornik jest funkcjonariuszem publicznym
działającym przy sądzie rejonowym, ale wiele postanowień ustawy wskazuje, że zawód ten
 upodabnia się dziś do zawodu wolnego. Nie jest on wykonywany na podstawie stosunku
pracy. Komornik sądowy pobiera opłaty egzekucyjne, prowadzi kancelarię komorniczą.
Wierzyciele mają prawo wyboru komornika, istnieje samorząd komorniczy, komornik
podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej itp. Podobnie jak notariusz, komornik
powoływany jest przez Ministra Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii samorządu
komorniczego88.

Można też stawiać pytanie, czy do zawodów prawniczych zaliczyć kuratorów sądowych. Działają
oni w oparciu o przepisy ustawy z 27.7.2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U. Nr 98, poz.
1071 ze zm.), dla których
400tworzy się XXIII.
Rozdział odrębny samorząd
Inspekcja zawodowy.
Transportu Drogowego
§ 22. Zawody medyczne i podobne
127 Ta grupa zawodów obejmuje różne formy aktywności i osoby, które zajmują się zdrowiem
w szerokim tego słowa znaczeniu (także leczeniem zwierząt i farmacją). Nie sposób ustalić
za pomocą wymiernych kryteriów, które z zawodów zaliczyć do tej grupy (np. rysuje się
wątpliwość, czy diagnostów laboratoryjnych zaliczyć do zawodów medycznych, czy
technicznych; por. ustawa z 27.7.2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej, tekst jedn. Dz.U. z
2004 r. Nr 144, poz. 1529 ze zm.). Z tych przyczyn trzeba zastosować kryterium formalne:
zaliczyć tylko te zawody, których wykonywanie zostało unormowane przepisami
charakterystycznymi dla zawodów wolnych. W praktyce wiele osób zaliczonych do tej
grupy (np. pielęgniarki), wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy i w tych
sytuacjach traci on charakter zawodu wolnego. Dla wszystkich zawodów medycznych
utworzono samorząd. Przekazano mu wiele uprawnień publicznoprawnych dotyczących
wykonywania zawodu. Odpowiedzialność tej grupy osób, typu dyscyplinarnego, nazywa się
odpowiedzialnością zawodową. Jej wymiar powierza się organom samorządu zawodowego.

Nb. 755-757

88 Por. też J. Jankowski, Ustawa o komornikach sądowych i

egzekucji. Komentarz, Warszawa 2000.
88Zawierają opracowanie M. Nesterowicza, Prawo
medyczne, Toruń 1994, s. 127 i nast.
Charakterystyczne jest wreszcie i to, że przepisy regulujące te zawody pochodzą z różnych
okresów, zatem ulegają zmianom.

Jeśli chodzi o zawód lekarza i lekarza dentysty, regulacja prawna zawarta 128 jest w
ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Z regulacją tą wiąże się ściśle ustawa z
17.5.1989 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 30, poz. 158 ze zm.) oraz uchwała III
Krajowego Zjazdu Lekarzy z 1993 r. zawierająca Kodeks Etyki Lekarskiej1. Sprawa
wykonywania zawodu lekarza weterynarii została uregulowana ustawą o zawodzie
lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych. Sprawy wykonywania zawodu
pielęgniarek i położnych reguluje ustawa
§ 88. Uprawnienia o zawodach
i obowiązki pielęgniarki
pracowników i położnej.
Inspekcji TransportuSprawy
Drogowego 401
zawodu farmaceuty normuje ustawa z 19.4.1991 r. o izbach aptekarskich (tekst jedn.
Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz. 856) oraz we fragmentach ustawa z 6.9.2001 r. - Prawo
farmaceutyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.).

Natomiast status prawny psychologów reguluje ustawa z 8.6.2001 r. o zawodzie psychologa

i samorządzie zawodowym psychologów (Dz.U. Nr 73, poz. 763 ze zm.).
I. Lekarze
Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty normuje sprawy wykonywa- 129 nia zawodu
nie tylko lekarzy, ale również lekarzy dentystów (art. 1). Ustala przede wszystkim, kto
może wykonywać ten zawód, jakie są „zasady" wykonywania zawodu, reguluje też
relację lekarz - pacjent, co już w zasadzie nie należy do interesującego nas tematu.
Sprawy odpowiedzialności zawodowej tej kategorii osób normuje ustawa o izbach
lekarskich. Z punktu widzenia wykonywania zawodu lekarza, znaczenie posiadają
również inne ustawy, a w szczególności ustawa z 30.8.1991 r. o zakładach opieki
zdrowotnej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.).

Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty reguluje też, dotychczas sporne89, sprawy
wykonywania tych zawodów przez cudzoziemców (por. art. 7 i 9 ZawLekU). O
dopuszczeniu cudzoziemców do wykonywania zawodu decyduje okręgowa rada
lekarska. Jedynie gdy cudzoziemiec bierze udział w konsylium i wykonuje pewne
zabiegi z tego tytułu w szpitalu klinicznym lub medycznym instytucie naukowym, Nb. 764-765

89 Por. wyr. NSA z 23.9.1994 r., II SA 390/94, ONSA

1995, Nr 3, poz. 127, ale też odmienne stanowisko zajęte w
uchw. SN z 27.4.1995 r., III AZP 4/95, OSNP 1995, Nr 19,
poz. 234.
 wystarczy zawiadomienie organów samorządu lekarskiego. Należy też brać pod uwagę
postanowienia Układu Europejskiego, który gwarantuje swobodę wykonywania
wolnych zawodów. Z tych przyczyn

znowelizowano art. 5 i dodano art. 5a ZawLekU, które ustalają, że nie tylko obywatele
polscy, ale także obywatele państw członkowskich mają prawo wykonywania zawodu
lekarza i lekarza dentysty. Nadzór nad wykonywaniem indywidualnej praktyki
lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej oraz nad grupową
praktyką należy do okręgowej rady lekarskiej. Nadzór nad zakładami opieki
zdrowotnej należy402już jednak doXXIII.
Rozdział ministra właściwego
Inspekcja ds. Drogowego
Transportu zdrowia oraz wojewodów w
stosunku do zakładów prowadzących działalność na terenie województwa90. Rozciąga
się to także na wykonywanie praktyki przez cudzoziemców.

Ustawa ustala wymagania, które musi spełnić osoba zamierzająca wykonywać zawód
lekarza i lekarza dentysty. W szczególności musi ona posiadać obywatelstwo polskie
(lub obywatelstwo państwa Unii Europejskiej), dyplom odpowiedniej uczelni, odbyć
staż podyplomowy i złożyć egzamin państwowy (art. 5 ZawLekU). Okręgowa rada
lekarska przyznaje pełne lub ograniczone prawo wykonywania zawodu i prowadzi
rejestr wydanych uprawnień (art. 8 ZawLekU). Lekarz może uzyskać tytuł specjalisty
w określonej dziedzinie medycyny po odbyciu przeszkolenia i złożeniu egzaminu
państwowego albo po uznaniu równoważnego tytułu specjalisty uzyskanego za granicą
(art. 16 ZawLekU). Ustawa gwarantuje dotychczas nabyte prawo do wykonywania
zawodu oraz specjalizacji (art. 62 i 64 ZawLekU).

Jeśli chodzi o katalog obowiązków lekarza, ustawa wymienia m.in.: udzielanie pomocy
lekarskiej, udzielanie informacji o stanie zdrowia, udzielanie świadczeń lekarskich, w
zasadzie po wyrażeniu zgody przez pacjenta, a w pewnych sytuacjach, gdy istnieje
podwyższone ryzyko - zgody pisemnej, zachowania intymności i godności osobistej
pacjenta, zachowania w tajemnicy informacji dotyczącej leczenia, prowadzenia
indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta, ordynowania środków
farmaceutycznychNb. i materiałów
755-757 medycznych dopuszczonych do obrotu w RP itp. (art.
30 i nast. ZawLekU). Lekarz obowiązany jest przestrzegać zasad Kodeksu Etyki
Lekarskiej. Za naruszenie obowiązków lekarz może ponosić różnego rodzaju
odpowiedzialność91, w szczególności odpowiedzialność zawodową przed sądami

90 Por. Z. Leoński, K. Wojtczak, Komentarz do ustawy o

zakładach opieki zdrowotnej, Warsza- wa-Poznań 1993, s. 89 i
nast.
91 Por. M. Nesterowicz, op. cit., s. 32 i nast.
 lekarskimi, powoływanymi przez samorząd lekarski. Najwyższą sankcją jest kara
pozbawienia prawa wykonywania zawodu.

II. Weterynarze
Wykonywanie zawodu lekarza weterynarii normuje ustawa o zawodzie le- 130 karza
weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych. Dopuszczenie do wykonywania
zawodu następuje poprzez wpis na listę lekarzy weterynarii przez okręgową radę
lekarsko-weterynaryjną. Wpis poprzedza stwierdzenie, że kandydat spełnia stawiane
ustawą wymagania: posiada odpowiedni dyplom, obywatelstwo polskie lub innego
państwa członkowskiego Unii, zdolność
§ 88. Uprawnienia do czynności
i obowiązki prawnych,
pracowników wykazuje
Inspekcji Transportu Drogowego 403
nienaganną postawę etyczną, korzysta w pełni z praw publicznych, posiada stan
zdrowia pozwalający na wykonywanie zawodu. Obowiązki związane z
wykonywaniem zawodu ustalono w sposób generalny: wykonywanie zawodu ze
szczególną starannością w oparciu o zasady etyki i deontologii weterynaryjnej.
Niemniej z ustawy wynika, że obowiązki lekarzy weterynarii polegają również na
przestrzeganiu przepisów prawnych związanych z wykonywaniem zawodu. Lekarz
weterynarii przed rozpoczęciem wykonywania zawodu musi uzyskać wpis w tej izbie
okręgowej, na terenie której ma wykonywać zawód. Za naruszenie obowiązków lekarz
weterynarii podlega odpowiedzialności zawodowej przed sądami
lekarsko-weterynaryjnymi (okręgowym sądem lekarsko-weterynaryjnym i Krajowym
Sądem Lekarsko-Weterynaryjnym jako sądem II instancji). Kary, które te sądy mogą
stosować, to upomnienie, nagana, zawieszenie w prawach wykonywania zawodu oraz
pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Przepisy proceduralne zawiera
rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 29.7.1993 r. w
sprawie postępowania dotyczącego odpowiedzialności zawodowej lekarzy weterynarii
(Dz.U. Nr 79, poz. 371). Do uchwał organów samorządu regulujących wykonywanie
zawodu, zawieszenie lub pozbawienie prawa wykonywania zawodu stosuje się
przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczące decyzji. Okręgowa rada
może też zobowiązać lekarza weterynarii, u którego stwierdzono niedostateczne
przygotowanie zawodowe, do odbycia przeszkolenia uzupełniającego pod rygorem
utraty prawa wykonywania zawodu.
Nb. 764-765
Z punktu widzenia wykonywania zawodu lekarza weterynarii pewne znaczenie mają dwie
ustawy: z 10.12.2003 r. o kontroli weterynaryjnej w handlu (Dz.U. z 2004 r. Nr 16,
poz. 145 ze zm.) oraz z 18.12.2003 r. o zakładach leczniczych dla zwierząt (Dz.U. z
2004 r. Nr 11, poz. 95 ze zm.).
III. Dentyści
W sprawach dotyczących wykonywania zawodu obowiązuje ustawa o zawo- 131 dach
lekarza i lekarza dentysty, która uchyliła przepisy z 1927 r. o wykonywaniu praktyki
dentystycznej. W sprawach samorządu zawodowego ma zastosowanie ustawa o izbach
lekarskich (jest to samorząd wspólny dla obu rodzajów zawodów lekarskich).
IV. Pielęgniarki i położne
136 Sprawy wykonywania zawodu położnych i pielęgniarek reguluje obecnie ustawa
o zawodach pielęgniarki i położnej, a sprawy samorządu zawodowego tych osób - ustawa z
19.4.1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz.U. Nr 41, poz. 178 ze zm.).
Pierwsza z tych ustaw ustala, na czym polega wykonywanie zawodu pielęgniarki (art. 4) i
położnej (art. 5). Oba zawody można wykonywać dopiero po stwierdzeniu tego prawa przez
okręgową radę pielęgniarek i położnych (art. 11). Ustawa ustala warunki, jakie musi spełnić
kandydatka (kandydat) do tego zawodu. Organ samorządu zawodowego (okręgowa rada
pielęgniarek i położnych) może też wyrazić zgodę na wykonywanie zawodu
cudzoziemcowi, na określony czas lub na stałe, jeśli spełnia on określone warunki (art. 13).
Inaczej unormowano wszakże sprawyXXIII.
404 Rozdział wykonywania zawodu przez
Inspekcja Transportu obywateli państwa
Drogowego
członkowskiego Unii Europejskiej (art. 11-11b). Podjęcie zawodu po przerwie co najmniej
pięcioletniej od ukończenia stażu lub w trakcie wykonywania zawodu wymaga odbycia
przeszkolenia (art. 15). Można dodać, iż marszałek województwa, po zasięgnięciu opinii
okręgowej rady pielęgniarek i położnych, ustala listę zakładów opieki zdrowotnej uprawnio-
nych do prowadzenia staży podyplomowych. Obok odpowiedzialności zawodowej, w
wyniku której można stosować najwyższą sankcję pozbawienia prawa wykonywania
zawodu, przewiduje się także postępowanie administracyjne, w wyniku którego okręgowa
rada może orzec o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu lub ograniczeniu wykonywania
określonych czynności zawodowych (art. 16). Artykuł 17 omawianej ustawy ustala w
sposób generalny, kiedy wygasa prawo wykonywania zawodu. Rozdział 4 ustawy reguluje
wreszcie zasady wykonywania zawodu przez pielęgniarki i położne. Chodzi tu o takie
zasady, jak przestrzeganie tajemnicy zawodowej, obowiązek informowania pacjenta o stanie
zdrowia, obowiązek wykonywania zleceń lekarskich. Szczególne znaczenie, zwłaszcza z
punktu widzenia odpowiedzialności zawodowej, ma uchwała II Krajowego Zjazdu
Pielęgniarek i Położnych z 4.12.1995 r. zawierająca Kodeks etyki zawodowej polskiej
pielęgniarki i położnej.
V. Farmaceuci
137 Po sprywatyzowaniu większości aptek zawód farmaceuty stał się ponownie
zawodem wolnym, choć osoby go wykonujące mogą być zatrudnione na podstawie stosunku
pracy. Z ustawy o izbach aptekarskich, która nie tylko normuje problematykę samorządu, ale
także dotyczy wykonywania zawodu, wynikają określone reguły dotyczące realizacji
zawodu farmaceuty.
Nb. 755-757
Zawód farmaceuty jest wprawdzie wykonywany z reguły w aptekach, ale również może być
wykonywany w hurtowniach środków farmaceutycznych. Ustawa stanowi, iż
wykonywanie tego zawodu ma na celu ochronę zdrowia publicznego i obejmuje
udzielanie usług farmaceutycznych polegających na podejmowaniu czynności
określonych w art. 2a ust. 1 i 2. Ustawa rozróżnia wykonywanie czynności fachowych
w ramach samodzielnego wykonywania zawodu oraz działanie osób, które wykonują
wprawdzie czynności fachowe, ale nie posiadają prawa samodzielnego wykonywania
zawodu aptekarskiego. Osoby posiadające uprawnienia do samodzielnego
wykonywania zawodu aptekarskiego lub w hurtowni farmaceutycznej muszą spełniać
 określone wymagania (muszą mieć wyższe wykształcenie, uzyskać wpis dokonany
przez okręgową izbę aptekarską). Ustawa o izbach aptekarskich zawiera odrębne
postanowienie dotyczące uzyskania dyplomu wydanego przez państwo członkowskie
Unii Europejskiej (art. 2b).

Dotychczas budziło pewne kontrowersje to, czy izba aptekarska może występować na
prawach strony w sprawach wydawania koncesji. Dziś odpadł jednak wymóg
uzyskiwania koncesji i został on zastąpiony zezwoleniem na prowadzenie apteki
wydawanym przez wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego lub zezwoleniem
Głównego Inspektora Farmaceutycznego
§ 88. na prowadzenie
Uprawnienia i obowiązki hurtowni
pracowników Inspekcjifarmaceutycznej.
Transportu Drogowego 405
Naczelny Sąd Administracyjny w wyr. z 19.11.1993 r., II SA 2017/92, MoPod 1994, Nr 5, s.
153, stał na stanowisku, że w sprawach udzielania lub cofania koncesji na apteki izby
aptekarskie mogły występować na prawach strony. Inne zdanie wyraża w tym zakresie
Z. Kmieciak - glosa do tego wyr., zamieszczona w EP 1994, Nr 10, który uważa, że
współdecydowanie wyklucza uczestnictwo w postępowaniu na prawach strony.
Kwalifikacje wymagane do pełnienia funkcji kierownika apteki i kierownika hurtowni
farmaceutycznej normują art. 84 oraz 88 ustawy - Prawo farmaceutyczne. Ustawa ta
normuje także obowiązki (odpowiedzialność) kierownika apteki i hurtowni
farmaceutycznej. Ustala zadania aptek, ich rodzaje, wydawanie środków
farmaceutycznych i materiałów medycznych itp. oraz formy sprawowania nadzoru
farmaceutycznego. Sprawy odpowiedzialności zawodowej przed sądami aptekarskimi
normuje natomiast ustawa o izbach aptekarskich.
VI. Psychologowie
Zbliżone do zawodów medycznych czynności wykonują psychologowie. Sta- 134 tus
prawny tego zawodu normuje ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie

Nb. 764-765
 406 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
zawodowym psychologów. Ustawa - jak wskazuje jej tytuł - normuje nie tylko sprawy
wykonywania zawodu psychologa, ale również zagadnienia samorządu zawodowego tej
grupy osób.

Do zadań tej grupy zawodowej należy świadczenie usług psychologicznych, które polegają
przede wszystkim na: „1) diagnozie psychologicznej,

10) opiniowaniu,

11) orzekaniu, o ile przepisy odrębne tak stanowią,

12) psychoterapii,

13) udzielaniu pomocy psychologicznej" (art. 4 ust. 1).

Prawo wykonywania tego zawodu powstaje z chwilą wpisu na listę psychologów Regionalnej
Izby Psychologów. Na listę psychologów można też wpisać cudzoziemca, o ile umowy
międzynarodowe tak stanowią i jeżeli przedstawi on dokumenty wykonywania tego zawodu
z państwa pochodzenia. Artykuł 8 omawianej ustawy ustala warunki, jakie powinien
spełniać kandydat na psychologa. Wpis na listę psychologów następuje na wniosek
zainteresowanego po odbyciu stażu zawodowego. Ustawa normuje sposób wykonywania
zawodu, traktuje o możliwości uzyskania tytułu specjalisty w określonej dziedzinie
psychologii, a także o zachowaniu tajemnicy zawodowej. Prywatna praktyka może być wy-
konywana jako indywidualna działalność gospodarcza albo w formie spółki partnerskiej, po
uzyskaniu zezwolenia właściwego wojewody. Wojewoda wydaje zezwolenie po
uwzględnieniu warunków ustalonych przez Komisję Ekspertów. Psycholog może
wykonywać praktykę po dokonaniu wpisu do KRS oraz rejestru prowadzonego przez Radę
Regionalną Izby Psychologów (art. 18).

Przewiduje się odpowiedzialność dyscyplinarną przed organami samorządu zawodowego (art. 20

i nast.). Niemniej zapewnia się też prawo określonym podmiotom (w tym stronom)
odwołania się do sądu apelacyjnego (art. 48). Przewiduje się funkcjonowanie samorządu
zawodowego na szczeblu krajowym i regionalnym, obejmującym obszar jednego
województwa. Do czasu powołania tego samorządu przewiduje się powołanie Komitetu
Organizacyjnego Izb Psychologów.
§ 23. Zawody techniczne
135 Jest kwestią umowną, co będziemy rozumieli przez określenie „zawody techniczne". Który zawód
jest dziś bardziej nasycony elementami „techniki", który zaś nie, jest rzeczą trudną do
ustalenia. Przyjmujemy, że do tej grupy zawodów w świetle obowiązujących przepisów

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 407
zaliczyć wypadnie przede wszystkim wykonywanie samodzielnych funkcji technicznych w
budownictwie, wykonywanie uprawnień urbanistycznych, wykwalifikowanych funkcji w
górnictwie i w geologii czy samodzielnych funkcji w dziedzinie geodezji i kartografii.
Charakterystyczne dla tych zawodów jest to, że nie zawsze tworzy się dla nich samorząd
zawodowy. Regulacje dotyczące tych zawodów znajdują się w odpowiednich działach
prawa materialnego, a swoista odpowiedzialność za naruszenie przepisów (zasad etyki)
odbywa się przed organami administracji rządowej. Nie dotyczy to jednak kadr
kwalifikowanych w dziedzinie górnictwa i geologii, gdzie brak jest tej odpowiedzialności.

Sprawy wolnych zawodów technicznych normują przede wszystkim przepi- 136 sy ustawy -
Prawo budowlane, a także ustawa z 15.12.2000 r. o samorządach zawodowych
architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 42
ze zm.). Przepisy o samodzielnych funkcjach w dziedzinie geodezji i kartografii
zawiera ustawa - Prawo geodezyjne i kartograficzne, natomiast ustawa - Prawo
geologiczne i górnicze zawiera tylko wzmianki o kwalifikacjach osób wykonujących
prace geologiczne (por. art. 31 powyższej ustawy), osób sprawujących dozór ruchu
zakładu górniczego (por. art. 68) oraz mierniczych górniczych i geologów
górniczych (por. art. 70), odsyłając w tej mierze do przepisów wykonawczych. Zatem
system źródeł prawa normujących wykonywanie zawodów technicznych jest
zróżnicowany pod względem techniki legislacyjnej. W szczególności nasuwa to
pytanie o to, czy przepisy typu wykonawczego mogą normować sprawy nabywania lub
utraty uprawnień do wykonywania określonych zawodów i czy mamy tu do czynienia z
wolnym zawodem, czy też tylko z zawodem regulowanym. Z tych przyczyn niżej
zamieścimy jedynie wzmianki dotyczące tej kategorii zawodów.

Ustawa o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa 137 oraz

urbanistów rozróżnia właśnie trzy rodzaje zawodów: zawód architekta, zawód
inżyniera budownictwa i zawód urbanisty. Mają one w praktyce największe
znaczenie92. Istotę tych zawodów określa art. 2 wymienionej wyżej ustawy. Niemniej,
gdy chodzi o kwalifikacje architektów i inżynierów budownictwa, odsyła się tu do

92 Szczegółowiej por. Z. Leoński, Uprawnienia

urbanistyczne i samodzielne funkcje techniczne w
budownictwie, [w:] Z. Leoński, M. Szewczyk, Zasady prawa
budowlanego i zagospodarowania przestrzennego,
Bydgoszcz-Poznań 2002.
Nb. 764-765
 408 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
postanowień art. 12 i nast. PrBud, które przewiduje też weryfikację uprawnień
obywateli należących do państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz
Konfederacji Szwajcarskiej (art. 12a). Gdy chodzi natomiast o zawód urbanisty, art. 2
ust. 3 ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz
urbanistów określa go ogólnie, natomiast art. 5 ust. 3 traktuje o nabyciu uprawnień w
oparciu o uchylone

dziś już przepisy o planowaniu przestrzennym. Po wejściu w życie omawianej ustawy (tj.
24.1.2002 r.) nadawanie i pozbawianie uprawnień budowlanych i tytułu rzeczoznawcy
budowlanego należy do samorządu zawodowego, podobnie jak prowadzenie
egzaminów i potwierdzanie kwalifikacji w zawodzie urbanisty. Wykonywanie
samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie,

zażalenie. Nie służyło zażalenie na postanowienie organu odwoławczego (ustosunkowującego

się do zażalenia), było to więc na tym etapie postanowienie ostateczne. W myśl jednak art.
16 ust. 1 pkt 2 NSAU na postanowienie to przysługiwała skarga do NSA.

225 Po wniesieniu skargi sąd przesyłał jej odpis temu organowi, którego działanie lub bezczynność
zaskarżono, i zobowiązywał go do udzielenia odpowiedzi na skargę w terminie 30 dni od
doręczenia odpisu skargi oraz do nadesłania w tym terminie akt sprawy. Powyższy organ,
którego działanie lub bezczynność zaskarżono, mógł uwzględnić skargę w całości do dnia
wyznaczenia przez sąd terminu rozprawy. W tym wypadku (ustawodawca nie wyjaśniał
wyczerpująco omawianego przepisu) istniało prawdopodobieństwo, że skardze nie nadano
dalszego biegu.

Wniesienie sprawy do NSA nie wstrzymywało wykonania aktu lub zawieszenia czynności. Sąd
mógł jednak na wniosek strony lub z urzędu wydać postanowienie o wstrzymaniu tego aktu
lub zawieszeniu czynności, zwłaszcza jeżeli istniało prawdopodobieństwo wyrządzenia
skarżącemu znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków. Sąd mógł
również wstrzymać wykonanie aktu lub zawiesić czynność przed rozpatrzeniem wniosku o
przywrócenie terminu do wniesienia skargi na żądanie strony. Takie wstrzymanie
wykonania zaskarżonego aktu lub czynności następowało z mocy prawa, jeżeli

organ, który wydał akt lub dokonał czynności prawnych, nie przedstawił sądowi odpowiedzi
na skargę wraz z aktami sprawy w terminie 30 dni od dnia doręczenia mu odpisu skargi
i zobowiązania go przez sąd do nadesłania akt sprawy.
V. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym
Po otrzymaniu skargi przewodniczący wydziału, prezes ośrodka zamiejsco- 226 wego lub
wyznaczony sędzia dokonywał czynności wstępnych, a mianowicie:

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 409
5 zarządzał skompletowanie akt niezbędnych do rozpoznania sprawy, a w razie potrzeby -
także innych dowodów,

6 wyznaczał skład sędziowski orzekaj ący w sprawie,

7 zarządzał doręczenie stronie przeciwnej odpisów skargi z załącznikami dla przedstawienia

odpowiedzi na skargę wraz z aktami sprawy, wyznaczaj ąc w tym celu termin
nieprzekraczający 30 dni od doręczenia odpisu skargi,

8 wyznaczał termin posiedzenia niejawnego lub rozprawy, w którym sprawa miała być
rozpoznana,

9 zarządzał zawiadomienie o rozprawie stron i innych osób, których udział w rozprawie jest
konieczny.

Następnie wzywał stronę skarżącą do uiszczenia wpisu od skargi. Wezwanie takie nie
miało miejsca, o ile strona sama uiściła wpis bez wezwania lub wniosła wniosek o
zwolnienie od kosztów sądowych. Wpis mógł być:

4) stosunkowy i

5) stały.

Pierwszy pobierany był w sprawach, gdy przedmiot dotyczył należności pieniężnych lub
praw majątkowych, drugi pobierano w pozostałych sprawach od skarg na decyzje, od
skarg na bezczynność organów, jak też od skarg na postanowienia oraz inne akty i
czynności prawne z zakresu administracji publicznej.

Osoba fizyczna mogła domagać się zwolnienia od kosztów sądowych 227 (art. 113 KPC),
jeżeli złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla
koniecznego utrzymania siebie i rodziny. Takie oświadczenie powinno obejmować
dokładne dane o stanie rodzinnym, maj ątku i dochodach. Uznanie tego oświadczenia
zależało od sądu. Także osoba prawna i organizacja nieposiadająca takiej osobowości
mogły się ubiegać o zwolnienie od kosztów, jeśli wykazały, że nie maj ą potrzebnych
na ten cel środków.

Nb. 764-765
 410 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
Natomiast z urzędu zwolnieni od kosztów sądowych byli: prokurator i RPO oraz organizacja
społeczna, gdy nie działała w ochronie własnego interesu prawnego. Zwolnione od
opłat były również organy nadzoru nad organami jednostek samorządu terytorialnego
oraz organy tych jednostek, a więc organy samorządu gminy, powiatu i województwa.

228 Sąd orzekał na podstawie akt sprawy administracyjnej. Jednakże art. 39 NSAU przewidywał
dość istotny wyjątek, mówiąc, że w razie nienadesłania przez organ odpowiedzi na skargę i
akt sprawy w terminie 30 dni, sąd może orzec w sprawie na podstawie stanu faktycznego i
prawnego przedstawionego w skardze, gdy nie budzi on uzasadnionych wątpliwości w
świetle ustaleń poczynionych przez sąd w toku rozpoznania sprawy. Wśród prawników
zacytowany artykuł budził uzasadnione wątpliwości. Ich zdaniem był to przykład przepisu
„godzącego w zasadę prawdy obiektywnej".

229 Sąd rozpoznawał skargę (co do istoty) na rozprawie, jeśli nie zachodziły okoliczności
uzasadniające rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym. Posiedzenie niejawne służyło
sądowi do odrzucenia skargi wniesionej po upływie terminu do jej wniesienia (pod
warunkiem że nie został złożony wniosek o przywrócenie terminu lub gdy skarga jest
niedopuszczalna z innej przyczyny), a także gdy w oznaczonym terminie nie zostały usunięte
jej braki.

Ustawa z 11.5.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym przewidywała jednak wyjątek od

tej reguły, stwierdzając, iż przewodniczący wydziału lub prezes ośrodka zamiejscowego
może skierować sprawę do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym co do jej istoty, jeżeli w
sposób oczywisty decyzja jest dotknięta wadą przewidzianą w art. 156 ust. 1 pkt 1, 3, 4 KPA,
a więc:

1) gdy decyzja została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości,

2) jeśli dotyczyła sprawy poprzednio już rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,

3) gdy decyzja została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie.

Orzeczenia NSA zapadały w składzie trzech sędziów.

230 Z uwagi na występujące w sprawie istotne wątpliwości prawne skład orzekający mógł
wystąpić do Prezesa NSA o jej rozpoznanie przez skład siedmiu sędziów. Wystąpienie to
miało formę postanowienia, a prezes sądu po jego otrzymaniu wyznaczał skład siedmiu
sędziów, przewodniczącego składu oraz termin rozpoznania sprawy. Ustawa dawała jeszcze

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 411
inną możliwość składowi orzekającemu, gdy w sprawie pojawią się istotne wątpliwości
prawne. Mógł on mianowicie wystąpić do prezesa sądu o wyjaśnienie wątpliwości prawnych
przez skład siedmiu sędziów, izbę lub połączone izby, a wyjaśnienie wątpliwości
następowało w drodze uchwały. Uchwała sądu wyjaśniająca wątpliwość prawną była
wiążąca w danej sprawie.

Następny przypadek odstępstwa od trzyosobowego składu orzekającego przewidywała ustawa

przy rozpoznawaniu pytań prawnych przedstawionych do rozstrzygnięcia przez
samorządowe kolegia odwoławcze, wówczas sąd rozpoznawał pytania prawne w składzie
pięciu sędziów.

231 Naczelny Sąd Administracyjny rozstrzygał sprawy, wydając wyrok lub postanowienie.
Wyrokiem sąd rozstrzygał sprawę co do stwierdzenia naruszenia

Nb. 764-765
 412 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
prawa i skutków prawnych tego naruszenia. Również w przypadku, kiedy sąd nie stwierdził
naruszenia prawa, wydawał wyrok, którym skargę oddalał. Postanowienie natomiast
wydawał sąd w przypadku odrzucenia skargi, umorzenia postępowania na posiedzeniu
niejawnym lub na rozprawie oraz w celu rozstrzygnięcia innych kwestii procesowych
związanych ze sprawą, wynikających w toku postępowania sądowego, oraz w innych
sytuacjach określonych w ustawie o NSA.

Postanowienia można podzielić na: 232

1) kończące postępowanie w sprawie i

2) niekończące postępowania w sprawie.

Te pierwsze zamykają drogę do wydania wyroku. Drugie są postanowieniami

niekończącymi postępowania w sprawie. Sąd mógł je zmieniać lub uchylać wskutek
zmiany okoliczności sprawy. Postanowienia zapadłe przed sądem administracyjnym
nie mogły być zaskarżone w drodze zażalenia.

Ocena prawna wyrażona w orzeczeniu NSA wiązała w sprawie ten sąd oraz organ, którego
działanie lub bezczynność były przedmiotem zaskarżenia.

Istotne zagadnienie, jakie należy omówić, to problematyka środków dy- 233 scyplinujących
wykonywanie orzeczeń NSA, poruszona w art. 31-32, 39 i 56 NSAU. Tak więc w
wypadku stwierdzenia, że organ, którego działania lub bezczynności dotyczyło
orzeczenie NSA, nie wykonał w całości lub w części tego orzeczenia, sąd mógł orzec o
wymierzeniu temu organowi grzywny. Grzywnę wymierzał do wysokości
dziesięciokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze
przedsiębiorstw za ostatni miesiąc kwartału poprzedzającego dzień wydania
orzeczenia o ukaraniu grzywną, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów. W omawianym przypadku sąd
mógł ponadto orzec o istnieniu bądź nieistnieniu uprawnienia lub obowiązku, jeżeli
pozwalał na to charakter sprawy oraz niesporne okoliczności stanu faktycznego i
prawnego.

Natomiast osobie, która poniosła szkodę na skutek niewykonania orzecze- 234 nia sądu,
służyło roszczenie o odszkodowanie, ale tylko wtedy, gdy niewykonaniu orzeczenia
towarzyszyło naruszenie prawa, ścigane w trybie postępowania karnego lub
dyscyplinarnego, a wina sprawcy szkody została stwierdzona wyrokiem karnym lub

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 413
orzeczeniem dyscyplinarnym albo uznana przez organ zwierzchni nad sprawcą szkody.
Brak stwierdzenia winy w wyroku karnym lub orzeczeniu dyscyplinarnym nie
wyłączał odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę, jeżeli wszczęciu albo
prowadzeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego stała na przeszkodzie
okoliczność wyłączająca ściganie.

Odszkodowanie przysługiwało od organu, który nie wykonał orzeczenia sądu. Organ ten
orzekał o odszkodowaniu przez wydanie decyzji w terminie

3 miesięcy od dnia wniesienia wniosku o odszkodowanie. Strona, która w tym terminie nie
otrzymała decyzji lub była niezadowolona z przyznanego jej odszkodowania, mogła wnieść
powództwo do sądu powszechnego w terminie 30 dni od dnia pozostawania organu w
zwłoce lub doręczenia jej decyzji w tej sprawie.

Natomiast w razie stwierdzenia w toku rozpoznawania spraw istotnych naruszeń prawa lub
okoliczności mających wpływ na ich powstanie oraz ustalenia przypadków niewykonania
orzeczeń sądu, Prezes NSA lub skład orzekający sygnalizował o zaistniałej sytuacji
właściwy organ. Organ, pod którego adresem nastąpiła sygnalizacja, obowiązany był ją
rozpatrzyć i powiadomić NSA w terminie 30 dni o zajętym stanowisku.

235 W wypadku prawomocnych orzeczeń sądu administracyjnego mogły one być wzruszane
wskutek nadzwyczajnych środków prawnych, tj. w wyniku rewizji nadzwyczajnej i w
następstwie wznowienia postępowania. W myśl ustawy o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym orzeczenia sądu były prawomocne z wyjątkiem tych orzeczeń, od
których wniesiono sprzeciw na podstawie art. 39 ust. 2 i art. 47 ust. 3 ustawy.

Rewizję nadzwyczajną od orzeczenia sądu mógł wnieść:

1) Minister Sprawiedliwości,

2) Prokurator Generalny,

3) Pierwszy Prezes SN,

4) Prezes NSA,

5) Rzecznik Praw Obywatelskich,

Nb. 764-765
 414 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
6) Minister Pracy i Polityki Socjalnej w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych.

236 Rewizję nadzwyczajną wnosiło się do Sądu Najwyższego, jeżeli orzeczenie sądowe
naruszało prawo lub interes Rzeczypospolitej Polskiej.

237 Ostatnia sprawa, którą należy poruszyć, a która w pierwszym okresie funkcjonowania NSA
wzbudzała żywe dyskusje, to instytucja wznowienia postępowania. Instytucja ta polegała na
tym, że w sprawie zakończonej prawomocnym orzeczeniem sądu mogło być wznowione
postępowanie na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu. Wniosek o wznowienie
postępowania rozpoznawał sąd w innym składzie.

Można było wznowić postępowanie, jeżeli:

1) orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie
mogła domagać się wyłączenia,

2) wskutek naruszenia przepisów prawa strona była pozbawiona możliwości działania lub nie
była należycie reprezentowana, nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed
uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był
podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe,

3) wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym

wyroku karnym, następnie uchylonym,

4) wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa.

§ 19. Sądy administracyjne w obowiązującym stanie

prawnym
I. Uwagi wstępne
Uchwalona 2.4.1997 r. Konstytucja RP zawiera zapis w art. 236 ust. 2, że 238 „ustawy
wprowadzające w życie art. 176 ust. 1 w zakresie dotyczącym postępowania przed
sądami administracyjnymi zostaną uchwalone przed upływem 5 lat od dnia wejścia w
życie Konstytucji. Do czasu wejścia w życie tych ustaw obowiązuj ą przepisy
dotyczące rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego".
Powyższy przepis zapowiada wprowadzenie dwuinstancyjnego sądownictwa
administracyjnego.

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 415
Wykonanie konstytucyjnej zapowiedzi nastąpiło na drodze uchwalenia wielu ustaw, spośród
których do zasadniczych w tym przedmiocie należy zaliczyć:

1) ustawę z 25.7.2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269
ze zm.) oraz

2) ustawę z 30.8.2002 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów

administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
(Dz.U. Nr 153, poz. 1271 ze zm.).

Nowe prawo o ustroju sądów administracyjnych dokonało zasadniczych 239 zmian w

funkcjonującym dotychczas ustroju sądownictwa administracyjnego. Przede
wszystkim wprowadziło dwie instancje sądowoadministracyjne, tj. wojewódzkie sądy
administracyjne (rozpoznają w I instancji sprawy należące do ich właściwości) oraz
NSA (sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w
zakresie orzekania, a w szczególności jest sądem II instancji, rozpoznającym środki
odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, a także podejmuje
uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne).

Z punktu widzenia procesowego sądy administracyjne rozpoznają sprawy 240 z zakresu

kontroli administracji publicznej, jak również inne sprawy wynikające z ustaw
szczególnych. Kontrola działalności administracji publicznej przez sądy
administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:

Nb. 764-765
 416 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
1) akty indywidualne (decyzje administracyjne, postanowienia wydane w postępowaniu
administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie oraz postanowienia
rozstrzygające sprawę co do istoty, postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i
zabezpieczaj ącym, na które służy zażalenie, inne aniżeli wymienione akty lub czynności z
zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z
przepisów prawa, akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu
terytorialnego),

2) akty ogólne (akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i

terenowych organów administracji rządowej, inne niż określone akty organów jednostek
samorządu terytorialnego, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej),

3) bezczynność organów w przypadkach określonych w punkcie pierwszym.

241 Sędziowie sądów administracyjnych są powoływani do pełnienia urzędu na

stanowisku sędziowskim przez Prezydenta RP na wniosek KRdS. Opinie o kandydatach na

stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego sporządza kolegium tego sądu
i przedstawia zgromadzeniu ogólnemu tego sądu, które dokonuje wyboru odpowiedniej
liczby kandydatów, po czym przedstawia ich KRdS. Analogiczny tryb obowiązuje w
odniesieniu do kandydatów na stanowisko sędziego NSA. I tak kompetencje w tym zakresie
przysługują odpowiednio Kolegium NSA i Zgromadzeniu Ogólnemu NSA.

Zgodnie z art. 6 PrUSAdm do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu

administracyjnego może być powołany ten, kto:

1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2) jest nieskazitelnego charakteru,

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i uzyskał tytuł
magistra,

4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,

5) ukończył 35 lat życia,

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 417
6) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa
administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji
publicznej,

7) pozostawał co najmniej osiem lat na stanowisku sędziego, prokuratora, radcy w Prokuratorii

Generalnej Skarbu Państwa albo przynajmniej przez osiem lat wykonywał zawód adwokata,
radcy prawnego lub notariusza albo przez dziesięć lat pozostawał w instytucjach
publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa
administracyjnego lub pracował w charakterze asesora sądowego w wojewódzkim sądzie
administracyjnym co najmniej dwa lata.

Wymagania, o których mowa w pkt 7, nie dotyczą osób z tytułem naukowym profesora lub
ze stopniem naukowym doktora habilitowanego nauk prawnych. W wyjątkowych
przypadkach Prezydent RP, na wniosek KRdS, może powołać kandydata na
stanowisko sędziego mimo krótszych, niż określone w ostatnim punkcie, okresów
pozostawania na wymienionych stanowiskach lub wykonywania zawodu adwokata,
radcy prawnego lub notariusza.

Natomiast do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego NSA może być po- 242 wołany ten,
kto spełnia wymagania określone w pkt 1-4 i 6, jeżeli ukończył 40 lat oraz pozostawał
co najmniej 10 lat na stanowisku sędziego lub prokuratora albo przynajmniej przez 10
lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza. Wymaganie
ukończenia 40 lat nie dotyczy sędziego, który przynajmniej przez 3 lata pozostawał na
stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego.
II. Organizacja sądów administracyjnych
Wojewódzkie sądy administracyjne tworzone są przez Prezydenta RP na 243 wniosek
Prezesa NSA dla jednego lub dla większej liczby województw. Dzielą się one na
wydziały, które powoływane są i znoszone przez Prezesa NSA. W ich skład wchodzą:
prezes sądu, wiceprezes lub wiceprezesi oraz sędziowie.

Organami wojewódzkiego sądu administracyjnego są: prezes sądu, zgroma- 244 dzenie
ogólne oraz kolegium. Prezes sądu kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz.
Zarówno prezes, jak i wiceprezesi wojewódzkiego sądu administracyjnego
powoływani są i odwoływani przez Prezesa NSA spośród sędziów wojewódzkiego
sądu administracyjnego lub NSA, po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Ogólnego NSA
i Kolegium NSA.

Nb. 764-765
 418 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
Zgromadzenie ogólne składa się z sędziów wojewódzkiego sądu admini- 245 stracyjnego,
któremu przewodniczy i które zwołuje przynajmniej raz w roku prezes tego sądu. Do
kompetencji zgromadzenia ogólnego należy:

1) rozpatrywanie informacji prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego

6) rocznej działalności sądu,

1) przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów wojewódzkiego sądu

administracyjnego,

2) wyrażanie opinii w sprawie powołania lub odwołania prezesa wojewódzkiego sądu

administracyjnego oraz opinii w sprawie powołania lub odwołania Wiceprezesa
wojewódzkiego sądu administracyjnego,

3) ustalanie składu liczbowego kolegium sądu oraz wybieranie jego członków

7 dokonywanie zmian w jego składzie,

5) wybieranie spośród członków zgromadzenia ogólnego dwóch przedstawicieli, którzy

uczestniczą w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów NSA wybierającym członków KRdS,

6) zgłaszanie kandydatów na członków KRdS,

7) rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych przez Prezesa wojewódzkiego

sądu administracyjnego lub zgłoszonych przez członków zgromadzenia ogólnego.

246 Natomiast kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego, którego kadencja trwa trzy
lata, uprawnione jest do:

1) ustalania podziału czynności w sądzie i określania szczegółowych zasad przydziału spraw

poszczególnym sędziom,

2) przedstawiania zgromadzeniu ogólnemu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów,

3) rozpatrywania spraw przedstawionych zgromadzeniu ogólnemu i

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 419
4) rozpatrywania innych spraw przedstawionych przez prezesa sądu lub z własnej inicjatywy.

247 Siedziba NSA mieści się zaś w Warszawie. W skład tego sądu wchodzą: Prezes, wiceprezesi
i sędziowie. Ustawowymi organami NSA są Prezes, Zgromadzenie Ogólne i Kolegium.
Prezes NSA stoi na czele tego sądu, kieruje jego pracami oraz reprezentuje sąd na zewnątrz.
Ma również prawo wglądu w czynności NSA, w szczególności może być obecny na
rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności, jak też ma prawo żądać wyjaśnień i
usunięcia uchybień. W przypadku wątpliwości interpretacyjnych Prezes NSA może
wystąpić o podjęcie przez NSA uchwały wyjaśniającej przepisy prawne, których stosowanie
wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych. Prezesa powołuje
Prezydent RP na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA (wiceprezesa powołuje się zaś na wniosek Prezesa,
złożony za zgodą Zgromadzenia Ogólnego). Kandydatów na stanowisko Prezesa wybiera
Zgromadzenie spośród sędziów NSA, którzy w głosowaniu tajnym uzyskali kolejno
największą liczbę głosów. Wybór ten powinien być dokonany nie później niż trzy miesiące
przed upływem kadencji urzędującego Prezesa. W przypadku zaś opróżnienia stanowiska w
trakcie kadencji wyboru kandydatów dokonuje się w terminie jednego miesiąca. Obradom
Zgromadzenia Ogólnego w części dotyczącej wyboru kandydatów na stanowisko prezesa
przewodniczy najstarszy wiekiem sędzia uczestniczący w tym Zgromadzeniu.

248 Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na Izby:

1) Finansową,

2) Gospodarczą i

3) Ogólnoadministracyjną.

Zakres kompetencji każdej z nich został określony w art. 39 PrUSAdm. Ogólnie ujmując,
sprawują one - w granicach i w trybie określonym przez właściwe przepisy - nadzór
nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych. I tak, Izba Finansowa
sprawuje nadzór w sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń
pieniężnych, do których maj ą zastosowanie przepisy podatkowe oraz o egzekucji
świadczeń pieniężnych; Izba Gospodarcza - w sprawach działalności gospodarczej,
ochrony własności przemysłowej, budżetu, dewizowych, papierów wartościowych,
bankowości, ubezpieczeniowych, ceł, cen, stawek taryfowych oraz opłat; natomiast
Izba Ogólnoadmi- nistracyjna - w sprawach z zakresu budownictwa i nadzoru
budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej, ochrony
środowiska, rolnictwa, leśnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu terytorialnego,

Nb. 764-765
 420 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
gospodarki nieruchomościami, prywatyzacji mienia, powszechnego obowiązku
wojskowego, spraw wewnętrznych, a także cen, opłat i stawek taryfowych, jeżeli są
związane ze sprawami należącymi do właściwości tej izby.

Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów NSA, w skład którego wchodzą sędzio- 249 wie tego
sądu, przewodniczy Prezes. Do właściwości Zgromadzenia należy w szczególności:

1) rozpatrywanie informacji Prezesa o rocznej działalności NSA,

2) przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów,

3) wybieranie kandydatów na stanowisko Prezesa NSA,

4) wyrażanie zgody w sprawie powołania i odwołania wiceprezesów NSA,

5) ustalanie składu liczbowego Kolegium oraz wybieranie jego członków i dokonywanie

zmian w jego składzie,

6) rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych lub zgłoszonych przez członków

Zgromadzenia Ogólnego.

Poza tym Zgromadzenie Ogólne NSA wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych

wojewódzkich sądów administracyjnych wybiera, spośród kandydatów zgłoszonych
przez zgromadzenia ogólne tych sądów i sędziów NSA, dwóch członków KRdS.
Zgromadzenie zwołuje Prezes NSA co najmniej raz w roku. Do podjęcia uchwał
Zgromadzenia wymagana jest obecność co najmniej połowy liczby jego członków.
Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów.

Kompetencjami Kolegium NSA są: 250

1) ustalanie podziału czynności w NSA i określanie szczegółowych zasad przydziału spraw

poszczególnym sędziom,

2) przedstawianie Zgromadzeniu Ogólnemu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów,

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 421
3) wyrażanie zgody w sprawie tworzenia i znoszenia wydziałów oraz powołania i odwołania
przewodniczących wydziałów, Szefa Kancelarii Prezesa NSA i dyrektora Biura
Orzecznictwa,

4) rozpatrywanie spraw przedstawianych Zgromadzeniu Ogólnemu,

5) rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych przez Prezesa NSA lub z własnej
inicjatywy.

Kadencja Kolegium trwa trzy lata, a jego przewodniczącym jest Prezes NSA.
III. Postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym
251 Zgodnie z brzmieniem art. 50 PrUSA uprawnionym do wniesienia skargi jest:

1) każdy, kto ma w tym interes prawny,

2) prokurator,

3) Rzecznik Praw Obywatelskich,

4) organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących

interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym,

5) podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi.

Aby skutecznie wnieść skargę, należy wcześniej wyczerpać wszystkie środki zaskarżenia
(zażalenie, odwołanie, wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy), jeżeli służyły one
skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie. Wymóg powyższy nie
dotyczy prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich. W przypadkach, w których ustawa
nie przewiduje środków zaskarżenia w sprawie będącej przedmiotem skargi, przed jej
wniesieniem należy wezwać w formie pisemnej właściwy organ do usunięcia naruszenia
prawa.

252 Skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego wnosi się w terminie 30 dni od dnia
doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie. Prokurator lub Rzecznik Praw
Obywatelskich może wnieść skargę w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia stronie
rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej, a w pozostałych przypadkach w terminie 6
miesięcy od dnia wejścia w życie aktu lub podjęcia innej czynności uzasadniającej

Nb. 764-765
 422 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
wniesienie skargi. Termin ten nie ma zastosowania do wnoszenia skarg na akty prawa
miejscowego.

253 Obowiązująca ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przywróciła

pośredni tryb wnoszenia skarg, co oznacza, że skargę do wojewódzkiego sądu
administracyjnego wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność
są jej przedmiotem. W ciągu 30 dni od dnia wniesienia skargi organ, do którego wpłynęła
skarga, przekazuje ją wraz z aktami sprawy do wojewódzkiego sądu administracyjnego lub
uwzględnia skargę w całości - do dnia rozpoczęcia rozprawy.

W sytuacji, kiedy nastąpiło wniesienie skargi po wszczęciu postępowania administracyjnego

w celu zmiany, uchylenia, stwierdzenia nieważności aktu lub wznowienia
postępowania, postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym podlega
zawieszeniu.

Regulacje ustawowe przewidują także przed wyznaczeniem rozprawy przeprowadzenie

postępowania mediacyjnego, którego celem byłoby wyjaśnienie i rozważenie
okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie przez strony ustaleń co do
sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa. Może się ono odbyć na
wniosek skarżącego.

Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przewiduje odrzucenie przez sąd

skargi z przyczyn jej niedopuszczalności. Może do tego dojść w następujących
przypadkach:

1) jeżeli sprawa nie należy do właściwości sądu administracyjnego,

2) jeśli skarga została wniesiona po upływie terminu,

3) gdy nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków formalnych skargi,

4) jeżeli sprawa objęta skargą pomiędzy tymi samymi stronami jest w toku lub została już
prawomocnie osądzona,

5) jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeśli skarżący nie ma zdolności
procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy, albo jeżeli w składzie organów
jednostki organizacyjnej będącej skarżącą zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie,

6) jeśli z innych przyczyn wniesienie skargi jest niedopuszczalne.

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 423
Po rozpoznaniu sprawy wojewódzki sąd administracyjny może uwzględnić 254 skargę lub
jej nie uwzględnić. W przypadku uwzględnienia skargi sąd może: uchylić zaskarżoną
decyzję lub postanowienie w całości lub w części, stwierdzić ich nieważność w
powyższym zakresie lub dokonać stwierdzenia wydania decyzji z naruszeniem prawa.
Jeśli sąd uwzględni wniesioną skargę na inne akty niż decyzje i postanowienia,
wówczas uchyla zaskarżony akt lub stwierdza bezskuteczność czynności lub uznaje
uprawnienie lub obowiązek, które wynikają z przepisów prawa. W razie uwzględnienia
skargi na akty prawne podejmowane przez organy samorządu terytorialnego lub
terenowe organy administracji rządowej dokonuje stwierdzenia nieważności uchwały
lub aktu w całości lub w części, albo stwierdza ich wydanie z naruszeniem prawa.
Uwzględniając skargę na akt nadzoru, sąd uchyla ten akt. Uwzględniając skargę na
bezczynność organów, sąd zobowiązuje organ do wydania w określonym terminie aktu
lub dokonania czynności lub stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku,
wynikających z przepisów prawa. W razie nieuwzględnienia skargi, oddala ją. Sprawy
rozstrzygane są wyrokiem.

255 Jeżeli ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie przewiduje
wydania wyroku, wówczas sąd wydaje orzeczenia w formie postanowień. W tej formie
wydawane są decyzje o umorzeniu postępowania, jeżeli:

8 skarżący skutecznie cofnął skargę,

9 strona zmarła, a przedmiot postępowania odnosił się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle
związanych z jej osobą, chyba że udział w sprawie zgłosiła osoba, której interesu prawnego
dotyczy wynik tego postępowania,

10 postępowanie z innych niż wymieniono przyczyn stało się bezprzedmiotowe.

IV. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym - środki odwoławcze
255 Jak już zostało powiedziane, NSA jest sądem II instancji w stosunku do wojewódzkich
sądów administracyjnych oraz sprawuje nad nimi nadzór w zakresie orzekania. Jako sąd II
instancji rozpatruje środki odwoławcze od orzeczeń sądów wojewódzkich. Należą do nich
skarga kasacyjna i zażalenie.

256 Skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez wojewódzki sąd administracyjny wyroku
lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie. Można ją oprzeć na następujących
podstawach:

11 naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,

Nb. 764-765
 424 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
12 naruszeniu przepisów postępowania, jeśli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy.

255 Skarga powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego, natomiast w
sprawach obowiązków podatkowych oraz w sprawach własności przemysłowej - przez
doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego. Wymóg adwokacki lub radcowski nie jest
wymagany w przypadku, gdy autorami skargi kasacyjnej są: sędzia, prokurator, notariusz,
radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo profesor lub doktor habilitowany nauk
prawnych, będący stroną, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem albo jeżeli skargę
kasacyjną wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich.

256 Naczelny Sąd Administracyjny odrzuca skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, jeżeli
ulegała ona odrzuceniu przez wojewódzki sąd administracyjny (wniesioną po upływie
terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalną) albo zwróci ją temu sądowi w celu
usunięcia dostrzeżonych braków. Naczelny Sąd Administracyjny może również:

1) oddalić skargę kasacyjną, jeśli nie ma usprawiedliwionych podstaw lub zaskarżone

orzeczenie, pomimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu,

2) uwzględnić skargę i następnie:

d) uchylić zaskarżone orzeczenie w części lub całości i w takim zakresie przekazać sprawę do
ponownego rozpatrzenia,

e) uchylić zaskarżone orzeczenie i rozpoznać skargę,

f) uchylić zaskarżone orzeczenie oraz odrzucić skargę lub umorzyć postępowanie.

Na postanowienie wojewódzkiego sądu administracyjnego w przypadkach 260

przewidzianych w ustawie przysługuje zażalenie. Przysługuje ono w szczególności na
postanowienie w sprawie przywrócenia terminu lub odmowy jego przywrócenia, a
ponadto na postanowienia, których przedmiotem jest:

1) przekazanie sprawy innemu sądowi administracyjnemu,

2) wstrzymanie lub odmowa wstrzymania wykonania decyzji, postanowienia, innego aktu lub
czynności, o których mowa w art. 61 PrUSA,

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 425
3) zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania,

4) odmowa sporządzenia uzasadnienia wyroku,

5) sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa,

6) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego,

7) odrzucenie skargi kasacyjnej,

8) odrzucenie zażalenia,

9) zwrot kosztów postępowania, jeżeli strona nie wnosi skargi kasacyjnej, 10) ukaranie
grzywną.

Zażalenie składa się również na wskazanie w ustawie zarządzenia przewodniczącego składu

orzekającego (m.in. na pozostawienie pisma bez rozpoznania, gdy strona mimo
stosownego wezwania nie dochowała wyznaczonego w tym wezwaniu terminu do
uzupełnienia lub poprawienia wnoszonego do sądu pisma).

Termin do wniesienia zażalenia wynosi siedem dni. Powinno przy tym czynić zadość
wymaganiom przepisanym dla pisma w postępowaniu sądowym oraz zawierać
wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak
również zwięzłe uzasadnienie zażalenia. Zażalenie, którego przedmiotem jest
odrzucenie skargi kasacyjnej, powinno być sporządzone przez adwokata lub radcę
prawnego. Wojewódzki sąd administracyjny może wstrzymać wykonanie
zaskarżonego postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia. Naczelny Sąd
Administracyjny rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym.

Nb. 764-765
 122 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
Rozdział V. S ądy wojskowe
Literatura: P. Daniuk, W. Makowski, Wojskowa służba sprawiedliwości w okresie II
Rzeczypospolitej, WPP 2001, Nr 3-4; J. Krawiec, S. Przyjemski, Sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości w siłach zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, WPP 2005, Nr 2; R. Ostafiń-
ski-Bodler, Problem sądownictwa wojskowego a nowy kodeks postępowania karnego, WPP
1998, Nr 3-4; tenże, Sądy wojskowe w Polskich Siłach Zbrojnych i ich kompetencje w
sprawach karnych 1914-2002, Toruń 2002; S. Przyjemski, Zagadnienie podległości
sądowokar- nej żołnierza zawodowego w stanie nieczynnym, PiP 1999, z. 7; M. Zaborski,
Zadania sądów wojskowych w Polsce w latach 1944-1956, Pal. 2004, Nr 7-8; H.
Zięba-Załucka, Instytucja sądów wojskowych w Rzeczypospolitej Polskiej, RzZN, Prawo i
Ekonomia 1999, Nr 27.
§ 20. Pozycja ustrojowa i organizacja sądownictwa wojskowego
261 Przepis art. 175 Konstytucji RP statuuje sądy wojskowe, obok Sądu Najwyższego, sądów
powszechnych i sądów administracyjnych, jako organy wymiaru sprawiedliwości w
Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z przepisem art. 1 § 1 ustawy z 21.8.1997 r. - Prawo o
ustroju sądów wojskowych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676 ze zm.) sądy
wojskowe sprawują w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wymiar sprawiedliwości
w sprawach karnych w zakresie przewidzianym w ustawach oraz orzekają w innych
sprawach, jeżeli zostały one przekazane do ich właściwości odrębnymi ustawami. W wypad-
kach przewidzianych w ustawach sądy wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w
sprawach karnych także w stosunku do osób nienależących do Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej. Oprócz sądów wojskowych ustrojodaw- ca przewiduje ponadto
możliwość ustanowienia, ale wył ącznie na czas wojny, instytucji sądu wyjątkowego lub
trybu doraźnego (art. 175 ust. 2 Konstytucji RP). Działalność sądów wojskowych jest
finansowana z wyodrębnionych środków budżetowych Ministerstwa Obrony Narodowej.
Natomiast informację o działalności sądów opracowuje Minister Sprawiedliwości, którą ma
obowiązek przedstawić Prezydentowi RP i KRdS.

262 Sądami wojskowymi są wojskowe sądy okręgowe i wojskowe sądy garnizonowe. Minister
Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii
KRdS tworzy i znosi w drodze rozporządzenia sądy wojskowe oraz określa ich siedziby i
obszary właściwości. Ponadto Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem
Sprawiedliwości może tworzyć i znosić wydziały zamiejscowe poza siedzibami
wojskowych sądów garnizonowych.

Sądy wojskowe zasadniczo rozpoznają sprawy w swojej siedzibie. Jeże- 263 li jednak
wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości, sądy wojskowe mogą rozpoznawać
sprawy lub pełnić inne czynności poza swoją siedzibą, a w razie konieczności i poza
obszarem swojej właściwości, w tym również - jeżeli umowa międzynarodowa tak
stanowi - poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Rozpoznawanie spraw karnych na

Nb. 755-757
 106 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poza swoją siedzibą może jednak odbywać się
wyłącznie w siedzibach sądów wojskowych lub sądów powszechnych.

W wypadkach, w których ustawy przewidują wniesienie do sądu wojskowego środka

odwoławczego od orzeczeń lub decyzji wydanych przez organy wojskowe, sprawę
rozpoznaje wojskowy sąd garnizonowy obejmujący swoją właściwością jednostkę
wojskową, w której żołnierz pełni czynną służbę wojskową lub pracownik jest
zatrudniony, jeżeli te ustawy nie stanowią inaczej. W sprawach tych, jeżeli ustawy nie
stanowią inaczej, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego,
dotyczące postępowania odwoławczego.

Organem samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów 264 Wojskowych.

Organ ten tworzą sędziowie sądów wojskowych. Zgromadzeniu przewodniczą - na
przemian - prezesi wojskowych sądów okręgowych. Kadencja przewodniczącego trwa
2 lata.

Do zadań Zgromadzenia należy m.in.: 265

1) przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów wojskowych sądów

garnizonowych oraz wojskowych sądów okręgowych,

2) wybór członka KRdS,

3) wybór członków kolegiów wojskowych sądów okręgowych,

4) wybór rzecznika dyscyplinarnego spośród sędziów sądów wojskowych,

5) podejmowanie działań w zakresie doskonalenia kwalifikacji zawodowych sędziów i

działalności sądów wojskowych,

6) wypowiadanie się w sprawach obowiązków i praw sędziów oraz wyrażanie opinii w

sprawach przedstawionych przez uprawnione organy. Zgromadzenie Sędziów Sądów
Wojskowych zbiera się co najmniej raz w ro- 266

ku. Posiedzenie Zgromadzenia zwołuje jego przewodniczący z własnej inicjatywy, na

wniosek Ministra Sprawiedliwości, Ministra Obrony Narodowej, dyrektora
departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości sprawującego zwierzchni

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 107
nadzór nad działalnością sadów wojskowych, albo na wniosek 1/5 liczby członków
Zgromadzenia. Szczegółowy tryb odbywania posiedzeń Zgromadzenia Sędziów Sądów
Wojskowych określa regulamin uchwalony przez Zgromadzenie.

267 Prezesi sądów wojskowych, zarówno okręgowych, jak i garnizonowych, kierują

działalnością sądów oraz są przełożonymi sędziów i pozostałego składu osobowego
kierowanych przez nich jednostek. Prezesa wojskowego sądu okręgowego, a także jego
zastępcę powołuje i odwołuje, spośród sędziów wojskowych sądów okręgowych, Minister
Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej. W analogiczny sposób,
tyle że spośród wszystkich sędziów sądów wojskowych, następuje powoływanie i
odwoływanie Prezesa wojskowego sądu garnizonowego i jego zastępcy. Odwołanie prezesa
sądu wojskowego i jego zastępcy może mieć miejsce w razie rażącego niewywią- zywania
się z obowiązków służbowych oraz, gdy dalsze pełnienie funkcji z innych powodów nie da
się pogodzić z dobrem wymiaru sprawiedliwości. Odwołanie prezesa sądu wojskowego albo
jego zastępcy następuje po zasięgnięciu opinii KRdS.

268 Kolegium wojskowego sądu okręgowego składa się z czterech do ośmiu członków
wybranych spośród sędziów orzekających w sądach działających na obszarze właściwości
wojskowego sądu okręgowego. Przewodniczącym kolegium jest prezes wojskowego sądu
okręgowego, a w razie jego nieobecności - zastępca przewodniczącego, wybrany przez
kolegium spośród jego członków. Kadencja kolegium trwa 2 lata.

269 Do zadań kolegium należą sprawy niezastrzeżone w ustawie do wyłącznej właściwości

Zgromadzenia, a w szczególności:

1) przedstawianie Zgromadzeniu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów sądów

wojskowych,

2) wyrażanie opinii w sprawach wyznaczania na stanowiska służbowe oraz zwalniania z tych

stanowisk prezesów sądów wojskowych i ich zastępców,

3) opiniowanie wniosków o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe,

4) wyrażanie opinii w sprawach przedstawionych przez KRdS, Ministra Sprawiedliwości,

Ministra Obrony Narodowej, dyrektora departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości
sprawującego zwierzchni nadzór nad działalnością sądów wojskowych, oraz przez prezesa
wojskowego sądu okręgowego,

5) wypowiadanie się w przypadkach zachowań sędziów naruszających zasady etyki.

Nb. 764-765
 108 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
270 Do podj ęcia uchwał wymagana jest obecność przynajmniej 2/3 członków kolegium.
Uchwały kolegium zapadają większością głosów, przy czym w razie równej liczby głosów
decyduje głos przewodniczącego. Kolegium zbiera się w zależności od potrzeb, nie rzadziej
niż raz na pół roku.

§ 21. Sędziowie sądów wojskowych

Sędziów sądów wojskowych, do pełnienia urzędu sędziego wojskowe- 271 go sądu
garnizonowego lub wojskowego sądu okręgowego, powołuje Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek KRdS, wyznaczając jednocześnie miejsce
służbowe (siedzibę) sędziego. Kandydatów na stanowiska sędziów wyznacza
Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych, a następnie Minister Sprawiedliwości w
porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej dokonuje ich zgłoszenia KRdS, mogąc
wyrazić przy tym swoją opinię o kandydatach. Zgłoszenia kandydatów KRdS może
również dokonać Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony
Narodowej, po uprzednim wysłuchaniu kolegium właściwego sądu.

W nawiązaniu do ogólnego statusu sędziego, w przedmiocie orzekania, sędziowie sądów

wojskowych są niezawiśli i podlegają wyłącznie ustawom. Obowiązani są
postępować zgodnie ze ślubowaniem sędziowskim oraz stale podnosić kwalifikacje
zawodowe. Sędzia sądu wojskowego powinien w służbie i poza służbą strzec powagi
stanowiska sędziowskiego i unikać wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności
sędziego lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności. W okresie zajmowanego
stanowiska sędzia sądu wojskowego nie może należeć do partii politycznych ani brać
udziału w żadnej działalności politycznej.

Sędziom sądów wojskowych przysługuje formalny immunitet sędziowski, 272 który

chroni ich przed zatrzymaniem lub pociągnięciem do odpowiedzialności karnej bez
zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego. Powyższa ochrona nie obejmuje jednak
zatrzymania w razie uj ęcia sędziego na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa,
jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Do czasu wydania uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej wolno wobec niego podejmować wyłącznie czynności
niecierpiące zwłoki. O fakcie zatrzymania sędziego należy ponadto niezwłocznie
powiadomić prezesa wojskowego sądu okręgowego właściwego ze względu na
miejsce zatrzymania. Może on nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego
sędziego. O zdarzeniu tym prezes wojskowego sądu okręgowego ma obowiązek
niezwłocznie zawiadomić KRdS, Ministra Sprawiedliwości i Ministra Obrony
Narodowej.

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 109
Na stanowisko sędziego sądu wojskowego może być powołany oficer peł- 273 niący
zawodową służbę stałą, jeżeli:

7) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

8) jest nieskazitelnego charakteru,

9) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i uzyskał tytuł
magistra,

10) złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,

11) ukończył aplikację sędziowską w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub pracował
w charakterze asesora prokuratorskiego co najmniej 3 lata,

12) ukończył 29 lat.

Wymóg złożenia egzaminu sędziowskiego oraz odbycia aplikacji nie dotyczy profesorów i
doktorów habilitowanych nauk prawnych w polskich szkołach wyższych, w Polskiej
Akademii Nauk oraz w innych placówkach naukowych i naukowo-badawczych, osób, które
zajmowały stanowiska sędziów, prokuratorów, wiceprokuratorów i podprokuratorów, a
także adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy, którzy wykonywali ten zawód co
najmniej przez 3 lata, a także osób, które przez taki sam okres zajmowały stanowiska:
prezesa, wiceprezesa, starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

274 Zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w sądownictwie sędziowie sądów wojskowych są nieusuwalni
ze swojego stanowiska, z wyjątkiem przypadków przewidzianych w art. 32-34 PrUSW.
Stosunek służbowy sędziego ulega rozwiązaniu z mocy prawa, jeżeli sędzia zrzekł się urzędu
lub ukończył 60 lat. Zrzeczenie się urzędu jest skuteczne po upływie 3 miesięcy od dnia
złożenia na ręce Ministra Sprawiedliwości oświadczenia, chyba że na wniosek sędziego
Minister Sprawiedliwości określi inny termin. O rozwiązaniu stosunku służbowego sędziego
z mocy prawa Minister Sprawiedliwości zawiadamia Prezydenta RP, KRdS, Ministra
Obrony Narodowej i sędziego. Sędziego, który zrzekł się urzędu, wyznacza się za jego zgodą
ponownie na stanowisko zajmowane poprzednio lub na stanowisko równorzędne poprzednio
zajmowanemu, jeżeli nie ma innych przeszkód prawnych i istnieje taka możliwość. W
przypadku nieskorzystania przez sędziego z przysługującego mu prawa, o którym mowa
powyżej, zwalnia się go z zawodowej służby wojskowej, chociażby nie spełniał warunków
określonych w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. Sędzia, którego

Nb. 764-765
 110 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
stosunek służbowy rozwiązał się z mocy prawa z powodu ukończenia 60 lat, przechodzi w
stan spoczynku, chyba że został powołany na urząd sędziego sądu powszechnego.

Sędzia, który został mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w organach
państwowych, samorządu terytorialnego, w służbie dyplomatycznej, konsularnej lub w
organach organizacji międzynarodowych i ponadnarodowych działających na podstawie
umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, jest obowiązany
zrzec się niezwłocznie swojego urzędu. Sędzia, który zrzekł się urzędu z powyższych
przyczyn, może powrócić na urząd sędziego i poprzednio zajmowane stanowisko, jeżeli
przerwa w pełnieniu obowiązków sędziego nie przekracza 9 lat, chyba że pełnił funkcje
sędziowskie w międzynarodowych lub ponadnarodowych organach sądowych.

Prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu oraz

prawomocne orzeczenie sądu skazujące na środek karny pozbawienia praw
publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego pociąga za sobą, z mocy
prawa, utratę urzędu i stanowiska sędziego, a stosunek służbowy sędziego wygasa w
tym przypadku z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. Sędziego, który z
powyższych przyczyn utracił stanowisko, zwalnia się również z zawodowej służby
wojskowej. Zwolnienie to pociąga za sobą takie same skutki, jak zwolnienie żołnierza
ukaranego karą dyscyplinarną usunięcia z zawodowej służby wojskowej, przewidzianą
w przepisach o dyscyplinie wojskowej.

Do wojskowych sądów okręgowych spośród żołnierzy w czynnej służbie 275 wojskowej

wybiera się ławników. Ławnikiem może być żołnierz, który ukończył 18 lat i korzysta
z praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru oraz wyróżnia się w
wykonywaniu zadań służbowych i przestrzeganiu dyscypliny wojskowej. Kadencja
ławnika trwa 3 lata. Liczbę ławników wybieranych do poszczególnych sądów
wojskowych oraz termin ich wyboru określają prezesi właściwych sądów wojskowych.

Sędziowie i ławnicy na rozprawach używają stroju urzędowego. Strojem 276 urzędowym

sędziego i ławnika na rozprawie sądowej jest toga, a sędziego przewodniczącego na
rozprawie - także nakładany na kołnierz togi łańcuch z wizerunkiem orła.

Nb. 755-757
 128 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Literatura: C. Banasiński, Ewolucja ustawodawstwa antymonopolowego w Polsce, [w:]
Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia prawno-
ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz 2005; K. Daszyński, Sąd antymonopolowy,
[w:] Ustrój organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Lublin 2003; K. Ko-
hutek, Komentarz do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Warszawa 2005; E.
Mo- dzelewska-Wąchal, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz,
Warszawa 2002; A. Turliński, Miejsce Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w
systemie organów ochrony prawnej, [w:] Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i
Unii Europejskiej (studia prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz 2005.
§ 22. Geneza i ewolucja sądu antymonopolowego

w Polsce
277 Zagrażające mechanizmowi wolnej konkurencji zjawiska monopolizacji i kartelizacji stały się
bezpośrednim powodem interwencji państwa w procesy gospodarcze. W efekcie podj ętych
działań doszło do powstania ustawodawstwa antymonopolowego, a jego celem stało się
przeciwdziałanie nadużyciom mającym miejsce na rynku. Istotnym elementem określonego
prawem antymonopolowym systemu publicznoprawnych instrumentów ochrony
mechanizmu wolnej konkurencji jest sądowa kontrola podejmowanych przez przedsiębior-
ców działań i stosowanych praktyk. Geneza sądownictwa antymonopolowego w Polsce
sięga okresu międzywojennego i ma bezpośredni związek z powstaniem ustawodawstwa
antymonopolowego. Przyjęta 28.3.1933 r. ustawa o kartelach (Dz.U. Nr 31, poz. 270),
stanowiąca pierwszy i praktycznie jedyny wprowadzony w życie akt ustawodawstwa
antymonopolowego okresu II Rzeczpospolitej, wprowadzała instytucję sądowej kontroli
cywilnoprawnych stosunków gospodarczych. Jej istota sprowadzała się do eliminowania
porozumień kartelowych przedsiębiorców zagrażających dobru publicznemu, w szcze-
gólności wywołujących skutki gospodarczo szkodliwe. W tym celu przewidywała
utworzenie Sądu Kartelowego, organizacyjnie umocowanego przy Sądzie Najwyższym.
Ustawa wprowadzała jednoinstancyjne postępowanie kontrolne,

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 111
uruchamiane na wniosek organu administracji rządowej, w wyniku którego Sąd Kartelowy
podejmował wiążące rozstrzygnięcie w sprawie. Tym samym to Sąd Kartelowy
orzekał w przedmiocie zawartego przez przedsiębiorców porozumienia, a nie w
stosunku do decyzji podj ętej przez organ, tak jak ma to miejsce obecnie. Działalność
Sądu Kartelowego została jednak przerwana wraz z wybuchem II wojny światowej.

W Polsce powojennej ustawodawstwo antymonopolowe pojawiło się póź- 278 no, bo

dopiero wraz z przyjęciem ustawy z 28.1.1987 r. o przeciwdziałaniu praktykom
monopolistycznym w gospodarce narodowej (Dz.U. Nr 3, poz. 18 ze zm.). Regulacja
ta, przeciwstawiając się jedynie w ograniczonym zakresie powstawaniu struktur
monopolistycznych, organem antymonopolowym, odpowiedzialnym za
przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym, uczyniła Ministra Finansów.
Natomiast sprawowanie funkcji kontroli decyzji podejmowanych przez organ
antymonopolowy powierzyła Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu.

Dokonany w 1989 r. przełom polityczno-gospodarczy zapoczątkował pro- 279 ces

transformacji ustrojowej, w wyniku którego miało miejsce nie tylko przywrócenie
mechanizmu wolnego rynku, ale doszło również, w związku z uchwaleniem ustawy z
24.2.1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (tekst jedn. Dz.U. z
1999 r. Nr 52, poz. 547 ze zm.), do zasadniczej zmiany prawa antymonopolowego. W
ustawie określono katalog praktyk monopolistycznych, wyodrębniając m.in. zakazane
porozumienia i nadużywanie pozycji dominującej. Na mocy jej postanowień powołano
Urząd Antymonopolowy jako centralny organ administracji państwowej w sprawach
przeciwdziałania praktykom monopolistycznym podległy Radzie Ministrów. Urzędem
kierował prezes, powoływany i odwoływany przez Prezesa RM. Podkreślenia wymaga
fakt wyposażenia Urzędu Antymonopolowego, w przedmiocie powierzonych mu za-
dań, w szeroki zakres kompetencji. Ich istota sprowadzała się do możliwości
władczego oddziaływania w ramach środków administracyjnych na zachowania
przedsiębiorców, które godziły w mechanizm wolnego rynku. W przypadku
stwierdzenia praktyk monopolistycznych Urząd Antymonopolowy zobowiązany był
nakazać ich zaniechanie oraz określić warunki tego zachowania.

Zupełnie nowe rozwiązanie w prawie polskim stanowiła wprowadzo- 280 na ustawą

instytucja sądowej kontroli decyzji wydawanych przez Urząd Antymonopolowy.
Zgodnie z przepisem art. 10 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu praktykom
monopolistycznym od decyzji Urzędu Antymonopolowego przysługiwało odwołanie
do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie - Sądu Antymonopolowego w terminie 14 dni
od dnia doręczenia decyzji. W konsekwencji wprowadzenia sądowej kontroli
rozstrzygnięć poodejmowanych przez administracyjny organ antymonopolowy doszło

Nb. 764-765
112 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
do reaktywowania sądownictwa antymonopolowego. Sąd Antymonopolowy
utworzony został przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 13.4.1990 r. o
utworzeniu sądu antymonopolowego (Dz.U. Nr 27, poz. 157), wydanym na podstawie
przepisu art. 20 PrUSP. Pod względem organizacyjnym sąd ten umocowany został przy
Sądzie Wojewódzkim w Warszawie jako odrębny wydział antymonopolowy (Wydział
XVII Antymonopolowy) do spraw z zakresu przeciwdziałania praktykom monopoli-
stycznym.

Powołanie przy Sądzie Wojewódzkim w Warszawie Sądu Antymonopolowego związane

było z wprowadzeniem do procedury cywilnej szczególnego rodzaju postępowania w
ramach spraw gospodarczych, tj. postępowania antymonopolowego. Wymaga
podkreślenia przyjęty przez ustawodawcę szczególny tryb zaskarżania decyzji
podejmowanych przez Urząd Antymonopolowy, polegający na przekazaniu odwołania
od decyzji centralnego organu administracji państwowej do rozpoznania sądowi
powszechnemu. Ustawodawca odstąpił zatem od wypracowanego w administracji
modelu postępowania, a mianowicie od przekazania sprawy II instancji
administracyjnej i w jej następstwie - skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego
na rzecz powierzenia bezpośredniej kontroli decyzji wydawanych przez Urząd
Antymonopolowy sądowi powszechnemu.

Wprowadzenie tak zasadniczego odstępstwa od przyj ętego modelu sądowej kontroli

wykonywania administracji publicznej przez Naczelny Sąd Administracyjny
podyktowane było nieadekwatnością obowiązujących w tym zakresie rozwiązań
proceduralnych do stosunków zachodzących w sferze przeciwdziałania praktykom
monopolistycznym. Zamiarem ustawodawcy było poddanie administracyjnych
rozstrzygnięć organu antymonopolowego kontroli merytorycznej sprawowanej przez
Sąd Antymonopolowy, a nie tylko kontroli legalnej charakterystycznej dla Naczelnego
Sądu Administracyjnego. Do kompetencji tego ostatniego należało wyłącznie badanie i
orzekanie o legalności zaskarżonego aktu administracyjnego. Sąd administracyjny
pozbawiony był możliwości wydawania orzeczeń reformatoryjnych, a zatem sprawa
powracała do organu administracji celem jej ponownego merytorycznego rozpatrzenia.
Natomiast w sprawach z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym,
rozstrzygających o interesach przedsiębiorców i dalszych losach prowadzonej przez
nich działalności, istotna pozostaje efektywność postępowania i uzyskanie w
rozsądnym terminie prawomocnego orzeczenia. Taki wymóg mogło spełnić jedynie
postępowanie sądowe rozstrzygające sprawę w pełnym zakresie. Dlatego utworzenie
Sądu Antymonopolowego i wyposażenie go w kompetencje kasacyjno-reformatoryjne
wiązało się z poddaniem spraw z zakresu przeciwdziałania praktykom

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 113
monopolistycznym pełnej kontroli sądowej, zarówno w kontekście zgodności z
prawem, jak i oceny merytorycznej decyzji organu administracji93.

Nowelizując w 1996 r. ustawę o przeciwdziałaniu praktykom monopoli- 281 stycznym,

ustawodawca dokonał zmiany nazwy organu antymonopolowego (zob. art. 32 ustawy z
8.8.1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i
administracji publicznej, Dz.U. Nr 106, poz. 496 ze zm.). Został nim nie tyle sam
Urząd, co Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Natomiast 1.1.1999 r.
Sąd Antymonopolowy umiejscowiony został w strukturze Sądu Okręgowego w
Warszawie, jako odrębny wydział antymonopolowy, właściwy w sprawach z zakresu
przeciwdziałania praktykom monopolistycznym oraz w sprawach z zakresu regulacji
energetyki (zob. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 30.12.1998 r. w sprawie
utworzenia sądu antymonopolowego, Dz.U. Nr 166, poz. 1254).

Zmiany polityczne i gospodarcze końca lat 90. XX w., w tym przyjęcie nowej Konstytucji w
1997 r. oraz dokonujący się wówczas intensywny proces harmonizacji prawa
krajowego do wymagań wspólnotowych, zrodziły potrzebę opracowania nowej
regulacji. W wyniku podjętego procesu legislacyjnego 15.12.2000 r. przyjęto ustawę o
ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze
zm.). Uwzględniając dotychczasowy dorobek ustawodawstwa antymonopolowego,
uporządkowano i doprecyzowano obowiązuj ący system ochrony konkurencji i
konsumentów, a zwłaszcza zakres kompetencji Prezesa UOKiK oraz przepisy
dotyczące postępowań prowadzonych przed tym organem.

93K. Daszyński, Sąd antymonopolowy, [w:] Ustrój

organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.),
Lublin 2003, s. 191 i nast.; zob. też A. Turliński, Miejsce
Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w systemie
organów ochrony prawnej, [w:] Ochrona konkurencji i
konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia
prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz
2005, s. 62 i nast.
Nb. 764-765
 114 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
Ustawodawca utrzymał sądową kontrolę decyzji Prezesa UOKiK przez są- 282 dy
powszechne. Z dniem 1.4.2001 r. dokonano zmiany nazwy sądu antymonopolowego na
Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W związku z koniecznością wdrożenia
procedur wynikających z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr
2006/2004/WE z 27.10.2004 r. w sprawie współpracy między organami krajowymi
odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony
konsumentów (Dz.Urz. UE l 364/2004, s. 1) w 2006 r. podjęto prace nad nową regulacj
ą w tym zakresie, w wyniku których Sejm 16.2.2007 r. uchwalił nową ustawę o
ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.). Przyjęta
regulacja utrzymała w mocy sądową kontrolę decyzji Prezesa UOKiK poprzez
możliwość wniesienia odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów w
terminie dwutygodniowym od dnia jej doręczenia. W kontekście genezy i rozwoju
sądownictwa antymonopolowego należy podkreślić, iż zakres kompetencji tego sądu
podlegał stopniowemu rozszerzeniu i obecnie Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów rozpoznaje sprawy z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów,
regulacji energetyki, telekomunikacji i poczty oraz transportu kolejowego, a także
sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolony.
§ 23. Właściwość sądu
285 W istniejącej strukturze sądów powszechnych funkcjonuje tylko jeden Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów - odrębny wydział Sądu Okręgowego w Warszawie. Zgodnie z
art. 16 § 5 pkt 1 PrUSP sąd ten stanowi odrębną jednostkę organizacyjną do spraw z zakresu
ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego. Do jego
wyłącznej właściwości należy rozpatrywanie w I instancji odwołań od decyzji Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz innych organów regulacyjnych (Prezesa
Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Prezesa Urzędu
Transportu Kolejowego), a także pozwów o wykluczenie z obrotu prawnego postanowień
wzorców umów oferowanych konsumentom, niezgodnych z obowiązującymi przepisami.
Do właściwości rzeczowej sądu należy również rozpatrywanie zażaleń na postanowienia
wydawane przez Prezesa Urzędu w prowadzonych postępowaniach jurysdykcyjnych i
zabezpieczających oraz zażaleń na postanowienia wydawane w postępowaniu
egzekucyjnym prowadzonym w celu wykonania obowiązków wynikających z decyzji i
postanowień wydawanych przez Prezesa UOKiK.

Określone w przepisie art. 47928 KPC przypadki podlegające kognicji Sądu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów stanowią katalog zamknięty. Dlatego sąd nie pozostaje właściwy do
orzekania w innych sprawach związanych z naruszeniem prawa antymonopolowego, w
szczególności w zakresie stosunków gospodarczych między przedsiębiorcami.
§ 24. Charakter i przedmiot postępowania
286 Sprawy podlegające kognicji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zasadniczo należą
do dziedziny materialnego prawa administracyjnego. Jedynym w tym przedmiocie

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 115
wyjątkiem są sprawy o uznanie postanowień wzorca umownego za niedozwolone. Z mocy
przepisu szczególnego sprawy te rozstrzygane są jednak w procesie cywilnym przez sąd
powszechny. Wniesienie przez stronę odwołania od decyzji lub zażalenia na postanowienie
Prezesa UOKiK ma ten skutek, że sprawa od tego momentu toczy się już nie jako ad-
ministracyjna, ale cywilna. Ta sama sprawa jest rozpatrywana najpierw przez organ
administracji publicznej, a później - w wyniku wniesienia środka odwoławczego - przez sąd
powszechny. Zakres właściwości sądu administracyjnego w tym przypadku ograniczony
został praktycznie do rozpoznawania skarg na bezczynność organu antymonopolowego.

Postępowanie przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów pro- 285 wadzone jest na
podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego z uwzględnieniem odrębnego
postępowania rozpoznawczego w sprawach gospodarczych. Jest to
pierwszoinstancyjne postępowanie procesowe, oparte na zasadach dyspozycyjności i
kontradyktoryjności. Nie należy jednak traktować tego rodzaju postępowania jako
klasycznej procedury cywilnej. Stanowi ono raczej specjalne postępowanie sądowe,
uruchamiane w konsekwencji wniesienia środka odwoławczego (odwołania lub
zażalenia) od decyzji lub postanowienia Prezesa UOKiK.

Postępowanie przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów ma na 286 celu

merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Z pierwszoinstancyjnego charakteru
postępowania wynika obowiązek osądzenia sprawy od początku. Dlatego sąd nie ma
możliwości oparcia swego orzeczenia na ustaleniach administracyjnego organu
antymonopolowego. Może jedynie wykorzystać materiał dowodowy zebrany w
postępowaniu przed Prezesem UOKiK. Wyczerpanie drogi administracyjnej
warunkuje jedynie dopuszczalność postępowania sądowego, ale nie zastępuje I
instancji sądowej. Dlatego celem drogi sądowej nie pozostaje bezpośrednia kontrola
postępowania administracyjnego, ale merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy
przedstawionej w odwołaniu. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie pozostaje
przy tym związany ani zakresem decyzji organu antymonopolowego, ani zakresem
odwołania94. Zadaniem sądu pozostaje wszechstronne zbadanie wszystkich istotnych
okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad rozkładu ciężaru dowodu i
obowiązków stron w postępowaniu dowodowym (zob. uzasadnienie do wyroku SN z
29.5.1991 r., III CRN 120/91, OSNC 1992, Nr 5, poz. 87).

94 A. Turliński, Miejsce Sądu Ochrony Konkurencji i

Konsumentów w systemie ochrony prawnej, [w:] Ochrona
konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej
(studia prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.),
Bydgoszcz 2005, s. 64.
Nb. 764-765
 134 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
116 Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
§ 25. Tryb postępowania
287 Prawo do wniesienia odwołania od rozstrzygnięć Prezesa UOKiK przysługuje podmiotom
mającym status strony w administracyjnym postępowaniu antymonopolowym. Wynika to z
treści przepisu art. 47929 § 1 KPC, zgodnie z którym stroną postępowania przed Sądem
Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest Prezes Urzędu oraz podmiot będący stroną w
postępowaniu przed Prezesem Urzędu. Ustawodawca dopuszcza podmioty zainteresowane
do udziału w postępowaniu przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ale
wyłącznie w charakterze uczestników postępowania (art. 479 29 § 2 KPC. Powodem w
sądowym postępowaniu antymonopolowymjest podmiot wnoszący odwołanie. Natomiast
pozwanym jest każdorazowo Prezes UOKiK jako organ, od którego pochodzi
rozstrzygnięcie będące przedmiotem zaskarżenia. Prezes UOKiK nie ma obowiązku
osobistego uczestnictwa w prowadzonym przed sądem postępowaniu antymonopolowym.
Może występować za pośrednictwem pełnomocnika, którym może być pracownik Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

288 Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK wnosi się za jego pośrednictwem do Sądu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów w terminie dwutygodniowym od dnia doręczenia decyzji.
Wskazane pośrednictwo Prezesa UOKiK stanowi obligatoryjny warunek trybu wnoszenia
odwołania. Warunek ten należy uznać za spełniony także w razie wniesienia odwołania do
jednej z delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Ustawodawca nie określa
skutków naruszenia wymogu wniesienia odwołania za pośrednictwem Prezesa UOKiK.
Podobnie w doktrynie nie ma jednolitego stanowiska co do skutków skierowania odwołania
bezpośrednio do sądu. Z jednej strony podkreśla się, że działanie takie stanowi przypadek
bezskutecznej czynności procesowej, a z drugiej, że jest skuteczne i nie powoduje ujemnych
konsekwencji dla strony, a sąd powinien najpierw przekazać odwołanie Prezesowi
UOKiK95.

95 Zob. szerzej K. Kochutek, Komentarz do ustawy o

ochronie konkurencji i konsumentów, Warszawa 2005.
Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 135
Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla
pisma procesowego oraz zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji, przytoczenie zarzutów,
zwięzłe ich uzasadnienie, wskazanie dowodów, a także zawierać wniosek o uchylenie lub
zmianę decyzji w całości lub w części. Jako środek zaskarżania decyzji Prezesa UOKiK
odwołanie uznaje się za powództwo wszczynające sądowe postępowanie antymonopolowe
w I instancji. Dlatego pisemne elementy jego treści powinny w szczególności zmierzać do
sprecyzowania żądania powoda i jego uzasadnienia. Odwołanie, tak jak każde pismo
procesowe, podlega obowiązkowi uiszczenia wpisu.

W przypadku wniesienia odwołania od decyzji Prezes UOKiK ma obowiązek przekazać je

niezwłocznie wraz z aktami sprawy do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Działanie takie ma obowiązek podjąć wówczas, gdy nie uznaje zasadności odwołania i
podtrzymuje słuszność podjętego wcześniej rozstrzygnięcia. W przeciwnym wypadku,
w razie uznania odwołania za słuszne, Prezes UOKiK może - nie przekazując akt
sądowi - uchylić albo zmienić swo- j ą decyzję w całości lub w części, o czym
bezzwłocznie ma obowiązek powiadomić stronę, przesyłając jej nową decyzję, od
której stronie ponownie przysługuje odwołanie. Zarówno samo przekazanie odwołania
do sądu, jak i ponowne zweryfikowanie zaskarżonego rozstrzygnięcia może nastąpić
bez konieczności podejmowania dodatkowych czynności w celu zbadania zasadności
wniesionego środka odwoławczego. W uzasadnionych przypadkach, przed
przekazaniem odwołania do sądu lub uchyleniem albo zmianą decyzji, Prezes UOKiK
może również przeprowadzić dodatkowe czynności, zmierzające do wyjaśnienia za-
rzutów podniesionych w odwołaniu.

Co do zasady, do czasu rozpatrzenia odwołania przez Sąd Ochrony Konkurencji i

Konsumentów, zaskarżona decyzja Prezesa Urzędu nie podlega wykonaniu. Wymaga
podkreślenia jednak fakt, że w przypadkach uzasadnionych ochroną konkurencji lub
ważnym interesem konsumentów Prezes UOKiK może nadać wydawanej decyzji w
całości lub w części rygor natychmiastowej wykonalności. W razie wniesienia
odwołania od takiej decyzji Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów może, na
wniosek strony, która wniosła odwołanie, wstrzymać wykonanie decyzji do czasu
rozstrzygnięcia sprawy. Postanowienie w tej sprawie może być wydane również na
posiedzeniu niejawnym.

Podejmując rozstrzygnięcie w przedmiocie wniesionego środka zaskar- 289 żenia, Sąd

Ochrony Konkurencji i Konsumentów może oddalić, odrzucić lub uwzględnić
odwołanie. Oddalenie odwołania, stanowiąc formę merytorycznego rozstrzygnięcia
sprawy, ma miejsce w razie braku podstaw do jego uwzględnienia. Oddalenie

Nb. 764-765
 136 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
odwołania następuje w drodze wyroku. Z kolei o odrzuceniu odwołania decydują
przyczyny formalne. Ustawodawca zalicza do nich:

1) upływ terminu do wniesienia odwołania,

2) nieuzupełnienie w wyznaczonym terminie braków odwołania, a także

3) niedopuszczalność odwołania z innych przyczyn, jaką może stanowić np.

nieuiszczenie wpisu.

W przypadku wystąpienia którejś z przesłanek sąd nie dokonuje oceny merytorycznej

sprawy przedstawionej w odwołaniu, ale odrzuca, w drodze postanowienia, wniesiony
środek zaskarżenia. Natomiast w razie uwzględnienia odwołania Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów zaskarżoną decyzję albo uchyla, albo zmienia w całości
lub w części i orzeka co do istoty sprawy. Podkreślenia wymaga szeroki zakres
kompetencji sądu, który obejmuje m.in. możliwość podejmowania rozstrzygnięć o
charakterze kasacyjno-reformatoryjnym. Kontroluj ąc rozstrzygnięcia Prezesa
UOKiK, sąd bierze pod uwagę nie tylko kryterium zgodności z prawem, ale przede
wszystkim dokonuje oceny merytorycznej zaskarżonej decyzji, orzekając co do istoty
sprawy. Dlatego wydawany w przypadku uwzględnienia odwołania wyrok sądu
stanowi wyraz dokonanej szerokiej oceny legalności, celowości oraz zasadności
zaskarżonej decyzji organu antymonopolowego.

290 Na mocy ustawy z 2.7.2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804) wprowadzona została możliwość
odwoływania się od wyroków wydawanych przez Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów. Tym samym sądowe postępowanie antymonopolowe uzyskało status
postępowania dwuinstancyjnego, z możliwością wniesienia dodatkowo skargi kasacyjnej.
Obecnie od wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przysługuje apelacja, którą
należy wnieść na ogólnych zasadach do Sądu Apelacyjnego. Natomiast środkiem nad-
zwyczajnym, jaki przysługuje od wydanego przez sąd II instancji prawomocnego wyroku
lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu, jest skarga kasacyjna do Sądu
Najwyższego. W tym ostatnim przypadku ustawodawca odstąpił od wymogu
dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej od wartości przedmiotu zaskarżenia i dlatego
od orzeczenia sądu II instancji skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości
przedmiotu sporu.
§ 26. Sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 137
291 W zakresie właściwości Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pozostaje prewencyjna kontrola
postanowień treści wzorca umowy oferowanej konsumentom. Kierowane do sądu
roszczenia o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone mają w założeniu
chronić konsumenta w obrocie związanym z umowami adhezyjnymi. Sprawowana przez sąd
kontrola w tym przedmiocie ma charakter abstrakcyjny, oderwany od treści konkretnej umo-
wy. Na obowiązki sądu w tym zakresie nie wywiera wpływu również to, czy na podstawie
takiego wzorca doszło faktycznie do zawarcia umowy. Powództwo o uznanie postanowienia
wzorca umowy za niedozwolone służy prewencyjnej ochronie prawnej zarówno interesów
prawnych samego powoda, jak i innych

osób, które poprzez przyjęcie oferty wskazanej we wzorcu stałyby się stroną umowy
zawierającej niedozwolone postanowienia.

Powództwo w sprawach z tego zakresu może wytoczyć każdy, kto według 292 oferty
pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą niedozwolone postanowienie.
Z powództwem takim może wystąpić również organizacja społeczna, do której zadań

zażalenie. Nie służyło zażalenie na postanowienie organu odwoławczego (ustosunkowującego

się do zażalenia), było to więc na tym etapie postanowienie ostateczne. W myśl jednak art.
16 ust. 1 pkt 2 NSAU na postanowienie to przysługiwała skarga do NSA.

225 Po wniesieniu skargi sąd przesyłał jej odpis temu organowi, którego działanie lub bezczynność
zaskarżono, i zobowiązywał go do udzielenia odpowiedzi na skargę w terminie 30 dni od
doręczenia odpisu skargi oraz do nadesłania w tym terminie akt sprawy. Powyższy organ,
którego działanie lub bezczynność zaskarżono, mógł uwzględnić skargę w całości do dnia
wyznaczenia przez sąd terminu rozprawy. W tym wypadku (ustawodawca nie wyjaśniał
wyczerpująco omawianego przepisu) istniało prawdopodobieństwo, że skardze nie nadano
dalszego biegu.

Wniesienie sprawy do NSA nie wstrzymywało wykonania aktu lub zawieszenia czynności. Sąd
mógł jednak na wniosek strony lub z urzędu wydać postanowienie o wstrzymaniu tego aktu
lub zawieszeniu czynności, zwłaszcza jeżeli istniało prawdopodobieństwo wyrządzenia
skarżącemu znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków. Sąd mógł
również wstrzymać wykonanie aktu lub zawiesić czynność przed rozpatrzeniem wniosku o
przywrócenie terminu do wniesienia skargi na żądanie strony. Takie wstrzymanie
wykonania zaskarżonego aktu lub czynności następowało z mocy prawa, jeżeli

Nb. 764-765
 138 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
organ, który wydał akt lub dokonał czynności prawnych, nie przedstawił sądowi odpowiedzi
na skargę wraz z aktami sprawy w terminie 30 dni od dnia doręczenia mu odpisu skargi
i zobowiązania go przez sąd do nadesłania akt sprawy.
V. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym
Po otrzymaniu skargi przewodniczący wydziału, prezes ośrodka zamiejsco- 226 wego lub
wyznaczony sędzia dokonywał czynności wstępnych, a mianowicie:

10 zarządzał skompletowanie akt niezbędnych do rozpoznania sprawy, a w razie potrzeby -

także innych dowodów,

11 wyznaczał skład sędziowski orzekaj ący w sprawie,

12 zarządzał doręczenie stronie przeciwnej odpisów skargi z załącznikami dla przedstawienia

odpowiedzi na skargę wraz z aktami sprawy, wyznaczaj ąc w tym celu termin
nieprzekraczający 30 dni od doręczenia odpisu skargi,

13 wyznaczał termin posiedzenia niejawnego lub rozprawy, w którym sprawa miała być
rozpoznana,

14 zarządzał zawiadomienie o rozprawie stron i innych osób, których udział w rozprawie jest
konieczny.

Następnie wzywał stronę skarżącą do uiszczenia wpisu od skargi. Wezwanie takie nie
miało miejsca, o ile strona sama uiściła wpis bez wezwania lub wniosła wniosek o
zwolnienie od kosztów sądowych. Wpis mógł być:

7) stosunkowy i

8) stały.

Pierwszy pobierany był w sprawach, gdy przedmiot dotyczył należności pieniężnych lub
praw majątkowych, drugi pobierano w pozostałych sprawach od skarg na decyzje, od
skarg na bezczynność organów, jak też od skarg na postanowienia oraz inne akty i
czynności prawne z zakresu administracji publicznej.

Osoba fizyczna mogła domagać się zwolnienia od kosztów sądowych 227 (art. 113 KPC),
jeżeli złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 139
koniecznego utrzymania siebie i rodziny. Takie oświadczenie powinno obejmować
dokładne dane o stanie rodzinnym, maj ątku i dochodach. Uznanie tego oświadczenia
zależało od sądu. Także osoba prawna i organizacja nieposiadająca takiej osobowości
mogły się ubiegać o zwolnienie od kosztów, jeśli wykazały, że nie maj ą potrzebnych
na ten cel środków.

Natomiast z urzędu zwolnieni od kosztów sądowych byli: prokurator i RPO oraz organizacja
społeczna, gdy nie działała w ochronie własnego interesu prawnego. Zwolnione od
opłat były również organy nadzoru nad organami jednostek samorządu terytorialnego
oraz organy tych jednostek, a więc organy samorządu gminy, powiatu i województwa.

228 Sąd orzekał na podstawie akt sprawy administracyjnej. Jednakże art. 39 NSAU przewidywał
dość istotny wyjątek, mówiąc, że w razie nienadesłania przez organ odpowiedzi na skargę i
akt sprawy w terminie 30 dni, sąd może orzec w sprawie na podstawie stanu faktycznego i
prawnego przedstawionego w skardze, gdy nie budzi on uzasadnionych wątpliwości w
świetle ustaleń poczynionych przez sąd w toku rozpoznania sprawy. Wśród prawników
zacytowany artykuł budził uzasadnione wątpliwości. Ich zdaniem był to przykład przepisu
„godzącego w zasadę prawdy obiektywnej".

229 Sąd rozpoznawał skargę (co do istoty) na rozprawie, jeśli nie zachodziły okoliczności
uzasadniające rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym. Posiedzenie niejawne służyło
sądowi do odrzucenia skargi wniesionej po upływie terminu do jej wniesienia (pod
warunkiem że nie został złożony wniosek o przywrócenie terminu lub gdy skarga jest
niedopuszczalna z innej przyczyny), a także gdy w oznaczonym terminie nie zostały usunięte
jej braki.

Ustawa z 11.5.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym przewidywała jednak wyjątek od

tej reguły, stwierdzając, iż przewodniczący wydziału lub prezes ośrodka zamiejscowego
może skierować sprawę do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym co do jej istoty, jeżeli w
sposób oczywisty decyzja jest dotknięta wadą przewidzianą w art. 156 ust. 1 pkt 1, 3, 4 KPA,
a więc:

1) gdy decyzja została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości,

2) jeśli dotyczyła sprawy poprzednio już rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,

3) gdy decyzja została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie.

Nb. 764-765
 140 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
Orzeczenia NSA zapadały w składzie trzech sędziów.

230 Z uwagi na występujące w sprawie istotne wątpliwości prawne skład orzekający mógł
wystąpić do Prezesa NSA o jej rozpoznanie przez skład siedmiu sędziów. Wystąpienie to
miało formę postanowienia, a prezes sądu po jego otrzymaniu wyznaczał skład siedmiu
sędziów, przewodniczącego składu oraz termin rozpoznania sprawy. Ustawa dawała jeszcze
inną możliwość składowi orzekającemu, gdy w sprawie pojawią się istotne wątpliwości
prawne. Mógł on mianowicie wystąpić do prezesa sądu o wyjaśnienie wątpliwości prawnych
przez skład siedmiu sędziów, izbę lub połączone izby, a wyjaśnienie wątpliwości
następowało w drodze uchwały. Uchwała sądu wyjaśniająca wątpliwość prawną była
wiążąca w danej sprawie.

Następny przypadek odstępstwa od trzyosobowego składu orzekającego przewidywała ustawa

przy rozpoznawaniu pytań prawnych przedstawionych do rozstrzygnięcia przez
samorządowe kolegia odwoławcze, wówczas sąd rozpoznawał pytania prawne w składzie
pięciu sędziów.

231 Naczelny Sąd Administracyjny rozstrzygał sprawy, wydając wyrok lub postanowienie.
Wyrokiem sąd rozstrzygał sprawę co do stwierdzenia naruszenia

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 141
prawa i skutków prawnych tego naruszenia. Również w przypadku, kiedy sąd nie stwierdził
naruszenia prawa, wydawał wyrok, którym skargę oddalał. Postanowienie natomiast
wydawał sąd w przypadku odrzucenia skargi, umorzenia postępowania na posiedzeniu
niejawnym lub na rozprawie oraz w celu rozstrzygnięcia innych kwestii procesowych
związanych ze sprawą, wynikających w toku postępowania sądowego, oraz w innych
sytuacjach określonych w ustawie o NSA.

Postanowienia można podzielić na: 232

1) kończące postępowanie w sprawie i

2) niekończące postępowania w sprawie.

Te pierwsze zamykają drogę do wydania wyroku. Drugie są postanowieniami

niekończącymi postępowania w sprawie. Sąd mógł je zmieniać lub uchylać wskutek
zmiany okoliczności sprawy. Postanowienia zapadłe przed sądem administracyjnym
nie mogły być zaskarżone w drodze zażalenia.

Ocena prawna wyrażona w orzeczeniu NSA wiązała w sprawie ten sąd oraz organ, którego
działanie lub bezczynność były przedmiotem zaskarżenia.

Istotne zagadnienie, jakie należy omówić, to problematyka środków dy- 233 scyplinujących
wykonywanie orzeczeń NSA, poruszona w art. 31-32, 39 i 56 NSAU. Tak więc w
wypadku stwierdzenia, że organ, którego działania lub bezczynności dotyczyło
orzeczenie NSA, nie wykonał w całości lub w części tego orzeczenia, sąd mógł orzec o
wymierzeniu temu organowi grzywny. Grzywnę wymierzał do wysokości
dziesięciokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze
przedsiębiorstw za ostatni miesiąc kwartału poprzedzającego dzień wydania
orzeczenia o ukaraniu grzywną, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów. W omawianym przypadku sąd
mógł ponadto orzec o istnieniu bądź nieistnieniu uprawnienia lub obowiązku, jeżeli
pozwalał na to charakter sprawy oraz niesporne okoliczności stanu faktycznego i
prawnego.

Natomiast osobie, która poniosła szkodę na skutek niewykonania orzecze- 234 nia sądu,
służyło roszczenie o odszkodowanie, ale tylko wtedy, gdy niewykonaniu orzeczenia
towarzyszyło naruszenie prawa, ścigane w trybie postępowania karnego lub
dyscyplinarnego, a wina sprawcy szkody została stwierdzona wyrokiem karnym lub

Nb. 764-765
 142 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
orzeczeniem dyscyplinarnym albo uznana przez organ zwierzchni nad sprawcą szkody.
Brak stwierdzenia winy w wyroku karnym lub orzeczeniu dyscyplinarnym nie
wyłączał odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę, jeżeli wszczęciu albo
prowadzeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego stała na przeszkodzie
okoliczność wyłączająca ściganie.

Odszkodowanie przysługiwało od organu, który nie wykonał orzeczenia sądu. Organ ten
orzekał o odszkodowaniu przez wydanie decyzji w terminie

3 miesięcy od dnia wniesienia wniosku o odszkodowanie. Strona, która w tym terminie nie
otrzymała decyzji lub była niezadowolona z przyznanego jej odszkodowania, mogła wnieść
powództwo do sądu powszechnego w terminie 30 dni od dnia pozostawania organu w
zwłoce lub doręczenia jej decyzji w tej sprawie.

Natomiast w razie stwierdzenia w toku rozpoznawania spraw istotnych naruszeń prawa lub
okoliczności mających wpływ na ich powstanie oraz ustalenia przypadków niewykonania
orzeczeń sądu, Prezes NSA lub skład orzekający sygnalizował o zaistniałej sytuacji
właściwy organ. Organ, pod którego adresem nastąpiła sygnalizacja, obowiązany był ją
rozpatrzyć i powiadomić NSA w terminie 30 dni o zajętym stanowisku.

235 W wypadku prawomocnych orzeczeń sądu administracyjnego mogły one być wzruszane
wskutek nadzwyczajnych środków prawnych, tj. w wyniku rewizji nadzwyczajnej i w
następstwie wznowienia postępowania. W myśl ustawy o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym orzeczenia sądu były prawomocne z wyjątkiem tych orzeczeń, od
których wniesiono sprzeciw na podstawie art. 39 ust. 2 i art. 47 ust. 3 ustawy.

Rewizję nadzwyczajną od orzeczenia sądu mógł wnieść:

1) Minister Sprawiedliwości,

2) Prokurator Generalny,

3) Pierwszy Prezes SN,

4) Prezes NSA,

5) Rzecznik Praw Obywatelskich,

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 143
6) Minister Pracy i Polityki Socjalnej w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych.

236 Rewizję nadzwyczajną wnosiło się do Sądu Najwyższego, jeżeli orzeczenie sądowe
naruszało prawo lub interes Rzeczypospolitej Polskiej.

237 Ostatnia sprawa, którą należy poruszyć, a która w pierwszym okresie funkcjonowania NSA
wzbudzała żywe dyskusje, to instytucja wznowienia postępowania. Instytucja ta polegała na
tym, że w sprawie zakończonej prawomocnym orzeczeniem sądu mogło być wznowione
postępowanie na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu. Wniosek o wznowienie
postępowania rozpoznawał sąd w innym składzie.

Można było wznowić postępowanie, jeżeli:

1) orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie
mogła domagać się wyłączenia,

2) wskutek naruszenia przepisów prawa strona była pozbawiona możliwości działania lub nie
była należycie reprezentowana, nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed
uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był
podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe,

3) wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym

wyroku karnym, następnie uchylonym,

4) wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa.

§ 19. Sądy administracyjne w obowiązującym stanie

prawnym
I. Uwagi wstępne
Uchwalona 2.4.1997 r. Konstytucja RP zawiera zapis w art. 236 ust. 2, że 238 „ustawy
wprowadzające w życie art. 176 ust. 1 w zakresie dotyczącym postępowania przed
sądami administracyjnymi zostaną uchwalone przed upływem 5 lat od dnia wejścia w
życie Konstytucji. Do czasu wejścia w życie tych ustaw obowiązuj ą przepisy
dotyczące rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego".
Powyższy przepis zapowiada wprowadzenie dwuinstancyjnego sądownictwa
administracyjnego.

Nb. 764-765
 144 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
Wykonanie konstytucyjnej zapowiedzi nastąpiło na drodze uchwalenia wielu ustaw, spośród
których do zasadniczych w tym przedmiocie należy zaliczyć:

1) ustawę z 25.7.2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269
ze zm.) oraz

2) ustawę z 30.8.2002 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów

administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
(Dz.U. Nr 153, poz. 1271 ze zm.).

Nowe prawo o ustroju sądów administracyjnych dokonało zasadniczych 239 zmian w

funkcjonującym dotychczas ustroju sądownictwa administracyjnego. Przede
wszystkim wprowadziło dwie instancje sądowoadministracyjne, tj. wojewódzkie sądy
administracyjne (rozpoznają w I instancji sprawy należące do ich właściwości) oraz
NSA (sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w
zakresie orzekania, a w szczególności jest sądem II instancji, rozpoznającym środki
odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, a także podejmuje
uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne).

Z punktu widzenia procesowego sądy administracyjne rozpoznają sprawy 240 z zakresu

kontroli administracji publicznej, jak również inne sprawy wynikające z ustaw
szczególnych. Kontrola działalności administracji publicznej przez sądy
administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 145
1) akty indywidualne (decyzje administracyjne, postanowienia wydane w postępowaniu
administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie oraz postanowienia
rozstrzygające sprawę co do istoty, postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i
zabezpieczaj ącym, na które służy zażalenie, inne aniżeli wymienione akty lub czynności z
zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z
przepisów prawa, akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu
terytorialnego),

2) akty ogólne (akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i

terenowych organów administracji rządowej, inne niż określone akty organów jednostek
samorządu terytorialnego, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej),

3) bezczynność organów w przypadkach określonych w punkcie pierwszym.

241 Sędziowie sądów administracyjnych są powoływani do pełnienia urzędu na

stanowisku sędziowskim przez Prezydenta RP na wniosek KRdS. Opinie o kandydatach na

stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego sporządza kolegium tego sądu
i przedstawia zgromadzeniu ogólnemu tego sądu, które dokonuje wyboru odpowiedniej
liczby kandydatów, po czym przedstawia ich KRdS. Analogiczny tryb obowiązuje w
odniesieniu do kandydatów na stanowisko sędziego NSA. I tak kompetencje w tym zakresie
przysługują odpowiednio Kolegium NSA i Zgromadzeniu Ogólnemu NSA.

Zgodnie z art. 6 PrUSAdm do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu

administracyjnego może być powołany ten, kto:

1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2) jest nieskazitelnego charakteru,

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i uzyskał tytuł
magistra,

4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,

5) ukończył 35 lat życia,

Nb. 764-765
 146 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
6) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa
administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji
publicznej,

7) pozostawał co najmniej osiem lat na stanowisku sędziego, prokuratora, radcy w Prokuratorii

Generalnej Skarbu Państwa albo przynajmniej przez osiem lat wykonywał zawód adwokata,
radcy prawnego lub notariusza albo przez dziesięć lat pozostawał w instytucjach
publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa
administracyjnego lub pracował w charakterze asesora sądowego w wojewódzkim sądzie
administracyjnym co najmniej dwa lata.

Wymagania, o których mowa w pkt 7, nie dotyczą osób z tytułem naukowym profesora lub
ze stopniem naukowym doktora habilitowanego nauk prawnych. W wyjątkowych
przypadkach Prezydent RP, na wniosek KRdS, może powołać kandydata na
stanowisko sędziego mimo krótszych, niż określone w ostatnim punkcie, okresów
pozostawania na wymienionych stanowiskach lub wykonywania zawodu adwokata,
radcy prawnego lub notariusza.

Natomiast do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego NSA może być po- 242 wołany ten,
kto spełnia wymagania określone w pkt 1-4 i 6, jeżeli ukończył 40 lat oraz pozostawał
co najmniej 10 lat na stanowisku sędziego lub prokuratora albo przynajmniej przez 10
lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza. Wymaganie
ukończenia 40 lat nie dotyczy sędziego, który przynajmniej przez 3 lata pozostawał na
stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego.
II. Organizacja sądów administracyjnych
Wojewódzkie sądy administracyjne tworzone są przez Prezydenta RP na 243 wniosek
Prezesa NSA dla jednego lub dla większej liczby województw. Dzielą się one na
wydziały, które powoływane są i znoszone przez Prezesa NSA. W ich skład wchodzą:
prezes sądu, wiceprezes lub wiceprezesi oraz sędziowie.

Organami wojewódzkiego sądu administracyjnego są: prezes sądu, zgroma- 244 dzenie
ogólne oraz kolegium. Prezes sądu kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz.
Zarówno prezes, jak i wiceprezesi wojewódzkiego sądu administracyjnego
powoływani są i odwoływani przez Prezesa NSA spośród sędziów wojewódzkiego
sądu administracyjnego lub NSA, po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Ogólnego NSA
i Kolegium NSA.

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 147
Zgromadzenie ogólne składa się z sędziów wojewódzkiego sądu admini- 245 stracyjnego,
któremu przewodniczy i które zwołuje przynajmniej raz w roku prezes tego sądu. Do
kompetencji zgromadzenia ogólnego należy:

1) rozpatrywanie informacji prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego

9) rocznej działalności sądu,

1) przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów wojewódzkiego sądu

administracyjnego,

2) wyrażanie opinii w sprawie powołania lub odwołania prezesa wojewódzkiego sądu

administracyjnego oraz opinii w sprawie powołania lub odwołania Wiceprezesa
wojewódzkiego sądu administracyjnego,

3) ustalanie składu liczbowego kolegium sądu oraz wybieranie jego członków

13 dokonywanie zmian w jego składzie,

5) wybieranie spośród członków zgromadzenia ogólnego dwóch przedstawicieli, którzy

uczestniczą w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów NSA wybierającym członków KRdS,

6) zgłaszanie kandydatów na członków KRdS,

7) rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych przez Prezesa wojewódzkiego

sądu administracyjnego lub zgłoszonych przez członków zgromadzenia ogólnego.

246 Natomiast kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego, którego kadencja trwa trzy
lata, uprawnione jest do:

1) ustalania podziału czynności w sądzie i określania szczegółowych zasad przydziału spraw

poszczególnym sędziom,

2) przedstawiania zgromadzeniu ogólnemu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów,

3) rozpatrywania spraw przedstawionych zgromadzeniu ogólnemu i

Nb. 764-765
 148 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
4) rozpatrywania innych spraw przedstawionych przez prezesa sądu lub z własnej inicjatywy.

247 Siedziba NSA mieści się zaś w Warszawie. W skład tego sądu wchodzą: Prezes, wiceprezesi
i sędziowie. Ustawowymi organami NSA są Prezes, Zgromadzenie Ogólne i Kolegium.
Prezes NSA stoi na czele tego sądu, kieruje jego pracami oraz reprezentuje sąd na zewnątrz.
Ma również prawo wglądu w czynności NSA, w szczególności może być obecny na
rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności, jak też ma prawo żądać wyjaśnień i
usunięcia uchybień. W przypadku wątpliwości interpretacyjnych Prezes NSA może
wystąpić o podjęcie przez NSA uchwały wyjaśniającej przepisy prawne, których stosowanie
wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych. Prezesa powołuje
Prezydent RP na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA (wiceprezesa powołuje się zaś na wniosek Prezesa,
złożony za zgodą Zgromadzenia Ogólnego). Kandydatów na stanowisko Prezesa wybiera
Zgromadzenie spośród sędziów NSA, którzy w głosowaniu tajnym uzyskali kolejno
największą liczbę głosów. Wybór ten powinien być dokonany nie później niż trzy miesiące
przed upływem kadencji urzędującego Prezesa. W przypadku zaś opróżnienia stanowiska w
trakcie kadencji wyboru kandydatów dokonuje się w terminie jednego miesiąca. Obradom
Zgromadzenia Ogólnego w części dotyczącej wyboru kandydatów na stanowisko prezesa
przewodniczy najstarszy wiekiem sędzia uczestniczący w tym Zgromadzeniu.

248 Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na Izby:

1) Finansową,

2) Gospodarczą i

3) Ogólnoadministracyjną.

Zakres kompetencji każdej z nich został określony w art. 39 PrUSAdm. Ogólnie ujmując,
sprawują one - w granicach i w trybie określonym przez właściwe przepisy - nadzór
nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych. I tak, Izba Finansowa
sprawuje nadzór w sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń
pieniężnych, do których maj ą zastosowanie przepisy podatkowe oraz o egzekucji
świadczeń pieniężnych; Izba Gospodarcza - w sprawach działalności gospodarczej,
ochrony własności przemysłowej, budżetu, dewizowych, papierów wartościowych,
bankowości, ubezpieczeniowych, ceł, cen, stawek taryfowych oraz opłat; natomiast
Izba Ogólnoadmi- nistracyjna - w sprawach z zakresu budownictwa i nadzoru
budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej, ochrony
środowiska, rolnictwa, leśnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu terytorialnego,

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 149
gospodarki nieruchomościami, prywatyzacji mienia, powszechnego obowiązku
wojskowego, spraw wewnętrznych, a także cen, opłat i stawek taryfowych, jeżeli są
związane ze sprawami należącymi do właściwości tej izby.

Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów NSA, w skład którego wchodzą sędzio- 249 wie tego
sądu, przewodniczy Prezes. Do właściwości Zgromadzenia należy w szczególności:

1) rozpatrywanie informacji Prezesa o rocznej działalności NSA,

2) przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów,

3) wybieranie kandydatów na stanowisko Prezesa NSA,

4) wyrażanie zgody w sprawie powołania i odwołania wiceprezesów NSA,

5) ustalanie składu liczbowego Kolegium oraz wybieranie jego członków i dokonywanie

zmian w jego składzie,

6) rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych lub zgłoszonych przez członków

Zgromadzenia Ogólnego.

Poza tym Zgromadzenie Ogólne NSA wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych

wojewódzkich sądów administracyjnych wybiera, spośród kandydatów zgłoszonych
przez zgromadzenia ogólne tych sądów i sędziów NSA, dwóch członków KRdS.
Zgromadzenie zwołuje Prezes NSA co najmniej raz w roku. Do podjęcia uchwał
Zgromadzenia wymagana jest obecność co najmniej połowy liczby jego członków.
Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów.

Kompetencjami Kolegium NSA są: 250

1) ustalanie podziału czynności w NSA i określanie szczegółowych zasad przydziału spraw

poszczególnym sędziom,

2) przedstawianie Zgromadzeniu Ogólnemu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów,

Nb. 764-765
 150 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
3) wyrażanie zgody w sprawie tworzenia i znoszenia wydziałów oraz powołania i odwołania
przewodniczących wydziałów, Szefa Kancelarii Prezesa NSA i dyrektora Biura
Orzecznictwa,

4) rozpatrywanie spraw przedstawianych Zgromadzeniu Ogólnemu,

5) rozpatrywanie i opiniowanie innych spraw przedłożonych przez Prezesa NSA lub z własnej
inicjatywy.

Kadencja Kolegium trwa trzy lata, a jego przewodniczącym jest Prezes NSA.
III. Postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym
251 Zgodnie z brzmieniem art. 50 PrUSA uprawnionym do wniesienia skargi jest:

1) każdy, kto ma w tym interes prawny,

2) prokurator,

3) Rzecznik Praw Obywatelskich,

4) organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących

interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym,

5) podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi.

Aby skutecznie wnieść skargę, należy wcześniej wyczerpać wszystkie środki zaskarżenia
(zażalenie, odwołanie, wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy), jeżeli służyły one
skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie. Wymóg powyższy nie
dotyczy prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich. W przypadkach, w których ustawa
nie przewiduje środków zaskarżenia w sprawie będącej przedmiotem skargi, przed jej
wniesieniem należy wezwać w formie pisemnej właściwy organ do usunięcia naruszenia
prawa.

252 Skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego wnosi się w terminie 30 dni od dnia
doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie. Prokurator lub Rzecznik Praw
Obywatelskich może wnieść skargę w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia stronie
rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej, a w pozostałych przypadkach w terminie 6
miesięcy od dnia wejścia w życie aktu lub podjęcia innej czynności uzasadniającej

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 151
wniesienie skargi. Termin ten nie ma zastosowania do wnoszenia skarg na akty prawa
miejscowego.

253 Obowiązująca ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przywróciła

pośredni tryb wnoszenia skarg, co oznacza, że skargę do wojewódzkiego sądu
administracyjnego wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność
są jej przedmiotem. W ciągu 30 dni od dnia wniesienia skargi organ, do którego wpłynęła
skarga, przekazuje ją wraz z aktami sprawy do wojewódzkiego sądu administracyjnego lub
uwzględnia skargę w całości - do dnia rozpoczęcia rozprawy.

W sytuacji, kiedy nastąpiło wniesienie skargi po wszczęciu postępowania administracyjnego

w celu zmiany, uchylenia, stwierdzenia nieważności aktu lub wznowienia
postępowania, postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym podlega
zawieszeniu.

Regulacje ustawowe przewidują także przed wyznaczeniem rozprawy przeprowadzenie

postępowania mediacyjnego, którego celem byłoby wyjaśnienie i rozważenie
okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie przez strony ustaleń co do
sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa. Może się ono odbyć na
wniosek skarżącego.

Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przewiduje odrzucenie przez sąd

skargi z przyczyn jej niedopuszczalności. Może do tego dojść w następujących
przypadkach:

1) jeżeli sprawa nie należy do właściwości sądu administracyjnego,

2) jeśli skarga została wniesiona po upływie terminu,

3) gdy nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków formalnych skargi,

4) jeżeli sprawa objęta skargą pomiędzy tymi samymi stronami jest w toku lub została już
prawomocnie osądzona,

5) jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeśli skarżący nie ma zdolności
procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy, albo jeżeli w składzie organów
jednostki organizacyjnej będącej skarżącą zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie,

6) jeśli z innych przyczyn wniesienie skargi jest niedopuszczalne.

Nb. 764-765
 152 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
Po rozpoznaniu sprawy wojewódzki sąd administracyjny może uwzględnić 254 skargę lub
jej nie uwzględnić. W przypadku uwzględnienia skargi sąd może: uchylić zaskarżoną
decyzję lub postanowienie w całości lub w części, stwierdzić ich nieważność w
powyższym zakresie lub dokonać stwierdzenia wydania decyzji z naruszeniem prawa.
Jeśli sąd uwzględni wniesioną skargę na inne akty niż decyzje i postanowienia,
wówczas uchyla zaskarżony akt lub stwierdza bezskuteczność czynności lub uznaje
uprawnienie lub obowiązek, które wynikają z przepisów prawa. W razie uwzględnienia
skargi na akty prawne podejmowane przez organy samorządu terytorialnego lub
terenowe organy administracji rządowej dokonuje stwierdzenia nieważności uchwały
lub aktu w całości lub w części, albo stwierdza ich wydanie z naruszeniem prawa.
Uwzględniając skargę na akt nadzoru, sąd uchyla ten akt. Uwzględniając skargę na
bezczynność organów, sąd zobowiązuje organ do wydania w określonym terminie aktu
lub dokonania czynności lub stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku,
wynikających z przepisów prawa. W razie nieuwzględnienia skargi, oddala ją. Sprawy
rozstrzygane są wyrokiem.

255 Jeżeli ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie przewiduje
wydania wyroku, wówczas sąd wydaje orzeczenia w formie postanowień. W tej formie
wydawane są decyzje o umorzeniu postępowania, jeżeli:

14 skarżący skutecznie cofnął skargę,

15 strona zmarła, a przedmiot postępowania odnosił się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle
związanych z jej osobą, chyba że udział w sprawie zgłosiła osoba, której interesu prawnego
dotyczy wynik tego postępowania,

16 postępowanie z innych niż wymieniono przyczyn stało się bezprzedmiotowe.

IV. Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym - środki odwoławcze
255 Jak już zostało powiedziane, NSA jest sądem II instancji w stosunku do wojewódzkich
sądów administracyjnych oraz sprawuje nad nimi nadzór w zakresie orzekania. Jako sąd II
instancji rozpatruje środki odwoławcze od orzeczeń sądów wojewódzkich. Należą do nich
skarga kasacyjna i zażalenie.

256 Skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez wojewódzki sąd administracyjny wyroku
lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie. Można ją oprzeć na następujących
podstawach:

17 naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 153
18 naruszeniu przepisów postępowania, jeśli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy.

255 Skarga powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego, natomiast w
sprawach obowiązków podatkowych oraz w sprawach własności przemysłowej - przez
doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego. Wymóg adwokacki lub radcowski nie jest
wymagany w przypadku, gdy autorami skargi kasacyjnej są: sędzia, prokurator, notariusz,
radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo profesor lub doktor habilitowany nauk
prawnych, będący stroną, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem albo jeżeli skargę
kasacyjną wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich.

256 Naczelny Sąd Administracyjny odrzuca skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, jeżeli
ulegała ona odrzuceniu przez wojewódzki sąd administracyjny (wniesioną po upływie
terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalną) albo zwróci ją temu sądowi w celu
usunięcia dostrzeżonych braków. Naczelny Sąd Administracyjny może również:

1) oddalić skargę kasacyjną, jeśli nie ma usprawiedliwionych podstaw lub zaskarżone

orzeczenie, pomimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu,

2) uwzględnić skargę i następnie:

g) uchylić zaskarżone orzeczenie w części lub całości i w takim zakresie przekazać sprawę do
ponownego rozpatrzenia,

h) uchylić zaskarżone orzeczenie i rozpoznać skargę,

i) uchylić zaskarżone orzeczenie oraz odrzucić skargę lub umorzyć postępowanie.

Na postanowienie wojewódzkiego sądu administracyjnego w przypadkach 260

przewidzianych w ustawie przysługuje zażalenie. Przysługuje ono w szczególności na
postanowienie w sprawie przywrócenia terminu lub odmowy jego przywrócenia, a
ponadto na postanowienia, których przedmiotem jest:

1) przekazanie sprawy innemu sądowi administracyjnemu,

2) wstrzymanie lub odmowa wstrzymania wykonania decyzji, postanowienia, innego aktu lub
czynności, o których mowa w art. 61 PrUSA,

Nb. 764-765
 154 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
3) zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania,

4) odmowa sporządzenia uzasadnienia wyroku,

5) sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa,

6) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego,

7) odrzucenie skargi kasacyjnej,

8) odrzucenie zażalenia,

9) zwrot kosztów postępowania, jeżeli strona nie wnosi skargi kasacyjnej, 10) ukaranie
grzywną.

Zażalenie składa się również na wskazanie w ustawie zarządzenia przewodniczącego składu

orzekającego (m.in. na pozostawienie pisma bez rozpoznania, gdy strona mimo
stosownego wezwania nie dochowała wyznaczonego w tym wezwaniu terminu do
uzupełnienia lub poprawienia wnoszonego do sądu pisma).

Termin do wniesienia zażalenia wynosi siedem dni. Powinno przy tym czynić zadość
wymaganiom przepisanym dla pisma w postępowaniu sądowym oraz zawierać
wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak
również zwięzłe uzasadnienie zażalenia. Zażalenie, którego przedmiotem jest
odrzucenie skargi kasacyjnej, powinno być sporządzone przez adwokata lub radcę
prawnego. Wojewódzki sąd administracyjny może wstrzymać wykonanie
zaskarżonego postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia. Naczelny Sąd
Administracyjny rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym.

Nb. 755-757
 122 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
Rozdział V. S ądy wojskowe
Literatura: P. Daniuk, W. Makowski, Wojskowa służba sprawiedliwości w okresie II
Rzeczypospolitej, WPP 2001, Nr 3-4; J. Krawiec, S. Przyjemski, Sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości w siłach zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, WPP 2005, Nr 2; R. Ostafiń-
ski-Bodler, Problem sądownictwa wojskowego a nowy kodeks postępowania karnego, WPP
1998, Nr 3-4; tenże, Sądy wojskowe w Polskich Siłach Zbrojnych i ich kompetencje w
sprawach karnych 1914-2002, Toruń 2002; S. Przyjemski, Zagadnienie podległości
sądowokar- nej żołnierza zawodowego w stanie nieczynnym, PiP 1999, z. 7; M. Zaborski,
Zadania sądów wojskowych w Polsce w latach 1944-1956, Pal. 2004, Nr 7-8; H.
Zięba-Załucka, Instytucja sądów wojskowych w Rzeczypospolitej Polskiej, RzZN, Prawo i
Ekonomia 1999, Nr 27.
§ 20. Pozycja ustrojowa i organizacja sądownictwa wojskowego
261 Przepis art. 175 Konstytucji RP statuuje sądy wojskowe, obok Sądu Najwyższego, sądów
powszechnych i sądów administracyjnych, jako organy wymiaru sprawiedliwości w
Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z przepisem art. 1 § 1 ustawy z 21.8.1997 r. - Prawo o
ustroju sądów wojskowych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676 ze zm.) sądy
wojskowe sprawują w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wymiar sprawiedliwości
w sprawach karnych w zakresie przewidzianym w ustawach oraz orzekają w innych
sprawach, jeżeli zostały one przekazane do ich właściwości odrębnymi ustawami. W wypad-
kach przewidzianych w ustawach sądy wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w
sprawach karnych także w stosunku do osób nienależących do Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej. Oprócz sądów wojskowych ustrojodaw- ca przewiduje ponadto
możliwość ustanowienia, ale wył ącznie na czas wojny, instytucji sądu wyjątkowego lub
trybu doraźnego (art. 175 ust. 2 Konstytucji RP). Działalność sądów wojskowych jest
finansowana z wyodrębnionych środków budżetowych Ministerstwa Obrony Narodowej.
Natomiast informację o działalności sądów opracowuje Minister Sprawiedliwości, którą ma
obowiązek przedstawić Prezydentowi RP i KRdS.

262 Sądami wojskowymi są wojskowe sądy okręgowe i wojskowe sądy garnizonowe. Minister
Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii
KRdS tworzy i znosi w drodze rozporządzenia sądy wojskowe oraz określa ich siedziby i
obszary właściwości. Ponadto Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem
Sprawiedliwości może tworzyć i znosić wydziały zamiejscowe poza siedzibami
wojskowych sądów garnizonowych.

Sądy wojskowe zasadniczo rozpoznają sprawy w swojej siedzibie. Jeże- 263 li jednak
wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości, sądy wojskowe mogą rozpoznawać
sprawy lub pełnić inne czynności poza swoją siedzibą, a w razie konieczności i poza
obszarem swojej właściwości, w tym również - jeżeli umowa międzynarodowa tak
stanowi - poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Rozpoznawanie spraw karnych na

Nb. 755-757
 106 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poza swoją siedzibą może jednak odbywać się
wyłącznie w siedzibach sądów wojskowych lub sądów powszechnych.

W wypadkach, w których ustawy przewidują wniesienie do sądu wojskowego środka

odwoławczego od orzeczeń lub decyzji wydanych przez organy wojskowe, sprawę
rozpoznaje wojskowy sąd garnizonowy obejmujący swoją właściwością jednostkę
wojskową, w której żołnierz pełni czynną służbę wojskową lub pracownik jest
zatrudniony, jeżeli te ustawy nie stanowią inaczej. W sprawach tych, jeżeli ustawy nie
stanowią inaczej, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego,
dotyczące postępowania odwoławczego.

Organem samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów 264 Wojskowych.

Organ ten tworzą sędziowie sądów wojskowych. Zgromadzeniu przewodniczą - na
przemian - prezesi wojskowych sądów okręgowych. Kadencja przewodniczącego trwa
2 lata.

Do zadań Zgromadzenia należy m.in.: 265

1) przedstawianie KRdS kandydatów na stanowiska sędziów wojskowych sądów

garnizonowych oraz wojskowych sądów okręgowych,

2) wybór członka KRdS,

3) wybór członków kolegiów wojskowych sądów okręgowych,

4) wybór rzecznika dyscyplinarnego spośród sędziów sądów wojskowych,

5) podejmowanie działań w zakresie doskonalenia kwalifikacji zawodowych sędziów i

działalności sądów wojskowych,

6) wypowiadanie się w sprawach obowiązków i praw sędziów oraz wyrażanie opinii w

sprawach przedstawionych przez uprawnione organy. Zgromadzenie Sędziów Sądów
Wojskowych zbiera się co najmniej raz w ro- 266

ku. Posiedzenie Zgromadzenia zwołuje jego przewodniczący z własnej inicjatywy, na

wniosek Ministra Sprawiedliwości, Ministra Obrony Narodowej, dyrektora
departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości sprawującego zwierzchni

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 107
nadzór nad działalnością sadów wojskowych, albo na wniosek 1/5 liczby członków
Zgromadzenia. Szczegółowy tryb odbywania posiedzeń Zgromadzenia Sędziów Sądów
Wojskowych określa regulamin uchwalony przez Zgromadzenie.

267 Prezesi sądów wojskowych, zarówno okręgowych, jak i garnizonowych, kierują

działalnością sądów oraz są przełożonymi sędziów i pozostałego składu osobowego
kierowanych przez nich jednostek. Prezesa wojskowego sądu okręgowego, a także jego
zastępcę powołuje i odwołuje, spośród sędziów wojskowych sądów okręgowych, Minister
Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej. W analogiczny sposób,
tyle że spośród wszystkich sędziów sądów wojskowych, następuje powoływanie i
odwoływanie Prezesa wojskowego sądu garnizonowego i jego zastępcy. Odwołanie prezesa
sądu wojskowego i jego zastępcy może mieć miejsce w razie rażącego niewywią- zywania
się z obowiązków służbowych oraz, gdy dalsze pełnienie funkcji z innych powodów nie da
się pogodzić z dobrem wymiaru sprawiedliwości. Odwołanie prezesa sądu wojskowego albo
jego zastępcy następuje po zasięgnięciu opinii KRdS.

268 Kolegium wojskowego sądu okręgowego składa się z czterech do ośmiu członków
wybranych spośród sędziów orzekających w sądach działających na obszarze właściwości
wojskowego sądu okręgowego. Przewodniczącym kolegium jest prezes wojskowego sądu
okręgowego, a w razie jego nieobecności - zastępca przewodniczącego, wybrany przez
kolegium spośród jego członków. Kadencja kolegium trwa 2 lata.

269 Do zadań kolegium należą sprawy niezastrzeżone w ustawie do wyłącznej właściwości

Zgromadzenia, a w szczególności:

1) przedstawianie Zgromadzeniu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów sądów

wojskowych,

2) wyrażanie opinii w sprawach wyznaczania na stanowiska służbowe oraz zwalniania z tych

stanowisk prezesów sądów wojskowych i ich zastępców,

3) opiniowanie wniosków o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe,

4) wyrażanie opinii w sprawach przedstawionych przez KRdS, Ministra Sprawiedliwości,

Ministra Obrony Narodowej, dyrektora departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości
sprawującego zwierzchni nadzór nad działalnością sądów wojskowych, oraz przez prezesa
wojskowego sądu okręgowego,

5) wypowiadanie się w przypadkach zachowań sędziów naruszających zasady etyki.

Nb. 764-765
 108 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
270 Do podj ęcia uchwał wymagana jest obecność przynajmniej 2/3 członków kolegium.
Uchwały kolegium zapadają większością głosów, przy czym w razie równej liczby głosów
decyduje głos przewodniczącego. Kolegium zbiera się w zależności od potrzeb, nie rzadziej
niż raz na pół roku.

§ 21. Sędziowie sądów wojskowych

Sędziów sądów wojskowych, do pełnienia urzędu sędziego wojskowe- 271 go sądu
garnizonowego lub wojskowego sądu okręgowego, powołuje Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek KRdS, wyznaczając jednocześnie miejsce
służbowe (siedzibę) sędziego. Kandydatów na stanowiska sędziów wyznacza
Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych, a następnie Minister Sprawiedliwości w
porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej dokonuje ich zgłoszenia KRdS, mogąc
wyrazić przy tym swoją opinię o kandydatach. Zgłoszenia kandydatów KRdS może
również dokonać Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony
Narodowej, po uprzednim wysłuchaniu kolegium właściwego sądu.

W nawiązaniu do ogólnego statusu sędziego, w przedmiocie orzekania, sędziowie sądów

wojskowych są niezawiśli i podlegają wyłącznie ustawom. Obowiązani są
postępować zgodnie ze ślubowaniem sędziowskim oraz stale podnosić kwalifikacje
zawodowe. Sędzia sądu wojskowego powinien w służbie i poza służbą strzec powagi
stanowiska sędziowskiego i unikać wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności
sędziego lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności. W okresie zajmowanego
stanowiska sędzia sądu wojskowego nie może należeć do partii politycznych ani brać
udziału w żadnej działalności politycznej.

Sędziom sądów wojskowych przysługuje formalny immunitet sędziowski, 272 który

chroni ich przed zatrzymaniem lub pociągnięciem do odpowiedzialności karnej bez
zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego. Powyższa ochrona nie obejmuje jednak
zatrzymania w razie uj ęcia sędziego na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa,
jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Do czasu wydania uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej wolno wobec niego podejmować wyłącznie czynności
niecierpiące zwłoki. O fakcie zatrzymania sędziego należy ponadto niezwłocznie
powiadomić prezesa wojskowego sądu okręgowego właściwego ze względu na
miejsce zatrzymania. Może on nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego
sędziego. O zdarzeniu tym prezes wojskowego sądu okręgowego ma obowiązek
niezwłocznie zawiadomić KRdS, Ministra Sprawiedliwości i Ministra Obrony
Narodowej.

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 109
Na stanowisko sędziego sądu wojskowego może być powołany oficer peł- 273 niący
zawodową służbę stałą, jeżeli:

13) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

14) jest nieskazitelnego charakteru,

15) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i uzyskał tytuł
magistra,

16) złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,

17) ukończył aplikację sędziowską w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub pracował
w charakterze asesora prokuratorskiego co najmniej 3 lata,

18) ukończył 29 lat.

Wymóg złożenia egzaminu sędziowskiego oraz odbycia aplikacji nie dotyczy profesorów i
doktorów habilitowanych nauk prawnych w polskich szkołach wyższych, w Polskiej
Akademii Nauk oraz w innych placówkach naukowych i naukowo-badawczych, osób, które
zajmowały stanowiska sędziów, prokuratorów, wiceprokuratorów i podprokuratorów, a
także adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy, którzy wykonywali ten zawód co
najmniej przez 3 lata, a także osób, które przez taki sam okres zajmowały stanowiska:
prezesa, wiceprezesa, starszego radcy lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

274 Zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w sądownictwie sędziowie sądów wojskowych są nieusuwalni
ze swojego stanowiska, z wyjątkiem przypadków przewidzianych w art. 32-34 PrUSW.
Stosunek służbowy sędziego ulega rozwiązaniu z mocy prawa, jeżeli sędzia zrzekł się urzędu
lub ukończył 60 lat. Zrzeczenie się urzędu jest skuteczne po upływie 3 miesięcy od dnia
złożenia na ręce Ministra Sprawiedliwości oświadczenia, chyba że na wniosek sędziego
Minister Sprawiedliwości określi inny termin. O rozwiązaniu stosunku służbowego sędziego
z mocy prawa Minister Sprawiedliwości zawiadamia Prezydenta RP, KRdS, Ministra
Obrony Narodowej i sędziego. Sędziego, który zrzekł się urzędu, wyznacza się za jego zgodą
ponownie na stanowisko zajmowane poprzednio lub na stanowisko równorzędne poprzednio
zajmowanemu, jeżeli nie ma innych przeszkód prawnych i istnieje taka możliwość. W
przypadku nieskorzystania przez sędziego z przysługującego mu prawa, o którym mowa
powyżej, zwalnia się go z zawodowej służby wojskowej, chociażby nie spełniał warunków
określonych w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. Sędzia, którego

Nb. 764-765
 110 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
stosunek służbowy rozwiązał się z mocy prawa z powodu ukończenia 60 lat, przechodzi w
stan spoczynku, chyba że został powołany na urząd sędziego sądu powszechnego.

Sędzia, który został mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w organach
państwowych, samorządu terytorialnego, w służbie dyplomatycznej, konsularnej lub w
organach organizacji międzynarodowych i ponadnarodowych działających na podstawie
umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, jest obowiązany
zrzec się niezwłocznie swojego urzędu. Sędzia, który zrzekł się urzędu z powyższych
przyczyn, może powrócić na urząd sędziego i poprzednio zajmowane stanowisko, jeżeli
przerwa w pełnieniu obowiązków sędziego nie przekracza 9 lat, chyba że pełnił funkcje
sędziowskie w międzynarodowych lub ponadnarodowych organach sądowych.

Prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu oraz

prawomocne orzeczenie sądu skazujące na środek karny pozbawienia praw
publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego pociąga za sobą, z mocy
prawa, utratę urzędu i stanowiska sędziego, a stosunek służbowy sędziego wygasa w
tym przypadku z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. Sędziego, który z
powyższych przyczyn utracił stanowisko, zwalnia się również z zawodowej służby
wojskowej. Zwolnienie to pociąga za sobą takie same skutki, jak zwolnienie żołnierza
ukaranego karą dyscyplinarną usunięcia z zawodowej służby wojskowej, przewidzianą
w przepisach o dyscyplinie wojskowej.

Do wojskowych sądów okręgowych spośród żołnierzy w czynnej służbie 275 wojskowej

wybiera się ławników. Ławnikiem może być żołnierz, który ukończył 18 lat i korzysta
z praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru oraz wyróżnia się w
wykonywaniu zadań służbowych i przestrzeganiu dyscypliny wojskowej. Kadencja
ławnika trwa 3 lata. Liczbę ławników wybieranych do poszczególnych sądów
wojskowych oraz termin ich wyboru określają prezesi właściwych sądów wojskowych.

Sędziowie i ławnicy na rozprawach używają stroju urzędowego. Strojem 276 urzędowym

sędziego i ławnika na rozprawie sądowej jest toga, a sędziego przewodniczącego na
rozprawie - także nakładany na kołnierz togi łańcuch z wizerunkiem orła.

Nb. 755-757
 128 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Literatura: C. Banasiński, Ewolucja ustawodawstwa antymonopolowego w Polsce, [w:]
Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia prawno-
ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz 2005; K. Daszyński, Sąd antymonopolowy,
[w:] Ustrój organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Lublin 2003; K. Ko-
hutek, Komentarz do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Warszawa 2005; E.
Mo- dzelewska-Wąchal, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz,
Warszawa 2002; A. Turliński, Miejsce Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w
systemie organów ochrony prawnej, [w:] Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i
Unii Europejskiej (studia prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz 2005.
§ 22. Geneza i ewolucja sądu antymonopolowego

w Polsce
277 Zagrażające mechanizmowi wolnej konkurencji zjawiska monopolizacji i kartelizacji stały się
bezpośrednim powodem interwencji państwa w procesy gospodarcze. W efekcie podj ętych
działań doszło do powstania ustawodawstwa antymonopolowego, a jego celem stało się
przeciwdziałanie nadużyciom mającym miejsce na rynku. Istotnym elementem określonego
prawem antymonopolowym systemu publicznoprawnych instrumentów ochrony
mechanizmu wolnej konkurencji jest sądowa kontrola podejmowanych przez przedsiębior-
ców działań i stosowanych praktyk. Geneza sądownictwa antymonopolowego w Polsce
sięga okresu międzywojennego i ma bezpośredni związek z powstaniem ustawodawstwa
antymonopolowego. Przyjęta 28.3.1933 r. ustawa o kartelach (Dz.U. Nr 31, poz. 270),
stanowiąca pierwszy i praktycznie jedyny wprowadzony w życie akt ustawodawstwa
antymonopolowego okresu II Rzeczpospolitej, wprowadzała instytucję sądowej kontroli
cywilnoprawnych stosunków gospodarczych. Jej istota sprowadzała się do eliminowania
porozumień kartelowych przedsiębiorców zagrażających dobru publicznemu, w szcze-
gólności wywołujących skutki gospodarczo szkodliwe. W tym celu przewidywała
utworzenie Sądu Kartelowego, organizacyjnie umocowanego przy Sądzie Najwyższym.
Ustawa wprowadzała jednoinstancyjne postępowanie kontrolne,

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 111
uruchamiane na wniosek organu administracji rządowej, w wyniku którego Sąd Kartelowy
podejmował wiążące rozstrzygnięcie w sprawie. Tym samym to Sąd Kartelowy
orzekał w przedmiocie zawartego przez przedsiębiorców porozumienia, a nie w
stosunku do decyzji podj ętej przez organ, tak jak ma to miejsce obecnie. Działalność
Sądu Kartelowego została jednak przerwana wraz z wybuchem II wojny światowej.

W Polsce powojennej ustawodawstwo antymonopolowe pojawiło się póź- 278 no, bo

dopiero wraz z przyjęciem ustawy z 28.1.1987 r. o przeciwdziałaniu praktykom
monopolistycznym w gospodarce narodowej (Dz.U. Nr 3, poz. 18 ze zm.). Regulacja
ta, przeciwstawiając się jedynie w ograniczonym zakresie powstawaniu struktur
monopolistycznych, organem antymonopolowym, odpowiedzialnym za
przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym, uczyniła Ministra Finansów.
Natomiast sprawowanie funkcji kontroli decyzji podejmowanych przez organ
antymonopolowy powierzyła Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu.

Dokonany w 1989 r. przełom polityczno-gospodarczy zapoczątkował pro- 279 ces

transformacji ustrojowej, w wyniku którego miało miejsce nie tylko przywrócenie
mechanizmu wolnego rynku, ale doszło również, w związku z uchwaleniem ustawy z
24.2.1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (tekst jedn. Dz.U. z
1999 r. Nr 52, poz. 547 ze zm.), do zasadniczej zmiany prawa antymonopolowego. W
ustawie określono katalog praktyk monopolistycznych, wyodrębniając m.in. zakazane
porozumienia i nadużywanie pozycji dominującej. Na mocy jej postanowień powołano
Urząd Antymonopolowy jako centralny organ administracji państwowej w sprawach
przeciwdziałania praktykom monopolistycznym podległy Radzie Ministrów. Urzędem
kierował prezes, powoływany i odwoływany przez Prezesa RM. Podkreślenia wymaga
fakt wyposażenia Urzędu Antymonopolowego, w przedmiocie powierzonych mu za-
dań, w szeroki zakres kompetencji. Ich istota sprowadzała się do możliwości
władczego oddziaływania w ramach środków administracyjnych na zachowania
przedsiębiorców, które godziły w mechanizm wolnego rynku. W przypadku
stwierdzenia praktyk monopolistycznych Urząd Antymonopolowy zobowiązany był
nakazać ich zaniechanie oraz określić warunki tego zachowania.

Zupełnie nowe rozwiązanie w prawie polskim stanowiła wprowadzo- 280 na ustawą

instytucja sądowej kontroli decyzji wydawanych przez Urząd Antymonopolowy.
Zgodnie z przepisem art. 10 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu praktykom
monopolistycznym od decyzji Urzędu Antymonopolowego przysługiwało odwołanie
do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie - Sądu Antymonopolowego w terminie 14 dni
od dnia doręczenia decyzji. W konsekwencji wprowadzenia sądowej kontroli
rozstrzygnięć poodejmowanych przez administracyjny organ antymonopolowy doszło

Nb. 764-765
112 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
do reaktywowania sądownictwa antymonopolowego. Sąd Antymonopolowy
utworzony został przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 13.4.1990 r. o
utworzeniu sądu antymonopolowego (Dz.U. Nr 27, poz. 157), wydanym na podstawie
przepisu art. 20 PrUSP. Pod względem organizacyjnym sąd ten umocowany został przy
Sądzie Wojewódzkim w Warszawie jako odrębny wydział antymonopolowy (Wydział
XVII Antymonopolowy) do spraw z zakresu przeciwdziałania praktykom monopoli-
stycznym.

Powołanie przy Sądzie Wojewódzkim w Warszawie Sądu Antymonopolowego związane

było z wprowadzeniem do procedury cywilnej szczególnego rodzaju postępowania w
ramach spraw gospodarczych, tj. postępowania antymonopolowego. Wymaga
podkreślenia przyjęty przez ustawodawcę szczególny tryb zaskarżania decyzji
podejmowanych przez Urząd Antymonopolowy, polegający na przekazaniu odwołania
od decyzji centralnego organu administracji państwowej do rozpoznania sądowi
powszechnemu. Ustawodawca odstąpił zatem od wypracowanego w administracji
modelu postępowania, a mianowicie od przekazania sprawy II instancji
administracyjnej i w jej następstwie - skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego
na rzecz powierzenia bezpośredniej kontroli decyzji wydawanych przez Urząd
Antymonopolowy sądowi powszechnemu.

Wprowadzenie tak zasadniczego odstępstwa od przyj ętego modelu sądowej kontroli

wykonywania administracji publicznej przez Naczelny Sąd Administracyjny
podyktowane było nieadekwatnością obowiązujących w tym zakresie rozwiązań
proceduralnych do stosunków zachodzących w sferze przeciwdziałania praktykom
monopolistycznym. Zamiarem ustawodawcy było poddanie administracyjnych
rozstrzygnięć organu antymonopolowego kontroli merytorycznej sprawowanej przez
Sąd Antymonopolowy, a nie tylko kontroli legalnej charakterystycznej dla Naczelnego
Sądu Administracyjnego. Do kompetencji tego ostatniego należało wyłącznie badanie i
orzekanie o legalności zaskarżonego aktu administracyjnego. Sąd administracyjny
pozbawiony był możliwości wydawania orzeczeń reformatoryjnych, a zatem sprawa
powracała do organu administracji celem jej ponownego merytorycznego rozpatrzenia.
Natomiast w sprawach z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym,
rozstrzygających o interesach przedsiębiorców i dalszych losach prowadzonej przez
nich działalności, istotna pozostaje efektywność postępowania i uzyskanie w
rozsądnym terminie prawomocnego orzeczenia. Taki wymóg mogło spełnić jedynie
postępowanie sądowe rozstrzygające sprawę w pełnym zakresie. Dlatego utworzenie
Sądu Antymonopolowego i wyposażenie go w kompetencje kasacyjno-reformatoryjne
wiązało się z poddaniem spraw z zakresu przeciwdziałania praktykom

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 113
monopolistycznym pełnej kontroli sądowej, zarówno w kontekście zgodności z
prawem, jak i oceny merytorycznej decyzji organu administracji96.

Nowelizując w 1996 r. ustawę o przeciwdziałaniu praktykom monopoli- 281 stycznym,

ustawodawca dokonał zmiany nazwy organu antymonopolowego (zob. art. 32 ustawy z
8.8.1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i
administracji publicznej, Dz.U. Nr 106, poz. 496 ze zm.). Został nim nie tyle sam
Urząd, co Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Natomiast 1.1.1999 r.
Sąd Antymonopolowy umiejscowiony został w strukturze Sądu Okręgowego w
Warszawie, jako odrębny wydział antymonopolowy, właściwy w sprawach z zakresu
przeciwdziałania praktykom monopolistycznym oraz w sprawach z zakresu regulacji
energetyki (zob. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 30.12.1998 r. w sprawie
utworzenia sądu antymonopolowego, Dz.U. Nr 166, poz. 1254).

Zmiany polityczne i gospodarcze końca lat 90. XX w., w tym przyjęcie nowej Konstytucji w
1997 r. oraz dokonujący się wówczas intensywny proces harmonizacji prawa
krajowego do wymagań wspólnotowych, zrodziły potrzebę opracowania nowej
regulacji. W wyniku podjętego procesu legislacyjnego 15.12.2000 r. przyjęto ustawę o
ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze
zm.). Uwzględniając dotychczasowy dorobek ustawodawstwa antymonopolowego,
uporządkowano i doprecyzowano obowiązuj ący system ochrony konkurencji i
konsumentów, a zwłaszcza zakres kompetencji Prezesa UOKiK oraz przepisy
dotyczące postępowań prowadzonych przed tym organem.

96K. Daszyński, Sąd antymonopolowy, [w:] Ustrój

organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.),
Lublin 2003, s. 191 i nast.; zob. też A. Turliński, Miejsce
Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w systemie
organów ochrony prawnej, [w:] Ochrona konkurencji i
konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia
prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.), Bydgoszcz
2005, s. 62 i nast.
Nb. 764-765
 114 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
Ustawodawca utrzymał sądową kontrolę decyzji Prezesa UOKiK przez są- 282 dy
powszechne. Z dniem 1.4.2001 r. dokonano zmiany nazwy sądu antymonopolowego na
Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W związku z koniecznością wdrożenia
procedur wynikających z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr
2006/2004/WE z 27.10.2004 r. w sprawie współpracy między organami krajowymi
odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony
konsumentów (Dz.Urz. UE l 364/2004, s. 1) w 2006 r. podjęto prace nad nową regulacj
ą w tym zakresie, w wyniku których Sejm 16.2.2007 r. uchwalił nową ustawę o
ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.). Przyjęta
regulacja utrzymała w mocy sądową kontrolę decyzji Prezesa UOKiK poprzez
możliwość wniesienia odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów w
terminie dwutygodniowym od dnia jej doręczenia. W kontekście genezy i rozwoju
sądownictwa antymonopolowego należy podkreślić, iż zakres kompetencji tego sądu
podlegał stopniowemu rozszerzeniu i obecnie Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów rozpoznaje sprawy z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów,
regulacji energetyki, telekomunikacji i poczty oraz transportu kolejowego, a także
sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolony.
§ 23. Właściwość sądu
287 W istniejącej strukturze sądów powszechnych funkcjonuje tylko jeden Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów - odrębny wydział Sądu Okręgowego w Warszawie. Zgodnie z
art. 16 § 5 pkt 1 PrUSP sąd ten stanowi odrębną jednostkę organizacyjną do spraw z zakresu
ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego. Do jego
wyłącznej właściwości należy rozpatrywanie w I instancji odwołań od decyzji Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz innych organów regulacyjnych (Prezesa
Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Prezesa Urzędu
Transportu Kolejowego), a także pozwów o wykluczenie z obrotu prawnego postanowień
wzorców umów oferowanych konsumentom, niezgodnych z obowiązującymi przepisami.
Do właściwości rzeczowej sądu należy również rozpatrywanie zażaleń na postanowienia
wydawane przez Prezesa Urzędu w prowadzonych postępowaniach jurysdykcyjnych i
zabezpieczających oraz zażaleń na postanowienia wydawane w postępowaniu
egzekucyjnym prowadzonym w celu wykonania obowiązków wynikających z decyzji i
postanowień wydawanych przez Prezesa UOKiK.

Określone w przepisie art. 47928 KPC przypadki podlegające kognicji Sądu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów stanowią katalog zamknięty. Dlatego sąd nie pozostaje właściwy do
orzekania w innych sprawach związanych z naruszeniem prawa antymonopolowego, w
szczególności w zakresie stosunków gospodarczych między przedsiębiorcami.
§ 24. Charakter i przedmiot postępowania
288 Sprawy podlegające kognicji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zasadniczo należą
do dziedziny materialnego prawa administracyjnego. Jedynym w tym przedmiocie

Nb. 755-757
 § 88. Uprawnienia i obowiązki pracowników Inspekcji Transportu Drogowego 115
wyjątkiem są sprawy o uznanie postanowień wzorca umownego za niedozwolone. Z mocy
przepisu szczególnego sprawy te rozstrzygane są jednak w procesie cywilnym przez sąd
powszechny. Wniesienie przez stronę odwołania od decyzji lub zażalenia na postanowienie
Prezesa UOKiK ma ten skutek, że sprawa od tego momentu toczy się już nie jako ad-
ministracyjna, ale cywilna. Ta sama sprawa jest rozpatrywana najpierw przez organ
administracji publicznej, a później - w wyniku wniesienia środka odwoławczego - przez sąd
powszechny. Zakres właściwości sądu administracyjnego w tym przypadku ograniczony
został praktycznie do rozpoznawania skarg na bezczynność organu antymonopolowego.

Postępowanie przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów pro- 285 wadzone jest na
podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego z uwzględnieniem odrębnego
postępowania rozpoznawczego w sprawach gospodarczych. Jest to
pierwszoinstancyjne postępowanie procesowe, oparte na zasadach dyspozycyjności i
kontradyktoryjności. Nie należy jednak traktować tego rodzaju postępowania jako
klasycznej procedury cywilnej. Stanowi ono raczej specjalne postępowanie sądowe,
uruchamiane w konsekwencji wniesienia środka odwoławczego (odwołania lub
zażalenia) od decyzji lub postanowienia Prezesa UOKiK.

Postępowanie przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów ma na 286 celu

merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Z pierwszoinstancyjnego charakteru
postępowania wynika obowiązek osądzenia sprawy od początku. Dlatego sąd nie ma
możliwości oparcia swego orzeczenia na ustaleniach administracyjnego organu
antymonopolowego. Może jedynie wykorzystać materiał dowodowy zebrany w
postępowaniu przed Prezesem UOKiK. Wyczerpanie drogi administracyjnej
warunkuje jedynie dopuszczalność postępowania sądowego, ale nie zastępuje I
instancji sądowej. Dlatego celem drogi sądowej nie pozostaje bezpośrednia kontrola
postępowania administracyjnego, ale merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy
przedstawionej w odwołaniu. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie pozostaje
przy tym związany ani zakresem decyzji organu antymonopolowego, ani zakresem
odwołania97. Zadaniem sądu pozostaje wszechstronne zbadanie wszystkich istotnych
okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad rozkładu ciężaru dowodu i
obowiązków stron w postępowaniu dowodowym (zob. uzasadnienie do wyroku SN z
29.5.1991 r., III CRN 120/91, OSNC 1992, Nr 5, poz. 87).

97 A. Turliński, Miejsce Sądu Ochrony Konkurencji i

Konsumentów w systemie ochrony prawnej, [w:] Ochrona
konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej
(studia prawno-ekonomiczne), C. Banasiński (red.),
Bydgoszcz 2005, s. 64.
Nb. 764-765
 134 Rozdział XXIII. Inspekcja Transportu Drogowego
116 Rozdział VI. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
§ 25. Tryb postępowania
287 Prawo do wniesienia odwołania od rozstrzygnięć Prezesa UOKiK przysługuje podmiotom
mającym status strony w administracyjnym postępowaniu antymonopolowym. Wynika to z
treści przepisu art. 47929 § 1 KPC, zgodnie z którym stroną postępowania przed Sądem
Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest Prezes Urzędu oraz podmiot będący stroną w
postępowaniu przed Prezesem Urzędu. Ustawodawca dopuszcza podmioty zainteresowane
do udziału w postępowaniu przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ale
wyłącznie w charakterze uczestników postępowania (art. 479 29 § 2 KPC. Powodem w
sądowym postępowaniu antymonopolowymjest podmiot wnoszący odwołanie. Natomiast
pozwanym jest każdorazowo Prezes UOKiK jako organ, od którego pochodzi
rozstrzygnięcie będące przedmiotem zaskarżenia. Prezes UOKiK nie ma obowiązku
osobistego uczestnictwa w prowadzonym przed sądem postępowaniu antymonopolowym.
Może występować za pośrednictwem pełnomocnika, którym może być pracownik Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

288 Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK wnosi się za jego pośrednictwem do Sądu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów w terminie dwutygodniowym od dnia doręczenia decyzji.
Wskazane pośrednictwo Prezesa UOKiK stanowi obligatoryjny warunek trybu wnoszenia
odwołania. Warunek ten należy uznać za spełniony także w razie wniesienia odwołania do
jednej z delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Ustawodawca nie określa
skutków naruszenia wymogu wniesienia odwołania za pośrednictwem Prezesa UOKiK.
Podobnie w doktrynie nie ma jednolitego stanowiska co do skutków skierowania odwołania
bezpośrednio do sądu. Z jednej strony podkreśla się, że działanie takie stanowi przypadek
bezskutecznej czynności procesowej, a z drugiej, że jest skuteczne i nie powoduje ujemnych
konsekwencji dla strony, a sąd powinien najpierw przekazać odwołanie Prezesowi
UOKiK98.

98 Zob. szerzej K. Kochutek, Komentarz do ustawy o

ochronie konkurencji i konsumentów, Warszawa 2005.
Nb. 755-757
Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla
pisma procesowego oraz zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji, przytoczenie zarzutów,
zwięzłe ich uzasadnienie, wskazanie dowodów, a także zawierać wniosek o uchylenie lub
zmianę decyzji w całości lub w części. Jako środek zaskarżania decyzji Prezesa UOKiK
odwołanie uznaje się za powództwo wszczynające sądowe postępowanie antymonopolowe
w I instancji. Dlatego pisemne elementy jego treści powinny w szczególności zmierzać do
sprecyzowania żądania powoda i jego uzasadnienia. Odwołanie, tak jak każde pismo
procesowe, podlega obowiązkowi uiszczenia wpisu.

W przypadku wniesienia odwołania od decyzji Prezes UOKiK ma obowiązek przekazać je

niezwłocznie wraz z aktami sprawy do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Działanie takie ma obowiązek podjąć wówczas, gdy nie uznaje zasadności odwołania i
podtrzymuje słuszność podjętego wcześniej rozstrzygnięcia. W przeciwnym wypadku,
w razie uznania odwołania za słuszne, Prezes UOKiK może - nie przekazując akt
sądowi - uchylić albo zmienić swo- j ą decyzję w całości lub w części, o czym
bezzwłocznie ma obowiązek powiadomić stronę, przesyłając jej nową decyzję, od
której stronie ponownie przysługuje odwołanie. Zarówno samo przekazanie odwołania
do sądu, jak i ponowne zweryfikowanie zaskarżonego rozstrzygnięcia może nastąpić
bez konieczności podejmowania dodatkowych czynności w celu zbadania zasadności
wniesionego środka odwoławczego. W uzasadnionych przypadkach, przed
przekazaniem odwołania do sądu lub uchyleniem albo zmianą decyzji, Prezes UOKiK
może również przeprowadzić dodatkowe czynności, zmierzające do wyjaśnienia za-
rzutów podniesionych w odwołaniu.

Co do zasady, do czasu rozpatrzenia odwołania przez Sąd Ochrony Konkurencji i

Konsumentów, zaskarżona decyzja Prezesa Urzędu nie podlega wykonaniu. Wymaga
podkreślenia jednak fakt, że w przypadkach uzasadnionych ochroną konkurencji lub
ważnym interesem konsumentów Prezes UOKiK może nadać wydawanej decyzji w
całości lub w części rygor natychmiastowej wykonalności. W razie wniesienia
odwołania od takiej decyzji Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów może, na
wniosek strony, która wniosła odwołanie, wstrzymać wykonanie decyzji do czasu
rozstrzygnięcia sprawy. Postanowienie w tej sprawie może być wydane również na
posiedzeniu niejawnym.

Podejmując rozstrzygnięcie w przedmiocie wniesionego środka zaskar- 289 żenia, Sąd

Ochrony Konkurencji i Konsumentów może oddalić, odrzucić lub uwzględnić
odwołanie. Oddalenie odwołania, stanowiąc formę merytorycznego rozstrzygnięcia
sprawy, ma miejsce w razie braku podstaw do jego uwzględnienia. Oddalenie

Nb. 734-735
 odwołania następuje w drodze wyroku. Z kolei o odrzuceniu odwołania decydują
przyczyny formalne. Ustawodawca zalicza do nich:

1) upływ terminu do wniesienia odwołania,

2) nieuzupełnienie w wyznaczonym terminie braków odwołania, a także

3) niedopuszczalność odwołania z innych przyczyn, jaką może stanowić np.

nieuiszczenie wpisu.

W przypadku wystąpienia którejś z przesłanek sąd nie dokonuje oceny merytorycznej

sprawy przedstawionej w odwołaniu, ale odrzuca, w drodze postanowienia, wniesiony
środek zaskarżenia. Natomiast w razie uwzględnienia odwołania Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów zaskarżoną decyzję albo uchyla, albo zmienia w całości
lub w części i orzeka co do istoty sprawy. Podkreślenia wymaga szeroki zakres
kompetencji sądu, który obejmuje m.in. możliwość podejmowania rozstrzygnięć o
charakterze kasacyjno-reformatoryjnym. Kontroluj ąc rozstrzygnięcia Prezesa
UOKiK, sąd bierze pod uwagę nie tylko kryterium zgodności z prawem, ale przede
wszystkim dokonuje oceny merytorycznej zaskarżonej decyzji, orzekając co do istoty
sprawy. Dlatego wydawany w przypadku uwzględnienia odwołania wyrok sądu
stanowi wyraz dokonanej szerokiej oceny legalności, celowości oraz zasadności
zaskarżonej decyzji organu antymonopolowego.

290 Na mocy ustawy z 2.7.2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804) wprowadzona została możliwość
odwoływania się od wyroków wydawanych przez Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów. Tym samym sądowe postępowanie antymonopolowe uzyskało status
postępowania dwuinstancyjnego, z możliwością wniesienia dodatkowo skargi kasacyjnej.
Obecnie od wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przysługuje apelacja, którą
należy wnieść na ogólnych zasadach do Sądu Apelacyjnego. Natomiast środkiem nad-
zwyczajnym, jaki przysługuje od wydanego przez sąd II instancji prawomocnego wyroku
lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu, jest skarga kasacyjna do Sądu
Najwyższego. W tym ostatnim przypadku ustawodawca odstąpił od wymogu
dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej od wartości przedmiotu zaskarżenia i dlatego
od orzeczenia sądu II instancji skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości
przedmiotu sporu.
§ 26. Sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

Nb. 734-735
291 W zakresie właściwości Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pozostaje prewencyjna kontrola
postanowień treści wzorca umowy oferowanej konsumentom. Kierowane do sądu roszczenia
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone mają w założeniu chronić
konsumenta w obrocie związanym z umowami adhezyjnymi. Sprawowana przez sąd
kontrola w tym przedmiocie ma charakter abstrakcyjny, oderwany od treści konkretnej
umowy. Na obowiązki sądu w tym zakresie nie wywiera wpływu również to, czy na
podstawie takiego wzorca doszło faktycznie do zawarcia umowy. Powództwo o uznanie
postanowienia wzorca umowy za niedozwolone służy prewencyjnej ochronie prawnej
zarówno interesów prawnych samego powoda, jak i innych

osób, które poprzez przyjęcie oferty wskazanej we wzorcu stałyby się stroną umowy
zawierającej niedozwolone postanowienia.

Powództwo w sprawach z tego zakresu może wytoczyć każdy, kto według 292 oferty
pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą niedozwolone postanowienie.
Z powództwem takim może wystąpić również organizacja społeczna, do której zadań

z pełni praw publicznych,

1) nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub
umyślne przestępstwo skarbowe,
2) posiada kompetencje kierownicze,
3) posiada co najmniej sześcioletni staż pracy, w tym co najmniej trzyletni staż
pracy na stanowisku kierowniczym,
4) posiada wiedzę z zakresu spraw należących do właściwości Głównego Ins-
pektora Farmaceutycznego.

Nb. 734-735
414 Rozdział XXIX. Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna
817 Nabór na stanowisko Głównego Inspektora Farmaceutycznego przeprowadza zespół,
powołany przez ministra właściwego do spraw zdrowia, liczący co najmniej 3 osoby,
których wiedza i doświadczenie dają rękojmię wyłonienia najlepszych kandydatów. W
toku naboru ocenia się doświadczenie zawodowe kandydata, wiedzę niezbędną do
wykonywania zadań na stanowisku, na które jest przeprowadzany nabór, oraz
kompetencje kierownicze. W toku naboru zespół wyłania nie więcej niż 3 kandydatów,
których przedstawia ministrowi właściwemu do spraw zdrowia.
818 Główny Inspektor Farmaceutyczny ustala kierunki działania Inspekcji Far-
maceutycznej, koordynuje i kontroluje wykonywanie zadań przez wojewódzkich
inspektorów farmaceutycznych oraz sprawuje nadzór nad warunkami wytwarzania
produktów leczniczych stosowanych u ludzi i zwierząt. Główny Inspektor jest organem
I instancji w sprawach określonych w ustawie z 6.9.2001 r. - Prawo farmaceutyczne
(tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.), jak również pełni funkcje organu II
instancji w stosunku do decyzji wojewódzkich inspektorów farmaceutycznych. Może
również wydawać wojewódzkim inspektorom farmaceutycznym polecenia dotyczące
podjęcia konkretnych czynności w zakresie ich merytorycznego działania z
zastrzeżeniem spraw objętych wydawaniem decyzji administracyjnych jako organu I
instancji, a także żądać od nich informacji w całym zakresie działania Inspekcji
Farmaceutycznej.
Główny Inspektor Farmaceutyczny wykonuje powierzone mu zadania za pomocą
Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego. Organizację Głównego Inspektoratu
określa statut nadany przez ministra właściwego do spraw zdrowia w drodze
rozporządzenia.
819 Wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego powołuje i odwołuje wojewoda, za
zgodą Głównego Inspektora Farmaceutycznego. Kandydata na stanowisko
wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego wyłania się w wyniku postępowania
konkursowego. W sprawach związanych z wykonywaniem zadań i kompetencji
Inspekcji Farmaceutycznej organem pierwszej instancji jest wojewódzki inspektor
farmaceutyczny, a jako organ odwoławczy - Główny Inspektor Farmaceutyczny.
Wojewódzki inspektor farmaceutyczny kieruje wojewódzkim inspektoratem
farmaceutycznym.
820 Do zadań Inspekcji Farmaceutycznej należy w szczególności:
1) przeprowadzanie inspekcji warunków wytwarzania i importu produktów
leczniczych;
2) kontrolowanie warunków transportu, przeładunku i przechowywania produktów
leczniczych i wyrobów medycznych;
3) sprawowanie nadzoru nad jakością produktów leczniczych będących przedmiotem
obrotu;

Nb. 817-820
 Rozdział XXIX. Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna 415
4) kontrolowanie aptek i innych jednostek prowadzących obrót detaliczny i
hurtowy produktami leczniczymi i wyrobami medycznymi;
5) kontrolowanie jakości leków recepturowych i aptecznych sporządzonych w
aptekach;
6) kontrolowanie właściwego oznakowania i reklamy produktów leczniczych oraz
właściwego oznakowania wyrobów medycznych;
7) kontrolowanie obrotu środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi
i prekursorami grupy I-R;
8) współpraca ze specjalistycznym zespołem konsultantów do spraw farmacji;
9) opiniowanie przydatności lokalu przeznaczonego na aptekę lub hurtownię oraz
placówkę obrotu pozaaptecznego;
10) współpraca z samorządem aptekarskim i innymi samorządami;
11) prowadzenie rejestru aptek ogólnodostępnych i szpitalnych oraz punktów
aptecznych;
12) prowadzenie Rejestru Hurtowni Farmaceutycznych oraz Wytwórni Farma-
ceutycznych;
13) wydawanie opinii dotyczącej aptek, w których może być odbywany staż.
W zakresie powierzonych Inspekcji zadań jej organy wydają decyzje w za- 821
kresie:
1) wstrzymania lub wycofania z obrotu lub stosowania w zakładach opieki
zdrowotnej produktów leczniczych w przypadku podejrzenia lub stwierdzenia,
że dany produkt nie jest dopuszczony do obrotu w Polsce;
2) wstrzymania lub wycofania z obrotu lub stosowania w zakładach opieki
zdrowotnej produktów leczniczych w przypadku podejrzenia lub stwierdzenia,
że dany produkt nie odpowiada ustalonym dla niego wymaganiom ja-
kościowym;
3) wstrzymania lub wycofania z aptek ogólnodostępnych i hurtowni farmaceu-
tycznych towarów, którymi obrót jest niedozwolony;
4) udzielenia, zmiany, cofnięcia lub odmowy udzielenia zezwolenia: na pro-
wadzenie apteki, wytwarzanie produktów leczniczych oraz na obrót hurtowy
produktami leczniczymi;
5) skierowania produktu leczniczego dopuszczonego do obrotu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej do badań jakościowych;
6) reklamy produktów leczniczych oraz działalności aptek i punktów aptecznych.

Nb. 821
822 Zadania, organizację oraz tryb działania Inspekcji Weterynaryjnej określa ustawa z
29.1.2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 121, poz. 842 ze
zm.). Inspekcja realizuje zadania z zakresu ochrony zdrowia zwierząt oraz
bezpieczeństwa produktów pochodzenia zwierzęcego w celu zapewnienia ochrony
zdrowia publicznego. Inspekcja wykonuje swoje zadania w szczególności poprzez
zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt, badania kontrolne zakażeń zwierząt,
Rozdział XXVIII. Inspekcja Ochrony Środowiska
monitorowanie chorób odzwierzęcych i odzwie- rzęcych czynników
chorobotwórczych, a także badanie zwierząt rzeźnych oraz produktów pochodzenia
zwierzęcego. W zakresie kompetencji inspekcji pozostaje również przeprowadzanie
weterynaryjnej kontroli granicznej, kontroli weterynaryjnej w handlu i wywozie
zwierząt oraz produktów w rozumieniu przepisów o kontroli weterynaryjnej w handlu.
Inspekcja Weterynaryjna sprawuje także nadzór w dziedzinie ochrony zdrowia
zwierząt oraz bezpieczeństwa produktów pochodzenia zwierzęcego.
823 Organami Inspekcji Weterynaryjnej są: Główny Lekarz Weterynarii, wojewódzki
lekarz weterynarii, jako kierownik wojewódzkiej inspekcji weterynaryjnej wchodzącej
w skład zespolonej administracji rządowej w województwie, powiatowy lekarz
weterynarii, jako kierownik powiatowej inspekcji weterynaryjnej wchodzącej w skład
niezespolonej administracji rządowej, oraz graniczny lekarz weterynarii.
824 Zadania organów inspekcji wykonują lekarze weterynarii i inne osoby zatrudnione w
inspekcji oraz lekarze weterynarii wyznaczeni do wykonywania określonych
czynności, a także osoby niebędące lekarzami weterynarii wyznaczone do
wykonywania określonych czynności o charakterze pomocniczym.
825 Inspekcj ą Weterynaryjną kieruje Główny Lekarz Weterynarii. Główny Lekarz posiada
status centralnego organu administracji rządowej i podlega ministrowi właściwemu do
spraw rolnictwa. Główny Lekarz Weterynarii jest powoływany przez Prezesa RM,
spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru, na wniosek
ministra właściwego do spraw rolnictwa. Natomiast zastępców Głównego Lekarza
Weterynarii, w liczbie 2, powołuje minister właściwy do spraw rolnictwa, również
spośród osób wyłonionych

Nb. 789-792
 Rozdział XXX. Inspekcja Weterynaryjna 417
w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru, na wniosek Głównego Lekarza
Weterynarii. Urzędem prowadzącym obsługę Głównego Lekarza jest Główny
Inspektorat Weterynarii.
Stanowisko Głównego Lekarza Weterynarii może zajmować osoba, która: 826
1) jest lekarzem weterynarii posiadającym prawo wykonywania zawodu na te-
rytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
2) jest obywatelem polskim,
3) korzysta z pełni praw publicznych,
4) nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne
przestępstwo skarbowe,
5) posiada kompetencje kierownicze;
6) posiada siedmioletni staż pracy w administracji publicznej w zakresie realizacji
zadań związanych z weterynarią,
7) posiada tytuł specjalisty z epizootiologii i administracji weterynaryjnej lub
higieny zwierząt rzeźnych i żywności pochodzenia zwierzęcego.
W zakresie kompetencji Głównego Lekarza Weterynarii pozostaje m.in.: 827
1) ustalanie ogólnych kierunków działania Inspekcji i wydawanie instrukcji
określających sposób jej postępowania;
2) koordynowanie i kontrolowanie wykonywania zadań przez wojewódzkich,
powiatowych i granicznych lekarzy weterynarii;
3) wydawanie wojewódzkim, powiatowym i granicznym lekarzom weterynarii
poleceń dotyczących podjęcia określonych czynności oraz żądania od nich
informacji z zakresu ich działania;
4) dokonywanie analiz i ocen sytuacji epizootycznej, bezpieczeństwa produktów
pochodzenia zwierzęcego i wymagań weterynaryjnych przy ich produkcji;
5) opracowywanie krajowych programów dotyczących realizacji zadań inspekcji;
6) utrzymywanie rezerwy szczepionek, biopreparatów i produktów biobój- czych
oraz innych środków niezbędnych do diagnozowania i zwalczania chorób
zakaźnych zwierząt.
Organem doradczo-opiniodawczym Głównego Lekarza Weterynarii w zakre-
828 sie zadań Inspekcji jest Rada Sanitarno-Epizootyczna. Rada liczy 7 członków.
Kadencja Rady trwa 4 lata. Członków Rady powołuje i odwołuje minister właściwy
do spraw rolnictwa, na wniosek Głównego Lekarza Weterynarii, spośród osób
wyróżniających się wiedzą oraz doświadczeniem zawodowym w dziedzinie
sanitarno-epizootycznej. Członkowie Rady wybierają ze składu Rady prze-
wodniczącego i sekretarza. Rada działa na podstawie uchwalonego przez siebie
regulaminu. Regulamin Rady zatwierdza Główny Lekarz Weterynarii.
829 W zakresie funkcjonowania laboratoriów dla celów kontroli urzędowych określonych
w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 882/2004 z 29.4.2004 r. w

Nb. 826-828
418 Rozdział XXX. Inspekcja Weterynaryjna 418
sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z
prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i
dobrostanu zwierząt (Dz.Urz. UE L 165/2004) organem doradczo-opiniodawczym
Głównego Lekarza Weterynarii jest Rada do spraw Laboratoriów. Rada do spraw
Laboratoriów liczy 7 członków. Kadencja trwa 4 lata. Członków Rady do spraw
Laboratoriów powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw rolnictwa, na wniosek
Głównego Lekarza Weterynarii, spośród osób wyróżniaj ących się wiedzą oraz
doświadczeniem zawodowym w dziedzinie diagnostyki laboratoryjnej. Członkowie
Rady do spraw Laboratoriów wybieraj ą z jej składu przewodniczącego i sekretarza.
Rada do spraw Laboratoriów działa na podstawie uchwalonego przez siebie
regulaminu zatwierdzanego przez Głównego Lekarza Weterynarii.
830 Wojewódzkim, powiatowym i granicznym lekarzem weterynarii oraz ich zastępcą
może być osoba, która jest lekarzem weterynarii posiadającym prawo wykonywania
zawodu na terytorium RP oraz posiada: pięcioletni staż pracy w administracji
publicznej w zakresie realizacji zadań związanych z weterynarią - w przypadku
wojewódzkiego lekarza weterynarii i jego zastępcy, trzyletni staż pracy w administracji
publicznej w zakresie realizacji zadań związanych z weterynarią - w przypadku
powiatowego i granicznego lekarza weterynarii i ich zastępców, a także tytuł
specjalisty z epizootiologii i administracji weterynaryjnej lub higieny zwierząt
rzeźnych i żywności pochodzenia zwierzęcego.
831 Główny Lekarz Weterynarii może zawiesić w wykonywaniu obowiązków
wojewódzkiego, powiatowego lub granicznego lekarza weterynarii lub jego zastępcę,
jeżeli jego działalność lub działalność kierowanego przez niego inspektoratu może
zagrozić prawidłowemu wykonywaniu zadań Inspekcji, a zwłaszcza naruszyć
bezpieczeństwo sanitarno-weterynaryjne na obszarze właściwości tych organów.
Podejmując decyzję o zawieszeniu, Główny Lekarz Weterynarii wyznacza osobę
pełniącą obowiązki zawieszonego organu. Okres zawieszenia trwa do czasu
zakończenia postępowania wyjaśniającego lub dyscyplinarnego w rozumieniu
przepisów o służbie cywilnej.
832 W rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego, w sprawach związanych z
wykonywaniem zadań Inspekcji, organem I instancji jest powiatowy lekarz
weterynarii, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Natomiast organem
wyższego stopnia, w stosunku do powiatowego lekarza weterynarii - jest wojewódzki
lekarz weterynarii, a wojewódzkiego i granicznego lekarza weterynarii - Główny
Lekarz Weterynarii.
W zakresie kompetencji wojewódzkiego lekarza weterynarii pozostaje m.in.: 833
1) ustalanie kierunków działania, wydawanie instrukcji określających sposób
postępowania powiatowych lekarzy weterynarii na obszarze województwa oraz
kontrolowanie sposobu wykonywania przez nich zadań Inspekcji;

Nb. 826-828
 Rozdział XXX. Inspekcja Weterynaryjna 419
2) wydawanie powiatowym lekarzom weterynarii poleceń dotyczących pod- j ęcia
określonych czynności oraz żądanie od nich informacji z zakresu ich działania;
3) dokonywanie analiz i ocen sytuacji epizootycznej, bezpieczeństwa produktów
pochodzenia zwierzęcego, środków żywienia zwierząt i wymagań we-
terynaryjnych przy ich produkcji na obszarze województwa;
4) opracowuje wojewódzkie programy dotyczące realizacji zadań inspekcji;
5) nadzorowanie na obszarze województwa działania systemów informatycznych
utworzonych i użytkowanych przez inspekcję.

Nb. 833
 Rozdział XXXI. Generalny Inspektor Ochrony
Danych Osobowych
Literatura: J. Barta, P. Fajgielski, R. Markiewicz, Ochrona danych osobowych. Komentarz,
Kraków 2004; A. Drozd, Ustawa o ochronie danych osobowych. Komentarz. Wzory pism i przepisy,
Warszawa 2004; P. Fajgielski, Ochrona danych osobowych w telekomunikacji. Aspekty prawne,
Lublin 2004.

§ 93. Uwagi ogólne

834 W systemach prawnych poszczególnych państw przyjęto różne rozwiązania dotyczące
formy i charakteru prawnego organów ochrony danych osobowych. W przeważającej
większości dominuje tendencja do wyodrębniania samodzielnych organów ochrony
danych osobowych. Mając na uwadze strukturę organizacyjną, organ kontrolny jest
często organem kolegialnym, w skład którego wchodzi kilku lub kilkunastu członków
wybieranych lub desygnowanych przez różne, wskazane w ustawie podmioty na
kilkuletnią kadencj ę. Innym rozwiązaniem jest powierzenie funkcji ochrony danych
osobowych samodzielnemu jednoosobowemu organowi, czego przykładem jest
niemiecki Federalny Pełnomocnik Ochrony Danych Osobowych lub rozwiązanie
przyjęte w polskiej ustawie z 29.8.1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn.
Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.).

Nb. 834
 § 94. Pozycja ustrojowa organu ochrony danych osobowych 421
W Polsce organem kontroli w omawianej dziedzinie jest Generalny Inspektor
Ochrony Danych Osobowych. Jest to organ nowy, powołany ustawą o ochronie danych
osobowych. W drodze przyjętej wówczas regulacji ustawodawca określił zasady
postępowania przy przetwarzaniu danych osobowych oraz prawa osób fizycznych,
których dane osobowe są lub mogą być przetwarzane w zbiorach danych, przyznając
każdemu prawo do ochrony dotyczących go danych osobowych. Pojęcie danych
osobowych obejmuje wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej
do zidentyfikowania osoby fizycznej. Osobą możliwą do zidentyfikowania jest przy
tym osoba, której tożsamość można określić bezpośrednio lub pośrednio, w
szczególności przez powołanie się na numer identyfikacyjny albo jeden lub kilka
specyficznych czynników określających jej cechy fizyczne, fizjologiczne, umysłowe,
ekonomiczne, kulturowe lub społeczne.
Przetwarzanie danych osobowych, przez które ustawodawca traktuje ja- 835
kiekolwiek operacje wykonywane na danych osobowych, takie jak zbieranie,
utrwalanie, przechowywanie, opracowywanie, zmienianie, udostępnianie i
usuwanie, a zwłaszcza te, które wykonuje się w systemach informatycznych, może
mieć miejsce ze względu na dobro publiczne, dobro osoby, której dane dotyczą, lub
dobro osób trzecich w zakresie i trybie określonym ustawą. Przedmiotowy zakres
zastosowania ustawy o ochronie danych osobowych obejmuje przetwarzanie danych
osobowych w kartotekach, skorowidzach, księgach, wykazach i w innych zbiorach
ewidencyjnych, jak również w systemach informatycznych, włącznie z przypadkiem
przetwarzania danych poza zbiorem. Co do zasady omawianą ustawę stosuje się do
organów państwowych, organów samorządu terytorialnego oraz do państwowych i
komunalnych jednostek organizacyjnych. Obowiązkowi stosowania postanowień
ustawy podlegają ponadto podmioty niepubliczne realizujące zadania o charakterze
publicznym, a także osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne niebędące
osobami prawnymi, jeżeli przetwarzają dane osobowe w związku z działalnością
zarobkową, zawodową lub dla realizacji celów statutowych, jeżeli ich siedziba lub
miejsce zamieszkania znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także
w państwie trzecim, o ile przetwarzają dane osobowe przy wykorzystaniu środków
technicznych znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 94. Pozycja ustrojowa organu ochrony danych osobowych

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych jest organem właściwym 836
w zakresie spraw dotyczących ochrony danych osobowych. Prawidłowe wyko-
nywanie powierzonych Generalnemu Inspektorowi zadań wymaga przyznania mu
pełnej niezależności w strukturze organów państwowych. Gwarancją niezależności
pozycji ustrojowej organu ochrony danych osobowych są szczegółowe rozwiązania

Nb. 835-837
422 Rozdział XXXI. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych
prawne, a dotyczące m.in. trybu jego powoływania i odwoływania, podległości
organizacyjnej, przyznanego mu immunitetu czy przewidzianych ustawą względem
osoby piastującej tę funkcję określonych zakazów.
Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych powołuje i odwo- 837 łuje
Sejm za zgodą Senatu. Ustawa wprowadza zasadę kadencyjności w pełnieniu tej funkcji.
Kadencja trwa 4 lata, licząc od dnia złożenia ślubowania. Po jej upływie Generalny
Inspektor zobligowany jest pełnić powierzone mu obowiązki do czasu objęcia stanowiska
przez jego następcę. Ta sama osoba nie może sprawować urzędu Generalnego Inspektora
więcej niż przez dwie kadencje. Nie muszą to być jednak kadencje bezpośrednio po sobie
następujące.
Osoba kandydująca na stanowisko Generalnego Inspektora powinna posiadać
obywatelstwo polskie i mieć stałe miejsce zamieszkania na terytorium Polski,
wyróżniać się wysokim autorytetem moralnym, posiadać wyższe wykształcenie
prawnicze oraz odpowiednie doświadczenie zawodowe, a także być osobą, która nie
była karana za przestępstwo. Wymogi powyższe muszą być spełnione łącznie.
Wygaśnięcie kadencji Generalnego Inspektora ma miejsce w przypadku śmierci
osoby pełniącej tę funkcję, odwołania ze stanowiska oraz utraty obywatelstwa
polskiego. Szczególnej uwagi wymaga kwestia odwołania Generalnego Inspektora.
Ustawodawca określił zamknięty katalog przesłanek uzasadniających odwołanie
Generalnego Inspektora, co w założeniu stanowi istotną gwarancję jego niezależności.
Organy, które powołały Generalnego Inspektora, a więc Sejm za zgodą Senatu, mogą
go odwołać tylko wówczas, jeżeli:
1) zrzekł się stanowiska,
2) wskutek choroby stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków,
3) sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu lub
4) został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa.
Nie ma natomiast możliwości odwołania Generalnego Inspektora z innych,
niewskazanych w komentowanym przepisie przyczyn.
838 Generalny Inspektor w zakresie wykonywania swoich zadań podlega wyłącznie
ustawie. Bez uprzedniej zgody Sejmu Generalnego Inspektora nie można pociągnąć do
odpowiedzialności karnej ani pozbawić wolności. Generalnego Inspektora nie można
również zatrzymać lub aresztować, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku
przestępstwa, pod warunkiem że jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia
prawidłowego toku postępowania. O fakcie zatrzymania Generalnego Inspektora
należy niezwłocznie powiadomić Marszałka Sejmu, który może nakazać w tej sytuacji
natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Generalny Inspektor nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem
stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych.
Generalny Inspektor nie może również należeć do partii politycznej, związku

Nb. 838-839
 § 95. Zakres zadań i kompetencji 423
zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z
godnością sprawowanego przez niego urzędu.
839 Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych posiada status centralnego
organu administracji rządowej. Z uwagi na to, w rozumieniu przepisów Kodeksu
postępowania administracyjnego, w stosunku do Generalnego Inspektora nie ma
organu wyższego stopnia. W konsekwencji przyj ęcia takiego rozwiązania wyłączona
jest możliwość wniesienia odwołania od decyzji wydanej w I instancji przez
Generalnego Inspektora. W tej sytuacji strona niezadowolona z decyzji może jedynie
zwrócić się do Generalnego Inspektora z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy.

§ 95. Zakres zadań i kompetencji

Zgodnie z przepisem art. 12 OchronaDanychU do zadań Generalnego Ins- 840 pektora
należy w szczególności:
1) kontrola zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych
osobowych,
2) wydawanie decyzji administracyjnych i rozpatrywanie skarg w sprawach
wykonania przepisów o ochronie danych osobowych,
3) prowadzenie rejestru zbiorów danych oraz udzielanie informacji o zareje-
strowanych zbiorach,
4) opiniowanie projektów ustaw i rozporządzeń dotyczących ochrony danych
osobowych,
5) inicjowanie i podejmowanie przedsięwzięć w zakresie doskonalenia ochrony
danych osobowych,
6) uczestniczenie w pracach międzynarodowych organizacji i instytucji zajmuj
ących się problematyką ochrony danych osobowych.
Ustawowym obowiązkiem Generalnego Inspektora jest również przedkładanie
Sejmowi, raz w roku, sprawozdania ze swojej działalności wraz z wnioskami
wynikaj ącymi ze stanu przestrzegania przepisów o ochronie danych osobowych.
Przypisane ustawą zadania Generalny Inspektor wykonuje przy pomocy Biura
Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Organizację oraz zasady
działania Biura określa statut nadany w drodze rozporządzenia, przez Prezydenta
RP. W skład Biura wchodzą pracownicy, zwani inspektorami ochrony danych. Na
wniosek Generalnego Inspektora Marszałek Sejmu może powołać zastępcę
Generalnego Inspektora. Ten sam tryb ma zastosowanie w procedurze odwołania
zastępcy Generalnego Inspektora. Określenie zakresu zadań zastępcy pozostaje w
wyłącznej kompetencji Generalnego Inspektora.
Wykonując zadania przypisane ustawą, Generalny Inspektor, jego zastępca lub
upoważnieni przez niego inspektorzy ochrony danych osobowych korzystają z

Nb. 840
424 Rozdział XXXI. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych
typowych uprawnień kontrolnych. Mają oni m.in. prawo wstępu do
pomieszczenia, w którym zlokalizowany jest zbiór danych, i przeprowadzenia

Nb. 838-839
425 Rozdział XXXI. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych
niezbędnych badań lub innych czynności kontrolnych w celu oceny zgodności
przetwarzania danych z ustawą, prawo żądania złożenia pisemnych lub ustnych
wyjaśnień oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia
stanu faktycznego, prawo wglądu do wszelkich dokumentów i wszelkich danych maj
ących bezpośredni związek z przedmiotem kontroli oraz sporządzania ich kopii czy
prawo przeprowadzania oględzin urządzeń, nośników oraz systemów informatycznych
służących do przetwarzania danych. 841 Jeżeli na podstawie wyników
przeprowadzonej kontroli stwierdzono naruszenie przepisów o ochronie danych
osobowych, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych z urzędu lub na
wniosek osoby zainteresowanej nakazuje administratorowi danych w drodze
decyzji administracyjnej przywrócenie stanu zgodnego z prawem. W decyzji
nakazującej przywrócenie stanu zgodnego z prawem Generalny Inspektor może w
szczególności nakazać:
1) usunięcie uchybień,
2) uzupełnienie, uaktualnienie, sprostowanie, udostępnienie lub nieudostęp- nienie
danych osobowych,
3) zastosowanie dodatkowych środków zabezpieczających zgromadzone dane
osobowe,
4) wstrzymanie przekazywania danych osobowych za granicę,
5) zabezpieczenie danych lub przekazanie ich innym podmiotom, a nawet
6) usunięcie danych osobowych.
Bazując na ustaleniach kontrolnych, inspektor może również żądać wszczęcia
postępowania dyscyplinarnego lub innego przewidzianego prawem postępowania
przeciwko osobom winnym dopuszczenia do uchybień i poinformowania go w
określonym terminie o wynikach tego postępowania i podjętych działaniach. Zgodnie z
przepisem art. 19 OchrDanychU w razie stwierdzenia, że działanie lub zaniechanie
wyczerpuje znamiona przestępstwa określonego w ustawie, Generalny Inspektor
kieruje do organu powołanego do ścigania przestępstw zawiadomienie o popełnieniu
przestępstwa, dołączając dowody dokumentujące podejrzenie.
Z racji uznania Generalnego Inspektora za centralny organ administracji rządowej
strona niezadowolona z rozstrzygnięcia może jedynie zwrócić się do Generalnego
Inspektora z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy. Na decyzję Generalnego
Inspektora w przedmiocie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy stronie przysługuje
skarga do sądu administracyjnego.
§ 96. Biuro Generalnego Inspektora Ochrony Danych
Osobowych
Określone ustawą o ochronie danych osobowych, a także innymi przepisa- 842 mi
powszechnie obowiązuj ącego prawa zadania Generalny Inspektor wykonuje przy

Nb. 841
 § 96. Biuro Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych 426
pomocy Biura Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Strukturę
organizacyjną oraz zasady działania Biura określa statut nadany, w drodze
rozporządzenia, przez Prezydenta RP (zob. rozporządzenie Prezydenta RP z 3.11.2006
r. w sprawie nadania statutu Biura Generalnego Inspektora Danych Osobowych,
Dz.U. Nr 203, poz. 1494). Biuro posiada status jednostki pomocniczej, tj. jednostki
przydanej Generalnemu Inspektorowi do pomocy w wykonywaniu jego funkcji,
zapewniającej merytoryczną i techniczną obsługę jego działalności. Siedzibą Biura
jest miasto stołeczne Warszawa.
Generalny Inspektor wykonuje swoje zadania przy pomocy Dyrektora Biura,
dyrektorów jednostek organizacyjnych oraz innych osób wskazanych w regulaminie
organizacyjnym Biura. Generalny Inspektor sprawuje nadzór nad pracą Biura, a także
przysługują mu uprawnienia pracodawcy wobec pracowników Biura.
Statutowymi jednostkami organizacyjnymi Biura są: 843
1) Departament Organizacyjno-Administracyjny,
2) Departament Orzecznictwa, Legislacji i Skarg,
3) Departament Edukacji Społecznej i Współpracy Międzynarodowej,
4) Departament Inspekcji,
5) Departament Rejestracji Zbiorów Danych Osobowych,
6) Departament Informatyki,
7) Dział Finansowy,
8) Samodzielne Stanowisko do Spraw Ochrony Informacji Niejawnych,
9) Samodzielne Stanowisko do Spraw Pracowniczych,
10) Samodzielne Stanowisko do Spraw Audytu Wewnętrznego oraz
11) Zespół Rzecznika Prasowego.
Statutowymi jednostkami organizacyjnymi Biura kierują dyrektorzy tych 844 jednostek,
z wyjątkiem Działu Finansowego, którym kieruje Główny Księgowy, Samodzielnego
Stanowiska do Spraw Pracowniczych oraz Samodzielnego Stanowiska do Spraw Audytu
Wewnętrznego.
Tryb pracy Biura, a także organizacj ę wewnętrzną i szczegółowy zakres za- 845 dań
statutowych jednostek organizacyjnych Biura określa Generalny Inspektor w drodze
zarządzenia.

Nb. 842-845
 Rozdział XXXII. Organy nadzoru budowlanego

Literatura: L. Bar, Państwowy nadzór budowlany, PiP 1957, z. 7; B. Bodziony, P. Gnia- dzik,
Prawo budowlane z komentarzem, Warszawa - Jaktorów 2003; W. Brzeziński, Prawo budowlane i
odbudowa osiedli, Warszawa 1948; C. Krawczak, Prawo budowlane na ziemiach polskich od połowy
XIII wieku do 1939 r., Poznań 1975; Z. Leoński, M. Szewczyk, Zasady prawa budowlanego i
zagospodarowania przestrzennego, Bydgoszcz-Poznań 2002; Z. Niewiadomski (red.), Prawo
budowlane. Komentarz, Warszawa 2006, S. Serafin, Prawo budowlane. Komentarz, Warszawa 2006; J.
Siegień, Prawo budowlane. Komentarz, Warszawa 2000.

§ 97. Geneza i rozwój instytucji nadzoru budowlanego

846 Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. problematyka ładu budowlanego
podlegała trzem istotnie zróżnicowanym porządkom normatywnym i wymagała podj
ęcia szybkich działań w celu ujednolicenia obowiązujących rozwiązań. Odbudowa
zniszczeń wojennych jako jedna z najpilniejszych kwestii zrodziła potrzebę
wprowadzania doraźnych regulacji, spychając niejako na plan drugi dążenie do
kompleksowego uregulowania zagadnień budownictwa. Dlatego jednym z pierwszych
takich aktów była ustawa z 28.2.1919 r. w sprawie zaopatrzenia ludności w drzewo
budowlane (Dz.U. z 1919 r. Nr 20, poz. 229 ze zm.). Kolejno wprowadzane regulacje
miały na celu zmniejszenie istotnych różnic, jakie miały miejsce w odziedziczonych po
zaborcach porządkach prawnych. Unifikacja obowiązujących rozwiązań prawnych
miała miejsce dopiero w 1928 r. w drodze rozporządzenia Prezydenta RP z 16.2.1928 r.
o prawie budowlanym i zabudowaniu osiedli (Dz.U. Nr 23, poz. 202 ze zm.). Rozpo-
rządzenie to dzieliło się na dwie części. Pierwsza obejmowała przepisy określające
plan i zasady zabudowania osiedli, podział i scalanie działek budowlanych oraz
wywłaszczanie nieruchomości, druga natomiast przepisy policyjno-bu- dowlane wraz
z grupą postanowień na temat nadzoru budowlanego.
Na szczególną uwagę zasługują przepisy formalne rozporządzenia z 1928 r. w
zakresie problematyki nadzoru nad wykonywaniem robót budowlanych i utrzymaniem
budynków oraz przepisy w zakresie tzw. władz budowlanych. Nadzór budowlany
obejmował głównie sporządzanie projektów budowlanych, wykonywanie robót i
utrzymanie budynków. Kompetencje w przedmiocie nadzoru
nad procesem budowlanym państwowa ustawa budowlana powierzała Ministrowi Robót
Publicznych, wojewodom, magistratom miast i zwierzchności gmin miejskich, wydziałom
powiatowym i starostom oraz zarządom gmin wiejskich. W zakresie właściwości Ministra
Robót Publicznych pozostawało sporządzanie i zatwierdzanie projektów budynków
publicznych wznoszonych według projektów sporządzonych przez władze centralne oraz
wznoszonych na obszarze miasta Warszawy. Wojewoda był organem właściwym do

Nb. 834
428 Rozdział XXXII. Organy nadzoru budowlanego
wydawania pozwoleń na budowę budynków przeznaczonych do użytku publicznego, jak np.
szkoły, szpitale, świątynie, teatry, hale targowe itp., a także do zatwierdzania projektów
budynków państwowych, z wyjątkiem budynków strategicznych, górniczych i kolejowych,
oraz przypadków, gdy projekt budynku został sporządzony przez władzę naczelną.
Magistraty miast i zwierzchności gmin wiejskich miały za zadanie m.in. wykonywanie w
miastach nadzoru nad wszelkimi budynkami zarówno nowo wznoszonymi, jak i
istniejącymi, z wyjątkiem budynków państwowych. Wykonywanie w miejscowościach
wiejskich nadzoru nad budową i utrzymaniem budynków szkół podstawowych, a także
wydawanie w miejscowościach wiejskich enumeratywnie wskazanych w ustawie zarządzeń
dotyczących wstrzymywania robót i utrzymywania istniejących budynków pozostawało w
zakresie właściwości wydziałów powiatowych. W pozostałym zakresie wykonywanie
nadzoru nad budową i utrzymaniem budynków na terenach gmin wiejskich pozostawało w
zakresie właściwości zarządów gmin wiejskich.
W pierwszych latach powojennych, z uwagi na nowe okoliczności ustrojowe,
definitywnej zmianie uległy poglądy na temat koncepcji instytucji nadzoru budowlanego.
Wskutek dokonanych m.in. w branży budowlanej przeobrażeń w sferze stosunków
własnościowych wychodzono z założenia, że państwowe przedsiębiorstwa projektowania,
wykonawstwa i zarządu budynków nie wymagają nadzoru ze strony specjalnego organu
państwowego sprawującego nadzór budowlany. W takich okolicznościach przepisy prawa
budowlanego z 1928 r., pomimo formalnego obowiązywania, nie miały racji bytu i były
sukcesywnie zastępowane nowymi rozwiązaniami. Dekretem z 24.5.1945 r. powołano
Urząd Ministra Odbudowy, który następnie ustawą z 27.4.1949 r. zastąpiono Urzędem
Ministra Budownictwa. Organami terenowymi Ministra Budownictwa pozostawały władze
administracji ogólnej. Istotne zmiany w nadzorze budowlanym przyniosła ustawa z
30.12.1950 r. o organizacji władz i instytucji w dziedzinie budownictwa (Dz.U. Nr 58, poz.
523 ze zm.), w drodze której utworzono Urząd Ministra Budownictwa Przemysłowego, jak
również urząd Ministra Budownictwa Miast i Osiedli. Do zakresu działania tego ostatniego
należały m.in. sprawy nadzoru budowlanego i uprawnień budowlanych na podstawie
przepisów prawa budowlanego. Na szczeblu centralnym, przy Prezesie RM, utworzono
Komitet do spraw Urbanistyki i Architektury, któremu powierzono m.in. sprawowanie
naczelnego nadzoru nad urbanistyką i architekturą. Uchwałą Nr 319 Rady Ministrów z
18.5.1954 r. określono strukturę organizacyjną i zadania terenowej służby
architektoniczno-budowlanej. W prezydiach rad narodowych powołano architektów
terenowych, a mianowicie głównych architektów województw, głównych architektów
miast, w powiatach miejskich - architektów miejskich, a w pozostałych powiatach -
architektów powiatowych. Architekci terenowi byli organami prezydiów rad narodowych w
zakresie urbanistyki, architektury i nadzoru nad budownictwem. Przepisy rozporządzenia
Prezydenta RP z 16.2.1928 r. o prawie budowlanym i zabudowaniu osiedli (tekst jedn.
Dz.U. z 1939 r. Nr 34, poz. 216 ze zm.) nie pasowały do nowych uwarunkowań

Nb. 850
 § 97. Geneza i rozwój instytucji nadzoru budowlanego 429
politycznych, społecznych i gospodarczych. Dlatego już w pierwszych latach powojennych
podjęto prace nad nowym prawem budowlanych i w konsekwencji tych prac nowe przepisy
uchwalono 31.1.1961 r. (Dz.U. Nr 7, poz. 46 ze zm.), wprowadzając w omawianej materii
instytucję państwowego nadzoru budowlanego. Funkcję naczelnych organów państwowego
nadzoru budowlanego powierzono w zakresie budownictwa powszechnego - Komitetowi
Budownictwa, a w zakresie budownictwa specjalnego - właściwym w sprawie ministrom.
Na poziomie administracji terenowej organami państwowego nadzoru budowlanego dla
budownictwa powszechnego były właściwe na różnych szczeblach do spraw nadzoru
budowlanego organy prezydiów rad narodowych, a dla budownictwa specjalnego -
właściwe organy określone w przepisach szczególnych lub powołane przez Radę
Ministrów. Istotne zmiany zarówno w zakresie, jak i strukturze państwowego nadzoru
budowlanego wprowadziła ustawa z 24.10.1974 r. - Prawo budowlane (Dz.U. Nr 38, poz.
229 ze zm.). Organizację nadzoru budowlanego dostosowano do struktury organów
administracji państwowej, powstałej w wyniku reformy administracji terenowej. Ustawą
wprowadzono dwie formy nadzoru: nadzór urbanistyczno-bu- dowlany i nadzór
techniczno-budowlany. Nadzorem urbanistyczno-budowlanym objęto kwestie zgodności
realizacji inwestycji budowlanych z ustaleniami miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego, kształtowania środowiska oraz jego ochrony, natomiast drugą formą
sprawy bezpieczeństwa ludzi i mienia, przestrzegania przepisów techniczno-budowlanych,
utrzymania istniejących obiektów budowlanych oraz sprawy katastrof budowlanych.
Funkcje nadzoru techniczno-budowlanego powierzono terenowym organom administracji
państwowej, a w sferze gospodarki wodnej, obrony kraju, bezpieczeństwa wewnętrznego i
gospodarki morskiej - specjalistycznym organom nadzoru.

Nb. 846
 § 98. Struktura organizacyjna nadzoru budowlanego 430

847 Istotne znaczenie dla organizacji i zasad funkcjonowania nadzoru budowlanego miała
zapoczątkowana w 1989 r. transformacja ustrojowa. W jej konsekwencji nadzór nad
procesem budowlanym pozostawiano w zakresie kompetencji organów administracji
rządowej. Ustawą z 7.7.1994 r. - Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 156,
poz. 1118 ze zm.) na nowo określono zakres przedmiotowy nadzoru budowlanego.
Pierwotne założenia obowiązującej ustawy poddano głębokiej nowelizacji w
kontekście przeprowadzonej w 1998 r. reformy terytorialnej państwa. W myśl
przyjętych rozwiązań od 1.1.1999 r. zadania administracji publicznej w dziedzinie
budownictwa wykonują organy administracji architektoniczno-budowlanej i organy
nadzoru budowlanego. Wydzielenie w strukturze administracji budowlanej organów
administracji architektoniczno-budowlanej i organów nadzoru budowlanego jest
konsekwencją przyjęcia zasady oddzielenia funkcji reglamentacyjno-prawnych od
inspekcyjno-kontrolnych. Przydawanie uprawnień w sferze podejmowania
działalności inwestycyjno-budowlanej, które zasadniczo ma miejsce w drodze
wydawanych pozwoleń, pozostaje w zakresie właściwości organów administracji
architektoniczno-budowlanej. Natomiast egzekwowanie od uczestników procesu
budowlanego zgodnego z prawem zachowania stanowi przedmiot działania organów
nadzoru budowlanego. Struktura organów nadzoru budowlanego stopnia pod-
stawowego ma formę wydzielonych organizacyjnie inspektoratów, a mianowicie
powiatowego i wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego. Nadzór
merytoryczny i instancyjny nad wskazanymi pionami administracji publicznej w
budownictwie sprawuje zaś Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego. Jest on
centralnym organem administracji rządowej w sprawach administracji archi-
tektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego, podległym ministrowi właściwemu
do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej.

§ 98. Struktura organizacyjna nadzoru budowlanego

Zadania nadzoru budowlanego wykonują: powiatowy inspektor nadzoru 848
budowlanego, wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora nadzoru bu-
dowlanego jako kierownika wojewódzkiego nadzoru budowlanego wchodzącego w
skład zespolonej administracji wojewódzkiej oraz Główny Inspektor Nadzoru
Budowlanego. Administrację architektoniczno-budowlaną i nadzór budowlany w
dziedzinie górnictwa sprawują: Prezes Wyższego Urzędu Górniczego, dyrektorzy
okręgowych urzędów górniczych oraz specjalistycznych urzędów górniczych.
W świetle obowiązujących przepisów powiatowy inspektor nadzoru bu-
dowlanego jest samodzielnym organem administracji publicznej. Z tej racji jest
niezależny w podejmowaniu rozstrzygnięć w przekazanym mu zakresie spraw, tzn.
pozostające w zakresie jego właściwości decyzje wydaje we własnym imieniu i na

Nb. 848
 § 99. Zakres kompetencji 431
własną odpowiedzialność. Powiatowy inspektor nadzoru budowlanego jest
powoływany przez starostę spośród co najmniej trzech kandydatów wskazanych
przez wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego. Jeżeli starosta nie powoła
powiatowego inspektora nadzoru budowlanego w terminie 30 dni od dnia
przedstawienia kandydatów, wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego wskazuje
spośród nich kandydata, którego starosta powołuje na stanowisko powiatowego
inspektora nadzoru budowlanego. Starosta odwołuje powiatowego inspektora
nadzoru budowlanego w uzgodnieniu z wojewódzkim inspektorem nadzoru
budowlanego albo na wniosek wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego.
Merytoryczną i techniczną obsługę powiatowemu inspektorowi zapewnia
powiatowy inspektorat nadzoru budowlanego. Jako aparat pomocniczy
specyficznego organu, jakim jest powiatowy inspektor, powiatowy inspektorat
nadzoru budowlanego funkcjonuje poza strukturą organizacyjną starostwa po-
wiatowego. Organizację wewnętrzną i szczegółowy zakres zadań powiatowego
inspektoratu nadzoru budowlanego określa powiatowy inspektor nadzoru bu-
dowlanego w regulaminie organizacyjnym.
Organem właściwym w I instancji do załatwiania określonych enumeratywnie ustawą
spraw, a także organem wyższego stopnia w stosunku do powiatowego inspektora nadzoru
budowlanego jest wojewoda, przy czym powierzone mu zadania z zakresu nadzoru
budowlanego wykonuje przy pomocy wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego.
Wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego powołuje i odwołuje wojewoda, za zgodą
Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego. Urzędem obsługującym wojewódzkiego
inspektora nadzoru budowlanego i jednocześnie działającym pod jego bezpośrednim
kierownictwem jest wojewódzki inspektorat nadzoru budowlanego. Organizację
wojewódzkiego inspektoratu nadzoru budowlanego określa regulamin ustalony przez
wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego i zatwierdzony przez wojewodę.
Centralnym organem administracji rządowej, właściwym zarówno w sprawach
administracji architektoniczno-budowlanej, jak i nadzoru budowlanego, jest Główny
Inspektor Nadzoru Budowlanego. Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego zasadniczo
sprawuje nadzór merytoryczny i instancyjny nad wskazanymi pionami administracji
publicznej w budownictwie, a w szczególności pozostaje organem właściwym w sprawach
indywidualnych, rozstrzyganych w drodze postępowania administracyjnego, w zakresie
wynikaj ącym z przepisów ustawy - Prawo budowlane. Należy podkreślić, że Główny
Inspektor Nadzoru Budowlanego jest centralnym organem administracji rządowej
podległym, stosownie do przepisu art. 9a ust. 2 ustawy z 4.9.1997 r. o działach administracji
rządowej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437 ze zm.), ministrowi właściwemu do
spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej. Z drugiej strony Główny
Inspektor Nadzoru Budowlanego jest organem zwierzchnim podległych mu terytorialnych
organów administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego.

Nb. 849-850
432 Rozdział XXXII. Organy nadzoru budowlanego
Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego jest powoływany przez Prezesa RM,
spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru, na
wniosek ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i
mieszkaniowej. Prezes RM odwołuje Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego.
Stanowisko Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego może zajmować osoba,
która:
1) posiada tytuł zawodowy magistra lub równorzędny,
2) jest obywatelem polskim,
3) korzysta z pełni praw publicznych,
4) nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne
przestępstwo skarbowe,
5) posiada kompetencje kierownicze,
6) ma co najmniej sześcioletni staż pracy, w tym co najmniej trzyletni staż pracy na
stanowisku kierowniczym,
7) posiada wykształcenie i wiedzę z zakresu spraw należących do właściwości
Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego.
Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego wykonuje swoje zadania przy po- 849
mocy Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego. Organizację Głównego Urzędu
Nadzoru Budowlanego określa statut nadany, w drodze rozporządzenia, przez
Prezesa RM. Organizację wewnętrzną i szczegółowy zakres zadań Głównego
Urzędu Nadzoru Budowlanego określa Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego w
regulaminie organizacyjnym.

§ 99. Zakres kompetencji

Do podstawowych obowiązków organów nadzoru budowlanego należy: 850
1) sprawowanie nadzoru i kontroli nad przestrzeganiem i stosowaniem przepisów
prawa budowlanego;
2) wydawanie decyzji administracyjnych w sprawach określonych ustawą;
3) kontrola działania organów administracji architektoniczno-budowlanej;
4) badanie przyczyn powstawania katastrof budowlanych;
5) współdziałanie z organami kontroli państwowej.
Kontrola przestrzegania i stosowania przepisów Prawa budowlanego obejmuje
kontrolę zgodności wykonywania robót budowlanych z przepisami prawa
budowlanego, projektem budowlanym i warunkami określonymi w decyzji
o pozwoleniu na budowę, sprawdzanie posiadania przez osoby pełniące samodzielne
funkcje techniczne w budownictwie właściwych uprawnień do pełnienia tych funkcji,
sprawdzanie dopuszczenia do stosowania w budownictwie wyrobów budowlanych. Organy
nadzoru budowlanego, kontrolując stosowanie przepisów Prawa budowlanego, badają

Nb. 850
 § 99. Zakres kompetencji 433
prawidłowość postępowania administracyjnego przed organami administracji
architektoniczno-budowlanej oraz wydawanych w jego toku decyzji i postanowień oraz
sprawdzają wykonywanie obowiązków wynikających z decyzji i postanowień wydanych na
podstawie przepisów ustawy - Prawo budowlane.
Organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego przy
wykonywaniu obowiązków określonych przepisami Prawa budowlanego mogą dokonywać
czynności kontrolnych. Protokolarne ustalenia dokonane w toku tych czynności stanowią
podstawę do wydania decyzji oraz podejmowania innych środków przewidzianych w
przepisach. Organy nadzoru budowlanego lub osoby działające z ich upoważnienia mają
prawo wstępu do obiektu budowlanego oraz na teren budowy i zakładu pracy. Czynności
kontrolne związane z wykonywaniem uprawnień organów nadzoru budowlanego
przeprowadza się w obecności inwestora, kierownika budowy lub robót, kierownika zakładu
pracy lub wyznaczonego pracownika bądź osób przez nich upoważnionych albo w obecno-
ści właściciela lub zarządcy obiektu, a w lokalu mieszkalnym - w obecności pełnoletniego
domownika i przedstawiciela administracji lub zarządcy budynku.
Organy nadzoru budowlanego pozostają właściwe we wszystkich sprawach
wskazanych w treści przepisu art. 83 PrBud. Do właściwości powiatowego inspektora
nadzoru budowlanego, jako organu I instancji, należą następujące zadania i kompetencje:
1) przeniesienie decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych;
2) przyjmowanie zawiadomień o zamierzonym terminie rozpoczęcia robót budowlanych,
na które jest wymagane pozwolenie na budowę oraz oświadczeń kierownika budowy i
inspektora nadzoru inwestorskiego;
3) przyjmowanie zawiadomień inwestora o zmianie: kierownika budowy lub robót,
inspektora nadzoru inwestorskiego, projektanta sprawuj ącego nadzór autorski;
4) wydawanie, w drodze decyzji, nakazów rozbiórki obiektu budowlanego lub jego części;
5) badanie: zgodności projektu zagospodarowania działki lub terenu z przepisami o
planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; kompletności projektu budowlanego i
posiadania wymaganych, opinii, pozwoleń, i sprawdzeń; wykonania projektu
budowlanego przez osobę posiadającą wymagane uprawnienia budowlane;

Nb. 849-850
 § 99. Zakres kompetencji 434
6) sprawy dotyczące opłaty legalizacyjnej;
7) wydawanie postanowień o wstrzymaniu robót budowlanych;
8) wydawanie decyzji związanych z niewłaściwym wykonaniem robót budowlanych;
9) przyjmowanie zawiadomień o zakończeniu robót budowlanych i wydawanie decyzji o
pozwoleniu na użytkowanie;
10) przeprowadzanie obowiązkowej kontroli budowy;
11) wydawanie decyzji nakazującej przeprowadzenie kontroli obiektów budowlanych w
czasie ich użytkowania;
12) prawo żądania udostępnienia, od właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego,
protokołów z kontroli obiektu budowlanego, oceny i ekspertyz dotyczących stanu
technicznego oraz dokumentacje budowy i dokumentację powykonawczą;
13) wydawanie, w drodze decyzji, nakazów usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości;
14) wydawanie decyzji nakazujących, właścicielowi lub zarządcy, rozbiórkę obiektu i
uporządkowanie terenu, w przypadku gdy obiekt budowlany nie nadaje się do remontu,
odbudowy lub wykończenia;
15) wydawanie, w drodze decyzji, nakazów właścicielowi lub zarządcy obiektu
budowlanego opróżnienie bądź wyłączenie w określonym terminie całości lub części
budynku z użytkowania oraz przesyłanie ww. decyzji obowiązanemu do zapewnienia
lokali zamiennych na podstawie odrębnych przepisów;
16) wydawanie zarządzeń: umieszczenia na budynku zawiadomienia o stanie zagrożenia
bezpieczeństwa ludzi lub mienia oraz zakazie jego użytkowania, wykonania doraźnych
zabezpieczeń i usunięcia zagrożenia bezpieczeństwa ludzi lub mienia z określeniem
terminów ich wykonania;
17) zapewnienie, na koszt właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego, zastosowania
niezbędnych środków zabezpieczających, w razie konieczności podj ęcie działań maj
ących na celu usunięcie niebezpieczeństwa dla ludzi lub mienia;
18) przyjmowanie protokołów pokontrolnych dotyczących przeprowadzanych kontroli
stanu technicznego obiektu budowlanego lub jego części;
19) prowadzenie postępowań w sprawach zmiany sposobu użytkowania obiektu
budowlanego lub jego części bez wymaganego zgłoszenia;
20) prowadzenie postępowań wyjaśniających w sprawie katastrof budowlanych;
21) przyjmowanie zawiadomień o katastrofach budowlanych;
22) obowiązek niezwłocznego powołania, po otrzymaniu zawiadomienia o katastrofie
budowlanej, komisji w celu ustalenia przyczyn i okoliczności katastrofy oraz zakresu
czynności niezbędnych do likwidacji zagrożenia bezpieczeństwa ludzi lub mienia;
23) obowiązek niezwłocznego zawiadomienia, po otrzymaniu zawiadomienia o
katastrofie budowlanej, o tej katastrofie właściwego organu nadzoru budowlanego
wyższego stopnia oraz Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego;

Nb. 850
 24) wydawanie decyzji dotyczących czynności zabezpieczaj ących w przypadku
wystąpienia katastrofy budowlanej;
25) zgłaszanie wniosków dotyczących wszczęcia postępowania w sprawie od-
powiedzialności zawodowej w budownictwie.
851 Organem wyższego stopnia w stosunku do powiatowego inspektora nadzoru
budowlanego jest wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego. Ten ostatni
jest również organem I instancji w sprawach obiektów i robót budowlanych:
1) usytuowanych na terenie pasa technicznego, portów i przystani morskich, morskich
wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej, a także
na innych terenach przeznaczonych do utrzymania ruchu i transportu morskiego;
2) hydrotechnicznych piętrzących, upustowych, regulacyjnych, melioracji
podstawowych oraz kanałów i innych obiektów służących kształtowaniu zasobów
wodnych i korzystaniu z nich, wraz z obiektami towarzyszącymi;
3) dróg publicznych krajowych i wojewódzkich wraz z obiektami i urządzeniami
służącymi do utrzymania tych dróg i transportu drogowego oraz sytuowanymi w
granicach pasa drogowego sieciami uzbrojenia terenu - nie- związanymi z
użytkowaniem drogi, a w odniesieniu do dróg ekspresowych i autostrad - wraz z
obiektami i urządzeniami obsługi podróżnych, pojazdów i przesyłek;
4) usytuowanych na obszarze kolejowym;
5) lotnisk cywilnych wraz z obiektami i urządzeniami towarzyszącymi;
6) usytuowanych na terenach zamkniętych.
852 Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego wykonuje zadania określone
przepisami Prawa budowlanego, a w szczególności:
1) pełni funkcję organu wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania
administracyjnego w stosunku do wojewodów i wojewódzkich inspektorów
nadzoru budowlanego oraz sprawuje nadzór nad ich działalnością;
2) kontroluje działanie organów administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru
budowlanego;
3) prowadzi w formie elektronicznej centralne rejestry osób posiadających
uprawnienia budowlane, rzeczoznawców budowlanych oraz ukaranych z tytułu
odpowiedzialności zawodowej.
Część IV. Rzecznicy i organy ochrony prawnej
Rozdział XXIII. Rzecznik Praw Obywatelskich
Literatura: J. Arcimowicz, Rzecznik Praw Obywatelskich. Aktor sceny publicznej, Warszawa
2003; B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004; T. Bichta, Rzecznik Praw Obywatelskich,
[w:] Ustrój organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Lublin 2003; L. Garlicki,
Ewolucja instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich (ombudsmana) w świecie współczesnym, [w:]
Rzecznik Praw Obywatelskich, L. Garlicki (red.), Warszawa 1989; A. Karnicka, działalność
Rzecznika Praw Obywatelskich w zakresie kształtowania kultury prawnej (Uwarunkowania,
 przedmiot, metody), PiP 1991, z. 11; A. Karnicka, Rzecznik Praw Obywatelskich (kompetencje,
postępowanie, środki działania), PiP 1990, z. 1; J. Świąt- kiewicz, Rzecznik Praw Obywatelskich a
sądownictwo administracyjne po reformie, Warszawa 2004; tenże, Rzecznik Praw Obywatelskich w
polskim systemie prawnym, Warszawa 2001; P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2.4.1997 r., Warszawa 2000; M. Zdyb, Kasacja Rzecznika Praw
Obywatelskich w postępowaniu cywilnym, [w:] Ius et Veritas. Księga poświęcona pamięci Michała
Staszewicza, D. Dudek, A. Janicka, M. Staszewski (red.), Lublin 2003; T. Zieliński, Ombudsman -
możliwości i granice skutecznego działania, PiP 1994, z. 9; H. Zięba-Załucka, Rzecznik Praw
Obywatelskich. Rzecznik Praw Dziecka, [w:] System organów państwowych w Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, H. Zięba-Załucka (red.), Warszawa 2005.

§ 100. Geneza i rozwój instytucji ombudsmana

Instytucja ombudsmana, wprowadzona do polskiego porządku prawnego 853 pod

nazwą Rzecznika Praw Obywatelskich, ma tradycję sięgającą początków XVIII w.
Ojczyzną pierwszej instytucji tego rodzaju jest Szwecja, gdzie w celu kontroli
działalności urzędników królewskich w oparciu o skargi wnoszone przez obywateli
powołano w 1709 r. urząd ombudsmana, przemianowany następnie na urząd
Kanclerza Sprawiedliwości. Dokładnie 100 lat później podstawy ustrojowe urzędu
ombudsmana zostały skonkretyzowane w przyjętym w 1809 r. akcie o formie rządów,
czyli ówczesnej Konstytucji Szwecji. W akcie tym urząd riksdagen ujęto jako
dostępny dla każdego obywatela samodzielny organ państwowy, związany z
parlamentem i niezależny od innych organów władzy państwowej, powołany do
czuwania nad przestrzeganiem przez administrację i organy wymiaru
sprawiedliwości poszanowania praw i wolności obywateli 99.

99
L. Garlicki, Ewolucja instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich (ombudsmana) w świecie
współczesnym, [w:] Rzecznik Praw Obywatelskich, L. Garlicki (red.), Warszawa 1989, s. 9.
Nb. 834
438 Rozdział XXIII. Rzecznik Praw Obywatelskich
Ombudsman nie mógł co prawda samodzielnie decydować o sposobie rozstrzygania spraw
przedstawianych w skargach wnoszonych przez obywateli, ale w zakresie jego uprawnień
pozostawała możliwość kierowania odpowiednich uwag i sugestii pod adresem instytucji, w
których działalności dopatrywał się uchybień. Zatem istota wypracowanego w Szwecji
modelu urzędu ombudsmana sprowadza się do szczególnego organu ochrony prawnej,
stojącego na straży wolności i praw obywatelskich i powołanego wyłącznie w tym celu.
Dzieło szwedzkiej myśli prawniczej nie szybko znalazło zastosowanie w innych
państwach. Przez szereg dziesięcioleci instytucja ombudsmana funkcjonowała wyłącznie w
Szwecji. W innych państwach umacnianie statusu prawnego obywateli przebiegało wolniej i
niejednokrotnie w inny sposób, jak np. poprzez rozwój sądownictwa administracyjnego czy
systemu sądowej kontroli konstytucyjności prawa 100 . Kolejny urząd ombudsmana,
wzorowany na rozwiązaniach szwedzkich, pojawił się dopiero w 1919 r., kiedy to
Konstytucja Finlandii powoływała do życia Parlamentarnego Delegata Sprawiedliwości. Po
zakończeniu II wojny światowej, wskutek wzrostu świadomości zagwarantowania
obywatelom instytucjonalnych form ochrony przysługuj ących im wolności i praw, podobne
instytucje powołano w kolejnych państwach skandynawskich: w 1952 r. w Norwegii, a rok
później - w 1953 r. - w Danii. Wzorem państw skandynawskich instytucja ombudsmana
pojawiła się w następnych latach w większości państw europejskich i nie tylko. W 1957 r.
odpowiednik szwedzkiej instytucji w postaci Pełnomocnika Bundestagu do Spraw Wojsko-
wych powołano w Niemczech. W latach 60. XX w. instytucje tego rodzaju pojawiają się w
systemach prawnych Nowej Zelandii (1962 r.) i Wielkiej Brytanii (1967 r.), a następnie w
Izraelu (1971 r.), Francji (1973 r.), Portugalii (1974 r.), Australii (1976 r.), Austrii (1977 r.),
Hiszpanii (1981 r.) i Holandii (1982 r.). W krajach bloku socjalistycznego instytucja
ombudsmana zasadniczo nie miała racji bytu i w okresie reżimu komunistycznego pojawiła
się jedynie w byłej Jugosławii (1974 r.) i Polsce (1987 r.)101.
Podkreślenia wymaga fakt, iż nie wszystkie kraje zdecydowały się na powołanie tego
rodzaju organu według modelu szwedzkiego. Poszczególne państwa budowały własne
systemy organów ochrony prawa, wprowadzając i umiejscawiaj ąc w nich instytucj ę
ombudsmana, jako organu uzupełniaj ącego działalność pozostałych organów na rzecz
ochrony wolności i praw człowieka i obywatela. Może nim być organ monokratyczny, jak
ma to miejsce w większości
przypadków, jak również funkcję ombudsmana może pełnić organ kolegialny, czego
przykładem jest Austria. W różny sposób określa się też zakres kompetencji tego
rodzaju podmiotu - w niektórych systemach ombudsman posiada bowiem status

100
T. Bichta, Rzecznik Praw Obywatelskich, [w:] Ustrój organów ochrony prawnej, B. Szmu- lik, M.
Żmigrodzki (red.), Lublin 2003, s. 337.
101
Szerzej zob. J. Arcimowicz, Rzecznik Praw Obywatelskich. Aktor sceny publicznej, Warszawa
2003, s. 36-37.
Nb. 853
 § 100. Geneza i rozwój instytucji ombudsmana 439
organu ogólnego działania, a w innych jest organem wyspecjalizowanym, jak np.
Rzecznik do Spraw Wojskowych w systemie niemieckim 102.
Mocą postanowień Traktatu z Maastricht urząd ombudsmana umocowa- 854 no
także w ramach instytucjonalnej struktury organizacyjnej UE. Organ ten,
funkcjonujący pod nazwą European Ombudsman, prowadzi dochodzenia i sporządza
raporty w przedmiocie nieprawidłowości w funkcjonowaniu instytucji i organów UE.
Europejski Ombudsman działa w oparciu o zasady podobne do większości tego
rodzaju instytucji, tj. na podstawie wniesionej skargi lub z własnej inicjatywy.
Z uwagi na obowiązujące uwarunkowania polityczne powołanie do ży- 855 cia
urzędu ombudsmana w Polsce nastąpiło stosunkowo późno - ustawą z 15.7.1987 r. o
Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.).
Powołanie tego rodzaju instytucji stanowiło kolejny etap budowy systemu
instytucjonalnych gwarancji ochrony wolności i praw człowieka i obywatela.
Wcześniej, bo w 1980 r., miało miejsce utworzenie Naczelnego Sądu
Administracyjnego, a dwa lata później - powołanie do życia Trybunału Stanu oraz
wprowadzenie konstytucyjnego zapisu dotyczącego utworzenia Trybunału
Konstytucyjnego. Do powstania tej ostatniej instytucji doszło wraz z przyjęciem
ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W założeniu ówczesnego prawodawcy
powoływanie nowych demokratycznych instytucji miało przysparzać reżimowi
tamtego okresu popularności i poparcia. Nie sądzono przy tym, że wskutek
powołania nowych instytucji ich działalność będzie prowadzić do efektywnej
ochrony praworządności. Potwierdzeniem słuszności powyższej tezy jest fakt, że
ustawodawca, wprowadzając do systemu organów ochrony prawa nowe instytucje,
starał się zachować nad nimi pełną kontrolę. Dla przykładu RPO wyposażono w
szeroki zakres kompetencji, ale jednocześnie wybór i kwestia jego
odpowiedzialności podporządkowana została parlamentowi. To wystarczyło, aby
działalność RPO nie szkodziła upartyjnionemu kierownictwu państwa103.
Ustawą z 7.4.1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
(Dz.U. Nr 19, poz. 101) umocowano instytucję RPO w przepisach obowiązującej
ustawy zasadniczej. Przyjęta 2.4.1997 r. Konstytucja RP utrzymała wypracowaną w
naszym kraju koncepcję urzędu ombudsmana, w tym zachowała dotychczasowy
status RPO jako organu konstytucyjnego. Rzecznika Praw
Obywatelskich umocowano w Rozdziale IX Konstytucji RP wśród organów kontroli
państwowej i ochrony prawa.
Instytucja przyjętego w Polsce modelu urzędu ombudsmana wykazuje silne
podobieństwo do rozwiązań szwedzkich. W podobny sposób uregulowano usytuowanie
urzędu RPO, tryb jego powoływania, ustawowe środki realizacji powierzonych mu

102
B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004, s. 692.
103
J. Arcimowicz, op. cit., s. 42-43.
Nb. 854-855
440 Rozdział XXIII. Rzecznik Praw Obywatelskich
zadań czy bezpośredni dla obywateli dostęp do tej instytucji. Jednakże sam zakres
kompetencji polskiego ombudsmana nie ma sobie odpowiedniego niemal we
wszystkich modelach przyjętych w innych państwach. Różnice w tym zakresie
sprowadzają się przede wszystkim do jego bardzo szerokich uprawnień kontrolnych.
Najistotniejsza z nich polega na wyposażeniu polskiego odpowiednika ombudsmana w
prawo zaskarżania aktów i innych czynności organów władzy publicznej do sądów i
trybunałów, gdzie w przypadku innych modeli granicą kompetencji podmiotu tego
rodzaju jest prawo kierowania niewiążących wniosków do organów lub instytucji
naruszających prawo albo podmiotów sprawujących bezpośredni nadzór nad tymi
jednostkami.

§ 101. Pozycja ustrojowa

856 Podstawy pozycji ustrojowej przyjętego modelu ombudsmana wyznaczają przepisy art.
208-212 Konstytucji RP. Ustawa zasadnicza statuuje RPO jako niezawisły i niezależny
od innych organów państwowych organ ochrony prawa, powierzając mu funkcję
„stania na straży" określonych w ustawie zasadniczej i innych aktach normatywnych
wolności i praw człowieka i obywatela. W granicach działania RPO leży w równym
stopniu ochrona wolności i praw człowieka i obywatela, a nie tylko - jak mogłaby
sugerować nazwa tego organu - samych praw obywatelskich. Chodzi przy tym nie tylko
o ochronę konstytucyjnie określonych wolności i praw człowieka i obywatela, ale i o
wolności i prawa zawarte w innych aktach prawa powszechnie obowiązującego104.

104
P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.,
Warszawa 2000, s. 265.
Nb. 856-857
 § 101. Pozycja ustrojowa 441
857 W przedmiocie zakresu działania RPO status tego organu jest na tyle specyficzny, że
umiejscowienie go w tradycyjnym układzie trójpodziału władzy przysparza wielu
trudności. Należy zauważyć, że RPO nie zastępuje innych organów władzy publicznej
w podejmowaniu przez nie rozstrzygnięć władczych, ale podejmuje prawem określone
działania na rzecz osób, których wolności i prawa są naruszane bądź zagrożone. Sfera
jego działań obejmuje przede wszystkim obszar władzy wykonawczej, wobec której
przysługuje mu przymiot niezależności i niezawisłości. Pozostaje przy tym w układzie
powiązania z parlamentem, którego wyrazem jest zastrzeżenie dla Sejmu wyłącznej
kompetencji w przedmiocie powoływania RPO i pociągania go do odpowiedzialności
oraz obowiązek informowania Sejmu i Senatu o swojej działalności, a także o stanie
przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela 105 . W sferze relacji RPO z
organami władzy sądowniczej nie można upatrywać wzajemnej konkurencyjności
instytucji ombudsmana oraz sądów i trybunałów. Można wnioskować, że w
przedmiocie ochrony wolności i praw człowieka i obywatela ma raczej miejsce
wzajemne uzupełnianie się tych instytucji106. Warto przy tym zauważyć, że chociaż cel
podejmowanych przez RPO działań wykazuje pewne podobieństwa do działalności
organów wymiaru sprawiedliwości, to jednak charakter przydanych tym podmiotom
środków i podejmowanych przez nie działań pozostaje odmienny.
Koniecznym warunkiem realizacji przez RPO powierzonych mu zadań jest jego
niezawisłość i niezależność od innych organów władzy publicznej. Dlatego
Konstytucja w zakresie działalności ombudsmana przydaje mu przymiot
niezawisłości i niezależności od innych organów państwowych, a także ustanawia
zasadę jego odpowiedzialności jedynie przed Sejmem (art. 210 Konstytucji RP).
Podejmując określone prawem działania, RPO powinien działać w sposób
bezstronny, bez uprzedzeń i z góry powziętych sądów, kierując się rzetelną,
obiektywną i solidną wiedzą. Nie może ulegać żadnym wpływom zewnętrznym, a
zwłaszcza poddawać się presji środków masowego przekazu, organów władzy
publicznej, polityków czy różnych środowisk. Zdaniem P. Winczorka niezależność
RPO należy interpretować szerzej, niż wynika to z treści przepisu art. 210
Konstytucji RP. Ombudsman pozostaje niezależny względem wszystkich organów
władzy publicznej, w tym organów samorządu terytorialnego, jak również
wszystkich pozostałych podmiotów prawa. Żaden z nich nie może nakazywać lub
zakazywać RPO czegokolwiek, co leży w zakresie jego określonych Konstytucją i
ustawami zadań107.

105
Zob. T. Bichta, op. cit., s. 337-338.
106
Szerzej zob. J. Świątkiewicz, Rzecznik Praw Obywatelskich a sądownictwo administra-
cyjne po reformie, Warszawa 2004, s. 8-9.
107
P. Winczorek, op. cit., s. 266.
Nb. 858
442 Rozdział XXIII. Rzecznik Praw Obywatelskich
Konstytucja gwarantuje RPO immunitet i nietykalność. Dlatego warunkiem 858
pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej lub pozbawienia go wolności jest
uprzednia zgoda Sejmu. Rzecznika Praw Obywatelskich nie można również za-
trzymać lub aresztować, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa,
jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku
postępowania. Organ dokonujący ewentualnego zatrzymania Rzecznika ma
obowiązek niezwłocznie powiadomić o tym zdarzeniu Marszałka Sejmu, który
może jednak nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. W związku z
zajmowanym stanowiskiem i w zakresie swojego urzędowania RPO ponosi
odpowiedzialność wyłącznie przed Sejmem, na zasadach określonych w ustawie. Sejm
nie może jednak pociągnąć RPO do odpowiedzialności konstytucyjnej przed
Trybunałem Stanu.
859 Obsada urzędu ombudsmana pozostaje w zakresie kompetencji parlamentu, przy czym
RPO powołuje Sejm, ale za zgodą Senatu. Z wnioskiem w tej sprawie może wystąpić
Marszałek Sejmu albo grupa 35 posłów. Do wniosku dołącza się uzasadnienie, dane o
kandydacie, a także jego zgodę na kandydowanie. Szczegółowy tryb zgłaszania
kandydatów określa uchwała Sejmu z 30.7.1992 r. - Regulamin Sejmu (tekst jedn. M.P.
z 2009 r. Nr 5, poz. 47 ze zm.). Powołanie określonej osoby na stanowisko RPO
następuje w drodze podjętej bezwzględną większością głosów uchwały Sejmu.
Uchwałę tę Marszałek Sejmu ma obowiązek niezwłocznie przesłać Marszałkowi
Senatu. Izba wyższa parlamentu ma z kolei miesiąc od dnia przekazania jej
rozstrzygnięcia Sejmu na podjęcie uchwały w przedmiocie wyrażenia zgody na
powołanie RPO. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu tego okresu jest traktowane
na równi z wyrażeniem zgody. Jeżeli natomiast Senat odmawia zgody na powołanie
RPO, Sejm, rozpoczynając całą procedurę od początku, powołuje na to stanowisko inną
osobę.
Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich może objąć obywatel polski, wyróżniający
się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz cieszący się wysokim
autorytetem ze względu na reprezentowane walory moralne i wrażliwość społeczną.
Wymagania te, choć nie końca precyzyjnie sformułowane, wymagają podkreślenia,
gdyż to od nich uzależniona jest skuteczność działania ombudsmana, który z założenia
nie posiada uprawnień władczych. Z racji charakteru tych uprawnień, to autorytet RPO
decyduje często o powodzeniu podjętych działań w celu ochrony wolności i praw
człowieka i obywatela108. Wymagane kwalifikacje na ten urząd, z uwagi na ich nieostry
charakter, budzą pewne wątpliwości interpretacyjne. Zwłaszcza wymóg wiedzy
prawniczej nie jest jednoznaczny z koniecznością posiadania wykształcenia
prawniczego.

108
J. Arcimowicz, op. cit., s. 51.
Nb. 856-857
 § 104. Pozycja ustrojowa 443
860 Kadencja RPO trwa pięć lat i rozpoczyna się od dnia złożenia ślubowania przed
Sejmem. Dotychczasowy RPO pełni jednak swoje obowiązki do czasu objęcia
stanowiska przez nowego RPO. Ta sama osoba może pełnić funkcję nie więcej niż
przez dwie kadencje. Osoba sprawująca ten urząd nie może zajmować innego
stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych
zajęć zawodowych. Nie może również należeć do partii politycznej, związku
zawodowego, a także prowadzić działalności publicznej, niedającej się pogodzić z
godnością zajmowanego urzędu. Po zaprzestaniu pełnienia funkcji RPO ma prawo
powrócić na stanowisko zajmowane poprzednio albo otrzymać stanowisko
równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeżeli nie ma ku temu przeszkód prawnych.
Ustawodawca nie wprowadza generalnej zasady odwoływalności RPO 861 z
zajmowanego urzędu. W okresie kadencji zakłada jego trwałość, przewidując możliwość
odwołania ombudsmana z pełnionej funkcji wyłącznie w przypadkach wyraźnie
określonych w ustawie. Zgodnie z obowiązującymi wyjątkami Sejm odwołuje RPO przed
upływem okresu, na jaki został powołany, jeżeli:
1) zrzekł się wykonywania obowiązków,
2) stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności
lub upadku sił - stwierdzonych orzeczeniem lekarskim,
3) złożył niezgodnie z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawo-
mocnym orzeczeniem sądu.
W pierwszym przypadku Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania na
wyłączny wniosek Marszałka Sejmu, natomiast w dwóch pozostałych na wniosek
Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów. Do odwołania RPO ustawa
wymaga większości co najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów. Warto odnotować, że sama procedura odwołania
ombudsmana nie jest analogiczna do procedury jego powoływania. Ustawa nie
wymaga bowiem zgody izby wyższej parlamentu, przez co odwołanie RPO
pozostawia do wyłącznej kompetencji Sejmu.
Funkcję „stania na straży" wolności i praw człowieka i obywatela RPO reali- 862
zuje m.in. przy pomocy zastępców oraz pełnomocników terenowych. Zastępców, w
liczbie nieprzekraczającej trzech, w tym zastępcę do spraw żołnierzy, powołuje i
odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek samego RPO. Natomiast określenie zakresu
zadań zastępcy czy zastępców przynależy do wyłącznej kompetencji RPO. Z kolei o
ustanowieniu pełnomocników w terenie decyduje także RPO, ale za uprzednią zgodą
Sejmu udzieloną w drodze uchwały (zob. np. uchwała Sejmu RP z 3.6.2005 r. w
sprawie wyrażenia zgody na ustanowienie przez Rzecznika Praw Obywatelskich
jego pełnomocnika terenowego, M.P. Nr 34, poz. 467). Warto w tym miejscu
podkreślić, że sprawach ochrony wolności i praw dzieci ustawa zobowiązuje RPO do
współpracy z Rzecznikiem Praw Dziecka.

Nb. 868-869
444 Rozdział XXIII. Rzecznik Praw Obywatelskich
Aparatem pomocniczym obsługującym RPO w zakresie wykonywania po-
wierzonych mu zadań jest Biuro RPO. Stanowi je zorganizowany zespół osób, a
także określonych środków materialnych, zapewniający merytoryczną i techniczną
obsługę organu. Zadania i organizację Biura określa statut, który nadaje Marszałek
Sejmu na wniosek RPO.

Nb. 856-857
 Rozdział XXXIV. Rzecznik Praw Dziecka

Literatura: B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004; M. Podolak, Rzecznik Praw

Dziecka, [w:] Ustrój organów ochrony prawnej, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Lublin 2005; Z.
Witkowski, Prawo konstytucyjne, Toruń 1998.

§ 102. Wprowadzenie
863 Ojczyzną instytucji Rzecznika Praw Dziecka jest Norwegia. Tutaj po raz pierwszy na
świecie 5.3.1981 r. ustanowiono ustawą Urząd Ombudsmana do spraw Dzieci.
Norweski Rzecznik jest niezależnym obrońcą dzieci w wieku od 0-17 lat. Jego kadencja
trwa cztery lata i może być ponowiona tylko raz. Rzecznik sam określa swoje metody
pracy i zadania naczelne. Zapewnia się mu dostęp do wszelkich dokumentów, które
znajdują się w posiadaniu władz oraz instytucji zajmujących się dziećmi. Samodzielnie
podejmuje decyzje o podjęciu danej sprawy oraz o zastosowaniu konkretnych środków.
Biuro Rzecznika podlega Ministerstwu do spraw Dzieci i Rodziny. Ono również
decyduje o wysokości budżetu Rzecznika. Rzecznika do Spraw Dzieci wspomaga grupa
ekspertów skupiona w stałym Komitecie Doradczym Rzecznika. Jako przykłady innych
państw, w których omawiana instytucja stała się stałym elementem wśród instytucji
państwowych powołanych dla ochrony praw dziecka, należy wymienić Austrię, gdzie
Urząd do spraw Dzieci powołany został w 1989 r. Podlega on Ministerstwu Rodziny i
Spraw Komunalnych oraz jest finansowany ze środków publicznych. W Niemczech od
1988 r. działa w Bundestagu parlamentarna Komisja do spraw Dzieci. W Szwecji Urząd
Ombudsmana do spraw dzieci utworzono w 1992 r. Do grupy państw, w których
istnieje omawiana instytucja, należą m.in. Dania, Hiszpania, Islandia, Francja, Walia i
Węgry.
864 W Polsce funkcjonowało i funkcjonuje szereg instytucji zajmujących się prawami
dziecka. Często jednak działały one jedynie w konkretnym środowisku społecznym lub
na określonym obszarze albo były to takie instytucje, dla których poprawa sytuacji
dziecka nie była głównym celem działalności. Zaistniała zatem potrzeba ustanowienia
RPD, instytucji niezależnej, wyposażonej

Nb. 863-864
 § 103. Kompetencje 445
w uprawnienia o charakterze kontrolnym, ostrzegawczym i inicjującym, wspierającej
wysiłki zmierzające do maksymalnej ochrony praw dziecka.
Ostatecznie prace nad utworzeniem instytucji RPD w Polsce zainicjowane
zostały przez organizacje pozarządowe i środowiska działające na rzecz praw dzieci.
W rezultacie w Konstytucji wprowadzono w art. 72 ust. 4 przepis dający podstawy
prawne do powołania RPD. Normy dotyczące tej instytucji umieszczono w części
poświęconej prawom jednostki, konkretnie zaś w artykule gwarantującym ochronę
dziecka. Ustawodawca zdecydował się na powołanie RPD, ombudsmana
wyspecjalizowanego pomimo istnienia instytucji RPD. W wyniku prac
parlamentarnych uchwalono ustawę z 6.1.2006 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U.
Nr 6, poz. 69 ze zm.). Parlament określił w niej wzajemne relacje pomiędzy
rzecznikami, które nakładają na RPO obowiązek podejmowania spraw skierowanych
do niego przez RPD. Po nowelizacji ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich
nałożono na RPO obowiązek współpracy z RPD w sprawach dzieci. Konstytucja
nadała prawom dziecka wysoką rangę, nie określając jednak kompetencji i sposobu
powoływania RPD, ale odsyłając do ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka. Prawa
dziecka są formułowane w Konstytucji w zgodzie z ratyfikowaną przez Polskę w
1991 r. Konwencją Praw Dziecka, przyjętą w 1989 r. przez Zgromadzenie Ogólne
Narodów Zjednoczonych. O ile jednak w rozumieniu Konwencji „dzieckiem" jest
każda istota ludzka w wieku poniżej osiemnastu lat, a więc od momentu urodzenia do
uzyskania pełnoletności, o tyle ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka idzie w tym
przedmiocie dalej, kwalifikując już jako dziecko każdą istotę ludzką od momentu
poczęcia. Dzięki takiemu rozwiązaniu prawo daje RPD możliwość roztoczenia
szerszej ochrony nad dzieckiem.

§ 103. Kompetencje
Artykuł 1 ust. 3 RPDU stanowi, że RPD przy wykonywaniu swoich upraw- 865 nień
kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę fakt, iż naturalnym środowiskiem jego
rozwoju jest rodzina. Podejmuje więc działania mające na celu zapewnienie dziecku
pełnego i harmonijnego rozwoju, poszanowania jego godności i podmiotowości, a w
szczególności działa na rzecz dziecka i jego:
1) prawa do życia i ochrony zdrowia,
2) prawa do wychowania w rodzinie,
3) prawa do godziwych warunków socjalnych,
4) prawa do nauki.

Nb. 865
446 Rozdział XXXIV. Rzecznik Praw Dziecka
Poza tym RPD podejmuje działania zmierzające do ochrony dziecka przed
przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym
traktowaniem. Szczególną zaś troską i pomocą otacza dzieci niepełnosprawne.
Rzecznik działa z własnej inicjatywy, biorąc przy tym pod uwagę informacje
wskazujące na naruszenie praw lub dobra dziecka. Może on korzystając ze swoich
kompetencji:
1) zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu,
2) żądać od organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji złożenia wyjaśnień
lub udzielenia informacji, a także udostępnienia akt i dokumentów, w tym
zawierających dane osobowe,
3) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w to-
czącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi,
4) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygoto-
wawczego w sprawach o przestępstwa,
5) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu
administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach
przysługujących prokuratorowi,
6) wystąpić z wnioskiem o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, w
trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach,
7) zlecać przeprowadzanie badań oraz sporządzanie ekspertyz i opinii.
W zakresie ustawowych działań RPD może odmówić ujawnienia danych
osobowych osoby, od której uzyskał informację, wskazując na naruszenie praw lub
dobra dziecka oraz osoby, której naruszenie dotyczy, w tym także wobec organów
władzy publicznej, jeżeli uzna to za niezbędne dla ochrony wolności, praw i interesów
jednostki.
866 Rzecznik może również zwracać się do właściwych organów, organizacji lub instytucji
o podjęcie działań na rzecz dziecka z zakresu ich kompetencji. W tym przypadku
powyższe podmioty zobligowane są do podjęcia skierowanych do nich spraw.
Obowiązane są przy tym do niezwłocznego (nie później jednak niż w terminie 30 dni)
informowania RPD o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku. W przypadku
stwierdzenia w działalności powyższego organu, organizacji lub instytucji naruszenia
praw lub dobra dziecka, RPD może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub
zastosowania sankcji służbowych.

§ 104. Pozycja ustrojowa

867 Rzecznik Praw Dziecka jest w swojej działalności niezależny od innych organów
państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.
Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu (bezwzględną

Nb. 866-867
 § 104. Pozycja ustrojowa 447
większością głosów) na pięcioletnią kadencję. Z wnioskiem o jego powołanie mogą
wystąpić:
1) Marszałek Sejmu,
2) Marszałek Senatu,
3) grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów.
Ta sama osoba nie może być RPD dłużej niż przez 2 kolejne kadencje. Istnieje
też możliwość odwołania RPD przez Sejm za zgodą Senatu przed upływem kadencji.
Ma to miejsce, jeśli zrzekł się on sprawowania urzędu, stał się trwale niezdolny do
pełnienia obowiązków na skutek choroby lub utraty sił, stwierdzonych orzeczeniem
lekarskim, oraz gdy sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu, został skazany
prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne. Wniosek o odwołanie mogą
przedstawić Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu oraz grupy co najmniej 35 posłów
lub co najmniej 15 senatorów. Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody
na odwołanie RPD w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu.
Niepodjęcie uchwały przez Senat w tym czasie oznacza wyrażenie zgody na
odwołanie.
Rzecznik nie może: 868
1) zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej
ani wykonywać innych zajęć zawodowych,
2) należeć do partii politycznej,
3) prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z obowiązkami i
godnością jego urzędu.
Po zaprzestaniu wykonywania obowiązków RPD ma prawo powrócić na
stanowisko zajmowane poprzednio lub otrzymać stanowisko równorzędne z
poprzednio zajmowanym.
Rzecznikowi Praw Dziecka przysługuje immunitet. Nie może być on bez 869
uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony
wolności. Nie może być zatrzymany ani aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na
gorącym uczynku przestępstwa i tylko wtedy, gdy jego zatrzymanie jest niezbędne
do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu należy niezwłocz
nie powiadomić Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie
zatrzymanego.
Zdaniem B. Banaszaka dla funkcjonowania RPD istotne jest także zinstytu-
cjonalizowanie jego współpracy z Rzecznikiem Praw Obywatelskich. Na spotkaniu
obu rzeczników w 2001 r. dokonano ustaleń jej zasad. Do najważniejszych należy
zaliczyć:
1) odbywanie wspólnych comiesięcznych spotkań obu rzeczników w celu
omówienia aktualnych problemów związanych z przestrzeganiem praw dziecka i
omówienia kierunków wspólnych działań,

Nb. 868-869
448 Rozdział XXXIV. Rzecznik Praw Dziecka
prezentowanie prowadzonych przez każdego z rzeczników spraw, jeśli posiadają istotne
znaczenie z punktu widzenia ich współpracy,
możliwość dokonywania wspólnych wystąpień,
możliwość dokonywania wspólnych wizytacji.
Rzecznik Praw Dziecka własne zadania wykonuje przy pomocy Biura Rzecznika Praw
Dziecka. Jego organizację określa statut nadawany przez Marszałka Sejmu. Wydatki
związane z funkcjonowaniem RPD ujmowane są w ustawie budżetowej i pokrywane z
budżetu państwa.

Nb. 869
 Rozdział XXXV. Rzecznicy patentowi

Literatura: M. Słomski, Historia rzecznictwa patentowego w Polsce, Kraków 1997; T.

Szymanek, Rola rzecznika patentowego w postępowaniu przed Urzędem Patentowym i sądami w
sprawach o ochronę własności intelektualnej i przemysłowej, GS 2001, Nr 5.

§ 105. Zarys historii rzecznictwa patentowego w Polsce

Wskutek mającej miejsce w końcu XVIII i na początku XIX w. intensyfi- 870
kacji działalności przemysłowej i handlowej zaszła konieczność wprowadzenia
odpowiednich regulacji prawnych chroniących wynalazców, producentów i
handlowców przed naśladownictwem i innymi nadużyciami ze strony osób
nieuprawnionych. Wypracowana wówczas zasada ochrony prawnej w tym zakresie
polegała na wprowadzeniu instytucji patentu udzielanego na wynalazek, zapewniaj
ącego jego właścicielowi wyłączne prawo do opatentowanego wynalazku przez
określony czas. Pierwsze regulacje prawne chroniące wynalazki pojawiły się już u
schyłku XVIII w., czego przykładem są Stany Zjednoczone i Francja, gdzie ten
rodzaj ochrony prawnej wprowadzono już w 1790 r.
Ustawodawstwo patentowe w Polsce kształtowało się podobnie jak 871 w innych
krajach europejskich, ale z uwagi na będące konsekwencj ą rozbiorów
uwarunkowania polityczne i gospodarcze przybrało znacznie mniejszy wymiar.
Pierwszą regulacj ą w tym zakresie, opartą na wzorcach francuskich, było
Postanowienie Namiestnika Królewskiego z 11.3.1817 r. Wprowadzało ono dwa
rodzaje ochrony, a mianowicie patent swobody, stanowiący w dzisiejszym
rozumieniu zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej, oraz listy
przyznania, odpowiadaj ące współcześnie patentowi głównemu na wynalazek lub
patentowi dodatkowemu. W 1837 r. uchylono powyższe postanowienie i zastąpiono
nowym, uściślając przy tym dotychczasowe rozwiązania, a w części nawet je
poszerzając109.

109
Szerzej na temat genezy i rozwoju prawa patentowego oraz historii wykonywania zawodu
rzecznika patentowego zob. M. Słomski, Historia rzecznictwa patentowego w Polsce, Kraków 1997.
Nb. 863-864
450 Rozdział XXXV. Rzecznicy patentowi
872 W połowie XIX w. w obszarze prawa patentowego działalność podjęli peł-
nomocnicy-rzecznicy, reprezentując przed polskim urzędem państwowym zarówno
rodzimych, jak i zagranicznych wynalazców. Natomiast w procesach sądowych o
naruszenie praw wyłącznych z tytułu ochrony patentowej wynalazców reprezentowali
adwokaci. Odrębnego podkreślenia wymaga przy tym wkład
pełnomocników-rzeczników w stworzenie podstaw dla przyszłego zawodu
rzecznikowskiego.
873 Po odzyskaniu niepodległości, jeszcze w 1918 r., w drodze dekretu Naczelnika
Państwa, utworzono przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu Urząd Patentowy.
Podstawę prawną działalności Urzędu Patentowego stanowiły wydane 4.2.1919 r.
dekrety o patentach na wynalazki (Dz.U. Nr 13, poz. 137 ze zm.), o ochronie wzorów
rysunkowych i modeli (Dz.U. Nr 13, poz. 138) oraz
0 ochronie znaków towarowych (Dz.U. Nr 13, poz. 135). Kompleksowe uregulowanie
problematyki ochrony patentowej miało miejsce w drodze ustawy z 5.2.1924 r. o
ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych (Dz.U. Nr 31, poz. 306). Ustawa
oficjalnie wprowadziła nazwę rzecznicy patentowi
1 określiła ich status prawny. Stosownie do przyjętych rozwiązań rzecznika pa-
tentowego mianował Minister Przemysłu i Handlu na wniosek Prezesa Urzędu
Patentowego. Kandydat na rzecznika musiał posiadać obywatelstwo polskie i mieć stałe
miejsce zamieszkania w Polsce, mieć ukończoną akademicką szkołę techniczną, odbyć
przynajmniej dwuletnią praktykę w sprawach z zakresu patentów i znaków towarowych
oraz złożyć przed Urzędem Patentowym egzamin ze znajomości przepisów prawnych.
Rzecznikiem patentowym mógł zatem zostać wyłącznie inżynier, a funkcji tej w
kontekście przyjętych wymogów nie mógł pełnić prawnik. Częściowe zmiany w tym
zakresie wprowadzało rozporządzenie Prezydenta RP z 22.3.1928 r. o ochronie
wynalazków, wzorów i znaków towarowych (Dz.U. Nr 39, poz. 384 ze zm.). Zgodnie z
przepisem art. 241 rozporządzenia rzecznikiem mogła zostać również osoba mająca
ukończony wydział prawa na uniwersytecie w Polsce, która co najmniej przez okres 6
lat pełniła służbę referendarską w Urzędzie Patentowym. Tym samym nastąpiło
zniesienie podziału na rzeczników patentowych inżynierów i prawników.
874 Po zakończeniu II wojny światowej działalność stosunkowo nielicznej grupy
zawodowej rzeczników patentowych, podobnie do innych dziedzin życia spo-
łeczno-gospodarczego, poddana została procesowi zmonopolizowania i upań-
stwowienia. Wraz z przyjęciem ustawy z 20.12.1949 r. o utworzeniu Kolegium
Rzeczników Patentowych (Dz.U. Nr 63, poz. 495) dotychczasowych rzeczników
patentowych pozbawiono prawa wykonywania czynności zawodowych we własnym
imieniu i na własny rachunek, a wskutek przyjęcia takiego rozwiązania nastąpiła
również likwidacja ich prywatnych kancelarii. Działalność zawodową w tym zakresie
osoby posiadające uprawnienia rzeczników patentowych mogły nadal prowadzić, ale
jedynie w ramach powołanego Kolegium. Należy dodać, że utworzone Kolegium
Rzeczników Patentowych otrzymało status podmiotu wyłącznie uprawnionego m.in. do
Nb. 872-874
 § 106. Wykonywanie zawodu rzecznika patentowego 451
udzielania osobom zainteresowanym porad i pomocy technicznej i prawnej w sprawach
wynalazków, wzorów użytkowych i zdobniczych oraz znaków towarowych, a także
zastępowania osób zainteresowanych przed Urzędem Patentowanym w sprawach z tego
zakresu.
Po niespełna dziewięciu latach funkcjonowania Kolegium Rzeczników Paten- 875
towych, wskutek powszechnej krytyki przyjętych rozwiązań, ustawą z 22.5.1958 r.
0 rzecznikach patentowych (Dz.U. Nr 31, poz. 139) powrócono do modelu wolnego
zawodu rzecznikowskiego. Przyjęta regulacja uprawniała rzeczników do udzielania
porad i pomocy technicznej oraz prawnej w sprawach ochrony wynalazków, wzorów
użytkowych i zdobniczych oraz znaków towarowych, jak również do wykonywania
wszelkich czynności związanych z tą ochroną w Polsce
1 za granicą. Rzecznikiem patentowym mógł zostać obywatel polski, zamieszkały
stale w Polsce, korzystający w pełni z praw publicznych i obywatelskich praw
honorowych, posiadający pełną zdolność do czynności prawnych, który ukończył
wyższe studia techniczne lub prawnicze zakończone uzyskaniem tytułu magistra oraz
odbył co najmniej pięcioletnią praktykę w swoim zawodzie, wykazał się dwuletnią
praktyką w sprawach patentów, wzorów i znaków towarowych i złożył ponadto przed
komisją w Urzędzie Patentowym egzamin na rzecznika patentowego z wynikiem
pomyślnym. Uzyskanie prawa wykonywania czynności zawodowych rzecznika
patentowego ustawa uzależniała od dokonania wpisu na listę rzeczników
patentowych, o którym decydował Prezes Urzędu Patentowego, po zasięgnięciu
opinii zrzeszenia rzeczników patentowych. Ograniczeniem zasady wolnego zawodu
rzecznikowskiego był przepis art. 11 ust. 1 ustawy o rzecznikach patentowych,
zgodnie z którym rzecznik powinien był prowadzić kancelarię w obranej przez siebie
siedzibie, a jej przeniesienie mogło mieć miejsce wyłącznie za zgodą Prezesa Urzędu
Patentowego.
Kolejna zmiana stanowiska ustawodawcy w przedmiocie modelu wykony- 876
wania funkcji rzecznika patentowego nastąpiła w drodze ustawy z 21.4.1966 r. o
rzecznikach patentowych (Dz.U. Nr 14, poz. 86). W gruncie rzeczy ustawodawca
zdecydował się powrócić do koncepcji uspołecznienia działalności rzecz- nikowskiej,
przewidując przy tym zakończenie prowadzenia takiej działalności w ramach
prywatnej praktyki. Zgodnie z przepisem art. 2 ust. 1 ustawy rzecznikiem
patentowym była osoba wpisana na listę rzeczników patentowych i zatrudniona w
tym charakterze w uspołecznionym zakładzie pracy. Ustawa zakazywała przy tym
wykonywania rzecznikowi działalności z tego zakresu w imieniu własnym i na
własny rachunek.
877 Kolejnego ustawowego uregulowania zasad wykonywania zawodu rzecznika
patentowego dokonano w konsekwencji zapoczątkowanego w 1989 r. procesu
transformacji ustrojowej i związanej z nim konieczności dostosowania do nowej
rzeczywistości wielu dziedzin życia społeczno-gospodarczego. Uwzględniając

Nb. 880-881
452 Rozdział XXXV. Rzecznicy patentowi
powyższy aspekt, ustawodawca, w drodze ustawy z 9.1.1993 r. o rzecznikach
patentowych (Dz.U. Nr 10, poz. 46), na nowo określił zasady wykonywania zawodu
rzecznika patentowego, jak również sprecyzował prawa i obowiązki rzeczników
patentowych, zasady i tryb nabywania uprawnień do wykonywania tego zawodu, a
także zasady działania samorządu tej grupy zawodowej. Abstrahując od szczegółowych
rozwiązań powyższych kwestii, należy jednak przywołać ustawowo określony
przedmiot i sposób wykonywania zawodu rzecznika patentowego. Zdaniem
ustawodawcy wykonywanie zawodu rzecznika polegać miało na świadczeniu pomocy
w sprawach dotyczących własności przemysłowej i mogło mieć miejsce w ramach
stosunku pracy lub samodzielnie na własny rachunek.
878 W obowiązuj ącym stanie prawnym zasady wykonywania działalności rzecz-
nikowskiej określają przede wszystkim przepisy ustawy z 11.4.2001 r. o rzecznikach
patentowych (Dz.U. Nr 49, poz. 509 ze zm.).

§ 106. Wykonywanie zawodu rzecznika patentowego

879 Wykonywanie zawodu rzecznika patentowego polega na świadczeniu pomocy w
sprawach własności przemysłowej osobom fizycznym, osobom prawnym oraz
jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej. Zawód
rzecznika patentowego posiada status zawodu zaufania publicznego, a sam tytuł
zawodowy „rzecznik patentowy" podlega ochronie prawnej. Zawód rzecznika
patentowego może wykonywać wyłącznie osoba spełniająca określone w ustawie o
rzecznikach patentowych wymagania. Prawo wykonywania zawodu rzecznika
patentowego ustawodawca uzależnia od dokonania wpisu na listę rzeczników
patentowych. Powstaje ono po złożeniu ślubowania, z dniem dokonania wpisu. Na listę
rzeczników patentowych może być wpisana wyłącznie osoba, która:
1) posiada obywatelstwo polskie,
2) ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych,
3) jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje
rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu rzecznika patentowego,
4) ukończyła magisterskie studia wyższe o kierunku przydatnym do wykonywania
zawodu rzecznika patentowego, w szczególności techniczne lub prawnicze,
5) oraz odbyła aplikację rzecznikowską na warunkach określonych w ustawie i
złożyła egzamin kwalifikacyjny przed Komisją Egzaminacyjną. Ustawa dopuszcza
jednak możliwość zwolnienia od wymogu odbycia aplikacji rzecznikowskiej, w
całości lub odpowiedniej części, osobę, która wykaże, że posiada określoną wiedzę
lub praktykę w sprawach własności przemysłowej, przydatną do wykonywania
zawodu rzecznika patentowego. Zwolnienie od odbycia aplikacji rzecznikowskiej
następuje, na wniosek kandydata, w drodze uchwały Krajowej Rady Rzeczników
Patentowych.
Nb. 872-874
 § 106. Wykonywanie zawodu rzecznika patentowego 453
Na listę rzeczników patentowych może być wpisana ponadto osoba posia- 880
dająca inne niż polskie obywatelstwo, jeżeli postanowienia umów międzyna-
rodowych, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, przewidują możliwość
ubiegania się o wpis na listę rzeczników patentowych. Warunkiem dokonania wpisu
w tym przypadku jest jednak spełnianie pozostałych wymogów dla dokonania
wpisu, a także wykazanie przez taką osobę umiejętności władania językiem polskim
w mowie i piśmie, w stopniu niezbędnym do prawidłowego wykonywania zawodu
rzecznika patentowego.
Listę rzeczników patentowych prowadzi Urząd Patentowy. Lista rzeczników
patentowych jest jawna, a wpisu na listę dokonuje się na wniosek zainteresowanego.
Wniosek o wpis zainteresowany podmiot powinien złożyć w ciągu sześciu miesięcy
od dnia złożenia egzaminu kwalifikacyjnego. Złożenie wniosku po upływie tego
terminu stanowi podstawę do wydania decyzji o odmowie wpisu. Rzecznikowi
patentowemu wpisanemu na listę Urząd Patentowy wydaje le- gitymacj ę, która
potwierdza prawo wykonywania zawodu oraz używania tytułu zawodowego
„rzecznik patentowy".
Rzecznik patentowy występuje w charakterze pełnomocnika w postępowa- 881
niu przed Urzędem Patentowym, sądami i organami orzekającymi w sprawach
własności przemysłowej. Może jednak udzielić dalszego pełnomocnictwa, czyli tzw.
substytucji, innemu rzecznikowi patentowemu, a także swojemu aplikantowi,
jednakże nie wcześniej niż po upływie osiemnastu miesięcy od rozpoczęcia
aplikacji. Odmowa udzielenia pomocy w sprawach własności przemysłowej lub
wypowiedzenie pełnomocnictwa może mieć miejsce tylko z ważnych powodów, o
których rzecznik ma obowiązek poinformować zainteresowanego. W razie
wypowiedzenia pełnomocnictwa lub umowy o pracę, rzecznik patentowy
obowiązany jest wykonać wszystkie niezbędne czynności, aby okoliczność ta nie
miała negatywnego wpływu na dalszy tok prowadzonych przez niego spraw. W
przypadku wypowiedzenia pełnomocnictwa powinien on wykonywać
wszystkie niezbędne czynności jeszcze przez dwa miesiące, jeżeli nie nastąpiło
wcześniejsze objęcie sprawy przez innego rzecznika patentowego lub odwołanie przez
osobę, która udzieliła pełnomocnictwa. Rzecznik patentowy nie może jednak przyj ąć
zastępstwa lub udzielić pomocy, jeżeli zastępował stronę przeciwną lub udzielił jej
pomocy w tej samej bądź związanej z nią sprawie, jak również w sprawie, w której brał
lub bierze udział z upoważnienia organów administracji rządowej lub samorządowej.
882 W wykonywaniu zawodu rzecznik patentowy podlega wyłącznie ustawom.
Obowiązujące przepisy wyłączają możliwość związania rzecznika poleceniem
służbowym co do treści wydawanej opinii lub porady. Ustawodawca zobowiązuje
rzecznika do wykonywania zawodu zgodnie z zasadami etyki zawodowej i z należytą
starannością, a także do zachowania w tajemnicy wszelkich informacji, które uzyskał w
związku z wykonywaniem czynności zawodowych. Przy wykonywaniu czynności

Nb. 880-881
454 Rozdział XXXV. Rzecznicy patentowi
zawodowych rzecznik korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych
przepisami prawa i rzeczową potrzebą. Nadużycie tych wolności, stanowiące ściganą z
oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony lub jej pełnomocnika,
świadka, biegłego albo tłumacza, podlega wyłącznie odpowiedzialności
dyscyplinarnej. Podczas i w związku z wykonywaniem czynności zawodowych ustawa
uprawnia rzecznika do korzystania z ochrony prawnej przysługującej adwokatowi.
Rzecznik patentowy obowiązany jest, z wyłączeniem przypadków określonych w
ustawie, wykonywać nieprzerwanie zawód rzecznika patentowego. Okres
niewykonywania zawodu, trwający krócej niż dwa lata, nie przerywa ciągłości
wykonywania zawodu, w powyższym rozumieniu. Obowiązek wykonywania zawodu
w sposób nieprzerwany nie obejmuje rzeczników patentowych:
1) zatrudnionych w Urzędzie Patentowym - przez czas zatrudnienia,
2) wykonujących przewidziane w ustawach funkcje publiczne z wyboru z wy-
łączeniem funkcji wykonywanych w samorządzie zawodowym lub organizacjach
społecznych - przez czas wykonywania funkcji,
3) wobec których orzeczono karę zawieszenia prawa wykonywania zawodu rzecznika
patentowego - przez okres zawieszenia,
4) korzystających z urlopu wychowawczego,
5) którym przyznane zostało świadczenie emerytalne lub rentowe.
883 Wykonywania zawodu rzecznika patentowego nie można łączyć z zatrudnieniem w
Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej lub sądzie administracyjnym. O
podjęciu wykonywania zawodu i miejscu oraz formie jego wykonywania, o przejściu na
emeryturę lub rentę, a także o każdej zmianie tych informacji rzecznik patentowy jest
obowiązany niezwłocznie zawiadomić Urząd Patentowy oraz Krajową Radę
Rzeczników Patentowych.

Nb. 872-874
 § 106. Wykonywanie zawodu rzecznika patentowego 455
Utrata prawa do wykonywania zawodu rzecznika następuje z dniem
skreślenia z listy rzeczników patentowych. Skreślenie z listy rzeczników paten-
towych ma miejsce w przypadku:
1) wniosku rzecznika patentowego o skreślenie go z listy rzeczników patentowych,
2) ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych,
3) pozbawienia rzecznika patentowego, z mocy prawomocnego wyroku sądowego,
praw publicznych lub orzeczenia zakazu wykonywania zawodu rzecznika
patentowego,
4) prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego o pozbawieniu rzecznika pa-
tentowego prawa wykonywania zawodu,
5) gdy rzecznik patentowy przestał spełniać warunek dotyczący obywatelstwa,
wymagany do wpisu na listę rzeczników patentowych,
6) śmierci rzecznika patentowego.
W przypadku skreślenia z listy rzeczników patentowych ponowny wpis na listę
może nastąpić po ustaniu przyczyny skreślenia, na wniosek zainteresowanego, po
zasięgnięciu opinii samorządu. Jeżeli jednak skreślenie nastąpiło w wyniku zarzutów
dotyczących wykonywania zawodu, a także w razie znacznej przerwy, jaka nastąpiła
po skreśleniu z listy, ponowny wpis na listę rzeczników patentowych może być
uzależniony od złożenia egzaminu uzupełniającego, a w szczególnie uzasadnionych
przypadkach - również od odbycia uzupełniającej aplikacji rzecznikowskiej.
Decyzję o wpisie lub odmowie wpisu na listę rzeczników patentowych i o
skreśleniu lub odmowie skreślenia z tej listy, a także decyzję uzależniającą dokonanie
wpisu od odbycia uzupełniającej aplikacji rzecznikowskiej lub złożenia egzaminu
uzupełniaj ącego wydaje Prezes Urzędu Patentowego. Na powyższe rodzaje decyzji
przysługuje skarga do sądu administracyjnego.
Ustawa statuując sposób wykonywania zawodu rzecznika patentowego 884
stwierdza, że rzecznik wykonuje zawód, na warunkach określonych w ustawie, w
kancelarii patentowej lub na rzecz pracodawcy. Ustawodawca dopuszcza również
możliwość wykonywania zawodu na podstawie umów cywilnoprawnych. Stosownie
do przyjętych rozwiązań kancelarię patentową można utworzyć i prowadzić
wyłącznie w celu wykonywania zawodu rzecznika patentowego. Kancelaria może
być prowadzona przez rzecznika patentowego jednoosobowo, jako spółka cywilna
lub jawna, w której przynajmniej połowa wspólników to rzecznicy patentowi, spółka
partnerska, spółka komandytowa, w której komplementariuszami są wyłącznie
rzecznicy patentowi, albo spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, w której
większość udziałów mają rzecznicy patentowi. Ustawodawca nie ogranicza
zatrudniania w kancelariach patentowych: rzeczników patentowych, aplikantów
rzecznikowskich oraz innych pracowników.
Wykonując zawód w kancelarii patentowej lub na podstawie umowy cy-
wilnoprawnej, rzecznik patentowy podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od

Nb. 884
456 Rozdział XXXV. Rzecznicy patentowi
odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy świadczeniu pomocy w
sprawach własności przemysłowej. Obowiązek ten nie dotyczy jednak rzeczników
patentowych niewykonujących zawodu.

§ 107. Samorząd zawodowy

885 Mówiąc o samorządzie zawodowym rzeczników patentowych, należy mieć na uwadze
Polską Izbę Rzeczników Patentowych. Izbę tę tworzy ogół rzeczników patentowych i
aplikantów rzecznikowskich. Przynależność rzeczników patentowych i aplikantów
rzecznikowskich do Izby jest z mocy ustawy obowiązkowa. Polska Izba Rzeczników
Patentowych ma osobowość prawną, a jej samodzielność podlega ochronie sądowej.
Polska Izba Rzeczników Patentowych reprezentuje jej członków i sprawuje pieczę
nad należytym wykonywaniem zawodu rzecznika patentowego w granicach interesu
publicznego oraz dla jego ochrony. Do zadań samorządu należy w szczególności:
1) podejmowanie działań w celu zapewnienia warunków należytego wykonywania
zawodu rzecznika patentowego,
2) reprezentowanie rzeczników patentowych i aplikantów oraz ochrona ich interesów
zawodowych,
3) współdziałanie w kształtowaniu i stosowaniu prawa własności przemysłowej, a
także w zakresie organizowania i wykonywania zawodu rzecznika patentowego,
4) doskonalenie zawodowe rzeczników patentowych i kształcenie aplikantów,
5) sprawowanie nadzoru nad należytym wykonywaniem zawodu przez rzeczników
patentowych i aplikantów,
6) prowadzenie badań w sprawach własności przemysłowej.
886 Organami samorządu są:
1) Krajowy Zjazd Rzeczników Patentowych,
2) Krajowa Rada Rzeczników Patentowych,
3) Komisja Rewizyjna,
4) Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny,
5) Sąd Dyscyplinarny,
6) Rzecznik Dyscyplinarny oraz
7) okręgowe zgromadzenia rzeczników patentowych.
Kadencja organów samorządu trwa cztery lata, jednakże organy są obowiązane
działać do czasu ukonstytuowania się nowo wybranych organów. Członkowie
organów mogą być odwołani przez organ, który ich wybrał. Szczegółową strukturę
organizacyjną, liczbę i granice okręgów oraz szczegółowe zasady działania
samorządu i jego organów, tryb powoływania i odwoływania członków tych
organów oraz uzupełniania ich składu, a także ogólne zasady ustalania liczby
delegatów na Krajowe Zjazdy Rzeczników Patentowych określa statut Polskiej Izby
Rzeczników Patentowych.

Nb. 872-874
 § 107. Samorząd zawodowy 457
Organem najwyższej władzy samorządu rzecznikowskiego jest Krajowy 887 Zjazd
Rzeczników Patentowych. Do jego wyłącznej kompetencji Krajowego Zjazdu należy:
1) uchwalanie statutu Polskiej Izby Rzeczników Patentowych,
2) uchwalanie wytycznych działania samorządu i jego organów,
3) uchwalanie zasad etyki rzecznika patentowego,
4) określanie zasad przeprowadzania wyborów do organów samorządu i liczby
członków tych organów,
5) wybór Prezesa Polskiej Izby Rzeczników Patentowych, będącego jednocześnie
przewodniczącym Krajowej Rady Rzeczników Patentowych,
6) wybór członków Krajowej Rady Rzeczników Patentowych, Komisji Rewizyjnej,
Odwoławczego Sądu Dyscyplinarnego, Sądu Dyscyplinarnego, Rzecznika
Dyscyplinarnego i jego zastępców,
7) ustalanie zasad gospodarki finansowej samorządu i wytycznych w sprawie
określania wysokości składki członkowskiej,
8) rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań Krajowej Rady Rzeczników Pa-
tentowych, Komisji Rewizyjnej, Odwoławczego Sądu Dyscyplinarnego, Sądu
Dyscyplinarnego i Rzecznika Dyscyplinarnego,
9) podejmowanie innych uchwał.
W trybie zwyczajnym Krajowy Zjazd zwołuje Krajowa Rada Rzeczników 888
Patentowych nie później niż na siedem dni przed upływem kadencji organów
samorządu. Ustawa dopuszcza ponadto możliwość zwołania Nadzwyczajnego
Krajowego Zjazdu Rzeczników Patentowych. Zwołania tego rodzaju zjazdu
dokonuje Krajowa Rada Rzeczników Patentowych z własnej inicjatywy, na wniosek
swego prezydium lub Komisji Rewizyjnej lub na wniosek co najmniej 1/5 ogólnej
liczby członków samorządu, zawierający uzgodniony przez nich porządek obrad.
Nadzwyczajny Krajowy Zjazd powinien być zwołany, ze wskazaniem porządku
obrad, w ciągu dwóch miesięcy od dnia wpływu wniosku o zwołanie Zjazdu.
Porządek obrad Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu może być na Zjeździe, drogą
głosowania, rozszerzony. Z rozszerzenia porządku obrad art. 49 ust. 3 ustawy o
rzecznikach patentowych wyłącza jednak wybór nowych organów
samorządu. W Krajowym Zjeździe Rzeczników Patentowych zasadniczo udział biorą
rzecznicy patentowi, którym przysługuje czynne prawo wyborcze, oraz, bez prawa
głosowania, aplikanci. Jednak z upoważnienia Krajowego Zjazdu Rzeczników
Patentowych, Krajowa Rada Rzeczników Patentowych może zwołać kolejny Zjazd
jako zjazd delegatów, określając w regulaminie sposób przeprowadzenia wyborów
delegatów oraz liczbę delegatów z poszczególnych okręgów.
Krajową Radę Rzeczników Patentowych stanowią przewodniczący i członkowie
wybrani przez Krajowy Zjazd oraz dziekani. Do zadań Krajowej Rady Rzeczników
Patentowych należy m.in.:
1) reprezentowanie samorządu,

Nb. 887-888
458 Rozdział XXXV. Rzecznicy patentowi
2) opiniowanie projektów aktów prawnych oraz przedstawianie wniosków
dotyczących unormowań prawnych w sprawach własności przemysłowej i
rzeczników patentowych,
3) uchwalanie budżetu Krajowej Rady i zatwierdzanie sprawozdań z jego wykonania,
4) prowadzenie gospodarki finansowej samorządu,
5) rozpatrywanie wniosków Komisji Rewizyjnej,
6) określanie wysokości składki członkowskiej i zasad zwalniania w całości lub części
z obowiązku opłacania składki,
7) organizowanie aplikacji rzecznikowskiej,
8) organizowanie szkoleń i innych form doskonalenia zawodowego rzeczników
patentowych,
9) ustanawianie tymczasowego zastępcy rzecznika patentowego i tymczasowego
zarządcy kancelarii patentowej, w przypadkach określonych ustawą,
10) wybór przewodniczącego Krajowej Rady oraz Rzecznika Dyscyplinarnego - w
razie wygaśnięcia ich mandatów w okresie pomiędzy Krajowymi Zjazdami,
11) prowadzenie i aktualizacja ogólnie dostępnych ewidencji:
a) miejsc zatrudnienia rzeczników patentowych,
b) kancelarii patentowych,
12) występowanie do organów rejestrowych lub ewidencyjnych z wnioskiem o
wszczęcie postępowania o wykreślenie z rejestru lub ewidencji jednostki
organizacyjnej prowadzącej działalność w zakresie świadczenia pomocy w
sprawach własności przemysłowej niezgodnie z przepisami ustawy,
13) realizacja innych zadań samorządu, niezastrzeżonych dla pozostałych jego
organów.
Organem wykonawczym Krajowej Rady Rzeczników Patentowych jest Prezydium. W
skład Prezydium Krajowej Rady Rzeczników Patentowych wcho dzą:

Nb. 872-874
 § 121. Odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy 459
1) przewodniczący oraz
2) wybrani przez Krajową Radę ze swojego grona zastępcy przewodniczące go,
3) sekretarz,
4) skarbnik i
5) członkowie.
Kontrolę działalności statutowej Krajowej Rady Rzeczników Patento- 891 wych
sprawuje Komisja Rewizyjna. Sąd Dyscyplinarny rozpatruje natomiast sprawy
dyscyplinarne rzeczników patentowych i aplikantów, wniesione przez Rzecznika
Dyscyplinarnego, oraz zażalenia na postanowienia Rzecznika Dyscyplinarnego.
Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny rozpatruje środki odwoławcze od orzeczeń Sądu
Dyscyplinarnego. Do zadań Rzecznika Dyscyplinarnego należy prowadzenie
postępowań wyjaśniających oraz składanie wniosków
0 wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
Rzecznicy patentowi i aplikanci zamieszkali w danym okręgu tworzą Okręgowe
Zgromadzenie Rzeczników Patentowych. Okręgowe Zgromadzenie Rzeczników
wybiera delegatów na Krajowy Zjazd oraz dokonuje wyboru dziekana, a także
uchwala wnioski do przedłożenia Krajowemu Zjazdowi i wykonuje inne,
przewidziane statutem zadania. Zwoływanie Okręgowego Zgromadzenia Rzecz-
ników pozostaje w zakresie kompetencji dziekana.
Organy samorządu podejmują uchwały zwykłą większością głosów, o ile 892
statut nie stanowi inaczej. Uchwały doręcza się niezwłocznie Prezesowi Urzędu
Patentowego. Prezes Urzędu może jednak zaskarżyć do Sądu Najwyższego
sprzeczną z prawem uchwałę organu samorządu, w terminie trzech miesięcy od dnia
jej doręczenia. Sąd Najwyższy utrzymuje zaskarżoną uchwałę w mocy bądź uchyla ją
i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu organowi samorządu,
ustalaj ąc wiążące wytyczne co do sposobu jej załatwienia.

§ 108. Odpowiedzialność dyscyplinarna

Za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu rzecznika patentowego 893
1 innych obowiązków określonych w ustawie, a zwłaszcza za czyny sprzeczne ze
ślubowaniem rzecznicy patentowi i aplikanci podlegaj ą odpowiedzialności
dyscyplinarnej. Postępowanie dyscyplinarne prowadzone jest przed Sądem
Dyscyplinarnym. Wszczyna się je na wniosek Rzecznika Dyscyplinarnego, po
przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego.
Postępowania dyscyplinarnego nie można wszcząć, jeżeli od chwili popełnienia
przewinienia upłynęły trzy lata, a w przypadku przewinienia polegającego na
nadużyciu wolności słowa i pisma - sześć miesięcy, a także po upływie

Nb. 1008-1010
460 Rozdział XXXV. Rzecznicy patentowi
sześciu miesięcy od dnia powzięcia wiadomości przez Rzecznika Dyscyplinarnego o
popełnieniu przewinienia. Jeżeli jednak czyn zawiera znamiona przestępstwa,
przedawnienie dyscyplinarne nie następuje wcześniej niż przedawnienie przewidziane
w Kodeksie karnym. Podobnie w sytuacji zaistnienia okoliczności wyłączającej,
zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania karnego, ściganie postępowania
dyscyplinarnego nie wszczyna się, a wszczęte umarza się.
894 Postępowanie dyscyplinarne o ten sam czyn toczy się niezależnie od postępowania
karnego lub odrębnego postępowania dyscyplinarnego wynikającego z przepisów
szczególnych, którym podlega obwiniony. Postępowanie dyscyplinarne może być
zawieszone do czasu zakończenia postępowania karnego. W razie wszczęcia przeciwko
rzecznikowi patentowemu postępowania karnego Sąd Dyscyplinarny może zawiesić
prawo wykonywania zawodu na okres do zakończenia toczącego się postępowania.
Zawieszenie prawa wykonywania zawodu może nastąpić również w przypadku
uporczywego uchylania się obwinionego od udziału w postępowaniu dyscyplinarnym.
895 Rozprawa przed Sądem Dyscyplinarnym jest jawna dla rzeczników patentowych i
aplikantów. Na rozprawie może być obecny poszkodowany. W postępowaniu
dyscyplinarnym obwiniony ma prawo korzystać z wybranego przez siebie obrońcy.
Członkowie Sądu Dyscyplinarnego są w zakresie orzekania niezawiśli, podlegają
wyłącznie przepisom prawa i orzekają na podstawie swego przekonania opartego na
swobodnej ocenie całokształtu dowodów z uwzględnieniem okoliczności
przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść obwinionego.
896 Karami dyscyplinarnymi, jakie przewiduje ustawa, są:
1) upomnienie,
2) nagana z ostrzeżeniem,
3) kara pieniężna nie niższa od 10-krotności i nie wyższa od 50-krotności miesięcznej
składki członkowskiej obowiązującej w dacie orzeczenia dyscyplinarnego,
4) zawieszenie prawa wykonywania zawodu rzecznika patentowego na czas od trzech
miesięcy do pięciu lat,
5) pozbawienie prawa wykonywania zawodu rzecznika patentowego, a w stosunku do
aplikantów - wydalenie z aplikacji.
Sąd Dyscyplinarny może jednak odstąpić od wymierzenia kary dyscyplinarnej,
jeżeli przewinienie jest mniejszej wagi. Natomiast w razie wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego z powodu popełnienia kilku przewinień dyscyplinarnych Sąd
Dyscyplinarny ocenia je i wymierza jedną karę, biorąc pod uwagę wszystkie
okoliczności popełnienia tych przewinień.
Od orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego obwinionemu oraz Rzecznikowi Dy- 897
scyplinarnemu przysługuje odwołanie do Odwoławczego Sądu Dyscyplinarnego,
w terminie miesiąca od dnia doręczenia odpisu orzeczenia. Natomiast od orzeczenia
wydanego przez sąd odwoławczy przysługuje stronom odwołanie do właściwego ze
względu na miejsce zamieszkania obwinionego sądu apelacyjnego - sądu pracy i

Nb. 872-874
 § 108. Odpowiedzialność dyscyplinarna 461
ubezpieczeń społecznych, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z
uzasadnieniem. Orzeczenie, od którego służy odwołanie, nie podlega wykonaniu do
czasu wniesienia odwołania lub bezskutecznego upływu terminu do jego wniesienia.
Wykonaniu nie podlega także orzeczenie, od którego wniesiono odwołanie, do czasu
jego rozpoznania.

Nb. 897
 Rozdział XXXVI. Adwokatura

Literatura: A. Bąkowski, Regulacje prawne ustroju adwokatury polskiej w latach 1918-1988, Pal.
1988, Nr 11-12; tenże, Kilka uwag o regulacjach dotyczących ustroju adwokatury polskiej, Pal. 1998, Nr
11-12; M. Grabski, Adwokatura w Polsce odrodzonej, Pal. 1995, Nr 3-4; tenże, Adwokatura w dawnej
Polsce (od czasów najdawniejszych do XVI w.), PiŻ 2000, Nr 9; tenże, Adwokatura w dawnej Polsce
(od czasów najdawniejszych do XVI w.), PiŻ 2000, Nr 10; tenże, Adwokatura w dawnej Polsce (od
czasów Kazimierza Wielkiego do połowy XVII w.), PiŻ 2001, Nr 2; tenże, Adwokatura w dawnej
Polsce (od połowy XIV w. do rozbiorów), PiŻ 2001, Nr 6; tenże, Adwokatura w dawnej Polsce (od
rozbiorów do 1918 r.), PiŻ2001, Nr 7; C. Jaworski, Adwokatura w najnowszej historii Polski, Pal. 2004,
Nr 3-4; A. Kisza, Z. Krzemiński, R. Łyczywek, Historia adwokatury polskiej, Warszawa 1995; Z. Klatka,
Wykonywanie zawodu radcy prawnego i adwokata, Warszawa 2004; Z. Krzemiński, Adwokatura polska
w latach 1918-1939, Pal. 1988, Nr 11-12; A. Kubas, Adwokatura polska w XXI wieku, Pal. 2004, Nr
3-4; K. Łojewski, Adwokatura a ochrona praw i wolności obywatelskich, Pal. 1988, Nr 11-12; E. Mazur,
Organizacja adwokatury w latach 1918-1988, Pal. 1988, Nr 11-12; S. Ry- mar, Świadczenie stałej
pomocy prawnej w Polsce przez zagranicznych prawników, Pal. 2002, Nr 7-8; M. Zaborski, Zarys
ustroju i dziejów adwokatury polskiej, Pal. 2003, Nr 11-12.

§ 109. Zarys historii adwokatury polskiej

898 Instytucja obrońcy osoby popadłej w kolizję z obowiązującymi zasadami porządku
społecznego ma tradycję sięgającą w Polsce okresu wczesnego średniowiecza. W
okresie tym funkcję współczesnego adwokata sprawował najstarszy wiekiem i
doświadczeniem członek rodu. W konsekwencji przyjęcia chrześcijaństwa, a w ślad za
tym - prawodawstwa rzymskiego, począwszy od X w. - funkcję obrońcy przed
wymiarem sprawiedliwości pełnili tzw. społecznicy. Warto zauważyć, iż w tym
pierwszym okresie rozwoju prawodawstwa i zwyczajów w dawnej Polsce wykształciła
się instytucja obrony nie dla interesu osobistego, ale dla ulżenia doli osoby
pokrzywdzonej. Początki polskiej adwokatury możemy zawdzięczać Bolesławowi
Chrobremu, który jako pierwszy powołał do życia instytucję rzeczników z urzędu,
opłacanych ze skarbu królewskiego. W XIII w. rozwinęła się instytucja zastępstwa
procesowego, którą najpierw stosowali w sądach świeckich duchowni, a następnie za
ich przykładem również osoby świeckie. W drodze statutów Kazimierza Wielkiego
instytucję zastępstwa procesowego ujednolicono i dostosowano do warunków
miejscowych w całym państwie. Adwokatem mógł zostać wyłącznie dojrzały wiekiem i
niekarany szlachcic posesjonat, od którego wymagano kwalifikacji moralnych i
znajomości miejscowych stosunków. Wymaga podkreślenia fakt, iż w owym czasie dla
sprawowania tej funkcji nie wymagano kwalifikacji naukowych. Znaczący rozkwit
adwokatury miał miejsce w XV w. i w I poł. XVI w., kiedy to wzrosło zapotrzebowanie
na światłych jurystów nie tylko w kancelarii królewskiej dla „układania" ustaw, ale
również w ziemstwach, sejmach, sejmikach, administracji czy sądach. Za panowania
Zygmunta I Starego, w 1511 r. w Piotrkowie, uchwalono konstytucję De potestate
Nb. 834
 464 Rozdział XXXVI. Adwokatura
Procuratoria pro suo principali im iudicio comparen- tis, która miała w założeniu
charakter prawa zasadniczego stanu obrończego. Począwszy od połowy XVII w. miał
miejsce stopniowy upadek Rzeczypospolitej, który nie ominął również instytucji
adwokatury. Proces ten spowodowany był m.in.: wzrostem liczby najazdów na
trybunały, częstymi przypadkami naruszania ze strony obrońców spokoju obrad
sądowych, nadużywaniem przez adwokatów wolności słowa czy upadkiem poziomu
moralnego i etycznego adwokatury. Upadek Rzeczypospolitej i w jego konsekwencji
dokonany zabór ziem polskich przez mocarstwa sąsiednie sprawił, że adwokatura w
okresie ponad 120-letniej niewoli zmuszona była rządzić się prawem państw
zaborczych110.
Przywrócenie instytucji adwokatury w odrodzonej Polsce nastąpiło na mo- 899 cy
dekretu Naczelnika Państwa z 24.12.1918 r. w przedmiocie statutu tymczasowego
Palestry Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 22, poz. 75). Jednakże dekretem objęto
wyłącznie adwokaturę na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego. Natomiast na
pozostałych ziemiach ustrój adwokatury aż do 1932 r. oparty był na przepisach
austriackich oraz przepisach niemieckiej ordynacji adwokackiej. Unifikacja prawa o
adwokaturze miała miejsce w drodze rozporządzenia Prezydenta RP z 7.10.1932 r. -
Prawo o ustroju adwokatury (Dz.U. Nr 86, poz. 733). Określono nim szczegółowy
ustrój całej adwokatury polskiej, regulując m.in.
1) warunki przyj ęcia do adwokatury,
2) prawa i obowiązki adwokatów,
3) ustrój i działalność izb adwokackich,
4) Naczelną Radę Adwokacką,
5) nadzór państwowy nad adwokaturą czy
6) zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów.
Wraz z przyjęciem nowej ustawy z 4.5.1938 r. - Prawo o ustroju adwokatury (Dz.U.
Nr 33, poz. 289) nie dokonano zasadniczej zmiany pozycji ustrojowej instytucji
adwokatury. Wymaga jednak podkreślenia fakt utrwalenia i tak silnego wówczas
nadzoru państwowego nad samorządem adwokackim oraz wprowadzenia zmian w
zasadach odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów, prowadzące w gruncie rzeczy
do ograniczenia swobód adwokatury111.
900 Po zakończeniu II wojny światowej, w związku z narzuceniem Polsce modelu państwa
totalitarnego, nastąpiła również całkowita zmiana ustroju adwokatury. Pierwszym

110 nast.; Adwokatura w dawnej Polsce (od czasów Kazimierza Wielkiego do połowy XVII w.), PiŻ
2001, Nr 2, s. 68 i nast.; Adwokatura w dawnej Polsce (od połowy XIV w. do rozbiorów), PiŻ 2001,
Nr 6, s. 74 i nast.; Adwokatura w dawnej Polsce (od rozbiorów do 1918 r.), PiŻ 2001, Nr 7, s. 71 i nast.
111
Szerzej na temat rozwoju adwokatury w okresie międzywojennym zob. M. Grabski,
Adwokatura w Polsce odrodzonej, Pal. 1995, Nr 3-4, s. 167 i nast.; M. Zaborski, Zarys ustroju i dziejów
adwokatury polskiej, Pal. 2003, Nr 11-12, s. 62 i nast.; A. Kisza, Z. Krzemiński, R. Łyczywek, Historia
adwokatury polskiej, Warszawa 1995, s. 105 i nast.
Nb. 900-901
 § 110. Wykonywanie zawodu adwokata 465
aktem prawnym dotyczącym adwokatury był dekret Rady Ministrów z 24.5.1945 r. o
tymczasowych przepisach uzupełniających prawo o ustroju adwokatury (Dz.U. Nr 25,
poz. 146 ze zm.). Na jego mocy w znacznym stopniu ograniczono samorząd adwokacki.
Kompetencje w przedmiocie powołania tymczasowych organów adwokatury, tj.
Naczelnej Rady Adwokackiej, okręgowych rad adwokackich, sądów dyscyplinarnych i
komisji rewizyjnych, powierzono ministrowi sprawiedliwości. W celu oceny
zachowania adwokatów podczas okupacji przy każdej izbie adwokackiej powołano
komisję weryfikacyjną. Po przeprowadzonej rozprawie komisja orzekała, czy
weryfikowana osoba jest godna przynależności do stanu adwokackiego. W razie uzna-
nia zachowania adwokata za naganne pod względem obywatelskim, społecznym czy
zawodowym, a w konsekwencji niegodnego przynależności, komisja orzekała o
wydaleniu z adwokatury. Kolejne niedopuszczalne w państwie prawa rozwiązanie
przyniósł dekret z 22.1.1946 r. o wyjątkowym dopuszczeniu do obejmowania
stanowisk sędziowskich, prokuratorskich i notarialnych oraz do wpisywania na listę
adwokatów (Dz.U. Nr 4, poz. 33 ze zm.). Na jego mocy Minister Sprawiedliwości mógł
zwolnić z obowiązku odbycia aplikacji adwokackiej, a także z obowiązku złożenia
egzaminu adwokackiego, kandydata na adwokata, jeżeli ten posiadał odpowiednie
„kwalifikacje osobiste".
901 Ustawą z 27.6.1950 r. o ustroju adwokatury (tekst jedn. Dz.U. z 1959 r. Nr 8, poz. 41 ze
zm.) dokonano dalszych, istotnych zmian podstaw ustrojowych adwokatury, czyniąc z
niej instytucję podporządkowaną i zależną od władzy komunistycznej. Odmiennie niż
dotychczas określono zadania adwokatury, która miała odtąd współdziałać z sądami i
innymi władzami w ochronie porządku prawnego PRL oraz udzielać pomocy prawnej
zgodnie z prawem i interesem mas pracujących. Ustawa przyniosła ponadto dalszą
liberalizację wymogów formalnych stawianych adwokatom, jak również stwarzała
podstawy do wszczęcia ponownej akcji weryfikacyjnej.
W dniu 19.12.1963 r. przyjęto kolejną ustawę o ustroju adwokatury (Dz.U. 902 Nr
57, poz. 309 ze zm.). Na mocy jej postanowień dokonano likwidacji indywidualnych
kancelarii adwokackich, co było jednoznaczne z całkowitym upaństwowieniem
adwokatury polskiej. Odtąd adwokaci mogli wykonywać zawód tylko w zespołach
adwokackich lub społecznych biurach pomocy prawnej. Z innych wprowadzonych
ustawą zmian należy zwrócić uwagę na zaostrzenie zasad odpowiedzialności
dyscyplinarnej adwokatów.
Kolejny akt normatywny statuujący ustrój adwokatury polskiej przyję- 903 to w 1982 r.
Jest nim obowiązująca nadal, choć po licznych i znaczących nowelizacjach, dostosowujących
adwokaturę do nowej rzeczywistości ustrojowej, ustawa z 26.5.1982 r. - Prawo o
adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.).

Nb. 902-905
 466 Rozdział XXXVI. Adwokatura
§ 110. Wykonywanie zawodu adwokata
Przepis art. 1 ust. 1 PrAdw powołuje instytucję adwokatury do udzielania 904
pomocy prawnej, a także współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich
oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa. Zawód adwokata polega przy tym na
świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych,
sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz
występowaniu przed sądami i urzędami. Adwokatura zorganizowana jest na zasadach
samorządu zawodowego i stanowi ją ogół adwokatów i aplikantów adwokackich.
Przepis art. 4a PrAdw statuuje, że adwokat może wykonywać zawód w kancelarii
adwokackiej, w zespole adwokackim oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej,
komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, przy czym wspólnikami w spółkach
cywilnej, jawnej i partnerskiej oraz komplemen- tariuszami w spółce komandytowej i
komandytowo-akcyjnej mogą być wyłącznie adwokaci lub adwokaci i radcowie prawni,
a także prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie ustawy z
5.7.2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 126, poz. 1069 ze zm.), a wyłącznym przedmiotem
działalności takich spółek jest świadczenie pomocy prawnej.
Jednostką organizacyjną adwokatury jest zespół adwokacki. Członkiem ze- 905 społu
adwokackiego może być wyłącznie osoba wpisana na listę adwokatów. O przyjęciu do
zespołu decyduje zebranie zespołu adwokackiego. Organami zespołu adwokackiego są:
1) zebranie zespołu,
2) kierownik zespołu oraz

Nb. 900-901
467 Rozdział XXXVI. Adwokatura
3) komisja rewizyjna w zespołach liczących więcej niż 12 członków, a w zespołach
mniejszych, jeżeli zostanie ona powołana uchwałą zebrania zespołu. Do zakresu
działania zebrania zespołu należy m.in.:
1) ocena pracy zawodowej członków zespołu i aplikantów adwokackich,
2) wybór kierownika, a w miarę potrzeby także jego zastępcy,
3) odwołanie kierownika lub jego zastępcy przed upływem kadencji,
4) kontrola działalności kierownika zespołu, a zwłaszcza badanie i zatwierdzanie jego
sprawozdań,
5) wybór komisji rewizyjnej,
6) uchwalanie preliminarza dochodów i wydatków zespołu,
7) przyjmowanie nowych członków i wypowiadanie członkostwa w zespole i
wykluczanie z zespołu,
8) podejmowanie uchwały w sprawie zmiany lokalu zespołu,
9) podejmowanie uchwały w sprawie likwidacji zespołu.
906 Na listę adwokatów może być wpisany ten, kto:
1) jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje
rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu adwokata,
2) korzysta w pełni z praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności
prawnych,
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej, zagraniczne studia
prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub
4) odbył w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację adwokacką i złożył egzamin
adwokacki.
Wymóg odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego
nie obejmuje:
1) profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych;
2) osób, które co najmniej trzy lata zajmowały stanowisko radcy lub starszego radcy
Prokuratorii Generalnej SP;
3) osób, które zajmowały stanowisko sędziego, prokuratora lub wykonywały zawód
radcy prawnego albo notariusza;
4) osób, które zdały egzamin sędziowski lub prokuratorski po 1.1.1991 r. oraz w
okresie pięciu lat przed złożeniem wniosku o wpis na listę adwokatów, łącznie przez
okres co najmniej trzech lat:
a) zajmowały stanowisko asesora sądowego, asesora prokuratorskiego, referendarza
sądowego, starszego referendarza sądowego, aplikanta sądowego, aplikanta
prokuratorskiego, aplikanta sądowo-prokuratorskiego, asystenta sędziego,
asystenta prokuratora,
b) wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze
świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego;

Nb. 906
 468 Rozdział XXXVI. Adwokatura
5) osób, które posiadają stopień naukowy doktora nauk prawnych oraz w okresie pięciu lat
przed złożeniem wniosku o wpis na listę adwokatów, łącznie przez okres co najmniej
trzech lat:
a) zajmowały stanowisko referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego,
aplikanta sądowego, aplikanta prokuratorskiego, aplikanta
sądowo-prokuratorskiego, asystenta sędziego, asystenta prokuratora,
b) wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze
świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego.
Wpis osoby, która uzyskała pozytywny wynik z egzaminu adwokackiego, na listę
adwokatów następuje na jej wniosek, na podstawie uchwały okręgowej rady adwokackiej,
właściwej ze względu na miejsce odbycia aplikacji adwokackiej lub miejsca zamieszkania
osób składających egzamin bez odbycia aplikacji. Okręgowa rada adwokacka podejmuje
uchwałę w tym przedmiocie w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku o wpis. Od uchwały
okręgowej rady adwokackiej przysługuje odwołanie do Prezydium Naczelnej Rady
Adwokackiej w terminie 14 dni od daty doręczenia uchwały. Z kolei od uchwały Prezydium
Naczelnej Rady Adwokackiej służy zainteresowanemu odwołanie do Ministra
Sprawiedliwości, zgodnie z Kodeksem postępowania administracyjnego. Od ostatecznej
decyzji Ministra Sprawiedliwości zainteresowanemu oraz Prezydium Naczelnej Rady
Adwokackiej służy skarga do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia
decyzji. W wypadku niepodjęcia uchwały przez okręgową radę adwokacką w terminie 30
dni od złożenia wniosku o wpis lub niepodj ęcia uchwały przez Prezydium Naczelnej Rady
Adwokackiej w terminie 30 dni od doręczenia odwołania, zainteresowanemu służy skarga do
sądu administracyjnego.
O fakcie podjęcia uchwały o wpisie na listę adwokatów lub aplikantów adwokackich, jak
i o odmowie wpisu okręgowa rada adwokacka ma obowiązek zawiadomić w terminie 30 dni
Ministra Sprawiedliwości. Wpis na listę adwokatów lub aplikantów adwokackich uważa się
za dokonany, jeżeli Minister Sprawiedliwości nie wniesie, w drodze decyzji
administracyjnej, sprzeciwu wobec wpisu, w terminie 30 dni od dnia otrzymania uchwały
wraz z aktami osobowymi wpisanego. Sam zainteresowany lub organ samorządu
adwokackiego może jednak zaskarżyć decyzję Ministra Sprawiedliwości do sądu
administracyjnego w terminie 30 dni od dnia jej doręczenia. Po uzyskaniu wpisu na listę
adwokatów adwokat wyznacza swoją siedzibę zawodową i zawiadamia o tym właściwą
okręgową radę adwokacką, nie później niż w terminie 30 dni przed dniem wyznaczenia
siedziby zawodowej.
907 Skreślenia adwokata z listy adwokatów dokonuje okręgowa rada w wypadku:
1) śmierci,
2) wystąpienia z adwokatury,
3) przeniesienia siedziby zawodowej do innej izby adwokackiej,
4) objęcia stanowiska w organach wymiaru sprawiedliwości, organach ścigania lub
rozpoczęcia wykonywania zawodu notariusza,

Nb. 900-901
 § 110. Wykonywanie zawodu adwokata 469
5) podjęcia pracy w Prokuratorii Generalnej SP,
6) powołania do wojskowej służby zawodowej,
7) utraty z mocy wyroku sądowego praw publicznych lub prawa wykonywania
zawodu,
8) orzeczenia dyscyplinarnego o wydaleniu z adwokatury.
908 W wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych adwokaci podlegają wyłącznie
ustawom. Podczas i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych korzystają
z ochrony prawnej, podobnie jak sędziowie i prokuratorzy. Przy wykonywaniu zawodu
adwokaci korzystają również z wolności słowa i pisma w granicach określonych przez
zadania adwokatury i przepisy prawa. Nadużycie tej wolności, stanowiące ściganą z
oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub
obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, podlega ściganiu wyłącznie w
drodze dyscyplinarnej.
909 Ustawa zobowiązuje adwokata zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się
w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tej tajemnicy nie
może być ograniczony w czasie. Adwokata nie można przy tym zwolnić od obowiązku
zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się, udzielaj ąc
pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
nie obejmuje jedynie informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z
16.11.2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości
majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o
przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz.
1505 ze zm.) - w zakresie określonym tymi przepisami.
910 Adwokat podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za
szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności w zakresie świadczenia pomocy
prawnej. Obowiązek ubezpieczenia nie obejmuje jedynie adwokatów niewykonujących
zawodu. Ustawa obliguje okręgową radę adwokacką właściwą ze względu na miejsce
zamieszkania adwokata do przeprowadzania kontroli spełnienia wymogu zawarcia
umowy obowiązkowego ubezpieczenia.

Nb. 906
 469
§ 111. Izby adwokackie
Spełnienie tego obowiązku ustala się na podstawie okazanej przez adwokata polisy
lub innego dokumentu ubezpieczenia, potwierdzającego zawarcie umowy
ubezpieczenia, wystawionego przez zakład ubezpieczeń.
Umowę z klientem zawiera kierownik zespołu adwokackiego w imieniu ze- 911
społu. Kierownik zespołu powinien uwzględnić życzenia klienta co do wyboru
adwokata, chyba że uzasadnione względy uniemożliwiają temu adwokatowi
udzielenie pomocy prawnej. W razie gdy adwokat prowadzący sprawę nie może
wziąć osobiście udziału w rozprawie lub wykonać osobiście poszczególnych
czynności, może on udzielić substytucji. Dla adwokata niemającego możności
prowadzenia sprawy czasowo lub trwale albo skreślonego z listy adwokatów kie-
rownik zespołu wyznacza z urzędu zastępcę. Decyzja kierownika zespołu w tym
przypadku stanowi upoważnienie dla adwokata do prowadzenia sprawy i powinna
mieć formę pisemną. Wypowiedzenie pełnomocnictwa przez adwokata może mieć
miejsce po uzyskaniu zgody kierownika zespołu. Wypowiadając pełnomocnictwo,
adwokat ma obowiązek zawiadomić o tym fakcie zainteresowane organy, a także
jeszcze przez dwa tygodnie pełnić swe obowiązki, jeżeli nie nastąpiło wcześniejsze
objęcie sprawy przez innego adwokata lub zwolnienie ze strony klienta. Odmowa
udzielenia pomocy prawnej może mieć miejsce tylko z ważnych powodów, o których
adwokat ma obowiązek poinformować zainteresowanego. Wątpliwości co do
udzielenia lub odmowy udzielenia pomocy prawnej rozstrzyga okręgowa rada
adwokacka, a w wypadkach niecierpiących zwłoki - dziekan. Natomiast w sprawach,
w których pomoc prawna ma z mocy przepisów prawa nastąpić z urzędu, zwolnić
adwokata od obowiązku udzielenia tej pomocy może wyłącznie organ, który go
wyznaczył. Powyższe regulacje w przedmiocie zawarcia umowy z klientem,
substytucji, wypowiedzenia pełnomocnictwa oraz odmowy udzielenia pomocy
prawnej mają odpowiednie zastosowanie do adwokatów wykonujących zawód w
kancelarii adwokackiej oraz w spółkach: cywilnej, jawnej, partnerskiej lub
komandytowej. Adwokat wykonujący zawód w kancelarii adwokackiej oraz we
wskazanych spółkach obowiązany jest ponadto zapewnić zastępstwo w przypadku
urlopu lub innej przemijającej przeszkody, tak aby prowadzone przez niego sprawy
nie doznały uszczerbku.

§ 111. Izby adwokackie

Izbę adwokacką stanowią adwokaci i aplikanci adwokaccy, mający sie- 912 dzibę
zawodową na terenie izby, której zasięg terytorialny określa Naczelna Rada Adwokacka,
biorąc pod uwagę w szczególności podział terytorialny administracji sądowej. Izba
adwokacka posiada osobowość prawną. Organami izby są:

Nb. 863-864
 470 Rozdział XXXVI. Adwokatura
1)
zgromadzenie,
okręgowa rada adwokacka,
2)
sąd dyscyplinarny oraz
3)
4)
komisja rewizyjna.
Kadencja organów trwa trzy lata, przy czym ustawa obliguje je działać do czasu
ukonstytuowania się nowo wybranych organów. Wybory do organów izb adwokackich
odbywają się w głosowaniu tajnym przy nieograniczonej liczbie kandydatów.
Zgromadzenie izby składa się z adwokatów wykonujących zawód oraz delegatów
pozostałych adwokatów. Do zakresu działania zgromadzenia izby adwokackiej należy:
1) wybór delegatów na Krajowy Zjazd Adwokatury, dziekana, prezesa sądu dy-
scyplinarnego, przewodniczącego komisji rewizyjnej oraz członków i zastępców
członków okręgowej rady adwokackiej, sądu dyscyplinarnego i komisji rewizyjnej,
2) uchwalanie budżetu izby i ustalanie wysokości składek rocznych na potrzeby izby,
3) rozpatrywanie i zatwierdzanie corocznych sprawozdań z działalności okręgowej
rady adwokackiej,
4) zatwierdzanie - po wysłuchaniu wniosków komisji rewizyjnej - zamknięć
rachunkowych i udzielanie okręgowej radzie adwokackiej absolutorium,
5) podejmowanie innych uchwał.
Zwyczajne zgromadzenie izby, odbywające się raz do roku, zwołuje okręgowa
rada adwokacka. Ustawa przewiduje ponadto możliwość zwołania nadzwyczajnego
zgromadzenia na żądanie Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, okręgowej rady
adwokackiej, komisji rewizyjnej lub 1/3 adwokatów członków izby.
914 W skład okręgowej rady adwokackiej wchodzą:
1) dziekan,
2) pięciu do piętnastu członków i
3) dwóch do czterech zastępców członków.
Prawo uczestnictwa w posiedzeniach okręgowej rady adwokackiej przysługuje
Prezesowi sądu dyscyplinarnego i przewodniczącemu komisji rewizyjnej. Okręgowa
rada adwokacka wybiera ze swego grona jednego lub dwóch wicedziekanów,
sekretarza, w razie potrzeby zastępcę sekretarza, skarbnika i rzecznika
dyscyplinarnego, którzy łącznie z dziekanem stanowią prezydium rady. Ponadto
okręgowa rada adwokacka wyznacza - spośród adwokatów - zastępców rzecznika
dyscyplinarnego oraz powołuje przewodniczącego i członków zespołu wizytatorów.
Zadaniem prezydium jest przygotowywanie posiedzeń rady. Pracami okręgowej rady
adwokackiej kieruje dziekan, który także reprezentuje radę, przewodniczy na jej
posiedzeniu oraz wykonuje inne czynności przewidziane ustawą. Funkcję stałego
zastępcy dziekana sprawuje wicedziekan.
Do zakresu działania okręgowej rady adwokackiej należą wszystkie sprawy
adwokatury, których załatwienia ustawa - Prawo o adwokaturze nie zastrzega
organom adwokatury oraz innym organom izb adwokackich, organom zespołów

Nb. 900-901
 § 112. Organy adwokatury 471
adwokackich lub organom państwowym. W szczególności okręgowa rada
adwokacka występuje do organów rejestrowych lub ewidencyjnych z wnioskiem o
wszczęcie postępowania o wykreślenie z rejestru lub ewidencji podmiotu
prowadzącego działalność w zakresie pomocy prawnej niezgodnie z przepisami
ustawy oraz może zawiesić w czynnościach zawodowych, do czasu uiszczenia
należności, adwokata, który zalega - pomimo wezwania - z zapłatą składki dłużej niż
6 miesięcy. Do zadań okręgowej rady adwokackiej należy również prowadzenie listy
adwokatów i aplikantów adwokackich, której odpis ma obowiązek przesyłać
corocznie Naczelnej Radzie Adwokackiej, właściwym prezesom sądów
apelacyjnych, sądów okręgowych i właściwym prokuratorom apelacyjnym i
okręgowym, oraz zawiadamiać o zmianach na tej liście.
Przedmiotowy zakres działalności sądu dyscyplinarnego obejmuje wy- 915
dawanie orzeczeń w sprawach dyscyplinarnych członków izby. W skład sądu wchodzą:
1) prezes,
2) wiceprezes,
3) sześciu do dwudziestu trzech członków oraz trzech zastępców członków,
wybieranych przez zgromadzenie izby.
Sąd dyscyplinarny orzeka w kompletach składających się z trzech sędziów.
Ustawowo określonym zadaniem komisji rewizyjnej jest kontrola dzia- 916 łalności
fi nansowej i gospodarczej okręgowej rady adwokackiej oraz kontrola wykonywania
uchwał zgromadzenia izby. Komisja składa się z przewodniczącego, zastępcy
przewodniczącego, trzech do pięciu członków oraz dwóch zastępców członków.

§ 112. Organy adwokatury

Organami adwokatury są: 917

1) Krajowy Zjazd Adwokatury,
2) Naczelna Rada Adwokacka,
3) Wyższy Sąd Dyscyplinarny oraz
4) Wyższa Komisja Rewizyjna.
Funkcję członków organów adwokatury mogą pełnić wyłącznie adwokaci.
Kadencja organów adwokatury trwa trzy lata, jednakże ustawa nakłada na nie
obowiązek działania do czasu ukonstytuowania się nowo wybranych organów. Wybory
do organów samorządu adwokatury odbywają się w głosowaniu tajnym przy
nieograniczonej liczbie kandydatów.
918 Krajowy Zjazd Adwokatury stanowią delegaci wybrani w proporcji do liczby
członków izby, ustalonej przez Naczelną Radę Adwokacką, jednakże nie mniej niż
sześciu delegatów z każdej izby. W Krajowym Zjeździe uczestniczą także, niebędący
delegatami, członkowie Naczelnej Rady Adwokackiej oraz dziekani okręgowych izb

Nb. 915-917
 472 Rozdział XXXVI. Adwokatura
adwokackich. Krajowy Zjazd Adwokatury odbywa się co trzy lata. Zjazd zwołuje
Naczelna Rada Adwokacka. Powinien się on odbyć w ciągu miesiąca od daty
dokonania wyborów we wszystkich izbach adwokackich. Ustawa przewiduje również
możliwość zwołania Krajowego Zjazdu w trybie nadzwyczajnym na uprzednie żądanie
Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, Wyższej Komisji Rewizyjnej, co najmniej
1/3 członków Naczelnej Rady Adwokackiej albo co najmniej 1/3 okręgowych rad
adwokackich.
Do zakresu działania Krajowego Zjazdu Adwokatury należy w szczególności:
1) wybór prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, prezesa Wyższego Sądu Dy-
scyplinarnego i przewodniczącego Wyższej Komisji Rewizyjnej, a także -
niebędących dziekanami - adwokatów wchodzących w skład Naczelnej Rady
Adwokackiej oraz członków i zastępców członków Wyższego Sądu
Dyscyplinarnego i Wyższej Komisji Rewizyjnej,
2) rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań Naczelnej Rady Adwokackiej,
Wyższego Sądu Dyscyplinarnego i Wyższej Komisji Rewizyjnej oraz zatwier-
dzanie - po wysłuchaniu wniosków Wyższej Komisji Rewizyjnej - zamknięć
rachunkowych i udzielanie Naczelnej Radzie Adwokackiej absolutorium,
3) wytyczanie kierunków działania samorządu adwokackiego, a także ustalanie liczby
izb adwokackich,
4) uchwalanie regulaminów dotyczących: trybu wyborów do organów adwokatury i
organów izb adwokackich oraz działania tych organów, a także trybu obrad Zjazdu,
5) określanie podstawowych zasad tworzenia funduszów i gospodarowania majątkiem
adwokatury.
919 W skład Naczelnej Rady Adwokackiej wchodzą:
1) prezes,
2) adwokaci wybrani przez Krajowy Zjazd Adwokatury w liczbie odpowiadającej
liczbie dziekanów okręgowych rad adwokackich, nie więcej jednak niż ośmiu
adwokatów z tej samej izby oraz
3) dziekani okręgowych rad adwokackich.

Nb. 900-901
 § 112. Organy adwokatury 473
Naczelna Rada Adwokacka posiada osobowość prawną. Jej siedzibą jest m.st.
Warszawa.
Naczelna Rada Adwokacka wybiera ze swego grona dwóch wiceprezesów,
sekretarza, skarbnika, rzecznika dyscyplinarnego, zastępcę sekretarza oraz dwóch
członków, którzy łącznie z prezesem stanowią Prezydium Naczelnej Rady
Adwokackiej. Prezydium jest organem wykonawczym Naczelnej Rady Ad-
wokackiej.
Do zakresu działania Naczelnej Rady Adwokackiej należy w szczególności:
1) reprezentowanie adwokatury,
2) uchylanie sprzecznych z prawem uchwał zgromadzenia izby,
3) nadzór nad działalnością Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej oraz
okręgowych rad adwokackich, a także nadzór nad kształceniem aplikantów przez
te rady,
4) ustalanie zasięgu terytorialnego izb adwokackich oraz ich siedzib,
5) ustalanie liczby członków oraz ich zastępców, organów poszczególnych izb
adwokackich, a także liczby stale urzędujących członków tych organów i zasad
ich wynagradzania,
6) rozpoznawanie odwołań od uchwał okręgowych rad adwokackich,
7) udzielanie opinii o projektach aktów prawodawczych oraz przedstawianie
wniosków i postulatów w zakresie tworzenia i stosowania prawa,
8) uchwalanie regulaminów dotyczących m.in. zasad:
a) odbywania aplikacji adwokackiej,
b) funkcjonowania rad adwokackich,
c) tworzenia, organizowania, funkcjonowania i rozwiązywania zespołów
adwokackich,
d) wykonywania zawodu indywidualnie lub w spółce cywilnej, jawnej,
partnerskiej lub komandytowej,
9) przedkładanie Prezydentowi RP corocznego sprawozdania z działalności
adwokatury.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny, jako organ samorządu adwokatury, składa 920 się z:
1) dwudziestu trzech członków oraz
2) trzech zastępców członków wybieranych przez Krajowy Zjazd Adwokatury. W
zakresie kompetencji Krajowego Zjazdu pozostaje również wybór prezesa Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego. Natomiast wyboru jednego lub dwóch wiceprezesów
dokonują sami członkowie tego organu. Wskazując na pozycję ustrojową Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego należy podkreślić, iż pełni on funkcję instytucji odwoławczej
od orzeczeń wydawanych w I instancji przez sądy dyscyplinarne, rozpoznając sprawy
w składzie trzech sędziów.

Nb. 920
 474 Rozdział XXXVI. Adwokatura
921 Funkcje kontroli finansowej i gospodarczej działalności Naczelnej Rady Adwokackiej
oraz kontroli wykonywania uchwał Krajowego Zjazdu Adwokatury powierza
ustawodawca Wyższej Komisji Rewizyjnej. W jej skład wchodzą:
1) przewodniczący,
2) zastępca przewodniczącego i
3) czterech członków oraz
4) dwóch zastępców członków.
Przewodniczący Wyższej Komisji Rewizyjnej ma obowiązek informować Naczelną
Radę Adwokacką i jej Prezydium o wynikach przeprowadzonych kontroli oraz ma
prawo uczestniczyć w posiedzeniach tych organów.

§ 113. Odpowiedzialność dyscyplinarna

922 Za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godności zawodu bądź za
naruszenie swych obowiązków zawodowych adwokaci i aplikanci adwokaccy
podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej. Adwokaci podlegają temu rodzajowi
odpowiedzialności również za niespełnienie ustawowego obowiązku zawarcia umowy
ubezpieczenia. Przepis art. 81 PrAdw do kar dyscyplinarnych zalicza:
1) upomnienie,
2) naganę,
3) karę pieniężną,
4) zawieszenie w czynnościach zawodowych na czas od trzech miesięcy do pięciu lat,
5) wydalenie z adwokatury.
Obok kary nagany i kary pieniężnej ustawa dopuszcza ponadto możliwość
orzeczenia zakazu wykonywania patronatu na czas od roku do pięciu lat.
Powyższy zakaz sąd dyscyplinarny ma ponadto obowiązek dodatkowo orzec obok kary
zawieszenia w czynnościach zawodowych, ale w wymiarze od lat dwóch do lat
dziesięciu. Warto również zauważyć, iż kara wydalenia z adwokatury pociąga za sobą
skreślenie z listy adwokatów bez prawa ubiegania się o ponowny wpis. Dodatkową
konsekwencj ą uruchomienia przeciwko adwokatowi lub aplikantowi postępowania
dyscyplinarnego lub karnego może być orzekane przez sąd dyscyplinarny w
szczególnie uzasadnionych okolicznościach sprawy tymczasowe zawieszenie w
czynnościach zawodowych.
923 W sprawach dyscyplinarnych orzekają:
1) sąd dyscyplinarny izby adwokackiej oraz
2) Wyższy Sąd Dyscyplinarny.
W zakresie właściwości sądu dyscyplinarnego izby adwokackiej pozostaje
rozpoznawanie wszystkich spraw w I instancji, z wyjątkiem odwołania od wymierzanej
przez dziekana rady adwokackiej kary upomnienia oraz spraw dyscyplinarnych

Nb. 900-901
 § 121. Odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy 475
członków Naczelnej Rady Adwokackiej i okręgowych rad adwokackich. Właściwy do
rozpoznania sprawy jest, co do zasady, sąd dyscyplinarny izby adwokackiej, której
obwiniony jest członkiem w chwili wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Jedynie
w przypadku przewinienia objętego jedną sprawą, a popełnionego przez dwóch lub
więcej obwinionych wpisanych na listę adwokatów lub aplikantów adwokackich w
różnych izbach, właściwy jest sąd dyscyplinarny, w którego okręgu popełniono
przewinienie, a jeżeli miejsca tego ustalić nie można - sąd dyscyplinarny izby, w której
wszczęto najpierw postępowanie dyscyplinarne.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny rozpoznaje jako II instancja sprawy rozpoznawane w I
instancji przez sądy dyscyplinarne izb adwokackich, a także inne sprawy przewidziane
obowiązującymi przepisami ustawy - Prawo o adwokaturze.
Sąd dyscyplinarny jest w zakresie orzekania niezawisły. Samodzielnie roz- 924 strzyga
przy tym nasuwające się zagadnienia prawne i orzeka na mocy przekonania opartego na
swobodnej ocenie całokształtu dowodów, uwzględniając okoliczności przemawiające
zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść obwinionego.
Status strony w postępowaniu dyscyplinarnym ustawodawca przyznaje os- 925
karżycielowi, obwinionemu i pokrzywdzonemu. Oskarżycielem w postępowaniu jest z
mocy ustawy rzecznik dyscyplinarny. Obwinionym jest adwokat lub aplikant
adwokacki, przeciwko któremu toczy się postępowanie dyscyplinarne, a
pokrzywdzonym osoba, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone
postępowaniem adwokata lub aplikanta adwokackiego. Wymaga podkreślenia
zagwarantowane obwinionemu ustawą prawo do ustanowienia obrońcy.
Wszczęcie postępowania przez sąd dyscyplinarny następuje na wniosek 926
uprawnionego oskarżyciela. Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przeciwko
adwokatowi lub aplikantowi adwokackiemu może również polecić Minister
Sprawiedliwości. Jednakże ustawa wyłącza możliwość wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego, jeżeli od chwili popełnienia przewinienia upłynęły trzy lata, a w
przypadku nadużycia przez adwokata wolności słowa i pisma, stanowiącego ściganą z
oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub
obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza - sześć miesięcy. Jeżeli jednak czyn
zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie dyscyplinarne nie następuje wcześniej
niż przedawnienie karne.
Postępowanie dyscyplinarne toczy się niezależnie od postępowania karnego 927 o ten
sam czyn, może być jednak zawieszone do czasu ukończenia postępowania karnego. W
wypadkach mniejszej wagi sąd dyscyplinarny lub rzecznik dyscyplinarny może również
umorzyć postępowanie dyscyplinarne.
928 Postępowanie dyscyplinarne obejmuje:
1) dochodzenie,
2) postępowanie przed sądem dyscyplinarnym oraz
3) postępowanie wykonawcze.

Nb. 1008-1010
 476 Rozdział XXXVI. Adwokatura
Prowadząc postępowanie, sąd może wzywać i przesłuchiwać świadków oraz
biegłych z zachowaniem przepisów postępowania karnego. Sąd dyscyplinarny orzeka
na rozprawie lub na posiedzeniu. Rozstrzygnięcia sądu dyscyplinarnego zapadają w
formie orzeczeń lub postanowień, przy czym orzeczenie może być wydane jedynie na
rozprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. W razie jednoczesnego
ukarania za kilka przewinień sąd dyscyplinarny wymierza karę za poszczególne
przewinienia, a następnie karę łączną, stosownie do zasad wyznaczonych ustawą.
929 Od orzeczeń i postanowień kończących postępowanie w I instancji, w terminie 14 dni
od daty doręczenia odpisu orzeczenia lub postanowienia wraz z uzasadnieniem,
przysługuje stronom odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego. Warto
podkreślić, iż cofnięcie przez stronę wniesionego środka zaskarżenia przed
rozpoczęciem sprawy w II instancji wiąże sąd odwoławczy. Wyższy Sąd Dyscyplinarny
rozpoznaje sprawę w granicach odwołania, bierze jednak z urzędu pod rozwagę
naruszenie prawa materialnego oraz rażące naruszenie przepisów o postępowaniu.
Orzeczenie podlega zmianie na korzyść obwinionego lub uchyleniu niezależnie od
granic odwołania, jeżeli jest ono oczywiście niesprawiedliwe. Natomiast na niekorzyść
obwinionego sąd odwoławczy może orzec wyłącznie w przypadku, gdy wniesiono na
jego niekorzyść środek odwoławczy.
Stronom, Ministrowi Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw Obywatelskich, a także
Prezesowi Naczelnej Rady Adwokackiej od orzeczenia wydanego przez Wyższy Sąd
Dyscyplinarny w II instancji przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego. Kasacja
może być wniesiona z powodu rażącego naruszenia prawa, jak również rażącej
niewspółmierności kary dyscyplinarnej. Kasację wnosi się do Sądu Najwyższego za
pośrednictwem Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, w terminie 30 dni od dnia doręczenia
orzeczenia z uzasadnieniem. Orzeczenie, od którego przysługuje uprawnionym
podmiotom kasacja, nie podlega wykonaniu do czasu lub bezskutecznego upływu
terminu do jej wniesienia. Ponadto orzeczenie, od którego wniesiono kasację, nie
podlega wykonaniu do czasu rozpoznania kasacji.

Nb. 900-901
 Rozdział XXXVII. Radcowie prawni

Literatura: H. Fatyga, Zarys historii powstania samorządu radców prawnych, cz. II - Komitet
Organizacyjny Samorządu Radców Prawnych, R. Pr. 1996, Nr 5; W. Jakubowski, Adwokat i radca
prawny - dwa różne zawody prawnicze, Pal. 1997, Nr 1-2; Z. Klatka, Ustawa o radcach prawnych.
Komentarz, Warszawa 1999; tenże, Wykonywanie zawodu radcy prawnego i adwokata, Warszawa
2004; P. Sarnecki, Radca prawny jako zawód zaufania publicznego, R. Pr. 2002, Nr 4-5; Zarys
historii powstania samorządu radców prawnych, cz. I, Opracowanie Ośrodka Badawczego Radców
Prawnych w oparciu o tekst autorstwa W. Siwca, R. Pr. 1993, Nr 3.

§ 114. Powstanie korporacji radców prawnych

Geneza zawodu radcy prawnego sięga połowy XIII w. i związana jest 930 z
wprowadzeniem do procesu instytucji prokuratora, zwanego inaczej radzącym w
sprawie. Występując w charakterze zastępcy strony, radzący w sprawie miał za
zadanie czuwać, aby strona przestrzegała form podejmowanych czynności
procesowych. Stopniowy wzrost zainteresowania osobami biegłymi w prawie i
piśmie spowodowany był m.in. wprowadzeniem do procesu zasady pisemności.
Dlatego coraz częściej korzystano z pomocy tzw. patronów stron - w przypadku osób
fizycznych oraz syndyków, zastępujących osoby prawne. W II połowie XVIII w.,
wraz z intensywnym rozwojem kapitalizmu na ziemiach polskich, znacznie wzrosła
ranga i atrakcyjność zawodu syndyka. Stanowiska pracy dla syndyków powstawały
zwłaszcza w bankach, manufakturach i spółkach handlowych zajmujących się
importem i eksportem towarów.
W kolejnym etapie rozwoju omawianej instytucji obsługi prawnej należy 931
zwrócić uwagę na fakt powierzenia w Królestwie Polskim od 1816 r. jednolitej
obsługi prawnej interesów Skarbu Państwa, tzw. Prokuratorii Generalnej.
Analogiczną instytucję, mającą za zadanie obronę prawną i zastępstwo prywat-
no-prawnych oraz publicznych interesów państwa, powołano również do systemu
organów ochrony prawnej II Rzeczypospolitej (zob. dekret z 7.2.1919 r. w
przedmiocie utworzenia Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. Nr
14, poz. 181). Zadaniem Prokuratorii Generalnej była w szczególności ochrona
Skarbu Państwa oraz zakładów i instytucji przez niego dotowanych

Nb. 863-864
478 Rozdział XXXVII. Radcowie prawni
lub finansowanych. Prokuratoria zobowiązana była podejmować określone działania na
wezwanie zainteresowanych jednostek, a zwłaszcza reprezentować je przed sądami.
932 Po zakończeniu II wojny światowej, w odmiennych warunkach polityczno-
-ustrojowych, obsługę prawną jednostek gospodarki uspołecznionej powierzono
radcom i referentom prawnym. Funkcję tę mogli pełnić jedynie adwokaci bądź osoby z
tzw. prawniczym kwalifikowanym wykształceniem, tj. osoby, które złożyły egzamin
sędziowski, prokuratorski lub adwokacki. Wprowadzaj ąc socjalistyczne formy i
metody organizacji życia polityczno-społecznego i gospodarczego, dekretem z
29.3.1951 r. o organach zastępstwa prawnego (Dz.U. Nr 20, poz. 159) zlikwidowano
instytucję Prokuratorii Generalnej i powołano na jej miejsce Urząd Zastępstwa
Sądowego. Kolejnym, istotnym krokiem prowadzącym do umocnienia pozycji
ustrojowej radców prawnych była uchwała Rady Ministrów z 13.12.1961 r. w sprawie
obsługi prawnej przedsiębiorstw państwowych, zjednoczeń oraz banków państwowych
(M.P. Nr 96, poz. 406), na mocy której przedsiębiorstwom państwowym,
zjednoczeniom oraz bankom państwowym narzucono obowiązek korzystania z usług
prawnych wył ącznie radców prawnych zatrudnianych przez te jednostki. Następnie
wskutek pozbawienia adwokatów w 1963 r. prawa świadczenia usług wobec
państwowych jednostek gospodarczych świadczenie usług wobec tych jednostek stało
się domeną radców prawnych. Tym samym powstały przesłanki do powołania nowej,
odrębnej specjalizacji w obszarze zawodów prawniczych.
933 Pierwsze działania mające na celu ustawowe uregulowanie statusu zawodu radcy
prawnego podjęte zostały z początkiem lat 70. XX w. 112 . Jednak uwzględnienie
zgłaszanych przez środowisko radców prawnych postulatów ustawowej regulacji
kwestii obsługi prawnej i wykonywania zawodu radcy prawnego nastąpiło znacznie
później, bo wraz z przyjęciem 6.7.1982 r. ustawy o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.U.
z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.). Ustawa podtrzymała dotychczasową zasadę, zgodnie z
którą wykonywanie zawodu radcy prawnego miało nadal polegać na obsłudze prawnej
głównie państwowych i spółdzielczych jednostek organizacyjnych. Radca prawny
uzyskał ponadto możliwość świadczenia usług na rzecz organizacji społecznych oraz
spółek z udziałem kapitału państwowego, spółdzielczego lub organizacji społecznych.
934 Wskutek zapoczątkowanych pod koniec lat 80. XX w. zmian ustrojowych również
korporacja zawodowa radców prawnych poddana została zasadniczym
przeobrażeniom. Pierwsze, istotne zmiany w tym zakresie przyniosła ustawa
z 23.12.1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.), która w
zakres przedmiotowy działalności gospodarczej włączyła również świadczenie
pomocy prawnej podmiotom gospodarczym w zakresie ich działalności go-

112
Szczegóły podejmowanych prób uregulowania tej kwestii zaprezentowane zostały w
opracowaniu Ośrodka Badawczego Radców Prawnych, [w:] Zarys historii powstania samorządu radców
prawnych, cz. I, R. Pr. 1993, Nr 3.
Nb. 932-934
 § 115. Zasady wykonywania zawodu radcy prawnego 479
spodarczej przez spółki i spółdzielnie, w których uczestniczyli adwokaci lub rad-
cowie prawni. Następnie, na mocy ustawy z 24.5.1989 r. o rozpoznawaniu przez
sądy spraw gospodarczych (Dz.U. Nr 33, poz. 175 ze zm.), samorząd zawodowy
radców prawnych uzyskał kompetencje do prowadzenia aplikacji oraz dokonywania
wpisów i prowadzenia list radców prawnych. W nowej rzeczywistości gospodarczej
ujawniło się ogromne zapotrzebowanie na usługi pomocy prawnej świadczonej
przez radców prawnych, co dodatkowo przemawiało za dostosowaniem instytucji do
nowych warunków. Zasadnicze zmiany zasad wykonywania zawodu radcy
prawnego wprowadzono w drodze tzw. wielkiej nowelizacji ustawy o radcach
prawnych, dokonanej ustawą z 22.5.1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o
adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
75, poz. 471 ze zm.). Wprowadzenie zmian poprzedziło przyjęcie Konstytucji, która
w przepisie art. 17 ust. 1 ustanawiała gwarancje dla samorządów reprezentujących
zawody zaufania publicznego. Warto dodać, iż w wyniku dokonanych przeobrażeń
kompetencje radców prawnych poszerzono o możliwość występowania w roli
pełnomocników nie tylko podmiotów gospodarczych, ale także osób fizycznych
nieprowadzących działalności gospodarczej.

§ 115. Zasady wykonywania zawodu radcy prawnego

Zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szcze-
935 gólności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych,
opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i
urzędami. Świadczona przez radcę prawnego pomoc prawna ma na celu ochronę
prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana. Wykonywanie
zawodu radcy prawnego nie obejmuje jednak występowania w charakterze obrońcy
w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe.
Tytuł zawodowy „radca prawny" podlega ochronie prawnej.
Warunkiem wykonywania omawianego zawodu jest uprzedni wpis na listę 936
radców prawnych. Na listę tę może być wpisany wyłącznie ten, kto:
1) ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł
magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,
2) korzysta w pełni z praw publicznych,
3) ma pełną zdolność do czynności prawnych,
4) jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje
rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego,
5) odbył w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację radcowską i złożył egzamin radcowski.
Wymóg odbycia aplikacji radcowskiej i złożenia egzaminu radcowskiego nie
obejmuje profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych, jak również osób,

Nb. 935-936
480 Rozdział XXXVII. Radcowie prawni
które zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, adwokacki lub notarialny, a także osób,
które co najmniej przez trzy lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej
SP.
937 Prawo wykonywania zawodu radcy prawnego powstaje z chwilą dokonania wpisu na
listę radców prawnych i złożenia ślubowania. Wpis osoby na listę radców prawnych,
która uzyskała pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego, następuje na jej wniosek,
na podstawie uchwały rady okręgowej izby radców prawnych. Rada okręgowa izby ma
obowiązek zawiadomić, w terminie 30 dni, Ministra Sprawiedliwości o fakcie podjęcia
każdej uchwały w przedmiocie wpisu na listę radców prawnych lub aplikantów
radcowskich lub jego odmowie. Wpis na listę radców prawnych lub aplikantów
radcowskich uważa się za dokonany, jeżeli Minister Sprawiedliwości nie sprzeciwi się
wpisowi, w drodze decyzji administracyjnej, w terminie 30 dni od dnia otrzymania
uchwały wraz z aktami osobowymi wpisanego. Środkiem odwoławczym, jaki
przysługuje zainteresowanemu od decyzji ministra, jest skarga do sądu admini-
stracyjnego, którą należy wnieść w terminie 30 dni od dnia doręczenia sprzeciwu. W
tym miejscu należy także przywołać ustawowe wyłączenie możliwości jednoczesnego
wpisu na listę radców prawnych, jak i wykonywania zawodu radcy prawnego, które
obejmuje osoby wykonujące zawód sędziego, prokuratora, notariusza, komornika,
asesora sądowego, prokuratorskiego i notarialnego bądź odbywające aplikację sądową,
prokuratorską lub notarialną.
Radca prawny może wykonywać zawód w ramach stosunku pracy, na pod-
stawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce
cywilnej, jawnej, partnerskiej lub komandytowej, przy czym wspólnikami w
spółkach cywilnej, jawnej i partnerskiej oraz komplementariuszami w spółce
komandytowej mogą być wyłącznie radcowie prawni lub radcowie prawni i adwokaci,
a także prawnicy zagraniczni, a wyłącznym przedmiotem działalności takich spółek jest
świadczenie pomocy prawnej. O fakcie podjęcia wykonywania zawodu radca prawny
ma obowiązek zawiadomić radę właściwej okręgowej izby radców prawnych, jak
również o formach jego wykonywania, o adresie i nazwie kancelarii lub spółki, a także
o każdej zmianie tych informacji.
938 Wykonując czynności zawodowe, radca prawny korzysta z wolności słowa i pisma w
granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą.
Nadużycie tej wolności, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub
zniesławienie strony lub jej pełnomocnika, świadka, biegłego albo tłumacza, podlega
wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej. Podczas i w związku z wykonywaniem
czynności zawodowych radca prawny korzysta z ochrony prawnej przysługującej
sędziemu i prokuratorowi.
Radca prawny zobowiązany jest wykonywać zawód ze starannością wy- 939
nikającą z wiedzy prawniczej oraz zasad etyki radcy prawnego. Sprawy przed
organami orzekaj ącymi prowadzi samodzielnie, dbając o należyte wykorzystanie
przewidzianych przez prawo środków dla ochrony uzasadnionych interesów
Nb. 932-934
 § 115. Zasady wykonywania zawodu radcy prawnego 481
jednostki organizacyjnej. Radca prawny nie jest związany poleceniem co do treści
opinii prawnej. Podlega jednak obowiązkowemu ubezpieczeniu od
odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności z
zakresu świadczonej pomocy prawnej.
Przepis art. 3 ust. 3 RadPrU nakłada na radcę obowiązek zachowania ta- 940
jemnicy zawodowej. Zakres tego obowiązku obejmuje wszystko, o czym radca
prawny dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. Obowiązek
zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Ustawodawca
wyłącza także możliwość zwolnienia radcy z obowiązku zachowania tajemnicy
zawodowej co do faktów, o których dowiedział się, udzielając pomocy prawnej lub
prowadząc sprawę. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy
jedynie informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z 16.11.2000 r. o
przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych
pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu
finansowaniu terroryzmu (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) - w
zakresie określonym tymi przepisami.
Radca prawny może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z waż- 941
nych powodów. Wypowiadając pełnomocnictwo, umowę zlecenia lub umowę o
pracę, radca prawny obowiązany jest jednak wykonać wszystkie niezbędne
czynności, aby okoliczność ta nie miała negatywnego wpływu na dalszy tok
prowadzonych przez niego spraw. Radca prawny może również udzielić dalszego
pełnomocnictwa innemu radcy prawnemu, adwokatowi, prawnikowi zagranicznemu
wykonującemu stałą praktykę w zakresie wynikającym z ustawy o świadczeniu przez
prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast
we własnej sprawie lub w sprawie, w której przeciwnikiem jednostki organizacyjnej
udzielającej mu pełnomocnictwa jest inna zatrudniająca go jednostka organizacyjna
albo jeżeli sprawa dotyczy osoby, z którą pozostaje on w takim stosunku, że może to
oddziaływać na wynik sprawy, radca prawny obowiązany jest wyłączyć się od
wykonania czynności zawodowych.
942 Skreślenie z listy radców prawnych, pozostające w zakresie kompetencji rady
okręgowej izby radców prawnych, ma miejsce w wypadku:
1) wniosku radcy prawnego,
2) choćby częściowego ograniczenia zdolności do czynności prawnych,
3) utraty z mocy wyroku sądowego praw publicznych,
4) nieuiszczania składek członkowskich za okres dłuższy niż jeden rok,
5) śmierci radcy prawnego,
6) orzeczenia dyscyplinarnego lub wyroku sądowego o pozbawieniu prawa do
wykonywania zawodu radcy prawnego.
Rada okręgowa izby radców prawnych powinna, w terminie 30 dni od powzięcia
wiadomości o zaistnieniu zdarzenia powodującego skreślenie, podjąć uchwałę w
sprawie skreślenia z listy radców prawnych. Od uchwały w tej sprawie
Nb. 935-936
482 Rozdział XXXVII. Radcowie prawni
zainteresowanemu przysługuje odwołanie do Prezydium Krajowej Rady Radców
Prawnych w terminie 14 dni od dnia doręczenia uchwały. Prezydium Krajowej Rady
powinno rozpatrzyć odwołanie w terminie 30 dni od dnia jego doręczenia. Od
ostatecznej uchwały Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych zainteresowanemu
służy skarga do sądu administracyjnego.

§ 116. Samorząd radców prawnych

943 Radcowie prawni zorganizowani są na zasadach samorządowej korporacji zawodowej.
Samorząd jest niezależny w wykonywaniu swych zadań i podlega tylko przepisom
prawa. Przynależność radców prawnych i aplikantów radcowskich do samorządu jest
obowiązkowa. Jednostkami organizacyjnymi samo rządu, wyposażonymi przez ustawę
w przymiot osobowości prawnej, są okręgowe izby radców prawnych i Krajowa Izba
Radców Prawnych. Nadzór nad działalnością samorządu sprawuje Minister
Sprawiedliwości.
Organami samorządu są:
1) Krajowy Zjazd Radców Prawnych,
2) Krajowa Rada Radców Prawnych,
3) Wyższa Komisja Rewizyjna,
4) Wyższy Sąd Dyscyplinarny,
5) zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych,
6) rada okręgowej izby radców prawnych,
7) okręgowa komisja rewizyjna oraz
8) okręgowy sąd dyscyplinarny.
Członkami organów samorządu mogą być wyłącznie radcowie prawni. Kadencja
organów samorządu trwa trzy lata, jednakże organy są obowiązane działać do czasu
ukonstytuowania się nowo wybranych organów.

Nb. 932-934
 § 116. Samorząd radców prawnych 483
Okręgową izbę radców prawnych tworzą radcowie prawni i aplikanci rad- 944
cowscy zamieszkali na terenie danego okręgu. Uchwałę o utworzeniu i terenie
działania okręgowej izby radców prawnych podejmuje Krajowa Rada Radców
Prawnych, biorąc pod uwagę zasadniczy podział terytorialny państwa. W zgro-
madzeniu okręgowej izby radców prawnych uczestniczą wszyscy radcowie prawni
należący do danej izby oraz, bez prawa głosu, aplikanci radcowscy tej izby. Jeżeli
natomiast liczba członków okręgowej izby radców prawnych przekracza 300 osób,
zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych stanowią delegaci wybrani na
zebraniach zwołanych dla poszczególnych rejonów, obj ętych działalnością danej
izby.
W zakresie właściwości zgromadzenia okręgowej izby radców prawnych 945
pozostaje w szczególności:
1) ustalanie liczby członków rady okręgowej izby radców prawnych, okręgowej
komisji rewizyjnej, okręgowego sądu dyscyplinarnego oraz zastępców rzecznika
dyscyplinarnego,
2) wybór dziekana rady okręgowej izby radców prawnych, pozostałych członków
rady, członków okręgowej komisji rewizyjnej i okręgowego sądu dyscyplinar-
nego, rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępców oraz delegatów na Krajowy
Zjazd Radców Prawnych i członka Krajowej Rady Radców Prawnych,
3) uchwalanie budżetu okręgowej izby radców prawnych,
4) dokonywanie podziału terenu działania okręgowej izby radców prawnych na
rejony,
5) odwoływanie organów okręgowej izby radców prawnych lub poszczególnych
członków tych organów,
6) ocena działalności organów okręgowej izby radców prawnych. Działalnością
okręgowej izby radców prawnych kieruje rada okręgowej 946
izby radców prawnych. Organem wykonawczym rady okręgowej izby jest jej
prezydium, które stanowią dziekan oraz wybrani przez radę wicedziekani, se-
kretarz, skarbnik i członkowie. Do zakresu działania rady okręgowej izby radców
prawnych należy w szczególności:
1) reprezentowanie interesów zawodowych członków okręgowej izby radców
prawnych,
2) doskonalenie zawodowe radców prawnych,
3) nadzór nad należytym wykonywaniem zawodu przez radców prawnych i
aplikantów radcowskich,
4) występowanie do organów rejestrowych lub ewidencyjnych z wnioskiem o
wszczęcie postępowania o wykreślenie z rejestru lub ewidencji podmiotu
prowadzącego działalność w zakresie pomocy prawnej niezgodnie z przepisami
niniejszej ustawy.

Nb. 944-946
484 Rozdział XXXVII. Radcowie prawni
947 Z pozostałych organów okręgowej izby radców prawnych - okręgowa komisja
rewizyjna sprawuje kontrolę działalności finansowej rady okręgowej izby, a
okręgowy sąd dyscyplinarny rozpatruje sprawy dyscyplinarne członków tej izby.
948 Radcowie prawni i aplikanci radcowscy zamieszkali na terenie kraju tworzą Krajową
Izbę Radców Prawnych. W Krajowym Zjeździe uczestniczą delegaci wybrani przez
zgromadzenia okręgowych izb radców prawnych oraz, z głosem doradczym, niebędący
delegatami: członkowie ustępującej Krajowej Rady Radców Prawnych,
Przewodniczący Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, Główny Rzecznik Dyscyplinarny i
Przewodniczący Wyższej Komisji Rewizyjnej. Zakres kompetencji Krajowego Zjazdu
Radców Prawnych obejmuje:
1) wybór Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych,
2) wybór Krajowej Rady Radców Prawnych, Wyższej Komisji Rewizyjnej, Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego oraz Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego i jego
zastępców,
3) uchwalanie wytycznych działania samorządu i jego organów,
4) określanie zasad przeprowadzania wyborów do organów samorządu, liczby
członków tych organów oraz trybu ich odwoływania, a także zasad podejmowania
uchwał przez organy samorządu,
5) rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań Krajowej Rady Radców Prawnych,
Wyższej Komisji Rewizyjnej, Wyższego Sądu Dyscyplinarnego i Głównego
Rzecznika Dyscyplinarnego,
6) uchwalanie zasad etyki radców prawnych,
7) ustalanie podstawowych zasad gospodarki finansowej samorządu.
949 Krajową Radę Radców Prawnych stanowią prezes i członkowie wybrani przez
Krajowy Zjazd Radców Prawnych oraz członkowie wybrani bezpośrednio przez
zgromadzenia okręgowych izb, po jednym z każdej izby. Organem wykonawczym
Krajowej Rady Radców Prawnych jest Prezydium. W jego skład wchodzą prezes i
wybrani przez Krajową Radę wiceprezesi, sekretarz, skarbnik i członkowie. Do zakresu
działania Krajowej Rady Radców Prawnych należy w szczególności:
1) reprezentowanie samorządu wobec sądów, organów państwowych i samo-
rządowych, instytucji i organizacji,
2) udzielanie opinii o projektach aktów prawnych oraz przedstawianie wniosków
dotyczących unormowań prawnych,
3) koordynowanie działalności okręgowych izb radców prawnych i sprawowanie
nadzoru nad ich działalnością,
4) uchwalanie budżetu Krajowej Rady Radców Prawnych i zatwierdzanie sprawozdań
z jego wykonania oraz rozpatrywanie wniosków Wyższej Komisji Rewizyjnej,
5) wybór Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Głównego Rzecznika
Dyscyplinarnego, jeżeli jego mandat wygasł w okresie pomiędzy Krajowymi
Zjazdami Radców Prawnych,

Nb. 932-934
 § 108. Odpowiedzialność dyscyplinarna 485
6) wybór przewodniczącego Krajowego Zespołu Wizytatorów, jego zastępcy i
członków,
7) rozpatrywanie odwołań od uchwał rad okręgowych izb radców prawnych,
8) koordynowanie doskonalenia zawodowego radców prawnych,
9) uchwalanie regulaminów dotyczących m.in.:
działalności samorządu i jego organów,
odbywania aplikacji radcowskiej,
prowadzenia list radców prawnych i aplikantów radcowskich,
10) uchylanie sprzecznych z prawem uchwał zgromadzenia okręgowej izby
radców prawnych,
11) tworzenie okręgowych izb radców prawnych, określanie ich liczby oraz te-
rytorialnego zasięgu,
12) ustalanie zasad gospodarki finansowej samorządu,
13) określanie wysokości składki członkowskiej i zasad jej podziału. Zadaniem
Wyższej Komisji Rewizyjnej jest kontrola działalności finansowej Krajowej Rady
Radców Prawnych. Natomiast Wyższy Sąd Dyscyplinarny rozpatruje odwołania
od orzeczeń okręgowych sądów dyscyplinarnych, a także, jako sąd I instancji,
sprawy dyscyplinarne członków Krajowej Rady Radców Prawnych i rad
okręgowych izb radców prawnych.

§ 117. Odpowiedzialność dyscyplinarna

Za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu radcy prawnego oraz za 950
czyny sprzeczne ze ślubowaniem radcowskim lub z zasadami etyki radcy prawnego
radcowie prawni i aplikanci radcowscy podlegają odpowiedzialności dy-
scyplinarnej. Radcowie prawni podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej
również za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia za szkody
wyrządzone przy wykonywaniu czynności z zakresu świadczonej pomocy prawnej.
Karami dyscyplinarnymi są:
1) upomnienie,
2) nagana z ostrzeżeniem,
3) zawieszenie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego na czas od trzech
miesięcy do pięciu lat,
4) kara pieniężna nie niższa od połowy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
w gospodarce narodowej za miesiąc poprzedzający datę orzeczenia
dyscyplinarnego i nie wyższa od pięciokrotności tego wynagrodzenia,
5) pozbawienie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego, a w stosunku do
aplikantów radcowskich - wydalenie z aplikacji.
Obok kary nagany z ostrzeżeniem i kary pieniężnej ustawa dopuszcza ponadto
możliwość orzeczenia zakazu wykonywania patronatu na czas od 1 roku do 5 lat.

Nb. 897
486 Rozdział XXXVII. Radcowie prawni
Zakaz taki, ale w wymiarze od lat dwóch do lat dziesięciu, sąd dyscyplinarny ma
natomiast obowiązek orzec obok wymierzanej kary zawieszenia prawa do
wykonywania zawodu radcy prawnego.
951 W przypadku przewinienia mniejszej wagi dziekan rady okręgowej izby może
poprzestać na ostrzeżeniu radcy prawnego lub aplikanta radcowskiego. Od decyzji
dziekana radcy prawnemu lub aplikantowi radcowskiemu przysługuje prawo odwołania
się do okręgowego sądu dyscyplinarnego. Orzeczenie okręgowego sądu
dyscyplinarnego jest w tej sytuacji ostateczne.
952 W sprawach dyscyplinarnych orzekają:
1) okręgowy sąd dyscyplinarny oraz
2) Wyższy Sąd Dyscyplinarny.
W zakresie właściwości okręgowego sądu dyscyplinarnego pozostaje roz-
poznawanie spraw dyscyplinarnych członków okręgowej izby radców prawnych w I
instancji, z wyjątkiem odwołania od ostrzeżenia wymierzanego przez dziekana rady
okręgowej izby. W tym ostatnim przypadku okręgowy sąd dyscyplinarny orzeka jako II
i ostatnia instancja. Wyższy Sąd Dyscyplinarny rozpatruje z kolei odwołania od
orzeczeń okręgowych sądów dyscyplinarnych, a także, jako sąd I instancji, sprawy
dyscyplinarne członków Krajowej Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb
radców prawnych. Odwołania od orzeczeń wydanych w tym trybie rozpatruje również
ten sam sąd, ale w innym, rozszerzonym składzie.
953 Stronami w postępowaniu dyscyplinarnym są:
1) oskarżyciel,
2) obwiniony i
3) pokrzywdzony.
Funkcje oskarżyciela w postępowaniu przed okręgowym sądem dyscyplinarnym
pełni rzecznik dyscyplinarny, a przed Wyższym Sądem Dyscyplinarnym - Główny
Rzecznik Dyscyplinarny. Obwinionym jest radca prawny lub aplikant radcowski,
przeciwko któremu toczy się postępowanie dyscyplinarne, a pokrzywdzonym osoba,
której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone postępowaniem radcy prawnego
lub aplikanta radcowskiego. Obwiniony ma zagwarantowane ustawą prawo
ustanowienia w postępowaniu dyscyplinarnym obrońcy.
954 Postępowanie dyscyplinarne o ten sam czyn toczy się niezależnie od postępowania
karnego lub postępowania dyscyplinarnego wszczętego w jednostce

Nb. 932-934
 § 121. Odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy 487
organizacyjnej, w której przepisy szczególne przewidują takie postępowanie.
Postępowanie dyscyplinarne może być jednak zawieszone do czasu ukończenia
postępowania karnego.
Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego następuje odpowiednio na wnio- 955
sek rzecznika dyscyplinarnego lub Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego. Po-
stępowania dyscyplinarnego nie wszczyna się, a wszczęte umarza, jeżeli zaszła
okoliczność, która według Kodeksu postępowania karnego wyłącza ściganie.
Postępowania dyscyplinarnego nie można również wszcząć, jeżeli od chwili
popełnienia przewinienia upłynęły trzy lata. Jeżeli jednak czyn zawiera znamiona
przestępstwa, przedawnienie dyscyplinarne nie następuje wcześniej niż przedawnienie
przewidziane w ustawie karnej. Karalność przewinienia dyscyplinarnego ustaje, jeżeli
od czasu popełnienia upłynęło pięć lat. Natomiast w przypadku nadużycia przez radcę
prawnego wolności słowa lub pisma, stanowiącego ściganą z oskarżenia prywatnego
zniewagę lub zniesławienie strony lub jej pełnomocnika, świadka, biegłego albo
tłumacza, okres przedawnienia wynosi sześć miesięcy, a karalność takiego przewinienia
ustaje z upływem dwóch lat od jego popełnienia.
Postępowanie dyscyplinarne w stosunku do radców prawnych poprzedza 956
postępowanie wyjaśniające. W razie powzięcia wiadomości o nienależytym
wykonywaniu przez radcę prawnego obowiązków określonych w ustawie albo o
dopuszczeniu się czynów sprzecznych ze ślubowaniem radcowskim lub zasadami etyki
zawodowej rzecznik dyscyplinarny ma obowiązek wszcząć z urzędu postępowanie
wyjaśniające. Rzecznik dyscyplinarny obowiązany jest również wszcząć postępowanie
wyjaśniające na polecenie rady okręgowej izby radców prawnych lub Głównego
Rzecznika Dyscyplinarnego.
Sąd dyscyplinarny orzeka na rozprawie lub na posiedzeniu. Rozstrzyg- 957
nięcia sądu dyscyplinarnego zapadają w formie orzeczeń lub postanowień, przy czym
orzeczenie może być wydane wyłącznie na rozprawie. Rozprawa przed sądem
dyscyplinarnym jest jawna dla radców prawnych i aplikantów radcowskich, chyba że
zachodzą wymagane przepisami Kodeksu postępowania karnego przypadki
uzasadniające wyłączenie jawności. Członkowie sądów dyscyplinarnych, w zakresie
orzekania w sprawach dyscyplinarnych, podlegają tylko przepisom prawa. Członkowie
sądów dyscyplinarnych orzekają na podstawie swego przekonania opartego na
swobodnej ocenie całokształtu dowodów, z uwzględnieniem okoliczności
przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść obwinionego.
Środkiem zaskarżenia orzeczenia okręgowego sądu dyscyplinarnego w przed- 958
miocie odpowiedzialności dyscyplinarnej członka okręgowej izby radców prawnych jest
odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego. Natomiast od orzeczenia wydanego przez
Wyższy Sąd Dyscyplinarny w II instancji przysługuje stronom, Ministrowi Sprawiedliwości,
Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Prezesowi Krajowej Rady Radców Prawnych kasacja
do Sądu Najwyższego. Podstawę wniesienia kasacji stanowi rażące naruszenie prawa, jak

Nb. 1008-1010
488 Rozdział XXXVII. Radcowie prawni
również rażąca niewspółmierność kary dyscyplinarnej. Kasację wnosi się do Sądu Najwyż-
szego, za pośrednictwem Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, w terminie 30 dni od dnia
doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Orzeczenie, od którego uprawnionym podmiotom
przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego, nie podlega wykonaniu do czasu wniesienia
kasacji lub bezskutecznego upływu terminu do jej wniesienia. Podobnie, w razie wniesienia
kasacji, orzeczenie, od którego wniesiono kasację, nie podlega wykonaniu do czasu jej
rozpoznania.
959 Usunięcie wzmianki o orzeczeniu dyscyplinarnym następuje z urzędu po upływie trzech
lat od uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego orzekaj ącego karę upomnienia
lub nagany z ostrzeżeniem oraz pięciu lat od upływu okresu zawieszenia prawa do
wykonywania zawodu radcy prawnego. Jednakże w przypadku orzeczonej kary
pozbawienia prawa do wykonywania zawodu lub wydalenia z aplikacji ustawa wyłącza
możliwość usunięcia wzmianki o orzeczeniu dyscyplinarnym.

Nb. 959
 Rozdział XXXVIII. Notariat

Literatura: J. Jacyszyn, Wokół statusu notariusza, Rej. 1996, Nr 4-5; D. Malec, Notariat polski
w rozwoju dziejowym, http://www.krn.org.pl; A. Oleszko, Ustrojowa reforma notariatu, PiP 1991, z.
8; tenże, Nadzór nad notariatem, Rej. 1993, Nr 7; tenże, Z zagadnień ustrojowych notariatu, Rej.
1993, Nr 9; tenże, Ustrój polskiego notariatu, Kraków 1999; A. Redelbach, Prawo o notariacie.
Komentarz, Toruń 2002; C. Salagierski, Prawa i obowiązki notariuszy, Rej. 1992, Nr 10; tenże,
Pozycja notariusza w systemie organów ochrony prawnej, Rej. 2001, Nr 5; R. Sztyk, Funkcja
publiczna notariatu, Rej. 1994, Nr 12; tenże, Z kart historii notariatu, Rej. 1997, Nr 1; tenże, Ewolucja
notariatu polskiego w związku z przeobrażeniami w kraju i przystąpieniem Polski do Unii
Europejskiej, Rej. 1998, Nr 4; tenże, Zmiany modelowe prawa o notariacie, Rej. 1999, Nr 3;A.
Wróbel, Charakter prawny samorządu notarialnego i jego kompetencje prawodawcze, Rej. 2001, Nr
5; S. Zimmermann, Organizowanie wolnego notariatu, Rej. 1993, Nr 6; W. Żmudziński, Ustrój
notariatu, Rej. 1991, Nr 2.

§ 118. Zarys historii notariatu

Geneza notariatu w Polsce sięga odległego okresu średniowiecza i zwią- 960 zana
jest z działalnością notariatu kościelnego. Po raz pierwszy mianowanie dwóch
notariuszy publicznych miało miejsce w 1284 r. i nastąpiło z rąk arcybiskupa
gnieźnieńskiego. W 1287 r. jeden z nich, notariusz Budzisław, sporządził pierwszy
znany na ziemiach polskich dokument notarialny. W początkowym okresie rozwoju
działalność notariuszy ograniczała się do kancelarii arcybiskupów gnieźnieńskich,
gdzie korzystano z ich pomocy przy sporządzaniu ważnych dokumentów. W miarę
uzyskiwania prawa mianowania notariuszy przez biskupów polskich notariat pojawił
się w niemal wszystkich diecezjach. Ars notaria należała wówczas do sztuk
wyzwolonych i rozumiano ją jako umiejętność spisywania i redagowania aktów, z
reguły w oparciu o wzorcowe formularze czynności. Działalność notariuszy
kościelnych nie zamykała się jednak w kancelariach i sądach kościelnych.
Zatrudniała ich także kancelaria królewska, a w niektórych przypadkach nawet osoby
prywatne113.

113
Początki notariatu polskiego i jego dalsze etapy rozwoju omawia szczegółowo D. Malec,
Notariat polski w rozwoju dziejowym, http://www.krn.org.pl.
Nb. 834
490 Rozdział XXXVIII. Notariat
961 Wskutek narastającego zróżnicowania stanowego systemu prawnego w Polsce notariat
nie stanowił instytucji jednolitej, ale spełniał odmienną rolę w poszczególnych
systemach prawa stanowego, tj. prawa kanonicznego, miejskiego i ziemskiego. Z uwagi
na brak zainteresowania instytucją ze strony władzy państwowej notariat publiczny
funkcjonował w pełni jedynie na gruncie prawa kanonicznego. Istotny wpływ na
kreowanie notariatu publicznego miał fakt powołania przez kanclerza J. Zamoyskiego
Akademii Zamojskiej i uzyskania przywileju papieskiego kształcenia notariuszy
publicznych według zasad prawa rzymskiego, a nie jak to miało miejsce dotychczas -
według prawa kanonicznego114. W systemie prawa miejskiego notariusz miał za zadanie
m.in. spisywanie uchwał władz miejskich, sporządzanie protokołów czy rejestrowanie
czynności z zakresu prawa cywilnego, co zbliżało nieco jego status do statusu
notariusza publicznego w prawie kanonicznym. Natomiast na gruncie prawa
ziemskiego instytucja świeckiego notariatu publicznego początkowo nie była znana.
Dopiero pod koniec XVI w., wraz ze wzrostem znaczenia ksiąg sądowych i rozwojem
prawa hipotecznego, w kancelarii sądów szlacheckich doszło do wyodrębnienia urzędu
rejenta. Jednakże w początkowym okresie funkcjonowania tej instytucji pozycja
ustrojowa rejenta nawiązywała bardziej do wyspecjalizowanego urzędnika kancelarii
sądowej. W wyniku dalszego jej rozwoju, a zwłaszcza stopniowego podnoszenia
wymagań stawianych rejentom, nastąpił znaczący wzrost rangi tego urzędu. Jednak
upadek Rzeczypospolitej, a w konsekwencji zagarnięcie jej ziem przez sąsiednie
mocarstwa, przekreślił szansę na dalszy rozwój urzędu rejenta w oparciu o rodzime
rozwiązania.
962 Wraz z utworzeniem Księstwa Warszawskiego i recepcją, jako obowiązującego prawa
cywilnego, Kodeksu Napoleona z 1804 r. przejęto równocześnie francuską ustawę
notarialną z 1803 r., co w konsekwencji przesądziło o ukształtowaniu notariatu w
oparciu o model łaciński. Notariusze, określani mianem „pisarzy aktowych", posiadali
status funkcjonariuszy publicznych. Wymagano od nich fachowego, prawniczego
przygotowania, odbytej aplikacji w kancelarii notarialnej oraz złożenia tzw. egzaminu
asesorskiego, a także złożenia kaucji przy obejmowaniu urzędu. Aktu mianowania
dokonywał król na wniosek ministra sprawiedliwości. W Księstwie Warszawskim nie
doszło jednak do utworzenia przewidzianych w ustawie francuskiej izb notarialnych. W
przedmiocie powierzonych notariuszom kompetencji pozostawało sporządzanie
czynności dobrej woli oraz wykonywanie funkcji tzw. konserwatorów hipotek,
obejmujące m.in. prowadzenie ksiąg hipotecznych.
Przejętą z wzorca francuskiego koncepcję notariatu utrzymano następnie w
utworzonym w 1815 r. Królestwie Polskim. Wprowadzono do niej pewne zmiany, w
tym nawiązujące do wypracowanych rodzimych tradycji przedrozbiorowych.

114
Szerzej na temat promowania notariuszy publicznych w Akademii Zamojskiej zob. A. Oleszko,
Ustrój polskiego notariatu, Kraków 1999, s. 33-35.
Nb. 961-962
 § 118. Zarys historii notariatu 491
Kompetencję w przedmiocie dożywotniego mianowania notariuszy powierzono
Komisji Rządowej Sprawiedliwości. Zastępując krytykowaną hipotekę francuską
polskimi ustawami hipotecznymi z 1818 i z 1825 r., przywrócono notariuszom
przedrozbiorowy tytuł urzędowy rejenta. Poszerzono również zakres działania
rejentów, którym przekazano szereg czynności, wynikaj ących z przepisów prawa
hipotecznego.
W 1876 r. ziemiom Królestwa Polskiego narzucono rosyjską ustawę no- 963
tarialną z 1866 r., opartą zresztą na wzorach francuskich, co w praktyce dla polskiego
notariatu oznaczało krok wstecz. Na jej mocy znacznie pogorszono pozycję
ustrojową notariuszy, zrównując ich status ze statusem urzędników państwowych
średniej rangi. O spadku rangi urzędu świadczyły również zmienione zasady
mianowania notariuszy (aktu mianowania dokonywał prezes warszawskiej Izby
Sądowej na wniosek prezesa sądu okręgowego), odstąpienie od wymogu posiadania
wykształcenia prawniczego czy rezygnacja z egzaminu asesorskiego na rzecz
złożenia jedynie praktycznego egzaminu z umiej ęt- ności sporządzania aktów
notarialnych oraz znajomości prawa w niezbędnym zakresie. Ponadto wszystkie
dokumenty notarialne sporządzane miały być w języku rosyjskim. Zachowano
jednak niewielką odrębność organizacji notariatu w Królestwie, wynikającą głównie
z utrzymania polskiego prawa hipotecznego oraz dotychczasowych urządzeń
hipotecznych.
Na ziemiach polskich zaboru austriackiego nowoczesna organizacja nota- 964
riatu pojawiła się dopiero w 1850 r., wraz z wejściem w życie pierwszej z au-
striackich ustaw notarialnych, zastąpionej następnie ustawą z 1855 r. Jedynie na
obszarze Wolnego Miasta Krakowa utrzymano aż do 1859 r. organizację notariatu
opartą na wzorcach francuskich. Znaczący wpływ na rozwój austriackiego notariatu,
w tym również na ziemiach polskich, przyniosła dopiero ustawa z 1871 r. Natomiast
w przypadku ziem zaboru pruskiego, w części tych ziem, które wchodziły w skład
Księstwa Warszawskiego, przejściowo utrzymano rozwiązania francuskie. W okresie
późniejszym, wraz z przyjęciem w 1845 r. nowych zasad działania i organizacji
notariatu pruskiego, również notariat na ziemiach polskich całego zaboru pruskiego
funkcjonował w oparciu o te zasady.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. początkowo utrzymano w mocy 965
odziedziczone po zaborcach zasady działania i organizacji notariatu, wprowadzając
jedynie niewielkie zmiany w tym zakresie. Unifikacja prawnych podstaw
funkcjonowania notariatu nastąpiła w drodze rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej z 27.10.1933 r. - Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 84,

Nb. 963-965
492 Rozdział XXXVIII. Notariat
poz. 609 ze zm.). Regulację tę oparto na najlepszych europejskich wzorcach,
nawiązujących do tradycji francuskiego ustawodawstwa notarialnego. Prawo o
notariacie, uznaj ąc notariusza za funkcjonariusza publicznego, powoływało go do
sporządzania aktów i dokumentów, którym strony obowiązane były lub pragnęły nadać
znamię wiary publicznej oraz spełniania innych czynności zleconych mu przez prawo.
Mianowanie na stanowisko notariusza pozostawało w zakresie kompetencji Ministra
Sprawiedliwości. Od kandydatów na notariuszy rozporządzenie wymagało:
1) posiadania obywatelstwa polskiego,
2) korzystania w pełni z praw cywilnych i obywatelskich,
3) nieskazitelnego charakteru,
4) ukończenia 30. roku życia,
5) ukończenia uniwersyteckich studiów prawniczych oraz
6) pięcioletniej aplikacji notarialnej, zakończonej egzaminem notarialnym. Notariusz
mógł mieć jedną kancelarię w swojej siedzibie urzędowej, którą
była siedziba sądu apelacyjnego.
966 Po zakończeniu II wojny światowej formalną podstawę działania notariatu nadal
stanowiło rozporządzenie z 1933 r. Nowe warunki ustrojowo-polityczne przesądziły
jednak o stopniowym dostosowywaniu wymiaru sprawiedliwości oraz organów obsługi
i pomocy prawnej na potrzeby totalitarnego aparatu władzy. Wskutek
przeprowadzonych w pierwszych latach powojennych zmian w tym zakresie nastąpiło
całkowite odejście od dotychczasowego modelu organizacji i działania notariatu i
oparcie go na wzorcu radzieckim notariatu państwowego. Wraz z wejściem w życie
nowej ustawy z 25.5.1951 r. - Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 36, poz. 276 ze zm.)
utraciły moc obowiązującą przepisy rozporządzenia Prezydenta RP z 1933 r. oraz
wydane w latach 1946-1951 akty normatywne dotyczące notariatu. Przyj ęcie nowej
regulacji otwierało nowy etap w dziejach polskiego notariatu, w którym instytucję tę
sprowadzono do roli organu państwowego, działaj ącego w postaci państwowych biur
notarialnych, pod nadzorem Ministra Sprawiedliwości i jego organów. Notariuszy
pozbawiono w ten sposób statusu niezależnego zawodu. Zlikwidowano również
instytucję samorządu korporacyjnego notariuszy. W następstwie kolejnych zmian
poszerzono zakres kompetencji państwowych biur notarialnych o niektóre czynności z
zakresu postępowania nakazowego, upominawczego i spadkowego, pozostające
dotychczas we właściwości sądów powszechnych. W 1964 r. na organy te nałożono
ponadto obowiązek prowadzenia ksiąg wieczystych.
967 Tak określone ramy prawne funkcjonowania notariatu, zwłaszcza w kontekście
zapoczątkowanych reform gospodarczych, nie odpowiadały jednak potrzebom
usługowym tej instytucji. Dlatego zarówno w środowisku notarialnym, jak
i w nauce, zwracano uwagę na potrzebę przeprowadzenia niezbędnej reformy
ustrojowej notariatu. Nastąpiła ona wraz z przyjęciem ustawy z 16.9.1985 r. - Prawo
o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 1989 r. Nr 33, poz. 176 ze zm.). W wyniku reformy

Nb. 961-962
 § 119. Wykonywanie zawodu notariusza 493
utrzymano wprawdzie istnienie dotychczasowych państwowych biur notarialnych,
ale dopuszczono również możliwość prowadzenia działalności w formie
indywidualnej kancelarii notarialnej, funkcjonującej poza strukturami państwowych
biur notarialnych. Zróżnicowaniu uległ jednak zakres wykonywanych czynności
przez obie grupy. Notariusz prowadzący indywidualną kancelarię nie mógł m.in.
przyjmować dokumentów na przechowanie ani dokonywać czynności w
postępowaniu wieczystoksięgowym. Kolejną, istotną zmianą było utworzenie
namiastki samorządu korporacyjnego, który obejmował:
1) okręgowe zgromadzenia notariuszy,
2) Radę do spraw Notariuszy przy Ministrze Sprawiedliwości oraz
3) kolegium notariuszy.
Zasadniczą reformę ustrojową notariatu, obejmującą m.in. przywrócenie 968
notariuszom statusu osoby zaufania publicznego i powołanie niezależnej korporacji
samorządowej, wyposażonej we własny zakres kompetencji, przyniosła dopiero
kolejna regulacja prawna w historii polskiego notariatu, a mianowicie ustawa z
14.2.1991 r. - Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 22, poz. 91 ze zm.). Regulacja ta,
odwołująca się do najlepszych wzorców wypracowanych podczas ewolucji instytucji
na ziemiach polskich, a zwłaszcza rozporządzenia Prezydenta RP z 1933 r., po
licznych nowelizacjach, określa nadal podstawy organizacji i działania notariatu w
Polsce.

§ 119. Wykonywanie zawodu notariusza

Ustawa z 14.2.1991 r. - Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. 969 Nr
189, poz. 1158 ze zm.) powołuje notariuszy do dokonywania czynności, którym
strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną. W zakresie
posiadanych uprawnień notariusz działa jako osoba zaufania publicznego i korzysta z
ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Czynnościom notarialnym,
dokonanym przez notariusza zgodnie z prawem, ustawa nadaje charakter dokumentu
urzędowego, a zatem pośrednio przyznaje im szczególną moc dowodową. Dokonuj
ąc czynności notarialnych, notariusz używa pieczęci urzędowej z wizerunkiem orła.
Za dokonane czynności notarialne notariusz ma prawo do wynagrodzenia
określonego na podstawie umowy ze stronami czynności, jednak nie wyższego od
maksymalnych stawek taksy notarialnej właściwych dla danej czynności.
Przepis art. 3 § 1 PrNot statuuje, że czynności notarialnych notariusz dokonuje w
kancelarii notarialnej. W wyjątkowych przypadkach, jeżeli przemawia za tym charakter
czynności lub szczególne okoliczności, czynność notarialna może być dokonana
również w innym miejscu. Mając na uwadze formę wykonywania zawodu, należy
podkreślić, iż ustawodawca dopuszcza możliwość prowadzenia przez notariusza

Nb. 968-969
494 Rozdział XXXVIII. Notariat
wyłącznie jednej kancelarii. Kilku notariuszy może natomiast prowadzić jedną
kancelarię na zasadach spółki cywilnej lub partnerskiej. W takiej sytuacji każdy z
notariuszy dokonuje jednak czynności notarialnych we własnym imieniu i ponosi
odpowiedzialność za czynności przez siebie dokonane.
970 Od kandydata na notariusza ustawa wymaga:
1) obywatelstwa polskiego i korzystania w pełni z praw cywilnych i obywatelskich,
2) nieskazitelnego charakteru i rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu
notariusza,
3) ukończenia wyższych studiów prawniczych w Rzeczypospolitej Polskiej i
uzyskania tytułu magistra lub zagranicznych studiów prawniczych uznanych w
Rzeczypospolitej Polskiej,
4) odbycia aplikacji notarialnej,
5) złożenia egzaminu notarialnego,
6) co najmniej dwuletniego okresu pracy w charakterze asesora notarialnego,
7) ukończenia 26 lat.
Wymóg odbycia aplikacji, złożenia egzaminu notarialnego oraz pracy w cha-
rakterze asesora notarialnego nie obejmuje:
1) profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych,
2) osób, które zajmowały stanowisko sędziego lub prokuratora oraz wykonywały
zawód adwokata lub radcy prawnego przez okres co najmniej 3 lat, a także
3) osób, które co najmniej przez 3 lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii
Generalnej SP.
971 Notariusza powołuje i wyznacza siedzibę jego kancelarii Minister Sprawiedliwości,
na wniosek osoby zainteresowanej, po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby
notarialnej. W ciągu 2 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia o powołaniu
notariusz obowiązany jest uruchomić kancelarię i zgłosić ten fakt Ministrowi
Sprawiedliwości. W razie nieuruchomienia kancelarii w powyższym terminie
powołanie traci moc, a okoliczność tę stwierdza Minister Sprawiedliwości. Do
obowiązków Ministra Sprawiedliwości należy ponadto prowadzenie rejestru kancelarii
notarialnych.
972 Zasadniczo ustawa wyłącza możliwość podejmowania przez notariusza dodatkowego
zatrudnienia bez uzyskania uprzedniej zgody rady właściwej izby
notarialnej. Powyższa reguła nie ma jednak zastosowania do zatrudnienia notariusza w
charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego,
chyba że wykonywanie tego zatrudnienia przeszkadza w pełnieniu jego obowiązków.
Notariuszowi nie wolno również podejmować zajęcia, które by przeszkadzało w
pełnieniu obowiązków albo mogło uchybiać powadze wykonywanego zawodu. Nie
wolno mu w szczególności zajmować się handlem, przemysłem, pośrednictwem i
doradztwem w interesach.

Nb. 961-962
 § 119. Wykonywanie zawodu notariusza 495
Notariusz zobowiązany jest postępować zgodnie ze złożonym ślubowaniem, 973 tj.
powierzone obowiązki wypełniać zgodnie z prawem i sumieniem, dochować tajemnicy
państwowej i zawodowej, a w postępowaniu swym kierować się zasadami godności, honoru
i uczciwości. Ustawowo określonym obowiązkiem notariusza jest również stałe podnoszenie
posiadanych kwalifikacji zawodowych.
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej obejmuje te okoliczności sprawy,
o których notariusz powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności
notarialne. Obowiązek ten ustaje, gdy notariusz składa zeznania jako świadek przed
sądem, chyba że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi
prywatnemu. W tych wypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić
notariusza Minister Sprawiedliwości.
Notariusz podlega ponadto obowiązkowi ubezpieczenia od odpowiedział- 974 ności
cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności notarialnych. Na
podstawie odrębnych przepisów, występuj ąc w charakterze płatnika, notariusz zobowiązany
jest także pobierać wymagane podatki i opłaty skarbowe.
W razie niemożliwości wypełniania swych obowiązków, notariusz zobligo- 975
wany jest wyznaczyć na czas nieobecności zastępcę spośród asesorów notarialnych
własnej kancelarii, informuj ąc o tym Prezesa rady izby, lub spośród asesorów
notarialnych innej kancelarii objętej właściwością izby notarialnej, w porozumieniu z
Prezesem rady danej izby. Natomiast w przypadku nieobecności notariusza wynikłej z
nieprzewidzianych przyczyn, przy której notariusz nie pozostawił w kancelarii swego
zastępcy, obowiązek wyznaczenia zastępcy ciąży na Prezesie rady właściwej izby
notarialnej.
Odwołanie notariusza, pozostające w zakresie kompetencji Ministra Spra- 976
wiedliwości, ma miejsce, jeżeli notariusz:
1) zrezygnował z prowadzenia kancelarii,
2) z powodu choroby lub ułomności został orzeczeniem lekarza orzecznika Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych uznany za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków
notariusza lub bez uzasadnionej przyczyny odmówił poddania się takiemu badaniu,
mimo zalecenia rady właściwej izby notarialnej,
3) ukończył 70 lat,
4) został pozbawiony prawa prowadzenia kancelarii orzeczeniem sądu dyscy-
plinarnego,
5) utracił z mocy wyroku sądowego prawa publiczne lub prawo wykonywania zawodu
notariusza.
Minister Sprawiedliwości może ponadto odwołać notariusza, który uzyskał dwie
ujemne oceny w wyniku kolejnych wizytacji przeprowadzonych przez wizytatora
samorządu notarialnego lub właściwy organ Ministra Sprawiedliwości.

Nb. 968-969
496 Rozdział XXXVIII. Notariat
§ 120. Samorząd notarialny

Notariusze zorganizowani są na zasadach samorządowej korporacji zawodowej.

Przynależność do samorządu zawodowego stanowi obowiązek każdego notariusza.
Samorząd notarialny obejmuje izby notarialne i Krajową Radę Notarialną.
Izbę notarialną tworzą notariusze prowadzący kancelarię w okręgu sądu apelacyjnego.
Siedzibą izby notarialnej jest z mocy art. 28 § 2 PrNot siedziba sądu apelacyjnego.
Organami izby notarialnej są:
1) walne zgromadzenie notariuszy izby i
2) rada izby notarialnej.
979 Prawo o notariacie dokonuje podziału walnych zgromadzeń notariuszy izby notarialnej
na zwyczajne i nadzwyczajne. Zwyczajne walne zgromadzenie notariuszy zwołuje,
w pierwszym kwartale każdego roku, rada izby notarialnej. Nadzwyczajne walne
zgromadzenie może być zwołane z inicjatywy Ministra Sprawiedliwości, na podstawie
uchwały rady albo na wniosek co najmniej 1/5 ogólnej liczby notariuszy wchodzących
w skład izby. W walnym zgromadzeniu ma obowiązek uczestniczyć każdy notariusz
należący do danej izby.
W zakresie ustawowych kompetencji walnego zgromadzenia notariuszy izby
notarialnej pozostaje:
1) wybór prezesa i wiceprezesa oraz pozostałych członków rady izby notarialnej,
2) wybór członka Krajowej Rady Notarialnej,
3) wybór notariuszy do sądów dyscyplinarnych oraz rzecznika dyscyplinarnego,
4) zatwierdzenie sprawozdania rocznego i zamknięcia okresu rachunkowego,
przedstawionego przez radę izby notarialnej,
5) uchwalenie budżetu,
6) ustalenie składek na określone cele,
7) załatwianie innych spraw w zakresie działania notariatu.

Nb. 961-962
 § 120. Samorząd notarialny 497
Rozstrzygnięcia walnego zgromadzenia zapadają w formie uchwał, podej-
mowanych zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy członków
izby.
W skład rady izby notarialnej wchodzą prezes, wiceprezes i od 5 do 980 9 członków,
w zależności od wielkości izby. Kadencja rady trwa 3 lata. Prezes rady izby notarialnej
reprezentuje radę, kieruje jej pracami, przewodniczy na posiedzeniach i wykonuje
uchwały rady. W razie nieobecności prezesa, jego obowiązki wykonuje wiceprezes rady.
Do zakresu działania rady izby notarialnej należy:
1) opiniowanie wniosków w przedmiocie powoływania i odwoływania notariuszy i
asesorów notarialnych,
2) nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez notariuszy, asesorów i apli-
kantów notarialnych oraz nad przestrzeganiem przez nich powagi i godności
notariusza,
3) nadzór nad wykonaniem obowiązkowego ubezpieczenia za szkody wyrządzone
przy dokonywaniu czynności notarialnych,
4) organizowanie szkolenia aplikantów notarialnych,
5) zarząd i rozporządzanie majątkiem izby,
6) zwoływanie walnych zgromadzeń notariuszy izby i wykonywanie uchwał tych
zgromadzeń,
7) prowadzenie wykazów notariuszy, asesorów i aplikantów notarialnych izby,
8) wykonywanie innych czynności przewidzianych prawem.
Do ważności uchwał rady izby notarialnej ustawa wymaga obecności co najmniej
połowy jej członków. Uchwały rady zapadają zwykłą większością głosów, przy
czym w razie równej liczby głosów decyduje głos prezesa rady.
Organem reprezentuj ącym korporację zawodową notariuszy na szczeb- 981 lu
krajowym jest Krajowa Rada Notarialna. W jej skład wchodzą notariusze wybrani
przez walne zgromadzenia notariuszy poszczególnych izb notarialnych. Funkcję
Prezesa Krajowej Rady Notarialnej pełni notariusz, wybrany w drodze tajnego
głosowania spośród jej członków. Kadencja Krajowej Rady Notarialnej trwa 3 lata.
Zakres kompetencji Krajowej Rady Notarialnej obejmuje w szczególności:
1) uchwalanie regulaminu wewnętrznego urzędowania kancelarii oraz regulaminu
swego urzędowania,
2) przedstawianie opinii i propozycji w sprawach taksy notarialnej oraz zmian
przepisów dotyczących funkcjonowania notariatu,
3) współpraca z notariatami innych państw,
4) wyrażanie stanowiska w sprawach przedstawionych przez Ministra Spra-
wiedliwości lub inne organy samorządu notarialnego,
5) wybór spośród członków rady rzecznika dyscyplinarnego,
6) wypowiadanie się w sprawie zasad etyki zawodowej notariuszy,

Nb. 980-981
498 Rozdział XXXVIII. Notariat
7) ustalanie wysokości składek miesięcznych notariuszy na potrzeby samorządu
notarialnego oraz zasad ich wydatkowania,
8) ustalanie programu aplikacji notarialnej oraz nadzór nad szkoleniem aplikantów,
9) ustalanie zasad i trybu zwoływania kongresu notariuszy,
10) przedkładanie Ministrowi Sprawiedliwości raz w roku oceny stanu notariatu,
11) zwoływanie kongresu notariuszy w celu zasięgnięcia opinii w istotnych sprawach
notariatu.

§ 121. Odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy

982 Przepis art. 50 PrNot statuuje zakres przedmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej
notariuszy. Zgodnie z nim notariusz odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia
zawodowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawnych, uchybienia
powadze lub godności zawodu, jak również za niespełnienie obowiązku zawarcia
umowy ubezpieczenia za szkody wyrządzone przy dokonywaniu czynności
notarialnych. Podstawę prawną odpowiedzialności dyscyplinarnej notariuszy stanowią
przepisy ustawy - Prawo o notariacie, a w sprawach nieuregulowanych w ustawie mają
odpowiednie zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania karnego.
983 Karami dyscyplinarnymi, jakie przewiduje ustawa są:
1) upomnienie,
2) nagana,
3) kara pieniężna do wysokości pięciokrotnego przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, nie niższa od połowy tego wy-
nagrodzenia,
4) pozbawienie prawa prowadzenia kancelarii.
Wymierzenie kary nagany lub kary pieniężnej pociąga za sobą również niemożność
udziału ukaranego w organach samorządu notarialnego i w sądzie dyscyplinarnym
przez okres 3 lat.
984 W sprawach z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej notariuszy orzekają:
1) sądy dyscyplinarne izb notarialnych oraz
2) Wyższy Sąd Dyscyplinarny.
W zakresie właściwości sądu dyscyplinarnego izby notarialnej pozostaje
rozpoznawanie wszystkich spraw w I instancji. Wyższy Sąd Dyscyplinarny
rozpoznaje z kolei, jako sąd II instancji, odwołania od rozstrzygnięć podejmowanych w
I instancji przez sądy dyscyplinarne izb notarialnych. Członków sądów
dyscyplinarnych wybierają na trzyletnią kadencj ę poszczególne walne zgromadzenia
notariuszy izb notarialnych. Przewodniczących sądów dyscyplinarnych i ich zastępców
wybierają spośród siebie członkowie tych sądów. Natomiast wyboru rzeczników sądów
dyscyplinarnych izb oraz Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, jako stron postępowania

Nb. 961-962
 § 121. Odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy 499
dyscyplinarnego, dokonują odpowiednio walne zgromadzenia notariuszy i Krajowa
Rada Notarialna.
Postępowania dyscyplinarnego nie wszczyna się, a wszczęte umarza, je- 985 żeli od
chwili popełnienia czynu upłynęło 3 lata. Jeżeli jednak czyn zawiera znamiona przestępstwa,
przedawnienie dyscyplinarne nie może nastąpić wcześniej niż przedawnienie przewidziane w
przepisach Kodeksu karnego.
Wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego mogą zgłosić Mi- 986 nister
Sprawiedliwości lub rada właściwej izby notarialnej po wstępnym wyjaśnieniu
okoliczności koniecznych do ustalenia znamion czynu zarzuconego obwinionemu oraz
złożeniu wyjaśnień przez obwinionego, chyba że złożenie tych wyjaśnień nie jest
możliwe. Po otrzymaniu wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego
przewodniczący sądu wyznacza termin rozprawy i zawiadamia o nim rzecznika
dyscyplinarnego, obwinionego oraz obrońcę, a w razie potrzeby wzywa świadków i
biegłych.
Postępowanie dyscyplinarne toczy się z wyłączeniem jawności. Na rozpra- 987
wie, oprócz rzecznika dyscyplinarnego, obwinionego i jego obrońcy, do którego
obwiniony ma zagwarantowane ustawą prawo, mogą być obecni jedynie notariusze.
Nieusprawiedliwione niestawiennictwo rzecznika dyscyplinarnego, obwinionego lub
jego obrońcy nie wstrzymuje przy tym rozpoznania sprawy. Podobnie, odwołanie
notariusza z powierzonej mu funkcji w toku postępowania dyscyplinarnego nie
powoduje wstrzymania dalszego rozpoznawania sprawy.
Sąd dyscyplinarny izby notarialnej, jako sąd I instancji, rozpoznaje sprawę 988 w
składzie 3 członków. Postępowanie dyscyplinarne w I instancji powinno być
zakończone w terminie 1 miesiąca od daty wpływu wniosku. Jeżeli w trakcie rozprawy
ujawni się inne przewinienie oprócz objętego wnioskiem o wszczęcie postępowania,
sąd może wydać co do tego przewinienia orzeczenie tylko za zgodą rzecznika
dyscyplinarnego i obwinionego lub jego obrońcy. Wydaj ąc orzeczenie, sąd
dyscyplinarny ma obowiązek sporządzić jego pisemne uzasadnienie, w terminie 7 dni
od dnia jego ogłoszenia. Orzeczenie wraz z uzasadnieniem doręcza się rzecznikowi
dyscyplinarnemu i obwinionemu.
Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego I instancji przysługuje obwinionemu 989 i
rzecznikowi dyscyplinarnemu odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego w terminie
14 dni od dnia otrzymania orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Odwołanie wnosi się za
pośrednictwem sądu I instancji, który zobowiązany jest przesłać je wraz z aktami sprawy, w
terminie 7 dni od dnia jego otrzymania, do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego. Sąd
dyscyplinarny II instancji orzeka w składzie 5 członków. W składzie orzekającym nie może
jednak zasiadać członek sądu, który brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia.
Orzeczenie wraz z uzasadnieniem wydane przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny doręcza się
rzecznikowi dyscyplinarnemu, obwinionemu, Ministrowi Sprawiedliwości oraz Krajowej
Radzie Notarialnej.

Nb. 1008-1010
500 Rozdział XXXVIII. Notariat
990 Od orzeczenia wydanego przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny przysługuje obwinionemu,
rzecznikowi dyscyplinarnemu, Ministrowi Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw
Obywatelskich oraz Krajowej Radzie Notarialnej kasacja do Sądu Najwyższego.
Podstawą wniesienia kasacji może być rażące naruszenie prawa, jak również rażąca
niewspółmierność kary dyscyplinarnej. Orzeczenie, od którego uprawnionym
podmiotom przysługuje kasacja, nie podlega wykonaniu do czasu wniesienia tego
środka lub bezskutecznego upływu terminu do jego wniesienia. Podobnie orzeczenie,
od którego wniesiono kasację, nie podlega wykonaniu do czasu jej rozpoznania.
Kasację wnosi się do Sądu Najwyższego za pośrednictwem sądu dyscyplinarnego II
instancji w terminie 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Sąd
Najwyższy rozpoznaje kasację na rozprawie w składzie trzech sędziów.
991 Po uprawomocnieniu się orzeczenia sądu dyscyplinarnego przewodniczący sądu I
instancji przesyła odpis orzeczenia Ministrowi Sprawiedliwości oraz radzie właściwej
izby notarialnej. Odpis prawomocnego orzeczenia skazującego na karę dyscyplinarną
dołącza się do akt osobowych obwinionego. Po upływie 3 lat od uprawomocnienia się
orzeczenia orzekającego karę upomnienia, nagany albo kary pieniężnej, a po upływie 5
lat od uprawomocnienia się orzeczenia o pozbawieniu prawa prowadzenia kancelarii
Minister Sprawiedliwości, na wniosek ukaranego, zarządza usunięcie odpisu
orzeczenia z akt osobowych, jeżeli w tym okresie nie wydano przeciwko ukaranemu
innego orzeczenia o nałożeniu kary dyscyplinarnej.

Nb. 961-962
 Rozdział XXXIX. Doradcy podatkowi

Literatura: J. Badowski, Doradztwo podatkowe w Polsce a standardy europejskie, PP 1999, Nr

11; J. Bielawny, Status doradcy podatkowego w izbie, cechu (i nie tylko), Doradca Podatkowy 1996,
Nr 2; S. Kłęk, Cel, funkcje i zasady doradztwa podatkowego, PP 1999, Nr 8; R. Janiec, W.
Modzelewski, Komentarz do ustawy o doradztwie podatkowym, Warszawa 1997; T. Jędrzejewski,
P. Rączka, Samorząd doradców podatkowych, PUG 1996, Nr 2; D. Leginowicz, Doradca podatkowy
jako pełnomocnik podatnika, MoPod 1999, Nr 12; E. Si- brecht-Ośka, D. Trzaska, Komentarz do
ustawy o doradztwie podatkowym, Warszawa 1997.

§ 122. Uwagi ogólne

Specjalistyczna pomoc prawna w dziedzinie prawa podatkowego stanowi 992
stosunkowo nową instytucję we współczesnej Polsce. Chociaż zjawisko świad-
czenia pomocy prawnej w sprawach z tego zakresu występowało od dziesięcioleci,
czego przykładem jest działalność niektórych adwokatów, radców prawnych,
księgowych czy biegłych rewidentów, to jednak od strony formalnej o powstaniu
instytucji doradztwa podatkowego możemy mówić dopiero od momentu przyjęcia
ustawy z 5.7.1996 r. o doradztwie podatkowym (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 73,
poz. 443 ze zm.). Zaliczenie doradców podatkowych do organów pomocy prawnej,
jak również do grupy zawodów prawniczych nie budzi współcześnie wątpliwości.
Doradcy podatkowi, podobnie jak adwokaci, notariusze, radcowie prawni, a także
rzecznicy patentowi, biegli rewidenci czy komornicy mają za zadanie świadczyć
określony rodzaj pomocy prawnej. Powyższy aspekt zauważa w szczególności
Trybunał Konstytucyjny, stwierdzając w wyr. z 26.11.2003 r. (SK 22/02, OTK-A
2003, Nr 9, poz. 97), że „w ustawach normujących ustrój innych zawodów
prawniczych, np. notariuszy czy doradców podatkowych, wyraźnie przyznano
osobom wykonującym te zawody uprawnienia do dokonywania czynności, które
mieszczą się w tak szeroko rozumianym katalogu czynności pomocy prawnej".
Zgodnie z przepisem art. 2 ust. 1 DorPodU czynności doradztwa podatkowego
obejmują:
1) udzielanie podatnikom, płatnikom i inkasentom, na ich zlecenie lub na ich rzecz, porad,
opinii i wyjaśnień z zakresu ich obowiązków podatkowych,

Nb. 834
502 Rozdział XXXIX. Doradcy podatkowi
2) prowadzenie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, ksiąg
podatkowych i innych ewidencji do celów podatkowych oraz udzielanie im pomocy
w tym zakresie,
3) sporządzanie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, zeznań i
deklaracji podatkowych lub udzielanie im pomocy w tym zakresie.

§ 123. Zasady wykonywania zawodu doradcy podatkowego

Zawodowe wykonywanie czynności doradztwa podatkowego zastrzeżone jest dla osób

fizycznych, wpisanych na listę doradców podatkowych, adwokatów i radców prawnych
oraz biegłych rewidentów. Podmiotami uprawnionymi do wykonywania czynności
doradztwa podatkowego są również jednostki organizacyjne wskazane w przepisie art.
4 DorPodU, jednakże świadcząc pomoc prawną w tym zakresie mogą działać wyłącznie
przez doradców podatkowych, radców prawnych lub biegłych rewidentów
zatrudnionych w tych podmiotach.
Na listę doradców podatkowych może być wpisana osoba, która spełnia łącznie
następujące warunki:
1) ma pełną zdolność do czynności prawnych,
2) korzysta w pełni z praw publicznych,
3) jest nieskazitelnego charakteru i swoim dotychczasowym postępowaniem daje
rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu doradcy podatkowego,
4) posiada wyższe wykształcenie,
5) odbyła w Polsce dwuletnią praktykę zawodową,
6) złożyła z wynikiem pozytywnym egzamin na doradcę podatkowego,
7) wystąpiła z wnioskiem o wpis na listę, nie później niż w okresie 3 lat złożenia
egzaminu.
Na listę doradców podatkowych wpisuje się również osoby, które są członkami
Państwowej Komisji Egzaminacyjnej do spraw Doradztwa Podatkowego lub posiadają
stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych lub nauk ekonomicznych w
zakresie prawa finansowego lub finansów.
Prowadzenie listy doradców podatkowych, jak również podejmowanie decyzji w
sprawach wpisu na listę lub skreślenia z niej pozostaje w zakresie kompetencji
Krajowej Rady Doradców Podatkowych. Wpisu na listę Krajowa Rada dokonuje na
wniosek osoby zainteresowanej. Z dniem dokonania wpisu osoba wpisana nabywa
prawo wykonywania zawodu doradcy podatkowego oraz używania tytułu „doradca
podatkowy".
Podmiotami uprawnionymi do wykonywania czynności doradztwa po- 995 datkowego
są również jednostki organizacyjne wskazane w przepisie art. 4 DorPodU, a mianowicie:

Nb. 1001-1002
 § 123. Zasady wykonywania zawodu doradcy podatkowego 503
1) organizacje zawodowe posiadające osobowość prawną, spółdzielnie, stowa-
rzyszenia lub izby gospodarcze, jeżeli przedmiotem ich działalności statutowej
jest również doradztwo podatkowe świadczone wyłącznie na rzecz ich członków,
2) podmioty uprawnione na podstawie odrębnych przepisów do badania sprawozdań
finansowych,
3) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, które spełniają
łącznie następujące warunki:
a) większość członków zarządu stanowią doradcy podatkowi, a jeżeli zarząd
składa się z nie więcej niż 2 osób, to jedna z nich jest doradcą podatkowym,
b) większość głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy) oraz w
organach nadzoru przysługuje doradcom podatkowym,
c) w spółce akcyjnej wydawane są wyłącznie akcje imienne,
d) zbycie akcji lub udziałów albo ustanowienie na nich zastawu wymaga
zezwolenia udzielonego przez zarząd spółki.
Wykonywanie doradztwa podatkowego przez wskazane podmioty uwarun-
kowane jest od działania wyłącznie za pośrednictwem zatrudnionych w tych
podmiotach doradców podatkowych, radców prawnych lub biegłych rewidentów.
Osoby prawne uprawnione do wykonywania doradztwa podatkowego podlegają
obowiązkowi wpisu do rejestru prowadzonego przez ministra właściwego do spraw
finansów publicznych. Wpis dokonywany jest na wniosek osoby prawnej spełniającej
warunki świadczenia tego rodzaju pomocy prawnej, a fakt dokonania wpisu do
rejestru, jak również zmiany lub skreślenia tego wpisu podlega ogłoszeniu, w drodze
komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Ministra Finansów. Z chwilą wpisu do
rejestru osoba prawna uzyskuje prawo do wykonywania doradztwa podatkowego, a
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna, spełniająca warunki
świadczenia czynności doradztwa podatkowego, nabywa dodatkowo prawo
posługiwania się oznaczeniem „spółka doradztwa podatkowego".
Doradca podatkowy może wykonywać zawód jako osoba fizyczna prowa- 996
dząca działalność we własnym imieniu i na własny rachunek lub jako uczestnik spółki
niemającej osobowości prawnej, jak również jako osoba pozostająca w stosunku
pracy z podmiotami uprawnionymi do świadczenia usług doradztwa podatkowego.
Doradcy podatkowi mogą wykonywać swój zawód uczestnicząc w spółkach
niemających osobowości prawnej, pod warunkiem że komplemen- tariuszami w
spółce komandytowo-akcyjnej oraz wspólnikami w pozostałych spółkach są
wyłącznie doradcy podatkowi, adwokaci, radcy prawni, biegli rewidenci, rzecznicy
patentowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie
przepisów o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w RP, z
tym że większość komplemetariuszy w spółce komandytowej i spółce
komandytowo-akcyjnej oraz wspólników w pozostałych spółkach stanowią doradcy
podatkowi, adwokaci i radcowie prawni. Wynagrodzenie za czynności doradcy

Nb. 995-996
504 Rozdział XXXIX. Doradcy podatkowi
podatkowego ustala umowa z klientem. Natomiast koszty pomocy prawnej
udzielonej przez doradcę podatkowego z urzędu ponosi Skarb Państwa. Wykonując
zawód, doradca podatkowy obowiązany jest w szczególności postępować zgodnie z
przepisami prawa, ze złożonym ślubowaniem i z zasadami etyki zawodowej,
stale podnosić swoje kwalifikacje, regularnie opłacać składkę członkowską oraz
zawrzeć umowę obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za
szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności doradztwa podatkowego. Na
wszystkich pismach sporządzonych w związku z wykonywaniem doradztwa
podatkowego, jak również zeznaniach i deklaracjach podatkowych sporządzonych w
imieniu i na rzecz podatnika, doradca ma obowiązek zamieścić firmę (nazwę), pod
jaką doradztwo to wykonuje, oraz miejsce jego wykonywania, wraz z podpisem i
numerem wpisu na listę doradców podatkowych. Doradca podatkowy nie może
jednak reklamować świadczonych przez siebie usług. Podobnie organy podatkowe,
pracownicy zatrudnieni w organach podatkowych, organy kontroli skarbowej,
pracownicy urzędów kontroli skarbowej, a także minister właściwy do spraw
finansów publicznych oraz pracownicy Ministerstwa Finansów nie mogą w
jakiejkolwiek formie reklamować konkretnego podmiotu świadczącego doradztwo
podatkowe.
997 Doradca podatkowy ma obowiązek zachować w tajemnicy fakty i informacje, z
którymi zapoznał się w związku z wykonywaniem zawodu. Co do faktów i informacji,
na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej, doradca nie może
być przesłuchiwany jako świadek, chyba że został zwolniony od tego obowiązku w
trybie określonym odrębnymi ustawami.
998 Krajowa Rada Doradców Podatkowych skreśla doradcę podatkowego z listy na jego
wniosek, a także z urzędu lub na wniosek ministra właściwego do spraw fi nansów
publicznych, w przypadkach określonych przepisem art. 10 ust. 1 pkt 2 DorPodU, tj. w
razie utraty prawa do wykonywania zawodu, zawieszenia wykonywania zawodu na
okres przekraczający 5 kolejnych lat, niedopełnienia obowiązku ubezpieczenia od
odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności
doradztwa podatkowego oraz śmierci doradcy. Utrata prawa wykonywania zawodu,
będąca podstawą skreślenia doradcy z listy, następuje w wyniku prawomocnego
orzeczenia:

Nb. 1001-1002
 § 124. Samorząd zawodowy 505
1) środka karnego zakazu wykonywania zawodu,
2) środka karnego pozbawienia praw publicznych,
3) o całkowitym lub o częściowym ubezwłasnowolnieniu,
4) sądu stwierdzającego złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustra-
cyjnego,
5) sądu dyscyplinarnego o pozbawieniu prawa wykonywania zawodu,
6) utraty prawa do wykonywania zawodu w państwie pochodzenia.
W przypadku uchylenia orzeczenia powodującego utratę prawa do wykony-
wania zawodu następuje przywrócenie wpisu na listę na wniosek doradcy po-
datkowego, chyba że doradca podatkowy nie spełnia ustawowych warunków
dokonania takiego wpisu.
Osoba prawna wykonująca czynności doradztwa podatkowego podlega 999
skreśleniu z rejestru prowadzonego przez ministra właściwego do spraw finansów
publicznych na jej wniosek, a także z urzędu lub na wniosek Krajowej Rady Doradców
Podatkowych w przypadku:
1) nieprzestrzegania ustawowych warunków wykonywania doradztwa podat-
kowego w tej formie (określonych w art. 4 DorPodU),
2) naruszenia zakazu reklamowania świadczonych przez siebie usług doradztwa
podatkowego,
3) niedopełnienia obowiązku ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za
szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności doradztwa podatkowego.
Skreślenie z rejestru osoby prawnej wykonującej czynności doradztwa ma
również miejsce w przypadku jej ustania.

§ 124. Samorząd zawodowy

Doradcy podatkowi zorganizowani są na zasadach samorządowej korpora- 1000
cji zawodowej, tworząc Krajową Izbę Doradców Podatkowych. Samorząd
doradców podatkowych jest niezależny w wykonywaniu swoich zadań i podlega
tylko ustawom. Przynależność doradców podatkowych do Krajowej Izby jest
obowiązkowa i powstaje z chwilą wpisu na listę. Krajowa Izba Doradców
Podatkowych ma osobowość prawną, a jej siedzibą jest Warszawa. Organami
Krajowej Izby Doradców Podatkowych są:
1) Krajowy Zjazd Doradców Podatkowych,
2) Krajowa Rada Doradców Podatkowych,
3) Krajowa Komisja Rewizyjna,
4) Wyższy Sąd Dyscyplinarny,
5) Sąd Dyscyplinarny,
6) Rzecznik Dyscyplinarny.

Nb. 999-1000
506 Rozdział XXXIX. Doradcy podatkowi
Krajowa Izba Doradców Podatkowych może tworzyć ponadto regionalne oddziały
Izby oraz oddziały zamiejscowe Sądu Dyscyplinarnego.
1001 Krajowy Zjazd Doradców Podatkowych odbywa się co 4 lata i jest zwoływany przez
Krajową Radę Doradców Podatkowych. W trybie nadzwyczajnym Krajowy Zjazd
Doradców Podatkowych jest zwoływany również przez Krajową Radę Doradców
Podatkowych z jej własnej inicjatywy lub na wniosek Krajowej Komisji Rewizyjnej,
co najmniej 1/10 ogółu doradców podatkowych albo ministra właściwego do spraw
finansów publicznych. Prawo do udziału w Krajowym Zjeździe Doradców
Podatkowych przysługuje każdemu doradcy podatkowemu. Jednakże w przypadku
utworzenia regionalnych oddziałów Krajowej Izby Doradców Podatkowych w
Krajowym Zjeździe Doradców Podatkowych biorą udział delegaci wybrani przez
walne zgromadzenia w regionalnych oddziałach Izby, według zasad określonych przez
Krajową Radę Doradców Podatkowych.
Do zadań Krajowego Zjazdu Doradców Podatkowych należy m.in.:
1) uchwalanie programu działania Krajowej Izby Doradców Podatkowych,
2) ustalenie liczby członków organów samorządu oraz wybór tych organów, w tym
przewodniczącego Krajowej Rady Doradców Podatkowych i Rzecznika
Dyscyplinarnego,
3) uchwalanie statutu Krajowej Izby Doradców Podatkowych,
4) rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań przedstawianych przez organy Krajowej
Izby Doradców Podatkowych oraz udzielanie absolutorium Krajowej Radzie
Doradców Podatkowych na wniosek Krajowej Komisji Rewizyjnej,
5) tworzenie regionalnych oddziałów Krajowej Izby Doradców Podatkowych oraz
określanie ich organizacji i zakresu działania.
1002 W okresach między Krajowymi Zjazdami Doradców Podatkowych działalnością
samorządu kieruje Krajowa Rada Doradców Podatkowych. Kadencja Krajowej
Rady Doradców Podatkowych trwa 4 lata. Krajowa Rada Doradców Podatkowych
dokonuje wyboru spośród swoich członków wiceprzewodniczących, sekretarza i
skarbnika, którzy wraz z przewodniczącym Krajowej Rady Doradców Podatkowych
stanowią prezydium Krajowej Rady. W zakresie kompetencji Krajowej Rady
Doradców Podatkowych pozostaje w szczególności:
1) zwoływanie Krajowego Zjazdu Doradców Podatkowych,
2) zapewnienie wykonywania uchwał Krajowego Zjazdu Doradców Podatkowych,
3) reprezentowanie doradców podatkowych,
4) podejmowanie decyzji w sprawach wpisu na listę i skreślania z niej,
5) opiniowanie projektów ustaw i rozporządzeń dotyczących prawa podatkowego i
przedstawianie wniosków w tym zakresie,
6) prowadzenie kontroli spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia
obowiązkowego od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy
wykonywaniu czynności doradztwa podatkowego.

Nb. 1001-1002
 § 121. Odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy 507
Krajowa Komisja Rewizyjna sprawuje kontrolę działalności finansowej 1003 i
majątkowej organów Krajowej Izby Doradców Podatkowych. Ze swej działalności
Krajowa Komisja Rewizyjna zobowiązana jest przedstawiać Krajowemu Zjazdowi
Doradców Podatkowych sprawozdanie, dołączając jednocześnie wnioski dotyczące
działalności finansowej i majątkowej organów Krajowej Izby Doradców
Podatkowych. Ustalenia liczby członków Krajowej Komisji Rewizyjnej oraz ich
wyboru dokonuje Krajowy Zjazd Doradców Podatkowych, przy czym członkiem
Krajowej Komisji Rewizyjnej nie może być osoba, która pełni jednocześnie funkcj ę
w innym organie Krajowej Izby Doradców Podatkowych, z wyjątkiem Krajowego
Zjazdu Doradców Podatkowych. Przewodniczącego Krajowej Komisji Rewizyjnej
wybierają z kolei spośród swego grona sami członkowie Komisji.
Sprawy dyscyplinarne doradców podatkowych rozpatrują: w I instancji 1004 -
Sąd Dyscyplinarny, a w instancji odwoławczej - Wyższy Sąd Dyscyplinarny.
Ustalenie liczby członków sądu każdej z instancji oraz ich wybór pozostaje w
zakresie kompetencji Krajowego Zjazdu Doradców Podatkowych. Członkowie sądu
mogą wchodzić w skład tylko jednej instancji sądu i nie mogą przy tym pełnić
innych funkcji w organach Krajowej Izby Doradców Podatkowych, z wyjątkiem
uczestnictwa w Krajowych Zjazdach Doradców Podatkowych i we władzach
Zjazdu. Wyboru przewodniczącego i wiceprzewodniczącego sądów dokonują sami
członkowie spośród składu sądu danej instancji.

§ 125. Odpowiedzialność dyscyplinarna

Za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków zawodowych 1005
określonych prawem oraz za czyny sprzeczne z zasadami etyki zawodowej doradcy
podatkowi ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną. Karami dyscyplinarnymi są:
upomnienie,
nagana,
zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od 6 miesięcy do lat 3,
pozbawienie prawa wykonywania zawodu.
Wymierzenie kary pozbawienia prawa wykonywania zawodu pociąga za sobą
skreślenie z listy doradców podatkowych.
1006 W zakresie właściwości Sądu Dyscyplinarnego pozostaje rozpoznawanie spraw
dyscyplinarnych doradców podatkowych w I instancji, a Wyższego Sądu
Dyscyplinarnego - odpowiednio odwołań od tych orzeczeń. Zarówno sąd I, jak i II
instancji orzeka w składzie trzyosobowym. W składzie orzekającym II instancji nie
może jednak zasiadać członek sądu, który brał udział w wydaniu zaskarżonego
orzeczenia. Składy orzekające i ich przewodniczących wyznaczają:
1) w I instancji - przewodniczący Sądu Dyscyplinarnego
2) i odpowiednio dla spraw rozpoznawanych w II instancji - przewodniczący
Nb. 1008-1010
508 Rozdział XXXIX. Doradcy podatkowi
Wyższego Sądu Dyscyplinarnego.
W zakresie orzekania członkowie sądu są niezawiśli i podlegają tylko ustawom i
zasadom etyki zawodowej.
1007 Funkcję oskarżyciela w postępowaniu przed sądem pełni Rzecznik Dyscyplinarny lub
jeden z jego zastępców. Doradca podatkowy, przeciwko któremu uruchomiono
postępowanie dyscyplinarne, ma zagwarantowane ustawą prawo ustanowienia
obrońcy. Na rozprawie może być również obecny, nawet w przypadku wyłączenia
jawności, przedstawiciel ministra właściwego do spraw finansów publicznych, a także
przedstawiciel Ministra Sprawiedliwości, jeżeli postępowanie zostało wszczęte na
wniosek Ministra Sprawiedliwości.
Wniosek o ukaranie składa do Sądu Dyscyplinarnego Rzecznik Dyscyplinarny.
Złożenie wniosku następuje po wstępnym wyjaśnieniu okoliczności koniecznych do
ustalenia znamion czynu zarzuconego obwinionemu oraz złożeniu wyjaśnień przez
obwinionego. Rzecznik Dyscyplinarny ma obowiązek wszcząć postępowanie
wyjaśniające w razie powzięcia wiadomości o popełnieniu czynu rodzącego
odpowiedzialność dyscyplinarną, jak również na żądanie Krajowej Rady Doradców
Podatkowych, ministra właściwego do spraw finansów publicznych lub Ministra
Sprawiedliwości. Jednakże w przypadku upływu roku od chwili ujawnienia czynu lub
3 lat od chwili jego popełnienia ustawa wyłącza możliwość wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego.
Po otrzymaniu wniosku o ukaranie przewodniczący Sądu Dyscyplinarnego
wyznacza termin rozprawy i zawiadamia o nim Rzecznika Dyscyplinarnego,
obwinionego, jego obrońcę oraz ministra właściwego do spraw finansów publicznych,
Ministra Sprawiedliwości i Krajową Radę Doradców Podatkowych, a w razie potrzeby
wzywa świadków i biegłych. Jeżeli w toku rozprawy ujawni się inne przewinienie,
oprócz objętego wnioskiem o wszczęcie postępowania, sąd może wydać co do tego
przewinienia orzeczenie tylko na wniosek Rzecznika Dyscyplinarnego i za zgodą
obwinionego. W razie śmierci obwinionego przed zakończeniem postępowania
dyscyplinarnego postępowanie ulega zawieszeniu na okres 12 miesięcy. Po upływie
tego terminu postępowanie dyscyplinarne ulega umorzeniu, chyba że w okresie
zawieszenia małżonek, dzieci lub rodzice zmarłego złożą wniosek o podjęcie tego
postępowania.
Uzasadnienie orzeczenia sądu sporządza się na piśmie z urzędu, w terminie 1008
14 dni od dnia jego ogłoszenia. Orzeczenie, wraz z uzasadnieniem, doręcza się
obwinionemu i Rzecznikowi Dyscyplinarnemu, a w przypadku wszczęcia postę-
powania wyjaśniaj ącego na żądanie Krajowej Rady Doradców Podatkowych,
ministra właściwego do spraw finansów publicznych lub Ministra Sprawiedliwości -
także podmiotowi występującemu z takim wnioskiem. Od orzeczenia sądu I instancji
obwinionemu lub Rzecznikowi Dyscyplinarnemu, a w przypadku wszczęcia
postępowania na żądanie Krajowej Radzie Doradców Podatkowych, ministrowi

Nb. 1001-1002
 § 121. Odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy 509
właściwemu do spraw fi nansów publicznych lub Ministrowi Sprawiedliwości
przysługuje - także tym podmiotom odwołanie do sądu II instancji w terminie 14
dni od dnia doręczenia orzeczenia, wraz z uzasadnieniem.
Od orzeczenia wydanego przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny przysługuje 1009
stronom odwołanie do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwi-
nionego sądu apelacyjnego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 14 dni
od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Orzeczenie, od którego służy
odwołanie, nie podlega wykonaniu do czasu upływu terminu do jego wniesienia.
Wykonaniu nie podlega również orzeczenie, od którego wniesiono odwołanie, do
czasu jego rozpoznania. Od orzeczenia sądu apelacyjnego kasacja nie przysługuje.
Zatarcie ukarania karą dyscyplinarną następuje z urzędu po upływie 1010 3
lat od uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego, orzekającego karę
upomnienia lub nagany, a w przypadku kary zawieszenia prawa do wykonywania
zawodu - od zakończenia okresu tego zawieszenia. Zatarcie ukarania karą
dyscyplinarną pozbawienia prawa wykonywania zawodu następuje na wniosek
ukaranego - po upływie 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego
orzekającego tę karę. W razie śmierci ukaranego prawo złożenia wniosku o zatarcie
skazania w powyższym przypadku przysługuje jego małżonkowi, dzieciom lub
rodzicom.
Indeks rzeczowy
Liczby oznaczają numery brzegowe umieszczone na marginesach

A 919
Actio popularis 364 ---- Naczelna Rada Adwokacka 917, 918
Administracyjne postępowanie antymo- - - skład 841-842
nopolowe ---- Wyższa Komisja Rewizyjna 917, 921
- zob. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i ---- Wyższy Sąd Dyscyplinarny 917, 918,
Konsumentów 920
Administracyjne sądownictwo - zadania 904
- zob. Sądownictwo administracyjne Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego 17
Adwokat - finansowanie 643
- zob. Adwokatura Adwokatura 18, 898-929 - organizacja 644-646
- adwokat - właściwość 640
--- odpowiedzialność dyscyplinarna - zadania 640 Agencja Wywiadu 17
922-929 - finansowanie 643
--- wykonywanie zawodu 904-911 - organizacja 644-646
- historia 898-903 - zadania 641 Akty
- izby adwokackie 912-916 organy 912 - indywidualne 240
- - skład 914 - ogólne 240 Antymonopolowe
- organy 917-921 - prawo
--- Krajowy Zjazd Adwokatury 917-918, ---- zob. Prawo antymonopolowe

Nb. 1008-1010
510 Indeks rzeczowy

- sądownictwo - ogólnie 992

--- zob. Sądownictwo antymonopolowe - samorząd zawodowy 1000-1004
- ustawodawstwo ---- Krajowa Izba Doradców Podatkowych
--- zob. Ustawodawstwo antymonopolowe 1000
Antymonopolowy - organy 1000-1004
- Sąd - zasady wykonywania zawodu 993-999
--- zob. Sąd Antymonopolowy
- Urząd F
--- zob. Urząd Antymonopolowy Formula processus 19
Aparat państwa 9 Apelacyjny sąd
- zob. Sąd apelacyjny Aplikacja ogólna G
160-163 Aplikacja sądowa 160 Aplikant Generalna Prokuratura
aplikacji ogólnej 161 Aplikant sądowy - zob. Radcowie prawni
101-105 Arbitraż społeczny 16, 462-465 Generalny Inspektor Ochrony Danych
- istota 462 Osobowych 17, 834-845
- organy 463-464 - Biuro 842-845
- postępowanie 465 - kompetencje 840-841
- rozstrzyganie sporów z udziałem organi- - pojęcie danych osobowych 834
zacji rolniczych 490 - pozycja ustrojowa 836-839
Ars notaria 960 - zadania 840 Grodzki sąd
- zob. Sąd grodzki
Asystent sędziego 164-165, 171-173 B H
Bill of attainder 407
C Handlowa Inspekcja
- zob. Inspekcja Handlowa
Centralne Biuro Antykorupcyjne 17,
650-669 I
- finansowanie 651 Impeachment 407, 408 In dubio pro fisci
- funkcjonariusze zasada 531 Inspekcja Handlowa 795-800
--- czynności kontrolne 659 - charakter prawny 795
--- obowiązki i prawa 662-665 - wojewódzki inspektor Inspekcji Handlo-
--- odpowiedzialność dyscyplinarna wej 797, 800
666-669 - zadania 798
- - służba 660-661 - zadania Prezesa UOKiK 796 Inspekcja
--- uprawnienia 657-658 Kontroli Skarbowej 801-807
- geneza 650 - jednostki organizacyjne 807
- jednostki organizacyjne 655 - kontrola skarbowa
- organizacja 652-656 - - cel 801 zakres 803
- Szef CBA 652-654 - organy 803
- zadania 651 ---- dyrektor urzędu kontroli skarbowej
803-805
D
---- Generalny Inspektor Kontroli
Dane osobowe Skarbowej 803, 804 Inspekcja
- zob. Generalny Inspektor Ochrony Danych Ochrony Środowiska 808-813
Osobowych - nadzór 812
Delikt konstytucyjny 428, 4140 Doradcy
- Główny Inspektor Ochrony Środowiska
podatkowi 18, 992-1010
kryteria naboru 808
- odpowiedzialność dyscyplinarna
---- status prawny 808
1005-1010
---- zadania 809
--- kary dyscyplinarne 1005
- wojewódzki inspektor ochrony środowiska
--- orzekanie 1006
810-811
 Indeks rzeczowy 511

- zadania 813 Inspekcja Pracy 789-794 Kartelowy Sąd

- jednostki organizacyjne 790 - zob. Sąd Kartelowy
- podstawa normatywna 789 Kolegium do spraw Służb Specjalnych
- Rada Ochrony Pracy 791-792 647-649
- - skład 791 zadania 792 - skład 648
- zadania 794 - zadania 649
Inspekcja Transportu Drogowego Kolegium IPN
753-770 - zob. Instytut Pamięci Narodowej
- czynności kontrolne 765-770 Kolegium Rzeczników Patentowych
--- obowiązki inspektorów 764-765, 768 - zob. Rzecznicy patentowi Komenda
--- obowiązki kontrolowanego 767 Główna Policji
--- protokół kontroli 768 - zob. Policja Komenda Stołeczna Policji
--- uprawnienia inspektorów 765-766 - zob. Policja
- geneza 753 Komendant Główny Policji
- organy 755-763 Główny Inspektor - zob. Policja Kompetencyjny spór
Transportu - zob. Trybunał Konstytucyjny
Drogowego 755-763 Kontrola
--- wojewódzki inspektor transportu - a nadzór 478
drogowego 761-763 - klasyfikacje
- pojęcie „transport drogowy" 754 ---- faktyczna 477
- zadania 754 ---- następcza 477
Inspekcja Weterynaryjna 822-833 ---- państwowa 479
- organy ---- wewnętrzna 477
--- lekarz weterynarii 830-832 ---- wstępna 477
------- graniczny 830-831 ---- zewnętrzna 477
------- powiatowy 830-831 - konstytucyjności aktów prawnych 350-354
- wojewódzki 830-831, 833 ---- formalna 353
--- Główny Lekarz Weterynarii 825-826 ---- konkretna 372
- podstawa normatywna 822 ---- materialna 353
- Rada do spraw Laboratoriów 829 ---- następcza 353
- Rada Sanitarno-Epizootyczna 828 ---- uzupełniająca 393
- zadania 822 ---- wstępna 353-354
Instytut Pamięci Narodowej 17, 588-606 - konstytucyjności celów i zasad działania
- funkcje 590-600 partii politycznych 384-386
- geneza 588-589 - konstytucyjności i legalności prawa
- organizacja 602-606 357-359
- - Rada IPN 604 ---- formalna 359
- - Prezes IPN 603 Izby adwokackie ---- materialna 359
- zob. Adwokatura ---- represyjna 359
Izby morskie 16, 447-460 - legalności ustaw 355-356 formalna
- definicja 447 356
- kompetencje 447-450 ---- materialna 356
- postępowanie 457-460 ---- prewencyjna 356
- ustrój 451-456 ---- z ratyfi kowanymi umowami między-
narodowymi 355-356 Krajowa Izba
J Doradców Podatkowych
Judical review 324 - zob. Doradcy podatkowi
K Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji 17,
507-522
512 Indeks rzeczowy

- funkcje i kompetencje 510-516 - w świetle ustawy z 1980 r. 484-489

- geneza 507-509 - kryteria kontroli 491
- powoływanie członków 518 - organizacja 496-501
- skład 518 - podstawy normatywne 490
- założenia radiofonii i telewizji 509 - postępowanie kontrolne 502-506
Krajowa Rada Sądownictwa 302-322 protokół kontroli 503
- geneza 302-304 ---- uprawnienia kontrolerów 503
- kompetencje 305-309 ---- wystąpienie pokontrolne 504
- podstawy normatywne 305 ---- zasady 502
- skład 310-322 - zakres kontroli 492-495 Najwyższy Sąd
- Prezydium KRdS 313, 319 Administracyjny
Krajowy Zjazd Adwokatury - zob. Sądownictwo administracyjne
- zob. Adwokatura Najwyższy Sąd Narodowy 326 Najwyższy
L Sąd Wojskowy 21, 25, 27 Niezawisłość
Lex posterior derogat legi priori sędziowska 108
zasada 354 - charakter
Lustracja ---- negatywny 108
- Biuro Lustracyjne 599 ---- pozytywny 108
- organy bezpieczeństwa państwa 599 - gwarancje
- oświadczenie 599 ---- dotyczące pozycji sędziego 108
- postępowanie 599 ---- funkcjonalne 108
---- organizacyjne 108
Ł ---- procesowe 108
Ławnicy 174-187 Ławnicza rada 187 Notariat 18, 960-991
- historia 960-968
M - notariusz
Miejskie straże ---- odpowiedzialność dyscyplinarna
- zob. Straże miejskie 982-991
Modele ochrony konstytucyjności prawa ---- wykonywanie zawodu 969-976
- amerykański 324 - podstawa normatywna 968
- kontynentalny 324 - samorząd notarialny 977-981 - organy
N 977-981
Notariusz
Naczelna Prokuratura Wojskowa - zob. Notariat
- zob. Prokuratura Naczelna Rada
Adwokacka O
- zob. Adwokatura Nadzór budowlany Ochrona prawna
846-852 - charakter 3, 4
- geneza 846-847 ---- prewencyjny 4
- organy ---- represyjny 4
--- inspektor nadzoru budowlanego
- działalność 4
------- powiatowy 848, 850
---- kontrola legalności 6
- wojewódzki 848, 850 Główny
---- obsługa prawna 7
Inspektor Nadzoru Budowlanego 848, 852
---- rozstrzyganie 5
--- kompetencje organów 850-852
- sensu largo 2
- Główny Urząd Nadzoru Budowlanego 849
- sensu stricto 3
Nadzór nad działalnością administracyjną
sądów 104-107 Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Najwyższa Izba Kontroli 17, 476-506 Sąd
- geneza 480-483
 Indeks rzeczowy 513

- zob. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsu- ---- organy terenowe 621-630

mentów ---- Policja sądowa 631
Odpowiedzialność konstytucyjna 405-420 ---- służba w Policji 614
- geneza 407-409, 411-416 - - zwolnienie ze służby 615
- istota 405 - poj ęcie 611
- modele 410 - zadania 632-633
- zakres 427-432 podmiotowy 427 Polska Izba Rzeczników Patentowych
--- przedmiotowy 428-432 - zob. Rzecznicy patentowi Polubowne
Okręgowy sąd sądy
- zob. Sąd okręgowy Ombudsman - zob. Sądy polubowne Prawo
- zob. Rzecznik Praw Obywatelskich Organ antymonopolowe 277 Prawo do ochrony
państwowy prawnej 1 Prezes IPN
- definicja 8 - zob. Instytut Pamięci Narodowej Prezes
- klasyfikacja 9-10 Organy UOKiK 17, 281-282, 287-288, 297, 740-744
- kontroli legalności 17 - postępowanie 745-752
- obsługi prawnej 18 ---- pojęcie administracyjnego postępowania
- ochrony prawnej antymonopolowego 746
--- podział 11-18 - rodzaje 745, 749-752
--- pojęcie 11 - kompetencje 744, 748
- rozstrzygające 12-16
- pozycja ustrojowa 740-743
P - zadania 744 Prezydium KRdS
Pacta sund servanda 354 Państwowa - zob. Krajowa Rada Sądownictwa
Inspekcja Farmaceutyczna Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa
814-821 17, 523-548
- Główny Inspektor Farmaceutyczny - geneza 523-524
- - nabór 816-817 - nadzór 526
--- status prawny 814 - organizacja 732-736
--- zadania 818 ---- kompetencje Prezesa 532-535
- wojewódzki inspektor farmaceutyczny 819 ---- radcowie i starsi radcowie 537-545
- zadania 814, 820, 821 - skład 536
Państwowa Inspekcja Sanitarna 771-788 - status prawny 525
- geneza 771-772 - zadania 526-531 Prokurator Generalny
- organy 775-784 - zob. Prokuratura Prokuratura 17,
--- Główny Inspektor Sanitarny 776-779, 549-587
781 - geneza 549-554
--- państwowy inspektor sanitarny - kompetencje 584-587
780-782 - organizacja 555-583
------- graniczny 775, 780 - zadania 584 Prokuratura Krajowa
------- powiatowy 775, 780 - zob. Prokuratura Przepis prawa 357-358
------- wojewódzki 775, 780
- uprawnienia 785-788 Q
- zadania 773-774 Policja 17, 607-637 g«as/-sądowe organy rozstrzygające 12,
- geneza 607-610 16, 445-475
- kompetencje policjantów 634-637 - podział 446
- organizacja 611-631 - poj ęcie 445
--- Komenda Główna Policji 618-620 R
- - Komenda Stołeczna Policji 612, 624
Radcowie prawni 18, 930-959
--- Komendant Główny Policji 616-618
- geneza 930-934
514 Indeks rzeczowy

---- Prokuratoria Generalna 931, 932 - podstawy funkcjonowania 33, 63

- odpowiedzialność dyscyplinarna 950-959 - skład 36-42, 65-69
---- kary dyscyplinarne 950, 951 Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumen-
---- orzekanie 952 tów 15, 277-301
- samorząd zawodowy 943-949 - kognicja 291-301
- organy 943-949 - postępowanie 287-290 Sąd okręgowy 81
- zasady wykonywania zawodu 935-942 - organy 85-86, 92, 95, 98, 100, 103
Referendarz sądowy 166-170 Reformationis - wydziały 91
in peius 198 Rejonowy sąd Sąd rejonowy 81, 86
- zob. Sąd rejonowy Rzecznicy patentowi - organy 95, 98-99
18, 870-897 - wydziały 90 Sąd Sejmowy 411
- historia 870-878 Sądownictwo administracyjne 189-260
---- Kolegium Rzeczników Patentowych - dawna NSAU z 1995 r. 198-237
874, 875 Urząd postępowanie przed NSA 226-237
Patentowy 873 - właściwość NSA 211-217 wnoszenie
- odpowiedzialność dyscyplinarna 893-897
skargi 218-225
- podstawa normatywna 879
- geneza 189-197
- samorząd zawodowy 885-892
- NSA 247-250
- organy 886-892 zadania 885
---- postępowanie przed NSA 256-260
- wykonywanie zawodu 879-884 Rzecznik
- w obowiązującym stanie prawnym
Praw Dziecka 18, 863-869
238-260
- geneza 863-864
- kompetencje 865-866 ---- organizacja 243-250
- status prawny 867-869 Rzecznik Praw ---- postępowanie przed WSA 251-255
Obywatelskich 18, 853-862 ---- sędziowie 241-242
- geneza 853-855 - wojewódzkie sądy administracyjne
- status prawny 856-862 251-255
Sądownictwo antymonopolowe
S - geneza 277-282 Sądy polubowne 16,
Samorządowe Kolegia Odwoławcze 16, 461
466-475 - arbitrzy 461
- definicja 467 - definicja 461
- odpowiedzialność dyscyplinarna członków - kategorie 461
474-475 ---- ad hoc 461
---- kary dyscyplinarne 475 ---- stałe 461
- organy 468-473 - postępowanie 461
Sąd Antymonopolowy 280-281 Sąd Sądy powszechne
apelacyjny 81, 85 - finansowanie działalności 188
- organy 92, 95-97, 100-102 - nadzór zwierzchni 83
- wydziały 92 Sąd grodzki 90 - ogólnie 79-80, 82
Sąd Kartelowy 277 Sąd Lustracyjny - podział 81
- zob. Lustracja Sądy wojskowe 261-276
Sąd Najwyższy 19-78 - organy 264-270
- geneza 19-32 - podział 262
- kompetencje 34-35, 64 - sędziowie 271-276 Sędziowie
- obowiązki i prawa sędziów 57-60, 73-75 - immunitet 125
--- niezawisłość sędziowska 61-62, 76 - niedopuszczalność delegowania 121-124
--- odpowiedzialność dyscyplinarna 62, - niepołączalność stanowiska 130
76-78 - obowiązki i prawa 139-148
- organy kolegialne 43-46, 69-72
 Indeks rzeczowy 515

- odpowiedzialność dyscyplinarna 49-159 Trybunał Konstytucyjny 323-404

kary dyscyplinarne 158-159 - cechy charakterystyczne 349
--- orzekanie 150 - funkcja sygnalizacyjna 393
--- rzecznik dyscyplinarny 152-156 - geneza 323-348
- opróżnienie stanowiska 116-120 - w Polsce 326-337
- powoływanie 109-114 ----w świetle ustawy z 1985 r. 338-348
- samorząd sedziowski - kompetencje 350-393
- organy 131-132, 135-137 - organizacja 394-404
- - zadania 134, 138 ----odpowiedzialność dyscyplinarna
- status materialny 126-129 397-399
- stosunek służbowy 115 Sędziowie - organy 400-404
przysięgli 175-176 Shermana ustawa ----zasady i gwarancje sędziowskie
- zob. Ustawa Shermana 347-348, 394-399
Skarga do Europejskiego Trybunału - pytania prawne 372-383
Praw Człowieka 368 - rozstrzyganie sporów kompetencyjnych
Skarga konstytucyjna 360-367, 369-371
387-391
- definicja 363
----pojęcie sporu 389
- geneza 360-363
- rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia
- subsydiarność 371
przeszkody w sprawowaniu urzędu
- zakres podmiotowy 364
Prezydenta RP 392
- zakres przedmiotowy 365-367, 369-370
- zob. Kontrola Trybunał
Służby specjalne 638
Straż Graniczna 17, 670-705 Koronny 19 Trybunał
- funkcjonariusze Stanu 405-444
--- kontrola operacyjna 679 - finansowanie 426
- służba 688-690 - pozycja ustrojowa 421
--- zakres uprawnień 677-685 - siedziba 422
- geneza 670-675 - skład 422
--- Wojska Ochrony Pogranicza - status członków 423-426
- kompetencje 676 - tryb postępowania 433-444
- organizacja 686-687 korpusy i - kary 440
stopnie 691 ----orzeczenia 440-444
--- obowiązki i prawa 692-699 ---- zasady 439
--- odpowiedzialność dyscyplinarna i karna Trybunały 12
700-705 U
- podstawa normatywna 670 Straże Urząd Antymonopolowy 279, 735-737 Urząd
gminne 17, 724-733 Ochrony Państwa 638-639 Urząd Patentowy
- finansowanie 726 - zob. Rzecznicy patentowi Ustawa
- funkcjonariusze Shermana 734 Ustawodawstwo
---- kompetencje 729, 731-732 antymonopolowe
---- status prawny 730 734-739
- geneza 724-726 W
- organizacja 727-728 Wirylizm 311
- status prawny 727 Wojewódzkie sądy administracyjne
- zadania 729 - zob. Sądownictwo administracyjne Wojska
Straże miejskie Ochrony Pogranicza
- zob. Straże gminne Szef CBA - zob. Straż Graniczna Wojskowy sąd
- zob. Centralne Biuro Antykorupcyjne garnizonowy
T
 516 Indeks rzeczowy

- zob. Sądy wojskowe Wojskowy sąd Ż

okręgowy Żandarmeria Wojskowa 17, 706-723
- zob. Sądy wojskowe - geneza 706-710
Wyższa Komisja Rewizyjna - organizacja 720-722
- zob. Adwokatura Wyższy Sąd - podstawa normatywna 710
Dyscyplinarny - skład 723
- zob. Adwokatura - zakres działania 711-719
Z ---- kompetencje żołnierzy 713-719
Zasada in dubio pro fisci 531 Zbiór zasad ---- zadania 710
etyki zawodowej sędziów
309
I. Geneza sądownictwa administracyjnego
189 Współcześnie w demokratycznym państwie prawnym istnienie sądowej kontroli
administracji stanowi jeden ze standardowych i bardzo ważnych elementów. W
Polsce sądownictwo administracyjne od początku czerpało wzorce z
charakterystycznego dla licznych państw kontynentalnej Europy modelu, którego
istotą było oddzielenie sądownictwa administracyjnego od sądownictwa
powszechnego. Model ten charakteryzuje się tym, że przedmiotem sądowej kontroli
są władcze decyzje administracyjne. Sąd bada zaś jedynie legalność,
II. Naczelny Sąd Administracyjny w świetle ustawy z 11.5.1995 r.
Konkretnie zaś nowa jakościowo sytuacja interesów. Po drugie,
możemy również mieć do czynienia z aktualnością w
sytuacji niekonfliktowej bądź niejasnej z punktu widzenia treści prawa
mającego zastosowanie do tej sytuacji, bądź wymagającej udziału
organów ochrony prawnej. Dlatego działalność ochrony
prawnej może polegać na:
g) rozstrzyganiu (orzekaniu),
h) kontroli legalności,
i) obsłudze prawnej.
5 Rozstrzygnięcie (orzeczenie) polega na podjęciu decyzji
przez organ państwa działający w ramach swej kompetencji
co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej za pomocą
środków prawnych przewidzianych przez obowiązujące
prawo. Od rozstrzygnięcia należy odróżnić działalność
pojednawczą, polegającą na nakłonieniu stron konfliktu do
polubownego załatwienia sporu. Zatem o ile przy
rozstrzygnięciu decyzja co do sposobu załatwienia sytuacji
konfliktowej pochodzi od organu rozstrzygającego, to w
sytuacji pojednania decyzja spoczywa na stronach
konfliktu.
 Indeks rzeczowy 517

6 Kontrola legalności to przede wszystkim badanie

działalności określonych podmiotów pod kątem jej
zgodności z obowiązującym prawem, a także wystę-
powanie do właściwych organów z wnioskami o
zastosowanie odpowiednich środków w sytuacji
stwierdzenia stanu naruszenia lub zagrożenia prawa. Kon-
trola legalności uważana jest powszechnie jako wyłączny
atrybut państwa, a jej treść składa się zasadniczo z dwóch
elementów:
a) z badania działalności określonych podmiotów oraz
b) z wyciągania wobec nich konsekwencji w wypadku
stwierdzenia nieprawidłowości, np. występowanie do
właściwych organów z wnioskami o zastosowanie
odpowiednich środków w sytuacji stwierdzenia naruszenia
lub zagrożenia prawa.
7 Obsługa prawna polega na udzielaniu podmiotom
stosunków prawnych pomocy o charakterze prawnym, czyli
na udzielaniu im porad i opinii prawnych oraz na
podejmowaniu odpowiednich środków prawnych dla
zabezpieczenia i ochrony ich interesów.
Teoria organów państwowych, ich struktura i
wzajemne związki stanowią jedno z centralnych
zagadnień teorii państwa i nauki o ustrojach
państwowych. Zajmowali się tą problematyką zarówno
O. Gierke, jak i G. Jellinek, którzy stworzyli podwaliny pod
nowożytną teorię organów państwa. Poj ęcie organu
państwowego nie jest jednak ujmowane w literaturze
przedmiotu jednolicie. Nie wynika to z rozbieżności
merytorycznych, raczej jest faktem przyjęcia od-
miennych koncepcji definicyjnych.
Generalnie przez organ rozumie się wewnętrzną
jednostkę organizacyjną 8 danego podmiotu prawa,
która wyposażona jest w uprawnienie wyrażania woli
tego podmiotu. Przy czym uprawnienie organu do
wyrażania woli danego podmiotu prawa opiera się na
obowiązującym prawie, a nie na pełnomocnictwie
udzielonym przez dany podmiot. Z reguły uprawnienie
do wyrażenia woli danego podmiotu prawa ujęte jest
jako wykaz zadań i kompetencji danego organu.
518 Indeks rzeczowy

Dlatego też nie każda jednostka organizacyjna będzie

organem. Jest nim tylko taka jednostka, która posiada
określone kompetencje do wyrażania woli danego
podmiotu. W celu przybliżenia poj ęcia organu
państwowego zaprezentowane zostaną dwie definicje.
Według pierwszej organem państwa będzie każda jednostka
organizacyjna państwa mająca uprawnienie do wyrażania woli tego
państwa, czego wyrazem jest przyznanie danej jednostce admini-
stracyjnej określonej kompetencji (M. Wierzbowski, A. Wiktorowska).
Druga definicja ujmuje organ państwowy jako celowo
zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków,
utworzony i działający na podstawie prawa, wykonujący w imieniu
państwa określone zadania i mogący dla ich realizacji korzystać ze
środków władczych i stosować przymus państwowy
(W. Gromski).

§ 2. Klasyfikacja organów państwowych

We współczesnym państwie prawa wszystkie
organy państwowe powoły- 9 wane są na podstawie
prawa. Może to się stać na podstawie Konstytucji,
ustawy zwykłej lub aktu niższego rzędu, rangi
podstawowej. Zasadę tę wyraża art. 7 Konstytucji RP,
który stanowi, że: „Organy władzy publicznej działają
na podstawie i w granicach prawa". Pojęcie organu
państwa jest ściśle powiązane z pojęciem aparatu
państwa, przez który należy rozumieć zbiór organów
państwa połączonych organizacyjnie i funkcjonalnie
wraz z obsługującymi je urzędami.
We współczesnym państwie występują liczne organy,
których różnorodność 10 zachęca do podejmowania prób
klasyfikacji w oparciu o różnorakie kryteria. Możemy więc
podzielić je następująco:
interesy pracownicze,
I. Istota i właściwość
Samorządowe kolegia odwoławcze (działające na podstawie ustawy 466 z
12.10.1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych, tekst jedn. Dz.U. z 2001
r. Nr 79, poz. 856 ze zm.) są organami wyższego stopnia powołanymi przede
 Indeks rzeczowy 519

wszystkim do rozstrzygania indywidualnych spraw z zakresu administracji

publicznej, a należących do właściwości jednostek samorządu terytorialnego oraz
do innych spraw określonych przepisami szczególnymi. W szczególności są one
właściwe do rozpatrywania odwołań od decyzji, zażaleń na postanowienia, żądań
wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji.
Obszar właściwości miejscowej samorządowych kolegiów odwoławczych
określony został w rozporządzeniu Prezesa RM z 17.11.2003 r. w sprawie obsza-
1
Najwyższa Izba Kontroli, [w:] P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne RP, Warszawa
2005, s. 444-445.
I. Gromadzenie dokumentów
Działalność Instytutu Pamięci Narodowej opiera się na
ewidencjonowaniu, 590 gromadzeniu, udostępnianiu, zarządzaniu i
korzystaniu z dokumentów wytworzonych oraz gromadzonych od
22.7.1944 r. do 31.12.1989 r. przez organy bezpieczeństwa państwa, a także
organy bezpieczeństwa Trzeciej Rzeszy i Związku Radzieckiego, które
popełniły zbrodnie na terytorium Państwa Polskiego w okresie od 1.9.1939
r. do 31.12.1989 r.
Zbrodnie, o których wyżej wspomniano, stanowiące według prawa
między- 591 narodowego zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub
zbrodnie wojenne, nie ulegają przedawnieniu. Bieg terminu przedawnienia
zbrodni komunistycznych, niebędących zbrodniami wojennymi lub
zbrodniami przeciwko ludzkości, rozpoczyna się od l.1.1990 r., a karalność
tych zbrodni ustaje po 30 latach, gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa, oraz
po 20 latach, gdy czyn stanowi inną zbrodnię komunistyczną. Ważny jest
także fakt, że w stosunku do sprawców zbrodni wojennych, zbrodni
przeciwko ludzkości lub zbrodni komunistycznych nie stosuje się wydanych
przed 7.12.1989 r. przepisów ustaw i dekretów, które przewidują amnestię
lub abolicję.
1
Dzieje adwokatury w dawnej Polsce omawia szczegółowo M. Grabski: Adwokatura
w dawnej Polsce (od czasów najdawniejszych do XIV w.), PiŻ 2000, Nr 9, s. 75 i nast.; Ad-
wokatura w dawnej Polsce (od czasów najdawniejszych do XVI w.), PiŻ 2000, Nr 10, s. 76