AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI

SAYI 1

T.C.
MALİYE
BAKANLIĞI
BÜLTEN

ŞUBAT 2007

BU SAYIDA:

AB İLE MÜZAKERE SÜRECİ 2 Avrupa Birliği’nin 3 Ekim 2005 tarihinde aldığı Türkiye ile
müzakerelere başlama kararı, ülkemiz için yeni bir dönemin açılması
KATILIM ÖNCESİ MALİ anlamına gelmektedir. Türkiye, 40 yılı aşan AB’ye üye olma sürecinde
YARDIMLARIN ÖN KOŞULU – 4 aday ülke konumundan katılımcı ülke konumuna yükselmiştir. Bu değişim,
MERKEZİ OLMAYAN YAPILANMA uluslararası siyaset, ekonomi ve finans çevrelerinin Türkiye algılamasını
pozitif yönde etkilemiştir.
ORTAK PAZARDAN TEK PAZARA 7
Müzakere kelimesi, sürecin mekaniğini anlatmak için kullanılmaktadır.
İKTİSADİ BÜTÜNLEŞME, Sürecin gerçek mahiyeti, Türkiye’nin AB Komisyonu’nun yol göstermesi
9
GÜMRÜK BİRLİĞİ VE TÜRKİYE ve yardımıyla müktesebata uyum sağlamasıdır. Müktesebata uyum ise
mevzuat uyumu ile birlikte yeterli uygulama kapasitesine sahip olmayı
REKABETİ SÜRDÜRMEK 11 ifade etmektedir.

AVRUPA BİRLİĞİ
AB’nin daha önceki genişleme dalgalarında, Maliye Bakanlıklarının
VERGİLENDİRME POLİTİKASININ 13
uyum sürecinde önemli fonksiyonlar icra ettikleri görülmektedir. Yapılacak
TEMELLERİ bütün düzenleme ve reformlar ulusal bütçeyi ve vergi sistemini doğrudan
ilgilendirmektedir. Bu nedenle, 35 faslın tümünün müzakere sürecine
ULUSLARARASI ÇİFTE Bakanlığımız katkı sağlamıştır. Bakanlığımızdaki çalışmalar, tüm
15
VERGİLENDİRE Birimlerin katılımı ve Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi’nin
koordinasyonu ile devam etmektedir.
YOLSUZLUKLA MÜCADELE 18
Müzakere sürecine ilişkin yazılı ve görsel yayın miktarı 3 Ekim’den
GENİŞLEMEDEN SONRA sonra artmaya devam etmektedir. Bu yayınların çoğu, doğal olarak, yayını
19
İŞÇİLERİN SERBEST DOLAŞIMI yapan kurumun vizyonu ve felsefesi perspektifiyle yapılmaktadır. Maliye
Bakanlığı için de bunun bir ihtiyaç olduğunu düşündük. Bu ihtiyacı
SOSYAL İÇERME BELGESİ 21
karşılama saikiyle hazırladığımız Bültenin, Bakanlığımızda devam
etmekte olan çalışmalara sinerji kazandırmasını bekliyoruz.
KÜRESELLEŞME, YÖNETİM
24
SORUNU VE AB Saygılarımızla.

OLISNET – OECD KOMİTE BİLGİ

26
SİSTEMİ
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN
AB İLE MÜZAKERE SÜRECİ
17 Aralık 2004 tarihinde Brüksel’de toplanan
AB Hükümet ve Devlet Başkanları Zirvesi’nde
kararlaştırıldığı üzere, AB ile üyelik
müzakereleri 3 Ekim 2005 tarihinde
başlatılmıştır. Müzakere süreci ile başlayan
bu yeni dönemin en önemli sonuçlarından biri
de, Avrupa Birliği’ne katılım sürecinde
kurallarımızın ve kurumlarımızın AB ile
uyumlu bir hale getirilmesi anlamına gelen
AB müktesebatının üstlenilmesi olacaktır.
Avrupa Birliği müktesebatı, Avrupa Birliği’nde
bugüne kadar kabul edilmiş yasal ve hukuki
düzenlemeler ile ortak politikaların tümünden
oluşmaktadır. Türkiye’nin sürekli olarak
değişen ve hareketli bir hedef niteliği taşıyan
AB müktesebatına uyumu, müzakereler
kapsamında açılacak 35 ayrı başlık halinde
gerçekleşecektir.
AB katılım müzakereleri, iki aşamadan
oluşmaktadır. İlk aşama, her bir başlık için
ayrı ayrı yapılan tarama çalışmasıdır. İkinci
aşamada ise, fiili müzakerelere geçilmektedir.
Ekim 2005 sonunda başlayan ve 1 yıl süren
tarama sürecinde, Avrupa Komisyonu ile
birlikte müktesebatın başlıklar halinde
ayrıntılı bir incelemesi gerçekleştirilmiştir. Bu
süreçte Türk mevzuatı ile AB müktesebatı
karşılaştırılarak, müktesebatla uyumlu olan
mevzuat, değişiklik yapılması gereken
mevzuat ve çıkartılması gereken mevzuat
tespit edilmiştir Tarama süreci de iki
aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada
(tanıtıcı tarama), Avrupa Komisyonu Türk
yetkililerine ilgili AB müktesebatı hakkında
bilgi vermektedir. İkinci aşamada (ayrıntılı
tarama) ise, Türk yetkililer kendi mevzuatımız
ve idari kapasitemiz ile ilgili olarak Komisyon
yetkililerine bilgi vermekte ve uyum durumu
ve zamanlaması gibi konularda yöneltilen
soruları cevaplandırmaktadır.
Avrupa Komisyonu, tarama süreci sonunda
hazırlayacağı raporda, belli bir müzakere
NİHAL SAMSUN KARABACAK
başlığı kapsamına giren ülkemiz mevzuatının
müktesebata uyum düzeyini ve uygulama
kapasitesini yeterli görmesi durumunda, söz
konusu başlığın müzakereye açılmasını
önermektedir. Yeterli görülmemesi
durumunda ise, tarama sonu raporu yerine
açılış kriterleri (benchmarks) iletilmekte ve
müzakerelerin başlaması için bu kriterlerin
yerine getirilmesi istenmektedir.
Diğer yandan, fiili müzakerelere geçilmeden
önce Türkiye’nin açılan müzakere başlığı ile
ilgili kendi mevzuatını gözden geçirerek, ilgili
mevzuatın AB müktesebatına uyumunun
hangi takvimde ve ne tür değişiklikler
yapılarak gerçekleştirileceğini ve
uygulanacağını içeren bir Pozisyon Belgesi
hazırlaması gerekmektedir. Söz konusu
Pozisyon Belgesi Bakanlar Kurulu’nun
onayının ardından AB’ye sunulmaktadır. AB
Dönem Başkanlığı Türkiye’nin Pozisyon
Belgesini tüm üye ülkelere dağıtacak ve hem
Komisyon hem de üye ülkelerin katkılarıyla
söz konusu başlık ile ilgili AB’nin Ortak
Pozisyon Belgesini oluşturacaktır.
Bunun ardından Komisyon’un önerisi ve 27
Üye Devletin onayıyla fiili müzakerelere
geçilmektedir. Fiili müzakereler AB Üye
Devletlerinin Brüksel’deki Daimi Temsilcileri
ve Türkiye’nin Başmüzakerecisi
başkanlığındaki müzakere heyeti arasında
gerçekleşecektir.
Müzakerelerin resmi platformu AB Dışişleri
Bakanları ve Türkiye Dışişleri Bakanının
biraraya geldiği Hükümetler Arası
Konferanstır ve müzakere sürecine ilişkin
siyasi kararlar ve müzakereye açılacak
başlıklar burada ilan edilmektedir.
Müzakere Sürecinin başlaması ile birlikte
ülkemizdeki çalışmaların koordineli bir
şekilde yürütülmesi amacıyla ilk olarak Devlet
Bakanı Sayın Ali Babacan Başmüzakereci
2
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

olarak belirlenmiştir. Bunun yanı sıra, katılım hakkında bilgilendirmek amacıyla

süreci ile ilgili tüm çalışmaların içinde yer
alacak ve 35 Faslın tümünü takip edecek bir
İzleme ve Yönlendirme Komitesi (İYK)
kurulmuştur. Bu komitenin üyeleri ABGS
Genel Sekreteri, Dışişleri Bakanlığı Müsteşar
Yardımcısı, Başbakanlık Müsteşar
Yardımcısı ve Türkiye’nin AB Nezdinde Daimi
Temsilcisidir.
Müzakere sürecinde, Bakanlığımız
bünyesinde gerçekleştirilecek çalışmaların
izlenmesi ve tek bir elden yürütülmesi için AB
Daimi Temas Noktası olarak Müsteşar
Yardımcısı Sayın İsa Coşkun belirlenmiştir.
Süreçte koordinasyon ve sekretarya
hizmetleri AB ve Dış İlişkiler Dairesi
Başkanlığı tarafından yürütülmüş, katılım
sağlanan fasıllar itibari ile ilgili tüm Bakanlık
Birimleri çalışmalara katılım ve katkı
sağlamışlardır.
Bunun yanı sıra, Bakanlığımız birimlerini
Avrupa Birliği, müzakere ve tarama süreci
başkanlığımız tarafından hizmet içi bir web
sayfası oluşturulmuştur.
Tanıtıcı ve ayrıntılı tarama süreci bütün
fasıllar için tamamlanmış olup,
Bakanlığımızın koordinatör kurum olduğu
Vergilendirme, Mali Kontrol, Mali ve Bütçesel
Hükümler fasılları ile birlikte İşçilerin Serbest
Dolaşımı, İş Kurma Hakkı ve Hizmet Sunma
Serbestisi, Sermayenin Serbest Dolaşımı,
Kamu Alımları, Şirketler Hukuku, Rekabet
Hukuku, Mali Hizmetler, Tarım ve Kırsal
Kalkınma, Balıkçılık, Ulaştırma, Enerji,
Ekonomik ve Parasal Birlik, İstatistik, Sosyal
Politika ve İstihdam, İşletme ve Sanayi
Politikası, Trans-Avrupa Ağları, Bölgesel
Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu,
Yargı ve Temel Haklar, Adalet, Özgürlük ve
Güvenlik, Çevre, Gümrük Birliği ve Dış
İlişkiler fasıllarına Bakanlığımızca katılım ve
katkı sağlanmıştır.

*
ALMANYA’DA DÖNEM BAŞKANLIĞI TÖRENİ

Almanya, 1 Ocak’ta AB dönem başkanlığını Finlandiya’dan devraldı.

Almanya’nın 6 ay sürecek dönem başkanlığında, Türkiye’nin üyeliği, Avrupa anayasası ve

enerji sorunları, bu bağlamda da Rusya ile ilişkiler ön planda olacak. Ayrıca, Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti’ne uygulanan izolasyonlar da gündeme gelecek. Almanya’nın dönem
başkanlığında, Türkiye’nin işletmeler ve sanayi politikası faslında, müzakerelere başlaması da
planlanıyor.

Müzakereye hazır olan mali kontrol, eğitim ve kültür ve ekonomik-parasal politikalar

başlıklarının, Almanya dönem başkanlığı sona ermeden açılıp açılmayacağı ise henüz
bilinmiyor.Almanya Başbakanı Angela Merkel ayrıca, 2005’te Fransa ve Hollanda’daki
referandumlarda reddedilen Avrupa Anayasası’nın canlandırılması için de çaba
harcayacak.Almanya, dönem başkanlığını Temmuz ayında Portekiz’e devredecek.

*
http://www.ntvmsnbc.com/news/396407.asp 02 Şubat 2007

3
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

KATILIM ÖNCESİ MALİ YARDIMLARIN ÖN KOŞULU - MERKEZİ OLMAYAN YAPILANMA

*
HAKAN KARABACAK

Avrupa Birliği tarafından fon sağlanan (Extended Decentralised Implementation

projeler, üç farklı yaklaşım ile System – EDIS) olarak da adlandırılmaktadır.
yönetilebilmektedir. Bunlar merkezden Avrupa Birliği Türkiye’den, diğer aday
(centralized), merkezi olmayan – önceden ülkelerden talep ettiği gibi, Merkezi Olmayan
(decentralized-ex ante) ve merkezi olmayan Uygulama Sistemi çerçevesinde mali
– sonradan (decentralized-ex-post) olarak yardımları kullanmaya yönelik idari
sıralanabilir. yapılanmasını oluşturmasını istemiştir. Bu
1- Merkezden yönetimde ihale ve sözleşme yeni idari yapılanma 18 Temmuz 2001
kararları, yararlanıcı ülke adına ve hesabına tarihinde yürürlüğe giren 2001/41 sayılı
hareket eden Komisyon tarafından Başbakanlık Genelgesi ile oluşturulmuştur.
alınmaktadır. Dolayısıyla bu sistemde Yukarıda sözü edilen önceden kontrole
Sözleşme Makamı AB Komisyonu’dur. dayanan bu yeni yapılanmada yer alan
2- Merkezi olmayan – önceden uygulama unsurlar aşağıdaki gibidir:
sisteminde, ihale ve sözleşme kararları Ulusal Mali Yardım Koordinatörü
yararlanıcı ülke tarafından atanan Sözleşme Avrupa Birliği ile Mali İşbirliğinin
Makamı (Merkezi Finans ve İhale Birimi) koordinasyonunu sağlayacak Ulusal Yardım
tarafından alınmaktadır. Bu kararlar, Avrupa Koordinatörlüğü görevi, şu anda Avrupa
Komisyonu’na (Delegasyona) onay için Birliği Genel Sekreteri Oğuz Demiralp
önceden iletilmektedir. Ancak bu onayın tarafından yürütülmekte ve bu görevin
ardından, Sözleşme Makamı ihale veya teklif Sekretarya hizmetleri Avrupa Birliği Genel
çağrısı işlemlerini başlatabilmektedir. Merkezi Sekreterliğince (ABGS) yerine getirilmektedir.
Olmayan Uygulama Sistemi (Decentralised Ulusal Mali Yardım Koordinatörü’nün başlıca
Implementation System – DIS) normal olarak görevleri Topluluk mali yardımının katılım
önceden (ex-ante) kontrole dayanmaktadır. süreciyle ilişkilendirilmesi ve fonların sadece
3- Merkezi olmayan – sonradan uygulama bu amaç için kullanılmasını teminen gerekli
sisteminde ihale kararları, Avrupa koordinasyonu sağlanması, Mali İşbirliği
Komisyonu’na önceden iletilmeden veya kapsamında değerlendirilecek projelerin
Komisyonun önceden onayı olmaksızın aday Katılım Ortaklığı Belgesi ve Ulusal
ülkedeki Sözleşme Makamı tarafından Programda yer alan öncelikler doğrultusunda
alınmaktadır. Bu durumda Sözleşme Makamı yönlendirilmesi, seçilmesi, uygulanması ve
gerçekleştirdiği işlemler için tam sorumluluk izlenmesinin sağlanması, Yıllık Finansman
üstlenmekte ve herhangi bir denetim veya Protokollerinin hazırlanması ve yıllık
soruşturmada bu işlemlerden sorumlu programların izlenmesi ve
sayılmaktadır. Bununla birlikte, Sözleşme değerlendirilmesinin koordine edilmesidir.
Makamı, ihale duyurularını veya ihale kararı Mali İşbirliği Komitesi
duyurularını yayınlanmak üzere AB
Mali işbirliğiyle ilgili olarak yürütülen
Komisyonu’na iletmektedir. Merkezi olmayan
çalışmalar arasında gerekli uyumun
sonradan uygulama sistemi, Genişletilmiş
sağlaması amacıyla Mali İşbirliği Komitesi
Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi
(MİK) kurulmuştur. Mali İşbirliği Komitesi
*
Sayın Hakan Karabacak, 06 Mart 2006 tarihi itibariyle Başkanlığımızdaki görevinden ayrılıp Türkiye Odalar ve Borsalar
Birliği’nde Türkiye Sektör Meclisleri Müdürü olarak göreve başlamıştır. Kendisine Başkanlığımıza yaptığı değerli katkılardan
dolayı teşekkür eder, yeni görevinde başarılar dileriz.

4
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN
Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, DPT
Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı ve ABGS
temsilcilerinden oluşmaktadır. Mali İşbirliği
Komitesi’ne, Ulusal Mali Yardım Koordinatörü
veya görevlendireceği temsilcisi başkanlık
etmektedir. Sekretarya hizmetleri ABGS
tarafından yürütülen Mali İşbirliği Komitesinin
başlıca görevleri arasında mali kaynakların
kullanımındaki önceliklerin belirlenmesi,
saptanacak öncelikler kapsamında yıllık
programların hazırlanması, mali kaynakların
öncelikler doğrultusunda dağıtımını
gözetilmesi ve mali işbirliği uygulamasının
izlenmesi ve değerlendirilmesi yer
almaktadır.
Ortak İzleme Komitesi
Ortak İzleme Komitesi, Ulusal Mali Yardım
Koordinatörü, Ulusal Yetkilendirme Görevlisi,
Mali İşbirliği Komitesi ve Avrupa Birliği
Komisyonu temsilcilerinden oluşur. Ortak
İzleme Komitesi yılda en az bir kez
toplanarak programları gözden geçirir. Ortak
İzleme Komitesinin incelemesi, İzleme ve
Değerlendirme Raporlarına dayanmakta ve
kararlar oybirliğiyle alınmaktadır. AB destekli
yardım programlarının etkinliğini ve kalitesini
temin eden Ortak İzleme Komitesinin başlıca
görevleri, izleme raporları kapsamında
Finansman Protokollerinde yer alan
hedeflerin gerçekleşmesini değerlendirmek
ve belirlenen hedeflere ulaşılabilmesi için
önceliklerde değişiklik, programlar arasında
kaynak aktarımı ve gerekli hallerde program
bazında ilave mali kaynak önerisinde
bulunmaktır.
Ulusal Fon ve Ulusal Yetkilendirme
Görevlisi
Avrupa Birliği’nden sağlanacak mali
yardımlar Hazine Müsteşarlığı tarafından
açılacak ve yönetilecek bir Ulusal Fonda
toplanmaktadır. Fonu yönetmek üzere
Hazine Müsteşarı İbrahim Çanakçı Ulusal
Yetkilendirme Görevlisi olarak tanımlanmıştır.
Ulusal Yetkilendirme Görevlisi bu görevi
yerine getirmek üzere gerektiğinde bir
temsilci atayabilir. Ulusal Yetkilendirme
Görevlisinin başlıca görevleri Komisyondan
fonların transferini talep etmek ve fonları
yönetmek, Finansman Protokolünde yer alan
ulusal ve diğer mali kaynakların akışını
sağlamak, mali yardımlara yönelik olarak
Avrupa Birliği tarafından kabul edilmiş bir
mali raporlama sistemi oluşturmak ve
Finansman Anlaşmasında belirtilen usule
uygun olarak fonları Merkezi Finans ve İhale
Birimine transfer etmektir.
Merkezi Finans ve İhale Birimi
Mali İşbirliği kapsamındaki projelerin Avrupa
Birliği kural, düzenleme ve usullerine uygun
olarak ihaleleri, ödemeleri, muhasebe ve
raporlama işlemleri Merkezi Finans ve İhale
Birimi tarafından yerine getirilmektedir. Bu
birim, bir Program Yetkilendirme
Görevlisi’nin sorumluluğu altında faaliyet
göstermekte olup, kararlarında bağımsızdır.
Merkezi Finans ve İhale Birimi’nin
faaliyetlerinden ve yürütülecek projelerin mali
yönetiminden sorumlu olan Program
Yetkilendirme Görevlisi, Ulusal Yardım
Koordinatörünün görüşü alınarak Ulusal
Yetkilendirme Görevlisi tarafından atanan bir
kamu görevlisidir. Merkezi Finans ve İhale
Birimi, ABGS’ye idari açıdan bağlıdır.
Uygulayıcı Kurum ve Kuruluşlar – Kıdemli
Program Görevlisi
Merkezi olmayan yapılanma içerisinde yer
alan unsurlardan biri de Merkezi Finans ve
İhale Birimi’nin Kurulmasına İlişkin Mutabakat
Zaptının 7 inci maddesinde açıklanan
Kıdemli Program Görevlisi’dir. Kıdemli
Program Görevlisi (Senior Programme
Officer – SPO), projelerin teknik düzeyde iyi
ve zamanında uygulanmasını sağlamak
üzere, projeyle ilgili Bakanlık veya Kuruluş
tarafından atanan bir kamu görevlisidir.
5
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

Birden fazla projeye sahip kurumların ayrı Avrupa Birliği tarafından tüm aday ülkelerden
projeleri için ayrı Kıdemli Program Görevlileri talep edilen Merkezi olmayan yapılanma mali
atamaları gerekmektedir. Sonuç olarak yardımları kullanmanın bir önkoşulu
Başbakanlık Genelgesi ile oluşturulan yeni niteliğindedir. Bu yeni yapı, katılım öncesi
idari yapıyla beraber, Topluluk tarafından süreçte AB tarafından sağlanacak mali
finanse edilecek projelerin belirlenmesi, yardımların, Katılım Ortaklığı Belgesi ve
yönetimi, izlenmesi ve değerlendirilmesi Ulusal Programda yer alan önceliklere uygun
Türkiye tarafından yerine getirilmekte ve mali projeler kapsamında kullanılabilmesini
işbirliğinin farklı safhaları, farklı birimler ve sağlamaktadır.
kişilerce uygulanmakta ve denetlenmektedir.

18 Temmuz 2001 Tarih ve 2001/41 sayılı Başbakanlık Genelgesi.

TÜSİAD Avrupa Birliği Temsilciliği, Türkiye-Avrupa Birliği Mali İşbirliği, Projeler İçin Pratik Bilgiler, Brüksel, Mayıs 2002,
TS/BXL/02-03. TÜSİAD (2002).
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

*
BULGARİSTAN VE ROMANYA AB ÜYESİ OLDU

Bulgaristan ve Romanya’nın 1 Ocak 2007 tarihi itibariyle resmen Avrupa Birliği üyesi olmaları ile
birlikte AB’ye üye ülkelerin sayısı 27'ye yükseldi. Bulgaristan ve Romanya’nın AB'ye katılımını
kutlamak üzere Romanya’nın başkenti Bükreş’te bir araya gelen Avrupa Parlamentosu Başkanı
Joseph Borrell, Avrupa Komisyonu'nun Genişlemeden Sorumlu Üyesi Olli Rehn ve AB üyesi birçok
ülkenin yetkilileri, iki ülkenin Birliğe katılımından duydukları memnuniyeti dile getirdi. Sofya ve Bükreş
ile kurulan bağlantılarda iki yeni üye halkına seslenen Avrupa Komisyonu Başkanı Barroso ise,
Avrupa Birliği ailesine katılan iki yeni üye ülkenin vatandaşlarını tebrik ederken, bu iki ülkenin sahip
olduğu kültürel ve tarihi mirasların Birliği zenginleştireceğini ve Birlik ekonomisinin gelişmesine
katkıda bulunacağını belirtti.

*
SLOVENYA AVRO ALANINA KATILDI
1 Ocak 2007 tarihinden itibaren Slovenya’nın Avro Alanı’na katılması ile birlikte tek para birimini
kullanan üye sayısı 12’den 13’e yükseldi. Slovenya, 2004 yılında Birliğe katılan 10 üye arasında
Avro’yu para birimi olarak kullanacak ilk ülke oldu.

*
http://www.ikv.org.tr/haberler2.php?ID=1585 01 Şubat 2007

6
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

ORTAK PAZARDAN TEK PAZARA

NESRİN ALİCAN

Tek Pazar, Avrupa Topluluğunu oluşturan 1992’de sona erecek, malların yanı sıra,
üye ülkelerin bir araya gelerek, aralarındaki hizmetlerin, kişilerin ve sermayenin Roma
ticari engellerin kaldırıldığı ve sonuç olarak Antlaşmasının hükümlerine uygun olarak
kişilerin, sermayenin, hizmetlerin ve malların serbest dolaşımına imkan veren, iç
serbest dolaştığı, dolayısıyla iç sınırların sınırlardan arındırılmış bir alan kurulmasını
olmadığı bir alanı ifade eder. Çoğu zaman amaçlayan Avrupa Tek Senedi imzalanmıştır.
“Tek Pazar” kavramı “Ortak Pazar” ile Topluluk içerisinde ortak politikalar
karıştırılmaktadır. “Ortak Pazar” kavramı izlenmesinin yanı sıra, 1987 yılında Jaques
daha çok gümrük vergilerinin karşılıklı olarak Delors’un hazırladığı raporla ekonomik
kaldırıldığı, malların serbest dolaşımına bütünleşmeyi tamamlayacak olan, tek
imkan veren bir bütünleşmeyi ifade etmekte paranın kullanımını öngören parasal birlik
kullanılmaktadır. Ancak diğer taraftan da, takvimi belirlenmiş, 1992 Maastricht
Avrupa Birliğinin ekonomik bütünleşmesinin Antlaşması ile takvim detaylandırılmıştır.
temel taşını oluşturmaktadır. Böylece, 1 Ocak 1993’te Tek Pazar yürürlüğe
Tek Pazara tarihsel perspektiften girmiştir.
bakıldığında, oluşumunda II. Dünya Tek Pazar ile asıl amaçlanan, ekonomik
Savaşının getirmiş olduğu ekonomik yıkımın bunalımların yaratmış olduğu işsizlik ve
büyük derecede etkili olduğu görülmektedir. durgunluğun önlenmesidir. Çünkü, Tek Pazar
Bu doğrultuda, 1951 Paris Antlaşması ile ile birlikte, ticareti, ekonomik gelişmeyi
Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) engelleyen ve dolayısıyla kişisel refahı
kurulmuş, kömür sektöründe başlayan düşüren engellerin (vergi farklılıkları, diploma
bütünleşmenin, diğer sektörlere de denkliği uyuşmazlıkları, kur farkları gibi)
geliştirilmesi amacıyla 1957 Roma ortadan kaldırılarak, üye ülkelerin izledikleri
Antlaşması ile Avrupa Ekonomik Topluluğu ortak bir sistem oluşturulmaktadır.
oluşturulmuştur. Roma Antlaşmasının 8A, 8B Bu sistemin oluşumu dört sütunda
ve 8C maddelerinde ortak pazarın tanımı incelenmektedir:
yapılmış ve ekonomik bütünleşmenin
• Ortak bir gümrük tarifesinin
amacının, gümrük vergilerinin, dolayısıyla
uygulanması sağlanmakta,
ticari engellerinin kaldırıldığı bir ortak pazar
yaratılması olduğu vurgulanmıştır. Bu • Malların, kişilerin, sermayenin ve
doğrultuda, gümrük vergileri aşamalı olarak 1 hizmetlerin serbest dolaşımı
Temmuz 1968’de kaldırılmıştır. Bununla gerçekleştirilmekte,
amaçlanan, ekonomik bütünleşmenin • Var olan farklı mevzuat, tüzük ve
maliyetlerinin azaltılması, malların serbest yönetmelikler uyumlaştırılmakta,
dolaşımının sağlanması ve böylece ticaret • Komisyon tarafından yönetilen bir
hacminin artırılması olmuştur. Ancak, 1973 rekabet politikası oluşturulmaktadır.
Petrol krizi ve 1979’da Sovyetler Birliği’nin
1993’te Tek Pazar’a geçilmesi sonucu
Afganistan’ı işgal etmesi Avrupa Topluluğunu
amaçlanan yararlar da sağlanmış
ekonomik ve siyasi yönden olumsuz
görünmektedir. Avrupa Komisyonu’nun
etkilemiş, Topluluk içerisinde farklı politikalar
2004’teki raporuna göre; Tek Pazar, 2,5
izlenmesinin yaratmış olduğu sorunlar, üye
milyon yeni iş ve 800 milyar Euro’luk bir gelir
ülkeleri ortak politikalar izlenmesi yönünde
sağlamıştır. Bunun yanı sıra, Mayıs 2004’teki
harekete geçirmiştir. Bu doğrultuda; 31 Aralık

7
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

10 üyelik genişlemeden sonra da Avrupa Tek ulaşılamamaktadır. Bu durum, örneğin 2000

Pazar alanının da genişleyerek, firmaların yılı Lizbon Stratejisinin uygulanmasında
450 milyonluk tüketici potansiyeline yaşanan sorunlarda kendisini göstermektedir.
ulaşabildiği, dolayısıyla bunun yeni yatırımlar 2010 yılına kadar Avrupa’da ekonomik
1
ve iş olanakları yarattığını belirtmiştir. büyüme, sosyal gelişme, yeni iş olanakları
Ayrıca, 1997’de Komisyon tarafından yaratması, bilim ve teknoloji alanında AB’yi
hazırlanan “Tek Pazar Eylem Planı”, pazarın Japonya ve ABD ile rekabet eder duruma
işleyişinin iyileştirilmesi ve amaçlanan getirmesi öngörülen Lizbon Stratejisi, üye
hedeflere ulaşılması için bir dizi önlem devletlerin kendi ülkelerinde almaları gereken
alınmasını öngörmüştür. Bunun yanı sıra, önlemleri almadıklarından bir sonuca
Komisyon’un “2003-2006 Tek Pazar ulaşamamış, nitekim strateji 25 Temmuz
Stratejisi” ile pazarın geliştirilmesine yönelik, 2005’te revize edilmiştir.
nüfus sorununun üstesinden gelinmesi, Yasaların uygulanmaması ile ilgili olarak,
düzenleyici çerçevenin basitleştirilmesi, vergi Komisyon cezai yaptırımlar öngörebilmekte,
engellerinin azaltılması, daha iyi bilgi akışı ancak, üye ülkelerin topluluk hukuku ihlalleri
sağlanması gibi konularda adım atmayı nedeniyle verilen cezalar, AB vergi
hedeflemiştir. Ancak, en son yayınlanan mükellefleri tarafından ödenmektedir. Bu
rapora göre, işgücünün serbest dolaşımının durum da, AB vatandaşlarının, zaten söz
diğer AB ülkelerinde yeteri kadar sahibi olamadıkları, ortak politikaların yer
sağlanamadığı ve kendi ülkelerinden başka aldığı Tek Pazar’a güven duymalarını
bir AB ülkesinde çalışan AB vatandaşlarının önlemektedir.
2
sadece %1.5 oranında olduğu belirtilmiştir Bu veriler ışığında, Ortak Pazar’dan Tek
Komisyon’un bu konuda yeni bir “Hareket Pazar’a giden yolda, üye ülkelerin bir yol
Planı” (Mobility Plan) hazırlaması ayrımında oldukları görülmektedir. Ya üye
öngörülmektedir. devletler Ortak Pazar ile hedeflenen
Ancak, tüm bu gelişmelere rağmen Tek amaçlara ulaşmak için gerçek bir irade
Pazar hedefleri henüz tam olarak sergileyecekler ya da Makyavellist bir
gerçekleşmemiştir. Bu konuda yaşanan en yaklaşımla hareket ederek, ulusal çıkarlarını
büyük ve en temel sorun, Topluluk amaca giden yolda her türlü şekilde
hukukunun yürürlüğe girmesinde yaşanan kullanacaklar ve yaşanmış köklü bir tarihsel,
gecikmeler ve üye ülkelerin Topluluk siyasal ve ekonomik gelişimi göz ardı
hukukunu kendi hukuk sistemlerinde edeceklerdir. Ancak bu konuda, siyasilerin;
3
uygulamadaki isteksizlikleridir. Yasaların vatandaşlarının desteğini sağlayacakları,
uyumlaştırılmasında yaşanan çekimserlik, gelecek içerikli geniş bir perspektiften
Topluluk içerisinde farklı politikalar bakarak karar vermeleri büyük önem
izlenmesine neden olmakta, böylece Tek taşımaktadır.
Pazarla hedeflenen amaçlara

1
<http://www.politics.co.uk/issues/european-single-market.htm> 30.01.2006.
2
<http://www.abhaber.com> 30.01.2006.
3
<http://www.europa.eu.int/pol/singl/index.htm> 30.01.2006.

8
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN
İKTİSADİ BÜTÜNLEŞME, GÜMRÜK BİRLİĞİ VE TÜRKİYE
İnsanoğlu eşyaların dünya üzerindeki
rastgele dağılımı ve kıtlık nedeniyle,
ihtiyaçlarını karşılayabilmek için sahip
oldukları materyalleri diğerleriyle takas
etmeye başlamıştır. Zaman içinde kabileler
ateş yakarak, davul, gong gibi aletlerle ses
çıkararak, vb. yollarla diğer kabilelere takas
isteklerini iletmişlerdir. Parayı bularak alım
satım işlerini birbirinden ayırmış ve eş
zamanlı takas gerekliliğini ortadan
kaldırmışlardır. Ticaret, aracı kişiler
tarafından gerçekleştirilmiş, ipek yolunun
kullanılması, bankacılığın yükselişi,
merkantilizm, denizaşırı ticaret, kapitalizm ve
sömürgecilik, izleyen gelişmeler olmuştur.
Gelişen ticaretin tehdit olarak algılanmasıyla
birlikte ülkeler kendilerini korumaya yönelik
ticareti engelleyici önlemler geliştirmişlerdir.
İktisadi bütünleşme ise ilk kez 18. yüzyılın
sonlarında incelenmiştir. Smith, üyeleri
arasında tarifelerin sıfırlandığı ve üye
olmayanlara karşı ortak bir tarife uygulandığı
gümrük birliğinin, birlik içindeki hem alıcı hem
de satıcılar için yararlı olacağının farkına
varmış, Ricardo da serbest ticareti
savunmuştur.
Gümrük Birliği teorisi hakkındaki ilk ciddi
çalışma Viner’ ın The Customs Union Issue
adlı kitabıdır. Viner bu kitabında ticaretin
refah etkilerini ticaret yaratıcı ve ticaret
saptırıcı etkilerle anlatmış, bütünleşmenin
üretim üzerindeki etkilerine yoğunlaşmıştır.
Meade analize tüketim üzerindeki etkileri
dahil etmiş, Vanek teoriyi sistematize ederek
etkileri bir genel denge analizi çerçevesinde
incelemiştir.
İktisadi bütünleşmenin ilk aşaması olarak
karşımıza Tercihli Ticaret Anlaşmaları
çıkmaktadır. En dar kapsamlı olan bu
aşamada bazı mallarda tarifeler
düşürülmektedir. Ancak tarife ve kotalar
tamamen düşürülmediği için GATT’ın 24.
ORHAN ELÇİ
maddesi bu anlaşmaları yasaklamıştır.
Serbest Ticaret Bölgelerinde ise üyeler
aralarında gümrük ve tarifeleri sıfırlarken
üçüncü ülkelere serbestçe ticaret politikası
uygulayabilirler. Serbest Ticaret Bölgesinden
farklı olarak Gümrük Birliğinde üyeler üçüncü
ülkelere uygulanacak ortak politikalar
belirlerler. Ortak Pazarda Gümrük Birliğine ek
olarak üretim faktörleri serbest dolaşır. Bir
ileri aşama olan Ekonomik ve Parasal Birlikte
üyeler ortak para ve maliye politikaları
belirlerler. Bu aşamadan sonra üyelerin bir
Siyasi Birlik oluşturmaları beklenir.
Dünya Savaşlarının harap ettiği Avrupalı
ülkeler özellikle kalıcı bir barış sağlamaya
yönelik olarak kömür ve çelik üretiminin
yönetimini bir Yüksek Otorite’ye bırakmak
üzere Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu
kurmuş, elde edilen başarıların ardından bu
bütünleşmenin tüm alanlara yayılması
sağlanmış, Gümrük Birliği ve Ortak Pazar
kurulmuştur. Bir Avrupalı ülke olarak Türkiye
de bu bütünleşmenin içinde yerini almak
üzere ortaklık başvurusunda bulunmuştur.
Nihai hedefi tam üyelik olan Ankara
Anlaşması imzalanmıştır. Bu Anlaşma’nın
amaçlarından biri olarak, Türkiye 1/95 sayılı
Ortaklık Konseyi Kararı ile Gümrük Birliği’ ne
katılmıştır. O günden bu yana bu Birliğin
Türkiye ekonomisine etkileri tartışılmıştır.
Harrison, Rutherford ve Tarr 1996’da
yaptıkları bir çalışmada Gümrük Birliği’nin
refah, işgücü, sektörel katma değer, gelir,
döviz kurları ve ilgili diğer değişkenler
üzerindeki etkilerini belirleyecek bir genel
denge modeli geliştirmişlerdir. Bu model
çerçevesinde Türkiye’nin kazancını
GSMH’nın %1-1,5’i kadar hesaplamışlardır.
Hartler ve Laird (1997) ise Gümrük Birliği’nin
Türkiye’ye sağlayacağı en önemli kazancın
üçüncü ülke pazarlarına girişteki kolaylıklar
olduğunu belirtmişlerdir. Yapılan bu
çalışmalar, Türkiye’nin faydasını ancak tam
9
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

üyelikle ençoklaştırabileceğini ortaya nüfusuyla Avrupa Birliği’ne giremeyecektir. O

koymuştur.
Türkiye’deki tartışmalar ise daha çok politik
düzeydedir. Ya Gümrük Birliği tam üyelik
olarak algılanmıştır, ya da üyesi olunmayan
bir Birlikle Gümrük Birliği oluşturmak çok
anlamsız bulunmuştur. İkinci düşünceyi
savunanların en önemli gerekçesi üçüncü
ülkelere karşı oluşturulacak ortak dış ticaret
politikasına Türkiye’nin tam üye olmadan
müdahale edemeyecek olması ve
belirlenecek politikaları aynen uygulamak
zorunda olmasıdır. Türkiye özellikle kalabalık
halde Gümrük Birliği yerine Serbest Ticaret
Bölgesi kurulmalıdır.
Her şeyden önce Gümrük Birliği, Ankara
Anlaşması’ndan doğan bir yükümlülüktür.
1999 Helsinki Zirvesi’nde aday ülke statüsü
alınmış ve 3 Ekim 2006’da müzakere
sürecinin başlayacağı kararlaştırılmıştır.
Türkiye, tam üye olma kararlılığı ile
müzakerelere hazırlanacak ve dışında
kalmayı hazmedemeyeceği Avrupa Birliği’nin
üyesi olacaktır.

Bekmez,S.(2002)”Sectoral Impacts of Turkish Accession to the European Union”, Eastern European Economics,
vol.40,no.2, March-April,pp.57-84.
Harrison,G.W.;Rutherford,T.F.;Tarr,D.G.(1996)”Economic Implications for Turkey of a Customs Union with the
European Union” The World Bank, Policy Research Working Paper 1599.
Hartler,C.;Laird,S.(1999)”The EU Model and Turkey-A Case for Thanksgiving?”, WTO, Working Paper.
Lohrmann,A.M.(2002)”A Dynamic Analysis of Turkey’s Trade with the European Union in the 1990s”, Russion and East
European Finance and Trade, vol.38, no.2, March-April, pp.44-58.
Mercenier.J.;Yeldan,E.(1997)”On Turkey’s Tade Policy: Is a Customs Union with Europe Enough?”, European
Economic Review, 41, pp 871-880.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

10
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN
REKABETİ SÜRDÜRMEK
Rekabet kavramının ekonomi politikası içine
sokulması, uygulanması ve denetlenmesi
serbest piyasa savunucuları için hayati bir
olgu olagelmiştir. Hamburg’daki Max Planck
Enstitüsünde profesör olan Ernst-Joachim
Mestmacker bu süreci ‘Maintaining
Competition’ makalesinde ele almıştır.
Makalede Mestmacker rekabet kavramı ve
rekabet politikası ile ilgili önemli tartışmaları 5
başlık altında incelemiştir. Bu çalışmada
yazarın makalesi özetle aktarılmaya
rekabet ‘kurumu’ ile ilgili tartışmalar için
sağlam bir zemin oluşturulmaya çalışılacaktır.
1- Rekabet Politikası Karşısında Değişen
Zorluklar
20. yüzyıl planlı sosyalist ekonomilerin
yükselişine ve daha sonra düşüşüne sahne
olmuştur. Bu süreç önceleri planlı
ekonomilerle yönetilen ülkelerin piyasa
ekonomileri haline dönüşümleri sorununu
gündeme getirmiştir. Şüphesiz ‘rekabet’
kavramının daha önce bir anlam ifade
etmediği bu ekonomiler için öncelikli olarak
sağlanması gereken bazı koşullar vardır.
Corin Edwards bu koşulları şöyle
sıralamaktadır:
“ Rekabet, hukuk ve gelenek tarafından
belirilenmiş kesin oyun kuralları dahilinde
cereyan eder. Bu kurallar, ticari ilişkilerin
devam ettirildiği bir çerçeve oluştururlar.
Kurallar sadece elle tutulur şeyler için değil
ticari unvanlar gibi sözleşmelerden doğan
gayri maddi haklar için de geçerli bir mülkiyet
hakkı tanımlar. Sözleşmelerin yapılışı ve
mülkiyet haklarının değişimi için yöntem
oluşturur. Kurallar, ticari işlemler, iş ilişkileri
ve şirket tipleri için bir adlandırma sistemi
oluştururken tahrifatı ve sahtekarlığı
cezalandırır”.
Rekabetçi bir sistemde kurallar rekabetçi bir
spordaki gibi olmalıdır. Fakat başarılı bir
takım kurmak bir yana başarılı bir futbol
ÖZGÜR CAN ÖZBEK
oyuncusu olmak için bile hakem tarafından
uygulanacak kaideleri bilmek yeterli değildir.
2- Küresel Rekabet
Günümüzde ne zaman rekabetten
bahsedilse, bunun küresel hale geldiği
vurgulanmaktadır. Sistemler arası rekabet
sosyalizm-kapitalizm düzleminden bölgesel
bloklar düzlemine kaymıştır. Artık küresel
rekabet Amerika Kıtasında Birleşik
Devletlerin, Doğu Asya’da Japonya’nın,
ve
Avrupa Kıtasında Avrupa Birliğinin liderliğini
yaptığı bölgesel bloklarla tanımlanmaktadır.
Küresel rekabetin bölgeselleşmesinde en
büyük katkı Avrupa Topluluğundan gelmiştir.
Topluluk safi bir gümrük birliği olmanın
ötesine geçtikçe küresel rekabette kendi
adına bir oyuncu olarak algılanmaya
başlamıştır. Topluluk kuruluşundan itibaren
uluslararası rekabette rol oynamak
konusunda hevesli olmuştur ve bu rolü
Avrupa sanayisinin uluslararası düzeyde
daha rekabetçi olmasına yardım etmek
olarak özetlemiştir.
Aynı şekilde Birleşik Devletler için de stratejik
ticaret politikası anahtar kavramdır.
Japonya’da yatırım, kapasite artırımı gibi
kararlar yalnızca özel sektöre
bırakılamayacak kadar önemli kabul
edilmekte ve kamu sektörüyle özel sektörün
işbirliğiyle alınmaktadır. Böyle politikalar
rekabetçi bir düzen için en önemli
önkoşullardan birine zarar vermektedir. Bu
koşul, pazar dahilinde hiçbir kişi ya da gruba
kanun, siyasa ya da ticari ittifak temelinde
öncelikli bir statü sağlanmamasıdır.
3- Stratejik İttifaklar
Bugün stratejik ittifaklara küresel rekabetin
özü gözüyle bakılmaktadır. Strateji kelimesi
kesin planlanma ve öngörülebilir başarı gibi
çağrışımları, ittifak ise egemenliğe yaptığı
vurgu sebebiyle olumlu kavramlar olarak
görülmektedir. Ancak bu kavramların kuralları
11
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN
belirlenmiş rekabetçi bir ortamla örtüştüğünü
söylemek zordur. Günümüzde stratejik
ittifaklar en çok ileri teknolojilerin geliştirildiği
ve üretildiği endüstrilerde görülmektedir.
Semi-kondüktörler, bioteknoloji ve
telekomünikasyon bunların başlıcalarıdır. Bu
koşullar altında, piyasaları ve milli sınırları
aşan, eş zamanlı kısıtlayıcı sonuçları
düşünmeden rekabet kurallarını bireysel
sözleşmelere uyarlamak yeterli olmayacaktır.
Oligopolistik davranış incelenirken,
hükümetlerin ve supranasyonel otoritelerin
‘kendi’ şirketlerinin küresel düzeyde başarılı
olmaları amacına hizmet eden kasıtlı
kabulleri boyutu da hesaba katılmalıdır.
Hükümetler vergi destekleri yoluyla ar-ge
çalışmalarını, yatırımı ve üretimi finanse
edebilmektedir. Ayrıca rakiplerin sınırlarına
girmesini anti damping gibi yollarla
engelleyebilmekte ve yerel antitröst
yasalarının uygulanmasını ‘unutabilmektedir’.
Bu durum küresel, kural temelli ticaret
politikası ve ticaret blokları arasındaki
gerginliğin ve hatta açık ihtilafın sebebidir.
4- Kontrollü Rekabet
Bozulmamış rekabet olasılığının önündeki bir
diğer engel damping ve anti dampingdir.
Damping basitçe bir ürünün yabancı
piyasada yerli piyasadakinden düşük bir
fiyata satılması olarak tanımlanabilir. Fiyat
farklılaştırmaları rekabet politikası dahilindeki
en tartışmalı konulardan biridir. Çünkü çoğu
zaman rekabetçi olmayan sonuçlar
doğurmalarına rağmen kimi durumlarda fiyat
farklılaştırmaları tam da rekabetin özü
olabilmektedirler.
Avrupa Komisyonu 1993 raporunda üç
zararlı damping tipi belirlemiştir. Bunlar,
devlet ticari dampingi, konjonktürel (devrevi)
4
Commision of the European Communities, 28 October 1993, 11th Annual Report from the
Commission to the European Parliament on the Community’s Antidumping and Antisubsidy
Activities 1992
damping ve stratejik dampingdir. Raporda
stratejik dampingin hedefinin, “önemli ihracat
piyasalarında güçlü bir pozisyona ulaşmak
için agresif ithalat stratejisi uygulamak”
olduğu belirtilmiş ve şöyle denmiştir: “Böyle
bir dampingin yapısı ithalatçının yabancı
rekabetin zayıf olduğu ya da hiç olmadığı bir
iç piyasadan işlerini yürüttüğü gerçeğine
dayanır. Stratejinin ana hedefi elektronik
sektöründe olduğu gibi ölçek ve öğrenme
ekonomilerinden yararlanarak üretimi
4
artırmaktır”
Ayrıca, Avrupa Topluluğu Adalet Divanın
Toplulukla ilgili durumlar söz konusu
olduğunda rekabet kurallarını özel
sınırlamaları teşvik eden ya da güçlendiren
uygulamalar sebebiyle hükümetlere de
uygulayabildiği vurgulanmalıdır. Divan,
Topluluk kurumlarının damping sebebiyle
ciddi ekonomik zarara uğradıklarını teslim
etmektedir.
5. Bir Keşif Süreci Olarak Rekabet
Prensip olarak piyasa ekonomisi ve rekabeti
tercih eden ekonomiler güçlü lobilerin
etkilerine maruz kalmaktadır. Kısa dönemli
yeniden seçilme, uzun dönemde
gerçekleşmesine çok az katkı yapabileceğiniz
hedeflerin önüne geçmektedir. Bu,
demokrasilerin düzeltemeyeceğimiz
eksikliklerinden biridir; yapabileceğimiz bunu
asgari düzeye indirmeye çalışmaktır. Bu
sebeple özellikle akademisyenler siyasi
temsilcilere toplumun uluslar arası serbest
ticaretten uzun vadeli çıkarını anlatmaktan
yılmamalıdır. Temsilcilere hatırlatılmalıdır ki,
uluslararası ekonomik anlaşmazlıkların
politize edilmesi, mahkemeler ve bağımsız
kuruluşların kural temelli kararlar vermesinin
kötü ve tehlikeli bir alternatifidir.
12
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

AVRUPA BİRLİĞİ VERGİLENDİRME POLİTİKASININ TEMELLERİ

EKİN GÜNDAY ECER

Avrupa Birliği’nin kuruluşundan bu yana politikasından bahsetmek mümkün

temel amacı malların, hizmetlerin, olmamaktadır.
sermayenin ve işgücünün serbest Avrupa Birliği’nde vergilendirme yetkisi esas
dolaşımının sağlanması, üye ülkeler olarak üye devlete aittir, üye devlet anayasal
arasındaki ekonomik bütünleşmenin veya idari düzenlemelerine bağlı olarak
maksimum düzeye çıkarılması ve “Tek bölgesel ya da yerel idareleri yetkili kılabilir.
Pazar”dan olabildiğince çok ekonomik fayda Bu kapsamda Avrupa Birliği’nin amacı tüm
sağlanmasıdır. Tek Pazar fikrinin tam olarak üye ülkelerde mevcut vergilerin
gerçekleştirilebilmesi için tüketim vergilerinin standartlaştırılması değil, mevcut vergilerin
olabildiğince uyumlaştırılması gerekmektedir. hem kendi aralarında, hem de Avrupa
Tek Pazar fikri tam olarak uygulandığında ve Birliği’nin kurucu antlaşmaları ile uyumlu hale
tüketiciler tercih ettikleri üye ülkelerden getirilmesidir.
diledikleri malları satın alıp, sınır kontrolleri
Avrupa Birliği’nin vergi alanındaki
olmaksızın kendi ülkelerine
düzenlemelerinin temeli ve çerçevesi Roma
götürebildiklerinde farklı vergi
Antlaşması’nın 95, 96, 99 ve
uygulamalarının ticaret üzerinde saptırıcı
100.maddeleridir. Bu maddeler sermaye
etkisi olabilecektir.
hareketleri ve hisse transferleri, katma değer
2001 yılında AB Zirvesi’nde belirlenen Lizbon vergisi, doğrudan vergilendirme, dolaylı
Stratejisi, Avrupa Birliği için 2010 yılına kadar vergiler ve idari işbirliği alanlarını
dünyada rekabet gücü en yüksek ve dinamik kapsamaktadır. Kurucu Antlaşma’nın 90.
bilgi ekonomisi niteliği kazanarak, daha iyi maddesinde (eski 95. madde) “Hiçbir üye
istihdam ve sosyal uyum içeren sürdürülebilir devlet, diğer üye ülkelerin ürünlerine yerli
bir büyüme sağlanmasını hedef olarak ürünlere uygulanandan daha yüksek,
koymuştur. 2002 yılında Tek Para Sistemine doğrudan ya da dolaylı vergi koyamaz.”
geçişle tamamlanmaya çalışılan Ekonomik ve hükmü yer almaktadır. Bu madde özellikle
Parasal Birlik hedeflerinin de tam olarak vergi yasalarının ayrımcılık yapmama
gerçekleştirilmesi ancak vergi alanında prensibini vurgular. Bir ülke koyduğu vergi
uyumlaştırma olması halinde mümkün önlemleri ile yerli bir ürünün rakiplerine karşı
olacaktır. Ayrıca uluslararası şirket korunmasını sağlayamaz. Kurucu
birleşmeleri, elektronik ticaretin yayılması ve Antlaşma’nın 93. maddesinde (eski 99.
üretimin globalleşmesi de Avrupa Birliği madde) Konsey’in, Komsiyon’un önerisi
içerisinde vergi politikalarının üzerine oybirliği ile hareket ederek muamele
uyumlaştırılmasını gerekli kılmaktadır. vergisi, özel tüketim vergileri ve diğer dolaylı
Vergi konusu ülkelerin egemenlik vergiler için, mevzuat uyumlaştırmasına
alanlarından birini oluşturmaktadır ve vergi yönelik olarak düzenlemeler yapacağı
gelirleri olmadan ülkelerin ekonomik ve belirtilmektedir. Ayrıca 94. madde doğrudan
sosyal politikalarını uygulama imkanları vergilendirme için, uyumlaştırmadan değil,
bulunmamaktadır. Bu nedenle Avrupa sadece mevzuatın yakınlaştırılmasından
Birliği’ne üye ülkelerin vergi politikaları bahsetmekte ve bunu da sadece tek pazarı
arasında farklılıklar bulunmaktadır ve Avrupa doğrudan etkileyen hususlarla
Birliği’nde tam olarak uyumlaştırılmış bir vergi sınırlamaktadır. 5

5
<http://www.ikv.org.tr/pdfs/961fd1e2.pdf.2000>, s.6.

13
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

Avrupa Birliği Antlaşması’nın 269. maddesi bütçesinin bir kalemi olmuştur. Bu kararın
Topluluğun bütçesinin tamamen kendi ardından Katma Değer Vergisinin topluluk
kaynakları ile finanse edilmesini içinde uyumlaştırılması amacıyla 6. Katma
öngörmektedir. Mevcut durumda bu Değer Vergisi Direktifi yayımlanmıştır. Özel
kaynaklar tarımsal vergiler, gümrük vergileri, Tüketim Vergisi uyumlaştırılması alanında ise
uyumlaştırılmış matrahtan hesaplanan çabalar özellikle Tek Pazar fikrinin gündeme
KDV’nin belli bir yüzdesi ve GSMH’nın belli gelmesiyle hız kazanmış ve 1 Ocak 1993
bir yüzdesinden oluşmaktadır. Bu maddeden tarihi öncesinde bu alanda birçok
de anlaşılacağı üzere Avrupa Birliği’nin vergi düzenlemeler yapılmıştır. Özel Tüketim
yaratma ve koyma yetkisi bulunmamaktadır.6 Vergisi temel olarak üç ana ürün grubunu
Avrupa Birliği’nde vergi politikalarının kapsamaktadır: İşlenmiş tütün mamulleri,
uyumlaştırılması alanında ilk düzenleme alkol ve alkollü içecekler ve enerji ürünleri.
sermaye artırımlarındaki dolaylı vergiler ile Doğrudan vergiler alanında ise Avrupa
7
ilgilidir (Directive 69/335/EEC). Bu ilk Birliği’nde uyumlaştırılmış politikalardan
düzenlemenin ardından, Katma Değer bahsetmek mümkün değildir. Doğrudan
Vergisi ve Özel Tüketim Vergisi’nin vergilerle ilgili olarak düzenlemeler özellikle
uyumlaştırılması amacıyla düzenlemeler çifte vergilendirme ve sınırötesi ekonomik
yapılmıştır. 1970 yılında alınan kararla Katma faaliyetlerle ilgilidir.
Değer Vergisi’nin belli bir yüzdesi Birlik

*
KIBRIS'A DOĞRUDAN TİCARETE ONAY

Avrupa Birliği dışişleri bakanları bugün Kuzey Kıbrıs'a doğrudan ticaret kanallarının
açılmasına ilişkin çalışmaların geciktirilmeden başlatılması kararı aldı.

AB Konseyi'nden açıklanan karar metninde, "AB Komisyonu'nun, Konseye üye devletlerin

onayına sunduğu Kıbrıs Cumhuriyeti'nin etkin kontrol tatbik etmediği alanlarıyla ticaret için
özel şartlar getiren önerisinin kabul edilmesi için çalışmalar geciktirilmeden başlamalıdır"
ifadeleri kullanıldı.

*
http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2007/01/070122_cyprus_update.shtml 02 Şubat 2007

6
European Commission “Tax Policy in the European Union”.
7
ibid.

14
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN
ULUSLARARASI ÇİFTE VERGİLENDİRME
Verginin mükerrer olması, Vergi Usül
Kanunu’nun üçüncü bölümü olan “Vergi
Hatalarını Düzeltme ve Reddiyat” kısmının
117. maddesinde yer alan tanımıyla “Aynı
vergi kanununun uygulanmasında belli bir
vergilendirme dönemi için aynı matrah
üzerinden bir defadan fazla vergi istenmesi
veya alınmasıdır.” Söz konusu tanım
uluslararası alanda ise uluslararası çifte
vergilendirme olarak adlandırılan ve
vergilendirmeye konu olan gelirin birden çok
ülkede vergilendirilmesini ifade eden bir
kavram olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün
(OECD) genel kabul gören tanımına göre
Uluslararası Çifte Vergilendirme (Development
Double Taxation); iki veya daha fazla devletin
aynı vergi yükümlüsünü aynı vergi konusu ile
bağlantılı olarak ve aynı vergilendirme dönemi
için benzer vergilerle vergilendirmesidir.
Çağdaş vergi sistemine sahip ülkelerin
hemen hemen hepsinde, gerçek ve tüzel
kişiler mukimlik, milliyet veya uyrukluk gibi
kriterler nedeniyle tam mükellef kabul
edilerek, tüm dünya gelirleri üzerinden
vergiye tabi tutulur. Başka bir deyişle, tam
mükellef olanlar, hem tam mükellef oldukları
ülkede hem de diğer ülkelerde elde ettikleri
gelirleri üzerinden tam mükellefi oldukları
ülkede vergiye tabi olur. Bu ilke ikamet
ilkesidir. Diğer taraftan, ülkeler bir başka
kritere göre de vergileme yaparlar. Mukimlik,
milliyet veya uyrukluk gibi kriterlerle bağlı
kalmaksızın, her devlet ülkesi olarak
tanımladığı alan üzerinde elde edilen gelirleri
de yine kendi vergi egemenliği içinde kabul
eder ve vergiye tabi tutar. Bu ilke de kaynak
ilkesi olarak bilinir. Söz konusu ilkelerin,
birden fazla ülke tarafından aynı zamanda ve
farklı şekilde kullanılması sonucundaysa çifte
vergilendirme sorunu ortaya çıkar. Bir ülke
kendi ülkesinde doğduğu için geliri "kaynak
ilkesine" göre vergilendirdiğinde, aynı gelir
YONCA SAKA TUTULMAZ
"mukimlik ilkesi" uyarınca da geliri elde eden
kişinin yerleşik olduğu ülkede verginin
konusuna girebilir. Böylece uluslararası
hukuksal çifte vergilendirme sorunu ortaya
çıkar ki, çifte vergilendirmeyi önleme
anlaşmalarının amacı bu istenmeyen
durumun önlenmesidir. Zira, aksi durumda
çifte vergilendirme sermaye, işgücü ve
teknolojinin uluslararası transferinin önünde
çok ciddi bir engel olarak ortaya çıkar.
Günümüzde, dünyada yoğun bir şekilde
yaşanan ülkelerarası sermaye, mal ve kişi
hareketleri nedeniyle söz konusu
hareketlilikten doğan vergiye tabi işlemlerin
hangi devlet tarafından vergilendirileceği
konusu sorun olmaktadır. Finansal muhasebe,
vergilendirilebilir karlar, verginin toplanması ve
idaresine ilişkin düzenlemeler ve vergi
anlaşmaları ile ilgili olarak her üye devletin
kendi kuralları bulunmaktadır. Bu farklı
kurallara uyma gereği önemli ölçüde bir uyum
maliyetine sebep olmakta ve üye ülkeler arası
ekonomik faaliyetlere engel teşkil etmektedir.
Birden fazla sisteme uymanın yarattığı maliyet
küçük ve orta boy işletmeleri ülke dışında
faaliyetlerde bulunmaktan alıkoymaktadır. Bu
temel sebepler İç pazarda üye ülkeler arası
ekonomik faaliyetleri engellemekte ve
şirketlerin rekabet gücü olumsuz
etkilenmektedir. Birliğin genişlemesi ile söz
konusu problemlerin artacağı da düşünülecek
olursa çifte vergilendirme ve vergi uyumu
problemlerine çözüm bulunması zorunlu hale
gelmektedir.
Uluslar arası çifte vergilendirmenin önlenmesi
tek taraflı, iki taraflı veya çok taraflı
düzenlemelerle çözümlenebilmektedir: Tek
taraflı çözüm şeklinde, ülkeler kendi
mevzuatlarına koydukları hükümlerle (vergi
oranlarının indirilmesi, yabancı ülkede ödenen
vergilerin matrahtan indirilmesi, yurt dışında
ödenen verginin yurt içinde ödenen vergiden
15
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN
mahsup edilmesi vs) çifte vergilendirmeyi
önlemeye çalışırlar. Ancak bu yöntem,
ülkelerin farklı düzenlemeleri ve yorum farkları
sebebiyle uluslar arası çifte vergilendirmeyi
önlemek açısından çok faydalı olmamaktadır.
İkiden fazla ülkenin dahil olduğu çok taraflı
düzenlemeler ise, koordinasyon eksikliği
sebebiyle çifte vergilendirmenin önlenmesinde
yine çok etkili bir yöntem olamamaktadır. Çifte
vergilendirmenin önlenmesi konusunda en
etkin ve en çok tercih edilen uygulama ise
Birliğe üye ülkelerin kendi aralarında veya
üçüncü ülkelerle yaptıkları ikili anlaşmalardır.
Bu yöntemin çok fazla tercih edilmesine
rağmen yapılan anlaşma sayısının fazla
olması, bunların takibini de zorlaştırmakta ve
anlaşma hükümlerine tabi kimseler anlaşma
boşluklarından faydalanarak haksız avantajlar
da elde edebilmektedirler. Türkiye’nin taraf
olduğu çifte vergilendirmeyi önleme
anlaşmalarının sayısı 60’ a ulaşmıştır. Görüş
farklılıkları nedeniyle anlaşma müzakerelerinin
sonuçlandırılamadığı İsviçre, Kanada ve
Portekiz gibi ülkeler haricinde Türkiye’nin
ekonomik ve siyasi işbirliği içinde olduğu
hemen bütün ülkelerle çifte vergilendirmeyi
önleme anlaşması vardır.
Ülkelerin anlaşma müzakerelerinde esas
aldıkları iki model anlaşma vardır. Bunlar,
OECD ve Birlemiş Milletler Model
Anlaşmaları’dır. Türkiye bir OECD ülkesi
olarak, bazı küçük farklılıklarla OECD
Modeli’ni müzakerelere esas alır.
Anlaşmalarda, her bir gelir türü itibariyle taraf
devletler arasında vergileme hakkının nasıl
paylaşılacağı açıklanır. Çifte
Vergilendirmenin Önlenmesi yöntemi
belirlenir. Anlaşmalar ticari, zirai, mesleki
kazançların ile ücretlerin yanı sıra temettü
faiz, royalti ve değer artış kazancı gibi Gelir
Vergisi konusuna giren gelir unsurlarının
vergilendirilmesine ilişkin ayrıntılı
düzenlemeler içerir.
Roma Antlaşması'nın 293. Maddesi, üye
devletlerin çifte vergilendirmeyi bertaraf
etmek için aralarında müzakere yapmalarını
öngörmektedir. Avrupa Birliği de buna
dayanarak ülkeler arası işbirliğini bozan vergi
engellerini ortadan kaldırmaya yönelik
çalışmalarda bulunmuştur. Sınırlar arası
yeniden yapılanmayı öngören 90/434 no' lu
şirket birleşmeleri direktifi, ülkeler arası kar
paylarının çifte vergilendirmesini önleyen
90/435 no' lu direktif ve transfer fiyatları
konusunda çıkan anlaşmazlıklara çözüm yolu
gösteren 90/436 no' lu tahkim sözleşmesi
bunlara örnektir.
Ayrıca Haziran 2005 tarihinde Komisyon,
vergilendirme anlaşmalarına ilişkin
problemlerin yasal analizine yönelik bir
çalışma belgesi ortaya koyarak özellikle
Adalet Divanı hükümlerinin bu alandaki
sonuçları ile birlikte, üye devletlerin ikili
vergilendirme anlaşmalarının esas alındığı
OECD Model Anlaşması veya çok taraflı
Avrupa Birliği vergilendirme anlaşmasının
uygulanması gibi olası çözümleri gündeme
getirmiştir. 5 Haziran 2005 tarihinde
Brüksel’de gerçekleştirilen çalışma grubu
toplantısı sonrasında yayımlanan Ek A; OECD
Örnek Kurultayı Maddeleri Çalışma
Dökümanı, Madde 23’te belirtildiği üzere (çifte
vergilendirmenin bertaraf edilmesi);
anlaşmaya taraf olan devletlerin hiçbirinin özel
bir vergi salma hakkı olmadığı hallerde hukuki
çifte vergilendirme olarak tabir edilen durumun
oluşması engellenmeye çalışılır. Bu durumda
çifte vergilendirmeyi önlemek, vergi
mükellefinin yerleşik olduğu devlete
bırakılmıştır. Üye devletler arasındaki
toplantıda, aşağıda anlatılan iki farklı ana
prensip benimsenmiştir; istisna ve kredi
yöntemleri.
İstisna Yöntemi:
Bu yöntemde dış ülkelerde yatırım yapan
16
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

müteşebbislerin elde ettikleri gelir, ikamet ülkelere gidişini denetleyebilmekte ve

edilen devlet tarafından istisnaya tabi vergilendirme yetkisini olabildiğince
tutulmaktadır. Bu tür istisna, bütün gelir genişletebilmektedirler. Kredi yönteminde,
unsurları için değil, sadece yabancı yatırımcının ikamet ettiği ülke, bazı kanuni
işyerlerinin sınai ve ticari kazançlarına, dış limitler içinde, sanki vergiyi kendisi almış gibi
ülkelerde bulunan gayrimenkul gelirlerine, yabancı ülkede ödenen verginin mahsubuna
yerli şirketlerin dış ülkelerden elde ettiği imkan vermektedir. İstisna yönteminde, konu
temettülere uygulanır. vergi matrahı iken, mahsup yönteminde
Daha çok, vergi anlaşması bulunmayan verginin kendisidir.
hallerde devletlerin iç hukuki Üye devletlerin çifte vergilendirme
düzenlemelerinde kullanılan bu yöntemin anlaşmalarının, Adalet Divanı’nın gözden
geniş ve tam anlamıyla uygulanması, geçireceği bir konu olmaya devam edeceği
devletler arasında imzalanmış iki taraflı vergi belirtilmektedir. Özelde, bu alandaki mevcut
anlaşmalarında görülmektedir. Her iki koordinasyon eksikliğinden doğan
durumda da, bu yöntemin uygulanması problemler, özellikle üçlü durumlar ve üçüncü
yabancı kaynaklı yatırımcı için kaynak ülkede ülkeler hususunda, daha da artacaktır.
vergi eşitliği ve rekabet olanağı Topluluk eylemleri olmadan, bu alanda Üye
sağlamaktadır. devletlerin politikaları açısından önemli politik
Kredi Yöntemi: ve ekonomik etkiler ortaya çıkacaktır. Bu
nedenle, Komisyon, anlaşma politikasının
Bu yöntem istisna yöntemine göre daha fazla
kademeli ve dengeli bir koordinasyonu
rağbet görmektedir. Devletler bu yöntem
amacının ileride üye devletler tarafından
sayesinde, varlıkların vergi oranı düşük
destekleneceğini ummaktadır.

Güngör, F. (2005) “Vergi Anlaşmalarının Yabancı Portföy Yatırımcısına Sunduğu Avantajlar”, Vergide Gündem, sayı.26
<http://www.vergidegundem.com>.
Ertürk, C. (2006) “AB Sürecinde Çifte Vergilendirme Sorunu”,
<http://www.bilgiyonetimi.org>.
<http://europa.eu.int>.
<http://www.oecd.com>.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

17
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN
YOLSUZLUKLA MÜCADELE
Herhangi bir gücün kişisel çıkar amaçlı olarak
kullanılması şeklinde tanımlanabilecek olan
yolsuzluk, demokrasinin sağlık bir şekilde
çalışmasını önlerken hukukun üstünlüğüne
olan güveni de zedelemektedir. Avrupa Birliği
sürecinin sağlıklı bir şekilde işlemesi,
ekonomik ve idari etkinliğin artırılması
açısından yolsuzluk ile mücadele AB’nin
temel öncelikleri arasında gelmektedir. AB bu
amaçla öncelikle bir yolsuzluk politikası
oluşturmaya çalışmakta ve üye ülkelerin bu
alanda atacakları adımları desteklemektedir.
AB yolsuzlukla mücadele için temel olarak
aşağıda belirtilen yaklaşımları benimsemiştir.
• AB kurumlarında yolsuzluğa asla
tolerans tanınmaması,
• Üye ülkelerdeki ceza yasalarının
uyumlaştırılması, ortak tanımlamaların
yapılması ve yolsuzluğa karşı önlemlerin
alınması,
• kamu alımları, muhasebe, mali denetim
ve dış yardımlar gibi alanlarda yolsuzluk
ile mücadele için global bir stratejinin
benimsenmesi.
Bu amaçlara uygun olarak AB Komisyonu
2003’te COM(2003) 317 nolu Tebliği Konsey,
Parlamento, ve Avrupa ekonomik ve Sosyal
Komitesi’ne sunmuştur. Komisyon Tebliğde,
her türlü yolsuzluğun tespiti, cezalandırılması
ve şeffaf ve hesap verebilir bir kamu
yönetiminin oluşturularak her türlü yolsuzluk
fırsatının önlenmesi çağrısında bulunmakta
ve ayrıca yolsuzlukla mücadele için gerek
ulusal gerekse uluslararası düzeyde her türlü
araçtan faydalanılmasının önemi üzerinde
durmaktadır. Tebliğde kısaca şu temel
prensipler ortaya çıkmaktadır:
• Yolsuzlukla mücadele için en yüksek
seviyede siyasi katılımın sağlanması,
LATİF YILMAZ
• Mevcut yolsuzlukla mücadele araçlarının
kullanımının izlenmesi ve hatta bu
araçların daha da güçlendirilmesi.
Avrupa Topluluğu’nun Avrupa Konseyi
Yolsuzluk Konvansiyonu’na katılımının
gerçekleştirilmesi ve izleme
mekanizmasında yer alması,
• AB üye ülkelerinin yolsuzlukları inceleme
araçlarını geliştirmeleri ve yolsuzlukla
mücadele için çalışacak nitelikli
elemanların istihdam edilmesi,
• Üye ülkelerin ve AB kurumlarının AB’nin
mali çıkarlarını korumak adına daha fazla
çaba harcamaları,
• AB içerisinde kamu etiği alanında ortak
standartların oluşturulması. Ayrıca özel
sektörde de iş etiği ve kurumsal
sorumluluk alanlarında standartların
oluşturulması,
• Yolsuzluk ile ilgili konuların gerek yeni
katılacak olan ve katılmış olan ülkelerle
olan diyaloglarda öne çıkarılması,
• Yolsuzluk ile mücadeleye sıkı bir şekilde
devam edilmesi ve bu mücadelenin AB
dış politikasının ve ticaret politikasının bir
parçası haline getirilmesi.
Yolsuzluk ile mücadele her ne kadar AB’nin
önemli gündem maddelerinden biri olsa da
AB düzeyinde yeterli adımların şu ana kadar
atılmış olduğunu söylemek zor. Ancak son
zamanlarda AB, yolsuzlukla mücadele
konusunda önemli çabalar sarf etmektedir.
Özellikle yeni katılan üyelerdeki yolsuzluk
sorunları bu çabaları kaçınılmaz hale
getirmiştir. Ancak daha katedilecek çok yolun
olduğunu belirtmek gerekir.
18
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN
GENİŞLEMEDEN SONRA İŞÇİLERİN SERBEST DOLAŞIMI
Kişilerin serbest dolaşımı ilkesi, Avrupa
Birliği’nin kuruluşundan itibaren oluşturmaya
çalıştığı tek pazarın dört temel ilkesinden
biridir. Bu ilkeye göre, üye devlet
vatandaşlarının diğer üye ülkelere herhangi
bir sınırlama ve yasaklama ile
karşılaşmaksızın serbestçe girmesi,
dolaşması, ikamet etmesi, işe başvurması
veya mesleğini icra edebilmesi ve gittikleri
ülkelerde bu ülkelerin vatandaşları ile eşit
sosyal haklardan yararlanabilmeleri Avrupa
Birliği hukukunda güvence altına alınmıştır.
Bu konuya ilişkin düzenlemeler, Topluluğun
birincil mevzuatını teşkil eden Roma
Anlaşması’nın (1957) Üçüncü Başlığı altında
açıklanmış ve Topluluk ikincil mevzuatını
oluşturan çok sayıda tüzük ve direktif
tarafından da ele alınmıştır. Bunlar arasında
Toplulukta işçilerin serbest dolaşımına ilişkin
1612/68 sayılı Konsey Tüzüğü, yabancı ülke
vatandaşlarının dolaşım ve ikameti ile ilgili
özel önlemlerin koordinasyonu hakkında
kamu politikası, kamu güvenliği ve kamu
sağlığı temelinde meşru kılınan önlemler
hakkında 64/221 sayılı Direktif ve Toplulukta
istihdam edilen kişilere, kendi hesabına
çalışan kişilere ve bunların aile fertlerine
sosyal güvenlik sistemlerinin uygulanması
hakkında 574/72 sayılı Konsey Tüzüğü örnek
olarak verilebilir.
Kişilerin serbest dolaşımına ilişkin
düzenlemeler, AB müktesebatında genel
olarak dört ana başlık altında toplanmıştır.
Bunlar; mesleki niteliklerin karşılıklı olarak
tanınması, vatandaşlık hakları, sosyal
güvenlik sistemlerinde eşgüdümün
sağlanması ve işçilerin serbest dolaşımıdır.
Bu çalışmada AB’ye 1 Mayıs 2004 tarihinde
katılan on yeni üye ülkeye, işçilerin serbest
dolaşımı alanında getirilen geçici
düzenlemeler incelenecek ve daha sonra bu
düzenlemeler ışığında işçilerin serbest
dolaşımı alanında Türkiye’ye getirilebilecek
MÜGE HAYRİYE GÜVENÇ
muhtemel geçici kısıtlamaların genel bir
değerlendirmesi yapılacaktır.
İşçilerin serbest dolaşımı genel olarak üye
devletlerin vatandaşlarına, diğer üye ülke
sınırları içinde ve bu ülkenin vatandaşlarının
tabi olduğu koşullarda istihdam edilme ve
açık iş pozisyonlarına başvurabilme hakkını
verir. Ancak işçilerin serbest dolaşımının on
yeni üye ülkede Birlik mevzuatına göre aynen
uygulanmasının, mevcut üye ülkelerde
negatif siyasi ve ekonomik etkiler yaratacağı
düşüncesi, AB’yi, Birliğin 1 Mayıs 2004
tarihinde genişlemesiyle birlikte bünyesine
kattığı on yeni üye devlete, (Çek Cumhuriyeti,
Estonya, Güney Kıbrıs, Letonya, Litvanya,
Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve
Slovenya), işçilerin serbest dolaşımının
yürürlüğe koyulması konusunda geçiş
dönemi düzenlemeleri öngörmeye
yöneltmiştir. Buna göre, İrlanda, İngiltere ve
İsveç dışındaki tüm mevcut AB üyesi
devletler, Kıbrıs ve Malta dışındaki tüm yeni
üye devletlerin vatandaşlarına, belirli koşullar
gerçekleştiği takdirde iki yıl daha
uzatılabilecek olan, beş yıllık bir geçiş
dönemi uygulamaya karar vermişlerdir.
Mevcut üye ülkelerin iş gücü piyasalarını
ucuz maliyetli işçi girişlerine karşı korumaya
yönelik olan bu düzenleme ile mevcut üye
ülkeler öngörülen (5+2) yıllık geçiş döneminin
bitimine kadar iş gücü piyasalarını korumaya
yönelik önlemler alabileceklerdir. Bu
çerçevede, öngörülen süre boyunca mevcut
üye ülkeler iş gücü piyasalarına yeni üye
devletlerin vatandaşlarının girişinde Topluluk
mevzuatını değil, bu konudaki ulusal
hukuklarını ya da yeni üye devlet ile yapmış
oldukları ikili anlaşmaların hükümlerini
uygulayacaklardır. Bu düzenlemeler ile,
Toplulukta kişilerin serbest dolaşımı hakkında
(1612/68/EC) sayılı Tüzük’ün 1-6.
Maddelerine istisna getirilmiş; mevcut üye
19
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

ülkelerin yeni üye ülke vatandaşlarına, işçi
piyasasına giriş konusunda iki yıl süre ile
kendi ulusal mevzuatlarını ya da varsa ikili
anlaşma hükümlerini uygulamaları
öngörülmüştür. Bu uygulama katılım tarihi
itibariyle beş yıllık bir süre boyunca devam
edebilecektir. Ulusal hukukunu ya da ikili
anlaşma hükümlerini uygulayan ülke, beşinci
yılın sonunda iş gücü piyasasının ciddi olarak
bozulması veya bozulma tehdidi ile
karşılaşması halinde, söz konusu hükümleri
Komisyon’a bildirmek suretiyle iki yıl daha
uzatarak yedinci yılın sonuna kadar
uygulamaya devam edebilecektir.
Bunun yanı sıra katılım tarihi itibariyle
Toplulukta kişilerin serbest dolaşımı hakkında
(1612/68/EC) sayılı Tüzük’ün 1-6
Maddelerine istisna getirmeden doğrudan
Topluluk mevzuatını uygulayan mevcut üye
ülkeler; işgücü piyasasında hayat standardını
ya da istihdam oranını ciddi bir şekilde tehdit
eden bir durum olduğunu tespit ettiği
takdirde, Komisyon’u ve diğer tüm üye
ülkeleri bilgilendirerek ve Konsey’in bu
konuya ilişkin vereceği karar doğrultusunda
katılım tarihinden itibaren yedinci yılın
sonuna kadar öngörülen koruma önlemlerini
uygulamaya tekrar başvurabileceklerdir.
Hemen belirtmek gerekir ki öngörülen bu
düzenlemeler karşılıklılık ilkesi esasına göre
uygulanacaktır. Diğer bir deyişle, yeni üye
olan devletler de belirlenen süre içerisinde
istedikleri takdirde işçilerin serbest
dolaşımına ilişkin ulusal mevzuatlarını
uygulayabileceklerdir.
Öte yandan, yeni üye devletlerle mevcut üye
devletler arasındaki işçilerin serbest
dolaşımında, getirilen koruma önlemlerinin
yanı sıra “standstill” şartının uygulanması da
esastır. Bu şart uyarınca, mevcut üye
devletler iş gücü piyasalarına yeni üye
ülkelerin Katılım Antlaşması’nı imzaladığı
tarihteki düzenlemelerden daha kısıtlayıcı
düzenlemeler getiremezler. Geçici
düzenlemelerin diğer bir koşulu da, mevcut
üye devletlerin istihdama ihtiyaç duymaları
durumunda yeni üye devletlerin
vatandaşlarına öncelik vermeleri gerekliliğidir.
İşçilerin serbest dolaşımı konusunda yeni üye
olan on devlete getirilen geçici kısıtlama ve
düzenlemeler dikkate alındığında bunlara
benzer önlemlerin Türkiye’nin üyeliği
sırasında da gündeme geleceği akla
gelmektedir. Özellikle Komisyon tarafından
2004 yılında yayınlanan Türkiye’nin üyeliğinin
etkileri raporu da göz önüne alındığında
ilerde Türkiye’ye yönelik benzer
düzenlemelerin kabul edilmesi kaçınılmaz bir
durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Mevcut
AB üyesi ülkelerde halen ikamet etmekte
olan Türk vatandaşlarının AB’de en büyük
üçüncü ülke vatandaş grubunu teşkil etmesi
(yaklaşık %25’i) ve yapılan araştırmalar
sonucu Türkiye’nin üyeliği ile AB’ye tahmin
edilen göç miktarının 4 milyona kadar
çıkması ilerde ortaya çıkabilecek bu tür
düzenlemelerin en büyük destekçisidir.
İşçilerin serbest dolaşımına getirilecek kalıcı
kısıtlamaların tek pazarın temel ilkeleriyle
çakıştığı göz önüne alındığı takdirde, AB’nin
Türkiye’ye kalıcı kısıtlamalar uygulayacağını
düşünmek anlamsızdır. Yeni üye olan on
devlete de benzer düzenlemelerin getirildiği
düşünüldüğünde ise ilerde Türkiye’ye de
getirilmesi muhtemel geçici düzenlemeler
daha anlamlı bir hal almaktadır.

The Treaty of Accession 2003 of Czech Republic, Estonia, Cyprus, Latvia, Lithuania, Hungary, Malta, Poland, Slovenia and
Slovakia
<http://www.eu.int/comm/enlargement/negotiations_eu10_bg_ro/treaty_of_accession_2003/table_of_content_
en.htm> 04.01.2006, 14:03.
“AB ile Katılım Müzakereleri Rehberi”, İktisadi Kalkınma Vakfı, Şubat 2005.
“Report on the Results of the Negotiations on the Accession of Cyprus, Malta, Hungary, Poland, The Slovak Republic,
Latvia, Estonia, Lithuania, The Czech Republic and Slovenia to the European Union”, prepared by the
Commission’s Departments.
“Free Movement of Workers Following Enlargement”, <http://www.eu.int/scadplus/leg/en/s40000.htm> 04.01.2006, 14:08

20
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

SOSYAL İÇERME BELGESİ

MAKBULE DİDEM DOĞMUŞ

Sosyal Politika alanı başlangıçta Avrupa kalmış çeşitli grupların tekrar topluma
gündeminde önemli bir konuma sahip kazandırılması anlamına gelmektedir. Sosyal
değilken, gerek Avrupa entegrasyonunun İçerme Belgesi (Joint Inclusion
11
özellikle ekonomik ve parasal alanlarda Memorandum-JIM) ise Türkiye’nin AB
derinleşmesi gerekse genişleme süreciyle Sosyal Politikasına uyumu çerçevesinde
8
etki alanının daha da artması, Topluluğu hazırlanan ve bu amaçla özellikle Türkiye’de
kaçınılmaz olarak sosyal alanda da işbirliğine sosyal yaşamdan dışlanmış grupların sosyal
zorlamış ve istihdam ve sosyal politika alana kazandırılması konusunda eksiklikleri
konusunu Avrupa karar alma ve yapılması gerekenleri dile getiren bir
mekanizmalarının en önemli gündem belgedir. Belge, Türkiye’deki ekonomik arka
maddelerinden birisi haline getirmiştir. planı ve sosyal durumu belirtmenin yanında
Bugün, Avrupa İstihdam ve Sosyal dikkati daha çok mağdur ve sosyal dışlanma
Politikasının amacı aktif, içerici ve sağlıklı bir riski ile karşı karşıya olan gruplara çekmiş ve
toplumda herkes için insanca bir yaşam bu grupların topluma kazandırılması
kalitesi ve standardı sağlamaktır. Bu amacı yönündeki çabayı ortaya koymuştur.
gerçekleştirmek için Topluluk, üye devletler, Türkiye dışlanmayla mücadelede hangi
dernekler ve sivil toplum kuruluşları ile noktadadır? JIM, Türkiye’nin bu konuda çok
ortaklaşa yürütülen sosyal politika, temelde daha titiz bir çalışma sergilemesi gerekliliğini
istihdam, kadın-erkek eşitliği, iş hukuku ve gözler önüne sermektedir. Bugün toplumda
çalışma koşulları, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal dışlanmaya maruz kalmış pek çok
sosyal koruma ve ayrımcılık ve dışlanmayla grup bulunmaktadır. Bu grupların başında
9
mücadele konularını düzenlemektedir. Bu çocuklar gelmektedir. Gerek çocuk işçiliği
konulardan ayrımcılık ve dışlanmayla gerekse korunmaya muhtaç çocuklar
12

mücadele konusu, sosyal alanda önemle konusu Türkiye’de problemli alanların

yaklaşılması gereken bir konudur. Temelini
özgürlük, demokrasi, insan haklarına saygı
ve hukukun üstünlüğü prensipleri üzerine
kuran AB, başta istihdama erişim konusunda
olmak üzere her türlü ayrımcılık ve
dışlanmayla mücadele etmeyi kendisine
10
hedef olarak belirlemiştir. Bu hedefe
ulaşmak, ancak “sosyal içerme” kavramının
öneminin anlaşması ile mümkün olacaktır.
Soysal içerme; kadınlar, özürlüler, çocuklar
gibi toplum hayatında dışlanmaya maruz
başında gelmektedir. Her iki sorunun da
temelinde yoksulluk, işsizlik ve gelir
dağılımındaki bozukluk göze çarpmaktadır.
Bu çocukların topluma kazandırılması için
kısa vadede yapılan sosyal yardımların ve bu
çocuklara hizmet veren kuruluşların sayısı
artırılmalı, uzun vadede ise yoksulluğu
nedenleriyle birlikte giderici önlemlere öncelik
verilmelidir. Diğer dışlanmış grup
özürlülerdir. Özürlüler başta eğitim, ulaşım
ve istihdam olmak üzere pek çok alanda

8
Linda Hantrais, Social Policy in the European Union, London, Machmillan Pres ltd, 1995, s.1.
9
AB Komisyonu Türkiye Temsilciliği, AB de İstihdam ve Sosyal Politika, 2000, Ankara, s.9.
10
2000/43 nolu Konsey Direktifi, 29 Haziran 2000.
11
Sosyal İçerme Belgesinin hazırlanması, 2004 yılı sonunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığının koordinatörlüğünde başlamış, ilgili kamu kurumları, sosyal taraflar, üniversiteler
ve sivil toplum örgütleriyle işbirliği halinde sürmüştür.
12
Korunmaya muhtaç çocuklar; sokakta yaşayan, suç işleyen veya bir suçun mağduru olan,
çalışan, dilendirilen, madde bağımlısı, cinsel istismara veya sömürüye uğrayan çocuklar olarak
gruplandırılabilir.

21
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

dışlanmaya maruz kalmaktadırlar. Özürlülerin
toplumsal yaşama katılımının
gerçekleşebilmesi öncelikle bu konuda
toplumsal bilincin geliştirilmesi ile mümkün
olacaktır. Özürlü istihdamında bir artış ancak
işverenin özürlüye yönelik önyargılarının
değişmesi ile sağlanabilir. Bunun yanı sıra
konut yapımı ve ulaşımın düzenlemesi
konularında özürlülerin ihtiyaçları da göz
önünde bulundurulmalıdır. Eğitim alanında
ise ülke çapında özürlü dağılımı göz önünde
bulundurularak yeterli sayıda ve donanıma
sahip okullar ve rehabilitasyon merkezleri
yaygınlaştırılmalıdır. Tüm bu çabaların mali
bir kaynağa gereksinim duyduğu açıktır. Bir
üçüncü grup kadınlardır. Aile içi şiddet
kadınların sosyal hayata katılımındaki başlıca
engeli oluşturmaktadır. Kadına karşı şiddetle
mücadelede genel olarak kamuoyu
duyarlılığının artırılması gerekmektedir.
Bugün kadınlar çalışma hayatından eğitime,
kültürel hayattan siyasi yaşama kadar pek
çok alanda sosyal dışlanmayla karşı karşıya
bulunmaktadırlar. Kadınların işgücüne katılım
oranı oldukça düşüktür. Tarımın ekonomideki
payının azalması ve kırdan kente yaşanan
göç sonucunda kadınların istihdam dışında
kalması, kadın işgücünün istihdam oranının
düşmesine neden olmaktadır. Eğitim seviyesi
göz önüne alındığında da temel eğitim
sonrası kız çocukları sayısındaki düşüklük
göze çarpmaktadır. Sosyo-kültürel hayatta da
ayrımcılığa maruz kalan kadınlar siyasi
yaşamda da kendilerini
gösterememektedirler. Kadınların toplumsal
hayata kazandırılması için özellikle kırsal
kesimdeki eğitim olanakları artırılmalı ve
eğitime erişimde fırsat eşitliği sağlanmalıdır.
13
Yerinden olmuş kişiler dördüncü grup
olarak öne çıkmaktadır. Daha çok kentsel
merkezlere göç eden bu kişiler, kentlerin
taşıma kapasitesinin düşüklüğünden dolayı
çoğunlukla gecekondu mahallelerinde
sağlıksız çevre koşullarında ve konutlarda,
yeterli iş ve gelir olanaklarından yoksun
olarak yaşamak zorunda kalmışlardır. Yer
değiştirenlerin büyük bir kısmının yetersiz
eğitim ve vasıfsız işgücüne sahip olmaları
yoksulluk sorunu başta olmak üzere sağlık
hizmetleri ve diğer kamusal hizmetlerde de
ciddi sorunlara yol açmıştır. Bu kişilerin
topluma kazandırılabilmesi, istihdam
olanaklarının ve sağlık koşullarının
iyileştirilmesi ile mümkün olacaktır. Beşinci
grup eski hükümlülerdir. Vasıfsız olmaları
ve işverenlerin önyargıları nedeniyle tahliye
sonrası dışlanma riskiyle karşı karşıya kalan
bu insanların yeniden suç işleme risklerini
asgariye indirmek ve topluma
kazandırılmalarını sağlamak için işgücü
piyasasına yeniden girmelerine yönelik
çalışmalar önem kazanmaktadır. Dışlanma
riskiyle karşı karşıya olan son grup ise
madde kullanıcıları ve bağımlılarıdır. Bu
insanların topluma kazandırılabilmeleri için
tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin daha
etkili biçimde sunulmasının sağlanması ve
tedavi ve rehabilitasyon aşamalarını
tamamlayanların eşit fırsatlara sahip olarak
işgücü piyasasına katılımlarının
gerçekleşmesi gerekmektedir.
Tüm bu anlatılanlar, sosyal dışlanmanın
temelinde yoksulluk sorununun olduğuna
dikkati çekmektedir. Yoksullukla ve bununla
bağlantılı olarak sosyal dışlanmayla
mücadelede en etkin yolun istihdam
olanaklarını artırmak olduğu açıktır. Ancak
Türkiye’de bu alanda da çeşitli sorunlar baş

13
BM tarafından geliştirilen tanıma göre yerinden olmuş kişiler; zorla yada zorunda kalarak
evlerinden veya sürekli yaşamakta oldukları yerlerden, özellikle silahlı çatışmaların
etkilerinden, genel olarak şiddet içeren durumlardan, insan hakları ihlallerinden veya doğal ya
da insan kaynaklı felaketlerden korunmak için, uluslararası kabul görmüş devlet sınırlarını
geçmeksizin kaçan yada bu yerleri terk eden kişi veya bu tip kişilerden oluşan gruplardır.

22
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

göstermektedir. İşgücüne katılım oranı,
kadınların işgücü piyasasında yeterince yer
almamalarından dolayı %50’nin altında
kalmaktadır. Varolan istihdamın ise
yarısından fazlası ile özellikle kadınlar
arasında ücretsiz aile işçiliği şeklinde görülen
istihdamın tamamına yakını kayıt dışıdır.
Temelde enflasyon, gelir dağılımındaki
dengesizlik vb. mali nedenlerden
kaynaklanan kayıt dışı istihdam nedeniyle
devlet dolaylı vergileri ve borçlanmayı
artırmak zorunda kalmakta, bu da enflasyon
ve faiz oranlarının artmasına yol açmaktadır.
Ayrıca kayıt dışı istihdam sorunu, çalışan
nüfusun büyük bir bölümünün sosyal
dışlanma ve yoksulluk riskiyle karşı karşıya
olduğunu da göstermektedir. Eğitim sistemi
ile işgücü piyasası arasındaki bağın tam
olarak kurulamaması nedeniyle işgücü
arzındaki sorunlar ve çocuk işçiliği konusu da
14
istihdamdaki diğer problemli alanlardır.
Görüldüğü üzere sosyal içerme, sorunlar ve
yapılması gerekenler dikkate alındığında pek
çok aktörün birlikte rol alması gereken çok
boyutlu bir kavramdır. Bu bağlamda JIM
belgesi kamu kurumları, sosyal taraflar,
üniversiteler ve sivil toplum örgütleri ile
işbirliği halinde gerçekleşen kapsamlı bir
çalışmanın sonucunda oluşmuştur. 2006 yılı
sonu itibariyle hazırlanan taslak metnin revize
çalışmaları, Komisyon görüşleri
doğrultusunda devam etmektedir. Söz
konusu belge sosyal dışlama ile mücadele
kavramı hakkında farkındalık yaratması
açısından önem taşımaktadır. Ancak hala
yapılması gereken pek çok şey
bulunmaktadır. Bu alandaki çalışmaların
devam etmesi yoksullukla mücadelede
başarılı olmakla mümkün olabilir. Dışlanmış
gruplara yapılan yardımlar ve kayıt dışı
istihdamla mücadele ile Maliye Bakanlığı bu
sorunun çözümüne ciddi katkılar sağlayabilir.
Unutulmamalıdır ki aktif bir sosyal politika
yönetimi ancak yeterli mali kaynaklarla
mümkün olabilir.

BM’NİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ RAPORU AÇIKLANIYOR

BM Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli, 6 yıllık çalışma sonucunda hazırladığı raporu bugün
açıklıyor.

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin 2 bin 500 bilimadamı tarafından hazırlanan 4’üncü
değerlendirme raporu, küresel ısınmadan insanları sorumlu tutuyor ve iklim değişikliğinin olası etkilerine
ilişkin saptamalara yer veriyor.
Taslak raporda, bu yüzyılda küresel sıcaklığın 2 - 4,5 derece arasında artmasının kaçınılmaz olduğu, bu
artışın 6 dereceyi bulabileceği yer aldı.
“Dünya ısındıkça, okyanuslarda artan buharlaşma, atmosferdeki su buharı oranını artıyor, Bu da sera
etkisini güçlendiriyor” denen raporda, yükselen sıcaklık nedeniyle, gezegenin insan eliyle üretilmiş
karbondioksiti etkisiz hale getirme özelliğini de yitireceği belirtildi.
Bu durumda atmosferdeki karbondioksit artış oranının yüzde 44’ü bulabileceği ve küresel sıcaklığın 2100
yılına kadar fazladan 1.2 derece daha artabileceği de, iklim modellemelerinin sonuçları arasında.
İklim Değişikliği Panelinin raporunda, son 3 rapordan farklı olarak, küresel ısınmaya insan faaliyetlerinin
de yol açtığı açık şekilde ifade edildi ve Dünya’nın iklim sisteminde gözle görülebilecek değişikler de
sıralandı.

14
Burada belirtilen sosyal hayattan dışlanmış gruplar, sorunları ve yapılması gerekenler
konusundaki bilgiler Sosyal İçerme Belgesinden alınmıştır.

23
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN
KÜRESELLEŞME, YÖNETİM SORUNU VE AB
Küreselleşme akımının giderek hız
kazanması, ülkelerin bu süreçte konumlarını
güçlendirme arayışını beraberinde
getirmektedir. Çok taraflı üretim ve bununla
birlikte gelişen ticari ve finansal ilişkiler,
ülkelerin bu bağlamda politika izlemelerini
gerekli kılmaktadır. Nitekim, benzer
özelliklere sahip olup, aynı coğrafi bölge
içerisinde olan ülkelerin güçlerini birleştirici
nitelikte yoğun bölgesel ilişkiler içerisine
girmesi bu durumu açıklamaktadır.
İlk olarak, ülkeler arasında ticaretin
serbestleştirilmesi tezini savunan Dünya
Ticaret Örgütü (DTÖ) içerisinde bloklaşmalar
ve DTÖ toplantılarında yaşanan başarısızlık,
örgüt dışında oluşturulan bölgesel
entegrasyonlara bakmak, çıkarların nasıl
karşı karşıya geldiğini gözler önüne serme
açısından faydalı olacaktır. DTÖ’nün Eylül
2003 tarihinde Meksika’nın Cancun kentinde
yaptığı ve dünya ekonomisi açısından önemli
görülen bir toplantıdan sonuç çıkmaması,
farklılıkları ortaya koyması açısından
anlamlıdır. Yapılan toplantıda müzakerelerin
can alıcı noktasını, Batının sağladığı tarım
sübvansiyonları oluşturmaktaydı. Dikkatler,
toplantı sırasında gelişmekte olan ülkelere
(G-20) çevrilmişti. Sonucun çıkmaması,
yoksul ülkeler kanadındaki birçok heyet
tarafından ''Batı'ya karşı zafer'' olarak
15
nitelendirilmiştir.
Davos Ekonomik Forum’unun yönetim
direktörü Claude Smadja’nın bu durum
hakkındaki yorumu şu şekildedir: “Refah,
sağlık, bilgi ekonomisi ve dijital alanlarda
açığın büyümesi, gezegenin belki de telafisi
mümkün olmayacak şekilde bölünmesi
tehlikesini yaratmaktadır”. Bu yüzden
15
Africa Action, Newsroom Documents - http://www.africaaction.org/newsroom/index.php
16
Pascal Lamy, “Europe and the Future of Economic Governance”, The Journal of Common Market Studies, 2004, Volume
42, Number 1, p. 14.
HÜLYA SOYLU
ekonomik yönetişimin ana hedefinin,
dengesizlikler ve bölünmelere yönelik
düzeltici önlemler almak olması gereğini
16
vurgulamaktadır.
Bu bağlamda dünyada hakim olan neoliberal
olarak nitelendirilebilecek bir akımın sermaye
kesimi bakış açısına sahip olması, işin sosyal
boyutunu geri planda bırakmakta ve buna
karşı gelişmekte olan ülkeler tarafında
tepkiler yükselmektedir. Nitekim, 24-28 Ocak
2007 tarihlerinde dünya ekonomisine yön
veren ülkelerin biraraya geldiği Dünya
Ekonomik Forum’unun Davos’ta yıllık
toplantısı yapılırken; Davos’a karşı kurulan ve
neoliberalizme karşı çıkan grupların
katılımına açık Dünya Sosyal Forumu’nun
20-24 Ocak 2007 tarihinde Porto Alegre’deki
toplantısı ise, dünyayı çok uluslu ve finansal
sermayeden arındırmak, ekonomik, sosyal ve
kültürel hakların garanti edilmesi gibi konuları
tartışmaktadır.
Sosyal konularda dünya çapında örgütlenen
kuruluşlara bakıldığında, pek çok konunun
Birleşmiş Milletler, Dünya Sağlık Örgütü,
Uluslararası Çalışma Örgütü gibi örgütler
içerisinde düzenlendiği görülmektedir. Buna
ilaveten, ülke ekonomilerine yön verici
nitelikte OECD düzenlemeleri de
bulunmaktadır. Ancak, farklı örgütlerin kendi
bakış açıları ve örgüt içerisinde bütün
üyelerin mutabakatına dayalı uluslararası
nitelikli mekanizmalar, etkin bir sistemin
işleyişi için yetersiz kalmaktadır.
Bu noktada bütüncül bir yönetim sistemi
ortaya koyması açısından Avrupa
entegrasyonunun yapısına bakmak faydalı
olacaktır. Çünkü, yapı gerek hukukun
üstünlüğü ilkesine dayalı olarak oluşturduğu
24
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

kurallar ve gerekse bunu uygulamaya yönelik üye ülkeler tarafından uygulanacağı için
ortaya koyduğu kurumsal yapı açısından, uygulamada problemler çıkmamaktadır.
diğer oluşumlardan farklı “kendine özgü” bir Birlik, kendi içerisindeki tartışmaların
özellik göstermektedir. ötesinde dünyada yaşanan gelişmeleri ve
Avrupa Birliği entegrasyonuna dahil olan büyüme dinamiklerini dikkate alarak 1997
ülkeler arasındaki ilişkiler, klasik uluslararası Lüksemburg Zirvesinde İstihdam Girişimlerini
ilişkiler disiplinindeki anlayıştan farklı olarak başlatmış, birtakım özel Zirve toplantılarında
supranasyonel bir nitelik göstermektedir. Lizbon 2000 konularını gündeme getirmiştir.
Ancak, entegrasyonun dinamik bir yapı Gerçekte politika alanlarının genişletilmesi ve
göstermesi bir diğer ifadeyle devamlı ileri bir sürecin tıkanması durumunda Zirvenin
aşamayı hedeflemesi, pek çok aracın birlikte uzlaştırıcı görevi görmesi ve önerilerinin
kullanılmasını gerektirmektedir. Bu da kapsamını genişletmesi, entegrasyonun
hükümetlerarası nitelikte bırakılan bazı çıkarlarını gözeten Komisyonun lehine bir
17
alanlarda işbirliği gibi unsurların çok vitesli bir durumdur.
entegrasyon yaratma yönünde Diğer taraftan, AB’de bütünleşme
oluşturulmasını beraberinde getirmiştir. hareketinde aşamalar ortaya konarken, buna
Hükümetlerarası nitelikte olan Hükümet ve hazır olmayan ülkelere gerekli fon aktarımı
Devlet Başkanları Zirvesi sonuçlarına konu mekanizması da devrede bulunmaktadır. Bu
olan alanla ilgili önerinin çerçevesi, yine Birlik şekilde entegrasyonun ekonomik, sosyal ve
genel çıkarları içerisinde hareket edecek olan diğer boyutları dikkate alınmakta ve farklı
Avrupa Komisyonuna kalmaktadır. Komisyon, çıkarlar tek potada eritilebilmektedir. Bu
öneriyi entegrasyon lehine istediği şekilde mekanizmaların ve supranasyonel
biçimlendirebilir. Zirve sonuçları paralelinde yapılanmanın diğer örgütlerde bulunmaması,
hazırlanan önerinin AB Bakanlar Konseyi küresel düzeyde etkin bir yönetimi mümkün
tarafından onaylanması daha kolay kılamamaktadır.
olmaktadır. Ayrıca, söz konusu politikalar,

17
Shaw, Josephine., “The Law of the European Union” “ 3d ed., 2000, Part: The Institutions of the European Union, p.23

25
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

OLISNET- OECD KOMİTE BİLGİ SİSTEMİ

PELİN KUZEY

Bilindiği üzere OECD (Ekonomik İşbirliği ve hükümetlerarası ağ olup, OECD’nin kamuya

Kalkınma Teşkilatı) demokratik yönetim ve
piyasa ekonomisi prensiplerini benimsemiş
30 üyeden oluşan bir uluslararası kuruluştur.
Makroekonomi, ticaret, eğitim, kalkınma ve
bilimi de kapsayan ekonomik ve sosyal
konularda çalışmalarını sürdüren Kuruluş
tarafından yapılan yayınlar ve toplanan
istatistikler gerek kamu sektöründe gerekse
özel sektörde yönetici ve uzman kadrolar
tarafından sıklıkla başvuru kaynağı olarak
kullanılmaktadır.
Bu çerçevede, OECD tarafından yapılan
yayın ve istatistiklerin daha geniş kitlelerce
kullanılmasını teminen kurulan OLISnet
sistemi üye ülkelerdeki kamu görevlilerinin
kullanımına ücretsiz olarak açılmıştır.
OLISnet, genel olarak OECD komite
çalışmalarına katılan delegelerin söz konusu
komitelerin halihazırda devam eden ve
planlanan çalışmalarını izleyebilecekleri bir
bilgi sistemidir.
Delegeler söz konusu komitelerin çalışmaları
hakkında edindikleri bilgiyi kendi ülkelerindeki
politika yapım süreci ile ulusal ve uluslararası
işbirliği gerektiren meselelerin çözümünde
kullanmaktadırlar. Bu komite çalışmalarında
düzenli şekilde ülkelere ilişkin
değerlendirmeler yapılmakta ve uygulanan
programlar gözden geçirilmektedir. Bu
bağlamda, üye ülkelerdeki bürokratlar, teknik
uzmanlar ve üst düzey yetkililer OLISnet
vasıtası ile kendilerini ilgilendiren konulardaki
doküman, yayın ve istatistiki veri ihtiyaçlarını
karşılamaktadırlar.
OECD Komite Bilgi Sistemi, tüm OECD
komite çalışmaları ve OECD’nin internet
sayfasında yer alan diğer tüm kaynaklara
erişim sağlayan tek kanaldır. Günümüzde
dünya çapında 2000 kadar Bakanlıkta görevli
15.000 kayıtlı kullanıcı bu sistemden
faydalanmaktadır. OLISnet güvenli bir
açık ya da ticari amaçlı diğer kanallarından
farklıdır.
Söz konusu sistemde şu tip hizmet ve
verilere erişim sağlamak mümkündür:
• Toplantılara ilişkin gündem ve belgeler,
• Komitelere ilişkin rehberler,
• İstatistikler,
• Yayınlar,
• Kişiselleştirilmiş hizmetler,
• OECD etkinlik takvimi,
• Tartışma grupları,
• Ayrıntılı arama hizmetleri,
• OECD web sayfası,
• Temas noktaları ve telefon numaraları.
Sunulan bu hizmetler aracılığı ile delegeler
söz konusu Komite’nin Sekreteryası ve diğer
Komite üyeleri ile kolay ve etkin şekilde
etkileşim sağlayabilmektedir. Bu çerçevede
kısaca özetlemek gerekirse;
• Karşılıklı Etkileşim Hizmetleri:
Komite Tartışma Grupları (Toplantılar
arasında heyetler arasında görüş ve
yorumların değişimi sağlanmaktadır.)
Komite web sayfaları (Komitelerin arka plan
materyallerine ilişkin bilgi bültenleri yer
almaktadır.)
• Kişisel Hizmetler:
My OLISNet (My OLISnet tartışma
gruplarındaki yeni bilgilerin ve belgelerin e-
mail yolu ile kullanıcılara iletildiği bir
sistemdir.)
My Committees (Bu sistemde, kullanıcılar
ilgili oldukları Komiteleri seçerek, bu
Komitelerin son yayınlarına, tartışma
gruplarına, toplantı bilgilerine ve Komite
Rehberlerine erişim sağlarlar.)

26
 AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
BÜLTEN

• İstatistik Online bulunabilecek çalışmalarına da erişebilirler.

Bu durum onlara kendi delegeleri vasıtası ile
OECD.Stat OECD istatistiklerine tek
komite tartışmalarının yönünü etkileyebilme
noktadan erişim sağlamaktadır. Bu sistem
olanağı tanımaktadır. En nihai noktada ise,
içerisinde en güncel istatistiklerin yanısıra
OECD’nin geçtiğimiz 15 yılı kapsayan
bütünleştirilmiş verilere ulaşmak da
ekonomik ve sosyal veri tabanından
mümkündür
yararlanan liderler kendi politika yapım
• Yayınlar: süreçlerinde bu tecrübelerden faydalanırlar.
Geçtiğimiz sekiz yıldan bu yana OECD Türkiye’de OLISnet Kullanımı
yayınlarına (elektronik kitaplar, elektronik
Ülkemiz 200 civarında OECD Komitesi’nde
süreli yayınlar, çalışma raporları vs.) online
faaliyet göstermekte, bu komite
erişim imkanı bulunmaktadır. Yayınlar PDF
çalışmalarının üçünde ise Komite Başkan
formatında olup, kullanıcıların kendi
Yardımcılığı görevini yürütmektedir. Bu
bilgisayarlarına yükleme imkanı
çerçevede geçtiğimiz 12 ay içerisinde
bulunmaktadır.
Türkiye’yi temsil eden 379 delege 354
• Ayrıntılı Arama: toplantıya katılım sağlamıştır. Buna karşın
Bu sistem aracılığı ile arşivde yer alan belge kayıtlı OLISnet kullanıcı sayısının sadece
ve yayınlar içerisinde arama yapmak %20’sini oluşturan 72 OLISnet kullanıcısı
mümkündür. İstenilen doküman ve yayınların sistemden faydalanmıştır. Bu 72 kullanıcı
kullanıcılar tarafından kendi bilgisayarlarına tarafından geçtiğimiz yıl içerisinde 14.000
yüklenmesi imkanı da sunulmaktadır. belge, 175 yayın ve 411 istatistik dosyası
OLISnet Kullanımının Üye Ülkelere indirilmiş ayrıca Komite Tartışma Gruplarına
Sağladığı Faydalar: yaklaşık 600 kez erişim sağlanmıştır.
Komite Çalışmalarının Verimliliğinin OLISnet bilgi ağına üye olmak isteyen kamu
Arttırılması: görevlileri, www.oecd.org/olisnet adresindeki
online başvuru formunu doldurarak sisteme
OLISnet vasıtası ile Delegeler gelecek
erişim sağlayabileceklerdir. Başvurunun
toplantılara ilişkin belgelerden ilk yayın
ardından Ülkelerin OECD Temsilcilerinin
anında haberdar edilirler. Söz konusu
onayı alınarak söz konusu OLISnet hesabına
belgelere erken erişim sağlanması ise üye
ilişkin belgeler kullanıcıya gönderilmektedir.
ülkelerin “hükümet pozisyonu”nu belirlemeleri
açısından hazırlık imkanı yaratmaktadır. Öte OLIS Destek Grubu temas detayları aşağıda
yandan, online tartışma grupları ilgili yer almaktadır:
komitenin sekreteryası ve diğer delegeler ile e-posta: olissupportgroup@oecd.org
verimli bir etkileşim sağlanmasına da Tel:+ 33 (0) 1 45 24 76 72
yardımcı olur. Tüm bunlara ilave olarak ise
Henüz bir OLISnet hesabına sahip olmayan
toplantılara hazırlıklı gelen delegeler
kamu görevlileri komite çalışmalarına ilişkin
tartışmalara daha çok katkı sağlayarak, kendi
belge ve bilgilere ulaşamamakta ve yukarıda
ülkelerinin pozisyonunu daha güçlü şekilde
bahsi geçen hizmetleri kullanamamaktadırlar.
savunabilirler.
Bu çerçevede, kamu sektöründe görevli
Ulusal Politika Yapım Sürecine Katkıları: uzman, danışman ve liderlerin OLISnet
OLISnet, OECD aktivitelerinde bütünsel kullanımının teşvik edilmesi komite
hükümet yaklaşımını desteklemektedir. Bu çalışmaları sırasında ülke pozisyonumuzu
çerçevede, politika yapıcılar ve üst düzey güçlendirecek ve kendi ulusal kalkınma
danışmanlar; komitelerin devam etmekte olan stratejilerimizin oluşturulması açısından
ve kendi politika yapım sürecine etkide büyük faydalar sağlayacaktır.

27
 T.C.
MALİYE BAKANLIĞI
AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI

İlkadım Caddesi No:2 Kat:6 06450 Dikmen/ANKARA

Telefon: (312) 415 23 20
Faks: (312) 417 11 72
e-posta: ab@maliye.gov.tr

Bu Bülten

T.C.
Maliye Bakanlığı
Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı
AB Uzman ve Uzman Yardımcıları Tarafından Hazırlanmıştır.

© 2007 T.C. Maliye Bakanlığı

Tüm hakları saklıdır.