28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.

sm

Kolonların Boyutlandırılması :
Sadece Düşey Yük Aktaran Çerçevelerin Kolonlarının Boyutlandırılması:
Kolonlar, genellikle eksenel kuvvet taşıyan yapı elemanlarıdır.
Yatay kuvvetin de olması durumunda hem eksenel yük hem de eğilme etkisi altında kalırlar.
Bu çalışmada kullanılan kolonlar, hem eksenel yük hem de eğilme etkisi altında olduklarından, ÇYTHYE
yönetmeliğinin Bölüm 11 – Birleşik Kuvvet ve Burulma Etkisindeki Eleman Tasarımı kısmı esas
alınacaktır.
Bu çalışmada kullanılan kolonların tamamı temele mafsallı olarak bağlanmıştır.
Kolonlar, iki katta bir değiştirilerek, birleşim bölgeleri katların 1/3 yüksekliğine gelecek şekilde
ayarlanacaktır.
Kolon hesaplarında da kirişlerde olduğu gibi, çaprazın bağlı olduğu kolonlar ayrıca dayanım esaslı iç
kuvvetlere göre kontrol edilmiştir.
Çaprazların bağlı olmadığı kolon hesabı aşağıda gösterilecektir.
Çaprazın bağlı olduğu kolonlardaki hesaplamalara ilişkin örnek ise çapraz boyutlandırması yapıldıktan
sonra yer alacaktır.
Aşağıdaki şekilde verilmiş olan 23 katlı yapı planında da belirtilen, B-2 kolonunun tasarım hesapları
örnek olarak verilmiştir.

Çelik Sınıfı :HD 400 X 421

N N N (ÇYTHYE Tablo 2.1.A)
S355 Fy 355 Fu 430 E 200000
2 2 2
mm mm mm
Enkesi:HD 400 X 421
-------------------------------------------------------
HD 400 X 421
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4 3 3 3 iz 10.58 cm
Iy 159600 cm Wey 7510 cm Wpz 4489 cm Wez 2938 cm

3 4 h
2 Wpy 8880 cm Iz 60080 cm 425 mm iy 17.24 cm
A 537.1 cm
tf 52.6 mm tw 32.8 mm ϕc 0.90
d 289.8 mm b 409 mm

6 4
Cw 20.8 cm J 4398 cm

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

Kesit Kompaktlık Koşulu:

ÇYTHYE 5.4 uyarınca, yerel burkulma sınır durumu için enkesitin sınıflandırılması,

Yerel burkulma kontrolü:

Başlık Parçası : (Tablo 5.1A, Durum 1)

b E
λ 3.8878 λr 0.56 13.292
2 tf Fy

if λ λr "Başlık parçası narin değildir."

"Başlık parçası narin değildir."
else
"Başlık parçası narindir"

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gövde Parçası : (Tablo 5.1A, Durum 5)

h E
λgövde 12.9573 λrgövde 1.49 35.3661
tw Fy
if λgövde λrgövde "Gövde parçası narin değildir."
"Gövde parçası narin değildir."
else
"Gövde parçası narindir"

Kesit Kompakt;

Kuvvetli eksende;

Mn Fy Wpy 3152.4 kN m

Zayıf eksende;

Mn Fy Wpz 1593.595 kN m

Yerel burkulma sınır durumuna göre enkesit, başlık ve gövde parçalarının genişlik/kalınlık oranları
ÇYTHYE Tablo 5.1A da verilen λr sınır değerini aşmadığından narin olmayan enkesit olarak
değerlendirilir.

ÇYTHYE 8.2.1 uyarınca, elemanın eksenel basınç kuvveti dayanımını, x- ve y-asal eksenleri etrafında
eğilmeli burkulma sınır durumları esas alınarak hesaplanan dayanımlarının küçüğü belirleyecektir.

Eğilmeli burkulma sınır durumu :

ÇYTHYE 6.4.3(a) uyarınca, burkulma boyu katsayısı, K=1.0 olarak alınır. Buna göre,
Enkesitin asal eksenlerine dik eleman boyları:

Ly Lkolon Lz Lkolon Lkolon 3m Ky 1.0 Kz 1.0

Lcy Ky Ly 3m Lcz Kz Lz 3m

2 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

Narinlik oranları:

Lcolumn if Lcy Lcz 3m

Lcy
else
Lcz

Lcy
λy 17.4014 ÇYTHYE 8.1.1 uyarınca, narinlik oranları Lc /i ≤ 200 koşulunu
iy
sağlamaktadır.
Lcz Eğilmeli burkulma sınır durumunda karakteristik basınç kuvveti dayanımı,
λz 28.3554
iz

Maks λy λz

λmaks max Maks 28.3554

if λmaks λy "y-y eğilmeli burkulma durumu"

"y-y eğilmeli burkulma durumu"
else
"z-z eğilmeli burkulma durumu"

ÇYTHYE 8.2 uyarınca,

E
if λmaks 4.71 "OK"
Fy
"OK"
else
"Fcr formülü : 0.877*F.e olmaıdır."

Elastik Burkulma Gerilmesi:

2
π E N
Fe 2455.04
2 2
λmaks mm

Eğilmeli Burkulma Sınır Durumunda Kritik Burkulma Gerilmesi:

Fy
Fe
N
Fcr 0.658 Fy 334.1517
2
mm
Karakteristik Basınç Kuvveti Dayanımı:

Pn Fcr A 17947.29 kN

YDKT’ye göre tasarım eksenel basınç kuvveti dayanımı;

Pd ϕc Pn 16152.561 kN

Pc Pd 16152.561 kN

3 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

Kolonun Eksenel Basınç Kuvveti Altında Dayanım Kontrolü:

Pu 6842.4 kN

Pu
0.4236
Pd

Pu
if 1.0 " OK "
Pd
OK , Kesit Uygundur

" OK "
else
" Kesit Yetersizdir "

Elemanın Karakteristik Eğilme Momenti Dayanımının Belirlenmesi:

Yönetmelik 5.4.1 uyarınca,

Kolonun karakteristik eğilme momenti dayanımının belirlenmesi Yönetmelik 5.4 uyarınca, yerel
burkulma sınır durumu için enkesitin sınıflandırılması Başlık parçası (Tablo 5.1B, Durum 10)

Yerel burkulma kontrolü:

Başlık parçası (Tablo 5.1B, Durum 10)

b E
λcol_f 3.8878 λcol_1 0.38 9.0195
2 tf Fy

if λcol_f λcol_1 "Başlık Kompaktır."

"Başlık Kompaktır."
else
"Başlık Kompakt Değildir."

Gövde Parçası (Tablo 5.1B, Durum 15)

h E
λcol_w 12.9573 λcol_2 3.76 89.246
tw Fy

if λcol_w λcol_2 "Gövde Kompaktır."

"Gövde Kompaktır."
else
"Gövde Kompakt Değildir."

Yerel burkulma sınır durumuna göre enkesitin başlık ve gövde parçalarının genişlik/kalınlık oranları
Tablo 5.1B de verilen λp sınır değerini aşmadığından, enkesit kompakt olarak değerlendirilir.

Bu durumda, kuvvetli asal ekseni etrafında eğilme etkisindeki, çift simetri eksenli I-enkesitli
elemanın karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn, Yönetmelik 9.2 uyarınca belirlenecektir.

4 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

Yanal burulmalı burkulma sınır durumu

Yönetmelik 9.2.2 uyarınca,

Eğilme etkisi için kolon başlığının tutulu olmadığı Lb=3000 mm uzunluğu için incelenecektir.

E
Lp 1.76 iy 7.202 m
Fy

Iy Cw
its 7.875 mm (Etkin atalet yarıçapı)
Wez

h0 d tf 0.2372 m

2 2
E J J Fy
Lr 1.95 its 6.76 0.7 2.7522 m
0.7 Fy Wey h0 Wey h0 E

Akma sınır durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı:

Mp Fy Wpy 3152.4 kN m

Mn_1 Fy Wpy 3152.4 kN m

Moment düzeltme katsayısı Cb:

Yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen noktalar arasındaki eleman uzunluğu, Lb=3000mm boyunca
eğilme momentleri Mmaks, MA, MB ve MC momentleri ile Yönetmelik 9.1(c) uyarınca, moment düzeltme
katsayısı, Cb belirlenir.

Şekil X Kolon İç Kuvvetleri

5 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

Kuvvetli eksende;

Mmax_kuvvetli 870.7 kN m

MA_kuvvetli 435.4 kN m

MB_kuvvetli 435.4 kN m

MC_kuvvetli 870.7 kN m

12.5 Mmax_kuvvetli
Cb 1.3888
2.5 Mmax_kuvvetli 3 MA_kuvvetli 4 MB_kuvvetli 3 MC_kuvvetli

Zayıf eksende;

Mmax_zayıf 155.5 kN m

MA_zayıf 77.8 kN m

MB_zayıf 77.8 kN m

MC_zayıf 155.5 kN m

12.5 Mmax_zayıf
Cb 1.3885
2.5 Mmax_zayıf 3 MA_zayıf 4 MB_zayıf 3 MC_zayıf

Lcolumn Lp
Mn_2 Cb Mp Mp 0.7 Fy Wey 2690.81 kN m
Lr Lp

2 2
Cb π E J Lcolumn N
Fcr 1 0.078 236.6267
2 Wey h its 2
Lcolumn mm
its

Mn_3 Fcr Wey 1777.0665 kN m

if Lcolumn Lr "OK"
if Mn_3 Mp
"OK"
else
"Hata"
else
"OK"

6 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

Mn_final if Lcolumn Lp
Mn_1
else
if Lcolumn Lr
Mn_3
else
Mn_2

Mn_final 3152.4 kN m

Mn Mp 3152.4 kN m

Mn_end if Mn_final Mp
Mp
else
Mn_final

Mn_end 3152.4 kN m

Kolonun Tasarım Eğilme Momenti Dayanımının Belirlenmesi: (Md)

Md ϕc Mn_end 2837.16 kN m (Tasarım eğilme momenti dayanımı):

Dayanım fazlalığı katsayısı ( D) ile artırılmış deprem etkileri ile kolon iç kuvvetlerinin hesabı için gerekli
dayanımlar TBDY 9.2.6' ya göre 0.9*G+1.6*Wx+T yük birleşimlerinden elde edilecek eksenel çekme ve
basınç kuvvetleridir.
-----------------------------------------------------------------------------
Muy 870.7 kN m Muz 155.5 kN m

Kontrol Oranı:

Muy
αy 0.3069 ( Kuvvetli Eksen )
Md

Muz
αz 0.0548 ( Zayıf Eksen )
Md

7 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

Kuvvetli Eksen Eğilme Momenti Dayanım Kontrolü:

if αy 1.0 "Eğilme Momenti Dayanımı: OK ."

"Eğilme Momenti Dayanımı: OK ."
else
"Eğilme Momenti Dayanımı:SAĞLANMAMAKTADIR."

Zayıf Eksen Eğilme Momenti Dayanım Kontrolü:

if αz 1.0 "Eğilme Momenti Dayanımı: OK ."

"Eğilme Momenti Dayanımı: OK ."
else
"Eğilme Momenti Dayanımı:SAĞLANMAMAKTADIR."

Analizler İkinci Mertebe Etkilerini İçermelidir :

Gerekli eğilme momenti dayanımı, Mr ve eksenel kuvvet dayanımı, Pr, Yük birleşimleri altında ÇYTHYE
6.5’e göre, yaklaşık ikinci mertebe analizi yapılarak aşağıdaki bağıntılar yardımıyla hesaplanacaktır.

Mr B1 Mnt B2 Mlt

Pr Pnt B2 Plt

Mnt = Çerçevede yanal öteleme olmadığı kabulü ile elamandaki birinci mertebe maksimum moment

Pnt = Çerçevede yanal öteleme olmadığı kabulü ile elamandaki birinci mertebe maksimum eksenel
kuvvet.

Bu iç kuvvetler, boyutlandırmada belirleyici olan ,sadece düşey yüklerden (1.31G + 0.5Q + 0.2S ) oluşan
iç kuvvetler olarak elde edilebilmektedir.
Mlt = Sadece Çerçevede yanal ötelemesi sonucu elamanda oluşan maksimum moment (Yanal Öteleme
Momenti)

Plt = Sadece Çerçevede yanal ötelemesi sonucu elamanda oluşan maksimum eksenel kuvvet (Yanal
Öteleme Eksenel Kuvveti)

Mlt ve Plt, yatay ötelenmesi önlenmemiş sistemde YDKT yük birleşimleri altında hesaplanan
sırasıyla, birinci mertebe eğilme momenti ve eksenel kuvvet olarak tanımlanır.

Bu iç kuvvetler, boyutlandırmada belirleyici olan ve +%5 dışmerkezliğin uygulandığı yük

birleşimlerindeki, sadece yatay yüklerden ( Ed(x)+ 0.3E.d(Y) ve D (Ed(x)+ 0.3E.d(Y) ) oluşan iç
kuvvetler olarak elde edilebilmektedir.
B1 = Moment büyütme faktörü
B2 = Yanal öteleme etkilerini içeren moment büyütme faktörü

Cm
B1
α Pr
1
Pel

Cm = Yanal öteleme olmadığı kabul edilen çerçevelerde iki şekilde tanımlanır.

1 - Yanal ötelemeye karşı güçlendirilmiş ve mesnetler arasında yanal yük etkisinde olmayan elemanlar
için
8 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

M1
Cm 0.6 0.4
M2

2 - Enine yüklü elemanlarda , eğer uçlarda dönme sınırlandırılmış ise Cm = 0.85 , dönme serbest ise
Cm = 1.0 olarak alınır.
Sistemde mesnetlenme koşullarından dolayı düşey yükler altında kolon kesitlerinde eğilme momenti
meydana gelmediği için B1 katsayısı hesaplanmayacaktır.

1
B2 1.0
Pkat
1 α
Pekat

α 1.0

Pkat = Toplam düşey yük

Pekat = Elastik kritik burkulma dayanımı
Rm H L
Pekat
ΔH

Pmf
Rm 1 0.15
Pkat

L = Kat Yüksekliği
Rm = P-Delta etkilerinin gözönüne alınmasını sağlayan katsayı

Pmf = 0 alınacaktır. Moment çerçevesi olan katlardaki kolonların düşey yükü

Δh = Birinci derece kat ötelemesi , yatay yük doğrultusundaki öteleme ( mm)

H = Kat kesme kuvveti , yerdeğiştirme yönünde kabul edilir. Δh ' ın oluşmasını sağlayan kuvvet (N)

Verilen bu bilgiler doğrultusunda;

Kuvvetli eksen için;

Hkuvvetli 1672.4 kN
Δh_kuvvetli 4.688 mm

L 3m

Pmf 0 kN

Rm 1

Pkat 13600 kN

Rm Hkuvvetli L 6
Pekat_kuvvetli 1.0702 10 kN
Δh_kuvvetli

9 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

1
B2_kuvvetli 1.0129
Pkat
1 α
Pekat_kuvvetli

Mr_kuvvetli B2_kuvvetli Muy 881.907 kN m

Zayıf eksen için;

Hzayıf 1118.4 kN

Δh_zayıf 4.988 mm

L 3m

Pmf 0 kN

Rm 1

Pkat 13600 kN

Rm Hzayıf L 5
Pekat_zayıf 6.7265 10 kN
Δh_zayıf

1
B2_zayıf 1.0206
Pkat
1 α
Pekat_zayıf

Mr_zayıf B2_zayıf Muz 158.7088 kN m

Yukarıdaki bağıntıda, Mr, kolon üst ucundaki Mnt ile kolon alt ucundaki Mlt eğilme momentleri
birleştirilerek elde edilmiştir.

Bu birleştirme işlemi, eşdeğer sabit moment yayılışına dönüştürme katsayısı Cmx’in sabit bir eğilme
momenti yayılışı oluşturmak amacıyla kullanılmasının gerekliliğinden kaynaklanmaktadır.

Mnt 870.7 kN m Mlt 415.4 kN m

Pnt 6842.4 kN Plt 1542 kN

Pr_kuvvetli Pnt B2_kuvvetli Plt 8404.2474 kN

Pr_zayıf Pnt B2_zayıf Plt 8416.2201 kN

Pn 17947.29 kN

10 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

Ly Lkolon Lz Lkolon Lkolon 3m Ky 1.0 Kz 1.0

Lcy Ky Ly 3m Lcz Kz Lz 3m

Narinlik oranları:

Lcolumn if Lcy Lcz 3m

Lcy
else
Lcz

Lcy
λy 17.4014 ÇYTHYE 8.1.1 uyarınca, narinlik oranları Lc /i ≤ 200 koşulunu
iy
sağlamaktadır.
Lcz Eğilmeli burkulma sınır durumunda karakteristik basınç kuvveti dayanımı,
λz 28.3554
iz

Maks λy λz

λmaks max Maks 28.3554

if λmaks λy "y-y eğilmeli burkulma durumu"

"y-y eğilmeli burkulma durumu"
else
"z-z eğilmeli burkulma durumu"

ÇYTHYE 8.2 uyarınca,

E
if λmaks 4.71 "OK"
Fy
"OK"
else
"Fcr formülü : 0.877*F.e olmaıdır."

Elastik Burkulma Gerilmesi:

2
π E N
Fe 2455.04
2 2
λmaks mm

Eğilmeli Burkulma Sınır Durumunda Kritik Burkulma Gerilmesi:

Fy
Fe
N
Fcr 0.658 Fy 334.1517
2
mm
Karakteristik Basınç Kuvveti Dayanımı:

Pn Fcr A 17947.29 kN

11 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

YDKT’ye göre tasarım eksenel basınç kuvveti dayanımı;

Pd ϕc Pn 16152.561 kN

Pc Pd 16152.561 kN
Sadece eksenel basınç kuvveti etkisinde, TBDY 9.3.1.3(b)’ye göre dayanım kontrolü
Pr_kuvvetli Pr_zayıf
0.5203 0.521
Pd Pd

Pr_kuvvetli
if 1.0 "OK,Kesit Uygundur."
Pd
OK , Kesit Uygundur

"OK,Kesit Uygundur."
else
"Kesit Yetersiz."

Pr_zayıf
if 1.0 "OK,Kesit Uygundur."
Pd
OK , Kesit Uygundur

"OK,Kesit Uygundur."
else
"Kesit Yetersiz."

Eğilme momenti ve eksenel basınç kuvveti etkisinde, TBDY 9.3.1.3(a)’ya göre tasarım dayanımı
kontrolü :
Pr_kuvvetli
Bilesik_Etki_Faktörü if 0.2 0.8463
Pd
Pr_kuvvetli 8 Mr_kuvvetli Mr_zayıf
Pd 9 Md Md
else
"Bileşik Etkiyi Gözönüne Almayınız."

if Bilesik_Etki_Faktörü 1.0 "OK,Kesit Uygundur."

"OK,Kesit Uygundur." OK , Kesit Uygundur
else
"Kesit Yetersiz."

Kolon Tasarım Kesme Kuvveti Dayanımının Kontrolü:

Çift simetri eksenli I-enkesitte ÇYTHYE 10.2.1(a) uyarınca,

h E
12.9573 2.24 53.1678
tw Fy

h E
Cv1 if 2.24 1
tw Fy
1.0
ϕv 1.0

12 / 13
 28 Aug 2022 16:00:50 - Kolon_Hesabı_Brb_Yok.sm

ÇYTHYE 10.2’ye göre,

2
Aw b tw 13415.2 mm

Vn 0.6 Fy Aw Cv1 2857.4376 kN

Vd ϕv Vn 2857.4376 kN

Kontrol :

Vu 342.8 kN

Vu
0.12
Vd
OK , Kesme kuvveti dayanımı uygundur.
Vu
if 1.0 "OK"
Vd
"OK"

Kolonda Kullanılabilirlik Sınır Durumunun Kontrolü:

Kirişte kullanılabilirlik sınır durumu kontrolü (sehim kontrolü) ÇYTHYE 15.1 uyarınca, G+Q yük birleşimi
altında değerlendirilecektir.

Yerdeğiştrime sınır değeri olarak (L / 300) esas alınmaktadır. Bu ifadede L, kirişin sistem boyunu
göstermektedir.

Analiz sonuçlarına göre mesnetler arasındaki göreli en büyük düşey yerdeğiştirme,

Δmaks 9.82 mm Lkolon 3m

Δmaks
0.0033
Lkolon

Δmaks 1
if
Lkolon 300 OK , Seğim kontrolü uygundur.

"OK"

13 / 13