Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 26

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/339032175

Holy Office documents concerning Terence MacSwiney's hunger strike (1920)

Article  in  Archivium Hibernicum · January 2018

CITATIONS READS

0 443

1 author:

Alberto Belletti

14 PUBLICATIONS   1 CITATION   

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Alberto Belletti on 04 February 2020.

The user has requested enhancement of the downloaded file.


Alberto Belletti

Holy Office documents concerning Terence


MacSwiney’s hunger strike (1920)

On 12 August 1920, during the Irish War of Independence, Terence


MacSwiney,1 Lord Mayor of Cork from the March preceding, was arrested
by the British authorities for possession of seditious articles and document,
and also a cipher key. Four days later, on 16 April, a martial court sentenced
him to two years of imprisonment. In prison MacSwiney commenced a
hunger strike, protesting against his detention. On 25 October, after 73
days, he died. During his imprisonment many Catholic clergy supported
him and his protest, but, at the same time, a theological debate began,
concerning whether or not the hunger strike was a morally acceptable and
canonically lawful means of protest.
Benedict XV had been extremely cautious about the Irish War
of Independence. 2 In his youth he was a close associate of Cardinal
Rampolla, the Vatican secretary of state who, in 1888, during the Land
War, had promoted the decree of the Holy Office against Boycotting and
the Plan of Campaign, causing a deep crisis between the Holy See and
opinion in Ireland. Probably he remembered this experience well, and, in
general, preferred to remain silent about the Irish situation.3 Whatever the
reasons for the pope’s discretion, in September 1920, the British prime
minister Lloyd George met the English Cardinal Aidan Gasquet OSB, to
ask about the position of the Catholic Church on the hunger strike. He
hoped probably that a clear declaration of the pope against the morality of
the hunger strike could cause MacSwiney to desist. It was thought that a
papal condemnation would discourage clerical support for MacSwiney and
permit him to call off the strike, citing obedience to the pope’s authority.
Cardinal Gasquet wrote to Monsignor Bonaventura Cerretti, secretary of
secretary of the Congregation for Extraordinary Ecclesiastical Affairs. The
Vatican secretary of state, at the pope’s request, charged three experts on
moral theology to write a votum (theological opinion) on the matter. The
three periti were Father Lottini, Father Arendt and Father Vermeersch. The

1 M. Chavasse, Terence MacSwiney (Dublin, 1961); F.J. Costello, Enduring the Most, The Life and
Death of Terence MacSwiney (Dingle, 1995).
2 Dermot Keogh, The Vatican, the Bishops and Irish Politics 1919–39 (Cambridge, 1986); Gianni
La Bella, Santa Sede e questione irlandese 1916–1922 (Torino, 1996).
3 Alberto Belletti, ‘La guerra d’indipendenza irlandese’ in Alberto Melloni, Giovanni Cavagnini
& Giulia Gross (eds), Benedetto XV. Papa Giacomo Della Chiesa nel mondo dell’‘inutile strage’
(2 vols, Il Mulino, 2017), i, 843–853.

105
Archivium Hibernicum

latter was not present in Rome at the time but it seems that he asserted
verbally that the hunger strike was not a suicide. Father Lottini in his votum
agreed, but accompanied it with a letter where he suggested that it would
be expedient not to inform the British prime minister that this was the
case. According to Father Arendt, on the other hand, MacSwiney’s hunger
strike was not morally lawful. Later, two cardinals were asked about the
matter: Cardinal Silj and Cardinal Giorgi. Giorgi asserted verbally that the
hunger strike was not a suicide; Silj advised that it would be better not to
respond Lloyd George, or simply to forward a general reply.
On 18 October, the cardinal secretary of state asked, at the pope’s
behest, the opinion of the Congregation of the Holy Office. In general,
the Holy Office was charged to judge on theological matters, while the
secretary of state was competent on political matters. Despite the politi-
cal implications of the MacSwiney case, the Holy Office was, in fact, the
more competent, and it is interesting that it was consulted so late in the
process. In this context it should be recalled that the secretary of state was
Cardinal Gasparri, a close advisor of Benedict XV. The Holy Office, on
the other hand, was headed by Cardinal Merry del Val, secretary of state
of the former pope, St. Pius X. Merry del Val was the chief of a faction of
prelates critical of the pope and his secretary of state. He also had had
occasion to criticize what he believed to be the pope’s attitude towards the
Irish question, asserting that the pontiff had the duty to officially condemn
the terrorist methods of the IRA, something Benedict was careful to avoid.4
It can be seen that these internal tensions, within the Vatican influenced
how the Irish question was treated in Rome.
In the days after MacSwiney’s death, the Vatican Secretariat of State
received numerous letters from persons outraged at the solemn Catholic
funerals celebrated for the lord mayor.5 According to canon law, a suicide
was not allowed the rites of the Church. The Holy Office continued to
examine the matter, the prelate charged to study it was the Redemptorist
Father Hudeček, qualificator of the Holy Office. Curiously a note6 reveals
that the secretary of state himself requested that Hudeček be tasked with
the work. It is not clear when he began to examine the question but he
concluded his work on 30 January 1921. It was his opinion that the hunger
strike was not morally lawful; however, MacSwiney was not aware or did
not understand that this was the case so, subjectively, MacSwiney was not
guilty of suicide. It is possible that Hudeček included this to justify the
celebration of a funeral Mass for the deceased lord mayor.

4 John. F. Pollard, Il Papa sconosciuto. Benedetto XV (1914–1922) e la ricerca della pace (Cinisello
Balsamo, 1999), 174–177.
5 Vatican Secretariat of State, Section for Relations with States, Historical Archives, Congregation
for Extraordinary Ecclesiastical Affairs, England, pos. 250, fasc. 271.
6 Archive of the Congregation for the Doctrine of the Faith, Holy Office, Dubia Varia, 1921, n.
7, f. 1r.

106
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

In the documentary section that follows are transcriptions of a number


of documents in the archive of the Congregation for the Doctrine of the
Faith (the former Holy Office), which contains a file on MacSwiney. There
is a second MacSwiney file in the archives of the Secretariat of State.7 This
is less interesting because the most important documents ended up in the
custody of the Holy Office, once it was charged with the matter.
These documents do not explain everything that happened inside
the Vatican on the occasion of MacSwiney’s hunger strike, but they do
indicate the extent to which the issue was discussed and examined. They
also testify that in this matter, like in others related to the Irish War of
Independence, Benedict XV’s Curia monitored the situation closely and
remained extremely cautious about making any statement.

7 Vatican Secretariat of State, Section for Relations with States, Historical Archives, Congregation
for Extraordinary Ecclesiastical Affairs, England, pos. 250, fasc. 271.

107
Archivium Hibernicum

Document
Archive of the Congregation for the Doctrine of the Faith, DV 1921, 7

f. 38r–v
Letter of Cardinal Gasquet to Mgr Cerretti, 21 Sept. 1920
(English)
Cardinal Gasquet writes that he had met the British prime minister who had
asked him the position of the Catholic Church on the Irish hunger strike. Lloyd
George personally considered it suicide. He said that the mayor of Cork would
probably desist if Catholic clergy were forbidden to encourage it by means of a
papal declaration against hunger striking. Such a declaration would permit
MacSwiney to save face. Gasquet thinks that the Holy See must adopt a position
on the matter. He personally believes that the hunger strike is not lawful but,
given the complexity of the circumstances, considers that it would be better to
say that it is lawful rather than maintain silence.

Here I am bothering you again. Today the Prime minister asked me to


come around to him for five minutes. He wanted to know what the Church
held as to the lawfulness of this “hunger striking”. He could not conceive
how anyone could hold that it was not suicide pure and simple and there-
fore morally wrong. I told him nether could I. He pointed out that if it
was lawful, there would be the end of all punishment for crime and it was
much disturbing all consciences that to kill oneself by starving oneself to
death was approved of by some Catholic priests. According to the English
law it is suicide and no suicider is allowed Christian burial.
He told me that he had good reason to believe that the mayor of Cork
would not have continued to starve himself if many priests had not encour-
aged him, by telling him that it was not wrong and by giving him daily
Communion. He also believes that if the Holy Father would declare that this
form of suicide was immoral and against the law of God that the mayor would
save his face before his Irish friends by saying that he bowed to the decision of
the Pope in this matter. I told him that of course I could not say whether the
Holy See would give such a direction but that I would put the matter before
you which I do and you will be the best judge as to what if anything can be
done. Of course the matter if anything has to be done is urgent.
The whole matter is doing great harm and Catholics have been divided
and Protestants are indignant at what they consider the immorality
[worked out] by the Church. What a world we are living in!
Excuse thse few lines and if you can talk the matter over and get some
direction from the Holy Father I feel sure it would be a good done. It would
almost be better to have some direction that ‘hunger striking’ suicide was
lawful than leave it as it is. It is not a question of politics but of morals.
Believe me
Ever yours
108
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

f. 1r–v
Letter of Cardinal Gasparri to Cardinal Merry del Val, 18
October 1920 (Italian)
The secretary of state explains that Lloyd George, through Cardinal Gasquet,
asked the Holy See for its position on the hunger strike of the Lord Mayor of
Cork. The Vatican Secretariat of State charged three experts of Moral Theology:
Fathers Lottini, Arendt and Vermeersch, to study the matter. Lottini and Arendt
wrote the annexed opinions, Vermeesch was not in Rome, but seems that he
asserted verbally that the hunger strike was not a suicide. Later the opinion of
two cardinals was sought, Cardinals Silj and Giorgi. Cardinal Silj wrote the
annexed memo, Cardinal Giorgi said verbally that the hunger strike was not
suicide. Now the Holy Father ordered the Holy Office to study the matter, so
Gasparri sent them all the relevant documentation about the matter.
On the first page is written in pencil: ‘Per ordine dell’Eminentissimo
Cardinale Segretario di Stato fatta studiare la questione al P. Hudecck: e poi
riposta da riprendersi a miglior occasione’ (on the orders of his eminence, the
secretary of state, have the matter examined by Father Hudeček and thereafter
shelved pending a review at an opportune moment). The note is signed, but the
signature is not legible.

S.E. il Cardinale Gasquet facendosi interprete del desiderio di S.E. Lloyd


George, Primo Ministro Inglese, si rivolgeva recentemente alla Santa Sede
perché volesse pronunziarsi sulla liceità del così detto ‘sciopero della fame’
attuato al presente, com’è noto, dal Sindaco di Cork.
D’ordine di Sua Santità questa Segreteria di Stato senza indugio pregò
tre distinti consultori di Teologia morale: il Revmo P. Lottini, il P. Arendt
ed il P. Vermeersch perché volessero con sollecitudine esprimere il loro
parere in proposito. Il P. Lottini ed il P. Arendt risposero con i voti che
qui si allegano (al n. 2,3); del Vermeersch non si poté avere il voto perché
assente da Roma, ma sembra siasi verbalmente espresso in senso favor-
evole, cioè sul “non constare de suicidio”.
Dopo ciò questa Sacra Congregazione degli AAEESS, e sempre per
ordine di S. Santità, si diè premura di sottoporre la questione al giudizio
di alcuni Eminentissimi. A causa delle ferie, soltanto due poterono inter-
venire, cioè l’eminentissimo Sili e l’eminentissimo Giorgi. S.E. il cardinale
Silj rimise l’appunto qui accluso (al n. 4) e S.E. il card. Giorgi, nello
scambio di idee avute al riguardo, mostrò di ritenere, coll’Eminentissimo
Silj, che in quelle date circostanze non gli pareva potesse parlarsi di vero
e proprio suicidio.
Essendosi ora degnato il S. Padre di rimettere questa questione al
giudizio supremo di codesta S. Congregazione, lo scrivente Cardinale
Segretario di Stato si pregia trasmettere parimenti all’E.V.

109
Archivium Hibernicum

ff 10r, 17r
Letter of Lottini to Cerretti, undated (Italian)
Sending his votum (theological opinion) on the hunger strike, Lottini writes
that he thinks it is better not to respond to Lloyd George. In his opinion the
hunger strike is not a suicide, but to declare such a thing would be useless: it
would irritate the English, while the majority of the Irish are convinced of the
morality of the hunger strike. In any case, he thinks that before a public declara-
tion is made, it is better to study the matter more carefully, without the urgency
of the moment.

Illustrissimo e Reverendissimo Mons.


Ecco il voto che nella mia pochezza, credo opportuno sottoporre all’illumi-
nato giudizio di Sua Santità sull’intervento della Santa Sede nella faccienda
dello ‘Sciopero della fame in Irlanda’.
Nei documenti da V.E. Inviatimi insieme alla lettera dell’Emo Card.
Gasquet abbiamo due voti di riviste rispettivamente rispettabili, i quali
stanno senz’altro per la liceità dello sciopero della fame. Anche se fatto lo
studio si deve venire in questa conclusione, a me parrebbe nel momento
poco conveniente pronunziarsi in tal senso dalla S. Sede, 1° Perché troppo
si desterebbe la suscettibilità inglese; 2° perché non sono gli Irlandesi
che muovono la questione affinché si risolva in loro favore, ma è il primo
ministro inglese; e anzi essi, almeno nella grande maggioranza, neppure
dubitano della liceità di tale sciopero. Sicchè in siffatta ipotesi l’utilità di
una dichiarazione o simile sarebbe nulla o scarsa per gli Irlandesi, e forse
disastrosa per suscettibilità degli Inglesi. Se poi dopo lo studio si viene ad
una conclusione contraria e cioè per la illiceità dello sciopero della fame,
mi pare che per quanto buone ragioni si potranno addurre, il voto di un
individuo sarebbe tropo poco perché la Santa Sede intervenisse a decidere
in una questione così grave e oramai tanto agitata, e che ha trovato dei
difensori e a quanto pare buoni teologi per la liceità. Del resto prendere
una decisione dopo uno studio fatto in fretta e non esaminato dalla
Consulta e dalla Congregazione dei Card. del S. Uffizio, come suol farsi
in simili questioni, sarebbe una cosa troppo azzardata. – Non va neppure
tralasciato di considerare l’effetto che potrebbe produrre nell’Irlanda stessa
una dichiarazione o qualche cosa di simile non sfavorevole allo sciopero
della fame, mentre ora non si può negare che gli Irlandesi nella grandis-
sima maggioranza ne sono in buona fede infatuati.
Il voto mio dunque sarebbe che se si vuol fare uno studio sulla liceità
o no dello sciopero si faccia pure, con comodo però da poter ventilare le
ragioni pro e contra, come è consueto farsi in S. Uffizio; ma non crederei
espediente che per ora la S. Sede intervenisse in una questione tanto
delicata e grave. Tutto ciò sia detto con pienissima sottomissione.

110
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

ff 11r–15r
Votum of Lottini, undated (Italian)
According to Lottini if a person stops eating just to kill himself, this doubtless is
a suicide. But suicide is a sin only if it is committed directly, with the intention
of killing himself, not when, with a different aim someone, does something that
could cause his death. The aim of MacSwiney is not to die, but to obtain the
freedom for himself and for his country. If a soldier does something very danger-
ous, it is not considered suicide. It is possible to doubt if MacSwiney’s behaviour
is really useful for his country, but it is impossible to judge this.

Non si può dubitare che lo sciopero della fame, fatto o assunto coll’inten-
zione o volontà di suicidarsi sia illecito, giacché il suicidio direttamente
voluto per qualunque via si ottenga è proibito dalla legge di natura e dalla
legge divina. Dico quando è voluto, perché qualora succeda il suicidio e
non c’entri la volontà, ma segua indipendentemente da questa, come in
uno che abbia perduto l’uso di ragione e simile, non è soggetto a moralità
e non è né buono né cattivo moralmente.
Ma il suicidio, come qualunque altra azione esteriore dell’uomo può
essere voluta in due modi, direttamente e indirettamente: è voluto diret-
tamente quando si agisce ossia si emette l’azione da cui segue la morte,
coll’intenzione di uccidersi o di darsi la morte, la quale sia intesa o voluta
o come mezzo di ottenere altra cosa o come fine. È voluta indirettamente
quando si emette un’azione da cui segue la propria morte, e s’intende e si
vuole come fine altra cosa diversa dalla morte stessa che non è veramente
intesa né voluta né come mezzo né come fine, ma è solamente con dispi-
acere tollerata e quasi subita in vista di ottenere una cosa importante che
compensa il male della morte.
Nel 1° caso e cioè quando la morte è voluta ed intesa direttamente
qualunque via o mezzo si adoperi è sempre illecito, come sopra abbiam
detto. Ma non è così nel secondo caso, imperocché quando la morte o il
suicidio è voluto indirettamente può darsi che non sia nell’intenzione,
mentre nell’intenzione havvi certamente altra cosa, che può essere molto
importante, da conseguirsi. In questo caso la morte che segue può essere
ptraeter intentionem e perciò fuora della moralità, onde dice S. Tommaso:
‘Nihil prohibet unius actus esse duos effectus; quorum alter solum sit
in intenzione, alius vero sit praeter intentionem’. Da questo principio
il S. Dottore deduce subito che è lecito uccidere l’ingiusto aggressore
perché dal medesimo atto consegue la conservazione della vita propria.
Imperocché tale atto ha due aspetti è difensivo della propria vita ed è
uccisivo dell’aggressore, e per questo che è difensivo della propria vita
è lecito, sebbene da esso ne derivi la morte dell’aggressore ingiusto: ‘Ex
actu ergo alicuius seipsum defendentis duplex effectus sequi potest unus
quidem conservatio propriae vitae; alius autem occisio invadentis. Actus
ergo huiusmodi ex hoc quod intenditur conservatio propriae vitae non
111
Archivium Hibernicum

habet rationem illeciti’ (II-II Qu. LXIV, VII.) E ciò nonostante che segua la
morte dell’invasore, e questa sia anche preveduta.
Dallo stesso principio ne segue pure esser lecito emettere un’azione da
cui, sebbene ne segua l’uccisione di sé, ne derivi un bene proporzionato
che sia direttamente voluto, e non sia nell’intenzione la propria occisione.
Così per il bene comune è lecito ad un soldato emettere un’azione da cui
segua un gran bene per ottener la vittoria, quantunque esso resti vittima
di quella stessa azione. Ciò è vero anche quando si tratta di certe azioni
positive che emesse in certe circostanze sarebbero proibite da precetto
negativo, come l’uccisione diretta di uno o più uomini o di se stesso dallo
scoppio di una polveriera, dal far cadere una pesantissima tettoia e simili,
quando ciò avvenisse la morte non del nemico invadente, ma la morte del
solo che emettesse una tale azione. Molto più dunque siffatto principio
deve valere quando non si tratta di azioni positive proibite da precetto
negativo, ma piuttosto dall’astenersi dall’agire, quando cioè al più havvi
un precetto positivo che impone di agire. Infatti l’uomo non è sempre
obbligato ad agire, ed anche quando è obbligato gravi ragioni sono suffi-
cienti ad esimerlo da un tale obbligo; e ciò avviene anche quando si tratta
dell’obbligo di agire per la conservazione della propria vita o esistenza.
Così ad esempio un sacerdote può astenersi dal prender cibo anche con
pericolo della vita, quando il prender cibo impedisse di andare a soccorrere
un grave infermo per amministrargli i sacramenti. Potrebbe lecitamente
lasciar di prender cibo anche con pericolo della vita e certezza di morte
chi al prender cibo preferisse mettere in salvo la vita di un suo caro, di un
parente, di un amico, di un suo prossimo, poiché molti sono che spongon
la vita per salvare altri senza che vengan tacciati di suicidi. Se uno è con-
dannato a morte dalla competente autorità i teologi insegnano che il
condannato anche potendo avere il cibo nascostamente può astenersene
affinché sia adempita la giustizia. E se uno in estrema necessità non ha che
un pane con cui possa salvare la vita propria, egli può lecitamente cedere
quel pane ad altri che trovasi nelle stesse condizioni.
Perché dunque sarà illecito astenersi dal prender cibo quando si preveda
che da ciò ne è per derivare un gran bene, un bene di ordine pubblico di
gran lunga superiore ad un bene ristretto alla vita di un individuo o di
diversi individui e cioè della propria esistenza? – Si dirà forse da qualcuno:
Non sunt faccenda mala ut veniant bona. – Ma si risponde che l’astenersi
dal prender cibo, anche quando ne segua la morte, se questa non diret-
tamente voluta, non è per sé e sempre un male morale, non è un peccato,
altrimenti in tutti quei casi sopra riferiti ci sarebbe il peccato, sarebbero
da condannarsi. Anzi l’astenersi dal prendere il cibo non è neppure un
male fisico; giacchè il male fisico ne deriva piuttosto come conseguenza
e cioè la estenuazione, la morte sono conseguenze. E se è vero verissimo
che il male morale va sempre evitato, non è così del male fisico, come si
avvera appunto nei casi sopra esposti, e simili, sebbene da quel male fisico
112
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

non ne derivi alcun bene, propriamente parlando; molto meno poi havvi
l’obbligo di evitare il male fisico quando da questo ne deriva del bene,
un bene notevole, un bene che riguarda la comunità, tutta la nazione.
Fondati su questi principi tutti i medici e chirurgi posson lecitamente fare
le loro operazioni di medicare, secare, recidere, amputare ecc. Tutto sta
che il bene che ne deriva sia proporzionato, o il mezzo sia atto e il male
non sia nell’intenzione, imperocché neppure ai medici e chirurghi è lecito
uccidere, o intendere la morte nelle loro operazioni.
Ora venendo al caso nostro dello sciopero della fame, a quanto pare non
si tratta qui di voler la morte, o di volere suicidarsi; ma di volere astenersi
dal prender cibo finché non si sia ottenuto un effetto molto importante
derivante dal non prender cibo per vario tempo; chè se per caso ne segue la
morte prima di aver ottenuto l’effetto desiderato, ciò è fuori dall’intenzione
e della volontà di chi si astiene dal mangiare, il quale se ne astiene non
per morire, ma per ottenere la libertà per la nazione, non esclusa la libertà
della propria esistenza.
Si conchiude dunque che lo sciopero della fame fatto per o che è lo
stesso per darsi la morte, è illecito e importa suicidio vero e criminoso. Ma
lo sciopero della game fatto per un’Ideale grande, e cioè per bene comune
da conseguirsi sebbene possa essere un’illusione, in quanto forse non
si otterrà il bene desiderato, pure non si potrà provare essere un delitto
di suicidio. Molto meno poi lo sciopero della fame è delitto, e delitto da
suicida, se prima che sia seguita la morte di un solo scioperante, si sia
ottenuto un bene di ordine pubblico, e che superi di gran lunga il bene
che consiste nella vita di una o anche di più persone; come si dice che sia
successo dello sciopero della fame Irlandese.
Tutto sta che quei buoni Irlandesi col loro digiuno abbiano veramente
ottenuto, o possano ottenere un bene di ordine pubblico proporzionato.
Ma questo non si può decidere a priori. Certo che a prima vista il mezzo
non parrebbe atto né proporzionato. E così parve a me quando da prin-
cipio mi proposi la questione. Ma poi ho sentito dire che il bene pubblico
si è ottenuto e cioè l’Irlanda ha guadagnato grandemente nell’Opinione
pubblica da essere in modo incalcolabile aumentata la probabilità o facilità
di ottenere la sua liberazione. È vero ciò? Sapientes judicent

ff 11r–15r
Votum of Arendt, 29 Sept. 1920 (Italian)
According to Arendt the moral laws forbid a man to kill himself and require
him to act in a way to preserve his own life; the prohibition on killing oneself is
always valid, the requirement to act to save one’s own life might sometimes be
restricted for very grave reasons.
More specifically a practice which leads to death could be tolerated in three
circumstances: 1) the practice was not an act that directly caused the death of the
person, but the abstinence from something that saves the life; 2) this abstinence
113
Archivium Hibernicum

has to be the only way to save something more important than a human life;
3) the abstinence, not the death had to be necessary to save this something.
MacSwiney’s hunger strike is not changing anything in the British behav-
iour, so lacking the second circumstance; and if the British behaviour could
be changed only through his death, then the third circumstance is lacking.
Therefore, his behaviour is sinful. Lastly Arendt suggests that the pope would
declare formally that the hunger strike was a sinful practice.

Beatissimo Padre,
L’estrema urgenza della questione che mi è proposta, mi costringe a tra-
lasciare ogni preambolo e ad entrare senz’altro, nel merito di essa. – 1°)
La legge naturale proibisce all’uomo il por fine a suoi giorni per propria
autorità e non vi è bene sia privato sia pubblico, che valga a legittimare
l’uso positivo di tale mezzo per conseguirlo: non sunt facienda mala ut
eveniant bona. – 2°) Vi è il precetto affermativo di legge naturale, di adope-
rare i mezzi ordinarii a portata di ciascuno, i quali sono necessarii alla con-
servazione della vita corporale. Questo precetto affermativo, non obbliga
come il primo, negativo, semper et pro semper, ma ammette dei motivi
proporzionalmente gravi, i quali in certe circostanze, o mi permettono o
anche mi obbligano di omettere questa opera necessaria alla conservazione
della mia vita. – Sopra questi due principii non vi può essere controversia.
La difficoltà risiede piuttosto nell’applicazione del secondo ai casi parti-
colari che si presentano o in riguardo alla pratica dei consigli di virtù, o
in riguardo al possibile conflitto di questo precetto affermativo con altre
leggi di ordine superiore. S’ha da avvertire però che è assai pericoloso
cercare una norma di quest’applicazione per la via di comparazione di
varii casi tra loro, perché si trascurano facilmente le differenze particolari
di circostanze, le quali conducono poi ad una conclusione diametralmente
contraria. Importa dunque stabilire nettamente le condizioni di siffatta
applicazione.
LA PRIMA si tiene dalla parte dell’OGGETTO: questo non deve essere
un’operazione che positivamente dia la morte; ma una semplice astensione
dal cibo in determinate circostanze, necessario ad evitare la morte, perché
somministra il nutrimento indispensabile ad impedire lo scioglimento
del composto umano. Così la morte viene indotta immediatamente non
dall’astensione dal cibo, ossia mancata somministrazione di esso, ma dalla
fisica disgregazione dell’organismo sostanziale dell’uomo, abbandonata
a sé stessa. Bisogna inoltre che il cibo sottratto, sia quello ordinario del
quale solo può essere ciascun uomo in particolare astratto da quella legge,
a provvedersi per impedire la morte.
LA SECONDA condizione riguarda la connessione di quell’astinenza,
come mezzo ad un altro fine in sé onesto e che non sia soltanto di
cagionarsi la morte: questa connessione deve essere assolutamente
indispensabile, sicché non vi sia altro mezzo praticabile il quale nelle
114
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

circostanze particolari possa adoperarsi ad ottenere quel fine onesto.


Altrimenti nell’astinenza dal cibo non si ritrova più quell’unico motivo che
mi dispensa dall’osservanza della suddetta legge affermativa. – Quel fine
onesto poi deve essere sia come virtù e di consiglio, sia come obbligazione,
d’un ordine superiore al bene della mia vita corporale, o perché conduce
al bene pubblico, o perché importa un bene privato bensì, ma superiore a
quello della mia vita corporale.
LA TERZA condizione riguarda la sequela di quel fine dal mezzo adop-
erato: bisogna che esso segua dalla sola astinenza come da mezzo, non
dalla mia morte come da mezzo; altrimenti volendo l’astinenza come
mezzo a quel fine onesto, vorrei direttamente per ciò stesso la mia morte,
senza la quale l’astinenza non lo conseguirebbe; e quindi equivalentemente
ricadrei nella flagrante violazione del principio enunziato in 1° luogo.
Perché possa lecitamente dirigere l’astinenza a quel fine onesto, bisogna
dunque che la mia volontà non intenda né esplicitamente, né implicita-
mente la morte mia come mezzo, ma possa soltanto PERMETTERLA,
imperocchè essa si produce per altre cause che io non era obbligato ad
impedire.
Ora posso venire all’esame del caso del sindaco Mac Swiney.
Suppongo che non v’intervenga alcuna soperchieria o inganno e
finzione; suppongo ancora che egli abbia la costante volontà di astenersi
fino all’ultimo, da quel poco di cibo ordinario che basterebbe ad impedire
la morte, e non soltanto indebolirsi minacciando soltanto di farlo, ed
all’ultimo cambiando contegno.
Ciò supposto, dico che a mio parere, gli manca assolutamente la
SECONDA condizione richiesta: quella sua totale astinenza dal cibo non è
punto mezzo indispensabile e unico di ottenere che il Governo Britannico
cambi proposito e condotta verso l’Irlanda: checchè sia dell’equità, giusti-
zia, onestà o meno, della politica che si usa verso l’Irlanda, lo sciopero
della fame non l’ha fatta cambiare e non la farà cambiare in avvenire; esso
è un mezzo inetto a quel fine. Piuttosto si potrebbe dire che il Governo è
obbligato a portare un riparo a quell’abuso di quei forsennati e trattandoli
come tali, assoggettarli al nutrimento artificiale al quale si costringono i
mentecatti che si ostinano a non mangiare.
Se poi quel sindaco intendesse ottenere quel cambiamento di politica
come un effetto della sua morte cagionata da quello suo sciopero della
fame, mi pare che incorrerebbe nella violazione del 1° principio mentovato
all’inizio di questo scritto.
Concludo dunque da queste osservazioni che lo sciopero della fame non
si può legittimare davanti alla morale naturale e cattolica.
I testi del Suarez e del Lessio che si allegano non fanno a proposito,
perché o suppongono le condizioni spiegate di sopra, le quali fanno difetto
nel caso presente, come ora ho accennato, o si applicano da essi stessi
alla morte per fame, imposta dall’autorità pubblica, con giusta sentenza;
115
Archivium Hibernicum

ed allora sottentra l’altra questione se sia lecito al giudice supremo farla


eseguire dallo stesso reo condannato.
Per altro si sarebbe potuto con più utilità allegare il Cardinale De Lugo,
il quale De Iustitia, Disp. 10, n. 25 & sg. discute minutamente tutte le
applicazioni possibili di quel principio dell’obbligazione affermativa di
conservarsi la vita, ed è ben lungi dalle conclusioni favorevoli allo sciopero
della fame. Seppure tutte le premesse che egli adopera, non sono sempre
stringenti, non dimeno le sue conclusioni convengono pienamente colla
mia.
Finalmente se Vostra Santità desiderasse anche dal suo umile servo
un modesto parere sul modo pratico di uscire dal passo difficile in cui
l’interrogazione di Loyd George ha implicato la S. Sede, provocandola per
così dire, ad entrare nella controversia suscitata da quei sacerdoti cattol-
ici, i quali hanno approvato e promosso la condotta del Sindaco di Cork:
mi sembrerebbe che il miglior modo di cavarsene sarebbe precisamente
quello suggerito da Loyd George stesso (nella lettera del Card. Gasquet, 2°
capoverso), e non ne vedo altro; così verrebbe anche riconosciuta la scusa
della buona fede nel suo sbaglio, da parte del Sindaco e degli altri imitatori
di lui. Né i cattolici né l’Episcopato Irlandese i quali patrocinano la causa
della piena independenza della loro patria, si potrebbero lagnare che Vostra
Santità riprovando il mezzo come illecito, riprovi anche il fine.
Umiliando queste poche considerazioni ai piedi di Vostra Santità,
chiedo perdono se avessi sbagliato nel proporle, e assoggettandomi intera-
mente al supremo giudizio del Vicario di Gesù Cristo, imploro l’Apostolica
sua Benedizione,
per l’infimo servo
Guglielmo Arendt S.J.
Roma, dal Collegio P.D. Americano, 29 settembre, 1920

ff 6r–8r
Votum of Cardinal Silj, 28 Sept. 1920 (Italian)
Cardinal Silj’s votum is handwritten, partly in Italian and partly in Latin
(especially when he quotes authors); he is sometimes difficult to understand
and his handwriting is often unclear. According to Silj it is better not to respond
to Lloyd George, or simply to provide a very general reply. More specifically, he
believes that objectively the hunger strike is a suicide, therefore sinful. On the
other hand, in certain cases suicide can be considered acceptable. Some moral
theologians, like St. Alfonso and Lehmkuhl, see the suicide’s ignorance of the
sinful nature of the act as an acceptable justification. MacSwiney is encouraged
by a priest and is starving not to kill himself, but to be freed from prison and to
free his people from English tyranny.

Io crederei o che non si dovesse rispondere, o rispondere: ‘Consulat


probatos auctores’. Il morire volontariamente per fame parrebbe che
116
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

dovesse esser considerato come un suicidio diretto che è sempre ogget-


tivamente delittuoso. Dico oggettivamente perché, prescindendo dai casi
in cui si compia per alienazione mentale o per divina ispirazione, moralisti
insigni tra i quali S. Alfonso ammettono nel suicidio diretto come possibile
il caso di incolpabilità per ignoranza invincibile.
Ecco le parole di S. Alfonso ‘Absque divina auctoritate non licet seipsum
directe et ex intentione occidere. Ratio est quia est contra caritatem sui, et
fit, iniuria reipublicae et Deo etc’.
Dixi 1° absque auctoritate divina, propter Sampsonem et quosdam
martyres, qui seipsos occiderunt vel ex divina inspiratione vel inculpata
ignorantia (Lib. III c.1. n. 366)
E Lehmkuhl: ‘Sibi positive proprio [?] necem inferre, natura [?] ab
omnibus qui sana ratione utuntur semper pro gravissimo peccato habe-
batur; quamvis in quibusdam gravioribus circumstantiis, non ita clare
ubique et ab omnibus criminis [?] deprehenditur ut invincibilis ignorantia
debet negari’. (P.C° L II n. 675). E così molti altri.
E ciò quanto al suicidio directe et ex intentione perpetrato. Riguardo
all’indiretto S. Alfonso alle parole citate fa seguire queste altre: ‘dixi
directe, quia indirecte quando que licet se occidere hoc est aliquid facere
vel omittere ex quo praeter intentionem mors certo sequatur, quia prae-
ceptum conservandi vitam, utpote affirmativum, non semper obligat sed
potest omitti propter bonum finem,
necessitatem vel magnam utilitatem’.
Enumera poi il S. Dottore molti casi in cui è lecito esporsi al pericolo
certo di morire per un fine onesto; ed alcuni di questi hanno qualche
somiglianza col caso del Sindaco di
Cork. Così per esempio è lecito al certosino gravemente malato ricusare
di mangiar carne quantunque il medico gli assicuri che se non ne mangerà
certamente morrà.
Licet carnem vigiliis et inedia moderate affligere. Qui autem advertens
vitam iis notabiliter minui, nihilominus continuaret peccare graviter ut
notat Laymon [?]. Etsi hic multi ob bonam fidem et zelum Dei placendi
excusentur.
E Lehmkuhl (n° 581) qui dopo aver detto che non e lecito esporsi a
un pericolo certo di morire, senza una causa proporzionatamente grave,
aggiunge: ‘quare graviter peccant qui ex sponsione actionem vere pericu-
losam subeunt, ut periculosam jejunii protractionem’ Dal che parrebbe
potersi dire che secondo l’autore non si [permetterebbe] almeno grave-
mente si non ex gravissima aut olim levi causa ma per grave causa si
protraesse il digiuno anche con pericolo di vita.
Ora potrebbe domandarsi nel caso del sindaco di Cork vi può essere
ignoranza invincibile e perciò buona fede? Quanto al sindaco stesso io
crederei di sì, perché egli agisce per convinzione insinuatagli da pio sac-
erdote e perché egli non digiuna coll’intenzione di procurarsi la morte,
117
Archivium Hibernicum

ma con l’intenzione di esser liberato dal carcere e di contribuire con la sua


condotta alla liberazione della sua patria dalla tirannia inglese.
E lo stesso credo possa dirsi dei suoi amici specie sacerdoti i quali forse
pensano che nel caso non si tratti di un suicidio diretto et ex intentione
come dice S. Alfonso ma di un suicidio indiretto consistente come dice lo
stesso santo nell’aliquid omittere ex quo praeter intentionem mors certo
sequatur.

ff 18r–36r
Votum of Hudeček, 30 Jan. 1921 (Latin)
Hudeček’s votum was written with more consideration, after MacSwiney’s
death, so it is longer and more thoughtful than the earlier opinions. It is written
in Latin and based on reading of the works of theologians and philosophers,
notably St. Alphonsus Liguori, St. Thomas More, St. Thomas Aquinas, John
de Lugo, St. Agostino, St. Justin, and Thomas Cajetan. According to Hudeček
the strike had to be considered from two perspectives, the objective and the sub-
jective. Objectively the person wanting something that causes his own death,
chooses it freely and continuously refuses what is necessary to keep himself alive,
desiring his death. This is what MacSwiney did, causing his own death, so
committing suicide. Subjectively, MacSwiney is not a sinner: reading the lord
mayor’s address to the Irish people written during his hunger strike it is clear
that MacSwiney did not consider his own behaviour immoral. Consequently,
he could be excused for his ignorance.

De fame voluntaria et usque ad mortem, libere continuata


/Lo sciopero della fame/
Votum J.Hudeček C.SS.R., Qualificatoris

1 – Praefectus civitatis Cork in Hibernia, Mac Swiney, a gubernio anglico


in carcerem inclusus ad duos annos, cibum libere recusavit et in tali con-
ditione perseveravit usque ad mortem, quae post dies 74 evenit. – Quod
factum occasio erat quaestionis hinc inde agitatae de liceitate huiusmodi
famis voluntariae. Valde maior pars scriptorum, quos variis in linguis
legere potui (italica, gallica, anglica, germanica) defendebat famis liceita-
tem, et negabat praefectum illum fuisse suicidam.
2 – Quaestio examinanda est sine ira et studio, secundum principia
moralis et christianae et philosophiae perennis, in specie secundum prin-
cipia de suicidio et voluntario. Iuvat principia illa certa et inconcussa in
memoriam brevi revocare. Dux nobis esto Doctor Theologiae Moralis S.
Alphonsus.
‘Absque divina auctoritate non licet seipsum directe et ex intentione
occidere. Ratio est, quia est contra caritatem sui; et fit iniuria reipublicae,
et Deo, qui solus est directus et absolutus dominus humanae vitae’.
‘Dixi “absque auctoritate divina” propter Samsonem et quosdam
118
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

martyres, qui seipsos occiderunt vel ex divina inspiratione vel inculpata


ignorantia’ (Th. Mor. III, 366).
3 – Consequenter dicendum: fames, propria auctoritate, directe et ex
ea intentione factitata, ut exinde mors sequatur, idem est ac suicidium
directum; et est intrinsece mala et prorsus illicita.
4 – A suicidio directo distinquendum est suicidium indirectum,
– ‘Indirecte quandoque licet se occidere vel omittere, ex quo praeter inten-
tionem mors certo sequatur: quia praeceptum conservandi vitam, utpote
affirmativum, non semper obligat, sed potest omitti propter bonum finem,
necessitatem vel magnam utilitatem’ (ib.).
5 – Et iam oritur quaestio, quando talis sui occisio vel vitae conservan-
dae omissio licita sit; seu, quaenam sint conditiones, quae requiruntur, ut
licitum sit ponere vel omittere actum, ex quo sequitur mors.
Conditiones illae sunt:
a – actus ponendus debet esse honestus vel saltem indifferens;
b – ex actione vel omissione sequatur necesse est effectus bonus aeque
immediate et certo ac mors;
c – et alio modo obtineri non potest;
d – et mors non intenditur, neque in se neque ut medium ad effectum
bonum obtinendum, sed permittitur tantum;
e – adesse debet causa proportionate gravis, bonum proportionate grave
permittendi mortem (l. II, 63 ss.; III, 483 et passim).
Si omnes illae quinque conditiones adsunt, habemus suicidium indi-
rectum tantum et licitum. – Porro, ut quis intuitu boni effectus mortem
permittere possit, causa excusans vel bonum obtinendum eo maius esse
debet, quo a/ mors actui est propinquior, et b/ quo certior.
6 – Inter conditiones liceitatis supra enumeratas duae principales sunt
et maximam praebent difficultatem, videlicet: quarta, mera mortis permis-
sio, et quinta, bonum proportionatum immediate et certo obtinendum.
In his duabus nodus inest difficultatum quaestionis nostrae. His itaque
specialis tribuenda diligentia atque accuratum examen.
XXX
7 – Et inter illas duas iterum maior difficultas inest quaestioni de vol-
untario. – Fieri enim potest et fit, quod actus positus vel omissio actus
natura sua, talis sit, ut facile dici nequeat intentionem mortis directam
omnino et clare defuisse. En quaedam exempla: qui non fugit pericu-
lum mortis, ut si videns leonem furiosum appropinquare, et potens facile
declinare et fugere, velit immobilis libere exspectare [permittere mortem
an est consenduo mortem velle]. Vel si videns incendium iam iam vestes
suas lambere, nolit loco moveri, sed flammas exspectare; ‘licet enim tunc
non se proiiciat in ignem, vel leoni se devorandum obiiciat; ipsum tamen
non fugere et declinare modo ordinario et facili mortem advenientem,
est contra obligationem communem tuendi propriam vitam’. (Lugo, De
iustitia et iure, disp. X, 28). Vel virgo proiiciens se in ignem ad castitatem
119
Archivium Hibernicum

contra persecutores servandam – permittitne tantum vel censeturne velle


mortem. Vel damnatus ad mortem fame, respuens cibum clam ei oblatum
– intenditne mortem vel permittit tantum. – En difficultas summa, in
talibus casibus dignoscendi intentionem a permissione, voluntarium
directum ab indirecto.
8 – De virginibus et aliis sanctis iam praevaluit opinio S. Iustini, Apol.
II, c. 4; S. Augustini, De civitate Dei, 1.I, c. 21; S. Thom. 2–2, q. 64, a. 5, ad
3; S. Alphonsi, Th.Mor. III, 366; opinio sc. sanctos illos mortem intendisse,
sed non ex se at ex inspiratione divina. – Quid autem dicendum de ceteris
exemplis supra memoratis? Auctores praesertim recentiores difficultatem
effugiunt exempla illa neglicentes, et seligentes in tractatu de voluntario
directo et indirecto exempla facilia et evidentia, quae seriam difficultatem
non parant. Et certo sensu possunt excusari, humanitate moderna procrea-
tum, atque cetera exempla subtilia et mere theoretica videbantur. Moderna
fames voluntaria reddit ea hodie valde practica.
9 – Mea quidem humili opinione iudicium de specie voluntarii in
exemplis supra allatis tuto ferri nequit, si ante omnia factum in se clare
non distinguatur a mente agentis; aliis verbis, factum considerandum est
obiective, in se, et deinde subiective, quale potest esse in mente agentis.
Fieri enim potest, agentem sive ob inculpatam ignorantiam sive ob igno-
rantiam invincibilem excusari posse subiective, et nihilominus actus eius
condemnandus erit consideratus cum omnibus suis circumstantiis obie-
ctive ut illicitus.
10 – Secundo succedere potest et succedit, ut patet in exemplis supra
allatis, intentionem agentis absconditam esse certae scientiae iudicis, vel
eam scitu esse difficilem. Et tunc iudici nihil remanet nisi examinare
actum agentis obiective tantum, relegato vel suspenso iudicio de agentis
mente. – Nec dicatur: sed est praecise intentio agentis, quae actum reddit
directe vel indirecte voluntarium. Utique, si intentio est clara, praecisa et
non seducta ignorantia invincibili vel inculpata.
11 – Tertio contingunt facta, in quibus agens clare et explicite quidem
asserit, se mortem non velle, et nihilominus actus eius natura sua talis
est, ut producat mortem immediate et exclusive. Qui talem actum delibe-
rate ponit, vult vel censetur velle etiam mortem, etsi verbis protestetur se
mortem non velle sed aliquid aliud. Titius laborat gravi et incurabili infir-
mitate. Ut doloribus finem faciat, velenum summit mortiferrum. ‘Amo
vitam et vellem vivere, et nollo mortem’ clamat. Et nihilominus suicida
est, et censetur directe velle mortem.
12 – Denique, et hoc in nostra quaestione summi est momenti, actus
considerandus est in se, obiective, et separatus a mente, qualiscumque
haec esset, eo principali fine, ut clare et praecise appareat valor eius
moralis. Qui valor moralis enim comparadus erit cum valore morali boni,
propter quod actus positus erat. Comparanda erit moralitas causae cum
moralitatem effectus. Si enim salvari debet liceitas actus, omnino necesse
120
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

est, ut correspondeat omnino et proportionata sit causa bono effectui. – Id


quod examinabitur postea in concreto.
13 – Ut iam dixi, auctores comuniter examinant exempla faciliora et
quasi evidentia. Unus est, qui difficultatem non horruit eamque intre-
pide et solide examinavit: De Luogo, De iustitia et iure, disp. X. Talum
doctissimus cardinalis examini [subiiciat] preciasae difficultatem famis
voluntariae placet, primo referre ipsa Cardinalis verba, et postea ea breviter
reassumere.
14 – De luogo supponit casum, aliquem iusto condemnatum esse ad
fame moriendum et quaerit ‘en possit abstinere a cibo sibi clanculum
oblato, ut iustae sententiae se conformet’. (disp. X, 27). En quaestio de
fame voluntaria.
Lugo amplectitur sententiam eorum, qui negant, et refutat illos, qui
affirmant dicentes ‘quia tunc non se interimit ipse, sed solum non con-
servat vitam, et permittit eam calore interno absumi, ad quod satis gravem
causam habet, ut se iustae sententiae conformet. – Haec tamen ratio dif-
ficilis satis apparet. Primo quia non solum dicitur se interimere homo,
quando ferro se occidit, sed etiam quando mediis communibus vitam
non conservat, quare ille, qui obstinate nihil vellet comedere, dicetur se
fame interemisse, nec aliter iudex, vel hostis ipsum interimunt, nisi prohi-
bendo, ne comedat. Ergo praeceptum non se occidendi obligat etiam ad
non respuendum cibum necessarium ad sustentandam vitam. Secundo,
quia si homo ille liber relinqueretur domi suae sicut antea, et praecipe-
retur ei, ne quidquam comederet, ut fame periret, nemo diceret, posse
illum hanc sententiam in se exsequi, et nihil comedere, ut sententiae
iustae se conformaret, tunc enim nemo alius, sed ipse solus sententiam
exsequeretur in se ipsum, et ipse solus se occideret: ergo conformare se
sententiae et voluntati iudicis, non est ratio sufficiens, ut ipse possit ad
hunc finem abstinere cibo, ut moriatur. Tertio quia sententiam esse iustam
vel iniustam parum videtur referre ad iustificandam cooperationem ad
mortem suam …’ (ib. n. 27).
15 – Deinde De Lugo docet: ‘Adverte, dupliciter posse hominem peccare
contra obligationem conservandi vitam, primo positive aliquid faciendo
inductivum mortis, ut si ferro se percutiat, si in ignem se coniiciat, vel in
flumen etc. Secundo negative, hoc est, non fugiendo pericula mortis, ut
si videns leonem furiosum ad ipsum devorandum venire, et potens facile
declinare et fugere, velit immobilis exspectare: vel si videns incendium iam
iam ad ipsum appropinquare, nolit loco moveri, sed stans eum exspectare;
licet enim tunc positive non se proiiciat in ignem vel leoni se devoran-
dum obiiciat; ipsum tamen non fugere, et declinare modo ordinario et
facili mortem advenientem, est contra obligationem communem tuendi
propriam vitam. – Ad hoc autem primum genus pertineret abstinere a
cibo necessario ad vitam sustentandam, quando facile potest mediis ordi-
nariis illam sustentare,’ (n. 28). Aliis verbis: qui obstinate respuit cibos
121
Archivium Hibernicum

ordinarios ad vitam conservandam – positive concurrit ad mortem suam.


16 – Et iterum: ‘Rursus circa hanc obligationem conservandi vitam
distinguendum videtur.
Aliquando enim periculum provenit ex causis naturalibus, et mere
necessariis: – aliquando vero ex causis liberis.
In primo casu obligatio est maior; si verbi gratia inundatio fluminis vel
maris, aut incendium ad te appropinquat, non potes illud exspectare, sed
debes fugere, ne te comprehendat. Similiter, si fera ad te venit, cui non
potes resistere; si fames te premit, et in periculum vitae coniicit, debes his
periculis per media ordinaria occurrere.
In secundo autem casu non est tanta obligatio v.g. si scis aliquem te ad
necem quaerere; si aliquis tibi ignem applicat, ut comburat: non teneris
semper fugere, sed potes ex causa gravi patienter mortem ab alio illatam
vel inferenda exspectare.
Ratio differentiae inter utrumque casum haec videtur esse, quod in
primo casu, qui vult causam necessariam, videtur velle effectum ipsum,
cum causa naturalis et necessaria determinata sit ex se, et non operetur
cum indifferentia quare tunc homo videtur auctor esse suae mortis, cum
vellit eam complexionem causarum, ex qua necessario mors oritur, vel
certe non vult illam impedire, cum facile possit. – In secundo autem casu,
cum interveniat causa libera, ex qua contingenter sequitur effectus, non
est necesse, quod velit effectum, qui non fugit illam causam, sed solum
permissive se habet respectu illius, sicut Deus respectu peccati … Unde
homo tunc non est auctor suae mortis, sed ille alius, qui libere illam vult
et procurat, a quo hic alius proprie occiditur, non a se ipso’, (n.29). – Aliis
verbis: obligatio conservandi vitam maior est, si periculum mortis provenit
ex causis naturalibus et necessariis, quia qui vult causam necessariam
videtur velle effectum ipsum.
17 – ‘Dixi tamen, contra pericula, et mortem ex causis naturalibus pro-
venientem debere hominem mediis ordinariis vitam tueri, quia nec etiam
tunc tenetur ad media extraordinaria et difficilia: quia qui media ordinaria
negligit, videtur negligere vitam, atque adeo negligentem se in eius guber-
natione gerere, moraliter censetur velle mortem, qui mediis ordinariis
non utitur … non tamen est tanti momenti hoc vitae bonum, ut extraordi-
naria diligentia procuranda sit eius conservatio … Quando autem ab alio
homine auferatur, nec ad ordinaria media teneris, ut mortem fugias, nisi
per accidens etc.’ (n. 29).
18 – De Lugo concludit, condemntum ad mortem famis (sive iuste sive
iniuste) teneri menducare, si ei clam cibus praesentaretur continuo et
semper, ita ut vitam conservaret; non teneri manducare, si cibus ei semel
vel aliquoties tantum offerretur, quia ad vitam conservandam hoc non suf-
ficeret et nemo tenetur vitam pro[trahere], si ceterum mors certa esset. Ex
his ergo ad causam propositum constat, posse damnatum ad fame morien-
dum, sive id per sententiam iustam sit, sive per violentiam iniustam, licite
122
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

respuere cibum semel aut iterum clanculum oblatum: quia tunc non se
ipse interimit, sed interimitur ab eo, qui alia alimenta communia et facul-
tatem sibi providendi negat … Secus enim dicerem, si modus esset illum
clanculum sustentandi, ita ut mortem illam evadere posset … Quando
ei applicatur fames … non tenetur uti tali medio (i.e. semel vel iterum
manducandi), ut vitam aliquantulum protrahat, quae statim nova fame
consumenda est; tenetur tamen si modus offeretur vitam sustentandi et
mortem evadendi’ (n. 30).
19 – Ut voluntarium in fame deliberata magis adhuc explicet, comparat
famem cum igne alicui apposito. Qui ignem non exstinguit, mortem
tantum non impedit; qui autem cibum respuit, dicendus est, mortem
non solum non impedire sed velle. Voluntarium in ultimo casu aliud est
quam in primo; in casu primo mors permittitur, in secundo intenditur, vel
intendi censetur. En eius verba: ‘In hoc tamen aliqualis differentia inveniri
potest inter ignem et famem; quod ignis, qui hominem interimit, non
accenditur et applicatur ab ipso, quare patiens potest nolle illum ignem,
quem alii accendunt, exstingere, nec ideo ipse se occidit, sed solum non
impedit occisionem, prout posset pro illo brevi tempore: at vero fames
non alio modo accenditur ad consummandum hominem, quam per sub-
tractionem cibi, quare ab illo accenditur fames et ab illo homo occiditur,
qui cibum subtrahit. Unde si ultimo moreretur homo ob famem genitam
ob panem sibi oblatum non acceptum, fortasse iam tunc diceretur se
ipsum occidisse, quia fames illa, seu ignis internus, qui eum occidit ab
ipsomet genitus fuit, qui sibi cibum prohibuit: nam sicut se habet appli-
catio lignorum ad ignem accendendum, ita se habet subtractio alimenti
ad accendendam famem; sicut ergo si homo ad ignem damnatus ipse sibi
applicaret ligna et accenderet ignem, quo extinctus fuit, diceretur se ipsum
occidisse, licet paulo post ab igne ab aliis applicato vel applicando consu-
mendus esset; sic licet paulo post fame negandus esses ab aliis accensa,
de facto tamen moreris ob famem a te ipso accensam per subtractionem
cibi oblati’ (n. 31). – Aliis verbis: deliberatio et libertas vivendi vel moriendi
magis adsunt in eo, qui cibum oblatum respuit quam in eo, qui ignem ab
aliis appositum non exstinguit, potens facile ignem exstinguere. – Mors
fame deliberata itaque censenda est magis volita quam mors proveniens ex
igne accenso et apposito ab aliis, quia qui fame deliberata moritur, videtur
ipse ligna ad se comburendum apponere et accendere, et ita ad mortem
suam positive concurrere.
20 – Secundum De Lugo itaque haec tenenda sunt:
Obiective loquendo, mortem velle censetur, qui
a – vult causam mortis naturalem et necessariam (n. 16),
b – eam ipse libere eligit (n. 19),
c – libere et constanter respuit media ordinaria ad vitam conservandam
(n. 17),
d – et ita positive concurrit ad suam mortem (n. 15, 19).
123
Archivium Hibernicum

21 – Confirmatur auctoritate S. Thomae: ‘Ad secundum dicendum


quod nullus ita condemnatur quod ipse sibi inferat mortem, sed quod
ipse mortem patiatur. Et ideo non tenetur facere id unde mors sequatur
… Sicut etiam si aliquis sit condemnatus ut fame moriatur, non peccat si
cibum sibi occulte ministratum sumat: quia non sumere esset seipsum
occidere’, Summa Th., 2–2, q. 69, a.4.
22 – Quam S. Thomae sententiam exponendo ait Caietanus: ‘Ad
octavam dubitationem (an damnatus ut fame moriatur, teneatur comedere,
alioquin sui homicidium incurrat) dicunt quidam quod non tenetur
comedere, sed potest, tamquam patienter sufferens sententiam, absque
cibo expectare mortem. Sed hoc non est verum. Quia nec privata nec
publica auctoritate potest quis seipsum licite occidere: constat autem quod
nolle uti alimento habito est occidere seipsum, non minus quam seipsum
gladio transverberare. Unde dicendum est quod tenetur comedere, ut ius
naturae servet’ (Commentaria Card. Caiatani, ib.).Nota8
XXX
23 – Ad rem pertinet casus ille Carthusiani. In eo enim examinando
manifestant auctores diversa principia, quae illuminant quaestionem
nostram. – Potestne Cartusianus, cui regula prohibat manducare carnes,
ab eis abstinere cum mortis periculo.
Sunt theologi, qui dicunt, Carthusianum teneri edere carnes in quavis
extrema necessitate; ratio est, quia si tunc non cemederet carnes, cense-
retur seipsum occidere. – Quae tamen opinio Panormitani, Medinae et
aliorum est exagerata et hodie iusto derelicta.
Alii distinguunt: Si alios cibos habet, non tenetur comedere ‘etsiamsi
ob talem abstinentiam se moriturum sciat: quia lex tanti aestimationis
est apud illos religiosissimos patres, ut merito praeponderare credatur
cuiuscunque periculo vitae: siquidem multum interest bono comuni et
splendori religionis, quod abstinentia adeo sacra cum toto rigore con-
servetur, et ne detur aditus relaxationis illius, ob particulare damnum
particularium personarum quod aliquando erit verum, aliquando incertum
et aliquando falsum’. (salmant. Th. Mor. Trac. XI, c. II, punct. VII).
In casu, quo alios cibos non habeat tenetur comedere carnes:
‘Unum certissimum iudicamus, quod si Carthusianus non habet alios
cibos, ita ut fame perire cogatur (quod rarissime continget) non tenebi-
tur imo non posset a carnibus abstinere … Et ratio est quia si quis non
pasceret cibo proximum extreme indigentem, occideret illum … ergo est
etiam occisor sui, qui cibos, quos prae manibus habebat, relinqueret ac
fame periret. Qua ratione D. Thomas asserit, damnatum ad fame pereun-
dum teneri cibum sumere, si posset, quia alias esset sui occisor, quod
nunquam licet’ (Salmant. l.c. 135).

Nota
Ad quaestionem: an possit reus ex praecepto iudicis ipse se occidere – sententia communis
respondet negative (S. Alph. Theol. Mor. III, 369).

124
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

Cum qua distinctione coincidit alia Sanchezii (Cons. Mor. l. V, c. I, dub.


34), et aliorum; qui distingunt necessitatem ab intrinseco a necessitate
ab extrinseco: si necessitas vescendi sit ab intrinseco, v.g. morbo, ex quo,
iudicio medicorum, convalescere non possit, nisi usu carnium, probabilius
esse, eum non teneri vesci: quia morietur naturaliter ex morbo, cuius ipse
non est causa. Si vero sit ab extrinseco, v.g. si ob inopiam aliorum ciborum,
fame moriendum esset, teneri vesci; quia mors illa cum sit violenta, ipsi
imputeretur. – Et hanc Salmanti – censium et Sanchezii sententiam S.
Alphonsus suam facit dicens: ‘Et hoc merito ut certissimum iudicant
Salmanticenses’ (Th. Mor. III, 370).
Aliis verbis: Certhusianus in extrema infirmitate tenetur conservare
vitam mediis ordinariis, non vero extraordinariis; iamvero, pro eo media
extraordinaria sunt carnes, ergo eis vesci non tenetur, tenetur tamen vesci
cibis aliis. – Id quod perfecte concordat cum illis quae supra docuit De
Lugo. Carthusianus enim in extrema infirmitate causam mortis nec ipse
libere eligit nec media ordinaria ad vitam conservandam respuit; hinc
mortem intendisse censendus non est (supra n. 20).
Quam vera sit haec antiquorum opinio probat medicina pastoralis
hodierna, secundum quam non datur morbus, qui non – nisi esu carnium
tolli possit (Cfr. Stöhr, Past. Med. c. X, p. 457). Atque auctores, prae oculis
habentes casum Carthusiani ordinarium, extremam sc. infirmitatem seu
necessitatem ab intrinseco non vero necessitatem ab extrinseco, merito
docent, Carthusianum non teneri manducare carnes. At eos itaque defen-
soribus famis voluntariae provocare non licet.
24 – Conclusio: Obiective loquendo mortem velle censetur, qui
a – vult causam mortis naturalem et necessariam,
b – eam ipse libere eligit,
c – libere et constanter respuit media ordinaria ad vitam conservandam,
d – et tria haec ponit quin sit positus in necessitate sive intrinseca sive
extrinseca,
e – et ita concurrit positive ad suam mortem.
Haec est doctrina S. Thomae, Caietani, Sanchezii, De Lugo,
Salmanticensium, S. Alphonsi (et aliorum), inter quos praesertim De
Lugo quaestionem examini subiecit accurato, id quod dici nequit de asse-
rentibus liceitatem e.g. de Lessio, quem De Lugo confutavit, et ad quem
defensores famis illius provocant.
25 – Applicatio ad casum Mac Swiney, et famis voluntariae in genere,
obiective consideratum. Mac Swiney
a – vult causam mortis naturalem et necessariam, tamen,
b – eam ipse libere eligit,
c – libere et constanter respuit cibos ordinarios,
d – non versatur in necessitate sive intrinseca [est enim sanus et
robustus] sive extrinseca [copiam enim habet ciborum],
e – et ita concurrit positive ad suam mortem, quae post dies 74 succedit.
125
Archivium Hibernicum

– Hinc dicendus est, obiective loquendo, mortem voluisse et illicite egisse.


26 – Dixi obiective loquenda, nam subiective excusari potest ob igno-
rantiam inculpatm. – Quae praefecti ignorantia et principiorum moralium
confusio clare apparet in ipsius ‘Nuntio ad populum hibernicum’, in quo
dicit: ‘Si intentio gubernii anglici est, perducere captivitatem nostram
usque ad finem (i.e. mortem), nostrum propositum iam a principio factum
est: parati sumus mori. Loquor nomine meorum sociorum meoque
nomine, et dico, singulare nobis esse privilegium quod facti sumus Dei
instrumentum ad excitandam universalem totius mundi expressionem
admirationis et praesidii pro causa indipendentiae Hiberniae et agnitionis
Reipublicae Hibernicae. Et si moriendum nobis est, ad maius etiam privi-
legium vocati sumus, ad beatam illam sortem, qua cooptati erimus in piam
societatem illorum qui mortui sunt pro Hibernia. – Condonamus omnibus
illis qui mortem nostram decreverunt … Credo, Deum invigilare nostrae
patriae eiusque resurrectionem iuxta divina sua decreta esse proximam …’
Loquens de facto quod post 40 dies adhuc vivit et plene mentis compos
est, ait: ‘Id attribuo spirituali fortitudini, quam percipio ex communione
quotidiana, quae corpori meo dat robur; adiutus etiam per immensum
numerum Missarum et orationum, quarum efficatia est ita patens. Credo,
Deum directe intervenire’.
27 – Qualio idearum confusio! ‘Si intentio gubernii anglici est, per-
ducere captivitatem nostram usque ad finem’ – talem intentionem
gubernium non habuit.
‘Parati sumus mori’ – cur? Quis vult praefecti mortem? ‘Dico, singulare
nobis esse privilegium quod facti sumus Dei instrumentum’ – ‘Credo,
Deum directe intervenire’. – Num ex inspiratione divina loquitor et agit?
‘Condonamus omnibus illis qui morte nostram decreverunt’. Quinam
decrevit suam mortem?
De viro hoc itaque plene valent verba Lessii: ‘Se occidere ob patriae
salutem (aut pudicitiae custodiam) non est ita evidens esse malum, quin
inculpate possit ignorari et putari licitum: cum non solum ethnici sed
etiam multi christiani, etsi doctissimi, ita videntur sensisse’ (De iustitia
et iure l. II, c. 9, n. 23).
28 – Ob hanc ignorantiam praefecti et bonam eius fidem, casus ad illos
pertinet, de quibus supra (nn. 9, 10, 12) dixi, eos examinari debere obiective
santum seposito iudicio de mense agensio.
29 – Mac Swiney eiusque socii sunt genuini filii tristium, in quibus
vivimus, temporum quae hominibus arrogant iura quae non habent et
quae sunt sacrosancta iura solius Creatoris et Domini vitae. Hinc est,
quod occisio hominis hodie nihili habetur, atque idem reputatur ac occisio
animalis irrationalis. Qua ex iurium divinorum arrogantia originem habet
praxis famis voluntariae. – Revera frustra mihi persuaderi conor, quomodo
adhuc servetur dominium Dei in vitam hominis quando homo omnino
libere, medicorum persuasionibus perseveranter et obstinate resistens,
126
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

copiam ciborum habens, sanus et robustus, ad famem minime sive iuste


sive iniuste condemnatus, etiam in supremo momento periculi proximi
iam iam moriendi, viribus destitutus, per 74 dies cibum respuit et morihir.
Si in aliquo casu tunc in hoc videtur mihi talis homo asserere, in vitam
suam dominum et ius. – In nullo alio casu a theologis excogitato apparet
tam deliberata et voluntaria actio contra propriam vitam quam in casu
nostro.
30 – Argumenta, quas allata sunt ad liceitatem famis voluntariae pro-
bandam, serio examini non resistunt – En principalia:
a – Suarez (De legibus, l. III, c. 30, ss.) ad quaestionem: ‘Utrum lex
humana et civilis possit obligare ad sui observantiam cum periculo cuiu-
scumque nocumenti temporalis, etiam mortis’ respondet affirmative
dicendum: nullam legem humanam in casu nostro obligare ad famem
ut quis moriatur.
b – Suarez (ib. l. VI, c. 7, n. 9) ait: ‘Iitem damnatus ad iustam mortem
famis, non tenetur abstinere a cibo, si copiam illius habeat, et tamen potest
sine peccato abstinere, si velit’. – Quidquid sit de hac opinione Suarezii,
neganda est paritas cum hibernica fame voluntaria; haec enim libere susci-
pitur, Suarez vero agit de iusta condemnatione ad fame moriendum.
c – Lessius (De iustitia et iure, l. II, c. 9, dub. 6, n. 29): ‘Condemnatus
ad mortem per famem, potest abstinere a cibo clanculum oblato … Ad
quod satis gravem causam habet, nempe ut se iustae sententiae confor-
met’. – Idem dicendum ac de Suarezio. Lessius ceterum quaestionem
obiter tangit Tuc et Suarez et a De Lugo confutatur, praesertim eius verba:
‘Non manducando nihil sibi ipsi infert, sed solum permittit suam vitam
consumi interno calore, et solum negligit servare vitam suam.
d – De Sansone et ss. virginibus, quae se in flumen praecipitaverunt,
ne pudicitiam ammitterent, dictum est supra nn. 2 et 8.
e – S. Eusebius Vercellensis in carcere dixit suis custodibus arianis, se
nolle accipere cibum nisi a suis fratribus christianis. – Negatur paritas cum
fame voluntaria. S. Eusebius enim paratus est recipere cibum a christianis,
non vero ab Arianis; hoc enim potuit grave esse scandalum fidelium, imo
in contemptum et iniuriam religionis christianae; tunc autem ‘bonum
commune et religionis praeferendum est privato etiam propriae vitae’
(Suarez, De legibus, III, 30, n.6) – Ceterum sufficit legere Baronium
(Annales, a. 356, n. 97): ‘Cum Patrophilus (haereticus) nulla valuisset
Eusebium arte pellicere ad secum communicandum, consilium iniit, ut
in ergastulum eum detentum cogeret a se missum pro alimento cibum
accipere: quod si sumpsisset gloriari posset, licet inaniter, Eusebium
secum in cibo potuque communicare: si vero id facere detrectasset, atque
ob eam causam fame periret, illud calumniose de eo omnibus diffama-
ret, Eusebium (quod magna esset ignominia) voluntario exitio diem
supremum clausisse’. Casus itaque plane diversus
f – Provocatur ad exemplum illius, qui tempore famis cedere potest
127
Archivium Hibernicum

amico cibum et se exponere periculo mortis fame. – Hoc assertum esse


verum simpliciter, negatur; cum auctores varias apponunt conditiones.
– Et negatur paritas cum casu nostro. Cedens panem servat vitam amici.
Effectus est immediatus et proportionatus.
g – Provocant ad Soto, De iustitia et iure, l. V, quest. I, art. VI. – Sufficit
tamen legere auctorem, ut statim appareat quam iniuste ad eum appelle-
tur. “am supra diximus, ait, occidere se quempiam bifariam contingere.
Uno modo directe et per se: et hoc numquam licet neque pro amico neque
pro virtute ipsa … Altero modo id contingit per accidens: scilicet quando
quis propriam vitam non servat, quam servare potest: et hoc modo non
reputatur homicidium nisi quatenus ipsam servare tenetur. Et quamvis
homo non sit suae vitae dominus, sed custos tamen non tenetur eam omni
possibili modo servare. Potest quippe eam, ut diximus, non solum pro
virtute verum et pro bonis temporalibus exponere. Quin vero etiam potest
non uti optimo cibo ac regime, aut optima medicina ad ipsam servandam.
Eadem ergo ratione potest illam exponere pro amico’.
Resp.: Bene notanda verba: ‘non tenetur omni possibili modo vitam
servare’, – ‘potest ipsam exponere’, – ‘potest non uti optimo cibo, optimo
regimine, optima medicina ad eam servandam’. – Id quod verissimum est,
et valde differens a fame hibernica.
h – Provocant ad Carthusianum illum et theologos, qui docent eum
non teneri vesci carnibus in extrema infirmitate. – Neganda paritas.
Carthusianus enim ab illis theologis supponitur in extrema necessitate
intrinseca et alios cibos non respuens. Ceterum cfr. supra n. 23.
i – Provocant ad auctores, iuxta quos condemnatus ad mortem probabili-
ter sententiam in se exequi potest, si ipsi a iudice datur facultas sententiam
exequendi; hinc suicidium definiunt: directa sui ipsius occisio privata auc-
toritate suscepta. – Dicendum, deesse paritatem, cum Mac Swiney propria
auctoritate se interimit. – Praeterea, sententia contraria est comunis.
Ut brevi comprehendam: ne unus quidem theologus magni nominis
afferri potest, ex quo liceitas famis hibernicae probetur;
facta autem historica vel exempla ad quae defensores recuerunt, sun
prorsus diversa.
31 – Hisce observationibus quaestio nostra revera finita est. Etenim qui
exercet famem circumstantiis supra expositis coniunctam (nn. 20, 24,
25), censetur mortem non permittere tantum sed velle saltem ob igno-
rantiam inculpatam. – Deficit itaque una ex principalibus conditionibus
voluntarii indirecti et adest voluntarium directum et suicidium directum
et illicitum, obiective loquendo. – Haec est opinio Cardinalis De Lugo
(nn. 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20), S. Thomae (n. 21), Caietani (n. 22), Sanchezii,
Salmanticensium, et S. Alphonsi (nn. 23, 24), ut taceam nomina theologo-
rum minoris momenti. Quae talium auctorum opinio brevi manu respui
nequit, eo minus quod nullus alius theologorum quaestionem diligentius
quam supra laudati Doctores examinavit.
128
Terence MacSwiney’s hunger strike (1920)

XXX
32 – Nihilominus, ut examen nostrumm sit completum, seponamus
hanc opinionem et examinemus adhuc alteram principalem conditionem,
videlicet, effectum bonum, ob quem fames illa exercetur et usque ad
mortem continuatur.
33 – Iam supra diximus famem illam debere esse proportionatam
effectui bono i.e. a) – effectum bonum ex fame illa debere sequi aeque
immediate et certo et necessario ut ipsa mors; praeterea b) – effectum
illum bonum alio medio obtineri non posse quam fame illa; denique c) –
semper prae oculis tenenda est actionis sc. famis illius moralis gravitas,
quam in numeris praecedentibus iam elucidare conati sumus.
34 – Examen hoc comparativum facile est. – Effectum bonum, ob quem
fames illa suscepta et continuata erat, manifestavit ipse Mac Swiney his
verbis: ‘Si nunc cedo, cederem causam libertatis Hiberniae; velle potius
mori quam illud facere”. Bonum itaque obtinendum per famem erat
libertas Hiberniae. – Iamvero primo aspectu patet, quomodo fames illa
minime sit proportionata fini obtinendo. Nam a) libertas illa desiderata
neque immediate neque certo neque necessario ex fame illa resultat.
Id quod comprobat conditio Hiberniae, quae hodie fame simila multo
deterior est quam antea. Quod facile praevideri potuit considerata indole
gubernii et populi Anglicum. – b) Id quod Mac Swiney eiusque socii
forsitan obtinere statim et immediate sperarunt, erat saltem ‘admiratio
et praesidium mundi pro causa independentiae Hiberniae’. At dicendum,
tristem Hiberniae conditionem populis iam ante illam famem sat superque
fuisse notam neque defuisse certam quandam pro rebus gestis filiorum
Hiberniae admirationem, ita ut fames illa tantum abest ut medium sit ad
hunc finem unicum ut omnino sit superfluum. – Praeterea c) – fames illa
medium est plane inefficax ad aliud aliquod gubernium commovendum ut
vel digitum in praesidium Hiberniae levet. – Hinc Hibernus quidam con-
ditionem patriae post mortem praefecti Mac Swiney considerans: ‘Patria,
inquit, non morte sed vita et opere filiorum suorum indiget!’ –
35 – Quibus omnibus, tum ex parte voluntarii tum ex parte boni obti-
nendi et obtenti, consideratis concludo:
Primo: Fames illa hibernica – obiective considerata – illicita est.
Secundo: Fames illa hibernica – subiective considerata – ob ignorantiam
inculpatam et bonam fidem ieiunantium excusari potest.
Romae, ad S. Alphonsi, 30 Ianuarii 1921
J.Hudeček
C.SS.R.

129
View publication stats

You might also like