ej? Uwzglednl} przy tym wypowiedt samego Slenklewieza, zanotowang przez wspélezesnego nam poete i dramaturge ‘Ludwika Hieronima Morstina: Nie ma absolutne) prawdy historyeene} i nie 0 nia chodi. Wolno pisarzowi preedstawié eof inacze),_ nif bylo w istocic, jezeli mu to jest potrzebne dla ogdine} konstruke}! myslowe) exy ideowe} swolego dricia. Ale ‘musi byé to zrobjone éwiadomie, musi on sam wiedzieé, jak bylo, Weedy to nie jest pomytla, alo jego prawem, Jako twérey, jako artysty”. (LH. Morstin spotkania.,Nowiny Literae- ‘iow it a) 7, OBRAZ SPOLECZENSTWA POLSKIEGO W .POTOPIE” Krytyey Ogniem i mieczem zarzucall Sienklewlezowi, #e dat ‘w te} powieéet jednostronny obraz dycia narodu, zacicéniajae 0 do 2ycia wojennego same} tylko warstwy szlacheckie). W Potopie postapit Sienkiewicz inacze}, starajge sig pokazaé obraz catego spoleczeristwa I to w #yelu nie tylko wojennym { obozowym, ale uwagledniajge réwnled 4 aycie obycaajowe. Osiadamy w Potonie wszystkie warstwy spotecrestwa, od najwylszych do najntiseych Pomnajemy wige w powieéet kréla 1 krélows, obok ktérych srupuje sig ich dwér, zlotony » najwyiszych dygnitarey du chownych i Swieekich, Wymies ich { zbadaj, w jalkich okoller- nnoiciaeh spotykamy sig 2 niml. 2 kolei varysowuje sig przed nami grupa magnatéw. Podaj fh nazwiska 1 sprawad, gdzie i kledy ich poznajemy. Znaczna fh cze6é to ludsie prowadzacy polityke na wlasng r¢kg. Pola winja sie wiréd nich nawot 2deajey, ktéray wskutek osobiste) lurazy ub dia korzysei wlasnych odstepu}a praween wladeq 1 preechodsa na strong szwedzie, powodujae sie pycha. Podaj odpowiednie prayklady. Ini znowu — to patrioe, stawiajacy hieraz dobro ojexyzny ponad interesy osobiste, Poszuka} do- wodéw na to, Ale | oni nie sq ideatami. Co molemy zaraucit np. Sapieée, Lubomitskiemu, ,.Sobiepanow!"-Zamoyskiemu? Bardzo licmie reprezentowana jest zamoéna szlachta, Wy- imieh je} preedstawiclell. Zoada) {ch zalety i wady, wynoto- fwajae je 7 teksts powielel lub podkreilajac w tekécie, exy tet rakladajge odpovlednie micjsca w ksigice karteczkami, ‘Opréer selachty zamoine} ogladamy 1 szlachie ubora, 7a- fciankowa, Zastanéw sig, klo do nie} nalely, i praypatrz sie je} dobrze. Spotykamy réwnlet w Potople proedstawiciell stanu du~ ‘hownego. Poszulsa} praykiad6w Postawy duchowiefistwa wobec Saweddw. ‘0 micszezafistwie slysiymy wprawazle niewiele, ale Sien~ Iiewicz podkretia ustawicmie Jego przywiazanie do ojezyy. (Gasle | kledy?) (Czeécle} nié 0 mieszexanach wspomina sutor 0 Iudrie wie}~ skim, ukazujge 2 doskonala intuicia jego patriotyzm, wiernodé KeeGlowi i zapat do walkt ze Sewedami, adyt w latach pisanis Potopu gtucho bylo jeszeze w naszych pracach historyeznych © takim stanowiskw Iudu w te) epoce. Ko jest praedstawi- clelem luda w powlesei?* ‘Obserwujge w ten spos6b spoteczeistwo w Potopte, widzimy “wyrainle jogo poceatkowy upadele moralny, a potem podéwi- Bnlecie sig 1 stopmiowe ododzenle duchowe. Wyszuka} punkty Zwroine tej priemiany. 1 oto Smwedzi nle moga teraz na~ Gaiwie sig. zmianle, jaka zasvla w tym narodzie, ktéry do ‘ayncy se Siasha fool motasl Wuejsikosy prac Ioryeh stat obrabo- Guay sueeyti ten fe znaladjecnaye Ristoryemege.povwerdzents, Wart natomiast uaxnacrye, ae plgena Scena uratowanin rl, praet era oto. choad hsogeale ation, goengaa rwaet Syoteainig, KesimlersaTetmajea, try precstawil ja. barwnle Wewe] powlesel tensa Medze-Litmensushkt (egenda Tat), wydane)nnledawna nie stawiat im iadnego oporu. Pray koticu powieéct Sesteimy jut fwindkamt oérodzenia moralnego cago pole ecefistwa, Wspomniclismy, 2¢ w Pofopie pokazat Sienklewice takée Smeresne zycie domowe, obyezajowe. Posruka} obrazéw 4 seen, dre Je przedstawiajg, a zaryuje sle preed twymi oczami barwny obraz dycla polskiego w wieku XVIL. Zestaw go 2 tyra szezegblami 2 Zycia w wieku XVI, jake poznalléele pray Tekturse utwor6w W. Potocklego i fragment6w 2 Pamigini- ‘iw Paska zamleszezonyeh w wypisach szkolnych. 8 POSTACIE .PoToPU” Jn x aiwieknxyh eyumtéy powletopseseeh Sien- ewe w Potople fet stvoren cae ane rsnorodnyeh tac Nie sxpomal ch sed Ko dal tax te owe Peo yi, zwiarsom ae ktkdn seh posiada swole odtine. c- oy, dug Key tak etn onby ne icone Pais i czytelnika, A eM ae Prapetramy slo wie shad ale one wal . newly pom 1 w Jatt spud Sxykaly swore cheakteryagtone an wa plastyke. i ry Postale Potopy podbole jk cle} Trop mona pode ue nu trey rung: Postale historyeme, © hore aeelaca W case aah stor ap, Jenurs Reds, poste ogc Bikow ‘ike snane Hari, © Mdeyeh podeccril seh Geietw nigtie nie wpomina tap. Kiicc) 1 wrensle Pov ase eave pra Sitiencen worlon Gp. Zag. stand si, ue pomieiyt w 1Jeh reek rapech nals ‘waaniojeze osoby Potopn. fn ne Preypatramy ee ble) poste! Janata Rade Wisortprandstawin sion ttn ako ambllny {prez ny mapat, prywoden halvinsow Mewich, elny woos Wall le stale sg nebawern ada, poddaje w e/danach aly Litwe Sewedom. Opuszczony praez wszystkich umart oblegany Ww Tykocinie przez Sapiehs. Miat wige Sienkiewicz jut ogblnie olresione rysy Jego charakteru, a zaznajomiwsxy sig jeszeze biize) 2 dwoma dzietami o nim (Kotlubaja i Kn Hickiego), uzupelnit jego postaé nfektorymi drobnymi eechamt (op. dokuczajqea mu asima) oraz podkresit sflnie} ego cechy ‘atadnicze przez pokazanie ich w_wymyslonych przez siebie Sytuacjach, zaréwno jell idsie o fakty historyeme, jako tet fw awigzk 2 udrialem Radziwitla w romansowsm watku po- whose ‘Web teraz pod uwage, co slyszymy o Janusru z ust Wolo yjowskiego { Charlampa jeszcze przed jego wystapieniem w Powieéci (PIW I, 12 — Da. I, 12). Poréwnaj jego stosunek fio Skrzetuskiego, Wolodyiowskiego, Zagloby, a xwlaszcea do Kmicica preed dokonaniom zdrady (PIW 1, 12 1 18 — Dz. 1. 42 { 13) ze stosunlkiem do nich po zdradzle (PIW I, 14, 16, 21 £28 — De. 1, M4, 1 2, 719) 1 wysnuj x tego wniost 0 cha~ rakierze Radziwilia, Praypatrz sig tek jego zachowaniu si¢ ww ezsie drugie} uesty w Kiejdanach (PIW 1, 22 — Dz. If, 8), Jego listom do Bogustawa 1 Harasimowieza (PIW I, 25 — De. Tl, 1), wreszeie ostatnim chuwilom Janusea (PIW Tf, 29 — Da 1¥, 10), Porwoli nam to zebraé bogaty material i na jego Dodstawie dokladnie scharakteryzowaé wojewode wilefskiego. ‘Przyjtzy} sie w podobny spoc6b innym postaciom historyez~ nym w Potople { zastandw sig, exy rola ich ogranieza si {ylko do spraw historycmo-polityeanych, czy ted biora one udziat iw watka romansowym, wprowadzone przez autora ww sytuacie catkowiele zmysione. 4 ‘wyobrad Pray osobach ogéloikowo zaanych 2 historit mi nia Sienkdewleea znacznie s2ersze pote do driatania, ‘Zwrbé uwage na gldwnego bohalera Potopu — Kmicica. Jeft to posta wprawdsie hisloryema, ale bardzo malo znans. Sienkiewier zmalazt o nim w Zédiach dwie tyTko krétieie ‘wamianlel: Pamiginiki Paska podaia, #¢ w 1. 1058, a wiee juz po | zakofiereniu walle ze Stwedaml w Polsce, pulkownile Kmiele, stvolniers dobry”, sluty! w wojsiu iitewskim pod Sapicha 1 wyprawiony praez niego na podjazd preeciw Chowafskiemi W okolice Stilows, dosiat sie do niewoli rosyskle). Doplero Caarniecki wydoby? go rake Moskali. Pasck nie zanacza imienla Kmlclea, kl6re znajdziemy Jednais w drugie) wemiance o nim, a mianowicle w krétkim lustepie Praywilejow i Konstytueit 20 panowania Jego Kré- Tewokie} Mofci Michata T roku Peiskiego 1070. W tym bowiem roku trybunal litewski uchylit kondemnatg! 2 choradego orszafskiego, Samuela Krlciea Zastanéw sig nad tym, jak z tych dwu sxezegbliw wyrosta Ww Potople postae naszego Andrzeja Kmicica (gdy? Sienkle~ wicz nie dal mu historyemego imienia). Kiedy odpowiada on Bierwszej, a Kiedy drugie} wiadomosel 2 powytszych Arédel? Werystkic inne wydarzenia z Jego aycla (milosé do Olesii, stuzba a Radsiwilte, udzial w walee 2e Szwedami, rozsadze- nie Kolubemny) sq fektaml zmyélonymi preer Sfenktewicen lub przypisaniem mu czynéw innych postaci historycenych, Np. pomyst nieudanego porwania Bogustawa zawdzigeza) Sten. Kiewiez mole wyezylane} w rédiach informacii, jak 10 pod starosel zcbreydowski Zarzecki porwal szwedzkiego dowidee zamku w Lanckoronie pod pozorem wyprébowania podaro- ‘wanego mu Konia, Praypisal takie Slenidewiee Kmleleow! slekt6re bohaterskie eyny Piotra Czarniecklego w czasie obrony Jasne} Géry, opowiedsiane w Nowe} gigantomachi Cos niecos znowu zaczerpnat 2 postaci Paska (oskarienic © rarade, pozyskanie wzgled6w Jana Kazimierza, ostre starce % senaiorami, pedzenie pokonanyeh preeciwnikGw nago po éniegu itd), 2 poxbicranyeh w ten sposbh rys6w i szczegslow stworzyt ‘Sienkiewicz znakomita 4 typowa dla wieku XVII postaé gléw- neyo bohatera Potopt. Niewiele materialu mnalart Sienkiewicz w érédlach histor ryemych o Janie Skrzetuskim 1 Wolodyjowskim. O pletwsaymn 80 windomo tylko, preeprawitsle 2 obltoango Zherain do ila, a potem wales pod Berestockiem, o drug, 2 Jak0 uakomlty tycere kresows.sliowal w sianley w Chreplo~ two, pda) zat seal w obronie eamlesen Podolakegn preed Torkam. Waryatke. lane suezgdly dotyeaace ich dlelow wympilt sam autor, Tak samo — ake to wieslelimy — rae Ccerpnawsry 2 str iformacle 0 bobatercle) mle ac legos nie manogo bls} Kowalskiego, stworet samodseaie kapitaina postaé Rocka asianow sie, ole Kmicl, edge postaci_historyeana edule z nazwiska, a fikeyjnn 2 eharaklers, wywiera w pO- Welel wplyw na wydaraenla historycane Iw Jakim spa, Prayloctpodobne’preyklady. zwiqvane lonymt posta oto ‘ratela na konlee erupe slanowin postace, Wire nigdy ne istlaly Ww runczywistotel, 4 powoia! Je do Ala wotgcmle ont Slenklewier. Skadée zatem wail sle w Polope Zaglobs — ta posted tak powsnschnie Wublona? Ouse nie bata lstoryezne do- Pomogly sutorow! Jo Jel ulstaltowania ae Uteatura 1 yet, Ulleseem 2 dawn mslenazywaro” mw o sobe Zagicba, wokarajqe (ym. tamymn om sw0) plerwowsie Ierachl Dreebeglego bohatern “Ode, Odyseusza cri Ullwesa, Za fwnir ‘Zagloy toga tet psiuiyé Slenklewiezowl Komicza Dorlat Faltafa s dromatu Seckapira Henry IV. Slenlewice fret podobno sccegding sympatin te angilsleg> gr inte, Méry doskonale rouadoyule wojonne atmostere te Mal rorwerelajaeexptlnika swim pijaewem,gadletwer, Zabswayil monologami pelhyil dowelpnych rennet orat lutawicmym proeehwolaniem ale tzekomymbohaerwer Iipostatoey 2 dostoolkaml Falstaff sztule hoje bogatsm asobom lesamowitych wyzwisk 1 gradem socxystyoy pret Wlefstw. Cry u Zayloby przjawlala sie takie cecky? ‘Ale i polska Mlralute dosteenyiaproodkéw ‘pana On treme Praypomina on spryineyo blaglera 1 dowelpalsla Pasa,wychylajacego sig raz po raz 2 kart swych Pamigtnikéw, 4 take Papkina x dobrae ci zane} Zemsty Fredry. Poréuma| wiee Papkina 2 Zagiobs 1 zobacz, 0 ile sq do siebie podobnl. Material do charakteru postact Zagloby znalazt Sienkie~ ‘wee rowniek w powiesel Michala Czajkowskieso Stefan Czar~ niecki, thre} akela toczy sig takée w czasie najazdu srweds= ego za Jana Kazimierza. Wystepule w nie} kulawy, rudy 1 rezowaty sclacheic, Jullan Zytklewicr, pljak i awanturnil, ‘tchérz, Klamea, opowindsjacy niestworzone rzeczy 0 swoich rzewagnch oreinych i praygodach, 0 olbrzymim powodzeniu 1 kobiet, praechwalajacy se Koleicfiskiml stosunkam! © naj wybitnlejszymi osobistosciami, a w potrzebie frant i spryciars, zawsre mocny Ww jecvku, syplaey straszliwe przeklefstwa, ‘Ale Zagloba preowyisza te postal 0 cale nlebo, Inne materialy do postaci Zagtoby zaczerpnal Sienkiewicz 2 aycla W czasle pobytu w Ameryco pozna wr, 1876 w Kalifocn Kapltana Rudolfa Korwin-Piotrowskiego, Oto jak wyeladat ten model Zagloby wediug swiadectwa znajace) go vsot Keoitan Rudolf Korwin-Potrowski, ofmaczony eves Jenerain Rodycklego" kreylem Virtuti yl nlezrwodnie najrygialallez { najclekawssa Do: sala wirdd Polonll tlfornijate), Mteray” wast fHei6 1 DAL stép?,_postacla.praypominal yoy spre Gch wiskéw. Pant Modrejewsta’ w jee! Ze awh orespondonct bardzo trafaie wyradla ale nim de Jest on nlchako sabyikom nleinleiym © ceaby Pesos weyeh. Reka Jeo, mle protsadcam Jel powtemy 4 bya diwa ray. tak wielka, Jak rela zwykiegeslncgo Ielcyzny. Sig tet pial nigpospolia, Poralem 53 Samuel RO2y CII — jeden x dowédobw poakich ow czase pox “wetanialstopedomego Tet roku, Selena Mederesewska (ait—19), zakomits matyemna, kidra od © Ain? wyctspomata We Amervee srtyoua aru 6 ako sledemézlestesoplcottniog slara: grit orzechy 2 fatwolela ak tiepe, atau pewnego w tesauracl Tougiewaweey aie ta posighcn, ere9! nw re tar late w sid de cay bok sok try. Slenkiewicr ft raza praylenai do niego 1 odwiedsat go co dalek Grate wr soachy Iu wyelqgat go na dgkteryiel® Seek aan bisa ram, 6 he onal w ferwor* opowindania, to tk Tot, 20 a8 itil, swinaseon a temat swych mllsnjeh.podbor ow po watystiieh cetcach flat. Mua pewnego, 1 io w moje] obec, raekl Sien- wien = tm tntecher, cable tylko wlaSvsm, 028 Lice saweve faked sigca, my wyeladaia;—~ Wher, Kaplan, fen cele Jeszre iedy8 uote, — A. Dov Gat esl pak skrapwill — teehee ng sento- rowym? orem, Piolo. Sadwernr nie "rome owen s6w Steniewi- oa, watgny fe ra iat | iellimy ale wepnie =a pllanem. Dail dopeso widen, e Jub wledy chodsly Bo lowe Slonkiewicsa Jogo Othleste wiekle dalla {de ingen tater tam, nnd Oceanem Spokolrem, za} do nish ports “avego Zaglby. I rieceywiil, Kio =a ‘epltaa Mottowshiego 2 ea Jego oryenaing rubuszno~ {ely salacheckini peseegdaa {igrstvem atgsigesnye, ten’ cntajae Prolog, od rans poenn slareqo kaptana, Nrowet wzratenin tlie jk Bote, Ty to sgenya, a ne frumisc!” lub own dosadna Gdpovieds, kira dal Sien- Klewiczowl, 1 inne, dovadnicjre Jesu, 2yweem a9 werden Joe. Sverwor (tac) — zapat 'Btensorowy. tos donoiny ss, fat mi 1 wojoimtkser pod "eahe ey Jia @ tae) — lerdtkic, sartbiiwe opomiadanie: siento, Jaden oDrugim modelem Zayloby waletym x dct byt mote kolega Sienkewiera, wspélpracowaik Slova’, Wadlow Olends tiry podotnie je Zagloba Tull epowiadae niewamoulle Bie Horie © swych bohiterskich czyaach w powatanlastyenio= wom. Tracclm mgt byb take fle Slenkiewicea, Kecimiers Szahiowice Litwin, key proce sw} dovadny st | humor Deawzivie staropolski dostarcat piserzow! zapewne nlejed- nego rye §niejednego Koncept Zagloby ‘Ale pan Onulry posinda take 1 cichy, kirych nie enaj- driemy 'u Seo plerwoworbw 1 to marowno,dodsine, Jak ¥ ujerne. Wokae fragments, w kryeh jest 6 nich mows Dia nadania péstaciom swoje} powiesct jak majuighsze waradistose 1 plastykt obdarta Je: Sionkiwice bad? oobi wymi cechar! zyeznyml (lbreyma postawe, ogcomne tue, thaly wast, niecwyiia aa, kalecwo. itd), bua pew churabterystyeanymi la ch salyat achat Gey tel labios nym wyratenlaml, welgy precr nie ‘powlaraanyml. ‘Zbada, idee posiacl w Potopie wséniaia sie sposrod.innych rea jneym slew ‘exy wsalydem tewnetrenym, Zw, tags ha stale ruchy np. Wolnlyiowskiogy, Soruki, CoumntecKicg sSobions"-tamolstigs Hmasimowice ree, care: Fystyeme wyrezenla. powaraane stale chotby. pret Sora lembictw, Boausiawa, Rocha Kowalsklegy tld Jak anakomlcio potrat Siekiewice nadaé wtastaindy= widuninosé nawet dobmym posta plcodyeznym, kvlad- 24 np. hompanlanowie” Kimicien,wystepuaeytledwic w tezachrovdialach powell, Ole! odreinodt Heide) th Fasicin os, biorue od uungt wyglad zewnelrany, sacho- Yani posiacane tmlejtnose ez apo movie ase ie wige driwnego, 2e postacie Potopu — i te preedstawione okiadnie, 1 te naszkicowane paru wyrezistymi ryeaml, bea wasledu na to, ezy sq wzigte 2 histori, cay x fantaafi autora, cxerpiges} tylko podatete 2 drobnych szezegotow historyez- anych, czy te2 catkowicle powolane do aycia prucz Sienkiewi- ead — sy zawnze ogtomnie plastyeae 4 #ywe oraz niezmiernic popularme wird czytelnikow. ‘Slenkiewicr slara sig zazwyeza}, aby sam czytelnikc wyroblL sobje sd 0 dane) postael 1 0 je} charakterze. Nie lubi tez rorwodzlé siq zanadto szeroko nad ich wyelgdem i strojem, jake to ezynili jego poprzedaley. Wystarczy mu podanie Killa tylko zasadniczych rysw wygladu Kmnicica ery Oleiki, ewen~ fualnle paru sléw ox6lne} odautorskie) charakterystyk Dokadnicjsve portrety postacl 2darzaja sig jedynie wy)atkowo. Poszukaj takich portretéw w tekécie powiesei. Nie umaje tex Slenklewlez siosowanego przez dawnlejsaych powiesciopisarzy, np. Riewuskiego cxy Kaczkowskiego, poprzedrania wystapie- nia jakie}# postacl podawaniom cale) dotychezasowel je} hie ‘storil, a nawet nudnych delejow przadkéw. W Potopic slyszymy tylko pewne informacje o Wolodyjowskim przed Sedo wystapleniem (we Wstepie) oraz dowiadulemy sig szeze~ 6l6w 2 przeszloécl Boguslawa, gldwnle przed jeyo rozmows 2 Kmicicem w Pilwiszkach (PIW 1, 25 — Dz. UL, 1). Nic Jnformaje nas natomiast Sienkiewicz ani o przeszloéci Kr tea, ani Zagloby, ani innych watniclszych postact. Wystepuia font 1 dalalaja od'razu, co najwyie] w crasie akeji uslyszymy rimochodem Jakes drobne wamianki o ich praeszlofei, Zazlobe ‘np. Poznajemy jako nie znanego nam starea, ktéry bawi si¢ 2 ehlopeami, a doplero pédnio} wyjaénia autor, te to Jest Zagloba (PIW I, 1 — Dz 1, 12. ‘Taki sporéb’przedstawiania postael chroni powiesé przed ronwleklosciq, ezytelnikea przed zmudzeniem, koneentrujge Jogo uwage na wartko toczace} sie akell, w klére} postacie biorg aywy udzial { sq 2 nig organiemie rwigzane. Scharakteryau) killka wainiejszych postaci Potopt, rwraca- ‘uwagg zaréwno ne ich rysy zewnetrane { ublr, jako tet nha feh cechy duchowe. Ocefi motywy Ich postepowania, biorae pod uwage ewentuslna walke toczacq sie w ich duszach, ‘2 nletrudno cf bedzie okreilié, na czy polega tajemnica plastyki i wyravistofel postacl bohateréw utwors, 0 kidryeh tak sle wyrazit Zeromski:Plastycanosé takich figur, jak Zagloba, Roch Kowal- ski, Regdzian, Doquslaw Radriwill, Kmicie i jego Kom= ania, Wolodyjowski, Kiemllere, ‘Podbipieta nadawala julworowi Henryka Stenkiewieza znamie sstuki w naj- ‘wyfszym styli, wprowadzila te postaci do areopagu! hhajcenniejsvych kreachi w literaturze éwiata, uniesmiee— tenia ich tewanie w pamiget powszechne}" Ceromans Proemaulenie 0 slenblewleru Ww tomie Rept, Wartcawa 1a, 8 1). Zastandwmy sie na koniec, jaki by? osobisty_stosunek Sienkiewicza do stworzonych przez siebie postacl. Zachowala sig na ten temat relacja Antoniego Zaleskiego, ktdra pra czytaj uwadnle i postara) sie uzasadni lSienkiewice) specjainym (..] faworem® obdarza pa- zna Zagiobe 1 nieboszezyka pana Podbipiete, 2 kobie- ‘eych ego Postaci ulubiong chyba Oleika. Kniasiéwna Helena, choé aka Jadna, stoi daleko nite) w afekeie autora. Skoro pan Zagloba umrze (a niestety, stanie sig to podobno nfebewem), ealy tawor ojcowsli.przej- aie niewstplivie na pana Wolodyjowskiego. Skrzetu- skiogo Jana wigee) szanuje 1 powada, aniteli kocha. Za Ragdzianem ezasem teskni 4 niewatpliwie czynnie}. 524 przecnaczy mu role w Panw Wolodylowskim. Koso {eszere bardzo Tub, to Anusle Borzobohata, i -watple, czy bedzie mint serce ukaraé ja w koticu preyltadnie za tyle balamuctw { wichraeh sereowych”. (A. Zateset rowersystwo warscawskle, jw, Czy rrealizowane zostaly rzekome zamicrzenla titerackle Sienkiewieza, 0 ktérych wspomina Zalesd? [LAFeoDae @ grec) — w etarotytmyan Atenach oajwyiny ty ‘onal agdoworpotiyeeny, tu: dortolne igromadvente, Sawer @ ie) ~ sympata, wosiedy, 8, KOMPOZYCJA I JEZYK ,POTOPU" Na likely Potopu skiudaja sig dwa watkl; historyeano-poll- tyemy 1 romansowy. Walek historyezno-polityeany, 2 wige praebieg najazdu szwedekiego oraz dokonujacy sie w zwigzku x nim rorktad ‘morelny spoleczefstwa polskiego 1 stopniowe jego odradzante sig oméwilismy najog6inie} poprzednto, Watek romansowy stanowi milosé Kmiciea 1 Olefikl, ana przcszkodale je} staja ‘rudnoiei wynilelo z réinie charakteréw obojga oraz z powi- Kah polityeenyeh PowieSé rozpoczyna sig od spraw romansowych, a wice (od stopniowego pogarszania sig dobryeh zrazu stosunkow mig~ zy Kmicicem a Olefika oraz Je) oplekunami — salachtg Iau- dafiska. Kmicie jest juz nawet bllsli zupelnego upadkuu mo- ralnego, ale w ostatnle} chwill ratuje go weiéle w stuzbe Jenusza Radziwilla. Jest to plerwszy punkt zwroty w Jego Gulejadh. Sledé uwainie dalsze Koleje loséw pana Andrze]a, a zauwaiysz kilka jeszeze takich punktéw werlowych, w Ktd- rych ujeaysz za kaldym razem awrot w ego losich oraz 23- hodegce w nim przemiany duchowe. Zbadaj rownleb, 0 ile preemiana duchowa Kmiciea preypomina precobraienla wo- swnelrme Jack Sopliey. ‘Nieco péinie} od watku romansowega zawigzuje ele wateke historyemo-polityemy (w ktrym rozdziale?). Oatgd oba wat- ki rozwijajq sie nlemal rownolesle, upadek moralny Kmicica blega sig z upadkiom morainym ogétu obywatell. Potem roz- pocmie sie poprawa naszeyo bohatera i calego narod, a pod koniee Potopu zejdaie sig odrodzenie 1 rehabilitecia Kmiciea ofrodzeniem moralaym spoleczeéstwa polskiego. Wyszuka} te miojsea w powlesel. W ciqgu akeji raz jeden watek, raz druft, wysuwa sig mt plecwszy plan, Niekt6re grupy rozdzialéw tworza pewne ca- {oiei poswigcone badz sprawom polityemym, bydé romanso- wym. Poda} preyktady. To méw oba watkl zblegaia sic ww jednym { tym samym rozdeiale, uzalemiajac sie wzajemale. Potop — 65Raz wydarzenia politye;ne wywlerala wplyw na_sprawy Fomansowe; innym razem dzieje sie odwroinie. Zhada} pod tym wagledem np. maczonie pierwsze} uczty w Kiejdannch (IW 1, 12 — Dz. 1, 19) oraz inne momenty © podobnym charakierze. Poszuka), w kiérym migisea przypada punt szczytowy watku polityeznego i walku romansowexo. Cay sehodza sig one rownoczesnie, cxy tek kaidy x nich znajdziemy ‘w innym czasie? ‘Watek romansowy skonstruowany jest bardzo zrgeznie Kmicie praeklety i wypedzony praez Oleske (tozdz, 6 tomu T PIW i Dz) pisze do nie} list, usilujge Jq praeblagaé, na co cotrzymuje taka odpowieds: Nlechie ci ta sslachta, ktéraé popalit | pomordowal, przcbaczy, to cl i ja pracbecze; niech ona cle preyimie, to 1 ja cie pezyime; nlech ona plerwsza za toba. sie wstawi, tedy Je) oredownictwa wyslucham, A jako sig to higdy staé nie moie, tak | waépan saulea) gdzlo indzie} szezgécia..” Syluacja wygiqda wige dla Kmiciea bemadziejnie i nie przewidujemy motliwoici, by usposobienie miesckaticSw spa~ lonych przez niego Wolmontowicz moglo sig Kiedykolwiele amienié tak gruntownie. A jednak pod konlec powiesei to si¢ stanie. Poszula} odpowiednich seen, ‘Akcia Potoyu toczy sig niezmiernie szybko, Sienklewies lumie doskonale trzymaé w napigeiu uwage caytelnika przer czeste wprowadzanie do akejl nagiych katastrof | rownie: naglego a niespodziewanego ratunku za kakdym razem, mp, Ucleczka porwanego Boguslawa z rak Kmicica albo uratowa- nie naszego bohatera 2 rak Kuklinowsklego przez KiemliezOw. Poszuka} innych®praykladéw takdeh zaskakujacyeh wydarzes, Sienkiewicz, budzge zaciekawienle czytelnika, stara sig po- ostawié go diuse) w naplgciu. Podaje np. pewien wainy fakt tna zakofizenie rozdzialu, a dopiero w rozdziale nastepnym ‘wyiainia jego przyezyne lub pracbleg. Technike te zawdzig~ 6 ‘ea ‘wulor niewstpliwie pracy dalennikarskie), zwlaszera_pi- saniu powleéc\ odeinkami, Poszuka} takich mlejse. Dba rdw- ned o to, by zakosczyé ciatem rozdriat w spossh najbardrie} fefektowny, nastrojowy, nleraz nawet symboliemy. Zwr6é ‘np. uwage, jakimi stowami kofezy Sienkiewice rozdzlal 0 ka- pitulaejt pod Ujéciem lub obraz pierwsze) ucaty w Kicida- nach. Znajdé wigce) takich praykladéw. Bohalerowle Potopu zmieniajg ustawieznie miejsce poby- tu, sq ciagle w rucha, wedruia po calym kraju. Postuguiae sig zalaczong mapka zbadaj, ktdre ziemle Polski i jakie wy- Garvenia wolenne pomajemy towarzyszje Kmicicowl, Jakle znowu podréiujge 2 Wolodylowskim, Skrzetuskimi i Zagloba, Gokga prowadsi nat poslaé Oleski itd. Zastendw sig, do ezego sluia autorowi te wedréwki bohateréw, oraz sprbbu) wyiaénié, ‘w Jakim celu wprowadall Sienkiowiee do Potopu osoby Stani- stawa Skrzetuskiego, bez kidrego akcja powieécl mogla sie doskonale obejé. 'W Potopie postuguie sie Sienkiewicz calym szerogiem sta- rych popalarnych motywow, manych 2 dawnych powieéc awanturniezyeh i sensacyjnych, a udywa ich w sposbb nnaprawdg mistrzowski. Wyliczymy je po kolel, a toim za- daniem bedsle wyszukaé odpowiednie praykiady na kazdy z nich oraz zastenowié sig nad ich funkela w akejt powiesel: 1) Dwaj rycerze staraja sie 0 reke te) same) panny, pray: cxym pierwszy jest szlachetnym patriota, a drug nikezemnym adrajeg. 2) W duszy bohaterow tocza sie walki wewnetrzne. 3) Praebranie. 4) Porwanie (wlubiony motyw Sienkiewicza, po- ‘wtarzajgcy slg we wazystkich Jego powieéciach historycanych, @ nawet w Pustyni i w puszczy 1 w Hani. 5) Pojedynkl. ©) Listy, ktére wpadiszy w niepowolane rece powoduja wiel- Ikje sawiktania. 7) Podrét, w czasle ktére} bohater poznaje rbinych ludel | pruciywa rormaite praygody. 9) Tajemnicze ‘motywy baéniowe (ap. PIW II, 1 — Dz. II, 9) Praepowied~ ne | proroctwa (ap. PIW I, 10, 1, 10, Il 28 — Dz. 1, 10, 11, 10, VI, 8). 10) Niedoméwienla’(wypadki, ki6re musimy uza- peinié’ wlasng wyobrafnia, np. pocztek rozdziat PIW I, o26 — Dz. VI, 12). 1) Wyrgezajace autora opowiadania poszezt- golnych postuci 0 toczaeych sle wydarvenlach, 12) Kontrasty ostaci, oboubw patriotow 1 zdrajedw, Polakow i Sewedow), Scen (przedstawiajqeych nikezemnosé i bohaterstwo), nasteo- iw (tragicznych, sielankowych, ponuryeh, komicanych), Warto dodat, 2¢ wszystkie sceny, w' kldrych, w3stepuse Zagloba, nabierajq zabarwienia komicenego i humorystycanego, stad utwor opisujacy tak tragleza chile w dziejach nasreyo nnarodu, jego walice na smieré 1 Aycle 2 najeédéca, zawiera w sobie jednak tyle wesoloici 1 humoru, Poprzy) to. pray adam, Do oéywienia akeji Potopu 1 do wezynienia je} tak bardzo interesujaca prayezynia sie takie i ta okolicmoié, 2e Sien- kkiewicz wprowadzil do powieiel ogromnie duio’ dialogéw (rozmow). Dialogi te nada} utworowi charakter dramatyeeny, pom tym spelniaja réine funkcje. A wige moze posuwat akeie, sklerowujge ja od razu na nowe tory, badé tel wy wiera}q na nia wainy wplyw, kiéry jednak da sle zauwaiyé dopiero po pewnym czasie. Moga takie charakteryzowae osob, © Ktérej rozmowa sig toczy Tub rzvené swiatlo na charakler os6b roumawinjqeych. Czasem wreszcle dostarczaiq, dialost informacti 0 sytuacit ox6ine), np, polityezne}. Dialog w Potopic spelnia niejednokrotnte kilka takich funkejt réwnoczednie Preecrylaj uwainie rozmowe Oledki ze sclachta laudataks (PIW I, 4 — Dz. I, 4, rozmowe Kmicica z Wolodyiowskim po edbytym pojedynku (PIW 1, 9 — De. 1, 9), dialog Zagloby 2 Rochem Kowalskim w deodee do Bite (PIW J, 17 — Da UH, 3), rormowe Kmiciea z Boguslawem Radziwitlem w Pilwist< kkach (PIW I, 25 — Dz. 11,11), dialog Weeeszczowieza 2 Lisola @IW 1, 11 — be. 111, 11), dialog Kmiciea x Kuklinowskim ‘na walach Jasne) Gory (PIW 1, 19 — Dz. 1H, 16) 1 okredi, jakle funkeje spetnia kalda x tych rozmow. Na szeregbing uwage zaslugujq w Potople znakomite sceny Zblorowe, x ktéryeh niejedna podobna jest do barwneso malo~ widla. Weimy np. pod uwage plerwsza uczte w Kiejdanach, odbywajaca sig w niesamowitym nastroju, w oczekiwaniu cae: 62 Odietenie Jeane} Géry preez Sewedévs, Wedlug darenego rysunku£08 niespodziewanego a strasznego. Na pierwszym planie wide nieje olbrzymia postaé Janusea Radziwiti, dziwnle niespos Kojnego 4 zdenerwowanego, w otoczeniu dysnitarzy duchows nych i éwleckieh. Na drugim spotykamy wiréd ble- sladnikéw Kmiciea, Oletike, Wotodyjowskiego, ‘Skrzetuskich, Zarlobe i pulkownikiw Radsiwitiowskieh. Urywki rosméw rowadzonych przez te osoby dochodsa raz po raz do naszych ‘ustu. Tio obrazu stanowi reszta goSel tworzqen thum, kidrego sumer, gwar, pojedyneze urywane slowa i okrzyki slyszymy od exasu do czasu. Scena godna pedila Malejki. Wyszukel inne, podobne do. nie Poniewai Potop jest powiegcia wojenna, niewiele jest w nie} miejsca na obrazy przyrody, kibre spotykamy tutaj tylko wslathowo, np. spokojny leini krajobraz wielkopolski, na toreyo tle alawiala sig najeédécy szwedrcy (@PIW I, 10 —— Da. 1, 10) tub obraz wiosny (PIW III, 22 — Dz. VI, 8). Znaj- alemy 2a to Iezne obrazy bitew, tak plastyeme, le wydale sie nam, i ogiadamy je na wlasne ocry. Praypatramy sig bilie} np. bitwie pod Prostkami (PIW II, 25 — Dz, Vi, 1. ‘Widtimy doskonsle, jak Tatarzy Kmicica przeprawiaja sie rzex raeke { toeza walk na drugim brzegu z rajtarig 1 dra gonin nieprzyjacielska, ale pomoe nie mote im przyiaé preez bréd zasypywany bez przerwy gradem kul artyleriisrwedekie) Wedy Kimicic zwracs swoja watahe 2 powrotem ku brodow!, Telarzy umykaja x nieslyehang szybkoscla, = za nimi pedal W pofcigu efeéia jazda Bogustawowa. Nagle na dany sale Forstepuia sie Tatarzy przed samym brodem w oble strony, 4 rajtaria niepreyjacielska wpada sity rozpedu w bréd. Delala Ssewedzkie natychmiast pracstajg wyrzueaé grad Kul, a w tejie chwill chorgewie hetmana Goslewsklego preedostaja sie bro- dem na drugi braeg, by pobié na glowe Boguslawa t jeg0 so juszaikéve, ARajtaria Ge mom) — kawaloa typ niomleckiego: Jotdtey 1 abrolach’cetkich w praciwlehstwie do lekki) an 0 poviotny sposb rb}, ak odmalowa Sienkiewic btwe od! Ricwenam! P0W ft — De Hl) i od Wark. P1W 1, ree v, 0) ewrecane tran oa to, je omicjtnie male Sienkiewicz wae catch oadsiaowr wodaka, ne race Jena tay or tele exw peace rere (He- skiog, Czarneckego, Wasowicra vevQporer bites pod rosthaml waowera tm satis wrate- ne, fe autor peardsawin go oopowiednim eplckim_stslem ‘Stain. tow pordmania homers, Psonic fede Iub ocveye.Sleakieniee bowiem pravenawel si feytoeTilodg, ilskeoe piss cos wighszgn. Pracetalmy Crane fragment te tie elo ay va ral ruc lg na Ie nen gonngch saychat {yk huk siekler I rar wear wylonle drzewo fab spada we dOl2traskiom strassiwam,takco cha Wiest raft pact beeen owe fsa For! ontn, Stable Kmiicowyenmgaly im w oceach, Uxteinty ch frkoaly Kolo wary, ccz,rak: Deremnie Dotsiny totnierewenieste do giry lel mc hm 0 pus or eruje ine etre prsenikaace weal, wige tmecewywuwe ra ig 7 etm arm pala Reva hice fare ots Io stad nape tr ogrodachexowle,kirychcll owe ormpet, no ten tezepie rekoma, wii sly web, one umila Drown do watsy soy | aa while wed sree Kine Fhce lak Ow ears w (gla bolaeh wywlezony ua Kinicowy auc sla ollep cl, Kal, Ail er firech I Sten cos natareayeie, 0 gle watsie rae Srtsmageswych psc, leek mises W roemlste poesia choy sleep a elor J tisremu peat brake a‘Wyszuk} w tym urywku pordwnania homeryckie i okredl, nna ezym one polegaia I jaky odgrywajg role w opisie. Obser~ wuiemy rowniez w tym obrazie bitwy eale mnéstwo zmlenia Saevch sig co chwila szezogéléw, tak £2 ealy pracbleg: walk Drzesuwa sie przed naszymi oczyma niby obraz tilmowy. Ale Sienkiewicz umie postugiwaé sig nie tylko wratentamt waokowyml. Rownle swietnie potrati podchwycié 1 oddaé wrstenla suchowe, Poszuka} Ich np. w obrazie kapelt tatar- ake}: Napraéd jechat na. srokatym koniu éniady, jakoby Ww dymie uwedzony Tatar, dwie piszezatki w gyble mac Jaey. Ten, preechyliwszy w ty glowe 1 zamknqwszy czy, praebieral po owych dudkach palcami, wydobywa- ne 2 nich tony piskliwe i osice, a tak szybkie, #e ucho ledwie ich ulowié moglo. Za nim jechato dwéch trayine- iaeveh ldje praybrane na géenych koticach w mosieine Drapiutki 1 potraasajacych nimi Jalcoby 2 wiciekloseia; tus dale} kilku diwigkaio praeradliwie w miedzlane ta Jerze, innit biti w bebny, ion grall kozack moda na + teorbanach *, wszyscy zs z wysatkiem plszezalnikéw Splewali,« raczej wyll od ezasu do cxasu do wt6ru drilea Pies, blyskajac pray tym agbami i preewracaiae oczy”, (rw 1, 8 — Dey, 19, Na zakoficzenie wypadnie jeszeze pare sléw pobwiecié jezy- kowi Potopu. Stwlerdzono, ie dude w nim” ceasownikow, 8 mnie} reecrownikiw 1 priymiotnikéw, co nadaje opowlada: niu charalser dymamicany. Sprawdi to w ostatnich du zacy~ towanyeh tutaj urywkach powieécl Jezyk, ktOrym preemaviajg postacie powletel, nie jest ani Seaykiom drisiejszym, ktéry bramialby catkiem falszywie W Uusiach ludei XVIT wieku, nie jest ted oryginaing mowa sledemnastowlcena, odmaczajaca sie, jak Jeryle Paska, ma= ‘Teorban ~ regen) tual karonizmami, napuszonym™a sivlem barokowym, géyt take Jezyk bylby byt trudny 1 czesto niezrozumialy dla czytelnika. ‘Tote? w Potopie, jak-i w cate) Trulogil, wklada Sienkie~ wwiez w usta bohateréw Jezyk zrecanie archaizowany ', zawie- rajgcy wylatkowo tylko iakis makaronizm, rezygnuje calko- Wwicie gémnolotne} napusronoscl, letra x eka tylko zaznacza rnp. W uroczyste) przemowle Zagloby po obraniu go regimen- tarzem (PIW I, 6 — Dz. Itt, 6). Poréwna) te jego przemowe 2 ofwiadezynaral Paska w zamleszczonym w wypisach szkol- fnych fragmencie pi. Swaty. Za to znajdziemy w tym jeayku uo spolonizowanych worazdw laciiskich oraz nadawanle skladni zai toleu staropolskiego zamiast dzisiejszego. Twier- Gall bowiem Sienkiewicz, Ze: nde] Seay dawny polega najwigce} na toku, ktéry ma prawie powage laciny, nle za na sadzenia drikimi archaizmami (.) 2eby dobrze pisaé, potrzeba znaé nile tylko Polakéw 2 XVI i XVII wiek, ale 1 autorow laclé- kich, przeklady ich dawnic} dokonane, bona nich ksztal~ till sig: wiaénie nasi | duchem ich sig praejeli. Potrzeba ted umleé odtworzyé sfere pojeé wlasciwa wspblezesnsm, udziom, co jut jest rzecza Intute". (aint 2 wreeinis 1090 do preyjciela at. Go- ‘lewakiego, itSey bist pe sienkleicet Te- faccie Slows". Listy ao 3. Coaiowsriego, ts, 8. ‘Tak pojgta archaizacia jeryka. daje w Potopie doskonale wynild, cynige wraienie dawne} mowy, a nie utrudniaige w nicsym daisiejscemu czytelnikowi czytania 1 rozumienia tekst. Zobaczmy np,, Jak Kiemllez opowiada Kmicicowi 0 sy- tuacit polityeanc}: i arenaizowany — natindusgey seuy% dawnyeh wiokow preee wayele eaasem stargen veyeaxow, form, swHol6W Ti.1 Wojsko jut sobie praykray sewedska fortung i szwe- ‘dzkq kompanie—méwit stary Kiemlicz—a co. dawnle) Zolnierze gardiem hetmanom grbzili, gdyby sig nie chetell 2e Szwedem polgezyé, tak teraz sami do pana Potocklego Instancje wnosza 1 deputacje wysylajg, 4eby Recczpospo- Uta z opresii ratowel, preysiemalge wezyscy do gardia przy nim stae” (rw 3, 9 — Da wv,» Praeiéé ten ustep na jexyk dzisiojery f zauwad, ktére 2wroty radajq, mu charakter staropolski. Cato fednal {sam Sienkiewicz, mowine od siebie, postu ‘guje sig archaizowanym jezykkiem i stylem: ce »Roxpoerelo sie widowisko: napreéd fcinali rycerze slowy tureckie, gonili do plerfefenia { ze soba na osire, Potem psy liptowskie! zateraly niedéwiedela; polem go: ral jeden, rodza} gérskiego Samsona , rzuea! Kamieniem miviskim 4 takowy w powicteza chwytal, Péinoc polo 4yla dopiero koniec tym zabawom". ww 36 = pe. Niezalednic od archaizowania indywidualizuje Sienkiewicz Searke poszezegéinych postacl powieéci. Inacze) méwi np, Za- ‘lobe, inacze} Wolodyjowski, inaeze) Roch Kowalski, Kukli- rnowshki, ks. Wydign, Anusia Borzobohata itd, Sprawdé rdénice fe stylu f Jezyk Poshuchajmy, jak charakteryeuje jezyk Sienkiewicea taki Imistre nasze] mowy, jak Zeromsl: Henryk Stenkiewier posiadat od natury niczwykly ar’ stows. Dzif, gdy sztuka pisarska nadzwyerajnemu lela udoskonaleniu 1 uprawie, nie widaé juz mote tale }Samson — bohater bbljay, slynny & nadewyceajoe) ay, ™ ‘wyradnie tego znaczenia, jakle dla rozwoju artystyezne} pprozy polskie} mialy pierwsze ectery tomy Jego Sckiedw. Kio praedy? ten wolyw w mlodotel, ten musi stwierdzié, 2 na te nowoczesnego pisarsiwa bylo to slowo nowe, Inne, wlasne, wydobyte z pospoliteso jezyka, z mowy co dzienne} szlachty, micezezan | chlopéw. Ten sw6} plerw- sey docobek znakomity pisarz doskonali przez cate Zycie, praystorowisjge go do rormaityeh zawartosel, ktére nim ‘wypadalo prayoblekaé. 1 dzis jeszcze, mimo rozpowszech~ Inienia form 4 rodzajéw artystyemych, nikt go nle prac Sclgnat w spokoine}, proste), doskonale pigkne} budowie zdania, w logiemym rozwoju okresbw, uwydatnialy eych obrazy | ukazujgeych myst, Cxytajac utw6r Sien~ Kkiewicza jakieskolwick natury nie dozajemy praykrotcl i nieznoényeh sahaezeh o skazy, zadry i szezerby —ani Jednego tam falszu dla oka, ani jednego dla ucha. Trzeba mu prayzna€ pierwszefistwo jako mistrrowl sztuki pisa- ‘nia, samego kunsztu wypowiedzenia sie po polska na plgimie. ‘Nie poprzestal on jednak na wszechwladnym ogarnic~ iu mowy dzisiejsze}, Itéra. sig postugiwat w utworach rmalujgeych wapétezesnoéé albo kira uderzal jak szpada, dy tracba bylo stawaé w obronie wszystkich Polakow — Teez posunal sie do rozlamania wrzeciadz6w' skarbes mowy stare}, prapradziadowakkie}, do gwaru wojny § po- ‘koju Rzeezypospolite). Otworzy! praed nami éw skarbiee sledemnastego wieku i dat literaturze polskie) arcydzielo ftylu, Usiyszellimy na whasne uszy dywa mowe naddzia~ dow leéaeyeh po lachach Koseiotéw, po sziakach Dzikich él, miediy wybraedem a wybreelem obudwu mérz, dokadkolwiek dablegto polskiego konia kopyto. ‘To wladz~ two nad Jezyklem iywym i martwym sluéylo przede ‘werystkim do uwydatnienia elementu 2drowia 1 sity — 8do podkresiania wyniksjacego 2 nadmiaru sily plerwiast- ka walk jako motywu twérezego — 1 chwaly jako re- zultatu 1 nagrody” moe Paemtes ©- siete ‘Nie stworzy1 Sienkiewicz Jakiegos nowewo, oryeinalnego ty- Bu powieiei historyezne}, ale dzigkt oméwionym w tym ror Gziale mistezowsko wyzyskiwanym érodkom _artystycanym Ludostonalit dawny typ tego rodzaju powieiciowego. Podniést swoja Trulogiq powiesé historyezng polska na takle wyayny, na Jakie nlgdy nie wilt sie jego poprzednicy na tym polu, a wigc Ceajkowsid, Rzewuski, Kaczkowshei, a nawet tak zastuiony autor powietci historyemych, jakim byl Kraszewsk 10, IDEA ,POTOPU" 1 POPULARNOSC TE} POWIESCI Aby zrozumieé naletycie idee Potopu, przeczytaj jeszcze raz rozdriat drugi te} ksigieeaki, méwlacy o stosunku Sienkie- ‘wicea do éwezesnych poglqdéw na przeszlosé Polski. Nastep- nie zastanéw sig nad dwoma ustepami w Potople: charaktery~ styka narodu polskiego wlodona w usta Wraeszccowicra (PIW I, M1 — Dz. Hf, 11) oraz toastem Zagloby na zargczynach Kimicica 2 Olesiky (PIW IN, 30 — Dz. VI, 10). Na koniec wee od uwage slowa Sienkiewicaa wypowledziane w cylowane} jud rozmowie z Brandesem w r. 1867, a wie, gdy Koticas) pisa~ nie Trutogit. Wyrazil sie wéwezas autor Potopu w (en) spo 6b: Czyé nie Tepie} 4 zérowie), zamiast malowat diisle}- sy stan umyslow { lndz, disiejazy teh nedze, spreeenose x samymi soba, bersilndéé 1 szamotanie sie — pokazaé ems splecsefstrs, 4 byly_ chile fzee_ gsi MEMiejne 1 bari rorpecative | 2e pomimo tes0 see arogeeies rajecto. Tamia tate do Tsai Fatamek J (Grorpecy to sit dodaie, adie wlewa, chote do agen mara (, zaleal Tewerstca wernatle, 3 Cae werystko to resem porwll cl uiwiadomlé sable, 00 cho ats Senkiewicroelw Potpie Sw eale) Trotogt Zrozumies wet an powtedsee sremenowanem epoecatstya Bol Shae asnacem w niewolelosegcomspstulat lnjalne serracy s zaborca, spoteactstw, iidrena po beck Freer agcenlowego nakazywana ploiyé cay nacisk a van gosposarere, na venir, promys, andl, wisi PoeNTfene odsyskanla niepodestotelodsunaé na plan dal~ aan caer ahamost Sinkiewiczow, wiry mapsa? tal S2 cautnich narcle Pana Wolodyiowshiego i oe ee node ton szerog kainic, pisanyeh| w cng vine niematyn trode — dla pokrepienia ere ‘Seat tym trsebapamilat, Ze w czasle polswienia sg Po- fopu uezono histori nasza_miodzie eS ere etawionyeh,podreceaki rosziskic, Ki6re QDS runteaeine)poitgce read castigo, Podrecnik te state ely nazi proenioté. ow aponbb tendencriny 1 fa art ja zohydaie ww ocxach miodrciy polke). Stenki~ ior panels ag Pritam ehaeciom, wade wes PrGgaskrawijge,Evlassia w Potope, momenty Doht- tees “rode phe. Dein euachtnrm et wahiena soe saralomitcryelikéw w 2iml8es, € 92- cone aia msatwem pamitayen WiGnteh Tstoryezyen | wapaniayeh postal 1) epi, spopslaryzowa aay spoteerefatwiesnajrmose tc eesiw. Sal sie ze W,eeenRinyee naueeyiclem cuejow olezatych, Swinger. To ane pmolnots narod polsiewo oreo Jego ndoinota SP iodtenia see Nie dalwnego.wlee, 20 klerownie cenrary n