Unha

mañá, o cadáver dun mariñeiro é arrastrado pola marea ata unha praia da vila
de Panxón, na ría de Vigo. Se non fose porque ten as mans atadas cunha brida de
plástico, Xusto Castelo había ser outro mariñeiro que encontrou a súa tumba entre as
ondas mentres pescaba. Sen testemuñas nin rastro da embarcación do finado, o
lacónico inspector Leo Caldas mergúllase no ambiente mariñeiro para tratar de
clarexar o crime entre homes e mulleres que recean de desvelar as súas sospeitas e
que, cando deciden falar, apuntan nunha dirección insólita de máis. Un caso difícil
para Caldas, que pasa malos momentos: o único irmán do seu pai está enfermo de
gravidade e a súa colaboración no programa radiofónico de Onda Vigo estase
volvendo cada vez máis inaturable. Tampouco non facilita as cousas o carácter
arroutado de Rafael Estévez, o seu axudante aragonés, que non se dá adaptado á
retranca e os sobreentendidos dos galegos.

Página 2
 Domingo Villar Vázquez

A praia dos afogados

Leo Caldas - 2

ePub r1.2
Titivillus 29.01.2022

Página 3
Domingo Villar Vázquez, 2009

Editor dixital: Titivillus
ePub base r2.1

Página 4
 Ao meu pai

Página 5
 Afogar. 1. Matar impedindo respirar, en particular somerxendo nun
líquido. 2. Dificultar seriamente a respiración, deixar sen alento. 3. Facer
cesar, matar. 4. Morrer somerxido na auga, de maneira involuntaria. 5.
Sentir afogo, quedar sen alento.

O inspector Leo Caldas saíu do taxi e saltou por riba das pozas ata a beirarrúa. Entrou
no vestíbulo do hospital, camiñou entre a xente que esperaba fronte aos ascensores e
dirixiuse ás escaleiras. Subiu ata a segunda planta e avanzou por un corredor
flanqueado por dúas ringleiras de portas pechadas. Detívose diante da correspondente
ao número 211, entreabriuna e mirou ao interior. Tras dunha máscara verde, un home
durmía sobre a cama máis próxima á fiestra. A televisión estaba acendida, sen voz, e
a outra cama baleira e coas sabas dobradas sobre o colchón.
Consultou o reloxo, volveu pechar a porta e camiñou ata a sala das visitas, ao
final do corredor. Unha anciá, cuxa roupa negra destacaba contra o branco da parede,
alzou a vista cando Caldas asomou a cabeza, pero os seus ollos regresaron
decepcionados ao chan despois de cruzarse cos do inspector.
Caldas virouse ao sentir pasos ás súas costas. O seu pai avanzaba
apresuradamente polo corredor. Saudouno levantando unha man.
—Xa o viches? —preguntou o pai en voz baixa cando se atoparon ante a porta
pechada.
—Desde aquí —contestou Leo—. Eu tamén chego tarde. Falaches cos cirurxiáns?
O pai asentiu:
—Pensan que non paga a pena operalo.

Ao entrar no cuarto, o pai do inspector sentou sobre a cama baleira, mirando o seu
irmán co nariz engurrado nun xesto amargo. Leo Caldas quedou de pé.
Unha agulla vertía o contido de varios frascos no brazo escuálido do seu tío
Alberte, cuxo peito se elevaba lentamente baixo a saba e logo caía con brusquidade,
coma se cada exhalación fose un suspiro profundo. O gorgolexo da auga destilada
que filtraba o osíxeno e o asubío do aire que a máscara deixaba escapar polos lados
afogaban o rumor da choiva.
Leo Caldas atravesou o cuarto ata a fiestra. Apartou a cortina e, a través do cristal
dobre, contemplou as luces vermellas e amarelas dos coches e a procesión de

Página 6
paraugas das beirarrúas da cidade de Vigo.
Volveuse alertado polo asubío da máscara que o seu tío apartara da boca para
poder falar.
—Segue a chover? —preguntou cun fío de voz antes de colocarse de novo o
ventilador.
Leo asentiu, sorriu levemente sen separar os beizos e acenou coa cabeza cara ao
seu pai, sinalándollo. O enfermo quixo retirar a máscara outra vez ao ver o seu irmán,
pero este non llo permitiu:
—Anda, deixa estar iso. Como estás?
O tío de Leo Caldas abaneou a man e levouna ao peito dando a entender que lle
doía.
—É normal que aínda moleste —dixo o seu irmán.
Tras un momento de silencio, o tío mirou o inspector e sinalou o aparello de radio
que descansaba sobre a mesa.
—Di que te escoita —aclaroulle o pai.
—Xa.
O tío asentiu e levantou o polgar.
—Di que lle gusta —volveu traducir o pai.
—Xa, xa —dixo Caldas. E logo apuntou co dedo cara á televisión muda que
emitía un informativo—: Creo que é máis entretida a tele.
O tío negou coa cabeza e levantou novamente o polgar cara á radio.
—Di que o teu programa é mellor ca a tele.
—De verdade pensas que non o entendo? —retrucoulle Leo Caldas ao seu pai—.
Ademais, non é o meu programa. Eu só falo algunhas veces.
O pai mirou o seu irmán, cos ollos sorrindo tras a máscara, e Caldas contemplou
fascinado como comezaban a falar sen necesidade de palabras, movendo os músculos
do rostro, comunicándose na linguaxe que conservan os que teñen na infancia un
idioma común.

A entrada dun médico no cuarto arrincou ao enfermo un xesto de desconformidade.

—Alberte, como vai? —preguntou o médico, que recibiu por toda resposta o
abalo dunha man.
O doutor descubriu a saba e palpou varios puntos no abdome do enfermo que, no
refuxio de plástico verde que lle aireaba os pulmóns, desencaixaba o seu rostro con
cada presión.
—Nun mes está vostede novo —dixo ao concluír o exame e, tras chiscarlle un
ollo ao pai de Leo Caldas, abriu a porta e abandonou o cuarto.
Os tres homes permaneceron nun silencio incómodo ata que o tío Alberte, cun
aceno, lle pediu ao seu irmán que se achegase. O pai do inspector arrimouse ao bordo

Página 7
da cama e o seu irmán retirou do seu rostro a máscara, que comezou a soprar con
forza.
—Faríasme un último favor? —preguntou con voz fatigada.
O pai cruzou unha mirada con Leo.
—Claro.
—Aínda conservas o teu libro de idiotas?
—Como?
—Consérvalo ou non? —insistiu o enfermo, esforzándose por elevar a voz sobre
o soprido do osíxeno.
—Si, creo que si.
—Pois apunta a ese médico —dixo, e sinalou cun dedo esquelético a porta pola
que saíra o doutor.
Logo colocou a máscara sobre o nariz e a boca durante uns instantes para despois
retirala e volver bisbar:
—É o doutor Escarpa. Recordaralo?
O pai de Leo Caldas asentiu e apertoulle suavemente o brazo, e o irmán, ao sorrir,
engurrou o rostro arredor do plástico verde que lle cubría a boca.
Cando quedou durmido continuou o gorgolexo da auga destilada e o brusco
vaivén da súa respiración.

Ao saír do hospital, o inspector acendeu un cigarro e o seu pai abriu un paraugas.

—Collemos os dous —dixo.
Leo arrimouse a el e botaron a andar cara ao aparcadoiro entre o recital de
bucinas dos condutores exasperados polo atasco.
—Tes un libro de idiotas?
—Non o sabías? —contestoulle o pai sen miralo, e Caldas advertiu que tiña os
ollos vidrosos.
Sorprendeuse, pois aínda que tras a morte da súa nai o rumor do seu choro
acompañárao moitas noites, nunca derramara unha bágoa cando el estaba presente.
Decidiu atrasarse uns pasos a pesar da choiva para permitir que o seu pai aliviase a
súa pena sen pudor.

No aparcadoiro, antes de entrar no coche, o pai preguntou:

—Déixote nalgún sitio, Leo?
—Ti onde vas?
—Á casa. Alí non hai ruído.
—Vas visitar o tío Alberte mañá?
—Pola tarde —asentiu o pai—. Despois de comer.

Página 8
 Leo Caldas pensou que podería coller libre a mañá se avisaba o comisario a
primeira hora. Con sorte, chegaría tarde á radio e o fachendoso de Losada tería que
apañarse sen el.
—Entón acompáñote e tráesme cando veñas. O pai quedou mirando para el.
—Vas durmir na miña casa?
—Se me invitas —dixo Leo.
—Mañá non tes que traballar?
Leo Caldas encolleu os ombreiros, deulle unha calada rápida ao cigarro, tirouno
ao chan e entrou no coche.

Página 9
 Rescaldo. 1. Brasa pequena que se conserva entre a cinza despois de
arder algo. 2. Resto que queda dunha cousa, en especial dun sentimento.

Ás veces, nos meses de desalento que seguiron á morte da súa muller, o pai de Leo
Caldas visitaba a antiga casa familiar que ela habitara de nena. Estaba en ruínas, e
apenas mantiña algúns dos muros de pedra do seu esqueleto. Só a adega anexa á casa
resistira os anos de abandono. Afundida na terra para evitar cambios bruscos de
temperatura, aínda conservaba no interior varias cubas, unha vella prensa de madeira,
unha embotelladora de man e outras ferramentas rudimentarias. Paseando pola leira,
polos socalcos que descendían coma un anfiteatro ata o río Miño, o pai do inspector
atopara un bálsamo para o seu abatemento, un alivio que a cidade lle negaba.
Un mes de outubro, vendo as uvas madurar na viña ata podrecer e estimulado
pola idea de pasar máis tempo naquel lugar, propúxose volver elaborar viño na vella
adega. Así, tras varios meses de lecturas e asesoramento, comezou a cultivar unha
porción de terreo reducida, a máis próxima á casa.
Coa escusa de atender a viña, todos os sábados e domingos madrugaban para
desprazarse en coche ata alí. Case cincuenta quilómetros de viaxe por estradas
sinuosas que o estómago do pequeno Leo lles obrigaba a percorrer por etapas e coas
ventás abertas.
Durante as fins de semana de marzo desbravaron o terreo, e nas de abril e maio
arrincaron as cepas inservibles. No verán, aproveitando as vacacións e os días máis
longos, colocaron os postes e os fíos de arame que guiarían as cepas sas e as que
haberían plantar tras a vendima, no inverno.
Os primeiros anos, mentres ampliaba o cultivo, o pai de Leo Caldas vendera o
viño a granel ou o repartira entre os seus coñecidos. Logo, cando as cepas novas
comezaron a dar froitos, investiu os seus aforros en mellorar a adega para poder
embotellalo alí mesmo e vendelo etiquetado. Pronto recuperou o investido, pois o seu
viño ía adquirindo sona e, aínda que os litros aumentaban en cada vendima, vendía
sen esforzo todas as colleitas.
Axiña que tivo idade para quedar só na casa, Leo abandonou a penitencia das
curvas e deixou de acompañalo á leira. Cando o fillo marchou á universidade, o pai
abandonou definitivamente o seu traballo en Vigo e instalouse na antiga casa familiar
da muller, que fora restaurando aos poucos.

Página 10
 As terras que apareceran como un acougo para o seu desánimo convertéranse nun
negocio próspero, e as noites de laios pasaron a ser só unha sombra na memoria.
O mesmo viño que afundira a tantos homes salvárao.

Durante o traxecto ata a casa do pai apenas falaron. Aínda que algunhas curvas foran
suavizadas polas estradas modernas, Leo Caldas abriu lixeiramente a ventá e pechou
os ollos ao sentar no coche. Mantívose afundido no asento, inmóbil malia que
algunhas pingas de choiva se coaron pola fenda do vidro e estalaron no seu rostro.
Ao lado, o pai agarraba o volante cunha man e levaba a outra á boca, apertando as
uñas cos dentes, sen chegar a crebalas, co pensamento viaxando da nenez ao cuarto
do hospital.
Cando chegaron, Leo Caldas saíu do coche para abrir o portón e agardou baixo a
choiva ata que o pai franqueou a entrada. Ao volver subir no vehículo, mentres
percorrían o camiño ata a casa, pareceulle ver unha sombra que se movía tras eles.
Pola xanela posterior, entre os sucos que deixaba a choiva, albiscou un animal que os
seguía á carreira.
—Tes un can? —preguntou Caldas, estrañado.
—Non.
—Non é teu? —insistiu, sinalando cara atrás.
O pai de Caldas mirou durante un instante polo espello retrovisor.
—Non —confirmou—, non é meu.

Desde que baixaron do coche ata que chegaron á porta da casa, o can acompañounos
sen deixar de brincar ao redor do pai de Leo Caldas. Ladraba, saltaba e saía disparado
baixo a choiva en calquera dirección para virar en redondo aos poucos metros e
regresar ás carreiras, ladrando de entusiasmo, movendo o rabo coma un látego e
tratando de lamber as mans, a cara ou a parte do corpo que o pai do inspector tivese a
ben ofrecerlle.
—Mira como me deixou —lamentouse o pai ao entrar na casa.
Subiu pola escaleira cara ao seu dormitorio sacudindo os pantalóns e a camisa que
as patas daquel animal encheran de restos escuros de terra mollada. Caldas esperou
abaixo.
—Menos mal que non é teu —murmurou.
Rodeando a mesa do comedor, o inspector achegouse ao salón e sentou no sofá,
fronte á lareira que aínda conservaba cinza e rescaldos dun lume recente. Ao carón da
mesa baixa, xunto a un feixe de xornais vellos, había unha cesta chea de leña.
O pai mudara de roupa cando baixou.
—Déixoche algo seco?
—Mañá, se acaso. Prefiro secarme ao lume. Podo? —preguntou, sinalando a leña.

Página 11
 —Se sabes acendela… —dixo o pai con desdén antes de marchar cara á cociña.
Leo Caldas deu un suspiro e achegouse á lareira. Colleu dous toros grosos de
piñeiro da cesta e púxoos no lar. Engurrou algunhas follas de xornal, meteunas entre
os troncos, e colocou enriba dos papeis varias piñas e paus de videira que partiu en
anacos pequenos. Buscou no peto o paquete de tabaco e o acendedor, e prendeu os
xornais coa mesma chama que achegou ao cigarro. Cando as piñas comezaron a
arder, sentou no sofá a fumar fronte ao lume.
O pai volveu ao salón e traía na man unha botella de viño branco sen etiquetar.
Tras abrila co sacarrollas de parede, deixouna sobre a mesa baixa e foi buscar dúas
copas á lacena.
—É da nova colleita —dixo, mentres enchía as copas dun viño aínda turbio—. A
ver que che parece.
Leo Caldas deixou o cigarro no cinceiro e afundiu o nariz na copa. O pai imitou o
seu xesto.
—Aínda ten que clarificar, pero de aroma está ben —apuntou.
—Xa.
—Que che parece, Leo?
O inspector levou a copa aos beizos e, antes de envialo, saboreouno durante uns
segundos.
—Que opinas? —insistiu o pai, que esperaba de pé o veredicto do seu fillo.
Leo Caldas asentiu varias veces e baleirou o resto da copa dun grolo.

Abriron outra botella de viño do ano anterior e requentaron dúas cuncas do caldo que
o pai do inspector gardaba na neveira. De sobremesa, queixo do país co marmelo que
María elaboraba na súa casa.
Cando remataron a cea e recolleron os pratos, Leo Caldas trasladou á mesa baixa
a botella e as copas. Encheunas de novo e sentou no sofá, fronte ao lume, para o que
podía estar mirando durante horas. O pai achegouse á librería e estivo varios minutos
rebuscando nos estantes, maldicindo polo baixo ata que atopou un caderno pequeno
apoiado contra a parede. Tiña as tapas de cartón tan gastadas que era imposible
adiviñarlle a cor orixinal. Recolleu a súa copa e foi sentar á mesa do comedor. Alí
permaneceu varios minutos pasando as páxinas do caderno.
Cando Leo se incorporou para servirse máis viño, preguntou:
—Ese é o libro de idiotas?
O pai asentiu.
—Non sei como se acordou del o teu tío. Hai anos que non o abría —dixo,
mentres pasaba as follas cheas de nomes, de anacos de vida asociados a cada un
deles.
Logo botou man dun bolígrafo e deixou aberto o caderno pola páxina onde
figuraba a última anotación.

Página 12
 —Dixo doutor Escarpa, non si?
—Si —confirmou o inspector, e ao volverse cara ao pai atopou aqueles ollos
brillantes que non coñecía.
Leo Caldas deitouse no sofá e alí quedou o resto da noite, sen levantar a vista do
lume para que o seu pai puidese chorar cada vaso de viño que bebía.

Página 13
 Pendente. 1. Que está por resolver ou sen rematar. 2. Que pende ou
está suspenso. 3. Inclinación ou declive dun terreo. 4. Adorno que se
coloca na orella.

Pola mañá, Leo Caldas tomou prestada unha muda do armario do pai, duchouse e
saíu ao patio que separaba a casa da adega. O outono dera unha tregua logo de varias
semanas de choiva e, aínda que as nubes ocultaban o sol, o día sen vento amencía
apracible e luminoso.
Achegouse ao arriate, colleu unha rama de herba luísa, esfregou os dedos con ela
e levounos ao nariz aspirando profundamente o aroma impregnado neles.
—Xa sei que lle gustou o caldo —dixo unha voz ás súas costas.
María, a muller que ía polas mañás á casa do seu pai para limpar e preparar a
comida, estaba varrendo as follas avermelladas que o liquidámbar perdera durante a
noite.
—Moito, María, moito —contestou Leo Caldas.
—O truco é escumalo ben —confesou ela, sen deixar de varrer. Logo,
pretendendo devolverlle o eloxio, engadiu—: A min tamén me gusta moito o seu
programa. Non perdemos unha emisión de Patrulla nas ondas.
O inspector preguntouse como era posible que alí tamén puidesen escoitar o seu
programa de radio. E logo non era Onda Vigo unha emisora local?
Deulle as grazas e cambiou de tema:
—Viu o meu pai?
—Ía cara abaixo, co can —explicou, e sinalou a través da bodega, en dirección ao
río—. Non vai almorzar? Ten café quente no termo.
—Igual máis tarde… —dixo Caldas saíndo do patio.

Camiñou arredor da casa e dirixiuse ao miradoiro. Apoiou os cóbados na varanda de

pedra e contemplou as sete hectáreas de viñedo en pendente que descendían en
bancais ata o río.
Viu o tractor parado no camiño, uns centos de metros máis abaixo, xunto a un dos
socalcos da dereita, e distinguiu varias persoas entre as cepas. Recordou que o seu pai
lle contara durante a cea que xa empezaran a podar.

Página 14
 Acendeu un cigarro e permaneceu apoiado na varanda despuntando do sosego do
campo. Ía chamar á comisaría para avisar de que non acudiría ata a tarde, cando o
timbre agudo do seu teléfono comezou a soar. Caldas leu na pantalla o nome do seu
axudante e descolgou.
—Está de camiño para aquí, xefe? —preguntou Rafael Estévez a modo de saúdo.
—Pasa algo?
—Fai media hora que nos chamaron desde o porto de Panxón. Disque apareceu o
cadáver dun home flotando na auga.
—Un mariñeiro?
—Como quere que o saiba, inspector?
O aragonés estaba en plena forma desde primeira hora.
—Tiñamos noticia dalgún desaparecido? —preguntou Caldas, sabendo que ás
veces pasaban varias xornadas ata que o mar devolvía os corpos dos afogados.
—Que eu saiba, non.
—Xa.
—Quere dicirme canto vai tardar? —preguntou coa súa impaciencia habitual o
axudante de Leo Caldas—. O xuíz saíu para alí hai dez minutos, e o forense xa
chamou preguntando se podemos recollelo de camiño.
Caldas confirmou no seu reloxo que aquel luns a animación comezara demasiado
cedo e alegrouse de se atopar lonxe da cidade.
—Pois pasa a buscalo.
—E vostede?
—Ata esta tarde non vou poder estar aí.
—Cre que non vai poder ou sábeo con certeza?
—Non empeces. Agora mesmo ía chamar para avisarvos.
Estévez despediuse cun gruñido e o inspector pensou en telefonar o comisario
para advertilo da súa ausencia esa mañá e pedirlle que lle asignase un acompañante a
Estévez. Antes de marcar abandonou a idea. Á fin e ao cabo, só se trataba dun
afogado.
Baixou polo camiño que serpeaba atravesando o viñedo como unha cicatriz ata a
beira do río. As cepas situadas na parte máis alta aínda esperaban para ser podadas,
mais o outono avanzado xa se encargara de espilas e só unhas poucas pólas
conservaban algunha folla lánguida.
Detívose á altura do tractor, observando en silencio como os podadores escollían
cinco ou seis varas de cada cepa e as ataban aos arames. Elixían aquelas que tiñan
varias xemas, onde aparecerían abrochos na primavera, e cortaban as demais. Logo,
antes de pasar ao seguinte socalco, recollerían no tractor os paus que puidesen servir
como leña e deixarían apodrentar o resto no chan.
Salvo que os vimbios cos que axudara o seu pai a suxeitar as primeiras varas
foran substituídos por lazos de plástico, nada máis parecía ter cambiado desde entón.

Página 15
Uns metros máis abaixo apareceu no camiño o can acastañado que os recibira a noite
anterior, e de alí a pouco xurdiu da mesma liña de vides a silueta do pai de Leo
Caldas. Levaba unhas tesoiras de podar na man e a humidade da mañá brillando nas
botas de plástico.
Leo saíulle ao encontro.
—Hai botas no almacén —dixo o pai, mirando os zapatos do seu fillo.
Leo Caldas encolleuse de ombreiros.
—Non vou saír do camiño.
—Como queiras. Coñeces a plantación nova? —preguntoulle o pai, estendendo
un brazo cara ao río.
Leo coñecíaa, pero contestou que non e botaron a andar cara alí. O can, cos
fociños afundidos no chan, adiantóuselles corricando entre o viñedo. Cada certo
tempo vían aparecer no camiño a súa cabeza castaña. Mantíñaa ergueita un intre e
logo, cando comprobaba que eles continuaban adiante, volvía ao seu trote distraído.
—Como se chama? —preguntou o inspector sinalando o can unha das veces en
que asomou.
—Non o sei. Non é meu —contestoulle o pai sen deixar de camiñar.

Seguiron baixando polo camiño que, ao chegar á parte inferior do viñedo, facía un
ángulo cara á dereita, paralelo ao leito do río. A ambos os dous lados estendíanse
varias fileiras de postes brancos unidos por tres fíos de arames. Ao pé de cada estaca
asomaba unha nova vide.
O pai explicoulle que necesitaran unha pa escavadora para nivelar o terreo e que
decidira ampliar a distancia entre as vides para que o tractor puidese manobrar con
facilidade. O inspector escoitou en silencio, asentindo coma se fose a primeira vez
que oía contar todo aquilo.
Cando o seu pai se detivo a atar a un poste a vara solta dunha cepa, Leo atravesou
as fileiras da plantación e foi asomarse ao río que corría varios metros baixo os seus
pés.

No treito que discorría fronte ao viñedo abundaban os remuíños. Lembraba que, para
bañarse, era necesario camiñar media hora río arriba, ata a retorta que remansaba a
auga nunha praia fluvial. Partían despois de comer e regresaban andando ao
anoitecer. Na nenez, os días parecían máis longos.
Mirando a auga e oíndo o rumor da corrente, pensou na chamada de Rafael
Estévez e no home arrastrado polo mar. Recordaba a noite en que a farmacéutica
afogara nos rápidos. Mentres el agardaba no coche, o seu pai acompañara os gardas
que percorrían a beira removendo a auga cunhas varas de madeira. Logo, o seu pai e
mais el regresaran a durmir a Vigo, e os gardas continuaron a busca río abaixo.

Página 16
 O corpo da farmacéutica tardou tres días en aparecer. Atopárono uns pescadores
de lamprea a oito quilómetros do lugar en que caera á auga.
Anos máis tarde, o inspector soubo que ela mesma se botara ao río, e que non
sabía nadar. Con todo, durante meses, a farmacéutica nadara xunto a el nos seus
pesadelos infantís, suplicándolle que a socorrese no medio dunha corrente que
sempre terminaba por engulila.
Cando a angustia o espertaba, Leo aparecía cuberto de suor, tan mollado coma se
realmente se mergullase no río.

Consultou o seu reloxo. Rafael Estévez estaría a piques de chegar á praia de Panxón.
Confiaba en non recibir máis noticias del ata a tarde, cando estivese de volta na
comisaría.
O seu pai achegóuselle e xuntos contemplaron como baixaban as follas e as ramas
que a corrente transportaba a gran velocidade pola superficie do río.
—Tiñas que poñer as botas.
—Debín —concedeu Caldas, sen deixar de mirar para a auga.
—Almorzaches? —preguntou o pai logo duns segundos.
Cando Leo negou cun xesto, propuxo:
—Queres subir e tomar un café?
Cando botaron a camiñar cara á casa, o pai lamentouse:
—Non sei como non se me ocorreu plantar antes nesta zona.
—Non pensabas que a terra areenta non favorece a viña?
—Pois xa verás como estas cepas han dar un viño estupendo. Non nesta vendima,
claro, nin na próxima, pero en cinco anos estará saíndo delas o mellor mosto do
viñedo. E, se teño razón, plantarei alí tamén —dixo, sinalando unha leira erma ao
outro lado do camiño.
—Cinco anos?
—Cinco ou seis… Cando as viñas medren.
—Non é demasiado tempo?
—Os prazos non os marco eu. É o que tarda a viña en madurar.
—Xa o sei —dixo o inspector—. Referíame a se non pensas xubilarte antes.
—Xubilarme? Para que?
Leo Caldas encolleu os ombreiros.
—Podías facer calquera cousa…
—Isto non che parece abondo? —o pai estendeu os brazos cara ás ladeiras
poboadas de cepas que o camiño dividía en dous—. Á miña idade, o único xeito de
estar tranquilo, de non lle dar demasiadas voltas á cabeza, é manter a mente ocupada
en algo. O outro é sentarse a mirar como o tempo pasa e fai o seu traballo, resignarse
a vivir a vida a través dos outros.

Página 17
 Leo Caldas quedou calado. Pesáballe ter falado de máis. Porén, o pai engadiu cun
sorriso:
—Ademais, os xubilados non teñen vacacións.

Na cociña, o pai serviu dúas cuncas de café do termo. Engadiu unhas pingas de leite e
azucre a unha delas e alargoulle a outra.
—Saímos? —preguntou, sinalando a porta.
No patio cruzáronse con María, que volvía á casa coa vasoira na man.
—María non perde Patrulla nas ondas —informouno o pai.
—Si, si, xa me contou —respondeu Caldas torcendo a boca nun aceno que
pretendía ser un sorriso.
Bordearon a casa e foron apoiarse na varanda de pedra do miradoiro. O pai ía
comentar algo cando o timbre do teléfono móbil do inspector comezou a soar, e Leo
Caldas suspirou profundamente ao ler o nome de Rafael Estévez na pantalla.
—Traballo? —interesouse o pai.
—O meu axudante —confirmou Leo Caldas, separándose uns metros e buscando
o tabaco no peto antes de contestar.
—Como foi todo? —preguntou, sostendo un cigarro entre os dentes ao que lle
achegou a chama do acendedor.
—Aínda estou no porto este.
—Co afogado?
—Parece que o axudaron a afogar.
—E logo?
—Ten as mans atadas.
Con certa frecuencia, os suicidas que se lanzaban á auga ataban as mans ou os pés
para ter a seguridade de que se cumpriría o seu propósito.
—Puido facelo el mesmo —apuntou Leo Caldas.
—Non, inspector. Non me pregunte por que, pero o forense cre que ese home nin
se suicidou nin morreu pescando troitas.
—Troitas no mar hai poucas —dixo Caldas lacónico.
—Vostede xa me entende.
—Xa.
Leo deulle unha calada ao cigarro coa sensación de que se ía arrepentir de non
acompañar o seu axudante.
—Xa sabedes quen era?
—Un home da vila. Un mariñeiro de Panxón. Van trasladar o corpo a Vigo para
identificalo e facerlle a autopsia. Tamén vai achegarse ata aquí alguén da UIDC, por
se houbese rastros.
—Ninguén o recoñeceu?

Página 18
 —Con seguridade, non. Xa sabe como é esta xente —comentou Rafael Estévez,
quen, tras varios meses do seu traslado a Galicia, aínda non lograba afacerse á
ambigüidade con que adoito se expresaban os seus novos veciños.
—A ver se consegues que cho confirmen —dixo, e coñecendo a paixón coa que o
seu axudante acometía o seu traballo, preferiu engadir—: Pero con tacto, Rafa. Non
quero leas.
—Por iso non se preocupe, inspector. Déixeme a min —dixo o axudante antes de
colgar, nun ton que estaba lonxe de soar tranquilizador.

Leo Caldas volveu onda o seu pai e recolleu a cunca de café que apoiara na varanda.
—Vaise afacendo a isto o teu axudante? Caldas deulle un sorbo ao café:
—Non creo que chegue a afacerse nunca de todo.
O pai brandiu o seu bolígrafo debuxando trazos imaxinarios no aire.
—Queres que o apunte no meu libro? —preguntou, coma se non existise un
castigo máis cruel.
Como Leo Caldas non contestaba, engadiu:
—Sempre o podemos borrar máis adiante. Non sería o primeiro que risco.
—É igual —dixo o inspector, e o seu pai percibiu no seu rostro un rastro de
preocupación.
—Sucede algo, Leo?
—Un cliente —respondeu, e chascou a lingua.
—Asasinado?
—Podería ser —dixo Caldas.
—Prefires que volvamos a Vigo agora? —ofreceuse.
—Non te preocupes —respondeu Caldas, consciente do pouco que lle chistaba ao
seu pai pasar máis tempo do imprescindible na cidade.
—Talvez podería ver o teu tío esta mesma mañá.
—Non fai falta, de verdade.
—A min case que me viría mellor, Leo —insistiu o pai—. Teño cousas que facer
aquí pola tarde.
—De acordo entón —contestou agradecido, sabendo que o seu pai mentía.

Mentres o inspector remataba o cigarro, quedaron ollando desde o alto o desfile de

postes brancos aos que se suxeitaban as videiras.
—É bonito, verdade? —dixo o pai con aire orgulloso.
—Si —murmurou Caldas—, e iso que o outono non lle senta ben á vide.
O pai recolleu as dúas cuncas baleiras e dirixiuse á casa, Leo escoitouno
preguntarse en voz alta:
—E a quen lle senta ben o outono?

Página 19
 Abordar. 1. Chocar unha embarcación contra outra. 2. Chegar unha
embarcación a porto, a un peirao. 3. Acercarse, dirixirse a alguén con
algún fin. 4. Comezar un asunto. 5. Facer fronte a unha dificultade ou
perigo.

Pouco antes de chegar á comisaría, Leo Caldas saíu do automóbil cun pretexto
absurdo aproveitando un semáforo vermello. Aqueles non eran días fáciles para o seu
pai e, vendo o coche perderse entre o tráfico da cidade de Vigo, o inspector
arrepentiuse de marchar tan apresuradamente.
Ao pouco de partir da casa do pai intercambiaran algunhas frases, todas referidas
ao seu tío, lamentando a enfermidade que o consumía por dentro e que o obrigaba a
pedirlle o aire prestado a unha máquina. Fixeron o resto do traxecto en silencio. Leo
cos ollos pechados, o pai coa vista na estrada e a mente no hospital.
Foi xa na cidade, mentres baixaban polas rúas en pendente cara á comisaría,
cando o pai se interesou por Alba. Para poñerlle fin á conversa, Leo Caldas contoulle
que non sabía nada novo, que non tiña noticias dela desde había varios meses. Con
todo, pese ás evasivas do fillo, o pai seguiu preguntando unha e outra vez. Por que
insistía sempre en abordar as cuestións máis incómodas no último momento? Se o
propósito era prolongar os seus encontros, xa debería estar escarmentado. Aquelas
preguntas molestas de última hora só lograban precipitar as súas despedidas e
deixalos a ambos cun resaibo amargo.
Caldas entrou na comisaría e camiñou ata o fondo da sala entre as dúas fileiras de
mesas. Abriu a porta de cristal ao ácido do seu despacho, colgou o impermeable e
deixouse caer na butaca negra.
Coa mirada perdida na morea de papeis amontoados enriba da súa mesa,
continuou pensando no seu pai ata que o comisario Soto entrou devolvéndoo á
realidade.
—Que tal en Panxón?
—Non tiven tempo de ir, comisario. Estévez está ocupándose do tema.
—Mandaches a Estévez só a un levantamento? —preguntou o comisario Soto.
Ante o silencio de Caldas, o comisario moveu a cabeza dun lado a outro nun
xesto de incredulidade e marchou rosmando.

Página 20
Caldas descolgou o teléfono, marcou o número de Olga e pediulle que mandase a
Estévez ao seu despacho cando o vise aparecer pola comisaría.
Quedou sentado no escritorio, desoíndo o seu estómago, que protestaba
ruidosamente polo atraso na hora da comida. Aproveitou para revisar algúns dos
papeis que acumulaba sobre a mesa, facendo anotacións a lapis nas marxes, e
devolvéndoos a un novo montón. Cada vez que deixaba un documento consultaba o
reloxo e levantaba a mirada cara á porta. Nunhas ocasións preguntábase como estaría
a desenvolverse o seu axudante no levantamento do afogado. Noutras, volvía pensar
no seu pai e lamentaba aquela súbita despedida.

Ás tres menos cuarto, cando revisaba as declaracións das testemuñas do atraco a unha
xoiería situada na rúa do Príncipe, a enorme silueta de Rafael Estévez escureceu o
cristal da porta.
—Vaia mañá levamos, xefe —dixo o seu axudante ao entrar.
Caldas estaba famento. Ademais, prefería escoitar fóra da comisaría o que
Estévez lle tiña que contar, a salvo de interrupcións. Coroou un montón de papeis cos
testemuños do roubo e púxose de pé.
—Comiches? —quixo saber e, cando o outro dixo que non, engadiu—. Invítote.
—Grazas, pero dubido que poida probar bocado —respondeu Estévez—. Non
imaxina como estaba ese tipo.
Antes de deixalo afondar nos detalles, Caldas recolleu o impermeable pendurado
da percha, dobrouno sobre o seu antebrazo e virou o pomo da porta.
—Impórtache poñerme ao tanto mentres como algo? —pediulle—. Só tomei un
café no almorzo e, como tardemos un pouco máis, non atopo quen me dea de comer.
—Hoxe non chove —dixo Estévez, sinalando a gabardina.
—Xa o sei —contestou o inspector, e saíu do despacho con paso apresurado.
Rafael Estévez seguiuno pola comisaría ata a rúa, onde o sol acababa de atopar un
oco entre as nubes.
Cruzaron a Alameda pisando un manto de follas caídas e camiñaron fronte aos
elegantes edificios de pedra da rúa do Areal. As galerías de forxa das fachadas, que
asomaban desde había algunhas décadas aos colectores do porto de mercancías, aínda
parecían preguntarse onde estarían escondidos a praia e o mar.
O bar Puerto aínda estaba ateigado de xente. Como cada mediodía, as súas mesas
mesturaban gravatas, traxes de faena azuis e roupas grosas de mariñeiros. Caldas
botoulle unha ollada aos pratos que se baleiraban nas mesas próximas.
—Mágoa que non teñas apetito —comentou.
—Saíalle escuma polo nariz… —recordou Estévez, e engurrou a cara con
desagrado.

Página 21
 —Despois, Rafa —dixo o inspector. Xa tería tempo de escoitar os detalles máis
macabros do asunto cando terminase o xantar.
Cristina achegouse a recoller unha botella de augardente na barra situada a uns
pasos da entrada.
—Aínda hai unha mesa para nós? —preguntoulle o inspector, levantando a voz
sobre o barullo das conversacións cruzadas.
—Sempre queda algo para unha estrela radiofónica —burlouse ela. Logo
dirixiuse coa botella ao fondo do comedor para que dous estibadores, habituais á hora
de comer como o inspector, aliñasen o café.
Cando regresou, sinalou dous ocos nas mesas compartidas.
—Preferides esta ou aquela?
Na máis próxima, tres homes de mar veteranos sentaban xunto a un mozo de traxe
escuro que devoraba a partes iguais a sopa e un xornal deportivo. Na outra, estaban os
estibadores aos que Cristina lles levara a augardente.
—A do fondo —escolleu Caldas—, e preferiría que non sentases a ninguén máis
na nosa mesa cando se levanten eses dous.
—Non teñas medo, Leo. A estas horas non aparece por aquí máis que algún
despistado.
Ao camiñar cara á mesa, pasaron xunto á cociña. Varias potas penduraban
suxeitas por ganchos na parede de azulexo branco, como esperando a súa quenda para
ferver nos fogóns. O metal esportelado revelaba que aquelas tarteiras foran utilizadas
durante anos, mais relucían coma se estivesen limpadas con abrillantador.
Detivéronse ante o mostrador que separaba o comedor da cociña e o inspector
agachouse para observar o expositor onde habitualmente se exhibían os mariscos.
Estaba baleiro.
—Non busque. Os luns non hai nada —advertiulle unha das cociñeiras desde o
outro lado do mostrador. Estaba a lavar unha das potas debaixo da billa antes de
devolvela ao seu sitio na parede.
—Con que as limpan para que brillen tanto? —preguntou Rafael Estévez,
sinalando o cacharro que fregaba a muller.
—Con esforzo, fillo —respondeu a cociñeira—. Se quere axudar… —engadiu,
ofrecéndolle ao policía a pota cuberta de escuma.
Estévez declinou a invitación cun sorriso e seguiu a Caldas ata o fondo da sala.
Intercambiou unha mirada cos estibadores cos que compartían mesa e sentou na
cadeira situada fronte ao inspector.
Cristina achegoulles unha sopeira que puxo entre os dous. Ao destapala, un fume
branco que desprendía aromas mariños derramouse sobre o mantel e fixo que Estévez
se incorporase movendo as aletas do nariz.
A camareira volveu cunha xerra xeada de viño branco nunha man e, na outra, os
pratos, vasos e cubertos en equilibrio.
—Rafael non necesita prato —dixo Caldas—. Non ten fame.

Página 22
 Estévez mirou a sopeira como o neno que busca no aire o globo que lle acaba de
escapar da man.
—Déixollo por se acaso? —preguntou Cristina.
—Por se acaso —accedeu Estévez.
Caldas serviuse e, cando devolveu o cazo á sopeira, Estévez colleuno de
inmediato.
—Crin que non ías probar bocado —observou o inspector.
—Un pouco de sopa non pode sentarlle mal a ninguén —respondeu o axudante
enchendo o prato case ata o bordo.
Caldas soprou para arrefriar a primeira cullerada antes de levala á boca.
—Niso tes razón.

Rafael Estévez xa repetira sopa e contíñase para non servirse unha terceira vez cando
Cristina acudiu para tomar nota do prato principal. Ofreceulles bacallau grellado ou
chocos con arroz. Leo Caldas pediu os chocos.
—Vostede vai querer algo máis? —preguntou Cristina.
A sopa disipara o recordo da escuma que saía da boca do afogado e Estévez
recobrara a súa voracidade habitual.
—Que me recomenda? —preguntou.
—Os choquiños están moi bos —dixo Cristina, e no momento engadiu—: E o
bacallau tamén ten moito éxito.
Deixou as palabras no aire e Estévez mirouna agardando un veredicto. Logo duns
segundos, ao ver que este non se producía, preguntou:
—Daquela?
—Son pratos distintos —limitouse a dicir a camareira.
—Iso xa o sei. Pero algún estará mellor —insistiu o aragonés.
—Os dous están moi ricos —contestou Cristina cun sorriso franco—. A vostede
que lle gusta máis?
—Esquézao —cortouna o policía ao ver que non ía obter unha resposta—.
Tráiame o mesmo que pediu el: os chocos eses…, e un pouco de ensalada.
Así que Cristina se perdeu no balbordo do comedor, protestou:
—Non sei para que collóns lle pregunto nada a esta xente.
Estévez reparou en que Caldas o miraba en silencio desde o outro lado da mesa.
—Perdoe, xefe —desculpouse—. Ás veces esquezo que vostede é un deles.

Página 23
 Cinguir. 1. Facer que unha peza de roupa ou outra cousa quede
axustada. 2. Pór unha cousa arredor doutra. 3. Non ir máis alá do asunto
ou cuestión de que se trata.

Ás catro da tarde, cando os chocos con arroz dos policías eran só manchas escuras no
mantel, marcharon os últimos clientes do bar Puerto. Caldas acompañounos coa
mirada mentres saían á rúa.
—Fálame do afogado —pediulle ao seu axudante, apañando unha culleriña e
comezando a remover o café.
—Apareceu flotando na beira do mar, aínda que cando cheguei xa estaba tendido
na area. Botaba escuma polo nariz e pola boca.
—Iso xa mo contaches.
—É que non o dou quitado da cabeza, inspector. Ademais, estaba xeado —
explicou, apertando os dentes coma se un calafrío lle percorrese o corpo.
—Nunca viras un afogado? —sorprendeuse Caldas.
—En Zaragoza ás veces tiñamos que recoller do río algún suicida, pero eu nunca
me acheguei demasiado. Xa sabe que non me gustan os mortos, inspector —
respondeu o axudante, cun asomo de timidez.
—Tampouco ti lles gustas demasiado aos vivos —murmurou Caldas e, por
segunda vez aquel día, veulle á cabeza a imaxe da farmacéutica afogada coa que
tantas veces soñara de neno—. Veña, sigue. Puideches pescudar quen era?
—Chamábase Xusto Castelo. Era un mariñeiro de alí, de Panxón. Saíu ao mar no
seu barco onte pola mañá e xa non o viron máis. Por certo, o barco tampouco
apareceu.
—Que clase de barco era?
—Non sei…, un deses pequenos. O tipo pescaba só. Collía nécoras e camaróns
coas caixas esas de malla que se deixan no fondo do mar. Non recordo como se
chaman.
—Nasas —dixo Caldas.
—Iso: nasas. Vendía o marisco na lonxa de Panxón.
—Idade?
Estévez fixo un movemento ambiguo coa cabeza.
—Pouco máis de corenta. Teño os datos na comisaría. Solteiro, sen muller nin
fillos. A nai vive na vila, coa irmá do morto e o seu home.

Página 24
 —Falaches con eles?
—Estiven coa irmá, aínda que non a interroguei, se é o que pregunta. Acababan
de darlle a noticia. Non era o momento.
Caldas asentiu.
—Expliqueille que trasladaramos o cadáver do seu irmán a Vigo, para a autopsia
—continuou o zaragozano—. Preguntoume cando poderían enterralo e díxenlle que
tratariamos de devolverllo canto antes. Quedou en pasar esta tarde a recoñecelo.
A Caldas reconfortouno comprobar que o seu feroz axudante tamén era quen de
comportarse con delicadeza se as circunstancias o requirían.
—Viches o cuñado do morto?
—Non. O cuñado está embarcado nun pesqueiro, nalgún lugar de África.
—E a nai?
—Tampouco. Está na casa, medio inválida. Non era día para ir de visita.
—Claro —conveu Caldas, e logo preguntou—: Por teléfono dixéchesme que tiña
as mans atadas, non?
—Iso é. Amarradas polos pulsos cunha brida de plástico, como as que se utilizan
para suxeitar cables e tubos. Son unhas tiras flexibles que nun dos extremos teñen un
buraco polo que se pasa a outra punta, da que se tira para que quede axustada —
explicou mentres separaba unha man da outra, coma se realmente estivese a cinguir
unha brida—. Sabe como son? Apértanse dun tirón pero non se poden afrouxar sen
romperse —dixo, repetindo o xesto unha vez máis.
Caldas asentiu sen deixar de remexer coa culleriña na cunca. Prefería acender un
cigarro, pero no bar Puerto eran tan estritos co tabaco coma cos tempos de cocción do
marisco, e tivo que conformarse con remover o café.
—E as pernas?
—Estaban dobradas cara atrás, cara ás costas. E tesas coma as dunha estatua.
—Pero tamén estaban atadas? —quixo saber o inspector.
—Non, só estaban atadas as mans.
—E o rostro?
—Desfeito. Inchado e cos ollos abertos de par en par, coma se vise unha
pantasma —dixo, abrindo moito os seus—. Estaba todo mazado, e xa lle contei o da
escuma… entón pechou as pálpebras con forza para tratar de borrar o seu recordo.
Leo Caldas sabía de que lle falaba. Nunha ocasión, semanas despois do naufraxio
dun cargueiro, uns mariñeiros atoparon o corpo sen vida dun dos tripulantes. Levaba
días batendo contra as rochas e servindo de alimento a peixes e crustáceos, e os
forenses tiveran que identificalo pola dentadura.
—Estaba vestido, non?
—Claro, xefe. Saíra pescar.
Do outro lado do mostrador, a cociñeira acabou de limpar a última pota. Tras
secala escrupulosamente cun pano, pendurouna nun dos ganchos da parede.
—Non creo —dixo Caldas, mirando a muller.

Página 25
 —Como que non o cre? —revolveuse Estévez—. Pensa que non sei distinguir un
tipo vestido dun que non o está?
—Non digas parvadas. Non creo que ese home saíse pescar —Caldas sinalou o
estante baleiro na vitrina que separaba a cociña do comedor—. Se os luns non hai
marisco é porque os domingos os mariñeiros non saen pescar.
—Pois a este vírono onte no seu barco a primeira hora. Xa me dirá onde podía ir
se non.
—Non o sei. Quen dis que o viu?
—Non llo dixen —respondeu o aragonés—. Alguén o comentou esta mañá.
—Confirmáchelo?
—Non.
—Xa —dixo Caldas. Terían tempo de verificar todos os detalles chegado o
momento—. Sabes se tiña algún sinal no corpo?
—Algún sinal? Xa lle dixen que tiña a cara toda mazada…
—Á parte diso, Rafa. Apareceu algo máis ao exploralo?
Estévez dubidou.
—O corpo estaba cuberto de algas e non se vía ben… Pero eu diría que non. De
todos os xeitos, o forense estivo a examinalo.
—O doutor Barrio? —preguntou Caldas, e Rafael Estévez moveu a cabeza de
arriba abaixo.
—Ademais, os da UIDC filmaron todo —engadiu—. Xa sabe que agora non van
a ningún sitio sen a cámara.
—Atoparon algo?
Estévez encolleu os ombreiros.
—Estiveron dando voltas pola praia, pero, se a ese tipo o trouxo o mar, dubido
que atopasen rastro ningún.
—Xa —conveu Caldas—. Apareceu na praia de Panxón, non si?
—Si, pero non na grande senón noutra que hai detrás, entre o porto e o monte ese
que ten un monumento no bico.
—Monteferro —apuntou Caldas.
Rafael Estévez asentiu.
—É unha praia máis pequena, coa beira chea de algas. Polo que oín, non é o
primeiro afogado que aparece alí.
—Sabes quen o atopou?
—Un xubilado da vila, dos que saen pasear cada mañá. Viu o corpo entre as
algas, desde a estrada, e chamou a policía municipal. Teño o seu nome na oficina.
—Falaches con el?
—Falei, claro. Con el e cos outros que atopei por alí. Pero non me contaron
moito. Xa sabe que aquí…
—Xa, xa sei —cortouno Caldas.
—Pódeme facer un favor, inspector? —preguntou de súpeto Estévez.

Página 26
 —Claro.
—Importaríalle deixar de facer iso coa culleriña? Está a alterarme os nervios.
Ao instante cesaron os repeniques no bordo da cunca e o rubor acendeu
lixeiramente as meixelas de Leo Caldas.
—Claro —volveu dicir, bebendo o café case frío dun grolo.
Logo deixou o importe dos dous menús sobre a mesa e púxose de pé. Estaba
impaciente por visitar a Guzmán Barrio e coñecer de primeira man as impresións do
forense. Acudiría así que rematase na radio.

Página 27
 Tropezar. 1. Chocar co pé contra un obstáculo. 2. Atopar unha
dificultade que non permita avanzar nunha traxectoria. 3. Ter un
desacordo ou estar en permanente desacordo con alguén. 4. Atoparse
cunha persoa ou cousa de xeito inesperado.

Cando saíron do bar Puerto, o outono dera por concluído o seu armisticio. Despois
dunhas poucas horas sen auga, unha bóveda de nubes negras situárase sobre a cidade
e comezaba a baleirarse de novo sobre ela.
Estévez camiñaba pegado á parede para protexerse da auga. A súa gabardina
pendía dun colgadoiro na comisaría. Preguntábase en voz alta como podían os
galegos entender que en poucas horas unha mañá primaveral se transformase en
inverno, e botaba un xuramento cando algunha pinga se coaba entre as cornixas e
facía branco na súa cabeza.
Ao seu lado, o inspector avanzaba en silencio, sen confesarlle que se limitaban a
convivir co clima sen tratar de comprendelo.

Ao chegar ao portal do edificio da Alameda, Leo Caldas consultou o reloxo e

acendeu un cigarro. Viu o seu axudante atravesar o parque á carreira, entre pozas e
maldicións, en dirección á comisaría. El quedou fumando, contemplando como
chovía de forma cada vez máis intensa. Cando apagou o cigarro, saudou o conserxe e
subiu ao primeiro andar pola escaleira. Empurrou a porta da emisora, buscou o seu
caderno no peto do impermeable, e avanzou polo longo corredor ata o control de son,
onde un dos técnicos verificaba a orde das chamadas con Rebeca, a encargada de
produción.
—Entra, entra —dixo ela así que apareceu o inspector—, Santiago xa preguntou
dúas veces por ti.
Leo Caldas viu a través do cristal o fachendoso de Santiago Losada sentado fronte
ao micrófono e, cun suspiro de resignación, entrou no estudio. O locutor recibiuno
coa súa cordialidade habitual:
—Sempre tarde —dixo, mentres lle indicaba coa man ao técnico que se preparase
para dar comezo ao programa.
—Sempre —respondeu Caldas, tomando asento no lugar da mesa máis próximo á
fiestra.

Página 28
 Deixou o teléfono móbil desconectado sobre a mesa, xunto ao caderno e virouse
cara á Alameda, onde só un pequeno grupo de cruceiristas estranxeiros desafiaba o
mal tempo. Avanzaban coas cabezas baixas embutidas nas carapuchas dos seus
chuvasqueiros amarelos, dispostos a visitar os lugares sinalados nos seus planos da
cidade antes de regresaren ao barco que os habería trasladar á seguinte escala.
Cando esa mañá lle insinuara ao seu pai a posibilidade de xubilarse e este se
revolvera preguntándolle que outra cousa podería facer se abandonaba as viñas,
estivera a piques de aconsellarlle que aproveitase os anos que lle quedaban para
viaxar e coñecer mundo. Agora, vendo aqueles turistas deambulando baixo a choiva
dunha cidade estraña, Leo Caldas alegrouse de non suxerirllo.
—Empezamos —anunciou secamente Losada, e o inspector abriu o caderno e
colocou os auriculares preguntándose se os do locutor serían tan molestos coma os
seus. Un día tería que cambiarllos e comprobalo.

Como en cada programa, sucedéronse as chamadas referidas ao ámbito da policía

municipal: fochas abertas pola choiva, pasos de peóns convertidos polo auga en pistas
de patinaxe, condutores que se deran á fuga tras chocar con vehículos estacionados…
Caldas limitábase a escoitar e recoller os detalles no seu caderno, sen explicarse
como podía ter éxito un consultorio radiofónico no que apenas ofrecían solucións aos
problemas dos oíntes.
Tras a sétima chamada, actualizou o marcador no caderno: «Municipais sete, Leo
cero».

A sintonía de Patrulla nas ondas acompañounos ata que Rebeca, ao outro lado do
cristal, ergueu un papel rotulado co nome do oitavo oínte da tarde.
—Boas tardes, Xosé María —saudouno Santiago Losada.
—Boas tardes. Eu xa falara con vostedes noutra ocasión —anunciou o oínte.
—Pode refrescarnos a memoria? —apremouno o locutor—. Recibimos centos de
chamadas no programa. Non podemos recordalas todas.
«Tes máis vaidade que oíntes» dixo Caldas para si, conténdose para non insultar a
Santiago Losada en antena. Desexou que fose o oínte quen o fixese, mais a voz deste
soou como apoucada ao outro lado da liña telefónica:
—Era polos controis de policía —dixo—. Páranme con frecuencia. E iso que só
utilizo o coche as fins de semana.
Caldas identificou o oínte. Chamara ao programa había pouco tempo para
denunciar que os gardas do seu barrio o obrigaban a saír do automóbil a cada paso
para sometelo á proba de alcoholemia.
—Lembro a súa intervención, Xosé María —dixo, para evitarlle unha nova
explicación—. Fixéronlle soprar outra vez?

Página 29
 —O último sábado, tres veces.
—Tres?
—Si, inspector, tres veces. Unha pola mañá e dúas pola tarde.
—Vaia.
—O domingo vin o garda desde a fiestra e xa decidín non coller o coche…, por se
acaso. E, aínda por riba, cando pasei camiñando pola beirarrúa, non me quitaba o ollo
de enriba. Ata pensei que me ía facer soprar.
—Dígame unha cousa, é sempre o mesmo axente?
—Este sábado, si. Pero a semana pasada paroume outro.
—E cal foi o resultado?
—O resultado?
—Das probas —aclarou Caldas—. Deu positivo?
—Negativo, inspector.
—Todas as veces?
—Todas. Case non bebo.
Polo ton da voz, decatouse de que o oínte estaba máis perplexo ca indignado pola
actitude dos gardas. Leo Caldas tamén.
—Que podo facer, inspector?
Mentres trataba de ofrecerlle unha saída ao oínte, Caldas viu como Santiago
Losada lle facía unha indicación ao técnico de son. Nos seus auriculares comezou a
soar unha melodía de fondo que semellaba máis adecuada para uns debuxos
animados que para un consultorio policial. Aquela música despistouno, e tivo que
volver mirar o letreiro co nome do oínte antes de dirixirse a el.
—Imos facer unha cousa, Xosé María —propuxo—. Vostede achéguese á emisora
o xoves e ao rematar o programa imos xuntos falar co xefe da policía municipal. A
ver se el consegue convencer os gardas de que non o paren tanto. Parécelle ben?
O oínte despediuse e Caldas anotou no seu caderno: «Municipais oito, Leo cero».

Dúas chamadas máis tarde concluíu Patrulla nas ondas. Leo Caldas liberouse da
opresión dos auriculares mentres Santiago Losada aínda afectaba a voz convocando a
audiencia para o programa seguinte.
Cando a luz vermella do estudio se apagou, Caldas preguntoulle:
—Que raios era esa música?
—Cal?
—A que pediches cando ía contestar ao tipo dos controis de alcoholemia e aos
que chamaron despois.
—Ah! —sorriu o locutor—. Ocorréuseme poñer unha sintonía para os momentos
en que estás a pensar.
—Como?

Página 30
 —Para amenizarlle a espera á audiencia. É só mentres pensas —repetiu,
convencido da idoneidade daquela melodía.
Caldas estaba abraiado. Se non lle paraba os pés a aquel tarambaina, o seguinte
paso sería celebrar cada unha das súas respostas con toques de corneta.
—E non se che ocorreu que pode servir precisamente para o contrario? Que é
posible que unha musiquiña coma esa me distraia cando teño que reflexionar? —dixo
Leo Caldas—. Ademais, que é iso de mentres penso? Que carallo cres que fago o
resto do tempo?
—Mira, Leo, se te vas poñer así quedas sen melodía e fóra.

Caldas abandonou o estudio e, mentres se asomaba ao control de son para despedirse

de Rebeca e do técnico, acendeu o teléfono. Inmediatamente soou un pitido que o
advertiu de dúas chamadas perdidas. A primeira era de Guzmán Barrio. O forense
quedara en telefonalo así que rematase a autopsia do afogado. A outra era do seu pai.
—Ata o xoves —dixo Rebeca, movendo velozmente todos os dedos da súa man
dereita.

Página 31
 Marear. 1. Sentir ou producir atordamento e náuseas. Cansar a outro
ou a un mesmo por dar moitas voltas para resolver un asunto, por atender
moitas cousas á vez, etc. 3. Dirixir embarcacións.

Seguía a chover a cachón cando Leo Caldas regresou á comisaría. Pediulle ao seu
axudante que o achegase ao edificio do concello, e Estévez esperou co motor en
marcha mentres o inspector deixaba na policía municipal o rosario de queixas
recollidas durante o programa de radio. Despois foron ver o forense á UIDC.

—Mira se está aí —ordenou Caldas, á vez que botaba unha nova ollada ao teléfono
móbil.
Rafael Estévez abriu bruscamente unha porta, volveuse cara ao corredor e gritou:
—Si, xefe, aquí está.
—Carallo, Estévez —sobresaltouse Guzmán Barrio, que recuperaba horas de
sono recostado nun sofá—. Sempre abre así as portas?
—Non, as máis das veces bótaas abaixo dunha patada —contestou Caldas,
asomando a cabeza detrás do seu axudante—. Tiña unha chamada túa.
—É polo do home que apareceu esta mañá en Panxón —explicou o médico—.
Estás ao tanto?
Caldas díxolle que si con outra pregunta:
—Acabaches co exame?
O forense levantouse do sofá, estricouse con disimulo e saíu ao corredor.
—Se queredes ver o cadáver… —ofreceu—. Hai un momento estábano cosendo
para devolverllo á familia.
—Un traballo bonito —murmurou Estévez.
—Polo menos, os nosos clientes non se queixan —dixo o forense.
Como outras veces, Estévez foi protestando até a porta de vaivén da sala de
autopsias. Non lle apetecía atoparse de novo co afogado que vira na praia, e aínda
menos se os forenses lle engadiran unhas costuras. De calquera xeito, cando o
inspector e o forense entraron, aspirou fondo e seguiunos.
—Onde vai o afogado? —preguntou Guzmán Barrio aos dous auxiliares que
lavaban o corpo dunha muller, preparándoo para a autopsia.
—Na neveira, doutor. Quere que llo traia? —ofreceuse un deles.

Página 32
 —Non fai falta, grazas. Seguide con iso.
Barrio dirixiuse cara a unha enorme porta metálica, tirou do pomo con forza e
entrou na cámara de frío. Saíu aos poucos segundos empurrando unha padiola sobre a
que descansaba un corpo envolto nunha funda plástica de cor gris. Despois achegouse
a un estante e sacou dunha caixa de cartón un par de luvas de látex e dúas máscaras
desbotables que ofreceu aos policías.
Cando puxo os guantes, o forense abriu a funda dun tirón, que caeu a ambos os
lados da padiola descubrindo o corpo espido do mariñeiro.
—Preséntovos a Xusto Castelo —dixo.
—Eu xa o coñezo —apuntou Estévez manténdose en segundo plano, sen
intención de se achegar á padiola.
Na pel extremadamente branca do morto destacaban como cremalleiras as suturas
que pechaban as incisións da autopsia. Os dous cortes oblicuos nacían a ambos os
dous lados do pescozo, uníanse baixo o esterno e descendían polo abdome como unha
soa liña que, tras rodear o embigo, se detiña na pube.
Malia levar posta a máscara, Leo Caldas virouse nun primeiro momento tratando
de protexerse do fedor. Logo, buscou os sinais das ataduras nas mans. Só despois de
fixarse nos profundos sucos dos pulsos, mirou a cabeza coroada por unha mata de
pelo louro, entre o que distinguiu a costura que pechaba o coiro cabeludo como un
diadema.
O rostro de Xusto Castelo presentaba numerosos golpes na fronte, as meixelas e o
queixo. Dúas tiras de esparadrapo contiñan a retracción das pálpebras, e mantíñanas
baixas. A presión da auga rebentara os capilares do nariz e os ollos. Os beizos estaban
inchados e voltos cara a fóra, coma se o morto recibise a morte cun bico,
conferíndolle ao conxunto un aspecto grotesco.
—Morreu afogado —dixo Guzmán Barrio con solemnidade.
—É vostede listo coma un allo —musitou Estévez, desde atrás.
O inspector Caldas reprendeu o seu axudante cunha mirada furibunda.
—É que non fai falta unha autopsia para saber iso —xustificouse o aragonés.
—Refírome a que estaba vivo cando caeu á auga —aclarou Barrio—. Non sempre
é así. O mar é un bo lugar para desfacerse dun cadáver.
—Xa o sei —concedeu Caldas; despois preguntoulle ao seu axudante—: Non
prefires agardar fóra?
A Estévez iluminóuselle o rostro.
—Non faltaba máis —dixo, retirando a máscara cun suspiro de alivio—. Entre a
señorita que están aseando eses dous e aquí o noso amigo o louro, xa me empezaba a
marear.
O doutor Barrio esperou a que Rafael Estévez abandonase a sala de autopsias para
dar comezo á súa exposición:
—Como dicía, hai evidencias de reacción vital. Ves as equimoses? —preguntou,
sinalando as manchiñas avermelladas acumuladas arredor dos ollos—. Ademais,

Página 33
cando chegamos aínda afloraba o fungo de escuma. Así que non hai dúbida de que
estaba vivo cando caeu á auga.
Caldas torceu o xesto ao imaxinar aquel mesmo rostro cos ollos desmedidamente
abertos e expulsando escuma polo nariz e a boca. Coñecendo o efecto que a morte
tiña sobre o seu axudante, non era estraño que levase tanta impresión ao velo.
Dirixiu a súa mirada ás fendas dos pulsos do morto e o forense díxolle o que xa
sabía:
—Estaban atados cunha brida de plástico.
—Estévez díxome que non cres que fose el quen as atou.
—Non, non o creo —confirmou o forense—. A brida é desas que se pechan
pasando unha punta por un buraco que hai no outro extremo.
Polo visto, non se podía entender o funcionamento daquelas bridas se non se
ilustraba con mímica. Barrio, como Estévez no bar Puerto, uniu as mans no aire e
separou unha delas bruscamente.
—Sabes como son? —preguntou o forense.
Caldas asentiu.
—E por que non a puido axustar el mesmo?
—Tiña as palmas das mans unidas. Ti como farías para te atar a brida? —
preguntoulle Guzmán Barrio, sinalando as fendeduras dos pulsos do morto.
Caldas xuntou as mans.
—Supoño que primeiro trataría de pasar a punta da brida polo buraco do outro
extremo.
—Como?
—Cos dedos —dubidou—, non?
—Pode ser —admitiu Barrio—. E como a cinguirías?
—Cos dentes?
—Exacto —dixo o forense—. Cos dentes.
—Entón? —preguntou o inspector.
—Importaríache xuntar outra vez as mans? —pediulle o médico.
Leo Caldas uniu novamente as palmas.
—Como farías se quixeses atarte unha brida cos dentes ao redor dos pulsos?
—Así —dixo o inspector, achegando as mans á boca.
—Pero para iso a brida tería que pecharse aí, debaixo dos polgares —dixo, e
sinalou os pulsos do inspector no punto máis próximo á boca—. Así e todo, a brida
que inmobilizaba as mans deste home estaba pechada no outro lado, baixo os dedos
maimiños.
Caldas virou as súas mans pegadas e aproximounas á boca polo lugar que lle
indicara o forense.
—Así tamén podería cinguila —dixo. Barrio non estaba de acordo.
—Pódese Leo, mais non é o natural.
—Pero pódese —insistiu Caldas.

Página 34
 —Talvez —dixo o médico—. Pero o que resulta case imposible é pasar a punta da
brida polo burato cos dedos maimiños, é tan difícil como enfiar unha agulla con eles.
Caldas mirou as súas mans e asentiu, desuníndoas.
—E non se puido moverse o peche despois?
Barrio negou.
—A brida estaba demasiado apertada. Mira as marcas que lle deixou nos brazos.
Estou seguro de que non se moveu nada —seguiu explicando o médico—. Clara
Barcia levouna para examinala, pero dubido que atope nada útil logo de tantas horas
na auga.
—E non puido pedir a alguén que lle cinguise a brida antes de tirarse ao mar? —
quixo saber Caldas.
—Por poder… —respondeu o doutor Barrio, mais a súa mirada dicía que non. Ao
longo dos anos, comprobara en varias ocasións que aqueles que decidían acabar coa
súa vida botándose á auga tiñan ao seu alcance demasiadas maneiras de inmobilizarse
como para necesitar recorrer a terceiros.
—Entendo —dixo Caldas, e logo sinalou o rostro do morto—. E eses golpes?
—A meirande parte son lesións posmortais. Pero hai dúas contusións producidas
en vida. Unha é esa —o forense sinalou unha chaga circundada por un enorme
hematoma na tempa dereita do morto.
—E a outra?
—Detrás, no occipital —dixo o forense, levantando a cabeza do morto para
mostrarlle a parte posterior. O inspector rodeou a padiola para observar a zona con
detalle—. Este impacto na caluga é abondo severo como para facerlle perder o
coñecemento. Foi producido cun instrumento longo, probablemente unha barra de
metal. Ves?
A Caldas custáballe distinguir o golpe ao que se refería o forense das outras
contusións.
—Máis ou menos —dixo.
Barrio colleu o bolígrafo que levaba no peto da bata e achegouse a buscar un
caderno a un estante.
—A marca é estreita primeiro e máis grosa e redondeada na punta —explicou,
apoiando o caderno na padiola e debuxando a silueta do golpe nunha folla en branco
—. Podería responder a unha desas chaves de tubo que se usan para apertar as rodas
dos coches ou a calquera outro obxecto cunha boliña no extremo.
Guzmán Barrio arrincou a folla e entregoulla ao inspector.
—E a ferida da fronte? —preguntou Caldas, dobrando o papel e gardándoo no
peto traseiro do pantalón.
—Esa ten un contorno moi irregular. Posiblemente sexa o impacto dunha rocha
—opinou o forense—. Eu diría que o golpearon cunha barra desde atrás e, ao caer
sobre unha pedra, fixo a ferida de diante. Despois atárono e botárono á auga. Aínda

Página 35
que o golpe na tempa tamén se puido producir ao lanzalo o mar contra as rochas
cando aínda estaba vivo.
Caldas quedou contemplando a ferida da fronte, oculta en parte polo pelo louro de
Xusto Castelo.
—Parece máis lóxico iso que caer do barco e dar cunha pedra —apuntou.
—Si, ten máis sentido.
—Pero hai algo que non se entende ben —dixo o inspector—. Se estaba
inconsciente, non facía falta atalo. Con botalo pola borda chegaría para afogalo.
—Quererían asegurarse. O contacto coa auga fría podía reanimalo, pero ninguén é
capaz de nadar coas mans amarradas. De feito, tiña escuma nos bronquios, así que
afogou intentando respirar. Algunha vez viches morrer un peixe fóra da auga?
—Algunha —dixo Caldas—. Entón pensas que o mataron?
—Non hai que excluír outras posibilidades —apresurouse a dicir o médico—. Se
por algún motivo este home estaba nun barco coas mans atadas, puido perder o
equilibrio e golpear a cabeza antes de caer ao mar. Se cadra tratando de escapar.
Aínda non hai rastro do barco, verdade?
Non o había.
—De verdade cres que puido ser un accidente?
—Non —respondeu Barrio, e logo agregou—: Pero tampouco podo descartalo.
Caldas aproximouse para observar unha vez máis as mans do mariñeiro, as feridas
dos pulsos e a pel das palmas engurradas pola auga. A pesar de que Guzmán Barrio
non a descartara, a probabilidade de que a morte de Xusto Castelo fose fortuíta era
remota de máis. Leo Caldas non necesitaba esperar a que aparecese o barco para
saber que se enfrontaba a un asasinato. Fixouse nos cóbados. Tiñan uns sinais que
non puido identificar e preguntoulle ao forense pola súa orixe.
—O dos cóbados, os ombreiros e os xeonllos é cousa nosa —revelou o doutor
Barrio cun sorriso—. Estaba demasiado ríxido e tivemos que convencelo co martelo
para que se tombase na padiola.
—Non me estraña que teña a carne de galiña —dixo Caldas, e recordou que ao
seu axudante lle chamara a atención a temperatura do corpo. «Estaba xeado», dixera.
—Sabes a hora exacta da morte?
—Nun afogado, Leo? —preguntou Guzmán Barrio abrindo os brazos—. Levaba
no mar máis de dezaoito horas, iso atrévome a aseguralo. Un día, dous, se cadra…
—A Estévez chamoulle a atención a temperatura. Polo visto estaba moi frío.
—Non especialmente —dixo Guzmán Barrio, abaneando a cabeza—. Estaba
mollado con auga de mar, claro, e por iso puido parecerlle que a pel estaba tan fría.
—Xa.
O comisario Soto adoitaba dicir que os afogados eran os únicos cadáveres
capaces de burlar os forenses. Estaba a comprobar ata que punto era certo.
—Cando o viron con vida por última vez? —preguntou Barrio.
—Alguén o viu o domingo pola mañá no seu barco, no porto.

Página 36
 —Pois aí o tes: un día —concluíu o médico—. Podo tapalo xa?
—Se non hai nada máis…
—Nada que se poida detectar a simple vista —dixo o forense, comezando a cubrir
o corpo de Xusto Castelo coa funda de plástico gris.
—E do que non se pode ver?
—No rexistro apareceu unha bolsiña con pos brancos nun peto.
—Cocaína?
—Iso crin, pero cando a levei á lingua só me soubo a sal. Talvez a auga do mar
deteriorouna —xustificouse—. Mandámola ao laboratorio, co sangue. En canto teña o
resultado, chámote.
—Algo máis?
O forense meneou a cabeza.
—Clara Barcia ten a relación da roupa e os efectos persoais, pero non atopamos
nada relevante. Creo que, se descontamos a bolsiña, só levaba algo de diñeiro, as
chaves e unha figa.
—Unha que?
—Unha figa —repetiu Barrio, pechando os dedos da súa man de maneira que o
polgar asomase entre os dedos índice e maior—. É unha especie de amuleto. Nunca
viches un puño con esta forma? —preguntou, levantando a súa man pechada.
—Si, claro —respondeu Caldas, e formou unha figa coa súa man—. Pero non
recordaba que se chamase así.

Página 37
 Sombra. 1. Escuridade, falta de luz. 2. Zona escura que se forma
cando un corpo opaco impide o paso da luz. Espectro ou aparición
fantástica de alguén ausente ou defunto. 4. Persoa que segue a outra por
todas as partes.

A camisa, o xersei e o pantalón de pana que Xusto Castelo vestía cando o sacaron da
auga, estaban dobrados coidadosamente sobre unha das mesas metálicas da UIDC.
Un impermeable azul mariño estaba estendido ao lado, xunto cos calzóns e os
calcetíns.
Leo Caldas viu, no chan, unhas botas de plástico similares ás que calzaba o seu
pai cando apareceu entre as viñas precedido por aquel can acastañado que o
acompañaba a todas partes. Mirou para os seus zapatos. Limpáraos cun pano de papel
ao chegar ao despacho, mais aínda conservaban o recordo pálido da area de río que
pisara pola mañá.
O inspector continuou a pensar no seu pai mentres Clara Barcia lles confirmaba
que non atoparan nada significativo na praia. Aínda lle pesaba baixar do coche
deixándoo coa palabra na boca e recordou que o telefonara durante o programa de
radio. Consultou o reloxo. Seguro que a esas horas o seu pai xa sairía do hospital e
fuxiría da cidade ao seu refuxio, entre as vides. Imaxinouno sentado na mesa como a
noite anterior, lendo o caderno a carón da lareira e ceando o caldo verde de María, e
prometeuse devolverlle a chamada cando tivese un momento de tranquilidade.
A axente Barcia amosoulles unha bandexa na que había tres sobres de plástico
transparente cos obxectos que atoparan entre a roupa do afogado. Un deles contiña
varios billetes medio desfeitos pola auga. Outro, dúas chaves unidas por unha
arandela de metal e unha cadea cunha medalla de ouro. No terceiro estaba a figa. Era
metálica, escura, e non máis grande ca unha uva.
—Que é iso? —preguntou Rafael Estévez.
—Unha figa —dixo Clara Barcia.
—Serve para algo?
—En teoría, para espantar o mal de ollo e os encantamentos. É unha protección
contra a mala sorte.
—Pois ao mariñeiro non lle valeu de moito —murmurou o aragonés.
—Si, pouco o protexeu. Aínda que agora xa non se levan para iso, senón como
adorno —dixo a axente Barcia. Logo detallou o que o forense contara ao inspector—.

Página 38
Tamén había unha bolsiña cunha substancia branca que mandamos analizar. Supoño
que xa llo comentaría o doutor Barrio.
Caldas confirmoullo.
—E a brida? —preguntou.
A axente da UIDC achegouse a un estante e colleu outro sobre transparente.
—Tivemos que cortala para poder liberar as mans do morto —dixo, mentres
depositaba o sobre coa brida partida en dous anacos encima da mesa.
Os policías inclináronse para vela.
—É verde —dixo Estévez.
Caldas comprobou que era certo, apreciábase a cor verde do plástico na cara lisa
da brida. Non tivo necesidade de preguntar a orixe das manchas denegridas que se
acumulaban ao longo da outra cara, a dentada, a que estivera en contacto directo coa
carne.
—Non é unha cor pouco habitual? —preguntou.
—Si —respondeu a axente—. O normal é que sexan brancas ou negras. O malo é
que na brida non atopamos ningunha marca pola que poidamos identificar o
fabricante.
—Será chinesa —interveu Estévez—. Todo é chinés.
—É probable —respondeu a axente Barcia. Despois sinalou unha das manchas
escuras que se incrustaban na cara dentada do plástico—. Imos analizar iso tamén,
por se acaso. Aínda que estou segura de que non atoparemos máis que sangue e restos
do morto.
Leo Caldas alegrábase de contar coa axuda da axente Barcia. Tiña iniciativa e era
meticulosa en extremo, cun instinto que a levaba a reparar en detalles que pasaban
inadvertidos para os demais.
A axente colleu o sobre que contiña as chaves e a medalla.
—Levaba a cadea colgada do pescozo. A imaxe é da Virxe do Carme, a patroa
dos mariñeiros.
Caldas asentiu.
—A chave máis grande semella dunha casa —continuou falando Clara Barcia,
entregándolle o sobre ao inspector—. A pequena podería ser dun armario, un garaxe,
un alpendre…
—E as do barco?
—Supoño que seguirán no barco, inspector.
—Claro.
Caldas devolveu o sobre á bandexa. Ía coller o que contiña o diñeiro cando
entraron a avisar a Clara Barcia. Acababa de chegar Alicia Castelo e o forense quería
que a axente a acompañase na identificación do cadáver do seu irmán.

Página 39
 Aparecer. 1. Pórse á vista, deixarse ver. 2. Atoparse unha cousa ou
persoa oculta. 3. Dar a coñecer por primeira vez. 4. Manifestarse algo
sobrenatural.

A irmá de Xusto Castelo recoñeceu o cadáver. Logo pedíronlle que agardase uns
instantes antes de marchar, e sentárona no banco do corredor onde a atoparon os
policías. Estaba soa, inclinada cara adiante, cos cóbados apoiados nos xeonllos, as
palmas das mans abertas sobre as meixelas e a vista cravada nalgún punto do piso,
entre os pés. Vestía roupas escuras e tiña o pelo tan louro como o seu irmán.
Rafael Estévez achegouse a ela e a muller levantou uns ollos azuis avermellados
polas bágoas. Sorriu levemente ao atopar o policía que a atendera pola mañá, e
Caldas alegrouse de que o paso de Estévez polo porto de Panxón deixase un recordo
amable. Polo menos nela.
Logo de intercambiar unhas palabras coa muller, o aragonés indicoulle ao
inspector cun aceno que se achegase.
—Inspector, é Alicia Castelo. A irmá, xa sabe… Adianteille que non serán máis
que unhas preguntas.
Caldas tendeulle a man.
—Non se levante.
—Inspector —dixo ela, estreitándolla.
—Sentimos molestala nun momento tan difícil, mais é preciso que falemos con
vostede —comezou Caldas con voz suave—. Aínda que se non se atopa con forzas,
podemos aprazar a conversa ata mañá.
Alicia Castelo levantou a mirada e a Caldas gustoulle aquel rostro. Atopouno
atractivo a pesar de que a dor lle ensombrecese os ollos azuis. Calculou que sería dez
ou doce anos menor ca o seu irmán.
—Tamén vostedes pensan que se suicidou? —preguntou Alicia Castelo.
—Por que razón iamos facelo?
—Saíu ao mar e apareceu flotando na praia coas mans atadas —murmurou—.
Que outra cousa ían pensar?
Caldas cruzou unha mirada con Rafael Estévez.
—Vostede non o cre?
—O meu irmán nunca faría unha cousa así —afirmou—. Non mentres a nosa nai
aínda estea viva.

Página 40
 —Nós tampouco cremos que se trate dun suicidio —asegurou Caldas—. Pode
que alguén atase as mans ao seu irmán e o botase… En fin.
A irmá do mariñeiro afogado pasou as mans polo pelo louro e baixou a vista de
novo aos seus pés. Logo duns segundos, ergueu os ollos azuis e preguntou:
—Teñen idea de quen puido facelo?
—Precisamente viñemos facerlle esa pregunta —respondeu Caldas.
Alicia Castelo meditou uns instantes e logo sacudiu lixeiramente a cabeza.
—Non vivían xuntos, verdade?
A muller tragou saliva e Caldas decatouse do seu estremecemento ao oílo
referirse ao seu irmán en pasado.
—Non. Eu vivo co meu home e a miña nai. Ten dificultade para moverse. O meu
home pasa moitos meses fóra da casa, no mar. Así facémonos compaña unha á outra.
—O seu irmán vivía só? —preguntou.
Volveu tragar saliva.
—Só, si. Nunha casa que fora dos meus avós.
—Lembra cando foi a última vez que o viu? —preguntou Caldas.
Alicia Castelo respondeu de inmediato:
—Veu á casa o venres pola tarde. Viña case que todas as tardes visitar a nosa nai,
antes de encarnar as nasas e saír ao mar largalas. Ela case non sae da casa.
—Notaron algo raro nel?
Alicia Castelo quedou un instante en silencio.
—Non —dixo despois.
—Sabe se discutira con alguén ou se lle preocupaba algo? —insistiu o inspector.
—Se había algo que lle preocupase, nunca o dixo.
—Mantiña algunha relación cunha muller?
—Non o sei. Creo que non. Xusto era moi reservado.
—Algunha amizade nova ou estraña?
Ela negou tamén, e Caldas buscou outro fío do que tirar na bolsiña de plástico que
o morto gardaba no seu peto.
—Drogas? —preguntou. Alicia volveu mirar ao chan.
—Non sei que lle contarían, inspector. Pero hai moito tempo que o meu irmán
deixou aquilo.
—Canto é moito tempo?
—Moitos anos —afirmou—. Foi pola nosa nai. Quitouse daquela merda para que
ela deixase de sufrir. Por iso estou segura de que nunca se suicidaría en vida da miña
nai. Nunca.
—E non se lle ocorre nada polo que…?
Caldas non rematou a frase. Viu chover nos ollos azuis da muller e decidiu non
insistir máis. Alicia Castelo precisaba tempo e descanso para poder pensar e ofrecer
respostas. Leo Caldas concedeullo.

Página 41
 —Non se preocupe. Aquí ten o meu teléfono por se recorda algo —dixo,
entregándolle unha tarxeta—. Espero que nos desculpe se volvemos molestala.
Alicia Castelo asentiu e gardou a tarxeta sen mirala.
—Saben cando poderemos enterralo?
—Non tardará moito —contestou—. Pero iso é cousa do forense e mais do xuíz
—contestoulle o inspector—. Pero non tardará moito.
Cando se despediron, Rafael Estévez puxo unha das súas enormes mans no
ombreiro da muller, que enxugaba as bágoas coa manga do xersei.
—Trate de durmir, Alicia —díxolle—. Mañá van ter un día difícil.

Página 42
 Iluminado. 1. Alumeado por unha luz. 2. Que cre ter visións ou
revelacións divinas.

—Polo menos hai un que está contento con tanta auga —dixo Estévez ao deter o seu
automóbil, sinalando a estatua.
O inspector mirou cara arriba e, entre as pingas que escorrían polo cristal, viu o
home peixe no alto do seu pedestal, iluminado polos farois. Estévez tiña razón. Coa
choiva mollando as escamas da súa cola, o Sireno parecía sorrirlle á cidade.
Leo Caldas abriu a porta e saíu do coche. Con paso apresurado colleu a rúa do
Príncipe, virou á dereita pola primeira canella e empurrou a porta de madeira da casa
baixa que atopou de fronte.
—Boas tardes, Leo —saudaron a un tempo os catedráticos desde a mesa máis
próxima á barra da taberna de Elixio.
—Boas —murmurou, loitando co impermeable mollado que teimaba en
apegárselle aos brazos. Cando o deu quitado, pendurouno no colgadoiro, xunto á
estufa de ferro e achegouse á barra.
Carlos estaba a facer a conta dun cliente. Sempre tomaba nota das consumicións
cun lapis, escribindo directamente sobre o mármore do mostrador. Cando terminou,
colleu unha botella de viño branco e serviulle unha copa ao inspector.
—Todo en orde? —preguntou, e Caldas devolveulle un xesto ambiguo.
Oroza, o poeta, estaba de pé na barra, ao seu carón. Gustáralle o programa de
radio desa tarde.
—Sobre todo pareceume moi enxeñosa a historia do condutor ao que fan soprar
cada vez que vai no coche —comentou, e outros asentiron.
Había tempo que Caldas xa non se molestaba en explicarlle a ninguén que as
chamadas a Patrulla nas ondas xurdían de xeito espontáneo, sen responder a un
guión. Intentárao moitas veces noutro tempo, pero desistira ao comprobar que era
unha tarefa inútil. Con todo, deulle as grazas educadamente e viu a Carlos sorrir por
baixo do bigote.
Levaba a intención de cear algo rápido e marchar á casa. Estévez pasaría a
recollelo ás sete da mañá para ir a Panxón. A lonxa abría ás oito, e Caldas pretendía
chegar con tempo abondo para falar cos compañeiros do mariñeiro morto. Tamén
quería ver a praia onde aparecera o cadáver e visitar a vivenda de Xusto Castelo,
precintada ata que a puidesen inspeccionar.

Página 43
 Guzmán Barrio quedara en entregar pola mañá o cadáver á funeraria indicada
pola familia. Se non había necesidade, Caldas prefería non volver interrogar a irmá
ata que arrefriase a dor do enterro.
—Que tes para comer? —preguntou.
—Sácoche un pouco de pata con garavanzos que quedou do mediodía? —
propúxolle Carlos.
De noite non lle sentaban ben os legumes, pero a pata con garavanzos do Elixio
era unha tentación irresistible. Estivera presente nalgunha ocasión mentres os
preparaban, e relambeuse ao lembrar a pata de tenreira desosada, cortada en
anaquiños pequenos. Deixábana ferver a lume manso durante toda a mañá con
cebola, allo porro, cenoria, loureiro e sal. Logo de tres horas no lume, engadían os
garavanzos, e ao final un rustrido con allo, cebola e pemento.
—Están moi fortes? —preguntou, para aliviar a conciencia.
Carlos deulle a resposta que desexaba oír:
—Non, están coma sempre.
—Entón ponme un prato pequeno —pediu, recollendo a copa e indo sentar na súa
mesa, na esquina. Apoiou as costas contra o muro de pedra que moitos pintores,
habituais dos faladoiros tabernarios arredor da estufa e os barrís de viño, foran
enchendo de arte durante décadas.
Mentres agardaba pola cea cravou a mirada no chan, entre os pés. Vira refuxiarse
a Alicia Castelo naquela mesma postura. Lembraba o seu alivio ao saber que eles
tamén sospeitaban que xusto non se suicidara.
O inspector sacou o teléfono móbil do peto e deixouno enriba da mesa. Carlos
achegouse cos garavanzos fumegando nunha pequena cazola de barro.
—Como vai o teu tío? —preguntou.
—Non demasiado ben.
—Ten coidado: queima —avisouno cando deixou a cazola na mesa—. E o teu
pai?
—Agora mesmo estaba pensando en chamalo —contestou Leo Caldas
comprobando no seu reloxo que eran case as nove e media da noite.
—Dálle saúdos —pediulle Carlos, e volveu á barra.

En toda a tarde non atopara o momento para achegarse ao hospital, e quería

preguntarlle como pasara o día o seu tío Alberte e, sobre todo, saber como estaba el.
Pola mañá agradecéralle a viaxe a Vigo cunha brusca despedida, sen ofrecerlle
sequera a posibilidade de verse para xantar. Debíalle unha desculpa, de modo que
acendeu un cigarro e premeu o botón de chamada.
—Como estás? —preguntou.
—Ben —contestou o pai ao outro lado da liña—. Na casa xa, desintoxicándome
de tanto coche e tanto ruído. Non sei como podedes vivir aí.

Página 44
 —Ao final non me puiden achegar a ver o tío —escusouse Caldas—. Como pasou
o día?
—Pola tarde estivo bastante entretido —respondeu—. En parte grazas a ti:
escoitamos o teu programa de radio.
—Alégrome de que sirva para algo —dixo, sen molestarse en repetirlle que o
programa non era seu, que el non era máis ca un colaborador.
—Por certo, gustounos a música nova que poñedes cando pensas.
Caldas estivo a piques de colgar o teléfono.
—Ah, si?
—Si, moito —asegurou o pai—. Paréceme un acerto, e ao teu tío tamén. Foi idea
túa?
Caldas levou o cigarro á boca para non contestar.
—Chamáchesme, verdade? —preguntou.
—Si, desde o hospital. Precisamente cando non descolgaches decatámonos de que
estarías na emisora e acendimos a radio. Era só para preguntarche o nome do
concelleiro ese que foi compañeiro teu no colexio.
Por que querería saber o seu pai o nome daquel cretino?
—Pedro —respondeu—, Pedro Moure.
—Xa, Moure. Despois recordeino.
A última ocasión en que Caldas se topara con el, logo de anos nos que o saúdo
máis afectuoso fora un lixeiro alzamento de cellas, Pedro Moure cruzara a rúa e
abalanzárase sobre el para abrazalo. Aquel día Leo Caldas comezou a preocuparse
pola dimensión que estaba a adquirir Patrulla nas ondas.
—Se necesitas algo do concello, coñezo máis xente.
Pedro Moure é un imbécil.
—Por iso mesmo necesitaba o seu nome, Leo. Estou a poñer ao día o meu libro
de idiotas.
«Só chamara para iso?», preguntouse.
—Algo me contaras, si —musitou Caldas, ocultando a súa perplexidade—. Vas
vir a Vigo mañá?
—Si, claro. Estarei toda a tarde no hospital.
—Eu teño que ir a Panxón a primeira hora. Cando volva chámote. A ver se
podemos xantar xuntos.
Aínda non deixara o teléfono na mesa cando volveu soar. Caldas viu na pantalla o
número do despacho de Guzmán Barrio.
—Aínda estás aí?
—Si, teño dúas noites seguidas de garda —explicou o forense—. Podes falar?
—Sucedeu algo grave?
—Grave non —dixo o doutor Barrio—. Mais si curioso. Recordas a substancia
que atopamos no peto do afogado, a que me soubo a sal?

Página 45
 Caldas quedou calado, esperando que fose o propio forense quen contestase a
pregunta.
—Pois acaba de chegarme a análise: é sal —dixo Barrio.
—Sal?
—O que oes. Non me preguntes o motivo, pero ese tipo gardaba no peto unha
bolsiña hermética con sal.
—E o sangue?
—Limpo —dixo o médico, confirmando o que Alicia Castelo lle contara.
Cando colgou, Caldas comeu os garavanzos que se mantiñan quentes no prato de
barro.
Carlos achegouse á súa mesa cunha botella de branco e unha copa baleira. Tomou
asento, serviuse e encheu a copa do inspector.
—Estaban bos, eh? —preguntou mentres prendía un cigarro, sinalando a cazola,
que quedara tan limpa coma se a acabasen de fregar.
—Caralludos —respondeu o policía, e volveuse cara á mesa onde os catedráticos
continuaban coa súa tertulia—. Seguen a falar do tipo das multas de tráfico?
—Non, xa non —respondeu Carlos cun sorriso.
Leo Caldas expresou os seus pensamentos en voz alta:
—Ti para que cres que levaría un tipo escondida na roupa unha bolsiña con sal?
Carlos levou un puño pechado ao queixo, e estivo cavilando durante uns
segundos. Caldas estivo a piques de cantaruxarlle a melodía que Losada elixira para
entreter a audiencia mentres el pensaba.
—Non o sei —dixo finalmente o dono da taberna, servindo viño de novo—. Para
que?
—Eu tampouco o sei, Carlos. Non era unha adiviña.
—Daquela?
—Un cliente —dixo lacónico o inspector—. Levaba escondida unha bolsiña chea
de sal.
—Pois nin idea.
Permaneceron uns minutos sentados na mesa do fondo do Elixio, fumando e
compartindo silencio e grolos de viño.
Cando apagou o cigarro, Caldas pagou a cea e marchou para a casa.

Página 46
 Desvelar. 1. Impedir o sono, non deixar durmir. 2. Esforzarse moito.
3. Descubrir, pór de manifesto.

Ás seis e media da mañá do martes, cando o espertador comezou a soar, Caldas xa

estaba cos ollos abertos na cama, escoitando ás escuras as pingas de choiva que
batían contra o patio. Os garavanzos do Elixio eran algo excepcional, mais a noite
transcorrera entre pesadelos, voltas na cama e viaxes á cociña para beber auga.
Camiño da ducha, xurou non volver pedilos nunca na cea.
O seu pai, a máscara verde do seu tío e o libro de idiotas, ocuparan a mente de
Caldas en moitos dos momentos de desvelo. En todos lembrara o colgante de Alba, as
dúas esferas metálicas que batían entre elas producindo aquel tintín que tanto
estrañaba. Ela contáralle unha noite que aquel tintín tranquilizaba os nenos no ventre
da nai, e Leo dera a volta. Ata que deixou de escoitalas, non foi consciente de que, en
realidade, as esferas do colgante o acougaban a el.
Tamén atopara un oco para o mariñeiro afogado, os golpes na súa cabeza loura e
as mans amarradas con aquela brida de cor verde que fendía a carne.
O forense supoñía que o mariñeiro recibira en primeiro lugar o impacto na caluga.
Déranlle cunha barra cunha bóla no extremo, con tanta violencia que perdeu o
sentido. Logo, cando xa se desvanecera, atáronlle as mans e chimpárono pola borda.
Con todo, había algo que non encaixaba naquela reconstrución: viran marchar a
Xusto Castelo no seu barco e, ao parecer, ía só. Por máis voltas que lle daba, Caldas
non cría posible que puidesen sorprendelo achegándose desde outra embarcación.
Supuxo que alguén se tendera na cuberta, entre as nasas, e esperara acazapado o
momento de botarse sobre el.
Pero Castelo saíra ao mar unha madrugada chuviosa de domingo, cando debería
estar descansando. Como podía coñecer o asasino a súa intención de saír ao mar
aquel domingo pola mañá?

Aínda era noite pecha cando o coche de Estévez se detivo fronte á súa casa coas luces
prendidas.
—Bos días —dixo o inspector ao abrir a porta.
—Si, moi bos —gruñiu Estévez, coa vista fixa nas pingas de poalla que se
espallaban sobre o parabrisas e só necesitaban uns segundos para cubrilo

Página 47
completamente.
—Sabes chegar a Panxón? —preguntou Caldas, mentres se recostaba no asento
do copiloto e abría unha físgoa na súa ventá.
Estévez mirouno con desdén, arrancou e conduciu o vehículo pendente abaixo.
Foron desembocar fronte ao porto pesqueiro, que asistía aos momentos finais da súa
xornada de traballo cando o resto da cidade aínda estaba a espertar. Os últimos
camións aliñábanse xunto aos peiraos, impacientes por recibiren a súa carga de peixe
e marcharen.
Na outra banda da rúa, apoiados na barra do Kiosco das Almas Perdidas,
mariñeiros e estibadores quentaban os estómagos e compartían confidencias antes de
marchar a descansar. Mentres, no ceo, escuadróns de gaivotas voaban por todas as
partes solicitando ruidosamente o almorzo.
O coche dos policías deixou atrás o porto pesqueiro e circulou fronte aos
estaleiros, onde o resplandor dos soldadores comezaba a alumar as entrañas dos
buques en construción.
O inspector pechou os ollos e Estévez acendeu a radio, que naquel momento
adiantaba as noticias locais. Aliviouno comprobar que o boletín non facía referencia
ao mariñeiro afogado, e limitábase a informar da previsión meteorolóxica e a
comentar o aumento de peóns atropelados nas rúas da cidade.
—Pois eu hai tempo que non atropelo a ninguén —comentou Estévez de súpeto
—. A última vez foi en Zaragoza, pero xa van máis de tres anos.
As pálpebras de Leo Caldas abríronse como impulsadas por un resorte.
—Non o botarás de menos? —preguntou.
—Non diga parvadas.
—Pois mellor. Mentres esteas ás miñas ordes quédache prohibido atropelar a
ninguén.

Continuaron pola beira do mar ata coller a circunvalación da cidade, case libre de
tráfico a esas horas da mañá, e abandonaron Vigo pola estrada da costa.
A calzada deixaba a ría á dereita e achegábase a todos os pequenos portos que se
sucedían no litoral. Fora asfaltada sobre os raís dos tranvías que un alcalde iluminado
decidira xubilar décadas atrás, substituíndo os vagóns eléctricos por modernos
autobuses de gasóleo.
Deixaron atrás a illa de Toralla, cuxa torre guiaba como un faro os barcos na
escuridade, e seguiron avanzando ata que unha montaña se debuxou sobre o mar.
Detrás da silueta negrísima de Monteferro agardaba o porto de Panxón, o final do seu
traxecto.

Página 48
 Descubrir. 1. Manifestarse algo que estaba oculto. 2. Sacar aquilo que
cobre ou oculta total ou parcialmente algo. 3. Atopar unha cousa que non
se coñecía. 4. Dar ou darse a coñecer.5. Quitar o sombreiro ou outra peza
de vestir da cabeza.

Chegaron a Panxón cando o reloxo do inspector aínda non marcara as sete e cuarto, e
atoparon o edificio da lonxa pechado. Tampouco había sinais de actividade no
exterior.
—Seguro que facía falta madrugar tanto? —rosmou Estévez mirando ao redor—.
Isto está deserto.
Caldas non contestou. Era a terceira vez que o seu axudante protestaba polo
mesmo motivo e, se a Estévez se lle metera na cabeza que chegaran máis cedo do
debido, nada faría que cambiase de opinión. Polo demais, o aragonés tiña razón: alí
non había unha alma.
A lonxa estaba nunha rúa que, deixando as casas á dereita e o mar á esquerda,
morría nun pequeno club náutico. Máis aló, comezaba o espigón de pedra que
abrigaba o porto.
—Xa aparecerá alguén —dixo o inspector—. Aparca aí diante.
Estévez avanzou ata deter o automóbil fronte ao mar. Como a choiva non cesara,
quedaron no interior, co limpaparabrisas en marcha, contemplando os poucos barcos
que durmían no porto.
En Panxón non había embarcadoiros. Os barcos amarrábanse a mortos, boias que
flotaban suxeitas por cadeas a bloques de formigón afundidos. A meirande parte das
embarcacións eran gamelas e outras barcas de pesca pequenas, aínda que tamén se
adiviñaba un mastro na escuridade.
Caldas recordaba que, durante o verán, cando os cascos de motoras e veleiros se
acumulaban sobre a auga, un mozo percorría o porto nunha lancha pneumática e
embarcaba os tripulantes ou devolvíaos a terra. Porén, baixo a choiva, moitas das
boias se balanceaban baleiras, resignadas a permanecer orfas ata o ano seguinte,
cando as volvesen ocupar as embarcacións de recreo dos veraneantes.
Unha rampla de pedra descendía desde a rúa ata a auga fronte ao edificio da
lonxa. Na parte superior, xunto aos coches aparcados, algúns botes de madeira
descansaban ao abeiro da preamar.

Página 49
 Ao outro lado da rampla comezaba a praia, que se estendía ata o pé do monte
Lourido, formando un inmenso arco de area, só crebado por un regato que a dividía
en dúas metades.
Monteferro e as illas Estelas proporcionaban un abrigo natural ao porto de
Panxón. En cambio, a medida que se afastaba da vila, a praia ía quedando
desgornecida, tan aberta ao Atlántico que os vellos mariñeiros aseguraban que
América sería o primeiro obstáculo que un barco atoparía se navegase cara ao oeste.
Por iso, máis aló do regato, o areal era coñecido como Praia América.
Alí, sen o resplandor das casas da vila nin farois iluminando o paseo, a liña da
costa só se distinguía polo rastro branco de escuma que deixaban as ondas na
escuridade, ao romper sobre a area.
Leo Caldas recordaba un mes de agosto en que Alba e mais el acudiran alí con
frecuencia. Se a marea estaba baixa, Alba percorría a praia pola beiriña. Camiñaba
dunha punta á outra, teimando en apoiar as mans en ambos os dous muros que a
delimitaban. Leo acompañábaa, mais nunca chegaba a alcanzar os extremos.
Dobregaban a súa determinación tanto as algas que cubrían a area húmida ao
aproximarse ao muro de Praia América como as cunchas que lle rabuñaban as plantas
dos pés descalzos preto do porto de Panxón.
Caldas quedaba abraiado ao comprobar como outros moitos paseantes compartían
con Alba aquela teima absurda por camiñar ata tocar os muros, coma se as súas
pegadas fosen permanecer marcadas sobre a pedra durante toda a eternidade.

—Está seguro de que hoxe hai lonxa, xefe? —murmurou o aragonés despois duns
minutos, devolvéndoo dos paseos de verán á mañá chuviosa de outono.
Caldas pasou a vista polo porto baleiro e asaltoulle a dúbida. E se a lonxa non
abrise aquela mañá en sinal de dó polo mariñeiro afogado? Non reparara nesa
posibilidade ata entón, pero agora parecíalle natural que un porto pequeno como o de
Panxón cesase a súa actividade pola morte dun mariñeiro.
—Claro —contestou, e afundiuse no seu asento. Tratou de achar unha desculpa
convincente que ofrecerlle ao seu axudante, pero foi desbotando todas as que se lle
ocorreron. Xa estaba resignado a sufrir unha viaxe de volta a Vigo chea de reproches
cando, case de xeito simultáneo, dúas luces dobraron a punta do espigón e enfilaron o
porto.
O primeiro dos barcos apagou o motor ao aproximarse a unha boia na que se
amarraba unha diminuta chalupa de madeira. A silueta dun mariñeiro incorporouse
sobre a borda e afundiu o bicheiro na auga para recoller un cabo.
Unha lámpada colgada coma un candil sobre a cuberta permitiulles ver un rostro
engurrado. Algúns guechos de pelo branco escapaban do gorro escuro que o protexía
do frío e a choiva.

Página 50
 Acordouse da novela policial dunha autora francesa que Alba lle regalara un par
de anos atrás. Había tempo que esquecera a trama, mais recordaba a Joss, un dos seus
personaxes. Era un antigo mariñeiro que gañaba a vida como pregoeiro lonxe da
costa, nunha praza de París. Aquel home lía en voz alta as mensaxes que os veciños
lle deixaban nunha urna e, ao final de cada pregón, narraba un naufraxio. Describía as
características do barco, o número de tripulantes e as condicións do mar, e a xente
contiña a respiración esperando o balance das vítimas do afundimento. Leo Caldas
imaxinaba os suspiros de alivio dos presentes cando Joss concluía: «Sen mortos nin
desaparecidos».

Despois de asegurar o barco, o mariñeiro foi vertendo o contido das nasas nunha
esporta para poder trasladar as capturas nocturnas a terra. A mesma operación
repetíase máis lonxe, no outro barco que volvera de pescar.
Varias gaivotas voaban sobre eles, e pola ventá aberta do inspector coábase o
cheiro penetrante da marea baixa e os chirlos das aves esixindo que algunha peza fose
devolta á auga.
—Chámase Ernesto Hermida —dixo Estévez.
—O vello? —preguntou Caldas.
—Non, a gaivota —chantoulle o aragonés.
Caldas sorriu e dirixiu a vista ao mariñeiro. A medida que limpaba as nasas, ía
colocándoas en orde para facilitar a tarefa de largalas outra vez ao mar o día seguinte.
Tras baleirar a última, apagou a lámpada e a embarcación foi engulida pola noite.
—E? —preguntou entón Estévez.
—E? —respondeu Caldas, sen saber a que se podía referir o seu axudante.
O aragonés sinalou o barco do vello cun espavento.
—E agora que? —preguntou. Leo Caldas mirouno de esguello.
—Esperabas que botase foguetes ao terminar?
—Claro que non —refungou Rafael Estévez—. Pero, se deixa o barco atado na
boia, como vai vir o tal Hermida ata aquí? Nadando?
—Ah! —o inspector encolleu os ombreiros. Non había sinal do mozo que
desembarcaba os veraneantes nin da súa lancha—. Supoño que non.

Ernesto Hermida apareceu remando no bote de madeira que antes viran amarrado á
boia. Unha muller tan vella coma el esperábao na rampla, de pé na pedra escura
descuberta pola marea. Levaba un mandil branco sobre a roupa e protexíase da
choiva cun paraugas negro. Algunhas gaivotas achegáranse pairando e agardaban na
pedra como escoltando a muller.
Ao chegar onda ela, o mariñeiro tendeulle o cestón coa pesca. A muller
recolleuno con dificultade e deixouno caer no chan, xunto ao paraugas aberto. Logo,

Página 51
cando o vello saltou a terra, subiron a esporta pola rampla sostendo unha asa cada un.
—Imos para aló? —preguntou Estévez, sinalando as luces xa acendidas do
edificio da lonxa.
No mar apagárase tamén a que iluminaba o outro barco, e Caldas consultou o seu
reloxo. Faltaban máis de vinte minutos para que dese comezo a poxa.
Preferiu agardar.
A chalana do compañeiro do mariñeiro morto apareceu entre os barcos pouco
despois. O bote parecía máis pequeno ca o do vello, como de xoguete.
—Ese chámase Arias —indicoulle Rafael Estévez, e logo engadiu—: É máis alto
ca min.
Arias non necesitou axuda para trasladar a súa pesca. Sen esforzo aparente,
cargou un cesto en cada man e comezou a camiñar rampla arriba.
Cando cruzou a rúa e entrou na lonxa, os policías saíron do coche.

Página 52
 Valor. 1. O que fai que unha persoa ou cousa sexa digna de aprecio. 2.
Importancia que por razóns subxectivas se lle dá a algo. 3. Validez. 4.
Calidade de quen se enfronta a unha dificultade ou a un perigo.

Sobre a porta da lonxa, en letras en relevo, líase «Praza de abastos municipal, 1942».
A fachada de pedra, dunha soa altura, daba paso a unha nave diáfana co piso de
cemento pintado de verde. Unha longa mesa de metal ocupaba o centro da sala, baixo
un letreiro que advertía: «Prohibido comer, beber, fumar e cuspir».
Xunto á báscula, Xosé Arias estaba axeonllado sobre unha das súas esportas. Os
policías achegáronse e viron que o cesto estaba ateigado de nécoras. O mariñeiro
grandón íaas levantando unha a unha, suxeitándoas con firmeza polas patas traseiras
para evitar a ameaza das pinzas e distribuíaas en diferentes bandexas de plástico en
función do seu tamaño e estado. As máis grandes nunha bandexa e as medianas
repartidas en dúas. As de menos valor, as miúdas ou aquelas que perderan algunha
pata, noutra. Gardou unhas poucas nunha bolsa de plástico que pechou e deixou no
chan, apoiada contra a parede. Caldas supuxo que as da bolsa serían para levar á casa.
Despois de clasificar as nécoras, achegouse ao outro cesto, no que saltaban centos
de camaróns. Repartiunos en tres bandexas que logo limpou minuciosamente,
desbotando os exemplares mortos e apartando asemade algas, cangrexos pequenos e
estrelas de mar. Cando rematou, subiu cada bandexa á báscula para que o licitador
lles marcase o peso. Logo colocounas enriba da mesa de metal.
A poucos metros, Ernesto Hermida e a muller do mandil tamén separaban as súas
capturas. Nas do vello só entraran nécoras. Repartíronas, pesáronas e trasladáronas á
mesa xunto ás de Arias. Tamén sacara do mar algúns peixes, seis corbelos e dous reos
que colocou noutra bandexa antes de apartarse a un lado, xunta a muller a esperar o
comezo da poxa.
Caldas viu un home de longas patillas grises e dúas mulleres inclinados sobre a
mesa. Examinaban a pesca con moita atención e supuxo que estarían a elixir aquelas
bandexas polas que pagaba a pena poxar.
Outros dous homes, tan vellos como Hermida, non parecían interesados na poxa.
Desde o limiar da porta miraban a choiva e o mar.
Por razóns de traballo, Caldas fora nalgunha ocasión á lonxa de Vigo. Sempre o
sorprendía o bulicio das poxas, a trasfega de barcos, caixas, camións e xente.
Gustáballe escoitar os berros e as risas dos homes do mar e saber que fóra a cidade

Página 53
durmía indiferente ao desvelo daquelas criaturas nocturnas. Con todo, aquela mañá,
na lonxa de Panxón só alteraba o silencio o rumor das ondas ao romper na praia, e
imaxinou que era o cadáver aínda quente de Castelo quen os mantiña calados.

O licitador achegouse á mesa, alisou cos dedos o bigote e a perilla negra que lle
arrodeaban a boca e sinalou as bandexas nas que buligaban os camaróns que caeran
nas nasas de Arias.
—Camarón moi bo —anunciou—. Empezamos en corenta e cinco euros. Corenta
e cinco, corenta e catro e medio, corenta e catro, corenta e tres e medio, corenta e
tres…
Panxón era un porto menor, con tan poucos mariñeiros coma compradores. Por
iso ninguén considerara necesario modernizar as poxas con dispositivos electrónicos,
como na meirande parte dos portos galegos. Alí, o licitador aínda cantaba os prezos a
peito.
—Van de máis a menos —dixo Estévez.
—Claro —respondeu Caldas.
—Vaia método… Con esperar…
As dúas mulleres e o home das patillas semellaban confirmar a teoría do
aragonés, e permanecían calados mentres o licitador cantaba números cada vez máis
baixos.
—… trinta e dous e medio, trinta e dous… Unha das mulleres levantou a man:
—Eu —dixo.
O licitador detivo a poxa e a muller volveu examinar as bandexas cheas de
camaróns para decidir cales ía adquirir a ese prezo. Resolveu quedar coas tres.
—Todas —dixo, e ao seu lado as patillas grises do home ocultaron un aceno de
contrariedade.
—Ves? —murmurou o inspector—. Se agardan demasiado corren o risco de
quedar sen nada.
O licitador sinalou as nécoras e volveu cantar. Logo viñeron os peixes e, cando
finalizaron todas as poxas, o home das patillas grises e as dúas mulleres dirixíronse á
oficina do lateral. Alí, sentado na mesa, o licitador esperábaos para cobrarlles a
mercancía e entregarlles as facturas.
Caldas agardou na porta, e oíunos intercambiar monosílabos de pesar pola morte
do pescador. Quería falar co licitador antes de que pechase a lonxa e marchase de
Panxón ata o día seguinte, preguntarlle se notara algo estraño no comportamento de
Xusto Castelo. Despois interrogaría os dous mariñeiros.
Mirou atrás para verificar que seguían alí e viu a Hermida nun recuncho,
desfacéndose da roupa de augas coa que saíra ao mar, mais non atopou rastro de
Arias.
—Onde está o alto? —preguntou ao seu axudante.

Página 54
 —Estaba aí hai un intre, cunha bolsa de plástico na man —respondeu o aragonés
—. Sairía.
—Asegúrate de que o outro mariñeiro e o licitador non se moven de aquí ata que
eu volva —pediulle—. Quero falar con eles.
Caldas camiñou ás présas cara á porta da lonxa, desde onde os dous mariñeiros
vellos seguían a contemplar o mar en silencio. Saíu á rúa e mirou aos lados buscando
a Arias. A alba estaba a raiar e, baixo a silueta do campanario do Templo Votivo do
Mar, a vila espertaba. Viu algunhas persoas ao lonxe, camiñando polo paseo, pero o
mariñeiro non tivera tempo de chegar ata alí.
Volveuse cara aos mariñeiros veteranos e non necesitou preguntar. Un deles
sinalou cun movemento de cabeza a rampla que descendía ata o mar, e Caldas
descubriu a Arias anicado no bordo da auga.

Página 55
 Cadea. 1. Obxecto articulado constituído por unha serie de elos
enlazados entre si. 2. Sucesión de acontecementos relacionados entre si. 3.
Atadura inmaterial. 4. Lugar onde se encerra aos presos.

Caldas permaneceu encollido no seu chuvasqueiro, coa poalla mollándolle a cabeza, a

uns pasos do home que cubría a súa cun gorro impermeable. O pescador déralle a
volta á bolsa de plástico e deixaba escapar as nécoras que levaba nela. Os crustáceos
caían sobre a pedra e, ao vérense ceibes, corrían apresuradamente cara á auga. Logo
desaparecían.
Unha nécora caeu boca arriba e Caldas observou que era unha femia chea de ovas
adheridas ao seu abdome. Recoñeceu as mesmas míllaras alaranxadas en todas as que
aquel pescador devolvía ao mar. Eran femias a piques de desovar, cargadas de
minúsculos ovos da mesma cor ca o traxe de augas do mariñeiro.
—Non todos fan iso —dixo Caldas, que en demasiadas ocasións atopara no prato
nécoras tan cargadas de ovas coma aquelas.
O home axitou suavemente a bolsa coas súas enormes mans para obrigar as máis
atrasadas a saír.
—Non é cousa miña o que fagan os demais —dixo cunha voz que semellaba
xurdir dunha cova.
O último crustáceo caeu da bolsa e perdeuse no mar. Estaba escuro, pero Arias
permaneceu un instante en crequenas, mirando á auga coma se puidese ver a nécora
correndo polo fondo.
Cando se puxo de pé, Caldas constatou que Estévez tiña razón: aquel mariñeiro
era tan alto coma o seu axudante. Non tiña a corpulencia do aragonés, mais era tamén
un home forte. Tiña a pel e os ollos escuros, e a súa barba sen afeitar amosaba un bo
número de canas no queixo.
—É vostede Xosé Arias?
O home asentiu.
—Ten un momento?
—Ía subir a chalupa a terra —dixo, sinalando o pequeno bote de madeira no que
viñera remando desde a boia. Flotaba a poucos metros da rampla ao lado do de
Hermida. Os dous amarrados á mesma argola de metal incrustada na pedra.
—Impórtalle se o acompaño? Son o inspector Caldas, da policía. Quería facerlle
unhas preguntas.

Página 56
 O mariñeiro encolleu os ombreiros.
—De acordo. Se non lle molesta a choiva… —dixo, e sinalou a plataforma onde
descansaban outros botes similares ao seu—. Vou polo carro.
Era tarde para botarse atrás, de maneira que o inspector abriu a cremalleira do
colo do chuvasqueiro, desdobrou a carapucha e cubriuse con ela mentres Arias
arrastraba un pequeno remolque metálico de dúas rodas rampla abaixo.
—É acerca de Xusto Castelo, o seu compañeiro. Xa supón… —dixo Caldas, e viu
o nariz de Arias engurrarse no seu rostro.
—Claro —respondeu, á vez que desataba o cabo—. Que quere saber?
—Coñecíanse ben?
—Xa ve que non somos moitos os que andamos á baixura. Mais amigos non
eramos, se é o que pregunta.
Tampouco Caldas tiña amigos íntimos entre os compañeiros da comisaría.
—Aínda non me afago á idea de que estea morto —engadiu Arias—. É certo que
tiña as mans atadas?
—É certo, si.
O mariñeiro cobrou o cabo atraendo o bote pola auga ata deixalo de par do
remolque.
—Cando viu a Castelo por última vez?
—O sábado. Aí arriba.
—Na lonxa?
—Iso pola mañá —afirmou—. Despois vino no Refuxio.
—Onde? —preguntou o inspector.
O mariñeiro estendeu un dedo enorme en dirección á casa situada entre a lonxa e
o club náutico, onde Caldas leu nun letreiro: «O Refuxio do Pescador».
—Cando foi iso?
—Pola tarde.
—A que hora?
—As sete serían…, ou as oito. Non lle podo dicir unha hora exacta.
—Estaba con alguén?
—Estivo na barra, falando co camareiro. Despois marchou.
—E xa non volveu velo despois?
—Non o vin máis, non.
—Fíxolle algún comentario?
Arias negou coa cabeza e agachouse xunto á chalupa suxeitándoa pola proa.
Retirou os remos e deixounos caer na pedra cuberta de algas.
—E na poxa, pola mañá?
—Tampouco.
—Pareceulle preocupado? Arias mirouno desde embaixo.
—Non falei con el —insistiu coa súa voz cavernosa.
—Pero notou algo raro? Estaba inquedo?

Página 57
 —Non o coñecía, verdade?
Caldas confirmoulle que non.
—O Rubio nunca estaba inquedo —apuntou o mariñeiro e, en menos do que
tardou en dicilo, levantou o bote do mar, virouno no aire e deixouno caer
bruscamente sobre o remolque, boca abaixo. Caldas retrocedeu para que a auga que
verteu o interior da chalupa non o salpicase.
—Necesita axuda?
Arias levantou o bote por un costado e centrouno no carro.
—Non.
Leo Caldas lembraba o cranio de Xusto Castelo na sala de autopsias. O forense
opinaba que o mariñeiro fora golpeado cunha barra de metal antes de que o botasen á
auga. Imaxinou o home que tiña diante brandindo unha barra metálica. Non
necesitaría esforzarse moito para deixar un sinal como o que presentaba a cabeza do
morto.
—Di que nunca estaba inquedo?
—Nunca se poñía nervioso, non.
—Por ningún motivo?
—Era así —respondeu Arias, e comezou a subir a pendente tirando do remolque e
o bote.
Caldas acompañouno.
—Seguro que non necesita axuda? O mariñeiro mirou cara atrás.
—Se non lle importa levar os remos…
Caldas achegouse ata o lugar onde os deixara o pescador e, ao ir recollelos do
chan, un dos seus pés esvarou lixeiramente sobre a carriza que cubría a parte máis
baixa da rampla.
—Teña coidado —advertiulle o mariñeiro refregando a sola dunha das súas botas
de plástico na pedra—. Eses zapatos non están feitos para andar por aquí.
Tampouco eran adecuados para camiñar entre as vides, pensou o inspector,
recordando a mañá do día anterior, cando os manchara de lama preto do río.
Seguiu o pescador con pasos curtos ata a plataforma onde os mariñeiros
resgardaban os botes da preamar. Caldas contou seis chalupas coa palabra «Auxiliar»
escrita xunto ao nome do barco ao que prestaban servizo. No de Xosé Arias podíase
ler: Auxiliar Aileen.
—Que significa? —preguntou Caldas sinalando as letras escuras pintadas á man
na popa do bote.
—Aileen? É un nome.
—Non o escoitara nunca.
—É un nome escocés —aclarou o mariñeiro, mentres pousaba o remolque na
pedra. Despois colleu os remos que cargara o inspector e deixounos apoiados en
equilibrio sobre o casco do bote.
Caldas volveu interesarse polo morto:

Página 58
 —Sabe se Castelo discutira con alguén ultimamente?
—Eu iso non llo sei. Xa lle expliquei que eu non falaba moito co Rubio —
contestou Arias coa súa voz profunda.
Era a segunda vez que concretaba que compartía o oficio con Castelo, mais non
os unía a amizade.
—Levábanse mal?
O mariñeiro díxolle que non e amarrou o remolque, o bote e mais os remos cunha
cadea.
—Entón? —quixo saber Caldas.
O mariñeiro fixo un aceno de indiferenza.
—A vida —contestou, apertando a cadea e asegurándoa cun pequeno cadeado.
Caldas mirou ao redor, cara aos demais botes que esperaban sobre os seus
remolques que os devolvesen á auga. En todos eles había cadeas que ataban os remos
e as chalanas aos carros. Non entendía quen querería roubar un bote vello de madeira
como aqueles.
—Teñen medo de que alguén lles leve as barcas?
—Non, claro, pero ás veces teñen aparecido remos flotando na auga ou na praia.
—Arias mostroulle o cadeado—. Isto ábrese cunha patada, pero polo menos non
quedan soltos.
—Cal é o de Castelo?
—O carro é ese —dixo, dirixindo a mirada cara a un remolque solitario. Logo
sinalou un punto entre os barcos que cabeceaban no mar—: A chalupa está naquela
boia.
O inspector achegouse ao carro baleiro. A cadea estaba colgada da estrutura,
xunto a un cadeado diminuto. Lembraba as dúas chaves que levaba enriba Xusto
Castelo cando o sacaron da auga. Ningunha era tan pequena como para que entrase
naquela pechadura.
Decidiu telefonar á UIDC e pedirlles que examinasen a fondo o carro e o bote que
durmía no mar, mais mirou o reloxo e adiou a chamada. Nin sequera a eficiente Clara
Barcia se atoparía na oficina tan cedo.
—E estoutro de quen é? —preguntou, sinalando o remolque sen carga que
descansaba xunto ao de Castelo.
—Do outro compañeiro. Hermida, chámase. A chalupa tena atada aí abaixo.
Leo Caldas virouse para mirar o bote amarrado na argola oxidada.
—Sabía que Castelo saíu ao mar o domingo pola mañá?
—Disque si.
—Mais os domingos non hai lonxa, verdade?
—Non.
—Adoitan pescar tamén os domingos?
—Non —respondeu Xosé Arias sen deterse a pensar nin un instante—. Os
domingos descansamos.

Página 59
 —Así e todo, alguén viu a Castelo no seu barco o domingo antes da alba.
O mariñeiro encolleu os ombreiros.
—Se o viron será porque é verdade.
—E non lle parece raro?
—Habitual non é —concedeu.
—E por que cre que sairía ao mar xusto este domingo?
—Iso habería que preguntarllo a el. Lamentablemente, iso xa non era posible.
—Sabe quen o viu?
—Non —respondeu o mariñeiro coa súa voz xurdida da cova.
—Vostede non foi, claro.
—Non.
Caldas buscou o paquete de tabaco que gardaba no peto do impermeable e
sostívoo entre os dedos.
—Que fixo vostede este domingo pola mañá? —preguntou.
—Durmir —dixo Arias nun murmurio, e Caldas soubo que daquela charla non ía
obter máis información.
—Grazas polo seu tempo —ofreceulle unha man que desapareceu na do
mariñeiro, grande e áspera—. Polo de agora non teño máis preguntas, pero é posible
que necesite falar de novo con vostede.
—Hei de andar por aquí.
—E se lembra algo máis pódeme chamar a este número.
Arias colleu a tarxeta que o policía lle entregou.
—O Rubio non se suicidou, verdade, inspector? A confirmación de Caldas foi
outra pregunta.
—Sorprenderíalle que fose así?
O pescador fixo un aceno que Caldas non soubo interpretar.
—A min xa non me sorprende nada.
—E ten idea de quen…?
O mariñeiro non lle deu tempo a rematar a frase.
—Non llo sei, inspector. Non llo sei.

Na porta da lonxa os dous mariñeiros xubilados permanecían case inmóbiles. Antes

de entrar, o inspector retirou a carapucha que lle cubría a cabeza, deixouna caer sobre
as costas, e botoulle unha última ollada ao home alto vestido cun impermeable
laranxa que se afastaba camiñando coa cabeza baixa pola rúa sen tráfico.

Página 60
 Caldas entrou de novo na lonxa sacudindo o impermeable. O licitador
estaba a limpar o chan cunha mangueira, tratando de despegar co chorro
unhas algas adheridas ao cemento.

Estévez gardaba as distancias, mantendo os seus relucentes zapatos a salvo das

salpicaduras da auga a presión.
—Onde vai Hermida? —preguntoulle Caldas ao seu axudante.
—Foi un momento á súa casa —contestou o aragonés—. Díxome que estaría de
volta en dez minutos.
—Vive aí ao lado —afirmou o licitador, que pechara a mangueira.
—Bos días. Son o inspector Caldas.
—O da radio? —preguntou o licitador, e a súa perilla negra enmarcou un sorriso.
Non soubo se o sinal de Patrulla nas ondas chegaría ata Panxón ou se o seu
axudante falaría de máis.
O aragonés levantou as palmas das mans declarándose inocente sen necesidade de
ser preguntado.
—Aquí escóitao moita xente —asegurou o licitador.
Caldas dedicoulle un sorriso forzado, coma se lle compracese o comentario.
—Logrou falar con Arias? —preguntou Estévez.
Caldas asentiu.
O licitador enrolou a mangueira e deixouna caer no chan, xunto á billa.
—Sempre vén tan pouca xente ás poxas? —interesouse o inspector.
—No inverno si. Poucos mariñeiros e poucos compradores. Aquí son só tres os
mariñeiros que saen á baixura a diario…, agora dous —rectificou e quedou calado un
intre—. Sabe, inspector? Había moito tempo que non perdiamos un home no mar por
aquí.
Caldas asentiu.
—Coñecíanse ben?
—Viámonos decote, claro —dixo o licitador—. O Rubio era un bo tipo.
—Cando foi a última vez que estivo con Castelo?
—Na poxa do sábado.
—Notoulle algo estraño?
—Nada. Estaba coma sempre, pendente do seu. Ademais o sábado foi un bo día.
Sacou moito camarón e pagáronllo ben. Non parecía tan afundido como para facer
algo así. Eu son de Baiona, saben? —dixo, e sinalou coa man na dirección da súa

Página 61
vila, ao outro lado da baía—. Alí tamén se tirou un mariñeiro ao mar hai uns anos.
Igual ca o Rubio, coas mans atadas para non nadar.
—Existe a posibilidade de que Castelo non se suicidase —dixo Caldas.
O licitador mirou primeiro o inspector e despois a Estévez, como buscando unha
ratificación ás palabras que acababa de escoitar.
—Non é verdade o das mans? —dubidou.
—Si, iso é certo —respondeu Caldas.
—Entón?
—Estamos investigando.
—Cren que alguén atou as mans do Rubio e o lanzou á auga? —a curiosidade do
licitador crecía e as respostas do inspector non axudaban a mitigala—. Por que?
—Non o sabemos. Só é unha posibilidade —recalcou Caldas—. O domingo non
hai lonxa, verdade?
O licitador inflou o labio superior e expulsou o aire de golpe producindo un son
agudo.
—Nin os domingos nin os luns, porque non se pesca nin os sábados nin os
domingos pola noite.
—Pero Castelo saíu ao mar este domingo. Teño entendido que alguén o viu a
bordo do barco antes do abrente.
—En teoría un barco de pesca non pode saír ao mar os días de descanso —
explicou—. Está prohibido.
—Aínda que non vaia pescar?
—Un barco de pesca é un barco de pesca, inspector. Está prohibido, pero… —
deixou as palabras no aire.
—Pero…? —Caldas animouno a continuar.
—Hai cousas que non se poden facer e fanse. Diso saben vostedes bastante máis
ca min.
—Xa. E cónstalle que Castelo saíse pescar outras veces? En domingo, quero dicir.
—Os días de descanso? Que eu saiba, non. Nin o Rubio nin os outros. Pero eu
non vivo aquí, inspector.
—Pero vén todos os días…
—Os que hai lonxa, si. Chego, como hoxe, ás oito menos cinco, vendo o que
saquen do mar e volvo axiña a Baiona. Alí teño outra poxa ás dez —dixo,
consultando o reloxo—, e aquela lonxa non é coma esta. Son moitos máis barcos, hai
unha confraría de pescadores grande e necesito preparalo todo ben. A Panxón non
veño se non hai lonxa, así que non podo saber o que pasa eses días.
—E nunca lle comentaron se alguén pescaba os sábados ou os domingos pola
noite?
O licitador volveu coller aire no beizo e moveu a cabeza dun lado a outro antes de
expulsalo e responder.

Página 62
 —Este é un porto pequeno, inspector. Só hai tres mariñeiros na baixura. Calquera
podería velos nos barcos e denuncialos. Arríscanse a unha multa, a que lles retiren a
licenza… É un prezo demasiado alto para alguén que ten o pan na pesca. Ademais, os
días de descanso fanlles falta. É un traballo demasiado duro como para andar a facer
horas extras —sorriu.
—Xa me parecía —dixo Caldas, e logo preguntou—: Sempre van ata os barcos
nos botes de remos, non?
—No inverno si, van nas chalupas —explicoulles o licitador—. No verán hai un
boteiro para embarcar os donos dos iates que de paso tamén achega os mariñeiros.
—Pero na rampla hai máis de tres botes.
—Porque tamén están os dos pescadores da sétima lista.
—A que?
—Os que non son profesionais. A maioría son xubilados, como eses dous —
explicou, sinalando os que permanecían na porta—. Só poden ir de sol a sol, sen
nasas nin aparello. Pescan con liña, xa sabe, a fondo ou ao corricán —dixo, e pechou
a man coma se sostivese un cordel entre os dedos—. Non poden pescar máis de cinco
quilos en total por día. A non ser que sexa unha peza soa, claro. Se é unha peza non
hai límite no peso. Tanto dá que sexa un congro de quince quilos ou de vinte e
cinco… Mais deses quedan poucos.
—Sabe se algún deles saíu ao mar o domingo?
—Seguro non llo sei, pero supoño que non —dixo—. Ía mal tempo, igual que
hoxe.
Caldas asentiu e volveu ás últimas horas do morto.
—E di que na poxa do sábado non houbo nada estraño?
O licitador non necesitou facer memoria.
—Nada.
—E nos días anteriores? Houbo algo que lle chamase a atención?
—Tampouco. Foi unha semana tranquila.
—Xa —dixo Caldas—. E que relación tiña Castelo cos seus compañeiros?
—Non sabería dicirlle…
—Algún conflito polas zonas de pesca?
—O mar é libre, inspector.
—E nunca había problemas entre eles? Entre compañeiros non son raras as
friccións.
—Hermida ás veces funga un pouco, pero iso é porque lle doen os ósos —
declarou o licitador—. Xa tiña que estar xubilado. Pero non quere oír falar diso.
Caldas non puido evitar pensar no seu pai, na ilusión que tiña nas viñas acabadas
de plantar por máis que houbesen que pasar seis anos ata podelas vendimar.
—E Arias?
—O Rubio e el non tiñan trato.
—Levábanse mal? —preguntou Rafael Estévez.

Página 63
 —Tampouco é que se levasen mal —dixo—. É só que cada un ía polo seu lado.
Aquilo coincidía co que o propio Arias lle contara na rampla.
—Os dous son bos tipos. E bos mariñeiros tamén —engadiu o licitador—. Polo
visto antes eran bastante amigos. Mesmo andaron embarcados no mesmo pesqueiro
unha tempada. Nun máis grande, como os que saen ao polbo.
—Por que deixaron de facelo? —preguntou o inspector.
O licitador inflou novamente o beizo e expulsou o aire producindo o son agudo.
—O barco foise a pique. Foi hai dez ou doce anos. Eu aínda non traballaba aquí
—volveu sinalar os vellos da porta—, pero calquera deses pódelles contar a historia.
—Houbo vítimas? —preguntou o inspector, recordando a Joss, o pescador
pregoeiro da novela.
O licitador apoiou os dedos na mesa de metal, golpeouna cos cotobelos e cuspiu
no chan de cemento. Os ollos dos policías fixáronse no cartel que invitaba a non
facelo.
—Un morto, si —dixo o licitador, estendendo o cuspe coa sola do zapato.
Daquilo nada lle comentara Arias.
—E que me conta dos compradores?
—Que quere que lle conte?
—Tiñan bo trato con Castelo?
—En xeral, si. Co Rubio levábase ben todo o mundo.
—Nunca tiveron conflitos polos prezos?
—Tanto como conflitos, non —sostivo o licitador—. Algunhas veces os
mariñeiros protestan se non lles pagan ben a mercancía. É duro pasar toda a noite no
mar por catro patacóns.
—Pero a poxa vai cara abaixo —interveu Estévez—. Que pasa se ninguén a para?
—Se baixa moito o prezo eu mesmo paro a poxa ou os mesmos mariñeiros me fan
un aceno para que non siga. Gárdase o xénero para o día seguinte, ou o levo a vender
a Baiona.
—Houbo algo diso recentemente?
—Non, este ano hai pouca pesca. Non temos eses problemas.
—Ten unha lista cos compradores habituais? —preguntou Caldas.
—Teño, non vou ter —dixo.
O licitador dirixiuse á oficina e volveu decontado cunha folla que lle entregou ao
inspector.
—A xente que vén comprar sempre é a mesma, verdade? —dixo, comprobando
que non había máis dunha ducia de nomes na lista.
—Agora no inverno, si. Son case sempre os mesmos. Os que viñeron aquí hoxe e
algún máis. Cando hai veraneantes a cousa cambia, porque son moitos os que pasan
por aquí. A poxa é unha atracción turística máis.
Estévez fíxolle un sinal ao inspector. Hermida xa estaba na porta e conversaba cos
outros mariñeiros vellos.

Página 64
 Caldas púxose de pé.
—Crin que só podían poxar os profesionais —comentou, recordando as normas
da lonxa de Vigo.
—Aquí aos particulares estalles permitido comprar ata catro quilos —revelou o
licitador—. Esta é unha lonxa pequena e non somos tan estritos coma en Vigo ou en
Baiona. Para a próxima vez xa o saben.
Caldas asentiu.
—Unha última cousa —dixo—. Sabe quen foi a persoa que viu a Castelo no
barco o domingo pola mañá?
—Non o sei seguro, inspector Caldas —contestou o licitador—, pero ver vírono.

Página 65
 Visión. 1. Percepción por medio dos órganos da vista. 2.
Representación de algo. 3. Percepción imaxinaria de cousas non reais,
fantásticas ou sobrenaturais.

Ernesto Hermida era un home miúdo. O tempo, o sol e o mar engurraran o seu rostro,
e cuartearan a súa pel como terra seca. Vestía unha camisa branca abotoada ata o
pescozo e un xersei de la demasiado ancho. Aínda calzaba as botas coas que fora
pescar, cuxo plástico manchado contrastaba cos zapatos acharoados de Rafael
Estévez.
—Así que vostede é o patrulleiro ese da radio —dixo cando Caldas se presentou.
—Si —respondeu Leo Caldas con resignación.
—Outro fan, xefe —riu Estévez, e Caldas non se molestou en reprocharllo.
—Señor Hermida, quereriamos falar con vostede sobre Xusto Castelo.
—Quere falar do Rubio no programa? —preguntou Hermida.
—Non, non. Isto non ten nada que ver coa radio. Veño como policía —explicou, e
sentiuse ridículo por ter que recorrer a unha aclaración semellante—. Estamos
investigando a morte do señor Castelo e desexabamos facerlle unhas preguntas.
Estaban sentados nunha mesa do Refuxio do Pescador, o último dos restaurantes
que se aliñaban no porto de Panxón, o mesmo local no que Arias, o altísimo
compañeiro do morto, aseguraba que o vira con vida por última vez.
Era unha sala con oito mesas cadradas. As tres máis próximas á ventá eran de
mármore, e o resto da mesma madeira ca as cadeiras. Unha televisión apagada estaba
suspendida no alto da parede, xunto a un cadro cheo de nós mariñeiros. Outro similar,
ao carón, amosaba as distintas especies de peixes das rías galegas.
—Vostedes dirán —accedeu Hermida, e deixou sobre a mesa un chaveiro cun
flotador ao que estaban unidas dúas chaves. Unha era grande, co anel recuberto de
plástico negro, e a outra lisa e pequena.
—É a chave do barco? —preguntou o inspector achegando a súa man—. Podo?
O vello mariñeiro accedeu e Caldas colleu o chaveiro da mesa.
—A negra é a do contacto —dixo o mariñeiro. Caldas sostivo a pequena entre os
dedos.
—E estoutra do cadeado da chalupa, non é? Hermida moveu a cabeza
confirmándollo.
—Todos os mariñeiros lévanas xuntas?

Página 66
 —Supoño —respondeu o vello, mirando o flotador e as chaves—. É cómodo.
O camareiro deixou sobre a mesa o que lle pediran: auga para Estévez, café para
o inspector e para Hermida, e un cinceiro. Caldas sacou o primeiro cigarro do día,
prendeuno dándolle un par de caladas seguidas e sinalou o paquete de tabaco que
deixara sobre a mesa.
—Fuma vostede?
Hermida levou a man ao peito e declinou o ofrecemento. Probou o café e, nada
máis mollar os beizos, un xesto de desagrado engadiu novas engurras ao seu rostro.
—Este anda a durmir —protestou e, virándose cara ao camareiro coa cunca na
man, preguntou en voz alta—. Que carallo é isto?
—Un café negro —respondeu o camareiro desde a barra.
—Déixate de negro. Bótame aquí unhas pingas —gruñiu o vello.
O camareiro volveu cunha botella de augardente e verteu un bo chorro no café do
mariñeiro.
—Vostede tamén quere? —preguntoulle ao inspector, que negou coa cabeza.
Cando o camareiro se retirou, Leo Caldas sinalou o café con gotas do pescador.
—Vai poder durmir despois de tomar iso?
—Despois dunha noite no mar podo beber un caldeiro disto —asegurou o vello
—. Caio redondo así que me deito.
—Como foi a noite? —interesouse Caldas.
—Foi —contestou o vello, arrincando unha carraspeira ao axente Estévez.
Caldas sorriu.
—Disque hai pouca pesca.
—Moita non hai —confirmou—, claro que tampouco somos demasiados
mariñeiros aquí…, e cada vez menos.
—Certo —dixo Caldas—. Sinto o do seu compañeiro. O mariñeiro asentiu.
—É unha mágoa. O Rubio era bo rapaz.
—Que relación tiña con el?
—Traballabamos xuntos —contestou.
—Iso xa o sei, levábanse ben? —insistiu Caldas.
—Ben, como todo o mundo.
Caldas tivo a sensación de que se quería obter respostas concretas daquel home
cheo de engurras que apuraba o café ía ter que sacarllas á forza.
—Cando viu a Castelo por última vez?
—Ao Rubio? —Hermida levantou as cellas ao facer memoria—. Creo que foi o
sábado, na lonxa.
—Non volveu velo despois?
—Eu non —dixo—. Pero a miña muller viuno o domingo pola mañá, no barco.
—Foi a súa muller quen viu a Castelo saíndo a pescar o domingo pola mañá?
—Quen dixo que ía pescar?
—Non nos contou que a súa muller o viu no barco? —preguntou Caldas.

Página 67
 —E iso que ten que ver? —repuxo Hermida, e sinalou o espigón que protexía o
porto cunha man que os anos cubriran de manchas—. Ven aquelas nasas?
Caldas e Estévez dirixiron a mirada cara ao lugar ao que apuntaba o dedo do
mariñeiro. Distinguiron varias ducias de nasas apoiadas no muro do espigón.
—Aquelas son as nasas do Rubio —explicou Ernesto Hermida.
—Entón Castelo non saíu pescar? —sorprendeuse o inspector.
—Sairía vostede pescar deixando o aparello en terra?
Caldas deulle unha chupada ao cigarro e, a través do vidro da fiestra, contemplou
outra vez a sombra que as nasas agrupadas formaban contra o branco do muro.
—Que foi facer entón?
O vello abriu as mans, pero non contestou.
Ata daquela, Leo Caldas supuxera que alguén sorprendera ao mariñeiro mentres
pescaba, mais a visión das nasas diluíra aquela posibilidade antes sequera de que
tomase consistencia. Preguntábase para que sairía ao mar aquela mañá Xusto Castelo,
o home a quen todos os seus veciños chamaban o Rubio.
—Notou ultimamente algo raro no comportamento de Castelo? —interrogou,
esperando do vello mariñeiro outra resposta vaga das que irritaban o seu axudante.
Mais desta volta, Ernesto Hermida decidiu asomarse ao exterior do labirinto.
—Para min que tiña medo —dixo.
—Medo?
—Medo, si —repetiu.
—Díxolle el que estaba asustado?
—O Rubio falaba pouco.
—Entón?
—Ocorrían cousas raras.
—A que se refire?
—Cousas —respondeu o vello, e pediulle outro café ao camareiro.
Caldas esperou a que llo servisen para preguntar:
—A que cousas se refire?
—Non veñen de falar co licitador?
—Si, pero el non mencionou que sucedese nada estraño.
—Non lles falou dun naufraxio?
—Refírese a un barco no que estaban embarcados Arias e Castelo?
O mariñeiro inclinou amodo a cabeza confirmándollelo.
—Díxonos que se afundiron, que houbo un morto, e que Arias e Castelo
distanciáronse a raíz daquilo. Pero iso sucedeu hai moito tempo, non?
—Máis de dez anos —corroborou Hermida.
—E iso que ten que ver con que Castelo estivese asustado? —preguntou Caldas.
—Xa lles digo que desde hai tempo sucedían cousas estrañas.
—Que clase de cousas? —preguntou unha vez máis Leo Caldas.
—Cousas.

Página 68
 —Non pode vostede ser un pouco máis concreto —insistiu o inspector.
Ernesto Hermida mirou aos lados. O Refuxio do Pescador estaba baleiro.
Inclinouse cara adiante e dixo en voz baixa:
—Volvérono ver varias veces.
Estévez, que se mantivera en silencio ata entón, non se resistiu a intervir:
—Parécelle que iso é ser máis concreto?
—Non lle faga caso, Ernesto —terzou Caldas—. Díganos, a quen volveron ver?
—A quen ía ser? —respondeu sen deixar de mirar ao redor unha vez máis—. Ao
capitán Sousa.
Para Caldas aquel nome era novo.
—Quen é o capitán Sousa? —preguntou.
—Baixe a voz —pediulle Hermida, e logo dixo nun murmurio—. Era o patrón do
barco afundido.
—E di que o volveron ver? —preguntou Leo Caldas. Ernesto Hermida asentiu
gravemente.
—Onde?
—En varios sitios.
Caldas non comprendía que tiña de estraño que volvesen ver o tal capitán Sousa.
—Marchara de aquí? —suxeriulle, por se abría unha porta.
—Non entenden nada, inspector —murmurou o mariñeiro—. O capitán Sousa
afogou naquel naufraxio.
—Afogou? —repetiu Caldas perplexo.
—Si. Mais debía de ter contas pendentes e volveu para saldalas —confesou o
vello—. Por iso o Rubio estaba asustado. Tan asustado como para decidir acabar coa
súa vida.
Os policías gardaron silencio e observaron o rostro cheo de sucos do mariñeiro,
que continuaba asentindo amodo para darlle solemnidade ás súas palabras.
—Estanos a falar dunha pantasma, dun aparecido? —preguntou o inspector.
Como nun ritual, Hermida golpeou coa man pechada unha das patas metálicas da
mesa e cuspiu no chan.
—Toca ferro —falou entre dentes.
—Pero vostede que fai? —exclamou Rafael Estévez, poñéndose de pé dun brinco.
—Tranquilo, Rafa —tratou de serenalo o inspector—. Nin que che botase un mal
de ollo.
—Que mal de ollo nin que collóns! —voceou indignado o aragonés, mentres
buscaba un pano de papel nunha mesa veciña—. Cuspiume nun zapato.

Página 69
 Barra. 1. Peza longa e delgada, xeralmente de sección cilíndrica. 2.
Mostrador dun bar ou restaurante. 3. Baixo de area na desembocadura dun
río. 4. Nube alongada que aparece logo de posto o sol.

Coa primeira luz do día, os barcos deixaran de ser siluetas intuídas na escuridade e
amosábanse como nun desfile, coas proas aliñadas cara á praia de Panxón.
Non eran máis dunha vintena, tratábase, na meirande parte de gamelas pequenas
de remos ou con motores de escasa potencia. Distinguiron as embarcacións de Arias e
Hermida, algo máis grandes ca o resto e coas nasas amoreadas sobre a cuberta. Un
veleiro azul escuro cuxo mastro oscilaba contra o ceo destacaba entre as barcas dos
pescadores como unha copa de champaña na barra dun bar de camioneiros.
A chalana do mariñeiro morto permanecía amarrada á súa boia. Caldas falara coa
UIDC e axiña chegarían os axentes para sacar o bote da auga e examinalo xunto ao
carro en busca dalgunha pista.
Logo da revelación do vello Hermida relacionando a morte do Rubio coa
aparición dun capitán de barco afogado anos atrás, os policías falaran co camareiro
do Refuxio do Pescador. Informounos de que o compañeiro da tarde, aquel con quen
Arias aseguraba ver conversar a Castelo a véspera da súa morte, non chegaría ata as
catro.

Había dous homes sentados na punta do espigón coas canas de pescar tendidas sobre
a auga, e os policías botaron a andar cara a eles. Caldas mirou a vila aínda calada, sen
apenas movemento. Parecía un decorado de cartón que alguén colocara entre o ceo e
a praia.
A reixa do club náutico estaba aberta como tamén o estaba a porta corredía do
almacén situado fronte ao edificio social. Viron no seu interior varios barcos de vela
lixeira cubertos por fundas de lona. Aínda terían que esperar varios meses ata que
alguén os botase ao mar. Desde algún lugar do interior chegáballes o ris-ras dunha
serra cortando madeira.
Seguiron camiñando. O vento frío do mar cargado de salitre pegaba nos seus
rostros e, por uns instantes, Caldas esqueceu o motivo que os levara a aquel porto.
Foron as nasas de Xusto Castelo as que o devolveron á realidade, recordándolle que
alguén dera morte ao mariñeiro que chamaban o Rubio dun modo desapiadado,

Página 70
golpeándoo ata facerlle perder a consciencia e botándoo despois ao mar coas mans
atadas. Tiña o convencemento de que non o fixeran só para lle impedir nadar.
Pensaba que a intención última fora vestir o asasinato co disfrace dun suicidio, lograr
convencer os veciños da vila de que o propio mariñeiro decidira dar por terminada a
súa existencia antes de tempo.

Estévez detívose perante as nasas. Estaban colocadas coidadosamente unhas sobre as

outras e apoiadas en dous grupos separados contra o murete pintado de branco.
—Como funcionan? —preguntou o aragonés.
—Son como gaiolas coas paredes de rede —respondeu o inspector, sinalando
unha das da última fileira.
—Iso xa o vexo, inspector.
—Pois iso. Colócase aí dentro o cebo e déixanse no fondo do mar. Cando as
nécoras entran a comer, quedan atrapadas.
Estévez sinalou un cacho de tubo ancho e curto situado na cara superior da nasa.
—Cóanse por aí?
Caldas asentiu.
—Veñen buscando a comida e soben polas paredes ata dar coa boca da nasa.
—E por que non se van por onde entran? —preguntou o aragonés.
—Porque as nécoras non nadan —explicou o inspector—. Terían que camiñar
boca arriba para atopar a saída.
—E os camaróns? Eses si nadan.
Caldas mostroulle unha das nasas do outro grupo. Estas tiñan a malla exterior
máis tupida ca as outras.
—É máis ou menos o mesmo, só que a rede das paredes ten menos luz para que
non escapen e a boca de entrada é máis pequena e cónica, moito máis ancha por fóra
que por dentro.
—Para invitalos a pasar.
—A pasar e a quedar —apuntou Caldas—. Porque non son capaces de atopar a
saída.

Camiñaron ata ao extremo do dique, onde os dous pescadores cantaruxaban mirando

fixamente os cordeis de nailon que se mergullaban no mar.
Desde arriba podían verse os peixes nadando preto da superficie, roldando os
anzois sen sospeitar o perigo que os axexaba. Cando unha cana se dobrou con
violencia, o pescador que a suxeitaba deixou de cantar.
—Outra vaca no millo —sorriu, choscándolles un ollo aos policías.
Foi recollendo o carrete, ao principio con coidado e despois máis rápido, ata sacar
da auga un peixe que se axitou tratando de soltarse. O pescador liberou a boca do

Página 71
peixe e deixouno caer nunha caixa metálica. Logo volveu cebar o anzol e lanzouno de
volta ao mar cun movemento enérxico. Caldas aproximouse á caixa de latón e viu o
lombo verde brillante dunha cabala que daba sacudidas frenéticas.
Despois dun par de minutos, os golpes contra a caixa dos primeiros momentos só
eran convulsións intermitentes, cada vez máis espazadas. A rincha, coa boca aberta e
as branquias palpitando nun intento desesperado por respirar, mantíñase inmóbil
durante un tempo, pero seguía atopando forzas para unha nova sacudida e volvía
saltar na caixa nun estertor agónico que nunca era o definitivo.
Caldas recordaba as palabras de Guzmán Barrio na sala de autopsias. «Algunha
vez viches morrer un peixe fóra da auga?», preguntáralle o forense.
A cabala estremeceuse unha vez máis buscando osíxeno e Caldas imaxinou a
Xusto Castelo tratando de respirar baixo as ondas sen atopar máis que auga que lle
anegaba os pulmóns en cada aspiración. Preguntouse se non sería a compaixón a que
movera o asasino a golpealo na cabeza.

Había varias rinchas máis na lata cando o inspector viu a Hermida e a súa muller ao
pé da rampla, colocando a chalupa enriba do carro. Aínda que Arias arrastrara o seu
ata a plataforma sen máis axuda que os músculos, os anciáns necesitaban a tracción
do coche para subir o remolque pola pequena costa de pedra e deixalo xunto aos
demais.
—Vou falar coa muller do vello —dixo Caldas en voz baixa—. A ver que é o que
viu o outro día.
—Como lle dea á augardente desde as oito da mañá como o seu home é probable
que ela tamén vexa pantasmas —sorriu o aragonés—. Acompáñoo?
—Non, ti queda aquí —dixo Caldas, e virou a cabeza cara aos pescadores—. A
ver se estes dous che contan algo.

Página 72
 Efecto. 1. Cousa producida ou causada por outra. 2. Impresión no
ánimo. 3. Finalidade ou obxectivo. 4. Impresión sonora ou visual distinta
do fenómeno real.

—Eran as seis da mañá —dixo a muller de Ernesto Hermida. Estaba de pé na

plataforma de pedra, xunto ao remolque e o bote do seu marido.
—Consultou o reloxo? —preguntou Leo Caldas.
—Non me fai falla consultar nada —asegurou a muller—. Todas as mañás
asómome á fiestra ás seis para comprobar como está o mar. Tranquilízame. Levo
moitos anos facendo o mesmo.
—Tamén se asoma os días en que o seu marido non sae pescar?
—É igual que saia ou que non. Xa miro por costume. Esperto cedo e necesito ir
ao salón e comprobar como vén o mar.
—Entendo —dixo Caldas, e volveuse cara ás casas que había ao outro lado da rúa
—. Cal é a súa fiestra?
A muller sinalou un balcón no segundo piso dun edificio próximo á lonxa. Na
planta baixa había unha tenda de efectos navais.
—Entón, levantouse ás seis e asomouse á fiestra.
—Iso é.
—E que viu exactamente?
—Vin o Rubio.
—Onde o viu? Estaba aquí, no peirao?
—Non. Xa estaba na chalupa, remando entre eses primeiros barcos de aí.
Caldas recordaba que, á primeira hora da mañá, malia estar sentados fronte á
auga, apenas se distinguían as siluetas dos barcos na escuridade.
—Como soubo que era Castelo?
—Pola chalupa, fillo. Co tempo aprendemos a diferenciarmos os barcos case
mellor ca ás persoas.
—Viu claramente que era el quen remaba?
—Levaba o traxe de augas ben pechado, como van sempre que chove, mais non
tiven dúbida de que era o Rubio —dixo tristeira, torcendo a boca—. Como ve, non
me confundín.
—Certo.

Página 73
 —Pobre rapaz! —engadiu, como referíndose a un mozo en lugar de ao adulto que
Caldas vira inerte na sala do forense.
—Ía só?
—Si.
—Está segura?
—Completamente —afirmou sen titubear, e sinalou o bote auxiliar do mariñeiro
morto, que se abaneaba xunto á boia—. A chalupa do Rubio é aquela pequeniña de
alí. Se houbese alguén máis a bordo veríao.
Caldas mirou o bote auxiliar do morto. A muller de Ernesto Hermida tiña razón:
non existía posibilidade de esconderse nun bote de dimensións tan reducidas.
—Non lle estrañou que se dirixise ao barco?
—Por que ía estrañarme?
—Era domingo pola mañá e chovía —aduciu Caldas.
—Se todos os días que chove quedasen na casa, non sei que raio iamos comer,
inspector.
—Pero os domingos non se pode pescar.
—Pensei que iría recoller algunha cousa. Ernesto, o meu home, esquece moitas
veces as chaves e ten que volver ao barco buscalas. Quéixase moito dos ósos, pero o
que ten peor é a cabeza. E iso que xa non bebe.
Caldas sorriu para si e retomou o interrogatorio.
—Volveu ver o Rubio?
—Ao pouco —afirmou—, cando acendeu o foco do barco.
—Había alguén máis a bordo?
—Xa lle dixen que non —replicou—. Son vella pero aínda vexo ben. Non uso
lentes nin para coser un botón.
—E viu algo máis? —preguntou Caldas.
—Nada. Fun para a cociña preparar o café —respondeu a muller de Hermida, e
logo laiouse—. Pobre rapaz! Se chego a saber a tolada que ía facer…
—Vostede non podía intuílo.
Un neno duns doce anos achegouse camiñando pola beirarrúa ata o edificio da
lonxa e colocou na porta metálica unha folla de papel que pegou con catro tiras de
cinta adhesiva.
—Xa está a esquela —dixo a muller de Hermida.
Cruzaron a rúa xuntos. En letras grandes, baixo unha cruz, figuraba o nome de
Xusto Castelo, de corenta e dous anos, xunto cos da familia. A necrolóxica anunciaba
que o enterro ía celebrarse esa mesma tarde. Caldas aínda recordaba os ollos tristes de
Alicia Castelo ao preguntar cando lles devolverían o corpo do seu irmán, e alegrouse
de que o xuíz non dilatase os trámites máis tempo do preciso.
—Dáme pena a nai, sabe? —dixo a muller de Hermida logo de persignarse—.
Enviuvou moi nova e sacou os dous nenos adiante ela soa. O Rubio era bo rapaz.
Calado, non se metía con ninguén… Pero tivo épocas difíciles. A nai deixou a saúde

Página 74
por curalo da súa enfermidade. Está case inválida pero disque ter o fillo san é máis
importante que poder camiñar. Hai moitos anos que vive coa filla. O xenro está
embarcado en África, e nai e filla fanse compaña unha á outra. Non entendo como o
Rubio lles puido facer isto.
Caldas apertou os beizos e volveuse cara á punta do espigón onde Rafael Estévez
conversaba cos pescadores.
—Sabe cal é a casa de Castelo? —preguntou.
—A do Rubio?
Caldas asentiu, e a muller sinalou a rúa que subía cara ao Templo Votivo do Mar.
—Antes de chegar á igrexa xire á esquerda. A do Rubio é unha casa baixa de cor
verde —indicoulle—. Non ten perda, é a única casa verde da vila.

Página 75
 Pender. 1. Estar algo suxeito de tal maneira que a súa parte inferior
non toque en ningunha superficie. 2. Achegarse unha ameaza ou un perigo
inminente sobre algo.

Non lle custou identificar a vivenda de Castelo. Na fachada pintada de verde había
unha porta de madeira branca e unha fiestra protexida por unha reixa de forxa negra.
Un policía municipal fumaba un cigarro xunto á porta.
—Inspector Caldas —identificouse.
—Como o tipo da radio? —preguntou o garda.
—Igual —respondeu Leo Caldas, entrando na casa.
Atopouse nunha sala sinxela e levantou a vista cara á imaxe da Virxe do Carme.
Estaba pendurada na parede e cravaba os seus ollos escuros en todos os que
franqueaban a porta. Á dereita había un sofá fronte a unha mesa baixa. A televisión e
o equipo de música estaban en fronte, encaixados nun moble con vitrinas. Máis aló,
había unha mesa de comedor con catro cadeiras modestas e, apoiado contra a parede
do fondo, un aparador sobre o que se aliñaban varias figuriñas de cristal e dous
retratos.
Caldas foi examinar as fotografías. Na primeira posaba un equipo de fútbol antes
dun encontro. Cinco xogadores estaban agachados e os outros seis de pé. Era unha
fotografía antiga, mais recoñeceu no pelo claro do porteiro a un Xusto Castelo case
adolescente. Na outra imaxe, máis recente, estaban o morto, a súa irmá Alicia e a nai.
Tiña o pelo branco e o vestido negro. Sentada nunha cadeira xunto aos seus fillos,
sorría con timidez á cámara.
Mentres sostiña aquel marco na man, o inspector sentiu un estremecemento que
coñecía ben. Nunca lle impresionara atoparse fronte a un morto, xa se tratase dun
cadáver recente ou de restos en descomposición. A diferenza de Rafael Estévez, cuxa
rudeza se fendía ante un corpo sen vida, ao acharse ante un homicidio Caldas
concentrábase sen dificultade nos indicios que puidesen levalo a esclarecer o
sucedido. Non contemplaba os cadáveres máis ca como vehículos que lle permitirían
resolver os casos que tiña entre mans, como figuras en branco e negro. Porén, cada
detalle íntimo das vítimas que ía coñecendo supoñía unha pincelada de cor que, aos
poucos, terminaba por mostrarlle os seres humanos ocultos tras a investigación dun
asasinato.

Página 76
 Tampouco se conmovera a tarde anterior na sala de autopsias, cando Guzmán
Barrio descorreu a funda que envolvía o corpo espido de Xusto Castelo. En cambio, o
sorriso no rostro canso da nai do mariñeiro obrigouno a tragar saliva. A Leo Caldas
non lle doían os mortos, doíanlle os vivos.

Ademais da porta da entrada, outras dúas abríanse na sala. Unha delas daba a unha
cociña pequena, limpa e ordenada como o resto da casa. Pola outra accedíase a un
minúsculo distribuidor.
No cuarto, sobre o cabeceiro metálico dunha cama ampla e ben feita, pendía un
Cristo crucificado. Aos pés do leito, unha cadeira co respaldo entretecido de vimbio
e, preto da fiestra, unha mesa de noite cunha lámpada e unha radio con espertador. O
caixón que abriu tirando do pomo parecía unha botica. Castelo gardaba nel un bote de
bicarbonato, varias caixas con comprimidos para a acidez de estómago, calmantes,
inhaladores nasais, un termómetro e algunha outra caixa de medicamentos que Caldas
non recoñeceu.
A fiestra daba a un patio duns corenta metros cadrados co pavimento de lousas.
Ao outro lado, había un alpendre pintado da mesma cor verde ca a fachada da casa.
Vira unha porta de cristal no distribuidor, xunto ás do dormitorio e do baño, e saíu
a través dela ao patio. Unha pérgola cubría a parte máis próxima á casa e resgardábaa
da choiva. Había dous bicheiros e outros utensilios apoiados nunha das paredes
laterais, verdes tamén. No chan, un fato de nasas estragadas e, encaixados uns dentro
dos outros, varios cestóns negros coma os que utilizaban os pescadores para levar as
capturas á lonxa. No interior da última esporta, o Rubio gardaba liñas e algún flotador
similar ao que o vello Hermida usaba como chaveiro.
Xunto aos cestóns había varios cabos enrolados e unha caixa de ferramentas de
plástico. Abriuna. Nos diversos compartimentos organizábanse chumbadas e anzois
clasificados por tamaños. Algúns tiñan vermes de plástico e outros cebos artificiais
espetados nas puntas. Resultaba difícil imaxinar que a un peixe sen miopía o
puidesen atraer tan vulgares reproducións.
Caldas avanzou polo patio e detívose a contemplar os edificios que rodeaban a
vivenda do pescador. Formaban un valado de varios pisos cheos de persianas baixas
que os veraneantes non abrirían ata o ano seguinte.
A porta de madeira do alpendre carecía de pomo e estaba pechada con chave.
Achegouse á xanela e colocou as mans arredor dos ollos para evitar os reflexos
tratando de axexar o interior da caseta.
—Inspector —sobresaltouno unha voz.
O garda que custodiaba a vivenda estaba plantado no medio do patio.
—A irmá do finado está na porta —explicou—. Vén buscar algo de roupa. Déixoa
pasar?

Página 77
 O inspector acompañou o garda ata a rúa. Alicia Castelo esperaba cos ollos azuis
inchados polo pranto e o pelo louro recollido nunha coleta.
—Inspector Caldas, non sabía que estaba vostede aquí. Necesito algunha roupa do
meu irmán. O corpo xa está na funeraria…
—Claro, entre —dixo Caldas, sen permitir que lle explicase nada máis, botándose
a un lado para deixala pasar—. Acabo de chegar. Estaba botando unha ollada.
Alicia Castelo dirixiuse ao dormitorio, abriu unha das follas do armario,
descolgou dunha percha un pantalón azul escuro e deixouno sobre a cama. Choraba
amargamente cando sacou unha camisa branca dun caixón, e Caldas volveu á sala.
Nun estante atopou un recorte de xornal enmarcado. A noticia, con data do mes
de novembro do ano anterior, recollía como un mariñeiro pescara preto de Panxón un
peixe dunha especie tropical nunca vista antes nas costas de Galicia. O xornal atribuía
aquel achado insólito á temperatura da auga, varios graos máis elevada do normal
naquelas datas. Na fotografía que ilustraba a noticia, Xusto Castelo sorría
abertamente sostendo no aire un peixe case esférico colgado dun anzol.
—Foron os seus quince minutos de celebridade.
—Como? —volveuse Caldas e viu a Alicia Castelo coa roupa do irmán dobrada
nun brazo e os zapatos na outra man, case tan brillantes coma os de Rafael Estévez.
—Esa fotografía viuna todo o mundo. Ata viñeron entrevistalo para a televisión.
Xusto púxose moi nervioso. Case non foi capaz de falar —explicou, sorrindo e
aspirando polo nariz ao mesmo tempo.
Caldas tragou saliva.
—Puideron durmir? —preguntou.
—Pouco —respondeu a irmá do Rubio—. Esta tarde é o enterro.
Caldas asentiu.
—Lin a necrolóxica na porta da lonxa.
Alicia Castelo pechou uns segundos os seus ollos azuis.
—Puido pescudar algo, inspector?
—Aínda é pronto —contestou, devolvendo o marco coa noticia da pesca do peixe
lúa ao estante—. Esta casa era súa?
—Por que o pregunta? —respondeu a muller.
—Aquí poderían levantar algúns pisos.
—Pero Xusto non quería vendela.
—Fixéronlle algunha proposta?
Alicia Castelo levantou a vista cara ao teito.
—Moitas. Mais non se podía comprar con diñeiro o meu irmán. Xusto só aspiraba
a vivir tranquilo. O traballo no barco é duro, pero el facíao con gusto. Por outra
banda, non tiña grandes necesidades. Cando non estaba no mar podía pasar horas no
alpendre —dixo, dirixindo ao patio os zapatos que sostiña na man—, entretido con
calquera choiada.

Página 78
 —Quixen botar un ollo, pero a porta está pechada con chave. Non terá unha
copia?
—Non, só teño a da porta de fóra. Pero alí atrás non hai máis ca trastes, inspector.
Motores de barco antigos e trapalladas así. A miña nai di que Xusto só arranxa as
cousas que non serven para nada.
Caldas sorriu apertando os beizos.
—E ela como está?
—Moi mal —suspirou—. Non deixa de chorar nin proba bocado des que recibiu a
noticia. Non sei como vai reaccionar cando saiba que o atoparon coas mans atadas.
—Non llo diga.
Alicia Castelo mirouno igual que o miraba o seu pai cando non distinguía un acio
de albariño dun de treixadura.
—Nunha vila pequena é difícil gardar un segredo, inspector.
—Xa —dixo lacónico Caldas, e volveu aos interesados en adquirir aquela
vivenda—. Sabe se houbo algunha oferta pola casa recentemente?
A cola de cabalo oscilou dun lado ao outro.
—É posible, inspector, pero non o sei. Xusto non falaba moito.
—Se cadra contoulle algo á súa nai, ou a algún amigo.
Alicia volveu negar.
—Xusto non tiña amigos —dixo, con mágoa.
—Nunca os tivo?
—Hai anos —comezou, e contoulle o que xa sabía—, cando xa se curara, estivo
embarcado varias mareas nun pesqueiro, o Xurelo. Pasaban dous ou tres días no mar
antes de volver a terra. Os compañeiros daquela tripulación foron os únicos amigos
que lle coñecín. Xusto era feliz, pero…
Quería que ela llo relatase.
—Pero?
—Non lle contaron nada, inspector?
—Non —mentiu, arrincando un suspiro á irmá de Xusto Castelo.
—O Xurelo foi a pique unha noite de mal tempo. O 20 de decembro de 1996.
Nunca esquecerei esa data…, nin aquel Nadal. Ían catro homes a bordo. Os tres
mariñeiros eran novos e alcanzaron a costa. O patrón non o conseguiu. O meu irmán
era un bo nadador mais non puido facer nada polo capitán Sousa. Así o coñecía todo
o mundo —aclarou—. Xusto nunca quixo falar daquilo pero, desde entón, o meu
irmán foi un home distinto.
—Distinto? —preguntou Caldas para animala a proseguir.
—O capitán Sousa creu nel cando todos o trataban coma un refugallo. El
axudouno, deulle a oportunidade de sentirse útil. Logo da súa morte, Xusto volveuse
máis calado aínda e, ao seu xeito, colleulle medo ao mar.
Caldas mirouno estrañado.
—Vostede cre? —preguntou, e ela asentiu.

Página 79
 —Gustáballe pescar, mais desde aquela nunca perdeu de vista a costa, nin sequera
se afastaba co barco a máis distancia da que puidese alcanzar a nado.
—E que pasou co resto?
—O resto?
—Os demais tripulantes do Xurelo. Que foi deles?
—Un estivo bastante tempo fóra, nunha plataforma petrolífera. Volveu haberá
dous ou tres anos a Panxón e agora é mariñeiro de baixura, coma o meu irmán.
Chámase Xosé Arias. É un home tan grande coma o seu compañeiro.
Caldas asentiu.
—Que relación tiña Arias co seu irmán?
—Cando andaban no Xurelo eran moi amigos pero, ao regreso de Arias á vila, xa
non quedaba nada daquilo. Deixaran de tratarse e non volveron facelo.
—E o terceiro?
—O outro chámase Marcos Valverde. Deixou o mar, aínda que segue vivindo na
vila. Foille ben. Fixo cartos co turismo e a construción. O meu irmán tampouco o
volveu tratar, creo. Desde o afundimento do Xurelo cada un fixo a vida polo seu lado.
Alicia quedou calada e Caldas leulle nos ollos que desexaba confesarlle algo
máis. A muller mirou fugazmente a fotografía na que posaba xunto ao irmán e a nai,
buscando as palabras axeitadas. Cando deu con elas, dixo:
—Onte preguntoume se notara algún comportamento estraño no meu irmán en
datas recentes —detívose un instante e Caldas asentiu—. Pois algo diso hai…, aínda
que igual é unha parvada.
—Seguro que non —interveu o inspector, alentándoa a continuar.
—O meu irmán deixara de asubiar —dixo ela.
—Como?
—Sabe cal é a «Canción de Solveig»? —preguntou.
Caldas non tiña nin idea e ergueu as cellas nun xesto que podía significar calquera
cousa.
—É unha melodía nórdica, pero parece unha canción galega —explicou a muller
—. Ensinóunola cando eramos rapaces un home de Madrid ao que a miña nai lle
alugaba a nosa casa durante os veráns. Nós trasladabámonos a vivir aquí, a esta casa,
que daquela era a da miña avoa, e el pasaba o verán na nosa coa súa familia. Era un
encordio. A miña nai e mais eu tiñamos que compartir a cama da avoa e Xusto
durmía no sofá, mais co que nos pagaba aquel home comiamos mellor o resto do ano.
O inspector asentiu sen saber onde o levaban os recordos infantís de Alicia
Castelo.
—O caso é que o meu irmán chegaba á casa todos os días á mesma hora, daba un
bico á nosa nai, collía o xornal e sentaba a carón dela a ler.
Leo Caldas volveu tragar saliva e Alicia Castelo continuou co relato:
—Todas as tardes o mesmo desde hai anos —repetiu—. Buscaba o xornal na
mesa e púñase a ler ao seu lado. Era coma un ritual. Logo, ao pouco de estar sentado,

Página 80
comezaba a asubiar a «Canción de Solveig». Facíao sen darse de conta, mentres lía. É
unha música preciosa, e Xusto asubiaba coma os paxaros. Todos os días a mesma
melodía durante anos enteiros. A miña nai e mais eu sempre nos mirabamos ao
escoitalo e sorriamos.
Caldas atendía en silencio.
—O caso é que hai un par de meses deixou de facelo. Foi dun día para outro.
Unha tarde o meu irmán chegou á casa, deulle un bico á nosa nai e sentou co xornal
sobre as pernas, coma sempre. Pero aquel día non houbo «Canción de Solveig». E xa
non a volveu asubiar máis. Cre que pode significar algo, inspector? —preguntou ela e
os seus ollos azuis cubríronse de nubes.
—Non estou seguro —contestou Leo Caldas reprimindo o impulso de darlle unha
aperta.
—Perdoe —escusouse ela, secando as bágoas co dorso da man sobre a que se
dobraba a roupa coa que ía ser enterrado Xusto Castelo—. Son unha parva. Non sei
por que lle conto todo isto —xemeu, e abandonou a súa casa.

Cando Alicia Castelo abandonou a casa, Caldas volveu ao patio e examinou a

pechadura da caseta. Era máis pequena do normal. Recordou as chaves que
apareceran nos petos do morto e lamentou non telas a man. Estaba seguro de que a de
menor tamaño correspondía a aquela porta.
—Xa estou aquí —dixo Rafael Estévez ás súas costas.
—Como che foi cos mariñeiros? —preguntou Caldas, sen volverse a miralo.
—Regular.
—Puideches sacarlles algo?
Leo Caldas colleu as súas propias chaves e elixiu unha das máis pequenas.
—Non mo vai crer, inspector. Eses dous pensan o mesmo ca o vello: que Castelo
se suicidou porque ese capitán o induciu a facelo.
—O capitán Sousa? —preguntou Caldas, tratando de inserir a chave na
pechadura.
—O mesmo. Que lle parece?
Caldas non contestou e escolleu unha segunda chave.
—Aseguran que Castelo recibiu algunhas mensaxes dese capitán —engadiu
Estévez.
—Merda —murmurou o inspector, a chave esvarara sen dificultade dentro da
pechadura mais foi incapaz de facela xirar—. Explicáronche que clase de mensaxes?
—Disque unha mañá a chalupa de Castelo amenceu pintada e que o Rubio se
descompuxo ao ver o que lle escribiran nela.
—E que poñía? —preguntou Caldas.
—Seica non o leron.

Página 81
 —Non pretenderás que crea que eses mariñeiros viron unha pintada nunha das
chalanas da rampla e non se achegaron a lela.
—Eu non, xefe. Son eles os que o din. Parece ser que o Rubio levou
inmediatamente a chalupa a un carpinteiro de ribeira para borrala.
Caldas volveuse cara ao seu axudante coas veas do pescozo inchadas polo esforzo
coa chave.
—Entón como saben que era unha mensaxe do capitán Sousa?
Estévez encolleuse de ombros.
—Iso mesmo preguntei eu, e aínda non sei ben que me responderon.
—Xa —dixo Caldas, rendéndose—. A ver se ti dás aberto isto.
O aragonés retrocedeu un paso, botou o corpo cara atrás para coller impulso e
mandoulle unha patada que esmendrellou a porta.
—Carallo, Rafa! —protestou o inspector, que apenas tivera tempo de botarse a un
lado.
—Non quería abrila?
O couce do aragonés non só fixera ceder a pechadura, senón que arrancara de raíz
unha das dúas bisagras.
O inspector deu un suspiro e apartou a porta do alpendre cara a un lado, como
quen move unha cortina.
Entrou na caseta e tal como anunciara Alicia Castelo, atopouna chea de trastes. O
chasis cuberto de po dunha motocicleta estaba apoiado nunha parede, xunto á
estrutura dunha vella máquina de cortar o céspede e sobre a mesa había varios
motores de barco desmontados.
—E ese carpinteiro de ribeira sabes onde está? —preguntou saíndo de novo ao
patio.
—Alí —respondeu Estévez, sinalando coa man—. Traballa no club náutico.
Caldas seguiu o dedo estendido do aragonés e, sobre o muro verde, entre dúas
casas, distinguiu unha minúscula franxa de mar. Preguntouse como diaños facía o
aragonés para orientarse daquel xeito.
—Falaches con el?
—Non falei con ninguén máis, inspector. Con dous esgarros en menos dunha hora
tiven abondo.
—Dous?
Estévez asentiu.
—Foi mencionar ao capitán morto e… zas! —dixo o aragonés—. Non botei o
pescador ao mar cun anzol prendido na lingua de milagre.

Página 82
 Impresión. 1. Acción de imprimir. 2. Marca ou sinal que unha cousa
deixa noutra sobre a que fai presión. 3. Emoción que os feitos causan no
ánimo.

A lonxa estaba pechada, e só o cheiro penetrante dos colectores de lixo situados xunto
á porta delataba a actividade que tivera lugar ao abrente. Un vello que camiñaba
diante dos policías detívose ante a necrolóxica de Xusto Castelo. Colocou as lentes
que colgaban sobre o seu peito na punta do nariz e botou a cabeza cara atrás para
poder ler a través dos cristais. Leo Caldas sorriu. Durante anos mirárano por riba
dunhas lentes. Os anteollos do seu pai eran pesados, de metal, sen o cordeliño nin a
montura liviá dos do home que lía a necrolóxica. Só os quitaba para durmir ou para
limpalos, abafándoos primeiro con alento quente e fretándoos despois cun pano
branco que gardaba no peto dereito do pantalón. Había xa moito tempo que o seu pai
os substituíra por unhas lentes de visión progresiva, mais Leo recordaba o seu rostro
ao limpar os vellos, os ollos entornados e a fenda avermellada que deixaba o metal na
pel, un suco que convertía nunha bóla esbrancuxada o extremo do seu nariz.
Os policías entraron no recinto do club náutico de Panxón. Á esquerda estaban as
escaleiras que conducían ao edificio social. Como tantos outros clubs náuticos, fora
construído a semellanza da ponte de mando dun barco, coa silueta ondulante e as
fiestras do segundo piso redondas coma ollos de boi. Tamén daba ao patio a pequena
nave que facía de almacén. Unha porta aberta, pintada de branco e azul como todo o
demais, permitía intuír os cascos dos barcos de vela lixeira baixo as lonas.
—Seguro que aquí hai un carpinteiro? —preguntoulle Caldas ao aragonés,
mirando arredor mentres subía os chanzos que levaban ao edificio con forma de
barco.
—Iso entendín.
Pasados uns segundos saíron de novo ao patio acompañados por un home que
sinalou outra porta corrediza no extremo do almacén.
Ao descorrela atopáronse nun taller non demasiado amplo, separado por un
tabique do resto da nave e iluminado por fluorescentes suspendidos do teito. Un
banco de carpintería con dous tornos ocupaba todo o lateral. Por unha fendedura,
xunto a unhas taboíñas cortadas á mesma medida, asomaba a folla dentada dunha
serra circular.

Página 83
 Preto da entrada, xunto ao esqueleto dunha futura embarcación, durmiñaba un
gato gris que os mirou con desinterese e volveu acurruncharse no chan.
Estévez apuntou coa cabeza cara ao fondo e, á luz da única fiestra, Caldas
distinguiu a figura do carpinteiro de ribeira. Estaba de costas, sentado nun tallo de
madeira e inclinado sobre unha barca.
Avanzaron pola carpintería sorteando unha chalupa co madeirame furado, e o
aroma do mar foi deixando paso aos cheiros das serraduras, a cola e a pintura.
Caldas e Estévez observaron desde atrás o home reclinado sobre a barca, unha
vella gamela que a pesar do cepillado conservaba coma unha sombra a cor azulada
dunha pintura anterior. O carpinteiro introduciu a man nunha bolsa, e extraeu unha
porción de fibras, como un resto de cabos vellos, e colocounos na unión de dúas
táboas. Logo apertou a masa esfiañada, primeiro cos dedos e despois cunha especie
de punzón que percutiu cun mazo de madeira dándolle primeiro un golpiño leve e
despois unha serie de dous ou tres máis intensos, coma redobres de tambor.
—Que fai? —murmurou Estévez.
—Está a calafatear o bote —dixo o inspector polo baixo.
Aquela explicación non era suficiente para o aragonés, que levantou
esaxeradamente as cellas.
—Pon estopa entre as táboas e apértaa para non deixar ocos polos que poida
entrar auga —engadiu o inspector—. Logo hai que darlle unha capa de brea para
protexer a madeira.
O carpinteiro detivo os golpes e volveuse cara a eles.
—É máis ou menos así, non si? —preguntoulle Caldas. O carpinteiro inclinouse
de novo sobre a barca.
—Máis ou menos…, aínda que a madeira xa non se protexe con brea —explicou,
mentres colocaba máis estopa nas xuntas e a aprisionaba novamente golpeándoa co
mazo desde diferentes ángulos—. Hai que saber dala moi ben, porque, se queda
branda, derrétese e se queda dura acaba escachando. Así que agora usamos alcatrán
vexetal.
—Xa.
Caldas reparou en que lle faltaban varios dedos na man dereita, a que manexaba o
mazo, e como por instinto buscou coa mirada a folla circular que asomaba no banco.
Preguntouse se non sería aquela serra a responsable da perda. Logo volveu ao
carpinteiro, quen continuaba comprimindo a estopa. Cando considerou que a unión
quedara ben selada, deixou as ferramentas no chan e púxose de pé.
—Desexaban algo?
—Son o inspector Caldas —dixo, reprimindo o primeiro impulso de tenderlle a
man—, e el é o axente Estévez. Somos da comisaría de Vigo. Ten un momento?
O carpinteiro asentiu. Era delgado, nin alto nin baixo. Tiña o pelo escuro e unha
barba descoidada, densa e avermellada que non permitía calcular ben a súa idade.

Página 84
Caldas pensou que era novo de máis para faltarlle tres dedos, aínda que tivese un
traballo de vellos.
—Vostedes dirán —dixo o carpinteiro, limpando as mans na roupa de faena, tan
salpicada de pintura coma o tallo do que se levantou.
O gato que viran deitado xunto á porta apareceu de súpeto entre as pernas do
carpinteiro e comezou a refregar o seu lombo gris contra elas.
Leo recordou o recibimento que o can castaño lle brindara ao seu pai a noite
anterior. Aínda que lle asegurase que non era seu, o can ladraba e brincaba ao velo
con tanta ledicia que Leo chegou a temer que mexase da emoción.
—É seu? —preguntou, sinalando ao gato.
—Claro —respondeu o carpinteiro.
—Xa —dixo Caldas, coa vista cravada no animal que continuaba a fretarse no
pantalón do seu dono.
—Veñen polo gato? —preguntou o carpinteiro, tan perplexo coma Estévez polo
interese do inspector no felino.
—Non, non, queriamos falar con vostede —aclarou Caldas, e sentiuse parvo de
todo ao facelo.
—É ao respecto de Xusto Castelo, o Rubio —engadiu Estévez, centrando a
conversación.
—Coñecíao, verdade? —preguntou o inspector.
O carpinteiro asentiu e sinalou coa súa man tolleita a embarcación a medio
construír que estaba xunto á porta.
—Esa barca era para o Rubio —dixo.
O inspector mirou o barco e o seu axudante a man do carpinteiro.
—Cando lla encargou? —preguntou Caldas.
—Haberá cousa dun par de meses. Non tiña demasiada présa porque estaba
buscando as pezas para preparar el mesmo un motor a medida. Eu tiña outras
encargas máis urxentes, pero aos poucos, xa ven… Se o chego a saber non había
comezar.
—Podo imaxinalo —concordou Caldas—. Se lle estaba a preparar a barca supoño
que terían bastante trato, non?
A boca do carpinteiro torceuse tras a barba.
—Tampouco demasiado, inspector. Falamos cando me fixo o encargo e poucas
veces máis. Era un home calado.
Leo Caldas pensou que tampouco o carpinteiro semellaba moi falador.
—Cando foi a última vez que o viu?
—Ao Rubio? O sábado ao mediodía pasou por aquí. Pero nin sequera cruzamos
unha palabra. Chegou, botou unha ollada á barca, saudoume desde a porta e marchou.
Como lle dicía, non era dos que se paran a falar.
Leo Caldas decidiu non dar máis rodeos.

Página 85
 —Contáronnos que hai pouco tempo Castelo pediulle que borrase o que alguén
lle escribira na chalupa —dixo, e notou como lle mudaba a expresión dos ollos.
O carpinteiro pasou a man mutilada polo pelo e o aragonés seguiuna coa mirada,
coma se tivese un imán.
—É certo? —insistiu Leo Caldas.
—Non de todo. O Rubio chegou unha mañá arrastrando o carro. Pediume unha
lixa para pulir a madeira e pintura para darlle unha man por encima. Foi el quen a
limpou.
—Pero puido ver o que lle escribiran?
—Na chalupa?
Ao aragonés escapóuselle unha toseciña e Caldas lanzoulle unha mirada de
advertencia.
—Si —dixo o inspector—. Puido ver a pintada?
—Máis ou menos.
—Máis ou menos?
—Xa pasaron semanas, inspector —escusouse.
—Trate de facer memoria —pediulle Caldas.
O carpinteiro mirou cara abaixo ao gato que seguía movéndose xunto aos seus
pés.
—Era unha data.
—Lembra cal?
O home volveu acariñar a cabeza coa man eivada.
—Era o 20 de decembro de 1996 —dixo—. Escrita en cifras: «20/12/96».
Non podía ser casualidade. O 20 de decembro de 1996 fora o día do afundimento
do Xurelo. O Rubio e os outros mariñeiros salváranse do naufraxio, pero naquela data
morrera o capitán Sousa.
—Está seguro? —preguntou, e o carpinteiro moveu a cabeza levemente, de arriba
abaixo.
Leo Caldas recordou que os mariñeiros que falaran con Estévez mencionaran
unha ameaza escrita por aquel capitán Sousa no casco da chalupa, e preguntouse se
unha simple data constituiría unha advertencia. Uns números pintados nun barco
terían significado para alguén como Castelo, con aquela tráxica noite de inverno
gravada a lume na memoria, pero non estaba seguro de que, despois de tanto tempo,
os veciños visen neles unha ameaza.
Tiña que haber algo máis e decidiu facilitarlle o camiño ao carpinteiro:
—Esa data non era o único que lle escribiran, verdade?
O carpinteiro mirou aos ollos do inspector, e Caldas lamentou que a barba velase
a emoción do seu rostro.
—De que se trataba? —apremouno—. Era unha frase?
—Só puiden vela uns segundos —respondeu, volvéndose cara á porta pechada do
taller.

Página 86
 —Ninguén vai saber que falamos disto con vostede —asegurou Caldas—.
Ademais, teño a impresión de que non foi vostede o único que viu a chalupa pintada
aquela mañá.
O home meditou un instante e finalmente murmurou:
—Só era unha palabra.
—Só unha?
O carpinteiro asentiu, baixando de novo a vista ao chan.
—Lémbraa? —preguntou Caldas, coñecendo a resposta. Se a data gravada na
barca permanecera tan nítida na súa memoria, era imposible que esquecese a palabra
que a acompañaba.
—Asasinos —dixo o carpinteiro, e respirou coma quen quita un peso de enriba.
—Asasinos? —preguntou Caldas.
O carpinteiro aseguroullo cunha leve oscilación da cabeza.
—Así, «asasinos», en plural? —insistiu o inspector. Volveu asentir.
—Pero eu non lles contei nada.

Ao saíren da carpintería inundounos de novo o cheiro da marea que comezara a subir.

—Quéreme explicar de quen carallo quería que fose? —preguntou Rafael
Estévez.
—Que?
—Que vai ser? O gato. Quen supoñía vostede que era o dono?
—Non sei… —tatexou, sen deixar de camiñar—, podía ser de calquera.
Detívose ante a porta do Refuxio do Pescador e varreuno coa mirada. Varios
clientes estaban apoiados na barra e outro lía un xornal nunha mesa. Consultou o
reloxo e chascou a lingua. Xosé Arias xa levaría tempo durmido. Necesitaba falar con
el, mais tería que agardar algunhas horas ata poder facelo.
Cruzou a rúa e, de pé xunto ao coche, contemplou os barcos amarrados ás boias.
Os mozos da UIDC aínda non recolleran a chalupa de Xusto Castelo para examinala.
—Parece imposible que alguén poida traballar así, non cre? —comentou Estévez,
colocándose ao seu lado.
—Como?
O aragonés encolleu tres dedos da súa man dereita.
—Faltábanlle tres dedos case enteiros, non se deu de conta?
—Ah, si…, xa —contestou lacónico Caldas.
Tiña os ollos nos barcos e o pensamento moi lonxe da man do carpinteiro.

Página 87
 Horizonte. 1. Liña circular que limita o campo visual, onde parece
que o ceo se xunta coa terra ou co mar. 2. Novas posibilidades ou
perspectivas que ofrece unha cousa.

Leo Caldas buscou o paquete de tabaco e acendeu un cigarro. Estaban apoiados na

varanda da praia da Madorra, vendo as ondas romper sobre a franxa escura de algas
que cubría a orela.
—Onde apareceu?
—Alí, entre as algas —respondeu Estévez, sinalando un punto na beira do mar.
Caldas mirou cara ao lugar indicado polo seu axudante e logo aos lados. Á
esquerda, unha pequena lingua de terra pechaba a praia. O canaval que vían desde alí
tapaba a lonxa, o club náutico e o resto de casas. Tampouco podían ver o enorme
areal de Panxón que se estendía máis aló. Á dereita, ao final da praia, comezaba
Monteferro. Aquela mañá a silueta do promontorio era tan gris coma o ceo e o mar, e
o monólito da cima distinguíase con dificultade entre a bruma. Sobre a auga, aliñada
coa punta do monte, sobresaía nunha das illas Estelas como corcova escura.
—Botaba escuma pola boca —engadiu Estévez.
—Xa —respondeu Caldas, estaba a pensar que Castelo podía ser arrastrado ata alí
desde calquera sitio, como as algas cuxo cheiro apenas lle permitía gozar do cigarro.
Descendeu a escaleira ata a praia e comezou a camiñar cara á auga. A choiva
formara unha capa escura sobre a area, como unha cotra que se crebaba con cada
paso. Caldas detívose a uns metros da beira e permaneceu de pé, contemplando as
ondas, co vento frío do mar facendo saltar faíscas do seu cigarro. Imaxinou o corpo
sen vida do mariñeiro preso naquela arañeira de algas, abaneado polas mesmas ondas
que cada poucos segundos se desfacían fronte a el.

Falaran con varios veciños logo de conversar co carpinteiro. Todos coincidían en

definir o morto como un home tranquilo e calado, demasiado reservado ata para ter
inimigos entre a xente da vila. Ninguén lle coñecera máis mulleres ca a irmá e a nai,
nin máis amigos ca Arias e Valverde, os mariñeiros que deixara de frecuentar tras o
naufraxio do Xurelo. Aínda que algunhas tardes se achegaba como os demais ao
Refuxio do Pescador, o Rubio non xogaba ás cartas nin bebía en exceso. Nada

Página 88
semellaba existir na súa vida máis aló do traballo diario no mar, os aparellos
engrenados cos que se entretiña no alpendre e as sobremesas na casa da nai.
A Leo Caldas sorprendeulle non escoitar as gabanzas desmedidas que adoitaban
acompañar os defuntos, mais tampouco oíra reproches. Tiña a sensación de que nin
lles aflixía a súa falta nin se alegraban da súa morte. Os veciños de Panxón mantiñan
co mariñeiro morto a mesma distancia prudente que el gardara con todos en vida.
Non obstante, como aquela película húmida e dura que ao partirse baixo os pés do
inspector deixaba ver a area branca, á hora da súa morte, as supersticións crebaran a
mesura que acompañara toda a vida de Xusto Castelo.
En Panxón ninguén dubidaba que o Rubio decidira acabar coa súa vida e, aínda
que non o manifestaban abertamente, todos buscaban culpables no pasado, no medo á
pantasma do patrón afogado anos atrás cuxa soa mención facía á xente do mar tocar
ferro e cuspir ao chan.
Tamén apuntaba ao naufraxio do Xurelo a pintada na chalupa do morto. O
carpinteiro de ribeira recordaba a data e as palabras marcadas na madeira. A data
correspondía á do afundimento. Caldas esperaba a confirmación da UIDC e confiaba
en que algún rastro na pintura, a caligrafía ou outro detalle puidese axudalos a
identificar o autor.
Deu unha última calada ao cigarro e agachouse para apagalo enterrándoo na area.
Permaneceu anicado, admirando as ondas. Era capaz de contemplalas hipnotizado
durante horas, coma o lume. Gustáballe ver como se levantaban ao achegarse a terra
antes de derrubarse violentamente e avanzar cara á praia convertidas en escuma.
Pareceulle dunha extrema crueldade que alguén lanzase un home a ese mesmo mar
indomable logo de golpealo na cabeza e atarlle as mans.
A excepción da muller do vello Ernesto Hermida, ninguén vira soltar amarras a
Castelo o domingo pola mañá. Uns aproveitaran o día festivo para durmir e, aos
poucos que se atopaban espertos a primeira hora, a choiva e o vento fixéronlles
desistir de moverse das súas casas ata media mañá. A muller observara o mariñeiro
desde a fiestra mentres remaba na chalupa cara ao barco. Logo mirárao marchar, só e
co foco acendido, arredor das seis.
O vixiante do club náutico tampouco o vira, pois non había garda nocturna fóra
da tempada turística. A súa quenda comezaba ás sete e, desde entón, ningún outro
barco deixara o porto aquel domingo triste e gris de outubro.
Estévez telefonara ao porto de Baiona, ao outro lado da baía, e tampouco alí
houbera movemento aquela mañá. O tempo fora desapracible de máis para as
embarcacións de recreo e os pesqueiros permaneceran amarrados pois tiñan prohibido
facerse ao mar en domingo.
Levantou a vista desde o lombo dunha onda ata o horizonte. Aquela mañá era só
unha liña difusa na que o mar se fundía coas nubes. Leo Caldas non se resignaba a
aceptar que na mañá do crime non navegase naquela zona máis embarcación ca a de
Castelo, sen outro tripulante que el mesmo. O corpo do pescador fora arrastrado pola

Página 89
marea ata alí, pero que raios sucedera co barco? Había axentes da UICD rastrexando
cada recuncho da costa. Máis tarde ou máis cedo tería que aparecer.
Volveu ata a estrada camiñando sobre a codia de area mollada. O seu axudante
seguía apoiado na varanda metálica da praia da Madorra.
—Atopou algo, inspector?
Caldas mirouno con displicencia. Que pretendía Estévez que atopase? Un
tesouro?
—Como botou un anaco agachado na area… —xustificouse o aragonés.
—Non —dixo—, non atopei nada. Preguntaches onde vive o tal Valverde?
—Si.
—Cres que saberías chegar?
—Claro, é aí adiante.
—Pois vamos.
—Ten os zapatos cheos de area —observou Rafael Estévez antes de montaren no
coche.
—Si —contestou Leo Caldas sen molestarse en miralos.

Página 90
 Intimidade. 1. Amizade íntima, confianza plena. 2. Parte reservada ou
máis particular dos pensamentos, ou asuntos interiores dunha persoa,
familia ou colectividade.

Estévez deixou atrás a praia da Madorra, colleu o desvío que conducía a Monteferro
e, pouco máis adiante, un camiño angosto que descendía encaixado entre os muros
das casas. O camiño, sen saída, ía morrer no portón de madeira escura dunha casa.
—Ten que ser esta —dixo o aragonés.
Baixaron do coche, achegáronse á entrada e timbraron varias veces sen obter
resposta. A un lado, sobre a columna á que se ancoraba a porta, había unha caixa do
correo, mais o espazo destinado a sinalar o nome do propietario estaba baleiro, e
Caldas tampouco atopou cartas no interior nas que confirmar o nome do propietario.
Estévez, que estivera mirando por unha físgoa entre dous dos listóns que
conformaban o portón, apoiou as mans no canto superior coma se fose tomar
impulso.
—Eu creo que aquí non hai ninguén —dixo—. Quere que entre?
Caldas mirouno atónito.
—Non viñemos roubar —dixo.
Logo deu un suspiro e, convencido de que nunca chegaría a entender a estrutura
cerebral do seu axudante, volveu ao coche.
Como non había espazo para dar a volta, Estévez tivo que subir a costa marcha
atrás. Ao cabo de dous minutos, a pesar do ruído infernal do motor, apenas lograra
facer avanzar o auto uns cantos metros.
—Seguro que has poder saír de aquí? —preguntou o inspector.
Estévez fixo un xesto coa cabeza sinalando o retrovisor.
—Se ese coche de atrás se aparta, si.
Caldas revolveuse no asento. En efecto, un coche vermello estaba parado detrás
do dos policías. O inspector baixou de todo a ventá e sacou a cabeza por ela.
—Non hai saída —berrou.
Pareceulle que o condutor do automóbil vermello facía uns espaventos coas mans
indicándolles que continuasen costa abaixo, e pediulle ao aragonés que descendese
outra vez polo camiño ata a porta da casa.
Ao achegarse ao portalón, este abriuse automaticamente accionado por un
dispositivo a distancia, de modo que Estévez cruzou a porta e detivo o vehículo no

Página 91
patio de entrada.
—Iso é unha casa?
—Que querías que fose? —respondeu Caldas mirando a fachada que daba ao
patio. Era unha parede lisa de formigón, sen portas nin fiestras.
—Non sei, parece un búnker —apuntou Rafael Estévez.
O coche vermello aparcou xunto ao dos policías e pola porta do condutor
descendeu unha muller vestida cun impermeable amarelo que se achegou ao portelo
aberto do inspector. Tiña a cara angulosa e o cabelo escuro e moi curto.
—Aquí poden dar a volta —dixo—. O concello tería que colocar alí arriba un
sinal de camiño cortado para que a xente non se confunda.
—Non nos confundimos —dixo Caldas—. Estamos buscando a casa de Marcos
Valverde. É aquí?
—Si, Marcos é o meu marido —afirmou—. E vostedes son…?
—Inspector Caldas, da comisaría de Vigo.
—O patrulleiro das ondas? —preguntou a muller. Caldas asentiu.
—Sucedeulle algo ao meu home?
—Non, non é iso —tranquilizouna Caldas—. Só desexabamos comentar un
asunto con el.
—Agora mesmo non está na casa —dubidou.
—Entón, igual pode axudarnos vostede. Non a entreteremos máis que uns
minutos.

Axudaron a muller a recoller as bolsas da compra que levaba no maleteiro e

seguírona por un camiño de grava.
Caldas mirou o pequeno xardín de rocalla cheo de herbas aromáticas. Tamén viu
algunhas froiteiras sen follas e, máis adiante, xunto á parede de formigón, unha planta
de herba luísa.
Ao dobrar a esquina, o refuxio antinuclear transformárase nunha casa que parecía
sacada dunha revista de decoración. A fachada orientada ao mar era unha cristaleira
rectangular que convertía toda a vivenda nun gran miradoiro sobre o terreo en
pendente. Caldas pensou que a vida non tratara nada mal o mariñeiro se aquela era a
súa casa. Semellaba máis a segunda residencia dun arquitecto vangardista ca a
vivenda habitual dun home que poucos anos antes compartira barco e amizade con
Xosé Arias e Xusto Castelo.
—Queren tomar algo? —preguntoulles ao entrar.
Os policías declinaron o ofrecemento e, mentres a muller baleiraba as bolsas na
cociña, agardaron nun salón que parecía unha homenaxe á aresta e á liña recta. A
cheminea de ferro situada no extremo do salón era cadrada, como as cadeiras e as
láminas que decoraban a parede. Rectangulares eran os estantes de obra, o sofá, a
mesa e o modernísimo equipo musical.

Página 92
 Estévez achegouse á cristaleira para contemplar o panorama, a vista que abarcaba
toda a baía, desde Panxón ata Baiona; e Caldas saíu un instante ao xardín para sacudir
a area dos zapatos. Logo achegouse aos estantes, feitos do mesmo formigón ca a
fachada que daba ao patio. Estaba a mirar entre os discos de música clásica cando a
muller de Valverde regresou ao salón. Xa non vestía o impermeable amarelo, senón
unha camisa branca con varios botóns desabrochados e un pantalón cinguido que
permitía intuír un corpo escultural, seica demasiado sinuoso para aquela casa.
—Gústalle a música, inspector?
—Non tanto coma a vostede…, ou ao seu marido.
—A min —confesou—, aínda que algunhas veces tamén escoito o seu programa.
Non sabía que fose vostede real.
—Sinto decepcionala —dixo o inspector, e a muller sorriulle do mesmo xeito que
Alba, torcendo as comisuras da boca cara abaixo.
Leo Caldas percorreu coa mirada os centos de discos ordenados sobre o formigón
preguntándose se estaría entre eles a melodía que Xusto Castelo deixara de asubiar
pouco antes da súa morte.
—Coñece a «Canción de Solveig»? —preguntou.
—Claro. É de Grieg. Está por aí —dixo ela, e deixouse caer nunha cadeira de
brazos cadrada—. Por que non sentan?
—Vostede non é de aquí, verdade? —preguntou o inspector.
—Non —dixo ela—, a miña familia hai anos que vén pasar o verán, pero son de
Madrid. Este é o meu segundo inverno en Panxón.
—E como o leva?
—Desexando que cheguen a calor e a xente —volveu sorrir de pura resignación
—. Nunca pensei que fose ser tan duro.
—Dígamo a min —rosmou Estévez, abrindo a boca por primeira vez.
—Polo menos vive nunha casa preciosa —apuntou Caldas—. Deseñárona
vostedes?
—Non, comprámola o ano pasado. O anterior propietario era un arquitecto de
Madrid, un amigo da miña familia. Esta era a casa na que ía vivir logo de xubilarse.
—E como é que lla vendeu?
Ela levantou a vista cara ao teito altísimo.
—Marcos sabía o moito que me gustaba esta casa e non parou ata lograr que o
amigo dos meus pais nola vendese. Sempre acaba conseguindo o que se propón,
sabe? Ten ese don.
—Xa. Onde está el agora?
—Traballando, coma sempre. Todo o que ten conseguiuno con traballo.
—A que se dedica?
—A demasiadas cousas. Non sabe parar quieto. Construción, coches… Agora ata
está empezando a facer viño.
—Viño?

Página 93
 Ela asentiu.
—O ano próximo pretende embotellar a súa primeira colleita. De feito arestora
debe de estar na adega. É o que o mantén máis ocupado estes días. A Marcos gústalle
telo todo controlado e, como están a podar, vai por alí todas as mañás.
Caldas decidiu deixar de dar voltas e abordar o asunto que os levara alí. Mirou
arredor buscando un cinceiro e, ao non atopalo, renunciou a sacar un cigarro.
—Faloulle o seu marido nalgunha ocasión da época en que traballaba no mar?
Os ollos da muller de Valverde dixéronlle que entendera por fin a que debía a
visita dos policías.
—Veñen polo suicidio dese mariñeiro, non?
—Vimos, si —respondeu Caldas xogando co paquete de tabaco que gardaba no
peto—. Sabía que ese home foi compañeiro do seu marido?
—Por suposto.
—Contoullo el?
—Non fai falta que mo conte. Marcos apenas fala do pasado, mais aquí sempre
hai xente disposta a facer insinuacións. Tamén esas que unha non desexaría escoitar
nunca.
—A que se refire?
—Esta é unha vila pequena, inspector, que non o engane ver tantas casas —dixo,
sinalando a través do cristal as que se agrupaban ao longo da praia—. No inverno
están todas baleiras. Non me gustan as rexoubas, por iso non baixo máis do necesario
á vila. Non quero que falen de min nin que me conten as intimidades dos outros.
—Pero ao corrente de que o seu home e mais Castelo sufriron un naufraxio?
—Claro, inspector. E de que houbo un morto.
—Nunca comentou iso con el?
—Unha vez —respondeu—, pero a Marcos desgustoulle que o fixese. Supoño
que é natural querer esquecer un episodio tan amargo coma aquel.
—Supoño que si. Mantiña o seu marido algún trato cos antigos compañeiros de
barco?
—Ningún, que eu saiba. Nin co Rubio nin con ese xigantón: Arias.
—Pero teño entendido que nunha época foron moi amigos…
—Non creo que fosen tan amigos como din, inspector. Marcos ten pouco que ver
con eles.
—Coñéceos?
A muller de Valverde negou coa cabeza.
—A Arias só de vista. Volveu á vila ao pouco de estar eu vivindo aquí. Ao Rubio
encárgolle marisco algunha vez, cando teño un compromiso. Trato máis a súa irmá
Alicia, a mestra. Ten que estar desfeita.
—Si —dixo Caldas, pensando que tampouco Alicia Castelo tiña moito que ver
con aquela muller.

Página 94
 —Sabe unha cousa, inspector? Ese home, o Rubio, dábame pena. Estaba sempre
só e parecíame triste. Un home tristeiro de verdade. Creo que a ninguén lle
sorprendeu que decidise matarse.
—Xa —dixo Caldas lacónico, e logo avanzou un paso máis.
—Notou o seu marido preocupado ultimamente?
—Sempre está preocupado por algo. Marcos é así.
—Refírome a se alguén tratou de amedrentalo…
—Xa sei a que se refire. Non crerá vostede tamén nesas alucinacións aldeás?
Os ollos da muller de Valverde e os de Rafael Estévez craváronse nel agardando a
súa resposta, e Leo Caldas notou o rubor quentándolle as meixelas.
—Como di? —tatexou, apertando con forza o paquete de tabaco dentro do peto.
—Veña, inspector, sabe perfectamente de quen estou falando. Do capitán Sousa, o
patrón do barco no que naufragou o meu home. Contan que a súa pantasma leva
tempo aparecéndose e acosando ao Rubio. Seguro que haberá moitos veciños
dispostos a xurar que foi ese capitán quen o levou ao suicidio. Non crerá vostede
tamén esas andrómenas?
—Non se trata do que eu crea. Notou algunha vez o seu marido inquedo,
asustado?
—Por culpa desa pantasma?
—Ou por calquera outra cousa.
—Non —asegurou—. Marcos non ten tempo para supersticións.

A muller de Valverde acompañounos polo camiño de grava ata o coche. Leo Caldas
desviouse uns pasos, achegouse á herba luísa e acariñou cunha man as follas.
—Necesitaremos falar co seu marido —dixo, mentres aspiraba o cheiro
impregnado nos seus dedos—. Sabe se ten previsto ir esta tarde ao enterro de
Castelo?
—Creo que si.
Leo Caldas entregoulle unha tarxeta.
—Aí ten o meu teléfono —indicoulle—. Chámeme se necesita calquera cousa.
—Calquera? —preguntou e, nun instante, a muller de Valverde desapareceu e
volveu ver a Alba sorríndolle.
Leo Caldas ruborizouse por segunda vez e prendeu un cigarro engurrado, tratando
de ocultar a súa turbación tras dun veo de fume.
—Encantada, inspector Caldas —dixo ela, e a camisa abriuse aínda máis ao
tenderlle a man.
—Igualmente —respondeu, estreitándolla e facendo un esforzo sobrehumano para
non lle mirar os peitos.
Entrou no coche preguntándose como un home podía pasar en tan poucos anos de
traballar como mariñeiro nun pequeno barco pesqueiro a ter unha casa e unha muller

Página 95
como aquelas. O timbre agudo do seu teléfono móbil comezou a soar cando aínda
non dera coa solución.
—Non quedaramos para comer? —saudouno o pai do outro lado da liña.
Leo Caldas consultou o reloxo, comprobou que eran case as dúas e maldiciu.
Esquecéralle chamalo para cancelar a cita.
—Estou en Panxón —escusouse. Aínda tiña remorsos polo modo arisco con que
baixara do coche o día anterior cando o seu pai preguntara por Alba e lamentaba
darlle agora un plantón—. Perdoa por non te avisar antes.
—Podemos atrasalo unha hora, se queres. Teño cousas que facer.
Caldas tamén tiña asuntos pendentes: pretendía achegarse ao cemiterio durante o
enterro para falar cos mariñeiros do Xurelo e co camareiro do Refuxio do Pescador
que charlara con Castelo o sábado pola tarde.
—É que necesito estar aquí a primeira hora da tarde.
—Véxote entón no hospital?
—Quizais —dixo, malia saber con certeza que tampouco estaría de volta en Vigo
á hora das visitas—. Soubeches algo do tío esta mañá?
—Que está máis ou menos coma onte.
—Xa.
—Entón vas comer en Panxón? —preguntoulle o pai. A súa voz non amosaba o
desencanto que Caldas intuía.
—Algo picaremos aquí, si.
—Se tes un intre podías pasar a ver a Trabazo. Trabazo! Había moito tempo que
Leo Caldas non escoitaba mencionar aquel nome.
—Sabes algo del?
—Falamos esta mañá. Non podía ser casualidade.
—Hoxe?
—Si, e preguntoume por ti. Sempre te escoita na radio.
—Non lle dirías que estou traballando en Panxón.
—Non, claro…, pero sei que lle faría ilusión verte.

Página 96
 Especular. 1. Meditar ou pensar con profundidade en termos teóricos.
2. Dar como posible, baseándose en indicios, a veracidade dunha hipótese.
3. Realizar negocios aproveitándose dunha posición social ou política
privilexiada.

Os policías camiñaron polo paseo, mirando desde arriba a area escurecida pola choiva
caída durante a mañá. O paseo estaba situado sobre o muro que contiña o mar cando,
durante os temporais de inverno ou en época de mareas vivas, as ondas tragaban a
praia de Panxón. Ao achegarse ás terrazas cubertas nas que o inspector propuxera
comer, Rafael Estévez preguntou:
—Onde di?
—Aí —respondeu o inspector sinalando dúas terrazas case xemelgas.
—Pero en cal das dúas?
A última vez que ceara alí fora con Alba, un verán. Entón non estaban os peches
de lona nin as estufas. Caldas non recordaba en cal das dúas terrazas sentaran. Só
que, malia que a comida era boa, sentírase incómodo. Non reservaban mesas e había
demasiada xente de pé no paseo, a poucos metros, observando os que comían,
agardando que alguén deixase unha mesa libre para lanzárense sobre ela coma
gaivotas alborotadas.
—Nesa —sinalou a da dereita, aínda que ben puido escoller a outra.
Conformábase con saber que o paseo estaba libre de veraneantes.
Na terraza apenas había dúas mesas ocupadas. Sentáronse nunha afastada das
demais e logo de ler a carta decidiron compartir unha tortilla de patacas e un prato de
polbo guisado con ameixas.
—E dúas copas de viño branco —dixo Caldas.
—E traia tamén unha ensalada —pediu o aragonés antes de que o camareiro
marchase para a cociña.
Ultimamente o seu axudante insistía en pedir ensaladas.
—Estas a réxime?
—Non —asegurou—. É que aquí teñen unha leituga das boas.
—Aquí?
—En Galicia.
—Ah.

Página 97
Cando lles trouxeron o viño, Caldas levou a copa aos beizos e quedou ollando o
porto, os barcos que se balanceaban suxeitos ás boias. Distinguiu o amarre de Xusto
Castelo. A chalupa do morto xa non estaba alí. Tiña a esperanza de que Clara Barcia
lograse dar con algunha pista que os axudase a arrincar.
—Está pensando na pantasma ou nas tetas da señora? —preguntou Estévez,
devolvendo o inspector á mesa.
—Como?
—Xa me oíu —sorriu o aragonés.
—Xa —dixo Caldas, regando outra vez a garganta.
—Pódolle preguntar unha cousa, inspector?
—Claro.
—Que pensa desa historia do capitán Sousa?
—Non penso nada.
—Pero cre que ese naufraxio pode estar relacionado coa morte de Castelo?
—Poida que si —admitiu—, pero tamén é posible que non teña nada que ver.
Estévez fungou como un touro de lida.
—E eu non sei se ir mexar ou sacar a pistola e pegarme un tiro. Custaríalle moito
ser un pouquiño máis explícito?
—E que queres que che diga?
—Pois o que realmente pensa da pantasma.
—Sei o mesmo ca ti, que a ese home o ameazaron e que pouco despois apareceu
morto na auga.
—E non lle parece raro que todo o mundo acuse un home que afogou hai máis
dunha década? —preguntou—. Iso sen entrar en que cada vez que mencionamos o
capitán de marras botan un esgarro…
—Un pouco, si.
—Un pouco?
—De acordo, Rafa, paréceme bastante estraño. É iso o que queres oír?
—Si —admitiu.
O aragonés ía dicir algo máis, pero o camareiro deixou a cazola de polbo con
ameixas enriba da mesa e o recendo do guiso aprazou a conversación. Logo chegaron
a tortilla quentiña e a ensalada do país. Só leituga, tomate e cebola adubados con
aceite de oliva, vinagre de viño branco e sal gordo. Ata os cafés, Rafael Estévez non
trouxo de novo o mariñeiro afogado á mesa.
—Xa desbotou definitivamente o suicidio?
Caldas venceu a tentación de devolverlle unha resposta absurda que dese por
concluído o diálogo. Mais sabía que, en moitas ocasións, reflexionar en voz alta
axudábao a discorrer.
—Penso que podemos descartalo, si —dixo, acendendo un cigarro.
—Pero xa viu que todos coinciden en que o Rubio non era precisamente un home
alegre. A única que en realidade cuestiona o suicidio é a irmá.

Página 98
 —A irmá e os feitos, Rafa. Están esa brida verde arredor dos pulsos que non se
puido atar el mesmo e o golpe na cabeza.
—Cal deles? —preguntou Estévez, que a véspera abandonara a sala de autopsias
antes de que o forense lle amosase o impacto—. Tiña a cabeza chea de golpes.
—Si, pero case todos os levou despois de morto —explicou Caldas—. Só recibiu
dous estando vivo. Un na fronte, que semella producido por algunha rocha. O outro
foi detrás, na caluga. Mira isto.
Leo Caldas sacou do peto traseiro do pantalón o papel onde o forense debuxara a
silueta do obxecto co que golpearan o mariñeiro. Desdobrouno e colocouno sobre a
mesa, preto do seu axudante.
—Non chegaches a ver isto, verdade?
O aragonés sacudiu levemente a cabeza.
—Déronlle un golpe na caluga con algún obxecto con esta forma. Como unha
barra cunha bóla no extremo. Segundo o doutor, o impacto foi moi violento. Tanto
que é probable que lle fixese perder a conciencia.
—Parece o extremo dun bastón —dixo Estévez. Caldas mirou o debuxo unha vez
máis.
—É posible, aínda que o doutor Barrio se inclinaba máis por unha desas chaves
que serven para apertar as rodas dos coches. En calquera caso, non apunta a un
suicidio.
—Non.
Caldas deulle unha calada ao cigarro e pensou que tampouco apuntaba a un
suicidio que Castelo lle encargara ao carpinteiro unha barca nova, nin a ameaza
pintada no casco da chalupa, nin a preocupación capaz de levalo a modificar un
hábito repetido durante anos.
Dobrou o papel co debuxo e devolveuno ao peto do pantalón.
—E que me di dos motivos, inspector?
—Estasme a examinar?
—Non, só trato de saber que diaños pensa.
—Xa…, e ti como o ves?
Estévez mirouno en fite e Caldas tivo a certeza de que ía soltarlle algunha
inconveniencia.
—É estraño —dixo, en cambio—. É un home sen parella nin inimigos nin bens
polos que pague a pena matalo.
—Ten unha casa.
—Non creo que o matasen por iso.
—Aquí tense matado por unha leira, Rafa. Por colocar a pedra dun linde un metro
máis aló ou máis acó.
—Non digo que non, mais dubido que hoxe en día a ninguén lle interesase tanto a
casa de Castelo como para matalo.
—Desde cando es experto inmobiliario?

Página 99
 —Desde nunca, inspector, pero non ten máis que dar unha volta pola vila. Está
chea de carteis que anuncian pisos en venda. Poucos construtores pensan en especular
con terreos novos cando aínda teñen casas por vender.
—Claro —dixo Caldas, que non reparara niso—. Entón?
Estévez fixo unha pausa antes de responder.
—Creo que o máis sólido é a pintada no bote de remos. Talvez ese capitán Sousa
teña un familiar… Parécelle posible?
Caldas asentiu.
—Non sei por que che interesa tanto a miña opinión se é case igual ca a túa.
—Case?
—Si.

Pagaron a conta e volveron camiñando ata o coche. Estévez deixárao aparcado sobre
o espigón, xunto ao club náutico. Viron algúns clientes novos no Refuxio do
Pescador, pero o camareiro aínda era o mesmo que os atendera pola mañá.
—Onde imos agora?
Caldas consultou o reloxo. Faltaban máis de dúas horas para o enterro de Xusto
Castelo.
—Lembras a brida verde coa que lle ataron as mans ao morto?
—Lembro.
—Quero que visites as tendas e os almacéns onde se poida comprar unha brida
así. Tanto aquí como nas vilas veciñas. Non poden ser moitos sitios. A ver se atopas
unha coma aquela.
Estévez asentiu.
—Vostede non vén?
—Non, eu indícoche onde tes que me deixar. Vou visitar un amigo.

Página 100
 Ilusión. 1. Erro dos sentidos ou da mente que consiste en tomar como
real algo que non o é. 2. Esperanza en conseguir algo que se desexa moito.
3. Felicidade que se sente agardando que algo suceda.

Lola abriu a porta, secou as mans no mandil e estampoulle un bico en cada lado da
cara. Logo levouno apresuradamente á parte traseira da casa.
—Está no xardín —dixo, agarrándoo polo brazo sen deixar de camiñar—. Que
ilusión lle vai facer a túa visita.
Non recordaba a última ocasión en que andara por aquel corredor. Pasaran vinte e
cinco anos, ou poida que algún máis. A parede parecía agora máis clara e as portas
que se abrían aos lados máis pequenas, pero recoñeceu o recendo. Perdurara tan
intacto na súa memoria que podería identificalo entre outros mil, e o seu tacto
trasladouno moito tempo atrás, aos días da súa nenez cando ese corredor era como un
túnel máxico que conducía a Manuel Trabazo.
Naquel tempo Leo Caldas vía nel o pescador da película Capitáns intrépidos que
interpretaba Spencer Tracy. Manuel o Portugués, chamábase. Non tiña o pelo branco
nin era fraco como Trabazo, senón moreno e forte, mais para Caldas eran a mesma
persoa. Vira aquela película ducias de veces. O neno rico que caía ao mar desde un
transatlántico e era recollido por un barco pesqueiro, no que un dos mariñeiros,
Manuel o Portugués, ensinaba a aquel rapaz impertinente a cantar e a rir. O mesmo
que Trabazo intentara con el tantas veces. Leo sempre choraba cando o Portugués,
sorrindo e falando no seu idioma para que o mozo non o entendese, lle pedía a un
compañeiro que cortase o cabo que o aprisionaba ameazando con partilo pola metade.
Un cabo que, ao ser cortado, o arrastraba ao fondo do mar, cos peixes, onde el temía
que un día Trabazo marchase tamén.

Viuno deitado nunha hamaca coas botas postas. Levaba uns pantalóns escuros e unha
chaqueta grosa de la. O floco branco ocultáballe a fronte engurrada polo sol e os ollos
pechados.
—Non o molestes —pediu a Lola—. Veño noutro momento.
—Se chega a saber que estiveches aquí e non o avisei non me dirixe a palabra
nunha semana —respondeu Lola, e logo murmurou—: Fálalle alto. Non oe ben.

Página 101
 Caldas asentiu e Lola achegouse ao seu home e suxeitouno polo brazo con
firmeza, como antes fixera co inspector.
—Manuel, mira quen veu —falou.
Trabazo abriu un ollo e logo o outro, e incorporouse cun sorriso que gretou aínda
máis o seu rostro.
—Home, Caldiñas, xa sabía que andabas por aquí —dixo, golpeándolle
suavemente as meixelas coas palmas das mans—. Crin que xa non te acordabas dos
vellos amigos.
—Díxome o meu pai que falastes esta mañá.
—El sabía que estabas en Panxón?
—Non cho comentou?
—Que pirata! —rosmou Trabazo, sen deixar de sorrir—. Pregúntame as parvadas
e cala o importante.
—Entón como soubeches que estaba aquí? Trabazo chascou a lingua con sorna.
—Cando un é unha celebridade radiofónica non pode pretender pasar inadvertido.
Agora es como un atún entre sardiñas.
—Xa será menos —respondeu lacónico o inspector.
Trabazo deu un paso atrás e permaneceu uns instantes examinando a Leo Caldas,
mirándoo de arriba abaixo.
—Cago no demo, Leo —dixo por fin, aproximándose e deixando caer o seu brazo
sobre o ombreiro do inspector—. Que alegría terte outra vez por aquí.
—Si —contestou Caldas—. Como estás ti?
—Xubilado, xa saberás —confesou, indo cara ao soportal—. Pero non me queixo.
Des que deixei o hospital teño tempo para dedicarme ás esculturas —sinalou unhas
figuras talladas en pedra que, colocadas sobre peañas, decoraban distintos recunchos
do xardín—. Tamén podo xogar a partida despois de comer sen ter que deixala
apresuradamente. Aínda que un médico nunca se xubila de todo, xa supós. Vés só? —
preguntou.
—Claro.
—Crin que te acompañaba un gorila violento.
Caldas sorriu. Sorprendíao a popularidade que adquirira o seu axudante en poucos
meses.
—Ten mala sona.
—E a man longa —asegurou Trabazo—. A Camilo case lle arrinca os dentes no
espigón.
Caldas deu un suspiro e xurou polo baixo, mais decidiu non preguntar quen era
aquel Camilo con quen Estévez tropezara no peirao.
—Segues a pescar? —interesouse, en cambio.
—Todos os días saio botar unha liña se non hai choiva ou mar bravo —dixo con
orgullo—. Diso non me vai xubilar ninguén.

Página 102
 Trabazo indicoulle que sentase nunha butaca de vimbio e achegouse a un moble
baixo. Volveu con dous vasos pequenos e unha botella de licor de café.
—Como está o teu pai? —preguntou mentres servía.
—Non falastes esta mañá?
—Non che digo que só me chama para parvadas —exclamou—. Hoxe quería que
lle recordase o nome dun veciño con quen xogabamos ao dominó nunha época. Non
me explico para que. Ademais de que xa non vive aquí, era un imbécil. Axiña que lle
recordei o nome, colgou.
Así que o seu pai seguía tratando de poñer ao día o seu caderno.
—Ten un caderno… O libro de idiotas, chámao.
—Aínda conserva a teima de apuntar os estúpidos nunha lista? —preguntou
Trabazo perplexo—. Se iso era de antes de morrer a túa nai.
Polo visto, Caldas fora o último en coñecer a existencia do caderno.
—Creo que levaba tempo sen revisalo —dixo, desculpando o seu pai.
Trabazo sorriu outra vez e mollou os beizos co licor.
—Canto tempo hai que non te vía, dous anos?
—Polo menos —asegurou Caldas—. A última vez foi na casa do meu pai, non?
Trabazo asentiu.
—Como está Alba?
—Non está —respondeu Caldas sucinto.
—Vaia… E o teu pai?
—Afectado pola enfermidade do tío.
Leo Caldas sacou o paquete de tabaco do pantalón e ofreceuno a Trabazo.
—Queres?
—Non, tamén son fumador xubilado.
Caldas achegou o acendedor a un cigarro e, sosténdoo entre os beizos, deu unha
calada fonda.
—O outro día ao saír do hospital anegáronselle os ollos, sabes? Nunca o vira
chorar.
—É o que lle sucede á xente que ten corazón —respondeu Manuel Trabazo—,
que se lle anegan os ollos cando se emociona.
—É certo —admitiu Caldas en voz baixa.
—Pero tampouco te aflixas demasiado, Leo —engadiu Trabazo ao ver
ensombrecerse o rostro do fillo do seu amigo—. A partir de certa idade imos
endurecéndonos, botamos casca, todo nos vai afectando cada vez menos.
—Iso tamén é certo —dixo outra vez o inspector.
—Non probas o licor de café? Teu pai di que es un catador de primeira.
—Non lle fagas moito caso —respondeu, dando un sorbo—. Falo ti?
—Non, mándamo todos os anos un antigo paciente —explicou Trabazo, volvendo
beber e deixando as paredes do vaso impregnadas do licor escuro e espeso.
—Pois está moi bo —asegurou Caldas.

Página 103
 Trabazo afundiuse na butaca e colocou os pés enriba na mesa, xunto á botella. Así
permaneceron uns minutos, como cando Caldas era un neno e quedaba a durmir na
casa de Panxón buscando en Trabazo a Manuel o Portugués.

O cigarro do inspector case se consumira cando Manuel Trabazo preguntou:

—Ti non viñeches só por verme, verdade?
—Non —admitiu.

Página 104
 Espiña. 1. Peza ósea longa e aguda que forma parte do esqueleto dos
peixes. 2. Puga dalgunhas plantas. 3. Pesadume íntimo e duradeiro.

—O Rubio era bo rapaz. Supoño que saberás que tivo un problema coa heroína.
—Si.
—Pero saíu adiante. Hai xa moitos anos que estaba limpo.
—Desenganchouse de todo?
—De todo —afirmou Trabazo—. Ao médico e ao cura non se lles minte. Por que
estades a investigar, Leo? Non foi un suicidio?
Caldas respondeu á galega.
—Viches o cadáver?
—Agora que estou xubilado non me chaman para certificar defuncións. Había
algo estraño?
—Podería ser —dixo, sen querer comentar os detalles que lle facían supoñer que
Castelo fora asasinado—. Aínda que en Panxón ninguén parece sorprendido de que
decidise suicidarse.
—Non, a ninguén lle estrañou e, se son sincero, a min tampouco. O Rubio era boa
persoa, pero un tipo raro. Un solitario. Ás veces as adiccións manifestan cadros
depresivos pasados uns anos, e este sempre me pareceu un caso de libro.
Caldas asentiu.
—O xeito de suicidarse é típico de aquí —engadiu Manuel Trabazo—. Nestas
vilas o mar dao todo e tamén o quita todo.
—Fágome cargo. Levábase mal con alguén?
Trabazo negou facendo oscilar o floco branco.
—O Rubio ía por libre, Leo. Eu non lle coñezo nin amigos nin inimigos.
—Pero parece ser que recibira ameazas.
—Falas dunhas pintadas?
—Estás ao tanto diso?
—Diso está informado todo o mundo. Pero non sei se chamalo unha ameaza.
—Sabes que poñían?
—Unha delas si —admitiu—. Referíase a un barco afundido hai anos, o Xurelo,
non?
O inspector confirmoulle cun xesto ambiguo que era aproximadamente así.
—E tamén apareceu escrita a palabra «Asasinos» —agregou—. Que che parece?

Página 105
 Trabazo encolleuse de ombreiros.
—Dis que houbo máis pintadas? —preguntou Caldas.
—Eu non, coméntano por aí.
—Tes idea de quen as puido escribir?
—Non o sei, Leo. Supoño que calquera. Pero é raro logo de tantos anos. Aínda
que sempre tiven a sensación de que sucedera algo estraño naquel naufraxio.
—Que che facía supoñelo?
—Nada… —dixo, e o vimbio da butaca renxeu cando o inspector se botou cara
adiante para escoitar o que o seu vello amigo tiña que contarlle.
Anos de interrogatorios ensináranlle que un «nada» como aquel non era máis que
a pausa previa á confesión. Coma o refluxo que retira o mar advertindo da chegada
dunha onda inmensa, cando as confidencias comezaban con «nada», Leo Caldas sabía
que chegara o momento de prestar atención.
—Aquela noite non estaba para navegar. Nunca entendín que o temporal os
sorprendese no mar nin que se empeñasen en regresar a Panxón en lugar de buscar
refuxio nalgún porto máis próximo.
—Pescaban lonxe de aquí? Trabazo asentiu.
—Bastantes millas ao norte —dixo, apuntando co dedo cara a un extremo do
xardín que a Leo non lle pareceu diferente aos demais—. Preto da illa de Sálvora.
—Por que se afastaron tanto?
—O Xurelo pescaba con cerco. Ían á cabala, ao xurelo, á sardiña…, ao que
atopasen ardendo no mar. Pero xa hai varios anos que non se ven bancos de peixes
ardendo nas rías. As augas están cegas aquí. Para ver a ardora hai que afastarse da
costa. Moitos diríxense ao sur, cara a Portugal; pero o Xurelo poñía sempre rumbo ao
norte. Pasaban un par de noites pescando alí, fronte á ría de Arousa, e regresaban a
porto. Case sempre volvían coa bodega chea. Sousa tiña bo ollo.
—Que cres que puido suceder?
—Iso só o saben os que estiveron alí. Pero é raro. No mar, como na vida, todo
pode cambiar de súpeto. Pode sorprenderche unha onda solitaria ou revirar o vento e
desatarse un temporal —dixo, movendo os brazos no aire—. Pero da tempestade
daquela noite estabamos todos advertidos. O Xurelo partira de Panxón dous días
antes, xa con aviso de mal tempo para o día seguinte. Ían catro homes a bordo. Os
tres mariñeiros eran homes novos: Valverde, Arias e o Rubio. Diso estás ao tanto,
non?
Caldas asentiu.
—O patrón do Xurelo era un veterano. Máis vello ca min. Chamábase Antonio
Sousa. Levaba no mar desde que andaba con pantalóns curtos. Era un patrón experto
que sabía ben o que facía. Era prudente, Leo. Xa probara algunha vez a forza do mar
e tíñalle respecto. Non sei como aquel temporal o puido sorprender.
—Onde se afundiron?

Página 106
 —Alí mesmo, moi preto da illa de Sálvora. O casco bateu contra unhas pedras
que coñece calquera que pescase nesa zona, das que asoman coa marea baixa. Iso
tampouco é normal con Sousa ao temón —observou—. O caso é que se afundiron. Os
tres rapaces chegaron nadando a terra cos chalecos, pero Sousa non. Quedou alí.
—E que dixeron os tres mariñeiros?
—Estaban asustados, tan impresionados que foron incapaces de explicar nada. De
noite e con mar non se mira máis ca a escuma das ondas varrendo a cuberta. Só
recordaban o ruído tremendo do casco ao abrirse contra a rocha e o frío da auga. O
barco afundiuse en menos dun minuto. Non estaban lonxe da costa e nadaron guiados
pola luz dun faro. Debeu de ser horroroso.
—Podo imaxinalo —dixo Caldas, colocando o paquete de tabaco sobre a mesa e
prendendo un cigarro.
—Sousa tardou varias semanas en aparecer. Cando o barco foi a pique quedaban
poucos días para o Nadal, mais o corpo non apareceu ata ben entrado o mes de
xaneiro. Non tes idea de como queda unha vila mariñeira cando un barco se afunde. A
xente camiña en silencio, fala en voz baixa. Durante ese tempo só se oen as campás
da igrexa e o mar recordando a todos a súa forza. O temporal durou varios días nos
que as lanchas de rescate apenas puideron traballar e, cando os mergulladores
examinaron o barco, xa non atoparon o capitán. Todos contabamos con que Sousa
afogara, pero non sabiamos se o mar o devolvería a terra ou se o gardaría para el.
Leo Caldas recordou Capitáns intrépidos, as flores que ao final da película o neno
lanzaba ao mar coa esperanza de que chegasen á tumba de Manuel o Portugués.
—Non sei se sabes que á praia á que foi parar o corpo do Rubio, á Madorra, teñen
chegado moitos afogados —contoulle Trabazo—. A corrente devólveos a terra e
aparecen flotando entre as algas. Duns sábese o nome porque se tiña noticia dalgún
afundimento, pero doutros non se coñece máis que a data en que foron atopados. A
xente da vila levábaos ao cemiterio para darlles sepultura. Á entrada, nun triángulo de
herba, hai plantadas varias cruces sen nome. Debaixo están os corpos anónimos
arrastrados polo mar.
—Pero o Xurelo afundiuse a demasiada distancia de Panxón —advertiu Caldas—.
Sousa non puido aparecern na mesma praia que Castelo.
—Non, claro que non. Sousa apareceu entre as redes dun pesqueiro con base en
Vigo cando xa se perdera a esperanza de atopalo. Estaba mar adentro, a moitas millas
do lugar do naufraxio.
—Estiveches no levantamento?
—Non, non. Levaron o corpo a Vigo e supoño que asistiría algún forense de alí.
Pero eu atendín a familia. Xa pasaron moitos anos, mais recordo cada unha das noites
de angustia. Logo dunha semana sen durmir, tiven que inxectarlle un sedante á muller
para que puidese descansar.
Leo Caldas tragou saliva.
—Quen recoñeceu o cadáver?

Página 107
 —O fillo —bisbou—, pola roupa. Tras case un mes na auga foi o único que puido
identificar.
—Xa.
Caldas recostouse de novo na butaca de vimbio e permaneceu fumando, mirando
as figuras de pedra esculpidas por Manuel Trabazo. Cando apagou o cigarro,
preguntou:
—E que me dis dos mariñeiros que o acompañaban? Teño entendido que eran moi
amigos.
—Ata o naufraxio, si. Pero o afundimento do Xurelo separounos. Arias marchou
ás poucas semanas, foi traballar ao estranxeiro, a unha plataforma petrolífera no Mar
do Norte. O Rubio e Valverde, os que quedaron na vila, tamén deixaron de tratarse.
Daba a impresión de que naquel barco sucedera algo.
—Non che parece suficiente un naufraxio? Trabazo díxolle que non.
—Os mariñeiros que sobreviven a un naufraxio convértense en irmáns de barco.
Son homes que miraron de fronte a morte e lograron escapar. Ese lazo non hai quen o
desate, como a amizade dos que compartiron trincheira nunha guerra. Así e todo,
cando o Xurelo foi a pique, eles deixaron de tratarse. Nin sequera se saudaban.
Caldas asentiu.
—Tamén é habitual que os que naufragaron lle conten a súa experiencia aos
demais —continuou Trabazo—. Á fin e ao cabo, pode tocarlle a calquera. Non
obstante, do Xurelo e de Sousa nunca comentaron nada. Ningún dos tres mencionou
aquela noite. Arias marchou para Escocia, o Rubio meteuse na súa coiraza de tristura
e Valverde non volveu pisar o porto. Disque colleu medo.
Caldas recordou que a irmá de Castelo tamén mencionara que o medo lle impedía
ao seu irmán afastarse da costa cando ía pescar.
—Arias regresou a Panxón hai pouco tempo, retomaron o contacto?
—Tampouco —asegurou Trabazo—. Aínda que coincidían na lonxa todas as
mañás, Arias e o Rubio apenas se saudaban. E tampouco creo que teña contacto con
Valverde. Coñecíchelos?
—Falei esta mañá con Xosé Arias —confirmou Caldas—. A Marcos Valverde
aínda non o vin. Estiven na súa casa, pero só atopei á muller. Non parece que lle
fosen mal as cousas.
—Valverde é listo e traballador. Deixou o mar e dedicouse a facer casas. Debeu
de facer unha diñeirada.
—Díxome a súa muller que tamén ten un negocio de viño.
—Si, pero non penses que é coma o teu pai. O teu pai é viticultor por amor. É a
única persoa á que teño visto elixir a comida para acompañar os viños. Non busca
cartos nin relevancia social, só facer bo viño. O demais impórtalle pouco. En cambio
os tipos como Valverde buscan na etiqueta dunha botella o prestixio que non lles dá o
diñeiro.
—Honrado?

Página 108
 —Todo o honrado que pode ser alguén que se dedica á construción. Xa viches
como deixaron a vila e a praia nuns anos. Non queda rastro das dunas, non queda
rastro de nada —lamentouse—. Se polo menos o fixesen ben… Antes, cando os
mestres de obra construían as casas, aquí non se facía algo feo nin a propósito. Ata as
vivendas máis modestas tiñan algo… Non sei a quen carallo se lle ocorrería iso de
substituílos por arquitectos. Mira ti o que lograron. Vivendas racionalistas,
chamábanas. E sabes o que son en realidade? Unha merda, Caldiñas, iso é o que son.
—Pois Panxón non é do peor.
Trabazo moveu unha man nun espavento de desconformidade.
—Nas fotografías de hai trinta anos non se recoñece máis que a igrexa. Ademais,
como se poden levantar tantas casas nunha vila de pescadores coma esta? No verán
xa non hai quen viva aquí.
Caldas pensou na muller de Valverde, nos meses que pasaría asomada á cristaleira
da súa vivenda de deseño desexando ver chegar os veraneantes e o bo tempo.
—Sabes que a xente fala dese capitán Sousa? —cambiou de tema—. Din que
alguén o viu, que pode ter algo que ver con esas ameazas.
Trabazo encolleu os ombreiros.
—Cres que os outros estarán asustados? —quixo saber o inspector.
—Ti non o estarías? —interpelouno Trabazo.
—Supoño que impresionado, polo menos —admitiu Caldas—. Coñecíchelo ben?
—A Sousa? Claro. Eramos bos amigos. Non como o teu pai, doutro xeito. Non te
acordas que che falei dunha marea que fixen en Terranova?
—Sóame —dixo Caldas acendendo outro cigarro.
—Mira que cho contei veces sendo ti un rapaz, Caldiñas —murmurou Trabazo
sorrindo—. Vese que as miñas historias caducan, coma min.
Interrompeunos Lola. Apareceu traendo unha cunca fumegante nunha bandexa.
—Déixovos unhas castañas, que se note que estamos no outono.
Trabazo apartou os pés para que a súa dona puidese colocar as castañas na mesa e
Caldas achegouse á cunca. Despedía o recendo que tan ben recordaba.
—Lola cóceas con ruda —explicou Trabazo—. Tampouco te acordabas das súas
castañas?
—Si, delas si —dixo Caldas, ulindo o perfume que sempre identificara con aquela
casa—. Falábasme de Sousa e de Terranova.
Trabazo contoulle que cando rematou o servizo militar, antes de marchar a
Santiago para estudar a carreira, pasara uns meses embarcado nun bacallaeiro que
pescaba en Terranova.
—Acórdaste ou non?
Caldas fixo un xesto ambiguo mentres fendía a uña na casca dunha castaña para
pelala. Aínda que recordaba con nitidez a historia non o quixo interromper. Volveu
oír falar dos bacallaus grandes coma homes, das redes tensadas ata case romper ao
seren izadas do mar, e das focas ruidosas que se achegaban aos barcos.

Página 109
 —Sabes unha cousa, Caldiñas? —díxolle, como facía cando era un pícaro para
atrapar a súa atención—. As focas berrábannos desde a auga. Eu estaba convencido
de que se queixaban porque lles estabamos a acabar cos peixes, mais os meus
compañeiros burlábanse de min. E sabes outra cousa, Caldiñas? Eu tiña razón. Xa
non queda bacallau en Terranova. Esgotouse.
Leo Caldas tamén lembraba o ritual de a bordo cando pescaban no gran banco.
Uns descabezaban os bacallaus en cuberta antes de pasalos ao escalador para que os
abrise á metade. Outros sacábanlles as espiñas e lavábanos nunha talla. De aí, abaixo,
á bodega, ao salgador.
Faloulle tamén dun temporal e dunha moza loura nun bar de Saint Pierre. Manuel
Trabazo non esquecera os ollos azuis coma o mar de verán nin o noivo mangallón e
borracho que case lle arrinca a cabeza.
—Se un compañeiro do barco non chega a enfrontarse con el, non estaría eu aquí
contándoche esta historia —dixo Trabazo, remollando no licor de café a castaña que
acababa de pelar antes de metela na boca.
Mastigouna amodo e, logo de tragala, engadiu:
—O home que me axudou era Antonio Sousa. Daquela ninguén lle chamaba
capitán.

Camiñaban polo corredor envoltos no cheiro das castañas e a ruda cando Caldas
preguntou:
—Mencionaches que Sousa tiña un fillo?
—Si.
—Vive en Panxón?
—Non, hai tempo que marchou. Traballa en Barcelona. Pasaran moitos anos
desde o enterro do seu pai, mais aquí os rumores non lle deixaban esquecelo.
Barcelona estaba lonxe de máis.
—Xa.
—É un bo rapaz —agregou, rodeando cun brazo os ombreiros do inspector—.
Poño a man no lume por el como a poñería por ti.

Manuel Trabazo abriu unha porta acristalada e pediulle a Leo Caldas que o seguise.
—Acordábaste do salón? —preguntou, achegándose a unha cómoda e comezando
a remexer nun dos caixóns.
Caldas mirou ao redor.
—Acordábame do cadro —respondeu, e apuntou ao esmalte de Pedro Solveira
pendurado sobre o sofá—. Ao meu pai sempre lle gustou.
—Ao teu pai e a min —sorriu Trabazo, mentres sacaba unha fotografía antiga do
caixón da cómoda.

Página 110
 Achegoulla ao inspector.
—Estes somos Sousa e mais eu nunha taberna en Terranova —dixo, mostrándolle
un retrato en branco e negro.
Nel aparecían dous homes alzando as copas á cámara. Tiñan ambos o mesmo
xesto: os ollos brillantes e a boca aberta. Caldas colocou un dedo sobre o floco escuro
que cubría a fronte do máis novo.
—Este es ti, verdade? —preguntou, e Trabazo confirmoullo cunha ollada chea de
nostalxia.
—Aínda recordo ben aquela canción —murmurou. Logo, Caldas centrou a
atención en Sousa. Tiña o cabelo crecho e era algo máis alto que Trabazo. Uns brazos
fibrosos asomábanlle baixo as mangas arremangadas da camisa. Levaba un obxecto
longo, coma unha moca, suxeito ao cinto.
—Traballabamos duro, pero pasabámolo ben —asegurou Trabazo, e sinalou unha
sombra ao fondo da fotografía—. Aí había un pianista que tocaba ata o amencer.
Os ollos de Caldas desviáronse un instante cara á figura difusa do pianista e
despois volveron incrustarse na barra cinguida ao cinto do capitán Sousa.
—Iso que é? —preguntou, sinalándoa.
—Sousa chamáballe a macana. Era unha especie de pau groso cunha bóla na
punta. O noivo da rapaciña loura aínda se debe de acordar dela. Sousa deixouno fóra
de combate dun só golpe —riu Trabazo, e Caldas tratou de devolverlle o sorriso.
—Era de metal?
—A macana? Non, era de madeira, dunha madeira moi dura. Gañoulla nunha
partida de naipes a un mexicano, ou diso presumía el. Sempre a levaba enriba. Ata o
final. Debeu de quedar no fondo, co barco —murmurou Trabazo.
Leo Caldas aguzou a vista tratando de distinguir a forma exacta da macana. Non
o logrou.
—Tes algunha outra fotografía del?
—De Sousa?
Leo Caldas asentiu.
—Eu non —dixo Trabazo—. Pero don Fernando debe de ter varias. Gustáballe
achegarse ao porto a retratar os mariñeiros.
—Quen é don Fernando?
—Foi o párroco da vila ata hai uns anos, pero a idade tampouco perdoa os curas.
Xubilouse. Xa só celebra algunha misa cando alguén llo pide.
—Aínda vive en Panxón?
—Si, si. Onde ía ir logo dunha vida aquí? Segue na súa casa, onde sempre. Na
parte de atrás da igrexa.

Página 111
 Negar. 1. Non aceptar que algo sexa verdade ou que exista. 2. Non
conceder o que se pretende ou se pide. 3. Prohibir ou impedir. 4. Rexeitar
facer algo. 5. Ocultar, disimular.

Estévez agardaba na porta da casa de Trabazo. Caldas entrou no coche, baixou apenas
uns dedos a ventá e recostouse no asento.
—Onde imos? —preguntou o aragonés.
—Ao porto —indicou Caldas pechando os ollos—. Como che foi?
—Nada, inspector. Por esta zona ninguén vende bridas verdes. Disque nin sequera
as teñen visto. Negras ou brancas si. Verdes non.
—Xa.
—E a vostede?
—A min contáronme algo dun pescador que tivo un incidente cun policía esta
mañá no porto. Pódese saber que carallo sucedeu?
—Xa lle contei que me cuspiu, inspector. Que quería, que liscase sen máis?
—Dixéchesme que non lle fixeras nada.
—Non, non…, o que lle dixen é que me deron ganas de tiralo ao mar e ben sabe
Deus que me contiven.
—Pero pegácheslle…
—Coa man aberta —tratou de xustificarse Estévez, coma se o pescador tivese que
agradecerlle recibir un lapote no canto dunha combinación de golpes co puño
pechado—. Puxéronme histérico, non había xeito de que contestasen ao que lles
estaba a preguntar.
—Ese non é motivo para bater neses tipos.
—Non foi só por iso. Xa lle contei que me cuspiu. Ademais, só lle dei a un.
—Tanto me ten, Rafa. Estou canso das túas arroutadas. A próxima vez que
necesites desafogarte rompes algo e listo.
—Que rompa algo?
—Si. Calquera cousa menos levantarlle a man a alguén sen necesidade.

Aparcaron no espigón. As nasas de Xusto Castelo seguían amoreadas contra a parede,

uns metros máis adiante.

Página 112
 A marea subira case completamente e na rampla, xunto ao mar, viron a figura
impoñente de Xosé Arias. Non levaba o gorro impermeable da mañá. Tiña o pelo
rizado e escuro como a sombra que cubría o seu rostro sen rasurar. Tamén ao bordo
da auga estaba o remolque. Encima, a chalupa do mariñeiro.
—Quere que o acompañe? —preguntou o aragonés.
—Si —dixo Caldas—, pero déixame falar a min.
Os policías descenderon pola rampla. O mar, varios metros máis alto, apenas
descubría algunhas algas no treito máis próximo á auga. Unha cubeta de plástico chea
de rinchas estaba aos pés do mariñeiro, sobre o chan de pedra.
—Vai saír pescar?
—Non —dixo, coa súa voz cavernosa—, vou ao barco encarnar as nasas. Non
sairei pescar ata despois do enterro.
—Ten un minuto?
—Un si.
Caldas tampouco pretendía perder tempo.
—Sabe que a chalupa de Castelo apareceu pintada unha mañá?
Arias asentiu.
—E está informado do que poñía? —preguntou o inspector.
—Máis ou menos.
—Non a viu?
—Eu non.
—Había unha data escrita —explicou o inspector—, o vinte de decembro de
1996. Significa algo para vostede?
Arias mirouno en fite.
—Xa sabe que si, inspector.
—Había algo máis. Unha palabra.
Arias levantou as cellas escuras para preguntar cal.
—Debaixo da data estaba escrita a palabra «Asasinos». Ten idea de por que
alguén querería escribir no bote de Castelo unha cousa así?
—Non —contestou o mariñeiro, mais soou como un si.
—Está seguro? —insistiu Leo Caldas.
O mariñeiro asentiu e baixou a vista ao chan, cara aos peixes que ían servir de
carnada para as nécoras.
—Nunca lle comentou nada?
—Quen?
—Castelo.
—Xa lle dixen que o Rubio e mais eu non falabamos moito.
—E sabe o que pensa a xente?
—Como vou sabelo?
Estévez fungou e Caldas mirou cara atrás. O xesto bastou para que o aragonés se
abstivese de facer un comentario en voz alta.

Página 113
 —Falan do capitán Sousa —dixo Caldas—. Creo que vostede o coñeceu ben.
—Hai moitos anos —admitiu Xosé Arias, mirando de novo ao inspector.
—Hai quen asegura que volveron ver a Antonio Sousa na vila. Disque é el quen
estaba a ameazar a Xusto Castelo.
Estévez deu un paso atrás, resgardándose da saliva que voaba cada vez que
alguén mencionaba o capitán.
Porén, o enorme mariñeiro non cuspiu nin buscou algo metálico para tocalo coas
mans. Limitouse a dicir que el non vira a ninguén e a escusarse por non poder
dedicarlles máis tempo.
—Dígame só unha cousa máis —detívoo Leo Caldas—. Ameazárono?
—A min?
Caldas moveu a cabeza para asentir.
Xosé Arias fíxoo para negar.
Os ollos do mariñeiro, en cambio, dicían outra cousa.

Página 114
 Patrón. 1. Persoa que emprega obreiros nunha propiedade ou negocio.
2. Santo titular dunha igrexa ou considerado protector dunha poboación.
3. Persoa que está ao mando dunha embarcación. 4. Modelo que serve de
mostra para unha copia. 5. Planta en que se fai un enxerto.

Catro homes de idade xogaban ao dominó nunha das mesas máis próximas ás ventás.
Outros dous observaban a partida sentados nas esquinas das mesas de mármore, entre
os xogadores. Un terceiro, coa cabeza cuberta cunha gorra de mariño, facíao de pé,
sostendo na man unha copa ancha con dous dedos de licor. Eran os únicos clientes
aquela tarde.
Os policías entraron no Refuxio do Pescador e atravesaron a sala sen que ningún
daqueles homes levantase a cabeza. Sentaron no lugar da barra máis afastado da mesa
dos xogadores e pediron dous cafés. Non era o mesmo camareiro da mañá. A
televisión estaba acendida sen volume e só se escoitaba o bater das fichas de dominó
no mármore da mesa.
Sobre a barra, xunto á caixa rexistradora, alguén deixara unha copia da
necrolóxica de Xusto Castelo.
Cando o camareiro lles foi servir os cafés, os policías identificáronse en voz
baixa.
—Veñen polo do Rubio, verdade? —preguntou, sinalando o papel.
Caldas confirmoullo e referiulle ao camareiro que alguén vira a Castelo naquela
barra durante a tarde do sábado, a véspera da súa morte.
—Si, o Rubio estivo aí, sentado onde está vostede —contestou, no mesmo ton
baixo de voz.
—Recorda a hora?
O camareiro ía responder cando un estalido dunha ficha no mármore, potente
coma un disparo, foi seguido por un remuíño de risas e imprecacións. Volvéronse
cara á única mesa ocupada, onde xogadores e miróns comentaban a última man nun
boureo de conversacións cruzadas. Logo, un dos xogadores removeu as fichas e as
voces convertéronse nun murmurio. Cando outro golpe na mesa devolveu o silencio
ao Refuxio do Pescador, o camareiro asegurou:
—Ás oito, como todos os sábados.
—Era cliente habitual?

Página 115
 —Case todos os mariñeiros da vila paran aquí —dixo, sinalando algún lugar ás
costas dos policías, e Caldas non soubo se falaba dos xogadores da mesa ou se refería
aos barcos amarrados no porto—. O Rubio viña tomar café todos os días. Sempre á
mesma hora. Entre semana viña un momento antes de saír a pescar. Os sábados
tomaba unha copa ao redor das oito.
Xosé Arias asegurara que Xusto Castelo estaba a conversar co camareiro a última
vez que o vira con vida, e Caldas prendeu un cigarro antes de preguntarllo.
—O Rubio non adoitaba falar moito —contestou o camareiro e logo engadiu—:
Pero o sábado foi distinto.
—Distinto?
O camareiro asentiu.
—Non estarían vostedes distintos se decidisen suicidarse?
Caldas e Estévez cruzaron unha mirada.
—Agora sei que quería avisarme, pero eu non o entendín —engadiu o camareiro.
—Pretendeu avisalo?
—Si, mais eu non me decatei ata que me contaron que aparecera na praia. Non
sabe como sinto non entender o que trataba de dicirme. O Rubio era un home estraño,
pero bo. Non tiña un só inimigo.
—Que foi o que lle dixo?
—Que ía terminar con todo.
—Díxoo así?
—Así mesmiño. Cando rematou a copa, apoiouna na barra e murmurou: Vou
terminar con todo. Logo levantouse e marchou. Como podía eu saber que se refería a
iso? —lamentouse.
Caldas deulle unha chupada ao cigarro.
—Claro —dixo despois—. Bebera moito? O camareiro moveu a cabeza, negando.
—Coma sempre. A mesma copa de todos os sábados.
—Estaba nervioso?
—Se cadra… Hai tempo que tiña que estalo. Saben o que contan?
—Non —mentiu.
—Coméntase que o estaban a acosar.
—A Castelo? —preguntou Caldas, coma se fose a primeira vez que escoitaba
aquela historia.
O camareiro asentiu.
—Sábese quen?
—Iso é o máis raro. Hai máis de dez anos naufragou un barco deste porto, o
Xurelo. O barco foi a pique e o capitán morreu afogado… Así e todo, hai xente que
asegura que o barco anda de novo por aquí. Disque o patrón volveu para vingarse.
—E vostede cre que Castelo tiña realmente medo dese home?
—Non o sei, inspector. É o que contan.
Un vigoroso golpe na mesa de mármore anunciou o final da man de dominó.

Página 116
 —E quen foi o que viu ese barco? —preguntou Caldas, levantando a voz sobre o
barullo dos xogadores.
—Nin idea, inspector —dixo e, sinalando o home da gorra que se achegaba á
barra a recuncar, engadiu—: Mais contan que el sabe algo.

Caldas pagou a bebida do mariñeiro. Era un home vello. Baixo a viseira da gorra de
capitán, unhas cellas espesas, un nariz ganchudo e uns ollos vivaces rodeados de
engurras que o sol e o sal se encargaran de cicelar.
—Estabamos a falar de Xusto Castelo —dixo Caldas.
—Unha mágoa o do Rubio. Era moi novo.
—Vostede tamén pesca?
—Xa estou xubilado, pero sigo saíndo ao mar. Pescar é outra historia.
Caldas sorriu.
—Hai pouca cousa?
—Como vai haber? O mar quere descanso, coma nós. Se non llo damos non se
pode reproducir. A que vostede non se reproduce cando está canso?
Caldas apurou o cigarro e apagouno no cinceiro.
—Coñecía ben a Castelo?
—Como todos —contestou—. Máis ou menos.
—Notouno máis nervioso ultimamente?
—Pode ser.
Caldas limitouse a asentir e a mirar o mariñeiro aos ollos mentres deixaba pasar
os segundos. O da gorra, incomodado polo silencio, engadiu:
—Non lle podo dicir nin que si nin que non.
—Cagámola —rosmou Estévez.
—Non porque non queira, eh? —precisou o lobo de mar—. É que non o sei. O
Rubio case que non falaba.
—Non se preocupe —dixo Caldas.
Trataba de buscar o modo máis adecuado de introducir o capitán Sousa na
conversación, cando o bater das fichas de dominó se acelerou advertíndolles do
inminente remate dunha nova man. Caldas non quería que o home da gorra volvese á
mesa aproveitando o balbordo que se ía desatar dun momento a outro, de maneira que
colleu un atallo:
—Viu algunha vez o capitán Sousa?
Ao mariñeiro atragoóuselle o grolo que estaba a darlle á súa copa.
—Toca ferro —musitou, entre toses, mentres petaba cos cotobelos a chapa de
metal que recubría a barra.
Estévez balanceou o seu asento sobre dúas patas nun intento apresurado por
situarse fóra do radio de alcance do mariñeiro, e só a casualidade evitou que caese de

Página 117
fociños no chan. Mentres, o da gorra cuspiu cara atrás, sobre o seu propio ombreiro,
sen importarlle o destino da saliva.
—Dixéronnos que algúns mariñeiros o volveron ver —proseguiu Caldas, cando o
home deixou de rascar a gorxa—. Vostede é un deles, verdade?
—Podería ser.
—Viu o capitán?
—Non exactamente.
Caldas sabía que tiña que ser el quen abrise as portas, de maneira que pulsou
outro timbre.
—O barco?
O mariñeiro pasou a man pola gorra.
—Foi o barco de Sousa o que viu? —preguntou o inspector de novo.
—O Xurelo, si —respondeu, por fin.
O teléfono móbil de Leo Caldas comezou a soar. Non recoñeceu o número que se
iluminou na pantalla mais, cando a voz do outro lado da liña se identificou, o
inspector apartouse uns pasos e, debuxando círculos coa man, pediulle ao seu
axudante que continuase co interrogatorio.
Ao aragonés a orde colleuno descoidado:
—Foi no mar? —comezou.
—Non lle digo que era un barco?
—Pero vostede tamén estaba no mar? —insistiu Estévez.
—Entón onde quería que estivese?
—Non o sei. Puido velo desde o porto.
—Puido ser, pero non foi. Estaba a pescar.
—De acordo. Onde estaba?
—Outra vez? —retrucou o da gorra—. No mar. Estévez bufou buscando
serenidade.
—O mar é moi grande —dixo—. Importaríalle ser un pouco máis preciso?
—Por alí —respondeu o mariñeiro, e apuntou cunha man cara á parede do
Refuxio do Pescador coma se a visión humana permitise atravesala—. Preto de
Monteferro.
—Está seguro de que a embarcación que viu era o Xurelo?
—Creo que era, si.
—Cre que era ou sábeo con certeza?
O mariñeiro quedou calado.
—Que lle pareceu o Xurelo, vaia —engadiu Rafael Estévez.
—Iso é. A min pareceume que era o Xurelo.
—Había algo nese barco que lle axudase a distinguilo doutros?
—A que se refire?
—Non o sei, dígamo vostede: que o levou a crer que aquel era o barco en
cuestión?

Página 118
 —Vostede non o cre?
—Eu son o policía que pregunta.
—Iso si —concedeu.
—Entón? —insistiu Estévez.
—Entón que?
—Que me diga que raios o levou a pensar que o barco que viu era o do tal Sousa.
—Non lle estou dicindo que o vin? Outro bufido.
—E non lle parece estraño atopar navegando un barco afundido anos atrás?
—A vostede non lle parecería estraño?
—A min, moito —dixo Estévez, máis concentrado xa en resistirse á voz interior
que o incitaba a levantar polas solapas o mariñeiro que en sacar algo en limpo da
conversa—. Pregúntolle a vostede: que pensou?
—Non pensei nada.
—Durante canto tempo o viu?
—Pouco.
—Un minuto?
—Menos.
—Canto menos?
—Non o sei. En canto me decatei de que era o Xurelo, dei motor e escapei.
Estévez sospeitou que para botar cuspe pola borda seguro que tivera tempo.
—En que dirección?
—En que dirección que?
—En que dirección escapou?
—En dirección ao porto, claro.
—E non o volveu ver?
—Ao Xurelo? —o mariñeiro aparafusou a sen cun dedo—. Cre que co medo que
tiña puiden mirar atrás?
—Non o sei. Dígamo vostede.
—Estoullo dicindo.
—Mirou ou non mirou?
—Non lle dixen que non?
Caldas regresou cando o aragonés xa se levantara do asento.
—Menos mal que chega, xefe —rosmou Estévez, bufando outra vez, aínda que
nesta ocasión de alivio.
Puxo o inspector ao tanto do que contara o da gorra e Caldas proseguiu.
—De maneira que soamente o viu un instante… O lobo de mar asentiu.
—E só foi esa vez?
—Nada máis. Grazas a Deus.
—Sabe de alguén máis que teña visto ese barco?
O mariñeiro deulle algúns nomes.
—Importaralle avisar a policía se volve atopalo? —pediulle Caldas.

Página 119
 —Dubido que o vexa máis —respondeu, esbozando un sorriso.
—Como pode estar tan seguro?
O home meteu unha man dentro da camisa e mostroulles o colgante que lle
penduraba do pescozo.
—Levo isto para protexerme.
Era un puño pechado co dedo polgar asomando entre o índice e o medio. A
mesma figura que acharan no peto de Xusto Castelo.
—Unha figa? —dixo Caldas.
A gorra do lobo de mar moveuse de arriba abaixo.
—Outros levan ferraduras, loureiro ou bolsas con sal.
«A bolsa con sal!». Desde o día anterior, non volvera pensar nela.
—Con sal? —preguntou, sorprendido ao saber que tamén se trataba dun amuleto.
—Si —contestou o mariñeiro—. Pero eu sempre preferín a figa, vostede non?

Algunhas gaivotas seguían pousadas na rampla cando saíron do Refuxio do Pescador.

Viron a silueta de Arias cebando as nasas no barco. Na praia, enorme e case deserta,
un mozo sentado nunha cadeira de rodas xogaba cun can labrador. Lanzáballe unha
pelota vermella que o can perseguía e, ao alcanzala, volvía correndo devolvela ao seu
dono e permanecía saltando ao redor da cadeira, esperando que lla lanzase de novo
para saír outra vez á carreira.
Leo Caldas dirixiuse ao coche pensando no seu pai. No can que o recibía a
lambeduras e o seguía entre as viñas.
—Onde imos? —preguntou Rafael Estévez.
—Á casa de Valverde.
—Outra vez? Si que lle gustaron esas tetas.
Leo Caldas asentiu apertando os beizos, que debuxaron no seu rostro unha liña
recta.
—Era Marcos Valverde quen me chamaba —explicou—. A súa muller deulle a
miña tarxeta. Quedei en pasar por alí agora, antes do enterro. A ver que sabe el dese
capitán.

Página 120
 Medo. 1. Sentimento de inquietude ante un perigo real ou imaxinario.
2. Receo ante a posibilidade de que suceda algo contrario ao que se
desexa.

—Hai moitos anos diso, inspector —dixo Marcos Valverde—. Apenas nos tratamos
despois.
Levaba posto un traxe escuro e gravata, e Caldas preguntábase se a poñería para o
enterro ou se sempre vestiría daquel xeito. Era un home delgado, non demasiado alto.
O pelo escuro, liso e abundante, peiteado para atrás. Aínda que Trabazo lle contara
que Castelo, Arias e Valverde tiñan aproximadamente os mesmos anos, Marcos
Valverde parecía máis novo ca os outros dous superviventes do naufraxio. As horas
no mar non deixaran sinais no seu rostro, e só as canas que lle cubrían as tempas
revelaban en parte a súa idade.
—Se eran tan amigos, por que deixaron de verse?
—Non sabería dicirlle. Son cousas que suceden, sen máis. Supoño que é un
mecanismo de defensa, para non seguir recordando constantemente aquela condenada
noite.
—Importaríalle contarme que sucedeu?
—Cando fomos a pique?
Caldas asentiu e Valverde deu un suspiro para coller forzas.
—Era de noite —comezou—. Estaba todo escuro. O mar estaba bravo. As ondas
pasaban sobre a cuberta do barco. Tiñamos que falar a berros para poder escoitarnos.
O capitán estaba ao temón, esforzándose para non perdermos o rumbo.
—Cara a onde se dirixían? —interrompeuno Leo Caldas.
—Volviamos a Panxón, estabamos preto da illa de Sálvora.
—Iso está lonxe de aquí, por que non buscaron refuxio nun porto máis próximo?
—Iso habería que llo preguntar ao capitán —bisbou Valverde—. Pero supoño que
sería porque levabamos a bodega chea. Era a segunda noite fóra e chegaba a fin de
semana. Non querería deixar apodrentar a pesca a bordo.
—Xa… E que sucedeu?
—Foi todo moi rápido. O capitán berrou pedindo que nos agarrásemos forte.
Logo escoitamos un ruído espantoso, coma se o casco enteiro se estivese abrindo. O
barco quedou parado un instante sobre os cons e logo foise escorando pouco a pouco.

Página 121
Antes de decatarnos estabamos na auga e, cando un lóstrego iluminou o mar, o
Xurelo xa desaparecera. Entón braceamos coma tolos para alcanzarmos a costa.
—Levaban os chalecos?
—Non estabamos lonxe, mais creo que sen eles non habiamos chegar a terra. O
capitán ordenara que os puxésemos uns minutos antes de naufragarmos.
—El non o fixo?
—O Rubio achegoulle un chaleco ao capitán pero, a última vez que o vin, berraba
aferrado ao temón e non, non o levaba posto.
Caldas asentiu con gravidade.
—O capitán só se preocupou por endereitar o barco sen pensar en si mesmo —
agregou Marcos Valverde—. O capitán Sousa era así. Un home dos pés á cabeza.
Foino ata o final.
—Non volveron velo con vida?
Valverde chascou a lingua para corroborar que non o viran máis.
—Que pasou despois?
—Estabamos esgotados, cheos de mazaduras e mortos de frío, pero axiña que
alcanzamos as rochas botamos a andar cara ás luces. Arias e mais eu camiñabamos en
silencio. O Rubio non deixou de chorar. Logo fíxose de día e trasladáronnos á casa. O
capitán Sousa apareceu semanas máis tarde enredado no aparello dun pesqueiro.
—Seino —dixo Caldas—. E que sucedeu logo entre vostedes, entre os tres
mariñeiros?
Marcos Valverde botou outro suspiro.
—Cada un fixo a súa vida. O Rubio seguiu pescando, Arias marchou da vila e eu
saín adiante como puiden.
Caldas mirou ao redor, atopou as liñas rectas do salón e a cristaleira aberta á baía.
—Non lle foi tan mal.
—Que non o engane o que ve, inspector. Non sempre vivín nunha casa coma esta.
Ninguén me regalou o que teño.
—Non o dubido.
—Podo facerlle unha pregunta, inspector?
—Adiante.
—Por que investigan o suicidio dun mariñeiro?
—Rutina —mentiu Leo Caldas.
Valverde non se deixou enganar.
—Dous policías veñen desde Vigo por rutina?
—A burocracia ten estas cousas —asegurou, e cambiou de tema—. Sabe que
estaban a acosar a Xusto Castelo?
—Seica lle pintaron a data do naufraxio na chalupa. Refírese a iso?
Caldas confirmoullo.
—Xa ve que aquí é difícil ocultar as cousas —engadiu Valverde.
—E a carón escribiron unha palabra —revelou Leo Caldas.

Página 122
 —Cal?
—«Asasinos».
—Como? —preguntou, pero a súa expresión reflectía que non precisaría dicirllo
de novo.
—Asasinos —repetiu de todos os xeitos o inspector. Como Marcos Valverde
permaneceu mudo, Leo Caldas preguntou:
—Non o sabía? Valverde negou.
—E ten idea de quen pode ser o autor desa inscrición?
—Non.
—Nin ten visto ningunha similar dirixida a vostede…
—A min?
—Non sei —dixo Caldas—. Na súa casa, no coche, no traballo…
—Claro que non.
—E ninguén lle recordou en datas recentes aquela noite?
—Ninguén máis que vostedes.
—Tampouco se sentiu ameazado?
—No meu traballo é necesario ser firmes, inspector. Como no seu. Non podo caer
ben a todo o mundo. Tampouco o pretendo.
—Non me refería a iso —dixo Caldas—. Supoño que sabe que hai quen asegura
que viu o capitán Sousa.
Valverde sorriu con amargura deixando escapar aire entre os dentes.
—A eses dígalles que eu tamén o vin, inspector. Suxeitando o temón e berrando
que nos agarrásemos en medio da tormenta xunto antes de írmonos a pique. Non sei
quen pode ter interese en recordar aquel pesadelo.
—É posible que Xusto Castelo pensase doutra maneira?
—O Rubio viuno irse ao fondo. Como o viu Arias. Como o vin eu —dixo
Valverde, e permaneceu en silencio, mirando ao chan.
—Con todo, Castelo levaba varios amuletos, deses que se empregan para
protexerse… —non quixo rematar a frase.
—Para protexerse de quen? —preguntou o construtor.
Caldas respondeu erguendo os ombreiros.
—O medo é libre, inspector.
—Vostede non ten medo?
—Teño pasado moito. Tanto que non volvín achegarme ao mar. Hai máis de doce
anos que nin sequera mollo os pés na beira. Parécelle medo abondo?
—Non me refería a iso.
—Cre que debería estar asustado por outra cousa? Leo Caldas non o sabía.
—Supoño que non.
Valverde acompañounos polo camiño de grava que rodeaba a casa. Leo Caldas
achegouse á herba luísa, pasou unha man polas follas e aspirou nela con forza. Íanse

Página 123
despedir cando o portón de madeira se correu cara a un lado. O coche vermello que
xa coñecían atravesou a entrada e detívose xunto ao seu.
—Contácheslle ao inspector que coñeces o seu pai? —preguntou a muller de
Valverde cando descendeu do automóbil e os viu xuntos no patio. Levaba a mesma
camisa aberta que invitaba a mergullarse entre os peitos. Alba prestáralle o sorriso.
Caldas mirou a calquera sitio.
—O meu pai?
—Vímonos nalgunha ocasión. Estou empezando a elaborar viño —confesou con
timidez Marcos Valverde—, pero dubido que o seu pai saiba quen son eu.

O inspector Caldas, cos ollos pechados, aspirou o perfume dos eucaliptos que
entraba, igual ca o frío pola físgoa da ventá do coche.
—Aínda ten na cabeza a esa muller? —preguntou Estévez, mentres collía a
estrada que levaba de volta a Panxón.
—Non —contestou Leo Caldas, sen abrir os ollos—, pensaba no seu marido. Ten
máis medo do que el mesmo cre.

Página 124
 Imaxe. 1. Reprodución dun obxecto pola reflexión ou refracción dos
raios luminosos. 2. Representación que é obxecto de culto. 3. Idea que se
ten de algo ou de alguén. 4. Impresión que se causa ou se pretende causar
nos outros.

Nas primeiras décadas do século XX, o párroco e os fregueses de Panxón decidiran

demoler a igrexa antiga, que quedara pequena, para construíren unha dun tamaño
maior. Sabedor desas intencións, o arquitecto Palacios viaxou ata a vila e convenceu
os veciños para que respectasen o arco visigótico que escondía a vella capela. A
cambio, Palacios comprometeuse a realizar os planos dun novo templo consagrado á
xente do mar.
Levantouse no alto dun outeiro próximo ao arco para que a súa silueta lle servise
de guía aos mariñeiros, coas paredes de pedra envolvendo unha cúpula octogonal.
Pegada á torre das campás, de planta cadrada e coroada por ameas, Antonio Palacios
proxectou outra torre circular que escondese a escaleira de acceso ao campanario. Ao
redor do corpo superior desta, cónico e pintado de branco e vermello coma un faro,
situou catro figuras humanas unidas polas mans mirando a cada un dos puntos
cardinais.

Estévez aparcou ao pé da costa e Caldas saíu do coche. Pediulle ao seu axudante que
agardase por el e ascendeu a pendente empinada que conducía ao Templo Votivo do
Mar. O pavimento estaba decorado con debuxos realizados con pedras brancas e
negras. Ao chegar ao pórtico, Caldas dirixiuse ao miradoiro e contemplou a vila
deserta. Todo parecía aletargado baixo o ceo gris. Incluso os oito plátanos da
pendente, reducidos a troncos e pólas esfolladas, esperaban á primavera para dar
sombra de novo.
Achegouse a unha porta traseira situada no edificio anexo e chamou ao timbre.
Comentou que desexaba ver a don Fernando e unha voz suxeriulle que agardase
dentro da igrexa.

O interior do templo, tan baleiro coma o resto da vila, recordaba o casco dun barco
colocado boca abaixo.

Página 125
 Sentou a esperar polo sacerdote nun banco próximo ao altar, e entretívose
contemplando os mosaicos que decoraban as bóvedas e a parte alta do presbiterio.
Había representacións de santos aparecéndose a náufragos, e outras escenas relixiosas
e mariñeiras. Caldas só recoñeceu a que reproducía a arribada da carabela Pinta a
Baiona coa noticia do descubrimento de América.
Nun lateral, apenas iluminada pola luz lánguida que se filtraba a través das
vidreiras, distinguiu unha figura da Virxe do Carme co neno no colo alzándose enriba
dun mar embravecido. A imaxe estaba colocada sobre andas como para ser levada en
procesión.
Aos pés da Virxe, entre as cristas das ondas, tres mariñeiros aferrábanse aos restos
dun barco esnaquizado. Tiñan os brazos estendidos cara arriba implorando
protección.
Achegouse a observar mellor os rostros angustiados dos tres mariñeiros.
Impresionouno velos vestidos cos mesmos traxes de cor amarela que se utilizaban no
porto e imaxinou a Arias, Valverde e Castelo loitando contra a tempestade. Como por
instinto, mirou aos lados buscando o capitán Sousa, mais non achou rastro dun cuarto
náufrago entre as ondas.
Recordou a medalla da Virxe do Carme no peito do Rubio e preguntouse se
acompañaría o mariñeiro xa na noite do afundimento do Xurelo ou se a colgaría
despois, para agradecerlle un favor semellante ao que suplicaban as tres figuras
talladas na madeira.
Acababa de sentar de novo no banco cando un sacerdote vello entrou no templo
pola porta da sancristía. Axudábase dun bastón para camiñar.
Leo Caldas levantouse como impelido por un resorte.
—Pode sentar —dixo o cura, mostrándolle a palma estendida da man esquerda—.
Non penso celebrar misa.
O comentario fixo sorrir o policía pero quedou inmóbil, observando o relixioso
que avanzaba cara a el arrastrando os baixos da sotana negra.
—É vostede don Fernando? —preguntou o inspector.
—O que queda del —respondeu o cura mirándoo a través dunhas lentes que
aumentaban demasiado os seus ollos—. E vostede é…?
—Son o inspector Caldas —dixo—. Da policía.
—Sente, faga o favor —insistiu o sacerdote, deixándose el mesmo caer sobre o
banco—. Coñecía o templo?
—Por dentro, non —admitiu Caldas.
—É bonito, verdade? Pero pasan os anos e vai necesitando arranxos. Ve? —dixo,
sinalando coa punta do bastón uns cubos de plástico dispostos baixo dunha das
vidreiras—. Cando chove, fíltrase a auga polas xuntas, e tamén hai mosaicos
desprendidos. Pero pezas coma estas non as repara calquera. Fan falta expertos e
cartos. Non todo se arranxa con fe.
—Non, claro.

Página 126
 —Que o trae por aquí, inspector Caldas?
—Seica era vostede afeccionado a sacarlles fotografías aos pescadores no porto.
—Aínda o son —admitiu—. Non estou morto de todo.
Caldas sorriu e o sacerdote apoiou as dúas mans no bastón para poñerse de pé.
Logo invitouno a seguilo pola mesma porta pola que aparecera.
—Hai tempo que ninguén se interesaba polas miñas fotografías —comentou o
cura, sen volverse, mentres avanzaba polo corredor varrendo o piso coa sotana.
Detívose ante unha das portas, abriuna e botouse a un lado invitando o policía a
pasar diante. Cando o fixo, Leo Caldas atopouse nunha sala co teito artesoado. A
fiestra da parede oposta permitía ver o mar sobre os tellados da vila.
Na librería, da mesma madeira escura ca o teito, abarrotábanse libros e
documentos. Había unha gran mesa de despacho e unha cadeira co respaldo de coiro
contornado con chatolas.
—A meirande parte dos retratos están encadernados aí —explicou, sinalando uns
grosos clasificadores de pel que se ordenaban en varios andeis—. Cales son os que lle
interesan?
Leo Caldas rascou a gorxa.
—Hai algún do capitán Sousa?
A través dos cristais das lentes, os ollos enormes de Don Fernando craváronse no
inspector.
—Algún —dixo, sentando na cadeira—. Faga o favor de me acadar ese tomo de
aí abaixo.
Cando Caldas llo entregou, o cura abriuno sobre a mesa e comezou a pasar
devagar as follas adhesivas cheas de fotografías en branco e negro. De cando en vez,
algunha máis grande ocupaba toda unha páxina.
—Non está convencido de que o do Rubio fose un suicidio, verdade? —
preguntou.
—Vostede tampouco o está?
—Eu non teño a menor idea, inspector. Por desgraza, sei ben o lonxe que pode
chegar un home desesperado —confesou o ancián—. Porén, esta mañá estiven a
visitar a familia do finado. A irmá pensa que alguén o tirou ao mar.
—Seino —dixo Caldas.
O cura volveu centrarse no clasificador e continuou pasando lentamente as follas,
achegando tanto o seu rostro ás fotografías coma se tratase de distinguilas polo
cheiro.
—Así que a policía anda detrás do defunto capitán Sousa —bisbou.
—Xa saberá que hai quen asegura telo visto roldando.
—En algo temos que crer, así o quixo Deus —mascou o sacerdote. Logo colocou
o dedo sobre un dos retratos—. Aí ten o capitán Sousa.
Caldas inclinouse sobre o ombreiro do sacerdote. Deulle a impresión de que
sacaran a fotografía na mesma época ca a que lle mostrara Trabazo. Sousa estaba

Página 127
demasiado lonxe e amacana era soamente unha liña borrosa colgada do cinto.
—Hai algunha máis? —preguntou.
O sacerdote pasou outra folla e apartou o clasificador aberto a un lado da mesa.
Unha fotografía grande ocupaba case toda a páxina. Mostraba a un mariñeiro maior
cun gorro de la na cabeza e botas de auga nos pés. Sorría sentado nunha bita do
peirao no que se amarraba un cabo groso. As pernas cruzadas ocultábanlle a cintura.
—Este é o capitán? Don Fernando asentiu.
—E ese tamén —dixo.
Caldas contivo a respiración cando viu as dúas fotografías da outra páxina. Eran
moito máis recentes. O rostro de Antonio Sousa aparecía nelas cuberto de engurras
baixo o eterno gorro de la. Posaba na cuberta dun pesqueiro, mirando ao obxectivo.
Na ponte do barco, debaixo do cristal, podía lerse unha palabra escrita en letras
escuras: Xurelo.
As dúas imaxes mostraban tan nitidamente a macana cinguida á cintura do
capitán que Caldas tivo ganas de botarlle man. Era tal como a describira Trabazo:
unha barra de madeira cunha bóla no extremo.
—Podería prestarme unha destas fotografías? Mañá mesmo traeríalla de volta.
—Se pensa que lle pode ser útil… —accedeu o sacerdote.
—Moitos dos seus veciños están convencidos de que Sousa está involucrado na
morte de Castelo.
—Buscar unha pantasma serve para aliviar a inquietude, para poñer nome á
incerteza. Iso é a fe. É mellor que pensar que a xente prefire suicidarse a seguir
vivindo, ou que temos por veciño un asasino, non cre?
Caldas asentiu sen deixar de mirar o contorno da barra na fotografía.
—Recorda o afundimento do Xurelo? —preguntou.
—Coma se fose hoxe.
—Chegou a ver o corpo do capitán?
Don Fernando sacudiu a cabeza cara aos lados:
—O ataúde veu pechado desde Vigo. Para que ía querer ver morto a un amigo?
Caldas non soubo que responder.
—Viuno o pobre de Xerardo, o fillo do capitán —continuou o sacerdote—. É o
último recordo que lle quedou do pai. Non é unha mágoa?
—Si —concedeu o inspector—, supoño que si.
—O do Xurelo non é o único naufraxio que houbo nesta vila, inspector. Non se
pode loitar contra as pedras, o vento e as ondas —afirmou, e mirou pola fiestra—. Aí
fóra hai cons axexando os mariñeiros. Observan acazapados aos barcos, como as
serpes aos coellos, esperando inmóbiles o momento en que un deles se distraia para
atrapalo. Temos que convivir co mar.
O sacerdote estirou o brazo e tocou coa punta do bastón o lombo de varios
cartafoles azuis situados nun dos estantes altos da librería.
—Un deses ten escrita a palabra Xurelo, quere achegarmo? —pediulle ao policía.

Página 128
 Cando tivo o cartafol sobre a mesa, Don Fernando apartou as gomas que o
pechaban. No seu interior estaban dobradas varias follas de xornal amarelecidas.
—Isto é o que se contou do naufraxio. Desde que o Xurelo se afundiu ata que
apareceu o corpo do capitán —explicou.
Logo colocou a fotografía de Antonio Sousa dentro do cartafol, pechouno de
novo e entregoullo ao inspector.
—Se non o perde, pode levar o cartafol tamén.
Permaneceron uns minutos máis charlando no despacho. Don Fernando relatou as
historias doutros homes afogados na ría con tanto detalle coma se estivese el mesmo
a mercé das ondas.
—Vostede tamén pesca? —interesouse Leo Caldas.
Os ollos do ancián abrangueron todo o cristal das lentes de aumento.
—Os curas non subimos nos barcos, inspector —dixo, cunha chiscadela que a
Caldas lle pareceu o bater de ás dun paxaro. Logo engadiu:
—Trae mala sorte.

O coche continuaba estacionado no mesmo sitio, no baixo da pendente. Rafael

Estévez reclinara o asento do condutor e durmía coas mans cruzadas tras a cabeza.
Leo Caldas entrou no vehículo e pechou a porta amodo, malia o cal o seu
axudante espertou.
—Como lle foi, xefe? —preguntou, mentres incorporaba o asento ata devolvelo á
posición orixinal.
—Creo que ben —respondeu, e abriu o cartafol e botou unha nova ollada ao
retrato do capitán.
—Aínda falta unha hora para o enterro de Castelo —observou o aragonés—.
Onde imos mentres?
—De volta a Vigo —ordenou, baixando uns centímetros a ventá, o suficiente para
deixar entrar aire fresco no coche.
Estaba ansioso por amosar a Guzmán Barrio a imaxe da macana, por saber se era
posible que aquel fose o obxecto co que golpearan a Xusto Castelo antes de guindalo
ao mar. Buscou no peto o paquete de tabaco, colocou un cigarro, que non acendeu,
entre os beizos, e entretívose en xogar co acendedor.
—Que leva nese cartafol? —preguntou Estévez, ao pouco de poñérense en
marcha.
—Recortes de prensa que recollen o afundimento do Xurelo e mais unha foto de
Antonio Sousa feita poucos días antes de que o tragase o mar —explicou Caldas,
retirando as gomas unha vez máis para amosarlle a fotografía—. Fíxate ben na barra
que leva suxeita ao cinto. Non che parece incrible?
—O que me parece incrible é que vostede tamén crea nesa historia da pantasma
—replicou o aragonés.

Página 129
 —Eu xa non sei que crer —dixo Caldas, retirando o cigarro apagado da boca e
tamborilando cos dedos no acendedor de metal.
Estévez mirouno de esguello.
—Inspector —advertiulle—, se vai cuspir, faga o favor de baixar un pouco máis a
ventá.

Página 130
 Leo Caldas telefonou o forense desde o coche. Aínda que pasara máis
dunha década, Guzmán Barrio recordaba ben o levantamento do veterano
patrón atrapado nas redes de pesca dun arrastreiro con base na cidade.
Fora un dos primeiros nos que intervira tras incorporarse á súa praza en
Vigo.

—Levaba case un mes na auga, Leo —explicou—. Un caso así non se esquece
facilmente.
—Xa o supoño —conveu Caldas—. Lembras como o identificastes?
—Non, pero sempre gardo copia do informe que mando ao xulgado para unir ao
procedemento.
—Poderías buscalo?
—É urxente? —preguntou o forense, e Caldas notou na súa voz un asomo de
contrariedade.
—Ías marchar?
—Nun intre —respondeu, pero soou coma se xa tivese o abrigo posto—. A non
ser que necesites que quede…
—Importaríache esperar vinte minutos? —pediulle o inspector—. Quero
ensinarche algo importante.

Cando colgou o teléfono, Leo Caldas volveu abrir o cartafol, apartou o retrato de
Sousa e desdobrou a primeira folla de xornal. A noticia do naufraxio do Xurelo
ocupaba media páxina baixo un titular que anunciaba: «Pesqueiro con base en
Panxón afundido preto de Sálvora». A nova incluía unha fotografía do mar rompendo
violentamente no lugar do sinistro e outra do porto de orixe do barco. En letras grosas
destacábase que o patrón estaba desaparecido.
Caldas comezou a ler, pero antes da terceira liña notou que se mareaba. Dobrou a
folla, asegurou o cartafol azul coas gomas, abriu algo máis a ventá e encolleuse no
asento cos ollos pechados.

Guzmán Barrio esperaba a visita do inspector sentado no seu despacho. O abrigo

volvía estar pendurado no colgadoiro.
—A ver que é iso que non pode esperar ata mañá —bufou, ao velos aparecer.

Página 131
 Leo Caldas colocou sobre a mesa a fotografía do capitán Sousa que fixera o
sacerdote.
—Quería que vises isto —dixo, e puxo ao lado o papel coa silueta do impacto na
caluga de Xusto Castelo—. Fíxate na barra que leva ese home no cinto. É estreita e
ten unha bóla na punta coma o debuxo que fixeches, ves?
O forense observou a macana.
—Parécense, si.
—Entón cres que o puideron golpear con iso? —apremouno Caldas.
—Podería ser —respondeu Barrio, logo de meditar un instante.
—Hai xeito de confirmalo?
—Podemos intentalo —ofreceuse o forense—. Non tes a barra, claro…
Caldas negou coa cabeza.
—E máis fotografías? —preguntou o doutor.
—Ningunha tan nítida coma esta.
O forense volveu mirar a imaxe e pasou a man polo pelo.
—Dáme un par de días, a veer que podemos facer —dixo á fin, e logo preguntou
—. Quen é o home da foto?
—Por iso te chamei, Guzmán. É o mariñeiro que apareceu hai tanto tempo no
aparello do pesqueiro.
—Antonio Sousa? Caldas asentiu.
—E que ten el que ver en todo isto?
—Era de Panxón. Castelo ía a bordo do seu barco o día do naufraxio. Non está
claro o que sucedeu.
—E?
—Volvérono ver na vila.
—A quen?
—A Sousa.
—A Sousa? —repetiu perplexo o forense.
—Por iso quería que buscases o informe.
—Os veciños cren que se trata dun aparecido —engadiu Rafael Estévez, cun
sorriso burlón que a mirada de Leo Caldas lle borrou do rostro.
O despacho quedou en silencio ata que Barrio, mirando a Leo Caldas, preguntou:
—Non o crerás ti tamén?
—Que máis ten o que eu crea —respondeu Caldas—. Só quero saber como se
realizou a identificación. Por se acaso.
—É absurdo.
—Totalmente. Tes o informe ou non?
Barrio mostroulle varias follas unidas por unha espiral.
—Hai fotos? —preguntou o inspector.
—Nas últimas páxinas.

Página 132
 Leo Caldas pasou as follas rapidamente ata deterse nas imaxes feitas durante o
levantamento e a autopsia de Sousa. Ao velas xunto á que lle entregara o cura,
custoulle crer que se tratase da mesma persoa.
—Está completamente desfigurado —apuntou, mostrando unha das imaxes ao seu
axudante.
—Carallo —exclamou Estévez con aprehensión—, a min non me amose iso.
—Como confirmastes que se trataba del? —preguntou Caldas.
Barrio sinalou o informe.
—Todo figura aí.
—Déixate de formalismos, Guzmán, que non vin molestar. Só quero que me
contes como soubestes que se trataba de Antonio Sousa. Necesito ter a certeza de que
non houbo un erro, máis nada.
O forense arrincoulle o informe das mans e, logo de follealo, afirmou:
—Foi o seu propio fillo quen o recoñeceu. Paréceche certeza suficiente?
—Sabes mellor ca min que non se pode fiar un dos familiares. O fillo non
querería nin mirar. Recoñecería calquera cousa con tal de poder enterrar o pai —
contestou Caldas, e logo sinalou o rostro de Sousa—. Ademais, mira como estaba.
—Levaba varias semanas no mar. Non quererías que saíse peiteado…
Estévez sorriu, mais o inspector non se deu por vencido.
—Analizouse o ADN?
—Claro que non, Leo. Falamos de hai máis de doce anos.
—Os dentes?
—Tampouco —respondeu Barrio—. Non te decatas de que estabamos esperando
que aparecese o cadáver? Estivérono buscando durante semanas. Ademais, o que
tiñamos era suficiente para identificalo —volveu pasar as páxinas do informe—. A
roupa de abrigo coincidía coa que vestía Sousa cando se afundiu o barco, e levaba a
mesma medalla da Virxe do Carme.
—Hai miles de mariñeiros con medallas coma esas cinguidas ao pescozo.
—Repítoche que o fillo o recoñeceu —dixo, deixando o informe sobre a mesa
aberto na páxina coas fotografías.
O inspector mirou unha vez máis o rostro desfigurado de Antonio Sousa.
—Só dime unha cousa, Guzmán: podería tratarse doutro mariñeiro?
—Está claro que non —apuntou Estévez, pero Caldas desexaba que fose o
forense quen llo asegurase.
—Podería ser outro? —repetiu.
—Que é o que queres oír, Leo?
—Ti soamente dime se é posible…
—Se é posible que? Que se tratase doutro afogado coa roupa, a medalla e o
aspecto dese mariñeiro?
—É posible ou non?
—Home…, Leo.

Página 133
 —Só contéstame si ou non —pediu Caldas unha vez máis.
Rafael Estévez pensou que nin sequera baixo tortura obterían unha resposta tan
concisa do forense.
Acertou.

Página 134
 Compoñer. 1. Xuntar axeitadamente os elementos que forman unha
cousa. 2. Crear unha obra musical, literaria ou científica. 3. Pór no seu
sitio ou reparar unha cousa. 4. Preparar a alguén con vestidos, peiteados e
adornos para causar boa impresión.

Leo Caldas refuxiouse tras a porta de cristal da súa oficina, deixou sobre a mesa o
cartafol coas noticias do Xurelo e o informe do levantamento do cadáver de Antonio
Sousa e recostouse na butaca negra. Necesitaba un descanso logo de pasar a noite
case en vela e o día en Panxón. Fretou os ollos con forza e mantívoos pechados, mais
os pensamentos que se alborotaban na súa cabeza impedíanlle descansar. Sabía que a
información recollida nas primeiras horas era sempre a máis útil para a investigación.
Despois, en lugar de fraguaren, as pegadas diluíanse ata borrarse, e os detalles
mesturábanse nunha néboa mesta que impedía avanzar cara á verdade e convertía a
resolución dun caso non só nunha cuestión de tempo, senón nunha cuestión de azar.
Por iso gustáballe internarse nos primeiros momentos na escena do crime e
escudriñala tratando de localizar a esencia do criminal impregnada no lugar. Con
todo, naquela ocasión Caldas non tiña un sitio onde buscar. O reloxo avanzaba e o
barco de Xusto Castelo seguía sen aparecer.
A sombra do capitán Sousa alarmara a uns cantos pescadores veteranos mais, a
xulgar pola colección de amuletos que escondían as roupas de Xusto Castelo, o medo
a unha pantasma non era soamente cousa dos demais. Aínda que o negasen, os
compañeiros de naufraxio do Rubio tamén estaban asustados. Leo lérallo nos rostros.
Recordou a data do naufraxio escrita na chalupa do morto e a acusación pintada
sobre o casco. «Asasinos», rezaba. Asasinos. Castelo non a considerara unha broma
macabra, diso estaba convencido. Apresurouse a retirar o rastro da madeira, mais non
puido quitalo da cabeza. Por iso a súa familia percibiu que algo lle preocupaba. Tanto
como para deixar de asubiar a canción que levaba anos repetindo.
Tamén nesa mesma dirección apuntaba a moca que Sousa gañara xogando ás
cartas. Aquela barra tiña unha forma demasiado similar ao sinal da cabeza de Castelo,
e Caldas non cría nas casualidades. Ademais, Manuel Trabazo mencionara a destreza
do capitán Sousa manexando aquela barra. O forense afirmaba que o impacto na
caluga de Castelo fora tan violento como para facerlle perder a conciencia e, noutra
época, cando pescaba en Terranova, Sousa non necesitara máis ca un golpe coa
famosa macana para derrubar un home moito máis corpulento ca el.

Página 135
 Volveu mirar a fotografía de Sousa co rostro desfigurado no informe do forense, e
unha voz interior bisboulle que nas máis das ocasións as cousas eran o que
aparentaban ser.
Se Sousa estaba vivo, se non perecera no naufraxio, por que motivo esperara tanto
tempo para vir axustar contas? Se, como sostiña o informe, falecera había máis dunha
década, era posible que alguén estivese a vingar o patrón do Xurelo? E, nese caso, cal
era a razón que desencadeara a vinganza precisamente agora, cando as feridas terían
que estar cicatrizadas polo paso do tempo?
Trabazo déralle un papel co teléfono do fillo de Sousa, a quen os rumores
afastaran de Panxón. Atopouno dobrado nun dos petos e botou man do auricular.
Porén, volveuno colgar ao cabo duns segundos. Non sabía como afrontar esa
conversación. Que podía dicirlle? Ía incriminalo? Preguntaríalle ao fillo que se
enfrontara ao cadáver do pai se sospeitaba que puidese seguir con vida?
Pensou no seu propio pai. Déralle plantón ao mediodía e tampouco chegara a
tempo ao hospital pola tarde. Consultou o reloxo e, preguntándose se seguiría na
cidade, marcou o número do seu teléfono móbil. Se aínda non marchara quizais lle
apetecese tomar unha cunca de viño.
—Xa estás en Vigo? —preguntou o seu pai cando respondeu á chamada.
—Acabo de chegar —mentiu—. Andas por aquí?
—Non, non… Xa estou na casa. Mañá seguimos coa poda e teño que madrugar.
Ademais, necesitaba respirar. Levaba na cidade desde antes do mediodía.
A primeira na fronte.
—Perdoa.
—Non te preocupes. Xa sei que estiveches con Trabazo. Como o viches?
—Bastante ben. E o tío?
—Vai indo…
—Xa —dixo Caldas, lacónico—. Virás velo mañá?
—Vou todos os días.
A segunda na boca.
—Entón a ver se nos vemos mañá —despediuse.
—Unha cousa, Leo.
—Dime.
Leo Caldas preparouse para recibir a terceira no peito.
—Non recordarás como se chamaba o irmán de Basilio o da droguería?
—Un que era parvo?
—Ese. Levo todo o día tratando de lembrar o nome.
—Nin idea.

Logo de falar co seu pai chamou a Clara Barcia. Ela confirmoulle que esa mesma
tarde comezaran a examinar o bote auxiliar de Xusto Castelo.

Página 136
 —Non lle mentiron, inspector. Estaba moi borrosa, pero parece que tivo pintada
unha data.
—Sabedes cal?
—O día é o 20 de decembro —dixo a axente da UIDC—. Mais aínda non temos
claro se o ano ao que se refire é o 1995 ou o 1996.
—Noventa e seis —confirmou Caldas, recordando o do afundimento do Xurelo
—. Non había nada máis?
—Lexible, non. A chalupa é moi antiga e foi pintada en diferentes ocasións. Hai
moitos trazos, mais poden dicir calquera cousa.
—E as bridas?
—Inspector, deixeille un resumo con todos os datos, non o leu?
—No meu despacho? —preguntou, mirando arredor.
—Enriba da mesa —dixo Clara Barcia, e logo explicoulle—: Non fomos quen de
atopar bridas verdes en ningún sitio. Aparentemente non se venderon partidas aquí.
Caldas remexeu entre os documentos colocados encol da súa mesa. Era capaz de
atopar case que a cegas calquera papel naquela aparente desorde, pero soamente
cando era el quen o deixara alí.
—Xa o teño, Clara —dixo, así que localizou a información preparada pola axente
Barcia coroando un monte de papeis.
Leu por enriba. Fora tan concienciuda como de costume.

Saíu do despacho levando baixo o brazo o cartafol cos recortes de prensa

recompilados por don Fernando. Con eles gardara o informe do levantamento do
cadáver de Sousa e o resumo preparado por Clara Barcia.
Atopou a Rafael Estévez no cuarto de baño. Xa levaba posto o abrigo e lavaba a
cara inclinado sobre a billa.
Caldas pensou que a el tampouco lle viría mal despexar a mente cun pouco de
auga fría.
—Vés ata o Elixio tomar un viño? —propúxolle desde a porta ao seu axudante.
—Hoxe non, xefe.
O día fora longo de máis. Merecían unha copa.
—Nin un sequera? Aínda son as oito.
—Non insista, xefe —contestou Estévez, e pasou as mans humedecidas pola
cabeza, compoñendo o pelo—. Hoxe quedei.
—Quedaches?
—Iso dixen.
Aquilo si que era unha novidade.
—Quedaches… —repetiu en voz baixa. Estévez mirouno desde o espello.
—Parécelle mal ou que?
—Non, non…, paréceme ben —tatexou Caldas antes de saír e pechar a porta.

Página 137
 Palabra. 1. Son ou conxunto de sons que expresan unha idea e
constitúen unha unidade autónoma. 2. Facultade de falar. 3. Promesa feita
sobre a honra de que o que se di é certo. 4.Ditos que non se corresponden
con ningunha realidade.

Chovía de novo con forza cando entrou no Elixio. A estufa de ferro estaba acendida e
varias mesas ocupadas. Leo Caldas pendurou o impermeable na percha e achegouse á
barra baleira. Podía oír os catedráticos conversando tras del, no seu sitio de costume,
e a voz grave de Carlos nalgunha mesa ao fondo da taberna.
—Oes, Leo! —chamouno un dos catedráticos—. Antes estabamos a falar do teu
programa de onte.
Caldas non os intentou corrixir. Para eles Patrulla nas ondas era o seu programa e
punto.
—Que música é a que poñedes mentres pensas?
Por un tris non deu a volta.
—Como?
O que preguntara debeu de notarlle a incomodidade, pois levantou as mans e
engadiu:
—Que nos parece moi ben, eh? Se te concentras mellor con música…
—Pero que canción é? —insistiu outro.
—Sabemos que é de Gershwin —apuntou un terceiro—. Mais temos dúbidas co
título.
Caldas rascou a cabeza.
—Xa…
—É «Promenade», non é? —dixo o primeiro.
—E dálle —rebateu outro, mirando ao inspector no canto do amigo con quen
estaba en desacordo—. Que é «Walking the dog», que cho digo eu.
Caldas tivo ganas de contarlles que nin coñecía o título nin escollera aquela
melodía de merda que, lonxe de invitalo a pensar, o descentraba. Non o fixo.
Encolleu os ombreiros, prometeulles que o consultaría ao día seguinte na emisora e
volveuse cara á barra.
Esperou a Carlos cos cóbados apoiados no mármore e a cara apoiada nas mans,
mirando o cadriño colgado en fronte, xunto á cesta dos xornais. Era un busto de
muller, un óleo pintado por Pousa, un de tantos artistas locais que atoparan un refuxio

Página 138
naquela taberna. Vira aquel cadro centos de veces. A muller vestida de amarelo
miraba cara a un lado cun xesto tristeiro. Recordoulle a Alicia Castelo, co único
irmán morto e o marido ausente. A modelo que posara para Pousa tiña o pelo escuro e
a roupa amarela mentres que a irmá do morto era loura e vestía de loito. Con todo,
ambas as mulleres compartían a mesma aflición na mirada.

—Para librarse dun meigallo —foi o primeiro que lle dixo Carlos ao tempo que
colocaba dúas copas na barra.
—Como?
Carlos encheu as dúas copas de viño branco.
—A bolsa con sal. Non querías saber para que servía? —preguntou—. É para
zafarse dos meigallos, para manter os espíritos lonxe… Como unha figa —concluíu,
e deixou asomar a punta do polgar entre os dedos índice e maior.
Leo Caldas deulle un grolo ao viño e removeuno un instante dentro da boca antes
de deixalo baixar pola gorxa. Logo confirmoulle que xa estaba informado.
—Contoumo esta tarde un mariñeiro en Panxón.
Carlos bebeu da súa copa e sinalou, por encima do ombreiro do inspector, aos
catedráticos.
—Eles tamén o sabían —dixo—. Eu nin o imaxinaba.
—Nin eu —admitiu Caldas.

Cando Carlos foi á cociña, o inspector abriu o cartafol, extraeu o informe que o
forense escribira había máis de doce anos e colocouno sobre a barra.
—Non estás mellor nunha mesa? —preguntou Carlos, ao cabo dun intre—. A
pequena do fondo está baleira.
—Pois si.
—Outro viño?
Caldas asentiu.
—De picar, queres algo? —ofreceulle Carlos, mentres lle volvía encher a copa—.
Aínda queda algo de pata con garavanzos. Hoxe ten que estar aínda mellor ca onte.
Leo Caldas sacudiu a cabeza e murmurou un «Non, grazas» case que inaudible.
Non desexaba unha cea tan contundente que o obrigase a dar voltas na cama.
Necesitaba descansar.

Na mesa minúscula, baixo unha posta de sol alaranxada asinada por Lodeiro, o
cartafol aberto apenas deixaba espazo para a copa de viño. Leo Caldas concentrouse
no informe. Leuno dúas veces. A primeira de corrido e a segunda amodiño,
consultando as fotografías para contrastar as anotacións do forense. Nada invitaba a

Página 139
desconfiar de que o corpo atopado entre as redes do arrastreiro non fose o de Antonio
Sousa, mais tampouco existían probas fidedignas que o confirmasen. Tiña as mans
brancas e engurradas en extremo. O contacto prolongado coa auga comezara a
desprender as uñas e a pel dalgúns dedos, e non fora posible tomar as marcas
dactilares para cotexalas coas do desaparecido.
Nin sequera se confirmara que a cor dos ollos correspondésese co de Sousa. As
pálpebras escuras estaban pechadas nas fotografías do levantamento, pero
probablemente baixáranas os mariñeiros que o atoparon, pois a autopsia explicaba
que os ollos do capitán foran parcialmente devorados polos peixes.
Toda a identificación, como asegurara o forense, baseábase na roupa, a medalla e
o testemuño do fillo. Con todo, as roupas do morto eran similares ás usadas por
calquera outro mariñeiro, e tampouco había un sinal na medalla, unha característica
que permitise distinguila de xeito inequívoco de calquera outra. En canto ao fillo,
Caldas tiña a certeza de que toda a identificación se reducira a unha ollada fugaz no
depósito de cadáveres. As imaxes achegadas ao informe amosaban un home coas
pálpebras e os beizos verdosos que destacaban sobre unha cara lívida e macia.
Mesmo a un home habituado a tratar con mortos coma el lle custaba manter a vista
sobre un rostro tan desfigurado.
Coñecía a Barrio desde había varios anos. Estaba convencido de que o forense
non querería prolongar de maneira innecesaria o sufrimento da familia e dos
habitantes da vila. Levaban semanas de congoxa, de incerteza pola ausencia de
noticias. Ao coñeceren a aparición dun afogado, estarían ansiosos por facelo seu, por
dárenlle sepultura e permitiren que a chaga aberta comezase a cicatrizar. Imaxinaba a
angustia da familia. Sen corpo identificado non terían certificado de defunción e, sen
este, non había indemnización do seguro nin paga de viuvez.
Se non aparecía o cadáver, a miseria sentaría xunto á dor no fogar do
desaparecido.
Entendía que o forense non indagase máis, pois todo levaba a pensar que aquel
mariñeiro era o capitán Sousa. Non existira mala fe nin neglixencia, estaba seguro.
Ata tiña a convicción íntima de que, de estar presente no levantamento, el mesmo
instaría o forense a axilizar os trámites para entregar canto antes o corpo á familia.
Tamén el consideraría ridícula toda esa historia do aparecido, pero a medida que
descubría as circunstancias do asasinato de Xusto Castelo, a dúbida aguilloábao por
dentro cunha punta cada vez máis afiada.

A terceira vez que Carlos lle volveu encher a copa levaba na man un prato cunhas
xoubas fritidas, abertas e sen espiñas, que o inspector non pedira.
—Non se bebe co estómago baleiro —dixo Carlos.
—Grazas.

Página 140
 Leo Caldas gardou o informe e deixou o cartafol pechado no chan, apoiado nas
patas do tallo, mais cando Carlos deu a volta, colocou as xoubas case en equilibrio
nunha esquina da mesa, abriu outra vez o cartafol e extraeu o resumo preparado por
Clara Barcia.
Non recollía o exame do bote auxiliar de Xusto Castelo, pero a axente
confirmáralle por teléfono o exposto polo carpinteiro en Panxón: a data do naufraxio
fora escrita e borrada da chalupa do morto. Os expertos da UIDC aínda non deran coa
palabra que acompañaba á data, mais Caldas non necesitaba agardar ata que a
descifrasen para coñecela.
Comezou a ler o que xa sabía: Xusto Castelo, coñecido como o Rubio, tiña
corenta e dous anos. Estaba solteiro e era veciño de Panxón, porto no que traballaba
como mariñeiro. Vivía só e non tiña parella coñecida. A súa nai viúva residía coa
irmá do falecido e o marido desta nunha casa da mesma vila. O cuñado do morto
levaba dous meses embarcado nun pesqueiro, na costa occidental de África.
O cadáver aparecera flotando na beira da praia da Madorra o luns pola mañá.
Cando o sacaron do mar vestía un xersei groso sobre unha camisa branca, pantalón de
pana e botas de auga. Ao pescozo levaba unha medalla de ouro da Virxe do Carme.
Nos petos atopárase unha figa, unha bolsa con sal, varios billetes a medio desfacer e
dúas chaves unidas por unha arandela.
O resumo incluía a declaración do home que vira o corpo desde a estrada e as
doutros veciños presentes durante o levantamento. Todos aseguraban que Xusto
Castelo saíra pescar no seu barco a primeira hora do domingo, aínda que a axente
Barcia subliñaba que ningún deles vira partir o mariñeiro e dubidaba de que a súa
intención fose a de pescar se a lonxa permanecía pechada esa mañá.
Caldas sorriu. Clara Barcia non só era meticulosa ata o extremo, tamén posuía
intuición e sentido común. Alegrábase de contar con ela entre os seus colaboradores.
A axente recollera de forma concisa o máis relevante da autopsia do Rubio.
Confirmaba a morte por afogamento e diferenciaba os dous golpes da cabeza, o
producido cun obxecto longo na caluga e o máis irregular da fronte, resultado
probable dun impacto contra unha singular rocha.
En canto aos pulsos, destacaba a idea do forense: ao estar a pechadura baixo os
dedos maimiños, non consideraba posible que atase as mans el mesmo.
Contactaran os principais provedores de bridas. Só os distribuían dunha cor
especial baixo pedido, e ninguén sabía dun encargo de bridas verdes.
O final do resumo era a listaxe de chamadas realizadas desde o teléfono do
falecido na última semana. Só eran tres, todas elas locais. Dúas á casa da súa nai. A
terceira, realizada o sábado pola tarde, era unha chamada moi breve á casa dun
veciño cuxo nome nada dicía a Clara Barcia. Leo Caldas con todo, necesitou lelo
outra vez. Xusto Castelo falara por teléfono con Xosé Arias, o seu compañeiro de
naufraxio.
—Merda —murmurou.

Página 141
 Mirou a hora. Eran case as dez da noite. Colleu o teléfono móbil e marcou o
número do seu axudante. Estévez respondeu cun gruñido.
—Estás ocupado? —preguntou Caldas.
—Un pouco.
—Xa…
—Chama só para amolar?
—Non, non. É para avisar de que mañá volvemos a Panxón. Recóllesme á mesma
hora ca hoxe?
—Ás sete da mañá? —protestou o aragonés—. Quéreme explicar que motivo hai
para outra madruga como esa?
—Castelo chamou a Xosé Arias a tarde anterior á súa morte. Arias mentiunos e
quero saber por que.
—E ten que sabelo ás sete da mañá?
—Non quero que estea durmindo cando cheguemos.
—Non se preocupe, xefe. Se fai falta, espértollo eu.

Caldas gardou todo no cartafol e levantouse. As xoubas seguían intactas na esquina

da mesa. Recolleu o impermeable no colgadoiro, achegouse á barra, pagou e
despediuse de Carlos. A música seguía sendo o tema de conversación dos catedráticos
cando o inspector abriu a porta do Elixio. Volveuna pechar e achegouse á mesa que
ocupaban.
—Sóavos a «Canción de Solveig»? —preguntou. As catro cabezas asentiron á
vez.
—É de Grieg —falou un.
—Un dos movementos do Peer Gynt —engadiu outro.
Polo visto, Leo Caldas era o único que non coñecía aquela obra.
—Pero sabedes como é?
Os catedráticos miráronse e un deles comezou a cantaruxar. Axiña, os catro
homes sentados na mesa entoaban a melodía, a mesma música que asubiara Xusto
Castelo ata pouco antes de morrer.
Leo Caldas non a recoñeceu.
Abandonou a taberna.
Na rúa, a choiva marcaba o seu propio compás.

Página 142
 Soprar. 1. Facer saír aire a presión pola boca tendo os labios
apertados. 2. Ir vento. 3. Inspirar ou suxerir ideas. 4. Dicir en voz baixa
algo que descoñece ou esqueceu.

Leo Caldas colgou o impermeable enchoupado nunha percha sobre a bañeira e, ao

volver ao salón, acendeu a radio cun xesto case mecánico. Na casa, onde outros
achaban abrigo, el atopaba soidade.
Mirou os estantes cheos de discos e preguntouse se a «Canción de Solveig»
estaría nalgún dos que Alba reservara para el.

Había tempo que vía a súa relación coma unha candea que comezara a derreterse.
Sabía que só soprando a lapa lograría conservar un resto de cera, pero preferiu
mantela acesa ata o final. Foi Alba quen a apagou.
Ao día seguinte atopou baleiro o armario, pero moitos dos discos e libros de Alba
permanecían nos andeis do salón. Durante semanas, Leo Caldas non soubo se fora un
esquecemento ou se deixara entornada a porta ao saír. Un día, ao ir escoitar un disco,
recordou unha conversa. Entón decatouse. Alba deixáralle todo aquilo polo que el,
nalgún momento, mostrara interese.

Non atopou a canción que o Rubio asubiaba todas as sobremesas na casa da nai, de
modo que elixiu un CD de Louis Armstrong e colocouno na cadea musical.
Aínda daba voltas ás chamadas telefónicas de Xusto Castelo. O rexistro de
números confirmaba que Xosé Arias mentira cando confesou que non se trataba con
el. Mantiñan o contacto, falaran polo menos nunha ocasión. Fixérano o sábado pola
tarde, un día antes de que Castelo morrese. Sería a última vez?
Rafael Estévez convencérao de que non era necesario chegar a Panxón a primeira
hora. Con todo, estaba ansioso por coñecer os detalles daquela conversa, por escrutar
a expresión do mariñeiro grandón cando descubrise que estaban ao tanto da súa
mentira.
A voz interior da que tanto se fiaba dicíalle que collera a senda correcta.
Bisbáballe que buscase o culpable do asasinato de Castelo na noite do naufraxio do
Xurelo e na suposta morte do capitán Sousa. Caldas estaba decidido a escoitala.

Página 143
 Deitouse no sofá, abriu o cartafol azul e sacou os recortes de xornal que o vello
cura lle entregara.
A primeira folla tiña data do domingo 22 de decembro de 1996, dous días despois
do naufraxio. Sobre unha fotografía das rochas e outra do porto de orixe, un titular
dicía: «Pesqueiro con base en Panxón afundido preto de Sálvora».
Caldas leu o texto con atención. Contiña un relato prolixo dos feitos que refería a
colisión do Xurelo contra os cons próximos á illa de Sálvora. Os tres mariñeiros que
alcanzaran a nado terra firme foran trasladados a un hospital onde, tras varias probas
médicas, foron dados de alta.
Un responsable do equipo de rescate lamentaba que o mal tempo estivese a
dificultar a procura do desaparecido, e consideraba unha imprudencia impropia dun
veterano non atender as recomendacións de buscar abrigo nun porto. En cambio, o
patrón doutro barco que pescaba na zona aseguraba que Sousa lle transmitira por
radio a súa intención de abeirarse, e non acertaba a comprender por que motivo
cambiara de opinión.
A noticia do afundimento destacábase noutros xornais do mesmo día. En todos se
repetía a narración dos feitos e a descrición das condicións meteorolóxicas adversas.
Algúns recollían declaracións dos veciños que socorreran os náufragos, mais só nun
diario atopou o testemuño dun dos superviventes. Marcos Valverde explicaba como,
pese aos esforzos do capitán por gobernar a nave, o temporal arreboláraos contra as
pedras. O barco desaparecera baixo as ondas en poucos segundos. «Cara a onde se
dirixían?», preguntaba o xornalista. A resposta de Valverde era concisa: «Cara á
casa».
A seguinte páxina que desdobrou xa tiña data do día seguinte, o luns 23.
Correspondía á sección de sucesos dun xornal. Nela coincidían tres fotografías. Unha
mostraba a última gasolineira atracada por dous motoristas que burlaban a policía
desde o verán anterior. Outra imaxe ilustraba a unha batida veciñal en busca dunha
muller desaparecida en Aguiño tres días antes. A terceira, moito máis grande ca as
outras, amosaba o rostro curtido do capitán Sousa baixo o gorro de la.
Á beira da fotografía, en letras grosas, líase: «Prosegue a procura do patrón do
Xurelo». O texto reflectía como ata a tarde non se puidera pór en marcha o
dispositivo de busca. Participaban no rastrexo dous helicópteros de Salvamento
Marítimo. En cambio, debido ás malas condicións meteorolóxicas, as embarcacións
de vixilancia non puideran saír ao mar.
Os xornais dos días posteriores recollían só informacións breves referidas á busca
do patrón. Unha semana despois do naufraxio, cando xa se suspendera a devandita
busca, aparecera no mar un chaleco salvavidas pertencente ao Xurelo. Despois, as
noticias do barco afundido esvaecéranse para rexurdir o 28 de xaneiro, cando o
cadáver de Antonio Sousa, tras permanecer máis dun mes na auga, apareceu entre as
redes dun pesqueiro vigués.

Página 144
 Leo Caldas empezou a ler a noticia, mais o esgotamento venceuno e quedou
durmido.
Soñou que nadaba na tormenta e, entre as ondas, a varios metros de distancia,
distinguía o impermeable amarelo dun mariñeiro. «Axúdeme», berraba o home, cos
ollos espavorecidos, «teño as mans atadas e non podo nadar». Caldas braceou con
todas as súas forzas cara ao mariñeiro pero, cando chegou á súa altura, este
desapareceu baixo a auga.
Espertou sobresaltado, suando como cando de neno nadaba en soños xunto á
farmacéutica afogada no río. Abriu os ollos e mirou o teito. Tiña a sensación de que
un elefante estaba a bradar dentro da casa.
Aínda tardou uns segundos en recoñecer o solo de trompeta. Pareceulle que Louis
Armstrong se ría del cando cantou con voz augardentosa: «Exactly like you».

Página 145
 Razón. 1. Facultade de pensar e xulgar. 2. Motivo. 3. Argumento que
se aduce para demostrar algo. 4. Bo xuízo, aptitude para xulgar e obrar de
maneira correcta. 5. Información.

Espertou cedo, duchouse, vestiuse e camiñou ata a comisaría co cartafol azul debaixo
do brazo e as mans nos petos. Deixara de chover, mais os farois aínda prendidos
iluminaban unha cidade enchoupada pola humidade da noite.
No despacho, Caldas revisou as notas preparadas por Clara Barcia. Ás nove e
media saíu para tomar café e fumar o primeiro cigarro do día. Ao volver, entre
miradas ao reloxo preguntándose cando se dignaría aparecer Rafael Estévez,
fotocopiou os recortes de prensa para poder devolver os orixinais ao cura de Panxón.
Logo releu o informe do levantamento do cadáver de Antonio Sousa.
Case sen pensalo, sacou do peto o papel que lle entregara Manuel Trabazo e
marcou o número de teléfono escrito nel. Logo acendeu outro cigarro con dúas
caladas fondas.
—Xerardo Sousa?
—Si.
—Son o inspector Caldas, da comisaría de Vigo.
—Así que se decidiu a chamarme.
—Como?
—O doutor Trabazo avisoume de que lle dera o meu número.
—Ah.
—Pediume que fose amable con vostede. «Menos mal», dixo para si.
—Ten cinco minutos?
—Claro.
Caldas pensou que quizais, ademais de pedir amabilidade, Trabazo percorrera
parte do camiño por el.
—Informouno o doutor da razón do meu interese en falar con vostede?
—Non —dixo o fillo de Antonio Sousa.
—Sabe que o luns pola mañá apareceu afogado Xusto Castelo?
—Sei.
—Contáronlle as circunstancias da súa morte?
—Non —respondeu, e a Caldas non lle pareceu un «non» cortante, senón
resignado.

Página 146
 —Tiña as mans atadas.
—Xa.
—Sabía iso?
—Algo me dixeron, si. Suicidouse, verdade?
—É posible que non.
—E está investigando quen…?
—Iso é —respondeu Caldas, aliviado ao advertir que o fillo de Sousa ía
facilitarlle as cousas.
Porén, aquela vez a súa percepción fallou.
—E por iso chama?
Leo Caldas buscou no cigarro forzas para non colgar o teléfono.
—Castelo foi ameazado recentemente. Sabíao?
—Non.
—Alguén lle pintou na chalupa unha data, a do naufraxio do barco do seu pai —
explicou Caldas, dubidando que non estivese ao corrente daquilo—. Xunto á data,
apareceu escrita a palabra Asasinos. Sabe quen puido facelo?
—Non llo sei, non.
—Perdoe que veña remexer neste asunto.
O fillo de Sousa rascou a gorxa.
—Cal era a súa relación con Castelo?
—A miña?
—Si.
—Desde o día en que o meu pai morreu non me volveu mirar aos ollos. Nin el nin
os outros dous. Déronnos o pésame mirando ao chan.
—Nunca lles contaron o que sucedeu aquela noite?
—Non tiveron valor. Todos calaron. Arias incluso marchou da vila.
—Por que actuarían así?
—Iso non mo ten que preguntar a min, inspector. Fale con Arias ou con Valverde.
Eles están vivos, non si?
Caldas deulle unha chupada ao cigarro para non replicar un «polo de agora».
—E vostede que cre que ocorreu?
—Só sei que ningún deles moveu un dedo por sacalo da auga. Estaban a poucos
metros da costa, levaban chalecos e puidérono auxiliar, pero decidiron escapar coma
ratas. Foron uns covardes.
Caldas deu unha calada máis.
—Sabe que en Panxón hai veciños que aseguran ter visto o seu pai con vida?
—Marchei da casa para non oír máis eses contos, inspector. Alí afogaba. Vese que
non fun lonxe de abondo.
Leo Caldas escoitou encollido na butaca negra o relato do fillo de Sousa.
Contoulle que aos dous anos do naufraxio un mariñeiro chegara a porto dicindo que

Página 147
vira o seu pai navegando a bordo do seu pesqueiro. Desde aquela, non pasaba un ano
sen que alguén asegurase ter tropezado co Xurelo no mar.
—E vostede que cre?
—Eu non sei que ven, inspector. Mais o Xurelo foi dinamitado e sacado da auga
por partes hai moitos anos. Pódeo comprobar.
O home preferira non mencionar o seu pai e Caldas decidiu non insistir. Non
quixo falar da macana nin obrigalo a recordar a sala de autopsias na que o
recoñecera. Con todo, había outra cuestión á que o fillo de Antonio Sousa tiña que
responder.
—Só unha cousa máis, Xerardo —apurou o cigarro e apagouno no cinceiro—.
Importaríalle dicirme onde estivo vostede a pasada fin de semana?
—Aquí, en Barcelona, traballando.
—Pódolle preguntar onde?
—Son técnico de son, traballo na radio —explicou—. Coma vostede.

Ás dez chegou Rafael Estévez. Traía o rostro tan iluminado coma se o comisario Soto
acabase de pedirlle que acudise ao calabozo para reducir a un arrestado demasiado
impetuoso.
—Non iamos a Panxón? —preguntou.
Caldas asentiu e recolleu o impermeable.
Montou no coche, baixou uns centímetros a ventá e pechou os ollos. Pensaba no
fillo de Antonio Sousa, na súa dor, no ambiente da vila que o abafara ata facelo fuxir
e no traballo na emisora que o situaba lonxe de Panxón no momento do crime.

Página 148
 Estrañar. 1. Producir ou sentir asombro ou sorpresa. 2. Sentir
pesadume pola falta de alguén.

O cheiro da baixamar apoderárase da vila cando saíron do coche. Logo de preguntar a

varios veciños, localizaron a vivenda de Xosé Arias. A casa de dúas plantas do
mariñeiro pechaba unha canella estreita. Leo Caldas chamou varias veces ao timbre,
pero ninguén atendeu a porta.
—Ves como tiñamos que vir antes? —protestou—. Logo dunha noite pescando
calquera o esperta.
—Déixeme a min —dixo Estévez, retirando ao inspector co brazo e premendo o
timbre co polgar de xeito insistente.
Ao non obter resposta, apoiou unha orella na madeira tratando de percibir algún
son no interior que delatase movemento. Non debeu de oír nada, pois comezou a
petar na porta, primeiro cos cotobelos e logo coa palma da man.
Estévez fora quen insistira en que acudisen a Panxón máis tarde. De chegar a
primeira hora, como propuxera Caldas, atoparían a Arias na lonxa. Agora, os
remorsos facían os golpes do aragonés cada vez máis violentos.
—Déixao, Rafa —pediulle Caldas, recordando o estado en que deixara a porta do
alpendre de Xusto Castelo—. Xa volveremos máis tarde.
O aragonés asentiu e achegouse ao inspector maldicindo en voz baixa. De súpeto,
como impulsado por un resorte, botou a correr cara á porta e propinoulle unha patada
que a piques estivo de arrincala de raíz das bisagras.
—Arias, abra a porta, policía! —voceou furibundo, mentres golpeaba a madeira
co puño pechado.
O inspector tivo que empregarse a fondo para apartalo.
—Ti non estás ben da cabeza —díxolle, convencido de que tiña que haber ácido
lisérxico conectando ás neuronas do aragonés.
Comprobou con alivio que a porta continuaba no sitio, aínda que unha fendedura
na madeira revelaba o lugar da patada.
—Xa non o quere espertar?
Sen saber que contestar, o inspector guindou os brazos ao aire e levantou a
cabeza. Topou cunha muller no balcón dunha casa veciña. Tiña o pelo cuberto por un
casco de rolos e seguía con mirada atenta o aragonés.

Página 149
 O inspector pasou a vista polas demais fiestras, mais só a señora dos rolos estaba
asomada á canella. Con semellante escándalo estrañoulle non ver unha multitude
amoreada nas terrazas.
—Vive aí Xosé Arias? —preguntou, sinalando a porta do fondo.
—Vive —confirmou a muller movendo lixeiramente os rolos.
—Sabe se está na casa?
—Supoño que non —dixo e, antes de perderse no interior da súa vivenda,
engadiu—. Xordo non é.

Caldas decidiu visitar a Alicia Castelo. Talvez ela coñecese o motivo polo que o seu
irmán telefonara a Arias a tarde anterior á súa morte.
Cando chamaron á porta abriulles unha muller maior. Movíase con demasiada
axilidade para tratarse da nai inválida do mariñeiro morto.
—Queriamos ver a Alicia Castelo.
—Alicia non está —dixo a muller—. Estamos a súa nai e mais eu.
—Sabe onde poderiamos atopala? A muller asentiu con gravidade.
—No cemiterio.

Estévez detivo o coche fronte á reixa. A través dela podíanse ver as cruces de pedra
escura aliñadas sobre os muros.
—Que bonitos son aquí os cemiterios —murmurou o aragonés, e Caldas asentiu.
Non era a primeira vez que o seu axudante admiraba en voz alta os camposantos
galegos.
Antes de entrar, Caldas contemplou a paisaxe que conformaban as casas que se
aglomeraban desde a aba daquel promontorio ata o mar.
Custaba imaxinar que aquela superficie estivese algunha vez cuberta de area, que
as dunas de Gaifar se internasen varios centos de metros cara ao interior. Así fora a
paisaxe durante séculos, ata que alguén autorizou a súa urbanización e as dunas foron
enterradas baixo as casas dos veraneantes, reducidas por un cinto de cemento a unha
lingua de area tan estreita que no inverno desaparecía baixo a preamar.

O cemiterio de Panxón tiña un corredor angosto a cada lado da avenida central. As

familias máis podentes exhibían panteóns decorados con esculturas, pero a maior
parte dos mortos descansaban en nichos colocados uns sobre os outros nas paredes de
pedra. Formaban pequenas columnas de cinco sartegos cubertos por un telladiño
baixo o que figuraban os nomes das familias. Enriba estaban as cruces.
As flores caídas no chan indicaban o camiño que collera o cortexo a tarde
anterior, e Caldas e Estévez seguírono por un dos corredores laterais.

Página 150
 Algunhas das sepulturas amosaban, xunto ao nome e as datas de nacemento e
defunción, unha fotografía dos falecidos. En case todos os retratos figuraban homes e
mulleres anciáns, e Caldas tivo a certeza de que ningún deles elixiría esa imaxe como
recordo da súa vida.
Máis adiante, nun dos letreiros colocados baixo as cruces, leu «Familia Trabazo».
Un dos nichos estaba baleiro, e Caldas engurrou o rostro pensando en Capitáns
intrépidos e en Manuel o Portugués.
Seguindo o rastro das flores, antes de chegaren aos chanzos que conducían á
plataforma inferior do cemiterio, deixaron á esquerda un pequeno recuncho de herba
no que estaban cravadas varias cruces rudimentarias.
—Baixo esas cruces están os mariñeiros sen nome que o mar arrastrou ata a praia
—dixo o inspector—. A xente da vila recolle os afogados e entérraos aquí.
—Como o sabe?
—Contoumo un amigo.

Alicia Castelo estaba agachada, colocando flores nun nicho sen lápida. Ía vestida de
negro, coma o día anterior, e, igual ca entón, levaba o pelo louro suxeito nunha cola
de cabalo.
Saudáronse e Alicia explicoulles que, aínda que ata o día seguinte non colocarían
a lápida, a súa nai pedíralle que arranxase a tumba do seu irmán.
—Encargámola branca, como a do meu pai —bisbou sinalando outro nicho máis
arriba tamén decorado con flores frescas.
Contoulles que o seu home seguía en Namibia. Levaba case tres meses
embarcado. Remataba a marea a semana seguinte. Entón viría e quedaría en terra
polo menos un mes.
—Aínda que estivese aquí pouco podería facer —afirmou.
—Xa…
—Veñen para falar comigo? —preguntou a mestra.
—Si.
Os seus ollos azuis ilumináronse.
—Xa saben quen o matou?
—Aínda non —dixo Leo Caldas—. Pero recorda que nos contou que non se
trataba cos outros mariñeiros do Xurelo?
—Claro.
—Pois o seu irmán telefonou a un deles a véspera da súa morte. De feito, foi a
última chamada que realizou.
—A un dos seus compañeiros do Xurelo? —preguntou, estrañada—. A quen?
—A Xosé Arias.
—O meu irmán? —o seu rostro era a viva imaxe da incredulidade.

Página 151
 —Si. Revisamos as chamadas realizadas desde o seu teléfono. A última foi ao
domicilio de Arias. Pensabamos que quizais vostede soubese para que o chamou.
Alicia Castelo tapou cunha man a boca entreaberta.
—Non…, non o sei —balbuciu—. Falaron con el? Caldas mirou a Estévez.
—Non —dixo—, aínda non tivemos oportunidade.

Volvían camiñando cara ao coche cando Rafael Estévez detivo o paso e sinalou unha
das lápidas.
Leo Caldas leu a inscrición en branco sobre o mármore escuro. «Antonio Sousa
Castro, Capitán de barco, 4/7/1933-20/12/1996». Non había fotografía, nin máis
crisantemos ca unha lata enferruxada.
—Aí ten o seu capitán —comentou Estévez.
—Si —dixo Caldas—, é posible.

Página 152
 Esperar. 1. Ter a esperanza de que algo suceda. 2. Permanecer nun
lugar onde se cre ou se sabe que sucederá algo. 3. Deterse nunha acción,
para reflexionar sobre ela e actuar doutra maneira ou deixar de actuar.

No Refuxio do Pescador catro mariñeiros xogaban ao dominó nunha das mesas de

mármore, xunto á fiestra. Viran a Xosé Arias a primeira hora, na lonxa, mais non
despois. Como o barco continuaba amarrado na boia, os xogadores supoñían que
estaría a descansar na casa.
Logo de tomar un café, os policías saíron á rúa. Viron o ceo gris reflectido no mar
e as nasas de Xusto Castelo varadas sobre o espigón. Aínda non tiñan noticias do
barco.
Camiñaron entre as casas da vila ata á canella estreita. Sen necesidade de
achegarse, distinguiron a pegada do pé de Estévez decorando a porta de madeira
maciza da casa de Arias. Chamaron ao timbre varias veces. Non houbo resposta.
Xa marchaban cando oíron abrirse unha porta e viron unha muller saíndo da casa
contigua á do mariñeiro.
—Estamos buscando a Xosé Arias, o seu veciño, —díxolle Caldas cando a muller
pasou camiñando xunto a eles.
—Xa o sei —respondeu, e Caldas recoñeceu a muller que os observara desde a
fiestra. Xa non levaba rolos na cabeza, mais continuaba mirando a Estévez con ollos
desconfiados.
—Saíu cedo —engadiu.
—Sabe onde foi?
A muller non contestou.
—Son realmente da policía?
Caldas amosoulle a placa.
—Son o inspector Caldas.
—Vostede é o que fala pola radio? —preguntou ela—. O amigo do doutor
Trabazo?
Caldas estaba sorprendido pola velocidade coa que circulaban as noticias.
—Aquí non hai veciño que non lle queira ben ao doutor —dixo ela—. Pero, claro,
xubilouse. Tería que ver o que trouxeron no sitio del.
—Non están contentos?

Página 153
 —Simpático é —asegurou—, pero Deus garde a un enfermo de caer nas súas
mans.
—Vaia… —sorriu Caldas—. Creo que Arias leva pouco tempo na vila, non?
O rostro da muller cambiou.
—A min non me gusta falar.
—Xa o sei —dixo Leo Caldas, e soubo que era o momento de escoitar.

A muller falou da volta do seu veciño de Escocia, onde emigrara despois do

afundimento do barco. Dicíase que deixara familia alí, mais ninguén o sabía con
certeza. Arias era un home calado. A ela non lle importaba. El tampouco a molestaba
con ruídos por máis que volvese cedo de traballar, e xa non bebía como antes de
marchar. A escocesa debeu de domealo. Os días libres saía xogar unha partida a un
bar do porto ou ficaba na casa vendo a televisión.
—Recibía visitas? —interesouse Caldas.
—Ultimamente máis —dixo, enigmática, e calou.
—Máis?
—A min non me gustan as rexoubas —empezou, dándose importancia—, pero ás
veces viña xente.
—Quen?
—Xa sabe…
Caldas decidiu formular a pregunta de forma directa:
—O Rubio?
—Como? —a muller mirou sobresaltada cara á porta de Arias e logo á entrada
estreita da canella. Non era aquela a pregunta que esperaba.
—Viña Xusto Castelo por aquí? —repetiu Caldas.
A veciña de Xosé Arias era consciente de que falara de máis. Metérase ela soa na
rateira e agora recuaba buscando un oco para fuxir.
—Non me lembro.
Caldas cortoulle a retirada:
—Cando?
A muller volveu vixiar a entrada da rúa e logo mirou a Estévez. O aragonés
mantíñase en segundo plano, mais a súa presenza intimidábaa.
—Ninguén vai saber que falamos con vostede —dixo Leo Caldas.
—Non é que eu queira meterme —escusouse ela unha vez máis.
—Xa o sei. Pode estar tranquila —dixo con suavidade o inspector antes de volver
á carga—. Viu a Xusto Castelo?
—Unha vez —concedeu finalmente.
—Cando foi iso?
—O venres ou o sábado, non recordo ben.
—Da semana pasada?

Página 154
 —Si.
—Estivo na casa de Arias? A muller asentiu.
—Estiveron falando unha miga, non moito. Despois o Rubio marchou.
—Puido oír o que falaron?
—O Rubio entrou repetindo que non aguantaba máis.
—E Arias, que respondía? Encolleu os ombreiros.
—Pecharon a porta.
—Canto tempo estivo dentro?
—Non o sei —dubidou—. Cinco ou dez minutos.
—Xa… —dixo Caldas pensativo, e a muller engadiu:
—Dáme pena, sabe?
—Quen?
—O Rubio, era un bo rapaz. Hai que estar moi desesperado para facer algo así.
Caldas asentiu.
—E el tamén ten que estar morto de medo —engadiu a muller, sinalando a casa
do seu veciño—. Xa saberá o que contan, ao Rubio estábano asustando.
—Si.
—Igual el é o seguinte, Deus non o queira.
O rostro da muller transformouse de súpeto.
Repetiu que non lle gustaba falar, zafouse dos policías, camiñou con paso
apresurado cara á entrada da canella, e levantou a cabeza para saudar a Xosé Arias ao
cruzarse con el.

Página 155
 Sorprender. 1. Descubrir a alguén nunha situación en que non lle
gustaría ser visto. 2. Sentir unha grande admiración. 3. Coller desprevido
a alguén. 4. Producir sorpresa.

—Non sei de que me falan —dixo Arias coa voz xurdida dunha cova. Sostiña varias
bolsas de supermercado en cada man.
—Mentiume —insistiu Caldas—. Aseguroume que non falara con Castelo desde
hai anos.
—Porque é certo —gruñiu, pousando as bolsas no chan.
Leo Caldas agradeceu a compañía de Estévez. Aquela rúa estreita non era un bo
lugar para incomodar a un home do tamaño do mariñeiro.
—Sabemos que falou con el.
Arias volveuse cara a entrada da canella pola que desaparecera a súa veciña, e
Caldas pensou que, de continuar alí, a muller caería fulminada no chan.
—Temos a relación das chamadas de Castelo. Sabe cal foi o último número ao
que chamou?
—Como o vou saber?
—O seu —dixo Caldas, mirándoo aos ollos—. Chamouno o sábado pola tarde, a
véspera da súa morte.
—A min?
Caldas imaxinaba que, ao verse sorprendido nunha mentira, desviaría a mirada ou
faría algún xesto esquivo. Pero Arias parecía estrañado.
—Non é seu este número? —preguntou Caldas citando as cifras unha atrás
doutra, por se houbese un erro.
Cando Arias confirmou que se trataba do seu teléfono, engadiu:
—Recorda agora a chamada do sábado pola tarde? Arias baixou a cabeza.
—Podo preguntarlle para que o chamou? Se non se trataban en persoa como
explica que o telefonase?
O mariñeiro seguiu uns segundos coa mirada no pavimento, e Caldas pensou no
seu programa de radio, na música que o imbécil de Losada teimaba en facer soar
mentres reflexionaba.
—O Rubio perdera unha defensa no mar —dixo por fin o mariñeiro—. Chamou
para preguntarme se a atopara.
—Unha que?

Página 156
 —Unha defensa —repetiu o mariñeiro—, unha boia das que protexen os barcos.
Ás veces caen.
—E por que non mo dixo cando lle preguntei se falara con el?
Arias agachouse para recoller as bolsas.
—Esqueceume.

Deixaran atrás Monteferro cando as primeiras pingas mollaron o parabrisas do coche.

Ao principio foi só unha choiva suave, mais axiña se converteu nunha forte
chaparrada. Algunhas pingas entraban pola físgoa aberta na ventá do inspector.
—Mentiunos —dixo Rafael Estévez.
—Xa o sei.
—E por que non mencionou a visita de Castelo?
—E comprometer a veciña? —Leo Caldas chascou a lingua—. Ademais, poríanos
calquera escusa, como fixo coa chamada.
—Iso si.
O inspector recostouse no asento e lembrou a frase que disque a veciña lle
escoitara a Castelo. «Non aguanto máis», repetía o Rubio ao entrar na casa. O
camareiro do Refuxio do Pescador escoitara unha expresión similar o sábado pola
tarde. «Vou terminar con todo», murmurara Castelo logo de apurar unha copa. Agora
aquelas frases rebulían na mente do inspector. Que producira en Castelo ese estado de
angustia?
As pintadas na chalana, os amuletos atopados entre as súas roupas e a visita
desesperada ao seu antigo compañeiro de naufraxio apuntaban nunha soa dirección,
na mesma que sinalaban a marca na cabeza do Rubio e o temor debuxado nos rostros
de Xosé Arias e Marcos Valverde.

A chuvieira pasara e o limpaparabrisas podía descansar varios segundos antes de

varrer a auga. Cando Caldas abriu os ollos, viu, á esquerda, as cristas das ondas
salpicando de branco o gris intenso do mar. Preguntábase onde iría a embarcación de
Castelo. Alguén tivo que achegarse desde outro barco para matalo, pero que sucedera
co do Rubio?
Mirou á fronte, á cidade de Vigo deitada sobre a ría coma unha mancha. Primeiro
as casas baixas, a continuación os edificios altos do barrio de Coia e, máis aló, o resto
da cidade desordenada nas ladeiras, coa silueta do hospital elevándose sobre as
demais edificacións cerca do monte do Castro.
Leo Caldas pechou os ollos de novo e os seus pensamentos voaron do barco de
Xusto Castelo ao cuarto 211 daquel rañaceos, ata o brazo escuálido do tío Alberte e a
máscara verde que lle permitía respirar.

Página 157
 Estévez saíra comer, e Leo Caldas, logo de pasar media hora tratando
de poñer os pensamentos en orde na butaca, colleu o caderno de tapas
negras e levantouse. Sabía que a súa cabeza se comportaba con máis
lucidez deambulando entre a xente ca ao abeiro do despacho.

O inspector baixou desde a comisaría aos xardíns de Montero Ríos e camiñou

xunto ao mar ata a punta do peirao que protexía os barcos no porto deportivo. O
vento limpara de nubes a ría e algúns veleiros xa estaban dispostos a gozar da
primeira tarde de sol en días.
Pensou na muller de Valverde. Estaría sorrindo tras da cristaleira. Acendeu un
cigarro e asomouse á ría sobre o muro, xunto a un pescador que tendía unha cana ao
mar. Viu, abaixo, a escuma que se formaba na auga xunto ao formigón, e imaxinou a
Castelo tratando de nadar coas mans amarradas igual ca o home vestido de amarelo
que o chamara a berros no soño da noite anterior. Preguntábase se a brida verde fora
para impedirlle nadar ou se non había máis intención ca simular un suicidio. Nese
caso, calquera persoa involucrada no seu asasinato esforzaríase por airear a angustia
que atormentaba ao Rubio. Xosé Arias, en cambio, tratara de escondela. Que podía
producir tanto temor nun mangallón coma el?
Caldas percorreu o espigón de volta. Un barco mercante pasou facendo soar unha
sirena monocorde, como a existencia de Xusto Castelo. A única disonancia na vida
daquel mariñeiro solitario radicaba nas pintadas no bote, pero estas remontábanse a
máis de doce anos atrás, ao naufraxio do Xurelo. Leo Caldas non cría nas
casualidades. Tiña o convencemento de que ambos os feitos estaban relacionados. O
temor que enchera de amuletos os petos de Castelo estaba tamén nos rostros dos seus
antigos compañeiros. Por que se negaban a falar? Crerían posible eles tamén que
Antonio Sousa seguise vivo? Talvez alguén estivese a vingar o capitán. Pero quen? E
por que agora, tanto tempo despois? Sentiu que aínda estaba lonxe de descubrilo. Xa
pasaran cinco días desde a morte do Rubio. Se non avanzaba rápido na investigación
quizais nunca chegase a coñecer a verdade.

O inspector seguía facendo conxecturas cando na rúa Cánovas del Castillo se cruzou
con ducias de turistas acabados de desembarcar no peirao de transatlánticos. Uns
acudían aos postos das ostreiras no mercado da Pedra, outros ás tendas do novo
centro comercial, levantado coma un parche escuro no ollo da cidade que miraba ao
mar.

Página 158
 Antes de chegar ás arcadas da ribeira, torceu pola rúa Real e subiu polo casco
vello. Manuel Trabazo tiña razón. Antes apenas facían casas feas.
Consultou a hora. A camiñada deixáralle pouco tempo para comer. Entrou nunha
tasca, pediu un bocadillo de xamón asado e unha copa de branco, e sentou na barra
pensando en Estévez. Imaxinouno devorando ensaladas en calquera lugar próximo.
Despois do café saíu e camiñou pola rúa da Palma xunto á concatedral. Por unha
canella lateral viu os camareiros dos bares da Praza da Constitución montando as
mesas das terrazas. Coma un animal que estiraba os ósos tras un sono prolongado, a
cidade desentumecíase baixo o sol.
Ao chegar ao portal da emisora, Leo Caldas saudou o conserxe e mirou o reloxo.
Non pretendía entrar no estudio antes do necesario e acendeu outro cigarro só para ter
unha escusa e quedar na rúa ata o último momento.
Coas primeiras badaladas da campá da concatedral, apagou o cigarro e subiu as
escaleiras. Camiñando polo corredor oíu a sintonía que anunciaba Patrulla nas ondas.
Asomouse ao control e saudou coa man a Rebeca e o técnico de son.
—Non veu o oínte do martes —informouno Rebeca.
—Quen?
—O dos controis de alcoholemia, non te lembras? Quedou en pasar hoxe por aquí
para que o acompañases á policía municipal.
Xa non se acordaba.
—Ah.
Ao outro lado do cristal, Santiago Losada, sentado tras o micrófono, sinalou o
reloxo facendo espaventos.
—Chegas tarde —saudouno, cando entrou no estudio.
—Coma sempre —respondeu Caldas, e sentou na cadeira máis próxima á fiestra.
Desconectou o teléfono móbil e deixouno enriba da mesa, a carón do caderno aberto.
Como formando parte dun ritual, a sintonía fíxose máis débil, a luz vermella do
estudio acendeuse e Santiago Losada afectou a voz:
—Queridos oíntes, con todos vós… Patrulla nas ondas. O espazo onde a voz da
cidadanía se cruza coa da orde pública cun só fin: mellorar a convivencia na nosa
cidade.
Leo Caldas podía recitar de memoria a restra de parvadas que remataban
presentándoo á audiencia coma se fose un boxeador.
—Hoxe está connosco o terror da delincuencia, o defensor implacable do bo
cidadán, o gardián temible das nosas rúas, o patrulleiro, o inspector Leo Caldas. Boas
tardes, inspector.
—Boas tardes.
—O inspector achégase aos micrófonos de Onda Vigo para poñerse á túa
disposición, benquerido oínte, nesta Patrulla nas ondas que preparamos hoxe para ti.
Losada levantou unha man e, con ela, subiu o volume da sintonía. Caldas
volveuse cara á ventá.

Página 159
 Os xardineiros aproveitaban a tregua concedida pola choiva para varrer as follas
caídas na Alameda e os nenos volvían correr detrás das pombas.
Só colocou os cascos cando Rebeca alzou desde o control o letreiro co nome do
primeiro oínte e Losada deulle paso en antena.
—Ricardo, boas tardes. Aquí ten a Leo Caldas, o patrulleiro das ondas.
Ricardo foi ao gran:
—Chamo porque os meus veciños de arriba molestan pola noite… Quería saber
se se pode facer algo.
—Como molestan? —preguntou Losada.
—Xa saben…
—Non, non sabemos, a audiencia non o sabe —corrixiuno o locutor coa súa voz
artificial—. Cóntelle á cidade de Vigo que molestias lle causan eses veciños.
—Pois xa saben… Ruídos.
—Que clase de ruídos? —insistiu Santiago Losada, e Caldas preguntouse para
que o necesitaba no programa se apenas lle permitía falar.
—Son moi fogosos —explicou o oínte.
—Como?
—Levan pouco tempo xuntos e, claro, enténdese que se queiran coñecer. Pero
unha cousa é coñecerse e outra estar berrando toda a noite. Levamos así case tres
semanas.
—Un asunto idóneo para un home como o inspector Leo Caldas —sorriu Losada
—. A ver que ten que dicir respecto diso o patrulleiro das ondas.
«Cínico» dixo o inspector para si.
Ía responderlle ao oínte cando a man de Santiago Losada ergueuse e nos
auriculares comezou soar a mesma melodía do día anterior. Caldas abriu os brazos.
Como podía pretender Losada que alguén pensase en algo coherente con aquela
música de fondo?
O locutor achegou a boca ao micrófono e baixou a man lentamente.
—E ben, inspector?
—Non creo que se poida facer nada —dixo Caldas. Pero Santiago Losada non ía
deixar escapar con facilidade unha chamada como aquela.
—Non existe unha ordenanza que limita os ruídos? —preguntou.
—Non para esa clase de ruídos. Os seus veciños están na súa casa, non é certo,
Ricardo?
—Na casa dela, si —dixo o oínte.
—Entón pouco se pode facer.
—Pero berran para molestar —insistiu Ricardo.
—Talvez iso cambie as cousas —interveu Losada movendo a man para que o
técnico fixese soar de novo a melodía que semellaba sacada duns debuxos animados.
Caldas esixiulle cun espavento que baixase a man e a música, pero Losada aínda
mantivo o brazo en alto uns segundos máis.

Página 160
 —Cambia as cousas que berren para molestar, inspector? —volveu preguntar.
Que agardaba o parvo de Losada? Seica pretendía que enviase a uns axentes ao
dormitorio da parella para medir os decibelios?
—Eu tamén fun un casado recente, señor patrulleiro —o tal Ricardo non se daba
por vencido—. E asegúrolle que esa moza berra para amolar. É imposible que sexa
por outra razón.
—Xa…
Por resolver a conversación, Caldas pediulle ao oínte que deixase os seus datos
fóra de antena e comprometeuse a consultar o asunto coa policía municipal.
No seu caderno de tapas negras escribiu:
«Municipais un, Leo cero».

As seguintes tres chamadas tiñan relación con problemas relacionados co tráfico; o

quinto oínte denunciou a escasa iluminación nas rúas próximas ao seu domicilio; o
sexto foi un seareiro de fútbol indignado polo marcha do Celta; logo chamou un
home que perdera o can…
«Municipais once, Celta un, Leo cero», podía lerse no caderno ao finalizar o
programa.
Caldas non ofrecera solucións a ningún dos oíntes pero, como cada vez que
quedaba calado Losada levantaba a man e soaba aquela condenada melodía, falara
máis ca noutras ocasións.
Retirou os auriculares.
—Cal é esa música que pos antes das miñas respostas?
—Chámase «Promenade» ou «Walking the dog».
—Das dúas formas?
Santiago Losada asentiu.
—É de Gershwin.
—E non recordas que che pedín que non a puxeses máis?
—A min paréceme que queda ben.
Leo Caldas recolleu o teléfono da mesa e púxose de pé.
—A min paréceme que non.
—Pois todo o mundo di que lle encanta.
—Quen é todo o mundo?
—Non sei, Leo —o locutor sinalou a fiestra que daba á Alameda—. Todo o
mundo. Ti non saes á rúa?
Caldas non contestou. Pechou o caderno e dirixiuse á porta do estudio.
—Ademais, esa é unha melodía que encaixa á perfección co que buscamos, Leo.
O inspector volveuse.
—O que buscamos? Quéresme explicar que carallo é o que buscamos? Ademais,
dáme igual o que busquemos. Non quero que a poñas máis. Non mentres eu estea en

Página 161
antena.
—Recórdoche que eu son o director do programa.
—Ti o que es é un idiota.
Caldas saíu do estudio e despediuse de Rebeca cun aceno da man. Ao baixar as
escaleiras o conserxe saíulle ao paso.
—Veu un home velo, inspector.
«Merda» —dixo para si ao lembrar o tipo dos controis de alcoholemia.
—Onde está?
—Liscou.
—Onde foi?
—Non o sei. Cando lle dixen que non podía subir, marchou.
—Non o deixou subir?
—Claro que non —dixo o conserxe—. Estaba bébedo.

O sol deitábase tras os edificios do casco vello tinguindo o ceo de laranxa, coma o
cadro de Lodeiro pendurado na parede do Elixio. Caldas botou a andar cara á
comisaría e acendeu o teléfono móbil. Iluminouse pouco despois co aviso dunha
chamada perdida.
Leu dúas veces o nome na pantalla. «Alba». Alba? Para que chamaría despois de
tanto tempo? Quedou parado no medio da beirarrúa co teléfono na man, mirándoo,
sen atreverse o marcar. Díxose que ela chamaría outra vez se fose algo importante e
seguiu camiñando, maldicindo polo baixo a Losada e o seu absurdo programa de
radio. Por que tería que ter o teléfono apagado xusto cando Alba chamaba?
Aos poucos pasos detívose en seco e marcou un número.
—Si?
—Tes apuntado a Santiago Losada no libro de idiotas?
—O locutor? —preguntou o pai—. Por suposto.
Cun suspiro de alivio, Leo Caldas gardou o teléfono no peto do pantalón e,
pensando en Alba, dirixiuse á comisaría.

Página 162
 Pasou a tarde sentado no despacho, coa porta de cristal pechada e o
teléfono móbil enriba da mesa. Volveu falar co pai e prometeulle acudir ao
día seguinte ao hospital. Tamén abriu varias veces o cartafol azul coa
documentación do caso Castelo, pero apenas lograba concentrarse no que
lía. Ocorréuselle solicitar unha orde ao xuíz que lles permitise abrir a
tumba do capitán Sousa. Non atopaba outro xeito de verificar se fora en
realidade Sousa o afogado aparecido entre as redes do pesqueiro.

A última hora recibiu a visita do comisario Soto para quitarlle a idea da cabeza.
—Algún sospeitoso? —preguntou despois de que Caldas lle contase algúns
pormenores do caso.
—Non.
—Nada?
—Pouco…
—Pouco?
—Hai un tal Antonio Sousa que pode ter algo que ver.
Non soubo ben por que o dixo.
—Onde está? —preguntou Soto.
Silencio.
A porta abriuse e Estévez uniuse á conversación.
—Sabes ti onde está ese Sousa? —preguntoulle o comisario ao aragonés.
—Nunha caixa de piñeiro desde hai máis de doce anos.
—Ese é o sospeitoso?
—Tanto coma sospeitoso… —sorriu Estévez. Soto volveuse cara ao inspector.
—Que carallo che pasa, Leo? —exclamou antes de marchar—. Ata Estévez ve
que iso é un disparate.

Cando quedaron sós, o inspector preguntou:

—Viñeches soamente para poñerme en ridículo?
—Desculpe.
—Dá igual —bisbou Leo Caldas volvendo ao contido do cartafol—. Dime.
—Mentres estaba na radio chamou Clara Barcia. Polo visto, un mergullador que
facía pesca submarina atopou un barco afundido. Podería ser o de Castelo. Van tratar
de izalo esta tarde.
—Onde estaba?
—Non estou seguro. Quere que nos acheguemos ata alí?

Página 163
 Caldas marcou o número de Clara Barcia. Como non respondeu, deixoulle unha
mensaxe no contestador. Cando colgou, Estévez asubiaba a melodía de Gershwin.
—Que asubías?
—Perdoe. É moi apegadiza.
Non podía ser.
—Escoitaches o programa?
—Igual que sempre.
Estévez estaba aínda peor da cabeza do que pensaba. Non tiña suficiente con velo
acotío na comisaría?
—Acendes a radio para oír Patrulla nas ondas?
—Non fai falta, xefe. Olga conecta o programa ao fío musical.
—Como?
—Non o sabía?
Caldas deixouse caer na butaca mirando ao teito. Necesitaba descansar.
—Entón, imos ver o barco ou non? —insistiu Estévez.
—Mellor imos mañá.
Rafael Estévez levouno ao concello no coche e Caldas entregou na policía
municipal as queixas recibidas durante o programa. Logo baixou camiñando ata o
Elixio e, deixando o teléfono á vista sobre a barra, pediu un viño branco. Co segundo,
Carlos ofreceulle unhas croquetas de xamón.
Os catedráticos xa estaban ao corrente de que a canción de Gershwin se titulaba
de dúas maneiras diferentes.
Cando case unha hora despois Leo Caldas marchou da taberna, alguén no interior
da taberna aínda asubiaba a condenada melodía.

Ao chegar á casa acendeu a radio e deitouse no sofá. Estaba dando toqueadas cando o
timbre do seu teléfono móbil fíxoo pórse de pé dun brinco.
—Si?
—Acabo de escoitar a súa mensaxe, inspector. É tarde?
Caldas estivo a piques de colgar.
—Non te preocupes, Clara. Sacastes o barco da auga?
—Si, pero non creo que atopemos nada útil —escusouse a axente da UIDC.
Caldas tampouco esperaba achar pegadas nun barco que levaba varios días no
fondo do mar.
—Estades seguros polo menos de que é o barco de Castelo?
—Si, claro.
—Onde estaba?
—Afundido xunto ao faro de Punta Lameda, en Monteferro. Sabe onde é?
—Está preto da praia onde apareceu o corpo?

Página 164
 —Non, non. O barco estaba no outro lado do monte, pegado ás rochas —dixo a
axente Barcia—. Tiña un buraco no casco e varias pedras pesadas sobre a cuberta.
Quen o afundiu quixo ter a seguridade de que quedaba oculto baixo o mar.
Cando colgou, Caldas volveu estomballarse no sofá. Algo non cadraba na
suposición de Clara Barcia. Por que deixaran o barco tan preto da costa se non
querían que aparecese? Por que non o afundiran en mar aberto?
Pensando niso foise durmindo, observando o teléfono móbil colocado sobre a
mesa coma se puidese facelo soar coa mirada.

Página 165
 Ronsel. 1. Rastro que queda na superficie da auga cando algo esvara
sobre ela. 2. Rastro que deixa un corpo en movemento. 3. Pegada que
deixa unha cousa ou un suceso.

Pola mañá espiuse, meteuse na ducha e, cos ollos pechados baixo o chorro de auga
quente, agachouse a recoller da repisa a folla de afeitar. Gustáballe afeitarse na ducha,
sen necesidade de xabón nin espello. Abondáballe con pasar a palma da man a
contrapelo para comprobar se quedaba algunha zona por rasurar. Só deixara de
afeitarse así durante unhas poucas semanas, despois de que Alba lle regalase unha
máquina eléctrica á que nunca se afixo.
Ao terminar, devolveu a folla ao sitio e enxaboouse concienciudamente. Estaba
cuberto de escuma cando oíu o timbre agudo do teléfono.
Só unha persoa podía chamar tan de mañá.
Saíu da bañeira ás présas, deixando un ronsel branco no chan, un rego de
burbullas que o seguiu desde o cuarto de baño ata á mesa baixa do salón.
—Si?
—Leo, son eu.
—Quen? —dixo, sentíndose ridículo ao preguntar.
—Eu, Alba —respondeu ela, coma se fixese falta a aclaración.
—Ah, ola.
—Desculpa que chame tan cedo.
Os dous sabían que non era tan cedo.
—Non importa.
—Souben o do teu tío —dixo—. Como está?
A voz soaba como se non deixase de oíla un só día.
—Regular.
—E o teu pai?
—Vai indo…
—Daraslle un bico da miña parte?
—Claro —bisbou.
—E ti como estás, Leo?
«Mal, estou mal» —pensou.
—Ben —dixo en cambio—. E ti?
—Ben…, tamén.

Página 166
 Cando se despediron, sacudiu a auga do teléfono e deixouno boca abaixo enriba
dun xornal.
Logo volveu á ducha coa sensación de que viña de perdela para sempre, como a
escuma que lle escorregara polo corpo ata formar unha poza no chan.

Página 167
 Pista. 1. Indicio ou sinal que axuda a descubrir algo. 2. Sinal ou marca
que deixa un animal, persoa, vehículo, etc., por onde pasa. 3. Camiño sen
asfaltar polo que poden circular vehículos.

Monteferro era o último espazo costeiro virxe na banda sur da ría de Vigo. Como por
milagre, resistira o asedio urbanístico e, por máis que houbese numerosas casas
baixas no istmo que o unía a terra, os acantilados aínda rodeaban un promontorio
verde. No cumio levantábase un monumento de pedra de vinte e cinco metros de
altura, un monólito en honor dos navegantes mortos no mar.
Por terceira vez en poucos días tomaron a estrada que, desde Panxón, conducía a
Monteferro. Nesta ocasión non se desviaron á esquerda, polo camiño estreito que
desembocaba na vivenda rectangular de Marcos Valverde, senón que continuaron á
fronte, entre os troncos esbrancuxados dos eucaliptos cuxo aroma intenso penetraba a
través da ventá lixeiramente aberta de Leo Caldas.
Alba ía dentro das súas pálpebras pechadas.
—É por aí? —preguntou Estévez, detendo o vehículo fronte a un carril sen
asfaltar que partía cara á dereita, como un túnel baixo as árbores.
O inspector abriu os ollos. Mirou aos lados. Clara Barcia falara dunha pista
forestal que conducía ao faro de Punta Lameda.
—Poida que si.
Estévez xirou o volante e fixo avanzar o vehículo entre as fochas do chan e o teito
de follas. Logo, a pista abandonaba o bosque e bordeaba o monte sobre un mar que o
sol da mañá enchía de reflexos.
Os últimos cen metros do camiño estaban asfaltados. Remataba nun pequeno faro
sobre as rochas, no extremo occidental de Monteferro. Alí viron aparcada a furgoneta
da UIDC.
Cando o inspector baixou do coche tiña o estómago revolto. Inspirou varias veces
para refrescar os pulmóns co aire mareiro e seguiu o aragonés ata o enreixado que
protexía o faro. O axente Ferro saudounos levantando unha man desde unha rocha
próxima. Contoulles que estiveran buscando indicios arredor do lugar en que
aparecera o barco, mais a choiva dos días pasados encargárase de borrar calquera
rastro.
—Onde estaba o barco? —preguntou Caldas.

Página 168
 —Aí abaixo —indicou Ferro—. Afundido nunha especie de poza que se forma
entre as rochas. Queren ver o sitio?
—Pódese chegar andando?
—Si —asegurou—, pero miren ben onde poñen os pés. Algunhas destas pedras
son traizoeiras.
O axente Ferro estaba gozando do día xunto ao mar, como un adianto á fin de
semana de pesca no seu barco.
Seguírono de rocha en rocha. Leo Caldas pisaba os mesmos lugares ca Ferro, e
Estévez os mesmos ca o inspector. Malia estar o mar case en calma, as ondas
levantaban salpicaduras ao bater na costa.
—Elixiron o único lugar un pouco resgardado. Aí diante hai unhas rochas que
forman unha muralla —explicou Ferro, e detívose ao bordo da auga para sinalar co
dedo unha rompente separada da costa.
—Non vexo esas rochas —dixo Estévez.
—Non pode velas porque xa está subindo a marea, pero hai un cacho aínda
estaban aí, asomando na superficie. Non ve a escuma?
—Si, a escuma si.
—Pois aí é onde rompe o mar. O de dentro queda protexido, entenden? Con
marea baixa é case coma unha piscina e con marea alta só se move a auga da
superficie.
Caldas mirou aos lados. Como comentara o axente Ferro, era o lugar en que a
auga estaba máis tranquila.
—O barco de Castelo estaba afundido aquí abaixo?
—Xusto aí —sinalou Ferro—. Tiña un buraco no casco e varias pedras dentro.
Quixeron asegurarse de que quedaba no fondo.
—O buraco no casco foi feito á mantenta?
—Foi. Romperon o barco desde dentro. Logo enchérono de pedras e deixaron que
se afundise.
—E como pode un barco sortear a barreira de rochas para chegar ata aquí? —
preguntou Estévez.
—Hai un corredor nese lado —aclarou o axente da UIDC—. Pero non entra
calquera. Tense que coñecer ben a costa.
Leo Caldas sospeitaba que o asasino a coñecía como a palma da man.
—Quen o atopou?
—Un rapaz que facía pesca submarina. Chegou ata aquí seguindo un congro e
atopou o barco no fondo. Pura casualidade.
—Unha cousa está clara —dixo Estévez—. Un barco non chega aquí arrastrado
pola corrente.
—Claro que non —confirmou Ferro—. Trouxérono a propósito ao lugar idóneo
para deixalo no fondo. Non querían que o atopasen.

Página 169
 —Pero se o afundisen en mar aberto aínda sería máis difícil atopalo, non? —
preguntou Leo Caldas.
—Se o levasen moi lonxe si, claro. Pero sempre existiría a posibilidade de que a
corrente o arrastre contra algunha rocha e o barco acabe por saír á superficie. En
cambio, aí abaixo o mar está quedo. Se o lastre cumpre o seu papel o barco non tería
que moverse nin un chisco. O único risco é o que ocorreu, que o encontre algún
mergullador, mais nesta época do ano quedan poucos valentes. O normal sería que
quedase todo o inverno no fondo cuberto de algas.

Volveron pola pista de terra ata a estrada e, en lugar de dirixirse a Panxón, Leo
Caldas pediu a Estévez que fose no outro sentido, ata a cima do promontorio.
A estrada foise empinando e atravesou un bosque de acacias que os eucaliptos
aínda non lograran inzar. Despois apareceron os piñeiros estendéndose polas ladeiras
ata o mar e enchéndoo todo co seu penetrante perfume.
Aparcaron na explanada, cerca do monólito, e dirixíronse camiñando cara ao
miradoiro.
—Que bonito é isto! —exclamou Estévez ao ver o panorama.
Caldas asentiu.
Mirando ao sur, Panxón estaba demasiado preto e quedaba oculto polas árbores,
mais podían ver o Monte Lourido que limitaba Praia América e, máis aló, a praia da
Ladeira baixo os montes da serra da Groba. Tamén Baiona coa súa fortaleza medieval
pechando a baía e, detrás, o cabo Silleiro, o último accidente da costa antes de que o
mapa trazase unha liña case recta de catrocentos quilómetros cara ao sur, ata o cabo
da Roca, preto de Lisboa.
Ao outro lado levantábanse as illas Cíes coas súas praias de nácara e, máis lonxe,
a punta de cabo Home, o extremo da banda norte da ría de Vigo, coma un animal
deitado no mar. O día era limpo e permitía ver aínda máis aló a silueta da illa de Ons,
fronte á ría seguinte, a de Pontevedra.
Caldas albiscou o contorno tenue doutra lingua de terra máis aló, e pensou se non
sería a illa de Sálvora na que fora a pique o Xurelo tantos anos atrás.
—Estas illas pequenas, as de cerca, cales son? —preguntou Estévez.
—Son as Estelas —dixo Caldas.
—E como non me trouxo aquí antes?
Caldas encolleu os ombreiros. Seguíao sorprendendo que un tipo capaz de
romperlle unha mandíbula a outro home sen o menor remordemento puidese gozar
daquel xeito ante unha paisaxe.
—Impórtalle que me achegue a ver o monólito? —pediu o aragonés, e o inspector
acompañouno.
No alto do monumento, a Virxe do Carme vixiaba o mar co neno no colo. Enriba
dela, unha coroa de flores de bronce e, debaixo, unha inscrición: Salve Regina

Página 170
Marium. Unha placa nun dos laterais pedía unha pregaria polos navegantes que
encontraran sepultura no mar.
Estévez foi á parte traseira do monólito e Caldas sacou o teléfono do peto. A voz
de Alba resoáballe na cabeza desde primeira hora. Marcou o número de Manuel
Trabazo.
Contoulle que o barco do Rubio aparecera baixo o faro de Punta Lameda. Trabazo
coñecía aquel lugar onde a auga se serenaba.
—Cres que Castelo afogaría alí?
—Non —dixo Trabazo. Non dubidara un instante.
—Por que estás tan seguro?
—Punta Lameda está na cara norte de Monteferro. A praia onde apareceu o Rubio
está ao sur. Se caese ao mar aí, o cadáver non aparecería na Madorra. A corrente
arrastraríao ao interior da ría.
—Pero non me contaches que á Madorra chegan todos os afogados da zona?
—Todos os que afogan cerca ou os que veñen de mar aberto —corrixiuno—. Pero
se un corpo cae á auga pegado ás rochas nun lado de Monteferro, non retrocede para
dar a volta. Fai a proba. Lanza un taco de madeira á auga en Punta Lameda e mira
onde vai parar. Apóstoche unha botella de viño a que non rodea o monte.
Entón mataran ao Rubio nalgún outro lugar e logo remolcaran o barco ata o faro
para ocultalo.
—Xa…
—Onde estás? —preguntou Manuel Trabazo.
—Aquí enriba, en Monteferro. No monólito. Tratando de entender todo isto.
—Eu vou botar unha liña. Por que non me acompañas?
Non montara nun barco en anos.
—Ao mar?
—Desde alí valo ver mellor, Leo —insistiu Trabazo—. Quedamos no porto
dentro de media hora?

Caldas baixaba afundido no asento, cos ollos pechados e a ventá aberta.

—Quere que paremos ver as tetas da muller de Valverde? —burlouse Estévez
cando as árbores de Monteferro deixaron paso ás primeiras casas.
Leo Caldas chascou a lingua. Non tiña interese nos peitos da muller. Soamente lle
importaba o seu sorriso.

Página 171
 Cando Rafael Estévez o deixou no peirao de Panxón, a vila pareceulle
un lugar diferente. Había xente no paseo e ata algúns valentes camiñaban
pola praia cos pés metidos na auga. Na terraza do Refuxio do Pescador,
varios mariñeiros xubilados sentaban ao sol.

Leo Caldas consultou o reloxo. A lonxa levaba horas pechada. Dous pescadores
lanzaban as súas canas á auga na punta do espigón, e o inspector dirixiuse alí.
Ao pasar fronte ao club náutico chegoulle un cheiro penetrante que se mesturaba
co do mar. Viu ao carpinteiro de ribeira no patio. Aproveitando aquela raiola, sacara
do taller a gamela que calafateaba o día que o visitaran e, sentado na banqueta,
aplicaba unha capa de alcatrán á madeira.
Entre as pernas do carpinteiro, sentado no chan, o gato gris seguía a súa man
tolleita coa mirada, movendo o pescozo ao ritmo das brochadas.

Leo Caldas continuou camiñando e pasou xunto ás nasas de Xusto Castelo, que
seguían apoiadas contra o muro branco. Acendeu un cigarro e sentou nunha bita a
fumar.
O Aileen, o barco de Arias, estaba amarrado na boia coas nasas amoreadas na
cuberta. Figurouse que a embarcación de Xusto Castelo debía de ter un tamaño
similar e preguntouse se sería posible remolcar un barco como aquel entre as rochas
de Punta Lameda. Quería consultalo con Trabazo.
Ata daquela, Caldas imaxinara a unha soa persoa achegándose ao Rubio desde
outro barco. Porén, se a embarcación de Castelo era grande de máis para ser
remolcada ata a poza, tiña que haber polo menos dúas persoas involucradas no crime.
Unha permanecería nun barco mentres a outra levaba o do Rubio ata o faro.
Apagou o cigarro e regresou andando. Apoiouse outra vez no muro do náutico a
observar como o carpinteiro mollaba a brocha no alcatrán e a escorría antes de pasala
pola madeira.
O gato seguía a mover a cabeza dun lado para o outro.

Trabazo colocouse ao carón do inspector, deixou no chan unha caixa de plástico

transparente ateigada de liñas, flotadores e anzois, e saudouno cunha palmadiña nas
costas.
—Bos días —dixo en voz baixa Leo Caldas.

Página 172
 —Estás aprendendo do artista? —murmurou Trabazo—. Fáltanlle dedos, pero ten
un don. Parece que a madeira lle obedece.
—Eu cría que xa non se utilizaba madeira nos barcos.
—Como se nota que non pescas, Caldiñas! Se non se usa é só porque necesita
mantemento, pero é moito máis mariñeira. Nun barco de madeira estás metido no
mar, incrustado nel. Séntelo nos riles —explicou—. En cambio, os de poliéster ou
fibra de vidro esvaran sobre a auga. Son outra cousa.
O carpinteiro levantou a vista. Deixou a brocha no bote de alcatrán e saudou a
Trabazo coa súa man eivada.
—Hoxe Charlie non se marea? —preguntou o médico sinalando o gato.
—Pouco lle falta, doutor —dixo o carpinteiro sorrindo tras a barba rubia—. Xa
leva media hora mirándome pasar a brocha. En calquera momento cae.

Baixaron a chalana pola rampla, colocaron dentro a caixa de plástico e subiron a

bordo. O bote oscilou aos lados e Leo tivo o presentimento de que fora un erro
aceptar a invitación do seu amigo. Acabou de convencerse cando viu o xesto con que
Trabazo desaprobaba o seu calzado.
«Bos zapatos levas, Caldiñas», parecía dicir.
Que tiña todo o mundo en contra dos seus zapatos?
Trabazo comezou a remar cara á boia e Leo Caldas agarrouse coas dúas mans á
borda do bote.
—Como segue o teu pai? —preguntou o médico.
—Da viña ao hospital.
—Pero ben?
—Ben, si —dixo Caldas, e logo preguntou—. Ti sabías que ten un can?
—O teu pai?
—Un grande, castaño —explicou—. Di que non é seu, pero vai con el a todas
partes.
—Boh, xa tivestes aquela cadeliña… Como se chamaba?
—Cabola —recordou Leo Caldas.
—Iso, Cabola.
—Pero era da miña nai. Morreu ao pouco de morrer ela.
—Acórdome —dixo Trabazo, e soltou un remo para apalpar un peto da súa
chaqueta—. No barco ensínoche unha cousa.

Chegaron á boia, ataron a chalupa a un cabo, e subiron ao barco de Manuel Trabazo,

unha gamela duns cinco metros de eslora cun pequeno motor. Unha pedra suxeita ao
extremo dunha cadea facía as veces de áncora. Caldas fixouse na madeira pintada de

Página 173
azul celeste. Necesitaba outra man. Pensou que non era a embarcación dun médico,
senón a dun pescador.
—O outro día, logo de darche a fotografía de Sousa, quedei rebuscando nos
caixóns da cómoda. Atopei esta —o médico sacou unha foto antiga do peto e
entregouna ao inspector—. Os teus pais e mais eu. Pensei que che gustaría tela.
Ningún dos tres debía de pasar os trinta anos. Estaban sentados nunha escaleira. A
nai do inspector no centro, sorrindo entre os dous amigos.
Trabazo agachouse para conectar o depósito de gasolina e deulle ao tirador varias
veces, ata arrincar o motor.
Caldas, sen deixar de mirar o retrato, cravou os pés na madeira que empezara a
vibrar.
—Sabes que ás veces me esquezo da súa cara? —dixo, sentándose no banco
central da gamela—. Hai noites que soño con ela, sei que é a miña nai, mais o rostro
que vexo non é o seu.
Trabazo soltou o cabo da boia, sentou na popa suxeitando o brazo do motor e
dixo:
—Co tempo todo se vai, esquécese o rostro e esquécese a voz.
—Como? —preguntou Caldas, e o médico comezou a cantaruxar:
—Avec le temps, avec le temps, va, tout s’en va…
Caldas recordou:
—Iso era de Léo Ferré, verdade?
Trabazo asentiu, e virou o pulso facendo avanzar o barco entre as boias.
—Léo Ferré —repetiu—. Á túa nai encantáballe.

Página 174
 Rodeo. 1. Acción de ir a un lugar por un camiño que non é o máis
curto. 2. Maneira indirecta de dicir unha cousa.

O barco dobrou o espigón e Trabazo puxo rumbo a Monteferro. A gamela avanzaba

sobre o mar coa proa levantada.
A lingua de terreo que unía o monte con terra firme estaba sementada de casas.
Algunhas parecían colgadas das rochas, mais a meirande parte apertábase entre as
árbores buscando un oco polo que asomarse á baía. Leo Caldas tratou de localizar o
miradoiro de cristal dos Valverde. Non o atopou.
—Había un plan para urbanizar todo o monte —explicou Trabazo, sinalándoo coa
man ceibe—. Que che parece? Xa empezaran a abrir rúas.
—E que pasou?
Caldas non miraba aos lados. Mantiña a cabeza alta e a vista á fronte, concentrado
en expoñer o rostro ao aire frío do mar.
—Levantouse todo o pobo e un xuíz paralizou as cortas. Suspensión cautelar, é o
termo exacto. A ver canto dura.
Cada vez que falaba, Manuel Trabazo baixaba as revolucións do motor para que o
inspector puidese oílo.
—Estivestes con don Fernando?
—Si —contestou Leo Caldas.
—Serviuche de algo?
—Claro.
—Pasou anos retratando aos mariñeiros.
Iso non era o que máis lle impresionara ao inspector.
—Sabías que ten arquivadas as noticias dos naufraxios?
—E non só lle interesan os naufraxios —asegurou Trabazo—. Garda calquera
cousa relacionada cos mariñeiros da vila. É a súa forma de gozar do mar. A través das
aventuras dos demais.
—Xa…
Deixaron atrás as casas e as ladeiras de Monteferro cubríronse de piñeiros sobre
os acantilados de pedra. No cume, o monólito exhibíase homenaxeando os
navegantes afogados.
—Logo imos ir alí —Trabazo apuntou coa man algún lugar na costa—. Vouche
ensinar un sitio que non coñece ninguén. A rocha das robalizas, chámoa. Levo máis

Página 175
de trinta anos pescando aí.
—Só pescas robalizas?
—Nesa pedra si. Só robalizas boas —xactouse Trabazo—. Aínda que agora nunca
sabes o que pode picar. Sabías que o Rubio pescou un peixe lúa o ano pasado? Ata
viñeron facerlle unha reportaxe da televisión.
Caldas asentiu.
—Lin o recorte do xornal.
—Ensinoucho don Fernando?
—Non —dixo Leo Caldas—. Ese estaba enmarcado no salón de Castelo.

O barco seguiu costeando arredor de Monteferro. As illas Cíes xurdiron á fronte. Non
semellaban tan próximas como desde a cima do monte.
—O Rubio non puido afogarse máis aló desta punta —explicou Trabazo,
reducindo o marcha e sinalando un penedo redondeado—. Fíxate nas ondas. Non ves
como se separan? Se o Rubio afogase máis alá desta rocha, a corrente non o
arrastraría á Madorra, senón ao outro lado do monte. Dáste de conta? Aínda que o
barco estivese afundido do outro lado da pedra, Castelo tivo que caer ao mar máis
aquí.
—Entendo.
—Non puido ser un suicidio.
—Xa o sei —recoñeceu Caldas sen deixar de mirar á fronte.
Trabazo esperaba unha resposta máis detallada, pero o inspector non parecía
disposto a proporcionarlla.
—Tes idea de quen o puido facer? —insistiu Manuel Trabazo.
—Ti sabes o que se conta na vila?
—O que se conta?
—Sábelo ou non, Manuel?
—Máis ou menos.
—E que che parece?
—Que me ten que parecer? Caldas preferiu evitar os rodeos.
—Ti cres en pantasmas, en aparecidos?
—Carallo, Leo! —refungou—. Non se fala desas cousas nun barco.
—Pero cres ou non?
Trabazo virou con brusquidade a man empinando a gamela.
—Non —asegurou.
Logo golpeou o motor cos cotobelos e cuspiu pola borda.

Continuaron navegando en silencio ata o faro de Punta Lameda. A furgoneta da

UIDC seguía aparcada no mesmo lugar, sobre o treito asfaltado do camiño.

Página 176
 Trabazo aproximou a gamela ao acantilado e deixouna balancearse sobre o mar co
motor en punto morto.
—É aí —sinalou—. Un sitio perfecto para esconder algo, nunca se me ocorrería.
Caldas asentiu.
—Aínda que non a vexamos —continuou o doutor—, hai unha barreira de rochas
uns metros antes da costa. Con marea alta as ondas pasan por enriba delas, mais no
fondo da poza a auga está sempre calma.
Caldas asomou a cabeza pola borda. Unha colonia de algas escuras abaneábase
debaixo do barco. Pareceulle unha manda de alces movendo ao compás a
cornamenta.
—Non nos podemos achegar máis?
—Agora arriscariámonos a pegar nunha rocha, pero ata dúas horas antes ou
despois da baixamar éntrase ben. Non é difícil —explicou—, só hai que xogar co
motor. E unha vez que te colocas detrás da barreira quedas abrigado. É como unha
piscina.
—Só con marea baixa?
—É a única forma de ver todas as pedras e de que a auga na superficie estea
tranquila.
—E cres que se podería entrar remolcando outro barco?
—Un como o do Rubio? —Trabazo negou movendo a cabeza—. Non se podería
manobrar.
—Iso imaxinaba —falou Caldas polo baixo.
—Ía só no barco cando saíu do porto, verdade?
O inspector asentiu.
—Entón foron dous —dixo Trabazo coma léndolle o pensamento.
—Polo menos —rosmou Caldas, e logo preguntou:
—E non che parece moi arriscado traelo ata aquí?
—Se non coñeces a costa non é que sexa arriscado. É un suicidio.
—Non me refiro a iso —corrixiuno—. Alguén puido velo todo desde terra ou
desde un barco.
—Non creo. Un domingo pola mañá non hai pescadores profesionais. Os demais
non saímos a esas horas —sorriu—. E moito menos con choiva.
—Sabes a que hora foi a baixamar do domingo?
O médico entornou os ollos mentres facía un cálculo mental.
—A primeira baixamar foi ao redor das cinco e media da mañá e a segunda doce
horas e pico despois, sobre as seis da tarde.
Caldas chascou a lingua.
—Tivo que ser pola mañá —musitou levantando a vista ás rochas que se fundían
coas abas verdes de Monteferro.
Alí non había casas. Ningunha fiestra tras a que procurar unha testemuña.
—Desde aí pódese saltar a terra? —preguntou, sinalando a poza.

Página 177
 —Non che dixen que queda a auga tan calma coma unha piscina? Pódese subir e
baixar sen problema sempre que a marea non cubra a barreira. Algúns mariñeiros da
vila viñan aquí hai anos colocar as nasas.
Había unha chea de pedras amoreadas baixo o faro. Recordou as utilizadas para
asegurar o barco no fondo da poza. Non necesitaran traelas doutro lugar.
Tratou de localizar o axente Ferro. Debía de estar axexando entre as penas que se
sucedían na pendente. Deixou de buscalo cando comezou a notar o movemento do
barco no estómago.
—Ímonos?
—Claro —sorriu Trabazo, empuñando o acelerador—. Estamos aquí para pescar.
A proa da gamela levantouse e Leo Caldas recibiu con alivio a brisa do mar no
rostro.

Volveron rodeando Monteferro en dirección ao porto de Panxón.

—Cámbiame o sitio —pediulle Trabazo, e parou de súpeto o motor da gamela
azul.
Caldas deu dous pasos inseguros e deixouse caer no banco de popa. O cheiro da
gasolina era moito máis intenso alí.
Trabazo agachouse nun lado da gamela e sacou os remos. Logo sentou no banco
que ocupara Leo Caldas e, mirando ao inspector, comezou a remar.
—Es un privilexiado, Caldiñas —díxolle—. Ninguén máis ca min coñece a pedra
das robalizas.
Leo Caldas botaba de menos a airexa que lle refrescaba a cara cando o motor
estaba en marcha.
—Hai que ir remando? —preguntou.
—Non quererás que os peixes saiban que estamos aquí.
O inspector tragou saliva.
—Non, claro —concedeu.
Trabazo comezou a asubiar a canción de Léo Ferré que cantaruxara no porto.
Cando estaba no barco era un home feliz.
Leo Caldas non.

—Está lonxe? —volveu preguntar ao cabo duns minutos.

Trabazo moveu a cabeza.
—Aí adiante.
Caldas inclinouse e mirou a superficie do mar que se estendía ante a proa da
gamela. Non viu rocha ningunha ata a costa, a varios centenares de metros.
—Seguro? Eu non vexo ningunha pedra.

Página 178
 —Pois claro que non a ves, Caldiñas. Cres que tería mérito atopala se quedase á
vista? A pedra das robalizas está a vinte brazas baixo a auga.
—Ah.
—Xa verás, apóstoche un viño no Refuxio do Pescador a que en dúas horas pican
polo menos cinco.
Caldas non estaba para pensar en viño. Dúas horas? Non se viu con forzas para
pedirlle que abreviaran a xornada de pesca. Trabazo parecía tan obsesionado coas
robalizas coma o capitán Ahab coa balea branca.
Púxose de pé e sacou o teléfono móbil. Polo menos quería avisar a Estévez de que
o recollese algo máis tarde.
—Non irás usar ese aparello preto dos meus peixes? —advertiuno en voz baixa
Trabazo.
O sol de outubro era cada vez máis molesto, case tanto coma o son dos remos ao
bater no mar e o abalo do barco.
—Como?
—Xa estamos case enriba da pedra. Se te oen que cres que van facer os meus
peixes, quedar a ver como os pescamos? Apaga iso, anda.
Leo Caldas volveu sentar. Estaba mareado. Desconectou o teléfono e pechou os
ollos inspirando cada vez máis fondo.
O médico empurrou co pé a caixa de plástico.
—Por que non vas poñendo no cebo os anzois no canto de tomar o sol?
Caldas abriu os ollos.
—Cebo?
—Nesa caixa hai varias liñas. Vai sacando dúas. Así gañamos tempo.
Trabazo tiña razón. Canto antes rematase a excursión, mellor.
—Na caixiña de metal hai miñocas —díxolle o médico—. Elixe dúas e pásalles
os anzois.
—Dúas que?
Facendo un esforzo abriu a caixiña metálica. Entre a area húmida que contiña
retorcíanse varios vermes.
—Están vivos —dixo.
—Claro que están vivos. Rézalles un responso e veña, ao anzol.
—Merda —rosmou.
—Ti non es policía?
Leo Caldas suxeitou un dos vermes entre os dedos pero, antes de poder
aproximalo á punta do gancho, sobreveulle a primeira náusea.

O inspector mantiña a vista fixa nalgún punto do ceo azul. Como non deixara de
vomitar mentres estaban a bordo, Trabazo decidira acurtar o seu padecemento e

Página 179
achegalo canto antes a terra firme. O lugar máis próximo resultou ser aquela cala no
pé de Monteferro onde Leo Caldas, estomballado sobre a area, trataba de recuperarse.
—Bo grumete busquei —fungou Trabazo, poñéndose de pé e marchando cara á
gamela varada na orela—. Non che dá vergonza estragarlle a un vello a súa mañá de
pesca?
Non tiña forzas para sorrir.
—Menos mal que as robalizas han estar contentas —oíuno dicir o inspector—.
Botácheslle comida para dúas semanas.

Leo Caldas permaneceu deitado, sentindo latexar o sangue nas tempas. O seu
estómago íase restablecendo aos poucos, mais o vaído deixáralle unha intensa
cefalea. Pensou en Alba. A súa voz parecéralle próxima ao principio, mais na
despedida soara distante. Bufou e incorporouse apoiándose nos cóbados.
Doíalle a cabeza e doíalle a alma.
Viu a Manuel Trabazo camiñando entre as rochas cunha bolsa na man. Estaba a
coller cangrexos? Cantos anos tiña, setenta? De onde carallo sacaba tanta vitalidade?
Esperou inmóbil a que Trabazo volvese do paseo.
—Como te encontras?
—Como despois de levar unha malleira.
—Tes forzas para embarcar?
—Que posibilidades hai de que me volva marear?
—Sinceramente?
—Si.
—Todas.
Leo Caldas mirou arredor.
—Entón quedo a vivir aquí.
Trabazo sorriu.
—Aí arriba remata un camiño. Pódese chegar en coche. Caldas consultou o
reloxo e acendeu o teléfono. Estévez xa debía de estar en Panxón. Alegrábase de non
lle ter pedido que o fose buscar máis tarde.
—Cres que poderías indicarlle ao meu axudante como chegar ata aquí?
—Sabe orientarse?
—Como unha pomba mensaxeira —dixo Caldas, marcando o número de Rafael
Estévez.
Trabazo transmitiu as indicacións ao aragonés e logo sentou xunto ao inspector.
—Pescaches algo? —preguntou Leo Caldas, sinalando a bolsa de plástico que
Trabazo enchera entre as rochas.
—Un cabreo —murmurou o médico—. Por que hai xente tan porcalleira?
Trabazo levantou a bolsa.

Página 180
 —Fíxate no que recollín en dous minutos: latas, botellas de plástico, anacos de
vidro… E iso que ata aquí non é fácil chegar. Ata tiraran unha chave de tubo entre as
rochas. E nova de todo.
—Unha que?
—Unha chave de tubo, das que apertan os parafusos das rodas dos coches —
repetiu, sacándoa da bolsa e entregándoa a Leo Caldas—. Estaba nunha fenda entre
as rochas. Calquera día tiran un volante.
O inspector mirou a chave. Era unha barra estreita cunha protuberancia no
extremo.
—Onde a atopaches? —preguntou, poñéndose de pé.

Estévez fixo soar varias veces a bucina desde o camiño.

—Xa non paras en Panxón, verdade? —preguntou Trabazo antes de volver á
gamela.
Caldas desexaba mostrarlle canto antes a chave ao forense.
—Non —respondeu—, imos directos a Vigo.
—Xa…
—Por que? —preguntou o inspector.
—Quería comentarche un asunto.
—Non podes falar agora?
O médico encolleuse de ombreiros.
—Antes conteiche que algúns mariñeiros colocaban as nasas no sitio en que
afundiron o barco do Rubio, acórdaste?
O inspector non o recordaba.
—Si —dixo de todos os xeitos.
—Pois só coñecín a un home que pescase alí. Sabes quen era?
Como podía sabelo?
—Quen? —preguntou.
—Antonio Sousa. O capitán.

O inspector subiu ata o lugar en que agardaba Rafael Estévez e volveuse a mirar
abaixo, á pequena cala aberta entre as rochas. No mar, a gamela azul celeste de
Trabazo enfilaba o porto de Panxón coa proa levantada. Volvía ser Manuel o
Portugués.
Saudou o seu axudante, entrou no coche, baixou a ventá e pechou os ollos.
Levaba a chave de tubo nunha bolsa.
Estaba deixando de crer en pantasmas.

Página 181
 Chave. 1. Instrumento de metal que se introduce nun fecho para abrilo
ou cerralo. 2. Ferramenta que serve para apertar ou afrouxar parafusos ou
porcas. 3. Aparello que regula a corrente eléctrica ou o paso dun fluído. 4.
Principio que facilita o coñecemento doutras cousas.

—Atópase mellor? —preguntou Rafael Estévez entrando no despacho do inspector.

Leo Caldas asentiu, encollido na butaca negra.
—Levácheslle iso ao doutor Barrio?
—De alí veño.
—E que dixo?
—Que chamaría co que fose.
—Pero pareceulle que se podía corresponder co impacto do cranio de Castelo?
—Como quere que saiba o que lle pareceu?
—Non dixo nada?
—Que chamaría co que fose.
Caldas deu un suspiro e estirou as pernas.
—De acordo.
Estévez baixou a vista ao chan.
—Viu como ten os zapatos? —preguntou o aragonés. Leo Caldas encolleu unha
perna e comprobou que, ademais da dor de cabeza, o mareo no barco de Trabazo
deixáralle como recordo varias salpicaduras.
—Xa —dixo—. Moitas grazas, Rafa.
Estévez non se moveu.
—Eu creo que é imposible que o golpeasen con esa chave —dixo.
—Pódese saber a razón? —preguntou o inspector.
—Onde estaba?
—Outra vez? Atopouna Manuel Trabazo mergullada na auga, entre as rochas, na
cala onde me recolliches.
—Unha peza de metal como esa non a pode arrastrar a marea, verdade?
—Supoño que non, claro.
—Pois iso, inspector. Pénseo. Non pode ser.
—Por que non?
—Porque é unha estupidez que alguén lance a arma coa que cometeu un crime ás
rochas tendo todo o mar á súa disposición. Non lle parece ridículo? Tan absurdo

Página 182
como deixar o barco nesa poza pegada ao monte en lugar de afundilo en mar aberto.
—Iso si ten sentido —corrixiu o inspector—. Recorda o que dixo Ferro: da poza o
barco non se move. En cambio, se o afundisen noutro lado, a corrente acabaría por
estrelalo contra algunha rocha e os restos sairían á superficie.
—Pois máis ao meu favor. Se pasaron tanto traballo en esconder o barco, por que
non fixeron o mesmo coa chave coa que mataron ao Rubio?
—Non o matou esa chave. Xusto Castelo morreu afogado.
—É igual, inspector. Se vostede estivese nun barco, tiraría o obxecto que o
incrimina nun crime ás rochas ou o guindaría ao fondo do mar?
—Pois depende.
—Como que depende? Non depende de nada, inspector. Desfaríase das probas ou
iríaas sementando como as faragullas de pan do conto para sinalar o camiño?
—É que ti estás presumindo que alguén investigaría o asasinato de Castelo, pero
eu non estou tan seguro —dixo Leo Caldas, buscando nun caixón a caixa de tabaco.
Fumara o último mentres esperaba por Manuel Trabazo sentado na bita do porto de
Panxón.
—Por que non?
Caldas sacou un cigarro, cheirouno e volveuno gardar na caixa. Aínda non lle
apetecía fumar.
—Porque ninguén investiga un suicidio.
Rafael Estévez ía engadir algo, pero rectificou e mantívose en silencio.
—Trata de velo destoutra forma —continuou o inspector—. Temos un mariñeiro
depresivo que sae ao mar no seu día de descanso. Vai cedo, para evitar cruzarse con
algún veciño e ter que responder preguntas incómodas. Ás poucas horas aparece
flotando na orela coas mans atadas, como tantos suicidas. Por que ía ter que
investigar a súa morte a policía? É un suicidio de libro. Se a brida estivese pechada
xunto aos dedos polgares nós tamén o creriamos. Fariamos algunhas preguntas e
todos nos confirmarían que Castelo era un home estraño e solitario. Os amuletos
falaríannos dun home supersticioso… Non habería investigación, Rafa. Seguro.
Enterraríase o Rubio, os veciños rezarían pola salvación da súa alma e acabaría o
conto.
—E o golpe da cabeza?
—Barrio reparou nesa ferida porque a ligadura das mans o puxo en garda. Se non,
atribuiríao á caída. Sería soamente un golpe máis, un de tantos.
O aragonés non estaba convencido.
—Todo iso ten sentido —asegurou—, pero non xustifica que tirasen a chave ás
rochas.
—Non ves que dá igual onde estea a chave se ninguén a busca? Castelo apareceu
flotando na Madorra. Onde estaba a chave? A un quilómetro, a dous? Quen ía
relacionar ambas as cousas? Se ninguén sabe que lle deron na cabeza pouco importa
que se atope o obxecto co que o golpearon.

Página 183
 —Estou de acordo, pero por que se desfixeron da arma tan preto da costa se
resultaba igual de sinxelo tirala no medio do mar?
Caldas encolleuse de ombreiros.
—Quen sabe —dixo—. Ás seis da mañá aínda é noite pechada. Talvez lanzaron a
chave na escuridade indo de camiño ao faro. Repítoche que era un suicidio, dáballes
igual que alguén a atopase.
—Por que fala en plural?
—Porque houbo máis dunha persoa —respondeu—. Recordas que a muller de
Hermida asegurou que Xusto Castelo ía só no seu barco cando o viu no porto?
Estévez asentiu.
—Iso implica que se achegaron a el por mar —dixo Caldas, desprazando o
paquete de cigarros sobre a mesa, coma se fose a embarcación do mariñeiro—, e
unha soa persoa tería que deixar á deriva o seu propio barco mentres levaba o de
Castelo ata o faro. Por iso tiveron que ser polo menos dúas.
—Tamén puido remolcalo.
—Non o creo. Trabazo díxome que non se pode sortear a barreira de pedras
remolcando un barco como o do Rubio. Ademais, unha soa persoa tería problemas
para reducir a Castelo nun espazo tan pequeno —engadiu Leo Caldas, pasando o
paquete de cigarros sobre os dedos, cada vez máis convencido das súas propias
conclusións—. E, fíxate, o golpe que o deixou inconsciente levouno na caluga. O
máis probable é que alguén o entretivese con calquera pretexto e, mentres tanto, outro
aproveitase para achegarse por detrás e bater nel coa chave de tubo.
—Iso será se o forense confirma que lle deron con esa chave.
—Verás como teño razón —anunciou Leo Caldas.
Logo descolgou o teléfono do seu despacho, marcou o número do doutor Barrio e
activou o altofalante para que o aragonés puidese escoitar a conversa.
—Que me dis desa chave, Guzmán? —preguntou tras os saúdos.
—Estou con ela.
—Non me podes adiantar nada?
—Podería ser, Leo —dixo o doutor Barrio—. A forma encaixa.
—Hai algunha pegada?
—Estivo varios días en contacto co mar —respondeu o forense—. Está limpa.
—Poderiamos saber cantos días?
—Cando mataron ao mariñeiro?
—O domingo.
—Iso son cinco, non? —calculou o forense—. Podería ser, si.

Ao cortar a comunicación, Caldas deu varios golpiños na mesa co paquete de tabaco.

—Xa o ves: confirmado.
—Confirmado? —preguntou atónito Estévez—. Como que confirmado?

Página 184
 —Non oíches ao doutor?
—Dixo que podería ser. A iso chámalle vostede confirmalo?
—Que querías, unha declaración xurada? —contestou Leo Caldas—. A min
chégame.
—De acordo. Supoñamos que o golpearon con iso. Non hai marcas dactilares nin
restos de ningún tipo. De que nos serve?
O inspector fretou as pálpebras coas xemas dos dedos. Estévez tiña razón.
Transcorreran cinco días desde o asasinato de Castelo e apenas avanzaran.
—Que sabemos? —preguntou de novo o aragonés. Caldas pensou en mandalo ao
carallo. É que Estévez non vía que non estaba en condicións de pensar? Non se
decataba de que o paseo en barco o deixara escangallado?
—Empeza ti, logo —bisbou.
—É que non sabemos nada —dixo Estévez abrindo os brazos—. Non temos
sospeitosos, nin móbil… Non se decata de que non sabemos nada?
—Sabemos que o ameazaran.
—E se as pintadas tamén formasen parte do decorado? —inquiriu Estévez—. Se
todo o mundo cría que Castelo estaba angustiado era aínda máis sinxelo que
pensásemos nun suicidio.
Por que teimaba en facelo razoar?
—Ao revés, Rafa. Asustándoo só conseguirían poñelo en garda. Ademais, non
son soamente as pintadas. Están as palabras que oíu a veciña de Arias. Recordas que
Castelo entrou na casa del dicindo que xa non aguantaba máis? —dixo tamborilando
cos dedos sobre o paquete de tabaco—. E algo parecido nos contou tamén o
camareiro do Refuxio do Pescador. E logo están todos eses amuletos. Castelo estaba
asustado de verdade.
—Non seguirá pensando no capitán Sousa? Se dá por bo o que di o forense, a
macana xa non ten nada que ver.
Caldas preguntábase como ía pasarlle a dor de cabeza se Estévez non deixaba de
acosalo.
—A macana non. Pero están as pintadas, os amuletos e as chamadas entre os
mariñeiros despois de tantos anos. Viches as caras de Xosé Arias e Marcos Valverde
coma min. De que teñen medo eses dous? Ademais, había un mariñeiro que pescaba
na poza na que estaba afundido o barco. A que non adiviñas quen era?
—O capitán Sousa? —arriscou unha resposta Estévez.
—Exacto —confirmou o inspector.
—Como o sabe?
—Trabazo contoume que ás veces Sousa colocaba as nasas alí.
Estévez xuntou as palmas das mans e Caldas temeu que fose axeonllarse e rezar
unha avemaría.
—Por favor… —pediulle o aragonés—. Importaríalle deixar o paquete de
cigarros tranquilo? Se necesita estímulos para pensar, pódolle asubiar a canción que

Página 185
lle poñen na radio.
Caldas notou que o rubor lle quentaba as meixelas e deixou os cigarros sobre a
mesa. Por quen se tiña Estévez para tratalo daquela maneira?
—Non seguirá pensando que a ese mariñeiro o matou unha pantasma? —volveu á
carga o seu axudante.
—Unha pantasma non —suspirou Leo Caldas.
—Entón?
Non ía marchar nunca?
—Entón que?
—Segue crendo que ese capitán Sousa ten algo que ver en todo isto?
—Creo que non pode ser casualidade. Non sei de que xeito pero, si, penso que
está relacionado. Falaches coa emisora de Barcelona?
Estévez asentiu.
—O fillo de Sousa tivo quenda a fin de semana pasada —dixo—. Hai máis de
vinte testemuñas que poden confirmar que estivo traballando. El non o matou.
Leo Caldas non esperaba outra cousa.
—De acordo… —dixo e, collendo un documento ao chou da morea máis
próxima, simulou que comezaba a ler. Con todo, o aragonés volveu falar.
—Ocorréuseme algo.
Caldas deixou o papel cun suspiro de resignación.
—A ver.
—Se cadra Arias e Valverde teñen medo de nós.
—De nós?
—De que esteamos investigando, de que saibamos que non foi un suicidio. Non
apuntou hai un instante que hai polo menos dúas persoas implicadas?
—Non creo que fosen eles —dixo o inspector, vencendo a tentación de achegar a
man ao paquete de tabaco.
—Por que non?
—Xa viches que Valverde leva anos afastado do porto, e vaille ben; e Arias non
parece un home dos que buscan problemas. Non se tratan desde hai máis de doce
anos. Que gañarían coa morte do Rubio? Ademais, tanto Arias como Valverde
receaban da posibilidade dun suicidio. Faríalo ti se foses o asasino? Non —dixo,
convencido—, eses teñen medo doutra cousa.
Rafael Estévez asentiu.
—Hai algo máis que non entendo —dixo, logo dun intre—. Como sabían os
asasinos que Castelo ía saír ao mar a primeira hora do domingo?
Leo Caldas non tiña resposta para aquela pregunta.
—Non sei —bisbou.
Estévez baixara a vista ao chan e Caldas non soubo se o fixera para admirar as
manchas dos seus zapatos ou para non ver o paquete de tabaco facendo outra vez
filigranas entre os seus dedos.

Página 186
 —Que pensas? —preguntou.
—Nada —respondeu Estévez.
Caldas acomodouse no asento, resignado a aturar un novo torrente de
consideracións. Mais o aragonés deu a volta e abandonou o despacho.
Para Rafael Estévez, «nada» significaba simplemente iso. Nada.

Página 187
 Remitir. 1. Enviar algo a alguén doutro lugar. 2. Perdoar ou eximir a
alguén dunha obriga ou unha pena. 3. Diminuír algo na súa intensidade. 4.
Facer alusión ás manifestacións propias ou alleas respecto dun asunto.

Ese mediodía Leo Caldas só saíu do despacho para limpar os zapatos con papel
hixiénico no cuarto de baño. O resto do tempo permaneceu recostado na butaca,
repasando os detalles da investigación da morte de Xusto Castelo, preguntándose se
pasaría algo por alto.
Abriu unha vez máis o cartafol azul. Ao informe preparado por Clara Barcia
engadira o exame do barco afundido baixo o faro de Punta Lameda, en Monteferro.
Indicaba que o buraco do casco fora realizado desde dentro. Desafortunadamente, a
permanencia baixo o mar limpara de rastros a embarcación.
Chamou á UIDC. O axente Ferro, de volta na oficina tras pasar a mañá buscando
probas ao redor do faro, corroborou que as pedras utilizadas para lastrar o barco foran
recollidas xunto á poza. Ferro atopara rodadas de coches no camiño de terra, mais
ningunha pegada ao redor da poza. A choiva caída durante a semana encargárase de
eliminalas.
Volveu ler o informe preparado por Clara Barcia e despois todos os recortes de
prensa acerca do naufraxio do Xurelo. Recordou a chamada do Rubio a Xosé Arias.
Aquel barco afundido xunto á illa de Sálvora era o único nexo entre os
mariñeiros. Algo os volvera poñer en contacto despois de tantos anos, pero que?
Folleou tamén o informe do levantamento do cadáver do capitán Sousa. Chegara
a dubidar que o corpo atopado entre as redes do pesqueiro pertencese en realidade ao
patrón do Xurelo. Agora pensaba que non tiña sentido que alguén permanecese oculto
tanto tempo. Así mesmo, o forense confirmara que o golpe na cabeza non se
producira coa barra que Sousa lucía ao cinto senón con aquela chave de tubo atopada
entre as rochas. Ademais, as pantasmas non actuaban en parellas.
Tampouco unha vinganza semellaba ser a causa, pois o único fillo do patrón tiña
unha coartada sólida: atopábase a máis de mil quilómetros de distancia o día que
mataron o Rubio.
Porén, se Sousa non estaba implicado na morte de Castelo, por que raios
aparecera a data do naufraxio escrita na chalupa? Por que ía querer ninguén remexer
en todo aquilo?

Página 188
 Logo de catro días de dedicación, non lograran achar un móbil nin identificar un
só sospeitoso. Non tiñan resposta para o quen nin para o por que.
Estévez estaba no certo. Non tiñan nada.

A media tarde consultou o reloxo. Aínda estaba a tempo de chegar ao hospital.

Gardou os documentos no cartafol e devolveuno ao montón de procedencia.
Despediuse de Estévez ata o luns, saíu á rúa e acendeu un cigarro.
Camiñando costa arriba decatouse de que a dor de cabeza remitira.

Página 189
 Cambiar. 1. Dar unha cousa e recibir outra no seu sitio. 2. Converter
en diferente, con frecuencia no contrario. 2. Modificarse a aparencia,
condición ou comportamento. 3. Mudar de roupa.

A porta do cuarto 211 estaba entornada, e Leo Caldas petou nela antes de entrar. Dúas
enfermeiras atendían o seu tío Alberte na cama.
—Espero fóra? —preguntou.
—Mellor —respondeu unha delas.
Caldas saíu ao corredor e camiñou ata a sala das visitas. Atopou o seu pai
sentado, conversando cunha muller nova.
—Leo! —sorriu.
O inspector sinalou a porta do cuarto do tío.
—Está ben?
—Estano a cambiar —tranquilizouno o pai, e logo presentoulle a muller:
—Silvia ten á nai na 208 —dixo—. Este é o meu fillo Leo. Traballa na radio, xa
sabes.
Leo Caldas devolveu un sorriso finxido á moza, que se levantou antes de que o
inspector sentase.
—Volvo dentro —despediuse.

—Así que traballo na radio? —preguntou o inspector cando a muller desapareceu

polo corredor—. Como me presentas así?
—Prefires que diga que es un lobo de mar?
—Falaches con Trabazo?
—Ti que cres? —sorriu.
Leo Caldas sentou a carón del.
—Deixáchelo preocupado —engadiu o pai.
—Supoño… Non imaxinas o mal que o pasei.
—El, en cambio, segue en plena forma, non?
—El si.
Unha das enfermeiras saíu do cuarto e o pai do inspector incorporouse. Mais
deixouse caer outra vez na cadeira cando viu que volvía entrar.
—Por certo, coñeces un tal Marcos Valverde?

Página 190
 —Teríame que soar? —respondeu o seu pai.
—É un construtor de Panxón. Está empezando a facer viño. El si sabe quen es ti.
Mándache recordos.
O pai tratou de facer memoria.
—Como se chama o seu viño?
—Creo que aínda non ten embotellada a primeira colleita.
—Entón, non sei quen é —dixo—. Pero devólvelle o saúdo.
Leo Caldas sorriu.
—Tamén falei con Alba. O pai non o mirou.
—Alba?
—Si, chamoume esta mañá.
—Non pensaba falar dela se ti non mencionabas a miña xubilación.
Caldas preguntouse se sería certo que soamente lle falara de Alba para
devolverlle o golpe.
—É broma —dixo o pai cun xesto burlón—. Que conta?
—Soubo que o tío está ingresado e chamou para interesarse.
O pai asentiu.
—Por Alberte?
—Si, por el e por ti.
—Querería algo máis…
Leo encolleu os ombreiros.
—Non, chamaba só para que vos dese un bico da súa parte.
—Un bico?
—Si.
—E máis nada?
—Máis nada —respondeu. O pai mirouno en fite.
—E como a atopaches?
—Ben, supoño.
—Supoño?
—Só falamos un minuto —aclarou o inspector, e baixou a mirada ao chan branco
do hospital, a un punto entre os pés, como fixera Alicia Castelo o día que a coñeceu
na sala do forense. Empezaba a pensar que non fora boa idea revelarlle ao pai o da
chamada. Cada vez que Alba aparecía nas súas conversas, eles terminaban mal.
—Moi necesitada ten que estar a policía se ti chegaches a inspector, fillo.
—Como?
—Estás a gañar un sitio no meu libro de idiotas.
—Eu? —Leo calculou o tempo que levaban falando de Alba. Un minuto? Dous?
Como era posible que xa o estivese insultando?
—Non te decatas de que se só quixese darme un bico chamaríame ela mesma?
—Ela a ti?
—Non sería a primeira vez.

Página 191
 —Falas con Alba?
—Paréceche mal?
Leo Caldas abriu os brazos.
—Non, non sei…
—É igual, perdoa. O caso é que te chamou e deuche recordos para min, non?
—Iso é.
Seguiron sentados en silencio ata que o pai preguntou:
—E ti queres que te escoiten ou que che dean un consello?
Leo Caldas levantou a vista. Desde a morte da súa nai non volvera escoitar
aquelas palabras.
—Xa sabes que non me gusta falar —dixo.
—Xa o sei —conveu o pai.
Unha das enfermeiras entrou na sala para avisar de que remataran de mudar o
paciente.
O pai de Leo Caldas deulle as grazas e levantouse.
—Imos? —suxeriu, e o inspector seguiuno polo corredor.

Entraron no cuarto. A televisión estaba acesa e sen voz, coma unha fiestra pola que o
seu tío Alberte se asomaba ao mundo.
—Mira quen está aquí —dixo o pai do inspector, e o rostro do enfermo
engurrouse baixo a máscara verde do respirador.
Leo Caldas contoulle que estivera con Manuel Trabazo pola mañá, que saíra con
el ao mar.
—Falando de mar —interveu o pai sinalando a televisión.
Un noticiario amosaba imaxes aéreas do rescate dos tripulantes dun barco en
medio dun temporal. Os mariñeiros foran izados un a un desde a cuberta ata un
helicóptero. Un rótulo na parte inferior da imaxe informaba: «Rescatados con vida os
11 tripulantes do pesqueiro galego afundido no Gran Sol».
A reportaxe terminaba cunhas imaxes do barco escorado, xa sen mariñeiros a
bordo, sendo engulido polas ondas. Caldas pensou noXurelo, no pesadelo vivido polo
capitán Sousa e os tres mariñeiros. No caso, que se lle escapaba.
Seguiron vendo o informativo, e Caldas comprobou como os irmáns comentaban
cada noticia na súa linguaxe de miradas.
Recordou unha película que vira con Alba no cinema. O protagonista era un
ancián que percorría centos de quilómetros montado nunha máquina de cortar o
céspede para visitar o seu irmán doente, co que levaba anos incomodado. Ao final
daquela odisea, cando o vello chegaba onda o seu irmán, apenas intercambiaban un
saúdo. Sentaban xuntos na entrada da casa, e arranxaban as súas diferenzas sen
necesidade de falar.

Página 192
Caera a noite cando abandonaron o hospital. Leo Caldas acompañou o seu pai ata o
aparcadoiro onde deixara o coche.
—Hoxe non vés, verdade? —preguntou o pai, abrindo a porta.
Caldas moveu a cabeza aos lados.
—Teño traballo —escusouse.
—É venres.
O inspector non recuou:
—Xa o sei.
—Mañá estarei aquí ao redor da unha —dixo o pai sinalando coa man o edificio
verde do hospital—. Os sábados permiten visitas antes do xantar.
—Tratarei de vir.
O pai asentiu.
—Con respecto ao que me dixeches antes…
—O que? —preguntou Leo Caldas.
—O de Alba.
—Ah.
—Tes que ter valor.
—Valor?
—Valor, si. Chámaa —díxolle o pai—. Volve con ela. Formade unha familia,
tende fillos.
—Fillos?
—Que máis terá? É cuestión de prioridades. Cres que a min me gustabas ti?
O inspector mirouno de esguello, e viuno sorrir.
—Antes de coñecerte, quero dicir.
—Eu non sei se podería —bisbou Leo, pensando en voz alta—. Non me gustaría
que crecesen sen un pai.
—Non esaxeres, home. Ser policía non é ir á guerra.
—Eu non falei de morrer —dixo Caldas—. Falei de non estar.
O pai sentou no coche, arrincou o motor, acendeu as luces e baixou o cristal.
—Cadaquén faino o mellor que pode.
—Xa… —asentiu Caldas, e deu dous golpiños no capó—. Ata mañá. E non te
preocupes por min. Xa madurarei.
—Non maduramos, Leo —replicou o pai antes de acelerar e deixalo de pé no
aparcadoiro—. Soamente nos imos facendo máis vellos.

Página 193
 Travesía. 1. Viaxe na que se atravesa unha extensión de auga, terra…
2. Camiño ou rúa que atravesa entre outras dúas máis grandes.3. Vento
que sopra do mar.

Caldas baixou camiñando desde o hospital pola rúa de México. Fronte á estación de
ferrocarril colleu a rúa de Urzaiz, cruzou a Gran Vía, e continuou descendendo pola
beirarrúa abarrotada ata o farol de forxa de Jenaro de la Fuente. Logo percorreu a rúa
do Príncipe entre o cheiro das castañas asadas e as melodías dos músicos da rúa.
Pouco antes da Porta do Sol, na esquina en que un músico andino tocaba unha frauta
de pan, desviouse á esquerda pola pequena travesía da Aurora que conducía ao
Elixio.
Entrou na taberna, achegouse á barra, saudou a Carlos e uliscou o recendo
proveniente da cociña.
—Hai fideos con ameixas?
—Carallo, Leo —exclamou Carlos—. Bo olfacto.
—É que non probei bocado en todo o día.
—E iso? —preguntoulle Carlos, mentres colocaba fronte ao inspector unha copa
que encheu de viño branco.
—Saín esta mañá en barco cun amigo e mareeime —confesou—. Ao mediodía
non tiña o estómago para festas.
O bigote espeso de Carlos perfilou medio sorriso e marchou á cociña para
encargar a cea do inspector.
Leo Caldas achegouse co viño á mesa dos catedráticos e tomou asento entre eles.
De alí a un pouco, Carlos volveu ao seu posto de mando detrás da barra.
—Así que o patrulleiro das ondas se marea nos barcos —dixo desde alí, cun
aceno divertido.
—Se soamente fose nos barcos… —respondeu lacónico Caldas.
—Non irías a bordo do pesqueiro que naufragou no Gran Sol? —burlouse un dos
catedráticos—. Vistes o rescate nas noticias?
Todos asentiron.
—Salváronse por minutos —engadiu outro.
—Onde é o Gran Sol? —preguntou Caldas, que oíra mencionar infinidade de
veces aquel nome mais era incapaz de localizalo nun mapa.
—Entre o sur de Inglaterra e o mar do Norte —respondeu un catedrático.

Página 194
 —Si —dixo outro—, ao oeste de Gran Bretaña. Todos gabaron os pilotos de
helicóptero que xogaban a vida voando en medio dos peores temporais.
—En cambio, cando eu andaba embarcado suspirabamos porque houbese
tempestade —dixo Carlos, quen antes de rexentar a taberna fundada polo sogro fora
mariño mercante.
—E iso?
—Porque iamos a algún porto a refuxiarnos —explicou—. Sabiamos que ese día
desembarcariamos e poderiamos dar un paseo. Así que cando se anunciaba temporal
todos fretabamos as mans.
Caldas recordou unha das noticias do naufraxio do Xurelo que lera durante a
tarde. O patrón dun barco que pescaba na mesma zona sorprendérase polo naufraxio
do pesqueiro de Panxón. Aseguraba que Sousa lle transmitira por radio a súa
intención de recoller aparello e resgardarse en terra.
—Os pesqueiros tamén? —preguntou.
—Igual —riu Carlos co seu voceirón—. Con mal tempo, todos a porto tomar un
viño e ao carallo a pesca ata que escampe.
As palabras de Carlos resoaron na cabeza de Leo Caldas, poñendo os seus
sentidos en alerta. «Con mal tempo, todos a porto», repetiu para si.
Achegouse á barra.
—Oes, Carlos, se un temporal se desatase e estiveses navegando preto de Sálvora,
onde te refuxiarías? —preguntou en voz baixa.
—Non sei —dubidou Carlos—. Por que?
—Necesito sabelo.
—Espera.
Carlos achegouse á librería situada xunto á porta e volveu cun atlas que colocou
sobre a barra, aberto na páxina correspondente ás Rías Baixas.
—Sálvora está aquí —dixo colocando o dedo sobre a illa, na boca da ría de
Arousa.
—Onde te abrigarías? —insistiu o inspector.
—Supoño que iría a Ribeira ou a Vilagarcía —dixo Carlos, cofando o bigote con
dous dedos—. Alí hai calado suficiente para un mercante.
—E se foses nun pesqueiro pequeno?
—De que tamaño?
—Un deses que van ao mar un par de noites.
—Ah, entón quedaría en Aguiño.
—En Aguiño? —preguntou—. Seguro?
—Creo que si… —volveu mirar o mapa—. Si, seguro. Que pasa?
—Que teño que consultar algo —murmurou o inspector.
Logo saíu da taberna e marchou co estómago baleiro á comisaría.

Página 195
 Papel. 1. Lámina delgada feita de pasta de fibras vexetais que ten
múltiples usos. 2. Documento escrito. 3. Xornal. 4. Parte da obra
dramática que representa cada actor.

Leo Caldas saudou os axentes da porta, camiñou entre as mesas desertas e entrou no
despacho. Colocou sobre a mesa o cinceiro e acendeu un cigarro. Logo abriu o
cartafol azul, sacou as follas de xornal escolmadas polo cura de Panxón e foi
desdobrándoas unha por unha, seguro de que lera o nome de Aguiño nalgunha delas.
Atopou o que buscaba na páxina dun xornal local con data do luns 23 de
decembro de 1996, tres días despois do naufraxio. Baixo a crónica das tarefas de
rastrexo encamiñadas a localizar o corpo do capitán Sousa había outras dúas noticias
máis breves. A primeira refería os detalles do asalto a unha gasolineira perpetrado por
dous motoristas encarapuchados. A outra recollía de forma sucinta a desaparición
dunha muller en Aguiño.

Unha veciña de Aguiño, Rebeca Neira, de trinta e dous anos de

idade, falta do seu domicilio desde a noite do pasado venres día 20.
A desaparición foi denunciada polo seu fillo na mañá de onte
domingo e, durante a tarde, grupos de veciños e membros de
Protección Civil buscaron a muller polas inmediacións da súa casa. A
primeirahora da noite, a busca suspendeuse sen obter resultados.
Fontes policiais consultadas por este diario confirmaron que se
manexa o abandono voluntario do fogar como hipótese máis probable
da desaparición, mais tampouco se desbotan outras posibilidades.

Leo Caldas leu dúas veces o texto. A muller fora vista por última vez a noite do
venres 20, a mesma noite do naufraxio do Xurelo.
Unha fotografía pequena ilustraba a noticia. Nela podía verse un home
inspeccionando á beiravía dunha estrada. O inspector buscou no resto das follas de
xornal coa esperanza de achar algunha outra referencia á muller de Aguiño, pero non
atopou máis noticias que comentasen aquela desaparición.
Quizais non gardase relación co afundimento do Xurelo, mais as datas de ambos
os sucesos coincidían e o porto de Aguiño era o máis próximo ao lugar onde pescaba
o barco cando se levantou o temporal.

Página 196
 Quedou encollido na butaca negra ata que o seu estómago baleiro protestou cun
ruxido. Fíxoo calar dándolle unha chupada ao cigarro e volveu á folla do xornal.
Contemplou a fotografía do capitán Sousa, os ollos cheos de engurras que o miraban
desde a parte superior da páxina. Logo leu unha vez máis a noticia da desaparición de
Rebeca Neira. Reparou en que se mencionaba unha denuncia presentada polo fillo. Se
había unha denuncia, unha copia do atestado tiña que estar arquivada na Xefatura
Superior de Policía de Galicia.
Descolgou o teléfono. O axente que contestou na Xefatura confirmoulle que
Neves Ortiz aínda traballaba na quenda de noite, e ao cabo dun pouco oíu a súa voz
aguda.
—Canto tempo, patrulleiro —saudouno, e Leo Caldas imaxinou o sorriso amplo
de Neves baixo os ollos diminutos.
Xa pasara máis dun ano desde que pedira o traslado á Xefatura na Coruña, mais
na comisaría de Vigo aínda estrañaban o estrondo das súas gargalladas.
—Que podo facer por ti? —ofreceuse, logo de preguntarlle ao inspector polos
seus antigos compañeiros.
—Necesito consultar un atestado.
—Veña, dime.
—A ver se atopas o atado coa denuncia por desaparición dunha tal Rebeca Neira
—dixo o inspector.
—Onde?
—En Aguiño.
—Sabes a data?
—Entre o 20 e o 22 de decembro de 1996.
—Noventa e seis?
—Iso é.
—Necesito consultar o arquivo —advertiuno Neves—. Prefires esperar ou que te
chame nun minuto?
—Se é un minuto case espero —dixo Caldas, pero tivo tempo de acender un novo
cigarro antes de volver escoitar a voz de Neves Ortiz no auricular.
—Teño a denuncia —confirmou.
—Hai algo máis?
—Nada —respondeu Neves—. Hai unha nota manuscrita na marxe que pon:
«Estanse a realizar pescudas das que se dará conta». Pero non hai máis papeis.
O inspector chascou a lingua.
—Sería unha falsa alarma —dixo Neves Ortiz.
—Xa —murmurou Leo Caldas, amolado ao ver como se esvaecía unha nova liña
de investigación.
—Queres que cha envíe por fax? —ofreceuse ela.
—Non che importa?

Página 197
 O inspector deulle as grazas e quedou fumando na butaca. Se non había máis
documentos no atado tiña que ser porque a muller aparecera sen danos pouco despois.
Volveu ler a noticia na folla de periódico amarelada polo paso do tempo. Alí figuraba
o abandono voluntario do domicilio como causa máis probable da desaparición de
Rebeca Neira, e Leo Caldas sabía que as cousas adoitaban ser o que aparentaban.
Apagou o cigarro e saíu do despacho co cinceiro na man. Baleirouno na papeleira
do cuarto de baño e, logo de lavalo con auga baixo a billa, regresou á oficina e
devolveuno ao caixón da mesa. Logo mirou a hora.
Pasaban algúns minutos das dez e media da noite cando Leo Caldas saíu da
comisaría. Acompañábano a fame e a sensación de levar toda a semana dando voltas
arredor da morte de Xusto Castelo, avanzando por un camiño circular que terminaba
por devolvelo ao lugar de orixe por máis pasos que dese.

Página 198
 Recordo. 1. O que se conserva na memoria. 2. Obxecto que serve para
recordar algo ou alguén. 3. Saúdos que se encargan a alguén para que os
transmita.

Estaba canso e, malia a tentación que supoñían os fideos con ameixas, desbotou a
idea de subir outra vez ata o Elixio. Preferiu cear algo rápido e marchar axiña para a
casa, de modo que dobrou a esquina e entrou na cafetería Rosalía de Castro.
Achegouse á barra e pediu unha cunca de caldo, tortilla e viño. Logo sentou nunha
mesa xunto á fiestra a esperar a comida.
No televisor colocado no alto repetían as imaxes aéreas do barco escorado entre
as ondas do Gran Sol. O movemento do mar na pantalla lembroulle o mareo que o
obrigara a desembarcar pola mañá na cala de Monteferro. Tratou de consolarse
pensando que, polo menos, servira para que Trabazo atopase aquela chave de tubo
entre as rochas. Estaba convencido de que era o obxecto empregado para golpear o
mariñeiro morto. Por que, se non para se desfacer dunha proba, tiraría ninguén ao mar
unha chave noviña coma aquela?

Cando terminou de cear eran as once e cuarto. Pediu a conta, acendeu un cigarro e,
despois de pagar, saíu á rúa. Sentiu o vento que arrefriara a noite e o balbordo dos
mozos nos xardíns de Montero Ríos xunto ao porto deportivo. Como cada venres,
baixaran desde todos os puntos da cidade para celebrar a fin de semana.
Esfregou as mans e botou a andar cara á súa casa. Ao pasar diante da comisaría,
apagou o cigarro e entrou a comprobar se Neves Ortiz enviara a denuncia desde a
Xefatura.
Atopou a copia do atestado na cestiña do fax, e sentou nunha das mesas baleiras
para ler aquel documento no que Diego Neira Díez, de quince anos de idade,
denunciaba a desaparición da súa nai, Rebeca Neira Díez, de trinta e dous.
O rapaz comparecera perante a policía ás once da mañá do domingo vinte e dous
de decembro de 1996, para declarar que desde a noite do venres vinte non volvera ver
a súa nai, coa que residía nunha vivenda da parroquia de Aguiño.
Segundo constaba na denuncia, cara ás once da noite do venres, Rebeca Neira
comentoulle ao seu fillo que quedara sen tabaco e saíu da casa. Regresou unha hora
despois, e Diego oíuna conversar con alguén baixo o beiril da entrada.

Página 199
 Cando un home soltou unha gargallada, a muller pediulle que baixase a voz,
recordándolle que o seu fillo se atopaba no interior da vivenda.
Aquel comentario incomodou a Diego Neira que abriu a porta e, ao atopar a súa
nai con dous homes, murmurou que durmiría na casa dun compañeiro de estudos e
afastouse á carreira.
Como naquel intre chovía a chuzos, resgardouse nunha caseta próxima desde a
que puido ver como un dos homes acompañaba a súa nai ao interior da vivenda
mentres o outro marchaba cara ao porto. Cando a choiva amainou, Diego Neira
proseguiu o seu camiño ata a casa do amigo.
Regresou ao día seguinte, sábado, a iso da unha da tarde. Atopou a casa baleira,
coa planta baixa limpa e en orde. Diego non saíu da casa e, á noitiña, deitouse.
Non se alarmou ata que, o domingo pola mañá, comprobou que a nai non durmira
na súa cama. Entón telefonou a Irene Vázquez, amiga íntima da nai, quen lle
confirmou que tampouco tiña noticias dela desde a tarde do venres. A amiga, tras
escoitar por boca do rapaz o relato dos feitos, acompañouno a presentar a denuncia.
Diego Neira aseguraba descoñecer a identidade dos dous homes. A un deles nin
sequera puidera velo, pois só distinguira a súa silueta na escuridade. Porén, mentres
agardaba a que remitise a choiva, puido ver con claridade ao que se dirixira ao porto,
pois pasara polo camiño iluminado a poucos metros da caseta.
Era un home duns trinta anos, vestido con impermeable e botas de plástico, como
as que adoito usaban os mariñeiros. Diego Neira non o tiña visto con anterioridade en
Aguiño. Era delgado e tiña o pelo abundante e moi louro.
Leo Caldas volveu ler a descrición que facía o mozo daquel forasteiro. Logo
levantouse da mesa na que estaba apoiado e foi ao despacho. Alí, sentado na súa
butaca negra, volveu ler o atestado, convencido de que non podía tratarse dunha
coincidencia.
Despois marcou o número da Xefatura Superior de Policía de Galicia e, por
segunda vez naquela noite, pediu que o puxesen con Neves Ortiz.
—Recibiches a denuncia?
—Si, grazas —respondeu Leo Caldas—. Estás segura de que non hai nada máis
no atado?
—Totalmente, Leo.
—E non pode haber un informe ampliatorio noutro sitio?
—Non debería —asegurou Neves Ortiz.
—Podes comprobalo?
—Agora?
—Pode ser?
—Podo intentalo. Pero por que tanta présa? Pasaron máis de doce anos, non?
—Talvez teña relación cun asunto que estamos a investigar.
—Como se chamaba a desaparecida?
—Rebeca Neira —dixo Caldas lendo o nome na denuncia—. Rebeca Neira Díez.

Página 200
 O inspector acendeu un cigarro mentres percibía a través do teléfono o rumor das
teclas pulsadas pola axente Ortiz na Xefatura.
—No ordenador non aparece máis nada, Leo —dixo ela segundos despois—.
Pero déixame buscar outra vez no arquivo. En tres minutos chámote de volta.
Caldas deulle as grazas, e colgou o teléfono pensando que, se o atado non contiña
máis documentación ca aquela denuncia, era seguro que a muller aparecera despois.
Con todo, estaba convencido de que o home louro que aquel mozo vira afastándose
da súa casa era o mesmo mariñeiro que atoparan trece anos despois aboiando entre as
algas de Panxón.
Preguntábase por que motivo mentirían Xosé Arias e Marcos Valverde, por que
ningún dos dous mencionara que buscaron abrigo no porto de Aguiño durante o
temporal? Quería ver os seus rostros e oír as súas respostas. Coñecer a razón que os
levara a partir a pesar da tormenta, a enfrontarse a un mar tan embravecido que os
fixo naufragar.

Descolgou outra vez o teléfono e chamou a Rafael Estévez.

—Sabe que hora é? —preguntou o zaragozano. Leo Caldas mirou o reloxo: as
doce e media.
—Estabas a durmir?
—Non —gruñiu.
—Creo que o Xurelo non volvía de pescar cando afundiu.
—Diso hai máis de doce anos —protestou Estévez—. Non podía esperar ao luns
para contarmo?
—É que necesito falar con Xosé Arias e Marcos Valverde. Quero saber por que
nolo ocultaron. Recóllesme ás sete? Gustaríame estar no porto de Panxón cando Arias
regrese do mar.
—Cando?
—Mañá.
—Cando di mañá refírese a dentro de sete horas?
—Iso é.
Estévez soltou un bufido que soou como un furacán no auricular.
—Mañá é sábado, inspector.
—Xa o sei.
—Non llo podemos preguntar o luns?
—Os luns non hai lonxa, Rafa —respondeu Leo Caldas—. Recóllesme ás sete
diante de casa?

Cando apagou o cigarro, dirixiuse ao cuarto de baño para baleirar o cinceiro. Mentres
o enxaugaba, escorréuselle das mans e caeulle dentro do lavabo partido en dous

Página 201
cachos.
Leo Caldas, cun anaco en cada man, achegouse á muller que limpaba a comisaría.
—Ten pegamento? —preguntou, sinalando o carro cheo de botes que a muller
empurraba co pé.
—Non —respondeu ela, mirando as dúas metades en que partira o cinceiro—.
Ademais, aínda que o pegue, nunca vai quedar igual ca antes.

Cinco minutos máis tarde volveu descolgar o teléfono para atender a chamada de
Neves Ortiz desde a Xefatura.
—Estiven buscando, Leo, e non atopo nada máis ca a denuncia que che mandei. A
cousa debeu de rematar aí.
—Sabes se seguen vivindo en Aguiño?
—Aquí non consta un cambio de domicilio —explicou ela logo de consultar.
Leo Caldas leu na copia do atestado o número de identificación do policía que
recollera a denuncia.
—Importaríache dicirme a quen pertence esta placa? —e enumerou o código de
cifras.
—Déixame ver —dixo Neves Ortiz, tecleando ao outro lado da liña—. Era do
subinspector Somoza.
—Era?
—Xa non está no servizo —explicou—. Xubilouse hai oito anos. Necesitas
algunha outra cousa?
—Nada máis, Neves. Moitas grazas e perdoa a molestia.
—Non te preocupes —dixo ela, e logo preguntou—. Como está Alba?
—Ben —respondeu lacónico Caldas.
—Dálle recordos da miña parte.
—Dareillos.
—E dille que te coide —insistiu—, que non te deixe traballar ata tan tarde.
O inspector tragou saliva.
—Direillo.
Ao colgar o teléfono ergueuse da butaca. Recolleu o impermeable e a copia da
denuncia e, antes de saír, tirou os anacos do cinceiro á papeleira. Marchou á casa
pensando que a muller da limpeza tiña razón. O que se rachou algunha vez nunca
recupera o seu estado orixinal.

Página 202
 Cabo. 1. Extremo dunha cousa. 2. Punta de terra que penetra no mar.
3. Corda que se emprega nas manobras náuticas.

Ás sete da mañá aínda era noite pechada. O inspector agardou no portal ata ver os
faros do coche deterse fronte a porta de vidro. Entón saíu á rúa, acomodouse no
asento do copiloto e baixou a ventá apenas uns dedos para deixar entrar o aire.
—Bos días —saudou, e Estévez respondeulle afundindo o pé dereito no
acelerador.
Percorreron a avenida de Beiramar e continuaron bordeando a liña da costa ata
Bouzas. Non había luces nos estaleiros, nin rastro do alustro dos soldadores que pola
semana iluminaban a armazón dos barcos a medio construír. Só o neon dunha
discoteca resplandecía, alumeando os mozos que se apertaban na porta, dispostos a
zugarlle á noite as últimas horas de diversión.
Ao abandonar a circunvalación e coller a estrada da costa, Leo Caldas puxo ao
axente Estévez ao corrente dos seus descubrimentos. Faloulle da intención do capitán
Sousa, transmitida por radio a outro patrón, de recalar nun porto ao desatarse a
tormenta. Explicoulle que o porto máis próximo á área de pesca do Xurelo era o de
Aguiño e que atopara unha referencia á desaparición dunha muller nesa vila nun dos
recortes de xornal gardados polo crego de Panxón. Logo contoulle como localizara a
denuncia interposta polo fillo da desaparecida, onde o mozo describía un dos homes
que conversaba coa súa nai aquela noite de temporal.
—Fíxate —dixo, desdobrando a copia do atestado—. Fala dun home duns trinta
anos, vestido con impermeable e botas de plástico. Un mariñeiro delgado co cabelo
moi louro —volveu gardar o papel—. Xusto Castelo tiña vinte e nove anos. Cantos
mariñeiros louros desa idade poden chegar en barco a un porto pequeno coma ese?
O aragonés encolleu os ombreiros.
—Estou seguro de que era el —proseguiu Caldas—. Dáste de conta? A noite do
naufraxio o Xurelo estivo no porto de Aguiño e non soamente pescando no mar como
lle contaron a todo o mundo.
—De verdade cre que ten importancia?
—Non o sei. Mais o único que temos é esa contradición, e quero comprobar ata
onde nos leva.
Rafael Estévez tamborilou cos dedos no volante.
—Que pasou coa muller?

Página 203
 —Con Rebeca Neira? Non hai nada máis ca a denuncia. Estévez mirouno en fite.
—Nada máis?
—Non.
—Carafio, inspector, entón non ocorreu nada.
—Xa o sei —conveu Caldas—. Pero se o barco estivo en Aguiño, quero saber por
que non o mencionaron nin Arias nin Valverde. Cando preguntei a Valverde por que
motivo non buscaran refuxio nun porto, sabes que me contestou? Dixo: «Iso habería
que preguntarllo ao capitán». Pois agora quero que sexan eles os que respondan.
Quero saber por que o ocultaron, que nos expliquen todo o acontecido aquela noite,
que nos conten outra vez as circunstancias nas que afogou Antonio Sousa.
O aragonés meneou a cabeza cara aos lados.
—Segue a pensar que ese capitán ten algo que ver coa morte de Castelo?
—Esqueciches a pintada da chalupa? «Asasinos», dicía, xunto á data da morte do
capitán Sousa, o 20 de decembro de 1996. Non pode ser casualidade que o bote do
Rubio aparecese pintado así. Ten que existir unha relación entre a morte de Sousa e a
de Castelo, e penso que eses mariñeiros coñécena. Por que se ían mostrar tan fuxidíos
ao escoitarnos aludir ao capitán?
—Poida que só sexa un mal recordo.
—Poida —dixo Leo Caldas, pechando os ollos de novo e estirando o pescozo
cara á físgoa aberta no cristal—. Pero entón non terían por que mentir.

Chegando a Panxón, coa silueta escura de Monteferro insinuada sobre o ceo e o mar,
Estévez comentou:
—Outra cousa, inspector.
—Dime.
—Hoxe é sábado. Eu non tería que estar aquí.
—Eu tampouco —dixo Leo Caldas.
—Non me amole —bufou Estévez—. Estamos aquí porque vostede quixo.
Leo Caldas abriu os ollos e mirou o axudante.
—Non é un capricho meu, Rafa.
—Pois paréceo. Non podiamos esperar ata o luns?
—Xa che dixen que o luns non hai lonxa.
—E que?
—Como que e que?
—O mariñeiro ese non se desintegra os días que non hai lonxa. Non pasaba nada
por esperarmos ata o luns e interrogalo na súa casa.
—Hai un morto, Rafa, e podería haber máis. O tempo é importante. Xa o sabes.
—Claro que o sei. E tamén é importante o tempo dos vivos —espetoulle o
aragonés—. Vostede pode facer coa súa fin de semana o que lle pete, pero non é
xusto que dispoña ao seu antollo do tempo libre dos demais.

Página 204
 —Ao meu antollo?
—Ao seu antollo, si. Parece que lle molesta que un teña vida fóra da comisaría.
—Como?
—Xa o oíu. A vostede dálle o mesmo chamar de noite que de día; para vostede
non hai diferenza entre un martes, un venres ou un domingo. Todos os días son
iguais. Colle o teléfono e solta un sermón sen molestarse sequera en preguntar se os
demais están ocupados.
—Se o dis por onte, non me decatei do tarde que era cando te chamei —
desculpouse Caldas.
—Por onte, por antonte, por hoxe… —Estévez, que falara todo atrapallado, fixo
unha pausa, como quen apunta ben para non errar o tiro de graza—. Eu non teño a
culpa de que a súa vida se reduza ao traballo —dixo—, pero ten que comprender que
non todo o mundo é coma vostede.
Leo Caldas encolleuse no seu asento sen saber ben que retrucar, e o aragonés
engadiu:
—Xa sabe que me gusta dicir as cousas á cara.
—Xa o sei, si —respondeu o inspector, e pechou novamente os ollos.
Para Estévez, a franqueza extrema era unha virtude. Caldas, en cambio, só vía
nela unha escusa, unha máscara tras a que ocultar a crueldade.

Página 205
 Defensa. 1. Acción e efecto de defender. 2. Arma, instrumento ou
fortificación para protexerse dun perigo. 3. Maneira natural dun
organismo de protexerse de agresións externas. 4. Pezas colgadas da
banda dunha embarcación que a protexen nas manobras.

Chegaron a Panxón ás sete e media. Estacionaron ao carón dun farol, preto da rampla
de pedra e permaneceron dentro do coche coa calefacción en marcha e as luces
apagadas. No mar, as lámpadas dos barcos de Arias e Hermida permitíanlles ver os
dous mariñeiros baleirando as nasas nas esportas negras que logo trasladarían a terra.
—Pode deixarme a denuncia? —pediu Estévez.
Caldas entregoulla e o aragonés aproximou o papel ao cristal buscando a luz do
farol.
—Fixouse nos nomes, inspector? —preguntou ao cabo dun pouco.
—Como?
—A nai e o fillo —explicou o aragonés—. Apelídanse igual, Neira Díez os dous.
—Era nai solteira. Non viches as idades?
—O fillo quince e a nai trinta e dous —leu Estévez. Leo Caldas asentiu.
—Aínda era unha cativa cando quedou preñada.

Ás oito menos cuarto apareceu o licitador conducindo a furgoneta branca.

Aparcouna xunto á lonxa, abriu a porta de metal e prendeu as luces.
Pouco despois, distinguiron o mandil branco da muller de Ernesto Hermida.
Camiñou entre as chalupas da rampla e detívose a esperar o seu home ao bordo do
mar. O vello achegouse remando entre as boias e entregoulle un par de cestóns que
ela deixou caer na pedra. Logo, sosténdoos un por cada asa, subíronos ata a lonxa en
dúas viaxes.
Arias levaba o traxe de augas de cor alaranxada. Tamén el enchera dúas esportas
que trasladou sen esforzo rampla arriba, e as gaivotas que estaban chantadas na pedra
seguírono con ollos cobizosos.

Faltaban dous minutos para as oito cando os policías saíron do coche e camiñaron ata
o edificio da lonxa. Enriba da mesa longa de metal xa estaban dispostas as capturas

Página 206
de Hermida: á dereita, os camaróns e, á esquerda, as nécoras. O letreiro que prohibía
comer, beber, fumar e cuspir penduraba do teito. O cheiro a mar era máis acusado alí
dentro que na rúa.
Desde a porta, os policías distinguiron o pelo escuro e o traxe laranxa de Xosé
Arias. Estaba anicado no chan, clasificando a pesca e achegando cada bandexa que
enchía á báscula para que o licitador a pesase antes de subila á mesa.
Había case unha ducia de persoas esperando o inicio da poxa. Leo Caldas
recoñeceu as dúas mulleres e o home das patillas grises que se repartiran as bandexas
a vez anterior. Daban voltas ao redor da mesa coma lobos seleccionando a ovella
máis apetecible do curro. Os demais non amosaban tanto interese.
O licitador rematou de pesar as capturas, comprobou que todas as bandexas
estaban marcadas e ocupou a súa posición detrás da mesa.
—Vamos alá, que xa son as oito e cinco —dixo, esfregando as mans, e logo
anunciou—. Vendo camarón, vendo camarón!
Todos os presentes se arremuiñaron no lado dereito da mesa metálica como
atraídos por un imán. O matrimonio Hermida tamén avanzou uns pasos para seguir a
poxa de cerca. Arias, en cambio, seguiu limpando as esportas no chan coma se a
cousa non fose con el.
—Empezamos en corenta e cinco euros —continuou o licitador, sinalando as
bandexas nas que saltaban os camaróns baixo a luz azulada dos fluorescentes.
Logo colleu folgos e comezou a cantar os prezos coma quen recita de memoria o
alfabeto:
—Corenta e cinco, corenta e catro e medio, corenta e catro, corenta e tres e
medio, corenta e tres, corenta e dous e medio, corenta e dous…
Mentres unha das mulleres detiña a poxa e lles roubaba as mellores pezas aos
outros interesados, Xosé Arias dirixiuse á porta. Sostiña nunha man os cestóns
baleiros, un dentro do outro. Na outra levaba unha bolsa de plástico azul.
Se lle sorprendeu toparse aquela mañá cos policías, o seu rostro non o delatou.
—Bos días, inspector Caldas.
—Ten un momento? —preguntou o inspector.
—Veñen falar comigo?
Leo Caldas asentiu, e acendeu o primeiro cigarro da fin de semana.
—Pero non temos présa —dixo sinalando a bolsa de plástico na que buligaban
varias nécoras—, acabe co que teña que facer.
Arias volveuse a mirar a lonxa. Do outro lado da porta chegáballes a ladaíña do
licitador.
—Agora está ben —dixo o mariñeiro coa súa voz cavernosa, e o inspector
comprendeu que prefería falar durante a poxa, na rúa baleira, que facelo despois—. É
pola chamada telefónica do Rubio?
—Non o sei —respondeu Caldas, e estendeu unha man cara ao lugar en que o
mariñeiro liberara as femias cargadas de ovos o martes anterior.

Página 207
 Xosé Arias cruzou a rúa e dirixiuse á rampla. Os policías seguírono entre as
chalupas iluminadas polo resplandor dos farois próximos.
—Non o sabe?
—Non me gusta que me mintan —dixo o inspector. O mariñeiro detívose.
—Díxenlle que esquecera esa chamada.
—Dixo.
—Daquela que quere?
Leo Caldas deulle unha calada ao cigarro antes de contestar.
—A verdade.
—Xa lla contei, inspector. O Rubio perdeu unha defensa no mar e…
—Pretende que creamos iso? —cortoulle.
—Eu non pretendo nada.
Arias falaba amodo, pero o plástico da bolsa renxeu entre os seus dedos enormes.
—Lembra a data marcada na chalupa de Castelo? —preguntou.
A cabeza poboada de rizos do mariñeiro moveuse de arriba abaixo ao confirmar
que a recordaba.
—Tamén tiña escrita a palabra «Asasinos» —engadiu o inspector.
—Xa o sei. Contoumo vostede.
—Que sucedeu aquela noite?
—Que afundimos, xa o sabe.
—Ademais diso.
—Parécelle pouco?
—Que lle ocorreu ao capitán Sousa?
—Afogou —respondeu o mariñeiro con gravidade.
—Por que andaba a navegar o seu barco en vez de estar abrigado nun porto como
o resto da frota de baixura?
—O capitán estaba ao mando.
—Non se detiveron nun porto?
A brasa do cigarro do inspector reflectiuse nos ollos grises do mariñeiro.
—Non.
—Está seguro?
O mariñeiro asentiu.
—Estame a mentir de novo —dixo Caldas.
—Como?
Oíron a bolsa engurrarse na súa man crispada e Leo Caldas agradeceu a compaña
de Rafael Estévez.
—Recalaron nun porto? —volveu interrogar.
—Non —dixo, e logo rectificou—. Non me lembro ben.
Leo Caldas cortoulle a retirada.
—Pararon en Aguiño, verdade?
—Onde?

Página 208
 —En Aguiño —repetiu Caldas, e Arias non o negou.
O mariñeiro limitouse a mirar cara á praia.
—Díganos que sucedeu.
—Xa pasaron moitos anos, inspector —escapuliuse—. Repítolle que non me
acorda.
—Non puido esquecer aquela noite.
—Pois fíxeno.
A bolsa de plástico resoaba no abrente de Panxón coma unha serpe de cascabel.
—Que lle ocorreu en realidade ao capitán Sousa? —o inspector trataba de
acurralalo—. Por que escribiron a palabra «Asasinos» na chalana de Castelo? Por que
mataron o Rubio?
Arias abriu as mans trementes e os cestóns e a bolsa de plástico caeron ao chan.
Leo Caldas vacilou. De non estar o axente Estévez ao seu carón, recuaría uns pasos.
—Non oíu o inspector? —interveu o aragonés. El non semellaba intimidado.
Arias baixou a cabeza.
—Non recordo nada —dixo nun murmurio. Insistiron varias veces máis, pero a
resposta do mariñeiro foi sempre a mesma.

—Recórdao todo —dixo Estévez, ao abrir a porta do coche.

Leo Caldas apagou o cigarro no chan.
—Desde logo.
O inspector vira o medo debuxado no rostro do mariñeiro e preguntábase que
sucedería a bordo do Xurelo. Por que o asustaba dese modo que alguén puidese
descubrir a verdade?
—Non o imos deter? —quixo saber o aragonés.
—Para acusalo de que?
Estévez encolleu os ombreiros, arrincou o motor e deu marcha atrás. Caldas
baixou o cristal e viu o mariñeiro na rampla, sentado nunha das chalupas coma un
coloso derrubado, coa primeira claridade do día reflectíndose no seu traxe laranxa.
No chan de pedra, as nécoras atoparan a boca da bolsa e corrían buscando o mar.

Página 209
 Fortaleza. 1. Capacidade física para soster, soportar ou resistir algo. 2.
Capacidade moral dunha persoa para soportar sufrimentos ou penalidades.
3. Virtude cardinal que confire valor para soportar as adversidades. 4.
Recinto fortificado.

Detivéronse a almorzar nun bar que atoparon aberto fronte á praia da Madorra.
Estévez lía o xornal, que dedicaba a portada ao naufraxio do pesqueiro galego no
Gran Sol.
—Viu as imaxes do rescate na televisión?
Caldas asentiu. A través da fiestra, contemplaba a fortaleza de Baiona ao outro
lado da baía e a escuma branca das ondas que rebentaban na beira cuberta de algas.

Volveron ao coche cando as campás do Templo Votivo do Mar daban as nove.

Colleron a estrada cara a Monteferro e desviáronse á esquerda polo camiño que
descendía entre muros ata o portalón de madeira.
Saíron do coche e chamaron ao timbre. Foi a muller de Marcos Valverde quen
respondeu.
—Son o inspector Caldas —dixo.
Accionados desde o interior da vivenda, os gonzos cederon e a porta esvarou cara
a un lado franqueándolles o paso e permitíndolles ver a fachada de formigón gris que
lle outorgaba a aquela casa o aspecto dun búnker.
Había dous coches aparcados no patio de entrada, envoltos nunha película de
orballo. Un era o utilitario vermello da muller. O outro era un deportivo negro. No
xardín de rocalla, os primeiros raios de sol comezaran a abrir os pensamentos.

Caldas esperaba atopar o sorriso da muller de Valverde, pero foi o seu home o que
lles saíu ao encontro polo camiño de grava. Levaba o pelo húmido e peiteado cara
atrás coma se acabase de saír da ducha. Vestía un xersei de colo alto verde escuro e
un pantalón de pana beixe.
—Sucede algo? —preguntou.
—Non —dixo Caldas, pensando que sen o traxe e a gravata parecía unha persoa
diferente—. Desculpe que veñamos tan cedo.

Página 210
 —Non se preocupen. Levo horas esperto.
—Vénlle ben que falemos uns minutos?
—Claro —respondeu, pero non os invitou a entrar.
Caldas viu a herba luísa que crecía pegada á parede da casa e estivo tentado de
achegarse a cheirala. En lugar diso sacou do peto un paquete de tabaco.
—Fuma?
Valverde declinou o ofrecemento e o inspector puxo nos beizos un cigarro ao que
achegou o lume do acendedor.
—O meu pai acordábase de vostede —mentiu—. Mándalle saúdos.
—Grazas —dixo Valverde—, pero non virían só por iso.
—Non, claro —Caldas sinalou a casa chea de arestas—. Recorda a conversación
que tivemos o outro día?
O antigo compañeiro de Arias e Castelo asentiu.
—Recorda que lle preguntei por que non buscaron refuxio nun porto a noite do
naufraxio?
—Claro. Expliqueille que levabamos a bodega chea. Supoño que ese foi o motivo
polo que o capitán decidiu volver a Panxón.
Caldas deulle unha calada ao cigarro.
—Impórtalle que llo pregunte outra vez?
Marcos Valverde mirou a Caldas, logo a Estévez e despois outra vez ao inspector.
—Non entendo.
—É moi sinxelo. Recalaron nalgún porto a noite do naufraxio do Xurelo?
—Xa lles dixen que non.
—Está seguro?
Valverde abriu os brazos e sorriu.
—Claro.
—Non esquecería algo?
—Por suposto que non. Caldas falou moi a modo:
—Entón teño que pensar que o outro día nos mentiu e que hoxe está a facelo de
novo.
As palabras do inspector borráronlle o sorriso da cara.
—Como?
—Sabe que as cousas non sucederon como vostede di, e estoulle dando a
oportunidade de que mas conte agora.
—Non sei de que me fala.
Caldas despregou a copia da denuncia.
—Sei que estiveron no porto de Aguiño unhas horas.
Valverde lanzou unha mirada furtiva á casa antes de responder.
—Quen lles contou iso?
—É certo?
Só lle arrincou un suspiro.

Página 211
 —É certo ou non?
—Pasou moito tempo desde entón —escusouse—, non o recordo ben.
Estévez deu un paso á fronte.
—Non nos veña con andrómenas, é certo ou non?
—Que queren que lles diga?
Caldas respondeu o mesmo que lle contestara a Arias pouco antes:
—A verdade.
Valverde concentrou a súa mirada nalgún punto do chan.
—Non podo.
—Xa morreu un home —dixo o inspector—, dous se contamos o capitán Sousa.
Valverde mirouno en fite.
—Seino.
—E malia todo vai seguir ocultando o que sucedeu aquela noite no barco?
Permaneceu mudo.
—Non vai explicarnos que lle ocorreu ao capitán Sousa? —insistiu o inspector.
—Non podo —repetiu.
—De que ten medo?
—Xa lle dixen unha vez que o medo é libre.
—Por que están todos asustados? —insistiu Caldas—. Que sucedeu aquela noite?
Como fixera Xosé Arias na rampla do porto, Valverde escondeuse na súa mala
memoria como unha tartaruga na súa cuncha.
Estévez achegouse ao inspector e faloulle ao oído:
—Quere que intente axudalo a recordar?
Caldas coñecía ben a clase de axuda á que se refería o aragonés.
—Non —bisbou, e logo fíxolle unha advertencia a Marcos Valverde—: Se cadra
un xuíz os obrigará a falar.
—Se cadra, inspector Caldas —repetiu Valverde—. Se cadra.

Rafael Estévez manobrou dentro do patio ata dar a volta. Logo enfilou a pendente
entre os muros das casas e o portón de madeira pechouse tras eles.
—Está morto de medo —comentou o aragonés—. Están mortos de medo os dous.
—Están —dixo o inspector.
—Por que non me deixou intentalo?
—Intentalo?
—Xa sabe…
—Si, xa sei…
Leo Caldas baixou lixeiramente a ventá e, cando o rostro engurrado do capitán
Sousa se perfilou nas súas pálpebras pechadas, abriu os ollos.

Página 212
 Exposto. 1. Situado de maneira que poida ser visto. 2. Explicado
ordenadamente para que se coñeza. 3. Disposto de xeito que reciba a
acción dun axente. 4. Arriscado. 5. Sometido á acción da luz para que se
impresione nunha placa fotográfica ou película.

—Non tardo nin cinco minutos —dixo o inspector ao abrir a porta do coche. Logo
subiu camiñando ata o Templo Votivo do Mar e entrou na igrexa.
Baixou pouco despois cun sobre na man.
—Que leva aí? —preguntou Rafael Estévez cando Caldas volveu ocupar o asento
do copiloto.
—Unha foto da tripulación do Xurelo. O luns imos ir a Aguiño. Quero ver se os
recoñecen.
Estévez botoulle unha ollada á fotografía. O capitán Sousa estaba sentado en
primeiro termo, co gorro de la encasquetado ata as cellas. Detrás, vestidos cos traxes
impermeables, os tres mozos sorrían.
—Volvemos a Vigo? —preguntou.
—Impórtache se pasamos un intre polo faro? —pediulle Caldas.
Estévez xurou polo baixo e conduciu ata o pé de Monteferro. En lugar de
ascender pola estrada asfaltada que levaba á cima, desviouse á dereita, pola pista de
terra que conducía a Punta Lameda. Atravesaron o bosque de eucaliptos e
continuaron bordeando o monte.
Un coche amarelo estaba estacionado preto do faro e Estévez aparcou detrás. O
ceo estaba azul e as ondas levantaban cortinas de escuma ao romper nas rochas.
As illas Cíes aparecían á fronte, coa area branca das súas praias brillando na mañá
de outono. Non se vía a ninguén.
Camiñaron pola ladeira ata o lugar onde aparecera afundida a embarcación de
Xusto Castelo. Algunhas das pedras que protexían a poza asomaban na superficie.
Ulía a bosque e a mar, e sobre o ruxido das ondas soaba o coro estridente das
gaivotas.
Caldas púxose de pé sobre unha rocha alisada polo vento, cerca da auga mais a
salvo das salpicaduras. Viu os triángulos brancos das velas dunha regata perfilados
sobre o mar. Dous enormes cargueiros provenientes de Vigo dirixíanse á boca da ría.
Distinguiu os colectores ordenados na cuberta do máis próximo. Os botes salvavidas
tamén se adiviñaban baixo lonas azuis, xunto á borda. O inspector pensou que non se

Página 213
poderían apreciar de xeito tan nidio a mañá da morte de Castelo, cando os refachos de
choiva distorsionaban a paisaxe.
Vendo o ronsel do cargueiro abríndose no mar ata esvaecerse, Leo Caldas
recordou a noite anterior. Entre voltas na cama botando de menos o tintín do colgante
de Alba, atopara un oco para Xusto Castelo. Tratando de atopar unha explicación
para a morte do mariñeiro. Pensara que, se ningunha embarcación partira dos portos
próximos a Panxón aquela mañá, quizais os asasinos viñan dun barco máis grande.
Acendeu un cigarro protexendo coa man a lapa, e volveu observar o cargueiro.
Afastábase rumbo a algunha parte no oeste. Preguntouse se o patrón dun buque
permitiría arriar un bote sen unha boa xustificación.
Inclinouse sobre a poza. Soamente os que frecuentasen aquela costa coñecerían o
arrecife natural que a resgardaba das ondadas. Só un mariñeiro familiarizado coa
costa de Monteferro sabería que ao baixar a marea se convertía nunha zona tranquila.
Deulle outra calada ao cigarro e o vento encheulle de fume os ollos. Ao abrilos de
novo, a silueta do cargueiro minguara no horizonte. O barco distanciábase da costa e
a idea dun culpable chegado de fóra afastábase con el.
—Eu sigo crendo que é unha estupidez afundir o barco a un metro das pedras no
canto de facelo no medio do mar —dixo Estévez poñéndose ao seu carón.
—Xa falamos diso onte.
—Xa o sei —admitiu o zaragozano—, e convenceume o que dixo ao respecto da
chave de tubo. Lanzaríana cara a calquera sitio sen importarlles onde caese. Como
vostede mesmo dixo: ninguén investiga un suicidio.
—Desde logo.
—Pero isto é diferente —engadiu o aragonés.
—Isto?
—O barco afundido. Ninguén estaría pendente dunha arma se pensase que o
Rubio se suicidara, de acordo, pero o barco si que o buscarían. Para que ían querer
deixalo aí?
—Porque no fondo da poza a auga non se move e o barco quedaría oculto máis
tempo.
—Mais para que quererían ocultalo?
—Supoño que para que a auga borrase todas as pegadas.
—Que pegadas? —preguntou o aragonés—. Se o atacaron desde outro barco
poucas pegadas puideron deixar. Ademais, nesta poza non hai lixivia. Non vexo a
diferenza entre afundir un barco aquí e facelo en calquera outro sitio.
Caldas recoñeceu que ao seu axudante non lle faltaba razón. Por outra banda,
tampouco había necesidade de deixar o barco demasiado tempo baixo a auga para
eliminar todos os rastros.
—Se eu pretendese simular o suicidio dese mariñeiro —continuou Rafael Estévez
—, deixaría o barco á deriva para que a corrente o estrelase contra as rochas, pero
nunca o traería a este lado do monte.

Página 214
 —E se alguén o atopase antes de afundirse?
—Non poderían —replicou—. Abriría unha vía de auga para asegurarme de que
se ía a pique antes de saltar ao outro barco. O único que conseguiron ao deixalo nesta
poza é que teñamos a certeza de que non foi o Rubio quen o trouxo ata aquí, non lle
parece?
—É posible —dixo Leo Caldas, e quedou fumando na rocha mentres Estévez se
afastaba do faro pola aba do monte.

—Hai dous tipos aí abaixo —advertiu o aragonés cando regresou.

—Onde?
—Un vai nunha barca e o outro está nas rochas.
Leo Caldas seguiuno, primeiro camiñando pola ladeira e logo de pedra en pedra.
Cando o axudante se asomou sobre o acantilado, o inspector imitouno.
Tal como dixera Estévez, había un home a bordo dunha lancha pneumática e
outro empoleirado a un penedo entre a escuma do mar. Este estaba unido á barca por
un cabo asegurado ao arnés cinguido sobre o traxe de neopreno. Levaba unha
rasqueta na man e dúas bolsas de plástico suxeitas ao cinto.
O outro mantiña a embarcación a poucos metros do seu compañeiro. Sostiña o
extremo do cabo e xogaba co motor para evitar que un golpe de mar o lanzase contra
as pedras.
—Recollen percebes —dixo Caldas.
Cada vez que unha onda se retiraba, o home da rocha descendía ata a franxa
escura descuberta polo refluxo e raspaba a pedra coa rapa para desprender os
percebes adheridos nela. Logo, cando o compañeiro avisaba desde o barco da
chegada dunha nova onda, o percebeiro subía lixeiro para poñerse a salvo. Unhas
veces facíao coas bolsas da cintura máis cheas, outras soamente aliviado por salvar a
vida.
—Recóllense así? —preguntou o aragonés atónito. Caldas asentiu.
—Os percebes forman colonias nas rochas, nos sitios máis batidos polo mar. De
aí hai que collelos.
O aragonés deu un asubío.
—Non me estraña que sexan tan caros.
—E tan ricos —engadiu Leo Caldas, para quen non había mellor compaña nunha
mesa ca a dos percebes. Gozaba coma un neno fendéndolles a uña na tona escura e
retirándoa para extraer da súa carne o sabor intenso do mar.
—E con mal tempo como fan? —preguntou Estévez.
—Con mal tempo non se comen percebes —respondeu Caldas, quen desde varias
semanas atrás non os vira expostos na vitrina do bar Puerto.
—Non o entendo —dixo Estévez despois de que o percebeiro se descolgase de
novo e, no último momento, volvese rubir pola pedra fuxindo da onda.

Página 215
 —Que é o que non entendes?
—Que arrisquen a vida desa forma.
Leo Caldas encolleu os ombreiros.
—Teñen que comer.
—Pois que coman outra cousa —dixo moi serio o aragonés.
O inspector mirou de esguello o seu axudante e Estévez soltou unha gargallada.

Pouco despois, coas bolsas de plástico cheas de percebes, o home que raspaba as
rochas lanzouse á auga e o outro atraeuno ata a lancha tirando polo cabo. Cando a
bordo apartáronse da costa.
—Volvemos, inspector? —preguntou entón Rafael Estévez, co rostro aínda
conxestionado pola risa.
Estaban a escasos metros do coche cando percibiron o rumor dun barco nalgún
lugar próximo. Achegáronse ao muro que protexía o faro e viron os percebeiros no
mar. Aproximábanse a bordo da lancha pneumática á poza na que atoparan o barco de
Xusto Castelo, e os policías observaron as manobras do piloto para facer pasar a
embarcación entre a barreira de pedras e as rochas da costa. Caldas recordou o mal
tempo do domingo anterior. Os asasinos fixeran esa mesma operación cun mar moito
máis axitado. Pensou que só alguén moi experimentado se arriscaría daquel xeito para
esconder o barco.

O pescador do traxe de neopreno desembarcou coas bolsas ateigadas de percebes e

despediuse do compañeiro.
—Xa sabemos de quen é o coche amarelo —murmurou Caldas.
Estévez asentiu.
—Por que desembarcarán aquí?
—Porque son furtivos —explicou o inspector en voz baixa—. Aí deben de traer
máis de vinte quilos de percebes. Se chegan a un porto con eles arríscanse a unha
denuncia, ou a algo peor.
A lancha pneumática afastouse e os policías esperaron xunto ao faro mentres o
percebeiro do traxe negro ascendía a ladeira. Tería pouco máis de vinte anos. Era
delgado e non demasiado alto, e levaba o pelo encrespado pola auga do mar.
Caldas viuno sorprenderse ao atopar outro coche aparcado xunto ao seu tan cedo,
e máis aínda ao descubrir que os dous homes apoiados no muro do faro se dirixían
cara a el.
—Bo día —dixo Caldas.
O mozo levantou as cellas para responder ao seu saúdo e continuou camiñando.
—Non foi mal a cousa, eh? —insistiu o inspector, sinalando as dúas bolsas cheas
de percebes.

Página 216
 O rapaz murmurou algo que non comprenderon.
—Podemos falar contigo un momento?
—Son policías, verdade?
—Tanto se nota?
O mozo asentiu.
—Pero non nos interesan os percebes —tratou de tranquilizalo Caldas—. Só
queremos facerche unhas preguntas.
O mozo apoiou as bolsas no chan, como quen baixa as armas, e contoulles que era
veciño de Panxón, aínda que traballaba en Vigo. As fins de semana, se non ía mal
tempo, acudía a primeira hora a Monteferro co seu irmán para redondear o salario
entre as rochas.
—Estivestes aquí a fin de semana pasada? —preguntou Caldas.
O mozo meneou a cabeza cara aos lados.
—Hai dúas semanas que o mar non nos deixa vir —respondeu—. Por iso hai
tanto percebe.
—Pero con mal tempo pódese chegar en barco ata aí? —preguntou Caldas
mirando ao lugar entre as rochas no que desembarcara.
—Claro que si —dixo.
Explicoulles que a manobra de achegamento á poza non era demasiado complexa
para un mariñeiro con experiencia.
—Calquera que teña navegado por aquí pode entrar ata co mar picado. Non ten
máis misterio que controlar o gas —moveu o pulso coma se acelerase unha moto—.
Iso e que a marea estea baixa para ver onde están as pedras e non levar un susto.
Cando lle preguntaron por que elixiran ese lugar para descargar a mercancía, o
furtivo contestou:
—Porque cando baixa a marea é coma un peirao, o único sitio nesta zona no que
se pode desembarcar sen ser visto. Do resto, ou te afastan as pedras ou o fan as casas.
As palabras do furtivo produciron no cerebro de Caldas o efecto da pinga que
precipita a reacción dentro do tubo de ensaio. Como non se lle ocorrera antes?
—Coñece moita xente este lugar? —preguntou.
—O faro? —respondeu o pescador.
—O sitio en que desembarcastes —aclarou Caldas.
—Os mariñeiros da vila coñéceno todos.
—Xa.
—Pero tamén hai xente de fóra que o coñece —engadiu o mozo, inclinando a
cabeza cara aos dous vehículos aparcados no camiño—. Non ve que se pode chegar
en coche?
O inspector Caldas buscou na chaqueta o paquete de tabaco. Logo de acender
outro cigarro comentoulle ao seu axudante:
—Creo que xa sei por que o afundiron aquí.
—Por que? —quixo saber Estévez.

Página 217
 —Agora cho conto —dixo, e despois dirixiuse ao mozo—: Xa te podes ir.
—E os percebes? —vacilou.
—Lévaos —respondeu Caldas—, non os recolliches ti? O mozo deulles as grazas
e escapuliuse cara ao coche cunha bolsa en cada man e un sorriso no rostro.
—Unha cousa máis —falou en voz alta o inspector. O mozo detívose e deu a
volta. Deixara de sorrir, mais volveu facelo ao escoitar a pregunta de Leo Caldas:
—Canto pides por dous quilos?

Cando o coche amarelo do pescador furtivo desapareceu, Caldas contoulle ao seu

axudante a súa teoría.
—Creo que non viñeron á poza para esconder o barco, senón que o deixaron aquí
porque era o único sitio no que podían desembarcar sen quedar expostos a miradas
inoportunas.
—Impórtalle repetirmo? —pediulle o aragonés.
—Digo que mentres un dos asasinos marchaba no seu barco, nese desde o que
abordaron o Rubio, o outro trouxo a embarcación de Castelo ata aquí. Pero non o fixo
para afundila, senón para poder desembarcar sen testemuñas.
Estévez mirou arredor. Só se vía auga, rochas e terra cuberta de árbores.
—E por que non marcharon todos no outro barco despois de lanzar á auga a
Castelo?
—Se cadra porque non desexaban que os visen xuntos —suxeriu.
—Pode ser —conveu—. Pero por que o afundiron?
—Ti mesmo o dixeches. Porque o cadáver do Rubio estaba na outra banda do
monte. Por iso non quixeron deixar o barco á deriva. Sería moi raro que o corpo
aparecese aboiando nunha vertente de Monteferro e o barco na outra. Como
necesitaban desembarcar, tiveron que afundilo aquí mesmo.
O inspector baixou de novo ata o bordo da poza e Estévez seguiuno.
—Ves esas pedras amontoadas xunto ao muro? —preguntou Caldas—. Son como
as que había dentro do barco de Xusto Castelo. Creo que despois de saltar a terra
lanzaron as pedras desde arriba para abrir unha fenda no casco e asegurarse de que ía
para o fondo.
Estévez asentiu.
—Pero se sucedeu como vostede supón, se un deles desembarcou por aquí, onde
foi o outro? —preguntou—. En ningún dos portos próximos houbo movemento o
domingo pasado.
—Teremos que preguntar máis lonxe.
Estévez fungou.
—E non pensou que se cadra non existe esoutro barco, inspector?
—E como chegaron ata Castelo entón?
—Igual había alguén esperándoo agochado cando embarcou.

Página 218
 —Iso xa o falamos: Castelo era o único que ía no barco cando saíu do porto. A
muller de Hermida viuno desde a fiestra.
—Esa señora ten moitos anos —replicou—, e estaba escuro. Puido confundirse.
—Ela si —dixo Caldas—, pero Castelo atoparíao. A cuberta do seu barco era
diáfana, como a de Arias ou a de Hermida, e as nasas estaban no espigón. Decataríase
no momento de que había alguén máis.
—Era de noite —insistiu Rafael Estévez.
—Pero a muller viuno acender a luz. Faime caso, non hai onde esconderse.
Tiveron que chegar por mar, e non puido ser unha soa persoa.
Caldas comezou a camiñar cara ao coche.
—Pero como se explica que soubesen que o Rubio ía saír ao mar esa mañá? —
interesouse o aragonés, colocándose ao lado del.
Leo Caldas detívose e abriu os brazos. Era a segunda vez en dous días que o seu
axudante formulaba aquela pregunta.

Página 219
 Obxectivo. 1. Finalidade. 2. Lente colocada nos aparatos ópticos na
parte dirixida aos obxectos. 3. Que xulga atendendo á realidade.

Deixaron atrás o faro e volveron polo camiño sementado de fochas que discorría
primeiro xunto ao mar e logo entre os troncos esbrancuxados dos eucaliptos. O seu
cheiro acedo entraba xunto co frío pola físgoa aberta na ventá e golpeaba no rostro ao
inspector.
Cando colleron a estrada, Caldas miraba a través do cristal e ao achegárense ás
primeiras casas pediulle ao zaragozano que reducise a marcha.
—Que busca? —preguntou Estévez, sorprendido ao comprobar que o inspector,
en vez de pechar os ollos ao montar no coche, mantivéraos abertos coma unha ave
rapaz á espreita.
—Quero comprobar se algunha destas casas ten contratado un sistema de
videovixilancia —revelou Leo Caldas—. Ti mira por ese lado, fai o favor.
Nos últimos anos aumentaran os roubos nas vivendas e moitos propietarios
contrataran alarmas e outros sistemas de seguridade para protexerse dos ladróns. O
inspector albergaba a esperanza de que algún dos dispositivos instalados nas casas
recollese aos que circulaban por aquela estrada o domingo anterior. Non existía outro
camiño para regresar desde o faro. Logo de desembarcar na poza e percorrer a pista
de terra, había que pasar forzosamente por ese treito de estrada.
—Aí! —dixo Estévez un pouco despois, detendo o coche xunto a unha das
primeiras casas que atoparon.
Era unha vivenda moderna cuxo xardín circundaba un muro de pedra de máis de
tres metros de altura. A cámara estaba situada no segundo piso, co obxectivo
apuntando á porta de entrada, o punto máis accesible do perímetro. Se algún coche
pasara pola estrada, aquela rexistraría a súa imaxe.
Leo Caldas timbrou, mais ninguén respondeu. Retrocedeu uns pasos e comprobou
que as persianas estaban baixadas e a caixa do correo chea de publicidade mollada
pola choiva. Deduciu que se trataba dunha casa de veraneo, de modo que se limitou a
tomar nota do nome da empresa de seguridade provedora da alarma, cuxo adhesivo se
exhibía como medida disuasoria nun lugar destacado da parede. Apuntou tamén o
número gravado en relevo na pedra, e volveu ao coche.
Retomaron a marcha lentamente, rexistrando cada muro, porta e fiestra. Atoparon
varias casas con distintivos de empresas de seguridade, pero non atoparon máis

Página 220
cámaras enfocando a estrada.
Ao chegar ao cruzamento, Rafael Estévez preguntou:
—Volvemos a Vigo?
Leo Caldas asentiu e viraron á esquerda afastándose de Panxón.

Detivéronse a recargar combustible nunha gasolineira.

—Vou mexar —anunciou o aragonés, logo de encher o depósito.
—A ver se atopas outra bolsa —dixo Caldas—. Temos que repartir os percebes.
Estévez asentiu e perdeuse en dirección ao baño, e o inspector aproveitou a espera
para telefonar a Clara Barcia. Facilitoulle o nome da empresa de seguridade e o
número da vivenda.
—Cres que haberá imaxes do domingo pasado?
—Vai depender do equipo, inspector.
—Do equipo?
—Do equipo de gravación —aclarou a axente—. Se almacena as imaxes nun
disco, haberá varias semanas gravadas, pero se é dos que as recolle nunha cinta
esquézase do domingo pasado. Non haberá máis ca dous ou tres días.
—A ver se temos sorte —murmurou Caldas—. Grazas, Clara.
—Non a debeu de chamar, inspector —dixo Estévez, que regresara do cuarto de
baño.
—Por que?
—Porque hoxe é sábado.
—Pois ela non se queixou.
—Non —dixo Estévez—, a vostede non.

O aragonés detivo o coche ante o portal de Leo Caldas, no mesmo lugar onde o
recollera a primeira hora da mañá. O inspector saíu do coche, espreguizouse e
consultou o reloxo. Eran as once e media. Abriron o maleteiro e repartiron os dous
quilos de percebes mercados ao furtivo.
—Nunca os probei —confesou o aragonés.
—Pois un quilo non está mal para ser a primeira vez —chanceouse Leo Caldas—.
Explícoche como se preparan?
—Se non lle importa…
—É moi fácil: pos a ferver auga de mar cunha folla de loureiro…
—Teño que ir buscar auga de mar? —interrompeuno o aragonés.
—Pode ser auga da billa con sal —dixo o inspector—. Cando ferva, botas os
percebes e esperas ata que a auga rompa a ferver outra vez. Entón contas ata
cincuenta, escorres a auga, envorcas os percebes nunha fonte e á mesa.
—Quentes?

Página 221
 —Quentes —confirmou—. E tapados cun pano para que non arrefríen.
—De acordo —dixo Estévez—. Ata o luns, entón.
—O luns vai cedo, Rafa —pediulle o inspector, mostrándolle o sobre coa
fotografía que lle entregara o sacerdote de Panxón—. Temos que ir a Aguiño. A ver
que recordan esa muller e o seu fillo.
—Segue pensando que Sousa…? —preguntou Estévez, e Leo Caldas respondeu
cun aceno que o seu axudante non soubo interpretar.
O aragonés abriu a porta do coche e, antes de sentar ao volante, sinalou a bolsa
colgada na man do inspector.
—Vostede cre que lle gustarán?
—A quen?
—Xa sabe…
Leo Caldas mirou os percebes.
—Estou seguro de que si —respondeu—. Bastante máis ca as ensaladas.

Página 222
 Máscara. 1. Obxecto que se utiliza para cubrir o rostro e cambiar de
aspecto. 2. Aparato con que se cobre a cara para protexela, evitar respirar
gases tóxicos, facilitar o envío de osíxeno aos pulmóns, etc. 3. Expresión
mediante a que alguén oculta os seus sentimentos.

Cando Caldas chegou á casa, deixou o sobre co retrato da tripulación do Xurelo na

mesa, prendeu a televisión co mando a distancia e dirixiuse á cociña. Gardou a bolsa
cos percebes na parte baixa da neveira e bebeu un grolo de auga directamente da
botella. Logo regresou ao salón, colleu a fotografía e deitouse no sofá.
O capitán Sousa, coa cabeza embutida no gorro de la, sentaba diante dos outros,
cos ollos fixos no obxectivo da cámara. A Caldas pareceulle un home orgulloso do
seu barco e da súa tripulación. De pé tras o patrón estaban os tres mozos. Vestían
impermeables amarelos, case idénticos aos dos mariñeiros que na imaxe do Templo
Votivo do Mar lle pregaban á Virxe do Carme.
Xosé Arias estaba no medio. Era polo menos un palmo máis alto ca os seus
compañeiros. A sombra da barba xa lle escurecía o rostro, mais o sorriso e a
mocidade dábanlle un aspecto menos fero. Á dereita do mariñeiro alto estaba Xusto
Castelo cos inconfundibles guechos louros caéndolle sobre os ollos. Ao outro lado de
Arias, Marcos Valverde aínda non se peiteaba cara atrás. Xa entón parecía o máis
novo dos tres. Entre as cabezas dos mariñeiros asomaban algunhas das letras escuras
que compoñían a palabra Xurelo.
Devolveu a fotografía ao sobre e deixouno na mesa. A investigación detivérase
coma un barco que, sorprendido pola baixamar, queda varado na area. Caldas
preguntábase cando comezaría a repuntar a marea que lles permitise avanzar de novo.

Consultou o reloxo. Pasaban uns minutos da unha da tarde. Recordou que o seu pai
lle comentara que iría polo hospital antes de comer e chamouno ao teléfono móbil.
—Estás no hospital?
—Desde a unha —respondeu o pai—. Vas vir por aquí?
—Si —dixo Leo Caldas—. Invítote a comer na casa despois. Teño na neveira un
quilo de percebes acabados de sacar da auga.
—Por que non fas outra cousa? —repuxo o pai—. Temos algo que celebrar.
Leo Caldas escoitou a proposta.

Página 223
 —Iso está prohibido —obxectou despois.
—Carallo, Leo. Os sábados tamén es policía?

O inspector coceu os percebes, escorreunos e colocounos, envoltos nun pano húmido,

dentro dunha caixa hermética de plástico. Logo saíu apresuradamente á rúa, parou un
taxi e pediulle ao condutor que o levase ao hospital.
—Tráelos? —preguntoulle o pai ao velo aparecer no cuarto 211, e o rostro do seu
tío Alberte sorriulle tras o respirador.
Leo Caldas ergueu a bolsa que levaba na man e achegouse á mesa alta. Pousou no
chan a radio e os xornais, sacou a caixa de plástico, abriuna e colocou o pano cos
percebes sobre a madeira.
—Deixa a caixa aí para as cascas —pediulle o pai, xirando a manivela que
incorporaba a cama do seu irmán.
—Ídesme dicir que celebramos? —preguntou o inspector.
—Alberte vai para a casa.
Mirou o tío. Os seus ollos non deixaban de sorrir.
—Cando?
—Esta semana —dixo o pai—. Viuno un médico novo. Opina que, tendo un
suplemento de osíxeno, non hai necesidade de estar aquí. Que che parece?
Leo non estaba convencido de que se tratase dunha boa noticia.
—Bárbaro —asegurou, sen deixar de devolverlle o sorriso ao enfermo.
—Vai quedar comigo —explicou o pai—. Polo menos ata que estea algo máis
recuperado e poida arranxarse só.
Caldas asentiu.
—Xa te avisarei para que nos axudes a facer o traslado, Leo.
—Claro —dixo o inspector, pousando unha man sobre o pulso do seu tío.
Podía palpar cada óso naquel brazo esquelético, mais detrás dos seus ollos
brillantes había un home feliz.
—Así podes coñecer o can.
As engurras na fronte do enfermo dixéronlle que non sabía de que lle estaba a
falar, e Caldas volveuse cara ao seu pai.
—Aínda non lle contaches que tes un can?
—Eu?
Leo Caldas chascou a lingua.
—Ten un can —afirmou sinalando o pai co dedo—. Un castaño, bastante grande.
—Non é meu.
—Claro que si —replicou Leo—. Vive na súa leira, e non se despega del nin un
segundo.
—Tamén hai paxaros que aniñan alí. E hai toupas, e moscas —argüíu o pai—. E
non por iso son meus.

Página 224
 Leo Caldas e o seu tío Alberte aínda sorrían cando o inspector desenvolveu o
pano, pelou o primeiro percebe e ofreceullo ao seu tío. Este suxeitouno coa súa man
osuda e levouno á boca. A máscara soprou con forza ao separarse do rostro.
—E o viño? —preguntou o pai de Leo mirando baixo a mesa.
—Como?
—Non pretenderás que comamos todos estes percebes sen viño?
Caldas sorriu crendo que non falaba en serio.
Enganouse.

Página 225
 Abandonar. 1. Deixar para sempre. 2. Irse dun lugar. 1. Non continuar
facendo algo que se tiña o costume de facer. 4. Non coidar dun mesmo. 5.
Entregarse totalmente a algo.

O luns pola mañá, a cidade amenceu fría e bretemosa, como cuberta por unha nube de
cinza. Leo Caldas afeitouse na ducha, vestiuse e baixou camiñando ata a comisaría.
Atopou a Rafael Estévez ante a mesa de Olga, co abrigo posto, consultando un mapa
de Galicia no ordenador.
—Onde iamos? —preguntou.
—A Aguiño —respondeu Caldas, achegando un dedo á pantalla e colocándoo
sobre o extremo da península do Barbanza, entre as rías de Arousa e Muros.
—Ten o enderezo exacto?
—Penso que si —dixo Caldas, e sacou dun peto da chaqueta a copia da denuncia
que gardara xunto á fotografía da tripulación do barco. Na marxe, con lapis, escribira
o domicilio de Rebeca Neira.
Olga introduciu os datos e o ordenador devolveulle un mapa da zona.
—Xa podemos irnos —dixo Estévez nada máis recoller na impresora o papel co
mapa.

O coche dos policías percorreu a rúa do Areal e deixou Vigo pola autoestrada. O
inspector Caldas, cos ollos pechados, non viu as bateas aliñadas na ría cando a
atravesaron pola ponte de Rande nin as illas Cíes que se intuían ao fondo, entre a
brétema.
—Non lle molesta ese ruído? —preguntou Estévez, mirando de esguello a físgoa
aberta na ventá do inspector.
—Si —dixo Caldas, pero non a subiu. Prefería deixar entrar o aire da mañá aínda
que se producise aquela turbulencia incómoda.

Cincuenta quilómetros despois abandonaron a autoestrada e cruzaron o río Ulla xunto

ás Torres do Oeste, os restos da fortaleza que durante séculos defendera Santiago de
Compostela dos ataques de viquingos e sarracenos.

Página 226
 Logo, coa néboa colgada coma unha bóveda sobre as cimas das árbores,
percorreron a península do Barbanza ata desembocar en Aguiño.
Era unha vila pequena, uns centenares de casas construídas arredor da praia e o
porto.
—Aquí non hai comisaría, non?
—Non, claro —confirmou Caldas—. Os casos lévanse desde Ribeira.
Estévez consultou o plano e desviouse á dereita, por unha rúa en pendente que se
afastaba do mar. Viron varias casiñas humildes espalladas entre terras de labor.
—Ten que ser unha destas —dixo o aragonés.
—Alí hai xente —avisou Caldas, sinalando unha casa branca de dous pisos. Da
cheminea de pedra saía un fume denso, máis claro ca o día. Xunto á casa había un
castiñeiro coas pólas retortas a medio vestir.
Estévez aproximou o coche á entrada e Caldas baixou completamente o cristal
para dirixirse a unha muller que varría os chanzos da porta. Era tan miúda que nas
súas mans a vasoira semellaba a pértega dun gondoleiro.
—Bos días —saudouna—. Sabe onde vive Rebeca Neira?
Ela deixou de varrer e Caldas calculou que non tería máis de trinta anos.
Demasiado nova para tratarse da muller que foran buscar.
—Quen?
—Rebeca Neira —repetiu o inspector.
A muller mirounos en silencio, tratando de adiviñar o motivo do seu interese.
—Quen pregunta por ela?
—Somos axentes de policía —explicou Leo Caldas—, da comisaría de Vigo.
—Un momento.
Apoiou a vasoira na parede e entrou na casa.
—Mamá —oírona dicir—, uns policías preguntan por Rebeca a Primeira.

A moza saíu acompañada por unha muller de idade que botou un abrigo sobre os
ombreiros ao cruzar o limiar. Suxeitaba o seu cabelo gris con ducias de prendedores
negros. Era aínda máis baixa ca a filla.
—Buscan a alguén? —preguntou, para que os policías ratificasen o que lle
acababan de dicir.
—A Rebeca Neira —confirmou Caldas—. Sabe cal é a súa casa?
A muller arrimouse ao coche e, sen necesidade de agacharse, examinounos a
través da ventá aberta co mesmo xesto escudriñador que viran na filla pouco antes.
—É esa —respondeu, apuntando co dedo cara ao outro lado da estrada.
Os policías miraron na dirección que sinalaba a vella e descubriron unha casa de
pedra case oculta pola néboa da mañá e a vexetación crecida de máis. As persianas
estaban sucias e rotas, faltaban cristais e as silvas invadían o valo da propiedade. Non
necesitaron oír que aquela casa de aspecto fantasmal levaba anos deshabitada.

Página 227
 Saíron do coche e Leo Caldas inspirou con forza. Ulía a salitre, a terra húmida e á
leña queimada na lareira.
—Hai moito que non vive aquí? —preguntou.
—Non ve como está?
O inspector volveuse a mirar a casa en ruínas. As herbas do xardín estaban tan
medradas que poderían camuflar un rinoceronte africano.
—Pero segue vivindo na vila?
—Quen?
—Rebeca Neira.
A muller moveu a cabeza cara aos lados.
—Hai anos que marchou.
—Sabe onde?
—Non veu despedirse —dixo case que con brusquidade.
Leo Caldas asentiu.
—Vivía cun fillo, verdade?
—Os dous sós —respondeu outra vez a vella, recalcando as palabras.
—Tampouco el vive en Aguiño?
—Tampouco.
—Hai moito que marcharon? —preguntou Estévez.
Miraron para arriba coma quen busca un avión no ceo. O aragonés parecía un
coloso chantado ante aquelas dúas mulleres diminutas.
—Dez ou doce anos —indicou a dos prendedores—. Poida que algún máis.
—Non volveron velos?
—Eu non —asegurou.
O inspector buscou a filla coa mirada e ela confirmoulle cun xesto que tampouco
volvera ter noticias de Diego nin de Rebeca Neira.
Leo Caldas despregou a copia do atestado. Anotara o nome do axente que
recollera a denuncia xunto ao seu número de identificación. «Somoza», leu. Neves
Ortiz dixéralle que era veciño de Aguiño, e pensou que talvez el si soubese onde se
mudaran.
—Segue o subinspector Somoza na vila?
—O policía? —respondeu a vella—. Vai anos que se xubilou.
—Aínda vive aquí? —insistiu.
Os prendedores da muller movéronse de arriba abaixo.
—Xunto á igrexa.

Regresaron ao coche e, antes de pechar os ollos, Leo Caldas examinou unha vez máis
a vivenda arruinada dos Neira.
—Imos á casa do subinspector? —preguntou Estévez.
Caldas asentiu e afundiuse no asento.

Página 228
 Preguntábase cando comezaría a subir a marea que desembarrancase a
investigación.

Página 229
 Resto. 1. O que queda dunha cousa ou dun grupo de cousas das que se
quita algo. 2. Parte sen valor nin utilidade que queda de algo. 3. Corpo
dun defunto. 4. Resultado dunha resta.

O subinspector Somoza era un home alto que camiñaba engruñado dentro dun xersei
gris. Tiña o nariz prominente, os beizos grosos e o pelo branco e escaso, sen peitear.
Pese a utilizar anteollos, miraba cos ollos entornados nun xesto miope.
—Xa non son compañeiro de ninguén —dixo cando eles se identificaron—. Estou
xubilado.
Caldas sorriu.
—Queriamos consultarlle algo.
Invitounos a entrar e os policías seguírono por un corredor estreito. O
subinspector ía arrastrando os pés dentro dunhas zapatillas de felpa. Guiounos a unha
saliña con demasiados mobles. Sentaron arredor dunha mesa de braseiro, fronte á
televisión. Nunha consola, xunto a unha lámpada co pé de cerámica, Caldas viu un
vello retrato de Somoza vestido de uniforme. Tiña o pelo escuro e abundante e, malia
non usar as lentes, xa miraba cos ollos a medio pechar e a boca aberta.
O subinspector apagou a televisión.
—Vós diredes.
—Estamos a investigar a morte dun mariñeiro.
—En Aguiño? —preguntou Somoza.
—Non —respondeu Caldas—, nun porto da ría de Vigo. Pero pode estar
relacionado cun barco afundido preto de aquí e con isto —dixo entregándolle a copia
do atestado.
Somoza pasou a vista polo documento.
—Sucedeu hai moito tempo.
Caldas asentiu e achegoulle a fotografía da tripulación do Xurelo.
—O mozo que presentou a denuncia fixo referencia a un mariñeiro louro —dixo,
marcando co dedo o lugar en que se mencionaba e sinalando despois a Xusto Castelo
na imaxe—. Cremos que podería tratarse deste home.
O subinspector Somoza, respirando ruidosamente a través da boca aberta, volveu
ler o papel. Logo mirou o retrato do grupo.
—O barco naufragou esa mesma noite aí mesmiño, nos baixos de Sálvora. O
capitán afogou —recordoulle Caldas—. Estamos a pescudar o que sucedeu antes do

Página 230
afundimento.
O antigo policía encolleu os ombreiros.
—Non sei como vou poder axudalos.
—Intentamos localizar a Rebeca Neira ou o seu fillo…
—Marcharon da vila.
—Dixéronnolo. Sabe para onde se mudaron?
Sacudiu brevemente a cabeza e empurrou sobre o cristal a denuncia e a fotografía,
ata deixalos diante do inspector.
—Sei o mesmo ca os demais. Marcharon.
—Chegou a contarlle Rebeca Neira o que sucedeu aquela noite?
Antes de responder, Somoza aspirou con forza pola boca entreaberta.
—Rebeca non volveu por Aguiño.
Se Caldas fose un can, erguería as orellas.
—Como?
—Todo o mundo a chamaba Rebeca a Primeira. Sempre foi por diante do resto.
En todo. Foi nai cando lle tocaba ser filla.
—Iso que ten que ver?
—Marcharía cun home —dixo Somoza con desdén—. Non era a primeira vez que
ía tomar unha cervexa e quedaba varias noites de esmorga.
—Non investigaron a súa desaparición?
—Claro que si —asegurou—. Buscámola ata que soubemos que marchara.
—Como se decataron?
—Non podo lembrar os detalles —respondeu—. Pasaron moitos anos.
—Pero volveron vela? —preguntou Caldas.
—Eu non…, pero iso non quere dicir nada.
—E o rapaz?
—Marchou tamén de alí a uns días. Supoño que a nai viría buscalo ou chamaría
por teléfono para pedirlle que se reunise con ela nalgún lugar.
—O fillo, Diego, retirou a denuncia? —preguntou Estévez, e Caldas soubo a
resposta. Constáballe que o atado non contiña ningunha declaración posterior.
—O rapaz non volveu —confirmou Somoza—. Nin para retirala nin para
interesarse pola investigación. Veu aquela primeira vez e non se dirixiu a nós nunca
máis.
—Non lle estrañou que non dese sinais de vida? —insistiu o aragonés.
Somoza moveu a cabeza aos lados e contraeu aínda máis a cara.
—Rebeca a Primeira era afeccionada a fuxir de noite. Sempre foi algo atoleirada.
Tiña sona diso. Supoño que ao rapaz lle daría vergoña vir confesar que todo se debera
a unha aventura da nai.
—De modo que vostede nunca soubo que ocorreu…
—Xa sabedes como é o traballo nunha comisaría —xustificouse, levantando uns
centímetros as palmas das mans e deixándoas caer de vez no cristal—. Estás por

Página 231
pechar un caso cando chega o seguinte pedindo paso. É difícil atopar ocos para mirar
cara a outros lados.
Caldas asentiu.
—Onde traballaba?
—Non o recordo —dixo—. Na vila non.
—Non lle sorprendeu a ninguén que se ausentase do traballo?
—Ninguén máis ca o fillo denunciou a súa falta.
Leo Caldas mirou a foto. A marcha daquela nai e o seu fillo estragaba unha
posibilidade de pescudar o acontecido nas horas previas á morte do capitán Sousa.
—Hai algún familiar dos Neira en Aguiño?
—Non —dixo logo de respirar con forza pola boca—. Os pais dela non eran de
aquí. O pai viñera enrolarse nun barco que andaba á pescada cando Rebeca era unha
cativa. Naquela época había traballo dabondo e chegou moita xente de fóra. Cando a
muller desapareceu, había anos que os pais marcharan de Aguiño.
—Sabe para onde?
—Buscarían traballo noutro porto ou, se cadra, volverían á súa vila de orixe. Xa
ían vellos.
—Recorda de onde proviñan?
—Coido que nunca o souben.

Somoza non puido engadir novidades á declaración recollida na denuncia e Leo

Caldas devolveu ao peto da chaqueta a copia do atestado e a fotografía dos tripulantes
do Xurelo.
Levantouse da cadeira, despediuse e apresurouse a saír á rúa.
Tiña necesidade de fumar.

Página 232
 Tomaron café nun bar próximo e Caldas volveu ler a copia da
denuncia. O camareiro confirmoulles que Irene Vázquez, a amiga de
Rebeca Neira que acompañara o seu fillo Diego á comisaría, aínda residía
en Aguiño. Traballaba nunha farmacia próxima ao porto.

Deixaron o coche aparcado xunto á igrexa e baixaron andando. Había decenas de

barcos pequenos durmidos nas boias, sobre o mar en calma. Máis alá, preto da lonxa,
adiviñábase a silueta dun pesqueiro de máis tonelaxe amarrado aos norais do peirao,
baixo unha nube de gaivotas. Caldas lamentou que unha néboa tan densa non lles
permitise admirar a paisaxe.
Camiñaron fronte á confraría de pescadores. Na porta da cantina aínda estaba
fixado o cartel que anunciaba a festa do percebe que se celebrara na vila o verán
anterior.
—Por certo —dixo o aragonés ao lelo—, grazas polos percebes. Foron un
descubrimento.
—Puidestes con todos?
—Había comer o dobre de telos diante —asegurou.
—Quitácheslles as mondas? —preguntou o inspector cun aceno de burla.
—Claro —confirmou Estévez—. A partir do segundo si.

«Aberto», leron nun letreiro tras a porta de cristal da farmacia. Enriba, unha luz
escintilaba formando un halo verde de bruma arredor de si. Había unha muller detrás
do mostrador. Alta, co pelo negro caéndolle sobre os ollos pardos. No peto da bata
branca levaba bordado o nome que Leo Caldas buscaba.
—Irene Vázquez? —preguntou o inspector de todos os xeitos.
Os ollos escuros da muller viaxaron dun policía ao outro. Logo asentiu.
—Son o inspector Caldas —presentouse, sabendo que alí aquel nome non
significaba nada. Aguiño estaba demasiado lonxe do repetidor que transmitía Patrulla
nas ondas—. El é o axente Estévez. Vimos da comisaría de Vigo.
—É polo roubo? —consultou. Caldas díxolle que non.
—Queremos localizar unha muller: Rebeca Neira.
Ela volveu saltar coa mirada dun ao outro antes de falar:
—Un pouco tarde, non cren?
—Sabemos que marchou de Aguiño —admitiu Caldas—. Preguntabámonos se
vostede sabería onde a poderíamos atopar.

Página 233
 —Rebeca non marchou a ningures —dixo con sequidade.
—Vimos de falar co subinspector Somoza —informou Caldas—, el asegura que
Rebeca marchou.
—Somoza é un porco e mais un mentirán. Sempre o foi.
Leo Caldas sacou do peto o paquete de tabaco.
—Se quere fumar, imos atrás —dixo Irene Vázquez saíndo do mostrador.
Achegouse á porta de cristal, deulle a volta ao letreiro deixándoo coa palabra
«Aberto» mirando ao interior e pechou con chave.
—Así non nos han interroper —dixo.
Logo levounos á rebotica. Había unha mesa e dúas cadeiras entre os estantes
cheos de medicinas e, no centro da mesa, unha televisión tan pequena que semellaba
de xoguete. Nunha repisa viron unha máquina de café cuxo olor se mesturaba co do
plástico dos envases dos medicamentos.
—Aquí paso as gardas —dixo—, lendo ou vendo a tele. Logo situou un cinceiro
encima da mesa, xunto á televisión.
—Quere un? —ofreceulle Caldas.
—Prefiro dos meus —dixo ela.
Cando prenderon os cigarros, preguntou:
—A que viñeron?
—Xa llo dixemos: queremos localizar a Rebeca Neira.
—Ou o seu fillo —engadiu Estévez, que permanecía de pé tras a cadeira do
inspector, coas costas apoiadas na parede.
—Ou o fillo, si —afirmou Leo Caldas—. Necesitamos que calquera deles
recoñeza a unha persoa.
—Diego xa non vive en Aguiño.
—E sabe onde está Rebeca?
Irene Vázquez deulle unha calada ao cigarro e contemplou o fume que saía da súa
boca cara ao teito.
—Rebeca está morta —respondeu.
—Morta? O subinspector contounos que se foi da vila.
—Somoza nunca o admitirá. Se tivese conciencia deixaríase comer polos
remorsos antes de facelo —dixo cun sorriso amargo—. Pero eu ben sei que Rebeca
está morta.
—Desde cando? —preguntou o inspector.
—Desde o 20 de decembro de 1996 —dixo—. Asasinárona aquela noite.
Caldas aspirou o seu cigarro e ela imitouno.
—Está segura?
—Tan segura como que nós estamos aquí fumando.

Página 234
Irene Vázquez recordaba con nitidez a mañá de domingo en que recibiu a chamada de
Diego Neira.
—Preguntoume se estivera coa súa nai. Díxenlle que non. Diego xa non era un
neno. Entendía que tiña unha nai nova. A ela gustáballe saír e divertirse de cando en
vez, e tampouco era aquela a primeira noite que Rebeca non durmía na casa. Con
todo, noteino abatido. Confesoume que non se atopaba ben. Eu estaba segura de que
Rebeca chegaría en calquera momento, mais Diego deume pena. Logo de colgar o
teléfono, vestinme e achegueime ata a súa casa. Vivían na parte alta da vila. Eu vivo
aquí —dixo sinalando o teito da farmacia—, no primeiro. Ata a súa casa non hai máis
ca un paseo. Cinco ou dez minutos camiñando. Atopeino deitado no sofá baixo unha
manta, vendo a televisión. Levou unha decepción ao comprobar que non era a súa nai
quen abría a porta. Diego non falaba demasiado, mais á súa maneira era simpático. E
cariñoso. Moi cariñoso. Ergueuse para vir darme un bico e volveu para o sofá.
Quedou calado, sen apartar a vista da pantalla. Tusía. Toqueille a fronte. Tiña
décimas. Lembro que o salón estaba moi ordenado. A cociña da súa casa tiña unha
porta corredeira. Asomeime. Estaba impecable tamén. Díxenllo. Eu cría que a
limpara el e comenteille o leda que se ía pór a súa nai ao volver á casa. Rebeca era
moi curiosa. Gustáballe telo todo no sitio. Tiñan que ver os seus cadernos da escola
—sorriu—. Tomaba uns apuntamentos perfectos. Era moi lista, saben? A mellor da
clase. Desde pequeniña foi sempre a mellor. Chamabámola a Primeira por iso.
Ninguén na escola lle facía sombra. Pero non era só boa estudante. Era a mellor en
todo. Todos os mozos ían detrás dela, tiña un corpo precioso e cabeza para chegar
onde ela quixese. Foi unha mágoa que quedase preñada antes de tempo. Aí terminou
a súa carreira. Aconsellámoslle que non tivese o neno. Todas falamos con ela. Unha
profesora recomendoullo tamén. Mais Rebeca era unha testalana. Facía sempre o que
lle petaba. Cando decidía algo non había quen a parase —recordou—. Preferiu seguir
adiante e ter o bebé, e Dieguiño converteuse no boneco de todas, aínda que só a ela
lle cambiase realmente a vida —detivo un instante o relato para abrir unha fiestra que
deixase escapar o fume—. Sacouno adiante soa. Nunca dixo quen era o pai. Ao
principio preguntabámoslle. Logo de tomar unhas copas recitabamos nomes de
mozos da vila, un detrás doutro, e ela sorría, sen despegar os beizos. Nunca nos
contou quen era —repetiu—. Nin sequera estou segura de que o pai soubese que tiña
un fillo.
Irene Vázquez mirou os policías.
—Perdoen, estou índome do asunto —dixo.
—Non se preocupe —murmurou Caldas invitándoa a continuar.
—O caso é que todo estaba ordenado e eu feliciteino. Pero Diego díxome que non
tocara nada, que fora a súa nai quen recollera o salón e a cociña. Víraa por última vez
a noite do venres, cando marchou durmir á casa dun compañeiro do instituto e, ao

Página 235
regresar o sábado a primeira hora, atopara a casa así. Rebeca non estaba. Supuxo que
sairía para facer algún recado e quedou no sofá. Pasou o día tombado, tusindo,
durmiñando. Levantouse a media tarde, fixo un bocadillo e volveu ao sofá esperala.
O domingo a primeira hora, ao ver que non volvera, foi cando me chamou. Estivemos
charlando, e pregunteille se almorzara. Contestoume que non e cando me ofrecín a
preparar algo, non me deixou. Díxome que eu era a invitada e foi á cociña. Abriu a
lacena na que gardaban as cuncas e estrañouse. Comentou que faltaba a súa.
Rebuscou pola repisa, mirou no lixo, pero non había nada máis que o que el tirara
durante o día. Era un pouco maniático, como Rebeca, e estivo mirando aquí e acolá
antes de coller outra cunca. Eu ía preparar o café —explicou, dando outra calada—. A
cafeteira de Rebeca non era coma esta —dixo sinalando a da repisa—. Era unha desas
italianas que hai en todas as casas, das que se enroscan e se colocan no lume.
Os policías dixéronlle que sabían como eran, e Irene Vázquez proseguiu:
—Eu teño pouca forza nas mans, de modo que lle pedín a Diego que abrise a
cafeteira por min —moveu as mans coma se tratase de desenroscar o aire—. Cando a
abriu, quedou calado. Logo púxose pálido, branco coma esta mesa. Pregunteille que
lle pasaba, e achegouse a min cunha peza da cafeteira en cada man. Eu non entendía
o que me quería dicir. Diego deixou a cafeteira na mesa e mirou arredor. Despois
sentou nunha cadeira e empezou a chorar. «Fixéronlle dano», repetía. Abraceino
durante uns minutos e, cando se tranquilizou, pedinlle que me contase que sucedía.
Volveume ensinar a cafeteira. Os pousos estaban dentro do filtro, sen limpar.
Apurou o cigarro, esmagou a cabicha no cinceiro e continuou:
—Diego coñecía a súa nai. Eu tamén. Era unha maniática. Ela nunca limparía
algo soamente por fóra. Non podía fregar o metal da cafeteira deixando os pousos no
interior —asegurou, e Caldas achegou a lapa do acendedor a un novo cigarro que
Irene Vázquez se colocara entre os beizos—. Diego empezou a dar voltas pola
cociña. Abriu varios caixóns. Revisou o forno e o frigorífico, cada vez máis alterado.
Pregunteille que sucedía, e explicoume que faltaban pratos, vasos e as fontes coa cea
do venres. Tampouco estaban os trapos amarelos nos ganchos, nin o coitelo grande
que Rebeca deixaba sempre xunto ao vertedeiro. Todo o que había na cociña cando
marchou á casa do seu amigo desaparecera. Explicoume tamén que, ao regresar o
sábado pola mañá, notara algo estraño no modo en que estaban colocadas as cadeiras
do salón. Entón non lle dera importancia, mais agora si lla daba. Rompeu a chorar,
volveu repetir que lle sucedera algo grave. Falou dos mariñeiros que estiveran coa
súa nai a noite do venres. Oíraos falar a través da porta. Ela saíra comprar cigarros —
dixo, e levantou o seu, fumegante—. Volveu acompañada por aqueles dous homes.
Chovía a cachón, e quedaron conversando baixo o beiril da entrada. Diego podía oír a
súa conversa desde dentro, distinguía as voces dos dous homes e a da súa nai.
Contoume que un deles case que non abriu a boca. O outro, en cambio, falaba en voz
alta. Insistía en que os deixase entrar a tomar outra copa. Rebeca respondeulles que
prefería pospoñer a festa ata calquera outro día, cando o seu fillo non estivese na

Página 236
casa. Entón os homes preguntaron cantos anos tiña o rapaz e, cando ela respondeu
que quince, soltaron unha gargallada. Parecíalles imposible que puidese ter un fillo
tan maior. Ela pediulles que baixasen a voz e tamén riu, pero teimou en invitalos
noutra ocasión, cando Diego non estivese alí.
Caldas asentiu ao escoitar o que coñecía, en parte, a través da denuncia. Notaba
como a marea que levaban días esperando chegaba como unha grande onda coas
palabras de Irene.
—Xa saben como son os mozos de quince anos. Axiña que oíu á nai entendeu que
molestaba e saíu dando un golpe coa porta. Non quería estorbar. Aseguroume que o
estaban pasando ben. De non ser así, Diego non deixaría soa a súa nai. Nunca
marcharía pensando que a deixaba nunha situación incómoda —afirmou—. Diego
calzouse e marchou ás carreiras, só se detivo para anunciar que durmiría cun
compañeiro do colexio.
Irene volveu interromper a narración para fumar. Tiña os ollos secos, pero
choraba.
—Recoñeceu os homes? —preguntou o inspector.
—Díxome que ao saír nin sequera os mirou. Logo viu un deles —respondeu, e
contoulles o que leran no atestado—. Diego parou nalgún lugar para protexerse da
choiva. Agora que o penso, imaxino que non se detivo só para resgardarse, senón
para observar a reacción da súa nai. Viu a Rebeca entrar na casa cun dos homes. O
outro marchou cara ao porto. Pasou preto de Diego. Puido velo ben. Era louro e ía
vestido cun traxe impermeable dos que utilizan os mariñeiros. Aseguroume que non o
vira antes. Non era un dos mariñeiros da vila.
—E o outro home? —preguntou o aragonés.
Irene levantou a vista e mirou a Estévez baixo o seu pelo escuro.
—Non puido velo —dixo en voz baixa.
—Tamén levaba traxe de augas?
A muller bisbou de novo:
—Non o sei.
Caldas asentiu e ela concluíu o relato:
—Diego marchou á casa do amigo e regresou o sábado pola mañá. O resto xa o
coñecen. Atopou todo recollido e limpo —repetiu—. Ata o día seguinte, cando viu os
pousos de café, non se decatou de que a casa non a limpara a súa nai e non fomos
poñer a denuncia.
O atestado non recollía toda a información que acababa de facilitarlles aquela
muller.
—Contáronlle todo isto a Somoza?
Respondeulles que non.
—Ese porco poñía en dúbida cada cousa que Diego lle contaba. Aseguraba que
Rebeca o estaría pasando ben. «Xa coñeces a túa nai», díxolle. En lugar de axudar a
un rapaz angustiado, ese policía mofouse del. Non me quero acordar. Somoza

Página 237
asegurou que estaba moi ocupado e pediunos que non o molestásemos con asuntos
menores. Cando Diego dixo que eran dous tipos, saben que lle respondeu? «Dous? A
Primeira está en forma». Iso foi o que lle espetou ao neno. Pódeno crer? Diego
pediume que marchásemos para a casa. Prefería non poñer a denuncia a ter que
soportar as humillacións daquel vello baboso.
—Pero denunciou —dixo Caldas, sacando do seu peto a copia dobrada do
documento.
—Porque eu insistín. Obrigueino a declarar. Aínda que Diego case non falaba.
Tiven que arrincarlle as palabras. Non sei para que lle insistín. Non serviu de nada.
Somoza quedou en avisar se había novidades, pero non deu sinais de vida. Durante os
días seguintes, cada vez que o vía, achegábame a falar con el. Estaba sempre
atarefado perseguindo dous atracadores de gasolineiras. Resultaron ser dous rapaces
de Corrubedo, dous drogadictos. Pero Somoza falaba deles coma se fosen Bonnie and
Clyde. Mais por Rebeca non moveu un dedo. Dixo que no porto ninguén oíra falar
dese mariñeiro louro nin do seu amigo, e que as batidas resultaran infrutuosas. Seguía
pensando que Rebeca se encaprichara dalgún deses tipos e que volvería un día
calquera, cando cansase. Eu insistín en que Rebeca nunca abandonaría o seu fillo
dese xeito. Insinuei que lle fixeran algo, que mesmo podía estar morta. «Se realmente
está morta, xa aparecerá o corpo», respondeume con ese sorriso noxento na cara. Non
se preocupou por buscala. Non fixo nada.
—Como reaccionou Diego?
—Como reaccionaría vostede? Afundiuse. Ao chegarmos á casa volveu ao sofá.
Pasou días e días chorando. Eu non sabía que facer, a quen acudir. Algún fillo de puta
deixárao sen nai e a policía burlárase del. Tiña quince anos —bufou—. Quedei a
durmir máis dunha semana con el na súa casa. Pasamos xuntos o Nadal, con tres
pratos postos na mesa. Cada noite dáballe pastillas para sedalo, para que puidese
conciliar o sono. E a que non durmía era eu —sorriu—. Ese rapaz era un encanto.
Arruináronlle a vida como arruinaron a da súa nai. Non foi xusto nada do que lles
pasou. Falamos con Protección Civil. Organizaron batidas desde esa mesma noite
para buscar a Rebeca polos arredores, e continuaron a procurala uns días máis.
—Pero non apareceu —dixo Caldas.
—Nada —dixo, e ao mover a cabeza aos lados o seu cabelo abriuse desde o
centro da testa, coma unha cortina—. Mais estou segura de que a mataron. Por que
senón ía molestarse alguén en limpar a casa?
—A policía puido identificar os homes que estiveron con ela?
—Non.
—Nunca souberon quen eran?
—Nunca —respondeu—. Diego pensaba que eran mariñeiros. Mais aquela noite
había temporal. Non se podía navegar. Toda a frota que estaba o sábado no porto
quedou amarrada ata o luns ou o martes. Non había ningún barco de fóra.
—Que fixeron despois, os días seguintes?

Página 238
 —Agardar.
—Por se regresaba…
—Non —dixo, e as súas mans volveron tremer ao sacar outro cigarro da caixa—.
Xa non tiña ningunha esperanza de que volvese. Diego tampouco. Só esperaba que
alguén chegase un día e anunciase… Xa sabe.
—Xa —musitou Caldas—. Por que non acudiron de novo á policía? Por que non
foron directamente á comisaría?
O pelo de Irene bailou unha vez máis.
—Diego non quería enfrontarse de novo con el. Eu insistín, díxenlle que eu
mesma me achegaría á comisaría, mais rogoume que non o fixese. Acovardárase,
resignárase a deixar pasar o tempo. Dicía que non ía servir de nada. Somoza contaba
a quen se interesaba por Rebeca que había sospeitas fundadas de que fuxira cun
home. Sospeitas fundadas. Non moveu un dedo e falaba de sospeitas fundadas. Diego
pensaba que calquera outro axente ía reaccionar do mesmo xeito. Non cría que
puidese tratarse de algo persoal.
—Vostede si?
—Somoza é un porco, sempre o foi —contestou ela—. Agora soamente ven un
vello con lentes e a boca aberta, pero durante anos ese home creu que a placa lle daba
dereito a pisar os demais. O peor era que a meirande parte da xente da vila se deixaba
amedrentar. Pero Rebeca non. Boa era ela! Nunha ocasión paroulle os pés.
Enfrontouse con el.
—Por que?
Irene Vázquez volveu chuchar no cigarro antes de contestar.
—Somoza devorábaa cos ollos. Non a deixaba en paz. Pensaba que por ter un
fillo sendo unha adolescente…
—Entendo.
—Ela aínda era unha rapariga, mais púxoo no sitio. Un verán, nunhas festas,
diante de todo o mundo. Estou segura de que Somoza nunca o esqueceu —dixo—, e
aqueles días resarciuse. Devolveulle a Diego a humillación que recibira da súa nai.
—E o rapaz cando se foi?
—Unhas semanas despois. A principios do ano seguinte. Fartouse de non ter
noticias e de soportar as murmuracións dos veciños. Todos estaban convencidos de
que Rebeca marchara cun home. Aínda o seguen crendo —afirmou—. Unha tarde,
Diego veume ver e díxome que marchaba. Os dous sabiamos que non volvería ver a
súa nai por máis que quedase para sempre en Aguiño. Foise pola mañá.
—Sabe onde?
—Á vila dos seus avós. Non recordo o nome. Era no norte, preto de Ferrol. Os
pais de Rebeca regresaran alí despois de xubilarse. Diego instalouse coa avoa, a nai
de Rebeca. O avó morrera pouco antes. Neda! —recordou de súpeto—. A vila
chamábase Neda.
—Segue alí? —preguntou o inspector Caldas.

Página 239
 Outra calada.
—Non. A avoa morreu e el volveu marchar. Non sei para onde.
—Non mantiveron o contacto?
—Ao principio falabamos por teléfono. Chamaba para saber se tiña novidades.
Contábame que soñaba coa nai e co home louro. Seguía coa imaxe do mariñeiro
metida na cabeza. Dábame pena. Eu dicíalle que esquecese aquel tipo, que non
pagaba a pena, pero el respondía que non quería esquecelo, e choraba. Eu non o vía,
pero sei que Diego choraba. Choraba coma min. Morría de pena pero non sabía como
consolalo. Só repetía que me acordaba del, que o quería moito —bisbou coa mirada
fixa na mesa. Despois dun silencio crebado polos berros das gaivotas, proseguiu—:
Cada vez foi chamando menos. Primeiro cada semana, logo cada mes…, ata que
deixou de chamar.
—Cando falaron por última vez?
—Haberá seis ou sete anos. Chamoume o día de santa Irene, para felicitarme.
Contoume que a avoa morrera. Marchaba de Neda.
—Mencionou onde tiña pensado instalarse?
—Eu propúxenlle que volvese a Aguiño. Díxenlle que a súa casa estaba a
apodrecer —respondeu—. Mais Diego non quería saber nada da casa nin da vila.
Aquí afogaba. Afogaba soamente con pensar nisto. Díxome que iría a calquera lugar
onde atopase traballo.
—A que se dedicaba?
—Non o sei. Non me contaba as súas cousas. Só chamaba para dicirme que non
esquecía —contou, e apurou o cigarro antes de apagalo—. Pobre Diego —murmurou
—. Pobre neno.
—Conserva algunha fotografía del? —preguntou o inspector.
—Arriba hai algunha. De cando era un bebé.
—Ningunha posterior? —preguntou Caldas.
Irene mirou a Caldas, logo a Rafael Estévez e despois outra vez ao inspector.
—É Diego quen lles interesa, verdade? —respondeu—. Meteuse nalgún
problema?
—É posible —dixo Leo Caldas, sacando do peto o retrato dos tripulantes do
Xurelo.
Colocouno sobre a mesa, xunto ao cinceiro cheo de cabichas.
—Esta é a tripulación dun barco que se afundiu preto de aquí, nun dos cons de
Sálvora —explicou—. Naufragaron a mesma noite en que desapareceu Rebeca Neira.
É posible que recalasen en Aguiño polo menos durante unhas horas.
Irene Vázquez colocou un dedo sobre o pelo louro de Xusto Castelo.
—É el?
—É posible —respondeu o inspector.
A muller inclinouse sobre a fotografía, espreitando cada un dos rostros.
—Cal é o home que entrou na casa de Rebeca?

Página 240
 —Podería ser calquera dos outros.
—Cre que ela tamén ía no barco? Caldas encolleu os ombreiros.
—Salváronse?
—Os tres mariñeiros si. Alcanzaron a costa a nado. O capitán afogou.
Irene volveu mirar o retrato e Caldas contoulle o que os levara a desprazarse ata
Aguiño aquela mañá.
—O mariñeiro louro chamábase Xusto Castelo. A semana pasada apareceu
flotando nunha praia, en Panxón. Matárono. Estamos investigando a súa morte.
A muller deixou de examinar o retrato.
—Cren que Diego ten algo que ver con iso?
Leo Caldas preferiu non revelarlle que había poucas semanas a chalupa de
Castelo aparecera pintada coa palabra «Asasinos». Tampouco lle quixo contar que
debaixo daquela palabra escribiran a data do naufraxio, a da desaparición de Rebeca
Neira.
—Non o sei —limitouse a dicir—. Niso estamos a pescudar.

Página 241
 Testemuño. 1. Declaración que fai unha testemuña acerca dalgún
feito. 2. O que serve de proba. 3. Nas carreiras de remudas, obxecto que
intercambian os corredores dun mesmo equipo.

—Vimos da cantina da confraría de pescadores —dixo Leo Caldas logo de

identificarse—. O camareiro asegura que o seu bar, o Aduana, era o único do porto
que estaba aberto polas noites no ano 1996.
—É certo —respondeu o home, mirando ao chan coa nostalxia debuxada no
rostro—. Pechei o bar en 1998, despois de trinta e cinco anos aberto. Agora só queda
a cantina para atender os mariñeiros. Pero pecha á noitiña. Para que ía abrir despois?
Hai moito tempo que os barcos deixaron de saír a pescar pola noite.
Leo Caldas asentiu, e o home continuou falando:
—Que non os engane a dársena baleira, este foi un dos portos de baixura máis
importantes de Galicia. En Aguiño pescouse moita sardiña e moita pescada. Un porto
importante —repetiu—. Viron un barco algo máis grande ca o resto no peirao?
Os policías asentiron ao recordar o pesqueiro que apenas permitía entrever a
borraxeira.
—É o Narija —díxolles—. Aquí chegou a haber ducias de barcos coma ese. Non
cabía o peixe na lonxa. As caixas de pescada saían pola porta —recordou—. Pero o
mar foise secando. Parece que nunca se vai esgotar, mais esgótase. Claro que se
esgota. Agora os barcos que quedan nesta vila van ao polbo —dixo con desprezo—.
Na lonxa pódese comprar percebe, reloxo, ameixa…, pero peixe, peixe de verdade,
pouco.
—Claro —conveu o inspector, invitándoo a continuar. Prefería deixalo falar,
concederlle a aquel home de idade o tempo que a vida xa lle negaba.
—Viña xente de todos os lados —asegurou o antigo propietario do bar Aduana
antes de enumerar as vilas que abasteceran de mariñeiros á frota de Aguiño e
sentenciar—: Nós viviamos do porto, os nosos fillos pretenden vivir da praia.
—As cousas cambian —murmurou Caldas.
—Unhas si —dixo o home—. Outras non.
Despois preguntou:
—Para que viñeron á miña casa?
—Para saber se recorda algún destes homes —dixo Leo Caldas amosándolle a
fotografía—. Eran os tripulantes dun barco con base en Panxón que adoito pescaba

Página 242
nesta zona.
O home mirou o retrato a través dos cristais dos seus lentes.
—Ao máis vello si o recordo —confirmou, colocando a uña do dedo maimiño
sobre o gorro de Antonio Sousa—. Todos lle chamaban «capitán». Algunhas veces
amarraba no peirao e viña ao bar buscar algo para comer.
Levantou a cabeza e mirou os policías.
—Pero ese home non morreu? —preguntou despois—. Creo que o seu barco
naufragou nos illotes Asadoiros, á entrada de Sálvora.
—Así é.
Volveu mirar o retrato.
—Saben que estiven con el a noite que se afundiu?
Caldas cruzou unha mirada con Rafael Estévez.
—Estivo no seu bar?
—Aquela mesma noite —recordou sen necesidade doutro empurrón—. Había un
temporal de medo. A frota estaba amarrada e todos os mariñeiros da vila na súa casa,
aproveitando o mal tempo para pasar unha noite coas familias ou para descansar. Eu
ía facer o mesmo. Xa apagara as luces cando chegou o capitán. Preguntoume se lles
podía ofrecer algo de cea a el e aos mariñeiros que o acompañaban no barco. A
cociña estaba apagada, mais prepareilles uns bocadillos e deixeinos con auga e viño
nunha mesa da galería. O Aduana tiña unha galería á entrada. Moi bonita, toda de
cristal para comer mirando o mar aínda que houbese mal tempo.
Os policías asentiron.
—Eu marchei para a casa. Pechei o bar pero deixei a galería aberta para que
puidesen cear a cuberto, e o capitán volveu ao barco para avisar a tripulación. A
seguinte vez que o vin xa foi nunha noticia do xornal. Afogara aquela mesma noite.
Pasou a vista sobre os rostros dos tripulantes do Xurelo.
—Os mozos salváronse, verdade?
—Os tres —respondeu Leo Caldas.
—Non sei como se lles ocorreu saír ao mar. O capitán parecía prudente.
Caldas sospeitaba a razón que os impulsara a partir desafiando á tormenta.
—Acórdase dunha muller á que chamaban Rebeca a Primeira? —preguntou,
mentres gardaba a fotografía tirada polo cura de Panxón.
—Rebeca a Primeira —repetiu en voz baixa—. Claro que me acordo. Vivía
nunha casa de pedra, a cinco minutos de aquí. Hai moito tempo que non vive en
Aguiño.
Quedou calado, co sorriso de quen está a evocar un recordo grato.
—Rebeca a Primeira —volveu dicir—. Que foi dela? Leo Caldas encolleu os
ombreiros.
—Era clienta súa?
—Non exactamente —respondeu sen abandonar o sorriso—. Na barra do Aduana
había calquera cousa menos mulleres guapas. Elas preferían outra clase de bares. A

Página 243
Primeira só viña ao meu local para comprar tabaco.
—Compraba o tabaco no seu bar?
—Case sempre —admitiu—. Entraba, botaba as moedas na máquina, agachábase
a recoller o tabaco e marchaba cos ollos de todos nós incrustados no cu.
—Nunha ocasión, Rebeca a Primeira faltou da casa. Organizáronse batidas para
localizala… —dixo Caldas, deixando as palabras no aire coa esperanza de que o vello
recollese o testemuño.
Fíxoo:
—Acórdome. Os primeiros días houbo bastante rebumbio, pero máis tarde
sóubose que marchara cun home.
—A noite que desapareceu fora mercar tabaco… —asentiu Caldas, invitándoo
outra vez a continuar.
—É certo. Preguntáronme se viñera ao Aduana. Mais aquela noite o bar estaba
pechado. Había temporal —dixo, e quedou en silencio, coma se escoitase o eco das
súas palabras, mirando a Leo Caldas aos ollos.
«Tamén te decataches», dixo para si o inspector, e preguntou:
—Sucede algo?
—Nada… —comezou o home, e Caldas dispúxose a escoitar—. Impórtalle
ensinarme outra vez a fotografía, inspector?
Caldas colocouna sobre a mesa e o home puxo un dedo sobre a cabeza loura de
Xusto Castelo.
—Unha vez preguntáronme se aquela fin de semana de temporal vira no porto un
mariñeiro louro.
—Quen llo preguntou?
—Irene, a da farmacia —dixo, e volveu mirar a fotografía.
—Só ela?
—Ninguén máis —confirmou—. Díxenlle que non, pero o certo é que nunca
cheguei a ver a tripulación do barco do capitán. Cren que Irene falaba deste mozo?
—É posible.

Leo Caldas prendeu un cigarro ao saír á rúa. Deixouno colgando entre os beizos e
meteu as mans nos petos. A néboa continuaba pousada sobre a vila envolvéndoa
cunha capa branca de humidade.
Camiñaron en silencio, guiados pola torre da igrexa que se adiviñaba sobre as
demais casas. Oíron risas ao pasar xunto á cantina da confraría de pescadores. As
gaivotas, en cambio, renunciaran ao balbordo e pousábanse mudas en terra.
Ao chegar ao coche, Estévez sinalou coa cabeza a porta da vivenda de Somoza. O
vello subinspector de policía saía da casa arrastrando os pés nas zapatillas de felpa.
—Non imos falar con el? —consultou o aragonés.

Página 244
 Caldas observou a Somoza tratando de localizar o policía altivo que humillara a
Diego Neira. Só atopou un home derrotado, un ancián cangado coa boca aberta e a
faciana contraída nun aceno cegarato.
—Para que? —respondeu—. Xa non paga a pena. No peirao, entre dúas casas,
viron a silueta do Narija. Esfumábase entre a brétema igual ca a pantasma do capitán
Sousa que os atraera ata Aguiño aquela mañá.

Página 245
 Seguridade. 1. Aquilo que non comporta perigo. 2. Sensación de
confianza que se ten en algo ou en alguén. 3. Certeza ou coñecemento
claro dun asunto.

Ás once e media, cando xa deixaran atrás as últimas casas de Aguiño, Rafael Estévez
preguntou:
—Entón vostede como o ve?
—Como vexo que?
—Cre que mataron a esa muller, a Rebeca Neira?
—Ti non? —contestou Caldas.
—Xa estamos… —rumiou o aragonés—. Estoulle a preguntar a vostede.
—Por que outra razón ían abandonar o porto en medio dunha tormenta? De todas
as maneiras, aínda que non fosen eles, o mozo está convencido de que o fixeron.
—Pensa que foi el quen matou a Castelo?
Caldas asentiu.
—Como os atoparía despois de tanto tempo? —preguntou outra vez o aragonés
—. Panxón está cara ao sur, e Diego Neira foise moitos quilómetros ao norte.
—Non o sei —dixo Caldas mirando polo vidro da súa ventá.
O mar seguía oculto tras a manta de néboa, mais o cheiro profundo a salitre
láballes a súa proximidade.

Sacou o teléfono móbil e chamou a Olga. Pediulle o número da comisaría de Ferrol.

Alí preguntou por Quintáns.
—Poderías facerme un favor? —pediulle despois de saudalo.
—Dispara —accedeu Quintáns.
—Estou á procura dun home de vinte e oito anos que viviu en Neda desde
principios de 1997. Chámase Diego Neira Díez —dixo Leo Caldas lendo a denuncia.
—Coñeces o seu domicilio actual?
—Só sei que viviu alí, na casa dos avós, polo menos ata hai seis ou sete anos.
Logo mudouse de novo, pero se cadra regresou. Necesito calquera información que
me axude a localizalo, onde vive, se ten parella ou amigos, a que se dedica… Todo o
que atopedes.
—A ver se che podo dicir algo mañá.

Página 246
 —Que non sexa máis tarde, por favor —pediulle Caldas—. É urxente.
—Non te preocupes —dixo Quintáns, e antes de colgar preguntou—: Como
estás?
—Ben.
—E Alba?
—Ben tamén —respondeu, coa voz tan firme que a el mesmo lle soou sincera.
Logo pechou os ollos, pero non foi Alba quen se debuxou nas súas pálpebras,
senón unha nai arrincada a un rapaz de raíz unha noite de choiva. Como era a canción
de Léo Ferré que Trabazo recitara no barco? «Co tempo todo se vai, esquécese o
rostro e esquécese a voz». Cantaruxou, e a súa mente volveu ao porto de Aguiño, aos
mariñeiros embarcando apuradamente para que ninguén os puidese situar alí aquela
noite, ao Xurelo crebándose contra as pedras, aos homes vestidos de amarelo
berrando espavorecidos na tempestade.
—Ti quen cres que entrou na casa de Rebeca Neira? —preguntou.
—Só hai dúas posibilidades —respondeu Estévez.
—Tres —corrixiuno Caldas.
—Vostede cre que o capitán…?
—Por que non? —respondeu o inspector—. Tivo que ser alguén con ascendente
sobre os demais. Como explicas senón que os outros accedesen a levantar áncoras
naquelas condicións?
—Pode ser —admitiu o axudante—. Cre que todos estaban ao corrente do da
muller?
—Non me estrañaría. Xa viches as reaccións de Arias e Valverde cando
mencionamos Aguiño —recordou Caldas—. A ver que teñen que dicir agora.

Volveu chamar por teléfono. Esta vez ao móbil de Clara Barcia. Preguntoulle se
recolleran a gravación da cámara de seguridade da casa de Monteferro.
—Iamos revisala esta tarde —dixo a axente—. Prefire que o fagamos antes?
Leo Caldas consultou o reloxo. As doce menos cuarto.
—Esta tarde está ben —respondeu, e afundiuse no asento. Intentou cantar polo
baixo a «Canción de Solveig» mais, aínda que lla cantaran a un tempo os catedráticos
no Elixio, foi incapaz de recordar a melodía que Xusto Castelo asubiaba durante as
sobremesas onda a súa nai. Chascou a lingua e mirou polo vidro. Viu nun letreiro o
anuncio dunha tenda especializada en artigos de pesca. Un home amosaba orgulloso o
peixe pendurado do anzol da súa cana.
—Xa sei como localizou o Rubio —dixo de súpeto, pensando en voz alta.
—Como? —preguntou o aragonés.
—Foi o ano pasado. Por estas datas.
—Pero como o sabe?
—Estiveches na casa de Castelo?

Página 247
 —Con vostede.
—Reparaches nas fotografías do salón?
O bufido do aragonés díxolle que non.
—Xusto Castelo pescou un peixe lúa hai máis ou menos un ano —explicou Leo
Caldas—. É un peixe redondo, típico de augas quentes, raro na costa galega. A
noticia saíu en varios xornais cunha fotografía de Castelo sostendo o peixe. Vina
enmarcada no salón do Rubio. Polo visto tamén foron entrevistalo da televisión.
Estévez ergueu as cellas.
—Desde o ano pasado… —susurrou—. Por que agardaría ata agora?
A resposta do inspector consistiu en máis preguntas:
—Canto tempo transcorreu desde a desaparición da súa nai? Doce anos, trece?
—Máis ou menos.
—Non creo que tivese présa. Ademais, o crime non foi un arrebato. Tivo
paciencia —dixo Caldas, rememorando as pintadas que desacougaran a Xusto
Castelo durante as semanas previas á súa morte—. Planeouno ben.
Pechou os ollos de novo.
Preguntouse cantas cancións deixara Diego Neira de asubiar.

Página 248
 Compromiso. 1. Obrigación que alguén contrae por un acordo,
documento, promesa, etc. 2. Situación difícil, delicada.

Cando a autoestrada se bifurcou, no canto de colleren o desvío que levaba a Vigo

continuaron ascendendo para rodear a cidade que se estendía polas ladeiras sobre o
mar.
—Encántame esta vista —dixo Estévez cando chegaron ao alto, e Leo Caldas
abriu os ollos.
A néboa retrocedera descubrindo por completo a boca da ría e as illas Cíes. Viu
un transatlántico dirixíndose a porto, a liberar nas rúas de Vigo a súa carga de turistas
con mapas, impermeables e cámaras de fotos.
O edificio verde do hospital alzábase xunto ao monte do Castro, e Caldas
imaxinou ao seu tío Alberte contando as horas, suspirando por prestarlle canto antes o
seu cuarto a outro paciente. Cando lle dixera o seu pai que o deixarían saír?
Volveu contemplar a paisaxe, a liña suave da costa só crebada pola torre de
Toralla e a silueta escura de Monteferro, e pechou os ollos.

A saída da autoestrada deixounos a un quilómetro do porto de Panxón, e Estévez

conduciu entre as casas baleiras dos veraneantes. O ceo estaba gris, como o mar.
Estacionou xunto ao paseo e saíron do coche. Recibiunos o mesmo cheiro que os
despedira en Aguiño, e Caldas mirou ao seu arredor.
Había pouco movemento. Un grupo de persoas maiores ocupaba unha mesa
nunha terraza, aproveitando a mañá sen choiva. Na praia, dúas mulleres paseaban
pola beira do mar cos pantalóns remangados e os zapatos na man. Máis aló, preto da
rampla, o mozo da cadeira de rodas lanzaba a pelota vermella ao seu can labrador. Ao
outro lado, en Praia América, as ondas rompían levantando escuma. En Panxón, en
cambio, parecían achegarse soamente para bicar a area, e os barcos abrigados apenas
cabeceaban nas boias.
As nasas de Xusto Castelo seguían amoreadas contra o muro branco do espigón.
Na punta, os mesmos pescadores doutros días tendían as súas canas sobre a auga.
Nas rúas da vila, unha muller baldeaba o treito de beirarrúa en fronte do seu
portal, e varias persoas transitaban cargando bolsas de supermercado.

Página 249
 Camiñaron ata o fondo da canella estreita e ao achegárense á vivenda de Xosé
Arias chamaron ao timbre varias veces sen resposta.
Caldas consultou a hora. A unha e dez. Calculou que o mariñeiro levaría catro
horas durmido.
—Quere que abra a porta? —propuxo Estévez—. Con outro golpiño…
Caldas mirou a pegada do pé do aragonés marcada na madeira. A que raios lle
chamaría Estévez un golpiño?
—Non é necesario —dixo, e volveuse ao sentir pasos ás súas costas, na canella.
Recoñeceu o cabelo louro de Alicia Castelo. Tragou saliva. A mestra levaba un
vestido negro e camiñaba protexéndose do frío coas mans cruzadas no peito.
Ao aproximarse mirou para arriba, á fiestra da veciña do mariñeiro. Caldas tamén
levantou a vista. Ninguén retirou as cortinas tras o cristal.
—Vino pasar desde casa, inspector —dixo—. Podería falar con vostede?
—Claro.
Caldas sacou o paquete de tabaco e ordenou ao seu axudante:
—Insiste.
—Ninguén vai abrir, inspector —interveu a irmá do mariñeiro afogado—. Non
está na casa.
—Sabe onde está?
—Marchou.
—Marchou? —preguntou Caldas—. De Panxón? Ela asentiu.
—O sábado pola tarde. Ás poucas horas de falar con vostedes.
—Merda —murmurou Caldas. Lamentaba que non se lle ocorrese deter a Arias o
mesmo sábado para tomarlle declaración e retelo con calquera pretexto. Fora unha
estupidez poñelo en garda e deixalo logo sen vixilancia. Podía estar en calquera parte,
incluso en Escocia. Non era aquela a terra onde se acubillara tras o naufraxio do
Xurelo? Non dicían que tiña unha filla alí?
—Pero Xosé Arias non fixo nada malo —murmurou Alicia Castelo—. Diso viña
falarlles.
—Nada malo?
—Recordan a chamada desde casa de Xusto?
—Claro.
Volveu mirar á fiestra para ter a seguridade de que se atopaban a salvo dos oídos
indiscretos da veciña.
—Non foi o meu irmán quen chamou.
Caldas comprendeu de inmediato. Estévez non.
—Entón quen telefonou a Arias? —preguntou o aragonés.
Outra mirada arriba e logo a vista ao chan.
—Fun eu —bisbou—. Eu chamei a Xosé desde a casa do meu irmán.
«A Xosé», repetiu Caldas para si. Era a primeira vez que oía a alguén referirse a
aquel xigantón daquel xeito.

Página 250
 —El non foi. Estanse confundindo de home. Hai anos que non se trata con Xusto.
—Entón por que fuxiu? —preguntou, sen revelarlle que a veciña rexoubeira vira
entrar ao seu irmán na vivenda de Arias a tarde anterior á súa morte.
—Para protexerme —dixo Alicia Castelo—. O meu marido volve de Namibia
esta semana. Non me quería poñer nun compromiso, obrigarme a testificar. A mañá
que mataron o meu irmán, eu estaba con Xosé —mirou cara arriba unha vez máis—.
Isto é unha vila pequena, xa o ven. A miña nai non resistiría outro golpe.
—Entendo.
—Pero nada do que falen me importa —engadiu, co pranto contido entre suspiros
—. Xa o perdín nunha ocasión, fai moito tempo. Non o quero perder de novo agora.
Caldas mirou os ollos azuis da muller. Enchéranse de bágoas unha vez máis.
—Sabe onde está? —preguntou de novo resistindo o desexo de abrazala.
—Non, non o sei —dixo mentres enxugaba as bágoas coas xemas dos dedos. A
voz de Alicia Castelo soaba coma un queixume do mar—. Só espero que desta non
tarde outros once anos en volver.

Página 251
 Temer. 1. Sentir medo, angustia ou temor. 2. Ter a sospeita fundada de
que aconteceu ou vai acontecer algo malo ou negativo.

Rafael Estévez agardou ao pé da costa co motor en marcha mentres Caldas subía ata
o Templo Votivo do Mar para devolverlle ao sacerdote a fotografía dos tripulantes do
Xurelo. Cando regresou ao coche, dirixíronse á casa de Marcos Valverde.
Atoparon pechado o portalón de madeira, e Leo Caldas saíu do auto para chamar
ao timbre. Cando se identificou, a porta correuse cara a un lado mostrando a fachada
de formigón da vivenda.
O inspector entrou camiñando no patio e esperou mentres Estévez manobraba
para aparcar xunto ao coche vermello. Recendía a herba acabada de cortar.
—Cre que tamén fuxiría? —preguntou o aragonés, indicando cun xesto o espazo
baleiro que o sábado pola mañá ocupaba o deportivo negro de Valverde.
—Esperemos que el non —dixo Leo Caldas, e apartouse do sendeiro de grava
para ir cheirar a herba luísa. Logo regresou ao camiño e continuaron cara á porta da
casa.

Dous troncos ardían na cheminea cadrada de ferro do salón e un concerto de clarinete

soaba nos altofalantes. Viron no outro extremo a mesa do comedor preparada para
dous.
—Marcos ten que estar a piques de chegar —díxolles a muller de Valverde, e
achegouse ao equipo de música.
Baixou o volume ata facelo case inaudible, escolleu outro disco do estante de
obra, colocouno na cadea de música e invitounos a acomodarse no sofá.
—A que viñeron? —preguntou.
Falaba desde unha butaca de liñas tan rectas coma todo naquel salón fóra dela
mesma.
—Para falar co seu marido.
—Non son unha nena, inspector —dixo mirándoo cos ollos brillantes—. Que
sucede?
—Xa o sabe. Estamos a investigar a morte de Xusto Castelo.
—Pero que ten Marcos que ver con iso?
—O seu marido e o morto traballaron xuntos…

Página 252
 —Hai máis de dez anos, inspector —interrompeuno a muller. Non había reproche
na súa voz—. Desde que coñezo a Marcos non se achegou ao porto unha soa vez.
Non lle interesa nada do que pasa alí. Nin sequera se trata cos mariñeiros.
—Sabémolo.
—Entón que relación pode ter coa morte dese home?
Caldas esquivou a acometida:
—A nosa obriga é comprobalo todo.
—Tratan de protexelo, verdade?
—Como?
—O outro día preguntáronme se notara o meu marido preocupado, se alguén
tratara de asustalo. É iso, verdade? Hai alguén intentando facer dano a Marcos?
—Notouno máis inquedo? —respondeu Leo Caldas.
—Non sexa galego, inspector. Non pode falarme claro? É o meu marido. Tería
que estar preocupada por algo?
—Fíxolle esa pregunta a el?
—Non coñece a Marcos —suspirou—. Temo que é aínda peor ca vostede.
—Non crea —fungou o axudante aragonés do inspector—. Aquí son todos iguais.
A muller de Valverde ía preguntar de novo cando escoitaron o motor dun coche
no patio.
—É el —dixo poñéndose de pé. E os policías levantáronse con ela.
—Conserva o meu número de teléfono? —preguntoulle Leo Caldas.
—Si —bisbou.
—Non dubide en chamarme —dixo, e viuna torcer as comisuras dos beizos para
abaixo ao insinuar un sorriso.
A muller de Marcos Valverde achegouse ao equipo de música, premeu nun botón
e subiu o volume. Caldas non deixou de mirala desde atrás.
—É esta, inspector —dixo, sinalando un dos altofalantes co dedo.
—Esta?
—A «Canción de Solveig» —engadiu, coma se sobrase a explicación—. Non me
preguntou o outro día por ela?
Leo Caldas asentiu e a muller de Valverde ensinoulle unha vez máis o sorriso de
Alba. Logo retirouse.
O inspector volveuse cara á cristaleira. Mentres esperaba o antigo mariñeiro do
Xurelo, viu as ondas levantando cristas de escuma, coma años no medio do mar.
Pensou que a irmá de Xusto Castelo tiña razón.
Aquela parecía unha canción galega.

Página 253
 Conto. 1. Narración oral, para entreter, ou por escrito, como un relato
literario breve. 2. Cousa falsa ou rumor sen fundamento que se conta
como certa. 3. Caso do que se trata, asunto en cuestión. 4. Aparencia
enganosa coa que se adorna un para simular máis do que é.

—Que fan outra vez aquí? Por que volveron á miña casa? —reprochoulles Valverde,
en voz baixa. Unha gravata escura e as lapelas dun traxe gris asomaban baixo o
abrigo aberto do construtor—. A miña muller xa quedou bastante preocupada coa súa
visita do outro día.
—Necesitamos falar con vostede.
Valverde varreu o salón baleiro coa mirada.
—Xa lles dixen o sábado todo canto recordaba.
—Non o creo —repuxo Caldas—. Vainos contar o que sucedeu en Aguiño?
—Repítolle que non lembro aquela noite.
—Está mentindo. Non esquecería unha noite así por máis que transcorresen
séculos.
—Ao mellor non teño boa memoria —apostilou sen levantar a voz.
Rafael Estévez achegouse ao inspector desde atrás e faloulle ao oído:
—Coñezo algúns remedios para a mala memoria.
Leo Caldas chascou a lingua. Estévez era capaz de meterlle a cabeza na cheminea
para axudalo a recordar. Dirixiuse a Valverde:
—Podo contarlle unha historia?
O construtor sinalou a mesa posta no extremo do salón.
—Espéranme para comer.
—Non o entreteremos máis ca cinco minutos. Valverde dubidou. Botou unha
ollada á porta pechada pola que desaparecera a súa muller e indicoulles aos policías
que o seguisen de volta ao xardín.
Camiñou polo carreiro de grava afastándose da casa, e só se detivo cando a
distancia foi suficiente para impedir que as súas voces se puidesen escoitar desde o
interior.
—Cal é esa historia que me quere contar? —preguntou, volvéndose cara aos
policías.
Caldas sacou o paquete de tabaco, colleu un cigarro, arrimoulle o lume do
chisqueiro e deulle un par de chupadas antes de falar.

Página 254
 —A dun barco pesqueiro. Os seus tripulantes eran un capitán veterano e tres
mariñeiros novos, tres amigos. Unha tarde de choiva e vento, mentres pescaban a
bastantes millas do seu porto de orixe, recibiron por radio o aviso de que o tempo
empeoraría —comezou, e Valverde desviou a mirada cara a algún recuncho do xardín
—. Malia a advertencia, seguiron a pescar ata que o estado do mar os obrigou a
buscar refuxio nun porto próximo. Chegaron tarde. O porto estaba deserto, e desde o
barco viron apagarse a luz do único bar que atendía os mariñeiros pola noite. O
capitán coñecía o propietario, e desembarcou coa intención de encargarlle algo de cea
antes de que pechase. O dono do bar accedeu a prepararlles uns bocadillos que lles
deixou cunhas botellas de viño na galería, para que puidesen cear a cuberto. Logo
marchou.
Caldas interrompeu a narración para darlle unha calada ao cigarro e Valverde
esfregou as mans na cara externa das coxas. Entendera a pausa como unha invitación
a confirmar o relato. Ía dicir algo cando o inspector se lle adiantou:
—Contra as once, cando os catro homes conversaban sentados na galería, chegou
unha muller. Ía ao bar para mercar tabaco —explicou, levantando o cigarro que
sostiña entre os dedos—. Non era unha muller calquera, senón unha desas mozas que
obriga a virar a cabeza a todos os homes que se cruzan con ela. Ségueme?
Valverde asentiu. Mantiña a boca entreaberta, como o neno que asiste ao
espectáculo dun prestidixitador. Caldas seguiu a conxecturar:
—O bar estaba pechado, e a muller non puido comprar tabaco. Así que os
mariñeiros ofrecéronlle do seu. Ela accedeu. Ademais de atractiva era unha moza
simpática e sentou con eles ata que decidiu que chegara o momento de regresar á
casa. A noite era infernal, e dous dos homes prestáronse a acompañala de volta. Ela
non se opuxo. Agradáballe a compaña daqueles mariñeiros e non lle importou dilatar
a conversación un anaco máis. Con todo, para os homes que foron con ela, a porta da
vivenda non foi suficiente. Pedíronlle que os invitase a seguir bebendo no interior, e a
moza negouse. Aseguroulles que noutras circunstancias os convidaría, mais aquela
noite non podía ser porque o seu fillo estaba dentro, esperto. Eles insistiron,
insinuaron que non existía tal fillo, que era unha escusa. Pero ela, sen perder o
sorriso, mantívose firme —dixo o inspector, levando outra vez o cigarro aos beizos
—. Xa se estaban a dar por vencidos cando a porta se abriu desde dentro. Os
mariñeiros apenas puideron ver o rapaz na escuridade. Era un adolescente, demasiado
maior para ser fillo daquela muller. Moumeou que marchaba durmir á casa dun amigo
e afastouse á carreira.
Caldas cruzou unha mirada con Estévez e mollou con cuspe a boca, reseca de
palabras e tabaco. Valverde atopara acomodo para as súas mans nos petos do abrigo,
mais estas continuaban a axitarse nerviosas no seu interior.
—Un dos mariñeiros decidiu regresar ao barco, pero o outro, xa sen o obstáculo
do raparigo, convenceu a moza e entrou na vivenda. Alí continuou teimando en
traspasar cada porta que a muller lle pechaba. Algo se torceu. Fóiselle a man. Tivo

Página 255
que limpar a casa de rastros e desfacerse da muller. Regresou ao barco e falou cos
outros tres homes tratando de convencelos da necesidade de amencer lonxe daquel
porto. A súa capacidade de persuasión funcionou unha vez máis. Partiron de
madrugada, pero non chegaron lonxe. A tempestade era demasiado violenta e
empuxounos cara a uns escollos que abriron unha vía de auga no casco da
embarcación. En menos dun minuto, o Xurelo afundiu.
O construtor levou unha man á fronte, tapando os ollos.
—Os tres mariñeiros máis novos puideron alcanzar a costa a nado cos chalecos
salvavidas, pero o capitán, empeñado en salvar o barco, afogou entre as ondas daquel
mar embravecido. O seu corpo apareceu desfigurado semanas despois, enganchado
no aparello dun arrastreiro, a moitas millas de alí. Ninguén volveu ver a muller que
fora comprar tabaco. Se cadra, quedou co capitán no fondo do mar.
Detívose a dar outra calada e a observar o construtor, agochado tras o dorso da
súa man dereita.
—Os tres mariñeiros regresaron á súa vila pero a súa amizade, coma o barco,
rompérase naquel baixo. Deixaron de tratarse. Nunca volveron falar do sucedido.
Esperaban que o tempo enterrase aquela noite —continuou—. Porén, moitos anos
despois, cando crían que todo se esquecera, o bote dun dos homes que acompañara a
muller ata a súa casa apareceu cunha pintada. «Asasinos» dicía, xunto á data do
naufraxio, a da desaparición daquela moza. A xente creu recoñecer naquelas pintadas
a pantasma do capitán afogado. Ninguén entendera nunca a razón que os levara a
navegar no medio da tormenta, e sospeitaban que algo turbio se escondía tras o
afundimento do Xurelo. Con todo, os tres mariñeiros temían outra cousa. Estaban
asustados, desorientados ao saberse descubertos. Preguntábanse como os localizarían
despois de tanto tempo.
Caldas apurou o cigarro e agachouse para apagalo no chan.
—Unha mañá, semanas despois, ese mariñeiro ameazado apareceu morto,
flotando entre as algas —dixo mentres sinalaba o mar.
Valverde baixou a man que lle tapaba os ollos e levouna ao nó da gravata e
despois de volta ao peto do abrigo.
—Quen lle contou todo iso?
Caldas non respondeu a pregunta.
—O home que regresou ao barco era Xusto Castelo —dixo, en cambio—. Quen
foi o que entrou na casa da muller?
—Eu non fun —bisbou.
—Non é iso o que lle preguntei.
Valverde botou unha ollada a Estévez antes de afirmar:
—Non o sei. Non sei quen foi.
—Vostede ía no barco. Ten que sabelo —dixo o inspector.
—Pasou moito tempo.
—Non precisamos máis ca un nome.

Página 256
 —Non o sei, inspector.
—Foi vostede?
Valverde mirouno aos ollos.
—Por suposto que non.
—Entón dígame quen estivo coa moza —apremouno—. Ou é que foron varios os
que estiveron con ela?
—Non.
—Foi Arias?
—Non me lembro —sostivo, cubrindo o rostro de novo.
—Ameazárono?
—A min non —dixo, cun fío de voz.
Estaba acurralado e Caldas tratou de facilitarlle unha saída.
—Sabe que Xosé Arias marchou da vila?
—Cando?
—O sábado —contestou—. Sabíao?
—Non —asegurou—. Non me trato con el desde hai anos.
—Desde aquela noite?
—Desde os días seguintes ao naufraxio, si.
—Foi el? —insistiu Leo Caldas.
—Non o recordo, inspector —volveu dicir, e a súa resposta foi sempre a mesma.
Atopara un escondedoiro na súa mala memoria e alí permaneceu acazapado ata que
os policías deixaron de roldar.

Regresaron ao coche. Valverde acompañounos arrastrando os pés e a mirada sobre as

follas caídas no camiño. Apoiouse no deportivo negro mentres Estévez manobraba
para enfilar a saída.
Leo Caldas baixou a ventá e intentouno unha última vez.
—Aínda non recorda quen era o home que entrou naquela casa?
Valverde moveu a cabeza aos lados.
—Se por casualidade se acorda, chámame.
—Fareino —dixo, pero o ton da súa voz suxería unha intención distinta.
—De que ten medo? —preguntou o inspector.
—Non debería telo?
—Se ten limpa a conciencia, non —dixo Caldas.
Non estaba seguro de estar no certo.

Cando subían pola costa cara á estrada, Estévez queixouse:

—Por que nunca me deixa intentalo a min?
—Como pretendías tirarlle da lingua?

Página 257
 —Non sei… —dixo, rascando a cabeza—. Poida que atándolle a gravata á
cheminea.
Caldas abriu os ollos.
—Falas en serio?
—Non —sorriu.
—Xa.

Página 258
 Exposición. 1. Presentación pública de diversos obxectos. 2.
Explicación dunha idea, una teoría, etc. 3. Feito ou circunstancia de estar
exposto á acción dun axente.

—Imos xantar? —preguntou o aragonés cando saíron do coche, aparcado na rúa de

Luís Taboada—. Xa case son as tres.
—Vai ti —dixo Leo Caldas, aínda que no traxecto desde Panxón lle soaran as
tripas—. Necesito falar co comisario.
Atravesou a comisaría e abriu a porta de cristal do seu despacho. Comprobou
aliviado que non había papeliños amarelos con mensaxes urxentes pegados na mesa.
Colgou o impermeable na percha e saíu de novo.
O comisario Soto falaba por teléfono, pero pediulle que pasase e o inspector
tomou asento en fronte del.
Cando Soto colgou, Leo Caldas estivo nun tris de preguntarlle como se apañaba
para manter a mesa limpa cando a súa era unha exposición de papeis. En lugar diso,
dixo:
—Xa sabemos quen matou ao mariñeiro de Panxón.
—Algún veciño? —preguntou o comisario.
—Non —respondeu Caldas, e referiulle de forma breve as novidades do caso.
Cando terminou, expuxo o asunto que o levara a aquel despacho:
—Gustaríame que se investigase a desaparición de Rebeca Neira, comisario.
—O que ocorra en Aguiño non é competencia nosa.
—Fale coa Xefatura —pediulle—. Ese mozo non é só un verdugo. Quedou só aos
quince anos. Acudiu a nós e, en lugar de axudalo, afundímolo.
Soto fungou.
—Impórtache explicarmo todo de novo? Pero máis amodo —pediulle—, a ver se
é posible que desta o entenda.
—Desde onde?
—Desde o principio.
—O de Aguiño?
—O de Aguiño e o de Panxón, Leo. Desde o principio —repetiu o comisario, e
Caldas explicoulle as circunstancias en que atoparan o cadáver de Castelo. Describiu
os golpes da cabeza e falou da brida verde que lle amarraba as mans.
—Parece un suicidio —apuntou o comisario.

Página 259
 —Iso pensan aínda a meirande parte dos veciños. O tipo era depresivo, fora
toxicómano hai anos. Mais a brida estaba atada xunto aos dedos maimiños. Segundo
o forense, non se puido atar a si mesmo.
Soto asentiu, e o inspector contoulle que Castelo, malia non ser día de traballo,
saíra ao mar o domingo ás seis e media da mañá, e como aparecera flotando na praia
da Madorra ao día seguinte.
—Ía só? —interrompeuno o comisario Soto.
—Si —respondeu Caldas—. Temos unha testemuña que o viu partir. A cuberta
estaba baleira, non había onde ocultarse.
—Entón como chegaron ata el?
—Desde outra embarcación —contestou, e describiu o lugar onde algúns días
máis tarde atoparan o barco do morto, xunto ao faro de Punta Lameda, na outra cara
de Monteferro.
Leo Caldas contoulle que non se podía remolcar un barco ata a poza, o que por
forza implicaba polo menos dúas persoas no crime.
—Alguén tivo que quedar no seu barco mentres outro levaba o de Castelo ata alí.
—Por que non o afundiron en mar aberto? —preguntou o comisario, como fixera
el mesmo.
—Porque necesitaban volver a terra sen seren vistos —presumiu—. A poza forma
unha especie de peirao natural. É o lugar que utilizan os furtivos para descargar.
—Entendo.
O inspector describiu a pintada que o mariñeiro mandara borrar. Explicoulle que a
data escrita no casco da chalupa coincidía coa do afundimento do Xurelo, e faloulle
de Arias e Valverde, os compañeiros que deixara de tratar, e do capitán Sousa, o
patrón afogado no naufraxio a quen varios mariñeiros de Panxón aseguraban ter visto
navegando entre a néboa.
—Ese non era o teu sospeitoso? —preguntou o comisario.
—Era —remarcou Caldas, e describiu a macana que brandía o capitán, cuxa
forma asemellaba á marca na caluga do Rubio.
—Golpearon a ese mariñeiro coa moca do capitán?
—Non —dixo Caldas—. Tamén apareceu unha chave de tubo entre as rochas de
Monteferro. Desas que se usan para afrouxar as rodas dos coches. O forense di que é
posible que lle desen con ela.

Logo faloulle outra vez de Rebeca Neira, da noticia no xornal que lle espertou as
sospeitas e da denuncia interposta por Diego, o fillo adolescente da desaparecida.
Amosoulle a copia do atestado onde o mozo falaba dos homes que acompañaran a
súa nai ata a porta da casa e describía o mariñeiro louro.
—E dis que estiveches alí? —inquiriu o comisario Soto.

Página 260
 —Esta mañá —asentiu—, é o que lle contei antes. A muller non apareceu. A súa
amiga máis íntima está convencida de que a mataron aquela mesma noite. Cando pola
mañá o mozo regresou á casa, atopou a sala limpa, en orde. Ao día seguinte,
preocupado ao comprobar que a nai non aparecera, avisou a amiga e, cando foron
preparar café, atoparon pousos dentro da cafeteira. Iso foi o que os alarmou. A muller
desaparecida era moi coidadosa, xamais limparía a cafeteira soamente por fóra. Logo,
o rapaz decatouse de que faltaba todo canto había sobre a mesa e a cociña a noite
anterior.
O comisario Soto revisou o atestado.
—Aquí non figura esa información —dixo, e Caldas faloulle do subinspector
Somoza, das humillacións sufridas por Diego Neira durante os días posteriores á
desaparición da súa nai, da súa marcha resignada da vila ás poucas semanas, e das
chamadas á farmacéutica para recordarlle que non esquecía o mariñeiro louro.
—Nunca se investigou?
—Nunca —respondeu Caldas—. Houbo algunhas batidas polos arredores, pero
logo todo se esqueceu. Como o mozo abandonara a vila, todos creron que fora
reunirse coa nai.

Despois chegoulle a quenda ao bar Aduana:

—Alí acostumaba comprar tabaco a muller desaparecida —advertiu o inspector
—. O bar leva anos pechado, mais o dono aínda recorda aquela noite.
Soto escoitou sen un pestanexo como o propietario deixara a galería aberta para
que os tripulantes do barco puidesen abrigarse da choiva mentres ceaban.
—Non viu os mariñeiros —dixo Caldas—, mais recoñeceu o capitán. O home
aínda non se explica como se lles ocorrería partir con aquela tempestade.
—Para que ninguén puidese situalos en Aguiño pola mañá —sostivo o comisario.
—Iso penso eu tamén.
—Cres que todos estaban ao corrente do que ocorrera coa muller?
—Talvez.
—E como dis que se chama ese subinspector?
—Somoza —respondeu Caldas—. Tiña unha conta pendente con Rebeca Neira e
non moveu un dedo por atopala nin por esclarecer a súa desaparición. Nin sequera se
achegou unha vez a falar co dono do bar Aduana.
—E os veciños?
—Deron por bo que marchara con alguén por propia vontade.
Soto ergueu as cellas e devolveulle a copia da denuncia.
—Localizaches o rapaz?
—Aínda non. Só sabemos que ata hai seis ou sete anos viviu en Neda, preto de
Ferrol. Máis nada.
—Puxécheste en contacto coa súa comisaría?

Página 261
 —Co inspector Quintáns —afirmou Caldas—. Quedou en chamar para dicir algo
esta tarde ou mañá.
Soto asentiu.
—Tamén pedimos a gravación da cámara de vixilancia dunha casa próxima ao
desvío que leva ao faro —continuou o inspector—. Clara Barcia debe de estar a
revisala.
Logo dun silencio, o comisario preguntou:
—Como carallo daría con eles?
—Polas noticias —respondeu Leo Caldas—. Xusto Castelo pescou un peixe
tropical. Apareceu en todos os medios. Mesmo saíu no telexornal.
—Cando?
—O ano pasado. Tivo todo o tempo que necesitou para vir inspeccionar o terreo e
actuar. Diego Neira ha ter vinte e oito ou vinte e nove anos. Sabe a cantidade de
mozos da súa idade que hai nesa praia no verán? Puido vixiar o Rubio durante
semanas enteiras sen levantar a menor sospeita, esperando que o conducise ao asasino
da súa nai.
—Cres que irá polos demais?
—Non o sei. De todos os xeitos, só queda un dos dous mariñeiros na vila.
—Quen?
—Valverde.
—Interrogáchelo?
—Si, pero está asustado. Non abre a boca.
—Onde vai o outro?
—Arias? Liscou. Pola miña culpa, a dicir verdade —recoñeceu—. O sábado pola
mañá fomos a Panxón para preguntarlle se pararan en Aguiño. Zafouse. Dixo que non
recordaba aquela noite, e ás poucas horas desapareceu.
—É o que viviu en Escocia?
—Ese mesmo —confirmou Caldas—. Aseguroume que non se trataba co morto
desde que deixaron de navegar xuntos. Así e todo, unha veciña viu entrar a Castelo na
súa casa a tarde do sábado, un día antes de que o matasen. Parecía bastante nervioso.
—Se cadra temía algo.
Caldas encolleu os ombreiros.
—É posible… —dixo—. Nós só temos noticia dunha pintada, pero aposto a que
houbo máis. Creo que ese rapaz se entretivo xogando con eles durante meses antes de
actuar.
—Pois o xogo meteuno nunha boa lea.
—Si.
O comisario esfregou os ollos e logo preguntou:
—Cres que Arias volvería a Escocia?
—É posible. Viviu alí, coñece aquilo.
—Consultastes as reservas aéreas?

Página 262
 —Aínda non —dixo Caldas.
—Cres que foi el quen matou a muller?
—Creo que é a segunda vez que desaparece. Soto asentiu.
—O rapaz vai ir tras del.
—Supoño —dixo o inspector, e logo murmurou—: Eu iría.
—Por se acaso, non perdas de vista o construtor, queres?
—De acordo —conveu Caldas.
Xa estaba de pé cando Soto lle preguntou unha vez máis:
—Por que cres que o matou así?
—Así?
O comisario uniu os brazos.
—Guindárono ao mar coas mans atadas, coma se fose un suicida.
—Non o sei —dixo Caldas poñéndose de pé—. Falará co comisario xefe da
desaparición desa muller?
Soto asentiu.
—Falarei con el —dixo—, pero primeiro atopa ti o rapaz.

Página 263
 Liña. 1. Trazo alongado e fino. 2. Serie de cousas dispostas unha
detrás doutra. 3. Cada grupo de palabras dispostas en posición horizontal.
4. Orientación que segue unha persoa nunha actividade, no modo de vivir,
etc. 5. Tendencia que se observa nalgunhas cousas. 6. Arte de pesca
consistente nun fío de nailon, cunha chumbada e un ou varios anzois no
extremo.

Leo Caldas consultou o reloxo e soltou un xuramento. Recolleu o impermeable no

despacho e saíu á rúa co caderno de tapas negras baixo o brazo. Na porta cruzouse
con Rafael Estévez.
—Onde vai?
—Á radio —dixo amosándolle o caderno—. É luns.
—Pero xa foi xantar?
—Non.
Dobrou a esquina de Castelar, prendeu un cigarro para enganar a fame e atravesou
a Alameda esquivando os nenos que corricaban vixiados de cerca polas súas nais.
Dous turistas de pelo branco consultaban o plano da cidade baixo a estatua de
Méndez Núñez. Caldas supuxo que provirían do transatlántico que viran na ría pola
mañá.
Xunto á fonte de pedra, entre as pozas, un canciño perseguía as pombas
obrigándoas a voar para poñerse a salvo. O dono do cachorro mirábao correr. Sostiña
na man unha bolsa de plástico engurrada e Leo Caldas sorriu ao imaxinar o seu pai
agachado no chan, recollendo os excrementos do seu can acastañado cunha bolsiña
coma aquela.

Deulle dúas caladas rápidas ao cigarro, apagouno e entrou no portal do edificio

modernista. Saudou o conserxe, subiu polas escaleiras ata o primeiro andar, percorreu
o corredor da emisora e asomou a cabeza no control de son para saudar o técnico e a
Rebeca.
Viu o finchado de Santiago Losada chantado diante do micrófono máis alá do
cristal.
Abriu a pesada porta do estudio e entrou. A sintonía do programa levaba uns
segundos soando.
—Chegas tarde —fungou Losada.

Página 264
 O inspector non contestou. Sentou xunto á ventá, desactivou o son do seu
teléfono móbil e colocouno sobre a mesa xunto ao caderno case esfollado. Mirou a
asistente de Losada, no control de son, e preguntouse como sería aqueloutra Rebeca á
que ninguén volvera ver desde unha noite de 1996. Despois virouse para observar a
xente que paseaba pola Alameda.
O locutor fíxolle un sinal ao técnico e comezou a presentar o programa con voz
finxidamente grave, repetindo a sucesión de estupideces de sempre:
—… o terror da delincuencia, o defensor implacable do bo cidadán, o gardián
temible das nosas rúas, o patrulleiro, o inspector Leo Caldas. Boas tardes, inspector.
—Boas tardes.
Non colocou os auriculares ata que Rebeca levantou un papel co nome da
primeira oínte.
—Laura, benvida á Patrulla nas ondas —saudouna Losada coma se a estivese a
recibir nun palacio.
A muller explicou que fora sancionada por conducir sen levar abrochado o cinto
de seguridade.
—A min múltanme por non ir atada no asento —argumentaba—, pero nos
autobuses municipais hai xente que vai de pé, amoreada, e ata permiten levar nenos
pequenos no colo. O caso é recadar: poñer multas, vender billetes…
Moitos oíntes acudían ao programa de radio para realizar unha denuncia. Outros,
coma aquela muller, chamaban só para seren escoitados. A eses, Caldas non lles
podía ofrecer máis ca comprensión.
—Claro —murmurou.
O locutor, en lugar de despedir a oínte e dar paso a unha nova chamada, achegou
os beizos ao micrófono e, con voz afectada, dixo:
—Laura, escoite en antena a resposta do «patrulleiro das ondas».
O inspector abriu os brazos e mirou a Losada con incredulidade. Como que unha
resposta? Que pretendía aquel imbécil? Seica pensaba que el era quen de modificar as
normas de tráfico?
Con todo, Santiago Losada non rectificou. Levantou a man e, con ela, chegaron as
primeiras notas da melodía de Gershwin para amenizar a audiencia durante a
reflexión do inspector.
Caldas indicoulle ao locutor que premese o botón que cortaba os micrófonos e,
cando a luz vermella se apagou pediulle explicacións.
—Pois contesta calquera cousa —replicou Losada.
—Ademais, pedinche que non puxeses máis esa música. Non me deixa
concentrar.
—Non a imos retirar soamente por iso —respondeu o locutor con desdén.
—Como que soamente por iso?
A luz vermella volveu iluminarse no estudio cando Losada soltou o botón.

Página 265
 —E ben, inspector? —preguntou baixando a man para que «Promenade» deixase
de soar—. Que lle ten que dicir á nosa querida oínte?
Caldas soltoulle o primeiro tópico que lle veu á mente:
—As leis non son perfectas, pero son as que temos. De todas as maneiras, falarei
coa policía municipal para transmitirlles o seu descontento.
Logo apuntou no seu caderno: «Municipais un, Leo cero».

O seguinte en contactar co programa foi o presidente dunha comunidade de veciños

do barrio de Teis. Varias parellas de gaivotas aniñaran na azotea do edificio e
atacaban a todo aquel que as tratase de desaloxar.
«Municipais dous, Leo cero».
Despois recibiron dúas queixas por ruídos nocturnos, e outras tres por asuntos de
tráfico, e un oínte chamou indignado porque a pintura dos pasos de peóns se volvera
escorregadiza coa choiva.
—Cantos días chove en Vigo ao cabo do ano? —preguntou—. Un cento?
Parécelles razoable que non se utilice pintura antiesvarante para as liñas das rúas?
Como nas demais ocasións, a melodía de Gershwin comezou antes de que Leo
Caldas puidese contestar.
Non se molestou en protestar. Claudicara. Co clarinete e o piano nos auriculares,
volveuse cara ao miradoiro. Unha rapariga cruzou a Alameda camiñando cos pés
abertos e a barriga avultada baixo a roupa. Leo calculou que Rebeca Neira sería máis
nova aínda cando quedou empreñada. Unha nena convertida á vez en nai e pai dun
meniño. Todo demasiado difícil. Fungou ao imaxinar a angustia de Diego, a dor
lacerante que lle produciría ver que Somoza miraba cara a outro lado, comprobar que
a xustiza se burlaba del. Entendía que tomase a determinación de actuar.
—E ben? —preguntou Losada coa súa voz de locutor.
—Eh?
—Os pasos de peóns…, a pintura…
—Ah, xa —dixo o inspector—. Pasareille unha nota á policía municipal.
«Municipais nove, Leo cero».

Durante a desconexión publicitaria que seguiu á chamada, Santiago Losada

reprendeu a Caldas.
—A ver se estás máis atento.
—Repítoche que esa melodía me descentra —murmurou, pero xa non prestaba
atención á música. Nin sequera aos xardíns que vía tras o cristal. Só pensaba en
Diego Neira, na desaparición da súa nai e na morte de Xusto Castelo. Recordaba as
palabras do comisario Soto. Por que lle ataría as mans?, preguntara. O inspector non
lle soubo dar unha resposta.

Página 266
A undécima comunicante foi unha señora a punto de chorar. Extraviara o can durante
o paseo da mañá e ofrecía unha gratificación xenerosa a quen llo devolvese. Despois
chamou un home molesto polo fedor que producía un restaurante próximo á súa
vivenda.
—Eva, boas tardes —saudou Losada á seguinte, coa súa voz finxida.
—Chamo porque hai un grupo de nenos que amedrentan o meu fillo e os amigos
do parque.
—Que idade ten o seu fillo? —preguntou Leo Caldas.
—Once anos.
—E os outros rapaces?
—Non o sei —dixo Eva—. Nin o meu fillo nin os amigos se atreven a dicir quen
son.
—Non?
—Xa sei que son cousas de cativos. Que en realidade só lles deron algún susto e
lles quitaron unhas poucas moedas, pero os nenos teñen pánico a baixar ao parque e
preocúpame que o asunto vaia a máis. Cre que deberiamos convencer o noso fillo e
poñer unha denuncia na comisaría, inspector? —preguntou a muller, e a melodía e o
brazo de Santiago Losada subiron ao mesmo tempo.
Mentres esperaba a que Gershwin deixase de tocar o piano, Caldas volveu a
Panxón e ás últimas horas do Rubio. Recordou a pregunta do comisario, e pensou que
quizais o mariñeiro estaba tan asustado coma o fillo daquela oínte.
E se Diego Neira só lle atara as mans para cominalo a confesar quen entrara na
casa? O día da autopsia, Guzmán Barrio comentara que o golpe da caluga tamén
podía ser froito dun golpe fortuíto. E se tiña razón? E se Castelo se golpeara na
cabeza con calquera peza do barco mentres trataba de fuxir? Talvez a chave de tubo
non tivese nada que ver en todo aquilo.
A música continuaba soando e os pensamentos alborotábanse na cabeza do
inspector. Diego Neira necesitaba o testemuño de Xusto Castelo para saber quen era o
home que acompañara a súa nai. Se cadra o mozo non pretendera afogar o mariñeiro
e só tratara de asustalo, de forzalo a revelar a identidade do asasino. «Por que non?»,
contestouse a si mesmo.
As pintadas demostraban que Diego Neira estivera preto dos mariñeiros outras
veces. Durante meses enteiros puido achegarse a Panxón sen levantar sospeitas. Se só
pretendía matalos, non tiña máis que pegarlles un tiro e regresar á casa. Ninguén o
relacionaría nunca cos tripulantes do Xurelo.
A posibilidade de que o mozo fose inocente animouno. Quizais o medo ou a
angustia fixeran saltar ao mariñeiro pola borda. Se cadra, Castelo lanzárase á auga
suxeito a algunha boia, a un flotador que logo perdeu entre as ondas.
Consultou o reloxo desexando que o programa rematase canto antes para ir ver o
forense.

Página 267
Losada apertou o botón que apagaba a luz vermella e os micrófonos.
—Que carallo fas, Leo? —preguntou.
—Eh?
O inspector Caldas sorriu.
Estaba a asubiar a melodía.

Página 268
 Resistencia. 1. Acción de resistir. 2. Actitude de quen se resiste a
facer ou pensar algo. 3. Capacidade do organismo para soportar esforzos
prolongados ou capacidade para evitar un perigo. 4. Oposición que
presenta un corpo a unha forza contraria.

Baixou as escaleiras da emisora convencido de que as pintadas e a brida tiñan a

mesma finalidade: asustar o Rubio, obrigalo a revelar o nome do seu compañeiro.
Ao chegar ao portal, propúxose localizar o rapaz e impedirlle continuar adiante
cun plan de vinganza que só lle complicaría a vida aínda máis. Logo tería tempo para
dar co asasino da súa nai, para detelo e sentalo perante dun xuíz.
Desde a rúa telefonou o forense.
—É posible que o mariñeiro levase o golpe na caluga ao saltar do barco? —
preguntoulle de socato, sen sequera saudar.
—Ao saltar?
—Ao tirarse á auga. Talvez se deu cunha varanda…
—Como que ao tirarse á auga, Leo? —interrompeuno o forense—. Tiña as mans
atadas.
—Aínda así —dixo Caldas—. Creo que puido saltar.
—Para suicidarse?
—Para escapar.
—De quen?
—É un pouco longo de explicar, Guzmán —dixo Caldas—. Puido suceder como
che digo? É posible que Castelo se golpease con algunha peza do barco?
—Non —respondeu categórico o forense.
—Non?
—Non, Leo. Pegáronlle coa chave de tubo que me trouxo Estévez o outro día.
—Estás seguro?
—Completamente. Cotexeina cos sinais do cadáver e non hai dúbida. Batéronlle
con ela.
Aquilo tampouco cambiaba tanto as cousas. Talvez o mozo golpeara o mariñeiro
coa chave de tubo para reducilo e poder atalo sen que Castelo opuxese resistencia.
—A chave pertence a un coche grande —engadiu Guzmán Barrio—, a un
todoterreo. Utilizan porcas máis grandes ca os coches convencionais para fixar as
rodas.

Página 269
 —Xa.
Logo duns segundos de silencio, o forense preguntou:
—Falaches con Clara Barcia? Chamoute hai un intre.
Leo vira dúas chamadas perdidas no seu teléfono.
—Non —dixo—. Estou saíndo da radio. Sabes se viu a cinta da cámara de
vixilancia?
—Por iso quería localizarte.
—Atopou algo?
A resposta do forense foi outra pregunta:
—Podes achegarte por aquí?

Caldas revisou as dúas chamadas perdidas coa esperanza de que a outra fose do
inspector Quintáns con datos que lle permitisen identificar a Diego Neira, pero ambas
proviñan do teléfono de Clara Barcia.
Atravesou a Alameda e camiñou pola rúa Luís Taboada ata a comisaría. En lugar
de dirixirse ao seu despacho, acudiu directamente á mesa do seu axudante.
—Imos?
Estévez púxose de pé.
—Onde?
—A ver aos da UIDC. Xa teñen a gravación da casa de Monteferro.
—Hai algo?
—Iso parece.

Montaron no coche e o inspector abriu apenas uns dedos a ventá antes de pechar os
ollos.
—Penso que Diego Neira non matou ao Rubio —dixo sen abrilos.
—Que?
—Atouno para tirarlle da lingua, pero non o tirou á auga.
—Entón quen o fixo?
—El mesmo, Castelo.
—Cre que se suicidou?
—Creo que, cando soubo quen era o mozo, preferiu saltar á auga antes que
quedar no barco.
—Polo que o rapaz lle puidese facer?
—Ou polo que lle puidese suceder se cantaba.
O coche xa ascendía a rúa de Colón cando Estévez preguntou:
—Iso é o que en realidade cre que sucedeu ou soamente o que lle gustaría que
sucedese?
—Non poden ser as dúas cousas?

Página 270
 Revelar. 1. Dar a coñecer un segredo. 2. Manifestar Deus aos homes
algo futuro ou oculto. 3. Facer visible a imaxe latente nunha máquina
fotográfica.

—Non é exactamente unha cinta —explicoulles a axente Barcia mentres acendía a

pantalla pendurada na parede—. A cousa é un pouco máis sofisticada: hai unha
cámara cun visor nocturno e un sensor de movemento. No disco duro grávase todo o
que recolle.
Caldas e Estévez, desde a mesa, atendían as explicacións da axente da UIDC.
—Só grava cando algo se move?
—Nada máis —dixo Clara Barcia, e logo sinalou a esquina inferior dereita da
pantalla—. Aquí poden ver a data e a hora da gravación.
Os policías asentiron.
—Por exemplo, esta é das 3:05, unhas horas antes de que Xusto Castelo saíse ao
mar.
De súpeto, na pantalla apareceu a imaxe en branco e negro do xardín dunha casa.
Víanse algúns arbustos e o camiño que levaba á entrada. A ambos os dous lados da
porta, o muro era demasiado alto e apenas permitía ver máis aló. Con todo, xusto
sobre a entrada víase unha parte da rúa aberta en Monteferro e a beirarrúa no lado
oposto. Alí movíase o can que accionara a gravación.
—Que ben se ve —dixo Estévez.
Tamén Caldas estaba impresionado pola nitidez da imaxe.
—Ademais pódese xogar, ven? —dixo Clara Barcia enfocando o can.
O animal aparecía algo máis distorsionado conforme o seu tamaño aumentaba na
pantalla. Cando o can se moveu apartándose do obxectivo, a imaxe escureceuse de
novo.
—A seguinte toma é das 5:40.
Volveu o plano fixo do xardín e viron pasar pola rúa un coche de cor clara,
cruzando a pantalla de esquerda a dereita.
A axente fixo retroceder a imaxe e conxelouna deixando o coche sobre a porta,
centrado entre os muros da casa. Había unha persoa ao volante.
—Non é o home que buscamos —dixo o inspector—. Castelo non saíu de Panxón
ata as seis e media. Ademais, ese coche vai cara ao faro e a nós interésannos os que
veñan de alí.

Página 271
 A porta da sala abriuse de súpeto.
—Xa llo ensinaches? —preguntou Guzmán Barrio tomando asento xunto aos
policías.
—Estamos empezando —dixo a axente.
O forense botoulle unha ollada ao coche inmóbil na pantalla.
—Esta é a primeira, non? —preguntou, e Barcia confirmoullo cun xesto.
—A primeira? —preguntou Caldas.
—Espera e verás.
—Esta toma era das 5:40 —recalcou Clara Barcia—. A seguinte é das 6:05.
Outra vez a imaxe fixa do xardín. Nesta ocasión non viron pasar un coche sobre a
porta, senón a cabeza de alguén que camiñaba pola beirarrúa máis próxima á casa
protexéndose da choiva cunha caparucha. Clara Barcia fixo avanzar e retroceder a
imaxe a cámara lenta.
—Este si que vén desde o faro —apuntou Estévez.
—Segue a ser demasiado cedo —corrixiu o inspector.
—Paciencia… —sorriu o forense.
—A seguinte é das 7:03 —revelou a axente Barcia, e Estévez remexeuse no
asento poñéndose en garda. Caldas non.
Aínda era cedo de máis. A muller de Ernesto Hermida aseguraba que Castelo
abandonara o porto só media hora antes. Podíase chegar en barco desde Panxón ata o
faro en quince minutos pero, se estaba no certo, Neira tivo que reducir o Rubio e
agardar ata que se recuperou para tratar de arrincarlle unha confesión. Ademais, na
poza necesitaría tempo para abrir a vía de auga e recoller as pedras coas que lastrou o
barco. Non se podía facer todo iso en media hora.
—Atento agora —murmurou Guzmán Barrio.
Sobre a porta da casa viron pasar un coche, un todoterreo de cor clara circulando
polo carril máis afastado da entrada. O asento do copiloto estaba baleiro, e o teito do
automóbil deixaba en ángulo morto o rostro do condutor.
—Fixástesvos? —preguntou o forense.
—Fixeime en que as sete segue sendo moi cedo se o mariñeiro estaba vivo ás seis
e media —dixo Caldas.
—Pois é o que hai, inspector —interveu Barcia.
—Algo máis haberá.
—Nada —repetiu—. A seguinte toma é das 11:08. É unha familia que pasa en
coche cara ao monte. Regresan pouco despois. Quere velo?
As once, en cambio, era demasiado tarde. A marea faría imposible acceder á poza
a aquela hora.
—Non hai un coche que se dirixa ao faro cunha persoa e regrese con dúas? —
preguntou—. Ou alguén que volva desde o faro a iso das sete e media ou as oito?
—Só hai o que viu, inspector.
—Pero non te fixaches? —insistiu Barrio.

Página 272
 —En que me teño que fixar?
—Explícallo ti —dixo o forense, e a axente Barcia achegou a imaxe ao condutor
do vehículo, que apareceu distorsionado de máis. Foina afastando aos poucos e,
cando considerou que era o bastante nítida, conxelouna.
—Fíxense nas mangas do condutor das 7:03 —dixo colocando un dedo sobre a
pantalla—. O impermeable ten dous reberetes escuros ao longo da manga.
Logo fixo retroceder as imaxes a cámara rápida.
—Velaí o coche que pasa ás 5:40 —anunciou, achegando de novo a imaxe ao
condutor—. Ven os mesmos reberetes na manga?
—Si —dixeron á vez Caldas e Estévez.
—Fíxense agora na cabeza do condutor.
Cando o rostro se centrou na pantalla, Estévez preguntou:
—Que leva, un gorro?
—Unha carapucha.
—Dentro do coche? Clara Barcia asentiu.
—Tamén ten dous reberetes escuros no bordo.
—É o mesmo tipo —dixo Estévez—. Foi cara ao monte ás 5:40 e regresou ás
7:03. Non é tan estraño.
—A ver se estoutro vos parece estraño —sorriu o forense, e a axente Barcia
avanzou a imaxe ata detela na persoa que pasaba camiñando diante da casa.
Non necesitou achegar o foco para que se destacasen os reberetes da carapucha
que gorecía a súa cabeza da choiva.
—É o mesmo home?, o condutor?
—É raro, non si?
—A ver se o entendo —dixo Caldas—. Un coche pasa ás 5:40 e o seu condutor
regresa camiñando do monte a que hora?
—Ás 6:05.
Vinte e cinco minutos era tempo suficiente para aparcar o coche no faro e regresar
camiñando desde alí.
—E despois, ao cabo dunha hora, está conducindo outra vez. É así?
—Iso é: ás 7:03.
—Pero non volveu camiñando buscar o coche…
—Iso é o estraño —dixo Barrio—. Pero, se non volveu polo monte, tivo que
recollelo a cámara.
Caldas observou a imaxe na pantalla buscando unha explicación ao sucedido.
—Seguro que é o mesmo tipo? —preguntou Estévez.
—Seguro —dixo a axente Barcia facendo retroceder a imaxe ata detela no coche
que se dirixía ao monte—. Fíxese na antena. Está dobrada, ve? E a pintura está
saltada aí atrás.
A gravación avanzou e Caldas comprobou que o coche que regresaba tamén tiña a
antena rota e a mesma falta de pintura na parte posterior. Non había dúbida: era o

Página 273
mesmo vehículo.
—E acórdate da chave de tubo, Leo —dixo o forense—. É dun coche grande,
coma ese.
Leo Caldas non respondeu. Tiña os cóbados apoiados na mesa e a fronte
descansando nas palmas das mans. Chascou a lingua.
—Que pasa, inspector? —preguntou o aragonés.
—Nada —dixo, e logo engadiu—: Que me enganou. Enganounos a todos.

Página 274
 Maraña. 1. Lea de fíos, pelos ou cousas semellantes. 2. Conxunto de
cousas no que todos os elementos están tan xuntos e mesturados que é
difícil distinguilos e separar uns dos outros. 3. Gran cantidade de
complicacións, asunto difícil de resolver.

—Clara, necesito que me fagas dous favores —dixo Leo Caldas—. O primeiro, que
localices o número de teléfono dun veciño de Panxón chamado Ernesto Hermida e o
dun bar, O Refuxio do Pescador.
—E o segundo?
—Que me deixes ver o informe do levantamento do cadáver de Xusto Castelo.
O informe chegou antes ca os teléfonos.
—Grazas, Clara —dixo, e comezou a pasar as follas. Cando atopou o que
buscaba, cruzou as mans tras a caluga. Tiña a sensación de que, por fin, unha onda
inmensa desencallara a investigación.
—Non nos vai contar que pasa? —Estévez estaba impaciente.
—Si —dixo Caldas, mirando unha vez máis a imaxe do condutor do todoterreo
conxelada na pantalla.
Buscou o paquete de tabaco no peto e volveuse cara ao forense:
—Podo acender un se abro a fiestra? Barrio fixo un xesto de indiferenza.
—Podes fumar aínda que a deixes pechada. Os nosos pacientes non se queixan.
O inspector Caldas sorriu e achegou o acendedor a un cigarro.
Ao cabo dun instante, Clara Barcia entrou cos números de teléfono escritos nun
papel amarelo, coma os que Olga utilizaba para decorarlle a mesa.
Leo Caldas achegouse ao teléfono. O cable do auricular estaba enredado
formando unha maraña.
—Podes conectar o altofalante? —pediulle á axente Barcia, e cando estivo
activado marcou o primeiro dos números.
Respondeu unha voz de muller.
—Diga?
—É a casa de Ernesto Hermida?
—Quen chama?
—Son o inspector Caldas, de Vigo.
—O patrulleiro? —preguntou a muller do pescador.
Barrio, Barcia e Estévez sorrían cando o inspector asentiu.

Página 275
 —O meu marido está agora no mar largando as nasas.
—Non importa. É con vostede con quen quero falar.
—Comigo?
—Trátase de Xusto Castelo. Recorda que me contou que o viu remando na
chalana desde a súa fiestra?
—O día que morreu?
—Lémbrase?
—Máis ou menos.
—Podería dicirme que roupa levaba?
—Ía como van todos.
—E como van?
—Co traxe de augas.
—Recorda a cor do traxe do Rubio?
—Paréceme que era amarelo.
Leo Caldas estaba convencido de que aquela era a súa cor.
—Non recordará se levaba posta a carapucha?
—Claro —respondeu a anciá sen dubidar—. Ía ben tapadiño. Chovía moito.

—Que raios sucede, inspector? —preguntou unha vez máis o aragonés cando Caldas
cortou a comunicación.
O inspector puxo encol da mesa o informe aberto pola descrición das roupas de
Castelo.
—Lede —dixo—. Xusto Castelo non levaba un traxe de augas amarelo cando o
atoparon, senón un impermeable azul escuro.
—Certo —recordou Clara Barcia—. Un finiño.
Caldas deulle un par de caladas ao cigarro antes de marcar o número do Refuxio
do Pescador. A voz do camareiro da tarde resoou no altofalante por riba do barullo da
televisión e os clientes.
—Son o inspector Caldas. Falamos a semana pasada.
—Boas tardes, inspector.
—Quería consultarlle algo. Lembra a última tarde que o Rubio estivo con vostede
na barra, cando o notou intranquilo?
—Claro.
—Non se acordará da roupa que levaba posta.
—Non.
Caldas tratou de axudalo a facer memoria.
—Levaba o traxe de augas?
—Non, iso seguro que non. Era sábado, inspector. Os sábados pola tarde non se
pesca. Ningún mariñeiro vén ao bar co traxe de augas.
—Aínda que estea chovendo?

Página 276
 —Aínda que estea a arroiar, inspector. As botas pode ser que as leven se chove,
mais o traxe é soamente para traballar —quedou calado un instante e logo engadiu—:
O Rubio levaba un chuvasqueiro finiño azul escuro ou negro.
—Está seguro?
—Non —recoñeceu o camareiro—, pero é o que levaba case sempre.

Cando colgou o teléfono, Leo Caldas reparou nas miradas de Barrio, Estévez e Clara
Barcia que lle esixían unha explicación.
—Non era Castelo —dixo co cigarro prendido nos beizos.
—Non era Castelo? —preguntou o aragonés.
—O home do barco. O que viu a muller. Non era Xusto Castelo. Era esoutro
home —dixo apuntando co dedo á pantalla, ao condutor que se ocultaba baixo a
carapucha do traxe de augas.
—E Castelo?
—O sábado pola tarde estivo no Refuxio do Pescador falando co camareiro na
barra. Bebeu algo máis que de costume e despediuse murmurando que ía acabar con
todo. Saíu decidido a resolver unha situación que o mantiña desacougado desde había
semanas. Non lle saíu ben. Creo que o domingo pola mañá, cando o barco partiu do
peirao, Xusto Castelo xa levaba horas no mar, coa cabeza aberta e as mans amarradas
coa brida verde.
Caldas mirou o forense.
—É posible que levase no mar desde o sábado pola noite?
—Díxenche que calculases un día ou dous. O mar non permite máis puntería.
Caldas asentiu.
—Entón está claro.
Estévez estaba lonxe de velo con tanta nitidez.
—Que é o que está claro?
—Non o vedes?
Tres pares de ollos contestaron «non».
—A Castelo matárono o sábado pola noite. Déronlle un golpe na cabeza, atáronlle
as mans coma se fose un suicida e botárono á auga —comezou Caldas—. Para que o
engano fose completo, o barco non debía seguir amarrado na boia ao amencer. Era
necesario afastalo do porto para que todos cresen que o Rubio, como tantos outros
mariñeiros antes, decidira acabar coa vida tirándose á auga. Seguídesme agora?
As tres cabezas dixeron «si».
—O home que o asasinou levaba meses agardando. Sabía ben o que tiña que
facer. Antes de lanzalo ao mar quitoulle o flotador coa chave do barco e a do cadeado
do bote auxiliar. O día seguinte era domingo. Un domingo de inverno. As rúas
estarían desertas, o porto baleiro. O home que matou a Castelo foi no seu coche a un
peirao natural próximo ao faro de Punta Lameda. Alí podería saltar a terra sen

Página 277
testemuñas e desembarazarse do barco, afundilo nunha poza na que permanecería ata
o verán seguinte, cando a morte do Rubio estivese esquecida.
Fixo unha pausa. Aspirou o fume do cigarro. Logo continuou.
—Deixou alí o coche e, oculto pola escuridade e vestido cun traxe de augas
similar ao que utilizaba o morto, foi camiñando ata Panxón. No peirao arrastrou a
chalana á auga, remou ata o barco de Castelo e dirixiuse ao faro a todo gas. Ao
chegar alí desembarcou, afundiu o barco na poza, montou no coche e desapareceu.
Estévez estaba asombrado.
—Así que só era un.
—Nada máis.
Diego Neira resultara ser un solitario, e un asasino moito máis frío do que Caldas
desexara.
—Xa me estrañaba que soubesen que o Rubio ía saír ao mar o domingo —
murmurou o aragonés.
Caldas asentiu.
—E os amuletos tamén formaban parte do decorado? —preguntou o forense.
O inspector encolleu os ombreiros.
—Podería ser —dixo—, agora que coñecendo aos mariñeiros…

Permaneceron en silencio ata que o doutor Barrio sinalou a pantalla e dixo entre
dentes:
—De maneira que ese é o home que o matou.
—Exacto.
—E tedes idea de quen é?
—Chámase Diego Neira.
—Pero quen é? —insistiu o forense.
Leo Caldas levantouse.
—Explícallo ti, fai favor —pediulle ao seu axudante—. Eu vou tirar a cabicha no
aseo.

Página 278
 Fondo. 1. Que ten unha parte lonxe da superficie ou da saída. 2.
Sentimento que se dá nun grao moi elevado. 3. Parte máis baixa dunha
cousa. 4. O máis fundamental dun asunto.

Xa caera a noitiña cando abandonaron a oficina da UIDC. Estévez achegou o

inspector ao concello para que puidese deixarlle á policía municipal a lista de
reclamacións dos oíntes.
—De modo que Neira non só o atou para tirarlle da lingua —comentou o
aragonés.
—Non —murmurou Caldas sen abrir os ollos—, non se conformou con asustalo
para facelo cantar. Non é como eu pensaba.
—Cre que Castelo revelaría a Neira o nome do asasino da súa nai?
—É probable.
—Daquela volverá matar.
—Se pode, si —bisbou.

O aragonés aparcou xunto ao concello, e o inspector deulle as grazas e saíu do coche.

—Espero?
—Non fai falta, Rafa. Baixo dando un paseo.
Arrincou a folla do caderno de tapas negras e foi entregarlla ao oficial de garda.
Logo, en vez de camiñar en liña recta ata a Porta do Sol, Leo Caldas dirixiuse
desde o concello á fonte da Falperra e baixou pola rúa de Romil. Mirou o ceo. O
vento que soprara durante a tarde arrastrara as nubes terra dentro. Tampouco quedaba
sombra do frío das noites anteriores.
Ao chegar ao paseo de Alfonso XII, unha lúa enorme, case chea, apareceu
pendurada sobre a ría, perfilando coa súa luz as siluetas da península do Morrazo e as
illas Cíes.
Mentres andaba, pensaba en Xusto Castelo, na súa irmá Alicia, en Rebeca e en
Diego Neira. Aínda non o atraparan, mais estaba convencido de que desenleara a
morte do mariñeiro louro. Nunca lle interesaran os culpables; para Leo Caldas o
fundamental era coñecer os motivos, os porqués. Con todo, ao descubrir a verdade,
non sentira o alivio doutras veces. Nesta ocasión todo aparecía envolto nunha película
amarga.

Página 279
Daban as oito cando, coa lúa reflectíndose nas escamas do Sireno, colleu pola rúa do
Príncipe, desviouse á dereita pola travesía da Aurora e empurrou a porta de madeira
do Elixio.
—Boas tardes, Leo —dixeron a un tempo os catedráticos ao velo entrar.
Apoiouse na barra e Carlos saudouno cunha copa de viño branco. Ao pouco, os
catedráticos falaban dos niños de gaivotas nas azoteas da cidade e alguén asubiaba
«Promenade» ao fondo da taberna.
Caldas volveuse. Era posible que a súa presenza producise reflexos condicionados
na xente?, que uns ao velo comentasen o programa e outros cantasen a melodía de
Gershwin coma cans de Pavlov?
Carlos achegouse a encherlle a copa de viño cun prato de berberechos abertos ao
vapor.
—Que tal o teu pai? —preguntou.
Caldas recordou que un día daquela semana ían dar a alta ao seu tío. Sacou do
peto o teléfono móbil e, co primeiro berberecho na man, saíu á rúa en busca dunha
mellor cobertura.
—Leo, que milagre! —dixo o seu pai.
—Cando sae o tío do hospital?
—Mañá pola tarde, ás cinco. Podes vir para axudarme a metelo no coche?
—Claro —dixo—. Como está?
—Con ganas de ir á casa e deixar ese cuarto dunha vez.
—Cres que estaredes ben?
—Polo menos, aquí o osíxeno e a comida son de verdade.
—Xa.
—Ademais hai viño.
—Pode beber?
—Pode, mais non creo que lle apeteza.
—Aos poucos —dixo Leo Caldas.
—Aos poucos, iso é.
Logo o inspector prometeu estar ás cinco no hospital e regresou á súa cita cos
berberechos na barra da taberna.

Página 280
 Vixilia. 1. Tempo que normalmente está destinado ao sono durante o
que alguén permanece esperto. 2. Véspera dun feito importante,
xeralmente, unha festividade da Igrexa. 3.Privación de comer carne por
precepto da Igrexa, así como o día en que se realiza.

Pola mañá o inspector afeitouse na ducha, almorzou nun bar lendo o xornal e baixou
andando á comisaría. Amencera un día espléndido. Limpo, sen unha nube. Un novo
transatlántico enfilaba cara ao porto. Os turistas poderían deixar os impermeables a
bordo.
—Sabes se me chamou Quintáns, de Ferrol? —preguntoulle a Olga cando entrou
na comisaría.
—Esta mañá?
—Ou onte.
—Esta mañá non. Onte deixeiche un par de recados.
Atopou dous papeliños amarelos pegados na mesa entre a morea de documentos.
En ningún deles leu o nome que buscaba. Deixouse caer na butaca negra, descolgou o
teléfono e chamou á comisaría de Ferrol.
—Son Leo —dixo cando lle pasaron a Quintáns.
—Perdoa que aínda non che devolvese a chamada —escusouse este—, pero é que
ese amiguiño teu escórrese coma unha anguía.
—Non o dás atopado? —preguntou, aínda que xa coñecía a resposta.
—Non —recoñeceu—. Viviu en Neda ata hai seis anos, pero iso xa o sabías.
—E amigos, mozas, traballo…?
—Nada. Diego Neira é coma unha pantasma. Non lle queda familia, e os poucos
que o coñecían non son capaces de describilo. Recórdano como un mozo normal. Xa
sabes: nin alto nin baixo, nin gordo nin fraco, nin louro nin moreno… Iso si, bastante
solitario.
—Algunha fotografía?
—Ningunha —dixo Quintáns—, e nin sequera estudou aquí. Polo menos no
instituto de Neda non se conserva dato ningún co seu nome.
—Vaia.
—Dáme unhas horas máis. A ver se che podo dicir algo esta tarde ou mañá.

Página 281
Despois chamou a Clara Barcia para preguntarlle se identificaran o todoterreo que se
vía na gravación da cámara de seguridade.
—É un Land Rover dun modelo algo antigo. A cor podería ser branca, beixe, azul
celeste, amarela… Calquera ton claro.
—Habería que comprobar se hai algún coche así en Panxón, por se acaso.
A axente da UIDC xa pensara niso.
—En Panxón hai dous —respondeu—, e outros seis na contorna. Ía pedirlle á
policía local que verificase se hai algún coa antena rota e a parte posterior escachada.
—Pensabamos achegarnos ata alí a última hora da mañá —dixo Caldas—. Se nos
mandas unha lista cos enderezos podemos comprobar os coches nós mesmos.
—De acordo, inspector. Envíolla a vostede?
—Mellor a Olga.
Ía colgar cando recordou algo que se lle ocorrera durante a noite, nun momento
de vixilia.
—Outra cousa, Clara. Ferro recolleu varias rodadas de coches arredor do faro de
Punta Lameda. Podedes comprobar se algunha delas pertence a un todoterreo coma o
que procuramos?
—De acordo, inspector.
—E algo máis: Neira viviu ata hai uns anos en Neda. Igual hai algún Land Rover
dese modelo alí.
Caldas colgou o teléfono e mirou a mesa. O seu sitio semellaba unha trincheira
tras a morea de documentos. Consultou o reloxo. Estévez non chegaría ata as once.
Colleu folgos coma quen se vai mergullar nunha piscina, e agarrou o primeiro papel.

Unha hora máis tarde, cando a figura do seu axudante escureceu a porta do despacho,
moitos dos documentos convertéranse en bólas que rebordaban na papeleira. Outros
só cambiaran de montón, para ser os alicerces sobre os que axiña se levantarían novas
columnas.
—Imos? —preguntou o axudante.
—Si —suspirou aliviado o inspector.

Unha brisa leve axitaba as bandeiras dos barcos do porto pesqueiro, e máis alá, en
Bouzas, os esqueletos dos buques en construción brillaban baixo o sol de outono.
Colleron pola circunvalación da cidade e logo pola estrada asfaltada sobre os
antigos raís do tranvía ata Panxón. Monteferro xa non era unha sombra escura entre a
néboa, senón un bosque verde sobre o mar azul.

Página 282
 De camiño, Caldas amosoulle a relación de propietarios de vehículos do modelo
que viran na gravación.
—A ver se hai algún de cor clara.
—Cre que estará en Panxón?
—Non —dixo Caldas—, pero tampouco perdemos nada por comprobalo.
—Ese mozo debe de estar seguindo a Arias, camiño de Escocia.
—Non sabemos se Arias está alí.
—É igual, Diego Neira irá atrás dese mariñeiro coma un sabuxo. Non hai como
botar a correr para que o persigan a un.

En Panxón había dous Land Rover do modelo que buscaban. Achegáronse ao

primeiro dos enderezos, mais nin sequera necesitaron baixar do coche para
descartalo. Viron o todoterreo aparcado na rúa, escangallado e cuberto de sucidade.
Era de cor verde escura.
O segundo vehículo da lista pertencía a un mariñeiro xubilado. Contoulles que o
comprara de segunda man un par de anos antes. O home gardábao coma ouro en pano
nun garaxe. Aquel Land Rover era branco, mais non tiña un só rabuño na carrocería e
a antena da radio estaba intacta.
—E agora que? —preguntou o aragonés cando saíron.
—Hai outros seis nos arredores. Por que non me deixas no peirao e te achegas a
velos? —propuxo Leo Caldas entregándolle a lista—. A min non me gustan os
coches.

Página 283
 Marcha. 1. Acción de irse dun lugar. 2. Evolución, sucesión dos
distintos estadios dun proceso. 3. Peza musical de ritmo moi marcado.

Baixo o sol, Panxón parecía un lugar diferente. Había máis canas ca outros días na
punta do espigón e tamén máis xente ca de costume percorrendo a praia pola beira, de
muro a muro. En moitas das mesas das terrazas os carteis amosaban a palabra
«Reservado».
Caldas cruzouse con varios homes novos no paseo. Uns camiñaban e outros ían
en bicicleta, sós ou en parella. Os rostros daqueles mozos non lle dixeron nada, mais
tampouco agardaba atopar neles ningún sinal. Tiña visto moitas veces os ollos dun
asasino e sabía que eran idénticos aos dos demais. O crime era humano. Calquera
podía matar.
Quitou o xersei, remangou a camisa e dirixiuse entre as casas á canella que
pechaba a vivenda de Xosé Arias. Polos folletos que sobresaían na caixa do correo
soubo que non regresara. Así e todo, chamou ao timbre con insistencia.
—Está de viaxe, inspector —dixo desde arriba unha voz de muller.
—Como o sabe? —preguntou Caldas á cabeza cuberta de rolos que asomaba na
fiestra.
—Marchou o sábado pola tarde. Levaba unha maleta.
—Díxolle onde ía?
—Non llo preguntei —respondeu a veciña nun arrebato de dignidade—. A vida
dos demais non me interesa.
Regresou ao porto. A lonxa levaba horas pechada, mais o cheiro a peixe aínda era
penetrante. Nunha das mesas de mármore do Refuxio do Pescador xa estaba en
marcha unha partida de dominó.
Cruzou a rúa ata a rampla. Viu o Aileen amarrado na boia, cargado de nasas.
Mirou o espigón. Preguntouse canto tempo irían permanecer as de Xusto Castelo
apoiadas contra o muro branco.
—Quere vir pescar, inspector? —dixo unha voz ás súas costas.
Volveuse. O lobo de mar que aseguraba que vira o Xurelo entre a néboa mirábao
baixo a gorra de capitán.
—Como di?
—Pregunto se quere vir pescar —repetiu, e escapóuselle un sorriso.

Página 284
 Caldas chascou a lingua e dirixiuse ao espigón. No patio do club náutico, dúas
barcas de madeira acabadas de pintar secaban ao sol. Pasou xunto ás nasas do Rubio
e achegouse aos pescadores. Nun caldeiro de zinc, un peixe que non foi quen de
identificar axitábase á procura de osíxeno.
Asomouse á punta do espigón e deixou que a brisa e o mar lle salpicasen o rostro.
Na cara exterior do dique había grandes bloques de formigón coas arestas puídas polo
vento e as ondas.
Caldas viu un barco pequeno aproximándose ao peirao, e recoñeceu a gamela azul
celeste de Manuel Trabazo.
Cando estivo sobre a súa boia, o médico inclinouse pola borda para recoller un
cabo co bicheiro. Asegurou o barco, saltou á chalupa e comezou a remar cara á
rampla de pedra.
Caldas esperouno ao bordo mesmo do mar.
Mentres, na praia, o mozo da cadeira de rodas lanzáballe a pelota ao can negro.

—Mira o que perdiches, Caldiñas —dixo Trabazo tendéndolle unha bolsa de plástico.
Todo o rostro sorría baixo o floco branco.
Leo Caldas mirou na bolsa. Había media ducia de robalizas, algunha delas aínda
coa vida palpitándolle nas branquias.
—Son todas da miña pedra —dixo, e chascou un ollo—. As seis nunha hora
escasa.
O inspector axudouno a colocar o bote sobre o remolque, e subírono ata a
plataforma tirando dun cabo entre os dous.
—Doutor! —chamou en voz alta o lobo de mar, chantado na porta do Refuxio do
Pescador.
Cando Trabazo levantou a cabeza, o home engadiu con sorna:
—O inspector non quere vir pescar comigo.
—Non sexas malo, Pepe —voceou Trabazo.
—Por que llo contaches? —preguntou Leo Caldas en voz baixa.
—Víronme saír ao mar contigo e volver só —explicou, colocando os remos
dentro da chalupa e rodeándoos cunha cadea—. Que lles ía dicir, que te tirara pola
borda?
Manuel Trabazo cinguiu a cadea e prendeu dous elos cun cadeado pequeno.
—Xa sei que van licenciar o teu tío.
—Esta tarde danlle a alta.
—Estará mellor na casa do teu pai ca no hospital? Caldas fixo un xesto de dúbida.
—Polo menos, máis acompañado.
—Iso xa é bastante.
—É.

Página 285
Trabazo mirou arredor de si e secou coa manga a suor que lle humedecía as tempas.
—Un día bonito, eh? —dixo—. Que hora é? Leo consultou o reloxo.
—A unha.
—A unha xa? —Trabazo deu un asubío—. Pois teño que tomar a medicina.
O inspector seguiu o seu vello amigo ata a barra do Refuxio do Pescador.
Manuel Trabazo pediu viño branco.
Leo Caldas tamén.

Página 286
 Aviso. 1. Noticia que se comunica. 2. Indicio, sinal. 3. Advertencia. 4.
Precaución ou coidado.

Media hora máis tarde, Rafael Estévez recolleu o inspector e regresaron a Vigo. O
aragonés atopara todos os Land Rover. Ningún deles coincidía co que rexistrara a
cámara de seguridade en Monteferro.

Ás dúas e cuarto aparcaron o coche fronte á comisaría. Caldas entrou un intre por se
había noticias de Quintáns.
—Nada —dixo Olga, e o inspector volveu á rúa.
—Imos xantar? —propúxolle ao seu axudante.
—Xa quedei —escusouse Estévez.
—Vale.

Non chegou ao bar Puerto a tempo de pedir percebes. Non os viu no mostrador, e
Cristina confirmoulle que os poucos que recibiran a media mañá xa estaban
repartidos nas mesas.
Sentou ao fondo, xunto a dous estibadores que coñecía doutras veces. Pediu
zamburiñas e cariocas. En homenaxe ao seu axudante, acompañou o peixe con
ensalada.
Cristina deixoulle viño branco nunha xerra de barro xeada e, mentres esperaba o
xantar, Leo Caldas serviuse unha copa e volveu pensar en Diego Neira. Xa sabía o
fundamental: quen era e o motivo que o movera a actuar. Mesmo o modelo de coche
que utilizaba. Dar con el só era cuestión de tempo, pero desexaba facelo rápido,
detelo antes de que tivese a ocasión de volver matar. Agardaba que logo o comisario
influíse para que un xuíz reabrise o caso de Rebeca Neira. Por moito dano que o
mozo producise, tiña dereito a saber que lle sucedera á nai, a enterrar os restos e a
dor.
Lamentaba que Quintáns non dese atopado unha fotografía. O mozo non era de
Panxón, pero coñecía ben a zona, a poza e os costumes dos mariñeiros. Tiña a certeza
de que pasara unha tempada preto do porto, probablemente en xullo ou agosto,
camuflado entre os veraneantes, nunha casa alugada, no cámping ou nun hotel.

Página 287
 Chegaron as zamburiñas e, máis que devoralas, Caldas aspirounas unha detrás
doutra. Mentres o facía, díxose que, se ao día seguinte non recibía información útil de
Quintáns, iría el mesmo ata Neda procurala.
Cristina achegouse coa ensalada e as cariocas cantando polo baixo «Promenade».
—Que andas a cantaruxar? —preguntou Leo Caldas.
—Non llo sei —dixo, retirando o prato coas cunchas baleiras das zamburiñas e
sinalando algún lugar no comedor—. Estábano cantando por aí.

Rematou a comida cun café. Pagou e regresou fumando un cigarro á comisaría.

Asomouse ao despacho. Ningún aviso en forma de papeliño amarelo na mesa. Pechou
a porta, foi ver a Soto e púxoo ao corrente das novidades. Faloulle do vídeo e
explicoulle que Castelo non era o home que a muller de Hermida vira no barco.
—Sigo sen entender por que lle atou as mans —dixo o comisario logo de
escoitalo.
—Porque era perfecto. Por unha banda, permitíalle simular un suicidio, acabar
con Castelo sen levantar sospeitas, sen ruído. Ninguén investigaría o suicidio dun
home depresivo. Por outra, porque ao verse atado seguro que o Rubio laretou todo o
sucedido en Aguiño confiando en que dese xeito rapaz o soltaría.
—Carallo co rapaz.
Caldas chascou a lingua.
—Non todo é culpa súa.
Soto asentiu.
—Cres que tamén irá polos demais?
—Estou seguro. Se planeou todo isto para matar o cómplice non foi para deixar
vivo o culpable.
—Estará xa buscando a Arias en Escocia?
—Se Castelo falou, é probable.
—E se non o fixo?
—Nese caso Valverde tería un problema —dixo Caldas—. Poida que o mozo trate
de quitar do medio os dous.
—Para non errar o tiro?
—Exacto.

Página 288
 Familiar. 1. Relativo á familia. 2. Que se coñece ben. 3. Sen
cerimonias, non afectado, sinxelo. 4. Que ten relación de parentesco
respecto dunha persoa.

Rafael Estévez deixouno na porta do hospital, e Caldas cruzou o vestíbulo e subiu

polas escaleiras ata o segundo andar. Logo percorreu o corredor entre portas pechadas
e entrou na 211.
O seu tío Alberte sorriulle tras a máscara verde. Estaba sentado na cama sen
sabas. O pantalón e o xersei quedábanlle folgados.
A mesa que adoito ocupaban a radio e os xornais estaba baleira, e a bolsa de pel
pechada no chan.
—Ola, Leo —dixo o pai, que miraba a cidade desde a fiestra.
—Baixamos xa?
—Aínda temos que esperar pola ambulancia.
—Crin que dixeras que marchabades no teu coche.
—Eu tamén, pero o médico prefire a ambulancia. Polo osíxeno —precisou, e o
seu irmán engurrou o rostro tras o plástico verde.

Un enfermeiro entrou no cuarto empuxando unha cadeira de rodas cunha pequena

bombona enganchada ao respaldo. Desconectou o respirador da toma da parede e
axustou o tubo á bombona. Logo axudou o tío Alberte a sentar na cadeira.
Percorreron o corredor en ringleira. O tío Alberte coa máscara diante, sentado na
cadeira de rodas. Detrás, o enfermeiro, o pai do inspector e Leo Caldas coa bolsa de
pel na man.
Cando o enfermeiro pechou a porta da ambulancia, o inspector preguntoulle ao
pai.
—E ti?
—Vou no meu coche.
Leo Caldas viu o automóbil aparcado a uns metros e asentiu. Ao inspector
pesáballe non ir con eles, mais aínda tiña demasiadas cousas por facer.
—Estaredes ben?
—Seguro.
—Eu pretendo ir na fin de semana.

Página 289
 —De acordo —dixo dirixíndose cara ao coche—. A ver se atopas un oco.

Caldas esperou na beirarrúa mentres se poñían en marcha e despediuse coa man.

Cando os perdeu de vista, baixou camiñando ata a comisaría. Pechouse no despacho.
Fixo algunhas chamadas e repasou os papeis atrasados que cambiara de sitio pola
mañá. Ás sete soou o timbre do seu teléfono móbil.
Non recoñeceu o número.
—O inspector Caldas?
—Si.
—Son Ana Valdés.
Aquel nome non lle soaba, mais a voz resultoulle familiar.
—Ana Valdés?
—A muller de Marcos Valverde, de Panxón. Dáse de conta?
Aínda que non recordase o seu nome, non esquecía o seu sorriso.
—Si, claro. Dígame.
—Perdoe que abuse da súa confianza —escusouse—, pero como me deixou a
tarxeta co teléfono…
Caldas cortou as desculpas.
—Sucedeu algo?
—Rompéronnos a porta da casa.
—Como?
—O portón do xardín —explicou—. Alguén arrincou varias táboas.
—Cando?
—Esta tarde. Atopeina así ao chegar.
—Entraron na casa?
—Parece que non.
—Viu a alguén?
—A ninguén.
—E o seu marido?
—Marcos estaba dentro. Non oíu nada.
—Pero atópanse ben, o seu home está ben?
—Ben, si, pero moi inquieto.
«Como para non se inquietar», pensou o inspector.
—Desde onde me chama?
—Estou no coche, de camiño a Vigo. Non vou durmir nesa casa.
—Ten onde quedar? —dixo, e ao momento arrepentiuse de preguntalo.
—Si, temos un apartamento no centro. Quedo a durmir alí moitos sábados despois
dos concertos. Pero é o meu home quen me preocupa.
—Segue na casa?

Página 290
 —Si —murmurou—. Tratando de localizar un carpinteiro. Reunirase comigo así
que arranxen o portalón.
—Xa avisaron a policía?
—Non.
—Por que non?
—Marcos insistiu en non facelo.
—Tampouco sabe que me está a chamar?
—Non, e prégolle que non llo diga.
—De acordo —conveu Caldas—. Pero imos ter que achegarnos ata alí.
Notou o suspiro de alivio no altofalante.
—Agradézollo, inspector.
—Non ten que facelo. É o meu traballo.
Pensou que a muller ía despedirse, mais oíuna preguntar:
—Cre que isto garda relación con esas historias que se contan na vila?
—Non o sei, pero non se preocupe por iso agora.
—Non podo —confesou a muller de Valverde—. Estou asustada.
Ao colgar o teléfono, Leo Caldas achegouse á mesa de Estévez e indicoulle que o
seguise ata o despacho do comisario.
—Trataron de entrar na casa de Valverde.
O comisario apartou a vista do documento que estaba a ler.
—Cando?
—Esta tarde. A súa muller atopou un buraco na porta do xardín. Acaba de
telefonar para contarmo.
Soto fixo a mesma pregunta ca el:
—O marido está ben?
—Si. Estaba dentro da casa. Non oíu nada.
O comisario fretou a fronte coas xemas dos dedos.
—Cres que foi o rapaz?
—Eu non estou seguro —respondeu Leo Caldas—, mais Valverde si que o cre.
—Díxocho?
—Non, pero nin quixo chamar á policía nin van pasar a noite na casa. Trata de
atopar a alguén que lle repare a porta para marchar durmir a outro sitio coa muller.
—Sabes onde pensan ir?
—Veñen a Vigo. Polo visto teñen un apartamento aquí. Ela xa está de camiño.
—Ides achegarvos a Panxón?
—Aínda que só sexa para botarmos unha ollada.
Soto volveu fretar a fronte.
—Se Neira estivo alí esta tarde, o coche non pode andar lonxe.
—Iso mesmo pensara.
—Era un todoterreo, non?
Caldas asentiu.

Página 291
 —Un Land Rover de cor clara. Un modelo antigo. Clara Barcia coñece os
detalles.
—De acordo —dixo Soto descolgando o teléfono—. Vós ide indo cara alí. Eu
encárgome de que busquen o coche.

Página 292
 Recoñecer. 1. Identificar a identidade de alguén xa coñecido con
anterioridade. 2. Admitir algo como certo. 3. Examinar un médico a
alguén. 4. Admitir un erro, delito, etc.

O inspector pediulle ao seu axudante que se dese présa e Rafael Estévez

obedeceu. En pouco máis de quince minutos, unha lúa tan chea coma a da noite
anterior mostráballes a torre do Templo Votivo do Mar. Percorreran o traxecto en
silencio. Estévez concentrado na estrada. Caldas recostado no asento, cunha físgoa
aberta no cristal e os ollos pechados.
Abriunos cando o aragonés detivo o vehículo ao final da costa empinada,
apuntando cos faros ao portalón da casa dos Valverde. Había un buraco grande na
esquina inferior, xunto a un dos piares nos que se suxeitaba a porta. Sen apagar as
luces, baixaron do coche e achegáronse a examinar o dano.
O portalón non estaba feito dunha peza senón composto por catro táboas
horizontais de pouco máis de medio metro de ancho unidas por ferraxes metálicas. Os
dous taboleiros inferiores foran arrincados en parte, formando un furado o bastante
grande como para permitir pasar agachado incluso a un home da corpulencia de
Estévez.
—Fixeron panca desde o piar —dixo o aragonés.
Caldas asentiu e mirou a través da fenda. Distinguiu o deportivo negro de Marcos
Valverde aparcado no patio.
Aínda que desde alí non podía ver a cristaleira do salón, soubo que as luces da
casa estaban acendidas pola claridade que botaban no xardín.
Levantouse e chamou ao timbre.
—Quen é? —preguntou desde dentro unha voz de home.
—O inspector Caldas.
—Quen?
—O inspector Caldas, a policía —engadiu a segunda vez.
—Un momentiño, inspector. Xa vou para aí —dixo a voz, e Leo Caldas supuxo
que tamén resultaría danado o dispositivo de apertura automática da entrada.

Mentres agardaban por Valverde, Estévez foi ao coche e apagou os faros. Cando
regresou, levantou as mans e apoiounas no canto superior do portalón. Dixo en voz

Página 293
alta o que Leo Caldas levaba pensando des que vira o buraco.
—Se quería entrar, puido pegar un brinco. Isto non ten moita altura.
—Probablemente non quería entrar —contestou o inspector.
—Cre que isto é outra advertencia, como a pintada?
—Podería ser.

Oíron renxer a grava baixo os zapatos de Valverde, cada vez máis preto. Logo a porta
de madeira escorregou cara a dentro renxendo.
—En que podo axudalos, inspector?
—Vimos por iso —sinalou Caldas.
—Non son máis ca un par de madeiras rotas. Xa chamei a un carpinteiro para que
poña un parche —dixo, esforzándose por quitarlle importancia ao estrago—. Mañá
mesmo vou contratar unha alarma. Esta zona xa non é tan segura coma antes.
—Cre de verdade que quen fixo este buraco pretendía entrar a roubar?
—Vostede non?
—Non o sei —respondeu Caldas—. Pero por que alguén ía molestarse en romper
a porta podendo saltala con menos esforzo?
Valverde mirou a madeira levantada.
—Non o pensara —respondeu, pero o ton da súa voz suxeriu algo diferente.
—Vai quedar a durmir na casa?
—Non —admitiu—. A miña muller está asustada. Pasaremos esta noite en Vigo.
Se cadra, algunha máis, ata que nos instalen a alarma.
—Vostede tampouco cre que se trate dun roubo, verdade?
—Como?
—Digo que vostede sabe que isto non o fixo un ladrón.
—Non entendo por que supón que eu…
—Ninguén abandonaría a súa casa se sospeitase que alguén quere roubar nela —
dixo cortante o inspector.
Marcos Valverde bufou.
—Se marchamos, é pola miña muller… Interrompeuno unha vez máis:
—De quen ten medo?
—Non insista, inspector. Xa falamos diso.
—Só tratamos de protexelo. Non entendo por que non se deixa axudar.
O silencio de Valverde díxolle que tampouco aquela noite lograrían facelo saír da
cuncha.
—Está ben —despediuse—. Se decide falar connosco, xa sabe onde estamos.
Pénseo ben, antes de que sexa tarde.
Regresaron ao coche e oíron o laio da porta ao pecharse e os pasos de Marcos
Valverde, cada vez máis calados no camiño de grava.
—Se quería asustalo, conseguiuno —dixo Rafael Estévez.

Página 294
 —Si.

Co portón da casa pechado, sen espazo para dar a volta, Estévez pisou o acelerador a
fondo tratando de vencer a pendente marcha atrás. Aos poucos segundos deixou de
facelo.
—Por que paras?
—Vén unha moto.
Caldas virouse. A través do cristal traseiro viu o foco redondo a escasos metros do
coche.
—Só pode ir a casa de Valverde —murmurou Estévez.
—Pois déixaa pasar —suxeriu Caldas.
O zaragozano manobrou para arrimarse a un dos muros laterais que encaixaban o
camiño e a motocicleta meteuse polo outro lado.
O motorista levaba a cabeza dentro dun casco escuro. Detívose perante o portón,
apagou o motor e desmontou. Levantou o asento e sacou unha caixa metálica do
mesmo oco no que gardou o casco. Logo volveuse cara a eles.
Os policías identificaron a barba rubia do carpinteiro que arranxaba os barcos de
madeira no almacén do club náutico. El, en cambio, cegado polos faros, non os
recoñeceu.
—É aquí onde pediron un carpinteiro? —preguntou, coa man tolleita sobre os
ollos.
—Si —confirmou Leo Caldas asomando a cabeza pola ventá—. Ten que chamar
ao timbre.

Rafael Estévez afundiu o pé no pedal e o coche recuou, co motor tan revolucionado

que a Caldas lle custou oír o timbre do teléfono móbil. Era Olga.
—Aínda estás na comisaría?
—E o que me queda —suspirou ela, e logo contoulle o motivo daquela chamada
—. O comisario pregunta se vedes necesario estendermos a procura do Land Rover a
Portugal.
—En principio, non —dixo Caldas—. Eu esperaría ata que Quintáns diga algo.
—Por certo, chamoute hai un intre.
—Quintáns?
—Si —confirmou Olga, e Caldas preguntouse como era posible que non
empezara por contarlle iso.
—Décheslle o meu móbil?
—Non. Dixo que xa te chamaría pola mañá.
—Adiantouche algo?
—Que xa localizou a ese mozo, Neira.

Página 295
 —Onde?
—Non o sei. Só me dixo que deu con el. Polo visto, tivo un accidente hai uns
anos.
—O rapaz?
—Claro, supoño.
—Tes o seu móbil?
—O de quen?
Leo Caldas suspirou. Ás veces comprendía o seu axudante.
—O de Quintáns.
—Non, pero podo pedilo en Ferrol —ofreceuse—. Nun minuto chámote.
Caldas colgou o teléfono e chascou a lingua.
—Merda, non pode ser —dixo entre dentes.
—Que sucede? —preguntou o aragonés.
—Creo que o buraco si era para entrar na casa —dixo o inspector—. Vamos ao
porto.
—Non me vai explicar que pasa?
—Si, pero vai saíndo á estrada —apremouno.
Na súa cabeza vía pasar a pelota, o can negro e o mozo da cadeira de rodas como
nun desfile.
Cando Estévez deu sacado o coche do camiño contoulle o que Olga lle acababa
de dicir.
—Parece que Diego Neira tivo un accidente hai uns anos.
Volveu soar o teléfono. Olga outra vez.
—Conseguiches o número?
—Claro —dixo ela—. Tes onde apuntar?
Caldas anotou o teléfono de Quintáns no paquete de tabaco.
—Un accidente? —retomou a conversa Rafael Estévez cando o inspector colgou.
A resposta de Caldas foi outra pregunta:
—Viches estes días na praia un mozo en cadeira de rodas?
Estévez mirouno en fite.
—Por iso necesitaba abrir un buraco na porta: non pode saltar.
Caldas asentiu mentres marcaba o número que Olga lle acababa de facilitar.
Comunicaba.
—Que cabrón, o rapaz —murmurou Estévez, e pisou a fondo o acelerador.

Página 296
 Golpe. 1. Encontro violento entre dous corpos. 2. Infortunio ou
desgraza inesperada. 3. Acción preparada e realizada con astucia e
precaución. 4. Acontecemento ou acción súbita e inesperada.

O teléfono de Quintáns non deixara de comunicar cando Estévez detivo o coche

fronte ao porto. Os policías dirixíronse ao Refuxio do Pescador. Había partidas de
dominó en todas as mesas próximas á fiestra e Leo Caldas viu ao fondo, tras a barra,
o camareiro que lle recordara a roupa que vestía Castelo aquela última tarde no bar.
—Boas noites, inspector.
Caldas quixo saber se coñecía o mozo da cadeira de rodas.
—Sei a quen se refire, pero non é de Panxón. Non leva máis ca unhas semanas
por aquí.
O inspector Caldas achegouse a unha das mesas. O lobo de mar xogaba ao
dominó con outros tres mariñeiros. Mirouno de esguello, talvez temendo algunha
represalia pola burla da mañá, cando o invitara a navegar. A gorra de capitán ocupaba
unha esquina da mesa.
O inspector agardou mentres os estalidos das fichas de dominó se aceleraban no
mármore, e cando calmaron preguntou:
—Saben onde podo atopar un mozo que baixa á praia en cadeira de rodas?
—Cun can? —responderon todos, coma se a descrición non fose suficientemente
clara, e Leo Caldas preguntouse cantos mozos irían á praia en cadeira de rodas
naquela época do ano.
—Si —contestou.
—Non é de aquí —dixeron de novo a un tempo.
—Pero saben onde o podo encontrar? Miráronse entre eles.
—Hai un intre andaba por aí —apuntou un sinalando a cristaleira.
Outro volveuse e interrompeu a partida da mesa veciña.
—Sabedes onde para o rapaz inválido, o que pasea pola praia coa cadeira de
rodas?
As catro voces que responderon tamén esixían máis concisión.
—O do can?
—Ese.
Un dos homes rascou o queixo co canto dunha ficha.

Página 297
 —Creo que ten alugada unha das casas de Pepe o Bravo —dixo, deixando
daquela o catro dobre na mesa cun golpe.
—Iso onde é? —preguntou Caldas. Todos responderon á vez:
—Coñecen o cemiterio?

Os policías regresaron ao coche.

—Saberás chegar?
—Claro —dixo Estévez, e o inspector marcou unha vez máis o teléfono de
Quintáns.
Deixara de comunicar.
—Son Leo.
—Chameite hai un pouco á comisaría.
—Seino —dixo Caldas.
—Diego Neira traballou ata hai tres anos en Ares. Díxocho Olga?
—Non mencionou o nome da vila, pero falou do accidente —dixo o inspector—.
Creo que xa o temos localizado. Chamo para agradecercho.
—Xa o tendes?
—Si —confirmou Caldas—. Sabes que esta tarde fixo un buraco no portalón
dunha casa para poder entrar nela coacadeira?
—Con que cadeira?
—A de rodas.
—A que?
—Non vai en cadeira de rodas?
—Non o sei… —dubidou Quintáns—. Polo menos hai tres anos non a necesitaba.
—Non lle contaches a Olga que tivo un accidente?
—Si, pero foi nunha man, Leo. Cortou dous ou tres dedos cunha serra radial.
Leo Caldas sentiu o sangue latexando con forza nas tempas.
—Como? —balbuciu.
—Perdeu varios dedos —repetiu Quintáns—. Traballaba nunha carpintería de
ribeira construíndo barcos de madeira. Polo que contan, ese rapaz era un artista.

Página 298
 Seguro. 1. Sen temor ao perigo, protexido da súa influencia. 2. Que
non comporta perigo. 3. Que se dará de xeito irrevogable. 4. Que
dificilmente pode ser forzado. 5. Que ten a certeza ou convicción absoluta
dalgunha cousa. 6. Dispositivo que impide que funcione unha arma, unha
máquina, unha pechadura, etc.

Os pneumáticos do coche berraban en cada curva. Así e todo Caldas, co rostro

levantado cara á regaña aberta na ventá, non protestaba.
—Bule —repetía, mentres se agarraba coas dúas mans ao tirador da porta—. Ata
o desvío dáte présa.
Estévez reduciu a marcha bruscamente e fixo derrapar o coche antes de desvialo
polo camiño angosto que baixaba ata o portón.
Caldas abriu os ollos.
—Vai con coidado agora.
Baixaron amodo e as luces do coche iluminaron a motocicleta, aparcada no
mesmo lugar que ocupaba cando marcharan. O carpinteiro estaba de costas, anicado,
espreitando a abertura do portalón. Levaba unha lanterna acesa nunha man e unha
ferramenta que Caldas non soubo identificar na outra.
Ao ser alumado polos faros, permaneceu un instante inmóbil, como faría un gato.
Logo incorporouse lentamente e deu a volta.
O inspector mirou o rostro, a barba rubia e tragou saliva. Aquel aspecto non era o
que el lle atribuíra, mais soubo que se achaba perante o fillo de Rebeca Neira, o home
que fora buscar.
Estévez detivo o coche.
—Imos aló? —preguntou, retirando o seguro da pistola automática.
—Non nos fai falta iso —dixo Caldas.
—Está seguro?
—Si, Rafa, seguro. Non lle imos facer dano.

Abriron as portas e saíron amodo. As luces do coche seguían acesas.

—Diego Neira? —preguntou en voz alta Leo Caldas.
O mozo levantou lixeiramente a cabeza, tratando de adiviñar a identidade de quen
pronunciara o seu nome, e Caldas viu tensarse todos os músculos do seu pescozo.

Página 299
 —Diego —repetiu—, son o inspector Caldas, da policía. Viñemos para levarte
connosco.
O mozo non respondeu nin tratou de ocultar o seu rostro da luz do coche que, con
seguridade, o cegaba. Quedou de pé ante a porta de madeira do xardín de Marcos
Valverde, inmóbil e cos brazos flexionados en posición defensiva.
Os policías avanzaron á vez e colocáronse diante do coche.
—Deixa no chan o que levas na man, Diego —instou o inspector, mais o
carpinteiro permaneceu tan quedo coma unha estatua.
—Non oíches o inspector, rapaz?
Diego Neira baixou lentamente os brazos pero, no último momento, en lugar de
tirar a lanterna ao chan, botou o brazo cara adiante e lanzouna con forza polo aire.
Nun dicir amén, mentres os policías trataban de adiviñar a traxectoria da lanterna, o
carpinteiro rodou polo chan e desapareceu polo oco do portalón cara ao interior da
vivenda.
Os policías correron tras el e, ao chegar á porta, Caldas agachouse para seguir o
mozo pola fenda. Estévez, en cambio, apoiou as mans no canto superior do portalón e
saltouno coma impulsado por un resorte.
Cando o inspector se puxo de pé ao outro lado da porta, viu a Diego Neira no
chan. Folguexaba coma un peixe á procura de aire baixo o peso do corpo do
aragonés.
—Non lle fagas dano —repetiu.

Esposaron a Diego Neira e, mentres Rafael Estévez o levaba de volta ao coche, Leo
Caldas aproximouse a Marcos Valverde. O construtor asistira á detención do
carpinteiro de lonxe.
—Quen é? —preguntou.
—Chámase Diego Neira.
Valverde negou coa cabeza. Aquel nome non lle resultaba familiar.
—Hai moitos anos vivía coa súa nai en Aguiño —dixo Caldas.
Viron o detido afastarse na penumbra, coa mirada baixa e as mans unidas nas
costas.
—É fillo daquela muller? —preguntou finalmente Valverde.
—Si.
—Pero por que veu por min? —musitou—. Eu non tiven nada que ver.
—Algo si.
—Nada —retrucou, categórico.
—Ás veces, nada non é suficiente —dixo Caldas—. Vostede sabía o que
sucedera. Puido enfrontarse, denuncialo.
Marcos Valverde deu un suspiro prolongado, tratando de liberar parte da tensión
que o mantiña atenazado.

Página 300
 —Enfrontarme? —dixo logo—. E acabar no fondo do mar coma o capitán Sousa?
Leo Caldas preguntouse se a súa falta de coraxe non o estaría a afogar tanto coma
as ondas que enguliran o capitán.
—Imos investigar todo o ocorrido aquela noite —informouno—. Aínda está a
tempo de contarnos voluntariamente o que sucedeu.
O construtor volveu bufar ata quedar case que sen alento.
—Mañá irei ver o meu avogado —dixo á fin—. Talvez pase pola comisaría
despois.

Página 301
 Arranxar. 1. Pór en orde, dispor unha cousa de maneira adecuada e
conveniente. 2. Dar solución a un asunto mediante un acordo. 3. Ter
alguén capacidade para facer ou resolver por si mesmo un asunto.

Á mañá seguinte, Leo Caldas, sentado fronte ao carpinteiro, trataba de obter unha
confesión. A noite anterior non lograra arrincarlle nin un monosílabo. Mencionara
Panxón, as pintadas e a morte de Xusto Castelo antes de dirixir o interrogatorio cara a
Aguiño. O silencio foi a única resposta.
O inspector confiaba en que as horas no calabozo abrandasen o mozo, que miraba
a parede branca que tiña en fronte del case sen pestanexar.
—Eu non son Somoza —díxolle—. Estou seguro de que a túa nai non te
abandonou. Os homes que viches na porta da vosa casa estaban no bar Aduana a
noite en que desapareceu. Atopáronse con ela alí.
Os beizos de Neira continuaban selados e os ollos semellaban dicir que trece anos
era demasiado tempo.
Caldas volveu á carga:
—Estamos decididos a chegar ata o final, pero necesitamos a túa colaboración.
Unha vez ti acudiches a nós —insistiu Leo Caldas—, e nós fallámoste. Dános a
oportunidade de rectificar.
Neira despegou os beizos por primeira vez.
—Estame a dicir que para poder acusar o asasino da miña nai teño que me
declarar culpable da morte doutro home? E aínda di que non é como Somoza? Son
todos iguais.
Caldas pensou que, polo menos, lograra abrir unha fenda no seu hermetismo.
—Fumas?
—Non —murmurou.
Caldas acendeu un cigarro.
—Non che estou pedindo que te declares culpable de algo que non fixeches.
—É que eu non matei a ninguén.
—Pois cóntame como sucedeu. Estou disposto a escoitarte, teño todo o tempo que
necesites.
—A escoitarme? É un honor.
—E a crerte se me convences —engadiu Caldas.
Diego Neira mirouno aos ollos.

Página 302
 —Non teño nada que ver coa morte do Rubio.
—Non o botaches á auga?
—Non.
—Non lle ataches as mans con esa brida? De onde a sacaches?
—Non sei de que me fala.
—Tampouco escribiches as pintadas no bote que ti mesmo tiveches que borrar
despois?
—Claro que as escribín. Levaba meses facéndoo. Pero iso non significa que o
matase.
—Levabas meses pintando a chalana de Castelo?
—Pintando a chalupa, deixándolle notas na casa, no barco, dentro das nasas…
Non ía parar ata que me conducise ao home que acabou coa miña nai.
—Lográchelo?
—Case.
—Case?
—Estaba a piques de renderse cando morreu.
—Como o sabes?
—Tiña que velo. Dubido que chegase a durmir máis dun par de horas cada día.
Ata onte estaba convencido de que se suicidara.
—Ata onte?
—Ata que vostede mencionou no coche a forma en que estaba atada a brida.
O día anterior, de volta a Vigo, Caldas contoulle como chegaran ata el. Supoñía
que o mozo claudicaría ante as evidencias. Equivocouse.

—Chegaches a falar de fronte co Rubio?

—De fronte?
—Contácheslle a Castelo nalgunha ocasión quen eras?
—Claro que non.
—Por que?
—Para acabar igual ca a miña nai?
—Que pensabas facer cando atopases o home que estivo con ela?
Neira mirouno aos ollos.
—Quería preguntarlle por que —bisbou—. Saber por que tivo que matala.
Leo Caldas tragou saliva.
—E despois?
Encolleu os ombreiros.
—Xa se me ocorrería algo.
Esperara máis de trece anos. O único que lle sobraba era tempo.
—Debiches acudir a nós —dixo Caldas, e Neira contestou cun sorriso no que o
inspector só atopou desprezo.

Página 303
O carpinteiro confesou o que Caldas supoñía: vira o Rubio no telexornal. Máis dunha
década despois, topárase co home louro dos seus pesadelos. Sostiña un peixe tropical
no anzol e miraba co aceno avergoñado dos que non están afeitos ás cámaras. Estaba
algo máis gordo, pero era o mesmo home que vira camiñar aquela afastada noite de
decembro en dirección ao peirao de Aguiño.
Antes de apagar a televisión xa tiña decidido buscar traballo en Panxón.
—Tes coche? —preguntoulle Caldas.
—Moto.
—A que conducías onte?
—Si.
Caldas non insistiu. Ferro estaba en Panxón recoñecendo a súa vivenda. Se había
un coche, atoparíao.
—Que fixeches a noite do sábado de hai dúas semanas?
Non necesitou pensar a contestación.
—Estiven na casa. Non saio nunca de noite.
—Estiveches só?
—Con Charlie —dixo, e o inspector recordou o gato gris adormentado no taller.
—Ah.
—Faríame un favor? —consultou o carpinteiro.
—Claro.
—Podería falar co doutor Trabazo para que se ocupe del?
Caldas deulle unha calada ao cigarro, aseguroulle que o faría e logo lanzoulle
outra topada:
—Cando rompiches a porta de Valverde?
—Como?
—Tampouco fixeches o buraco na madeira?
—O meu traballo non consiste en romper a madeira, inspector, senón en
arranxala.
—Pero destruíndo esa porta tiñas a escusa ideal para te atopar a soas con
Valverde, con outro dos mariñeiros do Xurelo.
—É certo. Pero eu non o fixen.
—Pretendías acabar con todos eles?
—Eu non pretendía acabar con ninguén —protestou—, foron eles os que mataron
á miña nai.
—Entendo o que sentes…
—Vostede que vai entender —cortouno Neira con desdén.
—Asegúroche que o entendo mellor do que pensas —afirmou Caldas. Non lle
quixo dicir que el tamén se levantara algunhas veces da cama para mirar unha
fotografía porque se lle esquecera un sorriso.
Diego Neira baixou a vista.

Página 304
 —Cóntame o que sucedeu con Castelo —pediulle o inspector, e decidiu darlle
unha posibilidade de escape—. Foi un accidente?
—Non llo podo contar —bisbou—. Non o sei.

Leo Caldas volvera comezar cando chamaron á porta. Pasáronlle unha nota nun
papeliño amarelo. Marcos Valverde estaba na comisaría.
O inspector abandonou a sala de interrogatorios e foi buscar o seu axudante.
—Sigue ti —pediulle—. A ver se consegues que che conte algo máis.
Rafael Estévez asentiu e dirixiuse á porta pechada.
—Eh! —chamouno o inspector antes de entrar na sala.
O aragonés detívose.
—Si?
—Non lle levantes a man.

Página 305
 Coñecemento. 1. Acción e resultado de coñecer. 2. Facultade humana
de sentir ou percibir o mundo exterior. 3. Conxunto de cousas que alguén
sabe dunha determinada materia, ciencia, etc.

—Xosé Arias bebía moito. Tiña unha moza máis ou menos formal. Era Alicia, a
mestra, a irmá do Rubio —dixo Valverde, e Caldas asentiu—. Pero chegando á
terceira copa esquecíase dela.
—Castelo non dicía nada?
—O Rubio bastante tiña con se manter lonxe da heroína. Íase curando, aos
poucos. Pasamos episodios horribles no barco. Sousa era coma un pai para eles.
Perdoáballes todo.
Caldas non quería que o relato se desviase daquela noite.
—E que sucedeu no bar?
—Estabamos sentados fóra, nunha galería cuberta que o dono deixou aberta. A
muller chegou cando estabamos rematando. Era ben bonita. Quería comprar tabaco,
pero o bar estaba pechado. Invitámola a un cigarro e sentou connosco, e Arias e o
Rubio comezaron a facela rir. Sobrios non falaban moito, pero con dous viños tiñan
graza. Ninguén o diría, verdade?
Caldas moveu a cabeza aos lados. Non coñecera a Castelo, pero Arias parecéralle
calquera cousa antes ca un tipo gracioso.
—A muller estaba a gusto, pero ao cabo dun intre dixo que marchaba. Arias e
Castelo ofrecéronse a acompañala á casa. «Por se afogas», recordo que lle dicían,
porque estaba a chover a xerros.
—E o capitán Sousa?
—Fora durmir ao barco ao rematarmos de cear. Tiña máis de sesenta anos.
Sempre que tocabamos porto retirábase cedo.
O inspector Caldas moveu a man no aire para pedirlle que volvese á noite de
Aguiño.
—Os dous fóronse coa moza, pero o Rubio volveu ao cabo duns minutos. En
asuntos de mulleres non había quen competise con Arias —sorriu—. Acabamos o
viño e marchamos ao barco.
—Ao barco?
—Si. Sentámonos a descansar na cabina. O capitán xa roncaba na súa hamaca.
—Cando regresou Arias?

Página 306
 —Apareceu ao cabo dunha ou dúas horas. Espertou ao Rubio e pediulle que o
acompañase a terra. Eu estaba medio adormecido, pero vinos saír.
—Non lle pareceu estraño?
—Non —asegurou—. Eran moi amigos. Pensei que ían continuar a festa, coma
tantas outras veces.
—Cando regresaron?
—Non sei canto tempo pasou, inspector. De noite espertáronme as voces do
capitán e saín a cuberta. Sousa estaba que botaba fume, preguntándolles quen eran
eles para desamarrar o seu barco.
—Que respondían?
—O Rubio pedíalle que calase, pero Arias non abría a boca. Seguiu a soltar os
cabos coma se as ordes de Sousa non se dirixisen a el. Xa viu como é —dixo, e
levantou as mans—. Pois hai quince anos intimidaba aínda máis.
—Xa.
—O capitán Sousa non se asustaba con facilidade. Fíxolles fronte. Insistiu en que
o Xurelo non se movía do porto contra a súa vontade, e tratou de volver asegurar
unha das amarras soltas. Arias apartouno dun empuxón. O capitán caeu ao chan pero
non se arredou. Levantouse e encarouse con el. Comezou a preguntarlle que sucedera
coa muller para que quixesen fuxir de alí. Entón Arias golpeouno. Deulle varias veces
na cabeza cunha botella. Botámonos enriba del, pero, cando deixou de pegarlle, o
capitán xa perdera o coñecemento, e Arias levouno a popa namentres o Rubio
desatracaba o Xurelo.
—E vostede que facía mentres tanto?
—Sobrevivir —murmurou—. Pensaba que nos iamos dirixir ao interior da ría,
para abeirarnos do temporal. Pero o Rubio puxo rumbo sur. Arias ofreceume un
chaleco salvavidas e anuncioume que me preparase para nadar. Pregunteille que
pensaban facer. Repetiu que me puxese o chaleco e entrase na cabina. El pasou pola
borda cara á popa.
Detivo a narración para suspirar como fixera a noite anterior no xardín da súa
casa. Logo proseguiu:
—A través do vidro posterior da cabina vin un fardo no chan, na cuberta de popa,
envolto nunha manta escura con debuxos de lúas amarelas. Arias atoulle un cabo en
cada extremo e rodeouno cunha cadea. Ao dobrar o espigón, lanzouno pola borda.
Crin que era o corpo do capitán o que estaba dentro da manta e comecei a chorar. As
ondas empezaban a ser demasiado grandes e Arias regresou á cabina. Colleu o leme e
apuntou coa proa á illa de Sálvora. Cando estabamos a unhas decenas de metros de
terra, berrou que nos preparásemos. Ao cabo duns segundos saltamos os tres á auga e
comezamos a nadar cara á costa. Alcanzámola a tempo de ver as luces do Xurelo
navegando sen goberno. Pegou nas pedras e afundiuse pouco despois.
Marcos Valverde volveu suspirar.

Página 307
 —Antes de empezarmos a camiñar cara ás casas para avisarmos do naufraxio,
Arias fíxonos repetir a historia que lle contei a outra vez: que volviamos de pescar
porque o capitán así o decidira e que, no medio do temporal, foramos parar ás pedras,
e afundiramos sen que Sousa tivese sequera tempo de axustarse o chaleco.
—Xa —musitou Leo Caldas—. Rebeca Neira, a muller do bar, estaba no barco?
Marcos Valverde asentiu.
—Eu non a vin, pero cando semanas despois apareceu o corpo do capitán no
aparello daquel arrastreiro, comprendín que era ela quen ía dentro da manta que Arias
tirou pola borda.
Caldas púxose de pé.
—Terá que repetir todo isto diante dun xuíz.
—Xa o sei —respondeu Valverde mirándoo cos ollos brillantes.
Caldas non soubo distinguir se neles vía remorsos, medo ou liberación.

Página 308
 Falso. 1. Que non se corresponde coa realidade, que encerra engano.
2. Que non é o que aparenta, que finxe calidades que non ten co fin de
enganar. 3. Que non é o que en principio se pensaba, ou que non existe en
realidade.

Caldas foi ver o comisario Soto e contoulle todo o que Marcos Valverde lle acababa
de confesar.
—Como conseguiches que falase?
—Entendeu que tería que facelo antes ou despois —dixo Caldas—. Sabe que
imos reabrir a investigación e preferiu declarar sen ter a Arias diante. Creo que doutro
xeito non sería quen de facelo. Tenlle pánico.
Soto asentiu.
—Vai falar co xuíz? —preguntoulle Leo Caldas.
—Agora mesmo —dixo—. Gravaches a declaración?
—Claro —musitou, e sorriu formando unha liña recta cos beizos apertados.
—Como ides con Neira? —interesouse o comisario. Caldas encolleu os
ombreiros.
—Estévez trata de sacarlle algo, pero polo de agora o mozo non baixa a garda.
Atribúese as pintadas, pero segue a manter que non está involucrado na morte de
Castelo.
—Ti cresllo?
—Non.

Caldas pasou polo seu despacho. Deixouse caer na butaca negra e esfregou os ollos.
Aos poucos segundos recibiu a visita de Ferro.
—Tes noticias do coche?
—Non —contestou o axente—. Seguímolo a buscar. Veño por outra cousa.
—Dime.
—Xosé Arias tiña antecedentes penais.
—Antecedentes?
—Por lesións —confirmou o axente—. Detivérono en 1995. Esnaquizou un bar
en Baiona. Polo visto fixeron falta dúas patrullas para reducilo.

Página 309
Leo Caldas regresou á sala de interrogatorios e atopou a Diego Neira coa meixela
esquerda arroibada.
Achegouse a Estévez e faloulle ao oído:
—Non che dixen que non lle pegases?
—É que non quere falar —respondeu nun murmurio o aragonés.
Caldas ordenou ao seu axudante que se retirase e sentou fronte ao mozo.
—Veño de estar con Marcos Valverde —díxolle—. Accedeu a falar da noite que
desapareceu a túa nai.
Neira mirouno aos ollos.
—Quen foi?
—Todos son culpables, en parte.
—Foi el? —insistiu.
—Non. Foi Arias.
—Cren o que di?
—Si. Parece que é a verdade.
O mozo volveu mirar a parede coma se puidese atravesala.
—Atraparano?
—Claro.
—Saben onde está?
—Cremos que regresou a Escocia. O xuíz está disposto a ditar unha orde de
detención para traelo e que pague polo que fixo.
—Dixo onde está o corpo da miña nai?
—Posiblemente estea á entrada do porto de Aguiño.
—No mar?
—Si.
Diego Neira mirouno. Semellaba máis tranquilo.
—Buscarana?
—Intentarémolo —dixo Caldas—. Pero non podemos asegurar nada. Pasou
demasiado tempo.
Logo preguntou:
—Tiñades unha manta escura con lúas estampadas?
—Era miña —confirmou o mozo—. Desapareceu a mesma noite ca a miña nai.
Por que mo pregunta?
O inspector non respondeu.
—Sabe que cheguei a rezar para que estivese morta, inspector? —confesou o
carpinteiro—. Calquera cousa era mellor que pensar que me abandonara.
Caldas baixou a cabeza e folleou uns papeis só por deixar pasar algo de tempo
antes de volver ao asasinato do mariñeiro louro en Panxón.
—Por que trataches de fuxir onte, na casa de Valverde? Esa non é a reacción dun
inocente.

Página 310
 —Non me gusta a policía, xa llo dixen. Caldas achegou a cadeira aínda máis á
mesa.
—Vouche contar o que creo que sucedeu: a noite do sábado reunícheste con
Castelo. Citáchelo cunha das mensaxes que lle facías chegar. Criches que necesitaba
falar, liberarse, pero negouse a contarche que lle sucedera á túa nai. Achegácheste ao
coche con calquera escusa. Abriches o maleteiro, sacaches unha chave das que se
usan para apertar as porcas das rodas e golpeáchelo na cabeza. Logo atácheslle as
mans e rexistraches os petos para lle coller as chaves do barco. Esperaches a que
recobrase o sentido e ameazáchelo con tiralo ao mar se non falaba. Onde estabades?
Diego Neira non contestou. Caldas volveulle abrir unha porta:
—Caeu?
Neira non a cruzou.
—Confúndese de home, inspector —murmurou sen apartar a vista da parede.
—Tiñas medo de que Castelo falase cos outros e pensaches que un suicidio non
alertaría a ninguén, verdade? Pola noite, fuches en coche ata o faro de Punta Lameda.
Coñecías o sitio. Sabías que alí poderías desembarcar sen testemuñas. Camiñaches
ata o porto de Panxón cuberto cun traxe de augas coma se foses o Rubio. Navegaches
no barco del ata o faro, saltaches a terra e afundíchelo ocultando as posibles pegadas.
Logo montaches no coche e desapareciches. Non foi así?
Non contestou.
—De quen é o coche? —insistiu, buscando un paso en falso—. Quen che
axudou?
Leo Caldas continuou a acosalo con preguntas ata media mañá. Logo foron
buscar o mozo para sentalo perante o xuíz.
Ninguén recolleu máis froito ca unha mirada na parede e unha boca selada.

Página 311
 Pegada. 1. Sinal que o pé deixa no chan ao pisar. 2. Cousa que queda
ou que alguén deixa como testemuño despois dun acontecemento ou
dunha acción.

Caldas comeu só no bar Puerto e pasou toda a tarde no despacho. Comezaba a

redactar o informe cando o axente Ferro petou no cristal. Viña de buscar rastros na
casa de Neira e no almacén do club náutico.
—Queríame ver, inspector? —preguntou desde a porta.
—Atopaches o coche?
—Nada. Na casa non hai documentación, nin chaves, nin garaxe… Ningún
veciño o viu conducir máis ca a moto.
—E bridas?
—Tampouco —recoñeceu. Caldas volveu aos papeis.
—Algo máis? —preguntou Ferro.
—Que hai da porta de Valverde?
—Rebentárona facendo panca. No taller de carpintería hai vinte ferramentas que
o mozo puido empregar para iso.
—Xa.
O axente Ferro aínda non se retirara cando o comisario Soto entrou a dicir que o
xuíz mandara a Diego Neira a prisión á espera de xuízo. O xuíz chamárao despois
para pedirlle un esforzo na procura do todoterreo.
—Sen o coche vai ser difícil condenalo —dixo—. Non hai probas sólidas.
—De verdade cre que non as hai? —preguntou Caldas.
—O certo é que todo son indicios. Non temos unha confesión, nin unha
testemuña…, nin sequera unha pegada.
Caldas mirou o axente Ferro.
—Habería que comprobar todos os Land Rover matriculados en Neda e Ares —
díxolle—. Son as vilas onde Diego Neira viviu antes de trasladarse a Panxón. Se
cadra, o coche pertence a algún coñecido.
—E en Aguiño, inspector? —quixo saber Ferro. Caldas meditou un intre.
—Tamén.
O axente da UIDC retirouse e Caldas preguntoulle ao comisario:
—Sabe o xuíz que collemos o mozo na casa de Valverde?
—Claro.

Página 312
 —E daquela?
—Por iso non o soltou —revelou—. Pero quere o coche.

Aquel día tivo unha conversa máis co comisario. Cara ás seis da tarde, Soto
reclamouno no seu despacho.
—Atoparon a Xosé Arias en Escocia —díxolle, sen darlle tempo máis que a
cruzar a porta—. Detivérono esta mañá na casa da súa antiga compañeira, cando ía
recoller a súa filla.
—Tomáronlle declaración?
—Si —dixo Soto—, e non creas que quedou calado. Admite que estiveron en
Aguiño aquela noite e que bebeu máis da conta, pero asegura que só recorda a auga
xeada. Polo que parece, pretende acusar a Valverde da morte de todos: de Rebeca
Neira, de Antonio Sousa e mesmo de Xusto Castelo.
Caldas pensou que, logo de fuxir dúas veces, ao mariñeiro íalle resultar difícil
convencer o xuíz da súa inocencia.
—Cando o trasladarán?
—Non o sei —respondeu Soto—. Axiña.

Página 313
 Baleiro. 1. Que non contén nada no seu interior, ou que só contén aire.
2. Sen xente, sen habitantes. 3. Que carece de interese. 4. Sensación de
falta que se experimenta pola ausencia notable dunha persoa ou cousa.
Falta de contido.

Ás nove, co informe redactado, Leo Caldas subiu a rúa da Reconquista, cruzou

Policarpo Sanz e colleu a rúa do Príncipe ata a travesía da Aurora. Empurrou a porta
de madeira doElixio, saudou os catedráticos e achegouse á barra.
Necesitaba o viño branco que Carlos lle colocou diante.
—Vés canso?
—Un pouco.
—Como vai o teu tío?
Chascou a lingua e saíu co teléfono á rúa. Nunha das mesas do fondo, un can de
Pavlov xa asubiaba «Promenade».
—Atópase bastante ben —tranquilizouno o pai.
—Perdoade que non chamase. Non tiven un minuto libre.
—Non te preocupes. Como estás ti?
—Canso —dixo primeiro, e logo rectificou—. Ben.
—Mañá vou ir a Vigo cara ao mediodía —anuncioulle o pai—. Teño que comprar
un pulsioxímetro.
—Un que?
—Un aparello para medir canto osíxeno precisa o teu tío. Se queres, pódote traer.
—Mañá?
—É venres —dixo o pai—. Non comentaches que ías vir o venres?
O inspector tiña a sensación de que os acontecementos atropelábano un tras
doutro. Decidiu aprazar a súa decisión unhas horas máis.
—Chámote mañá pola mañá para confirmarcho.
—Acordaraste?
—Claro —dixo, sabendo que probablemente mentía.

Volveu entrar no Elixio e apoiouse no mármore da barra, mirando o pequeno cadro

pintado por Pousa, a muller co vestido amarelo e os ollos tristes de Alicia Castelo. A

Página 314
irmá domariñeiro morto chamárao esa mesma tarde. Na vila corría o rumor de que un
home fora arrestado polo asasinato de Xusto.
—Só é un sospeitoso —explicoulle Caldas.
—Pero non é Xosé, verdade? —preguntou ela contendo o alento, e como Caldas
non respondía insistiu—: Foi el quen matou ao meu irmán?
Leo Caldas non atopou o valor para confesarlle que debería afacerse tamén a unha
vida sen Arias. Perdérao de novo por máis que non fose o asasino do seu irmán.
—Non.
—Grazas a Deus —murmurou Alicia Castelo antes de colgar.

Colleu a copa e foi sentar nunha das mesas pequenas do fondo. Na do curruncho, o
poeta Oroza charlaba con dúas mulleres novas.
Co segundo viño, Carlos achegoulle un prato de polbo.
—Sentas? —preguntou Leo Caldas.
Carlos foi buscar unha botella á barra e percorreu a taberna enchendo as copas
baleiras.
—Así non me molestan —dixo ao acomodarse nun tallo, fronte ao inspector.
Alí permaneceron os dous. Bebendo. Falando en silencio. Coma o seu pai e o tío
Alberte. Coma os vellos da película que vira con Alba.

Página 315
 Borroso. 1. Escrito, debuxo ou pintura con trazos esvaecidos ou
confusos. 2. Que non se distingue con claridade.

Cando, pola mañá, entrou no seu despacho, Caldas atopou un papeliño amarelo
adherido ao taboleiro da mesa.
Descolgou o teléfono.
—Que sucede?
—Creo que ten que ver algo, inspector —respondeu Clara Barcia.
—De que se trata?
—Da gravación da cámara de seguridade. Pode pasar por aquí?
—Agora?

Leo Caldas e Rafael Estévez entraron na sala de proxeccións da UIDC e sentaron nas
cadeiras máis próximas á pantalla pendurada na parede.
Volveron ver a imaxe en branco e negro do xardín, cos arbustos e o camiño
serpeando entre a herba ata a entrada. A axente Barcia conxelou a imaxe do Land
Rover enriba da porta, cando regresaba do faro.
—Fíxense ben —dixo enfocando o condutor.
—En que hai que fixarse?
—Nas mans do condutor —murmurou.
Non necesitou dicir máis.
A pantalla estaba borrosa, mais podían contarse os cinco dedos da man dereita
suxeitando o volante.
—Seguro que é a dereita?
—Dá igual, inspector —dixo a axente, dando marcha atrás á gravación ata o
todoterreo que pasaba en dirección contraria.
Había outros cinco dedos na outra man.
—Non é Diego Neira —dixo a axente.
Caldas suspirou:
—Está claro.

Página 316
Mantivo os ollos pechados ata que Estévez aparcou fronte á comisaría. Preguntábase
de quen serían as mans que mostraba a gravación.
O mozo non levara o Land Rover nin o barco de Castelo ao faro, pero iso non o
exculpaba da morte do Rubio. Alguén lle axudara a desfacerse do barco, e Leo
Caldas non acertaba a adiviñar quen.
Tragou saliva. Tampouco estaba seguro de querer descubrilo.
Sabía que el mesmo axudaría a un amigo a quen a vida lle virase as costas.

Entrou no despacho do comisario Soto e contoulle o que a axente Barcia lles

amosara.
—Entón quen carallo é?
—Non o sabemos —dixo Caldas—. Pero el non.
—E que carallo lle vou dicir agora ao xuíz? Está obsesionado co Land Rover.
Soto comezara a dubidar, e Leo Caldas tratou de tranquilizalo:
—Non lle diga nada, comisario. Polo menos ata que localicemos o vehículo. O
condutor ten que ser alguén moi próximo ao mozo.
—Ti cres?
—Por forza —afirmou o inspector—, ten que selo.

Página 317
 Orde. 1. Organización, disposición das cousas ou persoas no lugar
que lles convén. 2. Sistema para facer algo. 3. Situación social de
estabilidade en que son respectadas as institucións e as leis. 4. Sistema de
leis, institucións, etc. que rexen a organización política, xurídica,
económica, dunha sociedade.

Á unha, o coche do seu pai detívose ante a comisaría. Caldas avisara o comisario
Soto da súa intención de adiantar unhas horas a fin de semana. Necesitaba
distanciarse do caso para poder contemplalo con perspectiva.
—Estarei no móbil se hai novidades —díxolle—, aínda que pouco poderemos
avanzar esta tarde se non aparece o Land Rover.
O pai sorriu ao velo sentar ao seu carón e baixar uns dedos o cristal. Tamén el
esperaba unha desculpa no último momento.
—O teu tío ten ganas de verte. Caldas asentiu e pechou os ollos.
Abriunos vinte minutos despois, cando o seu pai preguntou:
—Xa falaches con Alba?
—Non.
—Cando pensas facelo?
O inspector suspirou, e baixou un pouco máis a ventá. Se non fosen circulando
por unha autovía a máis de cen quilómetros por hora había saltar do coche en marcha.
—Non o sei, papá. Nin sequera sei se a vou chamar.
—Podes abrir a guanteira? —pediulle o seu pai.
—Como?
O pai de Leo Caldas estendeu o dedo índice.
—A guanteira é iso.
—Xa sei o que é.
—Pois ábrea —pediulle—. Dentro hai un caderno azul. Impórtache apuntar o teu
nome na última páxina que vexas escrita?
Leo Caldas sorriu:
—Levas aí o libro de idiotas?
—Só cando vou no coche.
O inspector abriu a guanteira. Aínda que o seu pai seguía referíndose a un
caderno azul, as tapas desgastadas podían ser de calquera outra cor.

Página 318
 Colocouno sobre os xeonllos. Había anotacións manuscritas xustificando a
presenza de cada unha daquelas persoas no libro de idiotas. Pasou algunhas páxinas, e
a medida que as datas avanzaron, os nomes foron facéndose máis familiares.
Tivo que pechalo ao notar os primeiros síntomas do mareo. Ía deixalo de novo no
seu sitio cando viu, entre os papeis que gardaba o seu pai na guanteira, unha bolsiña
de plástico transparente pechada cun precinto.
—Se non escribes o teu nome vou ter que facelo eu —ameazouno o pai, pero Leo
Caldas xa non o escoitaba.
Sostiña en alto a bolsa que atopara na guanteira, incapaz de apartar a vista das
tiras de plástico que se aloxaban no seu interior.
—Que é isto? —preguntou.
—Son bridas desas que se atan así —dixo o pai, colocando xuntas as mans no
volante e separando unha delas de golpe coma tirando dun extremo.
—De onde as sacaches?
—É unha mostra que nos deron un par de semanas antes da poda nunha reunión
de bodegueiros. Para ver se nos resultaba cómodo atarmos as viñas con elas. Suponse
que no campo as verdes son máis discretas. Esquecera que estaban aí.
—Todos os bodegueiros recibistes unha bolsa como esta?
—Todos os que estabamos naquela reunión.
—Merda —murmurou o inspector—. Podes dar a volta?
—Como?
—Teño que volver a Vigo —repetiu.
Non necesitou engadir que era importante.

Desde o coche chamou ao comisario Soto.

—Creo que xa sei onde está o todoterreo —díxolle—. Imos necesitar unha orde
de rexistro. Fala vostede co xuíz?

Página 319
 Xusto. 1. Que actúa respectando os dereitos dos demais e dándolle a
cada un o que merece. 2. Tal que non lle sobra nin lle falta nada. 3.
Exacto. 4. Apertado ou estreito.

Colleron o desvío a Monteferro e logo o camiño encaixado entre muros que

descendía ata a vivenda dos Valverde. Dous operarios instalaban un portón novo,
idéntico ao que descansaba no chan coas madeiras levantadas nun dos extremos.
Unha furgoneta co logotipo da construtora de Valverde estaba aparcada a un lado.
Chamaron ao timbre e a muller de Marcos Valverde saíulles ao encontro polo
camiño de grava. Vestía unha chaqueta de pel e un pantalón vaqueiro cos baixos
recollidos na cana dunhas botas altas.
—Boas tardes —dixo Caldas, e ela saudouno co sorriso de Alba.
Entre as lapelas da chaqueta, dous ollais dilatadísimos loitaban por conteren os
botóns da súa camisa negra.
—Alégrame que veñan. De feito, ía chamalos para darlles as grazas. Marcos
contoume o de antonte á noite. Se non chegan a intervir vostedes, sabe Deus o que
ocorrería.
Caldas fixo un xesto de indiferenza.
—Queren pasar?
—Si —dixo o inspector, e viu, xunto ao coche vermello da señora, o deportivo
negro de Valverde—. Está o seu home na casa?
Ela sinalou algún lugar ao outro lado da vivenda.
—Na parte de atrás, cun empregado seu. Imos instalar unha alarma. Tamén imos
mercar un can —dixo con resignación—. Aínda que deteñan ese home, vaime custar
conciliar o sono cando teña que durmir aquí.
—Tamén pasaron a noite de onte en Vigo?
—Si —confirmou—. E hoxe imos marchar axiña que terminen de colocarnos a
porta.
A muller conduciunos arredor da fachada de formigón e detívose xunto á
cristaleira aberta cara ao xardín e a baía. Había un castiñeiro sen follas no medio do
céspede e, baixo as pólas da árbore, un banco de metal. Cheiraba a terra húmida e
mar.
Viron a Marcos Valverde con traxe gris e gravata. Conversaba cun home novo
preto dun dos muros que delimitaba o xardín. Cando reparou na presenza dos

Página 320
policías, fixo un sinal ao seu empregado e regresaron cara á casa.
Mentres os dous homes subían pola alfombra de herba, Caldas dirixiuse de novo á
muller.
—Ata cando seguirán en Vigo?
—Ata que a alarma estea lista —suspirou—. Aínda que por min quedariamos
sempre na cidade.
Caldas asentiu.
—Díxome que vai todas as semanas, non? Aos concertos…
—Os sábados, si —asegurou a muller, e Caldas intentou que a súa voz soase
natural ao preguntar:
—Estivo no de hai dúas semanas?
—Non perdo un desde hai meses, inspector —contestou ela—. Eses concertos
son unha medicina para min.
—Xa…

O construtor tendeulles unha man firme mentres o seu empregado se perdía polo
camiño cara á porta. Apenas quedaba rastro do home medorento ao que tomaran
declaración o día anterior na comisaría.
—Atoparon a Arias? —preguntoulles.
—Diso queriamos falar.
—Apetécelles unha copa de viño? —preguntou a muller de Valverde.
—Non —murmurou Caldas, aínda que a necesitaba.
—Déixenme decidir a min como recibo os meus invitados —retrucou ela,
torcendo as comisuras da boca cara abaixo. Logo entrou na casa levando a mirada de
Estévez prendida no seu pantalón coma cun anzol.

En lugar de acompañar a muller ao salón, Leo Caldas botou a andar sobre a herba
xunto a Valverde. Estévez seguiunos a un par de pasos de distancia.
—Atopárono ou non? —interesouse o construtor unha vez máis.
—Atopamos, si.
Marcos Valverde deu un suspiro de alivio.
—Onde?
—Estaba en Escocia —murmurou o inspector sen deixar de camiñar—. Ía
recoller a filla cando o detiveron.
—Vaia… Puideron falar con el?
—A policía británica, si. Nós teremos que agardar a que nolo entreguen.
Leo Caldas detívose xunto á árbore esfollada polo outono, sacou dun peto o
paquete de tabaco e sentou no banco de ferro. Valverde acomodouse ao seu carón.

Página 321
 O inspector acendeu un cigarro e contemplou a fortaleza de Baiona e as ondas
que rompían fronte ao faro do cabo Silleiro, ocultando coa escuma que levantaban a
liña do horizonte.
—Unha vista bonita, non é? —oufanouse Valverde. Caldas asentiu.
—A súa esposa contoume nunha ocasión que vostede ten o don de conseguir todo
aquilo que se propón. Fixo fortuna, conquistou a veraneante sofisticada de Madrid,
logrou que o propietario da casa dos seus soños lla vendese… —enumerou, sinalando
sen virarse á fachada de cristal—. Sabe a súa dona que, nunha ocasión, non puido
dobregar a vontade dunha muller chamada Rebeca Neira? Iso non llo contou nunca,
verdade?
—Como?
Valverde volveuse miralo, pero Caldas non apartou a vista do mar.
—Esa muller foi só o principio —dixo—. Logo veu o capitán Sousa. El tamén se
enfrontou a vostede.
—Espero que teña probas para manter iso que está a insinuar, inspector.
—Temos o testemuño de Arias.
—De Arias? Non me faga rir. Eu vino golpear o capitán e lanzar aquel fardo á
auga antes de estrelar o barco contra as rochas.
—El ten un recordo distinto daquela noite.
—De verdade pretende Arias cargarme esas mortes? El, que se esfumou tras o
naufraxio e agora volveu marchar fuxindo dese mozo.
—Non —corrixiuno Caldas—, Arias sempre fuxiu de vostede.
—De min? —un sorriso postizo cruzoulle rostro—. Un home coma el fuxindo de
min?
—El coñecía o seu don. O mesmo ca o Rubio. Ambos comprobaron na cuberta do
Xurelo ata onde estaba disposto a chegar se algo se interpoñía no seu camiño. Por iso
estiveron mudos todos estes anos.
—Iso son andrómenas, inspector. Arias declararía calquera cousa con tal de
librarse do cárcere. Ata un neno se decataría de que mente.
—Eu creo que está a dicir a verdade —dixo o inspector—. E tamén creo que
vostede matou a Xusto Castelo.
—Tamén llo dixo el?
—Non. Iso é cousa miña.
—Pois ten moita imaxinación, inspector. Caldas continuaba mirando o mar.
—O Rubio estaba disposto a falar e vostede non lle ía permitir que arruinase a súa
vida. Golpeouno na cabeza e lanzouno o mar coas mans atadas.
—Está tolo, Caldas —protestou, poñéndose de pé—. Vou chamar o meu avogado.
—Faga o que queira.
Valverde mirou o inspector e despois a Estévez, quen permanecía vixiante, coas
costas apoiadas no tronco do castiñeiro. Os músculos do aragonés tensáronse cando o
construtor levou a man ao peto da súa chaqueta para buscar o seu teléfono móbil.

Página 322
 —Como se atreven a vir á miña casa, a incriminarme nunhas mortes sen unha soa
proba?
—Quen dixo que non temos probas? —respondeu o inspector sen levantar a voz,
consciente de que aquel falar quedo exasperaba a Valverde—. Temos o obxecto co
que golpeou a Castelo. Unha chave de tubo das que se empregan para apertar as rodas
dos coches. Apareceu entre as rochas, baixo un acantilado —afirmou, estendendo
unha man cara ao oeste—. Nin se preocupou de botala lonxe. Á fin e ao cabo, quen ía
investigar un suicidio?
—Esa chave non é miña —defendeuse o construtor—. Teño o coche no patio da
entrada. Por que non van comprobalo antes de seguir coas súas calumnias?
—Non se preocupe por iso. Comprobarémolo todo —aseguroulle Leo Caldas—.
Pero antes dígame unha cousa: veu Xusto Castelo por aquí o sábado pola noite?
Valverde tratou de serenarse. Sabía que camiñaba por pedras cubertas de algas e
non quería esvarar.
—Aínda que viñese, iso non significa…
—Veu ou non? —chantoulle o inspector.
—Estivo aquí ao redor das oito —concedeu—. Para falar coa miña muller. Ás
veces ela compráballe marisco sen pasar pola lonxa, xa sabe…
—Claro —dixo Caldas—. Pero a súa muller estaba en Vigo, nun concerto.
Valverde mirouno aos ollos. Logo asentiu.
—É certo. Por iso o Rubio nin sequera entrou na casa. Marchou e non volvín
saber del. Só souben que o domingo a primeira hora o viran a bordo do seu barco e
que o luns atoparon o seu corpo flotando na praia.
—Non —corrixiuno Caldas—. Non foi a el a quen viron no porto o domingo. Foi
a vostede.
—Eu estiven na adega desde primeira hora —revolveuse—. Había xente
traballando alí. Eles poden dicirllo.
—Direille eu o que sucedeu: o sábado pola noite, antes de lanzar o Rubio ao mar,
rexistroulle os petos e fíxose coas chaves do seu barco. Pola mañá, cando Castelo xa
levaba horas baixo a auga, foi no seu coche ata o faro de Punta Lameda. Coñecía o
lugar porque o capitán adoitaba colocar alí as nasas. Vostede sabía que o sitio era
perfecto. Aparcou xunto ao faro e regresou camiñando ao porto, oculto baixo a
carapucha dun traxe de augas. Logo levou o barco do Rubio ata a poza e afundiuno
para borrar as súas pegadas e para que a ninguén lle puidese estrañar que a
embarcación estivese nunha cara do monte cando o corpo aparecese na outra. Despois
subiu ao seu coche e marchou á adega, para que os podadores lle servisen de
coartada.
—Cre que alguén vai tragar semellante historia?
—Eu creo que si —respondeu Leo Caldas—. As súas viaxes ao faro quedaron
recollidas pola cámara dunha casa próxima ao desvío de Punta Lameda. Na gravación
aparece un coche dirixíndose ao faro. Pouco despois vese o condutor regresando a pé

Página 323
cara a Panxón —dixo, movendo dous dedos no aire como pernas—. E unha hora máis
tarde, aínda que aparentemente non regresara ao faro, o condutor volve estar ao
volante do coche que se afasta de alí. O coche é un todoterreo de cor clara. Un Land
Rover dun modelo antigo coa antena crebada e a pintura levantada na parte traseira.
Case ao mesmo tempo que Caldas remataba o seu relato, comezou a soar o
teléfono que Valverde sostiña na man dereita.
—Non vai responder? —preguntou Leo Caldas cando considerou que o timbre
levaba soando demasiado tempo—. Ten que ser algún empregado da súa adega.
Supoño que será para avisalo de que varios compañeiros nosos están na porta cunha
orde de rexistro. Xa llo dixen: queremos comprobalo todo.
Marcos Valverde mirou a pantalla do teléfono e o seu rostro exhibiu o aceno de
perplexidade de quen non está afeito a perder.

Caldas recostouse no banco e acendeu un novo cigarro.

—Cando se lle ocorreu simular o suicidio de Castelo? —preguntou logo de botar
unha bafarada de fume—. Foi na reunión de bodegueiros, cando lles entregaron as
bridas verdes?
Valverde non respondeu, pero o inspector continuou preguntando:
—Como descubriu que ese carpinteiro era o fillo de Rebeca Neira?
Silencio.
—Cantos carpinteiros ten en nómina? —interrogouno de novo, sabendo que non
habería resposta—. Non entendo como non me decatei de que vostede non necesitaba
recorrer a un reparador de barcos para arranxar a porta da súa casa.
Como o construtor non contestaba, seguiu a falar:
—A súa muller asustouse demasiado ao ver a porta escangallada. Debeu afastala
da casa con outro pretexto antes de levantar as madeiras e chamar ao carpinteiro. Ten
graza, non lle parece? Viñamos protexelo a vostede, pero salvamos a ese raparigo de
acabar como a súa nai.

Cando soou o seu teléfono, Leo Caldas descolgou.

—Témolo, inspector —anuncioulle o axente Ferro ao outro lado da liña—. Tiña
razón. Está o coche. É o mesmo da gravación. Fáltalle a chave de tubo. E a que non
sabe que atopamos na guanteira?
—A bolsa coas bridas verdes?
—Como pode sabelo?

Mentres Estévez poñía as esposas ao construtor, Caldas deu unha última calada ao
cigarro e apagouno baixo a sola do zapato.

Página 324
 —É necesario isto? —preguntou Valverde levantando as mans esposadas.
—Desde logo —respondeu Leo Caldas.

Subían pola ladeira de céspede cando o inspector mirou en fite ao detido e volveu
falar en voz baixa.
—Por que o fixo? —preguntou.
Valverde negou, movendo a cabeza, e baixou os ollos ao chan.
—Por que tivo que matar a nai dese rapaz? —insistiu o inspector.
—O da súa nai foi un accidente —murmurou Valverde.
—E os demais? —quixo saber Caldas; preguntábase se era posible que por
encubrir unha morte accidental alguén puidese matar a sangue frío—. Tamén foron
accidentes?
—Non —dixo cun fío de voz—. O resto non. Xa llo dixen outras veces: o medo é
libre.

Ao pasar xunto á cristaleira viron as copas de viño na mesa, xunto á botella de viño
branco. A muller de Valverde saíulles ao encontro, e o seu sorriso esvaeuse ao ver as
esposas ao redor das mans do seu marido.
No equipo de música soaba a «Canción de Solveig».
Parecía unha canción galega.

Página 325
 Rumor. 1. Noticia vaga que se difunde sen confirmar. 2. Ruído
confuso e apagado, particularmente de voces.

O mércores, pouco despois das oito da mañá, Rafael Estévez aparcou fronte á rampla
de pedra. As nasas de Xusto Castelo xa non estaban no espigón.
Saíron do coche, cruzaron a rúa e camiñaron ata a lonxa. Saudaron os dous
mariñeiros xubilados da porta e asomáronse ao interior. Hermida e a súa muller
estaban de costas, atentos aos prezos que recitaba o licitador. O mariñeiro grandón do
traxe laranxa estaba apoiado na parede do fondo. Ergueu as cellas como saúdo cando
descubriu os policías e dirixiuse á porta. Levaba a bolsa de plástico na man.
Detívose cando o home das patillas grises interrompeu a poxa, e agardou mentres
o comprador apartaba dúas das bandexas ateigadas de nécoras.
Cando o licitador sinalou as nécoras restantes e colleu folgos para proseguir a
poxa, Arias continuou o seu camiño.
—Tiña previsto achegarme eu á comisaría esta mañá.
—Así aforrámoslle a viaxe.
—Acompáñame? —preguntou o mariñeiro, movendo a bolsa de plástico cargada
de nécoras.
—Claro.
Desde a rampla, entre os carros e as chalupas dos pescadores, aínda podían oír o
rumor do canto do licitador.
—Veu á casa o mesmo sábado —dixo, anicado ao bordo da auga— e contoume
que levaba semanas sen durmir. Non eran só as pintadas no barco, tamén atopaba
notas dentro das nasas case que todos os días. O Rubio sabía que aquilo só pararía
cando dese un nome, e fora á oficina de Valverde tratando de atopar unha solución.
—Contoullo el? Arias asentiu.
—Valverde ofreceulle diñeiro. Pero cando o Rubio lle explicou que non quería
máis que recuperar a tranquilidade, sacouno de enriba. Díxolle que non podía
malgastar o tempo dos negocios con el. Como o Rubio insistiu, Valverde citouno
aquel sábado pola noite na súa casa.
—Por que foi Castelo onda vostede?
—Non o sei —respondeu—. Para explicarme que estaba decidido a falar, ou para
desafogarse… Tiña medo. Medo a confesar e medo tamén a quedar calado. Apenas
nos tratamos desde o do Xurelo, mais o Rubio sabía que eu o entendería. El axudárao

Página 326
a limpar a casa en Aguiño e a levar o cadáver da muller ao barco, pero non era un
asasino.
—Sempre soubo que non se suicidara, verdade?
—Sempre o sospeitei, si.
O mariñeiro esperou a que a bolsa de plástico estivese baleira para poñerse de pé.
—Por que fuxiu? —preguntoulle Leo Caldas. Arias encolleu os ombreiros.
—Co Rubio morto non me podería defender dunha acusación. Valverde xa me
ameazara con cargarme o desa muller se falaba. Eu bebía, tivera algúns problemas…,
quen me ía crer?
—Agora terá que declarar.
—Xa o sei.
Cando regresaron á lonxa, a poxa rematara. Arias dirixiuse á oficina acristalada
para recoller as súas facturas antes de que marchase o licitador.
—Sabe cando será o xuízo? —preguntou ao saír outra vez á rúa.
—Iso xa non é cousa nosa —contestou Caldas—. Supoño que recibirá unha
citación.
Arias torceu a boca.
—Non pensaba quedar aquí?
—Polo de agora si —dixo o mariñeiro—. Logo xa veremos.

Caldas e Estévez camiñaron ata a punta do espigón. Aínda non había canas de pescar.
Caldas acendeu un cigarro, apoiouse no muro branco e mirou o mar que sepultara a
Rebeca Neira. Lembrou o neno de Capitáns intrépidos, que na última escena se
achegaba co seu pai a lanzar flores á auga, á tumba de Manuel o Portugués. Imaxinou
a Diego Neira nalgún peirao e chascou a lingua ao velo só.

Regresaron cara ao coche e, ao pasar fronte ao club náutico, asomáronse sobre a

reixa. A porta corredía do almacén estaba pechada. Diego Neira non desexaba ser
alimento para os rumores e decidira abandonar a vila.
—Veu á casa recoller o gato e despedirse —dixo unha voz detrás dos policías—.
É unha mágoa que marchase. Era un artista.
—Si —dixo Leo Caldas, e sorriu ao atopar o pelo branco de Manuel Trabazo—.
Vas pescar tan cedo?
—É que máis tarde seica vai chover —respondeu o médico.
—Si —corroborou Caldas logo de botar unha ollada ao ceo—, é posible.
Rafael Estévez tamén levantou a vista. Non viu máis ca algunhas nubes altas e
gaivotas voando baixo o ceo azul.
—Como poden saber que vén a choiva? —preguntou.
Trabazo mirouno de esguello.

Página 327
—Vostede non é de aquí, verdade?
—Non. Son aragonés. De Zaragoza.

Página 328
 Liberar. 1. Poñer en liberdade. 2. Eximir a alguén dunha obriga. 3.
Librar dalgún mal.

O venres despois de xantar, o seu pai recolleuno fronte á comisaría.

—Como vai o tío? —preguntou Caldas ao entrar no coche.
—Moito mellor. Xa o verás. Liberouse da máscara. Só ten unha cánula nasal, así
que pode falar e comer sen facer aquel ruído horrible.
—É unha boa noticia.
—Polo de agora vai aguantando.
—Cando vai marchar para a súa casa? —preguntou o inspector, baixando uns
dedos o cristal.
—Se non quere, non ten que facelo.

Chegaron á adega e aparcaron xunto á camelia. Cando o pai abriu a porta do coche, o
can castaño, que se achegara ás carreiras, comezou a dar saltos ao seu arredor,
lambéndoo, emitindo xemidos e movendo o rabo coma un látego fóra de control.
—Pero cando marchaches da casa? —preguntou Leo Caldas.
—Esta mañá —respondeu o pai, tratando de desfacerse do agarimo do animal.
—Pois vaia recibimento —murmurou o inspector—. El sabe que non é teu?
—Como carallo queres que saiba o que pensa un can?
—Eu creo que non o sabe —sorriu Caldas, e dirixiuse ao miradoiro.
Apoiouse na varanda de pedra e contemplou as videiras esfolladas, cada unha
amarrada á un poste coma un exército en formación. O día era frío, pero tan
transparente que se podían contar as árbores no monte, na outra banda do río.
Cheiraba aos días da súa nenez.
O pai situouse ao seu lado.
—Está bonita a viña, verdade? —preguntou mentres palmeaba o lombo marrón
do can para animalo a deixar de fretarse contra as súas pernas.
—Está, si.
—Coñeces a plantación nova, a que está por riba dorío?
—Non —mentiu unha vez máis.
—Pois imos saudar o teu tío e baixamos vela. Vaiche gustar.

Página 329
Chegando á casa o pai díxolle:
—Por certo, onte falamos con Alba.
—Chamouvos ela?
O pai asentiu.
—Para preguntar por Alberte.
—Ah.
—Ti aínda non a chamaches, verdade?
—Non, aínda non.
—E non terías que facelo?

Página 330