‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‬

‫آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫)ﺗﺮﲨﺔ ﻛﺘﺎب‪ :‬ﻟﺒﺎب اﻟﻨﻘﻮل ﻓﯽ أﺳﺒﺎب اﻟﻨﺰول(‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬
‫ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺳﯿﻮﻃﯽ‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻖ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق اﻟﻤﻬﺪي‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮥ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ارﺷﺪ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬
‫ﻟﺒﺎب اﻟﻨﻘﻮل ﻓﯽ أﺳﺒﺎب اﻟﻨﺰول‬ ‫ﻋﻨﻮان اﺻﻠﯽ‪:‬‬
‫ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺳﯿﻮﻃﯽ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ارﺷﺪ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق اﻟﻤﻬﺪی‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻖ‪:‬‬

‫ﻧﺰول‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬
‫اول )دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬

‫دی )ﺟﺪی( ‪۱۳۹۴‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ،‬رﺑﯿﻊ اﻷول ‪ ۱۴۳۷‬ﻫﺠﺮی‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻋﻘﯿﺪه داﻧﻠﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬

‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻘﺮﯾﻆ ‪6 .......................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻣﺘﺮﺟﻢ ‪8 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻣﺆﻟﻒ ‪17 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪20 .......................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ‪24 ............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان ‪117.... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ‪152 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪215 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم ‪252 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة اﻋﺮاف ‪267 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل ‪271 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ ‪293 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﯾ‪‬ﻮﻧُﺲ ‪326 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻫ‪‬ﻮد ‪328 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﯾ‪‬ﻮﺳ‪‬ﻒ ‪330 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة رﻋﺪ ‪331 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪335 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺣ‪‬ﺠﺮ ‪336 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ ‪339 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ا‪‬ﺳﺮاء ‪348 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﮐﻬﻒ ‪367 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣﺮﯾﻢ ‪374 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪2‬‬

‫ﺳﻮرة ﻃﻪ ‪376 ................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﺳﻮرة اﻧﺒﯿﺎء ‪378 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺣﺞ‪381 ............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻨﻮن ‪391 ....... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻧﻮر ‪394 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻓﺮﻗﺎن ‪418 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺷﻌﺮاء ‪424 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻗﺼﺺ‪426 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻋﻨﮑﺒﻮت ‪429 ....... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ر‪‬وم ‪435 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻟُﻘﻤ‪‬ﺎن ‪437 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺳ‪‬ﺠﺪ‪‬ه ‪440 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة اﺣﺰاب ‪442 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺳﺒﺎ ‪466 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻓﺎﻃﺮ ‪467 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﯾﺲ ‪471 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺻﺎﻓﱠﺎت ‪473 ........ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ص ‪475 ............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ز‪‬ﻣ‪‬ﺮ ‪477 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻏﺎﻓﺮ ‪484 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻓﺼﻠﺖ ‪486 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺷُﻮري ‪488 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ز‪‬ﺧﺮُف ‪491 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة د‪‬ﺧَﺎن ‪493 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
 ‫‪3‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺳﻮرة ﺟ‪‬ﺎﺛﯿ‪‬ﻪ ‪495 ........... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﺳﻮرة اﺣﻘﺎف ‪496 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ ‪501 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻓَﺘﺢ ‪505 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات ‪509 ........ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ق ‪522 ................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ذارﯾﺎت ‪523 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻃُﻮر ‪525 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻧَﺠﻢ ‪526 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻗَﻤ‪‬ﺮ ‪528 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ر‪‬ﺣﻤﻦ ‪530 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة واﻗ‪‬ﻌ‪‬ﻪ ‪531 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﯾﺪ ‪533 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﺠ‪‬ﺎد‪‬ﻟَﻪ ‪537 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺣ‪‬ﺸﺮ ‪544 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﻤﺘَﺤ‪‬ﻨَﻪ ‪548 ........ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺻ‪‬ﻒ ‪554 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻪ ‪556 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻘﻮن ‪557 ....... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺗَﻐﺎﺑ‪‬ﻦ ‪559 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻃَﻼق ‪561 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺗَﺤﺮِﯾﻢ ‪565 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻗَﻠَﻢ ‪568 ............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺣﺎﻗﱠﻪ ‪571 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪4‬‬

‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﻌﺎرِج ‪572 .......... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﺳﻮرة ﺟِﻦ ‪573 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﺰﱠﻣ‪‬ﻞ ‪578 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﺪ‪‬ﺛﱢﺮ ‪579 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻗ‪‬ﯿﺎﻣ‪‬ﺖ ‪584 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة اﻧﺴﺎن ‪585 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﺮﺳ‪‬ﻼت ‪586 ...... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻧَﺒ‪‬ﺄ ‪587 ................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻧﺎزﻋﺎت ‪588 ........ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻋﺒﺲ ‪589 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺗﮑﻮﯾﺮ ‪590 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة اﻧﻔﻄﺎر ‪591 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣﻄﻔﻔﯿﻦ ‪591 ........ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻃﺎرق ‪592 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة اﻋﻠﯽ ‪593 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻏﺎﺷﯿﻪ‪593 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻓﺠﺮ ‪594 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻟﯿﻞ ‪595 ............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺿﺤﯽ ‪597 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺷﺮح ‪600 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﺗﯿﻦ‪602 ............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻋﻠﻖ ‪602 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻗﺪر ‪604 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة زﻟﺰﻟﻪ ‪605 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
 ‫‪5‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺳﻮرة ﻋﺎدﯾﺎت ‪606 ........ ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﺳﻮرة ﺗﮑﺎﺛﺮ ‪606 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻫﻤﺰه ‪607 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻗﺮﯾﺶ ‪608 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣﺎﻋﻮن ‪608 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﮐﻮﺛﺮ ‪609 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﮐﺎﻓﺮون ‪611 ........ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻧﺼﺮ ‪614 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻣﺴﺪ ‪614 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة اﺧﻼص ‪615 ........ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻓﻠﻖ ‪617 ............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮرة ﻧﺎس ‪618 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮح ﺣﺎل ﻣﺆﻟﻒ ‪620 .... ................................ ................................ ................................‬‬
‫و ﺷﻤﺎري ﻋﻠﻤﺎي ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ از ﮐﺘﺎب آنﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ ‪621 ...........................‬‬
 ‫ﺗﻘﺮﯾﻆ‬

‫ﺑﺴﻢ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫ﻋﻼﻣﻪ دﮐﺘﺮ اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري رﺣﻤﮥ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻧﻘــــﺶ ﻗــــﺮآن ﺗــــﺎ در اﯾــــﻦ ﻋــــﺎﻟﻢ ﻧﺸﺴــــﺖ‬
‫ﻧﻘـــــﺶﻫـــــﺎي ﮐـــــﺎﻫﻦ و ﭘﺎﭘـــــﺎ ﺷﮑﺴـــــﺖ‬
‫راﺳــــﺖ ﮔــــﻮﯾﻢ آﻧﭽــــﻪ در دل ﻣﻀــــﻤﺮ اﺳــــﺖ‬
‫اﯾــــﻦ ﮐﺘــــﺎﺑﯽ ﻧﯿﺴــــﺖ ﭼﯿــــﺰي دﯾﮕــــﺮ اﺳــــﺖ‬
‫ﭼـــﻮن ﮐـــﻪ در ﺟـــﺎن ﺷـــﺪ‪ ،‬ﺟـــﺎن دﯾﮕـــﺮ ﺷـــﻮد‬
‫ﺟـــﺎن ﭼـــﻮ دﯾﮕـــﺮ ﺷـــﺪ‪ ،‬ﺟﻬـــﺎن دﯾﮕـــﺮ ﺷـــﻮد‬

‫ﺑﺪون ﺷﮏ رﻣﺰ و راز ﭘﯿﺮوزي اﺳﻼم ﺑﺮ ﮐﻔﺮ و ﭘﺨﺶ و ﻧﺸﺮ دﻋﻮت اﺳـﻼﻣﯽ در ﻧـﯿﻢ ﻗﺮﻧـﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ از ﺷﺮق ﺑﻪ ﭼﯿﻦ و از ﻗﺮب ﺑﻪ اﺳﭙﺎﻧﯿﺎي اﻣﺮوزي رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺷﮕﻔﺖآور ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در روزﮔﺎر اﺳـﺘﻌﻤﺎر ﺑﺮﯾﻄﺎﻧﯿـﺎي ﮐﺒﯿـﺮ‪،‬‬
‫آﻗﺎي ﭼﺮﭼﯿﻞ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ آن ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ را در ﻣﺠﻠﺲ ﻟﺮدﻫـﺎ ﺑﻠﻨـﺪ ﻧﻤـﻮده ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺮآن در ﻣﯿﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﻌﻤﺎرﮐﺮدنﺷـﺎن ﻣﺤـﺎل اﺳـﺖ و ﻣـﺎ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺑﮑﻮﺷﯿﻢ ﻗﺮآن را در ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي از ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم ﮐﻨﺎر ﺑﺰﻧﯿﻢ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﻖ ﮐﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر در ﻧﻘﺸﻪاش ﺗﺎ اﻧﺪازة زﯾﺎد ﺗﻮﻓﯿﻖ ﯾﺎﻓﺖ و اﻣـﺮوز در ﺟﻬـﺎن اﺳـﻼم ﺑـﻮﯾﮋه‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻓﻬﻢ ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ از ﻗـﺮاءت و روﺧـﻮاﻧﯽ آن ﻫـﻢ‬
‫ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻫﺮ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﮐﻪ در راﺳﺘﺎي اﺣﯿﺎ و زﻧﺪهﮐﺮدن ﻗﺮآن در ﺟﺎن و دل اﯾﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ارزﻧﺪه ﺑﻮده و از ﺛﻮاب و اﺟﺮ ﻋﻈﯿﻤﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪7‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﻣﺎم ﺳﯿﻮﻃﯽ ]‪ [911 – 849‬از ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻗﺮن ‪ 10 – 9‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻠﻤﯽ و آﺛﺎر ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﯾﺶ ﺑـﻮﯾﮋه در ﻋﺮﺻـﮥ ﻗـﺮآن ﭘﮋوﻫـﯽ از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧـﺎن ﻣﯿـﺪان ﻋﻠـﻢ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود ﮐﻪ آﺛﺎر ارزﺷﻤﻨﺪش ﻗﺮنﻫﺎ ﺑﺮ روح و ﻓﮑﺮ ﻗﺸـﺮ اﺳـﻼم ﭘـﮋوه و ﭼﯿـﺮه‬
‫ﺑﻮده و از اﯾﻦ ﺷﻬﮑﺎرﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ آﺛﺎر ﮐﺘﺎب ارزﺷﻤﻨﺪ‪» ،‬ﻟﺒﺎب اﻟﻨﻘﻮل ﻓﯽ‬
‫أﺳﺒﺎب اﻟﻨﺰول« اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪاش ﺗﺬﮐﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﺑﺎ ﻓﻬﻢ آن‪ ،‬درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ‬
‫ﻗﺮآن ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮده‪ ،‬ﻓﻬﻢ آن ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﺎ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺎ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ آﺷﻨﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﯾﻨــﮏ ﺧــﺪا را ﺷــﮑﺮﮔﺬارﯾﻢ ﮐــﻪ ﺟﻨــﺎب اﺳــﺘﺎد ﻋﺒــﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ارﺷــﺪ ﻓﺎرﯾــﺎﺑﯽ از ﻋﻠﻤــﺎ و‬
‫داﻧﺶﭘﮋوﻫﺎن ﺧﻄﮥ ﻣﺮد ﺧﯿﺰ ﻓﺎرﯾﺎب‪ ،‬زﺣﻤﺖ ﮐﺸﯿﺪه آن را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ درآورده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪا ﮐﻨﺪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﭼﺎپ ﮔﺮدﯾﺪه و در دﺳﺘﺮس ﻋﺎﺷﻘﺎن ﻣﻌـﺎرف ﻗﺮآﻧـﯽ و اﺳـﻼﻣﯽ‬
‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و اﯾﻦ ﺳﺮآﻏﺎزي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﻌﺪيﺷﺎن‪ .‬ﺑﻮﯾﮋه در اﯾﻦ ﺷـﺮاﺋﻂ دﺷـﻮاري ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺲ از ﺳﺎلﻫﺎ درﺑﺪريﻫﺎ و ﻣﻬﺎﺟﺮتﻫﺎ و ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺗﺤﻤﯿﻠـﯽ‪ ،‬دوﺑـﺎره‬
‫ﺑﻪ آﻏﻮش وﻃﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﻫـﺎي ﻣﻌـﺎرف ﻗﺮآﻧـﯽ‬
‫ﮐﻪ دل و ﺟﺎن را ﺻﯿﻘﻞ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺳﻌﺎدت دو ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﯽآورد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺧﺎﻣﻮش ﻫﺮوي‬

 ‫ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺧﺪاي را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺰول آﯾـﺎت ﻣﻠﮑـﻮﺗﯽ زﻣـﯿﻦ را روﺷـﻨﺎﯾﯽ ﺑﺨﺸـﯿﺪ و درود و‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﻨﺠﯿﯽ ﻋﺎﻟﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﺪوﻣﺶ اﺳﺒﺎب ﻧﺠﺎت ﺑﺸﺮﯾﺖ را از ﮔﻤﺮاﻫﯽ و ﺗﺒﺎﻫﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‬
‫و ﺳﻼم و درود ﺑﺮ اﺻﺤﺎب و ﯾﺎران ﻓﺪاﮐﺎر و ﺧﺎﻧﺪان ﭘﺎﮐﯿﺰهاش‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ دﺳﺘﻮرات ﺣﯿﺎتﺑﺨﺶ و‬
‫ﺟﺎوﯾﺪاﻧﺶ ﺗﺤﻮل ﺑﺲﺑﺰرگ و ارزﺷﻤﻨﺪي را ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺸﺮ ﺑـﻪ ارﻣﻐـﺎن آورد‪،‬‬
‫اﻧﺴﺎن را از ﮔﻤﺮاﻫﯽ و ﻓﺴﺎد ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﺗﺮﻗﯽ و ﺳﻌﺎدت ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮد و ﺟﻬﻞ و ﺗﺎرﯾﮑﯽ را ﻧـﺎﺑﻮد‬
‫و آﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖﺧﻮاﻫﯽ‪ ،‬آزادي و آزادﮔﯽ را ﺟﺎﮔﺰﯾﻦ ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤـﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ و‬
‫ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﻧﺠﺎتﺑﺨﺶ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻮار را در ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ و ادارة ﮐﺸﻮر ﺑﺮاي ﺧﯿـﺮ‬
‫و ﺻﻼح ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎ ﺧﻮد آورد و اﻧﺴﺎن ﻣﻈﻠﻮم را ﺑﻪ ﻣﺒـﺎرزه ﻋﻠﯿـﻪ اﺳـﺘﺒﺪاد و ﺳـﺘﻤﮕﺮي دﻋـﻮت‬
‫ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ او آﻣﻮﺧﺖ ﮐﻪ از ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﭙﺮﻫﯿﺰد و ﺑﻪ اﻃﺮاف ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺟﻤﻊ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ از آﻏﺎز ﻧﺰول اﯾﻦ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿـﻞ و ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪهاي اﻋﺠـﺎز ﻋﻠﻤـﯽ آن را ﺑﯿـﺎن داﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫـﯽ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺎت ﻓﺼـﺎﺣﺖ و‬
‫ﺑﻼﻏﺖ آن را روﺷﻦ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﺪهاي دﯾﮕﺮي اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﺗﻌﺪادي از آﯾﻪﻫﺎي آن را‬
‫ذﮐﺮ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﯾﮑﯽ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻋﻼﻣﻪ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺳ‪‬ﯿﻮﻃﯽ‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﺑﺴﯿﺎري از آﯾﺎت را در ﮐﺘﺎب »ﻟﺒﺎب اﻟﻨﻘﻮل ﻓﯽ أﺳﺒﺎب اﻟﻨﺰول« ﺟﻤﻊ ﮐﺮده و اﯾـﻦ‬
‫ﮐﺘـﺎب در ﺳــﺎل ‪ 1423‬ﺗﺤﻘﯿــﻖ ﺷـﺪه اﺳــﺖ‪ .‬ﭼــﻮن اﯾـﻦ ﮐﺘــﺎب ﺑــﻪ زﺑـﺎن ﻋﺮﺑــﯽ ﺑــﻮد و ﻫﻤﮕــﺎن‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از آن ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﮕﺎن از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﭘﺮﺑﻬﺎ‬
‫در راة ﻓﻬﻢ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺎرف‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻊ اﺳﻼم ﮐﻪ ﻗﺮآن اﺳﺎس اﺳﺘﻮارش اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪9‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫در ﺗﺮﺟﻤﮥ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻮﺷﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﻮا و روان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﯾـﺎت ﻗﺮآﻧﮑـﺮﯾﻢ در ﻣﯿـﺎن‬
‫﴿﴾ و ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻓﺰون از ﮐﺘﺎب در ﺑﯿﻦ ][ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧـﺎم ﺳـﻮر و ﺷـﻤﺎرة آﯾـﺎﺗﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﮥ ﺷﺎﻫﺪ آﻣﺪه ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺘﺎب ﺷﺮح ﺣﺎل ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤـﺎي ﺑﺰرﮔـﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺘﺐ آنﻫﺎ اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﻪﻫﺎ را ﻧﻮﺷﺘﻪ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑـﺮاي اﺳـﺘﻔﺎدة‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ »ﻣﺼﻄﻠﺢ ﺣﺪﯾﺚ« ﮐﻪ اﺻﻄﻼح و ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﺧـﺎص دارد در‬
‫اﯾﻦ ﺟﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﺸﻬﻮر‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد راويﻫﺎي آن در ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ و ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ ﻧﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻏَﺮِﯾﺐ‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ او را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼـﻪ در ﯾـﮏ ﻃﺒﻘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻤﺎ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ را ﺣﺪﯾﺚ ﻓﺮد ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ‬
‫ﺗﻔﺮد آن دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻏﺮﯾﺐ ﯾﺎ ﻓﺮد ﻣﻄﻠﻖ‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺮاﺑﺖ در اﺻﻞ ﺳﻨَﺪ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ در ﻃﺒﻘـﮥ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ آن را ﯾﮏ ﻧﻔﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻏﺮﯾﺐ ﯾﺎ ﻓﺮد ﻧﺴﺒﯽ‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺻﻞ ﺳﻨَﺪ‪ ،‬در ﻃﺒﻘﮥ ﺻﺤﺎﺑﯽ آن را ﺑﯿﺸـﺘﺮ از ﯾـﮏ‬
‫ﻧﻔﺮ رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ و در ﻃﺒﻘﺎت ﺑﻌﺪي راوي آن ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻨﺪ آن از اول ﺗﺎ آﺧﺮ ﻣﺘﺼـﻞ و ﭘﯿﻮﺳـﺖ ﺑـﻮده و راوﯾـﺎن‬
‫ﻋﺎدل و ﻇﺎﺑﻂ آن را از ﻣﺜﻞ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺎذ و ﻣﻌﻠﻮل ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻨﺞ اﺻﻞ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻫﻤﮥ اﯾﻦﻫﺎ ﯾﮑﺠﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬اﺗﺼﺎل ﺳﻨَﺪ‪ :‬اﺗﺼﺎل ﺳﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم راوﯾﺎن ﯾﮏ ﺣﺪﯾﺚ از اول ﺗـﺎ آﺧـﺮ‬
‫ﺳﻨَﺪ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ را ﺷﺨﺼ ًﺎ از اﺳﺘﺎد ﺧﻮد آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻋـﺪاﻟﺖ راوي‪ :‬راوي ﻣﺴــﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻗــﻞ‪ ،‬ﺑـﺎﻟﻎ و ﭘﯿــﺮو ﺣــﻖ و ﺻـﻼح ﺑــﻮده و از ﺳــﺎﺣﺖ‬
‫ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﺑﺮﮐﻨﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪10‬‬

‫ج‪ -‬ﺿﺒﻂ راوي‪ :‬ﺗﻤﺎم راوﯾﺎن ﯾﮏ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺿﺒﻂ ﺗﺎم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﭽـﻪ ﺑـﺮ آنﻫـﺎ رواﯾـﺖ‬
‫ﺷﺪه در ﺣﺎﻓﻈﮥ ﺧﻮد ﯾﺎ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﮐﻤﺎل درﺳﺘﯽ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﻋﺪم ﺷﺬوذ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺎذ آن اﺳﺖ ﮐﻪ راوي ﺛﻘﻪ ﺑﺎ ﺛﻘﻪﺗﺮ از ﺧﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫـ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮل‪ :‬ﻋﻠﺖ ﺳﺒﺐ ﻏﺎﻣﺾ و ﭘﻮﺷﯿﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﺤﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻌﻦ وارد ﮐﻨـﺪ ﺑـﺎ‬
‫آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﺳﻨﺪ از آن ﭼﯿﺰﻫﺎ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ را ﻣﻮﺻـﻮل و‬
‫ﻣﻮﻗﻮف را ﻣﺮﻓﻮع ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ :‬ﺣﺴﻦ ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻨﺪ آن ﺗﺎ آﺧﺮ ﻣﺘﺼﻞ و ﭘﯿﻮﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ و راوي ﻋﺎدل‬
‫ﺑﺎ ﺿﺒﻂ ﮐﻤﺘﺮ آن را از ﻣﺜﻞ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﺬوذ و ﻋﻠﺖ‪.‬‬
‫ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ دو اﺳﻨﺎد ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﻣﻘﺘﻀﯽ‬
‫ﺣﺴﻦ اﺳﺖ و دﯾﮕﺮي ﻣﻘﺘﻀﯽ ﺻﺤﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑـﻪ اﻋﺘﺒـﺎر ﯾـﮏ اﺳـﻨﺎد ﺻـﺤﯿﺢ و ﺑـﻪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر اﺳﻨﺎد دﯾﮕﺮ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﺮﻓُﻮع‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪ ‬ﻧﺴـﺒﺖ داده ﺷـﻮد‪ ،‬از ﮔﻔﺘـﺎر ﯾـﺎ ﮐـﺮدار ﯾـﺎ‬
‫اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺎرك اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺻﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺳـﻨﺪ آن ﻣﺘﺼـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ ﯾـﺎ ﻣﻨﻘﻄـﻊ ﯾﮑﺴـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﻮﻗُﻮف‪ :‬ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﺳﺨﻦ ﯾﺎ ﻋﻤﻞ و ﯾﺎ ﺗﻘﺮﯾﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫داده ﺷﻮد ﺧﻮاه ﺳﻨﺪ آن ﻣﺘﺼﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻣﻨﻘﻄﻊ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﻘﻄُﻮع‪ :‬ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﺳﺨﻦ و ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻌﯽ و ﯾـﺎ ﭘـﺎﯾﯿﻦﺗـﺮ از آن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣ‪‬ﺴﻨَﺪ‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺠﯿﺮة اﺳﻨﺎد آن از اول ﺗﺎ آﺧﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﺘﱠﺼ‪‬ﻞ‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻠﺴﻠﮥ ﺳﻨﺪ آن ﺗﻤﺎم راويﻫﺎ ﭘﯽ در ﭘﯽ ﯾﺎد ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﻮاه‬
‫اﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﺮﻓﻮع ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻣﻮﻗﻮف‪.‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﻘﺒ‪‬ﻮل‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺪق راوي آن ﺑﺮﺗﺮي و رﺟﺤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺣﮑـﻢ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫ﻣﻘﺒﻮل‪ :‬اﺳﺘﺪﻻل و ﻋﻤﻞ ﺑﺮ آن واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻠﱠﻖ‪ :‬در اﺻﻄﻼح ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﺑﺘﺪاي ﺳﻨﺪ آن ﯾﮏ راوي ﯾـﺎ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﭘـﯽ در‬
‫ﭘﯽ ﺣﺬف ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻖ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺻﻮرت دارد از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﺳﻨﺪ ﺣﺬف ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﯾﺎ ﺗﻤﺎم ﺳﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺻﺤﺎﺑﯽ و ﯾﺎ ﺻﺤﺎﺑﯽ و ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺣﺬف ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﺮﺳﻞ‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﻠﺴﻠﮥ ﺳﻨﺪ آن ﺻﺤﺎﺑﯽ اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺠـﺮ در ﺷـﺮح‬
‫ﻧﺨﺒﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﭼﻨـﯿﻦ ﮔﻔـﺖ‪ .‬ﯾـﺎ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﮐﺮد ﯾﺎ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺎرك ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬اﺑـﻦ ﺻـﻼح و ﺟﻤﻬـﻮر‬
‫ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﻣﺮﺳﻞ را ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ و اﺻﻮﻟﯿﯿﻦ ﻋﺎﻣﺘﺮ از اﯾﻦ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮﻧﻮع اﻧﻘﻄﺎع از ﺳﻨﺪ ﻣﺮﺳﻞ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﻌﻀَﻞ‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ از وﺳﻂ اﺳﻨﺎد آن دو راوي ﯾﺎ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﭘـﯽ در ﭘـﯽ ﺑﯿﻔﺘـﺪ‪ ،‬راوي‬
‫ﺣﺪﯾﺚ دو راوي ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از دو راوي را اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻄﺎع ﺳﻨﺪ ﺷﺪﯾﺪ و وﺻﻞ آن دﺷﻮار‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﻨﻘَﻄ‪‬ﻊ‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﻠﺴﻠﮥ اﺳﻨﺎد آن ﯾﮏ راوي و ﯾـﺎ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑﯿﻔﺘـﺪ ﺧـﻮا اﯾـﻦ‬
‫اﻧﻘﻄﺎع از اول اﺳﻨﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ از وﺳﻂ و ﯾﺎ از آﺧﺮ وﻟﯽ ﭘﯽ در ﭘﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣ‪‬ﺪ‪‬ﻟﱠﺲ‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻨﺎد آن ﺑﺎ ﺗﺤﺴﯿﻦ ﻇﺎﻫﺮي داراي ﻋﯿﺐ ﻧﻬﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺿﻌﯿﻒ‪ :‬در اﺻﻄﻼح ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺻـﻔﺎت ﺣـﺪﯾﺚ ﺣﺴـﻦ در آن ﮐﺎﻣـﻞ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﻘﺪان ﯾﮑﯽ از ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺴﻦ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﺮد‪‬ود‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺪق راوي آن ﺑﺮﺗﺮي و رﺟﺤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﮑـﻢ ﻣـﺮدود‪:‬‬
‫ﻋﻤﻞ و اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮ آن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪12‬‬

‫ﻣ‪‬ﺘﺮُوك‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺳﻨﺎد آن راوﯾﯽ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﯾﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﯾﮑـﯽ از اﯾـﻦ دو‬
‫اﻣﺮ ﺳﺒﺐ اﺗﻬﺎم راوي ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﯾﯽ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ او رواﯾﺖ ﺷﺪه و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻋﺎدي ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﯾﯽ ﺷـﻬﺮه ﺑـﻮده‪ ،‬اﻣـﺎ در ﺣـﺪﯾﺚ ﻧﺒـﻮي ﮐـﺬب آن آﺷـﮑﺎر‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﻨﮑَﺮ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻨﮑﺮ را ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻨﮑﺮ ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﯾﮑـﯽ از راويﻫـﺎي آن از ﺣـﺪ اﻓـﺰون‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ و ﻏﻔﻠﺘﺶ ﺑﺴﯿﺎر و ﯾﺎ ﻓﺴﻘﺶ آﺷﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻨﮑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ راوي ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺛﻘﺎت رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑـﻦ ﺣﺠـﺮ ذﮐـﺮ و ﺑـﺪان اﻋﺘﻤـﺎد ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬در اﯾـﻦ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﻗﯿـﺪ‬
‫»ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺛﻘﻪ« ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ اول زﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﻌﺮُوف‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ راوي ﺛﻘﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ راوي ﺿﻌﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻠﱠﻞ‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻋﻠﺘﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺻـﺤﺖ ﺣـﺪﯾﺚ ﻃﻌـﻦ وارد‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ از آن ﻃﻌﻦ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﺪرِج‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯿﺎق اﺳﻨﺎد آن ﺗﻐﯿﯿﺮ داده ﺷﻮد ﯾﺎ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ از ﻣﺘﻦ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﺑﻪ آن داﺧﻞ ﮐﺮده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﻀﻄَﺮِب‪ :‬ﻣﻀﻄﺮب در ﻟﻐﺖ ﻣﺘﺤﺮك و ﻣﻮاج‪ ،‬ﺗﺎﺑﻪ و ﭘﺮﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫در اﺻﻄﻼح‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﻪ اﺷـﮑﺎل ﻣﺘﻔـﺎوت ﺧـﻼف ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ رواﯾـﺖ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪاﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻫﻤﮥ آن رواﯾﺖﻫﺎ در ﻗﻮت ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻀﻄﺮب ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺤﻞ اﺿﻄﺮاب آن دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ :‬اﺿﻄﺮاب در ﺳﻨﺪ و اﺿﻄﺮاب در ﻣﺘﻦ‪.‬‬
 ‫‪13‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺎذ‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ راوي ﺛﻘﻪ ﺑﺎ ﺛﻘﻪﺗﺮ از ﺧـﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ﮐـﻪ در‬
‫رواﯾﺖ ﺛﻘﻪ زﯾﺎدت ﯾﺎ ﻧﻘﺼﯽ دﯾﺪه ﺷﻮد ﮐﻪ در رواﯾﺖ ﺛﻘﻪﺗﺮ از او ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ‬
‫دو ﻣﺴﺄﻟﮥ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﺟﻤﻊ و ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎذ ﻣﺮدود‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺎذي ﮐﻪ راوي آن ﺛﻘﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨَﺪ‪ :‬در ﻟﻐﺖ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن اﻋﺘﻤﺎد ﮐﻨﻨﺪ ﭼﻮن ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد و اﺳﺘﻨﺎد اﺳـﺖ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻧـﺎم‬
‫ﯾﺎد ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﺻﻄﻼح ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ‪ :‬ﺳﻠﺴﻠﮥ زﻧﺠﯿﺮهاي راوﯾﺎن ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﺳﻨﺎد‪ :‬اﺳﻨﺎد دو ﻣﻌﻨﯽ دارد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻧﺴﺒﺖدادن ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪة آن‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻣﺮادف ﺳﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣ‪‬ﺴﻨَﺪ‪ :‬ﻣﺴﻨﺪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻌﻨﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن رواﯾﺖﻫﺎي ﻫﺮ ﺻﺤﺎﺑﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺟﻤﻊ ﮐﺮده ﺷﻮد ﺻﺮف ﻧﻈﺮ‬
‫از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺪام ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻞ‪ :‬ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺴﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ آن ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﮔﺎﻫﯽ از آن ﺳﻨﺪ ﻣﺮاد اﺳﺖ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺼﺪر ﻣﯿﻤﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻨﻦ‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺣﺎدﯾﺚ اﺣﮑﺎم ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺑـﻮاب ﻓﻘـﻪ در آن ﻣﺮﺗـﺐ ﺷـﻮد ﺗـﺎ در‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﮑﺎم ﻣﺄﺧﺬ و ﻣﺼﺪر ﺑﺮاي ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ‪ :‬ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻊ‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻣﺆﻟﻒ ﺗﻤﺎم اﺑﻮاب ﺣﺪﯾﺚ را از ﻋﻘﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدا ﻣﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬ﺳﯿﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ﻓﺘﻦ و اﺧﺒﺎر روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎﻣﻊ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‪.‬‬
‫ﺷﺎﻫﺪ‪ :‬در اﺻﻄﻼح ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺻﺤﺎﺑﯽ ﻣﺘﻨـﯽ را رواﯾـﺖ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ در ﻟﻔـﻆ و‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎ رواﯾﺖ ﺻﺤﺎﺑﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪14‬‬

‫ﻣﺘﺎﺑﻊ‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ راوي ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺣﺪﯾﺚ در ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﯽ و ﯾﺎ ﺗﻨﻬـﺎ در ﻣﻌﻨـﯽ ﺑـﺎ ﻏﯿـﺮ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﺪ و در ﻃﺒﻘﮥ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻢ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺼﺤﯿﻒ‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻔﻆ ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ از ﺣﺪﯾﺚ را ﺧـﻼف رواﯾـﺖ ﺛﻘـﺎت ﺗﻐﯿـﯽ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺛُﻘﻪ‪ :‬راوي ﻇﺎﺑﻂ و ﻋﺎدل اﺳﺖ‪.‬‬
‫راوﯾﯽ ﻣﺠﻬﻮل‪ :‬ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد او ﯾﺎ ﺻﻔﺎﺗﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸـﻮد و ﯾـﺎ‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ آن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ از ﻋﺪاﻟﺖ و ﺿﺒﻂ آن ﭼﯿﺰي داﻧﺴﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﺎت روات‪ :‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﯽ‪ ،‬اﺗﺒﺎع ﺗﺎﺑﻌﯽ و ﺗﺎﺑﻊ اﺗﺒﺎع‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺗﺮﻣﺬي اﺻﻄﻼح »از ﻫﻤﯿﻦ وﺟﻪ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ« را ﺑﻪ اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ ﻏﺮاﺑـﺖ‬
‫در اﺳﻨﺎد آن اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻣﺘﻦ آن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﯾﮏ ﺣﺪﯾﺚ را ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‪ ،‬از ﺻﺤﺎﺑﮥ ﯾﺪﮔﺮ رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ :‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا را در ﺣﺎل اﺳﻼم دﯾﺪه و ﺑﻪ اﺳﻼم از ﺟﻬﺎن رﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﺻﺤﺎب دﻗﯿﻖ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﮔﻔﺘﺎر ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺷـﻤﺎر آنﻫـﺎ از‬
‫ﺻﺪ ﻫﺰار اﻓﺰون اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺑﻮ زرﻋﮥ رازي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺻﺤﺎب ﮐﻪ از او ‪ ‬ﺷﻨﯿﺪه و رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﮑﺼﺪ و ﭼﻬﺎرده ﻫﺰار ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯽ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺻﺤﺎﺑﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮده و ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﺟﻬﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫از ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﺗﻤﻨﺎ دارم ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺣﻘﯿﺮ را از ﺑﻨـﺪه ﭘﺬﯾﺮﻓﺘـﻪ و ﺗﻮﻓﯿـﻖ ﻋﻤـﻞ ﺑـﻪ ﻗـﺮآن‬
‫ﮐﺮﯾﻢ را ﻧﺼﯿﺐ ﻣﻦ و ﮐﺎﻓﮥ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ذاﻟﮏ ﻋﻠﯽ اﷲ ﺑﻌﺰﯾﺰ‪.‬‬

‫‪ 1383 / 9 / 16‬ﻣﺸﻬﺪ‬

‫‪ -1‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺤﺎن‪ ،‬ﻣﺼﻄﻠﺢ اﻟﺤﺪﯾﺚ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒـﮥ اﻟﻤﻌـﺎرف ﻟﻠﻨﺸـﺮ واﻟﺘﻮزﯾـﻊ‪ ،‬رﯾـﺎض ‪ 1417‬ﻫــ ‪/‬‬
‫‪ 1996‬م و ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ‪.‬‬
 ‫‪15‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ارﺷﺪ‬
 ‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﲪﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫اﳊﻤﺪ ﻪﻠﻟ اﻟﺬي ﺟﻌﻞ ﻟﻜﻞ ﺷﻲء ﺳﺒﺒﺎ وأﻧﺰل ﻋﻠﻰ ﻋﺒﺪﻩ ﻛﺘﺎﺎﺑ ﻋﺠﺒﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ ﻛﻞ ﺷﻲء ﺣﻜﻤﺔ وﻧﺒﺄ‬
‫واﻟﺼﻼة واﻟﺴﻼم ﻋﻠﻰ ﺳﻴﺪ� ﳏﻤﺪ أﺷﺮف اﳋﻠﻴﻘﺔ ﻋﺠﻤﺎ وﻋﺮﺎﺑ وأزﻛﺎﻫﻢ ﺣﺴﺒﺎ وﻧﺴﺒﺎ وﻋﻠﻰ آﻟﻪ‬
‫وأﺻﺤﺎﺑﻪ اﻟﺴﺎدة اﻟﻨﺠﺒﺎ‪.‬‬
‫وﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﻓﻬﺬا ﻛﺘﺎب ﲰﻴﺘﻪ‪ :‬ﻟﺒﺎب اﻟﻨﻘﻮل ﰲ أﺳﺒﺎب اﻟﻨﺰول ﳋﺼﺘﻪ ﻣﻦ ﺟﻮاﻣﻊ اﳊﺪﻳﺚ واﻷﺻﻮل وﺣﺮرﺗﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺗﻔﺎﺳﲑ أﻫﻞ اﻟﻨﻘﻮل وﷲ أﺳﺄل اﻟﻨﻔﻊ ﺑﻪ ﻓﻬﻮ أﻛﺮم ﻣﺴﺆول وأﻋﻈﻢ ﻣﺄﻣﻮل‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬
‫ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاي را ﺳﺰاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮﭼﯿـﺰ‪ ،‬ﺳـﺒﺒﯽ ﻗـﺮار داده و ﺑـﺮ ﺑﻨـﺪه و ﻓﺮﺳـﺘﺎدة‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺷﮕﻔﺖ ﻓﺮود آورده ﮐﻪ در آن ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻫﻤﮥ اﺷﯿﺎ را ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻼم و درود ﺑﻪ ﺳﺮور و ﭘﯿﺸﻮاي ﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ‪ ‬واﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺮﺗﺮ و ﻣﻬﺘﺮ ﻋﺮب و‬
‫ﻋﺠﻢ ﻧﺠﯿﺐ و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻧـﮋاد واﻻﮔﻬـﺮ و ﺑﺰرﮔـﻮار و درود و ﺳـﻼم ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﺪان و ﯾـﺎران آزاده و‬
‫ﺑﺰرﮔﻮارش‪.‬‬
‫وﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را‪» :‬ﻟﺒﺎب اﻟﻨﻘﻮل ﻓﯽ أﺳﺒﺎب اﻟﻨﺰول« ﻧﺎم ﻧﻬﺎدم و از ﮐﺘﺎبﻫـﺎي ﺟـﺎﻣﻊ ﺣـﺪﯾﺚ و‬
‫اﺻﻮل و از ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﮐﻪ ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ را ﺑﻪ روش ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻪ ﻣـﺄﺛﻮر‪ ،‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‬
‫ﺧﻼﺻﻪ و ﺗﺤﺮﯾﺮش ﻧﻤﻮدم و از ﺧﺪاي ﺗﻮاﻧﺎ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣـﺮاد و ﺑﺰرﮔﺘـﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻠﺖ دارم ﮐﻪ ﻧﺎﻓﻊ و ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻣﺆﻟﻒ‬

‫ﻣﻌﺮﻓﺖ و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ داراي ﻓﻮاﯾـﺪ ﺑﺴـﯿﺎر اﺳـﺖ و ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﯿﭻ ﻓﺎﯾﺪهاي ﻧﺪارد و ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﮏ ﺳﺎﻧﺶ ﻣﯽداﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﮥ ﻓﻮاﯾﺪ اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﯾﻪ ﯾﺎ رﻓﻊ اﺷﮑﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫واﺣﺪي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬درك ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ ﺑﺪون آﮔـﺎﻫﯽ از ﻗﺼـﻪ و ﺑﯿـﺎن ﺳـﺒﺐ ﻧـﺰول آن ﻣﻤﮑـﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ دﻗﯿﻖ اﻟﻌﯿﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﯿﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول‪ ،‬روش اﺳﺘﻮار ﺑﺮاي درك و ﻓﻬـﻢ ﻣﻌـﺎﻧﯽ ﻗـﺮآن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ ‪ /‬ﺑﺮ آن اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻬﻢ آﯾﻪ ﮐﻤـﮏ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪون ﺷـﮏ‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﺴﺒﺐ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑـﻪ درك ﻣﻌـﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧـﯽ از آﯾـﺎت ﺑـﺮاي‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن دﺷﻮار و ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺷﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑـﻪ اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول آنﻫـﺎ آﮔـﺎﻫﯽ ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و اﺷﮑﺎل اﯾﺸﺎن رﻓﻊ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﻧﻮع ﻧﻬﻢ ﮐﺘﺎب »اﺗﻘﺎن ﻓﯽ ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن« ﺑﻪ ﺗﻔﺼـﯿﻞ ﺑﯿـﺎن داﺷـﺘﻪام و‬
‫ﻓﻮاﯾﺪ دﯾﮕﺮ آن را از ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ذﮐﺮ ﮐﺮدهام ﮐﻪ اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺠﺎل ﺗﮑﺮارﺷﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫واﺣﺪي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﯿﺎن اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴـﺖ ﻣﮕـﺮ ﺑـﻪ رواﯾـﺖ و ﺷـﻨﯿﺪن از‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﺰﯾﻞ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮده اﻧﺪ و از اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آن آﮔﺎﻫﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮاي داﻧﺴﺘﻦ آن ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺤﺚ و ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﯿﺮﯾﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﻋﺒﯿﺪه راﺟﻊ ﺑﻪ آﯾﻪاي از ﻗﺮآن ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺧﺪا ﺑﺘـﺮس‬
‫و آﻧﭽﻪ راﺳﺖ و درﺳﺖ اﺳﺖ ﺑﮕﻮ‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﺑـﻪ ﮐـﺪام ﺳـﺒﺐ ﻧـﺎزل ﺷـﺪه‬
‫درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻣﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻗﻀﺎﯾﺎ ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺴﯿﺎر رﺧﺪاده ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪18‬‬

‫ﻧﺰولﺑﻮدن آن اﻣﺮ ﯾﻘﯿﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ اﯾﻦ آﯾﻪ در آن ﻣﻮرد ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زﺑﯿﺮ ‪ ‬در ﺑﺎرة آﯾﮥ ﴿‪         ‬‬

‫‪ ﴾         ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ اﯾﻦ‬
‫آﯾﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﯾﮕﺮي ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫ﺣﺎﮐﻢ در »ﻋﻠﻮم اﻟﺤﺪﯾﺚ« ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺪ و ﻧﺎﻇﺮ ﺗﻨﺰﯾﻞ وﺣﯽ‬
‫ﺑﻮده ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﻓﻼن ﭼﯿﺰ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آن ﺧﺒﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺻﻼح و ﻏﯿﺮ او اﯾﻦ روش را اﺧﺘﯿﺎر و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﺜﺎل آورده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺎﺑﺮ ‪‬‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش از ﭘﺸﺖ در ﻣﺤﻞ ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﻣﻘﺎرﺑﺖ‬

‫اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﺪ ﭼﺸﻤﺎن ﻓﺮزﻧﺪ او ﮐﺞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪       ‬‬

‫‪] ﴾           ‬ﺑﻘﺮه‪:‬‬
‫‪ ،2 [223‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫و اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﻓﻼن ﭼﯿﺰ ﻧﺎزل ﺷـﺪه اﺳـﺖ«‬
‫ﮔﺎﻫﯽ ﻣﺮاد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﭼﯿﺰ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺎﻫﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﻮرد ﻣـﺬﮐﻮر‬
‫در آﯾﮥ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺳﺒﺐ ﻧـﺰول آن آﯾـﻪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻣـﯽﮔـﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﻗﺼـﺪ و‬
‫ﻣﻨﻈﻮر در اﯾﻦ آﯾﻪ آن ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .65‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت‪] ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ[ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑـﻪ در اﺧﺘﻼﻓـﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﺎن در ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻮ را داور ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه از آﻧﭽﻪ ﺣﮑﻢ ﮐﺮدى در ﺧﻮد ﻫﯿﭻ دﻟﺘﻨﮕﻰ ﻧﯿﺎﺑﻨﺪ و ﮐﺎﻣﻼ‬
‫ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬زﻧﺎﻧﺘﺎن ﮐﺸﺘﺰار ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺰار ﺧﻮد در آﯾﯿﺪ و ]ره ﺗﻮﺷﻪاى از‬
‫ﮐﺎرﻫﺎى ﻧﯿﮏ[ ﺑﺮاى ﺧﻮدﺗﺎن ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳﺘﯿﺪ‪ .‬و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻟﻘـﺎى او ﺧﻮاﻫﯿـﺪ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ .‬و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﻮﯾﺪ ده«‪.‬‬
 ‫‪19‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻣﺆﻟﻒ‬

‫ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺻﺤﺎﺑﯽ‪» :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻣﺘﻔﺎوت اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ آﯾﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺎ ﻣﺴﻨﺪ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﮔﻔﺘﮥ ﺧﻮد ﺳﺒﺐ را ﮐﻪ آﯾﻪ‬
‫در ﺑﺎرهاش ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ذﮐﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺎن ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ اﺳﺖ و ﻣﺴﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺣﺪﯾﺚ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺴﻨﺪ ﻣﯽداﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ دﯾﮕـﺮان ﺷـﺎﻣﻞ ﻣﺴـﻨﺪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﻣﺴﺎﻧﯿﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴـﻨﺪ اﺣﻤـﺪ و دﯾﮕـﺮان ﺑـﻪ اﯾـﻦ روش ﻣﺘﻔﻘﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺮﺧﻼف آن ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺳﺒﺒﯽ را ﮐﻪ آﯾﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ذﮐﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮥ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﻣﺜﺎل اﯾـﻦ را‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺴﻨﺪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫زرﮐﺸﯽ در »اﻟﺒﺮﻫﺎن« ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ روشﻫﺎي ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه« ﻣﺮادش اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ آﯾـﮥ ﻣـﺬﮐﻮر‬
‫ﺷﺎﻣﻞ آن ﺣﮑﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺳـﺨﻦ اﯾﺸـﺎن از‬
‫ﺟﻨﺲ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ ﺣﮑﻢ اﺳﺖ ﺑﺎ آﯾﻪ‪ ،‬ﻧﻪ از ﺟﻨﺲ رواﯾﺖ ﮐﻪ آﯾﻪ ﺑﺮاي ﭼﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﮐﻼم آﺧﺮ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﺗﻔﺎق ﯾﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﻪ در روزﻫـﺎي وﻗـﻮع آن ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪه ﻧﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ واﺣﺪي در ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﺳﻮرة ﻓﯿﻞ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ )ﮐـﻪ ﻗﺼـﮥ آﻣـﺪن ﺳـﭙﺎة‬
‫ﺣﺒﺸﻪ را ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﯽداﻧﺪ() ‪ .(1‬زﯾﺮا آن ﻗﺼﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻫﯿﭻ آﯾﻪاي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از‬
‫ﺑﺎب ذﮐﺮ و ﯾﺎدآوري وﻗﺎﯾﻊ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﺎن ﻗﺼﮥ ﻗﻮم ﻧﻮح‪ ،‬ﻋـﺎد‪ ،‬ﺛﻤـﻮد‪ ،‬ﺑﻨـﺎي ﮐﻌﺒـﻪ و‬
‫اﻣﺜﺎل آنﻫﺎ‪.‬‬

‫و ﻧﯿﺰ در ﺑﺎرة ﴿‪] ﴾    ‬ﻧﺴﺎء‪ ،[125 :‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول‬
‫آن‪ ،‬ارادة ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ دوﺳﺖﮔﺮﻓﺘﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﭘﻮﺷﯿﺪه‬
‫ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ دوﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬از اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﭙﺎة ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ اﺑﺮﻫﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺧﻮد ﮐﺎﻣﮥ ﯾﻤﻦ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺧﺎﻧﮥ ﮐﻌﺒﻪ آﻣﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﺪا دﺳﺎﯾﺲ‬
‫آنﻫﺎ را ﺑﯽاﺛﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﮐﻮﭼﮏ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ او و ﺳﭙﺎﻫﺶ را ﺑﺎ ﺳﻨﮕﺮﯾﺰهﻫﺎي از ﮔﻞ ﭘﺨﺘﻪ ﻫﺪف‬
‫ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬و ﺗﺎر و ﻣﺎر و ﻣﺘﻼﺷﯽﺷﺎن ﮐﺮد‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪20‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ‬

‫اول‪ -‬آﻧﭽﻪ از ﺻﺤﺎﺑﻪ وارد ﺷﻮد از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺴﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ و ﻫﺮﮔﺎه از ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻧﻘﻞ‬
‫ﺷﻮد او ﻧﯿﺰ ﻣﺮﻓﻮع وﻟﯽ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺳﻨﺪ آن ﺻﺤﯿﺢ و ﺗﺎﺑﻌﯽ از اﺋﻤﮥ ﻣﻔﺴـﺮﯾﻦ ﺑـﻮده و‬
‫از ﺻﺤﺎﺑﯽ ﻋﻠﻢ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻋﮑﺮﻣﻪ و ﺳـﻌﯿﺪ ﺑـﻦ ﺟﺒﯿـﺮ و ﯾـﺎ ﺑـﺎ ﻣﺮﺳـﻞ دﯾﮕـﺮي‬
‫ﻣﻌﺘﻀﺪ ]ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺪه[ ﺑﺎﺷﺪ و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ -‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮاي ﯾﮏ آﯾﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ذﮐـﺮ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬راة اﻋﺘﻤـﺎد در‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت واردﺷﺪه را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﮑـﯽ از اﺻـﺤﺎب ﯾـﺎ ﺗـﺎﺑﻌﯿﻦ‬
‫ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﻓﻼن ﭼﯿﺰ ﻧﺎزل ﺷﺪ و دﯾﮕﺮي ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺑﺎرة ﻓﻼن ﭼﯿﺰ ﻧﺎزل ﺷﺪ و‬
‫اﻣﺮ دﯾﮕﺮي را ذﮐﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺮاد اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ذﮐـﺮ ﺳـﺒﺐ ﻧـﺰول‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﯿﺴﺖ اﮔﺮ ﻟﻔﻆ ﻫﺮدو را ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﮐﺘـﺎب‬
‫اﺗﻘﺎن ﺑﯿﺎن ﮐﺮدم‪ ،‬ﭘﺲ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺜﺎل اﯾﻦ در ﮐﺘﺎب اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آورده‬
‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﮐﺘﺐ اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن ذﮐﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﻓﻼن ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺎزل ﺷﺪ و دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ذﮐﺮ ﺳﺒﺐ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف آن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﭘﺲ اﯾﻦ ﻣﻌﺘﻤﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﻄﻠﺒﯽ را ﺳﺒﺐ ﻧﺰول‬

‫آﯾﮥ ﴿‪             ‬‬

‫‪] ﴾     ‬ﺑﻘﺮه‪ [223 :‬ذﮐﺮ ﮐﺮد و ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬ﺑﺎ ذﮐﺮ ﺳﺒﺐ‬
‫دﯾﮕﺮي ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮد ]ﮐﻪ ﯾﻬﻮد ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از ﭘﺸﺖ در ﻣﺤﻞ ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﺑﺎ زن ﻣﻘﺎرﺑﺖ‬
‫ﮐﻨﺪ ﭼﺸﻤﺎن ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﺎﺻﻞ از آن ﮐﺞ ﻣﯽﺷﻮد[ ﭘﺲ ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺎﺑﺮ ﻣﻌﺘﻤﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﯾﮑﯽ واﻗﻌﻪاي از ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﻪ ﺑﺪاﻧﺪ و دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول دﯾﮕﺮي ذﮐﺮ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎﻫﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺑﻌﺪ از وﻗﻮع ﻫﺮدو ﺳﺒﺐ ]ﺑﻪ ﻫﺮدو ﺳﺒﺐ[ ﻧﺎزل‬
 ‫‪21‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻣﺆﻟﻒ‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ﻟﻌﺎن) ‪ (1‬ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬و ﮔﺎﻫﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﯾﮥ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫و آﯾﮥ ﴿‪‬‬
‫) ‪(3‬‬
‫دو ﺑﺎر ﻧﺰول ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ روح) ‪ (2‬و اواﺧﺮ ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‬

‫‪            ‬‬

‫‪ (4 )﴾      ‬ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬و ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ ﺳﻨﺪ ﻫﺮدو‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣﯽﺷﻮد و ﻗﻮل ارﺟﺢ را درﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ارﺟﺤﯿﺖ آن اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮد) ‪ .(5‬و راوﯾﯽ ﻫﺮﮐﺪام‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﻗﻀﯿﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد آن ارﺟﺢ اﺳﺖ) ‪ .(6‬و ﯾﺎ راوي ﻫﺮﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو ﺳﺒﺐ ﮐﻪ از‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻮد ﻣﺜﻞ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد آن ارﺟﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر رﺧﺪاده اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﮑﯽ از دو ﺳﺒﺐ ﭘﺲ از ﺑﯿﺎن ﻗﻀﯿﻪ ﻋﺒﺎرت »ﻓَـﺘَﻼَ‪ :‬ﭘـﺲ ﺗـﻼوت‬
‫ﮐﺮد« آﻣﺪه وﻟﯽ راوي ﺗﻮﻫﻢ ﮐﺮده و »ﻧَﺰَﻟَﺖ‪ :‬ﻧﺎزل ﮐﺮد« ﮔﻔﺘﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺳـﻮرة زﻣـﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫آﻣﺪ) ‪.(7‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮرة ﻧﻮر‪ 9 – 6 :‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺷﺎرح ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺪهاي از ﻋﻠﻤﺎ ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﮐـﻼم‬
‫ﻋﺰﯾﺰ در ﺷﺎن ﻫﺮدوي آنﻫﺎ ﻫﻼل ﺑﻦ اﻣﯿﻪ و ﻋﻮﯾﻤﺮ ﯾﮑﺠﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺳﻮرة اﺳﺮاء‪ ،‬آﯾﮥ ‪.85‬‬
‫‪ -3‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪.128 – 126‬‬
‫‪ -4‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‪ ،113 :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن را روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ -‬و ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺧﻮﯾﺸـﺎوﻧﺪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،-‬‬
‫ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن دوزﺧﻰاﻧﺪ‪ ،‬آﻣﺮزش ﺧﻮاﻫﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺳﻮرة ﺿﺤﯽ‪ 5 – 1 :‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ رواﯾﺖ ﺷﯿﺨﯿﻦ را ﺟﻨﺪب را ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺳﻮرة اﺳﺮاء‪ 85 :‬ﺳﯿﻮﻃﯽ ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﺮ رواﯾﺖ ﺗﺮﻣـﺬي از‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺟﺤﺎن دارد ﮐﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﺟﺮﯾﺎن ﻗﻀﯿﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮده‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺳﻮرة زﻣﺮ‪ 67 :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري در ﮐﺘﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺣﺪﯾﺚ رﻗـﻢ ‪ 4427‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت ﭘـﺲ ﺗـﻼوت‬
‫ﮐﺮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪22‬‬

‫]ﺑﺴﯿﺎر رﺧﺪاده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮ ﯾﮏ ﺳﺒﺐ را در ﺑﺎرة ﻧﺰول ﭼﻨـﺪ آﯾـﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در ﻣﻮرد ﯾﮏ ﻗﻀﯿﻪ آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد در ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧـﺎزل ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ام‬
‫ﺳﻠﻤﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭘﺮﺳـﯿﺪ ﮐـﻪ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ از ﻫﺠـﺮت و ﻓـﺪاﮐﺎري زﻧـﺎن ﻫـﯿﭻ ﯾـﺎد‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ از ﻣﺮدان ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و از زﻧﺎن ﯾﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺮدان ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﯽروﻧﺪ و زﻧﺎن‬
‫ﻧﻤﯽروﻧﺪ و ﺳﻬﻢ زﻧﺎن از ﻣﯿﺮاث ﻧﺼﻒ ﺳﻬﻢ ﻣﺮدان اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره در ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان آﯾـﮥ‬
‫‪ 195‬و در ﺳﻮرة اﺣﺰاب اﯾﮥ ‪ 35‬و در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ 32‬ﻧﺎزل ﺷﺪ[) ‪.(1‬‬
‫ﺳﻮم‪ -‬ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﯾﻦ ﻓﻦ در اﯾﻦ زﻣﺎن ﮐﺘﺎب واﺣـﺪي ]اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول[ اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب ﻣﻦ در ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ از آن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ از ﮐﺘﺎب واﺣﺪي و ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ را ﺑﺎ رﻣﺰ »ك« ﻣﺘﻤـﺎﯾﺰ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻢ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﻫﺮ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آن را ﺗﺨﺮﯾﺞ ﮐﺮده ﻧﺴﺒﺖ دادهام‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺆﻟﻔﯿﻦ ﮐﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ‪ (2 )،‬ﻣﺴﺘﺪرك ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪ ،‬ﺳﻨﻦ ﺑﯿﻬﻘﯽ‪ ،‬دار ﻗﻄﻨﯽ و ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺰار‪ ،‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ و ﻣﻌﺎﺟﻢ ﻃﺒﺮاﻧﯽ و ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺷﯿﺦ اﺑﻦ ﺣﺒـﺎن‪،‬‬
‫ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر و ﻏﯿﺮ اﯾﻦﻫﺎ‪ .‬اﻣﺎ واﺣﺪي ﮔـﺎه ﺣـﺪﯾﺚ را ﺑـﺎ اﺳـﻨﺎد و ﺑـﺪون ذﮐـﺮ‬
‫ﻣﺨﺮج آورده و ﺑﺤﺚ را ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾـﺪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺣـﺪﯾﺚ ﺑـﻪ ﯾﮑـﯽ از ﮐﺘـﺐ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ آن ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ واﺣﺪي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻬﺮت و اﻋﺘﺒﺎري ﮐﻪ دارﻧﺪ و‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ و ﮔﺎﻫﯽ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻘﻄـﻮع ﻣـﯽآورد ﮐـﻪ ﻣﻌﻠـﻮم ﻧﯿﺴـﺖ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫داراي اﺳﻨﺎد اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﺗﻤﯿﯿﺰ ﺻﺤﯿﺢ از ﻏﯿﺮ آن و ﻣﻘﺒﻮل از ﻣﺮدود‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻓﺎرﺳﯽ اﺗﻘﺎن »ﻓﯽ ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن« ص ‪.128‬‬

‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود و ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪23‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻣﺆﻟﻒ‬

‫ﻫـ‪ -‬ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ رواﯾﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‪.‬‬

‫و‪ -‬ﺑﻪ ﮐﻨﺎرﮔﺬاﺷﺘﻦ آﻧﭽﻪ از اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺧﺎﻟﻖ ﺑﯽﻧﯿﺎز اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
 ‫ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 286‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻬﺎر آﯾـﻪ از اول ﺳـﻮرة ﺑﻘـﺮه در ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و دو آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﮐﺎﻓﺮان و ﺳﯿﺰده آﯾﻪ در ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :7 – 6‬‬

‫‪.﴾ ‬‬
‫‪ -2‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﯾﺎ از ﺳﻌﺒﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾﺎت ﴿‪     ‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪ ،2 ﴾   ‬در ﺑﺎرة ﯾﻬﻮد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -3‬رك‪ :‬از رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ دو آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﺳﺮان ﺳﭙﺎة ﮐﻔﺮ در ﻏﺰوة‬
‫ﺧﻨﺪق ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ اﺣﻤـﺪ ﻫﻤـﺪاﻧﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻣﺠﺎﻫـﺪ« ‪ ،69 / 1‬ﻃﺒـﺮي ‪ 280 – 278‬و واﺣـﺪي در »اﺳـﺒﺎب‬
‫ﻧﺰول« ‪ 24‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ آﻧﺎن ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﯿﻢ دﻫﻰ ﯾﺎ ﺑﻪ آﻧـﺎن ﺑـﯿﻢ ﻧـﺪﻫﻰ‪،‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰآورﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن و ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻬﺎﯾﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده و ﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﭘﺮدهاى اﺳﺖ و ﻋـﺬاﺑﻰ‬
‫ﺳﻬﻤﮕﯿﻦ ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 296‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﻬﻮل و ﺗﻨﻬﺎ اﺑﻦ اﺳـﺤﺎق‬
‫از وي رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻃﺒﺮي ‪ 298‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪25‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :14‬‬

‫‪.1 ﴾     ‬‬

‫‪ -4‬واﺣﺪي و ﺛﻌﻠﺒﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺮوان) ‪ (2‬ﺳﺪﯾﯽ ﺻﻐﯿﺮ از ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮ ﺻـﺎﻟﺢ از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬روزي ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ و ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﺑـﺎ اﺻـﺤﺎب ‪‬‬
‫رﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﻪ ﯾﺎران ﺧﻮد ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﺒﯿﻨﯿـﺪ ﭼﻄـﻮر اﯾـﻦ ﺑـﯽﺧﺮدﻫـﺎ را از ﺷـﻤﺎ دور‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺶ رﻓﺖ و دﺳﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻓﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺻﺪﯾﻖ ﺑـﺰرگ ﻣـﺮد‬
‫ﺑﻨﯽ ﺗﯿﻢ و داﻧﺸﻮر دﯾﻦ اﺳﻼم و ﻫﻤﺮاه رﺳﻮل ﺧﺪا در ﻏﺎر ﺛﻮر و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟـﺎن و ﻣـﺎل ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺖ ﻋﻤﺮ ‪ ‬را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻓـﺮﯾﻦ ﺑـﺮ ﻓـﺎروق ﻣﻬﺘـﺮ و‬
‫ﺑﺰرگ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻨﯽ ﻋﺪي ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﺑﺎزوي ﭘﺮﺗﻮان و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ دﯾﻦ ﺧﺪا و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳـﺮ و ﻣـﺎﻟﺶ‬
‫را ﻓﺪاي رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن دﺳﺖ ﺷﯿﺮ ﺧﺪا ﻋﻠﯽ ‪ ‬را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻓﺮﯾﻦ ﺑﺮ ﭘﺴﺮ‬
‫ﻋﻤﻮ و داﻣﺎد رﺳﻮل ﺧﺪا ﺳﺮور و ﭘﯿﺸﻮاي ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺲ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ ﯾﺎران ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬دﯾﺪﯾﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﺮدم‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ آنﻫﺎ رو در رو ﺷـﺪﯾﺪ ﻫﻤـﯿﻦ‬
‫روش را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎراﻧﺶ او را ﺗﺤﺴﯿﻦ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧـﺰد ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم ‪‬‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ اﻃﻼع او رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪ .(3‬اﯾﻦ رواﯾﺖ واﻫﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن دﯾﺪار ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﺎ ﺷﯿﻄﺎﻧﻬﺎﯾﺸﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ]آﻧﺎن‪ /‬ﻣﺆﻣﻨﺎن را[ ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ ﻣﻰﮔﯿﺮﯾﻢ«‪.‬‬
‫‪ -2‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﭼﺎﭘﯽ »واو« زﯾﺎد ﺷﺪه ﮐﻪ ﺧﻄﺎي آﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣـﺮوان ﻫﻤـﯿﻦ ﺳـﺪﯾﯽ ﺻـﻐﯿﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ ﻫﯿﭻ اﺻﻠﯽ ﻧﺪارد‪ .‬واﺣﺪي ‪ 26‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﻨﺎد رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻣﺼـﻨﻮع اﺳـﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺮوان ﻣﺘﺮوك و ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﮐﺬب اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻠﺒﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳـﺎﺋﺐ و اﺑﻮﺻـﺎﻟﺢ ﮐـﻪ ﻧـﺎﻣﺶ‬
‫ﺑﺎذام اﺳﺖ ﻧﯿﺰ واﻫﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﺰد ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﮐﺬب اﺳـﺖ و ﻋﻠﻤـﺎي ﺗﻔﺴـﯿﺮ از آن‬
‫اﻋﺮاض دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪26‬‬

‫ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﺪﯾﯽ ﺻﻐﯿﺮ دروﻏﮕﻮ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻠﺒﯽ و اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ ﻧﯿﺰ رواﯾـﺖﺷـﺎن ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :20 – 19‬‬

‫‪.١ ﴾           ‬‬
‫‪ -5‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺪﯾﯽ ﮐﺒﯿﺮ از اﺑﻮ ﻣﺎﻟﮏ و اﺑﻮ ﺻﺎﻟﺢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس و از ﻣـﺮه از‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﻋﺪهاي از اﺻﺤﺎب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دو ﻧﻔﺮ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺪﯾﻨﻪ از ﻧـﺰد رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻓﺮار ﮐﺮدﻧﺪ و رﻫﺴﭙﺎر دﯾﺎر ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﯿـﺎن راه ﺑـﻪ ﺑـﺎراﻧﯽ ﮐـﻪ ﺧـﺪا ‪ ‬ﻏـﺮش‬
‫وﺣﺸﺘﺰاي رﻋﺪ و ﺑﺮق و ﺻﺎﻋﻘﮥ آن را ﯾﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ دﭼﺎر ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬آن دو ﺑﺎ وﻗﻮع رﻋـﺪ‬
‫و ﺑﺮق از ﺗﺮس ﻣﺮگ ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎن ﺧﻮد را در ﮔـﻮشﻫﺎﯾﺸـﺎن ﻓـﺮو ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ ﻣﺒـﺎدا ﺻـﺪاي‬
‫وﺣﺸﺖاﻧﮕﯿﺰ ﺻﺎﻋﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻣﺮگ آنﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮق ﻣﯽدرﺧﺸﯿﺪ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ‬
‫آن راه ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن درﺧﺸﺶ ﺑﺮق ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽﭘﺸﺪ ﭘﯿﺶ ﭘﺎي ﺧﻮد را ﻧﻤﯽدﯾﺪﻧـﺪ و ﻣﺘﻮﻗـﻒ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در آن ﻟﺤﻈﺎت ﺟﺎﻧﮑﺎه و دﺷﻮار ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺷﺐ ﻫﻮﻟﻨـﺎك را ﺑـﻪ ﺳـﻼﻣﺖ ﺻـﺒﺢ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺳﺤﺮﮔﺎه ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ ‪ ‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ دﺳﺘﺎن ﺧﻮد را در دﺳﺘﺶ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﯿﻢ و ﺑﺎ او ﺑﯿﻌﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ اﺳـﻼم ﭘﺎﯾﺒﻨـﺪي ﺧـﻮﺑﯽ ﻧﺸـﺎن‬
‫دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺣﺎﻟﺖ اﯾﻦ دو ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻓﺮاري را ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺜﻞ آورده اﺳﺖ‪﴿ :‬‬

‫‪» ﴾      ‬آنﻫﺎ از ﺑﯿﻢ ﻣـﺮگ اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﺧـﻮد را در‬
‫ﮔﻮشﻫﺎﯾﺸﺎن ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ از ﺻـﺪاي ﺻـﺎﻋﻘﻪ ﻣﺤﻔـﻮظ ﺑﻤﺎﻧﻨـﺪ« ﻫﺮﮔـﺎه ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن در ﻣﺠﻠـﺲ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﯾﺎ ]داﺳﺘﺎﻧﺸﺎن[ ﻣﺎﻧﻨﺪ ]ﮔﺮﻓﺘﺎران در[ ﺑﺎراﻧﻰ ﺳﺨﺖ ]ﺑﺎرﯾﺪه[ از آﺳﻤﺎن اﺳـﺖ ﮐـﻪ در آن ﺗﺎرﯾﮑﯿﻬـﺎ و‬
‫رﻋﺪ و ﺑﺮق ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ]ﻫﻮل[ ﺻﺎﻋﻘﻪﻫﺎ ﺑﺮاى ﺣﺬر از ﻣﺮگ اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺸﺎن را در ﮔﻮﺷﻬﺎﯾﺸﺎن ﻣﻰﻧﻬﻨﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎﻓﺮان اﺣﺎﻃﻪ دارد«‪.‬‬
 ‫‪27‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﯿﻢ ﺳﺨﻨﺎن او و از اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺑﺎرة آنﻫﺎ وﺣﯽ ﻧـﺎزل ﮔـﺮدد و‬
‫از راز آنﻫﺎ ﭘﺮده ﺑﺮدارد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺒﺎه و ﻫﻼك ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺧﻮﯾﺶ را در ﮔﻮشﻫﺎﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آن دو ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻓـﺮاري‪ ،‬اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﺧـﻮد را از ﺑـﯿﻢ ﻣـﺮگ ﺑـﺮ ﮔـﻮشﻫﺎﯾﺸـﺎن‬

‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪» ﴾    ﴿ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮق ﭘﯿﺮاﻣـﻮن آنﻫـﺎ را روﺷـﻦ ﻣـﯽﮐـﺮد در‬
‫ﭘﺮﺗﻮ آن ﭼﻨﺪ ﮔﺎﻣﯽ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ« و ﻫﺮﮔﺎه داراﯾﯽ و ﺛﺮوت ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن رو ﺑﻪ ﻓﺰوﻧﯽ ﻣﯽﻧﻬﺎد و ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺘﻌﺪد ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺘﺢ و ﭘﯿﺮوزي ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﻧﺼﯿﺐﺷﺎن ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ و ﻏﻨـﺎﯾﻢ ﻓـﺮاوان ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽآوردﻧﺪ ﺑﻪ راه اﺳﻼم ﻗﺪم ﻣﯽﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾـﺪ دﯾـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ )‪ (‬ﺣـﻖ‬
‫اﺳﺖ و در اﯾﻦ راه اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و ﭘﺎﯾﺪاري ﻧﺸﺎن ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آن دو ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺣﯿﻦ ﭘﺮﺗﻮ اﻓﺸـﺎﻧﯽ‬

‫ﺑﺮق راه ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪» ﴾   ﴿ .‬و ﭼﻮن ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺑﺮ آنﻫـﺎ ﻣﺴـﺘﻮﻟﯽ ﻣـﯽﮔﺸـﺖ‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ« و ﻫﺮﮔﺎه داراﯾﯽ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺗﺒﺎه و ﻫﻼك ﻣـﯽﺷـﺪ و دﭼـﺎر ﻣﺼـﯿﺒﺘﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﻫﻤﮥ اﯾﻦ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽﻫﺎ دﯾﻦ ﻣﺤﻤـﺪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ ﻣﺮﺗـﺪ ﻣـﯽﺷـﺪﻧﺪ و از‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪28‬‬

‫اﺳﻼم ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آن دو ﻣﻨﺎﻓﻖ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮق ﻧﺪرﺧﺸﯿﺪ و ﻓﻀﺎ ﺗﺎرﯾﮏ ﺷﺪ) ‪ (1‬از رﻓـﺘﻦ‬
‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻧﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :27 – 26‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.﴾‬‬
‫‪ -6‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳ‪‬ﺪ‪‬ي ﺑﺎ اﺳﺎﻧﯿﺪش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا ‪ ‬اﯾﻦ دو‬

‫ﻣﺜﻞ را ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن زد‪ ﴾    ﴿ ،‬ﺑﻘﺮه‪ 17 :‬و ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...‬ﺑﻘﺮه‪ 19 :‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﻮارﺗﺮ اﺳﺖ از آن ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺜﻞﻫﺎ‬

‫را ﺑﯿﺎورد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﴿‪             ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 452‬از ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻫﺎرون و او از ﻋﻤﺮو و او از اﺳﺒﺎط ﺷﻨﯿﺪه و او از ﺳﺪي ﮐﻪ از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و از ﻣﺮه از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و از ﻋﺪهاي دﯾﮕﺮ ذﮐﺮ ﮐﺮده‪ ،‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ ﭼﻮن در ﺑﺎرة ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﺎد ﭼﯿﺰﻫﺎي ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ اﻣـﺎ ﻣﻘﺒـﻮل اﺳـﺖ‪ ،‬اﺳـﺒﺎط ﭘﺴـﺮ ﻧﺼـﺮ ﻫﻤـﺪاﻧﯽ اﺳـﺖ‬
‫ﻋﺪهاي او را ﺛﻘﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﻋﺪهاي ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳـﺪي ﮐـﻪ ﻧـﺎﻣﺶ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﮑﺮده ﮐﻪ از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ ﺷﻨﯿﺪه ﯾﺎ ﺧﯿﺮ و اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑـﻪ ﺟـﺰ از ﻃﺮﯾـﻖ ﺳ‪‬ـﺪي ﺑـﻪ‬
‫اﺳﻨﺎد دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﺪي او را ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﻋـﺪهاي از ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻧﺴـﺒﺖ داده‪،‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﻬﻮر ﻣﯽﺑﻮد و ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ اﺳﻨﺎد رواﯾﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ ﻧﯿﺴـﺖ ﺗـﺮﺟﯿﺢ داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ﻫﻢ ﺑﻪ ﺿﻌﻒ اﯾﻦ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺑﻮد ﮐـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽداﻧﻤﺶ ﭼﻮن ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺸﮑﻮﮐﻢ‪«...‬‬
‫‪ -2‬در ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ »ﻗﺎل ذاﻧﮏ اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﺎن« آﻣﺪه و در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي ‪» 154 /1‬ﻗﺎم ذاﻧﮏ اﻟﻤﻨﺎﻓﻘـﺎن« اﺳـﺖ ﻣﻮاﻓـﻖ‬
‫ﻃﺒﺮي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪29‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪             ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ 1 ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -7‬واﺣﺪي از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﯽ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺛﻘﻔﯽ از ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از‬
‫ﻋﻄﺎء از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﺧﺪا ]ﻋﯿﻮب[ ﺑﺖﻫﺎي ﻣﺸﺮﮐﺎن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪﴾           ﴿ :‬‬
‫»و اﮔﺮ ﻣﮕﺲ ﭼﯿﺰي را از آنﻫﺎ ﺑﮕﯿﺮد ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را از ﻣﮕﺲ ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﻫﻢ ﻃﺎﻟﺐ و ﻫﻢ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﻫﺮدو ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ« )ﺣﺞ‪ .(73 :‬و ﺑﺪي ﺑﺖﻫﺎ را ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آنﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﺧﺎﻧﮥ‬
‫ﻋﻨﮑﺒﻮت ]ﺳﺴﺖ و ﺑﯽاﺳﺎس[ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دﯾﺪي‪ ،‬ﺧﺪا در ﻗﺮآﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎزل‬
‫ﮐﺮد ﻣﮕﺲ و ﻋﻨﮑﺒﻮت را ﻫﻢ ﯾﺎدآور ﺷﺪ آﯾﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺜﻞﻫﺎ ﭼﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ را از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﭘﺸﻪاى ﯾﺎ ﺑـﺎﻻﺗﺮ ]و ﻓﺮوﺗـﺮ[ از آن ﻣﺜـﻞ زﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﺮم ﻧﻤـﻰآﯾـﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻰداﻧﻨﺪ آن ]ﻣﺜﻞ[ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ ﺣﻖّ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﮐﺎﻓﺮان ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫]آوردن[ اﯾﻦ ﻣﺜﻞ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪] .‬ﺧﺪاوﻧﺪ[ ﺑﺎ آن ﺑﺴﯿﺎرى را ﺑﯿﺮاه ﻣﻰﮔﺬارد و ﺑﺎ آن ﺑﺴﯿﺎرى را ﺑﻪ راه‬
‫ﻣﻰآورد و ﺑﺎ آن ﺟﺰ ﺑﺪﮐﺎران را ﺑﯿﺮاه ﻧﻤﻰﮔﺬارد‪.‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﻤـﺎن ﺧـﺪا را ﭘـﺲ از ﺑﺴـﺘﻨﺶ ﻣـﻰﺷـﮑﻨﻨﺪ و‬
‫آﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ ﺧــﺪا ﺑـﻪ ﭘﯿﻮﺳــﺘﻨﺶ ﻓﺮﻣـﺎن داده اﺳــﺖ‪ ،‬ﻣـﻰﮔﺴــﻠﻨﺪ و در زﻣـﯿﻦ ﻓﺴــﺎد ﻣـﻰﮐﻨﻨــﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎﻧﻨـﺪ ﮐــﻪ‬
‫زﯾﺎﻧﮑﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 554‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻔﯽ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ از ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻫﺎرون رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺿﺮورت ﺑﻪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬واﺣﺪي ‪ 28‬از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده و از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و دﯾﮕﺮان ﻧﺎم ﻧﺒﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﺒﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ را از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪30‬‬

‫ﺷﺪ) ‪ .(1‬ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﯽ در ﺣﻘﯿﻘﺖ واﻫﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -8‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮد از ﻣﻌﻤﺮ از ﻗﺘﺎده ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﺧﺪا ﻣﮕﺲ و ﻋﻨﮑﺒﻮت را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ذﮐﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻨﮑﺒﻮت و ﻣﮕﺲ ﭼﻪ اﻫﻤﯿﺘﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﺎدآوري‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -9‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﴿‪) ﴾   ‬ﺣﺞ‪:‬‬
‫‪ (73‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺜﻞﻫﺎ و ﻧﻈﺎﯾﺮ آنﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ آورده‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪة ﺳﯿﻮﻃﯽ )ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب( اﺳﻨﺎد ﻗﻮل اول اﺻﺢ اﺳﺖ و ﺑﺎ آﻧﭽـﻪ در اول ﺳـﻮره آﻣـﺪه‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ وﺻﻒ ﻣﺪﻧﯽ ﺑـﻮدن آﯾـﻪ ذﮐـﺮ ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﻣﻨﺎﺳـﺐ و ﺳـﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬و‬
‫ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﺣﺴﻦ و ﻗﺘﺎده آوردﯾﻢ‪ ،‬واﺣﺪي ﻧﯿـﺰ از آن دو ﺑـﻪ ﻟﻔـﻆ ﯾﻬـﻮد ﮔﻔـﺖ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﯽ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮد ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 88 / 1‬اﺳﺖ آورده و از ﻃﺮﯾﻖ او واﺣﺪي‬
‫‪ 30‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎدش ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺛﻘﻔﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروغﮔـﻮﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ذﻫﺒﯽ در »ﻣﯿﺰان اﻻﻋﺘﺪال« ‪ 211 / 4‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺛﻘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﺑﻦ ﺣﺒـﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دﺟﺎل اﺳﺖ ﮐﺘﺎﺑﯽ را در ﺗﻔﺴﯿﺮ وﺿﻊ ﮐﺮده ﺑﻪ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از ﻋﻄﺎء از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺪي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻘﻖ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﻠـﺖ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪ .‬ﺑﻪ »ﻣﯿﺰان اﻻﻋﺘﺪال« ‪ 642 / 2‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ 27‬از ﻣﻌﻤﺮ و از ﻃﺮﯾﻖ او ﻃﺒﺮي ‪ 558‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬در »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 88 / 1‬ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪» -4‬اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« واﺣﺪي ‪.29‬‬
 ‫‪31‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫]ﺣﺴﻦ و ﻗﺘﺎده ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻣﮕﺲ و ﻋﻨﮑﺒﻮت را در ﻗﺮآن ذﮐﺮ ﮐﺮد و ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻣﺜﺎل آورد‪ .‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻪ ﮐﻼم ﺧﺪا ﺷﺒﯿﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﺧﺪا اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد[) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :44‬‬

‫‪.2 ﴾ ‬‬

‫‪ -10‬واﺣﺪي و ﺛﻌﻠﺒﯽ از ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﯾﻬﻮدﯾﺎن‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ آن ﻋﺪه از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ ﺑـﺎ آنﻫـﺎ ﻗـﻮم و ﺧـﻮﯾﺶ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﯾـﺎ در ﺑـﯿﻦﺷـﺎن واﺑﺴـﺘﮕﯽ‬
‫رﺿﺎﻋﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮ دﯾﻦ ﺧﻮد اﺳـﺘﻮار ﺑﺎﺷـﯿﺪ و ﺑـﻪ دﺳـﺘﻮرات اﯾـﻦ ﻣـﺮد‬
‫)رﺳﻮل اﮐﺮم ‪ (‬دﻗﯿﻘﺎً ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا رﺳﺎﻟﺖ او ﺣﻖ اﺳﺖ دﯾﮕﺮان را ﺑـﻪ اﺟـﺮاي دﺳـﺘﻮرات‬
‫اﺳﻼم ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :62‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.4 ﴾ ‬‬

‫‪ -1‬اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت‪ ،‬واﺣﺪي ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ ﻣﺆﺳﺴﮥ ﺣﻠﺒﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮه‪ ،‬ص ‪.14‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرى ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰدﻫﯿﺪ و ﺧﻮدﺗﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ ﺣـﺎل آﻧﮑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﮐﺘـﺎب‬
‫]آﺳﻤﺎﻧﻰ[ ﻣﻰﺧﻮاﻧﯿﺪ؟ آﯾﺎ ﺧﺮد ﻧﻤﻰورزﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬واﺣﺪي ‪ 31‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺮوان ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺪي و ﮐﻠﺒﯽ ﻣـﺘﻬﻢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﯾﻬﻮدﯾﺎن و ﺗﺮﺳﺎﯾﺎن و ﺻﺎﺑﺌﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤـﺎن آورده‬
‫و ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداﺷﺸﺎن را ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷـﺎن دارﻧـﺪ‪ .‬و ﻧـﻪ ﺑﯿﻤـﻰ ﺑـﺮ آﻧـﺎن اﺳـﺖ و ﻧـﻪ آﻧـﺎن‬
‫اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪32‬‬

‫‪ -11‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﻋﺪﻧﯽ در »ﻣﺴﻨﺪ« ﺧﻮد از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺑﻮ ﻧﺠﯿﺢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ‪ ‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪا در ﺑﺎرة ﻫﻤﮑﯿﺸﺎن ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﺧﻮد‬

‫ﭘﺮﺳﯿﺪم و ﻧﻤﺎز و ﻋﺒﺎداتﺷﺎن را ﯾﺎدآور ﺷﺪم‪ ،‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -12‬واﺣﺪي از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫‪ ‬ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ راﻫﺒﺎن ﺳﺎﮐﻦ دﯾﺮ را ﺑﺮاي رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ ،‬آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آنﻫﺎ در‬
‫آﺗﺸﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ دﻧﯿﺎ ﭘﯿﺶ ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ ﺗﺎرﯾﮏ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ‬
‫﴿‪           ‬‬

‫‪ ﴾            ‬ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ آﯾﻪ اﺣﺴﺎس ﮐﺮدم ﮐﻮﻫﯽ را از دوﺷﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -13‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﻫﻤﮑﯿﺸﺎن ﻗﺒﻞ از‬
‫اﺳﻼم ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :76‬‬

‫‪. ﴾             ‬‬
‫‪١‬‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎدش ﻣﻨﻘﻄﻊ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺳﻠﻤﺎن را ﻧﺪﯾﺪه‪.‬‬

‫‪ -2‬واﺣﺪي ‪ 32‬از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣـﺪﯾﺚ ﺳـﺎﺑﻖ ﻣﻨﻘﻄـﻊ اﺳـﺖ‪ .‬ﻃﺒـﺮي‬
‫‪ 1114‬از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﻨﻘﻄﻊ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ از آن اﻓﺘـﺎده و آن‬
‫واﺳﻄﻪ اﺳﺖ ﺑﯿﻦ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ و ﻣﺠﺎﻫﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 1114‬از اﺳﺒﺎط از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻀﻞ و واﻫﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪33‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -14‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬در ﻏﺰوة ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ ﮐﻨﺎر ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ‬
‫و ﺣﺼﺎرﻫﺎ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﯾﻬﻮدﯾﺎن اﯾﺴﺘﺎد و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﺮادران ﺑﻮزﯾﻨﻪﻫـﺎ اي ﺑـﺮادران‬
‫ﺧﻮكﻫﺎ و اي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻃﺎﻏﻮت‪ ،‬ﭘﺲ ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﺤﻤـﺪ را از اﯾـﻦ اﺧﺒـﺎر آﮔـﺎه‬
‫ﮐﺮده اﺳـﺖ؟ ﯾﻘﯿﻨـﺎً اﯾـﻦ اﻃﻼﻋـﺎت ﻓﻘـﻂ از ﻃﺮﯾـﻖ ﺧﻮدﺗـﺎن اﻓﺸـﺎء ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬آﯾـﺎ ﻋـﺬاب و‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺖﻫﺎي را ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﮑﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿـﺪ ﺗـﺎ ]روز رﺳـﺘﺎﺧﯿﺰ‬
‫در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا[ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎن آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻫﻤـﺎن ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻋﻠﯿـﻪ ﺷـﻤﺎ اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -15‬و از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﯾﻬﻮد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ اﻇﻬﺎر ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎور دارﯾﻢ رﻓﯿﻖ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ رﺳﺎﻟﺘﺶ ﻣﺨﺘﺺ ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺎنﺷﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎنﺷﺎن ﺑﻪ‬
‫آنﻫﺎ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺮب را آﮔﺎه ﻧﺴﺎرﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻮاره اﻣﯿﺪوار ﺑﻮدﯾﺪ ﺑﺎ ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮ زﻣﺎن‬
‫ﺑﺮ آنﻫﺎ ﭘﯿﺮوز ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ او اﮐﻨﻮن از ﻣﯿﺎن ﺧﻮد آﻧﺎن ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا آﯾﮥ‬

‫﴿‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -16‬و از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﯾﻬﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﻔﺎق ﭘﯿﺸﻪ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺮب ﻋﺬاب و ﻣﺼﯿﺒﺖﻫﺎي را ﮐﻪ داﻣﻨﮕﯿﺮﺷﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﯿﺎن‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن دﯾﺪار ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﺎ ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ ﺗﻨﻬـﺎ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨـﺪ‪:‬‬
‫آﯾﺎ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ]ﺑﺎب داﻧﺶ آن را[ ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ ﮔﺸـﻮده اﺳـﺖ ﺑـﺎ آﻧـﺎن ﺳـﺨﻦ ﻣـﻰﮔﻮﯾﯿـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ آن ﻧـﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺮﺧﯿﺰﻧﺪ؟ آﯾﺎ ﺧﺮد ﻧﻤﻰورزﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻤﺪاﻧﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪ« ‪ 80 / 1‬و ﻃﺒﺮي ‪ 1350 – 1348‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﺳﻞ‬
‫و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 1343‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﯾﺎ ﺳﻌﯿﺪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻨﺎد‬
‫اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﯿﺦ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪34‬‬

‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺰرﮔﺎن ﯾﻬﻮد ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻋﺬاﺑﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﮐﺮده ﺑﺮاي‬
‫آنﻫﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ و ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮ از ﺷﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة‬
‫آن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :79‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.2 ﴾‬‬
‫‪ -17‬ك‪ :‬ﻧﺴﺎﺋﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -18‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﻬﻮد‬
‫ﺻﻔﺎت ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬را در ﺗﻮرات اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺳﯿﺎهﭼﺸﻢ‪ ،‬ﭼﺎرﺷﺎﻧﻪ‪ ،‬زﯾﺒﺎروي و‬
‫داراي ﻣﻮﻫﺎي ﻣﺠﻌﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از روي ﺣﺴﺎدت و ﺳﺘﻤﮕﺮي آن ﮐﻠﻤﺎت را ﭘﺎك ﮐﺮدﻧﺪ و اﻇﻬﺎر‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺻﻔﺎت او را در ﺗﻮرات ﻗﺪ ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺒﻮد ﭼﺸﻢ و داراي ﻣﻮﻫﺎي ﻓﺮوﻫﺸﺘﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫آﯾﻪ در ﻣﻮرد آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 1351‬از ﺳﺪي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ واى ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﺎن ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ]ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺷﺪه[ را ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻣﻰﮔﻮﯾﻨـﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ از ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎى آن ﺑﻬﺎﯾﻰ اﻧﺪك ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ واى ﺑـﻪ ﺣﺎﻟﺸـﺎن از آﻧﭽـﻪ دﺳﺘﺎﻧﺸـﺎن‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و واى ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآورﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري در »ﺧﻠﻖ اﻓﻌﺎل ﻋﺒـﺎد« ‪ 412‬و ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ 11‬ﺑـﻪ ﺳـﻨﺪ ﺻـﺤﯿﺢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 159 / 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﺳـﻨﺎد آن واﻗـﻒ ﻧﺸـﺪه‪،‬‬
‫اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 277 / 1‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ رواﯾﺖ و ﺑﻪ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪35‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :81 – 80‬‬

‫‪.﴾              ‬‬
‫‪ -19‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿﺮ« اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﯾﺎ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ‬
‫‪ ‬ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻬﻮد ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ دﻧﯿﺎ ﻫﻔﺖ ﻫﺰار ﺳﺎل اﺳﺖ و ﻣﺮدم در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﻫﺰار‬
‫ﺳﺎل دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ روز از روزﻫﺎي آﺧﺮت در آﺗﺶ دوزخ ﻋﺬاب ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻋﺬاب‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ در آﺧﺮت ﻓﻘﻂ ﻫﻔﺖ روز اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﻋﺬاب ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه در اﯾﻦ ﺑﺎره‬
‫﴿‪               ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -20‬و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ داﺧﻞ دوزخ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑـﻪ ﮐﻔـﺎرة ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﺪت اﻗﺎﻣـﺖ ﻣـﺎ در دوزخ ﭼﻬـﻞ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ ،11160‬ﻃﺒﺮي ‪ 1413‬و ‪ 1414‬و واﺣﺪي ‪ 35‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬اﺳـﻨﺎد‬
‫اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي ﻧﮕـﺎه ﮐﻨﯿـﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬
‫آﯾﻪ‪» :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﺗﺶ دوزخ ﺟﺰ روزﻫـﺎﯾﻰ ﻣﻌـﺪود ]و ﻣﻌـﯿﻦ[ ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﻧﺮﺳـﺪ‪ .‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬آﯾـﺎ از ﻧـﺰد ﺧـﺪا ﭘﯿﻤـﺎﻧﻰ‬
‫ﮔﺮﻓﺘــﻪاﯾــﺪ ﮐــﻪ ﺧــﺪا ﻫﺮﮔــﺰ ﺧــﻼف ﭘﯿﻤــﺎن ﺧــﻮد ﻧﮑﻨــﺪ؟ آﯾــﺎ ﺑــﺮ ﺧﺪاوﻧــﺪ آﻧﭽــﻪ را ﮐــﻪ ﻧﻤــﻰداﻧﯿــﺪ‪ ،‬ﺑــﺮ‬
‫ﻣﻰﺑﻨﺪﯾﺪ؟‪.‬آرى‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺑﺪى ﺷﻮﻧﺪ و ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن آﻧﺎن را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬دوزﺧـﻰاﻧـﺪ‪ .‬آﻧـﺎن در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪36‬‬

‫روزي اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﺮدﯾﻢ و ﭼﻮن اﯾﻦ ﻣﺪت ﺳﭙﺮي ﺷﻮد ﻋﺬاب ﻣـﺎ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -21‬و از ﻋ‪‬ﮑﺮﻣﻪ و دﯾﮕﺮان ﻫﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :89‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.3 ﴾ ‬‬

‫‪ -22‬ﺣﺎﮐﻢ در »ﻣﺴﺘﺪرك« و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﺧﯿﺒﺮ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻏﻄﻔﺎن در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻫﺮ ﻧﺒﺮد ﯾﻬﻮدﯾﺎن‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﯾﻬﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ دﻋﺎ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎز از ﺑﺎرﮔﺎﻫﺖ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﺖ دارﯾﻢ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ درس ﻧﺨﻮاﻧﺪهاي ﮐﻪ ﺑﻌﺜﺖ او را در آﺧﺮ زﻣﺎن ﺑﺮاي ﻫﺪاﯾﺖ‬
‫ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻮﯾﺪ و ﺑﺸﺎرت دادهاي‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺮ ﻏﻄﻔﺎن ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدان‪ .‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺎرزاري‬
‫ﺑﯿﻦﺷﺎن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻏﻄﻔﺎن را ﺷﮑﺴﺖ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﻘﺎم ﮐﻔﺮ و ﺳﺘﯿﺰ‬

‫اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 1402‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ داراي دو ﻋﻠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در آن ﺑﺸـﺮ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺎره را ﺑﺴـﯿﺎري از‬
‫ﻋﻠﻤﺎ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺤﺎك ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻼﻗﺎت ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ‪ :‬ﺑﻪ رواﯾﺖ ﻃﺒﺮي ﺳﺒﺐ ﻧـﺰول آﯾـﻪ‬
‫ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و در آن آﻣﺪه ﮐﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺗﺎوﯾﻞ آﯾﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺒﯿﺎن ﻋﻦ ﺗﺄوﯾﻞ آي اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒـﺮي‪ ،‬اﻧﺘﺸـﺎرات دار‬
‫اﻟﯿﻘﺎﻓﯿﮥ اﻟﻌﺮﺑﯿﮥ‪ ،‬ﺑﯿﺮوت‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.382‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﮐﺘﺎﺑﻰ‪ -‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪه آﻧﭽﻪ ]از ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ[ ﺑﺎ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ -‬از ﺳﻮى ﺧـﺪا ﺑﺮاﯾﺸـﺎن‬
‫آﻣﺪ و ]ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ[ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ]ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ[ ﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان ﭘﯿﺮوزى ﻣﻰﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻰﺷـﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﯿﺪ‪ ،‬آن را اﻧﮑﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺎد«‪.‬‬
 ‫‪37‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -23‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم‪ ،‬ﯾﻬﻮد ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺑﻌﺜﺖ ﺧﺎﺗﻢ اﻷﻧﺒﯿﺎء و اﺳﺘﺪﻋﺎ از ﻣﺤﻀﺮ اﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺤﻤﺪ ‪‬‬
‫ﺑﺮ ﻗﺒﺎﯾﻞ اوس و ﺧﺰرج ]ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ[ ﭘﯿﺮوزي ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺒﯽ ﺧﻮد را از ﻣﯿﺎن ﻋﺮب ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ‪ ،‬ﯾﻬﻮد ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪ و ﺻﻔﺎت او را ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﯿﺎن‬
‫ﻣﯽداﺷﺖ اﻧﮑﺎر ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪ ،‬ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﺑﺮاء و داود ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﮔﺮوة‬
‫ﯾﻬﻮد‪ ،‬از ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ – ﮐﻪ اﻫﻞ ﺷﺮك ﺑﻮدﯾﻢ – ﺑﻪ واﺳﻄﮥ‬
‫ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺼﺮت و ﭘﯿﺮوزي ﻣﯽﻃﻠﺒﯿﺪﯾﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ از ﺑﻌﺜﺖ او ﺧﺒﺮ ﻣﯽدادﯾﺪ و ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺻﻔﺎت‬
‫او ﺑﺤﺚﻫﺎ ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺳﻼم ﺑﻦ ﻣﺸﮑﻢ ﯾﮑﯽ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻨﯽ ﻧﻀﯿﺮ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺠﺘﯽ‬
‫آﺷﮑﺎر و روﺷﻦ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﯿﺎورده ﮐﻪ او را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ و او آن ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﯾﺎدآور‬

‫ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :94‬‬

‫‪﴾      ‬‬

‫‪ -24‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﻣﯽﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﯿﺮوان ﯾﻬﻮدﯾﺖ‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺲ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا در اﯾﻦ ﻣﻘﺎم آﯾﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :98 – 97‬‬

‫‪.﴾        ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 1576‬از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﻪ‪» :‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬اﮔـﺮ ﺳـﺮاى آﺧـﺮت در ﻧـﺰد‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ -‬ﺑﻰ دﯾﮕﺮ ﻣﺮدم‪ -‬وﯾﮋه ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ راﺳﺘﮕﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬آرزوى ﻣﺮگ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪38‬‬

‫‪ -25‬ﺑﺨﺎري از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم در ﻣﺰرﻋﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﭼﯿﺪن ﻣﯿﻮه‬
‫ﺑﻮد و از آﻣﺪن رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﮔﺎه ﺷﺪ و ﻧﺰد ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﺎرة‬
‫ﺳﻪ ﭼﯿﺰ از ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺮﺳﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻫﯿﭽﮑﺲ از آنﻫﺎ آﮔﺎه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟ اوﻟﯿﻦ ﻃﻌﺎم اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﮐﺪام اﺳﺖ؟ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﻓﺮزﻧﺪ را ﺷﺒﯿﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﻣﯽﺳﺎزد؟‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﭘﯿﺶ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ‬ﻣﺮا از اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫ﺳﻼم ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ! ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﻬﻮد‬

‫دﺷﻤﻨﯽ دارد ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم آﯾﮥ ﴿‪       ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻗﺮاءت ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري) ‪ (2‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺳﻠﻮب ﻧﺨﺴﺘﻦ ﺑﯿـﺎﻧﮕﺮ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﯾﻪ را در ﺟﻮاب ﯾﻬﻮد ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﺰول آﯾﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﯿﺴـﺖ و‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺎة ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ ﻗﺼـﮥ دﯾﮕـﺮي ﻏﯿـﺮ از ﻗﺼـﮥ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -26‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و ﻧﺴﺎﺋﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑ‪‬ﮑَﯿﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﯾﻬﻮد ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ! ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﭘﻨﺞ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ را از ﭘﺎﺳﺦ آنﻫﺎ آﮔﺎه ﮐﻨﯽ ﺗﻮ را ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﻧﺴـﺖ‪،‬‬
‫]و از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از آنﻫﺎ ﺗﻌﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﯾﻌﻘﻮب ‪ ‬از‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺆﮐﺪ اﻟﻬﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﷲ ﻋﻠﯽ ﻣﺎ ﻧﻘﻮل وﮐﯿﻞ‪ :‬ﺧﺪا ﺑـﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﻪ آن ﺗﻌﻬﺪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ وﮐﯿﻞ و ﻧـﺎﻇﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﮐﻨـﻮن ﺳـﺆاﻻت‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 3329‬و ‪ 3938‬و ‪ ،4480‬اﺣﻤﺪ ‪ 108 / 3‬و ‪ ،271‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ 12‬و ﺑﯿﻬﻘـﯽ در‬
‫»دﻻﺋﻞ« ‪ 528 / 2‬از اﻧﺲ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺘﻔﺎوت رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪.166 / 8 -2‬‬
 ‫‪39‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺧﻮﯾﺶ را اراﺋﻪ دﻫﯿﺪ[) ‪ .(1‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن در ﺑﺎرة اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ از ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺳﺆال ﮐﺮدﻧـﺪ‪ :‬اﺳـﺮاﺋﯿﻞ‬
‫ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﮐﺮده ﺑﻮد؟ ]ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺮض ﻋﺮق اﻟﻨﺴﺎء داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﻌﻀـﯽ‬
‫از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻟﺒﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺰاج او ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ [:‬ﻋﻼﯾﻢ ﻧﺒـﻮت ﭼﯿﺴـﺖ؟ ]ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﭼﺸـﻤﺶ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺑﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﻠﺐ او ﺑﯿﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ [:‬زﻧﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﻪ ﭼﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺴﺮ و ﺑـﻪ ﭼـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫دﺧﺘﺮ ﻣﯽزاﯾﻨﺪ؟ ]ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻨﯽ ﻣﺮد و ﻣﻨﯽ زن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻨﯽ ﻣﺮد ﻗﻮيﺗﺮ ﺑﻮد ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﭘﺴﺮ و اﮔﺮ ﻣﻨﯽ زن ﻗﻮيﺗﺮ ﺑﻮد ﻓﺮزﻧﺪ دﺧﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد[ آنﻫﺎ در ﺑﺎرة رﻋـﺪ و آواز ﻣﻬﯿـﺒﺶ ﺳـﺆال‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﯿﺰ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﻓﺮﺷﺘﮥ وﺣﯽ ﮐﯿﺴﺖ و اﺧﺒﺎر آﺳﻤﺎنﻫﺎ را ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﯽآورد؟ ﺣﺘﯽ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮ دوﺳﺖ و ﻫﻤﺼﺒﺤﺖ ﺗﻮ از ﺟﻤـﻊ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﮐﯿﺴـﺖ؟ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ! ﻫﻤﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﺎﺳﺖ و ﭘﯿﺎم ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﮐﺸﺘﺎر و ﻋﺬاب ﻣـﯽآورد اﮔـﺮ‬
‫ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ را ﮐﻪ ﭘﯿﺎمآور ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺨﺸﺶ‪ ،‬ﺳﺮﺳﺒﺰي و ﺑﺎران اﺳﺖ ﻣﯽﮔﻔﺘﯽ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -27‬اﺳﺤﺎق ﺑﻦ راﻫﻮﯾﻪ در »ﻣﺴﻨﺪ« ﺧﻮد و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻌﺒﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﮔﺎه‬
‫ﮔﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﯾﻬﻮد ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﺤﺚﻫﺎي از ﺗﻮرات را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪ و از ﺷﺒﺎﻫﺖ‬
‫ﺗﻮرات ﺑﺎ ﻗﺮآن ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻓﺎروق اﻋﻈﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬روزي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از آﻧﺠﺎ ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ ﺑﻪ‬
‫ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدﻫﻢ آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺮد ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاﺳﺖ؟‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ او رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا از او‬
‫ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از او ﭘﺮﺳﯿﺪﯾﻢ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﮐﻪ ﭘﯿﺎم آﺳﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽآورد ﮐﯿﺴﺖ؟ او‬

‫‪ -1‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ‪.2353‬‬

‫‪ -2‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎ ﻃﺮﯾﻖ و ﺷﻮاﻫﺪش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﻤﺪ ‪ ،274 / 1‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3117‬و ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﻋﺸـﺮة اﻟﻨﺴـﺎء«‬
‫‪ 190‬از ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺑﮑﯿـﺮ ﺑـﻦ ﺷـﻬﺎب ﮐـﻪ ﻣﺠﻬـﻮل‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 1608‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﯾﻞ« ‪ 266 / 6‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻬﺮ ﺑﻨﺤﻮﺷـﺐ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪40‬‬

‫دﺷﻤﻦ ﻣﺎ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ را ﮐﻪ ﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬دﺷﻮاري‪ ،‬ﻧﺎﮔﻮاري‪ ،‬ﺟﻨﮓ و ﻫﻼﮐﺖ را ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎدآور‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ از ﺑﯿﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ ﮐﻪ ﺑﺎران‪ ،‬ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ و‬
‫رﺣﻤﺖ را ﻓﺮود ﻣﯽآورد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻨﺰﻟﺖ اﯾﻦ دو در ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﯾﮑﯽ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و دﯾﮕﺮي ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ ﺧﺪا ﻗﺮار دارد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‪‬‬
‫ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ ‪ ‬دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ و ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ و‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر اﯾﻦ دو ﺑﺎ ﻫﺮﮐﻪ ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻫﻤﻪﺷﺎن ﺑﺎ او از در ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻫﺮﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎﺷﻨﺪ و دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎ او درﺟﻨﮕﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدم و ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ از ﺟﺮﯾﺎن آﮔﺎﻫﺶ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺰدش رﺳﯿﺪم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ از‬
‫آﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﻢ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ آﮔﺎﻫﺖ ﮐﻨﻢ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﻦ ﻣﺸﺘﺎق ﺷﻨﯿﺪن ﮐﻼم‬
‫آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﴿‪          ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ ،1 ﴾       ‬را ﻗﺮاءت ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ذات ﯾﮑﺘﺎ از ﻧﺰد ﯾﻬﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺰم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ ﺗﺎ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ آﻣﺪه ﮔﻔﺘﮕﻮﯾﯽ را‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻦ و ﯾﻬﻮد ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻋﺮض ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬اﯾﻨﮏ درﯾﺎﻓﺘﻢ ﮐﻪ وﺣﯽ اﻟﻬﯽ ﺑﺮ ﻣﻦ‬
‫ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﺷﻌﺒﯽ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ او ﻋﻤﺮ ‪ ‬را ﻧﺪﯾﺪه) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ ]ﭼﻪ ﺑﺎك[ او آن ]ﻗﺮآن[ را ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﺪا‪ -‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨـﺪه‬
‫آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶ از آن اﺳﺖ و رﻫﻨﻤﺎ و ﻧﻮﯾﺪ دﻫﻨﺪه ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ -‬ﺑﺮ دل ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﻰ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺧـﺪا و‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن او و رﺳﻮﻻﻧﺶ و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ و ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ[ ﺧﺪا دﺷﻤﻦ ﮐﺎﻓﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﺤﺎق در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد آورده ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﺎﻟﯿﻪ« ‪ 3534‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒـﺮي ‪ 1611‬و ‪ 1612‬و واﺣـﺪي ‪40‬‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻌﺒﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا ﺷـﻌﺒﯽ ﻋﻤـﺮ را ﻧﺪﯾـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬و ﺣـﺎﻓﻆ در‬
‫»ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﺎﻟﯿﻪ« ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺳﻨﺪ آن ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪41‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -28‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از اﺑﻦ اﺑﻮ ﺷﯿﺒﻪ و اﺑﻦ اﺑﻮ ﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ از ﺷﻌﺒﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -29‬و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺪي از ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -30‬و از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺘﺎده از ﻋﻤﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫و اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -31‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻟﯿﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﯾﻬﻮدي ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﺑﺮﺧﻮرد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﮐﻪ دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ و او را ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ دﺷﻤﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﮐﺲ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ و ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺧﺪا دﺷﻤﻦ اوﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ اﺑﯽ ﻟﯿﻠﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫اﯾﻦﻫﺎ ﻃﺮﻗﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻗﻮي ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ) ‪.(5‬‬
‫اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﻫﻤﻪ ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ) ‪] .(6‬اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻔﻘﻨﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺟﻮاب ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ‬را دﺷﻤﻦ‬
‫ﺧﻮد و ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ ‪ ‬را دوﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺳﺒﺐ ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻧﻈﺮ از ﺳﻮي ﯾﻬﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﻬﻮد‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا در اﻣﺮ ﻧﺒﻮت اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺖ و ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ‪ ‬در ﺑﺎرة رﺳﻮل اﷲ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﯾﺎد ﮐﺮدﻧﺪ[) ‪.(7‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ اﺑﻮ ﺷﯿﺒﻪ ‪ 285 / 14‬و ﻃﺒﺮي ‪ 1617‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ اﻣﺎ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 1616‬از ﺳﺪي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 1613‬از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﺜﻞ ﺳﺎﺑﻘﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 301 – 300 / 1‬ﺑﺎ ﺳﻨﺪش از اﺑﻦ اﺑﻮﻟﯿﻠﯽ ذﮐﺮ و ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻣﺆﻟﻒ ﺗﻤﺎم رواﯾﺎت ﺳﺎﺑﻘﻪ را از »ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺣﺘﯽ ﻋﺒﺎرت »اﯾﻦﻫﺎ ﻃﺮﻗﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺗﻘﻮﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪.476 / 1 ،‬‬
‫‪ -7‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.431‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪42‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :100 – 99‬‬

‫‪.1 ﴾ ‬‬

‫‪ -32‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻦ‬
‫ﺻﻮرﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻧﯿﺎوردهاي‪ ،‬و ﺧﺪا ﻫﻤﺮاة ﺗﻮ ﻧﺸﺎﻧﮥ آﺷﮑﺎري ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻟﺘﺖ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮدﯾﺪ و‬
‫ﺗﻌﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﯾﻬﻮد ﺳﭙﺮده ﺑﻮد – ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺤﻤﺪ ‪ ‬ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ او‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ – ﯾﺎدآور ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﺻﯿﻒ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺑﺎرة ﺗﺄﯾﯿﺪ و‬
‫ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﺒﻮت ﻣﺤﻤﺪ ﻫﯿﭻ ﺗﻌﻬﺪي ﻧﺴﭙﺮده اﯾﻢ و در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻫﯿﭻ ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﻧﺒﺴﺘﻪ اﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ‬
‫﴿‪ ﴾... ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :102‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﻰ روﺷﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدهاﯾﻢ و ﺟﺰ ﺑﺪﮐﺎران ﺑﻪ آن اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻰورزﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 1640‬و ‪ 1641‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﻬﻮل و اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪43‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.1 ﴾         ‬‬
‫‪ -33‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺷﻬﺮ ﺑﻦ ﺣﻮﺷﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽآﻣﯿﺰد و ﺳﻠﯿﻤﺎن را از اﻧﺒﯿﺎي اﻟﻬﯽ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺳﺎﺣﺮي‬

‫ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺳﻮار ﺑﺎد ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -34‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد زﻣﺎﻧﯽ از ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ در ﺑﺎرة ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ از‬
‫ﺗﻮرات ﺳﺆال ﮐﺮد‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺳﺆاﻟﯽ را از ﺗﻮرات ﺑﺎ او ﻣﻄﺮح ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺟﻮاب آن‬
‫را ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ وﺣﯽ ﮐﺮد‪ .‬و ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺎت ﺧﺼﻤﺎﻧﮥ آﻧﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﻤﺎم ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي آﻧﺎن را ﺟﻮاب درﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از آﻧﭽﻪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ در ]ﻋﻬﺪ[ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﻰ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮوى ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮐﻔﺮ ﻧﻮرزﯾﺪ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺟﺎدو ﻣﻰآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ .‬و ]ﻧﯿﺰ از[ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎﺑـﻞ ﺑـﺮ دو ﻓﺮﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻫـﺎروت و‬
‫ﻣﺎروت ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪ .‬و ]آن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺴﻰ ]ﺟﺎدو[ ﻧﻤﻰآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫]ﻣﺎﯾﻪ[ آزﻣﻮﻧﻰ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ]ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮى ﺟﺎدو[ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﺸﻮ‪ .‬آن ﮔﺎه ]ﻣﺮدم[ از آن دو ﭼﯿـﺰى ﻣـﻰآﻣﻮزﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﺑﯿﻦ ﺷﺨﺺ و ﻫﻤﺴﺮش ﺟﺪاﯾﻰ ﻣﻰاﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬و آﻧﺎن ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﮐﺴﻰ زﯾﺎن رﺳﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑـﻪ اراده‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ .‬و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻰآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن زﯾﺎن ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﻮد ﻧﻤﻰﺑﺨﺸﯿﺪ و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺧﺮﯾﺪارش ﺑﺎﺷﺪ در آﺧﺮت ﻫﯿﭻ ﺑﻬـﺮهاى ﻧـﺪارد و اﮔـﺮ ﻣـﻰداﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺪ ﭼﯿـﺰى اﺳـﺖ آﻧﭽـﻪ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ]ﺑﻬﺎى[ آن ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ«‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 1669‬از ﺷﻬﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪44‬‬

‫ﺗﻮرات از ﻣﺎ ﻋﺎﻟﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ راة دﯾﮕﺮ ﺧﺼﻮﻣﺖ و ﺳﺘﯿﺰ را ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﺤﺮ و‬

‫ﺳﺎﺣﺮي از او ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :104‬‬

‫‪.2 ﴾   ‬‬

‫‪ -35‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دو ﻧﻔﺮ از ﯾﻬﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﺻﯿﻒ و ﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦ‬
‫زﯾﺪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ دﯾﺪار رﺳﻮل اﷲ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ در اﺛﻨﺎي ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ او ‪ ‬ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬راﻋﻨﺎ ﺳﻤﻌﮏ‬
‫واﺳﻤﻊ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻤﻊ‪] :‬راﻋﻨﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻓﻌﻞ اﻣﺮ اﺳﺖ از ﻣﺎدة رﻋﺎﯾﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﺎل ﻣﺎ را‬
‫ﺑﮑﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺎ را ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺸﻨﻮ و اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻟﻔﻆ ﯾﻬﻮد دﺷﻨﺎم و اﺳﺘﻬﺰاء اﺳﺖ[ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت را ﺑﺮاي ﺳﺘﺎﯾﺶ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ اﻧﺒﯿﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪،‬‬

‫ﭘﺲ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت اﯾﻦ اﺻﻄﻼح را ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎم آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -36‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ در »دﻻﺋﻞ« از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺪﯾﯽ ﺻﻐﯿﺮ از ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺟﻤﻠﮥ راﻋﻨﺎ در زﺑﺎن ﯾﻬﻮد دﺷﻨﺎم ﻗﺒﯿﺢ اﺳﺖ ]آنﻫﺎ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را در ﺧﻔﺎ ﺑﺮ رﺳﻮل‬
‫اﷲ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ[) ‪ (3‬ﭼﻮن ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ‪‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ را ﺷﻨﯿﺪ و ﺑﻪ آنﻫﺎ‬

‫‪ -1‬ﻣﺆﻟﻒ در »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 183 / 1‬ﺑﻪ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘـﻖ در ﻃﺒـﺮي ‪ 1650‬ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺒﺎرت دﯾﺪه ﮐﻪ از رﺑﯿﻊ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﻧﻪ از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 306 / 1‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ رﺑﯿﻊ‬
‫ﺑﻦ اﻧﺲ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻣﮕﻮﯾﯿﺪ‪» :‬راﻋﻨﺎ« و ]ﺑﻠﮑﻪ[ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪» :‬اﻧﻈﺮﻧﺎ« و ]ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ[ ﮔـﻮش ﻓﺮادﻫﯿـﺪ و ﮐـﺎﻓﺮان‬
‫ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻣﺤﻤﻮد اﻷﻟﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ روح اﻟﻤﻌﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.348‬‬
 ‫‪45‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا! اﮔﺮ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ از زﺑﺎن ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﺸﻨﻮم ﺳﺮش را‬
‫ﻣﯽﺑﺮم) ‪.(1‬‬
‫]راﻋﻨﺎ‪ :‬ارﻋﻨﺎ ﺳﻤﻌﮏ اي اﺳﻤﻊ ﻣﻨﺎ وﻧﺴﻤﻊ ﻣﻨﮏ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺎ ﮔﻮش ﺑﺪه ﺗﺎ ﺳﺆاﻻت و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﯾﻢ و ﺑﻪ آراﻣﺶ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻣﻄﺎﻟﺒﺖ را ﺧﻮب درك‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در زﺑﺎن ﯾﻬﻮد راﻋﻨﺎ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﻬﺰا و دﺷﻨﺎم را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن راﻋﻨﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﻪاي از زﺑﺎن ﯾﻬﻮد ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﻬﺰاء و دﺷﻨﺎم در ﻟﻔﻆ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از‬
‫ذﮐﺮ آن در ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﻮل اﷲ ﻣﻨﻊ ﮐﺮد[) ‪.(2‬‬
‫‪ -37‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺿﺤﺎك رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ارﻋﻨﯽ ﺳﻤﻌﮏ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﺄﻧﯽ ﮔﻮش ﺑﺪه ]اﻣﺎ ﻣﻨﻈﻮر آن اﺳﺘﻬﺰاء و دﺷﻨﺎم ﺑﻮد[ ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -38‬ك‪ :‬و از ﻋﻄﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي از ﯾﻬﻮد ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ارﻋﻨﺎ ﺳﻤﻌﮏ ﯾﻌﻨﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺎل ﻣﺎ را ﺑﮑﻦ و ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺎ را ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺸﻨﻮ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن اﺳﺘﻬﺰا و‬
‫دﺷﻨﺎم ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻢ – ﮐﻪ از ﻣﻔﻬﻮم دﯾﮕﺮ آن ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ – اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت‬
‫را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ آﻧﺎن در ﭘﯿﺸﮕﺎة ﺧﺪا ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ آﻣﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬
‫‪ -39‬ك‪ :‬و از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬راﻋﻨﺎ ﺳﻤﻌﮏ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻬﻠﺖ‬
‫ﺑﺪه ﺗﺎ ﺳﺆاﻻت ﺧﻮد را ﻣﻄﺮح ﮐﻨﯿﻢ و ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﻪ آراﻣﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﻦ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ آن ﺑﻬﺘﺮ ﭘﯽ ﺑﺒﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎدش ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺮوان ﺳﺪﯾﯽ ﺻﻐﯿﺮ و ﺷـﺨﯿﺶ ﻣﺘـﺮوك و ﻣـﺘﻬﻢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و اﺑﻮﺻـﺎﻟﺢ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ در »دﻻﺋﻞ« ﺑﻪ اﯾﻦ ﻟﻔﻆ و اﺳﻨﺎد ﻧﺪﯾﺪه و در »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 196 / 1‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﻧﮑﺮده‪ .‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ ‪44 / 1‬ح‪ 6‬از ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از ﻋﻄﺎء از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده و در آن ﻧﺰول آﯾﻪ ﻧﯿﺴﺖ و اﺳﻨﺎد آن ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﻣﺘﺮوك‬
‫و ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ روح اﻟﻤﻌﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.476‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 1730‬از ﺿﺤﺎك ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 1732‬از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ و ﻋﻄﯿﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪46‬‬

‫ﯾﻬﻮد ﻫﻢ ﮐﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن در زﺑﺎن اﯾﺸﺎن‬
‫ﮐﻠﻤﮥ راﻋﻨﺎ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﻬﺰا و دﺷﻨﺎم را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -40‬و از ﻋﻄﺎء رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺼﺎر در ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -41‬و از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻋﺮاب وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ارﻋﻨﯽ ﺳﻤﻌﮏ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻄﺎﻟﺒﻢ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺸﻨﻮ ﺗﺎ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﯾﻢ و آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮ ﺗﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﻬﺘﺮ درك ﮐﻨﻢ‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ در زﺑﺎن ﯾﻬﻮد‬
‫ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺘﻬﺰا و دﺷﻨﺎم را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ را از ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻬﯽ ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪              ﴿ :106‬‬

‫‪.4 ﴾     ‬‬

‫‪ -42‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮاي‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺷﺐ وﺣﯽ ﻣﯽآﻣﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آن را روز ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ اﯾﻦ‬
‫آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(5‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 1733‬از ﻗﺘﺎده ﺑﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 1738 – 1736‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 1739‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ – واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﺮ آﯾﻪاى را ﮐﻪ ﻧﺴﺦ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﺎ آن را ﻓﺮو ﮔﺬارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از آن ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ]در ﻣﯿﺎن[ آورﯾﻢ‪ .‬آﯾﺎ‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاى ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺎرى ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ؟«‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 330 / 1‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﺠﺎج ﺟﺰري‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺛﻘﺎت‪.‬‬
 ‫‪47‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫]از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾﻪاي از ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﯾﮥ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﯽﺷﺪ وﻗﺘﯽ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﯾﮏ آﯾﻪ و ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﮏ آﯾﮥ ﻧﺎﺳﺦ را ﮐﻪ ﻗﺮاءت ﻣﯽﮐﺮد آﯾﮥ ﻣﻨﺴﻮخ ﺑﺮداﺷﺘﻪ و‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﺷﺪ[) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :109 – 108‬‬

‫‪.2 ﴾          ‬‬
‫‪ -43‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬راﻓﻊ ﺑﻦ‬
‫ﺣﺮﯾﻤﻠﻪ و وﻫﺐ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ از آﺳﻤﺎن ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﯿﺎور ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ و ﯾﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻬﺮﻫﺎي ﺟﺎري ﮐﻦ ﺗﺎ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوي ﮐﺮده ﺗﺼﺪﯾﻘﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺮدﮔﺎر‬

‫﴿‪             ‬‬

‫‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﺣﯿﯽ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ و اﺑﻮ ﯾﺎﺳﺮ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ‬
‫از ﺟﻤﻠﮥ ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﯾﻬﻮدﯾﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺮب ﺣﺴﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﺮب‬
‫ﺑﺮﺗﺮي داده و رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬را از ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ دو ﺑﺮاي ﻣﻨﺤﺮفﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم از‬

‫اﺳﻼم ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻮان ﺧﻮد ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا در ﺑﺎرة اﯾﺸﺎن آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -44‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ از رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻮة‬
‫ﺻﻔﺎ را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﮐﻮﻫﯽ از ﻃﻼ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.476‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺗﺎن ]ﭼﯿﺰى[ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ از ﻣﻮﺳﻰ درﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﺷﺪ؟ و ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ را ﺑﻪ ]ﺟﺎى[ اﯾﻤﺎن ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘّﺎ ﮐﻪ راه راﺳﺖ را ﮔﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬در ﻃﺒﺮي ‪ 1780‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣـﻪ آﻣـﺪه‪ ،‬ﺷـﯿﺦ‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪48‬‬

‫ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺋﺪة ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﻗﺮﯾﺶ از‬

‫اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -45‬و از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺮب از ﻣﺤﻤﺪ ‪ ‬ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻧﺰد اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﯿﺎورد ﺗﺎ او را آﺷﮑﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -46‬ك‪ :‬و از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﮐﺎش ﮐﻔﺎرة‬
‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻔﺎرة ﻣﻌﺎﺻﯽ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده ﺧﻮﺑﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎﻫﯽ ﻣﯽﺷﺪ آن را ﺑﺎ ﮐﻔﺎرهاش‬
‫روي در ﻣﻨﺰل ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﮐﻔﺎره را ﻫﻢ ﮐﻪ ادا ﻣﯽﮐﺮد در دﻧﯿﺎ رﺳﻮا و ﺷﺮﻣﻨﺪه ﻣﯽ‬
‫ﺷﺪ و اﮔﺮ ﮐﻔﺎره را ادا ﻧﻤﯽﮐﺮد در آﺧﺮت ذﻟﯿﻞ و ﭘﺸﯿﻤﺎن ﻣﯽﮔﺸﺖ ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﺮ‬

‫ﺷﻤﺎ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ از آن ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪    ﴿ :‬‬

‫‪) ﴾...‬ﻧﺴﺎء‪» (110 :‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺪى ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ روا دارد‪ «...،‬و‬
‫ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ در ﻫﺮ روز و ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ را ﮐﻔﺎرة ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﯽ ﻗﺮار داده ﮐﻪ در ﻃﻮل روز و ﻫﻔﺘﻪ‬

‫از ﺷﻤﺎ ﺳﺮ ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺪاﻧﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪ« ‪ 86 – 85 / 1‬و ﻃﺒﺮي ‪ 1785 – 1783‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪.1782‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 1786‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪49‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪  ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪     ﴿ :113‬‬

‫‪            ‬‬
‫‪   ‬‬

‫‪.1 ﴾         ‬‬
‫‪ -47‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬روزي‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻧﺠﺮان ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪﻧﺪ و اﺗﻔﺎﻗﺎً داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﻬﻮد ﻧﯿﺰ در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﯿﻦ‬
‫آنﻫﺎ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻣﻨﺎزﻋﻪاي درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﭘﺎﯾﻪ و اﺳﺎﺳﯽ ﻧﺪارد‪ .‬و‬
‫ﻧﺒﻮت ﻋﯿﺴﯽ ‪ ‬و ﮐﺘﺎب او اﻧﺠﯿﻞ را اﻧﮑﺎر ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮدي از اﻫﻞ ﻧﺠﺮان در ﭘﺎﺳﺦ او ﺑﻪ ﯾﻬﻮدﯾﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﭘﺎﯾﻪ و اﺳﺎس ﻧﺪارد‪ .‬و ﻧﺒﻮت ﻣﻮﺳﯽ ‪ ‬را ﺗﮑﺬﯾﺐ و ﮐﺘﺎب ﺗﻮرات را اﻧﮑﺎر‬

‫ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :114‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.3 ﴾    ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﺑﺮﺧﻮردار ]از[ ﻫﯿﭻ ]ﺣﻘﯿﻘﺘﻰ[ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ« و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﯾﻬﻮدﯾـﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ]از[ ﻫﯿﭻ ]ﺣﻘﯿﻘﺘﻰ[ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ]ﻫﻤﻪ[ آﻧﺎن ﮐﺘﺎب ]آﺳﻤﺎﻧﻰ[ ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﻰ‬
‫ﮐﻪ ]از ﺣﻖّ ﭼﯿﺰى[ ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ ]ﺳﺨﻨﻰ[ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ]ﺑﺎره[ آﻧﭽـﻪ ﮐـﻪ در‬
‫آن اﺧﺘﻼف ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ آﻧﺎن داورى ﻣﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 1813‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺒﺎرت رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺷﯿﺦ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﺠﻬﻮل‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻪ ﮐﺴﻰ ﺳﺘﻤﮑﺎرﺗﺮ از ﮐﺴﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ]ﻣﺮدم را[ از ﻣﺴﺠﺪﻫﺎى ﺧﺪا از ]ﺑﯿﻢ[ آﻧﮑﻪ ﻧﺎم ﺧـﺪا در‬
‫آﻧﻬﺎ ﯾﺎد ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز دارد و در وﯾﺮاﻧﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﮑﻮﺷﺪ؟ اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﻧﺴﺰد ﮐﻪ ﺟﺰ ﻫﺮاﺳﺎن ﺑـﻪ ﻣﺴـﺎﺟﺪ در آﯾﻨـﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن در دﻧﯿﺎ ﺧﻔّﺖ ]و ﺧﻮارى[ و در آﺧﺮت ﻋﺬاﺑﻰ ﺑﺰرگ ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪50‬‬

‫‪ -48‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺬﮐﻮر رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ رﺳﻮل ﺧﺪا را از اداي ﻧﻤﺎز‬

‫در ﻣﺴﺠﺪ ﺣﺮام و ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻌﺒﻪ ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪﴾...     ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -49‬و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ زﯾﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬روز ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا را از دﺧﻮل ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ اﯾﻦ اﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :115‬‬

‫‪.3 ﴾ ‬‬

‫‪ -50‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و ﻧﺴﺎﺋﯽ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬در ﻣﺴﯿﺮ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻤﺖ و ﺟﻬﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺘﺮ ﺳﻮارﯾﺶ در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻮد ﻧﻤﺎز‬

‫ﻧﺎﻓﻠﻪ را ادا ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﴿‪ ﴾  ‬را ﻗﺮاءت ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎره ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﭘﯿﺸﺘﺮ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 1828‬از اﺑﻦ زﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ اﺳﺖ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب از آن ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺠﺎ ﮐﻪ روى آورﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻗﺒﻠﻪ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﺣﻘّﺎ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻓﺮاخ ﻧﻌﻤﺖ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ ‪ ،151 / 1‬اﺣﻤﺪ ‪ ،66 / 2‬ﺑﺨﺎري ‪ ،1096‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ ،700‬اﺑـﻮداود ‪ ،1224‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪،243 / 1‬‬
‫اﺑﻦ ﺟﺎرود ‪ 270‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 2421‬از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪51‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -51‬ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪﴾    ‬‬
‫را ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻤﺖ ﺷﺘﺮ ﺳﻮارﯾﺖ روان ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﻬﺖ ﻧﻤﺎز ﻧﺎﻓﻠﻪ )ﻣﺴﺘﺤﺒﯽ(‬
‫را ادا ﮐﻦ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮﯾﻦ رواﯾﺖ از روي اﺳﻨﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﺎن ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻪ آن اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﯿﺎن ﻧﺸﺪه ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺎرة اداي ﻧﻤﺎز ﻧﺎﻓﻠﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -52‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﮐﺮد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻬﻮد از اﯾﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ‪ ‬ﺑﯿﺶ از ده ﻣﺎه رو ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺒﻠﮥ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ‪ ‬را ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ داﺷﺖ و ﻫﻤﻮاره دﻋﺎ‬

‫ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﻨﺘﻈﺮ رﺳﯿﺪن وﺣﯽ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪» ﴾  ‬روي ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﮐﻨﯿﺪ« )ﺑﻘﺮه‪ (144 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن اﯾﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ‬
‫ﭼﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻗﺒﻠﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪) ﴾ ‬ﺑﻘﺮه‪ (142 :‬و ﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮده‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ‬
‫رواﯾﺖ ﻗﻮي اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺰ آن را ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮد‪.‬‬
‫در ﺑﺎرة ﺷﺎن ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ رواﯾﺎت ﺿﻌﯿﻒ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫‪ -53‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و دار ﻗﻄﻨﯽ از ﻃﺮﯾﻖ اﺷﻌﺚ ﺳﻤﺎن از ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ‬
‫رﺑﯿﻌﻪ از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در ﯾﮏ ﺷﺐ ﺗﺎرﯾﮏ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬در ﺳﻔﺮ ﺑﻮدﯾﻢ و‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﮐﺪام ﺳﻤﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ روﺑﺮوي ﺧﻮد ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ ]و در آن ﻗﺴﻤﺖ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 1842‬و ﺣﺎﮐﻢ ‪ 226 / 2‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﺪ‬
‫و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ وي ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪52‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺬاﺷﺖ[ ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﯾﺎدآوري ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ و اﺷﻌﺚ در‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺿﻌﯿﻒ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -54‬دار ﻗﻄﻨﯽ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺮزﻣﯽ از ﻋﻄﺎء از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ‪ ‬دﺳﺘﻪاي ﺳﭙﺎة اﺳﻼم را ﮐﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ آن ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻫﻮا ﺗﺎرﯾﮏ ﺷﺪ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﯿﻢ ﻗﺒﻠﻪ ﮐﺪام ﻃﺮف اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻗﺒﻠﻪ را‬
‫ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻤﺎل اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﺳﻮ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭼﻨﺪ ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﺒﻠﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺟﻨﻮب اﺳﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪ ﺧﻂ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﺻﺒﺢ ﺷﺪ و آﻓﺘﺎب ﻃﻠﻮع ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻄﻮط ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺒﻠﻪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ از ﺳﻔﺮ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﯿﻢ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﭘﺮﺳﯿﺪﯾﻢ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺳﮑﻮت ﮐﺮد‪ .‬و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﻣــﺬي ‪ ،345‬اﺑــﻦ ﻣﺎﺟــﻪ ‪ ،120‬ﻃﯿﺎﻟﺴــﯽ ‪ ،1145‬دار ﻗﻄﻨــﯽ ‪ ،272 / 1‬ﻃﺒــﺮي ‪ 1843‬و ‪ ،1845‬واﺣــﺪي در‬
‫»اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ ،58‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ ‪ ،179 / 1‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 11 / 2‬ﻫﻤﻪ از ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ از‬
‫ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ و اﺷﻌﺚ ﺿﻌﯿﻒ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ]اﺑﻮداود[ ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﯿﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﻋﻠﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﯿﺪاﷲ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ او را ﺿﻌﯿﻒ ﮔﻔﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ -2‬داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ داراﻟﻘﻄﻨﯽ ‪ ،272 / 1‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،206 / 1‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 57‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪10 / 2‬‬
‫– ‪ 12‬از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ اﺑﻮﺳﻬﻞ ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺳـﺒﺐ‬
‫ذﻫﺒﯽ در ﺗﻠﺨﯿﺺ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را داراي ﻋﻠﺖ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻢ اﺳـﺖ ﮐـﻪ واﺣـﺪي ‪ 57‬و‬
‫ﺟﺼﺎص ‪ 76 / 1‬از ﻋﺒﺪاﻟﻤﺎﻟﮏ ﻋﺮزﻣﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺮزﻣﯽ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ .‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ واﻫﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻫﻢ آﻣﺪه‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﯾﻦﻫﺎ در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻪ درﺟﮥ ﺣﺴﻦ ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮح ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 163 / 1‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪53‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -55‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﭙﺎﻫﯽ را ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﺟﻬﺎد اﻋﺰام داﺷﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﺎه ﻫﻮا اﺑﺮي ﺷﺪ‪ .‬و آنﻫﺎ ﻗﺒﻠﻪ را‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﺎز را ادا ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻮا آﻓﺘﺎﺑﯽ ﺷﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻧﺨﻮاﻧﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺣﻀﻮر ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -56‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﯾﺎران ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮادرﺗﺎن ﻧﺠﺎﺷﯽ‬
‫از ﺟﻬﺎن درﮔﺬﺷﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزة او را ادا ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﺮاي ﺷﺨﺼﯽ‬

‫ﻧﺎﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪﴾      ‬‬
‫)آل ﻋﻤﺮان‪ (199 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد ) ‪ .(2‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ‪ ،‬ﻣﺮﺳﻞ و ﯾﺎ ﻣﻌﻀﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -57‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﴿‪) ﴾  ‬ﻏﺎﻓﺮ‪:‬‬

‫‪ (60‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮐﺪام ﺳﻮ دﻋﺎ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :118‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.1 ﴾‬‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ﮐﻠﺒﯽ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﮐﺬب و ﺷﯿﺦ او ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 1846‬از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 1849‬از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐـﺮده‪ ،‬اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳـﻞ و ﺑـﯿﻦ اﺑـﻦ ﺟـﺮﯾﺞ و ﻣﺠﺎﻫـﺪ‬
‫اﻧﻘﻄﺎع و ﻫﻢ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﻣﺪﻟﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪54‬‬

‫‪ -58‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫راﻓﻊ ﺑﻦ ﺣﺮﯾﻤﻠﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﺑﺎﺷﯽ از‬

‫او ﺑﺨﻮاه ﺑﺎ ﻣﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺨﻨﺎن او را ﺑﺸﻨﻮﯾﻢ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :119‬‬

‫‪.3 ﴾ ‬‬

‫‪ -59‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﺛﻮري از ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪه از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﺎش ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ آنﻫﺎ ﭼﻪ‬

‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻮﻟﯽ ﻧﮑﺸﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪        ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ‪ ‬ﭘﺲ از آن ﺗﺎ ﻣﺮگ‪ ،‬آﻧﺎن را ﯾﺎد ﻧﮑﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻧﺎداﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺧﺪا ]ﺑﻰواﺳﻄﻪ[ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﮔﻮﯾﺪ ﯾﺎ ]ﭼﺮا[ ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﻣﻌﺠﺰهاى ﻧﻤﻰآﯾـﺪ؟‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎﻧﺸﺎن ]ﻫﻢ ﺳﺨﻨﻰ[ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪى دارد‪ .‬ﺑـﻪ ﯾﻘـﯿﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪﻫـﺎ ]ى‬
‫ﺧﻮد را[ ﺑﺮاى ﮔﺮوﻫﻰ ﮐﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪] ،‬ﺑﻪ روﺷﻨﻰ[ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 1864‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﻣﺠﻬـﻮل و ﺣـﺪﯾﺚ ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺣﻖّ ﻣﮋده آور و ﺑﯿﻢ دﻫﻨﺪه ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ و از ﺗﻮ درﺑـﺎره دوزﺧﯿـﺎن ﺑﺎزﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ 126‬و ﻃﺒﺮي ‪ 1878 – 1877‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﺿﯽ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺳﯿﻮﻃﯽ در »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 209 / 1‬ﺑﻪ وﮐﯿﻊ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺪ و اﺑﻦ ﻣﻨﺬر ﻫـﻢ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﻨﺎد آن ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪة رﺑﺰي ﺟﺪاً ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ در »ﺗﻘﺮﯾـﺐ« آﻣـﺪه و‬
‫ﻋﻘﯿﻠﯽ او را در »اﻟﻀﻌﻔﺎء« و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در »ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ« ذﮐﺮ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬و اﺑﻦ ﮐﺜﯿـﺮ ‪ 162 / 1‬او را ﺿـﻌﯿﻒ‬
 ‫‪55‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -60‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از داود از اﺑﻮﻋﺎﺻﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬روزي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﮐﺎش ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﺟﺎﯾﮕﺎة ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ آنﻫﺎ از دﻧﯿﺎ ﮐﺠﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻫﻢ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :120‬‬

‫‪             ‬‬
‫‪     ‬‬

‫‪.2 ﴾     ‬‬

‫‪ -61‬ﺛﻌﻠﺒﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﻧﺼﺎراي ﻧﺠﺮان ﻫﻤﻮاره‬
‫آرزو داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺒﻠﮥ اﯾﺸﺎن ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﺪاي ‪ ‬ﮐﻌﺒﻪ را ﻗﺒﻠﮥ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮار داد‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ آنﻫﺎ دﺷﻮار آﻣﺪ و از ﺗﺄﯾﯿﺪ دﯾﻦﺷﺎن در ﻧﻈﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ﻣﺄﯾﻮس‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :125‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪.1 ﴾ ‬‬

‫ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ﺳﯿﻮﻃﯽ در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ و اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻫﺪ دﯾﮕﺮي ﻫﻢ‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 1879‬از داود ﺑﻦ اﺑﻮﻋﺎﺻﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺳﯿﻮﻃﯽ در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺳﻨﺎد‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﻀﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ و ﻣﺎ ﻗﺒﻠﺶ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮد‪ .‬واﺣﺪي اﯾﻦ را در »اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول«‬
‫‪ 64‬ﺑﺪون اﺳﻨﺎد ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده ﭘﺲ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ ﯾﻬﻮدﯾﺎن و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن از ﺗﻮ ﺧﺸﻨﻮد ﻧﻤﻰﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ از آﯾـﯿﻦ آﻧـﺎن ﭘﯿـﺮوى ﮐﻨـﻰ‪ .‬ﺑﮕـﻮ‪:‬‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ]واﻗﻌﻰ[ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﭘﺲ از داﻧﺸﻰ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺗـﻮ رﺳـﯿﺪه اﺳـﺖ از ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫـﺎى‬
‫]ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ[ آﻧﺎن ﭘﯿﺮوى ﮐﻨﻰ‪] .‬ﺑﺮاى رﻫﺎﯾﻰ[ از ]ﮐﯿﻔﺮ[ ﺧﺪا ﻫﯿﭻ دوﺳﺖ و ﯾﺎورى ﻧﺪارى«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪56‬‬

‫‪ -62‬ﺑﺨﺎري و دﯾﮕﺮان از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در ﺳﻪ ﻣﻮرد ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرم‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮدم‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﮐﺎش از ﻣﻘﺎم اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮاي اداي ﻧﻤﺎز اﻧﺘﺨﺎب‬

‫ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا!‬
‫اﺷﺨﺎص ﺻﺎﻟﺢ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر و اﻓﺮد ﻓﺎﺳﺪ و ﻧﺎﺑﮑﺎر ﺑﻪ ﺣﺮم ﭘﺎﮐﯿﺰه و ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﺷﻤﺎ داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫و ﻫﻤﺴﺮانﺗﺎن را ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎش دﺳﺘﻮر ﻣﯽدادي از ﻣﺮدان ﻧﺎﻣﺤﺮم روي ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ ﭘﺲ آﯾﮥ‬
‫ﺣﺠﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎﻣﺪي روي داد ﮐﻪ زﻧﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺴﺎدت و ﻏﯿﺮت دور رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﻤﺎ را ﻃﻼق ﺑﺪﻫﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﺪاﯾﺶ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻬﺘﺮ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ او ارزاﻧﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از ﻃﺮﯾﻖ زﯾﺎد رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ و از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -63‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﻃﻮاف ﻣﯽﮐﺮد‪،‬‬
‫ﻓﺎروق اﻋﻈﻢ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﻣﻘﺎم ﭘﺪر ﻣﺎ اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ‬

‫ﻣﺤﻞ را ﻣﮑﺎن اداي ﻧﻤﺎز ﻗﺮار ﺑﺪﻫﯿﻢ؟ ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ ]ﮐﻌﺒﻪ[ را ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮدم و ]ﺣﺮم[ اﻣﻦ ﻗﺮار دادﯾﻢ‪ .‬و از »ﻣﻘﺎم اﺑﺮاﻫﯿﻢ« ﻧﻤﺎزﮔـﺎه‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﯿﺪ‪ .‬و ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ وﺣﻰ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪام را ﺑﺮاى ﻃـﻮاف ﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن و ﻣﻌﺘﮑﻔـﺎن و رﮐـﻮع‬
‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﺠﺪه ﮔﺰار ﭘﺎﮐﯿﺰه ﮔﺮداﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ 403‬و ‪ 4483‬و ‪ 4790‬و ‪ .4916‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ 2959‬و ‪ ،2960‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ 18‬اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،1009‬اﺣﻤﺪ ‪ ،36 – 24 / 1‬دارﻣﯽ ‪ ،44 / 2‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،6896‬ﻃﺤﺎوي در »اﻟﻤﺸﮑﻞ« ‪ 825 / 4‬و ﺑﻐﻮي‬
‫در »ﺷﺮح ﺳﻨﺖ« ‪ 3787‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﺣﻤﯿﺪ ﻃﻮﯾﻞ از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 2399‬از اﺑﻦ ﻋﻤـﺮ از‬
‫ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ و از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ آﻣﺪه ﮐﻪ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻫﻤﯿﻦ آﯾـﻪ ﺑﯿـﺎن‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪57‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -64‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﯿﻤﻮن از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ ‪‬‬
‫از ﻣﻘﺎم اﺑﺮاﻫﯿﻢ ‪ ‬ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا آﯾﺎ در ﻣﻘﺎم ﺧﻠﯿﻞ اﷲ ﻧﺎﯾﺴﺘﯿﻢ؟ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﻣﯽاﯾﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ در آن ﺟﺎ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﯿﻢ؟ اﻧﺪك زﻣﺎﻧﯽ ﺳﭙﺮي‬

‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫از ﻇﺎﻫﺮ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ و ﻗﺒﻞ از آن ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﯾﻪ در ﺣﺠﺖ اﻟﻮداع ﻧﺎزل ﺷﺪه‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :130‬‬

‫‪.2 ﴾         ‬‬
‫‪ -65‬اﺑﻦ ﻋﯿﯿﻨﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ‪ ‬ﺑﺮادرزادﮔﺎن ﺧﻮد »ﺳﻠﯿﻤﻪ« و »ﻣﻬﺎﺟﺮ« را ﺑﻪ‬
‫اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﺮد‪ :‬ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ‪ ‬در ﺗﻮرات ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬از ﻧﺴﻞ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻣﺒﻌﻮث ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ اﺳﻤﺶ اﺣﻤﺪ اﺳﺖ ﻫﺮﮐﻪ از او ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﺪ ﺑﻪ راة راﺳﺖ رﻓﺘﻪ‬
‫رﺳﺘﮕﺎر ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮﮐﻪ ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورد از ﻧﯿﮑﯽ و رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ دورﻣﺎﻧﺪه ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻔﺮﯾﻦ و ﻟﻌﻦ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻠﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﻣﻬﺎﺟﺮ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورد‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎره اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :135‬‬

‫‪.3 ﴾      ‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد آن واﻗﻒ ﻧﺸﺪه‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻪ ﮐﺴﻰ از آﯾﯿﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ روى ﺑﺮ ﻣﻰﺗﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺒﮑﺴﺮى اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬و او را در‬
‫دﻧﯿﺎ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﯾﻢ و ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ او در آﺧﺮت از ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ]اﻫﻞ ﮐﺘﺎب[ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﻬﻮدى ﯾﺎ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ راه ﯾﺎﺑﯿﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪] :‬ﻫﺮﮔﺰ[ ﺑﻠﮑﻪ از آﯾﯿﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎﮐﺪﯾﻦ ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺮك ﺑﻮد ]ﭘﯿﺮوى ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ[«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪58‬‬

‫‪ -66‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻦ‬
‫ﺻﻮرﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺘﯽ و رﺳﺘﮕﺎري ﺟﺰ ﺑﺎ ﻣﺎ ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬از ﻣﺎ ﭘﯿﺮوي ﮐﻦ ﺗﺎ‬
‫راة راﺳﺖ را ﺑﯿﺎﺑﯽ و ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﻮي‪ .‬و ﻧﺼﺮاﻧﯿﺎن ﻧﯿﺰ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا در ﺑﺎرة آنﻫﺎ‬

‫﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :144 – 142‬‬

‫‪. ﴾              ‬‬
‫‪٢‬‬

‫‪ -67‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ ،‬از اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﻦ اﺑﻮﺧﺎﻟﺪ ﺷﻨﯿﺪم و او از اﺑﻮاﺳﺤﺎق از ﺑﺮاء‬
‫رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﮕﺎه ﺑﺎ‬
‫ﻧﮕﺎﻫﯽ ﭘﺮ از اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻣﯽﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈﺎر رﺳﯿﺪن دﺳﺘﻮر اﻟﻬﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﻮﻟﯽ‬
‫ﻧﮑﺸﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪            ‬‬

‫‪ 3 ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺎش ﻣﯽﺷﺪ از‬
‫اﺣﻮال درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻗﺒﻠﻪ وﻓﺎت ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﺷﻮﯾﻢ و ﻧﯿﺰ ﺣﮑﻢ‬

‫ﻧﻤﺎزي را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺧﻮاﻧﺪه اﯾﻢ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﺑﯽﺧﺮدان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻗﺒﻠﻪاي ﮐﻪ ﻣﺪتﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 2095‬از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺷـﯿﺦ اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق‬
‫ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﺮدم ﮐـﻢ ﺧـﺮد ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭼـﻪ ﭼﯿـﺰ آﻧـﺎن را از ﻗﺒﻠـﻪﺷـﺎن ﮐـﻪ ﭘﯿـﺮو آن ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب از آن ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آرى‪ ،‬روﯾﮑﺮدت را ]ﮔﺎه ﺑﻪ ﮔﺎه[ ﺑﻪ ]ﺳﻮى[ آﺳﻤﺎن ﻣﻰﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪاى ﺑﺮ ﻣﻰﮔﺮداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫آن ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮى‪ .‬روﯾﺖ را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﺮﮔﺮدان«‪.‬‬
 ‫‪59‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫آن ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎﺧﺖ؟ ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ دارد‪:‬‬
‫‪ -68‬در ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﺑﺮاء ‪ ‬رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻗﺒﻠﻪ ﺗﻌﺪادي از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﻮت ﮐﺮده و ﻋﺪهاي ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎ در ﺑﺎرة ﻧﺘﯿﺠﮥ اﻋﻤﺎل و‬

‫ﻋﺒﺎداتﺷﺎن ﺑﺎ اﺑﻬﺎم روﺑﺮو ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫]رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﺎﻧﺰده ﯾﺎ ﻫﻔﺪه ﻣﺎه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ[) ‪.(3‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :150‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.4 ﴾          ‬‬
‫‪ -69‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺪي ﺑﺎ اﺳﺎﻧﺪﯾﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﺖ‬
‫اﻟﻤﻘﺪس ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻌﺒﻪ روي ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﮑﻪ‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﻗﻮي و راويﻫﺎﯾﺶ ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺷـﻨﯿﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺷﺒﮥ ﺗﺪﻟﯿﺲ ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 671‬ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﻟﻔﻆ ﺷـﻨﯿﺪن از اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ و ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4486‬و ‪ ،7252‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ ،525‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،340‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،283 / 2‬اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ ‪ 1010‬و اﺑـﻦ‬
‫ﺣﺒﺎن ‪ 1716‬از ﺑﺮاء رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ﮐﺘﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎرة ‪.4486‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از ﻫﺮ ﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮآﯾﻰ روى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﮕﺮدان و ]ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ اى ﻣﺆﻣﻨـﺎن[ ﻫـﺮ‬
‫ﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ رو ﺑﻪ ﺳﻮى آن ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم‪ -‬ﻣﮕﺮ ﺳﺘﻤﮑﺎراﻧﺸﺎن ]آن ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻧـﺎﺣﻖ[‪ -‬ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ اﻟﺰاﻣـﻰ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﺎن ﻣﺘﺮﺳﯿﺪ و از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ ﺗﺎ ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﮐﻨﻢ و ﺗﺎ ﮐﻪ راه ﯾﺎﺑﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪60‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ در دﯾﻦ ﺧﻮد ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺣﯿﺮان ﺷﺪه و ﻗﺒﻠﮥ ﺷﻤﺎ را ﻗﺒﻠﮥ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺣﺘﻤﺎً ﺣﺎﻻ درك ﮐﺮده ﮐﻪ راة ﺷﻤﺎ از دﯾﻦ او راﺳﺖﺗﺮ و درﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ و در آﯾﻨﺪة ﻧﺰدﯾﮏ‬

‫دﯾﻦ ﺷﻤﺎ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾    ‬را ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :154‬‬

‫‪.2 ﴾ ‬‬

‫‪ -70‬اﺑﻦ ﻣﻨﺪه در »ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ« از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺪﯾﯽ ﺻﻐﯿﺮ از ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮ ﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﺗﻤﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﻤﺎم« در ﺑﺪر ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪ و در ﺑﺎرة او و ﯾﺎراﻧﺶ آﯾﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(3‬‬
‫اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎ ﻣﺘﻔﻘﻨﺪ آن ﮐﻪ در ﺑﺪر ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪه »ﻋﻤﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺎم« ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﻣﺎ ﺳﺪي ﺗﺼﺤﯿﻒ ﮐﺮده‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :158‬‬

‫‪. ﴾              ‬‬
‫‪١‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 2311‬از اﺳﺒﺎط از ﺳﺪي از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و از ﻣﺮة ﻫﻤـﺪاﻧﯽ از اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد و از‬
‫ﻋﺪهاي از ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اول ﮐﺘﺎب ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻪ ﻣـﻰﺷـﻮﻧﺪ ﻣﮕﻮﯾﯿـﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ زﻧـﺪهاﻧـﺪ وﻟـﻰ ﺷـﻤﺎ در‬
‫ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﯿﺪ«‬
‫‪ -3‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺮوان ﺳﺪي ﺻﻐﯿﺮ و اﺳﺘﺎدش ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروﻏﮕـﻮﯾﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪61‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -71‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از ﻋﺮوه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ‬

‫ﮐﻼم ﴿‪               ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﻃﻮاف ﻧﮑﻨﺪ ﮔﻨﺎهﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮاﻫﺮزادة ﻋﺰﯾﺰم‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ اﮔﺮ آﯾﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﺧﻮدت ﻣﯽﺑﻮد ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻓﻼ ﺟﻨﺎح ﻋﻠﯿﻪ أن ﻻ ﯾﻄﻮف ﺑﻬﻤﺎ ﺑﻮدي‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺼﺎر ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﻣﻨﺎت ﻃﺎﻏﯿﻪ) ‪ (2‬را ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدﺷﺎن ﺑﻮد ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ﻋﺒﺎدت و ﺗﺒﺮك زﯾﺎرت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت اﯾﻦ ﺑﺖ ﻣﯽآﻣﺪ از ﺳﻌﯽ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺎ و‬
‫ﻣﺮوه اﺟﺘﻨﺎب ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺻﺤﺎﺑﻪ از رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ در ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﺳﻌﯽ‬
‫ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه را ﮔﻨﺎه ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ و از آن اﺟﺘﻨﺎب ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺣﮑﻢ اﻟﻬﯽ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭘﺲ ﴿‪            ‬‬

‫‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰﮔﻤﺎن »ﺻﻔﺎ« و »ﻣﺮوه« از ﺷﻌﺎﺋﺮ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺣـﺞ‪ ‬ﺧﺎﻧـﻪ ]ﺧـﺪا[ ﺑﮕـﺰارد ﯾـﺎ‬
‫ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﺟﺎى آورد‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺑﺮ او ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن آن دو‪ ،‬ﻃﻮاف )ﺳﻌﻰ( ﮐﻨـﺪ و اﮔـﺮ ﮐﺴـﻰ ]اﻓـﺰون ﺑـﺮ‬
‫واﺟﺒﺎت[ ﻧﯿﮑﻰ ﮐﻨﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ[ ﺧﺪا ﻗﺪردان داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻨﺎت ﺑﻮﺗﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﻤﺮو ﭘﺴﺮ ﻟﺤﯽ در ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ از ﺳﻨﮓ ﺗﺮاﺷﯿﺪه و ﺑﺮاي ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻫﺬﯾﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ آنﻫﺎ‬
‫آن را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن او را ﻣﻨﺎت ﻃﺎﻏﯿﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،1643‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1277‬ﺣﻤﯿﺪي ‪ ،219‬اﺣﻤﺪ ‪ ،144 / 6‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،2965‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪ 238 / 5‬و‬
‫اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 3840‬ﻫﻤﻪ از ﻃﺮﯾﻖ زﻫﺮي از ﻋﺮوه از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬و از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوه از ﻋﺮوه‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻧﯿﺰ آﻣﺪه ﮐﻪ آن را ﺑﺨﺎري ‪ 1970‬و ‪ 4495‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1277‬اﺑﻮداود ‪ ،1901‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،2986‬ﻣﺎﻟـﮏ ‪1‬‬
‫‪ ،373 /‬اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﻪ ‪ 2769‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 3839‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪62‬‬

‫‪ -72‬ﺑﺨﺎري از ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬از اﻧﺲ ‪ ‬در ﻣﻮرد ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻮن اﺳﻼم آﻣﺪ ﻣﺎ ﺳﻌﯽ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه را از اﻣﻮر ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺗﺮك‬

‫ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -73‬ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺗﻤﺎم ﺷﺐﻫﺎ ﺑﯿﻦ‬
‫ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه آواز ﻣﯽدادﻧﺪ و ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻫﻢ در ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﺑﺖﻫﺎﯾﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﺳﻼم‬
‫آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﺎ در ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﻃﻮاف ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ از‬
‫ﮐﺎرﻫﺎي دوران ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﺪا اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪   ‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :159‬‬

‫‪.3 ﴾          ‬‬
‫‪ -74‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ و ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ‪ ‬از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﻬﻮد راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﻌﺾ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﻮرات ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آنﻫﺎ ﺣﻘﺎﯾﻖ را از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ و آﮔﺎهﺷﺎن ﻧﺴﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4496‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1278‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،2966‬ﻃﺒﺮي ‪ 2345 ،2344‬و اﺑﻦ اﺑﻮداود در »ﻣﺼﺎﺣﻒ«‬
‫»ﻣﺼﺎﺣﻒ« ص ‪ 111‬ﻫﻤﻪ از ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺎﺻﻢ اﺣﻮل از اﻧﺲ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت اﻧﺪك ﺑـﯿﻦ ﮐﻠﻤـﺎت رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 272 / 2‬از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ اﺳﻨﺎدش در ﺷﻮاﻫﺪ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 271 / 2‬از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﺪ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ وي ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒـﺮي ‪ 2346‬از وﺟـﻪ دﯾﮕـﺮ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده ﮐﻪ در آن ﺟﺎﺑﺮ ﺟﻌﻔﯽ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى روﺷﻦ و ﻫﺪاﯾﺘﻰ را ﮐﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑـﻪ آن را ﺑـﺮاى ﻣـﺮدم در‬
‫ﮐﺘﺎب ]آﺳﻤﺎﻧﻰ[ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ‪ ،‬ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﻰدارﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ آﻧـﺎن را ﻟﻌﻨـﺖ ﻣـﻰﮐﻨـﺪ و ﻟﻌﻨـﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ]از ﻣﺮدم و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﯿﺰ[ آﻧﺎن را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
 63 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫﴾ را در ﺑﺎرة آﻧﺎن ﻧﺎزل‬       ﴿ ‫ﺧﺪاي ﺣﮑﯿﻢ آﯾﮥ‬
.(1 )‫ﻓﺮﻣﻮد‬

        ﴿ :164 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

                

            

.2 ﴾    

«‫ ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮش« و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »ﺷﻌﺐ اﻹﯾﻤﺎن‬،‫ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر در »ﺳﻨﻦ« ﺧﻮد‬-75

        ﴿ ‫ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬:‫از اﺑﻮاﻟﻀﺤﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬

‫ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺧﺪا! اﮔﺮ در‬:‫ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‬.‫( ﻧﺎزل ﺷﺪ‬163 :‫﴾ )ﺑﻘﺮه‬ 

   ﴿ ‫ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﺪا آﯾﮥ‬.‫ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد ﺻﺎدق اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﯿﺎورد‬

             

               

.‫ از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺿﯿﻌﻒ اﺳﺖ‬2376 ‫ ﻃﺒﺮي‬-1
‫ »ﺑـﻪ راﺳـﺘﻰ در آﻓـﺮﯾﻨﺶ آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﯿﻦ و ]در ﭘـﻰ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ[ آﻣـﺪ و رﻓـﺖ ﺷـﺐ و روز و در‬:‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬-2
‫ آن ﮔـﺎه‬،‫ روان اﺳﺖ و در آﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﺳﻤﺎن آب ﺑﺎراﻧـﺪ‬،‫ﮐﺸﺘﻰاى ﮐﻪ در درﯾﺎ ﺑﺮاى ﺑﻬﺮهورى ﻣﺮدم‬
‫زﻣﯿﻦ را ﭘﺲ از ﭘﮋﻣﺮدﻧﺶ ﺑﺎ آن زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺨﺸﯿﺪ و در آن از ﻫﺮ ﺟﻨﺒﻨﺪهاى ﭘﺮاﮐﻨﺪ و در ﮔﺮداﻧﺪن ﺑﺎدﻫﺎ و اﺑﺮ‬
.«‫ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ‬،‫ﻣﺴﺨّﺮ ﺑﯿﻦ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ ﺑﺮاى ﮔﺮوﻫﻰ ﮐﻪ ﺧﺮد ﻣﻰورزﻧﺪ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪64‬‬

‫‪ ﴾         ‬را ﻧﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫ﺳﯿﻮﻃﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻌﻀﻞ ﻟﯿﮑﻦ داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -76‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻮ ﺷﯿﺦ در »اﻟﻌﻈﻤﮥ« از ﻋﻄﺎء رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ آﯾﮥ‬

‫﴿‪ ﴾          ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ در ﻣﮑﻪ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم از ﻋﻬﺪة ﯾﮏ ﺧﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -77‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻮﺻﻮل از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺧﺪاﯾﺖ ﺑﺨﻮاه ﮐﻮة ﺻﻔﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻃﻼ ﺑﮕﺮداﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آن ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﭼﯿﺮه ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ وﺣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﮥ آنﻫﺎ را‬
‫ﺑﺮآورده ﻣﯽﺳﺎزم اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺎزﻫﻢ در ﮐﻔﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﯽ دﭼﺎرﺷﺎن ﮐﻨﻢ‬
‫ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮑﯽ از ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن را آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻋﺬاب ﻧﮑﺮده ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮرودﮔﺎرا! ﻗﻮﻣﻢ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮدم واﮔﺬار ﻣﻦ آنﻫﺎ را آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ روز ﺑﻪ روز ﺑﻪ راة اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 2409 – 2407‬و واﺣﺪي ‪ 85‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﺮوق از اﺑﻮﺿﺤﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ راويﻫـﺎي اﯾـﻦ ﺛﻘـﻪ‬
‫اﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬واﺣﺪي ‪ 84‬از ﻋﻄﺎ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳـﻞ و از ﻗﺴـﻢ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ و ﻃﺒـﺮي ‪ 2410‬از وي ﺑـﻪ اﺧﺘﺼـﺎر‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪65‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻮة ﺻﻔﺎ را ﻃﻼ ﺑﮕﺮداﻧﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آﯾﺎت و‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﯾﻦ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :170‬‬

‫‪.1 ﴾          ‬‬
‫‪ -78‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﯾﻬﻮد را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت و ﺑﻪ ﭘﯿﺮوي از آن ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺮد و آﻧﺎن را از ﻋﺬاب اﻧﺘﻘﺎم‬
‫و ﻣﺠﺎزات ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺖ‪ .‬راﻓﻊ ﺑﻦ ﺣﺮﯾﻤﻠﻪ ) ‪ (2‬و ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﻋﻮف ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ!‬
‫ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ از ﮐﯿﺶ ﭘﺪران ﺧﻮﯾﺶ – ﮐﻪ از ﻣﺎ ﺑﺮﺗﺮ و آﮔﺎهﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ – ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﮐـﺮده اﺳـﺖ ﭘﯿـﺮوى ﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨـﺪ‪] :‬ﻧـﻪ[ ﺑﻠﮑـﻪ از‬
‫ﺷﯿﻮهاى ﮐﻪ ﻧﯿﺎﮐﺎﻧﻤﺎن را ﺑﺮ آن ﯾﺎﻓﺘﻪاﯾﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺮوى ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آﯾﺎ ]ﭼﻨﯿﻦ ﻣـﻰﮐﻨﻨـﺪ[ اﮔـﺮ ﭼـﻪ ﭘﺪراﻧﺸـﺎن ﭼﯿـﺰى‬
‫ﻧﻔﻬﻤﯿﺪه و راه ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟«‪.‬‬

‫‪ -2‬در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« و »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 206 / 1‬ﻫﻢ اﯾﻨﻄـﻮر آﻣـﺪه و در ﻃﺒـﺮي »راﻓـﻊ ﺑـﻦ ﺧﺎرﺟـﻪ« اﺳـﺖ ﻧـﻪ‬
‫»ﺣﺮﯾﻤﻠﻪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 2454‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻣﺤﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﯿﺦ اﺑـﻦ‬
‫اﺳﺤﺎق ﮐﻪ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ ﻃﺒﺮي ‪ 2455‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﻨﺎد رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ اﻓـﺰوده اﺳـﺖ‪ :‬اﺑـﻮ‬
‫راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺎرﺟﻪ و ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﻋﻮض ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪66‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :174‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪. ﴾     ‬‬

‫‪١‬‬

‫‪ -79‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬و‬
‫آﯾﮥ ‪ 77‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان در ﻣﻮرد ﯾﻬﻮد ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -80‬ﺛﻌﻠﺒﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺪتﻫﺎ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﻬﻮد‪ ،‬از زﯾﺮدﺳﺘﺎنﺷﺎن ﻫﺪاﯾﺎي ﻓﺮاوان درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﻣﯿﺪوار‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺒﻌﻮث در آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن از ﻣﯿﺎن ﺧﻮد آنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ‪ ‬از ﻋﺮب‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺪاﯾﺎ و ﻣﻬﻤﺎﻧﯽﻫﺎي ﮐﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽﺷﺪ از دﺳﺖ ﺑﺮود و رﯾﺎﺳﺖ و‬
‫ﺑﺰرﮔﯽﺷﺎن ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺻﻔﺎت ﻧﺎﺟﯽ ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﮐﻪ در ﺗﻮرات آﻣﺪه ﺑﻮد‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ دادﻧﺪ و آن ﺻﻔﺎت ﺗﺤﺮﯾﻒ ﯾﺎﻓﺘﻪ را ﺑﻪ ﭘﯿﺮوان ﭘﺴﺖ و ﻓﺮوﻣﺎﯾﮥ ﺧﻮﯾﺶ اﻋﻼم ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ در آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻣﺒﻌﻮث ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ‬

‫ﺑﻪ ﺻﻔﺎت اﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻋﺮب ﺷﺒﯿﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ]ﺑﺨﺸﻰ[ از ﮐﺘﺎﺑﻰ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎن ﻣﻰدارﻧﺪ‪ .‬و ]ﺑﻪ ﻋﻮض[‬
‫آن ﺑﻬﺎﯾﻰ اﻧﺪك ﻣﻰﺳﺘﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎن در درون ﺧﻮد ﺟﺰ آﺗﺶ ]ﻓﺮو ﻧﻤﻰﺑﺮﻧـﺪ و[ ﻧﻤـﻰﺧﻮرﻧـﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧـﺪ روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﮔﻮﯾﺪ و آﻧﺎن را ﭘﺎك ﻧﻤﻰدارد و آﻧﺎن ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 2505‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺑﺎزﻫﻢ ‪ 2504‬از ﺳﺪي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﮐﻠﺒﯽ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﮐﺬب و اﺳـﺘﺎدش ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ واﺣـﺪي ‪ 78‬ﺑـﻪ‬
‫ﮐﻠﺒﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻮرت درﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻫﺮدو ﻣﺮادﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪67‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :177‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.1 ﴾       ‬‬

‫‪ -81‬ك‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻣﻌﻤﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻐﺮب و ﻧﺼﺎري ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﻣﺸﺮق ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬آﯾﮥ ﴿ ‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -82‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﯿﺰ از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -83‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدي از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬در ﺑﺎرة‬

‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آن‬
‫ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺧﻮاﺳﺖ و آﯾﻪ را ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬و ﺑﺴﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮدي ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﺮاﯾﺾ و ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪا و رﺳﺎﻟﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪ ‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد و در آن ﺣﺎل‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﻧﮑﻪ روﯾﻬﺎﯾﺘﺎن را ﺑﻪ ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب آرﯾﺪ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﮐﺴﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎب و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن آورد و ﻣﺎل را در ﻋﯿﻦ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺶ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و‬
‫ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن و در راه ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﺧﻮاﻫﻨـﺪﮔﺎن و در راه ]آزادى[ ﺑـﺮدهﻫـﺎ ﺑﺪﻫـﺪ و ﻧﻤـﺎز ﺑـﺮ ﭘـﺎ دارد و‬
‫زﮐﺎت ﺑﭙﺮدازد و وﻓﺎﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد ﭼﻮن ﻋﻬﺪ ﺑﻨﺪﻧﺪ و ]ﺑـﻮﯾﮋه ﮐﺴـﺎﻧﻰ ﮐـﻪ[ در ﺳـﺨﺘﻰ و ﻣﺤﻨـﺖ و‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺎر زار ﺑﺮدﺑﺎرﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ و اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ 160‬و از ﻃﺮﯾﻖ او ﻃﺒﺮي ‪ 2526‬از ﻣﻌﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﻬﻮد روي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺜﺮق ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 2528‬از رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﻧﯿﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪68‬‬

‫از ﺟﻬﺎن ﺑﺮود‪ ،‬اﻣﯿﺪ و ﺗﻤﻨﺎ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ در آﺧﺮت ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﻧﺼﯿﺐ او ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪا‬

‫﴿‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(1‬‬
‫]ﻣﻨﻈﻮر ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﻬﻮد ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﺳﻮي ﻣﻐﺮب و ﻧﺼﺎري ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮق‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪا در ﺑﺎرة آنﻫﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد و آﮔﺎهﺷﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري‬
‫آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﯿﺎن‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ[) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :178‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.3 ﴾‬‬
‫‪ -84‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ اﻧﺪﮐﯽ ﭘﯿﺶ‬
‫از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم‪ ،‬دو ﻃﺎﯾﻔﻪ از ﻋﺮب ﺑﺎﻫﻢ ﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ و از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺮاوان ﮐﺸﺘﻨﺪ ﺣﺘﯽ از ﮐﺸﺘﻦ‬
‫زﻧﺎن و ﺑﺮدﮔﺎن ﻧﯿﺰ درﯾﻎ ﻧﮑﺮدﻧﺪ و از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺼﺎص و دﯾﻪ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﺸﺮف‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ اﻓﺮاد زﯾﺎد و ﺛﺮوت ﻓﺮاوان ﮔﺮدن ﮐﺸﯽ و ﺑﺮ دﯾﮕﺮي ﺳﺘﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﺗﺎ در ﻋﻮض ﺑﺮدﮔﺎن ﺧﻮد‪ ،‬آزادﮔﺎن دﺷﻤﻦ و در ﻋﻮض زﻧﺎن‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 2527‬از او رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.95‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻗﺼﺎص در ]ﺑﺎره[ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آزاد ﺑﻪ آزاد و ﺑﺮده ﺑﻪ ﺑـﺮده‬
‫و زن ﺑﻪ زن ]ﻗﺼﺎص ﻣﻰﺷﻮد[ آن ﮔﺎه اﮔﺮ ﺑﺮاى ﮐﺴﻰ از ]ﺧﻮن[ ﺑﺮادرش ﭼﯿﺰى ﮔﺬﺷﺖ ﺷﺪ‪] .‬ﺣﮑﻢ او[ ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﮑﻰ ﭘﯿﺮوى ﮐـﺮدن و ﭘـﺮداﺧﺘﻦ ]ﺧﻮﻧﺒﻬـﺎ[ ﺑـﻪ او ﺑـﺎ ﺧﻮﺷـﺨﻮﯾﻰ اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﺗﺨﻔﯿـﻒ و رﺣﻤﺘـﻰ از ﺳـﻮى‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﮐﺴﻰ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ از ﺣﺪ‪ ‬ﺑﮕﺬرد‪ ،‬ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ]در ﭘﯿﺶ[ دارد«‪.‬‬
 ‫‪69‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺮدان آنﻫﺎ را ﻧﮑﺸﺪ راﺿﯽ ﻧﺸﻮد‪ .‬در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :184‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.2 ﴾        ‬‬

‫‪ -85‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در »ﻃﺒﻘﺎت« از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬در ﺑﺎرة ﻣﻮﻻي ﻣﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻧﺰول آﯾﻪ‬
‫اﻓﻄﺎر ﮐﺮد و ﺑﺮاي ﻫﺮ روز اﻓﻄﺎر ﯾﮏ ﻣﺴﮑﯿﻦ را ﻃﻌﺎم داد) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :186‬‬

‫‪.4 ﴾        ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 2567‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻋﺮوﺑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﺒـﺪاﻟﺮزاق ‪ 163‬و‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ او ﻃﺒﺮي ‪ 2568‬از ﻣﻌﻤﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬روزﻫﺎﯾﻰ ﻣﻌﺪود ]و ﻣﻌﯿﻦ را روزه ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ[‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﯾﺎ ﻣﺴـﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷـﺪ ]ﺑﺪاﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ[ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد آن از روزﻫﺎى دﯾﮕﺮ ]ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ[ و ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ دﺷﻮارى ﺗـﺎب ﻣـﻰآورﻧـﺪ‬
‫ﮐﻔّﺎره‪ -‬ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺧﻮراك ﺑﯿﻨﻮاﯾﻰ اﺳﺖ‪ -‬واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑـﻪ دﻟﺨـﻮاه ﺧﯿـﺮى ]اﻓـﺰون[‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬آن ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ -‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ درﺑﺎره ﻣﻦ از ﺗﻮ ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ‪] ،‬ﺑﮕﻮ‪ [:‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧـﺰدﯾﮑﻢ‪ .‬دﻋـﺎى دﻋـﺎ ﮐﻨﻨـﺪه را‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﺮا ]ﺑﻪ دﻋﺎ[ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬روا ﻣﻰدارم‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ از ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ اﯾﻤﺎن آورﻧﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﮐﻪ راه ﯾﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪70‬‬

‫‪ -86‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺷﯿﺦ و دﯾﮕﺮان در رواﯾﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد از ﺟﺮﯾﺮ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ از ﻋﺒﺪة ﺳﺠﺴﺘﺎﻧﯽ از ﺻﻠﺖ ﺑﻦ ﺣﮑﯿﻢ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻦ ﺣﯿﺪه از ﭘﺪرش و او از ﭘﺪر‬
‫ﺑﺰرﮔﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﻋﺮاﺑﯿﯽ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪ و ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﺑﺎ ﺻﺪاي آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ و ﯾﺎ دور اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ او را ﺻﺪا ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ؟‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﮑﻮت ﮐﺮد‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -87‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺻﺤﺎب ‪ ‬از ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاي ﻣﺎ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻃﺮق دﯾﮕﺮ ﻫﻢ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -88‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ از ﻋﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در دﻋﺎ و ﻧﯿﺎﯾﺶ ﺳﺴﺘﯽ‬
‫و ﺗﻨﺒﻠﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪) ﴾  ﴿ :‬ﻏﺎﻓﺮ‪(60 :‬‬

‫ﻣﺮدي ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺮردﮔﺎر ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻋﺎ را ﻣﯽﺷﻨﻮد؟ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -89‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﻄﺎء ﺑﻦ اﺑﻮرﺑﺎح رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﻼم آﺳﻤﺎﻧﯿﯽ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺎش ﻣﯽداﻧﺴﺘﯿﻢ در ﮐﺪام ﺳﺎﻋﺖ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 2912‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺻﻠﺖ ﺑﻦ ﺣﮑﯿﻢ ﻣﺠﻬﻮل و اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ 196‬و از ﻃﺮﯾﻖ او ﻃﺒﺮي ‪ 2913‬ﺑـﻪ ﺳـﻨﺪ ﺣﺴـﻦ از ﺣﺴـﻦ ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻗﺒﻞ اﯾﻦ ارﺟﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻨﻬﺎ اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻧﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ و اﻫﻞ ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺻـﺤﯿﺢ ﻣـﯽﺑـﻮد ﻃﺒـﺮي و دﯾﮕـﺮان ﻧﯿـﺰ‬
‫رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪71‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫دﻋﺎ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪            ‬‬

‫‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :187‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.2 ﴾ ‬‬

‫‪ -90‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻮداود و ﺣﺎﮐﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻮ ﻟﯿﻠﯽ از ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ‪ ‬رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺐﻫﺎي رﻣﻀﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﻨﺪ و ﺑﺎ زﻧﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻘﺎرﺑﺖ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ ﺑﻌﺪ از ﺑﯿﺪاري در ﻃﻮل ﺷﺐ از اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﺻ‪‬ﺮﻣ‪‬ﻪ) ‪ (3‬ﺑﻌﺪ از اداي ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ ﺧﻮاﺑﯿﺪ و ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﻏﺬا ﻧﺨﻮرد و‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 2916 – 2915‬از ﻋﻄﺎء ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﭘﺲ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﻣﯿﺰش ﺑﺎ زﻧﺎﻧﺘﺎن در ﺷﺐ روزه ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺣﻼل ﺷﻤﺮده ﺷﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ]ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ[ ﭘﻮﺷﺶاﻧـﺪ و‬
‫ﺷﻤﺎ ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮاى آﻧﺎن ]ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ[ ﭘﻮﺷﺶ ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﻮدﺗـﺎن ﺧﯿﺎﻧـﺖ ﻣـﻰﮐﺮدﯾـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﻮﺑﻪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬و از ]ﮔﻨﺎﻫﺎن[ ﺷﻤﺎ در ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬اﯾﻨﮏ ]در ﺷﺒﻬﺎى ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻣﻰﺗﻮاﻧﯿﺪ[ ﺑـﺎ آﻧـﺎن‬
‫ﻣﺒﺎﺷﺮت ﮐﻨﯿﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻣﻘﺮّر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺠﻮﯾﯿﺪ‪ .‬و ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ رﺷـﺘﻪ‬
‫ﺳﭙﯿﺪ‪ -‬ﮐﻪ ﻓﺠﺮ اﺳﺖ‪ -‬از رﺷﺘﻪ ﺳﯿﺎه ]ﺷﺐ[ آﺷﮑﺎر ﺷﻮد آن ﮔﺎه روزه را ﺗﺎ ﺷﺐ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﯿﺪ و در ﺣﺎﻟﻰ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﺴﺠﺪﻫﺎ ﻣﻌﺘﮑﻔﯿﺪ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﺒﺎﺷﺮت ﻣﮑﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ ﺣﺪود ]ﻧﻬﻰ ﺷﺪه[ اﻟﻬﻰ اﺳﺖ ﭘﺲ ]ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺠﺎوز[ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﯾﻪﻫﺎﯾﺶ را ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﺑﺮاى ﻣﺮدم روﺷﻦ ﻣﻰﺳﺎزد ﺗﺎ ﺗﻘﻮى ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ در اﻟﻤﻨﺜﻮر و ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود ﺻﺮﻣﻪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪72‬‬

‫در ﻃﻮل روز ﺗﺎ ﻏﺮوب ﺑﻪ زﺣﻤﺖ و ﻣﺸﻘﺖ زﯾﺎد اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻧﯿﺰ در ﻃﻮل ﺷﺐ از‬
‫ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﻣﻘﺎرﺑﺖ اﻧﺠﺎم داد ﭘﺲ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪ و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﯿﺎن‬

‫ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪ .(1‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از اﺑﻦ‬
‫اﺑﯽ ﻟﯿﻠﯽ ﻣﺸﻬﻮر اﻣﺎ او از ﻣﻌﺎذ ﻧﺸﻨﯿﺪه اﺳﺖ و داراي ﺷﻮاﻫﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -91‬ﺑﺨﺎري از ﺑﺮاء ]ﺑﻦ ﻋﺎذب[ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا در اواﯾﻞ ﻓﺮﺿﯿﺖ‬
‫روزه ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺨﺼﯽ روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﻗﺒﻞ از اﻓﻄﺎر ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪ‪ ،‬آن ﺷﺐ و روز‬
‫ﺑﻌﺪ ﺗﺎ ﻏﺮوب اﺟﺎزة ﻏﺬاﺧﻮردن ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﺻ‪‬ﺮﻣﮥ اﻧﺼﺎري روزه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم اﻓﻄﺎر ﻧﺰد‬
‫ﻫﻤﺴﺮش آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﺧﻮردﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﯽروم ﺑﺮاﯾﺖ ﻏﺬا‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﻗﯿﺲ ﺗﻤﺎم روز ﮐﺎر ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺧﺴﺘﮕﯽ زﯾﺎد ﺧﻮاﺑﺶ ﺑﺮد ﻫﻤﺴﺮش‬
‫آﻣﺪ او را دﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬دﯾﮕﺮ از ﻏﺬاﺧﻮردن ﻧﻮﻣﯿﺪ ﺷﺪي‪ ،‬ﻇﻬﺮ روز ﺑﻌﺪ از ﻓﺮط ﺿﻌﻒ ﺑﯿﻬﻮش‬
‫ﺷﺪ و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ -1‬اﺻﻞ اﯾﻦ ﻗﻮي اﺳﺖ‪ ،‬وﮐﯿﻊ و ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺪ از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾـﻖ از ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ اﺑـﻮﻟﯿﻠﯽ ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ ﺑـﺎ‬
‫اﺧﺘﻼف اﻧﺪك در ﺑﻌﻀﯽ ﮐﻠﻤﺎت رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ در »در اﻟﻤﻨﺜـﻮر« ‪ 358 / 1‬و ﻃﺒـﺮي ‪ 2943‬و‬
‫‪ 2944‬آﻣﺪه‪ ،‬ﺳﯿﺎق از وﮐﯿﻊ و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻨﺎد آن ﺑﻪ اﺑـﻦ اﺑـﻮﻟﯿﻠﯽ ﺻـﺤﯿﺢ اﺳـﺖ و ﻋﻠـﺖ آن ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻣﺮﺳﻞﺑﻮدن اﺳﺖ و ﻣﺮﺳﻞ در ﻧﺰد ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﯾﺚ از ﻗﺴﻢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ .‬و ﻃﺒـﺮي ‪ 2957‬از ﺳـﺪي ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ و ‪ 2951‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ اﺳﻨﺎد واﻫﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ واﻫﯽ اﺳﺖ‬
‫و از او ﮐﺴﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻃﺒﺮي ‪ 2959‬از ﻣﺮﺳـﻞ ﻋﮑﺮﻣـﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫رواﯾﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﮥ ﻋﻤﺮ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻗﻀـﯿﮥ اﺑـﻮﻗﯿﺲ ﺑـﻦ ﺻـﺮﻣﻪ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﺻﺤﯿﺢﺗﺮﯾﻦ رواﯾﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ آﻣﺪه‪.‬‬
 ‫‪73‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن‬

‫﴿‪ ﴾         ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -92‬ﺑﺨﺎري از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ]اواﯾﻞ[ ﻓﺮﺿﯿﺖ روزه ﻣﺒﺎﺷﺮت ﺑﺎ‬
‫زﻧﺎن ﻫﻢ ﺷﺐ و ﻫﻢ روز ﻣﻨﻊ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺪهاي ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي‬

‫ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾         ‬را ﻧﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -93‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﮐﻌـﺐ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﮏ ‪ ‬از ﭘـﺪرش‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣـﺎه رﻣﻀـﺎن ﭼﻨـﯿﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺎه ﻣـﺮدي روزه ﻣـﯽﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻣﯽرﻓﺖ ﺑﻌﺪ از ﺑﯿﺪاري ﺧﻮردن‪ ،‬آﺷﺎﻣﯿﺪن و ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﺮاﯾﺶ ﺣﺮام ﺑﻮد‬
‫ﺗﺎ روز ﺑﻌﺪ ﻫﻨﮕﺎم اﻓﻄﺎر ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﻓـﺎرق ﺷـﺒﯽ ﺗـﺎ دﯾـﺮ وﻗـﺖ در ﻧـﺰد ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺴـﺮش ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ اﻣﺸـﺐ ﺧﻮاﺑﯿـﺪهام‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻨﻮز ﻧﺨﻮاﺑﯿﺪهام و ﺑﺎ او ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻋﻤـﻞ‬
‫را اﻧﺠﺎم داد ﻓﺮداي آن روز ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﻧﺰد ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﺷﺘﺎﻓﺖ و از ﻣﺎﺟﺮا آﮔﺎﻫﺶ ﺳـﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺻــﺤﯿﺢ اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﺨــﺎري ‪ ،1915‬اﺑــﻮداود ‪ ،2314‬ﺗﺮﻣــﺬي ‪ ،2968‬اﺣﻤــﺪ ‪ ،295 / 4‬دارﻣــﯽ ‪ ،5 / 2‬ﻧﺴــﺎﺋﯽ در‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 43‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 92‬ﻫﻤﻪ از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4508‬از ﺑﺮاء رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 2949‬رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ ﺷﻮرﯾﺪه ﺧﺮد ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ از رواﯾﺖ‬
‫اﺑﻦ ﻣﺒﺎرك اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺷﻮرﯾﺪه ﺣﺎل ﺷﺪﻧﺶ از او ﺷـﻨﯿﺪه ﭘـﺲ اﺳـﻨﺎد ﺣﺴـﻦ اﺳـﺖ – اﻧﺸـﺎء اﷲ – و‬
‫داراي ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪74‬‬

‫‪ -94‬ﺑﺨﺎري از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬و ﴿‪ ﴾ ‬ﻫﻨﻮز‬
‫ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﺷﺨﺎﺻﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻮن اراده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ روزه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮد ﺗﺎر ﺳﻔﯿﺪ و‬
‫ﺳﯿﺎه ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن اداﻣﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ رﻧﮓﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﺸﺨﺺ‬

‫ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮاد از ﺧﻂ ﺳﻔﯿﺪ‬
‫و ﺳﯿﺎه روﺷﻨﯽ ﺻﺒﺢ و ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -95‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺮدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﺘﮑﻒ ﻣﯽﺷﺪ‬
‫ﻫﺮوﻗﺖ دﻟﺶ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ از ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪه ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ‬

‫ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :188‬‬

‫‪.3 ﴾        ‬‬
‫‪ -96‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻣﺮؤ اﻟﻘﯿﺲ ﺑﻦ ﻋﺎﺑﺲ و ﻋﺒﺪان ﺑﻦ‬
‫اﺷﻮع ﺣﻀﺮﻣﯽ در ﺑﺎرة ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﺎﻫﻢ دﻋﻮا و اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮؤ اﻟﻘﯿﺲ ﺧﻮاﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،1917‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1091‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،42‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 215 / 4‬از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ‪ 289‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 3050‬از ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ رواﯾﺖ ﺷﺪه‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﻣﻮاﻟﺘﺎن را در ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖّ ﻣﺨﻮرﯾﺪ و ]ﺑﻪ رﺷﻮه دادن[ آن را ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻤﺎن ﭘﯿﺶﮐﺶ ﻣﮑﻨﯿﺪ‬
‫ﺗﺎ از روى ﮔﻨﺎه و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺨﺸﻰ از اﻣﻮال ﻣﺮدم را ﺑﺨﻮرﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫‪75‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻣﺎﻟﮑﯿﺘﺶ ﺑﻪ دروغ ﻗﺴﻢ ﺑﺨﻮرد‪ .‬در ﺑﺎرة او ﴿‪﴾    ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :189‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.2 ﴾    ‬‬

‫‪ -97‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدم در ﺑﺎرة ﻋﻠﺖ‬
‫و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻧﺪازة ﻫﻼل ﻣﺎه از ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -98‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﻫﻼل‬

‫ﻣﺎه ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬
‫‪ -99‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ و اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ در »ﺗﺎرﯾﺦ دﻣﺸﻖ« از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺪﯾﯽ ﺻﻐﯿﺮ از ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ و ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻦ ﻏﻨﻤﻪ ‪ ‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا!‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻼل ﻣﺎه ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺷﺘﮥ ﺑﺎرﯾﮏ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ ﻃﻠﻮع ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻌﺪ‬

‫‪ -1‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬واﺣﺪي ‪ 95‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺗﻞ ﻧﺴﺒﺖ داده آن ﻫﻢ ﻣﺮﺳـﻞ اﺳـﺖ ﻣﻘﺎﺗـﻞ ﺑـﻦ ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﻣﺘـﺮوك‬
‫اﺳﺖ و ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي ‪ 166‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬درﺑﺎره ]ﻓﺎﯾﺪه[ ﻫﻼﻟﻬﺎى ]ﻣﺎه[ از ﺗﻮ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑـﺮاى ﻣـﺮدم و ]ﻣﻮﺳـﻢ[ ﺣـﺞ ﻣﯿﻌﺎدﻫـﺎﯾﻰ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرى آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ]در ﺣﺎل اﺣﺮام[ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ از ﭘﺸﺘﺸﺎن درآﯾﯿﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﮐﺴﻰ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﭘﺮوا ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ از درﻫﺎﯾﺸﺎن در آﯾﯿﺪ و از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 3080‬از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد واﻫﯽ و ﻋﻄﯿﻪ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‬
‫و از او اﻓﺮاد ﻣﺠﻬﻮل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 3075‬از رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﻧﺲ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻨﺠﺎ ﺷﯿﺦ او اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ را ذﮐﺮ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪76‬‬

‫آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺰرگ ﺷﺪه ﺗﻤﺎم و ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﺎرﯾﮏ ﺷﺪه ﮐﻢ ﮐﻢ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬

‫اوﻟﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﯿﭽﮕﺎه ﺑﻪ ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﯿﺴﺖ؟ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -100‬ﺑﺨﺎري از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم وﻗﺘﯽ‬

‫اﺣﺮام ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ از ﭘﺸﺖ آن داﺧﻞ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾  ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -101‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ دﻋﻮي‬
‫ﺣﻤﺲ‪ (3 )،‬ﺟﻨﮕﺎوري و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﺮد و در ﺟﺎﻟﺖ اﺣﺮام از در ﺧﺎﻧﻪ داﺧﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺼﺎر‬
‫و دﯾﮕﺮ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ اﺣﺮام از در داﺧﻞ ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬روزي رﺳﻮل اﷲ از در ﺑﺎﻏﯽ‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﺑﺎ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻗﻄﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ اﻧﺼﺎري ﻫﻢ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ﻗﻄﺒﻪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺎﻣﺮ – ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ﻓﺎﺟﺮ اﺳﺖ – ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از در ﺑﺎغ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را‬
‫ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر واداﺷﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﯾﺪﻣﺖ ﮐﻪ از در ﺧﺎرج ﺷﺪي ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوي از ﺗﻮ اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دادم‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﯾﮏ ﻣﺮد اﺣﻤﺴﯽ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻗﻄﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ دﯾﻦ‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﺳﺪي ﺻﻐﯿﺮ و ﺷﯿﺦ او ﻣﺘﺮوك و ﻣﺘﻬﻢ و اﺑﻮﺻـﺎﻟﺢ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ .‬واﺣـﺪي ‪ 98‬ﺑـﻪ‬
‫ﮐﻠﺒﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4512‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 2319 / 4‬ح ‪ 3026‬و واﺣﺪي ‪ 99‬از ﺑﺮائ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﻤﺲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﮐﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺛﻘﯿﻒ‪ ،‬ﺧﺜﻌﻢ‪ ،‬ﺧﺰاﻋﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻮ ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﺑﻨﻮ ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﭼﻮن اﯾﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﮐـﯿﺶ و‬
‫آﯾﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖﮔﯿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم ﯾﺎد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺎﺳﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺷـﺪت اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻗﺮﻃﺒـﯽ ‪343 / 2‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪77‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﻦ و دﯾﻦ ﺗﻮ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪﴾      ‬‬
‫را ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﮥ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -102‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻧﯿﺰ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -103‬ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ در »ﻣﺴـﻨﺪ« ﺧـﻮد از ﺑـﺮاء ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔـﺎه اﻧﺼـﺎر از ﺳـﻔﺮ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ ﻫﯿﭽﯿﮏ از آنﻫﺎ از راة در وارد ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -104‬ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺪ از ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﻧﻬﺸﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﻗﺒﺎﯾـﻞ ﻋـﺮب اﺣـﺮام‬
‫ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ از در داﺧﻞ ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ روش ﺣﻤﺲ ﺧﻼف اﯾﻦ ﻋﺎدت ﺑـﻮد‪ .‬روزي ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎﻏﯽ وارد ﺷﺪ و از در آن ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ .‬رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦ ﺗﺎﺑﻮت ﻫﻢ ﺑـﺎ وﺟـﻮدي ﮐـﻪ ﺣﻤﺴـﯽ ﻧﺒـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﭘﯿﺮوي از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از در ﺑﯿﺮون آﻣﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! رﻓﺎﻋﻪ ﻫﻢ از در ﺑﺎغ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫از او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﺮا ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر واداﺷﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺗـﻮ ﭘﯿـﺮوي ﮐـﺮدم‪ ،‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ‬

‫ﺣﻤﺴﯽ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬رﻓﺎﻋﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬دﯾـﻦ ﻣـﺎ ﯾﮑـﯽ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :190‬‬

‫‪.5 ﴾  ‬‬

‫‪ -1‬ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ ‪ 8430 / 1‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرد ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳـﺖ و‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در »ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ‪ 337 / 3‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ و ﻗﻮي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 3092‬رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻋﻄﯿﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ و از او اﻓﺮاد ﻣﺠﻬﻮل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ ‪ ،717‬ﻃﺒﺮي ‪ 3082‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و اﺳﻨﺎد آن ﺑﻪ ﺷﺮط ﺷﯿﺨﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 3084‬از ﻗﯿﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و در راه ﺧﺪا ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و ]ﻟﻰ[ از ﺣﺪ ﻣﮕﺬرﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳـﺘﻰ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺣﺪ ﮔﺬران را دوﺳﺖ ﻧﻤﻰدارد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪78‬‬

‫‪ -105‬واﺣﺪي از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬از زﯾﺎرت ﮐﻌﺒﻪ ﻣﻨﻊ ﺷﺪ و در ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪاي ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺎ او ﺗﻮاﻓﻖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻣﺴﺎل از‬
‫ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺑﺮﮔﺮدد و ﺳﺎل آﯾﻨﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ زﯾﺎرت ﮐﻌﺒﻪ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻦ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﺮاي اداي ﻋﻤﺮة ﻗﻀﺎء آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ وﻓﺎ ﻧﮑﻨﺪ و آﻧﺎن را از ورود ﺑﻪ ﻣﺠﺴﺪ ﺣﺮام ﻣﻨﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﻠﯿﻪ آنﻫﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺰﻧﺪ‪،‬‬

‫زﯾﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺟﻨﮓ در ﻣﺎة ﺣﺮام ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾           ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :194‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.2 ﴾‬‬
‫‪ -106‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ و ﯾﺎراﻧﺶ در ذي اﻟﻘﻌﺪه ﺑﺎ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻋﻤﺮه رﻫﺴﭙﺎر ﻣﮑﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﺎ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺳﺪ راة‬
‫اﯾﺸﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﻃﯽ ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪاي ﺑﺎ آﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ اﻣﺴﺎل از ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮﮔﺮدد و ﺳﺎل آﯾﻨﺪه ﺑﻪ زﯾﺎرت ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﯿﺎﯾﺪ‪] ،‬و ﺳﻪ روز در ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد و‬

‫‪ -1‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 102‬از ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﻠـﻖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫اﯾﻦ وﺻﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ﮐﻠﺒﯽ ﻣﺘﺮوك و ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ و اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﻧﺸـﻨﯿﺪه‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺒـﺮ‬
‫واﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻫﻦ ﺗﻨﻬﺎ در ذﮐﺮ ﻧﺰول آﯾﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي‬
‫‪ 171‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺎه ﺣﺮام در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎه ﺣﺮام اﺳﺖ و ]در ﺻﻮرت ﺷﮑﺴﺘﻦ ﺣﺮﻣﺖ[ ﺑﺰرﮔﯿﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮ آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻌﺪ‪‬ى ﮐﺮد‪] ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ[ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻌﺪ‪‬ى او ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ او ﺗﻌﺪ‪‬ى ﮐﻨﯿﺪ و از ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪79‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫دوﺑﺎره ﺧﺎرج ﺷﻮد و ﻫﯿﭽﮑﺲ از اﻫﺎﻟﯽ ﻣﮑﻪ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﺒﺮد‪ .‬در آن ﺳﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﯽﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد را در ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪﻧﺪ و ﻣﻮي ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺗﺮاﺷﯿﺪﻧﺪ و ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدﻧﺪ[ ﭼﻮن ﻣﻮﻋﺪ ﺣﺞ‬
‫ﺳﺎل آﯾﻨﺪه ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﯾﺎراﻧﺶ از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻋﻤﺮه ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و در ذي اﻟﻘﻌﺪه‬
‫وارد ﻣﮑﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻪ ﺷﺐ در آﻧﺠﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن او ‪ ‬را از ورود ﺑﻪ ﻣﮑﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮ او ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﺰد ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ آنﻫﺎ ﭘﯿﺸﻮاي ﺑﺸﺮﯾﺖ را‬
‫دﻗﯿﻘﺎً در ﻫﻤﺎن ﻣﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺳﺪ راة او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ وارد ﻣﮑﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬و در اﯾﻦ ﺑﺎره‬

‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :195‬‬

‫‪.2 ﴾    ‬‬

‫‪ -107‬ﺑﺨﺎري از ﺣﺬﯾﻔﻪ ‪ ‬رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة اﻧﻔﺎق و ﺑﺨﺸﺶ در راة ﺧﺪا‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -108‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻏﯿﺮه از اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎري رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا ‪ ‬اﺳﻼم را ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﻋﺰﯾﺰ ﮔﺮداﻧﺪ و ﯾﺎر و ﯾﺎور ﻓﺮاوان ﯾﺎﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻋﺪهاي از ﻣﺎ ﻧﻬﺎﻧﯽ ﺑﺎﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺪون ﺷﮏ داراﯾﯽ ﻣﺎ ﺿﺎﯾﻊ ﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪا ﺧﻮدش اﺳﻼم را‬
‫ﻋﺰت داد‪ .‬اﮔﺮ ﺛﺮوت ﺧﻮد را ﻧﮕﺎه ﻣﯽداﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬آن اﻣﻮال ﺗﻠﻒﺷﺪه در ﭼﻨﯿﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﺣﺎل ﻣﺎ را‬

‫‪ -1‬ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪش ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 3139‬از ﻗﺘﺎده و ﻃﺒـﺮي ‪ 3140‬از ﻗﺘـﺎده و ﻣﻘﺴـﻢ و ﻃﺒـﺮي ‪ 3137‬از‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪ و ﻃﺒﺮي ‪ 3141‬از ﺳﺪي و ﻃﺒﺮي ‪ 3143‬از رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﻧﺲ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ و ﻃﺒﺮي ‪ 3144‬از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﻨﺎد واﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ راويﻫﺎي آن ﻣﺠﻬﻮﻟﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 78‬ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و در راه ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ و ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ]دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ورﻃﻪ[ ﻧﺎﺑﻮدى ﻣﯿﻔﮑﻨﯿﺪ و ﻧﯿﮑﻰ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را دوﺳﺖ ﻣﻰدارد«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ 4516‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﻢ اوﺳﻂ« ‪ 1745‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪80‬‬

‫ﻧﯿﮑﻮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﺑﺮاي رد آن ﭘﻨﺪار و ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺎ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد ﮐﻪ اﺷﺎرهاي اﺳﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﺎل و ﻋﺪم اﻧﻔﺎق آن‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﮥ وﺳﺎﯾﻞ ﺟﻬﺎد و ﺻﺮف آن ﺑﺮاي ﺗﻦﭘﺮوري و ﺗﺮك ﺟﻬﺎد ﻣﺎﯾﮥ ﻫﻼﮐﺖ ﻣﯽﺷﻮد) ‪.(1‬‬
‫]ﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﺴﻄﻨﻄﯿﻨﯿﻪ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ روم ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد و ﭘﯿﮑﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬روزي ﺳﭙﺎة ﺑﺰرﮔﯽ از‬
‫روﻣﯿﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﺻﻒآراﯾﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻞ آﻧﺎن ﺑﻠﮑﻪ ﻗﻮﯾﺘﺮ ﺑﻪ آراﯾﺶ ﺟﻨﮕﯽ ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ‪،‬‬
‫در آن ﺣﺎل ﻣﺮدي از ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻪ ﺻﻔﻮف آﻧﺎن ﯾﻮرش ﺑﺮد و در آن ﻧﻔﻮذ ﮐﺮد و دوﺑﺎره ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺪاﮐﺎريﻫﺎ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﮔﺮوﻫﯽ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺻﺤﺎﺑﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎري ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬
‫ﻣﺮدم ﺷﻤﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﻣﺎ ﮔﺮوة اﻧﺼﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ[) ‪.(2‬‬
‫]اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎري ﻫﻤﻮاره در زﯾﺮ ﺳﺎﯾﮥ ﭘﺮﭼﻢ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺟﻬﺎد و ﭘﯿﮑﺎر اداﻣﻪ داد ﺗﺎ در‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ روم و در ﺳﺎل ‪ 52‬ﻫـ ق ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ و در آﻧﺠﺎ دﻓﻦ ﺷﺪ[‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮداود ‪ ،2512‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،2972‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 48‬و ‪ ،49‬ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ ‪ ،599‬اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ‪،4711‬‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ‪ 84 / 2‬و ‪ ،275‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺎﮐﻢ در »ﻓﺘﻮح ﻣﺼﺮ« ص ‪ ،270 – 269‬ﺟﺼﺎص در »اﺣﮑﺎم« ‪ 326 / 1‬و‬
‫‪ ،327‬ﻃﺒﺮي ‪ 3179‬و ‪ ،3180‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ ،4060‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 45 / 9‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 107‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ‬
‫از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺣﺒﯿﺐ از اﺳﻠﻢ اﺑﻮﻋﻤﺮان از اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎري رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬و اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﺻـﺤﯿﺢ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻠﻢ ]ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ[ اﺑﻮﻋﻤﺮان ﺗﺠﯿﺒﯽ ﻣﺼﺮي ﺛﻘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ در »ﺗﻘﺮﯾـﺐ« آﻣـﺪه و از ﯾﺰﯾـﺪ ﺑـﻦ اﺑﻮﺣﺒﯿـﺐ‬
‫ﺷﯿﺨﯿﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺤﺪﯾﺚ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﺒﮥ ﻣﺮﺳﻞﺑﻮدن رﻓﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا‬
‫او اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ را ﺑﺴﯿﺎر رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﺷﯿﺨﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧـﺪ و ذﻫﺒـﯽ‬
‫ﻫﻢ ﺑﺎ وي ﻣﻮﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ ﺻـﺤﯿﺢ اﺳـﺖ و ﺑـﺲ ﭼـﻮن ﺑﺨـﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ از‬
‫اﺑﻮﻋﻤﺮان رواﯾﺖ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﺮﺣﺎل او ﺛﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن ‪ 167‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺸﺎﭘﻮري‪ ،‬ﻣﺴﺘﺪرك‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات دار اﻟﮑﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﯿﻪ‪ ،‬ﺑﯿـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ اول‪،‬‬
‫ﺳﺎل ‪ ،1411‬ج ‪ ،2‬ص ‪.302‬‬
 ‫‪81‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -109‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻮﺟ‪‬ﺒِﯿﺮه ﺑﻦ ﺿَﺤ‪‬ﺎك ‪ ‬رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬اﻧﺼﺎر آﻧﭽﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد از داراﯾﯽ ﺧﻮد ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ و ﺑﺨﺸﺶ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻟﯽ دﭼﺎر ﻗﺤﻄﯽ ﺷﺪﻧﺪ و از‬

‫اﻧﻔﺎق در راة ﺧﺪا ﺧﻮدداري ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل‬
‫ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -110‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﮔﻨﺎﻫﯽ را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻮرد آﻣﺮزش ﻗﺮار ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺪاي ﺑﺰرگ‬

‫﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -111‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :196‬‬

‫‪              ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪                 ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ‪ 5668‬و واﺣﺪي ‪ 106‬از ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﺣﺮب از ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺸﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد آن ﺣﺴﻦ و راويﻫﺎي او راوﯾﺎن ﻣﺴﻠﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ در ﻣﻮرد ﺳﻤﺎك ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺳﯿﻮﻃﯽ‬
‫اﯾﻦ اﺳﻨﺎد را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﻫﯿﺜﻤـﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪ 17 / 6‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬راويﻫـﺎي آن‬
‫راويﻫﺎي ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 275 / 2‬از ﺑﺮاء رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺰول آﯾﻪ در آن ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺄوﯾﻞ آﯾـﻪ در آن‬
‫ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪82‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.1 ﴾  ‬‬

‫‪ -112‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﺧﻮد را ﺑﺎ زﻋﻔﺮان‬
‫ﻋﻄﺮآﮔﯿﻦ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﺎرة اداي ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻤﺮه ﻣﺮا‬

‫ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﯽ؟ ﭘﺲ از زﻣﺎﻧﯽ اﻧﺪك‪ ،‬ﺧﺪا ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻋﻤﺮه ﺳﺆال داﺷﺖ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ اﯾﻨﺠﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﻟﺒﺎسﻫﺎ را از ﺗﻨﺖ ﺑﯿﺮون ﮐﻦ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻏﺴﻞ ﻧﻤﺎ و ﺗﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ اﺳﺘﻨﺸﺎق ﮐﻦ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺗﻤﺎم‬
‫اﻋﻤﺎﻟﯽ را ﮐﻪ ﺣﯿﻦ اداي ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادي در ﻋﻤﺮه ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﺎ ﺑﯿﺎور‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪﴾   ﴿ :‬‬
‫‪ -113‬ﺑﺨﺎري ]از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺻﺒﻬﺎﻧﯽ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﻘﻞ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬در ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﮐﻮﻓﻪ[ از ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﺠﺮه ‪ ‬در ﺑﺎرة اﯾﻦ ﻗﻮل ﺧﺪا ﴿‪ ﴾  ‬ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﭙﺶﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ و ﺻﻮرﺗﻢ ﻣﯽدوﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻢ رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﯽ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣﺪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ ﯾﮏ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﭘﯿﺪا‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺣﺞ‪ ‬و ﻋﻤﺮه را ﺑﺮاى ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه اﮔﺮ ﺑﺎز داﺷـﺘﻪ ﺷـﻮﯾﺪ‪ ،‬آﻧﭽـﻪ از ﻗﺮﺑـﺎﻧﻰ‬
‫]ﮐﺮدن[ ﻣﯿﺴ‪‬ﺮ ﺑﺎﺷﺪ ]ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد[ و ﺳﺮﻫﺎﯾﺘﺎن را ﻣﺘﺮاﺷﯿﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﮕﺎﻫﺶ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫـﺮ‬
‫آن ﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر و ﯾﺎ او را در ﺳﺮ رﻧﺠﻰ ﺑﺎﺷـﺪ‪] ،‬ﺑﺎﯾـﺪ[ ﮐﻔّـﺎرهاى ]ﮐـﻪ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ[ از روزه ﯾـﺎ‬
‫ﺻﺪﻗﻪ ﯾﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ]ﺑﺪﻫﺪ[‪ .‬و ﭼﻮن اﯾﻤـﻦ ﺷـﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻫـﺮ ﮐـﺲ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ]ﺳـﺒﺐ[ اداى ﻋﻤـﺮه ﺗـﺎ ]زﻣـﺎن[ ﺣـﺞ ]ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﻈﻮرات[ دﭼﺎر ﺷﺪ ]ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ[ از ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ آﻧﭽﻪ ﻣﯿﺴ‪‬ﺮ ﺑﺎﺷﺪ ]ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ﮐﻨﺪ[‪ ،‬و ﻫﺮ ﮐـﺲ ﮐـﻪ ﻧﯿﺎﺑـﺪ‪] ،‬ﺑﺎﯾـﺪ[ ﺑـﻪ‬
‫]وﻗﺖ[ ﺣﺞ ﺳﻪ روز و ﭼﻮن ]از ﺳﻔﺮ[ ﺑﺎز ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻔﺖ روز روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬اﯾـﻦ ده ]روز[ ﮐﺎﻣـﻞ اﺳـﺖ‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫]ﺣﮑﻢ[ ﺑﺮاى ﮐﺴﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش از ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام )ﺷـﻬﺮ ﻣﮑـﻪ( ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬و از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭘـﺮوا‬
‫ﺑﺪارﯾﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﺖ ﮐﯿﻔﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪83‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﮐﻨﯽ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﺳﻪ روز روزه ﺑﮕﯿﺮ و ﯾﺎ ﺷﺶ ﻣﺴﮑﯿﻦ را ﻏﺬا ﺑﺪه ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺴﮑﯿﻦ‬
‫ﻧﯿﻢ ﺻﺎع) ‪ (1‬و ﺑﻌﺪ ﺳﺮت را ﺑﺘﺮاش‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺰول آن ﻣﺸﺨﺼﺎً ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻦ و ﺣﮑﻢ آن ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺷﻤﺎﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -114‬اﺣﻤﺪ از ﮐﻌﺐ ]ﺑﻦ ﻋ‪‬ﺠﺮه[ ‪ ‬رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬در ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا و ﻣﺎ ﻫﻤﻪ در‬
‫ﺣﺎل اﺣﺮام ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺳﺪ راة ﻣﺎ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻮﻫﺎي اﻧﺒﻮه و درازي داﺷﺘﻢ و ﺟﺎﻧﻮران‬
‫ﻣﻮذي از ﺳﺮ و ﺻﻮرﺗﻢ ﭘﯽ در ﭘﯽ ﻣﯽاﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﮐﻨﺎرم ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺟﺎﻧﻮران‬
‫ﺳﺮت آزارت ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﺘﺮاﺷﻢ‪ .‬ﮐﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﺧﺪاي‬

‫ﺑﺰرگ ﴿‪              ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -115‬واﺣﺪي از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻄﺎء از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‬
‫ﻓﺮود آﻣﺪﯾﻢ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﺠﺮه در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻮذي ﺑﻪ ﺳﺮ و ﺻﻮرﺗﺶ ﻣﯽدوﯾﺪﻧﺪ ﻧﺰد‬

‫‪ -1‬ﻣﻌﺎدل ‪ 2948 / 04‬ﮔﺮام‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻫﺨﺪا‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺨـﺎري ‪ 1818 – 1814‬و ‪ 4159‬و ‪ 4190‬و ‪ 4191‬و ‪ 4517‬و ‪ 5665‬و ‪ 5703‬و ‪ ،6808‬ﻣﺴـﻠﻢ‬
‫‪ ،1201‬ﻣﺎﻟــﮏ ‪ ،417 / 1‬اﺑــﻮداود ‪ 1856‬و ‪ 1857‬و ‪ 1860‬و ‪ 1861‬ﺗﺮﻣــﺬي ‪ 953‬و ‪ 2973‬ﻧﺴــﺎﺋﯽ ‪ 194 / 5‬و‬
‫‪ 195‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،8930‬ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ ‪ ،1065‬ﺣﻤﯿﺪي ‪ ،710 ،709‬اﺣﻤﺪ ‪ 242 / 4‬و ‪ ،243‬اﺑـﻦ ﻃﻬﻤـﺎن در »ﻣﺸـﯿﺦ«‬
‫‪ ،206‬اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﻪ ‪ ،2678 ،2677‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،3978‬ﻃﺒﺮي ‪ ،3346‬دارﻗﻄﻨﯽ ‪ ،227 – 224 / 1‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪،298 / 2‬‬
‫واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 112‬از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﻪ از ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﺠﺮه ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺘﻘﺎرب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺣﻤﺪ ‪ 241 / 4‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد آن ﺑﻪ ﺷﺮط ﺷﯿﺨﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪84‬‬

‫رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﭙﺶﻫﺎ ﻣﺮا ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﴿‪﴾   ‬‬
‫ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :197‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.2 ﴾      ‬‬

‫‪ -116‬ﺑﺨﺎري و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﻫﻞ ﯾﻤﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺞ‬
‫ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺷﻪ و ﻣﺼﺎرف راه ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮﻧﻤﯽداﺷﺘﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺗﻮﮐﻞ ﭘﯿﺸﮕﺎن ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :198‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.1 ﴾     ‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻟﻔﻆ و اﺳﻨﺎد ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬واﺣﺪي ‪ 111‬از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺑﺸﺮ ﻣﮑﯽ رواﯾﺖ ﮐـﺮده ﮐـﻪ ﻋﻤـﺮ ﻣﺘـﺮوك‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﻣﻮﺳﻢ[ ﺣﺞ ﻣﺎهﻫﺎﯾﻰ ﻣﻌﻠﻮم ]و ﻣﺸـﺨﺺ[ اﻧـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﻫـﺮ آن ﮐـﺲ ﮐـﻪ در ]اﯾـﻦ[ ﻣـﺎهﻫـﺎ ﺣـﺞ را‬
‫ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪ )اﺣﺮام ﺑﺴﺖ(‪] ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ[ در ﺣﺞ آﻣﯿﺰش ﺟﻨﺴﻰ و ﺑﺪﮐﺎرى و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﮐـﺮدن ]روا[ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬و‬
‫از ]ﮐﺎر[ ﻧﯿﮏ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﻰداﻧﺪ‪ ،‬و ره ﺗﻮﺷﻪ‪ ،‬ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرى اﺳـﺖ‪ .‬و اى‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪان‪ ،‬از ﻣﻦ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻــﺤﯿﺢ اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﺨــﺎري ‪ ،1523‬اﺑــﻮداود ‪ 1730‬ﻧﺴــﺎﺋﯽ در »اﻟﮑﺒــﺮي« ‪ 11033‬و »ﺗﻔﺴــﯿﺮ« ‪ ،53‬واﺣــﺪي در‬
‫»اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 113‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺑﻪ »زاداﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 86‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪85‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -117‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋ‪‬ﮑﺎظ‪ ،‬ﻣ‪‬ﺠ‪‬ﻨﱠﻪ و ذواﻟﻤ‪‬ﺠ‪‬ﺎز ﺑﺎزارﻫﺎي‬
‫دوران ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺠﺎرت در اﯾﺎم ﺣﺞ را ﮔﻨﺎه ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و در اﯾﻦ ﺑﺎره از رﺳﻮل‬

‫اﷲ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﴿‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﺎزه داد ﮐﻪ در ﻫﻨﮕﺎم اﺟﺮاي ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﺎرﻫﺎي ﺗﺠﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -118‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻏﯿﺮه از ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﺑﻮاﻣﺎﻣﮥ ﺗﯿﻤﯽ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﺎ در اﯾﺎم ﺣﺞ ﺣﻤﺎﻟﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ]در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﮐﻼﻫﺎي اﺷﺨﺎص از آنﻫﺎ اﺟﺮت ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ[ آﯾﺎ ﺣﺞ ﻣﺎ ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪] :‬آﯾﺎ ﻃﻮاف ﮐﻌﺒﻪ‬
‫را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و رﻣﯽ ﺟﻤﺮه را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﯿﺪ و ﺳﺮﺗﺎن را ﻣﯽﺗﺮاﺷﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ[ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺮدي ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪ و ﻋﯿﻦ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺆال را از او ‪ ‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺟﻮاب او ﻧﭙﺮداﺧﺖ ﺗﺎ‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﺑﺎ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾       ‬ﻓﺮود‬
‫آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ رﺳﻮل اﮐﺮم آن ﻣﺮد را ﻃﻠﺐ ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﺠﺘﺎن ﺑﻪ ﺟﺎ و درﺳﺖ اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ از‬
‫ﺟﻤﻠﮥ ﺣﺎﺟﯿﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :199‬‬

‫‪.3 ﴾  ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ در آﻧﮑﻪ ]ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ[ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن روزى ﺑﺨﻮاﻫﯿـﺪ ﮔﻨـﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ ﭼـﻮن از‬
‫ﻋﺮﻓﺎت ﺑﺎز ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺸﻌﺮ اﻟﺤﺮام ﺧﺪاوﻧﺪ را ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﺷﮑﺮاﻧﻪ آﻧﮑﻪ ﺷﻤﺎ را ﻫﺪاﯾﺖ ﮐـﺮد‪ ،‬ﯾـﺎدش‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﭘﯿﺶ از آن از ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﺑﻮدﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ 1770‬و ‪ 2050‬و ‪ 2098‬و ‪ ،4519‬واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 116‬ﺑﻪ اﺣﮑـﺎم ﻗـﺮآن ‪195‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آن ﮔﺎه از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﮔﺮدﯾﺪ و از ﺧﺪاوﻧـﺪ آﻣـﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﯿـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ راﺳـﺘﻰ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪86‬‬

‫‪ -119‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﻋﺮب در ﻋﺮﻓﻪ وﻗﻮف‬

‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺮﯾﺶ در ﻣﺰدﻟﻔﻪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل‬
‫ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -120‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ‪ ‬رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺮﯾﺶ در ﻣﺰدﻟﻔﻪ‬
‫ﺗﻮﻗﻒ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و دﺳﺘﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ در ﻋﺮﻓﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺷﯿﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫ﺧﺪا ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب آﯾﮥ ‪      ﴿ :202 – 200‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.2 ﴾ ‬‬

‫‪ -121‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدم ﻋﺼﺮ ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ‪ ،‬در اﻋﯿﺎد و‬
‫ﺟﺸﻦﻫﺎي ﺑﺰرگ ﯾﮑﺠﺎ دورﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪرم ﻣﺮدي ﺳﺨﺎوتﭘﯿﺸﻪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻏﺬا ﻣﯽداد‪ ،‬ﺷﺘﺮ و اﺳﺐﻫﺎي ﺳﻮاري ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﺪ و ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي ﻗﺘﻞﻫﺎ را ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 3836‬از ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻫﺎﺷﻤﯽ از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺿﻌﻒ ﺣﺴﯿﻦ اﻣﺎ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺟﻤـﺎﻋﺘﯽ از ﺗـﺎﺑﻌﯿﻦ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ و اﺻـﻞ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺎري ‪ ،4520‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1219‬و دﯾﮕﺮان از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ در آن ﻧـﺰول‬
‫آﯾﻪ ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬ﭘﺲ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻼم ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﻨﺎﺳﮏ ]ﺣﺞ[ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻫﻤﭽﻮن ﯾﺎد ﮐﺮد ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﯾﺎد‬
‫ﮐﺮدى ]ﺑﻬﺘﺮ و[ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬از ﻣﺮدﻣﺎن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﻣـﻰﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣـﺎ در دﻧﯿـﺎ ]از‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﺧﻮﯾﺶ[ ﺑﺪه‪ .‬و او را در آﺧﺮت ﺑﻬﺮهاى ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
 ‫‪87‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺟﺰ ﮐﺎرﻫﺎي ﭘﺪرانﺷﺎن از ﭼﯿﺰي ﺣﺮف ﻧﻤﯽزدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -122‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﻋﺮبﻫﺎ ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ را ﺑﺠﺎ‬
‫ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻮﺿﻊ ﺟﻤﺮه ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﮐﺎرﻫﺎي دوران ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﭘﺪران ﺧﻮد را ﺑﻪ رخ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬آﯾﮥ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -123‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي از ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻒ‬
‫ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻣﺴﺎل را ﺳﺎل ﺑﺎران و ﺑﺮﮐﺖ‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﺮﺳﺒﺰي و‬
‫ﺣﺎﺻﻞﺧﯿﺰي‪ ،‬ﺳﺎل دوﺳﺘﯽ و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و ﺳﺎل ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﮕﺮدان‪ .‬اﻣﺎ از اﻣﻮر‬

‫آﺧﺮتﺷﺎن‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﯾﺎدآور ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا در ﺑﺎرة آﻧﺎن ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾         ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬

‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﻠﺐ ﺷﺎن ﺳﺮﺷﺎر از ﻧﻮر اﯾﻤﺎن اﺳﺖ و ﻫﻤﻮاره ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪   ﴿ :‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪» ﴾  ‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! در دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﯿﮑﯽ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ و در آﺧﺮت ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﯿﮑﯽ‬
‫ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﺎ و ﻣﺎ را از ﻋﺬاب دوزخ ﺣﻔﻆ ﮐﻦ‪ ،‬آنﻫﺎ از ﮐﺴﺐ ﺧﻮد ﺑﻬﺮهورﻧﺪ و ﺧﺪا ﺳﺮﯾﻊ‬
‫اﻟﺤﺴﺎب اﺳﺖ«) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده‪ .‬ﻃﺒﺮي او را از ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎرهﻫـﺎي ‪3861 – 2850‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 3857 – 3854‬و ‪ 3861‬از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 417 / 1‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪88‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :204‬‬

‫‪.1 ﴾       ‬‬

‫‪ -124‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺮﯾﮥ ﻋﺎﺻﻢ و ﻣﺮﺛﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ]دام ﺣﯿﻠﻪ و ﻧﯿﺮﻧﮓ ﺑﻨﯽ ﻫﺰﯾﻞ[ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬دو ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﺎﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫اﻓﺴﻮس ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن ﮐﻪ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﺗﺒﺎه و ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در ﺧﺎﻧﻪ و ﺑﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ و ﻗﻮم‬
‫ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ وﻇﯿﻔﻪ و رﺳﺎﻟﺘﯽ را ﮐﻪ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺸﺎن ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺳﭙﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -125‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﺷﺮﯾﻖ ﺛﻘﻔﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪‬‬
‫آﻣﺪ و اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺷﮕﻔﺖزده‬
‫و ﺷﺎد ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺧﻨﺲ از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ و در ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮد ﭼﻮن ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﺸﺘﺰار و ﯾﮏ ﮔﻠﻪ‬
‫اﻻغ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد رﺳﯿﺪ ﻣﺰرﻋﻪ را آﺗﺶ زد و ﺧﺮان را ﭘﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :207‬‬

‫‪.4 ﴾  ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از ﻣﺮدم ﮐﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﺨﻨﺶ در ]ﺑﺎره[ زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ دﻧﯿﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﻰ ﻣﻰاﻧﺪازد و ﺑـﺮ آﻧﭽـﻪ‬
‫ﺑﻪ دل دارد ﺧﺪا را ﮔﻮاه ﻣﻰآورد‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ او ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﺳﺘﯿﺰه ﺟﻮﯾﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 3965‬و ‪ 3966‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﯿﺦ اﺑـﻦ‬
‫اﺳﺤﺎق‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 3964‬از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از ﻣﺮدﻣﺎن ﮐﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺶ ﺑﺮاى ﮐﺴﺐ ﺧﺸﻨﻮدى ﺧﺪا ﻣﻰﮔﺬرد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ]ﻧﺴـﺒﺖ[‬
‫ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪89‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -126‬ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺑﻮاﺳﺎﻣﻪ در »ﻣﺴﻨﺪ« ﺧﻮد و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﺻﻬﯿﺐ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﺳﻮي رﺳﻮل اﷲ ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﻋﺪهاي از ﻣﺸﺮﮐﺎن او را دﻧﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻬﯿﺐ ‪ ‬از ﺷﺘﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﭘﯿﺎده ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻫﻤﻪ ﺗﯿﺮﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ در ﺗﺮﮐﺶ داﺷﺖ ﺑﯿﺮون‬
‫آورد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﮔﺮوة ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ در ﻣﯿﺪان ﻣﺮدي‪ ،‬از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺗﯿﺮاﻧﺪازان‬
‫ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﯿﺮﻫﺎي ﺗﺮﮐﺸﻢ را ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽﺗﺎن ﻧﻨﺸﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻦ‬
‫دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ ﯾﺎﻓﺖ و ﺗﺎ ﻗﺒﻀﮥ ﺷﻤﺸﯿﺮ در دﺳﺘﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﯿﻎ ﺑﺮان ﺳﺮﻫﺎﯾﺘﺎن را ﺑﺮ ﺧﺎك‬
‫ﻣﯽاﻓﮑﻨﻢ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻧﺸﺎﻧﯽ اﻣﻮاﻟﻢ را ﮐﻪ در‬
‫ﻣﮑﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪام ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽدﻫﻢ و در ﻋﻮض ﺷﻤﺎ راة ﻣﺮا ﺑﺎز ﺑﮕﺬارﯾﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮب اﺳﺖ‪،‬‬
‫راﻫﺖ را ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺸﻮاي اﺳﻼم رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﯾﺤﯿﯽ در‬

‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاش ﻓﺎﯾﺪه ﮐﺮد و از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاش ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺑﻬﺮه را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾           ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -127‬ﺣﺎﮐﻢ در »ﻣﺴﺘﺪرك« ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ از ﺻﻬﯿﺐ ‪ ‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ‬
‫ﻣﻮﺻﻮل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -128‬و ﻧﯿﺰ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻦ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ 171 / 3‬و ﺣﺎرث ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﺎﻟﯿﻪ« ‪ 3552‬اﺳﺖ از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ زﯾﺪ از ﺳـﻌﯿﺪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬و ﻋﻠﯽ در ﺣﺪﯾﺚ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﻮاﻫﺪ دارد ﮐـﻪ اﺑـﻦ ﻣﺮدوﯾـﻪ از اﺑﻮﻋﺜﻤـﺎن ﻧﻬـﺪي از ﺻـﻬﯿﺐ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 939‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ آﻣﺪه در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑـﻦ داود ﻣﻨﻘـﺮي‬
‫ﺿﻌﯿﻒ و ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 400 / 3‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﺣﺬﯾﻔﻪ ﻣﺠﻬـﻮل ﭘـﺲ اﺳـﻨﺎد ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫وﺻﻒ ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ ﺳﮑﻮت ﮐﺮده و ﻃﺒﺮي ‪ 7308‬از وﺟـﻪ دﯾﮕـﺮي رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده ﮐﻪ در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﺑﺎﻟﻪ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 398 / 3‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪90‬‬

‫) ‪(1‬‬
‫‪ -129‬ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ از ﺛﺎﺑﺖ از اﻧﺲ ‪ ‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫و در آن ﻧﺰول آﯾﻪ را ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -130‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﺻﻬﯿﺐ‪ ،‬اﺑﻮذر و ﺟﻨﺪب ﺑﻦ‬
‫ﺳﮑﻦ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان اﺑﻮذر ﺑﻮد ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :208‬‬

‫‪.3 ﴾       ‬‬

‫‪ -131‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم‪ ،‬اﺑﻦ ﯾﺎﻣﯿﻦ‪ ،‬اﺳﺪ و اﺳﯿﺪ‬
‫ﭘﺴﺮان ﮐﻌﺐ‪ ،‬ﺳﻌﯿﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﺛﻌﻠﺒﻪ و ﻗﯿﺲ ﺑﻦ زﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪﺷﺎن ﭘﯿﺶ از ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن از ﯾﻬﻮد‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺷﻨﺒﻪ روزي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺎ آن را ﺑﺰرگ و ﮔﺮاﻣﯽ‬
‫ﻣﯽداﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﺑﺪه ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن روز را ﺑﻪ ﺟﺎ ﺑﯿﺎورﯾﻢ و ﺗﻮرات ﻫﻢ ﮐﺘﺎب‬
‫اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ را اﺟﺎزه ﺑﺪه ﺗﺎ ﺷﺐﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 398 / 3‬رواﯾﺖ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻔﺴـﯿﺮ اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ ‪ 939‬و‬
‫‪ ،340‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي ‪ ،213‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ‪ 343‬زاداﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ ،91‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺸﺎف ‪ 114‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﻫﻤﻪ ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻃﺮق و ﺷﻮاﻫﺪش ﻗﻮي اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ درﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﻮد آﯾـﻪ‬
‫ﻋﺎم اﺳﺖ و ﺻﻬﯿﺐ ﻫﻢ از ﺟﻤﻊ آنﻫﺎﺳﺖ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻃﺒﺮي اﺳﺖ – ﺧﺪا داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 4004‬از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از وي رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﯾﮏ دﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم در آﯾﯿﺪ و از ﮔﺎﻣﻬﺎى ﺷﯿﻄﺎن ﭘﯿـﺮوى ﻣﮑﻨﯿـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ راﺳـﺘﻰ ﮐـﻪ او‬
‫ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻦ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 4019‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ از وي رواﯾﺖ ﮐﺮده و واﺣﺪي ‪ 126‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺻﻨﻌﺎﻧﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪91‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :214‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.1 ﴾       ‬‬

‫‪ -132‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻣﻌﻤﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﻏﺰوة اﺣﺰاب رﺳﻮل ﺧﺪا و‬
‫ﯾﺎراﻧﺶ دﭼﺎر ﺑﻼ و آزﻣﻮن ﺷﺪﻧﺪ و در ﺗﻨﮕﻨﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ در آن روز ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :215‬‬

‫‪.3 ﴾              ‬‬
‫‪ -133‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﺟ‪‬ﺮَﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ از‬
‫داراﯾﯽ و ﺛﺮوت ﺧﻮد ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺪام اﺷﺨﺎص ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -134‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﺣﯿﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺟﻤﻮح از ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬از‬
‫داراﯾﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ را و ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪﻫﯿﻢ؟ ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ در آﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﻫﻨﻮز ﺣﮑﺎﯾﺖ آﻧﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪] ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﺳﺮ[ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ؟ ﺳﺨﺘﻰ و ﻣﺤﻨﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﯿﺪ و ﺗﮑﺎن ﺧﻮردﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﮑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ و ﮐﺴـﺎﻧﻰ ﮐـﻪ ﺑـﺎ او‬
‫اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺼﺮت اﻟﻬﻰ ﮐﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ﺑﺪان ﮐﻪ ﻧﺼﺮت ﺧﺪا ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ 250‬و از ﻃﺮﯾﻖ او ﻃﺒﺮي ‪ 4068‬از ﻣﻌﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬از ﺗﻮ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰى ]و ﺑﻪ ﭼﻪ ﺷﯿﻮهاى[ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﺮ ﻣﺎﻟﻰ ﮐﻪ اﻧﻔـﺎق ﮐﺮدﯾـﺪ از آن‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن و در راه ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺳـﺖ و ﻫـﺮ ﻧﯿﮑـﻰ ﮐـﻪ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻰدﻫﯿـﺪ‪،‬‬
‫]ﺑﺪاﻧﯿﺪ[ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن آﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪92‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :218 – 217‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.1 ﴾         ‬‬

‫‪ -135‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿﺮ« و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »ﺳﻨﻦ« ﺧﻮد از‬
‫ﺟﻨﺪب ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ﮔﺮوﻫﯽ از ﺳﭙﺎة اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫ﺟﺤﺶ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺘﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪ اﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آن روز از ﻣﺎة رﺟﺐ اﺳﺖ و ﯾﺎ از ﺟﻤﺎدي‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎ در ﻣﺎة ﺣﺮام ﺟﻨﮓ و ﺧﻮنرﯾﺰي ﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﺪهاي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﻣﺒﺘﻼ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ اﺟﺮ و ﺛﻮاب‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬از ﺗﻮ درﺑﺎره ﻣﺎه ﺣﺮام‪ -‬ﺟﻨﮓ ﮐﺮدن در آن‪ -‬ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺟﻨﮏ ﮐﺮدن در آن ]ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺑـﺲ[‬
‫ﺑﺰرگ و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از راه ﺧﺪا و ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪن ﺑﻪ او و ]ﺑﺎز داﺷﺘﻦ از[ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤـﺮام اﺳـﺖ و ﺑﯿـﺮون راﻧـﺪن‬
‫اﻫﻠﺶ از آن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎرواﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﻓﺘﻨﻪ ]ﺷـﺮك[ از ﻗﺘـﻞ ﺳـﺨﺖﺗـﺮ اﺳـﺖ و ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ را از دﯾﻨﺘﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺷﻤﺎ از دﯾﻦ ﺧـﻮد ﺑﺮﮔـﺮدد‪ ،‬آن ﮔـﺎه‬
‫در ﺣﺎل ﮐﻔﺮ ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﺎرﻫﺎﯾﺸﺎن در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺗﺒﺎه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و آﻧﺎن دوزﺧـﻰاﻧـﺪ‪ ،‬آﻧـﺎن در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪93‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻫﻢ ﻧﺎﯾﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاي ﻣﻬﺮﺑﺎن ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾          ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -136‬اﺑﻦ ﻣﻨﺪه در »اﻟﺼﺤﺎﺑﮥ« از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻄﺎء از ﭘﺪرش از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب اﯾﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :219‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.3 ﴾     ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﴿‪ ﴾  ‬ﺷﺮح ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪،‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ‪ 93 – 90‬ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -137‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﻔﺎق در راة ﺧﺪا ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪهاي از اﺻﺤﺎب ‪ ‬ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪﻧﺪ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ و ﭼﻨﺪ ﺷﺎﻫﺪ دارد اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،1534‬ﻃﺒﺮي ‪ 4087‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ ‪ ،1670‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪ 12 – 11 / 9‬از ﺟﻨـﺪب ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ راوﯾﺶ ﻣﺠﻬﻮل و اﺳﻨﺎدش ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ .‬ﻃﺒـﺮي ‪ 4085‬از ﻋـﺮوه و ‪ 4086‬از‬
‫ﺳﺪي و ‪ 4092‬از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﻃﺒﺮي ‪ 4089‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺣﺴـﻦ و ﻃﺒـﺮي‬
‫‪ 4090‬ﺑﺎ اﺳﻨﺎد واﻫﯽ از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ و ﻃﺒﺮي ‪ 4096‬از ﻣﺮﺳﻞ ﺿـﺤﺎك رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ دارد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮﺳﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻃﺮق و ﺷﻮاﻫﺪش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ«‬
‫‪ 98‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻄﺎي ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬از ﺗﻮ درﺑﺎره ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬در ﻫﺮ دوى آﻧﻬﺎ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺑـﺰرگ و ]ﻧﯿـﺰ[ ﺑـﺮاى ﻣـﺮدم‬
‫ﺳﻮدﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ و ﮔﻨﺎه ﻫﺮ دوى آﻧﻬﺎ از ﻧﻔﻌﺸﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬و از ﺗﻮ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿـﺰ اﻧﻔـﺎق ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑﮕـﻮ‪:‬‬
‫اﻓﺰون ]ﺑﺮ ﻧﯿﺎز ﺧﻮد را[‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ را اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ روﺷﻦ ﻣﻰﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪94‬‬

‫و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻣﻮال ﺧﻮد در راة ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‬

‫ﭼﻪ ﭼﯿﺰ را ﺑﺎﯾﺪ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﻢ؟ ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -138‬ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﯾﺤﯿﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ و ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻣﺎ ﺑﺮدهدار و زن و ﺑﭽﻪدارﯾﻢ از داراﯾﯽ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ را در راة ﺧﺪا ﺑﺒﺨﺸﯿﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :220‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.2 ﴾  ‬‬

‫‪ -139‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن آﯾﮥ‬

‫﴿‪) ﴾...       ‬اﺳﺮاء‪ (34 :‬و آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪) ﴾... ‬ﻧﺴﺎء‪ (10 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬آنﻫﺎي ﮐﻪ از ﯾﺘﯿﻢﻫﺎ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺬاي‬
‫ﺧﻮد را از ﻏﺬاي ﯾﺘﯿﻢ ﺟﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﻃﻮري ﮐﻪ اﮔﺮ از ﻏﺬاي ﯾﺘﯿﻢ ﭼﯿﺰي ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﻧﮕﺎه ﻣﯽداﺷﺖ ﺗﺎ دﻓﻌﮥ ﺑﻌﺪ ﺑﺨﻮرد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﺬا ﺧﺮاب و ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬

‫دﺷﻮار آﻣﺪ و از رﺳﻮل اﮐﺮم ﭼﺎرهﺟﻮﯾﯽ ﮐﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﴿‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 960‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ از اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از آﺑﺎن از ﯾﺤﯿﯽ ذﮐـﺮ ﮐـﺮده اﯾـﻦ ﻣﺮﺳـﻞ اﺳـﺖ زﯾـﺮا‬
‫ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﮐﺜﯿﺮ ﻣﻌﺎذ را ﻧﺪﯾﺪه و آﺑﺎن ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺷﺎﻣﯽ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬در ]ﮐﺎر[ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‪ .‬و از ﺗﻮ درﺑﺎره ﯾﺘﯿﻤﺎن ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﺻـﻼح ﮐـﺮدن ]ﮐـﺎر[ آﻧـﺎن ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﻰ ﮐﻨﯿـﺪ‪] ،‬در ﺣﮑـﻢ[ ﺑـﺮادران ﺷـﻤﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﺒﻬﮑـﺎر را از درﺳـﺘﮑﺎر‬
‫ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ و اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺖ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮداود ‪ ،3871‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪ ،256 / 6‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ ،278 / 2‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،4186‬واﺣـﺪي ‪ 134‬از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد آن ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻮرﯾﺪه ﺧـﺮد ﺷـﺪه‪،‬‬
 ‫‪95‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :221‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.1 ﴾    ‬‬

‫‪ -140‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و واﺣﺪي از ﻣﻘﺎﺗﻞ ]ﺑﻦ ﺣﯿﺎن[ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮ ﻣﺮﺛـﺪ‬
‫ﻏﻨﻮي از ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﻨﺎق ازدواج ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ زن ﻣﺸﺮك ﺑـﻮد و‬
‫از وﺟﺎﻫﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﻬﺮة ﮐﺎﻓﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -141‬واﺣﺪي از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺪي از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ رواﺣﻪ ﺑﺮ ﮐﻨﯿﺰك ﺳﯿﺎة ﺧﻮد ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﺳﯿﻠﯿﯽ ﻣﺤﮑﻤـﯽ ﺑـﺮ ﺻـﻮرت او ﻧﻮاﺧـﺖ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﺪ و ﻧﺰد ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬آﻣﺪ و از ﺟﺮﯾﺎن آﮔﺎﻫﺶ ﺳـﺎﺧﺖ‪] .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ از روﯾـﮥ آن ﭘﺮﺳـﯿﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا روزه ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧـﺪا و رﺳـﻮﻟﺶ اﯾﻤـﺎن دارد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ زن ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ[) ‪ .(2‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺣﺘﻤـﺎً آزادش ﻣـﯽﮐـﻨﻢ و ﺑـﺎ او ازدواج‬

‫ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷـﻮاﻫﺪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻃﺒـﺮي ‪ 4188‬از‬
‫ﻣﺮﺳﻞ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻮﻟﯿﻠﯽ و ‪ 4189‬از ﻣﺮﺳﻞ ﻗﺘﺎده و ‪ 4191‬از ﻣﺮﺳﻞ رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﻪ »زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 101‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و زﻧﺎن ﻣﺸﺮك را ﻫﻤﺴﺮ ﻣﮕﺰﯾﻨﯿﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﮐﻨﯿﺰ ﻣـﺆﻣﻦ از زن ]آزاد[‬
‫ﻣﺸﺮك ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ]زﯾﺒﺎﯾﻰ آن زن ﻣﺸﺮك[ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ آورده ﺑﺎﺷﺪ و ]زﻧﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن را[ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﺴﺮى ﻣﺸﺮﮐﺎن در ﻧﯿﺎورﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮده ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺸﺮك اﺳﺖ و اﮔﺮ ﭼـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ آورده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﺎن )ﻣﺸﺮﮐﺎن( ﺑﻪ آﺗﺶ ]دوزخ[ ﻓﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و‬
‫آﻣﺮزش ﻓﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﻣﺮدم روﺷﻦ ﻣﻰﺳﺎزد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺪﭘﺬﯾﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪ ،‬واﺣﺪي ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ ﻣﺆﺳﺴﮥ ﺣﻠﺒﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮه‪ ،‬ص ‪.45‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪96‬‬

‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ و ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺎر را ﻫﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻪ ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ و ﻃﻌﻨﻪزدن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺎ‬

‫ﮐﻨﯿﺰﮐﺶ ازدواج ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾ ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ در ﺑﺎرة او ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -142‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﺪي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻨﻘﻄﻊ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :222‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.(2 )﴾    ‬‬

‫‪ -143‬ﻣﺴﻠﻢ و ﺗﺮﻣﺬي از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺎﻋﺪﮔﯽ زﻧﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ اﯾﺸـﺎن‬
‫ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن در ﺧﺎﻧﻪﻣﻘﺎرﺑﺖ و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬اﺻﺤﺎب ﮐﺒﺎر از ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻫﺮ ﮐﺎري ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -144‬ﺑﺎرودي در »اﻟﺼﺤﺎﺑﮥ« از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﯾﺎ ﺳﻌﯿﺪ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ دﺣﺪاح از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ]در ﺑـﺎرة اﯾـﺎم ﺣـﯿﺾ[‬

‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 4228‬از ﺳﺪي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ از ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻮﺻﻮل ﻗﺒﻠﯽ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬از ﺗﻮ درﺑﺎره ﺣﯿﺾ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آن ]ﻣﺎﯾﻪ[ رﻧﺞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ ]ﺑـﻪ وﻗـﺖ[ ﺣـﯿﺾ از زﻧـﺎن ﮐﻨـﺎره‬
‫ﮔﯿﺮﯾﺪ و ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﭘﺎك ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺰدﯾﮑﻰ ﻣﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﭼـﻮن ]ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻰ[ ﭘـﺎك ﺷـﻮﻧﺪ‪] ،‬ﻏﺴـﻞ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ[ از ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ ﺑـﺎ آﻧـﺎن آﻣﯿـﺰش ﮐﻨﯿـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ راﺳـﺘﻰ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﻮﺑـﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﭘﺎك ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻣﻰدارد«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،302‬اﺑﻮداود ‪ ،2165 ،258‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 2977‬و ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪ 152 / 1‬و ‪ 187‬و اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ ‪،644‬‬
‫ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ ‪ ،2052‬دارﻣـﯽ ‪ ،245 / 1‬اﺑﻮﻋﻮاﻧـﻪ ‪ ،311 / 1‬اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ‪ 1362‬از اﻧـﺲ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ ﺑـﻪ »زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 105‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪97‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -145‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﺪي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :223‬‬

‫‪.(2 )﴾        ‬‬

‫‪ -146‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻮداود و ﺗﺮﻣﺬي از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﻣﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﺎ زن از ﻋﻘﺐ در ﻣﺤﻞ ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﻣﻘﺎرﺑﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﮐﺞ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻣﯽآﯾـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫﴿‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -147‬اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ‪ ‬ﻧﺰد ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬آﻣـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﻼك ﺷﺪم‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﻫﻼﮐﺖ ﮐﺮد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺸﺐ ﺑـﺎ ﻫﻤﺴـﺮم از‬
‫ﭘﺸﺖ در ﻧﺎﺣﯿﮥ ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﮐﺮدم‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﭘﺎﺳـﺦ ﻧـﺪاد‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻼم اﻟﻬـﯽ ﮔﻮﯾﺎﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫﻤـﻪ روشﻫـﺎ و وﺿـﻌﯿﺖﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒآﻣﯿﺰش را ﺑﮑﺎر ﺑﻨﺪﯾﺪ و از آﻣﯿﺰش در ﭘﺸﺖ ﻣﺤﻞ ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ و روزﻫﺎي ﺣﯿﺾ ﺧـﻮدداري‬
‫ﮐﻨﯿﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 4237‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬زﻧﺎﻧﺘﺎن ﮐﺸﺘﺰار ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺰار ﺧﻮد در آﯾﯿﺪ و ]ره ﺗﻮﺷـﻪاى از‬
‫ﮐﺎرﻫﺎى ﻧﯿﮏ[ ﺑﺮاى ﺧﻮدﺗﺎن ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳﺘﯿﺪ‪ .‬و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻟﻘﺎى او ﺧﻮاﻫﯿـﺪ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ .‬و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﻮﯾﺪ ده«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4528‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1435‬اﺑﻮداود ‪ ،2163‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،2978‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،59‬اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ‬
‫‪ ،1925‬ﺣﻤﯿﺪي ‪ ،1263‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ ،264‬اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ ‪ ،229 / 4‬ﻃﺤﺎوي ‪ 40 / 3‬و ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪7‬‬
‫‪ 194 /‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 355‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،2980‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 60‬و »اﻟﮑﺒـﺮي« ‪ 8977‬و ‪ ،11040‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،297 / 1‬اﺑـﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،2736‬اﺑـﻦ‬
‫ﺣﺒﺎن ‪ ،4202‬ﻃﺤﺎوي در »اﻟﻤﺸﮑﻞ« ‪ ،6127‬ﻃﺒﺮي ‪ ،4350‬ﺧﺮاﺋﻄﯽ در »ﻣﺴﺎويء اﻷﺧﻼق« ‪ ،465‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ‬
‫‪ ،12317‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ ،198 – 197 / 7‬ﺑﻐﻮي در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 242‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرةﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬واﺣﺪي ‪ 145‬در »اﺳﺒﺎب‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪98‬‬

‫‪ -148‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ‪ ،‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ از ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﯾﺴـﺎر از اﺑﻮﺳـﻌﯿﺪ‬
‫ﺧﺪري ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدي ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﮐﺮد و ﻣﺮدم اﯾـﻦ ﻋﻤـﻞ‬

‫او را ﺗﻘﺒﯿﺢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -149‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ در ﺑـﺎرة ﻣﻘﺎرﺑـﺖ ﺑـﺎ زﻧـﺎن از‬
‫ﭘﺸﺖ ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -150‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺟﯿﺪ از ]اﺑﻦ ﻋﻤـﺮ ب[ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬

‫﴿‪ ﴾  ‬در ﻣﻮرد اﺟﺎزة ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺑﺎزﻧﺎن در ﭘﺸﺖ ﻣﺤـﻞ ﺗﻨﺎﺳـﻠﯽ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫ﻧﺰول« از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﯾﻌﻘﻮب از ﻋﺒﺪاﷲ ﻗﻤﯽ از ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﻐﯿﺮه از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد آن ﺣﺴﻦ اﺳﺖ و راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ اﻧﺪ ﺗﺮﻣﺬي اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺴﻦ ﻣﯽداﻧﺪ و ﺣـﺎﻓﻆ اﺑـﻦ‬
‫ﺣﺠﺮ در »ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ‪ 191 / 1‬و ‪ 4528‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﺣﮑـﺎم اﻟﻘـﺮآن ‪ 243‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺆﻟﻒ اﯾﻨﺠﺎ و در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ﺑﻪ ﺑﺨﺎري ﻧﺴﺒﺖ داده‪ ،‬ﺑﺨﺎري ﺑﻪ اﯾـﻦ ﻋﺒـﺎرت رواﯾـﺖ ﻧﮑـﺮده‪ ،‬اﻣـﺎ در اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻮرد اﺷﺎرهاي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4527‬از اﺑﻦ ﻋﻮن از ﻧﺎﻓﻊ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻫﺮوﻗﺖ ﺑﻪ ﻗﺮاءت‬
‫ﻗﺮآن آﻏﺎز ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ﻓﺎرغ ﻧﻤﯽﺷﺪ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬ﯾﮏ روز ﻣﻦ ﻗﺮآن را ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﮔـﺮﻓﺘﻢ و او‬
‫ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه را ]از ﺣﻔﻆ[ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﺳﻮره رﺳﯿﺪ و از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪ آﯾﺎ ﻣﯽداﻧـﯽ در ﺑـﺎرة‬
‫ﭼﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺧﺼﻮص ﻓﻼن ﭼﯿﺰ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻗﺮاءت اداﻣﻪ داد‪ .‬و از‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺼﻤﺪ ]از ﭘﺪرش[ از اﯾﻮب از ﻧﺎﻓﻊ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﴿‪ ﴾   ‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑـﺎ‬
‫زن در ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ را ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ از ﭘﺪرش از ﻋﺒﯿﺪاﷲ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ از اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﭼﯿﺰي ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﻔﺰوده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در »ﻓﺘﺢ اﻟﺒـﺎري«‬
‫‪ 179 / 8‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ روش اﺳﺤﺎق ﺑـﻦ راﻫﻮﯾـﻪ و ﻃﺒـﺮي ﺑﯿـﺎن‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 4330 – 4328‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از اﺑﻦ ﻋﻮن از ﻧﺎﻓﻊ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬و اﯾـﻦ‬
‫اﺳﻨﺎد ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪99‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -151‬و ﻧﯿﺰ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي در زﻣﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺴـﺮ ﺧـﻮد از ﭘﺸـﺖ‬
‫ﺳﺮ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم اﯾﻦ ﮐﺎر را زﺷﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و او را ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑـﺰرگ‬

‫﴿‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -152‬اﺑﻮداود و ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﻤـﺮ ﮐـﻪ ﺧـﺪا ﻣﻐﻔـﺮﺗﺶ‬
‫ﮐﻨﺎد ﺗﻮﻫﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوﻫﯽ از اﻧﺼﺎر ﮐﻪ ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻃﺎﯾﻔﮥ از ﯾﻬﻮد ﮐﻪ اﻫـﻞ ﮐﺘـﺎب‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻤﺎس داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوة اﻧﺼﺎر ﻃﺎﯾﻔﮥ ﯾﻬﻮد را ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و داﻧﺶ از ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮ ﻣﯽداﻧﺴـﺘﻨﺪ و در‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﻮد از آنﻫﺎ ﭘﯿﺮوي ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻫـﻞ ﮐﺘـﺎب ﺑـﺎ ﻫﻤﺴـﺮان ﺧـﻮد ﻧﺰدﯾﮑـﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﮐﻪ آن ﺣﺎل ﭘﻮﺷﯿﺪهﺗـﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟـﺖ زن اﺳـﺖ و ﻗﺒﯿﻠـﮥ اﻧﺼـﺎر ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻫﻤﺎن روش را اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻗﺮﯾﺶ زﻧﺎن را ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و از آﻧﺎن از ﭘﯿﺶ رو از‬
‫ﭘﺸﺖ و ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺧﻮاﺑﯿﺪه ﻟﺬت ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ ﻣﺮدي از آنﻫﺎ ﺑﺎ زﻧﯽ‬
‫از اﻧﺼﺎر ازدواج ﮐﺮد‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻤﺎن روش را ﺑﺎ اﯾﻦ زن اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ زن ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﻣﻘﺎرﺑﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﺑﺎﻵﺧﺮه ﺳﺮﺷﺎن ﻓﺎش ﺷﺪ و ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻪ ﮔﻮش رﺳﻮل‬

‫ﺧﺪا رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧـﺪاي ﻋﺰوﺟـﻞ ﴿‪ ﴾      ‬را ﻧـﺎزل‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ از ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻣﯿﺰش و ﻣﻌﺎﺷﺮت‪ :‬ﭘﯿﺸﺮو‪ ،‬ﭘﺸﺖ و ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺧﻮاﺑﯿـﺪه و دراز‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﻟﺬت ﺑﺠﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠـﻢ اوﺳـﻂ« ‪ 3839‬از اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪10860‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺳﺘﺎدش ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده ﮐـﻪ او ﺣـﺎﻓﻆ اﺳـﺖ‪ .‬دار ﻗﻄﻨـﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎﻗﯽ راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 4336‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ‪ 6294‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از ﻧﺎﻓﻊ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد آن‬
‫ﺗﺎ ﻧﺎﻓﻊ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻟﻢ و زﻫﺮي در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎ ﻧﺎﻓﻊ ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮداود ‪ ،2164‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،279 / 2‬ﻃﺒﺮي ‪ ،4340‬واﺣﺪي ‪ 142‬ﺑﻪ اﺳـﻨﺎد ﺣﺴـﻦ و ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪195 / 7‬‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و اﺻﻠﺶ ﺷﻮاﻫﺪ دارد‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪100‬‬

‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺷﺮح ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ (1 ):‬ﺳـﺒﺐ ﻧﺰوﻟـﯽ ﮐـﻪ اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ ب‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻦ آﯾﻪ ذﮐﺮ ﮐﺮده ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ را ﻧﺸﻨﯿﺪه و ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ او رﺳﯿﺪه و در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎهاش ﻧﺪاﺳﺘﻪ اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :224‬‬

‫‪.(3 )﴾       ‬‬

‫‪ -153‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾـﻖ اﺑـﻦ ﺟـﺮﯾﺞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...‬در ﺑﺎرة اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ‪ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :228‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(5 ) ﴾  ‬‬

‫‪» -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ‪.191 / 8‬‬

‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﮥ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ و ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺑﺎ زنﻫـﺎ را در ﭘﺸـﺖ ﻣﺤـﻞ‬
‫ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬زاداﻟﻤﺴﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺣﮑﺎم اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ آﯾـﻪ ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﯽ از ﻣﻔﺎد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﺮاى ]اﺟﺘﻨﺎب از[ آﻧﮑﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرى ﮐﻨﯿﺪ و ﭘﺮوا دارﯾﺪ و ﺑـﯿﻦ ﻣـﺮدم آﺷـﺘﻰ دﻫﯿـﺪ ]ﻧـﺎم[ ﺧـﺪا را‬
‫دﺳﺘﺎوﯾﺰ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﺪﻫﯿﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاى داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 4371‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﻌﻀـﻞ اﺳـﺖ و آﻧﭽـﻪ را ﺑـﻦ ﺟـﺮﯾﺞ ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ واﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺎن اﺑﻮﺑﮑﺮ آﯾﺎﺗﯽ از ﺳﻮرة ﻧﻮر ﻧﺎزل ﺷﺪه در آﻧﺠﺎ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و زﻧﺎن ﻃﻼق داده ﺷﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺗﺎ ﺳﻪ ﺣﯿﺾ ]ﯾﺎ ﭘﺎﮐﻰ[ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه دارﻧﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا و‬
‫روز ﺑﺎزﭘﺴﯿﻦ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻬﺎن داﺷﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در رﺣﻤﻬﺎﯾﺸﺎن آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاى آﻧﻬـﺎ روا ﻧﯿﺴـﺖ‪.‬‬
 ‫‪101‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -154‬اﺑﻮداود و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﺳﮑﻦ اﻧﺼﺎري رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در‬
‫زﻣﺎن رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﭘﯿﺶ از ﺑﯿﺎن ﺣﮑﻢ ﻋﺪة ﻃﻼق‪ ،‬ﺷﻮﻫﺮم ﻣﺮا ﻃﻼق داد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﺣﮑﯿﻢ‬

‫ﻋﺪة ﻃﻼق ﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫‪ -155‬ﺛﻌﻠﺒﯽ و ﻫﺒﺖ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻼﻣﻪ در »اﻟﻨﺎﺳﺦ« از ﮐﻠﺒﯽ و ﻣﻘﺎﺗﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻏﻔﺎري در ﻋﻬﺪ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻫﻤﺴﺮش ﻗﺘﯿﻠﻪ را در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﺣﺎﻣﻠﻪﺑﻮدﻧﺶ آﮔﺎﻫﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ﻃﻼق داد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او رﺟﻮع ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺲ از زاﯾﻤﺎن‪ ،‬آن زن و ﻓﺮزﻧﺪش‬

‫از ﺟﻬﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :229‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.(2 ) ﴾      ‬‬

‫ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن‪ -‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺎن آﺷﺘﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ -‬در اﯾﻦ ]ﻣﺪت[ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪﻧﺸﺎن ]ﺑﻪ ﻧﮑﺎح ﺧـﻮد[ ﺳـﺰاوارﺗﺮﻧﺪ و‬
‫زﻧﺎن از ﻫﻤﭽﻮن ﺣﻘﻰ ﮐﻪ ]ﺷﻮﻫﺮان[ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﺧـﻮر دارﻧـﺪ و ﻣـﺮدان ﺑـﺮ آﻧـﺎن ]ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﺘﻰ[ ﺑﺮﺗﺮى دارﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﮐﻠﺒﯽ و ﻣﻘﺎﺗﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮدوي ﻣﺘﺮوك و ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﺧﺒﺮ ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻃﻼق ]رﺟﻌﻰ[ دو ﺑﺎر اﺳﺖ ﭘﺲ ]از آن ﺑﺎﯾﺪ زن را[ ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴـﺘﮕﻰ ﻧﮕـﺎه داﺷـﺘﻦ ﯾـﺎ ﺑـﻪ ﻧﯿﮑـﻰ رﻫـﺎ‬
‫ﮐﺮدن‪ .‬و ﺑﺮاﯾﺘﺎن روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن دادهاﯾﺪ ﭼﯿﺰى را ]ﺑﺎز ﭘﺲ[ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﻣﮕـﺮ آﻧﮑـﻪ ]ﻫﻤﺴـﺮان[‬
‫ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺣﮑﺎم ﺧﺪا را ﺑﺮ ﭘﺎ دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ]اى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن[ اﮔﺮ ﺑﯿﻢ آن داﺷﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺪود اﻟﻬﻰ را‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﭽﻪ زن ﻋﻮض ﺧﻮﯾﺶ ]ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ[ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آن دو ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪود ]ﻣﻘﺮّر ﺷـﺪه[‬
‫اﻟﻬﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻬﺎ ﺗﺠﺎوز ﻣﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺣﺪود ﺧﺪا ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺘﻤﮑﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪102‬‬

‫‪ -156‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و دﯾﮕﺮان از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﻫﺮ وﻗﺖ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‬
‫زن ﺧﻮد را ﻃﻼق ﻣﯽداد و ﻫﺮﮔﺎه در روزﻫﺎي ﻋﺪه رﺟﻮع ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬آن زن ﻫﻤﺴﺮ ﺷﺮﻋﯽ وي‬
‫ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﺪ و اﮔﺮ ﻣﺮدي ﺻﺪ ﺑﺎر ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻫﻢ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻧﻪ ﻃﻼﻗﺖ ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ از ﻣﻦ ﺟﺪا ﺷﻮي و ﻧﻪ در ﺧﺎﻧﮥ‬
‫ﺧﻮد ﺟﺎﯾﺖ ﻣﯽدﻫﻢ‪ .‬زن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻃﻼﻗﺖ ﻣﯽدﻫﻢ و‬
‫ﭼﻮن زﻣﺎن اﻧﻘﻀﺎي ﻋﺪه ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ رﺟﻮع ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬آن زن ﺣﻀﻮر ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬رﻓﺖ و‬

‫ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﻋﺮض رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﮑﻮت ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﺗﺎ وﺣﯽ آﺳﻤﺎﻧﯿﯽ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪ ﴾  ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ‪:‬‬

‫‪ -157‬اﺑﻮداود در »ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ« از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮد داراﯾﯽ زن‬
‫ﺧﻮد را ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺼﺮف ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻬﺮﯾﻪاي ﮐﻪ ﺧﻮدش ﺑﻪ او داده ﺑﻮد و ﭼﻪ‬
‫اﻣﻮال دﯾﮕﺮ و ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﺶ ﮔﻨﺎه ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﮐﻼم آﺳﻤﺎﻧﯿﯽ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫‪ -158‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺒﯿﺒﻪ از ﺷﻮﻫﺮش ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﻧﺰد‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺎغ او را ]ﮐﻪ ﻣﻬﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاي[ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫آري‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺛﺎﺑﺖ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ رواﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ‬

‫‪ -1‬ﻣﺎﻟﮏ ‪ 588 / 2‬و ﻃﺒﺮي از ﻋﺮوه ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺗﺮﻣﺬي ‪ 1192‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﺻﻮل‪ ،‬ﺣـﺎﮐﻢ‬
‫‪ 279 / 2‬و ‪ ،280‬واﺣﺪي ‪ ،152‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 333 / 7‬از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣـﺎﮐﻢ اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ را ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ را ﺿﻌﯿﻒ ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬ﭼﻨﺪﺗﺎ ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪103‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﺎغ ﺧﻮد را ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮم‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾        ‬ﺗﺎ آﺧﺮ در ﺑﺎرة او ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :230‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.(1 ) ﴾  ‬‬

‫‪ -159‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺣﯿﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺎﯾﺸﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﺘﯿﮏ‬
‫ﻫﻤﺴﺮ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮي ﺧﻮد رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦ وﻫﺐ ﺑﻦ ﻋﺘﯿﮏ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻮﻫﺮش او را ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ داد و او ﺑﺎ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﻗﺮﻇﯽ ازدواج ﮐﺮد‪ .‬او ﻫﻢ ﻃﻼﻗﺶ داد‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﮐﻨﺪ ﻃﻼﻗﻢ داد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ اوﻟﯽ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﮔﺮدم؟ ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﻮﻫﺮ دوم ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻘﺎرﺑﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬

‫ﺳﺒﺐ ﴿‪               ‬‬

‫‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻌﺪي ﭘﺲ از ﻣﻘﺎرﺑﺖ او را ﻃﻼق‬
‫دﻫﺪ ﻧﮑﺎح او ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ اوﻟﺶ ﮔﻨﺎه ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ اﮔﺮ ]ﺷﻮﻫﺮ[ او را ]ﺑﺮاى ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺑﺎر[ ﻃﻼق داد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮاى او )ﺷﻮﻫﺮ( ﺣﻼل ﻧﻤﻰﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮى ﺟﺰ او ازدواج ﮐﻨﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه اﮔﺮ ]آن ﺷﻮﻫﺮ[ او را ﻃﻼق داد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣـﻰﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫اﺣﮑﺎم ﺧﺪا را ﺑﺮ ﭘﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺑﺮ ﻫﺮ دوى آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ]ﺑﺎ ازدواج ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ[ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪود‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاى ﻣﺮدم داﻧﺎ روﺷﻦ ﻣﻰﺳﺎزد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﺻﺤﯿﺢ و ﺛﺎﺑﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ او را‬
‫ﺑﺨﺎري ‪ ،2639‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1322‬و دﯾﮕﺮان از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 390‬ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪104‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :231‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(1 ) ﴾  ‬‬

‫‪         ‬‬

‫‪ -160‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋـﻮﻓﯽ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬در آن دوران‬
‫ﮔﻬﮕﺎه ﻣﺮدي زن ﺧﻮد را ﻃﻼق ﻣﯽداد و ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻀﺎي ﻋـﺪه ﺑـﻪ ﻏـﺮض ﻣﺘﻀﺮرﺳـﺎﺧﺘﻦ زن و‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ازدواﺟﺶ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ او رﺟﻮع ﻣﯽﮐـﺮد و ﺑـﺎز ﻃﻼﻗـﺶ ﻣـﯽداد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -161‬و از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﯾﺴﺎر زن ﺧﻮد را ﻃﻼق‬
‫داد‪ .‬دو ﯾﺎ ﺳﻪ روز ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻀﺎي ﻋﺪه ﺑﻪ او رﺟﻮع ﮐﺮد و ﺑﺎزﻫﻢ ﺟﻬﺖ ﻣﺘﻀﺮرﺳﺎﺧﺘﻦ زن او را‬
‫ﻃﻼق داد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -162‬اﺑﻦ اﺑﻮﻋﻤﺮ در »ﻣﺴﻨﺪ« ﺧﻮد و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻮدرداء ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻣـﺮدي‬
‫زن ﺧﻮد را ﻃﻼق ﻣﯽداد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻮﺧﯽ ﮐﺮدم و ﺑﺮدة ﺧﻮد را آزاد ﻣﯽﮐـﺮد و ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪:‬‬

‫ﺷﻮﺧﯽ و ﻣﺰاح ﮐﺮدم‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن زﻧﺎن را ﻃﻼق دادﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﺮ آﻣﺪ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﻰ ﻧﮕﺎه دارﯾﺪ ﯾﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻰ رﻫﺎ ﺳﺎزﯾﺪ و آﻧﺎن را ﺑﺮاى زﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪن ]ﺑﻪ آﻧﺎن[ ﻧﮕﺎه ﻣﺪارﯾﺪ ﺗﺎ ﺳﺘﻢ ﮐﻨﯿﺪ و ﻫﺮ ﮐﺲ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ روا داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و آﯾﺎت ﺧﺪا را ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ ﻣﮕﯿﺮﯾﺪ و ﻧﻌﻤﺖ ﺧـﺪا را ﺑـﺮ ﺧـﻮﯾﺶ و‬
‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ از ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻤﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷـﻤﺎ را ﺑـﻪ آن ﭘﻨـﺪ ﻣـﻰدﻫـﺪ‪ ،‬ﯾـﺎد ﮐﻨﯿـﺪ و از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا دارﯾﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 4917‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪي ﮐﻪ در آن ﻣﺠﺎﻫﯿﻞ اﺳﺖ از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﻋﻄﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 4923‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪105‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -163‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -164‬و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -165‬و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺮﺳﻞ ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :232‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(4 ) ﴾            ‬‬
‫‪ -166‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣ‪‬ﻌﻘ‪‬ﻞ ﺑﻦ ﯾ‪‬ﺴﺎر ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬او‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺰوﯾﺞ ﮐﺮد و اﯾﻦ زن ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮش زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺷﻮﻫﺮش او را ﻃﻼق داد و ﺗﺎ اﻧﻘﻀﺎي ﻋﺪه رﺟﻮع ﻧﮑﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎز ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آن ﻣﺮد ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ ﻧﺰد ﻣﻌﻘﻞ آﻣﺪ و ﻫﻤﺴﺮ ﺳﺎﺑﻘﺶ را ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻌﻘﻞ در‬
‫ﺟﻮاﺑﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻧﺎﮐﺲ ﻧﺎدان ﮔﺮاﻣﯿﺖ داﺷﺘﻢ و ﺧﻮاﻫﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﺗﻮ درآوردم‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮ او‬
‫را ﻃﻼق دادي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! او دﯾﮕﺮ ﻫﯿﭻ وﻗﺖ ﻧﺰد ﺗﻮ ﺑﺮﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي اﯾﻦ دو را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻗﺪﯾﻢ ﺧﻮد داﻧﺴﺖ و آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 394‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﻧﮕﺎه ﮐﻦ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 4926‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن زﻧﺎن را ﻃﻼق دادﯾﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮ آﻣﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﺧـﻮﯾﺶ ﺑـﻪ ﺷﺎﯾﺴـﺘﮕﻰ‬
‫ﺗﺮاﺿﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را از آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮﯾﺶ ازدواج ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﺪارﯾﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ]ﺣﮑﻤـﻰ اﺳـﺖ[ ﮐـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﭘﻨﺪ داده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﭘﺎﮐﺘﺮ و ﭘﺎﮐﯿﺰهﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰداﻧﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪106‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻌﻘﻞ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺷﻨﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدارم و‬
‫از دﺳﺘﻮرات او اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ آن ﻣﺮد را دﻋﻮت ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻨﮏ ﺧﻮاﻫﺮم را‬
‫دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﺗﻮ درﻣﯽآورم) ‪.(1‬‬
‫‪ -167‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮق زﯾﺎد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -168‬و از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮي ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎري ‪ ‬را ﺷﻮﻫﺮش‬
‫ﯾﮏ ﻃﻼق داد و ﭘﺲ از ﺳﭙﺮيﺷﺪن ﻋﺪه ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ او رﺟﻮع ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺟـﺎﺑﺮ ﻧﭙـﺬﯾﺮﻓﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮﯾﻢ را ﻃﻼق دادي‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ دوﺑـﺎره ﺑـﺎ او ازدواج ﮐﻨـﯽ‪ ،‬زن ﺷـﻮﻫﺮ ﺧـﻮد را‬
‫دوﺳﺖ داﺷﺖ و ﺑﻪ ازدواج ﻣﺠﺪد او ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬
‫رواﯾﺖ اول ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ و ﻗﻮي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4529‬و ‪ ،5130‬اﺑﻮداود ‪ ،2078‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،1981‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 61‬و ‪ ،62‬ﻃﯿﺎﻟﺴـﯽ‬
‫‪ ،930‬دار ﻗﻄﻨﯽ ‪ ،222 / 3‬ﻃﺒﺮي ‪ ،4934 – 4930‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ ،138 / 7‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧـﺰول« ‪ 153‬و ‪،154‬‬
‫ﺑﻐﻮي در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 268‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬و در »ﺷﺮح اﻟﺴﻨﮥ« ‪ 2256‬از ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾـﻖ از ﺣﺴـﻦ‪ ،‬از‬
‫ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﯾﺴﺎر رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬و ﺣﺴﻦ در ﺑﻌﺾ رواﯾﺎت ﺑﻪ ﺗﺤﺪﯾﺐ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺪم ﺻﺤﺖ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺟﺼﺎص آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در »اﺣﮑﺎم« ‪ 103 / 2‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳـﺖ‪ .‬أﺣﮑـﺎم‬
‫اﻟﻘﺮآن ‪ 259‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 4942‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 156‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻗﻮل را اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ در‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮد ذﮐﺮ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻌﻘﻞ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 120‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪107‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :238‬‬

‫‪.(1 ) ﴾‬‬
‫‪ -169‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎري در »ﺗﺎرﯾﺦ« ﺧﻮد‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺑﯿﻬﻘﯽ و اﺑـﻦ ﺟﺮﯾـﺮ از زﯾـﺪ ﺑـﻦ ﺛﺎﺑـﺖ ‪‬‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﻧﻤﺎز ﭘﯿﺸﯿﻦ را در ﮔﺮﻣﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻌﺪ از زوال ﻣـﯽﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬اداي‬

‫اﯾﻦ ﻧﻤﺎز ﺳﺮوﻗﺘﺶ ﺑﺮاي اﺻـﺤﺎب‪ ،‬از دﯾﮕـﺮ ﻧﻤﺎزﻫـﺎ ﻣﺸـﮑﻞﺗـﺮ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -170‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨـﺎت ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻇﻬﺮ را در ﮔﺮﻣﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﻧﯿﻤﺮوز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻫﻨﮕﺎم ﻇﻬﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ و ﯾﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ و‬
‫ﺗﺠﺎرت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﻒ و ﯾﺎ دو ﺻﻒ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﮐﻨﺎر ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﻧﺒـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬
‫‪ -171‬اﺋﻤﮥ ﺷﺸﮕﺎﻧﻪ) ‪ (4‬و ﻏﯿﺮ آنﻫﺎ از زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ در زﻣـﺎن رﺳـﻮل‬
‫اﷲ ‪ ‬ﺣﯿﻦ اداي ﻧﻤﺎز ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺪام از ﻣﺎ ﺑﺎ دوﺳﺖ ﺧـﻮد ﮐـﻪ در ﮐﻨـﺎرش ﺑـﻪ ﻧﻤـﺎز‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮ ]ﮔﺰاردن[ ﻧﻤﺎزﻫﺎ و ]ﺑﻮﯾﮋه[ ﻧﻤﺎز ﻣﯿﺎﻧﻪ )ﻋﺼﺮ( ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺑﺮاى ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪ ]ﺑﻪ ﻋﺒـﺎدت[‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻮداود ‪ ،411‬اﺣﻤﺪ ‪ ،183 / 2‬ﺑﺨﺎري در »اﻟﺘﺎرﯾﺦ اﻟﮑﺒﯿﺮ« ‪ ،434 / 3‬ﻃﺒﺮي ‪ 5462‬و ﺑﻐﻮي در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪275‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬راويﻫﺎي وي ﺛﻘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣـﺘﻦ ﺷـﺎذ اﺳـﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا اﺣـﺎدﯾﺜﯽ ﮐـﻪ در اﯾـﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص آﻣﺪه و اﯾﻦ را ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﻣﯽداﻧﺪ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 119‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺣﻤﺪ ‪ ،206 / 5‬ﻃﺒﺮي ‪ 5463‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﻘﻄﺎع ﺑﯿﻦ زﺑﺮﻗﺎن و زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪108‬‬

‫اﯾﺴﺘﺎده ﺑـﻮد ﺣـﺮف ﻣـﯽزد‪ .‬ﺗـﺎ ﴿‪ ﴾   ‬ﻧـﺎزل ﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﮑﻮت و‬
‫ﺧﺎﻣﻮﺷﯽ دﺳﺘﻮر داد و از ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ در ﻫﻨﮕﺎم اداي ﻧﻤﺎز ﻧﻬﯽ ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ 1720‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬در اواﯾـﻞ ﻣـﺮدم ﻫﻨﮕـﺎم اداي ﻧﻤـﺎز ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻫﺮﮐﺪام ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ را از دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺗـﺎ ﺑﺮاﯾﺸـﺎن اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي‬

‫ﻋﺰوﺟﻞ ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :240‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(3 ) ﴾      ‬‬

‫‪ -173‬اﺳﺤﺎق ﺑﻦ راﻫﻮﯾﻪ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ﺧﻮد از ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺣﯿﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼـﯽ‬
‫از اﻫﻞ ﻃﺎﺋﻒ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﯾﮑﺠﺎ ﺑﺎ او زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫از ﻣﺪﺗﯽ او در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﻮت ﮐﺮد‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ او را ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬از داراﯾـﯽ او‬
‫ﺑﻪ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﻪ وﺟﻪ ﻣﻌﺮوف ﺳﻬﻢ داد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ زﻧﺶ ﻫﯿﭻ ﻧﺪاد‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4534‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،539‬اﺑﻮداود ‪ ،949‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 2986‬و ‪ ،5524‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،18 / 3‬اﺑـﻦ ﺧﺰﯾﻤـﻪ‬
‫‪ ،856‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 2245‬و ‪ 2246‬و ‪ ،2250‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،5527‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ ‪ 5063‬و ‪ ،5064‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪ 248 / 2‬از ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 126‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 5537‬از اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻧﺨﻌﯽ و از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺳﻞ و ﻣﻮﺻﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ وﻓﺎت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و زﻧﺎﻧﻰ ﺑﺮﺟﺎى ﻣﻰﮔﺬارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺮاى ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸـﺎن وﺻـﯿﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮑﻪ ﺗﺎ ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪون ﺑﯿﺮون ﮐﺮدن ]از ﺧﺎﻧﻪ[ ﺑﻬﺮه دﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔـﺮ ]آن زﻧـﺎن ﺧـﻮد[ ﺑﯿـﺮون‬
‫روﻧﺪ در ﮐﺎر ﻧﯿﮑﻰ ﮐﻪ ]آﻧﺎن[ در ﺣﻖ ﺧﻮدﺷﺎن اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ ﮔﻨـﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴـﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭘﯿﺮوزﻣﻨـﺪ‬
‫ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪109‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ورﺛﻪ دﺳﺘﻮر داد از ﻣﯿﺮاث ﺷﻮﻫﺮش ﺗﺎ ﻣـﺪت ﯾـﮏ ﺳـﺎل ﺑـﻪ او ﻧﻔﻘـﻪ ﺑﺪﻫﻨـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺑـﺎره آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾       ﴿ :241‬‬

‫‪ -174‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ زﯾﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﴿‪  ‬‬

‫‪) ﴾          ‬ﺑﻘﺮه‪» (236 :‬و‬
‫آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻬﺮهاى ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎزﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺶ و ﺑﺮ ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﺗﻮاﻧﺶ ]ﺣﮑﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎر ﻧﯿﮑﻰ[ ﺑﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ﻻزم اﺳﺖ« ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدي‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﻢ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻢ و اﮔﺮ ارادة اﺣﺴﺎن و دﺳﺘﮕﯿﺮي‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول اﯾﮥ ‪         ﴿ :245‬‬

‫‪.(3 ) ﴾        ‬‬

‫‪ -175‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮده‬

‫اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن آﯾﮥ ﴿‪) ﴾...        ‬ﺑﻘﺮه‪ (261 :‬ﻧﺎزل‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ و ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺎﮐﺮ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﻘﺎﺗـﻞ اﯾـﻦ را رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫دﻟﯿﻞ وﻫﻦ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 5598‬از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﯾﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﻌﻀﻞ و اﺑﻦ زﯾﺪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﻗﺮض اﻟﺤﺴﻨﻪ دﻫﺪ ﺗﺎ آن را ]ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻰ[ ﺑﺴﯿﺎر ﺑـﺮاﯾﺶ دو ﭼﻨـﺪان ﺳـﺎزد‪ .‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﮕﻰ و ﮔﺸﺎﯾﺶ ]در ﻣﻌﯿﺸﺖ ﻣﺮدم[ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰآورد و ﺑﻪ ﺳﻮى او ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪110‬‬

‫ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﺟﺮ و ﺛﻮاب اﻣﺖ ﻣﺮا از اﯾﻦ ﻫﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﻦ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪             ﴿ :256‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.(1 ) ﴾‬‬
‫‪ -176‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻋﺎدت ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫زﻧﺎن اﻧﺼﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه زﻧﯽ ﻓﺮزﻧﺪش زﻧﺪه ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺬر ﻣﯽﮐﺮد اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪي از او‬
‫زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬آن ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﻪ دﯾﻦ ﯾﻬﻮد درآورد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﻨﯽ ﻧﻀﯿﺮ ﺟﻼي وﻃﻦ ﺷﺪﻧﺪ در ﺑﯿﻦ‬
‫آنﻫﺎ ﺗﻌﺪادي از ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺼﺎر ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﯿﻢ ﻓﺮزﻧﺪانﻣﺎن‬
‫ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑﺮوﻧﺪ ]رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را اﺧﺘﯿﺎر ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﻬﺮﺑﺎن ﴿‪‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮ آنﻫﺎ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑﺮوﻧﺪ[‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬در ]ﮐﺎر[ دﯾﻦ اﺟﺒﺎرى ]روا[ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ راﻫﯿﺎﺑﻰ از ﮔﻤﺮاﻫـﻰ آﺷـﮑﺎر ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﻫـﺮ‬
‫ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮت ﮐﻔﺮ ورزد و ﺑﻪ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن آورد‪] ،‬ﺑﺪاﻧﺪ[ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳـﺘﺎوﯾﺰى ]ﺑـﺲ[ ﻣﺤﮑـﻢ ﭼﻨـﮓ زده‬
‫اﺳﺖ ]ﮐﻪ[ آن ﮔﺴﺴﺘﻨﻰ ﻧﺪارد‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاى داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻋﻮن اﻟﻤﻌﺒﻮد ﺷﺮح »ﺳﻨﻦ« اﺑﻮداود‪ ،‬ﺷﺮح ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ ،5819‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 186 / 9‬از اﺑﻮﻋﻮاﻧﻪ از ﺑﺸﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧــﺪ‪ .‬اﺑــﻮداود ‪ ،2682‬ﻧﺴــﺎﺋﯽ در »اﻟﮑﺒــﺮي« ‪ ،11048‬اﺑ ـﻦ ﺣﺒــﺎن ‪ ،140‬ﻃﺒــﺮي ‪ ،5813‬ﻧﺤــﺎس در »ﻧﺎﺳــﺦ و‬
‫ﻣﻨﺴﻮخ« ص ‪ ،82‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 158‬و ‪ ،159‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 186 / 9‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﺷﻌﺒﻪ از اﺑﻮﺑﺸـﺮ‬
‫از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬راويﻫﺎي اﯾﻦ اﺳﻨﺎد راوﯾﯽ ﺻـﺤﯿﺢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺎ اﺑﻮﻋﻮاﻧـﻪ‬
 ‫‪111‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -177‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از‬
‫اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺼﯿﻦ از ﻃﺎﺋﻔﮥ ﺑﻨﯽ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﻋﻮف‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد و دو ﭘﺴﺮ ﻧﺼﺮاﻧﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﭘﺴﺮان ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﺠﺒﻮر ﮐﻨﻢ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ زﯾﺮا آنﻫﺎ ﻫﯿﭻ‬

‫دﯾﻨﯽ را ﺑﻪ ﺟﺰ ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :257‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪.(2 ) ﴾      ‬‬

‫‪ -178‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﺒﺪه ﺑﻦ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻌﺪادي از ﭘﯿﺮوان ﻋﯿﺴﯽ ‪ ‬ﺑﻌﺪ‬

‫از ﺑﻌﺜﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢ ‪ ‬اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ .‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾   ‬در ﻣﻮرد آنﻫﺎ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -179‬و از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﯿﺴﯽ ‪ ‬اﯾﻤﺎن آورده و ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﺮ او‬
‫ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ‪ ‬ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺮوه ﮐﻪ دﯾﻦ ﻋﯿﺴﯽ را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬

‫ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﭘﺲ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ اﺳـﺖ – اﻧﺸـﺎء اﷲ – ﺑـﻪ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ«‬
‫‪ 137‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 5818‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ‬
‫آن ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺎر ﺳﺎز ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن را از ﺗﺎرﯾﮑﯿﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻧﻮر ﺑﯿﺮون ﻣﻰآورد و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ‬
‫ورزﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎر ﺳﺎزاﻧﺸﺎن ﻃﺎﻏﻮتاﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن را از ﻧﻮر ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﺎرﯾﮑﯿﻬﺎ ﺑﻪ در ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن دوزﺧﻰاﻧـﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن در آﻧﺠﺎ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 5861‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪112‬‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﯾﺪﻧﺪ و ﻗﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﯿﺴﯽ اﯾﻤﺎن آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﺬﯾﺮش اﺳﻼم ﺳﺮﺑﺎز‬
‫زدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎر اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :267‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.1 ﴾        ‬‬

‫‪ -180‬ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و دﯾﮕﺮان از ﺑ‪‬ﺮَاء ﺑﻦ ﻋﺎزب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺎغﻫﺎي ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻮدﯾﻢ و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازة وﺳﻌﺶ از ﺣﺎﺻﻞ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎي ﺧﻮد ﮐﻢ و‬
‫ﺑﯿﺶ ﻣﯽآورد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن اﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺧﯿﺮ رﻏﺒﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ از ﺑﺎغ ﺧﻮد ﺧﻮﺷﻪﻫﺎي‬
‫ﺷﮑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪ ﻧﺎﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﭘﮋﻣﺮده‪ ،‬ﺷﺎرﯾﺪه‪ ،‬ﺑﺪ و ﺗﺒﺎه را ﻣﯽآوردﻧﺪ و در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮي آوﯾﺰان‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...       ‬را ﻧﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از ﭘﺎﮐﯿﺰهﻫﺎى دﺳﺘﺎوردﺗﺎن و از ]ﭘﺎﮐﯿﺰهﻫـﺎى[ آﻧﭽـﻪ ﺑﺮاﯾﺘـﺎن از زﻣـﯿﻦ ﺑـﺮ آوردهاﯾـﻢ‪،‬‬
‫اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ و آﻫﻨﮓ ﻧﺎﭘﺎك ﻣﮑﻨﯿﺪ ]ﮐﻪ[ از آن ﺑﺒﺨﺸﯿﺪ‪] ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرى رواﺳﺖ[ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺧﻮد آن‬
‫را ﻧﻤﻰﺳﺘﺎﻧﯿﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ در آن ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻰ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻰ ﻧﯿﺎز ﺳﺘﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،1822‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،285 / 2‬ﻃﺒـﺮي ‪ 6138‬و ‪ 6139‬و واﺣـﺪي ‪ 172‬از اﺳـﺒﺎط از ﺳـﺪي از‬
‫ﻋﺪي ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﺳـﺒﺎط‬
‫ﺑﻦ ﻧﻀﺮ ﺿﻌﯿﻒ و ﺣﺪﯾﺚ آن ﺑﻪ درﺟﮥ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽرﺳﺪ ﺳﺪي ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 2987‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪4‬‬
‫‪ 136 /‬از ﺳﺪي از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ از ﺑﺮاء رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴـﻦ ﺻـﺤﯿﺢ ﻏﺮﯾـﺐ‬
‫اﺳﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯽ« ‪ 139‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪113‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -181‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و ﺣﺎﮐﻢ از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﯿﻒ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺧﺮاﺑﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﻮهﻫﺎي ﺧﻮد را ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -182‬ﺣﺎﮐﻢ از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﺮاي ﻓﻄﺮﯾﻪ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﯾﮏ‬
‫ﺻﺎع ﺧﺮﻣﺎ ]ﻣﻌﺎدل ﺳﻪ ﮐﯿﻠﻮ ﮔﺮام[) ‪ (2‬ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان داده ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ ﺧﺮﻣﺎي ﺧﺮاب ﺷﺪه و‬

‫ﻓﺎﺳﺪ آورد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -183‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از اﺻﺤﺎب ﻃﻌﺎم ارزان را‬
‫ﻣﯽﺧﺮﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬و آن را ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :272‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.3 ﴾     ‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻮداود ‪ ،1607‬دارﻗﻄﻨـﯽ ‪ ،130 / 2‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ 402 / 1‬و ‪ 284 / 2‬و ‪ ،285‬ﻃﺒـﺮي ‪ 6142‬از ﭼﻨـﺪ وﺟـﻪ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑـﺎ آن ﻣﻮاﻓـﻖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣﺴـﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 457‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻫﺨﺪا‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﺗﻮﻓﯿﻖ[ ﻫﺪاﯾﺖ آﻧﺎن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺗـﻮ ﻧﯿﺴـﺖ ]و ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ ﻧـﺪارى ﮐـﻪ ﺣﺘﻤـﺎ ﻫﺪاﯾﺘﺸـﺎن ﮐﻨـﻰ[ ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ آن ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﻫﺮ ﻣﺎﻟﻰ ﮐﻪ اﻧﻔﺎق ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮدﺗﺎن اﺳﺖ و‬
‫]روا ﻧﯿﺴﺖ[ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺑﺮاى ﮐﺴﺐ ﺧﺸﻨﻮدى ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﻣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﺒﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺎداﺷﺶ ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻰ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ داده ﺷﻮد و ﺷﻤﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪114‬‬

‫‪ -184‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺑﺰار‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺑﺨﺸﺶ ﻣﺎل و ﻟﻮ ﻧﺎﭼﯿﺰ و اﻧﺪك ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺸﺮك ﺧﻮد ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻨﺪ در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎره از رﺳﻮل اﷲ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﺑﺮاي ﺷﺎن اﺟﺎزه داد ﺗﺎ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ‬

‫﴿‪            ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -185‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺟﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺻﺪﻗﻪ داده ﻧﺸﻮد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﮔﺪا ﻫﺮﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ او ﺻﺪﻗﻪ داده ﺷﻮد) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :274‬‬

‫‪.3 ﴾         ‬‬
‫‪ -186‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻏﺮﯾﺐ از ﭘﺪرش از ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﺶ رواﯾﺖ‬

‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ‪ :‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،72‬ﺑﺰار ‪ ،2193‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 285 / 2‬و ‪ ،156 / 4‬ﻃﺒﺮي ‪ 6202‬و ‪ 6203‬از ﭼﻨﺪ‬
‫وﺟﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ ‪ 1232‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﻨﺎد آن ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 6199‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و او ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ‬
‫اﺳﻨﺎد اﺳﺖ و ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 1233‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﺷﺐ و روز‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﮑﺎرا ﻣﺎﻟﻬﺎى ﺧﻮد را اﻧﻔﺎق ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﭘﺎداش ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن دارﻧﺪ و ﺑﯿﻤﻰ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ و آﻧﺎن اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﻧﺸﻮﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪115‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ ﴾...    ‬را در ﻣﻮرد آنﻫﺎي ﮐﻪ اﺳﺐﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻬﺎد راة ﺧﺪا ﺗﺮﺑﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ و ﭘﺪرش ﻣﺠﻬﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -187‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺎن ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ‪ ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫ﭼﻬﺎر درﻫﻢ داﺷﺖ ﺷﺐ ﯾﮏ درﻫﻢ‪ ،‬روز ﯾﮏ درﻫﻢ‪ ،‬در ﺧﻔﺎ ﯾﮏ درﻫﻢ و ﯾﮏ درﻫﻢ دﯾﮕﺮ‬
‫را آﺷﮑﺎر اﻧﻔﺎق ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -188‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ‪ ‬و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ‬
‫ﻋﻔﺎن‪ ‬ﺳﭙﺎه اﺳﻼم را ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﯿﭽﺎرﮔﯽ و ﺗﻨﮓدﺳﺘﯽ رﻫﺴﭙﺎر ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ﺑﻮد اﻧﻔﺎق‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺎن آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :279 – 278‬‬

‫‪.3 ﴾   ‬‬

‫‪ -189‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ در »ﻣﺴﻨﺪ« ﺧﻮد و اﺑﻦ ﻣﻨﺪه از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﻨﯽ ﻣﻐﯿﺮه ﺑﺮاي ﺑﻨﯽ ﻋﻤﺮو از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺛﻘﯿﻒ رﺑﺎ ﻣـﯽداد‪ ،‬وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ ﺧـﺪا رﺳـﻮل‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﮑﻪ ﭼﯿﺮه و ﻓﺎﺗﺢ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬در آن روز ﻫﻤﻪ اﻧﻮاع رﺑﺎ را ﺣﺮام و ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻨﯽ ﻋﻤﺮو و ﺑﻨﯽ ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻪ ﻧﺰد واﻟﯽ ﻣﮑﻪ ﻋﺘﺎب ﺑﻦ اﺳﯿﺪ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﯽ ﻣﻐﯿﺮه ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬آﯾـﺎ‬

‫‪ -1‬در اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ ،433 / 7‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 188 / 17‬و در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ‪ ،1087‬اﺑﻮﺷﯿﺦ در »اﻟﻌﻈﻤﮥ« ‪ 1306‬و واﺣﺪي‬
‫‪ 175‬و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 1249‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ را ﺗﻨﻬﺎ اﺑﻦ ﻣﻨﺬر رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ دﻟﯿﻞ وﻫﻦ اﯾﻦ ﺣـﺪﯾﺚ اﺳـﺖ و ﺻـﺤﯿﺢ ﻋﻤـﻮم آﯾـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ و اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﻫﺴﺘﯿﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ از رﺑﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ رﻫﺎ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪116‬‬

‫ﻣﺎ ﺑﺪﺑﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ! رﺑﺎ از ﻫﻤﮥ ﻣﺮدم ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﺎ‪ .‬ﺑﻨﯽ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺎﻫﻢ ﺗﻮاﻓﻖ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ رﺑﺎ ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ .‬ﻋﺘﺎب در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﯾـﻦ‬
‫دو آﯾﻪ در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -190‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﺛﻘﯿﻒ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﺴـﻌﻮد ﺣﺒﯿـﺐ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪ ﯾﺎﻟﯿﻞ‪ ،‬ﺑﻨﻮ ﻋﻤﺮو‪ ،‬رﺑﯿﻌﻪ و ﺑﻨﻮ ﻋﻤﯿﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :286 – 285‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.3 ﴾      ‬‬

‫‪ -191‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﴿‪   ‬‬

‫‪) ﴾     ‬ﺑﻘﺮه‪ (284 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮ اﺻﺤﺎب ‪‬‬
‫ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار آﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ زاﻧﻮي اﺣﺘﺮام و ادب ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و‬

‫‪ -1‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 668‬و از ﻃﺮﯾﻖ او واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 183‬از ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻠﺒﯽ ﻣﺘﺮوك و اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ در اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‬
‫ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 119 / 4‬و ‪ 120‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪» :‬اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ را اﺑـﻮﯾﻌﻠﯽ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده در اﺳﻨﺎد آن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ﮐﻠﺒﯽ ﮐﺬاب اﺳﺖ« و اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در »ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﺎﻟﯿﻪ« ‪ 3537‬اﯾﻦ را ذﮐـﺮ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 6257‬از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 148‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 6257‬از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﻣﺪﻟﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬رﺳﻮل ]ﺧﺪا[ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ]ﺳﻮى[ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻤﺎن آورده اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫]ﻫﻢ[‪ .‬ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﺶ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺶ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ]و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ [:‬ﻣﯿـﺎن ﻫـﯿﭻ‬
‫ﯾﮏ از ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺶ ﻓﺮق ﻧﻤﻰﮔﺬارﯾﻢ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺷـﻨﯿﺪﯾﻢ و اﻃﺎﻋـﺖ ﮐـﺮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا‪ ،‬آﻣـﺮزش ﺗـﻮ را‬
‫]ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﻢ[ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻮﺳﺖ«‬
 ‫‪117‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺗﻮان و ﻃﺎﻗﺖ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫ﻣﯿﻞ دارﯾﺪ ﺳﺨﻦ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب را ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺗﮑﺮار‬

‫ﮐﻨﯿﺪ؟ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﺑﻪ درﮔﺎة اﻟﻬﯽ ﻋﺮض ﮐﻨﯿﺪ‪     ﴿ :‬‬

‫‪» ﴾ ‬ﺷﻨﯿﺪم و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرا! آﻣﺮزش ﺗﻮ را ﻣﯽﺟﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻫﻤﮥ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺳﺖ« ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و زﺑﺎنﺷﺎن ﺑﻪ ﺗﻼوت آن رام ﺷﺪ‪ ،‬در ﭘﯽ‬

‫آن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﴿‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪا‬

‫آن را ﻧﺴﺦ ﮐﺮد و آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬را ﻓﺮﺳﺘﺎد) ‪.(1‬‬
‫‪ -192‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 200‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -193‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از رﺑﯿﻊ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺼﺎري ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪﻧﺪ و در ﺑﺎرة‬

‫ﻋﯿﺴﯽ ‪ ‬ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪        ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﺗﺎ آﯾﮥ ﻫﺸﺘﺎد و ﭼﻨﺪم ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،125‬اﺣﻤﺪ ‪ ،412 / 2‬اﺑﻮﻋﻮاﻧﻪ ‪ ،76 / 1‬ﻃﺒﺮي ‪ 95 / 3‬واﺣﺪي ‪ 187‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‬
‫ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 475‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،126‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،2992‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »اﻟﮑﺒﺮي« ‪ 11059‬و در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 5069‬و اﺑﻦ‬
‫ﺟﻮزي در »ﻧﻮاﺳﺦ« ‪ ،228‬اﺣﻤﺪ ‪ ،233 / 1‬ﻃﺒﺮي ‪ ،95 / 3‬واﺣﺪي ‪ 88‬و ﺣﺎﮐﻢ ‪ 286 / 2‬ﻫﻤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 476‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪118‬‬

‫‪ -194‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ ﺑﺮاﯾﻢ ﻧﻘﻞ ﮐﺮد‪:‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻧﺠﺮان ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ از او ‪ ‬در ﻣﻮرد ﻣﺴﯿﺢ اﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ‬
‫ﺳﺆالﻫﺎﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬از آﻏﺎز ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان ﺗﺎ رأس آﯾﮥ ﻫﺸﺘﺎدم در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -195‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ﻧﯿﺰ در »دﻻﺋﻞ« اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :13 – 12‬‬

‫‪.﴾  ‬‬

‫‪ -196‬اﺑﻮداود در »ﺳﻨﻦ« ﺧﻮد و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ از ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬در‬
‫ﻏﺰوة ﺑﺪر ﭘﯿﺮوز ﺷﺪ و ﻏﻨﺎﯾﻢ زﯾﺎد ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﯾﻬﻮد را در ﺑﺎزار ﺑﻨﯽ‬
‫ﻗﯿﻨﻘﺎع ﺟﻤﻊ ﮐﺮد و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﮔﺮوة ﯾﻬﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آن ﮐﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮﯾﺶ دﭼﺎر ﮐﻨﺪ اﺳﻼم را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻏﺮه ﻣﺸﻮ‪،‬‬
‫ﺗﻮ ﮔﺮوة ﻧﺎآزﻣﻮده و ﺑﯽﺗﺠﺮﺑﮥ ﻗﺮﯾﺶ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻨﺮ ﺟﻨﮓ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻣﻨﻬﺰم ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن ﺑﯽﻣﺎﯾﻪ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪهاي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺠﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ درﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻣﺮداﻧﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﺎ رودررو ﻧﺸﺪهاي‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪  ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 6541‬از ﺑﯿﻊ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ و ﺑﻐﻮي ‪ 406 / 1‬ﺑﻪ رﺑﯿﻊ ﻧﺴـﺒﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ‪» :‬اﻟـﻒ ﻻم‬
‫ﻣﯿﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ]ﺳﺖ ﮐﻪ[ ﻣﻌﺒﻮدى ]راﺳﺘﯿﻨﻰ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﻧﺪه ﭘﺎﯾﻨﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 385 / 5‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳـﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ داراي ﺷـﻮاﻫﺪ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ و ﻣﻮﺻﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﺮي ‪ ،6540‬اﺑﻦ ﻫﺸﺎم در »ﺳﯿﺮه« ‪ 164 / 2‬از ﻃﺮﯾﻖ اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق از ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 376 / 1‬از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 190‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬
‫از ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي ‪ 358‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪119‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪               ‬‬

‫‪ 1 ﴾          ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫‪ -197‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻓﻨﺤﺎص ﯾﻬﻮدي در روز ﺑﺪر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺎر و ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮ ﻗﺮﯾﺶ ﻣﻐﺮور ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻗﺮﯾﺶ اﺳﺮار ﺟﻨﮓ را ﺧﻮب ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :24 – 23‬‬

‫‪.﴾          ‬‬
‫‪ -198‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫در ﺧﺎﻧﻪاي ﮐﻪ در آن ﺗﻮرات ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯽﺷﺪ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﯾﻬﻮدي در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ داﺧﻞ ﺷﺪ و‬
‫آنﻫﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﻌﯿﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﺣﺎرث ﺑﻦ زﯾﺪ از او ‪ ‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ‬
‫از ﮐﺪام دﯾﻦ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ دﯾﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و از ﭘﯿﺮوان راة او ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﺪون ﺷﮏ ﯾﻬﻮدي ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﻪ ﺗﻮرات ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‬

‫ﺗﺎ ﮐﺘﺎب ﺷﻤﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺎ داور ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آنﻫﺎ از اﯾﻦ ﮐﺎر اﺑﺎ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪  ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻐﻠﻮب ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ و در ﺟﻬﻨّﻢ ﮔﺮد آورده ﻣﻰﺷﻮﯾﺪ و ]آن[ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕـﺎﻫﻰ اﺳـﺘﺒﻪ‬
‫راﺳﺘﻰ در دو ﮔﺮوﻫﻰ ﮐﻪ ]روز ﺑﺪر[ ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪاى اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻰ در راه ﺧـﺪا ﮐـﺎرزار‬
‫ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ دﯾﮕﺮ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪] .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن[ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ]ﺧﻮد[ دو ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧـﻮﯾﺶ ﻣـﻰدﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﺎرى ﺧﻮﯾﺶ ﻫﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮان ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ در اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاى اﻫﻞ ﺑﯿﻨﺶ ﻋﺒﺮﺗﻰ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪120‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :26‬‬

‫‪.2 ﴾                 ‬‬
‫‪ -199‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬از ﭘﺮوردﮔﺎر ﻃﻠﺐ ﮐﺮد‪،‬‬

‫ﺗﺴﻠﻂ و ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺑﺮ روم و ﻓﺎرس را ﺑﻪ اﻣﺖ او ارزاﻧﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ﴿ ‬‬

‫‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :29 – 28‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.﴾     ‬‬

‫‪ -200‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺠﺎج ﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﺎ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﻘﯿﻖ و ﻗﯿﺲ ﺑﻦ زﯾﺪ ﻫﻢﭘﯿﻤﺎن ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦﻫﺎ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از‬
‫اﻧﺼﺎر ﻫﻤﺮاز ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ آنﻫﺎ را ﮔﻤﺮاه ﮐﺮده از دﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦ ﻣﻨﺬر‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫ﺟﺒﯿﺮ و ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺧﯿﺜﻤﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ )ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺼﺎر( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﯾﻬﻮدان اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 6778‬و ‪ 6779‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺷـﯿﺦ‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اى دارﻧﺪه ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﻰ دﻫﻰ و از ﻫﺮ ﮐـﺲ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﻰ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﻰ ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﻰ و ﻫﺮ ﮐﺲ را ﮐـﻪ ﺧـﻮاﻫﻰ ﮔﺮاﻣـﻰ دارى و ﻫـﺮ ﮐـﺲ را ﮐـﻪ ﺧـﻮاﻫﻰ ﺧـﻮار‬
‫ﺳﺎزى‪ .‬ﻧﯿﮑﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺎرى ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 6788‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪121‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫و از ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و ﻫﻤﺮازي ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺐ و ﻧﯿﺮﻧﮓ از دﯾﻦﺗﺎن ﻣﻨﺤﺮف‬

‫ﻧﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آنﻫﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﺑﺎرة اﯾﺸﺎن ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :31‬‬

‫‪.2 ﴾     ‬‬

‫‪ -201‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﺣﺴﻦ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در زﻣﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﺮوﻫﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬

‫ﻗﺴﻢ اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﺎ ﭘﺮرودﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ دارﯾﻢ‪ .‬ﺧﺪاي ﻣﻬﺮﺑﺎن آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 6821‬از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده ﺷـﯿﺦ اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق ﻣﺠﻬـﻮل اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺖ‪» :‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮐﺎﻓﺮان را ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺆﻣﻨﺎن دوﺳﺘﺎن ]ﺧﻮﯾﺶ[ ﮔﯿﺮﻧـﺪ و ﻫـﺮ ﮐـﺲ اﯾـﻦ ]ﮐـﺎر[ را‬
‫ﮐﻨﺪ ]او را[ در ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ از ]دوﺳﺘﻰ[ ﺧﺪا ]ﺑﻬﺮهاى[ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ از آﻧﺎن ﺣـﺬر ﮐﻨﯿـﺪ و ﺧـﺪا‬
‫ﺷﻤﺎ را از ]ﮐﯿﻔﺮ[ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣﻰدارد و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺧﺪاﺳـﺖ‪ .‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬اﮔـﺮ آﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ در دﻟﻬـﺎى‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎن دارﯾﺪ ﯾﺎ آﺷﮑﺎرش ﺳﺎزﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪا آن را ﻣﻰداﻧﺪ‪ .‬و آﻧﭽﻪ را ]ﻧﯿﺰ[ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ‬
‫در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﻣﻰداﻧﺪ و ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺎرى ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا را دوﺳﺖ ﻣﻰدارﯾﺪ‪ ،‬از ﻣﻦ ﭘﯿﺮوى ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ ﺑﺪارد و ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﯿﺎﻣﺮزد و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 6840‬و ‪ 6841‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪122‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾       ﴿ :62 – 58‬‬
‫‪ -202‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺣﺴﻦ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دو راﻫﺐ ﻧﺠﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭘﺪر ﻋﯿﺴﯽ ﮐﯿﺴﺖ؟ رﺳﻮل ﺧﺪا در ﺟﻮاب ﻋﺠﻠﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮد ﺗﺎ دﺳﺘﻮر و ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر در ﺑﺎره ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪   ﴿ ‬‬

‫‪         ‬‬

‫‪       ‬‬

‫‪ ،1 ﴾            ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -203‬و ﻧﯿﺰ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن‬
‫ﻧﺠﺮان ﺷﺎﻣﻞ ﺳﯿﺪ) ‪ (2‬و ﻋﺎﻗﺐ) ‪ (3‬ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪﻧﺪ و ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬در ﺑﺎرة دوﺳﺖ ﻣﺎ ﭼﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﮐﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﯿﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﯽ ﺑﻨﺪة ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫آري‪ ،‬او ﺑﻨﺪة ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﮐﺴﯽ را دﯾﺪه و ﯾﺎ ﺷﻨﯿﺪهاي ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ و از ﻧﺰد‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﺰدت آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﮕﻮ‪:‬‬
‫‪              ‬‬
‫﴿‪   ‬‬

‫‪.(4 )﴾       ‬‬

‫‪ -204‬ك‪ :‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﯾﺸﻮع از ﭘﺪرش از ﺟﺪش رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﮐﻪ »ﻃﺲ‪ ...‬ﺗﺎ ‪...‬ﺳﻠﯿﻤﺎن« ﻧﺎزل ﺷﻮد ﺑﻪ اﻫﻞ ﻧﺠﺮان ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اﯾﻦ ]ﻣﺒﺎﺣﺚ[ را ﮐﻪ آﯾﺎت و ﮐﺘﺎب ﺣﮑﻤﺖ آﻣﯿﺰ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻰﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺷﺄن ﻋﯿﺴـﻰ در‬
‫ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺄن آدم اﺳﺖ‪] .‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ[ او را از ﺧﺎك آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺑﻪ او ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻣﻮﺟـﻮد ﺷـﻮ و‬
‫]ﺑﻰ درﻧﮓ[ ﻣﻮﺟﻮد ﺷﺪ«‪.‬‬
‫‪» -2‬ﺳﯿﺪ« ﻧﺎﻣﺶ »اﯾﻬﻢ« اﺳﺖ زﻋﺎﻣﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻧﺠﺮان ﺑﻪ ﻋﻬﺪة او ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪» -3‬ﻋﺎﻗﺐ« ﮐﻪ »ﻋﺒﺪاﻟﻤﺴﯿﺢ« ﻧﺎم داﺷﺖ اﻣﯿﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﻣﺮدم ﻧﺠﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 7156‬ﺑﺎ ﺳﻨﺪي ﮐﻪ در آن راوﯾﺎن ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻋﻄﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪123‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻧﺎم ﺧﺪاي اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب از ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاي ﯾﮑﺘﺎ‪ ...‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﺣﺪﯾﺚ و در اﯾﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ اﻫﻞ ﻧﺠﺮان ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﺮﺣﺒﯿﻞ ﺑﻦ وداﻋﮥ ﻫﻤﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﺮﺣﺒﯿﻞ‬
‫اﺻﺒﺤﯽ و ﺟﺒﺎر ﺣﺮﺛﯽ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺧﺪﻣﺖ رﺳﯿﺪﻧﺪ و از او ‪ ‬در ﺑﺎرة ﺑﺴﯿﺎري ﭼﯿﺰﻫﺎ‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﻧﯿﺰ از آنﻫﺎ ﺳﺆال ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺳﺆال و ﺟﻮاب اداﻣﻪ داﺷﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در ﺑﺎرة ﻋﯿﺴﯽ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮوز در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ ﻧﺪارم ﻣﻨﺘﻈﺮ‬

‫ﺑﻤﺎﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﺪﻫﻢ‪ .‬ﺻﺒﺢ ﻓﺮداي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﯾﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -205‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در ﻃﺒﻘﺎت از ازرق ﺑﻦ ﻗﯿﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺳﻘﻒ) ‪ (2‬ﻧﺠﺮان ﻋﺎﻗﺐ ﻧﺰد‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬او ‪ ‬ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮتﺷﺎن ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫دروغ ﮔﻔﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ :‬ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ ﺧﺪا ﻓﺮزﻧﺪ دارد‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك‬
‫را ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ و ﺑﻪ ﺑﺖ ﺳﺠﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭘﺪر ﻋﯿﺴﯽ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫آنﻫﺎ ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪         ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ -1‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 386 – 385 / 5‬از ﻃﺮﯾﻖ ﯾﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﺑﮑﯿﺮ از ﺳﻠﻤﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺳﻠﻤﻪ و ﭘـﺪرش ﻣﺠﻬـﻮل‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪» -2‬اﺳﻘﻒ« ﻧﺎﻣﺶ »اﺑﻮﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﻪ« اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺸﻮاي دﯾﻨﯽ و روﺣﺎﻧﯽ آن ﻣﺮدم ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪124‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ ﴾               ‬را ﻧﺎزل‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ دﻋﻮت ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ آنﻫﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻗﺒﻮل ﺟﺰﯾﻪ‬
‫ﺑﻪ دﯾﺎر ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :65‬‬

‫‪.2 ﴾       ‬‬

‫‪ -206‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﻣﮑﺮر ﮐﻪ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽرﺳﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺼﺎراي ﻧﺠﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﯾﻬﻮد ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و در ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺎرك ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑﺎﻫﻢ‬
‫ﻣﻨﺎزع ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﭘﯿﺮو ﻫﯿﭻ دﯾﻨﯽ ﻧﺒﻮد ﺟﺰ ﯾﻬﻮدﯾﺖ‪ .‬ﻧﺼﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎً اﺑﺮاﻫﯿﻢ از ﭘﯿﺮوان ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﻋﺰوﺟﻞ آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ازرق ﺗﺎﺑﻌﯽ و ﺧﺒﺮ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻞ اﯾﻦ داراي ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﯿﻮﻃﯽ در »در اﻟﻤﻨﺜـﻮر« ‪ 67 / 2‬اﯾـﻦ را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺪ ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺷﺄن ﻋﯿﺴﻰ در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺄن آدم‬
‫اﺳﺖ‪] .‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ[ او را از ﺧﺎك آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮ و ]ﺑﻰ درﻧﮓ[ ﻣﻮﺟﻮد ﺷﺪ‪] .‬اﯾﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ[ از ]ﺟﺎﻧﺐ[ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺣﻖّ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﮏ آورﻧﺪﮔﺎن ﻣﺒﺎش‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺗـﻮ در‬
‫]ﺑﺎره[ او ﭘﺲ از داﻧﺸﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﯿﺪه اﺳـﺖ اﺣﺘﺠـﺎج ورزد‪ ،‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﯿـﺪ ﺗـﺎ ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﻤﺎن و ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﺘﺎن و‬
‫زﻧﺎﻧﻤﺎن و زﻧﺎﻧﺘﺎن و ﻧﺰدﯾﮑﺎﻧﻤﺎن و ﻧﺰدﯾﮑﺎﻧﺘﺎن را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺑﺎ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﮐﻨﯿﻢ و »ﻟﻌﻨﺖ« ﺧﺪا را‬
‫ﺑﺮ دروﻏﮕﻮﯾﺎن ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺣﻘّﺎ ﮐﻪ داﺳﺘﺎن راﺳﺖ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ و ﻣﻌﺒﻮد ]راﺳﺘﯿﻨﻰ[ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى اﻫﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﭼﺮا در ]ﺑﺎره[ اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﺣﺘﺠﺎج ﻣﻰورزﯾﺪ؟ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ ﺟـﺰ ﭘـﺲ از‬
‫او ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﺧﺮد ﻧﻤﻰورزﯾﺪ؟«‪.‬‬
 ‫‪125‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -207‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﯿﻬﻘﯽ ﻧﯿﺰ در »دﻻﺋﻞ« آورده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :73 – 71‬‬

‫‪.﴾   ‬‬

‫‪ -208‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﯿﻒ‪ ،‬ﻋﺪي ﺑﻦ زﯾﺪ‬
‫و ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ )‪ (‬و ﯾﺎراﻧﺶ وﺣﯽ ﮐﺮده‬
‫ﺑﺎﻣﺪادان اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﻢ و ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن اﻧﮑﺎر ورزﯾﻢ ﺗﺎ آنﻫﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﻦﺷﺎن دﭼﺎر ﺗﺮدﯾﺪ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ آنﻫﺎ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و از دﯾﻦﺷﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﴿‪‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪                  ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 7198‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 384 / 5‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 7219‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى اﻫﻞ ﮐﺘـﺎب‪ ،‬ﭼـﺮا‬
‫ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ در ﻣﻰآﻣﯿﺰﯾﺪ و ﺣﻖّ را ﻧﻬﺎن ﻣﻰدارﯾﺪ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ]ﺣﻘﯿﻘﺖ[ را ﻣﻰداﻧﯿـﺪ‪ .‬و ﮔﺮوﻫـﻰ از اﻫـﻞ‬
‫ﮐﺘﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در آﻏـﺎز روز اﯾﻤـﺎن آرﯾـﺪ و در ﭘﺎﯾـﺎن آن ]روز[‬
‫اﻧﮑﺎر ]ش[ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ]از دﯾﻦ[ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬و ]اﯾﻦ[ اﯾﻤﺎن را ﺟـﺰ ﺑـﺮاى ﮐﺴـﺎﻧﻰ ﮐـﻪ از دﯾـﻦ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﭘﯿﺮوى ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬آﺷﮑﺎر ﻣﮑﻨﯿﺪ‪ -‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﺪاﯾﺖ ]ﺣﻘﯿﻘﻰ[ ﻫﺪاﯾﺖ ﺧﺪاﺳﺖ‪ -‬ﮐﻪ ]ﻧﮑﻨـﺪ[ آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺴﻰ داده ﺷﻮد ﯾﺎ ]ﮔﺮوﻫﻰ[ ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺎ ﺷـﻤﺎ اﺣﺘﺠـﺎج ورزﻧـﺪ‪ .‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬ﺑـﻪ راﺳـﺘﻰ‬
‫ﻓﻀﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻰدﻫﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺸﺎﯾﺸﮕﺮ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪126‬‬

‫‪ -209‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﺑﺰرﮔﺎن ﯾﻬﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از دﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺮوي‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪   ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :77‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.2 ﴾  ‬‬

‫‪ -210‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از ﻗﻮل اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ و ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‬
‫ﯾﻬﻮدي در ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﯿﻦ ﺷﺮاﮐﺖ داﺷﺘﯿﻢ و او ﺷﺮاﮐﺖ ﻣﺮا اﻧﮑﺎر ﮐﺮد‪ .‬او را ﻧﺰد ﺳﺮور‬
‫ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺑﺮدم‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺷﺎﻫﺪ داري؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻬﻮدي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻗﺴﻢ ﺑﺨﻮر‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! اﯾﻨﮏ ﻗﺴﻢ ﻣﯽﺧﻮرد و زﻣﯿﻦ ﻣﻦ از دﺳﺖ ﻣﯽرود‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ آﯾﮥ‬
‫﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -211‬ﺑﺨﺎري از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ اوﻓﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﮐﺎﻻي ﺧﻮﯾﺶ را در‬
‫ﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮد و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﻓﻼن ﻣﺒﻠﻎ ﺧﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ﮔﺰاﻓﯽ را ﺑﻪ زﺑﺎن‬

‫‪ -1‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﺮي ‪ 7228‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰﮔﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ]ﺟﺎى[ ﭘﯿﻤﺎن ﺧﺪا و ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻬﺎﯾﻰ ﮐﻢ ]ارزش[ ﻣﻰﺳﺘﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬آن‬
‫ﮔﺮوه در آﺧﺮت ﺑﻬﺮهاى ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑـﺎ آﻧـﺎن ﺳـﺨﻦ ﻧﻤـﻰﮔﻮﯾـﺪ و ﺑـﻪ آﻧـﺎن‬
‫ﻧﻤﻰﻧﮕﺮد و ﭘﺎﮐﺸﺎن ﻧﻤﻰدارد و ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 2356‬و ‪ 2357‬و ‪ 2676‬و‪ 2677‬و ‪ 4549‬و ‪ 4550‬و ‪ 6659‬و ‪ 6660‬و ‪ 6677‬و ‪ 7183‬و‬
‫‪ ،7184‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،138‬ﺷﺎﻓﻌﯽ ‪ ،51 / 1‬اﺣﻤﺪ ‪ 44 / 1‬و ‪ ،212 / 5‬ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ ‪ 262‬و ‪ ،1051‬اﺑﻮداود ‪ ،3243‬ﺗﺮﻣﺬي‬
‫‪ ،1269‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،2323‬ﻃﺒﺮي ‪ ،7279‬واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧـﺰول ‪ ،216‬ﺑﻐـﻮي ‪ ،318 / 1‬اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ‪ 5084‬و‬
‫ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 44 / 10‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 185‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪127‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫آورد ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ آن را ﻧﭙﺮدﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺿﺮر ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺷﺮح ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺰول آﯾﻪ ﺑﻪ ﻫﺮدو ﺳﺒﺐ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -212‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺣﯿﯽ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ‪ ،‬ﮐﻌﺐ ﺑﻦ اﺷـﺮف و ﺑﺮﺧـﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ از ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﺻﻔﺎت ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬را ﮐﻪ ﺧﺪاي ﯾﮕﺎﻧﻪ در ﺗﻮرات ﺑﯿﺎن ﮐﺮده ﺑﻮد ﺗﻐﯿﯿﺮ دادﻧﺪ‬
‫و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺷﺪه از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ آﯾﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ‬
‫آﻧﭽﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :80 – 79‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.﴾   ‬‬

‫‪ -213‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و ﺑﯿﻬﻘﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﯾﻬﻮد و‬
‫ﻧﺼﺎراي ﻧﺠﺮان ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آنﻫﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬اﺑﻮراﻓﻊ ﻗﺮﻇﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! آﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ ﭘﺮﺳﺘﺸﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﮐﻪ ﻋﯿﺴﯽ‬
‫را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪاي ﯾﮑﺘﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم ]‪ ...‬ﻣﻌﺎذاﷲ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪاي ﯾﮕﺎﻧﻪ‬
‫دﯾﮕﺮي را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﻢ و ﯾﺎ دﺳﺘﻮر ﺑﺪﻫﻢ ﻣﺮدم ﺟﺰ ذات ﭘﺎك و ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ او ﻣﻮﺟﻮد دﯾﮕﺮ را‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 2088‬و ‪ 4551‬از اﺑﯽ اوﻓﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ‪.213 / 8‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 7275‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ و واﺣﺪي ‪ 220‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﺪون اﺳﻨﺎد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪128‬‬

‫ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺮا ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ و ﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺄﻣﻮرم ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ[ ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪‬‬
‫) ‪(1‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ ﴾            ‬ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -214‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮد از ﺣﺴﻦ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا! ﻣﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﻼم ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺳـﻼم ﻣـﯽﮔـﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬آﯾـﺎ ﺗـﻮ را ﺳـﺠﺪه‬
‫ﻧﮑﻨﯿﻢ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد را ﻋﺰﯾﺰ و ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﺪارﯾﺪ و ﺣﻖ واﺑﺴﺘﮕﺎن و اﻫﻞ ﺑﯿﺘﺶ را‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺮ ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﯾﮕﺎﻧـﻪ روا و ﺳـﺰاوار ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧـﺪاي‬
‫ﻣﺘﻌﺎل آﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :89 – 86‬‬

‫‪.﴾          ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.325‬‬

‫‪ -2‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،8294‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ در »دﻻﺋـﻞ« ‪ ،384 / 5‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬در اﺳـﻨﺎد آن ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﻮﻃﯽ در »اﻟﺪر« ‪ 82 / 2‬ﺑﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬اﺑـﻦ ﺟﺮﯾـﺮ‪ ،‬اﺑـﻦ اﺑﻮﺣـﺎﺗﻢ‪ ،‬اﺑـﻦ ﻣﻨـﺬر و‬
‫ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺑﻪ زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 188‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬ﻫـﯿﭻ ﺑﺸـﺮى را ]روا[‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﮐﺘﺎب و داﻧﺶ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى ﺑﺪﻫﺪ آن ﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﺪا ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ [:‬ﺑﺎ آﻣﻮزش ﮐﺘﺎب و ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ]آن ﻋﺎﻟﻤﺎن[ رﺑ‪‬ﺎﻧﻰ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬و ]روا ﻧﯿﺴﺖ[ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرى ﮔﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ را ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪهاﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰدﻫﺪ؟«‪.‬‬
 ‫‪129‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -215‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از اﺳﻼم ﺧﺎرج ﮔﺮدﯾﺪ و ﭼﻨﺪي ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﺎرش ﭘﺸﯿﻤﺎن ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮم‬
‫ﺧﻮد ﭘﯿﺎم داد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﺴﯽ را ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ و ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ آﯾﺎ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﺠﺎل ﺗﻮﺑﻪ‬

‫ﻫﺴﺖ؟ ﭘﺲ ﴿‪          ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ ،1 ﴾            ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺮاي او ﭘﯿﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و او دوﺑﺎره ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﺸﺮف ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -216‬ﻣﺴﺪد در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد و ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺳﻮﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬اﯾﻤﺎن آورد و دوﺑﺎره ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫ﺧﺪا در ﺑﺎرة او ﴿‪          ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﺮوﻫﻰ را ﮐﻪ ﭘﺲ از اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧـﺪ و ]ﭘـﺲ از آﻧﮑـﻪ[ ﮔـﻮاﻫﻰ دادﻧـﺪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺣﻖّ اﺳﺖ و ]ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ[ روﺷﻨﮕﺮﯾﻬﺎ ﺑﺮاى آﻧﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ؟ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﺳـﺘﻤﮑﺎران‬
‫را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺟﺰ اﯾﺸﺎن آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن و ﻣﺮدﻣـﺎن‪ ،‬ﻫﻤﮕـﻰ ﺑـﺮ آﻧـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در آن ]ﻟﻌﻨﺖ[ ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب از آﻧﺎن ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻧﺸﻮد و ﻧﻪ آﻧﺎن ﻣﻬﻠﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آن‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ]ﮐﺎر را[ ﺑﻪ ﺻﻼح آوردﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در ﺗﻔﺴـﯿﺮ ‪ ،85‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،247 / 1‬اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ‪ ،4460‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ 142 / 2‬و ‪ ،336 / 4‬ﻃﺒـﺮي‬
‫‪ ،7358‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 197 / 8‬و واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 225‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﺣـﺎﮐﻢ و ذﻫﺒـﯽ اﯾـﻦ را ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬داراي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 191‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪130‬‬

‫‪ ﴾             ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫آﯾﻪ را ﯾﮑﯽ از اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﻪاش ﺑﻪ ﮔﻮش او رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ ﻗﺮاءت ﮐﺮد‪ .‬ﺣﺎرث ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا از ﺗﻮ راﺳﺘﮕﻮﺗﺮ و ﺧﺪاي ﯾﮑﺘﺎ از ﻫﻤﻪ‬
‫راﺳﺘﮕﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﮐﻔﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬اﺳﻼم آورد‪ .‬اﺳﻼﻣﯿﺘﺶ ﻧﯿﮑﻮ و ﺑﺮازﻧﺪه ﺑﻮد) ‪.(1‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :97‬‬

‫‪.2 ﴾               ‬‬
‫‪ -217‬ك‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ‬
‫﴿‪) ﴾...    ‬آل ﻋﻤﺮان‪ (85 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺞ را ﻓﺮض ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﺞ‬

‫ﻓﺮض ﻧﯿﺴﺖ و از ﻓﺮﯾﻀﮥ ﺣﺞ اﻧﮑﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪     ﴿ ‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :103 – 100‬‬

‫‪.4 ﴾     ‬‬

‫‪ -1‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ 426‬و از ﻃﺒﺮي ‪ 7361‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ از ﻣﺠﺎﻫﺪ و ﻃﺒﺮي ‪ 7362‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ از ﺳـﺪي رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬در آن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى روﺷﻦ ]از ﺟﻤﻠﻪ[ ﻣﻘﺎم اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ وارد آن ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻤـﻦ اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﺮاى ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺞ ﺧﺎﻧﻪ ]ﮐﻌﺒﻪ[ ﺑﺮ ]ﻋﻬﺪه[ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪] ،‬اﻟﺒﺘﻪ[ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﻮى آن راه ﺑﺮد‪ .‬و ﻫﺮ ﮐـﺲ‬
‫ﮐﻔﺮ ورزد‪] ،‬ﺑﺪاﻧﺪ[ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﻰ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 7516‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ از وي رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬اﮔﺮ از ﮔﺮوﻫﻰ از اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از اﯾﻤﺎﻧﺘﺎن ﺷﻤﺎ را ﮐﺎﻓﺮ ﮔﺮداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪131‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -218‬ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در دورة ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﺑﯿﻦ‬
‫اوس و ﺧﺰرج ﻓﺴﺎد و ﻧﻔﺮت ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد‪ .‬روزي آنﻫﺎ ﯾﮏ ﺟﺎ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺣﻮادﺛﯽ را ﮐﻪ در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ رخ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ آﻣﺪﻧﺪ و ﻋﻠﯿﻪ‬

‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﻼح ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾ ‬ﺗﺎ دو آﯾﮥ ﺑﻌﺪ از آن ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -219‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و اﺑﻮﺷﯿﺦ از زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺷﺎس ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﯾﻬﻮدي از‬
‫ﮐﻨﺎر ﮔﺮوﻫﯽ از اوس و ﺧﺰرج ﮐﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺸﻐﻮل ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ و ﻣﺸﺎﻫﺪة ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و‬
‫اﻟﻔﺖ آنﻫﺎ ﺑﻌﺪ از آن ﻫﻤﻪ دﺷﻤﻨﯽ او را ﺳﺨﺖ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ ﺟﻮان ﯾﻬﻮدي ﮐﻪ ﺑﺎ او‬
‫ﺑﻮد دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ در ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ و ﺣﻮادث روز ﺑﻌﺎث را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮﺷﺎن ﺑﯿﺎورد‪ ،‬ﺟﻮان ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم داد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺎﻫﻢ درﮔﯿﺮي ﻟﻔﻈﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي اوس ﺑﻦ‬
‫ﻗﯿﻈﯽ از ﻗﺒﯿﻠﮥ اوس و ﺟﺒﺎر ﺑﻦ ﺻﺨﺮ از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﺰرج ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮدو‬
‫ﮔﺮوه ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻢ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻣﺎدة ﺟﻨﮓ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪‬‬
‫رﺳﯿﺪ‪ .‬آن ﺑﺰرﮔﻮار آﻣﺪ و اﻧﺪرزﺷﺎن داد و ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮد‪ .‬آنﻫﺎ از دﺳﺘﻮرات‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻣﻮرد اوس ﺑﻦ ﻗﯿﻈﯽ‪ ،‬ﺟﺒﺎر و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن آﯾﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...         ‬را و در ﻣﻮرد ﺷﺎس ﺑﻦ‬

‫ﻗﯿﺲ آﯾﮥ ﴿‪) ﴾...    ‬آل ﻋﻤﺮان‪ (99 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :115 – 113‬‬

‫‪.﴾     ‬‬

‫‪ -1‬واﺣﺪي ‪ 233‬و ‪ 234‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ از اﺑﻮﻧﺼﺮ از وي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬راويﻫـﺎي آن‬
‫ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺷﻨﯿﺪن اﺑﻮﻧﺼﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﺧﺘﻼف اﺳﺖ و ﺑﻪ اﺻﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪132‬‬

‫‪ -220‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻦ ﻣﻨﺪه در »اﻟﺼﺤﺎﺑﮥ« از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم‪ ،‬ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﻪ‪ ،‬اﺳﯿﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﻪ و اﺳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪ و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﯾﮕﺮ از ﯾﻬﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﺳﻼم رﻏﺒﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ و آن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎي ﯾﻬﻮد و ﮐﻔﺎر واﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ آن ﮔﺮوه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ از ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ )‪ (‬اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺪﮐﺮداران ﺷﺮﯾﺮ‪،‬‬
‫اﯾﻦﻫﺎ اﮔﺮ از ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ دﯾﻦ ﭘﺪران ﺧﻮﯾﺶ را رﻫﺎ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﺮاغ آﯾﯿﻦ‬
‫دﯾﮕﺮان ﻧﻤﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿ ‪ ﴾...     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -221‬اﺣﻤﺪ و ﻏﯿﺮ او از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﻤﺎز ﺧﻔﺘﻦ )ﻋﺸﺎء( را‬
‫ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ اﻗﺎﻣﮥ ﻧﻤﺎز ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮑﺲ از ﭘﯿﺮوان اﯾﻦ ادﯾﺎن‪ ،‬ﺧﺪا را در اﯾﻦ وﻗﺖ ﺷﺐ‬

‫ﯾﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ‪ .‬ﭘﺲ ﴿ ‪          ‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ ،2 ﴾       ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 1388‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در ﻣﺤﺠﻤﻊ زواﺋﺪ ‪ 10899‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬راويﻫـﺎي اﯾـﻦ ﺛﻘـﻪ اﻧـﺪ«‬
‫واﺣﺪي ‪ 237‬اﯾﻦ را ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﻣﻘﺎﺗﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﻫﻤﻪ آﻧﺎن[ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﮔﺮوﻫﻰ راﺳﺘﮑﺮدار اﺳﺖ‪ .‬آﯾـﺎت ﺧـﺪا را در اوﻗـﺎت ﺷـﺐ‬
‫ﺳﺠﺪهﮐﻨﺎن ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن ﻣﻰآورﻧﺪ و ﺑﻪ ﮐـﺎر ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﻓﺮﻣـﺎن ﻣـﻰدﻫﻨـﺪ و از ﮐـﺎر‬
‫ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ ﺑﺎز ﻣﻰدارﻧﺪ و در ]اﻧﺠﺎم[ ﻧﯿﮑﻰﻫﺎ ﻣﻰﺷﺘﺎﺑﻨﺪ و آﻧﺎن از ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺎر ﻧﯿﮑﻰ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ در آن ﺑﺎره ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻰ ﻧﺒﯿﻨﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ]ﺣﺎل[ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪133‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :118‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.1 ﴾     ‬‬

‫‪ -222‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻋﺪهاي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮداﻧﯽ از ﯾﻬﻮد ﺗﻤﺎس و ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ و ﻫﻢﭘﯿﻤﺎن‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آنﻫﺎ را از دوﺳﺘﯽ و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ ﺑﺎ ﯾﻬﻮد ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﯿﻢ ﻓﺘﻨﮥ‬
‫ﯾﻬﻮد ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﺧﺪا ‪ ‬در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﮥ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :121‬‬

‫‪.3 ﴾  ‬‬

‫‪ -223‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ از ﻣﺸﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻮف‪ ‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬از ﺳﺮﮔﺬﺷﺖﺗﺎن در روز اﺣﺪ ﺑﺮاﯾﻢ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﻦ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬از آﯾﮥ ‪ 120‬آل‬

‫ﻋﻤﺮان ﺑﻪ ﺑﻌﺪ را ﺑﺨﻮان‪ ،‬ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻣﺎ را درﺧﻮاﻫﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪   ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از ﻏﯿﺮ ﺧﻮدﺗﺎن ﻫﻤﺮاز ﻣﮕﯿﺮﯾﺪ‪] .‬آﻧﺎن[ در ﻧﺎﺑﮑﺎرى ]ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ[ ﺷﻤﺎ ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ ﻧﻤﻰورزﻧﺪ‪.‬‬
‫رﻧﺞ ]و ﻧﺎراﺣﺘﻰ[ ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ دﺷﻤﻨﻰ از زﺑﺎﻧﻬﺎﯾﺸﺎن آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ .‬و آﻧﭽﻪ دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﻧﻬﺎن‬
‫ﻣﻰدارد‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺮد ورزﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ]ى روﺷﻦ[ را ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 7678‬رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ]ﯾﺎد ﮐﻦ[ آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﺎﻣﺪادان از ﭘﯿﺶ ﮐﺴﺎﻧﺖ ﺑﯿﺮون آﻣﺪى‪ .‬ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎهﻫﺎ‬
‫ﻣﻰﮔﻤﺎردى‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاى داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪134‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻗﺮاءت ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬آنﻫﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ از ﻣﺸﺮﮐﺎن اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﺗﺎ‬

‫﴿‪) ﴾         ‬آل ﻋﻤﺮان‪» (143 :‬و ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﻰ آرزوى ﻣﺮگ ﻣﻰﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ دﯾﺪارش رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آن را در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻰﻧﮕﺮﯾﺴﺘﯿﺪ« را ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬روﺣﯿﮥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﺮد و ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺎ دﺷﻤﻦ را‬
‫آرزو ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﺎ ﴿‪) ﴾    ‬آل ﻋﻤﺮان‪» (144 :‬آﯾﺎ اﮔﺮ ﺑﻤﯿﺮد ﯾﺎ‬
‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬از آﯾﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻰﮔﺮدﯾﺪ؟« ﻗﺮاءت ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮاد از اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺻﺪاي‬
‫ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ روز اﺣﺪ ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻗﻮل ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫﴿‪) ﴾ ‬آل ﻋﻤﺮان‪ (154 :‬ﻗﺮاءت ﮐﺮد و در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮاب‬
‫ﺳﺒﮑﯽ ﻓﺮو ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪ -224‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾  ‬در ﺑﺎرة ﻣﺎ ﺑﻨﯽ ﺳﻠﻤﻪ و ﺑﻨﯽ ﺣﺎرﺛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -225‬اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ در »ﻣﺼﻨﻒ« و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺷﻌﺒﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬روز ﺑﺪر ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺧﺒﺮ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﺮز ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﻣﺤﺎرﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽرﺳـﺎﻧﺪ و اﯾـﻦ ﺧﺒـﺮ آنﻫـﺎ را ﺑﺴـﯿﺎر‬
‫ﻧﮕﺮان ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬و ﴿‪           ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪) ﴾ ‬آل ﻋﻤﺮان‪» (125 – 124 :‬آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻰﮔﻔﺘـﻰ‪ :‬آﯾـﺎ ﺑﺮاﯾﺘـﺎن ﺑـﺲ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﻪ ﻫﺰار ]ﻧﻔﺮ[ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ]از آﺳﻤﺎن[ ﻣﺪد‬
‫رﺳﺎﻧﺪ؟ آرى‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﻰ ﮐﻨﯿﺪ و ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرى ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ]ﮐﺎﻓﺮان[ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺟﻮش ]و ﺧﺮوش[ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮﯾﺘﺎن آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ]ﻧﻔﺮ[ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﺸﺎﻧﮕﺬار‪ ،‬ﻣﺪد ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ« در‬
 ‫‪135‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﺷﮑﺴﺖ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﮐـﺮز رﺳـﯿﺪ‪ ،‬دﯾﮕـﺮ ﺑـﻪ ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﮐﻤـﮏ‬
‫ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺣﮑﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻔﺮﺳﺘﺎد ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :128‬‬

‫‪.2 ﴾ ‬‬

‫‪ -226‬اﺣﻤﺪ و ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬روز اﺣﺪ‪ ،‬دﻧﺪان ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬ﺷﮑﺴﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻬﺮة ﻣﺒﺎرك اﯾﺸﺎن زﺧﻢ ﺷﺪ و ﺧﻮن از ﺻﻮرﺗﺶ ﺟﺎري ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻼح و رﺳﺘﮕﺎري ﻣﯽرﺳﻨﺪ ﻗﻮﻣﯽ ﮐﻪ رﺧﺴﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺷﺎن را از ﺧﻮن رﻧﮕﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎ دﻋﻮتﺷﺎن ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -227‬اﺣﻤﺪ و ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻓﻼن را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻦ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﺸﺎم را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻦ‪ ،‬اي ﺧﺪا ﺳﻬﯿﻞ ﺑﻦ‬

‫ﻋﻤﺮو را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻦ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﯿﻪ را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾... ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺑﮥ ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 7742‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺮﺳﻞ از ﺷﻌﺒﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺗﻮ را در اﯾﻦ ﮐﺎر اﺧﺘﯿﺎرى ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻪ ]ﺧﺪاوﻧﺪ[ آﻧﺎن را ﺑﺒﺨﺸﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼـﺮا ﮐـﻪ آﻧـﺎن‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 365 / 7‬ﭘﯿﺶ از ﺣﺪﯾﺚ ‪ 4069‬ﺗﻌﻠﯿﻘﺎً‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1791‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻮﺻﻮل‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪ 253 / 3‬و‬
‫‪ ،288‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3002‬و ‪ ،3003‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟـﻪ ‪ ،4027‬اﺑـﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،3738‬اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ‪ 6574‬و ‪ ،6575‬واﺣـﺪي ‪،244‬‬
‫ﻃﺒﺮي ‪ 7805‬و ‪ ،7806‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 97‬از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت رواﯾﺖ ﻧﮑﺮده‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪ ،93 / 2‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3004‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫اﻧﺪ در اﺳﻨﺎد آن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺰه ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ 4070‬از ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ ﺑـﻪ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪136‬‬

‫‪ -228‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ اﯾـﻦ اﺳـﺖ‪ :‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺑﻌـﺪ از‬
‫وﻗﺎﯾﻊ دﻟﺨﺮاش اﺣﺪ‪ ،‬در ﻧﻤﺎز ﺑﺮ آنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺎمﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ذﮐﺮ ﺷﺪ دﻋﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﻫﺮدوي اﯾﻦ ﺣﻮادث آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ و آﻧﭽـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﻧﺠـﺎم داد ﮐـﻪ ﺑـﺮ‬
‫آنﻫﺎ دﻋﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ :‬ﻟﯿﮑﻦ ﻣﻮﺿﻮع را اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ ﻣﯽﺳﺎزد‪:‬‬
‫‪ -229‬ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﻧﻤﺎز ﻓﺠﺮ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣـﯽﺧﻮاﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا رِﻋﻞ‪ ،‬ذﮐﻮان و ﻋ‪‬ﺼ‪‬ﯿ‪‬ﻪ را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻦ‪ .‬ﺗﺎ آن ﮐﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬وﺟﻪ اﺷﮑﺎل اﯾﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﯾﻪ در ﻣﻮﺿﻮع اﺣﺪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه و ﺟﺮﯾﺎن‬
‫رﻋﻞ و ذﮐﻮان ﺑﻌﺪ از آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﻣﮑﺎن دارد ﮐﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﻮد ﻗﺼـﮥ رﻋـﻞ و ذﮐـﻮان ﺑﻌـﺪ از ﻏـﺰوة اﺣـﺪ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺰول آﯾﻪ از ﺳﺒﺐ آن ]ﻗﺼﮥ اﺣﺪ[ اﻧﺪك زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻓﺘـﺎده ﺳـﭙﺲ‬
‫در ﺑﺎرة ﻫﻤﮥ اﯾﻦﻫﺎ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫ﺳ‪‬ﯿﻮﻃﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬در ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -230‬ﺑﺨﺎري در »ﺗﺎرﯾﺦ« ﺧﻮد و اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدي از ﻗﺮﯾﺶ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺗـﻮ از دﺷـﻨﺎم ﻣـﺎ را ﻣﻨـﻊ ﻣـﯽﮐﻨـﯽ و ﺳـﭙﺲ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدي‪ .‬ﺑﻌﺪ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﺮد و ﺳﺮﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او را از ﺧﻮد دور‬

‫ﻋﺒﺎرت »دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ« ﻧﻪ »ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ« رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ 4069‬و ‪ 7346‬ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﻮﺻـﻮل از‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﻧﺎمﻫﺎ را ذﮐﺮ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺨﺎري ‪ 4560‬و ‪ ،6200‬ﺣﻤﯿﺪي ‪ ،939‬دارﻣﯽ ‪ ،374 / 1‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،201 / 2‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 1972‬رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪،‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻫﻢ ﻧﺎم ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ‪ 227 – 226 / 8‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪137‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ ﴾...‬ﻧـﺎزل ﺷـﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ آن‬

‫ﮐﺮد و دﻋﺎي ﺑﺪش ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿ ‪    ‬‬

‫ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺑﻪ اﺳﻼم ﭘﺎﺑﻨﺪي ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳــﺒﺎب ﻧــﺰول آﯾــﮥ ‪        ﴿ :130‬‬

‫‪.1 ﴾    ‬‬

‫‪ -231‬ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﺎﻻي ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴـﯿﻪ ﺗـﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن زﻣﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻬﺎي ﮐـﺎﻻ ﻣـﯽرﺳـﯿﺪ ﻓﺮوﺷـﻨﺪه در ﻋـﻮضدادن‬
‫ﻣﻬﻠﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪار ﺑﺮاي اداي دﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺒﻐﻠﯽ ﺑﺮ ﺑﻬﺎي ﮐﺎﻻ ﻣﯽاﻓﺰود‪ .‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺳـﺒﺐ ﺧـﺪا ‪‬‬

‫﴿‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫) ‪(3‬‬
‫‪ -232‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻋﻄﺎء رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻃﺎﯾﻔﮥ ﺛﻘﯿﻒ از ﺑﻨﯽ ﻣﻐﯿﺮه‬
‫وام ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻣﺪت ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻫﮑﺎران ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﺳـﻮد‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ در ﻋـﻮض آن ﻣـﺪﺗﯽ ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﻣﻬﻠـﺖ ﺑﺪﻫﯿـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪﴿ ‬‬

‫‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬رﺑﺎ را ﭼﻨﺪﯾﻦ و ﭼﻨـﺪ ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣﺨﻮرﯾـﺪ‪ .‬و از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭘـﺮوا ﺑﺪارﯾـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ رﺳـﺘﮕﺎر‬
‫ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ و ﻣﺮﺳﻞ از ﻗﺴﻢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪ ‪ 134 / 1‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬در ﻧﺴﺨﮥ اﺻﻠﯽ ﺑﻨﯽ ﻧﻀﯿﺮ اﺳﺖ از ﻃﺒﺮي و »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 128 / 2‬ﺛﺒﺖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 7822‬از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از ﻋﻄﺎ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪138‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :140‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.1 ﴾ ‬‬

‫‪ -233‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼـﻮن اﺧﺒـﺎر ﺟﻨـﮓ اﺣـﺪ دﯾـﺮ ﺑـﻪ زنﻫـﺎ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺪهاي از آنﻫﺎ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﺧﺒﺮ از ﺷﻬﺮ )ﻣﺪﯾﻨﻪ( ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔـﺎه دو ﻧﻔـﺮ ﺳـﻮار ﺑـﺮ‬
‫ﺷﺘﺮ از راه رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬زﻧﯽ از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬زﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬زن ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬زﻧﺪه اﺳﺖ ﭘﺮواي دﯾﮕﺮ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ درﺟﮥ ﺷﻬﺎدت‬
‫ﻧﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﺎر آن زن ﮐﻼم ﺟﻠﯿﻞ ﴿‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫]اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن اﺧﺒـﺎر ﺟﻨـﮓ اﺣـﺪ ﺑـﻪ زﻧـﺎن ﻣﺪﯾﻨـﻪ دﯾـﺮ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﺧﺒﺮ ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه دﯾﺪﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭘﯿﮑﺮ دو ﺟﻮان ﺷﻬﯿﺪ را ﺑـﺎﻻي ﯾـﮏ‬
‫اﻻغ و ﯾﺎ ﯾﮏ ﺷﺘﺮ ﺑﺎر ﮐﺮده ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳـﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬زﻧـﯽ ﮐـﻪ از اﻧﺼـﺎر ﺑـﻮد‪ ،‬ﭘﺮﺳـﯿﺪ‪ :‬اﯾـﻦ ﺷـﻬﯿﺪان‬
‫ﮐﯿﺴﺘﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻓﻼن و ﻓﻼن‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﺮادر آن زن ﺑﻮد و دﯾﮕﺮي ﺷﻮﻫﺮش )و ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از اﯾـﻦ دو‬
‫ﺷﻬﯿﺪ ﺷﻮﻫﺮ و دﯾﮕﺮي ﭘﺴﺮش ﺑﻮد( زن در آن ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎنﮔﺪاز ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﭼﻪ ﺷﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻮن او زﻧﺪه اﺳﺖ دﯾﮕﺮ ﻫﯿﭻ ﭘﺮوا ﻧﺪارم ﮐـﻪ ﺧـﺪاي ﺗﻮاﻧـﺎ ﺑﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺷﻬﺎدت ﺑﺰرگ و ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽدارد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﺎر آن زن ﮐـﻼم اﻟﻬـﯽ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ[) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ زﺧﻤﻰ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺑﻪ ﮔﺮوه ]ﮐﺎﻓﺮان ﻧﯿـﺰ[ زﺧﻤـﻰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن رﺳـﯿﺪه اﺳـﺖ‪ .‬و اﯾـﻦ‬
‫روزﻫﺎ ]ى ﺷﮑﺴﺖ و ﭘﯿﺮوزى را[ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻣﻰﮔﺮداﻧﯿﻢ‪ .‬و ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ]واﻗﻌﻰ[ را ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺪارد و‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از ﺷﻤﺎ را ﮔﻮاه ﮔﯿﺮد‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺘﻤﮑﺎران را دوﺳﺖ ﻧﻤﻰدارد«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻣﺤﻤﻮد اﻷﻟﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ روح اﻟﻤﻌﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.69‬‬
 ‫‪139‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :143‬‬

‫‪.1 ﴾ ‬‬

‫‪ -234‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺟﻤـﺎﻋﺘﯽ از‬
‫اﺻﺤﺎب ‪ ‬ﺑﺎ ﺣﺴﺮت ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺎش ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﺤﺎب ﺑﺪر ﺷﻬﯿﺪ ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ و ﯾﺎ ﮐﺎش ﻣﺜـﻞ روز‬
‫ﺑﺪرﮐﺎرزاري ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﻣﺪ ﮐﻪ ﻣـﺎ در آن ﻣﯿـﺪان ﺑـﺎ ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﻧﺒـﺮد ﮐـﺮده از ﺧـﻮد دﻟﯿـﺮيﻫـﺎ و‬
‫ﺷﻬﺎﻣﺖﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدادﯾﻢ‪ ،‬ﯾﺎ ﺷﻬﺎدت و ﺟﻨﺖ را ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻣـﯽآوردﯾـﻢ و ﯾـﺎ از زﻧـﺪﮔﯽ ﺑﯿﺸـﺘﺮ‬
‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬دﯾﺮي ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا در ﻣﯿﺪان اﺣـﺪ اﺣﻀﺎرﺷـﺎن ﮐـﺮد و در آن ﮐـﺎرزار‬
‫ﮐﺴﯽ از ﺧﻮد ﭘﺎﯾﺪاري و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺸـﺎن ﻧـﺪاد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ آنﻫـﺎ ﮐـﻪ ﺧﻮاﺳـﺖ و ارادة ﮐﺮدﮔـﺎر ﺑـﺮ‬

‫ﭘﺎﯾﺪاري و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ اﯾﺸﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :144‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.3 ﴾ ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ آرزوى ﻣﺮگ ﻣﻰﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ دﯾﺪارش رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ آن را در ﺣـﺎﻟﻰ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻰﻧﮕﺮﯾﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬دﯾﺪﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﻨﺎدش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻄﯿﻪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻋﻮﻓﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﺮي ‪ 7929‬و ﺑﻌﺪ از‬
‫اﯾﻦ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺟﺰ رﺳﻮل ]ﺧﺪا[ ﻧﯿﺴﺖ ]ﮐﻪ[ ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﭘﯿﺶ از او رﺳﻮﻻﻧﻰ ﺑﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬آﯾـﺎ اﮔـﺮ ﺑﻤﯿـﺮد ﯾـﺎ‬
‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬از آﯾﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻰﮔﺮدﯾﺪ؟ و ﻫﺮ ﮐﺲ از آﯾﯿﻦ ﺧـﻮد ﺑﺮﮔـﺮدد‪] ،‬در ﺣﻘﯿﻘـﺖ[ ﻫـﯿﭻ زﯾـﺎﻧﻰ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻰرﺳﺎﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﺮﮔﺰاران ﭘﺎداش ﺧﻮاﻫﺪ داد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪140‬‬

‫‪ -235‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬در ﻏـﺰوة اﺣـﺪ از ﻧـﺰد رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا‪ ‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﯾﻢ و ﻣﻦ ﺑﻪ ﮐﻮه ﺑﺎﻻ ﺷﺪم و از ﯾﮏ ﯾﻬـﻮدي ﺷـﻨﯿﺪم ﮐـﻪ ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬از ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻧﺸﻨﻮم ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﮔﺮﻧﻪ ﮔـﺮدﻧﺶ را ﻣـﯽزﻧـﻢ‪،‬‬

‫ﻧﺎﮔﺎه دﯾﺪم رﺳﻮل ﺧﺪا و ﺳﭙﺎة اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -236‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣـﺎﺗﻢ از رﺑﯿـﻊ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬در روز اﺣـﺪ ﻣﺼـﺎﯾﺐ ﻓـﺮاوان داﻣﻨﮕﯿـﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺮاي اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮ ﮔﺮد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬دﻋﻮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺪهاي دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺑﺪاً ﮐﺸﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷـﺪ‪ .‬و ﮔﺮوﻫـﯽ دﯾﮕـﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در راﻫﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺗﺎن ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪ ﻧﺒﺮد ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاي ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺮوزﺗﺎن ﮔﺮداﻧﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ او‬
‫ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -237‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از اﺑﻮ ﻧﺠﯿﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ از ﮐﻨﺎر ﻣﺮدي‬
‫از اﻧﺼﺎر ﮐﻪ در ﺧﺎك و ﺧﻮن ﻣﯽﺗﭙﯿﺪ ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮب ﺧﺒﺮ داري ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮐﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ؟ ﻣﺮد اﻧﺼﺎري از ﺧﺎك و ﺧﻮن ﺳـﺮ ﺑﺮداﺷـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﮔـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ او‬
‫رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﯾﺶ را اﻧﺠﺎم داد ﺣﺎﻻ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي دﻓﺎع از دﯾﻦ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -238‬اﺑﻦ راﻫﻮﯾﻪ در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد از زﻫﺮي رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬اﺑﻠـﯿﺲ در روز اﺣـﺪ ﺑـﻪ ﺻـﺪاي‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ اوﻟﯿﻦ ﮐﺴـﯽ ﺑـﻮدم ﮐـﻪ رﺳـﻮل‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 7941‬از رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﻧﺲ و از ﻗﺘﺎده ‪ 7940‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬داراي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫آنﻫﺎ ﻗﻮي ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ ،7944‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 248 / 3‬از اﺑﻦ اﺑﻮﻧﺠﯿﺢ از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾـﻦ ﻣﺮﺳـﻞ اﺳـﺖ و‬
‫داراي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺳﻞ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ آنﻫﺎ را ﻃﺒﺮي ‪ 7945‬و ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪141‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺧﺪا را دﯾﺪﻫﻢ و ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرك او را از زﯾﺮ ﮐﻼه ﺧﻮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ و ﺑﻪ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪   ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :154‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪                    ‬‬

‫‪              ‬‬
‫‪    ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.1 ﴾ ‬‬

‫‪ -239‬اﺑﻦ راﻫﻮﯾﻪ از زﺑﯿﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﻣﯿﺪان اﺣﺪ وﻗﺘﯽ ﺗﺮس و اﻧﺪوة ﺷﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﮐﺮدم ﺧﺪاي ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺧﻮاﺑﯽ ﺳﺒﮏ و آرامﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از ﺟﻤﻊ ﺳﭙﺎة اﺳﻼم ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﯿﺪار ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا در آن ﻟﺤﻈﻪ آواز ﻣﻌﺘﺐ ﺑﻦ‬
‫ﻗﺸﯿﺮ را ﻣﺎﻧﻨﺪ رؤﯾﺎ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻓﺘﺢ و ﻧﺼﺮت ﻧﺼﯿﺐ ﻣﺎ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ در اﯾﻨﺠﺎ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آن ﮔﺎه ﭘﺲ از اﻧﺪوه آراﻣﺸﻰ ]ﺑﻪ ﺻﻮرت[ ﺧﻮاﺑﻰ ﺳﺒﮏ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮود آورد ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﻰ از ﺷﻤﺎ را‬
‫ﻓﺮا ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﮔﺮوﻫﻰ ]دﯾﮕﺮ[ ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐـﻪ اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﺧﻮدﺷـﺎن ﻧﮕﺮاﻧﺸـﺎن ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﮔﻤـﺎن‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ‪ -‬ﭼﻮن ﭘﻨﺪار ]ﻋﺼﺮ[ ﺟﺎﻫﻠﯿ‪‬ﺖ‪ -‬ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﻬﺮهاى از ﯾﺎرى ]ﺧـﺪا[ ﺧـﻮاﻫﯿﻢ داﺷـﺖ؟‬
‫ﺑﮕﻮ‪] :‬ﺗﺤﻘّﻖ[ ﻣﺪد ]اﻟﻬﻰ[ ﻫﻤﻪاش ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬در دﻟﻬﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﭼﯿﺰى را ﻧﻬﺎن ﻣﻰدارﻧﺪ ﮐﻪ ]آن را[‬
‫ﺑﺮاى ﺗﻮ آﺷﮑﺎر ﻧﻤﻰﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ از ﯾﺎرى ]ﺧﺪا[ ﺑﻬﺮهاى داﺷـﺘﯿﻢ در اﯾﻨﺠـﺎ ﮐﺸـﺘﻪ ﻧﻤـﻰﺷـﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺘﺎن ]ﻫﻢ[ ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻘﺮّر ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﻮى ﮐﺸـﺘﺎرﮔﺎه‬
‫ﺧﻮد ﺑﯿﺮون ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در ﺳﯿﻨﻪﻫﺎﯾﺘﺎن دارﯾﺪ ]در ﻋﻤﻞ[ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در‬
‫دﻟﻬﺎﯾﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎك ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ راز دﻟﻬﺎ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ 142

﴿ ‫ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص‬.‫ ﻣﻦ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺣﻔﻆ ﮐﺮدم‬،‫ﮐﺸﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﺪﯾﻢ‬

       

        

                

                   

                

‫﴾ را ﻧﺎزل‬             
.(1 )‫ﻓﺮﻣﻮد‬

              ﴿ :161 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

.2 ﴾        

(‫ ﻗﻄﯿﻔﻪاي )ﺷﺎل‬:‫ اﺑﻮداود و ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺣﺴﻦ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬-240
‫ در‬.‫ ﺷﺎﯾﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا آن را ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬:‫ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‬.‫ﺳﺮخ رﻧﮕﯽ روز ﺑﺪر ﮔﻢ ﺷﺪ‬

.(3 )‫﴾ ﻧﺎزل ﺷﺪ‬...    ﴿ ‫ﺑﺎره آﯾﮥ‬

‫ اﺳﻨﺎد ﻃﺒﺮي ﺣﺴﻦ و راويﻫﺎي او ﺛﻘﻪ اﻧﺪ و اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‬،273 / 3 ‫ ﺑﯿﻬﻘﯽ‬،8094 ‫ و‬8093 ‫ ﻃﺒﺮي‬،‫ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‬-1
.‫ﺑﻪ ﺗﺤﺪﯾﺚ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ]وﺑـﺎل[ ﺧﯿـﺎﻧﺘﻰ را‬،‫ »از ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺳﺮ ﻧﻤﻰزﻧﺪ و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻨﺪ‬:‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬-2
‫ آن ﮔﺎه ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺴﻰ ]ﭘﺎداش[ دﺳﺘﺎوردش ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ]و ﮐﻤـﺎل[ داده‬.‫ﮐﻪ ورزﯾﺪه اﺳﺖ ]در ﻣﯿﺎن[ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‬
.«‫ﺷﻮد و آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﺒﯿﻨﻨﺪ‬
‫ از‬،255 ‫ و واﺣـﺪي در اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول‬8139 ‫ و‬8138 ‫ ﻃﺒـﺮي‬،2438 ‫ اﺑـﻮﯾﻌﻠﯽ‬،3009 ‫ ﺗﺮﻣﺬي‬،3971 ‫ اﺑﻮداود‬-3
‫ از ﻣﻘﺴـﻢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ‬8137 ‫ و‬8135 ‫ ﻃﺒـﺮي‬.‫ﺧﺼﯿﻒ از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‬
‫ »ﺣﺴﻦ ﻏﺮﯾﺐ اﺳـﺖ ﻋـﺪهاي از ﺧﺼـﯿﻒ از‬:‫ ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‬،‫ﮐﺮده ﯾﮑﯽ از راويﻫﺎي اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‬
 ‫‪143‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -241‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿﺮ« ﺑﻪ ﺳﻨﺪي ﮐـﻪ رﺟـﺎل آن ﺛﻘـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻟﺸﮑﺮي را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺎ ﭘـﺮﭼﻢ اﻓﺮاﺷـﺘﻪ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻟﺸﮑﺮ دﯾﮕﺮي را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸـﺖ‪ ،‬ﭘـﺮﭼﻢ ﻓـﺘﺢ و ﻇﻔـﺮ‬
‫ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ در اﻫﺘﺰاز ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪي ﺑﻌﺪ ﻟﺸﮑﺮ دﯾﮕـﺮي را ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬آنﻫـﺎ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ ﭘﯿـﺮوزي‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از اﻣﻮال ﺑﻪ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬در ﺣﻔﻆ ﻣﺠﺴﻤﮥ ﻃﻼي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﺮ ﻏﺰال ﺑﻮد‬

‫ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :165‬‬

‫‪.1 ﴾          ‬‬
‫‪ -242‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺼﺎﯾﺐ و ﻣﺸـﮑﻼﺗﯽ ﮐـﻪ در‬
‫روز اﺣﺪ داﻣﻨﮕﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻔﺘﺎد ﻧﻔـﺮ از آنﻫـﺎ ﺷـﻬﯿﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻋـﺪهاي از اﺻـﺤﺎب ﻓـﺮار‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻼه ﺧﻮد ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺒـﺎرك اﯾﺸـﺎن ﺗﮑـﻪ ﺗﮑـﻪ ﺷـﺪ و ﺧـﻮن ﺑـﺮ‬
‫رﺧﺴﺎرﺷﺎن ﺟﺎري ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ از ﺳﺒﺐ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺪﯾﻪ از اﺳﺮاي ﺑﺪر ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺳـﺒﺐ آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :170 – 169‬‬

‫‪.1 ﴾   ‬‬

‫ﻣﻘﺴﻢ ﺑﺪون ذﮐﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ« ﻃﺒﺮي ‪ 8141‬از ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ از اﻋﻤﺶ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﻋﻤﺶ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﻧﻘﻄﺎع اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻗﺒﻠﺶ و‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ ]ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي ‪ [156 / 4‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ داراي اﺻﻞ اﺳـﺖ ﺣﺘـﯽ اﯾـﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ را ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي ‪ 473‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﭼﻮن ﻣﺼﯿﺒﺘﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﯿﺪ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﻪ دو ﺑﺮاﺑـﺮ آن ]در ﺷﮑﺴـﺖ دﺷـﻤﻨﺎن[ دﺳـﺖ ﯾﺎﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﯾـﺪ‪-‬‬
‫ﮔﻔﺘﯿﺪ‪ :‬اﯾﻦ از ﮐﺠﺎ رﺳﯿﺪ؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬آن از ﻧﺰد ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺎرى ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪144‬‬

‫‪ -243‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻮداود و ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ در اﺣﺪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧـﺪاي ﻣﻬﺮﺑـﺎن ارواح آنﻫـﺎ را در ﻣﯿـﺎن‬
‫ﭘﯿﮑﺮ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺳﺒﺰ رﻧﮕﯽ ﻗﺮار داد ﮐﻪ در رودﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﻣﯿـﻮهﻫـﺎي‬
‫ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ و زﯾﺮ ﺳﺎﯾﮥ ﻋﺮش در ﻗﻨﺪﯾﻞﻫﺎي زرﯾﻦ ﺟﺎي دارﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﭼﻮن ﺧﻮردﻧﯽﻫـﺎي‬
‫ﺧﻮد را ﭘﺎﮐﯿﺰه‪ ،‬آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ را ﮔﻮارا و ﺧﻮاﺑﮕﺎه ﻧﯿﻤﺮوزي ﺧﻮد را زﯾﺒﺎ و آرامﺑﺨـﺶ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﮐﺎش ﺑﺮادران ﻣﺎ در دﻧﯿﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ ﺑـﺎ ﻣـﺎ ﭼﮕﻮﻧـﻪ رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ دﯾﮕﺮ از ﺟﻬﺎد رو ﻧﮕﺮداﻧﻨﺪ و از ﺟﻨﮓ ﺑـﺎ ﮐﻔـﺎر ﻧﺘﺮﺳـﻨﺪ و ﮐﻨـﺎر ﻧﺮوﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﺰد ﺗﻌـﺎﻟﯽ‬

‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ اﺣﻮال ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾   ‬و آﯾﮥ ﺑﻌـﺪ از‬
‫آن ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -244‬ﺗﺮﻣﺬي ﻧﯿﺰ از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺮده ﻣﭙﻨﺪار ﺑﻠﮑﻪ زﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻧـﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷـﺎن روزى‬
‫ﻣﻰﯾﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺎ ﻃﺮق و ﺷﻮاﻫﺪش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮداود ‪ ،2520‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،88 / 2‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،2331‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،266 / 1‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪/ 9‬‬
‫‪ 163‬و واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 261‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ادرﯾـﺲ از ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق از اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑـﻦ اﻣﯿـﻪ از‬
‫اﺑﻮزﺑﯿﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق ﺑـﻪ رواﯾـﺖ‬
‫اﺣﻤﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﺪﯾﺚ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده و ﺣﺪﯾﺚ آن ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﻤﺪ ‪ 265 / 1‬و ‪ ،266‬ﻃﺒﺮي ‪ 8205‬از اﺑﻮزﺑﯿﺮ از‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ اﺳﻨﺎد آن ﻣﻨﻘﻄﻊ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﺑﻮزﺑﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﺸﻨﯿﺪه ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﺮاﺳﻞ اﺑـﻦ‬
‫اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ص ‪ 193‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1887‬ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ ‪ ،1143‬ﺑﯿﻬﻘﯽ‬
‫‪ ،1143 / 9‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 163 / 9‬و ﻃﺒﺮي ‪ 8208‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ – واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3010‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،190‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 203 / 3‬و ‪ ،204‬اﺑﻦ اﺑﻮﻋﺎﺻﻢ در »اﻟﺴﻨﮥ« ‪ ،902‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪3‬‬
‫‪ 298 /‬و واﺣﺪي ‪ 263‬از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬي ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪145‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول دو آﯾﮥ ‪ 172‬و ‪       ﴿ :174‬‬

‫‪.1 ﴾        ‬‬

‫‪ -245‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﻏﺰوة اﺣﺪ ﺑﻌـﺪ‬
‫از آن ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺎﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ از اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﺳﺮ زد‪ ،‬ﺧﺪا در دل او ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ اﻓﮑﻨﺪ و او ﺑﻪ ﺳـﻮي‬
‫ﻣﮑﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا در دل اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﺗﺮس و ﻫﺮاس راه داد و از دﺳﺖ ﺷﻤﺎ‬
‫اﺷﮏرﯾﺰان ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﻏﺰوة اﺣﺪ در ﻣﺎة ﺷﻮال واﻗﻊ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺎر ]ﻫﺮ ﺳـﺎل ﯾـﮏ ﺑـﺎر[ در ﻣـﺎة ذي‬
‫اﻟﻘﻌﺪه ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﺟﻬﺖ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش در ﺑﺪر ﺻﻐﺮا اﻗﺎﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻏﺰوة اﺣﺪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺪان ﺟﻨـﮓ زﺧﻤـﯽ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺳـﺨﺖ ﮐﺴـﺎﻟﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﻣﺮدم را اﺣﻀﺎر ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﺳﭙﺎة ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺸﺘﺎﺑﻨﺪ‪] .‬و اﻓﺰود ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫آنﻫﺎ ﮐﻪ در ﻏﺰوة اﺣﺪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ[ در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺷﯿﻄﺎن آﻣﺪ و دوﺳﺘﺎن‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﺮﺳﺎﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﮐـﺎرزار ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ ﮔـﺮد آﻣـﺪه اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺳﺨﻨﺎن ﺷﯿﻄﺎن را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و از او ﭘﯿﺮوي ﻧﮑـﺮد‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪] ‬ﺑـﺮاي ﺑـﻪ ﻫﯿﺠـﺎن آوردن‬
‫ﻣﺮدم[ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻧﯿﺎﯾﺪ ﺧﻮدم ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﯾـﻦ ﻣﺄﻣﻮرﯾـﺖ ﻣـﯽروم‪ .‬ﭘـﺲ اﺑـﻮﺑﮑﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ ،‬زﺑﯿﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‪ ،‬ﺣﺬﯾﻔـﻪ ﺑـﻦ‬
‫ﯾﻤﺎن و اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه ﺑﻦ ﺟﺮاح در ﺟﻤﻌﯽ ﻫﻔﺘﺎد ﻧﻔﺮه از دﻟﯿﺮان و ﺳﺮداران اﺳﻼم ‪ ‬ﺑﺎ رﺳـﻮل اﷲ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻌﻘﯿﺐ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮﯾﺶ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻟﺼـﻔﺮاء وارد ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧـﺪا ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -246‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن از اﺣﺪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﺑﺎﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﻣﺤﻤﺪ را ﮐﺸـﺘﯿﺪ و ﻧـﻪ دوﺷـﯿﺰﮔﺎن را ﭘﺸـﺖ اﺳـﺐﻫـﺎ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﭘﺲ از زﺧﻤﻰ ]و ﻣﺠﺮوح[ ﺷﺪﻧﺸﺎن ]ﺑﺎز دﻋﻮت[ ﺧﺪا و رﺳﻮل را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻰ از آﻧﺎن ﮐﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرى ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻘﻮا ورزﯾﺪﻧﺪ ﭘﺎداﺷﻰ ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪146‬‬

‫ﺳﻮار ﮐﺮده ﺑﺎ ﺧﻮد آوردﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺪﮐﺎري اﻧﺠﺎم دادﯾﺪ ﺑﺮﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮش ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫رﺳﯿﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺟﻬﺎد ﺑﯿﺮون آﯾﻨﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ دﺳﺘﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ‬

‫ﺷﺘﺎب ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﻤﺮاء اﻷﺳﺪ ﯾﺎ ﺑﺌﺮ اﺑﻮﻋﺘﺒﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾـﮥ ﴿‪﴾   ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﺑﻪ ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬وﻋﺪهﮔـﺎة ﻣـﺎ ﺑـﺮاي روﯾـﺎروﯾﯽ دوﺑـﺎره و ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻤﻊﺷﺪن ﻣﺮدم در ﺑﺎزار ﺑﺪر اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﺎران ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻗﺘـﻞ رﺳـﺎﻧﺪﯾﺪ‬
‫ﭘﺲ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺰدل از ﭘﯿﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸـﺘﻨﺪ وﻟـﯽ ﺷـﺠﺎﻋﺎن دﻟﯿـﺮ‪ ،‬ﺳـﺎز و ﺑـﺮگ ﻧﺒـﺮد را ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫آوردﻧﺪ و ﺑﺎ اﻣﻮال ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﻪ ﺑﺪر آﻣﺪﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻫﯿﭽﮑﺲ از ﯾﺎران اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن را ﻧﯿﺎﻓﺘﻨـﺪ و در‬
‫آن ﺑﺎزار ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺎره آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -247‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻮراﻓﻊ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻋﻠـﯽ ﮐـﺮم اﷲ وﺟﻬـﻪ را ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻌﺪادي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻘﯿﺐ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﯾـﮏ اﻋﺮاﺑـﯽ از ﻗﺒﯿﻠـﮥ ﺧﺰاﻋـﻪ آنﻫـﺎ را دﯾـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﺮوة ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺮاي ﮐﺎرزار ﺑﺎ ﺷﻤﺎ آﻣﺎده و ﻣﻬﯿﺎ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ و ﯾﺎراﻧﺶ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬

‫﴿‪» ﴾    ‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﺪا ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و او ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺗﮑﯿﻪﮔﺎه اﺳـﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ در ﺑﺎرة آنﻫﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :181‬‬

‫‪.2 ﴾           ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 197 / 11‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪي ﮐﻪ راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ اﻧﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﻫﯿﺜﻤﯽ ‪ 121 / 1‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬راويﻫـﺎي‬
‫اﯾﻦ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر ﮐﻪ ﺛﻘﻪ اﺳﺖ« ﻃﺒﺮي ‪ 8250‬ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را از‬
‫ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آرى‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن را ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻘﯿﺮ و ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﮕﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﮐـﻪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ و‬
‫اﯾﻨﮑﻪ آﻧﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﻮﺷﺖ و ﻣﻰﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﻋﺬاب ﺳﻮزاﻧﻨﺪه را ﺑﭽﺸﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫‪147‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -248‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬اﺑـﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬وارد‬
‫ﻣﺪرﺳﮥ ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﺷﺪ و دﯾﺪ آنﻫﺎ دور ﻓﻨﺤﺎص ﺟﻤﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻓﻨﺤﺎص ﺧﻄﺎب ﺑـﻪ او ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ او ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﺤﺘﺎج اﺳﺖ و اﮔـﺮ ﺑـﯽﻧﯿـﺎز‬
‫ﺑﻮد از ﻣﺎ وام ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ‪ .‬اﺑـﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬ﺧﺸـﻤﮕﯿﻦ ﺷـﺪ و‬
‫ﺳﯿﻠﯽ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﺮ روي او ﻧﻮاﺧﺖ‪ .‬ﻓﻨﺤـﺎص ﻧـﺰد رﺳـﻮل ﺧـﺪا آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﺒـﯿﻦ‬
‫دوﺳﺘﺖ ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮﺑﮑﺮ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻮ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر واداﺷﺖ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ او ﺳﺨﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ ﺑﺮ زﺑﺎن آورد‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐـﻪ اﷲ ﻋﺰوﺟـﻞ‬
‫ﻓﻘﯿﺮ اﺳﺖ و اﯾﻦﻫﺎ از ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﯽﻧﯿﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻨﺤﺎص ﮔﻔﺘﮥ ﺧﻮد را اﻧﮑﺎر ﮐﺮد‪ .‬ﻃﻮﻟﯽ ﻧﮑﺸﯿﺪ‬

‫ﮐﻪ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -249‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪) ﴾...   ‬ﺑﻘﺮه‪ (245 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻬﻮد ﻧﺰد ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬

‫ﻣﺤﻤﺪ! ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮔﺪاﯾﯽ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ؟ ﭘـﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 8300‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐـﺮده در اﺳـﻨﺎد آن ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤـﺪ ﻣﺠﻬـﻮل اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻃﺒﺮي ‪ 8302‬از ﺳﺪي و ‪ 8316‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده و واﺣﺪي ‪ 275‬ﺑـﺪون اﺳـﻨﺎد رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﯿﺪ اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﺷﻮﻧﺪ – واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ در ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 522 / 1‬ذﮐﺮ ﮐﺮده ﮐﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﺿﯿﺎء در »اﻟﻤﺨﺘﺎر« از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿـﺮ از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬و از ﺣﺴﻦ و دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﻃﺒﺮي ‪ 8305‬و ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪148‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :186‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.1 ﴾    ‬‬

‫‪ -250‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﻨﺬر ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻓ‪‬ﻨﺤـﺎص‬
‫]ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن ﯾﻬﻮد[ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﻓﻘﯿﺮ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﮕﺮﯾﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪] ‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺷـﻨﯿﺪ و‬
‫ﺑﻪ او ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺖ[ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد آن واﻗﻌﻪ ﻧﺰول ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -251‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻣﻌﻤﺮ از زﻫﺮي از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﮏ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ‪ ،‬در ﺑﺎرة ﮐﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف ﮐﻪ در اﺷﻌﺎر ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬و ﯾﺎران ﭘـﺎك او را‬
‫ﻫﺠﻮ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :188‬‬

‫‪.3 ﴾          ‬‬
‫‪ -252‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از ﻃﺮﯾﻖ ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮوان ]در آن وﻗﺖ واﻟﯽ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد[ ﺑﻪ درﺑﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اي راﻓﻊ ﻧـﺰد اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﺑـﺮو و‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺣﺘﻤﺎ در اﻣﻮاﻟﺘﺎن و ﺟﺎﻧﻬﺎﯾﺘﺎن آزﻣﻮده ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ و از آﻧﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﮐﺘﺎب داده ﺷﺪهاﻧﺪ و‬
‫از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺳﺮزﻧﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﻨﯿﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﯿﺪ و ﭘﺮوا دارﯾﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐـﻪ[ آن ]ﺻـﺒﺮ و ﭘـﺮوا[ از‬
‫ﮐﺎرﻫﺎى ﺳﺘﺮگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ]ص ‪ [23‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ 496‬و از او ﻃﺒﺮي ‪ 8317‬از ﻣﻌﻤـﺮ از زﻫـﺮي ﺑـﺪون ذﮐـﺮ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 196 / 3‬و ‪ 197‬از زﻫﺮي از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده در‬
‫آن ﻗﺼﮥ ﮐﺸﺘﻪﺷﺪن ﮐﻌﺐ ﻫﻢ آﻣﺪه‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي ‪ 504‬و زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 247‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎد ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و دوﺳﺖ ﻣﻰدارﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺘﻮده ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫رﺳﺘﻪ از ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻣﭙﻨﺪار‪ .‬و آﻧﺎن ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪149‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﮐﺲ از ﻣﺎ ﮐﻪ از اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺧﻮﺷﺤﺎل ﮔﺮدد و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﮐﺎري ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺷﻮد در رﻧﺞ و ﻋﺬاب ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧـﺎ ﻫﻤـﮥ ﻣـﺎ ﮔﺮﻓﺘـﺎر‬
‫رﻧﺞ و ﻋﺬاب ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﭼﻪ ﮐﺎر؟ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة اﻫﻞ‬
‫ﮐﺘﺎب ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ]آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر ﺧﻮاﺳـﺖ[) ‪ (1‬و در ﺑـﺎرة‬
‫ﻣﺴﺄﻟﮥ ﺧﺎﺻﯽ از آنﻫﺎ ﺳﺆال ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ آﻧﺎن در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﻣﺴـﺄﻟﮥ ﻣـﻮرد ﺑﺤـﺚ را‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﮐﺮده ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬و از ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﻪ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ اﯾﻨﻄـﻮر واﻧﻤـﻮد‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﺎرة آن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐﺎﻓﯽ اراﺋﻪ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﻣﺘﻮﻗﻊ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧـﺐ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫‪ ‬ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎل از ﮐﺎري ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ )ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﭼﯿﺰ را از رﺳﻮل ﺧـﺪا‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪه داﺷﺘﻨﺪ( ﺷﺎد و ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -253‬ﺑﺨﺎري و ﺳﻠﻢ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎد‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ ﻋﺪهاي از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن از رﻓﺘﻦ ﺑﺎ او ﺳﺮﺑﺎز ﻣـﯽزدﻧـﺪ و از ﻫﻤﺮاﻫـﯽﻧﮑـﺮدن ﺑـﺎ رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫ﺧﻮﺷــﺤﺎل ﻣــﯽﺷــﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼــﻮن ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬از ﺟﻬــﺎد ﺑﺮﻣــﯽﮔﺸــﺖ ﺑــﻪ ﺣﻀــﻮر وي آﻣــﺪه ﭘــﻮزش‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻼت و ﻋﺬرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻬﯽ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣـﺎل‬
‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺎري ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻘﺪﯾﺮ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑـﺎرة آﻧـﺎن آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -254‬ﻋﺒﺪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮد از زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺪﯾﺞ و زﯾﺪ ﺑـﻦ ﺛﺎﺑـﺖ‬

‫در ﻧﺰد ﻣﺮوان ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪ :‬اي راﻓﻊ‪ ،‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬در‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.4568‬‬

‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4568‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2778‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3014‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در ﺗﻔﺴـﯿﺮ ‪ 106‬و ﺣـﺎﮐﻢ ‪ 299 / 2‬از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4567‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2777‬ﻃﺒﺮي ‪ ،8335‬واﺣﺪي ‪ ،280‬از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪150‬‬

‫ﻣﻮرد ﭼﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬راﻓﻊ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮوج ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻣﺎﻧﻊ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣـﺎ از ﺷـﻤﺎ ﻧﮕﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﮐﺎرﻫـﺎي ﺿـﺮوري و ﮔﺮﻧـﻪ ﺧﯿﻠـﯽ‬
‫دوﺳﺖ داﺷﺘﯿﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﯾﮑﺠﺎ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ در ﺑﺎرة آنﻫﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺮوان اﯾﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ راﻓﻊ ﺑﯿﺘﺎﺑﺎﻧﻪ ﺑﻪ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ آﯾﺎ از آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻢ آﮔﺎه‬
‫ﻫﺴﺘﯽ‪ ،‬زﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري) ‪.(1‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﯽﺗﻮان ﺟﻤﻊ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳـﯿﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﻫﺮدو ﮔﺮوه ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ :‬ﻓﺮاء ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﯾﻬﻮد ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ اﻫﻞ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻃﺎﻋﺖ و ﭘﯿﺮوان اوﻟﯿﻦ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﻫﺴﺘﯿﻢ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺑـﻪ ﻧﺒـﻮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ‪ ‬اﻗﺮار ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -255‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده) ‪.(3‬‬
‫و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﺗﺮﺟﯿﺢ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﻫﻤﮥ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :190‬‬

‫‪.4 ﴾  ‬‬

‫‪ -256‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﻧﺰد ﯾﻬﻮد آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﻣﻮﺳﯽ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻌﺠﺰهاي آورده ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺼﺎ و ﯾﺪ ﺑﯿﻀﺎ‪ .‬ﭘﺲ ﻧـﺰد ﻧﺼـﺎري‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰات ﻋﯿﺴﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐـﻮر ﻣـﺎدر زاد و ﭘـﯿﺲ را ﺑﻬﺒـﻮدي‬

‫‪ -1‬ﻣﺼﻨﻒ در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 191 / 2‬ﺑﻪ ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺪ ﻧﺴﺒﺖ داده و واﺣﺪي ‪ 281‬از زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨـﯽ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 1716‬ﺗﺎ ‪ 1718‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ‪.234 / 8‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 193 – 191 / 2‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﯿﻦ و آﻣﺪ و ﺷﺪ ﺷﺐ و روز ﺑﺮاى ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪151‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﺪ و ﻣﺮده را زﻧﺪه ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﺧﺪاﯾﺖ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﻌﺠﺰه( درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻦ ﮐﻮة ﺻﻔﺎ را ﺑـﺮاي ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﮐـﻮﻫﯽ از ﻃـﻼ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ از ﺧـﺪا‬

‫ﭼﺎرهﺟﻮﯾﯽ ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﮥ ﴿‪       ‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ در آﻓـﺮﯾﻨﺶ آﺳـﻤﺎنﻫـﺎ و زﻣـﯿﻦ )ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻟﻬﯽ( ﺗﻔﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :195‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.1 ﴾   ‬‬

‫‪  ‬‬

‫‪ -257‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‪ ،‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ام ﺳﻠﻤﻪ ل رواﯾﺖ‬

‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ام ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل از ﻫﺠﺮت و ﻓـﺪاﮐﺎري زﻧـﺎن در راة‬

‫اﺳﻼم ﻫﯿﭻ ﯾﺎد ﻧﮑـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺧـﺪاي ﻣﻬﺮﺑـﺎن آﯾـﮥ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾...     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ]دﻋﺎ[ ﯾﺸﺎن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻣﻦ ﻋﻤﻞ ﻫﯿﭻ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻤﻠﻰ از ﺷـﻤﺎ را از ﻣـﺮد ﯾـﺎ‬
‫زن ﺗﺒﺎه ﻧﻤﻰﮐﻨﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﺎن ﮐﻪ ﻫﺠﺮت ﮐﺮدهاﻧﺪ و از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﻮد راﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و در‬
‫راه ﻣﻦ رﻧﺞ دﯾﺪهاﻧﺪ و ﺟﻨـﮓ ﮐـﺮدهاﻧـﺪ و ﮐﺸـﺘﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪] ،‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان[ ﭘﺎداﺷـﻰ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫ﺑﺪﯾﻬﺎﯾﺸﺎن را از آﻧﺎن ﻣﻰزداﯾﻢ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎﯾﻰ در آورم ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎران از ﻓﺮودﺳـﺖ آن روان اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫ﺧﺪا ]ﺳﺖ ﮐﻪ[ ﭘﺎداش ﻧﯿﮏ ﺑﻪ ﻧﺰد اوﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪152‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :199‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.1 ﴾    ‬‬

‫‪ -258‬ﻧﺴﺎﺋﯽ از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ رﺳﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﺎران ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮ ﯾﮏ ﻏﻼم ﺣﺒﺸﯽ ﻧﻤﺎز‬

‫ﺟﻨﺎزه ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ؟ ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -259‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻧﯿﺰ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -260‬در »ﻣﺴﺘﺪرك« از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل و ﺗﻮاﻧـﺎ آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...      ‬را در ﺑﺎرة ﻧﺠﺎﺷﯽ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ از اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﻓﺮوﺗﻨﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا و آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى آﻧﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ اﯾﻤﺎن ﻣﻰآورﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟـﺎى‬
‫آﯾﺎت ﺧﺪا ﺑﻬﺎى ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻧﻤﻰﺳﺘﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨـﺎن‪ ،‬اﺟﺮﺷـﺎن را ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷـﺎن ﺧﻮاﻫﻨـﺪ داﺷـﺖ‪ .‬ﺑـﻰ ﮔﻤـﺎن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ زود ﺷﻤﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 108‬و ‪ 109‬ﺑﺰار ‪» 832‬ﮐﺸﻒ«‪ ،‬واﺣﺪي ‪ ،288‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در ﻣﻌﺠﻢ اوﺳـﻂ ‪ 2688‬از اﻧـﺲ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ اﺳﻨﺎد آن ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﯿﺜﻤﯽ در ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ ‪ 38 / 3‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬راويﻫـﺎي ﻃﺒﺮاﻧـﯽ‬
‫ﺛﻘﻪ اﻧﺪ« اداي ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺷﯽ در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ ﺑﺪون ذﮐﺮ ﻧﺰول آﯾﻪ آﻣﺪه‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﺴﺎﺋﯽ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 8376‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و در آن رواد ﺑﻦ ﺟﺮاح ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 200 / 2‬رواﯾﺖ ﮐﺮده راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ اﻧﺪ ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪153‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 170‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪  ‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :4‬‬

‫‪.1 ﴾   ‬‬

‫‪ -261‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭼـﻮن ﻣـﺮدي دﺧﺘـﺮ ﺧـﻮﯾﺶ را ﺷـﻮﻫﺮ‬
‫ﻣــﯽداد ﻣﻬــﺮ او را ﺧــﻮدش ﻣــﯽﮔﺮﻓــﺖ‪ .‬ﺧــﺪا ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧــﺎزل و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﻬﯽ ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :7‬‬

‫‪.2 ﴾           ‬‬
‫‪ -262‬اﺑﻮﺷــﯿﺦ و اﺑــﻦ ﺣﯿــﺎن در ﮐﺘــﺎب »ﻓــﺮاﺋﺾ« از ﻃﺮﯾــﻖ ﮐﻠﺒــﯽ از اﺑﻮﺻــﺎﻟﺢ از اﺑــﻦ‬
‫ﻋﺒﺎسب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در دورة ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ دﺧﺘﺮان را ﻋﻤﻮﻣﺎً و ﭘﺴـﺮﺑﭽﻪﻫـﺎ را ﺗـﺎ رﺳـﯿﺪن‬
‫آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﻣﯿﺮاث ﻧﻤﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم اوس ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻓﻮت ﮐﺮد و دو دﺧﺘـﺮ‬
‫و ﯾﮏ ﭘﺴﺮ ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻪ ﺟـﺎي ﮔﺬاﺷـﺖ‪ .‬ﭘﺴـﺮ ﻋﻤﻮﻫـﺎي اوس‪ ،‬ﺧﺎﻟـﺪ و ﻋﺮﻃﻔـﻪ آﻣﺪﻧـﺪ و ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻣﯿﺮاث او را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻫﻤﺴﺮ اوس ﺑﺮاي دادﺧﻮاﻫﯽ ﺣﻀﻮر رﺳـﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣـﺪ و‬
‫ﺟﺮﯾﺎن را ﻋﺮض ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﭼﻪ ﺑﮕـﻮﯾﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ و ﺗﻮاﻧـﺎ آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﻬﺮﺷﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﺸﻰ ]اﻟﻬﻰ[ ﺑﺪﻫﯿﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﺸﻰ از آن را ﺑـﺎ دﻟﺨﻮﺷـﻰ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ‪ ،‬آن را ﺣﻼل ﮔﻮارا ﺑﺨﻮرﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺮدان از آﻧﭽﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺮ ﺟﺎى ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻤﻰ دارﻧـﺪ‪ .‬و زﻧـﺎن ]ﻧﯿـﺰ[ از آﻧﭽـﻪ‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺮ ﺟﺎى ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻤﻰ دارﻧﺪ‪ -‬از آﻧﭽـﻪ از آن ]ﻣـﺎل‪ ،‬ﺧـﻮاه[ اﻧـﺪك ﯾـﺎ ﺑﺴـﯿﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ -.‬ﮐﻪ ]ﺑﻪ ﻋﻨﻮان[ ﺳﻬﻤﻰ ﻣﻌﯿﻦ ]و ﻣﻘﺮر[ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪154‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :12 – 11‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪                  ‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.1 ﴾               ‬‬
‫‪ -263‬اﺋﻤﮥ ﺷﺸﮕﺎﻧﻪ) ‪ (2‬از ﺟـﺎﺑﺮ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﷲ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل اﷲ ‪ ‬و اﺑـﻮﺑﮑﺮ‬
‫ﺻﺪﯾﻖ در ﺑﻨﯽ ﺳﻠﻤﻪ ﭘﯿﺎده ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﯿﻬﻮش اﻓﺘـﺎدهام‪.‬‬
‫ﭘﺲ آب ﺧﻮاﺳﺘﻪ وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ روي ﻣﻦ آب ﭘﺎﺷﯿﺪه‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪم و ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﭼـﻪ‬
‫دﺳـﺘﻮر ﻣـﯽﻓﺮﻣـﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣـﻦ ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت ﺧــﻮد را ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﯿﻦ وارﺛـﺎﻧﻢ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﮐـﻨﻢ؟ ﺑﻨــﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫﴿‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﮑﻢ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮد ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻬﻢ دو زن دارد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ]ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﻣﯿ‪‬ﺖ ﻫﻤﻪ[ دﺧﺘﺮ ]دو دﺧﺘﺮ ﯾﺎ[ ﺑﯿﺸﺘﺮ از دو ]دﺧﺘﺮ[ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دو ﺳﻮ‪‬م ﺗﺮﮐﻪ ﺑﺮاى آﻧﺎن اﺳﺖ و اﮔﺮ ﯾـﮏ دﺧﺘـﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ دو‪‬م ]ﺗﺮﮐﻪ[ او راﺳﺖ و اﮔﺮ او )ﻣﻮرث( ﻓﺮزﻧﺪى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از ﭘﺪر و ﻣـﺎدرش‪ ،‬ﯾـﮏ‬
‫ﺷﺸﻢ از آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ]او[ ﺑﺮ ﺟﺎى ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ او ﻓﺮزﻧﺪى ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﭘﺪر و‬
‫ﻣﺎدرش از او ارث ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش را ﯾﮏ ﺳﻮم ]ﺗﺮﮐﻪ[ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬و اﮔﺮ او )ﻣﻮرث( ﺑﺮادراﻧﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎدرش ﯾﮏ ﺷﺸﻢ ]از ﺗﺮﮐﻪ[ را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪] .‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ[ ﭘﺲ از اداى وﺻﯿﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ]ﻣﻮرث[‬
‫ﺑﻪ آن وﺻﯿ‪‬ﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﯾﺎ ﭘﺲ از اداى ﺑﺪﻫﻰ ]ﮐﻪ دارد‪ [.‬ﻧﻤﻰداﻧﯿﺪ ﮐـﺪام ﯾـﮏ از ﭘـﺪراﻧﺘﺎن و ﭘﺴـﺮاﻧﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮﻧﺪ‪] .‬اﯾﻦ اﺣﮑﺎم ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان[ ﻓﺮﯾﻀـﻪاى از ]ﺟﺎﻧـﺐ[ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﻘـﺮّر ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻰ ﮔﻤـﺎن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎى ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬اﺑﻮداود و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4577‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1616‬اﺑﻮداود ‪ ،2886‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3015‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ 1436‬و ‪ 2728‬و ﺣﺎﮐﻢ‬
‫‪ 303 / 2‬از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪155‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -264‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و ﺣﺎﮐﻢ از ﺟـﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬زن ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ رﺑﯿـﻊ‬
‫ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! اﯾﻦﻫﺎ دﺧﺘﺮان ﺳﻌﺪ ﺑﻦ رﺑﯿﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺪرﺷﺎن‬
‫در ﻏﺰوة اﺣﺪ ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻮﯾﺸـﺎن ﺗﻤـﺎم اﻣـﻮال اﯾـﻦﻫـﺎ را ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﻫـﯿﭻ ﭼﯿـﺰ ﺑﺮاﯾﺸـﺎن ﺑـﺎﻗﯽ‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﯾﻦ دﺧﺘﺮﻫﺎ اﮔﺮ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﺎ آنﻫﺎ ازدواج ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا در اﯾﻦ ﻣﻮرد داوري و ﺣﮑﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﻣﯿﺮاث ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد دﺧﺘﺮان ﺳﻌﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻣﻮرد ﺟﺎﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺟﺎﺑﺮ اﺻﻼً ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺖ) ‪.(2‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻫﺮدو ﻣﻮرد ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳـﺖ‪ .‬و اﯾـﻦ اﺣﺘﻤـﺎل‬

‫ﻫﻢ ﻣﯽرود ﮐﻪ اول آن‪ ،‬در ﺑﺎرة دﺧﺘﺮان ﺳﻌﺪ و آﯾﮥ ﺑﻌـﺪي ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﮐـﻼم ﻋﺰﯾـﺰ اﺳـﺖ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾   ‬در ﺑﺎرة ﺟﺎﺑﺮ ﻧﺰول ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻨﻈﻮر ﺟـﺎﺑﺮ ‪‬‬

‫از اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ«‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﮥ ﮐﻼﻟﻪ ﮐﻪ ﻣﺘﺼﻞ اﯾﻦ آﯾﻪ اﺳﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺳﺒﺐ ﺳﻮم ﻫﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -265‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدم در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﺑﻪ دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮ ﺑﭽﻪﻫﺎي‬
‫ﺧﺮدﺳﺎل و ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ ﻣﯿﺮاث ﻧﻤﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺮادر ﺣﺴـﺎن ﺷـﺎﻋﺮ‬
‫درﮔﺬﺷﺖ و ﭘﻨﺞ دﺧﺘﺮ و ﯾﮏ زن ﺑﻪ ﻧﺎم ام ﮐﺤﻪ از او ﺑـﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪ‪ ،‬ورﺛـﻪ آﻣﺪﻧـﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺎل او را‬

‫‪ -1‬ﺣﺴـﻦ اﺳــﺖ‪ ،‬اﺑــﻮداود ‪ 2891‬و ‪ ،2892‬ﺗﺮﻣــﺬي ‪ ،2092‬اﺑـﻦ ﻣﺎﺟــﻪ ‪ 2720‬اﺣﻤــﺪ ‪ ،352 / 3‬ﺣــﺎﮐﻢ ‪،334 / 4‬‬
‫واﺣﺪي ‪ 298‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 229 / 6‬از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺪار آن ﺑﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ اﺳﺖ و او اﺣﺎدﯾﺚ ﺣﺴﻦ را رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 607‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪» -2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ‪.244 / 8‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪156‬‬

‫ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ام ﮐﺤﻪ ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﻋﺮض ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ اﯾـﻦ آﯾـﻪ را ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾      ‬ﻧــﺎزل ﮐــﺮد‪ .‬و در ﻣــﻮرد ام ﮐﺤــﻪ اﯾــﻦ ﮐــﻼم ﻋﺰﯾــﺰ‬

‫﴿‪﴾               ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫در ﻗﻀﯿﮥ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ رﺑﯿﻊ وﺟﻪ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -226‬ك‪ :‬ﻗﺎﺿﯽ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ در »اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻠﮏ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺣـﺰم‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ رﺑﯿﻊ در ﻏﺰوة ﺑﺪر ﺑﻪ درﺟﻪ رﻓﯿﻊ ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﯾﻞ ﺷﺪ‪ .‬او از ﻫﻤﺴـﺮش‬
‫ﻋﻤﺮه ﺑﻨﺖ ﺣﺰام ﯾﮏ دﺧﺘﺮ داﺷﺖ اﯾﻦ زن ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ آﻣـﺪ و ﻣﯿـﺮاث دﺧﺘـﺮ ﺧـﻮد را ﻃﻠـﺐ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ در ﺑﺎرة او آﯾﮥ ﴿‪) ﴾  ‬ﻧﺴﺎء‪ (127 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :19‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪.2 ﴾         ‬‬
‫‪     ‬‬

‫‪ -267‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬اﺑﻮداود و ﻧﺴﺎﺋﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در ]ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ[ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺮدي از دﻧﯿﺎ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺎن او ﺣﻖ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ او ازدواج ﮐﻨﻨـﺪ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 8727‬از اﺳﺒﺎط از ﺳﺪي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﭘﺲ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﮐﺮاه زﻧﺎن را ﺑﻪ ارث ﺑﺮﯾﺪ‪ .‬و آﻧﺎن را ﺗﺤـﺖ ﻓﺸـﺎر ﻗـﺮار‬
‫ﻧﺪﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن دادهاﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ]ﻋﻤﻞ[ ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ آﺷﮑﺎرى‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﻰ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺧﻮش ﻧﺪارﯾﺪ ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ ﭼﯿـﺰى را ﺧـﻮش‬
‫ﻧﻤﻰدارﯾﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﺧﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺮار دﻫﺪ«‪.‬‬
 ‫‪157‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫و ﯾﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ او را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﺷﻮﻫﺮ دﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ در ﻫﻤـﻪ ﺣـﺎل‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸـﺎن ﺷـﻮﻫﺮ در‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ زن‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺎن او ارﺟﺤﯿﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -268‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ از اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﺑـﻦ ﺣﻨﯿـﻒ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن اﺑﻮﻗﯿﺲ ﺑﻦ اﺳﻠﺖ از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ او ازدواج ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر در‬
‫ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -269‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :22‬‬

‫‪.4 ﴾      ‬‬

‫‪ -270‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﻋﺪي ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ از ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪:‬‬
‫اﺑﻮﻗﯿﺲ ﺑﻦ اﺳﻠﺖ ﮐﻪ از ﻣﺮدان ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر و ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ اﻧﺼﺎر ﺑـﻮد از دﻧﯿـﺎ رﻓـﺖ و ﭘﺴـﺮش ﻗـﯿﺲ از‬
‫ﻫﻤﺴﺮش ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﮐﺮد‪ .‬زن ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺗـﻮ از ﺷﺎﯾﺴـﺘﮕﺎن ﻗـﻮم و ﻗﺒﯿﻠـﻪات ﻫﺴـﺘﯽ و ﻣـﻦ ﺗـﻮ را‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺴﺮ ﺧﻮدم ﻣﯽداﻧﻢ‪ .‬ﭘﺲ زن ﺧﺪﻣﺖ ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت آﻣﺪ و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﻋـﺮض رﺳـﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4579‬و ‪ ،6948‬اﺑﻮداود ‪ ،2089‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،114‬ﻃﺒﺮي ‪ ،8870‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪138 / 7‬‬
‫و واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 299‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 115‬و ﻃﺒﺮي ‪ 8871‬از اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬اﺳـﻨﺎد‬
‫آن را ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در »ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ‪ 247 / 8‬ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.305‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﻰ از زﻧﺎن ﮐﻪ ﭘﺪراﻧﺘﺎن ]ﺑﺎ آﻧﺎن[ ازدواج ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ازدواج ﻣﮑﻨﯿﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ]ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ[‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ ]ﮐﺎر[ ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ و ﻣﻨﻔﻮر ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪ راﻫﻰ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪158‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﺧـﻮﯾﺶ ﺑﺮﮔـﺮد‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -271‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ رﺳـﻢ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺮدي از دﻧﯿﺎ ﻣﯽرﻓﺖ ﭘﺴﺮش در ﺻﻮرت ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺣﻖ داﺷـﺖ ﺑـﺎ زن او ﮐـﻪ ﻣـﺎدر اﺻـﻠﯿﺶ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﺪ ازدواج ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ او را ﺑﻪ ازدواج ﮐﺲ دﯾﮕﺮي درﻣﯽآورد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻗﯿﺲ ﺑﻦ اﺳﻠﺖ از‬
‫دﻧﯿﺎ رﻓﺖ ﭘﺴﺮش ﻣﺤﺼﻦ زن او را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﺮد و از ﻣﯿﺮاث ﺑﻪ او ﻫﯿﭻ ﻧﺪاد‪ .‬زن ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا آﻣﺪ و ﻗﻀﯿﻪ را ﻋﺮض ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮﮔﺮد ﺷﺎﯾﺪ ﺧﺪا در ﺑـﺎرة ﺗـﻮ وﺣـﯽ ﻧـﺎزل ﮐﻨـﺪ‪.‬‬

‫‪    ‬‬

‫ﭘـــــــﺲ آﯾـــــــﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬و ﴿‪ ‬‬

‫‪) ﴾...‬ﻧﺴﺎء‪ (19 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -272‬و ﻧﯿﺰ از زﻫﺮي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از اﻧﺼﺎر ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺨﺼـﯽ‬
‫از آنﻫﺎ از ﺟﻬﺎن ﻣﯽرﻓﺖ ﺧﻮﯾﺸﺎن ﻣﺘﻮﻓﯽ ﻫﻤﺴﺮ او را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ و ﺗـﺎ ﻫﻨﮕـﺎم ﻣـﺮگ‬
‫ﻧﮕﻬﺶ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد آﻧﺎن ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :23‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 393 / 22‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ در اﺳﻨﺎد آن اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﺳﻮار ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 161 / 7‬از اﺷـﻌﺚ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻮار از ﻋﺪي ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺼﺎري رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ« ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﺳﻮار‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻘﺮﯾﺐ« و »ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ« ‪ 171 / 1‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 8941‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺷﺎﻫﺪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ رواﯾـﺖﻫـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 8884‬از زﻫﺮي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪159‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪           ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.1 ﴾‬‬

‫‪ -273‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﺟ‪‬ﺮَﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬از ﻋﻄـﺎء ﭘﺮﺳـﯿﺪم ﴿‪ ‬‬

‫‪] ﴾  ‬در ﺑﺎرة ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ؟[ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﯿﻢ‪:‬‬
‫در ﻣﻮرد رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﭼـﻮن رﺳـﻮل اﷲ ﺑـﺎ زﯾﻨـﺐ ﻫﻤﺴـﺮ زﯾـﺪ ]ﺑﻌـﺪ از ﻃـﻼق[‬

‫ازدواج ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﺎن راﺟﻊ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ازدواج ﯾـﺎوهﺳـﺮاﯾﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾  ‬و ﴿‪) ﴾      ‬اﺣـــــﺰاب‪ (40 :‬و ﴿‪‬‬

‫‪) ﴾  ‬اﺣﺰاب‪ (4 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :24‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﻧﮑﺎح[ ﻣﺎدراﻧﺘﺎن و دﺧﺘﺮاﻧﺘﺎن و ﺧﻮاﻫﺮاﻧﺘﺎن و ﻋﻤ‪‬ﻪﻫﺎﯾﺘﺎن و ﺧﺎﻟﻪﻫﺎﯾﺘﺎن و دﺧﺘﺮان ﺑﺮادر و دﺧﺘـﺮان‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ و آن ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﮐﻪ ﺷـﻤﺎ را ﺷـﯿﺮ دادهاﻧـﺪ‪ ،‬و ﺧـﻮاﻫﺮان رﺿـﺎﻋﯿﺘﺎن و ﻣـﺎدران زﻧﺎﻧﺘـﺎن و آن دﺧﺘـﺮان‬
‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﺷﻤﺎ ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬از آن زﻧﺎﻧﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﻣﯿﺰش ﺟﻨﺴﻰ ﮐـﺮدهاﯾـﺪ‪ -‬و اﮔـﺮ ﺑـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ آﻣﯿﺰش ﺟﻨﺴﻰ ﻧﮑﺮده ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴـﺖ‪ -‬و ﻫﻤﺴـﺮان آن ﭘﺴـﺮاﻧﺘﺎن ﮐـﻪ از ﺻـﻠﺐ ﺧﻮدﺗـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و آﻧﮑﻪ ﺑﯿﻦ دو ﺧﻮاﻫﺮ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 4942‬از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪160‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.1 ﴾        ‬‬

‫‪ -274‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و ﻧﺴﺎﺋﯽ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬در ﺟﻨـﮓ‬
‫اوﻃﺎس ﻋﺪهاي از زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮدار ﺑﻪ اﺳﺎرت ﻣﺎ درآﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﺷﻮﻫﺮ داﺷﺘﻨﺪ از ﻫﻤﺒﺴﺘﺮﺷﺪن ﺑﺎ‬
‫آنﻫــﺎ ﺧــﻮدداري ﮐــﺮدﯾﻢ‪ ،‬و در اﯾـــﻦ ﺑــﺎره از ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ ﭘﺮﺳـــﯿﺪﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕــﺎه ﺧــﺪاي ﺑـــﺰرگ‬
‫﴿‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﮐﻼم رﺑﺎﻧﯽ ﮔﻮﯾﺎي اﯾـﻦ‬
‫ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ازدواج و آﻣﯿﺰش ﺟﻨﺴﯽ ﺑﺎ زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮدار ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻏﻨﯿﻤـﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ آﻣﯿﺰش ﺟﻨﺴﯽ ﺑﺎ آنﻫﺎ را ﺣﻼل ﺷﻤﺮدﯾﻢ) ‪.(2‬‬
‫‪ -275‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺳﭙﺎة اﺳﻼم‬
‫را در ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺎﺗﺢ و ﭘﯿﺮوز ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺪهاي از زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮدار اﻫﻞ ﮐﺘﺎب را ﺑـﻪ اﺳـﺎرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﯽ ارادة آﻣﯿـﺰش ﺟﻨﺴـﯽ ﺑـﺎ ﯾﮑـﯽ از آنﻫـﺎ را ﻣـﯽﮐـﺮد زن ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮدار ]ﻧﯿﺰ[ ﺟﺰ ﻣﻠﮏ ﯾﻤﯿﻨﺘﺎن ]ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﺷﺪه اﺳﺖ‪ [.‬ﺧﺪاوﻧﺪ ]اﯾﻦ ﺣﮑﻢ[ را ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻓﺮاﺗﺮ از اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ ]ﺻﺮف[ ﻣﺎﻟﻬﺎﯾﺘﺎن از روى ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﻰ ﻧـﻪ از‬
‫روى ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﻰ ]ﻣﻰﺗﻮاﻧﯿﺪ آﻧﺎن را[ ﻃﻠﺐ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮐﺲ از زﻧﺎن ﮐﻪ از او ﺑﻬﺮه ﺑﺮﯾـﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺷـﺎن را‪ -‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻓﺮﯾﻀﻪاى ]ﻣﻘﺮّر[ ﺷﺪه‪ -‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﭙﺮدازﯾﺪ‪ .‬و در آﻧﭽﻪ ﭘﺲ از ﻣﻬﺮ ﻣﻘﺮّر ﺑﻪ آن ﺗﺮاﺿﻰ ]و ﺗﻮاﻓﻖ[ ﮐﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎى ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻــﺤﯿﺢ اﺳــﺖ‪ ،‬ﻣﺴــﻠﻢ ‪ ،1456‬اﺑــﻮداود ‪ ،2155‬ﺗﺮﻣــﺬي ‪ ،1132‬ﻧﺴــﺎﺋﯽ ‪ 110 / 6‬و در »ﺗﻔﺴــﯿﺮ« ‪ 116‬و ‪،117‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ ،549‬اﺣﻤﺪ ‪ ،84 / 3‬ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ ‪ ،2239‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 1318‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 167 / 7‬از ﭼﻨﺪﯾﻦ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﺎﻫﺪ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 118‬از اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺑﻪ »اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ ‪ 441‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪161‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﺷـﻮﻫﺮدارم‪ .‬ﭘـﺲ در ﺑـﺎره از رﺳـﻮل اﷲ ﭘﺮﺳـﯿﺪﻧﺪ و در آن روز ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -276‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﻌﺘﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن از ﭘﺪرش رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺣﻀـﺮﻣﯽ ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺮداﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻘﺪ ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮد ﻣﻬﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷـﺖ روزﮔـﺎر‬
‫ﺑﻪ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪] .‬و دﯾﮕﺮ ﺗﻮان ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻬﺮ ﻣﻌﯿﻦ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ[ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :32‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.3 ﴾  ‬‬

‫‪ -277‬ﺣﺎﮐﻢ از ام ﺳﻠﻤﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣـﺮدان ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎد‬
‫ﻣﯽ روﻧﺪ و زﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻧﻤﯽروﻧﺪ و ﺳﻬﻢ ﻣﺎ از ﻣﯿﺮاث ﻧﺼﻒ ﺳﻬﻢ ﻣـﺮدان اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي‬

‫‪ -1‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 118‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 12637‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳـﻨﺎد آن ﺣﺴـﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﻪ اﺳـﺎرتاﻓﺘـﺎدن‬
‫زنﻫﺎي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب در آن زﻣﺎن ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ و ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ اﻫﺎﻟﯽ ﺛﻘﯿﻒ ﻣﺸﺮك و ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 9046‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ از ﻣﻌﺘﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮﻣﯽ ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺣﻀـﺮﻣﯽ‬
‫ﺑﻦ ﻻﺣﻖ اﺳﺖ در اﯾﻦ ﺻﻮرت او ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﻀﺮﻣﯽ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﺘﻤﺮ‬
‫از وي رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺑﻪ »اﻟﺘﻬﺬﯾﺐ« ‪ 340 / 2‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺧﻰ از ﺷﻤﺎ را ﺑـﺮ ﺑﺮﺧـﻰ ]دﯾﮕـﺮ[ ﺑـﺎ آن ﺑﺮﺗـﺮى داده اﺳـﺖ‪ ،‬آرزو ﻣﮑﻨﯿـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮدان از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮهاى دارﻧﺪ‪ .‬و زﻧﺎن ]ﻧﯿﺰ[ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ ﺑﻬﺮهاى دارﻧـﺪ‪ .‬و‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺑﺨﺸﺎﯾﺶ او ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪162‬‬

‫ﺣﮑــــﯿﻢ ﴿‪ ﴾        ‬و آﯾــــﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪) ﴾... ‬اﺣﺰاب‪ (35 :‬را در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -278‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻧﯽ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻬﺮة ﻣﺮدان ]از ﻣﯿﺮاث[ دوﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻬﻢ زﻧﺎن اﺳﺖ و ﮔﻮاﻫﯽ ﯾﮏ ﻣﺮد ﺣﮑﻢ‬
‫ﮔﻮاﻫﯽ دو زن را دارد‪ ،‬آﯾﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﺎ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ اﮔـﺮ زﻧـﯽ ﯾـﮏ ﮐـﺎر ﻧﯿـﮏ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﺼﻒ ﯾﮏ ﺣﺴﻨﻪ ﭘـﺎداش ﻣﻨﻈـﻮر ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ؟ ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3022‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،305 / 2‬واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 306‬ﻃﺒﺮي ‪ 9237‬از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫از اﺑﻦ اﺑﻮﻧﺠﯿﺢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﺑـﯿﻦ ﻣﺠﺎﻫـﺪ و ام ﺳـﻠﻤﻪ‬
‫اﻧﻘﻄﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﺮﺳﻞ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺠﺎﻫـﺪ از ام ﺳـﻠﻤﻪ ﺷـﻨﯿﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺷﯿﺨﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ ﻃﺒﺮي ‪ 9242‬ﺑﻪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ از ﻣﺠﺎﻫﺪ از ام ﺳﻠﻤﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪ 9240‬و ‪ 9241‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از اﺑﻦ اﺑﻮﻧﺠﯿﺢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ و ﻧﺰول آﯾﻪ را ﻫﻢ ذﮐﺮ ﮐـﺮده و از‬
‫ام ﺳﻠﻤﻪ ﻧﺎم ﻧﺒﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﻨﺎد از رواﯾﺘﯽ ﮐﻪ از ام ﺳﻠﻤﻪ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﺑﻪ ﻣﺮﺳﻞ‬
‫ﮐﻪ از ﻗﺴﻢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺳﻮرة اﺣﺰاب در ﺑﺎرة اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺗﻔﺼـﯿﻞ ﺑﯿـﺎن ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪا داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 1944‬ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ و اﺳﻨﺎدش را ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ در اﯾﻦ اﺳـﻨﺎد اﺷـﻌﺚ‬
‫ﺑﻦ اﺳﺤﺎق اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ را رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺷﯿﺦ آن ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﻐﯿﺮه ﺣﺠﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻـﺎً‬
‫در اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪163‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :33‬‬

‫‪.1 ﴾  ‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪ -279‬اﺑﻮداود در »ﺳﻨﻦ« ﺧﻮد از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از داود ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮاي ام ﺳﻌﺪ دﺧﺘﺮ رﺑﯿﻊ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﮥ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ را ﻗﺮاءت‬

‫ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬ﭼﻮن ﺑـﻪ اﯾـﻦ آﯾـﻪ رﺳـﯿﺪم آن را ﴿‪ ﴾  ‬ﺧﻮاﻧـﺪم‪ .‬ام ﺳـﻌﺪ‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آن را ﴿‪ ﴾  ‬ﺑﺨﻮان‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫در ﻣﻮرد اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬و ﭘﺴﺮش ]ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ[ ﻧﺎزل ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬زﻣـﺎﻧﯽ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ از ﭘـﺬﯾﺮش‬
‫اﺳﻼم ﺳﺮﺑﺎز ﻣﯽزد‪ .‬و اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ او را از ﻣﯿﺮاث ﻣﺤﺮوم ﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫اﺳﻼم آورد‪ .‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻧﺼﯿﺐ او را ﺑﺪﻫﺪ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :34‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪         ‬‬

‫‪.3 ﴾           ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﺮاى ﻫﺮ ﭼﯿﺰى از آﻧﭽﻪ ﭘﺪر و ﻣـﺎدر و ﺧﻮﯾﺸـﺎوﻧﺪان ﺑﺮﺟـﺎى ﮔﺬاﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﯿـﺮاث ﺑﺮاﻧـﻰ ﻗـﺮار‬
‫دادهاﯾﻢ و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﺘﺎن ]آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ[ ﭘﯿﻮﻧﺪ داده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻬـﺮهﺷـﺎن را ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﺑﺪﻫﯿـﺪ‪ .‬ﺑـﻰﮔﻤـﺎن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺣﺎﺿﺮ ]و ﻧﺎﻇﺮ[ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻮداود ‪ 2923‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻨﺎدش ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ ام ﺳﻌﺪ دﺧﺘﺮ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ رﺑﯿﺢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ را اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 1957‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ ﻏﺮﯾﺐ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺮدان ﺑﺮ زﻧﺎن ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ دارﻧﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﺎن )اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ( را ﺑﺮ ]ﺑﺮﺧﻰ[ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮى‬
‫داده اﺳﺖ و ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﮑﻪ ]ﭼﯿﺰى[ از ﻣﺎﻟﻬﺎﯾﺸﺎن را ﺑﺨﺸﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﻧـﺎن ﻧﯿﮑﻮﮐـﺎر ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدارﻧـﺪ‪] ،‬اﺳـﺮار‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪164‬‬

‫‪ -280‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺣﺴﻦ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮش او را ﺳـﯿﻠﯽ زده ﺑـﻮد‬
‫ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪ و از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﺑﻪ ﺣـﺎل او رﺳـﯿﺪﮔﯽ ﺷـﻮد‪ .‬رﺳـﻮل اﷲ ‪‬‬
‫دﺳﺘﻮر داد‪ :‬ﺷﻮﻫﺮ اﯾﻦ زن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﮔﻨﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺟﺰا داده ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪاي‬

‫ﺑــﺰرگ آﯾــﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧــﺎزل ﮐــﺮد‪ .‬آن زن ﺑــﺪون اﯾــﻦ ﮐــﻪ‬
‫ﺷﻮﻫﺮش ﺟﺰا داده ﺷﻮد ﺑﺮﮔﺸﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -281‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ از ﺣﺴﻦ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و در ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ رواﯾﺎت‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ از اﻧﺼﺎر ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد را ﺳﯿﻠﯽ زد و آن زن ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪ و‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮش ﺑﻪ ﮐﯿﻔﺮ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺣﮑﻢ ﮐﺮد ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺰا داده‬

‫ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﴿‪) 2 ﴾        ‬ﻃﻪ‪:‬‬

‫‪ (114‬و اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن را[ ﺑﻪ ﭘﺎس آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺣﻔﻆ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻏﯿﺒﺖ ]آﻧﺎن[ ﺣﻔﻆ ﻣﻰﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬و زﻧـﺎﻧﻰ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ را ﻣﻌﻠﻮم دارﯾﺪ‪] ،‬در آﻏﺎز[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻨﺪ دﻫﯿﺪ و ]آن ﮔﺎه[ در ﺧﻮاﺑﮕﺎهﻫﺎ ﺗﺮﮐﺸﺎن ﮐﻨﯿﺪ و در‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺖ اﮔﺮ ﺑﺎز ﻧﯿﺎﻣﺪﻧﺪ ]ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﻰ[ آﻧﻬﺎ را ﺑﺰﻧﯿﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﯾﺎن آﻧﺎن ]ﺑﺮاى ﺳﺘﻢ‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎن[ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﺠﻮﯾﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -1‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ و اﺣﺎدﯾﺜﯽ را ﮐﻪ ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ واﻫﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و در ]ﺧﻮاﻧﺪن[ ﻗﺮآن ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ وﺣﻰ آن ﺑﺮ ﺗﻮ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﻣﮑﻦ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 9308‬از ﺟﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﺎزم از ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ واﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫وﺻﻒ در اﯾﻦ آﯾﻪاي را از ﺳﻮرة ﻃﻪ ﮐﻪ ﻣﮑﯽ اﺳﺖ ذﮐﺮ ﮐﺮده و ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﻣﺪﻧﯽ اﺳـﺖ‪ .‬ﻃﺒـﺮي ‪ 9305‬از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺘﺎده از ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ ﺑﺪون ذﮐﺮ ﻧﺰول آﯾﮥ ﺳﻮرة ﻃﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬واﺣﺪي ‪ 311‬و ‪،312‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 503 / 1‬آﻣﺪه از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐـﺮه‬
‫اﻧﺪ‪ .‬و ﻃﺒﺮي از ﻣﺮﺳﻞ ﻗﺘﺎده ‪ 9306‬و ‪ 9307‬آورده اﯾﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺒﻠﯽ ﺷـﺎﻫﺪ ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾـﺮا ﻗﺘـﺎده ﻫـﻢ از‬
‫ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در ﺗﻔﺴﯿﺮ ‪ 967‬از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻃﺒـﺮي ‪ 9309‬از ﻣﺮﺳـﻞ‬
‫ﺣﺠﺎج از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ و از ﺳﺪي ‪ 9301‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪165‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -282‬و از اﺑﻦ ﺟ‪‬ﺮﯾﺞ و ﺳﺪي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -283‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻋﻠﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼـﯽ از اﻧﺼـﺎر زن ﺧـﻮد را ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آورد‪ .‬زن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺷـﻮﻫﺮم ﻣـﺮا زده اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﺛـﺮ آن ﻫﻨـﻮز در‬

‫ﭼﻬﺮهام دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﺣﻖ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﯾﻦﻫﺎ ﺷﻮاﻫﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﻪﻫﺎ ‪    ﴿ :39 – 37‬‬

‫‪.﴾           ‬‬
‫‪ -284‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎي ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﺑﯿـﺎن داﻧـﺶ‬

‫ﺧﻮد ﺑﺨﯿﻠﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -285‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﯾﺎ ﺳﻌﯿﺪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮐَﺮْد‪‬م ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﺎ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﺷﺮاف‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﺣﺒﯿﺐ‪ ،‬راﻓﻊ ﺑﻦ اﺑﻮراﻓﻊ‪ ،‬ﺑﺤﺮي‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﺣﯿﯽ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ و رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺗﺎﺑﻮت ﻫﻤﭙﯿﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦﻫﺎ ﻧﺰد ﻋﺪهاي از‬
‫اﻧﺼﺎر ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻬﺮهاي ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎل و داراﯾﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﺧﺮج ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﯿﻢ آن ﻣﯽرود ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﻔﺎق ﻣﺎل ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ و ﻓﻘﯿﺮ ﺷﻮﯾﺪ ]اﮔﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯿﻞ ﻓﺮاوان دارﯾﺪ[ در ﻣﺼﺮف ﺷﺘﺎب ﻧﮑﻨﯿﺪ ﭼﻮن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ آﯾﻨﺪه ﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ در‬
‫ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﴿‪         ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ -1‬ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻦﻫﺎ اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ اﯾﻦ را رواﯾﺖ ﮐﺮده دﻟﯿﻞ وﻫﻦ آن اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪166‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪﴾               ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :43‬‬

‫‪     ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪. ﴾        ‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪ -286‬ك‪ :‬ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﻠﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا‬
‫﴿‪ ﴾‬در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﻓﺮي ﮐﻪ ﺟﻨﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه ﻣﺴﺎﻓﺮ در آن ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﯿﻤﻢ‬
‫ﮐﻨﺪ و ﻧﻤﺎز را ادا ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 9503‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﻨﺎد آن ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺟﻬﺎﻟـﺖ ﺷـﯿﺦ اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪]» :‬ﻫﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﻞ ﻣﻰورزﻧﺪ و ﻣﺮدم را ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﻪ ﺑﺨﻞ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰدﻫﻨـﺪ و آﻧﭽـﻪ را‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ آﻧﺎن داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎن ﻣﻰدارﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮاى ﮐﺎﻓﺮان ﻋﺬاﺑﻰ ﺧـﻮار ﮐﻨﻨـﺪه آﻣـﺎده‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬و آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﺎﻟﻬﺎﯾﺸﺎن را ﺑﺮاى ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻧﻔﺎق ﻣـﻰﮐﻨﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﺧـﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ ﻣـﺆﻣﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﻫﻤﺪم او ﺑﺎﺷﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ[ ﺑﺪ ﻫﻤـﺪﻣﻰ اﺳـﺖ‪ .‬و اﮔـﺮ ﺑـﻪ ﺧـﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ‬
‫اﯾﻤﺎن ﻣﻰآوردﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧـﺎن روزى داده اﺳـﺖ اﻧﻔـﺎق ﻣـﻰﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭼـﻪ زﯾـﺎﻧﻰ ﺑـﺮاى آﻧـﺎن‬
‫داﺷﺖ؟ و ﺧﺪاوﻧﺪ ]ﺑﻪ ﺣﺎل[ آﻧﺎن داﻧﺎﺳﺖ«‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﻣﺴﺖ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﺸﻮﯾﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﭼـﻪ ﻣـﻰﮔﻮﯾﯿـﺪ‪ .‬و در‬
‫ﺣﺎل ﺟﻨﺎﺑﺖ ]ﻧﯿﺰ[ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﻏﺴﻞ ﮐﻨﯿﺪ ]ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﺸﻮﯾﺪ[ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ رﻫﮕﺬر ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﯿﻤـﺎر ﯾـﺎ در‬
‫ﺣﺎل ﺳﻔﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﯾﺎ ﮐﺴﻰ از ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻗﻀﺎى ﺣﺎﺟﺖ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﺎ زﻧﺎن آﻣﯿﺰش ﮐﻨﯿﺪ و آﺑﻰ ﻧﯿﺎﺑﯿﺪ‪ ،‬آﻫﻨﮓ‬
‫ﺧﺎﮐﻰ ﭘﺎك ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه روى و دﺳﺘﺎﻧﺘﺎن را ﻣﺴﺢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻰﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه آﻣﺮزﮔﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪167‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -287‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺳﻠﻊ ﺑﻦ ﺷﺮﯾﮏ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺷﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬را آﻣﺎده‬
‫ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬در ﯾﮏ ﺷﺐ ﺳﺮد ﻣﻦ ﺟﻨﺐ ﺷﺪم‪ .‬ﺗﺮﺳﯿﺪم اﮔﺮ ﺑﺎ آب ﺳﺮد ﻏﺴﻞ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﺑﻤﯿﺮم و ﯾﺎ‬

‫ﺑﯿﻤﺎر ﺷﻮم ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾     ‬را ﺗﺎ‬
‫آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -288‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺳﻠﻊ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدادم و ﺷﺘﺮش را آﻣﺎده ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬ﯾﮏ روز ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي اﺳﻠﻊ ﺑﺮﺧﯿﺰ ﺷﺘﺮ ﻣﺮا آﻣﺎده ﮐﻦ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺟﻨﺎﺑﺖ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺳﮑﻮت اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ آﯾﮥ ﺻﻌﯿﺪ را ﻓﺮود آورد‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي اﺳﻠﻊ اﯾﻨﮏ ﺑﺮﺧﯿﺰ و ﺗﯿﻤﻢ ﮐﻦ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﺗﯿﻤﻢ را ﺑﻪ ﻣﻦ آﻣﻮﺧﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و ﺗﯿﻤﻢ ﮐﺮدم‪ ،‬و ﺷﺘﺮ ﻣﺒﺎرك را آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻢ) ‪.(1‬‬
‫‪ -289‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺣﺒﯿﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﺧﺎﻧﮥ ﺟﻤﻌﯽ از اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﮔﺸﻮده ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺟﻨﺎﺑﺖ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﻣﺪ و ﻧﺰدﺷﺎن آب ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ‬

‫ﺑﻪ آب ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺴﺠﺪ راة دﯾﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -290‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﻣﺮﯾﺾ ﺷﺪ و ﺗﻮان‬
‫اﯾﺴﺘﺎدن و وﺿﻮﮐﺮدن ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ او آب ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮش‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 9642‬و ‪ ،9643‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ ،6 / 1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 7959‬از اﺳﻠﻊ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد رﺑﯿﻊ ﺑﻦ ﺑﺪر ﻣﺘﻬﻢ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺬب اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ ‪ 262 / 1‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬رﺑﯿﻊ ﺑﻦ ﺑﺪر ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ و در ﺟﺎي‬
‫دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬ﮐﺬاب اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺧﺒﺮ واﻫﯽ و ﺑﯽاﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 9569‬اﯾﻦ ﻣﻌﻀﻞ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪168‬‬

‫‪ -291‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻧﺨﻌﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻌﺪادي از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺪت زﺧﻤﯽ ﺷﺪﻧﺪ و در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺟﻨﺎﺑﺖ دﺳﺖ داد‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺮاي رﺳﻮل اﷲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﴿‪ ﴾...  ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :44‬‬

‫‪.2 ﴾    ‬‬

‫‪ -292‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬رﻓﺎﻋـﻪ ﺑـﻦ زﯾـﺪ ﺑـﻦ ﺗـﺎﺑﻮت از‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﯾﻬﻮد ﺑﻮد و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮد زﺑﺎﻧﺶ را ﻣـﯽﭘﯿﭽﺎﻧـﺪ و ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ارﻋﻨﺎ ﺳﻤﻌﮏ ﯾﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺘﯽ ﻧﻔﻬﻤﮏ‪] .‬ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ در زﺑﺎن ﻋﺮب ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﻬـﻮم اﺳـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫آراﻣﯽ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮ ﺗﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﺖ را ﺧﻮب درك ﮐﻨﯿﻢ و درﺳﺖ ﮔﻮش ﺑﺪه و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺎ ﺑﺎش‬
‫ﺗﺎ ﺳﺆاﻻت ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻟﻔﻆ راﻋﻨـﺎ در زﺑـﺎن ﯾﻬـﻮد ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﯽ دﺷـﻨﺎم و ﺳـﺨﻦ‬
‫اﺳﺘﻬﺰاءآﻣﯿﺰ اﺳﺖ[‪ .‬و اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ ﺑـﻪ اﺳـﻼم ﻃﻌﻨـﻪ ﻣـﯽزد‪ .‬ﭘـﺲ ﺧﺪاوﻧـﺪ ‪ ‬در ﺑـﺎرة او‬
‫﴿‪ ﴾         ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 9639‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻬﺮهاى از ﮐﺘﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﮔﻤﺮاﻫﻰاﻧﺪ و ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷـﻤﺎ‬
‫]ﻧﯿﺰ[ راه را ﮔﻢ ﮐﻨﯿﺪ«‬

‫‪ -3‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 9694‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﯿﺦ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪169‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :47‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.1 ﴾  ‬‬

‫‪ -293‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﻠﻤﺎي‬
‫ﯾﻬﻮد ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﻮرﯾﺎ و ﮐﻌﺐ ﺑﻦ اﺳﯿﺪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﮔﺮوة ﯾﻬﻮد‪،‬‬
‫از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﯿﺪ آﻧﭽـﻪ ﻣـﻦ آوردهام ﮐـﺎﻣﻼً‬
‫ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﺎ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﯿﺰي ﻧﻤﯽداﻧـﯿﻢ‪ .‬ﭘـﺲ در ﺑـﺎرة آنﻫـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪              ﴿ :48‬‬

‫‪.3 ﴾      ‬‬

‫‪ -294‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎري ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدي ﺣﻀﻮر ﺳﺮور‬
‫ﮐﺎﺋﻨﺎت آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮادر زادهاي دارم ﮐﻪ از ﺣﺮام دﺳﺖﺑﺮدار ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿـﺮو‬
‫ﮐﺪام دﯾﻦ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﺧﺪا را ﺑـﻪ ﯾﮕـﺎﻧﮕﯽ ﻣـﯽﺷﻨﺎﺳـﺪ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬از او‬
‫ﺑﺨﻮاه دﯾﻨﺶ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺒﺨﺸﺪ و اﮔﺮ ﻧﺒﺨﺸﯿﺪ دﯾﻨﺶ را از او ﺑﺨﺮ‪ ،‬آن ﻣﺮد رﻓﺖ و از ﺑﺮادرزادهاش‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى اﻫﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﭼﻬﺮهﻫﺎﯾﻰ را ﻣﺤﻮ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬آن ﮔﺎه آﻧﻬﺎ را واﭘﺲ ﮔﺮداﻧﯿﻢ ﯾﺎ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫»اﻫﻞ ﺷﻨﺒﻪ« را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻟﻌﻨﺘﺸﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪه آﻧﭽﻪ ]از ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ ﮐﻪ[ ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎزل ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ و اراده ﺧﺪا اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻧﻰ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 9729‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 534 / 2‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ اﺳـﻨﺎد آن ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺷـﯿﺦ اﺑـﻦ‬
‫اﺳﺤﺎق ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮﻃﺒﯽ« ‪ 2270‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ]آن را[ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮك آورده ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻰﺑﺨﺸﺪ و ﺟﺰ آن را ﺑﺮاى ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﺮك آورد‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺑﺰرگ ﺑﺮﺑﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪170‬‬

‫ﺧﻮاﺳﺖ دﯾﻨﺶ را ﺑﺒﺨﺸﺪ و ﯾﺎ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد را رد ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮد ﻧﺰ رﺳـﻮل اﷲ آﻣـﺪ و‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬درﯾﺎﻓﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﻨﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :49‬‬

‫‪.2 ﴾  ‬‬

‫‪ -295‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﻮم ﯾﻬـﻮد ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ ﮐﻮدﮐـﺎن‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺧﻄﺎﯾﯽ ﻧﺪارد و از‬

‫ﮔﻨﺎه ﭘﺎك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -296‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ و دﯾﮕﺮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :54 – 51‬‬

‫‪.﴾           ‬‬
‫‪ -297‬ك‪ :‬اﺣﻤﺪ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ‬
‫اﺷﺮف ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺪهاي از ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺘﻤﮑﺶ ﺑﯽﻓﺮزﻧﺪ و از ﻗﻮم ﮔﺴﺴﺘﻪ را‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 4063‬از اﺑﻮاﯾﻮب رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد واﺻـﻞ ﺑـﻦ ﺳـﺎﺋﺐ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در ﻣﺠﻤـﻊ‬
‫اﻟﺰواﺋﺪ ‪ 5 / 7‬و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن را ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻣﻰﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى؟ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﮐﻪ را ﺧﻮاﻫﺪ ]ﻧﯿﮏ‬
‫و[ ﭘﺎك ﻣﻰدارد و ﺑﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰاﻧﻰ ﺳﺘﻢ ﻧﺒﯿﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 300 / 2‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ و اﺳـﻨﺎد آن را ذﮐـﺮ ﮐـﺮده ﮐـﻪ در آن اﺑـﻦ ﻟﻬﯿﻌـﻪ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 9745 – 9743‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ و ‪ 9746‬از اﺑﻮﻣﺎﻟـﮏ و ‪ 9747‬از ﻋﮑﺮﻣـﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ‬
‫رواﯾﺎت ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪171‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ از ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺧﺪﻣﺖﮔﺰاران و ﺳﺎﻗﯿﺎن ﺣﺠﺎج و‬

‫ﭘﺮدهداران ﮐﻌﺒﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﮐﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ از او ﺑﻬﺘﺮﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪا ‪ ‬در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﴿‪‬‬

‫)ﮐﻮﺛﺮ‪ (3 :‬و ﴿‪       ‬‬ ‫‪﴾   ‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪        ‬‬

‫‪ ﴾             ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -298‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨﯽ ﻧﻀﯿﺮ ﺣﯿﯽ ﺑﻦ‬
‫اﺧﻄﺐ‪ ،‬ﺳﻼم ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬اﺑﻮراﻓﻊ‪ ،‬رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬اﺑﻮﻋﻤﺎره و ﻫﻮذه ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﻏﻄﻔﺎن و ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ را در ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺘﺤﺪ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﺮﯾﺶ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ در ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦﻫﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﻬﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ اوﻟﯿﻪ آﮔﺎﻫﯽ دارﻧﺪ از آﻧﺎن ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ آﯾﺎ دﯾﻦ ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ دﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬از‬
‫اﺣﺒﺎر ﯾﻬﻮد ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دﯾﻦ ﺷﻤﺎ از دﯾﻦ او ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و ﺧﻮدﺗﺎن از او و‬
‫از ﭘﯿﺮواﻧﺶ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ و راة راﺳﺖ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﻋﺰوﺟﻞ ﴿‪    ‬‬

‫‪           ‬‬
‫‪‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪   ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 11645‬و ﻃﺒﺮي ‪ 9791‬از داود ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ راويﻫـﺎي اﯾـﻦ‬
‫ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ داود در اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ﻃﺒـﺮي ‪ 9792‬و ‪ 9793‬از داود از‬
‫ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﺣـﺪﯾﺚ داراي ﺷـﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺳـﻞ دﯾﮕـﺮ اﺳـﺖ ﮐـﻪ آن را ﺑـﻪ درﺟـﮥ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي ‪ 9795‬و ‪ 9796‬و واﺣﺪي ‪ 322‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪172‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -299‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ا ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻫـﻞ ﮐﺘـﺎب‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯽﭘﻨﺪارد آﻧﭽﻪ ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ ﺷﺪه از ﺑﺮﮐﺖ ﺗﻮاﺿﻊ اﺳﺖ ﺑﺎ وﺟـﻮدي ﮐـﻪ ﻧـﻪ ﺗـﺎ زن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﺰ ﻋﺮوﺳﯽ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻫﯿﭻ ﻓﮑﺮ و ذﮐﺮي ﻧﺪارد‪ ،‬ﮐﺪام ﭘﺎدﺷـﺎه از ﻣﺤﻤـﺪ زﯾـﺎدﺗﺮ‬
‫زن دارد؟ آﻧﮕﺎه ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -300‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻋﻤﺮ ﻣﻮﻻي ﻏﻔﺮه) ‪ (3‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﻣﺎ ﻣﻔﺼﻞﺗﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :58‬‬

‫‪.1 ﴾                ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 9797‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﯾﺎ ﺳﻌﯿﺪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﺳﻨﺎدش ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺷﯿﺦ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ آﯾـﺎت‪» :‬آﯾـﺎ ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﮐـﻪ ﺑﻬـﺮهاى از ﮐﺘـﺎب ﯾﺎﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‬
‫ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺖ و ﻃﺎﻏﻮت اﯾﻤﺎن ﻣﻰآورﻧﺪ و درﺑﺎره ﮐﺎﻓﺮان ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻨﺎن از ﻣﺆﻣﻨﺎن راه ﯾﺎﻓﺘﻪﺗﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﺎن ﮐﺴﺎﻧﻰاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را از رﺣﻤﺖ ﺧـﻮﯾﺶ دور داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ و ﻫـﺮ ﮐـﺲ ﮐـﻪ ﺧـﺪا ]او را[ از‬
‫رﺣﻤﺘﺶ دور ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﯾﺎورى ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬آﯾﺎ آﻧﺎن ﺑﻬﺮهاى از ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﻰ دارﻧـﺪ؟ ﭘـﺲ آن ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﻫﻢ ﻫﻤﻮزن ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ذر‪‬هاى ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻤﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ از ﻓﻀـﻞ ﺧـﻮﯾﺶ ﺑـﻪ آﻧـﺎن‬
‫داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺴﺪ ﻣﻰورزﻧﺪ؟ ﻣﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻤﺖ دادﯾﻢ و ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﯾﻰ ﺑـﺰرگ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 9828‬رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﺳﻨﺎد آن ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ »ﻋﻔﺮه« آﻣﺪه‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ را ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻤﺎ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪173‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -301‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﻣﮑﻪ را ﻓﺘﺢ ﮐﺮد ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻦ ﻃﻠﺤـﻪ را ﺧﻮاﺳـﺖ‪ .‬ﭼـﻮن ﺑـﻪ ﺧـﺪﻣﺖ اﯾﺸـﺎن آﻣـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﻠﯿﺪ ﮐﻌﺒﻪ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﻋﺜﻤﺎن ﮐﻠﯿﺪ را آورد‪ ،‬ﭼﻮن دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا دراز ﮐﺮد ]ﺗﺎ ﮐﻠﯿﺪ را ﺑﺪﻫﺪ[ ﻋﺒﺎس ‪ ‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺪاﯾﺖ ﻋﻼوه ﺑﻪ آبرﺳﺎﻧﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﺎﺟﯿﺎن‪ ،‬درﺑﺎﻧﯽ ﮐﻌﺒﻪ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺴﭙﺎر‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن دﺳﺖ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﮐﻠﯿﺪ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﮕﯿـﺮ اﻣـﺎ ﺑـﺪان ﮐـﻪ اﯾـﻦ‬
‫اﻣﺎﻧﺖ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و در ﮐﻌﺒﻪ را ﺑﺎز ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و ﻃـﻮاف ﻧﻤـﻮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ‬ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪن ﮐﻠﯿـﺪ ﻓـﺮود آﻣـﺪ‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻦ ﻃﻠﺤـﻪ را‬

‫اﺣﻀﺎر ﮐﺮد و ﮐﻠﯿﺪ را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮد‪ .‬و اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾـﺰ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﺗﺎ آﺧﺮ ﺗﻼوت ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -302‬ﺷﻌﺒﻪ) ‪ (2‬در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ﺧﻮد از ﺣﺠﺎج از اﺑﻦ ﺟ‪‬ﺮَﯾﺞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬روز ﻓـﺘﺢ ﻣﮑـﻪ ﮐﻠﯿـﺪ ﮐﻌﺒـﻪ را از او ﮔﺮﻓـﺖ و وارد‬
‫ﮐﻌﺒﻪ ﺷﺪ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮد از آﻧﺠﺎ ﺧﺎرج ﮔﺮدﯾﺪ و ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر‬
‫ﻃﻠﺒﯿﺪ و ﮐﻠﯿﺪ را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮد‪ .‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﮐﻪ اﻣﺎﻧﺘﻬﺎ را ﺑﻪ اﻫﻠﺶ ﺑﺴﭙﺎرﯾﺪ و ﭼﻮن در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺣﮑﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺪل ]و اﻧﺼﺎف[ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻧﯿﮑﻮ ﭼﯿﺰى اﺳﺖ ]آﻧﭽﻪ[ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن اﻧﺪرز ﻣـﻰدﻫـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺷﻨﻮاى ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه و اﯾﻦ ﺑﺪون ﺷﮏ ﺗﺼﺤﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﯿـﻞ‪ :‬ﺷـﻌﺒﻪ از ﻃﺒﻘـﮥ اﺑـﻦ ﺟـﺮﯾﺞ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 312 / 2‬ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﻨﺬر و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ و‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ‪ 617 / 1‬ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﻨﺬر و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺴﺒﺖ داده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ ﻣﺮاد ﺳﯿﻮﻃﯽ »اﺑﻦ اﺑﻮﺷـﯿﺒﻪ«‬
‫ﺑﻮده و ﻋﺒﺎرت »اﺑﻦ اﺑﻮ« اﻓﺘﺎده و ﻟﻔﻆ »ﺷﯿﺒﻪ« ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﺑﻦ اﺑﻮﺷـﯿﺒﻪ از ﺣﺠـﺎج ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ ﻫﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮ دارد و ﻫﻢ ﻣﺴﻨﺪ و ﻫﻢ ﻣﺼﻨﻒ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪174‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﮐﻌﺒﻪ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﻦ ﻗﺒﻞ از آن ﺗـﻼوت اﯾـﻦ آﯾـﻪ را از‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺶ ﺑﺎد‪ .‬ﻧﺸﻨﯿﺪه ﺑﻮدم) ‪.(1‬‬
‫ﺳﯿﻮﻃﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻇﺎﻫﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺸﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ آﯾـﻪ در ﻣﯿـﺎن ﮐﻌﺒـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :59‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.2 ﴾    ‬‬

‫‪ -303‬ﺑﺨﺎري و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬زﻣﺎﻧﯽ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺬاﻓﻪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ‪ ‬را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺟﻤﻌﯽ از ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺘﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ‬
‫آﯾﻪ در ﻣﻮرد او ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪ .(3‬ﺑﺨﺎري ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫داودي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺗﻮﻫﻢ و ﭘﻨﺪار اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑـﻪ اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺬاﻓﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺳﭙﺎﻫﯽ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و آﺗﺶ اﻓﺮوﺧـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧـﻮد را در ﻣﯿـﺎن آﺗـﺶ ﺑﯿﻨﺪازﯾـﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﯽ ﺳـﺮﺑﺎز زدﻧـﺪ و ﻋـﺪهاي‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬داودي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ آﯾﮥ ﻗﺒﻞ از ﻗﺼﮥ او ﻧﺎزل ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺬاﻓﻪ ﻣﯽﺷـﻮد ﻧـﻪ ﺑـﺮاي دﯾﮕـﺮان اﮔـﺮ ﺑﻌـﺪ از اﯾـﻦ واﻗﻌـﻪ ﻧـﺎزل‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 9851‬از ﻗﺎﺳﻢ از ﺣﺴﻦ از ﺣﺠﺎج از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﻌﻀﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از ﺧﺪاوﻧﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ و از رﺳﻮل ]او[ و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺮﺗﺎن ]ﻫﻢ[ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻫﺮ ﮔـﺎه‬
‫در ﭼﯿﺰى اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ و ﻧﯿﮏ اﻧﺠﺎمﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻــﺤﯿﺢ اﺳــﺖ‪ ،‬ﺑﺨــﺎري ‪ ،4584‬ﻣﺴــﻠﻢ ‪ ،1834‬اﺑــﻮداود ‪ ،2624‬ﺗﺮﻣــﺬي ‪ ،1672‬ﻧﺴــﺎﺋﯽ ‪ 154 / 7‬و ‪ 155‬و در‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ‪ ،129‬اﺑﻦ ﺟﺎرود ‪ ،1040‬ﻃﺒﺮي ‪ 9862‬و ‪ 9863‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺮﻃﺒﯽ ‪ ،260 / 5‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1840‬و دﯾﮕﺮان ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻗﺼﮥ آن ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪175‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺳﺮﯾﻪ ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ اﻃﻼع رﺳـﻮل اﷲ رﺳـﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪» :‬إﳕـﺎ‬
‫اﻟﻄﺎﻋﺔ ﰲ اﳌﻌﺮوف« اﻃﺎﻋـﺖ از اﻣـﺮي ﻻزم اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺧﯿـﺮ و ﻧﯿﮑـﻮﯾﯽ در آن ﺑـﻮده و ﻣﻄـﺎﺑﻖ‬
‫دﺳﺘﻮرات ﺷﺮع ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻧﮕﻔﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا از اﻣﯿﺮﺗﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻧﮑﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد از ﻗﺼﮥ ﺳﺮﯾﮥ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺬاﻓـﻪ اﯾـﻦ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫اﮔﺮ در ﺑﺎرة ﭼﯿﺰي اﺧﺘﻼف ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﯾﺪ از ﺧﺪا و رﺳﻮل اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﻓـﺮاد ﺳـﺮﯾﻪ در دو‬
‫اﻣﺮ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اول‪ :‬اﻣﺘﺜﺎل اﻣﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻟﺰوم اﻃﺎﻋـﺖ از اﻣﯿـﺮ‪ .‬دوم‪ :‬ﺧـﻮدداري از اﺟـﺮاي‬
‫دﺳﺘﻮرات او ﺑﺮاي ﻓﺮار از آﺗﺶ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﻪاي ﻧﺎزل ﮔﺮدد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫را ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف و ﺗﻨـﺎزع‪ ،‬ﺑـﻪ ﮐﺘـﺎب ﺧـﺪا و ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮل اﷲ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫]اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻮداود و ﻧﺴﺎﺋﯽ از ﻋﻠﯽ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ﺳﭙﺎﻫﯽ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ]ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﺟﻨـﮓ[ اﻋـﺰام داﺷـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫اﯾﺸﺎن دﺳﺘﻮر داد ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ و از او اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬وﻟـﯽ ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن ﺳـﺮﯾﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ﺧﻮد را ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬او دﺳﺘﻮر داد ﻫﯿـﺰم ﺟﻤـﻊ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻫﯿـﺰم ﮐـﻪ ﺟﻤـﻊ ﮐﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﺗﺶ اﻓﺮوزﯾﺪ‪ ،‬آﺗﺶ ﮐﻪ اﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳـﺘﻮر ﻧـﺪاده ﺑـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺮا ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ و از دﺳﺘﻮرﻫﺎﯾﻢ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ در اﯾﻦ آﺗﺶ داﺧﻞ‬
‫ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﮕﺎه ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ از آﺗﺶ ﺳﻮزان ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﭘﻨﺎه ﺑـﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪ ﺧﺸﻤﺶ ﻓﺮو ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺳﺮﯾﻪ ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر‬
‫رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪﻧﺪ و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ اﻃﻼع اﯾﺸﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ داﺧﻞ آﺗﺶ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫از آن ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا »إﳕﺎ اﻟﻄﺎﻋﺔ ﰲ اﳌﻌﺮوف« از اﻣﺮي ﺑﺎﯾﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و‬
‫ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺻﺎدر ﺷﺪه ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮرات ﺷﺮع ﺑﺎﺷﺪ[) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬روح اﻟﻤﻌﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.66‬‬

 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪176‬‬

‫‪ -304‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪] :‬در ﯾﮑﯽ از ﻣﯿـﺪانﻫـﺎي ﺟﻨـﮓ[ ﺧﺎﻟـﺪ اﻣﯿـﺮ ﺳـﺮﯾﻪ ﺑـﻮد و‬
‫ﻋﻤﺎر‪ ‬ﺷﺨﺼﯽ را ﺑﺪون دﺳﺘﻮر او اﻣﺎن داد آن دو در اﯾﻦ ﺑﺎره اﺧﺘﻼف ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(1‬‬
‫]‪ ...‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻟﺸﮑﺮي را ﺑﻪ ﻗﯿﺎدت ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﯾﺎﺳﺮ ﻧﯿﺰ در ﻣﯿﺎن آن ﻟﺸﮑﺮ‬
‫ﺑﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و ﻟﺸﮑﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺮوة ﻣﻄﻠﻮب رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ آنﻫﺎ رﺳﯿﺪ ﻓﺮود‬
‫آﻣﺪ‪ .‬دو ﻧﻔﺮ از آﻧﺠﺎ ﻣﯽﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻟﺸﮑﺮ را دﯾﺪﻧﺪ ﺧﺒﺮ ورود آﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﮔـﺮوة دﯾﮕـﺮ رﺳـﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آنﻫﺎ ﺑﺎﻣﺪادان ﻓﺮار ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮد دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ وﺳﺎﯾﻞ‪ ،‬اﺳـﺒﺎب و‬
‫اﺛﺎﺛﯿﻪﺷﺎن را ﺟﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش در ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﺐ رواﻧﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﭙﺎة ﺧﺎﻟـﺪ ‪ ‬رﺳـﯿﺪ و ﻋﻤـﺎر‬
‫ﭘﺴﺮ ﯾﺎﺳﺮ را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺰد او رﺳﯿﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮﯾﻘﻈﺎن‪ ،‬ﻣـﻦ اﺳـﻼم را ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻢ و‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﻢ‪ :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ وأن ﻣﺤﻤﺪا ﻋﺒﺪه ورﺳـﻮﻟﻪ‪ :‬ﺧـﺪاﯾﯽ ﻧﯿﺴـﺖ ﺟـﺰ ﺧـﺪاي ﯾﮕﺎﻧـﻪ و‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدة اوﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻮم ﻣﻦ وﻗﺘﯽ ﺧﺒﺮ آﻣﺪن ﺷﻤﺎ را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﻓﺮار ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻦ‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪهام‪ ،‬آﯾﺎ ﭘﺬﯾﺮش اﺳﻼم ﻓﺮدا ﺑﺮاﯾﻢ ﺳﻮدي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳـﻮدي ﻧـﺪارد ﻣـﻦ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺜﻞ دﯾﮕﺮان ﻓﺮار ﮐﻨﻢ؟ ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن ﺗﻮ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آورد در ﻧﺰد‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهات ﺑﻤﺎن‪ ،‬آن ﻣﺮد ﻓﺮار ﻧﮑﺮد‪ .‬ﺳﺤﺮﮔﺎه ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﮐـﺮد‪ .‬ﻫـﯿﭽﮑﺲ را ﺟـﺰ آن‬
‫ﻣﺮد ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ ،‬او را دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﻣﺎل و داراﯾﯽ او را ﺿﺒﻂ ﮐﺮد‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﺑﻪ ﮔﻮش ﻋﻤﺎر رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺮد را رﻫﺎ ﮐﻦ‪ ،‬زﯾﺮا وي اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣـﻦ اﻣـﺎﻧﺶ‬
‫دادهام ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﻪ ﻫﺴﺘﯽ ﮐـﻪ ﮐﺴـﯽ را زﻧﻬـﺎر ﺑـﺪﻫﯽ‪ ،‬ﺑـﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻧﺎﺳـﺰا‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 530 / 1‬اﺳﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﮑﻢ ﺑﻦ ﻇﻬﯿﺮ از ﺳـﺪي از‬
‫اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺑﻦ ﻇﻬﯿﺮ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ و اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ ﮐﻪ اﺳـﻤﺶ ﺑـﺎذام اﺳـﺖ‪ ،‬در‬
‫اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺛﻘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 9866‬از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده آن ﻣﻌﻀـﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ در ﺑﺎرة ﺳﺪي وﻗﺘﯽ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻮﺻﻮل رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰﻫﺎي ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺴﻢ ﻣﻌﻀﻞ رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬و ﻗﺼﮥ ﺧﺎﻟﺪ و ﻋﻤـﺎر در ﺻـﺤﯿﺢ ﺑﺨـﺎري ﺑـﻪ ﺳـﯿﺎق دﯾﮕـﺮي‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬و در آن ﻧﺰول آﯾﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪177‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ اﻃﻼع ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻣﺎن ﻋﻤـﺎر را ﺟـﺎﯾﺰ ﺷـﻤﺮد و دﺳـﺘﻮر داد‬
‫ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ﺑﺪون دﺳﺘﻮر و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ﺧﻮد ﮐﺴﯽ را اﻣﺎن ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬آﻧـﺎن در ﻧـﺰد ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺮفﻫﺎي زﺷﺖ زدﻧـﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ وﻟﯿـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪ !‬آﯾـﺎ اﯾـﻦ ﻏـﻼم‬
‫ﺑﯽﺗﺮﺑﯿﺖ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺬاري ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺎﺳﺰا ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﺧﺎﻟـﺪ! ﺑـﻪ ﻋﻤـﺎر‬
‫ﺣﺮف زﺷﺖ ﻧﺰن‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺎر ﻧﺎﺳﺰا ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺧﺪا او را ﻧﺎﺳﺰا ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و ﻫﺮﮐـﻪ ﺑـﺎ ﻋﻤـﺎر‬
‫دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻨﺪ ﺧﺪا او را دﺷﻤﻦ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺪ و ﻫﺮﮐﻪ ﻋﻤﺎر را ﻟﻌﻨـﺖ ﮐﻨـﺪ ﺧـﺪا ‪ ‬او را ﻟﻌﻨـﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺎر ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او رﻓـﺖ‪ ،‬داﻣـﻨﺶ را ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬از وي‬

‫ﭘﻮزش ﺧﻮاﺳﺖ و رﺿﺎﯾﺖ و ﺧﻮﺷﻨﻮدي ﻋﻤﺎر ﯾﺎﺳﺮ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪا ‪﴿ ‬‬

‫‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد[) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :62 – 60‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.﴾     ‬‬

‫‪ -305‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﺮزة‬
‫اﺳﻠﻤﯽ اﻣﻮر ﯾﻬﻮدﯾﺎن را اداره ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﺮاﺳﻢ ذﺑﺢ و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد و ﺑﯿﻦ ﯾﻬﻮد در‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت و دﻋﻮاﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ ﻗﻀﺎوت ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻢ‬

‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦﺷﺎن را ﺟﻬﺖ ﻓﯿﺼﻠﻪ ﻧﺰد ﻣﻮﺻﻮف ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﴿‪  ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪.148 ،5‬‬

 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪178‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -306‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﮑﺮﻣﻪ ﯾﺎ ﺳﻌﯿﺪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺟﻼس‬
‫ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺐ ﺑﻦ ﻗﺸﯿﺮ‪ ،‬راﻓﻊ ﺑﻦ زﯾـﺪ و ﺑﺸـﺮ دﻋـﻮاي اﺳـﻼﻣﯿﺖ داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺑـﯿﻦ اﯾـﻦﻫـﺎ و‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺒﯿﻠﻪﺷﺎن دﺷﻤﻨﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦﻫﺎ از ﺟﻼس و دوﺳﺘﺎﻧﺶ دﻋﻮت‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ دﻋﻮا را ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﻼس و رﻓﻘﺎﯾﺶ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺰد ﮐﺎﻫﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ در دوران ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮوﻧﺪ و ﻣﻮﺿﻮع را ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ در ﺑﺎرة آنﻫﺎ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -307‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺷﻌﺒﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﯿﻦ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﯾﻬﻮد و ﻓـﺮدي از ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن‬
‫دﺷﻤﻨﯽ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ .‬ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را ﻧﺰد اﻫﻞ دﯾﻨﺖ ﻣﯽﺑﺮم ﺗﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺎ داوري ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺰد ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﯽﺑﺮﻣﺖ‪ .‬زﯾﺮا او ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ‪ ‬ﻫﯿﭽﮕﺎه ﺑﺮاي ﻓﯿﺼﻠﮥ ﻗﻀـﺎﯾﺎ و‬

‫‪ -1‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 12045 / 11‬و واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 328‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳـﻨﺎد آن‬
‫ﺣﺴــﻦ اﺳــﺖ‪ ،‬ﺣــﺎﻓﻆ اﺑــﻦ ﺣﺠــﺮ ﻋﺴــﻘﻼﻧﯽ‪ ،‬در اﺻــﺎﺑﻪ ‪ 9 / 4‬اﺳــﻨﺎد اﯾــﻦ ﺣــﺪﯾﺚ را ﺟﯿــﺪ ﮔﻔﺘــﻪ اﺳــﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻮ ﻓﺮو ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﺪه و آﻧﭽـﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى؟ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﻃـﺎﻏﻮت ﺣﮑـﻢ ﺑﺮﻧـﺪ‬
‫ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﮐﻔﺮ ورزﻧﺪ و ﺷﯿﻄﺎن ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﮔﻤﺮاﻫـﻰاى دور و دراز‬
‫اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﻮى آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﻮى رﺳﻮل ]ﺧﺪا[ آﯾﯿﺪ‪ .‬آن‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﺑﯿﻨﻰ ﮐﻪ ﺳﺨﺖ از ﺗﻮ روى ﺑﺮ ﻣﻰﺗﺎﺑﻨـﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﭼـﻮن ﺑـﻪ ﺳـﺰاى ﻋﻤﻠﮑـﺮد ﭘﯿﺸﯿﻨﺸـﺎن‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺘﻰ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮرﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺰ ﻧﯿﮑﻮﮐـﺎرى و آﺷـﺘﻰ دادن ﻣﻨﻈـﻮرى‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ«‪.‬‬
 ‫‪179‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺻﺪور ﺣﮑﻢ رﺷﻮه ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﮐـﺮد‪ .‬ﺑـﺎﻵﺧﺮه ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﮐﺎﻫﻨﯽ در ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺟﻬﯿﻨﻪ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :65‬‬

‫‪.2 ﴾        ‬‬
‫‪ -308‬اﺋﻤﮥ ﺷﺸﮕﺎﻧﻪ) ‪ (3‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر در ﺑﺎرة ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫آب ﺑﺮاي ﮐﺸﺎورزي ﺑﺎ ز‪‬ﺑﯿﺮ اﺧﺘﻼف داﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ زﺑﯿﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اول زﻣﯿﻦ ﺧﻮد را آﺑﯿﺎري ﮐﻦ‬
‫و ﺑﻌﺪ آب را ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﯿﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪات ﺟﺎري ﻧﻤﺎ‪ .‬ﻣﺮد اﻧﺼﺎري ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا! ﭼـﻮن‬
‫زﺑﯿﺮ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﮥ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧـﻪ ﺣﮑـﻢ ﮐﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬از ﺷـﻨﯿﺪن اﯾـﻦ ﺳـﺨﻦ ﻣﺘـﺄﺛﺮ ﺷـﺪ و‬
‫رﻧﮕﺶ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي زﺑﯿﺮ زﻣﯿﻨﺖ را آﺑﯿﺎري ﮐﻦ و آب را ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ رﯾﺸﮥ درﺧﺘـﺎن‬
‫در ﺑﯿﻦ آن روان ﻧﻤﺎ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻫﻤﺴﺎﯾﻪات ﺟﺎري ﺑﺴـﺎز‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ در اﯾـﻦ ﺣـﺎل ﺣـﻖ زﺑﯿـﺮ را‬
‫ﮐﺎﻣﻼً داد و در ﺣﮑﻢ اول‪ ،‬ﻃﻮري ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﻗﻀﺎوت ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ آن ﺑﺮاي ﻃﺮﻓﯿﻦ وﺳﻌﺖ و‬

‫آﺳﺎﯾﺶ ﺑﻮد‪ .‬زﺑﯿﺮ ﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤـﯽﮐـﻨﻢ آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﯾﮕﺮي ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 9898 – 9896‬از ﺷﻌﺒﯽ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ ﺷـﻮاﻫﺪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ آن‬
‫ﺗﻘﻮﯾﻪ ﻣﯽﺷﻮد و از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ در »اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« اﺑﻦ‬
‫ﻋﺮﺑﯽ ‪ 515‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت‪] ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ[ اﯾﻤـﺎن ﻧﯿﺎورﻧـﺪ ﻣﮕـﺮ آﻧﮑـﻪ در اﺧﺘﻼﻓـﻰ ﮐـﻪ ﺑـﯿﻦ آﻧـﺎن در‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻮ را داور ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه از آﻧﭽﻪ ﺣﮑﻢ ﮐﺮدى در ﺧﻮد ﻫﯿﭻ دﻟﺘﻨﮕﻰ ﻧﯿﺎﺑﻨﺪ و ﮐﺎﻣﻼ ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬اﺑﻮداود و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 2359‬و ‪ 2361‬و ‪ 2708‬و ‪ ،2585‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 2357‬اﺑﻮداود ‪ ،2637‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،1363‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪8‬‬
‫‪ 245 /‬و در ﺗﻔﺴﯿﺮ ‪ 130‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ 15‬و ‪ ،2480‬اﺣﻤﺪ ‪ 5 / 4‬و ‪ ،165‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،24‬اﺑﻦ ﺟﺎرود ‪ ،1021‬ﻃﺒـﺮي‬
‫‪ 9917‬و ‪ 9918‬ﺑﯿﻬﻘــﯽ ‪ 153 / 6‬و ‪ 154‬و ‪ ،106 / 10‬واﺣــﺪي در »اﺳــﺒﺎب ﻧــﺰول« ‪ ،333‬ﺑﻐــﻮي ‪ 2187‬و در‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪180‬‬

‫‪ -309‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿﺮ« و ﺣﻤﯿﺪي در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد از ام ﺳﻠﻤﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬زﺑﯿﺮ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻮام ‪ ‬ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺮدي در ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ دادﺧﻮاﻫﯽ ﮐﺮد‪ .‬و رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ ﻧﻔـﻊ زﺑﯿـﺮ ﺣﮑـﻢ‬

‫داد‪ .‬ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻪاش ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﻊ او ﺣﮑﻢ داد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -310‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬زﺑﯿـﺮ ﺑـﻦ ﻋـﻮام و ﺣﺎﻃـﺐ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻮﺑﻠﺘﻌﻪ در ﻗﻀﯿﮥ آب اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺣﮑﻢ داد ﮐﻪ اول زﻣﯿﻦ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ آﺑﯿﺎري ﺷﻮد و‬
‫ﺑﻌﺪ زﻣﯿﻦ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎرة اﯾﻦ دو آﯾﮥ ﴿‪ ﴾... ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -311‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻮاﺳﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬دو ﻧﻔـﺮ ﺑـﺎﻫﻢ اﺧـﺘﻼف‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و از رﺳﻮل اﷲ داوري ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ .‬ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ ﺣﮑـﻢ ﺑـﻪ‬
‫زﯾﺎﻧﺶ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﻣﯽروﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺰد ﻋﻤﺮ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﻣـﺮد ﮔﻔـﺖ‪ :‬رﺳـﻮل اﷲ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻔﻊ ﻣﻦ و زﯾﺎن اﯾﻦ ﻣﺮد ﺣﮑﻢ ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻣﺮد ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪﯾﻢ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب از‬
‫او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﯿﻨﺠﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗـﺎ ﻣـﻦ ﺑﺮﮔـﺮدم و ﻣﯿـﺎن ﺷـﻤﺎ‬

‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ‪ 645‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ از ﻋﺮوه ﺑﻦ زﺑﯿﺮ از زﺑﯿﺮ ﺑـﻦ ﻋـﻮام رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪،‬‬
‫رواﯾﺖ اﮐﺜﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻢ و ﺑﺨﺎري ﺑﻪ ﺷﻤﺎرة ‪ 2359‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 625 / 23‬از ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﺳﻔﯿﺎن از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ دﯾﻨﺎر از ﺳﻠﻤﻪ – ﻣﺮدي از ﻓﺮزﻧﺪان ام ﺳﻠﻤﻪ – از ام ﺳﻠﻤﻪ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ ‪ 6 / 7‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺪ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﺛﻘﻪ ﻣـﯽداﻧـﺪ و‬
‫دﯾﮕﺮان ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﯿﺪي ‪ 302‬از اﺑﻦ ﻋﯿﯿﻨﻪ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ دﯾﻨﺎر از ﺳـﻠﻤﻪ – ﻣـﺮدي از ﻓﺮزﻧـﺪان ام‬
‫ﺳﻠﻤﻪ – رواﯾﺖ ﮐﺮده و از ام ﺳﻠﻤﻪ ﻧﺎم ﻧﺒﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 9919‬از ﺣﻤﯿـﺪي ﺑـﺎ ذﮐـﺮ ﻧـﺎم ام ﺳـﻠﻤﻪ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 2115‬ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده و اﺳﻨﺎد آن را ﺗﺎ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ و اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ در اﺳﻨﺎد آن ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ در آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻨﺎﮐﺮ‬
‫زﯾﺎدي را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪181‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑـﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺑﺮﻫﻨـﻪ ﺑﺮﮔﺸـﺖ و ﮐﺴـﯽ را ﮐـﻪ ﺣﮑـﻢ رﺳـﻮل اﷲ را‬
‫ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﺮدن زد‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧـﺎزل ﮐـﺮد) ‪ .(1‬اﯾـﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ ﻏﺮﯾﺐ‪ ،‬در اﺳﻨﺎدش اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ و داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -312‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را دﺣﯿﻢ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ﺧﻮد از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺘﺒـﻪ ﺑـﻦ ﺿـﻤﺮه از ﭘـﺪرش رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :66‬‬

‫‪.3 ﴾                ‬‬

‫‪ -313‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ آﯾـﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾            ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‬
‫ﺑﻦ ﺷﻤﺎس و ﻓﺮدي از ﯾﻬﻮد ﺑﻪ ﻣﮑﺎرم و ﺧﻮﺑﯽﻫﺎي ﺧﻮد ﻓﺨﺮ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﯾﻬـﻮدي ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر داد ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺑﮑﺸﯿﺪ و ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﯽدرﻧﮓ اﯾﻦ ﮐـﺎر را ﮐـﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ! اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ اﻣﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﮑﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﺎ ﻫﻢ‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 2116‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ ذﮐﺮ و ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ از اﺑﻮاﻻﺳﻮد‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ ﺿﻌﯿﻔﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑـﻪ اﺣﮑـﺎم اﻟﻘـﺮآن ‪ 515‬و زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 305‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﻤﺮه ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺻﻐﯿﺮ اﺳﺖ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 2117‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ دﺣﯿﻢ ﻧﺴﺒﺖ و اﺳﻨﺎدش را‬
‫ﺗﺎ ﺿﻤﺮه ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻘﺮّر ﻣﻰﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﮑﺸﯿﺪ و ﯾﺎ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺘﺎن ﺑﯿﺮون روﯾﺪ ﺟﺰ اﻧﺪﮐﻰ از‬
‫آﻧﺎن ]ﺣﮑﻢ ﻣﻘﺮّر را[ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰدادﻧﺪ و اﮔﺮ آﻧﺎن‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﭘﻨﺪ داده ﻣﻰﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠـﺎم ﻣـﻰدادﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ و در اﺳﺘﻮارى ]اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن[ ﻣﺆﺛّﺮﺗﺮ ﺑﻮد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪182‬‬

‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺸﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل ﴿‪       ‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :69‬‬

‫‪.2 ﴾        ‬‬

‫‪ -314‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدي ﺣﻀـﻮر رﺳـﻮل اﷲ ‪‬‬
‫آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﺗﻮ ﻧﺰد ﻣﻦ از ﺟﺎن ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻋﺰﯾﺰﺗﺮ و از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮي‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫در ﺧﺎﻧﻪام ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ و ﺗﻮ را ﺑﻪ ﯾﺎد ﺑﯿﺎورم‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﯿﺎﯾﻢ و ﺗﺮا ﻧﺒﯿﻨﻢ ﻗﺮار و آراﻣـﺶ ﻧﺨـﻮاﻫﻢ ﯾﺎﻓـﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺧﻮد و رﺣﻠﺖ ﺷﻤﺎ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪم‪ ،‬ﯾﻘـﯿﻦ ﭘﯿـﺪا ﮐـﺮدم ﮐـﻪ ﭼـﻮن داﺧـﻞ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻮي ﺑﺎ اﻧﺒﯿﺎء ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎة ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮب اﻟﻬﯽ ﻣﺸﺮف ﺧﻮاﻫﯽ ﺷﺪ و ﻣﻦ ﭼﻮن ﺑـﻪ ﺑﻬﺸـﺖ وارد‬

‫ﺷﺪم ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ ﮐﻪ ﺗﺮا ﻧﺒﯿﻨﻢ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ﭼﯿﺰي ﻧﮕﻔـﺖ ﺗـﺎ ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ اﻣـﯿﻦ ﺑـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ -315‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﺴﺮوق رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧـﺪا! ﺳـﺰاوار‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﺗﻮ ﺟﺪا ﺷﻮﯾﻢ و اﮔﺮ رﺣﻠﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮي و ﻣﺎ دﯾﮕـﺮ ﺗـﻮ را‬

‫ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫‪ -316‬و از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا از‬
‫ﻧﮕﺎهﻫﺎي ﭘﺮﻣﻬﺮت در دﻧﯿﺎ ﺑﻬﺮهورﯾﻢ‪ ،‬اﻣﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﭼﺸـﻢ ﻣـﺎ ﻧﻬـﺎن ﻣـﯽﺷـﻮي‪ ،‬زﯾـﺮا ﺗـﻮ در‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 9925‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ آورده‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل ]او[ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮد‪ ،‬آﻧﺎن در زﻣﺮه ﮐﺴﺎﻧﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮ آﻧﺎن اﻧﻌﺎم ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺻﺪﯾﻘﺎن و ﺷﻬﯿﺪان و ﺻﺎﻟﺤﺎن‪ .‬و اﯾﻨﺎن ﻧﯿﮏ رﻓﯿﻘﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪183‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﯾﻦ در درﺟﺎت ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮار داري‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐـﺮد و رﺳـﻮل اﷲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬انﺷﺎء اﷲ ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﻦ در ﺑﻬﺸﺖ ﯾﮑﺠﺎ ﻫﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫‪ -117‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺮﺳﻞ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺮوق‪ ،‬رﺑﯿﻊ‪ ،‬ﻗﺘﺎده و ﺳﺪي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨـﯽ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :77‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.2 ﴾       ‬‬

‫‪ -318‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و ﺣـﺎﮐﻢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ ﻋـﻮف و‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﯾﺎراﻧﺶ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﻣﺸﺮك ﺑﻮدﯾﻢ در ﻋـﺰت‬
‫و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ و ﭼﻮن اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ ذﻟﯿﻞ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑـﺮ ﻣـﻦ دﺳـﺘﻮر‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﻢ ﭘﺲ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر و دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮓ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا ‪‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﺄﻣﻮرش ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻫﻤﺎنﻫﺎ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ادﻋﺎي‬
‫ﻓﺮاوان و درﺧﻮاﺳﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن را داﺷﺘﻨﺪ از ﺟﻬﺎد ﺧﻮدداري ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺑـﺎره آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.164 – 163‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ]از ﺟﻨـﮓ[ دﺳـﺖ ﻧﮕـﻪ دارﯾـﺪ و ﻧﻤـﺎز ﺑﮕﺰارﯾـﺪ و زﮐـﺎت‬
‫ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى؟ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺟﻬﺎد ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻧﺎﮔﺎه ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺮس از ﺧـﺪا‪ -‬ﯾـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮﺳﻰ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ -‬از ﻣﺮدم ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﭼﺮا ﺟﻬﺎد را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻘﺮر ﮐﺮدى؟ ﭼﺮا ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻬﻠﺖ ﻧﺪادى؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪى دﻧﯿﺎ اﻧﺪك اﺳﺖ و آﺧﺮت ﺑﺮاى ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرى ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰاﻧﻰ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪184‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :83‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.1 ﴾     ‬‬

‫‪ -319‬ك‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬از‬
‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﺶ ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﻦ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪم و ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﺣﺎل اﻧﺪﯾﺸﻪ‬
‫اﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﻨﮕﺮﯾﺰه زﻣﯿﻦ را ﻣﯽﺧﺮاﺷﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮد را ﻃﻼق داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﺑﻪ در ﻣﺴﺠﺪ اﯾﺴﺘﺎدم و ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮد را ﻃﻼق ﻧﺪاده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﻮﻟﯽ ﻧﮑﺸﯿﺪ ﮐﻪ آﯾﮥ ﴿‪            ‬‬

‫‪ ﴾...        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬و ﻣﻦ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ را درﺳﺖ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﮐﺮده ﺑﻮدم) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :88‬‬

‫‪.3 ﴾            ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺧﺒﺮى از اﯾﻤﻨﻰ ﯾﺎ ﺑﯿﻢ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﺪ‪ ،‬آن را ﺷﺎﯾﻊ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ آن را ﺑﻪ رﺳﻮل ]ﺧﺪا[‬
‫و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺮﺷﺎن ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﻰ از آﻧﺎن ﮐﻪ آن را در ﻣﻰﯾﺎﺑﻨﺪ‪] ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ[ آن را ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬و‬
‫اﮔﺮ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺟﺰ اﻧﺪﮐﻰ‪ ،‬از ﺷﯿﻄﺎن ﭘﯿﺮوى ﻣﻰﮐﺮدﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1479‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﻋﻤﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎزﻫﻢ اﯾـﻦ رواﯾـﺖ را ﺑـﺪون ﻧـﺰول‬
‫آورده‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮرة اﺣﺰاب ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ]ﺑﺎره[ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن دو دﺳﺘﻪ ﺷﺪهاﯾﺪ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ]ﺳﺰاى[‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪﻧﺪ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿـﺪ ﮐﺴـﻰ را ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ]او را[ ﺑﯿـﺮاه ﮔـﺬارد‪ ،‬ﺑـﻪ راه‬
‫آورﯾﺪ؟ و ﻫﺮ ﮐﺲ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺮاه ﮔﺬارد ﺑﺮاى او ﻫﯿﭻ راﻫﻰ ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﻰ«‪.‬‬
 ‫‪185‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -230‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫اﺣﺪ رﻓﺖ و ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺮدم ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل اﷲ در ﺑـﺎرة‬
‫آنﻫﺎ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦﻫﺎ را ﺑﮑﺸﯿﻢ و ﮔﺮوﻫﯽ ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪:‬‬

‫ﻧﻪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -321‬ك‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ]اﺑﻦ[) ‪ (2‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل‬
‫اﷲ ‪ ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺮا ﯾﺎري ﮐﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮدي ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻦ آزار ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و آنﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ در ﭘﯽ رﻧﺞ و آزارﻣﻨﺪ در ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻣﻌﺎذ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! اﮔﺮ اﯾﻦ ﺷـﺨﺺ از اوس ﺑﺎﺷـﺪ او را ﻣـﯽﮐﺸـﻢ و اﮔـﺮ از ﺑـﺮادران‬
‫ﺣﺰرج ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮ دﺳﺘﻮري ﮐﻪ ﺑﺪﻫﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮدارﯾﻢ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻦ‬
‫ﻣﻌﺎذ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را از روي اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري از دﺳﺘﻮرات رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﮕﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺗـﻮ ﺧـﻮب‬
‫ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ آن ﺷﺨﺺ از ﻗﻮم ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺳـﯿﺪ ﺑـﻦ ﺣﻀـﯿﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎده‬
‫ﺧﻮدت ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻫﺴﺘﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را دوﺳﺖ داري‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﻣـﺮدم‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮏ رﺳﻮل ﺧﺪا در ﻣﯿﺎن ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ او ﺻﺎدر ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺎ ﻫﻤﺎن را اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -322‬اﺣﻤﺪ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫـﯽ از ﻋـﺮب ﺣﻀـﻮر‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ و اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ وﺑﺎي ﻣﺪﯾﻨـﻪ و ﺗـﺐ ﺷـﺪﯾﺪ آن ﮔﺮﻓﺘـﺎر‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨـﺎري ‪ 1884‬و ‪ 4050‬و ‪ ،4589‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ 1384‬و ‪ ،2776‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،3028‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ«‬
‫‪ ،133‬اﺣﻤﺪ ‪ 184 / 5‬و ‪ 187‬و ‪ ،188‬ﻃﺒﺮي ‪ ،1055‬واﺣﺪي ‪ 341‬از زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻟﻔﻆ »اﺑﻦ« از »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 340 / 2‬و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 338 / 2‬زﯾﺎد ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 340 / 2‬ﺑﻪ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از زﯾﺪ‬
‫ﺑﻦ اﺳﻠﻢ از اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ و ﻣﺮﺳﻞ‪ .‬از ﻣﺮﺳﻞ آن ﻧﺎم ﺑﺮده ﻧﺸﺪه‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪186‬‬

‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺴـﯿﺮ راه ﺗﻌـﺪادي از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺎ آﻧﺎن روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺮﮔﺸﺘﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ وﺑﺎي ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﻣﺒـﺘﻼ ﺷـﺪﯾﻢ ]از اﻗﺎﻣـﺖ در‬
‫اﯾﻦ دﯾﺎر ﺧﻮﺷﻤﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ ﺑﻪ وﻃﻦ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮدﯾﻢ[ اﺻﺤﺎب ‪ ‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺒﻮد؟ در آن ﺣﺎل ﺑﺮﺧﯽ از اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾـﻦﻫـﺎ ﻣﻨـﺎﻓﻖ ﺷـﺪه‬
‫اﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿ ‪   ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫در اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺗﺪﻟﯿﺲ و اﻧﻘﻄﺎع اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :90‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.2 ﴾             ‬‬
‫‪ -323‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬از ﺳﺮاﻗﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﺪﻟﺠﯽ‬
‫ﺷﻨﯿﺪم‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑﺮ اﻫﻞ ﺑﺪر و اﺣﺪ ﻏﻠﺒﻪ ﯾﺎﻓﺖ و اﻫﺎﻟﯽ اﻃﺮاف ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑـﻪ دﯾـﻦ اﺳـﻼم‬
‫ﻣﺸﺮف ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪم ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻮم ﻣـﻦ‪ ،‬ﺑﻨـﯽ ﻣـﺪﻟﺞ‪،‬‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪ ،192 / 1‬واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 342‬از اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف از ﭘﺪرش‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﻨﻘﻄﻊ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ از ﭘﺪرش ﻫﯿﭻ ﻧﺸﻨﯿﺪه و اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﺪﻟﺲ و‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻋﻨﻌﻨﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 10064‬از ﺳﺪي ﺑﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده ﮐـﻪ آن ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺷﯿﺨﯿﻦ در اﯾﻦ ﺑﺎره رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ آن درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﮕﺮ آﻧﺎن را ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن ﭘﯿﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ دارﻧﺪ ﯾﺎ در ﺣﺎﻟﻰ ]ﺑﻪ ﻧﺰد[ ﺷـﻤﺎ‬
‫آﯾﻨﺪ ﮐﻪ دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن از آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﯾﺎ ﺑﺎ ﻗﻮﻣﺸﺎن ﮐﺎر زار ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺮه ﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮓ ﻧﮑﻨﻨﺪ‬
‫و ]ﭘﯿﺎم[ آﺷﺘﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ]زﯾﺎن[ آﻧﺎن راﻫﻰ ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪187‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫رواﻧﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣـﺪم و ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﺗـﻮ را ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻫﻤـﻪ ﻧﻌﻤـﺖ ﻗﺴـﻢ ﻣـﯽدﻫـﻢ‪ ،‬ﺷـﻨﯿﺪهام‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ ﻟﺸﮑﺮي را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻮم ﻣﻦ اﻋﺰام ﮐﻨﯽ و ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑﺠﻨﮕﯽ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣـﻦ ﻣﯿـﻞ دارم ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫آنﻫﺎ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺒﻨﺪي ﮐﻪ اﮔﺮ ﻗﺮﯾﺶ اﺳـﻼم را ﭘـﺬﯾﺮﻓﺖ آنﻫـﺎ ﻧﯿـﺰ اﺳـﻼم ﺑﯿﺎورﻧـﺪ و اﮔـﺮ‬
‫ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﮕﺮوﯾﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻗـﺮﯾﺶ ﺑـﺮ ﺑﻨـﯽ ﻣـﺪﻟﺞ ﭼﯿـﺮه ﮔـﺮدد‪ .‬رﺳـﻮل اﷲ ‪‬‬
‫دﺳﺖ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑـﺎ ﺳـﺮاﻗﻪ ﺑـﺮو و ﻃﺒـﻖ ﺧﻮاﺳـﺘﻪاش رﻓﺘـﺎر ﮐـﻦ‪ .‬ﺳـﭙﺲ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ‪ ‬ﺑﺎ ﺑﻨﯽ ﻣﺪﻟﺞ ﺻﻠﺢ ﮐـﺮد و آنﻫـﺎ ﺗﻌﻬـﺪ دادﻧـﺪ ﮐـﻪ ﻫﯿﭽﮕـﺎه ﮐﺴـﯽ را ﻋﻠﯿـﻪ رﺳـﻮل اﷲ‬

‫ﻫﻤﺮاﻫﯽ و ﮐﻤﮏ ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺮﯾﺶ اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾     ‬ﻧـﺎزل ﺷــﺪ‪ .‬و ﺗﻤـﺎم آنﻫــﺎﯾﯽ ﮐــﻪ ﺑـﻪ ﺑﻨــﯽ ﻣــﺪﻟﺞ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﮔﺸﺘﻨﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -324‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾   ‬در ﺑﺎرة ﻫﻼل ﺑﻦ ﻋﻮﯾﻤﯿﺮ اﺳﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺳﺮاﻗﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟـﮏ ﻣـﺪﻟﺠﯽ و ﺑﻨـﯽ‬
‫ﺧﺬﯾﻤﻪ) ‪ (2‬ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ) ‪.(3‬‬
‫‪ -325‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻼل ﺑﻦ ﻋﻮﯾﻤﺮ اﺳﻠﻤﯽ ﺑﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﯿﻤـﺎن‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ]ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﺪ و ﻧﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺿﺪ دﯾﮕﺮان[ و در اﯾﻦ ﺣﺎل ﻋـﺪة‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 2166‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ زﯾﺪ از ﺣﺴـﻦ ﻧﺴـﺒﺖ داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ و ﺑﯿﻦ ﺣﺴﻦ و ﺳﺮاﻗﻪ اﻧﻘﻄﺎع اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻬﺬﯾﺐ« ‪ 396 / 3‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺣﺴﻦ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده ﮐﻪ از ﺳﺮاﻗﻪ ﺷﻨﯿﺪه؟ در ﺟﻮاب ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﯾﺎ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ زﯾﺪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا او‬
‫ﺿﻌﯿﻒ و اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻨﮑﺮ را رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﺮاﻗﻪ اﯾﻦ ﻗﺼﻪ را ﺑﻪ اﻫﺎﻟﯽ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﮔﻔﺘﻪ و ﺣﺴﻦ ﺧـﻮد‬
‫را ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﻣﯽﺷﻤﺎرد ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﻮدش از ﺳﺮاﻗﻪ ﺷﻨﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ »ﺟﺬﯾﻤﻪ« آﻣﺪه ﺛﺒﺖ از »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 445 / 1‬و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ‪.637 / 1‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده و ﻣﻦ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد آن آﮔﺎه ﻧﺸـﺪم‪ .‬در ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻃﺒـﺮي ‪ 10077‬از‬
‫اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﺷﺪه و از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﺎﻣﺒﺮده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪188‬‬

‫از ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ او ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﺪ و ﻫﻢ از ﺟﻨﮓ ﻋﻠﯿﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد‬
‫ﻧﻔﺮت داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :92‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪     ‬‬

‫‪.2 ﴾ ‬‬
‫‪ -326‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨﯽ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻟﺆﯾﯽ ﺑﺎ‬
‫اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﻣﺪﺗﯽ ﻋﯿﺎش ﺑﻦ اﺑﻮرﺑﯿﻌﻪ ]ﺑﺮادر ﻣﺎدري اﺑﻮﺟﻬـﻞ ﮐـﻪ اﺳـﻼم آورد و ﺑـﻪ دﯾـﺎر ﻫﺠـﺮت‬
‫ﺷﺘﺎﻓﺖ ﻣﺎدرش ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﭘﺴﺮش ﺑﺮﻧﮕﺮدد ﻧﻪ ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرد و ﻧﻪ آب ﻣﯽﻧﻮﺷﺪ و ﻧﻪ‬
‫در زﯾﺮ ﺳﻘﻒ ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﺣـﺎرث ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻋﯿـﺎش رﺳـﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﺣﯿﻠـﻪ و ﻧﯿﺮﻧـﮓ‬
‫دﺳﺖﻫﺎ و ﭘﺎﻫﺎي او را ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮﮐﺪام ﺻﺪ در‪‬ه )ﺷﻼﻗﺶ( زدﻧﺪ ﻋﯿﺎش ﺑﻪ ﺣـﺎرث ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﯾـﻦ‬
‫ﺑﺮادرم اﺳﺖ ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ! اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﺎﻓﺘﻤﺖ ﻣﯽﮐﺸـﻤﺖ[) ‪ (3‬را ﺷـﮑﻨﺠﻪ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 10058‬و ‪ 10059‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪ ‪ 168 / 1‬ﻣﻔﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻣﺆﻣﻨﻰ را ﻧﺴﺰد ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﻰ ]دﯾﮕﺮ[ را ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ]ﻗﺘﻞ[ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ]وﻗـﻮع ﯾﺎﺑـﺪ[ و ﮐﺴـﻰ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﻰ را از روى ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮدهاى ﻣﺆﻣﻦ را آزاد ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده او ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯾﻰ ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ]آﻧﺎن[ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ]ﻣﻘﺘﻮل[ از ﻗﻮﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻨﻨﺪ و او ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ]ﻗﺎﺗﻞ[ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮدهاى ﻣﺆﻣﻦ را آزاد ﮐﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ از ﻗﻮﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن ﻋﻬﺪى در ﻣﯿـﺎن اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯾﻰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده او ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮدهاى ﻣﺆﻣﻦ را آزاد ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ]ﺑﺮدهاى[ ﻧﯿﺎﻓﺖ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﮐﻪ دو ﻣﺎه ﭘﯿﺎﭘﻰ روزه ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪] .‬ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارى ﮐﻔّﺎره[ ﺑﺮاى ﭘﺬﯾﺮش ﺗﻮﺑﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺳـﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫داﻧﺎى ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬رواﺋﻊ اﻟﺒﯿﺎن ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت اﺣﮑﺎم‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺻﺎﺑﻮﻧﯽ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.495‬‬
 ‫‪189‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﻧﺪك زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻫﺠﺮت ﮐﺮد و ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻋﯿﺎش در ﺣﺮه ﺑﺎ او روﺑﺮو ﺷـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز اﺳﻼم ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬او را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﯿﺎش ﺣﻀﻮر ﻧﺒﯽ ﮐـﺮﯾﻢ‬

‫آﻣﺪ و از ﺟﺮﯾﺎن آﮔﺎﻫﺶ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑـﺎره آﯾـﮥ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -327‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ و ﺳﺪي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -328‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺑﻮاﺳﺎﻣﻪ و اﺑﻮﻣﺴﻠﻢ ﮐﺠﯽ از ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -329‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﯿﺰ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :93‬‬

‫‪.4 ﴾       ‬‬

‫‪ -330‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻣـﺮدي از اﻧﺼـﺎر ﺑـﺮادر‬
‫ﻣﻘﯿﺲ ﺑﻦ ﺻﺒﺎﺑﻪ را ﮐﺸﺖ‪ ،‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯾﺶ را ﺑﻪ ﻣﻘﯿﺲ ﭘﺮداﺧﺖ و او ﻫﻢ ﻗﺒﻮل ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﻣﻘﯿﺲ روزي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﺑﺮادرش ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد و او را ﮐﺸـﺖ‪ .‬ﻧﺒـﯽ ﮐـﺮﯾﻢ وﻗﺘـﯽ از‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 10079‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.204‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي از ﺳﺪي ‪ ،10098‬از ﻋﮑﺮﻣـﻪ ‪ 10097‬و از ﻣﺠﺎﻫـﺪ ‪ 10095‬و ‪ 10096‬ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‪،‬‬
‫واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 343‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ًا و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 72 / 8‬از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻗﺎﺳـﻢ از ﭘـﺪرش ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﯿﺪ اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﻣﺆﻣﻨﻰ را از روى ﻋﻤﺪ ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﺟﺰاﯾﺶ ﺟﻬﻨّﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺟﺎوداﻧﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮ او ﺧﺸـﻢ ﮔﯿـﺮد و از رﺣﻤـﺖ ﺧـﻮﯾﺶ دورش دارد و ﻋـﺬاﺑﻰ ﺑـﺰرگ ﺑـﺮاى او آﻣـﺎده ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪190‬‬

‫ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺣﺮم و ﺑﯿﺮون ﺣﺮم ﻫﯿﭻ ﺟﺎ اﻣﺎﻧﺶ ﻧﻤـﯽدﻫـﻢ‪ .‬ﻣﻘـﯿﺲ در روز ﻓـﺘﺢ‬

‫ﻣﮑﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬در ﺑﺎرة او ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :94‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.2 ﴾   ‬‬

‫‪ -331‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻏﯿﺮه از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻣـﺮدي از ﺑﻨـﯽ‬
‫ﺳﻠﯿﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ رﻣـﮥ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪان ﺧـﻮد را ﺑـﻪ راه ﻣـﯽﺑـﺮد از ﮐﻨـﺎر ﺟﻤـﺎﻋﺘﯽ از اﺻـﺤﺎب ‪‬‬
‫ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺳﻼم داد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از آنﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﻼم او از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻧﺒﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﺮاي ﻧﺠـﺎت‬
‫ﺟﺎن ﺧﻮﯾﺶ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ او ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺶ رﺳـﺎﻧﺪﻧﺪ و ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪاﻧﺶ را‬
‫ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ آوردﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 10191‬از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ رواﯾﺖ ﮐﺮده و واﺣﺪي ‪ 344‬ﺑﻪ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﺴﺒﺖ داده‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ! ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در راه ﺧﺪا )ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد( رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﻼم ﮐﺮد )و اﻇﻬﺎر ﺻﻠﺢ و اﺳـﻼم ﻧﻤـﻮد( ﻧﮕﻮﯾﯿـﺪ‪» :‬ﻣـﺆﻣﻦ ﻧﯿﺴـﺘﯽ« ﺗـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫)ﻏﻨﺎﯾﻢ و( ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ي ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار دﻧﯿﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻏﻨﯿﻤﺘﻬﺎي ﺑﺴﯿﺎري )ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ( ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺖ ﮔﺬارد )و ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﺪﯾﺪ( ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬ﮐـﻪ‬
‫ﻫﺮ آﯾﯿﻨﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﯿﺪ؛ آﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،3030‬اﺣﻤـﺪ ‪ 229 / 1‬و ‪ 272‬و ‪ ،324‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،10222‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ ‪ ،11731‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪/ 2‬‬
‫‪ ،235‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ ،115 / 9‬واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 346‬از ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾـﻖ از ﻋﮑﺮﻣـﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﺪ و ذﻫﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓـﻖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺮﻣـﺬي ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري ‪ ،4591‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،3025‬اﺑـﻮداود ‪ ،3979‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،10221 – 10219‬واﺣـﺪي ‪ 345‬و ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪ 115 / 9‬از‬
‫ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﺳﻔﯿﺎن ﺑﻦ ﻋﯿﻨﻪ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ دﯾﻨﺎر از ﻋﻄﺎء از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪191‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -332‬ﺑﺰار از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﭙﺎﻫﯽ را ﮐﻪ ﻣﻘﺪاد‬
‫ﻧﯿﺰ در ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﺑﻮد ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ آن دﯾـﺎر رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ ﮔﺮﯾﺨﺘﻪ اﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﺛﺮوت ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬او ﮔﻔـﺖ‪ :‬أﺷـﻬﺪ‬
‫آن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ‪ :‬ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﯾﮕﺎﻧـﻪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻣﻘـﺪاد او را ﮐﺸـﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮداي ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؟ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺪا اﯾﻦ آﯾـﻪ را ﻧـﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -333‬اﺣﻤﺪ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ و دﯾﮕﺮان از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻮﺣﺪرد اﺳـﻠﻤﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ‪ ‬ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ اﺑﻮﻗﺘﺎده و ﻣﺤﻠـﻢ ﺑـﻦ ﺟﺜﺎﻣـﻪ ﻫـﻢ در ﻣﯿـﺎن آﻧـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ اﺿﺒﻂ اﺷﺠﻌﯽ از ﮐﻨﺎر ﻣﺎ ﮔﺬﺷﺖ و ﺳﻼم داد‪ .‬ﻣﺤﻠﻢ ﺑﺮ او ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪ و او را‬
‫ﮐﺸﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬آﻣـﺪﯾﻢ و از ﻣـﺎﺟﺮا آﮔـﺎﻫﺶ ﺳـﺎﺧﺘﯿﻢ‪ .‬در ﺧﺼـﻮص ﻣـﺎ آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -334‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -335‬ﺛﻌﻠﺒﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻣﻘﺘﻮل ﻣﺮداس ﺑـﻦ‬
‫ﻧﻬﯿﮏ از اﻫﺎﻟﯽ ﻓﺪك و ﻗﺎﺗﻞ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ و اﻣﯿﺮ ﺳﺮﯾﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻦ ﻓﻀﺎﻟﮥ ﻟﯿﺜﯽ ‪ ‬ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﻮم‬
‫ﻣﺮداس ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرد‪ ،‬او ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺧﻮﯾﺶ را در ﭘﻨﺎة ﮐﻮﻫﯽ ﻧﮕﺎه داﺷـﺖ‪ .‬وﻗﺘـﯽ‬

‫‪ -1‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰار ‪ 2202‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ در ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﺜـﯽ در ﻣﺠﻤـﻊ‬
‫اﻟﺰواﺋﺪ ‪ 8 / 7‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ را ﺑﺰار رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد آن ﺟﯿﺪ اﺳﺖ«‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﺣـﺪﯾﺚ ﺑﻌـﺪي ﺟﻤـﻊ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﺣﺎدﺛﮥ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،11 / 6‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،140 / 5‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ در »دﻻﺋـﻞ« ‪ 305 / 4‬و واﺣـﺪي ‪ 349‬از اﺑﻮﺣـﺪرد از‬
‫ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 692‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 10216‬از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣـﺪﻟﺲ و ﺳـﻔﯿﺎن‬
‫ﺑﻦ وﮐﯿﻊ واﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬و داراي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪون آﺧﺮ آن‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪192‬‬

‫ﮐﻪ ﺳﭙﺎة اﺳﻼم ﺑﺎ او روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠـﯿﮑﻢ‪ ،‬ﻻ إﻟـﻪ إﻻ اﷲ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫رﺳﻮل اﷲ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ! ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﯾﮑﺘﺎ و ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاﺳﺖ« اﻣﺎ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ‬
‫زﯾﺪ او را ﮐﺸﺖ‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -336‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺪي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -337‬و ﻋﺒﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺘﺎده ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -338‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ از اﺑﻮ زﺑﯿﺮ از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ‬
‫﴿‪ ﴾      ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﻣﺮداس ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ .‬اﯾﻦ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫ﺣﺴﻦ و ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -339‬اﺑﻦ ﻣﻨﺪه از ﺟﺰء ﺑﻦ ﺣﺪرﺟﺎن رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮادر ﻣﻦ ﻣﻘﺪاد از ﯾﻤﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ‪ ‬رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎﻧـﮥ راه ﺳـﭙﺎة رﺳـﻮل اﷲ ﺑـﺎ او روﺑـﺮو ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻢ‪ .‬ﺳﺨﻦ او را ﺑﺎور ﻧﮑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺶ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬واﻗﻌﻪ را ﺷﻨﯿﺪم و ﺑﻪ ﺳـﻮي ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ رواﻧـﻪ‬
‫ﺷــﺪم‪ .‬ﭘــﺲ ﴿‪ ﴾        ‬ﻧــﺎزل ﮔﺮدﯾــﺪ و ﻧﺒــﯽ‬
‫ﮐﺮﯾﻢ دﯾﮥ ﺑﺮادرم را ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :95‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.3 ﴾              ‬‬

‫‪ -1‬ﮐﻠﺒﯽ ﻣﺘﺮوك ﻣﺘﻬﻢ و اﺳﺘﺎدش ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﭘﺲ اﺳﻨﺎد ﺟﺪاً ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ .‬ﺣـﺎﻓﻆ در »اﻟﮑﺸـﺎف« ‪ 552 / 1‬ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﻪ ﺛﻌﻠﺒﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.224‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪)» :‬ﻫﺮﮔﺰ( ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺑﯿﻤﺎري و آﺳﯿﺐ‪ ،‬از ﺟﻬﺎد ﺑﺎز ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺠﺎﻫﺪاﻧﯽ ﮐﻪ در راه ﺧـﺪا ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺎل و ﺟﺎن ﺧﻮد ﺟﻬﺎد ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎن ﺷﺎن ﺟﻬـﺎد ﮐﺮدﻧـﺪ؛ ﺑـﺮ‬
 ‫‪193‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -340‬ﺑﺨﺎري از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻼﻧﯽ ]زﯾﺪ[ را ﺻﺪا ﮐﻦ‪] ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﻟـﻮح‪ ،‬دوات‬
‫و اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ ﺑﯿﺎورد[ ﭘﺲ آن ﺷﺨﺺ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﻗﻠـﻢ‪ ،‬دوات‪ ،‬ﻟـﻮح و اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﺘـﻒ‬

‫ﻫﻤــﺮاه داﺷــﺖ‪ .‬ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ ﺧﻄــﺎب ﺑــﻪ او ﮔﻔــﺖ‪ :‬ﺑﻨــﻮﯾﺲ ﴿‪    ‬‬

‫‪] ﴾   ‬ﻋﻤﺮو[ اﺑﻦ ام ﻣﮑﺘﻮم ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد ﻋﺮض ﮐﺮد‪:‬‬

‫اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﻦ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﻢ ]وﻇﯿﻔﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺜﻞ ﻣـﻦ ﭼﯿﺴـﺖ[ ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪ ‬ﺑـﻪ ﺟـﺎي آن ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮔﺮداﻧﯿﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -341‬ﺑﺨﺎري و ﻏﯿﺮه از ﺣﺪﯾﺚ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -342‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﺣﺪﯾﺚ زﯾﺮ ﺑﻦ ارﻗﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -343‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن از ﺣﺪﯾﺚ ﻓَﻠَﺘﺎن ﺑﻦ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﺎن )= ﺗﺮك ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺟﻬﺎد ﺑﺎﻋﺬر( ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫـﺮ ﯾـﮏ )از آﻧﻬـﺎ(‬
‫وﻋﺪهي ﻧﯿﮑﻮ )= ﺑﻬﺸﺖ( داده اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺠﺎﻫﺪان را ﺑﺮ ﻗﺎﻋﺪان )= ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﺎن( ﺑﺎ ﭘﺎداﺷﯽ ﺑـﺰرگ‬
‫ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺨـﺎري ‪ ،4549‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ ،1898‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،1670‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪ 10 / 6‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،10238‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪23 / 9‬‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 2832‬و ‪ ،4592‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3033‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ 9 / 6‬و ‪ ،10‬اﺣﻤﺪ ‪ ،184 / 5‬اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ‪،4713‬‬
‫ﻃﺒﺮي ‪ ،10244‬اﺑﻦ ﺟﺎرود ‪ 1034‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 4814‬و ‪ ،4899‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 175‬ﻫﻤـﻪ از ﺳـﻬﻞ ﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ‬
‫ﺳﺎﻋﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 10243‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 5053‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص اﺣﺎدﯾﺚ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ اﺳـﺖ و اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،4712‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ ،856 / 18‬ﺑﺰار ‪ ،2203‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 1583‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ ‪ 9444‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ را اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده رﺟﺎل آن ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪194‬‬

‫‪ -344‬و ﺗﺮﻣﺬي از ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و در آن آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ و اﺑﻦ ام ﻣﮑﺘﻮم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﮐﻮر ﻫﺴﺘﯿﻢ) ‪.(1‬‬
‫اﺣﺎدﯾﺚ آنﻫﺎ را در ﺗﺮﺟﻤﺎن اﻟﻘﺮآن ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهام‪.‬‬
‫‪ -345‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮق ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ دارد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :98 – 97‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.2 ﴾     ‬‬

‫‪ -346‬ﺑﺨﺎري از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫـﯽ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺻـﻒ‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﻫﯽ ﻟﺸﮑﺮ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺿﺪ رﺳﻮل اﷲ ﻣﯽاﻓﺰودﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎم ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ‬
‫ﭘﺮﺗﺎب ﺗﯿﺮ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺿﺮب ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪] .‬در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر در ﺟﻤﻊ ﺳﭙﺎة ﺷﺮك ﺑﻪ ﻣﯿـﺪان‬

‫آﻣﺪﻧﺪ و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ[) ‪ (3‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬
‫‪ -347‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎم ﻗﯿﺲ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮه‪،‬‬
‫اﺑﻮﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻓﺎﮐﻪ ﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮه‪ ،‬وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻣﯿﻪ ﺑﻦ ﺳﻔﯿﺎن و ﻋﻠﯽ ﺑـﻦ اﻣﯿـﻪ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻠﻒ را ﯾﺎد ﮐﺮده و ﯾﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﭼﻮن ﻗﻠﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﺸﺎﻫﺪه‬

‫‪ -1‬ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3032‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 137‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از ﻫﻤﯿﻦ‬
‫وﺟﻪ ﺣﺴﻦ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن ﺟﯿﺪ و راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ و ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧـﺎ ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﺟﺎﻧﺸـﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ ﺳـﺘﻢ ﮐـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫)ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن( ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ در ﭼﻪ ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮدﯾـﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ در زﻣـﯿﻦ ﻣﺴﺘﻀـﻌﻒ ﺑـﻮدﯾﻢ )ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن(‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺳﺮ زﻣﯿﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﻬﻨﺎور ﻧﺒﻮد ﮐـﻪ در آن ﻣﻬـﺎﺟﺮت ﮐﻨﯿـﺪ؟ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﺸـﺎن دوزخ اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﺪﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ﺷﺮح ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ‪.4506‬‬
‫‪ -4‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4596‬و ‪ ،7065‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 139‬و ﻃﺒﺮي ‪ 10266‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪195‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ در دلﻫﺎﺷﺎن راه ﯾﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦﻫﺎ را دﯾﻦﺷﺎن ﻓﺮﯾﺐ داده اﺳﺖ‪ .‬و در‬
‫اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -348‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ :‬ﺣﺮث ﺑﻦ زﻣﻌﻪ ﺑﻦ اﺳﻮد و ﻋﺎص ﺑﻦ ﻣﻨﺒﻪ ﺑﻦ‬
‫ﺣﺠﺎج را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آﻧﺎن اﻓﺰوده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -349‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ در ﻣﮑﻪ اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﺠﺮت ﮐﺮد آنﻫﺎ ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و ﻣﻬﺎﺟﺮت را ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪           ﴿ ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -350‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫـﯽ از اﻫـﻞ ﻣﮑـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﺳﻼم ﺧﻮد را از ﮐﻔﺎر ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در روز ﺑﺪر ﻣﺸﺮﮐﺎن آنﻫﺎ را در‬
‫ﺟﻤﻊ ﺳﭙﺎة ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ وادار ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﯽ از آنﻫـﺎ ﻣﺠـﺮوح و ﺗﻌـﺪادي ﻧﯿـﺰ‬
‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آنﻫﺎ از ﭘﯿﺮوان اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن آنﻫﺎ را ﺑﻪ‬
‫زور و ﺑﺮﺧﻼف ﻣﯿﻞﺷﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺎ آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﺮرودﮔﺎر ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت و‬

‫آﻣﺮزش ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز در ﻣﮑـﻪ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ دﯾﮕـﺮ ﻫـﯿﭻ ﻋـﺬري در‬
‫ﻫﺠﺮت ﻧﺪارﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ آنﻫﺎ از ﻣﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ رﻓﺘﻦ آنﻫﺎ ﺷﺪﻧﺪ و‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪         ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 10269‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻧﺎمﻫﺎ را ﻫﻢ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 12260‬رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻗﯿﺲ ﺑﻦ رﺑﯿﻊ ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪196‬‬

‫‪) ﴾    ‬ﻋﻨﮑﺒﻮت‪» (10 :‬و از ﻣﺮدم ﮐﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﮐـﻪ ﻣـﻰﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻮن در راه ﺧﺪاوﻧـﺪ آزار ﺑﯿﻨـﺪ‪ ،‬آزردن ﻣـﺮدم را ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋـﺬاب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎرد« ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺑﺮاي آن ﻋﺪه ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و آنﻫﺎ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻏﻤﮕﯿﻦ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪﴾...        ‬‬
‫)ﻧﺤﻞ ‪» (110‬آن ﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮاى ﮐﺴـﺎﻧﻰ ﮐـﻪ ﭘـﺲ از آﻧﮑـﻪ ﺷـﮑﻨﺠﻪ دﯾﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﺠـﺮت‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ «...‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎي ﻣﺪﯾﻨﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﯾﺎرانﺷﺎن در ﻣﮑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و آنﻫﺎ‬
‫ﻧﯿﺰ از ﻣﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪﻧﺪ و در اﯾﻦ ﺑـﯿﻦ ﺑﺮﺧـﯽ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺪهاي از آﻧﺎن ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -351‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮق ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :100‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.3 ﴾     ‬‬

‫‪ -352‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ از ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮد ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﺮدارﯾﺪ و‬
‫از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا را دﯾﺪار ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫در راه از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ در ﺑﺎرة او ﴿‪ ﴾    ‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺰار ‪ 2204‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 10265‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن ﻗﻮي و راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.234‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻫﺮ ﮐﺲ در راه ﺧﺪا ﻫﺠﺮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬در زﻣﯿﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﺴﯿﺎر و ﮔﺸﺎﯾﺸﻰ ]در زﻧﺪﮔﻰ[ ﯾﺎﺑﺪ و ﮐﺴﻰ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺠﺮتﮐﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻮى ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل او از ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﯿﺮون رود‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻣﺮگ او را درﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭘﺎداﺷـﺶ‬
‫ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪197‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -353‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﴿‪ ‬‬

‫‪) ﴾      ‬ﻧﺴﺎء‪ (98 :‬ﻧـﺎزل ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺿـﻤﺮه‬
‫زرﻗﯽ ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﻏﻨـﯽ ﻫﺴـﺘﻢ و ﺑـﺮاي رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ ﻣﺪﯾﻨـﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ راﻫﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﭘﺲ وﺳﺎﯾﻞ ﺳﻔﺮ را آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺎ آرزوي دﯾﺪار ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬

‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﻣﺎ در ﺗﻨﻌﯿﻢ درﮔﺬﺷـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ در اﯾـﻦ ﺑـﺎره ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾  ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -354‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮق ﻣﺘﻌﺪد از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿـﺮ و ﻋﮑﺮﻣـﻪ و ﻗﺘـﺎده و ﺳـﺪي و ﺿـﺤﺎك و‬
‫دﯾﮕﺮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -355‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در »ﻃﺒﻘﺎت« از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻗﺴﯿﻂ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺟﻨـﺪع ﺑـﻦ‬
‫ﺿﻤﺮة ﺿﻤﺮي در ﻣﮑﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ و ﺑﻪ ﭘﺴﺮان ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا از ﻣﮑﻪ ﺑﯿﺮون ﺑﺒﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﻏﻢ و اﻧﺪوة‬
‫آن ﻣﺮا ﮐﺸﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ را ﮐﺠﺎ ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻗﺼﺪ ﻫﺠﺮت داﺷﺖ ﺑـﺎ دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣﺪﯾﻨـﻪ اﺷـﺎره‬
‫ﮐﺮد‪ .‬از ﻣﮑﻪ ﺧﺎرﺟﺶ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺿﺎة ﺑﻨﯽ ﻏﻔﺎر رﺳـﯿﺪﻧﺪ از دﻧﯿـﺎ رﻓـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ در‬
‫ﺑﺎرة او ﴿‪ ﴾    ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -356‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻨﺪه و ﺑﺎوردي) ‪ (3‬در »اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ« از ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋـﺮوه از ﭘـﺪرش‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬زﺑﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺣﺰام) ‪(4‬ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺣﺒﺸﻪ ﻫﺠﺮت ﮐـﺮد و در‬

‫‪ -1‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 2679‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 11709‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﺳﻮار ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒـﺮي‬
‫‪ 10299‬از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﺷـﺮﯾﮏ ﺣﻔـﻆ‬
‫ﺧﻮب ﻧﺪارد‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺒﺮ ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪.10298 – 10290‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﺑﻪ »ﺑﺎوردي« ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﻪ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﺑﻪ »ﺣﺮام« ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪198‬‬

‫راه او را ﻣﺎر ﻧﯿﺶ زد و ﻣﺮد‪ .‬در ﺑـﺎرة او ﴿‪ ﴾    ‬ﺗـﺎ آﺧـﺮ آﯾـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -357‬اﻣﻮي در »ﻣﻐﺎزي« از ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﮐﺜﻢ ﺑـﻦ‬
‫ﺻﯿﻔﯽ از ﻫﺠﺮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﮔﺎه ﺷﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد او ‪ ‬ﺑﺮود‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺒﯿﻠﻪاش ﺑﻪ او اﺟـﺎزة‬
‫رﻓﺘﻦ ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺴﯽ ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮود ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﯿـﺎم ﻣـﺮا درﺳـﺖ ﺑـﻪ او ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ و‬
‫دﺳﺘﻮرات ﺳﻮدﻣﻨﺪ او را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﯿﺎورد‪ ،‬دو ﻧﻔـﺮ اﯾـﻦ ﮐـﺎر را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﻧـﺰد ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ رﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ را اﮐﺜﻢ ﺑﻦ ﺻﯿﻔﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ و ﻣﯽﭘﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ و رﺳﺎﻟﺘﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟ و آن‬
‫ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬داراي ﭼﻪ اﺣﮑﺎم و دﺳﺘﻮراﺗﯽ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﭘﺴـﺮ‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻢ و ﺑـﺮاي آنﻫـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪﴾...    ‬‬
‫)ﻧﺤﻞ‪ (90 :‬را ﺗﻼوت ﮐﺮد‪ .‬آن دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد اﮐﺜﻢ آﻣﺪه ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ اﻃﻼع او رﺳـﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﮐـﺜﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه‪ ،‬ﺧـﻮي ﻧﯿـﮏ‪ ،‬ﺑﺰرﮔـﻮاري و ﺑﺨﺸـﺶ دﺳـﺘﻮر‬
‫دﻣﯽدﻫﺪ و از ﭘﺴﺘﯽ و ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﯽ و ﺑﺨﻞ ﻧﻬﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﯿﺪ از ﭘﯿﺸﺘﺎزان و ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫اﯾﻦ دﯾﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻧﻪ از دﻧﺒﺎﻟﻪروﻫﺎي آن‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻮار ﺷﺘﺮ ﺧﻮد ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﯾﻨﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﮔﺮدﯾـﺪ‬
‫اﻣﺎ در ﺑﯿﻦ راه از ﺟﻬﺎن ﭼﺸﻢ ﻓﺮو ﺑﺴﺖ‪ .‬ﭘـﺲ در ﺑـﺎرة او ﴿‪ ﴾    ‬ﺗـﺎ‬
‫آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ و اﺳﻨﺎدش ﻧﯿﺰ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -358‬ﺣﺎﺗﻢ در ﮐﺘﺎب »ﻣﻌﻤﺮﯾﻦ« از دو ﻃﺮﯾﻖ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ب در ﺑﺎرة اﯾﻦ آﯾﻪ ﺳﺆال ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺎن اﮐﺜﻢ ﺑﻦ ﺻﯿﻔﯽ ﻧـﺎزل ﮔﺮدﯾـﺪه‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 2225‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ و اﺳﻨﺎد آن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﻋﺮوه ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ از ﭘﺪر ﺧﻮد ﻧﺸﻨﯿﺪه و در اﺳﻨﺎد آن ﻣﻨﺬر ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﷲ ﻣﺠﻬـﻮل و ﻣـﺘﻦ ﻣﻨﮑـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﮔﺬﺷﺖ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ اﺛﺮ ﺟﺪاً ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا ﻗﺼـﻪ در‬
‫ﻣﮑﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه و آﯾﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﺰول ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 199 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺪتﻫﺎ ﻗﺒﻞ از ﻟﯿﺜﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻣﻮرد‬:‫ ﮔﻔﺖ‬،‫ ﭘﺲ ﺣﺎﻻ ﻟﯿﺜﯽ ﮐﺠﺎﺳﺖ‬:‫ ﮔﻔﺘﻨﺪ‬.‫اﺳﺖ‬
.‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﺎص و ﺣﮑﻤﺶ ﻋﺎم اﺳﺖ‬

        ﴿ :102 – 101 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

.﴾               
:‫ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‬ ‫ ﮔﺮوﻫﯽ از ﺑﻨﯽ ﻧﺠﺎر از رﺳﻮل اﷲ‬:‫ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‬ ‫ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﻠﯽ‬-359

﴿ ‫ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺧﻮد را ﭼﮕﻮﻧﻪ ادا ﮐﻨﯿﻢ؟ ﭘﺲ ﺧﺪا‬،‫ﻣﺎ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻫﺮﻃﺮف در ﺳﻔﺮﯾﻢ‬

‫ ﭘﺲ از آن‬.‫﴾ را ﻧﺎزل ﮐﺮد‬         
‫ ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ دﺷﻤﻦ‬،‫وﺣﯽ ﻗﻄﻊ ﮔﺮدﯾﺪ و ﭼﻮن ﯾﮏ ﺳﺎل ﺳﭙﺮي ﺷﺪ‬
:‫ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‬.‫ ﻧﻤﺎز ﭘﯿﺸﯿﻦ )ﻇﻬﺮ( را ادا ﮐﺮد‬،‫رﻓﺖ و روزي در ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ‬
،‫ﻣﺤﻤﺪ و ﯾﺎران او ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺠﺎل داده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺣﻤﻠﻪور ﺷﻮﯾﺪ‬
‫ ﮐﺎر دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﻣﺜﻞ‬،‫ ﻫﻨﻮز ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺴﺖ‬:‫ﭼﺮا ﺑﺮ آنﻫﺎ ﯾﻮرش ﻧﺒﺮدﯾﺪ؟ ﯾﮑﯽ از آن ﻣﯿﺎن ﮔﻔﺖ‬
‫اﯾﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ )ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن اداي ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﺑﻮد( ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ‬

           ﴿ ‫در ﺑﯿﻦ دو ﻧﻤﺎز‬

               

           

          

            

               
 
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪200‬‬

‫‪ ،1 ﴾           ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -360‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ در »دﻻﺋﻞ« از اﺑﻮﻋﯿﺎش زرﻗﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬در ﻋﺴﻔﺎن ﺑﻮدﯾﻢ و ﺳﭙﺎة ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ از ﻃﺮف ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺎ ﻣـﺎ‬
‫رودررو ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺎ در ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺣـﺎﻟﺘﯽ‬
‫ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺣﻤﻠﻪور ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ ﻏﺎﻓـﻞ ﮔﯿﺮﺷـﺎن ﻣـﯽﮐـﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑـﺎﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﯾﻨـﮏ ﻧﻤـﺎز‬
‫دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻪ آن را از ﺟﺎن ﺧﻮد و از ﺟﺎن ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد دوﺳﺖﺗﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾     ‬را ﺑـﯿﻦ ﻧﻤـﺎز ﻇﻬـﺮ و ﻋﺼـﺮ وﺣـﯽ‬
‫آورد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن در زﻣﯿﻦ ﺳﻔﺮ ﮐﻨﯿﺪ اﮔﺮ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ ﮐﺎﻓﺮان ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﻼ اﻓﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬در آﻧﮑـﻪ ]ﻣﻘـﺪارى[ از ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺑﮑﺎﻫﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻦ آﺷﮑﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ]ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺧـﻮف[ در‬
‫ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺑﺎﺷﻰ و ﺑﺮاى آﻧﺎن ﻧﻤﺎز ﺑﺮﮔﺰار ﮐﻨﻰ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗـﻮ ]ﺑـﻪ ﻧﻤـﺎز[ ﺑﺎﯾﺴـﺘﻨﺪ و ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫اﺳﻠﺤﻪﺷﺎن را ﺑﺮ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺳﺠﺪه ﮐﻨﻨﺪ ]ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ[ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺗﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮوه دﯾﮕـﺮ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز ﻧﮕﺰاردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﻤﺎز ﮔﺰارﻧﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﯿﺎط ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ و ﺳﻼﺣﻬﺎى ﺧﻮد را ﺑﺮﮔﯿﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎﻓﺮان آرزو دارﻧﺪ‪ ،‬اى ﮐﺎش از ﺳﻼﺣﻬﺎى ﺧﻮد و ﻣﺘﺎع ﺧﻮﯾﺶ ﻏﺎﻓﻞ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﮐـﻪ ﯾﮑﺒـﺎره ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ ﯾـﻮرش‬
‫ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ از ﺑﺎران رﻧﺠﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬در آﻧﮑﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﺧﻮد را ]ﺑﺮ زﻣﯿﻦ[ ﻧﻬﯿﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﺣﺘﯿﺎط ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﮐﺎﻓﺮان ﻋﺬاﺑﻰ ﺧﻮار ﮐﻨﻨـﺪه آﻣـﺎده‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮداود ‪ ،1236‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،178 – 176 / 3‬اﺑﻦ ﺑﻮﺷﯿﺒﻪ ‪ ،465 / 2‬ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ ‪ ،1347‬اﺣﻤﺪ ‪ 59 / 4‬و ‪،60‬‬
‫دارﻗﻄﻨﯽ ‪ 59 / 2‬و ‪ ،60‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 2875‬و ‪ 2876‬ﻃﺒﺮي ‪ ،10383‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 337 / 1‬و ‪ ،338‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب‬
‫ﻧﺰول« ‪ ،359‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 254 / 3‬و ‪ ،255‬ﺑﻐﻮي در »ﺷﺮح ﺳـﻨﺖ« ‪ 1091‬از ﭼﻨـﺪ ﻃﺮﯾـﻖ از ﻣﻨﺼـﻮر از ﻣﺠﺎﻫـﺪ از‬
‫اﺑﻮﻋﯿﺎش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ ،‬دار ﻗﻄﻨـﯽ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﯾـﻦ‬
 ‫‪201‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -361‬ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫‪ -362‬ك‪ :‬و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ) ‪ (2‬و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده) ‪.(3‬‬
‫‪ -363‬ك‪ :‬ﺑﺨﺎري از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ ﻋـﻮف ‪‬‬
‫زﺧﻤﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد در ﺑﺎرة او ﴿‪         ‬‬
‫‪ ﴾‬ﺗﺎ آﺧـﺮ آﯾـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(4‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :116 -105‬‬

‫‪.﴾       ‬‬

‫‪ -364‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻏﯿﺮ اﯾﻦﻫﺎ از ﻗﺘﺎده ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻣﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﯽ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﺑِﺸﺮ‪ ،‬ﺑ‪‬ﺸَﯿﺮ و ﻣﺒﺸﺮ ﮐﻪ ﺑﻨﯽ اﺑﯿﺮق ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺑﺸﯿﺮ ﻓﺮدي ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻮد‬
‫و اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬را ﻫﺠﻮ ﻣﯽﮐﺮد و ﺷﻌﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽداد و‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻼن ﺷﺎﻋﺮ اﯾﻨﻄﻮر ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﻢ در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ و ﻫﻢ در اﺳﻼم‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ و ﻓﻘﯿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻏﺬاي آنﻫﺎ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺮﻣﺎ و ﻧﺎن ﺟ‪‬ﻮ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﻮﯾﻢ رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ‬
‫ﻣﻘﺪاري آرد ﺳﻔﯿﺪ ﺧﺮﯾﺪ و آن را در ﺧﺎﻧﻪاش‪ ،‬در ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ در آن ﺳﻼح‪ ،‬زره و ﺷﻤﺸﯿﺮ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﻬﺎد‪ .‬روزي ﻋﻤﻮﯾﻢ رﻓﺎﻋﻪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﺮادرزاده‪ ،‬اﻣﺸﺐ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﻣﺎ دﺳﺘﺒﺮد‬
‫زده اﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺒﺎر را ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻃﻌﺎم و ﺳﻼح ﻣﺎ را ﺑﺮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ و‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﺣﺎﻓﻆ اﺑـﻦ ﺣﺠـﺮ آن را در »اﺻـﺎﺑﻪ« ‪ 143 / 4‬ﺟﯿـﺪ داﻧﺴـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3038‬و ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ 142 / 2‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺄ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 10382 – 10380‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از اﺑﻮزﺑﯿﺮ از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬رﺟﺎل آن ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 10378‬رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﻪ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺧﻮد ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4599‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »اﻟﮑﺒﺮي« ‪ 11121‬ﺑﺪون ﻧﺰول آﯾﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ در رواﯾﺎت ﭘـﯿﺶ آﻣـﺪ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪202‬‬

‫از آنﻫﺎ ﭘﺮﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻣﺸﺐ ﺑﻨﯽ اﺑﯿﺮق را دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫اﯾﻦ آﺗﺶ را ﺟﺰ ﺑﺮاي ﭘﺨﺘﻦ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺎري دﮔﺮي ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﺮده‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﯽ اﺑﯿﺮق در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﻢ اﯾﻦ ﭘﯿﺮاﻣﻮن را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫دزد ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﻟﺒﯿﺪ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﮐﺲ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻟﺒﯿﺪ ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري و اﯾﻤﺎن ﺷﻬﺮت‬
‫داﺷﺖ و ﭼﻮن ﺳﺨﻦ آنﻫﺎ را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮد را از ﻧﯿﺎم ﮐﺸﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ دزدي ﻣﯽﮐﻨﻢ؟‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﯾﺎ ﺳﺎرق را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و ﯾﺎ اﯾﻦ ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﺑﻪ ﺧﻮن ﺷﻤﺎ آﻏﺸﺘﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫اي ﻟﺒﯿﺪ از ﻣﺎ دﺳﺖ ﺑﺮدار‪ ،‬ﺗﻮ دزد ﻧﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﻠﻪ را ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﯾﻘﯿﻦ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫دزد ﻣﺎ ﺑﻨﯽ اﺑﯿﺮﯾﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻋﻤﻮﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﺮادرزاده! ﮐﺎش ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻣﯽرﻓﺘﯽ‬
‫و ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﯽﮔﻔﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﯿﺎﻧﺖ و ﺟﻔﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﮥ ﻋﻤﻮﯾﻢ دﺳﺘﺒﺮد زده اﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺒﺎر او را ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺳﻼح و ﻏﺬاﯾﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮﻗﺖ ﺑﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻻ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻼح ﻣﺎ را ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻏﺬا از ﺧﻮدﺷﺎن‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﺑﻨﻮاﺑﯿﺮق ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﺎﺟﺮا را ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻋﺮض ﮐﺮدهام ﻧﺰد ﯾﮑﯽ از اﻗﻮامﺷﺎن‪،‬‬
‫اﺳﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﺮوه رﻓﺘﻨﺪ و در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪادي از اﻫﻞ آن ﺧﺎﻧﺪان ﺟﻤﻊ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﺘﺎده ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن و ﻋﻤﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهاي از ﻃﺎﯾﻔﮥ‬
‫ﻣﺎ را ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﻨﺪاري و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري ﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﺑﺪون دﻟﯿﻞ و ﻣﺪرك و ﺷﺎﻫﺪي ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻗﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺘﺎده ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪم‪ .‬آن ﺑﺰرﮔﻮار ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺧﺎﻧﻮادهاي را‬
‫ﮐﻪ دﯾﻨﺪاري و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎريﺷﺎن زﺑﺎﻧﺰد ﻫﻤﻪ اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﺑﺪون ﺷﺎﻫﺪ و ﻣﺪرك ﻣﺘﻬﻢ‬
‫ﺑﻪ دزدي ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ از ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و ﻋﻤﻮﯾﻢ را از ﺟﺮﯾﺎن آﮔﺎه ﮐﺮدم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ از ﺧﺪا ﯾﺎري ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ‪ .‬دﯾﺮي ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ وﺣﯽ اﻟﻬﯽ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﮐﻪ ﴿‪ ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪               ‬‬
 ‫‪203‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪                ‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪               ‬‬
‫‪‬‬

‫‪ ،1 ﴾  ‬ﭼﻮن اﯾﻦ آﯾﺎت ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎرق ﺳﻼح را ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﷲ آورد و‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬ﻣﺎ ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻣـﺮدم‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﻨﻰ و ﺑﺮاى ]ﺟﺎﻧﺒﺪارى از[ ﺧﯿﺎﻧﺘﮑـﺎران ﻣـﺪاﻓﻊ ﻣﺒـﺎش‪ .‬و از ﺧﺪاوﻧـﺪ آﻣـﺮزش ﺑﺨـﻮاه‪ ،‬ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬و از ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﻰورزﻧﺪ‪ ،‬دﻓﺎع ﻣﮑﻦ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤـﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ ﮐﺴـﻰ را‬
‫ﮐﻪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﭘﯿﺸﻪ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دوﺳـﺖ ﻧﻤـﻰدارد‪] .‬ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸـﺎن را[ از ﻣـﺮدم ﻧﻬـﺎن ﻣـﻰدارﻧـﺪ‪ ،‬ﺣـﺎل آﻧﮑـﻪ‬
‫]ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ[ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻬﺎن دارﻧﺪ و او ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺳﺨﻨﻰ را ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻰﭘﺴـﻨﺪد‪،‬‬
‫ﺑﺎ آﻧﺎن اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ دارد‪ .‬ﺑﻬﻮش ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ اى ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ دﻧﯿﺎ از‬
‫آﻧﺎن دﻓﺎع ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺴﻰ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از آﻧﺎن دﻓﺎع ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد؟ ﯾﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﻰ ﮐﺎر ﺳﺎز آﻧـﺎن ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺑﻮد؟‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺪى ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ روا دارد‪ ،‬آن ﮔﺎه از ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫را آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻣﻰﯾﺎﺑﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑـﺐ ﮔﻨـﺎﻫﻰ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ آن را ﺑـﻪ زﯾـﺎن ﺧـﻮدش ﻣﺮﺗﮑـﺐ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎى ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﺧﻄﺎﯾﻰ ﯾﺎ ﮔﻨﺎﻫﻰ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺑﻰ ﮔﻨﺎﻫﻰ را ﺑﻪ آن‬
‫ﻣﺘّﻬﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻬﺘﺎن و ﮔﻨﺎه آﺷﮑﺎرى را ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﻓﻀﻞ ﺧـﺪا و رﺣﻤـﺘﺶ ﺑـﺮ ﺗـﻮ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﺎن آﻫﻨﮓ ]آن[ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﻨﺪ و ﺟﺰ ﺧﻮدﺷﺎن را ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻰﮐﻨﻨﺪ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪204‬‬

‫آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻫﻢ ﺑﻪ رﻓﺎﻋﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑ‪‬ﺸﯿﺮ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﭘﯿﻮﺳﺖ و در ﺧﺎﻧﮥ ﺳﻼﻓﻪ ﺑﻨﺖ‬

‫ﺳﻌﺪ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﴿‪       ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪ ،1 ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -365‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در »ﻃﺒﻘﺎت« ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺧﻮد از ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ ﻟﺒﯿﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺑﺸـﯿﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺎرث ﻃﺒﻘﮥ ﺑﺎﻻي ﺧﺎﻧﮥ رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﻋﻤﻮي ﻗﺘﺎده ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن را از ﭘﺸﺖ ﺷـﮑﺎﻓﺖ و ﻃﻌـﺎم و دو‬
‫ﻋﺪد زرة او را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ وﺳﺎﯾﻠﺶ دزدﯾﺪ‪ .‬ﻗﺘﺎده ﺟﺮﯾﺎن را ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﻋـﺮض ﮐـﺮد و او ‪ ‬ﺑﺸـﯿﺮ را‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ و از او در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﭘﺮس و ﺟﻮ ﮐﺮد‪ .‬وي اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻋﻤـﻞ را اﻧﮑـﺎر ﻧﻤـﻮد و ﺷـﺨﺺ‬
‫دﯾﮕﺮي را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻟﺒﯿﺪ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﮐﻪ داراي ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺐ ﻧﯿﮑﻮ ﺑﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫ﺑــﺮاي ﺗﮑــﺬﯾﺐ ﺑﺸــﯿﺮ و ﺑــﺮاءت ﻟﺒﯿــﺪ ﴿‪﴾       ‬‬
‫اﻵﯾﺎت ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن در ﻣﻮرد ﺑﺸﯿﺮ ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﺪﺑﺨﺖ و ﺑﯿﭽﺎرهاش ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬از دﯾﻦ‬
‫اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻣﮑﻪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﺳﻼﻓﻪ ﺑﻨﺖ ﺳﻌﺪ رﻓـﺖ و ﺑـﻪ ﻋﯿـﺐﺟـﻮﯾﯽ و دﺷـﻨﺎم ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ و‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﭘﺲ در ﺑﺎرة او آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺣﺴﺎن ﺑﻦ‬

‫و ﻫﯿﭻ زﯾﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﻰرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻤﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮد و آﻧﭽـﻪ را ﻧﻤـﻰداﻧﺴـﺘﻰ ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫آﻣﻮﺧﺖ و ﻓﻀﻞ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮاى او روﺷﻦ ﺷﺪ ﺑﺎ رﺳﻮل ]ﺧﺪا[ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزد و ﺟـﺰ از راه و‬
‫رﺳﻢ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﯿﺮوى ﮐﻨﺪ او را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ روى ﮐﺮده واﮔﺬارﯾﻢ و او را ﺑﻪ ﺟﻬـﻨّﻢ در آورﯾـﻢ‪ .‬و ﺑـﺪ ﺟﺎﯾﮕـﺎﻫﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻰﺑﺨﺸﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮك آورده ﺷﻮد و ﺟﺰ آن را ﺑﺮاى ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻰآﻣـﺮزد و‬
‫ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮك آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻰ دور و درازى ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪205‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺛﺎﺑﺖ او را ﻫﺠﻮ ﮐﺮد ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺸﯿﺮ از ﮐﺎر ﺧـﻮد ﭘﺸـﯿﻤﺎن ﺷـﺪ‪ ،‬اﯾـﻦ واﻗﻌـﻪ در ﻣـﺎة رﺑﯿـﻊ ﺳـﺎل‬
‫ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :123‬‬

‫‪.1 ﴾          ‬‬
‫‪ -366‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﯾﻬـﻮد و ﻧﺼـﺎري ﻣـﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻏﯿﺮ از ﻣﺎ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ ﻧﯿﺰ ادﻋﺎ داﺷﺖ ﮐـﻪ ﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ از ﻣـﺮگ دوﺑـﺎره‬

‫زﻧﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -367‬اﺑــﻦ ﺟﺮﯾــﺮ از ﻣﺴــﺮوق رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬ﻧﺼــﺎري و اﻫــﻞ اﺳــﻼم ﺑــﺮ ﯾﮑــﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺗـﺮﯾﻢ و ﻧﺼـﺎري ادﻋـﺎ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -368‬و از ﻗﺘﺎده‪ ،‬ﺿﺤﺎك‪ ،‬ﺳ‪‬ﺪ‪‬دي و اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭘﯿـﺮوان‬
‫ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و در ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﯾﻬﻮد‬
‫و ﮔﺮوﻫﯽ از ﻧﺼﺎري و ﮔﺮوﻫﯽ ﻫﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻫﻢ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻢ و اﯾـﻦﻫـﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﻼم ﺣﻖ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬وﻋﺪه ﺧﺪا[ ﺑﺮ وﻓﻖ آرزوى ﺷﻤﺎ و ]ﻫﻢ[ آرزوى اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﺎر ﺑﺪى اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ آن ﺟﺰا داده ﻣﻰﺷﻮد و ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﺎر و ﻣﺪدﮐﺎرى ﺑﺮاى ﺧﻮد ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 10495‬و ‪ 10497‬از ﻣﺴﺮوق ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 1049‬ﺗﺎ ‪.10509‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪206‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :124‬‬

‫‪.1 ﴾      ‬‬

‫‪] -369‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ[ از ﻣﺴﺮوق رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﴿‪   ‬‬

‫‪) ﴾ ‬ﻧﺴﺎء‪ (123 :‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻫـﻞ ﮐﺘـﺎب ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ و ﺷـﻤﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎنﻫـﺎ ﺑـﺎﻫﻢ‬

‫ﺑﺮاﺑﺮﯾﻢ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...          ‬ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫]ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺘـﺎب و ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﻣﺎ از ﮐﺘﺎب و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪﺗﺮ اﺳﺖ و ﺧﻮد ﻣﺎ ﻫﻢ از ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﻣﺎ ﺧـﺎﺗﻢ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان و ﮐﺘـﺎب ﻣـﺎ ﻧﺎﺳـﺦ ﻫﻤـﮥ ﮐﺘـﺐ آﺳـﻤﺎﻧﯽ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ ﻣـﺎ از ﺷـﻤﺎ ﺑﺮﺗـﺮ و ﺑـﺎ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل ﺑﯿـﺎن ﻓﺮﻣـﻮد‪﴾     ﴿ .‬‬
‫»ﺑﺮﺗﺮي ﻧﻪ ﺑﻪ آرزوﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ آرزوﻫﺎي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب«‪ .‬اﻫـﻞ ﮐﺘـﺎب اﯾـﻦ را‬
‫ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﺑﺮﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﺑﯿﺎن داﺷﺖ ﮐـﻪ اﺳـﺎس‬
‫ﮐﺎر ﻧﻪ آﻣﺎل و آرزوﻫـﺎ ﮐـﻪ اﯾﻤـﺎن و ﻋﻤـﻞ اﺳـﺖ و آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪» ﴾        ‬و ﮐﺴــﺎﻧﯽ ﮐــﻪ ﮐﺎرﻫــﺎي ﻧﯿﮑــﻮ اﻧﺠــﺎم‬
‫دﻫﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻣﺮد و ﺧﻮاه زن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و اﻧﺪك ﺳﺘﻤﯽ ﺑـﻪ آنﻫـﺎ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ« را ﻧﺎزل ﮐﺮد[‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻫﺮ ﮐﺲ‪ ،‬ﻣﺮد ﯾﺎ زن در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ ]ﮐﺎرى[ از ﮐﺎرﻫﺎى ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دﻫـﺪ‪ ،‬اﯾﻨـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ در آﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰاﻧﻰ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 10496‬از ﻣﺴﺮوق ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪207‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :127‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪.1 ﴾      ‬‬

‫‪ -370‬ﺑﺨﺎري از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ ﻋﻬﺪهدار ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ دﺧﺘﺮي ﯾﺘﯿﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﻗﱢﯿﻢ و وارث او ﻧﯿﺰ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬آن دﺧﺘﺮ او را در ﺗﻤﺎم داراﯾـﯽ ﺧـﻮد ﺣﺘـﯽ در ﯾـﮏ‬
‫ﺷﺎﺧﮥ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺷﺮﯾﮏ ﮐﺮد‪ .‬آن ﻣﺮد ﺧﻮد ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ او ازدواج ﮐﻨﺪ و ﺑـﻪ ازدواج‬
‫دﺧﺘﺮ ﺑﺎ دﯾﮕﺮي ﻫﻢ راﺿﯽ ﻧﻤﯽﺷﺪ ﭼﻮن ﺷﻮﻫﺮ آﯾﻨﺪة وي در داراﯾﯽ و ﺛﺮوﺗـﯽ ﮐـﻪ دﺧﺘـﺮ اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺮد را در آن ﺳﻬﯿﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺷﺮﯾﮏ ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﯿﺐ او را از ازدواج ﺑﺎزﻣﯽداﺷﺖ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎره اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -371‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دﻣﯿﻤـﻪ دﺧﺘـﺮ ﻋﻤـﻮي ﺟـﺎﺑﺮ ‪ ‬از ﭘـﺪرش‬
‫ﺛﺮوت ﻓﺮاوان ﺑﻪ ارث ﺑﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺎﺑﺮ از ﺗﺮس اﯾﻦ ﮐﻪ اﮔﺮ او ازدواج ﮐﻨﺪ ﺷﻮﻫﺮش ﺛﺮوت او را‬
‫ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬او را ﺷﻮﻫﺮ ﻧﻤﯽداد و ﺧﻮدش ﻫـﻢ ﺑـﺎ او ازدواج ﻧﻤـﯽﮐـﺮد‪ .‬ﺟـﺎﺑﺮ در اﯾـﻦ ﺑـﺎره از ﻧﺒـﯽ‬
‫ﮐﺮﯾﻢ‪ ‬ﺳﺆال ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و درﺑﺎره زﻧﺎن از ﺗﻮ ﻓﺘﻮى ﻣـﻰﻃﻠﺒﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﻣـﻮرد آﻧـﺎن ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻓﺘـﻮى ﻣـﻰدﻫـﺪ‪ .‬و‬
‫]ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ[ آﻧﭽﻪ در ﮐﺘﺎب ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ :‬درﺑﺎره زﻧﺎن ﯾﺘﯿﻤﻰ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮاى آﻧﺎن ﻣﻘﺮر ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﻰدﻫﯿﺪ و ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و ]ﻧﯿﺰ در ﻣﻮرد[ ﮐﻮدﮐﺎن ﻧـﺎﺗﻮان و آﻧﮑـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﯾﺘﯿﻤﺎن ﺑﻪ داد رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و ﮐﺎر ﻧﯿﮑﻰ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4600‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،3018‬اﺑﻮداود ‪ ،2068‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،144‬واﺣﺪي ‪ 368‬در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ﺑﯿﻬﻘـﯽ‬
‫‪ 141 / 7‬و ‪ ،142‬ﻃﺒﺮي ‪ 10559‬ﻫﻤﻪ از ﻋﺮوه از ﭘﺪرش از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 10557‬از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ و ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑـﺎرة ﺟـﺎﺑﺮ ﺟـﺪاً ﻣﻨﮑـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪208‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :128‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.1 ﴾       ‬‬

‫‪ -372‬اﺑﻮداود و ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺳﻦ ﺳ‪‬ﻮد‪‬ه ل ﺑﺎﻻ رﻓﺖ از‬
‫ﺗﺮس اﯾﻦ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬از او ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻮﺑﺖ ﻫﻤﺴﺮيام را ﺑﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﺨﺸﯿﺪم‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﺧﺪاي ﺣﮑﯿﻢ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -373‬ﺗﺮﻣﺬي ﻧﯿﺰ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -374‬ك‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﯿ‪‬ﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴـﻠﻤﻪ‬
‫ﻫﻤﺴﺮ راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺪﯾﺞ ﺑﻮد ﺷﻮﻫﺮش او را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻦ و ﺳﺎل زﯾـﺎد و ﯾـﺎ ﭼﯿـﺰ دﯾﮕـﺮي دوﺳـﺖ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ زن از ﺷﻮﻫﺮش ﺳﺮﮐﺸﻰ ﯾﺎ روﮔﺮداﻧﻰ ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺑﺮ ﻫﺮ دوى آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﺧﻮد‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ آﺷﺘﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻧﺪ و آﺷﺘﻰ ﮐﺮدن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬و دﻟﻬﺎ ﻫﻤﻮاره در ﻣﻌﺮض ﺑﺨﻞ ﻗـﺮار دارﻧـﺪ و اﮔـﺮ‬
‫ﻧﯿﮑﻰ ﮐﻨﯿﺪ و ﭘﺮوا دارﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬آﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻮداود ‪ 2135‬و ﺣﺎﮐﻢ ‪ 186 / 2‬از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﺷﻤﺮده و ذﻫﺒﯽ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ اﺳﻨﺎد آن ﺣﺴﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ اﺑﻮزﻧـﺎد‪ ،‬ﺧﺒـﺮ ﺳـﻮده را ﻣﺴـﻠﻢ ‪ ،1463‬اﺑـﻦ‬
‫ﺣﺒﺎن ‪ 4211‬از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺑﺪون ﻧﺰول آﯾﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺨـﺎري ‪ ،5212‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ 1463‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در‬
‫»ﺳﻨﻦ ﮐﺒﺮي« ‪ ،7934‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،1972‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 74 / 7‬و ‪ 75‬از ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻮل آورده‬
‫و در آن ﻧﺰول آﯾﮥ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮﻃﺒﯽ« ‪ 2481‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3040‬و ﻃﺒﺮي ‪ 10613‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻠﻤﺎت رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣـﺬي ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪209‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻧﺪاﺷﺖ و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ او را ﻃﻼق دﻫﺪ‪ .‬زن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻃﻼﻗﻢ ﻧﺪه و ﻫـﺮ ﻃـﻮر ﺑﺨـﻮاﻫﯽ در ﺑـﺎرة‬
‫ﻧﻮﺑﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎ ﺑﯿﺎور‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را‪:‬‬
‫‪ -375‬ﺣﺎﮐﻢ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ از راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺪﯾﺞ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻮﺻﻮل رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬
‫‪ -376‬ك‪ :‬ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻨﺪﯾﻦ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ او را ﻃﻼق دﻫﺪ و زن دﯾﮕﺮي ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬زن ﻫﻤﺴـﺮ ﺧـﻮد را راﺿـﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﮥ او ﺑﻤﺎﻧﺪ و او ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﻮﺑﺖ ﻗﺎﯾﻞ ﻧﺸـﻮد‪ .‬در اﯾـﻦ ﺑـﺎره ﺧـﺪاي ﻋﺰوﺟـﻞ آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -377‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻧﯽ ﺑـﻪ ﻣﯿـﻞ ﺧـﻮد ﺑـﺎ ﺷـﻮﻫﺮش‬
‫ﻗﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻃﻼق ﻧﺪﻫﺪ و ﻧﺰدش ﻫﻢ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او را در ﺧﺎﻧﻪاش ﻧﮕﻬﺪارد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪،‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬آن زن ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ‬
‫ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺧﻮدت ﻧﻮﺑـﺖ ﻫﻤﺴـﺮي ﻣـﺮا ﻧﯿـﺰ ﻣﺮاﻋـﺎت ﮐﻨـﯽ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﻣﻬﺮﺑـﺎن‬

‫﴿‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻓﻌﯽ ‪ ،250 / 1‬واﺣﺪي ‪ 370‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 296 / 7‬از اﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ‪ 548 / 2‬و ‪ 549‬و ﺣﺎﮐﻢ ‪ 308 / 2‬از راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺪﯾﺞ ﺑـﺪون ﻧـﺰول آﯾـﻪ آورده اﻧـﺪ‪ ،‬ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﻪ ﺷـﺮط‬
‫ﺷﯿﺨﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﺪ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ وي ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ 1974‬از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﻋﻠـﯽ ﻣـﺪﻟﺲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺨـﺎري‬
‫‪ 2450‬و ‪ ،5131‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 3021‬و ﻧﺴﺎﺋﯽ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ‪ 145‬از ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋـﺮوه از ﭘـﺪرش از ﻋﺎﯾﺸـﻪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻣﻌﻨـﯽ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد داراي ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 10627‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪210‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :135‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.1 ﴾             ‬‬
‫‪ -378‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دو ﻧﻔﺮ ﯾﮑﯽ ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪ و دﯾﮕـﺮي ﻓﻘﯿـﺮ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺎﻫﻢ اﺧﺘﻼﻓﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ در ﺑﯿﻦﺷﺎن داوري ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫ﺗﺼﻮر ﮐﻪ ﻓﻘﯿﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻏﻨﯽ ﻇﻠﻢ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮد ﻓﻘﯿﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﺑﺮاي اﻋﻼم اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‬
‫ﮐﻪ از ﺟﺎﻣﻌﮥ اﺳﻼﻣﯽ راﺿﯽ و ﺧﺸﻨﻮد ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﻏﻨﯽ و ﻓﻘﯿﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﯾﮑﺴﺎن‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدد‪ ،‬آﯾﮥ ﴿ ‪ ﴾...    ‬را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :148‬‬

‫‪.3 ﴾  ‬‬

‫‪ -379‬ﻫﻨﺎد ﺑﻦ ﺳﺮي در ﮐﺘﺎب »اﻟﺰﻫﺪ« از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺮدي‬
‫را ﻣﻬﻤﺎن ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ اﺣﺘﺮام ﻣﻬﻤﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﯿﺎورد و ﺑـﺮاﯾﺶ ﻏـﺬاي ﺧـﻮﺑﯽ ﺗﻬﯿـﻪ ﻧﮑـﺮد‪ .‬او ﻫـﻢ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﻧﺰد ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي دﯾﮕﺮي رﻓﺖ‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎد و ﺷﮑﺎﯾﺖ از ﻣﯿﺰﺑـﺎﻧﺶ ﮔﺸـﻮد و‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻪ داد اﺳﺘﻮار ]و[ ﺑﺮاى ﺧﺪا ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﯿﺪ و اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ زﯾﺎن ﺧﻮدﺗـﺎن ﯾـﺎ ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر و‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ]ﺷﻤﺎ[ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ]ﻣﺪ‪‬ﻋﻰ ﻋﻠﯿﻪ[ ﺑﻰﻧﯿﺎز ﯾﺎ ﻓﻘﯿـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ]در ﻫـﺮ ﺣـﺎل[ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ آﻧـﺎن‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺧﻮاﺳﺘﻪ ]ﻫﺎى ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ[ ﭘﯿﺮوى ﻣﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ از ]ﺣﻖّ[ ﺑﮕﺬرﯾـﺪ و اﮔـﺮ زﺑـﺎن ﺑـﻪ ﺗﺤﺮﯾـﻒ‬
‫ﮔﺸﺎﯾﯿﺪ ﯾﺎ روى ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ آﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 10683‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳـﺪي اﯾـﻦ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ را ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﻪ ﻣﯽداﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﮥ وﻫﻦ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﺪزﺑﺎﻧﻰ را ﺟﺰ از ]ﺟﺎﻧﺐ[ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺳﺘﻢ دﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دوﺳـﺖ ﻧـﺪارد‪ .‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاى داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 211 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

   ﴿ ‫ ﭘـﺲ در ﺧﺼـﻮص اﯾـﻦ اﺗﻔـﺎق آﯾـﮥ‬.‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺳﺰاوار او ﺑﻮد ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‬

‫﴾ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮاﯾﺶ اﺟﺎزه داده ﺷﺪ آﻧﭽﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﺎل‬...  
.(1 )‫ﻣﯿﺰﺑﺎن اﺳﺖ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ‬
         ﴿ :156 – 153 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

               

              

.﴾
‫ ﮔﺮوﻫﯽ از ﯾﻬﻮد ﺑﻪ ﺣﻀﻮر‬:‫ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‬-380
‫ ﻣﻮﺳﯽ ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽاش را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎره و ﯾﮑﺠﺎ‬:‫ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ‬
.‫ ﺗﻮ ﻫﻢ ﮐﺘﺎﺑﺖ را ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎره و ﯾﮑﺠﺎ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود ﺑﯿﺎور ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﻢ‬.‫ﺑﺮاي ﻣﺎ آورد‬
            ﴿ ‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ‬

              

              

              

            

              

‫ از ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ آﻣـﺪه‬10766 ‫ و‬10765 ‫ و ﻃﺒﺮي‬654 ‫ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‬،‫ ﻣﺮﺳﻞ و از ﻗﺴﻢ ﺿﯿﻌﻒ اﺳﺖ‬-1
.‫ ﺗﺨﺼﯿﺺ آﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﻋﻤﻮم آﯾﻪ اﺳﺖ‬.‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪212‬‬

‫‪ ،1 ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺮدي از ﯾﻬﻮد ﺑﻪ زاﻧﻮ ﻧﺸﺴﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﻧﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ و ﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﯿﺴﯽ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰي ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪) ﴾...    ‬اﻧﻌﺎم‪ (91 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :163‬‬

‫‪         ‬‬

‫‪.٢ ﴾      ‬‬

‫‪ -381‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪي ﺑﻦ زﯾـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﺎ از‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻌﺪ از ﻣﻮﺳﯽ ﭼﯿﺰي ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﻧﺎزل ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﯾـﻦ ﺳـﺒﺐ اﯾـﻦ‬
‫آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬اﻫﻞ ﮐﺘﺎب از ﺗﻮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﻰ از آﺳﻤﺎن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آورى‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﯾﻦ را‬
‫از ﻣﻮﺳﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ را آﺷﮑﺎرا ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻨﻤﺎﯾﺎن‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ]ﺳـﺰاى[ ﮔﻨﺎﻫﺸـﺎن ﺻـﺎﻋﻘﻪ آﻧـﺎن را در‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ]ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ[ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از اﯾـﻦ ]ﮔﻨـﺎه[‬
‫در ﮔﺬﺷﺘﯿﻢ و ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻰ ﺣﺠ‪‬ﺘﻰ آﺷﮑﺎر دادﯾﻢ‪ .‬و ﺑﻪ ]ﻣﻮﺟﺐ[ ﭘﯿﻤﺎﻧﺸﺎن ]ﮐﻮه[ ﻃﻮر را ﺑﺮ ﻓﺮازﺷﺎن ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﯿﻢ‬
‫و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺳﺠﺪهﮐﻨﺎن ﺑﻪ دروازه در آﯾﯿﺪ و ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﮔﻔﺘـﯿﻢ‪ .‬در ]ﺑـﺎره روز[ ﺷـﻨﺒﻪ از ﺣـﺪود ]اﻟﻬـﻰ[‬
‫ﻣﮕﺬرﯾﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﻰ اﺳﺘﻮار از آﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ]ﺳﺰاى[ ﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻨﻰﺷﺎن و اﻧﮑﺎرﺷﺎن ]ﻧﺴـﺒﺖ[ ﺑـﻪ آﯾـﺎت‬
‫ﺧﺪا و ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﮐﺸﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان از ﺳﻮى آﻧﺎن و ]اﯾﻦ[ ﮔﻔﺘﻪﺷﺎن ﮐﻪ دﻟﻬﺎﯾﻤﺎن در ﭘﺮده اﺳﺖ‪] .‬آﻧﺎن را از ﻧﻈـﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﯿﻢ[ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﻔﺮﺷﺎن ﺑﺮ ]دﻟﻬﺎى[ آﻧﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺰ اﻧـﺪﮐﻰ اﯾﻤـﺎن ﻧﻤـﻰآورﻧـﺪ‪ .‬و‬
‫]ﻧﯿﺰ[ ﺑﻪ ﺳﺰاى ﮐﻔﺮﺷﺎن و ﺑﻬﺘﺎﻧﻰ ﺑﺰرگ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﯾﻢ زدﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮح و ﭘﺲ از او ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان وﺣﻰ ﮐﺮدﯾﻢ و ]ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ[ ﺑـﻪ اﺑـﺮاﻫﯿﻢ و اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ و‬
‫اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب و ﻧﻮادﮔﺎن ]او[ و ﻋﯿﺴﻰ و اﯾ‪‬ﻮب و ﯾﻮﻧﺲ و ﻫﺎرون و ﺳﻠﯿﻤﺎن وﺣـﻰ ﮐـﺮدﯾﻢ ﺑـﻪ ﺗـﻮ ]ﻧﯿـﺰ[‬
‫وﺣﻰ ﮐﺮدهاﯾﻢ و ﺑﻪ داوود زﺑﻮر دادﯾﻢ«‪.‬‬
 ‫‪213‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :166‬‬

‫‪.2 ﴾     ‬‬

‫‪ -382‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫـﯽ از ﯾﻬـﻮد ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر‬
‫رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﺪ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻫـﯿﭻ اﻃﻼﻋـﯽ ﻧـﺪارﯾﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي‬

‫ﻣﺘﻌﺎل ﴿‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :176‬‬

‫‪                   ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.4 ﴾        ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 10845‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﯾﺎ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺦ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آرى ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ]ﺣﻘّﺎﻧﯿ‪‬ﺖ[ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﺪ ﮐـﻪ آن را ﺑـﻪ ﻋﻠـﻢ ﺧـﻮد‬
‫ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ]ﻧﯿﺰ[ ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ]ﻋﻨﻮان[ ﮔﻮاه ﺑﺲ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 10854‬از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﻗﺒﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬از ﺗﻮ ﻓﺘﻮى ﻣﻰﻃﻠﺒﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ]ﺑﺎره[ ﮐﻼﻟﻪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻓﺘﻮى ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮدى ﺑﻤﯿﺮد ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪى ﻧﺪارد‪ .‬و ﺧﻮاﻫﺮى دارد‪ ،‬ﭘـﺲ ﯾـﮏ دو‪‬م ﻣﯿـﺮاث از آن اوﺳـﺖ‪ -.‬و ]اﮔـﺮ آن ﺧـﻮاﻫﺮ ﺑﻤﯿـﺮد[ اﮔـﺮ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪى ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ او ]ﺑﺮادرش ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ[ از او ارث ﻣﻰﺑﺮد‪ -‬اﻣﺎ اﮔﺮ ]ﺧـﻮاﻫﺮان[ دو ﻧﻔـﺮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬دو‬
‫ﺳﻮ‪‬م ﺗﺮﮐﻪ از آن آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﺮدان و زﻧﺎﻧﻰ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻣﺮد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻬﻢ دو زن را‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ]اﺣﮑﺎم ﺧﻮد را[ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ روﺷﻦ ﻣﻰﺳﺎزد ﺗﺎ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿـﺰ‬
‫داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪214‬‬

‫‪ -383‬ﻧﺴﺎﺋﯽ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻮزﺑﯿﺮ از ﺟـﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﺑﯿﻤـﺎر ﺷـﺪم و رﺳـﻮل‬
‫اﮐﺮم‪ ‬ﺑﻪ ﻋﯿﺎدﺗﻢ آﻣﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! در وﺻﯿﺖ ﻧﺎﻣﻪام ﯾـﮏ ﺳـﻮم داراﯾـﯽام را ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮاﻫﺮاﻧﻢ ﻣﯽﮔﺬارم‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﺼـﻒ داراﯾـﯽ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ آنﻫـﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﺬارم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧـﻮب‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺎرج ﺷـﺪ و دوﺑـﺎره ﺑـﻪ ﻋﯿـﺎدﺗﻢ آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺗﺼـﻮر‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﺗﻮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎري از ﺟﻬﺎن ﺑﺮوي‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ‪ ‬ﺑﯿﺎن داﺷﺖ ﮐـﻪ ﺳـﻬﻢ ﺧﻮاﻫﺮاﻧـﺖ‬

‫دو ﺳﻮم داراﯾﯽ ﺗﻮﺳـﺖ‪ .‬ﺟـﺎﺑﺮ ﻫﻤـﻮاره ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را در ﺷﺎن ﻣﻦ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﺼﻪ ﻏﯿﺮ ﻗﺼﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ اول اﯾﻦ ﺳﻮره ﮔﺬﺷﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -384‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻋﻤﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا ﭘﺮﺳـﯿﺪم ﮐـﻪ ﻣﯿـﺮاث‬
‫ﮐﻼﻟﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ اﺳـﺖ؟ ﭘـﺲ ﴿‪ ﴾     ‬ﺗـﺎ آﺧـﺮ آﯾـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫ﺗﻨﺒﯿﻪ‪ :‬ﭼﻮن ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت اﯾﻦ ﺳﻮره ﮐﻪ ﻣﺎ در اﯾﻦ ﺟـﺎ ﺑﯿـﺎن داﺷـﺘﯿﻢ ﻧﯿﮑـﻮ ﺑﻨﮕـﺮي و‬
‫ﺗﻔﮑﺮ ﮐﻨﯽ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ درﺧﻮاﻫﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ آنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾـﻦ ﺳـﻮره را ﻣﮑـﯽ ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ‬
‫ﻣﺮدود اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺳﻨﻦ ﮐﺒﺮي« ‪ 6324‬و ‪ 6325‬از اﺑﻮزﺑﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ راويﻫـﺎي آن ﺛﻘـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨـﺎري‬
‫‪ ،194‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1616‬اﺑﻮداود ‪ ،2886‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،2098‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ ،231 / 6‬اﺣﻤﺪ ‪ ،298 / 3‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،2018‬ﻃﯿﺎﻟﺴـﯽ‬
‫‪ ،1945‬ﻃﺒﺮي ‪ ،10873‬واﺣﺪي ‪ 378‬از وﺟﻮه دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ »اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ ‪ 593‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪ 12 – 11‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.263‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 10870‬از اﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ در اﺳـﻨﺎد آن ﺳـﻔﯿﺎن ﺑـﻦ وﮐﯿـﻊ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺆال ﻋﻤﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1617‬ﻣﻌﺎرض آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪215‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 110‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :2‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.1 ﴾                ‬‬
‫‪ -385‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺣﻄـﻢ ﺑـﻦ ﻫﻨـﺪ ﺑﮑـﺮي ﺑـﺎ ﮐـﺎرواﻧﺶ – ﮐـﻪ‬
‫ﺣﺎﻣﻞ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﻮد – وارد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮﻟـﻪاش را ﻓﺮوﺧـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر رﺳـﻮل اﷲ ‪‬‬
‫آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮد و اﺳﻼم آورد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺧﺮوج ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻪ او ﻧﮕـﺎﻫﯽ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﯿﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺮد ﺑﺎ ﺳﯿﻤﺎي ﺗﺒﻬﮑﺎراﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ روﺑﺮو ﺷـﺪ ﻫﻨﮕـﺎم رﻓـﺘﻦ‪،‬‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﺧﯿﺎﻧﺖ و ﺑﯽوﻓﺎﯾﯽ را دﯾﺪم‪ .‬ﺣﻄﻢ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﻤﺎﻣﻪ رﺳﯿﺪ ﻣﺮﺗـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬و در ذي‬
‫ﻗﻌﺪه ]ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﻧﯿﺖ ﺑﻪ ﺟﺎآوردن ﻋﻤﺮة ﻗﻀـﺎء از ﻣﺪﯾﻨـﻪ‬
‫ﺧﺎرج ﺷﻮده ﺑﻮد[) ‪ (2‬ﺑﺎ ﮐﺎرواﻧﺶ ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﻣﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻗﺼـﺪ ﻣﮑـﻪ روان ﺷـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﯽ‬
‫اﺻﺤﺎب ‪ ‬از اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ و اﻧﺼﺎر ﺑﺮاي ﯾـﻮرش ﺑـﺮ ﮐـﺎروان او‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ ﺷﻌﺎﺋﺮ ﺧﺪا و ﻣﺎه ﺣﺮام و ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ]ﺑﻰ ﻧﺸﺎن[ و ﻗﺮﺑﺎﻧﯿﻬـﺎى ﻗﻠّـﺎدهدار )ﻧﺸـﺎﻧﺪار( و‬
‫آﻧﺎن را ﮐﻪ آﻫﻨﮓ ﺑﯿﺖ اﻟﺤﺮام ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻓﻀﻞ و ﺧﺸﻨﻮدى ﻣﻰﺟﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻨﯿﺪ‪ .‬و ﭼﻮن‬
‫اﺣﺮام ﮔﺸﻮدﯾﺪ‪] ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﯿﺪ[ ﺷﮑﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و دﺷﻤﻨﻰ ﮔﺮوﻫﻰ ]از آن روى[ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻣﺴـﺠﺪ اﻟﺤـﺮام ﺑـﺎز‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺘﺎن ﻧﺪارد ﮐﻪ از ﺣﺪ‪ ‬ﺑﮕﺬرﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرى و ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرى ﺑﺎ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﮑﺎرى ﮐﻨﯿـﺪ و ﺑـﺮ‬
‫ﮔﻨﺎه و ﺳﺘﻢ ﻫﻤﮑﺎرى ﻣﮑﻨﯿﺪ و از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﺖ ﮐﯿﻔﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ روح اﻟﻤﻌﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪.54‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪216‬‬

‫آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ ﺗـﺎ اﻣـﻮال او را ﺑـﻪ ﻏﻨﯿﻤـﺖ ﺑﺒﺮﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾...‬ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از آن ﮐﺎر دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -386‬و از ﺳﺪي ﻫﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎل ﻧﺰول آﯾﮥ ﴿‪.﴾ ‬‬
‫‪ -387‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳـﻠﻢ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ و اﺻـﺤﺎب اﯾﺸـﺎن ‪ ‬در‬
‫ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﺎﻧﻊ ورود اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ و زﯾﺎرت ﮐﻌﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺷﻮار آﻣﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺸﺮﮐﺎن اﻫﻞ ﻣﺸﺮق ﺑﻪ ﻧﯿﺖ ﺑﻪ ﺟﺎآوردن ﻋﻤﺮه‬
‫از ﮐﻨﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﺎران ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﯾـﻦﻫـﺎ را ﺑﺮﻣـﯽﮔـﺮداﻧﯿﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬

‫ﯾﺎران ﻣﺎ را ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﴿‪ ﴾ ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :3‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.4 ﴾              ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 10962‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ و واﺣﺪي ‪ 279‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺪون اﺳﻨﺎد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 10961‬از ﺳﺪي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺒﻠﯽ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 10936‬از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺮدار و ﺧﻮن و ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك و آﻧﭽﻪ ]ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪﻧﺶ[ ﻧﺎم ﻏﯿﺮ ﺧـﺪا ﺑـﺮ آن ﺑـﺮده ﺷـﺪه و‬
‫]ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺖ[ ﺧﻔﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺿﺮب ]ﭼﻮب و ﺳﻨﮓ[ ﻣﺮده و از ﺑﻠﻨﺪى اﻓﺘﺎده و ﺑﻪ ﺷﺎخ زدن ﻣﺮده و آﻧﭽﻪ‬
‫درﻧﺪﮔﺎن ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ -‬ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ]از ﻣﻮارد اﺧﯿﺮ ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﻪ[ ﮐـﻪ ذﺑـﺢ ]ﺷـﺮﻋﻰ[ ﮐـﺮده ﺑﺎﺷـﯿﺪ‪ -‬و آﻧﭽـﻪ‬
 ‫‪217‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -388‬اﺑﻦ ﻣﻨﺪه در ﮐﺘﺎب »اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ« از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺒﻠﻪ ﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﺑﻦ ﺣﺠﺮ از ﭘـﺪرش‬
‫از ﭘﺪرﮐﻼﻧﺶ ﺣﺒﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺟﺎﯾﯽ ﺑﻮدﯾﻢ و ﻣﻦ زﯾـﺮ دﯾـﮓ ﮔﻮﺷـﺖ‬
‫آﺗﺶ ﻣﯽاﻓﺮوﺧﺘﻢ ﮐﻪ آﯾﮥ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدار ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬دﯾﮓ را ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪم و آﻧﭽـﻪ در آن‬
‫ﺑﻮد ﺑﺮ زﻣﯿﻦ رﯾﺨﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :4‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.2 ﴾       ‬‬

‫‪ -389‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺑﯿﻬﻘﯽ و ﻏﯿﺮ اﯾﻦﻫﺎ از اﺑﻮ راﻓﻊ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﻧﺰد‬
‫ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت آﻣﺪ و اﺟﺎزة دﺧﻮل ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺟـﺎزه داد‪ ،‬وﻟـﯽ او دﯾـﺮ ﮐـﺮد‪ .‬ﭘـﺲ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ‪ ‬رداي ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ دوش اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﻪ ﺳﻮي او رﻓﺖ و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻮ اﺟﺎزة دﺧﻮل دادم‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاي ﮐﻪ‬

‫ﺑﺮاى ﺑﺘﺎن ذﺑﺢ ﺷﺪهاﻧﺪ و آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﯿﺮﻫﺎى ﻓﺎل ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﮐﻨﯿﺪ ]ﻫﻤـﻪ[ ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ ﺣـﺮام ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪] .‬روى‬
‫ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ[ اﯾﻨﻬﺎ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز ﮐﺎﻓﺮان از دﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﺎن ﻣﺘﺮﺳـﯿﺪ و از ﻣـﻦ‬
‫ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز دﯾﻨﺘﺎن را ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدم و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮدم و اﺳﻼم را ]ﺑﻪ ﻋﻨﻮان[‬
‫دﯾﻦ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪم‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﻰ آﻧﮑﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾـﻞ ﺑـﻪ ﮔﻨـﺎه ﺑﺎﺷـﺪ در ]ﺣـﺎل[ ﮔﺮﺳـﻨﮕﻰ ]ﺑـﻪ ﺧـﻮردن‬
‫ﻣﺤﺮّﻣﺎت[ ﻧﺎﭼﺎر ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و اﺳﻨﺎد واﻫﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺒﻠﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﯿﺰان اﻻﻋﺘﺪال« ‪ 400 / 2‬آﻣﺪه ﻣﺘﺮوك اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺪرش ﻣﺠﻬﻮل و ﺻﺤﺎﺑﯽﺑﻮدن ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﺶ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺘﻦ ﺟﺪاً ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬از ﺗﻮ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺣﻼل ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺎﮐﯿﺰهﻫﺎ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﺷﺪهاﻧﺪ و‬
‫]ﻧﯿﺰ[ آﻧﭽﻪ از ]ﺷﮑﺎر[ ﺟﺎﻧﻮران ﺷﮑﺎرى در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ]آﻧﻬﺎ را[ ﺑﺮاى ﺷﮑﺎر ﻣﻰﭘﺮوراﻧﯿﺪ‪ ،‬آﻣﻮزش داده ﺑﺎﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰآﻣﻮزﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺨﻮرﯾـﺪ و ﻧـﺎم‬
‫ﺧﺪا را ﺑﺮ آن ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻰﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ زود ﺷﻤﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪218‬‬

‫در آن ﺗﺼﻮﯾﺮ و ﯾﺎ ﺳﮓ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﮔﺰ داﺧﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺟﺴـﺘﺠﻮ ﮐﺮدﻧـﺪ و در ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﭽﻪ ﺳﮕﯽ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ اﺑﻮراﻓﻊ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺣﺘﯽ ﯾﮏ ﺳﮓ را ﻫﻢ‬
‫زﻧﺪه ﻧﮕﺬارد‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻌﺪادي از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻓﺮﺳﺘﺎة ﺧﺪا ﭼﻪ‬
‫ﭼﯿﺰ از اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ دﺳﺘﻮر ﮐﺸﺘﺎرﺷﺎن را دادهاي ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﻼل اﺳﺖ‪ ،‬در ﭘﺎﺳـﺦ آنﻫـﺎ‬
‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -390‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا اﺑﻮراﻓـﻊ ‪ ‬را ﺑﺎﺑـﺖ ﮐﺸـﺘﺎر‬
‫ﺳﮓﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و او ﻧﺰدﯾﮏ ﻋﻮاﻟﯽ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﺪي‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺧﯿﺜﻤﻪ و ﻋﻮﯾﻤﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺳﺎﻋﺪه ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﻪ ﻣﺎ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺣـﻼل اﺳـﺖ؟ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -391‬و از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا دﺳـﺘﻮر ﻗﺘـﻞ‬
‫ﺳﮓﻫﺎ را ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰ از اﯾﻦ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣـﻼل اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ‬
‫آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -392‬و از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻌﺒﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪي ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ ﻃﺎﺋﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﺮدي ﻧـﺰد ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫آﻣﺪ و از ﺷﮑﺎر ﺳﮓﻫﺎ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾـﻦ ﮐـﻪ آﯾـﻪ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 11138‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 11139‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 11161‬از ﺷﻌﺒﯽ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺑﺸـﯿﺮ ﻗـﻮي‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻠﻤﺎت »داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ« ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺪي را ﺑـﺪون‬
‫ﻧﺰول آﯾﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪219‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -393‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪي ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ و زﯾـﺪ ﺑـﻦ ﻣ‪‬ﻬﻠﻬـﻞ‬
‫ﻃﺎﺋﯽ ‪ ‬از رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻃﺎﯾﻔﻪاي ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﮓﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎي ﺷﮑﺎري ﺑﻪ ﺷﮑﺎر‬
‫ﻣﯽروﯾﻢ و ﺳﮕﺎن ﺧﺎﻧﻮادة ذرﯾﺢ و ﮔﺎو وﺣﺸﯽ‪ ،‬ﮔﻮرهﺧﺮ و آﻫﻮ ﺷﮑﺎر ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﯾﻨـﮏ اﯾـﺰد‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺧﻮردن ﻣﺮدار را ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺣﺮام ﮐﺮده‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﻼل اﺳـﺖ؟ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺳـﺒﺐ‬
‫﴿‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :6‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪.1 ﴾ ‬‬

‫‪ -394‬ﺑﺨﺎري از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺎرث از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ]ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫ﺻﺪﯾﻖ[ از ﭘﺪرش از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﺮدن ﺑﻨﺪ ﻣﻦ در ﺑﯿﺎﺑﺎن ﮔﻢ ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺷﺘﺮ ﺧﻮد را ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪ و ﻓﺮود‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ]ﻗﺼﺪ[ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ‪ ،‬روى ﺧﻮد و دﺳﺘﻬﺎﯾﺘﺎن را ﺗﺎ آرﻧﺠﻬﺎ ﺑﺸﻮﯾﯿﺪ و ﺳﺮﺗﺎن را‬
‫ﻣﺴﺢ ﮐﻨﯿﺪ و ﭘﺎﻫﺎﯾﺘﺎن را ﺗﺎ دو ﻗﻮزك ]ﺑﺸﻮﯾﯿﺪ[ و اﮔﺮ ﺟﻨﺐ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻏﺴﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﯿﻤﺎر ﯾﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷـﯿﺪ‬
‫و ﯾﺎ ﮐﺴﻰ از ﺷﻤﺎ از ﻣﻮﺿﻊ ﻗﻀﺎى ﺣﺎﺟﺖ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﯾﺎ ﺑـﺎ زﻧـﺎن آﻣﯿـﺰش ﮐـﺮده ﺑﺎﺷـﯿﺪ‪ ،‬آن ﮔـﺎه آﺑـﻰ ﻧﯿﺎﺑﯿـﺪ‪،‬‬
‫آﻫﻨﮓ ﺧﺎﮐﻰ ﭘﺎك ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و از آن ]ﺧﺎك[ روﯾﺘﺎن و دﺳﺘﺎﻧﺘﺎن را ﻣﺴﺢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫دﺷﻮارى ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺎك ﺑﺪارد و ﻧﻌﻤﺘﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ ﺳـﭙﺎس‬
‫ﮔﺰارﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪220‬‬

‫آﻣﺪ ]و دﺳﺘﻮر اﻗﺎﻣﺖ در آﻧﺠﺎ را داد[ و ﺳﺮش را در آﻏﻮﺷﻢ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺧﻮاﺑﯿﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪‬‬
‫آﻣﺪ و ﻣﺸﺘﯽ ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺮ ﺳﯿﻨﮥ ﻣﻦ زد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﮏ ﮔﺮدنﺑﻨﺪ از ورود‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻣﺪاد رﺳﻮل اﷲ از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﺪ و ﻫﺮﭼﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد‪ ،‬آب ﺑﺮاي وﺿﻮ‬

‫ﭘﯿﺪا ﻧﺸﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪        ‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪        ‬‬

‫‪     ‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ ﭘﺲ اُﺳ‪‬ﯿﺪ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﻀَﯿﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺧﯿﺮ ﻋﻄﺎ ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫]از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬در ﯾﮑﯽ از ﺳﻔﺮﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻮدم‪ .‬ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﺑﻮد وارد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﺮدنﺑﻨﺪ ﻣﻦ در ﺑﯿﺎﺑﺎن ﮔﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي آن ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺮدم‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻧﻪ ﭼﺸﻤﮥ آب ﺑﻮد و ﻧـﻪ ﮐﺴـﯽ ﺑـﺎ ﺧـﻮد آب داﺷـﺖ‪ .‬ﻣـﺮدم ﻧـﺰد‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻋﺎﯾﺸـﻪ ﺗﻌﺠـﺐ ﻧﻤـﯽﮐﻨـﯽ رﺳـﻮل اﷲ و ﻣـﺮدم را در‬
‫ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﭼﺸﻤﮥ آب اﺳﺖ و ﻧﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﺧﻮد آب دارد ﭘﯿﺎده ﮐـﺮد‪ .‬ﭘـﺲ اﺑـﻮﺑﮑﺮ ﺻـﺪﯾﻖ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻦ آﻣﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ راﻧﻢ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺧﻮاﺑﯿﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻮ رﺳﻮل ﺧﺪا و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﮏ ﮔﺮدنﺑﻨـﺪ در ﺟـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ آب وﺟـﻮد ﻧـﺪارد ﻧﮕـﺎه‬
‫داﺷﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳﺮزﻧﺸﻢ ﮐﺮد و ﭼﻨﺪ ﺳﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ زد ﭼﻮن ﺳﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑـﺎﻻي زاﻧـﻮﯾﻢ ﺑـﻮد ﻫـﯿﭻ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮدم‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺗﺎ ﺻﺒﺤﮕﺎه در آن ﺟﺎ ﺑﺪون آب اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾـﮥ ﺗـﯿﻤﻢ‬

‫‪ -1‬ﺑﺨﺎري ‪ 4608‬از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺎرث رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
 ‫‪221‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫را ﻧﺎزل ﮐﺮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﯿﻤﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺷـﺘﺮ ﺳـﻮاري ﻣـﺮا ﮐـﻪ ﺣﺮﮐـﺖ‬
‫دادﯾﻢ ﻧﺎﮔﺎه ﮔﺮدنﺑﻨﺪ را در زﯾﺮ ﭘﺎي او ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ[) ‪.(1‬‬
‫‪ -395‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺒﺎد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ واﻗﻌﮥ ﮔﺮدنﺑﻨﺪ ﻣﻦ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ و اﻫﻞ اﻓﮏ ﺣﺮفﻫﺎﯾﺸﺎن را زدﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﺟﻨﮕـﯽ دﯾﮕـﺮ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدم ﺑﺎزﻫﻢ ﮔﺮدنﺑﻨﺪ ﻣﻦ اﻓﺘـﺎد و ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺟﺴـﺘﺠﻮي آن از رﻓـﺘﻦ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺧﺘﺮﮐﻢ ﺗﻮ در ﻫﺮ ﺳﻔﺮ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﺎﯾﮥ رﻧﺞ و درد ﺳﺮ ﻣﯽﺷﻮي‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاي‬
‫ﺑﺰرگ ﺗﯿﻤﻢ را در آﻧﺠﺎ ﻣﺸﺮوع ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬و اﺑـﻮﺑﮑﺮ ﺻـﺪﯾﻖ ‪ ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬دﺧﺘـﺮم ﺗـﻮ ﻧﯿﮑﺒﺨـﺖ و‬
‫ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪي) ‪.(2‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ دو ﺗﺬﮐﺮ ﻻزم اﺳﺖ‪ :‬اول – ﺑﺨﺎري اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ را از ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﺣـﺎرث رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎي دﯾﮕـﺮ ﮐـﻪ در رواﯾـﺎت ﺧـﻮد‬
‫آﯾﮥ ﺗﯿﻤﻢ را ذﮐﺮ ﮐﺮده اﻧﺪ ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن ﻫﻤﯿﻦ آﯾﮥ ﻣﺎﺋﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ در رواﯾﺎت ﺧـﻮد ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ :‬آﯾﮥ ﺗﯿﻤﻢ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﯿﺎن ﻧﮑﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮاد آﯾﮥ ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه اﺳﺖ و ﯾـﺎ آﯾـﮥ ﭼﻬـﻞ و ﺳـﻮم‬
‫ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ اﺑﻦ اﻟﻌﺮﺑﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ راه ﺣﻠﯽ ﺑـﺮاي آن ﻧﯿـﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬زﯾـﺮا ﻣـﺎ‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﮐﺪام آﯾﻪ اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫اﺑﻦ ﺑﻄﺎل ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر ﻋﺎﯾﺸﻪ ل آﯾﮥ ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿـﻞ ﮐـﻪ آﯾـﮥ ﺳـﻮرة‬
‫ﻣﺎﺋﺪه آﯾﮥ وﺿﻮء ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و در آﯾﮥ ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﺑﻪ وﺿـﻮ اﺷـﺎرهاي ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص آﯾﮥ ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﺑﻪ آﯾﮥ ﺗﯿﻤﻢ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‪ :‬ﮐﺘﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ ‪.4607‬‬

‫‪ -2‬در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ »اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ« آﻣﺪه از ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ‪ 434 / 1‬ﺛﺒﺖ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪222‬‬

‫واﺣﺪي ﻧﯿﺰ در ﮐﺘﺎب اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﻫﻤﯿﻦ ﺣـﺪﯾﺚ ﻋﺎﯾﺸـﻪ را ﺷـﺎن ﻧـﺰول آﯾـﮥ ﭼﻬـﻞ و ﺳـﻮم‬
‫ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ آﻧﭽﻪ را ﺑﺨﺎري ﺗﺮﺟﯿﺢ داده درﺳﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاي اﯾـﻦ ﮐـﻪ در اﯾـﻦ ﻃﺮﯾـﻖ ﺑـﻪ‬
‫روﺷﻨﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﮥ ﺗﯿﻤﻢ آﯾﮥ ﺷﺸﻢ ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ -‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﺎري از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻧﺰول آﯾﮥ ﺗﯿﻤﻢ وﺿﻮء واﺟﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮودآﻣﺪن در ﺟـﺎﯾﯽ را ﮐـﻪ آب‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻬﻢ داﻧﺴﺘﻨﺪ و آن ﭘﯿﺶ آﻣﺪ از ﺳﻮي اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ در ﺣﻖ ﻋﺎﯾﺸـﻪ ل‬
‫روي داد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻣﻐﺎزي روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳـﺮور ﮐﺎﺋﻨـﺎت از ﻫﻤـﺎن اﺑﺘـﺪا ﮐـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز واﺟﺐ ﺷﺪ ﻧﻤﺎز را ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ وﺿﻮ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از اﺷﺨﺎص ﻧﺎآﮔﺎه‬
‫و ﺳﺘﯿﺰهﮔﺮ ﻫﯿﭽﮑﺲ رد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﮑﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻧﺰول آﯾﮥ وﺿـﻮء‬
‫وﺟﻮد دارد ﺑﺎ وﺻﻒ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﺷﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﺿﯿﺖ وﺿﻮء ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ وﺣﯽ‬
‫ﻣﺘﻠﻮ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ اول آﯾﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ واﺟﺐﺷﺪن وﺿﻮء ﻗﺒﻼً ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪه و ﺑﻘﯿﮥ آﯾﻪ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺗﯿﻤﻢ در آن اﺳﺖ ﺑﻌﺪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﯿﻮﻃﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﺬﮐﺮ اول ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮلﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻓﺮﺿﺖ وﺿﻮء ﯾـﮏ ﺟـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﻓﺮﺿﯿﺖ ﻧﻤﺎز در ﻣﮑﻪ ﺑﻮده و اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪223‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :11‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.١ ﴾ ‬‬

‫‪ -396‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ و ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ اﺑﻮزﯾـﺎد ﺑـﻪ ﻟﻔـﻆ اﺑـﻦ اﺑﻮزﯾـﺎد رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ‬
‫ﺧﺪا‪ ‬ﺑﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ‪ ‬رواﻧﻪ ﺷﺪ و ﻧـﺰد ﮐﻌـﺐ‬
‫ﺑﻦ اﺷﺮف و ﯾﻬﻮد ﺑﻨﯽ ﻧﻀﯿﺮ رﻓﺖ از آنﻫﺎ در ﺑﺎرة اداي دﯾﻪاي ﮐﻪ ﻋﻬـﺪهدار ﭘﺮداﺧـﺖ آن ﺑـﻮد‬
‫ﮐﻤﮑﯽ ﻃﻠﺒﯿﺪ ]دﯾﮥ دو ﻋﺎﻣﺮﯾﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻣﯿﮥ ﺿﻤﺮي آنﻫﺎ را ﮐﺸـﺘﻪ ﺑـﻮد[) ‪ .(2‬ﯾﻬـﻮد ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻨﺸﯿﻦ ﺗﺎ ﺑﺮاﯾﺖ ﻏﺬا ﺑﯿﺎورﯾﻢ و ﺧﻮاﺳﺘﻪات را ﻧﯿﺰ ﺑﺮآورده ﺳﺎزﯾﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺣﯿﯽ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ‬
‫ﺑﻪ رﻓﻘﺎي ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ او را ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ از اﯾﻦ در دﺳﺘﺮس ﺧﻮد ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﯿﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﯽ را ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫او ﭘﺮﺗﺎب ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﺮارت و ﺑﺪي را ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺒﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آﺳـﯿﺎب ﺳـﻨﮓ‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ را آوردﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭘﺮﺗﺎب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا در آن ﮐـﺎر ﻣﻮﻓـﻖﺷـﺎن ﻧﺴـﺎﺧﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ آﻣﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﺟﺎي ﺧـﻮد ﺑﺮﺧﯿـﺰد‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬
‫‪ -397‬و از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻗﺘﺎده و ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ و اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺧﻮد ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﻰ آﻫﻨﮓ آن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻮى‬
‫ﺷﻤﺎ دﺳﺖ دراز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ]ﺧﺪاوﻧﺪ[ دﺳﺘﻬﺎى آﻧﺎن را از ﺷﻤﺎ ﺑﺎز داﺷﺖ‪ .‬و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾـﺪ و ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﮐّﻞ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪.144‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 11563‬از ﯾﺰﯾﺪ و ‪ 11565‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 11560‬ﺗﺎ ‪.11564‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪224‬‬

‫‪ -398‬و از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺮاي ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ :‬رﺳـﻮل اﷲ در ﻏـﺰوة‬
‫ﻫﻔﺘﻢ در ﺑﯿﻦ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎﻧﯽ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻨﻮ ﺛﻌﻠﺒﻪ و ﺑﻨﻮ ﻣﺤﺎرب ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ او ‪ ‬را ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ‬
‫را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و او ﺧﻮد را ﮐﻨﺎر رﺳﻮل اﷲ ﮐﻪ در ﺟﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻪ ﺑﻮد رﺳﺎﻧﺪ و‬
‫ﺳﻼح ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ را از ﭼﻨﮓ ﻣﻦ ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸـﺪ‪ ،‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺧﺪا‪ ،‬اﻋﺮاﺑﯽ ﺷﻤﺸﯿﺮ را در ﻧﯿﺎم ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او را ﻣﺠﺎزات ﻧﮑﺮد‪ .‬در آن ﻫﻨﮕﺎم اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -399‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ در »دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة« از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﺴﻦ از ﺟـﺎﺑﺮ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﷲ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺮدي از ﺑﻨﯽ ﻣﺤﺎرب ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﻮرث ﺑﻦ ﺣﺮث ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗـﻮم ﺧـﻮد ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ را‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮐﺸﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮد را ﻧﺰدﯾﮏ رﺳﻮل اﷲ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺸﺴـﺘﻪ و ﺷﻤﺸـﯿﺮش را‬
‫ﮐﻨﺎرش ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﯽ ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﺑﺒﯿـﻨﻢ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﻏـﻮرث‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﮔﺮﻓﺖ و از ﻧﯿﺎم ﺑﺮﮐﺸﯿﺪ و ﺑﻪ اﻫﺘﺰاز درآورد و ﺑﺮ او ﺣﻤﻠﻪور ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﺪا ﺷﺮ او‬
‫را از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دور ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ از ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻏﺮوث ﮔﻔـﺖ‪ :‬از ﻣـﻦ ﮐـﻪ‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺗﯿﺰي در دﺳﺘﻢ دارم ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﻢ ﻣﺮا از ﺷﺮ ﺗﻮ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻏـﻮرث‬
‫ﭘﺲ از ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺸﯿﺮ را در ﻏﻼف ﻧﻬﺎد و ﺑﻪ دﺳﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا داد‪ .‬آﻧﮕﺎه اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :16 – 15‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.﴾    ‬‬

‫‪ -400‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﯾﻬﻮد ﺑﻪ ﺣﻈﻮر ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪‬‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و در ﺑﺎرة ﺳﻨﮕﺴﺎر از اﯾﺸﺎن ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺪامﺗﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪﺗﺮ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 11568‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

 ‫‪225‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻫﺴﺘﯿﺪ؟ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي اﺑﻦ ﺻﻮرﯾﺎ اﺷﺎره ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او را ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮرات را ﺑﺮ‬
‫ﻣﻮﺳﯽ‪ ‬ﻧﺎزل ﮐﺮد و ﮐﻮه ﻃﻮر را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و از ﯾﻬﻮد ﺗﻌﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ داد‪.‬‬
‫ﻟﺮزه ﺑﺮ اﻧﺪام داﻧﺸﻤﻨﺪ ﯾﻬﻮد اﻓﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪] :‬ﭼﻮن زﻧﺎن ﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﮑﻢ ﺳﻨﮕﺴﺎر‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﭼﻮن‬ ‫زﻧﺎﮐﺎران‪ ،‬اﻓﺮاد زﯾﺎدي از ﻣﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ داﻣﻨﮥ ﮐﺸﺘﺎر را ﮐﻮﺗﺎه ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ[‬
‫ﺳﻨﮕﺴﺎر در ﺑﯿﻦ ﻣﺎ زﯾﺎد ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﺪ ﺿﺮب دره )ﺷﻼق( و ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﺳﺮ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا در ﺑﺎرة آن ]ﺷﺨﺺ زاﻧﯽ ﮐﻪ او را ﺑﺮاي ﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﮐﺮﯾﻢ آورده ﺑﻮدﻧﺪ[‬

‫ﺣﮑﻢ ﺳﻨﮕﺴﺎر را ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪      ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ ﴾         ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ :‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪.161‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 11614‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى اﻫﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬رﺳﻮل ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎرى از آﻧﭽﻪ از ﮐﺘﺎب ]آﺳﻤﺎﻧﻰ[ را ﮐـﻪ‬
‫ﻧﻬﺎن ﻣﻰداﺷﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ روﺷﻦ ﻣﻰﺳﺎزد و از ]ﮐﻮﺗﺎﻫﻰﻫﺎى[ ﺑﺴﯿﺎرى در ﻣﻰﮔﺬرد‪ .‬ﺑﻪ راﺳـﺘﻰ از ]ﺟﺎﻧـﺐ[‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻧﻮر و ﮐﺘﺎﺑﻰ روﺷﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ آن ﮐﺴﻰ را ﮐﻪ ﺧﺸﻨﻮدى او را ﺑﺠﻮﯾﺪ ﺑﻪ راﻫﻬﺎى‬
‫ﻧﺠﺎت ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺧﻮد از ﺗﺎرﯾﮑﯿﻬﺎ ﺑﻪ ﺳـﻮى ﻧـﻮر ﺑﯿـﺮون ﻣـﻰﺑـﺮد و آﻧـﺎن را ﺑـﻪ راه‬
‫راﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪226‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :18‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.1 ﴾       ‬‬

‫‪ -401‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ اﺿﺎء‪ ،‬ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﻋﻤـﺮو و‬
‫ﺷﺎش ﺑﻦ ﻋﺪي ]از ﯾﻬﻮد[ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ او ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬آنﻫـﺎ را‬
‫ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﺮد‪ ،‬و از ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ ﺑﺮﺣﺬرﺷﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﻧﺘﺮﺳـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﺎ دوﺳﺘﺪاران و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺪاﯾﯿﻢ‪ .‬ﻧﺼﺎري ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ادﻋـﺎي داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي‬

‫ﻋﺰوﺟﻞ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :19‬‬

‫‪                  ‬‬

‫‪.3 ﴾‬‬
‫‪ -402‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﯾﻬـﻮد را ﺑـﻪ اﺳـﻼم‬
‫دﻋﻮت و ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮش دﯾﻦ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﯽ آنﻫﺎ ﺳﺮﺑﺎز زدﻧﺪ و از ﻗـﺪمﮔﺬاﺷـﺘﻦ در راة‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎرى ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﭘﺴﺮان ﺧﺪا و دوﺳﺘﺎن اوﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘـﺲ ﭼـﺮا ﺷـﻤﺎ را ﺑـﺮاى ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘـﺎن‬
‫ﻋﺬاب ﻣﻰﮐﻨﺪ؟ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻤﺎ ]ﻫﻢ[ ﺑﺸﺮى ﻫﺴﺘﯿﺪ از آﻧﭽﻪ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻰآﻣﺮزد و ﻫﺮ‬
‫ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻋـﺬاب ﻣـﻰﮐﻨـﺪ و ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﯾﻰ آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﯿﻦ و آﻧﭽـﻪ در ﻣﯿـﺎن آن دوﺳـﺖ از آن‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮى اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 11616‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑﺎ ﺳﻨﺪش از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺷﯿﺦ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى اﻫﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬رﺳﻮل ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐـﻪ ﭘـﺲ از ]اﻧﻘﻄـﺎع وﺣـﻰ[ و ﻓﺘـﺮت رﺳـﻮﻻن‬
‫ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ]ﺣﻘﺎﯾﻖ را[ روﺷﻦ ﻣﻰﺳﺎزد ﺗﺎ ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﻣﮋده آور و ﺑﯿﻢ دﻫﻨﺪهاى ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺎ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ .‬آرى ﻣﮋده آور‬
‫و ﺑﯿﻢ دﻫﻨﺪهاى ﺑﺮاﯾﺘﺎن آﻣﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺎرى ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪227‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻧﯿﮏ اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ و ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﯾﻬـﻮد از‬
‫ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاﺳـﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا ﺷـﻤﺎ ﻗﺒـﻞ از‬
‫ﺑﻌﺜﺖ ﻫﻤﻮاره از او ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ و ﺻﻔﺎت او را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﻣـﯽداﺷـﺘﯿﺪ‪ .‬راﻓـﻊ ﺑـﻦ ﺣﺮﯾﻤﻠـﻪ و‬
‫وﻫﺒﻦ ﺑﻦ ﯾﻬﻮذا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﯾﻢ و ﺧـﺪا ﺑﻌـﺪ از ﻣﻮﺳـﯽ ‪ ‬ﻧـﻪ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﻧﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :33‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.2 ﴾           ‬‬
‫‪ -403‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺣﺒﯿـﺐ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻠﮏ ﺑـﻦ ﻣـﺮوان ﺑـﺮاي‬
‫اﻧﺲ‪ ‬ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻮﺷﺖ و از او در ﺑﺎرة اﯾﻦ آﯾﻪ ﴿‪﴾...     ‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬اﻧﺲ ‪ ‬در ﺟﻮاب ﻧﺎﻣﻪ آﮔﺎﻫﺶ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﻋﺮﻧﯽﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ از اﺳـﻼم‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﭼﻮﭘﺎن را ﮐﺸﺘﻨﺪ و ﺷﺘﺮان را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -404‬و از ﺟﺮﯾﺮ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 11619‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺷﯿﺦ وي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻘﺮﯾﺐ« آﻣﺪه و ذﻫﺒﯽ در »ﻣﯿﺰان اﻋﺘﺪال« ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ ‪ 412‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺟﺰاى آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻣﻰﺟﻨﮕﻨﺪ و ]ﺑﻪ ﻗﺼﺪ[ ﻓﺴﺎد در زﻣﯿﻦ ﻣﻰﮐﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ آن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ دار آوﯾﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ دﺳﺘﺸﺎن و ﭘﺎﻫﺎﯾﺸﺎن در ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮﯾﺪه ﺷﻮد و ﯾﺎ از‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ]ﺧﻮد[ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ در دﻧﯿﺎ ﺑﺮاى آﻧﺎن ]ﻣﺎﯾﻪ[ رﺳﻮاﯾﻰ اﺳـﺖ و در آﺧـﺮت ﻋـﺬاﺑﻰ ﺑـﺰرگ ]در‬
‫ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪228‬‬

‫‪ -405‬و ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :39‬‬

‫‪.3 ﴾   ‬‬

‫‪ -406‬ك‪ :‬اﺣﻤﺪ و ﻏﯿﺮه از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در زﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا زﻧﯽ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺳﺮﻗﺖ ﺷﺪ و دﺳﺖ راﺳﺘﺶ را ﻗﻄﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺲ آن زن ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪ ،‬آﯾـﺎ‬
‫ﺗﻮﺑــﮥ ﻣــﻦ ﺑــﻪ درﮔــﺎة اﻟﻬــﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘــﻪ ﻣــﯽﺷــﻮد؟ ﭘــﺲ ﺧــﺪا آﯾــﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬

‫‪     ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪   ﴿ :45 – 41‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 11815‬از ﺟﺮﯾﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪة رﺑﺬي ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ 18541‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻠﻤﯽ ﻣﺘـﺮوك اﺳـﺖ ﺳـﺒﺐ ﻧـﺰول آﯾـﻪ‬
‫ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﮔﺮوﻫﯽ از ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در »اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن« ‪ 696‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﻫﺮ آن ﮐﺲ ﮐـﻪ ﭘـﺲ از ﺳـﺘﻤﺶ ﺗﻮﺑـﻪ ﮐﻨـﺪ و ﮐـﺎر ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ از او در‬
‫ﻣﻰﮔﺬرد‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪ 177 / 2‬و ﻃﺒﺮي ‪ 11922‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ در اﯾـﻦ‬
‫اﺳﻨﺎد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺨﺰوﻣﻪ ﻣﻌﺮف اﺳـﺖ اﺻـﻞ آن در ﺻـﺤﯿﺤﯿﻦ ﺑـﺪون‬
‫ﻧﺰول آﯾﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺎق دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 424‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪229‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪                   ‬‬

‫‪.1 ﴾   ‬‬

‫‪ -407‬ك‪ :‬اﺣﻤــﺪ و اﺑــﻮداود از اﺑــﻦ ﻋﺒــﺎس ب رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﻧــﺪ‪ :‬در زﻣــﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿــﺖ‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪاي از ﯾﻬﻮد ﺑﺮ ﻃﺎﯾﻔﮥ دﯾﮕﺮي ﭼﯿﺮه ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﺮوة ﻣﻐﻠـﻮب ﺷﮑﺴـﺖ و ﺧﻮاﻫـﺎن‬
‫ﺻﻠﺢ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻫﻢ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺸﺘﻪ از ﮔﺮوة ﻧﺎﺗﻮان ﮐﻪ او را ﻓـﺮدي‬
‫از ﮔﺮوة ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه وﺳﻖ) ‪ (2‬ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺸﺘﻪ از ﮔﺮوة ﻗـﻮي‬
‫ﮐﻪ او را ﮐﺴﯽ از ﮔﺮوة ﻣﻐﻠﻮب ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﺻﺪ وﺳﻖ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان دﯾـﻪ داده ﺷـﻮد‪ .‬ﺗـﺎ آﻣـﺪن رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا‪ ‬ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ اﯾﻦ روش اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮدي از ﮔﺮوة ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﮔﺮوة ﻗـﻮي‬
‫را ﮐﺸﺖ‪ .‬زورﻣﻨﺪان ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﭘﯿﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ ﺻـﺪ وﺳـﻖ ﺧﻮﻧﺒﻬـﺎي ﻣـﺎ را ﺑﻔﺮﺳـﺘﯿﺪ‪ .‬ﺿـﻌﻔﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﺠﺎي ﺟﻬﺎن ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﻃﺎﯾﻔﻪ داراي دﯾﻦ ﻣﺸﺘﺮك و ﻧﺴـﺐ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﯾﮏ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﻫﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ دﯾﮥ ﯾﮑﯽ ﻧﺼﻒ دﯾﮥ دﯾﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﻣﺎ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ از ﺗﺮس ﺟﻮر و ﺳﺘﻢ ﺷﻤﺎ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﯾﻪ ﻣﯽدادﯾﻢ‪ ،‬اﻣﺎ اﮐﻨﻮن ﮐـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺑﻪ آن ﭘﯿﻤﺎن ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ راﺿﯽ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اى رﺳﻮل‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ]راه[ ﮐﻔﺮ ﻣﻰﮐﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ را اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﻧﺴـﺎزﻧﺪ‪] ،‬ﭼـﻪ[ از ﮐﺴـﺎﻧﻰ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫زﺑﺎﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ وﻟﻰ دﻟﺸﺎن اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ و ﭼـﻪ از ﯾﻬـﻮد ]ﺑﺎﺷـﻨﺪ[‪] .‬آﻧـﺎن[ ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ‬
‫دروغ ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﺑﺮاى ﮔﺮوﻫﻰ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻧﯿﺎﻣﺪهاﻧﺪ ]ﺑﺮاى ﺟﺎﺳﻮﺳﻰ[ ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻰدﻫﻨﺪ‬
‫و ﮐﻠﻤﺎت را ﭘﺲ از ]اﺳﺘﻘﺮار[ در ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﺸﺎن ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ]ﺣﮑﻢ ﺗﺤﺮﯾـﻒ ﺷـﺪه[‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ﺷﺪ‪ ،‬آن را ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و اﮔﺮ آن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ﻧﺸﺪ‪] ،‬از ﻏﯿﺮ آن[ دورى ﮐﻨﯿـﺪ و ﻫـﺮ ﮐـﺲ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﻰاش را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى او اﺧﺘﯿـﺎرى ﻧـﺪارى‪ .‬اﯾﻨـﺎن ﮐﺴـﺎﻧﻰ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن را ﭘـﺎك دارد‪ .‬آﻧـﺎن در دﻧﯿـﺎ رﺳـﻮاﯾﻰ ]و ﺧـﻮارى[ و در آﺧـﺮت ﻋـﺬاﺑﻰ‬
‫ﺑﺰرگ ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻌﺎدل ﺑﺎر ﺷﺘﺮ ﻣﻌﺎد ‪ 180‬ﮐﯿﻠﻮ ﮔﺮم‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪230‬‬

‫ﺷﻌﻠﻪور ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺣﮑﻤﯿﺖ رﺳﻮل اﷲ راﺿﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ زورﻣﻨﺪان دﺳﺖ ﺑـﻪ دﺳﯿﺴـﮥ ﭘﻨﻬـﺎﻧﯽ‬
‫زدﻧﺪ و ﻋﺪهاي از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﺴـﯿﻞ داﺷـﺘﻨﺪ ﺗـﺎ از رأي آن ﺑﺰرﮔـﻮار آﮔـﺎه‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ]ﮐﻪ اﮔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آنﻫﺎ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﮑﻤﯿﺖ او راﺿﯽ ﺷـﻮﻧﺪ و اﮔـﺮ ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ آنﻫـﺎ‬

‫ﻧﺒﻮد ﺣﮑﻤﯿﺖ او را ﻧﭙﺬﯾﺮﻧﺪ[ ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -408‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدي ﯾﻬﻮدي را ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺎﮐﮥ زﻏﺎل ﭼﻬﺮهاش را ﺳﯿﺎه ﮐﺮده و ﺷﻼﻗﺶ زده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﺰدﯾﮏ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻋﺒﻮر‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ آنﻫﺎ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺪ زﻧﺎ در ﮐﺘﺎب ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري‪ ،‬ﭘﺲ ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤﺎي آنﻫﺎ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺪاي ﮐﻪ ﺗﻮرات را ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ‪ ‬ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﻗﺴﻢ ﻣﯽدﻫﻢ آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺣﺪ زﻧﺎ را در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﯾﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﺮا ﻗﺴﻢ ﻧﻤﯽدادي ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺣﺪ زﻧﺎ در ﮐﺘﺎب ﻣﺎ ﺳﻨﮕﺴﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ زﻣﺎﻧﯽ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ در ﺑﯿﻦ اﺷﺮاف ﻣﺎ زﯾﺎد ﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از اﺷﺮاف ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﺷﺪ ﺳﻨﮕﺴﺎرش ﻧﻤﯽﮐﺮدﯾﻢ و اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺎﺗﻮان و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽداد او را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺧﻮد را دﻋﻮت ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺳﺒﮑﺘﺮ‬
‫از ﻗﺎﻧﻮن ﺳﻨﮕﺴﺎر وﺿﻊ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان و ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن ﯾﮑﺴﺎن و ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺎﮐﮥ زﻏﺎل ﺳﯿﺎه ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺑﺪن آنﻫﺎ ﺷﻼق زده ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﻦ اوﻟﯿﻦ‬

‫‪ -1‬ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻃﺮﻗﺶ ﺣﺴﻦ ﺻـﺤﯿﺢ اﺳـﺖ‪ ،‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،246 / 1‬اﺑـﻮداود ‪ 3576‬و ﻃﺒﺮاﻧـﯽ ‪ 10732‬از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﻧﺎد ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺑﻮداود ‪ ،3591‬اﺣﻤﺪ ‪ / 1‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪ 19 / 8‬و‬
‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 11979‬از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن در ﻣﺘﺎﺑﻌﺎت ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ .‬و از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ آﻣﺪه‬
‫ﮐﻪ اﺑﻮداود ‪ 4494‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 5057‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ اﺳﻨﺎد آن ﻫﻢ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ در ﻣﺘﺎﺑﻌﺎت‪ .‬ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن‬
‫‪ 718‬و ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 2648‬و ‪ 2650‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪231‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﮐﺴﯽ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺖ را زﻧﺪه ﮐﺮدم‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﻬﻮد ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫‪ ‬‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﻣﺠﺮم را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻬﻮد ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺰد‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮوﯾﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﯿﺎهﮐﺮدن ﺻﻮرت و ﺷﻼقزدن ﻓﺘﻮي داد ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻓﺘﻮي‬

‫داد ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪        ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -409‬ك‪ :‬ﺣﻤﯿﺪي در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از اﻫﻞ‬
‫ﻓﺪك ﻣﺮﺗﮑﺐ زﻧﺎ ﺷﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ﻓﺪك ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﯽ از اﻫﺎﻟﯽ ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺣﮑـﻢ اﯾـﻦ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ را از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ اﮔﺮ ﻓﺘﻮا داد ﺷـﻼق زده ﺷـﻮد ﺑﭙﺬﯾﺮﯾـﺪ و اﮔـﺮ ﺑـﻪ ﺳﻨﮕﺴـﺎر ﻓﺘـﻮا داد‬
‫ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﺣﮑﻢ ﻋﻤﻞ زﻧﺎ را از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺒـﻞ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ داﻧﺎﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ را ﺳﻮﮔﻨﺪ داد ﮐﻪ ﺣﮑﻢ زﻧﺎ در ﺗﻮرات ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر داد ﻣﺠـﺮم‬
‫را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،1700 ،‬اﺑـﻮداود ‪ 4447‬و ‪ ،4448‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،286 / 4‬اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ ‪ ،2558‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪ 246 / 8‬و‬
‫ﻃﺒﺮي ‪ 12039‬از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 425‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻮداود ‪ ،4452‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ 2328‬از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑـﻦ ﺳـﻌﯿﺪ ﻗـﻮي ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪ دارد ﮐﻪ ﺑﺪرﺟﻪ ﺣﺴﻦ ﻣﯽرﺳﺪ – اﻧﺸﺎء اﷲ – ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 854‬ﺑﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪232‬‬

‫‪ -410‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :50 – 49‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.﴾         ‬‬

‫‪ -411‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮐﻌﺐ ﺑﻦ اﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫ﺻﻮرﯾﺎ و ﺷﺎش ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎﻫﻢ ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮوﯾﻢ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻓﮑﺮ او را ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ دﯾﻨﺶ ﭘﺮﯾﺸﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﯾﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽداﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎن ﯾﻬﻮد ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﯾﻬﻮدﯾﺎن از ﻣﺎ‬
‫ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﻮده ﺑﺎ ﺗﺼﻤﯿﻢ و ﻋﺰم ﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺑﯿﻦ ﻣﺎ و ﻋﺪهاي از ﻗﻮم ﻣﺎ دﻋﻮا و‬
‫اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬آنﻫﺎ را ﺑﺮاي داوري ﻧﺰدت ﻣﯽآورﯾﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺎ و ﺑﻪ زﯾﺎن آنﻫﺎ ﺣﮑﻢ ﮐﻦ و‬

‫آﻧﮕﺎه ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از اﯾﻦ ﮐﺎر اﺑﺎ ورزﯾﺪ و ﺧﺪا در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﴿‪ ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪ ﴾             ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 11926‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 247 / 8‬از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬در اﺳﻨﺎد آن راوﯾﯽ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 12156‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳـﻨﺎد ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤـﺪ ﻣﺠﻬـﻮل اﺳـﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ در‬
‫»ﺗﻘﺮﯾﺐ« آﻣﺪه ﭘﺲ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 856‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬و ]ﻓﺮﻣﺎن دادﯾﻢ[ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﭽـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧـﺎزل ﮐـﺮده اﺳـﺖ ﺣﮑـﻢ ﮐـﻦ و از‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎى ]ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ[ آﻧﺎن ﭘﯿﺮوى ﻣﮑﻦ و از آﻧﺎن ﺑﺮ ﺣﺬر ﺑﺎش ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﺗﻮ را از ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ‬
 ‫‪233‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :51‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.1 ﴾‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -412‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣـﺎﺗﻢ و ﺑﯿﻬﻘـﯽ از ﻋﺒـﺎده ﺑـﻦ ]وﻟﯿـﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺎده ﺑـﻦ[‬
‫ﺻﺎﻣﺖ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﯽ ﻗﯿﻨﻘﺎع ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ اُﺑـﯽ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻠﻮل ]ﮐﻪ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﻫﻢﭘﯿﻤﺎن ﺑﻮد[ از آنﻫﺎ دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ و در ﮐﻨﺎرﺷـﺎن اﯾﺴـﺘﺎد‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨﯽ ﻋﻮف ]ﺑﻦ[ ﺧﺰرج – ﮐﻪ او ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﻦ ﺳﻠﻮل ﺑﺎ‬
‫ﯾﻬﻮد ﻫﻢﭘﯿﻤﺎن ﺑﻮد – ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪ و اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻫﻢﭘﯿﻤﺎن ﻣﻦ ﺧﺪا‪ ،‬رﺳﻮل ﺧـﺪا‬

‫و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و از دوﺳﺘﯽ و ﻫﻢﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﯾﻬﻮد ﺑﺮاءت ﻣﯽﺟﻮﯾﻢ‪ .‬ﻋﺒـﺎده ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ .‬آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...       ‬در ﺑﺎرة او و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ ]ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ[ ﮔﺮاﯾﺶ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ روى ﺑﺮﺗﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻰﺧﻮاﻫـﺪ آﻧـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫]ﺳﺰاى[ ﺑﺮﺧﻰ از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﻋﺬاب ﮐﻨـﺪ‪ .‬و ﺑـﻰ ﮔﻤـﺎن ﺑﺴـﯿﺎرى از ﻣـﺮدم ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ .‬آﯾـﺎ ﺣﮑـﻢ ]روزﮔـﺎر[‬
‫ﺟﺎﻫﻠﯿ‪‬ﺖ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ؟ و ﺑﺮاى ﮔﺮوﻫﻰ ﮐﻪ ﯾﻘﯿﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺴﻰ در داورى ﺑﻬﺘﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎرى را دوﺳﺘﺎن ]ﺧﻮﯾﺶ[ ﻣﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬آﻧﺎن دوﺳﺘﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ و ﻫـﺮ ﮐـﺲ از‬
‫ﺷﻤﺎ آﻧﺎن را دوﺳﺖ ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﻪ ﺧﻮد از آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮑﺎران را ﻫـﺪاﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬از ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺨﺮج اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ روش ﺑﯿﺎن درﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 1264‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 176 / 3‬و ‪ 177‬از ﻋﺒﺎده ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫اﺳﻨﺎد اﺳﺤﺎق ﭘﺪر ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺳﻞ دارد ﮐﻪ او را ﻗﻮي ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﻪ »اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 729‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪234‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :55‬‬

‫‪.1 ﴾    ‬‬

‫‪ -413‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ﺑﻪ ﺳﻨﺪي ﮐﻪ راوﯾﺎن آن ﻣﺠﻬﻮﻟﻨـﺪ از ﻋﻤـﺎر ﺑـﻦ ﯾﺎﺳـﺮ ‪‬‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﯽ ‪ ‬ﻣﺸﻐﻮل اداي ﻧﻤﺎز ﻧﺎﻓﻠﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﺪاﯾﯽ ﺣﻀﻮرش اﯾﺴﺘﺎد‪ ،‬ﺷﯿﺮ ﺧﺪا‬

‫اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺧﻮد را از اﻧﮕﺸﺖ ﺑﯿﺮون ﮐـﺮد و ﺑـﻪ او داد‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪﴾...   ‬‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -414‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب از ﭘﺪرش ﻣﺠﺎﻫﺪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬در ﺑﺎرة ﻋﻠﯽ ‪ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -415‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﺜﻞ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -416‬و از ﻋﻠﯽ ‪ ‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -417‬و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -418‬و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ ﮐﻬﯿﻞ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :61 – 57‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.﴾‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ وﻟﻰ‪ ‬ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶ و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺮ ﭘﺎى ﻣﻰدارﻧﺪ و آﻧﺎن‬
‫در اوج ﻓﺮوﺗﻨﻰ‪ ،‬زﮐﺎت ﻣﻰﭘﺮدازﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪.289‬‬

 ‫‪235‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -419‬اﺑﻮﺷﯿﺦ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺗﺎﺑﻮت و‬
‫ﺳﻮﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرث از روي ﻧﻔﺎق و دوروﯾﯽ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺷﺨﺼﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ‬

‫آنﻫﺎ دوﺳﺘﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪        ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪ .(1‬و ﺑﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﯾﻬﻮد ﮐﻪ اﺑﻮ ﯾﺎﺳﺮ ﺑﻦ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 12221‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ »زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 441‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را ﮐﻪ دﯾﻨﺘﺎن را ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ و ﺑﺎزى ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ]ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ[ از ﮐﺴـﺎﻧﻰاﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﮐﺘﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ]ﻧﯿﺰ دﯾﮕـﺮ[ ﮐـﺎﻓﺮان را دوﺳـﺖ ]ﺧـﻮﯾﺶ[ ﻣﮕﯿﺮﯾـﺪ‪ .‬و اﮔـﺮ اﯾﻤـﺎن دارﯾـﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ و ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آﻧﺎن ﻗﻮﻣﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺮد ﻧﻤﻰورزﻧﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اى اﻫﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬آﯾﺎ ﺟﺰ ]ﺑﺮاى اﯾﻦ[ از ﻣﺎ ﻋﯿﺐ ﻣﻰﮔﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ و ]ﺟـﺰ‬
‫ﺑﺮاى آﻧﮑﻪ[ ﺑﯿﺸﺘﺮﺗﺎن ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از ﮐﺴﻰ ﮐﻪ در ﻧﺰد ﺧﺪا از اﯾﻦ ]ﻫﻢ[ ﺑـﺪ ﺳـﺮاﻧﺠﺎﻣﺘﺮ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺧﺒﺮ دﻫﻢ؟ ]ﺟﺰاى[ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را از رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ دور داﺷﺘﻪ و ﺑﺮ آﻧـﺎن ﺧﺸـﻢ ﮔﺮﻓﺘـﻪ و‬
‫آﻧﺎن را ]ﻫﻤﭽﻮن[ ﺑﻮزﯾﻨﮕﺎن و ﺧﻮﮐﺎن ﻗﺮار داده و ]ﮐﺴﻰ ﮐﻪ[ ﻃﺎﻏﻮت را ﭘﺮﺳﺘﯿﺪه‪ ،‬اﯾﻨﺎن ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎهﺗـﺮ و از‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪236‬‬

‫اﺧﻄﺐ‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ اﺑﻮﻧﺎﻓﻊ و ﻋﺎزر ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻧﯿﺰ ﺑﯿﻦﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪﻧﺪ و‬

‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺪام ﯾﮏ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﭘﯿﺸﯿﻦ اﯾﻤﺎن دارد؟ ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﴿‪   ‬‬

‫‪             ‬‬
‫‪‬‬

‫‪) ﴾             ‬ﺑﻘﺮه‪:‬‬
‫‪» (136‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و‬
‫اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب و ﻧﻮادﮔﺎن ﯾﻌﻘﻮب ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻰ و ﻋﯿﺴﻰ داده ﺷﺪه‬
‫و ]ﻧﯿﺰ[ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ]دﯾﮕﺮ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان از ﺳﻮى ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﯿﻦ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ از آﻧﺎن ﺗﻔﺎوﺗﻰ ﻧﻤﻰﮔﺬارﯾﻢ‪ .‬و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار او )ﺧﺪاوﻧﺪ( ﻫﺴﺘﯿﻢ« را ﺗﻼوت ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ از ﻋﯿﺴﯽ ‪ ‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪ ،‬آنﻫﺎ ﻧﺒﻮت ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ را اﻧﮑﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ‬

‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻋﯿﺴﯽ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺒﻮت او را ﺑﭙﺬﯾﺮد اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :64‬‬

‫‪              ‬‬

‫راه راﺳﺖ ﮔﻤﺮاهﺗﺮﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ]ﺑﻪ ﻧﺰد[ ﺷﻤﺎ آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺮ در آﻣـﺪه و ﺑـﺎ‬

‫آن ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﻬﺎن ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 12224‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ از ﺳﻌﯿﺪ و ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪار اﯾﻦ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ و او ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ در »ﺗﻘﺮﯾـﺐ« و »ﻣﯿـﺰان اﻻﻋﺘـﺪال«‬
‫اﺳﺖ‪ .‬واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 401‬و »اﻟﻮﺳﯿﻂ« ‪ 203 / 2‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺪون ﺳﻨﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫»ﮐﺸﺎف« ‪ 358‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪237‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪            ‬‬
‫‪   ‬‬

‫‪.1 ﴾           ‬‬
‫‪ -420‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ از ﯾﻬﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺒﺎش ﺑﻦ‬
‫ﻗﯿﺲ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮرودﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﺨﯿﻞ اﺳﺖ و ﻣـﺎل ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﮐﺴـﯽ ﻧﻤـﯽدﻫـﺪ‪ .‬ﺧـﺪا آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -421‬اﺑﻮﺷﯿﺦ از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾   ‬در ﺑﺎرة ﻓﻨﺤﺎص رﺋﯿﺲ ﯾﻬﻮد ﺑﻨﯽ ﻗﯿﻨﻘﺎع ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪             ﴿ :67‬‬

‫‪.3 ﴾              ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺑـﺎد‪ .‬و ﺑـﻪ ]ﺳـﺰاى[ آﻧﭽـﻪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ از‬
‫رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دور داﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ دو دﺳﺖ او ﮔﺸﺎده اﺳﺖ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﻔﺎق ﻣـﻰﮐﻨـﺪ و‬
‫ﺑﻪ راﺳﺘﻰ آﻧﭽﻪ از ]ﺟﺎﻧﺐ[ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻮ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪] ،‬در ﺣـﻖّ[ ﺑﺴـﯿﺎرى از آﻧـﺎن‪،‬‬
‫ﺳﺮﮐﺸﻰ و ﮐﻔﺮ را ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺰود‪ .‬و در ﺑﯿﻦ آﻧﺎن دﺷﻤﻨﻰ و ﮐﯿﻨﻪ را ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﻓﮑﻨـﺪهاﯾـﻢ‪ ،‬ﻫـﺮ ﮔـﺎه ﮐـﻪ‬
‫آﺗﺸﻰ ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ ﺑﺮاﻓﺮوزﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻓﺮو ﻣﻰﻧﺸـﺎﻧﺪ‪ ،‬و در زﻣـﯿﻦ در ﻓﺴـﺎد ﻣـﻰﮐﻮﺷـﻨﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻓﺴﺎدﮐﺎران را دوﺳﺖ ﻧﻤﻰدارد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 12497‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤـﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ ‪17 / 7‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى رﺳﻮل‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎن آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ از ]ﺟﺎﻧﺐ[ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻮ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳـﺖ و اﮔـﺮ‬
‫]اﯾﻦ ﮐﺎر را[ ﻧﮑﻨﻰ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺘﺶ را ﻧﺮﺳﺎﻧﺪهاى‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را از ]ﺷﺮّ[ ﻣﺮدم ﺣﻔـﻆ ﻣـﻰﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﮔـﺮوه‬
‫ﮐﺎﻓﺮان را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪238‬‬

‫‪ -422‬اﺑﻮﺷﯿﺦ از ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﺰد ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﺮا ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﺒﻌﻮث ﮐﺮد و ﻣﻦ در ﺧﻮد ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﻤﯽدﯾـﺪم‪ ،‬زﯾـﺮا ﻣـﯽداﻧﺴـﺘﻢ ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﺗﮑـﺬﯾﺒﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﮐﺮد ﯾﺎ ﭘﯿﺎم او را ﺑـﻪ ﻣـﺮدم ﺑﺮﺳـﺎﻧﻢ و ﯾـﺎ ﻧـﺎﮔﺰﯾﺮ ﻣـﻮرد‬

‫ﺧﺸﻢ و ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮم‪ .‬ﻫﻤـﯿﻦ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -423‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ را اﻧﺠـﺎم دﻫـﻢ‪ ،‬در‬

‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﯾﮑﻪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻢ و ﻫﻤﻪ ﺑﺮﻋﻠﯿﻪ ﻣﻦ ﻫﻤﺪﺳﺖ ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -424‬ﺣﺎﮐﻢ و ﺗﺮﻣﺬي از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﺗﺎ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾـﻪ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾  ‬ﺑﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻣﺴﻠﺢ ﺣﺮاﺳﺖ و ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از ﻧـﺰول اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﺮش را از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون ﮐﺮد و ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺧﻮدش ﻣﺮا ﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﯽدارد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺟﺪاً ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 12275‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺜﻞ ﺳﺎﺑﻘﺶ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻـﻒ آﯾـﻪ‬
‫ﻣﺪﻧﯽ و ﻗﺼﻪ ﻇﺎﻫﺮ ًا ﻣﮑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3046‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،313 / 2‬ﻃﺒﺮي ‪ 12279‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷـﻘﯿﻖ از ﻋﺎﯾﺸـﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬اﺳـﻨﺎد آن‬
‫ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒـﯽ ﻫـﻢ ﺑـﺎ او ﻣﻮاﻓـﻖ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺪهاي آن را از ﺟﺮﯾﺮي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫در آن ﻋﺎﯾﺸﻪ ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه« ﻃﺒﺮي ‪ 12277‬از اﺑﻦ ﻋﻠﯿﻪ از ﺟﺮﯾﺮي از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ از ﻣﻮﺻﻮل ﻗﻮيﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در »ﻓﺘﺢ اﻟﺒـﺎري« ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﺳـﻨﺎد آن ﺣﺴـﻦ‬
‫اﺳﺖ و در ﻣﻮﺻﻮل ﻣﺮﺳﻞﺑﻮدن آن اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ« اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷـﺎﻫﺪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻃﺒـﺮي ‪ 12276‬از‬
 ‫‪239‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ دال ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺐ و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬در ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻮده ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -425‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻋﺒـﺎس ﻋﻤـﻮي ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ در ﮔـﺮوة‬

‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﴿‪ ﴾   ‬ﻧـﺎزل ﮔﺮدﯾـﺪ ﭘﺎﺳـﺒﺎﻧﯽ را‬
‫ﺗﺮك ﮔﻔﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -426‬ك‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﻋﺼﻤﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﺧﻄﻤﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣـﺎ ﻫﻤـﻮاره ﺷـﺐﻫـﺎ از‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺳﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﴿‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﺳﺘﻮ داد‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺗﺮك ﮐﻨﯿﻢ) ‪.(2‬‬
‫‪ -427‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در »ﺻﺤﯿﺢ« ﺧﻮد از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬زﻣـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﻣﯽرﻓﺖ اﮔﺮ ﻣﻮﻗﻊ ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﺟـﺎﯾﯽ ﻣـﯽرﺳـﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘـﺮﯾﻦ و ﺳـﺎﯾﻪدارﺗـﺮﯾﻦ‬
‫درﺧﺖ را ﺑﺮاﯾﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ و او در ﭘـﺎي آن درﺧـﺖ ﻓـﺮود ﻣـﯽآﻣـﺪ‪ .‬روزي در زﯾـﺮ‬
‫درﺧﺘﯽ ﻧﺸﺴﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷـﺎﺧﮥ آن آوﯾـﺰان ﮐـﺮد‪ .‬ﻧﺎﮔـﺎه ﻣـﺮدي آﻣـﺪ و ﺷﻤﺸـﯿﺮ را‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺗﺮا از ﭼﻨﮓ ﻣﻦ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدﻫﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﺰد ﺗﻌـﺎﻟﯽ‬

‫ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﭘﺲ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻮﺻﻮل ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ ﻗﻮي ﻣﯽﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ »ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺑﻐـﻮي«‬
‫‪ 814‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ ﺻـﻐﯿﺮ« ‪ 814‬و »ﻣﻌﺠـﻢ اوﺳـﻂ« ‪ 3534‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در‬
‫»ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 17 / 7‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ« ﺑﻪ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 2708‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﻧﯿﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 17 / 7‬ذﮐـﺮ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ ‪ 578 / 2‬و ‪ 579‬ﺑـﻪ اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ داده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻣﺨﺘﺎر ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪240‬‬

‫ﻣﺮا از ﺷﺮ ﺗﻮ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﺑﮕﺬار‪ ،‬آن ﻣﺮد ﺷﻤﺸﯿﺮ را اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪﴿ ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -428‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل‬
‫اﷲ ﻏﺰوة ﺑﻨﯽ اﻧﻤﺎر را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ذات اﻟﺮﻗﺎع آﻣﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﭼـﺎﻫﯽ ﻧﺸﺴـﺘﻪ و‬
‫ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮد را دراز ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬وارث از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨﯽ ﻧﺠﺎر داوﻃﻠﺐ ﻗﺘﻞ او ‪ ‬ﺷﺪ‪ .‬رﻓﻘﺎﯾﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽرﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﺷﻤﺸﯿﺮت را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺷﻤﺸـﯿﺮش‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻦ داد او را ﻣﯽﮐﺸﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺸﯿﺮت را ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺪه‪ ،‬ﺗﺎ آن را ﺑﺒﻮﯾﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﺑﻪ او داد‪ .‬دﺳﺖ او ﻟﺮزﯾـﺪ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧـﺪا ﺑـﯿﻦ ﺗـﻮ و‬

‫ﺧﻮاﺳﺘﻪات ﻣﺎﻧﻊ اﯾﺠﺎد ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ آﻣﺪه ﮐﻪ آن را‪:‬‬
‫‪ -429‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬از رﺳـﻮل اﷲ ﺑـﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﮥ ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﺎن ﺣﺮاﺳﺖ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻫﺮروز ﭼﻨﺪ ﻧﻔـﺮ از اﻓـﺮاد ﺑﻨـﯽ ﻫﺎﺷـﻢ را ﺑـﺎ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺗـﺎ آن ﮐـﻪ آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾   ‬ﻧـﺎزل ﺷـﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎزﻫﻢ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻤﻮ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺮا از ﺷﺮ‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺟﻦ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -430‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ‪ ‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ رواﯾﺖ اﻗﺘﻀﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﻪ ﻣﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻇﺎﻫﺮاً ﺧﻼف آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪة رﺑﺰي ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 2712‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪241‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :68‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.1 ﴾       ‬‬

‫‪ -431‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬راﻓـﻊ‪ ،‬اﺳـﻼم ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺸﮑﻢ و ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﺻﯿﻒ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤـﺪ! آﯾـﺎ ﻧﻤـﯽﮔـﻮﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﭘﯿﺮو دﯾﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و از ﻣﻠﺖ او ﻫﺴـﺘﯽ و ﺑـﻪ ﺗـﻮرات اﯾﻤـﺎن داري؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬آري‪ ،‬وﻟـﯽ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺗﺎزه در آن وارد ﮐﺮده اﯾﺪ و ﺣﻘﺎﯾﻘﯽ را ﮐﻪ در ﺗﻮرات درج اﺳـﺖ‪ ،‬اﻧﮑـﺎر و آﻧﭽـﻪ را‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﯿﻎ و ﺑﯿﺎن آن ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدﯾﺪ ﮐﺘﻤﺎن ﻧﻤﻮده اﯾﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ در دﺳـﺖ ﻣﺎﺳـﺖ ﻋﻤـﻞ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬از اﯾﻦ رو در راة راﺳﺖ و ﺣﻖ ﻗﺮار دارﯾﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :83 – 82‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.﴾      ‬‬

‫‪ -432‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﯿ‪‬ﺐ و اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ و ﻋﺮوه ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻣﯿﮥ ﺿﻤﺮي را ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺠﺎﺷﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻧﺠﺎﺷﯽ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ را ﺑﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬دﻧﺒﺎل رﻫﺒﺎﻧﺎن و روﺣﺎﻧﯿﻮن ﻣﺴﯿﺤﯽ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اى اﻫﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺮ آﯾﯿﻨﻰ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ ﻣﮕﺮ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ]ﺣﮑﻢ[ ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ‬
‫از ]ﺟﺎﻧﺐ[ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻪ ﺳﻮى ﺷـﻤﺎ ﻓـﺮو ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮ ﭘـﺎ دارﯾـﺪ و اﻟﺒﺘـﻪ آﻧﭽـﻪ از ]ﺟﺎﻧـﺐ[‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻮ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ]در ﺣﻖّ[ ﺑﺴﯿﺎرى از آﻧﺎن ﺳﺮﮐﺸﻰ و ﮐﻔﺮ را ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺰود‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮ ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان اﻧﺪوه ﻣﺨﻮر«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪242‬‬

‫ﻧﯿﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ دﺳﺘﻮر داد ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﭼﻨﺪ آﯾﻪ از ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ‪ ‬ﺳﻮرة‬
‫ﻣﺮﯾﻢ را ﺗﻼوت ﮐﺮد‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﮔﺮوﯾﺪﻧﺪ و ﺳﯿﻼب اﺷﮏ از دﯾﺪﮔﺎﻧﺸﺎن رواﯾﺖ ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪         ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ ،1 ﴾ ‬در ﺑﺎره ﺷﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -433‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺳﯽ ﻧﻔـﺮ از ﺑﺰرﮔـﺎن درﺑـﺎر‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و او ‪ ‬ﺳﻮرة »ﯾﺲ« را ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻗﺮاءت ﮐﺮد‪ .‬ﺑـﺎ ﺷـﻨﯿﺪن ﻗـﺮآن‬
‫ﭼﺸﻤﺎن آنﻫﺎ اﺷﮑﺒﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﺑﺎرة آنﻫﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -434‬ﻧﺴﺎﺋﯽ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾      ‬در ﺑﺎرة ﻧﺠﺎﺷﯽ و ﯾﺎران او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬دﺷﻤﻦﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم را در ﺣﻖّ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﯾﻬﻮد و ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﻰﯾﺎﺑﻰ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺘﺮﯾﻦ آﻧﺎن را در ﺣﻖّ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻣﻰﯾﺎﺑﻰ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ از ]ﻣﯿﺎن[ آﻧﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪان و راﻫﺒﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ]ﻧﯿﺰ از آن روى[ ﮐﻪ آﻧﺎن ﮐﺒﺮ ﻧﻤﻰورزﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى رﺳﻮل ]ﺧﺪا[ ﻓـﺮو ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻬﺎﯾﺸﺎن ]را ﭼﻨﺎن[ ﺑﯿﻨﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ از ﺣﻖّ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬اﺷـﮏ رﯾـﺰان ﻣـﻰﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ را در زﻣﺮه ﮔﻮاﻫﺎن ﺑﻨﻮﯾﺲ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 12287‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤـﺪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و‬
‫اﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 455‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 168‬و ﺑﺰار ‪» 2758‬ﮐﺸﻒ« و ﻃﺒـﺮي ‪ 12330‬از ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ زﺑﯿـﺮ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن ﺣﺴﻦ و راويﻫﺎي آن ﺛﻘـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪ 419 / 9‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪:‬‬
 ‫‪243‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -435‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﻣﺎ ﻣﻔﺼﻠﺘﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :87‬‬

‫‪.2 ﴾       ‬‬

‫‪ -434‬ﺗﺮﻣﺬي و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدي ﺑﻪ ﺣﻀـﻮر رﺳـﻮل اﷲ‬
‫‪ ‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻫﺮوﻗﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﯽﺧﻮرم ﻣﯿﻞ ﻣﻦ ﺑﻪ زﻧﺎن زﯾﺎدﺗﺮ ﻣـﯽﺷـﻮد و‬
‫ﺷﻬﻮت ﺑﺮ ﻣﻦ ﻏﻠﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣـﺮام ﮐـﺮدم‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...         ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬
‫‪ -437‬اﺑـﻦ ﺟﺮﯾــﺮ از ﻃﺮﯾــﻖ ﻋـﻮﻓﯽ از اﺑــﻦ ﻋﺒــﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫــﯽ از‬
‫اﺻﺤﺎب از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ زﻧﺎن و ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و ﮐﺎرد ﺗﯿﺰ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﺧﻮد را ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﻬﻮاﻧﯽ از آنﻫـﺎ دور‬
‫ﮔﺮدد و ﺑﺎ آراﻣﺶ ﺧﯿﺎل ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫راويﻫﺎي – ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺰار – راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﮐﻪ ﺛﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪885‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 12320‬از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و‬
‫اﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ارﺳﺎل اﺳﺖ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻟﺬاﺋﺬ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺣﺮام ﻣﺸـﻤﺎرﯾﺪ و از ﺣـﺪ‪‬‬
‫ﺪ ﮔﺬرﻧﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻧﻤﻰدارد«‪.‬‬
‫ﻣﮕﺬرﯾﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺣ ‪‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3054‬ﻃﺒﺮي ‪ ،12354‬اﺑﻦ ﻋﺪي ‪ 170 / 5‬و واﺣﺪي ‪ 410‬از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ در اﯾـﻦ‬
‫اﺳﻨﺎد ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮐﺎﺗﺐ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻘﺮﯾﺐ« آﻣﺪه‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬ﺣﺴـﻦ ﻏﺮﯾـﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺪهاي اﯾﻦ را ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ« اﺑﻦ ﻋـﺪي اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ را ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﺿـﻌﻒ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﮐﺎﺗﺐ داراي ﻋﻠﺖ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 889‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪244‬‬

‫‪ -438‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ‪ ،‬اﺑﻮ ﻗﻼﺑـﻪ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫـﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻣﺎﻟـﮏ‪ ،‬ﻧﺨﻌـﯽ‪ ،‬ﺳ‪‬ـﺪ‪‬ي و‬
‫دﯾﮕﺮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -439‬ﺳﺪي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل اﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن و ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ده ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -440‬ﻋﮑﺮﻣﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد و ﺳـﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﻮﻻي اﺑﻮ ﺣﺬﯾﻔﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -441‬و در رواﯾﺖ ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -442‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ در »ﺗﺎرﯾﺦ« ﺧﻮد از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺪﯾﯽ ﺻﻐﯿﺮ از ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﮔﺮوﻫـﯽ از اﺻـﺤﺎب از ﺟﻤﻠـﻪ اﺑـﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ‪ ،‬ﻋﻠـﯽ‪ ،‬اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن‪ ،‬ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد و ﺳﺎﻟﻢ ﻣـﻮﻻي اﺑﻮﺣﺬﯾﻔـﻪ ‪ ‬ﻧـﺎزل ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫آنﻫﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﺗﻮاﻓﻖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را اﺧﺘﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ زﻧﺎن اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺷـﺖ و‬
‫ﻏﺬاي ﭼﺮب ﻧﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﺧﺸﻦ ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬از ﺧﻮردﻧﯽﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺟـﺰ اﻧـﺪﮐﯽ ﺑـﺮاي‬

‫‪ -1‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 12350‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ارﺳﺎل اﺳـﺖ و از‬
‫وﺟﻪ دﯾﮕﺮ ‪ 12351‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﻄﯿـﮥ ﻋـﻮﻓﯽ واﻫـﯽ اﺳـﺖ و ﻃﺒـﺮي ‪ 12341‬از‬
‫ﻋﮑﺮﻣﻪ و ﻃﺒﺮي ‪ 12348‬از ﻗﺘﺎده و ﻃﺒﺮي ‪ 12349‬از ﺳﺪي و ﻃﺒﺮي ‪ 12340‬از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ و ﻃﺒـﺮي ‪ 12345‬از‬
‫اﺑﻮﻗﺎﻟﺒﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 411‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﻣﻔﺴـﺮﯾﻦ ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺘﻘﺎرب ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﯾﻦ روﯾﺎت ﻣﺮﺳـﻞ و ﻣﻮﺻـﻮل ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ 5073‬و ‪ 5074‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1402‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،1083‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ‬
‫‪ ،58 / 6‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،1848‬اﺣﻤﺪ ‪ 175 / 1‬و ‪ ،183‬دارﻣﯽ ‪ ،133 / 2‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،4027‬ﺑﻐﻮي ‪ 2237‬و ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪8‬‬
‫‪ 97 /‬از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺪون ﻧﺰول آﯾﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻈﻌـﻮن‬
‫را از ﺗﺮك ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺑﺮﯾﺪن از زنﻫﺎ ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﻣﯽداد ﻣﺎ ﺧﻮد را ﺧﺼﯽ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‬
‫ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 460‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪245‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫زﻧﺪهﻣﺎﻧﺪن و ﻣﺎﻧﻨﺪ راﻫﺒﺎن ﺟﻬﺖ ﻋﺒﺎدت در روي زﻣﯿﻦ ﺳﯿﺮ و ﺳﯿﺎﺣﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -443‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼـﯽ از ﺧـﺎﻧﻮادة ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫رواﺣﻪ ‪ ‬ﻣﻬﻤﺎن او ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮد او ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ﺑﺮﮔﺸـﺖ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻬﻤﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮ اوﺳﺖ و ﻫﻨﻮز ﻏﺬا ﻧﺨﻮرده‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻣـﻦ ﺑـﻪ ﻣﻬﻤـﺎﻧﻢ ﻏـﺬا‬
‫ﻧﺪادي‪ ،‬اﯾﻦ ﻏﺬا ﺑﺮ ﻣﻦ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻏﺬا ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺣﺮام ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤـﺎن ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻏﺬا را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ‪ ‬اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐـﺮد دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻏـﺬا دراز‬
‫ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺴﻢ اﷲ ﺑﺨﻮرﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪ و ﻣﻮﺿﻮع را ﮔﻔـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي‬
‫ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾         ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :93 – 90‬‬

‫‪.﴾        ‬‬

‫‪ -444‬اﺣﻤﺪ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ ﻣﺮدم ﺷﺮاب‬

‫ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و ﻗﻤﺎر ﻣﯽزدﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎره از ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﴿‪‬‬

‫‪) ﴾...  ‬ﺑﻘﺮه‪ (219 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﺰد ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر را‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﮑﺮده ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻨﺎة ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﺜﻞ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺷﺮاب ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ آن ﮐﻪ‬
‫روزي ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﺷﺎم اﻣﺎﻣﺖ ﯾﺎراﻧﺶ را ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪ و ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾﮥ ﴿‪          ‬‬

‫‪) ﴾ ‬ﻧﺴﺎء‪» (43 :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﻣﺴﺖ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﺸﻮﯾﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎد آن ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺑﺖ ﺳﺪي و ﮐﻠﺒﯽ ﮐﻪ ﻫﺮدو ﻣﺘﺮوﮐﻨﺪ و اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪246‬‬

‫ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﯿﺪ« ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آﯾﮥ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ از آن ﴿‪    ‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ ،1 ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬آنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺮاب ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬از ﺷﺮاب دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻤﺎر و ﺷﺮاب اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺘﻨﺪ در راة ﺧﺪا ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﻌﺪادي ﻫﻢ در ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ ﺟﺎن‬
‫ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﮐﻪ اﯾﺰد ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر را زﺷﺖ داﻧﺴﺘﻪ و ﮐﺮدار ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‬
‫]ﺗﮑﻠﯿﻒ آﻧﺎن ﭼﯿﺴﺖ[ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -445‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و ﺑﯿﻬﻘـﯽ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬دو ﻗﺒﯿﻠـﻪ از اﻧﺼـﺎر ﺷـﺮاب‬
‫ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺖ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﯾﺒﺎن ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ را ﻣـﯽﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺣـﺎل‬
‫ﻋﺎدي ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از آنﻫﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ آﺛﺎر زﺧﻢ و ﺧﺮاﺷﯿﺪﮔﯽ در روي‪ ،‬ﺳﺮ و رﯾﺶ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮادرم )ﻓﻼﻧﯽ( اﯾﻦ ﺑﻼ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻦ آورد‪ ،‬و در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﭘـﯿﺶ از‬
‫آن ﺑﺮادراﻧﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﯽزﯾﺴﺘﻨﺪ و در دلﻫﺎﯾﺸﺎن ﻫﯿﭻ ﮐﯿﻨﻪاي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﺮاب و ﻗﻤـﺎر و اﻧﺼـﺎب و از ﻻم ﭘﻠﯿـﺪ ]و ﻧﺎﺷـﻰ[ از ﻋﻤـﻞ ﺷـﯿﻄﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن اﺣﺘﺮاز ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﻣـﻰﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﯿﻦ ﺷـﻤﺎ در‬
‫]ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ[ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر دﺷﻤﻨﻰ و ﮐﯿﻨﻪ اﻓﮑﻨﺪ و ﺷﻤﺎ را از ﯾﺎد ﺧﺪا و از ﻧﻤﺎز ﺑﺎز دارد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﺎ دﺳﺖ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻰدارﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺣﻤﺪ ‪ 351 / 2‬از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪ 8075‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﺑﻮوﻫـﺐ‬
‫ﻣﻮﻻي اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه را ﻧﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺮح ﮐﺮده و ﻧﻪ ﺛﻘﻪ ﻣﯽداﻧﺪ و اﺑﻮﻧﺠﯿﺢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻔﻆ ﺧـﻮب ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻤﺎ او را ﺛﻘﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ« ﺑﻪ ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 899‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪247‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺧﺪا اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺸﻔﻖ و ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻮد اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺎ ﻣﻦ ﻧﻤﯽﮐﺮد و ﺑﻪ اﯾـﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‪ ،‬ﮐﯿﻨـﻪ و‬
‫دﺷﻤﻨﯽ در دلﻫﺎﯾﺸﺎن ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﻬﺮ و دوﺳﺘﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...   ‬را در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻋﺪهاي از آدمﻫﺎي ﺳﺨﺘﮕﯿﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﺮاب ﭘﻠﯿﺪ و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺶ ﮔﻨﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻓﻼن ﮐﻪ ﺷﺮاب ﻧﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮد و در ﺟﻨـﮓ‬

‫اﺣﺪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺧﺪاي ﻣﻬﺮﺑﺎن در ﭘﺎﺳﺦ آنﻫﺎ آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :100‬‬

‫‪.2 ﴾       ‬‬

‫‪ -446‬واﺣﺪي و اﺻﺒﻬﺎﻧﯽ در »ﺗﺮﻏﯿﺐ« از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﺮاب را اﻋﻼم ﮐﺮد‪ ،‬اﻋﺮاﺑﯿﯽ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺎر و ﭘﯿﺸﮥ ﻣﻦ ﺗﺠـﺎرت ﺷـﺮاب‬
‫ﺑﻮد و از اﯾﻦ راه ﺛﺮوﺗﯽ اﻧﺪوﺧﺘﻪام‪ ،‬ﺣﺎل اﮔﺮ آن ﻣﺎل را در راة ﺧﺪا ﺧﺮج ﮐـﻨﻢ ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﺳـﻮدي‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﺪ؟ رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﺗﻨﻬﺎ ﭼﯿﺰﻫـﺎي ﭘـﺎﮐﯿﺰه و ﻃﯿـﺐ را ﻗﺒـﻮل ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫‪ -1‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ‪ ،171‬ﻃﺒﺮي ‪ ،12526‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،141 / 4‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ ،285 / 8‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ ‪ 12459‬از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ در ﺑﺎره ﺳﮑﻮت ﮐﺮده و ذﻫﺒﯽ آن را ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻـﺤﯿﺢ داﻧﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 901‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﻠﯿﺪ و ﭘﺎك ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ و اﮔﺮ ﭼﻪ ﻓﺮاواﻧـﻰ ﭘﻠﯿـﺪ ]ى[ ﺗـﻮ را ﺑـﻪ ﺷـﮕﻔﺘﻰ وادارد‪ .‬ﭘـﺲ اى‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪان‪ ،‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪248‬‬

‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮔﻔﺘﮥ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...      ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :101‬‬

‫‪.2 ﴾               ‬‬
‫‪ -447‬ك‪ :‬ﺑﺨﺎري از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ در ﺣـﺎل ﭘﻨـﺪ و اﻧـﺪرز‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮدي ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭘﺪر ﻣﻦ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻼﻧﯽ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾     ‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -448‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي از رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑـﺎ ﺗﻤﺴـﺨﺮ‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدي ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭘﺪر ﻣﻦ ﮐﯿﺴﺖ؟ و ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺷﺘﺮش را ﮔـﻢ ﮐـﺮده ﺑـﻮد‬

‫‪ -1‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬واﺣﺪي ‪ 417‬و اﺻﺒﻬﺎﻧﯽ در »ﺗﺮﻏﯿﺐ« ‪ 1235‬از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬اﺳـﻨﺎد آن‬
‫ﺳﺎﻗﻂ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﯾﻌﻘﻮب رازي اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴـﯿﺎر وﺿـﻊ ﮐـﺮده‪ .‬ﺑـﻪ ﺿـﻌﻔﺎي اﺑـﻦ ﺟـﻮزي‬
‫‪ 3254‬و »ﻣﯿﺰان اﻋﺘﺪال« ‪ 72 / 4‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 476‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ ﻣﭙﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ آﺷﮑﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﺷـﻤﺎ را اﻧـﺪوﻫﮕﯿﻦ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬و اﮔـﺮ‬
‫وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬از آن ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ‪] ،‬ﺳﺨﺘﻰ آن[ ﺑﺮاﯾﺘـﺎن آﺷـﮑﺎر ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ از‬
‫آﻧﻬﺎ )ﺳﺆاﻻت( در ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﺑﺮدﺑﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4621‬و ‪ 4362‬و ‪ ،7295‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2359‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ ،174‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،3056‬اﺑـﻦ‬
‫ﺣﺒﺎن ‪ 6429‬و ﺑﻐﻮي در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 839‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﻟﻔـﺎظ ﻣﺘﻘـﺎرب از ﭼﻨـﺪ ﻃﺮﯾـﻖ از اﻧـﺲ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن« ‪ 801‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪249‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺷﺘﺮ ﻣﻦ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﭘﺲ در ﺑـﺎرة آنﻫـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾...‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -449‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -450‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑـﯽ ﻃﺎﻟـﺐ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ‬
‫﴿‪) ﴾    ‬آل ﻋﻤﺮان‪ (97 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬اي‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا! آﯾﺎ در ﻫﺮﺳﺎل ﯾﮑﺒﺎر اداي ﺣﺞ ﻓﺮض ﻣﯽﺷﻮد؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﮑﻮت ﮐﺮد‪ ،‬ﺑـﺎز ﭘﺮﺳـﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬و ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔـﺮ ﻣـﯽﮔﻔـﺘﻢ‪ ،‬آري‪ ،‬اداي ﻣﺮاﺳـﻢ ﺣـﺞ ﻫﺮﺳـﺎل ﯾﮑﺒـﺎر ﺑـﺮ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ واﺟﺐ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﴿‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -451‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ،‬اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾـﻪ در ﺑـﺎرة ﻫـﺮدو ﻣﻮﺿـﻮع ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و اﺳﻨﺎد ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :108 – 106‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4622‬ﻃﺒﺮي ‪ ،12798‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ ،12695‬واﺣﺪي ‪ 418‬و ﺑﻐﻮي ‪ 842‬ﺑﻪ ﺷـﻤﺎرهﮔـﺬاري‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻫﻤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن« ‪ 802‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 12806‬از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻗـﯿﺲ ﺑـﻦ رﺑﯿـﻊ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺣـﺪﯾﺚ او در ﻣﺘﺎﺑﻌـﺎت و‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ ﻃﺒﺮي ‪ 12808‬و ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي و ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 2829‬و ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ‪.281 / 8‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪250‬‬

‫‪       ‬‬

‫‪      ‬‬

‫‪.﴾                 ‬‬
‫‪ -452‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺿﻌﯿﻒ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب از ﺗﻤﯿﻢ داري رواﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﺟﺰ ﻣﻦ )ﺗﻤﯿﻢ داري( و ﻋﺪي ﺑﻦ ﺑﺪاء ﮐﺴﯽ ﻣﺸﻤﻮل ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﺎت ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﺒﺎر اﯾﻦ دو ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺠﺎرت ﺑﻪ‬
‫ﺷﺎم رﻓﺘﻨﺪ و ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻨﯽ ﺳﻬﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺪﯾﻞ اﺑﻦ اﺑﻮ ﻣﺮﯾﻢ ﻫﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﺎم ﻧﻘﺮه ﺑﺎ ﺧﻮد‬
‫داﺷﺖ ﺑﺮاي ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ اﯾﻦ دو رﻓﺖ و در راه ﻣﺮﯾﺾ ﺷﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ دو وﺻﯿﺘﯽ ﮐﺮد و ﻣﺄﻣﻮرﺷﺎن‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم داراﯾﯽ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﯿﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﻮن او درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻦ و‬
‫ﻋﺪي ﺟﺎم را ﺑﻪ ﻫﺰار درﻫﻢ ﻓﺮوﺧﺘﯿﻢ و اﯾﻦ ﻣﺒﻠﻎ را ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮادة‬
‫او آﻣﺪﯾﻢ ﻫﺮﭼﯿﺰ ﮐﻪ از ﺑﺪﯾﻞ ﭘﯿﺶ ﻣﺎ اﻣﺎﻧﺖ ﺑﻮد ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺳﭙﺮدﯾﻢ‪ .‬آنﻫﺎ ﮐﻪ ﺟﺎم را ﺑﯿﻦ اﺷﯿﺎء‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ از ﻣﺎ در ﺑﺎرة آن ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﭙﺮدﯾﻢ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي‬
‫از او ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﯿﻦﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺳﭙﺮده‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪم و از آن ﮔﻨﺎه‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدم‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮادة او آﻣﺪم و اﯾﺸﺎن را از ﺟﺮﯾﺎن آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻢ و ﺑﻪ آنﻫﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ درﻫﻢ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻢ و ﯾﺎدآور ﺷﺪم ﮐﻪ ﭘﺎﻧﺼﺪ درﻫﻢ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﺪي اﺳﺖ‪ .‬آنﻫﺎ ﻋﺪي را ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ‬
‫آوردﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬از آنﻫﺎ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت درﺳﺘﯽ ادﻋﺎﯾﺸﺎن ﺷﺎﻫﺪ و دﻟﯿﻞ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آنﻫﺎ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺷﺎﻫﺪي ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻣﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻋﺪي را ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺪﻫﻨﺪ و او ﻫﻢ ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﺧﻮرد‪ .‬ﺧﺪاي ﺑﺰرگ در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﮥ ﴿‪       ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪                   ‬‬
 ‫‪251‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪           ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ ،1 ﴾             ‬را ﻧﺎزل‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص و ﯾﮏ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻗﺴﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آن ﭘﺎﻧﺼﺪ درﻫﻢ از‬
‫ﻋﺪي ﺑﻦ ﺑﺪاء ﻫﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ‪ :‬ذﻫﺒﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﯿﻤﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد او وﺣﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪ آن ﺗﻤﯿﻢ ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻦ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺣﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪ :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪] ،‬ﺣﺪ‪ ‬ﻧﺼﺎب[ ﺷﻬﺎدت در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﺻﯿ‪‬ﺖ‪ -‬ﭼﻮن ]ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى[ ﻣﺮگ ﺑـﻪ‬
‫ﮐﺴﻰ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪ -‬دو ﺷﺨﺺ دادﮔﺮ از ﺧﻮدﺗﺎن )ﻣﺴﻠﻤﺎن( و ﯾﺎ اﮔﺮ در ﺣﺎل ﺳﻔﺮ در زﻣﯿﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺖ ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺪ‪ ،‬دو ﺗﻦ از ﻏﯿﺮ ﺧﻮدﺗﺎن )اﻫﻞ ﮐﺘﺎب( اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ]ﺑﻪ آﻧـﺎن[ ﺷـﮏ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﯿﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز آﻧﺎن را ﻧﮕﻪ دارﯾﺪ ﺗﺎ ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ]ﺟـﺎى[ آن ]ﺷـﻬﺎدت[ ﻫـﯿﭻ ﻗﯿﻤﺘـﻰ‬
‫ﻧﻤﻰﺳﺘﺎﻧﯿﻢ و ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻬﺎدت ﺧﺪا را ﻧﻬﺎن ﻧﻤﻰدارﯾﻢ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻣﺎ از ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران ﺧـﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ آن دو دﺳﺘﺨﻮش ﮔﻨﺎه ﺷﺪهاﻧﺪ دو ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮ از ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺳﺘﻢ دﯾﺪهاﻧﺪ ]و[‬
‫ﻫﺮ دو ]ﺑﻪ ﻣﯿ‪‬ﺖ[ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم آن دو ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮرﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﺎ از‬
‫ﺷﻬﺎدت آن دو درﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ و از ﺣﻖّ ﻧﮕﺬﺷﺘﻪاﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻪ در آن ﺻﻮرت ﻣﺎ از ﺳﺘﻤﮑﺎران ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫]روش[ ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﮔﻮاﻫﻰ را ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ درﺳـﺘﺶ در ﻣﯿـﺎن آرﻧـﺪ و ﯾـﺎ ﺑﺘﺮﺳـﻨﺪ از آﻧﮑـﻪ ﺳـﻮﮔﻨﺪﻫﺎﯾﻰ ﭘـﺲ از‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎى آﻧﺎن ]ﺑﻪ وارﺛﺎن[ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3059‬و ﻃﺒﺮي ‪ 12971‬ﻣﻔﺼﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳـﻨﺎدش ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﺑﻮﻧﻀﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ]ﮐﻠﺒﯽ[ را ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﺮوك ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ« اﺻﻞ ﺧﺒﺮ را ﺑﺨـﺎري ‪،2780‬‬
‫اﺑﻮداود ‪ 360‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3060‬دار ﻗﻄﻨﯽ ‪ ،169 / 4‬واﺣﺪي ‪ ،421‬ﻃﺒﺮي ‪ ،12970‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 17 / 12‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪10‬‬
‫‪ 65 /‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬از وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ و ﻣﻮﺻـﻮل آﻣـﺪه‪ .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺑﻐـﻮي ‪ 850‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪252‬‬

‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ادﻋﺎ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ او ﺗﻤﯿﻢ داري ﺑﻮد‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 165‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪              ﴿ :19‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.1 ﴾           ‬‬
‫‪ -453‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﻧﺤﺎم ﺑﻦ زﯾﺪ و ﻗﺮوم ﺑﻦ ﮐﻌﺐ و ﺑﺤﺮي ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﻧﻤﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﺰ اﷲ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﺟﻮابﺷﺎن ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ‪ :‬ﺟﺰ ﺧﺪاي ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﺪهام و ﺑـﻪ اﯾـﻦ راه ﻣـﺮدم را‬
‫دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟـﻞ آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬را در ﺑـﺎرة ﺳـﺨﻦ‬
‫آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰ در ﺷﻬﺎدت ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ؟ ]در ﭘﺎﺳﺦ[ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا‪ .‬ﺑﯿﻦ ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﺷﻤﺎ را و ﮐﺴﻰ را ﮐﻪ ]ﭘﯿﺎﻣﺶ[ ﺑـﻪ او ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬ﺑـﯿﻢ دﻫـﻢ‪ .‬آﯾـﺎ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺒﻮداﻧﻰ دﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﺑﮕﻮ‪] :‬ﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ[ ﮔﻮاﻫﻰ ﻧﻤﻰدﻫـﻢ‪ .‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬ﺟـﺰ اﯾـﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ او ﻣﻌﺒﻮد ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺎﯾﻞ ﻣﻰﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺰارم«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 13132‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻨﺎد آن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺷﯿﺦ اﺑﻦ‬
‫اﺳﺤﺎق ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪253‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :26‬‬

‫‪.1 ﴾ ‬‬

‫‪ -454‬ﺣﺎﮐﻢ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮﻃﺎﻟـﺐ ﻣـﺎﻧﻊ آزار و اذﯾـﺖ‬
‫ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﺮ رﺳﻮل اﷲ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﻮدش از آﻧﭽﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم آورده ﺑﻮد دوري ﻣـﯽﺟﺴـﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺎن او ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -455‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻫﻼل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑـﺎرة ﻋﻤﻮﻫـﺎي‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﻪ ده ﻧﻔﺮ ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ زورﮔﻮﯾﺎن و ﻣﺸـﺮﮐﯿﻦ از‬
‫او ‪ ‬ﺑﻪ ﺷﺪت دﻓﺎع ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻮد در ﻧﻬﺎن ﺑﺎ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :33‬‬

‫‪.3 ﴾     ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و آﻧﺎن ]ﻣﺮدم را[ از ]ﭘﯿﺮوى[ او ﺑﺎز ﻣﻰدارﻧﺪ و ]ﺧﻮد ﻧﯿﺰ[ از ]ﭘﯿﺮوى ﮐﺮدن[ او دور ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﺟﺰ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ]ﮐﺴﻰ[ را ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﻧﻤﻰﮐﺸﺎﻧﻨﺪ و ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 315 / 2‬و واﺣﺪي ‪ 426‬ﻫﺮدو از ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ اﺑﻮﺛﺎﺑﺖ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺒﯿﺐ ﻣﺪﻟﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ ،785‬ﻃﺒﺮي ‪ 13175 – 13173 / 3‬از ﺛﻮري از ﺣﺒﯿـﺐ از‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺷﻨﯿﺪه از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ در اﯾﻦ اﺳـﻨﺎد ﯾـﮏ راوي‬
‫ﻣﺠﻬﻮن اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﺪ و ذﻫﺒﯽ ﺳﮑﻮت ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ‬
‫‪ 940‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﻣﻰداﻧﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ را اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬ﭘـﺲ آﻧـﺎن ]در ﺣﻘﯿﻘـﺖ[ ﺗـﻮ را‬
‫ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﻰﮐﻨﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﺳﺘﻤﮑﺎران آﯾﺎت ﺧﺪا را اﻧﮑﺎر ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪254‬‬

‫‪ -456‬ﺗﺮﻣﺬي و ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻮ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﭽﻪ را آوردهاي ﺑﺎور ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :55 – 51‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪             ‬‬

‫‪.﴾   ‬‬

‫‪ -457‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و ﺣﺎﮐﻢ از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺎن ﺷﺶ ﻧﻔﺮ‬
‫ﻣﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ‪ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن ﮐﻔﺎر ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦﻫﺎ را از ﺧﻮد دور ﮐﻦ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎ ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻣﯽﮐﺸﯿﻢ در ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﻫﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ از‬
‫ﺗﻮ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎن آﻧﺎن ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد در دل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪ -1‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻮﺻﻮل و ﻫﻢ ﻣﺮﺳﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3064‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 315 / 2‬ح ‪ 3230‬ﻫـﺮدو از‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ از ﻋﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﺷﯿﺨﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬اﻣـﺎ ذﻫﺒـﯽ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﻧﺎﺟﯿﻪ ﻫﯿﭻ رواﯾﺘﯽ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ ﺗﺮﻣﺬي اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ را از ﺣﺎﺟﯿـﻪ و ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬
‫ﻃﺒﺮي ‪ 13197‬و ‪ 13198‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 507‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 255 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

              

.(1 )‫﴾ ﻧﺎزل ﺷﺪ‬  

‫ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ از‬:‫ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬ ‫ ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬،‫ اﺣﻤﺪ‬-458
‫ ﺻﻬﯿﺐ و ﻋﻤﺎر را در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﯾﺪﻧﺪ و‬،‫ ﺑﻼل‬،‫ت‬‫ﺎب ﺑﻦ ار‬‫ ﺧَﺒ‬،‫ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‬ ‫ﮐﻨﺎر رﺳﻮل اﷲ‬
‫ اي ﻣﺤﻤﺪ! آﯾﺎ اﯾﻦﻫﺎ را ]از ﻗﻮم ﺧﻮد[ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺗﺮ ﻣﯽداﻧﯽ و ﺧﺪا از ﻣﯿﺎن ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﻦﻫﺎ‬:‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫ ﭘﺲ‬.‫ﻓﻀﻞ و اﺣﺴﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ؟ اﮔﺮ اﯾﻦﻫﺎ را از ﺧﻮد دور ﮐﻨﯽ ﻣﺎ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوي ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‬
              ﴿ ‫در ﺑﺎرة آنﻫﺎ‬

             

              

           

             

                

           

.(1 )‫ ﻧﺎزل ﺷﺪ‬2 ﴾

‫ واﺣﺪي‬،13266 ‫ ﻃﺒﺮي‬،826 ‫ اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ‬،4128 ‫ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬،183 «‫ ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ‬،2413 ‫ ﻣﺴﻠﻢ‬،‫ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‬-1
‫ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﮕـﺎه‬950 «‫ ﺑﻪ »ﺗﻔﺢ اﻟﻘـﺪﯾﺮ‬.‫ از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬319 / 3 ‫ و ﺣﺎﮐﻢ‬431
.‫ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ »و ﺑﺎ آن )ﻗﺮآن( ﺑﯿﻢ ده ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ ﻣﻰﺗﺮﺳﻨﺪ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ‬:‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‬-2
‫ آﻧﺎن را ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺑﺎﻣـﺪاد و‬.‫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرى ﮐﻨﻨﺪ‬.‫ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ آﻧﺎن ﺟﺰ او دوﺳﺖ و ﺷﻔﯿﻌﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‬.‫ﺷﻮﻧﺪ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪256‬‬

‫‪ -459‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ‪ ،‬ﺷﯿﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻤﻌﻢ ﺑﻦ ﻋﺪي و‬
‫ﺣﺮث ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از اﺷﺮاف ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف از اﻫﻞ ﮐﻔﺮ و ﺳﺘﯿﺰ ﻧﺰد اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺮادرزادهات اﯾﻦ ﺑﺮدﮔﺎن را از ﺧﻮد دور ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ در دلﻫﺎي‬
‫ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮدار او ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ و ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ او ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺳﺎزﯾﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﯿﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮاﻫﺶ اﯾﺸﺎن را‬

‫ﺑﺮآورده ﮐﻦ ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪  ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ ﴾             ‬را‬

‫ﺷﺎﻣﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را‪ -‬در ﻃﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدىاش‪ -‬ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ‪] ،‬از ﺧﻮد[ ﻣﺮان‪ .‬ﭼﯿـﺰى از ﺣﺴـﺎب آﻧـﺎن ﺑـﺮ‬
‫]ﻋﻬﺪه[ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ و از ﺣﺴﺎب ﺗﻮ ]ﻫﻢ[ ﭼﯿﺰى ﺑـﺮ ]ﻋﻬـﺪه[ آﻧـﺎن ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ آﻧـﺎن را ﺑﺮاﻧـﻰ‪ .‬ﮐـﻪ آن ﮔـﺎه از‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎران ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ آزﻣﻮدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ از‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻨّﺖ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ؟ آﯾﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاران داﻧﺎﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ؟‪ .‬و ﭼﻮن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣـﺎ‬
‫اﯾﻤﺎن ﻣﻰآورﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ آﯾﻨﺪ‪] .‬ﺑﻪ آﻧﺎن[ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺨﺸـﺎﯾﺶ را ﺑـﺮ ﺧـﻮد ﻣﻘـﺮّر‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﻫـﺮ ﮐـﺲ از ﺷـﻤﺎ از روى ﻧـﺎداﻧﻰ ﮐـﺎرى ﺑـﺪ ﻣﺮﺗﮑـﺐ ﺷـﻮد‪ ،‬آن ﮔـﺎه ﭘـﺲ از آن ﺗﻮﺑـﻪ و‬
‫درﺳﺘﮑﺎرى ﮐﻨﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﺪ[ ﮐﻪ او آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬و آﯾﺎت را ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﺑﻪ روﺷﻨﻰ ﺑﯿﺎن ﻣـﻰﮐﻨـﯿﻢ ﺗـﺎ راه‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎن روﺷﻦ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪ ،3975‬ﺑﺰار ‪ ،2209‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ ‪ 10520‬و واﺣـﺪي ‪ 433‬از اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﯿﺜﻤﯽ در ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ ‪ 10997‬ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬راويﻫﺎي اﺣﻤﺪ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺪون ﮐـﺮدوس ﮐـﻪ ﺛﻘـﻪ‬
‫اﺳﺖ« و ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻌﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 516‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪257‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬آنﻫﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﺑﻼل‪ ،‬ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﯾﺎﺳﺮ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻮﻻي اﺑﻮﺣﺬﯾﻔﻪ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ ﻣﻮﻻي‬
‫اﺳﯿﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬واﻗﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﻨﻈﻠﯽ و اﻣﺜﺎل اﯾﺸﺎن‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ‬

‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ و از ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﭘﻮزش ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -460‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و دﯾﮕﺮان از ﺧﺒﺎب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﻗـﺮع ﺑـﻦ ﺣـﺎﺑﺲ و‬
‫ﻋﯿﯿﻨﻪ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷـﺪﻧﺪ ﮐـﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺑـﺎ ﺻـﻬﯿﺐ‪ ،‬ﺑـﻼل‪ ،‬ﻋﻤـﺎر‪ ،‬ﺧﺒـﺎب و ﺟﻤﻌـﯽ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻢ ﺑﻀﺎﻋﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن آنﻫﺎ را ﮐﻨﺎر رﺳﻮل اﷲ دﯾﺪﻧـﺪ ﺑـﻪ دﯾـﺪة ﺣﻘـﺎرت ﺑـﻪ‬
‫آنﻫﺎ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﻗﺮار دﻫـﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻗﺪر و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻣﺎ در ﻣﯿﺎن ﻋـﺮب ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾـﺮا ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن و ﻫﯿـﺄت اﻋﺰاﻣـﯽ ﻋـﺮب از‬
‫ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮمآور اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﺮدﮔﺎن ﯾﮏ ﺟﺎ ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﻫﺮوﻗﺖ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺗﻮ آﻣﺪﯾﻢ‪ ،‬آنﻫﺎ را از ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺎ دور ﮐﻦ وﻗﺘﯽ ﻣﺎ از ﻧﺰد ﺗﻮ رﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻌﺪ اﮔـﺮ دﻟـﺖ‬

‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑﻨﺸﯿﻦ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد آنﻫـﺎ را ﭘـﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬وﺣـﯽ اﻟﻬـﯽ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻗﺮع و ﻫﻤﺮاة او را ﻣﺘﺬﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪ و‬

‫ﮔﻔﺖ‪ ﴾...   ﴿ :‬ﺧﺒﺎب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬روش رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼﻨﺎن ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﯿﻞ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﻣﯽﮐﺮد ﻣﺎ را ﺗﺮك ﻣﯽﮐﺮد و ﻣـﯽرﻓـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾـﮥ‬

‫﴿‪) ﴾...     ‬ﮐﻬﻒ‪ (28 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪] .‬ﭘـﺲ از ﻧـﺰول اﯾـﻦ‬
‫آﯾﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ و وﻗﺘﯽ ﮐﻪ زﻣﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ او ‪ ‬ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾـﻦ ﮐـﻪ او ﺑﺮﺧﯿـﺰد‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺎ ﺑﺮﻣﯽﺧﺎﺳﺘﯿﻢ و ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﺮك ﻣﯽﮔﻔﺘﯿﻢ[) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 13267‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 517‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.201‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪258‬‬

‫اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ ﭼـﻮن ﮐـﻪ آﯾـﻪ ﻣﮑـﯽ اﺳـﺖ و اﻗـﺮع و ﻋﯿﯿﻨـﻪ‬
‫ﻣﺪتﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﻫﺠﺮت ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﺸﺮف ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -461‬ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﺎﻫﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﺷﺪه اﯾﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺟﻮاب ﻧﺪاد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :67 – 65‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.﴾  ‬‬

‫‪ -462‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و‬
‫ﺑﯽاﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎزﻧﮕﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ]اﮔﺮ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎً[ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﯽزﻧﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎ ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﯾﮕﺎﻧﻪ و ﺗﻮﻫﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاﯾﯽ‪ .‬و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮕﺎه ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻧﻤﯽﮐﺸﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﴿‪ ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 12394‬و ‪ 13295‬از ﻣﺎﻫﺎن ﮐﻪ اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ ﺣﻨﻔﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐـﺮده‪» .‬زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪520‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪259‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ 1 ﴾               ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :82‬‬

‫‪.3 ﴾ ‬‬

‫‪ -463‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﺒﯿﺪاﷲ ﺑﻦ زﺣﺮ از ﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﺳﻮاده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﻣﺮدي از ﺻﻒ دﺷﻤﻦ ﺑﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠـﻪور ﺷـﺪ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﯾﻮرش ﺑﺮد و ﺷﺨﺼﯽ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎر ﺳﻮم ﺑﺮ ﺳﭙﺎة اﺳﻼم ﺗﺎﺧﺖ و‬
‫دﯾﮕﺮي را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﺸﺘﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮم آﯾﺎ اﯾﻦ‬
‫اﺳﻼمآوردن ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺳﻮدي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬آري‪ ،‬آن ﺷـﺨﺺ ﭘـﺲ از‬
‫ﺷﻨﯿﺪن ارﺷﺎد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮد ﻧﻬﯿﺐ زد و ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺑـﺮ ﺻـﻒ ﯾـﺎران‬
‫ﻗﺒﻠﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻫﺠﻮم ﺑﺮد و ﯾﮑﯽ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎر دوم و ﺳﻮم ﻫﻢ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را اﻧﺠﺎم داد و ﻫﺮ‬
‫ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ را ﮔﺮدن زد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﻮدش ﺷﺮﺑﺖ ﺷﻬﺎدت ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﺳﻮاده ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬او ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﻋﺬاﺑﻰ از ﻓﺮازﺗﺎن ﯾﺎ از زﯾﺮ ﭘﺎﻫﺎﯾﺘﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺪ ﯾـﺎ ﺷـﻤﺎ را ﮔـﺮوه‬
‫ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻫﻢ آورد و ]ﻃﻌﻢ[ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﻰ از ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ ﺑﭽﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﯾﺎت را ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ آﻧﺎن درﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬و ﻗﻮﻣﺖ آن را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ آن ﺣﻖّ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﻮ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﺧﺒﺮى ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻰ دارد و ﺧﻮاﻫﯿﺪ داﻧﺴﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 13381‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن در اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﻣﺆﻣـﻞ ﺑـﻦ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﺼـﺮي ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﺮي ﺑﻌﺪ ﺣﺪﯾﺚ ‪ 13382‬و ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﯾﻦ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 1914‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﺷﺮك ﻧﯿﺎﻣﯿﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ]و آﺳﺎﯾﺶ[ دارﻧﺪ و‬
‫آﻧﺎن راﻫﯿﺎﻓﺘﮕﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪260‬‬

‫ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬در ﺑﺎرة وي ﻧﺎزل ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪              ﴿ :91‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.2 ﴾ ‬‬

‫‪ -464‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﺻﯿﻒ داﻧﺸـﻤﻨﺪ ﯾﻬـﻮدي‬
‫ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﭼﺎق و ﻓﺮﺑﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آﻣﺪ و ﺑﺎ او ‪ ‬دﻋﻮا و ﻣﺠﺎدﻟـﻪ ﮐـﺮد‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻮرات را ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﯽ ‪ ‬ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ! آﯾﺎ در آن ﮐﺘـﺎب‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪه ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮﺑﻪ را دوﺳﺖ ﻧﺪارد؟ ﻣﺎﻟﮏ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧـﺪا ﻫـﯿﭻ‬
‫ﭼﯿﺰ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﻓﺮو ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬واي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﻫﻢ؟ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -465‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﺒﯿﺪاﷲ ﺑﻦ زﺣﺮه ﺿﻌﯿﻒ و ﻣﺘﺮوك اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﺳـﻮره و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﮑﯽ اﺳﺖ در ﻣﮑﻪ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﺒﻮد ﭘﺲ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺿﻌﯿﻒ و ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺳﺰاوار ارج اوﺳﺖ‪ ،‬ارج ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮ ﻫـﯿﭻ ﺑﺸـﺮى‬
‫ﭼﯿﺰى ﻧﺎزل ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﻰ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﺘﺎﺑﻰ را ﮐـﻪ ﻣﻮﺳـﻰ آن را ﻧـﻮر و راﻫﻨﻤـﺎ ﺑـﺮاى‬
‫ﻣﺮدم آورده اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ورﻗﻬﺎﯾﻰ در ﻣﻰآورﯾﺪ‪] ،‬ﺑﺨﺸﻰ از[ آن را آﺷﮑﺎر و ﺑﺴـﯿﺎرى ]از آن‬
‫را[ ﻧﻬﺎن ﻣﻰدارﯾﺪ؟ و ﭼﯿﺰى آﻣﻮزش داده ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﻤﺎ و ﭘﺪراﻧﺘﺎن ]آن را[ ﻧﻤﻰداﻧﺴﺘﯿﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا ]آن را‬
‫ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ[‪ .‬آن ﮔﺎه آﻧﺎن را ﺳﺮﮔﺮم ﮐﻨﺪوﮐﺎوﺷﺎن واﮔﺬار«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.267‬‬
 ‫‪261‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء در ذﯾﻞ آﯾﺎت ‪ 156 – 153‬ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ -466‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾـﻖ اﺑـﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤـﻪ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﯾﻬـﻮد‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺮرودﮔﺎر از آﺳﻤﺎن ﻫﯿﭻ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﻔﺮﺳـﺘﺎده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :93‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪.2 ﴾         ‬‬

‫‪ -467‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ]ﻣﻮﻻي اﺑﻦ ﻋﺒﺎس[ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...       ‬در ﺑﺎرة ﻣﺴـﯿﻠﻤﻪ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾‬در ﺑﺎرة ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻮ ﺳﺮح ﮐﺎﺗﺐ وﺣﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 13544‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ و اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس اﻧﻘﻄـﺎع‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﯿﺴﺖ ﺳﺘﻤﮑﺎرﺗﺮ از ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دروغ ﺑﻨﺪد ﯾﺎ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣـﻰ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺎل‬
‫آﻧﮑﻪ ﭼﯿﺰى ﺑﻪ او وﺣﻰ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟! و ]از[ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻧﺎزل ﺧﻮاﻫﻢ ﮐﺮد‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﺒﯿﻨﻰ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺳﺘﻤﮑﺎران در ﺳﮑﺮات ﻣﺮگاﻧـﺪ و ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن دﺳـﺘﺎن ﺧـﻮد را‬
‫ﮔﺸﺎدهاﻧﺪ ]و ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ [:‬ﺟﺎﻧﻬﺎﯾﺘﺎن را ﺑﯿﺮون آورﯾﺪ ]ﺷﮕﻔﺖ زده ﻣﻰﺷﻮى[‪ .‬اﻣﺮوز ﺑﻪ ]ﺳﺰاى[ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ‬
‫ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﮔﻔﺘﯿﺪ و ]ﺑﻪ ﺳﺰاى آﻧﮑﻪ[ از آﯾﺎﺗﺶ ﺳﺮﮐﺸﻰ ﻣﻰﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋـﺬاب ﺧـﻮار ﮐﻨﻨـﺪه ﮐﯿﻔـﺮ داده‬
‫ﻣﻰﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪262‬‬

‫ﺑﻪ او ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻨﻮﯾﺲ ﻋﺰﯾﺰ ﺣﮑﯿﻢ‪ ،‬او ﻣﯽﻧﻮﺷﺖ ﻏﻔـﻮر رﺣـﯿﻢ‪ .‬ﭘـﺲ از اﺳـﻼم ﺑﺮﮔﺸـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺮﯾﺶ ﭘﯿﻮﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -468‬و از ﺳﺪي ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﺤﻤـﺪ وﺣـﯽ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ وﺣﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻗﺮآن را ﺧﺪا ﻧﺎزل ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺷـﺒﯿﻪ آن‬
‫را ﻧﺎزل ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻤﯿﻌﺎً ﻋﻠﯿﻤﺎً و ﻣﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻋﻠﯿﻤﺎً ﺣﮑﯿﻤﺎً‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :94‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.2 ﴾        ‬‬
‫‪ -469‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و دﯾﮕﺮان از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻻت و ﻋﺰي‬
‫ﻣﺮا ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪        ‬‬

‫‪ ﴾             ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 13559‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ و ‪ 13560‬از ﺳﺪي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 45 / 3‬و واﺣـﺪي در‬
‫»اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 442‬از ﻣﺮﺳﻞ ﺷﺮح ﺑﯿﻞ ﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺣـﺪﯾﺚ ﺑـﺎ ﻫﻤـﯿﻦ ﻃﺮﯾـﻖﻫـﺎ و‬
‫ﻣﺨﺮجﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ ﻗﻮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آن اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺑﻐـﻮي ‪ 884‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ]ﻣﻰﮔﻮﯾﯿﻢ[ ﯾﮑّﻪ ]و ﺗﻨﻬﺎ[ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪﯾﺪ و آﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺗﺎن رﻫـﺎ ﮐﺮدﯾـﺪ و آن ﺷـﻔﯿﻌﺎﻧﺘﺎن را ﮐـﻪ ﻣـﻰﭘﻨﺪاﺷـﺘﯿﺪ در ]ﭘـﺮورش[ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺷﺮﯾﮑﺎن ]ﺧﺪاوﻧﺪ[ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ]ﭘﯿﻮﻧﺪ[ ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬و آﻧﭽﻪ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﯿﺪ‪ ،‬از‬
‫]دﺳﺖ[ ﺷﻤﺎ رﻓﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 13577‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪263‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :108‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.1 ﴾‬‬
‫‪ -470‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻣﻌﻤﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺖﻫـﺎي ﮐﻔـﺎر را دﺷـﻨﺎم‬

‫ﻣــﯽدادﻧــﺪ و ﮐــﺎﻓﺮان ﭘﺮوردﮔــﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿــﺎن را‪ .‬ﭘﺮوردﮔــﺎر ﻋﺰوﺟــﻞ آﯾــﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :111 – 109‬‬

‫‪.﴾             ‬‬
‫‪ -471‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﺎ ﻗﺮﯾﺶ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮد‪ ،‬آنﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ ﺧﻮد ﻣﺎ را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪاي ﮐﻪ ﻣﻌﺠﺰة ﻣﻮﺳﯽ ‪‬‬
‫ﻋﺼﺎﯾﺶ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺮ ﺳﻨﮓ زد ]و دوازده ﭼﺸﻤﮥ آب از آن ﺑﻪ ﺷﺪت ﺟﺎري ﺷﺪ[) ‪ .(3‬و‬
‫ﻣﻌﺠﺰة ﻋﯿﺴﯽ ‪ ‬زﻧﺪه ﮐﺮن ﻣﺮدهﻫﺎ ﺑﻮد و ﻣﻌﺠﺰة ﺻﺎﻟﺢ ‪ ‬ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺪاﯾﺖ ﻗﻮم ﺛﻤﻮد‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰه و ﻧﺸﺎﻧﻪاي روﺷﻦ ﺑﯿﺎور‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬دوﺳﺖ دارﯾﺪ ﭼﻪ ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﯿﺎورم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﻮة ﺻﻔﺎ را ﺑﻪ ﻃﻼ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ ﺑﻪﺟﺎى ﺧﺪا ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﻨﺪ دﺷﻨﺎم ﻣﺪﻫﯿﺪ ]زﯾﺮا ﮐﻪ آﻧـﺎن ﻧﯿـﺰ[ از روى ﺳـﺘﻢ ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را دﺷﻨﺎم ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﺑﺮاى ﻫﺮ اﻣ‪‬ﺘﻰ ﻋﻤﻠﮑﺮدﺷﺎن را آراﺳﺘﯿﻢ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺘﺸـﺎن ﺑـﻪ ﺳـﻮى‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن از ]ﺣﻘﯿﻘﺖ[ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 13743‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 445‬از ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 574‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.312‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪264‬‬

‫ﮐﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دادم ﺑﻪ ﻣﻦ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﯾﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري ﺑﻪ ﺧﺪا! رﺳﻮل اﷲ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﮐﻪ دﻋﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﺨﻮاﻫﯽ ﺧﺪا ‪‬‬
‫ﮐﻮة ﺻﻔﺎ را ﻃﻼ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺎزﻫﻢ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎوردﻧﺪ ﺑﻪ رﻧﺞ و ﻋﺬاب ﺷﺪﯾﺪ ﮔﺮﻓﺘﺎرﺷﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﮕﺬار ﺗﺎ از ﻣﯿﺎنﺷﺎن‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﻪ‬
‫اﺻﻼحﭘﺬﯾﺮﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم رو ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪     ‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ ﴾         ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :121 – 118‬‬

‫‪.﴾‬‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 13750‬و واﺣﺪي ‪ 447‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫اﯾﻦ وﺻﻒ در اﺳﻨﺎد آن اﺑﻮﻣﻌﺸﺮ ﻧﺠﯿﺢ ﺳﻨﺪي ﺿﻌﯿﻒ و ﺧﺒﺮ واﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬و از ﮐﻠﺒﯽ ﻫﻢ رواﯾـﺖ ﺷـﺪه ﮐـﻪ‬
‫ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ زﯾﺮا وي ﻣﺘﺮوك و ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 549‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬و ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰهاى ﺑﺮاى آﻧﺎن‬
‫ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰات ﻓﻘﻂ در ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ و ﭼﻪ ﻣـﻰداﻧﯿـﺪ ﮐـﻪ آن اﮔـﺮ ]ﻫـﻢ[‬
‫ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰآورﻧﺪ؟‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺑـﺎر ﺑـﻪ آن اﯾﻤـﺎن ﻧﯿﺎوردﻧـﺪ دﻟﻬﺎﯾﺸـﺎن و ﭼﺸﻤﻬﺎﯾﺸـﺎن را ﺑـﺮ‬
‫ﻣــﻰﮔــﺮداﻧﯿﻢ و آﻧــﺎن را در ﺳﺮﮐﺸﯿﺸــﺎن ﺳــﺮ ﮔﺸــﺘﻪ واﮔــﺬارﯾﻢ‪ .‬و اﮔــﺮ ﻣــﺎ ﺑــﻪ ﺳــﻮى اﯾﺸــﺎن ﻓﺮﺷــﺘﮕﺎن را‬
‫ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ و ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﮔـﺮوه ﮔـﺮوه ﻓﺮاروﯾﺸـﺎن ﺟﻤـﻊ ﻣـﻰﮐـﺮدﯾﻢ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰآوردﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﺟﻬﻞ ﻣﻰورزﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪265‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -472‬اﺑﻮداود و ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻋﺪهاي ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ‬
‫‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! آﯾﺎ اﯾﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ ﮔﻮﺷﺖ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﻮدﻣﺎن ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺑﺨﻮرﯾﻢ و از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر آن را ﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﯿﻢ؟ ﺧﺪا‬

‫﴿‪                ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ ،1 ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -473‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻋﺪهاي ﮔﻔﺘﻨﺪ آﻧﭽـﻪ‬

‫را ﺧﺪا ﻣﯽﮐﺸﺪ ﻧﻤﯽﺧﻮرﯾﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺧﻮد ﮐﺸﺘﻪ اﯾـﺪ ﻣـﯽﺧﻮرﯾـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ آﯾﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺆﻣﻨﯿﺪ از آﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑـﺮ آن ﺑـﺮده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺨﻮرﯾـﺪ‪ .‬و‬
‫دﻟﯿﻠﻰ ﻧﺪارد ﮐﻪ از آﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا را ]ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺤﺶ[ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﻮرﯾﺪ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ آﻧﭽﻪ را ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ ﺣـﺮام‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻨﻰ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ]ﺧﻮردن[ آن ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬و ﺑﺴﯿﺎرى ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎى‬
‫]ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ[ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ ]ﻣﺮدم را[ ﮔﻤﺮاه ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ]ﺣﺎل[ ﺗﺠـﺎوزﮔﺮان داﻧـﺎﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﮔﻨﺎه ﭘﯿﺪا ]و ﻧﯿﺰ[ ﭘﻨﻬﺎن آن را ﺗﺮك ﮔﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ راﺳـﺘﻰ آﻧـﺎن ﮐـﻪ ﮔﻨـﺎه ﻣـﻰﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ وﻓـﻖ آﻧﭽـﻪ‬
‫ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﯿﻔﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﯾﺪ‪ .‬و از آﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻮرﯾـﺪ‪ .‬و ﺑـﻪ راﺳـﺘﻰ آن ﮔﻨـﺎه‬
‫اﺳﺖ و ﺷﯿﻄﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮﯾﺶ اﻟﻘﺎ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﺼﻮﻣﺖ ورزﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوى ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑـﻰ‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﺸﺮك ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪266‬‬

‫‪ -474‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮐـﻼم آﺳـﻤﺎﻧﯿﯽ‬

‫﴿‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠـﻮس ﺑـﻪ ﻗـﺮﯾﺶ ﭘﯿـﺎم ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮدت و ﺑﺎ ﮐﺎرد ﻣﯽﮐﺸـﯽ ﺣـﻼل‬
‫اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ را ﺧﺪا ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻃﻼﯾﯽ ﻣﯽﮐﺸﺪ ﺣﺮام؟ ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن ﻻﺷﮥ ﻣﺮدار ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪاي‬
‫ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾     ‬را ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾـﻪ ﻧـﺎزل ﮐـﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮاد از ﮐﻠﻤﮥ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ آﺗﺶﭘﺮﺳﺘﺎن و اوﻟﯿﺎي آنﻫﺎ ﻗﺮﯾﺸﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :122‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.1 ﴾ ‬‬

‫‪ -475‬اﺑﻮﺷــﯿﺦ از اﺑــﻦ ﻋﺒــﺎس ب رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬ﺧــﺪا آﯾــﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...‬را در ﺑﺎرة ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ‪ ‬و اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -476‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻧﯿﺰ از ﺿﺤﺎك ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻣﺮده ﺑﻮد‪ ،‬آن ﮔﺎه او را زﻧﺪه ﮐﺮدﯾﻢ و ﺑﺮاى او ﻧﻮرى ﻗﺮار دادﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ آن در ]ﻣﯿﺎن[‬
‫ﻣﺮدم راه ﻣﻰرود ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺻﻔﺶ ]ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او[ در ﺗﺎرﯾﮑﯿﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺮون آﯾﻨﺪه از آن‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؟ ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﺑﺮاى ﮐﺎﻓﺮان آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ را ﺗﻨﻬـﺎ اﺑﻮﺷـﯿﺦ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺤﯿﺢ ﻋﻤﻮم آﯾﻪ اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 13840‬از ﺿﺤﺎك ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول «‬
‫‪ 451‬از زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺒﺸﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪ از ﺟﻤﻠﮥ ﮐﺴـﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ وﺿﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 557‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪267‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :141‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.1 ﴾             ‬‬
‫‪ -477‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﺑﺪون زﮐـﺎت ﭼﯿﺰﻫـﺎي‬
‫دﯾﮕﺮي را ﻫﻢ ﺑﺨﺸﺶ و در اﯾﻦ ﮐﺎر زﯾﺎدهروي ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺗﺎ آﺧﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -478‬و از اﺑﻦ ﺟ‪‬ﺮَﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑـﻦ ﻗـﯿﺲ ﺑـﻦ ﺷـﻤﺎس ﻣﯿـﻮة ﯾـﮏ درﺧـﺖ‬
‫ﺧﺮﻣﺎي ﺧﻮد را ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺷﺐ ﮐﻪ ﺷﺪ ﯾﮏ داﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺧـﻮدش‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة اﻋﺮاف‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 206‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰل آﯾﮥ ‪        ﴿ :32 – 31‬‬

‫‪.﴾       ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اوﺳﺖ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ]ﺣﺎﺻﻞ[ ﺑﺎﻏﻬﺎﯾﻰ اﺳﺘﻮار ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ و ﻏﯿﺮ اﺳﺘﻮار ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ و درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ و زراﻋﺖ‬
‫را ﮐﻪ ﻣﯿﻮهﻫﺎى ﻫﺮ ﯾﮏ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻨﺪ و زﯾﺘﻮن و اﻧﺎر را‪ ،‬ﻫﻤﮕﻮن و ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﯿﻮهﻫﺎى آن‬
‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﻪ روز دروﯾﺪﻧﺶ ﺣﻖ آن را ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ .‬و اﺳﺮاف ﻣﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤـﺎن او اﺳـﺮاف‪-‬‬
‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 14042 – 14040‬از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 14043‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﻌﻀﻞ اﺳﺖ و اﺣـﺎدﺛﯽ را ﮐـﻪ اﺑـﻦ ﺟـﺮﯾﺞ ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺟﺪاً واﻫﯽ اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪268‬‬

‫‪ -479‬ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ زﻧﯽ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﮐﻌﺒﻪ را‬
‫ﻃﻮاف ﮐﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﺧﻮد ﭘﺎرﭼﻪاي را آوﯾﺰان ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﻣﺮوز ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺑﺪن ﯾﺎ ﺗﻤﺎم آن آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻦ ﻗﺴﻤﺖ آﺷﮑﺎر آن را ﻧﻤﯽﭘﻮﺷﺎﻧﻢ‪ .‬در‬

‫اﯾﻦ ﺑﺎره ﴿‪             ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪          ‬‬
‫‪    ‬‬

‫‪ ،1 ﴾‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :184‬‬

‫‪.2 ﴾‬‬
‫‪ -480‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻮﺷﯿﺦ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬ﺑﺮ ﮐﻮة ﺻﻔﺎ اﯾﺴﺘﺎد‬
‫و ﻗﺮﯾﺶ را ﺑﻪ ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ دﻋﻮت ﻧﻤﻮد و ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻧﺪانﻫﺎ را ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﻣـﻮرد ﺧﻄـﺎب ﻗـﺮار‬
‫داد‪ :‬اي ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﻼن‪ ،‬اي ﻓﺮزﻧﺪان ﻓـﻼن و آنﻫـﺎ را از ﻋـﺬاب ﺳـﺨﺖ ﭘﺮوردﮔـﺎر و ﻣﺠـﺎزات‬
‫ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﮐﺴﯽ از ﻗﺮﯾﺶ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﺪون ﺷـﮏ اﯾـﻦ رﻓﯿـﻖ ﺷـﻤﺎ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻓﺮزﻧﺪان آدم‪ ،‬در ﻫﺮ ﻧﻤﺎزى زﯾﻨﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮﮔﯿﺮﯾﺪ و ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ و اﺳﺮاف ﻣﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻰ‬
‫ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺮاف ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴـﻰ آن زﯾﻨـﺖ ﺧـﺪا را ﮐـﻪ ﺑـﺮاى ﺑﻨـﺪﮔﺎﻧﺶ‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آورده و روزﯾﻬﺎى ﭘﺎﮐﯿﺰه را ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬آن ]ﭘﺎﮐﯿﺰهﻫﺎ[ در زﻧـﺪﮔﺎﻧﻰ دﻧﯿـﺎ ﺑـﺮاى ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ]ﻫﻢ[ وﯾﮋه ]آﻧﺎن[ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن آﯾﺎت ]ﺧﻮد[ را ﺑﺮاى ﮔﺮوﻫﻰ ﮐﻪ ﻣـﻰداﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ روﺷـﻨﻰ‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﺴﺨﻦ آﻧﺎن ﻫﯿﭻ دﯾـﻮاﻧﮕﻰ ﻧـﺪارد؟ او ﺟـﺰ ﺑـﯿﻢ دﻫﻨـﺪهاى آﺷـﮑﺎر‬
‫ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
 ‫‪269‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫دﯾﻮاﻧﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺷﺐ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﻧﻌﺮه ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾         ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :187‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.2 ﴾            ‬‬
‫‪ -481‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و دﯾﮕـﺮان از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ـﻞ ﺑـﻦ اﺑﻮﻗﺸـﯿﺮ و‬
‫ﺳﻤﻮءل ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ واﻗﻌﺎً ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻫﺴﺘﯽ ﻣﺎ را آﮔﺎه ﮐﻦ ﮐﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭼـﻪ‬
‫وﻗﺖ اﺳﺖ؟ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺎ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -482‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻗﺘـﺎده رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻗـﺮﯾﺶ ﺑـﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا ﮔﻔـﺖ‪] (1 ):‬ﻣـﺎ و ﺗـﻮ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣـﺎ ﺑﮕـﻮ ﮐـﻪ ﻗﯿﺎﻣـﺖ ﭼـﻪ وﻗـﺖ ﻣـﯽآﯾـﺪ؟ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 15472‬از ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳـﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻗﻀـﯿﮥ رﻓـﺘﻦ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﮐﻮة ﺻﻔﺎ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ آﻣﺪه‪ ،‬اﻣﺎ در اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ذﮐﺮ ﻧﺰول آﯾﻪ وﻫﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻠﻤﺎت »ﻫﺮ ﺷﺐ ﺗـﺎ‬
‫ﺻﺒﺢ ﻧﻌﺮه ﻣﯽزﻧﺪ« ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻣﺮدم را ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ ﺻﺪا ﮐﺮد و آنﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼـﻮن‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻟﻬﺐ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد را ﮔﻔﺖ و ﻣـﺮدم ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 596‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬درﺑـﺎره ﻗﯿﺎﻣـﺖ از ﺗـﻮ ﻣـﻰﭘﺮﺳـﻨﺪ ﮐـﻪ اﺳـﺘﻘﺮارش ﮐـﻰ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬ﻋﻠﻤـﺶ ﻓﻘـﻂ در ﻧـﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرم اﺳﺖ‪ .‬آن را ﺟﺰ او ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﺶ آﺷﮑﺎر ﻧﻤﻰﺳﺎزد‪ .‬ﻋﻠﻢ آن از اﻫﻞ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﯿﻦ ﺑﺮﻧﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﺟـﺰ‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪] .‬ﭼﻨﺎن[ از ﺗﻮ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻰ ﺗﻮ از آن ﮐﺎوش ﻣﻰﮐﻨﻰ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻋﻠـﻢ آن ﻓﻘـﻂ‬
‫ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ وﻟﻰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪270‬‬

‫﴿‪» ﴾   ‬از ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ ﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ در ﺑﺎرة ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺴـﯿﺎر ﭘﺮﺳـﺶ و‬
‫ﺳﺆال ﮐﺮده‪ ،‬و از وﻗﺖ آﻣﺪن آن آﮔﺎه ﺷﺪهاي«[) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :204‬‬

‫‪.3 ﴾‬‬
‫‪ -483‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﻏﯿﺮه از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻣﺴـﻠﻤﺎنﻫـﺎ ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ رﺳـﻮل‬

‫ﺧﺪا‪ ‬ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و در آن ﺣﺎل ﺻﺪاي ﺧﻮد را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑـﺎره آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾... ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -484‬و ﻧﯿﺰ از او ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ در ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻫﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(5‬‬
‫‪ -485‬و از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻐﻔﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -486‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻧﯿﺰ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(6‬‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 15473‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 459‬از ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫»زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 598‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪.140‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﯿﺪ و ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻤﺎﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 15597‬و واﺣﺪي ‪ 463‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﻨﺎد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋـﺎﻣﺮ اﺳـﻠﻤﯽ ﺿـﻌﯿﻒ اﻣـﺎ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫داراي ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻃﺒﺮي ‪ 15593‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد آن ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻫﺠﺮي اﻣﺎ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻃﺒﺮي ‪ 15592‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﻘﻄﺎع ﺑﯿﻦ ﻣﺴﯿﺐ و اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ ﺑﺨﺎري ‪ 4534‬و ﻣﺴﻠﻢ ‪ 539‬و ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ﺑﺨـﺎري ‪ 1199‬و ﻣﺴـﻠﻢ ‪ 538‬و »اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ«‬
‫‪ 3250‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪271‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -487‬و از زﻫﺮي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮوﻗﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا آﯾﻪاي را ﻗﺮاءت ﻣﯽﮐﺮد ﺟﻮاﻧﯽ‬
‫از اﻧﺼﺎر ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎن آﯾﻪ را ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ]ﻫﻢآواز ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا[ ﻣﯽﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ در ﺑـﺎرة او‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -488‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر در »ﺳﻨﻦ« ﺧﻮد از اﺑﻮﻣﻌﺸﺮ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا آﯾﻪاي را ﻗﺮاءت ﻣﯽﮐﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ آن را ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ ﻣـﯽآﻣﻮﺧﺘﻨـﺪ و ﻫﻤـﺮاة‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻗﺮاءت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ]ﻣﺆﻟﻒ[ از ﻇﺎﻫﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 75‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :1‬‬

‫‪.2 ﴾          ‬‬
‫‪ -489‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧـﺪا‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﯽ از ﺳﭙﺎة دﺷﻤﻦ را ﺑﮑﺸﺪ ﭘﺎداش او ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از آﻧﺎن را اﺳـﯿﺮ ﮐﻨـﺪ ﺳـﺰاوار ﭼﻨـﯿﻦ و ﭼﻨـﺎن ﭘـﺎداشﻫﺎﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 15594‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 465‬از زﻫﺮي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬درﺑﺎره اﻧﻔﺎل )ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺟﻨﮕﻰ( از ﺗﻮ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ ]ﺣﮑـﻢ ﺗﻘﺴـﯿﻢ[ اﻧﻔـﺎل از آن ﺧـﺪا و رﺳـﻮل ]او[‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ و آﻧﭽﻪ را در ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﺟﺮﯾﺎن دارد ﺑﻪ ﺻﻼح آرﯾﺪ و اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﻫﺴﺘﯿﺪ از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل او ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪272‬‬

‫ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﺎن زﯾﺮ ﺑﯿﺮقﻫﺎ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﯾﺪاري ﮐﺮدﻧﺪ و ﺟﻨﮓﺟﻮﯾﺎن ﺟﻮان ﺑﻪ ﻣﯿـﺪان ﺟﻨـﮓ ﺑـﻪ و‬
‫ﭘﯿﮑﺎر و ﮔﺮدآوري ﻏﻨﺎﯾﻢ ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺮان ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺟﻮاﻧـﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺳـﻬﻢ ﻣـﺎ را ﻫـﻢ از‬
‫ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺎ ﯾﺎر و ﯾـﺎور و ﻫﻤﮑـﺎر ﺷـﻤﺎ ﺑـﻮدﯾﻢ و اﮔـﺮ ﺑـﺎ ﻓﺸـﺎر زﯾـﺎد دﺷـﻤﻦ ﻣﻮاﺟـﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآوردﯾﺪ‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪ را در ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاي ﺑﺰرگ‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﴿‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -490‬اﺣﻤﺪ از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص ‪ ‬ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮادرم ﻋﻤﯿﺮ در ﺑﺪر ﺷﻬﯿﺪ‬
‫ﺷﺪ و ﻣﻦ از ﺳﭙﺎة ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را ﮐﺸﺘﻢ و ﺷﻤﺸﯿﺮش را ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫آوردم‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﺑﯿﻦ ﻏﻨﺎﯾﻢ ﮔـﺮدآوري ﺷـﺪه ﺑﯿﻨـﺪاز‪ ،‬از ﺣﻀـﻮر اﯾﺸـﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻬﺎدت ﺑﺮادر و از دﺳﺖدادن ﻏﻨﯿﻤﺘـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ زور از دﺷـﻤﻦ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮدم‬
‫ﺣﺎﻟﺘﯽ داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻧﻤﯽداﻧﺪ اﻧﺪك زﻣﺎﻧﯽ ﺑﯿﺶ ﺳﭙﺮي ﻧﺸﺪ ﮐﻪ ﺳـﻮرة اﻧﻔـﺎل‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮو ﺷﻤﺸﯿﺮت را از ﺑﯿﻦ ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺑﺮدار) ‪.(2‬‬
‫‪ -491‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و ﻧﺴﺎﺋﯽ از ﺳـﻌﺪ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬روز ﺑـﺪر ﺷﻤﺸـﯿﺮي را ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا آوردم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ راﺳـﺘﯽ ﮐـﻪ ﺧـﺪا ﺑـﺮ ﺟﺮاﺣـﺎت ﻗﻠـﺒﻢ ﻣـﺮﻫﻢ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ از ﻣﺸﺮﮐﺎن اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻢ اﯾﻨﮏ اﯾﻦ ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺒﺨﺶ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﯾـﻦ‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻧﻪ از آن ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻧﻪ از آن ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ داده ﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫‪ -1‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮداود ‪ ،2739 – 2737‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ ،217‬اﺑـﻦ اﺑﻮﺷـﯿﺒﻪ ‪ ،356 / 14‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ 131 / 2‬و‬
‫‪ 132‬و ‪ 326‬و ‪ ،327‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،5093‬ﻃﺒﺮي ‪ ،15664 – 15662‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪ 291 / 6‬و ‪ 315‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﻣﺼﻨﻒ« ‪ 9483‬از وﺟـﻪ دﯾﮕـﺮ از‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﻣﺎ اﺳﻨﺎد آن ﺳﺎﻗﻂ اﺳﺖ ﺑﺎﺑﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ﮐﻠﺒﯽ ﮐـﻪ ﻣﺘـﺮوك و‬
‫ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ »ﻗﺮﻃﺒﯽ« ‪ 3181‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 608‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪ 180 / 1‬و ‪ ،185‬اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ ‪ ،370 / 12‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر ‪ ،2689‬واﺣـﺪي در »اﺳـﺒﺎب‬
‫ﻧﺰول« ‪ 468‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از ﺳﻌﺪ ﺑـﻦ وﻗـﺎص رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬راويﻫـﺎي ﻫـﺮدو اﺳـﻨﺎد ﺛﻘـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫»ﮐﺸﺎف« ‪ 409‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪273‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫در ﻣﯿﺪان اﻣﺘﺤﺎن و آزﻣﻮن ﺷﻬﺎﻣﺘﯽ را ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن دادم ﻫﺮﮔﺰ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ‪ ‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻣﻦ ﭼﯿﺰي را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﺮدي ﮐﻪ ﻣﺎل ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﺎل ﻣﻦ ﺷﺪ از‬

‫آن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -492‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﭼﻬـﺎر‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ﻏﻨﺎﯾﻢ در ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ آن ﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﮥ‬
‫ﻓﻮق ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :5‬‬

‫‪.3 ﴾ ‬‬

‫‪ -493‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎري رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮدﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داده اﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎروان اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ در اﯾـﻦ‬
‫ﺑﺎره ﭼﻪ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﯿﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﺧﺪا اﯾﻦ ﮐﺎروان را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﺶ در دﺳﺘﺮس ﻣﺎ ﻗـﺮار دﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﯾﻢ و ﯾﮏ ﯾﺎ دو روز راه ﭘﯿﻮده ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﺑـﺎرة اﯾـﻦﻫـﺎ‬
‫]ﺳﭙﺎة ﻗﺮﯾﺶ ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ[ ﭼﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪ! ﻣـﺎ ﺗـﺎب و ﺗـﻮان‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﺮﯾﺶ را ﻧﺪارﯾﻢ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻏﻨﯿﻤﺖﮔﺮﻓﺘﻦ اﻣﻮال ﮐـﺎروان از ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﺑﯿـﺮون ﺷـﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪاد ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺮدم ]از ﺟﻨﮓ روﮔﺮدان ﻧﺸﻮﯾﺪ و[ ﻣﺜﻞ ﻗﻮم ﻣﻮﺳﯽ ‪ ‬ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺮﻓـﯽ ﺑـﺮ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1748‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼـﺮ و در ﮐﺘـﺎب ﺟﻬـﺎد و ﺳـﯿﺮ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﻔﺼـﻞ ‪ 1748‬ح ‪ 43‬و ‪،44‬‬
‫اﺑﻮداود ‪ ،2740‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3079‬و ‪ ،3189‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،216‬ﺑﺨﺎري در »ادب ﻣﻔﺮدم ‪ ،24‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪735‬‬
‫و ‪ ،782‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،132 / 2‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 291 / 6‬و واﺣﺪي ص ‪ 173‬ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺘﻘﺎرب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 15660‬و ‪ 15661‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 612‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎرت ﺑـﻪ ﺣـﻖّ ﺗـﻮ را از ﺧﺎﻧـﻪات ﺑﯿـﺮون آورد و ﺑـﻪ راﺳـﺘﻰ ﮔﺮوﻫـﻰ از ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪274‬‬

‫زﺑﺎن ﻧﯿﺎورﯾـﺪ‪» :‬ﺧـﻮدت ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ﭘﺮوردﮔـﺎرت ﺑـﺮو و ﺑـﺎ دﺷـﻤﻨﺎﻧﺖ ﻧﺒـﺮد ﮐـﻦ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣـﺎ اﯾﻨﺠـﺎ‬

‫ﻣــﯽﻧﺸــﯿﻨﯿﻢ« آﯾــﮥ ﴿‪          ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -494‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻧﯿﺰ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :9‬‬

‫‪.3 ﴾  ‬‬

‫‪ -495‬ك‪ :‬ﺗﺮﻣﺬي از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ]روز ﺑـﺪر[ اﻧﺒـﻮة‬
‫ﺳﭙﺎة ﻣﺸﺮﮐﺎن را ﮐﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﻪ ﻫﺰار ﺟﻨﮕﺠﻮ ﻣﯽرﺳﯿﺪ و ﻗﻠﺖ ﯾـﺎران ﺧـﻮد را ﮐـﻪ ﺗﻌﺪادﺷـﺎن‬
‫اﻧﺪﮐﯽ از ‪ 310‬ﻣﺠﺎﻫﺪ زﯾﺎدﺗﺮ ﺑﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد و رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ اﯾﺴﺘﺎد و دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮاﻓﺮاﺷـﺖ و‬
‫ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﻪ راز و ﻧﯿﺎز ﭘﺮداﺧﺖ‪ :‬ﺑﺎر ﺧـﺪاﯾﺎ ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ ﺑـﺮ ﻣـﻦ وﻋـﺪه ﮐـﺮدهاي وﻓـﺎ ﮐـﻦ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا اﮔﺮ اﯾﻦ ﮔﺮوه از ﭘﯿﺮوان اﺳﻼم ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﺑﺮﺳﻨﺪ دﯾﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ روي زﻣﯿﻦ ﮐﺴـﯽ ﺗـﻮ‬
‫را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ آﻧﻘﺪر ﺑﻪ درﮔﺎة ﭘﺮوردﮔـﺎرش راز و ﻧﯿـﺎز و‬
‫ﻓﺮﯾﺎد و زاري ﮐﺮد ﺗﺎ رداي ﻣﺒﺎرك از دوﺷﺶ اﻓﺘﺎد‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ آﻣـﺪ و ردا را‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﺷﺎﻧﮥ ﻣﺒﺎرك اﯾﺸﺎن اﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﺳﺖ در ﮔﺮدن ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨـﺎت اﻧـﺪاﺧﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اي ﻣﺤﺒﻮب رب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻨﻘﺪر دﻋﺎ و ﻧﯿﺎﯾﺶ و ﺗﻀﺮع و ﺧﻮاﻫﺶ ﮐﻪ ﺑﻪ درﮔﺎة ﭘﺮوردﮔﺎرت‬
‫ﮐﺮدي ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎً اﯾﺰد ﭼﺎره ﺳﺎز ﺑﻪ ﻫﻤﻪ وﻋﺪهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ داده وﻓﺎ ﺧﻮاﻫـﺪ ﮐـﺮد‪ .‬ﺑـﻪ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 4056‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ‬
‫اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 9950‬اﯾﻦ را ﺣﺴﻦ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺷﻮاﻫﺪش ﺣﺴﻦ ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪.183‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آن ﮔﺎه ﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﻓﺮﯾﺎد ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ]دﻋﺎى[ ﺷﻤﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ]ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن[ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﻫﺰار ﮐﺲ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﭘﯿﺎﭘﻰ ﯾﺎرﯾﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ«‪.‬‬
 ‫‪275‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪        ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﻓﺮﺷﺘﮑﺎن ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :17‬‬

‫‪.2 ﴾             ‬‬
‫‪ -496‬ﺣﺎﮐﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﯿ‪‬ﺐ و او از ﭘﺪرش ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﻏـﺰوة اﺣـﺪ اﺑـﯽ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد ]ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ او ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا دﺳـﺘﻮر داد[‬
‫راة او را ﺑﺎز ﺑﮕﺬارﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ ﺑﻪ روﯾﺎروﯾﯽ او ﺷﺘﺎﻓﺖ ]وﻟﯽ اﯾﻦ دﻟﯿﺮ ﻣﺮد ﺳﭙﺎة اﺳﻼم ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ اﺑﯽ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﺑﻪ درﺟﮥ رﻓﯿﻊ ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﯾﻞ آﻣﺪ[) ‪ .(3‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﻗﺴـﻤﺘﯽ از ﺷـﺎﻧﮥ او را از‬
‫ﺷﮑﺎف ﻣﯿﺎن ﮐﻼه ﺧﻮد و زره دﯾﺪ و آﻧﺠﺎ را ﺑﺎ ﻧﯿﺰه زد‪ .‬اﺑﯽ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ از اﺳﺐ اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﻣﺎ از زﺧﻢ‬
‫وي ﺧﻮن ﺟﺎري ﻧﺸﺪ و ﻓﻘﻂ اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﭘﻬﻠﻮﯾﺶ ﺷﮑﺴـﺖ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﻣﺜـﻞ‬
‫ﮔﺎو ﺑﺎﻧﮓ ﻣﯽزد ﯾﺎراﻧﺶ او را ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺮاﺷﯿﺪﮔﯿﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﭼـﺮا‬
‫اﯾﻨﻘﺪر ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﯽ ﺳﺨﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا را ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑـﻮد‪ :‬ﻣـﻦ ﯾﻘﯿﻨـﺎً أﺑـﯽ را‬
‫ﻣﯽﮐﺸﻢ ﺑﺮاي ﯾﺎران ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آن ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر اوﺳـﺖ اﮔـﺮ اﯾـﻦ‬
‫زﺧﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺪن ﻣﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺑﺪن ﻫﻤﮥ ﻣﺮدم ذي اﻟﻤﺠﺎز ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻤﻠﮕﯽ ﻃﻌﻤﮥ ﻣـﺮگ ﻣـﯽﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1763‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،4793‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 321 / 6‬و در »دﻻﺋـﻞ« ‪ 51 / 3‬و ‪ ،52‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ 3081‬و‬
‫ﻃﺒﺮي ‪ 15747‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي« ‪ 974‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ آﻧﺎن را ﻧﮑﺸﺘﻪاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﮐﺸﺖ و ﻫﻨﮕـﺎﻣﻰ ﮐـﻪ ]ﺑـﻪ ﺳـﻮى آﻧـﺎن ﺧـﺎك[‬
‫اﻓﮑﻨﺪى‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﯿﻔﮑﻨﺪى ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻓﮑﻨﺪ و ﺗﺎ از ]ﺳﻮى[ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻄﺎﯾﻰ ﻧﯿﮏ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاى داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺣﺴﯿﻦ ﺻﺎﺑﺮي‪.517 / 2 :‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪276‬‬

‫اﺑﯽ ﻗﺒﻞ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﺎ ﺑﯿﭽﺎرﮔﯽ و زﺑﻮﻧﯽ درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﺗﺎ آﺧﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ و ﻟﯿﮑﻦ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -497‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬در ﻏـﺰوة ﺧﯿﺒـﺮ‬
‫ﮐﻤﺎﻧﯽ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻠﻌﻪ ﺗﯿﺮاﻧﺪازي ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﯿﺮي ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و اﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﻘﯿﻖ در ﺑﺴـﺘﺮ‬
‫ﺧﻮاﺑﺶ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾   ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫]‪ ...‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬روز ﺑﺪر ﯾﮏ ﻣﺸﺖ ﺧﺎك ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﭘﺮﺗﺎب ﮐـﺮد‪ .‬در‬
‫ﺳﭙﺎة ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮐﺴﯽ ﻧﺒﻮد ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ذرهاي از آن ﺧـﺎك در ﺳـﻮراخ ﺑﯿﻨـﯽ‪ ،‬ﭼﺸـﻢ و دﻫـﻨﺶ‬
‫رﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﺎروﻣﺎر ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮار ﮐﺮدﻧﺪ[) ‪.(2‬‬
‫‪ -498‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﺣﮑﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﺰام رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬در روز ﺑـﺪر‬
‫آوازي ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﯿﻦ ﻣﯽآﻣﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪاي ﺳﻨﮕﺮﯾﺰهﻫـﺎﯾﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﻃﺸﺘﯽ ﻓﺮو اﻓﺘﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﺸﺘﯽ از اﯾﻦ ﺳﻨﮕﺮﯾﺰهﻫﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﮐﺮد و ﻣﺎ ﺗﺎروﻣﺎر ﺷﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ -499‬اﺑﻮ ﺷﯿﺦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ از ﺟﺎﺑﺮ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -500‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از راة دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ اﻟﻌﺮﺑﯽ ‪ 998‬و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 370 / 2‬و ﺳﯿﻮﻃﯽ در »دار اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 317 / 3‬ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ ﻧﺴـﺒﺖ داده اﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫»ﻣﺴﺘﺪرك« ‪ 327 / 2‬و ‪ 328‬و »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 471‬از ﻣﻮﺳﯽ ﺑـﻦ ﻋﻘﺒـﻪ از زﻫـﺮي از ﺳـﻌﯿﺪ ﺑـﻦ ﻣﺴـﯿﺐ از‬
‫ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﺷﺪه‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮل و اﺳﻨﺎدش ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒـﯽ اﯾـﻦ را ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺮط ﺷﯿﺨﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 15842‬از زﻫﺮي رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ و اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ ‪ 370 / 2‬اﯾـﻦ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ را در ﻏﺰوة ﺑﺪر ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ در ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 339 / 2‬ﺑﻪ اﯾـﻦ ﻧﻈـﺮ ﻣﻮاﻓـﻖ اﺳـﺖ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ«‬
‫‪ 619‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪.205‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪.205‬‬
 ‫‪277‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :19‬‬

‫‪.1 ﴾              ‬‬
‫‪ -501‬ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﺻﻌﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن در روز ﺑﺪر دو ﺳﭙﺎه‬
‫ﺻﻒآراﯾﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و رو در روي ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻫﺮﮐﺪام از ﻣﺎ‬
‫اﺗﺤﺎد و ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﺑﯿﻦ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﯾﮑﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ رﯾﺨﺘﻪ و آﯾﯿﻦ ﯾﮕﺎﻧﻪ و ﻧﺎآﺷﻨﺎ آورده‬
‫ﻓﺮدا در ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﭘﺸﺖ او را ﺧﻢ ﮐﻦ‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﺎ اﯾﻦ دﻋﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﭘﯿﺮوزي و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪             ‬‬

‫‪ ﴾            ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -502‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﻄﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﯾﺎر و ﯾﺎور ﻋﺰﯾﺰﺗـﺮﯾﻦ‬
‫اﯾﻦ دو ﮔﺮوه ﺑﺎش و دﺳﺘﮥ ﺑﺮﺗﺮ را ﻧﺼﺮت ﻋﻄﺎ ﮐﻦ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :27‬‬

‫‪.1 ﴾  ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬اى ﮐﺎﻓﺮان[ اﮔﺮ ﺟﻮﯾﺎى ﻓﺘﺢ ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﻓﺘﺢ ]ﻣﺆﻣﻨﺎن[ ﺑﺮاﯾﺘﺎن آﻣـﺪ‪ ،‬و اﮔـﺮ ]از ﺟﻨـﮓ[ ﺑـﺎز‬
‫اﯾﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬آن ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و اﮔﺮ ]ﺑﻪ ﮐﻔﺮ[ ﺑﺎز ﮔﺮدﯾﺪ ]ﻣﺎ ﻫﻢ[ ﺑﺎز ﻣـﻰﮔـﺮدﯾﻢ و ﮔﺮوﻫﺘـﺎن‪ -‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ -‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﻧﺪارد و ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ[ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺣﻤــﺪ ‪ ،431 / 5‬ﻧﺴــﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴــﯿﺮ« ‪ ،221‬ﺣــﺎﮐﻢ ‪ ،328 / 2‬ﻃﺒــﺮي ‪ 15860‬و ﺑﯿﻬﻘــﯽ در »دﻻﺋــﻞ« ‪74 / 3‬‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد آن ﺗﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ اﻣﺎ او ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﯾﺮا او ﺻﺤﺎﺑﯽ ﮐـﻢﺳـﻦ و‬
‫ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا را دﯾﺪه و ﺑﺲ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن‬
‫درﺟﮥ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 1103‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺮﺳﻞ‪ ،‬ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 622‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪278‬‬

‫‪ -503‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر و ﻏﯿﺮه از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻮﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در ﻏﺰوة ﺑﻨـﯽ ﻗﺮﯾﻈـﻪ‬
‫ﯾﻬﻮد ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ از اﺑﻮ ﻟﺒﺎﺑﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻨﺬر ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ او‬

‫‪ ‬‬
‫ﺑــﻪ ﮔﻠــﻮي ﺧــﻮد اﺷــﺎره ﮐــﺮد ﯾﻌﻨــﯽ ﮐﺸــﺘﻦ و ﺳــﺮ ﺑﺮﯾ ـﺪن‪ .‬ﭘــﺲ در ﺑــﺎرة او ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﻗﺪم ﺑﯿﺮون ﻧﮕﺬاﺷـﺘﻪ ﺑـﻮدم ﮐـﻪ درﯾـﺎﻓﺘﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮدهام) ‪] .(2‬ﭼﻮن ﺣﯿﺮت و وﺣﺸﺖ ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ ﻓﺰوﻧﯽ ﯾﺎﻓـﺖ‪ ،‬از رﺳـﻮل‬
‫اﷲ ﺧﻮاﻫﺶ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ را ﻧﺰد آنﻫﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ او در ﺑﺎرة ﺗﺴﻠﯿﻢﺷﺪن و ﮔﺮدنﻧﻬﺎدن ﺑـﻪ‬
‫ﺣﮑﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﻣﺸﻮرت ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ از ﻗﺒﯿﻠﮥ اوس ﺑﻮد و ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ ﺑﺎ اوس ﻫـﻢﭘﯿﻤـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ را ﻧﺰد آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭼﻮن اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﮥ آنﻫﺎ وارد ﺷﺪ‪ .‬ﻣـﺮدانﺷـﺎن از‬
‫وي ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ و زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن ﺑـﻪ ﮔﺮﯾـﻪ و زاري ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑـﻪ ﺑـﺮ ﺣـﺎل‬
‫آنﻫﺎ رﻗﺖ آورد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ! آﯾﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮﯾﻢ و ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﻤـﺪ ﮔـﺮدن ﻧﻬـﯿﻢ؟ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫آري‪ ،‬و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺣﻠﻖ ﺧﻮد اﺷﺎره ﮐﺮد ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﺟﺎم ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪن و ﮔﺮدنزدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﻮز در دﯾـﺎر آنﻫـﺎ ﺑـﻮدم ﮐـﻪ ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫ﺷﺪم ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮدهام‪ .‬ﻟﺬا اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﯿﺎﻣﺪه از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺠﺪ‬
‫رﻓﺖ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﺑﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻗﺮار ﻧﮕـﺮﯾﻢ‪ ،‬از اﯾﻨﺠـﺎ ﻧﺨـﻮاﻫﻢ‬
‫رﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺤﺮﮔﺎة ﺷﺐ ﺷﺸـﻢ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑـﻪ ﻣـﻮرد ﺑﺨﺸـﺎﯾﺶ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ و ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺷﺨﺼـﺎً او را رﻫـﺎ‬
‫ﮐﺮد[) ‪.(3‬‬
‫‪ -504‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و ﻏﯿﺮه از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺑﻮﺳـﻔﯿﺎن‬
‫از ﻣﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ‬ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺳـﻔﯿﺎن ﺑـﻪ ﻓـﻼن ﺟـﺎ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل ]او[ ﺧﯿﺎﻧـﺖ ﻧﮑﻨﯿـﺪ و ﺑـﻪ اﻣﺎﻧﺘﻬـﺎى ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ ]ﻧﯿـﺰ[ در ﺣـﺎﻟﻰ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻰداﻧﯿﺪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻮرزﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 15938‬از وي ﻣﺨﺘﺼﺮاً از زﻫﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻫﺬا اﻟﺤﺒﯿﺐ‪ ،‬ص ‪.315‬‬
 ‫‪279‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﺑﺰرﮔﻮار ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻟﺸﮑﺮ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﺑﻪ ﻓـﻼن ﺟـﺎ رﺳـﯿﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮاي روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ او رواﻧﻪ ﺷﻮﯾﺪ و اﯾﻦ راز را ﭘﻮﺷﯿﺪه دارﯾﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺟﺮﯾﺎن را‬
‫ﺑﺮاي اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺼﺪ دارد ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺤﺘﺎط و آﻣﺎده ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ‬

‫ﺑﺎره ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ اﯾﻦ آﯾﻪ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣـﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾـﺐ و‬
‫در ﺳﻨﺪ و ﺳﯿﺎق آن ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -505‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي ﺳﺨﻨﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪﻧﺪ و آن‬
‫را اﻓﺸﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﻔﺘﺎر رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :30‬‬

‫‪.2 ﴾       ‬‬

‫‪ -506‬ك‪ :‬اﺑـﻦ اﺑﻮﺣــﺎﺗﻢ از اﺑــﻦ ﻋﺒــﺎس ب رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫــﯽ از ﻗــﺮﯾﺶ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ دار اﻟﻨﺪوه ]ﻣﺤﻞ ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﻠﺴـﺎت ﺑﺰرﮔـﺎن ﻣﮑـﻪ ﮐـﻪ‬
‫ﻗﺼﯽ ﺑﻦ ﮐﻼب آن را ﺑﻨـﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد[ ﺑﺮوﻧـﺪ‪ .‬اﺑﻠـﯿﺲ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﭘﯿـﺮ ﻣـﺮد داﻧﺸـﻤﻨﺪ و‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاري ﻧﺰد آنﻫﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﭼﻮن او را دﯾﺪﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺮﻣﺮدي از اﻫـﻞ ﻧﺠـﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻨﯿﺪم ﺑﺮاي ﮐﺎر ﻣﻬﻤﯽ اﺟﺘﻤﺎع ﮐﺮده اﯾﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻢ در ﺟﻤﻊ ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﻢ ﺗﺎ از ﺧﯿﺮاﻧﺪﯾﺸﯽ و‬
‫ﻧﺼﺎﯾﺢ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﯽﺑﻬﺮه ﻧﻤﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب داﺧﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ آنﻫﺎ داﺧﻞ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 15941‬از ﺳﺪي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 634‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮان در ]ﺑﺎره[ ﺗﻮ ﻣﮑﺮ ﻣﻰورزﯾﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺑﻨﺪ ﮐﺸﻨﺪ ﯾﺎ ﺗﻮ را ﺑﮑﺸﻨﺪ ﯾﺎ ]از وﻃـﻦ[‬
‫ﺑﯿﺮوﻧﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻣﮑﺮ ﻣﻰورزﯾﺪﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ]ﻫـﻢ در ﻗﺒـﺎل ﻣﮑﺮﺷـﺎن[ ﺗـﺪﺑﯿﺮ ﻣـﻰﮐـﺮد و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ‬
‫ﺗﺪﺑﯿﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪280‬‬

‫در ﮐﺎر اﯾﻦ ﻣﺮد ﻧﯿﮑﻮ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﺑﻨـﺪ و زﻧﺠﯿـﺮش ﺑﮑﺸـﯿﺪ و ﺑـﻪ ﭼـﺎه و زﻧـﺪاﻧﺶ‬
‫ﺑﯿﻨﺪازﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺮگ او ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﺜﻞ ﻫﻤﺘﺎﯾـﺎن ﭘﯿﺸـﯿﻨﺶ زﻫﯿـﺮ و ﻧﺎﺑﻐـﻪ ﺷـﺎﻋﺮان ﻣﺸـﻬﻮر‬
‫ﻫﻼك ﺷﻮد‪ .‬دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﭘﯿﺮﻣﺮد ﻧﺠﺪي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﯾﻦ رأي ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن او ﻓﺮﻣﺎن و ﭘﯿﻐﺎم او را از ﭘﺸﺖ دﯾﻮارﻫﺎي زﻧﺪان ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ رﺳـﺎﻧﺪ و‬
‫در اوﻟﯿﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪاي ﺑﺮقآﺳﺎ او را از ﭼﻨﮕﺎل ﺷﻤﺎ ﻣﯽرﺑﺎﯾﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻤﺎ از او‬
‫دﻓﺎع و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﺿـﻊ ﺷـﻤﺎ ﭼﻨـﺪان اﻃﻤﯿﻨـﺎنﺑﺨـﺶ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﻣﻤﮑـﻦ آنﻫـﺎ ﺷـﻤﺎ را از‬
‫دﯾﺎرﺗﺎن اﺧﺮاج ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﭘﺲ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮي ﺑﺒﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬او را از دﯾﺎرﺗﺎن ﺑﯿـﺮون‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ از دﺳﺖ او راﺣﺖ ﺷﻮﯾﺪ وﻗﺘﯽ از اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺮود دﯾﮕـﺮ ﺣﺮﮐـﺎت او ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ زﯾـﺎنﺑـﺎر‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﯿﺦ ﻧﺠﺪي ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﻮدي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬آﯾـﺎ ﺷـﯿﺮﯾﻨﯽ ﮔﻔﺘـﺎر‪،‬‬
‫ﻓﺼﺎﺣﺖ زﺑﺎن و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺨﻨﺎن دﻟﻨﺸﯿﻦ او را ﻧﺪﯾﺪه اﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﻠﺐ ﺷﻨﻮﻧﺪه را ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﮑﻨﯿﺪ او از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب دﻋﻮت ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬آنﻫـﺎ ﺑـﺮ ﮔـﺮد او ﺟﻤـﻊ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﯾـﻮرش ﻣـﯽآورﻧـﺪ و از ﺷـﻬﺮ و دﯾﺎرﺗـﺎن ﺑﯿـﺮونﺗـﺎن ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﺑﺰرﮔـﺎن و‬
‫اﺷﺮافﺗﺎن را ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺧﻮب ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪ و ﺗﺪﺑﯿﺮ دﯾﮕﺮي ﻣﻄﺮح‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺗﺪﺑﯿﺮي ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽﮐـﻨﻢ ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﻪ آن‬
‫اﻧﺪﯾﺸﯿﺪه ﺑﺎﺷﯿﺪ و راي ﺑﺮﺗﺮ ﻫﻢ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آن ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻫـﺮ ﻗﺒﯿﻠـﻪ ﯾـﮏ‬
‫ﺟﻮان ورزﯾﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻫﺮ و داراي اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ ﺷﺮﯾﻒ و ﻋﺎﻟﯽ را ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﯿﺪ و ﺑـﻪ ﻫﺮﮐـﺪام از آنﻫـﺎ‬
‫ﯾﮏ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮان ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آنﻫﺎ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ ﻫﺠﻮم آورﻧﺪ و ﯾﮑﺒـﺎره ﺑـﺮ او ﺿـﺮﺑﺖ ﺑﺰﻧﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺶ رﺳﺎﻧﺪﯾﺪ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي او ﺑﯿﻦ ﻫﻤﮥ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﻤـﺎن ﻧﻤـﯽﮐـﻨﻢ ﻗﺒﯿﻠـﮥ ﺑﻨـﯽ‬
‫ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺠﻨﮕﺪ و ﭼﻮن ﻋﺠﺰ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺒﯿﻨﺪ ﻧـﺎﮔﺰﯾﺮ ﺧﻮﻧﺒﻬـﺎ را ﻣـﯽﭘـﺬﯾﺮد‪،‬‬
‫ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن آزار او را از ﺧﻮد دور ﺳﺎﺧﺘﻪ آﺳﻮدهﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽ ﺷـﻮﯾﻢ‪ .‬ﻧﺠـﺪي ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺗـﺪﺑﯿﺮ‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﻧﻈﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻮان اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺑﻪ اﺗﻔﺎقآرا ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪ و ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺗﻮﻃﺌـﻪ از‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬آﻣﺪ و دﺳـﺘﻮر داد ﮐـﻪ آن ﺷـﺐ را در‬
 ‫‪281‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﻃﺎق ﺧﻮاب ﺧﻮد ﺳﭙﺮي ﻧﮑﻨﺪ و از ﺣﯿﻠﮥ ﻗﺮﯾﺶ آﮔﺎﻫﺶ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا آن ﺷـﺐ در‬
‫ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺨﻮاﺑﯿﺪ‪ .‬و ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺟﺎزة ﺧﺮوج از ﻣﮑﻪ را در آن ﻫﻨﮕـﺎم ﺑـﻪ او داد‪ .‬ﭘـﺲ از‬

‫رﺳﯿﺪن رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ اﯾﺰد ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﯾﺎدآور ﺷﺪ و آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫‪ -507‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺒﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ از ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻦ اﺑﻮوداﻋﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮ ﻃﺎﻟﺐ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدم ﻋﻠﯿﻪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪاي در ﺳﺮ دارﻧﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺮا زﻧـﺪاﻧﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﮑﺸﻨﺪ و ﯾﺎ از اﯾﻦ ﺷﻬﺮ اﺧﺮاﺟﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ را ﮐﻪ ﺑﺮاﯾـﺖ رﺳـﺎﻧﺪه؟ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرم‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭼﻪ ﺧﺪاي ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ! ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﺧﯿﺮﺧﻮاه ﺑﺎش و‬
‫در ﺣﻘﺶ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ او ﭼﻨـﯿﻦ ﺑﺎﺷـﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺧـﺪاﯾﻢ ﻣـﺮا ﺑـﻪ ﺧﯿـﺮ و‬
‫ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ذﮐﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾـﻦ ﻗﻀـﯿﻪ‬
‫در ﺷﺐ ﻫﺠﺮت ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :31‬‬

‫‪.1 ﴾      ‬‬

‫‪ -508‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬در روز ﺑـﺪر ﻋﻘﺒـﻪ‬
‫اﺑﻦ اﺑﻮﻣﻌﯿﻂ‪ ،‬ﻃﻌﯿﻤﻪ ﺑﻦ ﻋﺪي و ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر ﮐﺸﺘﻦ آنﻫﺎ‬
‫را داد‪ .‬ﻣﻘﺪاد ﮐﻪ ﻧﻀﺮ را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧـﺪا! اﯾـﻦ را ﻣـﻦ ﺑـﻪ اﺳـﺎرت‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن آﯾﺎت ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫ﺟﺰ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎى ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪282‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬او راﺟﻊ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎروا ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ .‬در ﺑﺎرة او آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :32‬‬

‫‪.2 ﴾        ‬‬

‫‪ -509‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬در ﻣﻮرد ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :34 – 33‬‬

‫‪.﴾   ‬‬

‫‪ -510‬ﺑﺨﺎري از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ اﮔﺮ‬
‫اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺣﻖ و از ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ از آﺳﻤﺎن ﺳﻨﮓ ﺑﺒﺎر و ﯾـﺎ ﻋـﺬاﺑﯽ دردﻧـﺎك ﺑـﺮ ﻣـﺎ‬

‫ﻧﺎزل ﮐﻦ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬
‫‪ -511‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺣﯿﻦ ﻃﻮاف ﮐﻌﺒﻪ‬

‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮز و از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺎ درﮔـﺬر‪ .‬آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 15993‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎر ﺧﺪاﯾﺎ‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ ]ﻗﺮآن[ از ]ﺳﻮى[ ﺗﻮ ﺣ ّ‬
‫ﻖ اﺳﺖ‪ ،‬از آﺳﻤﺎن ﺳﻨﮕﻬﺎﯾﻰ ﺑﺮ ﻣﺎ‬
‫ﺑﺒﺎران ﯾﺎ ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺎن«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 15995‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و داراي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4649‬واﺣﺪي ‪ 479‬ﺑﻐﻮي ‪ 997‬ﻫﻤﻪ از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 638‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪283‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -512‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ روﻣﺎن و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺸﯿﺎن ﺑﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﻤﺪ را از ﺑﯿﻦ ﻣﺎ اﻋﺰاز و اﮐﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ؟ ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﮔﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻗﺮآن ﺑﺮﺣﻖ و از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻣﺎ از آﺳﻤﺎن ﺳﻨﮓ ﺑﺒﺎر‪ ،‬ﺷﺐ ﮐﻪ ﺷﺪ از ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد‬
‫ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎر ﺧﺪاﯾﺎ! از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺎ درﮔﺬر‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﴿‪ ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -513‬ك‪ :‬و ﻧﯿﺰ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ اﺑﺰي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ در ﻣﮑﻪ ﺑﻮد‬
‫ﺧﺪا ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد و ﺑـﻪ ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﮐـﻪ آﻣـﺪ ﺧـﺪا ‪‬‬

‫﴿‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ از ﺧﺪا ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻘﯿﮥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺰ از ﻣﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷـﺪﻧﺪ ﺧـﺪا‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﺟﺎزة ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ را داد و ﻫﻤـﺎن ﻋـﺬاﺑﯽ ﺷـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺸﺮﮐﺎن وﻋﺪه داده ﺑﻮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 16015‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن را در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺗﻮ در‬
‫ﻣﯿﺎن آﻧﺎﻧﻰ ﻋﺬاب ﮐﻨﺪ‪ .‬و ]ﻧﯿﺰ[ در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ آﻧﺎن آﻣﺮزش ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋـﺬاب ﮐﻨﻨـﺪه آﻧـﺎن ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬و‬
‫ﺳﺰاوارﺷﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻧﮑﻨﺪ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ آﻧﺎن ]ﻣﺮدم را[ از ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﺎز ﻣﻰدارﻧﺪ‪،‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺳﺰاوار ]ﺗﻮﻟﯿﺖ[ آﻧﺠﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺰاوار ]ﺗﻮﻟﯿﺖ[ آﻧﺠﺎ ﺟﺰ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔـﺎران ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟـﻰ ﺑﯿﺸﺘﺮﺷـﺎن‬
‫ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 16004‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ از اﺑﻦ اﺑﺰي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ و ﻣﺘﻦ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 639‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪284‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :35‬‬

‫‪.1 ﴾    ‬‬

‫‪ -514‬ك‪ :‬واﺣﺪي از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿـﺖ ﺣـﯿﻦ ﻃـﻮاف‬
‫ﮐﻌﺒﻪ ﮐﻒ ﻣﯽزدﻧﺪ و ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -515‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ]ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ[ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻗـﺮﯾﺶ در اﺛﻨـﺎي ﻃـﻮاف ﺑـﺎ‬
‫ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬رو ﺑﻪ رو ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺴﺨﺮ و اﺳﺘﻬﺰاء ﮐﻒ ﻣﯽزدﻧﺪ و ﺻﻮت ﻣﯽﮐﺸـﯿﺪﻧﺪ ﭘـﺲ‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :36‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪.4 ﴾ ‬‬

‫‪ -516‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬زﻫﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﺤﯽ ﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪ ،‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﺘﺎده‬
‫و ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻗﺮﯾﺶ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر دﭼﺎر ﻣﺼﺎﯾﺐ دردآور‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻮ ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﺑﻮ اُﻣ‪‬ﯿ‪‬ﻪ ﻫﻤﺮاة‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻧﻤﺎزﺷﺎن ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻪ ]ﮐﻌﺒﻪ[ ﺟﺰ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮ آوردن و ﮐﻒ زدن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ]ﺳﺰاى[ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪن‬
‫]ﺧﻮد ﻃﻌﻢ[ ﻋﺬاب را ﺑﭽﺸﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 480‬از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻋﻄﯿﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ اﯾـﻦ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ دارد‪ .‬ﺑﻪ زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 640‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 16048‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ‪ 16049‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﺎﻓﺮان ﻣﺎﻟﻬﺎﯾﺸﺎن را ﻣﻰﺑﺨﺸﻨﺪ ﺗﺎ ]ﻣﺮدم را[ از راه ﺧﺪا ﺑﺎز دارﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺑـﻪ زودى آن را‬
‫ﺧﺮج ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ]آن ﺧﺮج ﮐﺮدن ﻣﺎﯾﻪ[ ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﻰ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻐﻠﻮب ﮔﺮدﻧﺪ و ﮐﺎﻓﺮان‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮى ﺟﻬﻨﻢ راﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪285‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺮدان ﻗﺮﯾﺶ ﮐﻪ ﭘﺪران و ﻓﺮزﻧﺪانﺷﺎن در ﻧﺒﺮد ﮐﻔﺮ و اﯾﻤﺎن در ﻣﻌﺮﮐﮥ ﺑﺪر ﻫﻼك‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎن او ﮐﻪ ﮐﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻗﺮﯾﺶ را ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ رﻓﺘﻨﺪ‬
‫و اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﮔﺮوة ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﺳﺘﻢ روا داﺷﺖ و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺷﻤﺎ را ﮐﺸﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻨﮏ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ اﻣﻮال اﯾﻦ ﮐﺎروان ﻣﺎ را در ﺟﻨﮓ او ﻣﺴﺎﻋﺪت ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺪ ﮐﻪ از وي‬
‫اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم داد‪ .‬و در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ اﺳﺖ آﯾﮥ ﴿‪         ‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -517‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺣﮑﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﯿﺒﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﭼﻬﻞ اوﻗﯿﻪ) ‪ (2‬ﻃـﻼ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺠﻬﯿﺰ ﺳﭙﺎة ﺷﺮك ﺧﺮج ﮐﺮد و اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد او ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -518‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ اﺑﺰي و ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن در ﺟﻨـﮓ اﺣـﺪ‬
‫دو ﻫﺰار ﻧﻔﺮ را از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﯿﺮ ﮐﺮد ﺗﺎ در ﻧﺒﺮد ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪ ‬در ﻣﯿـﺎن‬
‫ﺳﭙﺎة ﺷﺮك ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة او ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﻮزول آﯾﮥ ‪        ﴿ :47‬‬

‫‪.1 ﴾         ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 16077‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘـﺪﯾﺮ ‪1115‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اوﻗﯿﻪ‪ ،‬وزﻧﻪاي اﺳﺖ ﻣﻌﺎدل ﻫﻔﺖ ﻣﺜﻘﺎل‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 16072‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 16070‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ و ‪ 16071‬از اﺑﻦ اﺑﺰي و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 482‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿـﺮ‬
‫و اﺑﻦ اﺑﺰي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 643‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪286‬‬

‫‪ -519‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﻏﺰوة ﺑﺪر ﻗـﺮﯾﺶ از‬
‫ﻣﮑﻪ ﺑﺎ دف و داﯾﺮه‪ ،‬را ﻣﺸﮕﺮان و زﻧﺎن ﻧﻐﻤﻪﺳﺮا ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔـﺎر در ﺑـﺎرة‬

‫آنﻫﺎ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :49 – 48‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.3 ﴾              ‬‬
‫‪ -520‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر در ﻣﮑﻪ ﴿‪) ﴾    ‬ﻗﻤﺮ‪ (45 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اي ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا! آن ﮐﺪام ﺟﻤﻊ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؟ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﯿﺶ از ﻏﺰوة‬
‫ﺑﺪر ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن روز ﺑﺪر ﻗﺮﯾﺶ ﻣﻨﻬﺰم ﺷﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا را دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮﻫﻨﻪ در ﭘﯽ آﻧﺎن‬

‫ﺑﻮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ﴾    ﴿ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺰول آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﺷﮑﺴﺖ ﺳﭙﺎة‬

‫ﻣﺸﺮﮐﺎن در روز ﺑﺪر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪) ﴾...‬ﻣﺆﻣﻨﻮن‪ (64 :‬و ﴿‪) ﴾...        ‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻣﺒﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ از روى ﺳﺮﮐﺸﻰ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﻰ ﺑﻪ ﻣﺮدم از ﺳﺮزﻣﯿﻨﺸـﺎن ﺑﯿـﺮون آﻣﺪﻧـﺪ و‬
‫]ﻣﺮدم را[ از راه ﺧﺪا ﺑﺎز ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ دارد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪.16197‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﮐﺎرﻫﺎﯾﺸﺎن را ﺑﺮاى آﻧـﺎن ﺑﯿﺎراﺳـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﻣـﺮوز ﻫـﯿﭻ ﮐـﺲ از ﻣـﺮدم‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺮه ﮔﺮدد و ﻣﻦ ﯾﺎرﯾﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﭼـﻮن ﻫـﺮ دو ﮔـﺮوه رو ﺑـﻪ رو ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻫﻨـﮓ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺰارم‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﻣﻦ ﭼﯿﺰى را ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﯿـﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﺗﺮﺳﻢ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﺖ ﮐﯿﻔﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪287‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ (28‬را در ﺑﺎرة روز ﺑﺪر ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬در روز ﺑﺪر ﯾﮏ ﻣﺸﺖ رﯾﮓ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن ﭘﺮﺗﺎب ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻟﺸﮑﺮﮔﺎه آنﻫﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﺸﻢ و دﻫﺎن آنﻫﺎ را ﭘﺮ ﮐﺮد‬
‫آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام از آنﻫﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ از دﻫﺎﻧﺶ رﯾﮓ و ﺧﺎك ﺑﯿﺮون ﻣﯽرﯾﺨﺖ‪ .‬و ﺧﺪا‬

‫﴿‪) ﴾      ‬اﻧﻔﺎل‪ (17 :‬را در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬و آﯾﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...     ‬را در ﺑﺎرة اﺑﻠﯿﺲ ﻧﺎزل ﮐﺮد‪] .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺮﯾﺶ آﻣﺎدة ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺪر ﺷﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻨﯽ و ﺟﻨﮕﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﯽ ﺑﮑﺮ داﺷﺖ ﺑﻪ ﯾﺎد آورد و‬
‫ﺗﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ از ﭘﺸﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺿﺮﺑﻪ ﻣﯽزﻧﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه‬
‫اﺑﻠﯿﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮاﻗﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﯾﮑﯽ از ﺳﺮان ﺑﻨﯽ ﮐﻨﺎﻧﻪ در رأس ﺳﭙﺎﻫﯽ از ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮوز ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻐﻠﻮب ﮐﻨﺪ ﻣﻦ ﭘﻨﺎة ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ و ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﻨﯽ ﺑﮑﺮ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﭼﻮن دو ﺳﭙﺎه ﺻﻒآراﯾﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻠﯿﺲ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ از ﻣﯿﺪان ﺑﺪر ﻓﺮار ﮐﺮدﻧﺪ[‪ .‬در روز ﺑﺪر ﻋ‪‬ﺘﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ و ﻋﺪهاي‬

‫از ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را دﯾﻦﺷﺎن ﻣﻐﺮور ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.2 ﴾          ﴿ :55‬‬

‫‪ -521‬ك‪ :‬اﺑﻮﺷﯿﺦ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾـﺰ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾       ‬در ﺑﺎرة ﺷﺶ ﮔﺮوه از ﯾﻬﻮد ﮐﻪ اﺑـﻦ ﺗـﺎﺑﻮت ﻫـﻢ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ آنﻫﺎﺳﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ‪ 9117‬رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﺳﻨﺎد آن ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ ﭘﺲ اﺳـﻨﺎد‬
‫ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﺎن اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰآورﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪288‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :58‬‬

‫‪.1 ﴾  ‬‬

‫‪ -522‬اﺑﻮﺷﯿﺦ از اﺑﻦ ﺷﻬﺎب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ‬ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻮ ﺳﻼح را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪاي و ﻣﻦ ﻫﻨﻮز در ﺗﻌﻘﯿﺐ دﺷﻤﻦ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻦ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬

‫در ﺑﺎرة ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ اﺧﺘﯿـﺎر ﻋﻤـﻞ داد‪ .‬آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬در ﺑـﺎرة‬
‫آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾        ﴿ :64‬‬
‫‪ -523‬ك‪ :‬ﺑﺰار ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ‪ ‬اﯾﻤﺎن آورد‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻓﺴﻮس ﮐﻪ اﻣﺮوز ﻧﯿﻤﯽ از ﺧﻠﻖ از ﻣـﺎ ﺟـﺪا ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬

‫ﭘﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾        ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ داراي ﺷﻬﻮد اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -524‬ك‪ :‬و ﻧﯿﺰ ﻃﺒﺮاﻧﯽ و ﻏﯿﺮه از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﯽ و ﻧﻪ ﻣﺮد و ﯾﮏ زن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ آنﻫـﺎ‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ ،‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ از ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮔﺮوﻫﻰ اﻧﺪﯾﺸﻨﺎك ﺑﺎﺷﻰ‪] ،‬ﭘﯿﻤﺎﻧﺸﺎن را[ ﺑﻪ ﺳﻮى آﻧﺎن ﺑﯿﺎﻧﺪاز ]ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاى ﮐﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫در آﮔﺎﻫﻰ از ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪ[ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﯿﺎﻧﺘﮑﺎران را دوﺳﺖ ﻧﻤﻰدارد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺰار ‪ 2495‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد اﺑﻮﻋﻤﺮ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪/ 9‬‬
‫‪ 65‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭻ اﺻﻠﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿﺮ« ‪ 12470‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 484‬رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﺑﺸﺮ ﮐﺎﻫﻠﯽ دروﻏﮕﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪11032‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ﺧﺒﺮ ﻣﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 403 / 2‬ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬در اﯾﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ زﯾﺮا‬
 ‫‪289‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -525‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﺳﯽ و ﺳﻪ‬
‫ﻣﺮد و ﺷﺶ زن اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻫـﻢ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪ‪ .‬ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -526‬اﺑﻮﺷﯿﺦ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﻋﻤـﺮ ‪ ‬ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪا در ﺑﺎرة وي آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :65‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.1 ﴾    ‬‬

‫‪ -527‬اﺳﺤﺎق ﺑﻦ راﻫﻮﯾﻪ در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﮑﻠﯿﻒ ﮐﺮد ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ده ﻧﻔﺮ از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺮود‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪ ﴾      ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧـﺎزل ﺷـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮاي آنﻫﺎ دﺷﻮار و ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل ﭼﻨـﯿﻦ ﺧﻮاﺳـﺖ ﮐـﻪ ﯾـﮏ ﺗـﻦ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ دو ﻧﻔﺮ ﻣﺸﺮك ﺑﺠﻨﮕﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ و اﺳﻼم ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﻌﺪ از ﻫﺠﺮت ﻋﺪة از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ و ﻗﺒﻞ از ﻫﺠـﺮت ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ« ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 657‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺰ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﯿﺴﺖ ﻧﻔﺮ ﺑﺮدﺑﺎر از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑـﺮ دوﯾﺴـﺖ ﻧﻔـﺮ ﭼﯿـﺮه‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ و اﮔﺮ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ از ﺷﻤﺎ ]ﺑﺮدﺑﺎر[ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﮐﺎﻓﺮان‪ -‬از آن روى ﮐﻪ آﻧﺎن ﮔﺮوﻫﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫در ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﻨﺪ‪ -‬ﭼﯿﺮه ﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﺤﺎق رواﯾﺖ ﮐﺮده ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻟﻌﺎﻟﯿﻪ« ‪ 3633‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 11398‬و ‪ 11650‬از‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11033‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ در ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿـﺮ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪290‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :68 – 67‬‬

‫‪.1 ﴾            ‬‬
‫‪ -528‬اﺣﻤﺪ و دﯾﮕﺮان از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﺿﻤﻦ ﻣﺸﻮرت ﺑـﺎ‬
‫ﯾﺎران ﺧﻮﯾﺶ در ﺑﺎرة اﺳﺮاي ﺑﺪر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا اﯾﻦﻫﺎ را زﺑﻮن ﭘﻨﺠﮥ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ در ﺑﺎرة اﯾﺸﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﻫﻤـﻪﺷـﺎن را‬
‫ﮔﺮدن ﺑﺰن‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از وي رو ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ‬
‫آنﻫﺎ را ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﯽ ]از ﮐﺸﺘﻦﺷﺎن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯽ[ و از آنﻫـﺎ ﻓﺪﯾـﻪ ﺑﮕﯿـﺮي‪ ،‬ﭘـﺲ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش ﻓﺪﯾﻪ آنﻫﺎ را ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار داد‪ .‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -529‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﺳﺮاي ﺑﺪر را ﺑﻪ ﺣﻀـﻮر‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا آوردﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﯾﺎران ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﺎرة اﯾﻦﻫﺎ ﭼﻪ ﻣـﯽﮔﻮﯾﯿـﺪ‪ ،‬در اﯾـﻦ رواﯾـﺖ‬

‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ آﻣﺪه ﮐﻪ وﺣﯽ اﻟﻬﯽ ﴿‪ ﴾...      ‬در اﯾـﻦ ﺑـﺎب ﻣﻮاﻓـﻖ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫و ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬راويﻫﺎي ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ راوﯾﯽ ﺻـﺤﯿﺢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺻـﻞ اﯾـﻦ در ﺑﺨـﺎري‬
‫‪ 4652‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى را ﻧﺮﺳﺪ ﮐﻪ اﺳﯿﺮاﻧﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ در زﻣﯿﻦ ﮐﺸﺘﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻨﺪ‪] ،‬ﺷﻤﺎ[ ﻣﺘﺎع دﻧﯿـﺎ‬
‫را ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ]ﻣﺼﻠﺤﺖ[ آﺧﺮت را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺣﻤﺪ ‪ 243 / 3‬از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎدش ﺣﺴﻦ و راوﻫﺎﯾﺶ ﺛﻘـﻪ اﻧـﺪ و داراي ﺷـﺎﻫﺪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﺴـﻠﻢ‬
‫‪ ،1763‬اﺣﻤﺪ ‪ ،30 / 1‬اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ ‪ 265 / 14‬اﺑﻮداود ‪ ،2690‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3081‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،4793‬ﻃﺒـﺮي ‪16307‬‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 1139‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3084‬اﺣﻤﺪ ‪ ،383 / 1‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،21 / 3‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،5188‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 177 / 10‬و واﺣﺪي ‪ 487‬از اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو اﻧﻘﻄﺎع و اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ وﺻـﻒ‬
 ‫‪291‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -530‬ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻧﺒـﯽ ﮐـﺮﯾﻢ ‪ ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭘـﯿﺶ از اﺳـﻼم‬
‫ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺑﺮ ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺣﻼل ﻧﺒﻮد‪ ،‬آﺗﺸﯽ از آﺳﻤﺎن ﻣﯽآﻣﺪ و اﻣﻮال ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧـﺪه از ﮐﻔـﺎر‬
‫را ﻣﯽﺳﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻏﺰوة ﺑﺪر ﭘﯿﺶ از وﺣﯽ اﻟﻬﯽ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺣﮑﻢ ﻏﻨﺎﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻤـﻊآوري‬

‫و ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻏﻨﯿﻤﺖﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾     ‬را در ﺑﺎرة اﯾﺸﺎن ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :70‬‬

‫‪.2 ﴾             ‬‬

‫ﺗﺮﻣﺬي اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺴﻦ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه از ﭘﺪرش ﻧﺸﻨﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒـﯽ اﯾـﻦ‬
‫را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪ دارد‪ .‬ﻋﺒﺎرت »ﻣﺜﻠﮏ ﯾﺎ اﺑﺎﺑﮑﺮ‪ ...‬و ﻣﺜَﻠﮏ ﯾﺎ ﻋﻤـﺮ‪ :...‬اي‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺗﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ...‬و اي ﻋﻤﺮ ﺗﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ «...‬ﻣﻨﮑﺮ و اﻣﺎ اﺻﻞ ﺧﺒﺮ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﺑـﻪ »ﻓـﺘﺢ اﻟﻘـﺪﯾﺮ« ‪ 1140‬ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ و آﺧﺮش ﻣﺪرج اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3085‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »اﻟﮑﺒﺮي« ‪ 11209‬و ﺗﻔﺴﯿﺮ ‪ ،229‬اﺣﻤـﺪ ‪،252 / 2‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ ‪ 387 / 14‬و ‪ ،388‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر ‪ ،2906‬اﺑﻦ ﺟﺎرود ‪ ،1071‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،4806‬ﻃﺤﺎوي ‪ 3310‬و‬
‫‪ ،3311‬ﻃﺒﺮي ‪ 16315‬و ‪ ،16316‬اﺑﻮﻋﺒﯿﺪ در »اﻣﻮال« ‪ ،768‬اﺑﻦ زﻧﺠﻮﯾـﻪ ‪ 1142‬و ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪ 290 / 6‬و ‪ 291‬از‬
‫ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از اﻋﻤﺶ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﻓﻮع رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒـﺎرت از ﻧﺴـﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ‪،‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و دﮔﯿﺮان اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻤﺶ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از وي راويﻫﺎي ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻋﻤﺶ ﻣﺪﻟﺲ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﮐﺘﺐ ﻣﺨﺮج ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﺗﺤﺪﯾﺚ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ آنﻫﺎ ﻗﻮي ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪون ﮐﻠﻤﺎت »ﭼﻮن روز ﺑﺪر ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ «...‬ﻇﺎﻫﺮاً اﯾﻦ ﮐﻠﻤـﺎت از ﺳـﺨﻨﺎن اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮه‬
‫ﻣﺮدج اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن« ‪ 1063‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﯿﺮاﻧﻰ ﮐﻪ در دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﯿـﺮى در دﻟﻬـﺎى ﺷـﻤﺎ ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫ﺑﺪارد ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﭽﻪ از ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫـﺪ داد‪ .‬و ﺷـﻤﺎ را ﺧﻮاﻫـﺪ آﻣﺮزﯾـﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ آﻣﺮزﻧـﺪه‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪292‬‬

‫‪ -531‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ در »ﻣﻌﺠــﻢ اوﺳــﻂ« از اﺑـﻦ ﻋﺒــﺎس ب رواﯾــﺖ ﮐـﺮده اﺳــﺖ‪ :‬ﻋﺒــﺎس ‪‬‬
‫ﻣـﯽﮔﻔـﺖ ﮐــﻪ ﺑـﻪ ﺧــﺪا اﯾـﻦ آﯾــﻪ در ﺷـﺄن ﻣــﻦ ﻧـﺎزل ﮔﺸــﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬وﻗﺘــﯽ ﮐـﻪ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬را از‬
‫اﺳﻼمآوردن ﺧﻮد آﮔﺎه ﮐﺮدم و ﺧﻮاﻫﺶ ﻧﻤﻮدم ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺴﺖ اوﻗﯿﻪ) ‪ (1‬را ﮐﻪ ]در روز ﺑـﺪر[ ﻧـﺰد‬
‫ﻣﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﺴﺎب ﮐﻨﺪ‪] .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺑﺎ ورزﯾﺪ[) ‪ (2‬و ﺧﺪا ‪ ‬ﺑـﻪ ﺟـﺎي آن ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﺑﯿﺴـﺖ‬
‫ﻏﻼم داد ﮐﻪ ﻫﻤﮥ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﮥ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﻦ ﺗﺠﺎرت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﮥ اﻣﯿﺪواريﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻐﻔﺮت و آﻣﺮزش او ‪ ‬دارم‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :73‬‬

‫‪.3 ﴾   ‬‬

‫‪ -532‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻮﺷﯿﺦ از ﻃﺮﯾـﻖ ﺳ‪‬ـﺪ‪‬ي از اﺑﻮﻣﺎﻟـﮏ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﺷﺨﺼـﯽ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺸﺮك ﺧـﻮد را از ارث ﻣﺤـﺮوم ﻧﻤـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪ ،‬ﭘـﺲ ﭘـﺎك ﺑـﯽﻫﻤﺘـﺎ آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :75‬‬

‫‪.﴾                ‬‬

‫‪ -1‬اوﻗﯿﻪ‪ ،‬وزﻧﻪاي اﺳﺖ ﻣﻌﺎدل ﻫﻔﺖ ﻣﺜﻘﺎل‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،10‬ص ‪.49‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و آﻧﺎن ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎرﺳﺎزان ﻫﻤﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ]اى ﻣﺆﻣﻨﺎن[ اﯾﻦ ]ﮐـﺎر[ را اﻧﺠـﺎم ﻧﺪﻫﯿـﺪ در‬
‫اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎدى ﺑﺰرگ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻰﮔﺮدد«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 16357‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪293‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -533‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دو ﻧﻔﺮ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻌﺎﻫﺪهاي ﻣﺒﻨﯽ ﺑـﺮ‬

‫ارثﺑﺮدن ﻫﺮﯾﮏ از دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑـﺎره ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾... ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -534‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوه از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑﯿﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻮام و ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ‪ ‬ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺮادري ﺑﺴﺖ‪ .‬زﺑﯿﺮ ﻣﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭼـﻮن ﮐﻌـﺐ در ﺟﻨـﮓ اﺣـﺪ‬
‫ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ دﻧﯿﺎ را ﺗﺮك ﮔﻮﯾﺪ و ﺑﻪ ﺟﻮار رﺣﻤﺖ اﯾﺰدي ﺑﭙﯿﻮﻧﺪد‪ ،‬ﻣـﻦ از او‬

‫ارث ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﭘﺎك ﺑﯽﻫﻤﺘـﺎ ﴿‪ ﴾       ‬را‬
‫ﻧــﺎزل ﮔﺮداﻧﯿــﺪ‪ .‬از آن ﭘــﺲ ارث ﺑــﻪ ﺧﻮﯾﺸــﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﯾﮑــﺎن ﻣﺤــﺪود ﺷــﺪ و ارثﺑــﺮدن‬
‫ﺑﺮادرﺧﻮاﻧﺪهﻫﺎ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 129‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :14‬‬

‫‪.3 ﴾    ‬‬

‫‪ -535‬ك‪ :‬اﺑﻮﺷﯿﺦ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﻨﯽ ﺑﮑﺮ را در ﻣﮑﻪ ﻣﻮرد ﮐﺸﺘﺎر ﻗﺮار‬
‫داد‪ ،‬در ﺑﺎرة آنﻫﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 16368‬و ‪ 16369‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﺣﺎرث رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 373 / 3‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎ ﻋﺬاب ﮐﻨـﺪ و رﺳﻮاﺷـﺎن ﺳـﺎزد و ﺷـﻤﺎ را ﺑـﺮ‬
‫آﻧﺎن ﭘﯿﺮوز ﮔﺮداﻧﺪ و ]درد[ دﻟﻬﺎى ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺷﻔﺎ دﻫﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪294‬‬

‫‪ -536‬ك‪ :‬و ﻧﯿﺰ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﺧﺰاﻋﻪ ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫‪ -537‬ك‪ :‬و از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ﴾    ﴿ :‬در ﺑﺎرة‬
‫ﺧﺰاﻋﻪ – ﻫﻢﭘﯿﻤﺎنﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ – ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪا درد و رﻧﺠﯽ را ﮐﻪ ﺑﻨﯽ ﺑﮑﺮ ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪﻫـﺎي‬
‫آنﻫﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺷﻔﺎ داد) ‪.(3‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :24 – 19‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.4 ﴾ ‬‬

‫‪ -538‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺒﺎس در روز ﺑﺪر اﺳﯿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در اﺳﻼمآوردن ﻫﺠﺮت و‬
‫ﺟﻬﺎد از ﻣﺎ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬در ﻋﻮض ﻣﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام را ﺗﻌﻤﯿﺮ و ﻧﻮﺳﺎزي ﮐـﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺳـﻘﺎﯾﺖ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 16511‬ﺑﺎ اﺧﺘﻼف اﻧﺪك رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 16512‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي ‪ 1029‬ﺑﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 16555‬از وي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ و ﺑﺎزﻫﻢ ‪ 16554‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ آب دادن ﺑﻪ ﺣﺎﺟﯿﺎن و آﺑﺎد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام را ﻣﺎﻧﻨﺪ ]ﮐﺎر[ ﮐﺴـﻰ ﻗـﺮار دادهاﯾـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن آورده و در راه ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ ]اﯾﻨﻬﺎ[ در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮑﺎران را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪295‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺣﺠﺎج را ﻋﻬﺪهدار ﺑﻮدﯾﻢ و ﺑﺮدﮔﺎن را آزاد ﻣـﯽﮐـﺮدﯾﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﻋﺰوﺟـﻞ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -539‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و اﺑﻮداود از ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﺑـﺎ ﺟﻤﻌـﯽ از ﯾـﺎران‬
‫رﺳﻮل اﷲ ﭘﺎي ﻣﻨﺒﺮ او ‪ ‬ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻤﺎن و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﺳﻼم اﮔﺮ‬
‫در راة ﺧﺪا ﻫﯿﭻ ﻋﻤﻠﯽ را اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﻢ ﺑﺎﮐﯽ ﻧﺪارم‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳـﻘﺎﯾﺖ و آبرﺳـﺎﻧﺪن ﺑـﻪ ﺣﺎﺟﯿـﺎن‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻋﻤﺎرت ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﻋﻤﻠـﯽ ﺑـﺎ ﻓﻀـﯿﻠﺖﺗـﺮ و ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬دﯾﮕـﺮي‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﻬﺎد در راة ﺧﺪا از ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺮﺗﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﻓـﺎروق ‪ ‬آنﻫـﺎ را آرام ﮐـﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﭘﯿﺸﮕﺎة ﻣﻨﺒﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﺪايﺗﺎن را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟ اﻣﺮوز ﺟﻤﻌﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﻮن ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ﻣﯽروم و در ﺑﺎرة آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ اﺧﺘﻼف دارﯾـﺪ از اﯾﺸـﺎن ﻓﺘـﻮي‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻢ‪ .‬آﯾـﮥ ﴿‪          ‬‬

‫‪ ﴾                ‬ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -540‬ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ از اﺑﻦ ﺳﯿﺮﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﯽ ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎس ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اي ﻋﻤﻮ ﭼﺮا ﻫﺠﺮت ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ و ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﻤﯽﭘﯿﻮﻧﺪي؟ ﻋﺒﺎس در ﺟﻮاﺑﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻨﺠﺎ در‬

‫آﺑﺎداﻧﯽ و روﻧﻖ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻣﯽﮐﻮﺷﻢ و ﭘﺮدهداري ﮐﻌﺒﻪ را ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﺰد ﺗﻌﺎﻟﯽ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬و ﺑﻪ ﮔﺮوة دﯾﮕﺮي – ﮐـﻪ ﻓﺮﯾـﺎﺑﯽ ﻧـﺎم آنﻫـﺎ را ذﮐـﺮ‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 16572‬از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﺑـﯿﻦ اﺑـﻦ‬
‫اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﻧﻘﻄﺎع اﺳﺖ‪ .‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 493‬از واﻟﺒﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ذﮐـﺮ ﮐـﺮده‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫»زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 673‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1879‬ﻃﺒﺮي ‪ ،16571‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،4591‬ﺑﻐﻮي ‪ 275 / 2‬اﺣﻤﺪ ‪ 269 / 4‬و واﺣـﺪي ‪492‬‬
‫از ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 1164‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪296‬‬

‫ﮐﺮده اﺳﺖ – ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﻧﻤﯽﭘﯿﻮﻧﺪﯾﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﺮادران و‬

‫ﺧﻮﯾﺸﺎن ﺧﻮد در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑـﺮﯾﻢ‪ .‬ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ در اﯾـﻦ ﺑـﺎره آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -541‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﺷﻌﺒﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -542‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﺷﯿﺒﻪ ﻋﺒﺎس و ﻋﻠـﯽ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ‪ ‬ﻫﺮﮐﺪام ﺑﺮ دﯾﮕﺮي ﻣﺒﺎﻫﺎت و اﻇﻬﺎر ﻓﻀﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﮕﺎﻫﺒـﺎن و‬
‫ﮐﻠﯿﺪدار ﮐﻌﺒﻪ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﺎﺟﯿﺎن را ﺳﯿﺮاب ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﺷﯿﺮ ﺧﺪا ﺳـﭙﻪﺳـﺎﻻر اﺳـﻼم‪،‬‬
‫ﻋﻠﯽ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪] :‬ﺷﺶ ﻣﺎه[ ﭘﯿﺸﺘﺮ از ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪهام‪ ،‬ﻣﻦ ﯾﺎر و ﯾﺎور ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪‬‬
‫در ﺟﻬﺎد راة ﺧﺪاﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :25‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪.4 ﴾   ‬‬

‫‪ -543‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬روز ﺣﻨﯿﻦ ) ‪ (5‬ﺗﻌﺪاد ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن‬
‫اﺳﻼم دوازده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮوز ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻤﯽ اﻓﺮاد ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ‬

‫‪ -1‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬واﺣﺪي ‪ 495‬از اﺑﻦ ﺳﯿﺮﯾﻦ و ﻣﺮة ﻫﻤﺪاﻧﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ 17576‬و از ﻃﺮﯾﻖ او ﻃﺒﺮي ‪ 16579‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 16577‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را در ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎى ﺑﺴﯿﺎرى ﭘﯿﺮوز ﮔﺮداﻧﺪه اﺳﺖ و ]ﻧﯿـﺰ در[ ﺟﻨـﮓ ﺣﻨـﯿﻦ‪ ،‬آن‬
‫ﮔﺎه ﮐﻪ ﺷﻤﺎر ﺑﺴﯿﺎرﺗﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ آورد‪ ،‬ﭘﺲ آن ]ﺷﻤﺎر ﺑﺴﯿﺎر[ ﭼﯿﺰى را از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ ﻧﮑﺮد‪ .‬و زﻣـﯿﻦ‬
‫ﺑﺎ ]ﺗﻤﺎﻣﻰ[ ﻓﺮاﺧﻰاش ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﮓ ﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﭘﺸﺖﮐﻨﺎن روى ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺣﻨﯿﻦ وادﯾﯽ اﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﻃﺎﯾﻒ و ﻣﮑﻪ‪.‬‬
 ‫‪297‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺧــﻮرد‪ .‬اﯾــﻦ ﺳــﺨﻦ ﺑــﺮ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ اﮐــﺮم دﺷــﻮار آﻣــﺪ‪ .‬ﭘــﺲ ﺧــﺪاي ﻣﺘﻌــﺎل آﯾــﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :28‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.2 ﴾      ‬‬

‫‪ -544‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﯽآﻣﺪﻧـﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و ﺗﺠﺎرت ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آنﻫﺎ از ورود ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام و زﯾﺎرت ﮐﻌﺒﻪ ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﯾـﻦ ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ از ﮐﺠـﺎ ﺑـﻪ‬

‫‪ ﴾     ‬را در اﯾـﻦ ﻣﻘـﺎم‬

‫دﺳﺖ ﻣﺎ ﻣﯽرﺳﺪ؟ ﺧﺪا ﴿‪  ‬‬

‫ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -545‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻮﺷﯿﺦ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑـﻦ ﺟﺒﯿـﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﭘﺮرودﮔـﺎر‬

‫ﻋﺰوﺟــــﻞ ﴿‪ ﴾         ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺷﻮار آﻣﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ دﯾﮕﺮ ﮐﺪام ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﻮاد‬
‫ﻏﺬاﯾﯽ و وﺳﺎﯾﻞ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻣﺎ را وارد ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 123 / 5‬و ‪ 124‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﭘﻠﯿﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﺑﻌـﺪ از اﻣﺴﺎﻟﺸـﺎن ﺑـﻪ ﻣﺴـﺠﺪ اﻟﺤـﺮام‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮﻧﺪ و اﮔـﺮ از ﺗﻨﮕﺪﺳـﺘﻰ ﺑﯿﻤﻨﺎﮐﯿـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ اﮔـﺮ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﺷـﻤﺎ را از ﻓﻀـﻞ ﺧـﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑـﻰ ﻧﯿـﺎز‬
‫ﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎى ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪298‬‬

‫‪ -546‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ از ﻋﮑﺮﻣﻪ‪ ،‬ﻋﻄﯿﮥ ﻋـﻮﻓﯽ‪ ،‬ﺿـﺤﺎك‪ ،‬ﻗﺘـﺎده و دﯾﮕـﺮان رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :30‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.2 ﴾  ‬‬

‫‪ -547‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﻦ ﻣﺸﮑﻢ‪ ،‬ﻧﻌﻤـﺎن ﺑـﻦ‬
‫اوﻓﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ دﺣﯿﻪ‪ ،‬ﺷﺎس ﺑﻦ ﻗﯿﺲ و ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﺻﯿﻒ ﺑﻪ ﺣﻀـﻮر رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪ ‬آﻣﺪﻧـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻗﺒﻠﮥ ﻣﺎ را ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻪاي و ﺑـﺎور ﻧـﺪاري ﮐـﻪ‬
‫ﻋﺰﯾﺮ ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﮥ ﴿‪ ﴾... ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒــﺮي ‪ 16615‬از ﺳــﻌﯿﺪ ﺑــﻦ ﺟﺒﯿــﺮ و ‪ 16613‬و ‪ 16614‬از ﻋﮑﺮﻣــﻪ ﺑــﻪ ﻗﺴــﻢ ﻣﺮﺳــﻞ و ‪ 16620‬و ‪ 16621‬از‬
‫ﺿﺤﺎك و ‪ 16622‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ و ‪ 16617‬از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اﯾﻦ رواﯾـﺖﻫـﺎ اﮔﺮﭼـﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮﯾﻨﺪ – واﷲ اﻋﻠﻢ ‪» -‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 690‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﺰﯾﺮ« ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ »ﻣﺴﯿﺢ« ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺸـﺎن‬
‫ﺑﻪ زﺑﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﺒ‪‬ﻪ ﻣﻰﺟﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ آﻧـﺎن را ﺑﮑﺸـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ]از ﺣﻖّ[ ﺑﺮ ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 16635‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻣﺠﻬﻮل و اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي« ‪ 1057‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 692‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪299‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :37‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.1 ﴾       ‬‬

‫‪ -548‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﻤـﻮل ﺑـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن ﯾﮏ ﺳﺎل را ﺳﯿﺰده ﻣﺎه ﺣﺴﺎب ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺮم را ﺻﻔﺮ ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﮐﺎرﻫﺎي ﺣﺮام‬
‫و ﻧﺎروا را در آن ﻣﺎه ﺟـﺎﯾﺰ ﻣـﯽﺷـﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :38‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.3 ﴾   ‬‬

‫‪ -549‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻌـﺪ از ﻓـﺘﺢ ﻣﮑـﻪ و ﻏـﺰوة ﺣﻨـﯿﻦ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب رﻫﺴﭙﺎر ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﻫﻨﮕـﺎم ﮐـﻪ اوج ﮔﺮﻣـﺎي ﺷـﺪﯾﺪ‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﻮد و ﻣﯿﻮة درﺧﺘﺎن ﺧﻮب رﺳﯿﺪه و ﻣﯿﻞ و رﻏﺒﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺎﯾﻪﻫﺎي ﺧﻮﺷﮕﻮار زﯾـﺎده از‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ »ﻧﺴﻰء« ﻓﺰوﻧﻰاى در ﮐﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻰ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و‬
‫آن ]ﻣﺎه[ را ﯾﮏ ﺳﺎل ﺣﻼل ﻣﻰﺷﻤﺮﻧﺪ و ﺳﺎﻟﻰ ]دﯾﮕﺮ[ آن را ﺣﺮام ﻣﻰداﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎر آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣـﺮام‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ آﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺣـﺮام ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﻼل ﻣـﻰﺷـﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺪى‬
‫ﮐﺎرﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮاى آﻧﺎن آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 16730‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﭘﺲ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬در راه ﺧﺪا ]ﺑـﺮاى ﺟﻬـﺎد[ رﻫﺴـﭙﺎر‬
‫ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﮐﻨﺪ ﺷﺪﯾﺪ؟ آﯾﺎ ﺑﻪ ﺟﺎى آﺧﺮت ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ دﻧﯿﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺸـﺘﻪاﯾـﺪ؟ ﭘـﺲ ]ﺑﺪاﻧﯿـﺪ‬
‫ﮐﻪ[ ﻣﺘﺎع زﻧﺪﮔﻰ دﻧﯿﺎ در ]ﺑﺮاﺑﺮ[ آﺧﺮت ﺟﺰ اﻧﺪﮐﻰ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪300‬‬

‫ﺣﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﯿﺪان ﮐﺎرزار ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾          ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :39‬‬

‫‪.2 ﴾        ‬‬

‫‪ -550‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻧﺠﺪه ﺑﻦ ﻧﻔﯿﻊ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب در ﺑـﺎرة‬
‫ﺷﺄن ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪ ‬از ﺑﺮﺧـﯽ ﻗﺒﺎﯾـﻞ ﻋـﺮب در ﺟﻨـﮓ‬
‫]ﺗﺒﻮك[ ﯾﺎري ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آنﻫﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ از ﺟﺎ ﻧﺠﻨﺒﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬

‫ﺧﺎﻃﺮ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬آﻧـﺎن‬
‫را ﺑﻪ رﻧﺞ و ﻋﺬاب ﺧﺸﮏﺳﺎﻟﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :41‬‬

‫‪.3 ﴾        ‬‬

‫‪ -551‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺣﻀﺮﻣﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ :‬ﻋـﺪهاي از ﻣـﺮدم ﮐـﻪ‬
‫ﺑﯿﻤﺎر و ﻋﻠﯿﻞ ﯾﺎ ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﺑﻮدﻧـﺪ ﻣـﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻧـﺮﻓﺘﻦ ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎد ﮔﻨﺎﻫﮑـﺎر ﺷـﻤﺮده‬

‫ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎر آﯾﮥ ﴿‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 16734‬و ‪ 16735‬از وي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اﮔﺮ رﻫﺴﭙﺎر ﻧﺸﻮﯾﺪ ]ﺧﺪاوﻧﺪ[ ﺷﻤﺎ را ﺑـﻪ ﻋـﺬاﺑﻰ دردﻧـﺎك ﻋـﺬاب ﮐﻨـﺪ ]و[ ﮔﺮوﻫـﻰ ﺟـﺰ ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺳﺎزد و ﻫﯿﭻ زﯾﺎﻧﻰ ﺑﻪ او ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺎرى ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﺧﻮاه[ ﺳﺒﮑﺒﺎر و ]ﺧﻮاه[ ﮔﺮاﻧﺒﺎر ﺑﯿﺮون آﯾﯿﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎﻟﻬﺎﯾﺘﺎن و ﺟﺎﻧﻬﺎﯾﺘﺎن در راه ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﺪاﻧﯿﺪ اﯾﻦ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 16768‬از وي رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪301‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :43‬‬

‫‪.1 ﴾  ‬‬

‫‪ -552‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﯿﻤﻮن اودي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳـﻮل اﮐـﺮم ‪ ‬دو ﮐـﺎر را‬
‫اﻧﺠﺎم داد ﮐﻪ ﺑﻪ اﺟﺮاي آنﻫﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﻧﺸﺪه ﺑـﻮد‪ .‬ﯾﮑـﯽ اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن و ﻣﺘﺨﻠﻔـﯿﻦ ]از ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺗﺒﻮك[ را اﺟﺎزه داد و دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ از اﺳﯿﺮان ]ﺑـﺪر[ ﻓﺪﯾـﻪ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾   ‬را در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :49‬‬

‫‪.3 ﴾    ‬‬

‫‪ -553‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻗﺼﺪ ﺧﺮوج ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﺒﻮك را ﻧﻤﻮد ﺑﻪ ﺟﺪ ﺑﻦ ﻗـﯿﺲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﺟـﺪ ﺑـﻦ ﻗـﯿﺲ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮت در ﺑﺎرة ﺟﻬﺎد ﺑﺎ روﻣﯿﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ زﻧﺎن را ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗﻮ در ﮔﺬرد‪ ،‬ﭼﺮا ﺗﺎ وﻗﺘـﻰ ﮐـﻪ راﺳـﺘﮕﻮﯾﺎن ﺑـﺮاى ﺗـﻮ ﻣﻌﻠـﻮم ﺷـﻮﻧﺪ و دروﻏﮕﻮﯾـﺎن را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﻰ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه ]ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪن[ دادى؟«‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 16780‬از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﯿﻤﻮن اودي و ﺳﯿﻮﻃﯽ در »اﺳﺒﺎب ﻧـﺰول« ‪ 573‬از ﻋﻤـﺮو رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮﻃﺒﯽ« ‪ 139 / 8‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 419 / 2‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 705‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﻰ از آﻧﺎن ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ده و ﻣﺮا ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ ﻣﯿﻨﺪاز‪ ،‬ﺑﺪاﻧﮑﻪ در ﻓﺘﻨﻪ اﻓﺘﺎدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﻪ ﺟﻬﻨّﻢ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﮐﺎﻓﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪302‬‬

‫دوﺳﺖ دارم‪ ،‬ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ ﭼﻮن زﻧﺎن روم را ﺑﺒﯿﻨﻢ ﺷﯿﻔﺘﻪ و ﻣﻔﺘﻮن آنﻫـﺎ ﺷـﻮم‪ ،‬ﻟـﺬا ﺑـﻪ ﻣـﻦ اﺟـﺎزة‬

‫ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺪه و ﻣﺮا در ﻓﺘﻨﻪ ﻧﯿﻨﺪاز‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -554‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوه از ﻗﻮل ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ‪ ‬ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -555‬ﻃﺒﺮاﻧــﯽ از راة دﯾﮕــﺮ از اﺑــﻦ ﻋﺒــﺎس ب رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ ﺧﻄــﺎب ﺑــﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎد روم ﺑﺮوﯾﺪ و دﺧﺘﺮﻫﺎي آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي از ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ زنﻫﺎ ﺑﻪ درد ﺳﺮ و ﺳﺨﺘﯽ ﻣﯽاﻧـﺪازد‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :50‬‬

‫‪.3 ﴾       ‬‬

‫‪ -556‬ك‪ :‬اﺑﻮ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ در ]ﻏـﺰوة‬
‫ﺗﺒﻮك ﻧﺮﻓﺘﻪ در[ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﻌﺎت ﺑﺪ و ﻧﺎﮔﻮاري را در ﺑﺎرة ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﺑـﯿﻦ ﻣـﺮدم‬
‫ﭘﺨﺶ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ و ﯾﺎراﻧﺶ در اﯾﻦ ﺳـﻔﺮ ﺑـﻪ دﺷـﻮاريﻫـﺎ و ﻣﺸـﮑﻼت زﯾـﺎد‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿﺮ ‪ 2154‬و ‪ 12654‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐـﺮده‪ .‬و ﻫﯿﺜﻤـﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪30 / 7‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﯾﺤﯿﯽ ﺣﻤﺎﻧﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ« ﻣﺤﻘـﻖ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑﺸـﺮ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺎر ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ و‬
‫ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﺸﻨﯿﺪه‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪ دارد‪ .‬ﺑـﻪ »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜـﻮر« ‪ 49 / 3‬و »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 707‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 11052‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11044‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اﮔﺮ ﻧﻌﻤﺘﻰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﺼﯿﺒﺘﻰ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﭘﯿﺶ از اﯾـﻦ‬
‫]ﻣﺼﻠﺤﺖ[ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﯾﻢ و ﺷﺎدﻣﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ«‬
 ‫‪303‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﮔﺮﻓﺘﺎر و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻫﻼك ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﺒﺮ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻧﺒﯽ ﮐـﺮﯾﻢ و ﯾـﺎراﻧﺶ رﺳـﯿﺪ و آنﻫـﺎ را‬
‫دروﻏﮕﻮ و اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :53‬‬

‫‪.1 ﴾ ‬‬

‫‪ -557‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺟﺪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ]ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم ﮐـﻪ‬
‫ﻋﺎزم ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ﺑﻮد[ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ زﻧﺎن ]روم[ را ﮐﻪ ﺑﺒﯿﻨﻢ ﺗـﺎب ﻧﯿـﺎورده ﺷـﯿﻔﺘﻪ و ﻣﻔﺘـﻮن آنﻫـﺎ‬

‫ﻣﯽﺷﻮم‪ ،‬وﻟﯽ از داراﯾﯽ ﺧﻮد ﮐﻤﮑـﺖ ﻣـﯽﮐـﻨﻢ‪ .‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾‬در ﺑﺎرة او ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﻮ را از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :58‬‬

‫‪.3 ﴾     ‬‬

‫‪ -558‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬زﻣـﺎﻧﯽ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﻣﺸـﻐﻮل ﺗﻘﺴـﯿﻢ‬
‫ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ذو ﺧﻮﯾﺼﺮه ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺎرك اﯾﺸﺎن آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺎ رﻏﺒﺖ و ﭼﻪ ﺑﺎ ﺑﻰ ﻣﯿﻠﻰ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﻤﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺷـﻤﺎ‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﻫﺴﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 16818‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا اﺑـﻦ ﺟـﺮﯾﺞ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﻧﺸـﻨﯿﺪه‪» .‬زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 708‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از اﯾﺸﺎن ﮐﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ در ]ﺗﻘﺴﯿﻢ[ ﺻﺪﻗﺎت از ﺗﻮ ﻋﯿﺐ ﻣـﻰﮔﯿـﺮد‪ .‬و اﮔـﺮ ]ﺧـﻮد[ از آن داده‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺮدﻧﺪ و اﮔﺮ از آن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪304‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ! اﮔﺮ ﻣﻦ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﮑﻨﻢ دﯾﮕﺮ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻋﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ؟‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺎب آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -559‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﯿﺰ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :61‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.2 ﴾    ‬‬

‫‪ -560‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺒﺘﻞ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﯽآﻣﺪ و در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺒﺎرك وي ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮات و ﺳﺨﻨﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ آن ﺑﺰرﮔـﻮار را‬

‫ﻣﯽﺷﻨﯿﺪ و ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﺎر او را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽداد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 3610‬و ‪ 5058‬و ‪ 6163‬و ‪ ،6931‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1064‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ ،240‬اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ‬
‫‪ ،169‬ﻃﺒﺮي ‪ 16832‬و واﺣﺪي در »وﺳﯿﻂ« ‪ 505 / 2‬ﻫﻤﻪ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ«‬
‫‪ 709‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﻰاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آزار ﻣﻰرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ او ﺧﻮش ﺑﺎور اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬او ﺑـﺮاى‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﻮش ﺑﺎور ﻧﯿﮏ اﺳﺖ‪] .‬آﯾﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى[ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺎور ﻣﻰدارد و ]ﻣﺸﻮرت[ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻣﻰﭘـﺬﯾﺮد‬
‫و ﺑﺮاى ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﺘﺎن رﺣﻤﺘﻰ اﺳﺖ و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا را ﻣﻰآزارﻧﺪ ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﺷﯿﺦ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﺠﻬﻮل و اﺳﻨﺎد ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ »ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 457 / 2‬ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 16915‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده و واﺣﺪي در »اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول« ‪ 508‬ﺑـﺪون‬
‫اﺳﻨﺎد آورده‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 712‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪305‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪   ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪     ﴿ :66 – 65‬‬

‫‪.1 ﴾     ‬‬

‫‪ -561‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ﯾـﮏ روز ﻣـﺮدي‬
‫در ﻣﯿﺎن ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻈﯿﺮ ﻗﺮآن اﯾﻦﻫﺎ را ﻧﺪﯾﺪه اﯾـﻢ و ﻧـﻪ ﺷـﮑﻢ ﭘﺮورﺗـﺮ و‬
‫دروﻏﮕﻮﺗﺮ از اﯾﻦﻫﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد و در ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﺰدﻟﺘـﺮ و ﺗﺮﺳـﻮﺗﺮ از اﯾـﻦﻫـﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺮدي در ﺟﻮاﺑﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﯾﮏ دروﻏﮕﻮي ﻣﻨﺎﻓﻘﯽ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎﻧﺖ را ﺑﻪ اﻃﻼع رﺳﻮل اﷲ ‪‬‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ آﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ وﺣﯽ اﻟﻬﯽ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﺷﺨﺺ را دﯾﺪم در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﯾﻦ اﺳﺐ رﺳﻮل اﷲ آوﯾﺰان ﺑﻮد و ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪﻧﺶ در اﺛـﺮ‬
‫اﺻﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﺳﻨﮓﻫﺎ ﮐﻨﺪه و زﺧﻤﯽ ﻣﯽﺷﺪ و در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧـﺪا! ﻣـﺎ ﺑـﯿﻦ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺷﻮﺧﯽ و ﻣﺰاح اﯾﻦ ﺣﺮفﻫﺎ را ﻣﯽﮔﻔﺘﯿﻢ و رﺳﻮل اﷲ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،:‬آﯾﺎ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ و‬
‫اﺣﮑﺎم اﻟﻬﯽ را ﺗﻤﺴﺨﺮ و اﺳﺘﻬﺰا ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟) ‪.(2‬‬
‫‪ -562‬و از ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻗﻀﯿﻪ را ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐـﺮده و آن‬
‫ﺷﺨﺺ را ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -563‬از ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﮐﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺨﺸﯽ ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺮ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺣﺎﺿـﺮم ﻣﺤﺎﮐﻤـﻪ‬
‫ﺷﻮم و ﻫﺮﮐﺪام از ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺻﺪ ﺿﺮﺑﻪ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ ﺑﺰﻧﺪ در ﻋﻮض از ﻧﺰول وﺣﯽ در ﺑـﺎرهﻣـﺎن ﻧﺠـﺎت‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﮔﻮش رﺳﻮل اﷲ رﺳﯿﺪ و آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ آﻣﺪﻧـﺪ و از ﺣﻀـﻮر ﺳـﺮور‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﺑﭙﺮﺳﻰ ]ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ[ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺷﻮﺧﻰ و ﺑﺎزى ﻣﻰﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺧـﺪا و آﯾـﺎت‬
‫او و رﺳﻮﻟﺶ رﯾﺸﺨﻨﺪ ﻣﻰﮐﺮدﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 16928‬از زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬راويﻫـﺎي آن راوﯾـﯽ ﻣﺴـﻠﻢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﺪون‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻤﺎ او را ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 16927‬از زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ‪» .‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 1194‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪306‬‬

‫ﮐﺎﺋﻨﺎت ﭘﻮزش ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧـﺪا او‬
‫را ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار داد ﻣﺨﺸﯽ ﺑﻦ ﺣﻤﯿـﺮ ﺑـﻮد ﮐـﻪ از آن ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﺷـﺪ‪ ،‬او از‬
‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ اﺳﺘﺪﻋﺎ ﮐﺮد ﺑﻪ درﺟﮥ رﻓﯿﻊ ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﯾﻞ آﯾﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﮐﺸﺘﻪﺷﺪﻧﺶ ﺑﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﺟﻨﮓ ﯾﻤﺎﻣﻪ ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪ و از ﻗﺎﺗﻞ و ﻣﺤﻞ ﺷﻬﺎدﺗﺶ ﻫﯿﭽﮑﺲ آﮔﺎه‬
‫ﻧﯿﺴﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -564‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺮد اﻣﯿﺪوار اﺳﺖ ﻗﺼﺮﻫﺎ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﺷﺎم را ﻓﺘﺢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻌﯿﺪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﯽرﺳـﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺰد ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﻮﯾﺶ را از ﮔﻔﺘﺎر آﻧﺎن آﮔﺎه ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬آنﻫـﺎ را اﺣﻀـﺎر ﮐـﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﯾﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻮﺧﯽ و ﻣﺰاح ﻣـﯽﮐـﺮدﯾﻢ‪ .‬دراﯾﻨﺠـﺎ ﺑـﻮد‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :74‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.3 ﴾     ‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد اﯾﻦ واﻗﻒ ﻧﺸﺪم‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ اﯾﻦ را در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 456 / 3‬ﺑﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻨـﺬر و اﺑـﻦ اﺑﻮﺣـﺎﺗﻢ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 16931‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮرﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺳﺨﻦ ﮐﻔﺮ را ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و ﭘﺲ از اﺳﻼﻣﺸـﺎن‬
‫ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ و آﻫﻨﮓ ﭼﯿﺰى را ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ]آن دﺳـﺖ[ ﻧﯿﺎﻓﺘـﻪاﻧـﺪ و ﻣﮕـﺮ از آن روى ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ آﻧﺎن را از ﻓﻀﻞ ﺧﻮد ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮ اﻧﮑﺎر ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔـﺮ ﺗﻮﺑـﻪ ﮐﻨﻨـﺪ ﺑﺮاﯾﺸـﺎن ﺑﻬﺘـﺮ‬
 ‫‪307‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -565‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺟﻼس ﺑﻦ ﺳﻮﯾﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ‬
‫از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك از دﺳﺘﻮر ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﮔـﺮ اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺮد راﺳﺘﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﺎ از ﺧﺮان ﭘﺴﺖﺗﺮﯾﻢ‪ .‬ﻋﻤﯿﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ او را ﺑـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اﷲ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺟﻼس در ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﻧﮕﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺧـﺪاي‬

‫ﻣﺘﻌﺎل آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬او ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﺪ و ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﺑﮥ ﺧﻮد ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬
‫‪ -566‬ك‪ :‬و از ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -567‬و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در »ﻃﺒﻘﺎت« از ﻋﺮوه ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -568‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ اﮐـﺮم ‪ ‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﭘﻨـﺪ و‬
‫اﻧﺪرز ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﺎر اﯾﻦ آدم راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎ از ﺧـﺮان ﻫـﻢ‬
‫ﭘﺴﺖﺗﺮ و ﺑﺪﺗﺮﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ ﺷﻨﯿﺪ و ﺑـﻪ ﮔـﻮش ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ رﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ آن ﺷـﺨﺺ‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮﯾﺶ را اﻧﮑﺎر ﮐﺮد‪ .‬ﻫﻤﺎن وﻗﺖ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ]از ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدن[ روﯾﮕﺮدان ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ﻋـﺬاب‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن در اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﯿﭻ ﯾﺎر ﻣﺪدﮐﺎرى ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -1‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 3587‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣـﺪﯾﺚ را ﺗـﺎ ﮐﻌـﺐ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﮏ ﺑﯿـﺎن ﮐـﺮده‪ ،‬اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 16982‬و ‪ 16983‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوه از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ ﻋﺮوه ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺟﯿﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 16984‬از اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮ آورده آن ﻣﻌﻀﻞ و داراي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺳﻞ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 725‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 57 / 4‬از ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻓﻀﻞ از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ‬
‫از ﺟﻬﺖ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﻦ اﺑﻮاوﯾﺲ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮرة ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺘﺢ اﻟﻘـﺪﯾﺮ ‪ 1202‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪308‬‬

‫‪ -569‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬روزي رﺳـﻮل اﷲ ‪ ‬در ﺳـﺎﯾﮥ‬
‫درﺧﺘﯽ در ﻣﯿﺎن ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﭼﺸـﻤﺎن‬
‫ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮدي ﭼﺸﻢآﺑﯽ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا او را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ و ﯾﺎراﻧﺖ ﭼﺮا ﻣﺮا دﺷﻨﺎم ﻣﯽدﻫﯿﺪ؟ آن ﺷﺨﺺ رﻓﺖ و رﻓﻘﺎي ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺣﻀـﻮر‬
‫ﻣﺒﺎرك ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آورد‪ .‬آنﻫﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎن ﺳﺨﻨﯽ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﯾﺸﺎن را ﻋﻔـﻮ‬

‫ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -570‬از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دو ﻧﻔﺮ – ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺟﻬﯿﻨﻪ و دﯾﮕـﺮي از ﺑﻨـﯽ ﻏﻔـﺎر –‬
‫ﺑﺎﻫﻢ درﮔﯿﺮي و ﻧﺰاع ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﯿﻨﻪ ﺑﺎ اﻧﺼﺎر ﻫﻢﭘﯿﻤﺎن ﺑﻮد و ﻏﻔﺎري ﺑﺮ ﺟﻬﯿﻨﯽ ﻏﺎﻟـﺐ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﻪ ﻃﺎﯾﻔﮥ اوس ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮادر ﺧﻮد را ﯾﺎري ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣ‪‬ﺜَﻞ ﻣﺎ و اﯾﻦﻫـﺎ‬
‫آﻧﭽﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﺳﮓ ﺧﻮد را ﻓﺮﺑﻪ ﮐﻦ ﺗﺎ ﭘﺎرهات ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮﮔﺮدﯾﻢ ﻋﺰﯾﺰان‬
‫و ﮔﺮانﻣﺎﯾﮕﺎن آن دﯾﺎر‪ ،‬زﺑﻮﻧﺎن و ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن را از آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺮون ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را در ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺎوﻗﻊ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺑﻦ اﺑﯽ را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺧﻮاﺳﺖ و ﺟﺮﯾﺎن را از او ﺟﻮﯾـﺎ‬

‫ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وي ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﺮﮔﺰ ﻧﮕﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...‬در آن ﻣﻘﺎم ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ ،16988‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ ،12307‬اﺣﻤﺪ ‪ 2407‬و ‪ 3277‬از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در ﻣﺠﻤـﻊ‬
‫اﻟﺰواﺋﺪ ‪ 11407‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ و ﺑﺰار رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬راويﻫـﺎي آنﻫـﺎ راوي ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 1203‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 16989‬از ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ اﺻﻞ اﯾﻦ ﺣﺪث ﺷﻮاﻫﺪ اﺳـﺖ در ﺳـﻮرة‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻣﺪ‪.‬‬
 ‫‪309‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -571‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻮد ﻗﺼﺪ ﮐﺸﺘﻦ رﺳﻮل‬

‫اﷲ را ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -572‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻮﺷﯿﺦ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻨﯽ ﻋﺪي ﺑﻦ ﮐﻌﺐ‪،‬‬
‫ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از اﻧﺼﺎر را ﮐﺸﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا دﯾﮥ ﺧﻮن او را دوازده ﻫﺰار ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﮐـﺮد‪ .‬در اﯾـﻦ ﺑـﺎره‬
‫﴿‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :77 – 75‬‬

‫‪.﴾   ‬‬

‫‪ -573‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻦ ﺣﺎﻃﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ درﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر دﻋﺎ ﮐﻦ ﮐﻪ ﻣﺮا‬
‫ﻣﺎل ﻓﺮاوان ﻧﺼﯿﺐ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ اي ﺛﻌﻠﺒﻪ! داراﯾﯽ اﻧﺪﮐﯽ ﮐﻪ ﺷﮑﺮ آن را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎ آوري ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﻣﺎ ﻓﺮاواﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺎآوردن ﺷﮑﺮ آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ‪ .‬ﺛﻌﻠﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﺰدان ﭘﺎك ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا روزﯾﯽ ﻣﺮا زﯾﺎد ﮐﻨﺪ ﺣﻖ ﻫﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻘﯽ را ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺎﻧﻢ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او را دﻋﺎ ﮐﺮد‪ .‬او ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺧﺮﯾﺪ و ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ ﭼﻨﺎن ﻓﺰوﻧﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﮐﻮﭼﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺗﻨﮓ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺛﻌﻠﺒﻪ ﭼﻨﺎن ﻓﺮﯾﻔﺘﮥ ﻣﺎل دﻧﯿﺎ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي اداي ﻧﻤﺎزﻫﺎي‬
‫ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽآﻣﺪ و ﭘﺲ از اﻗﺎﻣﮥ ﻧﻤﺎز دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻃﺮف ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺧﻮد ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان او روز ﺑﻪ روز ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭼﺮاﮔﺎهﻫﺎي اﻃﺮاف ﻣﺪﯾﻨﻪ ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ‬
‫آنﻫﺎ را ﻧﺪاﺷﺖ و او آﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﻣﺎل و داراﯾﯽ ﭘﺮداﺧﺖ و از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻫﻔﺘﻪاي ﯾﮑﺒﺎر ﺑﺮاي اداي ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب دﻧﺒﺎل ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان او زﯾﺎدﺗﺮ ﺷﺪﻧﺪ و او ﺗﻤﺎم وﻗﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ آنﻫﺎ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ و‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ‪ 1780‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ﺷﻮرﯾﺪه ﺧﺮد ﺷـﺪه و از‬
‫او ﺷﺮﯾﮏ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده ﭘﺲ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪310‬‬

‫ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﻧﯿﺰ ﺗﺮك ﮔﻔﺖ‪ .‬در آن زﻣﺎن ﴿‪    ‬‬

‫‪) ﴾ ‬ﺗﻮﺑﻪ‪ (103 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دو ﻧﻔﺮ را ﻃﯽ ﻧﺎﻣﻪاي ﻣﺄﻣﻮر ﺟﻤﻊآوري زﮐﺎت ﮐﺮد‪.‬‬
‫آنﻫﺎ ﻧﺰد ﺛﻌﻠﺒﻪ آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﺎﻣﮥ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا را ﺑﺮاﯾﺶ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻌﻼً ﭘﯿﺶ دﯾﮕﺮان‬
‫ﺑﺮوﯾﺪ وﻗﺘﯽ از ﮐﺎر ﺑﻘﯿﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدﯾﺪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﺛﻌﻠﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬زﮐﺎت ﺟﺰ ﺧﻮاﻫﺮ ﺟﺰﯾﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ‬
‫﴿‪            ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ ،1 ﴾           ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -574‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪     ﴿ :79‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.1 ﴾ ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ از آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ]ﭼﯿﺰى[ ﺑﺪﻫﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺘﻤﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻰدﻫﯿﻢ و از درﺳﺘﮑﺎران ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد‪ .‬آن ﮔﺎه وﻗﺘـﻰ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ از ﻓﻀـﻞ ﺧـﻮﯾﺶ ﺑـﻪ آﻧـﺎن‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬در آن ﺑﺨﻞ ورزﯾﺪﻧﺪ و اﻋﺮاضﮐﻨﺎن روى ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ]ﺳﺰاى[ آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻧﭽﻪ ﺑـﺎ او‬
‫وﻋﺪه ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻼف ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ]ﮐﯿﻔﺮ[ آﻧﮑﻪ دروغ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪] ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ[ ﺗﺎ روزى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﻘـﺎى او‬
‫رﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺎق را در دﻟﺸﺎن ]ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر[ ﺷﺎن ﻗﺮار داد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ ،17001‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در دﻻﺋﻞ ‪ 289 / 5‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳـﻨﺎد ﻋﻄﯿـﮥ ﻋـﻮﻓﯽ واﻫـﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻨﺎﮐﺮ زﯾﺎدي را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از او راويﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺒـﺮ ﺑﺎﻃـﻞ اﺳـﺖ و‬
‫اﺻﻠﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 1206‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪311‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -575‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد )ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو[ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ آﯾـﮥ‬
‫ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ ﻣﺎ ﺻﺪﻗﺎت را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ و ﻣﯽآوردﯾـﻢ‪ .‬ﻣـﺮدي آﻣـﺪ و‬
‫اﻣﻮال ﻓﺮاواﻧﯽ را ﺻﺪﻗﻪ داد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را از روي رﯾﺎ ﮐﺮد‪ .‬دﯾﮕﺮي آﻣﺪ و ﯾﮏ‬

‫ﺧﺮﻣــﺎ ﺻــﺪﻗﻪ داد‪ .‬ﻫﻤــﺎنﻫــﺎ ﺑــﺎز ﮔﻔﺘــﺰ اﺳــﺖ‪ .‬ﭘــﺲ آﯾــﮥ ﴿‪ ‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﺻــﺎع‬

‫‪ ﴾...‬در ﺑﺎرة آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -576‬و اﺑﻦ ﻣﺪوﯾﻪ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ،‬اﺑﻮﻋﻘﯿﻞ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﻋﻤﯿﺮه ﺑﻨﺖ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ‬
‫راﻓﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :81‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.5 ﴾   ‬‬

‫‪ -577‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا در اﯾـﺎم ﺗﺎﺑﺴـﺘﺎن‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﯿﺞ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮐﻔﺎر ﺑﺸﺘﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا!‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺮ اﻓﺰون دﻫﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻦ در ]ﺑﺎره[ ﺻﺪﻗﺎت و ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﺎب ]و ﺗﻮان[‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ]ﭼﯿﺰى[ را ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﻨﺪ ]ﺗﺎ ﺻﺪﻗﻪ دﻫﻨﺪ[ ﻋﯿﺐ ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ ﻣﻰﮔﯿﺮﻧـﺪ ]ﺑﺪاﻧﻨـﺪ ﮐـﻪ[‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ]ﺑﻪ ﮐﯿﻔﺮ آن[ رﯾﺸﺨﻨﺪﺷﺎن ﮐﺮد‪ .‬و ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻌﺎدل ‪ 2948 / 04‬ﮔﺮم‪) .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻫﺨﺪا(‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،1415‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1018‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 243‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ 4155‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻓـﺘﺢ‬
‫اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 1207‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﻪ زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ ،739‬ﮐﺸﺎف ‪ 476‬و ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 3600‬و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬واﭘﺲﮔﺬاﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮ ﺧﻼف رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺎﺧﻮش داﺷﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺎﻟﻬﺎﯾﺸﺎن و ﺟﺎﻧﻬﺎﯾﺸﺎن در راه ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﮐﻨﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در ﮔﺮﻣﺎ ﺑﯿﺮون ﻧﺮوﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﺗﺶ ﺟﻬـﻨّﻢ ﺳـﻮزاﻧﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﻣﻰﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ]ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﻰﮐﺮدﻧﺪ[«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪312‬‬

‫ﮔﺮﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪﯾﺪ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺗﻮان رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ را ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬در اﯾﻦ ﮔﺮﻣﺎي ﺷﺪﯾﺪ اﻋـﻼم ﺟﻬـﺎد‬

‫ﻧﮑﻦ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -578‬و ﻧﯿﺰ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا در اوج ﮔﺮﻣـﺎي ﻫـﻮا‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﺒﻮك ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮدي از ﺑﻨـﯽ ﺳـﻠﻤﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬در اﯾـﻦ ﮔﺮﻣـﺎي ﺳـﺨﺖ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ‬

‫ﻧﺮوﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -579‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻋﺎﺻﻢ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﻗﺘـﺎده و ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﺣﺰم رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﮔﺮﻣﺎي ﺳـﻮزان ﺑـﻪ ﻧﺒـﺮد ﻧﺮوﯾـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :84‬‬

‫‪.3 ﴾      ‬‬

‫‪ -580‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑـﯽ درﮔﺬﺷـﺖ‬
‫ﭘﺴﺮش ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪ و از اﯾﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺶ ﮐﺮد ﭘﯿـﺮاﻫﻦ ﺧـﻮد را ﺑﺪﻫـﺪ ﺗـﺎ آن را‬
‫ﮐﻔﻦ ﭘﺪرش ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭘﯿﺮاﻫﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ او داد‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﺮ ﺟﻨـﺎزة ﭘـﺪرش‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬ﺟﺎﻣـﮥ رﺳـﻮل‬
‫اﷲ را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا! آﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ ﺑﺮ ﺟﻨﺎزة او ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯽ؟ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾـﻦ‬
‫ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺗﻮ را از ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﺰد ﺗﻌـﺎﻟﯽ در‬

‫اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﺨﯿﺮم ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪         ﴿ :‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 517048‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ ﺿﻌﯿﻒ و ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 17050‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ از آﻧﺎن ﭼﻮن ﺑﻤﯿﺮد ﻧﻤﺎز ﻣﮕﺰار و ﺑﺮ ﻗﺒﺮش ﻣﺎﯾﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻘّﺎ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫و رﺳﻮﻟﺶ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ و در ﺣﺎل ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻣﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪313‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪) ﴾‬ﺗﻮﺑﻪ‪ (80 :‬و ﻣﻦ ﺑﯿﺶ از ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎ‬

‫او ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ رﺳﻮل اﷲ ﺑﺮ ﺟﻨـﺎة او ﻧﻤـﺎز ﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬از آن ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮ ﺟﻨﺎزة ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -581‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﻧﺲ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ و ﻏﯿﺮه ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫‪    ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :91‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.3 ﴾   ‬‬

‫‪ -582‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣـﺎﺗﻢ از زﯾـﺪ ﺑـﻦ ﺛﺎﺑـﺖ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﺑـﺮاي رﺳـﻮل اﷲ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻢ‪ ،‬در ﺷﺐ و روزي ﮐﻪ ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ را ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﻗﻠﻢ را ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻢ ﻧﻬﺎده‬
‫ﺑﻮدم ﮐﻪ اﯾﺰد ﺗﻌﺎﻟﯽ دﺳﺘﻮر ﺟﻬﺎد ﻋﻠﯿﻪ ﮐﻔﺎر را داد‪ ،‬ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت در آن ﺑﺎره ﻣـﯽاﻧﺪﯾﺸـﯿﺪ ﮐـﻪ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،1269‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2774‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3098‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،37 / 4‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،37 / 4‬در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪،244‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،1523‬واﺣﺪي ‪ ،520‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 402 / 3‬و در »دﻻﺋﻞ« ‪ 287 / 5‬از اﺑﻦ ﻋﻤـﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫»زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 741‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪» -2‬اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ ،1177‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي ‪ 1101‬و ‪» ،1102‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ ،1212‬اﻟﮑﺸـﺎف ‪ 479‬و اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ‬
‫‪ 3620‬و ‪ 3627‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن و ﺑﺮ ﺑﯿﻤﺎران و ﺑﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ﭼﯿﺰى ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﻨﺪ ﮐﻪ ]در اﯾﻦ ﺳﻔﺮ[ ﺧﺮج ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﯿﺮ ﺧﺪا‬
‫و رﺳﻮﻟﺶ را ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ﻫﯿﭻ راه ]ﺳﺮزﻧﺸﻰ[ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‬
‫اﺳﺖ«‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪314‬‬

‫ﻧﺎﮔﺎه ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺎرك اﯾﺸﺎن آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﮐـﻪ ﻧﺎﺑﯿﻨـﺎﯾﻢ‪ ،‬ﺗﮑﻠـﯿﻔﻢ ﭼﯿﺴـﺖ؟ آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...  ‬ﻫﻤﺎن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :92‬‬

‫‪.2 ﴾            ‬‬
‫‪ -583‬و از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﺮاي رﻓـﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر دﺳﺘﻮر ﺑﺴﯿﺞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ .‬ﮔﺮوﻫﯽ از اﺻﺤﺎب – ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻌﻘﻞ ﻣﺰﻧﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻮد – آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ ﺧﻮدت‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ‬
‫ﺳﻮاري ﺑﺒﺨﺶ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد ﻣﻦ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿـﺎر ﺷـﻤﺎ ﮔـﺬارم‪ .‬آنﻫـﺎ ﮔﺮﯾـﻪﮐﻨـﺎن از‬
‫ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺎرك ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪن از ﺳﭙﺎة اﺳـﻼم ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻧﺪاﺷـﺘﻦ اﻣﮑﺎﻧـﺎت و وﺳـﯿﻠﮥ‬

‫ﺳﻮاري‪ ،‬ﺑﺮ آن ﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮان آﻣﺪ‪ .‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾      ‬در ﺑـﺎرة‬
‫آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫ﻧﺎم آنﻫﺎ را در ﻣﺒﻬﻤﺎت آوردهام) ‪] .(4‬آنﻫﺎ ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ از ﺑﻨﯽ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻮف‪ ،‬ﺣﺮﻣﯽ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو از ﺑﻨﯽ واﻗﻒ‪ ،‬اﺑﻮﻟﯿﻞ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻦ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ از ﺑﻨﯽ ﻣﺎزن ﺑﻦ ﻧﺠﺎر ﺳـﻠﻤﺎن‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 3630‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ آﻣﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﺳـﻨﺎد آن‬
‫ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد اﺳﺤﺎق ﺑﻦ اﺑﻮ ﻓﺮوه ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ و از او راوﯾﯽ ﻣﺠﻬـﻮل رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و‬
‫ﻣﺘﻦ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺰدت آﯾﻨﺪ ﺗﺎ ]ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺒﻰ[ ﺳﻮارﺷﺎن ﮐﻨﻰ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﭼﯿﺰى ﻧﻤـﻰﯾـﺎﺑﻢ ﮐـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﮐﻨﻢ‪] ،‬ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴﺖ[‪ .‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن از آﻧﮑﻪ ﭼﯿﺰى ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺮج ]ﺳﻔﺮ[‬
‫ﮐﻨﻨﺪ از اﻧﺪوه ﺳﺮﺷﺎر از اﺷﮏ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 17094‬رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 744‬و ‪ 745‬و ‪ 746‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺎمﻫﺎي آنﻫﺎ از اﺋﻤﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪315‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﻦ ﺻﺨﺮ از ﺑﻨﯽ ﻣﻌﻠﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ از ﺑﻨﯽ ﺣﺎرﺛﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻏﻨﻤﻪ از ﺑﻨﯽ ﺳـﻠﻤﻪ ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ ﻣﻌﻘﻞ ﻣﺰﻧﯽ[) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :99‬‬

‫‪                  ‬‬

‫‪.2 ﴾  ‬‬

‫‪ -584‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ و آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪) ﴾... ‬ﺗﻮﺑﻪ‪ (92 :‬در ﺑﺎرة ﺑﻨﯽ ﻣﻘﺮن از ﻣﺰﯾﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -585‬و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﻌﻘﻞ ﻣﺰﻧـﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ در ﺑـﺎرة ﻣـﺎ ده ﻧﻔـﺮ از‬
‫ﺧﺎﻧﻮادة ﻣﻘﺮن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :102‬‬

‫‪.5 ﴾          ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،10‬ص ‪.213‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻨﺎن ﮐﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ اﯾﻤـﺎن ﻣـﻰآورد و آﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ اﻧﻔـﺎق‬
‫ﻣﻰﮐﻨﺪ ]ﻣﺎﯾﻪ[ ﻗﺮﺑﺖ در ﻧﺰد ﺧﺪا و ]ﻣﻮﺟﺐ[ دﻋﺎى ﺧﯿﺮ رﺳﻮل ]او[ ﻣﻰﺷﻤﺎرد‪ .‬ﺑﺪان ﮐﻪ آن ﺑﺮاﯾﺸـﺎن ]ﻣﺎﯾـﻪ[‬
‫ﻗﺮﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ رﺣﻤـﺖ ﺧـﻮﯾﺶ در ﺧﻮاﻫـﺪ آورد‪ .‬ﺑـﻰ ﮔﻤـﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ آﻣﺮزﻧـﺪه ﻣﻬﺮﺑـﺎن‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 17112‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 17113‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد آن ﻣﻨﻘﻄﻊ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و دﯾﮕﺮاﻧﻰ ]ﻫﺴﺘﻨﺪ[ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن اﻋﺘﺮاف ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ را ﺑﺎ ]ﻋﻤﻠﻰ[ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﺪ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﺎن در ﮔﺬرد‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪316‬‬

‫‪ -586‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋـﻮﻓﯽ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪:‬‬
‫رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﻪ ﻏﺰوة ]ﺗﺒﻮك[ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪ و اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ و ﭘﻨﺞ ﺗﻦ دﯾﮕﺮ‪ ،‬از ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه اﺳـﻼم‬
‫ﺧﻮدداري ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ و دو ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ از ﯾﺎران او ﺑﺎ ﺧـﻮد اﻧﺪﯾﺸـﯿﺪه‪ ،‬و ﭘﺸـﯿﻤﺎن ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻼﮐﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي ﺧﻮد ﯾﻘﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎ زﻧﺎن زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪﻫـﺎي ﺧﻮﺷـﮕﻮار آرام و‬
‫آﺳﻮده ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﯾﺎران ﺻﺪﯾﻘﺶ در راة دﯾﻦ ﺣﻖ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺟﻬﺎد و ﮐﺎرزار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﯾﺰدان ﭘﺎك ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺘﻮنﻫﺎ ﻣﯽﺑﻨﺪﯾﻢ و ﺗﺎ ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣـﺎ را‬
‫ﺑﺎز ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺑﻨﺪ ﻣﯽﻣﺎﻧﯿﻢ و اﯾﻦ ﮐﺎر را ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺳﻪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻧﺒﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ رﺳﻮل اﷲ از ﺟﻬﺎد ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آنﻫﺎ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑـﻪ ﺳـﺘﻮنﻫـﺎ ﺑﺴـﺘﻪ اﻧـﺪ ﮐـﺪامﻫـﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﻣﺮدي ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ و ﯾﺎراﻧﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از رﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺪا ‪ ‬ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﺷﺨﺼﺎً آنﻫﺎ را رﻫﺎ ﻧﺴـﺎزﯾﺪ ﻫﺮﮔـﺰ ﺧـﻮد را از ﺳـﺘﻮنﻫـﺎ ﺑـﺎز‬
‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ دﺳﺘﻮر آزادي آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﻧﻮﺷﺪ ﻫﺮﮔـﺰ آزادﺷـﺎن ﻧﻤـﯽﮐـﻨﻢ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐـﺮد‪ .‬ﭼـﻮن وﺣـﯽ اﻟﻬـﯽ ﻧـﺎزل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﺑﻨﺪ رﻫﺎﯾﺸﺎن ﺳﺎﺧﺖ و ﻋﺬرﺷﺎن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ﮐـﻪ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺘﻮن ﻧﺒﺴﺘﻪ و در ﺑﺎرهﺷﺎن ﭼﯿﺰي ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ در ﺑﺎرة آنﻫـﺎ‬

‫ﻓﺮﻣﻮد‪) ﴾...   ﴿ :‬ﺗﻮﺑﻪ‪ (106 :‬ﭘﺲ ﻣﺮدم در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕـﻮ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪهاي ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ وﺣﯽ اﻟﻬﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑـﺮ ﭘـﺬﯾﺮش ﺗﻮﺑـﮥ اﯾـﻦﻫـﺎ ﻧـﺎزل ﻧﺸـﻮد‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨـﺎً‬
‫ﻫﻼك و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﺧﺪا ﺗﻮﺑﮥ اﯾﻦﻫﺎ را ﻧﯿـﺰ ﺑﭙـﺬﯾﺮد‪ .‬در‬

‫اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﴿‪) ﴾   ‬ﺗﻮﺑﻪ‪ (118 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -587‬اﺑﻮﺷﯿﺦ و اﺑﻦ ﻣﻨﺪه در »اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ« از ﻃﺮﯾﻖ ﺛﻮري از اﻋﻤﺶ از اﺑﻮﺳـﻔﯿﺎن از ﺟـﺎﺑﺮ ‪‬‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮك ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﺷﺶ ﻧﻔﺮﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ‪ ،‬اوس ﺑﻦ ﺧﺰام‪،‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 17152‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ واﻫﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

 ‫‪317‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻦ ودﯾﻌﻪ‪ ،‬ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬ﻣﺮاره ﺑﻦ رﺑﯿﻊ‪ ،‬ﻫﻼل ﺑﻦ اﻣﯿﻪ‪ .‬از آن ﻣﯿﺎن اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ‪ ،‬اوس و ﺛﻌﻠﺒﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺘﻮنﻫﺎ ﺑﺴﺘﻨﺪ و اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آوردﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اي ﻓﺮﺳـﺘﺎدة‬
‫ﺧﺪا اﯾﻦ اﻣﻮال را ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در ﺟﻨﮓ دﺷﻤﻨﺎن ﮔﺮدﯾﺪ از ﻣﺎ ﺑﮕﯿﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ﺗﺎ ﺟﻬﺎد و ﭘﯿﮑﺎري در راه ﻧﺒﺎﺷﺪ اﯾـﻦ ﮐـﺎر ﺟـﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪﴾  ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﻮي اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -588‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺪي ﮐﻪ در آن واﻗﺪي اﺳﺖ از ام ﺳﻠﻤﻪ ل رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫وﺣﯽ اﻟﻬﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭘﺬﯾﺮش ﺗﻮﺑﮥ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ در ﺧﺎﻧﮥ ﻣﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺤﺮﮔﺎﻫﯽ ﺷﻨﯿﺪم ﮐـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اﷲ ‪ ‬ﻣﯽﺧﻨﺪد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺳﺒﺐ ﺧﻨﺪة ﺷﻤﺎ ﺷﺪه؟ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺗﻮﺑـﮥ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑـﻪ ﻗﺒـﻮل ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ از ﺟﺮﯾﺎن آﮔﺎﻫﺶ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﯿﻞ ﺧﻮدت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ در ﺣﺠـﺮه رﻓـﺘﻢ ﻫﻨـﻮز‬
‫ﺣﮑﻢ ﺣﺠﺎب ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑـﻮد‪ .‬ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬اي اﺑﻮﻟﺒﺎﺑـﻪ ﺑﺸـﺎرﺗﺖ ﻣـﯽدﻫـﻢ ﮐـﻪ ﺧـﺪا ‪ ‬ﺗﻮﺑـﻪات را‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﺪهاي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را از ﺑﻨﺪ رﻫﺎ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺷﺨﺼـﺎً‬
‫ﻣﺮا رﻫﺎ ﺳﺎزد‪ .‬ﭼﻮن رﺳﻮل اﷲ ﺑﺮاي اداي ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻣﺪاد آﻣـﺪ‪ ،‬رﻫـﺎﯾﺶ ﮐـﺮد‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :103‬‬

‫‪.3 ﴾       ‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺤﻘﻖ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ از ﺛﻮري رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺛـﻮري و ﺑـﺎﻻﺗﺮ از او ﺛﻘـﻪ و ﻣﺸـﻬﻮر ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ در »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 490 / 3‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻗﻮي ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻬﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ واﻗﺪي زﯾﺮا او ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬از اﻣﻮاﻟﺸﺎن زﮐﺎت ﺑﮕﯿﺮ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﺎ آن ﭘﺎك دارى و رﺷﺪﺷﺎن دﻫﻰ و ﺑﺮاى آﻧﺎن دﻋﺎى ﺧﯿﺮ ﮐﻦ‪.‬‬
‫ﮐﻪ دﻋﺎى ﺗﻮ ﺑﺮاى آﻧﺎن ﻣﺎﯾﻪ آراﻣﺶ اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاى داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪318‬‬

‫‪ -589‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و‬
‫اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ :‬ﭼـﻮن اﺑﻮﻟﺒﺎﺑـﻪ و ﯾـﺎراﻧﺶ آزاد ﺷـﺪﻧﺪ داراﯾـﯽ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر رﺳـﻮل اﷲ ‪‬‬
‫آوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! داراﯾﯽ ﻣﺎ را در اﺳﺘﺤﮑﺎم دﯾﻦ ﺣـﻖ ﺻـﺮف ﮐـﻦ و از درﮔـﺎه‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮاي ﻣﺎ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑـﻪ ﻣـﻦ دﺳـﺘﻮر داده ﻧﺸـﺪه ﮐـﻪ از اﻣـﻮال ﺷـﻤﺎ‬

‫ﭼﯿﺰي ﺑﮕﺮﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -590‬و از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺿﺤﺎك‪ ،‬زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ و دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -591‬و ﻋﺒﺪ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ در ﺑـﺎرة ﻫﻔـﺖ ﻧﻔـﺮي ﻧـﺎزل ﺷـﺪه ﮐـﻪ‬
‫ﭼﻬﺎرﺗﺎي آنﻫﺎ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﺮداس‪ ،‬اوس ﺑﻦ ﺧﺰام و ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻦ ودﯾﻌﻪ ‪ ‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳـﺘﻮنﻫـﺎ ﺑﺴـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪     ﴿ :108 – 107‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.4 ﴾      ‬‬

‫‪ -592‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮐﻪ از اﺑﻦ ﺷـﻬﺎب زﻫـﺮي ﺷـﻨﯿﺪه و او از اﺑـﻦ اﮐﯿﻤـﮥ‬
‫ﻟﯿﺜﯽ و او از اﺑﻮرﻫﻢ ﻏﻔﺎري ﮐﻪ از ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺑﯿﻌﺖ رﺿﻮان ﺑﻮد ﺷﻨﯿﺪه اﺳﺖ‪ :‬آنﻫـﺎي‬
‫ﮐﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار را آﺑﺎد ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا – ﮐﻪ آﻣﺎدة ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 17168‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 271 / 5‬و ‪ 272‬راﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺑﯿﻦ اﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤـﻪ و اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ارﺳـﺎل‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 17170‬و ‪ 17172‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ و ‪ 17169‬از زﯾﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 17171‬از ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاى زﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪن و ﮐﻔﺮ و ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﮑﻨـﺪن ﺑـﯿﻦ ﻣﺆﻣﻨـﺎن و ﮐﻤﯿﻨﮕـﺎه ﺳـﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﺑﺮاى ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾـﻦ ﺑـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ و رﺳـﻮﻟﺶ ﺟﻨـﮓ ﮐـﺮده اﺳـﺖ ﻣﺴـﺠﺪى ﺳـﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬و ﺳـﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮرﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺰ ﻧﯿﮑﻰ ﻣﺮادى ﻧﺪاﺷﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن دروﻏﮕﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪319‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﻮد – آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎران‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷـﺐﻫـﺎي ﺑـﺎراﻧﯽ‬
‫ﯾﺎ ﺳﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪي ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ و دوﺳﺖ دارﯾﻢ ﮐﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺎﯾﯽ و ﺑﺎ ﻣﺎ در آن ﻣﺴـﺠﺪ ﻧﻤـﺎز ﺑﮕـﺬاري‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ اﯾﻨﮏ ﻗﺼﺪ ﺳﻔﺮ دارم‪ ،‬اﻧﺸﺎء اﷲ وﻗﺘﯽ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻢ ﻧـﺰد ﺷـﻤﺎ ﻣـﯽآﯾـﻢ و ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ در آن‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ ﭼﻮن از ﺳـﻔﺮ ﺑﺮﮔﺸـﺖ در ذي آوان ﮐـﻪ ﯾـﮏ ﺳـﺎﻋﺖ از ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫داﺷــﺖ اردو زد‪ .‬ﺧــﺪا ﻫﻤﺎﻧﺠــﺎ در ﺑــﺎرة آن ﻣﺠﺴــﺪ آﯾــﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ دﺧﺸﻦ و ﻣﻌﯿﻦ ﺑﻨﯽ ﻋﺪي و ﯾﺎ ﺑـﺮادرش ﻋﺎﺻـﻢ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺪي را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻪ اﻫﻞ آن ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻨﺪ ﺑﺮوﯾﺪ و آن‬
‫را وﯾﺮان و ﻃﻌﻤﮥ ﺣﺮﯾﻖ ﺳﺎزﯾﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮر ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -593‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋـﻮﻓﯽ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ را ﺑﻨﺎ ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از اﻧﺼﺎر ﮐﻪ ﯾﺨﺪج ﺑﺎ آﻧـﺎن ﺑـﻮد ﻣﺴـﺠﺪ‬
‫ﺿﺮار را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪا ﺑﺤﺎﻟﺖ اي ﯾﺨﺪج‪ ،‬از ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐـﻨﻢ‬
‫ﭼﻪ ﻧﯿﺘﯽ داري‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﺟﺰ ﮐـﺎر ﺧﯿـﺮ و ﭘـﺎداش ﻧﯿﮑـﻮ ﻧﯿـﺖ و ﻗﺼـﺪ دﯾﮕـﺮي‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ‪ ‬اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -594‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠـﯽ ﺑـﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤـﻪ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از اﻧﺼﺎر ﻣﺴﺠﺪي ﺑﻨﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺴﺠﺪﺗﺎن را آﺑﺎد ﻧﻤﺎﯾﯿـﺪ و ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻬﯿﻪ و آﻣﺎدهﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﯿﺮو و ﺳﻼح ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در ﺗﻮان دارﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻤﮏ و ﻣﺴﺎﻋﺪت ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻦ‬
‫ﻧﺰد ﻗﯿﺼﺮ روم ﻣﯽروم و از آﻧﺠﺎ ﺳﭙﺎﻫﯽ ﻣﯽآورم و ﻣﺤﻤﺪ و ﯾﺎران او را ﺑﯿﺮون ﻣـﯽﮐـﻨﻢ‪ .‬ﭼـﻮن‬
‫آن ﮔﺮوه ﮐﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳـﻮل ﺧـﺪا آﻣﺪﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ‬

‫‪ -1‬ﺳﯿﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ‪ 124 / 4‬و ‪ ،125‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي ‪ 17200‬و زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪.755‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 17202‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ واﻫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﺒﺮي ﺑـﺎ اﺳـﻨﺎد از‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 1228‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪320‬‬

‫ﻣﺴﺠﺪﻣﺎن را آﺑﺎد ﮐﺮدﯾﻢ و ﺣﺎﻻ ﻣﯿـﻞ دارﯾـﻢ در آن ﻧﻤـﺎز ﺑﺨـﻮاﻧﯽ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪﴾   ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -595‬واﺣﺪي از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ راﻫﺐ ﻣﺴﺠﺪي ﺑﺴﺎزﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه از ﺳﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬در آن ﻣﺴﺠﺪ اﻣﺎم‬
‫و ﭘﯿﺸﻮاي آنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن از ﺳـﺎﺧﺘﻦ آن ﻓﺮاﻏـﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر ﻧﺒـﯽ اﮐـﺮم ‪ ‬آﻣﺪﻧـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﺴﺠﺪ را ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺧﻮدت ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﯿـﺎور و در آن ﻧﻤـﺎز ﺑﺨـﻮان‪ .‬ﻫﻤـﺎن وﻗـﺖ‬
‫﴿‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -596‬ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻫﻞ ﻗﺒﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ آب اﺳﺘﻨﺠﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﴿‪ ﴾         ‬در ﺷﺎن آنﻫﺎ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -597‬ك‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺷﺒﻪ ﻧﯿﺰ در »اﺧﺒﺎر ﻣﺪﯾﻨﻪ« از ﻃﺮﯾﻖ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺳﻨﺪر اﺳﻠﻤﯽ از ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ‬

‫ﺳﻬﻞ اﻧﺼﺎري و او از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ﴾    ﴿ :‬ﺗﺎ آﺧﺮ‬
‫آﯾﻪ در ﺷﺎن اﻫﻞ ﻗﺒﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ آب اﺳﺘﻨﺠﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 17201‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﺸﻨﯿﺪه و ﺗﻔﺴـﯿﺮ را از‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس آﻣﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪ دارد‪ .‬ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 1227‬ﺑﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬واﺣﺪي ‪ 528‬رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد داود ﺑﻦ زرﺑﻘﺎن ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮداود ‪ ،44‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3100‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ 357‬و دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﻓﻮع رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎﺳﺖ در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﯾﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﺣـﺎرث ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ »اﺣﮑـﺎم ﻗـﺮآن« ‪ 1214‬و زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ ‪ 758‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﻪ زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 759‬و اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن ‪ 1215‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪321‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -598‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﻄﺎء رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ آب اﺳـﺘﻨﺠﺎ ﮐﺮدﻧـﺪ‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از اﻫﻞ ﻗﺒﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐـﻪ در ﺑـﺎرة آنﻫـﺎ ﮐـﻼم ﻋﺰﯾـﺰ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :111‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.2 ﴾     ‬‬

‫‪ -599‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﺧﻮدت و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻫﺮﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ ]ﺑﺎ ﻣﺎ[ ﭘﯿﻤﺎن ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎرم‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻬﺪ ﻣﯽﺑﻨﺪم ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و دﯾﮕـﺮي را ﺑـﺎ او ﺷـﺮﯾﮏ ﻧﺴـﺎزﯾﺪ‪ .‬و ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮدم از ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﯽﮔﯿﺮم ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟـﺎن و ﻣـﺎل ﺧـﻮد‪ ،‬از ﻣـﻦ ﺣﻤﺎﯾـﺖ و دﻓـﺎع‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ ﭘﺎداشﻣﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ داد و ﺳﺘﺪ‬
‫ﭘﺮ ﺳﻮدي‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﻓﺴﺦ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻧﻪ در آﯾﻨﺪه ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻓﺴﺦ آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 17257‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺟﺎﻧﻬﺎﯾﺸﺎن و اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺑﻪ ]ﺑﻬﺎى[ آﻧﮑﻪ ﺑﻬﺸﺖ آﻧﺎن را ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫راه ﺧﺪا ﺟﻨﮓ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻰﮐﺸﻨﺪ و ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪] .‬ﺑﺮ اﺳﺎس[ وﻋﺪهاى ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻰ در ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ‬
‫و ﻗﺮآن ﺑﺮ او ]ﻣﻘﺮر[ اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻪ ﮐﺴﻰ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﻋﺪهاش وﻓﺎدارﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاى ﮐﻪ ﺑـﻪ آن‬
‫دﺳﺖ زدهاﯾﺪ ﺷﺎد ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﻰ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪322‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :113‬‬

‫‪.1 ﴾            ‬‬
‫‪ -600‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ ‪ ‬از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﻣﺮگ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻋﯿﺎدﺗﺶ رﻓﺖ‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻮاﻣﯿـﻪ ﻧﯿـﺰ ﻧـﺰد او ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻤﻮ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ‪ :‬ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺧـﺪاي‬
‫ﯾﮑﺘﺎ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﺰد ﺧـﺪاي ‪ ‬اﯾـﻦ ﮐﻠﻤـﻪ را دﻟﯿـﻞ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﯿﺖ ﺑﮕﯿـﺮم‪ .‬اﺑﻮﺟﻬـﻞ و ﻋﺒـﺪاﷲ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اي‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬آﯾﺎ از ﮐﯿﺶ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ رو ﻣﯽﮔﺮداﻧﯽ؟ آن دو آﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎنﺷﺎن اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در آﺧﺮﯾﻦ دم ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮ آﯾﯿﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﻣﻨﻊ‬
‫ﻧﺸﻮم ﺑﺮاي ﺗﻮ از درﮔﺎة اﻟﻬﯽ آﻣـﺮزش و ﻣﻐﻔـﺮت ﻣـﯽﺧـﻮاﻫﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد و آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪) ﴾  ‬ﻗﺼﺺ‪ (56 :‬در ﺷﺎن اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮ ﺣـﺪﯾﺚ ﺑﯿـﺎﻧﮕﺮ آن اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ آﯾﻪ در ﻣﮑﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -601‬ك‪ :‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ وﺟﻪ ﺣﺴﻦ و ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺷـﻨﯿﺪم‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮدي ﺑﺮاي ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﺸﺮك ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺮاي ﭘـﺪر‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن را روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﻣﺸـﺮﮐﺎن‪ -‬و ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﺧﻮﯾﺸـﺎوﻧﺪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،-‬ﭘـﺲ از آﻧﮑـﻪ‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن دوزﺧﻰاﻧﺪ‪ ،‬آﻣﺮزش ﺧﻮاﻫﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻــﺤﯿﺢ اﺳــﺖ‪ ،‬ﺑﺨــﺎري ‪ 1360‬و ‪ 4772‬و ‪ 4776‬و ‪ 3884‬و ‪ ،6681‬ﻣﺴــﻠﻢ ‪ ،24‬ﻧﺴــﺎﺋﯽ ‪ 60 / 4‬و در »ﺗﻔﺴــﯿﺮ«‬
‫‪ ،250‬اﺣﻤﺪ ‪ ،433 / 5‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ‪ ،1132‬اﺑﻦ ﺣﺒـﺎن ‪ ،982‬واﺣـﺪي در وﺳـﯿﻂ ‪ 527 / 2‬و در‬
‫»اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ ،530‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »ﺻﻔﺎت« ‪ 171‬و ‪ 195‬و در »دﻻﺋﻞ« ‪ 342 / 2‬و ‪ ،343‬ﺑﻐﻮي در ﺗﻔﺴﯿﺮ ‪1123‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از زﻫﺮي از ﺳﻌﯿﺪ ﺑـﻦ ﻣﺴـﯿﺐ از ﭘـﺪرش رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 762‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪323‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫و ﻣﺎدر ﻣﺸﺮﮐﺖ ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ‪ ‬ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﭘﺪرش ﮐﻪ ﻣﺸـﺮك ﺑـﻮد‬
‫ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ او را ﺑﻪ ﻧﺒﯽ اﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﻧﻘﻞ ﮐﺮدم‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -602‬ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« و دﯾﮕـﺮان از اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬روزي‬
‫رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮي ﻧﺸﺴﺖ و راز و ﻧﯿﺎز ﮐﺮد و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫ﮔﺮﯾﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﮔﺮﯾﮥ او ﮔﺮﯾﺴﺘﻢ‪ .‬اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺒﺮي ﮐﻪ ﻣﻦ ﮐﻨﺎر آن ﻧﺸﺴـﺘﻢ آراﻣﮕـﺎة‬
‫ﻣﺎدرم ﺑﻮد‪ ،‬از ﭘﺮوردﮔﺎر اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻢ در ﺣﻖ او دﻋﺎ ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزة اﯾﻦ ﮐـﺎر را ﻧـﺪاد‪.‬‬

‫ﺧــﺪا آﯾــﮥ ﴿‪ ﴾       ‬را در اﯾــﻦ ﺑــﺎره‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -603‬اﺣﻤﺪ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ – ﻟﻔﻆ از اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾـﻪ اﺳـﺖ – از ﺑﺮﯾـﺪه رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﺑـﺎ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدم‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺴﻔﺎن ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮد‪ ،‬ﻗﺒـﺮ ﻣـﺎدرش را ﻧﺸـﺎﻧﺶ دادﻧـﺪ‪ .‬وﺿـﻮ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮز ﮔﺮﯾﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺧﺪاي ﺧﻮد اﺟﺎزة ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎدرم‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3101‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،91 / 4‬اﺣﻤﺪ ‪ 99 / 1‬و ‪ 130‬و ‪ ،131‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 335‬و ‪ ،619‬ﻃﺒﺮي ‪ 17348‬و ‪ 17349‬از‬
‫ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﺳﻔﯿﺎن از اﺑﻮاﺳﺤﺎق از اﺑﻮﺧﻠﯿﻞ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﻠﯿﻞ از ﻋﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﺳﺴـﺖ‬
‫اﺑﻮﺧﻠﯿﻞ ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﺎﺑﻊ دارد ﻧﻪ ﻟﻔﻆ آن – واﷲ اﻋﻠﻢ – ﺑﻪ زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 765‬ﺑﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،236 / 2‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 532‬آورده اﻧﺪ اﺳﻨﺎد آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ را‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻮده‪» :‬اﯾﻮب ﺑﻦ ﻫﺎﻧﯽ را اﺑﻦ ﻣﻌﯿﻦ ﺿﻌﯿﻒ ﻣـﯽﺷـﻤﺎرد« اﻣـﺎ ﺑـﻪ اﺻـﻞ اﯾـﻦ‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 3684‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪324‬‬

‫ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﮐﻨﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺮا از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪  ﴿ ‬‬

‫‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -604‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻧﺒـﯽ‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﺑﻌﺪ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك‪ ،‬ﺑﺮاي اداي ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺳﻔﺮ ﮐﺮد و ﺳـﺮ راﻫـﺶ ﺑـﺮ‬
‫ﺗﭙﮥ ﻋﺴﻔﺎن ﭘﯿﺎده ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎل دارد اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺑﺘـﺪا در‬
‫ﺑﺎرة اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﺑﺎرة آﻣﻨﻪ و ﻗﺼـﮥ ﻋﻠـﯽ ‪ ‬ﻋﻠﻤـﺎي دﯾﮕـﺮ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﺘﻔﻘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :119 – 117‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.﴾    ‬‬

‫‪ -605‬ك‪ :‬ﺑﺨﺎري و ﻏﯿﺮه از ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺪر‪ ،‬از ﻫﯿﭻ‬
‫ﮐﺪام از ﺟﻨﮓﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻧﮑﺮده ﺑﻮدم‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك – آﺧﺮﯾﻦ ﻏﺰوة ﺑﻨﯽ‬
‫اﮐﺮم ﭘﯿﺶ آﻣﺪ – ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﺳﺘﻮر ﺑﺴﯿﺞ و ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺟﻬﺎد داد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ و در آن ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﴿‪   ‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ ﻧﺴﺒﺖ داده اﻣﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد آن ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺸﺪه‪ ،‬اﺣﻤـﺪ ‪ 356 / 5‬و ‪ 357‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »ﮐﺸﺎف« ‪ 494‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 764‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 12049‬رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﺳﻨﺎد آن ﻣﺠﺎﻫﯿﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ ‪459‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻋﮑﺮﻣﻪ دﯾﮕﺮ راويﻫﺎي اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﻢ« ﺑﻪ »اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 3686‬ﺑﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪325‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪            ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ ،1 ﴾             ‬را ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﭘﺬﯾﺮش‬

‫ﺗﻮﺑﮥ ﻣﺎ ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﮐﻌﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ﴾     ﴿ :‬ﻧﯿﺰ در ﺑﺎرة ﻣﺎ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :122‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪.3 ﴾‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎرى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻰ ﺑﻌﺪ از آﻧﮑـﻪ ﻧﺰدﯾـﮏ ﺑـﻮد دﻟﻬـﺎى‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﺎن از ﮐﻒ ﺑﺮود‪ ،‬رﺣﻤﺖ آورد‪ .‬ﺳﭙﺲ از آﻧـﺎن در ﮔﺬﺷـﺖ‪ ،‬ﺑـﻰ ﮔﻤـﺎن او ]ﻧﺴـﺒﺖ[ ﺑـﻪ آﻧـﺎن‬
‫رؤوف ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮ آن ﺳﻪ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺎز ﭘﺲ داﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻰاش ﺑﺮ آﻧﺎن‬
‫ﺗﻨﮓ ﺷﺪ‪ .‬و ﺟﺎﻧﻬﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻨﮓ آﻣﺪ و درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺳﻮى او ﭘﻨﺎﻫﮕـﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬آن‬
‫ﮔﺎه از آﻧﺎن در ﮔﺬﺷﺖ ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4418‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2769‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3102‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ‪ ،252‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮزاق ‪ ،9744‬اﺣﻤـﺪ‬
‫‪ ،387 / 5‬اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ ‪ ،540 / 14‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،3370‬واﺣﺪي در »اﻟﻮﺳـﯿﻂ« ‪ 530 / 2‬و ‪ ،532‬ﻃﺒـﺮي ‪،17461‬‬
‫ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 273 / 5‬و ﺑﻐﻮي ‪ 1134‬از ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 770‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﺸﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﯾﮏ ﺟﺎ ﺑﯿﺮون آﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا از ﻫـﺮ ﺟﻤﻌـﻰ از آﻧـﺎن ﮔﺮوﻫـﻰ ﺑﯿـﺮون‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ در دﯾﻦ ﻓﻘﯿﻪ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﻗﻮﻣﺸﺎن را ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺸﺎن ﺑﺎز آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻢ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ]از ﮐﯿﻔـﺮ‬
‫ﺧﺪا[ ﺑﯿﻤﻨﺎك ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪326‬‬

‫‪ -606‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪) ﴾‬ﺗﻮﺑﻪ‪ (39 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎدﯾﻪ ﻗﻮم ﺧـﻮد را اﺣﮑـﺎم ﺷـﺮع و ﻣﺴـﺎﺋﻞ اﺳـﻼم‬
‫ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﮐﻪ ﻋﺪهاي از ﻣﺮدم ﺑﺎدﯾﻪ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﺟﻬﺎد ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎً ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺑﺎدﯾﻪ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﴿ ‪‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -607‬و از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻋﻼﻗﮥ زﯾﺎد‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را ﺑﻪ ﺳﺮﯾﻪاي ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد ﻫﻤﻪ ﺑﺎ آن ﺳﭙﺎه ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﻣﯿـﺪان‬
‫ﻧﺒﺮد روان ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و رﺳﻮل اﷲ را در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎ ﻋﺪهاي از ﺿﻌﻔﺎ و ﻧﺎﺗﻮان ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ‬
‫آﯾﻪ در آن ﺧﺼﻮص ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﯾ‪‬ﻮﻧُﺲ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 109‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 17491‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﻀﻞ اﺳﺖ از ﺟﻬﺖ اﺳﻨﺎد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﻨﯽ آن ﻣﺘﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪327‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :2‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.1 ﴾‬‬
‫‪ -608‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ‪ ‬ﻣﺤﻤﺪ ‪ ‬را ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ‪ ،‬ﻋﺮب ﯾﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از اﻋﺮاب ﻧﺒﻮت او را اﻧﮑﺎر‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﺰرﮔﻮارﺗﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة او اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﯾﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...    ‬و آﯾﮥ ﴿‪﴾...     ‬‬
‫)ﻧﺤﻞ‪ (43 :‬را در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ آنﻫﺎ دﻻﯾﻞ و ﺷﻮاﻫﺪ را ﺗﮑﺮار‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺿﺮوراً ﺑﺎﯾﺪ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮان از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ‬
‫ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ ﴿‪» ﴾         ‬ﭼﺮا اﯾﻦ ﻗﺮآن‬
‫ﺑﺮ ﻣﺮدي از اﯾﻦ دو ﻗﺮﯾﮥ ﺑﺰرگ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺸﺪ« و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺰرﮔﻮارﺗﺮ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮادﺷﺎن وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮه از ﻣﮑﻪ و ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺛﻘﻔﯽ از ﻃﺎﯾﻒ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي‬
‫ﺑﺰرگ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص آﯾﮥ ﴿‪) ﴾...   ‬زﺧﺮف‪ (32 :‬را ﺑﺮاي رد‬
‫ﺳﺨﻨﺎن آﻧﺎن ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ]ﺟﺎى[ ﺷﮕﻔﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدى از آﻧﺎن وﺣﻰ ﮐﺮدهاﯾﻢ ]ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم[ ﮐﻪ‪ :‬ﻣـﺮدم را‬
‫ﻫﺸﺪار ده و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻣﮋده ده ﮐﻪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ راﺳﺘﯿﻦ دارﻧﺪ‪ .‬ﮐـﺎﻓﺮان ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﯾـﻦ ]ﺷـﺨﺺ[‬
‫ﺟﺎدوﮔﺮى آﺷﮑﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 42 175‬از ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﻋﻤﺎره از اﺑﻮروق از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﺳـﻨﺎد آن ﺟـﺪ ًا ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺸﺮ ﺿﻌﯿﻒ و ﺿﺤﺎك ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻼﻗﺎت ﻧﮑﺮده‪ .‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ﺷـﻤﺎرة ‪ 534‬از‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺪون اﺳﻨﺎد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪328‬‬

‫ﺳﻮرة ﻫ‪‬ﻮد‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 123‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :5‬‬

‫‪.1 ﴾           ‬‬
‫‪ -609‬ك‪ :‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫـﺎ از اﯾـﻦ ﮐـﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮانﺷﺎن ﯾﺎ در ﺧﻠﻮت ﺧﻮد را ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺷﺮم داﺷﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺪنﺷـﺎن ﺑـﺮ‬
‫اﻫﻞ آﺳﻤﺎن آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﴿‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -610‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و دﯾﮕﺮان از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﺪاد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ ]از ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ[ از‬
‫ﮐﻨﺎر رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺳﯿﻨﮥ ﺧﻮد را ﺧﻢ ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا او را ﻧﺒﯿﻨـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ‬
‫آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :8‬‬

‫‪.4 ﴾            ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آرى آﻧﺎن )ﮐﺎﻓﺮان( دﻟﺸﺎن را ﻣﻰﮔﺮداﻧﻨﺪ ]و ﻣﻰﮐﻮﺷﻨﺪ[ ﺗﺎ از او )ﺧﺪاوﻧـﺪ( ﭘﻨﻬـﺎن ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿـﺪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎﯾﺸﺎن را ﺑﺮ ﺳـﺮ ﮐﺸـﻨﺪ‪] ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ[ ﻣـﻰداﻧـﺪ آﻧﭽـﻪ را ﻧﻬـﺎن ﻣـﻰدارﻧـﺪ و آﻧﭽـﻪ را آﺷـﮑﺎر‬
‫ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬او ﺑﻪ راز دﻟﻬﺎ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺨﺎري ‪ 4683 – 4681‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 17953‬و ‪ 17954‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﭘﺲ ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ ﺑـﻪ »اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ« ‪ 3781‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻰ ﻣﻌﺪود ﻋﺬاب را از آﻧﺎن ﺑﺎز دارﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰ آن را ﺑﺎز ﻣـﻰدارد؟ ﺑﺪاﻧﯿـﺪ‬
‫روزى ﮐﻪ ]ﻋﺬاب[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﻧﻤﻰﺷﻮد و آﻧﭽﻪ رﯾﺸـﺨﻨﺪش ﻣـﻰﮐﺮدﻧـﺪ آﻧـﺎن را ﻓـﺮو‬
‫ﻣﻰﮔﯿﺮد«‪.‬‬
 ‫‪329‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -611‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪) ﴾‬اﻧﺒﯿﺎء‪ (1 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﻋﺪهاي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺘﻤﺎً ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه اﺳﺖ از ارﺗﮑﺎب‬
‫ﻣﻨﺎﻫﯽ ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﺪهاي اﻧﺪك زﻣﺎﻧﯽ ﮔﺮد زﺷﺘﯽﻫﺎ ﻧﮕﺸﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺎزﻫﻢ‬

‫ﺷﺮارتﻫﺎ و ﺣﯿﻠﻪﮔﺮيﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ را اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...   ‬را در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -612‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻧﯿﺰ از اﺑﻦ ﺟ‪‬ﺮَﯾﺞ ﻣﺎﻧﻨﺪ او رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :114‬‬

‫‪.1 ﴾     ‬‬

‫‪ -613‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدي زﻧـﯽ را ﺑﻮﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﻧـﺰد‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آﻣﺪ و ﻋﻤﻞ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻃﻼع او رﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﭘـﺎك ﺑـﯽﻫﻤﺘـﺎ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾         ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﻢ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم اﻣﺖ ﻣﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -614‬ﺗﺮﻣﺬي و ﻏﯿﺮه از اﺑﻮﯾﺴﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬زﻧﯽ ﺑﺮاي ﺧﺮﯾﺪ ﺧﺮﻣﺎ ﻧﺰدم آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ او‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎي ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ از اﯾﻦ دارم‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪام آﻣﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﺧﻮد را دراز ﮐﺮدم‬
‫و او را ﺑﻮﺳﯿﺪم‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪم و ﻋﻤﻞ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻃﻼع ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ رﺳﺎﻧﺪم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬در‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و در دو ﺳﻮى روز و در ﺳﺎﻋﺘﻰ ﭼﻨﺪ از ﺷﺐ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰار‪ .‬آرى ﻧﯿﮑﻰﻫﺎ ﺑﺪﯾﻬﺎ را از ﻣﯿﺎن ﻣـﻰﺑﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺮاى ﭘﻨﺪ ﭘﺬﯾﺮان ﭘﻨﺪى اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 526‬و ‪ ،4687‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2763‬اﺑﻮداود ‪ ،4468‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3112‬و ‪ ،3114‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟـﻪ ‪،1398‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 1728‬ﺗﺎ ‪ ،1730‬ﻃﺒﺮي ‪ 18681‬ﺗﺎ ‪ ،18689‬واﺣـﺪي در »وﺳـﯿﻂ« ‪ 594 / 2‬از ﭼﻨـﺪ ﻃﺮﯾـﻖ از اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن« ‪ 1256‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪330‬‬

‫ﻏﯿﺎب رزﻣﻨﺪة راة ﺧﺪا ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادهاش ﭼﻨﯿﻦ رﻓﺘﺎر ﮐﺮدي و دﯾﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻏﻔﺎر‬

‫ﻣﻬﺮﺑﺎن آﯾﮥ ﴿‪             ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -615‬و از اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺑﺮﯾﺪه و دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ رواﯾـﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪ .(2‬رواﯾﺖﻫﺎي آنﻫﺎ را در ﺗﺮﺟﻤﺎن اﻟﻘﺮآن ذﮐﺮ ﮐﺮدهام‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﯾ‪‬ﻮﺳ‪‬ﻒ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 111‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :3‬‬

‫‪.3 ﴾       ‬‬

‫‪ -616‬ﺣﺎﮐﻢ و دﯾﮕﺮان از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ ﺑﺮ ﻧﺒﯽ‬
‫اﮐﺮم ‪ ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺪﺗﯽ آﯾﺎت آن را ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻼوت ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از‬

‫‪ -1‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3115‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،268‬ﻃﺒﺮي ‪ 18697‬و ‪ 18698‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ وﮐﯿﻊ و دﯾﮕﺮان ﻗﯿﺲ ﺑﻦ رﺑﯿﻊ را ﺿﻌﯿﻒ ﺷﻤﺮده اﻧﺪ« ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﮐﻪ ﻧﺴﺎﺋﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺑﻌﺪي ﻗﻮي ﻣﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ »اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 3831‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﯾــﻦ ﺷــﻮاﻫﺪ را در »زاد اﻟﻤﺴــﯿﺮ« ‪ 799‬و ﺗﻔﺴــﯿﺮ اﺑــﻦ ﮐﺜﯿــﺮ ‪ 3829‬و ‪ 3834‬و ﺗﻔﺴــﯿﺮ ﺑﻐــﻮي ‪ 1170‬و ﺗﻔﺴــﯿﺮ‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ‪ 1339‬و ‪ 1340‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ]ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ‪ 21096‬و اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ [483‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺎ وﺣﻰ ﮐﺮدن اﯾﻦ ﻗﺮآن از ﺳﻮى ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ داﺳﺘﺎﻧﺴﺮاﯾﻰ را ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ و‬
‫ﺑﯿﮕﻤﺎن ﭘﯿﺶ از آن از ﺑﻰ ﺧﺒﺮان ﺑﻮدى«‪.‬‬
 ‫‪331‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﺎش ﺑﺮاي ﻣﺎ داﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدي‪ ،‬در آن ﻫﻨﮕﺎم آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪) ﴾...  ‬زﻣﺮ‪ (23 :‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ :‬ﺟﻤﻌﯽ از اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ اي ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻣﺎ‬

‫‪‬‬
‫ﻗﺼﻪاي ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﺮدي ﭼﻪ ﺧﻮب ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪) ﴾...‬ﺣﺪﯾﺪ‪ (16 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -617‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼـﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺼﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘـﯽ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪا ﴿‪ ﴾    ‬را ﻧـﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -618‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ ﻧﯿﺰ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة رﻋﺪ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺰار ‪ ،3218‬اﺑـﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،740‬اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎم ‪ ،6209‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ ،345 / 2‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،18789‬واﺣـﺪي در‬
‫»اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 544‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﯿﺲ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺮه از ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﭘﺪرش رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي و ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 803‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 18786‬رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﻨﻘﻄﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﯿﺲ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس را ﻧﺪﯾﺪه‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ ﻃﺒﺮي ‪ 18787‬ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ اﺻﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي و ﺑﻪ »اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 3846‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﻮﺻﻮلﺑﻮدن اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 18788‬از ﻋﻮن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﯾﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻮﺻﻮل رواﯾﺖ ﮐﺮد ﻧﺸـﺎﻧﮥ ﻋـﺪم‬
‫ﺻﺤﺖ آن اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ 332

‫ آﯾﻪ اﺳﺖ‬43 ‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و‬

           ﴿ :13 – 8 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

.﴾     

‫ ارﺑﺪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ و ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻃﻔﯿﻞ ﺑﻪ‬:‫ ﻃﺒﺮاﻧﯽ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬-619
‫ اي ﻣﺤﻤﺪ اﮔﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورم ﺑﻪ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﯽدﻫﯽ؟‬:‫ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‬.‫ آﻣﺪﻧﺪ‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ و آﻧﭽﻪ وﻇﯿﻔﮥ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‬:‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‬
:‫ آﯾﺎ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮدت ادارة اﻣﻮر را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽﺳﭙﺎري؟ ﮔﻔﺖ‬:‫ ﮔﻔﺖ‬.‫ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺧﻮاﻫﯽ داﺷﺖ‬
‫ از ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺎرك ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻪ ارﺑﺪ‬.‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﻪ ﺗﻮ را ﺳﺰاوار اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻗﻮﻣﺖ را‬
‫ ﺑﻌﺪ ﺗﻮ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻦ دوﺑﺎره ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا‬،‫ ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ را ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﮐﻨﻢ‬:‫ﮔﻔﺖ‬
‫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﻤﺮاﻫﺶ رﻓﺖ ]ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﻨﺎر‬،‫ اي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﯿﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺣﺮف دارم‬:‫ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‬،‫آﻣﺪﻧﺪ‬
‫ ارﺑﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮد را آﻫﺴﺘﻪ از‬.‫دﯾﻮاري ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺪﻧﺪ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖﮐﺮدن اﯾﺴﺘﺎد‬
‫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ اوﺿﺎع ﺷﺪ و از‬.‫ وﻟﯽ ﭼﻮن دﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻀﮥ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮد دﺳﺘﺶ ﻟﺮزﯾﺪ‬،‫ﻧﯿﺎم ﺑﺮﮐﺸﺪ‬
‫ آنﻫﺎ از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨﺪ و در رﻗﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺻﺎﻋﻘﻪاي را ﻓﺮﺳﺘﺎد و‬.‫ﻧﺰد آنﻫﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ‬
    
   ﴿ ‫ ﻫﻤﺎن وﻗﺖ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ‬.‫ارﺑﺪ را ﮐﺸﺖ‬

       

     

              

                 

                   

            
 ‫‪333‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪            ‬‬

‫‪ ،1 ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -620‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و ﺑﺰار از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﯾﮑـﯽ از ﯾـﺎران ﺧـﻮﯾﺶ را‬
‫ﻧﺰد ﺷﺨﺼﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ او را ﺑﻪ اﺳﻼم و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا دﻋﻮت ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ او‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮرودﮔﺎرت – ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ او دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﯽ – از ﭼﻪ ﺟﻨﺴﯽ اﺳﺖ‪ ،‬آﯾﺎ از آﻫـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﯾﺎ از ﻣﺲ ﯾﺎ از ﻧﻘﺮه و ﯾﺎ از ﻃﻼﺳﺖ؟ ﺻـﺤﺎﺑﯽ ﺑﺰرﮔـﻮار ﻧـﺰد رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺑﺎزﮔﺸـﺖ و از‬
‫ﺟﺮﯾﺎن آﮔﺎﻫﺶ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او را ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم و ﺳﻮم ﻧﺰد آن ﺳﺮﮐﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰداﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺎدﯾﻨﻪ ﺑـﺮ ﻣـﻰدارد و آﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ رﺣﻤﻬـﺎ ﻣـﻰﮐﺎﻫﻨـﺪ و‬
‫ﻣﻰاﻓﺰاﯾﻨﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﭼﯿﺰى ﺑﻪ ﻧﺰد او ﺑﻪ اﻧﺪازه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﻨﻬﺎن و ﭘﯿﺪا داﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﯾﮑﺴـﺎن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﻰ از ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ]ﺧﻮد[ را ﻧﻬﺎن دارد و ﮐﺴﻰ ﮐﻪ آن را آﺷﮑﺎر ﺳﺎزد و ﮐﺴﻰ ﮐﻪ در ﺷﺐ ﻧﻬﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﮐﺴﻰ ﮐﻪ در روز ﭘﯿﺪا ]و در ﭘﻰ ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ[ اﺳـﺖ‪ .‬او از ﻓـﺮارو و ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮ ﺧـﻮﯾﺶ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎﻧﻰ‬
‫ﭘﯿﺎﯾﻨﺪ دارد ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻔﻆ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻗﻮﻣﻰ در ﺧﻮد دارﻧـﺪ دﮔﺮﮔـﻮن‬
‫ﻧﻤﻰﺳﺎزد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را در ﺿﻤﯿﺮ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﺮاى ﻗـﻮﻣﻰ ﺑـﺪى را‬
‫اراده ﮐﻨﺪ‪ ،‬آن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪﻧﻰ ﻧﺪارد و آﻧﺎن ﺟﺰ او ﻫﯿﭻ ﮐﺎرﺳﺎزى ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬او ﮐﺴﻰ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮاى ]اﯾﺠـﺎد[‬
‫ﺗﺮس و اﻣﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮق را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪ و اﺑﺮﻫﺎﯾﻰ ﮔﺮان ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰآورد‪ .‬و رﻋﺪ ﺑﺎ ﺳﺘﺎﯾﺶ او ﺑـﻪ ﭘـﺎﮐﻰ ]اش[‬
‫ﯾﺎد ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ]ﻧﯿﺰ[ از ﺑﯿﻤﺶ ]ﭼﻨﯿﻦ[ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ و ﺻﺎﻋﻘﻪﻫﺎ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ و آﻧﺎن )ﮐﺎﻓﺮان( در ]ﺑﺎره[ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺪال ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ و او ﺑﺲ ﺳﺨﺘﮕﯿﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 10760‬و در »اﺣﺎدﯾﺚ ﻃﻮال« ‪ 37‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ«‬
‫‪ 91011‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در اﯾﻦ دو اﺳﻨﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ« و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪547‬‬
‫ذﮐﺮ ﮐﺮده و ﻃﺒﺮي ‪ 20272‬از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻣﻌﻀﻞ اﺳـﺖ‪ ...‬ﺑـﻪ ﺗﻔﺴـﯿﺮ اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ ‪ 624 / 2‬و‬
‫»زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 824‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪334‬‬

‫ﺑـــﺰرگ ﺻـــﺎﻋﻘﻪاي را ﻓﺮﺳـــﺘﺎد و او را ﺳـــﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﭘـــﺲ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾...‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ در آن ﻣﻘﺎم ﻧﺎزل) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :31‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.2 ﴾        ‬‬

‫‪ -621‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪] :‬ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﻗـﺮﯾﺶ[ ﺑـﻪ ﻧﺒـﯽ‬
‫اﮐﺮم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺎ را ﮐﻪ ﻣﺮده اﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪه‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﮕـﻮ‬

‫‪ -1‬ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺎﺻﻢ در »اﻟﺴﻨﻪ« ‪ ،304 / 1‬ﺑﺰار ‪ ،2221‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 3341‬و ‪ 3342‬از دﯾﻠﻢ ﺑﻦ ﻏﺰوان از ﺛﺎﺑﺖ از‬
‫اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬راويﻫﺎي ﺑﺰار و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ در رواﯾﺖ اول ﺛﻘـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ«‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» 42 / 7 :‬راوﻫﺎي ﺑﺰار راوﯾﯽ ﺻـﺤﯿﺢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﺪون دﯾﻠـﻢ ﺑـﻦ ﻏـﺰوان ﮐـﻪ ﺛﻘـﻪ اﺳـﺖ و در ﺑـﯿﻦ‬
‫راويﻫﺎي اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﯾﺴﺎر ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ« اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 3342‬و ‪ ،3468‬واﺣـﺪي ‪ ،546‬ﻃﺒـﺮي‬
‫‪ ،20270‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ‪ 279‬و ﻋﻘﯿﻠﯽ در ﺿﻌﻔﺎء ‪ 232 / 3‬از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﺳﺎره رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳـﻨﺎد‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ از ﺟﻬﺖ اﺑﻦ اﺑﻮﺳﺎره‪ .‬ﺑﺨﺎري ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬در ﺣـﺪﯾﺚ اﺑـﻦ اﺑﻮﺳـﺎره ﻧﻈـﺮ اﺳـﺖ« و اﺑﻮﺣـﺎﺗﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﺑـﻦ اﺑﻮﺳـﺎره ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ« ﺑـﻪ »ﻣﯿـﺰان اﻻﻋﺘـﺪال« ‪ 130 / 3‬و »اﻟﺘﻬـﺬﯾﺐ« ‪ 324 / 7‬و »زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 826‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ ﻗﺮآﻧﻰ ]ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻰﺷﺪ[ ﮐﻪ ﮐﻮهﻫﺎ ﺑﻪ آن روان ﯾﺎ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ آن ﭘﺎره ﭘﺎره ﻣﻰﺷـﺪ ﯾـﺎ ﻣﺮدﮔـﺎن‬
‫ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ آورده ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ]اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰآوردﻧﺪ[ ﺣﻖّ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ]ﺳﺮرﺷـﺘﻪ[ ﮐـﺎر‪ ،‬ﻫﻤﮕـﻰ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ آﯾﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰﮐﺮد؟ و ﮐـﺎﻓﺮان‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ]ﭼﻨﯿﻨﻨﺪ[ ﮐﻪ ﺑﻪ ]ﺳﺰاى[ آﻧﭽﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﯿﻔﺮى ﺳﺨﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻰرﺳﺪ ﯾﺎ ]آن ﮐﯿﻔـﺮ[ ﻧﺰدﯾـﮏ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻓﺮود ﻣﻰآﯾﺪ ﺗﺎ آن ﮔﺎه ﮐﻪ وﻋﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ در رﺳﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻠﻒ وﻋﺪه ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪335‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ و ﮐﻮهﻫﺎي ﻣﮑﻪ را دورﺗﺮ ﺑﺒﺮ ﮐﻪ ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﻨﮓ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -622‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪] :‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻗﺮﯾﺶ[ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﻮهﻫﺎي ﻣﮑـﻪ را دور ﺑﺒـﺮ ﺗـﺎ در دﺷـﺖ ﮔﺴـﺘﺮده ﮐﺸـﺖ و زرع ﮐﻨـﯿﻢ ﯾـﺎ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎ را ﮐﻮﺗﺎه ﮐﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ‪ ‬ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﮐـﺎر را ﺑـﺮاي ﻗـﻮﻣﺶ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﮥ ﺑـﺎد اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﯽداد‪ ،‬ﯾﺎد ﻣﺮدﮔﺎن ﻣﺎ را زﻧﺪه ﮐﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﯿﺴﯽ ‪ ‬ﮐﻪ ﻣﺮدﮔﺎن ﻗﻮم ﺧﻮد را زﻧﺪه ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.2 ﴾         ﴿ :39‬‬

‫‪ -623‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﴿‪   ‬‬

‫‪) ﴾    ‬رﻋﺪ‪ (38 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﺎ ﺗﻮ را در ﻫﯿﭻ ﭼﯿـﺰ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﯽﺑﯿﻨـﯿﻢ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬از اﯾـﻦ ﻗﻀـﯿﻪ ﻧﮕـﺮان و ﻧـﺎآرام ﺷـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﻣﻬﺮﺑـﺎن‬

‫﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة اﺑﺮاﻫﯿﻢ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 52‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 12617‬رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻗﺎﺑﻮس ﺑـﻦ اﺑﻮﻃﯿﺒـﺎن ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي و »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 1396‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ از ﻣﯿﺎن ﻣﻰﺑﺮد و ]ﻫﺮ ﭼﻪ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ[ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ و ام‪ ‬اﻟﮑﺘﺎب‬
‫)ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ( ﺑﻪ ﻧﺰد اوﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪336‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :28‬‬

‫‪.1 ﴾‬‬

‫‪ -624‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮاز ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﯾﺴﺎر رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﴿ ‪    ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬در ﺑﺎرة ﮐﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻧﺎزل ﺷﺪه) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺣ‪‬ﺠﺮ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 99‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.3 ﴾       ﴿ :24‬‬
‫‪ -625‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬زن زﯾﺒﺎﯾﯽ از‬
‫ﺧﻮﺑﺮوﺗﺮﯾﻦ زﻧﺎن ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺾ ﻣﺮدان ﭘﯿﺶ آﻣﺪه در ﺻﻒ اول‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ آن زن را ﻧﺒﯿﻨﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ در ﺻﻒ آﺧﺮ اﯾﺴﺘﺎده ﻫﻨﮕﺎم‬

‫رﮐﻮع از زﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﺑﻪ او ﻧﮕﺎه ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑـﺎره آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ]ﺷﮑﺮ[ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻰ ﺑﺪل ﮐﺮدﻧﺪ و ﻗﻮﻣﺸﺎن را ﺑﻪ ﺳـﺮاى ﻧـﺎﺑﻮدى‬
‫در آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى؟«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪.20813‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﺣﺎل ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن و ﭘﺴﯿﻨﯿﺎﻧﺘﺎن ]را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ[ داﻧﺴﺘﻪاﯾﻢ«‪.‬‬
 ‫‪337‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -626‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از داود ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬از ﺳـﻬﻞ ﺑـﻦ ﺣﻨﯿـﻒ اﻧﺼـﺎري ‪‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬آﯾـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾       ‬در ﺑـﺎرة‬
‫ﺟﻬﺎد در راة ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﻮرد ﺻﻔﻮف ﻧﻤﺎز ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.1 ﴾     ﴿ :45‬‬
‫‪ -623‬ﺛﻌﻠﺒﯽ از ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﺳـﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ﮐـﻼم‬

‫ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪) ﴾    ‬ﺣﺠـﺮ‪» (43 :‬و ﺟﻬـﻨﻢ وﻋـﺪهﮔـﺎه ﻫﻤﮕـﻰ آﻧـﺎن‬
‫اﺳﺖ« را ﺷﻨﯿﺪ ﺳـﻪ روز از ﺗـﺮس ﮔﺮﯾﺨـﺖ در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ از ﺣـﺎل و روز ﺧـﻮد ﻫـﯿﭻ آﮔـﺎﻫﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ او را ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﺮدﻧﺪ و اﯾﺸﺎن ﺷﺮح ﻗﻀﯿﻪ را از او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﺳـﻠﻤﺎن در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳـﺘﺎده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﺰول آﯾـﮥ ‪43‬‬
‫ﺳﻮرة ﺣﺠﺮ دل ﻣﺮا ﭘﺎره ﭘﺎره ﮐﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧـﺪاي ﻋﺰوﺟـﻞ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻓﺮﺳﺘﺎد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :47‬‬

‫‪.3 ﴾‬‬

‫‪ -628‬اﺑــﻦ اﺑﻮﺣــﺎﺗﻢ از ﻋﻠــﯽ ﺑــﻦ ﺣﺴــﯿﻦ ‪ ‬رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬آﯾــﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾       ‬در ﺷــــﺎن اﺑــــﻮﺑﮑﺮ ﺻــــﺪﯾﻖ و ﻋﻤــــﺮ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران در ﺑﺎﻏﻬﺎ و ﭼﺸﻤﻪﺳﺎران ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ ﺛﻌﻠﯽ ﻧﺴﺒﺖ داده و ﻣﺤﻘﻖ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﺪﯾﺪه و ﻧﻪ ﻫﻢ اﯾﻦ را ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ و ﯾـﺎ ﺑـﺪون‬
‫ﺳﻨﺪ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ﺳﻠﻤﺎن در ﻣﺪﯾﻨﻪ اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ را ﺗﻨﻬﺎ ﺛﻌﻠﺒﯽ‬
‫ﮐﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ را رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ذﮐﺮ ﮐﺮده‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﯿﻨﻪاى را ﮐﻪ در ﺳﯿﻨﻪﻫﺎى آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮادراﻧﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻬﺎ رو ﺑﻪ روى ﻫﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪338‬‬

‫ﻓﺎروقب ﻧﺎزل ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از آن ﺑﺰرﮔـﻮار ﺳـﺆال ﺷـﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼـﻮد ﮐـﺪام ﮐﯿﻨـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﮐﯿﻨـﮥ‬
‫ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ‪ ،‬ﭼﻮن در دوران ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻣﯿﺎن ﺑﻨﯽ ﺗﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻨﯽ ﻋﺪي و ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷـﻢ ﮐﯿﻨـﻪ و ﻋـﺪاوت ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ ﺑﺎﻫﻢ دوﺳﺘﺎن ﺻﻤﯿﻤﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ اﺑـﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬ﺑـﻪ ﻣـﺮض‬
‫ﺳﯿﻨﻪ ﭘﻬﻠﻮ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪ ﻋﻠﯽ ‪ ‬دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﮔﺮم ﻣﯽﮐﺮد و ﭘﻬﻠﻮي او را ﻣـﺎﻟﺶ ﻣـﯽداد‪ .‬در‬
‫ﺑﺎرة آﻧﺎن اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾       ﴿ :50 – 49‬‬
‫‪ -629‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﺮ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از‬
‫اﺻﺤﺎب ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﻬﺸﺖ‬

‫و دوزخ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﯾﺎدآوري ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ؟ ﭘﺲ اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -630‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ از ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪‬‬
‫از در ﺑﻨﻮ ﺷﯿﺒﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﺎ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺧﻨﺪان ﻧﺒﯿﻨﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﮔﺸﺖ و رﻓﺖ و دوﺑﺎره آﻣـﺪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻢ و ﮐﻨﺎر ﺣﺠﺮ اﻷﺳﻮد اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣـﯿﻦ آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬

‫‪ -1‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﺠﻤﻊ« ‪ 1107‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ آﻣﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ‬
‫در ﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪه ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ« و ﻣﺼﻌﺐ ﺑـﻦ ﺛﺎﺑـﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﭽـﻪ ﮔﺬﺷـﺖ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪» .‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 1439‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﺧﺒﺮ ده ﮐﻪ ﻣﻨﻢ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬و ]ﺑﻪ[ آﻧﮑﻪ ﻋﺬاﺑﻢ ﻋﺬاب دردﻧﺎك اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪339‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮاﯾﺖ ﭘﯿﻐﺎم ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﮐـﻪ ﭼـﺮا ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﻣـﺮا ﻧﻮﻣﯿـﺪ ﻣـﯽﮐﻨـﯽ؟ ﴿‪ ‬‬

‫‪.(1 )﴾           ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.2 ﴾   ﴿ :95‬‬

‫‪ -631‬ك‪ :‬ﺑﺰار و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ ﮐـﺮﯾﻢ ‪ ‬در ﻣﮑـﻪ از‬
‫ﻧﺰد ﻋﺪهاي ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ و اﺑـﺮو ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮ آن ﺑﺰرﮔـﻮار ﺑـﻪ اﯾﺸـﺎن اﺷـﺎره ﮐﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﭘﻨﺪارد ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳـﺖ و ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ ﻫﻤـﺮاه اوﺳـﺖ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ ‪ ‬ﺑـﺎ‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﺷﺎره ﮐﺮد‪ .‬در ﺑﺪن آنﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﺟﺎي ﻧﺎﺧﻦ ﺧﺮاﺷﯿﺪﮔﯽ ﭘﯿﺪا ﺷﺪ و ﮐﺮم ﮔﺮﻓـﺖ‬
‫و ﺑﺪﺑﻮي ﻣﺘﻌﻔﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻃﻮري ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻧﺰدﯾـﮏ ﺷـﻮد‪ .‬ﺧـﺪا در ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻣﻘﺎم آﯾﮥ ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 128‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 21214‬از ﻋﻄﺎء از ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫را اﺣﻤﺪ و ﯾﺤﯿﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ و ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪاﷲ را ﻧﯿﺰ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 1437‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﺗﻮ را از ]ﺷﺮّ[ رﯾﺸﺨﻨﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺰار ‪ 2222‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11112‬آﻣﺪه از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪:‬‬
‫»در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ درﻫﻢ را اﺑﻦ ﻣﻌﯿﻦ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد و ﻏﻼس ﺛﻘـﻪ ﻣـﯽداﻧـﺪ« در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﻋـﻮن‬
‫ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 4068‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪340‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :1‬‬

‫‪.1 ﴾‬‬
‫‪ -632‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻋﺰوﺟـﻞ‬
‫﴿‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ ،‬اﺻﺤﺎب ‪ ‬ﺧﺮوﺷﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺎﻟﻪ و زاري ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻣﻮش و آرام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -633‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در »زواﺋـﺪ اﻟﺰﻫـﺪ«‪ ،‬اﺑـﻦ ﺟﺮﯾـﺮ و اﺑـﻦ اﺑﻮﺣـﺎﺗﻢ از اﺑـﻮﺑﮑﺮ ﺑـﻦ‬

‫اﺑﻮﺣﻔﺺ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﴿ ‪» ﴾  ‬اي ﻣﺮدم! اﻣﺮ ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻧﺰدﯾـﮏ‬
‫ﺷﺪ« ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺮاﺳﯿﻤﻪ از ﺟﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳـﻤﺎن ﻧﮕـﺎه ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫﴿‪» ﴾ ‬ﻇﻬﻮر آن را ﺑﻪ ﻋﺠﻠﻪ و ﺷﺘﺎب ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ« ﻧﺰول ﯾﺎﻓﺖ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :38‬‬

‫‪.3 ﴾       ‬‬

‫‪ -634‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺒﻠﻐﯽ ﭘﻮل از‬
‫ﯾﮏ ﻣﺸﺮك ﻃﻠﺒﮑﺎر ﺑﻮد‪ .‬روزي ﺣﻖ ﺧﻮد را از وي ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﺮد و در اﺛﻨﺎي ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﯾﻘﯿﻦ دارم ﻗﯿﺎﻣﺖ و روز ﺣﺴﺎب – ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ آﻣﺪﻧﯽ اﺳـﺖ – ﭼﻨـﯿﻦ و ﭼﻨـﺎن اﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺣﮑﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ]در ﻣﯿﺎن[ ﻣﻰآﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب آن را ﻣﺨﻮاﻫﯿﺪ‪ ،‬او ﭘﺎك ]و ﻣﻨﺰّه[ اﺳـﺖ و ]ﺑﺴـﻰ[‬
‫ﺑﺮﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺷﺮك ﻣﻰآورﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪.21449‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﺎ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺷـﺨﺺ ﻣـﺮده را ﺑـﺮ‬
‫ﻧﻤﻰاﻧﮕﯿﺰد‪ .‬آرى ]اﯾﻦ[ وﻋﺪهاى راﺳﺘﯿﻦ ﺑﺮ اوﺳﺖ ]ﮐﻪ ﻣﺮدﮔﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰد[ وﻟﻰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪341‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﺸﺮك ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ واﻗﻌﺎً ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮگ زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮي! و ﺑﻪ اﺻـﺮار و ﺗﺎﮐﯿـﺪ ﻗﺴـﻢ‬
‫ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﺪا ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽﻣﯿﺮد زﻧﺪه ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :42 – 41‬‬

‫‪.﴾         ‬‬

‫‪ -635‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از داود ﺑﻦ اﺑﻮﻫﻨﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪ ،2 ﴾       ‬را در ﺷﺎن اﺑﻮﺟﻨﺪل ﺑﻦ ﺳﻬﯿﻞ‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪] .(3‬اﺑﻮﺟﻨﺪل ﺑﻦ ﺳﻬﯿﻞ در اﺛﻨﺎي اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮار داد ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﭙﯿﻮﻧﺪد‪ .‬ﭘﺪرش او را دﯾﺪ‪ ،‬ﺳﯿﻠﯽ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﺶ زد و ﮔﺮﯾﺒﺎﻧﺶ را ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ او را ﮐﺸﺎن ﮐﺸﺎن ﭘﯿﺶ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺒﺮد‪ .‬اﺑﻮﺟﻨﺪل ﻓﺮﯾﺎد زد‪ :‬اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن‬
‫ﻣﯽ ﺳﭙﺎرﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﺸﻮش ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺻﺒﻮر ﺑﺎش‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺗﻮ و ﺳﺎﯾﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن راة ﻧﺠﺎت ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورد[‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 21487‬از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 858‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و آﻧﺎن ﮐﻪ در ]راه[ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺳﺘﻢ دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ آﻧﺎن را در دﻧﯿﺎ ]ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﻰ[ ﻧﯿﮏ ﺟﺎى دﻫﯿﻢ و اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش آﺧﺮت ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺮدﺑﺎرى ﮐﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﮐﻞ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 21596‬رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻣﻌﻀﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪342‬‬

‫‪   ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :75‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.1 ﴾‬‬

‫‪ -636‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﮐـﻼم ﻋﺰﯾـﺰ ﴿ ‪  ‬‬

‫‪ ﴾ ‬در ﺑﺎرة ﻣﺮدي از ﻗـﺮﯾﺶ و ﻏﻼﻣـﺶ ﻧـﺎزل ﮔﺸـﺘﻪ اﺳـﺖ و ﴿‪ ‬‬

‫‪) ﴾‬ﻧﺤﻞ‪ (76 :‬در ﺑﺎرة ﻋﺜﻤﺎن ‪ ‬و ﺑﺮدة او – ﮐﻪ اﺳﻼم را زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﯽداﻧﺴـﺖ و‬
‫از ﭘﺬﯾﺮش آن ﺧﻮدداري ﻣﯽورزﯾﺪ و ﺗﻼش ﻣﯽﮐﺮد ﻋﺜﻤﺎن را از ﺻﺪﻗﻪدادن و اﺟﺮاي اﻣﻮر ﺧﯿﺮ‬
‫ﻣﻨﻊ ﮐﻨﺪ – ﻧﺎزل ﺷﺪه‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :83‬‬

‫‪.2 ﴾‬‬
‫‪ -637‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻋﺮاﺑﯿﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪ و‬

‫ﭘﺮﺳﺸﯽ ﻣﻄﺮح ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﴿‪» ﴾     ‬و ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺘﺎن‬
‫ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ آراﻣﮕﺎه ﻗﺮار داد« را ﺑﺮ او ﻗﺮاءت ﮐﺮد‪ .‬اﻋﺮاﺑﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫﴿‪» ﴾          ‬و از‬
‫ﭘﻮﺳﺖ ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن ﺧﯿﻤﻪﻫﺎﯾﻰ ]ﭘﺪﯾﺪ آورد[ ﮐﻪ آن را روز ﺳﻔﺮﺗﺎن و روز ﺣﻀﺮﺗﺎن ﺳﺒﮏ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ داﺳﺘﺎﻧﻰ ]درﺑﺎره[ ﺑﻨﺪه ﻣﻤﻠﻮﮐﻰ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﯿﺴﺖ و ]ﻧﯿﺰ[ ﮐﺴﻰ را ﮐـﻪ‬
‫از ]ﺳﻮى[ ﺧﻮﯾﺶ رزﻗﻰ ﻧﯿﮏ ﺑﻪ او دادهاﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ او ﭘﻨﻬﺎن و ﭘﯿﺪا از آن ﻣـﻰﺑﺨﺸـﺪ‪ .‬آﯾـﺎ ]اﯾـﻦ دو[ ﺑﺮاﺑﺮﻧـﺪ؟‬
‫ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ راﺳﺖ‪ .‬آرى ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ«‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬آﻧﺎن[ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز آن را اﻧﮑﺎر ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪343‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﻰﯾﺎﺑﯿﺪ« را ﺑﺮ او ﻗﺮاءت ﮐﺮد‪ .‬اﻋﺮاﺑﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻗﺮاءت اداﻣﻪ داد و او ﻫﻢ‬

‫آن آﯾﺎت را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﴿‪﴾      ‬‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻋﺮاﺑﯽ روي ﺧﻮد را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :91‬‬

‫‪.2 ﴾            ‬‬
‫‪ -638‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺑﺮﯾﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾـﻪ در ﺑـﺎرة ﺑﯿﻌـﺖ ﺑـﺎ رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫]ﻫﺮﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورد‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﯿﻌﺖ ﻣﯽﮐﺮد[ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :92‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.﴾          ‬‬
‫‪ -639‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻦ اﺑﻮﺣﻔﺺ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻌﯿﺪة اﺳﺪﯾﻪ دﯾﻮاﻧﻪ ﺑﻮد‬
‫ﻣﻮي و ﭘﻮﺳﺖ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ را ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪﴾    ‬‬
‫را در ﺑﺎرة او ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﻣﺮﺳﻞ از ﻗﺴﻢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎن ﺧﺪا‪ -‬ﭼﻮن ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﯿﺪ‪ -‬وﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ را ﭘﺲ از اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺘﻨﺶ ﻣﺸﮑﻨﯿﺪ و ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻰداﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 21871‬از اﺑﻮﻟﯿﻠﯽ از ﺑﺮﯾﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺆﻟﻒ و اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ »ﺑﺮﯾـﺪه« آﻣـﺪه و‬
‫»ﻣﺰﯾﺪه ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ« درﺳﺖ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 242 / 4‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 230 / 3‬آﻣﺪه‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪344‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :103‬‬

‫‪.1 ﴾       ‬‬

‫‪ -640‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﻣﮑـﻪ ﯾـﮏ‬
‫ﻏﻼم ﻋﺠﻤﯽ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻠﻌﺎم ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺣﮑﺎم دﯾﻦ را ﺑﻪ او ﻣﯽآﻣﻮﺧﺖ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮐﻪ آﻣﺪ و ﺷﺪ‬
‫ﭘﯿﺸﻮاي ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﻧﺰد او ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺪون ﺷﮏ ﺗﻤـﺎم اﯾـﻦ ﭼﯿﺰﻫـﺎ را ﺑﻠﻌـﺎم ﺑـﻪ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﯾﺎد ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -641‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﺼﯿﻦ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﻀﺮﻣﯽ رواﯾﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ :‬دو ﻏـﻼم‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﯾﺴﺎر و ﺟﺒﺮ از اﻫﺎﻟﯽ ﺻـﻘﻠﯽ داﺷـﺘﯿﻢ ﮐـﻪ اﯾـﻦﻫـﺎ ﮐﺘـﺎب ﺧـﻮﯾﺶ را ﻣـﯽﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ و‬
‫دﺳﺘﻮرات آن را ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﮔﺎه ﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎد و ﺧﻮاﻧﺶ‬
‫آنﻫﺎ را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﯽﺷﮏ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را از اﯾﻦ دو ﻧﻔـﺮ ﺗﻌﻠـﯿﻢ ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﺎه آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﻣﻰداﻧﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﺎن )ﮐﺎﻓﺮان( ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﺮى ﺑﻪ او ﻣﻰآﻣـﻮزد‪ .‬زﺑـﺎن‬
‫ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ]اﯾﻦ آﻣﻮزش اد‪‬ﻋﺎﯾﻰ[ را ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺠﻤﻰ اﺳﺖ و اﯾﻦ ]ﻗﺮآن ﺑﻪ[ زﺑـﺎن ﻋﺮﺑـﻰ روﺷـﻦ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒـﺮي ‪ 21933‬از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و ﺳـﯿﻮﻃﯽ در »در اﻟﻤﻨﺜـﻮر« ‪ 247 / 4‬ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫ﺷﻤﺮده‪ ،‬ﻋﻠﺖ آن را ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﮐﯿﺴﺎن اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﻼﺋﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻬﻮر او را ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 868‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 21938‬ﺗﺎ ‪ 21940‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 566‬از ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻠﻢ ﺣﻀـﺮﻣﯽ و‬
‫ﻃﺒﺮي ‪ 21942‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 875‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪345‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :106‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.1 ﴾‬‬
‫‪ -642‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻼل‪ ،‬ﺧَﺒ‪‬ﺎب و ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﯾﺎﺳﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤـﺎر ﺑـﺮاي ﺣﻔـﻆ ﺟـﺎن‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺧﺮﺳﻨﺪﺷﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﺮﮔﺸﺖ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﻣﯽﮔﻔﺘﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﻠﺒـﺖ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬آﯾـﺎ‬
‫دﻟﺖ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﯽ راﺿﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -643‬و از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از اﻫﻞ ﻣﮑـﻪ اﺳـﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﯽ از‬
‫اﺻﺤﺎب ‪ ‬از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ رﻫﺴﭙﺎر دﯾﺎر ﻫﺠﺮت ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑـﻪ ﻗﺼـﺪ ﻣﺪﯾﻨـﻪ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﯾﻤﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻔﺮ ورزد ]ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻰﺷﻮد[ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﻰ ﮐـﻪ وادار ]ﺑـﻪ‬
‫ﮐﻔﺮ[ ﺷﻮد و دﻟﺶ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻰ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐـﻪ ﺑـﺮاى ]ﭘـﺬﯾﺮش[ ﮐﻔـﺮ ﺳـﯿﻨﻪ ﺑﮕﺸـﺎﯾﻨﺪ ﺧﺸـﻤﻰ از‬
‫]ﺳﻮى[ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ و ﻋﺬاﺑﻰ ﺳﻬﻤﮕﯿﻦ ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒـﺮي ‪ 21944‬از ﻃﺮﯾــﻖ ﻋﻄﯿــﮥ ﻋــﻮﻓﯽ ﮐـﻪ ﺿــﻌﯿﻒ اﺳــﺖ از اﺑــﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾــﺖ ﮐــﺮده‪ ،‬ﺣــﺎﮐﻢ ‪،357 / 2‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ‪ 1509‬و ﻃﺒﺮي ‪ 21946‬از ﻋﺒﯿﺪه ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﯾﺎﺳـﺮ از ﭘـﺪرش رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ذﻫﺒﯽ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 21947‬از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ و ﻃﺒﺮي‬
‫‪ 21944‬از ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ :‬اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﻮاﻫﺪ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ‬
‫دارد ﮐﻪ ﺳﯿﻮﻃﯽ در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 249 / 4‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 877‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪346‬‬

‫ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻗﺮﯾﺶ در ﻣﯿﺎﻧﮥ راه ﺑﻪ آنﻫﺎ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺠﺒﻮرﺷﺎن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ از دﯾﻦ‬
‫ﺣﻖ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﻫﻢ از روي اﮐﺮاه ﮐﻔﺮ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :110‬‬

‫‪.2 ﴾        ‬‬
‫‪ -644‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در »ﻃﺒﻘﺎت« از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﮑﻢ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻋﻤـﺎر ﺑـﻦ ﯾﺎﺳـﺮ‪،‬‬
‫ﺻﻬﯿﺐ و اﺑﻮﻓﮑﯿﻬﻪ ‪ ‬آﻧﻘﺪر آزار و ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﺴـﺘﻨﺪ ﭼـﻪ ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻼل‪،‬‬

‫ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻓﻬﯿﺮه و ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ دﯾﮕـﺮ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿـﺰ ﺷـﮑﻨﺠﻪ ﻣـﯽﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...     ‬در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :128 – 126‬‬

‫‪.3 ﴾   ‬‬

‫‪ -645‬ﺣﺎﮐﻢ و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« و ﺑﺰار از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﻤـﻮي‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺳﯿﺪ اﻟﺸﻬﺪاء ﺣﻤﺰه ‪ ‬ﺑﻪ درﺟﮥ رﻓﯿﻊ ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮان ﺳﯿﻨﮥ او را درﯾﺪﻧﺪ‬
‫و ﻗﻠﺒﺶ را ﺑﯿﺮون آوردﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮش‪ ،‬ﺑﯿﻨﯽ و ﻟﺐﻫﺎي او را ﻣﺜﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺑـﺎﻻي ﺳـﺮ او‬
‫اﯾﺴﺘﺎد و ﺑﻪ اﻧﺪوه و درد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗـﻮ ﻫﻔﺘـﺎد ﻧﻔـﺮ از آنﻫـﺎ را ﻣﺜﻠـﻪ ﻣـﯽﮐـﻨﻢ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا‬

‫‪ -1‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 21953‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﺮي ‪21952‬‬
‫از ﻗﺘﺎده و از ﻣﺠﺎﻫﺪ ‪ 21950‬و ‪ 21951‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 878‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آن ﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮاى ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺮدﺑﺎرى ورزﯾﺪﻧﺪ ]ﺑﺪاﻧﮑﻪ[ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭘﺲ از آن آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ ﮐﯿﻔﺮ دادﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ]وﺳﯿﻠﻪ[ آن ﮐﯿﻔﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪاﯾﺪ‪ ،‬ﮐﯿﻔﺮ دﻫﯿﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺻـﺒﺮ ﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫آن ﺑﺮاى ﺑﺮدﺑﺎران ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪347‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎن اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾      ‬را ﺗﺎ آﺧﺮ‬
‫ﺳﻮره ﻓﺮود آورد‪ .‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا از آن ﮐﺎر ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪ و از اﺟﺮاي آﻧﭽـﻪ اراده ﮐـﺮده ﺑـﻮد‬
‫ﺧﻮدداري ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ 646‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺣﺴﻦ و ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬در ﻏـﺰوة اﺣـﺪ‬
‫ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ از اﻧﺼﺎر و ﺷﺶ ﻧﻔﺮ از ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﻤﺰه ‪ ‬ﻧﯿﺰ در ﻣﯿـﺎنﺷـﺎن ﺑـﻮد ﺷـﻬﯿﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺷﻬﺪا را ﻣﺜﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ روزي ﺑﺮ آنﻫﺎ ﭼﯿـﺮه ﺷـﻮﯾﻢ ﺑﯿﺸـﺘﺮ از‬

‫آنﻫﺎ ﻣﺜﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﮑﻪ را ﻓﺘﺢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫ﻇﺎﻫﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﺰول آﯾﻪ در روز ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺣـﺪﯾﺚ ﻗﺒﻠـﯽ‬
‫ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در روز اﺣﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺼﺎر ﺑﯿﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ اﯾﻨﻄﻮر ﺟﻤﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺟﻬﺖ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺑﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫و ﯾﺎدآوري از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎر اول در ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﺑﺎر دوم در اﺣﺪ و ﺑﺎر ﺳﻮم در روز ﻓـﺘﺢ ﻣﮑـﻪ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3129‬اﺣﻤﺪ ‪ ،135 / 5‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 359 / 2‬و ‪ ،358‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 299‬و اﺑﻦ ﺣﺒـﺎن ‪487‬‬
‫از اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد آن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﺑﯿـﻊ ﺑـﻦ اﻧـﺲ ﺣﺴـﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺎﮐﻢ اﯾـﻦ را ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﺷﻤﺮده و ذﻫﺒﯽ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ﺣﺴﻦ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﺮي ‪21996‬‬
‫و ‪ 21997‬از ﺷﻌﺒﯽ و ‪ 21998‬از ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﯾﺴﺎر و ‪ 21999‬از ﻗﺘـﺎده و ‪ 22000‬از اﺑـﻦ ﺟـﺮﯾﺞ ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻮﺻﻮل ﭘﯿﺶ ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﯾـﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ﺑـﻪ درﺟـﮥ ﺟـﻮدت‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 887‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪348‬‬

‫ﺳﻮرة ا‪‬ﺳﺮاء‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 111‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪          ‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪  ﴿ :15‬‬

‫‪.1 ﴾             ‬‬
‫‪ -647‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪﯾﺠﻪ ل در ﺑﺎرة‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻃﻔﺎل ﻣﺸﺮﮐﺎن از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آنﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﺪرانﺷﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫از ﭼﻨﺪي اﯾﻦ ﺳﺆال را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪا داﻧﺎﺳﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﭼﻪ اﻋﻤـﺎﻟﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﻼم ﺑﺎزﻫﻢ در اﯾـﻦ ﻣـﻮرد از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﭘﺮﺳـﯿﺪ‪ .‬ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ‬

‫﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آنﻫﺎ ﺑﺮ ﻓﻄﺮﺗﻨﺪ و ﯾﺎ ﮔﻔـﺖ آﻧـﺎن‬
‫در ﺑﻬﺸﺘﻨﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :26‬‬

‫‪.3 ﴾‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ راه ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ]ﺳﻮد[ ﺧﻮدش راه ﻣﻰﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﮔﻤﺮاه ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﯾﺎن‬
‫ﺧﻮد ﮔﻤﺮاه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬و ﻫﯿﭻ ﺑﺮدارﻧﺪهاى ﺑﺎر ]ﮔﻨﺎه[ دﯾﮕﺮى را ﺑﺮ ﻧﻤﻰدارد‪ .‬و ﻣﺎ ﻋﺬاب ﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ‬
‫رﺳﻮﻟﻰ ﻓﺮﺳﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﯿﻮﻃﯽ در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 304 / 4‬اﺳﻨﺎد آن را ﺿﻌﯿﻒ ﺷﻤﺮده اﺳﺖ و ﺣﺎﻓﻆ اﺑـﻦ ﺣﺠـﺮ‬
‫ﻫﻢ در ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ‪ 291 / 3‬اﯾﻦ را ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ آن را ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ارﻗﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ او ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 1496‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﺣﻘﺶ را ﺑﺪه و ]ﻧﯿﺰ ﺣﻖّ[ ﺑﯿﻨﻮا و در راه ﻣﺎﻧﺪه ]را ﺑﺪه[ و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﺗﺒﺬﯾﺮ ﻣﮑﻦ«‪.‬‬
 ‫‪349‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -648‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‬
‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ ،‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﻓﺎﻃﻤـﮥ زﻫـﺮاء ل را ﺧﻮاﺳـﺖ و‬
‫ﻓﺪك را ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬در اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آﯾﻪ را ﻣﺪﻧﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﮑﯽﺑﻮدن آﯾﻪ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -649‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ ﻧﯿﺰ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :28‬‬

‫‪.1 ﴾ ‬‬

‫‪ -650‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر از ﻋﻄﺎي ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮداﻧﯽ از ﻣﺰﯾﻨـﻪ ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر‬
‫رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺮﮐﺐ و وﺳـﯿﻠﮥ ﺣﻤـﻞ و ﻧﻘـﻞ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﺑﺰرﮔـﻮار ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺳـﺘﻮر و‬
‫ﻣﺮﮐﺒﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻫﻢ‪ .‬آﻧﺎن از ﺣﻀﻮر ﻧﺒﯽ ﮐـﺮﯾﻢ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻨﺪ و از اﻧـﺪوه و ﯾـﺄس‬
‫درﯾﺎ درﯾﺎ اﺷﮏ رﯾﺨﺘﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آن ﺟﻮاب‪ ،‬ﻧﺎﺷﯽ از ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑـﺮ‬
‫آنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -651‬و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺿﺤﺎك رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﺎﻧﯽ ﻧـﺎزل ﺷـﺪه‬
‫ﮐﻪ از ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎي ﺧﻮﯾﺶ را ﻃﻠﺐ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ ﺑﺮاى ﮐﺴﺐ رﺣﻤﺘﻰ از ﭘﺮوردﮔﺎرت ﮐﻪ ﺑﻪ آن اﻣﯿﺪوارى از آﻧﺎن روﯾﮕﺮدان ﺷﻮى‪ ،‬ﺑـﺎ آﻧـﺎن‬
‫ﺳﺨﻨﻰ ﻧﺮم ﺑﮕﻮ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ واﻫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﺑﺨﺎري‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و دﯾﮕﺮان ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‬
‫را ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﺟﺪاً ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻗﻀﯿﮥ ﻣﺰﯾﻨﻪ در ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ﺑﻮد و اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑـﯽ اﺳـﺖ‬
‫و ﯾﺎ در اواﺋﻞ ﻋﻬﺪ ﻣﺪﻧﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 892‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 22266‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪350‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :29‬‬

‫‪.1 ﴾   ‬‬

‫‪ -652‬ك‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر از ﺳﯿﺎر اﺑﻮاﻟﺤﮑﻢ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬از ﻋـﺮاق ﺑـﺮاي رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ‪ ‬ﻫﺪﯾﻪ آوردﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺟﻮاد و ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻮد ﺗﻤﺎم آن را ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻌﺪ ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺎرك وي آﻣﺪﻧﺪ و درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﻫﻤـﮥ آن را ﺑﺨﺸـﯿﺪه و از آن‬
‫ﻓﺎرغ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻣﺘﻌـﺎل در آن ﻣﻘـﺎم آﯾـﮥ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -653‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎدرم ﻣﺮا ﻧﺰد ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﻧﻤﺎﯾﯽ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﻣـﺮوز ﭼﯿـﺰي‬
‫ﻧﺪارم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎدرم ﺧﻮاﻫﺶ ﮐﺮده ﺣﺪ اﻗﻞ ﭘﯿﺮاﻫﻨﺖ را ﺑﺮ ﺗﻦ ﻣﻦ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭘﯿﺮاﻫﻦ ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﻪ او داد و ﺧﻮد در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و دﺳﺘﺖ را ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﺪار و ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻰ ]ﻧﯿﺰ[ آن را ﻣﮕﺸﺎى ﮐﻪ آن ﮔﺎه ﻣﻼﻣﺖ زده درﻣﺎﻧـﺪه‬
‫ﺑﺎزﻧﺸﯿﻨﻰ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪ 1506‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 575‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬در اﯾﻦ اﺳـﻨﺎد ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺑـﻦ‬
‫ﺳﻔﯿﺎن ﺟﻬﻨﯽ ﻣﺘﺮوك‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻧﺎﭼﯿﺰ و ﺷﺒﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ واﺣﺪي در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ‪ 576‬از ﺟﺎﺑﺮ ﺑـﺪون‬
‫اﺳﻨﺎد رواﯾﺖ ﮐﺮده‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 894‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪351‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -654‬ك‪ :‬و ﻧﯿﺰ از اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ﺑﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ ﮐـﻪ‬
‫دارم در راة ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﮐﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﭼﯿﺰي ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺎم اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪ .(1‬ﻇﺎﻫﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آﯾﻪ ﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :45‬‬

‫‪.(2 )﴾  ‬‬

‫‪ -655‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﺷﻬﺎب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻗﺮآﻧﮑـﺮﯾﻢ را‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻗﺮﯾﺶ ﺗﻼوت ﻣـﯽﮐـﺮد و آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﭘﯿـﺮوي از دﺳـﺘﻮرﻫﺎي ﻧﺠـﺎتﺑﺨـﺶ آن‬
‫دﻋﻮت ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻬﺰاﮐﻨﺎن ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دلﻫﺎي ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ ﻣـﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﻮي آن دﻋـﻮت‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯽ ﭘﻮﺷﯿﺪه و ﭘﻨﻬﺎن و ﮔﻮشﻫﺎي ﻣﺎ ]ﺑﺮاي ﺣﺮفﻫﺎي ﺗﻮ[ ﺳﻨﮕﯿﻦ اﺳﺖ و در ﺑـﯿﻦ ﻣـﺎ و ﺗـﻮ‬

‫ﺣﺠﺎب و ﭘﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا در ﻣﻮرد آنﻫﺎ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :56‬‬

‫‪.(3 )﴾   ‬‬

‫‪ -1‬ﺧﺒﺮ ﺿﻌﯿﻒ و ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آﯾﻪ ﻣﮑﯽ اﺳﺖ و ﺧﺒﺮ ﻣﺪﻧﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻋﺎﯾﺸﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ازدواج ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻣﺠﺎﻫﯿﻞ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 1508‬ﺑﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﻰ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﺗﻮ و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰآورﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮدهاى ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻰدﻫﯿﻢ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى او ]ﻣﻌﺒﻮد[ ﻣﻰﭘﻨﺪارﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﮔﺮداﻧﺪن ﺑﻼﯾﻰ از ﺷﻤﺎ و ﻧﻪ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪352‬‬

‫‪ -656‬ك‪ :‬ﺑﺨﺎري و دﯾﮕﺮان از اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﺟﻤـﺎﻋﺘﯽ از اﻧﺴـﺎنﻫـﺎ‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از اﺟﻨﱠﻪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻌﺪ اﺟﻨﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن آﻧﺎن‬

‫را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :59‬‬

‫‪.(2 )﴾           ‬‬
‫‪ -657‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ و ﮐﺴﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬اﻫـﻞ ﻣﮑـﻪ از‬
‫ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻮة ﺻﻔﺎ را ﺑﺮاي آنﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻃـﻼ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﮐﻨـﺪ و ﮐـﻮهﻫـﺎي‬
‫دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻮي ﺑﺒﺮد ﺗﺎ زﻣﯿﻦ ﮐﺸﺎورزي آنﻫﺎ وﺳﻌﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎر ‪ ‬ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨـﺎت‬
‫را ﭼﻨﯿﻦ ارﺷﺎد ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ آنﻫﺎ را ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﯽ و آراﻣﯽ ﺑـﻪ اﺳـﻼم دﻋـﻮت‬
‫ﮐﻨﯽ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯽ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﯿﻞ دارﻧﺪ ﺑﺮآورده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺲ از آن اﮔﺮ ﺑـﺎزﻫﻢ ﺑـﺮ ﮐﻔـﺮ‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻼك ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ اﻣﺖﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫آنﻫﺎ را ﺑﻪ آراﻣﯽ ﮐﻢ ﮐﻢ ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘـﺎك ﺑـﯽﻫﻤﺘـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻮﻗﻮف ﺻـﺤﯿﺢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺨـﺎري ‪ ،4715‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ ،3030‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ 307‬ﺗـﺎ ‪ ،309‬ﻃﺒـﺮي ‪ 22376‬و‬
‫‪ 22380‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻮﻗﻮف رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »ﻗﺮﻃﺒﯽ« ‪ 4031‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 889‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺎ را از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻣﻌﺠﺰات ]ﭼﯿﺰى[ ﺑﺎز ﻧﺪاﺷﺖ ﺟﺰ آﻧﮑﻪ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن آن را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺛﻤﻮد‬
‫ﺷﺘﺮ ﻣﺎده ]اى[ دادﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪاى روﺷﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ آن ﺳﺘﻢ )ﮐﻔﺮ( روا داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺠﺰات را ﺟﺰ ﺑﺮاى ﺑﯿﻢ‬
‫دادن ﻧﻤﻰﻓﺮﺳﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،310‬اﺣﻤﺪ ‪ ،258 / 1‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،22398‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ ،362 / 2‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ در »دﻻﺋـﻞ« ‪ 371 / 2‬و‬
‫واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 579‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﺟﺮﯾﺮ از اﻋﻤﺶ از ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﯾﺎس از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﺷﻤﺮده و ذﻫﺒﯽ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓـﻖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺰار ‪ 2224‬و ﺑﯿﻬﻘـﯽ در‬
 ‫‪353‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -658‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از زﺑﯿﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ و ﻣﻔﺼﻠﺘﺮ‪ ،‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :60‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.(1 )﴾ ‬‬

‫‪ -659‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ از ام ﻫﺎﻧﯽ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم ‪ ‬ﺷـﺐ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﺮاج ﺑﺮده ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺟﺮﯾﺎن رﻓـﺘﻦ ﺧـﻮﯾﺶ را ﺑـﺮاي ﻋـﺪهاي از ﻗـﺮﯾﺶ ﺑﯿـﺎن ﮐـﺮد‪ .‬آنﻫـﺎ‬
‫ﺗﻤﺴﺨﺮ و اﺳﺘﻬﺰا ﮐﺮدﻧﺪ و از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﻟﯿﻞ و ﺣﺠﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس را ﺑﺮاي آنﻫـﺎ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮد و ﻗﺼﮥ ﮐﺎروان را ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﯾﺎدآور ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮه ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺟـﺎدوﮔﺮ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﴿‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -660‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر ﻧﯿﺰ از ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -661‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮏ روز ﺻﺒﺢ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪‬‬
‫ﺧﯿﻠﯽ ﻏﻤﮕﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬از آن ﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا! ﺑـﺮاي ﭼـﻪ ﻏﻤﮕـﯿﻦ و دﻟﺘﻨﮕـﯽ؟‬

‫»دﻻﺋﻞ« ‪ 272 / 2‬از ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ ﮐﻬﯿﻞ از ﻋﻤﺮان ﺳﻠﻤﯽ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ‬
‫اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 50 / 7‬ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬راويﻫﺎي ﻫﺮدو رواﯾﺖ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ« و اﺣﻤﺪ ﺷﺎﮐﺮ ﻫﻢ در »ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد«‬
‫‪ 2333‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 901‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻣﺮدﻣﺎن را ]از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ[ در اﺣﺎﻃﻪ دارد‪ .‬و رؤﯾـﺎﯾﻰ را ﮐـﻪ ]در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ[ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﺟﺰ ]ﻣﺎﯾﻪ[ آزﻣﻮﻧﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻧﺪادﯾﻢ و ]ﻧﯿﺰ[ درﺧـﺖ ﻧﻔـﺮﯾﻦ ﺷـﺪه در ﻗـﺮآن را‬
‫]ﺟﺰ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻗﺮار ﻧﺪادﯾﻢ[ و آﻧﺎن را ﻣﻰﺗﺮﺳﺎﻧﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ]اﯾـﻦ ﺗﺮﺳـﺎﻧﺪن[ ﺟـﺰ ﺳﺮﮐﺸـﻰ ﺷـﺪﯾﺪ ]را در‬
‫ﺣﻖّ[ آﻧﺎن ﻧﻤﻰاﻓﺰاﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬در اﻟﻤﻨﺜﻮر ‪ 345 / 4‬و ﺳﯿﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ‪ 3 / 2‬و ‪.11‬‬
‫‪ -3‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﻣﺮاﺳﻞ ﺣﺴﻦ واﻫﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪354‬‬

‫ﻫﺮﮔﺰ ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻣﺒﺎش‪ ،‬زﯾﺮا رؤﯾﺎي ﺧـﻮدت ﺑـﺮاي آنﻫـﺎ ﻓﺘﻨـﻪ و اﺑـﺘﻼ اﺳـﺖ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪا ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -662‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -663‬و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص و از ﯾﻌﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺮه و از ﻣﺮﺳـﻞ ﺳـﻌﯿﺪ ﺑـﻦ ﻣﺴـﯿﺐ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ﮐﻪ اﺳﻨﺎد آنﻫﺎ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -664‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »اﻟﺒﻌﺚ« از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﺮاي اﻧـﺪاز‬
‫ﻗﺮﯾﺶ از زﻗﻮم ﯾﺎدآوري ﮐﺮد‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ زﻗـﻮﻣﯽ ﮐـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ )‪ (‬ﺷـﻤﺎ را از‬
‫آن ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻧـﺎن و ﻗﯿﻤـﺎق اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺑـﺮ آن دﺳﺘﺮﺳـﯽ‬

‫ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﻣﺜﻞ ﮐﻮﭼﮏ او را ﻣﯽﺧﻮرﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪا ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾     ‬و ﴿‪﴾      ‬‬
‫)دﺧﺎن‪ (44 – 43 :‬ﺑﻰﮔﻤﺎن درﺧﺖ زﻗّﻮم‪ .‬ﺧﻮراك ]اﻓﺮاد[ ﮔﻨﻬﮑﺎر اﺳﺖ« را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :75 – 73‬‬

‫‪.﴾       ‬‬

‫‪ -1‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 22433‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻌﻠﻖ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ ﺣﺴـﻦ ﺑـﻦ زﺑﺎﻟـﻪ ﻣﺘـﺮوك اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻬﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 65 / 3‬اﯾﻦ را داراي ﻋﻠﺖ ﻣﯽداﻧﺪ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺿـﻌﻒ اﺑـﻦ‬
‫زﺑﺎﻟﻪ و اﺳﺘﺎدش‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1529‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ‪ 398 / 8‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬از ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﯾـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﻨﺎد ﻫﻤـﮥ آنﻫـﺎ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ« ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ‪ 1530‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬واﺣﺪي ‪ 580‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﺪﻟﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 22436‬از ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﻋﻄﯿﻪ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 904‬ﺑﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪355‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -665‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﻣﯿﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﭘﺴﺮ ﻫﺸﺎم و ﮔﺮوﻫﯽ از ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪‬‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎ را ﻟﻤﺲ ﮐﻦ ﺗﺎ ﻣﺎ در دﯾﻦ ﺗﻮ داﺧﻞ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﻮﻣﺶ اﺳﻼم را ﺑﭙﺬﯾﺮد ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻧﺮﻣﺶ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ‬

‫﴿‪            ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ ﴾         ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪  ‬‬

‫ﺳﯿﻮﻃﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺮﯾﻦ رواﯾﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺤﮑﻢ و داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -666‬اﺑﻮﺷﯿﺦ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ ﺣﺠﺮ اﻷﺳـﻮد اﺳـﺘﻼم‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎ اﺳﺘﻼم ﻧﮑﻨﯽ ﺗﻮ را از اﺳﺘﻼم ﻣﻨـﻊ ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﻢ ﭼﻪ زﯾﺎن دارد ﺧﺪا ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﺪ ﻣﻦ ﻣﺨـﺎﻟﻒ اﯾـﻦ‬
‫ﮐﺎر ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -667‬و از اﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪» -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪.1539‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮ را از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻰ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺑﺎز دارﻧﺪ ﺗﺎ ﻏﯿﺮ آن را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺑﻨﺪى‬
‫و آن ﮔﺎه ﺗﻮ را دوﺳﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺗﻮ را اﺳﺘﻮار ﻧﻤﻰداﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد اﻧﺪك ﻣﯿﺰاﻧﻰ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﮔﺮاﯾﺶ ﯾﺎﺑﻰ‪ .‬آن ﮔﺎه دو ﭼﻨﺪان در زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ و دو ﭼﻨﺪان ]ﭘﺲ از[ ﻣـﺮگ‪] ،‬ﻃﻌـﻢ ﺗﻠـﺦ[ ﻋـﺬاب را ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻰﭼﺸﺎﻧﺪﯾﻢ و ﺑﺮاى ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﯾﺎورى ﻧﻤﻰﯾﺎﻓﺘﻰ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 22536‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و ﺑـﻪ ﻣﺮﺳـﻞ ﺑـﻪ ﻣﺜـﻞ اﯾـﻦ ﻣﻘـﺎم اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1540‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪356‬‬

‫‪ -668‬و از ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻦ ﻧﻔﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاي آن ﻋﺪه از ﭘﯿﺮواﻧﺖ را ﮐﻪ از ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎده و ﺑﺮدﮔـﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫از ﺧﻮد ﺑﺮان ﺗﺎ ﻣﺎ ﯾﺎر و ﯾﺎورت ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -669‬و از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا اﯾﻦ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﴿‪‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪        ‬‬

‫‪         ‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪        ‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪) ﴾           ‬ﻧﺠﻢ‪» (19 / 1 :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﭼﻮن ﻓﺮو اﻓﺘﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻫﻢ روزﮔﺎرﺗﺎن ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﺪه و ﺑﻪ ﺑﯿﺮاه ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و از روى‬
‫ﺧﻮاﻫﺶ ]ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ[ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﮔﻮﯾﺪ‪ .‬آن )ﻗﺮآن( ﺟﺰ وﺣﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ]ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬او را ]ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﺑﺲ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ آﻣﻮزش داده اﺳﺖ‪] .‬ﻓﺮﺷﺘﻪاى[ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه ]ﻓﺮاروﯾﺶ[‬
‫راﺳﺖ و درﺳﺖ اﯾﺴﺘﺎد‪ .‬و او در ﮐﻨﺎره ﺑﻠﻨﺪ آﺳﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬آن ﮔﺎه ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ ﺳﭙﺲ ﻓﺮود‬
‫آﻣﺪ‪.‬آن ﮔﺎه ﺑﻪ ]ﻓﺎﺻﻠﻪ[ دو ﮐﻤﺎن ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ]از آن[ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﻨﺪه او )ﺧﺪا( آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬دل ]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ در آﻧﭽﻪ دﯾﺪ ﻧﺎراﺳﺘﻰ ﻧﯿﻔﺰود‪ .‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ در آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺑﯿﻨﺪ ﺑﺎ او‬
‫ﺟﺪال ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ؟‪ .‬و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ او را ﺑﺎرى دﯾﮕﺮ دﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺰد ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬﻰ‪ .‬ﮐﻪ »ﺟﻨّﮥ‬
‫اﻟﻤﺄوى« ﻧﺰدﯾﮏ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ]درﺧﺖ[ »ﺳﺪره« را آﻧﭽﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮو ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬دﯾﺪه‬

‫‪ -1‬اﯾﻦ و اﺛﺮ اﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﻣﺮﺳﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺮﺳـﻞ از ﻗﺴـﻢ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺷـﺎﯾﺪ از اﯾـﻦ دو ﺻـﺤﯿﺢ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮي ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺑﻮﺷﯿﺦ اﯾﻦ را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪357‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﺪ و ]از ﺣﺪ‪ [‬در ﻧﮕﺬﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ]ﺑﺮﺧﻰ[ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى ﺑﺰرگ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش را دﯾﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺑﻪ »ﻻت« و »ﻋﺰّى« ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪاﯾﺪ؟«‪ ،‬را ﻗﺮاءت ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺎﻋﺘُـ ُﻬ ﱠﻦ ﻟَﺘُﺮْﺗَﺠ‪‬ـﻰ‪ :‬آن ﺑـﺖﻫـﺎي زﯾﺒﺎﺷـﮑﻞ و‬
‫اﻟﻌـﻼَ وإن َﺷـ َﻔ َ‬ ‫ﺷﯿﻄﺎن ﺑـﺮ او اﻟﻘـﺎ ﻧﻤـﻮد »ﺗِْﻠ َ‬
‫ـﻚ اﻟﻐَﺮاﻧﻴ ُـﻖ ُ‬
‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ آنﻫﺎ اﻣﯿﺪ دارﻧﺪ« آﻧﮕﺎه اﯾﻦ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﻧـﺎزل ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺑﻌـﺪ از اﯾـﻦ‬
‫ﻫﻤﻮاره اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﺑـﻮد‪ .‬ﺗـﺎ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪          ‬‬

‫‪) ﴾ ‬ﺣﺞ‪» (52 :‬و ﻫﯿﭻ رﺳﻮﻟﻰ و ﻫـﯿﭻ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮى را ﭘـﯿﺶ از ﺗـﻮ ﻧﻔﺮﺳـﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕـﺮ‬
‫آﻧﮑﻪ ﭼﻮن آرزوﯾﻰ در ﺧﺎﻃﺮ آورد‪ ،‬ﺷـﯿﻄﺎن ]از ﺳـﻮى ﺧـﻮد ﻣـﺎﻧﻌﻰ[ در آرزوى او اﻓﮑﻨـﺪ« را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ دﻟﯿﻞ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﺎت ﻣﮑﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و آنﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ اﯾـﻦ آﯾـﺎت را ﻣـﺪﻧﯽ‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -670‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻗﺒﯿﻠـﮥ ﺛﻘﯿـﻒ ﺑـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﯾﮏ ﺳﺎل ﻣﻬﻠﺖ ﺑﺪه ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎ ﻫﺪﯾﻪ ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﻫـﺪاﯾﺎ را ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ آوردﯾﻢ و ذﺧﯿﺮه ﮐﺮدﯾﻢ ﭘﺲ از آن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺧﻮاﺳﺖ آنﻫﺎ را ﻣﻬﻠﺖ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪ .(2‬ﺳﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻃﻞ و ﻓﺎﻗﺪ اﺻـﻞ اﺳـﺖ ﻗﺼـﮥ ﻏﺮاﻧﯿـﻖ ﻣﺸـﻬﻮر و ﺑـﻪ ﺳـﻮرة ﺣـﺞ ﺧﻮاﻫـﺪ آﻣـﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1542‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 22540‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ واﻫﯽ و ﺑﻌﺪ از او ﻣﺠﻬﻮﻟﻨﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﺟﺪاً واﻫﯽ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1543‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪358‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :77 – 76‬‬

‫‪.(1 )﴾      ‬‬

‫‪ -671‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از ﺷﻬﺮ ﺑﻦ ﺣﻮﺷﺐ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻏﻨﻢ رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ واﻗﻌﺎً ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺷﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺮﺳﺎن‬
‫ﭼﻮن ﺷﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺤﺸﺮ و اﻧﺒﯿﺎء اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﺨﻦ آنﻫﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬

‫ﺷﺎم ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺗﺒﻮك رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﻋﺰوﺟﻞ آﯾﺎﺗﯽ از ﺳﻮرة ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد و ﺑﻪ او اﻣﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺧﻮاﻫﺶ ﮐﻦ ﭼﻮن ﮐﻪ ﻫﺮ‬

‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮي را ﺣﺎﺟﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﯽ از ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭼﻪ ﺑﻄﻠﺒﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪﴿ :‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪» ﴾‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﻃﺮزﭘﺴﻨﺪﯾﺪه وارد ﮐﻦ و ﺑﻪ ﻃﺮز ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺑﯿﺮون آور و ﺑﺮاي ﻣﻦ از ﻧﺰد ﺧﻮدت‬
‫ﻧﯿﺮو و ﯾﺎوري ﻗﺮار ﺑﺪه« )اﺳﺮاء‪ (80 :‬اﯾﻦ آﯾﺎت ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا از ﺗﺒﻮك ﺗﺰول‬
‫ﯾﺎﻓﺖ) ‪ .(2‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ‪ ،‬اﺳﻨﺎدش ﺿﻌﯿﻒ و داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮ را از آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﻠﻐﺰاﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ را از آن ﺑﯿﺮون ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﮐـﻪ آن ﮔـﺎه‬
‫ﭘﺲ از ﺗﻮ ﺟﺰ اﻧﺪﮐﻰ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺳﻨﺪ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ و ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮه« ‪ 254 / 5‬آورده ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﯽ ﺑﻮدن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫ﺑﻦ ﻏﻨﻢ اﺧﺘﻼف اﺳﺖ ﻋﺠﻠﯽ او را ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺛﻘﻪ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ذﻫﺒﯽ در »ﻣﯿﺰان اﻻﻋﺘﺪال« ‪ 443‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑﺴـﯿﺎري‬
‫از ﻋﻠﻤﺎ ﻋﻄﺎردي را ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺪي ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ ﺿﻌﻒ آن ﻣﺘﻔﻘﻨﺪ‪ ،‬دار ﻗﻄﻨﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗـﻮي‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻄﯿﻦ او را ﺗﮑـﺬﯾﺐ و اﺑـﻦ ﻋﻘـﺪه ﻣـﺘﻬﻢ ﮐـﺮده اﺳـﺖ« واﺣـﺪي ‪ 585‬ﺑـﺪون اﺳـﻨﺎد آورده‪ ،‬ﻗﺮﻃﺒـﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﯾﻪ ﻣﮑﻪ و ﻣﺤﻞ ﺧﻄﺎب ﻗﺮﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ و »اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪.431‬‬
 ‫‪359‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -672‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑـﻦ ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿـﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﺑـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻫﻤـﻪ در ﺷـﺎم ﺳـﺎﮐﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﭼـﻪ دﻟﯿـﻞ در ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﺑـﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﺪهاي؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺧﻮاﺳﺖ از ﻗﻮم و دﯾﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﺟﺪا ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺮود ﮐـﻪ اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -673‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را از ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻌﻀـﯽ از‬
‫ﯾﻬﻮد ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ) ‪.(1‬‬
‫]‪ ...‬در اﺳﻨﺎد ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻬﺮ ﺑﻦ ﺣﻮﺷﺐ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ ،‬روﺷﻦ و آﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ درﺳﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﯾﻬﻮد ﺑﻪ ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ﻧﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺟﺎآوردن‬
‫دﺳﺘﻮر ﻋﺎﻟﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ‪       ﴿ :‬‬

‫‪» ﴾         ‬اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮان‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﻮد ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ آنﻫﺎ در ﺷﻤﺎ اﺳﺘﻮاري و ﺧﺸﻢ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﺧﺪا ﺑﺪون‬

‫ﺷﮏ ﺑﺎ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران اﺳﺖ« )ﺗﻮﺑﻪ‪ (123 :‬و آﯾﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪» ﴾         ‬ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ از اﻫﻞ‬
‫ﮐﺘﺎب ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ و ﻧﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎي را ﮐﻪ ﺧﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﻧﻪ از دﯾﻦ ﺣﻖ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺸﻮع و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺟﺰﯾﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ« )ﺗﻮﺑﻪ‪ (29 :‬اﯾﻦ ﻏﺰوه را ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،15‬ص ‪.132‬‬

 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪360‬‬

‫ﻗﺼﺎص و اﻧﺘﻘﺎم آن ﻋﺪه از ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن و ﺳﭙﻬﺴﺎﻻران اﺳﻼم ﮐﻪ در ﻣﻮﺗﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪﻧﺪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد[) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :80‬‬

‫‪.﴾     ‬‬

‫‪ -674‬ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬در ﻣﮑﻪ ﻣـﯽزﯾﺴـﺖ ﺳـﭙﺲ‬
‫ﺧﺪا ﺑﻪ وي دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﮑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -675‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را روﺷﻨﺘﺮ و ﺻﺮﯾﺤﺘﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :85‬‬

‫‪.(3 )﴾   ‬‬

‫‪ -676‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑـﺎ ﺳـﺮور ﮐﺎﺋﻨـﺎت ﮐـﻪ ﻋﺼـﺎﯾﯽ از‬
‫ﺷﺎخ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﮔﺮدش ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﻧﺰد ﻋﺪهاي از ﯾﻬـﻮدان‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺧﻮب اﺳﺖ ﮐﻪ از او در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﺆال ﮐﻨـﯿﻢ‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻪ ﻣﺎ در ﺑﺎرة روح اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﺪه‪ ،‬ﭘﯿﺸﻮاي ﻋﺎﻟﻢ ﻟﺤﻈﻪاي ﺳﮑﻮت ﮐـﺮد‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻦ داﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت وﺣﯽ ﻧـﺎزل ﺷـﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟـﺖ ﻧـﺰول وﺣـﯽ ﮐـﻪ‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬اﺳﺮاء‪.76 :‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3139‬اﺣﻤﺪ ‪ ،1948‬ﻃﺒﺮي ‪ 22644‬و ﺣﺎﮐﻢ ‪ 3 / 3‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣـﺎﮐﻢ ﺻـﺤﯿﺢ ﻣـﯽﺷـﻤﺎرد و‬
‫ذﻫﺒﯽ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ« ﻗﺎﺑﻮس ﺑﻦ اﺑﻮﻇﺒﯿـﺎن ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ .‬آﯾـﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ از ﻫﺠﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪه‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪.1559‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از ﺗﻮ درﺑﺎره روح ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪] :‬آﮔﺎﻫﻰ از[ روح ﺷﺄﻧﻰ از ]ﺷﺆون وﯾﮋه[ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳـﺖ‬
‫و از داﻧﺶ ﺟﺰ اﻧﺪﮐﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺪادهاﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪361‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺷﺪ اﯾـﻦ ﮐـﻼم ﻋﺰﯾـﺰ ﴿‪ ﴾           ‬را‬
‫ﻗﺮاءت ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -677‬ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﭼﯿـﺰي‬
‫ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻣﺮد ﺳﺆال ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬از او در ﺑﺎرة روح ﺳـﺆال ﻧﻤﺎﯾﯿـﺪ‪ ،‬ﻗـﺮﯾﺶ ﺳـﺆال‬
‫ﮐﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾        ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(2‬‬
‫اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬از اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺰول آﯾﻪ ﻣﺘﻌﺪد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻤﮑﻦ آﯾﻪ دو ﺑﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﯾـﻦ اﺣﺘﻤـﺎل ﮐـﻪ‬
‫ﺣﯿﻦ ﺳﺆال ﯾﻬﻮد راﺟﻊ ﺑﻪ روح ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ ﺷﺮح و ﺑﯿﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﭼﻨﺪ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ ﺳﮑﻮت اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ آﯾﻪ دو ﺑﺎر ﻧـﺎزل ﻧﺸـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ آﻧﭽـﻪ در ﺻـﺤﯿﺢ ﺑﺨـﺎري‬
‫آﻣﺪه ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﯿﻮﻃﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ رواﯾﺎت ﺑﺮﺗﺮي دارد‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫راوي آن ﺣﺪﯾﺚ در اﺛﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع ﻗﻀﯿﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :88‬‬

‫‪.(3 )﴾         ‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 125‬و ‪ 4721‬و ‪ 7297‬و ‪ ،7456‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2152 / 4‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3141‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ«‬
‫‪ 319‬و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 2501‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1561‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3140‬اﺣﻤﺪ ‪ ،255 / 1‬اﺑﻦ ﺣﺒـﺎن ‪ ،99‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ 531 / 2‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﺎﮐﻢ اﯾـﻦ را ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ذﻫﺒﯽ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻨﺎدش ﻗﻮي اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮرة ﮐﻬﻒ ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﮔﺮد آﯾﻨﺪ ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻗﺮآن آورﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪش آورﻧﺪ و‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﺎن ﯾﺎور ﺑﺮﺧﻰ ]دﯾﮕﺮ[ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪362‬‬

‫‪ -678‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺸﮑﻢ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮐﻪ اﺳﺎﻣﯽ آنﻫﺎ را اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ذﮐﺮ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‬
‫) ‪(1‬‬
‫]ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ أﺿﺎ‪ ،‬ﺑﺤﺮي ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻦ اﺑـﻮ ﻋﺰﯾـﺰ و ﺳـﻼم ﺑـﻦ ﻣﺸـﮑﻢ[‬
‫ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﺎﯾﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻠﮥ ﻣﺎ را ﺗﺮك‬
‫ﮔﻔﺘﻪاي و آﻧﭽﻪ آوردهاي )ﻗﺮآن( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮرات ﮐﻪ از ﻧﻈﻢ و اﺳﻠﻮب ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻨﻈﻢ و ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﻠﻮب ادا ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﮐﺘـﺎﺑﯽ ﺑﯿـﺎور ﮐـﻪ ﺑﺘـﻮاﻧﯿﻢ ﻣﻄﺎﻟـﺐ آن را درك‬
‫ﮐﻨﯿﻢ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻـﻮرت ﮐﺘـﺎﺑﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻗـﺮآن ﺣﺎﺿـﺮ ﻣـﯽﮐﻨﻤـﯽ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺟـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :93 – 90‬‬

‫‪.﴾‬‬
‫‪ -679‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﺷﯿﺨﯽ از اﻫﺎﻟﯽ ﻣﺼﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺘﺒﻪ و ﺷﯿﺒﻪ ﻓﺮزﻧﺪان رﺑﯿﻌﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب‪ ،‬ﻣﺮدي از ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺪاﻟﺪار‬
‫اﺑﻮاﻟﺒﺨﺘﺮي‪ ،‬اﺳﻮد ﺑﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬رﺑﯿﻌﻪ ﺑﻦ اﺳﻮد‪ ،‬وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮه‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﻣﯿﻪ اﻣﯿﻪ ﺑﻦ‬
‫ﺧﻠﻒ‪ ،‬ﻋﺎﺻﯽ ﺑﻦ واﺋﻞ‪ ،‬ﻧﺒﯿﻪ و ﻣﻨﺒﻪ ﭘﺴﺮان ﺣﺠﺎج دور ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﺎ ﻧﻪ‬
‫دﯾﺪه اﯾﻢ و ﻧﻪ ﺷﻨﯿﺪه اﯾﻢ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دادي ﮐﺲ دﯾﮕﺮ اﻧﺠﺎم داده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﯽ‪ ،‬دﯾﻦ آنﻫﺎ را ﻧﺎﻗﺺ و ﻓﺎﺳﺪ ﺷﻤﺮدي‪ ،‬ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﺻﺒﻮر را ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺪرت و ﺟﻮد و ﮐﺮم ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻔﯿﻪ و ﻧﺎدان ﺧﻮاﻧﺪي‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎن را‬
‫دﺷﻨﺎم دادي‪ ،‬وﺣﺪت ﻣﺎ را ﺑﺮﻫﻢ زدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺎ را ﻣﺘﻔﺮق ﺳﺎﺧﺘﯽ و ﻫﯿﭻ ﮐﺎر زﺷﺖ و‬
‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﻣﺎ اﻧﺠﺎم دادي‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﮐﯿﺶ ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻪ آوردهاي‬
‫ﻣﺎل ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ آﻧﻘﺪر ﻣﺎل ﺑﺮاﯾﺖ ﺟﻤﻊ آوري ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺎ ﺷﻮي اﮔﺮ ﺟﻮﯾﺎي‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،15‬ص ‪.158‬‬

 ‫‪363‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﺰرﮔﯽ و رﯾﺎﺳﺖ ﻫﺴﺘﯽ رﯾﺎﺳﺖ ﺧﻮد را در اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ‪ ،‬اﮔﺮ آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدت ﻣﯽآﯾﺪ‬
‫و ﻗﺮآن را ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﯽآورد ﭘﺮي اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺗﻮ ﭼﯿﺮه ﺷﺪه و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯽ از ﺧﻮد دورش ﺳﺎزي ﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺬل ﻣﺎل داﻧﺸﻤﻨﺪي را ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎه و ﻣﻘﺎم و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ آرزوﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺘﻢ و ﻃﺒﯿﺐ ﻫﻢ ﻧﯿﺎز ﻧﺪارم و ﻟﯿﮑﻦ ﺧﺪاي ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﺮا ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺑﺸﺮﯾﺖ‬
‫از ﻫﻼﮐﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﺮاﯾﻢ ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ و دﺳﺘﻮرم داده‬
‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺸﺎرت دﻫﻢ و ﻣﺸﺮﮐﺎن را از ﻋﺬاب درﻧﺎك ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎل ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺎ را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮي‪ ،‬ﺧﻮدت آﮔﺎه ﻫﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺷﻬﺮي ﺗﻨﮕﺘﺮ از ﺷﻬﺮ ﻣﺎ و ﻫﯿﭻ‬
‫ﻣﺮدﻣﯽ ﺗﻬﯿﺪﺳﺖﺗﺮ و ﺳﺨﺖ ﻣﻌﯿﺸﺖﺗﺮ از ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬از ﭘﺮوردﮔﺎرت ﮐﻪ ﺗﻮ را ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫اﺳﺖ ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻮهﻫﺎ را ﮐﻪ ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﻨﮓ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ دور ﺑﺒﺮد و ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺎ را ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺎم و ﻋﺮاق در اﯾﻨﺠﺎ ﻫﻢ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮآب ﺟﺎري ﺳﺎزد و ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻣﺎ را‬
‫زﻧﺪه ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ را ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ از ﭘﺮوردﮔﺮات ﻓﺮﺷﺘﻪاي را ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ ﭘﯿﺶ ﭼﺸﻢ ﻣﺎ ﺳﺨﻨﺎﻧﺖ را‬
‫ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﺪ و ﺧﺪاﯾﺖ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎغﻫﺎ‪ ،‬ﮔﻨﺞﻫﺎ و ﮐﺎخﻫﺎﯾﯽ از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﻨﺎ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮاي‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎﯾﺖ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻮدت ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖآوردن وﺳﺎﺋﻞ‬
‫ﺳﺎدة زﻧﺪﮔﯽ در ﺑﺎزارﻫﺎ ﮔﺮدش ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽدﻫﯽ ﭘﺲ آﺳﻤﺎن را ﺑﺮ‬
‫زﻣﯿﻦ ﻓﺮود ﺑﯿﺎور‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﯽ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻫﺮوﻗﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫را ﺑﮑﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورﯾﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ اﻋﻤﺎل را اﻧﺠﺎم دﻫﯽ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا از ﻧﺰد آنﻫﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و روان ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻮاُﻣ‪‬ﯿ‪‬ﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻗﻮﻣﺖ آﻧﭽﻪ را ﺷﻨﯿﺪي ﺑﺮ ﺗﻮ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ و ﺗﻮ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد آنﻫﺎ را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺮدم ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺗﻮ ﻧﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ آنﻫﺎ را ﻫﻢ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادي‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﻋﺬاﺑﯽ‬
‫را ﮐﻪ ﺗﻮ آنﻫﺎ را از دردﻧﺎكﺑﻮدن آن ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﯽ ﺑﯿﺎوري ﺗﻮ ﻧﺨﻮاﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورم ﺗﺎ در ﭘﯿﺶ ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ ﺑﺎ ﻧﺮدﺑﺎن ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮوي و از آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮥ ﺳﺮ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪364‬‬

‫ﮔﺸﺎده و ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺷﺘﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﯿﺎﯾﯽ و آنﻫﺎ ﺷﻬﺎدت ﺑﺪﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ادﻋﺎ داري‬

‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮي‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻏﻤﮕﯿﻦ و اﻧﺪوﻫﻨﺎك از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ ﴾               ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -680‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر در »ﺳﻨﻦ« ﺧﻮد از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾  ‬در ﻣﻮرد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻮاﻣﯿﻪ ﺑﺮادر ام ﺳﻠﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳـﺖ ) ‪ .(2‬اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ و ﺻﺤﯿﺢ و ﺑﺮاي ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺧﻮد ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ و اﺑﻬﺎﻣﯽ ﮐﻪ در اﺳﻨﺎد ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺎﻗﺒﻞ آن‬
‫وﺟﻮد دارد ﺟﺒﺮان ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ ،22719‬در اﺳﻨﺎدش راوﯾﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎس اﺳﺖ‪ ،‬و ﻃﺒﺮي ‪ 22720‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﺑﺎ آﯾﺎت ﮐﺮﯾﻤﻪ ﺗﺄﯾﯿـﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪» .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪.4339‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰآورﯾﻢ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ از زﻣﯿﻦ ﭼﺸﻤﻪاى را ﺑﺮاى ﻣﺎ روان ﮐﻨﻰ‪ .‬ﯾﺎ آﻧﮑﻪ‬
‫ﺑﺎﻏﻰ از ﺧﺮﻣﺎ و اﻧﮕﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ‪ ،‬آن ﮔﺎه در ﻣﯿﺎن آن ﺟﻮﯾﺒﺎران را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ روان ﮐﻨﻰ‪ .‬ﯾﺎ آﻧﮑﻪ آﺳﻤﺎن را‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻰﺑﺮى ﭘﺎره ﭘﺎره ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮود آرى ﯾﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را روﯾﺎروى ]ﻣﺎ[ آورى‪ .‬ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪاى‬
‫از زر و زﯾﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ ﯾﺎ در آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ روى‪ .‬و ﻓﺮار رﻓﺘﻨﺖ را ]ﻫﻢ[ ﺑـﺎور ﻧﮑﻨـﯿﻢ ﻣﮕـﺮ آﻧﮑـﻪ ﮐﺘـﺎﺑﻰ از‬
‫آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮود آرى ﮐﻪ آن را ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭘﺎك اﺳـﺖ‪ .‬آﯾـﺎ ﭼﯿـﺰى ﻓﺮاﺗـﺮ از ﺑﺸـﺮى ﭘﯿـﺎم‬
‫آوردم؟«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪.27221‬‬
 ‫‪365‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :110‬‬

‫‪.(1 )﴾            ‬‬
‫‪ -681‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ و ﻏﯿﺮه از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﯾـﮏ روز رﺳـﻮل ﺧـﺪا در‬
‫ﻣﮑﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ و دﻋﺎ ﮐﺮد و در اﺛﻨﺎي دﻋﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺧﺪا‪ ،‬اي ﺑﺨﺸـﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫اﯾﻦ از دﯾﻦ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را از ﻋﺒﺎدت و دﻋﺎ ﺑﺮاي دو ﺧـﺪا ﻣﻨـﻊ ﻣـﯽﺳـﺎزد‪ ،‬و ﺧـﻮدش‬

‫ﺑﺮاي دو ﺧﺪا دﻋﺎ و ﻧﯿﺎﯾﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪        ‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -682‬ﺑﺨﺎري و ﻏﯿﺮه از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا در اواﯾﻞ اﺳـﻼم در‬
‫ﻣﮑﻪ اﻣﻮر ﻋﺒﺎدي را ﭘﻨﻬﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪ .‬و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ اﺻﺤﺎب اﻗﺎﻣﮥ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﮐﺮد آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﺑﻪ‬
‫ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮاءت ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮐﻼم ﺧـﺪا را ﻣـﯽﺷـﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧـﺪا ‪ ،‬ﻗﺮآﻧﮑـﺮﯾﻢ و‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را دﺷﻨﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -683‬ﺑﺨﺎري از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة دﻋﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﯾﺎ »رﺣﻤﻦ« را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺪام ]ﻧﯿﮏ اﺳﺖ[ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﺎﻣﻬـﺎى ﻧﯿﮑـﻮ‬
‫دارد‪ .‬و ﻧﻤﺎزت را ]ﭼﻨﯿﻦ[ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺨﻮان و آن را آﻫﺴﺘﻪ ]ﻧﯿﺰ[ ﻣﺨﻮان و ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ]و آن[ راﻫﻰ ]ﻣﯿﺎﻧﻪ[ ﺑﺠﻮى«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 22810‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺳﻨﺪش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺑـﻦ داود ﻣﻠﻘـﺐ ﺑـﻪ »ﺳـﻨﯿﺪ« ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪.167‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4722‬و ‪ ،7490‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ ،446‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،3146‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در ﺗﻔﺴـﯿﺮ ‪ ،320‬اﺣﻤـﺪ ‪ 23 / 1‬و‬
‫‪ ،25‬ﻃﺒﺮي ‪ 22826‬و واﺣﺪي ‪ 596‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪.1571‬‬
‫‪ -4‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4723‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،146‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 321‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ‪405 / 8‬‬
‫و ‪.406‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪366‬‬

‫‪ -684‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده) ‪ .(1‬و رواﯾﺖ اول را ﮐﻪ ﺳﻨﺪ آن‬
‫ﺻﺤﯿﺤﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺮﺟﯿﺢ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮوي و ﻏﯿﺮه ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ اوﻟﯽ را ﺗﺮﺟﯿﺢ داده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻫﺮدو رواﯾﺖ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷـﮑﻞ ﮐـﻪ آﯾـﻪ‬
‫در ﺑﺎرة دﻋﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -685‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﺮ وﻗﺖ در ﮐﻨﺎر‬
‫ﮐﻌﺒﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ دﻋﺎ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -686‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﺗﺸﻬﺪ در ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻣﻨﻈﻮر ام اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ را در رواﯾﺖ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -687‬اﺑﻦ ﻣﻨﯿﻊ در »ﻣﺴﻨﺪ« ﺧﻮد از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤـﻮاره‬
‫ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ دﻋﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ! رﺣﻤـﺖ ﺑﻔﺮﻣـﺎ و ﻣـﺎ را ﺑـﺒﺨﺶ‪ .‬آﻧﮕـﺎه اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﻧـﺎزل و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ ﮐﻪ ﺻﺪاي ﺧﻮد را ﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر آﻫﺴﺘﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻠﻨﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :111‬‬

‫‪.(4 )﴾           ‬‬
‫‪ -688‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪا ‪ ‬ﻓﺮزﻧﺪ دارد و ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻋﺮب ﺑـﺮاي ﺧـﺪا ﺷـﺮﯾﮏ ﻗـﺮار داده ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻣـﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 22809‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﺳﻨﺎد آن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﻌﻒ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﺳﻮار ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 22839‬از ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺎﻓﻆ در »ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻟﻌﺎﻟﯿﻪ« ‪ 3671‬ﺑﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﯿﻊ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮﺻﯿﺮي ‪ 173 / 2‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﺳـﻨﺎدش‬
‫ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺧﺪاوﻧﺪى راﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪى ﺑـﺮ ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ و در ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﯾﻰ او را ﻫـﯿﭻ ﺷـﺮﯾﮑﻰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و از ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ ﮐﺎرﺳﺎزى ﻧﺪارد‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ او را ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻰ ﯾﺎد ﮐﻦ«‪.‬‬
 ‫‪367‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ـﻚ ُﲤِﻠِّ ُﻜــﻪُ َوَﻣـﺎ َﻣﻠَـ َ‬

‫ـﻚ« »ﺧــﺪاﯾﺎ! ﺗــﻮ را ﻓﺮﻣــﺎن ﺑــﺮدارﯾﻢ ﺗــﻮ را‬ ‫ـﻚ إِﻻﱠ َﺷـ ِﺮﻳْﻜﺎً ُﻫ َـﻮ ﻟَـ َ‬ ‫ـﻚ ﻻَ َﺷـ ِﺮﻳْ َ‬
‫ﻚ ﻟَ َ‬ ‫»ﻟَﺒﱠـ ْﻴ َ‬
‫ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴـﺖ ﻣﮕـﺮ ﺷـﺮﯾﮑﯽ ﮐـﻪ در ﺗﺴـﻠﻂ ﺗﻮﺳـﺖ‪ ،‬ﺧـﻮد او و آﻧﭽـﻪ در اﺧﺘﯿـﺎر دارد از آن‬
‫ﺗﻮﺳﺖ«‪ .‬ﺻﺎﺑﺌﯿﻦ و ﻣﺠﻮس ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﺮﯾﮏﻫﺎي ﺧﺪا وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺪا ﺣﻘﯿﺮ و ﻧﺎﺗﻮان‬
‫ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪ ﴾            ‬ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﮐﻬﻒ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 110‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :2 – 1‬‬

‫‪.(2 )﴾‬‬
‫‪ -689‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﻮل اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﺷﯿﺨﯽ از اﻫﺎﻟﯽ ﻣﺼﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث و ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﻌﯿﻂ را ﻧﺰد داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﻬﻮد در ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ آن دو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﻬﻮد را از ﺳﺠﺎﯾﺎ‪ ،‬ﺻﻔﺎت و ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺤﻤﺪ آﮔﺎه ﺳﺎزﯾﺪ و در ﻣﻮرد‬
‫او ﺣﻘﺎﯾﻖ را از اﯾﺸﺎن ﺟﻮﯾﺎ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آنﻫﺎ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻫﺴﺘﻨﺪ و آﮔﺎﻫﯽﺷـﺎن در ﻣـﻮرد اﻧﺒﯿـﺎء‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬آنﻫﺎ رواﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ و از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﻬﻮد در‬
‫ﺑﺎرة رﺳﻮل ﺧﺪا ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ و اﺣﻮال و ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي او ‪ ‬را ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از او در ﻣﻮرد ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺳﺆال ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺷـﻤﺎ را آﮔـﺎه ﺳـﺎﺧﺖ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 22854‬رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺧﺪاوﻧﺪى راﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪهاش ﮐﺘﺎب ]آﺳﻤﺎﻧﻰ[ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد و در آن ﮐﺠﻰ ﻧﻨﻬﺎد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪368‬‬

‫ﻣﺮﺳـﻞ اﺳـﺖ و ﮔﺮﻧــﻪ دروﻏﮕـﻮﯾﯽ ﺑـﯿﺶ ﻧﯿﺴــﺖ‪ .‬اول‪ -‬ﺷـﺮح ﺣـﺎل آن دﺳــﺘﻪ از ﺟـﻮانﻣــﺮدان‬
‫]اﺻﺤﺎب ﮐﻬﻒ[ را ﮐﻪ در روزﮔﺎر ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﯽزﯾﺴﺘﻨﺪ از او ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑـﺮ آنﻫـﺎ ﭼـﻪ ﮔﺬﺷـﺖ؟‬
‫ﭼﻮن ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ آنﻫﺎ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰ و ﻋﺠﯿﺐ اﺳﺖ‪ .‬دوم‪ -‬از او در ﺑﺎرة ﺷﺨﺺ ﺟﻬـﺎنﮔـﺮدي‬
‫]ذواﻟﻘﺮﻧﯿﻦ[ ﮐﻪ ﺷﺮق و ﻏﺮب ﻋﺎﻟﻢ را ﮔﺮدش ﮐﺮد ﺑﭙﺮﺳـﯿﺪ ﮐـﻪ داﺳـﺘﺎن او از ﭼـﻪ ﻗـﺮار اﺳـﺖ؟‬
‫ﺳﻮم‪ -‬در ﺑﺎرة روح از او ﺳﺆال ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ روح ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث و ﻋﻘﺒـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﻗـﺮﯾﺶ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﺑﺮاﯾﺘﺎن آوردﯾﻢ ﮐﻪ ﻗﻀﺎﯾﺎي ﺷـﻤﺎ و ﻣﺤﻤـﺪ را ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪﻧـﺪ و از او در ﺑـﺎره ﭘﺮﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ اﻧﺸﺎء اﷲ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺷﻤﺎ را ﻓﺮدا ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدﻫﻢ‪ .‬آﻧﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﺎﻧﺰده ﺷـﺐ و روز ﺻـﺒﺮ ﮐـﺮد‪ ،‬ﺧـﺪا ‪ ‬در اﯾـﻦ ﺑـﺎره وﺣـﯽ ﻧﻔﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﻣﺪت ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﮑـﻪ ﻟـﺐ ﺑـﻪ ﯾـﺎوهﺳـﺮاﯾﯽ ﮔﺸـﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎزلﻧﺸﺪن وﺣﯽ و ﺑﯿﻬﻮدهﮔﻮﯾﯽ اﻫﻞ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺟﯽ و ﭘﯿﺸﻮاي ﺑﺸﺮﯾﺖ را اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﺳـﺎﺧﺖ و ﺑـﺮ‬
‫ﺳﺨﺘﯽﻫﺎ و ﻣﺸﻘﺖﻫﺎي آن ﺑﺰرﮔﻮار اﻓﺰود‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﺳﻮرة ﮐﻬﻒ را ﻓـﺮود آورد ﮐـﻪ‬
‫در آن ﭘﺮرودﮔﺎر ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت را ﺑﺎﺑﺖ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﮔﻔﺘﺎر زﺷﺖ ﻗﺮﯾﺶ اﻓﺴﺮده و ﻏﻤﮕـﯿﻦ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﻮد ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار داد‪ ،‬داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب ﮐﻬﻒ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ذواﻟﻘﺮﻧﯿﻦ را ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎن ﮐـﺮد‪ .‬و‬
‫آﯾﮥ ﴿‪) ﴾...  ‬اﺳﺮاء‪ (85 :‬را ﻫﻢ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :6‬‬

‫‪.(2 )﴾ ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ ،22861‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 269 / 2‬و ‪ 271‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬اﺳـﻨﺎدش ﺻـﻌﯿﻒ و در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد‬
‫ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﺑﯿﺎن ﻧﺸﺪه‪ .‬اﺑﻦ ﻫﺸـﺎم در »ﺳـﯿﺮت ﻧﺒـﯽ« ‪ 235 / 1‬و ‪ 244‬ذﮐـﺮ ﮐـﺮده‪» .‬زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ«‬
‫‪ .930‬ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪ دارد و ﺑﺎﻗﯽ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﻮ ﺟﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﺑـﺲ از ]روﯾﮕﺮداﻧـﻰ[ آﻧـﺎن‪ ،‬ﺗﺒـﺎه‬
‫ﮐﻨﻰ«‪.‬‬
 ‫‪369‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -690‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺘﺒﻪ و ﺷﯿﺒﻪ ﭘﺴﺮان رﺑﯿﻌﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ‬
‫ﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث‪ ،‬اﻣﯿﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ‪ ،‬ﻋﺎﺻﯽ ﺑﻦ واﺋﻞ‪ ،‬اﺳﻮد ﺑﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺒﺨﺘﺮي و ﺟﻤﻊ‬
‫دﯾﮕﺮي از ﻗﺮﯾﺶ دور ﻫﻢ ﮔﺮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎ و ﺳﺮﮐﺸﯽﻫـﺎي ﻗـﻮﻣﺶ‬
‫را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد و اﻧﮑﺎر و ﻧﺎﺑﺎوريﻫـﺎي آنﻫـﺎ را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﮐﺘـﺎب ﺧـﺪا و ﻧﺼـﺎﯾﺢ ﭘﻨـﺪآﻣﯿﺰ و‬
‫اﻧﺪرزﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪ آن‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺴﯿﺎر ﻏﻤﮕﯿﻦ و دﻟﺘﻨـﮓ ﻣـﯽﺷـﺪ و ﺣﺮﮐـﺎت زﺷـﺖ‬

‫آنﻫﺎ ﺑﺮاﯾﺶ دﺷﻮار و ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾    ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾       ﴿ :23‬‬
‫‪ -691‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ ﻧﯿﺰ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑـﻪ ﭼﯿـﺰي وﻋـﺪه‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﺪت ﭼﻬﻞ روز از آن ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪا ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(2 )﴾        ﴿ :25‬‬

‫‪ -692‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺳﻪ ﺻﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺳﻪ ﺻﺪ ﻣﺎه؟ ﭘﺲ‬

‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -693‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺿﺤﺎك رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ]درﺑﺎره[ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰى ﻣﮕﻮ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻓﺮدا آن را اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﻢ داد «‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺳﯿﺼﺪ ﺳﺎل در ﻏﺎرﺷﺎن ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻧﻪ ]ﺳﺎل ﺑﺮ آن[ اﻓﺰودﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ‪ 341 / 3‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‪ .‬راوﯾـﯽ اﯾـﻦ از ﺿـﺤﺎك‬
‫ﺟﻮﺑﯿﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ دﻟﯿﻞ وﻫﻦ آن اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪370‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :28‬‬

‫‪       ‬‬

‫‪     ‬‬
‫‪     ‬‬

‫‪.(1 )﴾       ‬‬

‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﺧﺒﺎب ﺑﻦ ارت ‪ ‬در ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم ﮔﺬﺷﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -694‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻮﯾﺒﺮ از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬اﻣﯿـﻪ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻠﻒ ﺟﻤﺤﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬را ﺑـﻪ ﮐـﺎري دﻋـﻮت ﮐـﺮد ﮐـﻪ ﺧـﺪا از آن ﺑﯿـﺰار اﺳـﺖ‪ ،‬از وي‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﻘﺮا و ﺗﻬﯿﺪﺳﺘﺎن را ﻃﺮد ﮐﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﺎن و دﻻوران ﻣﮑﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﺮداﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ در ﺑﺎرة اﻣﯿﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -695‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از رﺑﯿﻊ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﭘـﯿﺶ اﻣﯿـﻪ ﺑـﻦ ﺧﻠـﻒ آﻣـﺪ و‬
‫دﺳﺘﻮرات و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﻼم را ﺑﺮاي او ﺑﯿﺎن داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﺎ ﺑﯽﺗـﻮﺟﻬﯽ و ﻏﻔﻠـﺖ‬
‫ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -696‬از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﯿﯿﻨﻪ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ‪ .‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ‪‬‬
‫ﻧﯿﺰ در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ ،‬ﻋﯿﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻣﺎ ﻧـﺰدت آﻣـﺪﯾﻢ ﺳـﻠﻤﺎن را از ﻣﺠﻠـﺲ‬
‫ﺑﯿﺮون ﮐﻦ و ﺳﭙﺲ ﻣﺎ را راه ﺑﺪه‪ .‬در آن وﻗﺖ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺧﻮدت را در ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺧﺸـﻨﻮدى او‬
‫را ﻣﻰﺟﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ]دﻋﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ[ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﮐﻦ‪ .‬و ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﻃﻠﺐ آراﯾﺶ زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ دﻧﯿﺎ از آﻧﺎن دﯾﺪه ﺑﺮﮔﯿﺮى‪ .‬و‬
‫از ﮐﺴﻰ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺒﺮ ﮐﻪ ﻣﺎ دل او را از ﯾﺎد ﺧﻮﯾﺶ ﻏﺎﻓﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ و از ﻫﻮاى ]ﻧﻔﺲ[ ﺧﻮد ﭘﯿﺮوى ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫و ﮐﺎرش از ﺣﺪ‪ ‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬آﯾﮥ ‪ 52 – 51‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.641‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﺳﻨﺎدش دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ زﯾﺮا آﯾﻪ ﻣﮑﯽ و اﺳﻼم ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻌـﺪ از ﻫﺠـﺮت و ﻋﯿﯿﻨـﻪ ﺳـﺎل‬
‫ﻧﻬﻢ ﻫﺠـﺮي آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،23 ،22‬اﺑـﻮﻧﻌﯿﻢ ‪ 345 / 1‬واﺣـﺪي در »اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول« ‪ ،600‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ در‬
 ‫‪371‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :109‬‬

‫‪.(1 )﴾      ‬‬

‫‪ -697‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻏﯿﺮه از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﺗﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ آن از اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ]رﺳﻮل ﺧﺪا[ ﺳﺆال ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در ﺑﺎرة‬
‫روح از او ﺳﺆال ﮐﻨﯿﺪ آنﻫﺎ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ راﺟﻊ ﺑﻪ روح ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫﴿‪» ﴾               ‬از‬
‫ﺗﻮ در ﺑﺎرة روح ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬روح از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺠﺰ اﻧﺪﮐﯽ ﻋﻠﻢ و‬
‫داﻧﺶ داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ« )اﺳﺮاء‪ (85 :‬ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻮرات داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻫﻤﮥ‬
‫ﻋﻠﻮم و داﻧﺶﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻮرات را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر‬

‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...      ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :110‬‬

‫‪.(2 )﴾            ‬‬
‫‪ -698‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ اﺑﻮاﻟﺪﻧﯿﺎ در ﮐﺘﺎب »اﺧﻼص« از ﻃﺎوس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻣـﺮدي‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﻦ ﺑﺮاي رﺿﺎي ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﻣـﯽﮐـﻨﻢ و دوﺳـﺖ دارم ﮐـﻪ ﺟﺎﯾﮕـﺎهام در‬

‫»ﺷﻌﺐ اﻻﯾﻤﺎن« ‪ 10494‬از ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎدش ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺎري ﺳـﻠﻤﺎن‬
‫ﺑﻦ ﻋﻄﺎء را ﻣﻨﮑﺮ اﻟﺤﺪﯾﺚ ﻣﯽداﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 931‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ درﯾﺎ ﺑـﺮاى ﺳـﺨﻨﺎن ﭘﺮوردﮔـﺎرم ﺟـﻮﻫﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻰ ﺷـﮏ درﯾـﺎ ﭘـﯿﺶ از آﻧﮑـﻪ ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭘﺎﯾﺎن ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺪدى ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ]درﯾﺎ ﻧﯿﺰ[ در ﻣﯿﺎن آورﯾﻢ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺸﺮى ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻰ ﻣﻰﺷﻮد ﮐـﻪ ﻣﻌﺒﻮدﺗـﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺒـﻮدى ﯾﮑﺘﺎﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﻘﺎى ﭘﺮوردﮔﺎرش اﻣﯿﺪوار اﺳـﺖ ﺑﺎﯾـﺪ ﮐـﻪ ﮐـﺎر ﭘﺴـﻨﺪﯾﺪهاى اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ و در ﭘﺮﺳـﺘﺶ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ﮐﺴﻰ را ﺷﺮﯾﮏ ﻧﯿﺎورد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪372‬‬

‫ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺟﻮاب او را ﻧﺪاد ﺗﺎ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾       ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -699‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را در »ﻣﺴﺘﺪرك« ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻮﺻﻮل از ﻃﺎوس از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -700‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﯽ در راة ﺧـﺪا ﺟﻬـﺎد ﻣـﯽﮐـﺮد و‬

‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻮد ﺟﺎﯾﮕﺎة ﺧﻮد را در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺒﯿﻨـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪا ﴿‪ ﴾    ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -701‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ و اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ در »ﺗﺎرﯾﺦ« ﺧﻮد از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺪﯾﯽ ﺻﻐﯿﺮ از ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺟﻨﺪب ﺑﻦ زﻫﯿﺮ اﮔﺮ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﯾﺎ روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﯾـﺎ‬
‫ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽداد در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﻧﺎﻣﺶ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺮده ﻣﯽﺷﺪ از ﺷﻬﺮت ﺧﻮد ﺷﺎد ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ و اﯾـﻦ‬
‫ﮐﺎر را ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد ﺗﺎ ﻣﺮدم ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﻋﻤﺎل او ﯾﺎد ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا او را ﺳـﺮزﻧﺶ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬و اﯾﻦ آﯾﻪ ﴿‪ ﴾    ‬ﺗﺎ آﺧﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ 1728‬و ﻃﺒﺮي ‪ 23428‬از ﻃﺎوس ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 111 / 2‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »ﺷﻌﺐ اﻻﯾﻤﺎن« ‪ 6854‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾـﻦ را ﺑـﻪ ﺷـﺮط‬
‫ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﺪ و ذﻫﺒﯽ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻـﻒ در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﻧﻌـﯿﻢ ﺑـﻦ ﺣﻤـﺎد را‬
‫ﻋﺪهاي ﺛﻘﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﯽ ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺴﯿﺎر اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻨﮑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ اﮐﺜﺮ آنﻫﺎ را ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ‬
‫ﻋﺪي در »اﻟﮑﺎﻣﻞ ﻓﯽ اﻟﻀﻌﻔﺎء« ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﺟﺰري ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1639‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ واﻫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 604‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺪون ﺳـﻨﺪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﺑـﻦ‬
‫ﻣﻨﺪه‪ ،‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ در »اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ« و اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ از ﺳﺪي ﺻﻐﯿﺮ از ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »د‪‬ر‬
‫اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 459 / 4‬آﻣﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳـﻨﺎد ﺟـﺪاً ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻣـﺮوان ﺳـﺪي‬
 ‫‪373‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫***‬

‫ﻣﺘﺮوك ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ﮐﻠﺒﯽ ﻣﺘﺮوك و ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 948‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪374‬‬

‫ﺳﻮرة ﻣﺮﯾﻢ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 98‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪             ﴿ :64‬‬

‫‪.(1 )﴾      ‬‬

‫‪ -702‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اي ﺣﺎﻣﻞ وﺣﯽ دﯾﺮﺗﺮ ﺑﻪ دﯾﺪرا ﻣﻦ آﻣﺪي‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﺎ ﻧﺘﻮاﻧﯽ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑـﻪ دﯾـﺪار ﻣـﺎ‬
‫ﺑﯿﺎﯾﯽ؟ ﭘﺲ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -703‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﻣﺪت ﭼﻬﻞ روز ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ رواﯾﺖ ﻓﻮق ﺑﻘﯿﮥ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -704‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا از ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﮐﺪام‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻧﺰد ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ و ﮐﺪام ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﺗﺮ اﺳـﺖ؟ ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ اﻣـﯿﻦ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺗـﺎ از‬
‫ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻧﭙﺮﺳﻢ ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ .‬و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﻓـﺮود‬
‫آﻣﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﻘﺪر دﯾﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪي ﭘﻨﺪاﺷـﺘﻢ ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﻣـﻦ ﺧﺸـﻤﮕﯿﻦ ﺷـﺪهاي‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬را ﺗﻼوت ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ]ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ [:‬ﺟﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻓﺮود ﻧﻤﻰآﯾﯿﻢ‪] .‬آﮔﺎﻫﻰ از وﻗﺎﯾﻊ[ آﯾﻨﺪه و ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫و ﺣﺎل ﻣﺎ وﯾﮋه اوﺳﺖ و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻓﺮاﻣﻮﺷﮑﺎر ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ‪ 3218‬و ‪ 4731‬و ‪ ،7455‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3158‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،23805‬واﺣـﺪي در »اﻟﻮﺳـﯿﻂ« ‪ 189 / 3‬و‬
‫در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 606‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 962‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺒﻠﯽ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪375‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -705‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﻗﺮﯾﺶ راﺟﻊ ﺑـﻪ اﺻـﺤﺎب‬
‫ﮐﻬﻒ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﻣـﺪت ﭘـﺎﻧﺰده روز در اﻧﺘﻈـﺎر وﺣـﯽ ﺻـﺒﺮ ﮐـﺮد‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﺧﺪا‪ ‬در اﯾﻦ ﺑﺎره وﺣﯽ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺎرك ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓـﺮود آﻣـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﯾﺮ آﻣﺪي‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :77‬‬

‫‪.(2 )﴾‬‬
‫‪ -706‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از ﺧﺒﺎب ﺑﻦ ارت ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﻋـﺎص ﺑـﻦ‬
‫واﺋﻞ ﺳﻬﻤﯽ رﻓﺘﻢ و ﺣﻖ ﺧﻮد را از او ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﺮدم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﺑﻪ دﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺸـﻮي ﺣﻘـﺖ‬
‫را ﻧﻤﯽدﻫﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ دﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﻔﺮ ﻧﻤﯽورزم و ﺣﻖ ﺧـﻮد را وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ ﺑﻤﯿـﺮي و‬
‫دوﺑﺎره زﻧﺪه ﺷﻮي از ﺗﻮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮدن زﻧﺪه ﻣﯽﺷـﻮم؟ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬آري‪،‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﺟﺎ ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪ زﯾﺎد دارم ﺣﻘـﺖ را در آﻧﺠـﺎ ﻣـﯽدﻫـﻢ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎدش ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 964‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي« ‪ 1398‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ در ﮐﺎر ﮐﺴﻰ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ ﻣـﻦ ﻣـﺎل و ﻓﺮزﻧـﺪ داده‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 2275‬و ‪ 4732‬و ‪ ،4733‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2795‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3162‬اﺣﻤﺪ ‪ ،110 / 5‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪5010‬‬
‫از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﺳﻔﯿﺎن از اﻋﻤﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺨـﺎري ‪ 2091‬و ‪ 2425‬و ‪ 4734‬و ‪ ،4735‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪2795‬‬
‫ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،342‬اﺣﻤﺪ ‪ ،111 /1‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،4885‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 610‬و ‪ ،611‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ‬
‫‪ 3651‬و ‪ 3652‬و ‪ 3654‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 967‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪376‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :96‬‬

‫‪.(1 )﴾ ‬‬

‫‪ -707‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬او ‪ ‬ﻫﻨﮕـﺎم ﻣﻬـﺎﺟﺮت ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ از دوري دوﺳﺘﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﯿﺒﻪ و ﻋﺘﺒﻪ ﭘﺴﺮان رﺑﯿﻌﻪ و اﻣﯿﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫آﯾــﮥ ﴿‪ ﴾         ‬ﻧــﺎزل ﺷــﺪ‪.‬‬
‫زﺑﺎن ﻗﺮآن ﮔﻮﯾﺎﺳﺖ‪ :‬دل ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺳﺮﺷﺎر از ﻣﺤﺒﺖ و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻃﻪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 135‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾       ﴿ :2 – 1‬‬
‫‪ -708‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در اواﯾﻞ ﻧﺰول وﺣﯽ ﻫﻨﮕﺎم اداي‬

‫ﻧﻤﺎز رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮ ﺳﯿﻨﮥ ﮐﻒ ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﯽاﯾﺴـﺘﺎد‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﻧﺎن ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرﻫﺎى ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن دوﺳﺘﻰ ﻣﻘـﺮر ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 23970‬از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻨﺎد آن ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ از ﺟﻬﺖ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮان در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد راويﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﻤﺎم اﯾـﻦ ﺳـﻮره ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق ﻋﻠﻤـﺎ‬
‫ﻣﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪.305 / 4‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻃﻪ‪ .‬ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻧﮑﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ رﻧﺞ آﻓﺘﯽ«‬
 ‫‪377‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -709‬ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ﺧﻮد از رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺳـﺮور‬
‫ﮐﺎﺋﻨﺎت ]ﻫﻨﮕﺎم اداي ﻧﻤﺎز[ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﺎ و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮ آن ﭘﺎ ﻣﯽاﯾﺴـﺘﺎد ﺗـﺎ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -710‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻪ اﺛـﺮ‬
‫ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﯿﭽﺎره و ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪» ﴾     ‬ﻣـﺎ‬
‫ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ رﻧﺞ و زﺣﻤﺖ ﺑﯿﻨﺪازي« ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(4 )﴾       ﴿ :105‬‬
‫‪ -711‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ :‬ﻗـﺮﯾﺶ ﭘﺮﺳـﯿﺪ اي ﻣﺤﻤـﺪ! ﺧـﺪاي ﺗـﻮ روز‬

‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻮهﻫﺎ ﭼﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ آﯾـﮥ ﴿‪﴾       ‬‬
‫»در ﺑﺎره ﮐﻮهﻫﺎ از ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪاي ﻣﻦ آنﻫﺎ را ﮐﺎﻣﻼً ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ« ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :114‬‬

‫‪.(1 )﴾        ‬‬

‫‪ -1‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »ﺷﻌﺐ اﻻﯾﻤﺎن« ‪ 1497‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ زﯾـﺎد ﺑﺸـﮑﺮي‬
‫ﻣﯿﻤﻮﻧﯽ ﮐﺬاب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »ﻣﯿﺰان اﻻﻋﺘﺪال« ‪ 7547‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1696‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 149 / 3‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪]» :‬ﻗﺎﺿﯽ[ ﻋﯿﺎض از رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐـﺮده« ﭘـﺲ ﻣﺮﺳـﻞ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺰار‬
‫‪» 2232‬ﮐﺸﻒ« از ﻋﻠﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﺻﻮل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11165‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺨﺎري ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ در ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﺑﻼل ﻧﻈﺮ اﺳﺖ و ﮐﯿﺴﺎن ﺑﻦ ﻋﻤـﺮو را اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ﺛﻘـﻪ ﻣـﯽداﻧـﺪ و اﺑـﻦ ﻣﻌـﯿﻦ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ و ﺑﺎﻗﯽ راويﻫﺎي اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﭘﺲ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ«‬
‫‪ 1695‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و درﺑﺎره ﮐﻮهﻫﺎ از ﺗﻮ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرم آن را ﺳﺨﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮاﮐﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪378‬‬

‫‪ -712‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘـﯽ ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ آﯾـﺎت را ﻣـﯽآورد ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ آن‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ زﺣﻤﺖ و ﻣﺸﻘﺖ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﭼـﻮن ﻣـﯽﺗﺮﺳـﯿﺪ ﻗﺒـﻞ از ﺣﻔـﻆ آﯾـﻪ‬

‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﺻﻌﻮد ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﮥ ‪ 34‬ﺳﺒﺐ دﯾﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :131‬‬

‫‪.(2 )﴾        ‬‬

‫‪ -713‬اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ‪ ،‬ﺑﺰار و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ از راﻓﻊ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻬﻤﺎن آﻣﺪ‪ ،‬آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﺮا ﺑﻪ ﻧﺰد ﯾﻬﻮدي ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﻣﺎة رﺟـﺐ از وي ﻣﻘـﺪاري آرد‬
‫ﺑﺮاﯾﻢ ﻗﺮض ﺑﮕﯿﺮ‪ ،‬ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ او ﻗﺮض ﻧﻤﯽدﻫﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﯿـﺰي ﮔـﺮو ﺑﮕـﺬارد‪.‬‬
‫ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬آﻣﺪم و ﺟﺮﯾﺎن را ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ذات اﻗﺪس اﻟﻬـﯽ ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﮐـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن و اﻣﯿﻦ زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻫﻨﻮز از ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ دور ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم ﮐﻪ آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة اﻧﺒﯿﺎء‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 112‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾         ﴿ :6‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى راﺳﺘﯿﻦ ﺑﺰرگ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬و در ]ﺧﻮاﻧﺪن[ ﻗﺮآن ﭘـﯿﺶ از آﻧﮑـﻪ وﺣـﻰ‬
‫آن ﺑﺮ ﺗﻮ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﻣﮑﻦ‪ .‬و ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ داﻧﺸﻰ ﺑﯿﻔﺰاى«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﺸﻢ ﻣﺪوز ﺑﻪ زﯾﻨﺖ زﻧﺪﮔﻰ دﻧﯿﺎ ﮐﻪ ﮔﺮوهﻫﺎﯾﻰ از آﻧﺎن را ﺑﻪ آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾـﻢ ﺗـﺎ آﻧـﺎن را‬
‫در آن ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﯿﻢ‪ .‬و روزى ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪379‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -714‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻫﺎﻟﯽ ﻣﮑﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺳﺨﻨﺎﻧﺖ‬
‫ﺣﻖ اﺳﺖ و از ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﺎ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮي ﮐﻮة ﺻﻔﺎ را ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﮐـﻮة ﻃـﻼ ﺗﺒـﺪﯾﻞ‬
‫ﮐﻦ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ دوﺳـﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﯽ آﻧﭽـﻪ ﻗـﻮم ﺗـﻮ از ﺗـﻮ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺖ آنﻫﺎ ﺑﺮآورده ﺷﺪ و ﺑﺎزﻫﻢ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎوردﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻬﻠﺖ داده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﺄﻧﯽ و آﻫﺴﺘﮕﯽ ﮐﺎر ﮐﻦ‪ .‬آﯾﮥ‬

‫﴿‪ ﴾         ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :34‬‬

‫‪.(2 )﴾‬‬
‫‪ -715‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪ ‬اﻃﻼع داده ﺷﺪ ﮐﻪ زﻣﺎن‬
‫ﻣﺮﮔﺖ ﻓﺮا رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭘﺲ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﻣﺖ ﻣﺮا راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨـﺪ؟ آﻧﮕـﺎه‬

‫ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :36‬‬

‫‪.(1 )﴾        ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﯿﺶ از آﻧﺎن ]ﻣﺮدم[ ﻫﯿﭻ ﺷﻬﺮى ﮐﻪ ]اﻫﻞ[ آن را ﻧﺎﺑﻮد ﮐـﺮدﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻤـﺎن ﻧﯿـﺎورده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬آﯾـﺎ اﯾﻨـﺎن‬
‫اﯾﻤﺎن ﻣﻰآورﻧﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﺑـﺮاى ﻫـﯿﭻ ﺑﺸـﺮى ﺟـﺎوداﻧﮕﻰ ﻣﻘـﺮّر ﻧﺪاﺷـﺘﻪاﯾـﻢ‪ .‬آﯾـﺎ اﮔـﺮ ﺑﻤﯿـﺮى اﯾﺸـﺎن ﺟﺎوداﻧـﻪ‬
‫ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﻌﻀﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺮد اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﺑﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺑﺪون اﺋﻤﮥ دﯾﮕﺮ ﻣﺜﻞ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﻋﻠﻤـﺎي ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺑﻌـﺪ از او‪،‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ وﻫﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪380‬‬

‫‪ -716‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت از ﮐﻨﺎر اﺑﻮﺟﻬﻞ و اﺑﻮﺳـﻔﯿﺎن‬
‫– ﮐﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ – ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﺑﻮﺟﻬﻞ او ‪ ‬را دﯾـﺪ‪ ،‬ﺧﻨﺪﯾـﺪ و ﺑـﻪ اﺑﻮﺳـﻔﯿﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺒﺪ ﻣﻨـﺎف اﺳـﺖ‪ ،‬اﺑﻮﺳـﻔﯿﺎن ﺧﺸـﻤﮕﯿﻦ ﺷـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬آﯾـﺎ ﺑـﻪ ﺑﻌﺜـﺖ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي از ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف ﺑﺎور ﻧﺪارﯾﺪ ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨـﺎت ﺳـﺨﻨﺎن آنﻫـﺎ را ﺷـﻨﯿﺪ و ﺑﺮﮔﺸـﺖ و‬
‫زﺷﺘﯽﻫﺎ و ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺘﯽﻫﺎي اﺑﻮﺟﻬﻞ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻋﺎﻗﺒـﺖ ﺗـﻮ را ﺑـﻪ ﺟـﺰ رﻧـﺞ و‬
‫اﻧﺪوه ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻢ ﺗﻮ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺨﺘﯽﻫﺎ و ﻣﺤﻨﺖﻫﺎي ﻣﺸﻘﺖﺑﺎري ﺧﻮاﻫﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻋﻬﺪﺷـﮑﻨﺎن‬

‫دﭼﺎر آن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :101‬‬

‫‪.(3 )﴾‬‬

‫‪ -717‬ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪) ﴾       ‬اﻧﺒﯿﺎء ‪» (98‬ﺑﻪ ﯾﻘـﯿﻦ ﺷـﻤﺎ و آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎى ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬آﺗﺶ اﻓﺮوز ﺟﻬﻨّﻢ ]ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﻮد[‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮ آن وارد ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ« ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻌﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮﺳﺘﻨﺪﮔﺎن آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﻣﻬﺘﺎب‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻋﺰﯾﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺪاﯾﺎن‬

‫ﻣﺎ در دوزﺧﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪         ﴿ ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﮐﺎﻓﺮان ﺗﻮ را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﻓﻘﻂ ﺗﻮ را ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪ‪] .‬ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ[ آﯾﺎ اﯾـﻦ ]ﺷـﺨﺺ[ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮداﻧﺘﺎن را ]ﺑﻪ ﺑﺪى[ ﯾﺎد ﻣﻰﮐﻨﺪ؟ و آﻧﺎن ﯾﺎد ]ﺧﺪاى[ رﺣﻤﺎن را ﻣﻨﮑﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻤﺎ ﺳﺪي را ﺿـﻌﯿﻒ ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺣـﺪﯾﺚ را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﻮﺻـﻮل‬
‫رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﻨـﺪ ﭼـﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1730‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ آﻧﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ از ]ﺳﻮى[ ﻣﺎ ﻧﯿﮑﻮﯾﻰ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻘـﺮّر ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬آﻧـﺎن از آن دور داﺷـﺘﻪ‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪381‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫و ﴿‪            ‬‬ ‫‪﴾‬‬
‫‪) ﴾             ‬زﺧــﺮف‪» (58 – 57 :‬و ﭼــﻮن‬
‫]آﻓﺮﯾﻨﺶ[ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺮﯾﻢ ﻣﺜﻞ زده ﺷـﺪ‪ ،‬آن ﮔـﺎه ﻗﻮﻣـﺖ از آن ﺑﺎﻧـﮓ ]ﺑـﻪ رﯾﺸـﺨﻨﺪ[ ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﻌﺒﻮدان ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ ﯾﺎ او‪] .‬آن ﻣﺜﻞ را[ ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺟﺰ از روى ﺟﺪال ﻧﺰدﻧﺪ ﺣﻖّ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ آﻧﺎن ﮔﺮوﻫﻰ ﺳﺘﯿﺰه ﺟﻮﯾﻨﺪ« را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺣﺞ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 78‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :3‬‬

‫‪.(2 )﴾‬‬

‫‪ -718‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾﮥ ﴿‪﴾     ‬‬
‫در ﺑﺎرة ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 385 / 2‬و ﻃﺒﺮي ‪ 24838‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﺳﻨﺎد ﻃﺒﺮي ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ راﺳﺘﮕﻮﺳﺖ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺷﻮرﯾﺪه ﺧﺮد ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﺎﺑﻊ دارد ﮐﻪ ﺣـﺎﮐﻢ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و ﺻـﺤﯿﺢ ﺷـﻤﺮده و ذﻫﺒـﯽ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ و واﺣﺪي ‪ 616‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 153 / 12‬ﻫﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﻋﺎﺻﻢ ﺑـﻦ‬
‫ﺑﻬﺪﻟﻪ ﺻﺪوق اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﯽ ﺧﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 24835‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺮﺳـﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1747‬و ‪ 1817‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از ﻣﺮدﻣﺎن ﮐﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ]درﺑﺎره[ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪون ]ﻫﯿﭻ[ داﻧﺸﻰ ﻣﺠﺎدﻟﻪ و از ﻫﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﺳﺮﮐﺸﻰ‬
‫ﭘﯿﺮوى ﻣﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪382‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :11‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(1 )﴾ ‬‬

‫‪ -719‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯽآﻣﺪ و دﯾﻦ اﺳـﻼم‬
‫را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮت‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻫﻤﺴﺮش ﭘﺴﺮ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻣﯽآورد و ﮔﻠﮥ اﺳﺐﻫـﺎﯾﺶ زاد و وﻟـﺪ ﻣـﯽﮐـﺮد‪.‬‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﺳﻼم دﯾﻦ ﻧﯿﮑﻮ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﺴﺮش ﭘﺴﺮ ﻧﻤﯽزاﯾﯿﺪ و ﮔﻠﮥ اﺳﺐﻫـﺎﯾﺶ زاد‬

‫و وﻟﺪ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﺳﻼم آﯾﯿﻦ ﺷﺮ و آﻓﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -720‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻗﻮل ﻋﻄﯿﻪ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ :‬ﻣﺮدي از ﯾﻬﻮد اﯾﻤﺎن آورد ﭘﺲ‬
‫ﺧﻮدش ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﺮد و اﻣﻮاﻟﺶ از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ‪ .‬اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬از‬
‫اﯾﻦ دﯾﻦ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺧﯿﺮي ﻧﺮﺳﯿﺪ ﭘﺴﺮم ﻣﺮد‪ ،‬ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﻢ ﺗﺒﺎه ﮔﺸﺖ و ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :22 – 19‬‬

‫‪.﴾          ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از ﻣﺮدم ﮐﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ دودﻟﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﯿﺮى ﺑﻪ او ﺑﺮﺳـﺪ از آن آرام‬
‫ﮔﯿﺮد و اﮔﺮ ﺑﻼﯾﻰ ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬روى ﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬در دﻧﯿﺎ و آﺧـﺮت زﯾﺎﻧﮑـﺎر ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﻫﻤـﺎن زﯾـﺎن‬
‫آﺷﮑﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪.4742‬‬
 ‫‪383‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -721‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕـﺮان از اﺑـﻮذر ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬در ﺑﺎرة ]ﺷﺶ ﻧﻔﺮ از ﻗﺮﯾﺶ ﺳﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن[ ﻋﻠـﯽ‪ ،‬ﺣﻤـﺰه و ﻋﺒﯿـﺪه ]ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺎرث و ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻣﺸﺮك[ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ‪ ،‬ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ و ﺷﯿﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ ]ﮐـﻪ روز ﺑـﺪر ﺣﻤـﺰه ﺑـﺎ‬
‫ﻋ‪‬ﺘﺒ‪‬ﻪ و ﻋﺒﯿﺪه ﺑﺎ ﺷﯿﺒﻪ و ﻋﻠﯽ ﮐﺮم اﷲ وﺟﻬﻪ ﺑﺎ وﻟﯿﺪ ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ ﺗـﻦ ﺑـﻪ ﺗـﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ[ ﻧـﺎزل ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫‪ -722‬ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﻠﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﴿‪ ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ ﴾            ‬در ﺑﺎرة ﻧﺒﺮد ﻣﺎ در‬
‫ﺑﺪر ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨـﺎري ‪ 3968‬و ‪ 3969‬و ‪ ،3966‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ ،3033‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ ،361‬اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ ‪،2835‬‬
‫ﻃﺒﺮي ‪ ،24979‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 619‬و ﺑﻐﻮي ‪ 2701‬از اﺑـﻮذر رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ«‬
‫‪ 1005‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 386 / 2‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎدش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬اﯾﻦ دو ]ﮔﺮوه[ دﺷﻤﻦ ]ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ[ اﻧﺪ‪ .‬در ]ﺑـﺎره[ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷـﺎن دﺷـﻤﻨﻰ ورزﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫آﻧﺎن ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﯾﻰ از آﺗﺶ ﺑﺮﯾﺪهاﻧﺪ‪ .‬از ﺑﺎﻻى ﺳﺮﺷﺎن آب داغ رﯾﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﮐﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ در دروﻧﺸﺎن اﺳﺖ و ]ﻧﯿﺰ[ ﭘﻮﺳﺘﻬﺎ از آن ﺗﺎﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺮاى ]ﻋﺬاب ﮐﺮدن[ آﻧـﺎن ﮔﺮزﻫـﺎى آﻫﻨـﯿﻦ‬
‫ﻣﻬﯿ‪‬ﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ از ]ﺷﺪ‪‬ت[ اﻧﺪوه از آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺮون آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻰﺷـﻮﻧﺪ و ]ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ :‬ﻃﻌﻢ ﺗﻠﺦ[ ﻋﺬاب آﺗﺶ را ﺑﭽﺸﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪384‬‬

‫‪ -723‬از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ از او ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬در روز ﺑـﺪر ﺣﻤـﺰه‪ ،‬ﻋﻠـﯽ و ﻋﺒﯿـﺪه ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺎرث ‪ ‬در ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﺘﺒﻪ ﭘﺴﺮ رﺑﯿﻌﻪ‪ ،‬وﻟﯿﺪ ﭘﺴﺮ ﻋﺘﺒﻪ و ﺷﯿﺒﻪ ﭘﺴﺮ رﺑﯿﻌﻪ ﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -724‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾـﻪ در ﻣـﻮرد‬
‫اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ در ﻧـﺰد ﺧـﺪا از ﺷـﻤﺎ ﺑﺮﺗـﺮ و‬
‫ﺳﺰاوارﺗﺮﯾﻢ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻣﺎ ﻗـﺪﯾﻤﯽﺗـﺮ از ﮐﺘـﺎب ﺷﻤﺎﺳـﺖ و ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﻣـﺎ از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺷـﻤﺎ ﭘﯿﺸـﺘﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ در ﻧﺰد ﺧﺪا از ﺷﻤﺎ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻢ‪ .‬زﯾﺮا ﺑـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ ‪ ‬و ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان ﭘﯿﺸـﯿﻦ و ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ) ‪.(2‬‬
‫‪ 725‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﯿﺰ از ﻗﺘﺎده ﻫﻤﯿﻦ رواﯾﺖ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :25‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(3 )﴾ ‬‬

‫‪ -726‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺳـﺮور ﮐﺎﺋﻨـﺎت ‪ ‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫اﻧﯿﺲ را ﺑﺎ دو ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮ و دﯾﮕﺮي از اﻧﺼﺎر ﺑـﻮد ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬و اﯾـﻦ دو ﺑـﻪ‬
‫ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺧﻮد ﻓﺨﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در آن ﺣﺎل ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﻧﯿﺲ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷـﺪ و اﻧﺼـﺎري را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬

‫‪ -1‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 386 / 2‬از ﻋﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد آن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ رازي ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ 3965‬و ‪ 4744‬و‬
‫واﺣﺪي ‪ 620‬از ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده از ﻋﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ از زﺑﺎن ﻗﯿﺲ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 24984‬از ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس آورده‪ ،‬ﻋﻄﯿﻪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻋﻮﻓﯽ واﻫﯽ و از او ﻣﺠﺎﻫﯿﻞ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1006‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰ ﺷﮏ آﻧﺎن ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ و ]ﻣﺮدم را[ از راه ﺧـﺪا و ]از[ ﻣﺴـﺠﺪ اﻟﺤـﺮام‪ -‬ﮐـﻪ آن را ﺑـﺮاى‬
‫ﻣﺮدم ﭼﻪ ﻣﻘﯿﻢ در آﻧﺠﺎ ﭼﻪ ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﻗﺮار دادهاﯾﻢ‪ -‬ﺑﺎز ﻣﻰدارﻧﺪ ]ﮐﯿﻔﺮﺷـﺎن دﻫـﯿﻢ[‪ .‬و ﮐﺴـﻰ ﮐـﻪ از روى‬
‫ﺳﺘﻢ در آﻧﺠﺎ ﮐﺠﺮوى ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او از ﻋﺬاب دردﻧﺎك ﻣﻰﭼﺸﺎﻧﯿﻢ«‪.‬‬
 ‫‪385‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﮔﺮﯾﺨﺖ‪ .‬در ﺑﺎرة او ﴿‪ ﴾    ‬ﺗـﺎ آﺧـﺮ ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :27‬‬

‫‪.(2 )﴾     ‬‬

‫‪ -727‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﺑﺘﺪا ]وﻗﺘﯽ ﺑـﺮاي اداي ﻣﺮاﺳـﻢ‬
‫ﺣﺞ ﻣﯽ آﻣﺪﻧﺪ[ ﺳﻮار ﻣﺮﮐﺐ ﻧﻤﯽﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾‬ش را ﻧﺎزل ﮐﺮد و ﺑﻪ آنﻫﺎ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را در ﺳﻔﺮ ﻻزم دارﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﯿﺎورﻧـﺪ‬
‫و اﺟﺎزة ﺳﻮاري و ﺗﺠﺎرت را ﻫﻢ ﺑﻪ آﻧﺎن داد) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :37‬‬

‫‪.(4 )﴾           ‬‬

‫‪ -1‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 271 / 3‬آورده در اﯾﻦ‬
‫اﺳﻨﺎد اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ و ﻋﻄﺎء ﺑﻦ دﯾﻨﺎر از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﻧﺸـﻨﯿﺪه‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1779‬ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و در ]ﻣﯿﺎن[ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﺞ ﻧـﺪا درده ﺗـﺎ ﭘﯿـﺎده و ]ﺳـﻮار[ ﺑـﺮ ﻫـﺮ ﺷـﺘﺮ ﻻﻏـﺮى ﮐـﻪ از ﻫـﺮ راه دورى‬
‫رﻫﺴﭙﺎرﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻮ آﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 25057‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﻫﺮﮔﺰ[ ﮔﻮﺷﺘﻬﺎى آن ]ﻗﺮﺑﺎﻧﯿﻬﺎ[ و ﻧﯿﺰ ﺧﻮﻧﻬﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤـﻰرﺳـﺪ ﺑﻠﮑـﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرﯾﺘـﺎن ﺑـﻪ او‬
‫ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن آن ]ﻗﺮﺑﺎﻧﯿﻬﺎ[ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺗﺴﺨﯿﺮ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺷﮑﺮاﻧﻪ آﻧﮑﻪ ﺷـﻤﺎ را ﻫـﺪاﯾﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻰ ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ﻧﻮﯾﺪ ده«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪386‬‬

‫‪ -728‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻫـﻞ ﺟﺎﻫﻠﯿـﺖ ﮐﻌﺒـﻪ را ﺑـﻪ ﮔﻮﺷـﺖ و‬
‫ﺧﻮن ﺷﺘﺮ آﻟﻮده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ ﮐﻌﺒﻪ را ﺑﻪ ﺧـﻮن‬

‫و ﮔﻮﺷﺖ ]ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ[ ﺑﯿﺎﻻﯾﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :39‬‬

‫‪.(1 )﴾‬‬
‫‪ -729‬اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺴﻦ و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت از ﻣﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آنﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﻫﻼك ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ]ﺑﺎ آﻧﺎن[ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬از آن روى ﮐﻪ ﺳﺘﻢ دﯾـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬اﺟـﺎزه ]ﺟﻬـﺎد[ داده ﺷـﺪ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﯾﺎرى ﮐﺮدن آﻧﺎن ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3171‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺳﻨﻦ اﻟﮑﺒﺮي« ‪ 52 / 6‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،365‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،216 / 1‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ 66 / 2‬و ‪ 946‬و‬
‫‪ ،390‬ﻃﺒﺮي ‪ 25254‬و ‪ ،25255‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 123 / 17‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 294 / 2‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾـﻖ از ﺛـﻮري از‬
‫اﻋﻤﺶ از ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻄﯿﻦ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﻪ ﺷـﺮط ﺑﺨـﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 25256‬از ﻗﯿﺲ ﺑﻦ رﺑﯿﻊ از اﻋﻤﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 7 / 3‬از ﺷﻌﺒﻪ از اﻋﻤﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺮﯾﻖ از اﻋﻤﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺻﻮل رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3172‬و ﻃﺒـﺮي ‪25253‬‬
‫از ﺛﻮري از اﻋﻤﺶ از ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻄﯿﻦ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳـﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﺪﯾﺚ ﻣﻮﺻـﻮل را‬
‫ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺳﻞ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ دارد ﮐﻪ ﻃﺒﺮي ‪ 25259‬و ‪ 25260‬از‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪ ‪ 25262‬از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐـﺮده‪» .‬اﺣﮑـﺎم ﻗـﺮآن« اﺑـﻦ ﻋﺮﺑـﯽ ‪ 1513‬و »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 1009‬ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 387 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

           ﴿ :52 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

              

.(1 )﴾ 

‫ﯿﺮ‬‫ﺒ‬‫ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﯾﮏ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‬،‫ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ‬-730

         ﴿ ‫ ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ در ﻣﮑﻪ‬:‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬

                  

               

                
 

               

                  

.‫( را ﺗﻼوت ﮐﺮد‬20 – 1 :‫﴾ )ﻧﺠﻢ‬       

َ ‫ »ﺗِﻠ‬:‫ﺷﯿﻄﺎن اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت را ﺑﻪ او اﻟﻘﺎ ﮐﺮد‬

‫ْﻚ اﻟﻐﺮاﻧﻴﻖ اﻟﻌﻼ وإن ﺷﻔﺎﻋﺘﻬﻦ ﻟﱰﲡﻰ« »آن‬
‫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﺎﮐﻨﻮن‬:‫ﺑﺖﻫﺎي زﯾﺒﺎﺷﮑﻞ و ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖﺷﺎن اﻣﯿﺪ اﺳﺖ« ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫ ]آﯾﮥ ﺳﺠﺪه را در آﺧﺮ ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ‬ ‫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬،‫ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ و ﻧﯿﮑﯽ ﯾﺎد ﻧﮑﺮده ﺑﻮد‬

،‫ »و ﻫﯿﭻ رﺳﻮﻟﻰ و ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى را ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭼﻮن آرزوﯾﻰ در ﺧـﺎﻃﺮ آورد‬:‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬-1
‫ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﻣﻰاﻓﮑﻨﺪ از ﺑﯿﻦ ﻣﻰﺑﺮد‬.‫ﺷﯿﻄﺎن ]از ﺳﻮى ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻌﻰ[ در آرزوى او اﻓﮑﻨﺪ‬
.«‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ آﯾﺎﺗﺶ را اﺳﺘﻮار ﻣﻰدارد و ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎى ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪388‬‬

‫ﺧﻮاﻧﺪ[ و ﺳﺠﺪه ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاة ﺑﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺳﺠﺪه ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -731‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮرد را ﺑﺰار و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﺰار ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻮﺻﻮل رواﯾﺖ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺳـﻨﺪ‬
‫اﻣﯿﻪ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﮐﻪ ﺛﻘﮥ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻮﺻﻮل رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -732‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﺑﻪ ﺳﻨﺪي ﮐﻪ در آن واﻗﺪي اﺳﺖ رواﯾﺖ ﮐﺮده) ‪.(2‬‬
‫‪ -733‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -734‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس برواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫‪ -735‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق در ﮐﺘﺎب ﺳﯿﺮه از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ]ﻗﺮﻇﯽ[ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(5‬‬
‫‪ -736‬ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ از اﺑﻦ ﺷﻬﺎب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ ،12450‬در اﯾﻦ ﺳﻨﺪ اﻣﯿﻪ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ را ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻤﺎ ﺛﻘﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ذﻫﺒﯽ در »ﻣﯿـﺰان اﻻﻋﺘـﺪال«‬
‫‪ 1029‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در ﺧﺼﻮص او از اﺣﻤﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﺗﺤﺴﯿﻦ و ﺗﻤﺠﯿﺪش ﻧﮑﺮد و ﻋﻘﯿﻠﯽ او را در »اﻟﻀﻌﻔﺎء«‬
‫]درا اﻟﮑﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﯿﻪ ﺑﯿﺮوت‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ [129‬ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﯾﻦ ﻋﺠﯿﺐ و ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺨﺎري اﯾﻦ ﺑﺎﻃﻞ را رواﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و از واﻗﺪي و‬
‫اﻣﺜﺎل او ﮐﻪ ﻣﺘﺮوك و ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﮐﺬب ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻢ در ﺻﺤﯿﺢ و ﻫﻢ در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﻧﮑـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ در »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 661 / 4‬اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺳﺎﻗﻂ و ﻣﺼﻨﻮع اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻠﺒﯽ و اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ ﮐﺘﺎﺑﯽ را ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن وﺿﻊ ﮐـﺮده و ﺑـﻪ دروغ ﺑـﻪ اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ﻧﺴﺒﺖ داده اﻧﺪ‪ .‬ﮐﻠﺒﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر اﻗﺮار ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 25333‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪي ﮐﻪ در آن ﻣﺠﺎﻫﯿﻞ اﺳﺖ از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ ﮐـﻪ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده ﭘﺲ اﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﻫﻢ ﺳﺎﻗﻂ اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ آن دل ﺧﻮش ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻃﺒﺮي ‪ .25328‬اﯾﻦ داراي ﺳﻪ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻋﻨﻌﻨﮥ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ‬
‫ﺑﻦ زﯾﺎد ﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺎري در ﺧﺼﻮص او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻤﯽﺗﻮان از ﺣﺪﯾﺚ او ﭘﯿﺮوي ﮐﺮد‪.‬‬
 ‫‪389‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ 737‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫‪ -738‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫ﻫﻤﮥ آنﻫﺎ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻞ آنﻫﺎ ﯾﺎ ﺿﻌﯿﻔﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺑﺪون اوﻟﯽ ﮐﻪ ﻃﺮﯾـﻖ ﺳـﻌﯿﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿﺮ اﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾـﻖ رواﯾـﺖ ﺷـﺪه‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬داراي اﺻـﻞ و‬
‫اﺳﺎس اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ دو ﻃﺮﯾﻖ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺮﺳـﻞ ﻧﯿـﺰ دارد؛ ﯾﮑـﯽ را اﺑـﻦ ﺟﺮﯾـﺮ از زﻫـﺮي از‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﺸـﺎم و دﯾﮕـﺮي را از داود ﺑـﻦ ﻫﻨـﺪ از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿـﻪ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ) ‪ (5‬و ﻋﯿﺎض) ‪ (6‬ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ رواﯾـﺎت ﺑﺎﻃـﻞ و ﺑـﯽاﺳﺎﺳـﻨﺪ‬
‫ﻧﺎﺳﻨﺠﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪» -1‬در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 66 / 6‬ﻧﺎﺷﺮ داراﻟﻔﮑﺮ ﺑﯿﺮوت‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 25327‬از اﺑﻮﻣﻌﺸﺮ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﯿـﺰ ﻣﺮﺳـﻞ اﺳـﺖ و‬
‫اﺑﻮﻣﻌﺸﺮ ﻧﺠﯿﺢ را ﻧﺴﺎﺋﯽ و دار ﻗﻄﻨﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﺑﺨﺎري ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻨﮑﺮ را رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‬
‫و ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻔﺶ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 633 / 4‬آﻣﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬در ﻗﻀﯿﮥ ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ و ﺳﺠﺪه در آن دو ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اول‪ -‬ﺑﺨـﺎري ‪ 1071‬و ‪ ،4862‬ﺗﺮﻣـﺬي‬
‫‪ ،575‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 2763‬و دار ﻗﻄﻨﯽ ‪ 409 / 1‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ را ﻗﺮاءت‬
‫ﮐﺮد در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‪ ،‬ﺟﻨﯿﺎن ﯾﮑﺠﺎ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﺠﺪه ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬دو‪ -‬ﺑﺨـﺎري ‪ 1067‬و ‪ 1070‬و‬
‫‪ 3853‬و ‪ ،3972‬ﻣﺴــﻠﻢ ‪ ،576‬اﺑــﻮداود ‪ ،1406‬ﻧﺴــﺎﺋﯽ ‪ ،160 / 2‬دارﻣــﯽ ‪ 342 / 1‬و اﺑــﻦ ﺣﺒــﺎن ‪ 2764‬از اﺑــﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ را ﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﺠﺪه ﮐﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺸـﺮﮐﯿﻦ ﻫﻤـﻪ ﺑـﺎ او ﺳـﺠﺪه‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﮐﻪ از زﻣﯿﻦ ﯾﮏ ﻣﺸﺖ ﺧﺎك ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻦ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻔﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮﻃﺒﯽ‪ ،‬دار اﻟﺸﻌﺐ اﻟﻘﺎﻫﺮه‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص ‪.83‬‬
‫‪ -6‬ﻋﯿﺎض ﻗﺎﺿﯽ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ‪ ،‬اﻟﺸﻔﺎء ﺑﺘﻌﺮﯾﻒ ﺣﻘﻘﻮ اﻟﻤﺼﻄﻔﯽ‪ ،‬داراﻟﻔﮑﺮ ﺑﯿﺮوت‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.125‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪390‬‬

‫]رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬در ﮐﻨﺎر ﮐﻌﺒﻪ ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ را ﻗﺮاءت ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﮐـﻼم ﺧـﺪا‬

‫﴿‪» ﴾       ‬آﯾــــﺎ ﺑــــﻪ »ﻻت« و »ﻋــ ـﺰّى«‬
‫ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪاﯾﺪ؟‪ .‬و ﺑﻪ »ﻣﻨﺎت« ﺳﻮﻣﯿﻦ ]ﺑﺖ[ ﺑﻰارزش ]ﭼﻪ؟[« رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺸﺮﮐﺎن اﯾﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ را رﺳﺎﻧﺪ‪» :‬ﺗﻠﻚ اﻟﻐﺮاﻧﻴﻖ اﻟﻌﻠﻰ وإن ﺷﻔﺎﻋﺘﻬﻦ ﻟﱰﺟـﻰ« »اﯾﻦ ﺑـﺖﻫـﺎ ﺑﺰرﮔـﺎن‬
‫ﻗﻮم ﯾﺎ ﻣﺮﻏﺎن ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮان اﻣﯿﺪ داﺷﺖ« ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﮔﻤـﺎن ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن را رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ زﺑﺎن آورد و ﺑﺖﻫﺎي آنﻫﺎ را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﺮد‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت‬
‫ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ را ﺗﺎ آﺧﺮ ﻗﺮآﺋﺖ ﮐﺮد ﺑﺮاي اداي ﺳﺠﺪة ﺗﻼوت ﺑﻪ ﺳﺠﺪه رﻓﺖ ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ او‬
‫ﺳﺠﺪه ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ وﻟﯿﺪ ﭘﺴﺮ ﻣﻐﯿﺮه ﮐﻪ ﭘﯿﺮ و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ ﺑﻮد ﯾﮏ ﻣﺸﺖ رﯾـﮓ ﺑﺮداﺷـﺖ و ﺑـﺮ آن‬
‫ﺳﺠﺪه ﮐﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻃﻼع دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺠﺪة ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آن ﺑﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ ﮔﻮش آﻧﺎن رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑﺖﻫـﺎي آﻧـﺎن ﯾﻌﻨـﯽ ﻻت و ﻋـﺰي را ﺳـﺘﺎﯾﺶ ﮐـﺮد‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا از اﯾﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﺷﺪ و اﯾﻦ ﺧﺒﺮ او را ﺳـﺨﺖ ﻏﻤﮕـﯿﻦ ﮐـﺮد‪ .‬در ﻫﻤـﯿﻦ‬
‫ﺣﺎل ﺧﺪا ﺑﺮاي آراﻣﺶ ﻗﻠﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﮐﺎﺳﺘﻦ اﯾﻦ اﻧﺪوة دردآور آﯾﮥ ‪ 52‬ﺳﻮرة ﺣﺞ را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ اﻧﺪوه و ﻫﺮاﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آن ﺣﻀﺮت راه ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑـﻮد دور ﮔﺮدﯾـﺪ و آن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﺷﺎد و ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرش او را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣـﺮ رﺳـﻤﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ در ﻣﻮرد اﻧﺒﯿﺎء ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان از روي ﺣﮑﻤﺖ و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣـﯽﺑـﺮد و از‬
‫اﯾﻦ ﺣﮑﻤﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا آﮔﺎه اﺳﺖ و ﺑﺲ آﻧﭽﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ در اﯾﻨﺠـﺎ ذﮐـﺮ ﺷـﻮد‪ ،‬اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﻠﻤﮥ اﻟﻐﺮاﻧﯿﻖ و ﮐﻠﻤﺎت ﺑﻌﺪ از آن را ﺑﻪ زﺑﺎن ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﯿﻄﺎن اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫را ﮔﻔﺘﻪ و ﺻﺪا ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮش دوﺳﺘﺎن ﻣﺸﺮﮐﺶ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ اﻋﺘﻘـﺎد ﻓﺎﺳـﺪ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ[) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﻫﺬا اﻟﺤﺒﯿﺐ‪ ،‬ص ‪.123‬‬

 ‫‪391‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :60‬‬

‫‪.(1 )﴾       ‬‬

‫‪ -739‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﻘﺎﺗﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪ ‬دﺳـﺘﻪاي از ﺳـﭙﺎة اﺳـﻼم را‬
‫]ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﺟﻨﮓ[ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬دو ﺷﺐ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺎة ﻣﺤﺮم ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪه ﺑـﻮد ﮐـﻪ آﻧـﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن رودررو ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﺻـﺤﺎب ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﺠﻨﮕﯿـﺪ ﮐـﻪ آنﻫـﺎ در ﻣـﺎة‬
‫ﻣﺤﺮم ﺟﻨﮓ را ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﻨﺪ ]دﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﻧﻤﯽزﻧﻨﺪ[ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺪا را ﺑﻪ آﻧﺎن ﯾـﺎدآور ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫و ﺑﺎ اﺻﺮار از آنﻫﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﭘﯿﺶ ﻗـﺪم ﻧﺸـﻮﯾﺪ ﭼـﻮن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣـﺎة ﺣـﺮام‬
‫ﺟﻨﮓ را ﺣﻼل ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﺟﻨـﮓ را آﻏـﺎز ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿـﺰ ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ آنﻫﺎ ﭘﯿﺮوز ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻨﻮن‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 118‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾     ﴿ :2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﺣﮑﻢ[ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ]دﯾﮕﺮى را[ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﻋﻘﻮﺑﺖ دﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻮﺑﺖ‬
‫دﻫﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺑﺮ او ﺳـﺘﻢ رود‪ ،‬ﺑـﻰﮔﻤـﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ او را ﯾـﺎرى ﺧﻮاﻫـﺪ داد‪ .‬ﺑـﻪ راﺳـﺘﻰ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺨﺸـﺎﯾﻨﺪه‬
‫آﻣﺮزﮔﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺣﺒﺎن اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 455 / 4‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺤﻘﻖ آﻣﺪه‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﻧﻤﺎزﺷﺎن ﻓﺮوﺗﻨﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪392‬‬

‫‪ -740‬ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪ ‬ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‬

‫ﻧﮕﺎﻫﮥ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪﴾     ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -741‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﻧﻤﺎز ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -742‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر از اﺑﻦ ﺳﯿﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﮕﺎة ﺧﻮد‬
‫را ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :14‬‬

‫‪.(1 )﴾             ‬‬
‫‪ -744‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﭼﻬﺎر ﭼﯿﺰ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده ام‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﯾﮥ ﴿‪» ﴾       ‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎن‬

‫ﺴـ ُـﻦ‬
‫َﺣ َ‬ ‫ـﺎر َك ﱠ‬
‫اﻪﻠﻟُ أ ْ‬ ‫را از ﺧﻼﺻــﮥ از ﮔــﻞ آﻓﺮﯾــﺪﯾﻢ« )ﻣﺆﻣﻨــﻮن‪ (12 :‬ﻧــﺎزل ﺷــﺪ‪ .‬ﻣــﻦ ﮔﻔــﺘﻢ‪» :‬ﻓَـﺘَـﺒَـ َ‬
‫ﲔ« »ﭘﺲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﺧﺪاي ﮐﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ْ ِِ‬
‫اﳋَﺎﻟﻘ ْ َ‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪» .﴾    ﴿ :67‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﮐﺒﺮ‬
‫ﻣﻰورزﯾﺪﯾﺪ و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺮاﯾﻰ ]ﺷﺒﺎﻧﻪ[ ﻣﻰﮐﺮدﯾﺪ‪] ،‬آن را[ ﺗﺮك ﻣﻰﮔﻔﺘﯿﺪ«‬
‫‪ -745‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ در اﻃـﺮاف ﮐﻌﺒـﻪ ﺟﻠﺴـﺎت‬
‫ﺷﺐﻧﺸـﯿﻨﯽ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣـﯽدادﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷـﯽ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ دور ﮐﻌﺒـﻪ ﻃـﻮاف‬

‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺳﭙﺲ ﻧﻄﻔﻪ را ﺧﻮن ﺑﺴﺘﻪ ﮔﺮداﻧﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬آن ﮔﺎه ]آن[ ﺧﻮن ﺑﺴﺘﻪ را ]ﺑﻪ ﺻﻮرت[ ﮔﻮﺷـﺖ ﭘـﺎرهاى در‬
‫آوردﯾﻢ‪ .‬آن ﮔﺎه ]آن[ ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺎره را اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﯾﻰ ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ آن اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﯾﻢ‪ .‬آن‬
‫ﮔﺎه او را ]ﺑﻪ[ آﻓﺮﯾﻨﺸﻰ دﯾﮕﺮ آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ‪ .‬ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪﮔﺎن«‪.‬‬
 ‫‪393‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :76‬‬

‫‪.(1 )﴾‬‬
‫‪ -746‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﻧـﺰد ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬آﻣـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺧﻮﯾﺸﯽ و ﻗﺮاﺑﺖ ﻗﺴﻢ ﻣﯽدﻫﻢ‪ ،‬ﻣـﺎ ﭘﺸـﻢ و ﮐـﺮك ﺷـﺘﺮ را ﺑـﺎ‬

‫ﺧﻮن ﯾـﮏ ﺟـﺎ ﮐﻮﺑﯿـﺪه ﺧـﻮردﯾﻢ‪ .‬آﯾـﮥ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -747‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻦ اﺛﺎل ﺣﻨﻔﯽ ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺳﭙﺎة اﺳﻼم درآﻣﺪ‪،‬‬
‫او را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آوردﻧﺪ و آن ﺣﻀﺮت آزادش ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﺑﻦ اﺛﺎل اﺳـﻼم را ﭘـﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﮑﻪ ﺳﭙﺲ از آﻧﺠﺎ ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﻣﺴﯿﺮ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﯿﻦ ﻣﮑﻪ و ﻣﯿﺮه را ﮐﻪ از ﺗﻮاﺑﻊ ﯾﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽآﻣﺪ ﻣﺴﺪود ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺶ از ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮردن ﮐﺮك ﮐﻮﺑﯿﺪه و ﺧـﻮن‬
‫زد‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﻮ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﻣـﻦ دﻟﺴـﻮز‬
‫و ﻣﺎﯾﮥ رﺣﻤﺖ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﭘﺪران را ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان آنﻫﺎ را از ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﮐﺸﺘﯽ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺬاب ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺑﺮاى ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻓﺮوﺗﻨﻰ و زارى ﻧﮑﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »اﻟﮑﺒﺮي« ‪ 11352‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،372‬ﻃﺒﺮي ‪ ،25632‬واﺣـﺪي ‪ ،629‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ ‪ 370 / 11‬ح ‪،12038‬‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ‪ 394 / 2‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 90 / 2‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﯾﺰﯾﺪ ﻧﺤﻮي از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎ ﻃﺮﻗﺶ ﺣﺴﻦ و ﺑﻪ اﺻﻠﺶ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي ﺷـﺎﻫﺪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺪون ﻧـﺰول آﯾـﻪ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1816‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪394‬‬

‫ﺳﻮرة ﻧﻮر‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 64‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :3‬‬

‫‪.(1 )﴾      ‬‬

‫‪ -748‬ﻧﺴﺎﺋﯽ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از ﯾـﺎران ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑـﺎ‬

‫ﯾﮏ زن ﺧﻮد ﻓﺮوش ﻣﺸﻬﻮر ﺑـﻪ ام ﻣﻬـﺰول ازدواج ﮐﻨـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾          ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -749‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺷﻌﯿﺐ از ﭘﺪرش از ﭘﺪرﮐﻼﻧﺶ رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮﺛﺪ ) ‪ (3‬ﺑﺮدﮔﺎن را از اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﮑﻪ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬در ﻣﮑـﻪ زﻧـﯽ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫ﻋﻨﺎق ﺑﺎ او رﻓﯿﻖ ﺑﻮد‪ .‬از رﺳﻮل ﺧﺪا اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎق ازدواج ﮐﻨﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫـﯿﭻ ﻧﮕﻔـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا آﯾﻪ را ﺑـﺮاﯾﺶ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺮد زﻧﺎﮐﺎر ﻣﮕﺮ ﺑﺎ زن زﻧﺎﮐﺎر ﯾﺎ ﻣﺸﺮك ازدواج ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ و زن زﻧﺎﮐﺎر‪ ،‬او را ﺟـﺰ ﻣـﺮد زﻧﺎﮐـﺎر ﯾـﺎ‬
‫ﻣﺸﺮك ﺑﻪ زﻧﻰ ﻧﻤﻰﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ]اﻣﺮ[ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﺮام ﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،379‬اﺣﻤﺪ ‪ 159 / 2‬و ‪ ،125‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ ،193 / 2‬واﺣـﺪي ‪ ،632‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪ 153 / 7‬و ﻃﺒـﺮي‬
‫‪ 25742‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺻـﺤﯿﺢ ﻣـﯽداﻧـﺪ و ذﻫﺒـﯽ ﻫـﻢ ﺑـﺎ او‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 47 / 7‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬راويﻫﺎي اﺣﻤﺪ ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﺣﺎﮐﻢ ‪ 396 / 2‬از‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺗﯿﻤﯽ از ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رواﯾﺖ ﮐـﺮده و از آن ﺳـﻨﺪ »ﺣﻀـﺮﻣﯽ« اﻓﺘـﺎده‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫ﻇﺎﻫﺮ آن ﺻﺤﯿﺢ ﺷﺪه و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﮑـﻢ و ذﻫﺒـﯽ اﯾـﻦ را ﺑـﻪ ﺷـﺮط ﺷـﯿﺨﯿﻦ ﺻـﺤﯿﺢ ﻣـﯽﺷـﻤﺎرﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1833‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ »ﻣﺰﯾﺪ« ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪395‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺗــﻼوت ﮐــﺮد و ﮔﻔــﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔــﺰ ﺑــﺎ ﻋﻨــﺎق ازدواج ﻧﮑــﻦ‪ ...] (1 )،‬ﻋﻤــﺮو ﺑــﻦ ﺷــﻌﯿﺐ از ﭘــﺪرش از‬
‫ﭘﺪرﺑﺰرﮔﺶ ]ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص[ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮﺛﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺮﺛﺪ ﺑﺮدﮔﺎن‬
‫را از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬در ﻣﮑـﻪ زﻧـﯽ ﺧـﻮدﻓﺮوش ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﻋﻨـﺎق زﻧـﺪﮔﯽ ﻣـﯽﮐـﺮد ﮐـﻪ در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎ ﺑﺎ او رﻓﯿﻖ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮﺛﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از ﺑﺮدﮔﺎن ﻣﮑﻪ ﻗﺮار ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد ﮐـﻪ او را ﺑﺒـﺮد‪ .‬ﻣﺮﺛـﺪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﯾﮏ ﺷﺐ ﻣﻬﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﮥ دﯾﻮاري از دﯾﻮارﻫﺎي ﻣﮑﻪ رﺳـﯿﺪم‪ .‬ﻧﺎﮔـﺎه ﻋﻨـﺎق آﻣـﺪ و‬
‫ﺳﺎﯾﮥ ﻣﺮا ﺑﻪ ﮐﻨﺎر دﯾﻮار دﯾﺪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﻢ رﺳﯿﺪ ﻣﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮﺛﺪي؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﺮﺛﺪم‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ دﯾﺎر دوﺳﺖ ﺧﻮش آﻣﺪي‪ ،‬ﺑﯿﺎ اﻣﺸﺐ را ﺑﺎ ﻣﺎ ﺳﭙﺮي ﮐﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﻋﻨﺎق‪ ،‬ﺧﺪا زﻧـﺎ را‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﯾﺎد ﮐﺮد اي ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺧﯿﻤـﻪﻫـﺎ اﯾـﻦ ﻣـﺮد را ﺑﮕﯿﺮﯾـﺪ ﮐـﻪ ﺑﺮدﮔـﺎن ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮ ﻣﺮا دﻧﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻨﺪﻣـﻪ رﻓـﺘﻢ و داﺧـﻞ ﻣﻐـﺎرهاي ﺷـﺪم‪ .‬آنﻫـﺎ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﻣﻦ اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ...‬ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﺧﺪا ﻣﺮا ﻧﺪﯾﺪﻧﺪ و ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑـﻪ ﻧـﺰد دوﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮد ﮐﻪ ﻣﺮد ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺑﻮد ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و ﺑﺎرش ﮐﺮدم و ﺑﻪ اذﺧﺮ ﮐﻪ رﺳﯿﺪم ﺑﻨـﺪﻫﺎي ﮔـﺮان را از او‬
‫ﺑﺎزﮐﺮدم‪ ...‬ﺑﺎﻵﺧﺮه ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﯿﺪم و ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا! ﻣـﻦ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻨﺎق ازدواج ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺳﮑﻮت ﮐﺮد و ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﻫـﯿﭻ ﻧﮕﻔـﺖ‪ .‬ﺗـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا آﯾﻪ را ﻗﺮاءت ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻨﺎق ازدواج ﻧﮑﻨﻢ[) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬اﺑــﻮداود ‪ ،2051‬ﺗﺮﻣــﺬي ‪ ،3177‬ﻧﺴــﺎﺋﯽ ﺑــﻪ ﺷــﻤﺎرة ‪ 3228‬ﺣــﺎﮐﻢ ‪ 166 / 2‬و ﺑﯿﻬﻘــﯽ ‪ 153 / 7‬از ﻋﺒــﺪاﷲ ﺑــﻦ‬
‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﺎص رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎدش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺧﺘﻼف ﻣﺸﻬﻮر او ﺑﺎ ﭘﺪراﻧﺶ و راويﻫـﺎي‬
‫ﺑﻌﺪ او ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي اﯾﻦ را ﺣﺴﻦ و ﺣﺎﮐﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪25747‬‬
‫از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺷﻌﯿﺐ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫ﻣﻮﺻﻮل ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ ‪-‬واﷲ اﻋﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1834‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي ﮐﺘﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ‪.3101‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪396‬‬

‫‪ -750‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﺧـﺪا ‪ ‬زﻧـﺎ را ﺗﺤـﺮﯾﻢ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از زﻧﺎن زﻧﺎﮐﺎر از وﺟﺎﻫﺖ و ﺟﻤﺎل ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺗﻌـﺪادي از ﻣـﺮدان ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫زﻧﺎن زﻧﺎﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :6 – 9‬‬

‫‪.﴾         ‬‬

‫‪ -751‬ﺑﺨﺎري از ﻗﻮل ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻼل ﺑﻦ اﻣﯿﻪ ﻧﺰد‬
‫ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت آﻣﺪ و زن ﺧﻮد را ]ﺑﺎ ﺷﺮﯾﮏ ﺑﻦ ﺳﺤﻤﺎء[ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ زﻧﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﺑﯿﺎور ﯾﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﺪ ﻗﺬف ﺟﺎري ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﭼﮕﻮﻧﻪ وﻗﺘﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﺎ‬
‫زن ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺒﯿﻨﺪ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺮود؟ ﺑﺎزﻫﻢ رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﯿﺎور‬
‫ﯾﺎ ﺣﺪ ﻗﺬف ﺑﺮ ﺗﻮ ﺟﺎري ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻼل ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻦ‬
‫ﺻﺎدﻗﻢ و ﯾﻘﯿﻦ دارم ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮاءت ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﺑﺎ وﺣﯽ‬

‫آﺳﻤﺎﻧﯽ ﴿‪           ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ ﴾          ‬آﻣﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 2671‬و ‪ ،4747‬اﺑـﻮداود ‪ ،2254‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،3179‬اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ ‪ ،2067‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪ 393 / 7‬و‬
‫ﺑﻐﻮي ‪ 2370‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1837‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺎﻧﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ زﻧﺎ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﺟﺰ ﺧـﻮد ﮔﻮاﻫـﺎن ]دﯾﮕـﺮ[ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫]ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﺣﮑﻢ[ ﺷﻬﺎدت ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﺎن ]اﯾﻦ اﺳﺖ[ ﮐﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾـﺎد ﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ او از‬
‫راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ ]ﮔﻮاﻫﻰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ[ ﮐﻪ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد اﮔﺮ از دروﻏﮕﻮﯾﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و از آن‬
‫]زن[ ﻋـﺬاب را ﺑـﺮ ﻣـﻰدارد آن ﮐـﻪ ﭼﻬـﺎر ﺑـﺎر ]ﺑـﺎ ﺳـﻮﮔﻨﺪ[ ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﮔـﻮاﻫﻰ دﻫـﺪ ﮐـﻪ او )ﺷــﻮﻫﺮش( از‬
 ‫‪397‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -752‬اﺣﻤﺪ ]از ﻋﺒﺎد ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس[ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫﴿‪           ‬‬

‫‪) ﴾   ‬ﻧﻮر‪ (4 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده رﺋﯿﺲ اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا!‬
‫آﯾﺎ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ؟ رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺼﺎر! آﯾﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺰرﮔﺘﺎن را‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻨﻮﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﮑﻦ‪ ،‬زﯾﺮا او ﻣﺮدي ﻏﯿﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ]ﺑﻪ ﺟﺰ از دوﺷﯿﺰﮔﺎن ﻋﺬراء[ ﺑﺎ ﻫﯿﭻ زﻧﯽ ازدواج ﻧﮑﺮده اﺳﺖ و از ﺷﺪت ﻏﯿﺮت او ﮐﺴﯽ‬
‫ﻫﻢ ﺟﺮأت ازدواج ]ﺑﺎ ﻣﻄﻠﻘﮥ او را[ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻦ ﯾﻘﯿﻦ ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ و از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر اﻣﺎ در ﺷﮕﻔﺘﻢ از اﯾﻦ ﮐﻪ زﻧﯽ ﮐﺜﯿﻒ‬
‫و ﻧﺎدان را در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﺒﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﺮدي ران او را ﺑﺮ ران ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻢ ﮐﻪ او را از ﺟﺎﯾﺶ دور ﮐﻨﻢ و ﯾﺎ ﺗﮑﺎﻧﺶ ﺑﺪﻫﻢ ﺗﺎ آن ﮐﻪ ﺑﺮوم ﭼﻬﺎر ﺷﺎﻫﺪ ﺑﯿﺎورم ﺻﻮرت‬
‫را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﺑﺮوم و ﺷﺎﻫﺪ ﺑﯿﺎورم او ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺗﻤﺎم ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻧﺪك زﻣﺎﻧﯽ ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﻫﻼل ﭘﺴﺮ اﻣﯿﻪ آﻣﺪ‪ ،‬وي از ﺟﻤﻠﮥ‬
‫ﺳﻪ ﻧﻔﺮي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬وي ﺳﺮ ﺷﺐ از ﻣﺰرﻋﮥ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آﻣﺪ ﻣﺮدي را ﻧﺰد‬
‫ﻫﻤﺴﺮش دﯾﺪ ﺳﺨﻨﺎن او را ﺑﻪ ﮔﻮش ﺧﻮد ﺷﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ‪ ،‬واﻗﻌﻪ را آﺷﮑﺎر ﻧﮑﺮد ﺻﺒﺢ زود‬
‫ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ‪ ‬ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آﻣﺪم و در ﻧﺰد ﻫﻤﺴﺮم ﻣﺮدي را ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ دﯾﺪم و ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ را ﺷﻨﯿﺪم‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺳﺨﻨﺎن او را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺑﺮ او ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺼﺎر ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﯾﻢ ﺣﺎﻻ رﺳﻮل ﺧﺪا او‬
‫را ﺣﺪ ﻣﯽزﻧﺪ و ﺷﻬﺎدت او را در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻼل ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻖ دادﮔﺮ‬
‫اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ ﺧﺪا ﻣﺮا از اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﯿﺮون آرد‪ .‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮاﺳﺖ دﺳﺘﻮر‬

‫دروﻏﮕﻮﯾﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ ]ﮔﻮاﻫﻰ آن زن ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ[ ﮐﻪ ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ او ﺑﺎد اﮔـﺮ ]ﺷـﻮﻫﺮش[‬
‫از راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪398‬‬

‫اﺟﺮاي ﺣﺪ را ﺑﺮ ﻫﻼل ﺻﺎدر ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺪم ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺰول وﺣﯽ ﭘﺪﯾﺪار ﮔﺮدﯾﺪ و اﺻﺤﺎب‬

‫ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از وﺣﯽ ﻓﺎرغ ﺷﺪ‪ .‬و آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺰول‬
‫ﯾﺎﻓﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -753‬و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ او از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -754‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻋﻮﯾﻤﺮ ﻧﺰد ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺪي آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻃﺮف ﻣﻦ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﺑﺎرة ﻣﺮدي ﺳﺆال ﮐﻦ ﮐﻪ زﻧﺶ را ﺑﺎ ﻣﺮد ﻏﺮﯾﺒـﻪاي‬
‫در ﯾﮏ ﺟﺎ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ و آن ﻣﺮد را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد او ﻫﻢ ﮐﺸـﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد و ﯾـﺎ‬
‫ﻃﻮر دﯾﮕﺮي ﺑﺎ او رﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﻮد؟ ﭘﺲ ﻋﺎﺻﻢ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬آن ﺑﺰرﮔـﻮار ﻋﻨـﻮانﮐـﺮدن‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ داﻧﺴﺖ و ﺑﺮ ﺳﺆالﮐﻨﻨﺪه ﻋﯿـﺐ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﻋـﻮﯾﻤﺮ ﺑـﺎ ﻋﺎﺻـﻢ‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد و ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺎر ﮐﺮدي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻣﯽﮐﺮدم ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣـﻦ ﮐـﺎر ﺧﯿـﺮ و ﻧﯿﮑـﻮﯾﯽ را‬
‫ﺳﻔﺎرش ﻧﮑﺮده ﺑﻮدي‪ ،‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﺆال ﮐﺮدم آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺮ ﻣﻦ ﻋﯿﺐ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻮﯾﻤﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮدم ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﯽ ﺷﺘﺎﺑﻢ و در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺳـﺆال ﻣـﯽﮐـﻨﻢ‪ .‬ﺳـﭙﺲ از‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳـﺆال ﮐـﺮد‪ .‬آن ﺑﺰرﮔـﻮار ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻫﻤـﯿﻦ دم در ﺑـﺎرة ﺗـﻮ و ﻫﻤﺴـﺮت وﺣـﯽ اﻟﻬـﯽ ﻧـﺎزل‬
‫ﮔﺸﺖ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬اﺣﻤﺪ ‪ 238 / 1‬و ﻃﺒﺮي ‪ 25828‬از ﻋﺒﺎد ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬اﺳـﻨﺎد اﯾـﻦ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺒﺎد ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر اﻣﺎ اﺻﻞ آن ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ ﺑﺨﺎري و دﯾﮕﺮان ﻫﻢ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫»اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن« ‪ 1555‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1024‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ 172 / 6‬و ‪ 173‬و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 2824‬از اﻧﺲ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﺑﻌﺾ ﮐﻠﻤﺎت رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺢ‬
‫و راويﻫﺎﯾﺶ ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،5308‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1492‬ﻣﺎﻟﮏ ‪ ،566 / 2‬ﺷﺎﻓﻌﯽ ‪ ،44 / 2‬اﺣﻤﺪ ‪ ،336 / 5‬اﺑـﻮداود ‪،2245‬‬
‫ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،143 / 6‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 4284‬و ‪ 4285‬از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1839‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪399‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺋﻤﮥ ﺑﺰرﮔﻮار در اﯾﻦ ﺑﺎره اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ از آنﻫـﺎ‬
‫ﻋﻘﯿﺪه دارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺎن ﻋﻮﯾﻤﺮ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳـﺖ و ﺗﻌـﺪادي ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ ﮐـﻪ در ﺑـﺎرة‬
‫ﻫﻼل ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪهاي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ دو واﻗﻌﻪ را ﺟﻤﻊ ﮐﺮده‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬اوﻟـﯿﻦ ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺮاي او اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﻫﻼل ﺑﻮده و در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻮﯾﻤﺮ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮده و آﯾﻪ در ﺷﺎن ﻫﺮدوي آنﻫـﺎ ﯾﮑﺠـﺎ ﻧـﺎزل ﮔﺸـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻧـﻮوي و ﺑـﻪ ﭘﯿـﺮوزي از او‬
‫ﺧﻄﯿﺐ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮوي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮدوي آنﻫﺎ در‬
‫ﯾﮏ زﻣﺎن ﭘﯿﺶ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ آﯾﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻼل ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻋـﻮﯾﻤﺮ‬
‫ﺑﯽﺧﺒﺮ از واﻗﻌﮥ ﻫﻼل آﻣﺪه و ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﺣﮑﻢ را ﺑﺮ او ﺑﯿﺎن داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬و ﺑـﺮاي ﻫﻤـﯿﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺼﮥ ﻫﻼل آﻣﺪﻫﺎﺳﺖ )ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ‬ﻓﺮود آﻣﺪ( و در ﻗﺼﮥ ﻋﻮﯾﻤﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﺧﺪا در ﺑﺎرة ﺗـﻮ‬
‫وﺣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ( ﺗﺄوﯾﻞ و ﻣﻌﻨﯽ دﻗﯿﻖ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاي داﻧﺎ و ﺗﻮاﻧﺎ در ﺑﺎرة ﮐﺴـﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ روي داده ﺑﻮد وﺣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺻﺒﺎغ در »اﻟﺸﺎﻣﻞ« اﯾـﻦ ﻧﻈـﺮ را‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺮﻃﺒﯽ ﻋﻘﯿﺪه دارد ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -755‬ﺑﺰار از ﻃﺮﯾﻖ زﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻄﯿﻊ از ﺣﺬﯾﻔﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺮدي را ﺑﺎ ام روﻣﺎن ﯾﮑﺠﺎ دﯾﺪي ﭼﻪ ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧـﺎﺑﻮدش ﻣـﯽﮐـﻨﻢ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ از‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬ﭘﺮﺳﯿﺪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻤﻮاره ﮔﻔﺘﻪام ﺧﺪا ﮐﺴﯽ را ﮐـﻪ از‬
‫ﺧﻮد ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا او ﺧﺒﯿﺚ و ﻧﺠﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﺑـﻪ ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﺳـﺒﺐ‪ ،‬ﻧـﺰول ﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺰار ‪ 2237‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 74 / 7‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬راويﻫـﺎي اﯾـﻦ ﺛﻘـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 4857‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻖ‪.‬‬
‫‪» -2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ‪ 449 / 8‬و ‪.450‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪400‬‬

‫‪   ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :21 – 11‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.(1 )﴾  ‬‬

‫‪ -756‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ارادة‬
‫ﺳﻔﺮ ﻣﯽﮐﺮد ﻣﯿﺎن زﻧﺎن ﺧﻮد ﻗﺮﻋﻪ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ و ﻫﺮﮐﻪ ﻗﺮﻋﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﯽاﻓﺘﺎد او را ﺑﺎ ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬در ﯾﮑﯽ از ﻏﺰوات ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول آﯾﮥ ﺣﺠﺎب ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﻗﺮﻋﻪ زد‪ ،‬ﻗﺮﻋﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻦ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻣﻦ‬
‫رواﻧﮥ ﺟﻨﮓ و ﭘﯿﮑﺎر در راة ﺧﺪا و ﻫﻤﺴﻔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﺪم در آن ﺳﻔﺮ ﻣﺮا ﺑﺎ ﻫﻮدﺟﻢ ﺑﺮﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎ آن ﻧﯿﺰ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ راة ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﯾﻢ ﺗﺎ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن دﯾﻦ ﻓﺎرغ‬
‫ﺷﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در دل ﺷﺐ اﻋﻼن ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﺷﺐ را‬
‫ﺑﻤﺎﻧﯿﻢ ]وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﻋﻼن ﺣﺮﮐﺖ ﺷﺪ[ ﻣﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و ﮐﻤﯽ ﻗﺪم زدم ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﺳﭙﺎه دور ﺷﺪم‬
‫و ﺑﻌﺪ از رﻓﻊ ﺿﺮورت ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻨﺰل ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺳﯿﻨﮥ ﺧﻮﯾﺶ را ﻟﻤﺲ ﮐﺮدم ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم‬
‫ﮔﺮدنﺑﻨﺪم ﮐﻪ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﺑﺎزﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و ﮔﺮدنﺑﻨﺪم را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮدم‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﮔﺮدنﺑﻨﺪ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدم ﮐﻪ ﮔﺮوة ﻣﺆﻇﻒ ﮐﻪ ﻫﻮدج ﻣﺮا ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﻣﺤﻤﻞ ﻣﻦ آﻣﺪه و ﻫﻮدج را ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻦ در آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪام ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺳﻮارﯾﻢ‬
‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺷﺘﺮ را ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و روان ﺷﺪﻧﺪ – ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در آن روزﮔﺎر زنﻫﺎ ﮐﻢوزن ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﭼﺎق و ﻓﺮﺑﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻏﺬاي آنﻫﺎ ﮐﻢ و اﻧﺪك ﺑﻮد ]در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ در ﺳﻨﯿﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻢ[ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺆﻇﻔﯿﻦ ﻣﺤﻤﻞ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎرﮐﺮدن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻫﻮدج ﻧﺸﺪﻧﺪ – ﻣﻦ وﻗﺘﯽ‬
‫ﮔﺮدنﺑﻨﺪم را ﯾﺎﻓﺘﻢ ﺳﭙﺎه رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﺳﭙﺎه رﺳﯿﺪم در آﻧﺠﺎ ﻧﻪ ﻓﺮﯾﺎدي و ﻧﻪ ﻓﺮﯾﺎدرﺳﯽ ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺗﻬﻤﺖ در ﻣﯿﺎن آوردﻧﺪ ﮔﺮوﻫﻰ از ﺷﻤﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ]ﺗﻬﻤـﺖ زدن را[ ﺑـﺮاى‬
‫ﺧﻮد ﺷﺮّ ﻣﯿﭙﻨﺪارﯾﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ آن ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺧﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻫﺮ ﮐﺴﻰ از آﻧﺎن ﺳﻬﻤﻰ از ﮔﻨﺎه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑـﺐ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﮐﺴﻰ از آﻧﺎن ﮐﻪ ]ﺑﺨﺶ[ ﻋﻤﺪه آن ]ﺗﻬﻤﺖ[ را اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺬاﺑﻰ ﺑﺰرگ دارد«‪.‬‬
 ‫‪401‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﺤﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﺧﻮد آﻣﺪم و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮدم ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻢ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺴﺘﻢ ﺧﻮاب ﺑﺮ ﻣﻦ ﻏﻠﺒﻪ ﮐﺮد ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻢ‪ .‬ﺻﻔﻮان ﺑﻦ ﻣﻌﻄﻞ ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﺳﭙﺎة اﺳﻼم ﺑﺮاي اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮده و ﺷﺒﮕﯿﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده و ﺳﺤﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﺤﻞ‬
‫ﻣﻦ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد و از دور ﺷﺨﺼﯽ را دﯾﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺣﺎل اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا دﯾﺪه‬
‫ِِ‬
‫ﻪﻠﻟ وإِ ﱠ� إِﻟَْﻴ ِﻪ ر ِ‬
‫اﺟﻌُ ْﻮن« »ﻣﺎ از‬‫َ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول آﯾﮥ ﺣﺠﺎب ﻣﺮا دﯾﺪه ﺑﻮد و »إِ ﱠ� ﱠ َ‬
‫ﺧﺪا ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ« را ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻣﻦ از ﺷﻨﯿﺪن ﺻﺪاي او ﺑﯿﺪار ﺷﺪم و روي‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭼﺎدرم ﭘﻨﻬﺎن ﮐﺮدم‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا! ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﺎ او ﻧﮕﻔﺘﻢ از او ﻧﯿﺰ ﺳﺨﻨﯽ‬
‫ﻧﺸﻨﯿﺪم‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺷﺘﺮش را ﺧﻮاﺑﻨﺪ إﻧﺎ ﷲ وإﻧﺎ اﻟﯿﻪ راﺟﻌﻮن را ﺑﻪ زﺑﺎن آورد و ﺷﺘﺮش‬
‫را آﻣﺎده ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺳﻮار ﺷﺪم ﭘﺲ ﺟﻠﻮ ﺷﺘﺮ را ﮔﺮﻓﺖ و روان ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻓﺮودآﻣﺪن ﺳﭙﺎه در‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﺳﻮزان ﻇﻬﺮ ﺑﻪ آنﻫﺎ رﺳﯿﺪﯾﻢ و آنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎرة ﻣﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﺗﻬﻤﺖ ﺑﺰرگ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﻦ ﺳﻠﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﮐﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﯾﮏ ﻣﺎه ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪم و ﻋﺪهاي از ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﺗﻬﻤﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ زده ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫ﺷﺎﯾﻊ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﻦ از اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻫﯿﭻ اﻃﻼﻋﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ دوران ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ام ﻣﺴﻄﺢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺴﺘﺮاح ﻣﯽرﻓﺘﻢ ﭘﺎي او ﻟﻐﺰﯾﺪ و ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺒﺎه ﺷﻮي اي‬
‫ﻣﺴﻄﺢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺪﺣﺮﻓﯽ زدي‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺖ ﻧﺎﺳﺰا ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ! آﯾﺎ ﺳﺨﻨﺎن او را ﻧﺸﻨﯿﺪهاي؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻣﺮا از ﺷﺎﯾﻌﻪﺳﺎزي‬
‫اﻫﻞ اﻓﮏ آﮔﺎه ﮐﺮد‪ .‬اﺿﻄﺮاب و رﻧﺞ دﯾﮕﺮي ﺑﺮ ﺑﯿﻤﺎرﯾﯿﻢ اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ راﺳﺖ و دروغ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺎدر ﻣﺴﻄﺢ ﮔﻔﺖ از زﺑﺎن ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﺸﻨﻮم‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪‬‬
‫ﻧﺰدم آﻣﺪ و ]ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ[ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﯾﺎ اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم‬
‫ﺑﺮوم‪] ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آري[ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم رﻓﺘﻢ و ﺑﻪ ﻣﺎدرم ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﻣﺎدر ﻣﺮدم ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺧﺘﺮﮐﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺨﺖ ﻧﮕﯿﺮ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ اﻫﻤﯿﺖ ﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ زن‬
‫زﯾﺒﺎ و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ و ﻣﺤﺒﻮب ﺷﻮﻫﺮي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ زن دﯾﮕﺮ ﻫﻢ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪402‬‬

‫دارد و در ﺑﺎرة او ﺳﺨﻨﺎن ﺑﯽﺟﺎ و دروغ ﻧﮕﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ :‬ﺧﺪا ﭘﺎﮐﯿﺰه و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ‬
‫ﻣﺮدم در ﺑﺎرة ﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺮفﻫﺎي ﻣﯽزﻧﻨﺪ و اﯾﻦ ﺗﻬﻤﺖ ﺑﻪ ﮔﻮش رﺳﻮل ﺧﺪا رﺳﯿﺪه اﺳﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬آن ﺷﺐ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدم ﺳﯿﻼب ﺳﺮﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﯿﺎﻓﺖ و ﺧﻮاب ﺑﺮ‬
‫دﯾﺪﮔﺎﻧﻢ راه ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺤﺮﮔﺎه ﮔﺮﯾﻪام ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﻧﺰول وﺣﯽ در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎره ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ و اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﻧﻈﺮ آﻧﺎن را در‬
‫ﺑﺎرة ﺟﺪاﯾﯽ از ﺧﺎﻧﻮادهاش ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻢ ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻮاي آﮔﺎﻫﯽ ﺧﻮد از ﺑﺮاءت‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﻧﺒﻮت از ﻋﯿﺐ و ﺗﻬﻤﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮ داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺧﺎﻧﻮادة ﺗﻮﺳﺖ و ﻣﺎ در ﺑﺎرة‬
‫او ﺟﺰ ﺧﯿﺮ و ﺧﻮﺑﯽ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻠﯽ ﮐﺮم اﷲ وﺟﻬﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻏﯿﺮ از‬
‫او زن ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ از ﮐﻨﯿﺰك ﺳﺆال ﮐﻨﯽ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑ‪‬ﺮِﯾﺮَه را ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﺮﯾﺮه! آﯾﺎ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺣﺮﮐﺘﯽ دﯾﺪهاي ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺷﮏ و ﮔﻤﺎن اﻧﺪازد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ‬
‫ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻋﯿﺐ و ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ در او ﻧﺪﯾﺪهام‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ او‬
‫دﺧﺘﺮ ﮐﻢﺳﻦ و ﺳﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺧﻤﯿﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻣﯽرﻓﺖ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬
‫ﻣﯽآﻣﺪ و ﺧﻤﯿﺮ را ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﺳﭙﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و اﺷﺎره ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﻧﺎرواي ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ اﺑﯽ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ﮐﺪاﻣﯿﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ آزار و اذﯾﺖ او در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادهام ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﯾﺎ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺧﻮدم او را ﺑﻪ ﺟﺰاي‬
‫اﻋﻤﺎل ﺑﺪش ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﻣﻼﻣﺖ و ﺳﺮزﻧﺸﻢ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ از ﺧﺎﻧﻮادهام ﺟﺰ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ و ﺧﯿﺮ ﭼﯿﺰي‬
‫ﻧﺪﯾﺪهام‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن روز ﺗﺎ ﺷﺐ و ﺷﺐ ﺗﺎ ﺳﺤﺮ ﺑﻪ ﺳﻮز و داغ ﮔﺮﯾﺴﺘﻢ ﺳﯿﻼب‬
‫ﺳﺮﺷﮑﻢ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﯿﺎﻓﺖ و ﺧﻮاب ﺑﻪ دﯾﺪﮔﺎﻧﻢ راه ﻧﺪاﺷﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﮔﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺪت‬
‫ﮔﺮﯾﻪ ﺟﮕﺮم را ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﮑﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻦ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدم‪،‬‬
‫زﻧﯽ از اﻧﺼﺎر اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ و آﻣﺪ او ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﻦ اﺷﮏ ﻣﯽرﯾﺨﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا داﺧﻞ ﺷﺪ و‬
‫ﺳﻼم داد و ﻧﺸﺴﺖ ﯾﮏ ﻣﺎه ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮد در ﺑﺎرة ﻣﻦ وﺣﯽ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﻬﺎدﺗﯿﻦ را ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫راﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﺎﯾﺸﻪ در ﺑﺎرة ﺗﻮ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺎك و ﻣﺒﺮا ﺑﺎﺷﯽ ﺧﺪا‬
 ‫‪403‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﭘﺎﮐﯽ و ﺑﯿﮕﻨﺎﻫﯽ ﺗﻮ را ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه و ﺧﻄﺎ ﺷﺪهاي از ﺧﺪا ﻃﻠﺐ‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﮐﻦ و ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻨﺪه ﺑﻪ ﮔﻨﺎه اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺧﺪا ﺗﻮﺑﮥ او را‬
‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺳﺨﻨﺎن او ﺗﻤﺎم ﺷﺪ ﺑﻪ ﭘﺪرم ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﻮ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﺟﻮاب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا را ﺑﮕﻮ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺎدرم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺟﻮاب ﺑﺪه‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮدم ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ دﺧﺘﺮ ﮐﻢﺳﻦ و ﺳﺎل ﻫﺴﺘﻢ ]از‬
‫ﻗﺮآن ﺷﺮﯾﻒ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺨﻮاﻧﺪهام[ ﻗﺴﻢ ﺑﻪ داﻧﺎي اﺳﺮار ﻣﻦ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻫﺴﺘﻢ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪه اﯾﺪ در‬
‫ﻧﻬﺎدﺗﺎن ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و آن را ﺑﺎور ﮐﺮده اﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰهام ﺑﺎور ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺧﺪا‬
‫داﻧﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻔﯿﻒ‪ ،‬ﺑﯽآﻻﯾﺶ‪ ،‬و درﺳﺘﮑﺎرم‪ .‬در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﮐﺎري‬
‫اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺧﺪا داﻧﺎﺳﺖ ﻣﻦ از آن ﻣﻨﺰه و ﺑﯿﺰام ﺑﺎور ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮدم و ﺷﻤﺎ ﻣ‪‬ﺜَﻠﯽ‬

‫ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪر ﯾﻮﺳﻒ ‪ ‬ﺑﮕﻮﯾﻢ‪     ﴿ :‬‬

‫‪» ﴾  ‬ﻣﻦ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ و ﺻﺒﺮ ﺟﻤﯿﻞ ﺧﻮاﻫﻢ داﺷﺖ و ﺧﺪا در آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارﯾﺪ‬
‫ﯾﺎر و ﯾﺎور ﻣﻦ اﺳﺖ« )ﯾﻮﺳﻒ‪ (18 :‬ﭘﺲ ﺣﺎﻟﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﭘﻠﻬﻮ اﻓﺘﺎدم‪،‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ داﻧﺎي راز ﻫﻨﻮز رﺳﻮل ﺧﺪا از ﺟﺎي ﺧﻮد دور ﻧﺸﺪه و ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از اﻋﻀﺎي ﻓﺎﻣﯿﻞ‬
‫ﺑﯿﺮون ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ آﺛﺎر ﻧﺰول وﺣﯽ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و ﺳﺨﺘﯽ و ﺷﺪت ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻧﺰول وﺣﯽ ﺑﺮ او ﻫﻮﯾﺪا ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از آن ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن‬
‫راﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﺎﯾﺸﻪ! ﺑﺸﺎرت ﺑﺎد ﺑﺮ ﺗﻮ ﮐﻪ ﺧﺪا ﭘﺎﮐﯽ و ﻋﻔﺎف ﺗﻮ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺎدرم ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮاي ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري از او ﺑﺮﺧﯿﺰ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا ﮐﻪ ﺑﺮاءﺗﻢ را ﻧﺎزل ﮐﺮد دﯾﮕﺮي را ﺳﭙﺎس و‬
‫ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾     ‬را ﺗﺎ آﯾﮥ دﻫﻢ‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺼﺎرف و ﻫﺰﯾﻨﮥ داﺷﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺑﺎرة ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﮔﺰاف و ﺑﯽﺟﺎ ﮔﻔﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﻄﺢ اﻧﻔﺎق ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪         ‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪404‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪» ﴾‬و دارﻧﺪﮔﺎن و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪاﻧﺘﺎن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن و‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮان در راه ﺧﺪا ﭼﯿﺰى ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ و در ﮔﺬرﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ دوﺳﺖ ﻧﻤﻰدارﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮزد؟« )ﻧﻮر‪ (22 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪ .(1‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ‬
‫دارم ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت و آﻣﺮزش ﭘﺮوردﮔﺎر ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮم‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺮﺟﯽ دادن ﺑﻪ ﻣﺴﻄﺢ را ﻣﺜﻞ‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -757‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -758‬و ﺑﺰار از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -759‬و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻮﯾﺴﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :26 – 23‬‬

‫‪.﴾      ‬‬

‫‪ -760‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﺧﺼﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿﺮ ﭘﺮﺳـﯿﺪم ﮐـﻪ ﮔﻨـﺎة زﻧـﺎ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﻗﺬف‪ ،‬اﺗﻬﺎم زﻧﺎن ﻋﻔﯿﻒ و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ ﺑﻪ زﻧﺎ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﺎ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧـﺪا ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪:‬‬

‫﴿‪» ﴾   ‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ و ﺑﯽﺧﺒﺮ از ﻫﻤﻪ ﺟﺎ را ﺑﻪ زﻧـﺎ‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﺮ آﻧﺎن ﻟﻌﻨﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻮرد ﻧﻔﺮت واﻗﻊ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ و‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨـﺎري ‪ 2661‬و ‪ 4171‬و ‪ 4750‬ﺑـﻪ ﮐﻠﻤـﺎت ﻫﻤـﯿﻦ رواﯾـﺖ و ‪ ،6679‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ ،2770‬اﺑـﻮداود‬
‫‪ ،4735‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3180‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﻋﺸﺮة اﻟﻨﺴـﺎء« ‪ ،45‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮزاق ‪ ،9748‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،197 / 6‬اﺑـﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 4027‬و‬
‫‪ ،4933‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،4212‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 134 / 23‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 134 / 7‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 302 7‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﻪ از ﻋﺎﯾﺸﻪ در‬
‫ﻗﺼﮥ اﻓﮏ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 1565‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪405‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻋﺬاب ﺳﺨﺘﯽ در ﭘﯿﺶ اﺳﺖ« ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا ﺧﺎص در ﻣـﻮرد ﻋﺎﯾﺸـﻪ ل‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﻨﺎد اﯾﻦ رواﯾﺖ ﯾﺤﯿﯽ ﺣﻤﺎﻧﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫‪ -761‬ك‪ :‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻣﺰاﺣﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...  ‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص در ﺑﺎرة زﻧﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -762‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ‬
‫آﯾﻪ ﺧﺎص در ﺷﺎن ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -763‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺪف ﺗﯿﺮ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺑﻮدم و ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ از ﺟﺮﯾﺎن آﮔﺎه ﺷﺪم‪ .‬روزي رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺎه وﺣﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا راﺳﺖ ﻧﺸﺴﺖ و ﻋﺮق ﺧﻮد را ﭘﺎك ﮐﺮد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﺎﯾﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺪت ﻣﯽدﻫﻢ ﺷﺎد ﺑﺎش‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﺧﺪا را ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم و ﺑﺲ‪ .‬آﻧﮕﺎه‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﴿‪         ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 25881‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 151 / 23‬از ﺧﺼﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﺤﯿﺎي ﺣﻤﺎﻧﯽ ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 25883‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 152 / 23‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد اﯾﻦ آﮔﺎه ﻧﺸﺪه‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺒﺮي ‪ 25885‬از وﺟﻪ دﯾﮕـﺮ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده ﮐـﻪ ﯾﮑـﯽ از‬
‫راويﻫﺎي آن ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ .‬و ﻃﺒﺮي ‪ 25887‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ در اﯾـﻦ ﻋﻄﯿـﮥ ﻋـﻮﻓﯽ واﻫـﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪406‬‬

‫‪          ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻗﺮاءت ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -764‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪي ﮐﻪ راوﯾﺎن آن ﺛﻘﻪ اﻧﺪ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳـﻠﻢ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻫﺪف ﺗﯿﺮ اﺗﻬﺎﻣﺎت و اﻓﺘﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺧـﺪا او‬
‫را از آن ﺑﻬﺘﺎن ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺮاءت داد و آﯾﮥ ﴿‪ ﴾ ‬را در ﺑﺎرة او ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -765‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ دو ﺳﻨﺪي ﮐﻪ در ﻫـﺮدوي آنﻫـﺎ ﺿـﻌﻒ اﺳـﺖ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي در ﺷﺎن زوج ﭘﺎﮐﯿﺰة ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﺨﻨﺎن اﻓﺘﺮاء آﻣﯿﺰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺎرة آﻧـﺎن‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾... ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -766‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﺣﮑﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﯿﺒﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺮدم در ﺑﺎرة ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺷﺨﺼﯽ را ﺑﻪ ﻧـﺰد او ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﻋﺎﯾﺸـﻪ! ﻣـﺮدم ﭼـﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﯿﭻ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﯿﮕﻨﺎﻫﯽ ﻣﻦ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﺷﻮد‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 25882‬از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻋﻤـﺮ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺒﺎرت ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ و آﻧﭽﻪ را ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ ﺣﺠـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ ﺑﻰ ﺧﺒﺮ ]از ﺑﺪﮐﺎرى و[ ﻣﺆﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ زﻧﺎ ﻣﻰدﻫﻨـﺪ‪ ،‬در دﻧﯿـﺎ و‬
‫آﺧﺮت ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و ﻋﺬاﺑﻰ ﺑﺰرگ ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ‪ .‬روزى ﮐﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎﯾﺸﺎن و دﺳﺘﻬﺎﯾﺸﺎن و ﭘﺎﻫﺎﯾﺸـﺎن ﺑـﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺮ ]زﯾﺎن[ آﻧﺎن ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬آن روز ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺰاى راﺳﺘﯿﻨﺸﺎن را ﺑﻪ ﺗﻤـﺎم و ﮐﻤـﺎل ﺑـﻪ‬
‫آﻧﺎن ﻣﻰدﻫﺪ و ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻖّ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺎن ﻧﺎﭘﺎك ﺳﺰاوار ﻣﺮدان ﻧﺎﭘﺎﮐﻨـﺪ‬
‫و ﻣﺮدان ﻧﺎﭘﺎك ﺳﺰاوار زﻧﺎن ﻧﺎﭘﺎكاﻧﺪ و زﻧﺎن ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺳـﺰاوار ﻣـﺮدان ﭘﺎﮐﻨـﺪ و ﻣـﺮدان ﭘـﺎك ﺳـﺰاوار زﻧـﺎن‬
‫ﭘﺎﮐﯿﺰهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن از آﻧﭽﻪ ]ﻣﺮدم[ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮىاﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 156 / 23‬و ﻃﺒﺮي ‪ 25905‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و اﺑﻦ زﯾﺪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 157 / 23‬و ‪ .159‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11222‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﻫﺮدو ﺳﻨﺪ راوﯾﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪407‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﭘﺎﻧﺰده آﯾﻪ از ﺳﻮرة ﻧﻮر را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ او ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا آﯾﺎت را ﺗﺎ ﺑﻪ آﯾﮥ‬
‫﴿‪ ﴾... ‬ﻗﺮاءت ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻣﺮﺳﻞ و داراي اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :27‬‬

‫‪.(2 )﴾          ‬‬
‫‪ -767‬ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﺪي ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬زﻧﯽ از اﻧﺼـﺎر آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اي رﺳﻮل ﺧﺪا! در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ دارم ﮐﻪ دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﻣﺮا در آن ﺣﺎﻟﺖ ﮐﺴـﯽ ﺑﺒﯿﻨـﺪ و ﻫﻤﯿﺸـﻪ‬

‫ﯾﮑﯽ از اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده در آن ﺣﺎل ﻧﺰدم ﻣﯽآﯾـﺪ‪ .‬ﻣـﻦ ﭼـﻪ ﮐـﺎر ﮐـﻨﻢ؟ ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :29‬‬

‫‪.(4 )﴾      ‬‬

‫‪ -768‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺣﯿﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن آﯾﮥ اﺳﺘﺌﺬان‪ ،‬اﺟﺎزهﺧﻮاﺳﺘﻦ‬
‫ﺑﺮاي واردﺷﺪن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺗﺠـﺎر ﻗـﺮﯾﺶ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﺷﺎم رﻓﺖ و آﻣﺪ دارﻧﺪ در اﯾﻦ راهﻫﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 160 / 23‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬وارد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﻰ ﻏﯿﺮ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﻮد ﻣﺸﻮﯾﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑـﻪ اﺟـﺎزه ﮔﯿﺮﯾـﺪ و ﺑـﺮ اﻫـﻞ آن‬
‫]ﺧﺎﻧﻪ[ ﺳﻼم ﮔﻮﯾﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺪ ﭘﺬﯾﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬واﺣﺪي ‪ 638‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ و ﻃﺒﺮي ‪ 25921‬ﻫﺮدو از اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﺳﻮار از ﻋﺪي ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻨﺎدش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﺳﻮار ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪي ﺗـﺎﺑﻌﯽ اﺳـﺖ‪ .‬ﮐﻠﻤـﺎت ﻣـﻦ ﭼـﻪ‬
‫ﮐﻨﻢ در ﻃﺒﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1033‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎﯾﻰ ﻏﯿـﺮ ﻣﺴـﮑﻮﻧﻰ در آﯾﯿـﺪ ﮐـﻪ در آﻧﺠـﺎ ﮐـﺎﻻﯾﻰ دارﯾـﺪ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰداﻧﺪ آﻧﭽﻪ را آﺷﮑﺎر ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ و آﻧﭽﻪ را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻰدارﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪408‬‬

‫اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﻨﮕﺎم واردﺷﺪن در ﺧﺎﻧﻪاي ﮐﻪ ﺧﺎﻟﯽ از ﺳﮑﻨﻪ اﺳﺖ اﺟﺎزه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ؟ آﻧﮕﺎه آﯾﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :31‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(1 )﴾  ‬‬

‫‪ -769‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﻘﺎﺗﻞ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ ﻣﺮﺛﺪ در ﺑﺎغ‬
‫ﺧﺮﻣﺎي ﺧﻮد زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬زﻧﺎن دﯾﮕﺮ در آن ﺑﺎغ ﻧﯿﻤﻪ ﺑﺮﻫﻨﻪ داﺧﻞ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺑـﻪ ﻃـﻮري ﮐـﻪ‬
‫ﺧﻠﺨﺎلﻫﺎﺷﺎن آﺷﮑﺎر و ﺳﯿﻨﻪﻫﺎ و ﮔﯿﺴﻮانﺷﺎن ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﺳﻤﺎء ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ وﺿﻊ ﭼﻘﺪر زﺷـﺖ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن را ]از ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ ﺑـﻪ ﻧـﺎﻣﺤﺮم[ ﻓـﺮو ﭘﻮﺷـﻨﺪ و ﭘﺎﮐـﺪاﻣﻨﻰ ورزﻧـﺪ و‬
‫زﯾﻨــﺖ ﺧــﻮد را آﺷــﮑﺎر ﻧﮑﻨﻨــﺪ ﻣﮕــﺮ آﻧﭽــﻪ از آن ﮐــﻪ آﺷــﮑﺎر اﺳــﺖ و ﺑﺎﯾــﺪ ﮐــﻪ روﺳــﺮىﻫﺎﯾﺸــﺎن را ﺑــﺮ‬
‫ﮔﺮﯾﺒﺎﻧﻬﺎﯾﺸﺎن ﻓﺮوﮔﺬارﻧﺪ و زﯾﻨﺖ ﺧﻮد را آﺷﮑﺎر ﻧﺴﺎزﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮﺷﺎن ﯾﺎ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﯾﺎ ﭘﺪران ﺷﻮﻫﺮﺷﺎن‬
‫ﯾﺎ ﭘﺴﺮاﻧﺸﺎن ﯾﺎ ﭘﺴﺮان ﺷﻮﻫﺮﺷﺎن ﯾﺎ ﺑﺮادراﻧﺸﺎن ﯾﺎ ﭘﺴﺮان ﺑﺮادراﻧﺸﺎن ﯾﺎ ﭘﺴﺮان ﺧﻮاﻫﺮاﻧﺸﺎن ﯾﺎ زﻧﺎن ]ﻫﻢ آﯾﯿﻦ[‬
‫ﺷﺎن ﯾﺎ ﻣﻠﮏ ﯾﻤﯿﻨﻬﺎﯾﺸﺎن ﯾﺎ ﻣﺮدان ﺑﻰ رﻏﺒﺖ ]ﺑﻪ زﻧﺎن[ ﮐﻪ ﭘﯿﺮو ﺷﻤﺎﯾﻨﺪ ﯾﺎ ﮐﻮدﮐـﺎﻧﻰ ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﺷـﺮﻣﮕﺎه زﻧـﺎن‬
‫اﻃّﻼع ﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬و ﻧﺒﺎﯾﺪ ]زﻣﯿﻦ[ را ﺑﺎ ﭘﺎﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﮑﻮﺑﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ از زﯾﻨﺘﺸﺎن را ﮐـﻪ ﻧﻬـﺎن ﻣـﻰداﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬آﺷـﮑﺎر‬
‫ﺷﻮد‪ .‬و اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻫﻤﮕﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ]درﮔﺎه[ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫‪409‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -770‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺣﻀﺮﻣﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻧﯽ دو ﺧﻠﺨﺎل ﻧﻘﺮه و ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﯾﻤـﺎﻧﯽ را‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎق ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮد اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬از ﻧﺰد ﮔﺮوﻫﯽ ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮد را ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺮ زﻣـﯿﻦ ﮐﻮﺑﯿـﺪ‬
‫ﺧﻠﺨﺎل ﺑـﻪ ﻣﻬـﺮهﻫـﺎي ﯾﻤـﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧـﻮرد ﮐـﺮد و آواز داد‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪ ﴾  ‬ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :33‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(2 )﴾            ‬‬
‫‪ -771‬اﺑﻦ ﺳﮑﻦ در »ﻣﻌﺮﻓﮥ اﻟﺼﺤﺎﺑﮥ« از ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﺻـﺒﯿﺢ و او از ﭘـﺪرش رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮدة ﺣﻮﻃﯿﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰي ﺑﻮدم از او ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﮑﺎﺗﺒﻪ ﺑﺮاي آزادي ﺧﻮد ﮐﺮدم‪ .‬ﭘﺲ‬
‫﴿‪ ﴾  ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 26010‬از ﺣﻀﺮﻣﯽ ﺑﻦ ﻻﺣﻖ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ]اﺳﺒﺎب[ ازدواج ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﻰ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را از ﻓﻀﻞ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﮐﻨـﺪ‪ .‬و ﮐﺴـﺎﻧﻰ از ﻣﻠـﮏ ﯾﻤﯿﻨﻬﺎﯾﺘـﺎن ﮐـﻪ در ﭘـﻰ ﺑـﺎز ﺧﺮﯾـﺪ ﺧـﻮد ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ -‬اﮔـﺮ در آﻧـﺎن‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﻰاى ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪ -‬ﺑﺎز ﺧﺮﯾﺪﺷﺎن ﮐﻨﯿﺪ و از ﻣﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﻰ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﯿـﺪ و‬
‫ﮐﻨﯿﺰان ﺧﻮد را اﮔﺮ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرى ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ زﻧﺎ وادار ﻣﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻬﺮه زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ دﻧﯿﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آرﯾﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ‬
‫آﻧﺎن را وادار ﺳﺎزد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺲ از وادارﮐﺮدن آﻧﻬﺎ ]ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ[ آﻣﺮزﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در »اﻻﺻﺎﺑﻪ« ‪ 176 / 2‬ﺷﺮح زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ‪ 4037‬آورده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪410‬‬

‫‪ -772‬ﻣﺴﻠﻢ از ﻗﻮل اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ اﺑـﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﮐﻨﺰﯾﮏ ﺧﻮد دﺳﺘﻮر ﻣﯽداد ﻓﺎﺣﺸﻪﮔﺮي و زﻧﺎ ﮐﻨﺪ و از آن ﻃﺮﯾﻖ ﭘﻮل و ﮐﺎﻻ ﺑـﺮاي او ﮐﺴـﺐ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾     ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -773‬و ﻧﯿﺰ از ﻫﻤﯿﻦ ﻃﺮﯾﻖ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ ﮐﻨﯿﺰﮐﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧـﺎمﻫـﺎي‬
‫ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﯿﮑَﻪ و اُﻣ‪‬ﯿﻤ‪‬ﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺧﻮدﻓﺮوﺷﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻫﺮدو از آن ﺑﺎﺑـﺖ ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم ‪ ‬ﺷـﮑﺎﯾﺖ‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﴿‪ ﴾     ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -774‬ﺣﺎﮐﻢ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻮاﻟﺰﺑﯿﺮ از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﯿﮑﻪ ﮐﻨﯿﺰ ﯾﮑـﯽ از اﻧﺼـﺎر‬
‫ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻮﻻﯾﻢ ﻣﺮا ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺧﻮدﻓﺮوﺷﯽ و زﻧﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﮐـﻼم ﻋﺰﯾـﺰ ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -775‬ﺑﺰار و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ اﺑـﯽ‬
‫ﮐﻨﯿﺰي داﺷﺖ ﮐﻪ در ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدﻓﺮوﺷﯽ ﻣﯽزد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ اﺳـﻼم زﻧـﺎ را ﺗﺤـﺮﯾﻢ‬

‫ﮐﺮد ﮐﻨﯿﺰك ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ زﻧﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪ ﴾    ‬ﺗـﺎ‬
‫آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬
‫‪ -776‬ﺑﺰار ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از اﻧﺲ ‪ ‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻧﺎم ﮐﻨﯿـﺰ را ﻣﻌـﺎذه ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،3029‬اﺑﻮداود ‪ ،2311‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ 385‬و واﺣﺪي ‪.640‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 3029‬ح ‪.27‬‬
‫‪ -3‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،385‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 397 / 2‬و ﻃﺒﺮي ‪ 26075‬از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از اﺑﻮزﺑﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﺣـﺎﮐﻢ‬
‫اﯾﻦ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ذﻫﺒﯽ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﺰار ‪» 2239‬ﮐﺸﻒ« و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 11748‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ راويﻫﺎي اﯾﻦ ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﯿﺜﻤﯽ ‪11231‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬راويﻫﺎي ﻃﺒﺮاﻧﯽ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪411‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -777‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر از ﺳﻔﯿﺎن و او از ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ دﯾﻨـﺎر از ﻋﮑﺮﻣـﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ دو ﮐﻨﯿﺰ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺴﯿﮑﻪ و ﻣﻌﺎذه آنﻫﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺧﻮدﻓﺮوﺷـﯽ و زﻧـﺎ ﻣـﯽﮐـﺮد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺎد اﻧﺠﺎﻣﺶ دادهام و اﮔـﺮ زﺷـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ ﭘـﺲ‬

‫ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺗﺮك ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧـﺪا ﴿‪ ﴾    ‬را‬
‫ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :48‬‬

‫‪.(2 )﴾ ‬‬

‫‪ -778‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﺮﺳﻞ ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻮد ﻫﺮﮔـﺎه ﺑـﺎ ﮐﺴـﯽ ﻧـﺰاع‬
‫ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﺣﻖ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮدش اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ از او دﻋﻮت ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺮوﻧﺪ ﺗﺎ در ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ داوري ﮐﻨﺪ ﻗﺒﻮل ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣـﯽداﻧﺴـﺖ ﮐـﻪ داوري ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﺑـﻪ ﺣـﻖ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ او ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﻇﻠﻢ و ﺗﺠﺎوز ﺑﺮ دﯾﮕـﺮي را ﻣـﯽداﺷـﺖ وﻗﺘـﯽ از او‬
‫دﻋﻮت ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮود اﻋﺘﺮاض ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﻓـﻼن ﻣـﯽروم‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :55‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 26075‬از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ دﯾﻨﺎر از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﻣﺎ ﺣـﺪﯾﺚ ﺟـﺎﺑﺮ ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ راه ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﺗـﺎ ﺑـﯿﻦ آﻧـﺎن ﺣﮑـﻢ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬آن ﮔـﺎه اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﺎن روﯾﮕﺮداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪» -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1883‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪412‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.(1 )﴾   ‬‬

‫‪ -779‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺻﺤﯿﺢ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪ ‬و اﺻﺤﺎب ﮐﺒﺎر ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ و اﻧﺼﺎر ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺟـﺎ داد و ﭘـﺬﯾﺮاﯾﯽﺷـﺎن ﮐـﺮد‬
‫ﻫﺪف ﺗﯿﺮ دﺷﻤﻨﯽ و ﻋﺪاوت ﻫﻤﮥ ﻋﺮب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺐ ﺑـﺎ ﺳـﻼح ﻣـﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧـﺪ و ﺻـﺒﺢ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﻼح ﺑﺮﻣﯽﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ روزي ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن و آراﻣـﺶ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﺟﺰ از ﺧﺪا از ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻧﺘﺮﺳﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪﴾...    ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -780‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺑﺮاء ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺎ ﮐﻪ در ﺗﺮس و ﻫﺮاس‬
‫ﺷﺪﯾﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :61‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرﻫﺎى ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﻋﺪه داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻰ‬
‫ﺷﮏ آﻧﺎن را در اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺳﺎزد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺳـﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫و ]آن[ دﯾﻨﺸﺎن را ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺸـﺎن ﭘﺴـﻨﺪﯾﺪه اﺳـﺖ ﺑﺮاﯾﺸـﺎن اﺳـﺘﻮار دارد و ﺑﺮاﯾﺸـﺎن ﭘـﺲ از ﺑﯿﻤﺸـﺎن اﯾﻤﻨـﻰ را‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﻨﺪ‪] .‬ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﻣﺮا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ و ﭼﯿﺰى را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﻤﻰﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬و ﮐﺴـﺎﻧﻰ ﮐـﻪ ﭘـﺲ از‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﺳﻘﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،401 / 2‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ‪ ،7025‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ ،647‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋـﻞ« ‪3‬‬
‫‪ 6 /‬و ‪ 7‬از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ از اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧـﺪ و ذﻫﺒـﯽ ﻣﻮاﻓـﻖ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪ 11237‬راويﻫـﺎي اﯾـﻦ را ﺛﻘـﻪ ﻣـﯽداﻧـﺪ‪» .‬اﺣﮑـﺎم ﻗـﺮآن« ‪ 1610 / 0‬و »زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1038‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪413‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪           ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪           ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪.(1 )﴾  ‬‬

‫‪ -781‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﺮ از اﺑﻦ اﺑﻮﻧﺠﯿﺢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘـﻞ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻮر‪ ،‬ﻟﻨﮓ و ﺑﯿﻤﺎر را ]ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺻﺮف ﻏﺬا ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﭼﯿـﺰي ﺑـﺮاي‬
‫اﻃﻌﺎم آنﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺖ[) ‪ (2‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﭘﺪر ﺧﻮد ﯾﺎ ﺑﺮادر ﺧﻮد ﯾﺎ ﺧﻮاﻫﺮ ﺧﻮد ﯾﺎ ﻋﻤـﮥ ﺧـﻮد و ﯾـﺎ ﺧﺎﻟـﮥ‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن از ﭘﺎ اﻓﺘﺎده از اﯾﻦ اﻣﺮ اﺟﺘﻨﺎب ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ دﯾﮕﺮان‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﺑﺮاي اﺟﺎزة آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -782‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪) ﴾       ‬ﻧﺴﺎء‪» (29 :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻟﻬﺎﯾﺘﺎن‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮ ﻟﻨﮓ ]ﻫﻢ[ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮ ﺑﯿﻤﺎر ]ﻧﯿﺰ[ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺧﻮدﺗﺎن‬
‫ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴﺖ در آﻧﮑﻪ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﻮد ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﯾﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﻮاﻫﺮاﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻋﻤﻮﻫﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻋﻤ‪‬ﻪﻫﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى داﯾﻰﻫﺎﯾﺘـﺎن ﯾـﺎ ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎى‬
‫ﺧﺎﻟﻪﻫﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪاى ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﺪﻫﺎﯾﺶ ]ﺑﻪ روا[ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯿﺪ ﯾﺎ ]ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى[ دوﺳﺘﺘﺎن ﭼﯿﺰى ﺑﺨﻮرﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫در آﻧﮑﻪ دﺳﺘﺠﻤﻌﻰ ﺑﺨﻮرﯾﺪ ﯾﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ در آﯾﯿﺪ ﺑـﺮ ]ﻗـﻮم[ ﺧـﻮﯾﺶ ﺑـﻪ‬
‫درودى ﻣﺒﺎرك ]و[ ﭘﺎﮐﯿﺰه ﮐﻪ رﺳﻤﻰ اﺳﺖ اﻟﻬﻰ‪ ،‬ﺳﻼم ﮔﻮﯾﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن آﯾـﺎت ]ﺧـﻮد[ را ﺑﺮاﯾﺘـﺎن‬
‫روﺷﻦ ﻣﻰﺳﺎزد ﺗﺎ ﺧﺮد ورزﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬روح اﻟﻤﻌﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،18‬ص ‪.217‬‬
‫‪ -3‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ 2067‬از ﻃﺮﯾﻖ او ﻃﺒﺮي ‪ 26221‬و ‪.26222‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪414‬‬

‫را در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎروا ﻣﺨﻮرﯾﺪ« را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮﺑﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎل ﻃﻌﺎم اﺳﺖ ﭘﺲ‬
‫اﺟﺎزه ﻧﺪارﯾﻢ ﮐﻪ از ﻏﺬاي دﯾﮕﺮان ﺗﻨﺎول ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻟﺬا از ﺧﻮردن ﻏﺬاي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﴿‪             ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -783‬از ﺿﺤﺎك رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ‪ ‬در ﺑﯿﻦ اﻫﻞ ﻣﺪﯾﻨـﻪ رﺳـﻢ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻮر‪ ،‬ﻣﺮﯾﺾ و ﻟﻨﮓ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﻏﺬا ﻧﻤﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﮐﻮر ﻏﺬاي ﻟﺬﯾﺬ و ﮔﻮارا را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﺪ‬
‫و ﻣﺮﯾﺾ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺜﻞ آدم ﺳﺎﻟﻢ درﺳﺖ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرد و ﻟﻨﮓ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻧﺰدﯾـﮏ ﻧﺸﺴـﺘﻪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرد‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه داد ﮐﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرﻧﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -784‬و از ﻣﻘﺴﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد ﺑﺎ ﮐﻮر و ﻟﻨﮓ ﻏﺬا ﻧﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -785‬ﺛﻌﻠﺒﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ﺧﻮد از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺎرث ﻫﻤﺮاة رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ و ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن دﯾﻦ روان ﺷﺪ و ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ زﯾـﺪ را ﺑـﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﯽ ﺧـﺎﻧﻮادة‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 26219‬از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬راويﻫﺎي او ﺛﻘﻪ اﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﯿﻦ ﻋﻠﯽ و اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس اﻧﻘﻄﺎع اﺳﺖ و ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي ارﺟﺢ اﺳﺖ‪» .‬اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن« ‪ 421 / 3‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1042‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪.26220‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 26226‬اﯾﻦ رواﯾﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪415‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬و او در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﮓدﺳﺖ ﺑﻮد از ﺧﻮردن ﻏﺬاي ﺧﺎﻧﻮادة ﺣﺮث ﺧﻮدداري‬
‫ﻣﯽﮐﺮد ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -786‬ﺑﺰار ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ رﻏﺒﺖ زﯾﺎد ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﻣﯽﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﮐﻠﯿﺪ اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫درﻣﺎﻧﺪﮔﺎنﺷﺎن ﻣﯽدادﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﯿﻞ دارﯾﺪ ﺑﺨﻮرﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮردن ﺧﻮراﮐﯽﻫﺎي آنﻫﺎ روا ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺎﻃﺮ اﺟﺎزه‬
‫ﻧﺪاده اﻧﺪ‪ .‬آﯾﮥ ﴿‪           ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ ) ‪.(2‬‬

‫‪ -787‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ]از ﻣﻌﻤﺮ[ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬از زﻫـﺮي در ﺑـﺎرة اﯾـﻦ ﮐـﻼم اﻟﻬـﯽ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾  ‬ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ ،‬ﮐﻮر‪ ،‬ﺷﻞ و ﺑﯿﻤﺎر ﭼﻪ ارزش دارﻧﺪ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﯾﺎد ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟــﻮاب داد‪ :‬ﻋﺒﯿــﺪاﷲ ﺑــﻦ ﻋﺒــﺪاﷲ ﺑــﺮاﯾﻢ ﮔﻔــﺖ‪ :‬ﻫﺮوﻗــﺖ ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑــﻪ ﺳــﻔﺮ ﺟﻬــﺎد ﻣــﯽرﻓﺘﻨــﺪ‬
‫ﺑﺠﺎهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﯽﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ و ﮐﻠﯿﺪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑـﻪ آنﻫـﺎ‬
‫ﻣﯽﺳﭙﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎﺳﺖ ﺑﺨﻮرﯾﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ ﺣـﻼل اﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻐﻮي ‪ 1549‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1044‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺪون اﺳﻨﺎد ذﮐﺮ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺰرا ‪» 2241‬ﮐﺸﻒ«‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11238‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬راويﻫﺎي اﯾﻦ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‬
‫داراي ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ واﺣﺪي ‪ 653‬از اﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺣﺎدﯾـﺚ ﻣﺮﺳـﻞ اﺑـﻦ ﻣﺴـﯿﺐ ﺟﯿـﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1895‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪416‬‬

‫آنﻫﺎ از ﺧﻮردن اﺟﺘﻨﺎب ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼـﻮن ﺣﻀـﻮر ﻧﺪارﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪﻫﺎﺷـﺎن داﺧـﻞ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮاي اﺟﺎزة آنﻫﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -788‬و از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺸﯿﺮهاي از ﻋﺮب ﻋﺎدت داﺷـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﻏـﺬاي ﺧـﻮد را‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺨﻮرﻧﺪ ﻫﺮﯾﮏ از آنﻫﺎ ﻧﺼﻒ روز راه ﻏﺬا را ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ﮐﺴﯽ را ﺑﯿﺎﺑـﺪ و ﺑـﺎ او ﻏـﺬا‬
‫ﺑﺨﻮرد‪ .‬در اﯾـﻦ ﺧﺼـﻮص ﴿‪ ﴾       ‬ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -789‬و از ﻋﮑﺮﻣﻪ و اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻢ اﻧﺼﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐـﻪ ﻫﺮﮔـﺎه ﮐﺴـﯽ‬
‫ﻣﻬﻤﺎن آنﻫﺎ ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻬﻤﺎن ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﻏﺬا ﻧﻤﯽﺧﻮرد ﺑﻪ ﻃﻌﺎم دﺳﺖ ﻧﻤـﯽزدﻧـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫ﺑﺮاي اﺟﺎزة آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪      ﴿ :64 – 62‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.﴾        ‬‬

‫‪ -790‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از ﻋﺮوه و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ و دﯾﮕﺮان ‪‬‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در ﻏﺰوة ﺧﻨﺪق ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن در ﻣﺠﻤﻊ اﻷﺳﯿﺎل روﻣﻪ ﭼﺎﻫﯽ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ اردوﮔﺎه زد‪ .‬و ﻏﻄﻔﺎن اﻓﺮاد ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ »ﻧﻌﻤﯽ« ﮐﻨﺎر ﮐﻮة اﺣﺪ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮآﻣﺪن آنﻫﺎ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد و آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺎ ﮐﻤﮏ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻃﺮاف‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﻨﺪق ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن آﻫﺴﺘﻪ و ﺧﯿﻠﯽ اﻧﺪك ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺪون اﺟﺎزة‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 26224‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 26237‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 26238‬از ﻫﺮدو رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪417‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮاي ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺿﺮورﺗﯽ ﭘﯿﺶ‬
‫ﻣﯽآﻣﺪ ﮐﻪ از اﺟﺮاي آن ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻣﯽﺑﻮد ﺿﺮورت ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﯾﺎدآور‬
‫ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﺮاي رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم اﺟﺎزه ﻣﯽداد و او‬
‫ﭼﻮن ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاي ﭘﺎك در ﺷﺎن آنﻫﺎ آﯾﮥ‬
‫﴿‪            ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد ) ‪.(1‬‬

‫‪        ‬‬

‫‪ -1‬ﺑﯿﻬﻘﯽ »دﻻﺋﻞ ﻧﺒﻮت« ‪ 408 / 3‬و ‪ ،409‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳـﺖ و اﺣـﺎدﯾﺜﯽ را ﮐـﻪ ﻋـﺮوه ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ رواﯾـﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﯿﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ‪ ،169 / 3‬اﻟﺒﺪاﯾﻪ و اﻟﻨﻬﺎﯾﻪ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 94 / 4‬و »ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪1896‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺗﻨﻬﺎ آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﭼـﻮن در ﮐـﺎرى ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ او‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪] ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﯾﻰ[ ﻧﺮوﻧﺪ ﻣﮕﺮ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ از او اﺟﺎزه ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن آﻧﺎن ﮐـﻪ‬
‫از ﺗﻮ اﺟﺎزه ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎن ﮐﺴﺎﻧﻰاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل او اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﺮاى ]اﻧﺠﺎم[ ﺑﺮﺧـﻰ‬
‫از ﮐﺎرﺷﺎن از ﺗﻮ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ از آﻧﺎن ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﻰ اﺟﺎزه ﺑﺪه و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺸـﺎن آﻣـﺮزش‬
‫ﺑﺨﻮاه‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ آﻣﺮزﮔـﺎر ﻣﻬﺮﺑـﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﺮاﺧﻮاﻧـﺪن رﺳـﻮل ]ﺧـﺪا[ را در ﻣﯿـﺎن ﺧـﻮد ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪن ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﺸﻤﺎرﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﺷﻤﺎ را ﮐﻪ ﭘﻨﺎه ﺟﻮﯾﺎن و ﭘﻨﻬﺎﻧﻰ ﺑﯿﺮون ﻣـﻰروﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻓﺮﻣﺎن او رﻓﺘﺎر ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ از آن ﺑﺮ ﺣﺬر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻼﯾﻰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺪ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪418‬‬

‫‪ -791‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ در »دﻻﺋﻞ« از ﻃﺮﯾﻖ ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬در‬
‫اﺑﺘﺪاي اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا را اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اي اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺻﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﷲ ‪ ‬ﺑﺮاي‬

‫ﻫــﺪاﯾﺖ ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن آﯾــﮥ ﴿‪ ﴾...       ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻧﺒﯽ اﷲ‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻓﺮﻗﺎن‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 77‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :10‬‬

‫‪.(1 )﴾     ‬‬

‫‪ -792‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ در »ﻣﺼﻨﻒ« و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺧﯿﺜﻤﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﮔﻨﺠﯿﻨـﻪﻫـﺎي روي زﻣـﯿﻦ و ﮐﻠﯿـﺪﻫﺎي آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﺑﺒﺨﺸﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي آﺧﺮﺗﺖ را ﮐﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐـﻢ ﻧﻤـﯽﮐﻨـﺪ و اﮔـﺮ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯽ ﻫﺮدو را ﯾﮏ ﺟﺎ در آﺧﺮت ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪﻫﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮدو را در آﺧﺮت ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻧﻤﺎ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﯾﺎ ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ﮔﺮﯾﺒﺎﻧﮕﯿﺮﺷﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺎن‪ ،‬ﺑﻰ ﺷﮏ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﯿﻮهاى را ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻰداﻧﺪ و روزى ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى او ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺠﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﻬﺘـﺮ از اﯾـﻦ ﻣﻘـﺮر ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻏﻬـﺎﯾﻰ ﮐـﻪ از ﻓﺮودﺳـﺘﺶ‬
‫ﺟﻮﯾﺒﺎران روان اﺳﺖ و ]در دﻧﯿﺎ[ ﺑﺮاﯾﺖ ﻗﺼﺮﻫﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ«‪.‬‬
 ‫‪419‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :20‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.(1 )﴾‬‬
‫‪ -793‬واﺣﺪي از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻮﯾﺒﺮ از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭼـﻮن‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﻘﺮ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻏﺬاي ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻣﯽﺧﻮرد و در ﺑﺎزارﻫﺎ ﮔﺮدش ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘـﺎر آنﻫـﺎ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬را اﻧـﺪوﻫﮕﯿﻦ‬

‫ﺳــــﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘــــﺲ آﯾــــﮥ ﴿‪        ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -794‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ و ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده) ‪.(3‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :29 – 27‬‬

‫‪.﴾  ‬‬

‫‪ -795‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﯽ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﻧﺰد ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت‬

‫ﻣﯽ آﻣﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﻌﯿﻂ او را ﺳﺮزﻧﺶ و از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ رﺳﻮﻻﻧﻰ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ]آﻧﻬـﺎ ﻫـﻢ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫﻤـﻪ[ ﺧـﻮراك ﻣـﻰﺧﻮردﻧـﺪ و در‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎ راه ﻣـﻰرﻓﺘﻨـﺪ و ﺑﺮﺧـﻰ از ﺷـﻤﺎ را ﺑـﺮاى ﺑﺮﺧـﻰ ]دﯾﮕـﺮ ﻣﺎﯾـﻪ[ آزﻣـﻮﻧﻰ ﺳـﺎﺧﺘﻪ اﯾـﻢ‪ .‬آﯾـﺎ ﺷـﮑﯿﺒﺎﯾﻰ‬
‫ﻣﻰورزﯾﺪ؟ و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬واﺣﺪي ‪ 655‬از اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﺑﺸﺮ از ﺟﻮﯾﺒﺮ ﻣﻔﺼﻞ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﺟـﺪاً ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ اﺳـﺤﺎق‬
‫ﻣﺘﺮوك و ﺟﻮﯾﺒﺮ و ﺿﺤﺎك ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻼﻗﺎت ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪.26315‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪420‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -796‬و از ﺷﻌﺒﯽ و ﻣﻘﺴﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :32‬‬

‫‪.(3 )﴾      ‬‬

‫‪ -797‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ و ﺿﯿﺎء در »اﻟﻤﺨﺘﺎره« از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺷـﺪ ﭘـﺲ ﭼـﺮا‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش او را ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻗﺮآن را ﺑﻪ او ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎره ﻧﺎزل ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ آﯾـﻪ و‬

‫دو آﯾﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﯾـﮥ ﴿‪       ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪.26347‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬و روزى ﮐﻪ ﺳﺘﻤﮑﺎر ]از روى ﺣﺴﺮت[ دﺳﺘﺎﻧﺶ را ﻣـﻰﮔـﺰد‪ .‬ﻣـﻰﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اى ﮐـﺎش ﻣـﻦ‬
‫]ﻫﻢ[ ﻫﻤﺮاه رﺳﻮل ]ﺧﺪا[ راﻫـﻰ ]راﺳـﺖ در ﭘـﯿﺶ[ ﻣـﻰﮔـﺮﻓﺘﻢ‪ .‬واى ﺑـﺮ ﻣـﻦ‪ ،‬اى ﮐـﺎش ﻓﻼﻧـﻰ را دوﺳـﺖ‬
‫ﻧﻤﻰﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﻣﺮا از ﭘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﻦ آﻣﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺖ و ﺷﯿﻄﺎن ﺗﻨﻬـﺎ ﮔـﺬار اﻧﺴـﺎن‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 26348‬از ﺷﻌﺒﯽ و ‪ 26349‬از ﻣﻘﺴﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺳـﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‪» .‬زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 1049‬و ‪ 1050‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺎﻓﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﻗﺮآن ﯾﮑﺒﺎره ﺑﺮ او ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺸﺪ؟ ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ]آن را ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ[ ﺗﺎ ﺑـﺎ آن‬
‫دﻟﺖ را اﺳﺘﻮار دارﯾﻢ و آن را آرام ]و ﺷﯿﻮا[ ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ«‪.‬‬
‫‪» -4‬در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 127 / 5‬و ‪ 128‬ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺿﯿﺎء و اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪421‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :70 – 68‬‬

‫‪.﴾              ‬‬
‫‪ -798‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ از اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬از رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪ ‬ﭘﺮﺳـﯿﺪم‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎه ﮐﺪام اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﺧﺎﻟﻖ ﺟﻬﺎن ﻫﻤﺘﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﻮي‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ از آن‬
‫ﮐﺪام ﮔﻨﺎه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪت را از ﺗﺮس اﯾﻦ ﮐﻪ ﻃﻌﺎﻣﺖ را ﻣﯽﺧﻮرد ﺑﮑﺸﯽ‪ ،‬ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﭘـﺲ‬
‫از اﯾﻦ ﮐﺪام ﮔﻨﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﺎ ﺑﺎ زن ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺗﺼـﺪﯾﻖ ﺳـﺨﻨﺎن ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﻮد‬
‫آﯾﮥ ﴿‪              ‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -799‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻋﺪهاي از اﻫﻞ ﺷﺮك ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﻗﺘﻞ ﺷﺪﻧﺪ و در اﯾﻦ ﮐﺎر زﯾﺎدهروي ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و در اﯾﻦ ﻋﻤﻞ اﻓﺮاط ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ و ﻣﺎ را ﺑﻪ آن راه دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺧﻮب اﺳﺖ ﮐﺎش ﻣﺎ را آﮔﺎه ﮐﻨﯽ‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده اﯾﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻔﺎره ﺑﭙﺮدازﯾﻢ؟‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪          ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪           ‬‬
‫‪  ‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،7520‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،90 / 1‬ح ‪ ،86‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3182‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪ ،90 / 7‬اﺣﻤـﺪ ‪ 380 / 1‬و ‪ 431‬و‬
‫‪ 434‬از رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1054‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 4720‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪422‬‬

‫و ﴿‪  ‬‬ ‫‪﴾         ‬‬
‫) ‪(1‬‬

‫‪) ﴾...‬زﻣﺮ‪ (53 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :70‬‬

‫‪.﴾       ‬‬

‫‪ -800‬ﺑﺨﺎري و ﻏﯿﺮه از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪) ﴾...      ‬ﻓﺮﻗﺎن‪ (68 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﮑﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺧﻮنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ رﯾﺨﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﯾﮑﺘﺎ ﺑﺖﻫﺎ را ﺷﺮﯾﮏ و ﻫﻤﺘﺎ ﻗﺮار دادﯾﻢ و دﺳﺖ ﺑﻪ‬

‫ﻓﻮاﺣﺶ و زﻧﺎ زدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺰ در ﺑﺎرﮔﺎﻫﺶ ﭘﻨﺎﻫﯽ ﻧﯿﺴﺖ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺒﻮدى دﯾﮕﺮ را ]ﺑﻪ ﻧﯿﺎﯾﺶ[ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺟﺎﻧﻰ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ]ﮐﺸﺘﻨﺶ را[‬
‫ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﻤﻰﮐﺸﻨﺪ و زﻧﺎ ﻧﻤـﻰﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬و ﻫـﺮ ﮐـﺲ ﭼﻨـﯿﻦ ﮐﻨـﺪ ﺑـﻪ ]ﮐﯿﻔـﺮى[ دﺷـﻮار ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻰﺧﻮرد روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻋﺬاب ﺑﺮاﯾﺶ دو ﭼﻨﺪان ﺷﻮد و در آﻧﺠﺎ ﺧﻮار ]و زﺑﻮن[ ﺟﺎودان ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و اﯾﻤﺎن آورد و ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪﯾﻬﺎﯾﺸـﺎن را ﺑـﻪ ﻧﯿﮑﯿﻬـﺎ ﺗﺒـﺪﯾﻞ‬
‫ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4810‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،122‬اﺑﻮداود ‪ ،4274‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،469‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 98 / 9‬و ﺣـﺎﮐﻢ ‪2‬‬
‫‪ 403 /‬ﻫﻤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 1913‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻧﺰد ﺑﺨﺎري ﻧﺪﯾﺪم‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 403 / 2‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 26512‬ﻫﺮدو از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻨﺼـﻮر‬
‫ﺑﻦ ﻣﻌﻤﺘﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬و ﻋﺒﺎرت »اﻫﻞ ﻣﮑﻪ« درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا اﯾـﻦ ﺳـﻮره و آﯾـﻪ‬
‫ﻣﺪﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺆﻟﻒ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻪ اﯾﻦ را ﺑﻪ ﻃﺒﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪﻫـﺪ ﮐـﻪ اﺷـﺘﺒﺎه ﻗﻠـﻢ ﺷـﺪه‪] .‬اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ را‬
‫ﺑﺨﺎري در ﮐﺘﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺑﺎب ﻣﺎﻟﻘﯽ اﻟﺒﻨﯽ و اﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻦ اﻟﻤﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﻤﮑﮥ ﺷﻤﺎرة ‪ ،3855‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ 3023‬ﮐﺘـﺎب‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ و اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﻔﺘﻦ ‪ 4273‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ[‬
‫‪423‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫***‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪424‬‬

‫ﺳﻮرة ﺷﻌﺮاء‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 220‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾    ﴿ :207 – 205‬‬
‫‪ -801‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻮﺟﻬﻀﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﻮﯾﯽ ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﻣﺘﺤﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﭼﺮا ﻣﺘﺤﯿﺮ ﻫﺴﺘﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﺮا ﻣﺘﺤﯿﺮ ﻧﺒﺎﺷﻢ؟ دﯾﺪم ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ دﺷﻤﻨﻢ از اﻣﺘﻢ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪            ‬‬

‫‪ ،(2 )﴾‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾      ﴿ :215‬‬
‫‪ -802‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا ‪ ‬اﯾﻦ ﮐﻼم آﺳﻤﺎﻧﯽ‬
‫﴿‪» ﴾   ‬و ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪت را ﻫﺸﺪار ده« )ﺷﻌﺮاء‪(214 :‬‬
‫را ﻧﺎزل ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﺧﺎﻧﻮاده و ﻗﻮم و ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻮد آﻏﺎز ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬

‫ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻨﮕﺮ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪﺷﺎن ﺳﺎزﯾﻢ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آن ﮔﺎه آﻧﭽﻪ از آن ﺑﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻰﯾﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪﯾﺸﺎن ﭼﻪ ﭼﯿـﺰى را از ]ﺳـﺮ[ آﻧـﺎن‬
‫دﻓﻊ ﻣﻰﮐﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﺮاى ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوى ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎن و ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﺎش«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪.26812‬‬
 ‫‪425‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾   ﴿ :226 – 224‬‬
‫‪ -803‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در‬
‫زﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا دو ﻧﻔﺮ ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر و دﯾﮕﺮي از دﺳﺘﮥ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻫﺠﻮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻫﺮﮐﺪام از ﻗﻮم ﺧﻮد ﭘﯿﺮواﻧﯽ از اﺣﻤﻖﻫﺎ و ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﺧﺪا ‪‬‬
‫﴿‪ ﴾   ‬اﻵﯾﺎت را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -804‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :227‬‬

‫‪.(3 )﴾           ‬‬

‫‪ -805‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﺮوه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﴿‪   ‬‬

‫‪» ﴾             ‬و‬
‫ﺷﺎﻋﺮاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺎن از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوى ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﻧﻨﮕﺮﯾﺴـﺘﻪاى ﮐـﻪ آﻧـﺎن در ﻫـﺮ ﻣﯿـﺪاﻧﻰ ﺳـﺮ‬
‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬و آﻧﮑﻪ آﻧﺎن ﭼﯿﺰى ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ]ﺧﻮد[ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰدﻫﻨﺪ« )ﺷﻌﺮاء‪ (226 – 224 :‬ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ از زﻣﺮة ﺷﺎﻋﺮان ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﻮره ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺷﺎﻋﺮاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺎن از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوى ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ .26838‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ واﻫﯽ و ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از او ﻣﺠﺎﻫﯿﻠﻨﺪ و ﻫﻢ آﯾﻪ ﻣﮑـﯽ و‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ‪ 1931‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرﻫﺎى ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﭘﺲ از‬
‫آﻧﮑﻪ ﺳﺘﻢ دﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺳﺘﻤﮑﺎران ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﮐﺪاﻣﯿﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺘﮕﺎه ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪426‬‬

‫‪ -806‬اﺑــﻦ ﺟﺮﯾــﺮ و ﺣــﺎﮐﻢ از اﺑﻮﺣﺴــﻦ ﺑــﺮاد رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﻧــﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕــﺎﻣﯽ ﮐــﻪ آﯾــﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ‪ ،‬ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ و ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ]در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎنﺷﺎن ﺳﺮازﯾﺮ ﻣـﯽﺷـﺪ[ ﻧـﺰد ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬آﻣﺪﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪاي ﺗﻮاﻧـﺎ ﻗﺴـﻢ‬
‫ﮐﺮدﮔﺎر ﺟﻬﺎن ﺧﻮد داﻧﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﺟﻤﻊ ﺷﻌﺮا ﻫﺴﺘﯿﻢ و اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد و ﻣﺎ ﺗﺒﺎه و ﻧﺎﺑﻮد‬

‫ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آنﻫﺎ را دﻋﻮت و آﯾﻪ را ﺑﺮاي‬
‫اﯾﺸﺎن ﺗﻼوت ﮐﺮد‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻗﺼﺺ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 88‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾      ﴿ :51‬‬

‫‪ -807‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از رﻓﺎﻋـﮥ ﻗﺮﻇـﯽ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾  ‬را در ﺑﺎرة ده ﻧﻔﺮي ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻢ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾        ﴿ :52‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ]اﯾﻦ[ ﺳﺨﻦ را ﺑﺮاى آﻧﺎن ﭘﯿﺎﭘﻰ در ﻣﯿﺎن آوردﯾﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺪ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 4563‬و ‪ 4564‬و ﻃﺒﺮي ‪ 27504‬و ‪ 27505‬از ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﺪه از رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦ ﻗﺮﻇـﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11244‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ دو اﺳﻨﺎد رواﯾﺖ ﮐﺮده ﯾﮑﯽ ﻣﺘﺼﻞ اﺳـﺖ و‬
‫دﯾﮕﺮي ﻣﻨﻘﻄﻊ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ]ﻗﺮآن[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮐﺘﺎب دادهاﯾﻢ ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن ﻣﻰآورﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪427‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -808‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ رﻓﺎﻋﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ده ﮔﺮوه از اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﭘﺪرم‬
‫ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻮرد آزار و اذﯾﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -809‬و از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑـﺮاي ﻣـﺎ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﯽﺷـﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫـﯽ از اﻫـﻞ‬
‫ﮐﺘﺎب ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻠﻤﺎن و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﻫﻤﻮاره ﭘﯿﺮو ﺣﻖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤﺪ ‪ ‬ﻗﺮآن‬
‫و اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺎن آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺿﻤﻦ ﻧﺰول آﯾﮥ ‪ 28‬ﺳﻮرة ﺣﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :56‬‬

‫‪.(2 )﴾ ‬‬

‫‪ -810‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم ‪ ‬ﺑـﻪ ﻋﻤـﻮي ﺧـﻮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ« را ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﯿﺎور ﺗﺎ ﻣﻦ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺷﻬﺎدت ﺑﺪﻫﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ زﻧﺎن ﻗﺮﯾﺶ ﻧﻤﯽﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬او را ﺗﺮس ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ‬

‫ﺳﺨﻦ ﺧﻮﺷﻨﻮدت ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 27509‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ﻫﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ دوﺳﺖ ﻣﻰدارى‪ ،‬ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻰ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻰ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ و او ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖﺷﺪﮔﺎن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 41‬و ‪ ،42‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3188‬اﺣﻤﺪ ‪ ،434 / 2‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧـﺰول« ‪ 662‬از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮه‬
‫ﺑﺪون ذﮐﺮ ﮐﻠﻤﮥ »زﻧﺎن« رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﻠﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎر رواﯾﺖ و اﯾﻦ ﮐﻠﻤـﻪ را‬
‫آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‪ 113 :‬ﮔﺬﺷﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1078‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪428‬‬

‫‪ -811‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ در »ﺗﺎرﯾﺦ دﻣﺸﻖ« ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﺤﮑﻢ و دﻗﯿـﻖ از اﺑﻮﺳـﻌﯿﺪ ﺑـﻦ راﻓـﻊ‬

‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﺳﺆال ﮐﺮدم آﯾﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﴿‪ ﴾    ‬در‬
‫ﺑﺎرة اﺑﻮﺟﻬﻞ و اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :57‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(1 )﴾‬‬
‫‪ -812‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﻮل ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي از ﻗﺮﯾﺶ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﯿﻢ ﻣﺮدم ﻣﺎ را از ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮدﻣـﺎن ﺑﯿـﺮون ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -813‬ﻧﺴﺎﺋﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾـﻦ ﺳـﺨﻨﺎن را ﺣـﺎرث ﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :61‬‬

‫‪.(1 )﴾       ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ از ﻫﺪاﯾﺖ ﭘﯿﺮوى ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮد رﺑﻮده ]و راﻧـﺪه[ ﻣـﻰﺷـﻮﯾﻢ‪ .‬آﯾـﺎ‬
‫آﻧﺎن را در ﺣﺮﻣﻰ اﯾﻤﻦ ﺟﺎى ﻧﺪادﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﻫﺮ ﭼﯿﺰى ﺑﺮاى روزى ]آﻧﺎن[ از ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻪ آن رﺳﺎﻧﺪه‬
‫ﻣﻰﺷﻮد؟ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪.27532‬‬
‫‪ -3‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »اﻟﮑﺒﺮي« ‪ 11385‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 405‬از اﺑﻦ اﺑﻮﻣﻠﯿﮑـﻪ از ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﺷـﻌﯿﺐ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺷﻌﯿﺐ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﺸﻨﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 27531‬از اﺑﻦ اﺑﻮﻣﻠﯿﮑﻪ رواﯾﺖ و‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺷﻌﯿﺐ را ﻧﺎم ﻧﺒﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻨﻘﻄﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪429‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -814‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾... ‬را‬
‫در ﺑﺎرة ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت و اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -815‬از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﺣﻤﺰه ‪ ‬و اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :85‬‬

‫‪.(2 )﴾      ‬‬

‫‪    ‬‬

‫‪ -816‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺿﺤﺎك رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺒـﯽ ﮐـﺮﯾﻢ ‪ ‬از ﻣﮑـﻪ ]ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ ﻫﺠﺮت[ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺤﻔﻪ ﮐﻪ رﺳﯿﺪ اﺷﺘﯿﺎق ﻣﮑﻪ ﺑﻪ دﻟﺶ اﻓﺘﺎد‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ‬

‫﴿‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻋﻨﮑﺒﻮت‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 69‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :2 – 1‬‬

‫‪.(1 )﴾ ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ او را ﺑﻪ وﻋﺪهاى ﻧﯿﮏ وﻋﺪه دادهاﯾﻢ ﮐـﻪ او ]ﺑـﻰ ﺷـﮏ[ در ﯾﺎﺑﻨـﺪه آن اﺳـﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﮐﺴﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ او را از ﺑﻬﺮه زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ دﻧﯿﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ‪ ،‬آن ﮔﺎه او روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از اﺣﻀﺎر ﺷﺪﮔﺎن ]در‬
‫ﻋﺬاب[ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺗﻮ واﺟﺐ ﮐﺮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺗﻮ را ﺑـﻪ ﺑﺎزﮔﺸـﺘﮕﺎﻫﻰ ﺑـﺎز ﺧﻮاﻫـﺪ ﮔﺮداﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﭘﯿﺶ آورد و ﮐﺴﻰ ﮐﻪ در ﮔﻤﺮاﻫﻰ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪430‬‬

‫‪ -817‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺷﻌﺒﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي در ﻣﮑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﺳﻼم‬
‫را ﭘﺬﯾﺮا ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ رﻫﺴﭙﺎر دﯾﺎر ﻫﺠﺮت‬
‫ﻧﺸﻮﯾﺪ ]اﻗﺮارﺗﺎن ﺑﻪ اﺳﻼم[ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﻋﺎزم ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن دﻧﺒﺎلﺷﺎن‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و آنﻫﺎ را دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﺎرة ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ‬
‫ﻣﯽزﯾﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻫﺮﮐﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺎ ﺑﯿﺎﯾﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮده ﺑﺎ او ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﺎزم ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن دﻧﺒﺎل آنﻫﺎ آﻣﺪﻧﺪ و در ﻣﯿﺎﻧﮥ‬
‫راه ﺑﻪ آنﻫﺎ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد و ﭘﯿﮑﺎر زدﻧﺪ ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ ﺑﻪ درﺟﮥ رﻓﯿﻊ‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﯽ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪» ﴾    ‬آن ﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮاى ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ‬
‫دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ« )ﻧﺤﻞ‪ (110 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -818‬ك‪ :‬و از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ دﯾﺪار رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﯾﻨﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﻫﺠﺮت آنﻫﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و آنﻫﺎ دوﺑﺎره ﺑﻪ‬

‫ﻣﮑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮادرانﺷﺎن‬
‫]از ﻣﺪﯾﻨﻪ[ اﯾﻦ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ را ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ دوﺑﺎره از ﻣﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪهاي در‬

‫راه ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺪهاي ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪) ﴾... ‬ﻋﻨﮑﺒﻮت‪ (69 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اﻟﻢ‪ .‬آﯾﺎ ﻣﺮدم ﻣﻰﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ رﻫﺎ ﻣـﻰﺷـﻮﻧﺪ ﺑـﻪ ]ﻣﺠـﺮد[ آﻧﮑـﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬اﯾﻤـﺎن آوردهاﯾـﻢ و آﻧـﺎن‬
‫آزﻣﻮده ﻧﻤﻰﺷﻮﻧﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 27693‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧـﺰول« ‪ 666‬از ﺷـﻌﺒﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪» .‬زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1082‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪431‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -819‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾ ‬در‬
‫ﺑﺎرة ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﯾﺎﺳﺮ ﮐﻪ در راة ﺧﺪا ﺷﮑﻨﺠﻪ و ﻋﺬاب ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :8‬‬

‫‪.(2 )﴾             ‬‬
‫‪ -820‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و دﯾﮕﺮان از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗـﺎص ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻣـﺎدر ﺳـﻌﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺧﺪا اﻣﺮ ﻧﮑﺮده ﮐﻪ از ﭘﺪر و ﻣﺎدرﺗﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿـﺪ و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ آنﻫـﺎ ﺧﻮﺷـﺮﻓﺘﺎري‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرم و ﻧﻪ آب ﻣﯽﻧﻮﺷﻢ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺳـﺮاﻏﻢ ﺑﯿﺎﯾـﺪ و‬

‫ﯾــﺎ اﯾــﻦ ﮐــﻪ ﺗــﻮ اﺳــﻼم را ﺗــﺮك ﻧﻤــﺎﯾﯽ‪ .‬ﭘــﺲ آﯾــﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾... ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :10‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(4 )﴾    ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪» .27692‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1083‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﻧﺴﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﺑﻪ ﻧﯿﮏ ]رﻓﺘﺎرى[ ﻓﺮﻣﺎن دادﯾﻢ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮ را وا دارﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﭼﯿﺰى را ﮐﻪ ﺑﻪ ]ﺣﻘﯿﻘﺖ[ آن داﻧﺸﻰ ﻧﺪارى‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺷﺮك آورى‪ ،‬از آﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻣﮑﻦ‪ .‬ﺑﺎز ﮔﺸﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮى ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ]ﺣﻘﯿﻘﺖ[ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ دﻫﻢ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ص ‪ 1877‬ح ‪ 1748‬و ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3189‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ«‬
‫‪ 1996‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از ﻣﺮدم ﮐﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻮن در راه ﺧﺪاوﻧـﺪ آزار‬
‫ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬آزردن ﻣﺮدم را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎرد‪ .‬و اﮔـﺮ ﻓﺘﺤـﻰ از ]ﺳـﻮى[ ﭘﺮوردﮔـﺎرت ]در ﻣﯿـﺎن[ آﯾـﺪ‬
‫ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬آﯾﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در دﻟﻬﺎى ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬داﻧﺎﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ؟«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪432‬‬

‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ در آﯾﮥ ‪ 97‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﺷﻤﺎرة ‪ 350‬ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :51‬‬

‫‪.(1 )﴾     ‬‬

‫‪ -821‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و دارﻣﯽ در »ﻣﺴﻨﺪ« ﺧﻮد از ﻗﻮل ﻋﻤﺮو ﺑﻦ دﯾﻨﺎر از ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ‬
‫ﺟ‪‬ﻌﺪ‪‬ه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اوراﻗﯽ را ﮐﻪ در آنﻫﺎ ﺷﻨﯿﺪهﻫﺎي ﺧـﻮد از ﯾﻬـﻮد را‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬آوردﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﺮاي ﺿـﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫـﯽ ﻗـﻮﻣﯽ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ از آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺷﺎن ﺑﺮاي ﻫﺪاﯾﺖ اﯾﺸﺎن آورده اﺳﺖ روي ﺑﺮﺗﺎﺑﻨـﺪ و‬
‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻏﯿﺮ آن ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان آورده اﺳﺖ ﻣﺘﻤﺎﯾـﻞ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪      ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪    ﴿ :60‬‬

‫‪.(3 )﴾  ‬‬

‫‪ -822‬ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺪ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ‪ ،‬ﺑﯿﻬﻘﯽ و اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻢ و آن ﺑﺰرﮔﻮار در ﯾﮑﯽ از ﺑﻮﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺪﯾﻨﻪ داﺧﻞ ﺷـﺪ‬
‫و ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽﭼﯿﺪ و ﻣﯽﺧﻮرد و ﺑﺮاي ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﭼﺮا ﺧﺮﻣﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮري؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﯿـﻞ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ آﻧﺎن را ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ آﻧﮑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ ﮐﺘﺎب ]آﺳﻤﺎﻧﻰ[ ﻧﺎزل ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ آﻧـﺎن ﺧﻮاﻧـﺪه‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن در اﯾﻦ ]ﮐﺎر[ ﺑﺮاى ﮔﺮوﻫﻰ ﮐﻪ ﺑﺎور ﻣﻰدارﻧﺪ رﺣﻤﺖ و ﭘﻨﺪى ﻫﺴﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬دارﻣﯽ ‪ ،124 / 1‬ﻃﺒﺮي ‪ ،27838‬اﺑﻮداود در »ﻣﺮاﺳﯿﻞ« ‪ 416‬از ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﺪه ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬روش ﺑﯿﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﮐﻔﺎر اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2012‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺟﺎﻧﻮراﻧﻰ ﮐﻪ روزىﺷﺎن را ﺑﺮ دوش ﻧﻤﻰﮐﺸﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ و ﺷﻤﺎ روزى ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬و‬
‫او ﺷﻨﻮاى داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪433‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﻧﺪارم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻟﯿﮑﻦ ﻣﻦ ﺑـﻪ ﺧﺮﻣـﺎ ﻣﯿـﻞ دارم‪ ،‬اﯾـﻦ ﺻـﺒﺢ ﭼﻬـﺎرم اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻧـﻪ ﻏـﺬا را‬
‫ﭼﺸﯿﺪهام و ﻧﻪ ﻏﺬاي ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهام‪ ،‬اﮔﺮ از ﺧﺪاي ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﻫﻤﺘﺎي ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﺴـﺮي و ﻗﯿﺼـﺮ‬
‫ﺑﺮاﯾﻢ ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺗﻮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اي ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮ وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ روﺑـﺮو ﺷـﻮي ﮐـﻪ‬
‫ﯾﻘﯿﻦﺷﺎن ﺿﻌﯿﻒ و ﺳﺴﺖ ﺑﻮده و روزﯾﯿﯽ ﯾﮏ ﺳﺎﻟﮥ ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﻗﺴـﻢ!‬
‫ﻫﻨﻮز در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﯿﻢ و دور ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ آﯾـﮥ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾      ‬ﻧــﺎزل ﺷــﺪ‪ .‬ﭘــﺲ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔــﺖ‪ :‬ﺧــﺪا ﻣــﺮا ﺑــﻪ‬
‫ذﺧﯿﺮهﮐﺮدن داراﯾﯽ و ﺛﺮوت دﻧﯿﺎ و ﭘﯿﺮوي از ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎي ﻏﺮﯾﺰة ﺷﻬﻮاﻧﯽ دﺳﺘﻮر ﻧﺪاده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫آﮔﺎه ﺑﺎش ﮐﻪ ﻣﻦ ﯾﮏ درﻫﻢ و ﯾﮏ دﯾﻨﺎر اﻓﺰون از ﺿﺮورت ﺧﻮد را ﻧﮕـﺎه ﻧﻤـﯽدارم و ﻏـﺬاي‬
‫ﻓﺮداي ﺧﻮﯾﺶ را ذﺧﯿﺮه ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :67‬‬

‫‪.(2 )﴾     ‬‬

‫‪ -823‬ﺟﻮﯾﺒﺮ از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪] :‬اﻫـﻞ ﻣﮑـﻪ[ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اي‬
‫ﻣﺤﻤﺪ! ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﺮدم ﻣﺎ را ﺑﺮﺑﺎﯾﻨﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪ ﭼﻮن ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻋﺮب ﺗﻌﺪادﺷﺎن از ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻦ ﮐـﻪ‬

‫‪ -1‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬واﺣﺪي در وﺳﯿﻂ ‪ 425 / 3‬و در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 673‬و ﺑﻐﻮي ‪ 163‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘـﻖ از‬
‫ﺟﺮاح ﺑﻦ ﻣﻨﻬﺎل از زﻫﺮي از ﻋﻄﺎء از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﯾـﻦ ﮐـﻪ‬
‫ﺟﺮاح ﻣﺘﺮوك و ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ را ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺪ در »ﻣﻨﺘﺨﺐ« ‪ 816‬و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ‬
‫ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 318 / 3‬آﻣﺪه از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻫﺎرون از ﺟﺮاح ﺑﻦ ﻣﻨﻬﺎل از زﻫﺮي از ﻣﺮدﻣﯽ از اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﺖ دﯾﮕﺮي دارد ﮐﻪ ﻧﺎم ﯾﮑﯽ از راويﻫﺎﯾﺶ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐـﻮي« ‪ 1653‬ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﻧﺪﯾﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﻣﻰ اﯾﻤﻦ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪاﯾﻢ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﻣﺮدم از ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺸﺎن رﺑﻮده ﻣـﻰﺷـﻮﻧﺪ؟ آﯾـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻰﮔﺮوﻧﺪ و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ؟«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪434‬‬

‫آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ ﻣﺎ دﯾﻦ ﺗﻮ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﯾﻢ ﻣﺎ را ﻣﯽرﺑﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮥ ﻣﺎ ﻧﺎﺷﺘﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻤﯽ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫***‬
 ‫‪435‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺳﻮرة ر‪‬وم‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 60‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾    ﴿ :5 – 1‬‬

‫‪ -824‬ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ روز ﺑﺪر روم ﺑﺮ ﻓﺎرس ﻏﻠﺒﻪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮد و آن ﭘﯿﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪     ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪ (1 )﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ – ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﻏﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -825‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -826‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﺷـﻬﺎب رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ :‬در ﻣﮑـﻪ ﻗﺒـﻞ از ﻫﺠـﺮت رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬روﻣﯽﻫﺎ ﯾﻘﯿﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠـﻮس‬
‫ﺑﺮ آنﻫﺎ ﭘﯿﺮوز ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮﺗﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳـﺖ ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﭘﯿـﺮوز‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺠﻮس روم را ﮐﻪ اﻫـﻞ ﮐﺘﺎﺑﻨـﺪ ﻣﻐﻠـﻮب ﺳـﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻣـﺎ ﻫـﻢ ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -827‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ و از ﯾﺤﯿﯽ ﺑـﻦ ﯾﻌﻤـﺮ و از ﻗﺘـﺎده ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬روﻣﯿﺎن ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ .‬و آﻧﺎن ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺘﺸﺎن ﭘﯿـﺮوز ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫در ﻋﺮض ﭼﻨﺪ ﺳﺎل‪ .‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ و ﭘﺲ از اﯾـﻦ‪ ،‬ﺣﮑـﻢ از آن ﺧﺪاﺳـﺖ و آن روز ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﺑـﻪ ﯾـﺎرى ﺧـﺪا‬
‫ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺼﺮت و ﯾﺎري ﺧﺪاوﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 27876‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﯿﺎن ﺷﻌﺒﯽ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ارﺳﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪436‬‬

‫رواﯾﺖ اوﻟﯽ ﺑﺎ ﻗﺮاءت ﻏﻠﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﻏﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن آﯾﻪ در روز ﭘﯿﺮوزي روﻣﯽﻫﺎ ﻫﻤﺰﻣـﺎن‬
‫ﺑﺎ روز ﺑﺪر ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و رواﯾﺖ دوﻣﯽ ﺑﺎ ﻗﺮاءت ﻏﻠﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﻢ ﻏﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻌﻨﯽ آﯾﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﺷـﻮد‪ :‬روﻣـﯽﻫـﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزيﺷﺎن ﺑﺮ ﻓﺎرس ﺑﻪ زودي ﻣﻐﻠﻮب ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﺗـﺎ اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﻣﻌﻨـﯽ ﮐـﻼم‬
‫درﺳﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﻬﺘﺮ از اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :27‬‬

‫‪.(2 )﴾         ‬‬
‫‪ -828‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸـﺮﮐﺎن از زﻧـﺪهﺷـﺪن ﻣـﺮدهﻫـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺪرت ﮐﺮدﮔﺎر ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪       ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :28‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪.(1 )﴾    ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 27872‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ و ‪ 27873‬از ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ ﯾﻌﻤﺮ و ‪ 27874‬از ﻗﺘـﺎده ﺑـﻪ اﻟﻔـﺎظ ﻣﺘﻘـﺎرب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‪.‬‬
‫»اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن« ‪ 1737‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1097‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2022‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي« ‪ 1639‬و »ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 5175‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اوﺳﺖ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ را آﻏﺎز ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن را ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ و آن ]ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪن[ ﺑﺮ او‬
‫آﺳﺎﻧﺘﺮ اﺳﺖ و وﺻﻒ واﻻﺗﺮ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﯿﻦ از آن اوﺳﺖ‪ .‬و او ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 27942‬و ‪ 27943‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪437‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -829‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻫﻞ ﺷـﺮك ﻣـﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﻟﺒﻴـﻚ‬
‫اﻟﻠﻬﻢ ﻟﺒﻴﻚ‪ ،‬ﻟﺒﻴﻚ ﻻ ﺷـﺮﻳﻚ ﻟـﻚ إﻻ ﺷـﺮﻳﻜﺎ ﻫـﻮ ﻟـﻚ ﲤﻠﻜـﻪ وﻣـﺎ ﻣﻠـﻚ« »ﺧـﺪاﯾﺎ ﺗﻨﻬـﺎ ﺗـﻮ را‬
‫ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮدارم‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﯿﺴـﺖ ﻣﮕـﺮ ﺷـﺮﯾﮑﯽ ﮐـﻪ ﺧـﺎص ﺗﻮﺳـﺖ ﺗـﻮ او را ﻣﺎﻟـﮏ‬

‫ﮔﺮداﻧﯿﺪي او ﻣﺎﻟﮏ ﻫـﯿﭻ ﭼﯿـﺰ ﻧﺒـﻮد« ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾     ‬را ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -830‬ﺟﻮﯾﺒﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ را از داود ﺑﻦ اﺑﻮﻫﻨﺪ از اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ از ﭘﺪرش‬
‫ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻟُﻘﻤ‪‬ﺎن‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 34‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :6‬‬

‫‪.(4 )﴾        ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮاﯾﺘﺎن از ﺣﺎل ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺜﻠﻰ ﻣﻰزﻧﺪ‪ .‬آﯾـﺎ از ﻣﻠـﮏ ﯾﻤﯿﻨﻬﺎﯾﺘـﺎن در آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ روزى دادهاﯾـﻢ‬
‫ﺷﺮﯾﮑﺎﻧﻰ دارﯾﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ در آن ﺑﺮاﺑﺮ ]و ﯾﮑﺴﺎن[ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺮس از ﺧﻮدﺗـﺎن )اﻓـﺮاد آزاد(‬
‫از آﻧﺎن ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﺮاى ﮔﺮوﻫﻰ ﮐﻪ ﺧﺮد ﻣﻰورزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻨﻰ ﺑﯿﺎن ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 12348‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﺷﻌﯿﺐ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪» .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 5188‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺟﻮﯾﺒﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﻣﺘﺮوك ﭘﺲ اﺳﻨﺎد ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از ﻣﺮدم ﮐﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺮﯾﺪار ﺳـﺨﻨﺎن ﺑﯿﻬـﻮده اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﻰ ]ﻫـﯿﭻ[ داﻧـﺶ ]ﻣـﺮدم را[ از راه‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻤﺮاه ﺳﺎزد‪ .‬و آن را ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺬاب ﺧﻮار ﮐﻨﻨﺪه ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪438‬‬

‫‪ -831‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﻮل ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼـﯽ از ﻗـﺮﯾﺶ‬

‫ﯾﮏ ﮐﻨﯿﺰ آوازﺧﻮان ﺧﺮﯾـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﮐـﻼم ﻋﺰﯾـﺰ ﴿‪ ﴾     ‬در‬
‫ﻣﻮرد او ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -832‬ﺟﻮﯾﺒﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧَﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﯾﮏ ﮐﻨﯿﺰ آوازﺧـﻮان‬
‫و راﻣﺸﮕﺮ ﺧﺮﯾﺪه ﺑﻮد و ﻫﺮﮔﺎه ﻣﯽﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﻗﺼـﺪ دارد اﺳـﻼم را ﺑﭙـﺬﯾﺮد او را ﺑـﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﮐﻨﯿﺰ آوازﺧﻮان و راﻣﺸﮕﺮ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻬﻤﺎنﻣﺎن ﻏﺬاﻫﺎي ﻟﺬﯾﺬ ﺗﻬﯿﻪ ﮐـﻦ از‬
‫ﺷﺮاب ﻧﺎب ﺳﯿﺮاﺑﺶ ﮔﺮدان‪ ،‬ﻧﻐﻤﻪﻫﺎي زﯾﺒﺎ و ﺷﻮراﻧﮕﯿﺰ و آﻫﻨﮓﻫﺎي دﻟﻨﺸﯿﻦ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺨﻮان‪] ،‬و‬
‫ﺑﻪ آن ﺷﺨﺺ ﻣﯽﮔﻔﺖ[ اﯾﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ دﻋﻮﺗﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻤـﺎز‪ ،‬روزه و از‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ او ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي ﺑﭙﺮدازي و زار ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮي‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﮐـﻼم ﻋﺰﯾـﺰ در‬
‫ﻣﻮرد او ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :27‬‬

‫‪.(2 )﴾           ‬‬
‫‪ -833‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻫﻞ ﮐﺘﺎب از رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪ ‬در ﺑـﺎرة روح‬
‫ﺳــﺆال ﮐﺮدﻧــﺪ‪ .‬ﭘــﺲ ﺧــﺪاي ﭘــﺎك آﯾــﮥ ﴿‪         ‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺆﻟﻒ در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 307 / 5‬ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻃﺒﺮي و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ در ﻃﺒﺮي ‪ 28050‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« آﻣﺪه ﮐﻪ ﻧﺰول آﯾﻪ در آن ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﯾﺎ از ﭼـﺎپ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه و ﯾﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ ﻗﺮﯾﺎﺑﯽ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﺒـﺮي‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﺮﺣـﺎل اﺳـﻨﺎد واﻫـﯽ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻄﯿﻪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻋﻮﻓﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ و از او راويﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل رواﯾﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ ﻫﻤﻪ درﺧﺘﺎن زﻣﯿﻦ ﻗﻠﻢ ﺷﻮﻧﺪ و درﯾﺎ ]ﺟـﻮﻫﺮ‪ [.‬آن ﮔـﺎه ﻫﻔـﺖ درﯾـﺎ ]ى دﯾﮕـﺮ[ ﯾـﺎرﯾﮕﺮ آن‬
‫]درﯾﺎ[ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪439‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪» ﴾     ‬و از ﺗــﻮ درﺑــﺎره روح ﻣــﻰﭘﺮﺳــﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕــﻮ‪] :‬آﮔــﺎﻫﻰ از[ روح‬
‫ﺷﺄﻧﻰ از ]ﺷﺆون وﯾﮋه[ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ و از داﻧﺶ ﺟﺰ اﻧﺪﮐﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺪادهاﻧﺪ« )اﺳﺮاء‪(85 :‬‬
‫را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﯽ ﺑﻬﺮة ﻣﺎ از ﻋﻠﻢ ﺧﯿﻠـﯽ اﻧـﺪك اﺳـﺖ در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﻮرات ﻧﺎزل ﺷﺪه ﮐـﻪ ﺳﺮاﺳـﺮ ﺣﮑﻤـﺖ اﺳـﺖ و ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ او ﺣﮑﻤـﺖ داده ﺷـﻮد‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺧﯿﺮ ﺑﯽﺷﻤﺎر اﺳﺖ‪ .‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -834‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﯾﺴﺎر رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬اﯾـﻦ ﮐـﻼم ﺧـﺪا ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾   ‬در ﻣﮑﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﻫﺠـﺮت ﮐـﺮد‪ .‬داﻧﺸـﻤﻨﺪان‬
‫ﯾﻬﻮد آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﺒﺮ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻣـﯽﮔـﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻬـﺮة ﺷـﻤﺎ از داﻧـﺶ ﺑﺴـﯿﺎر‬
‫اﻧﺪك اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﯾﺎ ﻗﻮﻣﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﺮادم ﻫﻤـﮥ ﺷـﻤﺎ ﻫﺴـﺘﯿﺪ‪ .‬داﻧﺸـﻤﻨﺪان‬
‫ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﻮرات ﻋﻄﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤـﮥ ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت و‬
‫داﻧﺶﻫﺎ در آن درج ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﺗﻮرات آﻣﺪه اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺧــﺪا ﺑﺴــﯿﺎر اﻧــﺪك اﺳــﺖ‪ .‬ﭘــﺲ ﺧــﺪا آﯾــﮥ ﴿‪ ﴾      ‬را ﻧــﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -835‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺒﺎرت از ﺳﻌﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 28401‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 28150‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 28148‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد راوﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﺶ ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 557 / 3‬ﻧﺎم اﯾﻦ راوي را ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﺠﻬـﻮل اﺳـﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬
‫در »ﻣﯿﺰان اﻋﺘﺪال« و »ﺗﻘﺮﯾﺐ اﻟﺘﻬﺬﯾﺐ« ]‪ 130 / 2‬ﻧﺎﺷﺮ دار اﻟﮑﺘـﺐ اﻟﻌﻠﻤﯿـﻪ ﺑﯿـﺮوت[ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪» .‬ﻓـﺘﺢ‬
‫اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 2054‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪440‬‬

‫‪ -836‬اﺑﻮﺷﯿﺦ در ﮐﺘﺎب »ﻋﻈﻤﻪ« و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺪون ﺷﮏ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪﴾   ‬‬
‫را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :34‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.(2 )﴾ ‬‬

‫‪ -834‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻣـﺮدي از اﻫـﻞ ﺑﺎدﯾـﻪ آﻣـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬زن ﻣﻦ ﺣﺎﻣﻠﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ او ﭘﺴﺮ ﻣﯽزاﯾﺪ ﯾـﺎ دﺧﺘـﺮ؟ و در ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻣـﺎ ﺧﺸـﮏ‬
‫ﺳﺎﻟﯽ آﻣﺪه و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ در آن ﺟﺎ ﻧﺮوﯾﯿﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬آﮔـﺎﻫﻢ ﮐـﻦ ﮐـﻪ ﭼـﻪ وﻗـﺖ در آﻧﺠـﺎ ﺑـﺎران‬
‫ﻣﯽﺑﺎرد؟ ﺧﻮدم زﻣﺎن وﻻدﺗﻢ را ﻣﯽداﻧﻢ ﺗﻮ ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﭼﻪ وﻗﺖ ﻣـﺮﮔﻢ ﻓـﺮا ﻣـﯽرﺳـﺪ؟ ﭘـﺲ‬
‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺳ‪‬ﺠﺪ‪‬ه‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 30‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 28147‬از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ داﻧﺶ ]زﻣﺎن و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ[ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎران را ﻓﺮو ﻣـﻰﻓﺮﺳـﺘﺪ و‬
‫آﻧﭽﻪ را در رﺣﻤﻬﺎﺳﺖ ﻣﻰداﻧﺪ‪ .‬و ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﻰداﻧﺪ ﻓﺮدا ﭼﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآورد‪ .‬و ﻫﯿﭻ ﮐﺴـﻰ ﻧﻤـﻰداﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ در ﮐﺪام ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻰﻣﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ ]و[ آﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 28173‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 1107‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪441‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :16‬‬

‫‪.(1 )﴾   ‬‬

‫‪ -838‬ك‪ :‬ﺑﺰار از ﺑﻼل ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎ در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﯿﻢ و ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﯾﺎران‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻌﺪ از اداي ﻧﻤـﺎز ﺷـﺎم ﺗـﺎ ﻧﻤـﺎز ﻋﺸـﺎء ﻧﻤـﺎز ﻣـﯽﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬در اﺳﻨﺎد اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﺒﯿﺐ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -839‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﮔﻮﻧﮥ ﺻﺤﯿﺢ از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾـﻪ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾ ‬در ﺑﺎرة اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾         ﴿ :18‬‬
‫‪ -840‬واﺣﺪي و اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪:‬‬
‫وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﻌﯿﻂ ﺑﻪ ﻋﻠـﯽ ﺑـﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟـﺐ ‪ ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺳـﻼﺣﻢ در ﻧﺒـﺮد و روز ﮐـﺎرزار از‬
‫ﺳﻼح ﺗﻮ ﺗﯿﺰﺗﺮ و ﺑﺮﻧﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﺨﻨﻮري از ﺗﻮ ﺑﺎﻻﺗﺮم‪ .‬در اﻣﻼء و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ از‬
‫ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮم‪ .‬ﺷﯿﺮ ﯾﺰدان ﻋﻠﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺎﻣﻮش اي ﻓﺎﺳﺪ ﺗﻮ از راة ﺣﻖ و ﺻﻼح ﺑﯿﺮون رﻓﺘـﻪاي‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾         ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -841‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﯾﺴﺎر ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﻬﻠﻮﻫﺎﯾﺸﺎن از ﺑﺴﺘﺮﻫﺎ ﺟﺪا ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑـﻪ آﻧـﺎن‬
‫روزى دادهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3196‬اﺑﻮداود ‪ 1322‬و ﻃﺒﺮي ‪ 28222‬از اﻧﺲ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪ 1109‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﺳﻖ اﺳﺖ‪] .‬ﻫﺮﮔﺰ[ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻰﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،21‬ص ‪.107‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪442‬‬

‫‪ -842‬اﺑﻦ ﻋﺪي و ﺧﻄﯿﺐ در »ﺗﺎرﯾﺦ« ﺧﻮد از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻـﺎﻟﺢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪-843‬ﺧﻄﯿﺐ و اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ دﯾﻨﺎر از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ‪ ‬و ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﻌﯿﻂ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧـﺎزل‬
‫ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در اﯾﻦ رواﯾﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﻧﺎزل ﮔﺸـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ وﻟﯿﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾       ﴿ :28‬‬
‫‪ -944‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺻﺤﺎب ‪ ‬ﻣـﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑـﻪ زودي روزﮔـﺎري‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﺎ در آن ﺑﺎ آﺳﺎﯾﺶ و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻓﺮاوان زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﺷﻤﺎ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ ﭼﻪ وﻗﺖ آن ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة اﺣﺰاب‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 73‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ راﺳﺘﮕﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﮐﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟«‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 28313‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪443‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :1‬‬

‫‪.(1 )﴾   ‬‬

‫‪ -845‬ﺟﻮﯾﺒﺮ از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﻣﮑـﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮه و ﺷﯿﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ از ﻧﺒﯽ ﮐـﺮﯾﻢ ‪ ‬ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ از دﯾـﻦ ﺧـﻮد ﺑﺮﮔـﺮدد و در ﻋـﻮض‬
‫آنﻫﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ از اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﯾﻬﻮد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﻬﺪﯾﺪش ﮐﺮدﻧﺪ اﮔـﺮ از دﯾـﻦ‬

‫ﺧﻮد ﺑﺮﻧﮕﺮدد او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :4‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(2 )﴾     ‬‬

‫‪ -846‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺣﺴﻦ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬روزي رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﭼﯿﺰي را ﺑﻪ ﯾﺎد آورد ﮐﻪ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑـﺎ آن ﺑﺰرﮔـﻮار‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ او دو دل دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ و دﻟـﯽ ﺑـﺎ ﺧـﻮدش‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪار و از ﮐﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻃﺎﻋـﺖ ﻣﮑـﻦ‪ ،‬ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ داﻧـﺎى ﻓﺮزاﻧـﻪ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﻫﯿﭻ ﺷﺨﺼﻰ در دروﻧﺶ دو دل ﻧﻨﻬﺎده و آن زﻧﺎﻧﺘﺎن را ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻇﻬﺎر ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﯿﺪ‬
‫ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪﮔﺎﻧﺘﺎن را ﭘﺴﺮان ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺮداﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﺘﺎن اﺳﺖ‬
‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﺣﻖّ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ .‬و او ]ﺑﻪ[ راه ]راﺳﺖ[ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻰﺷﻮد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪444‬‬

‫‪ -847‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﺼﯿﻒ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪ و ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ :‬در آن روزﮔﺎر ﻣﺮدي ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺮد دوﺗﺎ دل دارد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -848‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻧﯿﺰ از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺘﺎده از ﺣﺴﻦ ‪ ‬ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺘـﯽ را ﻧﻘـﻞ ﮐـﺮده و اﻓـﺰوده‬
‫اﺳﺖ‪ :‬آن ﻣﺮد ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ دو ﻧﻔﺲ دارم‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﺮ ﻣﻦ اﻣﺮ و دﯾﮕﺮي ﻧﻬﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ) ‪.(2‬‬
‫‪ -849‬و از ﻃﺮﻃﻖ اﺑﻦ اﺑﻮﻧﺠﯿﺢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ در ﻣـﻮرد ﻣـﺮدي از‬
‫ﺑﻨﯽ ﻓﻬﻢ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺳﯿﻨﮥ ﺧـﻮد دو دل دارم ﺑـﺎ ﻫﺮﯾﮑـﯽ از آنﻫـﺎ ﺑﻬﺘـﺮ از‬
‫ﻋﻘﻞ ﻣﺤﻤﺪ درك ﻣﯽﮐﻨﻢ) ‪.(3‬‬
‫‪ -850‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ﺟﻤﯿﻞ ﺑـﻦ ﻣﻌﻤـﺮ ﻣـﺮدي از‬
‫ﻗﺮﯾﺶ از ﺑﻨﯽ ﺟﻤﻊ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :5‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.(4 )﴾       ‬‬

‫‪ -851‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﻤﻮاره زﯾﺪ ﺑـﻦ ﺣﺎرﺛـﻪ را زﯾـﺪ ﺑـﻦ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯽﮔﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،21‬ص ‪.118‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 28321‬و ‪ 28322‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 28320‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﻧﺎن )ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪﮔﺎن( را ﺑﻪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ دﻫﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ]ﮐﺎر[ در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ دادﮔﺮاﻧﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫اﮔﺮ ﭘﺪراﻧﺸﺎن را ﻧﺸﻨﺎﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮادران دﯾﻨﻰ ﺷﻤﺎ‪ ،‬و آزاد ﮐﺮدﮔﺎﻧﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺮده ﺑﺎﺷﯿﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ]ﮔﻨﺎه آن اﺳﺖ[ ﮐﻪ دﻟﻬﺎى ﺷﻤﺎ ﻗﺼﺪ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪445‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :9‬‬

‫‪.(2 )﴾            ‬‬
‫‪ -852‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از ﺣﺬﯾﻔﻪ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺷـﺒﯽ در ﺟﻨـﮓ ﺧﻨـﺪق ]در‬
‫ﺷﻮال ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﻮل ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺸﻬﻮر[ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﮐﻪ ﻣﺎ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن اﺳﻼم در ﻧﻈـﻢ و‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﺎﺻﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﯾﻢ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ از اﺣﺰاب ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺑﻠﻨﺪيﻫﺎ ﺑـﺎﻻي ﺳـﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ در ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﻃﺮف آنﻫﺎ در ﺑـﺎرة ﻓﺮزﻧـﺪان و ﺧـﺎﻧﻮادة‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﻧﮕﺮان ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺷﺒﯽ ﺗﺎرﯾﮑﺘﺮ و ﻃﻮﻓـﺎﻧﯽﺗـﺮ از آن ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﻧﮕﺬﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن‬
‫ﺷﺮوع ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ اﺟﺎزهﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ آنﻫﺎ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎ ﻋﺎري از ﭘﺎﺳﺒﺎن اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﺷﺎن ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮﯾﮑـﯽ از آنﻫـﺎ‬
‫ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺟﺎزة رﻓﺘﻦ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮاﯾﺶ اﺟﺎزه ﻣﯽداد ﺑﺎزﻫﻢ ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ ﻣﺤﻞ را ﺗﺮك ﻣﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ در ﺣﺪود ﺳﻪ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ آﻣﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﯾﮑﺎﯾﮏ ﻣـﺎ ﺷـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﮐﻪ رﺳﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺧﺒﺎر ﺳﭙﺎة دﺷﻤﻦ را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﯿﺎور‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺸﮑﺮﮔﺎه آنﻫﺎ رﻓـﺘﻢ آﻧﺠـﺎ ﺑـﺎد ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺪت ﻣﯽوزﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ آواز ﺳﻨﮓﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎد و ﻃﻮﻓﺎن ﺑﺮ ﻓﺮشﻫﺎ و ﺑﺎرﻫـﺎي آنﻫـﺎ‬
‫ﻣﯽزد ﻣﯽﺷﻨﯿﺪم آنﻫﺎ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﻮچ ﮐﻨﯿـﺪ ﮐـﻮچ ﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬ﻧـﺰد ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم ‪ ‬ﺑﺮﮔﺸـﺘﻢ و از‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4782‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2425‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3209‬و ‪ ،3814‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،416‬اﺣﻤـﺪ ‪،77 / 2‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ ،43 / 3‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 7042‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ ،1317‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ ،161 / 7‬واﺣﺪي در »اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول« ‪ 691‬از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1120‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻟﺸﮑﺮﻫﺎﯾﻰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻮﻓﺎﻧﻰ و ﻟﺸﮑﺮﻫﺎﯾﻰ‪ -‬ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪﯾﺪ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪446‬‬

‫اﺣﻮال دﺷﻤﻦ آﮔﺎﻫﺶ ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟـﻞ آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :12‬‬

‫‪.(2 )﴾   ‬‬

‫‪ -853‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺜﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﻨﺰﻟﯽ از ﭘﺪرش‬
‫از ﭘﺪرﺑﺰرﮔﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در ﻏﺰوة اﺣﺰاب رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗـﺪﺑﯿﺮ درﺳـﺖ اﻗـﺪام ﺑـﻪ ﺣﻔـﺮ‬
‫ﺧﻨﺪق ﮐﺮد‪ .‬و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻋﻤﻖ ﺧﻨﺪق ﯾﮏ ﺳﻨﮓ ﺳﻔﯿﺪ ﺳﺨﺖ و ﻣﺪور را ﭘﺪﯾﺪار ﮐﺮد‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﻠﻨﮓ را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺷﺪت ﺑﻪ آن ﺳﻨﮓ ﺿﺮﺑﻪ زد ﺳـﻨﮓ ﺷﮑﺴـﺖ و از آن ﺑﺮﻗـﯽ‬
‫ﺟﻬﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﻨﮕﻼخﻫﺎي ﻣﺪﯾﻨﻪ را روﺷﻦ ﮐﺮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﮑﺒﯿﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺎر دوم‬
‫ﺳﻨﮓ را ﺑﺎ ﮐﻠﻨﮓ ﮐﻮﺑﯿﺪ ﺳﻨﮓ ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪ و درﺧﺸﺸﯽ از آن ﭘﺪﯾﺪار ﮔﺸﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﺻـﻠﮥ ﻣﯿـﺎن‬
‫دو ﺳﻨﮕﻼخ ﻣﺪﯾﻨﻪ را روﺷﻦ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﺪاي ﺗﮑﺒﯿﺮ را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و اﺻﺤﺎب ﺑﺰرﮔﻮار ﻧﯿﺰ ﺑﺎ او‬
‫ﻫﻢآواز ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎر ﺳﻮم ﺳﻨﮓ را ﮐﻮﺑﯿﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺷﮑﺴﺖ و ﺑﺮﻗﯽ از آن درﺧﺸﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻣﯿﺎن‬
‫ﺳﻨﮕﻼخﻫﺎي ﻣﺪﯾﻨﻪ را روﺷﻦ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﮑﺒﯿﺮ ﮔﻔﺖ و آواز ﺗﮑﺒﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﻧﯿﺰ در ﻓﻀﺎ ﻃﻨﯿﻦ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﺎ ﺿـﺮﺑﮥ اول ﻗﺼـﺮﻫﺎي ﺣﯿـﺮه و ﻣـﺪاﯾﻦ‬
‫ﮐﺴﺮي ﺑﺮاﯾﻢ آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ‬آﮔﺎﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ اﻣﺖ ﻣـﻦ در آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﭘﯿـﺮوز‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 454 / 3‬و اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 433‬رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ 31 / 3‬و‬
‫ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 450 / 3‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻼل ﺑﻦ ﯾﺤﯿﯽ ﻋﯿﺴﯽ از ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳـﻨﺎد اﯾـﻦ ﺣﺴـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻼل‪ .‬و اﺻﻞ اﯾﻦ در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1788‬اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺣﺎﮐﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﺷﻤﺮده و ذﻫﺒﯽ ﻫـﻢ‬
‫ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 5320‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن و ﺑﯿﻤـﺎر دﻻن ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ و رﺳـﻮﻟﺶ ﺟـﺰ از روى ﻓﺮﯾـﺐ ﺑـﻪ ﻣـﺎ وﻋـﺪه‬
‫ﻧﺪادهاﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪447‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺿﺮﺑﮥ دوم ﮐﺎخﻫﺎي ﺣﻤﺮ از ﺳﺮزﻣﯿﻦ روم ﺑﺮاﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷـﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ ﺧﺒـﺮم داد‬
‫ﮐﻪ اﻣﺘﻢ در آن دﯾﺎر ﭼﯿﺮه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮﺑﮥ ﺳﻮم را ﮐﻪ وارد ﮐﺮدم ﻗﺼﺮﻫﺎي ﺻﻨﻌﺎ ﺑﺮاﯾﻢ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﯿﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ اﻣﺖ ﻣﻦ آﻧﺠﺎ را ﻧﯿﺰ ﻓﺘﺢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ از ﯾﺎوهﺳﺮاﯾﯽﻫﺎ‪ ،‬وﻋﺪهﻫﺎ و اﻣﯿﺪﻫﺎي ﺑﯿﻬـﻮدة او ﺗﻌﺠـﺐ ﻧﻤـﯽﮐﻨﯿـﺪ اﻇﻬـﺎر‬
‫ﻣﯽدارد ﮐﻪ از ﯾﺜﺮب ﻗﺼﺮﻫﺎي ﺣﯿﺮه و ﻣﺪاﯾﻦ ﮐﺴﺮي را ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺷﻤﺎ ﻫـﻢ آن ﻗﺼـﺮﻫﺎ و‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎ را ﻓﺘﺢ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ از ﺗﺮس ﺑﻪ ﺣﻔﺮ ﺧﻨﺪق ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﯾﺪ و ﺗﻮان ﺑﯿﺮونرﻓﺘﻦ‬

‫ﺑﺮاي ﻗﻀﺎي ﺣﺎﺟﺖ را ﻧﺪارﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪       ‬‬

‫‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -854‬ﺟﻮﯾﺒﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾـﻪ در ﺑـﺎرة ﻣﻌﺘـﺐ) ‪ (2‬ﺑـﻦ ﻗﺸـﯿﺮ‬
‫اﻧﺼﺎري ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -855‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و ﺑﯿﻬﻘﯽ از ﻋﺮوه ﺑﻦ زﺑﯿﺮ و ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﮐﻌـﺐ ﻗﺮﻇـﯽ و دﯾﮕـﺮان رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﻌﺘﺐ ﺑﻦ ﻗﺸﯿﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﺪه ﻣﯽدﻫﺪ ﮐـﻪ ﮔـﻨﺞﻫـﺎي ﮐﺴـﺮي و ﻗﯿﺼـﺮ را‬
‫ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ آراﻣﺶ ﺧﺎﻃﺮ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺘﺮاح ﺑـﺮود‪ .‬و‬
‫اوس ﺑﻦ ﻗﯿﻈﯽ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎ در ﺧـﺎرج ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﻗـﺮار دارد ﮐـﻪ ﺑـﯿﻢ‬
‫ﻧﻔﻮذ دﺷﻤﻦ در آﻧﺠﺎ ﻣﯽرود ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﺑﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﺮوﯾﻢ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ ،98 / 4‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ ،418 / 3‬ﻃﺒﺮي ‪ 28370‬و ﺑﻐﻮي ‪ 1682‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ از ﮐﺜﯿـﺮ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ از ﺟﻬﺖ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺜﯿﺮ واﻫﯽ اﺳﺖ زﯾﺮا او ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺴـﻤﺘﯽ از اﯾـﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪ دارد و ﻗﺴﻤﺘﯽ ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي« ‪ 1682‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺘﻌﺐ ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺷﺪه‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪ ًا ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻮﯾﺒﺮ ﮐﻪ ﻣﺘﺮوك ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ و از ﺿﺤﺎك ﮐﻪ اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس را ﻧﺪﯾـﺪه‬
‫رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪.28369‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪448‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :23‬‬

‫‪.(1 )﴾         ‬‬
‫‪ -856‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و دﯾﮕﺮان از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻋﻤـﻮﯾﻢ اﻧـﺲ ﺑـﻦ ﻧﻀـﺮ در‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺖ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ او ﺳﺨﺖ و ﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬در اوﻟﯿﻦ ﮐﺎرزاري‬
‫ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺣﻀﻮر داﺷﺖ ﻣﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺘﻢ ﺷـﺮﮐﺖ ﻧﻤـﺎﯾﻢ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺧـﺪا ‪ ‬ﮐـﺎرزار و ﻧﺒـﺮد‬
‫دﯾﮕﺮي را ﭘﯿﺶ ﺑﯿﺎورد و ﻣﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا در آن ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﻢ اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاي داﻧـﺎ و ﺗﻮاﻧـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد ﭼﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﺟﺎنﻧﺜـﺎريﻫـﺎ ﺑﮑـﻨﻢ‪ ،‬در ﻏـﺰوة اﺣـﺪ ﺣﻀـﻮر‬
‫ﯾﺎﻓﺖ ﻣﺮداﻧﻪ ﺟﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﺟﺎم ﺷﻬﺎدت ﻧﻮﺷﯿﺪ و در ﭘﯿﮑﺮش ﻫﺸﺘﺎد و ﭼﻨﺪ ﺿﺮﺑﮥ ﺷﻤﺸﯿﺮ‪ ،‬اﺛﺮ ﻧﯿﺰه و‬
‫ﺗﯿﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :28‬‬

‫‪.(3 )﴾      ‬‬

‫‪ -857‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ و ﻧﺴﺎﺋﯽ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻮزﺑﯿﺮ از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬اﺑـﻮﺑﮑﺮ ﺻـﺪﯾﻖ‬
‫آﻣﺪ و از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم اﺟﺎزة ورود ﺧﻮاﺳﺖ اﺟﺎزه داده ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب آﻣﺪ و اﺟﺎزة‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آن ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘّـﻖ ﺑﺨﺸـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﮐﺴﻰ از آﻧﺎن ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻗﺮارش را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ و از آﻧﺎن ﮐﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه اﺳﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﺗﺒﺪﯾﻠﻰ ]در ﭘﯿﻤﺎن ﺧﻮد[ ﻧﯿﺎوردهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 2805‬و ‪ ،4048‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1903‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3200‬اﺣﻤﺪ ‪ ،194 / 3‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪422‬‬
‫و ‪ 423‬و واﺣﺪي ‪ 692‬از اﻧﺲ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺘﻘﺎرب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ »ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2100‬ﺗﺨـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺎﻧﺖ ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ دﻧﯿﺎ و ﺗﺠﻤ‪‬ﻞ آن را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﺑﯿﺎﯾﯿـﺪ ﺗـﺎ ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮐﻨﻢ و ﺑﻪ رﻫﺎ ﮐﺮدﻧﻰ ﻧﯿﮏ رﻫﺎﺗﺎن ﺳﺎزم«‪.‬‬
 ‫‪449‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ورود ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ او ﻫﻢ اﺟﺎزه داده ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻫﺮدوي آنﻫﺎ اﺟﺎزة ورود داده ﺷﺪ‪ .‬ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺳﺎﮐﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ و زﻧﺎن او در ﮐﻨﺎر او ‪ ‬ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﻓـﺎرق‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﻃﻮري ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ دﺧﺘﺮ زﯾﺪ ﻫﻤﺴﺮ ﻋﻤﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯽ ﮐﻪ از ﻣﻦ ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ ﻧﻔﻘﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑـﻪ ﮔـﺮدﻧﺶ ﻣـﯽزﻧـﻢ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺗﺎ ﺣﺪي ﺧﻨﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﺣﺘـﯽ دﻧـﺪانﻫـﺎي آﺧـﺮي آن ﺑﺰرﮔـﻮار ﻣﻌﻠـﻮم ﺷـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اﯾﻦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ از ﻣﻦ ﻧﻔﻘﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻـﺪﯾﻖ ‪ ‬ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﻋﺎﯾﺸــﻪل را ﺑﺰﻧــﺪ و ﻋﻤــﺮ ﻓــﺎروق ‪ ‬ﺑﺮﺧﺎﺳــﺖ ﺗــﺎ ﺣﻔﺼــﻪ ل را ﺑﺰﻧــﺪ‪ .‬ﻫــﺮدوي آنﻫــﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼﯿﺰي ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﻪ در ﻧﺰدش ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾـﺰد ﺗﻌـﺎﻟﯽ آﯾـﮥ‬
‫ﺧﯿﺎر را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺮ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل آﻏﺎز ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻣﺮي را ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮم‬
‫ﻣﯿﻞ ﻧﺪارم ﺑﺪون اﺟﺎزة ﭘﺪر و ﻣﺎدرت ﺑﻪ ﺷﺘﺎب و ﻋﺠﻠﻪ در آن اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫آن اﻣﺮ ﮐﺪام اﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾   ‬را ﺗﻼوت ﮐﺮد‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﻮ از ﭘﺪر و ﻣﺎدرم دﺳﺘﻮر ﺑﮕﯿﺮم‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻦ ﺧﺪا و رﺳﻮل او را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﻨﻢ) ‪.(1‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪    ﴿ :35‬‬

‫‪      ‬‬

‫‪      ‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1478‬اﺣﻤﺪ ‪ ،328 / 3‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،2253‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 2253‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 38 / 7‬ﻫﻤـﻪ از اﺑـﻮزﺑﯿﺮ از‬
‫ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 28459‬از اﺑﻮزﺑﯿﺮ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن« ‪1776‬‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪450‬‬

‫‪           ‬‬

‫‪.(1 )﴾‬‬
‫‪ -858‬ك‪ :‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺣﺴﻦ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﮑﺮﻣﻪ از ام ﻋﻤﺎرة اﻧﺼﺎري ل رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ :‬آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﻣﺮدان ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ و‬
‫ﻣــﻦ ﻫــﯿﭻ ﻧﺪﯾــﺪم ﮐــﻪ از زﻧــﺎن ﻫــﻢ ﯾــﺎد ﺷــﺪه ﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬ﭘــﺲ ﺧــﺪا ‪ ‬آﯾــﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -859‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬زﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺷﺄن و‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺮآن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﯾﺎدآور ﺷﺪه و از زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﯿﭻ ﯾﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮔﺮداﻧﯿﺪ) ‪.(3‬‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ام ﺳﻠﻤﻪ ل در آﺧﺮ ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان ‪ 257‬ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار و ﻣﺮدان و زﻧﺎن راﺳﺘﮕﻮ و‬
‫ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺑﺮدﺑﺎر و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻓﺮوﺗﻦ و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺻﺪﻗﻪ دﻫﻨﺪه و ﻣﺮدان و زﻧﺎن روزهدار و ﻣﺮدان‬
‫و زﻧﺎن ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ و ﻣﺮدان و زﻧﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى آﻧﺎن آﻣـﺮزش و ﭘﺎداﺷـﻰ‬
‫ﺑﺰرگ ﻓﺮاﻫﻢ دﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3211‬از ام ﻋﻤﺎره رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ« و ﺳﻠﻤﺎن ﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ در »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1138‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 28510‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 108 / 12‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎدش ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻗـﺎﺑﻮس ﺑـﻦ اﺑﻮﻇﯿﺒـﺎن‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﯿﺜﻤﯽ ‪ 91 / 7‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻗﺎﺑﻮس ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺪهاي او را ﺛﻘـﻪ ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ و ﺑـﺎﻗﯽ‬
‫راويﻫﺎي اﯾﻦ ﺛﻘﻪ اﻧﺪ« ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1136‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪451‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -860‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﻗـﺮآن از زﻧـﺎن ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﻧـﺎم ﺑـﺮده‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬زﻧﺎن دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﻧﺼﯿﺐ ﻣﺎ ﻣﯽﺑﻮد ﻣﺎ را ﻫﻢ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :36‬‬

‫‪.(2 )﴾             ‬‬
‫‪ -861‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻧﺒـﯽ ‪ ‬ﺑـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﮕﺎري زﯾﻨـﺐ‬
‫رﻓﺖ ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ او را ﺑﻪ زﯾﺪ ‪ ‬ﻧﮑﺎح ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ زﯾﻨﺐ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺧـﻮدش‬
‫ﻗﺼﺪ ازدواج ﺑـﺎ او را دارد‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ داﻧﺴـﺖ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ او را ﺑـﻪ زﯾـﺪ ﺧﻮاﺳـﺘﮕﺎري ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‬
‫ﺧﻮدداري ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧـﺎزل ﮐـﺮد‪ .‬ﭘـﺲ از آن‬
‫زﯾﻨﺐ ﺑﻪ ازدواج ﺑﺎ زﯾﺪ راﺿﯽ ﺷﺪ ) ‪.(3‬‬
‫‪ -862‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا زﯾﻨﺐ‬
‫دﺧﺘﺮ ﺟﺤﺶ را ﺑﺮاي زﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﮐـﺮد‪ ،‬زﯾﻨـﺐ اﯾـﻦ ﮐـﺎر را ﻧﻨـﮓ ﭘﻨﺪاﺷـﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻟﺤﺎظ اﺻﻞ و ﺗﺒﺎر‪ ،‬ﺑﺰرﮔﯽ و ﺷﺮف ﺑﺮ زﯾﺪ ﺑﺮﺗﺮي دارم‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 28505‬از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻫﯿﭻ ﻣﺮد و زن ﻣﺆﻣﻨﻰ را ﻧﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶ ﮐﺎرى را ﻣﻘﺮر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫در ﮐﺎرﺷﺎن اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﮐﺴﻰ ﮐﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل او ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﮐﻨﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﮐـﻪ[ در ﮔﻤﺮاﻫـﻰ‬
‫آﺷﮑﺎرى ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 28515‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 45 / 24‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از وي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 28516‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬دار ﻗﻄﻨﯽ ‪ 301 / 3‬از زﯾﻨﺐ ﺑـﻦ ﺟﺤـﺶ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﻫﻢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪452‬‬

‫‪ -863‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -864‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ زﯾﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة ام ﮐﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﻋﻘﺒـﻪ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻮﻣ‪‬ﻌﯿﻂ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬او اوﻟﯿﻦ زﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ رﻫﺴﭙﺎر دﯾﺎر ﻫﺠـﺮت ﺷـﺪ او ﺧﻮاﻫـﺎن ﺣﻀـﺮت‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺮاي زﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﻧﮑﺎﺣﺶ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻤـﯿﻦ ﺧـﻮدش و‬
‫ﺑﺮادرش از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑـﻮدﯾﻢ‪ ،‬اﻣـﺎ او ﻣـﺎ را ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﺮدة ﺧﻮد ﻧﮑﺎح ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :37‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(3 )﴾        ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 28513‬رواﯾﺖ ﮐـﺮده در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﻋﻄﯿـﮥ ﻋـﻮﻓﯽ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪» .‬اﺣﮑـﺎم اﻟﻘـﺮآن« ‪ 1791‬و »زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1141‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 28517‬از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﯾﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﻌﻀﻞ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2128‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ ﯾﺎد آر‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ او اﻧﻌﺎم ﻧﻤﻮده و ﺗﻮ ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮ او اﻧﻌﺎم ﮐﺮدهاى‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺘـﻰ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺴﺮت را ﺑﺮاى ﺧﻮد ﻧﮕﺎه دار و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﮐﻦ و در دل ﺧﻮد آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺪﯾﺪار ﮐﻨﻨﺪهاش‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎن ﻣﻰﺳﺎﺧﺘﻰ و از ﻣﺮدم ﺑﯿﻤﻨﺎك ﺑﻮدى‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﮑﻪ از او ﺑﯿﻤﻨـﺎك ﺑﺎﺷـﻰ ﺳـﺰاوارﺗﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﻮن زﯾﺪ ﭘﺎﯾﺎن ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮﯾﺶ را از او ﺑﯿﺎن داﺷﺖ )ﻃﻼﻗﺶ داد( او را ﺑﻪ ازدواج ﺗﻮ در آوردﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﯿﭻ ﺣﺮﺟﻰ در ]ﺑﺎره ازدواج ﺑﺎ[ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﺎﯾﺎن ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮﯾﺶ را از‬
‫آﻧﺎن ﺑﯿﺎن دارﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺠﺎم ﯾﺎﻓﺘﻨﻰ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪453‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -865‬ﺑﺨــﺎري از اﻧــﺲ ‪ ‬رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬اﯾــﻦ آﯾــﻪ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾‬در ﺧﺼﻮص زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﺟﺤﺶ و زﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -866‬ﺣﺎﮐﻢ از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﻣﯽآﻣﺪ و از زﯾﻨـﺐ دﺧﺘـﺮ ﺟﺤـﺶ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺳﺮور ﮐﺎﺋﻨﺎت ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻫﻤﺴـﺮت را ﺑـﺮاي ﺧـﻮدت‬
‫ﻧﮕﻬﺪار‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -867‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ و ﻧﺴﺎﺋﯽ ]از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟـﮏ ﺑـﻦ ﻧَﻀْـﺮ[ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﭼـﻮن ﻋـﺪة‬
‫زﯾﻨﺐل ﺳﭙﺮي ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ زﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮو او را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﮐﻦ‪ ،‬زﯾـﺪ‬
‫رﻓﺖ و او را در ﺟﺮﯾﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬زﯾﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺎري اﻗﺪام ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﭘﺮوردﮔـﺎرم‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﯾﺴﺘﺎد‪ .‬ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﮐﻪ ﻧﺎزل ﮔﺸﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ و ﺑـﺪون اﺟـﺎزة‬
‫زﯾﻨﺐ ﺑﻪ اﻃﺎق او داﺧﻞ ﺷﺪ‪] .‬اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ[ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدم‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺮوﺳﯽ زﯾﻨﺐ ل ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا در ﺟﺸﻦ ﻋﺮوﺳﯽ وي ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧـﺎن‬
‫و ﮔﻮﺷﺖ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺻﺮف ﻏﺬا ﻫﻤﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑـﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ ﮐـﻪ در‬
‫داﺧﻞ ﺧﺎﻧﮥ زﯾﻨﺐ ﺑﺎﻫﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا از آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ ،‬ﻣـﻦ ﻫـﻢ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬
‫اﯾﺸﺎن روان ﺷﺪم‪ ،‬آن ﺑﺰرﮔﻮار از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي زﻧﺎن ﺧﻮد دﯾﺪن ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﺧﺒﺮ داده ﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫آن ﮔﺮوه ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬او آﻣﺪ و وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻢ رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﺑﺰرﮔﻮار داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮم‬
‫اﻣﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﻦ و ﺧﻮدش ﭘﺮده اﻓﮑﻨـﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﺣﺠـﺎب ﴿‪  ‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4787‬و ‪ ،7420‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3221‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،427‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 7045‬و اﺣﻤﺪ ‪/ 3‬‬
‫‪ 149‬و ‪ 150‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 5399‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺣﻤﺪ ‪ 150 / 3‬و ﺣﺎﮐﻢ ‪ 417 / 2‬از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨـﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ اﯾـﻦ را‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪454‬‬

‫‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد و ﻣﺎﯾﮥ ﭘﻨﺪ و ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :40‬‬

‫‪.(2 )﴾       ‬‬

‫‪ -868‬ﺗﺮﻣﺬي از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎ زﯾﻨـﺐ ازدواج ﮐـﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺮدم او را ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد ازدواج ﮐﺮد‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :43‬‬

‫‪.(4 )﴾     ‬‬

‫‪ -869‬ﻋﺒــﺪ ﺑــﻦ ﺣﻤﯿــﺪ از ﻣﺠﺎﻫــﺪ رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬ﭼــﻮن آﯾــﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪) ﴾  ‬اﺣﺰاب‪ (56 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﻨﺠﯽ ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺧـﺪا ﻫـﯿﭻ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1428‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در ﺗﻔﺴـﯿﺮ ‪ 430‬و ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪ ،79 / 6‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،195 / 3‬اﺑـﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 3332‬و اﺑـﻦ‬
‫ﺳﻌﺪ ‪ 82 / 8‬از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1146‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺤﻤﺪ )‪ (‬ﭘﺪر ﻫﯿﭻ ﮐﺲ از ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا و ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3207‬از داود ﺑﻦ زرﺑﻘﺎن از داود ﺑﻦ اﺑﻮﻫﻨﺪ از ﺷﻌﺒﯽ از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬
‫ﺑﻪ دو ﻋﻠﺖ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬داود ﺑﻦ زﺑﺮﻗﺎن ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﺷﺮاﺣﯿﻞ ﺷﺒﻌﯽ از ﻋﺎﯾﺸـﻪ ﻣﻨﻘﻄـﻊ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ« زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ‪ 1148‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اوﺳﺖ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ رﺣﻤﺖ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ]ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ رﺣﻤﺖ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻨﺪ[ ﺗـﺎ ﺷـﻤﺎ را‬
‫از ﺗﺎرﯾﮑﯿﻬﺎ روﺷﻨﺎﯾﻰ ﺑﺮ آورد‪ .‬و ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪455‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧـﺎزل ﻧﻤـﯽﮐـﺮد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﻫﻤـﮥ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﯿـﺰ در آن ﺷـﺮﯾﮏ‬
‫ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(2 )﴾        ﴿ :47‬‬
‫‪ -870‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ و ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ‬
‫﴿‪) ﴾...        ‬ﻓﺘﺢ‪ (2 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﮔﺮوﻫﯽ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺒﺎرﮐﺖ ﺑﺎد اي رﺳﻮل ﺧﺪا! داﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺎ ﭼﻪ‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد؟ ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪) ﴾   ‬ﻓﺘﺢ‪ (5 :‬و در ﺳﻮرة‬

‫اﺣﺰاب آﯾﮥ ﴿‪ ﴾        ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -871‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة« از رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪) ﴾    ‬اﺣﻘﺎف‪ (9 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻌﺪ از آن ﻧﯿﺰ آﯾﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪) ﴾   ‬ﻓﺘﺢ‪ (2 :‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ آﮔﺎه ﺷﺪﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ‪ ‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﭼﻪ ﭘﺎداش ﺧﻮاﻫﺪ داد؟ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻓﻀﻞ‬
‫ﮐﺒﯿﺮ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :51 – 50‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ -1‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﻣﺮﺳﻞ از ﻗﺴﻢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻔﺮد ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻧﺸﺎﻧﮥ وﻫﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ آن ده ﮐﻪ از ]ﺳﻮى[ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻀﻠﻰ ﺑﺰرگ دارﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪456‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(1 )﴾         ‬‬
‫‪    ‬‬

‫‪ -872‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺣﺴﻦ و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺻﺤﯿﺢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺪي از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ‬
‫) ‪(2‬‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﮐﺮد‪ ،‬و ﻣﻦ از آن‬ ‫ﻋﺒﺎس از ام ﻫﺎﻧﯽ‬

‫ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﻌﺬرت ﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ ،‬ﻋﺬرم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪    ﴿ ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﮑﺮده‬
‫ﺑﻮدم ﻗﺮآن ﭘﺎك ازدواج ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم را ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺠﺎز و ﻣﺸﺮوع ﻧﺸﻤﺮد‪.‬‬
‫‪ -873‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﻦ اﺑﻮﺧﺎﻟﺪ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از ام ﻫﺎﻧﯽ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻦ ازدواج ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻦ ﻫﺠﺮت ﻧﮑﺮده ﺑﻮدم ﺧﺪا آن ﺑﺰرﮔـﻮار‬

‫را از ازدواج ﺑــﺎ ﻣــﻦ ﻧﻬــﯽ ﮐــﺮد‪ .‬و در ﺑــﺎرة ﻣــﻦ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ]آن[ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺖ را ﮐﻪ ﻣﻬﺮﺷﺎن را دادهاى ﺑﺮاﯾﺖ ﺣﻼل ﮐﺮدهاﯾﻢ و ]ﻧﯿﺰ[ ﻣﻠﮏ ﯾﻤﯿﻨﺖ‬
‫از آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه اﺳﺖ و دﺧﺘﺮان ﻋﻤﻮﯾـﺖ و دﺧﺘـﺮان ﻋﻤـﻪﻫﺎﯾـﺖ و دﺧﺘـﺮان داﯾـﻰات و‬
‫دﺧﺘﺮان ﺧﺎﻟﻪﻫﺎﯾﺖ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﺠﺮت ﮐﺮدهاﻧﺪ و زﻧﻰ ﻣﺆﻣﻦ را ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺒﺨﺸﺪ ]و[ اﮔﺮ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐﻪ او را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر وﯾﮋه ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻧﻪ ]دﯾﮕﺮ[ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ راﺳـﺘﻰ داﻧﺴـﺘﻪاﯾـﻢ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن در ]ﺑﺎره[ زﻧﺎﻧﺸﺎن و ﻣﻠﮏ ﯾﻤﯿﻨﻬﺎﯾﺸﺎن واﺟﺐ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗـﻮ ﻫـﯿﭻ ﺣﺮﺟـﻰ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻓﺎﺧﺘﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪.‬‬
 ‫‪457‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -874‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮥ ﺧﺪا ‪ ﴾ ﴿ ‬ﺗﺎ آﺧﺮ‬
‫آﯾﻪ در ﺧﺼﻮص ام ﺷﺮﯾﮏ دوﺳﯿﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -875‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻣﻨﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ دوﺳﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ام ﺷﺮﯾﮏ ﻏﺰﯾﻪ دﺧﺘﺮ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺣﮑﯿﻢ دوﺳﯿﻪ از وﺟﺎﻫﺖ و ﺟﻤﺎل ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد و از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮد ﮐـﻪ ﺑـﺎ او ازدواج‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻫﻢ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در زﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺮد ﺑﺒﺨﺸﺪ ﺧﯿﺮ ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬ام‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻤﺎﻧﻢ‪ .‬ﺧﺪا ام ﺷﺮﯾﮏ را در ﮐﺘﺎب ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺆﻣﻨﻪ ﯾﺎد ﮐﺮد و ﻓﺮﻣـﻮد‪﴿ :‬‬

‫‪ ﴾    ‬ﭼﻮن اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣـﯽ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻫﻤﻪ آﻣﺎل و آرزوﻫﺎﯾﺖ را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮآورده ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -876‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪] :‬ﺧﻮﻟﻪ ﺑﻨﺖ ﺣﮑـﯿﻢ از ﺟﻤﻠـﮥ زﻧـﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺨﺸﯿﺪﻧﺪ ﭘﺲ[ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ زن ﺷﺮم ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑـﻪ‬

‫ﻣﺮد ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧـﺎزل ﮐـﺮد‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻨﻮدي ﺗﻮ ﻣﺒﺎدرت ﻣﯽﮐﻨﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -877‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از اﺑﻮرزﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻗﺼﺪ ﮐﺮد ﺑﺮﺧﯽ از زﻧﺎن ﺧﻮد را‬
‫ﻃﻼق دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻮن آنﻫﺎ ﺧﺒﺮدار ﺷﺪﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬را ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿﺎر داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺣﻘﻮق ﺧﻮد را ﺑﻪ او‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪﻧﺪ و اﺟﺎزه دادﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮐﻪ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ دﯾﮕﺮي ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ‬
‫﴿‪             ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4788‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1464‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،54 / 6‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ ،6367‬واﺣﺪي ‪ 704‬و ﺣـﺎﮐﻢ ‪436 / 2‬‬
‫ﻫﻤﻪ از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2149‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ 458

               

.(1 ) ‫﴾ را ﺗﺎ آﺧﺮ ﻧﺎزل ﮐﺮد‬         

            ﴿ :52 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

.﴾             
‫ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ زﻧـﺎن ﺧـﻮد را ﻣﺨﯿـﺮ ﺳـﺎﺧﺖ و آن‬:‫ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‬-878

    

 ﴿ ‫ ﭘـﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ‬.‫ﺑﺰرﮔﻮاران ﺧﺪا و رﺳﻮل او را اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮدﻧـﺪ‬

.(2 )‫﴾ را ﻧﺎزل ﮐﺮد‬     

         ﴿ :53 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

              

              

            

              

‫ اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و‬.‫ از ﻣﻨﺼﻮر از اﺑﻮ رزﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬28572 ‫ و‬28569 ‫ و‬28567 ‫ ﻃﺒﺮي‬،158 / 8 ‫ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‬-1
‫ از ﻣﻐﯿﺮه از اﺑﻮرزﯾﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻣﺎﻟـﮏ اﺳـﺪي – ﺗـﺎﺑﻌﯽ ﮐﺒﯿـﺮ‬456 / 1 «‫ ﻃﺤﺎوي در »ﻣﺸﮑﻞ‬.‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‬
.‫ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‬1157 «‫ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ‬.‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫ ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬.‫ در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد واﻗـﺪي ﻣﺘـﺮوك اﺳـﺖ‬،‫ اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و از ﻗﺴﻢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‬62 ‫ و‬161 / 8 ‫ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‬-2
‫ و ﻧﻪ ]ﺣﻼل اﺳﺖ[ آﻧﮑﻪ زﻧـﺎﻧﻰ دﯾﮕـﺮ‬.‫ »و ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ]ﻣﻮارد ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﻪ[ زﻧﺎن ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺣﻼل ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‬:‫آﯾﺖ‬
‫ و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬.‫ و ﻫﺮ ﭼﻨﺪ زﯾﺒﺎﯾﻰ آﻧﺎن ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ آرد ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻠﮏ ﯾﻤﯿﻨﺖ ﺷـﻮد‬.‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﮐﻨﻰ‬
.«‫ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻧﮕﻬﺒﺎن اﺳﺖ‬
 ‫‪459‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪.(1 )﴾        ‬‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺮ ‪ ‬در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ﺑﻪ آﯾﮥ ‪ 125‬ﮔﺬﺷﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -879‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﺎ زﯾﻨﺐ‬
‫دﺧﺘﺮ ﺟﺤﺶ ل ازدواج ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﯽ ﻋﺮوﺳﯽ دﻋﻮت ﻧﻤﻮد و آنﻫﺎ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻏﺬا ﺗﺎ دﯾﺮ وﻗﺖ آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮد ﮐﺮد ﮐﻪ اﻧﮕﺎر‬
‫آﻣﺎدة ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ اﺳﺖ ﺑﺎزﻫﻢ آنﻫﺎ ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن آن ﺣﺎﻟﺖ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد ﺧﻮدش‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻋﺪهاي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ او ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺲ آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺮون‬
‫رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻦ آﻣﺪم و از رﻓﺘﻦ ﻣﻬﻤﺎنﻫﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ ﺗﺎ ﮐﻪ داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ آﻣﺪم ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮم ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻦ و ﺧﻮدش ﭘﺮده را اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا‬

‫آﯾﮥ ﴿‪             ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬وارد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺸﻮﯾﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﺮاى ]ﺻـﺮف[ ﺧـﻮراﮐﻰ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ اﺟـﺎزه داده‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻰ آﻧﮑﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺶ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﭼﻮن دﻋﻮت ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬در آﯾﯿﺪ و ﭼـﻮن ﻏـﺬا ﺧﻮردﯾـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬و ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاى ﺷﻨﯿﺪن ﺳﺨﻨﻰ ﺳﺮﮔﺮم ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ ]ﮐﺎر[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﻣﻰرﻧﺠﺎﻧﺪ و‬
‫]او[ از ﺷﻤﺎ ﺷﺮم ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ]از ﺳﺨﻦ[ ﺣﻖ ﺷﺮم ﻧﻤﻰدارد‪ .‬و ﭼﻮن از زﻧﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺘﺎﻋﻰ ﺧﻮاﻫﯿﺪ‪ ،‬آن‬
‫را از آن ﺳﻮى ﭘﺮده ﺑﻄﻠﺒﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮاى دﻟﻬﺎﯾﺘﺎن و دﻟﻬﺎى آﻧﺎن ﭘﺎﮐﯿﺰهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﺷﻤﺎ را ﻧﺴﺰد ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا‬
‫را ﺑﺮﻧﺠﺎﻧﯿﺪ و ﻧﻪ آﻧﮑﻪ زﻧﺎﻧﺶ را ﭘﺲ از او‪ -‬ﻫﺮﮔﺰ‪ -‬ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﯿﺮﯾـﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ]ﮐـﺎر[ ﻧـﺰد ﺧﺪاوﻧـﺪ ]ﮔﻨـﺎﻫﻰ[‬
‫ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮاد ﻣﺆﻟﻒ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻮاﻓﻘﺎت ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ اﺳﺖ ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪.125 :‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪460‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -880‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺣﺴﻦ از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﯾﮑﺠﺎ ﺑﻮدم ﺑﻪ در‬
‫ﺧﺎﻧﮥ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺗـﺎزه ﺑـﺎ او ﻋﺮوﺳـﯽ ﮐـﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬آﻣـﺪ در آﻧﺠـﺎ ﮔﺮوﻫـﯽ ﻧﺸﺴـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬رﻓـﺖ و‬
‫]ﺿﺮورت ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم داد[ وﻗﺘﯽ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪ داﺧـﻞ ﺷـﺪ و ﺑـﯿﻦ‬
‫ﻣﻦ و ﺧﻮدش ﭘﺮده را اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺮاي اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔـﺮ ﺟﺮﯾـﺎن از اﯾـﻦ‬
‫ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯽ ﯾﻘﯿﻨﺎً در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮐﻼم آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻧﺎزل ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾﮥ ﺣﺠﺎب ﻧـﺎزل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -881‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا در ﯾﮏ‬
‫ﮐﺎﺳﻪ ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮردم ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ‪ ‬آﻣﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم ‪ ‬او را ﺑـﻪ ﻏـﺬا دﻋـﻮت ﮐـﺮد‪ ،‬در‬
‫اﺛﻨﺎي ﺗﻨﺎول ﻏﺬا اﻧﮕﺸﺘﺎن او ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻣﻦ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬آه‪ ،‬اﮔﺮ در ﺑﺎرة ﺷـﻤﺎ زﻧـﺎن‬
‫ﺣﮑﻢ و ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽداﺷﺘﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﮐﺴﯽ ﺷﻤﺎ را ﺑـﻪ ﭼﺸـﻢ ﻧﻤـﯽدﯾـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬آﯾـﮥ ﺣﺠـﺎب ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4721‬و ‪ 6239‬و ‪ ،6271‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1428‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ 3217‬و ‪ ،3219‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »اﻟﮑﺒـﺮي«‬
‫‪ 11416‬و ‪ 11420‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 706‬از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1163‬ﺗﺨﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3217‬و ﻃﺒﺮي ‪ 28613‬از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺨﺎري در »ادب ﻣﻔﺮد« ‪ ،1053‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »اﻟﮑﺒﺮي« ‪ 1053‬و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ« ‪/ 3‬‬
‫‪ 621‬آﻣﺪه از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺠﺎﻫﺪ از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﻨﻘﻄﻊ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﻮن ﻣﺠﺎﻫـﺪ از‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻧﺸﻨﯿﺪه‪ .‬واﺣﺪي ‪ 709‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐـﺮده‪ .‬دار ﻗﻄﻨـﯽ اﯾـﻦ را درﺳـﺖ ﻣـﯽﺷـﻤﺎرد‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﺎﻓﻆ در »ﺗﺨﺮﯾﺞ اﻟﮑﺸﺎف« ‪ 555 / 3‬ﻧﻘـﻞ ﮐـﺮده‪ .‬ﺑـﻪ »اﻟﮑﺸـﺎف« ‪ 904‬و »ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻗﺮﻃﺒـﯽ« ‪ 5056‬و‬
‫»اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 1830‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪461‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -882‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻣـﺮدي ﻧـﺰد رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫ﺷﺮﻓﯿﺎب ﮔﺮدﯾﺪ و دﯾﺮ وﻗﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﻪ ﺑﺎر از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ ﺗـﺎ او ﺑﯿـﺮون ﺑـﺮود‪ ،‬اﻣـﺎ او‬
‫ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق آﻣﺪ و اﺛـﺮ ﻧﺎﺧﻮﺷـﯽ را در ﭼﻬـﺮة رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﮐـﺮد و ﺑـﻪ آن‬
‫ﺷﺨﺺ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺎﯾﺪ ﺗﻮ ﺑﺎﻋﺚ آزار و اذﯾﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺷﺪه ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺳـﻪ‬
‫ﺑﺎر از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪم‪ ،‬ﺗﺎ دﻧﺒﺎل ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﮑﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﻮب ﺑﻮد زﻧﺎن ﺧﻮﯾﺶ را اﻣﺮ ﺑﻪ ﺣﺠﺎب ﻣﯽﮐﺮدي‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦﻫـﺎ ﺑـﺎ دﯾﮕـﺮ زﻧـﺎن ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻦ ﭘﺮدهﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑﺮاي ﻗﻠﺐﻫﺎي آﻧﺎن ﭘﺎﮐﯿﺰهﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕـﺎه آﯾـﮥ ﺣﺠـﺎب‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﻣﮑﺎن ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ رواﯾﺎت وﺟﻮد دارد ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ اﯾـﻦ‬
‫واﻗﻌﻪ اﻧﺪﮐﯽ ﻗﺒﻞ از ﻗﺼﮥ ام اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ زﯾﻨﺐ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺟﻬﺖ ﻧﺰدﯾﮑﯽ اﯾﻦ دو‬
‫ﺑﺎﻫﻢ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﮥ ﺣﺠﺎب را ﺑﻪ اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻣﺮﺑﻮط داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬و ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد ﮐـﻪ‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -883‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎﻧﮥ‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽرﻓﺖ ﻋﺪهاي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ]اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻮﺟﺐ آزار‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﺷﺪ[ و اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ از ﺳﯿﻤﺎي ﻣﺒﺎرك ﻫﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از آنﻫﺎ ﺷﺮم ﻣﯽداﺷﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻏﺬا دﺳﺖ دراز ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ارﺗﮑﺎب اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و آﯾﮥ ﴿‪            ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪            ‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪462‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪ :‬ﮐﻼم او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﴿‪ ﴾  ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ‪.‬‬

‫‪ -884‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ زﯾﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم اﻃـﻼع دادﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ ﺑـﺎ ﻓـﻼن ﻫﻤﺴـﺮش ازدواج ﻣـﯽﮐـﻨﻢ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫﴿‪ ﴾      ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -885‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﺰم ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﻧﺒﯽ‬
‫اﮐﺮم ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از زﻧﺎن او ازدواج ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺎرة او اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻔﯿﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎد ﮐﺮده‬
‫اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﺪ آن ﻣﺮد ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺑﻮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -886‬ك‪ :‬و از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪاﷲ ‪ ‬ﮔﻔﺖ ﮐـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ دﺧﺘـﺮان‬
‫ﻋﻤﻮي ﻣﺎ را از ﻣﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش زﻧﺎن ﻣﺎ را ]ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﻣﺎ[ ﺑـﻪ ﻧﮑـﺎح ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﺣﺎدﺛﻪاي ﭘﯿﺶ آﻣﺪ زﻧﺎن او را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح درﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 28623‬از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﯾﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ .69 / 7‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﻬﺮان ﺑـﻦ اﺑـﻮﻋﻤﺮ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻـﺎً در رواﯾـﺎﺗﺶ از ﺛـﻮري‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2159‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﻌﻀﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺪي ﺑﺴﯿﺎر اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻨﮑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد ﺳﺪي ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﯿﺪاﷲ ]ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن[ ﯾﮑﯽ‬
‫از ده ﯾﺎر ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻃﻞ و اﻓﺘﺮاء اﺳﺖ و اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻣﯽﺑﻮد اﺣﺘﻤﺎل داﺷﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻫﻢ‬
‫ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در »اﻹﺻﺎﺑﻪ« ‪ 230 / 2‬ﺑﻪ ﺷﺮح ﺣﺎل ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﺎﻓﻊ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد در ﺑﺎرة اﯾﻦ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳـﺖ اﯾـﻦ ﺳـﺨﻦ را‬
‫]اﺑﻮ[ ﻣﻮﺳﯽ در »اﻟﺰﯾﻞ« از اﺑﻦ ﺷﺎﻫﯿﻦ ﺑﺪون اﺳﻨﺎد رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ ﺑـﻪ ﺧﻄـﺎ‬
‫ﮔﻤﺎن ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ ﯾﮑﯽ از ﻋﺸﺮة ﻣﺒﺸﺮه اﺳﺖ« »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2156‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪463‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -887‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺰم رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻃﻠﺤـﻪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﯿﺪ اﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا از ﺟﻬﺎن ﺑﺮود ﺑﺎ ﻋﺎﯾﺸﻪ ازدواج ﻣـﯽﮐـﻨﻢ‪ .‬ﭘـﺲ در ﺑـﺎرة او اﯾـﻦ‬
‫ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫]اﺑﻦ ﻋﻄﯿﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻃﻠﺤﻪ ﺑـﻦ ﻋﺒﯿـﺪاﷲ درﺳـﺖ ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬ﻗﺮﻃﺒـﯽ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬اﺳﺘﺎد ﻣﺎ اﻣﺎم اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را از ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ از اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺒﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﻇﻬﺎر اﻣﺜﺎل اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر از آنﻫﺎ ﺑﻌﯿﺪ اﺳـﺖ ﭼـﻮن ﮐـﻪ‬
‫اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺟﺎﻫﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑـﻪ دروغ ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ[) ‪] (2‬ﺷـﺨﺺ‬

‫دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﻢ و اﺳﻢ ﭘﺪر و ﻧﺴﺐ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ﮐﻪ در ﺑﺎرة او ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ ﺳﯿﻮﻃﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ در ﺻﺤﺖ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺷﺪﯾﺪاً در ﺷـﮏ‬
‫ﺑﻮدم‪ ،‬ﭼﺮا ﻃﻠﺤﻪ ﯾﮑﯽ از ﻋﺸﺮة ﻣﺒﺸﺮه اﺳﺖ و ﻣﻘـﺎم او ﺑـﺎﻻﺗﺮ از آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺳـﺨﻨﺎن را‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ داﻧﺴﺘﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺳﻢ او و اﺳـﻢ‬
‫ﭘﺪر و ﻧﺴﺒﺶ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻮده[) ‪.(3‬‬
‫‪ -888‬ﺟﻮﯾﺒﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮي ﯾﮑﯽ از زﻧﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣـﺪه‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺑﻌﺪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺎﯾﺴـﺘﯽ‪ ،‬آن ﻣـﺮد ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا! اﯾﻦ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮي ﻣﻦ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﺳﺨﻦ زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻧﮕﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾـﻦ‬
‫را ﻣﯽداﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﮏ ﻫﯿﭽﮑﺲ از ﺧﺪا ﻏﯿﻮرﺗﺮ ﻧﯿﺴـﺖ و ﺑﻌـﺪ از او ﻫـﯿﭽﮑﺲ از ﻣـﻦ ﻏﯿـﻮرﺗﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آن ﺷﺨﺺ ﮐﻤﯽ دور ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا از ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮﯾﻢ ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻣﺮگ او ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮي ﺧﻮد ازدواج ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﯾﻦ آﯾـﻪ را ﻧـﺎزل‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ ،162 / 8‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد واﻗﺪي ﻣﺘـﺮوك و اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﺟـﺪاً ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪» .‬زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1170‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.299‬‬
‫‪ -3‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺑﺮﻫﺎن اﻟﺪﯾﻦ ﺣﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺮة ﺣﻠﺒﯿﻪ‪ ،‬دار اﻟﻤﻌﺮﻓﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺮوت‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﺸﺮ ‪.1400‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪464‬‬

‫ﮐﺮد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎ س ب ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬آن ﻣﺮد ﯾﮏ ﻏـﻼم را آزاد ﮐـﺮد و ده ﺷـﺘﺮ را در راة ﺧـﺪا‬
‫ﺻﺪﻗﻪ داد و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ را ﭘﯿﺎده ﺑﻪ ﺟﺎ آورد‪ .‬ﺗﺎ ﺧﺪا ﺗﻮﺑﮥ او را از ﺑﺎﺑﺖ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﭙﺬﯾﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :57‬‬

‫‪.﴾    ‬‬

‫‪ -889‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎ‬
‫ﺻﻔﯿﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﯿﯽ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ ازدواج ﮐﺮد‪ .‬ﻋﺪهاي در ﺑﺎرة اﯾـﻦ ﭘﯿﻮﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﮔﻮﯾﯽ و ﯾـﺎوهﺳـﺮاﯾﯽ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﴿‪ ﴾...    ‬در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -890‬ﺟﻮﯾﺒﺮ از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑـﯽ و ﻫﻤﺮاﻫـﺎﻧﺶ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺑﻬﺘﺎن زدﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺿﻤﻦ اﯾﺮاد ﺧﻄﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺪاﻣﯿﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﮐﻤـﮏ‬
‫و ﯾﺎري ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آزار و اذﯾﺘﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐـﻪ در ﺻـﺪد اذﯾـﺖ ﻣـﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :59‬‬

‫‪.(4 )﴾               ‬‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ از ﺟﻬﺖ ﺟﻮﯾﺒﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ زﯾﺮا او ﻣﺘﺮوك و ﻣـﺘﻬﻢ ﺑـﻪ ﮐـﺬب اﺳـﺖ و ﻋﺎدﺗـﺎً از‬
‫ﺿﺤﺎك رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺿﺤﺎك ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻼﻗﯽ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ«‬
‫‪ 2160‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 28641‬از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻋﻮﻓﯽ واﻫﯽ اﺳﺖ و از او راويﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1173‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ از ﺟﻬﺖ ﺟﻮﯾﺒﺮ‪ ،‬زﯾﺮا او ﻣﺘﺮوك ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ و ﺿﺤﺎك ﺑـﺎ اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﻣﻼﻗـﯽ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺎﻧﺖ و دﺧﺘﺮاﻧﺖ و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﮕﻮ‪ :‬روﺳﺮﯾﻬﺎﯾﺸـﺎن را ﺑـﺮ ﺧـﻮد ﻓـﺮو ﭘﻮﺷـﻨﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و آزار ﻧﺒﯿﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪465‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -891‬ﺑﺨﺎري از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺑﻌـﺪ از ﻧـﺰول آﯾـﮥ ﺣﺠـﺎب ام اﻟﻤـﺆﻣﻨﯿﻦ‬
‫ﺳ‪‬ﻮد‪‬ه ل ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﺣﺠﺎب ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎي ﺧﻮد از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﺪ ﺑﻠﻨـﺪ و‬
‫ﺗﻮﻣﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ او آﺷﻨﺎﯾﯽ داﺷﺖ در ﭼﺎدر و روﭘﻮش ﻫﻢ او را ﻣﯽﺷـﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﻋﻤـﺮ ‪ ‬او‬
‫را دﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺳﻮده! از ﻣﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪه و ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤـﯽﻣـﺎﻧﯽ ﻧﯿـﮏ ﺑﯿﻨـﺪﯾﺶ ﭼﮕﻮﻧـﻪ از ﺧﺎﻧـﻪ ﭘـﺎ‬
‫ﺑﯿﺮون ﻣﯽﮔﺬاري‪ ،‬ﺳﻮده دﯾﮕﺮﮔﻮن و رﻧﮓﭘﺮﯾﺪه ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬و رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬در ﺧﺎﻧﮥ ﻣـﻦ ﺷـﺎم‬
‫ﻣﯽﺧﻮرد ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷـﺖ‪ .‬ﺳـﻮده داﺧـﻞ ﺷـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﺑـﺮاي اﺟـﺮاي‬
‫ﺣﻮاﯾﺞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺮون ﻣﯽرﻓﺘﻢ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاﯾﻢ ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﻧﺰول وﺣﯽ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﮔﻮﺷﺖ را ﺗﻤﺎم ﻧﮑﺮده ﺑـﻮد ﮐـﻪ آن ﺣﺎﻟـﺖ ﻣﺮﺗﻔـﻊ‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﮐﺮدﮔــﺎر ﺟﻬـﺎن ﺑـﺮاي ﺷــﻤﺎ زنﻫـﺎ اﺟــﺎزه داد ﮐـﻪ ﺑـﺮاي رﻓــﻊ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪيﻫــﺎ و‬
‫ﺿﺮورﯾﺎت ﺧﻮﯾﺶ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون ﺑﺮوﯾﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -892‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در »ﻃﺒﻘﺎت« از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻧﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺣـﻮاﯾﺞ‬
‫ﺧﻮد ﺷﺐ ﺑﯿﺮون ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﻋﺪهاي از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺎ آنﻫـﺎ روﯾـﺎروي ﻣـﯽﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ ،‬آنﻫـﺎ آزرده‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و از اﯾﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣـﺎ‬

‫ﺑﺎ ﮐﻨﯿﺰﻫﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽدﻫـﯿﻢ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾           ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ ) ‪.(2‬‬
‫‪ -893‬و از ﺣﺴﻦ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ ‪ ‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 5237‬و ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1709 / 4‬ح ‪» 2170‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2174‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ 141 / 8‬رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻـﻒ در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد واﻗـﺪي ﻣﺘـﺮوك اﺳـﺖ‪ .‬ﮐﻠﻤـﺎت‬
‫»ﻫﻤﺴﺮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ« ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2175‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ 141 / 8‬رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ ﺳﻨﺪ واﻗﺪي ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪466‬‬

‫ﺳﻮرة ﺳﺒﺎ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 54‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :15‬‬

‫‪.(1 )﴾          ‬‬
‫‪ -894‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ رﺑﺎح رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑـﯽ ﺑـﺮاﯾﻢ ﮔﻔـﺖ ﮐـﻪ‪ :‬ﻓـﺮوه ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﯿﮏ ﻏﻄﻔﺎﻧﯽ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻧﺒﯽ ﺧﺪا! اﻫﻞ ﺳﺒﺎء ﻣﺮدﻣﯽ اﻧﺪ ﮐـﻪ در‬
‫ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻋﺰﯾﺰ و ﺳﺮاﻓﺮاز ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﯿﻢ دارم ﮐﻪ آﻧﺎن از اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﯾﺎ در آن ﺣﺎل ﻣﻦ ﺑـﺎ‬
‫آنﻫﺎ ﺑﺠﻨﮕﻢ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻫﯿﭻ دﺳﺘﻮري داده ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :34‬‬

‫‪.(2 )﴾ ‬‬

‫‪ -895‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻔﯿﺎن از ﻋﺎﺻﻢ از اﺑﻮ) ‪(3‬رزﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬دو‬
‫ﻧﻔﺮ ﺑﺎﻫﻢ ﺷﺮﯾﮏ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎم ﺳﻔﺮ ﮐﺮد و دﯾﮕﺮي ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﺒﯽ اﮐﺮم‪‬‬
‫ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪ‪ ،‬آن ﺷﺨﺺ ﺑﻪ رﻓﯿﻖ ﺧﻮد ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺖ و از او راﺟـﻊ ﺑـﻪ اﺳـﻼم و ارﺷـﺎدات ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺳﺆال ﮐﺮد‪ .‬دوﺳﺘﺶ در ﺟﻮاب او ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﻫـﯿﮑﺲ از او ﭘﯿـﺮوي ﻧﮑـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﻣﺸـﺘﯽ از‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺑﺮاى ]ﻗﻮم[ ﺳﺒﺎ در ﻣﺴﮑﻨﻬﺎى آﻧﺎن ﻣﺎﯾﻪ ﻋﺒﺮﺗﻰ ﺑﻮد‪ .‬دو ﺑﺎغ از راﺳﺖ و ﭼﭗ‪] .‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ [:‬از‬
‫روزى ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﺮاى او ﺷﮑﺮ ﮔﺰارﯾﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮى ﭘﺎﮐﯿﺰه و ﭘﺮوردﮔﺎرى آﻣﺮزﻧﺪه ]دارﯾﺪ[«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و در ﻫﯿﭻ ﺷﻬﺮى ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪهاى ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﺘﻨﻌﻤﺎن آن ]ﺷﻬﺮ[ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻰ ﺷﮏ ﻣﻨﮑﺮ‬
‫رﺳﺎﻟﺘﻰ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﯾﺎﻓﺘﻪاﯾﺪ[«‪.‬‬
‫‪ -3‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﺑﻪ »اﺑﻦ« ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺷﺪه‪.‬‬
 ‫‪467‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﺎن ﻗﺮﯾﺶ‪ .‬آن ﻣﺮد ﺗﺠﺎرت ﺧﻮد را ﺗﺮك ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻧﺰد دوﺳﺖ ﺧﻮد آﻣـﺪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﻧﺰد او راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻦ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺘﺎبﻫﺎ را ﻫﻢ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ و‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻮرﺑﺨﺶ اﺳﻼم را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﻫﺴﺘﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺳﺒﺐ ﻫﺪاﯾﺘﺖ ﮔﺮدﯾـﺪ؟ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻫﯿﭻ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮي ﻣﺒﻌﻮث ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﭘﯿﺮواﻧﺶ ﺿﻌﻔﺎ و ﺗﻬﯿﺪﺳﺘﺎن ﺑـﻮده اﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾              ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﮐﺮدﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮔﻔﺘﺎرت وﺣﯽ ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻓﺎﻃﺮ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 45‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :8‬‬

‫‪.(2 )﴾       ‬‬

‫‪        ‬‬

‫‪ -896‬ﺟﻮﯾﺒﺮ از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬زﻣـﺎﻧﯽ ﻧﺒـﯽ اﮐـﺮم ‪ ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب و ﯾﺎ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻋﺰﯾﺰ و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﮔﺮدان‪ ،‬ﭘـﺲ‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﭼﻮن اﺑﻮرزﯾﻦ ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ از وي ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺑﻬﺪﻟﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده ﮐـﻪ ﺻـﺪوق‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﺧﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2185‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﮐﺮدار زﺷﺘﺶ ﺑﺮاى او آراﺳﺘﻪ ﺟﻠﻮه داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻟﺬا آن را ﻧﯿﮏ ﻣﻰﺑﯿﻨﺪ ]ﭼﻮن ﮐﺴـﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ؟[ ﺑﻰ ﺷﮏ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﯿﺮاه ﻣﻰﮔﺬارد و ﻫﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺒﺎﯾﺪ وﺟﻮدت از ﺣﺴﺮت ﺧﻮردن ﺑﺮ آﻧﺎن از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ .‬ﺑـﻰ ﮔﻤـﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ‬
‫ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪468‬‬

‫ﺧﺪا ‪ ‬ﻋﻤﺮ ‪ ‬را ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮد و اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﯽ و ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﺑـﺎرة آن‬

‫دو آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :29‬‬

‫‪.(2 )﴾       ‬‬

‫‪ -897‬ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﯽ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺛﻘﻔﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ﺧﻮد از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬اﯾـﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﮥ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾      ‬در ﺑـﺎرة ﺣﺼـﯿﻦ ﺑـﻦ ﺣـﺮث ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﺎف ﻗﺮﯾﺸﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :35‬‬

‫‪.(4 )﴾   ‬‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻮﯾﺒﺮ زﯾﺮا او ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ و ﺿﺤﺎك ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻼﻗـﺎت ﻧﮑـﺮده‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻋﻤﻮم آﯾﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ از ﭼﻨﺪ وﺟﻪ آﻣﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ اﯾﻦ ﭼﯿﺰ دﻋﺎ ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦﻫﺎ ﺑـﻪ ﻣﺠﻤـﻮع ﻗـﻮي‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪»» .‬ﮐﺸﻒ اﻟﺨﻔﺎ« ‪ 183 / 1‬و ‪ 184‬و ‪.546‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ آﻧﺎن ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا را ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ ]و ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ[ و ﻧﻤـﺎز ﺑـﺮ ﭘـﺎ داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ و از‬
‫آﻧﭽﻪ روزﯾﺸﺎن ﮐﺮدهاﯾﻢ ﭘﻨﻬﺎن و ﭘﯿﺪا ﻣﻰﺑﺨﺸﻨﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﺳﻮداﯾﻰ دارﻧﺪ ﮐﻪ ]ﻫﺮﮔﺰ[ ﮐﺎﺳﺘﻰ ﻧﻤﻰﭘﺬﯾﺮد«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و ﺳﻨﺪش ﺗﺒﺎه‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﯽ ﺿﻌﯿﻒ و ﺗﻔﺴـﯿﺮ را از ﻣﻮﺳـﯽ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺛﻘﻔـﯽ‬
‫رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ او دروﻏﮕﻮﺳﺖ و ﺣﺪﯾﺚ وﺿﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ]‪ 242 / 2‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻤﻮد اﺑـﺮاﻫﯿﻢ زاﯾـﺪ[‬
‫در ﺧﺼﻮص ﻣﻮﺳﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دﺟﺎل اﺳﺖ ﮐﺘﺎﺑﯽ را در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﻤﻊ و ﺑﻪ اﺑـﻦ ﺟـﺮﯾﺞ از ﻋﻄـﺎ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ »ﻣﯿﺰان اﻻﻋﺘﺪال« ‪ 642 / 2‬و ‪ 211 / 4‬و ‪ 212‬و »ﻟﺴﺎن اﻟﻤﯿﺰان« ‪ 45 / 4‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و ﻣﺘﻦ‬
‫را ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي وﺿﻊ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺛﻘﻔﯽ اﯾﻦ را رواﯾﺖ ﮐﺮده دﻟﯿﻞ وﻫﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﺴﻰ ﮐﻪ از ]روى[ ﻓﻀﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮاى ﭘﺎﯾﺪار در آورد‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ رﻧﺠﻰ ﻧﺮﺳـﺪ و در‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﺧﺴﺘﮕﻰ ﻧﺒﯿﻨﯿﻢ«‪.‬‬
 ‫‪469‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -898‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »اﻟﺒﻌﺚ« و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻔﯿﻊ ﺑـﻦ ﺣـﺮث از ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ اﺑـﯽ اوﻓـﯽ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺒﯽ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺧﻮاب ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺰد ﺗﻌـﺎﻟﯽ‬
‫در دﻧﯿﺎ ﻣﺎ را ﺑﺎ آن ﺧﺮﺳﻨﺪ و ﺷﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ آﯾﺎ در ﺟﻨﺖ ﻫﻢ ﺧﻮاب اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﻮاب‬
‫ﻗﺮﯾﻦ ﻣﺮگ اﺳﺖ و در ﺟﻨﺖ ﻣﺮگ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭘـﺲ ﻧﺸـﺎط و آراﻣـﺶ آنﻫـﺎ در ﭼﯿﺴـﺖ؟‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺲ ﺑﺰرگ ﺷﻤﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﻬﺸﺖ ﺳﺴﺘﯽ و رﻧﺞ رواﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ در ﻫﻤﻪ‬

‫اﺣﻮال آنﻫﺎ ﺷﺎد و راﺣﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾        ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :42‬‬

‫‪.(1 )﴾           ‬‬
‫‪ -899‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ اﺑﻮ ﻫﻼل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﻫﻤﻮاره ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫از ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻣﺒﻌﻮث ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﻫﻤﮥ اﻣﻢ از ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮدارﺗﺮ و ﻣﻨﻘﺎدﺗﺮ ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات اﻟﻬﯽ‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻫﺪاﯾﺖ ﭘﺬﯾﺮﺗﺮ و اﺳﺘﻮارﺗﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﺴﮏ و ﭘﯿﺮوي از ﮐﺘﺎب او ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا‬
‫﴿‪) ﴾          ‬ﺻـــــﺎﻓﺎت‪ (168 – 167 :‬و‬

‫]ﻋﺮﺑﻬﺎى ﻧﺎﮔﺮوﯾﺪه[ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ در ﻧـﺰد ﻣـﺎ ﺧﺒـﺮى از ﭘﯿﺸـﯿﻨﯿﺎن ﺑـﻮد« و ﴿‪   ‬‬

‫‪) ﴾ ‬اﻧﻌﺎم‪» (157 :‬اﮔﺮ ﮐﺘﺎب ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣـﻰﺷـﺪ‪ ،‬از آﻧـﺎن راه‬
‫‪   ‬‬

‫ﯾﺎﻓﺘــﻪﺗــﺮ ﺑــﻮدﯾﻢ« و ﴿‪         ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪهاى ﺑـﻪ ﻧـﺰد آﻧـﺎن‬
‫ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﻫﺮ اﻣ‪‬ﺘﻰ راه ﯾﺎﻓﺘﻪﺗﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪهاى ﺑﻪ ]ﺳﻮى[ آﻧﺎن آﻣﺪ‪ ،‬در ﺣﻖّ آﻧﺎن ﺟﺰ‬
‫ﮔﺮﯾﺰ ﻧﯿﻔﺰود«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪470‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻬﻮد ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ واﺳﻄﮥ ﺑﻌﺜﺖ ﻧﺒـﯽ ﮐـﺮﯾﻢ ﺑـﺮ ﻧﺼـﺎري ﻧﺼـﺮت و‬
‫ﭘﯿﺮوزي ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ درﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫***‬
 ‫‪471‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺳﻮرة ﯾﺲ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 83‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾    ﴿ :10 – 1‬‬
‫‪ -900‬ك‪ :‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ در »دﻻﺋﻞ« از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ را ﺑﻪ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮاءت ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻗﺮﯾﺶ از اﯾﻦ اﻣﺮ رﻧﺠﯿﺪﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ دﺳﺘﮕﯿﺮي آن ﺑﺰرﮔﻮار اﻗﺪام ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﺎه دﺳﺖﻫﺎي آنﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﺮدنﺷﺎن ﭘﯿﭽﯿﺪ و ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ‬
‫ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪﻧﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺪا و‬

‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﻋﺎ ﮐﺮد و آن ﺣﺎﻟﺖ از آنﻫﺎ دور ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ (1 )﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از آن ﮔﺮوه ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻧﺸﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -901‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﮑﺰﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ را دﯾﺪم‬

‫ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪        ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﯾﺲ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﺮآن ]ﺳﺮﺷﺎر از[ ﺣﮑﻤﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﺗﻮ از رﺳﻮﻻﻧﻰ‪] .‬اﺳﺘﻮارى[ ﺑﺮ راه راﺳﺖ‪] .‬ﮐﺘﺎب[‬
‫ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎده ]ﺧﺪاوﻧﺪ[ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎن ]را ﻣﺮاد دارم[‪ .‬ﺗﺎ ﮔﺮوﻫﻰ را ﮐﻪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﻫﺸﺪار ﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧـﺪ و ﺧـﻮد‬
‫ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺸﺪار دﻫﻰ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن وﻋﺪه ]ﮐﯿﻔﺮ[ ﺑﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﺗﺤﻘّﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﺎن اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰآورﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ »دﻻﺋﻞ« ‪ 153‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺘﺮوك و اﺳﻨﺎد ﺟـﺪاً ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪472‬‬

‫‪             ‬‬

‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ اﻣﺎ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻧﻤﯽدﯾﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫‪﴾‬‬
‫) ‪(1‬‬

‫) ‪(2‬‬
‫ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟‬

‫‪‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :12‬‬

‫‪.(3 )﴾    ‬‬

‫‪ -902‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺣﺴﻦ و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻨﻮ ﺳﻠﻤﻪ در ﮐﺮاﻧﮥ ﻣﺪﯾﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒـﻮي اﻧﺘﻘـﺎل‬

‫ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬و رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬آﺛﺎر ﻗﺪمﺗﺎن ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﯿﺮﺗﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -903‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده) ‪.(4‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :77‬‬

‫‪.(5 )﴾‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺣﻘّﺎ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﮔﺮدﻧﻬﺎى آﻧﺎن ﻃﻮﻗﻬﺎﯾﻰ ﺗﺎ ]زﯾﺮ[ ﭼﺎﻧﻪﻫﺎ اﻓﮑﻨﺪهاﯾﻢ در ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﺳـﺮ اﻓﺮاﺷـﺘﻪ ]و دﯾـﺪه‬
‫ﻓﺮوﻫﺸﺘﻪ[ اﻧﺪ‪ .‬و ﭘﯿﺸﺎروى آﻧﺎن ﺳﺪ‪‬ى و ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن ]ﻧﯿﺰ[ ﺳﺪ‪‬ى ﻗﺮار دادهاﯾﻢ‪ .‬آن ﮔـﺎه ]ﭼﺸـﻤﺎن[ آﻧـﺎن را‬
‫ﻓﺮو ﭘﻮﺷﺎﻧﺪهاﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﺎن ]ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ[ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ دﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪.29064‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﻣﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه ﻣـﻰﮔـﺮداﻧﯿﻢ و آﻧﭽـﻪ ]از ﮐﺎرﻫـﺎى ﻧﯿـﮏ و ﺑـﺪ[ ﮐـﻪ از ﭘـﯿﺶ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ و ]ﺣﺘّﻰ[ رد ]ﮔﺎﻣﻬﺎﯾﺸﺎن[ را ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در ﮐﺘﺎﺑﻰ روﺷﻨﮕﺮ ﺑﺮ ﺷﻤﺮدهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ 785‬و ﻃﺒﺮي ‪ 29069‬و ‪ 29070‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1197‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ اﻧﺴﺎن ﻧﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ او را از ﻧﻄﻔﻪاى آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ‪ ،‬آن ﮔﺎه او ﺳﺘﯿﺰهﺟﻮﯾﻰ آﺷـﮑﺎر ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪473‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -904‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻋﺎﺻـﯽ ﺑـﻦ واﺋـﻞ‬
‫ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬اﺳﺘﺨﻮان ﭘﻮﺳﯿﺪهاي را آورد و رﯾﺰرﯾﺰ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! آﯾﺎ اﯾـﻦ‬
‫زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد؟ رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﺧﺪا اﯾﻦ را زﻧـﺪه ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬و ﺗـﻮ را ﻫـﻢ ﻣـﯽﻣﯿﺮاﻧـﺪ و‬

‫دوﺑﺎره زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑﻪ آﺗﺶ ﺳﻮزان ﺟﻬﻨﻢ واردت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﻮره ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -905‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻋﮑﺮﻣﻪ‪ ،‬ﻋﺮوه ﺑﻦ زﺑﯿﺮ و ﺳﺪي ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺷﺨﺺ را أﺑﯽ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺻﺎﻓﱠﺎت‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 182‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾      ﴿ :64‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 429 / 2‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ ﺑﻪ ﺷـﺮط ﺑﺨـﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ اﯾـﻦ را ﺻـﺤﯿﺢ ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ‪ .‬ﻃﺒـﺮي‬
‫‪ 20243‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪» .‬اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 1882‬و »زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪1204‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 29240‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺨﺘﺼﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ و ﻃﺒـﺮي ‪ 29242‬از ﻗﺘـﺎده و‬
‫واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 721‬از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ :‬از ﭼﻨـﺪ وﺟـﻪ آﻣـﺪه‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ ﺷﺎن ﻋﺎﺻﯽ و اﺑﻦ ﺧﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎء اﺻﻞ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻔﺴـﺮﯾﻦ در ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﯾﮑـﯽ از‬
‫اﯾﻦ دو ﻣﻀﻄﺮﺑﻨﺪ ‪-‬واﷲ اﻋﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ »اﻟﺠﺎﻣﻊ ﻷﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪» ،5181 / 0‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 2103‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ«‬
‫‪ 1208‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آن درﺧﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ژرﻓﺎى دوزخ ﺑﺮ ﻣﻰآﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪474‬‬

‫‪ -906‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ رﻓﯿـﻖ ﺷـﻤﺎ ﮔﻤـﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ آﺗﺶ دوزخ درﺧﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آﺗﺶ درﺧﺖ را ﻣﯽﺳﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﺎ زﻗﻮم را ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﺮﻣﺎ و ﻣﺴﮑﻪ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن آنﻫﺎ از وﺟﻮد درﺧـﺖ در ﻗﻌـﺮ ﺟﻬـﻨﻢ‬

‫ﺗﻌﺠــﺐ ﮐﺮدﻧــﺪ‪ .‬ﺧــﺪاي ﻋﺰوﺟــﻞ آﯾــﮥ ﴿‪ ﴾      ‬را ﻧــﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -907‬و از ﺳﺪي ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :158‬‬

‫‪.(3 )﴾ ‬‬

‫‪ -908‬ﺟ‪‬ﻮ‪‬ﯾﺒِﺮ از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾... ‬در ﺑﺎرة ﺳﻪ ﻗﺒﯿﻠﻪ از ﻗﺮﯾﺶ‪ :‬ﺳﻠﯿﻢ‪ ،‬ﺧﺰاﻋﻪ و ﺟﻬﯿﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -909‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »ﺷﻌﺐ اﻻﯾﻤﺎن« از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ ﻣـﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑـﻮﺑﮑﺮ ﺻـﺪﯾﻖ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭘـﺲ ﻣﺎدرﺷـﺎن ﮐﯿﺴـﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬آنﻫـﺎ‬

‫دﺧﺘﺮان ﺑﺰرﮔﺎن ﺟﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪا ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧـﺎزل‬
‫ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(4 )﴾   ﴿ :165‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 29398‬رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،23‬ص ‪.63‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ]آن ﮐﺎﻓﺮان[ ﺑﯿﻦ او و ﺟﻨّﯿﺎن ]راﺑﻄﻪ[ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪى ﻣﻘﺮّر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺟﻨّﯿﺎن داﻧﺴﺘﻪاﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫آﻧﺎن ]ﺑﺮاى ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ[ اﺣﻀﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﻒ اﯾﺴﺘﺎدهاﯾﻢ«‪.‬‬
 ‫‪475‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -910‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدم در اﺑﺘﺪا ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾   ‬ﻧـﺎزل ﺷـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳـﺘﻮر داد ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻔﻮف ﻣﻨﻈﻢ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -911‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر ﻧﯿﺰ از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾  ﴿ :176‬‬
‫‪ -912‬ﺟﻮﯾﺒﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻋﺬاﺑﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﻮاره ﻣﺎ را از آن ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﯽ ﻧﺸﺎن ﺑﺪه و ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﺑﯿﺎور‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪ .(2‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ص‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 88‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾     ﴿ :8 – 1‬‬

‫‪ -913‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﻋﯿﺎدﺗﺶ رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﻧﯿﺰ در آن وﻗﺖ ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﻋﺬاب ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻰﻃﻠﺒﻨﺪ؟«‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻬﺖ ﺟﻮﯾﺒﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ زﯾﺮا او ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ و او ﺗﻔﺴـﯿﺮ را از اﺳـﺘﺎد ﺧـﻮد‬
‫ﺿﺤﺎك رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻼﻗﺎت ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﺧﺒـﺮ را در ﻫﯿﭽﮑـﺪام از ﺗﻔﺎﺳـﯿﺮ‬
‫ﻧﺪﯾﺪه ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ واﻫﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮐﻠﻤﺎت »ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ« اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه زﯾﺮا ﻣﺆﻟﻒ ﺧﻮد آﮔﺎه و ﭼﻨـﯿﻦ اﺷـﺘﺒﺎﻫﯽ از او‬
‫ﺑﻌﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪476‬‬

‫او رﻓﺖ‪ .‬آنﻫﺎ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺷﮑﻮه و ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﺮادرزاده! از ﻗﻮﻣﺖ‬
‫ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬از آنﻫﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﺗﺎ در ﭘﺮﺗﻮ آن ﺗﻤﺎم‬
‫ﻋﺮب از آنﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري ﮐﻨﺪ و ﻋﺠﻢ ﺧﺮاﺟﮕﺰارﺷﺎن ﮔﺮدد ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﮐﻠﻤﻪ ﮐﺪام اﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ‪ :‬ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﯾﮑﺘﺎ‪ .‬آنﻫﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺧﺪا‪ ،‬اﯾﻦ ﯾﮏ اﻣﺮ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰ و ﻋﺠﯿﺐ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪           ‬‬
‫‪       ‬‬

‫‪                  ‬‬

‫‪ (1 )﴾‬در ﺑﺎرة آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪)» :‬ﺻﺎد( ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﭘﻨﺪ آﻣﻮز‪ .‬آرى ﮐﺎﻓﺮان در ﺳﺮﮐﺸﻰ و ﺳﺘﯿﺰﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺴـﻠﻬﺎ را ﭘـﯿﺶ از‬
‫آﻧﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و زﻣﺎن ]زﻣﺎن[ رﻫﺎﯾﻰ ﻧﺒﻮد‪ .‬و ﺷﮕﻔﺖ زده ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺸﺪار دﻫﻨـﺪهاى‬
‫از ]ﺧﻮد[ آﻧﺎن ﺑﻪ ]ﻧﺰد[ ﺷﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ و ﮐﺎﻓﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ]ﻓـﺮد[ ﺟـﺎدوﮔﺮى دروﻏﮕﻮﺳـﺖ‪ .‬آﯾـﺎ ]ﻫﻤـﻪ[‬
‫ﻣﻌﺒﻮدان را ﯾﮏ ﻣﻌﺒﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ؟ ﺑﻰ ﮔﻤﺎن اﯾﻦ ﭼﯿﺰى ﺷﮕﻔﺖ اﺳـﺖ‪ .‬و اﺷﺮاﻓﺸـﺎن ]ﺑـﺎ اﯾـﻦ دﻋـﻮت[‬
‫رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺑﺮوﯾﺪ و ﺑﺮ ]ﭘﺮﺳﺘﺶ[ ﻣﻌﺒﻮداﻧﺘﺎن ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن اﯾﻦ ]دﻋﻮت ﺟﺪﯾﺪ ﻓﺘﻨﻪاى[ ﻣﻮرد‬
‫]ﻋﺰم و[ اراده ]ﻣﺤﻤﺪ ‪ [‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ را در آﯾﯿﻦ اﺧﯿﺮ ]ﻣﺴﯿﺤﯿ‪‬ﺖ[ ﻧﺸﻨﯿﺪهاﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺰ اﻓﺘﺮاﯾﻰ ]ﺑﯿﺶ[ ﻧﯿﺴـﺖ‪.‬‬
‫آﯾﺎ از ﻣﯿﺎن ﻣﺎ ﻗﺮآن ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ]ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ[ ﺑﻠﮑﻪ آﻧﺎن از ﻗﺮآن ﻣﻦ در ﺷﮏ‪‬اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻨﻮز ]ﻃﻌﻢ[ ﻋﺬاب ﻣﺮا ﻧﭽﺸﯿﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺣﻤﺪ ‪ ،227 / 1‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،2583‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3232‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ ،456‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ ،432 / 2‬ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪،188 / 9‬‬
‫واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 722‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬
 ‫‪477‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ز‪‬ﻣ‪‬ﺮ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 75‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :3‬‬

‫‪                  ‬‬

‫‪.(1 )﴾     ‬‬

‫‪ -914‬ﺟﻮﯾﺒﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻪ ﻗﺒﯿﻠـﻪ‪ ،‬ﻋـﺎﻣﺮ‪ ،‬ﮐﻨﺎﻧـﻪ و ﺑـﯿﻦ ﺳـﻠﻤﻪ‬
‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را دﺧﺘﺮان ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﯾﻦ ﺑﺖﻫﺎ را ﺟـﺰ ﺑـﺮاي‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑـﺎرة آنﻫـﺎ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪﯾﺚ داراي ﻣﺘﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ 457‬و اﺣﻤﺪ ‪ 362 / 2‬آورده اﻧﺪ‪ .‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ 432 / 2‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1212‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺪان ﮐﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﺎب از آن ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى او دوﺳﺘﺎﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ]ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ [:‬آﻧـﺎن را‬
‫ﻧﻤﻰﭘﺮﺳﺘﯿﻢ ﺟﺰ ﺑﺮاى آﻧﮑﻪ ﻣﺎ را ﮔﺎﻣﻰ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﻦ آﻧـﺎن در ]ﺑـﺎره[ آﻧﭽـﻪ‬
‫آﻧﺎن در آن اﺧﺘﻼف ﻣﻰورزﻧﺪ‪ ،‬داورى ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﻰ را ﮐﻪ او دروﻏﮕﻮﯾﻰ ﻧﺎﺳﭙﺎس اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪478‬‬

‫‪  ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :9‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(1 )﴾‬‬

‫‪ -915‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬در ﺑﺎرة‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه) ‪.(2‬‬
‫‪ -916‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾـﻪ‬
‫در ﻣﻮرد ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﯾﺎﺳﺮ ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -917‬و ﺟﻮﯾﺒﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺎن اﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‪ ،‬ﻋﻤـﺎر‬
‫ﺑﻦ ﯾﺎﺳﺮ و ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻮﻻي اﺑﻮﺣﺬﯾﻔﻪ ‪ ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫‪ -918‬ﺟﻮﯾﺒﺮ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺎن ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﯾﺎﺳﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :18 – 17‬‬

‫‪.(5 )﴾     ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ]ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺷﺮﺣﺶ را ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ[ ﯾﺎ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ او در ﻟﺤﻈﻪ ﻟﺤﻈـﻪ ﺷـﺐ ﺳـﺠﺪهﮐﻨـﺎن و‬
‫اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﻰﭘﺮدازد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ از آﺧﺮت ﻣﻰﺗﺮﺳﺪ و ﺑﻪ ﺑﺨﺸﺎﯾﺶ ﭘﺮوردﮔﺎرش اﻣﯿـﺪ ﻣـﻰدارد؟‬
‫ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﻰداﻧﻨﺪ و آﻧﺎن ﮐﻪ ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﭘﻨﺪ ﻣﻰﭘﺬﯾﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 400 / 5‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﺑﯿﺎن داﺷـﺘﻪ در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﯿﺴﺎي ﺧﺰاز ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﺳﻨﺎد ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺳﻨﺎدش ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻠﺒﯽ زﯾﺮا او ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﯾﯽ و اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻮﯾﺒﺮ‪ ،‬زﯾﺮا او ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و آﻧﺎن ﮐﻪ از ﻃﺎﻏﻮت دورى ﮔﺰﯾﺪهاﻧﺪ از آﻧﮑﻪ آن را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ و رو ﺑﻪ ﺳﻮى ﺧﺪا آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮋده‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ]آن[ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﻣﮋده ده«‪.‬‬
 ‫‪479‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -919‬ﺟﻮﯾﺒﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺧﻮد از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﯾﮥ‬
‫﴿‪» ﴾        ‬دوزﺧﯽ ﮐﻪ داراي ﻫﻔﺖ در اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺮ ﻫﺮ دري ﺗﻌﺪادي از آنﻫﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ« )ﺣﺠﺮ‪ (44 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺣﻀﻮر‬
‫ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﻦ ﻫﻔﺖ ﺑﺮدهدارم و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ در آن ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺑﺮدﮔﺎن ﺧﻮد را آزاد ﮐﺮدم‪ .‬ﭘﺲ در ﺑﺎرة او ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾ ‬و ﴿‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -920‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻧﻔﯿﻞ‪ ،‬اﺑﻮذر ﻏﻔﺎري‬
‫و ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرس در ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻫﻢ ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ در ﺷـﺎن اﯾـﻦ ﺳـﻪ ﻧﻔـﺮ ﻧـﺎزل ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :23‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(2 )﴾          ‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ در اول ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ 30108‬از اﺑﻦ وﻫﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ‬
‫ﻣﺘﺮوك و ﻣﺘﻦ ﺟﺪاً ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪ .‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 724‬ذﮐﺮ ﮐﺮده و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪95 / 4‬‬
‫ﺑﺪون ﺳﻨﺪ آورده و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ از ﻋﺒﺎدت ﺑﺖﻫﺎ اﺟﺘﻨﺎب ﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﺎص ﺧـﺪا را‬
‫ﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ و ﺑﻪ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﺸﺎرت اﺳﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1224‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘﺎﺑﻰ ﻫﻤﮕﻮن ]و[ ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﻣﮑـﺮّرات‪ .‬ﭘﻮﺳـﺘﻬﺎى آﻧـﺎن‬
‫ﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﻰﺗﺮﺳﻨﺪ از ]ﺷﻨﯿﺪن[ آن ﺑﻪ ﻟﺮزه ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه ﭘﻮﺳﺘﻬﺎ و دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﯾـﺎد ﺧـﺪا ﻧـﺮم‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻫﺪاﯾﺖ ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎ آن ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﻫﺮ ﮐـﺲ را ﮐـﻪ ﺧـﺪا ﺑﯿـﺮاه‬
‫ﺑﮕﺬارد‪ ،‬او را ﻫﺪاﯾﺘﮕﺮى ﻧﺪارد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪480‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :36‬‬

‫‪.(1 )﴾      ‬‬

‫‪ -921‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻣﻌﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺮدي ﺑﺮاﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑـﻪ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ‪ ‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎ را ﻧﺎﺳﺰا ﻧﮕﻮ و ﮔﺮﻧﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﺗﻮ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫﴿‪ ﴾   ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :45‬‬

‫‪.(3 )﴾         ‬‬
‫‪ -922‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺒﯽ ‪ ‬ﮐﻨﺎر ﮐﻌﺒﻪ ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ را ﻗﺮاءت ﮐﺮد‪،‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ از ﺑﺖﻫﺎي ﻣﺸﺮﮐﺎن ﯾﺎد ﮐﺮد ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺧﺮﺳﻨﺪي و ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ دﺳـﺖ داد‪ .‬آﻧﮕـﺎه آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :53‬‬

‫‪.(5 )﴾          ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آن ﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ]ﻃﻌﻢ[ ﺧﻮارى را در زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ دﻧﯿﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﺸﺎﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻰ ﮔﻤـﺎن اﮔـﺮ ﻣـﻰداﻧﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﻋﺬاب آﺧﺮت ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪.2634‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ ﯾﺎد ﺷﻮد‪ ،‬دﻟﻬﺎى ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰآورﻧﺪ ﻣﺘﻨﻔّﺮ ﻣﻰﺷﻮد و‬
‫ﭼﻮن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﺟﺰ او ﯾﺎد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺷﺎد ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -4‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬از ﺳﻮى ﻣﻦ[ ﺑﮕﻮ‪ :‬اى ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد اﺳﺮاف ﮐـﺮدهاﯾـﺪ‪ ،‬از رﺣﻤـﺖ ﺧـﺪا ﻧﺎاﻣﯿـﺪ‬
‫ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن اوﺳﺖ آﻣﺮزﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن«‪.‬‬
 ‫‪481‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ در ﺳﻮرة ﻓﺮﻗﺎن ﮔﺬﺷﺖ) ‪.(1‬‬

‫‪ -923‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﮑﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -924‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘـﯿﻢ‪ :‬ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﯾﻖ و ﭘﺬﯾﺮش اﺳﻼم از دﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺮﮔﺮدد و ﺗﻮﺑﻪاش ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘـﯽ‬

‫ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ‪ .‬در ﺑﺎرة آنﻫﺎ آﯾﮥ ﴿ ‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -925‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ ﻧﺰد‬
‫وﺣﺸﯽ ﻗﺎﺗﻞ ﺣﻤﺰه ‪ ‬ﮐﺴﯽ را ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﺮد‪ .‬وﺣﺸﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺎرك‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺘﻞ ﮐﻨﺪ‬
‫و ﯾﺎ زﻧﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﺪ ﮔﻨﺎهﮐﺎر و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻤﯿﺸﻪ در آن ﺧﻮاري و رﻧﺞ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻤﮥ اﯾﻦ اﻋﻤﺎل را اﻧﺠﺎم دادهام‪،‬‬

‫آﯾﺎ ﺑﺮاي ﻣﻦ راة آﺳﺎن و ﺳﺒﮑﺘﺮ ﺳﺮاغ ﻧﺪاري؟ آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪) ﴾ ‬ﻓﺮﻗﺎن‪ (70 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ وﺣﺸﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد و اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮑﻮ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﺪ ﺑﺴﯿﺎر دﺷﻮاراﺳﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﻦ ﺗﻮان اﻧﺠﺎم اﯾﻦ‬

‫‪ -1‬ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﺎت ‪.70 – 68‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 26512‬ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽـﻪ ﺑﺨـﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫اﺳﺖ در ﻧﺰد آن دو ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻣﮑﻪ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻧﺸﺪه ﺑﻠﮑﻪ در ﺑﺎرة ﻫﻤﮥ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ ،30182‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 435 / 2‬و واﺣﺪي ‪ 730‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻧﺎﻓﻊ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ از ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ اﻧﺪ در رواﯾﺖ ﺣﺎﮐﻢ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑﻪ اﺧﺒﺎر ﺗﺼـﺮﯾﺢ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ ﺷـﺒﻬﺖ‬
‫ﺗﺪﻟﯿﺲ ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 30183‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪ 11315‬آﻣـﺪه از ﻃﺮﯾـﻖ اﺑـﻦ‬
‫اﺳﺤﺎق از ﻧﺎﻓﻊ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ذﮐﺮي از ﻋﻤﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪482‬‬

‫اﻋﻤﺎل را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪          ‬‬

‫‪) ﴾ ‬ﻧﺴﺎء‪» (116 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻰﺑﺨﺸﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮك آورده ﺷﻮد و ﺟﺰ آن را ﺑﺮاى‬
‫ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻰآﻣﺮزد« را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ وﺣﺸﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻨﻮز ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﻐﻔﺮت و‬
‫آﻣﺮزش ﺑﻪ ﻣﺸﯿﺖ و ارادة اﻟﻬﯽ واﮔﺬار ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸﺶ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮم ﯾﺎ ﻧﻪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﻋﺰوﺟﻞ آﯾﮥ ﴿‪       ‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬وﺣﺸﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ و اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾       ﴿ :66 – 64‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺳﻮرة ﮐﺎﻓﺮون ﺣﺪﯾﺚ ‪ 123‬ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -926‬ك‪ :‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ‬
‫‪ ‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! آﯾﺎ ﺑﻪ ﭘﺪران و ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﮔﻤﺮاﻫﯽ و ﺿﻼﻟﺖ ﻣﯽدﻫﯽ؟ ﭘﺲ‬

‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﴿‪            ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 11480‬رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد اﺑﯿﻦ ﺑﻦ ﺳﻔﯿﺎن را اﺑﻦ ﻋﺪي و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ و اﺣﺎدﯾﺜﯽ را ﮐﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ واﻫﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺒﺮ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اى ﻧﺎداﻧﺎن‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰدﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا را ﺑﻨﺪﮔﻰ ﮐـﻨﻢ‪ .‬و ]اى ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ[ ﺑـﻪ‬
‫راﺳﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ و ﺑﻪ ﮐﺴـﺎﻧﻰ ﮐـﻪ ﭘـﯿﺶ از ﺗـﻮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬وﺣـﻰ ﮐـﺮده ﺷـﺪ‪ :‬اﮔـﺮ ﺷـﺮك آورى‪ ،‬ﺑـﻰ ﮔﻤـﺎن‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮدت ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ از زﯾﺎﻧﮑﺎران ﺷﻮى‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪا را ﺑﻨﺪﮔﻰ ﮐﻦ و از ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاران ﺑﺎش«‪.‬‬
 ‫‪483‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :67‬‬

‫‪.(1 )﴾        ‬‬

‫‪ -927‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮدي ﻧﺰد ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ‬
‫آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬در ﺑﺎرة روزي ﮐﻪ ﺧﺪا ﻋﺰوﺟﻞ آﺳﻤﺎنﻫـﺎ را ﺑـﺮ اﯾـﻦ ]ﺑـﻪ اﻧﮕﺸـﺖ‬
‫ﺳﺒﺎﺑﻪاش اﺷﺎره ﮐﺮد[ زﻣﯿﻦ را ﺑﺮ اﯾﻦ آب را ﺑﺮ اﯾﻦ و ﮐـﻮهﻫـﺎ را ﺑـﺮ اﯾـﻦ ]ﻫـﺮ ﺑـﺎر ﺑـﺮ اﻧﮕﺸـﺘﺎن‬

‫ﺧـﻮﯾﺶ اﺷــﺎره ﻣــﯽﮐــﺮد[ ﻗــﺮار ﺑﺪﻫــﺪ ﭼــﻪ ﻣــﯽﮔــﻮﯾﯽ؟ ﭘــﺲ ﺧــﺪا آﯾــﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﭘﺲ ﺗﻼوت ﮐﺮد آﻣﺪه ﻧﻪ ﭘﺲ ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬
‫‪ -928‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﯾﻬﻮد در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎن زﻣـﯿﻦ‬
‫و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ و ﺑﻌﺪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﭼﯿﺰﻫﺎي ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴـﺘﮥ ﻋﻈﻤـﺖ و ﺟـﻼل‬

‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺒﻮد ﭘﺲ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -929‬ك‪ :‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد در ﺑﺎرة ﺻﻔﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ‬
‫و ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ را ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺳﺰاوار ﺑﺰرﮔﻰ اوﺳﺖ‪ ،‬ارج ﻧﻨﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﺎ در ﻗﺒﻀﻪ‬
‫]ﻗﺪرت[ اوﺳﺖ‪ .‬و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ در دﺳﺖ ]ﻗﺪرت[ او درﻫﻢ ﻧﻮردﯾﺪه ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬او ﭘـﺎك و ﻣﻨـﺰّه اﺳـﺖ و از آﻧﭽـﻪ‬
‫ﺷﺮك ﻣﻰآورﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺣﻤﺪ ‪ 251 / 1‬و ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3240‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ﺷﻮرﯾﺪه ﺧـﺮد ﺷـﺪه و اﺳـﻨﺎد آن ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 5808‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4811‬و ‪ 7415‬و ‪ ،7513‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2786‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3238‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 470‬و ‪471‬‬
‫و ‪ 572‬و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 5160‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2312‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﺷﺪه ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﮐﺘﺐ ﻣﺨﺮج اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪484‬‬

‫‪ -930‬ك‪ :‬اﺑــﻦ ﻣﻨــﺬر از رﺑﯿــﻊ ﺑــﻦ اﻧــﺲ رواﯾــﺖ ﻣــﯽﮐﻨــﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕــﺎﻣﯽ ﮐــﻪ ﴿‪ ‬‬

‫‪) ﴾ ‬ﺑﻘﺮه‪ (255 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧـﺪا! اﯾـﻦ ﮐﺮﺳـﯽ ﮐـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ‬

‫اﺳﺖ ﭘﺲ ﻋﺮش ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻏﺎﻓﺮ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 85‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :4‬‬

‫‪.(1 )﴾‬‬

‫‪ -931‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻗـﻮل ﺧـﺪا ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾    ‬در ﺑﺎرة ﺣﺮث ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺳﻬﻤﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :56‬‬

‫‪.(2 )﴾              ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺟﺰ ﮐﺎﻓﺮان در آﯾﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻧﻤﻰﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﻣﺪ و ﺷﺪ آﻧﺎن در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﻮ را ﻓﺮﯾﻔﺘـﻪ‬
‫ﺳﺎزد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﻧﺎن ﮐﻪ‪ -‬ﺑﻰ ﻫﯿﭻ ﺣﺠ‪‬ﺘﻰ ﮐـﻪ ﺑﺮاﯾﺸـﺎن ]از ﺳـﻮى ﺧﺪاوﻧـﺪ[ آﻣـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ -‬در آﯾـﺎت ﺧـﺪا ﺟـﺪل‬
‫ﻣﻰورزﻧﺪ‪ .‬در ﺳﯿﻨﻪ آﻧﺎن ﺟﺰ ﮐﺒﺮى ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﺎه ﺑـﺮ‪] .‬و‬
‫ﺑﺪان[ ﻫﻤﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻨﻮاى ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪485‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -932‬از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي از ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﻧﺰد ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و از‬
‫دﺟﺎل ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در آﺧﺮ زﻣﺎن دﺟﺎل از ﻣﯿﺎن ﻣﺎ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰد‪ .‬او را ﺳﺘﻮدﻧﺪ‬
‫و ﺷﺎن و ﺷﻮﮐﺖ و اﻣﻮرات او را ﺑﺲ ﻣﻬﻢ و ﺑﺰرگ ﺟﻠﻮه دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﮐﺎرﻫﺎ‬

‫را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﴿‪       ‬‬

‫‪ ﴾            ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة‬
‫ﺧﻮد دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ از ﻓﺘﻨﮥ دﺟﺎل ﺑﻪ ﮐﺮدﮔﺎر ﺟﻬﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد‪ .‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪون ﺷﮏ آﻓﺮﯾﻨﺶ‬
‫آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ از آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ از ﺧﻠﻘﺖ دﺟﺎل) ‪.(1‬‬
‫‪ -933‬و از ﮐﻌﺐ اﻻﺣﺒﺎر رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا در ﻣﻮرد ﯾﻬﻮد ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻇﻬﻮر‬
‫دﺟﺎل را داﺷﺘﻨﺪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :66‬‬

‫‪.(2 )﴾        ‬‬
‫‪ -934‬ﺟﻮﯾﺒﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮه و ﺷﯿﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫اي ﻣﺤﻤﺪ! از ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮد و ﺑﻪ دﯾﻦ ﭘﺪران و ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮ آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2335‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻨﻊ ﺷﺪهام از آﻧﮑﻪ‪ -‬وﻗﺘﻰ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى روﺷﻨﮕﺮ از ﺳﻮى ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﺮاى ﻣﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪-‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ]ﺑﻪ ﻧﯿﺎﯾﺶ[ ﻣﻰﺧﻮاﻧﯿﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪام ﮐـﻪ ﺑـﺮاى ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿـﺎن ﻓﺮﻣـﺎﻧﺒﺮدار‬
‫ﺷﻮم«‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺟﻮﯾﺒﺮ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ و از ﺿﺤﺎك رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺎ اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫ﻣﻼﻗﯽ ﻧﺸﺪه‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪486‬‬

‫ﺳﻮرة ﻓﺼﻠﺖ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 54‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :22‬‬

‫‪.(1 )﴾          ‬‬
‫‪ -935‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﺣﻤﺪ و دﯾﮕـﺮان از اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬در‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻌﺒﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺛﻘﻔﯽ و دو دﯾﮕﺮ ﻗﺮﺷﯽ و ﯾﺎ ﯾـﮏ ﻗﺮﺷـﯽ و دو‬
‫ﻧﻔﺮ ﺛﻘﻔﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻓﮑﺮ ﻣـﯽﮐﻨﯿـﺪ ﺧـﺪاي ﻋﺰوﺟـﻞ ﻫﺮﭼـﻪ ﻣـﺎ اﻧﺴـﺎنﻫـﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ آﺷﮑﺎرا ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻣﯽﺷـﻨﻮد و ﮔﻔﺘـﺎر ﭘﻨﻬـﺎن ﻣـﺎ را‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻨﻮد‪ .‬دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﺎر آﺷﮑﺎرا ﻣﺎ را ﺑﺸﻨﻮد ﺳﺨﻨﺎن ﭘﻨﻬﺎم ﻣﺎ را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :40‬‬

‫‪.(3 )﴾                ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و در ﺣﺠﺎب ﻧﻤﻰﺷﺪﯾﺪ ﮐﻪ ]ﻣﺒﺎدا[ ﮔﻮش و ﭼﺸﻤﺎن و ﭘﻮﺳﺘﻬﺎﯾﺸﺎن ﺑـﻪ زﯾـﺎن ﺷـﻤﺎ ﮔـﻮاﻫﻰ دﻫﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻤﺎن ﺑﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎرى از آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ ﻧﻤﻰداﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4816‬و ‪ 4817‬و ‪ ،7521‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2775‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3248‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،488‬اﺣﻤﺪ‬
‫‪ 444 / 1‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2348‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى ]ﺣﻖّ[ ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﮋى ]و ﺑﺎﻃﻞ[ ﻣﻰﮔﺮاﯾﻨﺪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪه و ﭘﻨﻬـﺎن ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬آﯾـﺎ‬
‫ﮐﺴﻰ ﮐﻪ در آﺗﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ؟ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺑﮑﻨﯿـﺪ‪،‬‬
‫او ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪487‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -936‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐـﻼم ﻋﺰﯾـﺰ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾      ‬در ﺑﺎرة اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﯾﺴﺎر ‪ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :44‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(2 )﴾         ‬‬
‫‪ -937‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﻗﺮآن ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ و ﻫﻢ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻧﺎزل ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺧﺪا ﴿‪  ‬‬

‫‪» ﴾‬ﮐﺎﻓﺮان ﻋﺮب ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا آﯾﺎت ﻗﺮآن واﺿﺢ و روﺷﻦ ﺑﯿﺎن ﻧﺸﺪ« را ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ‬

‫ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻫﺮ زﺑﺎن ﻧﺎزل ﮐﺮد ‪] .‬در ﴿‪  ‬‬
‫) ‪(3‬‬

‫‪) ﴾ ‬ﻓﯿﻞ‪ (4 :‬ﺳﻨﮓ و ﮔﻞ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺮب ﺷﺪه – ﺳﺠﻞ[‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ 2717‬از ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻋﻤـﻮم آﯾـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ آن را ﻗﺮآﻧﻰ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻰ ﻏﯿﺮ ﻋﺮﺑﻰ ﻗﺮار ﻣﻰدادﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا آﯾﻪﻫﺎﯾﺶ ﺗﻔﺼﯿﻞ ]و‬
‫روﺷﻦ[ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ؟ آﯾﺎ ]ﻗﺮآن[ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻏﯿﺮ ﻋﺮﺑﻰ و ]ﻣﺨﺎﻃﺐ[ ﻋﺮﺑﻰ اﺳﺖ؟ ﺑﮕﻮ آن ﺑـﺮاى ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﻫـﺪاﯾﺖ و‬
‫ﺷﻔﺎﺳﺖ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰآورﻧﺪ در ﮔﻮﺷﻬﺎﯾﺸـﺎن ﺳـﻨﮕﯿﻨﻰ اﺳـﺖ‪ .‬و آن ]ﻗـﺮآن[ ﺑـﺮ آﻧـﺎن ﻣﺎﯾـﻪ ﺑـﻰ‬
‫ﺑﺼﯿﺮﺗﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﺎن از ﺟﺎﯾﻰ دور ﻧﺪا داده ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 30581‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪488‬‬

‫اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﮥ »اﻋﺠﻤﯽ« ﺑﺪون ﻫﻤﺰة اﺳﺘﻔﻬﺎم اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺷُﻮري‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 53‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :16‬‬

‫‪.(2 )﴾        ‬‬

‫‪ -938‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﮔﺮوه ﮔـﺮوه دﯾـﻦ‬

‫ﺧﺪا را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﭼﻪ در ﺑﯿﻦ ﻣـﺎ ﻗـﺮار دارﯾـﺪ‪ ،‬از ﻧـﺰد ﻣـﺎ ﺑﺮوﯾـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -939‬ك‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻣﺎ ﻗﺒـﻞ‬
‫از ﮐﺘﺎب ﺷﻤﺎ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺧﻮد ﻣﺎ در ﺧﯿﺮ و ﻓﻀﯿﻠﺖ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺗﺮﯾﻢ‪ .‬در‬

‫‪ -1‬در ﻧﺰد اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ »اﻋﺠﻤﯽ« اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻗﺮاءت درﺳﺖ در ﻧﺰد ﻣـﺎ ﻗـﺮاءت ﻗﺎرﯾـﺎن‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺛﺒﻮت ﻫﻤﺰة اﺳﺘﻔﻬﺎم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺟﻤـﺎع ﺣﺠـﺖ ﺑـﺮ آن‪ .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻃﺒـﺮي‪ ،‬ج ‪ 24‬ص ‪ 127‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ]ﺑﺎره[ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ]ﻓﺮﻣﺎن[ او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﺠﺎج ﻣﻰورزﻧـﺪ‪ ،‬ﺟـﺪال‬
‫آﻧﺎن در ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و ﺧﺸﻢ ]ﺧﺪاوﻧﺪ[ ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳـﺖ و آﻧـﺎن ﻋـﺬاﺑﻰ ﺳـﺨﺖ ]در ﭘـﯿﺶ[‬
‫دارﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪489‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﯾﻦ ﻣﻮرد آﯾﮥ ﴿‪ ﴾... ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :26 – 23‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.(2 )﴾      ‬‬

‫‪ -940‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺎش‬

‫ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺎل ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﴿‪       ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻋﺪهاي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﻣﺤﺾ ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮد و‬

‫دﻓﺎع از آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪           ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪ (3 )﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬و ﯾﺎدآور ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺗﻮﺑﮥ آنﻫﺎ و ﺳﺎﯾﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ 2733‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اﯾﻦ ]ﭘﺎداﺷﻰ[ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرﻫﺎى ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﮐـﺮدهاﻧـﺪ‬
‫ﻣﮋده ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﺮ ]رﺳﺎﻧﺪن[ آن ﻣﺰدى از ﺷﻤﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻰﮐـﻨﻢ‪ ،‬وﻟـﻰ ﺑﺎﯾـﺪ در ﻣﯿـﺎن ﺧﻮﯾﺸـﺎوﻧﺪان‬
‫دوﺳﺘﻰ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﯿﺪ ]و ﺣﻖّ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪى ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟـﺎى آورﯾـﺪ[ و ﻫـﺮ ﮐـﺲ ﮐـﻪ ﻧﯿﮑـﻰ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاﯾﺶ در آن‬
‫ﭘﺎداﺷﻰ ﻧﯿﮏ ﻣﻰاﻓﺰاﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﮔﺎر ﻗﺪرﺷﻨﺎس اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دروغ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮ دﻟﺖ ﻣﻬﺮ ﻣﻰﻧﻬـﺪ‪ .‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻃﻞ را از ﻣﯿﺎن ﻣﻰﺑﺮد و ﺑﺎ ﺳـﺨﻨﺎن ﺧـﻮﯾﺶ ﺣـﻖّ را ﻣﺤﻘّـﻖ ﻣـﻰﺳـﺎزد‪ .‬ﺑـﻰ ﮔﻤـﺎن او ﺑـﻪ راز دﻟﻬـﺎ‬
‫داﻧﺎﺳﺖ‪ .‬و اوﺳﺖ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻰﭘﺬﯾﺮد و از ﮔﻨﺎﻫﺎن در ﻣﻰﮔﺬرد و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣـﻰﮐﻨﯿـﺪ‪،‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪490‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :27‬‬

‫‪.(2 )﴾       ‬‬

‫‪ -941‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از ﻋﻠﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫـﺎي دﻧﯿـﺎ‬

‫را آرزو ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺎش ﺛﺮوت و ﻣﮑﻨﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﯿﺰ روي ﻣﯽآورد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾـﺰ ﴿ ‪‬‬

‫‪ ﴾      ‬در ﻣﻮرد آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -942‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﯾﺚ ﻫﻤﭽﻨﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫ﻣﻰداﻧﺪ‪ .‬و ]دﻋﺎى[ ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرﻫﺎى ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﺑـﻪ آﻧـﺎن از‬
‫ﻓﻀﻞ ﺧﻮد اﻓﺰون ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬و ﮐﺎﻓﺮان ﻋﺬاﺑﻰ ﺳﺨﺖ ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 12384‬از ﺣﺴﯿﻦ اﺷﻘﺮ از ﻧﺼﯿﺮ ﺑﻦ زﯾﺎد از ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻮﯾﻘﻈﺎن از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿـﺮ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ اﺷﻘﺮ ﻣﺘﺮوك‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ ﺿﻌﯿﻒ و اﺳﻨﺎد واﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭼـﻮن ﺗﻤـﺎم اﯾـﻦ ﺳـﻮره ﺑـﻪ‬
‫ﻣﮑﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه ذﮐﺮ اﻧﺼﺎر دﻟﯿﻞ ﺑﻄﻼن ﺧﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ روزى را ﺑﺮاى ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻓﺮاخ ﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ در زﻣﯿﻦ ﺗﺒﺎﻫﻰ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻓﺮو ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﮐﻪ او ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ داﻧﺎى ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11329‬اﺳﺖ و واﺣﺪي ‪ 738‬از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻮﻫـﺎﻧﯽء از ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﺣﺮﯾـﺚ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻤﺮو از اﻫﻞ ﻣﺼﺮ و ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺮﯾﺚ ﻣﺨﺰوﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ و اﺑﻮﻫﺎﻧﯽء ﮐﻪ اﺳﻤﺶ ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻫﺎﻧﯽء ﻣﺼﺮي اﺳﺖ ﺑﻪ دوران ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺒﻮده‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ راي و اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد ﻋﻤﺮو اﺳﺖ و درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫‪491‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺳﻮرة ز‪‬ﺧﺮُف‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 89‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :19‬‬

‫‪.(1 )﴾   ‬‬

‫‪ -943‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺑـﺎ ﺟـﻦ‬

‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي ﮐﺮد‪ ،‬از اﯾﻦ وﺻﻠﺖ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﭘﯿـﺪا ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :32 – 31‬‬

‫‪.(2 )﴾ ‬‬

‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ دو آﯾﻪ در ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -944‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﯿـﺮه ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﮔـﺮ آﻧﭽـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺣﻖ ﻣﯽﺑﻮد ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻦ و ﯾﺎ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺛﻘﻔﯽ) ‪ (3‬ﻧﺎزل ﻣﯽﺷـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ]ﺧﺪاوﻧﺪ[ رﺣﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺧﺘﺮ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم آﻓﺮﯾـﺪن آﻧـﺎن‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮاﻫﻰ آﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﺮا اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻣﺮدى ﺑﺰرگ از ]ﻣﺮدم[ اﯾﻦ دو ﺷﻬﺮ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺸﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺴﻌﻮد ﺛﻘﻔﯽ از ﻃﺎﯾﻒ و ﻧﺎﻣﺶ ﻋﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 39831‬از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ ﻃﺒﺮي ‪ 30829‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑـﺎ ﺳـﻨﺪ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪492‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :36‬‬

‫‪.(1 )﴾‬‬
‫‪ -945‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺨﺰوﻣﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻗـﺮﯾﺶ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺪام از اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪ ‪ ‬ﻣﺮدي را آﻣﺎده ﮐﻨﯿﺪ و ﭘﯿﺸﺶ ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ ﺗـﺎ او را از اﯾـﻦ راه‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻃﻠﺤﻪ را ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ‪ ‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ اﺑـﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬در‬
‫ﻣﯿﺎن ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺮدم ﺑﻮد آﻣﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺑـﻪ ﭼـﻪ ﭼﯿـﺰ دﻋـﻮت ﻣـﯽﮐﻨـﯽ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﻻت و ﻋﺰي دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻻت ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺰي ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪] :‬ﺑﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮ[ دﺧﺘـﺮان ﺧـﺪا ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺎدر آنﻫﺎ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﻃﻠﺤﻪ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺟﻮاب ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﻪ رﻓﻘﺎي ﺧـﻮد ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺟﻮاب اﯾﻦ ﻣﺮد را ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮﺑﮑﺮ! ﺑﺮﺧﯿـﺰ ﻣـﻦ ﺷـﻬﺎدت‬
‫ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﯾﮕﺎﻧﻪ و ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة اوﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(2 )﴾         ﴿ :57‬‬
‫‪ -946‬اﺣﻤﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪون ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﻫﯿﭻ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﺧﯿﺮ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬آﯾـﺎ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ از ﯾﺎد ]ﺧﺪاوﻧﺪ[ رﺣﻤﺎن ﻏﺎﻓﻞ ﺷﻮد ﺑﺮاﯾﺶ ﺷﯿﻄﺎﻧﻰ ﺑﺮ ﻣـﻰﮔﻤـﺎرﯾﻢ‪ ،‬و آن ]ﺷـﯿﻄﺎن[‬
‫ﻫﻤﻨﺸﯿﻦ او ﮔﺮدد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ]آﻓﺮﯾﻨﺶ[ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺮﯾﻢ ﻣﺜﻞ زده ﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻗﻮﻣﺖ از آن ﺑﺎﻧﮓ ]ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ[ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪493‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺗﻮ ﻧﻤﯽﮔﻔﺘﯽ ﮐﻪ ﻋﯿﺴﯽ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ و ﺑﻨﺪة ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺪهاي او را ﭘﺮﺳـﺘﺶ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﯾﮥ ﴿ ‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :80‬‬

‫‪.(2 )﴾ ‬‬

‫‪ -947‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﯿﻦ ﮐﻌﺒﻪ و ﭘﺮدهﻫـﺎي‬
‫آن ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬دو ﻧﻔﺮ ﻗﺮﯾﺸﯽ و ﯾﮑﯽ ﺛﻘﻔﯽ و ﯾﺎ دو ﻧﻔﺮ ﺛﻘﻔﯽ و ﯾﮑﯽ ﻗﺮﯾﺸﯽ ﺑـﻮد‪ .‬ﯾﮑـﯽ از آن‬
‫ﻣﯿﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺎ را ﻣﯽﺷﻨﻮد؟ دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ آﺷﮑﺎر ﺳـﺨﻦ‬

‫ﮔﻔﺘﯿﺪ ﻣﯽﺷﻨﻮد و اﮔﺮ ﻧﻬﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﯿﺪ ﻧﻤﯽﺷﻨﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة د‪‬ﺧَﺎن‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 59‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬اﺣﻤﺪ ‪ 317 / 1‬ح ‪ ،2921‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ ،12740‬واﺣﺪي ‪ 740‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ‬
‫اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 104 / 7‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻋﺎﺻـﻢ ﺑـﻦ ﺑﻬﺪﻟـﻪ ﺛﻘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺣﻔـﻆ ﺧـﻮب ﻧـﺪارد و ﺑـﺎﻗﯽ‬
‫راويﻫﺎي اﺣﻤﺪ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ« و آﺧﺮ اﯾﻦ »ﭘﺲ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ «...‬ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ«‬
‫‪ 2380‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ راز ﮔﻮﯾﻰ و ﻧﺠﻮاى آﻧﺎن را ﻧﻤﻰﺷﻨﻮﯾﻢ‪ .‬آرى ]ﻣﻰﺷﻨﻮﯾﻢ[ و ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﻣـﺎ‬
‫در ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 31002‬و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪494‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾      ﴿ :10‬‬
‫‪ -948‬ك‪ :‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭼـﻮن ﻗـﺮﯾﺶ از ﻧﺒـﯽ ﮐـﺮﯾﻢ ‪‬‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬از ﺧﺪا ‪ ‬درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺸﮏﺳﺎﻟﯽ و ﻗﺤﻄﯿﯽ ﺷﺪﯾﺪ ﻣﺜﻞ‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﯿﯽ دوران ﯾﻮﺳﻒ ‪ ‬دﭼﺎرﺷـﺎن ﮐﻨـﺪ‪ .‬آنﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻗﺤﻄـﯽ و ﮔﺮﺳـﻨﮕﯽ ﺷـﺪﯾﺪ ﮔﺮﻓﺘـﺎر‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ را ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺨﺼﯽ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن ﻧﮕـﺎه ﻣـﯽﮐـﺮد از‬
‫ﻓﺮط ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد و آﺳﻤﺎن ﻓﻀﺎ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دود ﻣـﯽدﯾـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪاي ﻋﺰوﺟـﻞ آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﯾﮑﯽ ]اﺑﻮﺳـﻔﯿﺎن[) ‪ (2‬ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! از ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻣﻀﺮﯾﺎن ﺑﺎران ﺑﺨﻮاه‪ ،‬زﯾﺮا آنﻫﺎ ﻫﻼك‬

‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﮐﺮد و آنﻫﺎ از ﺧﺸﮏﺳﺎﻟﯽ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪﴾  ‬‬
‫)دﺧﺎن‪ (15 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪ .(3‬ﭼﻮن ﺑﻪ آنﻫﺎ آﺳﻮدﮔﯽ و آﺳﺎﯾﺶ دﺳـﺖ داد‪ .‬ﺑـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﻗﺒﻠـﯽ ﺧـﻮد‬

‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪) ﴾      ‬دﺧﺎن‪ (16 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫)در روز ﺑﺪر(‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(4 )﴾      ﴿ :44 – 43‬‬
‫‪ -949‬ك‪ :‬ﺳـﻌﯿﺪ ﺑــﻦ ﻣﻨﺼــﻮر از اﺑﻮﻣﺎﻟـﮏ رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳـﺖ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬــﻞ ﺧﺮﻣــﺎ و ﻣﺴــﮑﻪ‬
‫ﻣﯽآورد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﻮرﯾﺪ اﯾﻦ زﻗﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻤﺎ را از آن ﻣـﯽﺗﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه روزى ﺑﺎش ﮐﻪ آﺳﻤﺎن دودى آﺷﮑﺎر ]در ﻣﯿﺎن[ ﻣﻰآورد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ﺷﺮح ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺎ ﻋﺬاب را اﻧﺪك زﻣﺎﻧﯽ از ﺷﻤﺎ دور ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ آراﻣﺶ رﺳﯿﺪﯾﺪ ﮐﻔﺮ و ﺳـﺘﯿﺰ را از‬
‫ﺳﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ﺷﺮح ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰﮔﻤﺎن درﺧﺖ زﻗّﻮم‪ .‬ﺧﻮراك ]اﻓﺮاد[ ﮔﻨﻬﮑﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪495‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾     ﴿ :49‬‬
‫‪ -950‬اﻣﻮي در ﻣﻐﺎزي از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪ ‬ﺑـﺎ اﺑﻮﺟﻬـﻞ ﻣﻼﻗـﺎت‬
‫ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﺒﺮ ﺑﺪﻫﻢ‪ :‬واي ﺑﺮﺗـﻮ واي ﺑﺮﺗـﻮ‬
‫ﺑﺎزﻫﻢ واي ﺑﺮﺗﻮ واي ﺑﺮﺗﻮ‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻟﺒﺎس ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﺸﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺗﻮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻦ ﮐﺎري ﺑﮑﻨﯽ و ﻧﻪ ﺧﺪاي ﺗﻮ‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻗﻮيﺗـﺮﯾﻦ و اﺳـﺘﻮارﺗﺮﯾﻦ ﻣـﺮد‬
‫اﻫﻞ ﺑﻄﺤﺎء ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﺮ ﻣﻦ ﭘﯿﺮوز ﻧﺸﺪه اﺳـﺖ و در ﮐـﺮم و ﺳـﺨﺎوت ﻫﻤﺘـﺎ ﻧـﺪارم‪.‬‬
‫ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ و ﺧﻮار و ذﻟﯿﻠﺶ ﺳـﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫و آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬در ﺑﺎرة او ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -951‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺟ‪‬ﺎﺛﯿ‪‬ﻪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 37‬آﯾﻪ اﺳﺖ ﺑﺠﺰ آﯾﮥ ‪14‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :23‬‬

‫‪.(4 )﴾              ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﻣﻰﮔﻮﯾﯿﻢ[ ﺑﭽﺶ‪ .‬ﮐﻪ ﺗﻮ ]ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮﯾﺶ[ ﻋﺰﯾﺰ ]و[ ارزﺷﻤﻨﺪى«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 6005‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ اﺳﻨﺎد اﻣﻮي از ﻋﮑﺮﻣﻪ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده ﮐﻪ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،25‬ص ‪.134‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ دﯾﺪهاى ﮐﺴﻰ را ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ]ﻫﺎى ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ[ اش را ﻣﻌﺒـﻮد ﺧـﻮد ﮔﺮﻓـﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬
‫داﻧﺶ او را ﺑﯿﺮاه ﮔﺬارد و ﺑﺮ ﮔﻮش و دل او ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎد و ﺑﺮ دﯾﺪهاش ﭘﺮده ﻗﺮار داد؟ ﭘﺲ ﭼـﻪ ﮐﺴـﻰ ﭘـﺲ از‬
‫ﺧﺪا او را ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ؟ آﯾﺎ ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻰﮔﯿﺮﯾﺪ؟«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪496‬‬

‫‪ -952‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻗـﺮﯾﺶ ﻣـﺪﺗﯽ ﯾـﮏ‬
‫ﺳﻨﮓ را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺳﻨﮓ ﺧﻮﺑﺘﺮ از ﺳﻨﮓ اول ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬اوﻟﯽ را ﺑـﻪ‬
‫دور ﻣــﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨــﺪ و ﺑــﻪ ﻋﺒــﺎدت ﺳــﻨﮓ ﺑﺮﺗــﺮ ﻣــﯽﭘﺮداﺧﺘﻨــﺪ‪ .‬در اﯾــﻦ ﺧﺼــﻮص ﺧــﺪا ‪ ‬آﯾــﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪      ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪    ﴿ :24‬‬

‫‪.(1 )﴾            ‬‬
‫‪ -953‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣـﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﯾـﻦ ﺷـﺐ و‬
‫روز اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ ﻫﻼﮐـﺖ ﻣـﺎ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪا ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة اﺣﻘﺎف‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 35‬اﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :10‬‬

‫‪.(1 )﴾            ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آن )زﻧﺪﮔﻰ( ﺟﺰ زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ اﯾﻦ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﻰﻣﯿﺮﯾﻢ و زﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮﯾﻢ و ﺟـﺰ زﻣﺎﻧـﻪ‬
‫ﻣﺎ را ﻫﻼك ﻧﻤﻰﺳﺎزد‪ .‬و آﻧﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ]اﻣﺮ[ ﻫﯿﭻ ﻋﻠﻤﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺟﺰ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻰﭘﺮدازﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬در اﻟﻤﻨﺜﻮر ‪ ،758 / 5‬ﻃﺒﺮي ‪ 31207‬و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪.6017‬‬
 ‫‪497‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -954‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﻋﻮف ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺠﻌﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻧﺒـﯽ‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬روز ﻋﯿﺪ ﯾﻬﻮدﯾﺎن در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاة ﻣﺒﺎرك ﺑﻮدم ﺑـﻪ ﮐﻨﯿﺴـﮥ ﯾﻬـﻮدان داﺧـﻞ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬آنﻫﺎ از ورود ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﻨﯿﺴﻪ ﻧﻔﺮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﮔﺮوة ﯾﻬﻮد‪ ،‬دوازده ﻧﻔﺮ را‬
‫از ﺟﻤﻊ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت ﺑﺪﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﺟـﺰ ﺧـﺪاي ﯾﮑﺘـﺎ ﻧﯿﺴـﺖ و ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدة اوﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﯾﻬﻮدﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺳﻘﻒ آﺳﻤﺎن زﻧـﺪﮔﯽ دارﻧـﺪ ﻏﻀـﺐ‬
‫ﺧﻮد را ﮐﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﮥ آنﻫﺎ ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺟﻮاب ﻧﺪاد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻧﺰدﯾـﮏ‬
‫ﺑﻮد از آﻧﺠﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﯾﻬﻮدان ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﺑﻤﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم رو ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي آنﻫﺎ ﮐﺮد‪ .‬آن ﯾﻬﻮدي ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﮔﺮوة ﯾﻬﻮد‪ ،‬ﻣـﺮا در ﺑـﯿﻦ ﺧـﻮد ﭼـﻪ ﻣـﺮدي ﻣـﯽداﻧﯿـﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا در ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﮐﺴﯽ را ﺳﺮاغ ﻧﺪارﯾﻢ ﮐﻪ از ﺗﻮ و از ﭘﺪر و ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﺖ آﮔﺎهﺗـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ﻋﺎﻟﻤﺘﺮ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﺷﺮع ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﻢ اﯾﻦ ﻫﻤﺎن رﺳﻮل ﻣﻮﻋـﻮد‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻔﺎﺗﺶ را در ﺗﻮرات ﺧﻮاﻧﺪه اﯾﺪ‪ .‬ﯾﻬﻮدان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دروغ ﻣﯽﮔـﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺳـﺨﻨﺎن او را رد‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﺎﺳﺰاش ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاي ﺑﯽﻫﻤﺘـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪       ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺒﺮم دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ]ﻗﺮآن[ از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ]ﻧﺎزل ﺷﺪه[ ﺑﺎﺷﺪ و آن را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﯿﺪ و ﮔﻮاﻫﻰ از‬
‫ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﯾﯿﻞ ﺑﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﮔـﻮاﻫﻰ داده‪ ،‬آن ﮔـﺎه اﯾﻤـﺎن آورده ﺑﺎﺷـﺪ و ﺷـﻤﺎ ﺳﺮﮐﺸـﻰ ﮐـﺮده ﺑﺎﺷـﯿﺪ ]آﯾـﺎ‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎر ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ؟[ ﺣﻘّﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮑﺎران را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺣﻤﺪ ‪ ،25 / 6‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ ،46 / 18‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 415 / 3‬از ﻋﻮف ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﺎﮐﻢ و ذﻫﺒـﯽ اﯾـﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺻـﺤﯿﺢ ﺷـﻤﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪ 11337‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪:‬‬
‫»راويﻫﺎي ﻃﺒﺮاﻧﯽ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﺳﯿﻮﻃﯽ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪.2404‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪498‬‬

‫‪ -955‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻼم رﺑﺎﻧﯽ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾     ‬در ﺑﺎرة ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -956‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﻣـﻦ ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :11‬‬

‫‪.(3 )﴾        ‬‬
‫‪ -957‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ از ﻗﺘـﺎده رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫـﯽ از ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ‬
‫ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮ و ﻋﺰﯾﺰﺗﺮﯾﻢ و ﻣﺎ‪ ...‬و ﻣﺎ‪ ...‬اﮔﺮ اﯾﻤﺎنآوردن ﺑﻪ ﻗﺮآن ﺧﯿﺮ و ﻧﮑﯿﻮ ﻣﯽﺑﻮد ﻓـﻼن و ﻓـﻼن‬

‫در اﯾﻦ ﮐﺎر از ﻣﺎ ﺳﺒﻘﺖ ﻧﻤﯽﺟﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ .3812‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1930 / 4‬ح ‪ 2483‬از ﺳﻌﺪ ﺑـﻦ وﻗـﺎص رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬در ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﻧﺰول آﯾﻪ ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻧﺰول آﯾﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﻣﺎ ﺑـﻪ ﺷـﮏ ﻃـﻮري ﮐـﻪ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﯾﻮﺳﻒ – راوي ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ از ﻣﺎﻟﮏ – ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻧﺰول آﯾﻪ را ﺧﻮد ﮔﻔﺘـﻪ و ﯾـﺎ در‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻮده« »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 16 / 5‬از ﻗﺮﻃﺒﯽ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 31245‬ﺗﺎ ‪ 31248‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﻣﺴﺮوع‬
‫و ﺷﻌﺒﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ ﺷﺎن اﺑﻦ ﺳﻼم ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬زﯾﺮا آﯾﻪ ﻣﮑﯽ و او ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫»ﮐﺸﺎف« ‪ 1027‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 31250‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﻮن ﺑـﯿﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و ﺟﺪش اﺑﻦ ﺳﻼم ارﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ را ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3256‬و ﻃﺒـﺮي ‪ 31251‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬در اﯾـﻦ‬
‫اﺳﻨﺎد راوﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺎﻓﺮان در ﺣﻖّ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﮔـﺮ ]اﯾـﻦ دﯾـﻦ[ ﺑﻬﺘـﺮ ﺑـﻮد‪] ،‬در ﮔﺮوﯾـﺪن[ ﺑـﻪ آن از ﻣـﺎ ﭘﯿﺸـﻰ‬
‫ﻧﻤﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ آن راه ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ دروﻏﻰ دﯾﺮﯾﻦ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 31260‬و ‪ 31261‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪499‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -058‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﻮن ﺑﻦ اﺑﻮﺷﺪاد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﮐﻨﯿﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم زﻧﯿﺮه‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﺸﺮف ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﺗﺎ ﮐﻪ ﺗﻮان داﺷﺖ او را ﻣﻮرد‬
‫ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﻣﯽداد‪ .‬ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ در ﭘﺬﯾﺮش اﺳﻼم ﺧﯿﺮ و ﺻﻼﺣﯽ ﺑﻮد زﻧﯿﻦ در‬

‫اﯾﻦ ﮐﺎر از ﻣﺎ ﭘﯿﺸﯽ ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬در ﺧﺼـﻮص زﻧـﯿﻦ آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -959‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﺿﺤﺎك و ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :17‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(1 )﴾  ‬‬

‫‪ -960‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬و ﻫﻤﺴﺮش ﭘﺴﺮ ﺧﻮد‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ را ﮐﻪ از اﺳﻼم ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻣﯽﮐﺮد دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد اﻣﺎ او ﺳﺨﻦ آنﻫﺎ را‬
‫ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺗﮑﺬﯾﺐﺷﺎن ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ ﮐﻪ ﺳﺎلﻫﺎ ﻗﺒﻞ ﻣﺮده اﻧﺪ ﮐﺠﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه در ﺑﺎرة او آﯾﮥ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ اﺳﻼم‬

‫آورد و ﺑﻪ اﺳﻼم ﭘﺎﺑﻨﺪي ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﺧﺪا ‪ ‬ﭘﺬﯾﺮش ﺗﻮﺑﮥ او را در آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪) ﴾...  ‬اﺣﻘﺎف‪ (19 :‬ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -961‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﮔﻔﺖ‪ :‬اف‪ ‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ .‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ وﻋﺪه ﻣـﻰدﻫﯿـﺪ ﮐـﻪ ]از ﮔـﻮر[ ﺑﯿـﺮون‬
‫آورده ﺧﻮاﻫﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﮑـﻪ ﻧﺴـﻠﻬﺎ ﭘـﯿﺶ از ﻣـﻦ ﮔﺬﺷـﺘﻪاﻧـﺪ و آن دو )ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر( از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻓﺮﯾـﺎد‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ :‬واى ﺑﺮ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن آر‪ .‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ وﻋﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻖّ اﺳﺖ‪ .‬و ]در ﻧﻬﺎﯾﺖ[ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾـﻦ ]وﻋـﺪه[ ﺟـﺰ‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎى ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪500‬‬

‫‪ -962‬ك‪ :‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺨﺎري از ﻃﺮﯾﻖ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ) ‪ (2‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮوان در ﻣـﻮرد‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺧـﺪا در ﺑـﺎرهاش آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل از ﭘﺸﺖ ﭘﺮده ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ‪ ‬در ﻣـﻮرد ﻣـﺎ‬
‫وﺣﯽ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ ﻋﺬر ﻣﺮا در ﮐﺘﺎب ﻋﺰﯾﺰ ﺧﻮد ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده) ‪.(3‬‬
‫‪ -963‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﯿﻨﺎ) ‪ (4‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻣـﻮرد ﻣـﺮد دﯾﮕـﺮي ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ – ﻧﺎم آن ﻣﺮد را ﻫﻢ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ) ‪.(5‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﺨﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪ ل در اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺒـﻮل و داراي اﺳـﻨﺎد‬
‫ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :32 – 29‬‬

‫‪.﴾          ‬‬
‫‪ -964‬اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬در ﺣﺎل ﻗﺮاءت‬
‫ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻪ ﻧﻔﺮ از ﺟﻨﯿﺎن ﮐﻪ زوﺑﻌﻪ ﻧﯿﺰ در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ آن ﺣﻀﺮت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﯿﺎن آﯾﺎت روح ﭘﺮور ﻗﺮآن را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎﺷﯿﺪ و‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 31275‬از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﯾـﻦ ﭘﺴـﺮ اﺑـﻮﺑﮑﺮ اﺳـﺖ« ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ ﺿﻌﯿﻒ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از وي رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪».‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1265‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﺑﻪ »ﻣﺎﻫﺎن« ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺨﺎري ‪ 4827‬از ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻣﺎﻫﮏ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ »ﻣﮑﯽ« ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺷﺪه و اﯾﻦ ﯾﻤﻨﺎ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﯿﻨﺎي ﺧﺰاز ﻣﻮﻻي ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ 2860‬از ﻣﯿﻨﺎ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﻤﻨﺎ واﻫﯽ اﺳﺖ زﯾﺮا او ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪501‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪        ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 38‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(2 )﴾        ﴿ :2 – 1‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 456 / 2‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 228 / 2‬از ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺑﻬﺪﻟﻪ از زر ﺑـﻦ ﺣﺒـﯿﺶ از اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬و ﭼﻮن ﮔﺮوﻫﻰ از ﺟﻨّﯿﺎن را ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻗﺮآن را ﻣﻰﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه ﭼﻮن ]در ﻧﺰد[ او )ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم( ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﻮن ]ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ[ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻢﮐﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻮى ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اى ﻗـﻮم ﻣـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫راﺳﺘﻰ ﻣﺎ ]ﺗﻼوت[ ﮐﺘﺎﺑﻰ را ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﻮﺳﻰ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼـﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨـﺪه ]ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎى[‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﻖّ و ﺑﻪ راه راﺳﺖ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اى ﻗﻮم ﻣﺎ‪] ،‬دﻋﻮت[ دﻋﻮﺗﮕﺮ اﻟﻬﻰ را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾـﺪ‬
‫و ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﺮﺧﻰ از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺎﻣﺮزد و ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاب دردﻧﺎك در اﻣـﺎن دارد‪.‬‬
‫و ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ]دﻋﻮت[ دﻋﻮﺗﮕﺮ ﺧﺪا را ﻧﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬در زﻣﯿﻦ ]راه[ ﮔﺮﯾـﺰى ﻧﺪاﺷـﺘﻪ و او در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧـﺪا دوﺳـﺘﺎﻧﻰ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻨﺎن در ﮔﻤﺮاﻫﻰ آﺷﮑﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ و ]ﻣﺮدم را[ از راه ﺧﺪا ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ ]ﺧﺪاوﻧﺪ[ اﻋﻤﺎل آﻧﺎن را ﺗﺒﺎه ﮐﺮد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪502‬‬

‫‪ -965‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾     ‬در ﺑـــﺎرة ﻣﺸـــﺮﮐﺎن ﻣﮑـــﻪ و ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾‬در ﺷﺎن اﻧﺼﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :4‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(1 )﴾‬‬
‫‪ -966‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬در روز اﺣﺪ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬در ﮔﺮدﻧﮥ ﮐـﻮه ﻗـﺮار‬
‫داﺷﺖ و ﻋﺪهاي از ﯾﺎراﻧﺶ زﺧﻤﯽ و ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺸـﺮﮐﺎن در آن روز ﺑـﻪ ﺻـﺪاي ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻋﻞ ﻫﺒﻞ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﯾﺎد زدﻧﺪ‪ ،‬اﷲ اﻋﻠﯽ و اﺟﻞ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﻮارﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻋﺰي دارﯾﻢ و ﺷﻤﺎ ﻋﺰي ﻧﺪارﯾﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺘﻮر داد ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬اﷲ ﻣﻮﻻﻧـﺎ‬
‫وﻻ ﻣﻮﻟﯽ ﻟﮑﻢ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾـﺎر و ﯾـﺎور ﻣﺎﺳـﺖ ﺷـﻤﺎ ﺧـﺪا و ﯾـﺎور ﻧﺪارﯾـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ در آن روز‬

‫﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮﺧﻮردﯾﺪ‪ ،‬ﮔﺮدﻧﻬﺎ ]ى ﺷﺎن[ را ﺑﺰﻧﯿﺪ‪ .‬ﺗـﺎ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻰ ﮐـﻪ ]ﺑﺴـﯿﺎرى از[ آﻧـﺎن را‬
‫ﮐﺸﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ]اﺳﺎرت[ را اﺳﺘﻮار دارﯾﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﭘﺲ از آن آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺣﺴﺎن ﯾﺎ ﺑﻪ ﻓﺪﯾﻪاى رﻫﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺗﺎ ]اﻫﻞ[‬
‫ﺟﻨﮓ ﺳﻼﺣﺶ را ]ﺑﺮ زﻣﯿﻦ[ ﺑﻨﻬﺪ‪] .‬ﺣﮑﻢ[ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ از آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎم ﻣـﻰﮔﺮﻓـﺖ‬
‫وﻟﻰ ]ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ[ ﺑﺮﺧﻰ از ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪ و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ اﻋﻤﺎل آﻧﺎن‬
‫را ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 31358‬و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪503‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :13‬‬

‫‪.(1 )﴾    ‬‬

‫‪ -967‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ ﻗﺼـﺪ‬
‫ﻫﺠﺮت ﺧﺎرج ﺷـﺪ و ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻏـﺎر رﺳـﯿﺪ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣﮑـﻪ ﻧﮕـﺎه ﮐـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺗـﻮ در ﻧـﺰد ﻣـﻦ‬
‫ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺖ ﺑﻪ زور و ﺳﺘﻢ ﻣﺮا ﺑﯿﺮون ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ از ﻣﮑﻪ‬

‫ﺧــــﺎرج ﻧﻤــــﯽﺷــــﺪم‪ .‬ﭘــــﺲ ﺧــــﺪا ‪        ﴿ ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :16‬‬

‫‪.(3 )﴾              ‬‬
‫‪ -968‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ دور ﻧﺒـﯽ ﮐـﺮﯾﻢ‬
‫‪ ‬ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺨﻨﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را ﺑﻪ ﮔـﻮش ﺟـﺎن ﻣـﯽﺷـﻨﯿﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ آن ﻗﻠﺒـﺎً ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﻠﺒـﯽ ﻧﻤـﯽﮐﺮدﻧـﺪ ﭼـﻮن از ﺣﻀـﻮر‬
‫ﻣﺒﺎرك ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﮐﻨﻮن ﭼﻪ ﮔﻔـﺖ؟ ﭘـﺲ آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﻬﺮﻫﺎ ﮐﻪ ]ﻣﺮدم[ آﻧﻬﺎ از ]اﻫﻞ[ ﺷﻬﺮ ﺗﻮ ﮐـﻪ اﺧﺮاﺟـﺖ ﮐـﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪﺗﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬و آﻧﺎن ﯾﺎورى ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 31372‬و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﺎﻟﯿﻪ« ‪ 3737‬آﻣﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪2419‬‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و از آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻰدﻫﻨﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ از ﻧﺰدت ﺑﯿﺮون روﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ داﻧـﺶ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﮕﺎن ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﯿﻨﮏ ﭼﻪ ﮔﻔﺖ؟ اﯾﻨﺎن ﮐﺴﺎﻧﻰاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬـﺎده و از ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫـﺎى‬
‫]ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ[ ﺧﻮد ﭘﯿﺮوى ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪504‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :33‬‬

‫‪.(1 )﴾ ‬‬

‫‪ -969‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻧﺼﺮ ﻣﺮوزي در »ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻼة« از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿـﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎران رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ ذات اﻗـﺪس اﻟﻬـﯽ اﯾﻤـﺎن داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ارﺗﮑﺎب ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺮاﯾﺶ ﺿﺮر و زﯾﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺮ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮑﻮ ﺳﻮد ﻧﻤـﯽﺑﺨﺸـﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﴿‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺗﺮﺳـﯿﺪﻧﺪ ﮐـﻪ‬
‫ارﺗﮑﺎب ﮔﻨﺎه اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﯾﺪ و از رﺳﻮل ]او ﻧﯿﺰ[ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﯾﺪ و اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫‪505‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺳﻮرة ﻓَﺘﺢ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 29‬آﯾﻪ دارد‬

‫‪ -970‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻏﯿﺮه از ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ و ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﮑﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺳـﻮرة ﻓـﺘﺢ از‬
‫اول ﺗﺎ آﺧﺮ در ﻣﺴﯿﺮ راة ﻣﮑﻪ ﺗﺎ ﻣﺪﯾﻨﻪ در ﺷﺎن ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :5‬‬

‫‪.(2 )﴾            ‬‬
‫‪ -971‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و ﺣﺎﮐﻢ از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ :‬وﻗﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ از‬
‫ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪) ﴾        ‬ﻓﺘﺢ‪ (2 :‬ﺑﻪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻧﺎزل ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاﯾﻢ آﯾﻪاي ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﺰد ﻣﻦ از ﻫﻤﻪ داراﯾﯽ و‬
‫ﺛﺮوت روي زﻣﯿﻦ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ و آﯾﻪ را ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮاءت ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮔﻮاراﯾﺖ ﺑﺎد‬
‫اي ﻣﺤﺒﻮب ﺧﺪا! ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻋﻄﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد؟‬

‫آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪         ‬‬

‫‪ ﴾          ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺎﮐﻢ ‪.459 / 2‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ را ﺑﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎﯾﻰ در آورد ﮐﻪ از ﻓﺮودﺳﺖ آن ﺟﻮﯾﺒـﺎران روان اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺟﺎوداﻧﻪ در آﻧﺠﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﺪﯾﻬﺎﯾﺸﺎن را از آﻧﺎن ﺑﺰداﯾﺪ و اﯾﻦ ]دﺳﺖ آورد[ در ﻧﺰد ﺧـﺪا ﭘﯿـﺮوزى‬
‫ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4177‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3262‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ 519‬و اﺣﻤـﺪ ‪ 31 / 1‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 6122‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪506‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :18‬‬

‫‪.(1 )﴾          ‬‬
‫‪ -972‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ اﮐﻮع رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاب ﻧﯿﻤـﺮوزي ﺑـﻮد‬
‫ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﻣﻨﺎدﯾﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺻﺪا ﮐﺮد‪ :‬اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﯿﺎﯾﯿـﺪ ﺑﯿﻌـﺖ ﮐﻨﯿـﺪ ﮐـﻪ‬
‫روح اﻟﻘﺪوس آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﻪ زﯾﺮ درﺧﺖ ﻣﻮز ﻗﺮار داﺷﺖ ﺷـﺘﺎﻓﺘﯿﻢ و ﺑـﺎ آن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :24‬‬

‫‪.(3 )﴾          ‬‬
‫‪ -973‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و ﻧﺴﺎﺋﯽ از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺰوة ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﻧﻔـﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻏﺎﻓﻞﮔﯿﺮي رﺳﻮل اﷲ و ﯾﺎران او از ﮐﻮة ﺗﻨﻌﯿﻢ ﭘـﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻤـﮥ آن ﻣﺸـﺮﮐﺎن‬

‫اﺳﯿﺮ و ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ را آزاد ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ زﯾﺮ درﺧﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﯿﻌﺖ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ ﺧﺸﻨﻮد ﺷـﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ در دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﭼﯿﺴﺖ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن آراﻣﺶ ﻓﺮود آورد و ﻓﺘﺤﻰ ﻧﺰدﯾـﮏ را ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﭘـﺎداش‬
‫داد«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 225 / 4‬آﻣﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪.1291‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اوﺳﺖ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ دﺳﺖ آﻧﺎن را از ﺷﻤﺎ و دﺳﺖ ﺷﻤﺎ را از آﻧﺎن در ﻣﯿﺎن ﻣﮑّﻪ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺷﻤﺎ را‬
‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﯿﺮوز ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1808‬اﺑﻮداود ‪ ،2688‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3264‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ ،530‬واﺣـﺪي ‪ 751‬از اﻧـﺲ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2447‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪507‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -974‬ك‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ ]ﻋﻤﺮو[ اﮐﻮع‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده) ‪.(1‬‬
‫‪ -975‬ك‪ :‬اﺣﻤﺪ و ﻧﺴﺎﺋﯽ از ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻐﻔﻞ ﻣﺰﻧﯽ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -976‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :25‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.(4 )﴾    ‬‬

‫‪ -977‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ از اﺑﻮﺟﻤﻌﻪ ﺟﻨﺒﺬ ﺑﻦ ﺳﺒﻊ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬در اول ﯾـﮏ روز در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮدم ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ﺟﻨﮕﯿﺪم و در آﺧﺮ ﻫﻤﺎن روز ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﺸﺮف ﺷﺪم و در‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪» .1807‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2448‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺻــﺤﯿﺢ اﺳــﺖ‪ ،‬ﻧﺴــﺎﺋﯽ در »اﻟﮑﺒــﺮي« ‪ ،11511‬در »ﺗﻔﺴــﯿﺮ« ‪ ،531‬ﺣــﺎﮐﻢ ‪ ،460 / 2‬اﺣﻤــﺪ ‪ 86 / 4‬و ‪87‬‬
‫]‪ [16198‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 319 / 6‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻐﻔﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ ﺑـﻪ ﺷـﺮط ﺑﺨـﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در »ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ‪ 351 / 5‬اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﻣـﯽداﻧـﺪ و ﻫﯿﺜﻤـﯽ در‬
‫»ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 145 / 6‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬راويﻫـﺎي اﺣﻤـﺪ راوي ﺻـﺤﯿﺢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪2449‬‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،26‬ص ‪.96‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ و ﺷﻤﺎ را از ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻰاى ﮐـﻪ ﻣﻮﻗـﻮف‬
‫داﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﺶ ﺑﺮﺳﺪ و اﮔﺮ ﻣﺮدان و زﻧﺎﻧﻰ ﻣﺆﻣﻦ ]و ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ در ﻣﮑّﻪ[ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﮐـﻪ آﻧـﺎن را‬
‫ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﯿﺪ ]و ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد[ ﭘﺎﯾﻤﺎﻟﺸﺎن ﮐﻨﯿﺪ آن ﮔﺎه ﻧﺎداﻧﺴﺘﻪ درﺑﺎره آﻧﺎن رﻧﺠﻰ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻣـﻰرﺳـﯿﺪ‪] .‬ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰدادﯾﻢ‪ .‬ﭘﯿﺮوزى را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺖ[ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﮐﻪ را ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺟﻮار رﺣﻤﺖ ﺧـﻮد در آورد‪.‬‬
‫اﮔﺮ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﺎﻓﺮاﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ﻋﺬاب ﻣﻰﮐﺮدﯾﻢ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪508‬‬

‫رﮐﺎب او ‪ ‬ﺟﻬﺎد و ﭘﯿﮑﺎر ﮐﺮدم‪ .‬ﻣﺎ ﺳﻪ ﻣﺮد و ﻫﻔﺖ زن ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﺣـﻖ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾  ‬در ﺑﺎرة ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :27‬‬

‫‪     ‬‬

‫‪         ‬‬

‫‪.(2 )﴾      ‬‬

‫‪ -978‬ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﯿﺪ و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧـﺪا‬
‫در ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺧﻮاب دﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدش و ﯾـﺎران ﭘﺎﮐﺒـﺎزش در ﻧﻬﺎﯾـﺖ اﻣـﻦ و اﻣـﺎن ﺑـﻪ ﻣﮑـﻪ داﺧـﻞ‬
‫ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ و ﻣـﻮي ﺳﺮﺷـﺎن را در آﻧﺠـﺎ ﻣـﯽﺗﺮاﺷـﻨﺪ و ﯾـﺎ ﮐﻮﺗـﺎه ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﭼـﻮن آن ﺑﺰرﮔـﻮار‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽﻫﺎي ﺧﻮد را در ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ذﺑﺢ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺧﻮاب و روﯾﺎي ﺷـﻤﺎ‬
‫ﮐﺠﺎ ﺷﺪ؟ ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،1560‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 2204‬از اﺑﻮﺟﻤﻌﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11346‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪:‬‬
‫»ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ دو اﺳﻨﺎد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ راويﻫـﺎي ﯾﮑـﯽ از اﯾـﻦ دو اﺳـﻨﺎد ﺛﻘـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ« ﺳـﯿﻮﻃﯽ در »در‬
‫اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 76 / 6‬ﺟﯿﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2450‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻖّ رؤﯾﺎى رﺳـﻮﻟﺶ را راﺳـﺖ ﮔﺮداﻧـﺪ‪] :‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﻣﻀـﻤﻮن ﮐـﻪ‪ [:‬اﮔـﺮ ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﯾﻤﻦ ]و[ در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﻣﻮى ﺳﺮﺗﺎن را ﺗﺮاﺷﯿﺪه و ﮐﻮﺗﺎه ﮐـﺮدهاﯾـﺪ‪ ،‬ﺑـﻰ آﻧﮑـﻪ ﺑﯿﻤﻨـﺎك ﺑﺎﺷـﯿﺪ وارد‬
‫ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ‪ .‬و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻧﻤﻰداﻧﺴﺘﯿﺪ ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻓﺘﺤـﻰ ﻧﺰدﯾـﮏ را ﻣﻘـﺮّر‬
‫داﺷﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 31601‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 509 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات‬

‫ آﯾﻪ اﺳﺖ‬18 ‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و‬

          ﴿ :5 – 1 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

.﴾      

‫ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫ ﺑﺨﺎري و ﻏﯿﺮه از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از اﺑﻦ اﺑﻮﻣﻠﯿﮑﻪ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ‬-979
‫ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد‬.‫ آﻣﺪﻧﺪ‬ ‫ ﺳﻮاراﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از ﺑﻨﯽ ﺗﻤﯿﻢ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا‬:‫اﻧﺪ‬
:‫ اﻗﺮع ﺑﻦ ﻓﺎروق ﮔﻔﺖ‬:‫ ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﮔﻔﺖ‬،‫ﮐﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻣﻌﺒﺪ را ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺑﻨﯽ ﺗﻤﯿﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻦ‬
‫ آﻧﮕﺎه در‬.‫ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺻﺪاﺷﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‬،‫ﻗﺼﺪ ﻣﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﺒﻮد‬

              ﴿ ‫ﺑﺎره ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ‬

              

            

              

             

.(1 )‫ ﻧﺎزل ﺷﺪ‬،(1 )﴾ 

‫ ﺑـﻰ ﮔﻤـﺎن‬.‫ ﻓﺮاروى ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶ ﭘﯿﺸﺪﺳﺘﻰ ﻧﮑﻨﯿـﺪ و از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭘـﺮوا ﺑﺪارﯾـﺪ‬،‫ »اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‬:‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬-1
‫ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﻠﻨـﺪ ﺳـﺨﻦ‬-‫ ﺻﺪاى ﺧﻮد را ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از ﺻـﺪاى ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﻣﮑﻨﯿـﺪ و‬،‫ اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‬.‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاى داﻧﺎﺳﺖ‬
.‫ اﻋﻤﺎﻟﺘـﺎن از ﺑـﯿﻦ ﺑـﺮود‬-‫ در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰداﻧﯿﺪ‬-‫ ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا‬.‫ ﺑﺎ او ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﮕﻮﯾﯿﺪ‬-‫ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ‬
‫ اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻟﻬﺎﯾﺸـﺎن را ﺑـﺮاى ﺗﻘـﻮى‬،‫ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺻﺪاى ﺧﻮد را در ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮو ﻣﻰﮐﺎﻫﻨﺪ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪510‬‬

‫‪ -980‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﺣﺴﻦ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي از ﻣﺮدم روز دﻫﻢ ذي اﻟﺤﺠﻪ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽﻫﺎي ﺧﻮد را ﭘﯿﺶ از رﺳﻮل اﷲ ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ آنﻫﺎ دﺳﺘﻮر داد ﮐـﻪ دوﺑـﺎره ﻗﺮﺑـﺎﻧﯽ‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -981‬اﺑﻦ اﺑﻮاﻟﺪﻧﯿﺎ در ﮐﺘﺎب »اﺿﺎﺣﯽ« رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ﻗﺮﺑﺎن‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺧﻮد را ذﺑﺢ ﮐﺮد ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﮥ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -982‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋـﺪهاي ﭘـﯿﺶ از ﻣـﺎة‬

‫رﻣﻀﺎن ﻗﺒﻞ از رﺳﻮل ﺧﺪا روزه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪] .‬روزة رﻣﻀﺎن[ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾـﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -983‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي از ﻣﺮدم ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺎش در ﺑـﺎرة‬

‫ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﭼﯿﺰﻫﺎ وﺣﯽ ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧـﺪا ﴿‪ ﴾     ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬

‫ﭘﺮورده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن آﻣﺮزش و ﭘﺎداﺷﻰ ﺑﺰرگ دارﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﮐﻪ از آن ﺳﻮى ﺣﺠﺮهﻫـﺎ ﺗـﻮ را ﻓـﺮا ﻣـﻰﺧﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن در ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ آﻧﺎن ﺻﺒﺮ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺨﺎري ‪ 4367‬و ‪ ،4847‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ 226 / 8‬و در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ ،534‬اﺑـﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،6816‬واﺣـﺪي در »اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول«‬
‫‪ 752‬ﺑﻐﻮي در »ﻣﻌﺎﻟﻢ اﻟﺘﻨﺰﯾﻞ« ‪ 1990‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻫﻤﻪ از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ از اﺑﻦ اﺑﻮﻣﻠﯿﮑﻪ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿـﺮ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 1985‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﺪ ًا ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ 2923‬از ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫ﺳﻨﺪ ﺑﯿﻦ ﻣﻌﻤﺮ و ﺣﺴﻦ اﻧﻘﻄﺎع اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﻣﺮاﺳﯿﻞ ﺣﺴﻦ واﻫﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑـﻪ ﻋﻠﻤـﺎي اﯾـﻦ ﻓـﻦ‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 31660‬و ‪ 41661‬از ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺻﺤﯿﺢ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺨﺎري اﺳـﺖ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1305‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ‪ .2734‬در اﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﺟﺒﺎل ﺑﻦ رﻓﯿﺪه ﻣﺠﻬﻮل و اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 31661‬از ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1306‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪511‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -984‬ك‪ :‬و از او رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﺪاي ﺧﻮد را در ﺣﻀﻮر رﺳـﻮل اﷲ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻠﻨﺪ ﺳـﺨﻦ ﻣـﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾  ‬را ﻧـﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -985‬ك‪ :‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﺷﻤﺎس ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬وﻗﺘـﯽ‬
‫اﯾﻦ ﮐﻼم ﺟﻠﯿﻞ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ در ﺳـﺮ‬
‫راه ﻧﺸﺴﺘﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﺪي ﺑﻦ ﻋﺠﻼن از ﮐﻨﺎر او ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻠﺖ ﮔﺮﯾﮥ ﺗﻮ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺻﺪاي ﻣﻦ ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺣﻖ ﻣـﻦ ﻧـﺎزل ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻋﺎﺻـﻢ‬
‫ﺳﺨﻦ او را ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬او ‪ ‬ﺛﺎﺑﺖ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬آﯾـﺎ ﺧﻮﺷـﻨﻮد ﻧﻤـﯽﺷـﻮي ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪﮔﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﯽ و ﺑﻪ راة ﺧـﺪا ﺷـﻬﯿﺪ و وارد ﺑﻬﺸـﺖ ﮐـﺮدي‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧـﻮش‬
‫ﺣﺎﻟﻢ اﻣﺎ ﺻﺪاي ﺧﻮﯾﺶ را ﻫﺮﮔﺰ از ﺻﺪاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻠﻨـﺪ ﻧﻤـﯽﮐـﻨﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -986‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ از زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮداﻧﯽ از ﻋﺮب‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺣﺠﺮهﻫﺎي ﻧﺒﯽ اﮐﺮم آﻣﺪﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﺻـﺪاي ﺑﻠﻨـﺪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤـﺪ‪ ،‬اي ﻣﺤﻤـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬
‫‪ -987‬ك‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻣﻌﻤﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﺧﺪﻣﺖ ﻧﺒﯽ اﮐﺮم آﻣـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﺪون ﺷﮏ ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﻦ زﯾﻨﺖ اﺳﺖ و ﭘﺎﯾﯿﻦ آوردن ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻣﻦ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪.31666‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪» ،131669‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1309‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ ،31678‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 5123‬و واﺣﺪي ‪ 757‬از زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣـﺎﻓﻆ در »ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻋﺎﻟﯿـﻪ«‬
‫‪ 3743‬اﯾﻦ را ﺑﻪ اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺪد و اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺳﯿﻮﻃﯽ در »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ﺣﺴﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2461‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪512‬‬

‫زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‪ .‬ﻧﺒﯽ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ذات ﭘﺎك ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺘﻮدﻧﺶ زﯾﻨﺖ و ﻧﮑﻮﻫﺸﺶ ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ و داراي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﻓﻮع از ﻗﺒﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ‪.‬‬
‫‪ -988‬ﺗﺮﻣﺬي از ﺑﺮاء و دﯾﮕﺮان اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺪون ﻧﺰول آﯾﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -989‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ از ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -990‬ك‪ :‬اﺣﻤﺪ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﻗﺮع ﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬او ]اﻗﺮع[ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا را از ﭘﺸﺖ ﺣﺠﺮهﻫﺎ ﺻﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﮐﺴﯽ ﺟﻮاﺑﺶ را ﻧﺪاد‪ .‬ﭘﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ ﺳـﺘﺎﯾﺶ ﻣـﻦ‬
‫زﯾﻨﺖ و ﻧﮑﻮﻫﺶ ﻣﻦ زﺷﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﺧﺎﺻﮥ ﺧﺪاﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫‪ -991‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و دﯾﮕﺮان از اﻗﺮع ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬او ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﺎ ﺑﯿﺎ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :8 – 6‬‬

‫‪.﴾       ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪] 31681‬و ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ 231 / 3‬ﺗﺤﻘﯿﻖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺴـﻠﻢ[ از ﻗﺘـﺎده ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3267‬و ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 535‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺴـﻦ و راويﻫـﺎﯾﺶ ﺛﻘـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﭘﯿﺶ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2460‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 31684‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺣﻤــﺪ ‪ 488 / 3‬و ‪ 393 / 6‬و ‪ ،394‬ﻃﺒــﺮي ‪ 31679‬و ﻃﺒﺮاﻧ ـﯽ ‪ 878‬رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﻧــﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤــﯽ در »ﻣﺠﻤــﻊ‬
‫اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 108 / 7‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬راويﻫﺎي ﯾﮑﯽ از ﺳﻨﺪﻫﺎي اﺣﻤﺪ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ از اﻗﺮع‬
‫ﺷﻨﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻧﻪ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ« »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1311‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾـﻦ ﻣﻨﻘﻄـﻊ اﺳـﺖ‬
‫زﯾﺮا اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﺑﻪ دوران اﻗﺮع ﻧﺒﻮده اﺳﺖ – ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ‪.‬‬
 ‫‪513‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -992‬اﺣﻤﺪ و دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻗﻮي از ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺿ‪‬ﺮار ﺧُﺰاﻋﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آﻣﺪم‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮﺗﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎرش را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻢ و اﺳﻼم آوردم ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت دﺳﺘﻮرم داد ﺑﺎ اداي زﮐﺎت ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﻮم‬
‫ﺧﻮدم ﻣﯽروم و آنﻫﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم و اداي زﮐﺎت دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮐﻪ دﻋﻮﺗﻢ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‬
‫زﮐﺎﺗﺶ را ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺧﻮدت در ﻓﻼن وﻗﺖ ﺷﺨﺼﯽ را ﺑﻪ ﻧﺰدم ﺑﻔﺮﺳﺖ ﺗﺎ زﮐﺎت‬
‫ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه را ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﺣﺎرث زﮐﺎت را ﺟﻤﻊ ﮐﺮد و ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻌﯿﻦ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‬
‫ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي ﭘﯿﺶ آﻣﺪ و ﻧﺰد او ﮐﺴﯽ را ﻧﻔﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺣﺎرث ﮔﻤﺎن ﮐﺮد‬
‫ﺣﺎدﺛﻪاي ﭘﯿﺶ آﻣﺪه و رﺳﻮل اﷲ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺳﺮان ﻗﻮم ﺧﻮد را ﺟﻤﻊ ﮐﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬وﻗﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ ﮐﺴﯽ را ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ زﮐﺎت ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﻫﯿﭽﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ﺧﻼف وﻋﺪه ﮐﺎر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﯿﺎﻣﺪن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪة او ﻫﯿﭻ‬
‫ﻋﻠﺘﯽ ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺮوﯾﻢ و زﮐﺎت را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ زﮐﺎت ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه در ﻧﺰد ﺣﺎرث را از او ﺑﮕﯿﺮد‬
‫ﭼﻮن وﻟﯿﺪ آﻧﺠﺎ رﻓﺖ ﺗﺮﺳﯿﺪ و ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎرث زﮐﺎت را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪاد و‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮا ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﺳﭙﺎة اﺳﻼم را آﻣﺎده ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺎرث‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺣﺎرث ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮ اﻋﺰاﻣﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ روﺑﺮو‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎرث ﺑﻪ ﻟﺸﮑﺮ اﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﮐﺠﺎ اﻋﺰام ﺷﺪه اﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﻮ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي‬
‫ﭼﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﺑﻪ ﻧﺰدت ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ‬
‫زﮐﺎت را ﺑﻪ او ﻧﭙﺮداﺧﺘﯽ و ﻗﺼﺪ ﮐﺸﺘﻦ او را داﺷﺘﯽ‪ .‬ﺣﺎرث ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ را‬
‫ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻦ ﻧﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة او را دﯾﺪم و ﻧﻪ او ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت ﺧﻮدداري ﮐﺮدي و ﺗﺼﻤﯿﻢ داﺷﺘﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪة‬
‫ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﯽ؟‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذات اﻗﺪس ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻦ اﯾﻦ ﮐﺎر را‬
‫ﻧﮑﺮدم‪ .‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪           ‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪514‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪﴾              ‬‬
‫) ‪(1‬‬

‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -993‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ و ﻋﻘﻠﻤﻪ ﺑﻦ ﻧﺎﺟﯿﻪ و ام ﺳﻠﻤﻪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻣﻌﻨـﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺎﺳﻘﻰ ﺧﺒﺮى ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﯿـﺎورد‪ ،‬ﺑﺮرﺳـﻰ ﮐﻨﯿـﺪ ]ﺗـﺎ ﻣﺒـﺎدا[ آﻧﮑـﻪ از روى ﻧـﺎداﻧﻰ ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ زﯾﺎن رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪهاﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا در ﻣﯿﺎﻧﺘـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﺑﺴﯿﺎرى از ﮐﺎرﻫﺎ از ﺷﻤﺎ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﻪ رﻧﺞ اﻓﺘﯿﺪ وﻟﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻤﺎن را در ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﺤﺒﻮب ﮔﺮداﻧﺪ و آن را در دﻟﻬﺎﯾﺘﺎن آراﺳﺖ و ﮐﻔﺮ و ﻓﺴﻖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫راه ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﻧﻌﻤﺘﻰ از ﺳﻮى ﺧﺪا‪] .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺮّر ﺷﺪه اﺳﺖ[ و ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎى ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪ ،279 / 4‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ در »ﻣﻌﺠـﻢ ﮐﺒﯿـﺮ« ‪ 3395‬و واﺣـﺪي در »اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول« ]‪ 262‬ﭼـﺎپ‬
‫ﻣﺆﺳﺴــﮥ ﺣﻠﺒــﯽ و ﺷــﺮﮐﺎء‪ ،‬ﻗ ـﺎﻫﺮه[ رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﻧــﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤــﯽ در »ﻣﺠﻤــﻊ اﻟﺰواﺋــﺪ« ‪ 108 / 7‬ﻣــﯽﮔﻮﯾــﺪ‪:‬‬
‫»راويﻫﺎي اﺣﻤﺪ ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 209 / 4‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﯾـﻦ ﺣﺴـﻦﺗـﺮﯾﻦ ﺣـﺪﯾﺜﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻗﺼﻪ رواﯾﺖ ﺷﺪه« ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ‪ 3809‬از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐـﺮده‪ ،‬اﺳـﻨﺎد آن ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺪوس ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 110 / 7‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ اﺳـﻨﺎد‬
‫را داراي ﻋﻠﺖ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 6 / 17‬و ‪ 8‬از ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺑـﻦ ﻧﺎﺟﯿـﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬اﺳـﻨﺎد آن ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﮐﺎﺳﺐ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﺘـﺎﺑﻊ دارد ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻫﯿﺜﻤـﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪ 11354‬ذﮐـﺮ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿﺮ« ‪ 401 / 23‬از ام ﺳﻠﻤﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ ‪ 11357‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در اﯾﻦ‬
‫اﺳﻨﺎد ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪه ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 31688‬از ﻗﺘﺎده و ﻃﺒـﺮي ‪ 31692‬از ﯾﺰﯾـﺪ ﺑـﻦ روﻣـﺎن و ﻃﺒـﺮي‬
‫‪ 31690‬و ‪ 31691‬از اﺑﻦ اﺑﻮﻟﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ ﺑـﺎ ﻫﻤـﯿﻦ ﺷـﻮاﻫﺪ‬
‫ﻣﻮﺻﻮل و ﻣﺮﺳﻞ ﻗﻮي ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ درﺟﮥ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽرﺳﺪ ‪-‬واﷲ اﻋﻠـﻢ‪ -‬ﺗﻔﺼـﯿﻞ ﺑﯿﺸـﺘﺮ در »اﺣﮑـﺎم‬
‫اﻟﻘﺮآن« اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ ‪ 1986‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮﻃﺒﯽ« ‪ 5561‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1315‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪515‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -994‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﻮل ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -995‬و از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :9‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(2 )﴾        ‬‬

‫‪ -996‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺮﮐﺒﯽ را ﺳﻮار ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻣﻦ دور ﺷﻮ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻮي ﺑﺪ ﺧﺮت آزارم ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣـﺮدي‬
‫از اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! ﺧﺮ او از ﺗﻮ ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدي از ﻗﻮم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮآﺷﻔﺖ و از‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﻃﺮﻓﺪاري ﮐﺮد‪ .‬دوﺳﺘﺎن و ﯾﺎران ﻫﺮدو ﮔﺮوه ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻃﺮﻓـﺪاري از ﮔـﺮوة‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺎ ﭼـﻮب‪ ،‬ﻣﺸـﺖ و ﻟﮕـﺪ زدﻧـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ دو ﮔﺮوه از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ آن دو ﮔﺮوه آﺷﺘﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه اﮔﺮ ﯾﮑـﻰ از‬
‫آن دو ﮔﺮوه ﺑﺮ دﯾﮕﺮى ﺗﺠﺎوز ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﮐﻪ ﺗﺠﺎوزﮔﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﮑـﻢ ﺧـﺪا ﺑﺮﮔـﺮدد‪،‬‬
‫ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻋﺪل ﺑﯿﻦ آن دو ﮔﺮوه آﺷﺘﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ داد ﺑﮑﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫دادﮔﺮان را دوﺳﺖ ﻣﻰدارد«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻـﺤﯿﺢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺨـﺎري ‪ ،2691‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ ،1799‬اﺣﻤـﺪ ‪ 157 / 3‬اﺑـﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،4083‬ﻃﺒـﺮي ‪ ،31699‬واﺣــﺪي در‬
‫»اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 761‬و در »اﻟﻮﺳﯿﻂ« ‪ 153 / 4‬ﺑﻐﻮي در »ﻣﻌﺎﻟﻢ ﺗﻨﺰوﯾﻞ« ‪ 2000‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ و ﺑﯿﻬﻘـﯽ ‪/ 8‬‬
‫‪ 172‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »ﺟﺎﻣﻊ اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 5563‬و »اﻟﮑﺸـﺎف« ‪ 1066‬ﺑـﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ‪» ،‬اﺣﮑـﺎم‬
‫اﻟﻘﺮآن« ‪ 1990‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺰول آﯾﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ارﺟﻊ ﮔﻔﺘﺎر ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺗﻤﯿﻤـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ از‬
‫اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺪرج اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪516‬‬

‫‪ -997‬ك‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬دو ﻧﻔـﺮ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دﺷـﻤﻨﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺧﻮﯾﺸـﺎوﻧﺪان ﻫﺮﮐـﺪام ﺑﺮآﺷـﻔﺘﻨﺪ و از آن ﺟﺎﻧـﺐداري ﮐﺮدﻧـﺪ و‬

‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺎ ﻣﺸﺖ و ﻟﮕﺪ زدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﴿‪ ﴾... ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -998‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ام زﯾﺪ ﻫﻤﺴﺮ ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻋﻤﺮان ﺑﻮد و ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ دﯾﺪار ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮد ﺑﺮود‪ .‬ﺷﻮﻫﺮش او را در ﻃﺒﻘﮥ ﺑـﺎﻻي ﺧﺎﻧـﻪ ﺣـﺒﺲ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ام زﯾﺪ ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد آنﻫﺎ آﻣﺪﻧﺪ و او را ﭘﺎﯾﯿﻦ آوردﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮان ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و از ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺧﻮد ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺴﺮان ﻋﻤﻮي او آﻣﺪﻧﺪ ﺗـﺎ ﻣﯿـﺎن‬
‫زن و ﺧﺎﻧﻮادة او ﺣﺎﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺎ ﮐﻔﺶ و ﻟﮕﺪ زدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﺑﺎرة آنﻫـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬دﻧﺒﺎل آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و در ﺑـﯿﻦﺷـﺎن‬
‫ﺻﻠﺢ ﮐﺮد و آنﻫﺎ ﺑﻪ اﻣﺮ ﮐﺮدﮔﺎر ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﻧﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -999‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﯿﻦ دو ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮐﻪ ﺧﺼﻮﻣﺖ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﺪ و‬
‫از آنﻫﺎ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﻣﺪ ﮐﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ داوري ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1000‬و از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دو ﻧﻔـﺮ از اﻧﺼـﺎر ﺣﻘـﻮق ﻣﺸـﺘﺮك داﺷـﺘﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺸـﺎن‬
‫ﻣﺸﮑﻠﯽ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ دوري آنﻫﺎ از ﻫﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸـﺎن و ﮐﺴـﺎن زﯾـﺎد‬
‫داﺷﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺰور ﺣﻘﻢ را از ﺗﻮ ﻣـﯽﮔﯿـﺮم‪ .‬دﯾﮕـﺮي از او ﺧـﻮاﻫﺶ ﮐـﺮد ﮐـﻪ ﻧـﺰد‬
‫رﺳﻮل اﷲ ﺑﺮوﻧﺪ ﺣﮑﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ او ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﻫﺮدو در اﯾﻦ ﮐﺎر اﺻﺮار ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 31700‬و ‪ 31701‬از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 31705‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 31704‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪517‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﯾﻦ ﮐﻪ واﺑﺴﺘﮕﺎنﺷﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﺸﺖ و ﻟﮕﺪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻧﺒﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫در ﺑﺎرة آن دو ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪   ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :11‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.(2 )﴾            ‬‬
‫‪ -1001‬در ﺳﻨﻦ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ) ‪ (3‬از اﺑﻮﺟ‪‬ﺒِﺮَه ﺑـﻦ ﺿَـﺤ‪‬ﺎك ‪ ‬رواﯾـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ :‬در ﺑـﯿﻦ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﺮداﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دو و ﯾﺎ ﺳﻪ اﺳﻢ داﺷﺘﻨﺪ و از ﺑﻌﻀﯽ از ﻟﻘﺐﻫﺎﺷﺎن ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﮐـﻼم‬

‫ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 31707‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ ]آﻧﺎن[ از اﯾﻨﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫ﻧﻪ زﻧﺎﻧﻰ‪ ،‬زﻧﺎﻧﻰ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ ﮐـﻪ ]آﻧـﺎن[ از اﯾﻨـﺎن ﺑﻬﺘـﺮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻋﯿـﺐ ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ را‬
‫ﻣﺠﻮﯾﯿﺪ و ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻟﻘﺒﻬﺎى زﺷﺖ ﻣﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ .‬ﻓﺴﻖ ﺑﻌﺪ از اﯾﻤـﺎن ﺑـﺪ رﺳـﻤﻰ اﺳـﺖ‪ .‬و ﮐﺴـﺎﻧﻰ ﮐـﻪ ﺗﻮﺑـﻪ‬
‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺘﻤﮑﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود‪ ،‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ و ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺟﯿﺪ اﺳـﺖ‪ ،‬اﺑـﻮداود ‪ ،4962‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،3268‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ ،536‬اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ ‪ ،3741‬اﺣﻤـﺪ ‪،260 / 4‬‬
‫ﺑﺨــﺎري در »ادب ﻣﻔــﺮد« ‪ 330‬ﺣــﺎﮐﻢ ‪ 463 / 2‬و ‪ 281 / 4‬و ‪ ،282‬ﻃﺒــﺮي ‪ 31717‬ﺗــﺎ ‪ 31720‬از اﺑــﻮﺟﺒﯿﺮه‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬راويﻫﺎي اﯾﻦ راوﯾﯽ ﻣﺴﻠﻢ و در ﺻﺤﺒﺖ اﺑﻮﺟﺒﯿﺮه اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﺑﻮﺟﺒﯿﺮه ﺻـﺤﺎﺑﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺣﻤﺪ ‪ 96 / 4‬و ‪ 380 / 5‬ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﺟﯿﺪ از اﺑﻮﺟﺒﯿﺮه از ﻋﻤـﻮﯾﺶ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ و اﯾـﻦ ﻣﻮﺻـﻮل داراي‬
‫اﺳﻨﺎد ﻗﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ »ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ« ‪ 2320‬و »اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 1999‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1326‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪518‬‬

‫‪ -1002‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻏﯿﺮه ﻧﯿﺰ از اﺑﻮﺟﺒﯿﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در ﺟﺎﻫﻠﯿـﺖ اﻓـﺮاد را ﺑـﻪ اﻟﻘـﺎب‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﺮدي را ﺑﻪ ﻟﻘﺒﺶ ﺻﺪا ﮐـﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا!‬

‫اﯾﻦ ﺷﺨﺺ از ﻟﻘﺐ ﺧﻮد ﻧﻔﺮت دارد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -1003‬اﺣﻤﺪ از او رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﮐﻪ آﻣﺪ در ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﻧﺒﻮد دو ﯾﺎ‬
‫ﺳﻪ ﻟﻘﺐ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻟﻘﺐ ﺻﺪا ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا! اﯾﻦ ﺷﺨﺺ از ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﻟﻘﺐ ﺧﻮد ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﮐﻼم ﺧـﺪا ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :12‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(2 )﴾         ‬‬

‫‪ -1004‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻌﻀﯽﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ آﯾـﻪ در ﺑـﺎرة‬
‫ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ‪ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬او ‪ ‬ﺑﻌﺪ از ﻏﺬا ﺧﻮاﺑﯿﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻮردن و ﺧﻮاﺑﯿﺪن‬
‫او ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺎ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺒﻠﯽ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از ﺑﺴﯿﺎرى از ﮔﻤﺎن ]ﻫﺎى ﺑﺪ[ ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﺷﮏ ﺑﺮﺧﻰ از ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻰ ]ﻫﺎ[ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ و‬
‫ﺗﺠﺴﺲ ﻣﮑﻨﯿﺪ و ﺑﺮﺧﻰ از ﺷﻤﺎ از ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ ﻏﯿﺒﺖ ﻧﮑﻨـﺪ‪ .‬آﯾـﺎ ﮐﺴـﻰ از ﺷـﻤﺎ دوﺳـﺖ دارد ﮐـﻪ ﮔﻮﺷـﺖ‬
‫ﺑﺮادرش را در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﻣﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﻮرد‪ .‬ﺣﻖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻰدارﯾـﺪ‪ .‬و از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭘـﺮوا‬
‫ﺑﺪارﯾﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺮﺳﻞ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﻀﻞ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﺳـﯿﻞ اﺑـﻦ ﺟـﺮﯾﺞ واﻫـﯽ و ﻧـﺎﭼﯿﺰ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﺻـﺒﻬﺎﻧﯽ در »اﻟﺘﺮﻏﯿـﺐ« ‪ 2231‬از‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻮﻟﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪» .‬ﮐﺸﺎف« ‪ 1078‬و اﺑـﻦ‬
‫ﮐﺜﯿﺮ ‪ 6256‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪519‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :13‬‬

‫‪.(1 )﴾             ‬‬
‫‪ -1005‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ اﺑﻮﻣ‪‬ﻠَﯿﮑَﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در روز ﻓﺘﺢ ﻣﮑـﻪ ﺑـﻼل ‪ ‬ﺑـﺮ ﺑـﺎم‬
‫ﮐﻌﺒﻪ رﻓﺖ و اذان ﮔﻔـﺖ‪ .‬ﻋـﺪهاي از ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬آﯾـﺎ اﯾـﻦ ﺑـﺮدة ﺳـﯿﺎه ﺑـﺮ ﺑـﺎم ﮐﻌﺒـﻪ اذان‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؟ دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ او ﺧﺪا را ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﺗﺒﺎه و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﺶ ﻣـﯽﺳـﺎزد‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -1006‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ در »ﻣﺒﻬﻤﺎت« ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻂ اﺑﻦ ﺑﺸـﮑﻮال درﯾـﺎﻓﺘﻢ ﮐـﻪ اﺑـﻮﺑﮑﺮ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻮداود در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﻪ ﺑﻨﯽ ﺑﯿﺎﺿﻪ دﺳـﺘﻮر داد ﮐـﻪ از ﺑـﯿﻦ‬
‫ﺧﻮد زﻧﯽ را ﺑﻪ ازدواج اﺑﻮﻫﻨﺪ درآورﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! آﯾﺎ دﺧﺘﺮان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﺎن‬
‫ﺧﻮد ﺑﺪﻫﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة اﺑﻮﻫﻨﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :17‬‬

‫‪.(4 )﴾        ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را از ﻣﺮد و زﻧﻰ آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ و ﺷﻤﺎ را ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻗﺒﯿﻠﻪﻫﺎﯾﻰ ﮔﺮداﻧﺪهاﯾﻢ ﺗﺎ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ‬
‫را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ‪ .‬ﮔﺮاﻣﻰﺗﺮﯾﻨﺘﺎن در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻨﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ ]و[ آﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬واﺣﺪي ‪ 766‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻮداود ‪ 230‬در ﻣﺮاﺳﯿﻞ از زﻫﺮي رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺿﻌﯿﻒ ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺷـﺎﻓﻌﯽ و دﯾﮕـﺮان ﮔﻔﺘـﻪ اﻧـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺮاﺳﯿﻞ زﻫﺮي ﻗﺒﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ روي ﻋﻠﺘﯽ‪ .‬ذﮐﺮ ﻧﺰول آﯾـﻪ‬
‫وﻫﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺻﻞ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2472‬ﺑﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ‪ .‬ﺷـﻮاﻫﺪ اﯾـﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺪون ﻧﺰول آﯾﻪ در »اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 2011‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻨّﺖ ﻣﻰﮔﺬارﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﺳﻼم آوردﻧﺘﺎن را ﺑﺮ ﻣـﻦ ﻣﻨّـﺖ ﻣﮕﺬارﯾـﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫اﮔﺮ راﺳﺘﮕﻮﯾﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻨّﺖ ﻣﻰﮔﺬارد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﯾﻤﺎن راه ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪520‬‬

‫‪ -1007‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ اوﻓﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺟﻤـﺎﻋﺘﯽ از ﻋـﺮب‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﺎ ﺑﺪون ﺟﻨﮓ و ﻧﺒﺮد اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻼن ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﺟﻨـﮓ و‬

‫ﭘﯿﮑﺎر ﮐﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -1008‬ﺑﺰار از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -1009‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺣﺴﻦ ‪ ‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓـﺘﺢ ﻣﮑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1010‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠـﺮت ده ﻧﻔـﺮ از‬
‫ﺑﻨﯽ اﺳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاي ﻃﻠﯿﺤﻪ ﺑﻦ ﺧﻮﯾﻠﺪ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧـﻮد در ﻣﺴـﺠﺪ ﻧﺸﺴـﺘﻪ‬

‫ﺑﻮد ﺷﺮفﯾﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺨﻨﮕﻮي آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﺎ ﺷﻬﺎدت ﻣـﯽدﻫـﯿﻢ ﮐـﻪ »ﻻَ إِﻟـﻪَ‬
‫ﻚ َﻋ ْﺒـ ُﺪﻩُ َوَر ُﺳـﻮﻟُﻪُ« »ﻧﯿﺴﺖ ﺧﺪاﯾﯽ ﻣﮕﺮ ﺧـﺪاي واﺣـﺪ و ﯾﮕﺎﻧـﻪ او را‬ ‫إِﻻﱠ ﱠ‬
‫اﻪﻠﻟُ َو ْﺣ َﺪﻩُ ﻻَ َﺷ ِﺮﻳْ َ‬
‫ﻚ ﻟَﻪُ َوأَﻧﱠ َ‬
‫ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻮ ﺑﻨﺪة او و ﻓﺮﺳﺘﺎدة اوﺳﺘﯽ« اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺗﻮ دﻧﺒﺎل ﻣﺎ ﻧﻔﺮﺳـﺘﺎدي ﻣـﺎ ﺧـﻮد‬

‫ﻧــﺰد ﺗــﻮ آﻣــﺪﯾﻢ و ﺑــﺎ زﻧــﺎن و ﻓﺮزﻧــﺪان اﺳــﻼم را ﭘــﺬﯾﺮﻓﺘﯿﻢ‪ .‬آﻧﮕــﺎه آﯾــﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿﺮ« و »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11361‬آﻣﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﯿﺜﻤﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ارﻃﺎت ﺛﻘﻪ اﻣﺎ ﻣﺪﻟﺲ اﺳﺖ و ﺑـﺎﻗﯽ راويﻫـﺎي اﯾـﻦ ﺛﻘـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2474‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،539‬ﺑﺰار ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ« ‪ 6275‬ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎرهﮔـﺬاري ﻣﺤﻘـﻖ آﻣـﺪه از دو‬
‫ﻃﺮﯾﻖ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد ﻫﺮدو ﻃﺮﯾﻖ آن ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ 292 / 1‬از اﺑﻮﻗﻼﺑﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪521‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1011‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر در »ﺳﻨﻦ« ﺧﻮد از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫـﯽ از‬
‫ﻋﺮب از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨﯽ اﺳﺪ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺧﻮد ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﺗـﻮ ﺑـﺪون ﺟﻨـﮓ و‬

‫ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي آﻣﺪﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي« ‪ 2017‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪.1336‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪522‬‬

‫ﺳﻮرة ق‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 45‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :39 – 38‬‬

‫‪.﴾    ‬‬

‫‪ -1012‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﺧﺪﻣﺖ رﺳـﻮل‬
‫اﷲ ‪ ‬آﻣﺪ و از ﺧﻠﻘﺖ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﺳﺆال ﮐـﺮد‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧـﺪا زﻣـﯿﻦ را در روز ﯾﮑﺸـﻨﺒﻪ و‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ و ﮐﻮهﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ آنﻫﺎ در روز ﺳﻪ ﺷـﻨﺒﻪ آﻓﺮﯾـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬و در روز‬
‫ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ درﺧﺖﻫﺎ‪ ،‬آب‪ ،‬ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬آﺑﺎديﻫﺎ و ﺧﺮاﺑـﯽﻫـﺎ را آﻓﺮﯾـﺪه اﺳـﺖ و در روز ﭘﻨﺠﺸـﻨﺒﻪ‬
‫آﺳﻤﺎن را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ و در روز ﺟﻤﻌﻪ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن روز رﺳﺘﮕﺎران آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺎه‬
‫و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را آﻓﺮﯾـﺪه اﺳـﺖ و در ﺳـﻪ ﺳـﺎﻋﺖ ﺑـﺎﻗﯽﻣﺎﻧـﺪه ﺳـﺎﻋﺖ اول ﻣـﺮگ را آﻓﺮﯾـﺪه ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت زﻧﺪه در وﻗﺖ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺮگ را ﻟﺒﯿﮏ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ .‬در ﺳـﺎﻋﺖ دوم در ﺗﻤـﺎم اﺷـﯿﺎي ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدة اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ آﻓﺖ و ﺑﻼ اﻓﮑﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﺎﻋﺖ ﺳﻮم آدم ‪ ‬را ﺧﻠﻖ ﮐﺮد و‬
‫او را در ﺑﻬﺸﺖ ﺟﺎ داد و اﺑﻠﯿﺲ را اﻣﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ آدم ﺳﺠﺪه ﮐﻨﺪ و در آﺧﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎﻋﺖ آدم‬
‫را از ﺑﻬﺸﺖ اﺧﺮاج ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻬﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪا ﭼﻪ ﮐـﺮد؟ ﮔﻔـﺖ‪ ﴿ :‬‬

‫‪) ﴾  ‬ﻃﻪ‪ (5 :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮐﺮدي ﺛﺎﺑﺖ ﻣـﯽﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻫﻤـﻪ ﮔﻔﺘـﺎرت‬
‫راﺳﺖ و درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻬﻮد ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم اﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
 ‫‪523‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ادﻋﺎي آنﻫﺎ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ (1 )﴾           ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :45‬‬

‫‪.(3 )﴾  ‬‬

‫‪ -1013‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﻣﻼﺋﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده‬

‫اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﮐﺎش ﻣﺎ را ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪي‪ ،‬ﭘﺲ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1014‬و از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(5‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ذارﯾﺎت‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﯿﻦ و آﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ در ﺑـﯿﻦ آن دوﺳـﺖ در ﺷـﺶ روز آﻓﺮﯾـﺪﯾﻢ‪ .‬و ﻫـﯿﭻ‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﺎش«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 543 / 2‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 769‬از اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑـﻦ ﻋﯿـﺎش از اﺑﻮﺳـﻌﺪ ﺑﻘـﺎل از ﻋﮑﺮﻣـﻪ از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﻃﺒـﺮي ‪ 31960‬از اﺑﻮﺳـﻨﺎن از اﺑـﻮﺑﮑﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ« ‪1343‬‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ داﻧﺎﺗﺮﯾﻢ و ﺗﻮ ﺑﺮ آﻧﺎن زورﮔﻮى ﻧﯿﺴﺘﻰ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﻰ را ﮐﻪ از ﺑﯿﻢ ﻣﻦ ﻣﻰﺗﺮﺳﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻗﺮآن ﭘﻨﺪ ده«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 32005‬از اﯾﻮب از ﻋﻤﺮو ﻣﻼﺋﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎزﻫﻢ ‪ 32006‬از ﻣﻼﺋـﯽ ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺪار ﻫﺮدو اﺳﻨﺎد ﺑﺮ اﯾﻮب ﺑﻦ ﯾﺴﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي« ‪/ 4‬‬
‫‪.228‬‬
‫‪ -5‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،26‬ص ‪.185‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪524‬‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 60‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾     ﴿ :19‬‬
‫‪ -1015‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﯿﻪ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل‬
‫اﷲ ‪ ‬دﺳﺘﻪاي از ﺳﭙﺎة اﺳﻼم را ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آنﻫﺎ ﻓﺎﺗﺢ و ﭘﯿﺮوز ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و ﻏﻨﺎﯾﻢ ﻓﺮاوان ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ و ﻋﺪهاي ﺑﻌﺪ از ﻓﺮاﻏﺖ آنﻫﺎ از ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻏﻨﯿﻤﺖ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﮔﺸﺖ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾     ﴿ :55‬‬
‫‪ -1016‬اﺑﻦ ﻣﻨﯿﻊ و اﺑﻦ راﻫﻮﯾﻪ و ﻫﯿﺜﻢ ﺑﻦ ﮐﻠﯿﺐ ﻫﺮﮐﺪام در »ﻣﺴﻨﺪ« ﺧﻮد از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺠﺎﻫـﺪ‬

‫از ﻋﻠﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﴿‪» ﴾     ‬ﭘﺲ از اﯾﻦﻫـﺎ روي‬
‫ﺑﮕﺮدان و ﺗﻮ ﻫﺮﮔﺰ درﺧﻮر ﻣﻼﻣﺖ و ﻧﮑﻮﻫﺶ ﻧﯿﺴﺘﯽ« )ذارﯾﺎت‪ (14 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ از ﻣﺎ روي ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻫﯿﭽﮑﺲ در ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻫﻼﮐـﺖ‬
‫ﺧﻮد ﯾﻘﯿﻦ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ و ﺗﻮاﻧـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل و دلﻫﺎي ﻣﺎ را ﺷﺎد ﮐﺮد) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و در اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﺮاى ﺳﺎﺋﻞ و ﺑﯿﻨﻮا ﺣﻘّﻰ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 32166‬و ‪ 32168‬از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭘﻨﺪ ده‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮐﻪ ﭘﻨﺪ دادن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﻮد ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺧﺒﺮي اﺳﺖ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺎ اﺳﻨﺎد واﻫﯽ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ‪ ،32261‬اﺳﺤﺎق ﺑﻦ راﻫﻮﯾﻪ و اﺑﻦ ﻣﻨﯿﻊ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻋﺎﻟﯿـﻪ«‬
‫‪ 3748‬ﺗﺎ ‪ 3750‬آﻣﺪه از اﯾﻮب از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳـﻨﺎد ﻣﻨﻘﻄـﻊ و ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ و ﻣﺠﺎﻫـﺪ از‬
‫ﻋﻠﯽ ﻧﺸﻨﯿﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ »اﻟﻤﺮاﺳﯿﻞ« ص ‪ 161‬ﺷﺮح ﺣـﺎل ﺷـﻤﺎره ‪ 361‬ﻧﮕـﺎه ﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺣـﺎﺗﻢ و اﺑـﻦ ﻣﻌـﯿﻦ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺟﺪاً ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا روش ﺑﯿﺎن آﯾﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺮاد ﮐﻔﺎر ﻣﮑـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﴿‪                ‬‬
 ‫‪525‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1017‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼـﻮن ﴿‪﴾     ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب ‪ ‬ﻏﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﮑﺮ ﮐﺮدﻧﺪ وﺣﯽ ﻣﻨﻘﻄﻊ و ﻋﺬاب ﭘﺪﯾﺪار ﮔﺸـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻃُﻮر‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 49‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(2 )﴾       ﴿ :30‬‬
‫‪ -1018‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻗـﺮﯾﺶ در دار ﻧـﺪوه‬
‫]ﻣﺤﻞ ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﻠﺴﺎت ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﮑﻪ ﮐﻪ ﻗﺼﯽ ﺑـﻦ ﮐـﻼب ﺑﻨـﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد[ در ﺑـﺎرة رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا‪ ‬ﺟﻠﺴﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آن ﻣﯿﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﻨﺪ و زﻧﺠﯿﺮش ﮐﺸﯽ و ﺑﻪ ﺳـﯿﺎه ﭼـﺎﻟﺶ‬
‫اﻧﺪازﯾﺪ و ﻣﺪﺗﯽ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ زﻫﯿـﺮ و ﻧﺎﺑﻐـﻪ دو ﺷـﺎﻋﺮي ﮐـﻪ ﭘـﯿﺶ از او اﯾـﻦ ﭼﻨـﯿﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻼﮐﺖ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻣﺮﮔﺶ ﻓﺮا رﺳـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه آﯾـﮥ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾‬در ﺑﺎره ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫***‬

‫‪) ﴾          ‬ذارﯾــﺎت‪ (54 – 52 :‬دﻗــﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿــﺪ‪ .‬ﻣﺜــﻞ اﯾــﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن از ﻋﻠﯽ ﺑﺪور اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ راي ﺧﻮد ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ اﺳﻨﺎدش ﺑﻪ وي ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 32260‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ و ﻣﺘﻦ ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺷﺎﻋﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺎرهاش ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه روﯾﺪاد روزﮔﺎر ﻫﺴﺘﯿﻢ؟«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 32380‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻮﻧﺠﯿﺢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ راويﻫﺎي آن ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪526‬‬

‫ﺳﻮرة ﻧَﺠﻢ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 62‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :32‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.(1 )﴾       ‬‬

‫‪ -1019‬واﺣﺪي‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﺣﺎرث اﻧﺼﺎري رواﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻮدﮐﯽ از ﯾﻬﻮد ﻫﻼك ﻣﯽﺷﺪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬وي ﺻﺪﯾﻖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺮفﻫـﺎي آﻧـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻮش رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺧﺪا در رﺣﻢ ﻣﺎدرش‬
‫ﺧﻠﻖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﺳﻌﺎدت و ﺷﻘﺎوت او آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا اﯾﻦ آﯾﻪ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾   ﴿ :41 – 33‬‬

‫‪ -1020‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻨﮓ و ﭘﯿﮑـﺎر ﺑـﺎ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن دﯾﻦ از ﺷﻬﺮ ﺑﯿﺮون ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﻣﺮدي آﻣﺪ وﺳﯿﻠﮥ ﺳﻮاري ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺎﻓﺖ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤــﻪ‪» :‬ﮐﺴــﺎﻧﻰ ﮐــﻪ از ﮔﻨﺎﻫــﺎن ﮐﺒﯿــﺮه و زﺷــﺘﯿﻬﺎ ﺟــﺰ ﮔﻨﺎﻫــﺎن ﺻــﻐﯿﺮه دورى ﻣــﻰﮔﺰﯾﻨﻨــﺪ‪] .‬ﺑﺪاﻧﻨــﺪ ﮐــﻪ[‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﮔﺴﺘﺮده آﻣﺮزش اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻪ ]ﺣﺎل[ ﺷﻤﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از زﻣﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪ آورد و ﻫﻨﮕـﺎﻣﻰ ﮐـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ در ﺷﮑﻢ ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﺟﻨﯿﻨﻬﺎﯾﻰ ﺑﻮدﯾﺪ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ ﭘـﺎﮐﻰ ﻣﺴـﺘﺎﯾﯿﺪ‪ .‬او ﺑـﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔـﺎران‬
‫داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬واﺣﺪي ‪ 770‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 81 / 2‬از ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﺣﺎرث اﻧﺼﺎري ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﻓﻮع رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ﻣﺠﺎﻻت ﯾﻬﻮد در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪2526‬‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪527‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﺑﺎ دوﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮐﻤﮏ ﮐﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺘﺮ ﺟـﻮان‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽدﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺮا ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﯿﺮي‪ ،‬او ﻫﻢ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾   ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﮥ ‪ 41‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -1021‬و از دراج اﺑﻮﺳﻤﯿﻊ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دﺳﺘﻪاي از ﺳﭙﺎة اﺳﻼم ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ و ﭘﯿﮑﺎر‬
‫ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن دﯾﻦ ﻋﺎزم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدي از رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺧﻮاﻫﺶ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ او وﺳﯿﻠﮥ ﺳﻮاري‬
‫ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮﮐﺐ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪﻫﻢ‪ .‬آن ﻣﺮد اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻧﺰد‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺷﺘﺮش روﺑﺮوﯾﺶ ﺧﻮاﺑﯿﺪه ﺑﻮد رﻓﺖ و ﺷﮑﻮه و ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﺮﮐﺐ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﻢ و ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﭙﺎة اﺳﻼم ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮي آﯾﺎ ﺗﻮ در ﻋﻮض ﺣﺴﻨﺎت ﺧﻮﯾﺶ را‬

‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽدﻫﯽ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ و ﺷﺘﺮ را ﺳﻮار ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪ (2 )﴾            ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -1022‬اﺑــﻦ ﺟﺮﯾــﺮ از اﺑــﻦ زﯾــﺪ ‪ ‬رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼــﯽ اﺳــﻼم آورد‪ ،‬ﯾﮑــﯽ از‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن او را دﯾﺪ و ﺳﺮزﻧﺸﺶ ﮐﺮد و ﮔﻔـﺖ‪ :‬آﯾـﺎ دﯾـﻦ ﺑﺰرﮔـﺎن را ﺗـﺮك ﮐـﺮدي و آنﻫـﺎ را‬
‫ﮔﻤﺮاه ﺷﻤﺮدي و ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ آنﻫﺎ در دوزﺧﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻋﺬاب ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﺮﺳﯿﺪم‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ اﺳﺖ و در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ و ﻏﺰا ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ روﯾﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى؟ و اﻧﺪﮐﻰ داد و ﺳﻨﮕﺪل ﺷﺪ‪ .‬آﯾـﺎ در ﻧـﺰد او ﻋﻠـﻢ ﻏﯿـﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ او ]ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را[ ﻣﻰﺑﯿﻨﺪ؟ آﯾﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺻﺤﯿﻔﻪﻫﺎى ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺒﺮ داده ﻧﺸـﺪ؟ و ]ﻧﯿـﺮ در‬
‫ﺻﺤﯿﻔﻪﻫﺎى[ اﺑﺮاﻫﯿﻤﻰ ﮐﻪ وﻓﺎ ﮔﺰارد؟ ]ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم‪ [:‬ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺑﺮدارﻧﺪهاى ﺑﺎر ﮔﻨﺎه دﯾﮕﺮى را ﺑﺮ ﻧﻤﻰدارد‪ .‬و‬
‫آﻧﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪارد‪ .‬و آﻧﮑﻪ ]ﺣﺎﺻﻞ[ ﺗﻼﺷﺶ دﯾﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه ﺑﻪ آن ]ﺗﻼش[‬
‫ﺟﺰاﯾﻰ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ﺑﻪ او ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪528‬‬

‫ﭼﯿﺰي از ﺛﺮوت را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺖ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﯿـﺮم‪ ،‬آن ﺷـﺨﺺ راﺿـﯽ ﺷـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻘﺪاري از ﺛﺮوت ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺮزﻧﺶﮐﻨﻨﺪه ﻣﺎل زﯾﺎدﺗﺮ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ و ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد را ﻣﻮﺛﻖ و اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(2 )﴾  ﴿ :61‬‬

‫‪ -1023‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋـﺪهاي ﻫﻨﮕـﺎم ﻧﻤـﺎز ﺧﻮاﻧـﺪن‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ ﮐﺒﺮ و ﻏﺮور از ﮐﻨﺎر آن ﺣﻀﺮت ﻣﯽﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻗَﻤ‪‬ﺮ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 55‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾    ﴿ :2 – 1‬‬
‫‪ -1024‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و ﺣﺎﮐﻢ – ﻋﺒﺎرت و ﻟﻔﻆ از ﺣﺎﮐﻢ اﺳـﺖ – از اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻗﺒﻞ از ﻫﺠﺮت‪ ‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﻦ در ﻣﮑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدم ﮐﻪ ﻣﺎه دو ﭘﺎره ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺎه را ﺟﺎدو ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 32596‬از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﯾﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﻔﺼﻞ اﺳﺖ و اﺑﻦ زﯾﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺘﺮوك‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺷﻤﺎ ﻏﻔﻠﺘﺰدهاﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 32668‬از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺿـﺤﺎك ﺑـﺎ اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﻧﮑﺮده‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 32670‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ اﻣﯿﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﻣﺎﻗﺒـﻞ‬
‫ﺧﻮد را ﻗﻮي ﺳﺎزد‪.‬‬
 ‫‪529‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1025‬ﺗﺮﻣﺬي از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻫﻞ ﻣﮑﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﻌﺠﺰه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﻣﺎه در ﻣﮑﻪ دو ﺷﻖ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪        ‬‬

‫‪ ،(2 )﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(4 )﴾    ﴿ :45‬‬
‫‪ -1026‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در روز ﺑﺪر ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ‬

‫ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﭘﯿﺮوز ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾     ﴿ :49 – 47‬‬
‫‪ -1027‬ﻣﺴﻠﻢ و ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻗﺮﯾﺶ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ‪ ‬در ﻣﻮرد ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺑﻪ ﺟﺪل و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ -1‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 3059‬و از ﻃﺮﯾﻖ او ﺣﺎﮐﻢ ‪ 471 / 2‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬اﺳـﻨﺎد اﯾـﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ ،3860‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 2800‬ح ‪ ،44‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3285‬اﺣﻤﺪ ‪ ،377 / 1‬اﺑـﻦ‬
‫ﺣﺒﺎن ‪ 6495‬ﻧﯿﺰ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ اﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ« ‪6438‬‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ و ﻣﺎه ﺷﮑﺎﻓﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ]ﮐﺎﻓﺮان[ ﻧﺸﺎﻧﻪاى ]از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﺪاوﻧـﺪ[ را ﺑﺒﯿﻨﻨـﺪ روى‬
‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎدوﯾﻰ ﻣﺆﺛّﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4867‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2802‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3286‬و ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 574‬از اﻧﺲ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻧﺲ در اﯾﻦ دوران ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻣﺎ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﯾﺎ از ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺷﻨﯿﺪه‬
‫اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2535‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪ .‬در ﻧﺰد ﺷﯿﺨﯿﻦ ﻧﺰول آﯾﻪ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺮاد از »دو ﺑـﺎر« دو ﺷـﻖ‬
‫اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮرد و ﭘﺸﺖ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪530‬‬

‫‪ ،(1 )﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ر‪‬ﺣﻤﻦ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 78‬آﯾﻪ دارد‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾     ﴿ :46‬‬
‫‪ -1028‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻮﺷﯿﺦ در ﮐﺘﺎب »ﻋﻈﻤﻪ« از ﻋﻄﺎ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬روزي اﺑـﻮﺑﮑﺮ‬
‫ﺻﺪﯾﻖ ‪ ‬ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﯿﺰان‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ و آﺗﺶ و دوزخ را ﯾـﺎد ﮐـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪ :‬دوﺳـﺖ داﺷـﺘﻢ ﺑﻮﺗـﮥ‬
‫ﺳﺒﺰي از اﯾﻦ ﮔﯿﺎﻫﺎن و ﺳﺒﺰهﻫﺎ ﻣﯽﺑﻮدم ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﯽ ﻣﯽآﻣﺪ و ﻣﺮا ﻣﯽﺧﻮرد ﺗﺎ ﻫﺮﮔﺰ دوﺑﺎره زﻧﺪه‬

‫ﻧﻤﯽﺷﺪم‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﮔﺸﺖ ) ‪.(4‬‬
‫‪ -1029‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﺷﻮذب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺎن اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﻧﺎزل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(5‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران در ﮔﻤﺮاﻫﻰ و ﻧﺎداﻧﻰاﻧﺪ‪] .‬ﺑﻪ ﯾﺎ دآر[ روزى ﮐﻪ ﺑـﺮ ﭼﻬـﺮهﻫﺎﯾﺸـﺎن در دوزخ‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﻣـﻰﺷـﻮﻧﺪ‪] .‬ﮔـﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﻃﻌـﻢ[ آﺗـﺶ دوزخ را ﺑﭽﺸـﯿﺪ‪ .‬ﺑـﻰ ﮔﻤـﺎن ﻣـﺎ ﻫـﺮ ﭼﯿـﺰى را ﺑـﻪ اﻧـﺪازه ﻣﻘـﺮر‬
‫آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2656‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 2157‬و ‪ ،3290‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ 83‬و واﺣﺪي ‪ 775‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2546‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﻰ ﮐﻪ از اﯾﺴﺘﺎدن ]در ﺣﻀﻮر[ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺗﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دو ﺑﺎغ دارد«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﻋﻄﺎي ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺮﺳـﻞ آورده ﻣﻨـﺎﮐﯿﺮ‬
‫زﯾﺎدي را رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﻢ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 70 / 6‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻤﻮم آﯾﻪ را ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬اﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﺜﻞ ﺳﺎﺑﻘﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪531‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة واﻗ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 96‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾   ﴿ :40 – 39‬‬
‫‪ -1030‬ك‪ :‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ در ﺳﻨﺪي ﮐﻪ در آن ﻧﺎم ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬

‫ﻧﺸﺪه از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﭼـﻮن ﮐـﻼم اﻟﻬـﯽ ﴿‪     ‬‬

‫‪) ﴾ ‬واﻗﻌﻪ‪ (14 – 13 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺷﻮار آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ‬

‫﴿‪ (1 )﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -1031‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ در ﺗﺎرﯾﺦ دﻣﺸﻖ ﺑﺎ ﺳﻨﺪي ﮐﻪ در آن اﺧﺘﻼف ﻧﻈـﺮ اﺳـﺖ از ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫ﻋﺮوه ﺑﻦ روﯾﻢ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن آﯾﻪﻫﺎي ‪ 13‬و ‪ 14‬ﺳﻮرة واﻗﻌﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺴﯿﺎر و اﻧﺒﻮه از اﻣﺖﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و ﮔﺮوة اﻧﺪك‬
‫از ﻣﺎ‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﺳﻮره ﺗﺎ ﯾﮏ ﺳﺎل ﻧﺎزل ﻧﺸـﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺎ و ﺑﺸﻨﻮ ﮐﻪ ﺧﺪا اﯾﻦ آﯾﺎت را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺴﯿﺎر از ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن‪ .‬و ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺴﯿﺎر از ﭘﺴﯿﻨﯿﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺣﻤﺪ ‪ 248 / 2‬و ‪ 391‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﻼﺋـﯽ از ﭘـﺪرش از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮه رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻨﺎدش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ و ﭘﺪرش ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪ 118 / 1‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و ﭘﺪرش را ﻧﺸﺎﺧﺘﻢ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 6515‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ از ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﻤـﺎر از ﻋﺒـﺪ رﺑـﻪ ﺑـﻦ ﺻـﺎﻟﺢ از‬
‫ﻋﺮوه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ« اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺸﺎم ﻣﻨﺎﮐﯿﺮ زﯾﺎدي را رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﺳﺘﺎدش ﻣﺠﻬـﻮل‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺮوه اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎري را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺮﺳﻞ راواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣـﺎﻓﻆ اﺑـﻦ ﺣﺠـﺮ ﻫـﻢ ﺑـﻪ »اﻟﺘﻬـﺬﯾﺐ«‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪532‬‬

‫‪ -1032‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﺮوه ﺑﻦ روﯾﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾     ﴿ :30 – 27‬‬
‫‪ -1033‬ك‪ :‬ﺑﯿﻬﻘﯽ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي در وج ]وادﯾﯽ اﺳـﺖ در ﻃـﺎﯾﻒ[‬
‫از ﺳﺎﯾﮥ ﮔﻮارا‪ ،‬درﺧﺖﻫـﺎي ﮐﯿﻠـﻪ و درﺧـﺖﻫـﺎي ﺳـﺪر او ﺷـﮕﻔﺖزده ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪‬‬

‫﴿‪             ‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾    ﴿ :82 – 75‬‬
‫‪ -1034‬ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در زﻣﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑﺎران ﺑﺎرﯾﺪ‪ .‬او ‪‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺮدم ﺷﺎﮐﺮ و ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﮐﺮﯾﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎران رﺣﻤﺖ ﺧﺪاﺳﺖ و ﺑﻪ اﻣﺮ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺎرﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺘﺎرة ﻧﻮء راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿ ‪‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ (2 )﴾        ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫اﺷﺎره ﮐﺮده ﮐﻪ رواﯾﺖ ﻋﺮوه از ﺟﺎﺑﺮ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻏﺮﯾﺐ و داراي ﻧﮑﺎرت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‬
‫‪ 8416‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 33357‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬و ﻧﯿﮑﺒﺨﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻪ ]وﺿـﻊ و[‬
‫ﺣﺎﻟﻰ دارﻧﺪ ﻧﯿﮑﺒﺨﺘﺎن؟ در ]ﻣﯿﺎن[ درﺧﺘﺎن ﺳﺪر ﺑﻰ ﺧﺎر‪ .‬و درﺧﺘﺎن ﻣﻮز ﺗﻮ ﺑﺮ ﺗﻮ‪ .‬و ﺳﺎﯾﻪاى ﮔﺴﺘﺮده«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ]ﻣﮑﺎن[ ﻓﺮو ﮔﺮاﯾﯿﺪن ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣـﻰﮐـﻨﻢ‪ .‬و اﮔـﺮ ﺑﺪاﻧﯿـﺪ آن ﺳـﻮﮔﻨﺪى ﺑـﺰرگ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ ]ﮐﺘﺎب[ ﻗﺮآﻧﻰ ﮔﺮاﻧﻘﺪر اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﺘﺎﺑﻰ ﻧﻬﻔﺘﻪ ]ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ[‪ .‬ﮐﻪ ﺟﺰ ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﺎن ﺑـﻪ آن‬
 ‫‪533‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1035‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻮﺣﺰره رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺤﻠﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎم ﺣﺠﺮ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳـﻮل اﷲ دﺳـﺘﻮر داد ﮐـﻪ از آﻧﺠـﺎ آب ﺑﺮﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از آﻧﺠـﺎ ﮐـﻮچ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي دﯾﮕﺮ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺎ ﺧـﻮد آب ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ ﺑـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺷـﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ‬
‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ و دﻋﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﭘـﺲ ﺑـﻪ اﻣـﺮ ﺧـﺪا اﺑـﺮي در آﺳـﻤﺎن‬
‫ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪ و ﺑﺎران ﺑﺎرﯾﺪ و ﺳـﭙﺎة اﺳـﻼم ﻫﻤـﻪ ﺳـﯿﺮاب ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺮدي از اﻧﺼـﺎر ﺑـﻪ ﺷﺨﺼـﯽ از‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﺎﻧﺶ ﮐﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻧﻔﺎق ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺣﺎﻟﺖ دﯾﺪي رﺳﻮل اﷲ دﻋﺎ ﮐـﺮد‪ ،‬ﺑـﻪ اﻣـﺮ ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺎران ﺑﺎرﯾﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎران ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺘﺎرة ﻧﻮء ﺑﺎرﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﺎت در ﺑﺎرة آن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﯾﺪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 29‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :16‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(2 )﴾  ‬‬

‫دﺳﺖ ﻧﻤﻰرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬از ]ﺳﻮى[ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را اﻧﮑﺎر ﻣﻰﮐﻨﯿـﺪ؟‬
‫و ]ﺳﭙﺎس[ رزق ﺧﻮد را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ ]رازق[ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﯿﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،73‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 198 / 12‬و واﺣﺪي ‪ 782‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪2591‬‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ]ﻫﻨﮕـﺎم[ ﯾـﺎد ﺧـﺪا و ]ﻫﻨﮕـﺎم[ ﺑـﻪ ﯾـﺎد‬
‫آوردن آﻧﭽﻪ از ﺣﻖّ ﮐﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺸﻮع ﯾﺎﺑﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮐﺘـﺎب‬
‫داده ﺷﺪ و روزﮔﺎر ﺑﺮ آﻧﺎن دراز آﻣﺪ آن ﮔﺎه ﺳﻨﮕﺪل ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺴﯿﺎرى از آﻧﺎن ﺑﺪﮐﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪534‬‬

‫‪ -1036‬اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ در »ﻣﺼﻨﻒ« از ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺑﻦ اﺑﻮرواد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در ﺑﯿﻦ ﯾﺎران‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻨﺪه و ﻣﺰاح رواج ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -1037‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺣﯿـﺎن رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫـﯽ از ﯾـﺎران ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪‬‬

‫‪‬‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻣﺰاح ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻣـﯽﺧﻨﺪﯾﺪﻧـﺪ آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿ ‪     ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1038‬و از ﺳﺪي از ﻗﺎم رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﺎ را از اﺧﺒﺎر آﮔﺎه ﺑﺴﺎز‪ ،‬ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪﴾    ‬‬
‫)ﯾﻮﺳﻒ‪ (3 :‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎز دﻟﺘﻨﮓ و اﻓﺴﺮده ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮي‬

‫ﺑﮕﻮ‪ ،‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿ ‪ ﴾...        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -1039‬اﺑﻦ ﻣﺒﺎرك در »اﻟﺰﻫـﺪ« از ﺳـﻔﯿﺎن از اﻋﻤـﺶ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻫﻤﻪ رﻧﺞﻫﺎ ﮐﻪ دﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ آراﻣﺶ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﺎ‬

‫آﻧﺎن از ﺑﻌﺾ ﭼﯿﺰﻫﺎي ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ و ﺳﺴﺘﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬اﯾﻦ ﻣﻌﻀﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ در ﺷﻤﺎر ﺗﺒﻊ اﺗﺒﺎع اﺳﺖ و ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻤﺎء او را ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨـﺎﮐﯿﺮ‬
‫زﯾﺎدي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬در اول ﺳﻮره ﯾﻮﺳﻒ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪535‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :28‬‬

‫‪.(1 )﴾            ‬‬
‫‪ -1040‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ﺑﻪ ﺳﻨﺪي ﮐﻪ در او ﻧﺎم ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸـﺪه از‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻬﻞ ﻧﻔﺮ از ﯾﺎران ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬آﻣﺪﻧـﺪ و‬
‫در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از آنﻫﺎ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﺷﻬﯿﺪ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣـﺎ ﺗـﻮاﻧﮕﺮ و ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪﯾﻢ اﺟـﺎزه‬

‫ﺑﺪه اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺑﯿﺎورﯾﻢ و ﺑﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻤـﮏ ﻧﻤـﺎﯾﯿﻢ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪا در ﺑـﺎرة آنﻫـﺎ ﴿‪‬‬

‫‪) ﴾       ‬ﻗﺼﺺ‪» (52 :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐـﻪ ﭘـﯿﺶ از اﯾـﻦ‬
‫]ﻗﺮآن[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮐﺘﺎب دادهاﯾﻢ ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن ﻣﻰآورﻧﺪ« و ﻣﺎﺑﻌﺪ را ﻧﺎزل ﮐـﺮد‪ .‬ﭼـﻮن اﯾـﻦ آﯾـﺎت‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺸﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ﻫﺮﮐﻪ از ﺟﻤﻊ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﯾﻤـﺎن ﺑﯿـﺎورد ﺑـﺮاي او دو‬
‫ﺛﻮاب ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورد ﺑﺮاي او ﻣﺜﻞ ﺷـﻤﺎ ﯾـﮏ ﺛـﻮاب وﺟـﻮد دارد‪.‬‬
‫ﭘــــــﺲ ﺧــــــﺪا آﯾــــــﮥ ﴿‪         ‬‬

‫‪ ﴾...‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ و ﺑﻪ رﺳﻮﻟﺶ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﻬﺮه ﻣﻀﺎﻋﻒ از رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻧﻮرى ﻗﺮار دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آن راه ﺑﺴﭙﺎرﯾﺪ و ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮزد‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﮔـﺎر ﻣﻬﺮﺑـﺎن‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ‪ 7658‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از وي رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﺳـﻨﺎد اﯾـﻦ ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪ 11404‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد رواﯾـﯽ اﺳـﺖ او را ﻧﺸـﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﻃﺒـﺮي‬
‫‪ 33689‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪536‬‬

‫‪ -1041‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﻘﺎﺗﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن آﯾﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪) ﴾...  ‬ﻗﺼﺺ‪» (54 :‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺎداﺷﺸﺎن ﺑﻪ ]ﺟﺒﺮان[ آﻧﮑﻪ ﺑﺮدﺑﺎرى‬
‫ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬دو ﺑﺎر ]ﺑﻪ آﻧﺎن[ داده ﺷﻮد« ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﺑﻪ ﮐﺘﺐ‬
‫آﺳﻤﺎﻧﯽ ﭘﯿﺸﯿﻦ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﺧﻮد را از دﯾﮕﺮ ﯾﺎران ﻧﺒﯽ ‪ ‬ﺑﺮﺗﺮ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎ دو‬
‫ﺛﻮاب و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﯾﮏ ﺛﻮاب اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...          ‬را‬
‫ﻧﺎزل و ﭘﺎداش آنﻫﺎ را ﻣﺜﻞ ﭘﺎداش ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب دوﭼﻨﺪان ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪    ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :29‬‬

‫‪.(1 )﴾            ‬‬

‫‪ -1042‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭼـﻮن آﯾـﮥ ﴿‪﴾   ‬‬
‫)ﺣﺪﯾﺪ‪ (28 :‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺴﺎدت ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1043‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﻣﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ زودي از ﻣﯿـﺎن ﻣـﺎ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮي ﻣﺒﻌﻮث ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ دﺳﺖﻫﺎ و ﭘﺎﻫﺎ را ﻗﻄﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﭼـﻮن ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ آﺧـﺮ زﻣـﺎن از‬

‫ﻣﯿﺎن ﻋﺮب ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﯾﻬﻮد ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪﴾...   ‬‬
‫را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺒﻮت‪.‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد[ ﺗﺎ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﺧﺘﯿﺎرﻣﻨﺪ ﭼﯿﺰى از ﻓﻀﻞ ﺧﺪا ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ و آﻧﮑـﻪ‬
‫ﻓﻀﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ داراى ﻓﻀﻞ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 33709‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪537‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﺠ‪‬ﺎد‪‬ﻟَﻪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 22‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :1‬‬

‫‪.(1 )﴾       ‬‬

‫‪ -1044‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴـﻢ ﺻـﺤﯿﺢ از ﻋﺎﯾﺸـﻪ ل رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭘـﺎك و ﻣﻨـﺰه اﺳـﺖ‬
‫ﮐﺒﺮﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻫﻤﻪ ﺻﺪاﻫﺎ را ﻣـﯽﺷـﻨﻮد‪ ،‬ﻣـﻦ ﺑﻌﻀـﯽ از ﺳـﺨﻨﺎن ﺧﻮﻟـﻪ دﺧﺘـﺮ ﺛﻌﻠﺒـﻪ را‬
‫ﻣﯽﺷﻨﯿﺪم و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻢ ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬او در ﻧﺰد ﻧﺒﯽ اﮐـﺮم از ﺷـﻮﻫﺮ ﺧـﻮد اوس ﺑـﻦ ﺻـﺎﻣﺖ‬
‫ﺷﮑﻮه و ﺷـﮑﺎﯾﺖ داﺷـﺖ و ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا! اوس از ﺟـﻮاﻧﯽام ﺑﻬـﺮهﻫـﺎ ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان زﯾﺎد ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﺮدم‪ .‬اﯾﻨﮏ ﮐﻪ ﺳﻦ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﺳﺘﺮون ﺷﺪهام‪ ،‬از ﻣﻦ ﺑﯿﺰار‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺮدﮔﺎرا! ﻣﻦ ﺑﻪ درﺑﺎرت ﺑﻪ ﻧﺎﻟﻪ و زاري از او ﺷﮑﻮهﻫـﺎ دارم‪ .‬اﻧـﺪك زﻣـﺎﻧﯽ ﺳـﭙﺮي‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﮐـﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ اﻣـﯿﻦ ﺑـﺎ آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...       ‬ﻓـﺮود‬
‫آﻣﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ زﻧﻰ را ﮐﻪ درﺑﺎره ﻫﻤﺴﺮش ﺑﺎ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻰﮐﺮد و ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺷـﮑﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﻰﺑﺮد‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺘﮕﻮﯾﺘﺎن را ﻣﻰﺷﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاى ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،67 / 6‬در »اﻟﮑﺒـﺮي« ‪ 11570‬و »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ ،590‬اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ ‪ 188‬و ‪ ،2063‬اﺣﻤـﺪ ‪/ 6‬‬
‫‪ ،46‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،1118‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،481 / 2‬ﻃﺒﺮي ‪ 33725‬و ‪ ،33726‬واﺣﺪي در »اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول«‬
‫‪ 788‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 382 / 7‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از اﻋﻤﺶ از ﺗﻤﯿﻢ ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ از ﻋﺮوه از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬اﺳـﻨﺎد‬
‫اﯾﻦ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬راويﻫﺎﯾﺶ راوﯾﯽ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ و ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻏﯿﺮ از ﺗﻤﯿﻢ زﯾﺮا او از راويﻫﺎي ﻣﺴﻠﻢ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﺷﻤﺮده اﻧـﺪ‪» .‬اﻟﮑﺸـﺎف« ‪» ،1135‬ﺟـﺎﻣﻊ اﺣﮑـﺎم اﻟﻘـﺮآن« ‪ 5838‬و »اﺣﮑـﺎم‬
‫اﻟﻘﺮآن« ‪ 2045‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪538‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :8‬‬

‫‪            ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(1 )﴾‬‬
‫‪ -1045‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺣﯿﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﯿﻦ ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬و ﯾﻬﻮد ﺻﻠﺢ و‬
‫ﺳﺎزش وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﯾﺎران رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬از ﮐﻨﺎر آنﻫﺎ ﻣـﯽﮔﺬﺷـﺖ‪ .‬آنﻫـﺎ در‬
‫ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﻧﺠﻮا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ آﻧﺎن در ﺑﺎرة ﻗﺘﻞ او ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‬
‫ﯾﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﻧﻔﺮتاﻧﮕﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﯾﻬﻮدان را از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ آنﻫﺎ‬
‫دﺳﺖ ﻧﮑﺸﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -1046‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺑﺰار و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻗﻮي از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﯾﻬـﻮد ﺑـﻪ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺎم ﻋﻠﯿﮑﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ و در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺧﺪا ﻣﺎ را‬

‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﻋﺬاب و ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﭘﺎك ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﻧﺠﻮى ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از آن ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎز‬
‫ﻣﻰﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﺗﺠﺎوز و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺠﻮى ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ؟ و ﭼﻮن ﻧﺰد ﺗﻮ آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺷـﯿﻮهاى ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫درود ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗـﻮ ﺑـﻪ آن ]ﺷـﯿﻮه[ درود ﻧﻔﺮﺳـﺘﺎده اﺳـﺖ و در دل ﺧـﻮد ﻣـﻰﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬ﭼـﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ]ﺳﺰاى[ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﺬاب ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ؟ ﺟﻬﻨﻢ آﻧﺎن را ﺑﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﺠﺎ در ﻣـﻰآﯾﻨـﺪ و‬
‫]آن[ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﻰ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﻤﺪ ‪ ،170 / 2‬ﺑﺰار ‪» ،2271‬ﮐﺸﻒ« از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ‬
‫‪ 11405‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﻤﺎد از ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ در ﺣﺎﻟﺖ ﺻﺤﺖ او ﺷـﻨﯿﺪه اﺳـﺖ«‬
 ‫‪539‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﻧﺲ) ‪ (1‬و ام اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪ) ‪ (2‬ﻧﯿﺰ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :10‬‬

‫‪.(3 )﴾          ‬‬
‫‪ -1047‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﻧﺠـﻮا ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ و‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺸﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪﴾...   ‬‬
‫را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :11‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(5 )﴾        ‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻄﺎء ﺷـﻮرﯾﺪه ﺧـﺮد و ﺧـﺮف ﺷـﻮد‪ .‬ﺳـﯿﻮﻃﯽ در »در اﻟﻤﻨﺜـﻮر« ‪ 269 / 6‬اﯾـﻦ را ﺟﯿـﺪ‬
‫ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2622‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬اﺣﻤﺪ ‪ 140 / 3‬و ‪ ،144‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3301‬ﻃﺒﺮي ‪ 33768‬و واﺣﺪي ‪ 794‬از اﻧﺲ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬اﺳـﻨﺎد آن‬
‫ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ 6926‬ﺑﺪون ذﮐﺮ ﻧﺰول آﯾﻪ آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً ذﮐﺮ ﻧﺰول آﯾﻪ از ﮔﻔﺘﺎر ﯾﮑﯽ از راويﻫﺎ‬
‫ﻣﺪرج اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2623‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،6927‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2165‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،592‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،3698‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 591‬و ‪ 592‬و‬
‫واﺣﺪي ‪ 793‬از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2624‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪» -3‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ راز ﮔﻮﯾﻰ ]در اﻣﻮر ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﻪ[ از ]ﮐﺎرﻫﺎى[ ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن را اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﺳﺎزد‬
‫و ﺟﺰ ﺑﻪ اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻫﯿﭻ زﯾﺎﻧﻰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 33770‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬در ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺎ ﺑﺎز ﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎز ﮐﻨﯿـﺪ ﺗـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ ]رﺣﻤـﺘﺶ را[‬
‫ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻓﺮاخ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯿﺰﯾـﺪ ﺗـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻣﺮاﺗﺒـﻰ ]ﻣﻨﺰﻟـﺖ[ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﺘـﺎن و‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮد‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮐﻨﯿﺪ آﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪540‬‬

‫‪ -1048‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن از او رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋـﺪهاي ﻧـﺰد رﺳـﻮل اﷲ ‪ ‬ﻣـﯽﻧﺸﺴـﺘﻨﺪ وﻗﺘـﯽ‬

‫ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از اﺻﺤﺎب ﻣﯽآﯾﻨﺪ آﻧﺠﺎ را ﺗﺮك ﻧﻤـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾...       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -1049‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﻘﺎﺗﻞ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ روز ﺟﻤﻌـﻪ ﻧـﺎزل ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از اﻫﻞ ﺑﺪر ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎي ﺗﻨﮓ ﺑﻮد و آنﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﻗـﺒﻼً‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﺎزه واردﻫﺎ ﺟﺎي ﺑﺎز ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﺳﺮﭘﺎ اﯾﺴـﺘﺎدﻧﺪ و ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻪ اﻧـﺪازة ﺗـﺎزه‬
‫واردﻫﺎ اﻓﺮادي را از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و ﮔﺮوة دوم را ﺑﻪ ﺟﺎي آنﻫﺎ ﻧﺸـﺎﻧﺪ‪ .‬در ﭼﻬـﺮة آنﻫـﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻠﻨﺪﺷﺎن ﮐﺮده ﺑﻮد آﺛﺎر ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :13 – 12‬‬

‫‪.(2 )﴾               ‬‬
‫‪ -1050‬و از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺑﻌﻀـﯽ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫]در ﮔﻮﺷــﯽ[ از ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﭘﺮﺳــﺶﻫــﺎي زﯾــﺎدي ﻣــﯽﮐﺮدﻧــﺪ و آن ﺣﻀــﺮت را در ﻣﺸــﻘﺖ‬

‫ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا ‪ ‬اراده ﮐﺮد ﮐﻪ زﺣﻤﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﮐﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧـﺪا ‪ ﴿ ‬‬

‫‪ ﴾     ‬را ﺗﺎ آﺧﺮ ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﭘﺮﺳﯿﺪن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﻮدداري ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬ﺑـﻪ ﴿‪ ﴾...‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 33776‬و ‪ 33778‬از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺠﻮى ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ﻧﺠﻮاﯾﺘﺎن ﺻﺪﻗﻪ ﺗﻘﺪﯾﻢ دارﯾﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ]ﮐـﺎر[‬
‫ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬آن ﮔﺎه اﮔﺮ ]ﺻﺪﻗﻪ[ ﻧﯿﺎﺑﯿﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 33795‬از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﯿﻦ ﻋﻠﯽ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ارﺳﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪541‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1051‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺣﺴﻦ و دﯾﮕﺮان از ﻋﻠـﯽ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾...    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣـﻦ ﮔﻔـﺖ‪ :‬آﯾـﺎ ﺷـﺨﺺ ﻧﺠﻮاﮐﻨﻨـﺪه‬
‫ﯾﮏ دﯾﻨﺎر ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪﻫﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﺗﻮان ﭘﺮداﺧﺖ آن را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺼﻒ دﯾﻨﺎر ﭼﻪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﻮاﻧﺶ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﻨـﺪ؟ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﯾـﮏ داﻧـﻪ ﺟـﻮ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺗـﻮ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﭼﺸﻢﺳﯿﺮي ﻫﺴﺘﯽ ﮐﻪ اﻧﺪك ﭼﯿﺰ ﻗﺎﻧﻌﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬و ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺖ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﻧﻤﻮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :14‬‬

‫‪.(2 )﴾      ‬‬

‫‪ -1052‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪﴾...     ‬‬
‫در ﺑﺎرة ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻧﺒﺘﻞ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪] .‬ﺳﺪي و ﻣﻘﺎﺗﻞ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ اﺑـﯽ و‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻧﺒﺘﻞ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﺳﺨﻨﺎن او ‪ ‬را ﺑﻪ ﯾﻬﻮد ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬زﻣـﺎﻧﯽ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ در‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﯿﻦ دم ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﻠﺐ ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻪ‬
‫دارد و ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎن اﻫﺮﻣﻨﯽ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در آن ﻟﺤﻈـﻪ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻧﺒﺘـﻞ داﺧـﻞ ﺷـﺪ او ﭼﺸـﻤﺎن‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3300‬ﻋﻘﯿﻠﯽ در »اﻟﻀﻌﻔﺎء« ‪ 243 / 3‬و ﻃﺒﺮي ‪ 33796‬از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﻪ از ﻋﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﻪ ﻣﺠﻬﻮل و اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺒـﺎن ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬ﺣـﺪﯾﺚ ﻣﻨﮑـﺮ را رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ«‬
‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 331‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﯿﺎق از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ وﻗﺎص رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻧﻪ از ﻋﻠﯽ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳـﻠﻤﻪ ﺑـﻦ ﻓﻀـﻞ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪ 122 / 7‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﺑـﻦ ﻣﻌـﯿﻦ وﻋـﺪهاي دﯾﮕـﺮ ﺳـﻠﻤﻪ را ﺛﻘـﻪ‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺨﺎري و ﻋﺪهاي دﯾﮕﺮ او را ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ« ﺑﻪ »اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 2056‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻮﻣﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬دوﺳﺘﻰ ﮐﺮدﻧﺪ؟ آﻧـﺎن‬
‫از ﺷﻤﺎ و ]ﻫﻢ[ از آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮ دروغ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮرﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪542‬‬

‫ﮐﺒﻮد‪ ،‬ﻗﺪ ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬رﯾﺶ ﮐﻢ و رﻧﮓ اﺳﻤﺮ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ و رﻓﻘﺎﯾﺖ ﺑـﺮاي ﭼـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺎﺳﺰا ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬او ﻗﺴﻢ ﺧﻮرد ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐـﺎر را اﻧﺠـﺎم‬
‫داده اﯾﺪ‪ ،‬او رﻓﺖ و رﻓﻘﺎي ﺧﻮد را آورد ﻫﻤﻪﺷﺎن ﻗﺴﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻧﺎﺳـﺰا ﻧﮕﻔﺘـﻪ اﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﴿‪ ﴾          ‬در ﻣﻮرد اﯾﻦ دو‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻧﺎزل ﺷﺪ[) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :18‬‬

‫‪.(2 )﴾        ‬‬

‫‪ -1053‬اﺣﻤﺪ و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل اﷲ ‪‬‬
‫در ﺳﺎﯾﮥ ﺣﺠﺮهﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺳﺎﯾﻪ در ﺣﺎل ﺟﻤﻊﺷﺪن‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻧـﺪﮐﯽ ﺑﻌـﺪ ﮐﺴـﯽ ﻧـﺰد‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎن ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﺰدﺗـﺎن آﻣـﺪ ﺑـﺎ او ﺣـﺮف ﻧﺰﻧﯿـﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺪك زﻣﺎﻧﯽ ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي آنﻫﺎ ﻣﺮدي ﮐﺒﻮدﭼﺸﻢ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﻮد آﻣـﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﷲ او را ﻧﺰد ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ او ﻧﮕﺎه ﮐﺮد و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭼـﺮا ﺗـﻮ و رﻓﻘﺎﯾـﺖ ﺑـﻪ ﻣـﻦ دﺷـﻨﺎم‬
‫ﻣﯽدﻫﯿﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮕﺬار ﺗﺎ آنﻫﺎ را ﺑﯿﺎورم‪ ،‬رﻓﺖ و آنﻫﺎ را آورد ﺗﻤﺎمﺷﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ ﮐﻪ‬

‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ و ﻧﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮﻃﺒﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺎدﻟﻪ‪.14 :‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬روزى ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﮕﻰ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰد آن ﮔﺎه ﺑﺮاﯾﺶ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﻰﮐﻨﻨـﺪ ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ ﺑـﺮاى‬
‫ﺷﻤﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻰﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺣﻘﻰ در دﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪان آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ دروﻏﮕﻮﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺣﻤﺪ ‪ ،240 / 1‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،482 / 2‬ﻃﺒﺮي ‪ ،33805‬واﺣﺪي ‪ 799‬از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬اﺳـﻨﺎد اﯾـﻦ‬
‫ﺣﺴﻦ و رﺟﺎﻟﺶ ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨـﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪/ 7‬‬
 ‫‪543‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :22‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪.(1 )﴾                ‬‬

‫‪ -1054‬اﺑــﻦ اﺑﻮﺣــﺎﺗﻢ از اﺑــﻦ ﺷــﻮذب رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬ﺧــﺪا ‪ ‬آﯾــﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...   ‬را در ﺑﺎرة اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه ﺑﻦ ﺟﺮاح ﮐﻪ ﭘﺪر ﺧـﻮد را در ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺑﺪر ﮐﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1055‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و ﺣﺎﮐﻢ در »ﻣﺴﺘﺪرك« رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬در روز ﺑـﺪر ﭘـﺪر اﺑﻮﻋﺒﯿـﺪه ﺑـﻦ‬
‫ﺟﺮاح ﺑﻪ ﺳﻮي او ﻫﺠﻮم ﻣﯽآورد و اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮد را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽداد‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺗﮑﺮار‬
‫ﮐﺮد اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه ﺑﺮ او ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺶ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ 122‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬راويﻫﺎي اﯾﻦ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ« اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 388 / 4‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺳﻨﺎد اﯾـﻦ ﺟﯿـﺪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2635‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮔﺮوﻫﻰ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن ﻣﻰآورﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺧـﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﯾـﺪه اﺳـﺖ دوﺳـﺘﻰ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬و ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﭘﺪراﻧﺸـﺎن ﯾـﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸـﺎن ﯾـﺎ ﺑﺮادراﻧﺸـﺎن ﯾـﺎ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ]ﺧﺪاوﻧﺪ[ در دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن اﯾﻤﺎن را ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻓﯿﻀﻰ از ﺳﻮى‬
‫ﺧﻮد ﺗﻮان داده اﺳﺖ‪ .‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎﯾﻰ در ﻣﻰآورد ﮐﻪ از ﻓﺮودﺳـﺖ آن ﺟﻮﯾﺒـﺎران روان اﺳـﺖ ﮐـﻪ در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﺎن ﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ و آﻧﺎن ﻧﯿﺰ از او ﺧﺸﻨﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺧﺪا رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 265 / 3‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﻮذب ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد را ﺣـﺎﻓﻆ اﺑـﻦ ﺣﺠـﺮ در‬
‫»اﺻﺎﺑﻪ« ‪ 4400‬ﺟﯿﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ آن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮﺳﻞﺑﻮدﻧﺶ اﺳﺖ و ﺻﻮاب ﻋﻤـﻮم آﯾـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ »ﺟـﺎﻣﻊ‬
‫اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 5868‬و »اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 2059‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪544‬‬

‫‪ -1056‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ او را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﮐﻮﺑﯿﺪ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﻧﺒـﯽ اﮐـﺮم‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬آﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدي‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻧـﺰدﯾﮑﻢ ﺷﻤﺸـﯿﺮ‬

‫وﺟﻮد داﺷﺖ ﮔﺮدﻧﺶ را ﻣﯽزدم‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺣ‪‬ﺸﺮ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 24‬آﯾﻪ دارد‬

‫‪ -1057‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺳـﻮرة اﻧﻔـﺎل در ﺑـﺎرة ﻏـﺰوة ﺑـﺪر و‬
‫ﺳﻮرة ﺣﺸﺮ در ﻣﻮرد ﺑﻨﯽ ﻧﻀﯿﺮ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :5 – 1‬‬

‫‪.(3 )﴾‬‬
‫‪ -1058‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از ام اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻏـﺰوة ﺑﻨـﯽ‬
‫ﻧﻀﯿﺮ – ﻃﺎﺋﻔﻪاي از ﯾﻬﻮد – در اول ﻣﺎة ﺷﺸﻢ ﺑﻌﺪ از واﻗﻌﮥ ﺑﺪر ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎغﻫـﺎي‬
‫ﺧﺮﻣﺎ و ﻣﻨﺎزل آﻧﺎن در ﮐﺮاﻧﮥ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬رﺳـﻮل اﷲ ‪ ‬آنﻫـﺎ را ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﮐـﺮد و آﻧـﺎن‬

‫‪ -1‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 800‬از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻌﻠﻖ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳـﻨﺎد واﻫـﯽ و اﺑـﻦ ﺟـﺮﯾﺞ‬
‫ﻣﺪﻟﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ ذﮐﺮ ﻧﮑﺮده ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ اﺳﻨﺎد ﻣﻌﻀﻞ و ﺧﺒﺮ ﺷﺒﻪ ﻣﻮﺿـﻮع اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻌﺾ اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در »ﻣﯿﺰان‬
‫اﻻﻋﺘﺪال« ﺑﻪ ﺷﺮح ﺣﺎل اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ اﺳـﺖ رﺟـﻮع ﮐﻨﯿـﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴـﯿﺮ«‬
‫‪ 1411‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺨﺎري ‪.4882‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﻰ ﯾﺎد ﻣﻰﮐﻨﺪ و او ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪545‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺗﻮاﻓﻖ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎ رﺷﺘﺮﻫﺎﯾﺸﺎن را – ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﻼج – ﺑﺮدارﻧـﺪ و ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺪﯾﻨـﻪ را ﺗـﺮك ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه در ﺑﺎرة آنﻫﺎ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -1059‬ﺑﺨﺎري و ﻏﯿﺮه از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪ ‬ﺑـﺎغﻫـﺎي ﺧﺮﻣـﺎي ﺑﻨـﯽ‬
‫ﻧﻀﯿﺮ را در ﺑﻮﯾﺮه ]ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺳﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ[ ﺑﻪ آﺗﺶ ﮐﺸـﯿﺪ و ﺑﻌﻀـﯽ درﺧـﺖﻫـﺎ را ﻗﻄـﻊ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -1060‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﺎزه‬
‫داد ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ درﺧﺖﻫﺎي ﺧﺮﻣﺎ را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﭘـﺲ ﺑـﻪ ﺷـﺪت از اﯾـﻦ ﮐـﺎر ﻣﻤﺎﻧﻌـﺖ ﮐـﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! آﯾﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻗﻄﻊ درﺧﺖﻫﺎ و ﺗﺮك آن ﮐﺎر ﮔﻨﺎﻫﮑـﺎر ﻣـﯽﺷـﻮﯾﻢ‪ ،‬ﭘـﺲ‬

‫ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬
‫]ﺑﻪ ﻏﺰوة ﺑﻨﯽ ﻧﻀﯿﺮ ﯾﻬﻮدان ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﭘﻨﺎه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﺎزه داده ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫درﺧﺖﻫﺎي ﺧﺮﻣﺎي ﮐﻨﺎر ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي آنﻫﺎ را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺳـﺎﺣﻪ ﺑـﺮاي ﻧﺒـﺮد ﻓـﺮاخ ﺷـﻮد و ﯾـﺎ‬
‫ﯾﻬﻮدان ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﯾﻨﺪ و از ﻗﻠﻌـﻪﻫـﺎ ﺧـﺎرج ﺷـﻮﻧﺪ و ﺟﻨـﮓ ﺑﯿـﺮون از ﻗﻠﻌـﻪﻫـﺎ ﺻـﻮرت ﺑﮕﯿـﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﺑﻌﻀﯽ از درﺧﺘـﺎن آنﻫـﺎ را ﺑﺮﯾﺪﻧـﺪ و ﺑﺮﺧـﯽ را ﺑﺠـﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﯾـﺪن‬
‫درﺧﺘﺎن را ﻣﻨﻊ ﮐﺮد[‪.‬‬
‫‪ -1061‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ روﻣﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ‪ ‬در‬
‫ﺑﻨﯽ ﻧﻀﯿﺮ ﭘﯿﺎده ﺷﺪ آﻧﺎن در دژﻫﺎي ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي اﺳﺘﻮار ﻣﺘﺤﺼﻦ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ دﺳـﺘﻮر‬

‫‪ -1‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 483 / 2‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻨﺎد آن ﺣﺴﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ زﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺒﺎرك و ﺑﺎﻗﯽ اﺳﻨﺎد ﺛﻘﮥ ﻣﺸـﻬﻮر‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2640‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4031‬و ‪ ،4884‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1746‬اﺑـﻮداود ‪ 2615‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،3302‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪ ،593‬اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ‬
‫‪ 2844‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2643‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ .2189‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 122 / 7‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ از ﺳﻔﯿﺎن ﺑـﻦ وﮐﯿـﻊ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده او ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ« ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 6700‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪546‬‬

‫ﻗﻄﻊ ﺑﻌﻀﯽ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ و ﯾﺎ آﺗﺶزدن آنﻫﺎ را داد‪ .‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﻓﺮﯾـﺎد ﮐﺸـﯿﺪﻧﺪ‪ .‬اي ﻣﺤﻤـﺪ! ﺗـﻮ‬
‫ﻫﻤﻮاره از ﻓﺴﺎد ﻧﻬﯽ ﻣﯽﮐـﺮدي و اﯾـﻦ ﻗﺒﯿـﻞ ﮐﺎرﻫـﺎ را ﻋﯿـﺐ ﻣـﯽﺷـﻤﺮدي ﭘـﺲ اﯾـﻦ ﮐﻨـﺪن و‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪن ﺑﺎغﻫﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -1062‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده) ‪ (2‬و ﻣﺠﺎﻫﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :9‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.(4 )﴾       ‬‬

‫‪ -1063‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﯾﺰﯾﺪ) ‪ (5‬اﺻﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﺎغﻫـﺎ و‬
‫زﻣﯿﻦﻫﺎي ﮐﺸﺎورزي ﻣﺎ را ﺑﯿﻦ ﻣﺎ و ﺑﺮادران ﻣﻬﺎﺟﺮﻣﺎن ﻧﺼﻒ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻦ‪ .‬رﺳـﻮل اﷲ ‪ ‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻧﻪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻣﺨﺎرج آنﻫﺎ را ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﻣﺤﺼـﻮﻻت ﮐﺸـﺎورزي و ﺑـﺎغﻫـﺎ را ﺑـﺎ آنﻫـﺎ ﺗﻘﺴـﯿﻢ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﻣﯿﻦ و ﺑﺎغ ﻣﺎل ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﮐـﺎر ﺧﻮﺷـﻨﻮد و راﺿـﯽ ﻫﺴـﺘﯿﻢ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -1065‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼـﯽ ﺧـﺪﻣﺖ رﺳـﻮل اﷲ آﻣـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! دﭼﺎر ﻓﻘﺮ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ ﺷﺪم و زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﺨﺖ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ از‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 33850‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 33851‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 33852‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ]ﻧﯿﺰ[ ﮐﺴﺎﻧﻰ راﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آﻧﺎن در دار اﻹﺳﻼم ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اﯾﻤﺎن ]ﻧﯿﺰ[ در دﻟﺸﺎن ﺟـﺎى‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى آﻧﺎن ﻫﺠﺮت ﮐﻨﻨﺪ دوﺳﺖ ﻣﻰدارﻧﺪ و در دﻟﻬﺎى ﺧﻮد از آﻧﭽﻪ ]ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان[‬
‫دادهاﻧﺪ اﺣﺴﺎس ﻧﯿﺎزى ﻧﮑﻨﻨﺪ و ]دﯾﮕﺮان را[ ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن‪ -‬و ﻟﻮ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ -‬ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣـﻰدﻫﻨـﺪ و ﮐﺴـﺎﻧﻰ‬
‫ﮐﻪ از آز ﻧﻔﺲ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺼﻮن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -5‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﺑﻪ »زﯾﺪ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪547‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫زﻧﺎن ﺧﻮد ﭼﯿﺰي ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻧﺰد آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﭼﯿﺰي ﯾﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻣﺸﺐ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮد را ﻣﻬﻤﺎن ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا ﺑﺮ او رﺣﻤﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼـﯽ از اﻧﺼـﺎر ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻢ اي رﺳﻮل ﺧﺪا! او را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮد ﺑﺮد و ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮش ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﯾـﻦ ﻣﻬﻤـﺎن رﺳـﻮل اﷲ ‪‬‬
‫اﺳﺖ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ را ﻧﺒﺎﯾﺪ از او درﯾﻎ ﮐﺮد‪ .‬ﻫﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻏﺬاي‬
‫ﮐﻮدك‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻮدك ﻏﺬا ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺨﻮاﺑﺎﻧﺶ و ﺧﻮدت ﺑﯿـﺎ و ﭼـﺮاغ را ﺧـﺎﻣﻮش ﮐـﻦ‬
‫اﻣﺸﺐ را ﺑﺎ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺳﭙﺮي ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﻫﻤﺴﺮ او اﯾـﻦ ﮐـﺎر را اﻧﺠـﺎم داد‪ .‬آن ﻣـﺮد ﺳـﺤﺮﮔﺎه ﻧـﺰد‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ‪ ‬از ﻓﻼن ]اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ[ و ﻫﻤﺴﺮش ﺧﻮﺷﻨﻮد ﺷـﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -1065‬ﻣﺴﺪد در »ﻣﺴﻨﺪ« ﺧﻮد و اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻮﻣﺘﻮﮐﻞ ﻧﺎﺟﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﻣـﺮدي از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ‪ ...‬و ﺑﻌﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﮐﺮده و در رواﯾﺖ او آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺼـﯽ ﮐـﻪ آن‬
‫ﻣﺴﮑﯿﻦ را ﻣﻬﻤﺎن ﮐﺮد ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﺷﻤﺎس ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ در ﺑﺎرة او آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -1066‬واﺣﺪي ار ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺎرب ﺑﻦ دﺛﺎر از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﯾﮑﯽ‬
‫از اﺻﺤﺎب ﺳﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﻫﺪﯾﻪ آوردﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮادرم ﻓﻼن و ﺧﺎﻧﻮادهاش از ﻣﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪﺗﺮ‬
‫و ﻣﺤﺘﺎجﺗﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﺑﻪ او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬او ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاي دﯾﮕﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤــﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿــﺐ ﺑــﻪ ﻫﻔــﺖ ﺧــﺎﻧﻮاده اﯾــﻦ ﺳــﺮ دور ﮐــﺮد ﺗــﺎ ﺑــﻪ ﺧــﺎﻧﻮادة اوﻟــﯽ ﺑﺮﮔﺸــﺖ‪ .‬ﭘــﺲ‬
‫﴿‪ ﴾      ‬ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 3798‬و ‪ ،4889‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2054‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،602‬ﺑﻐﻮي ‪ 291 / 4‬و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪2647‬‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺴﺪد ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﺎﻟﯿﻪ« ‪ 3773‬آﻣﺪه از اﺑﻮﻣﺘﻮﮐﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 484 / 2‬ﺻﺤﯿﺢ ﺷﻤﺮده و ذﻫﺒﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﯿﺪاﷲ را ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬واﺣﺪي در »اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول«‬
‫‪ 810‬از ﻋﺒﯿﺪاﷲ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺳﯿﻮﻃﯽ در »د‪‬ر اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 289 / 6‬ﺑـﻪ ﺣـﺎﮐﻢ و اﺑـﻦ ﻣﺮدوﯾـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1421‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ 548

          ﴿ :11 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

            

.(1 )﴾     

‫ ﮔﺮوﻫﯽ از ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪه‬:‫ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‬:‫ ك‬-1067
‫ اﮔﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷـﻤﺎ را‬:‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻫﻢ ﺑﻮد اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﺑﻨﯽ ﻧﻀﯿﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫ ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﭘـﺎك در ﺧﺼـﻮص آنﻫـﺎ آﯾـﮥ‬.‫اﺧﺮاج ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﺮاة ﺷﻤﺎ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‬

.‫﴾ را ﻧﺎزل ﮐﺮد‬...      ﴿

***

‫ﻨَﻪ‬‫ﻤﺘَﺤ‬‫ﺳﻮرة ﻣ‬

‫ آﯾﻪ اﺳﺖ‬13 ‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و‬

        ﴿ :1 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

              

              

.(2 )﴾            

‫ اﮔـﺮ اﺧـﺮاج‬:‫ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨـﺪ‬،‫ »آﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى؟ ﺑﻪ ﺑﺮادران اﻫﻞ ﮐﺘﺎﺑﺸﺎن ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪهاﻧﺪ‬:‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬-1
‫ اﻟﺒﺘـﻪ‬،‫ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺮون ﻣﻰآﯾﯿﻢ و در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﻫﺮﮔﺰ از ﮐﺴﻰ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﻤﻰﺑﺮﯾﻢ و اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﮐﺎرزار ﺷﻮد‬،‫ﺷﺪﯾﺪ‬
.«‫ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن دروﻏﮕﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬.‫ﺷﻤﺎ را ﯾﺎرى ﻣﻰرﺳﺎﻧﯿﻢ‬
‫ اﮔﺮ ]از دﯾﺎر ﺧـﻮد[ ﺑـﺮاى ﺟﻬـﺎد در راه ﻣـﻦ و ﮐﺴـﺐ ﺧﺸـﻨﻮدى ام ﺑﯿـﺮون آﻣـﺪهاﯾـﺪ‬،‫ »اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‬:‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬-2
‫ ﺣـﺎل‬.‫دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺮا و دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮدﺗﺎن را دوﺳﺘﺎن ]ﺧﻮد[ ﻣﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن از روى دوﺳـﺘﻰ ﭘﯿـﺎم ﺑﻔﺮﺳـﺘﯿﺪ‬
 ‫‪549‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1068‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﻠﯽ ﮐﺮم اﷲ وﺟﻬﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳـﻮل اﷲ ‪ ‬ﻣـﻦ‪ ،‬زﺑﯿـﺮ و‬
‫ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮوﯾﺪ ﺗﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ روﺿﮥ ﺧﺎخ ﺑﺮﺳﯿﺪ و در آﻧﺠـﺎ زﻧـﯽ در ﺣـﺎل‬
‫ﺳﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاة ﺧﻮد ﻧﺎﻣﻪ دارد ﻧﺎﻣﻪ را از او ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ .‬روان ﺷﺪﯾﻢ ﺗﺎ ﺑـﻪ‬
‫روﺿﮥ ﺧﺎخ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﻧﺎﮔﺎه در آﻧﺠﺎ زﻧﯽ را در ﺣﺎل ﺳﻔﺮ ﯾـﺎﻓﺘﯿﻢ و ﮔﻔﺘـﯿﻢ‪ :‬ﻧﺎﻣـﻪ را ﺑﯿـﺮون ﮐـﻦ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺪارم‪ ،‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﯾﺎ ﻧﺎﻣﻪ را ﻣﯽدﻫﯽ و ﯾﺎ ﺑﺎزرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮي‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ را از ﮔﯿﺴﻮان ﺑﺎﻓﺘـﮥ‬
‫ﺧﻮد ﺑﯿﺮون آورد و ﺑﻪ ﻣﺎ داد‪ .‬ﻣﺎ ﻧﺎﻣﻪ را ﺧﺪﻣﺖ رﺳـﻮل اﷲ آوردﯾـﻢ ﮐـﻪ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺣﺎﻃـﺐ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻮﺑﻠﺘﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﺪهاي از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﮑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و آنﻫﺎ را از ﺑﺮﺧـﯽ اﻗـﺪاﻣﺎت ﻧﺒـﯽ اﮐـﺮم ‪‬‬
‫آﮔﺎه ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺣﺎﻃﺐ اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾـﺎ رﺳـﻮل اﷲ! در ﻣـﻮرد ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﺷـﺘﺎب ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﻧﮕﯿـﺮ‪ ،‬زﯾـﺮا ﻣـﻦ در ﻣﺠـﺎورت ﻗـﺮﯾﺶ ﻗـﺮار دارم و از ﻣـﺘﻦ ﻗﺒﯿﻠـﻪ ﻧﯿﺴـﺘﻢ‪ .‬ﺗﻤــﺎم‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﻣﮑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺎن و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ آنﻫـﺎ اﻣـﻮال‬
‫و ﺧﺎﻧﻮادهﺷﺎن ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻦ ارﺗﺒﺎط ﻧﮋادي و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي ﺑﺎ آنﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺗـﺮﺟﯿﺢ‬
‫دادم ﮐﻪ دﺳﺖآوردي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﻣﺮا ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﻋﻤـﻞ را از‬
‫ﺑﯽدﯾﻨﯽ‪ ،‬ارﺗﺪاد و رﺿﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادهام‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾...     ‬در آن ﻣﻮرد ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :8‬‬

‫آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ]دﯾﻦ[ ﺣﻖ رﺳﯿﺪه ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ ﮐﻔـﺮ ورزﯾـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬رﺳـﻮل ]ﺧـﺪا[ و ﺷـﻤﺎ را ]ﺑـﺮاى[ آﻧﮑـﻪ ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﯾﻤﺎن ﻣﻰآورﯾﺪ‪ ،‬آواره ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﯿﺎم دوﺳﺘﻰ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﯿﺪ و ﻣـﻦ آﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ‬
‫ﻧﻬﺎن ﻣﻰدارﯾﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ آﺷﮑﺎر ﻣﻰﺳﺎزﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻰداﻧﻢ و ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ آن ]ﮐﺎر[ را اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫راﺳﺘﻰ راه راﺳﺖ را ﮔﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺻﺤﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 3007‬و ‪ ،4890‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2494‬اﺑﻮداود ‪ ،2650‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،3305‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪ ،605‬اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن‬
‫‪ ،6499‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ ،17 / 5‬اﺣﻤﺪ ‪» .79 / 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2657‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪550‬‬

‫‪.(1 )﴾          ‬‬
‫‪ -1069‬ﺑﺨﺎري از اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎدرم ﺑﺎ اﺷﺘﯿﺎق ﺗﻤﺎم ﺑﻪ دﯾﺪار‬
‫ﻣﻦ آﻣﺪ‪ .‬از ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ﭘﺮﺳﯿﺪم آﯾﺎ ﺑﺎ ﻣﺎدرم ﻣﺤﺒﺖ و ﺳﻠﻮك ﻧﯿﮏ ﮐﻨﻢ‪.‬؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫ﺧﺪاوﻧــﺪ ‪ ‬در آن ﺑــﺎره آﯾــﮥ ﴿‪ ﴾        ‬را ﻧــﺎزل‬
‫ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -1070‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺑﺰار و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻗﺘﯿﻠﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻫﺪاﯾﺎي ﻓﺮاوان ﻧﺰد دﺧﺘﺮش اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ آﻣﺪ – اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻـﺪﯾﻖ در ﺟﺎﻫﻠﯿـﺖ او را‬
‫ﻃﻼق داده ﺑﻮد – اﻣﺎ اﺳﻤﺎء ﻧﻪ ﻫﺪاﯾﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﻧﻪ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﮥ ﺧـﻮد راه داد‪ .‬ﮐﺴـﯽ را ﻧـﺰد‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ از رﺳﻮل اﷲ در آن ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ام اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﻋـﺮض‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﻫﺪاﯾﺎي او را ﺑﭙﺬﯾﺮد و ﺧﻮد را در ﺧﺎﻧﻪاش ﺟـﺎي دﻫـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را از ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در ]ﮐﺎر[ دﯾﻦ ﻧﺠﻨﮕﯿـﺪهاﻧـﺪ و ﺷـﻤﺎ را از ﺧﺎﻧـﻪﻫﺎﯾﺘـﺎن ﺑﯿـﺮون‬
‫ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﻤﻰدارد ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﯿﮑﻰ ﮐﻨﯿﺪ و در ﺣﻖ آﻧﺎن ﺑﻪ داد رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ دادﮔﺮان‬
‫را دوﺳﺖ ﻣﻰدارد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 2620‬و ‪ ،3183‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1003‬اﺑﻮداود ‪ ،1668‬اﺣﻤﺪ ‪ 347 / 6‬و ‪ 355‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2662‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﺑﺪون ﻧﺰول آﯾﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳـﻌﺪ در »ﻃﺒﻘـﺎت« ‪ ،198 / 8‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،4 / 4‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ در »ﻣﻌﺠـﻢ ﮐﺒﯿـﺮ«‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 6750‬آﻣﺪه‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،485 / 2‬ﻃﺒﺮي ‪ 33952‬و ‪ 33953‬و واﺣـﺪي در »اﺳـﺒﺎب‬
‫ﻧﺰول« ‪ 813‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺼﻌﺐ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺣﺠﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﻧﺰول آﯾـﻪ را ﺗﻨﻬـﺎ او ذﮐـﺮ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤـﯽ در‬
‫»ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11411‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪]» :‬اﺣﻤﺪ و[ ﺑﺰار اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐـﺮده در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن‬
‫ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ را ﺛﻘﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻗﯽ راويﻫﺎي اﯾﻦ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﺑـﻪ »زاد‬
‫اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1427‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 551 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

      ﴿ :10 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ‬

              

                 

             

.(1 )﴾          
‫ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬:‫ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﻣﺴﻮر و ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﮑﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬:‫ ك‬-1071
‫ ]از ﮐﻔﺎر‬.‫ در ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺑﺎ ﻗﺮﯾﺶ ﻗﺮار داد ﺑﺴﺖ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪﻧﺪ‬ ‫اﮐﺮم‬

    ﴿ ‫ آﯾﮥ‬ ‫ ﭘﺲ ﺧﺪا‬.[‫ﺑﺮﯾﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‬

           

                  

‫﴾ را ﻧﺎزل‬          
.(2 )‫ﮐﺮد‬

‫ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬-‫ آﻧـﺎن را ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﯿـﺪ‬،‫ ﭼﻮن زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻫﺠﺮت ﮐـﺮده ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﺷـﻤﺎ آﯾﻨـﺪ‬،‫ »اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‬:‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬-1
‫ ﻧﻪ اﯾﻨـﺎن‬.‫ ﭘﺲ اﮔﺮ آﻧﺎن را زﻧﺎﻧﻰ ﻣﺆﻣﻦ ﺗﺸﺨﯿﺺ دادﯾﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮ ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪ‬-‫اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‬
‫ و آﻧﭽـﻪ را‬.‫)زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ( ﺑﺮاى آﻧﺎن )ﮐﺎﻓﺮان( ﺣﻼﻟﻨﺪ و ﻧﻪ آﻧﺎن )ﮐﺎﻓﺮان( ﺑﺮاى اﯾﻨﺎن )زﻧﺎن ﻣـﺆﻣﻦ( ﺣﻼﻟﻨـﺪ‬
‫ و ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﻬﺮﯾﻪﻫﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ‬.‫]ﻣﺮدان ﮐﺎﻓﺮ[ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ‬
‫ و آﻧﭽﻪ را ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﺮدهاﯾـﺪ ﺑﻄﻠﺒﯿـﺪ و ]ﮐـﺎﻓﺮان‬.‫ و ﺑﻪ ﻋﻘﺪ زﻧﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﺗﻤﺴﮏ ﻣﺠﻮﯾﯿﺪ‬.‫آﻧﺎن را ﺑﻪ زﻧﻰ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‬
‫ ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﺣﮑﻢ ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎى ﻓﺮزاﻧﻪ‬.‫ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺧﺪاﺳﺖ‬.‫ﻧﯿﺰ[ ﺑﺎﯾﺪ آﻧﭽﻪ را ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻄﻠﺒﻨﺪ‬
.«‫اﺳﺖ‬
.‫ ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‬2663 «‫ و »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ‬4181 ‫ و‬4180 ‫ و‬1712 ‫ و‬2711 ‫ ﺑﺨﺎري‬،‫ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‬-2
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪552‬‬

‫‪ -1072‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ اﺑﻮاﺣﻤـﺪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ام ﮐﻠﺜـﻮم‬
‫دﺧﺘﺮ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﻌﯿﻂ ﺑﻌﺪ از ﻗﺮارداد ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻫﺠﺮت ﮐـﺮد‪ ،‬ﺑـﺮادران او ﻋﻤـﺎره و وﻟﯿـﺪ ﭘﺴـﺮان‬
‫ﻋﻘﺒﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ آﻣﺪﻧﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ام ﮐﻠﺜﻮم را ﺑﻪ دﯾﺎر ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻔﺮﺳـﺘﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا‬
‫‪ ‬آﯾﮥ اﻣﺘﺤﺎن را ﻧﺎزل و ارﺷﺎد ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﻗﺮارداد ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ در ﺑـﺎرة زنﻫـﺎ اﺟـﺮا ﻧﻤـﯽﺷـﻮد) ‪ (1‬و‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪن آنﻫﺎ را ﺑﻪ دﯾﺎر ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﻨﻊ ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -1073‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﺣﺒﯿﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ در ﺑـﺎرة اﻣﯿﻤـﻪ‬
‫دﺧﺘﺮ ﺑﺸﺮ ﻫﻤﺴﺮ اﺑﻮﺣﺴﺎن دﺣﺪاﺣﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1074‬ك‪ :‬و از ﻣﻘﺎﺗﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‪ ،‬ﺳﻌﯿﺪه زن ﺻﯿﻔﯽ‬
‫ﺑﻦ راﻫﺐ ﮐﻪ ﺻﯿﻔﯽ از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﮑﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺠﺮت ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ زن را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐـﻦ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -1075‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از زﻫﺮي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬در ﻏﺰوة ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺑـﺎ ﻣﺸـﺮﮐﺎن‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ از دﯾﺎر ﺷﺮك ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ ﺑﭙﯿﻮﻧـﺪد او را ﺑـﻪ ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ را ﺗﺮك ﻧﮑﺮده ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺪهاي از زﻧﺎن آن دﯾﺎر ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳـﻮل اﷲ آﻣﺪﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﭼﻮن ﻧﺺ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﺮدﻫﺎ ﻣﯽﺷﺪ ﻧﻪ زنﻫﺎ‪ ،‬و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ زنﻫﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11413‬آﻣﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ اﯾﻦ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮان ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽداﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 6749‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 33972‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪553‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1076‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﯿﻊ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻋﻤﺮ ‪ ‬اﺳﻼم آورد و ﻫﻤﺴﺮش در ﺣﺎل ﺷﺮك ﻣﯿﺎن ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪﴿ ‬‬

‫‪ ﴾  ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪       ‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪  ﴿ :11‬‬

‫‪.(2 )﴾            ‬‬
‫‪ -1077‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺣﺴﻦ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ام ﺣﮑﻢ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪ‬
‫و ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺛﻘﻔﯽ ازدواج ﮐﺮد‪ .‬در ﻗﺮﯾﺶ ﻫﯿﭻ زﻧﯽ ﻏﯿﺮ از او ﻣﺮﺗﺪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﺎرة او ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :13‬‬

‫‪.(3 )﴾        ‬‬
‫‪ -1078‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﯾﺎ ﺳﻌﯿﺪ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و زﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرث‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮداﻧﯽ از ﯾﻬﻮد دوﺳـﺘﯽ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...        ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﯿﻊ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﺎﻟﯿﻪ« ‪ 3776‬اﺳﺖ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد ﮐﻠﺒـﯽ ﻣـﺘﻬﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﮐﺬب‪ ،‬اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ ﺿﻌﯿﻒ و اﺳﻨﺎد ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ ﮐﺴﻰ از ﻫﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن ]رﻫﺴﭙﺎر[ ﺑﻪ ﺳﻮى ﮐـﺎﻓﺮان از دﺳـﺘﺘﺎن رﻓـﺖ‪ ،‬آن ﮔـﺎه ]ﮐـﻪ ﮐـﺎﻓﺮان را[‬
‫ﮐﯿﻔﺮ دﻫﯿﺪ )اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺑﻪ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﮔﯿﺮﯾﺪ( ﺑﻪ آﻧﺎن ﮐﻪ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ]ﺑﻪ ﺳﻮى ﮐﻔّﺎر[ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺑﺮاﺑـﺮ آﻧﭽـﻪ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازﯾﺪ و از ﺧﺪاﯾﻰ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ او ﻣﺆﻣﻨﯿﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﻮﻣﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ اﺳﺖ دوﺳﺘﻰ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪] .‬آﻧﺎن[ از آﺧـﺮت‪ -‬ﭼﻨـﺎن‬
‫ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮان از ﮔﻮر ﺧﻔﺘﮕﺎن ﻧﺎاﻣﯿﺪﻧﺪ‪ -‬ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪554‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺻ‪‬ﻒ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 14‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :2 – 1‬‬

‫‪.﴾‬‬
‫‪ -1079‬ﺗﺮﻣﺬي و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺻﺤﯿﺢ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از‬
‫ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﯾﮏ ﺟﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﮐﺎش ﻣﯽداﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﺪام ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآوردﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﭘﺎك آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪ (2 )﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪ ‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ را ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺮاءت‬
‫ﮐﺮد ) ‪.(3‬‬
‫‪ -1080‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﺷﯿﺦ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﻰ ﯾﺎد ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ .‬و او ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﭼﺮا ﭼﯿﺰى را ﻣﻰﮔﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰدﻫﯿﺪ؟«‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪ ،452 / 5‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3309‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 487 / 2‬و ‪ ،229‬دراﻣﯽ ‪ 200 / 2‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم از‬
‫ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ ﺻـﺤﯿﺢ ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ‪ .‬ﺣـﺎﻓﻆ در‬
‫»ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ‪ 641 / 8‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺴﻠﺴﻞ اﺳﺖ‪» .‬ﺟـﺎﻣﻊ اﺣﮑـﺎم اﻟﻘـﺮآن« ‪ 5922‬و‬
‫»زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1414‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 34043‬از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﻋﻄﯿﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪555‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1081‬ك‪ :‬و از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺎش ﻣﯽداﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﺪام ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﺮﺗﺮ و ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪﴾...      ‬‬
‫)ﺻﻒ‪ (10 :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎد دﺧﻠﻮاه آنﻫﺎ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1082‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده) ‪.(2‬‬
‫‪ -1083‬ك‪ :‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و اﺑﻦ ﺟﺮﯾـﺮ از ﺿـﺤﺎك رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‪ :‬ﻣـﺮدي‬
‫ﮐﺎرﻫﺎي را ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻬﺎد ﻫﺮﮔﺰ ﻧﮑﺮده ﺑﻮد ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ از ﻗﺒﯿﻞ ﮐﺸـﺘﻦ‪،‬‬

‫ﺷﻤﺸﯿﺮﮐﺸﯿﺪن و ﻧﯿﺰهزدن‪ .‬در ﺑﺎرة او ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -1084‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﻘﺎﺗﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا در ﻣﻮرد آنﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫در روز اﺣﺪ از اﻃﺮاف رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :11‬‬

‫‪.(4 )﴾        ‬‬

‫‪ -1085‬ك‪ :‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿـﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭼـﻮن آﯾـﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪) ﴾        ‬ﺻــﻒ‪» (10 :‬اى ﻣﺆﻣﻨــﺎن‪ ،‬آﯾــﺎ ﺷــﻤﺎ را ﺑــﺮ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 34044‬از وي ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﭘـﯿﺶ ﺷـﺎﻫﺪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﺎم اﺑﻮﺻـﺎﻟﺢ‬
‫ﺑﺎذان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎذام ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻮﻻي ام ﻫﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ .34042‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ارﺳﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺛﺮ از ﺿﺤﺎك و ﻃﺒﺮي ‪ 34048‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل او اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ و در راه ﺧﺪا ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎﻧﻬﺎﯾﺘﺎن ﺟﻬﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﯿﺪ اﯾﻦ‬
‫ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪556‬‬

‫ﺳﻮداﯾﻰ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮم ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاب دردﻧﺎك ﻧﺠـﺎت ﻣـﻰدﻫـﺪ؟« ﻧـﺎزل ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺎش ﻣﯽداﻧﺴﺘﯿﻢ اﯾﻦ ﺗﺠﺎرت ﭼﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ اﻣـﻮال و زن و ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮﯾﺶ را در آن‬

‫راه ﺑﺬل ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 11‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :11‬‬

‫‪.(1 )﴾          ‬‬
‫‪ -1086‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪ ‬در ﺣﺎل ﺧﻮاﻧﺪن ﺧﻄﺒﮥ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﮐﺎرواﻧﯽ ﮐﻪ ]ﺑﺎر آن ﻣﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ ﺑـﻮد[ از ﺳـﻔﺮ وارد ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻪ‬

‫ﺳﻮي ﮐﺎروان ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ دوازده ﻧﻔﺮ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪] .(2‬از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ اﺳﺖ دﺣﯿﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑـﺎ ﮐـﺎروان ﺗﺠـﺎرﺗﯽ‬
‫روﻏﻦ زﯾﺘﻮن از ﺷﺎم ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬در آن ﺣﺎل ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﻄﺒﮥ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺎﻓﻠﻪ را دﯾﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎزار ﺑﻘﯿﻊ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا دﯾﮕـﺮان ﺑـﺮاي ﺧﺮﯾـﺪ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺗﺠﺎرﺗﻰ و ﺳﺮﮔﺮﻣﻰاى ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻮى آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪه و ﺗﻮ را اﯾﺴﺘﺎده ]ﺑﻪ ﻧﻤﺎز[ رﻫﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻧﭽﻪ در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ از ﺳـﺮﮔﺮﻣﻰ و ﺗﺠـﺎرت ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ روزى دﻫﻨـﺪﮔﺎن‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 936‬و ‪ 2058‬و ‪ ،4899‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 863‬ح ‪ 36‬ﺗـﺎ ‪ ،38‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،3311‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ«‬
‫‪ ،613‬اﺣﻤﺪ ‪ 313 / 3‬و »اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 6822‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪557‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﮐﺎﻻ از آﻧﺎن ﺳـﺒﻘﺖ ﺟﻮﯾﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد[) ‪.(1‬‬

‫‪ -1087‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺟـﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬در آن زﻣـﺎن ﻣﺮﺳـﻮم ﺑـﻮد ﭼـﻮن‬
‫دوﺷﯿﺰﮔﺎن ازدواج ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺎ ﻃﺒﻞ و ﻧﯽ ﺑﺪرﻗـﻪ ﻣـﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ را در‬
‫ﺣﺎل ﻗﯿﺎم ﺑﺎﻻي ﻣ‪‬ﻨﺒ‪‬ﺮ رﻫﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺮوﺳﯽ ﻣﯽﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪ .(2‬ﺳﯿﻮﻃﯽ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ آﯾﻪ در ﻫﺮدو ﻣﻮرد ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1988‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‪ :‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ در ﺑـﺎرة ﻫـﺮدو ﻗﻀـﯿﻪ‪ ،‬ورود ﻗﺎﻓﻠـﮥ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ و ﻗﺼﮥ ﻧﮑﺎح دوﺷﯿﺰﮔﺎن ﮐﻪ ﻫﺮدو ﯾﮑﺠﺎ از راه رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻘﻮن‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 11‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :5‬‬

‫‪.(3 )﴾   ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،28‬ص ‪.103‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ .34145‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﻋﺴﮑﺮ اﺳﺘﺎد ﻃﺒﺮي ﻣﺘﺮوك و ﯾﺤﯿﯽ ﺑـﻦ ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻦ ﺻـﺎﻟﺢ‬
‫ﻟﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ راويﻫﺎي دﯾﮕﺮش ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﺪﯾﺚ ﺟـﺪاً ﺿـﻌﯿﻒ و ﻧـﺎﭼﯿﺰ اﺳـﺖ‪ .‬ﺣـﺪﯾﺚ ﻗﺒﻠـﯽ‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬در ﺣﻖّ آﻧﺎن ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن آﻣـﺮزش ﺑﺨـﻮاﻫﻰ ﯾـﺎ ﻧﺨـﻮاﻫﻰ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ آﻧـﺎن را ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬
‫آﻣﺮزﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﺑﺪﮐﺎران را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪558‬‬

‫‪ -1089‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ‪ :‬ﮐـﺎش ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ﻣﯽرﻓﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮاﯾﺖ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬او ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ در ﺑـﺎرة او‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -1090‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋ‪‬ﮑﺮِﻣ‪‬ﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪             ﴿ :6‬‬

‫‪.(2 )﴾     ‬‬

‫‪ -1091‬ك‪ :‬از ﻋﺮوه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن آﯾﮥ ﴿‪      ‬‬

‫‪) ﴾       ‬ﺗﻮﺑﻪ‪» (80 :‬ﺑﺮاى آﻧﺎن ﭼﻪ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻰ ﭼﻪ‬
‫آﻣﺮزش ﻧﺨﻮاﻫﻰ ]ﺗﻔﺎوﺗﻰ ﻧﻤﻰﮐﻨﺪ[‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر ﺑﺮاى آﻧﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻰ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آﻧﺎن را ﻧﻤﻰآﻣﺮزد« ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺶ از ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا‬
‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -1092‬ك‪ :‬و از ﻣﺠﺎﻫﺪ و ﻗﺘﺎده ﻣﺜﻞ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -1093‬ك‪ :‬و از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭼـﻮن آﯾـﮥ ﻫﺸـﺘﺎدم‬
‫ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ در ﺑﺎرة آﻧـﺎن ﺑـﻪ ﻣـﻦ اﺟـﺎزه‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! زﯾﺎدﺗﺮ از ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﯽﮐﻨﻢ و اﻣﯿـﺪوارم ﮐـﻪ ﺧـﺪا ‪‬‬
‫آنﻫﺎ را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 34160‬و ‪.34162‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻰﺷـﻮد‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﯿـﺪ ﺗـﺎ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺑﺮاﯾﺘـﺎن آﻣـﺮزش ﺑﺨﻮاﻫـﺪ‪ .‬ﺳﺮﻫﺎﯾﺸـﺎن را‬
‫ﻣﻰﭘﯿﭽﺎﻧﻨﺪ و آﻧﺎن را ﻣﻰﺑﯿﻨﻰ ﮐﻪ ﮐﺒﺮورزان روى ﻣﻰﮔﺮداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺆﻟﻒ ﻫﺮدو را ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﻨﺬر ﻧﺴﺒﺖ داده ﮐﺘﺎب او ﻫﻨﻮز ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 34163‬از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ – ﮐﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ – از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬
 ‫‪559‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :8 – 7‬‬

‫‪.(1 )﴾          ‬‬
‫‪ -1094‬ﺑﺨﺎري و دﯾﮕﺮان از زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﻪ ﯾﺎران ﺧﻮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﯿﺎن ﻣﺤﻤﺪ از داراﯾﯽ ﺧﻮد ﭼﯿﺰي ﻧﺪﻫﯿﺪ ﺗﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﯿﻢ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم‪ ،‬ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن را از آن دﯾﺎر اﺧﺮاج ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺷﻨﯿﺪم و ﺑﺮاي ﻋﻤـﻮﯾﻢ‬
‫ﻋﻨﻮان ﮐﺮدم‪ .‬ﻋﻤﻮﯾﻢ ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ ،‬او ‪ ‬ﻣـﺮا ﺧﻮاﺳـﺖ ﺳـﺨﻨﺎن ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ اﺑـﯽ را‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﺒﺪاﷲ و ﯾﺎراﻧﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آنﻫﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ ﮐﻪ اﯾـﻦ ﺳـﺨﻨﺎن را‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮا ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮد و ﺳﺨﻨﺎن آنﻫﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬از ﻏﻢ و ﻏﺼـﻪ و ﺷـﺮﻣﻨﺪﮔﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻈﯿﺮش را ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ .‬ﻋﻤﻮﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﯿﭻ ﺑﻬﺮهاي ﻧﺒﺮدي ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐـﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﻮ را دروﻏﮕـﻮ ﺑﻨﺎﻣـﺪ و ﻣـﻮرد دﺷـﻤﻨﯽ و ﻧﻔـﺮت ﻣـﺮدم ﻗـﺮار ﺑﮕﯿـﺮي‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا دﻧﺒﺎل ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ را ﺑﺮاﯾﻢ ﺗﻼوت ﮐـﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﺑﺰرگ در ﻣﻮرد درﺳﺘﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﺗﻮ وﺣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد ) ‪.(2‬‬
‫‪ -1095‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از زﯾﺪ رواﯾﺖ ﺷﺪه در ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫واﻗﻌﻪ در ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﯾﻦ ﺳﻮره در ﺷﺐ ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺗَﻐﺎﺑ‪‬ﻦ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﻔﺎق ﻣﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﭘﺨﺶ ]و ﭘﺮاﮐﻨﺪه[‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺧﺰاﻧﻪﻫﺎى آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﯿﻦ از آن ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4900‬ﺗﺎ ‪ ،4904‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2772‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3312‬ﺗﺎ ‪ ،3315‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 617‬از زﯾﺪ‬
‫ﺑﻦ ارﻗﻢ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺘﻘﺎرب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳـﺖ‪» .‬اﺣﮑـﺎم اﻟﻘـﺮآن« ‪ 2126‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪560‬‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 18‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :14‬‬

‫‪.(1 )﴾           ‬‬
‫‪ -1096‬ﺗﺮﻣﺬي و ﺣﺎﮐﻢ ﻫـﺮدو ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ ﺻـﺤﯿﺢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪:‬‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از اﻫﺎﻟﯽ ﻣﮑﻪ اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪانﺷﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﻫﺠﺮت آنﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻣﺪﯾﻨـﻪ‬

‫ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾      ‬در ﻣـﻮرد‬
‫اﯾﺸﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫـﺎ ﻫﻤـﻪ داﻧـﺎ و‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﺷﺮع ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻋﺰم ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را آزار و ﺷـﮑﻨﺠﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﺰد ﺗﻮاﻧﺎ ﴿‪ ﴾  ‬را ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -1097‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﯾﺴﺎر رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﺳﻮرة ﺗﻐﺎﺑﻦ در ﻣﮑﻪ ﻧﺎزل ﺷـﺪه‬

‫اﺳـﺖ ﺑﺠــﺰ آﯾــﺎت ﴿‪ ﴾     ‬ﺗــﺎ آﺧـﺮ ﺳــﻮره ﮐــﻪ ﻣــﺪﻧﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻮف ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺠﻌﯽ زن و ﻓﺮزﻧﺪ زﯾﺎد داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻮن ارادة ﺟﻬﺎد و ﭘﯿﮑـﺎر ﻣـﯽﮐـﺮد‪،‬‬
‫زن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و از رﻓﺘﻦ ﻣﻨﺼﺮﻓﺶ ﻣـﯽﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻣـﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ را ﺑـﻪ ﮐـﻪ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ]ﺑﺮﺧﻰ[ از ﻫﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻦاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﺎن ﺑﺮ ﺣﺬر‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬و اﮔﺮ در ﮔﺬرﯾﺪ و روى ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ و ﺑﯿﺎﻣﺮزﯾﺪ ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ[ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3317‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،490 /2‬ﻃﺒﺮي ‪ ،34198‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ ،275 / 11‬از ﺳﻤﺎك از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨـﺪ‪ .‬اﺳـﻨﺎد اﯾـﻦ ﻗـﻮي ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا ﺳـﻤﺎك در رواﯾـﺎﺗﺶ از‬
‫ﻋﮑﺮﻣﻪ ﻣﻀﻄﺮب اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 34199‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒـﺮي ‪ 34200‬از وﺟـﻪ دﯾﮕـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻮﺻﻮل از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ واﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ اﯾـﻦ داراي‬
‫ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﺮي ‪ 34201‬از ﻋﻄﺎء ﺑﻦ ﯾﺎﺳﺮ و ﻃﺒﺮي ‪ 34204‬از ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪561‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﯽﺳﭙﺎري؟ دﻟﺶ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻣﯽﺳﻮﺧﺖ و ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ آنﻫﺎ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﯾـﻦ آﯾـﺎت ﻧـﺎزل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :16‬‬

‫‪.(1 )﴾         ‬‬

‫‪ -1098‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﴿‪‬‬

‫‪) ﴾  ‬آل ﻋﻤﺮان‪ (102 :‬را ﻧﺎزل ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت زﯾـﺎد‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣﻮﺟﺐ زﺣﻤﺖ و ﻣﺸﻘﺖ ﺷﺪ و از ﺑﺲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺳﺎق ﭘﺎﻫﺎﺷﺎن ورم ﮐﺮد و ﭘﯿﺸﺎﻧﯽﻫﺎﯾﺸﺎن‬

‫زﺧﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ‪ ‬ﺟﻬﺖ ﺗﺨﻔﯿﻒ و ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن آﯾـﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾... ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻃَﻼق‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 12‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :1‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﺗﺎ ]ﺣﺪ‪‬ى[ ﮐﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﯿﺪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ و ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﯾﺪ و اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاى‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ از آز ﻧﻔﺲ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺼﻮن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪562‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪.(1 )﴾     ‬‬

‫‪ -1099‬ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪ ﯾﺰﯾﺪ اﺑﻮرﮐﺎﻧﻪ ام رﮐﺎﻧﻪ را ﻃﻼق‬
‫داد و ﺑﺎ زﻧﯽ از ﻣﺰﯾﻨﻪ ازدواج ﮐﺮد‪ .‬امرﮐﺎﻧﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! از ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬از ﻣﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ رﻧﮓ ﺳﺮخ ]ﻣﻨﻈﻮرش اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐـﻪ ﻣـﺮا در اﯾـﺎم ﺣـﯿﺾ ﻃـﻼق داده‬

‫اﺳﺖ[ ﭘﺲ در ﺑﺎرة او ﴿‪ ﴾      ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫ذﻫﺒﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ رواﯾﺖ واﻫﯽ و ﺧﻄﺎﺳﺖ ﭼﻮن ﻋﺒﺪ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﺸﺮف ﻧﺸﺪه‪.‬‬
‫‪ -1100‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺘﺎده از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺣﻔﺼﻪ ل‬
‫را ﻃﻼق داد‪ .‬و آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮﯾﺶ ﭘﯿﻮﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬و ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑـﻪ او رﺟـﻮع‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن او ﯾﮏ زن ﻧﻤﺎزﮔﺰار و روزهﮔﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1101‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را از ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -1102‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﺳﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ زﻧﺎن را ﻃﻼق دﻫﯿﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را از ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻋﺪ‪‬ه آﻧـﺎن آﻏـﺎز ﺗﻮاﻧـﺪ ﺷـﺪ‬
‫ﻃﻼق دﻫﯿﺪ و ﻋﺪه را ﺑﺸﻤﺎرﯾﺪ‪ .‬و از ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭘـﺮوا ﺑﺪارﯾـﺪ‪ .‬آﻧـﺎن را از ﺧﺎﻧـﻪﻫﺎﯾﺸـﺎن ﺑﯿـﺮون‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ و آﻧﺎن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﯿﺮون روﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﮐﺎر زﺷﺖ آﺷﮑﺎرى ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﺪود ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺣﺪود ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪] .‬ﮐﺴﻰ[ ﻧﻤـﻰداﻧـﺪ ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺲ از آن اﻣﺮى ]دﯾﮕﺮ[ در ﻣﯿﺎن آورد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 491 / 2‬اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،28‬ص ‪.132‬‬
 ‫‪563‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1103‬اﺑـــﻦ اﺑﻮﺣـــﺎﺗﻢ از ﻣﻘﺎﺗـــﻞ رواﯾـــﺖ ﮐـــﺮده اﺳـــﺖ‪ :‬آﯾـــﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...‬در ﻣﻮرد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص و ﻃﻔﯿﻞ ﺑﻦ ﺣﺮث و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋـﺎص‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪       ﴿ :2‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪.(1 )﴾          ‬‬
‫‪ -1104‬ﺣﺎﮐﻢ از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از ﻃﺎﯾﻔﮥ اﺷﺠﻊ ﻓﻘﯿﺮ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﺑﻮد و‬
‫ﺧﺎﻧﻮادة ﭘﺮﺟﻤﻌﯿﺘﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬آﻣـﺪ و در ﺑـﺎرة ﻣﻌﯿﺸـﺖ و زﻧـﺪﮔﯽ ﺧـﻮد از آن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻘﻮا ﭘﯿﺸﻪ و ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﺎش‪ ،‬دﯾﺮي ﻧﮕﺬﺷﺖ ﭘﺴـﺮش ﮐـﻪ در اﺳـﺎرت‬
‫دﺷﻤﻦ ﺑﻮد ﯾﮏ رﻣﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ آورد‪ .‬و او ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ اﻃـﻼع رﺳـﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫آن ﺑﺰرﮔﻮار دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ رﻣﻪ را ﺻﺮف ﻣﺨﺎرج ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﺑﺎرة او اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ذﻫﺒﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻨﮑﺮ و داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1105‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ را از ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ اﺑﻮﺟﻌﺪه ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -1106‬ك‪ :‬ﺳﺪي در رواﯾﺖ ﺧﻮد ﻧﺎم ﻧﻔﺮ را ﻋﻮف اﺷﺠﻌﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -1107‬ك‪ :‬ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﻧﺎم ﻧﻔﺮ را ﻋﻮف اﺷﺠﻌﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آن ﮔﺎه ﭼﻮن ]زﻧﺎن ﻃﻼق داده ﺷﺪه[ ﺑﻪ ﻣﯿﻌﺎد ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮏ رﺳﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻰ ﻧﮕﺎﻫﺪارﯾـﺪ ﯾـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻰ از آﻧﺎن ﺟﺪا ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬و دو ﻓﺮد ﻋﺎدل از ﺧﻮدﺗﺎن را ﮔﻮاه ﮔﯿﺮﯾﺪ و ﮔﻮاﻫﻰ را ﺑﺮاى ]رﺿﺎى[ ﺧـﺪا ادا‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]ﺣﮑﻤﻰاﺳﺖ[ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارد ﺑﻪ آن ﭘﻨـﺪ داده ﻣـﻰﺷـﻮد‪ .‬و ﮐﺴـﻰ‬
‫ﮐﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ راه رﻫﺎﯾﻰ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،28‬ص ‪.138‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،28‬ص ‪.138‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪564‬‬

‫‪ -1108‬اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻠﺒﯽ از اﺑﻮﺻـﺎﻟﺢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻋﻮف ﭘﺴﺮ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺠﻌﯽ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﭘﺴﺮم را دﺷﻤﻦ ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎدر ﺑﯿﻘﺮاري ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدت ﭼﻪ دﺳﺘﻮري ﺑﻪ ﻣـﻦ ﻣـﯽدﻫـﯽ؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬دﺳـﺘﻮر ﻣـﻦ اﯾـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮدت و ﻫﻤﺴـﺮت ﻻ ﺣـﻮل وﻻ ﻗـﻮة إﻻ ﺑـﺎﷲ را ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺨﻮاﻧﯿـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺴـﺮش ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭼـﻪ ﻧﯿﮑـﻮ‬
‫دﺳﺘﻮرت داده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮدو اﯾﻦ ذﮐﺮ را زﯾﺎد ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬دﺷـﻤﻦ از ﻧﮕﻬﺒـﺎﻧﯽ ﭘﺴـﺮ او‬
‫ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪ و او رﻣﮥ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان آﻧﺎن را رﺑﻮد و ﻧﺰد ﭘﺪرش آورد‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -1109‬ﺧﻄﯿﺐ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را در »ﺗﺎرﯾﺦ« ﺧﻮد از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻮﯾﺒﺮ از ﺿﺤﺎك از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1110‬ك‪ :‬ﺛﻌﻠﺒﯽ از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ ﺿﻌﯿﻒ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1111‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از وﺟﻪ دﮔﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻣﺮﺳﻞ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :4‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪.(1 )﴾   ‬‬

‫‪ -1112‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ‪ ،‬اﺳﺤﺎق ﺑﻦ راﻫﻮﯾﻪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ از اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﯾﮥ ‪ 228‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه در ﺑﺎرة ﺣﮑـﻢ ﻋـﺪة زﻧـﺎن ]زن ﻣﻄﻠﻘـﻪاي ﮐـﻪ ﻋـﺎدت ﻣﺎﻫﯿﺎﻧـﻪ[‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﮐﻢ ﻋﺪة زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ ﻧﺮﺳﯿﺪه اﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﯾﺴﻪ و زﻧـﺎن‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﺎﻧﻰ از زﻧﺎﻧﺘﺎن ﮐﻪ از ﺣﯿﺾ ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﮏ ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺪ‪‬ه آﻧﺎن ﺳﻪ ﻣﺎه اﺳﺖ و ]ﻧﯿـﺰ[‬
‫ﻦ ﺣﯿﺾ ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬و ﻋﺪ‪‬ه ﺑﺎرداران ]ﺗﺎ وﻗﺘﻰ اﺳﺖ[ ﮐﻪ ﺣﻤﻞ ﺧﻮد را ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬و ﮐﺴﻰ ﮐﻪ از‬
‫آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳ ّ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ در ﮐﺎر او آﺳﺎﻧﻰ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰآورد«‪.‬‬
 ‫‪565‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﺎردار ﺑﯿﺎن ﻧﺸـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪ ﴾...   ‬ﻧـﺎزل ﺷـﺪ‪ .‬اﺳـﻨﺎد آن ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1113‬ﻣﻘﺎﺗﻞ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺧﻼد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺟﻤﻮح در ﺑﺎرة ﻋﺪة‬
‫زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺋﺾ ﻧﻤﯽﺷﻮد از ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﺳﺆال ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺗَﺤﺮِﯾﻢ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 12‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :4 – 1‬‬

‫‪.(1 )﴾    ‬‬

‫‪ -1114‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﮐﻨﯿـﺰي‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬و ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺣﻔﺼﻪ ل ﮐﻨﯿـﺰك را ﺑـﺮ ﺧـﻮد ﺣـﺮام ﮐـﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -1115‬ﺿﯿﺎء در »ﻣﺨﺘﺎره« از ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ از ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ ﺣﻔﺼﻪ ل ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺎدر اﺑﺮاﻫﯿﻢ ]ﻣﺎرﯾﮥ ﻗﺒﻄﯿﻪ[ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﮐﺮدم‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮ اﯾﻦ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﭼﺮا ﭼﯿﺰى را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺖ ﺣـﻼل ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬در ﺑـﻪ دﺳـﺖ آوردن ﺧﺸـﻨﻮدى‬
‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﺖ‪ ،‬ﺣﺮام ﻣﻰدارى؟ و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،627‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 493 / 2‬از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﺎﮐﻢ و ذﻫﺒـﯽ‬
‫اﯾﻦ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎردﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻧﯿﺰ در »ﻓـﺘﺢ اﻟﺒـﺎري« ‪ 376 / 9‬اﯾـﻦ را ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2717‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪566‬‬

‫ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﮐﺲ ﺧﺒﺮ ﻣﺪه‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻣﺎرﯾﻪ آﻣﯿﺰش اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽداد‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﻔﺼﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺟﺮﯾـﺎن را‬

‫ﺧﺒﺮ داد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ ) ‪.(1‬‬
‫‪ -1116‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا در اﺗـﺎق‬
‫ﺣﻔﺼﻪ ﺑﺎ ﮐﻨﯿﺰ ﺧﻮد ﻣﺎرﯾﻪ آﻣﯿﺰش ﮐﺮد‪ .‬ﺣﻔﺼﻪ آﻣﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺎرﯾﻪ را دﯾـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا! در ﺧﺎﻧﮥ زﻧﺎن دﯾﮕﺮت ﺑﺎ او آﻣﯿﺰش ﻧﮑﺮدي در ﺧﺎﻧﮥ ﻣﻦ ]و ﻧﻮﺑﺖ ﻣـﻦ[ اﯾـﻦ ﮐـﺎر را اﻧﺠـﺎم‬
‫دادي؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺣﻔﺼﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺑﺎ ﻣﺎرﯾﻪ را ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﮐﺮدم و ﺗﻮ اﯾﻦ ﺳﺮ‬
‫ﻣﺮا ﻓﺎش ﻧﮑﻦ‪ ،‬ﺣﻔﺼﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﺎﯾﺸﻪ آﻣﺪ و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ‪ ‬آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾   ‬اﻵﯾﺎت را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1117‬ﺑﺰار ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾  ‬در ﺑﺎرة ﺳﺮﯾﮥ رﺳﻮل اﷲ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -1118‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﺳ‪‬ﻮد‪‬ه ﻋﺴﻞ ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﮐﻪ آﻣﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑـﻮﯾﯽ از ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ ﻣﺸـﺎﻣﻢ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻃﺎق ﺣﻔﺼﻪ ل ﮐﻪ رﻓﺖ او ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐـﻨﻢ‬

‫‪ -1‬ﻫﯿﺜﻤﯽ ﺑﻦ ﮐﻠﯿﺐ و ﺿﯿﺎء ﻣﻘﺪﺳﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 6890‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ آﻣﺪه از ﺟﺮﯾﺮ‬
‫ﺟﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺣﺎزم از ﻧﺎﻓﻊ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ از ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬راويﻫﺎي اﯾﻦ ﺛﻘﻪ اﻧﺪ و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋـﺪ« ‪ 126 / 7‬و ‪ 127‬آﻣـﺪه از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮه رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﻨﮑﺮ وﺟﻮد دارد و اﺳﻨﺎدش ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬ﻣﻮﺳـﯽ ﺑـﻦ‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﻮﮐﺜﯿﺮ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ذﻫﺒﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻮﺳـﯽ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸـﺪه و ﺧﺒـﺮش ﺳـﺎﻗﻂ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺰار ‪ 2274‬و ‪ 2275‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 11130‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪي ﮐﻪ راويﻫﺎﯾﺶ ﺛﻘﻪ اﺳﺖ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪567‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﯾﻦ ﺑﻮي از اﺛﺮ ﻋﺴﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﮥ ﺳ‪‬ﻮد‪‬ه ﻧﻮﺷﯿﺪم‪ .‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا دﯾﮕﺮ ﻋﺴﻞ ﻧﻤﯽﻧﻮﺷﻢ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﺧﺪاي ﺑﺰرگ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﴿‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -1119‬اﯾﻦ رواﯾﺖ داراي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه) ‪.(2‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ آﯾﻪ در ﻫﺮدو ﻣﻮرد ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -1120‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ راﻓﻊ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬از ام ﺳﻠﻤﻪ ل در ﻣﻮرد اﯾﻦ آﯾـﻪ‬
‫﴿‪ ﴾       ‬ﺳﺆال ﮐﺮدم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﻧﺰد ﻣـﻦ ﯾـﮏ ﻣﺸـﮏ ﻋﺴـﻞ‬
‫ﺳﻔﯿﺪ ﺑﻮد و رﺳﻮل ﺧﺪا ﻋﺴﻞ را دوﺳﺖ داﺷﺖ و از آن ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﻋﺎﯾﺸـﻪ ل ﮔﻔـﺖ‪ :‬زﻧﺒـﻮر‬
‫اﯾﻦ ﻋﺴﻞ از ﻋﺮﻓﻂ ]ﻧﻮﻋﯽ از درﺧﺘﺎن ﺧﺎردار ﮐﻪ ﺷﮑﻮﻓﮥ آن ﺳﻔﯿﺪ اﺳـﺖ[ ﺗﻐﺬﯾـﻪ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻋﺴﻞ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -1121‬ك‪ :‬ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺳﺎﻣﻪ در »ﻣﺴﻨﺪ« ﺧﻮد از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭼـﻮن‬

‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻄﺢ اﻧﻔﺎق ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ .11226‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11426‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬راويﻫﺎي اﯾﻦ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﯿﻮﻃﯽ‬
‫در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 336 / 6‬اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2715‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و ﮐﺘﺐ دﯾﮕﺮ آﻣـﺪه ﮐـﻪ در ﺧﺎﻧـﮥ زﯾﻨـﺐ ﻧﻮﺷـﯿﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺨـﺎري ‪ 4912‬و‬
‫‪ ،5267‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،1474‬اﺑﻮداود ‪ ،3714‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 628‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 4183‬از ﻋﺒﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﯿـﺮ از ﻋﺎﯾﺸـﻪ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪] .‬ﺑﺨﺎري ‪ 6691‬و ﻣﺴﻠﻢ ‪» [2694‬اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 2157‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﯾﻦ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ آﻣﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﺧﺎﻧﮥ زﯾﻨﺐ ﻋﺴﻞ ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪ‪» .‬ﻃﺒﻘﺎت« اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪/ 8‬‬
‫‪ 68‬و ‪ 85‬و ‪ 149‬و ‪ 150‬و ‪.151‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪568‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﭘـﺲ از ﻧـﺰول آﯾـﻪ اﺑـﻮﺑﮑﺮ ﺻـﺪﯾﻖ اﻧﻔـﺎق او را ﻣﺠـﺪداً‬
‫ﺷﺮوع ﮐﺮد‪ .‬در ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﮥ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺮاﺑﺖ ﺟﺪي وﺟﻮد دارد) ‪.(1‬‬
‫‪ -1122‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻧـﯽ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم‬

‫ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬در ﺑﺎرة او آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...       ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ رواﯾـﺖ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ و ﺳﻨﺪ آن ﺿﻌﯿﻒ ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :5‬‬

‫‪.(3 )﴾       ‬‬

‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ ﮐﻪ ﻗﻮل ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ‪ ‬ﺑﻮد در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ﮔﺬﺷﺖ) ‪.(4‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻗَﻠَﻢ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 52‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾     ﴿ :2‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺎرث از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﺎﻟﯿﻪ« ‪ 3784‬آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺎﻓﻆ و ﺑﻮﺻـﯿﺮي در ﺑـﺎره‬
‫ﺳﮑﻮت ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ ﭼﻮن ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺸﻬﻮر و ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻔﺴﯿﺮﯾﻦ از اﯾﻦ‬
‫اﻋﺮاض ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪ 457 / 4‬آﻣﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﺺ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻋﻮﻓﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ اﯾﻦ را ﻏﺮﯾﺐ و ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺎﯾﺸﻪ در ﺧﺼـﻮص ﻧﻮﺷـﯿﺪن ﻋﺴـﻞ را درﺳـﺖ‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ‪» .‬اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 2720‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ را ﻃﻼق دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻫﻤﺴﺮاﻧﻰ ﺑﻬﺘﺮ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯾﺶ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﻨﺪ‪] .‬زﻧـﺎﻧﻰ‬
‫ﮐﻪ[ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺎر‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮ ]ﺧﺪاوﻧﺪ[‪ ،‬روزهدار‪ ،‬اﻋﻢ از ﺑﯿﻮه و دوﺷﯿﺰه ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.62‬‬
 ‫‪569‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1123‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم را ﻣﺠﻨﻮن و ﺷﯿﻄﺎن‬
‫ﺻﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(2 )﴾    ﴿ :4‬‬
‫‪ -1124‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ در »دﻻﺋﻞ« و واﺣﺪي از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫـﯿﭽﮑﺲ ﺧـﻮش‬
‫اﺧﻼقﺗﺮ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﺮﮐﺪام از اﻋﻀﺎي ﺧـﺎﻧﻮاده ﯾـﺎ ﯾـﺎراﻧﺶ او ‪ ‬را ﺻـﺪا ﻣـﯽﮐـﺮد‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻟﺒﯿﮏ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾     ﴿ :13 – 12 – 10‬‬

‫‪ -1125‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪﴾     ﴿ :‬‬
‫در ﺑﺎرة اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﺷﺮﯾﻖ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1126‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﮐﻠﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ او رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ) ‪.(3‬‬
‫‪ -1127‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة اﺳﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﯾﻐﻮث‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫‪ -1128‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﭘﺎك ﺑﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم‬
‫﴿‪» ﴾        ‬از ﻫﺮ ﻗﺴﻢ ﺧﻮر ﺣﻘﯿﺮ اﻃﺎﻋـﺖ ﻧﮑـﻦ‬
‫ﻫﺮ ﻋﯿﺐﺟﻮي ﻧﻤﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ« را ﻧـﺎزل ﮐـﺮد‪ .‬ﻣـﺎ آن‬

‫ﺷﺨﺺ ﺳﺨﻦﭼﯿﻦ را ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ آن ﺑﺰرﮔـﻮار ﴿‪ ﴾   ‬ﻧـﺎزل‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﭘﺮوردﮔﺎرت دﯾﻮاﻧﻪ ﻧﯿﺴﺘﻰ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﺮ ﺧﻮردار از ﺧﻠﻘﻰ ﺑﺰرگ ﻫﺴﺘﻰ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،29‬ص ‪.23‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪» ،‬در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 392 / 6‬و ‪.393‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪570‬‬

‫ﺷﺪ‪ .‬آن ﺷﺨﺺ را ﺷﻨﺎﺧﺘﯿﻢ ﭼﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ دو ﺗﺎ ﭘﻮﺳﺘﮏ دراز در زﯾﺮ ﮔﻠـﻮي او آوﯾـﺰان‬
‫ﺑﻮد) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪        ﴿ :17‬‬

‫‪.(2 )﴾ ‬‬

‫‪ -1129‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ در روز ﺑﺪر ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ دﺳﺘﮕﯿﺮ و در ﺑﻨﺪ و زﻧﺠﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﯿﭽﮑـﺪام را ﻧﮑﺸـﯿﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬آﯾﮥ ﻣﺒﺎرك ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻓﮑﺮﺷﺎن ﮐﻪ‬
‫آنﻫﺎ ﻣﻘﺘﺪر و ﺗﻮاﻧﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ زﯾﺎن آنﻫﺎﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﯿﺖ ﺑﺪ و اﺣﺴﺎس اﻗﺘﺪار ﺻﺎﺣﺒﺎن آن ﺑـﺎغ‬
‫ﺑﻪ زﯾﺎنﺷﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﺪ و ﻣﯿﻮهﻫﺎي ﺑﺎغ را آﻓﺖ زد‪.‬‬
‫]‪ ...‬ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺑﺎغ از اﻫﺎﻟﯽ ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺪرﺷﺎن ﻣﺮدي ﺧﯿﺮ ﺑﻮد و ﻫﻤﻮاره از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎغ‬
‫ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان ﻃﻌﺎم و ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽداد‪ .‬ﭘﺪرﺷﺎن ﮐﻪ درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺴﺮان او ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ!‬
‫ﭘﺪر ﻣﺎ اﺣﻤﻖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎغ را ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ رﺿـﺎي ﺧـﺪا‬
‫را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺑﺮﺧﯿﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯿﻮة ﺑﺎغ را ﺑﭽﯿﻨﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪان و‬
‫ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ ﻫﯿﭻ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آن ﺷﺐ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺧﻮاب ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا ‪ ‬آﻓﺘـﯽ ﺑـﻪ آن‬
‫ﺑﺎغ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺳﻮﺧﺘﻪ و ﺳﯿﺎه ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺻﺒﺢ ﻫﻨﮕﺎم ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺻﺪا زدﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺎﯾﻞ ﺑـﻪ ﭼﯿـﺪن‬
‫ﻣﯿﻮه ﻫﺴﺘﯿﺪ و ﻣﺤﺼﻮل ﮐﺸﺖ و زرع را درو ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺻﺒﺢ زود ﺑـﻪ ﺑـﺎغ ﺑﺮوﯾـﺪ‪ ،‬روان ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫آﻫﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻣﺮوز ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻫﯿﭻ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي ﺑـﻪ ﺑـﺎغ وارد ﺷـﻮد ﺑـﺎ ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﺟﺪﯾﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎغ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑـﺎغ رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬دﯾﺪﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 34614‬و ‪ 34615‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣـﺎ آﻧـﺎن را آزﻣـﻮدﯾﻢ ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ ﺻـﺎﺣﺒﺎن آن ﺑـﺎغ را آزﻣـﻮدﯾﻢ‪ .‬ﭼـﻮن ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﯾـﺎد ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن آن ]ﺑﺎغ[ را ﺑﺪروﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪571‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﺤﺼﻮل آن آﻓﺖ رﺳﯿﺪه و از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ راة ﺑﺎغ را ﮔﻢ ﮐـﺮده اﯾـﻢ‬
‫ﺑﺎغ ﻣﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ آن ﮐﻪ ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﺴﺖ راه را ﮔﻢ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ و اﯾﻦ ﺑﺎغ ﺧﻮدﺷﺎن اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺎ از ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﻣﯿﻮهﻫﺎي ﺑﺎغ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه اﯾـﻢ‪ .‬و ﻣـﺮدي ﮐـﻪ در ﺑـﯿﻦ آنﻫـﺎ‬
‫ﻋﺎدل و ﻋﺎﻗﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻋﺰم ﮐﺮدﯾﺪ ﻣﯿﻮة ﺑﺎغ را ﺑﭽﯿﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪان ﻫـﯿﭻ ﮐﻤـﮏ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻧﮕﻔﺘﻢ ﮐﻪ رﺿﺎي ﺧﺪا را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاي ﻣﺎ ﭘﺎﮐﯿﺰه و ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎﯾﺶ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎ واﻗﻌﺎً ﺳﺘﻤﮕﺮ و ﻇﺎﻟﻢ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻧﮑﻮﻫﺶ و ﻣﻼﻣﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺳﺮﮐﺸـﯽ و ﻃﻐﯿـﺎن‬
‫ﺧﻮﯾﺶ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮدﻧﺪ[‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺣﺎﻗﱠﻪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 52‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾      ﴿ :12‬‬
‫‪ -1130‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و واﺣﺪي از ﺑﺮﯾﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑﻪ ﻋﻠـﯽ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪] :‬اي ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺧﺪا ‪ [‬ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺴـﺎزم و‬
‫از ﺧﻮد دورت ﻧﮑﻨﻢ‪ ،‬و ﺗﻮ را ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺑﺪﻫﻢ ﮐﻪ ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮي و ﺑﺮ ﺗﻮ ﻫﻢ ﻻزم اﺳـﺖ ﺑـﺎ دﻗـﺖ زﯾـﺎد‬
‫ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﯽ و ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺗﺎ آن را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﭘﻨﺪى ﻗﺮار دﻫﯿﻢ و ﮔﻮﺷﻬﺎﯾﻰ ﻓﺮاﮔﯿﺮ آن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ ،34720‬واﺣﺪي ‪ ،738‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ ‪ 2423‬و اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ ‪ 67 / 1‬از ﺑﺮﯾﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎزﻫﻢ ﻃﺒـﺮي‬
‫‪ 34773‬از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ‪.2752‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪572‬‬

‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﻌﺎرِج‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 44‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾    ﴿ :1‬‬
‫‪ -1131‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺑـﻦ ﺣـﺎرث ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺧﺪاﯾﺎ! اﮔﺮ اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺣﻖ و از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ از آﺳﻤﺎن ﺳﻨﮓ ﺑﺒﺎر‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬

‫﴿‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬

‫‪ -1132‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث در ﻣﮑـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧـﺪاﯾﺎ! اﮔـﺮ‬
‫ﻗﺮآن ﺣﻖ ﺑﻮده و از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺎ از آﺳﻤﺎن ﺳﻨﮓ ﺑﺒﺎر‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ﺟـﺎ ﺧـﺪاي‬

‫ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾ ‬را در ﺑﺎرة او ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﺧﺪا در ﺑﺪر ﺑﺮ او ﻋﺬاب ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾    ﴿ :2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺧﻮاﻫﻨﺪهاى ﻋﺬاﺑﻰ وﻗﻮع ﯾﺎﻓﺘﻨﻰ ﺑﺮاى ﮐﺎﻓﺮان ﻃﻠﺐ ﮐﺮد«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 640‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻨﺎدش ﺑـﻪ ﺷـﺮط ﺑﺨـﺎري اﺳـﺖ‪ ،‬در اﯾـﻦ اﺳـﻨﺎد‬
‫ﻣﻨﻬﺎل راﺳﺘﮕﻮﺳﺖ و ﮔﺎﻫﯽ ﺗﻮﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ 502 / 2‬از اﻋﻤـﺶ از ﺳـﻌﯿﺪ ﺑـﻦ ﺟﺒﯿـﺮ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ رواﯾﺖ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪ .‬ذﻫﺒﯽ در »ﺗﻠﺨـﯿﺺ«‬
‫ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري اﺳﺖ‪ .‬و ﺳﯿﻮﻃﯽ در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 415 / 4‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﯾـﻦ را ﻓﺮﯾـﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻋﺒـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﻤﯿﺪ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ ﻫﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل ﮔﺬﺷﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ«‬
‫‪ 1486‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آن ﻫﯿﭻ ﺑﺎز دارﻧﺪهاى ﻧﺪارد«‪.‬‬
 ‫‪573‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1133‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﺣﺴﻦ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬وﻗﺘـﯽ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻋﺬاب ﺑﺮ ﮐﻪ واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺟِﻦ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 28‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪            ﴿ :1‬‬

‫‪.(1 )﴾‬‬
‫‪ -1134‬ك‪ :‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا‪‬‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻦ ﻧﻪ ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪه و ﻧﻪ آﻧﺎن را دﯾﺪه اﺳﺖ و ﻟﯿﮑﻦ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺎ ﮔﺮوﻫـﯽ از اﺻـﺤﺎب‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻋﮑﺎظ رﻓﺘﻨﺪ‪] .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ[ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻣﯿـﺎن ﺷـﯿﺎﻃﯿﻦ و اﺧﺒـﺎر آﺳـﻤﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﻊ اﯾﺠﺎد و ﺑﻪ ﻃﺮف آنﻫﺎ ﺷﻬﺎب ﭘﺮﺗﺎب ﻣﯽﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﯿﺎﻃﯿﻦ ﻧـﺰد ﻗـﻮم ﺧـﻮد ﻣﺮاﺟﻌـﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺣﺎدﺛﮥ ﺑـﺲﺑـﺰرگ‪ ،‬ﺷـﺮق و ﻏـﺮب‬
‫ﻋﺎﻟﻢ را ﮔﺮدش ﮐﻨﯿﺪ و ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ آﻧﺎن ]ﺷﺮق و ﻏﺮب دﻧﯿﺎ را ﮔﺸـﺘﻨﺪ و آﻧﭽـﻪ را‬
‫ﮐﻪ ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ و اﺧﺒﺎر آﺳﻤﺎن ﺣﺎﯾﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮدﻧﺪ[ ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻬﺎﻣـﻪ رﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﺬرﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﺨﻠﻪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧﻮد ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻣﺪاد را اﻗﺎﻣﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﺗﻼوت ﻗﺮآن را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﺑﻪ آن ﮔﻮش دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ آن ﮐـﻪ ﻣﯿـﺎن‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﻰ از ﺟﻨّﯿﺎن ]ﺑﻪ ﻗﺮآن[ ﮔﻮش ﻓﺮا دادﻧﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑـﻰ‬
‫ﮔﻤﺎن ﻗﺮآﻧﻰ ﺷﮕﻔﺖ ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪574‬‬

‫ﺷﻤﺎ و ﺧﺒﺮ آﺳﻤﺎن ﺣﺎﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﻮم ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺮاﺟﻌـﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ و‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﻼم ﺷﮕﺮف و ﺧﻮشآﯾﻨﺪي را ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﴿‪ ﴾  ‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎزل ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﺟﻦ ﺑﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮار وﺣﯽ ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -1135‬اﺑﻦ ﺟﻮزي در ﮐﺘﺎب »ﺻﻔﻮة اﻟﺼﻔﻮه« از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬در‬
‫ﻧﻮاﺣﯽ دﯾﺎر ﻋﺎد ﺑﻮدم ﻧﺎﮔﺎه ﺷﻬﺮي دﯾﺪم ﮐﻪ از ﺳﻨﮓ ﮐﻨﺪه ﺷـﺪه ﺑـﻮد و در وﺳـﻂ آن ﻗﺼـﺮي‬
‫ﻗﺮار داﺷﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﻨﮓ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و در آﻧﺠﺎ ﺟـﻦ زﻧـﺪﮔﯽ ﻣـﯽﮐـﺮد داﺧـﻞ‬
‫ﺷﺪم ﻧﺎﮔﺎه دﯾﺪم ﺷﯿﺦ درﺷـﺖاﻧـﺪام و ﺗﻨﻮﻣﻨـﺪي ﺑـﺎ ﺟﺎﻣـﮥ ﭘﺮﻃـﺮاوت ﭘﺸـﻤﯽرو ﺑـﻪ ﮐﻌﺒـﻪ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎزﮔﯽ و ﻃﺮاوت ﺟﺎﻣﮥ او ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺎﯾﮥ ﺷﮕﻔﺖ و ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻦ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻨﻮﻣﻨﺪي و درﺷﺘﯽ‬
‫اﻧﺪاﻣﺶ‪ ،‬ﺳﻼﻣﺶ ﮐﺮدم ﺟﻮاب ﺳﻼﻣﻢ را داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺳـﻬﻞ‪ ،‬ﺟﺜـﮥ ﺑـﺰرگ ﻟﺒـﺎس را ﮐﻬﻨـﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻟﺒﺎس را ارﺗﮑﺎب ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﺧﻮردن ﻏﺬاﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﮐﺴﺐ ﺣﺮام ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‬
‫ﮐﻬﻨﻪ ﻣﯽﺳﺎزد و اﯾﻦ ﺟﺎﻣﻪ ﻫﻔﺖ ﺻﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗـﻦ ﻣـﻦ اﺳـﺖ و ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﻟﺒـﺎي ﻋﯿﺴـﯽ و‬
‫ﻣﺤﻤﺪ را ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدم و ﺑﻪ ﻫﺮدو اﯾﻤﺎن آوردم‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﻮدت ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬از آن ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ‬

‫ﻫﺴﺘﻢ ﮐـﻪ ﺧـﺪا ‪ ﴾       ﴿ ‬را در ﻣﻮردﺷـﺎن ﻧـﺎزل ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪         ﴿ :6‬‬

‫‪.(1 )﴾ ‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 773‬و ‪ ،4921‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 449‬و ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 644‬از اﺑﻮﻋﻮاﻧﻪ از اﺑﻮﺑﺸﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ‬
‫ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3324‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،646‬اﺣﻤﺪ ‪ ،274 / 1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠـﻢ ﮐﺒﯿـﺮ«‬
‫‪ 46 / 12‬ﺗﺎ ‪ 47‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 22 / 2‬و ‪ 23‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از اﺑﻮاﺳﺤﺎق ﺳﺒﯿﻌﯽ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ »اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 2178‬ﺑﻪ ﺗﺨـﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘـﻖ و »اﺣﮑـﺎم« ‪ 2179‬و »ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2760‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪575‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1136‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و اﺑﻮﺷﯿﺦ در »ﻋﻈﻤﻪ« از ﮐﺮدم ﺑﻦ اﺑﻮﺳﺎﺋﺐ اﻧﺼﺎري رواﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ :‬در اواﯾﻞ ﺷﻬﺮت و آوازة ﺧﯿﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﭘﺪرم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﯾﻨـﻪ رواﻧـﻪ ﺷـﺪﯾﻢ ﺷـﺒﯽ را در‬
‫ﻧﺰد ﭼﻮﭘﺎﻧﯽ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ ﻧﺼﻒ ﺷﺐ ﮔﺮگ آﻣﺪ و از ﮔﻠﻪ ﯾﮏ ﺑﺮه دزدﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮﭘﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺳﺎﮐﻦ وادي در ﭘﻨﺎة ﺗﻮ ﻫﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻨـﺎدﯾﯽ ﮐـﻪ ﻣـﺎ او را ﻧﻤـﯽدﯾـﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺻـﺪا ﮐـﺮد اي‬

‫ﺳﺮﺣﺎن‪] ،‬رﻫﺎﯾﺶ ﮐﻦ[ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﺻﺪا ﺑﺮده ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻣﯿﺎن ﮔﻠﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺧﺪا آﯾـﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ ﴾...      ‬را ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﻮد ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -1137‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از اﺑﻮرﺟﺎي ﻋﻄﺎردي ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨﯽ ﺗﻤﯿﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘـﯽ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮدﯾﺪ ﻣﻦ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮدم و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻓﯽ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑـﻪ‬
‫آنﻫﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺧﺎرج ﺷﺪﯾﻢ و ﺑﻪ ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﺧﺎﻟﯽ از آب و ﻋﻠـﻒ‬
‫رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﻫﻤﯿﺸﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽرﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺷﺎمﮔﺎﻫﺎن ﺳﺮ ﮔﺮوة ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ اﻣﺸﺐ‬
‫از ﺷﺮ ﺟﻦ ﺑﻪ ﺳﺮور اﯾﻦ وادي ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ .‬آن ﺷﺐ ﻫﻢ اﯾﻦ ﺟﻤﻼت را ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ :‬راه و روش اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﺷﻬﺎدت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ وأن ﻣﺤﻤﺪاً رﺳﻮل اﷲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ اﻗﺮار ﮐﻨﺪ ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ در اﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﯿﻢ و اﺳـﻼم را ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﯿﻢ‪ .‬اﺑﻮرﺟـﺎء‬
‫ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻦ ﺧـﺪا ‪ ‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ را در ﺑـﺎرة ﻣـﻦ و ﯾـﺎراﻧﻢ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾...‬ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1138‬ﺧﺮاﺋﻄﯽ در ﮐﺘﺎب »ﻫﻮاﺗﻒ ﺟﺎن« آورده ﮐـﻪ از ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﻠـﻮي و او از‬
‫ﻋﻤﺎره ﺑﻦ زﯾﺪ و او ﻧﯿﺰ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻼء و او از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﮑﺒﺮ ﺷﻨﯿﺪه و او از ﺳﻌﯿﺪ ﺑـﻦ ﺟﺒﯿـﺮ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬راﻓﻊ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨـﯽ ﺗﻤـﯿﻢ آﻏـﺎز ﻣﺴـﻠﻤﺎنﺷـﺪن ﺧـﻮد را ﭼﻨـﯿﻦ ﺑﯿـﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺷﺒﯽ در رﯾﮕﺴﺘﺎن ﭘﺮﺧﻢ و ﭘﯿﭻ راه ﻣﯽرﻓﺘﻢ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺧﻮاب ﺑﺮ ﻣﻦ ﻏﻠﺒـﻪ ﮐـﺮد‪ ،‬از ﺷـﺘﺮ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و آﻧﮑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ از آدﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ از ﺟﻨّﯿـﺎن ﭘﻨـﺎه ﻣـﻰﺑﺮدﻧـﺪ و ]ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﮐـﺎر[ ﺑـﺮ ﺳﺮﮐﺸـﻰ آﻧـﺎن‬
‫اﻓﺰودﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪576‬‬

‫ﭘﯿﺎده ﺷﺪم و او را ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪم و از ﺷﺮ ﺟﻦ ﺑﻪ ﺳﺮور اﯾﻦ وادي ﭘﻨﺎه ﺑﺮدم و ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻢ‪ .‬در ﻋﺎﻟﻢ‬
‫رؤﯾﺎ دﯾﺪم ﮐﻪ ﻣﺮدي ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﺳﻼﺣﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ دارد ﺷﺘﺮ ﻣﺮا ﮔـﺮدن ﺑﺰﻧـﺪ‪ .‬ﻫﺮاﺳـﺎن از‬
‫ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﺪم و ﭼـﭗ و راﺳـﺖ ﻧﮕـﺎه ﮐـﺮدم ﻫـﯿﭻ ﭼﯿـﺰي ﻧﺪﯾـﺪم و ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬اﯾـﻦ‬
‫رؤﯾﺎﺳﺖ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺧﻮاﺑﯿﺪم‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﺜﻞ ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮاب دﯾﺪم‪ .‬ﺑﯿﺪار ﺷﺪم و دﯾﺪم ﮐﻪ ﺷﺘﺮم رﻣﯿﺪه اﺳﺖ‬
‫و ﻣﻠﺘﻔﺖ ﺷﺪم ﺟﻮاﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺧﻮاب دﯾﺪه ﺑﻮدم ﺳﻼح در دﺳـﺖ دارد و ﻣـﺮد‬
‫ﮐﻬﻦﺳﺎﻟﯽ دﺳﺖ او را ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺷﺘﺮ ﻣﻦ دورش ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬آن دو در ﺣﺎل دﻋﻮا ﺑﻮدﻧﺪ ﮐـﻪ ﻧﺎﮔـﺎه‬
‫ﺳﻪ ﮔﺎو وﺣﺸﯽ آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﻣﺴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮﺧﯿﺰ ﻫﺮﮐﺪام از اﯾﻦﻫﺎ را ﺑﺨﻮاﻫﯽ ﻋﻮض ﺷـﺘﺮ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪة‬
‫آدﻣﯿﺰاد ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮدت ﺑﮕﯿﺮ‪ ،‬ﺟﻮان ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﯾﮑﯽ از ﮔﺎوﻫﺎ را ﮔﺮﻓﺖ و رﻓﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺷـﯿﺦ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻦ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻮان! ﻫﺮﮔﺎه در ﯾﮑﯽ از اﯾـﻦ واديﻫـﺎ ﭘﯿـﺎده ﺷـﺪي و از ﭼﯿﺰﻫـﺎي‬
‫ﻫﻮﻟﻨﺎك آن ﺗﺮﺳﯿﺪي‪ ،‬ﺑﮕﻮ از ﺷﺮ ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻫـﺮاساﻧﮕﯿـﺰ اﯾـﻦ وادي ﺑـﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻣﺤﻤـﺪ ﭘﻨـﺎه‬
‫ﻣﯽﺑﺮم و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺟﻦ ﭘﻨﺎه ﻣﮕﯿﺮ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ آنﻫﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪ‪ .‬راﻓﻊ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ روز دوﺷﻨﺒﻪ از ﻣﯿﺎن ﻋﺮب ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬دﻋـﻮت‬
‫او ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺷﺮق و ﻏﺮب ﻋﺎﻟﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻫﻞ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺜﺮب دﯾـﺎر ﻧﺨﻠﺴـﺘﺎنﻫـﺎ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺻﺒﺢ دﻣﯿﺪ ﺷﺘﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﺳﻮار ﺷﺪم و ﺑﺎ ﺟﺪﯾﺖ راه ﭘﯿﻤﻮدم ﺗﺎ وارد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷـﺪم‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﺮا دﯾﺪ و ﺳﺮ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﺮا ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣـﻦ ﭼﯿـﺰي ﺑﮕـﻮﯾﻢ ﺑﯿـﺎن داﺷـﺖ و ﺑـﻪ اﺳـﻼم‬
‫دﻋﻮﺗﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻦ اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ اﯾـﻦ ﻫﻤـﺎن ﮐﺴـﯽ‬

‫اﺳﺖ ﮐـﻪ در ﺑـﺎرهاش آﯾـﮥ ﴿‪         ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾       ﴿ :16‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ]ﺑﻨﻰ آدم[ ﺑﺮ ﺷﯿﻮه ]راﺳﺘﯿﻦ اﺳﻼم[ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﻰﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪ آﻧـﺎن آب ]و اﻣﮑﺎﻧـﺎﺗﻰ[ ﺑﺴـﯿﺎر‬
‫ﺑﻬﺮه ﻣﻰدادﯾﻢ«‪.‬‬
 ‫‪577‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1139‬و از ﻣﻘﺎﺗﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺑﺮ ﮐﻔﺎر ﻗـﺮﯾﺶ ﺑـﺎران ﻧﺒﺎرﯾـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾       ‬در ﻣﻮردﺷﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾        ﴿ :18‬‬
‫‪ -1140‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫـﯽ از‬
‫ﺟﻨﯿﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﺑﺪه ﺑﻪ ﮐﻨﺎر ﺗﻮ در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪا ‪‬‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾        ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -1141‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از اﺟﻨـﻪ ﺑـﻪ ﻧﺒـﯽ ﮐـﺮﯾﻢ ‪‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﮐﻨﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪت ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﺗﻮ دورﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾... ‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :22‬‬

‫‪.(3 )﴾‬‬
‫‪ -1142‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺣﻀﺮﻣﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ از اﺷﺮاف ﺟﻨﯿﺎن ﮐـﻪ ﭘﯿـﺮوان زﯾـﺎد‬
‫داﺷﺖ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ اﻣﯿﺪ دارد ﮐﻪ ﺧﺪا او را از رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﯽ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺧﻮدم ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ او را از رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﯽ ﻧﺠـﺎم ﺑـﺪﻫﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾...   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬

‫***‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و آﻧﮑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺧﺎص‪ ‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﻰ دﯾﮕﺮ را ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ]ﺑﻪ ﻧﯿﺎﯾﺶ[ ﻣﺨﻮاﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪.35128‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﮐﺴﻰ ﻣﺮا از ]ﮐﯿﻔﺮ[ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﺎه ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬و ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺸﺖ و ﭘﻨﺎﻫﻰ ﺟﺰ او ﻧﯿﺎﺑﻢ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪.35245‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪578‬‬

‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﺰﱠﻣ‪‬ﻞ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 20‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾  ﴿ :1‬‬
‫‪ -1143‬ﺑﺰار و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ واﺣﯽ از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ در دار ﻧﺪوه ﺟﻤﻊ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﻣﯽ ﺑﮕﺬارﯾﻢ ﺗـﺎ ﻣـﺮدم از او روﮔـﺮدان ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧـﯽ از‬
‫آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺮد ﮐﺎﻫﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪهاي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺎﻫﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻋـﺪهاي ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣﺠﻨـﻮن اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪهاي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺠﻨﻮن ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻋﺪهاي ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺳـﺎﺣﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻌـﺪادي ﺳـﺨﻦ آنﻫـﺎ را ﻧﻔـﯽ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او ﺳﺎﺣﺮ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ‪ ‬ﺻﺤﺒﺖﻫﺎي آﻧـﺎن را ﺷـﻨﯿﺪ ﻟﺒـﺎس ﭘﻮﺷـﯿﺪ و‬

‫ﺧﻮد را در آن ﭘﯿﭽﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺟﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ آﻣﺪ و آﯾﮥ ﴿‪ ﴾  ‬را ﺗﻼوت ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1144‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻧﺨﻌﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ ﴿‪﴾  ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺧﻮد را در ﭼﺎدر ﭘﯿﭽﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪          ﴿ :20‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪               ‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى ﺟﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﯿﭽﯿﺪه«‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰار ‪» 2276‬ﮐﺸﻒ« ]ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« ‪ [2096‬از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 11443‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﻌﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ واﺳﻂ ﮐـﺬاب اﺳـﺖ‪.‬‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2771‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪579‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪               ‬‬

‫‪.(1 )﴾          ‬‬
‫‪ -1145‬ك‪ :‬ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﯾﮏ ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺷﺐ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ]آﻧﻘﺪر ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ[ ﺗﺎ ﮐﻪ ﭘﺎﻫﺎﯾﺸﺎن ورم ﮐـﺮد‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ ﮐـﻼم‬

‫آﺳﻤﺎﻧﯽ ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1146‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب و ﻏﯿﺮه ﻣﺜﻞ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﺪ‪‬ﺛﱢﺮ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻣﻰداﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ دو ﺳﻮ‪‬م ﺷﺐ و ﯾﮏ دو‪‬م آن و ﯾـﮏ ﺳـﻮ‪‬م آن را‬
‫]ﺑﺮاى ﻋﺒﺎدت[ ﺑﺮ ﻣﻰﺧﯿﺰى و ]ﻧﯿﺰ[ ﺟﻤﻌﻰ از آﻧﺎن ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺐ و روز را ﻣﻰﺳـﻨﺠﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم داﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻪ آن ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﻟﺬا از ﺷﻤﺎ در ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﻣﯿﺴ‪‬ﺮ ﺑﺎﺷﺪ از ﻗـﺮآن‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻰ از ﺷﻤﺎ ﺑﯿﻤﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و دﯾﮕﺮاﻧﻰ ﻫﻢ در زﻣـﯿﻦ ﺳـﻔﺮ ﻣـﻰﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﮐـﻪ از‬
‫ﻓﻀﻞ ﺧﺪا ﻣﻰﺟﻮﯾﻨﺪ‪ .‬و دﯾﮕﺮاﻧﻰ ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﮐﺎرزار ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﻣﯿﺴ‪‬ﺮ ﺑﺎﺷـﺪ از آن ﺑﺨﻮاﻧﯿـﺪ‪ .‬و‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺮ ﭘﺎى دارﯾﺪ و زﮐﺎت ﺑﭙﺮدازﯾﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻗـﺮض اﻟﺤﺴـﻨﻪ ﺑﺪﻫﯿـﺪ‪ .‬و ﮐﺎرﻫـﺎى ﻧﯿﮑـﻰ را ﮐـﻪ ﺑـﺮاى‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن ﭘﯿﺶ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬آن را ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﭘﺎداش ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻰﯾﺎﺑﯿﺪ‪ .‬و از ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣـﺮزش‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 504 / 2‬از ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﮑﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺣـﺎﮐﻢ و‬
‫ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 35169‬از ﺳﻤﺎك ﺣﻨﻔﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺳـﻤﺎك‪،‬‬
‫وي از راويﻫﺎي ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪580‬‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 56‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾  ﴿ :7 – 1‬‬

‫‪ -1147‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺪت ﯾﮏ ﻣـﺎه‬
‫در ﻏﺎر ﺣﺮاء ﻣﻌﺘﮑﻒ ﺑﻮدم ﭼﻮن زﻣﺎن اﻋﺘﮑﺎف را ﺳﭙﺮي ﮐﺮدم از آﻧﺠﺎ ﺧﺎرج ﺷﺪم ﺑـﻪ ژرﻓـﺎي‬
‫دره ﮐﻪ رﺳﯿﺪم ﮐﺴﯽ ﻣﺮا ﺻﺪا ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﯿﭽﮑﺲ را ﻧﺪﯾﺪم ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺳـﺮ ﺧـﻮد را ﺑﻠﻨـﺪ ﮐـﺮدم و‬
‫ﻫﻤﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪاي را دﯾﺪم ﮐﻪ در ﺣﺮاء ﻧﺰدم آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﺳﯿﺪم ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﻣـﺮا ﺑﭙﯿﭽﺎﻧﯿـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -1148‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮه‬
‫ﺑﺮاي ﻗﺮﯾﺶ ﻏﺬا ﺗﺮﺗﯿﺐ داد و از آنﻫﺎ ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن ﻏﺬا ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﺎرة اﯾﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺎﺣﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺳﺎﺣﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺪهاي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﮐﺎﻫﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪهاي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺎﻫﻦ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺎﻋﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮد ﺷﺎﻋﺮ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در آﺧﺮ ﯾﮑﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺮد ﺟﺎدوي ﺑﯿﺎن دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن را رﺳﻮل ﺧﺪا‬

‫ﺷﻨﯿﺪ و ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﻦ ﻏﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﺧﻮد را در ﭼﺎدر ﭘﯿﭽﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﯾﮥ ﴿‪ ‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ 4923‬و ‪ ،4924‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 161‬ح ‪ 257‬و ‪ ،258‬اﺣﻤﺪ ‪ 306 / 3‬و ‪ ،392‬ﻃﺒﺮي ‪ ،35309‬اﺑﻦ‬
‫ﺣﺒﺎن ‪ 34‬و ‪ ،35‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 155 / 2‬و ‪ 156‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 84 / 5‬از ﭼﻨـﺪ ﻃﺮﯾـﻖ از‬
‫ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﮐﺜﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ 3238 / 4‬و ‪ 3925‬و ‪ 4954‬و ‪ ،6214‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 161‬ح ‪ 255‬و ‪،256‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي ‪ 3325‬ﻃﺒﺮي ‪ ،35307‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 138 / 2‬و ‪ 156‬و اﺑـﻮﻧﻌﯿﻢ در »دﻻﺋـﻞ« ‪ 278 / 1‬از ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ از زﻫﺮي از اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 2233‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪581‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪               ‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(2 )﴾    ﴿ :11‬‬
‫‪ -1149‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺻـﺤﯿﺢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬وﻟﯿـﺪ ﺑـﻦ ﻣﻐﯿـﺮه‬
‫ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬رﺳﯿﺪ و آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺮاي او ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ را ﺗﻼوت ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺜـﻞ اﯾـﻦ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﺪاي روحﭘﺮور ﻗﺮآن دل او را ﻧﺮم ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺰد او آﻣﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬
‫ﻋﻤﻮ‪ ،‬ﻗﻮﻣﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗـﻮ ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت ﺟﻤـﻊ ﮐﻨـﺪ‪] .‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﺮاي ﭼـﻪ؟ اﺑﻮﺟﻬـﻞ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ [:‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧـﺰد ﻣﺤﻤـﺪ رﻓﺘـﻪاي ﺗـﺎ از داراﯾـﯽ او اﺳـﺘﻔﺎده ﮐﻨـﯽ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﻫﺴـﺘﻢ‪ .‬اﺑﻮﺟﻬـﻞ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭘـﺲ در اﯾـﻦ‬
‫ﺻﻮرت در ﺑﺎرة ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺨﻨﯽ ﺑﮕﻮ ﺗﺎ ﻗﻮﻣﺖ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮ ﺳﺨﻨﺎن او را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪاي و از او‬
‫ﻣﻨﺘﻔﺮ ﻫﺴﺘﯽ‪ .‬وﻟﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! در ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴـﯽ ﭘﯿـﺪا ﻧﻤـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﻨﻮن ﺷﻌﺮ از ﻣﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ رﺟﺰ ]اﺷﻌﺎري ﮐـﻪ روز ﻧﺒـﺮد در ﻣﻘـﺎم ﻣﻔـﺎﺧﺮت ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد[ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﯿﺪه و ﻧﻪ ﺑﻪ اﺷﻌﺎر ﺟﻦ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳـﺨﻨﺎن ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻪ ﻫﯿﭽﮑـﺪام از اﻧـﻮاع‬
‫ﺷﻌﺮ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ! ﮔﻔﺘﺎر او از ﺷﺮﯾﻨﯽ و ﺣﻼوت ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﮐﻼﻣﺶ‬
‫ﺑﻬﺠﺖ آﻓﺮﯾﻦ و زﯾﺒﺎﺳﺖ‪ ،‬اوﻟﺶ درﺧﺸﺎن و آﺧﺮش ﻓﺮوزان اﺳﺖ ﻣﺪارج ﺳﺨﻨﺶ رﻓﯿﻊ و ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫از آن ﺳﺨﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ ﻣﺎ دون ﺧﻮد ﺷﮑﺴﺖ ﻣﯽآورد‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗـﺎ ﻋﯿـﺐ او را ﻧﮕـﻮﯾﯽ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪات از ﺗﻮ راﺿﯽ و ﺧﺸﻨﻮد ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﮕﺬار ﺗـﺎ در اﯾـﻦ ﻣـﻮرد ﺑﯿﻨﺪﯾﺸـﻢ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 11250‬و ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ .11448‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬اى ﺟﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﯿﭽﯿﺪه‪ .‬ﺑﺮﺧﯿـﺰ و‬
‫ﻫﺸﺪار ده‪ .‬و ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻰ ﯾﺎد ﮐﻦ‪ .‬و ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﯾﺖ را ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺑﺪار‪ .‬و ﭘﻠﯿـﺪى را دور ﺳـﺎز‪ .‬و ﻧﺒﺎﯾـﺪ‬
‫ﭼﯿﺰى اﻓﺰون ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺑﺪﻫﻰ‪ .‬و ﺑﺮاى ]ﺣﮑﻢ[ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﺎش«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﺎ ﮐﺴﻰ ﺑﮕﺬار ﮐﻪ ]او را[ ﺗﻨﻬﺎ آﻓﺮﯾﺪهام«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪582‬‬

‫ﻟﺤﻈﻪاي ﺗﻔﮑﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺎدوي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان اﺛﺮ ﻣﯽﮔﺬارد و ﺧـﻮد او اﯾـﻦ‬

‫ﺟﺎدو را از دﯾﮕﺮي ﻣﯽآﻣﻮزد‪ .‬ﭘﺲ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل در اﯾـﻦ ﺧﺼـﻮص آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -1150‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﯿﺰ از ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾   ﴿ :30‬‬

‫‪ -1151‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »اﻟﺒﻌـﺚ« از ﺑـﺮاء ‪ ‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫـﯽ از‬
‫ﯾﻬﻮدﯾﺎن از ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺻﺤﺎﺑﯽ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﺧﺎزﻧﺎن دوزخ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮﻧﺪ ﺻﺤﺎﺑﯽ آﻣﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬

‫را آﮔﺎه ﮐﺮد‪ .‬در آن ﺳﺎﻋﺖ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪           ﴿ :31‬‬

‫‪              ‬‬

‫‪             ‬‬

‫‪ -1‬واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧـﺰول« ‪ ،842‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ 506 / 5‬و ﺑﯿﻬﻘـﯽ در »دﻻﺋـﻞ« ‪ 198 / 2‬و ‪ 199‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ...‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ را ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨـﺎري ﺻـﺤﯿﺢ ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ راويﻫـﺎﯾﺶ راوﯾـﯽ ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﺧﺮش را ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 200 / 2‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‪ ،‬اﺳـﻨﺎدش ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺟﻬﺎﻟـﺖ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ 3384‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ‬
‫و در اﺳﻨﺎدش ﯾﮏ راوﯾﯽ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 35419‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻃﺒـﺮي ‪35424‬‬
‫از اﺑﻦ زﯾﺪ و ﻃﺒﺮي ‪ 35423‬از ﺿﺤﺎك ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 35421‬از ﻗﺘـﺎده ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﺧﺒﺮ ﺑﺎ ﻃﺮق و ﺷﻮاﻫﺪش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪» .‬ﮐﺸﺎف« ‪ 1250‬و‬
‫»ﻓﺘﺢ ﺑﻐﻮي« ‪ 2293‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،29‬ص ‪.152‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮ آن ﻧﻮزده ]ﮐﺲ[ ﮔﻤﺎرده ﺷﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪583‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪                    ‬‬

‫‪.(1 )﴾  ‬‬

‫‪ -1152‬ك‪ :‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬روزي اﺑﻮﺟﻬـﻞ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﮔـﺮوة ﻗـﺮﯾﺶ!‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻟﺸﮑﺮ ﺧﺪا ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را در ﺟﻬﻨﻢ ﻋﺬاب ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ و ﺷـﮑﻨﺠﻪ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﻧـﻮزده‬
‫ﻧﻔﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﺷﻤﺎ از آﻧﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ آﯾﺎ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﺷﻤﺎ را ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﻣﻐﻠـﻮب ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ‬

‫ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪ ﴾     ‬را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫‪ -1153‬و از ﻗﺘﺎده ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬

‫‪ -1154‬ك‪ :‬و از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﴿‪ ﴾   ‬ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدي از ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮ اﺷﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﮔﺮوة ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬از ﻧﻮزده ﻧﻔﺮ ﺧﺎزن دوزخ ﻧﺘﺮﺳـﯿﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻦ ﺧﻮدم ﺗﻨﻬﺎ ده ﻧﻔﺮ آنﻫﺎ را ﺑﺎ ﺷﺎﻧﮥ راﺳﺘﻢ و ﻧﻪ ﻧﻔﺮ آنﻫﺎ را ﺑﺎ ﺷﺎﻧﮥ ﭼﭙﻢ از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ ﻣـﯽﮐـﻨﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾...     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾         ﴿ :52‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺟﺰ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻣﻮﮐّﻼن آﺗﺶ ]دوزخ[ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬و ﺷﻤﺎر آﻧﺎن را ﺑﺮاى ﮐﺎﻓﺮان ﺟﺰ آزﻣﻮن ﻗﺮار‬
‫ﻧﺪادهاﯾﻢ‪ .‬ﺗﺎ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﯾﻘﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺗﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺆﻣﻦﺗﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﺎ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﮏ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺗﺎ ﺑﯿﻤﺎر دﻻن و ﮐﺎﻓﺮان ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺜﻞ ﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﻫﺮ ﮐـﺲ را ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻰﺳﺎزد و ﻫﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ .‬و ]ﺷﻤﺎر[ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺟﺰ او‬
‫]ﮐﺲ[ ﻧﻤﻰداﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺟﺰ ﭘﻨﺪى ﺑﺮاى ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 35441‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ و ﺑﺎزﻫﻢ ‪ 35442‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ از آﻧﺎن ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ]ﺑﻪ او[ ﺻﺤﯿﻔﻪﻫﺎﯾﻰ ﮔﺸﻮده داده ﺷﻮد«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪584‬‬

‫‪ -1155‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﮔـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ راﺳـﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ زﯾﺮ ﺑﺎﻟﺶ ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﺎ ﻣﻨﺸﻮر اﻣﺎن و ﻧﺠﺎت از ﺟﻬﻨﻢ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ‬

‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾         ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻗ‪‬ﯿﺎﻣ‪‬ﺖ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 40‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾      ﴿ :16‬‬
‫‪ -1156‬ك‪ :‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬وﻗﺘـﯽ ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ وﺣـﯽ ﻧـﺎزل‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬آن ﺑﺰرﮔﻮار وﺣﯽ ﻧﺎزلﺷﺪه را ﺗﻨﺪ ﺗﻨﺪ ﻣـﯽﺧﻮاﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺳـﺮﯾﻊ ﺣﻔـﻆ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي‬

‫ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾   ﴿ :35 – 34‬‬

‫‪ -1157‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ‬

‫﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻗﺮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎدرﺗﺎن در ﻋﺰايﺗـﺎن‬
‫ﮔﺮﯾﻪ ﮐﻨﺪ اﺑﻦ اﺑﻮﮐﺒﺸﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻋﻼن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﺧﺎزﻧﺎن ﺟﻬﻨﻢ ﻧﻮزده ﻧﻔﺮﻧـﺪ و ﺷـﻤﺎ ﺗـﻮدهﻫـﺎي‬
‫ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺮدم را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده اﯾﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ده ﻧﻔﺮ از ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮ ﯾﮑـﯽ از ﻣـﺆﻇﻔﯿﻦ ﺟﻬـﻨﻢ ﻏﻠﺒـﻪ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬زﺑﺎن را ﺑﻪ ]ﺗﮑﺮار[ آن ﻣﺠﻨﺒﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب آن را ]ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرى[«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺨـﺎري ‪ 5‬و ‪ 4927‬و ‪ 4929‬و ‪ 5044‬و ‪ ،7534‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ ،448‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ ،3229‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪،149 / 2‬‬
‫ﺣﻤﯿﺪي ‪ ،527‬اﺣﻤﺪ ‪ ،343 / 1‬ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ ‪ ،2628‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ 198 / 1‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 39‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻮﻋﺎﯾﺸﻪ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« ‪ 2251‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪585‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﻮﯾﺶ وﺣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮود و ﺑﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﮕﻮﯾـﺪ‪﴿ :‬‬

‫‪» ﴾       ‬واي ﺑﺮﺗﻮ! واي ﺑﺮﺗﻮ ﺑﺎزﻫﻢ واي ﺑﺮ ﺗﻮ واي ﺑﺮ ﺗﻮ«) ‪.(1‬‬
‫‪ -1158‬ك‪ :‬ﻧﺴﺎﺋﯽ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب ﭘﺮﺳـﯿﺪم ﮐـﻪ‬

‫آﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻼم ﻋﺰﯾﺰ ﴿‪ ﴾   ‬را رﺳﻮل ﺧﺪا از ﻧﺰد ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻪ و ﯾﺎ ﺧﺪا دﺳﺘﻮرش‬
‫داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ؟ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﺘﺪا رﺳﻮل اﷲ از ﻧـﺰد ﺧـﻮد ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﺧـﺪا ‪ ‬ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت وﺣﯽ ﻣﻨﺰل و آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة اﻧﺴﺎن‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 31‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾       ﴿ :8‬‬
‫‪ -1159‬اﺑــﻦ ﻣﻨــﺬر از اﺑــﻦ ﺟــﺮﯾﺞ رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬ﻧﺒــﯽ اﮐــﺮم ‪ ‬ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن را اﺳــﯿﺮ‬

‫ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا ﴿‪ ﴾‬در ﻣﻮرد اﺳﺮاي ﻣﺸـﺮﮐﯿﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺪﯾﻪ اﺳﯿﺮ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ]در روز ﺑـﺪر[ دﺳـﺘﻮر داد ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﺳﯿﺮان ﺧﻮشرﻓﺘﺎري ﮐﻨﻨﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 35440‬از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ ﮐﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،658‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،510 / 5‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 12998‬ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2796‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺧﻮراك را‪ -‬ﺑﻪ رﻏﻢ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺶ‪ -‬ﺑﻪ ﺑﯿﻨﻮا و ﯾﺘﯿﻢ و اﺳﯿﺮ ﻣﻰﺑﺨﺸﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪] -4‬در اﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ دار اﻟﻔﮑﺮ ﺑﯿﺮوت‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.[371‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪586‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾       ﴿ :20‬‬
‫‪ -1160‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬آﻣﺪ‪.‬‬
‫آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺮ روي ﺑﻮرﯾﺎﯾﯽ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﺷﺎﺧﮥ درﺧـﺖ ﺧﺮﻣـﺎ ﺧﻮاﺑﯿـﺪه ﺑـﻮد و اﺛـﺮ ﺑﻮرﯾـﺎ ﺑـﺮ‬
‫ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺒﺎرك آن ﺣﻀﺮت دﯾﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم از او‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﻋﻠﺖ ﮔﺮﯾﻪات ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و ﺷـﺎن و ﺷـﻮﮐﺖ ﮐﺴـﺮي‪ ،‬ﻫﺮﻣـﺰ و زﻣﺎﻣـﺪار‬
‫ﺣﺒﺸﻪ را ﺑﻪ ﯾﺎد آوردم و ﺣﺎﻟﺖ ﺷـﻤﺎ را دﯾـﺪم ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴـﺘﯽ و در روي ﺑﻮرﯾـﺎﯾﯽ از ﺷـﺎﺧﮥ‬
‫درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽﺧﻮاﺑﯽ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺧﻮﺷﻨﻮد ﻧﻤـﯽﺷـﻮي؟ ﺳـﻬﻢ آنﻫـﺎ ﺗﻨﻬـﺎ دﻧﯿـﺎ و‬
‫ﻧﻌﻤﺖﻫـﺎي آﺧـﺮت ﻧﺼـﯿﺐ ﻣﺎﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪      ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾         ﴿ :24‬‬
‫‪ -1161‬ك‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬـﻞ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺒﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮔﺮدﻧﺶ را ﻣﯽزﻧـﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﺮﺳ‪‬ﻼت‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 50‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺑﻨﮕﺮى‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺴﯿﺎر و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﻰ ﺑﺰرﮔﻰ ﻣﻰﺑﯿﻨﻰ«‪.‬‬

‫‪» -2‬در ﻣﻨﺜﻮر« ‪.489 / 6‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﺮاى ﺣﮑﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﺎش و از ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﯾﺎ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻰ از آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺒﺮ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ ،3442‬ﻃﺒﺮي ‪.35867‬‬
 ‫‪587‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾      ﴿ :48‬‬

‫‪ -1162‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾‬در ﻣﻮرد ﺛﻘﯿﻒ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪] .(2‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺛﻘﯿﻒ را ﺑﻪ اداي ﻧﻤﺎز اﻣﺮ ﮐـﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺧﻮد را ﺧﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮ ﻣﺎ ﻋﯿﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬دﯾﻨـﯽ ﮐـﻪ در او‬
‫ﻧﻤﺎز ﻧﯿﺴﺖ ﺧﯿﺮ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ[) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻧَﺒ‪‬ﺄ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 40‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪.(4 )﴾  ﴿ :‬‬
‫‪ -1163‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪ ‬ﻣﺒﻌﻮث‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﭘﺮس و ﺟﻮ از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(5‬‬

‫***‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﺑﻪ رﮐﻮع روﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ رﮐﻮع روﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪» -2‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪.1509‬‬
‫‪ -3‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮزي‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ ﻓﯽ ﻋﻠﻢ اﻟﺘﻔﺴﯿﺮ« ﻣﮑﺘﺒﮥ اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﯿـﺮوت‪ .‬ﺳـﺎل‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ‪ ،1404‬ج ‪ ،8‬ص ‪.452‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﮐﺎﻓﺮان[ از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ از ﭼﻪ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻃﺒﺮي ‪.35997‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪588‬‬

‫ﺳﻮرة ﻧﺎزﻋﺎت‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 46‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾     ﴿ :12‬‬
‫‪ -1164‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﮐﻼم ﺧﺪاي‬
‫ﺑﺰرگ ﴿‪) ﴾     ‬ﻧﺎزﻋﺎت‪» (10 :‬ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫اول ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮﯾﻢ؟« ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ زﻧﺪه ﺷﻮﯾﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺪت زﯾﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾     ﴿ :44 – 42‬‬
‫‪ -1165‬ك‪ :‬ﺣﺎﮐﻢ و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬در ﻣﻮرد‬

‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺆال ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪      ‬‬

‫را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺳﺆاﻻت آنﻫﺎ ﭘﺎﯾﺎن‬ ‫‪﴾       ‬‬
‫) ‪(2‬‬

‫ﯾﺎﻓﺖ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آن ﮔﺎه آن ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻰ زﯾﺎﻧﺒﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬درﺑﺎره ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﺗﻮ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﻘّﻖ آن ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ؟ ﺗﻮ در ﭼﻪ ﻣﻘﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع آن‬
‫را ﯾﺎد ﮐﻨﻰ؟ ﻣﻨﺘﻬﺎى ]داﻧﺶ[ آن ﺑﻪ ]ﻧﺰد[ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،513 / 2‬ﺑﺰار ‪» ،2279‬ﮐﺸﻒ« و ﻃﺒﺮي ‪ 36314‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﺎﮐﻢ و ذﻫﺒـﯽ اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ را‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﺑﻦ ﻋﯿﯿﻨﻪ در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮش اﯾﻦ را ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐـﺮد« اﺑـﻦ‬
‫اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ در »اﻟﻌﻠﻞ« ‪ 1693‬آورده ﮐﻪ اﺑﻮذرﻋﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ« اﻣﺎ ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤـﻊ‬
‫اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 133 / 7‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬راويﻫﺎي ﺑﺰار راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ 3492‬از‬
‫ﻋﯿﯿﻨﻪ از زﻫﺮي از ﻋﺮوه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪» .‬اﻟﮑﺸﺎف« ‪ 1266‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪589‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1166‬و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻮﯾﺒﺮ از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﮑﻪ ﺑﺎ اﺳـﺘﻬﺰاء و ﺗﻤﺴـﺨﺮ از رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺳـﺆال ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ ﻗﯿﺎﻣـﺖ ﭼـﻪ وﻗـﺖ ﺑﺮﭘـﺎ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد؟ ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾  ‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﻮره ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1167‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺎرق ﺑﻦ ﺷﻬﺎب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا از ﻗﯿﺎﻣـﺖ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺗﺎ ﴿‪ ﴾        ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫‪ -1168‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﺮوه ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻋﺒﺲ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 42‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾  ﴿ :2 – 1‬‬
‫‪ -1169‬ﺗﺮﻣﺬي و ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬اﺑﻦ ام ﻣﮑﺘﻮم ﻧﺎﺑﯿﻨـﺎ ﺑـﻮد ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪ ‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﺮا ﺑﻪ راة راﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻦ ﺗﺎ رﺳـﺘﮕﺎر ﺷـﻮم‪،‬‬
‫در آن ﺣﺎل ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از اﺑﻦ ام ﻣﮑﺘـﻮم رخ ﺑﺮﺗﺎﻓـﺖ و‬
‫روي ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ آن ﺑﺰرگ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ و ﻗﻮت ﺳﺨﻨﺎﻧﻢ ﭘﯽ ﻣـﯽﺑـﺮي؟ آن ﻏﺎﻓـﻞ‬
‫ﺑﺎ ﺑﯽﺗﻮﺟﻬﯽ و ﻏﻔﻠﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧـﺪا آﯾـﮥ ﴿‪﴾      ‬‬
‫) ‪(2‬‬

‫را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،665‬ﻃﺒﺮي ‪ 36315‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 8210‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪.2824‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬روى ﺗﺮش ﮐﺮد و اﻋﺮاض ﻧﻤﻮد‪ .‬از آﻧﮑﻪ آن ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدش آﻣﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3331‬اﺑﻦ ﺣﺒـﺎن ‪ ،535‬ﺣـﺎﮐﻢ ‪ 514 / 2‬و واﺣـﺪي ‪ 845‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﺎﮐﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوه ﺑﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪590‬‬

‫‪ -1170‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ را از اﻧﺲ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده [و ﻧﺎم آن ﻣﺮد را اﺑـﯽ ﺑـﻦ ﺧﻠـﻒ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ[ اﺳﺖ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(2 )﴾    ﴿ :17‬‬
‫‪ -1171‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻋﺘﺒﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﻟﻬﺐ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪاي ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﯾﻤﺎن ﻧﺪارم‪ .‬آﯾﮥ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺗﮑﻮﯾﺮ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 29‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾        ﴿ :29‬‬
‫‪ -1172‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﺧﺪا ‪ ‬آﯾﮥ‬

‫﴿‪) ﴾     ‬ﺗﮑﻮﯾﺮ‪» (28 :‬ﺑﺮاى ﮐﺴﻰ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ راﺳﺖ‬
‫ﮐﺮدار ﺷﻮد« را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺎﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ راة‬

‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻋﺪهاي اﯾﻦ را از ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوه از ﻋﺮوه ﺑـﺪون ذﮐـﺮ ﻋﺎﯾﺸـﻪ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ« و ﻣﺎﻟﮏ ‪ 203 / 1‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ وﺻـﻒ داراي ﺷـﻮاﻫﺪ اﺳـﺖ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2827‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 33624‬از ﻗﺘﺎده از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﻨﺎد آن ﺣﺴـﻦ اﺳـﺖ‪] ،‬ﻣﺴـﻨﺪ اﺑـﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ 431 / 5‬دار اﻟﻤـﺄﻣﻮن‬
‫ﻟﻠﺘﺮاث دﻣﺸﻖ[ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ 3494‬از ﻗﺘﺎده ﺑﺪون ذﮐـﺮ اﻧـﺲ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫وﺻﻒ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺒﻠﯽ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺑﺎد اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﺎﺳﭙﺎس اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن«‪.‬‬
 ‫‪591‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ را ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ و اﮔﺮ ﻧﺨﻮاﺳﺘﯿﻢ ﺑﻪ آن راه ﻧﻤﯽروﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪   ‬‬

‫‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1173‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻘﯿﻪ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳـﻠﻢ از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬ﻣﺜـﻞ‬
‫وي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ) ‪.(2‬‬
‫‪ -1174‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻠﯿﻤﺎن از ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﺨﯿﻤﺮه ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة اﻧﻔﻄﺎر‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 17‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(4 )﴾      ﴿ :6‬‬

‫‪ -1175‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾ ‬در ﺑﺎرة اﺑﯽ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻣﻄﻔﻔﯿﻦ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 36‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 36549‬و ‪.36550‬‬

‫‪» -2‬در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪.532 / 6‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1516‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اى اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰى ﺗﻮ را ]ﻧﺴﺒﺖ[ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرﮔﻮارت ﻓﺮﯾﻔﺖ؟«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪592‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪.(1 )﴾  ﴿ :‬‬

‫‪ -1176‬ك‪ :‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﭼـﻮن‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ ﻣﺮدم آن دﯾﺎر ﻫﻨﮕﺎم ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﯾـﺎ وزن ﮐـﺮدن‪ ،‬ﺣـﻖ دﯾﮕـﺮان را ﮐـﻢ‬

‫ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ ﴿‪ ﴾  ‬را ﻧـﺎزل ﮐـﺮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ﻧـﺰول وﺣـﯽ‬
‫وزنﮐﺮدن و ﭘﯿﻤﺎﻧﻪﮐﺮدن را ﮐﺎﻣﻼً درﺳﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻃﺎرق‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 17‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾    ﴿ :5‬‬
‫‪ -1177‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮ اﺷﺪ ﺑﺮ روي ﭘﻮﺳﺖ دﺑﺎﻏﯽ ﺷﺪه‬
‫ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﮔﺮوة ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺮا از روي اﯾﻦ ﭼﺮم دور ﮐﻨـﺪ ﭼﻨـﯿﻦ و‬
‫ﭼﻨﺎن ﭼﯿﺰﻫﺎ را ﺑﻪ او ﻣﯽدﻫﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻣﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ادﻋـﺎ دارد ﮐـﻪ ﺧﺎزﻧـﺎن و ﻣـﺄﻣﻮرﯾﻦ دوزخ‬
‫ﻧﻮزده ﻧﻔﺮﻧﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺷﻤﺎ را از ﺷﺮ دهﺗﺎي آنﻫﺎ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدﻫﻢ و ﺗﻤﺎم ﺷﻤﺎ ﻣﺮا از ﺷﺮ ﻧﻪﺗﺎي‬
‫آنﻫﺎ ﻧﺠﺎت دﻫﯿﺪ‪ .‬در ﺑﺎرة او ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬واى ﺑﻪ ﺣﺎل ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ]ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم[«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،674‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،2223‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،33 / 2‬ﻃﺒﺮي ‪ 36577‬و واﺣﺪي ‪ 848‬رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳـﯿﻮﻃﯽ در »در اﻟﻤﻨﺜـﻮر« ‪ 536 / 6‬ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪» .‬اﺣﮑﺎم اﻟﻘﺮآن« اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ ‪ 2266‬و »زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1517‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻨﮕﺮد از ﭼﻪ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ؟«‪.‬‬
 ‫‪593‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺳﻮرة اﻋﻠﯽ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 19‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾   ﴿ :6‬‬
‫‪ -1178‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔـﺎه ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ اﻣـﯿﻦ ﺑـﺮاي‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا وﺣﯽ ﻣﯽآورد او ‪ ‬از ﺗﺮس اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﺪ ﻗﺒـﻞ از رﻓـﺘﻦ ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ آن‬

‫آﯾﺎت را ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫در اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺟﻮﯾﺒﺮ اﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻏﺎﺷﯿﻪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 26‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾      ﴿ :17‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﻗﺮآن را[ ﺑﻪ ﺗﻮ آﻣﻮزش ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد ﭘﺲ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﮐﺮد«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ .12649‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺟﻮﯾﺒﺮ ﻣﺘﺮوك و اﺳﺘﺎدش ﺿﺤﺎك ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺎل ﻣﻼﻗﺎت ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺒﺮ‬
‫ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﺘﺮ ﻧﻤﻰﻧﮕﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ؟«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪594‬‬

‫‪ -1179‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﺧﺪا ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ‬

‫را ﺳﺘﻮد ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪﴾      ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻓﺠﺮ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 30‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾   ﴿ :27‬‬

‫‪ -1180‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺑﺮﯾﺪه رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪﴾   ‬‬
‫در ﺷﺎن ﺣﻤﺰه ‪ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1181‬و از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻮﯾﺒﺮ از ﺿﺤﺎك از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﯿﺴﺖ ﭼﺎة روﻣﻪ را ﺑﺨﺮد و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻫـﻢ آب ﺷـﺮﯾﻦ و ﮔـﻮارا ﺑﻨﻮﺷـﺪ و ﻫـﻢ‬
‫ﻣﻮرد آﻣﺮزش و ﻣﻐﻔﺮت ﺧﺪا ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ‪ ‬آن را ﺧﺮﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ اﯾﻦ ﭼﺎه را ﻣﺤﻞ آﺑﺨﻮري ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﯽ؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﻠـﻪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪا ‪ ‬آﯾـﮥ‬
‫﴿‪ ﴾   ‬را در ﻣﻮرد ﻋﺜﻤﺎن ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﺑﻪ روح ﻣﺆﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد[ اى ﻧﻔﺲ آرام ﮔﯿﺮﻧﺪه«‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﻨﺎد ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺟﻮﯾﺒﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﻣﺘﺮوك و ﺿﺤﺎك ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻼﻗﺎت ﻧﮑﺮده‪ .‬ذﮐـﺮ ﻧـﺰول‬
‫آﯾﻪ وﻫﻦ اﺳﺖ ﻟﯿﮑﻦ ﺻﺤﯿﺢ و ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﭼﺎه روﻣﻪ را ﺧﺮﯾﺪه و ﻣﺤـﻞ آب ﺧـﻮري و آﺑﮕﯿـﺮي‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻗﺮار داده‪.‬‬
 ‫‪595‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺳﻮرة ﻟﯿﻞ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 21‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾   ﴿ :1‬‬

‫‪ -1182‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﮑﻢ ﺑﻦ اﺑﺎن از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺷﺎﺧﻪاي از درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎي ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺧﺎﻧﮥ ﻓﻘﯿﺮي ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادة ﭘﺮﺟﻤﻌﯿﺖ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮوﻗﺖ ﺻﺎﺣﺐ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﭼﯿﺪن ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻪ درﺧـﺖ ﺑـﺎﻻ ﻣـﯽرﻓـﺖ‪ .‬ﮔـﺎه‬
‫ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻨﮕﺎم ﭼﯿﺪن ﺧﺮﻣﺎ ﭼﻨﺪ داﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﺑـﻪ زﻣـﯿﻦ ﻣـﯽاﻓﺘـﺎد و ﮐﻮدﮐـﺎن ﻣـﺮد ﻓﻘﯿـﺮ ﺧﺮﻣﺎﻫـﺎ را‬
‫ﺑﺮﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﻣﺮد از درﺧﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآﻣﺪ و ﻣﯿﻮه را از دﺳﺖ ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و اﮔـﺮ در‬
‫دﻫﺎن ﮐﻮدﮐﯽ ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد را در دﻫﺎن ﮐﻮدك ﮐﺮده ﺧﺮﻣﺎ را از دﻫﺎﻧﺶ ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽآورد‪ .‬ﯾﮏ روز ﻓﻘﯿﺮ ﺗﻬﯿﺪﺳﺖ از رﻓﺘﺎر ﺑﺪ او ﭘﯿﺶ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﮔﻠﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺸﻮاي ﻋـﺎﻟﻢ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫دﻧﺒﺎل ﮐﺎر ﺧﻮد ﺑﺮو ]ﺗﺎ ﻣﻦ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﮐﻨﻢ[‪ .‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺻﺎﺣﺐ درﺧﺖ را دﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫آن درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ را ﮐﻪ ﺷﺎﺧﻪاش ﺑﺎﻻي ﺧﺎﻧﮥ ﻓﻼﻧﯽ ﮐﺞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه و در ﻋﻮض ﻧﺨﻠﯽ‬
‫در روﺿﮥ رﺷﻮان ﻧﺼﯿﺐ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﻦ اﯾـﻦ درﺧـﺖ را ﺑـﻪ ﺗـﻮ ﻣـﯽدادم‪ ،‬اﻣـﺎ از درﺧﺘـﺎن‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ ﮐﻪ دارم ﻣﯿﻮة ﻫﯿﭽﮑﺪام ﻟﺬتﺑﺨﺶﺗﺮ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهﺗﺮ از ﻣﯿﻮة اﯾﻦ درﺧﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ﺑﻌﺪ از‬
‫ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ راة ﺧﻮد رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺮدي در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﮐـﻪ ﺳـﺨﻨﺎن رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪ ‬و ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! اﮔـﺮ ﻣـﻦ آن درﺧـﺖ‬
‫ﺧﺮﻣﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻢ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ او ﻣﯽدادي ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﻫـﻢ ﻣـﯽﺑﺨﺸـﯽ؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﻠـﻪ‪ ،‬ﻣـﺮد روان ﺷـﺪ و‬
‫ﺻﺎﺣﺐ درﺧﺖ را ﭘﯿﺪا ﮐﺮد ﻫﺮدو ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺎغﻫـﺎ و درﺧﺘـﺎن ﻓـﺮاوان ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪي‪ ،‬ﻗﺮار ﺷﺪ ﻣﺤﻤﺪ ‪ ‬ﻋﻮض ﻧﺨﻞ ﻣﻦ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﻪاش ﺑﺎﻻي ﺧﺎﻧﮥ ﻓﻼن‬
‫ﮐﺞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﯾﮏ ﻧﺨﻞ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯾﻦ درﺧـﺖ را ﺑـﻪ ﺗـﻮ ﻣـﯽدادم‬
‫ﻟﯿﮑﻦ ﻣﯿﻮة اﯾﻦ ﻧﺨﻞ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ درﺧﺘﺎن ﻓﺮاوان دارم ﻣﯿـﻮة ﻫﯿﭽﮑـﺪام ﺑـﻪ ﺷـﺮﯾﻨﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺨﻠﺖ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽﻓﺮوﺷﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ آن ﮐـﻪ ﻋﻮﺿـﺶ ﭘـﻮل‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪596‬‬

‫زﯾﺎدي ﺑﭙﺮدازي‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻧﮑﻨﻢ ﮐﺴﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد آن ﻣﺒﻠﻎ را ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﯿﻤـﺖ اﯾـﻦ درﺧـﺖ‬
‫ﭼﻘﺪر اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻬﻞ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﯿﻤﺖ زﯾﺎدي ﮔﺬاﺷـﺘﯽ و ﭘـﺲ از ﭼﻨـﺪ ﻟﺤﻈـﻪ‬
‫ﺳﮑﻮت ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﯿﺎور ﻣﻦ در ﻋﻮض اﯾﻦ ﯾﮏ درﺧﺖ ﭼﻬﻞ درﺧـﺖ‬
‫ﻣﯽدﻫﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺧﻮد را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺧـﺪﻣﺖ رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻫﻤﺎن ﻧﺨﻞ ﺑﻪ ﻣﻠﮑﯿﺖ ﻣﻦ درآﻣﺪ‪ ،‬ﺣﺎل از آن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﻧﺰد ﺗﻬﯿﺪﺳﺖ ﺑﯿﻨﻮا رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آن درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ از آن ﺧﻮدت و ﺧﺎﻧﻮادهات ﺷـﺪ ﺗﺼـﺎﺣﺒﺶ‬

‫ﻧﻤﺎ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ ﴿‪» ﴾   ‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺐ ﭼـﻮن ﻓـﺮو ﭘﻮﺷـﺎﻧﺪ« را‬
‫ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﻮره ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺪ ًا ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(2 )﴾    ﴿ :5‬‬
‫‪ -1183‬ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ ﺑـﻪ اﺑـﻮﺑﮑﺮ‬
‫‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﯿﻨﻤﺖ ﺑﺮدﮔﺎن ﻧﺎﺗﻮان را آزاد ﻣﯽﮐﻨﯽ اﮔـﺮ ﻣـﺮدان ورزﯾـﺪه و ﺗﻮاﻧـﺎ را‬
‫آزاد ﻣﯽﮐﺮدي در ﮐﻨﺎرت اﺳﺘﻮار ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ و از ﺗﻮ دﻓﺎع ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﺑـﻮﺑﮑﺮ ﺻـﺪﯾﻖ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺮاد ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ رﺿﺎي ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾    ‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﻮره ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ آﻣﺪه و واﺣـﺪي در »اﺳـﺒﺎب ﻧـﺰول« ‪ 852‬و در‬
‫»اﻟﻮﺳﯿﻂ« ‪ 502 / 4‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺣﻤﺪ ‪ 328 / 3‬از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺪون ذﮐﺮ ﻧـﺰول آﯾـﻪ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 127 / 3‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ و ﺑﺰار رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪،‬‬
‫در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد در ﺧﺼﻮص ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﭼﯿﺰﻫﺎي ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺛﻘﻪ اﺳﺖ« »ﺗﻔﺴـﯿﺮ‬
‫ﺑﻐﻮي« ‪ 2348‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ اﻣ‪‬ﺎ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرى ﮐﺮد«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ 525 / 2‬اﯾﻦ را رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ذﻫﺒﯽ ﺳﮑﻮت ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬واﺣﺪي‬
‫در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول« ‪ 855‬آورده‪» .‬اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن« ‪ 2314‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪597‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾  ﴿ :17‬‬

‫‪ -1184‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﺮوه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ‬ﻫﻔﺖ ﺑﺮده را ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ در راة‬

‫ﺧﺪا ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ آزاد ﮐﺮد‪ .‬در ﺑـﺎرة او ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ ﴿‪ ﴾  ‬را ﺗـﺎ‬
‫آﺧﺮ ﺳﻮره ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(2 )﴾      ﴿ :19‬‬

‫‪ -1185‬ﺑﺰار از اﺑﻦ زﺑﯿﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬

‫‪ ﴾‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﻮره در ﻣﻮرد اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺿﺤﯽ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 11‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾ ﴿ :5 – 1‬‬

‫‪ -1186‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮان از ﺟﻨﺪب ‪ ‬رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ‬
‫دو ﺷﺐ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﺗﻬﺠﺪ و ﻋﺒﺎدت ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﯿﺰد‪ .‬زﻧﯽ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ رﺳـﯿﺪ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ]ﻣﺮدﻣﺎن[ ﺑﺲ ﭘﺮوا ﭘﯿﺸﻪ از آن دور داﺷﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﮐﺴﻰ در ﻧﺰد او ﻧﻌﻤﺘﻰ ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺎداش ]آن را[ ﺑﺒﯿﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺰار »ﮐﺸﻒ« ‪ 2289‬از اﺑﻦ زﺑﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻃﺒـﺮي ‪ 37491‬از‬
‫ﻗﺘﺎده ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻋﻤﻮم آﯾﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪598‬‬

‫اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺷﯿﻄﺎﻧﺖ ﺗﻮ را ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪     ‬‬
‫‪  ‬‬

‫‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1187‬ك‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر و ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ از ﺟﻨﺪب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ دﯾﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ را ﯾـﺎرش ﺗـﺮك ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -1188‬ك‪ :‬ﺣﺎﮐﻢ از زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﭼﻨﺪ روز اﻧﺘﻈـﺎر‬
‫ﮐﺸﯿﺪ و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﺣﻀﻮر آن ﺣﻀﺮت ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ .‬ام ﺟﻤﯿﻞ ﻫﻤﺴﺮ اﺑﻮﻟﻬﺐ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم ﮔﻔـﺖ‪:‬‬

‫ﯾﺎر و ﻫﻤﺪﻣﺖ ﺗﻮ را ﺗﺮﮐﺖ ﮐﺮده و از ﺗﻮ ﺑﯿﺰار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾ ‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﻮره‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -1189‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ در »ﻣﺴﻨﺪ« ﺧﻮد‪ ،‬واﺣﺪي و دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﺳﻨﺪي ﮐـﻪ در آن‬
‫ﺷﺨﺺ ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﺖ از ﺣﻔـﺺ ﺑـﻦ ﺳـﻌﯿﺪ ﻗﺮﺷـﯽ از ﻣـﺎدرش و او ﻧﯿـﺰ از ﻣـﺎدرش ﺧﻮﻟـﻪ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺖﮔﺰار رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻮد رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﺑﭽﮥ ﺳﮕﯽ وارد ﺧﺎﻧـﮥ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺷـﺪه و ﺑـﻪ زﯾـﺮ‬
‫ﺗﺨﺖ رﻓﺘﻪ و ﻣﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼﻬـﺎر روز در اﻧﺘﻈـﺎر ﻣﺎﻧـﺪ وﺣـﯽ ﻧﯿﺎﻣـﺪ‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬
‫ﺧﻮﻟﻪ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﮥ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﭼﻪ رخ داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺧـﻮد ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﺑﻬﺘـﺮ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4950‬ﺑﻐﻮي در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪ 3349‬ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎرهﮔـﺬاري ﻣﺤﻘـﻖ از اﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ ﯾـﻮﻧﺲ از‬
‫ﺟﻨﺪب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ 1125‬و ‪ 1124‬و ‪ ،4984‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3345‬ﻃﺒﺮي ‪ ،37504‬اﺑﻦ ﺣﺒـﺎن ‪،6566‬‬
‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ ،1709‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 14 / 3‬و در »دﻻﺋﻞ« ‪ 58 / 7‬و واﺣﺪي در »اﻟﻮﺳﯿﻂ« ‪ 507 / 4‬و در »اﺳﺒﺎب ﻧﺰول«‬
‫‪ 858‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از ﺳﻔﯿﺎن از اﺳﻮد ﺑﻦ ﻗﯿﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4951‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1797‬ح ‪ ،115‬ﻃﺒﺮي‬
‫‪ ،37505‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 1710‬و ‪ ،1711‬اﺣﻤﺪ ‪ 312 / 4‬و ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 14 / 3‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از اﺳﻮد ﺑﻦ ﻗﯿﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص اﺣﺎدﯾﺚ زﯾﺎد اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ از روي اﺳـﻨﺎد و ﺣﺴـﻦﺗـﺮﯾﻦ از‬
‫روي ﻣﺘﻦ اﺳﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1539‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ 1797‬ح ‪ ،114‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 6565‬و ﻃﺒﺮي ‪ 37504‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪599‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺖ ﺧﺎﻧﻪ را ﻣﺮﺗﺐ و ﺟﺎرو ﮐﻨﻢ ﺟﺎرو را زﯾﺮ ﺗﺨﺖ دراز ﮐﺮدم و ﻻﺷﮥ ﺑﭽـﮥ ﺳـﮓ را از آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺑﯿﺮون آوردم‪ .‬و رﺳﻮل ﺧﺪا در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺮاﻫﻦ ﺧﻮد ﻣﯽﻟﺮزﯾﺪ آﻣـﺪ و ﻫـﺮ وﻗـﺖ ﮐـﻪ‬
‫وﺣﯽ ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﺪ در آن ﺣﺎل اﻧﺪام ﻣﺒﺎرك آن ﺣﻀـﺮت ﻣـﺮﺗﻌﺶ ﻣـﯽﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪاي‬

‫‪          ‬‬
‫ﺑــــﺰرگ ﴿‪     ‬‬

‫‪ (1 )﴾       ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع دﯾﺮآﻣﺪن ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﺑﭽـﻪ ﺳـﮓ ﻣـﺮده ﻣﺸـﻬﻮر‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﻪﺑﻮدﻧﺶ ﻏﺮﯾﺐ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎذ ﻣﺮدود اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫‪ -1190‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﺪاد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪﯾﺠﻪ ل ﺑـﻪ رﺳـﻮل اﷲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺧﺪاﯾﺖ از ﺗﻮ ﺑﯿﺰار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -1191‬ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﻗﻮل ﻋﺮوه رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ :‬ﺟﺒﺮﯾـﻞ اﻣـﯿﻦ ﺑﺴـﯿﺎر دﯾـﺮ ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﮔﺮاﻣﯽ ﻧﯿﺎﻣﺪ و آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺷﺪﯾﺪاً ﺑـﯽﺗـﺎب ﺷـﺪ‪ .‬ام اﻟﻤـﺆﻣﻨﯿﻦ ﺧﺪﯾﺠـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻓﮑـﺮ ﻣـﯽﮐـﻨﻢ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت از ﺗﻮ ﺑﯿﺰار ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﯿﺘﺎﺑﯽ از ﺗﻮ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮدو رواﯾﺖ ﻣﺮﺳﻞ و راوﯾﺎن آنﻫﺎ ﺛﻘﻪ و راﺳﺘﮕﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ام ﺟﻤﯿﻞ و ﺧﺪﯾﺠﻪ ﻫﺮدو اﯾﻦ ﺳـﺨﻦ را‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪﯾﺠﻪ ل اﻇﻬﺎر ﻫﻤﺪردي و ام ﺟﻤﯿﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﭼﺎﺷﺖ‪ .‬و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺐ ﭼﻮن ﻓﺮو ﭘﻮﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺗﻮ را رﻫﺎ ﻧﮑـﺮده و‬
‫دﺷﻤﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ آﺧﺮت ﺑﺮاﯾﺖ از دﻧﯿﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺗـﻮ ]ﻧﻌﻤـﺖ[ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫داد‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻰﮔﺮدى«‪.‬‬
‫‪» -2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ‪.710 / 8‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 37507‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺑﻦ ﺷﺪاد ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺧﺒﺮ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ« ‪.7333‬‬
‫‪» -4‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« ‪.711 / 8‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪600‬‬

‫‪ -1192‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ« از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ اﻣﺘﻢ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻓﺘﺢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮاﯾﻢ آﺷﮑﺎرا ﻧﺸﺎن داده ﺷـﺪ‬

‫و ﻣﺸﺎﻫﺪة آنﻫﺎ ﺧﺮﺳﻨﺪم ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪ ﴾     ‬را‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1193‬ﺣﺎﮐﻢ و ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« و ﻃﺒﺮاﻧﯽ و دﯾﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﺷﻬﺮﻫﺎ و دﻫﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮ ﻣﻐﻠﻮب ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدﯾﺪه و ﻓﺘﺢ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ آﺷﮑﺎرا ﺑﻪ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﻣﺸﺎﻫﺪة آنﻫﺎ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا آﯾﮥ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺷﺮح‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 8‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪.﴾    ﴿ :‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻘﺮ و ﺗﻬﯿﺪﺳﺘﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻮره‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -1194‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺣﺴﻦ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ آﯾﮥ‬
‫﴿‪ ﴾    ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺎد ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ آراﻣﺶ و راﺣﺖ‬

‫‪ -1‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،526 / 2‬ﻃﺒﺮي ‪ ،37513‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 10650‬و واﺣﺪي در »اﺳﺒﺎب ﻧـﺰول« ‪ 861‬رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫ﺳﻨﺪ ﻃﺒﺮي ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻫﺎﺷﻢ ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ و در ﺳﻨﺪ ﺣﺎﮐﻢ و دﯾﮕﺮان رواد ﺟﺮاح ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ اﺑـﻦ‬
‫ﮐﺜﯿﺮ« ‪.7336‬‬
 ‫‪601‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻧﺼﯿﺐ ﺷﻤﺎ ﺷﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﯾﮏ ﺳﺨﺘﯽ و ﺑﯿﭽﺎرﮔﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ دو راﺣﺘﯽ و آﺳﺎﯾﺶ را ﻣﻐﻠﻮب‬

‫ﮐﻨﺪ) ‪.(1‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن« ‪ ،3647‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،528 / 2‬ﻃﺒﺮي ‪ 37533‬و ‪ 37536‬و واﺣﺪي در »اﻟﻮﺳﯿﻂ« ‪/ 4‬‬
‫‪ 517‬و ‪ 518‬ﻫﻤﻪ از ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮي ‪ 37537‬از ﻗﺘـﺎده ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ ﻣﺮﺳـﻞ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮزا در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻗـﺮآن« ‪ ،3648‬ﻃﺒـﺮي ‪ 37538‬و ‪ 37539‬و ﺑﯿﻬﻘـﯽ در »ﺷـﻌﺐ اﻻﯾﻤـﺎن«‬
‫‪ 10011‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻮﻗﻮف رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪» .‬اﻟﮑﺸـﺎف« ‪ 1316‬و »ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺑﻐـﻮي« ‪ 2365‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪602‬‬

‫ﺳﻮرة ﺗﯿﻦ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 8‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾    ﴿ :5‬‬
‫‪ -1195‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮﻓﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬در زﻣـﺎن رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا اﻓﺮادي ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻦ و ﺳﺎلﺷﺎن ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ ﭘﯿﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﭘﯿـﺮي ﻋﻘـﻞ و‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪﺷﺎن از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ در ﺑﺎرة آنﻫﺎ از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺳـﺆال ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪاي ﺑـﺰرگ وﺣـﯽ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و آنﻫﺎ را ﻣﻌﺬور داﺷﺖ و ﻓﺮﻣﻮد اﺟﺮ و ﭘﺎداش اﻋﻤﺎل ﺧﯿﺮي ﮐـﻪ در راة اﺳـﻼم ﻗﺒـﻞ از‬
‫دﺳﺖدادن ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﺧﻮد اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ ﻧﺼﯿﺐ آنﻫﺎﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻋﻠﻖ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 19‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾     ﴿ :6‬‬
‫‪ -1196‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﯿﺶ ﭼﺸـﻢ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺻﻮرت ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯽزﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴـﻢ ﺑـﻪ ﻻت و ﻋـﺰي اﮔـﺮ ﻣـﻦ او را‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬آن ﮔﺎه او را ﻓﺮوﺗﺮ از ]ﻫﻤﻪ[ ﻓﺮو ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻗﺮار دادﯾﻢ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 37619‬از ﻋﻄﯿﮥ ﻋﻮﻓﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻨﺎدش ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻄﯿﻪ ﺿـﻌﯿﻒ ﻣﺘـﺮوك و در‬
‫اﺳﻨﺎد راويﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺣﻘّﺎ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺳﺮ ﺑﻪ ﻃﻐﯿﺎن ﺑﺮ ﻣﻰدارد«‪.‬‬
 ‫‪603‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺑﺒﯿﻨﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺶ ﺳﻮار ﻣﯽﺷﻮم و ﺻﻮرﺗﺶ را ﺑﻪ ﺧـﺎك ﻣـﯽﻣـﺎﻟﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾    ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾   ﴿ :16 – 9‬‬

‫‪ -1197‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻮد ﮐﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم آﻣﺪ و آن ﺑﺰرﮔﻮار را از ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه‬

‫ﺧﺪا ﴿‪               ‬‬

‫‪                ‬‬

‫‪ ﴾      ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾  ﴿ :18 – 17‬‬

‫‪ -1198‬ﺗﺮﻣــﺬي و دﯾﮕــﺮان از اﺑــﻦ ﻋﺒــﺎس رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﻧــﺪ‪ :‬ﻧﺒــﯽ ﮐــﺮﯾﻢ ‪ ‬در ﺣــﺎل‬
‫ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﻮ را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﻊ ﻧﮑﺮده ﺑﻮدم؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﻬﺪﯾـﺪش‬
‫ﮐﺮد‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ دﯾﺎر اﮐﺜﺮ اﻧﺠﻤـﻦﻫـﺎ و ﻣﺠـﺎﻣﻊ ﻗـﻮم و ﻗﺒﯿﻠـﻪ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻢ ‪ ،2797‬ﻧﺴـﺎﺋﯽ ‪ ،703‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،370 / 2‬ﻃﺒـﺮي ‪ 37687‬از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮه رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 2952‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4958‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ 3660‬و ﻃﺒﺮي ‪ 376899‬از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1546‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﺎز ﻣﻰدارد‪ ،‬ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪاى؟ ﺑﻨﺪه را ﭼﻮن ﻧﻤﺎز ﻣﻰﮔﺰارد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺮ‬
‫راه ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰﺑﻮد ]ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻰ ﻣﻰاﻓﺘﺎد؟[ ﯾﺎ ﺑﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرى ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰداد؟ آﯾﺎ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪهاى ﮐﻪ اﮔﺮ ]ﺣـﻖّ را[‬
‫دروغ اﻧﮕﺎرد و روﯾﮕﺮدان ﺷﻮد ]ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻰ ﻣﻰاﻓﺘﺪ؟[ آﯾﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺑﯿﻨﺪ؟ ﻧﻪ! اﮔﺮ ﺑﺎز ﻧﯿﺎﯾـﺪ ﻣـﻮى‬
‫ﭘﯿﺸﺎﻧﻰاش را ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺸﯿﺪ )ﺳﺨﺖ ﻋﺬاﺑﺶ ﻣﻰﮐﻨﯿﻢ( آن ]ﺻﺎﺣﺐ[ ﻣﻮى ﭘﯿﺸﺎﻧﻰ دروﻏﺰن ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪604‬‬

‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣـﻦ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪ ،(1 )﴾     ‬ﻧـﺎزل ﺷـﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣـﺬي‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻗﺪر‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 5‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾     ﴿ :1‬‬
‫‪ -1199‬ك‪ :‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم‬
‫در ﻋﺎﻟﻢ رؤﯾﺎ ﺑﻨﯽ اﻣﯿﻪ را ﺑﺎﻻي ﻣ‪‬ﻨﺒ‪‬ﺮ ﺧﻮد دﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ رؤﯾﺎ آن ﺑﺰرﮔﻮار را دﻟﺘﻨﮓ و اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ‬

‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾   ‬و ﴿‪        ‬‬

‫‪ ﴾...‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﻣ‪‬ﻨﺒ‪‬ﺮ را ﺑﻨﯽ اﻣﯿﻪ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﺳﻢ ﺣﺪاﻧﯽ ]در اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ[ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻣـﺪت ﺧﻼﻓـﺖ ﺑﻨـﯽ اﻣﯿـﻪ را ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺰار ﻣﺎه ﺑﻮد ﻧﻪ ﮐﻢ و ﻧﻪ زﯾﺎد‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ ]ﺗﻨﻬﺎ از ﻫﻤﯿﻦ وﺟﻪ رواﯾﺖ ﺷﺪه[‪.‬‬
‫ﻣﺰي و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺟﺪاً ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﻣﺠﻠﺴﺶ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺳﺨﺖ ﮐﯿﻔﺮ و را ﻓﺮا ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺧﻮاﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3349‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ،11684‬اﺣﻤـﺪ ‪ 256 / 1‬و ﻃﺒـﺮي ‪ 37685‬و ‪ 37686‬از ﭼﻨـﺪ ﻃﺮﯾـﻖ از‬
‫ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ و ذﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي« ‪ 2372‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺎ آن )ﻗﺮآن( را در ﺷﺐ ﻗﺪر ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ«‪.‬‬
 ‫‪605‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1200‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و واﺣﺪي از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﺑﻪ ﯾﺎران ﺧـﻮد ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺮدي از ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﺎ ﻟﺒﺎس رزم ﻫﺰار ﻣﺎه در راة ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﮐـﺮده ﺑـﻮد‪ .‬اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﺑﺎﻋـﺚ‬

‫ﺗﻌﺠﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪            ‬‬

‫‪ ﴾     ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺰار ﻣﺎﻫﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺮد ﺟﻬﺎد ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -1201‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدي از ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻫﺰار ﻣﺎه ﺷﺐﻫﺎ‬

‫ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و روزﻫﺎ ﺗﺎ ﺑﯿﮕﺎه ﺟﻬﺎد ﻣـﯽﮐـﺮد‪ .‬ﭘـﺲ آﯾـﮥ ﴿‪    ‬‬

‫‪ ﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺰار ﻣﺎﻫﯽ ﮐﻪ آن ﻣﺮد ﺑﻪ ﺟﻬﺎد در راة ﺧﺪا ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة زﻟﺰﻟﻪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 8‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾      ﴿ :8 – 7‬‬
‫‪ -1202‬اﺑــﻦ اﺑﻮﺣــﺎﺗﻢ از ﺳــﻌﯿﺪ ﺑــﻦ ﺟﺒﯿــﺮ رواﯾــﺖ ﮐــﺮده اﺳــﺖ‪ :‬ﭼــﻮن ﺧــﺪاي ﭘــﺎك آﯾــﮥ‬

‫﴿‪) ﴾...   ‬اﻧﺴﺎن‪ (8 :‬را ﻧـﺎزل ﮐـﺮد‪ .‬ﮔﺮوﻫـﯽ از ﻣﺴـﻠﻤﺎنﻫـﺎ ﻓﮑـﺮ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﻫﺮﮔﺎه در راة ﺧﺪا ﭼﯿﺰ ﮐﻢ و اﻧﺪك ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ ﭘـﺎداش داده ﻧﻤـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬و ﻋـﺪهاي دﯾﮕـﺮ‬
‫ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ارﺗﮑﺎب ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬دروغ‪ ،‬ﭼﺸـﻢﭼﺮاﻧـﯽ‪ ،‬ﻏﯿﺒـﺖ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﯾـﻦﻫـﺎ‬
‫ﺗﻮﺑﯿﺦ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﺪا ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿـﺮه آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ دوزخ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪606‬‬

‫ﻣﯽاﻧـﺪازد و ﺑـﺲ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪           ‬‬

‫‪ (1 )﴾ ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻋﺎدﯾﺎت‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 11‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪.(2 )﴾  ﴿ :‬‬

‫‪ -1203‬ﺑﺰار‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﯾﮏ‬
‫دﺳﺘﻪ از ﺳﻮاران ﺳﭙﺎة اﺳﻼم را ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﺟﻬﺎد و ﭘﯿﮑﺎر ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺎه ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧـﺪ‬

‫از آنﻫﺎ ﺧﺒﺮي ﻧﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﯾﮥ ﴿‪ ﴾  ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﺗﮑﺎﺛﺮ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 8‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.﴾  ﴿ :4 – 1‬‬

‫‪ -1204‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ رﯾﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬دو ﻗﺒﯿﻠﻪ از اﻧﺼـﺎر‪ ،‬ﺑﻨـﯽ ﺣﺎرﺛـﻪ و ﺑﻨـﯽ‬
‫ﺣﺎرث ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺨﺮ ﻣﯽﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ زﯾﺎدي اﻋﻀﺎي ﻗﺒﯿﻠﻪﺷـﺎن ﻣـﯽﺑﺎﻟﯿﺪﻧـﺪ‪ .‬ﯾﮑـﯽ از آنﻫـﺎ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻼن و ﻓﻼن اﻓﺮاد ﻧﺎﻣﺪار وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻗﺒﯿﻠـﮥ دﯾﮕـﺮ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ اﻓـﺮاد ﺧـﻮد‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ذرهاى ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪] ،‬ﭘﺎداش[ آن را ﺧﻮاﻫﺪ دﯾﺪ‪ .‬و ﻫـﺮ ﮐـﺲ‬
‫ﻫﻤﺴﻨﮓ ذر‪‬هاى ﮐﺎر ﺑﺪ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ]ﮐﯿﻔﺮ[ آن را ﺧﻮاﻫﺪ دﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﺳﺒﺎن ﺗﯿﺰﺗﮏ ﭘﺮدم«‪.‬‬
 ‫‪607‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻣﯽﻧﺎزﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎن اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮوﯾﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻃﺮف‬
‫ﻗﺒﺮﻫﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﺜﻞ ﻓﻼن و ﻓﻼن ﺑﻮد‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1205‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻋﻠﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺷﮏ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫﴿‪ ﴾          ‬در ﺑﺎرة ﻋـﺬاب ﻗﺒـﺮ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻫﻤﺰه‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 9‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(3 )﴾    ﴿ :1‬‬
‫‪ -1206‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﻤـﻮاره ﻣـﯽﺷـﻨﯿﺪﯾﻢ ﮐـﻪ‬
‫آﯾﮥ ﴿‪ ﴾  ‬در ﺑﺎرة اﺑﯽ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(4‬‬
‫‪ -1207‬ك‪ :‬از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎرة اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﺷﺮﯾﻖ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪.‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪.527 / 6‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 37873‬و ‪ 37875‬از دو ﻃﺮﯾﻖ از ﺣﺠﺎج از ﻣﻨﻬﺎل ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو از زر رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬اﺳـﻨﺎد اﯾـﻦ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﻌﯿﻒ ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ارﻃﺎت‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬اﻓـﺰون ﺧـﻮاﻫﻰ ﺷـﻤﺎ را ]از ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ[‬
‫ﻏﺎﻓﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻮرﺳﺘﺎﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪﯾﺪ‪ .‬ﻧﻪ! ﺧﻮاﻫﯿﺪ داﻧﺴﺖ«‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬واى ﺑﻪ ﺣﺎل ﻫﺮ ﻋﯿﺐ ﮔﯿﺮﻧﺪه ﻏﯿﺒﺖ ﮔﻮى«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺆﻟﻒ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را در »در اﻟﻤﻨﺜﻮر« ‪ 669 / 6‬ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪608‬‬

‫‪ -1208‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻣﺮدي از اﻫﻞ رﻗﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬در ﺑﺎرة ﺟﻤﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺟﻤﺤﯽ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(1‬‬
‫‪ -1209‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه اﻣﯿـﻪ ﺑـﻦ ﺧﻠـﻒ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم را‬

‫ﻣﯽدﯾﺪ ﻃﻌﻨﻪ ﻣﯽزد و ﻋﯿﺐﺟﻮﯾﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾    ‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳـﻮره‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻗﺮﯾﺶ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 4‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪.(3 )﴾  ﴿ :‬‬
‫‪ -1210‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻏﯿﺮه از ام ﻫﺎﻧﯽ ل دﺧﺘﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪا ﻗﺮﯾﺶ را ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﺧﺼﻠﺖ ﺑﺮﺗﺮي داده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ در اداﻣﮥ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺳﻮره ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺎرة ﻗﺮﯾﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻣﺎﻋﻮن‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 7‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 37934‬از اﺑﻦ اﺑﻮﻧﺠﯿﺢ از ﺷﺨﺼﯽ از اﻫﻞ ﮐﻮﻓﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ را ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ ﭘﺲ ﺧﺒﺮ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻌﻀﻞ و واﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻐﻮي ‪ 303 / 5‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮاى ]ﺷﮑﺮ[ اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ ﻗﺮﯾﺶ«‪.‬‬
 ‫‪609‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ‪.(1 )﴾  ﴿ :7 – 4‬‬

‫‪ -1211‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ و او از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪:‬‬
‫﴿‪ ﴾  ‬ﺗﺎ آﺧﺮ در ﺑﺎرة ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﺎزل ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬آنﻫـﺎ ﭼـﻮن ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ ﻧﻤﺎز رﯾﺎﯾﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﭼﻮن از ﭼﺸﻢ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن دور ﻣـﯽﺷـﺪﻧﺪ ﻧﻤـﺎز را‬
‫ﺗﺮك ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﯿﺰي را ﺑﻪ ﻋﺎرﯾﺖ ﻧﻤﯽدادﻧﺪ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﮐﻮﺛﺮ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 3‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﮥ ﴿‪.(3 )﴾    ‬‬

‫‪ -1212‬ك‪ :‬ﺑﺰار و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾـﺖ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ :‬ﮐﻌـﺐ ﺑـﻦ‬
‫اﺷﺮف ﺑﻪ ﻣﮑﻪ آﻣﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗـﻮ ﺑـﺰرگ و ﺳـﺮدار ﻗـﻮم ﺧـﻮد ﻫﺴـﺘﯽ آﯾـﺎ اﯾـﻦ ﺳـﺘﻤﮑﺶ‬
‫ﺑﯽﻓﺮزﻧﺪ و از ﻗﻮم ﮔﺴﺴﺘﻪ را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ از ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار‬

‫و ﺳﯿﺮابﮐﻨﻨﺪة ﺣﺎﺟﯿﺎن و ﭘﺮدهداران ﮐﻌﺒﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﮐﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ از او ﺑﺮﺗﺮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ واى ﺑﺮ آن ﻧﻤﺎزﮔﺰاران«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ 38062‬از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻦ اﺑـﻦ اﺑﻮﻃﻠﺤـﻪ و اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫اﻧﻘﻄﺎع و اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن دﺷﻤﻨﺖ ﻫﻤﻮﺳﺖ ﺑﻰ زاد و رود«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در »ﺗﻔﺴﯿﺮ« ‪ ،727‬ﻃﺒﺮي ‪ ،38224‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ‪ 6572‬از ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ از اﺑﻦ اﺑﻮﻋﺪي از داود‬
‫ﺑﻦ اﺑﻮﻫﻨﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬راويﻫﺎي اﯾﻦ ﺛﻘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺰار ‪ 2293‬از ﻃﺮﯾـﻖ ﯾﺤﯿـﯽ ﺑـﻦ‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪610‬‬

‫‪ -1213‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺒﻪ در »ﻣﺼﻨﻒ« و اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ‬

‫ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬وﺣﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ در ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﺑـﯽﻓﺮزﻧـﺪ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﴿‪‬‬

‫‪ ﴾   ‬ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1214‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﺪي رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﭘﺴﺮاﻧﺶ ﻓﻮت ﻣﯽﺷﺪ‬
‫اﺑﺘﺮ و ﺑﯽﭘﺴﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺴﺮ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺎﺻﯽ ﺑـﻦ واﺋـﻞ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺘﺮ و ﺑﯽﻓﺮزﻧﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -1215‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ‪ ‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮐـﺮده‪ :‬ﻧـﺎم ﭘﺴـﺮ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا را ﻗﺎﺳﻢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ) ‪.(3‬‬
‫‪ -1216‬و از ﻣﺠﺎﻫﺪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا در ﻣـﻮرد ﻋﺎﺻـﯽ ﺑـﻦ واﺋـﻞ ﻧـﺎزل ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ دﺷﻤﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺴﺘﻢ) ‪.(4‬‬
‫‪ -1217‬ك‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ از اﺑﻮاﯾﻮب ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺑـﺮاﻫﯿﻢ‬
‫ﭘﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﻮت ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺎﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ از دﯾﻦ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ اﻣﺸـﺐ اﺑﺘـﺮ و ﺑـﯽﻓﺮزﻧـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﺳﻮرة ﮐﻮﺛﺮ را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬

‫راﺷﺪ از داود ﺑﻦ اﺑﻮﻫﻨﺪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 674 / 4‬اﺳـﻨﺎد ﺑـﺰار را ﺻـﺤﯿﺢ ﻣـﯽداﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 11645‬از ﯾﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺟﻤﺎل از ﺳﻔﯿﺎن ﺑﻦ ﻋﯿﯿﻨﻪ از ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ دﯾﻨـﺎر از ﻋﮑﺮﻣـﻪ رواﯾـﺖ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 605 / 7‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﯾﻮﻧﺲ ﺑـﻦ ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺟﻤـﺎل را ﻣـﻦ ﻧﺸـﻨﺎﺧﺘﻢ و ﺑـﺎﻗﯽ‬
‫راويﻫﺎي اﯾﻦ راوﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي« ‪ 2411‬ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 38223‬از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬واﺣﺪي ‪ 873‬از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ روﻣﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻌﺪي ﻗﻮي ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺒﺮي ‪ 38217‬از ﻣﺠﺎﻫﺪ و ﻃﺒﺮي ‪ 38218‬و ‪ 38219‬از ﻗﺘﺎده و ﻃﺒﺮي ‪ 38215‬و ‪ 38216‬از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪611‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -1218‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ﴾   ﴿ :‬در‬
‫ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آن روز ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ‬ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰار و‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺧﻄﺒﮥ ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ را ﺧﻮاﻧﺪ و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ادا ﻧﻤﻮد و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽﻫﺎ را‬
‫ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪ) ‪.(2‬‬
‫ﺳﯿﻮﻃﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1219‬ك‪] :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ[ از ﺷَﻤ‪‬ﺮ ﺑﻦ ﻋﻄﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻘﺒﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﻣﻌﯿﻂ ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺘﺮ و ﺑﯽﭘﺴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﴿‪ ﴾    ‬در ﺑﺎرة او ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(3‬‬
‫‪ -1220‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ﭼـﻮن اﺑـﺮاﻫﯿﻢ ﭘﺴـﺮ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم ‪ ‬از‬
‫ﺟﻬﺎن رﻓﺖ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺘﺮ و ﺑﯽﻓﺮزﻧـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﺳـﺨﻦ ﻣﺸـﺮﮐﺎن ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ را ﺷـﺪﯾﺪاً‬
‫ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﺰد ﺗﻮاﻧﺎ ﺑـﺮاي دلﺟـﻮﯾﯽ و ﺗﻌﺰﯾـﺖ او‪ ،‬آﯾـﮥ ﴿‪  ‬‬

‫‪ ﴾‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬

‫***‬

‫ﺳﻮرة ﮐﺎﻓﺮون‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 6‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ ‪ 4071‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺜﻤﯽ در »ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ« ‪ 143 / 7‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬در‬
‫اﯾﻦ اﺳﻨﺎد واﺻﻞ ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ« ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ‪ 3016‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪.38211‬‬
‫‪ -3‬ﻃﺒﺮي ‪ 38221‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﻌﻀﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺟﺪاً واﻫﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪612‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﺳﻮره‪.(1 )﴾   ﴿ :‬‬

‫‪ -1221‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ‪‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﻓﺮاوان ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﺗـﺎ ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪﺗﺮﯾﻦ ﻓـﺮد ﻣﮑـﻪ ﮔـﺮدي‪ ،‬و ﻫـﺮ زن و ﯾـﺎ‬
‫دﺧﺘﺮي را ﺑﺨﻮاﻫﯽ ﺑﻪ ازدواج ﺗﻮ درﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎ ﻧﺎﺳﺰا ﻧﮕﻮﯾﯽ و آنﻫﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺑﺪي ﯾﺎد ﻧﮑﻨﯽ اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﺳـﺎل ﺑـﺖﻫـﺎي ﻣـﺎ را ﭘﺮﺳـﺘﺶ ﮐـﻦ‪ ،‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽﮐﺸﻢ ﺗﺎ از ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭼﻪ دﺳﺘﻮر و ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽرﺳـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ ﺳـﻮره و آﯾـﮥ‬

‫﴿‪) ﴾       ‬زﻣـﺮ‪» (64 :‬ﺑﮕـﻮ‪ :‬اى ﻧﺎداﻧـﺎن‪ ،‬آﯾـﺎ ﺑـﻪ ﻣــﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰدﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا را ﺑﻨﺪﮔﻰ ﮐﻨﻢ« ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫‪ -1222‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از وﻫﺐ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﺒـﯽ اﮐـﺮم ‪ ‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﺗﻮ ﯾﮏ ﺳﺎل از ﻣﺎ ﭘﯿﺮوي ﮐﻦ و ﻣﺎ ﯾﮏ ﺳﺎل از دﯾﻦ ﺗﻮ ﭘﯿـﺮوي ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﺳﻮرة ﮐﺎﻓﺮون را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(3‬‬
‫‪ -1223‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺞ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1224‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﯿﻨﺎء رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮه ﻋﺎﺻـﯽ ﺑـﻦ واﺋـﻞ‪،‬‬
‫اﺳﻮد ﺑﻦ ﻣﻄﻠﺐ و اﻣﯿﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﺑﻪ دﯾﺪار ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤـﺪ! ﺑﯿـﺎ ﺑـﺖﻫـﺎ ﻣـﺎ را‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ اى ﮐﺎﻓﺮان«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪] 38225‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در »ﻣﻌﺠﻢ ﺻﻐﯿﺮ« ‪ 44 / 2‬اﻟﻤﮑﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﯽ دار ﻋﻤﺎر ﺑﯿﺮوت[ از اﺑﻮﺧﻠـﻒ از داود‬
‫از ﻋﮑﺮﻣﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺧﻠﻒ ﻣﺠﻬـﻮل و اﺳـﺘﺎدش داود ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻـﺎً در‬
‫اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ از ﻋﮑﺮﻣﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﺳﻨﺎد واﻫﯽ و ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮك و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ دﻋﻮت ﮐﻨﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 3033‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ‪ 3727‬از اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﺣﻮل از وﻫﺐ ﺑﻦ ﻣﻨﺒﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﻣﺮﺳﻞ اﻣﺎ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﻨﮑﺮي ﮐﻪ در ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻮد در اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻐﻮي ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪613‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻦ و ﻣﺎ ﺧﺪاي ﺗﻮ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎ و ﺗﻮ در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺑﺎﻫﻢ ﺷـﺮﮐﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺳﻮرة ﮐﺎﻓﺮون ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(1‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 38226‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﯿﻨﺎ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪614‬‬

‫ﺳﻮرة ﻧﺼﺮ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ و ‪ 3‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﺳﻮره‪.(1 )﴾     ﴿ :‬‬
‫‪ -1225‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در »ﻣﺼﻨﻒ« از ﻣﻌﻤﺮ از زﻫﺮي رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪ ‬ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ وارد آن ﺷﻬﺮ ﺷﺪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ‪ ‬را ]از ﺟﻨﺎح ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﮑﻪ[ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬و آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑـﺎ‬
‫ﺳﭙﺎة ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد در آن ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﭙﺎة ﻗﺮﯾﺶ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷـﺪ و ﺑـﺎ آنﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﺧﺪا ‪ ‬ﻣﺸﺮﮐﺎن را ﻣﻐﻠﻮب و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﭘﯿﺮوز ﮐـﺮد و در آن ﺣـﺎل ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺘﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﻼح ﺧﻮد را از ﮔﻠﻮي ﺷﮑﺴﺖﺧﻮردﮔﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺳﭙﺲ آنﻫﺎ دﯾﻦ اﺳﻼم را‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻮرة ﻧﺼﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻣﺴﺪ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 5‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﺳﻮره‪.﴾     ﴿ :‬‬

‫‪ -1226‬ﺑﺨﺎري و ﻏﯿﺮه از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬روزي رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ ﮐﻮة ﺻـﻔﺎ‬
‫رﻓﺖ و ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ ﺻﺒﺎﺣﺎه – ﻋﺮب زﻣﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺟﻤﻠـﻪ را ﻣـﯽﮔﻔـﺖ ﮐـﻪ دﺷـﻤﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮاﻧﻪ ﺑﺮ او ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷـﻮﻧﺪ و دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑﺰﻧﻨـﺪ –‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭼﻮن ﻧﺼﺮت اﻟﻬﻰ و ﻓﺘﺢ ﻓﺮا رﺳﺪ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺮﺳﻞ و ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪» .‬ﺳﯿﺮت اﻟﻨﺒﯽ« ‪ 26 / 4‬و ‪» ،42‬ﻃﺒﻘﺎت« اﺑـﻦ ﺳـﻌﯿﺪ ‪» ،134 / 2‬دﻻﺋـﻞ اﻟﻨﺒـﻮة« ‪5 / 5‬‬
‫‪ 64‬و »ﻣﻐﺎزي« واﻗﺪي ‪.780 / 2‬‬
 ‫‪615‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ ﺑﮕـﻮﯾﻢ ﺳـﭙﺎة ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪ‬
‫دﺷﻤﻦ ﺳﺤﺮﮔﺎﻫﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﮕﻮﯾﻢ در ﺷـﺎﻣﮕﺎﻫﺎن ﻣـﻮرد ﺗﻬـﺎﺟﻢ دﺷـﻤﻦ ﻗـﺮار‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﺎرم را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑﻠـﻪ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭘـﺲ ﺷـﻤﺎ را آﮔـﺎه‬
‫ﻣﯽﺳﺎزم ﮐﻪ ﻋﺬاب ﺷﺪﯾﺪ و دردﻧﺎك در ﭘﯿﺸﺮو دارﯾﺪ‪ .‬اﺑﻮﻟﻬـﺐ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺗﺒـﺎه ﺷـﻮي! آﯾـﺎ ﺑـﺮاي‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺎ را ﺟﻤﻊ ﮐﺮدي‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺪا ‪ ﴾     ﴿ ‬را ﺗﺎ آﺧـﺮ ﺳـﻮره‬
‫ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(1‬‬
‫‪ -1227‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺮاﺋﯿﻞ از اﺑﻮاﺳﺤﺎق از ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻫﻤﺪاﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ زﯾﺪ‬

‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زن اﺑﻮﻟﻬﺐ در ﻣﺴﯿﺮ ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎر ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﴿‪‬‬

‫‪                 ‬‬

‫‪ ﴾   ‬را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1228‬اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﻋﮑﺮﻣﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة اﺧﻼص‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 4‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎري ‪ ،4971‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،208‬ﺑﯿﻬﻘﯽ در »دﻻﺋﻞ« ‪ 181 / 2‬و ‪ 182‬و ﺑﻐﻮي در »ﺗﻔﺴـﯿﺮ« ‪400 / 3‬‬
‫و ‪» .401‬اﻟﮑﺸﺎف« ‪ 1369‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﺮي ‪ .38270‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت‪» :‬ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﺎد دو دوﺳﺘﺎن اﺑﻮ ﻟﻬﺐ‪ ،‬و ]اﺑﻮ ﻟﻬﺐ[ ﻫﻼك ﺑﺎد‪ .‬ﻣﺎﻟﺶ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آورد ﻫﯿﭻ ]ﮐﯿﻔﺮى را[ از ]ﺳﺮ[ او دﻓﻊ ﻧﮑﺮد‪ .‬ﺑﻪ آﺗﺶ ﺷﻌﻠﻪور در ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬و زﻧﺶ ]ﻧﯿﺰ ﺑـﻪ دوزخ‬
‫در ﻣﻰآﯾﺪ‪ ،‬ﻧﮑﻮﻫﺶ ﻣﻰﮐﻨﻢ[ آن ﻫﯿﺰم ﮐﺶ را«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪616‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﺳﻮره‪.(1 )﴾    ﴿ :‬‬

‫‪ -1229‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﻪ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ از اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺻﻞ و ﺗﺒﺎر ﺧﺪاﯾﺖ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﻦ‪ .‬ﭘـﺲ ﺧـﺪا ‪  ﴿ ‬‬

‫‪ ﴾ ‬را ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﻮره ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(2‬‬

‫‪ -1230‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ) ‪.(3‬‬
‫و از اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1231‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺪهاي از ﯾﻬﻮد ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﮐﻌﺐ‬
‫ﺑﻦ اﺷﺮف و ﺣﯿﯽ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤـﺪ! ﺧـﺪاﯾﺖ را ﺑـﺮاي ﻣـﺎ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻦ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﺳﻮرة اﺧﻼص را ﻧﺎزل ﮐﺮد) ‪.(4‬‬
‫‪ -1232‬و اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از ﻗﺘﺎده رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(5‬‬
‫‪ -1233‬و اﺑﻦ ﻣﻨﺬر از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(6‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي ‪ ،3364‬اﺣﻤﺪ ‪ ،134 / 5‬ﺣﺎﮐﻢ ‪ ،540 / 2‬ﻃﺒﺮي ‪ 38298‬و واﺣﺪي ‪ ،880‬ﺣﺎﮐﻢ و ذﻫﺒﯽ‬
‫اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪار اﯾﻦ ﺑﺮ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ رازي اﺳﺖ او را ﯾﺤﯿﯽ ﺛﻘﻪ ﻣﯽداﻧﺪ و اﺣﻤﺪ و ﻧﺴﺎﺋﯽ ﻗـﻮي‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻏﻼس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﻔـﻆ ﺧـﻮب ﻧـﺪارد و اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن او را ﺟـﺮح ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺮﻣـﺬي ‪ 3365‬از‬
‫اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ و اﯾﻦ را ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ ﻣﯽداﻧﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻐﻮي« ‪ 2424‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ‪ ،2044‬ﻃﺒﺮي ‪ 38301‬و واﺣﺪي ‪ 881‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳـﻌﯿﺪ ﻟـﯿﻦ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺒﻠﯽ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 3051‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺑﻦ ﻋﺪي ‪ 251 / 4‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺪي اﺣﺎدﯾﺚ اﺑﻮﺧﻠﻒ را ﻣﻀﻄﺮب ﻣﯽداﻧـﺪ ﭘـﺲ‬
‫اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ« ‪ 3053‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،30‬ص ‪.343‬‬
‫‪ -6‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ج ‪ ،30‬ص ‪.343‬‬
 ‫‪617‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫و از اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1234‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻮﻋﺎﻟﯿﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬رﻫﺒﺮان اﺣـﺰاب در ﻏـﺰوة ﺧﻨـﺪق ﺑـﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺻﻞ و ﺗﺒﺎر ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﻦ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ‬اﯾﻦ ﺳﻮره را‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا آورد) ‪.(1‬‬
‫ﻣﺮاد از ﻣﺸﺮﮐﺎن در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻫﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب ﺑﺮ ﺿﺪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻﻒآراﯾﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﯽ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤـﺎن ﻃـﻮر ﮐـﻪ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻫﻢ ﺑﺮ ﻣـﺪﻧﯽ ﺑـﻮدن ﺳـﻮره دﻻﻟـﺖ دارد‪ .‬در اﯾـﻦ ﺻـﻮرت ﺗﻌﺎرﺿـﯽ ﺑـﯿﻦ دو‬
‫ﺣﺪﯾﺚ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -1235‬ﻟﯿﮑﻦ اﺑﻮﺷﯿﺦ در ﮐﺘﺎب »ﻋﻈﻤﻪ« از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﺎن از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد‬
‫ﺧﯿﺒﺮ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪ ‬آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن را از ﻧـﻮر‪ ،‬آدم را‬
‫از ﮔﻞ و ﻻي ﺑﻮﯾﻨﺎك‪ ،‬اﺑﻠـﯿﺲ را از ﺷـﻌﻠﮥ آﺗـﺶ‪ ،‬آﺳـﻤﺎن را از دود و زﻣـﯿﻦ را از ﮐـﻒ درﯾـﺎ‬
‫آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ را از ﺧﻠﻘﺖ ﺧﺪاﯾﺖ آﮔﺎه ﺑﺴﺎز؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪ ‬در ﺟﻮاب آنﻫﺎ ﻫـﯿﭻ ﻧﮕﻔـﺖ‬
‫ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ‬را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﻮره ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﻮرة ﻓﻠﻖ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 5‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪.(2 )﴾    ﴿ :‬‬
‫***‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﺮي ‪ 38300‬اﯾﻦ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﭙﯿﺪه دم ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮم«‪.‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪618‬‬

‫ﺳﻮرة ﻧﺎس‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﮑﯽ و ‪ 6‬آﯾﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪.(1 )﴾    ﴿ :‬‬
‫‪ -1236‬ك‪ :‬ﺑﯿﻬﻘــﯽ در »دﻻﺋــﻞ اﻟﻨﺒــﻮة« از ﻃﺮﯾــﻖ ﮐﻠﺒــﯽ از اﺑﻮﺻــﺎﻟﺢ از اﺑــﻦ ﻋﺒــﺎس ب‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ رﺳﻮل اﷲ ‪ ‬ﺳﺨﺖ ﺑﯿﻤﺎر ﺷـﺪ‪ ،‬دو ﻓﺮﺷـﺘﻪ آﻣـﺪ ﯾﮑـﯽ ﺑـﺎﻻي ﺳـﺮ و‬
‫دﯾﮕﺮي ﻧﺰدﯾﮏ ﭘﺎﻫﺎي اﯾﺸﺎن ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﮐﻪ ﮐﻨﺎر ﭘﺎﻫﺎﯾﺶ اﯾﺸﺎن ﺑﻮد ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪاي‬
‫ﮐﻪ ﮐﻨﺎر ﺳﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﺎرة اﯾﻦ ﭼﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟـﺎدو ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺎدوﯾﺶ ﮐﺮده؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻟﺒﯿﺪ ﺑﻦ اﻋﺼﻢ ﯾﻬﻮدي‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﺟـﺎدو ﮐﺠﺎﺳـﺖ؟ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫در ﭼﺎة ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﻼن زﯾﺮ ﯾﮏ ﺳﻨﮓ داﺧﻞ ﮐﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﭼﺎه ﺑﺮوﯾﺪ و آب آن را ﺑﮑﺸـﯿﺪ و‬
‫ﺳﻨﮓ را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻨﯿﺪ و ﮐﺮﯾﻪ را ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و آﺗﺶ ﺑﺰﻧﯿﺪ‪ .‬ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺻﺒﺢ رﺳﺎﻧﺪ‬
‫ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﯾﺎﺳﺮ را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺎه رﻓﺘﻨﺪ ﻧﺎﮔﺎه آب ﭼـﺎه را ﻣﺜـﻞ آب‬
‫ﺣﻨﺎء ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ آب ﭼﺎه را ﺗﺨﻠﯿﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﻨﮓ را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﮐﺮﯾﻪ را ﺑﯿﺮون آورده ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ در‬
‫ﺑﯿﻦ آن ﯾﮏ زة ﮐﻤﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾﺎزده ﮔﺮه داﺷﺖ‪ .‬ﭘـﺲ اﯾـﻦ دو ﺳـﻮره ﻧـﺎزل ﺷـﺪ و ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا‬
‫ﺷﺮوع ﮐﺮد ﺑﻪ ﻗﺮاءت اﯾﻦ دو ﺳﻮره ﻫﺮﮔﺎه آﯾﺘﯽ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ﮔﺮه را ﺑﺎز ﻣﯽﮐﺮد) ‪.(2‬‬
‫‪ -1237‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﺑﺪون اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﻣﻌـﻮذﺗﯿﻦ را ﺳـﺒﺐ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺮدم ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮم«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ 248 / 6‬از ﮐﻠﺒﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻠﺒﯽ ﻣﺘﺮوك ﻣﺘﻬﻢ و اﺳﺘﺎدش اﺑﻮﺻـﺎﻟﺢ ﺿـﻌﯿﻒ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫اﺳﻨﺎد ﺟﺪاً ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻞ ﺧﺒﺮ ﺑﺪون ﻧﺰول اﯾﻦ دو ﺳﻮره ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف در ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﻠﻤﺎت‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري ‪ 3175‬و ‪ ،6063‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،2189‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟـﻪ ‪ ،3545‬اﺣﻤـﺪ ‪ ،63 / 6‬اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ‪ 6584‬از ﻋﺎﯾﺸـﻪ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪» .‬زاد اﻟﻤﺴﯿﺮ« ‪ 1588‬ﺗﺨﺮﯾﺞ ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
 ‫‪619‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻧﺰول اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ذﮐﺮ ﮐﻨﺪ) ‪ .(1‬و ﺷﺎﻫﺪي ﻫﻢ دارد ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﺳﻮره را ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﯿـﺎن‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1238‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ در »دﻻﺋﻞ« از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ رازي از رﺑﯿﻊ ﺑﻦ اﻧﺲ از اﻧﺲ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﮏ ‪‬‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻬﻮد ﭼﯿﺰي درﺳﺖ ﮐﺮد و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﺳﺒﺐ آن ﺷـﺪﯾﺪاً دردﻣﻨـﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﯾـﺎران‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻧﺰدش آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﯿﻤﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﻣﻌﻮذﺗﯿﻦ را ﺣﻀـﻮر‬
‫ﻣﺒﺎرك آورد و ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺟﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ‪ ‬اﯾﻦ دو ﺳﻮره را ﻗـﺮاءت ﮐـﺮد‪ .‬ﺳـﺮور ﮐﺎﺋﻨـﺎت‬
‫ﺻﺤﺖ و ﺳﺎﻟﻢ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﯾﺎران ﺧﻮد رﻓﺖ) ‪.(2‬‬
‫ﻮل ِّ‬
‫اﻪﻠﻟ َﻋﻠَْﻴ ِﻪ‬ ‫اﻪﻠﻟُ َﻋﻠَﻰ َﺳﻴِّ ِﺪ َ� ُﳏَ ﱠﻤ ٍﺪ ر ُﺳ ِ‬
‫َ‬ ‫ﺻﻠَﻰ ﱠ‬ ‫اﻟﻜﺘﺎب وا ْﳊﻤ ُﺪ ِّ‬
‫ﻪﻠﻟ َﻋﻠَﻰ اﻟﺘ ِ‬
‫ﱠﻤﺎم َو َ‬ ‫ِ َ َْ‬ ‫َو َﻫ َﺬا آ ِﺧ ُﺮ‬
‫ﺴﻼم‬ ‫اﻟﺘ ِ‬
‫ﱠﺤﻴﱠﺔ َواﻟ ﱠ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ﮐﺘﺎب دﻋﻮات ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.6391‬‬

‫‪ -2‬اﺳﻨﺎدش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺎﻫﺎن اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ رازي ﻗﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح ﺣﺎل ﻣﺆﻟﻒ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﮑﺮ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺳﯿﻮﻃﯽ‪ ،‬ﻣﻔﺴـﺮ‪ ،‬ادﯾـﺐ‪ ،‬ﺣـﺎﻓﻆ‪ ،‬ﻣـﺆرخ و از‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬او در ﺳﺎل ‪ 849‬ﻫـ ‪ ،‬ق در ﻗﺎﻫﺮه ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤـﺎ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎل و ﻫﻔﺖ ﻣﺎه داﺷﺖ ﮐﻪ ﭘﺪرش ﻓـﻮت ﺷـﺪ‪ .‬ﺳـﯿﻮﻃﯽ ﺑـﻪ ﺗﺤﺼـﯿﻞ ﭘﺮداﺧـﺖ و در‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ ،‬ﻫﯿﺄت‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﻧﺤﻮ ﻣﻌﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺎن‪ ،‬ﺑﺪﯾﻊ و ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺗﺒﺤﺮ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑـﻪ ﺑـﻼد‬
‫ﺷﺎم‪ ،‬ﺣﺠﺎز‪ ،‬ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬روم و ﻣﻐﺮب ﺳﻔﺮ ﮐﺮد و در آﺧﺮ ﺑﻪ ﻗﺎﻫﺮه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﻦ ﭼﻬﻞ‬
‫ﺳﺎﻟﮕﯽ رﺳﯿﺪ از ﻣﺮدم ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ و در ﺳﺎﺣﻞ ﻧﯿﻞ اﻧﺰوا ﮔﺰﯾﺪ و اﮐﺜﺮ ﮐﺘﺐ ﺧـﻮد را در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮد‪ .‬در ﺳﺤﺮﮔﺎة ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ‪ 19‬ﺟﻤﺎدي اﻷول ﺳﺎل ‪ 911‬ﻫــ ‪ ،‬ق‪ .‬در ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ از ﺟﻬـﺎن‬
‫رﻓﺖ‪ .‬وي را در ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻗﻮﭼـﻮن« ﺧـﺎرج ﺑـﺎب اﻟﻌﺮاﻗـﻪ در ﻣﺼـﺮ دﻓـﻦ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﯿﺶ از‬
‫ﭘﻨﺠﺼﺪ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺑﻪ وي ﻧﺴﺒﺖ داده اﻧﺪ و اﮐﺜﺮ ﺗﺄﻟﯿﻔﺎﺗﺶ ﺑﻪ دوران ﺧﻮدش ﺷﻬﺮت ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻋﺎم ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﻣﻬﻢ او ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر ﻓﯽ اﻟﺘﻔﺴﯿﺮ ﺑﺎﻟﻤﺄﺛﻮر‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﻼﻟﯿﻦ )ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ(‬
‫‪ -3‬اﻻﺗﻘﺎن ﻓﯽ ﻋﻠﻮم اﻟﻘﺮآن‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺷﺮح اﻟﺴﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺪرﯾﺐ اﻟﺮاوي‪.‬‬
‫‪ -6‬اﻷﺷﺒﺎه واﻟﻨﻈﺎﺋﺮ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺟﻤﻊ اﻟﺠﻮاﻣﻊ‪.‬‬
‫‪ -8‬اﻷﻟﻔﯿﮥ ﻓﯽ اﻟﺤﺪﯾﺚ‪.‬‬
‫‪ -9‬اﻷﻟﻔﯿﮥ ﻓﯽ اﻟﻘﺮاءات اﻟﺸﻌﺮ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻋﯿﻦ اﻹﺻﺎﺑﮥ ﻓﯽ ﻣﻌﺮﻓﮥ اﻟﺼﺤﺎﺑﮥ‪.‬‬
 ‫‪621‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫‪ -11‬ﺑﻬﺠﮥ اﻟﻤﺮﺿﯿﮥ ﻓﯽ ﺷﺮح اﻷﻟﻔﯿﮥ‪.‬‬

‫‪ -12‬ﻣﻔﺤﻤﺎت اﻷﻗﺮان ﻓﯽ ﻋﻠﻮم اﻟﻘﺮآن‪.‬‬

‫و ﺷﻤﺎري ﻋﻠﻤﺎي ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ از ﮐﺘﺎب آنﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ‬

‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬اﻣـﺎم و ﭘﯿﺸـﻮاي‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﯾﺚ در زﻣﺎن ﺧﻮد‪ .‬ﺑﺨﺎري ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﺳﯿﺰدة ﺷﻮال ﺳﺎل ‪ 194‬در ﺑﺨﺎرا ﺗﻮﻟـﺪ ﺷـﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻣﮑﻪ و ﺑﻐﺪاد و ﺳﺎﯾﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﮔﺮدش ﮐﺮد و از ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺣﺪﯾﺚ داﻧﺶ اﻧﺪوﺧﺖ و ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺒﯿﺮ و‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري را ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ و ﻗﺒـﻮل آن اﺗﻔـﺎق دارﻧـﺪ ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﮐـﺮد و ﺷـﺐ ﻋﯿـﺪ‬
‫رﻣﻀﺎن ‪ 256‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(1‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﻧﯿﺸﺎﭘﻮري‪ .‬او ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن و ﺣﻔﺎظ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻮده و در ﺳﺎل ‪ 204‬دﯾﺪه ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﮐﺸﻮد و ﺑﻪ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺣﺠﺎز‪ ،‬ﺷﺎم و ﻣﺼﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﮐﺮد‬
‫و از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ داﻧﺶ اﻧـﺪوﺧﺖ و ﺑﯿﮕـﺎة ﯾﮑﺸـﻨﺒﻪ ﺑﯿﺴـﺖ و ﭼﻬـﺎر رﺟـﺐ ‪ 261‬ﺑـﻪ ﻧﯿﺸـﺎﭘﻮر‬
‫درﮔﺬﺷﺖ) ‪.(2‬‬
‫ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﻋﯿﺴﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﯿﺴﯽ ﺗﺮﻣﺬي ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﺣﺪﯾﺚ در زﻣﺎن‬
‫ﺧﻮد‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي در ﺣﺪود ‪ 209‬ﺗﻮﻟﺪ و ﺑﻪ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﺨﺎرا و ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺳﻔﺮ و ﮐﺘﺎب ﺟـﺎﻣﻊ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺳﻤﺎء ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻏﯿﺮ اﯾﻦﻫﺎ را ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮد و در ﻣﺎه رﺟﺐ ‪ 279‬ﺑﻪ ﺗﺮﻣﺬ درﮔﺬﺷﺖ) ‪.(3‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻮاﻟﻔﺪاء اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻗﺮﺷﯽ‪ ،‬اﻟﺒﺪاﯾﮥ و اﻟﻨﻬﺎﯾﮥ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ ﻣﮑﺘﺒﻪ اﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬ﺑﯿﺮوت‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.24‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.33‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.66‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪622‬‬

‫ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻠـﯽ ﺑـﻦ ﺷـﻌﯿﺐ ﻧﺴـﺎﺋﯽ اﻣـﺎم و ﺣـﺎﻓﻆ ﺣـﺪﯾﺚ و‬
‫ﭘﯿﺸﻮاي ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻀﻼي دوران ﺧﻮد‪ .‬او در ‪ 315‬ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣـﺪ و ﺑـﻪ دﻣﺸـﻖ‪ ،‬ﻣﮑـﻪ‪ ،‬ﻣﺼـﺮ و ﻧﻘـﺎط‬
‫دﯾﮕﺮ ﺳﻔﺮ ﮐﺮد و از ﻣﺸﺎﯾﺦ آﮔﺎه ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻨﯿﺪ و در ‪ 303‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﻨﺘﯽ ﮐﻪ داﻣﻨﮕﯿـﺮش ﺷـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(1‬‬
‫ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮداود ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺳﺠﺴـﺘﺎﻧﯽ ﯾﮑـﯽ از ﭘﯿﺸـﻮاﯾﺎن‬
‫ﺣﺪﯾﺚ‪ .‬اﺑﻮداود در ﺳﺎل ‪ 202‬ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﮐﺸـﻮد و از ﻣﺸـﺎﯾﺦ ﺷـﺎم‪ ،‬ﻣﺼـﺮ‪ ،‬ﺟﺰﯾـﺮه‪ ،‬ﻋـﺮاق‪،‬‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن و دﯾﮕﺮ ﺟﺎﻫﺎ داﻧﺶ اﻧﺪوﺧﺖ و در ‪ 275‬در ﺑﺼﺮه دﯾﺪه از ﺟﻬﺎن ﻓﺮو ﺑﺴﺖ) ‪.(2‬‬
‫ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻗﺰوﯾﻨﯽ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺘﺤﯿﺮ و آﮔﺎه ﺑـﻪ‬
‫اﺻﻮل و ﻓﺮوع ﺣﺪﯾﺚ‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ]در ﺳﺎل ‪ 209‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎن آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻗﺰوﯾﻦ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ ﯾﺎﻓـﺖ[ و ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺮاق‪ ،‬ﻣﺼﺮ و ﺷﺎم ﺳﻔﺮ ﮐﺮد و در ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﻟﯿﻔﺎﺗﯽ اﻧﺠﺎم داد و در رﻣﻀﺎن ﺳـﺎل ‪273‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرﺳﺎﻟﮕﯽ از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ) ‪.(3‬‬
‫ﻣﺴﺘﺪرك‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‪ .‬او از ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﯾﺚ و اﻫﻞ‬
‫اﻣﺎﻧﺖ و ﺗﻘﻮا ﺑﻮد و در ‪ 321‬ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ و ﺑﻪ اﮐﺜﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﮔﺮدش ﮐﺮد و از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫دارﻗﻄﻨﯽ و ﻏﯿﺮه داﻧﺶ آﻣﻮﺧﺖ و ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺠﺎم داد ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻤﺴﺘﺪرك ﻋﻠﯽ اﻟﺼـﺤﯿﺤﯿﻦ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻮم اﻟﺤﺪﯾﺚ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﯿﺸﺎﭘﻮر و ﻏﯿﺮ اﯾﻦﻫﺎ و در ‪ 405‬دﯾﺪه از ﺟﻬﺎن ﻓﺮو ﺑﺴﺖ) ‪.(4‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.123‬‬

‫‪ -2‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.54‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.52‬‬
‫‪ -4‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪355‬‬
 ‫‪623‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﺻﺤﯿﺢ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﺑـﻦ اﺣﻤـﺪ اﺑﻮﺣـﺎﺗﻢ ﺑﺴـﺘﯽ ﺣـﺎﻓﻆ و ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺼﻨﻔﯿﻦ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﺑﻪ اﮐﺜﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﮔﺮدش ﮐﺮد و از ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻤﺎ ﺣﺪﯾﺚ ﺷـﻨﯿﺪ و در‬
‫ﺳﺎل ‪ 354‬ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﻗﻀﺎي ﺑﺴﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪ و در آن ﺳﺎل از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(1‬‬
‫ﺳﻨﻦ ﺑﯿﻬﻘﯽ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﺑﮑﺮ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﻬﻘﯽ‪ .‬او در ‪ 384‬دﯾﺪه ﺑﻪ ﺟﻬـﺎن ﮐﺸـﻮد‪ .‬در‬
‫ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺗﺼﻨﯿﻒ و دﯾﮕﺮ ﻋﻠﻮم ﯾﮕﺎﻧﮥ روزﮔﺎر ﺑﻮد و ﮐﺘﺐ ﺳـﻨﻦ ﮐﺒﯿـﺮ در ده ﻣﺠﻠـﺪ‪ ،‬ﺳـﻨﻦ‬
‫ﺻﻐﯿﺮ‪ ،‬ﺷﻌﺐ اﻻﯾﻤﺎن و دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة و ﻏﯿﺮ اﯾﻦﻫـﺎ را ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﮐـﺮد‪ .‬در ﺳـﺎل ‪ 458‬در ﻧﯿﺸـﺎﭘﻮر از‬
‫ﺟﻬﺎن رﻓﺖ و در ﺑﯿﻬﻖ دﻓﻦ ﺷﺪ) ‪.(2‬‬
‫ﺳﻨﻦ دارﻗﻄﻨﯽ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ دارﻗﻄﻨﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻗﻄﻦ ﻧﺎم ﻣﺤﻠﯽ در ﺑﻐـﺪاد ﺣـﺎﻓﻆ‬
‫ﺑﺰرگ‪ .‬دارﻗﻄﻨﯽ از ﺑﺴﯿﺎري ﻋﻠﻤﺎ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻨﯿﺪ و ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت زﯾﺎد اﻧﺠﺎم داد و ﺑـﻪ دﯾـﺎر ﻣﺼـﺮ ﺳـﻔﺮ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬در اﺳﻤﺎء اﻟﺮﺟﺎل و ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﯾﻞ ﭘﯿﺸﻮاي زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻮد در ‪ 385‬ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ‪ 77‬ﺳـﺎﻟﮕﯽ از‬
‫دﻧﯿﺎ رﻓﺖ) ‪.(3‬‬
‫ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ .‬او در ﺳﺎل ‪ 164‬در ﺑﻐﺪاد ﺑﻪ ﺟﻬﺎن آﻣـﺪ و‬
‫در ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺎﺿﯽ اﺑﻮﯾﻮﺳﻒ رﻓﺖ و آﻣـﺪ داﺷـﺖ و ﺑـﻪ اﮐﺜـﺮ ﺷـﻬﺮﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﯾﻤـﻦ و‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﮐﺮد و در ﺳﺎل ‪ 241‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(4‬‬
‫ﻣﺴﻨﺪ ﺑﺰﱠار‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﯾﻌﻘﻮب اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﺰﱠار ﮐﻮﻓﯽ‪ .‬ﺑﺰار ﻋﺎرف‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ‬
‫از ﺟﻤﻊ ﺛﻘﺎت ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺷﺎم و ﻣﺼﺮ ﺳﻔﺮ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد ﻣﺴﮑﻦ ﮔﺰﯾﺪ ﮐﺘﺐ ﺑﺴﯿﺎر از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫را ﻧﻮﺷﺖ و در ﺳﺎل ‪ 307‬ﺑﻪ ﺣﻠﺐ از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(1‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪259‬‬

‫‪ -2‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص ‪94‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪317‬‬
‫‪ -4‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،10‬ص ‪325‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪624‬‬

‫ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺜﻨﯽ ﻣﻮﺻﻠﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺴﻨﺪ ﻣﺸـﻬﻮر‪ .‬او‬
‫ﺣﺎﻓﻆ و در رواﯾﺖ و ﺑﯿﺎن ﺣﺪﯾﺚ ﻇﺎﺑﻂ و ﻋﺎدل ﺑﻮد و در ‪ 307‬ﺑﻪ دﯾﺎر اﺑﺪﯾﺖ ﺷﺘﺎﻓﺖ) ‪.(2‬‬
‫ﻣﻌﺎﺟﻢ ﻃﺒﺮاﻧﯽ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ اﯾﻮب ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺰرگ‪ .‬او در‬
‫ﺳﺎل ‪ 260‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎن آﻣﺪ و ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ اوﺳﻂ‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ ﺻﻐﯿﺮ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺴﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻨﺪ ﺷﺎﻣﯿﯿﻦ و‬
‫ﭼﻨﺪ ﮐﺘﺎب ﺳﻮدﻣﻨﺪ دﯾﮕﺮي ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮد‪ .‬در ‪ 28‬ذي ﻗﻌﺪة ﺳﺎل ‪ 360‬ﺑﻪ اﺻـﻔﻬﺎن ﺑـﻪ دﯾـﺪار رب‬
‫اﻟﻌﺰت ﺷﺘﺎﻓﺖ) ‪.(3‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ ﺟﺮﯾـﺮ ﻃﺒـﺮي‬
‫ﻣﻔﺴﺮ ﺑﺰرگ‪ .‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ در ﺳﺎل ‪ 224‬ﺑﻪ آﻣﻞ ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﮐﺸﻮد و ﺑـﻪ اﮐﺜـﺮ ﺷـﻬﺮﻫﺎ‬
‫ﮔﺮدش ﮐﺮد و از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ داﻧﺶ آﻣﻮﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آن دوران ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﮥ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ او‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ و اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮق ﺳﻨﺖ و ﺻـﺤﯿﺢ و ﺳـﻘﯿﻢ آن‪ ،‬ﺑـﻪ اﺣـﻮال ﺻـﺤﺎﺑﻪ و‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﺒﺤﺮ ﺗﺎم داﺷﺖ و ﺑﻪ وﻗﺎﯾﻊ و اﺧﺒﺎر ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن آﺷﻨﺎ ﺑﻮد‪ ،‬از او ﺗﺼﺎﻧﯿﻒ ﺑﺰرگ‬
‫ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﮐﻪ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ اﺳﺖ و ﺗﺎرﯾﺦ اﻷﻣﻢ ]واﻟﻤﻠﻮك[ ﻣﺸﻬﻮر‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي و ﺗﻬﺬﯾﺐ اﻵﺛـﺎر‪ .‬در ﺷـﻮال ﺳـﺎل ‪] 310‬در ﺑﻐـﺪاد[ از ﺟﻬـﺎن رﻓـﺖ‪ .‬ﺗـﻮدهﻫـﺎي‬
‫ﺑﯽﺷﻤﺎري ﻣﺮدم از ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺮﺛﯿﻪﻫﺎ ﺳﺮودﻧﺪ) ‪.(4‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ ادرس ﺗﻤﯿﻤـﯽ‪،‬‬
‫اﻣﺎم و ﺣﺎﻓﻆ ري‪ .‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ داﻧﺶ و ﻋﻠـﻮم را از ﭘـﺪرش و دﯾﮕـﺮان در ﺷـﺎم‪ ،‬ﺣﺠـﺎز‪ ،‬ﻣﺼـﺮ‪،‬‬
‫ﻋﺮاق و ﻧﻘﺎط دﯾﮕﺮ آﻣﻮﺧﺖ در ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ رﺟﺎل ﺗﺒﺤﺮ ﮐﺎﻣـﻞ داﺷـﺖ و در زﻫـﺪ و ﺗﻘـﻮا از‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪130‬‬

‫‪ -2‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪130‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.270‬‬
‫‪ -4‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺳﯿﻮﻃﯽ‪ ،‬ﻃﺒﻘﺎت اﻟﻤﻔﺴﯿﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻤـﺮ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫اول‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮه ﺳﺎل ‪ 1396‬ﻫـ ق‪ ،‬ص ‪.95‬‬
 ‫‪625‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺑﺪال ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺴﻨﺪ در دوازده ﻣﺠﻠﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﯾﻞ و ﮐﺘﺎب زﻫـﺪ و ﻏﯿـﺮ‬
‫اﯾﻦﻫﺎ از ﺗﺼﻨﯿﻔﺎت اوﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺎة ﻣﺤﺮم ‪ 327‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(1‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﺣﺎﻓﻆ و ﻋﺎﻟﻢ ﻓﺎﺿﻞ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺮدوﯾﻪ‪ .‬او ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻪ را ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮد و در ‪ 410‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(2‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻮﺷﯿﺦ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺴﺮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﺑـﻪ اﺑﻮﺷـﯿﺦ ﺣـﺎﻓﻆ‬
‫ﺻﺎدق ﻣﺤﺪث اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬او ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 274‬ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﺴـﺐ ﺣـﺪﯾﺚ ﮐﻮﺷـﯿﺪ و‬
‫ﺗﺼﺎﻧﯿﻒ زﯾﺎد اﻧﺠﺎم داد از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺘﺎب »ﺳﻨﺖ« و »ﻋﻈﻤﻪ« و »ﺳﻨﻦ« و ﺑﻪ ﺳـﺎل ‪ 369‬از ﺟﻬـﺎن‬
‫رﻓﺖ) ‪.(3‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﺗﻤﯿﻤﯽ ﺑﺴﺘﯽ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﺣـﺎﻓﻆ‪ ،‬ﻣﻔﺴـﺮ‬
‫ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ و از اﺋﻤﮥ ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ و ﻓﻀﻼي زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻮد ﺗﺼـﻨﯿﻔﺎت زﯾـﺎدي اﻧﺠـﺎم داد و در ﺳـﺎل‬
‫‪ 354‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(4‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺮﯾﺎﺑﯽ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﻓﺮﯾـﺎﺑﯽ‪ .‬او ﺑـﻪ ﻗﯿﺴـﺎرﯾﮥ ﺷـﺎم ﺳـﮑﻮﻧﺖ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬از اوزاﻋﯽ و ﻋﻠﻤﺎي دﯾﮕﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻨﯿﺪ ]ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻣﺸﻬﻮر ﺑـﻪ ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻓﺮﯾـﺎﺑﯽ دارد[ و در‬
‫رﺑﯿﻊ اول ﺳﺎل ‪ 212‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(5‬‬

‫‪ -1‬ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺳﯿﻮﻃﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.62‬‬

‫‪ -2‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ادﻧﺮوي‪ ،‬ﻃﺒﻘﺎت اﻟﻤﻔﺴﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﺧﺰي‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ ﻣﮑﺘﺒـﻪ اﻟﻌﻠـﻮم‬
‫واﻟﺤﮑﻢ‪ ،‬ﻣﺪﯾﻨﮥ ﻣﻨﻮره ﺳﺎل ‪ ،1997‬ص ‪.101‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻌـﯿﻢ اﻟﻌﺮﻗﺴﻮﺳـﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺴـﺖ و ﺳـﻪ ﺟﻠـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ ﻣﺆﺳﺴﮥ اﻟﺮﺳﺎﻟﮥ‪ ،‬ﺑﯿﺮوت ﺳﺎل ‪ 1413‬ﻫـ ق‪ ،‬ج ‪ ،16‬ص ‪.277‬‬
‫‪ -4‬ادﻧﺮوي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.77‬‬
‫‪ -5‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﺳﯿﺪ ﻫﺎﺷﻢ ﻧﺪوي‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ داراﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ج‬
‫‪ ،1‬ص ‪.264‬‬
 ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫‪626‬‬

‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﻦ ﻫﻤﺎم ﯾﻤﻨﯽ ﺻﻨﻌﺎﻧﯽ‪ .‬او ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮐﺘﺎب و‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از او ﺳﻔﯿﺎن ﺑﻦ ﻋﯿﯿﻨﻪ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و دﯾﮕﺮان رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و در ‪ 211‬از ﺟﻬـﺎن‬
‫رﻓﺖ) ‪.(1‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﻣﻨﺬر‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﻣﻨﺬر ﻧﯿﺸﺎﭘﻮري‪ .‬اﺑﻦ ﻣﻨـﺬر ﺑـﻪ ﻣﮑـﻪ‬
‫ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺖ‪ ،‬در ﻓﻘﻪ و ﻏﯿﺮه ﮐﺘﺐ ﺑـﯽﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﮐـﺮد از ﺟﻤﻠـﻪ ﮐﺘـﺎب ﻣﺒﺴـﻮط‪ ،‬ﮐﺘـﺎب‬
‫اﺷﺮاف در اﺧﺘﻼف ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﺟﻤﺎع و ﮐﺘﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﮐﺎﻣـﻞ داﺷـﺖ و در‬
‫ﺳﺎل ‪ 318‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(2‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺛﻌﻠﺒﯽ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮاﺳﺤﺎق اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ اﺑـﺮاﻫﯿﻢ ﺛﻌﻠﺒـﯽ ﻧﯿﺸـﺎﺑﻮري ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺸﻬﻮر و ﻋﺮاﺋﺲ در ﻗﺼﺺ اﻧﺒﯿﺎء‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻮﺛﻖ‪ .‬ﺛﻌﻠﺒﯽ در ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن ﯾﮕﺎﻧﮥ زﻣﺎن ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﺑﻮد و در ﻋﻠﻮم ﻋﺮﺑﯽ آﮔﺎﻫﯽ ﺗﺎم داﺷﺖ و در ﻣﺤﺮم ‪ 427‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(3‬‬
‫ﮐﺘﺎب اﻟﺰﻫﺪ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻫﻨﺎد ﺑﻦ ﺳﺮي ﮐﻮﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ 152‬ﺗﻮﻟﺪ و در ‪ 243‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(4‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ واﺣﺪي ﻧﯿﺸﺎﭘﻮري‪ .‬واﺣـﺪي در‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﯾﮕﺎﻧﮥ ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﺑﻮد و ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﺑﺴﯿﻂ‪ ،‬وﺳﯿﻂ‪ ،‬وﺟﯿﺰ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﺳﺒﺎب ﻧـﺰول‪ ،‬اﻟﻤﻐـﺎزي و‬
‫ﺷﺮح دﯾﻮان ﻣﺘﻨﺒﯽ را ﻧﻮﺷﺖ در ﺟﻤﺎدي اﻵﺧﺮ ‪] 468‬در ﻧﯿﺸﺎﭘﻮر[ از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(5‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ :‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺑﻮﺣﺠﺎج ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﺮ ﻣﮑﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس و اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻋﻠﻢ آﻣﻮﺧﺖ و ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 103‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ادﻧﺮوي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.29‬‬

‫‪ -2‬ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺳﯿﻮﻃﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.91‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺳﯿﻮﻃﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.28‬‬
‫‪ -4‬ذﻫﺒﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.465‬‬
‫‪ -5‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص ‪.114‬‬
 ‫‪627‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ :‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺷﻬﺎب اﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﻋﺴـﻘﻼﻧﯽ ]‪377 – 258‬ﻫــ ‪-‬‬
‫ق[ ﻣﺤﺪث و ﻓﻘﯿﻪ و ﻣﺆرخ ﻣﺼﺮي ﺷﺎﻓﻌﯽ اﺻﻼً از ﻋﺴﻘﻼن ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺑﻮده وﻟﯽ در ﻗﺎﻫﺮه ﺗﻮﻟـﺪ و‬
‫در آﻧﺠﺎ وﻓﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺳﺎل ‪ 726‬ﻣﻨﺼﺐ ﻗﺎﺿﯽ اﻟﻘﻀﺎﺗﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾـﻦ ﺻـﻔﺖ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺲ و وﻋﻆ اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺖ‪ .‬ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺻﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﺗﺄﻟﯿﻒ داﺷﺘﻪ و از آن ﺟﻤﻠﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬اﻹﺻﺎﺑﮥ ﻓﯽ ﺗﻤﯿﯿﺰ اﻟﺼﺤﺎﺑﮥ و ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ﻓﯽ ﺷﺮح ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري) ‪.(1‬‬
‫ﺗﻘﯽ اﻟﺪﯾﻦ اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ ﺑﻦ دﻗﯿﻖ اﻟﻌﯿﺪ‪ :‬ﻣﺼـﺮي و ﻗﺎﺿـﯽ اﻟﻘﻀـﺎت در ‪ 625‬ﺑـﻪ ﺣﺠـﺎز‬
‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ﮐﺘﺐ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻮم اﻟﺤﺪﯾﺚ و ﻏﯿﺮه ﺗﺼﻨﯿﻒ ﮐﺮد و در ‪ 702‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ) ‪.(2‬‬
‫ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ اﺳﺪي‪ :‬ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺪث و ﻣﻔﺴﺮ ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﺷـﺎﮔﺮد اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎ و‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻮد و در ﺳﺎل ‪ 95‬از ﺟﻬﺎن رﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻋﮑﺮﻣﻪ‪ :‬ﻣﻮﻻي اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﻣﻌـﺎﻧﯽ آن در ﺳـﺎل ‪ 105‬ﻫﺠـﺮي از‬
‫ﺟﻬﺎن رﻓﺖ‪.‬‬

‫واﻟﺴﻼم‬

‫‪ -1‬ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻫﺨﺪا‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،14‬ص ‪.27‬‬