‫ﻣﺨﺘﺼﺮ‬

‫ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ إﺑﺮاﻫﯿﻢ اﻟﺘﻮﯾﺠﺮی‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻞ ﮔﻤﺸﺎدزﻫﯽ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬

‫ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ اﻟﻔﻘﻪ اﻹﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﻋﻨﻮان اﺻﻠﯽ‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ إﺑﺮاﻫﯿﻢ اﻟﺘﻮﯾﺠﺮي‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻞ ﮔﻤﺸﺎدزﻫﯽ‬ ‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻓﻘﻪ و اﺻﻮل‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬

‫اول )دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬

‫ﺑﻬﻤﻦ َ)دﻟﻮ( ‪ ١٣٩٦‬ﻫ ‪.‬ش ‪ -‬ﺟﻤﺎدي اﻷول ‪ ١٤٣٩‬ﻫ ‪.‬ق‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻗﻠﻢ ‪www.qalamlib.com‬‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻗﻠﻢ داﻧﻠﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.qalamlib.com‬‬

‫‪book@qalamlib.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬

‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬

‫‪www.qalamlib.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
‫ﻣﺤﺘﻮای اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻟﺰوﻣﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ دﯾﺪﮔﺎه ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻗﻠﻢ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ دﯾﺪﮔﺎه ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه آن اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫��‬ ‫��‬
‫ﻢ ا� ا�� ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ...........................................................‬أ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪١ ....................................................................‬‬

‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن ‪١٠ .....................................................‬‬

‫‪ -١‬ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪١٠.............................................................................‬‬
‫‪ -٢‬اﻗﺴﺎم ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪١٢.....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻗﺮار ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪١٣....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪١٥...........................................................................‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ و اﺳﺎس ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪١٦................................................................‬‬
‫ﻋﻈﻤﺖ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪١٦....................................................................‬‬
‫ﮐﻤﺎل ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪١٧.............................................................................‬‬
‫ﺛﻤﺮات ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪١٧............................................................................‬‬
‫ﻃﺎﻏﻮت‪١٨....................................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﻋﺒﺎدت ‪١٩.............................................................................‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎدت ‪١٩.............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ از آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻧﺴﺎن و ﺟﻦ‪١٩.......................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻋﺒﺎدت‪٢٠...........................................................................‬‬
‫ارﮐﺎن ﻋﺒﺎدت ‪٢١.............................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت ‪٢٣..............................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ب‬

‫و ﻋﺒﺎدتھﺎی ﻣﺤﺾ ﺑﻪ دوﻧﻮع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪٢٣.....................................‬‬

‫راه ﻋﺒﻮدﯾﺖ ‪٢٥..............................................................................‬‬
‫‪ -٤‬ﺷﺮک ‪٢٦..............................................................................‬‬
‫ﺧﻄﺮ ﺷﺮک ‪٢٦...............................................................................‬‬
‫زﺷﺘﯽھﺎی ﺷﺮک ‪٢٧........................................................................‬‬
‫ﺟﺰای ﻣﺸﺮﮐﺎن ‪٢٨...........................................................................‬‬
‫اﺳﺎس ﺷﺮک ‪٢٨..............................................................................‬‬
‫داﻧﺴﺘﻦ ﺷﺮک ‪٢٩............................................................................‬‬
‫‪ -٥‬اﻗﺴﺎم ﺷﺮک ‪٣١.......................................................................‬‬
‫ﺷﺮک دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺮک اﮐﺒﺮ و ﺷﺮک اﺻﻐﺮ ‪٣١.......................................‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ از اﻧﻮاع ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ‪٣٢.........................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻧﻔﺎق ‪٣٣...............................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﺷﺮک اﺻﻐﺮ ‪٣٥.........................................................................‬‬
‫اﻓﻌﺎل و اﻗﻮال ﺷﺮکآﻣﯿﺰ ﯾﺎ وﺳﺎﯾﻞ و اﺳﺒﺎب آن ‪٣٨......................................‬‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ‪ ،‬از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﺳﺒﺎب ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ‪٤١......................................‬‬
‫‪ -٦‬ﺑﺪﻋﺖ ‪٤٢..............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺪﻋﺖ ‪٤٢..............................................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ وﻻء و ﺑﺮاء ‪٤٤...........................................................................‬‬
‫اﺻﻮل ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ وﻻء و ﺑﺮاء ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ‪٤٥.........................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﻔﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی ﮐﻔﺎر‪٤٨...............................................‬‬
‫‪ -٧‬اﺳﻼم ‪٤٩..............................................................................‬‬
‫ﻧﯿﺎز ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ‪٥٠...................................................................‬‬
‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎن ‪٥٠......................................................‬‬
‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک ‪٥١..........................................................‬‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ ‪٥١..............................................................................‬‬
‫‪ -٨‬ارﮐﺎن اﺳﻼم ‪٥٢.......................................................................‬‬
‫ارﮐﺎن اﺳﻼم ﭘﻨﺞ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ‪٥٢.......................................................‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﮔﻮاھﯽ دادن ﺑﻪ »ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ«‪٥٣................................................‬‬
 ‫ج‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻌﻨﺎی ﮔﻮاھﯽ دادن ﺑﻪ »ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ« ‪٥٣........................................‬‬

‫‪ -٩‬اﯾﻤﺎن ‪٥٤..............................................................................‬‬
‫ﮐﻤﺎل اﯾﻤﺎن ‪٥٤..............................................................................‬‬
‫درﺟﻪھﺎی اﯾﻤﺎن ‪٥٥.........................................................................‬‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ درﺟﺎت اﯾﻤﺎن ‪٥٧..................................................................‬‬
‫‪ -١٠‬از ﺷﻌﺒﻪھﺎی اﯾﻤﺎن‪٥٧.............................................................‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٥٨.............................................................‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺼﺎر ‪٥٨..........................................................‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ‪٥٨.......................................................‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ورزﯾﺪن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ ‪٥٩...........................................‬‬
‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ‪٥٩..........................................................‬‬
‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮐﺮدن ‪٦٠...........................................................................‬‬
‫‪ -١١‬ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ‪٦٠.....................................................................‬‬
‫ﻗﻮت راﺑﻄﻪی اﯾﻤﺎن ‪٦٠.....................................................................‬‬
‫‪ -١‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ‪٦١.........................................................................‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭼﮫﺎر اﻣﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪٦١ ............................................‬‬
‫ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮏ اﻟﻠﻪ ‪٧١ .......................................................................‬‬
‫زﯾﺎد ﺷﺪن اﯾﻤﺎن ‪٧٩ ........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﯾﻤﺎن ‪٨٨ ...........................................................................‬‬
‫درﺟﻪھﺎی اﯾﻤﺎن‪٨٩ ........................................................................‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ و رﺳﺘﮕﺎری ‪٩٠..........................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ ﺗﺰﮐﯿﻪی ﻧﻔﻮس ‪٩٢ .....................................................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮی اھﻞ اﯾﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪٩٣..................................................‬‬
‫واﺟﺒﺎت اھﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن ‪٩٥..........................................................‬‬
‫ﭘﺎداش اھﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن ‪٩٨............................................................‬‬
‫‪ -٢‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪١٠١................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ‪١٠٢ .......................................................................‬‬
‫ﻧﺎمھﺎ و اﻋﻤﺎل ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ‪١٠٢.............................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫د‬

‫وﻇﯿﻔﻪی ﮐﺮام ﮐﺎﺗﺒﯿﻦ ‪١٠٣...............................................................‬‬

‫ﺑﺰرﮔﯽ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ‪١٠٥............................................................‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ‪١٠٦............................................................‬‬
‫‪ -٣‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبھﺎ ‪١٠٧.................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪١٠٧...........................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبھﺎی ﺳﺎﺑﻖ آﺳﻤﺎﻧﯽ ‪١٠٨.........................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺘﺎبھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ اھﻞ ﮐﺘﺎب وﺟﻮد دارد ‪١٠٩...........................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﯾﮫﻮدﯾﺖ و ﻧﺼﺎرا‪١٠٩................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ‪١١١ ..........................................‬‬
‫دﻻﻟﺖ آﯾﺎت ﻗﺮآن ‪١١٢ .....................................................................‬‬
‫‪ -٤‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ‪١١٣................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ‪١١٣.....................................................‬‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﭘﯿﺮوان آﻧﺎن ‪١١٤......................................................‬‬
‫ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ‪١١٥...............................................................‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪١١٦................................................................‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻮا اﻟﻌﺰم ‪١١٩ ..................................................................‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪١٢٠ .......................................................................‬‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪١٢١ .........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن ‪١٢١.......................................................‬‬
‫ﺻﻔﺎت اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن ‪١٢٣................................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن ‪١٢٥ ............................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و رﺳﻮﻻن ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ‪١٢٨ .....................................‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و رﺳﻮﻻن ‪١٣٠.................................................‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن‪ ،‬رﺳﻮل ج اﺳﺖ ‪١٣١ ..................................‬‬
‫ﻧﺴﺐ و ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪١٣١ ..................................................‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت رﺳﻮل ج ‪١٣١ ..............................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﺳﺖ و اﻣﺘﺶ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪١٣٢ .......‬‬
‫ﺷﺮوع وﺣﯽ ﺑﺮ رﺳﻮل ج ‪١٣٣ ...........................................................‬‬
‫ھﻤﺴﺮان رﺳﻮل ج ‪١٣٥ .................................................................‬‬
 ‫ﻩ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان رﺳﻮل ج ‪١٣٥ ..................................................................‬‬

‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ج ‪١٣٥ ...................................................................‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ش ‪١٣٦ ...................................................................‬‬
‫‪ -٥‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز آﺧﺮت ‪١٣٧..............................................................‬‬
‫ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎمھﺎی روز آﺧﺮت ‪١٣٧....................................................‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز آﺧﺮت ‪١٣٧ ..................................................................‬‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ و ﻋﻈﻤﺖ روز آﺧﺮت ‪١٣٨.........................................................‬‬
‫ﻓﺘﻨﻪی ﻗﺒﺮ ‪١٣٩ ............................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ‪١٤٠ .......................................................................‬‬
‫ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﻗﺒﺮ ‪١٤٢ ........................................................................‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ارواح ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪١٤٣ ...........................................‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪١٤٤ ...................................................................‬‬
‫‪ -١‬ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪١٤٤ ...................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪١٤٧ ......................................................‬‬
‫‪ -١‬ﺧﺮوج دﺟﺎل ‪١٤٧....................................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻧﺰول ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ÷ ‪١٥١...................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﺧﺮوج ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج ‪١٥٢.......................................................‬‬
‫‪ ٤‬و‪ ٥‬و‪ -٦‬ﺧﺴﻒھﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ‪١٥٤....................................................‬‬
‫‪ -٧‬دود‪ :‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ دود در آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن از ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ ‪١٥٤....‬‬
‫‪ -٨‬ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب ‪١٥٤......................................................‬‬
‫‪ -٩‬ﺧﺮوج داﺑﻪ ‪١٥٥......................................................................‬‬
‫‪ -١٠‬ﺧﺎرج ﺷﺪن آﺗﺸﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺟﻤﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ‪١٥٦...........................‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪١٥٧ ............................................................‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﭘﯽ در ﭘﯽ ﺑﺮ وﻗﻮع ﻗﯿﺎﻣﺖ دﻻﻟﺖ ﻣﯽدھﻨﺪ ‪١٥٧ .......................‬‬
‫دﻣﯿﺪن در ﺻﻮر ‪١٥٧ .......................................................................‬‬
‫اﺣﻮال ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ھﻨﮕﺎم دﻣﯿﺪن در ﺻﻮر ‪١٥٨ .........................................‬‬
‫ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﯿﻦ دو دﻣﯿﺪن ‪١٥٨ ........................................................‬‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١٥٩ ..................................................‬‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ و ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ‪١٥٩............................................................‬‬
‫دورهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن آنھﺎ را ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ ‪١٥٩ ..........................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫و‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ‪١٦٠ .................................................................‬‬
‫ﻗﺒﺮ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﺮای ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١٦١ ............................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺣﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؟ ‪١٦١ ..........................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ زﻣﯿﻦ ﻣﺤﺸﺮ ‪١٦٢ .................................................................‬‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺣﺸﺮ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪١٦٣ ...........................................‬‬
‫دﯾﺪار اﻟﻠﻪ در آﺧﺮت ‪١٦٦ .................................................................‬‬
‫ﺳﺨﺘﯽھﺎی روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪١٦٧..............................................................‬‬
‫ﺷﺪت ﺳﺨﺘﯽھﺎی روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪١٦٧ .....................................................‬‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪١٦٩ .........................................‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎنھﺎ دﮔﺮﮔﻮن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﺮدم ﮐﺠﺎ ھﺴﺘﻨﺪ؟ ‪١٦٩ .........‬‬
‫ﺷﺪت ﺣﺮارت و ﮔﺮﻣﯽ در ﻣﺤﻞ اﯾﺴﺘﺎدن و ﺳﺨﺘﯽھﺎی آن‪١٧٠ ....................‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در ﻣﯿﺪان ﻣﺤﺸﺮ در زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪی ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ ‪١٧١ .....‬‬
‫آﻣﺪن اﻟﻠﻪ ﺑﺮای داوری و ﻗﻀﺎوت‪١٧١ ..................................................‬‬
‫ﻗﻀﺎوت و داوری ‪١٧٣ .....................................................................‬‬
‫ﺣﺴﺎب و ﺗﺮازو ‪١٨١ ........................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻋﻤﺎلﻧﺎﻣﻪ ‪١٨١ ..........................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﻣﻮرد آنھﺎ ﺳﻮال ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ‪١٨٢ ......................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺣﺴﺎب ‪١٨٣ ......................................................................‬‬
‫اﻓﺮادی ﮐﻪ از اﻣﺖھﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ‪١٨٤ ..........................................‬‬
‫ﻗﺮار دادن ﺗﺮازوھﺎ ‪١٨٥ ...................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ وزن‪١٨٦ ..........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻋﻤﺎل ﮐﻔﺎر در آﺧﺮت ‪١٨٧ ........................................................‬‬
‫ﻣﺸﺎھﺪهی اﻋﻤﺎل‪١٨٨ ....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﭽﻪھﺎی ﮐﻮﭼﮏ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪١٨٨ ............................................‬‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ‪١٨٩................................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺷﻔﺎﻋﺖ ‪١٨٩ .......................................................................‬‬
‫دو ﺷﺮط ﺑﺮای ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻻزم و ﺿﺮوری اﺳﺖ ‪١٩٠ ....................................‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮدن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪١٩١ .............................................‬‬
‫ﺣﻮض ‪١٩١..................................................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺣﻮض ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪١٩١ .............................................................‬‬
 ‫ز‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺣﻮض راﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؟ ‪١٩٢ ............................................‬‬

‫ﭘﻞ ﺻﺮاط ‪١٩٢ ..............................................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﭘﻞ ﺻﺮاط و ﻋﺒﻮر از آن ‪١٩٤ ...............................................‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﻓﺮدی ﮐﻪ از ﭘﻞ ﺻﺮاط ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪١٩٥ ......................................‬‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻌﺪ از ﻋﺒﻮر از ﭘﻞ ﺻﺮاط ﭼﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟ ‪١٩٥ ..............................‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪی ﺳﮑﻮﻧﺖ ‪١٩٦ .......................................................................‬‬
‫‪ -١‬وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‪١٩٧ ..............................................................‬‬
‫ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎمھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ‪١٩٨.......................................................‬‬
‫ﻣﮑﺎن ﺑﮫﺸﺖ ‪١٩٩.........................................................................‬‬
‫اﺳﺎﻣﯽ درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٠٠..............................................................‬‬
‫ﺗﻌﺪاد دروازهھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٠٢...........................................................‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ دروازهھﺎی ﺑﮫﺸﺖ در دﻧﯿﺎ ﺑﺎز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ‪٢٠٣.............................‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻓﺮدی ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد ‪٢٠٤........................................‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻣﺘﯽ ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد ‪٢٠٤..........................................‬‬
‫ﺳﻦ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢٠٦........................................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﭼﮫﺮهھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢٠٦........................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻤﻮدن از ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢٠٧.............................................‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺪون ﺣﺴﺎب و ﻋﺬاب وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ‪٢٠٨........................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی زﻣﯿﻦ ﺑﮫﺸﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنھﺎی آن‪٢٠٩...................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﺧﯿﻤﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‪٢١٠........................................................‬‬
‫ﺑﺎزار ﺑﮫﺸﺖ ‪٢١٠..........................................................................‬‬
‫ﮐﺎخھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ‪٢١١.....................................................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻤﺪﯾﮕﺮ در ﮐﺎخھﺎ ‪٢١١...................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ اﺗﺎقھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢١٢..........................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻓﺮشھﺎی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢١٣.....................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﺗﺸﮏھﺎ و ﺑﺎﻟﺶھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ‪٢١٣.........................................‬‬
‫ﺗﺨﺖھﺎی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢١٣..............................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﺗﺨﺖھﺎی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‪٢١٤......................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻇﺮوف ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢١٤............................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ زﯾﻮرآﻻت و ﻟﺒﺎسھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢١٥..........................................‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺑﮫﺸﺖ ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد ‪٢١٦.........................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ح‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﺪﻣﺖﮐﺎران اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢١٦..................................................‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻏﺬای ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ ‪٢١٧.........................................‬‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﻮراﮐﯽھﺎی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢١٨..................................................‬‬
‫ﺻﻔﺎت ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽھﺎی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢١٩.................................................‬‬
‫ﺻﻔﺎت درﺧﺘﺎن و ﮔﯿﺎھﺎن ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٢٠.................................................‬‬
‫ﺻﻔﺎت رودﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٢٥.......................................................‬‬
‫ﺻﻔﺎت زﻧﺎن اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٢٦............................................................‬‬
‫ﻋﻄﺮھﺎ و راﯾﺤﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٢٨........................................................‬‬
‫آواز اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٢٩.....................................................................‬‬
‫ﺟﻤﺎع اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٢٩..................................................................‬‬
‫داﯾﻤﯽ ﺑﻮدن ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢٣٠................................................‬‬
‫درﺟﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٣١...................................................................‬‬
‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن درﺟﻪی ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻮﻣﻦ اﮔﺮ ﭼﻪ در ﻋﻤﻞ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪٢٣٢...........‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﺳﺎﯾﻪ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٣٢.................................................................‬‬
‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺑﮫﺸﺖ و وﺳﻌﺖ آن ‪٢٣٣.....................................................‬‬
‫ﺑﺎﻻ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه در ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٣٤........................................................‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢٣٦........................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٣٧.....................................................‬‬
‫ذﮐﺮ و ﺳﺨﻦ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢٤٠..............................................................‬‬
‫ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٤١.............................................‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺑﺨﺸﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر در ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٤١.............................................‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٤٢...................................................‬‬
‫ﺻﻔﺎت اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٤٣..................................................................‬‬
‫ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺳﯿﻨﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢٤٤......................................................‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢٤٥..................................................................‬‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ داﺧﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد ‪٢٤٥..........................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ‪٢٤٦ .............................................................‬‬
‫ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎمھﺎی آﺗﺶ‪٢٤٦..........................................................‬‬
‫ﻣﮑﺎن آﺗﺶ ‪٢٤٨...........................................................................‬‬
‫ﺟﺎوﯾﺪان ﺑﻮدن ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ‪٢٤٨..........................................................‬‬
‫ﻋﺪد درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٤٨.................................................................‬‬
 ‫ط‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫دروازهھﺎی آﺗﺶ ﺑﺮ روی اھﻞ آن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪٢٤٨.............................‬‬

‫آﻣﺪن آﺗﺶ در ﻋﺮﺻﻪھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪٢٤٩.................................................‬‬
‫ورود ﺑﻪ آﺗﺶ ‪٢٤٩........................................................................‬‬
‫ﻋﻤﻖ آﺗﺶ ‪٢٥٣............................................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺑﺪنھﺎی ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن‪٢٥٣..........................................................‬‬
‫ﺷﺪت ﺣﺮارت آﺗﺶ ‪٢٥٤..................................................................‬‬
‫ﺳﻮﺧﺖ آﺗﺶ ‪٢٥٥.........................................................................‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪھﺎی ﺟﮫﻨﻢ ‪٢٥٥....................................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺳﺎﯾﻪ ﺟﮫﻨﻢ ‪٢٥٥...................................................................‬‬
‫ﻧﮕﮫﺒﺎن ﺟﮫﻨﻢ ‪٢٥٦.......................................................................‬‬
‫ﺳﮫﻢ آﺗﺶ ‪٢٥٧............................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ داﺧﻞ ﺷﺪن ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ﺑﻪ ﺟﮫﻨﻢ ‪٢٥٨.........................................‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ آﺗﺶ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آنھﺎ ﺑﺮ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪٢٥٩...................‬‬
‫ﺻﻔﺎت اھﻞ آﺗﺶ ‪٢٦٠....................................................................‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ‪٢٦٢.................................................................‬‬
‫ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﺑﺮای ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ‪٢٦٣.................................................‬‬
‫ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﻓﺮد ﺟﮫﻨﻤﯽ ‪٢٦٤.....................................................‬‬
‫ﺗﻮﺑﯿﺦ ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ‪٢٦٥.....................................................................‬‬
‫ﻟﻌﻨﺖ ﻧﻤﻮدن ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ‪٢٦٦...............................................‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﺮوهھﺎ ﮐﻪ در آﺗﺶ ﻋﺬاب ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ‪٢٦٧...................................‬‬
‫دﺷﻤﻨﯽ اھﻞ ﺟﮫﻨﻢ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ‪٢٧٤.....................................................‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺟﮫﺖ دﯾﺪن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آنھﺎ را ﮔﻤﺮاه‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﻃﻠﺐ ﻋﺬاب ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮاﯾﺸﺎن! ‪٢٧٥........................................‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪی اﺑﻠﯿﺲ ﺑﺮای ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ‪٢٧٦..................................................‬‬
‫زﯾﺎدی درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدن ﺟﮫﻨﻢ ‪٢٧٦...................................................‬‬
‫ﺻﻮرتھﺎی از ﻋﺬاب ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ‪٢٧٧....................................................‬‬
‫ﮔﺮﯾﻪ ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن و ﻓﺮﯾﺎد آنھﺎ ‪٢٧٨......................................................‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﺟﻨﻤﯿﺎن از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آنھﺎ را ﻧﺠﺎت دھﻨﺪ ‪٢٧٩................‬‬
‫ﺑﻪ ارث ﺑﺮدن ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ‪٢٧٩................................‬‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪن ﮔﻨﺎھﮑﺎران ﻣﻮﻣﻦ از ﺟﮫﻨﻢ ‪٢٨٠..........................................‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﺑﺮای ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ‪٢٨٠..................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ي‬
‫ﺟﺎوﯾﺪان ﻣﺎﻧﺪن در ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ ‪٢٨٠ ...............................................‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ و اھﻞ ﺟﮫﻨﻢ ‪٢٨١ ...............................................‬‬
‫ﭘﺮده ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ ‪٢٨٣ ................................................................‬‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ ‪٢٨٣ ............................................................‬‬
‫دﻋﻮای ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ و ﺣﮑﻢ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﯿﻦ آنھﺎ ‪٢٨٤ ...........................‬‬
‫دوری ﮐﺮدن از ﺟﮫﻨﻢ و ﻃﻠﺐ ﺑﮫﺸﺖ ‪٢٨٤ ............................................‬‬
‫وﺳﻌﺖ رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪٢٨٥ ..........................................................‬‬
‫َ‬
‫‪ -٦‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗ َﺪر )ﺗﻘﺪﯾﺮ(‪٢٨٦.............................................................‬‬
‫ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر ‪٢٨٦ ...................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺗﻘﺪﯾﺮ ‪٢٨٨ .........................................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ‪٢٨٩ ..............................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﺗﻘﺪﯾﺮ ‪٢٩٢ ............................................................................‬‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟‪٢٩٤ ............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﺒﺎب ‪٢٩٦.........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ دﻓﻊ ﺗﻘﺪﯾﺮ ‪٢٩٧ ......................................................................‬‬
‫ﻣﺸﯿﺖ ﻓﺮاﮔﯿﺮ اﻟﮫﯽ ﺑﺮای ھﺮ ﭼﯿﺰی ‪٢٩٨ ...............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ راﺿﯽ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ‪٢٩٩..........................................................‬‬
‫اﻓﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﻮق ھﺴﺘﻨﺪ‪٣٠٠.......................................................‬‬
‫ﻋﺪل و اﺣﺴﺎن ‪٣٠١ ........................................................................‬‬
‫داﻧﺴﺘﻦ اواﻣﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪٣٠٢............................................................‬‬
‫آﺛﺎر ﻃﺎﻋﺎت و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﮔﻨﺎھﺎن ‪٣٠٤...................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ ھﺪاﯾﺖ و ﮔﻤﺮاھﯽ ‪٣٠٥...............................................................‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ‪٣٠٦ .................................................................‬‬
‫ﺛﻤﺮات ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ‪٣٠٨....................................................................‬‬
‫‪ -١٢‬اﺣﺴﺎن ‪٣٠٩........................................................................‬‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ دﯾﻦ اﺳﻼم ‪٣١٢.....................................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ اﺣﺴﺎن ‪٣١٢.............................................................................‬‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ اﺣﺴﺎن ‪٣١٣..........................................................................‬‬
‫ﮐﻤﺎل ﻋﺒﻮدﯾﺖ ‪٣١٣.........................................................................‬‬
 ‫ك‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﺠﺎرت ﺳﻮدﻣﻨﺪ ‪٣١٤........................................................................‬‬

‫‪ -١٣‬ﮐﺘﺎب ﻋﻠﻢ ‪٣١٥.....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻠﻢ ‪٣١٦............................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ و اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺒﻞ از ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪٣١٦..........................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ھﺪاﯾﺖ دﻋﻮت دھﺪ ‪٣١٧.................................‬‬
‫واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻋﻠﻢ ‪٣١٨...............................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻢ ﮐﺴﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪٣١٩.............................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش دروغ ﺑﺒﻨﺪد ‪٣٢٠.................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻠﻢ دارد و ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﯽدھﺪ ‪٣٢١.......................................‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود؟ ‪٣٢٢..........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻓﻘﻪ در دﯾﻦ ‪٣٢٣...................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﺠﺎﻟﺲ ذﮐﺮ ‪٣٢٤..................................................................‬‬
‫آداب ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ ‪٣٢٥........................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻋﻠﻢ ‪٣٢٥..............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻃﻠﺐ ﻧﻤﻮدن ﻋﻠﻢ ‪٣٢٦...............................................................‬‬
‫ﺣﻔﻆ وﻗﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻋﻠﻢ و ﺗﻌﻠﯿﻢ ‪٣٢٧................................................‬‬
‫آداب ﻋﻠﻢ ‪٣٢٨...............................................................................‬‬
‫‪ -١‬آداب ﻣﻌﻠﻢ ‪٣٢٩ ........................................................................‬‬
‫اﺧﻼص در ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ ‪٣٢٩ ............................................................‬‬
‫ﺗﻮاﺿﻊ داﺷﺘﻦ و ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺑﻮدن ‪٣٢٩ .....................................................‬‬
‫ﺧﺸﻢ ﻧﻤﻮدن در ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ و ﺗﻌﻠﯿﻢ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﻣﺮ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪی ﻣﺸﺎھﺪه ﯾﺎ‬
‫ﺷﻨﯿﺪه ﺷﻮد ‪٣٣٠ ..........................................................................‬‬
‫ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت ﺟﻮاب دادن ﺑﻪ ﺳﺆال ﺑﯿﺶﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺆال ﻣﯽﺷﻮد ‪٣٣١ .‬‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ھﺮ ﮔﺮوه ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪٣٣٣ ...............‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ‪ ،‬وﻋﻆ و ارﺷﺎد در ﺷﺐ ‪٣٣٣ ......................................................‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻠﺴﻪ ﭼﻪ دﻋﺎ و ذﮐﺮی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪٣٣٥ .............................‬‬
‫‪ -٢‬آداب ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻢ ‪٣٣٦ .................................................................‬‬
‫اﺧﻼص در ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ ‪٣٣٦ ...............................................................‬‬
‫ﺧﻮب ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻃﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪهی ﻋﻠﻢ ‪٣٣٦ ................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ل‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺣﻠﻘﻪای در ﻣﺠﺎﻟﺲ ذﮐﺮ و ﻋﻠﻢ ‪٣٣٧ .........................................‬‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎ و ﺑﺰرﮔﺎن ‪٣٣٨ ...........................................................‬‬
‫ﮔﻮش دادن ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻋﻠﻤﺎ ‪٣٣٩ .......................................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭼﯿﺰی را ﺑﺸﻨﻮد و ﺑﺮای ﻓﮫﻤﯿﺪن آن دوﺑﺎره ﺑﭙﺮﺳﺪ ‪٣٣٩ .................‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن و ﻏﯿﺮ از آن و ﻧﮕﮫﺪاری آنھﺎ ‪٣٣٩ ........................................‬‬
‫ﺑﯿﺪار ﺑﻮدن و ﺣﻀﻮر ﻗﻠﺐ داﺷﺘﻦ و ﺧﻮب ﮔﻮش دادن ‪٣٤٠ .........................‬‬
‫ﺣﺮﯾﺺ ﺑﻮدن ﺑﺮ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻋﻠﻢ ‪٣٤١ ......................................................‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﻠﻢ ‪٣٤١ ..........................................................................‬‬
‫ھﻨﮕﺎم وﺟﻮد ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺮای ﺳﺆال ﻧﻤﻮدن ﻏﻨﯿﻤﺖ داﻧﺴﺘﻦ ‪٣٤٢ ...........‬‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ اﻣﺎم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ‪٣٤٢ .......................................‬‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﺮدن آداب ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺷﺮﻋﯽ ‪٣٤٣ ..............................................‬‬
‫ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎ در اﻣﻮر دﯾﻦ و دﻧﯿﺎ ‪٣٤٤ ...............................................‬‬

‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫‪ -١‬ﮐﺘﺎب ﻓﻀﺎﯾﻞ ‪٣٤٨.......................................................‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺧﻼق و ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ ‪٣٤٩......................................................‬‬
‫‪ -١‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪٣٥١ .................................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اﯾﻤﺎن ‪٣٥٣ ..................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﺒﺎدات ‪٣٥٦................................................................‬‬
‫‪ .١‬ﻓﻀﯿﻠﺖ وﺿﻮ‪٣٥٦........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺷﺮوع ﮐﺮدن از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و در وﺿﻮ و ﺟﺰ آن ‪٣٥٦......................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﻌﺪ از وﺿﻮ ‪٣٥٦............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ذﮐﺮ ﺑﻌﺪ از وﺿﻮ ‪٣٥٧.............................................................‬‬
‫‪ .٢‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اذان ‪٣٥٧.......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﻮاب دادن ﻣﻮذن ‪٣٥٨.........................................................‬‬
‫‪ .٣‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ‪٣٦٠........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻤﺎز و ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﻣﺴﺠﺪ‪٣٦٠..........................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ آﻣﺪن ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ وﻗﺎر و آراﻣﺶ ‪٣٦١ ............................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ آﻣﯿﻦ ﮔﻔﺘﻦ ‪٣٦١ ..................................................................‬‬
 ‫م‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز در وﻗﺖ آن ‪٣٦١............................................................‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ و ﻋﺼﺮ ‪٣٦٢...........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ و ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ‪٣٦٢......................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﺎز ﭘﺲ از ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ‪٣٦٢ ..........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺸﺴﺘﻦ در ﺟﺎی ﻧﻤﺎز ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ‪٣٦٣ .................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ روز ﺟﻤﻌﻪ ‪٣٦٣ ...................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﺎﻋﺘﯽ در روز ﺟﻤﻌﻪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻋﺼﺮ اﺳﺖ ‪٣٦٤............................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻗﯿﺎم ﺷﺐ ‪٣٦٤ ....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ وﺗﺮ در آﺧﺮ ﺷﺐ ‪٣٦٥............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز و دﻋﺎ در آﺧﺮ ﺷﺐ ‪٣٦٥....................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دﻋﺎ در ﺷﺐ ‪٣٦٦ .................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎزھﺎی ﺳﻨﺖ راﺗﺒﻪ ‪٣٦٦.......................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﺿﺤﯽ )ﭼﺎﺷﺖ( و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ وﻗﺖ آن‪٣٦٦ .................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺠﺪه ﮐﺮدن ‪٣٦٧........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ادای ﻧﻤﺎزھﺎی ﻧﺎﻓﻠﻪ در ﻣﻨﺰل ‪٣٦٨ .............................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ادای ﻓﺮاﯾﺾ و ﻧﻮاﻓﻞ ‪٣٦٨.......................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎزهھﺎی ﻓﺮض ‪٣٦٩ .............................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه و ھﻤﺮاھﯽ ﮐﺮدن آن ‪٣٦٩ .........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮ او ﺟﻤﻊ زﯾﺎدی ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ‪٣٧٠................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﺰﯾﺰش ﺑﻤﯿﺮد و ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﭘﺎداش ﺻﺒﺮ ﮐﻨﺪ ‪٣٧٠ ..‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﮑﻪ )ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام( و ﻣﺪﯾﻨﻪ )ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﯽ( ‪٣٧٠ ........‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ ‪٣٧٢..........................................................‬‬
‫‪ .٤‬ﻓﻀﯿﻠﺖ زﮐﺎت ‪٣٧٢.......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ادای زﮐﺎت ‪٣٧٢ ...................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﺪﻗﻪ دادن از دﺳﺘﺮﻧﺞ ﭘﺎک ‪٣٧٣ ..............................................‬‬
‫‪ .٥‬ﻓﻀﯿﻠﺖ روزه ‪٣٧٤.......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ‪٣٧٤ ..................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ روزه ‪٣٧٤ ..........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ روزهداران ‪٣٧٥ ...................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ن‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ رﻣﻀﺎن را از روی اﯾﻤﺎن و ﺑﻪ ﻧﯿﺖ ﺛﻮاب‪ ،‬ﮐﺎﻣﻞ و ﻣﺪاوم روزه‬
‫ﺑﮕﯿﺮد ‪٣٧٥..................................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ در رﻣﻀﺎن از روی اﯾﻤﺎن و ﺑﻪ ﻧﯿﺖ ﺛﻮاب ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ ‪٣٧٥ ..........‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺷﺐ ﻗﺪر را از روی اﯾﻤﺎن و ﺑﻪ ﻧﯿﺖ ﺛﻮاب ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ ‪٣٧٦ .........‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ رﻣﻀﺎن و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺷﺶ روز از ﺷﻮال را روزه ﺑﮕﯿﺮد ‪٣٧٦ ...‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ روزه ﺳﻪ روز در ﻣﺎه ‪٣٧٦........................................................‬‬
‫‪ .٦‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪٣٧٧................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ده روز ذی اﻟﺤﺠﻪ ‪٣٧٧............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺣﺞ ﻣﻘﺒﻮل ‪٣٧٧ ..................................................................‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺟﮫﺎد زﻧﺎن ‪٣٧٨ ...................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻤﺮه ‪٣٧٨ .........................................................................‬‬
‫‪ .٧‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ‪٣٧٨..........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻔﺮ در اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪٣٧٩.........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺧﺮوج ﺑﺮای ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ﺳﭙﺲ ﻣﺮدن ﯾﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن‪٣٧٩ ............‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ اراده ﺟﮫﺎد ﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﺮﯾﺾ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻋﺬری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪٣٨١ ....‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺠﺎھﺪی را در راه اﻟﻠﻪ ﺗﺠﮫﯿﺰ ﮐﻨﺪ ‪٣٨١............................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻔﺲ و ﺟﺎن در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪٣٨٢ .................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻧﻔﺎق در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪٣٨٢....................................................‬‬
‫‪ .٨‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ذﮐﺮ ‪٣٨٣.........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دوام ﯾﺎد اﻟﻠﻪ در اﻣﻮر آﺧﺮت ‪٣٨٤ ...............................................‬‬
‫‪ .٩‬ﻓﻀﺎﯾﻞ دﻋﺎ ‪٣٨٦..........................................................................‬‬
‫‪ -٤‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻣﻌﺎﻣﻼت ‪٣٨٧................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪٣٨٧..........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ‪٣٨٨..............................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺼﺤﯿﺖ ‪٣٨٩.......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ وﺻﯿﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺣﻖ ‪٣٨٩........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ در اﺳﻼم روش ﻧﯿﮑﯽ ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬاری ﮐﻨﺪ ‪٣٩٠.........................‬‬
‫ﻓﻀﻠﯿﺖ اﯾﺠﺎد ﺻﻠﺢ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ‪٣٩٠.......................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﻤﮏ در ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ و ﭘﺮوای از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪٣٩١...........................‬‬
 ‫س‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ھﻤﺪردی ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺎ ھﻢ ‪٣٩٢.....................................................‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﯿﺎدت ﻣﺮﯾﺾ ‪٣٩٣................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﺪﻗﻪ ‪٣٩٤..........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﻮاﻧﻤﺮدی و آﺳﺎنﮔﯿﺮی در ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و در ﻃﻠﺐ ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺶ ‪٣٩٤.‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﮫﺎد و ھﺠﺮت و ﻧﺼﺮت در راه اﻟﻠﻪ ﻷ ‪٣٩٤..................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪٣٩٦...............................‬‬
‫‪ -٥‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻣﻌﺎﺷﺮات ‪٣٩٦...............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ‪٣٩٦.....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ‪٣٩٧..........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﯿﮑﯽ و ﺧﻮشرﻓﺘﺎری ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ‪٣٩٨.......................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﭘﺪر و ﻣﺎدر ‪٣٩٩...........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان و ﺗﺮﺑﯿﺖ آنھﺎ ‪٣٩٩..................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﯾﺘﯿﻤﯽ را ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻨﺪ ‪٤٠٠.........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ھﻤﮑﺎری ﺑﺎ ﺑﯿﻮه زﻧﺎن و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ ‪٤٠٠..........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ‪٤٠٠...............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدم ‪٤٠١................................................................‬‬
‫ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﺑﺎ ھﻤﺴﺎﯾﻪ ‪٤٠١..................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺮدم ‪٤٠٢.............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻮﻣﻨﺎن در ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻋﻄﻮﻓﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ‪٤٠٣................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺎ زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﺎدﻣﺎن ‪٤٠٣..............................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﯿﮑﻮ ‪٤٠٤.................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺑﺮآوردن ﻧﯿﺎزش و دور ﮐﺮدن ﻣﺸﮑﻠﺶ و‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﻟﻐﺰش و ﮔﻨﺎھﺶ ‪٤٠٥...........................................................‬‬
‫‪ -٦‬ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼق‪٤٠٦ ...................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ ‪٤٠٦...................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻠﻢ ‪٤٠٧............................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﺒﺮ ‪٤٠٨...........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ راﺳﺘﮕﻮﯾﯽ‪٤١٠.....................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ع‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺳﺘﻐﻔﺎر و ﺗﻮﺑﻪ ‪٤١٠...............................................................‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻘﻮی ‪٤١١..........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﯾﻘﯿﻦ و ﺗﻮﮐﻞ ‪٤١٢.................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ ‪٤١٣..............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﺮس از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪٤١٤...........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻣﯿﺪ داﺷﺘﻦ ‪٤١٥..................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻠﯿﺖ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و رﺣﻢ ﻧﻤﻮدن ‪٤١٦.....................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺮدﺑﺎری ‪٤١٨...................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ‪٤١٩..............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺣﯿﺎ ‪٤١٩............................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﮑﻮت و ﺣﻔﺎﻇﺖ زﺑﺎن ﺟﺰ از اﻣﻮر ﻧﯿﮏ ‪٤٢٠..................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺑﺮ اواﻣﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪٤٢١...............................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ‪٤٢١....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺣﺴﺎن ‪٤٢٢........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دوﺳﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪٤٢٣...........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮔﺮﯾﻪ از ﺗﺮس اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪٤٢٣....................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﺨﻦ ﺧﻮب و ﺧﻮﺷﺮو ﺑﻮدن ‪٤٢٥...............................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ زھﺪ در دﻧﯿﺎ ‪٤٢٥...................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻧﻔﺎق در راه ﺧﯿﺮ ‪٤٢٦............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺜﺮت اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ‪٤٢٧....................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻮاﺿﻊ ‪٤٢٨.........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻧﯿﮑﯽ ‪٤٢٨...............................................................‬‬
‫‪ -٧‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ‪٤٢٩.............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ‪٤٢٩....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻗﺎری ﻗﺮآن ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪٤٣٠........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﯾﺎدﮔﯿﺮی و ﺗﻌﻠﯿﻢ دادن ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ‪٤٣١........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﮫﺎرت در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‪٤٣١........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺑﺮای ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ‪٤٣٢.......................................‬‬
 ‫ف‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫واﺟﺐ ﺑﻮدن ﻣﺤﮑﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺮآن ‪٤٣٢....................................................‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮔﻮش دادن ﺑﻪ ﻗﺮآن ‪٤٣٣.........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارد ‪٤٣٤..............................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﻗﺮآن ﺑﺎ ﺻﺪای زﯾﺒﺎ‪٤٣٤............................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ‪٤٣٤...................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻮره اﺧﻼص ‪٤٣٥................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻌﻮذﺗﯿﻦ ‪٤٣٥......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ‪٤٣٥....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ﻗﺮآن ‪٤٣٦.............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ‪٤٣٦...................................................................‬‬
‫‪ -٨‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻧﺒﯽ ج‪٤٣٨ ..................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺴﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٤٣٨..............................................................‬‬
‫ﻧﺎمھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪٤٣٨......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮ دﯾﮕﺮ اﻧﺒﯿﺎ ‪٤٣٨......................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم ‪٤٣٩.....................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ‪٤٤٠................................................‬‬
‫اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪٤٤٠..............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ درود و ﺳﻼم ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٤٤٤..................................................‬‬
‫ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ روش درود ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٤٤٥.................................................‬‬
‫‪ -٩‬ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪٤٤٦................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺿﯽ اﻟﻠﻪ ﻋﻨﮫﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ ‪٤٤٦..........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ آل ﺑﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٤٤٦...........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ‪٤٤٩..............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﮫﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر ‪٤٥١.............................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ص‬

‫‪ -٢‬ﮐﺘﺎب اﻻﺧﻼق ) اﺧﻼق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و ﺷﻤﺎﯾﻞ او( ‪٤٥٣ ....................‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ ‪٤٥٤................................................................‬‬
‫ﺧﻮش اﺧﻼقﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ‪٤٥٧...........................................................‬‬
‫اﺧﻼق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٤٥٧....................................................................‬‬
‫اﺧﻼق زﯾﺒﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪٤٥٧...................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪٤٥٨.........................................................................‬‬
‫ﺣﯿﺎی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪٤٥٩..................................................................‬‬
‫ﺷﺠﺎﻋﺖ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪٤٥٩...............................................................‬‬
‫ﻧﺮﻣﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٤٦٠........................................................................‬‬
‫ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪٤٦١.........................................................‬‬
‫رﺣﻤﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٤٦١......................................................................‬‬
‫ﺧﻨﺪه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪٤٦٣...................................................................‬‬
‫ﮔﺮﯾﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪٤٦٣....................................................................‬‬
‫ﺧﺸﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺑﺮاﺑﺮ اواﻣﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪٤٦٤..........................................‬‬
‫ﺷﻔﻘﺖ و دﻟﺴﻮزی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮای اﻣﺘﺶ ‪٤٦٥.....................................‬‬
‫ﺧﻮﺷﺮوی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺎ ﻣﺮدم ‪٤٦٥....................................................‬‬
‫زھﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪٤٦٦.....................................................................‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪٤٦٧..................................................................‬‬
‫ﺑﺮدﺑﺎری ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪٤٦٨.....................................................................‬‬
‫ﺻﺒﺮ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪٤٦٩....................................................................‬‬
‫ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪٤٧٠...............................................‬‬
‫ﺷﻤﺎﯾﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪٤٧٣....................................................................‬‬

‫‪ -٣‬ﮐﺘﺎب آداب ‪٤٧٥ ..........................................................‬‬

‫‪ -١‬آداب ﺳﻼم ‪٤٧٥......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻼم ‪٤٧٥..........................................................................‬‬
 ‫ق‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﻔﺖ ﺳﻼم‪٤٧٥.............................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ آﻏﺎز ﮐﻨﻨﺪه ﺳﻼم ‪٤٧٦.............................................................‬‬
‫ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ ﺳﻼم دادن ‪٤٧٦...............................................................‬‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن و زﻧﺎن ھﻨﮕﺎم ﻧﺒﻮدن ﻓﺘﻨﻪ ‪٤٧٧.......................................‬‬
‫ﺳﻼم دادن زﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدان ھﻨﮕﺎم ﻧﺒﻮدن ﻓﺘﻨﻪ ‪٤٧٧....................................‬‬
‫ﺳﻼم دادن ھﻨﮕﺎم داﺧﻞ ﺷﺪن در ﺧﺎﻧﻪ ‪٤٧٨...........................................‬‬
‫ﺳﻼم ﻧﺪادن ﺑﻪ ذﻣﯽھﺎ ‪٤٧٩................................................................‬‬
‫ﺳﻼم دادن ھﻨﮕﺎم داﺧﻞ ﺷﺪن و ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﻣﻨﺰل ‪٤٨٠..........................‬‬
‫ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﻧﻤﻮدن ھﻨﮕﺎم ﺳﻼم ﮐﺮدن ‪٤٨٠................................................‬‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ و ﻣﻌﺎﻧﻘﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد؟ ‪٤٨١....................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﻼم رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺐ ‪٤٨١....................................................‬‬
‫اﯾﺴﺘﺎدن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدیﮐﻪ ﻣﯽآﯾﺪ! ‪٤٨١.................................................‬‬
‫ﻋﻘﻮﺑﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ دوﺳﺖ دارد ﻣﺮدم ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪٤٨٢............................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺳﻼم ﻓﺮد ﺷﻨﯿﺪه ﻧﺸﺪ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺳﻼم دھﺪ ‪٤٨٢...................................‬‬
‫ﺳﻼم و ﺟﻮاب ﺳﻼم ﻧﺪادن ھﻨﮕﺎم ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ ‪٤٨٢.................................‬‬
‫ﻣﺎﻧﻮس ﻧﻤﻮدن ﻣﺴﺎﻓﺮ و ﭘﺮﺳﯿﺪن از ﻏﺮﯾﺒﻪ درﺑﺎره ﺧﻮدش ﺗﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد و‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻨﺰﻟﺘﺶ ﺑﻪ او داده ﺷﻮد ‪٤٨٣......................................‬‬
‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﻮدن آﻏﺎز ﺳﻼم ﺑﺎ ﻋﻠﯿﮏ اﻟﺴﻼم ‪٤٨٣...........................................‬‬
‫آنﭼﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪٤٨٤................................................‬‬
‫‪ -٢‬آداب ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ‪٤٨٤......................................................‬‬
‫ﺧﻮردن از ﻏﺬای ﭘﺎک و ﺣﻼل ‪٤٨٤.......................................................‬‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﺰرگ و ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮدم ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪٤٨٥‬‬ ‫ّ‬
‫ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ ھﻨﮕﺎم ﻏﺬا و ﺧﻮردن از ﺟﻠﻮی ﺧﻮﯾﺶ ‪٤٨٦...........................‬‬
‫ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ ‪٤٨٦..................................................‬‬
‫ﻧﻔﺲ ﮐﺸﯿﺪن ھﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺧﺎرج از ﻇﺮف ‪٤٨٦.....................................‬‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺘﺶ ﺑﺪھﺪ ‪٤٨٧...........‬‬ ‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﻣﯽﻧﻮﺷﺪ ّ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ آب ﺧﻮردن ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ‪٤٨٧.....................................................‬‬
‫ﺟﻮاز ﻧﻮﺷﯿﺪن آب در ﺣﺎﻟﺖ اﯾﺴﺘﺎده ‪٤٨٧................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ر‬

‫ﻧﺨﻮردن آب در ﻇﺮف ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ‪٤٨٧...................................................‬‬

‫روش ﺧﻮردن ﻏﺬا ‪٤٨٨.....................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺧﻮردن ‪٤٨٩..........................................................................‬‬
‫ﻋﯿﺐ ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ از ﻏﺬا ‪٤٩٠...................................................................‬‬
‫زﯾﺎد ﻧﺨﻮردن ‪٤٩٠...........................................................................‬‬
‫ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﮔﺎھﯽ ﺳﯿﺮ ﺷﺪ ‪٤٩٠............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻏﺬا دادن و ﯾﺎری رﺳﺎﻧﺪن ‪٤٩١..................................................‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدن از ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮرد ‪٤٩٢................................................‬‬
‫ﻧﺪﻣﯿﺪن در ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ‪٤٩٢.................................................................‬‬
‫آب دھﻨﺪه در ﭘﺎﯾﺎن ﺑﻨﻮﺷﺪ ‪٤٩٢...........................................................‬‬
‫وﻗﺖ دﺧﻮل و ﺧﺮوج ﻣﮫﻤﺎن ‪٤٩٢.........................................................‬‬
‫اﮐﺮام ﮐﺮدن ﻣﮫﻤﺎن و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ او ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺪ ‪٤٩٣.................‬‬
‫اﮐﺮام ﮐﺮدن ﻣﮫﻤﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ ‪٤٩٤...........................................‬‬
‫روش ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻣﺮدم ھﻨﮕﺎم ﻏﺬا ﺧﻮردن‪٤٩٥............................................‬‬
‫روش ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮای ﻏﺬا ‪٤٩٦..............................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﻏﺬای ﺧﻮرده ﺷﺪه ‪٤٩٦.............................................................‬‬
‫ﻇﺮف آب ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاﺑﯿﺪن ‪٤٩٦........................‬‬ ‫ﺑﺴﺘﻦ درب ِ‬
‫ِ‬
‫ﺧﻮردن ﺑﺎ ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر ‪٤٩٧...................................................................‬‬
‫اول ﻏﺬا ﺧﻮردن ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ‪٤٩٧..................................................‬‬
‫روش ﺧﻮردن از ﮐﺎﺳﻪ ‪٤٩٧................................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ھﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺷﯿﺮ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم داد‪٤٩٧...........................................‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻏﺬا و ﭘﺲ از آن اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﺑﺪ ‪٤٩٨............................................‬‬
‫دﻋﺎی ﭘﺎﯾﺎن ﻏﺬا ﺧﻮردن ‪٤٩٨..............................................................‬‬
‫دﻋﺎی ﻣﮫﻤﺎن ﺑﺮای ﻣﯿﺰﺑﺎن ‪٤٩٩...........................................................‬‬
‫دﻋﺎ ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ او آب داده ﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ آب ﺑﺪھﺪ ‪٤٩٩.........................‬‬
‫‪ -٣‬آداب راه و ﺑﺎزار ‪٤٩٩................................................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق راه ‪٤٩٩...............................................................................‬‬
‫دور ﮐﺮدن وﺳﯿﻠﻪ اذﯾﺖ و آزار از راه ‪٥٠٠................................................‬‬
 ‫ش‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻋﺪم ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ در ﻣﺴﯿﺮ راه ‪٥٠٠....................................................‬‬

‫ﻧﯿﻨﺪاﺧﺘﻦ آب دھﺎن ﺑﻪ ﺟﮫﺖ ﻗﺒﻠﻪ در راه و ﺟﺰ آن ‪٥٠١...............................‬‬
‫دﻋﺎی ﺳﻮاری ‪٥٠١..........................................................................‬‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮدن ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺣﯿﻮاﻧﺎت در ﻣﺴﯿﺮ‪ ،‬و ﺷﺐ ﺑﺮ راھﯽ اﺗﺮاق ﻧﮑﺮدن ‪٥٠٢......‬‬
‫ﭘﺮھﯿﺰ از راه رﻓﺘﻦ ﻣﺘﮑﺒﺮاﻧﻪ ‪٥٠٢..........................................................‬‬
‫آﺳﺎنﮔﯿﺮی در ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ‪٥٠٣.......................................................‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ وام ھﺮﮔﺎه زﻣﺎﻧﺶ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ ‪٥٠٣...............................................‬‬
‫ﻣﮫﻠﺖ دادن ﺑﻪ ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ و ﮔﺬﺷﺖ ﮐﺮدن از او‪٥٠٣....................................‬‬
‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﻧﮑﺮدن ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ‪٥٠٣..................................................‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ در ھﻤﻪ ﺣﺎﻟﺖھﺎ ‪٥٠٤..............................................................‬‬
‫ﭘﺮھﯿﺰ از زﯾﺎد ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮدن ‪٥٠٥......................................................‬‬
‫ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺮدن از ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش اﺷﯿﺎی ﺣﺮام و ﭘﻠﯿﺪ ‪٥٠٥..................‬‬
‫ﻓﺮﯾﺐ ﻧﺪادن و دروغ ﻧﮕﻔﺘﻦ ‪٥٠٦.........................................................‬‬
‫اﻧﺒﺎر و اﺣﺘﮑﺎر ﻧﮑﺮدن ﮐﺎﻻ ‪٥٠٧............................................................‬‬
‫‪ -٤‬آداب ﺳﻔﺮ ‪٥٠٧.......................................................................‬‬
‫از ﻧﯿﮑﺎن ﻃﻠﺐ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻧﻤﻮدن ‪٥٠٧........................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻘﯿﻢ در ھﻨﮕﺎم ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﮕﻮﯾﺪ ‪٥٠٧....................................‬‬
‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺮای ﻣﻘﯿﻢ ھﻨﮕﺎم ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ‪٥٠٨.......................................‬‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎ رﻓﯿﻘﺎن ﻧﯿﮑﻮ ‪٥٠٨..............................................................‬‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﺳﻔﺮ ﻧﮑﺮدن ﻣﮕﺮ ﺑﺮای ﻧﯿﺎزی ‪٥٠٨...................................................‬‬
‫ﻧﮕﮫﺪاری ﻧﮑﺮدن ﺳﮓ و زﻧﮓ در ﺳﻔﺮ‪٥٠٩..............................................‬‬
‫ھﻤﮑﺎری ﮐﺮدن ﺑﺎ رﻓﯿﻖ در ﺳﻔﺮ و ﺟﺰ آن ‪٥٠٩..........................................‬‬
‫زﻣﺎن آﻏﺎز ﺳﻔﺮ ‪٥٠٩.........................................................................‬‬
‫ﺻﺒﺢ زود ﺑﺮای ﺳﻔﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪن و رﻓﺘﻦ ﺷﺒﺎﻧﻪ‪٥١٠...................................‬‬
‫دﻋﺎی ﺳﻮاری ‪٥١٠..........................................................................‬‬
‫دﻋﺎی ﺳﻔﺮ ‪٥١١..............................................................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت رﻓﺘﻨﺪ ‪٥١١.....................................................‬‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﺮدن آداب ﺳﻔﺮ ‪٥١٢.............................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ت‬

‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﺮﮔﺎه ﺳﺮﺑﺎﻻﯾﯽ و ﺳﺮازﯾﺮی را ﻃﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪٥١٢........................‬‬

‫ھﺮﮔﺎه ﻣﺴﺎﻓﺮ از ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ در آن ﻋﺬاب ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﮕﺬرد ‪٥١٣....................‬‬
‫روش ﺧﻮاﺑﯿﺪن در راه ﺷﺒﺎﻧﻪ ‪٥١٣.........................................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻧﯽ رﺳﯿﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ‪٥١٣.................................................‬‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﯿﺎزی دارد ‪٥١٤..........................................................‬‬
‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﻨﮕﺎم ﺳﻔﺮ ‪٥١٥.............................................................‬‬
‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﺮﮔﺎه ﺳﻮاریاش ﻟﻐﺰﯾﺪ ‪٥١٥...............................................‬‬
‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﺮﮔﺎه آّﺑﺎدی را دﯾﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ واردش ﺷﻮد ‪٥١٥.......................‬‬
‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﺮﮔﺎه از ﺳﻔﺮ ﺣﺞ و ﺟﺰ آن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ‪٥١٦................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺳﻔﺮش ﺗﻤﺎم ﺷﺪ ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺮﮔﺮدد ‪٥١٧...................................‬‬
‫وﻗﺖ آﻣﺪن از ﺳﻔﺮ ‪٥١٧.....................................................................‬‬
‫‪ -٥‬آداب ﺧﻮاﺑﯿﺪن و ﺑﯿﺪار ﺷﺪن ‪٥١٨.................................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺨﻮاﺑﺪ ﭼﻪ ﮐﻨﺪ؟ ‪٥١٨.....................................................‬‬
‫ﺷﺴﺘﻦ دﺳﺖ از ﭼﺮﺑﯽ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاب ‪٥١٨...............................................‬‬
‫ﺳﻪ ﺑﺎر رﺧﺘﺨﻮاب را ﺗﮑﺎن دادن ‪٥١٨.....................................................‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاب اﯾﻦ آﯾﺎت را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ‪٥١٩....................................................‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن »اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ« و »ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ« و »اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﻪ« ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاب ‪٥٢٠............‬‬
‫ﺑﺪون ﻋﺬر و ﻧﯿﺎز زﯾﺎدی رﺧﺘﺨﻮاب ﻧﺪاﺷﺘﻦ ‪٥٢١.......................................‬‬
‫ﺧﻮاﺑﯿﺪن ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ و ﺑﺪون ﻋﺬر ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻦ ‪٥٢١............................‬‬
‫وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﭘﮫﻠﻮی راﺳﺖ ﺧﻮاﺑﯿﺪن‪٥٢١.....................................‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاﺑﯿﺪن و ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﺪار ﺷﺪن ‪٥٢٢.......................................‬‬
‫ﭘﺎک ﮐﺮدن آﺛﺎر ﺧﻮاب از ﭼﮫﺮه ﺑﺎ دﺳﺖ ‪٥٢٥............................................‬‬
‫از ﺳﻮی ﺑﻪ ﺳﻮی ﺷﺪن در ﺧﻮاب ﺷﺐ ‪٥٢٥.............................................‬‬
‫‪ -٦‬آداب ﺧﻮاب ‪٥٢٦.....................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺧﻮاب ‪٥٢٦...........................................................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاب ﺧﻮب ﯾﺎ ﺑﺪ دﯾﺪﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ‪٥٢٦.......................................‬‬
‫ﺷﺎد ﺷﺪن ﺑﺎ روﯾﺎی ﻧﯿﮑﻮ‪٥٢٨..............................................................‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را در ﺧﻮاب دﯾﺪن ‪٥٢٨.............................................................‬‬
 ‫ث‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺧﺒﺮ ﻧﺪادن ﺑﻪ ﺑﺎزی ﮐﺮدن ﺷﯿﻄﺎن در ﺧﻮاب ‪٥٢٩......................................‬‬

‫‪ -٧‬آداب اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻦ‪٥٢٩.............................................................‬‬
‫آداب داﺧﻞ ﺷﺪن در ﻣﻨﺰلھﺎ ‪٥٢٩........................................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻦ ‪٥٣٠.............................................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ اﺟﺎزه ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﮐﺠﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ ‪٥٣١..............................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه از اﺳﻢ اﺟﺎزه ﺧﻮاھﻨﺪه ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ؟ ‪٥٣١............................‬‬
‫اوﻗﺎت اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮐﻨﯿﺰان و ﮐﻮدﮐﺎن ‪٥٣٢.............................................‬‬
‫در ﮔﻮﺷﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﮑﺮدن دو ﻧﻔﺮ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ اﺟﺎزه ﻧﻔﺮ ﺳﻮم ‪٥٣٢.........................‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﻧﮑﺮدن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ دﯾﮕﺮی ﺑﺪون اﺟﺎزهاش ‪٥٣٢......................................‬‬
‫اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻦ ھﻨﮕﺎم ﺧﺎرج ﺷﺪن ‪٥٣٣..................................................‬‬
‫‪ -٨‬آداب ﻋﻄﺴﻪ ﮐﺮدن ‪٥٣٣............................................................‬‬
‫دﻋﺎ ﺑﺮای ﻋﻄﺴﻪ ﮐﻨﻨﺪه ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ‪٥٣٣............................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻄﺴﻪ زﻧﻨﺪه ﭘﺎﺳﺦ دھﺪ؟ ‪٥٣٤................................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﮐﺎﻓﺮ ﻋﻄﺴﻪ زد ‪٥٣٤.................................................................‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻋﻄﺴﻪ زدن ﭼﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ ‪٥٣٥.....................................................‬‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻄﺴﻪ زﻧﻨﺪه ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﻮد ‪٥٣٥........................................‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻋﻄﺴﻪ زﻧﻨﺪه ﺟﻮاب داده ﺷﻮد؟ ‪٥٣٥........................................‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺧﻤﯿﺎزه ﮐﺸﯿﺪن ﭼﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺮد؟ ‪٥٣٦..............................................‬‬
‫‪ -٩‬آداب ﻋﯿﺎدت از ﻣﺮﯾﺾ‪٥٣٦.........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﯿﺎدت از ﻣﺮﯾﺾ ‪٥٣٦.............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻋﯿﺎدت از ﺑﯿﻤﺎران ‪٥٣٦..............................................................‬‬
‫دﻋﺎ ﺑﺮای ﻓﺮد ﻣﺼﯿﺒﺖ زده ‪٥٣٧...........................................................‬‬
‫ﻋﯿﺎدت ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺠﺎ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ؟ ‪٥٣٧.........................................................‬‬
‫دﻋﺎی ﻋﯿﺎدت ﻣﺮﯾﺾ ‪٥٣٨..................................................................‬‬
‫راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﺮدن ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻪ ﺳﻮی آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اوﺳﺖ ‪٥٣٨..........................‬‬
‫ﻋﯿﺎدت ﮐﺮدن زﻧﺎن از ﻣﺮدان ھﻨﮕﺎم ﻧﺒﻮدن ﻓﺘﻨﻪ ‪٥٣٩..................................‬‬
‫ﻋﯿﺎدت ﻣﺸﺮک ‪٥٤٠.........................................................................‬‬
‫دﻣﯿﺪن ﺑﺮ ﺑﯿﻤﺎر ‪٥٤٠........................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫خ‬

‫‪ -١٠‬آداب ﻟﺒﺎس‪٥٤٠....................................................................‬‬
‫ﻓﻮاﯾﺪ ﻟﺒﺎس ‪٥٤٠.............................................................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻟﺒﺎس ‪٥٤١...........................................................................‬‬
‫ﻣﮑﺎن ﺷﻠﻮار ﺑﺮای ﻣﺮدان و زﻧﺎن ‪٥٤٢.....................................................‬‬
‫آوﯾﺰان ﻧﮑﺮدن ﺷﻠﻮار ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدان ‪٥٤٢..................................................‬‬
‫ﻟﺒﺎس و رﺧﺘﺨﻮاﺑﯽ ﮐﻪ ﻧﮫﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪٥٤٣.................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﻧﻮع راه رﻓﺘﻦ و ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎﺳﯽ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ‪٥٤٦............................‬‬
‫زن ﻟﺒﺎس و زﯾﻨﺘﺶ را آﺷﮑﺎر ﻧﮑﻨﺪ ‪٥٤٨..................................................‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ زﯾﻨﺖ و ﻧﻈﺎﻓﺖ ‪٥٤٨.....................................................‬‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺳﺮ‪٥٤٩............................................................................‬‬
‫دﻋﺎی ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ‪٥٤٩............................................‬‬
‫دﻋﺎ ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﺟﺪﯾﺪی ﺑﭙﻮﺷﺪ ‪٥٥٠...........................................‬‬
‫روش ﮐﻔﺶ ﭘﻮﺷﯿﺪن‪٥٥٠..................................................................‬‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻣﺮدان و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻮدن آن ‪٥٥١......................................‬‬
‫ﭘﻮﺷﺸﯽ ﻃﻼﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای زﻧﺎن ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ‪٥٥١..........................................‬‬
‫ﻓﺮوﺗﻨﯽ در ﻟﺒﺎس و رﺧﺘﺨﻮاب ‪٥٥٢.......................................................‬‬

‫‪ -٤‬ﮐﺘﺎب اذﮐﺎر ‪٥٥٣ .........................................................‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم اذﮐﺎر ‪٥٥٣.....................................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ ذﮐﺮ ‪٥٥٣.................................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ زﯾﺎد ﯾﺎد ﮐﺮدن ﭘﺮوردﮔﺎر‪٥٥٤.....................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ذﮐﺮ ‪٥٥٦..............................................................................‬‬
‫ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ در ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ھﻔﺖ ﻧﻮع اﺳﺖ ‪٥٥٧............................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ذﮐﺮ و دﻋﺎ ‪٥٥٨......................................................................‬‬
‫ﺗﺮس و ھﺮاس اﻧﺴﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎرش دو ﻧﻮع اﺳﺖ ‪٥٥٨................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ذﮐﺮ ‪٥٥٩........................................................................‬‬
‫روش ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ذﮐﺮ ﮐﺮدن ‪٥٥٩.......................................................‬‬
‫ﻓﻀﺎﯾﻞ ذﮐﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ‪٥٦٠.....................................................‬‬
 ‫ذ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﻮاﯾﺪ ذﮐﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ‪٥٦٢....................................................................‬‬

‫ﺑﺎﻗﯿﺎت ﺻﺎﻟﺤﺎت ‪٥٦٢........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻣﺪاوﻣﺖ ﺑﺮ ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ ‪٥٦٣..........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﺠﺎﻟﺲ ذﮐﺮ ‪٥٦٥..................................................................‬‬
‫ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ و درود ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش در ھﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪٥٦٦.......................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﺮ و ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﯽﮐﻪ از ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ رو ﮔﺮداﻧﯽ ﮐﻨﺪ ‪٥٦٧.............................‬‬
‫‪ -٢‬اﻧﻮاع اذﮐﺎر ‪٥٦٨......................................................................‬‬
‫‪ .١‬اذﮐﺎر ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ‪٥٦٨..................................................................‬‬
‫وﻗﺖ اذﮐﺎر ‪٥٦٨ .............................................................................‬‬
‫اذﮐﺎر ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ‪٥٦٩ ....................................................................‬‬
‫اذﮐﺎر ﺻﺒﺤﮕﺎه ‪٥٧٦ ........................................................................‬‬
‫اذﮐﺎر ﺷﺎﻣﮕﺎه ‪٥٧٦ ..........................................................................‬‬
‫اذﮐﺎر ﺷﺒﺎﻧﻪ‪٥٧٧ ............................................................................‬‬
‫‪ .٢‬اذﮐﺎر ﻣﻄﻠﻖ ‪٥٧٨.........................................................................‬‬
‫‪ .٣‬اذﮐﺎر ﻣﻘﯿﺪ ‪٥٨٢..........................................................................‬‬
‫‪ -١‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺗﺮس و ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪٥٨٣..............................‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم ﻏﻢ و اﻧﺪوه ‪٥٨٣ ...........................................................‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم ﺧﻮف و ﺗﺮس از ﮔﺮوھﯽ ‪٥٨٤ ............................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ دﺷﻤﻦ روﺑﻪرو ﺷﺪ ‪٥٨٤ ........................................................‬‬
‫دﻋﺎ ھﻨﮕﺎم ﯾﺎری ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﻋﻠﯿﻪ دﺷﻤﻦ ‪٥٨٥ ..........................................‬‬
‫دﻋﺎ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﺘﻤﮑﺎران ‪٥٨٦ ................................................................‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪن ‪٥٨٦ .........................................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﻓﺮدی ﮔﻨﺎه ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﻨﺪ؟ ‪٥٨٧ .................................................‬‬
‫دﻋﺎی ﻓﺮد ﺑﺪھﮑﺎر ‪٥٨٧ ...................................................................‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻣﺼﯿﺒﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﯾﺎ ﺑﺰرگ ‪٥٨٨ ...................................................‬‬
‫ذﮐﺮ راﻧﺪن ﺷﯿﻄﺎن و وﺳﻮﺳﻪھﺎﯾﺶ‪٥٨٩ ...............................................‬‬
‫ذﮐﺮ ھﻨﮕﺎم ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ ‪٥٨٩ ..........................................................‬‬
‫‪ -٢‬اذﮐﺎر اﻣﻮر ﻋﺎرﺿﯽ ‪٥٩٠...............................................................‬‬
‫ذﮐﺮ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ‪٥٩٠ .............................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ض‬
‫ذﮐﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ از ﻣﺠﻠﺲ ‪٥٩٠ ...........................................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺻﺪای ﺧﺮوس و اﻻغ و ﺳﮓ را ﺑﺸﻨﻮد‪٥٩١ ....................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﺗﮑﺒﺮ ورزد ‪٥٩١ ......................................‬‬
‫دﻋﺎی ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻨﮑﺮی را دور ﮐﻨﺪ ‪٥٩٢ ........................................‬‬
‫دﻋﺎ ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ او ﻧﯿﮑﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪٥٩٢ ........................................‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم دﯾﺪن آﻏﺎز رﺳﯿﺪن ﻣﯿﻮهھﺎ ‪٥٩٣ .........................................‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﺎدی ‪٥٩٣ ......................................................‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم وزﯾﺪن ﺑﺎد ‪٥٩٤ ............................................................‬‬
‫دﻋﺎ ھﻨﮕﺎم دﯾﺪن اﺑﺮ و ﺑﺎران ‪٥٩٤ .......................................................‬‬
‫دﻋﺎی ﭘﺲ از ﺑﺎرﯾﺪن ﺑﺎران ‪٥٩٥ .........................................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺗﺰﮐﯿﻪ ﮐﺮده ﺷﺪ ‪٥٩٦ ..............................................................‬‬

‫‪ -٥‬ﮐﺘﺎب دﻋﺎ ‪٥٩٧ ...........................................................‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم دﻋﺎ‪٥٩٧.......................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع دﻋﺎ ‪٥٩٧................................................................................‬‬
‫ﻗﺪرت دﻋﺎ ‪٥٩٨...............................................................................‬‬
‫اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎ ‪٥٩٩..............................................................................‬‬
‫ﻣﻮاﻧﻊ اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎ‪٥٩٩.......................................................................‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی دﻋﺎ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻼ ‪٦٠١...........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دﻋﺎ‪٦٠١.............................................................................‬‬
‫آداب دﻋﺎ و اﺳﺒﺎب اﺟﺎﺑﺖ ‪٦٠٢............................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم اﻧﻮاع دﻋﺎ ‪٦٠٣........................................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اوﻗﺎت‪ ،‬ﺟﺎھﺎ و ﺣﺎﻟﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﻋﺎ اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ‪٦٠٤................‬‬
‫‪ .١‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اوﻗﺎت دﻋﺎ ‪٦٠٤..................................................................‬‬
‫‪ .٢‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻣﮑﺎنھﺎی دﻋﺎ ‪٦٠٤.............................................................‬‬
‫‪ .٣‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖھﺎی دﻋﺎ ‪٦٠٤............................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺮﺧﯽ از دﻋﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﯿﺢ وارد ﺷﺪهاﻧﺪ ‪٦٠٧......‬‬
‫‪ .١‬دﻋﺎھﺎی ﻗﺮآﻧﯽ ‪٦٠٧.....................................................................‬‬
‫‪ .٢‬دﻋﺎھﺎی ﻧﺒﻮی ‪٦١٥......................................................................‬‬
 ‫غ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪ -٤‬دﻋﺎھﺎ و اذﮐﺎری ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﯿﻄﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ‪٦٢٩......‬‬

‫اﻗﺴﺎم ﺑﯿﻤﺎریھﺎ ‪٦٢٩.......................................................................‬‬
‫ﻃﺒﺎﺑﺖ ﺟﺴﻢ ﺑﺮ دو ﻧﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪٦٣٠....................................................‬‬
‫ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﻗﻠﺒﯽ ‪٦٣١.....................................................................‬‬
‫دﻓﻊ ﻧﻤﻮدن ﺷﺮارتھﺎی ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺟﻨﯽ و اﻧﺴﺎنھﺎی ﺷﯿﻄﺎن ﺻﻔﺖ ‪٦٣١...........‬‬
‫دﺷﻤﻨﯽ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ‪٦٣٣.....................................................‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ از دﺷﻤﻨﯽ ﺷﯿﻄﺎن ‪٦٣٣.......................................................‬‬
‫راهھﺎی ﺷﯿﻄﺎن ‪٦٣٥........................................................................‬‬
‫راهھﺎی ورود ﺷﯿﻄﺎن ‪٦٣٦.................................................................‬‬
‫ﮔﺎمھﺎی ﺷﯿﻄﺎن ‪٦٣٧.......................................................................‬‬
‫‪ -١‬ﺑﻨﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﭼﻪ ﭼﯿﺰی از ﺷﯿﻄﺎن در اﻣﺎن ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ؟ ‪٦٣٨..................‬‬
‫‪ -٢‬درﻣﺎن و ﻋﻼج ﺟﺎدو و ﻟﻤﺲ ﮐﺮدن )ﺷﯿﻄﺎن و ﺟﻦ( ‪٦٤٦........................‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﻟﻤﺲ ‪٦٤٧ ..........................................................................‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺟﻦ ‪٦٤٧.............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ رﻓﺘﻦ ﻧﺰد ﺳﺎﺣﺮان‪٦٤٨.............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﻌﻠﯿﻢ و آﻣﻮزش ﺳﺤﺮ ‪٦٤٩.........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺟﺮت و ﻣﺰد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺤﺮ ‪٦٥٠ ........................................‬‬
‫اﺳﺒﺎب اﻧﺘﺸﺎر ﺳﺤﺮ ‪٦٥١ ..................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﺳﺤﺮ ‪٦٥٢ .............................................................................‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺳﺎﺣﺮان و دروﻏﮕﻮﯾﺎن ‪٦٥٢................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ از ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺳﺤﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪٦٥٣................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺳﺤﺮ ‪٦٥٤ .....................................‬‬
‫ﺣﺪ ﺳﺎﺣﺮ ‪٦٥٤ ..............................................................................‬‬
‫درﻣﺎن ﺳﺤﺮ و ﻟﻤﺲ ﺷﯿﻄﺎنھﺎ ‪٦٥٦.....................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ دم ﺷﺮﻋﯽ ‪٦٥٩ ....................................................................‬‬
‫‪ -٣‬دﻋﺎی ﭼﺸﻢ زﺧﻢ ‪٦٦٣.................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺻﺎﺑﺖ ﭼﺸﻢ زﺧﻢ ‪٦٦٣..........................................................‬‬
‫درﻣﺎن ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭼﺸﻢزﺧﻢ ﺑﻪ او اﺻﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ‪٦٦٤.............................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﻏﺴﻞ ﮐﺮدن ‪٦٦٤ ...................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ظ‬

‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﺮﻋﯽ ‪٦٦٨..............................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ‪٦٦٨...................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم اواﻣﺮ ﺷﺮﻋﯽ ‪٦٦٩....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻧﺠﺎم دادن اواﻣﺮ ﺷﺮﻋﯽ ‪٦٧٠.......................................................‬‬
‫داﻧﺴﺘﻦ و ﻓﻘﻪ اﻗﻮال و اﻓﻌﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٦٧٠.............................................‬‬
‫ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﺮﻋﯽ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ ‪٦٧١..................................‬‬
‫اﻓﻌﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٦٧٢........................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ‪٦٧٣.........................................................‬‬
‫آﻓﺎت ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ‪٦٧٤.......................................................................‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ‪٦٧٤......................................................................‬‬
‫اھﻤﯿﺖ ﻧﯿﺖ ‪٦٧٥............................................................................‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎی اﺧﻼص ‪٦٧٦.........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﯾﺜﺎر‪٦٧٧...............................................................................‬‬

‫‪ -١‬ﮐﺘﺎب ﻃﻬﺎرت ‪٦٨١ .......................................................‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم ﻃﮫﺎرت ‪٦٨١ ..................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻃﮫﺎرت ﺷﺮﻋﯽ ‪٦٨١...................................................................‬‬
‫ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﺠﺎﺳﺖ ‪٦٨١........................................................................‬‬
‫وﺿﻌﯿﺖ و ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻨﺪه ھﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎﺟﺎت ﭘﺮوردﮔﺎرش ‪٦٨٢...............................‬‬
‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﺪن و روح ‪٦٨٣....................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم آبھﺎ ‪٦٨٣............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎل آبھﺎی ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺻﺎف ‪٦٨٤..............................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﻃﮫﺎرت ‪٦٨٤..........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن از ﻇﺮوف ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ‪٦٨٦.........................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻧﺠﺎﺳﺎت ‪٦٨٧..........................................................................‬‬
‫‪ -٢‬اﺳﺘﻨﺠﺎ و اﺳﺘﺠﻤﺎر‪٦٨٨.............................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم اﺳﺘﻨﺠﺎ و اﺳﺘﺠﻤﺎر ‪٦٨٩............................................................‬‬
 ‫أأ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺣﮑﻢ رو و ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﮐﺮدن ھﻨﮕﺎم ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ‪٦٨٩.............................‬‬

‫اﻣﺎﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ در آﻧﺠﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ ‪٦٩٠.....................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﺳﺘﺠﻤﺎر ‪٦٩٠....................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﻨﺖھﺎی ﻓﻄﺮت ‪٦٩١..............................................................‬‬
‫‪ .١‬ﻣﺴﻮاک ‪٦٩١.............................................................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺴﻮاک زدن ‪٦٩١..............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺴﻮاک ‪٦٩١ .........................................................................‬‬
‫‪ .٢‬ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﺳﺒﯿﻞھﺎ و رھﺎ ﮐﺮدن رﯾﺶ و ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن آن ‪٦٩٢....................‬‬
‫‪ .٣‬ﺧﺘﻨﻪ ﮐﺮدن ‪٦٩٢........................................................................‬‬
‫‪ .٤‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮھﺎی زاﯾﺪ زﯾﺮ ﻧﺎف و ﮐﻨﺪن ﻣﻮھﺎی زﯾﺮ ﺑﻐﻞ و ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﻧﺎﺧﻦھﺎ‬
‫‪٦٩٢..........................................................................................‬‬
‫‪ .٥‬ﺧﻮﺷﺒﻮﯾﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻣﺸﮏ و ﻏﯿﺮه ‪٦٩٣...........................................‬‬
‫ََ‬
‫‪ .٦‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﻔﯿﺪی ﻣﻮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺣﻨﺎ و ﮐﺘﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ ‪٦٩٣......................‬‬
‫ﺣﮑﻢ رھﺎ ﮐﺮدن و ﮔﺬاﺷﺘﻦ رﯾﺶ ‪٦٩٤...................................................‬‬
‫ﺧﻮب ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻣﻮی ﺳﺮ و روﻏﻦ زدن و آراﯾﺶ دادن آن ‪٦٩٥...................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮھﺎی ﺳﺮ ﺷﺶ ﺣﺎﻟﺖ دارد ‪٦٩٥ .....................................‬‬
‫‪ -٤‬وﺿﻮ‪٦٩٦..............................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ وﺿﻮ ‪٦٩٦...........................................................................‬‬
‫ﻓﺮضھﺎی وﺿﻮ ‪٦٩٧........................................................................‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی وﺿﻮ ‪٦٩٨........................................................................‬‬
‫روش وﺿﻮی ﺟﺎﯾﺰ ‪٦٩٨.....................................................................‬‬
‫روش وﺿﻮی ﮐﺎﻣﻞ ‪٦٩٩....................................................................‬‬
‫روش وﺿﻮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٦٩٩...............................................................‬‬
‫اﻧﻮاع وﺿﻮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٧٠٠................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮای ھﺮ ﻧﻤﺎزی ‪٧٠٠..................................................‬‬
‫روش دﻋﺎی ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم وﺿﻮ ‪٧٠١.......................................................‬‬
‫ﺷﮑﻨﻨﺪهھﺎی وﺿﻮ ‪٧٠٢.....................................................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﻃﮫﺎرت ﺷﮏ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻪ وﻗﺖ وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد؟ ‪٧٠٣............................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫بب‬

‫ﺣﮑﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮدن روﻏﻦ ﺑﺮ اﻋﻀﺎی وﺿﻮ‪٧٠٣.............................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ھﻤﯿﺸﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯽوﺿﻮﯾﯽ دارد ‪٧٠٤...............‬‬
‫ﺣﮑﻢ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از اﻧﺴﺎن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد ‪٧٠٤.............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺧﻮاب و ُﭼﺮت زدن ‪٧٠٥.............................................................‬‬
‫‪ -٥‬ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﻣﻮزهھﺎ )ﺟﻮراب ﭼﺮﻣﯽ و ﺿﺨﯿﻢ( ‪٧٠٥ .................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﻣﻮزهھﺎ ‪٧٠٦.................................................................‬‬
‫ﻣﺪت ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﻣﻮزهھﺎ ‪٧٠٦.................................................................‬‬
‫ﺷﺮطھﺎی ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﻣﻮزهھﺎ ‪٧٠٦...........................................................‬‬
‫روش ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﻣﻮزهھﺎ ‪٧٠٧.................................................................‬‬
‫روش ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﻋﻤﺎﻣﻪ و روﺳﺮی زﻧﺎﻧﻪ ‪٧٠٧...............................................‬‬
‫روش ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﭼﻮبھﺎی ﺷﮑﺴﺘﻪﺑﻨﺪی ‪٧٠٨............................................‬‬
‫‪ -٦‬ﻏﺴﻞ ‪٧٠٨............................................................................‬‬
‫واﺟﺐ ﮐﻨﻨﺪهھﺎی ﻏﺴﻞ ‪٧٠٨..............................................................‬‬
‫روش ﻏﺴﻞ ﺟﺎﯾﺰ‪٧٠٩.......................................................................‬‬
‫روش ﻏﺴﻞ ﮐﺎﻣﻞ‪٧٠٩......................................................................‬‬
‫روش ﻏﺴﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٧٠٩.................................................................‬‬
‫ﺑﺮای ﺟﻨﺐ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ ‪٧١٠...........................‬‬
‫روش ﺧﻮاب ﺟﻨﺐ ‪٧١٠.....................................................................‬‬
‫روش ﻏﺴﻞ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺟﻤﺎع را ﺗﮑﺮار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ‪٧١١.....................................‬‬
‫ﻏﺴﻞھﺎی ﻣﺴﺘﺤﺐ ‪٧١١...................................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﻏﺴﻞ ‪٧١٢............................................................................‬‬
‫از ﺳﻨﺖھﺎی ﻏﺴﻞ ‪٧١٢....................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار آب ﻏﺴﻞ ‪٧١٢........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻏﺴﻞ ﮐﺮدن در ﺗﻮاﻟﺖ ‪٧١٣..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻏﺴﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺳﭙﺲ آب از او ﺧﺎرج ﺷﻮد ‪٧١٣...........................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﻏﺴﻞ ﮐﺮدن ﻣﻌﺬور اﺳﺖ ‪٧١٣........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻏﺴﻞ روز ﺟﻤﻌﻪ ‪٧١٤................................................................‬‬
 ‫جج‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪ -٧‬ﺗﯿﻤﻢ ‪٧١٤.............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﯿﻤﻢ ‪٧١٥..............................................................................‬‬
‫ﺗﯿﻤﻢ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ‪٧١٦............................................‬‬
‫روش ﺗﯿﻤﻢ ‪٧١٦.............................................................................‬‬
‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺗﯿﻤﻢ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود؟‪٧١٧......................................‬‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﮐﻨﻨﺪهھﺎی ﺗﯿﻤﻢ ‪٧١٧................................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﯿﻤﻢ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ‪٧١٧.................................................‬‬
‫‪ -٨‬ﺣﯿﺾ و ﻧﻔﺎس ‪٧١٨ ..................................................................‬‬
‫اﺻﻞ ﺧﻮن ﺣﯿﺾ ‪٧١٨......................................................................‬‬
‫ﻣﺪت ﺣﯿﺾ ‪٧١٨............................................................................‬‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ ﻣﺪت ﻧﻔﺎس ‪٧١٩................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ از ﺷﺨﺺ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪٧١٩...................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺷﺨﺺ ﺣﺎﯾﺾ و ﻧﻔﺎسﺷﺪه ﺣﺮام اﺳﺖ ‪٧١٩...........................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺧﻮردن آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﻮن ﺣﯿﺾ را ﻗﻄﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ‪٧١٩.............................‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪی ﭘﺎک ﺷﺪن ﺣﺎﯾﺾ ‪٧٢٠...........................................................‬‬
‫ُ‬
‫ﺣﮑﻢ ُﺻﻔﺮه و ﮐﺪره )زردی و ﺗﯿﺮﮔﯽ( ‪٧٢٠...............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺒﺎﺷﺮت ﺑﺎ زن ﺣﺎﯾﺾ ‪٧٢٠..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺟﻤﺎع ﮐﺮدن ﺑﺎ ﺣﺎﯾﺾ ‪٧٢٠.........................................................‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺎﺿﻪ‪ :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺧﻮن در ﻏﯿﺮ اوﻗﺎت ﺣﯿﺾ از او ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد ‪٧٢١...........‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﻣﺴﺘﺤﺎﺿﻪ ‪٧٢٢.................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ دوره ﺣﯿﻀﺶ ﺛﺒﺎﺗﯽ ﻧﺪارد ‪٧٢٢..........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ آﻧﭽﻪ از زن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد ‪٧٢٢.....................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﺎﺿﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ‪٧٢٣..................................................‬‬

‫‪ -٢‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻼة ‪٧٢٥ .......................................................‬‬

‫‪ -١‬ﻓﻘﻪ اﺣﮑﺎم ﻧﻤﺎز ‪٧٢٥ .................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﻤﺎز ‪٧٢٥..............................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻗﻠﺐ ‪٧٢٧....................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫دد‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻌﻈﯿﻢ اواﻣﺮ اﻟﮫﯽ ‪٧٢٨............................................................‬‬

‫ﻓﻘﻪ اﻣﺮ و ﻧﮫﯽ ‪٧٢٨..........................................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ اواﻣﺮ ﺷﺮﻋﯽ ‪٧٣٠.......................................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻧﻔﺲ ‪٧٣١.......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎزھﺎی ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ‪٧٣٢...............................................................‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺑﻠﻮغ ‪٧٣٣......................................................................‬‬
‫اھﻤﯿﺖ ﻧﻤﺎز ‪٧٣٣............................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﺎزھﺎی ﻓﺮض ‪٧٣٤..................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﺮک ﮐﻨﻨﺪه ﻧﻤﺎز ‪٧٣٤................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ در اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﺎز ﺑﻮدن‪٧٣٥.........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮔﺎم ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﮫﺎرت ﺑﻪ ﻗﺼﺪ در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ‪٧٣٦.......‬‬
‫ﺧﺸﻮع در ﻧﻤﺎز ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ‪٧٣٧.............................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﮔﺮﯾﻪ ﻣﺸﺮوع ‪٧٣٧.............................................................‬‬
‫ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪٧٣٨.............................................‬‬
‫اوﻗﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪٧٣٨.......................................‬‬
‫‪ -٢‬اذان و اﻗﺎﻣﻪ ‪٧٣٩....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ اذان ‪٧٣٩..............................................................‬‬
‫وﻗﺖ اذان و ﻧﻤﺎز در ﻋﺎﻟﻢ‪٧٤٠.............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اذان و اﻗﺎﻣﻪ ‪٧٤٠.....................................................................‬‬
‫ﻣﺆذﻧﺎن ﻣﺴﺠﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭼﮫﺎر ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ‪٧٤١..........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اذان ‪٧٤١...........................................................................‬‬
‫ﻗﺪرت اذان ‪٧٤٢.............................................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اذان ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و اﻗﺎﻣﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ‪٧٤٢..........................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ اذان ‪٧٤٣....................................................................‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی اذان ‪٧٤٣........................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ اذاﻧﯽ ﮐﻪ از ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ‪٧٤٣...............................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ در اذان ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻘﺪم ﻣﯽﺷﻮد؟‪٧٤٥...........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﻌﺪد اذان ‪٧٤٥........................................................................‬‬
 ‫ﻩﻩ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺣﮑﻢ اذان ﺿﺒﻂ ﺷﺪه ‪٧٤٦.................................................................‬‬

‫ﭘﺨﺶ اذان از ﻃﺮﯾﻖ وﺳﺎﯾﻞ اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ رادﯾﻮ و ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن و ﻏﯿﺮه دو ﺣﺎﻟﺖ‬
‫دارد ‪٧٤٦.....................................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اذان ﻗﺒﻞ از وﻗﺖ ‪٧٤٦...............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﺒﻌﯿﺖ و ﺟﻮاب دادن ﺑﻪ اذان ‪٧٤٦..............................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺻﺪای اذان را ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ؟ ‪٧٤٧........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺟﻮاب دادن ﺑﻪ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻣﺆذن ‪٧٤٨...........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺟﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮای اﻣﺎﻣﺖ و اذان ‪٧٤٨............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺆذن اذان ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ‪٧٤٩........‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اذان از ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد ‪٧٤٩..............................‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﯿﻦ اذان و اﻗﺎﻣﻪ ‪٧٤٩...............................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻗﺎﻣﻪ ﮐﻪ در ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ‪٧٤٩...............................................‬‬
‫روش اذان در ﺑﺎران و ﺳﺮدی ﺷﺪﯾﺪ ‪٧٥٠................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اذان و اﻗﺎﻣﻪ در ﺳﻔﺮ ‪٧٥١...........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮔﻔﺘﻦ اذان و اﻗﺎﻣﻪ ﺑﺮای ﻧﻤﺎزھﺎ ‪٧٥١...............................................‬‬
‫‪ -٣‬اوﻗﺎت ﻧﻤﺎزھﺎی ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ‪٧٥١.......................................................‬‬
‫اوﻗﺎت ﻧﻤﺎزھﺎی ﻓﺮض ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ‪٧٥٢.......................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻧﻤﺎز ‪٧٥٣.......................................................................‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺷﺪت ﮔﺮﻣﺎ ﭼﻪ وﻗﺘﯽ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد؟ ‪٧٥٤..................................‬‬
‫اوﻗﺎت ﻧﻤﺎز ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ وﻗﺖﺷﺎن ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ ‪٧٥٤.........................................‬‬
‫‪ -٤‬ﺷﺮوط ﻧﻤﺎز ‪٧٥٥.....................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ‪٧٥٥........................................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﺑﺮای ﻗﺒﻠﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪٧٥٦...............................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺟﮫﺖ ﻗﺒﻠﻪ را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ؟ ‪٧٥٦........................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﻟﺒﺎس در ﻧﻤﺎز‪٧٥٦...................................................................‬‬
‫ﺣﺪ ﻋﻮرت ﻣﺮد و زن‪٧٥٧...................................................................‬‬
‫ﻣﮑﺎن ﻧﻤﺎز ‪٧٥٨..............................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن در ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺨﺘﯽ ‪٧٥٩...............................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫وو‬

‫اﺣﮑﺎم ﻣﺴﺎﺟﺪ‪٧٦٠..........................................................................‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﮑﺎن ‪٧٦٠ .........................................................................‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ ‪٧٦٠ .......................................................................‬‬
‫آداب دﺧﻮل ﻣﺴﺠﺪ ‪٧٦١ ..................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺧﻮاﺑﯿﺪن در ﻣﺴﺠﺪ ‪٧٦٢...........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻃﮫﺎرت ﻧﺪارد ‪٧٦٢........................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﻔﻞ ﮐﺮدن و ﺑﺴﺘﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ ‪٧٦٤..................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﺰﯾﯿﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻧﻮﺷﺘﻦ آﯾﺎت و ﻏﯿﺮه ‪٧٦٤...........................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن اﺳﺖ‪٧٦٤......................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ و ﻣﺎﻧﻊ ﮔﺬاﺷﺘﻦ در ﻣﺴﺠﺪ ‪٧٦٥ ...........................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻣﺮدم در ﻧﻤﺎز ‪٧٦٥...................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﻨﺎﺟﺎت ﮐﺮدن ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر در ﻧﻤﺎز ‪٧٦٦........................................‬‬
‫‪ -٥‬روش ﻧﻤﺎز ‪٧٦٧.......................................................................‬‬
‫‪ -٦‬اذﮐﺎر ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎزھﺎی ﻓﺮض ‪٧٨٢...................................................‬‬
‫ﺳﻨﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺴﺒﯿﺢ ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﺎ ﺑﻨﺪھﺎیﺷﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ‪٧٨٤....‬‬
‫‪ -٧‬اﺣﮑﺎم ﻧﻤﺎز ‪٧٨٥......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ از اﻣﺎم و ﻣﺄﻣﻮم و ﻣﻨﻔﺮد ‪٧٨٥........................................‬‬
‫اول ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺒﻮق ‪٧٨٦......................................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ‪٧٨٦................................................‬‬
‫ﻣﮑﺎن ﺳﮑﻮت در ﻧﻤﺎز ‪٧٨٦.................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع دﻋﺎھﺎی اﺳﺘﻔﺘﺎح ‪٧٨٦................................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎزﮔﺰار از آن دوری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ‪٧٨٧............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮدن در ﻧﻤﺎز ‪٧٨٧............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ُﺳﺘﺮه در ﻧﻤﺎز‪٧٨٨....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻋﺒﻮر از ﺟﻠﻮی ﻧﻤﺎزﮔﺰار ‪٧٨٨........................................................‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎهھﺎی ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن دﺳﺘﺎن در ﻧﻤﺎز ‪٧٨٩..............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺮاﺋﺖ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﮫﺮی ‪٧٩٠................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ رﺳﺎﻧﯿﺪن ﺻﺪا ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم ‪٧٩٠..................................................‬‬
 ‫زز‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮای ﻧﻤﺎزﮔﺰار ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﻣﺒﺎح اﺳﺖ ‪٧٩٠........................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺣﺎﯾﻞ و ﻣﺎﻧﻊ ﺑﯿﻦ ﻣﮑﺎن و اﻋﻀﺎی ﺳﺠﺪه ‪٧٩١....................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻘﻠﺶ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﻀﺎی ﻧﻤﺎزھﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎی آورد؟ ‪٧٩٣...........‬‬
‫ﺷﺨﺺ ﺣﺎﯾﺾ و ﺟﻨﺐ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﻀﺎی ﻧﻤﺎزھﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎی آورد؟ ‪٧٩٣..................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﺧﻮاب ﺑﺮود ﯾﺎ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪٧٩٣..................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮد و ﺗﺸﮫﺪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ‪٧٩٣................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮد و ﻣﺮدم را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ ‪٧٩٣.........‬‬
‫ﺣﮑﻢ آﻣﯿﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﻧﻤﺎز و ﺧﺎرج از آن ‪٧٩٤...........................................‬‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﮐﻨﻨﺪهھﺎی ﻧﻤﺎز ‪٧٩٤.................................................................‬‬
‫‪ -٨‬ارﮐﺎن ﻧﻤﺎز ‪٧٩٤.......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ارﮐﺎن ﻧﻤﺎز را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ ‪٧٩٥.....................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ در ﻧﻤﺎز ‪٧٩٦...........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﯿﺖ در ﻧﻤﺎز ‪٧٩٦...........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺧﻮب ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن و ﺗﻤﺎم ﮐﺮدن آن ‪٧٩٧.........................................‬‬
‫‪ -٩‬واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز ‪٧٩٩....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﯾﮑﯽ از واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ ‪٧٩٩..................................‬‬
‫ﻓﺮق ﻣﯿﺎن رﮐﻦ و واﺟﺐ ‪٨٠٠..............................................................‬‬
‫‪ -١٠‬ﺳﻨﺖھﺎی ﻧﻤﺎز ‪٨٠٠...............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﭘﺲ از ﻧﻤﺎزھﺎی ﻓﺮض‪٨٠٠................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ذﮐﺮ ‪٨٠١............................................................................‬‬
‫‪ -١١‬اﻗﺴﺎم ﺳﺠﺪهی ﻣﺸﺮوع ‪٨٠١.....................................................‬‬
‫‪ .١‬ﺳﺠﺪهی ﻧﻤﺎز ‪٨٠١......................................................................‬‬
‫‪ .٢‬ﺳﺠﺪهی ﺳﮫﻮ ‪٨٠١......................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺳﺠﺪهی ﺳﮫﻮ ‪٨٠٢ .................................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﺳﺠﺪهی ﺳﮫﻮ ‪٨٠٣................................................................‬‬
‫در ﺳﺠﺪهی ﺳﮫﻮ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ؟ ‪٨٠٣.......................................................‬‬
‫‪ .٣‬ﺳﺠﺪهی ﺗﻼوت ‪٨٠٤....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺠﺪهی ﺗﻼوت ‪٨٠٤................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫حح‬

‫ﺗﻌﺪاد ﺳﺠﺪهھﺎی ﺗﻼوت در ﻗﺮآن ‪٨٠٥..................................................‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﺠﺪهی ﺗﻼوت ‪٨٠٥...........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﺠﺪهی ﺗﻼوت ‪٨٠٥.............................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺳﺠﺪهی ﺗﻼوت ﺑﮕﻮﯾﺪ ‪٨٠٦.................................................‬‬
‫‪ .٤‬ﺳﺠﺪهی ﺷﮑﺮ ‪٨٠٦......................................................................‬‬
‫روش ﺳﺠﺪهی ﺷﮑﺮ ‪٨٠٦ .................................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ در ﺳﺠﺪهی ﺷﮑﺮ ﺑﮕﻮﯾﺪ ‪٨٠٧.......................................................‬‬
‫‪ -١٢‬ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ‪٨٠٧ ..................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ‪٨٠٧.......................................................‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪٨٠٧........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ‪٨٠٨....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﻣﺴﺠﺪ ‪٨٠٩.....................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ‪٨١٠.................................................................‬‬
‫ﮐﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺨﻮاﻧﺪ؟ ‪٨١١...........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺧﺎرج ﺷﺪن زﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺴﺎﺟﺪ ‪٨١١...........................................‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ‪٨١١.............................................‬‬
‫ﭼﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮد؟ ‪٨١٢............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه و ﺳﭙﺲ ﺟﻤﺎﻋﺖ را در ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ‪٨١٢................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ‪٨١٢..................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﺨﻠﻒ ﮐﺮدن از ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ‪٨١٢.................................................‬‬
‫ﻋﺬرھﺎی ﺗﺮک ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ‪٨١٢................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪن در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﺑﻮی ﺑﺪ ‪٨١٣.....................................‬‬
‫‪ -١٣‬اﺣﮑﺎم اﻣﺎم و ﻣﻘﺘﺪی ‪٨١٣........................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻣﺎﻣﺖ ‪٨١٣.........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﭘﯿﺮوی از اﻣﺎم ‪٨١٤...................................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ؟ ‪٨١٤................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻓﺮد ﻓﺎﺳﻖ ‪٨١٥............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﻓﺮدی ﮐﻪ ﺷﻠﻮارش ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﻗﻮزک ﭘﺎھﺎﺳﺖ ‪٨١٥.........................‬‬
 ‫طط‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺣﮑﻢ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ از اﻣﺎم ‪٨١٦...........................................................‬‬

‫اﺣﻮال ﻣﻘﺘﺪی ھﻤﺮاه اﻣﺎم ‪٨١٦............................................................‬‬
‫اﺣﻮال ﻣﺴﺒﻮق ‪٨١٧.........................................................................‬‬
‫روش ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﮐﻮﺗﺎه ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ‪٨١٧.................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﻮﺗﺎه ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ‪٨١٨.............................................................‬‬
‫ﻣﻘﺘﺪی ﮐﺠﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ؟ ‪٨١٨..................................................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺻﻒ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم ‪٨١٨.......................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﺎﯾﮕﺎهھﺎ در ﺻﻔﻮف ‪٨١٩.........................................................‬‬
‫اھﻞ ﺻﻒ اول ‪٨١٩..........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ راﺳﺖ ﮐﺮدن ﺻﻒھﺎ‪٨٢٠............................................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻣﺎﻣﺖ ﮐﻮدﮐﺎن و زﻧﺎن ‪٨٢١.....................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻓﺘﺤﻪ دادن ﺑﺮ اﻣﺎم ‪٨٢٢.............................................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه اﻣﺎم ﺑﯽوﺿﻮ ﺷﺪ ‪٨٢٢................................................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻗﻀﺎی رﮐﻌﺖھﺎی ﻓﻮت ﺷﺪه از ﺳﻮی ﻣﻘﺘﺪی ‪٨٢٢..........................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﭘﺸﺖ ﺻﻒ ‪٨٢٣.................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻗﺘﺪا ﺑﻪ اﻣﺎم ‪٨٢٣..................................................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ روی آوردن اﻣﺎم ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻘﺘﺪیھﺎ ‪٨٢٣....................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ‪٨٢٤............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ‪٨٢٤.......................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﻧﺠﺎﺳﺖ ‪٨٢٤...............................................................‬‬
‫‪ -١٤‬ﻧﻤﺎز ﻓﺮد ﻣﻌﺬور ‪٨٢٥..............................................................‬‬
‫‪ -١‬ﻧﻤﺎز ﺑﯿﻤﺎر ‪٨٢٥.........................................................................‬‬
‫روش وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﯿﻤﺎر ‪٨٢٥.............................................................‬‬
‫روش ﻧﻤﺎز ﺑﯿﻤﺎر ‪٨٢٥ ......................................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺎﻓﺮ ‪٨٢٦........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺼﺮ و ﺟﻤﻊ ‪٨٢٧ ....................................................................‬‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺴﺎﻓﺮ اﺣﮑﺎم ﺳﻔﺮ را ﺷﺮوع ﻧﻤﺎﯾﺪ؟ ‪٨٢٨ ...................................‬‬
‫روش ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺎﻓﺮ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻘﯿﻢ ‪٨٢٨..................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫يي‬

‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ در ﺳﻔﺮ ‪٨٢٨..............................................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﻃﻮل ﺳﺎل ﻣﺴﺎﻓﺮ اﺳﺖ ‪٨٢٩ .........................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﺷﮫﺮش دور و در ﻏﺮﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ دارد‪٨٢٩......................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﮐﻮﺗﺎه ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز در ﺳﻔﺮ ‪٨٢٩.................................................‬‬
‫روش ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن در ھﻮاﭘﯿﻤﺎ ‪٨٣٠.....................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﺮﺳﺪ ‪٨٣٠...................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اذان و اﻗﺎﻣﻪ در ﺳﻔﺮ ‪٨٣٠..........................................................‬‬
‫روش ﺟﻤﻊ و ﻗﺼﺮ در ﺳﻔﺮ ‪٨٣٠..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺟﻤﻊ و ﻗﺼﺮ در ﻋﺮﻓﻪ و ﻣﺰدﻟﻔﻪ ‪٨٣٢ ..............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﺳﻔﺮ ‪٨٣٢...............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺟﻤﻊ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻘﯿﻢ ﺑﻮدن ‪٨٣٢...................................................‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﺷﮫﺮش ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﻨﺪ؟ ‪٨٣٣ .....................................‬‬
‫‪ -٣‬ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ‪٨٣٣.........................................................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ‪٨٣٣ .................................................................‬‬
‫‪ -١٥‬ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٣٥....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٣٥......................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ روز ﺟﻤﻌﻪ‪٨٣٦.....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٣٦.......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﻔﺮ در روز ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٣٧..............................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٣٧.......................................................................‬‬
‫وﻗﺖ اذان ﺟﻤﻌﻪ‪٨٣٧.......................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط اﻗﺎﻣﻪی ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٣٧.................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ در ﺷﮫﺮ ‪٨٣٧.............................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻏﺴﻞ و زود رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٣٨..........................................‬‬
‫زﻣﺎن ﻏﺴﻞ ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٣٩.....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻏﺴﻞ ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٣٩.....................................................................‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ وﻗﺖ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٣٩...................................................‬‬
‫آﯾﺎ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮ واﺟﺐ اﺳﺖ؟ ‪٨٤٠..............................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﺧﻄﯿﺐ ‪٨٤٠....................................................................‬‬
 ‫كك‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺧﻄﯿﺐ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ؟ ‪٨٤٠.....................................‬‬

‫ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ زﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ‪٨٤١............................................................‬‬
‫روش ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ‪٨٤١........................................................................‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٤٢.............................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ و ﻧﻤﺎز‪٨٤٢................................................................‬‬
‫ﻧﺤﻮهی ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮای ﺷﻨﯿﺪن ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ‪٨٤٣...........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در وﺳﻂ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ‪٨٤٣..............................................‬‬
‫روش ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٤٣......................................................................‬‬
‫ﻣﺴﺒﻮق ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺟﻤﻌﻪ را در ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؟ ‪٨٤٤...........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٤٤..................................................‬‬
‫روش ﺳﻨﺖ ﺟﻤﻌﻪ ‪٨٤٤.....................................................................‬‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺳﻮرهی ﮐﮫﻒ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد؟ ‪٨٤٤.............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ دﻋﺎ در ﺣﯿﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ‪٨٤٤.........................................................‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺳﺎﻋﺖ اﺟﺎﺑﺖ ‪٨٤٥..................................................................‬‬
‫اﮔﺮ ﻋﯿﺪ در روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪٨٤٥..........................................................‬‬
‫‪ -١٦‬ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ ‪٨٤٥......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ ‪٨٤٦.........................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ‪٨٤٦..........................................................................‬‬
‫اوﻗﺎت ﻧﮫﯽ ‪٨٤٧..............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻧﮫﯽ از ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ در اوﻗﺎت ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ‪٨٤٨........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز در اوﻗﺎت ﻧﮫﯽ ﺷﺪه ‪٨٤٩.......................................................‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻧﻤﺎزھﺎی دارای ﺳﺒﺐ ‪٨٤٩......................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺘﺤﺐ ‪٨٥٠..................................................................‬‬
‫‪ -١‬ﺳﻨﺖھﺎی راﺗﺒﻪ ‪٨٥٠ ..................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺳﻨﺖھﺎی رواﺗﺐ ‪٨٥٠ ............................................................‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ﻣﺆﮐﺪ رواﺗﺐ ‪٨٥٢ .............................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﺳﻨﺖھﺎی رواﺗﺐ ‪٨٥٣ ............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺘﺤﺒﯽ ‪٨٥٣ ..............................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫لل‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺘﺤﺒﯽ‪٨٥٤ ..................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻧﻤﺎز ﺗﮫﺠﺪ ‪٨٥٤ ........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ‪٨٥٤ ......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ‪٨٥٥ ...................................................................‬‬
‫ﻟﺤﻈﻪی اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎ در ﺷﺐ ‪٨٥٦ .......................................................‬‬
‫اﺑﺘﺪای ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ‪٨٥٧ ....................................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ‪٨٥٧ ........................................................................‬‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ رﮐﻌﺎت ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ‪٨٥٧ ........................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺗﮫﺠﺪ ‪٨٥٨ .....................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﻤﺎز ﺗﮫﺠﺪ ‪٨٥٨ ..................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﻧﻤﺎز وﺗﺮ ‪٨٦١ ...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ وﺗﺮ‪٨٦١ ..............................................................................‬‬
‫وﻗﺖ وﺗﺮ ‪٨٦١ ..............................................................................‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ و ﺣﺪاﮐﺜﺮ رﮐﻌﺎت وﺗﺮ ‪٨٦٢ .......................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﻧﻤﺎز وﺗﺮ ‪٨٦٢ ........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﻨﻮت در ﻧﻤﺎز وﺗﺮ ‪٨٦٣ ............................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ دﻋﺎی ﻗﻨﻮت در وﺗﺮ ‪٨٦٣ ........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﻨﻮت در ﻏﯿﺮ وﺗﺮ ‪٨٦٥ .............................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ وﺗﺮ در ﺳﻔﺮ ‪٨٦٦ .................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻗﻀﺎی وﺗﺮ ‪٨٦٦ ...................................................................‬‬
‫‪ -٤‬ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﯾﺢ ‪٨٦٦ .......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﯾﺢ ‪٨٦٦ ....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﯾﺢ ‪٨٦٧ ....................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﯾﺢ ‪٨٦٧ .................................................................‬‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز ﺗﺮاوﯾﺢ ‪٨٦٩ ..................................................................‬‬
‫دﻋﺎ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺧﺘﻢ ﻗﺮآن ‪٨٦٩ ...........................................................‬‬
‫‪ -٥‬ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ‪٨٦٩ ..........................................................................‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪھﺎی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪٨٧٠ ..........................................................‬‬
‫ﻋﯿﺪھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪٨٧٠ ..................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ‪٨٧٠ ......................................................‬‬
 ‫مم‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ‪٨٧١ .......................................................................‬‬

‫وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ‪٨٧١ .......................................................................‬‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ‪٨٧١ ...................................................................‬‬
‫ﻣﮑﺎن ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ‪٨٧٢ ......................................................................‬‬
‫روش ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ‪٨٧٢ ......................................................................‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪی ﻋﯿﺪ‪٨٧٣ .........................................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ‪٨٧٣ .....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﮑﺒﯿﺮ در روز ﻋﯿﺪ ‪٨٧٣ ............................................................‬‬
‫اوﻗﺎت ﺗﮑﺒﯿﺮ ‪٨٧٤ ..........................................................................‬‬
‫ﺷﺎدی در روز ﻋﯿﺪ ‪٨٧٤ ..................................................................‬‬
‫ﺷﺎدی و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﺣﺮام ‪٨٧٥ ............................................................‬‬
‫ﺗﺒﺮﯾﮏ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﻧﻌﻤﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺷﻮد ‪٨٧٥ .........................‬‬
‫ﻋﯿﺪھﺎی ﻧﻮﻇﮫﻮر ‪٨٧٥ ....................................................................‬‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺖھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪٨٧٦ ................................................‬‬
‫‪ -٦‬ﻧﻤﺎز ﮐﺴﻮف و ﺧﺴﻮف ‪٨٧٧..........................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ ﮐﺴﻮف‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ و ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻟﮫﯽ ‪٨٧٧ ................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﮐﺴﻮف ‪٨٧٧ ...................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﮐﺴﻮف ‪٨٧٨ .........................................................................‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﮐﺴﻮف ‪٨٧٨ ........................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﮐﺴﻮف ‪٨٧٨ ...................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﻤﺎز ﮐﺴﻮف ‪٨٧٨ ................................................................‬‬
‫اﮔﺮ ﮐﺴﻮف در وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮض روی دھﺪ ‪٨٧٩ .......................................‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪی ﮐﺴﻮف ‪٨٧٩ .....................................................................‬‬
‫ﻗﻀﺎی ﻧﻤﺎز ﮐﺴﻮف ‪٨٨٠ ..................................................................‬‬
‫‪ -٧‬ﻧﻤﺎز اﺳﺘﺴﻘﺎء ‪٨٨١ ....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز اﺳﺘﺴﻘﺎء ‪٨٨١ .................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﻤﺎز اﺳﺘﺴﻘﺎء ‪٨٨١ .................................................‬‬
‫اﻧﻮاع اﺳﺘﺴﻘﺎء ‪٨٨١ .......................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﺧﻄﺒﻪ ‪٨٨١ ..........................................................................‬‬
‫روش ﺧﻄﺒﻪ اﺳﺘﺴﻘﺎء ‪٨٨٢ ..............................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫نن‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻧﺰول ﺑﺎران ‪٨٨٣ ...................................................................‬‬
‫ﭘﺲ از ﺧﻄﺒﻪ ‪٨٨٤ ........................................................................‬‬
‫روش ﻧﻤﺎز اﺳﺘﺴﻘﺎء ‪٨٨٤ .................................................................‬‬
‫‪ -٨‬ﻧﻤﺎز ﺿﺤﯽ ‪٨٨٤ .......................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺿﺤﯽ ‪٨٨٤ .....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﻧﻤﺎز ﺿﺤﯽ ‪٨٨٥ ....................................................................‬‬
‫‪ -٩‬ﻧﻤﺎز اﺳﺘﺨﺎره ‪٨٨٦ ....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺳﺘﺨﺎره ‪٨٨٦ .......................................................................‬‬
‫روش اﺳﺘﺨﺎره ‪٨٨٦ .......................................................................‬‬

‫‪ - ٣‬ﮐﺘﺎب ﺟﻨﺎﯾﺰ‪٨٨٩ .......................................................‬‬

‫‪ -١‬راھﻨﻤﺎی ﺧﺮدﻣﻨﺪان در ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ ‪٨٩٠..........................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ )رﻋﺎﯾﺖ ﻋﻘﯿﺪهی ﺻﺤﯿﺢ در( ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ ‪٨٩٠......................................‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﮋده ﺑﺪه ‪٨٩١...........................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ روﺑﺮو ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؟ ‪٨٩٣............................‬‬
‫ﻓﻀﺎﯾﻞ و ﺛﻮاب ﺻﺒﺮ ‪٨٩٥....................................................................‬‬
‫ﺻﺒﺮ ﻣﺸﺮوع ﺑﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ ‪٨٩٨........................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺒﺮ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺳﻪ ﺗﺎ اﺳﺖ ‪٨٩٨....................................................‬‬
‫ﺻﺒﺮ در ﻣﺼﯿﺒﺖ ‪٨٩٨.......................................................................‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺻﺒﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ ‪٩٠٠............................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺮگ و اﺣﮑﺎم آن ‪٩٠٢...............................................................‬‬
‫اﺣﻮال اﻧﺴﺎن ‪٩٠٢...........................................................................‬‬
‫اﺟﻞ )ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ( و ﻣﺮگ ‪٩٠٣.....................................................‬‬
‫وﻇﺎﯾﻒ ﺑﯿﻤﺎر ﻗﺒﻞ از ﻣﺮگ ‪٩٠٤............................................................‬‬
‫آرزوی ﻣﺮگ ‪٩٠٤............................................................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮای ﻣﺮگ ‪٩٠٥....................................................‬‬
‫ﺗﻠﻘﯿﻦ ﻣﯿﺖ ‪٩٠٥.............................................................................‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﺣﺴﻦ ﺧﺎﺗﻤﻪ ‪٩٠٥..............................................................‬‬
‫ﻓﮫﻢ ﺧﻮب ﻣﺮدن‪٩٠٦.......................................................................‬‬
 ‫سس‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﻣﺮگ ‪٩٠٦........................................................................‬‬

‫اﻣﻮری ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻻزم اﺳﺖ ‪٩٠٦...................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻋﻼم ﻣﺮگ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ‪٩٠٧.....................................‬‬
‫آداب ﻣﺼﯿﺒﺖ ‪٩٠٨..........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺷﮑﺎﻓﯽ ﻣﯿﺖ ‪٩٠٨.............................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﻏﺴﻞ ﻣﯿﺖ ‪٩٠٩......................................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯿﺖ را ﻏﺴﻞ دھﺪ؟ ‪٩٠٩.......................................................‬‬
‫ھﺮﯾﮏ از زن و ﺷﻮھﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮی را ﻏﺴﻞ دھﻨﺪ‪٩٠٩.......................... .‬‬
‫ﻏﺴﻞ ﺟﺴﺪ ﺳﻮﺧﺘﻪ ‪٩٠٩...................................................................‬‬
‫ﻏﺴﻞ ﮐﺎﻓﺮ ‪٩١٠..............................................................................‬‬
‫ﻏﺴﻞ ﻣﯿﺖ ﺑﻪ روش ﺳﻨﺖ‪٩١٠............................................................‬‬
‫‪ -٤‬ﮐﻔﻦ ﻣﯿﺖ ‪٩١١.......................................................................‬‬
‫روش ﮐﻔﻦ ﻧﻤﻮدن ﻣﯿﺖ ‪٩١١..............................................................‬‬
‫ﮐﻔﻦ ﺷﮫﯿﺪ ‪٩١٢.............................................................................‬‬
‫ﮐﻔﻦ ُﻣ ْﺤ ِﺮم )ﻓﺮدی ﮐﻪ در ﺣﺎل اﺣﺮام ﻣﺮده اﺳﺖ( ‪٩١٢...............................‬‬
‫‪ -٥‬روش ﻧﻤﺎز ﻣﯿﺖ ‪٩١٢................................................................‬‬
‫ﻓﮫﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﺣﻀﻮر در ﺟﻨﺎﯾﺰ ‪٩١٢.........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ‪٩١٣.......................................................................‬‬
‫روش ﻧﻤﺎز ﻣﯿﺖ ‪٩١٣........................................................................‬‬
‫ﺻﻒھﺎی ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ‪٩١٥..................................................................‬‬
‫روش دﻋﺎ در ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ‪٩١٥.............................................................‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺑﺮ ﭼﻪ اﻓﺮادی ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪٩١٦.......................................‬‬
‫ﻓﻀﻠﯿﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه و ﺗﺸﯿﯿﻊ آن ﺗﺎ دﻓﻦ ‪٩١٦............................................‬‬
‫ﻣﮑﺎن ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ‪٩١٧......................................................................‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﻏﺎﯾﺐ ‪٩١٧......................................................................‬‬
‫ﻋﺠﻠﻪ ﮐﺮدن ﺑﺮای ﺗﺠﮫﯿﺰ و دﻓﻦ ﺟﻨﺎزه ‪٩١٨............................................‬‬
‫ﺣﻀﻮر زﻧﺎن در ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ‪٩١٨...........................................................‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﯿﺖ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﻗﺒﺮش ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ‪٩١٨..............................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫عع‬

‫‪ -٦‬ﺣﻤﻞ و دﻓﻦ ﻣﯿﺖ ‪٩١٩.............................................................‬‬

‫اوﻗﺎت ﻣﮑﺮوه دﻓﻦ ﻣﺮدﮔﺎن و ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ‪٩١٩...........................................‬‬
‫ﺣﻤﻞ ﻣﯿﺖ ‪٩١٩.............................................................................‬‬
‫ﻣﮑﺎن دﻓﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪٩١٩...................................................................‬‬
‫ﻗﺒﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ‪٩٢٠......................................................................‬‬
‫دﻓﻦ ﻣﯿﺖ‪٩٢٠...............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻨﺒﺪ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺮ روی ﻗﺒﺮ ‪٩٢١......................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮ روی ﻗﺒﺮ ‪٩٢١...................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻧﺘﻘﺎل و ﺑﺮدن ﻣﯿﺖ از ﻗﺒﺮش ‪٩٢١.................................................‬‬
‫ﺑﺮدن ﻣﯿﺖ از ﺷﮫﺮی ﺑﻪ ﺷﮫﺮی دﯾﮕﺮ ‪٩٢١...............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﺒﺶ ﻗﺒﻮر ‪٩٢٢.......................................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯿﺖ را در ﻗﺒﺮ ﺑﮕﺬارد؟‪٩٢٢...................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزه ﺑﺮای زﻧﺎن ‪٩٢٢.......................................................‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدن ﻗﺒﺮ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪی ﺧﺎص ‪٩٢٢..............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ در درﯾﺎ ﻣﯽﻣﯿﺮد ‪٩٢٣......................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ در ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮ ‪٩٢٣..........................................................‬‬
‫آداب ﺑﻌﺪ از دﻓﻦ ﻣﯿﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪٩٢٤.....................................................‬‬
‫ﻣﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ در ﯾﮑﯽ از ﮐﺸﻮرھﺎی ﮐﻔﺮ ‪٩٢٤.........................................‬‬
‫‪ -٧‬ﺗﻌﺰﯾﻪ )ﺗﺴﻠﯿﺖ ﮔﻔﺘﻦ( ‪٩٢٤.........................................................‬‬
‫زﻣﺎن ﺗﻌﺰﯾﻪ ‪٩٢٤.............................................................................‬‬
‫ﺗﺴﻠﯿﺖ ﮔﻔﺘﻦ ‪٩٢٥..........................................................................‬‬
‫ﻣﮑﺎن ﺗﻌﺰﯾﻪ )ﺗﺴﻠﯿﺖ ﮔﻔﺘﻦ( ‪٩٢٥.........................................................‬‬
‫ﺗﺴﻠﯿﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﮐﻔﺎر ‪٩٢٥.................................................................‬‬
‫ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدن ﺑﺮ ﻣﯿﺖ ‪٩٢٦...................................................................‬‬
‫‪ -٨‬زﯾﺎرت ﻗﺒﻮر ‪٩٢٧......................................................................‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪی زﯾﺎرت ﻗﺒﻮر ‪٩٢٧..................................................................‬‬
‫زﯾﺎرت ﻗﺒﻮر ‪٩٢٧.............................................................................‬‬
‫زﯾﺎرت ﻗﺒﻮر ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ‪٩٢٨..................................................................‬‬
 ‫فف‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫زﯾﺎرت ﻗﺒﻮر ﺑﺮای زﻧﺎن‪٩٢٨.................................................................‬‬

‫روش زﯾﺎرت ﻗﺒﻮر ‪٩٢٨......................................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ھﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن و زﯾﺎرت ﻗﺒﻮر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ‪٩٢٩.........................‬‬
‫راه رﻓﺘﻦ ﺑﯿﻦ ﻗﺒﺮھﺎ ﺑﺎ ﮐﻔﺶ ‪٩٣٠.........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺻﺪا زدن و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﻣﺮدﮔﺎن ‪٩٣٠......................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﯿﺖ را ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺶ ھﻤﺮاھﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪٩٣١......................................‬‬
‫اھﺪای ﺛﻮاب اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ ﺑﻪ ﻣﯿﺖ ‪٩٣١....................................................‬‬

‫‪ - ٤‬ﮐﺘﺎب زﮐﺎت ‪٩٣٣........................................................‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم زﮐﺎت‪٩٣٤.....................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع زﮐﺎت ‪٩٣٤..............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺗﻨﻮع ﻋﺒﺎدات ‪٩٣٤.................................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺎل ﺳﻮدﻣﻨﺪ ‪٩٣٥..................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ زﮐﺎت ‪٩٣٦.............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ زﮐﺎت ‪٩٣٦.............................................................‬‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﺣﻘﯿﻘﯽ اﻣﻮال ‪٩٣٧...................................................................‬‬
‫اﻧﺪازه زﮐﺎت ‪٩٣٧.............................................................................‬‬
‫ﺛﻮاب ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت ‪٩٣٨...................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط زﮐﺎت ‪٩٣٩............................................................................‬‬
‫اﻣﻮال زﮐﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﮔﺮدش ﺳﺎل در آنھﺎ ﺷﺮط ﻧﯿﺴﺖ ‪٩٣٩...............................‬‬
‫زﮐﺎت اﻣﻮال ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪٩٣٩...................................................................‬‬
‫اﻣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ زﮐﺎت از آنھﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد ‪٩٤٠........................................‬‬
‫اﻣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ در آنھﺎ زﮐﺎت واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ ‪٩٤٠.............................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم زﮐﺎت ‪٩٤٠............................................................................‬‬
‫‪ -٢‬اﻗﺴﺎم اﻣﻮال زﮐﺎت‪٩٤١..............................................................‬‬
‫‪ -١‬زﮐﺎت ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ‪٩٤١..................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻧﺼﺎب ﻃﻼ ‪٩٤٢ .....................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻧﺼﺎب ﻧﻘﺮه ‪٩٤٢ .....................................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه‪٩٤٢ ......................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫صص‬

‫زﮐﺎت ﭘﻮلھﺎی ﻧﻘﺪ راﯾﺞ ‪٩٤٢.............................................................‬‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺼﺎب ﭘﻮلھﺎی ﻧﻘﺪ راﯾﺞ ‪٩٤٣....................................................‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار زﮐﺎت ﭘﻮلھﺎی راﯾﺞ ‪٩٤٣...................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﺣﺴﺎب ﺟﺎری ‪٩٤٣ ..................................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﺣﻘﻮق ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ‪٩٤٤ .................................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﺣﻘﻮق ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﺳﺎزﻣﺎنھﺎی ﺧﯿﺮی‪٩٤٤ .......................................‬‬
‫زﮐﺎت ﭘﺎداشھﺎی ﭘﺎﯾﺎن ﺧﺪﻣﺖ ﮐﺎرﻣﻨﺪان ‪٩٤٤ .........................................‬‬
‫زﮐﺎت زﯾﻮرآﻻت ﻣﺨﺼﻮص اﺳﺘﻔﺎدهی ﺷﺨﺼﯽ ‪٩٤٤ ....................................‬‬
‫زﮐﺎت اﻟﻤﺎس و ﻣﺮوارﯾﺪ ‪٩٤٥..............................................................‬‬
‫‪ -٢‬زﮐﺎت ﺣﯿﻮاﻧﺎت ‪٩٤٥....................................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﺣﯿﻮاﻧﺎت ‪٩٤٥ ........................................................................‬‬
‫ﻧﺼﺎب زﮐﺎت ﺣﯿﻮاﻧﺎت اھﻠﯽ‪٩٤٦..........................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﮔﺎو ‪٩٤٨ ..............................................................................‬‬
‫ﻧﺼﺎب زﮐﺎت ﺷﺘﺮ‪ ،‬ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ‪٩٤٨...................................................‬‬
‫‪ -١‬ﻧﺼﺎب زﮐﺎت ﺷﺘﺮ ‪٩٤٨ ...............................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﺟﺪول ﻧﺼﺎب زﮐﺎت ﮔﺎو ‪٩٤٩ ........................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﺟﺪول ﻧﺼﺎب ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ‪٩٤٩ .........................................................‬‬
‫‪ -٣‬زﮐﺎت ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از زﻣﯿﻦ ﺑﯿﺮون ﻣﯽﺷﻮد ‪٩٥١...................................‬‬
‫زﮐﺎت ﺣﺒﻮﺑﺎت و ﻣﯿﻮهھﺎ ‪٩٥١.............................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ زﮐﺎت ﺣﺒﻮﺑﺎت و ﻣﯿﻮهھﺎ ‪٩٥٢.....................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار واﺟﺐ در زﮐﺎت ﺣﺒﻮﺑﺎت و ﻣﯿﻮهھﺎ ‪٩٥٢ ..........................................‬‬
‫وﻗﺖ وﺟﻮب ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت ‪٩٥٣.........................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﻋﺴﻞ ‪٩٥٣ ............................................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﻣﺰارع اﺟﺎرهای ‪٩٥٣................................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از درﯾﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ‪٩٥٣ ........................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار زﮐﺎت ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﻣﻌﺎدن ‪٩٥٤.....................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﮔﻨﺞ ‪٩٥٤ .............................................................................‬‬
‫‪ -٤‬زﮐﺎت ﮐﺎﻻھﺎی ﺗﺠﺎری ‪٩٥٤............................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﮐﺎﻻھﺎی ﺗﺠﺎری ‪٩٥٥...............................................................‬‬
 ‫قق‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﻣﻮال ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪٩٥٥ .........................................................................‬‬

‫زﮐﺎت ﺻﻨﺪوقھﺎی ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ‪٩٥٥..................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﺷﺮﮐﺖھﺎ ‪٩٥٦ ........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ زﮐﺎت ﺳﻨﺪھﺎی ﭘﻮﻟﯽ )ﭼﮏھﺎ و ﺳﻔﺘﻪھﺎ( ‪٩٥٧ ..................................‬‬
‫زﮐﺎت اﻣﻮال ﺣﺮام ‪٩٥٧ .....................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت ‪٩٥٨ ..................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع اﻣﻮال زﮐﺎت‪٩٥٨.......................................................................‬‬
‫آداب ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت ‪٩٥٩...................................................................‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﻓﺮادی ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آنھﺎ زﮐﺎت داده ﺷﻮد ‪٩٥٩..................................‬‬
‫وﻗﺖ ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت ‪٩٦٠...................................................................‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ زﮐﺎت‪٩٦٠............................................................................‬‬
‫ﺗﺤﻮﯾﻞ دادن زﮐﺎت ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ ‪٩٦١.........................................................‬‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ زﮐﺎت ‪٩٦١..........................................................................‬‬
‫زﮐﺎت را ﮐﺠﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؟ ‪٩٦١.......................................................‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت ﻣﺎل ﯾﺎ ﭘﻮﻟﯽ ﮐﻪ از دﯾﮕﺮان ﻃﻠﺒﮑﺎر ھﺴﺘﻨﺪ ‪٩٦٢........................‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت ﻣﮫﺮﯾﻪی زن ‪٩٦٢..........................................................‬‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد ﻓﺮد ﻧﯿﺴﺖ‪٩٦٣.................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﯽﮐﻪ زﮐﺎت ﻧﻤﯽدھﺪ ‪٩٦٣....................................................‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺼﺎرف زﮐﺎت ‪٩٦٥ ...................................................................‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ زﮐﺎت ‪٩٦٥.......................................................................‬‬
‫ﻣﺼﺮف زﮐﺎت ‪٩٦٥...........................................................................‬‬
‫ﮔﺮوهھﺎی ﻣﺴﺘﺤﻖ زﮐﺎت ‪٩٦٦.............................................................‬‬
‫ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ دادن زﮐﺎت ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ؟ ‪٩٦٧............................................‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت ﺑﻪ ﻣﺆﺳﺴﻪھﺎی ﺧﯿﺮﯾﻪ‪٩٦٧...............................................‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻣﻮال زﮐﺎت ‪٩٦٨....................................................................‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری در اﻣﻮال زﮐﺎت ‪٩٦٨.......................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ زﮐﺎت ھﺴﺘﻨﺪ ‪٩٦٩............................................‬‬
‫دادن زﮐﺎت ﺑﻪ ﭘﺪر‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﯾﺎ ﺷﻮھﺮ ‪٩٦٩..................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫رر‬

‫ﮐﺴﯽﮐﻪ زﮐﺎت را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ؟ ‪٩٧٠..........................................‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﺎل زﮐﺎت ‪٩٧٠......................................................................‬‬
‫‪ -٥‬زﮐﺎت ﻓﻄﺮ ‪٩٧١.......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻓﻄﺮﯾﻪ ‪٩٧١............................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﻓﻄﺮ ‪٩٧٢...............................................................................‬‬
‫وﻗﺖ وﺟﻮب ﻓﻄﺮﯾﻪ ‪٩٧٢....................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﻄﺮﯾﻪ ‪٩٧٢..................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار زﮐﺎت ﻓﻄﺮ ‪٩٧٣.......................................................................‬‬
‫‪ -٦‬ﺻﺪﻗﮥ ﻣﺴﺘﺤﺒﯽ ‪٩٧٤................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺻﺪﻗﻪی ﻣﺴﺘﺤﺒﯽ ‪٩٧٤.............................................‬‬
‫ﺻﺪﻗﻪی ﻣﺴﺘﺤﺒﯽ ‪٩٧٤.....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻠﯿﺖ ﺻﺪﻗﻪ ‪٩٧٥..........................................................................‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﺮای ﺻﺪﻗﻪ ‪٩٧٥......................................................‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺻﺪﻗﺎت ‪٩٧٦........................................................................‬‬
‫ﺻﺪﻗﻪ دادن زن از ﺧﺎﻧﻪی ﺷﻮھﺮ ‪٩٧٦....................................................‬‬
‫ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺮای اھﻞﺑﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪٩٧٧..........................................................‬‬
‫ﺻﺪﻗﻪی در ھﻨﮕﺎم ﺗﻮﺑﻪ ‪٩٧٧...............................................................‬‬
‫دادن ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ ﮐﻔﺎر ‪٩٧٧...................................................................‬‬
‫ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﮔﺪاﯾﺎن ‪٩٧٧.......................................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﮔﺪاﯾﯽ ﮐﺮدن ﺑﺪون اﺣﺘﯿﺎج ‪٩٧٨................................................‬‬
‫ﺑﺮای ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﺪاﯾﯽ ﮐﺮدن ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟ ‪٩٧٨..........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ زﯾﺎد ﺻﺪﻗﻪ دادن ‪٩٧٩.............................................................‬‬
‫ﻣﺸﺮﮐﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮد ﺛﻮاب ﺻﺪﻗﺎت ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم را درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪٩٨٠.....‬‬
‫آداب ﺻﺪﻗﻪ دادن ‪٩٨٠.....................................................................‬‬

‫‪ -٥‬ﮐﺘﺎب روزه ‪٩٨٥ .........................................................‬‬

‫‪ -١‬ﻓﻘﻪ و اﺣﮑﺎم روزه ‪٩٨٥..............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺗﻨﻮع ﻋﺒﺎدات ‪٩٨٥.................................................................‬‬
 ‫شش‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﺤﺖ و ﭘﺎﮐﯽ ﻗﻠﺐ ‪٩٨٦....................................................................‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ روزه ‪٩٨٦..............................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ روزه ‪٩٨٧................................................................................‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه روزه ‪٩٨٨............................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ‪٩٨٨......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ روزه ‪٩٨٩..............................................................................‬‬
‫‪ -٢‬اﺣﮑﺎم روزه ‪٩٩٠.....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ روزهی رﻣﻀﺎن ‪٩٩٠..................................................................‬‬
‫اﺛﺒﺎت وارد ﺷﺪن ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ‪٩٩٠.........................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم روﯾﺖ ھﻼل رﻣﻀﺎن ‪٩٩١...........................................................‬‬
‫ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ھﻼل ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ‪٩٩١..................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻋﻼن ﻓﺮا رﺳﯿﺪن رﻣﻀﺎن ‪٩٩٢.....................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ روزهی ﮐﺴﯽﮐﻪ وﻗﺖ رﻣﻀﺎن را ﻧﻤﯽداﻧﺪ ‪٩٩٢...................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﺷﮫﺮی روزه ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺳﭙﺲ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪٩٩٣...............‬‬
‫ﻧﯿﺖ روزه ‪٩٩٣...............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ روزهی اﻓﺮاد ﮐﮫﻨﺴﺎل و ﺑﯿﻤﺎر ‪٩٩٤................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ روزه ﺑﺮای زﻧﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺣﯿﺾ و ﻧﻔﺎس اﺳﺖ ‪٩٩٥.........................‬‬
‫روزه ﺑﺮای زن ﺣﺎﻣﻠﻪ و ﺷﯿﺮده ‪٩٩٦.......................................................‬‬
‫روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺳﻔﺮ ‪٩٩٦..................................................................‬‬
‫روزهی ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﯿﮫﻮش ﻣﯽﺷﻮد ‪٩٩٦....................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم روزهداران ‪٩٩٧......................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ روزه در ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻏﺮوب ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ‪٩٩٨....................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ روزهی رﻣﻀﺎن را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ ‪٩٩٨.........................................‬‬
‫اﻣﻮری ﮐﻪ روزه را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ‪٩٩٨...................................................‬‬
‫ﻣﺒﻄﻼت روزه ﺑﺮ دو ﻧﻮع ھﺴﺘﻨﺪ ‪٩٩٩....................................................‬‬
‫اﻣﻮری ﮐﻪ روزه ﺑﺎ آنھﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ ‪١٠٠٠...............................‬‬
‫اھﺪای ﺧﻮن ﺑﺮای روزهدار ‪١٠٠١.........................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮای روزهدار ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ ‪١٠٠٢...................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫تت‬

‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ روزهدار واﺟﺐ اﺳﺖ ‪١٠٠٢.......................................................‬‬

‫وﺻﺎل در روزه ‪١٠٠٢.......................................................................‬‬
‫ﺑﻮﺳﯿﺪن و در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻦ ھﻤﺴﺮ ﺑﺮای روزهدار ‪١٠٠٣..............................‬‬
‫آﻣﯿﺰش ﺟﻨﺴﯽ )ﺟﻤﺎع( در روز رﻣﻀﺎن ‪١٠٠٣..........................................‬‬
‫ﮐﻔﺎره ﺷﮑﺴﺘﻦ روزه ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻤﺎع در روز رﻣﻀﺎن ‪١٠٠٤............................‬‬
‫روش ﺑﻪ ﺟﺎی آوردن ﻗﻀﺎی روزه رﻣﻀﺎن ‪١٠٠٥........................................‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎی آوردن ﻗﻀﺎﯾﯽ روزه از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮده ‪١٠٠٥......................................‬‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪١٠٠٦................................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﻨﺖھﺎی روزه ‪١٠٠٧...............................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﺷﺐ ﻗﺪر ‪١٠٠٩.......................................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﺷﺐ ﻗﺪر ‪١٠٠٩................................................................‬‬
‫‪ -٤‬روزهی ﻧﺎﻓﻠﻪ ‪١٠١٠ ..................................................................‬‬
‫رھﻨﻤﻮد ﻧﺒﻮی در روزهی ﻧﺎﻓﻠﻪ ‪١٠١١.....................................................‬‬
‫روزهی ﻣﺸﺮوع ‪١٠١١......................................................................‬‬
‫روزهی ﻧﺎﻓﻠﻪ ‪١٠١٢..........................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع روزهی ﻧﺎﻓﻠﻪ ‪١٠١٢...................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم روزهھﺎی ﻧﺎﻓﻠﻪ ‪١٠١٣...............................................................‬‬
‫روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻨﺒﻪ و ﯾﮏﺷﻨﺒﻪ ‪١٠١٥.....................................................‬‬
‫روزھﺎﯾﯽ ﮐﻪ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺮام اﺳﺖ ‪١٠١٦.............................................‬‬
‫روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺶ روز ﺷﻮال ﻗﺒﻞ از ﺑﻪ ﺟﺎی آوردن ﻗﻀﺎی رﻣﻀﺎن ‪١٠١٦..........‬‬
‫ﻗﻄﻊ روزهی ﻧﻔﻞ ‪١٠١٦....................................................................‬‬
‫‪ -٥‬اﻋﺘﮑﺎف ‪١٠١٧ ........................................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ اﻋﺘﮑﺎف ‪١٠١٧..........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻋﺘﮑﺎف ‪١٠١٧........................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ اﻋﺘﮑﺎف ‪١٠١٨..............................................................‬‬
‫اﻋﺘﮑﺎف زن در ﻣﺴﺠﺪ ‪١٠١٨..............................................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ ‪١٠١٨.......................................................................‬‬
‫ﻧﺬر اﻋﺘﮑﺎف ‪١٠١٨..........................................................................‬‬
 ‫ثث‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫آﻏﺎز و ﭘﺎﯾﺎن اﻋﺘﮑﺎف ‪١٠١٩.................................................................‬‬

‫اﻋﻤﺎل ﻣﻌﺘﮑﻒ ‪١٠١٩.......................................................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ وﻗﺖھﺎ ﺑﺮای اﻋﺘﮑﺎف ‪١٠١٩.......................................................‬‬
‫اﻣﻮری ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪن اﻋﺘﮑﺎف ﻣﯽﺷﻮد ‪١٠٢٠...................................‬‬
‫ﺧﻮاﺑﯿﺪن در ﻣﺴﺠﺪ ‪١٠٢٠.................................................................‬‬
‫ﻣﺪت اﻋﺘﮑﺎف ‪١٠٢٠........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﻀﺎی اﻋﺘﮑﺎﻓﯽ ﮐﻪ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ‪١٠٢١.............................................‬‬

‫‪ -٦‬ﮐﺘﺎب ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪١٠٢٣ .................................................‬‬

‫‪ -١‬ﻓﻘﻪ اﺣﮑﺎم ﺣﺞ ‪١٠٢٣...............................................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ‪١٠٢٤...........................................................‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﯿﺖ اﻟﺤﺮام ‪١٠٢٦..................................................................‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﻦ و اﺳﺮار ﺣﺞ ‪١٠٢٦................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺣﺞ ‪١٠٢٧.............................................................................‬‬
‫ﺑﺮ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺣﺞ ﻓﺮض اﺳﺖ ‪١٠٢٧.......................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‪١٠٢٨....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﭘﯽ در ﭘﯽ اﻧﺠﺎم دادن ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪١٠٢٩.........................................‬‬
‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﺮای زن ﺑﺪون ﻣﺤﺮم ‪١٠٢٩................................................‬‬
‫ادای ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﻧﯿﺎﺑﺖ از دﯾﮕﺮان ‪١٠٣٠............................................‬‬
‫اﺣﺮام زﻧﯽ ﮐﻪ در ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﻔﺎس اﺳﺖ ‪١٠٣١..................................‬‬
‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﮐﻮدک ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ‪١٠٣١...........................................................‬‬
‫وارد ﺷﺪن ﻣﺸﺮک ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ‪١٠٣٢...............................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﻮاﻗﯿﺖ ‪١٠٣٣ ........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮاﻗﯿﺖ ‪١٠٣٣.............................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻣﻮاﻗﯿﺖ‪١٠٣٣........................................................................‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﻣﯿﻘﺎت ﺑﺪون اﺣﺮام‪١٠٣٥.....................................................‬‬
‫ﻣﯿﻘﺎت ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪی ﻣﻮاﻗﯿﺖ و ﻣﮑﻪ ﺳﺎﮐﻦ ھﺴﺘﻨﺪ ‪١٠٣٥..................‬‬
‫ﻣﯿﻘﺎت ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﺎزم ﻣﮑﻪ اﺳﺖ ‪١٠٣٦...................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫خخ‬

‫اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ در ھﻮاﭘﯿﻤﺎ ‪١٠٣٧............................................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ از دو ﻣﯿﻘﺎت ﻣﯽﮔﺬرد ‪١٠٣٨.............................................‬‬
‫‪ -٣‬اﺣﺮام ‪١٠٣٨..........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ اﺣﺮام ‪١٠٣٨........................................................................‬‬
‫ﻣﮑﺎن ﭘﻮﺷﯿﺪن اﺣﺮام ‪١٠٣٨...............................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﺖ اﺣﺮام ‪١٠٣٩.........................................................................‬‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻋﺬر ‪١٠٤٠............................‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺷﺮط‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم اﺣﺮام ‪١٠٤١......................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺗﻠﺒﯿﻪ ‪١٠٤١...........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﺗﻠﺒﯿﻪ ‪١٠٤٢...........................................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺣﺠﺎج واﺟﺐ اﺳﺖ ‪١٠٤٢........................................................‬‬
‫ﻣﺤﻈﻮرات اﺣﺮام‪١٠٤٣.....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﺣﺎل اﺣﺮام ﺟﻤﺎع ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪١٠٤٤.....................................‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن در اﺣﺮام ‪١٠٤٥..................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﻣﻨﺎﺳﮏ )ﺗﺤﻠﻞ( ‪١٠٤٥.............................................‬‬
‫زن ُﻣﺤﺮﻣﯽ ﮐﻪ دﭼﺎر ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪١٠٤٦....................................‬‬
‫ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﻣﻮ و ﻧﺎﺧﻦ در ﺣﺎﻟﺖ اﺣﺮام ‪١٠٤٦..........................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮای ُﻣﺤﺮم ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ‪١٠٤٧............................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ اﺣﺮام ﺑﻤﯿﺮد ‪١٠٤٨...................................................‬‬
‫‪ -٤‬ﻓﺪﯾﻪ ‪١٠٤٩...........................................................................‬‬
‫ﻓﺪﯾﺔ اﻻذی ‪١٠٤٩...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﯾﮑﯽ از ﻣﻤﻨﻮﻋﺎت اﺣﺮام ﺷﻮد ‪١٠٥٠...........................‬‬
‫ﻓﺪﯾﻪی ﮐﺸﺘﻦ ﺷﮑﺎر ﺧﺸﮑﯽ ‪١٠٥٠.......................................................‬‬
‫ﺷﮑﺎری ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دارد و ﺷﮑﺎری ﮐﻪ ﺑﯽﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ‪١٠٥١.............................‬‬
‫ﻗﻄﻊ درﺧﺖ ﺣﺮم و ﮐﺸﺘﻦ ﺷﮑﺎر آن ‪١٠٥١..............................................‬‬
‫ﺗﮑﺮار ﯾﮑﯽ از ﻣﻤﻨﻮﻋﺎت اﺣﺮام ‪١٠٥١.....................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺧﻮنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه رﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪١٠٥٢...........................‬‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ ‪١٠٥٣...................................................‬‬
 ‫ذذ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﮑﺎن ذﺑﺢ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ‪١٠٥٤....................................................................‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎل ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﺣﺮم ‪١٠٥٥....................................................‬‬
‫‪ -٥‬اﻧﻮاع ﻣﻨﺎﺳﮏ ‪١٠٥٥ .................................................................‬‬
‫روش وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ‪١٠٥٧............................................................‬‬
‫ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ‪١٠٥٧......................................................‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﻣﻨﺎﺳﮏ ‪١٠٥٨................................................‬‬
‫آداب ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ‪١٠٥٨..................................................................‬‬
‫آداب ﻣﺴﺎﺟﺪ ‪١٠٥٨.........................................................................‬‬
‫‪ -٦‬ﻋﻤﺮه و اﺣﮑﺎم آن ‪١٠٦٠............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻋﻤﺮه ‪١٠٦٠...........................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻋﻤﺮهھﺎی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪١٠٦٠....................................................‬‬
‫ارﮐﺎن ﻋﻤﺮه ‪١٠٦٠...........................................................................‬‬
‫واﺟﺒﺎت ﻋﻤﺮه ‪١٠٦١........................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﻪ ‪١٠٦١..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻃﮫﺎرت ﺑﺮای ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﻪ ‪١٠٦١....................................................‬‬
‫‪ -٧‬روش ﻋﻤﺮه ‪١٠٦٢ ...................................................................‬‬
‫روش ﻋﻤﺮهای ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج اﻧﺠﺎم داده و آن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ ‪١٠٦٢.......‬‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻃﻮاف ﯾﺎ ﺳﻌﯽ ‪١٠٦٦...............................................‬‬
‫ﺑﻮﺳﯿﺪن ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ‪١٠٦٧................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ ‪١٠٦٨.............................................................‬‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن در اﺛﻨﺎی ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ ‪١٠٦٩...........................................‬‬
‫ﺗﮑﺮار ﻋﻤﺮه ‪١٠٧٠...........................................................................‬‬
‫ﻃﻮاف وداع ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﺮه ‪١٠٧١............................................................‬‬
‫‪ -٨‬روش ﺣﺞ ‪١٠٧١ .....................................................................‬‬
‫ﺗﻮﻗﻒ در ﻣﺸﺎﻋﺮ )ﻣﻨﺎ‪ ،‬ﻣﺰدﻟﻔﻪ‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎت( ‪١٠٧٢...........................................‬‬
‫ﺣﺪود ﻣﻨﺎ ‪١٠٧٤.............................................................................‬‬
‫ﺣﺪود ﻋﺮﻓﺎت ‪١٠٧٤.........................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﺗﻮﻗﻒ در ﻋﺮﻓﻪ ‪١٠٧٥.................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ضض‬

‫وﻗﺖ اﻓﺎﺿﻪ از ﻋﺮﻓﺎت )ﺣﺮﮐﺖ از ﻋﺮﻓﺎت ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺰدﻟﻔﻪ(‪١٠٧٦.....................‬‬

‫ﺣﺪود ﻣﺰدﻟﻔﻪ ‪١٠٧٧........................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﺗﻮﻗﻒ در ﻣﺰدﻟﻔﻪ ‪١٠٧٧..............................................................‬‬
‫وﻗﺖ رﻣﯽ ﺟﻤﺮه ﻋﻘﺒﻪ ‪١٠٧٨..............................................................‬‬
‫ﺑﻌﺪ از رﻣﯽ ‪١٠٧٨...........................................................................‬‬
‫ﺗﺤﻠﻞ اول ‪١٠٧٩.............................................................................‬‬
‫اول وﻗﺖ ﻃﻮاف اﻓﺎﺿﻪ ‪١٠٨٠..............................................................‬‬ ‫ِ‬
‫وﻗﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎ ‪١٠٨٠.................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﻮﻗﻒ ﺣﺠﺎج در ﻣﺸﺎﻋﺮ ‪١٠٨١......................................................‬‬
‫ذﮐﺮ و ﯾﺎد اﻟﻠﻪ ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﺳﮏ ‪١٠٨٢........................................‬‬
‫وﻗﺖ ﻃﻮاف وداع ‪١٠٨٣....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻃﻮاف وداع ‪١٠٨٤....................................................................‬‬
‫روش ﺣﺞ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪١٠٨٤............................................................‬‬
‫‪ -٩‬اﺣﮑﺎم ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪١٠٩١...........................................................‬‬
‫واﺟﺒﺎت ﺣﺞ ‪١٠٩٢..........................................................................‬‬
‫ﺗﺮک ﻋﻤﻠﯽ از اﻋﻤﺎل ﻣﻨﺎﺳﮏ ‪١٠٩٢......................................................‬‬
‫اﻋﻤﺎل روز ﻋﯿﺪ ﻗﺮﺑﺎن ‪١٠٩٢...............................................................‬‬
‫ﺳﻌﯽ ﻗﺒﻞ از ﻃﻮاف ‪١٠٩٣.................................................................‬‬
‫ﺣﺞ ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﯿﺎﺑﺪ ‪١٠٩٤.............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﭙﺮی ﮐﺮدن ﺷﺐ در ﻣﻨﺎ‪١٠٩٤....................................................‬‬
‫وﻗﺖ رﻣﯽ ﺟﻤﺮات در اﯾﺎم ﺗﺸﺮﯾﻖ ‪١٠٩٤.................................................‬‬
‫رﻣﯽ ﺟﻤﺮات در ﺷﺐ ‪١٠٩٥...............................................................‬‬
‫رﻣﯽ ﺟﻤﺮات ﺑﻪ ﻧﯿﺎﺑﺖ از دﯾﮕﺮی ‪١٠٩٥..................................................‬‬
‫ﺗﺎﺧﯿﺮ در ﻃﻮاف اﻓﺎﺿﻪ ‪١٠٩٥..............................................................‬‬
‫ﻃﻮاف زﻧﯽ ﮐﻪ دﭼﺎر ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی ﺑﻌﺪ از زاﯾﻤﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ‪١٠٩٦...‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻨﺎﺳﮏ ‪١٠٩٦........................................................................‬‬
‫وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﮐﻌﺒﻪ ‪١٠٩٧..................................................................‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻗﻒ ﺑﺮای دﻋﺎ در ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪١٠٩٧.............................................‬‬
 ‫غغ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﮑﺎن در ﺣﺞ )اﻓﺎﺿﺎت( ‪١٠٩٧....................................................‬‬

‫ﻓﻮت ﺷﺪن ﺣﺞ و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪن از آن ‪١٠٩٨..................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه ﯾﺎ ﻏﯿﺮه ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪١٠٩٩.................‬‬
‫‪َ -١٠‬ھﺪی و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ‪١٠٩٩..............................................................‬‬
‫وﻗﺖ ذﺑﺢ ھﺪی ‪١٠٩٩......................................................................‬‬
‫ھﺪی ﻧﺎﻓﻠﻪ ‪١١٠٠............................................................................‬‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ )اﺿﺤﯿﻪ( ‪١١٠١.....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ‪١١٠١..........................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ذﺑﺢ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ‪١١٠٢.....................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ھﺪی و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ )اﺿﺤﯿﻪ( ‪١١٠٢...................................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ دارد‪ ،‬اﻣﻮری ﺑﺮ او ﺣﺮام اﺳﺖ ‪١١٠٣............................‬‬
‫َ‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﺤﺮ و ذﺑﺢ‪١١٠٣...................................................................‬‬
‫ھﺪی و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ‪١١٠٤.....................................................‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ھﺪی و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ‪١١٠٥..............................................................‬‬
‫‪ -١١‬ﻓﻘﻪ ﻧﻮازل ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪١١٠٥....................................................‬‬
‫وﯾﺰا و ﻣﺠﻮز ﺣﺞ ‪١١٠٥.....................................................................‬‬
‫ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن ﺗﻌﺪاد ﺣﺠﺎج ‪١١٠٥........................................................‬‬
‫ﮐﺎروانھﺎی ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪١١٠٦............................................................‬‬
‫ﺣﺞ ھﻤﺮاه ﺳﺎزﻣﺎنھﺎی دوﻟﺘﯽ ‪١١٠٦....................................................‬‬
‫ﺳﻔﺮ زن ﺑﺮای ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪١١٠٧.........................................................‬‬
‫ﻧﻮازل ﻣﻮاﻗﯿﺖ ‪١١٠٧........................................................................‬‬
‫ﻧﻮازل اﺣﺮام ‪١١٠٨..........................................................................‬‬
‫ﻧﻮازل ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ ‪١١٠٩................................................................‬‬
‫ﻧﻮازل ﻋﺮﻓﻪ ‪١١١٠...........................................................................‬‬
‫ﻧﻮازل ﻣﺰدﻟﻔﻪ ‪١١١٠.........................................................................‬‬
‫ﻧﻮازل ﻣﻨﺎ ‪١١١٢.............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺟﺎره دادن ﺧﯿﻤﻪھﺎ در ﻣﺸﺎﻋﺮ ‪١١١٢.............................................‬‬
‫ﻧﻮازل رﻣﯽ ﺟﻤﺮات ‪١١١٣..................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ظظ‬

‫ﻧﻮازل ھﺪی ‪١١١٥...........................................................................‬‬

‫ﻧﻮازل ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﻣﻮ ‪١١١٦.................................................‬‬
‫ﻧﻮازل ﻃﻮاف وداع ‪١١١٦...................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺣﺞ ﺳﺮﯾﻊ ‪١١١٦......................................................................‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺣﺞ ‪١١١٧.................................................................‬‬
‫ﺑﮫﺮهﺟﺴﺘﻦ از ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‪١١١٨...........................................................‬‬
‫‪ -١٢‬وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ‪١١١٩...............................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ‪١١٢٠.....................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ ‪١١٢٠............................................................‬‬
‫ﺣﺪود ﺣﺮم ﺷﮫﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺪﯾﻨﻪ ‪١١٢١....................................................‬‬
‫زﯾﺎرت ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﯽ ‪١١٢٢..................................................................‬‬
‫ﺗﻌﻈﯿﻢ آﺛﺎر ‪١١٢٣............................................................................‬‬

‫ﺑﺎب ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﻌﺎﻣﻼت‬

‫ﮐﺘﺎب ﻣﻌﺎﻣﻼت ‪١١٢٦ ........................................................‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺶ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش )ﺑﯿﻊ( ‪١١٢٦................................................‬‬
‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﻋﺒﺎدات و ﻣﻌﺎﻣﻼت ‪١١٢٦.......................................................‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖھﺎی ﺑﺰرگ در دﯾﻦ ‪١١٢٧..............................................‬‬
‫ﮐﻠﯿﺪھﺎ و اﺳﺒﺎب رزق ‪١١٢٧...............................................................‬‬
‫ﺗﻮﺑﻪ از ﮔﻨﺎھﺎن و ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت در ﭘﯿﺸﮕﺎه اﻟﻠﻪ ‪١١٢٧ .................................‬‬
‫دﻋﺎی در ﭘﯿﺸﮕﺎه اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ‪١١٢٨.......................................................‬‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻘﻮای اﻟﮫﯽ ‪١١٢٨ .................................................................‬‬
‫اﻃﺎﻋﺖ از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪١١٢٩.............................................................‬‬
‫دوری از ﮔﻨﺎھﺎن‪١١٢٩ ....................................................................‬‬
‫ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ‪١١٢٩ ..................................................................‬‬
‫ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه را ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن ‪١١٣١ ...............................................‬‬
‫اﻧﻔﺎق در راه اﻟﻠﻪ ‪١١٣١ ....................................................................‬‬
‫اﻧﻔﺎق و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻃﻠﺒﻪھﺎ ‪١١٣١..........................................................‬‬
 ‫أأأ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫رﻋﺎﯾﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ‪١١٣٢.........................................................‬‬

‫ھﺠﺮت در راه اﻟﻠﻪ ‪١١٣٢ ..................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﺒﺢ زود رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﮐﺎر ‪١١٣٢ ..............................................‬‬
‫ﺻﺪاﻗﺖ و ﮔﻔﺘﻦ واﻗﻌﯿﺖ در ﻣﻌﺎﻣﻼت ‪١١٣٣ ...........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری در ﻣﻌﺎﻣﻼت ‪١١٣٣...................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ‪١١٣٤................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺤﺖ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ‪١١٣٥......................................................‬‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١١٣٥................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮔﺬﺷﺖ در ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ‪١١٣٦................................................‬‬
‫روش ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮐﺎﻻ ‪١١٣٦...........................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻣﺮدم در ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ‪١١٣٧......................................................‬‬
‫ﺷﺮط در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‪١١٣٧......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﺐ ﺣﻼل ‪١١٣٨................................................................‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻐﻞھﺎ ‪١١٣٨......................................................................‬‬
‫ﮐﺎر ﮐﺮدن ‪١١٣٩.............................................................................‬‬
‫ھﺪف از ﮐﺎر ﮐﺮدن و رزق ﺣﻼل ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ‪١١٣٩...............................‬‬
‫اﻣﻮال ﻣﺸﺘﺒﻪ را ﮐﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪ؟ ‪١١٤٠..........................................‬‬
‫ﺧﻄﺮ ﮐﺜﺮت ﻗﺴﻢ ﺧﻮردن در ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ‪١١٤٠....................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﯿﻤﺖﮔﺬاری ‪١١٤٠..................................................................‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﺳﻮد ﺗﺎﺟﺮان ‪١١٤١.........................................................‬‬
‫اﺣﺘﮑﺎر ‪١١٤١................................................................................‬‬
‫ﺧﺮﯾﺪ ﻧﺴﯿﻪی ﮐﺎﻻ و ﻓﺮوش آن ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ‪١١٤١............................................‬‬
‫ﺑﯿﻊ ُﻋﺮﺑﻮن ‪١١٤٢............................................................................‬‬
‫ﺧﯿﺎﻧﺖ و ﻓﺮﯾﺐ در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ‪١١٤٢..........................................................‬‬
‫ﻓﺴﺦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ‪١١٤٣..........................................................................‬‬
‫ﺷﺮط ﺟﺰاﺋﯽ)ﺣﻘﻮﻗﯽ( ‪١١٤٣..............................................................‬‬
‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺑﺎ ﮐﻔﺎر‪١١٤٣...............................................................‬‬
‫ﮐﺎر در ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺣﺮام ‪١١٤٤................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ببب‬

‫ﮐﺎر ﮐﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻧﺰد ﮐﺎﻓﺮ ‪١١٤٥...................................................‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﺒﺎح ‪١١٤٥.............................................................‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﻨﺎﻗﺼﻪای ‪١١٤٧....................................................‬‬
‫ﻗﺮاردادھﺎی ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ و ﺗﻌﻤﯿﺮاﺗﯽ ‪١١٤٨..................................................‬‬
‫ﻓﺮوش ﭼﯿﺰھﺎی ﺷﺮاﮐﺘﯽ ‪١١٤٨...........................................................‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ )ﺑﯿﻮع ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ( ‪١١٤٨........................................‬‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻦ آب‪ ،‬ﻋﻠﻒ و آﺗﺶ ‪١١٥٢..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻓﺰودن ﯾﺎ ﮐﻢ ﮐﺮدن در ﮐﺎﻻ ‪١١٥٢................................................‬‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﻣﺠﻠﻪھﺎ و روزﻧﺎﻣﻪھﺎی ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺒﺘﺬل ‪١١٥٣........................‬‬
‫ﺑﯿﻤﻪھﺎی ﺗﺠﺎری ‪١١٥٤....................................................................‬‬
‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﭼﯿﺰھﺎی ﻣﻀﺮ ‪١١٥٤......................................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺆﻟﻔﺎن و ﻣﺒﺘﮑﺮان ‪١١٥٤..........................................................‬‬
‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﯾﺎ اﺟﺎرهی زﻣﯿﻦھﺎی ﻣﻨﺎ‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎت و ﻣﺰدﻟﻔﻪ ‪١١٥٥....................‬‬
‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﻧﺴﯿﻪ ‪١١٥٥................................................................‬‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻗﺴﻄﯽ ‪١١٥٥.......................................................................‬‬
‫وﻓﺎی ﺑﻪ ﻋﮫﺪ در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺣﺮام ‪١١٥٧...................................................‬‬
‫ﻣﺤﺎﻗﻠﻪ )ﻓﺮوش ﮔﻨﺪم در ﺧﻮﺷﻪ( ‪١١٥٧.................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺰاﺑﻨﻪ ‪١١٥٨..........................................................................‬‬
‫ﺑﯿﻊ َﻋﺮ ّﯾﻪ ‪١١٥٨..............................................................................‬‬
‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش اﻋﻀﺎی ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ‪١١٥٨................................................‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎی ﻏﺮر ‪١١٥٩...........................................................................‬‬
‫ﺑﯿﻊ ﻏﺮر و ﻗﻤﺎر ‪١١٥٩.......................................................................‬‬
‫ﻣﻔﺎﺳﺪ ﻗﻤﺎر‪١١٦٠...........................................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﺧﯿﺎر)داﺷﺘﻦ اﺧﺘﯿﺎر در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ( ‪١١٦٠...........................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ داﺷﺘﻦ اﺧﺘﯿﺎر در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ‪١١٦٠....................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم داﺷﺘﻦ ﺣﻖ اﺧﺘﯿﺎر ‪١١٦٠..........................................................‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﮐﺎﻻ ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪١١٦١.............................................‬‬
‫َ‬
‫‪ -٣‬ﺑﯿﻊ َﺳﻠﻢ ‪١١٦٣ .......................................................................‬‬
 ‫ججج‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﻧﻮاع ﻣﻌﺎﻣﻼت ‪١١٦٣........................................................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺑﯿﻊ ﺳﻠﻢ ‪١١٦٤.......................................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺤﺖ ﺑﯿﻊ ﺳﻠﻢ ‪١١٦٤.............................................................‬‬
‫‪ -٤‬رﺑﺎ ‪١١٦٤..............................................................................‬‬
‫اﺻﻮل ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺣﺮام ‪١١٦٥...............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ رﺑﺎ ‪١١٦٥...............................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم رﺑﺎ ‪١١٦٦..............................................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم رﺑﺎی ﻓﻀﻞ )اﺿﺎﻓﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ دﺳﺖ ﺑﻪدﺳﺖ( ‪١١٦٩..............................‬‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪی ﻃﻼی ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ‪١١٧٠......................................................‬‬
‫ﺳﻮدھﺎی ﺑﺎﻧﮑﯽ ‪١١٧٠......................................................................‬‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﮐﺎرت ﺑﺎﻧﮏھﺎ ‪١١٧١.............................................................‬‬
‫ﺳﭙﺮدهﮔﺬاری در ﺑﺎﻧﮏھﺎی رﺑﻮی ‪١١٧١.................................................‬‬
‫رﺑﺎ ﺧﻮاری ‪١١٧١............................................................................‬‬
‫ﻣﺼﺮف درآﻣﺪھﺎی رﺑﻮی ‪١١٧٢............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻣﻮال رﺑﻮی ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﺑﻪ ‪١١٧٢......................................................‬‬
‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺣﯿﻮاﻧﺎت ‪١١٧٣............................................................‬‬
‫ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه‪١١٧٣.................................................................‬‬
‫ﺻﺮاﻓﯽ ﯾﺎ ﺗﺒﺎدل ﭘﻮلھﺎی ﻧﻘﺪ راﯾﺞ ‪١١٧٤................................................‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از اﺣﮑﺎم ﺻﺮاﻓﯽ )ﯾﺎ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﭘﻮلھﺎ( ‪١١٧٤.......................................‬‬
‫‪ -٥‬ﻗﺮض ‪١١٧٤..........................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻣﻌﺎﻣﻼت ‪١١٧٤........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻗﺮض ‪١١٧٥...........................................................‬‬
‫ﻓﻀﻠﯿﺖ و ﺛﻮاب ﻗﺮض دادن ‪١١٧٥........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺮض ‪١١٧٦...........................................................................‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﮫﻠﺖ در ﻗﺮضھﺎ ‪١١٧٦...........................................................‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮض ‪١١٧٦.......................................................................‬‬
‫ﺧﻮﺑﯽ ﮐﺮدن در ﻗﺮض ‪١١٧٧..............................................................‬‬
‫ﻓﻀﻠﯿﺖ ﻣﮫﻠﺖ دادن ﺑﻪ ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻗﺮض ‪١١٧٧............................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ددد‬

‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﻓﺮد ﺑﺪھﮑﺎر ‪١١٧٨..............................................................‬‬

‫)ﮔﺮو(‪١١٧٩ ....................................................................‬‬
‫‪ -٦‬رھﻦ ِ‬
‫اﻗﺴﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼت از ﻧﻈﺮ ﺟﻮاز و اﻟﺘﺰام ‪١١٧٩..............................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ِﮔﺮو ‪١١٧٩.............................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺤﺖ رھﻦ ‪١١٨٠..................................................................‬‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻦ ِﮔﺮو ‪١١٨٠.........................................................................‬‬
‫رھﻦ اﻣﻼک ‪١١٨٠..........................................................................‬‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﭘﯿﻤﺎن رھﻦ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد؟‪١١٨١.............................................‬‬
‫‪ -٧‬ﺿﻤﺎﻧﺖ و ﮐﻔﺎﻟﺖ ‪١١٨١.............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺿﻤﺎﻧﺖ ‪١١٨١.........................................................................‬‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١١٨٢...................................................‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﺿﻤﺎﻧﺖ ‪١١٨٢...................................................................‬‬
‫زﻣﺎن ﭘﺎﯾﺎن ﻗﺮارداد ﺿﻤﺎﻧﺖ ‪١١٨٢........................................................‬‬
‫ﮐﻔﺎﻟﺖ ‪١١٨٢.................................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﻔﺎﻟﺖ ‪١١٨٢..........................................................................‬‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ از ﮐﻔﯿﻞ رﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١١٨٣.....................................‬‬
‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺿﻤﺎﻧﺖ و ﮐﻔﺎﻟﺖ ‪١١٨٣.........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ رﻓﺘﻦ ﻓﺮد ﺑﺪھﮑﺎر ‪١١٨٣...................................................‬‬
‫ﮐﻔﺎﻟﺖ ﮐﺎر ﮐﺮدن ‪١١٨٣....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻋﺘﺼﺎب ﮐﺎرﮔﺮان‪١١٨٤..............................................................‬‬
‫‪َ -٨‬ﺣ َﻮاﻟﻪ ‪١١٨٥..........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺣﻮاﻟﻪ‪١١٨٥...........................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺣﻮاﻟﻪ ‪١١٨٥.........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺒﻮل ﺣﻮاﻟﻪ ‪١١٨٥....................................................................‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﺣﻮاﻟﻪ ‪١١٨٦.....................................................................‬‬
‫ﺣﻮاﻟﻪھﺎی ﺑﺎﻧﮑﯽ‪١١٨٧.....................................................................‬‬
‫‪ -٩‬ﺻﻠﺢ ‪١١٨٧...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺻﻠﺢ ‪١١٨٧............................................................‬‬
 ‫ﻩﻩﻩ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﻀﻠﯿﺖ اﺻﻼ ح ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ‪١١٨٧..........................................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺻﻠﺢ ‪١١٨٨............................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺻﻠﺢ ‪١١٨٩...........................................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﻧﻮع ﺻﻠﺤﯽ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟ ‪١١٨٩........................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﻠﺢ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ‪١١٨٩................................................................‬‬
‫ﺻﻠﺢ در ﻗﺮض ﻣﺪتدار ‪١١٩٠.............................................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺎﯾﻪ ‪١١٩٠.......................................................................‬‬
‫‪َ -١٠‬ﺣﺠﺮ )ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻓﺮد ﮐﻢ ِﺧ َﺮد و ‪ ...‬از ﺗﺼﺮف در ﻣﺎﻟﺶ( ‪١١٩١................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺣﺠﺮ ‪١١٩١...........................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺣﺠﺮ ‪١١٩١...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﻔﻠﺲ )اﻓﺮاد ورﺷﮑﺴﺘﻪ و‪١١٩٢...............................................(...‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﻣﻔﻠﺲ )ورﺷﮑﺴﺘﻪ( ‪١١٩٢.........................................................‬‬
‫زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﺮدن ﺑﺪھﮑﺎر ‪١١٩٢...............................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﺮدن ﺑﺪھﮑﺎر ‪١١٩٣......................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﮫﻠﺖ دادن ﺑﻪ ﺗﻨﮓدﺳﺖ ‪١١٩٣................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺎل ﺧﻮد را در ﻧﺰد ﻣﻔﻠﺲ )ورﺷﮑﺴﺘﻪ( ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ‪١١٩٤...............‬‬
‫ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﮐﻮدک و دﯾﻮاﻧﻪ از ﺗﺼﺮف در ﻣﺎﻟﺶ ‪١١٩٤..................................‬‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮدک در اﻣﻮاﻟﺶ ﺗﺼﺮف ﮐﻨﺪ؟ ‪١١٩٤.......................................‬‬
‫‪ -١١‬وﮐﺎﻟﺖ ‪١١٩٥ .......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ وﮐﺎﻟﺖ ‪١١٩٥..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ وﮐﺎﻟﺖ ‪١١٩٦..........................................................................‬‬
‫وﮐﺎﻟﺖ در ﭼﻪ اﻣﻮری ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟ ‪١١٩٦.................................................‬‬
‫ﺻﻮرتھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ وﮐﺎﻟﺖ ‪١١٩٧.........................................................‬‬
‫ﭘﺎﯾﺎن زﻣﺎن وﮐﺎﻟﺖ ‪١١٩٧...................................................................‬‬
‫وﮐﯿﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪١١٩٧.........................................................................‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ وﮐﺎﻟﺖ‪١١٩٧....................................................................‬‬
‫‪ -١٢‬ﺷﺮﮐﺖ ‪١١٩٨ .......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺷﺮﮐﺖ‪١١٩٨..........................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ووو‬

‫ﺣﮑﻢ ﺷﺮﮐﺖ ‪١١٩٨..........................................................................‬‬

‫اﻧﻮاع ﺷﺮﮐﺖ ‪١١٩٩..........................................................................‬‬
‫ﻓﻮاﯾﺪ ﺷﺮﮐﺖ ‪١٢٠٠..........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺎزار ﺑﻮرس ﯾﺎ ﺑﺎزارھﺎی ﻣﺎﻟﯽ و ﮐﺎﻻھﺎی ﺗﺠﺎری ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻮرس ‪١٢٠١......‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدن از اﺳﻢ ﻓﺮد دﯾﮕﺮ در ﺗﺠﺎرت ‪١٢٠٢.....................................‬‬
‫ﺻﻨﺪوقھﺎی ﮐﺎرﻣﻨﺪی ‪١٢٠٢..............................................................‬‬
‫‪ -١٣‬ﻣﺴﺎﻗﺎت و ﻣﺰارﻋﻪ )ﻧﮕﮫﺪاری و آﺑﯿﺎری ﺑﺎغ و زراﻋﺖ( ‪١٢٠٣.................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ آﺑﯿﺎری و زراﻋﺖ‪١٢٠٣............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ آﺑﯿﺎری و زراﻋﺖ ‪١٢٠٣..............................................‬‬
‫ﻗﺮارداد آﺑﯿﺎری و زراﻋﺖ ‪١٢٠٤............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺨﺎﺑﺮه ‪١٢٠٤.........................................................................‬‬
‫اﺟﺎرۀ زﻣﯿﻦ ‪١٢٠٥..........................................................................‬‬
‫ﻓﺮوش ﺑﺎغھﺎ ‪١٢٠٥.........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﮕﮫﺪاری ﺳﮓ ‪١٢٠٦................................................................‬‬
‫‪ -١٤‬اﺟﺎره ‪١٢٠٦ ........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺟﺎره ‪١٢٠٦...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ اﺟﺎره ‪١٢٠٦...........................................................‬‬
‫اﻧﻮاع اﺟﺎره‪١٢٠٧............................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط اﺟﺎره ‪١٢٠٧.........................................................................‬‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﻣﻠﮏ اﺟﺎرهای و ‪١٢٠٨........................................................ ..‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ و ﻧﺤﻮهی ﭘﺮداﺧﺖ اﺟﺮت راﯾﺞ ‪١٢٠٨............................................‬‬
‫اﺟﺎره وﻗﻒ ‪١٢٠٨...........................................................................‬‬
‫زﻣﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ھﺰﯾﻨﻪ اﺟﺎره ‪١٢٠٩........................................................‬‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺟﺎره واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪١٢٠٩.................................‬‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻦ و اﺟﺎره ﻧﻤﻮدن در ﯾﮏ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ‪١٢٠٩..........................................‬‬
‫داراﯾﯽھﺎی اﺟﺎرهای ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺄﺟﺮ در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺪت اﺟﺎره ﻣﺎﻟﮏ ﻣﯽﺷﻮد ‪١٢١٠.......‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎرھﺎی ﻋﺒﺎدی ‪١٢١٠...........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺟﺎره دادن اﻣﻼک و ‪ ..‬ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪی ﺣﺮام ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ‪١٢١٠.........‬‬
 ‫ززز‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﭘﯿﺶﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﻠﻐﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﻠﮏ اﺟﺎرهای ‪١٢١١.................‬‬

‫آوردن ﮐﺎرﮔﺮ و ﺧﺪﻣﺖﮐﺎر ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب ‪١٢١١................................‬‬
‫ﺻﺪور ﻣﺠﻮز ﺑﺮ اﻗﺎﻣﻪی ﺷﻌﺎﯾﺮ ﮐﻔﺮ ‪١٢١٢................................................‬‬
‫‪ -١٥‬ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ‪١٢١٣ ......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ‪١٢١٣.........................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ‪١٢١٣.........................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ‪١٢١٣...............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﮐﺸﺘﯽ و ﺑﻮﮐﺲ ‪١٢١٤......................................................‬‬
‫ﺟﺎﯾﺰه ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ‪١٢١٤.........................................................‬‬
‫ھﺰﯾﻨﻪ ﺟﻮاﯾﺰ ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت از ﮐﺠﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﻮد ‪١٢١٥........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﻤﺎر و ﺷﺮطﺑﻨﺪی ‪١٢١٥............................................................‬‬
‫ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت رﺳﺎﻧﻪھﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪١٢١٦.......................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺎزی ﯾﺎﻧﺼﯿﺐ )ﺑﺨﺖآزﻣﺎﯾﯽ( ‪١٢١٦................................................‬‬
‫ﺑﺎزی ﺑﺎ ﺗﻮپ ‪١٢١٧..........................................................................‬‬
‫ﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ دﯾﻨﯽ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ دﻧﯿﻮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪١٢١٨........................‬‬
‫ﮐﺎرتھﺎی ﺧﺮﯾﺪ ﺗﺸﻮﯾﻘﯽ ‪١٢١٨...........................................................‬‬
‫‪ -١٦‬ﻋﺎرﯾﻪ‪١٢١٩ .........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻋﺎرﯾﻪ ‪١٢١٩...........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻋﺎرﯾﻪ ‪١٢٢٠...........................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ ﻋﺎرﯾﻪ ‪١٢٢٠.................................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻋﺎرﯾﻪ دادﻧﺶ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ ‪١٢٢٠.....................................................‬‬
‫دادن ﺣﺮام ‪١٢٢١....................................................................‬‬
‫ﻋﺎرﯾﻪ ِ‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻋﺎرﯾﻪ ‪١٢٢١............................................................‬‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻋﺎرﯾﻪ ‪١٢٢١........................................................................‬‬
‫اﻧﺘﮫﺎی ﻣﺪت ﻋﺎرﯾﻪ ‪١٢٢٢..................................................................‬‬
‫‪ -١٧‬ﻏﺼﺐ ‪١٢٢٢ ........................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻣﺤﺮﻣﺎت ‪١٢٢٣........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻏﺼﺐ‪١٢٢٣...........................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ححح‬

‫آﺑﺎداﻧﯽ در زﻣﯿﻦ ﻏﺼﺒﯽ ‪١٢٢٣............................................................‬‬

‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻣﺎل ﻏﺼﺒﯽ ‪١٢٢٤..............................................................‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺎل ﻏﺼﺒﯽ در دﺳﺖ ﻏﺎﺻﺐ ‪١٢٢٤................................................‬‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ﮐﺮدن ﻣﺎل ﻏﺼﺒﯽ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﯽ دﯾﮕﺮ ‪١٢٢٤..........................................‬‬
‫ﺗﻠﻒ ﺷﺪن ﻣﺎل ﻏﺼﺒﯽ ‪١٢٢٥..............................................................‬‬
‫ﺗﺼﺮﻓﺎت ﻏﺎﺻﺐ ‪١٢٢٥......................................................................‬‬
‫ﻗﻮل ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﻏﺼﺐ ‪١٢٢٥................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﺑﻮدی ﻣﺎل دﯾﮕﺮان ﺷﻮد ‪١٢٢٥................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ آنﭼﻪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ‪١٢٢٥..............................................‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻣﺎل ﻏﺼﺒﯽ ‪١٢٢٦..............................................................‬‬
‫از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻣﺎل ﺣﺮام ‪١٢٢٦.............................................................‬‬
‫ﺳﺮاﯾﺖ آﺗﺶ ﺳﻮزی از ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﻠﮏ ھﻤﺴﺎﯾﻪ ‪١٢٢٦..................................‬‬
‫ﻣﺎل ﻏﺼﺒﯽ ‪١٢٢٦...........................................................................‬‬
‫دﻓﻊ ﯾﻮرش ﻣﮫﺎﺟﻢ ‪١٢٢٧..................................................................‬‬
‫‪ -١٨‬ﺷﻔﻌﻪ و ﺷﻔﺎﻋﺖ ‪١٢٢٧............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺷﻔﻌﻪ‪١٢٢٨...........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺷﻔﻌﻪ ‪١٢٢٨...........................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﺷﻔﻌﻪ ‪١٢٢٨...........................................................................‬‬
‫ﺛﺒﻮت ﺷﻔﻌﻪ ‪١٢٢٩..........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺷﻔﻌﻪی ھﻤﺴﺎﯾﻪ ‪١٢٢٩..............................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺷﻔﺎﻋﺖ‪١٢٢٩........................................................................‬‬
‫‪ -١٩‬ودﯾﻌﻪ ‪١٢٣٠ ........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ودﯾﻌﻪ ‪١٢٣٠..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ودﯾﻌﻪ ‪١٢٣٠...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺒﻮل ودﯾﻌﻪ‪١٢٣١....................................................................‬‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ ودﯾﻌﻪ ‪١٢٣١........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ودﯾﻌﻪ‪١٢٣١..............................................................‬‬
‫ﺳﭙﺮدهﮔﺬاری در ﺑﺎﻧﮏ ‪١٢٣٢.............................................................‬‬
 ‫ططط‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪ -٢٠‬ﮐﺸﺖ و ﮐﺎر در زﻣﯿﻦھﺎی ﺑﺎﯾﺮ ‪١٢٣٣...........................................‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺸﺎورزی در زﻣﯿﻦھﺎی ﺑﺎﯾﺮ ﺑﻪ ھﺪف ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ‪١٢٣٣......................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺸﺖ و ﮐﺎر در زﻣﯿﻦھﺎی ﺑﺎﯾﺮ ‪١٢٣٣..............................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﮐﺸﺖ و آﺑﺎداﻧﯽ زﻣﯿﻦ ﺑﺎﯾﺮ ‪١٢٣٤..............................................‬‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ زﻣﯿﻦھﺎی ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﮫﺮ ‪١٢٣٥...................................................‬‬
‫زﻣﯿﻦھﺎی ﺗﺤﺖ اﺧﺘﯿﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ‪١٢٣٥........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﯾﺠﺎد ﺣﺼﺎر دور زﻣﯿﻨﯽ ‪١٢٣٥.....................................................‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از آب ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪١٢٣٦..............................................................‬‬
‫اﺳﺘﺨﺪام ﺳﺎرﺑﺎن‪١٢٣٦.....................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺪی ﺑﻪ ﺣﻖ دﯾﮕﺮان ‪١٢٣٦...............................................................‬‬
‫‪ -٢١‬ﺟﻌﺎﻟﻪ ‪١٢٣٦ ........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺟﻌﺎﻟﻪ ‪١٢٣٧...........................................................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺟﻌﺎﻟﻪ ‪١٢٣٧......................................................................‬‬
‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺟﻌﺎﻟﻪ و اﺟﺎره ‪١٢٣٧............................................................‬‬
‫ﻓﺴﺦ ﺟﻌﺎﻟﻪ ‪١٢٣٧...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ ﺑﻪ ﻓﺮدی ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ‪١٢٣٧.........................................‬‬
‫‪ -٢٢‬ﻟﻘﻄﻪ و ﻟﻘﯿﻂ‪١٢٣٨................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻟﻘﻄﻪ ‪١٢٣٨............................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع اﻣﻮال ﮔﻢ ﺷﺪه ‪١٢٣٨.................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮔﻢ ﺷﺪه ﺑﻌﺪ اﻋﻼن ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ‪١٢٣٩..............................................‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﯿﻮان ﮔﻢ ﺷﺪه ‪١٢٤٠.............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮔﻢ ﺷﺪه ﺣﺮم ﻣﮑﯽ ‪١٢٤٠...........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻋﻼن ﮔﻢ ﺷﺪه در ﻣﺴﺠﺪ ‪١٢٤١...................................................‬‬
‫ﻧﻮزاد ﮔﻢ ﺷﺪه ‪١٢٤١........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻧﻮزاد ﺳﺮ راھﯽ ‪١٢٤٢....................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻮزاد ﺳﺮراھﯽ ‪١٢٤٢.................................................................‬‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻧﻮزاد ﺳﺮراھﯽ ‪١٢٤٢...........................................................‬‬
‫ﻣﯿﺮاث و دﯾﻪ ﻧﻮزاد ﺳﺮراھﯽ ‪١٢٤٢........................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ييي‬

‫ﺑﭽﻪ ﺳﺮراھﯽ را ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﯽدھﻨﺪ؟ ‪١٢٤٣.................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪﮔﯽ ‪١٢٤٣...............................................................‬‬
‫‪ -٢٣‬وﻗﻒ ‪١٢٤٤ .........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ وﻗﻒ ‪١٢٤٤............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ وﻗﻒ ‪١٢٤٤............................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ وﻗﻒ ‪١٢٤٥..................................................................‬‬
‫ﻗﺮارداد وﻗﻒ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١٢٤٥.............................................‬‬
‫ﺗﺼﺮف در وﻗﻒ ‪١٢٤٦......................................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺎل ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ ‪١٢٤٦..................................................................‬‬
‫وﻗﻒﻧﺎﻣﻪ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ؟ ‪١٢٤٦......................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم وﻗﻒ ‪١٢٤٦...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺎل وﻗﻔﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪١٢٤٧.........................................‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺎل وﻗﻒ ‪١٢٤٨......................................................................‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺎل وﻗﻔﯽ ‪١٢٤٨...................................................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ دروازهھﺎی وﻗﻒ ‪١٢٤٨............................................................‬‬
‫زﮐﺎت ﻣﺎل وﻗﻔﯽ‪١٢٤٩......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ وﻗﻒ ﮐﺎﻓﺮ ‪١٢٤٩......................................................................‬‬
‫‪ -٢٤‬ھﺒﻪ )ﺑﺨﺸﺶ( و ﺻﺪﻗﻪ ‪١٢٤٩...................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ھﺒﻪ و ﺻﺪﻗﻪ ‪١٢٥٠...................................................................‬‬
‫روش ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در اﻧﻔﺎق ‪١٢٥٠...........................................................‬‬
‫ﻓﻀﻠﯿﺖ ﺳﺨﺎوت و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ‪١٢٥١......................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺨﺸﺸﯽ ‪١٢٥١..............................................................‬‬
‫دادن ھﺒﻪ ‪١٢٥٢.............................................................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺴﺎن از ﻣﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺪھﺪ ‪١٢٥٢...................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎل ﭘﺪرش ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪١٢٥٣.........................................‬‬
‫رﺟﻮع از ھﺒﻪ ‪١٢٥٣.........................................................................‬‬
‫اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ھﺪﯾﻪای داد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ؟ ‪١٢٥٣.......................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ھﺪﯾﻪ‪١٢٥٤................................................................‬‬
 ‫ككك‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺣﮑﻢ دادن ھﺪﯾﻪ ﺑﺮای ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ‪١٢٥٤..............................‬‬

‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺻﺪﻗﻪ ‪١٢٥٤....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺨﺸﺶ در ھﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ‪١٢٥٥......................................................‬‬
‫ھﺪﯾﻪ دادن ﺑﻪ ﻣﺸﺮک و ﻗﺒﻮل ھﺪﯾﻪ از وی ‪١٢٥٥.......................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ درﺟﺎت ﺻﺪﻗﻪ ‪١٢٥٥...............................................................‬‬
‫ﻓﻀﻠﯿﺖ اﻧﻔﺎق در راهھﺎی ﺧﯿﺮ ‪١٢٥٦.....................................................‬‬
‫‪ -٢٥‬وﺻﯿﺖ ‪١٢٥٧ .......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ وﺻﯿﺖ ‪١٢٥٧.........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ وﺻﯿﺖ ‪١٢٥٧.........................................................................‬‬
‫وﺻﯿﺖ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ؟ ‪١٢٥٨....................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺎل وﺻﯿﺖ ﺷﺪه ‪١٢٥٨.............................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ وﺻﯽ در ﺗﺼﺮف ﻣﺎل ‪١٢٥٩.......................................................‬‬
‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ وﺻﯿﺖ و ھﺒﻪ ‪١٢٥٩.............................................................‬‬
‫روش وﺻﯿﺖ ﮐﺮدن ‪١٢٥٩.................................................................‬‬
‫وﺻﯿﺖ ﺑﺮای ﭼﻪ ﮐﺴﯽ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ ‪١٢٦٠............................................‬‬
‫ﺻﻮرتھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺻﯿﺖ ‪١٢٦٠.........................................................‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن وﺻﯿﺖ ‪١٢٦٠..................................................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ وﺻﯿﺖھﺎ ‪١٢٦١.....................................................................‬‬
‫وﺻﯿﺖ در ﻣﺼﺎرف ﮔﻨﺎه ‪١٢٦١.............................................................‬‬
‫وﻗﺖ اﻋﺘﺒﺎر وﺻﯿﺖ ‪١٢٦٢..................................................................‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﺎل ﻣﯿﺖ‪١٢٦٢.....................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﻗﺒﻮل وﺻﯿﺖ ‪١٢٦٣...................................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم وﺻﯿﺖ ‪١٢٦٣........................................................................‬‬
‫ﻣﺘﻦ وﺻﯿﺖ ‪١٢٦٣..........................................................................‬‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﮐﻨﻨﺪهھﺎی وﺻﯿﺖ‪١٢٦٤............................................................‬‬
‫‪ -٢٦‬آزاد ﻧﻤﻮدن ﺑﺮده ‪١٢٦٤...........................................................‬‬
‫آزادی و ﺑﺮدﮔﯽ در اﺳﻼم ‪١٢٦٤..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ آزاد ﻧﻤﻮدن ﺑﺮده ‪١٢٦٥.............................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫للل‬

‫آزاد ﻧﻤﻮدن ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﺑﺮدهھﺎ ‪١٢٦٥.........................................................‬‬

‫ﻓﻀﻠﯿﺖ آزاد ﻧﻤﻮدن ﺑﺮده ‪١٢٦٥...........................................................‬‬
‫ﺑﺎ ﭼﻪ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﺑﺮده آزاد ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١٢٦٦.................................................‬‬
‫ﺑﺮدهی ﻣﮑﺎﺗﺐ‪١٢٦٦........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﺪﺑﯿﺮ ‪١٢٦٦...........................................................................‬‬

‫ﺑﺎب ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻧﮑﺎح وﺗﻮاﺑﻊ آن‬

‫‪ -١‬ﮐﺘﺎب ﻧﮑﺎح‪١٢٧١ .........................................................‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم ﻧﮑﺎح ‪١٢٧١ ...................................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ ازدواج ‪١٢٧١...........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻠﯿﺖ ازدواج ‪١٢٧٢.......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ازدواج ‪١٢٧٢.........................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻧﮑﺎح ‪١٢٧٣............................................................................‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ھﻤﺴﺮ ‪١٢٧٤.......................................................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ زﻧﺎن ‪١٢٧٤..........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت )ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮی( ‪١٢٧٥............................................‬‬
‫روش ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ‪١٢٧٦...................................................................‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﺑﺮ روی ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری دﯾﮕﺮی)ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن( ‪١٢٧٧....................‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری از زﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﺪه ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ ‪١٢٧٧...........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺟﺎزه زن در ازدواج ‪١٢٧٧..........................................................‬‬
‫ارﮐﺎن ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ‪١٢٧٨......................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻧﮑﺎح ‪١٢٧٨..........................................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ وﻟﯽ ‪١٢٧٨...........................................................................‬‬
‫ﻧﮑﺎح ﺑﺪون وﻟﯽ )ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ( ‪١٢٧٩.......................................................‬‬
‫در ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻋﻘﺪ زن درﺳﺖ اﺳﺖ؟ ‪١٢٨٠.............................................‬‬
‫ﻋﻘﺪ ازدواج ‪١٢٨٠...........................................................................‬‬
‫ﺷﺎھﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻋﻘﺪ ازدواج‪١٢٨١.......................................................‬‬
‫ﺑﻮدن ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﻧﮑﺎح ‪١٢٨١...........................................‬‬ ‫ھﻢﮐﻔﻮ )ھﻢﺗﺮاز( ِ‬
 ‫ممم‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺧﻄﺒﮥ ﻧﮑﺎح ‪١٢٨١..........................................................................‬‬

‫ﺗﺒﺮﯾﮏ ﻧﮑﺎح ‪١٢٨١..........................................................................‬‬
‫آداب ﺷﺐ زﻓﺎف ‪١٢٨٢.....................................................................‬‬
‫اھﺪاف ازدواج ‪١٢٨٣........................................................................‬‬
‫ﻏﺴﻞ ﻣﺮد ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش ‪١٢٨٣..............................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺤﺮﻣﺎت در ﻧﮑﺎح ‪١٢٨٣............................................................‬‬
‫اﻧﻮاع زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ازدواج ﺑﺎ آنھﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ ‪١٢٨٣........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ام وﻟﺪ )ﮐﻨﯿﺰی ﮐﻪ از ﻣﻮﻻی ﺧﻮد ﺑﭽﻪ دارد( ‪١٢٨٦.............................‬‬
‫زﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش ﮔﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪١٢٨٦...................................................‬‬
‫ازدواﺟﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از زوﺟﯿﻦ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ‪١٢٨٦...................................‬‬
‫‪ -٣‬ﺷﺮوط ﻧﮑﺎح ‪١٢٨٧ ..................................................................‬‬
‫ازدواج ﻣﺴﯿﺎر ‪١٢٨٨........................................................................‬‬
‫‪ -١‬ﻧﮑﺎح ﺷﻐﺎر ‪١٢٨٨.......................................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻧﮑﺎح ﺣﻼﻟﻪ ‪١٢٨٨......................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﻧﮑﺎح ﻣﺘﻌﻪ )ﺻﯿﻐﻪ( ‪١٢٨٩.............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ازدواج ﻣﺪﻧﯽ ‪١٢٨٩..................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ازدواج ﺻﻮری ‪١٢٩٠.................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ازدواج ﺑﻪ ﻧﯿﺖ ﻃﻼق‪١٢٩٠.........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﮑﺎح زن ﭘﻨﺠﻢ ‪١٢٩١................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ازدواج زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪١٢٩١........................................‬‬
‫دوم‪ :‬ﺷﺮطھﺎی ﻓﺎﺳﺪی ﮐﻪ ﻧﮑﺎح را ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮداﻧﺪ ‪١٢٩٢.........................‬‬
‫ﺗﺮﻣﯿﻢ ﺑﮑﺎرت از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ‪١٢٩٢........................................................‬‬
‫‪ -٤‬ﻋﯿﺐھﺎی ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﻧﮑﺎح ‪١٢٩٢...................................................‬‬
‫ﻋﯿﻮب در ﻧﮑﺎح ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ ‪١٢٩٣....................................................‬‬
‫‪ -٥‬ازدواج ﮐﻔﺎر ﺑﺎ ﺧﻮدﺷﺎن‪١٢٩٤.....................................................‬‬
‫روش ازدواج ﮐﻔﺎر ‪١٢٩٥...................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﯾﮑﯽ از زوﺟﯿﻦ ﮐﺎﻓﺮ ‪١٢٩٥........................................‬‬
‫ﻧﮑﺎﺣﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از زوﺟﯿﻦ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮد ‪١٢٩٦.............................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ننن‬

‫ﺻﻮرتھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﺷﻮھﺮ ‪١٢٩٦..................................................‬‬

‫‪ -٦‬ﺻﺪاق )ﻣﮫﺮﯾﻪ( ‪١٢٩٧...............................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ ﺻﺪاق )ﻣﮫﺮﯾﻪ(‪١٢٩٧..................................................................‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﮫﺮﯾﻪ زن ‪١٢٩٧..................................................................‬‬
‫اﻧﺪازه ﺻﺪاق )ﻣﮫﺮﯾﻪ( زن ‪١٢٩٨..........................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻣﮫﺮ‪١٢٩٩..............................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﮫﺮ ‪١٢٩٩...................................................................‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﮫﺮﯾﻪ زن ‪١٢٩٩.................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﮫﺮﯾﻪ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش را از دﺳﺖ ﻣﯽدھﺪ ‪١٣٠٠.............................‬‬
‫‪ِ -٧‬اﻋﻼن ﻧﮑﺎح ‪١٣٠٠ ...................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻋﮑﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻋﺮوﺳﯽ و‪١٣٠١............................................. ....‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻦ اﺑﺮو )و ﻣﻮھﺎی ﺻﻮرت زﻧﺎن( ‪١٣٠٢.....................................‬‬
‫ﻏﺴﻞ و وﺿﻮی ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﻮھﺎﯾﺶ را رﻧﮓ ﮐﺮده اﺳﺖ ‪١٣٠٢..........................‬‬
‫اﺣﮑﺎم آراﯾﺶ زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪١٣٠٣.........................................................‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺪﺳﻪ ﭼﺸﻤﯽ دو ﺣﺎﻟﺖ دارد ‪١٣٠٤........................................‬‬
‫ﺟﺮاﺣﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽ ‪١٣٠٥.......................................................................‬‬
‫‪ -٨‬وﻟﯿﻤﻪی ﻋﺮوﺳﯽ ‪١٣٠٦.............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ وﻟﯿﻤﻪ ‪١٣٠٦...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺒﻮل ﮐﺮدن دﻋﻮﺗﯽ ﻋﺮوﺳﯽ ‪١٣٠٦................................................‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از آداب ﺣﻀﻮر در ﻣﺠﺎﻟﺲ ‪١٣٠٧.................................................‬‬
‫ﺣﻀﻮر در وﻟﯿﻤﻪای ﮐﻪ در آن ﻣﻨﮑﺮ وﺟﻮد دارد ‪١٣٠٧.................................‬‬
‫ﺧﻮردن از ﻏﺬای وﻟﯿﻤﻪ ‪١٣٠٨.............................................................‬‬
‫دﻋﺎی ﻣﺠﻠﺲ ﻋﺮوﺳﯽ ‪١٣٠٨..............................................................‬‬
‫آداب روز ﺑﻌﺪ از زﻓﺎف ‪١٣٠٩..............................................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ زﻧﯽ را دﯾﺪ و ﺧﻮﺷﺶ آﻣﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ؟ ‪١٣٠٩..............................‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻋﻠﻤﺎ و اﻓﺮاد آﺑﺮوﻣﻨﺪ‪١٣٠٩....................................................‬‬
‫‪ -٩‬ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺮ ‪١٣١٠ .................................................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق زن ﺑﺮ ﺷﻮھﺮش ‪١٣١١..............................................................‬‬
 ‫سسس‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺣﻘﻮق ﻣﺮد ﺑﺮ زﻧﺶ ‪١٣١٢.................................................................‬‬

‫ھﻤﺒﺴﺘﺮی در زﻣﺎن ﺣﯿﺾ ‪١٣١٣.........................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم زن دوم ‪١٣١٣.......................................................................‬‬
‫ﺟﻤﻊ ھﻤﺴﺮان در ﯾﮏ ﻣﻨﺰل ‪١٣١٤.......................................................‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﯿﻦ زﻧﺎن ‪١٣١٤.....................................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻮﺑﺖ ﺷﺐ ﺑﯿﻦ ھﻤﺴﺮان ‪١٣١٥..........................................‬‬
‫وﻗﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﯿﻦ زﻧﺎن‪١٣١٦............................................‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﻮھﺮ از ﻣﺴﺎﻓﺮت ‪١٣١٧.........................................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ از ھﻤﺴﺮش ﺗﻘﺎﺿﺎی ھﻤﺒﺴﺘﺮی دارد و ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ‪١٣١٧..............‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﺑﺎ زن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ )ﻧﺎﻣﺤﺮم( ‪١٣١٧............................................‬‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮت زن ﺑﺪون ﻣﺤﺮم ‪١٣١٨...........................................................‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺠﺎب ﺷﺮﻋﯽ ‪١٣١٨...............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺣﺠﺎب ﺷﺮﻋﯽ ‪١٣١٨.................................................................‬‬
‫راﻧﻨﺪﮔﯽ زن ‪١٣١٩..........................................................................‬‬
‫‪ -١٠‬اﺣﮑﺎم ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ و ﺗﻮﻟﺪ ‪١٣٢١.....................................................‬‬
‫راز ﻣﺸﺎﺑﮫﺖ ﻓﺮزﻧﺪ و ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ ﺷﺪن ‪١٣٢١..........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻃﺒﯿﻌﯽ )ﻋﺰل( ‪١٣٢١....................................................‬‬
‫ﺳﻘﻂ ﻧﻄﻔﻪ ‪١٣٢٢...........................................................................‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺮصھﺎی ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ‪١٣٢٢...................................................‬‬
‫درﻣﺎن ﻓﺮد ﻋﻘﯿﻢ)ﻧﺎزا( ‪١٣٢٢..............................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﺗﺨﻢ ﮔﺬاری ﺑﺎ ﺗﻠﻘﯿﺢ ‪١٣٢٣........................................................‬‬
‫ﻣﺪت ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ زن ‪١٣٢٣...................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﯾﺠﺎد ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺟﻨﯿﻦ ‪١٣٢٣........................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ ‪١٣٢٤........................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﺗﻮﻟﺪ ‪١٣٢٥.............................................................................‬‬
‫ﺗﻮﻟﺪ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ‪١٣٢٥........................................................................‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺟﻨﯿﻦ )ﺳﺰار َﯾﻦ( ‪١٣٢٦........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﮋده دادن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ‪١٣٢٦....................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ععع‬

‫وﻗﺖ ﻧﺎﻣﮕﺬاری ﻧﻮزاد‪١٣٢٦................................................................‬‬

‫ﻧﺎﻣﮕﺬاری ﻧﻮزاد ‪١٣٢٧......................................................................‬‬
‫ﻋﻘﯿﻘﻪ و وﻗﺖ آن ‪١٣٢٨....................................................................‬‬
‫‪ -١١‬ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎری در زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و راه درﻣﺎن آن ‪١٣٢٨........................‬‬
‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎری ‪١٣٢٩............................................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ زن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ‪١٣٢٩...................................................................‬‬

‫‪ - ٢‬ﮐﺘﺎب ﻃﻼق ‪١٣٣٣ ......................................................‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم ﻃﻼق ‪١٣٣٣ ..................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻃﻼق ‪١٣٣٣..........................................................‬‬
‫ﻃﻼق در اﺧﺘﯿﺎر ﮐﯿﺴﺖ؟ ‪١٣٣٤..........................................................‬‬
‫ﻃﻼق ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ؟ ‪١٣٣٤.....................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻃﻼق ‪١٣٣٤...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻃﺎﻋﺖ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﻃﻼق ‪١٣٣٥.............................................‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﻃﻼق ‪١٣٣٥.........................................................‬‬
‫ﺻﯿﻐﻪ ﯾﺎ ﮐﻠﻤﺎت ﻃﻼق ‪١٣٣٥..............................................................‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺶ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺣﺮاﻣﯽ‪١٣٣٦.........................................‬‬
‫ﺻﻮرتھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﻼق ‪١٣٣٦..........................................................‬‬
‫ﻃﻼق ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪١٣٣٧............................................‬‬
‫ﺷﮏ در ﻃﻼق ‪١٣٣٧.......................................................................‬‬
‫دادن ﻣﺎل)ﭘﻮل( ﺑﻪ زن ﻣﻄﻠﻘﻪ ‪١٣٣٧.....................................................‬‬
‫ﻃﻼق زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ ‪١٣٣٨.....................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻃﻼق ﺳﻨﺖ و ﺑﺪﻋﺖ ‪١٣٣٩........................................................‬‬
‫ﺻﻮرتھﺎی ﻃﻼق ﺳﻨﺖ ‪١٣٣٩............................................................‬‬
‫ﻃﻼق ﺑﺪﻋﺖ ‪١٣٤١.........................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﻃﻼق رﺟﻌﯽ و ﺑﺎﺋﻦ ‪١٣٤٢.........................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﻘﻪ رﺟﻌﯽ ﮐﺠﺎ ﻋﺪه ﺑﮕﺬراﻧﺪ؟ ‪١٣٤٣..................................................‬‬
‫ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺑﺎﺋﻦ ﺑﺎ ﻃﻼق ﺛﻼﺛﻪ‪ ،‬ﮐﺠﺎ ﻋﺪه ﺑﮕﺬراﻧﺪ؟ ‪١٣٤٦..................................‬‬
 ‫ففف‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫در ﭼﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻃﻼق در اﺧﺘﯿﺎر زن اﺳﺖ؟ ‪١٣٤٧......................................‬‬

‫اﻧﻮاع ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ ‪١٣٤٧.....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻃﻼق ﻣﻌﻠﻖ ‪١٣٤٧...................................................................‬‬

‫‪ -٣‬رﺟﻮع در ﻃﻼق ‪١٣٤٩ ...................................................‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ رﺟﻮع ‪١٣٤٩.......................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﻄﻠﻘﻪ رﺟﻌﯽ ‪١٣٤٩...............................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ رﺟﻮع ‪١٣٥١.............................................................‬‬
‫روش رﺟﻮع ﮐﺮدن ‪١٣٥١...............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺷﺎھﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻃﻼق و رﺟﻮع ‪١٣٥١ .........................................‬‬

‫‪ -٤‬ﺧﻠﻊ ‪١٣٥٣ ..............................................................‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺧﻠﻊ ‪١٣٥٣.........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺧﻠﻊ ‪١٣٥٤..........................................................................‬‬
‫ﺧﻠﻊ از ﭼﻪ ﮐﺴﯽ درﺳﺖ اﺳﺖ؟ ‪١٣٥٤................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﺧﻠﻊ ‪١٣٥٤..........................................................................‬‬
‫ﻣﻨﻊ زن از ازدواج ‪١٣٥٥ .................................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﻣﺎﻟﯽ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺧﻠﻊ ﮐﻨﻨﺪ؟ ‪١٣٥٥..............................‬‬

‫‪ -٥‬إﯾﻼء ‪١٣٥٧ ..............................................................‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺒﺎح ﺑﻮدن اﯾﻼء ‪١٣٥٧.........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺤﺪود ﺷﺪن ﻣﺪت اﯾﻼء ‪١٣٥٧...............................................‬‬
‫روش اﯾﻼء ‪١٣٥٧ .........................................................................‬‬

‫‪ -٦‬ﻇﻬﺎر ‪١٣٥٩..............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻇﮫﺎر ‪١٣٥٩ .........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ اﺑﻄﺎل ﻇﮫﺎر ‪١٣٥٩..............................................................‬‬
‫ﺻﻮرتھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻇﮫﺎر ‪١٣٥٩........................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﻇﮫﺎر‪١٣٦٠ ........................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫صصص‬

‫ﮐﻔﺎرۀ ﻇﮫﺎر ‪١٣٦٠ ........................................................................‬‬

‫‪ -٧‬ﻟﻌﺎن ‪١٣٦٣ ..............................................................‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ آن ‪١٣٦٣...........................................................‬‬
‫ﺗﮫﻤﺖ زﻧﺎ ﺑﻪ زن ‪١٣٦٣ ...................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻟﻌﺎن ‪١٣٦٤ ........................................................................‬‬
‫ﻟﻌﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ ‪١٣٦٤ .....................................................................‬‬
‫روش ﻟﻌﺎن ‪١٣٦٤ .........................................................................‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﻟﻌﺎن ‪١٣٦٥ ....................................................................‬‬

‫‪ -٨‬ﻋﺪه ‪١٣٦٧ ...............................................................‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻋﺪه ‪١٣٦٧..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻋﺪه ‪١٣٦٧..........................................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﻋﺪه ‪١٣٦٨ .........................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﺪه ﻣﯽﮔﺬراﻧﻨﺪ ‪١٣٦٨.................................................‬‬
‫ﻋﺪه ﻏﯿﺮ زوﺟﻪ ‪١٣٧٠ ....................................................................‬‬
‫ﺗﺮک آراﯾﺶ زن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﻓﺎت ﺷﻮھﺮ ‪١٣٧٠..........................................‬‬
‫ﻣﺪت ﺗﺮک آراﯾﺶ زن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﻓﺎت ﺷﻮھﺮ ‪١٣٧١ ...................................‬‬
‫ﻣﮑﺎن ﻋﺪه ﮔﺬراﻧﺪن زﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش وﻓﺎت ﮐﺮده اﺳﺖ ‪١٣٧١....................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﺑﺮای زن ﺷﻮھﺮ ﻣﺮده ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟ ‪١٣٧٢...............................‬‬
‫ﺣﮑﻢ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون ﺷﺪن زن ﺷﻮھﺮ ﻣﺮدهای ﮐﻪ ﻋﺪه ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ ‪١٣٧٢..........‬‬

‫‪ -٩‬ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ‪١٣٧٥ ......................................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ‪١٣٧٥ .................................................................‬‬
‫اﻓﺮاد ﺣﺮام از ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ‪١٣٧٥.......................................................‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻣﯽﺷﻮد ‪١٣٧٦................................‬‬
‫ﺣﺪ ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ‪١٣٧٦ ...................................................................‬‬
‫ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١٣٧٦.............................................‬‬
 ‫ققق‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ‪١٣٧٦...........................................................‬‬

‫ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ در ﺑﺰرگ ﺳﺎﻟﯽ ‪١٣٧٧.....................................................‬‬

‫‪ -١٠‬ﺣﻀﺎﻧﺖ ‪١٣٧٩ .........................................................‬‬

‫اﻧﻮاع ﺣﻀﺎﻧﺖ )ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ( ﮐﻮدک ‪١٣٧٩..............................................‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮد ﺑﻪ ﺣﻀﺎﻧﺖ ‪١٣٧٩...................................................‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻀﺎﻧﺖ از ﻓﺮدی ﺑﻪ ﻓﺮد دﯾﮕﺮ ‪١٣٨١..........................................‬‬
‫ﻣﺨﺎرج ﺣﻀﺎﻧﺖ ‪١٣٨١ ...................................................................‬‬

‫‪ -١١‬ﻧﻔﻘﻪ )ﯾﺎ ﻣﺨﺎرج( زﻧﺪﮔﯽ‪١٣٨٣ ........................................‬‬

‫ﻓﻀﻠﯿﺖ اﻧﻔﺎق ‪١٣٨٣ ......................................................................‬‬
‫از ﭼﻪ ﻣﺎﻟﯽ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ؟ ‪١٣٨٤.........................................................‬‬
‫ﻧﻔﻘﻪ ھﻤﺴﺮ ‪١٣٨٤ ........................................................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق زﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش ﻏﺎﯾﺐ اﺳﺖ ‪١٣٨٥...........................................‬‬
‫ﻧﻔﻘﻪ ﭘﺪران‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ‪١٣٨٦...........................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻧﻔﻘﻪ ﺑﺮﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ‪١٣٨٦.........................................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺮده و ﮐﻨﯿﺰ ‪١٣٨٧...............................................................‬‬
‫ﻣﺨﺎرج ﺣﯿﻮاﻧﺎت ‪١٣٨٧ ..................................................................‬‬
‫اﺣﻮال اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪه ‪١٣٨٨...............................................................‬‬
‫ﺻﻨﺪوق ﺧﯿﺮﯾﻪ ‪١٣٨٨ ....................................................................‬‬

‫ﺧﻮردﻧﯽﻫﺎ و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽﻫﺎ ‪١٣٩١ ............................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺧﻮردﻧﯽھﺎ و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽھﺎ‪١٣٩١..................................................‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻏﺬا ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ‪١٣٩٢................................................................‬‬
‫اﺻﻞ در ﺧﻮردﻧﯽھﺎ و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽھﺎ ‪١٣٩٢..............................................‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﮫﻤﺎن ‪١٣٩٤ .................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﺧﻮردﻧﯽ و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ‪١٣٩٤.......................................................‬‬
‫ﻓﻀﻠﯿﺖ اﻧﻮاع ﺧﺮﻣﺎ‪١٣٩٥................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ررر‬

‫ﻓﻮاﯾﺪ ﺧﺮﻣﺎ ‪١٣٩٥ .........................................................................‬‬

‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺖ ‪١٣٩٦..............................................‬‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺣﺮام ﮔﻮﺷﺖ ‪١٣٩٦...............................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﺣﯿﻮاﻧﺎت درﻧﺪه ﺣﺮام ‪١٣٩٧......................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺣﺮام ﮔﻮﺷﺖ‪١٣٩٧......................................................‬‬
‫ﻣﻮاد ﺧﻮراﮐﯽ ﺣﺮام ‪١٣٩٨...............................................................‬‬
‫ﻣﺮده و ﺧﻮن ﺣﻼل ‪١٣٩٨...............................................................‬‬
‫روﻏﻦھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻏﺬاھﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ‪١٣٩٨ .....................................‬‬
‫ﱠ‬
‫ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺣﯿﻮان َﺟﻼﻟﻪ ‪١٣٩٩...................................................‬‬
‫ﺧﻮردن ﭼﯿﺰ ﺣﺮام ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺒﺎح ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١٣٩٩ .................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺧﻤﺮ )ﺷﺮاب( ‪١٤٠٠...............................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺷﺮاب ﺧﻮار ‪١٤٠٠..............................................................‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺮاب ﻟﻌﻨﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ ‪١٤٠١ .....................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻮﺷﯿﺪن ﻧﺒﯿﺬ )آب ﺧﺮﻣﺎ( ‪١٤٠١.................................................‬‬
‫ﺧﻮردن از ﻣﺎل دﯾﮕﺮان ‪١٤٠١...........................................................‬‬
‫ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮ ‪١٤٠١.......................................................‬‬
‫ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن در ﻇﺮوف ﺣﺮام ‪١٤٠٢............................................‬‬
‫اﻓﺘﺎدن ﻣﮕﺲ در ﻇﺮف ﻏﺬا ‪١٤٠٢......................................................‬‬

‫ذﮐﺎة )آﻣﺎده و ﺣﻼل ﻧﻤﻮدن ﺣﯿﻮان ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺎ ذﺑﺢ ﺷﺮﻋﯽ(‪١٤٠٣ .....‬‬
‫روش ذﺑﺢ ‪١٤٠٣..........................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ ذﺑﺢ ‪١٤٠٣................................................................‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ روش ذﺑﺢ ﺷﺮﻋﯽ ‪١٤٠٤........................................................‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ ھﻨﮕﺎم ذﺑﺢ ﺣﯿﻮان و ﺷﮑﺎر ‪١٤٠٥ ....................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻣﺮدار ‪١٤٠٥ .........................................................................‬‬
‫ذﺑﯿﺤﻪ أھﻞ ﮐﺘﺎب ‪١٤٠٦ .................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺷﮑﺎر ‪١٤٠٦......................................................‬‬
 ‫ششش‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺣﮑﻢ ذﺑﺢ ﺣﯿﻮان ﺑﻪ ﻧﯿﺖ اھﺪای ﺛﻮاب آن ﺑﻪ ﻣﯿﺖ ‪١٤٠٧...........................‬‬

‫ﺻﯿﺪ )ﺷﮑﺎر( ‪١٤٠٩ .........................................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺻﯿﺪ ‪١٤٠٩ .........................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺷﮑﺎر ﺣﻼل ‪١٤١٠...............................................................‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﺷﮑﺎر ‪١٤١٠ ..................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﮕﮫﺪاری ﺳﮓ‪١٤١٠..............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺎزی ﺑﺎ ﺻﯿﺪ ‪١٤١١................................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﺻﯿﺪ )ﺷﮑﺎر( ‪١٤١١..............................................................‬‬
‫ﺳﺮﮔﺮم ﮐﺮدن ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺎ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ‪١٤١٢..............................................‬‬

‫ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻓﺮاﯾﺾ‬

‫ﮐﺘﺎب ﻓﺮاﯾﺾ‪١٤١٦ ..........................................................‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم ارث ‪١٤١٦ ....................................................................‬‬
‫اھﻤﯿﺖ ﻋﻠﻢ ﻓﺮاﯾﺾ‪١٤١٦..................................................................‬‬
‫اﺣﻮال اﻧﺴﺎن ‪١٤١٦.........................................................................‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻓﺮاﯾﺾ ‪١٤١٧...........................................................................‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ ﻓﺮاﯾﺾ ‪١٤١٧.................................................................‬‬
‫ﺛﻤﺮهی ﻋﻠﻢ ﻓﺮاﯾﺾ ‪١٤١٧..................................................................‬‬
‫ﻓﺮﯾﻀﻪ ‪١٤١٧.................................................................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﺮﮐﻪ ‪١٤١٧...............................................................‬‬
‫ارﮐﺎن ارث ‪١٤١٨.............................................................................‬‬
‫اﺳﺒﺎب ارث ‪١٤١٨...........................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ارث ‪١٤١٨...........................................................................‬‬
‫ﻣﻮاﻧﻊ ارث ‪١٤١٩.............................................................................‬‬
‫ارث زن ﻣﻄﻠﻘﻪ ‪١٤١٩.......................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ارث ‪١٤١٩............................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ورﺛﻪ ‪١٤٢٠...........................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫تتت‬

‫ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ وارث ھﺴﺘﻨﺪ ‪١٤٢٠............................................................‬‬

‫زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ وارث ھﺴﺘﻨﺪ ‪١٤٢٠..............................................................‬‬
‫‪ -٢‬اﺻﺤﺎب ﻓﺮوض ‪١٤٢٢...............................................................‬‬
‫ارث دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﻓﺮض و ﺗﻌﺼﯿﺐ؛ ‪١٤٢٢...............................................‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺳﮫﺎم ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ‪١٤٢٣.....................‬‬
‫ﻣﯿﺮاث اھﻞ ﻓﺮوض ‪١٤٢٣..................................................................‬‬
‫‪ -١‬ﻣﯿﺮاث ﺷﻮھﺮ ‪١٤٢٣ ...................................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﯿﺮاث ھﻤﺴﺮ ‪١٤٢٤ ..................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﯿﺮاث ﻣﺎدر ‪١٤٢٥ ....................................................................‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﯿﺮاث ﭘﺪر ‪١٤٢٦ ......................................................................‬‬
‫‪ -٥‬ﻣﯿﺮاث ﭘﺪرﺑﺰرگ ‪١٤٢٧................................................................‬‬
‫‪ -٦‬ﻣﯿﺮاث ﻣﺎدرﺑﺰرگ ‪١٤٢٨..............................................................‬‬
‫‪ -٧‬ﻣﯿﺮاث دﺧﺘﺮ ‪١٤٢٨ ...................................................................‬‬
‫دﺧﺘﺮ ﭘﺴﺮ ‪١٤٢٩..............................................................‬‬
‫ِ‬ ‫‪ -٨‬ﻣﯿﺮاث‬
‫‪ -٩‬ﻣﯿﺮاث ﺧﻮاھﺮ ﺗﻨﯽ ﯾﺎ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪١٤٣٠ ................................................‬‬
‫ﺧﻮاھﺮ ﭘﺪری ‪١٤٣١.........................................................‬‬
‫ِ‬ ‫‪ -١٠‬ﻣﯿﺮاث‬
‫‪ -١١‬ﻣﯿﺮاث ﺑﺮادر و ﺧﻮاھﺮ ﻣﺎدری ‪١٤٣٢ ..............................................‬‬
‫‪ -٣‬ﻋﺼﺒﻪ ‪١٤٣٣..........................................................................‬‬
‫‪ -١‬ﻋﺼﺒﻪ ﺑﻨﻔﺲ ‪١٤٣٣....................................................................‬‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯿﺮاث ﻋﺼﺒﻪ ِﺑ َﻨﻔﺲ ‪١٤٣٣......................................................‬‬
‫ﺟﮫﺎت ﺗﻌﺼﯿﺐ ‪١٤٣٤ ......................................................................‬‬
‫ﺟﮫﺎت ﻋﺼﺒﻪ ‪١٤٣٤ ........................................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻋﺼﺒﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻏﯿﺮ ‪١٤٣٥.............................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﻋﺼﺒﻪ ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﻏﯿﺮ ‪١٤٣٥............................................................‬‬
‫ﻗﻮاﻋﺪی در ﺑﺤﺚ ﻣﯿﺮاث ‪١٤٣٦..........................................................‬‬
‫ﻣﺎل ﻣﻮروث »ﺗﺮﮐﻪ« ‪١٤٣٨................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﺣﺠﺐ ‪١٤٣٩ .........................................................................‬‬
‫اﺣﻮال ورﺛﻪ ‪١٤٤٠...........................................................................‬‬
 ‫ثثث‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﻗﺴﺎم ورﺛﻪ ‪١٤٤٠...........................................................................‬‬

‫اﻗﺴﺎم ﺣﺠﺐ ‪١٤٤١.........................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ورﺛﻪ از ﺟﮫﺖ ﺣﺠﺐ ﺣﺮﻣﺎن ‪١٤٤٢...............................................‬‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﺠﺐ ﺣﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ‪١٤٤٣....................................................‬‬
‫‪ -٤‬ﺗﺎﺻﯿﻞ ﻣﺴﺎﯾﻞ ‪١٤٤٤................................................................‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪهی ﺗﺎﺻﯿﻞ ‪١٤٤٤.......................................................................‬‬
‫اﺻﻮل ﻣﺴﺎﯾﻞ ورﺛﻪ ‪١٤٤٤...................................................................‬‬
‫اﺻﻮل ﻣﺴﺎﯾﻞ اھﻞ ﻓﺮوض ‪١٤٤٥..........................................................‬‬
‫‪ -٥‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺗﺮﮐﻪ ‪١٤٤٦ ...................................................................‬‬
‫راهھﺎی ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺗﺮﮐﻪ ‪١٤٤٦.................................................................‬‬
‫دادن ﻣﻘﺪاری از ﺗﺮﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯿﺮاث ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ ‪١٤٤٧..........‬‬
‫اﻗﺴﺎم ورﺛﻪ از ﺟﮫﺖ ارث‪١٤٤٧............................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻣﺴﺎﯾﻞ اھﻞ ﻓﺮوض ‪١٤٤٧..........................................................‬‬
‫‪ -٦‬ﻋﻮل‪١٤٤٨............................................................................‬‬
‫اﺛﺮ ﻋﻮل ﺑﺮ ورﺛﻪ ‪١٤٤٨......................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم اﺻﻮل ﻣﺴﺎﯾﻞ از ﺟﮫﺖ ﻋﻮل ‪١٤٤٨................................................‬‬
‫ﻋﻮل اﺻﻮل ‪١٤٤٩...........................................................................‬‬
‫‪ -٧‬ﻣﺴﺎﻟﻪ رد ‪١٤٥٠ ......................................................................‬‬
‫ﺳﺒﺐ رد ‪١٤٥٠..............................................................................‬‬
‫ورﺛﻪای ﮐﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪی رد ﺷﺎﻣﻞ آنھﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪١٤٥٠...................................‬‬
‫ورﺛﻪای ﮐﻪ زﯾﺎدت ﺗﺮﮐﻪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد ‪١٤٥١...........................‬‬
‫ﺷﺮوط رد ‪١٤٥١.............................................................................‬‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻞ رد ‪١٤٥١.............................................................................‬‬
‫‪ -٨‬ﻣﯿﺮاث ذویاﻻرﺣﺎم ‪١٤٥٢..........................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ارث ذویاﻻرﺣﺎم ‪١٤٥٣............................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ارث ﺑﺮدن ذویاﻻرﺣﺎم ‪١٤٥٣....................................................‬‬
‫‪ -٩‬ﻣﯿﺮاث ﺣﻤﻞ )ﺟﻨﯿﻦ( ‪١٤٥٤.......................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫خخخ‬

‫‪ -١٠‬ﻣﯿﺮاث ﺧﻨﺜﯽ ﻣﺸﮑﻞ ‪١٤٥٥......................................................‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺿﻌﯿﺖ ﺧﻨﺜﯽ ‪١٤٥٥...............................................‬‬
‫ﻣﯿﺮاث ﺧﻨﺜﯽ ﻣﺸﮑﻞ ‪١٤٥٥................................................................‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯿﺮاث ﺧﻨﺜﯽ ﻣﺸﮑﻞ ‪١٤٥٦.......................................................‬‬
‫‪ -١١‬ﻣﯿﺮاث ﻣﻔﻘﻮد ‪١٤٥٦...............................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﻣﻔﻘﻮد ‪١٤٥٦.........................................................................‬‬
‫اﺣﻮال ﻣﻔﻘﻮد ‪١٤٥٦.........................................................................‬‬
‫‪ -١٢‬ﻣﯿﺮاث ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻏﺮق ﺷﺪه ﯾﺎ زﯾﺮ آوار ﻣﺎﻧﺪه و اﻣﺜﺎل آنھﺎ ‪١٤٥٧............‬‬
‫اﺣﻮال ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﻏﺮق ﺷﺪﻧﺪ ﯾﺎ زﯾﺮ آوار ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و اﻣﺜﺎل آنھﺎ ‪١٤٥٨..................‬‬
‫‪ -١٣‬ﻣﯿﺮاث ﻗﺎﺗﻞ ‪١٤٥٨ .................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﯿﺮاث ﻗﺎﺗﻞ ‪١٤٥٩....................................................................‬‬
‫ﻣﯿﺮاث ﻣﺮﺗﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﮔﻢ ﺷﺪه ‪١٤٥٩...................................................‬‬
‫‪ -١٤‬ﻣﯿﺮاث ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪١٤٥٩......................................................‬‬
‫ارث ﺑﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﮐﺎﻓﺮ ‪١٤٥٩.........................................................‬‬
‫ﻣﯿﺮاث ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪١٤٦٠.................................................................‬‬
‫ﻣﯿﺮاث ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭘﺪرش ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ ‪١٤٦٠..........................................‬‬
‫‪ -١٥‬ﻣﯿﺮاث زن ‪١٤٦٠ ...................................................................‬‬
‫زن در ﭘﻨﺞ ﭼﯿﺰ ﻧﺼﻒ ﻣﺮد ﺣﻖ دارد‪١٤٦١..............................................‬‬

‫ﺑﺎب ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻗﺼﺎص‬

‫‪ -١‬ﮐﺘﺎب ﻗﺼﺎص‪١٤٦٤ ......................................................‬‬

‫‪ -١‬ﺟﻨﺎﯾﺎت ‪١٤٦٤ ........................................................................‬‬
‫‪ -١‬ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ‪١٤٦٤.................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻗﺼﺎص ‪١٤٦٤........................................................‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﺿﺮورﯾﺎت ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ‪١٤٦٥...........................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺣﻘﻮق ‪١٤٦٦ ........................................................................‬‬
‫ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ‪١٤٦٦................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺼﺎص ‪١٤٦٧ ........................................................................‬‬
 ‫ذذذ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪ -٢‬اﻗﺴﺎم ﻗﺘﻞ ‪١٤٦٨.......................................................................‬‬

‫‪ -١‬ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ‪١٤٦٨ .......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺸﺘﻦ ﻋﻤﺪی اﻧﺴﺎن‪١٤٦٨ .......................................................‬‬
‫ﺻﻮرتھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ‪١٤٦٩ ....................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ‪١٤٧٠ .................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻗﺼﺎص ﻧﻔﺲ ‪١٤٧٠ ..............................................................‬‬
‫ﺷﺮوط اﺟﺮای ﻗﺼﺎص ‪١٤٧١ ............................................................‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ وﻟﯽ دم ﻣﺠﻨﻮن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ وی ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﻨﺪ ‪١٤٧١ ..........................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﻮدک ﯾﺎ ﻣﺠﻨﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻗﺘﻞ ﺷﻮد ‪١٤٧٢ .................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺷﺮاﮐﺖ در ﻗﺘﻞ ‪١٤٧٢ .............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ دﯾﮕﺮی را اﺟﺒﺎر ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪١٤٧٢ ...............................‬‬
‫اﺛﺒﺎت ﻗﺼﺎص ‪١٤٧٢ ......................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺟﺮای ﻗﺼﺎص ‪١٤٧٣ ............................................................‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﺟﺎﻧﯽ ھﻨﮕﺎم ﻗﺼﺎص ‪١٤٧٤ .....................................................‬‬
‫اوﻟﯿﺎی ﻣﻘﺘﻮل ‪١٤٧٤ ......................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار دﯾﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ‪١٤٧٥ ...............................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ‪١٤٧٥ ...................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺴﺎﻣﻪ ‪١٤٧٦ ........................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻗﺴﺎﻣﻪ ‪١٤٧٦ ......................................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﻗﺴﺎﻣﻪ ‪١٤٧٦ .......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻤﺪا ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪١٤٧٦ .........................................‬‬
‫ﺗﻮﺑﻪی ﻗﺎﺗﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪١٤٧٧ .................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ ‪١٤٧٨ .................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ ‪١٤٧٨ ..............................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ ‪١٤٧٨ ...........................................................‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﺗﻨﻮع اﺣﮑﺎم ﻗﺘﻞ ‪١٤٧٩ ...........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ‪١٤٧٩ ..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﺮور ‪١٤٨٠ ..........................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﻗﺘﻞ ﺧﻄﺎ ‪١٤٨٠ .......................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻗﺘﻞ ﺧﻄﺎ ‪١٤٨١ ...................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ضضض‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺟﺎی آوردن ﻗﻀﺎﯾﯽ روزهی ﻣﺮده ‪١٤٨٢ .....................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﮫﺪهی ﻋﺎﻗﻠﻪی اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪١٤٨٢ .......................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﮫﺪهی ﻋﺎﻗﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ و آنرا ﻧﻤﯽﭘﺮدازد ‪١٤٨٣ .............................‬‬
‫‪ -٢‬ﺟﻨﺎﯾﺖ ﮐﻢﺗﺮ از ﻧﻔﺲ ‪١٤٨٣........................................................‬‬
‫‪ -١‬ﻗﺼﺎص در اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح‪١٤٨٤......................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻗﺼﺎص در اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح ‪١٤٨٤ .................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻗﺼﺎص در زﺧﻢ و ﺟﺮاﺣﺖھﺎ‪١٤٨٥..................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻗﺼﺎص در زﺧﻢ و ﺟﺮاﺣﺖ ‪١٤٨٥ ...............................................‬‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻗﺼﺎص ‪١٤٨٥ ...................................................................‬‬
‫ﺳﺮاﯾﺖ ﺟﻨﺎﯾﺖ ‪١٤٨٦ ......................................................................‬‬
‫ﻣﺴﺎوات در ﺣﻘﻮق ‪١٤٨٦ .................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭘﺮده از اﺳﺮار ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻣﯽدارد ‪١٤٨٧ ..................................‬‬
‫اھﺪای ﺧﻮن ‪١٤٨٧ .........................................................................‬‬
‫‪ -٣‬دﯾﻪ ‪١٤٨٨.............................................................................‬‬
‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم دﯾﻪ ‪١٤٨٨.......................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم دﯾﻪ ‪١٤٨٨ ...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ دﯾﻪ ‪١٤٨٨ ............................................................................‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی وﺟﻮب دﯾﻪ ‪١٤٨٩.............................................................‬‬
‫دﯾﻪ ﻗﺘﻞ ﺧﻄﺎ ‪١٤٩٠ .......................................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﭘﺮداﺧﺖ دﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ‪١٤٩٠ .....................................‬‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن دﯾﻪ ‪١٤٩١ .......................................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ دﯾﻪ ﻧﺪارد ‪١٤٩١ .....................................................................‬‬
‫‪ -٢‬اﻗﺴﺎم دﯾﻪ ‪١٤٩٢........................................................................‬‬
‫‪ -١‬دﯾﻪی ﻧﻔﺲ‪١٤٩٢ .....................................................................‬‬
‫اﺻﻞ دﯾﻪ ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪١٤٩٢ ...........................................................‬‬
‫دﯾﻪی زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪١٤٩٢ ................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار دﯾﻪی ﮐﻔﺎر‪١٤٩٣ ..................................................................‬‬
‫دﯾﻪی ﺟﻨﯿﻦ ‪١٤٩٣ .......................................................................‬‬
‫ﻗﺘﻞ ذﻣﯽ ‪١٤٩٤ ...........................................................................‬‬
 ‫غغغ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪ -٢‬دﯾﻪ در ﮐﻢﺗﺮ از ﻧﻔﺲ ‪١٤٩٤..........................................................‬‬

‫اﻗﺴﺎم دﯾﻪ در ﮐﻢﺗﺮ از ﻧﻔﺲ ‪١٤٩٤ ......................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬دﯾﻪی اﻋﻀﺎ ‪١٤٩٤ ...........................................................‬‬
‫دﯾﻪی دﻧﺪانھﺎ ‪١٤٩٥....................................................................‬‬
‫دﯾﻪی ﻣﻮ ‪١٤٩٥...........................................................................‬‬
‫دﯾﻪی ﻋﻀﻮ ﻓﻠﺞ ‪١٤٩٦...................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬دﯾﻪی زﺧﻢھﺎی ﺳﺮ و ﺟﺮاﺣﺖھﺎی ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺪن ‪١٤٩٦ ..................‬‬
‫دﯾﻪی ﺟﺎﺋﻔﻪ ‪١٤٩٧.......................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬دﯾﻪی اﺳﺘﺨﻮان ‪١٤٩٧ ....................................................‬‬

‫ﺑﺎب ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﺣﺪود‬

‫ﮐﺘﺎب ﺣﺪود ‪١٥٠٠ ...........................................................‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم ﺣﺪود ‪١٥٠٠ ..................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﺣﺪود ‪١٥٠٠...........................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺣﺪود ‪١٥٠٠..........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺣﺪود ‪١٥٠١..........................................................‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﺿﺮورﯾﺎت ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ‪١٥٠١............................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ ﺣﺪود ‪١٥٠٢............................................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ اﻗﺎﻣﻪی ﺣﺪود ‪١٥٠٢...................................................................‬‬
‫ﺣﺪود ﺷﺮﻋﯽ ‪١٥٠٣.........................................................................‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن ﻗﺼﺎص و ﺣﺪود ‪١٥٠٣.......................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺣﺪ ﺑﺮ او ﺟﺎری ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١٥٠٤..............................................‬‬
‫ﺗﺎﺧﯿﺮ در اﻗﺎﻣﻪی ﺣﺪ‪١٥٠٤................................................................‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮل اﻗﺎﻣﻪی ﺣﺪود ‪١٥٠٤..............................................................‬‬
‫اﻗﺎﻣﻪی ﺣﺪود در ﻣﮑﻪ ‪١٥٠٥..............................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺷﻼق در ﺣﺪود ‪١٥٠٥..............................................................‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﺣﺪود در ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ‪١٥٠٥.....................................................‬‬
‫ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ اﻧﻮاع ﺷﻼق ‪١٥٠٥..............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﺰد ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﺣﺪی اﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﺪ‪١٥٠٦.................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ظظظ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﺮدهﭘﻮﺷﯽ از ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان ‪١٥٠٦................................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽﮔﺮی در ﺣﺪود ‪١٥٠٧.......................................................‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ ﻣﻘﺘﻮل ‪١٥٠٨.............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻗﺎﻣﻪی ﺣﺪود ‪١٥٠٨.................................................................‬‬
‫اﻗﺎﻣﻪی ﺣﺪ ﺑﺮ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪١٥٠٩........................................................‬‬
‫ﻧﻮع ﺟﮫﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ اﻗﺎﻣﻪی ﺣﺪ ﻣﯽﺷﻮد ‪١٥٠٩.........................................‬‬
‫‪ -٢‬اﻗﺴﺎم ﺣﺪود ‪١٥١٠ ..................................................................‬‬
‫‪ -١‬ﺣﺪ زﻧﺎ ‪١٥١٠............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ زﻧﺎ ‪١٥١٠ .............................................................................‬‬
‫ﺿﺮرھﺎی زﻧﺎ ‪١٥١١ .........................................................................‬‬
‫راهھﺎی ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از زﻧﺎ ‪١٥١١...........................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم زﻧﺎ ‪١٥١٢ ............................................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات زﻧﺎﮐﺎر در دﻧﯿﺎ ‪١٥١٢.............................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات زﻧﺎﮐﺎر در آﺧﺮت ‪١٥١٣..........................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺣﺪ زﻧﺎ ‪١٥١٣ .......................................................................‬‬
‫ﺑﺮ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺣﺪ اﺟﺮا ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١٥١٤..................................................‬‬
‫ازدواج ﺑﻌﺪ از زﻧﺎ ‪١٥١٥ ...................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ وﻟﺪ اﻟﺰﻧﺎ ‪١٥١٥ .......................................................................‬‬
‫زﻧﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺎرم ‪١٥١٥ .........................................................................‬‬
‫از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺳﻼﻣﺘﯽ و ﻋﺎﻓﯿﺖ را ﺧﻮاﺳﺘﺎرﯾﻢ ‪١٥١٦ ..................................‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻗﻮل ﻟﻮط ‪١٥١٦ ......................................................................‬‬
‫زﺷﺘﯽ و ﻗﺒﺎﺣﺖ آن ‪١٥١٦................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻋﻤﻞ ﻗﻮم ﻟﻮط ‪١٥١٧...............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺤﺎق ‪١٥١٧ .........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺳﺘﻤﻨﺎء ‪١٥١٧ .......................................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﺣﺪ ﻗﺬف ‪١٥١٨.........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺣﺪ ﻗﺬف ‪١٥١٨.....................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺬف‪١٥١٨ ...........................................................................‬‬
‫اﻟﻔﺎظ ﻗﺬف ‪١٥١٩ ..........................................................................‬‬
 ‫أأأأ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺷﺮوط وﺟﻮب ﺣﺪ ﻗﺬف ‪١٥١٩...........................................................‬‬

‫ﺛﺒﻮت ﺣﺪ ﻗﺬف ‪١٥١٩ .....................................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻗﺬف ‪١٥٢٠ .......................................................................‬‬
‫ﺳﻘﻮط ﺣﺪ ﻗﺬف ‪١٥٢٠ ....................................................................‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺛﺒﻮت ﺣﺪ ﻗﺬف ‪١٥٢٠..............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ دﯾﮕﺮی را ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﺟﺰ زﻧﺎ ﯾﺎ ﻟﻮاط ﻣﺘﮫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪١٥٢١ .............‬‬
‫‪ -٣‬ﺣﺪ ﺳﺮﻗﺖ ‪١٥٢١.......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺮﻗﺖ‪١٥٢١ .........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺣﺪ ﺳﺮﻗﺖ ‪١٥٢٢...................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺣﺪ ﺳﺮﻗﺖ ‪١٥٢٢...................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺳﺎرق ‪١٥٢٣ ......................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻧﺼﺎب ﺳﺮﻗﺖ ‪١٥٢٣................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻗﻄﻊ دﺳﺖ دزد ‪١٥٢٣............................................................‬‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺠﯽﮔﺮی در ﺣﺪ ﺳﺮﻗﺖ ﺑﻌﺪ از اﺑﻼغ آن ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﺣﺮام اﺳﺖ ‪١٥٢٤ ...........‬‬
‫ﻋﺪم اﺟﺮای ﺣﺪود ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﺷﺒﮫﻪ ‪١٥٢٥ ........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﺑﯿﺖاﻟﻤﺎل دزدی ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪١٥٢٥ .....................................‬‬
‫دزدی از دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮدﭘﺮداز ‪١٥٢٥.......................................................‬‬
‫دزدی از ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻧﺸﺪه‪١٥٢٦ .................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻣﺎﻧﺖ را ﻣﻨﮑﺮ ﺷﻮد ‪١٥٢٦ ...............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺎل دزدﯾﺪه ﺷﺪه ‪١٥٢٧............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪن ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ ‪١٥٢٧................................‬‬
‫‪ -٤‬ﺣﺪ راھﺰﻧﯽ )ﻗﻄﺎع اﻟﻄﺮﯾﻖ( ‪١٥٢٧...................................................‬‬
‫ﺻﻔﺎت ﻗﻄﺎع اﻟﻄﺮﯾﻖ ‪١٥٢٧...............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ِﺣﺮاﺑﻪ‪١٥٢٨ ..........................................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻗﻄﺎع اﻟﻄﺮﯾﻖ ‪١٥٢٨.............................................................‬‬
‫ﺷﺮوط وﺟﻮب ﺣﺪ ﻗﻄﺎع اﻟﻄﺮﯾﻖ ‪١٥٢٩ .................................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺗﺒﻌﯿﺪ وی ‪١٥٢٩ ..................................................................‬‬
‫ﺗﻮﺑﻪی ﻣﺤﺎرب‪١٥٣٠ .......................................................................‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﺑﻪ دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺪ ﺣﺮاﺑﻪ ﺑﺮ وی ﺟﺎری ﻣﯽﺷﻮد ‪١٥٣٠ .........‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫بببب‬

‫ﺣﮑﻢ رﺑﻮدن ‪١٥٣٠ .........................................................................‬‬

‫ﮐﯿﻔﯿﺖ دﻓﺎع از ﺟﺎن ‪١٥٣١...............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ زﻧﺪﯾﻖ ‪١٥٣١ .........................................................................‬‬
‫‪ -٥‬ﺣﺪ اھﻞ ﺑﻐﯽ ‪١٥٣٣....................................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺑﺎﻏﯿﺎن ‪١٥٣٣ ........................................................................‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺑﺎﻏﯿﺎن ‪١٥٣٣ ...................................................................‬‬
‫رﻓﺘﺎر واﺟﺐ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ دو ﮔﺮوه ‪١٥٣٣ ...........................................‬‬
‫ﺧﺮوج ﻋﻠﯿﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )ﺣﺎﮐﻢ اﺳﻼﻣﯽ( ‪١٥٣٤ ...................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺣﺎﮐﻢ اﺳﻼﻣﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ ‪١٥٣٥ ..............................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ اﻣﺖ در ﻗﺒﺎل ﺣﺎﮐﻢ واﺟﺐ اﺳﺖ ‪١٥٣٦ ........................................‬‬
‫ﺗﻮﺑﻪی ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺪ اﺳﺖ ‪١٥٣٦....................‬‬
‫ﺗﻌﺰﯾﺮ ‪١٥٣٧..................................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻣﺠﺎزاتھﺎ ‪١٥٣٧ ...................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺗﻌﺰﯾﺮ ‪١٥٣٨..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﻌﺰﯾﺮ ‪١٥٣٨ ..........................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺗﻌﺰﯾﺮ ‪١٥٣٩ .........................................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﺗﻌﺰﯾﺮ ‪١٥٣٩ ...........................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺠﺎزات ﺗﻌﺰﯾﺮ ‪١٥٤٠...............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺷﺮاب )ﺧﻤﺮ( ‪١٥٤٠.................................................................‬‬
‫)ﻣﯽ(‪١٥٤٠..........................................................‬‬ ‫ﺣﮑﻢ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﺮاب ِ‬
‫ﺛﺒﻮت ﺷﺮب ﺧﻤﺮ ‪١٥٤١ ...................................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺷﺮابﺧﻮار ‪١٥٤٢................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ‪١٥٤٣.....................................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺳﺮ و ﮐﺎر دارﻧﺪ ‪١٥٤٤..............................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ھﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺴﺘﯽ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در ﺑﺪن و ﺗﻨﺒﻠﯽ و ﺑﯽﺣﺴﯽ اﻋﻀﺎ ﺷﻮد‬
‫‪١٥٤٥.......................................................................................‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮑﻞ در ﭘﺰﺷﮑﯽ ‪١٥٤٥.......................................................‬‬
‫ﺟﻌﻞ اﺳﻨﺎد ‪١٥٤٦...........................................................................‬‬
‫ارﺗﺪاد ‪١٥٤٦.................................................................................‬‬
 ‫جججج‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺣﮑﻢ ﻣﺮﺗﺪ ‪١٥٤٦ ...........................................................................‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻗﺘﻞ ﻣﺮﺗﺪ ‪١٥٤٧.....................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ارﺗﺪاد ‪١٥٤٨ ........................................................................‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪ ‪١٥٤٩ ........................................................................‬‬
‫ارﺗﺪاد ﺷﻮھﺮ ﯾﺎ ھﻤﺴﺮ‪١٥٥٠..............................................................‬‬
‫ﯾﻤﯿﻦ )ﺳﻮﮔﻨﺪ( ‪١٥٥١......................................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪی ﮐﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﺷﻮد ‪١٥٥١ ..............................................‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ‪١٥٥١........................................................‬‬
‫زﯾﺎد ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ‪١٥٥١................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺳﻮﮔﻨﺪھﺎ ‪١٥٥٢ .....................................................................‬‬
‫ﮐﻔﺎرهی ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮاﻟﻠﻪ ‪١٥٥٣........................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﺳﻮﮔﻨﺪ ‪١٥٥٣ .......................................................................‬‬
‫ﺣﺎﻧﺚ ﺷﺪن در ﺳﻮﮔﻨﺪ ‪١٥٥٤............................................................‬‬
‫ﺷﺮوط وﺟﻮب ﮐﻔﺎرهی ﺳﻮﮔﻨﺪ ‪١٥٥٤...................................................‬‬
‫ﮐﻔﺎرهی ﺳﻮﮔﻨﺪ ‪١٥٥٥ .....................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻦ ﮐﻔﺎرهی ﺳﻮﮔﻨﺪ )ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺎﻧﺚ ﺷﻮد ﮐﻔﺎر را ﺑﭙﺮدازد( ‪١٥٥٥ .‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ‪١٥٥٦ .....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭼﯿﺰی ﺣﻼل را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﮐﻨﺪ ﺟﺰ ھﻤﺴﺮش ‪١٥٥٦ .............‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﻣﺼﺤﻒ ‪١٥٥٧........................................................‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ ‪١٥٥٧ ........................................‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺣﺘﺮام ‪١٥٥٨ .................................................‬‬
‫ﻧﺬر ‪١٥٥٨....................................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﺬر ‪١٥٥٨ ............................................................................‬‬
‫ﻧﺬر ﺑﺮای ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ‪١٥٥٩ ..................................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﺬر وی ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؟ ‪١٥٥٩ .................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻧﺬر ‪١٥٥٩ ...........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ از وﻓﺎی ﺑﻪ ﻧﺬر ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺎﺷﺪ ‪١٥٦١ ......................................‬‬
‫ﻧﺬر اﻣﻮر دﺷﻮار ‪١٥٦١ .....................................................................‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺻﺮف ﻧﺬر ‪١٥٦١ .....................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫دددد‬

‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﺬر وی آﻣﯿﺨﺘﻪ از اﻃﺎﻋﺖ و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪١٥٦١....................‬‬

‫ﺑﺎب ﻧﻬﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻗﻀﺎوت‬

‫ﮐﺘﺎب ﻗﻀﺎوت ‪١٥٦٤ .........................................................‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم ﻗﻀﺎوت و ﻗﺎﺿﯿﺎن ‪١٥٦٤....................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻗﻀﺎوت‪١٥٦٤.........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﻀﺎوت ‪١٥٦٥.........................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻗﺎﺿﯽ ‪١٥٦٥.........................................................................‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻗﺎﺿﯽ ‪١٥٦٦........................................................................‬‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮدن ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ‪١٥٦٧.........................................................‬‬
‫اﻣﻮری ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺎﺿﯽ از آنھﺎ دوری ﮐﻨﺪ ‪١٥٦٨........................................‬‬
‫‪ -٢‬ﻓﻀﻞ ﻗﻀﺎوت ‪١٥٦٨ .................................................................‬‬
‫‪ -٣‬ﺧﻄﺮ ﻗﻀﺎوت ‪١٥٦٩ .................................................................‬‬
‫اﻣﺎﻧﺖ ﻗﻀﺎوت ‪١٥٦٩........................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻗﺎﺿﯽھﺎ و ﻋﻤﻠﮑﺮد آنھﺎ ‪١٥٧٠....................................................‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪی ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻗﻀﺎوت ‪١٥٧١...........................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻗﻀﺎوت را ﺑﺮﻋﮫﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮد؟ ‪١٥٧١...........................................‬‬
‫‪ -٤‬آداب ﻗﺎﺿﯽ ‪١٥٧٢ ...................................................................‬‬
‫آﯾﺎ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻋﻠﻢ ﺧﻮد ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﺪ؟ ‪١٥٧٣...........................‬‬
‫ﻓﻀﻞ اﺻﻼح ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ‪١٥٧٣.............................................................‬‬
‫ﻣﻮﻋﻈﻪی ﻃﺮﻓﯿﻦ دﻋﻮی ﻗﺒﻞ از ﺣﮑﻢ ‪١٥٧٤............................................‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن ﻗﺎﺿﯽ وض ﻣﻔﺘﯽ ‪١٥٧٦.....................................................‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﻔﺖ ﺣﮑﻢ ‪١٥٧٦ ...................................................................‬‬
‫‪ -٦‬دﻋﺎوی وﺑﯿﻨﺎت ‪١٥٧٧...............................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ دﻋﻮی ‪١٥٧٨................................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ دﻋﻮی ‪١٥٧٨.........................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺷﺮﮐﺖھﺎی ﺣﻘﻮﻗﯽ ‪١٥٧٩...........................................................‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﯿﻨﻪ‪١٥٧٩.............................................................‬‬
 ‫ﻩﻩﻩﻩ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﻓﺮاد از ﺣﯿﺚ اﺗﮫﺎم ‪١٥٨٠..................................................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﻗﺎﺿﯽ‪١٥٨٠...........................................................................‬‬
‫ﻣﺤﻞ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ دﻋﻮی ‪١٥٨١...........................................................‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎری ﺑﯿﻦ دو ﻗﺎﺿﯽ ‪١٥٨١..........................................................‬‬
‫ﺧﻄﺮ ﻗﺴﻢ دروغ ‪١٥٨٣.....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻣﻼک ‪١٥٨٣.................................................................‬‬
‫‪ -٧‬ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺛﺒﺎت دﻋﻮی‪١٥٨٣.........................................................‬‬
‫‪ -١‬اﻗﺮار )اﻋﺘﺮاف( ‪١٥٨٣..................................................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﻗﺮار وی ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ‪١٥٨٤ .................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻗﺮار ‪١٥٨٤ ...........................................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﺷﮫﺎدت ‪١٥٨٤..........................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط وﺟﻮب ادای ﺷﮫﺎدت ‪١٥٨٤......................................................‬‬
‫ادای ﺷﮫﺎدت ‪١٥٨٥ .......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮔﻮاھﯽ دروغ ‪١٥٨٦ .................................................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺷﮫﺎدﺗﺶ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪١٥٨٦ .....................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺷﮫﺎدت دادن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺷﮫﺎدت دﯾﮕﺮی ‪١٥٨٧ .................................‬‬
‫ﻣﻮاﻧﻊ ﺷﮫﺎدت ‪١٥٨٧ .......................................................................‬‬
‫ﭼﻮن ﺷﺎھﺪان از ﺷﮫﺎدت ﺧﻮد رﺟﻮع ﮐﻨﻨﺪ ‪١٥٨٩ .....................................‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ‪١٥٨٩...........................................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن در آن ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ‪١٥٩٠ ......................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن در دﻋﻮی ‪١٥٩٠ ..................................................‬‬
‫ﺗﻐﻠﯿﻆ در ﺳﻮﮔﻨﺪ ‪١٥٩١ ...................................................................‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ‪١٥٩٢ ..................................................................‬‬
‫ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ‪١٥٩٢ ........................................................................‬‬
‫‪ -٨‬اﺣﮑﺎم زﻧﺪان ‪١٥٩٢ ..................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ زﻧﺪاﻧﯽ‪١٥٩٢..........................................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ زﻧﺪان ‪١٥٩٢..........................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم زﻧﺪان ‪١٥٩٣..........................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫وووو‬

‫اﺣﮑﺎم زﻧﺪان ‪١٥٩٤.........................................................................‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ وﻟﯽ اﻣﺮ در ﻗﺒﺎل زﻧﺪاﻧﯿﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ‪١٥٩٤.................................‬‬

‫ﺑﺎب دﻫﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎرت‬

‫‪ -١‬ﮐﺘﺎب ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎرت ‪١٥٩٨.............................................‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم ﺧﻠﯿﻔﻪ ‪١٥٩٨ .................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ‪١٥٩٨..................................................................‬‬
‫اوﻟﯽاﻻﻣﺮ ‪١٥٩٨.............................................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺛﺒﻮت رھﺒﺮی اﻣﺎم ‪١٥٩٩...........................................................‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺗﻨﮫﺎ در اﺧﺘﯿﺎر اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ‪١٦٠٠..................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم دﺳﺘﻮرات ﺣﺎﮐﻤﺎن‪١٦٠١...........................................................‬‬
‫اھﻞ ﺧﻼﻓﺖ ‪١٦٠١..........................................................................‬‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎی اﻣﺎرت ‪١٦٠٢........................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻣﺎم ﻋﺎدل و ﻣﺠﺎزات اﻣﺎم ﻇﺎﻟﻢ ‪١٦٠٣..........................................‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺮای ﻣﺮدان اﺳﺖ ﻧﻪ زﻧﺎن ‪١٦٠٤......................................‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﯿﻌﺖ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﻣﺎم ‪١٦٠٤.......................................................‬‬
‫ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺎ دو ﺧﻠﯿﻔﻪ ‪١٦٠٤...................................................................‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ‪١٦٠٥.........................................................‬‬
‫‪ -٢‬وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻠﯿﻔﻪ ‪١٦٠٥................................................................‬‬
‫‪ -٣‬وﻇﺎﯾﻒ اﻣﺖ ‪١٦١٠ ...................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﭘﻨﺎھﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪١٦١٣............................................................‬‬

‫‪ -٢‬ﻧﮑﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻇﻬﻮر ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ ‪١٦١٥ ...................................‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم ﻓﺘﻨﻪھﺎ ‪١٦١٥ .................................................................‬‬
‫اﺻﻞ ﻓﺘﻨﻪھﺎ ‪١٦١٥..........................................................................‬‬
‫ﻇﮫﻮر ﻓﺘﻨﻪھﺎ ‪١٦١٦.........................................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ ﻓﺘﻨﻪھﺎ ‪١٦١٧...........................................................................‬‬
‫آﻏﺎز ﻓﺘﻨﻪھﺎ ‪١٦١٨...........................................................................‬‬
 ‫زززز‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺷﺮارهھﺎی ﻓﺘﻨﻪ ‪١٦١٩......................................................................‬‬

‫‪ -٢‬راهھﺎی ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪن از ﻓﺘﻨﻪھﺎ ‪١٦٢٠.............................................‬‬
‫‪ -١‬ﺧﺸﮑﺎﻧﺪن اﺳﺎس ﻓﺘﻨﻪھﺎ و ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪن از رﺷﺪ آنھﺎ در ﺑﺪو ﻇﮫﻮر؛ و ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در ﭘﯽ آن ھﺴﺘﻨﺪ ‪١٦٢٠.....................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﭘﺮھﯿﺰ از ﺷﺮ‪ ،‬دری از درھﺎی ﺧﯿﺮ اﺳﺖ ‪١٦٢١.....................................‬‬
‫‪ -٣‬ھﻤﺮاھﯽ ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻇﮫﻮر ﻓﺘﻨﻪھﺎ ‪١٦٢١.....................................‬‬
‫‪ -٤‬ھﻤﺮاھﯽ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪١٦٢٣................................................‬‬
‫‪ -٥‬ﺑﺮرﺳﯽ اﺧﺒﺎر ‪١٦٢٥....................................................................‬‬
‫‪ -٦‬ﺣﻔﻆ زﺑﺎن ‪١٦٢٨.......................................................................‬‬
‫‪ -٧‬ﺻﺒﺮ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و ﺑﺮدﺑﺎری در ھﺮ ﺣﺎل ‪١٦٣١.......................................‬‬
‫‪ -٨‬ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻓﺘﻨﻪھﺎ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ ‪١٦٣٤........................................‬‬
‫‪ -٩‬دﻋﺎ و روی آوردن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ در دﻓﻊ ﻓﺘﻨﻪھﺎ‪١٦٣٦....................................‬‬
‫‪ -١٠‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ از ﻓﺘﻨﻪھﺎ ‪١٦٤٠..................................................‬‬
‫‪ -١١‬دوری و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ از ﻓﺘﻨﻪھﺎ ‪١٦٤١...........................................‬‬
‫‪ -١٢‬ﻋﺪم آرزوی ﻣﺮگ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻓﺘﻨﻪھﺎ ‪١٦٤٣.........................................‬‬

‫ﺑﺎب ﯾﺎزدﻫﻢ‪ :‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪١٦٤٦ .............................................‬‬

‫‪ -١‬ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮدن دﯾﻦ اﺳﻼم ‪١٦٤٦......................................................‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ﺟﮫﺎن آﻓﺮﯾﻨﺶ ‪١٦٤٦..........................................................‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ﺷﺮﻋﯽ ‪١٦٤٦....................................................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮی اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺑﺸﺮﯾﺖ‪١٦٤٧................................................................‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ‪١٦٤٨....................................................................‬‬
‫راه ﻧﺠﺎت و رﺳﺘﮕﺎری ‪١٦٥٢...............................................................‬‬
‫‪ -٢‬ﺣﮑﻤﺖ ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن‪١٦٥٣........................................................‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ و زﻣﺎنھﺎﯾﯽﮐﻪ اﻧﺴﺎن آنھﺎ را ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ ‪١٦٥٤...............................‬‬
‫ﮐﻤﺎل ﻧﻌﻤﺖ ﻗﻠﺐ ‪١٦٥٥....................................................................‬‬
‫ﻓﻘﻪ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ‪١٦٥٦....................................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫حححح‬

‫ارزش دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ آﺧﺮت ‪١٦٥٧........................................................‬‬

‫اﺻﻞ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ‪١٦٥٩........................................................‬‬
‫‪ -٣‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪١٦٦٠..................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ارﺳﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ‪١٦٦٠.......................................................‬‬
‫وﻇﯿﻔﻪی اﻧﺒﯿﺎء و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ‪١٦٦١.........................................................‬‬
‫اﺳﺒﺎب ھﺪاﯾﺖ ‪١٦٦٢........................................................................‬‬
‫دﻋﻮت دادن ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺮای اﻣﺖ واﺟﺐ اﺳﺖ ‪١٦٦٣.....................................‬‬
‫ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﻮدن اﻣﻮر دﯾﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﺎرھﺎی دﻧﯿﺎ ‪١٦٦٥.........................................‬‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪن دﯾﻦ ‪١٦٦٥.....................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دﻋﻮت دادن ﺑﻪﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪١٦٦٥.........................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻣﺮدم در ﻋﻤﻞ ‪١٦٦٦................................................................‬‬
‫‪ -٤‬ﻓﻀﯿﻠﺖ دﻋﻮت و دﻋﻮﺗﮕﺮان ‪١٦٦٧.................................................‬‬
‫اﺻﻞ دﻋﻮت‪١٦٦٧...........................................................................‬‬
‫ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﯾﺖ اﻟﻠﻪ در ﻓﺮﺳﺘﺎدن رﺳﻮﻻن ‪١٦٦٩.........................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن ‪١٦٧٠..............................................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اﻣﺖھﺎ ‪١٦٧٠........................................................................‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻗﺮنھﺎ ‪١٦٧٢........................................................................‬‬
‫ﻗﯿﺎم اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮای دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪١٦٧٣...............................‬‬
‫ﻣﻘﺪم داﻧﺴﺘﻦ ﮐﺎرھﺎی دﯾﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﺎرھﺎی دﻧﯿﻮی ‪١٦٧٤.................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪١٦٧٥........................................................‬‬
‫‪ -٥‬اﺣﮑﺎم دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ‪١٦٧٧..................................................‬‬
‫ﻓﮫﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ‪١٦٧٧.............................................................‬‬
‫اھﻤﯿﺖ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪١٦٧٩........................................................‬‬
‫زﻣﺎن آﻏﺎز دﻋﻮت‪١٦٨٠.....................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ‪١٦٨١...........................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ دﻋﻮﺗﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺣﻖ ‪١٦٨٣........................................................‬‬
‫راهھﺎی دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪١٦٨٤........................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻣﺮدم در ﻣﯿﺪان ﺗﻼش و ﮐﺎر ‪١٦٨٥...............................................‬‬
 ‫طططط‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺟﮫﺎد ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪١٦٨٧........................................................................‬‬

‫ﻓﺪاﮐﺎری و ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﯽ ﺑﺮای اﻋﻼی ﮐﻠﻤﺔ اﻟﻠﻪ ‪١٦٨٨....................................‬‬
‫اوﻟﯿﻦ دﻋﻮﺗﮕﺮ اﯾﻦ اﻣﺖ ‪١٦٨٩.............................................................‬‬
‫دروازهھﺎی ھﺪاﯾﺖ ‪١٦٩٠..................................................................‬‬
‫اﺳﺒﺎب )اﻧﮕﯿﺰهھﺎی( ھﺪاﯾﺖ ‪١٦٩٣.......................................................‬‬
‫وﺟﻮب دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪١٦٩٤.........................................................‬‬
‫وﻇﯿﻔﻪی اﻣﺖ ‪١٦٩٥........................................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺗﺮک دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪١٦٩٧.................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ‪١٦٩٩............................................‬‬
‫اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ ‪١٧٠٠.........................................‬‬
‫وﻇﯿﻔﻪی ھﺮ ﻣﺮد و زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪١٧٠٠...................................................‬‬
‫ﮐﻮﺗﺎھﯽ در ﺷﺮﯾﻌﺖ ‪١٧٠١..................................................................‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎدهی درﺳﺖ از اوﻗﺎت ‪١٧٠٤........................................................‬‬
‫دﺳﺘﻪھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺨﺎﻃﺐ دﻋﻮﺗﮕﺮ ‪١٧٠٥..............................................‬‬
‫اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺎﻓﺮ ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ‪١٧٠٨.........................................‬‬
‫دﻋﻮﺗﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪١٧٠٩................................................................‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ دﻋﺎ و دﻋﻮت ‪١٧١٠.............................................................‬‬
‫ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺑﻮدن دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪١٧١١................................................‬‬
‫دﺳﺘﻪھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻋﻮﺗﮕﺮ ‪١٧١٢.........................................................‬‬
‫‪ -٦‬اﺻﻮل دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن‪١٧١٣................................................‬‬
‫اﻟﮕﻮی در دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪١٧١٤.....................................................‬‬
‫ﺳﯿﺮت اﻧﺒﯿﺎ در دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ‪١٧١٥...............................................‬‬
‫اﺣﻮال ﻣﺮدم ﺑﻌﺪ از دﻋﻮت ‪١٧١٦..........................................................‬‬
‫اﻋﻤﺎل اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن و ﭘﯿﺮوانﺷﺎن ‪١٧١٧..............................................‬‬
‫اﺻﻮﻟﯽ از دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن ‪١٧١٨...................................................‬‬
‫رﺳﺎﻧﺪن دﯾﻦ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم و ﻧﺼﯿﺤﺖﺷﺎن ‪١٧١٩.......................................‬‬
‫دﻋﻮت ﻣﺮدم در ﺧﺎﻧﻪھﺎ‪ ،‬ﺑﺎزارھﺎ‪ ،‬روﺳﺘﺎھﺎ و ﺷﮫﺮھﺎ ‪١٧١٩.............................‬‬
‫دﻋﺎ ﺑﺮای ھﺪاﯾﺖ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ‪١٧٢١..........................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫يييي‬

‫اﺑﺮاز ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪی در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻔﺎر ﺳﺮﮐﺶ ‪١٧٢١...................................‬‬

‫ﺳﺨﺖﮔﯿﺮی و اﺑﺮاز ﻗﺪرت در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﺳﺮﮐﺸﺎن ‪١٧٢٣................‬‬
‫ﻣﺪارای ﺑﺎ ﮐﻔﺎر در ھﻨﮕﺎم ﺗﺮس و ﺧﻄﺮ ‪١٧٢٣...........................................‬‬
‫دﻋﻮت ﻣﺮدم ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮدﺷﺎن و ﻓﺮﺳﺘﺎدن رﺳﻮﻻن از ﻣﺮدم ‪١٧٢٤..................‬‬
‫ﺗﻮازن ﺑﯿﻦ ﻋﺒﺎدت و دﻋﻮت‪١٧٢٥.........................................................‬‬
‫اﺣﻮال اﻣﺖھﺎ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻋﻠﯿﮫﻢ اﻟﺼﻼة و اﻟﺴﻼم ‪١٧٢٥...............................‬‬
‫ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ دﯾﻦ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻧﺪوه و ﺗﺄﺳﻒ ﺧﻮرد ‪١٧٢٧..............‬‬
‫ﺑﺸﺎرت و ھﺸﺪار ‪١٧٢٧.....................................................................‬‬
‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ‪١٧٢٨......................................................‬‬
‫رﺑﻂ دادن دل ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن و وﻋﺪه ﺑﮫﺸﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ‪١٧٢٩‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﯿﮏ ﺑﺎ ﻣﺮدم ‪١٧٢٩..................................................................‬‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮت‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺰد ﻧﺸﻮد ‪١٧٣٠............................................‬‬
‫دﻟﺴﻮزی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ‪١٧٣٠...........................................................‬‬
‫ﻧﺮم دﻟﯽ و دلﺳﻮزی ‪١٧٣١................................................................‬‬
‫ﻧﺮﻣﯽ و ﺑﺨﺸﺶ و ﮔﺬﺷﺖ ‪١٧٣١..........................................................‬‬
‫ﺻﺪاﻗﺖ ‪١٧٣٢...............................................................................‬‬
‫ﺻﺒﺮ ‪١٧٣٢...................................................................................‬‬
‫اﺧﻼص ‪١٧٣٣...............................................................................‬‬
‫ﺳﺨﺎوت و ﺧﺪﻣﺖ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ ‪١٧٣٣.......................................................‬‬
‫ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽھﺎ و اﻣﮑﺎﻧﺎت رﻓﺎھﯽ دﻧﯿﺎ ‪١٧٣٤...................................‬‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدتھﺎ و ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن از ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮔﻨﺎھﺎن ‪١٧٣٥..............................‬‬
‫در ﮐﺎرھﺎی ﺧﯿﺮ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪١٧٣٦.........................................‬‬
‫ﺟﮫﺎد ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎن ﺑﺮای اﻋﻼی ﮐﻠﻤﺔ اﻟﻠﻪ ‪١٧٣٦.......................................‬‬
‫ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٣٧.....................................................................‬‬
‫ﯾﺎدﮔﯿﺮی و آﻣﻮزش ﻋﻠﻢ ‪١٧٣٧.............................................................‬‬
‫ﭘﺎک ﻧﻤﻮدن روان‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ روح و ﺑﺪن ﺑﺎ ﻋﺒﺎدت ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﮐﺜﺮت ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ ‪١٧٣٨...‬‬
‫دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ در ھﻤﻪ وﻗﺖ و ھﻤﻪ ﺟﺎ ‪١٧٣٩.....................................‬‬
‫ﺷﻮری )و ﻣﺸﻮرت( ‪١٧٤٠..................................................................‬‬
 ‫كككك‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﯾﻘﯿﻦ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ و ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ او ﺗﻌﺎﻟﯽ ‪١٧٤١............................................‬‬

‫دﻋﺎ و ﺗﻀﺮع در ﻧﻤﺎز و ھﻤﻪ وﻗﺖ ‪١٧٤٢..................................................‬‬
‫ﺷﮑﺎﯾﺖ و اﻟﺘﻤﺎس ﺑﻪ درﮔﺎه اﻟﻠﻪ در ھﻤﻪ ﺟﺎ و ھﻤﻪ وﻗﺖ ‪١٧٤٣.......................‬‬
‫اﻋﺘﻤﺎد و ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﺒﺎب ﻣﺸﺮوع ‪١٧٤٥............................‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری از دﺳﺘﻮرات اﻟﻠﻪ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎ آداب و رﺳﻮم راﯾﺞ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ ‪١٧٤٦..‬‬
‫ﺗﺤﻤﻞ آزارھﺎ و ﻃﺮد ﺷﺪنھﺎ در راه دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ‪١٧٤٧................‬‬
‫ﺻﺒﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﮫﻤﺖھﺎ‪ ،‬ﻃﻌﻨﻪھﺎ و ﻣﺴﺨﺮه ﮐﺮدنھﺎ ‪١٧٤٨.............................‬‬
‫ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﭘﺎﯾﺪاری در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ھﺮ ﭼﻨﺪ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪١٧٤٩.....‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺪرت اﻟﻠﻪ ﺑﺮای رھﺎﯾﯽ از ﮔﺮﻓﺘﺎریھﺎ و ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت‪١٧٥٠.............‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺧﺮدﻣﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم ‪١٧٥١.............................................‬‬

‫ﺑﺎب دوازدﻫﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﺟﻬﺎد در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫‪ -١‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﻟﻠﻪ ‪١٧٥٦........................................‬‬

‫‪ -١‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪١٧٥٦...........................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻔﺮ ﺑﺮای ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪١٧٥٦......................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ اراده ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﻋﺬر و ﯾﺎ‬
‫ﻣﺮﯾﻀﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪١٧٥٧.................................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺠﺎھﺪی را در راه اﻟﻠﻪ ﺗﺠﮫﯿﺰ ﮐﻨﺪ ‪١٧٥٧...........................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺨﺸﺶ ﮐﻨﺪ از ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪١٧٥٨.............‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻧﻔﺎق در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪١٧٥٩...................................................‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪١٧٥٩..................................‬‬
‫‪ -٢‬اﺣﮑﺎم ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٦٠.....................................................‬‬
‫اھﺪاف ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٦٠............................................................‬‬
‫اﺛﺮ ﺻﺒﺮ و ﯾﻘﯿﻦ در ﻋﻤﻞ ‪١٧٦١............................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٦٢..............................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٦٣.............................................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٦٣...............................................................‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٦٤........................................................‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫لللل‬

‫ﺷﺮوط وﺟﻮب ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٦٤....................................................‬‬

‫‪ -٣‬اﺣﮑﺎم ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٦٤................................................‬‬
‫آداب ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٦٤.........................................................‬‬
‫رﺑﺎط )ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ( ‪١٧٦٥......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٦٦...........................................................‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﻣﺮزھﺎی ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی اﺳﻼﻣﯽ ‪١٧٦٦.............................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﺟﮫﺎد ‪١٧٦٦.......................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﻣﺠﺎھﺪی ﮐﻪ در راه اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪١٧٦٦....................................‬‬
‫ﺟﮫﺎد زﻧﺎن ‪١٧٦٧............................................................................‬‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ھﻼﮐﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ‪١٧٦٧........................................................‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ را ﺗﺮک ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪١٧٦٨..............................‬‬
‫وﻇﺎﯾﻒ اﻣﺎم در ﺟﮫﺎد ‪١٧٦٩...............................................................‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺠﺎھﺪان واﺟﺐ اﺳﺖ ‪١٧٧٠.....................................................‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﻓﺮﯾﺐ در ﺟﮫﺎد ‪١٧٧٠...............................................................‬‬
‫‪ -٤‬اﺣﮑﺎم ﺟﻨﮓ در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٧١.....................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﺟﻨﮓ ‪١٧٧١...........................................................................‬‬
‫وﻗﺖ ﻧﺰول ﯾﺎری و ﻧﺼﺮت اﻟﻠﻪ ‪١٧٧١......................................................‬‬
‫ﻓﺮار از ﻣﯿﺪان ﺟﮫﺎد ‪١٧٧٣.................................................................‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺷﮫﯿﺪان در راه اﻟﻠﻪ ‪١٧٧٣..........................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﻮد ‪١٧٧٤...........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﺪ ‪١٧٧٤..................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ در راه اﻟﻠﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪١٧٧٤.........................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﻋﻀﺎ ‪١٧٧٥.....................................................................‬‬
‫‪ -٥‬اﺣﮑﺎم ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺟﻨﮕﯽ ‪١٧٧٦.........................................................‬‬
‫ﻏﻨﺎﯾﻢ ‪١٧٧٦..................................................................................‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻏﻨﺎﯾﻢ ‪١٧٧٦.........................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺸﺶ از ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ ‪١٧٧٨..................................‬‬
‫اﺳﯿﺮان ﮐﻔﺎر ‪١٧٧٨..........................................................................‬‬
 ‫مممم‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫آﻣﯿﺰش ﺑﺎ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺳﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ‪١٧٧٩....................................................‬‬

‫‪ -٢‬اﺣﮑﺎم ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪١٧٨١.............................................‬‬

‫‪ -١‬اھﻞ ذﻣﻪ ‪١٧٨١ ......................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺟﺰﯾﻪ ‪١٧٨٢...........................................................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم اھﻞ ذﻣﻪ ‪١٧٨٣......................................................................‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﮐﺴﺎﻧﯽ از اھﻞ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ‪١٧٨٤...............................‬‬
‫ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺑﻮدن اھﻞ ذﻣﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪١٧٨٤...............................................‬‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻋﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ذﻣﯽ ﻧﻘﺾ ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١٧٨٥...................................‬‬
‫‪ -٢‬اھﻞ اﻣﺎن ‪١٧٨٥ ......................................................................‬‬
‫ﻋﻘﺪ اﻣﺎن ‪١٧٨٥.............................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻋﻘﺪ اﻣﺎن‪١٧٨٥.......................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺎﻧﺪن ﮐﻔﺎر در ﺟﺰﯾﺮةاﻟﻌﺮب ‪١٧٨٦.................................................‬‬
‫ﮔﻨﺎه ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﻌﺎھﺪی را ﺑﮑﺸﺪ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪١٧٨٧.........‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﻨﯿﺴﻪ و ﮐﻠﯿﺴﺎ ‪١٧٨٧.....................................................‬‬
‫‪ -٣‬اھﻞ ُھﺪﻧﻪ ‪١٧٨٨ .....................................................................‬‬
‫ُھﺪﻧﻪ ‪١٧٨٨..................................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻋﻘﺪ ُھﺪﻧﻪ ‪١٧٨٨......................................................................‬‬
‫وﻓﺎی ﺑﻪ ﻋﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ‪١٧٨٩...............................................................‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آنھﺎ ﻋﻘﺪ ُھﺪﻧﻪ واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ‪١٧٩٠..............................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺟﻨﮓ در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ‪١٧٩١......................................................‬‬

‫ﭘﺎﯾﺎن ‪١٧٩٣ .................................................................‬‬

 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫إن اﳊﻤﺪ ﷲ ﻧﺤﻤﺪه وﻧﺴﺘﻌﻴﻨﻪ وﻧﺴﺘﻐﻔﺮه‪ ،‬وﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ ﴍور أﻧﻔﺴﻨﺎ وﻣﻦ ﺳﻴﺌﺎت أﻋﲈﻟﻨﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻦ ﳞﺪه اﷲ ﻓﻼ ﻣﻀﻞ ﻟﻪ‪ ،‬وﻣﻦ ﻳﻀﻠﻞ ﻓﻼ ﻫﺎدي ﻟﻪ‪ ،‬وأﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ﴍﻳﻚ ﻟﻪ‬
‫وأﺷﻬﺪ أن ﳏﻤﺪ ﹰا ﻋﺒﺪه ورﺳﻮﻟﻪ‪.‬‬
‫و� َّن إ َّ� َوأَ ُ‬ ‫َ َ‬
‫َ‬
‫نتم ُّم ۡسل ُِمون‪﴾١٠٢‬‬
‫ََ َُ ُ‬ ‫َُ‬ ‫ام ُنوا ْ َّٱ� ُقوا ْ َّ َ‬
‫ٱ� َح َّق �قاتِهِۦ و� �م‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ِ‬
‫]آلﻋﻤﺮان‪.[١٠٢ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ! از اﻟﻠﻪ آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﭘﺮوا ﮐﺮدن از اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﻤﯿﺮﯾﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ۡ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫َ ََ ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ ُ َّ ُ ْ‬
‫اس ٱ�قوا َر َّ�� ُم ٱ�ِي خلق�م ّمِن �ف ٖس َ�ٰح َِدة ٖ َوخل َق مِن َها َز ۡو َج َها‬ ‫���ها ٱ�‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫َ ۡ ۡ َ َ َّ َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٓ ُ َ‬ ‫َ َ َّ ۡ ُ َ َ ٗ َ ٗ َ َ ٓ ٗ َ َّ ُ ْ َّ َ َّ‬
‫ٱ� �ن‬ ‫ٱ� ٱ�ِي � َسا َءلون بِهِۦ وٱ�رحام ۚ إِن‬ ‫و�ث مِنهما رِجا� كثِ�� و� ِساء ۚ وٱ�قوا‬
‫� ۡم َر� ٗ‬ ‫َ َۡ ُ‬
‫ِيبا‪] ﴾١‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١ :‬‬ ‫علي‬
‫»ای ﻣﺮدم از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎری ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﯾﮏ ﻧﻔﺲ آﻓﺮﯾﺪ و ھﻤﺴﺮش را‬
‫ﻧﯿﺰ از وی آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬و از آن دو‪ ،‬ﻣﺮدان و زﻧﺎن زﯾﺎدی ﻣﻨﺘﺸﺮ و ﭘﺨﺶ ﮐﺮد‪ ،‬و از اﻟﻠﻪ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫)ﻧﺎم( او از ھﻤﺪﯾﮕﺮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی را ﮔﺴﺴﺘﻪ‬
‫دارﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺎ اﻟﻠﻪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺷﻤﺎﺳﺖ«‬
‫ۡ‬ ‫َ ُ َ ۡ َ ُ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َ ُ ُ ْ َ ٗ‬
‫ٱ� َوقولوا ق ۡو� َسدِيدا‪ ٧٠‬يُ ۡصل ِۡح ل� ۡم أع َ�ٰل� ۡم َو َ�غفِ ۡر‬ ‫���ها ٱ�ِين ءامنوا ٱ�قوا‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫يما‪] ﴾٧١‬اﻷﺣﺰاب‪.[٧١-٧٠ :‬‬ ‫از فَ ۡو ًزا َع ِظ ً‬ ‫ٱ� َو َر ُس َ ُ‬
‫و�ۥ َ� َق ۡد فَ َ‬ ‫َ ُ ُُ َ ُ‬
‫� ۡم َو َمن يُطِعِ َّ َ‬
‫ل� ۡم ذنو� ۗ‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! از اﻟﻠﻪ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و ﺳﺨﻦ ﺣﻖ و درﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ * در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻟﻠﻪ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن را‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮔﻨﺎھﺎنﺗﺎن را ﻣﯽآﻣﺮزد و ھﺮﮐﺲ از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداری ﮐﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزی و ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرﮔﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢‬‬

‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ...‬ﻓﺈن أﺻﺪق اﳊﺪﻳﺚ ﻛﺘﺎب اﷲ‪ ،‬وأﺣﺴﻦ اﳍﺪي ﻫﺪي ﳏﻤﺪ ج‪ ،‬وﴍ اﻷﻣﻮر‬
‫ﹴ‬
‫ﺿﻼﻟﺔ ﰲ اﻟﻨﺎر‪ ،‬وﺑﻌﺪ‪.‬‬ ‫ﹴ‬
‫ﺿﻼﻟﺔ‪ ،‬وﻛﻞ‬ ‫ﹴ‬
‫ﺑﺪﻋﺔ‬ ‫ﹴ‬
‫ﺑﺪﻋﺔ‪ ،‬وﻛﻞ‬ ‫ﹴ‬
‫ﳏﺪﺛﺔ‬ ‫ﳏﺪﺛﺎﲥﺎ‪ ،‬وﻛﻞ‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ھﻤﺎﻧﺎ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ رھﻨﻤﻮد‪ ،‬رھﻨﻤﻮد‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰھﺎ ﻧﻮ آوری دﯾﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ھﺮ ﻧﻮ آوری در دﯾﻦ ﺑﺪﻋﺖ‬
‫اﺳﺖ و ھﺮ ﺑﺪﻋﺘﯽ ﮔﻤﺮاھﯽ اﺳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ھﺮ ﮔﻤﺮاھﯽ ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﺮاﻣﯽ‪:‬‬
‫ّ‬
‫ﺗﺮدﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آ ﮔﺎھﯽ و ﺗﻔﻘﻪ در دﯾﻦ از ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎرھﺎ و ﺷﺮﯾﻒﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ‬
‫اﻣﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻓﻘﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و ﮐﺎرھﺎﯾﺶ‪ ،‬و ﻓﻘﻪ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ دﯾﻦ و آﯾﯿﻦ اﻟﮫﯽ‪ ،‬و ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬و ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺘﻀﺎی آن؛ در اﯾﻤﺎن و ﺑﺎور و‪ ...‬و در ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار و رﻓﺘﺎر و‪. ...‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﯾﮕﺎﻧﻪ داﻧﺴﺘﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ھﺪف ﻧﮫﺎﯾﯽ از ﻋﻤﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری و ﺗﻘﻮای ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬و ھﺪف اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل از آﻓﺮﯾﺪن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻘﻮا ﺟﺎﻣﻊ ھﻤﻪ اﺑﻮاب ﺧﯿﺮ در ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﮫﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ِّ‬ ‫َ ْ ً ُ َ ِّ ْ ُ‬ ‫َ ْ ُ َّ ُ‬
‫ﻳﻦ« ‪.١‬‬
‫ﻣﻌﺎوﯾﻪ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﻳ ِﺮ ِد ا� ِﺑ ِﻪ ﺧ�ا �ﻔﻘﻬﻪ ِﻲﻓ اﺪﻟ ِ‬
‫»ھﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ او اراده ﻧﯿﮏ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ او را در دﯾﻦ آ ﮔﺎه ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫و ﺑﺪون ﺷﮏ ھﺮﮐﺴﯽ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ از ﮐﺘﺎب او ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎن او را اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎداش او دﺳﺖ ﺧﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ و واﺿﺢ اﺳﺖ ھﺮﮐﺴﯽ در‬
‫دﻧﯿﺎ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﮔﺮدد اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻗﯿﺎﻣﺖ او را ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ در ﺧﻮاھﺪ آورد و از‬
‫او ﺧﻮﺷﻨﻮد ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و او را ﺧﺸﻨﻮد ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻨﺪهاش ﺑﺎ اﯾﻤﺎن آوردن‬
‫ﺑﻪ او و ﺑﻨﺪﮔﯽاش او را راﺿﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ھﺮﮐﺴﯽ آﻧﭽﻪ را اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد در دﻧﯿﺎ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در آﺧﺮت‬
‫آﻧﭽﻪ او دوﺳﺖ ﻣﯽدارد ﺑﺮاﯾﺶ ﻓﺮاھﻢ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و ھﺮﮐﺴﯽ در دﻧﯿﺎ ﺧﻮد را در زﻧﺪان‬
‫ﺟﮫﺎﻟﺖ و ﻧﺎداﻧﯽ و ھﻮاﭘﺮﺳﺘﯽ زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل او را در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در دوزخ‬
‫زﻧﺪاﻧﯽ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد و ﺑﺮ او ﺧﺸﻢ ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ او اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺑﺎ ﮐﻔﺮورزی‬
‫و ﮔﻨﺎه ﺑﻪ ﺧﺸﻢ در آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.١٠٣٧‬‬

 ‫‪٣‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺸﺖھﺎی ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ھﺴﺘﻨﺪ و‬

‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺷﺮکورزی و ﺟﮫﺎﻟﺖ ﺷﯿﻮع ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺪﻋﺖھﺎ و‬
‫ﮔﻨﺎھﺎن ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ و ھﺮﮐﺴﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ دﻋﻮت دادن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل و اﻣﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد و ﺑﺮادراﻧﻢ ﯾﺎدآوری ﮐﺮده‬
‫ﺑﺎﺷﻢ ﺗﺎ ﺟﻮﯾﻨﺪﮔﺎن آ ﮔﺎھﯽ دﯾﻨﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﻪ اﻣﯿﺪ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﮔﻨﺎهﮐﺎری ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاھﯽ ھﺪاﯾﺖ ﺷﻮد و ﺳﻨﮕﺪﻟﯽ ﻧﺮم ﺷﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ رو وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد‬
‫داﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺳﭙﺎﺳﮕﺬاری از ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻣﻦ ارزاﻧﯽ ﮐﺮده ﺑﺎ ﺑﺮادراﻧﻢ در‬
‫ﻧﺸﺮ اﯾﻦ دﯾﻦ و ﺑﯿﺎن اﺣﮑﺎم آن‪ ،‬در دﻋﻮت دادن ﺑﻪ دﯾﻦ ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ و ﭘﻨﺪ ﻧﯿﮑﻮ ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺮا ﻣﻮرد ﻟﻄﻒ ﻗﺮار داد و ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﻓﯿﻖ داد و ﺑﻪ ﯾﺎری او‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را از ﮐﺘﺎبھﺎی ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن و ﻓﻀﺎﯾﻞ و‬
‫اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ و اﺣﮑﺎم و دﯾﮕﺮ اﺑﻮاب ﻋﻠﻢ و ھﺪاﯾﺖ ﺟﻤﻊ آوری ﻧﻤﻮده و‬
‫ﻓﺮاھﻢ آورم‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﻓﻀﻞ اﻟﮫﯽ ﮐﺘﺎب‪ ،‬آراﺳﺘﻪ ﺑﺎ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ و اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﻮی ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺮوع ﯾﮏ ﻗﻮل را ﺑﻪ اﻣﯿﺪ اﯾﻨﮑﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ ذﮐﺮ ﮐﺮدهام ﺗﺎ ﮐﺴﯽﮐﻪ آن را ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ ﺑﺮاﯾﺶ آﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺮای ﻧﻮآﻣﻮزان ﺗﺎ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎب را ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﺑﺎ روﺷﯽ آﺳﺎن اراﯾﻪ ﮐﺮدهام ﺗﺎ ﻋﺎﻟﻢ و ﻧﻮآﻣﻮز ھﺮدو در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮﺗﺎه‬
‫و ﺑﺎ ﺗﻼﺷﯽ اﻧﺪک ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از آن ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل آﺳﺎن و‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮد و آرزوی ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻟﻄﻒ و اﺣﺴﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺳﺮﺷﺎر از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﯽ و ﺑﺎ ﺣﺠﻤﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ و‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻓﮫﻢ و ﺑﺎ ﻣﺘﻨﯽ زﯾﺒﺎ آﻣﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎدتﮔﺰار ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد از آن اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺮان ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای ﺳﺨﻨﺮاﻧﯿﺶ از آن ﮐﻤﮏ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬و ﻣﻔﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از آن‬
‫ﺑﺮای دادن ﻓﺘﻮا ﺑﮫﺮه ﺑﺮد و ﻣﻌﻠﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﺪرﯾﺲ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ و ﻗﺎﺿﯽ در‬
‫ﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺗﺎﺟﺮ در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺧﻮد و‬
‫دﻋﻮﺗﮕﺮ در دﻋﻮت ﺧﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺳﺎﯾﺮ اﺣﻮال ﺧﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از آن ﺑﮫﺮه ﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺳﭙﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ .‬اﻏﻠﺐ اﺻﻮل و ﻣﺴﺎﯾﻞ ﮐﺘﺎب را در ﻓﺮوع‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻓﻘﮫﺎ و ﻏﯿﺮه اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدهام و در ﮐﻨﺎر آن ﻧﯿﺰ از ﻓﺘﺎوای‬
‫ِ‬ ‫ﮐﺘﺎبھﺎی ﻣﻔﺼﻞ و‬
‫ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺰرگ ﺳﻠﻒ در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدهام‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤‬‬

‫از اﻗﻮال اﺋﻤﻪ ارﺑﻌﻪ اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ و ﻣﺎﻟﮏ و ﺷﺎﻓﻌﯽ و اﺣﻤﺪ )رﺣﻤﮫﻢ اﻟﻠﻪ( ﻗﻮل ﮐﺴﯽ را‬
‫ﮐﻪ راﺟﺢ ﺑﻮده ﺗﺮﺟﯿﺢ دادهام و اﮔﺮ ﻗﻮل ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎی اﺳﻼم ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ دﻟﯿﻞ‬
‫ﻗﻮیﺗﺮ ﺑﻮده ﺑﻪ آن اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﻮدهام‪ .‬ﮐﻮﺷﯿﺪهام ﻣﺴﺎﯾﻞ ﮐﺘﺎب در اﺑﻮاب ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن و‬
‫اﺣﮑﺎم و ﻏﯿﺮه ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ادﻟﻪ ﺷﺮﻋﯽ از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﻮی ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از آن دو ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻧﺺ ﺻﺮﯾﺤﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﯿﺎﻣﺪه ﺑﻪ اﻗﻮال و اﻧﺘﺨﺎب اﺋﻤﻪ رﺑﺎﻧﯽ و‬
‫ﻣﺠﺘﮫﺪﯾﻦ ﺳﻠﻒ درﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮدهام‪.‬‬
‫و در ﺣﺎﻻت ﺟﺪﯾﺪی ﮐﻪ در ﺧﺼﻮص ﻋﺒﺎدات و ﻣﻌﺎﻣﻼت روی ﻣﯽدھﺪ ﻗﻮل راﺟﺢ‬
‫ﻋﻠﻤﺎی اﻣﺖ را ﮐﻪ در ھﻤﺎﯾﺶھﺎ و ﺳﻤﯿﻨﺎرھﺎ و ﻓﺮاﺧﻮانھﺎی ﻓﻘﮫﯽ و ﭘﮋوھﺶھﺎی ﻋﻠﻤﯽ‬
‫ﺗﺮﺟﯿﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدهام‪.‬‬
‫و دﻻﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ را در اﺑﻮاب ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن و ﻋﻠﻢ و ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آدب و اذﮐﺎر و‬
‫دﻋﺎھﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﻀﯿﻞ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهام‪ .‬ﭼﻮن ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬
‫و در ھﻤﻪ اﺑﻮاب ﻓﻘﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﻟﯿﻞ و ذﮐﺮ ﻋﻠﺖ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻮدهام ﺗﺎ ﮐﺘﺎب ﻃﻮﻻﻧﯽ‬
‫ﻧﺸﻮد و ﻣﺴﺎﯾﻞ آن ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﺮود و از ھﺪﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای آن ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه دور ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫و ﮔﺎھﯽ در ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺣﮑﺎم ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اھﻤﯿﺖ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﯾﺎ ﮐﺜﺮت وﻗﻮع آن و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ آن و ﯾﺎ ﺑﻪ ھﺪف ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻦ از آن‪ ،‬دﻟﯿﻞ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ھﺮﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ دﻻﯾﻞ ﺷﺮﯾﻌﯽ را ﺑﺪاﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎبھﺎی ﻣﻔﺼﻞ ﻓﻘﮫﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻤﻐﻨﯽ‪،‬‬
‫اﻟﻔﺘﺎوی‪ ،‬اﻻم‪ ،‬اﻟﻤﺒﺴﻮط‪ ،‬اﻟﻤﺪوﻧﻪ و دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎبھﺎی ﻓﻘﻪ و ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫و ھﺮﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﻣﺴﺎﯾﻞ اﻋﻤﺎل ﻗﻠﻮب را ﺑﺎ دﻻﯾﻞ آن از ﻗﺮآن و ّ‬
‫ﻣﺸﺮوع ﺑﺪاﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﻢ »ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ ﻓﻘﻪ اﻟﻘﻠﻮب در‪ ٤‬ﺟﻠﺪ« ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺮای آ ﮔﺎھﯽ ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن و اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺎ دﻻﯾﻞ آن از ﻗﺮآن‬
‫ﻔﺼﻠﻢ »ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ در ‪ ٥‬ﺟﻠﺪ« ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ھﺮﮐﺲ‬ ‫و ّ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ُﻣ ﱠ‬
‫دوﺳﺖ دارد ﻓﻘﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻠﻪ در ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎﻟﺶ را ﻣﻔﺼﻞ ﻓﺮا ﺑﮕﯿﺮد ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﻢ‬
‫»ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ« ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫ﻣﺎده ﻋﻠﻤﯽ ﮐﺘﺎب دو اﺻﻞ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ّ‬
‫ﻧﺒﻮی ﺑﺎ ﻓﮫﻢ ﺳﻠﻒ اﻣﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ را ﺑﺎ ذﮐﺮ اﺳﻢ ﺳﻮره و ﺷﻤﺎره آﯾﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدهام‪.‬‬
 ‫‪٥‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫و در ﻣﻮرد اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﺒﻮی ﮐﻮﺷﯿﺪهام ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﺣﺎدﯾﺜﯽ در ﮐﺘﺎب ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و ﻣﻨﺒﻊ ھﺮ ﺣﺪﯾﺚ را در ﮐﺘﺎبھﺎی ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدهام و ﺣﮑﻤﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﺻﺤﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه را ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهام‪.‬‬
‫ھﻤﻪ اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب آﻣﺪه از اﺻﻮل ﺻﺤﯿﺢ آن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﺪﯾﺚ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه ﺷﻤﺎره ﺣﺪﯾﺚ را در ھﺮدو ﮐﺘﺎب‬
‫ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدهام و اﮔﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﻓﻘﻂ در ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو ﮐﺘﺎب آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻤﺎرهاش را ﺑﯿﺎن‬
‫ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺰ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ آن ھﻢ‬ ‫ﮐﺮدهام و اﮔﺮ ﺣﺪﯾﺚ در ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﮐﺘﺎبھﺎی ّ‬
‫اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﺪﯾﺚ در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ ﻧﯿﺎﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ و در ﻣﺴﻨﺪ و ﺳﻨﻦ ارﺑﻌﻪ و ﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎبھﺎی‬
‫ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺎھﯽ دو ﻣﻨﺒﻊ ﯾﺎ ﮐﻢﺗﺮ و ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﺮای آن ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎره ﺣﺪﯾﺚ را در ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫در ﺑﯿﺎن اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ﺣﺪﯾﺚ در ﻣﻨﺒﻊ آن اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯽﮐﻨﻢ و اﮔﺮ ﺷﻤﺎرهﮔﺰاری‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﻤﺎره ﺟﻠﺪ و ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﺪﯾﺚ در ﻏﯿﺮ ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ھﺮ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ آن ﺣﮑﻢ ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد‬
‫ﺑﻪ اﺋﻤﻪ اﯾﻦ ﻓﻦ در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺣﺴﻦ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺗﮑﺮار ﺷﻮد اﻏﻠﺐ ﺗﺨﺮﯾﺞ آن را ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﮔﺎھﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﯾﺎ‬
‫ﺑﺨﺸﯽ از آن را ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺣﮑﻢ ﯾﺎ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﯾﺎ ھﺸﺪار ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ رو دارﯾﺪ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﮐﻠﯽ از دﯾﻦ اﺳﻼم در ﻋﻘﯿﺪه و اﺣﮑﺎم و اﺧﻼق و‬
‫آداب اراﯾﻪ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در آن ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ را ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺑﻮد ﺟﻤﻊ آوری‬
‫ﻧﻤﻮدهام و ﻣﺴﺎﯾﻞ و اﺑﻮاب و ادﻟﻪ آن را ﻓﺮاھﻢ ﮐﺮدهام‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﺘﺎب ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪ‪ ،‬آن را »ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ« ﻧﺎﻣﯿﺪم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺤﺚ ﺗﻮﺣﯿﺪ و‬
‫اﯾﻤﺎن آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد و در وﺳﻂ آن ﺑﻪ ﺳﻨﻦ و اﺣﮑﺎم ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه و آﺧﺮ آن دﻋﻮت و‬
‫ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦‬‬
‫و ﮐﺘﺎب را در دوازه ﺑﺎب ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮدهام‪:‬‬
‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬
‫ﺑﺎب ﭼﮫﺎرم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻣﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﺑﺎب ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻧﮑﺎح و ﺗﻮاﺑﻊ آن‬
‫ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻓﺮاﯾﺾ‬
‫ﺑﺎب ھﻔﺘﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻗﺼﺎص‬
‫ﺑﺎب ھﺸﺘﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﺣﺪود‬
‫ﺑﺎب ﻧﮫﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻗﻀﺎء‬
‫ﺑﺎب دھﻢ‪ :‬ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎرت‬
‫ﺑﺎب ﯾﺎزدھﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب دﻋﻮت اﻟﯽ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﺎب دوازدھﻢ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ھﺪف از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻌﺒﻮد و ﺑﯿﺎن اﺣﮑﺎم دﯾﻦ و اﺣﯿﺎی اواﻣﺮ اﻟﮫﯽ‬
‫در ﺗﻤﺎم ﺷﻌﺒﻪھﺎی زﻧﺪﮔﯽ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﻓﻀﻞ اﻟﮫﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺰرگ ﻓﻘﮫﯽ‪ ،‬آﺳﺎن و ﺑﺎ ﻋﺒﺎراﺗﯽ زﯾﺒﺎ و ﭘﺮ ﻣﺤﺘﻮا و ﺑﺎ‬
‫ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻓﺮاھﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻢ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﻢ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ را ﯾﺎری‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز و ھﺪﻓﺶ ﺑﺪون رﻧﺞ و زﺣﻤﺖ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ و دلھﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﯽآورد‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰ را در ﺑﺮ دارد و ﺧﻮاﻧﻨﺪه و‬
‫ﺷﻨﻮﻧﺪه از آن ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻟﺬت ﻣﯽﺑﺮد و ارادهھﺎی ﺑﯽﺣﺮﮐﺖ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﺎغھﺎی‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻗﻠﺐھﺎی ﻣﻮﻣﻦ دﺳﺖ ﻧﻮازش ﻣﯽﮐﺸﺪ و زﺧﻢھﺎ را ﻣﺪاوا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و دردھﺎی ﻣﻠﺘﮫﺐ را آراﻣﺶ ﻣﯽدھﺪ و ھﺮ ﻧﻮع ﺑﺪﻋﺖ و ﺟﮫﺎﻟﺖ را دور ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﺳﺘﻤﮕﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﻣﻌﺎﻧﺪ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺟﻤﻊآوری ﻧﻤﻮدم ﺗﺎ ھﺪﻓﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮای آن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را آﻓﺮﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ ھﻤﻨﺸﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪاش ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﯾﺎدآوری ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ و ﺗﻮﺷﻪای ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮای ﻣﺴﺎﻓﺮ‪ ،‬و ھﻤﺪم و آرام ﺑﺨﺶ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ وﺣﺸﺖ‪ ،‬او را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﺎﻏﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻮاده و ﺳﻔﺮهای ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮای اﻣﺖ و‬
‫ﭼﺮاغ راھﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮای ﺑﺸﺮﯾﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ اﻟﮫﯽ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ و‬
‫ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﻘﻮل و ﺗﺮﻏﯿﺐ و ﺗﺮھﯿﺐ و ﺧﻮب و ﺧﻮبﺗﺮ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٧‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫و در آﺳﻤﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺷﻨﺎور اﺳﺖ و ﺣﻖ و ﻓﻀﯿﻠﺖ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺷﺮک و‬

‫ﺑﺪﻋﺖھﺎ و زﺷﺘﯽھﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻮاﺳﺘﺎرﯾﻢ ﮐﻪ آن را ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻮﺷﻨﻮدی ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﺎن ﻗﺮار دھﺪ و آن را‬
‫ﭼﺮاﻏﯽ ﺑﺮای ﻋﺒﺎدتﮔﺰاران و ﺗﻮﺷﻪای ﺑﺮای دﻋﻮتﮔﺮان و ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻗﺮار دھﺪ‪ ،‬و اﻓﺮاد‬
‫ﺳﺮﮔﺮدان در ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮر آن را ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ و ﻧﻮری ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در اﯾﻦ راه ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﯾﻨﮏ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﻦ ﺑﺎﻏﯽ ﮐﻪ ﮔﻞھﺎﯾﺶ ﺷﮑﻔﺘﻪ و ﻣﯿﻮهھﺎﯾﺶ رﺳﯿﺪه و ﺳﺎﯾﻪاش‬
‫دﻟﭙﺬﯾﺮ و ﻓﺮاﮔﯿﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﻓﻀﻞ و ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺖ اﻟﮫﯽ ﺑﺮ ﺑﻨﺪه‬
‫اﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب درﺳﺖ و ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و او را‬
‫ﺳﭙﺎس ﻣﯽﮔﺬارم و اﮔﺮ اﺷﺘﺒﺎھﯽ در آن ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ از ﻣﻦ و از ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ و از‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻣﯽﮐﻨﻢ و از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ زﺑﺎن‬
‫ﺟﺎﯾﯽ دﭼﺎر ﻟﻐﺰش ﺷﺪه ﯾﺎ اﺷﺘﺒﺎھﯽ ﺷﺪه ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺸﺪ و ﻋﻔﻮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ھﺮ ﻣﻮﻟﻔﯽ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺗﻼش و دﻗﺖ را ﻣﺒﺬول ﻣﯽدارد و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﮋوھﺶ و ﺟﻤﻊآوری ﻣﯽﭘﺮدازد اﻣﺎ‬
‫ﮐﻢﺗﺮ از ﻟﻐﺰش و اﺷﺘﺒﺎه ﻏﯿﺮ ﻋﻤﺪی ﻣﺼﻮن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه در اﯾﻦ دور و زﻣﺎﻧﻪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮﻟﻔﯿﻦ‪ ،‬ﮐﻢﺗﺮ ﺻﻔﺎی ذھﻦ دارﻧﺪ ﭼﻮن ﻣﺸﻐﻮﻟﯿﺖھﺎ و ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺎد اﺳﺖ و ﻧﺎﺧﻮﺷﯽھﺎ و‬
‫رﻧﺞھﺎ از ھﺮ ﺳﻮ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽآورﻧﺪ و ﻧﺎراﺣﺘﯽھﺎ و ﺑﻼھﺎ ﯾﮑﯽ ﭘﺲ از دﯾﮕﺮ ﺳﺮازﯾﺮﻧﺪ و دﻧﯿﺎ و‬
‫ﻓﺘﻨﻪھﺎ ھﻤﻪ ﺟﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺧﻄﺎﮐﺎران ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪهﮔﺎناﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از اﻟﻠﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﺑﺰرﮔﻮار ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت و رﺿﺎﻣﻨﺪی ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻗﻠﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﻣﯽرود و ﮔﺎه درﺳﺖ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ و آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫و ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﯿﭻﮐﺲ از ﻟﻐﺰش اﻧﮕﺸﺘﺎن و اﺷﺘﺒﺎه اذھﺎن در اﻣﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬رﺣﻤﺖ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎد ﮐﻪ ﺑﺎ دﯾﺪن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺻﺤﯿﺢ ﮐﺘﺎب ﺳﭙﺎس ﻣﯽﮔﺬارد و اﺷﺘﺒﺎھﯽ ﮐﻪ‬
‫در آن ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ﻣﺮا ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽدھﺪ ھﺮ ﺧﯿﺮﺧﻮاه اﻣﺎﻧﺘﺪار و ﺻﺎدق ﺣﮑﯿﻤﯽ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‬
‫زﺧﻢھﺎ را ﻣﺪاوا ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻢﺗﺮ ﮐﺴﯽ از آن ﺳﺎﻟﻢ ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻣﻌﺎﻟﺠﯽ ﮐﻪ اﺳﺘﺨﻮانھﺎ را‬
‫ﻧﻤﯽﺷﮑﻨﺪ و ﻣﯿﺎن ﺧﺎص و ﻋﺎم ﺗﺨﻢ ﻓﺘﻨﻪ ﻧﻤﯽﮐﺎرد ﺑﻠﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺰرﮔﻮاری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﺮ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ ارج ﻣﯽﻧﮫﺪ و ﺑﺎ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪ ھﺮ اﺷﺘﺒﺎھﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ راه از ﺑﻨﺪه ﺳﺮ زده ﻣﺮا ﺗﺬﮐﺮ‬
‫ﻣﯽدھﺪ و ﺗﺮدﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ دﯾﻦ ﺑﺰرگ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ آن دﻋﻮت ﻣﯽدھﻨﺪ و از آن دﻓﺎع ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ آن ﺻﺒﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٨‬‬

‫در ﭘﺎﯾﺎن از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺴﺎﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ ﮐﻪ آن را ﺑﺮای ﻣﻦ و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﻮدﻣﻨﺪ‬

‫ﺑﮕﺮداﻧﺪ و آن را ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮای ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮕﺮداﻧﺪ و از ﻣﻦ ﺑﭙﺬﯾﺮد و ﻣﺮا و ﭘﺪر و ﻣﺎدر و‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهام و ھﻤﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن و ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﮐﺘﺎب و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﯾﺎ‬
‫آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻣﯽآﻣﻮزﻧﺪ ﯾﺎ در ﻧﺸﺮ آن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ھﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را ﺑﯿﺎﻣﺮزد و‬
‫ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ .‬ﺣﺴﺒﻨﺎ اﻟﻠﻪ و ﻧﻌﻢ اﻟﻮﮐﯿﻞ‪ ،‬ﻧﻌﻢ اﻟﻤﻮﻟﯽ و ﻧﻌﻢ اﻟﻨﺼﯿﺮ‪ .‬و ﺻﻠﯽ اﻟﻠﻪ و ﺳﻠﻢ ﻋﻠﯽ‬
‫ﻧﺒﯿﻨﺎ ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﻠﯽ آﻟﻪ و اﺻﺤﺎﺑﻪ اﺟﻤﻌﯿﻦ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺗﺒﻌﮫﻢ ﺑﺎﺣﺴﺎن اﻟﯽ ﯾﻮم اﻟﺪﯾﻦ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ اﻟﺘﻮﯾﺠﯿﺮی‬
 ‫ﺑﺎب اول‪:‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ذﯾﻞ را در ﺑﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫‪ -٢‬اﻗﺴﺎم ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫‪ -٣‬ﻋﺒﺎدت‬
‫‪ -٤‬ﺷﺮک‬
‫‪ -٥‬اﻗﺴﺎم ﺷﺮک‬
‫‪ -٦‬ﺑﺪﻋﺖ‬
‫‪ -٧‬اﺳﻼم‬
‫‪ -٨‬ارﮐﺎن اﺳﻼم‬
‫‪ -٩‬اﯾﻤﺎن‬
‫‪ -١٠‬ﺷﻌﺒﻪھﺎی اﯾﻤﺎن‬
‫‪ -١١‬ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬
‫‪ -١٢‬اﺣﺴﺎن‬
‫‪ -١٣‬ﮐﺘﺎب ﻋﻠﻢ‬
 ‫ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫‪ -١‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮕﺎﻧﻪ داﻧﺴﺘﻦ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در آﻧﭽﻪ ﻣﺨﺘﺺ اوﺳﺖ و در آﻧﭽﻪ او را‬
‫ﻣﯽﺳﺰد و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای او ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻨﺪه ﯾﻘﯿﻦ ﮐﻨﺪ و اﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر و ﺻﺎﺣﺐ ھﻤﻪ‬
‫ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬و آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ و او زﻧﺪه ﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎن ھﺴﺘﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و ﯾﻘﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﻗﺮار ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺳﺰاوار ﺑﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ و ھﯿﭻ ﺷﺮﯾﮑﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬و ھﺮ ﻣﻌﺒﻮدی ﻏﯿﺮ از او ﻧﺎﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل ﻣﺘﺼﻒ‬
‫اﺳﺖ و از ھﺮ ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺼﯽ ﭘﺎک اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ او دارای اﺳﻤﺎی ﺣﺴﻨﯽ و ﺻﻔﺎت واﻻ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫�‪] ﴾٨‬ﻃﻪ‪.[٨ :‬‬ ‫ٱ� � إ ِ َ� ٰ َه إِ� ُه َو ۖ ُ� ٱ� ۡس َما ٓ ُء ُ‬
‫ٱ� ۡس َ ٰ‬ ‫﴿ َّ ُ‬
‫آن اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫»اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ ]و[ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎمھﺎ از ِ‬
‫ﻓﻘﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ‪ ،‬ھﯿﭻ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻨﺪی در ذات و ﻧﺎم و‬
‫ﺻﻔﺎت و ﮐﺎرھﺎﯾﺶ ﻧﺪارد و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ و آﻓﺮﯾﻨﺶ از اوﺳﺖ‪.‬‬
‫او ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺳﺖ و ھﻤﻪ ﻏﯿﺮ از او ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ او ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬او ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و‬
‫ھﻤﻪ ﺑﻨﺪه او ھﺴﺘﻨﺪ‪ ....‬او آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه اﺳﺖ و ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻏﯿﺮ از او ﻣﺨﻠﻮق و آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ ۡ َ ُ‬
‫�ن َّ ُ�ۥ ُك ُف ًوا أ َ‬ ‫َ‬ ‫﴿قُ ۡل ُه َو َّ ُ‬
‫ٱ� أ َ‬
‫ح ُد ۢ‪﴾٤‬‬ ‫ح ٌد‪ ١‬ٱ� ٱلصمد‪ ٢‬لم ي ِ� ولم يو�‪ ٣‬ولم ي‬
‫]اﻹﺧﻼص‪.[٤-١ :‬‬
‫ُ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ﺑﮕﻮ‪» :‬او اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ]در اﻟﻮھﯿﺖ[ﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﯽﻧﯿﺎز اﺳﺖ ]و ھﻤﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ او‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ[‪ .‬ﻧﻪ ]ﻓﺮزﻧﺪی[ زاده و ﻧﻪ زاده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ھﯿﭻﮐﺲ ھﻤﺎﻧﻨﺪ و ھﻤﺘﺎی او ﻧﺒﻮده و‬
‫ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
 ‫‪١١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻗﻮی و ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻏﯿﺮ از او ﺿﻌﯿﻒاﻧﺪ ‪ ....‬و او ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ و ﻏﯿﺮ از او ھﻤﻪ‬
‫ﻧﺎﺗﻮاناﻧﺪ‪ ....‬و او ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ و ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻏﯿﺮ از او ﮐﻮﭼﮏاﻧﺪ ‪ ....‬او ﺗﻮاﻧﮕﺮ و ﺑﯽﻧﯿﺎز‬
‫اﺳﺖ و ﻏﯿﺮ از او ھﻤﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ ‪ ....‬و او ﭼﯿﺮه و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ اﺳﺖ و ﻏﯿﺮ او ھﻤﻪ ﺧﻮارﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫او ﺣﻖ اﺳﺖ و ھﻤﻪ ﻣﻌﺒﻮدان ﺟﺰ او ﺑﺎﻃﻞاﻧﺪ‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰ َ َ َّ َّ َ ُ َ ۡ َ ُّ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫ون مِن ُدونِهِ ۡٱل َ� ٰ ِط ُل َوأ َّن َّ َ‬
‫ٱ� ُه َو ٱل َع ِ ُّ‬
‫�‬ ‫﴿�ل ِك بِأن ٱ� هو ٱ�ق وأن ما يدع‬
‫ۡ َ‬
‫كب ُ‬
‫�‪] ﴾٣٠‬ﻟﻘﻤﺎن‪.[٣٠ :‬‬ ‫ٱل ِ‬
‫»اﯾﻦ ]ﺗﻘﺪﯾﺮ و ﺗﺪﺑﯿﺮ‪ [،‬از آن روﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﺟﺰ او ]ﺑﻪ ﯾﺎری و دﻋﺎ[‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ]ھﻤﻪ[ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ]و[ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫او ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از او وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ .....‬و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از او‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﮫﺮﺑﺎنﺗﺮ از او ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﻗﻮی و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ھﺮ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی ﻧﯿﺮو و ﻗﻮت ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ‪ .....‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ھﺮ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ‪ ...‬و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺣﻤﺖ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ در وﺟﻮد ھﺮ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﭘﺪﯾﺪ‬
‫آورده ‪ .....‬داﻧﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ را ﺗﻌﻠﯿﻢ داده اﺳﺖ‪ ....‬روزی دھﻨﺪهای اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫َ ُ ُ َّ ُ َ ُّ ُ ۡ َ ٓ َ َ َّ ُ َ‬
‫ھﻤﻪ روزیھﺎ و روزی دادهﺷﺪهھﺎ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ٰ�﴿ :‬ل ِ�م ٱ� ر��مۖ � إِ�ٰه إِ� هو ۖ‬
‫ُ‬ ‫َّ ُ ُ ۡ َ َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬‫َ ٰ ُ ُ ّ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ُ َ ُ َ َ َٰ ُ ّ‬
‫�ءٖ َو� ِيل‪ � ١٠٢‬ت ۡدرِ� ُه ٱ�بۡ� ٰ ُر َوه َو يُ ۡدرِ ُك‬ ‫� �ءٖ فٱ�بدوه ۚ وهو � ِ‬ ‫�ل ِق ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬
‫�‪] ﴾١٠٣‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٠٣-١٠٢ :‬‬
‫يف َ‬
‫ٱ�ب ُ‬ ‫ُ‬
‫ط‬
‫ِ‬
‫َّ‬
‫ٱلل‬ ‫ۡٱ�بۡ َ� ٰ َر ۖ َو ُه َ‬
‫و‬
‫ِ‬
‫»اﯾﻦ اﺳﺖ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ؛ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ؛ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ‬
‫اﺳﺖ؛ ﭘﺲ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ او ]ﻣﺮاﻗﺐ و[ ﮐﺎرﮔﺰار ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺸﻢھﺎ او را‬
‫درﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و]ﻟﯽ[ او ﭼﺸﻢھﺎ را درﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎرﯾﮏﺑﯿﻦ و آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ او ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ دﯾﮕﺮان؛ زﯾﺮا‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫ذات او ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ او دارای ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮑﻮ و ﺻﻔﺎت واﻻﺳﺖ‪﴿ :‬ت َ�ٰ َر َك ٱ�ِي �ِيَ ِده ِ‬
‫� َ ۡ‬
‫�ءٖ قَد ٌ‬ ‫ۡ ُ ۡ ُ َ ُ َ َ َٰ ُ ّ‬
‫ِير‪] ﴾١‬اﻟﻤﻠﻚ‪.[١ :‬‬ ‫� ِ‬ ‫ٱلملك وهو‬
‫ﺟﮫﺎن ھﺴﺘﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬و او ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰ‬
‫ِ‬ ‫»ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ و ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ‬
‫ِ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ُ َۡ ُ‬
‫او ﺣﮑﯿﻢ داﻧﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪﴿ :‬ه َو ٱ� َّول َوٱ�خ ُِر َوٱل�ٰ ِه ُر‬
‫َ َۡ ُ َ ُ َ ُ‬
‫� ّل َ ۡ‬
‫� ٍء َعل ٌ‬
‫ِيم‪] ﴾٣‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪[٣ :‬‬ ‫وٱ�اطِنۖ وهو ب ِ ِ‬
‫»او ازﻟﯽ و اﺑﺪی اﺳﺖ و ﭘﯿﺪا و ﻧﺎﭘﯿﺪا؛ و ﺑﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٢‬‬

‫و او ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬و ﻏﯿﺮ از او در دﺳﺖ‬
‫ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ ﭘﺲ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎور و او را ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪) ،‬آل ﻋﻤﺮان‬
‫‪ (٢٦‬او ﺗﻨﮫﺎ ﻣﺎﻟﮏ ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺴﺖ و ﺑﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی داﻧﺎ و آ ﮔﺎه‬
‫اﺳﺖ و و ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ را او ارزاﻧﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و او ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺣﺎﻃﻪ دارد‪ ،‬و ﺑﺮ ھﺮ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دارد‪ ،‬و ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺮهای ﭼﯿﺮه اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮑﺘﺎ ﯾﮕﺎﻧﻪای ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ھﺮﮐﺴﯽ اﺳﺖ‪:‬‬
‫� ٖء قَد ٌ‬‫� َ ۡ‬‫َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ َ َ َٰ ُ ّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ِير‪] ﴾١‬اﻟﻤﻠﻚ‪.[١ :‬‬ ‫� ِ‬ ‫﴿ت َ�ٰ َر َك ٱ�ِي �ِي ِده ِ ٱلملك وهو‬
‫ﺟﮫﺎن ھﺴﺘﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬و او ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰ‬
‫ِ‬ ‫»ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ و ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ‬
‫ِ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﻗﺴﺎم ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪی ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ آن دﻋﻮت دادهاﻧﺪ و ﮐﺘﺎبھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫دو ﻧﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﺛﺒﺎت ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﺛﺒﺎت ﺣﻘﯿﻘﺖ ذات ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬و ﯾﮕﺎﻧﻪ داﻧﺴﺘﻦ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و ﮐﺎرھﺎﯾﺶ‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻨﺪه ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﺮوردﮔﺎر و آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯽ ھﺴﺖ ﮐﻪ اﻣﻮر را ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﺑﺰرگ را ﻣﯽﭼﺮﺧﺎﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن اﻟﻠﻪ ﮐﻪ‬
‫در ذات و ﺻﻔﺎت و ﮐﺎرھﺎﯾﺶ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ آ ﮔﺎه و ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در اﺣﺎﻃﻪ‬
‫دارد‪ ،‬و ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ و آن ﮐﻪ ھﻤﻪ ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل را داراﺳﺖ و از ھﻤﻪ ﻋﯿﺐھﺎ و‬
‫آن اوﺳﺖ‪ ،‬و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی در ذات‬ ‫ﻧﻘﺺھﺎ ﭘﺎک اﺳﺖ و ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮑﻮ و ﺻﻔﺎت واﻻ ﺗﻨﮫﺎ از ِ‬
‫َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫و ﺻﻔﺎت و ﻧﺎمھﺎﯾﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﻧﯿﺴﺖ‪﴿ :‬فَاط ُِر َّ َ َ‬
‫�ض َج َعل ل�م ّم ِۡن‬ ‫ت َوٱ� ِ �‬‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫�ء ‪َ ٞ‬و ُه َو َّ‬‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ۡ َۡ َ َۡ ٗ َ ۡ ُ ُ‬ ‫ُ َۡ ٗ‬ ‫َ ُ‬
‫ٱلس ِم ُ‬
‫يع‬ ‫أنفسِ� ۡم أز َ�ٰجا َوم َِن ٱ�ن� ٰ ِم أز َ�ٰجا يذ َرؤ� ۡم �ِي �هِ لي َس ك ِمثلِهِۦ ۡ ۖ‬
‫�‪] ﴾١١‬اﻟﺸﻮری‪.[١١ :‬‬ ‫ۡٱ�َ ِص ُ‬
‫]ﺟﻨﺲ[ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻗﺮار داد و از‬
‫ِ‬ ‫»او آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ؛ ھﻤﺴﺮاﻧﯽ از‬
‫ﭼﺎرﭘﺎﯾﺎن ﻧﯿﺰ ﺟﻔﺖ آﻓﺮﯾﺪ؛ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺷﻤﺎ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدھﺪ‪ .‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ھﻤﻮ ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪١٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫‪ -٢‬ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻗﺼﺪ و ﻃﻠﺐ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ و ﻋﺒﺎدت ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫و ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻪ ھﻤﻪ اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدتھﺎ از ﻗﺒﯿﻞ دﻋﺎ و ﻧﻤﺎز و ھﺮاس و اﻣﯿﺪ و‬
‫ﻏﯿﺮه ﻓﻘﻂ و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻨﺪه ﯾﻘﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﻗﺮار ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻌﺒﻮد ھﻤﻪ آﻓﺮﯾﺪهھﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﮫﺎ او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺳﺰاوار ﺑﻨﺪﮔﯽ و ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻏﯿﺮ از او؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫اﻧﺠﺎم ھﯿﭻ ﻋﺒﺎدﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻋﺎ و ﻧﻤﺎز وﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺘﻦ و ﺗﻮﮐﻞ و ھﺮاس و اﻣﯿﺪ و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ و‬
‫ﻧﺬر و اﻣﺜﺎل آن ﺑﺮای ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وھﺮ ﮐﺴﯽ ھﺮ ﻣﻮردی از اﯾﻦ‬
‫ﻋﺒﺎدتھﺎ را ﺑﺮای ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﻧﺠﺎم دھﺪ ﻣﺸﺮک و ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫اخ َر َ� بُ ۡر َ�ٰ َن َ ُ�ۥ بهِۦ فَإ َّ� َما ح َِسابُ ُهۥ ع َ‬
‫ِند‬
‫َ َ َ ۡ ُ َ َ َّ َ ٰ ً َ َ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن يدع مع ٱ�ِ إِ�ها ء‬
‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َّ َ ۡ‬
‫َر ّ�ِهِۚۦٓ إِن ُهۥ � ُ�فل ُِح ٱل� ٰ ِف ُرون‪] ﴾١١٧‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[١١٧ :‬‬
‫ً‬
‫ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ[ آن ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ؛ و‬
‫ِ‬ ‫»و ھﺮﮐﺲ ﻣﻌﺒﻮد دﯾﮕﺮی ﺑﺎ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ھﯿﭻ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ]‬
‫ﺣﺴﺎب او ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮان رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬

‫ﺣﮑﻢ اﻗﺮار ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﻧﺴﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﻄﺮت ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﮫﺎن ھﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ‬
‫اﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﺗﻨﮫﺎ اﻗﺮار ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺑﺮای اﯾﻤﺎن آوردن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل و ﻧﺠﺎت‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻦ از ﻋﺬاب ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ اﻗﺮار ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ را ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻮدی ﺑﻪ آنھﺎ ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻋﺒﺎدت و‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎﺷﺪ اﻗﺮار ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ھﺮﮐﺴﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ اﻗﺮار ﮐﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ وﻗﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ اﻗﺮار ﻧﮑﺮده ﺧﻮن و ﻣﺎل او ﻣﺼﻮن ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ رو زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﻮﺣﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﻮاھﯽ دھﺪ ﮐﻪ ھﯿﭻ‬ ‫ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ در ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ّ‬
‫ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﯽ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﯿﺴﺖ و او ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬و اﻗﺮار ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻏﯿﺮ از او‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫َ َُ ّ َ ُ َ َ ٓ َ َ ُ ُ ْ‬ ‫َ َ ٓ ُ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ ُ ۡ‬
‫ٱ� �ل ِِص� � ٱ�ِين حنفاء و�قِيموا‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما أمِروا إِ� ِ�عبدوا‬
‫ٱلز َك ٰوةَ ۚ َو َ�ٰل َِك د ُ ۡ َ ّ‬
‫ِين ٱلقي ِ َمةِ‪] ﴾٥‬اﻟﺒﯿﻨﺔ‪.[٥ :‬‬ ‫ٱلصلَ ٰوةَ َو ُ� ۡؤتُوا ْ َّ‬
‫َّ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٤‬‬
‫»و آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮای او‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻨﺪ ]و از ﺷﺮک و ﻋﺒﺎدت ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ‪ [،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ روی آورﻧﺪ؛ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ و‬
‫زﮐﺎت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ و اﯾﻦ اﺳﺖ آﯾﯿﻦ راﺳﺘﯿﻦ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ«‪.‬‬
‫اﻏﻠﺐ ﻣﺮدم ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ و ﻋﺒﺎدت را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ آن ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﮐﺘﺎبھﺎ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﺒﺎدت ﻏﯿﺮ از او را رھﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮا ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫ً َ‬ ‫ُّ ُ‬ ‫َََ ۡ َََۡ‬
‫� أ َّم ٖة َّر ُسو� أ ِن ٱ�بدوا ٱ� وٱجتنِبوا‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ولقد �عثنا ِ� ِ‬
‫َّ ُ َ‬
‫ٱل�ٰغوت﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[٣٦ :‬‬
‫ً‬
‫»ﯾﻘﯿﻨﺎ ﻣﺎ در ھﺮ اﻣﺘﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی را ]ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم[ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﯿﻢ ﮐﻪ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫از ﻃﺎﻏﻮت ]= ﻣﻌﺒﻮدان ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ[ دوری ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ و ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ اﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﺮوردﮔﺎر و آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و ﻣﺎﻟﮏ و روزیرﺳﺎن اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮد‬
‫ﮐﻪ ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎدت ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺟﺰ از او از ﮐﺴﯽ ﮐﻤﮏ ﻧﺠﻮﯾﺪ و ﺟﺰ او ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﺗﻮﮐﻞ ﻧﮑﻨﺪ و ھﯿﭻ ﻋﺒﺎدﺗﯽ را‬
‫ﺑﺮای ﻏﯿﺮ از او اﻧﺠﺎم ﻧﺪھﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ً‬
‫ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ و ﭼﯿﺰی را ﺷﺮﯾﮏ او ﻧﺴﺎزد ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﺮوردﮔﺎر آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و ﻣﺎﻟﮏ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺎھﯽ رﺑﻮﺑﯿﺖ و اﻟﻮھﯿﺖ ﺑﺎ ھﻢ ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ در ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫»رب« ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻟﮑﯽ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ و ﻓﺮﻣﺎن از آن اوﺳﺖ‪ ،‬و »اﻟﻪ« ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻖ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺰاوار ﻋﺒﺎدت ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُۡ ُ ُ َ ّ‬
‫اس‪ ٢‬إِ�ٰهِ‬‫ِك ٱ�َّ ِ‬
‫اس‪ ١‬مل ِ‬ ‫ب ٱ�َّ ِ‬‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل أعوذ بِر ِ‬
‫اس‪] ﴾٣‬اﻟﻨﺎس‪.[٣-١ :‬‬‫ٱ�َّ ِ‬
‫ﻣﻌﺒﻮد ]ﺑﻪ ﺣﻖ[‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺮدم ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﺮدم‪،‬‬
‫ِ‬
‫ﻣﺮدم«‪.‬‬
‫و ﮔﺎھﯽ اﯾﻦ دو واژه‪ ،‬ﺟﺪای از ھﻢ ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد اﻣﺎ در ﻣﻌﻨﯽ ﯾﮑﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ‬
‫� َ ۡ‬‫ُ ۡ َ َ ۡ َ َّ َ ۡ َ ّٗ َ ُ َ َ ُّ ُ ّ‬
‫�ءٖ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٦٤ :‬‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل أ�� ٱ�ِ �ب ِ� ر�ا وهو رب ِ‬
‫»ﺑﮕﻮ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﭘﺮوردﮔﺎری را ﺑﺠﻮﯾﻢ و ﺣﺎل آﻧﮑﻪ او ﭘﺮوردﮔﺎر ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ؟«‪.‬‬
 ‫‪١٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ او ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻣﻌﺒﻮد ھﻤﻪ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﺒﻮد‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻄﻒ ﺧﻮﯾﺶ را از‬
‫آﻧﺎن ﮐﻪ او را ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ درﯾﻎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺒﻮد‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻧﻌﻤﺖھﺎ ﻣﺜﻞ دﯾﻦ و ﺑﮫﺸﺖ ﮐﻪ ﻋﻄﺎی اﻟﻮھﯿﺖ اوﺳﺖ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ھﺮﮐﺴﯽ ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورد از ﻋﻄﺎی رﺑﻮﺑﯿﺖ او در دﻧﯿﺎ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻄﺎی اﻟﻮھﯿﺖ او ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ در ﻗﯿﺎﻣﺖ دﺳﺖ ﻧﺨﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫و اﻧﺴﺎن ﭘﺎداش ﺧﻮﯾﺶ را از ﮐﺴﯽ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﮐﺎر ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺎﻓﺮ‬
‫ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺎر ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺟﮫﺎن آﺧﺮت ﺑﮫﺮهای ﺟﺰ دوزخ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫َ َ ّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ َّ َ ُ ۡ َ َّ ٰ َ ۡ‬
‫ت � ِري‬ ‫ت أن لهم ج� ٖ‬ ‫� ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� ِ ِ‬
‫َُۡ َُُ ْ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٗ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ۡ‬ ‫ۡ َ ۡ ُ َّ‬ ‫َۡ‬
‫مِن �ت ِ َها ٱ�ن َ� ٰ ُر ۖ � َما ُرزِقوا مِن َها مِن � َم َر� ٖ ّرِ ۡزقا قالوا �ٰذا ٱ�ِي ُرزِ� َنا مِن �بل ۖ و�توا‬
‫ُ َ َ ٰ ٗ َ َ ُ ۡ َ ٓ َ ۡ َ ٰ ‪َ ُ ٰ َ َ ۡ ُ َ ٞ َ َّ َ ُّ ٞ‬‬
‫�ون‪] ﴾٢٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٥ :‬‬ ‫بِهِۦ مت�بِهاۖ ولهم �ِيها أز�ج مطهرة ۖ وهم �ِيها � ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮋده ﺑﺪه ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ]در ﭘﯿﺶ[ اﺳﺖ ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﺮ زﻣﺎن ﮐﻪ ﻣﯿﻮهای از آن ﺑﻪ اﯾﻨﺎن داده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦ ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ]در‬
‫ﺧﻮد آن[؛ و ]در آﻧﺠﺎ[‬
‫ﺷﺒﯿﻪ آن ﺑﻪ آﻧﺎن داده ﺷﺪه ﺑﻮد ]ﻧﻪ ِ‬
‫ِ‬ ‫روزی ﻣﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ِ‬ ‫دﻧﯿﺎ[‬
‫ھﻤﺴﺮاﻧﯽ ﭘﺎک دارﻧﺪ و در آن ﺟﺎوداﻧﻪ ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫َۡ‬ ‫ُ ۡ ُ َ َ َ‬
‫ُ‬ ‫ام ُنوا ْ َول َ ۡم يَ ۡلب ُس ٓوا ْ إ َ‬
‫ي� ٰ َن ُهم بِظل ٍ� أ ْو ٰٓ��ِك ل ُه ُم ٱ� ۡم ُن َوهم‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ ﴿ :‬ٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُّ ۡ َ ُ َ‬
‫مهتدون‪] ﴾٨٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[٨٢ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ]ھﯿﭻ[ ﺷﺮﮐﯽ ﻧﯿﺎﻟﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﻦ ]و‬
‫آراﻣﺶ[ دارﻧﺪ و رھﯿﺎﻓﺘﮕﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ٱ�ِ َ� ۡط َم�نُّ‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ام ُنوا ْ َو َ� ۡط َم� ُّن قُلُ ُ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ ﴿ :‬ٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬
‫ِ‬ ‫و� ُهم بِذِ� ِر ٱ� ِۗ �� بِذِ� ِر‬ ‫ِ‬
‫و� ل َ ُه ۡم َو ُح ۡس ُن َ َ‬
‫ٰ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ ُ َ‬ ‫ۡٱل ُقلُ ُ‬
‫اب‪] ﴾٢٩‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[٢٩-٢٨ :‬‬ ‫ٖ‬ ‫ٔ‬
‫�‬ ‫ط‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ِ�‬ ‫ل‬‫ٱل�‬ ‫وا‬ ‫ل‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫وا‬‫ن‬‫ام‬ ‫ء‬ ‫ِين‬ ‫ٱ�‬ ‫‪٢٨‬‬‫وب‬
‫»]ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و دلھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ دلھﺎ‬
‫ﺑﺎ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن! و‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﯽ ﻧﯿﮏ دارﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٦‬‬
‫َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َُ ََ‬
‫ﺮﺷ�ﻚ ُﻪﻟ‪َ ،‬وأن‬ ‫َّ ِّ‬
‫�ﻦ �ﺒﺎدة س ﻋ ِﻦ َاﻨﻟ ِﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﺷ ِﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ َا� وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫َ َ ْ ُ َّ َ َ ُ ُ ُ َ َ َ ُ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ ُ ٌ ْ ُ‬ ‫ُ َ َّ ً َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُ ُ َ َّ‬
‫وح ِﻣﻨﻪ‪،‬‬ ‫ا� ورﺳﻮﻪﻟ‪ ،‬و�ِﻤﺘﻪ أﻟﻘﺎﻫﺎ ِإﻰﻟ مﺮ�ﻢ ور‬ ‫�ﻤﺪا �ﺒﺪه ورﺳﻮﻪﻟ‪ ،‬وأن ِﻋيﻰﺴ �ﺒﺪ ِ‬
‫َ َ َّ ُ َ ٌّ َ َّ ُ َ ٌّ َ ْ َ َ ُ َّ ُ َ َّ َ َ َ‬
‫ﻰﻠﻋ َﻣﺎ َﺎﻛ َن ﻣ َﻦ َ‬
‫‪١‬‬
‫اﻟﻌ َﻤ ِﻞ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫واﺠﻟﻨﺔ ﺣﻖ‪ ،‬واﻨﻟﺎر ﺣﻖ‪ ،‬أدﺧﻠﻪ ا� اﺠﻟﻨﺔ‬
‫ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺴﯽ ﮔﻮاھﯽ دھﺪ ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﯽ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ و او ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﮔﻮاھﯽ دھﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه او‬
‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﻮاھﯽ دھﺪ ﮐﻪ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻨﺪه اﻟﻠﻪ و رﺳﻮل او و ﮐﻠﻤﻪ اوﺳﺖ ﮐﻪ آن‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺮﯾﻢ اﻟﻘﺎ ﻧﻤﻮده و روﺣﯽ از اوﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﻮاھﯽ دھﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل او را وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ و اﺳﺎس ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎور اﻧﺴﺎن اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ھﻤﻪ اﻣﻮر از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎور ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس آن ھﯿﭻ ﺗﻮﺟﮫﯽ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب و وﺳﯿﻠﻪھﺎ‬
‫ﺷﺮ و ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪن و ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻧﺸﺪن و ﺳﻮد و زﯾﺎن و‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﯿﺮ و ّ‬
‫ﺗﺪﺑﯿﺮ اﻣﻮر را ﻓﻘﻂ و ﺗﻨﮫﺎ از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ آ ﮔﺎھﯽ ﺗﻨﮫﺎ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را‬
‫َ ُ ُ َّ ُ َ ُّ ُ ۡ َ ٓ َ َ َّ ُ َ َ ُ ُ ّ‬
‫�‬‫ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﺪ و ﻏﯿﺮ از او را ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﻨﺪ‪ٰ�﴿ .‬ل ِ�م ٱ� ر��مۖ � إِ�ٰه إِ� هو ۖ �ٰل ِق ِ‬
‫‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬‫َ ۡ َ ۡ ُ ُ ُ َ ُ َ َ َٰ ُ ّ‬
‫�ءٖ َو� ِيل‪] ﴾١٠٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٠٢ :‬‬ ‫� ِ‬ ‫�ءٖ فٱ�بدوه ۚ وهو‬
‫»اﯾﻦ اﺳﺖ اﻟﻠﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ‪ ،‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﯽ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ھﺮ ﭼﯿﺰی را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺲ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و او ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی وﮐﯿﻞ اﺳﺖ ]و ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﺤﺖ وﮐﺎﻟﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ او‬
‫ﻗﺮار دارد[«‪.‬‬

‫ﻋﻈﻤﺖ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ََّ‬ ‫ا� ﻧُ ً‬ ‫َّ َ َّ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْﺪ َّ ْ َ ْ‬
‫ﻮﺣﺎ ÷ لﻤﺎ‬ ‫ﻲﺒ ِ‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬إِن َ ﻧ ِ‬ ‫ا� ﺑ ِﻦ �ﻤ ٍﺮو ب ‪ ...‬أن رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ‬
‫ﺎك َﻋﻦ اﺛنَﺘَ ْ�‪ُ ،‬‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫آم ُﺮ َك ﺑﺎﺛنَﺘَ ْ�‪َ ،‬وأ� َﻬ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎص َﻋﻠﻴْﻚ ال َﻮﺻﻴَّﺔ‪ُ :‬‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺮﻀﺗ ْ ُﻪ ال ْ َﻮﻓَ ُﺎة ﻗَ َﺎل ﻻﺑْﻨﻪ‪ :‬إ� ﻗ ٌّ‬
‫َ‬ ‫ِّ‬
‫آم ُﺮ َك‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ ِ‬
‫َﺣ َ َ‬
‫َّ َ ُ َ ْ َ َ‬ ‫الﺴﺒْ َﻊ‪ ،‬ل َ ْﻮ ُوﺿ َﻌ ْ‬ ‫� َّ‬ ‫اﻷ ْرﺿ َ‬ ‫َّ ْ َ ْ َ‬ ‫َ َ َ َّ َّ ُ َ َّ َّ َ َ‬
‫ﺖ ﻻ إِ َﻪﻟ‬ ‫ﺖ ِﻲﻓ ِﻛﻔ ٍﺔ‪ ،‬وو ِﺿﻌ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ات الﺴﺒﻊ‪َ ،‬و‬‫ِﺑﻼ إِﻪﻟ ِإﻻ ا�‪ ،‬ﻓﺈِن الﺴﻤﻮ ِ‬
‫َّ ْ َ ْ َ‬ ‫َّ َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ َّ َّ َ َ‬ ‫َّ َ َ َ ْ‬ ‫َّ َّ ُ‬
‫لﺴﺒْ َﻊ‪،‬‬ ‫� ا َّ‬ ‫اﻷ ْرﺿ َ‬
‫ِ‬ ‫ات الﺴﺒﻊ‪َ ،‬و‬ ‫إِﻻ ا� ِﻲﻓ ِﻛﻔ ٍﺔ‪ ،‬رﺟﺤﺖ ِﺑ ِﻬﻦ ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا�‪َ ،‬ولﻮ أن الﺴﻤﻮ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٣٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٢٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪١٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ َّ َ َ َ ُ ُ ِّ‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬ ‫ُ َّ َ ْ َ ً ُ ْ َ َ ً َ َ َ ْ ُ َّ َ َ َ َّ َّ ُ َ ُ ْ َ َ َّ‬
‫ﻲﺷءٍ‪،‬‬ ‫ا� َو ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪ ِه‪ ،‬ﻓﺈِ�ﻬﺎ ﺻﻼة‬
‫�ﻦ ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺒﻬﻤﺔ‪ ،‬ﻗﺼﻤﺘﻬﻦ ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا�‪ ،‬وﺳﺒﺤﺎن ِ‬
‫َ ْ ْ ‪١‬‬
‫ﺮﺒ«‪.‬‬ ‫ﻜ‬ ‫اﻟ‬‫و‬ ‫ك‬ ‫الﺮﺸ‬ ‫اﺨﻟَﻠْ ُﻖ‪َ ،‬وأَ�ْ َﻬ َ‬
‫ﺎك َﻋﻦ ِّ ْ‬ ‫َ َ َُُْ ْ‬
‫و�ِﻬﺎ ﻳﺮزق‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻠﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻮح ÷ وﻗﺘﯽ ﻣﺮﮔﺶ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ ﺑﻪ ﭘﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را وﺻﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ :‬ﺑﻪ دو ﭼﯿﺰ ﺗﻮ را‬
‫اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ و از دو ﭼﯿﺰ ﺗﻮ را ﺑﺎز ﻣﯽدارم‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﻪ )ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ( اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﺪان ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ ھﻔﺖ آﺳﻤﺎن و ھﻔﺖ زﻣﯿﻦ در ﯾﮏ ﮐﻔﻪ ﺗﺮازو ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ در ﮐﻔﻪ‬
‫دﯾﮕﺮ آن ﻧﮫﺎده ﺷﻮد‪ ،‬وزن ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ھﻔﺖ آﺳﻤﺎن و ھﻔﺖ‬
‫زﻣﯿﻦ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺴﺘﻪ و در ھﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ آن را ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻮ را ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ و ﺑﺤﻤﺪه اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ دﻋﺎی ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﺧﻠﻖ‬
‫روزی داده ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻮ را از ﺷﺮکورزی و ﺗﮑﺒﺮ ﺑﺎز ﻣﯽدارم«‪.‬‬

‫ﮐﻤﺎل ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ و ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﻮدن از ﻃﺎﻏﻮت ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ‬
‫ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫ً َ‬ ‫ُّ ُ‬ ‫َََ ۡ َََۡ‬
‫� أ َّمةٖ َّر ُسو� أ ِن ٱ�بدوا ٱ� وٱجتنِبوا‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ولقد �عثنا ِ� ِ‬
‫َّ ُ َ‬
‫ٱل�ٰغوت﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[٣٦ :‬‬
‫ً‬
‫»ﯾﻘﯿﻨﺎ ﻣﺎ در ھﺮ اﻣﺘﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی را ]ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم[ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﯿﻢ ﮐﻪ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫از ﻃﺎﻏﻮت ]= ﻣﻌﺒﻮدان ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ[ دوری ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺛﻤﺮات ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺛﻤﺮه ﺗﻮﺣﯿﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺑﻨﺪهاش راﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد و او را‬
‫دوﺳﺖ ﻣﯽدارد‪ ،‬و ﻋﻤﻠﺶ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و او را در ھﺮدو ﺟﮫﺎن ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺛﻤﺮه ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﺮای ﺑﻨﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و از‬
‫ﻣﺮدم ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و آنھﺎ را ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل راﺿﯽ اﺳﺖ و او را‬
‫دوﺳﺖ ﻣﯽدارد و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﮑﻢ او ﺳﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻓﺮود ﻣﯽآورد و او را ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﻤﻮاره از او ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻤﺎن ﻧﯿﮏ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ ذﮐﺮ او‬
‫آراﻣﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽرود و از ﺟﮫﻨﻢ ﻧﺠﺎت ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ‪ .٦٥٨٣‬ﺑﺨﺎری در اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد ‪ .٥٤٨‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ ‪.١٣٤‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٨‬‬

‫ﻃﺎﻏﻮت‬
‫ﻃﺎﻏﻮت ﯾﻌﻨﯽ ھﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه آن را از ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ ﻓﺮاﺗﺮ ﻗﺮار دھﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻣﻌﺒﻮدی‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺖھﺎ‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم از او ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎھﻨﺎن و ﻋﻠﻤﺎی‬
‫ﺳﻮء‪ ،‬ﯾﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن و ﺳﺮاﻧﯽ ﮐﻪ از ﻃﺎﻋﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺎﻏﻮتھﺎ زﯾﺎدﻧﺪ و در راس آنھﺎ ﭘﻨﺞ ﺗﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﺑﻠﯿﺲ؛ ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﻮدش ﻣﻮرد ﻋﺒﺎدت ﻗﺮار ﮔﯿﺮد؛ و ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺮدم را‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد ﻓﺮا ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ و ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ادﻋﺎی ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﮐﻨﺪ؛ و ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از‬
‫آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده ﺣﮑﻢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ٱلظلُ َ� ٰ ِ َ ُّ‬ ‫َّ ُ َ ُّ َّ َ َ َ ُ ْ ُ ۡ ُ ُ ّ َ ُّ‬
‫ت إِ� ٱ�ورِ�‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ� و ِ� ٱ�ِين ءامنوا � ِرجهم مِن‬
‫ب‬‫�ٰ ُ‬‫ك أَ ۡص َ‬
‫َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ۡ َ ٓ ُ ُ ُ َّ ٰ ُ ُ ُ ۡ ُ َ ُ ّ َ ُّ َ ُّ ُ َ ٰ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ت أو�� ِ‬ ‫وٱ�ِين �فروا أو ِ�اؤهم ٱل�غوت � ِرجو�هم مِن ٱ�ورِ إِ� ٱلظل� ِ �‬
‫َّ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾٢٥٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪[٢٥٧ :‬‬‫ٱ�ارِ� هم �ِيها � ِ‬
‫ﮐﺎرﺳﺎز[ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ؛ آﻧﺎن را از ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻮر‬
‫ِ‬ ‫»اﻟﻠﻪ ﯾﺎور ]و‬
‫ﺑﯿﺮون ﻣﯽ َﺑﺮد؛ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪] ،‬ﮐﺎرﺳﺎز و[ ﯾﺎورﺷﺎن ﻃﺎﻏﻮت اﺳﺖ ]ﮐﻪ[ آﻧﺎن را از ﻧﻮر‬
‫]اﯾﻤﺎن و ﻋﻠﻢ[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ]ی ﮐﻔﺮ و ﻧﺎداﻧﯽ[ ﺑﯿﺮون ﻣﯽ َﺑﺮد‪ .‬آﻧﺎن اھﻞ آﺗﺶ ھﺴﺘﻨﺪ ]و[‬
‫در آن ﺟﺎوداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ۡ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َّ ُ ۡ َ َ ُ ْ َ ٓ ُ َ َ ۡ َ َ َ ٓ ُ َ‬
‫نزل مِن‬ ‫نزل إِ�ك وما أ ِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬لم تر إِ� ٱ�ِين يز�مون ��هم ءامنوا بِما أ ِ‬
‫َ ُ ُ َّ‬ ‫ۡ ُ ْ‬ ‫َ ُ ْ َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ُ َ َ َ َ َ ْ َ َّ ُ‬
‫�د ٱلش ۡي َ�ٰ ُن‬ ‫وت َوق ۡد أم ُِر ٓوا أن يَ�ف ُروا بِهِۖۦ و� ِر‬
‫�دون أن َ�تحاك ُم ٓوا إِ� ٱل�ٰغ ِ‬ ‫�بل ِك ي ِر‬
‫َ ُ َّ ُ ۡ َ َ َ ۢ َ ٗ‬
‫ضلهم ض�ٰ� ب ِعيدا‪] ﴾٦٠‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٦٠ :‬‬ ‫أن ي ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬آﯾﺎ اﻓﺮادی را ﻧﺪﯾﺪهای ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه و آﻧﭽﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و]ﻟﯽ[ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﺮای داوری ﻧﺰد ﻃﺎﻏﻮت روﻧﺪ؟ ]و ُﺣﮑﻢ‬
‫او را ﺑﻪ ﺟﺎی ُﺣﮑﻢ اﻟﻠﻪ ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ[ ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮت ﮐﻔﺮ‬
‫ورزﻧﺪ؛ و]ﻟﯽ[ ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﺧﻮاھﺪ آﻧﺎن را در ﮔﻤﺮاھﯽ دور و درازی ﻗﺮار دھﺪ«‪.‬‬
 ‫‪١٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫‪ -٣‬ﻋﺒﺎدت‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻋﺒﺎدت ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮدن ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪه از ﻣﻌﺒﻮدش در اﻧﺠﺎمدادن ﮐﺎری ﮐﻪ ﺑﻪ آن‬
‫اﻣﺮ ﻧﻤﻮده و در ﺗﺮک ﮐﺮدن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ از آن ﻧﮫﯽ ﮐﺮده‪ ،‬و اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ و‬
‫ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﮐﺮﻧﺶ ھﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻋﺒﺎدت ﺑﺮ دو ﭼﯿﺰ‬
‫اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫ﺗﻌﺒﺪ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ اﻇﮫﺎر ﻓﺮوﺗﻨﯽ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن اواﻣﺮ او و ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺮدن از‬
‫آﻧﭽﻪ او ﻧﮫﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻓﺮوﺗﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ آﻣﺪه از ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ و ﺗﻌﻈﯿﻢ او ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺒﺎدت اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﮐﻪ ھﻤﻪ اﻗﻮال و اﻋﻤﺎل ﻇﺎھﺮی و ﺑﺎﻃﻨﯽ را ﮐﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ دوﺳﺖ ﻣﯽدارد و ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دﻋﺎ‪ ،‬ذﮐﺮ‪ ،‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ و اﻣﺜﺎل‬
‫ﺗﻌﺒﺪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ‬ ‫آن‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻧﻤﺎز ﯾﮏ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ و اﻧﺠﺎم دادن آن ّ‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮوﺗﻨﯽ ﮐﺮدن ﺑﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ و ﺗﻨﮫﺎ او را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﺮآﻣﺪه از ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ و ﺗﻌﻈﯿﻢ او در دلھﺎﯾﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ او را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻘﺮر ﮐﺮده ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ادة ِ َر ّ�هِۦٓ أَ َ‬
‫ح َ ۢد�﴾‬
‫َ َ َ َ َۡ ُ ْ َ َٓ َّ ََۡۡ َۡ َ َٗ َ ٰ ٗ ََ ُۡ ۡ َ َ‬
‫�ك ب ِ ِعب‬
‫ِ‬ ‫﴿�من �ن يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫]اﻟﮑﻬﻒ‪.[١١٠ :‬‬
‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش ]در آﺧﺮت[ اﻣﯿﺪ دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و‬
‫ِ‬ ‫»ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ھﯿﭻ ﮐﺲ را در‬

‫ﺣﮑﻤﺖ از آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻧﺴﺎن و ﺟﻦ‬

‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﻧﺴﺎنھﺎ و ﺟﻦھﺎ را ﺑﯿﮫﻮده و ﺑﯽھﺪف ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن را ﻓﻘﻂ ﺑﺮای‬
‫ّ‬
‫اﯾﻦ ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪه ﮐﻪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺑﺎزی و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﻨﺪﻧﺪ و ﻟﺬت‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آنھﺎ را ﺑﺮای ﮐﺎر ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ ھﻤﺎن ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﺎن را آﻓﺮﯾﺪه ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ و ﻏﯿﺮ از او را ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و او را ﺗﻌﻈﯿﻢ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﯽاش را اﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و از اواﻣﺮ او اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮده و از آﻧﭽﻪ ﻧﮫﯽ ﮐﺮده دوری‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﺎ را از ﺣﺪود و ﻣﺮزھﺎﯾﯽ ﮐﻪ او ﻣﻘﺮر ﮐﺮده ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َٓ ُ ُ ُۡ ّ ّ ۡ ََٓ ُ ُ َ‬ ‫ُُۡ‬ ‫َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ َ ۡ َ َّ‬
‫�د أن‬ ‫ون‪ ٥٦‬ما أرِ�د مِنهم مِن رِز ٖق وما أرِ‬‫ٱ��س إِ� ِ�َعبد ِ‬ ‫ٱ�ن و ِ‬‫﴿وما خلقت ِ‬
‫ٱ� ُه َو َّ َّ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ‬
‫ٱلرزاق ذو ٱلق َّوة ِ ٱل َمتِ�‪] ﴾٥٨‬اﻟﺬارﯾﺎت‪.[٥٨-٥٦ :‬‬
‫ُ� ۡط ِع ُمون‪ ٥٧‬إ َّن َّ َ‬
‫ِ ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٠‬‬
‫»و ﺟﻦ و اﻧﺲ را ﻓﻘﻂ ﺑﺮای اﯾﻦ آﻓﺮﯾﺪهام ﮐﻪ ﻣﺮا ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ ]و از ﺑﻨﺪﮔﯽ دﯾﮕﺮان ﺳﺮ ﺑﺎز‬
‫ِ‬
‫رﺳﺎن‬
‫ِ‬ ‫روزی‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫زﻧﻨﺪ[‪ .‬ﻧﻪ از آﻧﺎن روزی ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮا ﺧﻮراک دھﻨﺪ؛ ]زﯾﺮا[ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﮐﺮدﻧﺪ در ھﺮدو ﺟﮫﺎن ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ و ﻗﺮب اﻟﮫﯽ در‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ دﺳﺖ ﺧﻮاھﻨﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه داده اﺳﺖ‪﴿ :‬إ َّن ٱل ۡ ُم َّتق َ‬
‫� ِ�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُّ ۡ َ‬
‫ِيك مقتدِر ِۢ‪] ﴾٥٥‬اﻟﻘﻤﺮ‪.[٥٥-٥٤ :‬‬
‫َ َ‬ ‫َج َّ�ٰت َو َ� َهر‪َ � ٥٤‬م ۡق َعد ۡ‬
‫صد ٍق عِند مل ٖ‬
‫ِ ِ‬ ‫ٖ ِ‬ ‫ٖ‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران در ﺑﺎغھﺎ و ]در ﺟﻮار[ ﺟﻮﯾﺒﺎران ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺘﯽ‬
‫راﺳﺘﯿﻦ در ﻧﺰد ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺗﻮاﻧﺎ«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﻋﺒﺎدت‬
‫اﻃﺎﻋﺖ از ﻓﺮاﻣﯿﻦ اﻟﮫﯽ و ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﻮدن از آﻧﭽﻪ از آن ﻧﮫﯽ ﮐﺮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺼﻮر داﯾﻢ ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺎﻟﮏ اﻟﻤﻠﮏ در دلھﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺜﺮت ذﮐﺮ و‬
‫ﺷﮑﺮ او و اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن در ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎ و آﻓﺮﯾﺪهھﺎﯾﺶ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻦ را ﺑﺮ آن ﻣﯽدارد ﮐﻪ‬
‫از اواﻣﺮ اﻟﮫﯽ اﻃﺎﻋﺖ و از آﻧﭽﻪ ﻧﮫﯽ ﮐﺮده دوری ﮔﺰﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺮای آن ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﺴﺘﺪام ﺑﺎﺷﺪ و در ﻗﻠﺐھﺎ رﯾﺸﻪ ﺑﺪواﻧﺪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮای‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﯾﺎدآوری ﺗﮑﺮاری و ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ھﻤﻮاره اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ھﺮﮔﺎه اﯾﻤﺎن اﻓﺰوده و ﻗﻮی ﮔﺮدد و ﻗﻠﺐ ﻧﻮراﻧﯽ ﺷﻮد و اﻗﻮال و اﻋﻤﺎل‬
‫و اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر راﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ دﺳﺖ ﯾﺎزﯾﺪن ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت دو‬
‫ﺟﮫﺎن اوﺿﺎع ﺑﻨﺪه ﺳﺎﻣﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﺮﮔﺎه اﯾﻤﺎن وﺟﻮدی ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻋﻤﺎل ﺑﺪ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺣﻮال ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﮔﺮدد و آﻧﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﺬاب اﻟﮫﯽ ﻓﺮا ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫حوهُ‬‫��‪َ ٤١‬و َس ّب ُ‬ ‫ٱ� ذ ِۡك ٗر� َكث ِ ٗ‬
‫ٱذ ُك ُروا ْ َّ َ‬‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا‬
‫َ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫ۡ َ ُ ّ‬ ‫ُ َ ّ َ َۡ ُ‬
‫� ۡم َو َم َ ٰٓ َ ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ ۡ َٗ ََ ً‬
‫ت إِ�‬ ‫��ِكت ُهۥ ِ�ُخ ِرج�م م َِن ٱلظل� ٰ ِ‬ ‫صي�‪ ٤٢‬ه َو ٱ�ِي يص ِ� علي‬ ‫ب�رة وأ ِ‬
‫ٗ‬ ‫َ َ ۡ ۡ َ‬
‫ٱ�ُّورِ � َو�ن بِٱل ُمؤ ِمن ِ� َرحِيما‪] ﴾٤٣‬اﻷﺣﺰاب‪.[٤٣-٤١ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه او را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ‬
‫ﺑﺴﺘﺎﯾﯿﺪ‪ .‬اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ درود ]و رﺣﻤﺖ[ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ]ﻧﯿﺰ دﻋﺎﯾﺘﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[ ﺗﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ را از ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻮر ﺑﯿﺮون آورد و ]اﻟﻠﻪ[ ھﻤﻮاره ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ َ ۡ َ َّ َ ۡ َ ۡ ُ َ ٰٓ َ َ ُ ْ َ َّ َ ۡ ْ َ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ ٰ ّ َ َّ ٓ‬
‫ٱلس َماءِ‬ ‫ت مِن‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ولو أن أهل ٱلقرى ءامنوا وٱ�قوا لفتحنا علي ِهم بر� ٖ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ْ َ ۡ‬ ‫َ َّ ُ ْ َ َ َ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬
‫�ن كذبوا فأخذ�ٰ ُهم ب ِ َما �نوا ي�س ُِبون‪] ﴾٩٦‬اﻷﻋﺮاف‪.[٩٦ :‬‬ ‫�ض َو� ٰ ِ‬
‫َوٱ� ِ‬
‫»و اﮔﺮ اھﻞ آن ﺷﮫﺮھﺎ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآوردﻧﺪ و ﭘﺮوا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪] ،‬درھﺎی[ ﺑﺮﮐﺎت آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ را‬
‫ﯿﻔﺮ[ آﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﯽﮔﺸﻮدﯾﻢ؛ وﻟﯽ ]آﯾﺎت و ﭘﯿﺎمھﺎی ﻣﺎ را[ دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ؛ ﭘﺲ ﺑﻪ ]ﮐ ِ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ]ﺑﻪ ﻋﺬاب[ ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﯿﻢ»‪.‬‬

‫ارﮐﺎن ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﯽ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﺳﻪ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ ‪ ....‬اﻣﯿﺪ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ .....‬و ھﺮاس از او‪.‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ از ﻣﮫﻤﺘﺮﯾﻦ ارﮐﺎن ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫اﻟﻠﻪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮑﻮی او و ﺻﻔﺎت واﻻﯾﺶ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻌﻤﺖھﺎ و ﻟﻄﻒ او ﺑﻪ‬
‫آﻓﺮﯾﺪهھﺎﯾﺶ‪ ،‬ﻧﺸﺎت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫و ھﺮ اﻧﺪازه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻨﺪه ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﺒﺖ او ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﯿﺶﺗﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﯿﺶﺗﺮ او را ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﯿﺶﺗﺮ او را ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻨﺪه را ﺑﯿﺶﺗﺮ دوﺳﺖ ﻣﯽدارد‪ ،‬و زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻨﺪه ﻣﻮرد ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻗﺮار‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ھﺮﮔﺎه ﺑﻨﺪه ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﺤﺒﺖ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ او ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ھﺮﮔﺎه ﺑﻨﺪه از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ اﻟﮫﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻨﺎھﺶ ﮐﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫و ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻨﺪه از ﭘﺮوردﮔﺎرش ﮐﺎﺳﺘﻪ و اﻧﺪک ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺶ ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ‬
‫اﻓﺰوده ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﺜﺮت ﮔﻨﺎھﺎن ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ در ﻗﻠﺐ ﺑﻨﺪه ﺿﻌﯿﻒ ﺷﻮد‬
‫ّ‬
‫ﻟﺬت ﻋﺒﺎدت را از دﺳﺖ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬و ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮ او ﭼﯿﺮه ﻣﯽﮔﺮدد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﺒﺎدت را‬
‫ّ‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬت را در ﮔﻨﺎه ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و اﻧﺠﺎم‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺑﺮاﯾﺶ دﺷﻮار ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮری ﮐﻪ ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ را در ﻗﻠﺐ ﺑﻨﺪه ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﺎمھﺎ و‬
‫ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎﻟﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ارزاﻧﯽ ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﺟﮫﺎن ھﺴﺘﯽ و آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ و ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن واﺟﺒﺎت و‬‫ِ‬ ‫و ھﻤﯿﺸﻪ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن در ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی‬
‫دور ﮐﺮدن از اﻣﻮر ﺣﺮام و ﺑﻪ ﮐﺜﺮت اﻧﺠﺎم دادن ﻋﺒﺎدتھﺎی ﻧﺎﻓﻠﻪ‪ ،‬از اﻣﻮری اﺳﺖ ﮐﻪ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٢‬‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َّ ُ َ ٓ َ ٰ َ َّ َّ ُ َ ۡ ۡ‬
‫ٱس َتغفِ ۡر‬‫ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ را در ﻗﻠﺐ ﺑﻨﺪه ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪﴿ :‬فٱعلم �نهۥ � إِ�ه إِ� ٱ� و‬
‫َ َ َ ۡ ُ ۡ ِ َ َ ۡ ُ ۡ َ ٰ َ َّ ُ َ ۡ َ ُ َ َ َّ َ ُ َ ۡ ُ‬
‫ٱ� �عل ُم متقلب� ۡم َومث َوٮٰ� ۡم‪] ﴾١٩‬ﻣﺤﻤﺪ‪.[١٩ :‬‬‫تو‬
‫ِ��بِك ول ِلمؤمن ِ� وٱلمؤمِ� ِ �‬
‫ﮔﻨﺎه[‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﺪان ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ؛ و ﺑﺮای ﮔﻨﺎه ﺧﻮﯾﺶ و ] ِ‬
‫وآﻣﺪ ]روزاﻧﻪ[ و‬
‫ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه؛ و ]ﺑﻪ ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎش ﮐﻪ[ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ رﻓﺖ ِ‬
‫آرﻣﯿﺪن ]ﺷﺒﺎﻧﮥ[ ﺷﻤﺎ را ﻣﯽداﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را‬
‫ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ھﻤﻪ ﻋﺒﺎدتھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل دوﺳﺖ ﻣﯽدارد و ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد را دوﺳﺖ‬
‫ﺑﺪارد‪ ،‬و ﮔﻨﺎھﺎن را ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪد‪ ،‬ﻧﭙﺴﻨﺪد‪.‬‬
‫اﻣﯿﺪ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺘﻤﻨﺪی اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل و ﭘﺎداش و رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت و‬
‫ﺑﮫﺸﺖ او اﻣﯿﺪوار ﺑﻮدن‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯽ ﻋﺒﺎدﺗﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﻣﯿﺪوار اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آن را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎداش آن او را ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ وارد ﮐﻨﺪ و از دوزخ ﻧﺠﺎت دھﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎھﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و از آن ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و اﻣﯿﺪوار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ را ﺑﯿﺎﻣﺮزد و ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دو ﻧﻮع اﻣﯿﺪواری ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ و در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﺑﺰﻧﺪ و ھﻤﻮاره در اﻧﺠﺎم واﺟﺒﺎت ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮐﺎرھﺎی ﺣﺮام ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﻣﯿﺪوار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﻣﯿﺪی آرزوﯾﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ و در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻣﯿﺪواری ﮐﺎذﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ُ ْ َ َٓ َّ ََۡۡ َۡ َ َٗ َٰ ٗ ََ ُۡ ۡ‬
‫�ك بِعِ َبادة ِ َر ّ�ِهِۦٓ أ َح َ ۢد�﴾‬
‫ﻧﮑﻮھﺶ اﺳﺖ‪﴿ :‬يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫]اﻟﮑﻬﻒ‪.[١١٠ :‬‬
‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش ]در آﺧﺮت[ اﻣﯿﺪ دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و‬
‫ِ‬ ‫»ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ھﯿﭻ ﮐﺲ را در‬
‫ھﺮاس از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ھﺮﮐﺴﯽ ھﺮ ﭼﻨﺪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺑﮫﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ از او ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺗﺮﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫و ﺗﺮﺳﯽ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه را از ﮔﻨﺎه و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﺪارد‪ .‬ﺗﺮس از اﻟﻠﻪ از‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻟﻠﻪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎﻟﺶ‪ ،‬و ﭘﯽ ﺑﺮدن ﺑﻨﺪه از ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ وﻋﯿﺪ و ھﺸﺪار اﻟﮫﯽ ﺑﻪ ﮔﻨﺎھﮑﺎران و ﺷﺪت ﻋﺬاب ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻧﺸﺎت ﻣﯽﮔﯿﺮد و‬
‫ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫و ھﺮ اﻧﺪازه اﯾﻤﺎن ﺑﻨﺪه ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﯿﺶﺗﺮ و ﻗﻮیﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺬاب اﻟﮫﯽ و ﺳﺨﺘﯽ آن ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺮس او از اﻟﻠﻪ و ﻋﺬاب او ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫َ َّ َ ۡ َ َ ٰٓ َ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ‬ ‫َۡ‬ ‫﴿ َو� � َما � َّ َ َ‬
‫�ون‪٤٩‬‬ ‫ِ‬ ‫ك‬‫ت‬ ‫س‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫ه‬‫و‬ ‫ة‬ ‫ك‬‫ِ‬ ‫�‬ ‫�‬‫م‬ ‫ٱل‬‫و‬ ‫ة‬
‫ٖ‬ ‫آب‬ ‫د‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ِ‬
‫�ض‬ ‫ت َو َما ِ� ٱ�‬
‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫َۡ َُ َ َ ُۡ َ َ‬ ‫َ َ ُ َ َّ ُ ّ َ‬
‫�افون َر�هم مِن ف ۡوق ِ ِه ۡم َو�فعلون ما يؤم ُرون۩‪] ﴾٥٠‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٥٠-٤٩ :‬‬
‫»و آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ وﺟﻮد دارد و ﺟﻨﺒﻨﺪه]ھﺎﯾﯽ ﮐﻪ[ در زﻣﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺳﺠﺪه‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ]ﻧﯿﺰ[ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ]ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺳﺠﺪه ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ[ و آﻧﺎن ﺗﮑﺒﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺑﺎﻻی ﺳﺮﺷﺎن اﺳﺖ ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺘﻮر داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ اﻟﻠﻪ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﺛﻮاﺑﺶ و ﺑﻪ‬
‫َ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮﺳﯽ ﮐﻪ از ﻋﺬاب او دارد ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﺪ‪﴿ :‬أ َّم ۡن ُه َو َ�ٰن ٌِت َءانَا ٓ َء َّ ۡ‬
‫ٱ�ل َساج ٗدا َوقَآ�ماٗ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ ۡ َ ُ َ َ َّ َ َ َ ۡ ُ َ‬
‫ونۗ إ َّ�ماَ‬ ‫َ‬ ‫َ ََۡ ُ ْ َ ََۡ َّ ُۡ َۡ َۡ َ‬ ‫َۡ َ ُ‬
‫�ذر ٱ�خ َِرة و�رجوا ر�ة ر�ِهِۗۦ قل هل �ستوِي ٱ�ِين �علمون وٱ�ِين � �علم ِ‬
‫ب‪] ﴾٩‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٩ :‬‬ ‫ٰ‬ ‫َ� َت َذ َّك ُر أُ ْولُوا ْ ۡٱ�َ ۡل َ‬
‫�‬
‫ِ‬
‫»]آﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﺸﺮﮐﯽ ﮐﻪ اوﺻﺎﻓﺶ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ[ ﯾﺎ ﮐﺴﯽﮐﻪ در اوﻗﺎت‬
‫ﺷﺐ ﺳﺠﺪهﮐﻨﺎن و اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﭘﺮدازد درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ از آﺧﺮت ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ و ﺑﻪ ﺑﺨﺸﺎﯾﺶ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش اﻣﯿﺪ دارد؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و آﻧﺎن ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟ ﺗﻨﮫﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪان‬
‫ﭘﻨﺪ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ«‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ھﻤﻪ اﻗﻮال و اﻋﻤﺎل ﻇﺎھﺮی و ﺑﺎﻃﻨﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل آن را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد و‬
‫دوﺳﺖ ﻣﯽدارد‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻣﻔﮫﻮم ﮐﻠﯽ و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ دو ﻧﻮع‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻧﻮع اول‪ :‬ﻋﺒﺎدتھﺎی ﻗﻠﺒﯽ ﮐﻪ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻮع اول‪ :‬ﻋﺒﺎدتھﺎی ﻣﺤﺾ‪ ،‬و آن‬
‫ﻋﺒﺎدتھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮای ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻋﺎ و ذﮐﺮ و ﻧﻤﺎز و روزه‬
‫و ﺗﻮﺳﻞ و اﻣﯿﺪ و دﯾﮕﺮ ﻋﺒﺎدتھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻘﺮر ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﻋﺒﺎدتھﺎی ﻣﺤﺾ ﺑﻪ دوﻧﻮع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬

‫ﻋﺒﺎدتھﺎی ﻗﻠﺒﯽ ﮐﻪ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﺑﺎور داﺷﺘﻦ ﻗﻠﺒﯽ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﯽ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و او ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪،‬‬
‫و اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﻣﻼﺋﮑﻪ و ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ و ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٤‬‬

‫ب‪ :‬ﻋﻤﻞ ﻗﻠﺒﯽ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ و ﺗﻌﻈﯿﻢ او و ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ او و اﺑﺮاز ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی‬
‫ﺑﻪ او و ﺑﻪ ﭘﺎداش او اﻣﯿﺪوار ﺑﻮدن‪ ،‬و ﺗﺮﺳﯿﺪن از ﻋﺬاﺑﺶ‪ ،‬و اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای او‪ ،‬و‬
‫ﺻﺒﺮ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ اﻧﺠﺎم اواﻣﺮ او و ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺮدن از آﻧﭽﻪ ﻧﮫﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺻﺒﺮ‬
‫ﮐﺮدن ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﯽھﺎﯾﯽ ﮐﻪ او ﻣﻘﺪر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻋﺒﺎدتھﺎی ﺑﺪﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﻋﺒﺎدتھﺎی ﻗﻮﻟﯽ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﺑﻪ زﺑﺎن آوردن ﺷﮫﺎدﺗﯿﻦ‪ ،‬و ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ و ﮔﻔﺘﻦ ﺗﮑﺒﯿﺮ و‬
‫ﺗﺴﺒﯿﺢ او و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﺮدن او‪ ،‬و ﺗﻼوت ﻗﺮآن و دﻋﺎ و دﻋﻮت دادن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف‬
‫و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‪ ،‬و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ و آﻣﻮزش دادن ﻋﻠﻢ ﺷﺮﻋﯽ و اﻣﺜﺎل آن‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﻋﺒﺎدتھﺎی ﻓﻌﻠﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﻤﺎز و روزه و ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه و ﺟﮫﺎد و ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ زﮐﺎت و ﺻﺪﻗﻪ و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن و ﻧﺬر دادن و اﻣﺜﺎل آن‪.‬‬
‫ﻧﻮع دوم‪ :‬اﻣﻮری ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﺤﺾ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و آن اﻗﻮال اﻋﻤﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در اﺻﻞ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺒﺎدت در اﺻﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺒﺎدت ﻣﻘﺮر ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻗﺼﺪ و ﻧﯿﺖ درﺳﺖ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اول‪ :‬اﻧﺠﺎم واﺟﺒﺎت و ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮدن‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی و اﺻﻼح ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﻣﺨﺎرج ھﻤﺴﺮ و ﺧﺎﻧﻮاده و‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻦ ﻣﮫﻤﺎن‪ ،‬ﻗﺮض دادن و ھﺪﯾﻪ و ﻏﯿﺮه‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﮐﺎرھﺎ‬
‫را ﺑﺮای رﺿﺎﻣﻨﺪی اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﻧﺠﺎم دھﺪ اﯾﻦ ﮐﺎرھﺎ ﺑﺮاﯾﺶ ﻋﺒﺎدت ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫ﺑﻪ او ﭘﺎداش ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﺗﺮک اﻣﻮر ﺣﺮام و ﻣﮑﺮوه ﺑﺮای رﺿﺎﯾﺘﻤﻨﺪی اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺗﺮک ﻏﯿﺒﺖ و‬
‫ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ‪ ،‬و ﺗﺮک رﺑﺎﺧﻮاری و زﻧﺎ و ﺳﺮﻗﺖ و ﮐﻼهﺑﺮداری و ﺗﺮک ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﮑﺮات‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﭼﯿﺰھﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﺿﺎﻣﻨﺪی اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل و ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﺛﻮاب او و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ھﺮاس از ﻋﺬاﺑﺶ ﺗﺮک ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮک ﮐﺮدﻧﯽ ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﻪ او ﭘﺎداش‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫َۡ ُ ْ َ َٓ َّ ََۡۡ َۡ َ َٗ َٰ ٗ ََ ُۡ ۡ َ َ‬
‫ادة ِ‬‫�ك بِعِب‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬
‫ۢ‬
‫ر�ِهِۦٓ أحد�﴾ ]اﻟﮑﻬﻒ‪.[١١٠ :‬‬
‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش ]در آﺧﺮت[ اﻣﯿﺪ دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و‬
‫ِ‬ ‫»ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ھﯿﭻ ﮐﺲ را در‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫� � َكث ّ َّ ۡ ُ ۡ َّ َ ۡ َ َ َ َ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫َّ َ‬
‫خَۡ‬
‫وف أ ۡو إ ِ ۡص�ٰ�‬
‫� مِن � َوٮٰهم إِ� من أم َر بِصدق ٍة أو مع ُر ٍ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬‬
‫َ‬
‫ٱ� ِ فَ َس ۡو َف نُ ۡؤ�ِيهِ أ ۡج ًرا َع ِظ ٗ‬
‫َّ‬ ‫ۡ َۡ َ َ ۡ َٓ َ َ‬ ‫َ‬
‫اس َومن َ�فعل �ٰل ِك ٱبتِغا َء م ۡرض ِ‬ ‫َ ۡ َ َّ‬
‫يما‪﴾١١٤‬‬ ‫ات‬ ‫�� ٱ� ِ �‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[١١٤:‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر[ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ِ‬ ‫»در ﺑﺴﯿﺎری از رازﮔﻮﯾﯽھﺎی آﻧﺎن ]= ﻣﺮدم[ ﺧﯿﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ]در‬
‫]دادن[ ﺻﺪﻗﻪای ﯾﺎ ﮐﺎری ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﯾﺎ ﺳﺎزﺷﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﺎن دھﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺮای رﺿﺎﯾﺖ‬ ‫ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زودی ﭘﺎداش ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻪ وی ﺧﻮاھﯿﻢ داد«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ُ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫َ ْ ُ ََ ْ‬
‫ﺎت‪،‬‬‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬إِ�ﻤﺎ اﻷ�ﻤﺎل ِﺑﺎﻨﻟِّﻴ ِ‬ ‫ﺎب س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ �ﻤﺮ ﺑ ِﻦ اﺨﻟﻄ ِ‬
‫َ ْ َ ُ ُ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ْ َ ُ ُ َ َّ‬ ‫َ َّ َ ُ ِّ ْ‬
‫ﻮﻪﻟ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ‬ ‫ُ‬
‫ا� َو َرﺳ ِ ِ‬‫ﻮﻪﻟ ﻓ ِﻬﺠﺮﺗﻪ ِإﻰﻟ ِ‬
‫ُ‬
‫ا� َو َرﺳ ِ ِ‬
‫ئ ﻣﺎ ﻧﻮى‪� ،‬ﻤﻦ ﺎﻛﻧﺖ ِﻫﺠﺮﺗﻪ ِإﻰﻟ ِ‬ ‫و ِ��ﻤﺎ ِﻟﻞﻜ ام ِﺮ ٍ‬
‫َ َ ْ ْ َُُ َ َُْ ُ َُ َْ َ ََْ َْ ُ َ َ ْ َُُ َ َ َ َ َ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎﺟ َﺮ ِإﻴﻟْ ِﻪ«‪.‬‬‫ﻜﺤﻬﺎ ﻓ ِﻬﺠﺮﺗﻪ إِﻰﻟ ﻣﺎ ﻫ‬ ‫ﺎﻛﻧﺖ ِﻫﺠﺮﺗﻪ ِإﻰﻟ د�ﻴﺎ ﻳ ِﺼﻴﺒﻬﺎ أو ِإﻰﻟ امﺮأ ٍة �ﻨ ِ‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﺛﻮاب اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﻧﯿﺖ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ ،‬ھﺮﮐﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﯿﺖ ﺧﻮد را درﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ھﺠﺮت او ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ و رﺳﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﻮاب ھﺠﺮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ را‬
‫درﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ھﺠﺮﺗﺶ ﺑﻪ ﺳﻮی دﻧﯿﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ آن ﻣﯽرﺳﺪ و ﯾﺎ اﮔﺮ ھﺠﺮﺗﺶ ﺑﺮای‬
‫ازدواج ﺑﺎ زﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺠﺮت او ﺑﻪ ﺳﻮی ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن ھﺠﺮت‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫راه ﻋﺒﻮدﯾﺖ‬
‫ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ دو اﺻﻞ ﺑﺰرگ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺎﻣﻞ اﻟﻠﻪ ‪ ...‬و ﻓﺮوﺗﻨﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮای او‪ .‬و اﯾﻦ دو اﺻﻞ ﺑﺮ دو اﺻﻞ ﺑﺰرگ ﻣﺒﺘﻨﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻗﺮار ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺖ و اﺣﺴﺎن اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺤﺒﺖ او ﻣﯽﺷﻮد ‪ ...‬و ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ً‬
‫ﮐﺎﺳﺘﯽھﺎ و ﻋﯿﺐ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻼ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮوﺗﻨﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ راھﯽ ﮐﻪ از آن ﺑﻨﺪه ﺑﻪ درﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرش وارد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬راه اﺣﺴﺎس‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آن ﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮدش را درﻣﺎﻧﺪهای ﺑﯿﺶ‬
‫ً‬
‫ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﺪ و ھﯿﭻ وﺳﯿﻠﻪای ﺑﺮای ﺧﻮد ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ از او دور ﺷﻮد ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٦٨٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٩٠٧‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٦‬‬

‫‪ -٤‬ﺷﺮک‬
‫ﺷﺮک‪ :‬ﻗﺮار دادن ﺷﺮﯾﮏ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در رﺑﻮﺑﯿﺖ ﯾﺎ اﻟﻮھﯿﺖ و ﯾﺎ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‬
‫اﻟﮫﯽ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﯾﺎ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪهای ﺑﺎ اﻟﻠﻪ وﺟﻮد دارد ﻣﺸﺮک‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﺴﯽ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ ﻣﺸﺮک‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﺶ ﺷﺒﯿﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪی‬
‫وﺟﻮد دارد ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺮک اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﺮک‬
‫‪ .١‬ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻇﻠﻢ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ آن‪ ،‬ﺗﺠﺎوزی اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻋﺪل‪ ،‬و ﺷﺮک ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻇﻠﻢ‪ ،‬و‬
‫زﺷﺖﺗﺮﯾﻦ زﺷﺘﯽھﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﻧﻘﺺ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و‬
‫ﺣﻘﯽ را ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص اﻟﻠﻪ ﻷ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﯾﮕﺮی ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬و دﯾﮕﺮان را ﺑﺎ او ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺧﻄﺮ ﺷﺮک اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ در ﺣﺎﻟﺖ ﺷﺮک‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫َّ َّ َ َ ۡ َ‬
‫ٱ� � َ�غفِ ُر أن‬ ‫اﻟﻠﻪ او را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار ﻧﻤﯽدھﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن‬
‫ى إ ۡ� ًما َع ِظ ً‬ ‫ون َ�ٰل َِك ل َِمن � َ َشا ٓ ُء َو َمن � ُ ۡ ۡ َّ َ َ ۡ َ َ‬
‫ََۡ ُ َ ُ َ‬ ‫�ُ ۡ َ‬
‫� َك بِهِۦ و�غفِر ما د‬
‫يما‪﴾٤٨‬‬ ‫�ك بِٱ� ِ �ق ِد ٱ�� ٰٓ ِ‬
‫ِ‬ ‫ۚ‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[٤٨ :‬‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ اﯾﻦ ﮔﻨﺎه را ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮک آورده ﺷﻮد ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ و ﻏﯿﺮ از آن را ‪ -‬ﺑﺮای‬
‫ً‬
‫ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﺪ ‪ -‬ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک ورزد‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻋﺒﺎدت را در ﻏﯿﺮ ﺟﺎﯾﮕﺎه آن ﻗﺮار داده اﺳﺖ و آن را ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻇﻠﻤﯽ ﺑﺰرگ و ﮔﻨﺎھﯽ زﺷﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎن‬
‫ٱل� َك لَ ُظلۡ ٌم َع ِظ ‪ٞ‬‬ ‫َ ُ ۡ ۡ َّ‬
‫ٱ�ِۖ إ َّن ّ ِ ۡ‬
‫يم﴾ ]ﻟﻘﻤﺎن‪.[١٣ :‬‬ ‫�ك ب ِ ِ‬‫ﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ � �﴿ :‬‬
‫»ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک ﻧﻮرز‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺮک ﺳﺘﻤﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل را ﺣﺒﻄﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ھﻼﮐﺖ و ﺧﺴﺮان ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫َ َ َ‬ ‫َ ََ ۡ ُ َ َۡ َ َ‬
‫�� َّٱ� َ‬
‫ِين مِن � ۡبل ِك ل� ِ ۡن‬ ‫از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪﴿ .‬ولقد أ ِ‬
‫و� إِ�ك‬
 ‫‪٢٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ُ‬ ‫َّ َ َ ۡ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َّ َ َ ُ َ َ َ َ ُ َ َّ َ ۡ َ‬
‫ٱ� فٱ� ُب ۡد َو�ن ّم َِن‬ ‫�ن‪ ٦٥‬بَ ِل‬
‫�ٰ ِ� َ‬
‫ِ‬ ‫أ��ت �حبطن �ملك و�كو�ن مِن ٱل‬
‫َّ‬
‫ٱل�كِر َ‬
‫�ن‪] ﴾٦٦‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٦٦-٦٥ :‬‬ ‫ٰ ِ‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ و ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﺣﯽ ﮐﺮده ﺷﺪ‪ :‬اﮔﺮ‬
‫ﺷﺮک آوری‪ ،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ﻋﻤﻠﮑﺮدت ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ از زﯾﺎﻧﮑﺎران ﺷﻮی‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ اﻟﻠﻪ را‬
‫ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﻦ و از ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاران ﺑﺎش«‪.‬‬
‫َ ًَ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ِّ ُ ُ ْ ْ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ ْ‬
‫ﺮﺒ الﻜﺒَﺎﺋِ ِﺮ؟« ﺛﻼﺛﺎ‪ ،‬ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﺑَ� ﻳَﺎ‬ ‫�‬ ‫ﺄ‬‫ﺑ‬ ‫ﻢ‬‫�‬ ‫ﺌ‬‫ب‬ ‫ﻧ‬ ‫أ‬ ‫ﻻ‬ ‫أ‬‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ج‬ ‫� َﺮ َة س‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﺑ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ ُ َّ ً َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ‬ ‫ُُ ُ َ َْ‬ ‫ْ َ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ َّ َ‬
‫ﻜﺌﺎ �ﻘﺎل ‪ -‬أﻻ وﻗﻮل‬ ‫ﺎ�‪َ ،‬و�ﻘﻮق الﻮ ِاﺪﻟﻳ ِﻦ ‪ -‬وﺟﻠﺲ و�ن ﻣﺘ ِ‬ ‫اﻹﺮﺷاك ِﺑ ِ‬ ‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ا�‪ ،‬ﻗ‬‫رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� ِّﺮ ُر َﻫﺎ َﺣ َّﻰﺘ ﻗﻠﻨَﺎ‪ :‬ﻴﻟْﺘَ ُﻪ َﺳﻜﺖ‪.‬‬
‫َ ‪١‬‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫ور«‪ ،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻤﺎ زال ﻳ‬ ‫ُّ‬
‫الﺰ ِ‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮه س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ را از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎھﺎن‬
‫ﮐﺒﯿﺮه ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺴﺎزم؟« ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ‬
‫ﺗﮑﯿﻪ زده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺴﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ دروغ و ﺷﮫﺎدت دروﻏﯿﻦ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺟﺰو ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ«‪ .‬و آن ﻗﺪر اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ای ﮐﺎش‬
‫ﺳﮑﻮت ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد!‬

‫زﺷﺘﯽھﺎی ﺷﺮک‬
‫اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﺮای ﺷﺮک‪ ،‬ﭼﮫﺎر زﺷﺘﯽ در ﭼﮫﺎر آﯾﻪ ذﮐﺮ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ َ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ٱ� َ� َ� ۡغفِ ُر أن � ُ ۡ َ‬
‫� َك بِهِۦ َو َ�غفِ ُر َما دون �ٰل ِك‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن َّ َ‬
‫ِ‬
‫ى إ ۡ� ًما َع ِظ ً‬ ‫ل َِمن � َ َشا ٓ ُء َو َمن � ُ ۡ ۡ َّ َ َ ۡ َ َ‬
‫يما‪] ﴾٤٨‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٤٨ :‬‬ ‫�ك بِٱ� ِ �ق ِد ٱ�� ٰٓ ِ‬
‫ِ‬ ‫ۚ‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ اﻟﻠﻪ ]آن را[ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮک آورده ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ و ﺟﺰ آن را ﺑﺮای ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک آورد‪ ،‬ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺰرگ ﺑﺮﺑﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ ۡ ُ َ ُ َ َٰ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ۡ ُ َ ُ ۡ‬
‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ� � �غفِر أن ��ك بِهِۦ و�غفِر ما دون �ل ِك‬
‫ٱ� ِ َ� َق ۡد َض َّل َض َ� ٰ َ ۢ� بَع ً‬
‫يدا‪] ﴾١١٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١١٦ :‬‬
‫َ َ َ ٓ ُ َ َ ُ ۡ ۡ َّ‬
‫ِ‬ ‫�ك ب ِ‬
‫ل ِمن �شاء ۚ ومن � ِ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮک آورده ﺷﻮد و ﺟﺰ آن را ﺑﺮای ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﻣﯽآﻣﺮزد و‬
‫ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺮاھﯽ دور و درازی ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٥٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٨‬‬
‫ٱ� ُه َو ٱل ۡ َمس ُ‬
‫ِيح ۡٱ� ُن‬ ‫� َف َر َّٱ� َ‬
‫ِين قَال ُ ٓوا ْ إ َّن َّ َ‬ ‫ََ ۡ َ‬
‫‪ .٣‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لقد‬
‫ِ‬
‫َ ۡ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ َ ٰ َ ٓ ۡ َ ٰٓ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ّ َ َ َّ ُ ۡ َّ ُ َ ُ ۡ ۡ َّ َ َ‬
‫�ك بِٱ� ِ �ق ۡد‬ ‫مر�مۖ وقال ٱلمسِيح �ب ِ� إِس�ءِيل ٱ�بدوا ٱ� ر ِ� ور��مۖ إِنهۥ من � ِ‬
‫� م ِۡن أَ َ‬ ‫َ َّ َ َّ ُ َ َ ۡ ۡ َ َّ َ َ َ ۡ َ ٰ ُ َّ ُ َ َ َّ‬
‫ِل�ٰلِم َ‬
‫نصارٖ‪] ﴾٧٢‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٧٢ :‬‬ ‫ِ‬ ‫حرم ٱ� عليهِ ٱ�نة ومأوٮه ٱ�ار ۖ وما ل‬
‫ً‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻟﻠﻪ ھﻤﺎن ﻣﺴﯿﺢ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢ اﺳﺖ« ﯾﻘﯿﻨﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫]ﺧﻮد[ ﻣﺴﯿﺢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ و ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک آورد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﮫﺸﺖ را ﺑﺮ او ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ و‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ دوزخ اﺳﺖ؛ و ﺳﺘﻤﮑﺎران ھﯿﭻ ﯾﺎوری ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ُ ۡ ۡ َّ‬
‫�ك بِٱ� ِ‬ ‫� ُم ۡ َ‬‫‪ .٤‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬حنَ َفا ٓ َء ِ َّ�ِ َ� ۡ َ‬
‫�� ِ� بِهِۚۦ ومن � ِ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ّ ُ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َّ َ َّ َ ٓ َ َ ۡ َ ُ ُ َّ ۡ ُ َ ۡ َ‬
‫يق‪] ﴾٣١‬اﻟﺤﺞ‪.[٣١ :‬‬
‫ح ٖ‬‫فك��ما خر مِن ٱلسماءِ �تخطفه ٱلط� أو �هوِي بِهِ ٱلرِ�ح ِ� م� ٖن س ِ‬
‫ﻣﺨﻠﺺ اﻟﻠﻪ و[ ﺣﻘﮕﺮا ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺑﻪ او ﺷﺮک ﻧﻮرزﯾﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک ورزد‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫»]ﺑﻨﺪۀ‬
‫ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو اﻓﺘﺪ و ﻣﺮﻏﺎن ]ﺷﮑﺎری[ وی را ﺑﺮﺑﺎﯾﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺎد او را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﯾﯽ دور ﺑﯿﻨﺪازد«‪.‬‬

‫ﺟﺰای ﻣﺸﺮﮐﺎن‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫� َف ُروا م ِۡن أ ۡهل ٱلك َِ�ٰب َوٱل ُم ۡ�� َ‬
‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِ� ِ�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين‬
‫� ٱلۡ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ٰ َ َ ٓ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ك ُه ۡم َ ُّ‬
‫� َّ�ةِ‪] ﴾٦‬اﻟﺒﯿﻨﺔ‪.[٦ :‬‬
‫ِ‬ ‫نارِ جهنم � ِ�ِين �ِيها ۚ أو�� ِ‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ از اھﻞ ﮐﺘﺎب و ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎوداﻧﻪ در آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫َّ ًّ َ َ َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ ََْ َْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ا� ﻧِﺪا دﺧﻞ‬ ‫ا� س ‪ ...‬ﻗﺎل اﻨﻟ ِﻰﺒ ج‪» :‬ﻣﻦ ﻣﺎت وﻫﻮ ﻳﺪﻋﻮ ِﻣﻦ د ِ‬
‫ون ِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َّ َ ‪١‬‬
‫اﻨﻟﺎر«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻤﯿﺮد در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬وارد ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫اﺳﺎس ﺷﺮک‬
‫اﺳﺎس ﺷﺮک و ﻗﺎﻋﺪهای ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﻠﻖ و واﺑﺴﺘﮕﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ او را ﺑﻪ آنﭼﻪ ﮐﻪ ﺗﻌﻠﻖ و واﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪،‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٤٩٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٩٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٢٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫واﮔﺬار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و او را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﻋﺬاب ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬و ﺧﻮار و ذﻟﯿﻠﺶ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻮرد‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ و ﻣﻼﻣﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و ﮐﺴﯽﮐﻪ او را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫َّ َ ۡ ۡ‬
‫و ھﯿﭻ ﯾﺎور و ﻧﺼﺮتدھﻨﺪهای ﻧﺪارد‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ � �﴿ :‬عل َم َع‬
‫َّ َ ً َ َ َ َ َ ۡ ُ َ َ ۡ ُ ٗ َّ ۡ ُ ٗ‬
‫وما �ذو�‪] ﴾٢٢‬اﻹﺳﺮاء‪.[٢٢ :‬‬ ‫ٱ�ِ إِ�ٰها ءاخر �تقعد مذم‬
‫»]ای اﻧﺴﺎن‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ھﯿﭻ[ ﻣﻌﺒﻮد دﯾﮕﺮی را ﺑﺎ اﻟﻠﻪ ]ﺷﺮﯾﮏ[ ﻗﺮار ﻧﺪه ﮐﻪ ﻧﮑﻮھﯿﺪه و ﺑﯽﯾﺎور‬
‫ﺧﻮاھﯽ ﻣﺎﻧﺪ«‪.‬‬

‫داﻧﺴﺘﻦ ﺷﺮک‬
‫ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﺶ‪ ،‬ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ در ﺣﮑﻤﺶ‪ ،‬ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ در‬
‫ﻋﺒﺎدﺗﺶ‪ ،‬ھﻤﻪی اﯾﻦ اﻗﺴﺎم ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎه و ﺑﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اول‪ :‬ﺷﺮک در رﺑﻮﺑﯿﺖ‪ ،‬و دوم ‪ :‬ﺷﺮک در ﻃﺎﻋﺖ و ﺳﻮم‪ :‬ﺷﺮک در ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﻷ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ و آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ و ھﯿﭻ‬
‫ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮای او وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ در ﺣﮑﻤﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮک در ﻋﺒﺎدﺗﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮدو ﺷﺮک اﮐﺒﺮ و ﺳﺒﺐ‬
‫ﺧﺮوج از دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﻋﺒﺎدت ﺣﻖ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ و ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ ۠ َ َ ‪ٓ َ َّ َّ َ ٰٓ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ ّ ٞ‬‬
‫ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِ�ما �نا �� مِثل�م يو� إِ� ��ما‬
‫َٰ ُ ُ ۡ َٰ ‪َ َ ۡ ۡ ُ َ َ ٗ ٰ َ ٗ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ّ َ َ ٓ َ ْ ُ ۡ َ َ َ َ َ ٞ ٰ َ ٞ‬‬
‫ادة ِ‬ ‫�ك ب ِ ِعب‬
‫إِ�ه�م إِ�ه �حِدۖ �من �ن يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫َر ّ�هِۦٓ أَ َ‬
‫ح َ ۢد�‪] ﴾١١٠‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[١١٠ :‬‬ ‫ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺸﺮی ]ﻋﺎدی[ ھﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش ]در آﺧﺮت[ اﻣﯿﺪ دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺒﻮدﺗﺎن‪ِ ،‬‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ھﯿﭻ ﮐﺲ را در‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺮدن ﺣﻖ اﻟﻠﻪ ﻷ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قُل َّ ُ‬
‫ٱ�‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫�ض َ�بۡ ِ ۡ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ُ ْ َ ُ َ ۡ ُ َّ َ َ َ ۡ َ‬
‫�‬‫� بِهِۦ َوأ ۡس ِم ۡ ۚع َما ل َ ُهم ّمِن ُدونِهِۦ مِن و ّ‬
‫َ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ت وٱ�‬‫أعل ُم بِما �ِث ۖوا �ۥ �يب ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫ِٖ‬
‫ُ ۡ ٓ َ َٗ‬ ‫ََ ُۡ‬
‫� ُك ِ� حك ِمهِۦ أحدا‪] ﴾٢٦‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[٢٦ :‬‬ ‫و� � ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﻟﻠﻪ از ]ﻣﺪت[ ﻣﺎﻧﺪﻧﺸﺎن ]در ﻏﺎر[ آ ﮔﺎهﺗﺮ اﺳﺖ؛ ﻏﯿﺐ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ‬
‫آن اوﺳﺖ‪] .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ[ او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﭼﻪ ﺑﯿﻨﺎ و ﭼﻪ ﺷﻨﻮاﺳﺖ! آﻧﺎن ]= ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن[ ھﯿﭻ ]دوﺳﺖ‬ ‫از ِ‬
‫و[ ﮐﺎرﺳﺎزی ﺟﺰ او ﻧﺪارﻧﺪ و او ھﯿﭻ ﮐﺲ را در ﺣﮑﻢ ]و ﻓﺮﻣﺎن[ ﺧﻮﯾﺶ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﻤﯽﺳﺎزد«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٠‬‬

‫و ھﺮﮐﺲ ﻏﯿﺮ از آنﭼﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﻌﯿﺖ و ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮک و‬
‫ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺻﺎﺣﺐ آن ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬اﺑﻠﯿﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﺮ زﺑﺎن اوﻟﯿﺎ و دوﺳﺘﺎن‬
‫َّ َ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َ ُ‬
‫اره ۡم‬ ‫ﮐﺎﻓﺮش ﺟﺎری ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ذوا أحب‬
‫َّ َ ۡ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َ َ ٓ ُ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ ُ ُ ٓ ْ َ ٰ ٗ َ ٗ َّ ٓ‬ ‫َ ُ ۡ َ َُ ۡ ََۡ ٗ ّ ُ‬
‫سيح ٱ�ن مر�م وما أمِروا إِ� ِ�عبدوا إِ�ها �ٰحِد�ۖ �‬ ‫وره�ٰنهم أر�ا�ا مِن د ِ‬
‫ون ٱ� ِ وٱلم ِ‬
‫َ ٰ َ َّ ُ َ ُ ۡ َ ٰ َ ُ َ َّ ُ ۡ ُ َ‬
‫��ون‪] ﴾٣١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٣١ :‬‬ ‫إِ�ه إِ� هو ۚ سب�نهۥ �ما � ِ‬
‫»]اﯾﻦ ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ [،‬ﻋﻠﻤﺎ و راھﺒﺎن ﺧﻮد و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ ﻣﺴﯿﺢ ‪ -‬ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢ ‪ -‬را ﺑﻪ ﺟﺎی اﻟﻠﻪ ]ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان[ ﻣﻌﺒﻮدان ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮدﻧﺪ؛ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ دﺳﺘﻮری ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﯾﮕﺎﻧﻪ‬
‫را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬او ﺗﻌﺎﻟﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ]ﯾﺎ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ[ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ ﻣﻨﺰه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﻋﺒﺎدت ﺷﯿﻄﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺎم و ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺷﺮک و‬
‫ﮐﻔﺮ ﺳﻮق ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮوی ﺷﻮد‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﺎ را از اﯾﻦ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ و ﻓﺮﻣﻮده‬
‫َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ ٰ َ ٓ َ َ َ َ َّ َ ۡ ُ ُ ْ َّ ۡ َ ٰ َ َّ ُ َ ُ‬
‫� ۡم َع ُد ّ ‪ٞ‬و ُّمب ‪ٞ‬‬
‫�‪٦٠‬‬ ‫ِ‬ ‫اﺳﺖ‪�۞﴿ :‬لم أ�هد إِ��م �ب ِ� ءادم أن � �عبدوا ٱلشي�نۖ إِنهۥ ل‬
‫ص َ� ٰ ‪ٞ‬ط ُّم ۡس َتقِ ‪ٞ‬‬ ‫َ َ‬ ‫ََ ۡ‬
‫ٱ�بُ ُ‬
‫يم‪] ﴾٦١‬ﯾﺲ‪.[٦١-٦٠ :‬‬ ‫و� � �ٰذا ِ‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫وأ ِن‬
‫»ای ﻓﺮزﻧﺪان آدم‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﻤﺎن ﻧﺒﺴﺘﻢ ]و ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪادم[ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن را ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﻨﯿﺪ‬
‫ً‬
‫آﺷﮑﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ؟ و اﯾﻨﮑﻪ ]ﺗﻨﮫﺎ[ ﻣﺮا ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ ]ﮐﻪ[ راه راﺳﺖ ھﻤﯿﻦ‬
‫ِ‬ ‫دﺷﻤﻦ‬ ‫او‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫]ﮐﻪ[‬
‫اﺳﺖ؟«‪.‬‬
‫ﻣﺬاھﺐ و ﻧﻈﺎمھﺎی وﺿﻌﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﮫﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﻪیﺷﺎن ﺷﺮﯾﮑﺎﻧﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﮑﻢ ﮐﺮدن ﺑﻪ آن‪ ،‬و دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫آن‪ ،‬و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن آن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪی ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪﴿ :‬أَ ۡم ل َ ُهمۡ‬
‫ۡ‬
‫َّ‬ ‫ٱ�ۚ َول َ ۡو َ� َ� َِم ُة ۡٱل َف ۡصل لَ ُق ِ َ‬
‫� بَ ۡي َن ُه ۡمۗ �ن‬ ‫ِ‬
‫� ُعوا ْ ل َ ُهم ّم َِن ّ‬
‫ٱ�ِين َما ل َ ۡم يَأ َذ ۢن بهِ َّ ُ‬ ‫� ٰٓ ُؤا ْ َ َ‬ ‫ُ َ َ‬
‫�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫� ل ُه ۡم َع َذ ٌ‬‫َ‬ ‫ٱل�ٰلِم َ‬ ‫َّ‬
‫اب أ ِ� ‪ٞ‬م‪] ﴾٢١‬اﻟﺸﻮری‪.[٢١ :‬‬ ‫ِ‬
‫»آﯾﺎ ]ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﻣﻌﺒﻮداﻧﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزۀ اﻟﻠﻪ‪] ،‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ[ دﯾﻨﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻘﺮر ﮐﺮدهاﻧﺪ؟‬
‫اﮔﺮ ُﺣﮑ ِﻢ ﻗﻄﻌﯽ ]ﺑﺮای ﻣﮫﻠﺖ دادن ﺑﻪ ﮔﻨﺎھﮑﺎران[ در ﻣﯿﺎن ﻧﺒﻮد‪] ،‬ﺑﯽدرﻧﮓ[ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن داوری‬
‫ﻣﯽﺷﺪ؛ و ﺳﺘﻤﮑﺎران ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎک ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫و ﻣﺸﺮﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎدھﺎ )ﺑﺖھﺎ( را ﺳﺠﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻔﺎر ﻣﺘﺠﺎوزﮔﺮ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﺣﮑﻢ اﻟﻠﻪ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دھﻨﺪ و از ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺷﯿﻄﺎن ﺗﺒﻌﯿﺖ و ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﮐﻔﺮﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﻗﺒﻠﯽﺷﺎن ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ‬ ‫� َف ُروا ْ ُ� ُِّلونَ ُهۥ َ� ٗما َو ُ� َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ ‪ُّ َ ۡ ُ ۡ ٞ‬‬ ‫َّ َ َّ‬
‫ح ّ ِر ُمون ُهۥ َ� ٗما‬ ‫� ُء زِ َ�ادة ِ� ٱل�ف ِر� يُضل بِهِ ٱ�ِين‬ ‫ٱلن ِ ٓ‬ ‫﴿إِ�ما‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ٱ� ُز ّ� َن ل ُه ۡم ُس ٓو ُء أ ۡع َ�ٰلِه ۡمۗ َو َّ ُ‬ ‫ْ‬
‫ح ُّلوا َما َح َّر َم َّ ُ‬ ‫ٱ� َ�يُ‬
‫ح َّر َم َّ ُ‬ ‫ْ‬
‫ا�ٔوا ع َِّدةَ َما َ‬ ‫ّ ِ�ُ َو ِ ُ‬
‫ٱ� � َ� ۡهدِي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ِ‬
‫�ٰفِر َ‬ ‫ََۡۡ ۡ َ‬
‫�ن ‪] ﴾٣٧‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪[٣٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱلقوم ٱل‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ]ﻣﺎهھﺎی ﺣﺮام و ﺑﺮ ھﻢ زدن ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺻﻠﯽ آنھﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ[‬
‫ِ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﻔﺮ اﺳﺖ ]و[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺮاھﯽ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آن‬
‫ﺳﺎل ]دﯾﮕﺮ[ ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫]ﻣﺎه[ را ﯾﮏ ﺳﺎل ﺣﻼل ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ و ﯾﮏ ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ ﯾﮑﺴﺎن ﺳﺎزﻧﺪ؛ ﭘﺲ ]ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن[ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ ]ﺑﺮ‬
‫ﺧﻮد[ ﺣﻼل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ زﺷﺘﯽ اﻋﻤﺎل آﻧﺎن ﺑﺮاﯾﺸﺎن آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان را‬
‫ِ‬
‫ھﺪاﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -٥‬اﻗﺴﺎم ﺷﺮک‬
‫ﺷﺮک دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺮک اﮐﺒﺮ و ﺷﺮک اﺻﻐﺮ‬
‫اول ‪ -‬ﺷﺮک اﮐﺒﺮ‪ :‬ﻗﺮار دادن ﺷﺮﯾﮏ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ در رﺑﻮﺑﯿﺖ‪ ،‬ﯾﺎ اﻟﻮھﯿﺖ و ﯾﺎ اﺳﻤﺎء و‬
‫ﺻﻔﺎﺗﺶ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺷﺮک ﺳﺒﺐ ﺧﺮوج از اﺳﻼم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل را ﺣﺒﻂ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺧﻮن و ﻣﺎل ﺻﺎﺣﺒﺶ را ﺣﻼل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮد ﺑﺪون ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫ھﻤﯿﺸﻪ در ﺟﮫﻨﻢ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﺷﺮک اﮐﺒﺮ اﻧﺠﺎم دادن ﻋﺒﺎدت و ﯾﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن ﺑﺮای ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻦ و دﻋﺎ ﮐﺮدن از ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬و ذﺑﺢ و ﻧﺬر ﮐﺮدن ﺑﺮای ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ﻗﺒﺮھﺎ و ﺟﻦ‬
‫و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ و ﻏﯿﺮ آﻧﺎن‪ .‬و ﺧﻮاﺳﺘﻦ از ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم آن را‬
‫دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺆال ﮐﺮدن‪ ،‬ﻏﻨﯽ ﺷﺪن‪ ،‬ﺷﻔﺎ‪ ،‬ﻃﻠﺐ ﻧﯿﺎزھﺎ و ﺑﺎرﯾﺪن ﺑﺎران از ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺟﺎھﻼن ﻧﺰد ﻗﺒﺮھﺎی اوﻟﯿﺎ و ﺻﺎﻟﺤﺎن ﯾﺎ ﻧﺰد ﻧﻤﺎدھﺎ و ﺑﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺳﻨﮓ‪،‬‬
‫درﺧﺖ و‪ ...‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ٱ� ُه َو ٱل ۡ َمس ُ ۡ َ َ‬
‫ِين قَال ُ ٓوا ْ إ َّن َّ َ‬ ‫َّ‬
‫� َف َر ٱ� َ‬ ‫ََ ۡ َ‬
‫ِيح ٱ� ُن م ۡر� َمۖ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لقد‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ َ ٰ َ ٓ ۡ َ ٰٓ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ّ َ َ َّ ُ ۡ َّ ُ َ ُ ۡ ۡ َّ َ َ‬
‫�ك بِٱ�ِ �ق ۡد َح َّر َم‬‫وقال ٱلمسِيح �ب ِ� إِس�ءِيل ٱ�بدوا ٱ� ر ِ� ور��مۖ إِنهۥ من � ِ‬
‫� م ِۡن أ َ َ‬ ‫َّ ُ َ َ ۡ ۡ َ َّ َ َ َ ۡ َ ٰ ُ َّ ُ َ َ َّ‬
‫ِل�ٰلِم َ‬
‫نصارٖ‪] ﴾٧٢‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٧٢ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱ� عليهِ ٱ�نة ومأوٮه ٱ�ار ۖ وما ل‬
‫ً‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻟﻠﻪ ھﻤﺎن ﻣﺴﯿﺢ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢ اﺳﺖ« ﯾﻘﯿﻨﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫]ﺧﻮد[ ﻣﺴﯿﺢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٢‬‬
‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک َ‬
‫آورد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﮫﺸﺖ را ﺑﺮ او ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ دوزخ‬
‫اﺳﺖ؛ و ﺳﺘﻤﮑﺎران ھﯿﭻ ﯾﺎوری ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ از اﻧﻮاع ﺷﺮک اﮐﺒﺮ‬

‫‪ .١‬ﺷﺮک در ﺧﻮف‪ :‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ از ﺑﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﻃﺎﻏﻮت‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺮده‪ ،‬ﯾﺎ از ﺟﻦ ﯾﺎ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻏﺎﯾﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﻀﻮر ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺿﺮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ او ﭼﯿﺰی‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ آن را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﻧﻮع ﺧﻮف از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪھﺎی دﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽﮐﻪ آن را ﺑﺮای ﻏﯿﺮ از‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﺷﺮک ﺑﺰرﮔﯽ را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه‪ ،‬و آن ﺳﻼح ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫َُ ُ َ ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ُ‬
‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن اﻧﺴﺎن را ھﻼک و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪﴿ .‬إِ� َما �ٰل ِ� ُم ٱلش ۡي َ�ٰ ُن � ّوِف أ ۡو ِ�َا َءهُۥ‬
‫ََ ََ ُ ُ‬
‫وه ۡم َو َخافُون إن ُك ُ‬
‫نتم ُّم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِ�‪] ﴾١٧٥‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٧٥ :‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ف� �اف‬
‫»در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ]ﺷﻤﺎ را از ھﯿﺒﺖ ﭘﻮﺷﺎﻟﯽ[ دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪ؛ ﭘﺲ‬
‫ِ‬
‫اﮔﺮ اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ]= ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺷﺮک در ﺗﻮﮐﻞ‪ :‬ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدن ﺑﺮ اﻟﻠﻪ در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر و ﮐﺎرھﺎ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﻧﻮاع‬
‫ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ ﮐﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در آنﭼﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎﻣﺶ را دارد‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدن ﺑﺮ ﻣﺮدﮔﺎن‪ ،‬ﯾﺎ ﻏﺎﯾﺒﯿﻦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪ ،‬در دﻓﻊ ﮐﺮدن و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن‬
‫ﺿﺮرھﺎ‪ ،‬و ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﻨﺎﻓﻊ و رزق و روزی‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﺷﺮک‬
‫ََ ُ َ َ‬
‫ون � ۡ� َعمَ‬ ‫ج َ�ن م َِن َّٱ� َ‬
‫ِين �اف‬ ‫اﮐﺒﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قَ َال َر ُ‬
‫ِ‬
‫َّ ُ َ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ْ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ َ َ ۡ ُ ُ ُ َ َّ ُ ۡ َ ٰ ُ َ َ َ َّ َ َّ ُ ْ‬
‫ون َو� ٱ�ِ � َت َو� ٓوا إِن‬ ‫ٱ� علي ِهما ٱدخلوا علي ِهم ٱ�اب فإِذا دخلتموه فإِن�م �ل ِب ۚ‬
‫ُك ُ‬
‫نتم ُّم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِ�‪] ﴾٢٣‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٢٣ :‬‬
‫»دو ﺗﻦ از ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ]از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﻋﺬاب اﻟﮫﯽ[ ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻌﻤﺖ ]اﻃﺎﻋﺖ‬
‫و ﺑﻨﺪﮔﯽ[ داده ﺑﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از آن دروازه ﺑﺮ آﻧﺎن ]ھﺠﻮم ﺑﺮﯾﺪ و[ وارد ﺷﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ از آن‬
‫ً‬
‫درآﻣﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﭘﯿﺮوز ﺧﻮاھﯿﺪ ﺷﺪ؛ و اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﺷﺮک در ﻣﺤﺒﺖ‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم آن‪ ،‬ﻧﮫﺎﯾﺖ ذﻟﯿﻞ و ﺧﻮار‬
‫ﺷﺪن و ﮐﻤﺎل و ﻧﮫﺎﯾﺖ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻷ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٣٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﯾﻦ ﻣﺤﺒﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻﮐﺲ ﺑﺎ او در آن ﺷﺮﯾﮏ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد‪ ،‬ﻏﯿﺮ از او را دوﺳﺖ ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ را در ﺣﺐ و ﺗﻌﻈﯿﻢ‪ ،‬ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺷﺮک اﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َّ َ َ ٗ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ ُ‬
‫ندادا �ِ ُّبو� ُه ۡم‬‫ون ٱ�ِ أ‬
‫خذ مِن د ِ‬ ‫اس من �ت ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وم َِن ٱ�َّ ِ‬
‫َ ُ ّ َّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َ ُّ ُ ّٗ ّ َّ َ َ ۡ َ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َّ ۡ ُ َّ َ‬
‫ب ٱ�ِۖ وٱ�ِين ءامنوا أشد حبا ِ�ِۗ ولو يرى ٱ�ِين ظلموا إِذ يرون ٱلعذاب أن ٱلقوة‬ ‫كح ِ‬
‫َ‬
‫َّ َ ٗ َ َّ َّ َ َ ُ ۡ َ َ‬
‫اب‪] ﴾١٦٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٦٥ :‬‬ ‫ِ�ِ �ِيعا وأن ٱ� شدِيد ٱلعذ ِ‬
‫»]ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ آﯾﺎت روﺷﻦ‪ [،‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم‪ ،‬ھﻤﺘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ را ]ﺑﺮای ﻋﺒﺎدت[‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﻨﺪ و آنھﺎ را ھﻤﭽﻮن اﻟﻠﻪ دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ؛ و]ﻟﯽ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ اﻟﻠﻪ را‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارﻧﺪ؛ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]ﺑﺎ ﺷﺮک و ارﺗﮑﺎب ﮔﻨﺎھﺎن[ ﺳﺘﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﺬاب‬
‫آن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ و اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﺨﺖﮐﯿﻔﺮ‬ ‫]ﻗﯿﺎﻣﺖ[ را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪] ،‬ﺧﻮاھﻨﺪ داﻧﺴﺖ[ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت از ِ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﺷﺮک در ﻃﺎﻋﺖ‪ :‬از اﻧﻮاع ﺷﺮک در ﻃﺎﻋﺖ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن از ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﺣﮑﺎم‪ ،‬اﻣﯿﺮان‪ ،‬و‬
‫رؤﺳﺎ در ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﻤﻮده ﯾﺎ ﺣﺮام داﻧﺴﺘﻦ آنﭼﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺣﻼل‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽﮐﻪ از آنھﺎ در اﯾﻦ اﻣﻮر اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬آنھﺎ را ﺑﺎ اﻟﻠﻪ‬
‫در ﺗﺸﺮﯾﻊ و ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻦ و ﺗﺤﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺷﺮﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و اﯾﻦ از ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ا�ا ّمِن‬ ‫ار ُه ۡم َو ُر ۡه َ�ٰ َن ُه ۡم أَ ۡر َ� ٗ‬‫ٱ� ُذ ٓوا ْ أَ ۡح َب َ‬
‫َّ َ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬
‫ِيح ۡٱ� َن َم ۡر َ� َم َو َما ٓ أُم ُِر ٓوا ْ إ َّ� ِ�َ ۡع ُب ُد ٓوا ْ إ َ�ٰ ٗها َ�ٰح ِٗد� �ٓ إ َ� ٰ َه إ� ُه َو ُس ۡب َ‬
‫�ٰ َن ُهۥ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٱ�ِ َوٱل ۡ َمس َ‬
‫َّ‬
‫ون‬
‫ُ‬
‫ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫د ِ‬
‫َ َّ ُ ۡ ُ َ‬
‫��ون‪] ﴾٣١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٣١ :‬‬ ‫�ما � ِ‬
‫»ﻋﻠﻤﺎ و راھﺒﺎن ﺧﻮد و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ ﻣﺴﯿﺢ ‪ -‬ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢ ‪ -‬را ﺑﻪ ﺟﺎی اﻟﻠﻪ ]ﺑﻪ ﻋﻨﻮان[‬
‫ﻣﻌﺒﻮدان ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮدﻧﺪ؛ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ دﺳﺘﻮری ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﯾﮕﺎﻧﻪ را‬
‫ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬او ﺗﻌﺎﻟﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ]ﯾﺎ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ[ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ ﻣﻨﺰه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﻗﺴﺎم ﻧﻔﺎق‬
‫اول ‪ -‬ﻧﻔﺎق اﮐﺒﺮ‪ :‬و آن ﻧﻔﺎق اﻋﺘﻘﺎدی اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﻼم را آﺷﮑﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ در ﺑﺎﻃﻦ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺻﺎﺣﺐ آن‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﺪون ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬در ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻃﺒﻘﺎت ﺟﮫﻨﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٤‬‬
‫َ َّ َ َ َ َ‬ ‫َّ ۡ ۡ َ ۡ َ‬ ‫َّ ۡ ُ َ‬
‫� َد ل ُه ۡم‬ ‫َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱلم�ٰفِقِ� ِ� ٱ�ركِ ٱ�سف ِل مِن ٱ�ارِ ولن ِ‬
‫َّ َ ُ َ َ‬ ‫َّ َّ َ َ ُ ْ َ َ ۡ َ ُ ْ َ ۡ َ َ ُ ْ َّ‬
‫ٱ�ِ َوأ َ ۡخلَ ُصوا ْ د َ‬ ‫َ ً‬
‫ِين ُه ۡم ِ�ِ فأ ْو ٰٓ��ِك َم َع‬ ‫ن ِص�ا‪ ١٤٥‬إِ� ٱ�ِين تابوا وأصلحوا وٱ�تصموا ب ِ‬
‫يما‪] ﴾١٤٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٤٦-١٤٥ :‬‬ ‫ِ� أَ ۡج ًرا َع ِظ ٗ‬
‫ٱ� ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫ت َّ ُ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ۡ ۡ َ‬
‫ٱل ُمؤ ِمن ِ� ۖ َو َس ۡوف يُؤ ِ‬
‫درﺟﺎت دوزﺧﻨﺪ و ھﺮﮔﺰ ﯾﺎوری ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﺨﻮاھﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ‬‫ِ‬ ‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ‬
‫]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ ﺗﻤﺴﮏ ﺟﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ِ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ]ﺑﺎﻃﻦ ﺧﻮﯾﺶ را[ اﺻﻼح ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ِ‬
‫دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ؛ ﮐﻪ اﯾﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻨﺪ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﺎداش ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫ﺧﻮاھﺪ داد«‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﻧﻔﺎق اﺻﻐﺮ‪ :‬و آن ﻧﻔﺎق در اﻋﻤﺎل و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺻﺎﺣﺐ آن از دﯾﻦ‬
‫اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻔﺎق اﮐﺒﺮ ﺳﻮق داده ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫َ َ َ ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ُ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬أ ْر�َ ٌﻊ َﻣ ْﻦ � َّﻦ ِ�ﻴ ِﻪ ﺎﻛن ُﻣﻨﺎ ِﻓﻘﺎ‬ ‫ا� ﺑْﻦ َ� ْﻤﺮو ب أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ ِ‬
‫َ ُْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ ٌ َ ِّ َ‬ ‫َ ْ َ ٌ ْ ُ َّ َ َ ْ‬ ‫َ ً ََ ْ َ َ ْ‬
‫ﺎق َﺣ َّﻰﺘ ﻳَﺪ� َﻬﺎ‪ِ :‬إذا اؤﺗ ِﻤ َﻦ‬
‫ﺧﺎلِﺼﺎ‪ ،‬وﻣﻦ ﺎﻛﻧﺖ ِ�ﻴ ِﻪ ﺧﺼﻠﺔ ِﻣﻨﻬﻦ ﺎﻛﻧﺖ ِ�ﻴ ِﻪ ﺧﺼﻠﺔ ِﻣﻦ اﻨﻟﻔ ِ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ‪١‬‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ َ‬
‫ﺧﺎن‪َ ،‬و ِ�ذا َﺣ َّﺪث ﻛﺬ َب‪ ،‬و ِ�ذا ﺎﻋﻫﺪ ﻏﺪر‪ ،‬و ِ�ذا ﺧﺎﺻﻢ ﻓﺠﺮ«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ب از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﮫﺎر‬
‫ﺧﺼﻠﺖ و وﯾﮋﮔﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﯾﮏ ﻓﺮد وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آن ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﮐﺎﻣﻞ و ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آن وﯾﮋﮔﯽھﺎ در او ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻧﻔﺎق در او ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آن را رھﺎ ﮐﻨﺪ؛ در اﻣﺎﻧﺖ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺒﻨﺪد‪ ،‬آن را ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ و‬
‫ھﻨﮕﺎم دﻋﻮا‪ ،‬ﻧﺎﺳﺰا ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و دﺷﻨﺎم ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﺷﺮک اﺻﻐﺮ‪ :‬ﺷﺮﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎرع آن را ﺷﺮک ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﺮک اﮐﺒﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﻧﻘﺾ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ از داﯾﺮهی اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﮔﺮدد و‬
‫وﺳﯿﻠﻪای اﺳﺖ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺷﺮک اﮐﺒﺮ‪ .‬و ﺣﮑﻢ اﻧﺠﺎم دھﻨﺪهی آن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﮑﻢ اھﻞ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮن و ﻣﺎل آﻧﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل را ﺣﺒﻂ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺮک اﺻﻐﺮ ﻋﻤﻠﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻘﺎرن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﻧﻤﯽﺑﺮد‪ .‬در ﻗﺮآن وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻟﻔﻆ ﺷﺮک ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺮک اﮐﺒﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺮک اﺻﻐﺮ در ﺳﻨﺖ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٣٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫� ۡم إ َ�ٰه‪ٞ‬‬‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ َ ۠ َ َ ‪ُ ُ ٰ َ ٓ َ َّ َ َّ َ ٰٓ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ ّ ٞ‬‬
‫ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِ�ما �نا �� مِثل�م يو� إِ� ��ما إِ�ه‬
‫َٰ ‪َ َ ۡ ۡ ُ َ َ ٗ ٰ َ ٗ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ّ َ َ ٓ َ ْ ُ ۡ َ َ َ َ َ ٞ‬‬
‫ادة ِ َر ّ�هِۦٓ‬
‫ِ‬ ‫�ك بِعِب‬‫�حِدۖ �من �ن يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫َ‬
‫أ َح َ ۢد�‪] ﴾١١٠‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[١١٠ :‬‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺸﺮی ]ﻋﺎدی[ ھﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش ]در آﺧﺮت[ اﻣﯿﺪ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺒﻮدﺗﺎن‪ِ ،‬‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ھﯿﭻ ﮐﺲ را در‬
‫ُ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻗﺎل اﷲ �ﺒﺎرك و�ﻌﺎﻰﻟ‪ :‬أﻧﺎ أ��‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ ُ ‪١‬‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِّ ْ َ ْ َ َ َ َ ً ْ َ َ‬ ‫ُّ َ َ َ‬
‫�ي‪ ،‬ﺗﺮ�ﺘﻪ و ِﺮﺷﻛﻪ«‪.‬‬ ‫الﺮﺸ� ِء ﻋ ِﻦ الﺮﺸ ِك‪ ،‬ﻣﻦ ﻋ ِﻤﻞ �ﻤﻼ أﺮﺷك ِ�ﻴ ِﻪ ﻣ ِﻲﻌ � ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﯽﻧﯿﺎزﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮﯾﮑﺎن از ﺷﺮک ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم دھﺪ و در آن ﻋﻤﻞ‪،‬‬
‫دﯾﮕﺮی را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﺮﯾﮏ ﺳﺎزد‪ ،‬او و ﺷﺮﮐﺶ را رھﺎ ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد«‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺷﺮک اﺻﻐﺮ‬

‫اول ‪ -‬ﺷﺮک اﺻﻐﺮ در ﻋﺒﺎدات ﻗﻠﺒﯽ و اﻣﺜﺎل آنھﺎ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ .١‬رﯾﺎ‪ :‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﯽ را اﻧﺠﺎم دھﺪ و آن را ﻧﺰد ﻣﺮدم آﺷﮑﺎر‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺧﻮب اﻧﺠﺎم دھﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم او را ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫رﯾﺎ اﻧﻮاع زﯾﺎدی دارد‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ اﻗﻮال ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﯾﺎ‬
‫ﻓﻘﯿﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻋﺎﺑﺪ ﯾﺎ ﺷﺠﺎع ﯾﺎ ﮐﺮﯾﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد و‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ ھﯿﺄت و ﻟﺒﺎس ﻧﯿﺰ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﺗﺎ ﺑﻪ او زاھﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﻧﻮع رﯾﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ و ﻋﻤﻠﯽ را ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ارادهی اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﻋﻤﻠﯽ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻧﯿﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺟﮫﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آوردن ﻣﺎل ﺣﺞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﺷﺮﯾﻌﺖ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺪرک ﮐﺴﺐ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮدن ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﺳﺒﺎب‪ :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺒﺐ ﺑﺪون اﻟﻠﻪ ﻧﻔﻊ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ در ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٨٥‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٦‬‬

‫اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر اﺳﺖ در ﺷﺮک اﺻﻐﺮ واﻗﻊ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﻧﺴﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺒﺎب را ﺑﻪ اﻋﻀﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮد و‬
‫ﺑﺎ ﻗﻠﺒﺶ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﺑﺪﻓﺎﻟﯽ‪ :‬و آن ﻓﺎل ﺑﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﺪﻧﯽ ﯾﺎ ﺷﻨﯿﺪﻧﯽ ﯾﺎ ﻣﮑﺎن ﯾﺎ زﻣﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽﮐﻪ آن را ﺣﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺗﺮک‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﺮک آنﭼﻪ را ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دھﺪ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ در ﺑﺪﻓﺎﻟﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫و در ﺷﺮک اﺻﻐﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﺎل ﻧﯿﮏ ﮔﺮﻓﺘﻦ از آن اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﺷﺮک اﺻﻐﺮ در اﻓﻌﺎل؛ و اﻧﻮاع زﯾﺎدی دارد ﮐﻪ ﻣﺜﺎلھﺎی آن ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫ُﻣﮫﺮهھﺎی ﭼﺸﻢ زﺧﻢ ﺷﺮﮐﯽ‪ :‬ھﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻃﻔﺎل و ﺑﯿﻤﺎران و ﭼﮫﺎرﭘﺎﯾﺎن و‪ ...‬از‬
‫ﺗﻌﻮﯾﺬھﺎ آوﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺑﻼ و ﯾﺎ دﻓﻊ آن‪ ،‬و ھﻤﻪی آنھﺎ ﺷﺮک اﮐﺒﺮ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻓﺮد ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آنھﺎ در ذات ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺪون اﻟﻠﻪ ﻧﻔﻊ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻔﻊ دھﻨﺪه و ﺷﻔﺎ دھﻨﺪه اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻗﻠﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ‬
‫آن ﻣﻌﻠﻖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺿﺮر را ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮک اﺻﻐﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬ﺷﺮک اﺻﻐﺮ در اﻗﻮال؛ ﮐﻪ اﻧﻮاع زﯾﺎدی دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺜﺎلھﺎﯾﺶ را ذﮐﺮ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ‪ :‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻗﺴﻢ ﯾﺎد ﮐﺮده را ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻠﻪ و‬
‫ﯾﺎ ﺑﯿﺶﺗﺮ از آن ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﺷﺮک اﮐﺒﺮ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺼﺪ و ﻧﯿﺘﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮک اﺻﻐﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬
‫َّ َ َ ْ ْ َ َ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ا� ج َ� ُﻘﻮل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺣﻠ َﻒ ﺑ َﻐ ْ‬‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ﺖ َر ُ‬ ‫َ� َﻘ َﺎل ْا� ُﻦ ُ� َﻤ َﺮ ب إ ِّ� َﺳﻤ ْﻌ ُ‬
‫ا� �ﻘﺪ أﺮﺷك«‪.‬‬‫� ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ﯾﺎ ﺷﺮک ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﻣﺴﺎوی ﻗﺮار دادن اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﯾﮑﯽ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﮔﻔﺘﻦ ﺣﺮف‬
‫»و«‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ :‬آنﭼﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ و ﺗﻮ ﺑﺨﻮاھﯽ‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ‬
‫اﻟﻠﻪ و ﺗﻮ ﭼﯿﺰی ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﺟﻤﻼت ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮد ﻣﻌﺘﻘﺪ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٢٥١‬؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .١٥٣٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
 ‫‪٣٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻨﮫﺎ اﻟﻠﻪ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه اﺳﺖ و ﻣﺨﻠﻮق ﺑﺎ ﻓﻌﻞ و اﻣﺮ ھﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﺷﺮک‬
‫اﺻﻐﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َّ ُ َ َ َ ُ ٌ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ‬ ‫َ‬
‫� ْﻦ ﻗﻮلﻮا َﻣﺎ‬
‫ﺎء ﻓﻼن‪َ ،‬وﻟ ِ‬ ‫� ْﻦ ُﺣﺬﻳﻔﺔ س َﻋ ِﻦ اﻨﻟَّ ِﻰﺒ ج‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻻ �ﻘﻮلﻮا ﻣﺎ ﺷﺎء ا�‪ ،‬وﺷ‬
‫َ َ َّ ُ ُ َّ َ َ ُ َ ٌ ‪١‬‬
‫ﺷﺎء ا� �ﻢ ﺷﺎء ﻓﻼن«‪.‬‬
‫ﺣﺬﯾﻔﻪ س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ و‬
‫ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺳﭙﺲ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﻮاھﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ :‬و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺨﻮاھﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺎران ﻧﺎزل ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺎران را ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺴﺒﺖ دھﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺪون ارادهی اﻟﻠﻪ ﺑﺎران ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺷﺮک اﮐﺒﺮ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺎران را ﻧﺎزل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در ﻧﺎزل ﺷﺪن‬
‫ﺑﺎران ﺳﺒﺐ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﺷﺮک اﺻﻐﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ او آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺒﺐ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٤‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺮک اﺻﻐﺮ‪ ،‬ﻧﺎمﮔﺬاری ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آن ﮐﻠﻤﻪی »ﻋﺒﺪ« اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮای ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﮑﻌﺒﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪.‬‬
‫ﺷﺮک اﺻﻐﺮ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﻗﻠﺐ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﻧﯿﺰ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﺎ از ﺷﺮک ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﭼﻪ اﮐﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ اﺻﻐﺮ‪،‬‬
‫ﭘﺮھﯿﺰ و دوری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﺮک ﻇﻠﻢ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ و ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﺺ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ََُ َ ُ ُ َ َُ َ‬
‫��‬ ‫�ذ قَ َال لُ ۡق َ� ٰ ُن ِ�بۡنِهِۦ وهو يعِظهۥ �ٰب َّ‬
‫ۡ‬
‫ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬
‫ٱل� َك لَ ُظ ۡل ٌم َع ِظ ‪ٞ‬‬
‫يم‪] ﴾١٣‬ﻟﻘﻤﺎن‪.[١٣ :‬‬
‫ُ ۡ ۡ َّ‬
‫ٱ�ِۖ إ َّن ّ ِ ۡ‬
‫�ك ب ِ ِ‬ ‫� ِ‬
‫»و ]ﯾﺎد ﮐﻦ از[ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﻟﻘﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﺴﺮش ]ﭼﻨﯿﻦ[ ﭘﻨﺪ ﻣﯽداد‪ :‬ﭘﺴﺮم‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک ﻧﯿﺎور ]و‬
‫ً‬
‫ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰی را ھﻤﺘﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﻧﺪه؛ ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﯾﻘﯿﻨﺎ ﺷﺮک‪ ،‬ﺳﺘﻢ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٥٤‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٩٨٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‪ .‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ‬
‫اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آ ﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٣٧ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٨‬‬

‫اﻓﻌﺎل و اﻗﻮال ﺷﺮکآﻣﯿﺰ ﯾﺎ وﺳﺎﯾﻞ و اﺳﺒﺎب آن‬

‫اﻗﻮال و اﻓﻌﺎﻟﯽ ﺑﯿﻦ ﺷﺮک اﺻﻐﺮ و ﺷﺮک اﮐﺒﺮ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در‬
‫ﻗﻠﺐ ﻓﺎﻋﻞ آن وﺟﻮد دارد و از آنﺟﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارﻧﺪ و ﯾﺎ‬
‫ﺻﺎف و زﻻل ﺑﻮدﻧﺶ را ﻣﮑﺪر و ﺳﯿﺎه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺷﺮﯾﻌﺖ از آنھﺎ ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ .١‬ﭘﻮﺷﯿﺪن ﺣﻠﻘﻪ و رﯾﺴﻤﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﺮدن ﺑﻼ و ﯾﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی‬
‫از آن ﮐﻪ ﺷﺮک ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در آن ﺗﻌﻠﻖ و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ .٢‬آوﯾﺰان ﮐﺮدن ُﻣﮫﺮه ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺧﻮاه از ﺷﯿﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﯾﺎ ﭼﯿﺰی‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻨﯽ‪ .‬اﯾﻦھﺎ ﺑﺮای دﻓﻊ ﭼﺸﻢ زﺧﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ و ﺷﺮک ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫اﯾﻦﮐﻪ ﺗﻌﻠﻖ و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﺑﺪﻓﺎﻟﯽ‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻓﺎل ﺑﺪﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫اﺷﺨﺎص‪ ،‬ﯾﺎ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﯿﻦ و ﯾﺎ روزھﺎ‪ ،‬ﯾﺎ رﻧﮓھﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺮک‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﻠﻖ و واﺑﺴﺘﮕﯽ دارد و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮر از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺨﻠﻮق ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻧﻔﻊ و ﺿﺮری ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و آن از‬
‫ﺗﻠﻘﯿﻦھﺎی ﺷﯿﻄﺎن و وﺳﻮﺳﻪھﺎی آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﻨﺎﻓﺎت‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﺗﺒﺮک ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ درﺧﺘﺎن و ﺳﻨﮓھﺎ و آﺛﺎر و ﻗﺒﺮھﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ .‬ﭘﺲ ﻃﻠﺐ ﮐﺮدن‬
‫ﺑﺮﮐﺖ و ﺗﺒﺮک و اﻣﯿﺪوار ﺑﻮدن ﺑﻪ آنھﺎ در اﯾﻦ اﺷﯿﺎ ﺷﺮک ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ در ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺑﺮﮐﺖ و ﺗﺒﺮک‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ و ﺗﻌﻠﻖ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ھﻤﻪی آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ اﮔﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺪون اﻟﻠﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ آن ﺷﺮک اﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آنھﺎ اﺳﺒﺎب ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﺮک اﺻﻐﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٥‬ﺳﺤﺮ‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﻔﯽ و ﺳﺒﺒﺶ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اوراد و اﻓﺴﻮنھﺎ و ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و داروھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در‬
‫روح و ﺑﺪن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪی آن‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻣﺮﯾﺾ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﻣﯽﻣﯿﺮد ﯾﺎ ﺑﯿﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ و ھﻤﺴﺮش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯽاﻧﺪازد ﮐﻪ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺳﺤﺮ ﺷﺮک اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در آن واﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ و ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﯿﻄﺎنھﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در آن ادﻋﺎی ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫و از اﻧﻮاع ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺤﻨﻪھﺎی ﻧﻤﺎﯾﺶ و ﻣﯿﺪانھﺎ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻓﻌﻞ و ﻣﺸﺎھﺪهی آن ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺮج ﮐﺮدن ﻣﺎل ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮش و‬
‫َ َّ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ْ‬
‫ﮐﺴﺐ و ﯾﺎدﮔﯿﺮی آن ﻧﯿﺰ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�بعوا ما �تلوا‬
‫َ َ َ ُ َ ۡ َ ٰ ُ َ َ ٰ َّ َّ َ ٰ َ َ َ ْ ّ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َ ُ َ َ ٰ ۡ‬
‫� �ف ُروا ُ� َعل ُِمون‬ ‫�ن ٱلش� ِط‬ ‫َ‬
‫ك ُسل ۡي� ٰ َنۖ َوما �فر سلي�ن و� ِ‬ ‫� ُمل ِ‬ ‫ٱلش�ٰ ِط�‬
‫َ‬ ‫كۡ َ َ َ ُ َ َ َ ُ َ َ َ ُ َ ّ َ‬ ‫ُ‬
‫ّ ۡ َ َ َ ٓ َ ََ َۡ َ َ‬ ‫َّ َ‬
‫�‬‫ان م ِۡن أ َح ٍد َح َّ ٰ‬
‫� بِبابِل �ٰروت و�ٰروت ۚ وما �عل ِم ِ‬ ‫نزل � ٱلمل ِ‬ ‫ٱ�اس ٱلسِحر وما أ ِ‬
‫ََۡ َۡۡ َ َۡ‬ ‫َ ُ َ ٓ َّ َ َ ۡ ُ ۡ َ ‪َ ُ ّ َ ُ َ َ ُ ۡ َ ُ َّ َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٞ‬‬
‫جهِۚۦ‬ ‫�قو� إِ�ما �ن ف ِتنة ف� ت�فر ۖ �يتعلمون مِنهما ما �ف ِرقون بِهِۦ �� ٱلمرءِ وزو ِ‬
‫ََ‬ ‫َّ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ُ ُّ ُ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ َ َ َّ‬ ‫َو َما ُهم ب َضا ٓ ّر َ‬
‫�ه ۡم َو� يَنف ُع ُه ۡ ۚم َولق ۡد‬ ‫ح ٍد إِ� �ِإِذ ِن ٱ�ِۚ و�تعلمون ما ي‬ ‫�ن بِهِۦ مِن أ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ۡ َ َٰ َ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ْ ٓ َ ُ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫َ ُ ْ َ َ ۡ َ َ ٰ ُ َ َُ‬
‫ق و�ِئس ما �وا بِهِۦ أنفسهمۚ لو �نوا‬ ‫عل ِموا لم ِن ٱش�ٮه ما �ۥ ِ� ٱ�خِرة ِ مِن خ� ٖ �‬
‫َ َ‬
‫َ� ۡعل ُمون‪] ﴾١٠٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٠٢ :‬‬
‫]ﻋﮫﺪ[ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎن ]ﺑﺮ ﻣﺮدم[ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﻧﺪ ]و‬
‫ِ‬ ‫»و از آﻧﭽﻪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ در‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﺳﺤﺮ اﺳﺘﻮار ﮐﺮده اﺳﺖ[؛ و ]ﺣﺎل آﻧﮑﻪ[‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ]ھﺮﮔﺰ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺤﺮ ﻧﯿﺎﻟﻮد[ و ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺸﺪ؛ وﻟﯽ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ]ﮐﻪ[ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺎﺑﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫ﺳﺤﺮ ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ؛ و ]ﻧﯿﺰ[ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ »ھﺎروت« و »ﻣﺎروت« در ِ‬
‫ً‬
‫]ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﻧﺪ؛ و]ﻟﯽ آن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﺑﻪ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ]ﻗﺒﻼ از روی‬
‫ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ ﺑﻪ او[ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ وﺳﯿﻠﮥ آزﻣﺎﯾﺶ ھﺴﺘﯿﻢ؛ ﭘﺲ ]ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺴﺘﻦ ﺳﺤﺮ[ ﮐﺎﻓﺮ‬
‫ﻧﺸﻮ«‪ .‬آﻧﺎن ]= ﯾﮫﻮد[ از آن دو ]ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ]ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ[ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻣﯿﺎن ﻣﺮد‬
‫و ھﻤﺴﺮش ﺟﺪاﯾﯽ اﻓﮑﻨﻨﺪ؛ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزۀ اﻟﻠﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آن ﺑﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫زﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؛ و ﭼﯿﺰی ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ]ﻓﻘﻂ[ ﺑﻪ آﻧﺎن زﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺳﻮدی ﻧﻤﯽداد؛ و‬
‫ً‬
‫ﺧﺮﯾﺪار آن ]ﺟﺎدوھﺎ[ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آﺧﺮت ﺑﮫﺮهای ﻧﺨﻮاھﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮ ﮐﺲ ]ﻣﺸﺘﺎق و[‬
‫داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ]ﺣﻘﯿﻘﺖ را[ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪] ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ[ ﭼﻪ ﺑﺪ و زﺷﺖ ﺑﻮد آﻧﭽﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫آن ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ!«‪.‬‬
‫‪ .٦‬ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ و از ﻏﯿﺐ ﺧﺒﺮ دادن‪ :‬ادﻋﺎی ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ داﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺒﺮ دادن‬
‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد و ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺷﺮک اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ در آن ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ادﻋﺎی‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺎ اﻟﻠﻪ در ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٠‬‬
‫َ ْ َ َ َ َّ ً َ ْ َ ً َ َ َّ َ ُ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫ﻴﻤﺎ �ﻘﻮل ‪،‬‬‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ أﻰﺗ ﻋﺮاﻓﺎ أو ﺎﻛ ِﻫﻨﺎ ﻓﺼﺪﻗﻪ ِ�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ُْ َ َ َُ‬ ‫ََ ْ ََ‬
‫‪١‬‬
‫�ﻘﺪ �ﻔ َﺮ ِﺑ َﻤﺎ أﻧ ِﺰل َﻰﻠﻋ � َّﻤ ٍﺪ ج«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﺰد ﻓﺎﻟﮕﯿﺮ و ﻏﯿﺒﮕﻮ‬
‫ﺑﺮود و او را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮ آنﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .٧‬رﺻﺪ ﮐﺮدن ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ :‬اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ اﺣﻮال ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺮ ﺣﻮادث و اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ رخ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺣﺼﻮل ﺧﻮﺑﯽ و ﺑﺪی ﺑﻪ ﻃﻠﻮع ﻓﻼن‬
‫ﺳﺘﺎره ﯾﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺑﯿﻤﺎریھﺎ و ﻣﺮگھﺎ ﺑﺎ ﺧﺮوج ﻓﻼن ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻗﯿﻤﺖھﺎ ﺑﻪ ﻇﮫﻮر ﻓﻼن ﺳﺘﺎره‪ .‬ﭘﺲ ھﻤﻪی اﯾﻦھﺎ ﺷﺮک اﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ‬
‫در آنھﺎ ادﻋﺎی ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ وﺟﻮد دارد و ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺷﺮﯾﮏ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺼﺎﻟﺢ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﺒﻠﻪ‪ ،‬اﻣﺮی‬
‫ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮدن ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺮ ﺣﻮادﺛﯽ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ رخ‬
‫ﻣﯽدھﺪ و اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اوﻗﺎت وزﯾﺪن ﺑﺎدھﺎ و‬
‫آﻣﺪن ﺑﺎران و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮔﺮﻣﯽ و ﺳﺮدی و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﮫﺖھﺎ و ﻓﺼﻞھﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺟﺎﯾﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ھﺮ ﭼﯿﺰی ﻋﻼﻣﺘﯽ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ت َو�ِٱ�َّ ۡج ِم ه ۡم َ� ۡه َت ُدون‪] ﴾١٦‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[١٦ :‬‬ ‫َ ََ َ‬
‫﴿وع�ٰ� ٰ ٖ �‬
‫»و ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ ]ﻗﺮار داد[ و آﻧﺎن در ﭘﺮﺗﻮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن راه ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٨‬ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺑﺎرﯾﺪن ﺑﺎران ﺑﻪ‬
‫ﻃﻠﻮع ﺳﺘﺎره ﯾﺎ ﻏﺮوﺑﺶ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻃﻠﻮع و ﯾﺎ ﻏﺮوب ﻓﻼن ﺳﺘﺎره‬
‫ﺑﺎران ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﺎرﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎرش ﺑﺎران را ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺴﺒﺖ داد ﻧﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ .‬ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺷﺮک اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎرش ﺑﺎران ﺑﻪ دﺳﺖ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﺘﺎره و‪. ...‬‬
‫‪ .٩‬ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻧﻌﻤﺖھﺎ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ‪ :‬ھﺮ ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت وﺟﻮد دارد از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ﻧﺴﺒﺖ دھﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﮐﻔﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫و ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک ورزﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﺎل ﯾﺎ ﺷﻔﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﻓﻼﻧﯽ ﯾﺎ ﻓﻼﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ دھﺪ ﯾﺎ ﻧﻌﻤﺖ رﻓﺘﻦ و ﺳﻼﻣﺘﯽ در درﯾﺎ و ﺧﺸﮑﯽ و‬
‫آﺳﻤﺎن را ﺑﻪ راﻧﻨﺪه و ﻧﺎﺧﺪا و ﺧﻠﺒﺎن ﻧﺴﺒﺖ دھﺪ ﯾﺎ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن اﻧﻮاع‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٩٥٣٦‬و ﺣﺎﮐﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .١٥‬ارواء اﻟﻐﻠﯿﻞ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪.٢٠٠٦ :‬‬
 ‫‪٤١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻧﻌﻤﺖھﺎ و دﻓﻊ ﮐﺮدن زﺷﺘﯽھﺎ را ﺑﻪ ﺗﻼش ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﺎ اﻓﺮاد ﯾﺎ ﻋﻼﻣﺖھﺎ و‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎ ﯾﺎ ﺧﻮب ﺧﻂﮐﺸﯽ ﮐﺮدن و ﻣﺮزﺑﻨﺪی ﻧﻤﻮدن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ ﻧﺴﺒﺖ دھﺪ‪.‬‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻌﻤﺖھﺎ را ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻧﺴﺒﺖ داد و در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﺷﮑﺮ ﻧﻤﻮد و آﻧﭽﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ دﺳﺖ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺟﺎری اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺒﺎب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻣﯽدھﺪ و ﮔﺎھﯽ ﻧﺘﯿﺠﻪﺑﺨﺶ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﻧﻔﻊ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﺎھﯽ وﻗﺖھﺎ ﻧﻔﻊ‬
‫ﻧﻤﯽدھﺪ‪.‬‬
‫ُ ّ ّ ۡ َ َ َ َّ ُ َّ َ َ َّ ُ ُ ُّ ُّ َ َ‬
‫ٱل� فإ ِ ۡ�هِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما بِ�م مِن �ِعمةٖ ف ِمن ٱ�ِۖ �م إِذا مس�م‬
‫َ َۡ َ‬
‫�ٔ ُرون‪] ﴾٥٣‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٥٣ :‬‬‫ت‬
‫»و ]ای ﻣﺮدم‪ [،‬ھﺮ ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮐﻪ دارﯾﺪ‪ ،‬از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮔﺰﻧﺪی ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه او ﻧﺎﻟﻪ و زاری ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺮ‪ ،‬از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﺳﺒﺎب ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ھﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ دارای روح اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺮام ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫دارای اﺛﺮی ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮی اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ و اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر را در ﻗﺪﯾﻢ و ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد‬
‫و ﺗﺒﺎھﯽ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻗﺪﯾﻢ‪ :‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳﺒﺐ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد و آن ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫از اﻓﺮاد ﺻﺎﻟﺢ در ﻗﻮم ﻧﻮح ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ود‪ ،‬ﺳﻮاع‪ ،‬ﯾﻐﻮث‪ ،‬ﯾﻌﻮق و ﻧﺴﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ﻧﯿﮑﯽ ﺗﺼﻮﯾﺮ آنھﺎ را ﻣﺮﺳﻮم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺮدم آنھﺎ را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ و ﻋﺒﺎدتﺷﺎن را ﯾﺎد‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺮای اﻧﺠﺎم دادن ﻋﺒﺎدت ﺑﺎ ﻧﺸﺎط ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺪت زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬آنھﺎ را‬
‫ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدﻧﺪ و اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺷﺮکآﻣﯿﺰی ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳﺒﺐ ﻓﺴﺎد دﯾﻦ و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن اﺧﻼق و اﻧﺘﺸﺎر اﻋﻤﺎل‬
‫ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ و ﭘﺴﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪن زﻧﺎن ﻟﺨﺖ ھﻤﺮاه ﺑﺎ زﯾﻨﺖﺷﺎن و ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﮐﺮدنﺷﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺮﯾﺰهھﺎی ﻣﺮدان ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ دﯾﻦ و ﻣﮑﺎرم اﺧﻼﻗﯽ آنھﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﻼ و ﻣﺼﯿﺒﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﻦ و اﺧﻼق اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٢‬‬

‫دﻓﻊ ﮐﺮدن ﻣﻔﺎﺳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮام ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﻃﻮر ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ آن ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮی ﺣﺮام ﻣﯽرود؟ ﭼﻪ ﻃﻮر در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮان را ﻣﻮرد ﻟﻌﻨﺖ ﻗﺮار داده اﺳﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ رﺳﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب وﻋﺪه داده اﺳﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺠﺎم دھﻨﺪهی آن ﺑﺎ‬
‫اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؟‬
‫ۡ‬ ‫َّ َ َ َ ُ َ ُ َ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫ح ُدودهُۥ يُ ۡدخِل ُه‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن َ� ۡع ِص ٱ� ورسو�ۥ و�تعد‬
‫ِيها َو َ ُ�ۥ َع َذ ‪ٞ‬‬
‫اب ُّمه ‪ٞ‬‬
‫�‪] ﴾١٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٤ :‬‬ ‫نَ ً‬
‫ارا َ� ٰ ِ ٗ�ا � َ‬
‫ِ‬
‫»و ھﺮ ﮐﺲ از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺣﺪود او ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪ ،‬وی را در‬
‫آﺗﺸﯽ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ ﻋﺬاﺑﯽ ﺧﻔﺖﺑﺎر ]در ﭘﯿﺶ[‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ ً ْ َ َّ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ ُ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َّ‬
‫ﻳﻮ َم‬
‫ا� ْ‬
‫ﺎس ﻋﺬاﺑﺎ ِﻋﻨﺪ ِ‬‫ا� س ﺳ ِﻤﻌﺖ اﻨﻟَّ ِﻰﺒ ج ﻳﻘﻮل‪» :‬إِن أﺷﺪ اﻨﻟَّ ِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ �ﺒﺪ ِ‬
‫ُ َ ِّ ُ َ ‪١‬‬ ‫اﻟﻘ َ‬
‫ﻴﺎﻣ ِﺔ الﻤﺼﻮرون«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﺬاب ﺟﮫﻨﻢ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮان داده ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ﻮل‪» :‬ﻗَ َﺎل َّ ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫�ﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬ ‫َ‬
‫ا� ﻷ‪َ :‬و َﻣ ْﻦ أﻇﻠ ُﻢ ِم َّﻤ ْﻦ‬ ‫ﺖ اﻨﻟَّ ِﻰﺒ ج ﻳﻘ‬ ‫ِ‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ َ‬
‫ِ‬
‫َ ً ‪٢‬‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ َ َّ ً َ ْ َ ْ ُ ُ َ َّ ً َ ْ َ‬
‫ذﻫﺐ �ﻠﻖ ﻛﺨﻠ ِﻲﻘ ‪،‬ﻓﻠﻴﺨﻠﻘﻮا ذرة أو ِﻴﻟﺨﻠﻘﻮا ﺣﺒﺔ أو ﺷ ِﻌ�ة«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎرﺗﺮ از ﻓﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﻦ ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ذرهای ﯾﺎ‬
‫داﻧﻪای ﮔﻨﺪم ﯾﺎ داﻧﻪھﺎﯾﯽ از ﺟﻮ ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -٦‬ﺑﺪﻋﺖ‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺪﻋﺖ‬
‫ﺑﺪﻋﺖ‪ :‬ھﺮ ﻗﻮل ﯾﺎ ﻓﻌﻞ و ﯾﺎ ﺗﺮک ﮐﺮدﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻌﺒﺪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در دﯾﻦ ھﯿﭻ دﻟﯿﻞ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮای ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ آن‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٩٥٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٢١٠٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٥٥٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١١١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﺪﻋﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫اول ‪ -‬ﺑﺪﻋﺖھﺎی اﻋﺘﻘﺎدی‪ :‬اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻦ ﺑﺮ ﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﻪ آن‬
‫ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺪﻋﺖ ﻣﻤﺎﺛﻠﻪ و ﻣﻌﻄﻠﻪ‪ ،‬و ﻧﻔﯽ ﮐﻨﻨﺪهی ﺗﻘﺪﯾﺮ‪ ،‬و ﺑﺪﻋﺖ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮ ﻋﻘﻞ‬
‫ﺑﺪون وﺣﯽ‪ ،‬و ﺑﺪﻋﺖ اﯾﻦﮐﻪ اوﻟﯿﺎ در ﺟﮫﺎن ﺗﺼﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﺑﺪﻋﺖ ﻋﻤﻠﯽ‪ :‬و آن ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدن اﻟﻠﻪ ﺑﻪ روﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺮوع ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ و‬
‫اﻧﺠﺎم دادن ﻋﺒﺎدﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﺮﯾﻌﺖ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ آن وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﯾﺎ زﯾﺎد و ﮐﻢ اﻧﺠﺎم‬
‫دادن در ﻋﺒﺎدت ﻣﺸﺮوﻋﯽ در وﻗﺖ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻪ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻮﺳﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ‬
‫ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ذات ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﯾﺎ ﺑﻨﺪهی ﺻﺎﻟﺤﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
‫و ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺪﻋﺖ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﺒﺮھﺎ‪ ،‬و دﻋﺎ ﮐﺮدن ﻧﺰد آنھﺎ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺠﺪ در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬و اﻋﯿﺎد و ﺟﺸﻦھﺎی ﺟﺪﯾﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آنھﺎ ﻗﺼﺪ‬
‫ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ را دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬ﺑﺪﻋﺖ ﺗﺮک ﮐﺮدن‪ :‬و آن ﺗﺮک ﮐﺮدن ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﺮک ﮐﺮدن آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻓﻌﻞ آن را ﻃﻠﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮک ﮐﺮدن ازدواج ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﺮک‬
‫ﮐﺮدن ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از ﭘﺎﮐﯽھﺎ‪.‬‬
‫و ھﻤﻪی اﯾﻦ ﺑﺪﻋﺖھﺎ‪ ،‬ﮔﻤﺮاھﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺮام و ﻣﺮدود و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫َ َۡ‬ ‫� ُعوا ْ ل َ ُهم ّم َِن ّ‬ ‫َۡ َُ ۡ ُ َ َ‬
‫� ٰٓ ُؤا ْ َ َ‬
‫ِين َما ل ۡم يَأذ ۢن بِهِ‬
‫ِ‬ ‫ٱ�‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أم لهم �‬
‫َ‬ ‫� ل َ ُه ۡم َع َذ ٌ‬
‫ٱل�ٰلِم َ‬ ‫َّ ُ َ َ ۡ َ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ َ ۡ َ ُ ۡ َّ َّ‬
‫اب أ ِ� ‪ٞ‬م‪﴾٢١‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�ۚ ولو� � ِمة ٱلفص ِل لق ِ� بينهمۗ �ن‬
‫]اﻟﺸﻮری‪.[٢١ :‬‬
‫»آﯾﺎ ]ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﻣﻌﺒﻮداﻧﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزۀ اﻟﻠﻪ‪] ،‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ[ دﯾﻨﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻘﺮر‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ؟ اﮔﺮ ُﺣﮑ ِﻢ ﻗﻄﻌﯽ ]ﺑﺮای ﻣﮫﻠﺖ دادن ﺑﻪ ﮔﻨﺎھﮑﺎران[ در ﻣﯿﺎن ﻧﺒﻮد‪،‬‬
‫]ﺑﯽدرﻧﮓ[ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن داوری ﻣﯽﺷﺪ؛ و ﺳﺘﻤﮑﺎران ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎک ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َْ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ا� ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ أﺣﺪث ِﻲﻓ أم ِﺮﻧﺎ ﻫﺬا َﻣﺎ ﻟي َﺲ‬
‫‪� .٢‬ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ ُ َ َ ٌّ ‪١‬‬
‫ِ�ﻴ ِﻪ‪� ،‬ﻬﻮ رد«‪.‬‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ در اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺎ )دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ( ﭼﯿﺰ ﺟﺪﯾﺪی اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﻋﻤﻞ ﻣﺮدود اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٩٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧١٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٤‬‬

‫ﻓﻘﻪ وﻻء و ﺑﺮاء‬

‫وﻻء‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ و ﯾﺎری ﮐﺮدن و اﮐﺮام و اﺣﺘﺮام ﺑﺮای ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاء‪ :‬دوری ﮐﺮدن و رھﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺘﻦ و ﺑﻐﺾ و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫او ﺑﯿﻢ و اﻧﺬار داده ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻻء ﻧﺸﺎﻧﻪای از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی دوﺳﺘﯽ اﻟﻠﻪ و دﯾﻨﺶ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اوﻟﯿﺎی او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬
‫ﺑﺮاء ﻧﺸﺎﻧﻪای از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ داﻧﺴﺘﻦ ﺑﺎﻃﻞ و اھﻞ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻻء و ﺑﺮاء از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﺳﺒﺎب و ﻟﻮازم ﮐﻠﻤﻪی ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ آن ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫و ﻃﺎﻋﺖ و ﺗﻘﻮا و وﻻء و ﺑﺮاء ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻨﯿﺖ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و دوری ﺟﺴﺘﻦ از ﺷﺮک و اھﻞ آن ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و ﮐﻠﻤﻪی ﺗﻮﺣﯿﺪ در زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪن وﻻء ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی‬
‫وﻻء اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪن ﺑﺮاء ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫َّ‬
‫ام ُنوا ْ ٱ� َ‬ ‫و�ۥ َو َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫ٱ� َو َر ُس ُ ُ‬
‫� ُم َّ ُ‬‫َّ َ َ ُّ ُ‬
‫ِين‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما و ِ�‬
‫َّ‬
‫و�ۥ َوٱ� َ‬ ‫َ‬ ‫ون‪َ ٥٥‬و َمن َ� َت َو َّل َّ َ‬
‫ٱ� َو َر ُس ُ‬ ‫ُ ُ َ َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ ُ َ َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬
‫ِين‬ ‫يقِيمون ٱلصلوة و�ؤتون ٱلزكوة وهم �كِع‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َّ ۡ َ َّ ُ ۡ َ‬
‫ب ٱ� ِ ه ُم ٱل�ٰل ُِبون‪] ﴾٥٦‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٥٦-٥٥ :‬‬ ‫ءامنوا فإِن حِز‬
‫»]ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ [،‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪] ،‬ﯾﺎور و[ دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[‬
‫اﻓﺮادی ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ؛ ]ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و ﺑﺎ ﻓﺮوﺗﻨﯽ‬
‫]و رﺿﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ[ زﮐﺎت ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬و ھﺮ ﮐﺲ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ‬
‫ً‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪] ،‬از ﮔﺮوه اﻟﻠﻪ اﺳﺖ و[ ﯾﻘﯿﻨﺎ ﮔﺮوه اﻟﻠﻪ ﭘﯿﺮوزﻧﺪ«‪.‬‬
‫ِيم َو َّٱ� َ‬
‫ِين‬ ‫� ۡم أُ ۡس َوةٌ َ‬
‫ح َس َنة‪ِٓ ِ ٞ‬‬
‫� إبۡ َ�ٰه َ‬ ‫َۡ َ َ ۡ َ ُ‬
‫‪ .٢‬و ﻧﯿﺰ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قد �نت ل‬
‫ََ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ۡ َ َّ َ ۡ ُ ُ َ‬ ‫َ َ ُ ٓ ۡ َ ُ ْ َ ۡ ۡ َّ ُ َ ُ ْ‬
‫ون ٱ�ِ �ف ۡرنا‬ ‫معهۥ إِذ قالوا ل ِقو ِم ِهم إِنا بر�ؤا مِن�م ومِما �عبدون مِن د ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ ۡ َ َ َ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َ ٰ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ ٓ ُ َ َ ً َ َّ ٰ ُ ۡ ْ َّ‬
‫� تؤم ُِنوا بِٱ� ِ َو ۡح َدهُ ٓۥ إِ�‬ ‫بِ�م و�دا بيننا و�ين�م ٱلع�وة وٱ�غضاء �بدا ح‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َّ َ َ َ َ ٓ َ ۡ ُ َ َ َ َّ‬
‫�ءٖ� َّر َّ� َنا عل ۡيك‬ ‫ٱ� ِ مِن ۡ‬ ‫قول إِب�هِيم ِ��ِيهِ �ستغفِرن لك وما أمل ِك لك مِن‬
‫َ َ َّ ۡ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ‬
‫ك ٱل ۡ َم ِص ُ‬
‫�‪] ﴾٤‬اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﺔ‪.[٤ :‬‬ ‫تو�نا ��ك �نبنا ��‬
‫ً‬
‫»ﯾﻘﯿﻨﺎ در ]زﻧﺪﮔﯽ[ اﺑﺮاھﯿﻢ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاﯾﺘﺎن وﺟﻮد‬
‫ِ‬
‫دارد؛ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ از ﺷﻤﺎ و از آﻧﭽﻪ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﺑﯿﺰارﯾﻢ؛ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﯾﻢ‪ ،‬و ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻨﯽ و ﮐﯿﻨﮥ ھﻤﯿﺸﮕﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﯾﮕﺎﻧﻪ اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ«؛ ﻣﮕﺮ آن ﺳﺨﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺪرش‬
 ‫‪٤٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﺧﺘﯿﺎر ﭼﯿﺰی را‬

‫ِ‬ ‫]آزر[ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺮاﯾﺖ آﻣﺮزش ﻃﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﻢ و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﺗﻮ‬
‫ﻧﺪارم«‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدﯾﻢ و ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮ روی آوردﯾﻢ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ]ھﻤﻪ[ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ وﻻء و ﺑﺮاء ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‬

‫ﮐﻠﻤﻪی ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﻘﺘﻀﯽ وﻻء و ﺑﺮاء در اﻣﻮر زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫اول‪ :‬دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬دوری ﺟﺴﺘﻦ از ﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدن از ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﮫﯽ و‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﮐﻔﺮ ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮت‪.‬‬
‫ود َوٱ�َّ َ� ٰ َرىٰٓ‬‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ ۡ َ ُ َ‬
‫خذوا ٱ�ه‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���۞﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا � �ت ِ‬
‫ٱ� � َ� ۡهدِي‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ ُ ّ ُ‬
‫ِن� ۡم فَإنَّ ُهۥ م ِۡن ُه ۡم إ َّن َّ َ‬ ‫َۡ َٓ َۡ ُ ُ ۡ َۡ ُٓ َۡ‬
‫ۗ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ض ومن �تولهم م‬ ‫أو ِ�َاء ۘ �عضهم أو ِ�َاء �ع ٖ �‬
‫ۡ َ ۡ َ َّ‬
‫ٱل�ٰلِم َ‬
‫�‪] ﴾٥١‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٥١ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱلقوم‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎری را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬آﻧﺎن دوﺳﺘﺎن‬
‫ً‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ؛ و ھﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن دوﺳﺘﯽ ]و ھﻤﮑﺎری[ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ از آنھﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮑﺎران را ]ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮان[ ھﺪاﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ُ َۡ ُ‬ ‫َّ ٓ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ ٰ َ َ ُ ٗ‬
‫ِيها هدى َونور‪ُ �� ۚ ٞ‬م ب ِ َها‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ا أنز�ا ٱ�ورٮة �‬
‫َ‬
‫َّ ُّ َ َّ َ َ ۡ َ ُ ْ َّ َ َ ُ ْ َ َّ َّ ُّ َ َ ۡ ۡ َ ُ َ ۡ ُ ۡ ُ ْ‬
‫ٱ�بِيون ٱ�ِين أسلموا ل ِ�ِين هادوا وٱلر�ٰن ِيون وٱ�حبار بِما ٱستحفِظوا مِن‬
‫َّ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ َ َ ٓ َ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ‬ ‫َ‬
‫�وا �� ٰ ِ�‬ ‫ب ٱ�ِ و�نوا عليهِ شهداء ۚ ف� �شوا ٱ�اس وٱخشو ِن و� �ش‬ ‫كِ�ٰ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ٗ َ ٗ َ َ َّ ۡ َ ۡ ُ َ ٓ َ َ َ َّ ُ َ ُ َ َ ُ ۡ َ‬
‫ٱ� فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰفِ ُرون‪] ﴾٤٤‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٤٤ :‬‬ ‫�منا قلِي� ۚ ومن لم ��م بِما أنزل‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺎ ﺗﻮرات را ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ در آن ھﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ]در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻠﻪ[ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ]آﻣﻮزهھﺎی[ آن ﺑﺮای ﯾﮫﻮد داوری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و ]ﻧﯿﺰ[ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻘﯿﮫﺎن ]ﯾﮫﻮدی[ ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺪاری از ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ ]و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫]ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ[ آن ﮔﻮاه ﺑﻮدﻧﺪ ]و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺗﻮرات[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﭙﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮ‬
‫دﺳﺘﻮرھﺎﯾﺶ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ[؛ ﭘﺲ ]ای ﯾﮫﻮد‪ ،‬در اﺟﺮای اﺣﮑﺎم اﻟﮫﯽ[ از ﻣﺮدم‬
‫ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و آﯾﺎﺗﻢ را ﺑﻪ ﺑﮫﺎﯾﯽ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻧﻔﺮوﺷﯿﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ ]وﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و[ اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ داوری ]و ﺣﮑﻢ[ ﻧﮑﻨﺪ ]و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺸﺮی و‬
‫ھﻮا و ھﻮس آﻧﺎن را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آن ﻧﻤﺎﯾﺪ[‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٦‬‬

‫دوم‪ :‬ﺷﮫﺎدت دادن ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ )ﻻاﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ و ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ(‪ .‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫وﻻی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ در ﻋﻤﻞ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﯽ وﻻءھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﺟﺎھﻠﯿﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻧﮋادی و وﻃﻨﯽ‪ ،‬ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺗﻤﺎم ﻣﮑﺎنھﺎ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و در ﺗﻤﺎم ﻧﻘﻄﻪھﺎی زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪی ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬
‫َ ُۡ ۡ ُ َ َ ُۡ ۡ َ ُ َۡ ُ ُ ۡ ۡ ُٓ َۡ‬
‫ض‬‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱلمؤمِنون وٱلمؤمِ�ٰت �عضهم أو ِ�َاء �ع ٖ �‬
‫ۡ ُ َ َ ُ ُ َ َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ ُ َ َّ َ ٰ َ‬ ‫َََۡ ۡ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َُۡ ُ َ ۡ‬
‫وف و�نهون ع ِن ٱلمنكرِ و�قِيمون ٱلصلوة و�ؤتون ٱلزكوة‬ ‫يأمرون بِٱلمعر ِ‬
‫ٱ� إ َّن َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ ُ ُ َ َّ َ َ َ ُ ُ ٓ ْ َ َ َ ۡ َ ُ ُ ُ َّ ُ‬
‫�ز َحك ‪ٞ‬‬ ‫ٱ� َعز ٌ‬
‫ِيم‪] ﴾٧١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٧١:‬‬ ‫ِ‬ ‫و� ِطيعون ٱ� ورسو� ۚۥ أو ٰٓ��ِك س��هم ۗ ِ‬
‫»و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬دوﺳﺘﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ؛ ]ﻣﺮدم را[ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدھﻨﺪ و از‬
‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﺎزﻣﯽدارﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﮔﺰارﻧﺪ و زﮐﺎت ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﻧﺎن را ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ ﻗﺮار ﺧﻮاھﺪ داد‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ِ‬
‫َ َ‬
‫ٓ ُ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ‬
‫خذ ٓوا َءابَا َء� ۡم‬ ‫ءامنوا � �ت ِ‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ۡٱ� َ‬ ‫ۡ َ َ ْ ۡ ُ ۡ ََ‬ ‫ۡ َ ُ َ ٓ‬
‫ي� ٰ ِ �ن َو َمن َ� َت َول ُهم ّمِن� ۡم‬ ‫ِ‬ ‫ح ُّبوا ٱل�ف َر �‬ ‫�خ َ�ٰن� ۡم أ ۡو ِ�َا َء إ ِ ِن ٱست‬
‫َ‬ ‫َ ُ َ َ ُ َّ‬
‫فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰل ُِمون‪] ﴾٢٣‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٢٣ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺪران و ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﮐﻔﺮ را ﺑﺮ اﯾﻤﺎن ﺗﺮﺟﯿﺢ‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ‪] ،‬آﻧﺎن را[ ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﺑﮕﯿﺮد‪،‬‬
‫آﻧﺎن ھﻤﺎن ﺳﺘﻤﮑﺎراﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬آﺷﮑﺎر ﮐﺮدن ﺷﻌﺎﯾﺮ دﯾﻦ و اﺣﮑﺎم آن و آداﺑﺶ و ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ج و دوری‬ ‫ِ‬ ‫ﺷﺪن او ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی‬
‫ﮐﺮدن از ھﺮ ﻓﮑﺮ و ﻗﻮل و ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ و ﺗﻮﺿﯿﺢ دادن ﺟﺎھﻠﯿﺖ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ و ﻧﺎﺳﺮه ﺑﻮدن آن ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﻓﺮﯾﺐ ﻧﺨﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫َّ َ ّ‬ ‫َ ََۡ َ َ َ َ‬ ‫َُُ‬ ‫ُ ۡ َّ َ َ‬
‫ب‬
‫ا� ِ� ِ ر ِ‬‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِن ص� ِ� و�س ِ� و�ياي ومم ِ‬
‫ت َو َ�نَا ۠ أَ َّو ُل ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬
‫�‪] ﴾١٦٣‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٦٣-١٦٢ :‬‬ ‫�ك َ ُ�ۥ َو� َ�ٰل َِك أُم ِۡر ُ‬
‫ۡ ََٰ َ َ َ َ‬
‫�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۖ‬ ‫ٱل�ل ِم�‪ِ � ١٦٢‬‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزم و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽھﺎی ﻣﻦ و زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮﮔﻢ ھﻤﻪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ‪ -‬ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‪ -‬اﺳﺖ‪] .‬ھﻤﺎن ذاﺗﯽ ﮐﻪ[ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد؛ و ﺑﻪ اﯾﻦ ]ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ[‬
‫دﺳﺘﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪام و ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ]از اﯾﻦ ﻗﻮم[ ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
 ‫‪٤٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﭼﮫﺎرم‪ :‬ﯾﺎری ﮐﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺘﻢدﯾﺪه در ھﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪای ﮐﻪ از زﻣﯿﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺮادرش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و او را ﺑﺎ دﺳﺖ و‬
‫زﺑﺎن و ﻣﺎل در ھﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ ﯾﺎری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ واﺟﺒﺎت‪ ،‬ﯾﺎری ﮐﺮدن دوﺳﺘﺎن اﻟﻠﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ در ھﺮ‬
‫ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و دﺷﻤﻨﯽ ﮐﺮدن ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬ھﺮﮐﺴﯽ و در ھﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪای ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﺖ آن را اﻧﺠﺎم ﻧﺪھﺪ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﺮ ﻓﺘﻨﻪھﺎ و ﻓﺴﺎد ﺑﺰرﮔﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﻮده و‬
‫َّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َ ُ ْ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين ءامنوا وهاجروا‬
‫َ ٓ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ َّ َ َ َ ْ َّ َ َ ُ ْ ُ َ َ‬ ‫َ َ ٰ َ ُ ْ َ ۡ َٰ ۡ َ َ ُ‬
‫� ٓوا أ ْو ٰٓ��ِك َ� ۡعض ُه ۡم أ ۡو ِ�َا ُء‬‫يل ٱ�ِ وٱ�ِين ءاووا ون‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫سه ۡم � َ‬
‫س‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نف‬ ‫و�هدوا بِأم�ل ِ ِهم وأ‬
‫ّ َ ۡ َ َّ ُ َ ُ ْ‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ َ ُ ْ َ َ ُ ّ َ ٰ ََ‬ ‫َۡ‬
‫�ن‬‫جر ۚوا ِ‬ ‫� �ها ِ‬ ‫جروا ما ل�م مِن و�يت ِ ِهم مِن � ٍء ح ٰ‬ ‫ض وٱ�ِين ءامنوا ولم �ها ِ‬ ‫�ع ٖ �‬
‫َ َ َ ۡ ُ ُ َّ ۡ ُ َّ َ َ ٰ َ ۡ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ ّ َ‬
‫ِي�ٰ ‪ٞ‬ق َو َّ ُ‬ ‫ّ‬ ‫ۡ َ َ ُ ُ ۡ‬
‫ٱ� ب ِ َما‬ ‫� قو� بين�م و�ينهم م ۗ‬ ‫ِين �علي�م ٱ�� إِ�‬ ‫ٱستن�و�م ِ� ٱ� ِ‬
‫َ ُ َ‬
‫� ۡع َملون بَ ِص�‪] ﴾٧٢ٞ‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٧٢ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎنھﺎﯾﺸﺎن در راه اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎد‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]ﻣﮫﺎﺟﺮان را[ ﭘﻨﺎه دادﻧﺪ و ﯾﺎری ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎن ]ھﻤﻪ[ دوﺳﺘﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ؛‬
‫و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و]ﻟﯽ از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻔﺮ[ ھﺠﺮت ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ھﯿﭻ دوﺳﺘﯽ ]و‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪی[ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺪارﯾﺪ؛ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ھﺠﺮت ﮐﻨﻨﺪ؛ و اﮔﺮ در ]ﮐﺎر[ دﯾﻦ از ﺷﻤﺎ ﯾﺎری ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ]واﺟﺐ[ اﺳﺖ ﮐﻪ ]ﺑﻪ آﻧﺎن[ ﯾﺎری رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ]اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﯾﺎریﺧﻮاھﯽ[ ﻋﻠﯿﻪ ﮔﺮوھﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ اﻣﯿﺪ و آرزو در وﺟﻮد ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺑﺸﺎرت دادن آنھﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ‬
‫ﻧﺼﺮت اﻟﮫﯽ ﺑﺮای دوﺳﺘﺎن ﻣﺆﻣﻨﺶ‪ ،‬و ﺧﻮار ﻧﻤﻮدن دﺷﻤﻨﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﺧﻮﯾﺶ‪َّ ﴿ :‬ٱ� َ‬
‫ِين‬
‫َ‬ ‫َ ۡ َ ّ َّ ٓ َ َ ُ ُ ْ َ ُّ َ َّ ُ َ َ ۡ َ َ ۡ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ ُ ْ‬
‫اس َ� ۡعض ُهم‬ ‫ٱ�ِ ٱ�َّ َ‬ ‫� ح ٍق إِ� أن �قولوا ر�نا ٱ�ۗ ولو� د�ع‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫غ‬‫ب‬ ‫ِم‬ ‫ه‬‫ر‬‫ٰ‬ ‫ِ�‬ ‫د‬ ‫ِن‬‫م‬ ‫أخ ِرجوا‬
‫َّ ُ ّ َ ۡ َ َ ٰ ُ َ َ ‪َّ َ ُ َ َ َ ٗ َ َّ ُ ۡ َ ُ َ ۡ ُ ُ ٰ َ َ َ ٞ ٰ َ َ َ َ ٞ‬‬ ‫َۡ‬
‫ن�ن‬ ‫جد يذكر �ِيها ٱسم ٱ�ِ كثِ��ۗ و�‬ ‫بِبع ٖض لهدِمت ص�مِع و�ِيع وصل�ت وم� ِ‬
‫ۡ َ ِ َ َ ُ ْ َّ َ ٰ َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫�ز‪َّ ٤٠‬ٱ� َ‬
‫ٱ� لَ َقو ٌّي َعز ٌ‬‫ن�هُ ۚ ٓۥ إ َّن َّ َ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ‬
‫ِين إِن َّمك�ٰ ُه ۡم ِ� ٱ��ض أقاموا ٱلصلوة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ� من ي ُ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ َ َ ۡ ْ َ ۡ ُ َ َ َّ َ َ ُ ۡ ُ‬
‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ َ َ ُ ْ ۡ‬
‫ٰ‬
‫وف و�هوا ع ِن ٱلمنكرِ� و ِ� ِ �قِبة ٱ�مورِ‪] ﴾٤١‬اﻟﺤﺞ‪.[٤١-٤٠ :‬‬ ‫وءاتوا ٱلزكوة وأمروا بِٱلمعر ِ‬
‫»]ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ از دﯾﺎرﺷﺎن راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ ]و ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ[ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﮐﻔﺮ[ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ«‪ .‬و اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ]ﻇﻠﻢ و ِ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬‬
‫دﯾﮕﺮ دﻓﻊ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺻﻮﻣﻌﻪھﺎ]ی راھﺒﺎن[ و ﻣﻌﺎﺑﺪ ]ﻧﺼﺎری[ و ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎهھﺎ]ی ﯾﮫﻮد[ و ﻣﺴﺎﺟﺪی‬
‫ً‬
‫ﮐﻪ ﻧﺎم اﻟﻠﻪ در آﻧﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﺣﺘﻤﺎ وﯾﺮان ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ؛ و اﻟﻠﻪ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ]دﯾﻦ[ او را‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٨‬‬
‫ً‬
‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪] .‬ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬‫ِ‬ ‫ﯾﺎری دھﺪ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ﯾﺎری ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ھﺮ ﮔﺎه در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻗﺪرت ]و ﺣﮑﻮﻣﺖ[ ﺑﺒﺨﺸﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و زﮐﺎت ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و‬
‫آن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎ از ِ‬
‫ِ‬ ‫]ﻣﺮدم را[ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدھﻨﺪ و از ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﺎزﻣﯽدارﻧﺪ؛ و‬
‫ﺑﺪون ﺷﮏ ﮐﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ و آﯾﻨﺪه از ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و ﭘﯿﺮوزی ﺑﺮای دوﺳﺘﺎن‬
‫َ َّ ۡ َ‬ ‫ۡ‬
‫� ۗ ِ� ِ ٱ� ۡم ُر مِن‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ و ﺑﺎ ﺻﺒﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺤﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ �ِ ﴿ :‬بِضعِ ِسن ِ‬
‫ٱلرح ُ‬ ‫ن� َمن � َ َشا ٓ ُء ۖ َو ُه َو ۡٱل َعز ُ‬
‫�ز َّ‬ ‫َ ۡ َّ‬
‫ٱ�ِۚ يَ ُ ُ‬ ‫َُۡ َ َۡ ُ َََۡ َۡ َ ُ ُۡ ۡ ُ َ‬
‫ِيم‪٥‬‬ ‫ِ‬ ‫�بل و ِم ۢن �ع ۚد و�وم� ِ ٖذ �فرح ٱلمؤمِنون‪ ٤‬بِن ِ‬
‫�‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ ۡ َ ُ َ َ ٰ َّ َ ۡ‬
‫�ََ‬ ‫ۡ َ َّ َ ُ ۡ ُ‬
‫اس � َ� ۡعل ُمون‪] ﴾٦‬اﻟﺮوم‪.[٦-٤ :‬‬ ‫� ٱ�َّ ِ‬ ‫�ن أ‬‫َوعد ٱ�ِۖ � �ل ِف ٱ� وعدهۥ و� ِ‬
‫»در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ]آﯾﻨﺪه[‪ .‬ﭼﻪ ﻗﺒﻞ و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ]ﭘﯿﺮوزی‪ ،‬ﺳﺮرﺷﺘﮥ[ ﮐﺎر در اﺧﺘﯿﺎر اﻟﻠﻪ‬
‫رﺳﺎﻧﺪن اﻟﻠﻪ ]ﺑﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﯾﺎری‬
‫ِ‬ ‫اﺳﺖ؛ و در آن روز‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪] .‬اﯾﻦ ﺷﺎدی‪ [،‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اھﻞ ﮐﺘﺎب[ اﺳﺖ؛ و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ھﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﯾﺎری ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺷﮑﺴﺖ ِ‬
‫]اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزی[ وﻋﺪۀ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ]و[ اﻟﻠﻪ ھﺮﮔﺰ از وﻋﺪۀ ﺧﻮد ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛ وﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺳﻔﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی ﮐﻔﺎر‬

‫ﺳﻔﺮ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻔﺎر ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫اول ‪ -‬ﺳﻔﺮی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﺳﻼم واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﺳﻔﺮی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ درﻣﺎن ﺑﯿﻤﺎری ﯾﺎ ﺗﺠﺎرت و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬ﺳﻔﺮی ﮐﻪ ﺑﺮای ﺳﯿﺎﺣﺖ و ﮔﺮدش و ﻟﮫﻮ و ﻟﻌﺐ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮع‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻓﺘﻨﻪھﺎ و ﺧﻄﺮھﺎ در آن وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﺑﺪون ﺣﺎﺟﺖ و ﻧﯿﺎز‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼط ﺑﺎ ﮐﻔﺎر و ﻓﺎﺳﻘﺎن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺳﺒﺐ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ وﻗﺖ و ﻣﺎل و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﻔﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻔﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﻌﻠﻢ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺪرﯾﺲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ ﻧﯿﺎز داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و دﯾﻨﺶ را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ آﺷﮑﺎر ﮐﺮدن ﺷﻌﺎﯾﺮ دﯾﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺘﻀﺮر ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازهی ﻧﯿﺎز در آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮﮔﺮدد‪.‬‬
‫و اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻔﺮھﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻪ اﻣﺮ را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ دﻋﻮت دھﺪ و ﺗﻘﻮا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اواﻣﺮ و‬
‫دﺳﺘﻮرات اﻟﮫﯽ را اﺟﺮا ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و از آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺣﺮام ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰ و‬
‫ﺧﻮدداری ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٤٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َ ُ ُ ْ‬
‫ٱ� َو�ونوا َم َع‬ ‫���ها ٱ�ِين ءامنوا ٱ�قوا‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫َّ‬
‫ٱل� ٰ ِد� َ‬
‫ِ�‪] ﴾١١٩‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١١٩ :‬‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ و ﺑﺎ راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ ِّ َ َ َ َ َ ُ‬ ‫ُ َ ِّ ُ َ ْ َ‬ ‫َْ َْ َ‬
‫ا� ج‪ ...» :‬ﻻ �ﻘﺒَﻞ‬ ‫ﻴﻢ‪� ،‬ﺪث �ﻦ أ�ِﻴ ِﻪ‪� ،‬ﻦ ﺟﺪهِ ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫ﻜ ٍ‬ ‫‪� .٢‬ﻬ َﺰ �ﻦ ﺣ ِ‬
‫ُْ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ ً َ ْ ُ َ ُ ُْ ْ َ َ ْ‬ ‫ُ ْ ُ ْ‬
‫َ ‪١‬‬
‫� ِإﻰﻟ ال ُﻤ ْﺴ ِﻠ ِﻤ�«‪.‬‬ ‫ﺮﺸ ِ�‬
‫ﺎرق الﻤ ِ‬‫ﺮﺸك �ﻌﺪﻣﺎ أﺳﻠﻢ �ﻤﻼ‪ ،‬أو �ﻔ ِ‬ ‫ﺮﺸ ٍك � ِ‬
‫اﷲ ِﻣﻦ م ِ‬
‫ﺑﮫﺰ ﺑﻦ ﺣﮑﯿﻢ از ﭘﺪرش از ﺟﺪش از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻣﺸﺮک ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﻮد و از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺟﺪا ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣﻠﺤﻖ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ھﯿﭻ ﻋﻤﻠﯽ را از او ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد«‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و در ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺳﻼم زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺮای او ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫‪ .١‬اﯾﻦﮐﻪ ھﺪﻓﺶ ﻓﻘﻂ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻧﯿﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ او و اھﻞ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺧﻄﺮ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﯾﻦﮐﻪ ھﺪﻓﺶ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﺳﺒﺎب دﻋﻮت را از ﻋﻠﻢ ﻣﻔﯿﺪ‬
‫و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و ﺗﻘﻮا در دﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪﻧﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻋﻮت ﻣﺴﺘﺤﺐ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﯾﻦﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ اﺿﻄﺮار ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل از ﻇﻠﻢ ﻓﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﺑﺮ دﯾﻦ و ﺟﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻮف و ھﺮاس داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ از‬
‫ﮐﺸﻮری ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﺮس ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫دﯾﻦ ﺧﻮﯾﺶ را ﻇﺎھﺮ و آﺷﮑﺎر ﺳﺎزد‪ ،‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺳﺒﺐ از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﮔﺮدد و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ دوﻟﺖ ﮐﺎﻓﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮای او ﺟﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ دﯾﻨﺶ‪ ،‬اﻣﺮی را اﺟﺮا ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻨﮫﮑﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -٧‬اﺳﻼم‬
‫اﺳﻼم‪ :‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری از او ﺑﺎ اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﮐﺮدﻧﺶ و دوری ﺟﺴﺘﻦ از ﺷﺮک و اھﻞ آن‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺣﺴﻦ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٠٣٧‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ،٢٥٦٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻧﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٠‬‬

‫دﯾﻦ اﺳﻼم ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎن‪ .‬ھﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ دارای‬
‫ارﮐﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﯿﺎز ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم‬

‫ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮﯾﺖ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد و ﻧﯿﺎز اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﻪ اﺳﻼم‪،‬‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﻧﯿﺎزﺷﺎن ﺑﻪ ﻏﺬا و آب و ھﻮا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ اﻟﮫﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻧﯿﺎز دارد‪ .‬ﭘﺲ او ﺑﯿﻦ دو ﺣﺮﮐﺖ ﻗﺮار دارد‪:‬‬
‫ﺣﺮﮐﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻧﻔﻊ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻠﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺣﺮﮐﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ او ﺿﺮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬دﻓﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﺳﻼم ﻧﻮری اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻧﻔﻊ و‬
‫ﯾﺎ ﺿﺮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ از او اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﭼﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻄﺎ ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎن‬

‫‪ .١‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﺳﻼم و اﯾﻤﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎرن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻘﺼﻮد از اﺳﻼم‪ ،‬اﻋﻤﺎل‬
‫ﻇﺎھﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ارﮐﺎن اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻘﺼﻮد از اﯾﻤﺎن‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺑﺎﻃﻨﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ارﮐﺎن ﺷﺶﮔﺎﻧﻪی اﯾﻤﺎن‪ .‬و اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ‬
‫ذﮐﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎی دﯾﮕﺮی و ﺣﮑﻢ آن را ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﺣﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﻋﺎمﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻤﺎن ﻋﺎمﺗﺮ از اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫اﺣﺴﺎن از ﺟﮫﺖ ﺧﻮدش ﻋﺎمﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ اﯾﻤﺎن را ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪی اﺣﺴﺎن ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬و‬
‫اﺣﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اھﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺧﺎصﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ اھﻞ اﺣﺴﺎن ﻃﺎﯾﻔﻪ و‬
‫ﮔﺮوھﯽ از اھﻞ اﯾﻤﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اھﻞ اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﮔﺮوھﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ھﻤﻪی آنھﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮ ﻣﺤﺴﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ھﺮ ﻣﺆﻣﻨﯽ ﻣﺤﺴﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﯾﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻋﺎمﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﺳﻼم را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺪه ﺑﻪ ھﺮ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ و ﻣﺮﺗﺒﻪی اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽرﺳﺪ ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ و اﯾﻤﺎن از‬
‫ﺟﮫﺖ اھﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺧﺎصﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ اھﻞ اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﮔﺮوھﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ و ھﻤﻪیﺷﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮ ﻣﺆﻣﻨﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ وﻟﯽ ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺆﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫‪٥١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک‬

‫ھﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ او ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫اﻟﻠﻪ و ﻏﯿﺮ از او ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ او ﻣﺸﺮک اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﭘﺲ او ﮐﺎﻓﺮ ﻣﺘﮑﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻔﺮ‪ :‬اﻧﮑﺎر ﮐﺮدن ﭘﺮوردﮔﺎر ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮک‪ :‬ﻗﺮار دادن ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮای ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻘﺼﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮐﻔﺮ از ﺷﺮک ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ در ﺷﺮک اﺛﺒﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر و اﺛﺒﺎت ﺷﺮﯾﮑﯽ‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﮐﻔﺮ اﻧﮑﺎر ﮐﺮدن ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬و ھﺮﮐﺪام از آنھﺎ ﺑﻪ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ اﻃﻼق‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک در آﯾﻪ ﯾﺎ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ھﺮﮐﺪام ﻣﻌﻨﺎی ﺧﺎﺻﯽ دارد وﻟﯽ‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ذﮐﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ھﺮﮐﺪام ﻣﻌﻨﺎی دﯾﮕﺮی و ﺣﮑﻢ آن را ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫َ َ َٰٓ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫َ َ َ ُ ۡ‬
‫� ِهدِين �‬ ‫ٱ�ِ َ ٰ‬
‫َ ۡ ُ ُ َ َ ٰ َ َّ‬
‫جد‬ ‫َ‬
‫�� ِ� أن �عمروا م� ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ما �ن ل ِلم ِ‬
‫َّ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬ ‫ۡ ُ ۡ َُْ َ َ َ ۡ َ ۡ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫�ون‪] ﴾١٧‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١٧ :‬‬ ‫ت أع َ�ٰل ُه ۡم َو ِ� ٱ�ارِ هم � ِ‬ ‫س ِهم بِٱل�ف ِر� أو ٰٓ��ِك حبِط‬
‫أنف ِ‬
‫ً‬
‫ﮐﻔﺮ‬
‫ﻣﺴﺎﺟﺪ اﻟﻠﻪ را آﺑﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ]ﻋﻤﻼ[ ﺑﻪ ِ‬
‫ِ‬ ‫»ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن‪،‬‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻮاھﻨﺪ ]و آن را اﻇﮫﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[‪ .‬آﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺗﺒﺎه ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و ﺧﻮد در‬
‫آﺗﺶ ]دوزخ[ ﺟﺎوداﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ‬
‫اﺳﻼم ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻧﻌﻤﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آن را ﺑﺮ ﺑﺸﺮﯾﺖ ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻗﺮآن‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻨﺪهای از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮد و اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬
‫ب ٱ َّ�ِينَ‬ ‫را ﺑﻪ او ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ �ُ ﴿ :‬م أَ ۡو َر ۡ� َنا ٱلۡك َِ�ٰ َ‬
‫ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ۡ ُ ُّ ۡ َ ‪ۡ ٞ‬‬ ‫ّ ۡ‬ ‫َ َ ۡ َ‬ ‫ۡ َ َ‬
‫ت �ِإِذ ِن‬‫صد َومِن ُه ۡم َساب ِ ُ ۢق بِٱ� ۡي َ� ٰ ِ‬ ‫ٱص َطف ۡينا م ِۡن ع َِبادِناۖ ف ِمن ُه ۡم ظال ‪ِٞ‬م ِ�َف ِ‬
‫سهِۦ ومِنهم مقت ِ‬
‫كب ُ‬ ‫َّ َ ٰ َ ُ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ‬
‫�‪] ﴾٣٢‬ﻓﺎﻃﺮ‪.[٣٢ :‬‬ ‫ٱ�ِۚ �ل ِك هو ٱلفضل ٱل ِ‬
‫»آﻧﮕﺎه اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ]= ﻗﺮآن[ را ﺑﻪ ﮔﺮوھﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻤﺎن ﮐﻪ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﯾﻢ ]= اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ[ ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﺮاث دادﯾﻢ؛ ]ﺑﺮﺧﯽ[ از آﻧﺎن در ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺘﻤﮑﺎرﻧﺪ و ]ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ[ از آﻧﺎن ﻣﯿﺎﻧﻪرو‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ و ]ﺑﺮﺧﯽ[ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻠﻪ در ﻧﯿﮑﯽھﺎ ﭘﯿﺸﺘﺎزﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ و ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪی از‬
‫ﻗﺮآن‪ ،‬ﻓﻀﯿﻠﺖ و[ ﺑﺨﺸﺎﯾﺶ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٢‬‬

‫اﻟﻠﻪ اﯾﻦ اﻣﺖ را ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺰرگ را ﺑﻪ ارث ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻮدش ﺳﺘﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﻪرو اﺳﺖ و ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ در ﺧﻮﺑﯽھﺎ‬
‫و ﻧﯿﮑﯽھﺎ از دﯾﮕﺮان ﺳﺒﻘﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﯾﺶ ﻇﻠﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرش‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﯿﺰ از او ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ و ﺑﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و آنھﺎ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و در آﯾﻪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻧﺎاﻣﯿﺪ‬
‫ﻧﮕﺮدد و ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ اﻟﮫﯽ‪ ،‬آﺷﮑﺎر ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن از‬
‫اﯾﻦ اﻓﺮاد ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺎﻧﻪرو‪ ،‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ واﺟﺒﺎت را ادا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺣﺮامھﺎ را ﺗﺮک ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﻘﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪه در ﻧﯿﮑﯽ و ﺧﻮﺑﯽھﺎ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ واﺟﺒﺎت را ادا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از‬
‫ﺣﺮامھﺎ دوری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ھﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﻓﺮاﯾﺾ و ﻧﻮاﻓﻞ ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺗﻘﺮب ﺟﺴﺘﻪ و ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد و در آﯾﻪ ذﮐﺮ آن را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻤﻠﺶ دﭼﺎر ﺗﮑﺒﺮ و ﻏﺮور ﻧﺸﻮد‪ ،‬و ﻋﻤﻠﺶ از ﺑﯿﻦ رود‪ ،‬و ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ آنھﺎ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺮوھﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ در ﻣﺮﺣﻠﻪی ﺑﻌﺪ ذﮐﺮ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻇﻠﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آنھﺎ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از دﯾﮕﺮان در اﻣﻮر ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮏ ﺳﺒﻘﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫و ھﺮﺳﻪ ﮔﺮوه را اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آنھﺎ وﻋﺪهی دﺧﻮل ﺑﮫﺸﺖ دادﻧﺪ ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ِيها م ِۡن أَ َساو َر مِن ذَ َهب َول ُ ۡؤل ُ ٗؤ�ۖ َو�ِ َ ُ‬
‫اس ُه ۡم � َ‬
‫ِيها‬ ‫و� َها ُ�َ َّل ۡو َن � َ‬
‫َ َّ ٰ ُ َ ۡ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫﴿ج�ت عد ٖن يدخل‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫َح ِر�ر‪] ﴾٣٣ٞ‬ﻓﺎﻃﺮ‪.[٣٣ :‬‬
‫»]ﭘﺎداﺷﺸﺎن[ ﺑﺎغھﺎی ﺟﺎودان ]ﺑﮫﺸﺘﯽ[ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺘﺒﻨﺪھﺎﯾﯽ از ﻃﻼ و ﻣﺮوارﯾﺪ آراﺳﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﻟﺒﺎﺳﺸﺎن از ﺣﺮﯾﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -٨‬ارﮐﺎن اﺳﻼم‬
‫ارﮐﺎن اﺳﻼم ﭘﻨﺞ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫َ َ َ َ ْ َ ََ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َﻋﻦ اﺑْﻦ ُ� َﻤ َﺮ ب ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل َر ُ‬
‫اﻹ ْﺳﻼ ُم َﻰﻠﻋ ﻤﺧْ ٍﺲ‪ :‬ﺷﻬﺎد ِة أن ﻻ إِﻪﻟ‬
‫ِ ِ‬‫�‬ ‫َ‬ ‫ا� ج‪» :‬ﺑُ‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َ ِّ َ َ ْ َ َ َ َ ‪١‬‬ ‫َّ َ َ َ َّ َ‬ ‫َّ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ َّ َ َ‬
‫ا�‪ ،‬و ِ�ﻗﺎمِ الﺼﻼ ِة‪ ،‬و ِ�ﻳﺘﺎ ِء الﺰﺎﻛ ِة‪ ،‬واﺤﻟﺞ‪ ،‬وﺻﻮمِ رمﻀﺎن«‪.‬‬ ‫ِإﻻ ا� وأن �ﻤﺪا رﺳﻮل ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٥٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺳﻼم ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﭼﯿﺰ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﮔﻮاھﯽ دادن ﺑﺮ اﯾﻦﮐﻪ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻘﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﻪ ﭘﺎ‬
‫داﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت‪ ،‬روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ در رﻣﻀﺎن و ﺣﺞ ﮐﺮدن ﺧﺎﻧﻪی اﻟﻠﻪ«‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﮔﻮاھﯽ دادن ﺑﻪ »ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ«‬

‫اﯾﻦﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻗﻠﺒﺶ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻘﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﻪ آن ﻣﻠﺘﺰم ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ اﺟﺘﻨﺎب و دوری‬
‫ۡ‬ ‫ون مِن ُدونِهِۦ ُه َو ۡٱل َ�ٰ ِط ُل َوأَ َّن َّ َ‬
‫ٱ� ُه َو ٱل َع ِ ُّ‬
‫�‬
‫َ ٰ َ َ َّ َّ َ ُ َ ۡ َ ُّ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ل ِك بِأن ٱ� هو ٱ�ق وأن ما يدع‬
‫ۡ َ‬
‫كب ُ‬
‫�‪] ﴾٦٢‬اﻟﺤﺞ‪.[٦٢ :‬‬ ‫ٱل ِ‬
‫»اﯾﻦ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ]ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺟﺰ او ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ]ھﻤﻪ[‬
‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﮥ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و »ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ« ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻔﯽ و اﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪» ،‬ﻻ اﻟﻪ« ﻧﻔﯽ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺷﻮد و »اﻻ اﻟﻠﻪ« اﺛﺒﺎت ﮐﺮدن ﻋﺒﺎدت ﻓﻘﻂ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﮐﻪ در ﻋﺒﺎدت ﺷﺮﯾﮑﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﭘﺎدﺷﺎھﯽ و اداره ﮐﺮدن اﻣﻮر ﻧﯿﺰ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫َّ َ َ َ َ ُ َ َ َ ُ ُّ َ ُ ُّ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُۡ ََۡ ُ ْ‬
‫�نا َون َرد‬ ‫ون ٱ�ِ ما � ينفعنا و� ي‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل �ندعوا مِن د ِ‬
‫ََۡ َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫ٱلش َ�ٰط ُ‬ ‫ۡ َ ۡ َ ۡ ُ َّ‬ ‫َ َ ٰٓ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ٰ َ َّ ُ َ َّ‬
‫�ان ُ� ٓۥ‬ ‫�ض ح‬ ‫� ِ� ٱ� ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ� كٱ�ِي ٱستهوته‬ ‫� أ�قابِنا �عد إِذ هدٮنا‬
‫ب‬
‫ُ‬
‫ى َوأم ِۡرنَا ل ِنُ ۡسل َِم ل َِر ّ‬ ‫ٰ‬ ‫ٱ�ِ ُه َو ٱل ۡ ُه َ‬
‫د‬
‫َّ‬
‫ى‬ ‫ب يَ ۡد ُعونَ ُه ٓۥ إ َ� ٱل ۡ ُه َدى ٱئۡت َناۗ قُ ۡل إ َّن ُه َ‬
‫د‬ ‫�ٰ ‪ٞ‬‬ ‫أَ ۡص َ‬
‫ِ‬ ‫ۖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫�‪] ﴾٧١‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[٧١ :‬‬ ‫ۡٱل َ�ٰلَم َ‬
‫ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺟﺎی اﻟﻠﻪ ﮐﺴﯽ ]ﯾﺎ ﭼﯿﺰی[ را ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺳﻮد ﻣﯽدھﺪ و‬
‫ﻧﻪ زﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ؟ و آﯾﺎ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺎ را ھﺪاﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ]ﺑﻪ ﺳﻮی ﮔﻤﺮاھﯽ[ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮدﯾﻢ؟ ھﻤﭽﻮن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ او را ]ﻓﺮﯾﺐ داده و از راه راﺳﺖ[ ﺑﻪ در ُﺑﺮدهاﻧﺪ و او در‬
‫زﻣﯿﻦ ﺣﯿﺮان و ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ او ﯾﺎراﻧﯽ ]دﻟﺴﻮز[ دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ھﺪاﯾﺖ دﻋﻮﺗﺶ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ]و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪" [:‬ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺎ ﺑﯿﺎ"«‪ .‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ھﺪاﯾﺖ ]راﺳﺘﯿﻦ[‪ ،‬ھﺪاﯾﺖ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‬
‫و ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪاﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎﺷﯿﻢ««‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎی ﮔﻮاھﯽ دادن ﺑﻪ »ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ«‬

‫اﯾﻦﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻗﻠﺒﺶ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ج ﺑﻨﺪهی اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎنھﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎی اﻃﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺒﺮ داده‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٤‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻧﮫﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب و دوری ﮐﻨﺪ و اﻟﻠﻪ را‬
‫ُ ۡ َ ُ ْ َّ َ َ َّ ُ َ َ َ َ َّ ۡ ْ َ َّ َّ َ َ‬
‫ٱ� �‬ ‫آنﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﺪ‪﴿ :‬قل أطِيعوا ٱ� وٱلرسول ۖ فإِن تولوا فإِن‬
‫ُ ُّ ۡ َ‬
‫�ٰفِر َ‬
‫�ن‪] ﴾٣٢‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٣٢ :‬‬‫ِ‬ ‫�ِب ٱل‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪]» :‬ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ و ]اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ«؛ ﭘﺲ اﮔﺮ‬
‫ً‬
‫ﭘﺸﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ]و ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ[‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ اﻟﻠﻪ ﮐﺎﻓﺮان را دوﺳﺖ ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫‪ -٩‬اﯾﻤﺎن‬
‫اﯾﻤﺎن‪ :‬اﯾﻦﮐﻪ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫اﻟﮫﯽ و روز آﺧﺮت و ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪی ﮐﻪ در ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻗﺮار دارد و ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎی آن ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻤﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ اﺳﺖ؛ ﻗﻮل ﻗﻠﺐ و زﺑﺎن‪ ،‬و ﻋﻤﻞ ﻗﻠﺐ و زﺑﺎن و اﻋﻀﺎی‬
‫ﺑﺪن‪ .‬اﯾﻤﺎن ﺑﺎ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن زﯾﺎد ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻢ و ﻧﺎﻗﺺ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮐﻤﺎل اﯾﻤﺎن‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻨﺪه ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ارﮐﺎن ﺷﺶﮔﺎﻧﻪی اﯾﻤﺎن و ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن ﺑﻪ آﯾﻪھﺎ و ﻧﺸﺎﻧﯽھﺎی‬
‫ﺟﮫﺎن ھﺴﺘﯽ و آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫و ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ آنھﺎ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻗﻮی و زﯾﺎد ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺗﻌﻈﯿﻢ ﺑﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش و ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن از ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫آﺳﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ او ﺳﻨﮕﯿﻦ و ﺳﺨﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ آنھﺎ دوﺳﺖ دارﻧﺪ و ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ آنھﺎ و ﻧﺸﺮﺷﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪ ،‬و ﺑﻐﺾ و ﮐﯿﻨﻪاش ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ‪ -‬ھﺮدو ﻋﻤﻞ‬
‫ﻗﻠﺒﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ‪ -‬و ﺑﺨﺸﺶ و ﻋﺪم ﺑﺨﺸﯿﺪن او ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬ھﺮدو ﻋﻤﻞ ﺑﺪﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫‪ -‬اﯾﻦ اﻋﻤﺎل‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﮐﻤﺎل اﯾﻤﺎن و ﮐﻤﺎل ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ُۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ٱنظ ُروا ْ َماذَا � َّ َ َ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫�ض َو َما �غ ِ�‬
‫ت َوٱ� ِ �‬
‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ق ِل‬
‫ُ َ َ َّ ۡ َ‬ ‫َ‬
‫ت َوٱ�ُّذ ُر عن ق ۡو�ٖ � يُؤم ُِنون‪] ﴾١٠١‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[١٠١ :‬‬
‫ٱ�� ٰ ُ‬
 ‫‪٥٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺑﮕﻮ‪» :‬ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﮐﻪ ]ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی روﺷﻦ اﻟﻠﻪ[ در آﺳﻤﺎنھﺎ و‬
‫ِ‬
‫زﻣﯿﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟« و]ﻟﯽ ھﻤﮥ[ ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎ و ھﺸﺪارھﺎ‪ ،‬ﺑﺮای ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻮدی ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ«‪.‬‬
‫ُۡ ۡ ُ‬
‫� ُم َّ ُ‬ ‫ٱ� فَٱتَّب ُ‬ ‫ُ ُ ۡ ُ ُّ َ‬
‫ون َّ َ‬ ‫ُۡ‬
‫ٱ�‬ ‫و� �بِب‬‫ع‬
‫ِ ِ‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِن كنتم �ِب‬
‫ٱ� َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ‪ٞ‬‬ ‫ََۡ َ ُ ۡ ُُ َ ُ‬
‫� ۡم َو َّ ُ‬
‫ِيم‪] ﴾٣١‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٣١ :‬‬ ‫و�غفِ ۡر ل�م ذنو� ۚ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ اﻟﻠﻪ را دوﺳﺖ دارﯾﺪ‪ ،‬از ﻣﻦ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ اﻟﻠﻪ ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ‬
‫ﺑﺪارد و ﮔﻨﺎھﺎﻧﺘﺎن را ﺑﯿﺎﻣﺮزد؛ و اﻟﻠﻪ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ت قُلُ ُ‬
‫و� ُه ۡم‬ ‫ٱ� َوجلَ ۡ‬ ‫ِين إذَا ُذك َِر َّ ُ‬‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َّ َ‬
‫ِ‬ ‫‪ .٣‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِنون ٱ� ِ‬
‫َّ َ ُ ُ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ي� ٰ ٗنا َو َ َ ٰ ّ‬ ‫َ ُ َ ۡ َ َ ۡ ۡ َ َُٰ ُ َ َ‬
‫اد ۡ� ُه ۡم إ َ‬
‫يمون‬ ‫� َر� ِ ِه ۡم َ�ت َو�ون‪ ٢‬ٱ�ِين يقِ‬ ‫ِ‬ ‫�ذا تل ِيت علي ِهم ءا�تهۥ ز‬
‫َّ‬ ‫ٗ‬
‫ون َح ّقا ل ُه ۡم َد َر َ‬ ‫ۡ‬
‫ْ ٰٓ َ ُ ُ ُ ۡ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َ‬
‫تع َ‬
‫ِند‬ ‫�ٰ ٌ‬ ‫ۚ‬ ‫ٱلصل ٰوة َوم َِّما َر َزق َ�ٰ ُه ۡم يُنفِقون‪ ٣‬أو��ِك هم ٱلمؤمِن‬
‫�م‪] ﴾٤‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٤-٢ :‬‬ ‫َر ّ�ه ۡم َو َم ۡغفِ َرة ‪َ ٞ‬ور ۡز ‪ٞ‬ق َكر ‪ٞ‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دلھﺎﯾﺸﺎن‬
‫ھﺮاﺳﺎن ﻣﯽﮔﺮدد و ھﺮﮔﺎه آﯾﺎﺗﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ روزیﺷﺎن‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺆﻣﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن ﻧﺰد‬
‫روزی ﻧﯿﮑﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‪ ،‬درﺟﺎﺗﯽ ]واﻻ[ و آﻣﺮزش و‬

‫درﺟﻪھﺎی اﯾﻤﺎن‬
‫ﺑﺮای اﯾﻤﺎن ﻃﻌﻢ و ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ و ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ﺎن‬ ‫اق َﻃ ْﻌ َﻢ ْ َ‬
‫َ َ‬
‫اﻹﻳﻤ ِ‬
‫ِ‬ ‫‪ .١‬ﻃﻌﻢ اﯾﻤﺎن را رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﻮل ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ذ‬
‫ً‬ ‫َ ًّ َ ْ َ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎﻹ ْﺳﻼمِ ِدﻳﻨًﺎ‪َ ،‬و�ِ ُﻤ َﺤ َّﻤ ٍﺪ َر ُﺳﻮﻻ«‪.‬‬
‫ﷲ ر�ﺎ‪ ،‬و�ِ ِ‬
‫َﻣ ْﻦ َر ِ َ‬
‫ﻲﺿ ِﺑﺎ ِ‬
‫»ﻃﻌﻢ اﯾﻤﺎن را ﮐﺴﯽ ﻣﯽﭼﺸﺪ ﮐﻪ راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرش اﻟﻠﻪ‪ ،‬و دﯾﻨﺶ اﺳﻼم‬
‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻣﺤﻤﺪ ج اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ ٌ‬
‫‪ .٢‬اﻣﺎ ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ اﯾﻤﺎن را ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺛﻼث َﻣ ْﻦ � َّﻦ ِ�ﻴ ِﻪ‬
‫ﺐ َ‬
‫الﻤ ْﺮ َء‬ ‫اﻫ َﻤﺎ‪َ ،‬وأَ ْن ُ� َّ‬
‫َ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ َ ُ ُ ُ َ َ َّ َ ْ َّ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َََ‬
‫ِ‬ ‫ﺎن‪ :‬أن ﻳ�ﻮن ا� ورﺳﻮﻪﻟ أﺣﺐ إِﻴﻟ ِﻪ ِمﻤﺎ ِﺳﻮ‬ ‫وﺟﺪ ﺣﻼو ِ‬
‫اﻹﻳﻤ ِ‬ ‫ة‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ َ َُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫�ﺒُّ ُﻪ إ َّﻻ َّ َ َ َ َ‬
‫َ ُ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬ ‫َّ‬
‫�‪ ،‬وأن ﻳ�ﺮه أن �ﻌﻮد ِﻲﻓ اﻟ�ﻔ ِﺮ ﻛﻤﺎ ﻳ�ﺮه أن �ﻘﺬف ِﻲﻓ اﻨﻟ ِ‬ ‫ﻻ ِ ِ ِ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٤‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٦‬‬

‫»ﮐﺴﯽﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻪ ﺧﺼﻠﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ اﯾﻤﺎن را ﻣﯽﭼﺸﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ‬

‫اﯾﻦﮐﻪ‪ :‬اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ را از ھﻤﻪ ﺑﯿﺶﺗﺮ دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دوم اﯾﻦﮐﻪ‪:‬‬
‫ﻣﺤﺒﺘﺶ ﺑﺎ ھﺮ ﮐﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺸﻨﻮدی اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮم اﯾﻦﮐﻪ‪ :‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی ﮐﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻓﺘﻦ در آﺗﺶ ﻧﺎﮔﻮار ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﻣﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﮐﻤﺎل ﯾﻘﯿﻦ‪ ،‬و ﺣﻘﯿﻘﺖ دﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺮای اﻧﺠﺎم دادن ﻋﺒﺎدت‪ ،‬دﻋﻮت‪،‬‬
‫ھﺠﺮت‪ ،‬ﻧﺼﺮت‪ ،‬ﺟﮫﺎد‪ ،‬اﻧﻔﺎق‪ ،‬ﺻﺪق‪ ،‬ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺶ و ﺗﺮک ﮐﺮدن ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﻪ ﭘﺎ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺪه زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻤﺎن ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ او رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ او‬
‫ﻣﯽرﺳﯿﺪ و اﻣﮑﺎن ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻦ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ او‬
‫ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ت قُلُ ُ‬ ‫ٱ� َوجلَ ۡ‬ ‫ِين إذَا ُذك َِر َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫َّ َ ُ ۡ ُ َ‬
‫و� ُه ۡم‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِنون ٱ� ِ‬
‫َّ َ ُ ُ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ي� ٰ ٗنا َو َ َ ٰ ّ‬ ‫َ ُ َ ۡ َ َ ۡ ۡ َ َُٰ ُ َ َ‬
‫اد ۡ� ُه ۡم إ َ‬
‫يمون‬ ‫� َر� ِ ِه ۡم َ�ت َو�ون‪ ٢‬ٱ�ِين يقِ‬ ‫ِ‬ ‫�ذا تل ِيت علي ِهم ءا�تهۥ ز‬
‫ون َح ّٗقا ل َّ ُه ۡم َد َر َ‬ ‫ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َ‬
‫تع َ‬
‫ِند‬ ‫�ٰ ٌ‬ ‫ۚ‬ ‫ٱلصل ٰوة َوم َِّما َر َزق َ�ٰ ُه ۡم يُن ِفقون‪ ٣‬أو��ِك هم ٱلمؤمِن‬
‫�م‪] ﴾٤‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٤-٢ :‬‬ ‫َر ّ�ه ۡم َو َم ۡغفِ َرة ‪َ ٞ‬ور ۡز ‪ٞ‬ق َكر ‪ٞ‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دلھﺎﯾﺸﺎن‬
‫ھﺮاﺳﺎن ﻣﯽﮔﺮدد و ھﺮﮔﺎه آﯾﺎﺗﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ روزیﺷﺎن‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺆﻣﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن ﻧﺰد‬
‫روزی ﻧﯿﮑﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‪ ،‬درﺟﺎﺗﯽ ]واﻻ[ و آﻣﺮزش و‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َ ُ ْ َ َ ٰ َ ُ ْ‬
‫يل ٱ� ِ‬‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين ءامنوا وهاجروا و�هدوا ِ� سب ِ ِ‬
‫ح ّٗقا ۚ ل َّ ُهم َّم ۡغفِ َرة ‪َ ٞ‬ور ۡز ‪ٞ‬ق َكر ‪ٞ‬‬ ‫َ َّ َ َ َ ْ َّ َ َ ُ ٓ ْ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬
‫ون َ‬
‫�م‪﴾٧٤‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وٱ�ِين ءاووا ون�وا أو��ِك هم ٱلمؤمِن‬
‫]اﻷﻧﻔﺎل‪.[٧٤ :‬‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ھﺠﺮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در راه اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎد ﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫]اﯾﻦ ﻣﮫﺎﺟﺮان را[ ﭘﻨﺎه دادﻧﺪ و ﯾﺎری ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن‬
‫روزی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫]در ﺑﮫﺸﺖ[ آﻣﺮزش و‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٥٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ُ َ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َّ َ َ َ ْ َّ‬
‫ام ُنوا بِٱ�ِ َو َر ُس ِ‬
‫و�ِۦ � َّم ل ۡم‬ ‫‪ .٣‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِنون ٱ�ِين ء‬
‫َّ ُ َ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َ َ ٰ َ ُ ْ َ ۡ َٰ ۡ َ َ ُ‬
‫يل ٱ�ِۚ أ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰدِقون‪﴾١٥‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ب‬ ‫سه ۡم � َ‬
‫س‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نف‬ ‫يرتابوا و�هدوا بِأم�ل ِ ِهم وأ‬
‫]اﻟﺤﺠﺮات‪.[١٥ :‬‬
‫»ﻣﺆﻣﻨﺎن ]ﺣﻘﯿﻘﯽ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ]ﻟﺤﻈﻪای‬
‫در اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن[ ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﮑﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎﻧﺸﺎن در راه اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ؛‬
‫اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ]در اﻋﺘﻘﺎد و ﻋﻤﻞ[ ﺻﺪاﻗﺖ دارﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ درﺟﺎت اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﺮای اﯾﻤﺎن ﻧﺎم‪ ،‬ﺻﻮرت‪ ،‬ﻃﻌﻢ‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ و ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪی اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ وﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪی‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ از ﺗﻮ ﻏﺎﯾﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﺟﻠﻮﯾﺖ ﻗﺮار دارد و ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯽ‪ .‬و اﻟﻠﻪ را ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯽ ﮐﻪ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ و‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎم اﺣﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﻧﭽﻪ را در ﻣﻮرد ﻏﯿﺐ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﺻﻔﺎت و‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز آﺧﺮت و ﺗﻘﺪﯾﺮ دارد‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﻮر ﻏﯿﺒﯽ ﺑﺮای ﻓﺮد ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪی آن ﭼﯿﺰی ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﮐﻤﺎل ﯾﻘﯿﻦ و ﺣﻖ ﯾﻘﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮد ﺑﺎ ﺻﺒﺮ و ﯾﻘﯿﻦ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ در دﯾﻦ ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﺎک ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َّ ٗ َ ۡ ُ َ َ ۡ َ َ َّ َ َ ُ ْ َ ُ ْ َ‬
‫� ۖوا َو�نوا ��ٰت ِ َنا يُوق ُِنون‪] ﴾٢٤‬اﻟﺴﺠﺪة‪.[٢٤ :‬‬‫﴿وجعلنا مِنهم أ�ِمة �هدون بِأم ِرنا لما ص‬
‫»و ﭼﻮن آﻧﺎن ]ﺑﺮ ﻋﺒﺎدت و دوری از ﮔﻨﺎه[ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎﻧﯽ از ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ ]ﻣﺮدم را[ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١٠‬از ﺷﻌﺒﻪﻫﺎی اﯾﻤﺎن‬

‫ﺷﻌﺒﻪھﺎی اﯾﻤﺎن زﯾﺎد ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻗﻮال ﻧﯿﮏ و اﻋﻤﺎل ﺟﻮارح و اﻋﻀﺎ و اﻋﻤﺎل ﻗﻠﻮب را‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ُ ْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫ﻳﻤﺎن ِﺑﻀ ٌﻊ َو َﺳﺒْ ُﻌﻮن ‪ -‬أ ْو ِﺑﻀ ٌﻊ َو ِﺳﺘُّﻮن ‪-‬‬ ‫اﻹ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ََ ُ ُ ْ ٌ‬‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎﻃ ُﺔ اﻷ َذى َﻋﻦ َّ‬ ‫َ‬
‫ُ َ َْ َ‬
‫ﺎﻫﺎ إ َﻣ َ‬ ‫ُ ْ َ ً َ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ َ َ َ َّ‬
‫ﺎء ﺷﻌﺒَﺔ ِﻣ َﻦ‬ ‫�ﻖ‪ ،‬واﺤﻟﻴ‬‫ِ ِ‬‫ﺮ‬‫اﻟﻄ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧ‬‫د‬ ‫أ‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫اﷲ‬ ‫ﻻ‬ ‫ﺷﻌﺒﺔ‪ ،‬ﻓﺄﻓﻀﻠﻬﺎ ﻗﻮل ﻻ ِإﻪﻟ ِإ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎن«‪.‬‬ ‫ْ َ‬
‫اﻹﻳﻤ ِ‬‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٨‬‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻤﺎن ھﻔﺘﺎد و اﻧﺪی ﯾﺎ ﺷﺼﺖ‬
‫و اﻧﺪی ﺷﻌﺒﻪ دارد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ آن ﻗﻮل »ﻻاﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ« و ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ آن ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﺮدن‬
‫ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ آزار و اذﯾﺖ در ﻣﺴﯿﺮ راه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﯿﺎ ﺷﻌﺒﻪای از اﯾﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ ْ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫�ﻦ أ� ٍﺲ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل اﻨﻟَّ ِﻲﺒ ج‪» :‬ﻻ ﻳﺆ ِﻣ ُﻦ أﺣﺪ�ﻢ‪ ،‬ﺣﻰﺘ أ�ﻮن أﺣﺐ إِﻴﻟْ ِﻪ ِﻣﻦ َو ِ ِ‬
‫اﺪﻟهِ‬
‫َ ‪١‬‬ ‫َو َو َﺪﻟه َواﻨﻟَّﺎس أَ ْ َ‬
‫ﻤﺟ ِﻌ�«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫اﻧﺲ س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺰد او از ﭘﺪرش و ﻓﺮزﻧﺪش و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ ﺑﺎﺷﻢ«‪.‬‬

‫ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺼﺎر‬

‫ْ ُ‬ ‫َ َ ُ ِّ َ‬ ‫َ‬
‫ﺐ اﻷﻧ ْ َ‬ ‫ﻗﺎل أَ�َﺲ س َﻋﻦ اﻨﻟَّﻰﺒ ج ﻗَ َﺎل‪» :‬آﻳَ ُﺔ اﻹ َ‬
‫ﻳﻤﺎن ُﺣ ُّ‬
‫ﺎق ُ�ﻐﺾ‬
‫ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺔ‬ ‫آﻳ‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﺎر‬
‫ِ‬ ‫ﺼ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪٢‬‬
‫َ‬
‫اﻷﻧ ْ َ‬
‫ﺎر«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺼ‬
‫اﻧﺲ س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺸﺎﻧﻪی اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺣﺐ و دوﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻦ اﻧﺼﺎر اﺳﺖ و ﺑﻐﺾ و ﮐﯿﻨﻪ داﺷﺘﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺼﺎر از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﻧﻔﺎق ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬

‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ْ ُ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫�ﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل َر ُ‬ ‫َ ْ َ ُ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻻ ﺗﺪﺧﻠﻮن اﺠﻟَﻨﺔ َﺣ َّﻰﺘ ﺗﺆ ِﻣﻨُﻮا‪َ ،‬وﻻ ﺗﺆ ِﻣﻨُﻮا‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺮ‬ ‫ﻫ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ‬
‫َّ َ َ َ ْ َ ُ ْ ‪٣‬‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َّ َ َ ُّ َ َ ُ ُّ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ُ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ﻮه ﺤﺗَﺎﺑَبﺘُ ْﻢ؟ أﻓﺸﻮا الﺴﻼم ﺑيﻨ�ﻢ«‪.‬‬ ‫ﺣﻰﺘ ﺤﺗﺎﺑﻮا‪ ،‬أوﻻ أدﻟ�ﻢ ﻰﻠﻋ ﻲﺷ ٍء ِإذا �ﻌﻠﺘﻤ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ وارد ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﺪ ﺗﺎ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬و ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﺪ ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪،‬‬
‫آﯾﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﮐﺎری راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻧﮑﻨﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ آن را اﻧﺠﺎم دادﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬دوﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ؟ ﺳﻼم دادن را ﻣﯿﺎن ﺧﻮد رواج دھﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٤‬‬
 ‫‪٥٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻣﺤﺒﺖ ورزﯾﺪن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ‬

‫َْ‬ ‫َ َ َ ُ ْ ُ َ َ ُ ُ ْ َ َّ ُ َّ َ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎلﻚ س َ‬
‫�ﺐ ِﻷ ِﺧﻴ ِﻪ ‪ -‬أو‬‫ِ‬ ‫ﻰﺘ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﻢ‬ ‫�‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺣ‬ ‫أ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺆ‬‫ﻳ‬ ‫ﻻ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻋ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫ِ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫َ ُ ُّ َ ْ‬
‫�ﺐ ِﻨﻟﻔ ِﺴ ِﻪ«‪.‬‬‫ﺎرهِ ‪ -‬ﻣﺎ ِ‬‫َ َ َ‬
‫ﻗﺎل‪ِ :‬ﺠﻟ ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﺆﻣﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﺑﺮای ﺧﻮدش ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد‪ ،‬ﺑﺮای ﺑﺮادرش ‪ -‬ﯾﺎ ﮔﻔﺖ ﺑﺮای‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﻪاش ‪ -‬ﺑﭙﺴﻨﺪد«‪.‬‬
‫ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻦ ھﻤﺴﺎﯾﻪ و ﻣﮫﻤﺎن‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺳﮑﻮت ﻧﻤﻮدن ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮏ و‬
‫ﺧﻮﺑﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫َْ ُْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﷲ َواﻴﻟَ ْﻮمِ اﻵ ِﺧ ِﺮ ﻓﻠﻴَﻘﻞ‬
‫َ َ َ ْ َ ُْ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ� ْﻦ َر ُ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﺎﻛن ﻳﺆ ِﻣ ُﻦ ِﺑﺎ ِ‬‫ﻮل ا ِ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ ُْ ْ ْ َ َُ َ َ ْ َ َ ُْ‬ ‫َ َْ ْ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ًْ َْ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ ُْ‬
‫ﷲ‬
‫ﷲ واﻴﻟﻮمِ اﻵ ِﺧ ِﺮ ﻓﻠﻴﻜ ِﺮم ﺟﺎره‪ ،‬وﻣﻦ ﺎﻛن ﻳﺆ ِﻣﻦ ِﺑﺎ ِ‬ ‫ﺧ�ا أو ِﻴﻟﺼﻤﺖ‪ ،‬وﻣﻦ ﺎﻛن ﻳﺆ ِﻣﻦ ﺑِﺎ ِ‬
‫َ ُْ ْ ْ َ ْ َ ُ ‪٢‬‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َواﻴﻟَ ْﻮمِ اﻵ ِﺧ ِﺮ ﻓﻠﻴﻜ ِﺮم ﺿﻴﻔﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز آﺧﺮت‬
‫اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮏ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﯾﺎ ﺳﺎﮐﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز آﺧﺮت اﯾﻤﺎن‬
‫دارد‪ ،‬ھﻤﺴﺎﯾﻪاش را ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﺪارد و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز آﺧﺮت اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬ﻣﮫﻤﺎن‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را اﮐﺮام ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‬

‫ﻜ ًﺮا ﻓَﻠْﻴُ َﻐ ِّ ْ‬
‫ْ ُ ْ ُْ َ‬ ‫َ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ ْ ُ َُ َ‬ ‫َ َ َُ َ‬
‫� ُه ِ�ﻴَ ِﺪهِ‪،‬‬ ‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َرأى ِﻣﻨ�ﻢ ﻣﻨ‬ ‫ﻴﺪ س‪ ...‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻗﺎل أﺑﻮ ﺳ ِﻌ ٍ‬
‫‪٣‬‬ ‫َ ْ َْ َْ َ ْ َ َ ْ ََ َ َ ْ‬
‫ﺿ َﻌ ُﻒ ْ َ‬ ‫ﻓَﺈ ْن ل َ ْﻢ � َ ْﺴﺘَﻄ ْﻊ ﻓَﺒﻠ َ‬
‫ﺎن«‪.‬‬
‫اﻹﻳﻤ ِ‬
‫ِ‬ ‫أ‬ ‫ﻚ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬‫ذ‬‫و‬‫‪،‬‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺒ‬‫ﻠ‬‫ﻘ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺒ‬‫ﻓ‬ ‫ﻊ‬‫ﻄ‬ ‫ِ‬ ‫ﺘ‬‫ﺴ‬‫�‬ ‫ﻢ‬‫ل‬ ‫ن‬‫ﺈ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬
‫‪،‬‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧ‬‫ﺎ‬ ‫ﺴ‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ و ﻣﻨﮑﺮی را دﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ دﺳﺘﺶ آن را ﺗﻐﯿﯿﺮ دھﺪ و اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﺶ‬
‫ﺟﻠﻮی آن را ﺑﮕﯿﺮد و اﮔﺮ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬در ﻗﻠﺐ ﺧﻮﯾﺶ آن را ﺑﺪ ﺑﺪاﻧﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪی اﯾﻤﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠١٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤٩‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٠‬‬

‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮐﺮدن‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻜﺘَ ِﺎﺑ ِﻪ‬
‫� َو ِﻟ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ِّ ُ َّ َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫اری س أن اﻨﻟ ِﻰﺒ ج‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬اﺪﻟﻳﻦ اﻨﻟ ِﺼﻴﺤﺔ« ﻗﻠﻨﺎ‪ :‬لِﻤﻦ؟ ﻗﺎل‪ِ ِ » :‬‬ ‫ﻴﻢ اﺪﻟ ِ‬ ‫�ﻦ ﺗ ِﻤ ٍ‬
‫َ‬
‫ﻷﺋ َّﻤﺔ ال ْ ُﻤ ْﺴﻠﻤ َ‬
‫� َو َﺎﻋ َّﻣ ِﺘ ِﻬﻢ«‪.‬‬
‫ْ ‪١‬‬
‫ِِ‬ ‫ﻮﻪﻟ َو ِ ِ ِ‬
‫ُ‬
‫َول ِ َﺮﺳ ِ ِ‬
‫ﺗﻤﯿﻢ داری س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ‬
‫اﺳﺖ«‪ .‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﺮای ﭼﻪ ﮐﺴﯽ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺶ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‪،‬‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻋﻤﻮم آﻧﺎن«‪.‬‬

‫‪ -١١‬ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬
‫ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﺷﺶ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و در ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺒﺮﯾﻞ ÷ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﷲ‪،‬‬ ‫َ ْ ُْ َ‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﻮرد اﯾﻤﺎن ﺳﺆال ﮐﺮد‪ ،‬رﺳﻮل ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أن ﺗﺆ ِﻣﻦ ِﺑﺎ ِ‬
‫�ﺘﻪ‪َ ،‬و ُ�ﺘُﺒﻪ‪َ ،‬و ُر ُﺳﻠﻪ‪َ ،‬و ْاﻴﻟَ ْﻮمِ ْاﻵﺧﺮ‪َ ،‬وﺗُ ْﺆ ِﻣ َﻦ ﺑﺎﻟْ َﻘ َﺪر َﺧ ْ�هِ َو َ ِّ‬
‫ﺮﺷهِ«‪» ٢ .‬اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و‬ ‫َََ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ومﻼﺋِ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ و ﮐﺘﺎبھﺎی او و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز آﺧﺮت و ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎوری«‪.‬‬

‫ﻗﻮت راﺑﻄﻪی اﯾﻤﺎن‬

‫راﺑﻄﻪی اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻖ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ رواﺑﻂ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪت ﻗﻮت‬
‫آن‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠﻮق راﺑﻄﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﯿﻦ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ‪ ،‬و ﺑﯿﻦ اﻣﺖ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮارﺷﺎن و ﻣﯿﺎن آدم و ﺟﻦ و ﺑﯿﻦ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن اﻟﻠﻪ‪ ،‬آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬و ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ‬
‫را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﻟﯽ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﮐﺘﺎبھﺎ را ﻧﺎزل ﮔﺮداﻧﯿﺪ و ﺟﮫﺎد در راه ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﺸﺮوع ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُۡ ۡ ُ َ َ ُۡ ۡ َ ُ َ ۡ ُ ُ ۡ َۡ ُٓ َ ۡ‬
‫ض يَأ ُم ُرون‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱلمؤمِنون وٱلمؤمِ�ٰت �عضهم أو ِ�َاء �ع ٖ �‬
‫ون َّ َ‬‫َ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ُ ُ َ َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ ُ َ َّ َ ٰ َ َ ُ ُ َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ٱ�‬ ‫وف و�نهون ع ِن ٱلمنك ِر و�قِيمون ٱلصلوة و�ؤتون ٱلزكوة و� ِطيع‬ ‫بِٱل َمع ُر ِ‬
‫حك ‪ٞ‬‬ ‫ٱ� إ َّن َّ َ‬
‫ٱ� َعز ٌ‬
‫�ز َ‬ ‫�َُ‬
‫� ُه ُم َّ ُ‬ ‫َ َ ُ َ ُ ٓ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ك َس َ ۡ‬
‫ِيم‪] ﴾٧١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٧١ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۗ‬ ‫ورسو� ۚۥ أو�� ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٥‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٦١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬دوﺳﺘﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ؛ ]ﻣﺮدم را[ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدھﻨﺪ و از ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬
‫ﺑﺎزﻣﯽدارﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﮔﺰارﻧﺪ و زﮐﺎت ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺣﮑﯿﻢ‬
‫اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﻧﺎن را ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ ﻗﺮار ﺧﻮاھﺪ داد‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺷﮑﺴﺖ ِ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫ّ‬ ‫�ر ُ‬‫َّ ُ َ ُّ َّ َ َ َ ُ ْ ُ ۡ‬
‫ت إِ�‬ ‫ج ُهم م َِن ٱلظل� ٰ ِ‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ� و ِ� ٱ�ِين ءامنوا ِ‬
‫َ‬
‫ُّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ ۡ ٓ ُ ُ ُ َّ ُ ُ ُ ۡ ُ َ ُ ّ َ ُّ‬
‫ٱ�ورِ� وٱ�ِين �فروا أو ِ�َاؤهم ٱل�ٰغوت � ِرجو�هم مِن ٱ�ورِ إِ� ٱلظل� ٰ ِ �‬
‫ت‬
‫ُ ْ َ ٰٓ َ َ ۡ َ ٰ ُ َّ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾٢٥٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٥٧ :‬‬ ‫أو��ِك أص�ب ٱ�ارِ� هم �ِيها � ِ‬
‫ﮐﺎرﺳﺎز[ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ؛ آﻧﺎن را از ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻮر‬
‫ِ‬ ‫»اﻟﻠﻪ ﯾﺎور ]و‬
‫ﺑﯿﺮون ﻣﯽ َﺑﺮد؛ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪] ،‬ﮐﺎرﺳﺎز و[ ﯾﺎورﺷﺎن ﻃﺎﻏﻮت اﺳﺖ ]ﮐﻪ[ آﻧﺎن را از‬
‫ﻧﻮر ]اﯾﻤﺎن و ﻋﻠﻢ[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ]ی ﮐﻔﺮ و ﻧﺎداﻧﯽ[ ﺑﯿﺮون ﻣﯽ َﺑﺮد‪ .‬آﻧﺎن اھﻞ آﺗﺶ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ]و[ در آن ﺟﺎوداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ارﮐﺎن ﺷﺶﮔﺎﻧﻪی اﯾﻤﺎن را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺷﺮح ﺧﻮاھﯿﻢ داد‪.‬‬

‫‪ -١‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭼﮫﺎر اﻣﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫اﻟﻠﻪ ھﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ را ﺑﺮ ﻓﻄﺮت اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﺧﻮﯾﺶ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ َ‬
‫ِيل ِ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫ٗ‬ ‫ََ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫�ل ِق ٱ�ِۚ‬ ‫اس عل ۡي َها ۚ � �بد‬ ‫ِين َحن ِيفا ۚ ف ِۡط َرت ٱ� ِ ٱل ِ� �طر ٱ�‬‫ِ‬
‫كل ّ‬
‫ِ�‬ ‫﴿فأق ِم وجه‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫�ََ‬ ‫َ‬
‫َ ٰ َ ّ ُ ۡ َ ّ ُ َ َ ٰ َّ ۡ‬
‫اس � َ� ۡعل ُمون‪] ﴾٣٠‬اﻟﺮوم‪.[٣٠ :‬‬ ‫� ٱ�َّ ِ‬ ‫�ن أ‬
‫�ل ِك ٱ�ِين ٱلقيِم و� ِ‬
‫»ﺣﻘﮕﺮاﯾﺎﻧﻪ و ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دﯾﻦ روی آور‪] .‬اﯾﻦ آﯾﯿﻦ ﭘﺎک‪ [،‬اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻓﻄﺮت‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ]راه راﺳﺖ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺮدم را ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺳﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ھﯿﭻ ﺗﻐﯿﯿﺮی در‬
‫و[ دﯾﻦ اﺳﺘﻮار؛ وﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ]ﺣﻘﯿﻘﺖ را[ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻘﻞ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﮫﺎن دارای آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهای اﺳﺖ و ھﻤﻪی اﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهای دارﻧﺪ ﮐﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ و اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد ﮐﻪ آنھﺎ ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آنھﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪهای دارﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫َۡ ُ ُ ْ ۡ َۡ َ ۡ َۡ ُ ۡ َ ُ َ َۡ‬
‫� ٍء أم ه ُم ٱل�ٰل ِقون‪ ٣٥‬أم‬ ‫�‬
‫اﻟﻠﻪ ﭘﺎک و ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬أم خل ِقوا مِن � ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُ ْ َّ َ ٰ َ ٰ َ ۡ َ َ‬
‫�ض بَل � يُوق ُِنون‪] ﴾٣٦‬اﻟﻄﻮر‪.[٣٦-٣٥ :‬‬
‫ت وٱ� ۚ‬ ‫خلقوا ٱلس�� ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٢‬‬
‫»آﯾﺎ آﻧﺎن از ھﯿﭻ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﻮد آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ ﺧﻮﯾﺸﻨﺪ؟ آﯾﺎ آﻧﺎن آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ را‬
‫آﻓﺮﯾﺪهاﻧﺪ؟ ]ﻧﻪ‪ [،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﺎن ﯾﻘﯿﻦ ﻧﺪارﻧﺪ ]ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ[«‪.‬‬
‫ﺣﺲ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ وﺟﻮد ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه از ھﺮ ﻋﯿﺒﯽ دﻻﻟﺖ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آﻣﺪن ﺷﺐ و روز و رزق اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان و ﺗﺪﺑﯿﺮ ﮐﺮدن اﻣﻮر آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهھﺎ را ﻣﺸﺎھﺪه‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﯽ ﺑﺮ وﺟﻮد اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪َ �ُ ﴿ :‬ق ّل ُِب َّ ُ‬
‫ٱ�‬
‫َۡ َ‬ ‫َ َ َ َۡٗ ّ ُ‬ ‫َّ ۡ َ َ َّ َ َ َّ‬
‫�ة ِ� ْو ِ� ٱ�بۡ� ٰ ِر‪] ﴾٤٤‬اﻟﻨﻮر‪.[٤٤ :‬‬ ‫ار ۚ إِن ِ� �ٰل ِك لعِ‬‫ٱ�ل وٱ�ه‬
‫ً‬ ‫َ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺷﺐ و روز را ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ]و ﭘﯿﺎﭘﯽ ﻣﯽآورد[‪ .‬ﯾﻘﯿﻨﺎ در اﯾﻦ ]ﮔﺮدش‪ [،‬ﻋﺒﺮﺗﯽ ﺑﺮای اھﻞ‬
‫ﺑﺼﯿﺮت اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اﻧﺒﯿﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آﯾﺎت و ﻣﻌﺠﺰات ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم‬
‫آنھﺎ را دﯾﺪﻧﺪ و ﯾﺎ ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و آن اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻗﺪرت ﺑﺸﺮ ﺧﺎرج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را ﻧﺼﺮت و ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻗﻄﻌﯽ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻓﺮﺳﺘﻨﺪهی آنھﺎ ﮐﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻷ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﺗﺶ را ﺑﺮای اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ ﺳﺮد ﻗﺮار داد و او‬
‫را ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ و درﯾﺎ را ﺑﺮای ﻣﻮﺳﯽ ÷ ﺷﮑﺎﻓﺖ و ﻣﺮدﮔﺎن را ﺑﺮای‬
‫ﻋﯿﺴﯽ ÷ زﻧﺪه ﮐﺮد و ﻣﺎه را ﺑﺮای رﺳﻮل ج ﺷﮑﺎف داد‪ .‬ﭘﺲ در وﺟﻮد اﻟﻠﻪ ﻷ ھﯿﭻ‬
‫َۡ ُ ُ‬ ‫َ َۡ‬ ‫َّ َ ّ ‪َ ٞ‬‬ ‫َ َ ۡ ُُ ُُ ۡ َ‬
‫و� ۡم ِ�َ ۡغفِرَ‬ ‫ت وٱ� ِ‬
‫�ض� يدع‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪﴿ :‬قالت رسلهم أ ِ� ٱ� ِ شك فاطِرِ ٱلس�� ِ‬
‫َ ُ ّ ُ ُ ُ ۡ َ ُ َ ّ ُ ۡ َ َ َ ُّ َ ٗ َ ُ ْ ۡ َ ُ ۡ َّ َ َ ‪َ َ ُ ُ َ ُ ۡ ّ ٞ‬‬
‫� قال ٓوا إِن أنتم إِ� �� مِثلنا ترِ�دون أن‬ ‫ّ‬ ‫ل�م مِن ذنو�ِ�م و�ؤخ َِر�م إ ِ ٰٓ‬
‫� أج ٖل مس �‬
‫�‪] ﴾١٠‬إﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[١٠ :‬‬ ‫ب‬‫م‬‫تَ ُص ُّدونَا َ� َّما َ� َن َ� ۡعبُ ُد َءابَا ٓ ُؤنَا فَ ۡ�تُونَا � ُس ۡل َ�ٰن ُّ‬
‫ٖ ِ ٖ‬ ‫ِ‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آﯾﺎ در ]ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ[ اﻟﻠﻪ ‪ -‬آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ‪ -‬ﺗﺮدﯾﺪی ھﺴﺖ؟‬
‫ِ‬ ‫َ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﮫﻠﺖ‬‫ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﮔﻨﺎھﺎﻧﺘﺎن را ﺑﺒﺨﺸﺎﯾﺪ و ﺗﺎ ﻣﺪﺗﯽ ّ‬ ‫او ﺷﻤﺎ را ]ﺑﻪ اﯾﻤﺎن[ ﻓﺮاﻣﯽ‬
‫دھﺪ«‪ .‬آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﺑﺸﺮی ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ ]و[ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ ﻣﺎ را از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎزدارﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ دﻟﯿﻠﯽ آﺷﮑﺎر ]در ﻣﻮرد راﺳﺘﮕﻮﯾﯽﺗﺎن[ ﺑﺮاﯾﻤﺎن‬
‫ﺑﯿﺎورﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻗﺪر اﻟﻠﻪ دﻋﺎ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﻄﺎ ﮐﺮده و ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﯾﺎد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻏﻢ و اﻧﺪوه ﻗﺮار دارﻧﺪ رﺳﯿﺪه و آنھﺎ را ﯾﺎری ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫ﺷﮏ ھﻤﻪی اﯾﻦھﺎ ﺑﺮ وﺟﻮد و ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرت اﻟﻠﻪ ﭘﺎک دﻻﻟﺖ دارد‪:‬‬
 ‫‪٦٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ۡ َ ۡ َ ُ َ َ َّ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ُ َ ّ‬
‫اب ل� ۡم � ِ�‬‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِذ �ستغِيثون ر��م فٱستج‬
‫ُ ُّ ُ َ ۡ ّ َ ۡ َ َ ٰٓ َ‬
‫كةِ ُم ۡردِ� َ‬
‫ِ�‪] ﴾٩‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٩ :‬‬ ‫م ِمد�م بِ�ل ٖف مِن ٱلم�� ِ‬
‫»]روز ﺑﺪر را ﺑﻪ ﯾﺎد آورﯾﺪ؛[ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﻓﺮﯾﺎدرﺳﯽ ]و ﯾﺎری[ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ‬
‫]درﺧﻮاﺳﺖ[ ﺷﻤﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ]و ﻓﺮﻣﻮد‪ [:‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ھﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫ِ‬ ‫و او‬
‫ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﯾﺎری ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬
‫ُّ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ ۡ َ َ‬
‫نت أ ۡر َح ُم‬ ‫ُّ‬
‫ٱل� وأ‬ ‫�‬ ‫ى َر َّ� ُه ٓۥ � ِّ� َم َّس ِ َ‬
‫اد ٰ‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪﴿ :‬و�يوب إِذ ن‬
‫َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ َ ۡ َ َُ َ َ‬
‫َ‬
‫�ۖ َو َءا� ۡي َ�ٰ ُه أهل ُهۥ َومِثل ُهم‬ ‫ك َش ۡف َنا َما بهِۦ مِن ُ ّ‬ ‫ِ�‪ ٨٣‬فٱستجبنا �ۥ ف‬ ‫ٱل� ٰ ِ� َ‬‫َّ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫ِين‪] ﴾٨٤‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٨٤-٨٣ :‬‬ ‫ى ل ِۡل َ�ٰبد َ‬
‫ِ‬ ‫� ٗة ّم ِۡن عِندِنَا َوذ ِۡك َر ٰ‬
‫َّم َع ُه ۡم َر ۡ َ‬
‫»و اﯾﻮب را ]ﯾﺎد ﮐﻦ[ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش را ]ﭼﻨﯿﻦ[ ﻧﺪا داد‪» :‬رﻧﺞ ]و ﺑﯿﻤﺎری[ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻦ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و ﺗﻮ ﻣﮫﺮﺑﺎنﺗﺮﯾﻦ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﺎﻧﯽ«‪ .‬ﻣﺎ ]دﻋﺎی[ او را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ و رﻧﺠﯽ‬
‫ِ‬
‫را ﮐﻪ ﺑﻪ او رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ و ﺧﺎﻧﻮادهاش و ]ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺪادی[ ھﻤﺎﻧﻨﺪﺷﺎن را‬
‫ﺑﻪ ھﻤﺮاه آﻧﺎن ﺑﻪ وی ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪﯾﻢ ]ﺗﺎ[ رﺣﻤﺘﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ و ﭘﻨﺪی ﺑﺮای‬
‫ﻋﺒﺎدتﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﺮ وﺟﻮد اﻟﻠﻪ ﭘﺎک و ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﺣﮑﺎم ﺑﺰرگ و ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪهی ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻨﺪﮔﺎن ھﺴﺘﻨﺪ و اﻟﻠﻪ آنھﺎ را در ﮐﺘﺎبھﺎﯾﺶ ﺑﺮ اﻧﺒﯿﺎ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬دﻟﯿﻠﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ اﯾﻦﮐﻪ آنھﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺣﮑﯿﻢ و ﺑﺎ‬
‫ﻗﺪرت و ﺑﺴﯿﺎر داﻧﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ و ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮاﯾﺶ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎری ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﺒﺎدت ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎھﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻮر ﭘﺎدﺷﺎھﯽ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ھﻤﻪی آﻓﺮﯾﻨﺶ و اﻣﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ .‬ھﯿﭻ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و‬
‫ھﯿﭻ ﻣﺎﻟﮑﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ھﻤﻪی اﻣﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻓﺮﯾﻨﺶ‬
‫و ﭘﺎدﺷﺎھﯽ و اﻣﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ .‬او ﭘﺮوردﮔﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﯿﺸﻪ ﻏﺎﻟﺐ و ﭘﯿﺮوز و‬
‫ﻣﮫﺮﺑﺎن و ﺑﯽﻧﯿﺎز‪ ،‬و ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺴﯿﺎر داﻧﺎ و ﺑﺎ ﻗﺪرت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ از او درﺧﻮاﺳﺖ رﺣﻤﺖ ﺷﻮد‪ ،‬رﺣﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ از او ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽآﻣﺮزد‪ .‬وﻗﺘﯽ از او ﺳﺆال ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪،‬‬
‫اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ھﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و ﺳﺮﺑﺎزان آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ در اﺧﺘﯿﺎر او‬
‫ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٤‬‬
‫َۡ َ‬ ‫ٱ� َّٱ�ِي َخلَ َق َّ َ َ‬ ‫� ُم َّ ُ‬‫َّ َ َّ ُ‬
‫ت َوٱ��ض ِ�‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ر�‬
‫َّ‬ ‫ٗ‬ ‫ُ‬
‫ار َ� ۡطل ُب ُهۥ َحثِيثا َوٱلش ۡم َس‬ ‫ٱ� َل ٱ�َّ َه َ‬‫َّ‬
‫ش ُ� ۡغ ِ� ۡ‬ ‫س َِّتةِ َ�يَّا� ُ� َّم ۡ‬
‫ٱس َت َو ٰ َ َ ۡ َ‬
‫ى � ٱلع ۡر ِ �‬ ‫ٖ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫وم ُم َس َّخ َ�ٰت بأ ۡمره ِۦٓ � َ� َ ُ� َ‬
‫ٱ� ۡل ُق َوٱ� ۡم ُر ۗ َ� َب َ‬
‫ار َك َّ ُ‬ ‫ج َ‬‫َو ۡٱل َق َم َر َوٱ�ُّ ُ‬
‫ٱ� َر ُّب‬ ‫ِۢ ِ ِ ۗ‬
‫�‪] ﴾٥٤‬اﻷﻋﺮاف‪.[٥٤ :‬‬ ‫ۡٱل َ�ٰلَم َ‬
‫ِ‬
‫»]ای ﻣﺮدم‪ [،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ را در ﺷﺶ روز‬
‫آﻓﺮﯾﺪ؛ ﺳﭙﺲ ]آن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺷﮑﻮه اوﺳﺖ[ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪] .‬ﺗﺎرﯾﮑﯽ[ ﺷﺐ‬
‫ِ‬ ‫َ‬
‫را ﺑﺎ ]روﺷﻨﺎﯾﯽ[ روز ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﮐﻪ ]ھﺮ ﯾﮏ‪ [،‬آن ]دﯾﮕﺮی[ را ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ و‬
‫ِ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن او ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ]اﻧﺴﺎن[‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻤﮕﯽ[‬ ‫]ھ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﮐ‬ ‫آورد[‬ ‫]ﭘﺪﯾﺪ‬ ‫را‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫و‬ ‫ﻣﺎه‬ ‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ و‬
‫آن اوﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ ]و ﺑﺰرگ[‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ! آﻓﺮﯾﻨﺶ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ‪ ،‬از ِ‬
‫اﺳﺖ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َۡ‬
‫�ض َو َما �ِي ِه َّنۚ َو ُه َو َ َ ٰ‬
‫�‬ ‫ت َوٱ� ِ‬
‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫َّ ُ ۡ ُ‬
‫ك َّ َ َ‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ِ�ِ ﴿ :‬مل‬
‫� َ ۡ‬
‫�ءٖ قَد ُ‬
‫ِير ۢ‪] ﴾١٢٠‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[١٢٠ :‬‬
‫ُّ‬
‫ِ‬
‫آن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬و او ﺑﺮ ھﺮ‬
‫»ﻓﺮﻣﺎنرواﯾﯽ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ و آنﭼﻪ در ﻣﯿﺎن آنھﺎﺳﺖ از ِ‬
‫ﮐﺎری ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺎ ﻣﯽداﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﭘﺮوردﮔﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آورده و ﻣﻮﺟﻮدات را اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﮐﺎﯾﻨﺎت ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ و زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎنھﺎ‬
‫�ض � س َِّتةِ َ�يَّا� ُ� َّم ۡ‬
‫ٱس َت َوىٰ‬ ‫َ َ َ َّ َ ٰ َ ٰ َ ۡ َ َ‬
‫ت وٱ�‬
‫َّ َ َّ ُ ُ َّ ُ َّ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ� ٱ�ِي خلق ٱلس�� ِ‬ ‫را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪﴿ :‬إِن ر��م‬
‫َّ ُ َ ُّ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫� ۡٱل َع ۡر ِ ُ َ ّ ۡ َ ۡ َ‬
‫ََ‬
‫يع إِ� ِم ۢن �ع ِد إِذنِهِۚۦ �ٰل ِ� ُم ٱ� ر��م فٱ�بدوه ۚ‬ ‫ش يدب ِ ُر ٱ�م َر ۖ ما مِن شفِ ٍ‬
‫�‬
‫َ َ َ َ َ َّ َ‬
‫أف� تذك ُرون‪] ﴾٣‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[٣ :‬‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ را در ﺷﺶ روز آﻓﺮﯾﺪ؛ ﺳﭙﺲ ]آن‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺷﮑﻮه اوﺳﺖ[ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬او ﮐﺎر ]ﺟﮫﺎن[ را ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ]و[ ھﯿﭻ‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺘﮕﺮی ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از اﺟﺎزۀ او‪ .‬اﯾﻦ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن؛ ﭘﺲ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آﯾﺎ‬
‫ﭘﻨﺪ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﻷ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ وﻣﺎه‪ ،‬ﺷﺐ و روز‪ ،‬آب وﮔﯿﺎه‪ ،‬اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان‪ ،‬ﺧﺎک وﮐﻮه‪ ،‬و درﯾﺎھﺎ‬
‫َّ َ ُ ُ ۡ ُ َّ َ ٰ َ ٰ َ ۡ َ ِ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ ٗ َ َ ۡ َ ُ‬
‫�ن َّ�ۥُ‬ ‫خذ و�ا ولم ي‬ ‫ت وٱ��ض ولم �ت ِ‬ ‫را ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬ٱ�ِي �ۥ ملك ٱلس�� ِ‬
‫�ءٖ َ� َق َّد َرهُۥ َ� ۡقد ٗ‬ ‫ۡ ُ ۡ َ َ َ َ ُ َّ‬
‫� َ ۡ‬ ‫َ ‪ٞ‬‬
‫ِير�‪] ﴾٢‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[٢ :‬‬ ‫ك وخلق‬ ‫��ك ِ� ٱلمل ِ‬
‫ِ‬
 ‫‪٦٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫آن اوﺳﺖ و ﻓﺮزﻧﺪی ]ﺑﺮای ﺧﻮﯾﺶ[‬ ‫»ھﻤﺎن ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ از ِ‬
‫ﺑﺮﻧﮕﺰﯾﺪه اﺳﺖ و در ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ‪ ،‬ھﯿﭻ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد و ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ و اﻧﺪازۀ ھﺮ ﭼﯿﺰ‬
‫را ‪ -‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده‪ ،‬وزﯾﺮ و ﻣﺸﺎور و ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪهای‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬او ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه‪ ،‬و ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎ و ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت و زور اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و آﺳﻤﺎن را ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮد ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و زﻣﯿﻦ را ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﯿﺖ و ارادهی ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪه و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺑﺎ ارادهی ﺧﻮدش ﺑﻪ وﺟﻮد آورده و ﺑﺎ‬
‫ﻗﺪرت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﭼﯿﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬او ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب اﺳﺖ و ھﯿﭻ‬
‫� َ ۡ‬ ‫َّ ُ َ ُ ُ ّ‬
‫�ءٖ�‬ ‫ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻘﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از او وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬او زﻧﺪه و ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎﺳﺖ‪﴿ :‬ٱ� �ٰل ِق ِ‬
‫َ َّ َ َ َ ْ َ‬ ‫َ ‪َ ۡ َ َ َ َّ ُ َ َ ُ َّ ٞ‬‬ ‫َ ُ َ َ َٰ ُ ّ‬
‫َّ‬
‫ِين �ف ُروا �� ٰ ِ‬ ‫ت وٱ� ِ �‬ ‫ا�د ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫�ءٖ و� ِيل‪� ٦٢‬ۥ مق ِ‬‫� َ ۡ‬
‫ت ٱ� ِ‬ ‫�ض وٱ�‬ ‫وهو � ِ‬
‫ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ َ ٰ ُ َ‬
‫ۡ‬
‫�ون‪] ﴾٦٣‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٦٣-٦٢ :‬‬ ‫أو��ِك هم ٱل� ِ‬
‫»اﻟﻠﻪ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ]ﻧﮕﮫﺒﺎن و[ ﮐﺎرﺳﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻠﯿﺪ‬
‫ً‬
‫آن اوﺳﺖ؛ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت اﻟﮫﯽ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬‫ﮔﻨﺠﯿﻨﻪھﺎی آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ از ِ‬
‫زﯾﺎﻧﮑﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎ ﻗﺪرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺣﺎﻃﻪ دارد و ﺻﺎﺣﺐ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر داﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ زور و ﻗﺪرت و ﺑﺎﻻی ھﺮ ﭼﯿﺰی ﻗﺮار دارد‪ .‬ﮔﺮدنھﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ او ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺧﻀﻮع دارﻧﺪ و ﺻﺪاھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺰرﮔﯽ او ﺑﻪ‬
‫ﻟﺮزه اﻓﺘﺎده و اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻗﺪرت در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺪرت او ذﻟﯿﻞ و ﺧﻮار ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﺸﻢھﺎ او را درک‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ او ﭼﺸﻢھﺎ را درک ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و او ﺑﺴﯿﺎر رﯾﺰﺑﯿﻦ و آ ﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬ھﺮ‬
‫َٓ َ َ‬ ‫َّ ٓ َ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و ھﺮﭼﻪ اراده ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪﴿ :‬إِ� َما أ ۡم ُرهُ ٓۥ إِذا أ َراد‬
‫ُ َ ُ ُ‬ ‫َ ًۡ َ ُ َ َ‬
‫�ٔا أن َ�قول ُ�ۥ �ن �يَكون‪] ﴾٨٢‬ﯾﺲ‪.[٨٢ :‬‬ ‫ش‬
‫»ﻓﺮﻣﺎن او ﭼﻮن ﭼﯿﺰی را اراده ﮐﻨﺪ ﺗﻨﮫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮ«؛ ﭘﺲ‬
‫]ﺑﯽدرﻧﮓ[ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﭘﺎک و ﺑﯽﻋﯿﺐ ھﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ﻗﺮار دارد و ﻏﯿﺐ و آﺷﮑﺎر را‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑﺰرگ و ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﮐﻮهھﺎ و وزن و اﻧﺪازهی درﯾﺎھﺎ و ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻗﻄﺮهھﺎی ﺑﺎران و ﺗﻌﺪاد ﺑﺮگھﺎی درﺧﺘﺎن و ذرهھﺎی رﯾﮓھﺎ را ﻣﯽداﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٦‬‬
‫َ َُ ََ ُ َۡۡ َ‬
‫ب�‬ ‫ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﺐ و روﺷﻨﺎﯾﯽ روز ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد را ﻧﯿﺰ ﻣﯽداﻧﺪ‪۞﴿ :‬وعِندهۥ مفات ِح ٱلغي ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ُ‬ ‫َّۡ ۡ‬ ‫َ� ۡعلَ ُم َها ٓ إ َّ� ُه َو َو َ� ۡعلَ ُم َ‬
‫� َوٱ�َ ۡح ِر� َو َما � ۡسق ُط مِن َو َرق ٍة إِ� َ� ۡعل ُم َها َو� َح َّبةٖ ِ�‬
‫ِ‬ ‫ٱل‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ۚ‬ ‫ِ‬
‫�ض َو َ� َر ۡطب َو َ� يَا�س إ َّ� � ك َِ�ٰ ُّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ َُ‬
‫�‪] ﴾٥٩‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[٥٩ :‬‬ ‫ب مب ِ ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ٍِ ِ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ت ٱ� ِ‬ ‫ظل� ٰ ِ‬
‫»و ﮐﻠﯿﺪھﺎی ]ﮔﻨﺠﯿﻨﻪھﺎی[ ﻧﮫﺎن ﻧﺰد اوﺳﺖ ]و[ ﺟﺰ او ]ھﯿﭻ ﮐﺲ[ آن را ﻧﻤﯽداﻧﺪ و‬
‫]اوﺳﺖ ﮐﻪ[ آﻧﭽﻪ را در ﺧﺸﮑﯽ و درﯾﺎﺳﺖ ﻣﯽداﻧﺪ و ھﯿﭻ ﺑﺮﮔﯽ ]از درﺧﺖ[ ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫آن را ﻣﯽداﻧﺪ؛ و ھﯿﭻ داﻧﻪای در ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎی زﻣﯿﻦ و ھﯿﭻ ﺗﺮ و ﺧﺸﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در‬
‫ﮐﺘﺎﺑﯽ روﺷﻦ ]= ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ[ ﻗﺮار دارد«‪.‬‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻼل و ﺷﻮﮐﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ھﺮ روز ﻣﺸﻐﻮل‬
‫اﻣﺮ و ﮐﺎری اﺳﺖ‪ ،‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی در زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن از او ﭘﻨﮫﺎن ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻮر را ﺗﺪﺑﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎدھﺎ را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺑﺎران را ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﺪ و زﻣﯿﻦ را ﺑﻌﺪ از ﻣﺮده ﺷﺪن زﻧﺪه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﺮ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻋﺰﯾﺰ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ھﺮ ﺷﺨﺼﯽ را ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ذﻟﯿﻞ و ﺧﻮار‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اوﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪه ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻣﯿﺮاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد‬
‫ََ ٓ‬ ‫ُ َّ ُ َّ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ ُ ۡ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ ٓ ُ َ َ ُ ۡ ۡ َ‬
‫�ع ٱل ُملك م َِّمن �شا ُء‬ ‫ك تؤ ِ� ٱلملك من �شاء وت ِ‬ ‫و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآورد﴿ق ِل ٱللهم �ل ِك ٱلمل ِ‬
‫ۡ‬
‫َ ُ ُّ َ َ َ ٓ ُ َ ُ ُّ َ َ َ ٓ ُ َ َ َ ۡ ُ َّ َ َ َ ٰ ُ ّ َ ۡ َ ‪َ ۡ َّ ُ ُ ٞ‬‬
‫ٱ�ل ِ�‬ ‫� �ءٖ قدِير‪ ٢٦‬تول ِج‬ ‫وتعِز من �شاء وتذِل من �شاء ۖ �ِيدِك ٱ�� ۖ إِنك � ِ‬
‫َّ ۡ َ ُ ۡ ُ ۡ َ َّ َ ۡ َ ّ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ّ َ َ ۡ َ ّ َ ُ‬ ‫ٱ�َّ َهار َوتُول ُِج ٱ�َّ َه َ‬
‫�ۖ َوت ۡر ُزق‬ ‫ت و� ِرج ٱلميِت مِن ٱل ِ‬ ‫ار ِ� ٱ� ِل� و� ِرج ٱل� مِن ٱلمي ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ ََ ُ َۡ‬ ‫ٓ‬
‫اب‪] ﴾٢٧‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٢٧-٢٦ :‬‬‫من �شاء بِغ�ِ حِس ٖ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﯽ و‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﺎراﻟﮫﺎ‪ ،‬ای‬
‫از ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺑﺎزﭘﺲ ﻣﯽﮔﯿﺮی؛ و ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ ﻋﺰت ]و ﻗﺪرت[‬
‫ﻣﯽدھﯽ و ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﯽ ﺧﻮار ﻣﯽداری‪] .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ [،‬ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ و ﺑﯽﮔﻤﺎن‪،‬‬
‫ﻃﻮل‬
‫ﺗﻮ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‪ .‬ﺷﺐ را ﺑﻪ روز در ﻣﯽآوری و روز را ﺑﻪ ﺷﺐ در ﻣﯽآوری ]و از ِ‬
‫]ﻣﻮﺟﻮد[ زﻧﺪه را از ]ﻣﺎدۀ[ ﺑﯽﺟﺎن ﺑﯿﺮون ﻣﯽآوری ]=‬
‫ِ‬ ‫ﯾﮑﯽ ﻣﯽﮐﺎھﯽ و ﺑﺮ دﯾﮕﺮی ﻣﯽاﻓﺰاﯾﯽ[ و‬
‫آﻣﺪن ﺗﺨﻢ‬
‫ِ‬ ‫روﯾﺶ ﮔﯿﺎه از داﻧﻪ[ و ]ﻣﺎدۀ[ ﺑﯽﺟﺎن را از ]ﻣﻮﺟﻮد[ زﻧﺪه ﺧﺎرج ﻣﯽﺳﺎزی ]= ﺑﯿﺮون‬ ‫ِ‬
‫از ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن[ و ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ‪ ،‬ﺑﯽﺷﻤﺎر روزی ﻣﯽدھﯽ«‪.‬‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﺰاﯾﻦ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﻓﻘﻂ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ اﺳﺖ و ھﻤﻪی ﻣﺨﺰنھﺎی‬
‫آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺨﺎزن ھﺮ ﭼﯿﺰی ھﻨﮕﺎم ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺰن آبھﺎ‪ ،‬ﮔﯿﺎھﺎن‪ ،‬ھﻮا‪ ،‬اﻧﺒﺎرھﺎی ﻣﻌﺎدن‪ ،‬ﻣﺨﺰن ﺻﺤﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ و‬
 ‫‪٦٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖھﺎ‪ ،‬ﻋﺬاب‪ ،‬رﺣﻤﺖ‪ ،‬ھﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬و ﻋﺰت‪ ،‬ھﻤﻪی اﯾﻦ ﻣﺨﺎزن و ﻏﯿﺮ آنھﺎ‬
‫َ َ َ َ ٓ ُ ُ َ َ ُ َ ّ ُ َّ َ‬ ‫ّ َ ۡ َّ‬
‫�ِ ُ� ٓۥ إِ� بِق َد ٖر‬‫� ٍء إِ� عِندنا خزا�ِنهۥ وما �‬ ‫ﻧﺰد اﻟﻠﻪ و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ‪�﴿ :‬ن مِن‬
‫ُ‬
‫َّم ۡعلو ٖ�‪] ﴾٢١‬اﻟﺤﺠﺮ‪.[٢١ :‬‬
‫»و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪھﺎﯾﺶ ﻧﺰد ﻣﺎﺳﺖ و ﻣﺎ آن را ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازهای ّ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ‬
‫ﻓﺮو ﻧﻤﯽﻓﺮﺳﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ آن را داﻧﺴﺘﯿﻢ و ﺑﺮ ﻗﺪرت اﻟﻠﻪ و ﻋﻈﻤﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﺰرﮔﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎنرواﯾﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺰنھﺎ و رﺣﻤﺖ و ﯾﮑﺘﺎﺑﻮدﻧﺶ ﯾﻘﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﻗﻠﺐھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی او رﺟﻮع ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫و ﺳﯿﻨﻪھﺎ ﺑﺎ ﻋﺒﺎدت او ﮔﺸﺎﯾﺶ ﺧﻮاھﻨﺪ ﯾﺎﻓﺖ و اﻋﻀﺎی ﺑﺪن ﺟﮫﺖ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ او ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و زﺑﺎنھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﯽ و ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺣﻤﺪ‬
‫و ﺳﭙﺎس او را ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﻘﻂ از اﻟﻠﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻦ و ﺗﻨﮫﺎ از او ﻃﻠﺐ ﮐﻤﮏ‬
‫َٰ ُ‬
‫ِ� ُم َّ ُ‬
‫ٱ�‬ ‫ﻧﻤﺎ و ﻓﻘﻂ ﺑﺮ او ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻦ و ﺗﻨﮫﺎ از او ﺑﺘﺮس و ﻓﻘﻂ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻦ‪�﴿ :‬ل‬
‫‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬‫َ ُّ ُ ۡ َ ٓ َ ٰ َ َّ ُ َ َ ٰ ُ ُ ّ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ُ َ ُ َ َ َ ٰ ُ ّ‬
‫�ءٖ َو� ِيل‪] ﴾١٠٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٠٢ :‬‬ ‫� �ءٖ فٱ�بدوه ۚ وهو � ِ‬ ‫ر��مۖ � إِ�ه إِ� هو ۖ �ل ِق ِ‬
‫»اﯾﻦ اﺳﺖ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ؛ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ؛ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ‬
‫اﺳﺖ؛ ﭘﺲ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ او ]ﻣﺮاﻗﺐ و[ ﮐﺎرﮔﺰار ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻟﻮھﯿﺖ اﻟﻠﻪ ﭘﺎک و ﺑﯽﻋﯿﺐ‬
‫ﭘﺲ ﻣﯽداﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد و‬
‫ﺗﻨﮫﺎ او ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ او ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن و ﻣﻌﺒﻮد آنھﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آن ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺮوع ﻧﻤﻮده‪ ،‬او را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ او را دوﺳﺖ دارﯾﻢ و در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ذﻟﯿﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ و ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ او را ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ رﺑﻮﺑﯿﺖ او ﻣﺜﻞ‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ و اداره ﮐﺮدن و ﺗﺪﺑﯿﺮ اﻣﻮر‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻮھﯿﺖ او را ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻣﺮ ﻧﻤﻮدن و ﻣﺸﺮوع ﻗﺮار دادن ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ و ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﻢ و ﺳﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻓﺮود آورﯾﻢ‪.‬‬
‫ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺗﻨﮫﺎﺳﺖ و ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬در‬
‫اﻟﻮھﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ او را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد و‬
‫‪ُ َّ َ ٓ َّ ٞ‬‬ ‫َ ُ َ‬
‫از ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدن ﻏﯿﺮ از او اﺟﺘﻨﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ُ ٰ ��﴿ :‬ه� ۡم إِ�ٰه‪ٰ�َ ٞ‬حِدۖ � إِ� ٰ َه إِ� ه َو‬
‫ِيم‪] ﴾١٦٣‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٦٣ :‬‬ ‫ٱلر ۡح َ� ٰ ُن َّ‬
‫ٱلرح ُ‬ ‫َّ‬
‫ﻣﻌﺒﻮد ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺒﻮدی ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ ]ﮐﻪ[ ﺟﺰ او ]ھﯿﭻ[ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﻧﯿﺴﺖ؛‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﻣﺮدم‪[،‬‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٨‬‬

‫ﻋﺒﺎدت ھﺮ ﻣﻌﺒﻮدی ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻷ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ و اﻟﻮھﯿﺖ و‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰ َ َ َّ َّ َ ُ َ ۡ َ ُّ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫ون مِن ُدونِهِۦ ُه َو ۡٱل َ�ٰ ِط ُل َوأ َّن َّ َ‬
‫ٱ� ُه َو ٱل َع ِ ُّ‬
‫�‬ ‫اﺳﺖ‪�﴿ :‬ل ِك بِأن ٱ� هو ٱ�ق وأن ما يدع‬
‫ۡ َ‬
‫كب ُ‬
‫�‪] ﴾٦٢‬اﻟﺤﺞ‪.[٦٢ :‬‬ ‫ٱل ِ‬
‫»اﯾﻦ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ]ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺟﺰ او ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ]ھﻤﻪ[‬
‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﮥ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭼﮫﺎرم‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﻟﮫﯽ‬
‫ﻣﻌﻨﺎی آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﻟﮫﯽ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮد و ﻣﻌﻨﺎی آنھﺎ را ﻓﮫﻤﯿﺪ و‬
‫ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﻋﺘﺮاف ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آنھﺎ‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎی آنھﺎ‬
‫ﻋﻤﻞ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اوﺻﺎف ﺑﺰرﮔﯽ و ﮐﺒﺮﯾﺎﯾﯽ و ﻣﻘﺎم واﻻ و ﺑﺎ ﺷﮑﻮه اﻟﮫﯽ ﻗﻠﺐھﺎی ﺑﻨﺪﮔﺎن را‬
‫ﺳﺮﺷﺎر از اﯾﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﯽ او را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﻔﺖھﺎی ﻋﺰت‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﻗﻮت و ﺟﺒﺮوت‪ ،‬ﻗﻠﺐھﺎ را ﺳﺮﺷﺎر ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ از‬
‫اﯾﻦﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ذﻟﯿﻞ و ﺷﮑﺴﺘﻪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﻔﺖھﺎی رﺣﻤﺖ و ﻧﯿﮑﯽ و ﺳﺨﺎوت و ﺑﺨﺸﺶ‪ ،‬ﻗﻠﺐھﺎ را ﺳﺮﺷﺎر از‬
‫ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن رﻏﺒﺖ و ﻃﻤﻊ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و اﺣﺴﺎن‬
‫و ﺑﺨﺸﺶ اﻟﮫﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﻔﺖھﺎی ﻋﻠﻢ و اﺣﺎﻃﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪه واﺟﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش را در ﺗﻤﺎم ﺣﺮﮐﺖھﺎ و ﺣﺎﻻت ﻣﺮاﻗﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺻﻔﺖھﺎ ﺑﺮ ﺑﻨﺪه واﺟﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او‬
‫ﻣﺤﺒﺖ و ﺷﻮق و ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ او اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﺮ او ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ او ﺗﻘﺮب ﺟﻮﯾﺪ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و آنﭼﻪ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮑﻮ و ﺻﻔﺎت ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮای او اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﯾﺶ اﺛﺒﺎت ﮐﻨﯿﻢ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﻮدش و ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از وی ﻧﻔﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ از او‬
‫ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎی اﻟﻠﻪ و ﺻﻔﺎت او و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ و آﺛﺎر آن دﻻﻟﺖ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن‬
‫ﻣﯽآورﯾﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ »رﺣﯿﻢ« اﺳﺖ و ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬او ﺻﺎﺣﺐ رﺣﻤﺖ‬
‫اﺳﺖ و از اﺛﺮات اﯾﻦ اﺳﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺑﺮ ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬رﺣﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻗﻮل‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻘﯿﻪی اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﻟﮫﯽ ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٦٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫و ﺗﻤﺎم اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﻟﮫﯽ را آن ﻃﻮری ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺤﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺗﻌﻄﯿﻞ‬
‫و ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﺑﺪون ﺗﻤﺜﯿﻞ و ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺑﺮاﯾﺶ اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﻮدش‬
‫ۡ َۡ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فَاط ُِر َّ َ َ‬
‫�ض َج َعل ل�م ّم ِۡن أنفسِ� ۡم أ ۡز َ� ٰ ٗجا َومِ َن ٱ�ن� ٰ ِم‬ ‫ت َوٱ� ِ �‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫َ ۡ ‪ۡ ُ َّ َ ُ َ ٞ‬‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ُ ُ‬ ‫َ‬
‫�‪] ﴾١١‬اﻟﺸﻮری‪.[١١ :‬‬ ‫ص ُ‬‫يع ٱ�َ ِ‬ ‫أ ۡز َ� ٰ ٗجا يَذ َرؤ� ۡم �ِي �هِ ل ۡي َس ك ِمثلِهِۦ �ء ۖ وهو ٱلس ِم‬
‫]ﺟﻨﺲ[ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻗﺮار داد و از‬
‫ِ‬ ‫»او آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ؛ ھﻤﺴﺮاﻧﯽ از‬
‫ﭼﺎرﭘﺎﯾﺎن ﻧﯿﺰ ﺟﻔﺖ آﻓﺮﯾﺪ؛ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺷﻤﺎ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدھﺪ‪ .‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ھﻤﻮ ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﻣﯽداﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ و ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮑﻮ و ﺻﻔﺎت ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮص او‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آنھﺎ او را ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ٱد ُعوهُ ب َهاۖ َو َذ ُروا ٱ� َ‬
‫ِين‬
‫ۡ َ ُ ُ ۡ َٰ َ ۡ‬ ‫َّ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ِ�ِ ٱ�سماء ٱ�س� ف‬
‫ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُۡ ُ َ َ‬
‫��ِهِۚۦ َس ُي ۡج َز ۡون َما �نوا َ� ۡع َملون‪] ﴾١٨٠‬اﻷﻋﺮاف‪.[١٨٠ :‬‬
‫� أ ۡس َ ٰٓ‬
‫حدون ِ ٓ‬
‫يل ِ‬
‫»و اﻟﻠﻪ زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎمھﺎ را دارد؛ ﭘﺲ او را ﺑﻪ آن ]ﻧﺎمھﺎ در دﻋﺎھﺎ و ‪ [...‬ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ و‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ در ]ﻣﻮرد[ ﻧﺎمھﺎﯾﺶ ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﻣﯽروﻧﺪ ]و آنھﺎ را ﺗﺄوﯾﻞ و ﺗﺤﺮﯾﻒ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[ رھﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ]ﺳﺰای[ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫َ ً َّ‬ ‫� ْ‬‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪» :‬إ َّن َّ� � ْﺴ َﻌ ًﺔ َو� ْﺴﻌ َ‬‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫اﺳ ًﻤﺎ‪ِ ،‬ﻣﺎﺋﺔ ِإﻻ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ َّ َ ‪١‬‬ ‫َ ً َ ْ َ ْ َ َ ََ‬
‫ﺎﻫﺎ َدﺧﻞ اﺠﻟﻨﺔ«‪.‬‬ ‫اﺣﺪا‪ ،‬ﻣﻦ أﺣﺼ‬ ‫و ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻧﻮد و ﻧﻪ اﺳﻢ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ھﺮﮐﺲ آنھﺎ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫اﺻﻮل اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت اﻟﮫﯽ‪:‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت اﻟﮫﯽ ﺑﺮ ﺳﻪ اﺻﻞ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬ﭘﺎک داﻧﺴﺘﻦ اﻟﻠﻪ ﻷ از ﻣﺸﺎﺑﮫﺖ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت در ذات و ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش او را ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬ﻋﺪم ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﮐﺮدن از ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل اﻟﮫﯽ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ذات اﻟﻠﻪ را ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل او را ﻧﺨﻮاھﯿﻢ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٣٩٢‬؛ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٧٧‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٧٠‬‬

‫داﻧﺴﺖ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه از ھﺮ ﻋﯿﺐ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪...﴿ :‬لَ ۡي َس َك ِم ۡثلِهِۦ َ ۡ‬

‫�ء ‪ۖٞ‬‬
‫ص ُ‬ ‫َ ُ َ َّ ُ ۡ‬
‫�﴾ ]اﻟﺸﻮری‪.[١١ :‬‬ ‫يع ٱ�َ ِ‬‫وهو ٱلس ِم‬
‫»ﭼﯿﺰی ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و او ﺷﻨﻮای ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮑﻮی اﻟﮫﯽ‪:‬‬
‫ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮏ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﯾﺎ ھﻤﺮاه ﺑﻮدن ﺑﺎ ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫اﻏﻠﺐ ﻧﺎمھﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻤﯿﻊ‪ ،‬ﺑﺼﯿﺮ‪ ،‬ﻗﻮی و‪. ...‬‬
‫دوم ‪ -‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻔﺮد ﺑﺮ اﻟﻠﻪ اﻃﻼق ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ھﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﮐﻤﺎل در ھﻤﺮاه ﺑﻮدن دو اﺳﻢ ﺑﺎ ھﻢ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻘﺪم‪ ،‬ﻣﺆﺧﺮ‪ ،‬ﻗﺎﺑﺾ‪ ،‬ﺑﺎﺳﻂ و‪ . ...‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺳﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ھﺮدو‬
‫ﺑﺎ ھﻢ ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮏ اﻟﮫﯽ‪:‬‬
‫ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮏ اﻟﻠﻪ از ﺟﮫﺖ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﺶ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ذات اﻟﻠﻪ و ﯾﮑﺘﺎ ﺑﻮدﻧﺶ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﻟﻪ‪،‬‬
‫واﺣﺪ‪ ،‬اﺣﺪ‪ ،‬اﻟﺤﻖ‪ ،‬اﻟﺤﯽ‪ ،‬اول‪ ،‬آﺧﺮ‪ ،‬ﻇﺎھﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ از ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮏ اﻟﮫﯽ‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ و ﻗﺪرت اﻟﻠﻪ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻠﮏ‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰ‪ ،‬ﺟﺒﺎر‪،‬‬
‫ﻣﮫﯿﻤﻦ‪ ،‬ﻗﮫﺎر‪ ،‬ﻗﺎدر‪ ،‬ﻗﻮی‪ ،‬ﻣﻘﺪم‪ ،‬ﻣﺆﺧﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ آﻓﺮﯾﻨﺶ و اﯾﺠﺎد و ﮐﻤﮏ ﮐﺮدن دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻟﻖ‪،‬‬
‫ﻣﺼﻮر‪ ،‬رزاق‪ ،‬وھﺎب‪ ،‬ﮐﺮﯾﻢ‪َ ،‬ﺑ ّﺮ‪ ،‬ﻣﻘﯿﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
‫ﺑﺎرئ‪ّ ،‬‬
‫ﭼﮫﺎرم ‪ -‬ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ و اﺣﺎﻃﻪ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻤﯿﻊ‪ ،‬ﺑﺼﯿﺮ‪ ،‬ﻋﻠﯿﻢ‪ ،‬ﺧﺒﯿﺮ‪،‬‬
‫رﻗﯿﺐ‪ ،‬ﺷﮫﯿﺪ‪ ،‬ﺣﻔﯿﻆ‪ ،‬ﻣﺤﯿﻂ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ‪ -‬ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻧﺮﻣﯽ و رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رب‪ ،‬رﺣﻤﺎن‪،‬‬
‫رﺣﯿﻢ‪ ،‬رؤوف‪ ،‬ﺣﻠﯿﻢ‪ ،‬ﺣﻤﯿﺪ‪ ،‬ﺷﮑﻮر‪ ،‬ودود‪ ،‬وﻟﯽ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺮ‪ ،‬ﻗﺮﯾﺐ‪ ،‬ﻣﺠﯿﺐ‪ ،‬ﻋﻔﻮ‪ ،‬ﻏﻔﻮر‪ ،‬ﺗﻮاب‪ ،‬و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
‫ﺷﺸﻢ ‪ -‬ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ھﺪاﯾﺖ و ﺑﯿﺎن دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﺎدی‪ ،‬ﻣﺒﯿﻦ‪ ،‬وﮐﯿﻞ‪،‬‬
‫ﮐﻔﯿﻞ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
 ‫‪٧١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻼل و ﺷﮑﻮه‪ ،‬ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮏ و ﺻﻔﺎت ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و اﻓﻌﺎل ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و‬
‫ﻣﺜﺎلھﺎی ﺑﺰرﮔﯽ در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮏ اﻟﮫﯽ در دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ذات ﯾﮑﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﺻﻔﺎت‪،‬‬
‫َ‬
‫�‪] ﴾٨‬ﻃﻪ‪» .[٨ :‬اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ٱ� َ�ٓ إ ِ َ� ٰ َه إ ِ َّ� ُه َو ۖ َ ُ� ۡٱ� ۡس َما ٓ ُء ۡ ُ‬
‫ٱ� ۡس َ ٰ‬ ‫ﻣﺘﻌﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ُ َّ ﴿ .‬‬
‫آن اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ ]و[ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎمھﺎ از ِ‬
‫ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮏ اﻟﻠﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻷ دارای ﻧﺎمھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل او دﻻﻟﺖ ﻣﯽدھﻨﺪ ﮐﻪ از ﺻﻔﺎت اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ و اﯾﻦ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﯿﮑﻮ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت او از ﺑﺎ ارزشﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ و ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ و‬
‫واﺟﺐﺗﺮﯾﻦ ﻋﻠﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎمھﺎی اﻟﻠﻪ ﻷ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻠﻪ‪ :‬او ﻣﻌﺒﻮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ،‬او را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﻣﯽورزﻧﺪ و او را ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮش ﻓﺮوﺗﻦ ھﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﯿﺎزھﺎ و ﺣﺎﺟﺖھﺎ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﺗﻀﺮع ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺣﻤﺎن و رﺣﯿﻢ‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺣﻤﺖ او ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫َﻣ ِﻠﮏ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ و ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎنرواﯾﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﮏ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎ و ﭘﺎدﺷﺎھﺎن و ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻠﯿﮏ‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻮر ﺧﻮﯾﺶ را در ﭘﺎدﺷﺎھﯽاش اﺟﺮا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ اوﺳﺖ و ﺑﻪ ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﻣﯽدھﺪ و از ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﯽ را ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻗﺪوس‪ :‬از ھﺮ ﻧﻘﺺ و ﻋﯿﺒﯽ ﭘﺎک و دارای ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻼم‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ھﺮ ﻋﯿﺐ و آﻓﺖ و ﻧﻘﺺ ﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ در دﺳﺖ او‬
‫و از ﺟﺎﻧﺒﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٧٢‬‬

‫ﻣﺆﻣﻦ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ در اﻣﺎن ھﺴﺘﻨﺪ از اﯾﻦﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنھﺎ ﻇﻠﻢ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ را آﻓﺮﯾﺪه و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﺮ ﯾﮑﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﻨﺖ‬
‫ﻧﮫﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﮫﯿﻤﻦ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﺷﺎھﺪ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از آنھﺎ ﺳﺮ ﻣﯽزﻧﺪ و او ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﭼﻨﺎن ﻗﺪرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی از او ﭘﻨﮫﺎن ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ از آن ﻣﻨﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺰﯾﺰ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﺰت ﺑﺮای او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺎن ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ در ﮐﻨﺎرش ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ زور و ﻗﺪرت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭻ وﻗﺖ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد و دارای ﻗﺪرت ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت در ﺑﺮاﺑﺮش‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺮ ﻓﺮود آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺒﺎر‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮی دارد و ھﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنھﺎ اراده ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺮ آنھﺎ ﭼﯿﺮه و ﻏﺎﻟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ زور و ﻗﺪرت و ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺟﺒﺮ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اﺣﻮال آنھﺎ را ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﮑﺒﺮ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺮﺗﺮی دارد‪ .‬ﭘﺲ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی‬
‫ﺷﺒﯿﻪ او ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﺮ ﺑﺪی و ﻇﻠﻤﯽ ﺑﺮﺗﺮی دارد‪.‬‬
‫ﮐﺒﯿﺮ‪ :‬ھﺮ ﭼﯿﺰی ﻏﯿﺮ از او ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ و در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ﺑﺮای او ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﻖ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺮای ﭼﯿﺰی از ﻗﺒﻞ ﺷﺒﯿﮫﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﺑﺘﺪا ﺧﻠﻖ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم ﭼﯿﺰھﺎ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ و ﺗﻨﮫﺎ اﺳﺖ و ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺧﻼق‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ و ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ آن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﺶ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫ﺑﺎرئ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را از ﻋﺪم و ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را از ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﻧﻤﻮده و ﺧﺎﻟﺺ و ﻧﺎب ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺼﻮر‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺑﺮ ﺻﻮرتھﺎ و ﺷﮑﻞھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﮫﺖ ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ّ‬
‫و ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻮدن‪ ،‬و ﺑﺰرﮔﯽ و ﮐﻮﭼﮑﯽ‪ ،‬وزن و رﻧﮓ و ﺷﮑﻞ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫وھﺎب‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺖھﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺪاوم و ﺑﺎ ﺳﺨﺎوت ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ھﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫رزاق‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رزق او ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﯽرﺳﺪ و ھﺮ ﯾﮑﯽ از رزق او‬
‫ﻣﯽﺧﻮرد و در ﺳﺮزﻣﯿﻨﺶ ﺳﮑﻮﻧﺖ دارد‪.‬‬
 ‫‪٧٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫رازق‪ :‬رزق و روزیھﺎ را آﻓﺮﯾﺪه و ﺑﺎ ﻓﻀﻞ و ﻗﺪرت ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬آنھﺎ را ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ‬

‫رﺳﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﻔﻮر و ﻏﻔﺎر‪ :‬ﺑﻪ ﺑﺨﺸﺶ و ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻤﺎل رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ‪.‬‬
‫ﻏﺎﻓﺮ‪ :‬ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﻣﻐﻔﺮﺗﺶ وﺳﯿﻊ اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درھﺎی‬
‫ﻣﻐﻔﺮت ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮔﺸﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺎھﺮ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻ و ﻧﯿﺮو و ﻗﺪرﺗﺶ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺮﺗﺮی دارد‪ ،‬و ﮔﺮدنھﺎ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﺧﻀﻮع ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪﻧﺪ و زورﮔﻮﯾﺎن در ﺑﺮاﺑﺮش ذﻟﯿﻞ و ﺧﻮار ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﮫﺎر‪ :‬ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ھﺮ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اراده ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮی دارد و او ﭘﯿﺮوز اﺳﺖ و‬
‫ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از او ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺘﺎح‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺎ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و درھﺎی رﺣﻤﺖ‬
‫و رزق را ﺑﺮ آنھﺎ ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﺼﺮت ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻋﻠﻢ ﮐﻠﯿﺪھﺎی‬
‫ﻏﯿﺐ ﺗﻨﮫﺎ در دﺳﺖ او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯿﻢ‪ :‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای او ﻣﺨﻔﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ و ھﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﭘﻨﮫﺎن و ﻣﺨﻔﯽ ﯾﺎ ﻇﺎھﺮ و‬
‫آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﻗﻮال و اﻓﻌﺎل‪ ،‬ﭘﻨﮫﺎن و آﺷﮑﺎر را ﻣﯽداﻧﺪ و ﺗﻤﺎم ﻏﯿﺐھﺎ را ﻣﯽداﻧﺪ و ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی آ ﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺠﯿﺪ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﻌﺎل ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺰرﮔﻮار و ارﺟﻤﻨﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ‬
‫ﻧﯿﺰ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺰرﮔﻮاری او‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰ و ارﺟﻤﻨﺪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺰرﮔﯽ و‬
‫ارﺟﻤﻨﺪی و اﺣﺴﺎن و ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رب‪ :‬او ﺻﺎﺣﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﺼﺮف دارد‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ارﺑﺎﺑﺎن‪ ،‬و ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ آنھﺎ را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و آنھﺎ را ﺑﻪ اﻣﻮرﺷﺎن در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ ﭘﺎ‬
‫ﻣﯽدارد‪ .‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺮﺑﯽای ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از او وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻋﻈﯿﻢ‪ :‬در ذات و ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و ﭘﺎدﺷﺎھﯽ و ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺰرﮔﯽ و‬
‫ﺷﻮﮐﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫واﺳﻊ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺣﻤﺖ و ﻋﻠﻢ او ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ و رزق او ﭼﻨﺎن‬
‫وﺳﯿﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﯽرﺳﺪ و ﭘﺎدﺷﺎھﯽ و ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﻓﻀﻞ و اﺣﺴﺎن او‬
‫ﺑﺴﯿﺎر وﺳﯿﻊ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٧٤‬‬

‫ﮐﺮﯾﻢ‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دارای ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ و ﻧﯿﮑﯽ و ﺧﻮﺑﯽ او زﯾﺎد و ﺑﺎ‬
‫دوام ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و از ھﺮ ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺺ و آﻓﺖ ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺣﻤﻦ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻄﺎ و ﺑﺨﺸﺶ و اﺣﺴﺎن او ھﻤﻪ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺨﺸﺶ‬
‫ﻧﺰد او از ﻣﻨﻊ ﮐﺮدن ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ودود‪ :‬از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮐﺴﯽﮐﻪ از او اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬را دوﺳﺖ‬
‫دارد و ﺑﺮ آنھﺎ ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنھﺎ و دﯾﮕﺮان اﺣﺴﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮدن ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯽورزد‪.‬‬
‫ﻣﻘﯿﺖ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺣﺎﻓﻆ و اﯾﺴﺘﺎده اﺳﺖ و رزق و روزی ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﻋﻨﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻮر‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﮑﯽھﺎ را ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺪیھﺎ را ﻣﺤﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫درﺟﻪھﺎ را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺷﺎﮐﺮ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت آﺳﺎن ﺷﮑﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮش‬
‫اﺟﺮ و ﭘﺎداش زﯾﺎد ﻣﯽدھﺪ و ﻧﻌﻤﺖھﺎی زﯾﺎدی ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﮑﺮ ﮐﺮدن ﮐﻢ‪،‬‬
‫ﻧﯿﺰ راﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻟﻄﯿﻒ‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی از او ﭘﻨﮫﺎن ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻧﯿﮑﯽ‬
‫و اﺣﺴﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﭼﻨﺎن از ﺟﺎﯾﯽ ﺑﻪ آنھﺎ ﻟﻄﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬و رﯾﺰﺑﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫و ﭼﺸﻢھﺎ او را درک ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ او ﭼﺸﻢھﺎ را درک ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻠﯿﻢ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺠﺎزات ﮐﺮدن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻨﺎھﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺠﻠﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ آنھﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﯽدھﺪ ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺒﯿﺮ‪ :‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی از اﻣﻮر ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت از ﻣﺘﺤﺮک و ﺳﺎﮐﻦ‪ ،‬و ﺳﺨﻨﮕﻮ و ﺑﯽﺳﺨﻦ‪ ،‬و‬
‫ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ‪ ،‬و آﺷﮑﺎر و ﭘﻨﮫﺎن ﺑﺮای او ﻣﺨﻔﯽ و ﭘﻨﮫﺎن ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻔﯿﻆ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﻠﻢ او ھﺮ‬
‫ﭼﯿﺰی را اﺣﺎﻃﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و دوﺳﺘﺎﻧﺶ را ﻧﯿﺰ ﺣﻔﻆ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ در ﮔﻨﺎھﺎن ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ از او ﭘﻨﮫﺎن ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻤﯿﻊ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﺪاھﺎ را ﻣﯽﺷﻨﻮد و ﺷﻨﻮاﯾﯽ او ھﻤﻪی ﺻﺪاھﺎ را ﻓﺮا‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬او ﺗﻤﺎم ﺻﺪاھﺎ را ﺑﺎ اﺧﺘﻼف زﺑﺎنھﺎ و ﻟﻐﺎت و ﻧﯿﺎزھﺎ ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬ﭘﻨﮫﺎن و آﺷﮑﺎر و‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ و دور ﻧﺰد او ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٧٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﺼﯿﺮ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل و ﻧﯿﺎزھﺎی ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫آ ﮔﺎه اﺳﺖ و ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی ھﺪاﯾﺖ و ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﮔﻤﺮاھﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی از او ﻣﺨﻔﯽ و ﭘﻮﺷﯿﺪه و ﭘﻨﮫﺎن ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی از او ﻓﻮت‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ‪ ،‬اﻋﻠﯽ و ﻣﺘﻌﺎل‪ :‬او ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻠﻨﺪی و ارﺗﻔﺎع اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی‬
‫ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮه و ﻗﺪرت و ﺳﻠﻄﻨﺖ او ﻗﺮار دارد‪ .‬او ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ از او وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬او ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ از او ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﭼﻨﺎن ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮی از‬
‫او ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺣﮑﯿﻢ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ و ﻋﺪل ﺧﻮﯾﺶ در ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ ﻗﺮار‬
‫داده اﺳﺖ‪ ،‬و در آﻓﺮﯾﻨﺶ و اﻣﺮ و اﻗﻮال و اﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺛﻮاب و ﺟﺰا دادن ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬
‫َﺣﮑﻢ و ﺣﺎﮐﻢ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ھﯿﭻﮐﺲ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫َﺣ ّﯽ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﻣﯿﺮد و ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﻣﺮگ و از ﺑﯿﻦ‬
‫رﻓﺘﻨﺶ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻗﯿﻮم‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮدش ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ھﯿﭻﮐﺲ ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد و دﯾﮕﺮان را‬
‫اﺳﺘﻮار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اﻣﻮر ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و او ﭼﻨﺎن زﻧﺪه و ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭻ ﭼﺮت و ﺧﻮاﺑﯽ او را ﻓﺮا ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫واﺣﺪ و اﺣﺪ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﮐﻤﺎﻻت ﻣﺨﺼﻮص او اﺳﺖ و ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ در آنھﺎ ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮫﯿﺪ‪ :‬او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﭼﯿﺰھﺎ آ ﮔﺎھﯽ دارد و ﻋﻠﻢ او ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد و‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻮی‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﺑﺮ او ﻏﺎﻟﺐ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ھﯿﭻ ﻓﺮد‬
‫ﺗﻨﺪروﯾﯽ از دﺳﺖ او در ﻧﻤﯽرود‪ .‬او ﭼﻨﺎن ﻗﻮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪرﺗﺶ ﺑﺎﻻی ھﺮ ﻗﺪرت دﯾﮕﺮی‬
‫ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻣﺘﯿﻦ‪ :‬دارای ﻗﺪرت و ﻗﻮت زﯾﺎدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪرﺗﺶ ھﺮﮔﺰ ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد و از ﻗﺪرت و‬
‫ﻗﻮت ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ‪ :‬در ﻣﻠﮏ و ﻓﺮﻣﺎنرواﯾﯽ ﺑﺰرگ ﺧﻮﯾﺶ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺪﺑﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻟﯽ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﺶ ﻣﺤﺒﺖ دارد و آنھﺎ را ﻧﺼﺮت و ﮐﻤﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٧٦‬‬

‫ﺣﻤﯿﺪ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و‬
‫اﻓﻌﺎل و اﻗﻮال و اﺣﺴﺎن و ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﻣﻘﺎم و ﺛﻮاب و ﺟﺰای ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫او ﺣﻤﯿﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﺮ ذرهای ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﺷﮑﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻤﺪ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺰرﮔﯽ و ﺑﺰرﮔﻮاری و ﺳﺨﺎوت و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻪ اوج ﮐﻤﺎل‬
‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و در ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﺮدن ﻧﯿﺎزھﺎ ﺑﯽﻧﯿﺎز اﺳﺖ و دﯾﮕﺮان ﺑﻪ او ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ھﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺗﻨﮫﺎ اﺳﺖ و ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻗﺪﯾﺮ‪ ،‬ﻗﺎدر و ﻣﻘﺘﺪر‪ :‬دارای ﻗﺪرت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ و از ﭼﻨﺎن ﻗﺪرﺗﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ او را ﻋﺎﺟﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی از ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮهی او ﺑﯿﺮون‬
‫ﻧﻤﯽرود‪ .‬او دارای ﻗﺪرت ﮐﺎﻣﻞ و داﯾﻢ و ﻓﺮاﮔﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬او ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪرت‬
‫را در وﺟﻮد ھﺮ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪی ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﮐﯿﻞ‪ :‬اﻣﻮر ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ و ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻔﯿﻞ‪ :‬ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮ ھﺮ ﻧﻔﺴﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻔﺎﻟﺖ رزق دادن‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺮ ﻋﮫﺪهی او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺼﺎﻟﺢ آنھﺎ را رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬رزق و روزی‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻨﯽ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﯽﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻖ‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﺷﮏ و ﮔﻤﺎﻧﯽ در وﺟﻮدش ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺑﺮ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻣﺨﻔﯽ و ﭘﻨﮫﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﯿﻦ‪ :‬ﺑﺮای ﭼﺸﻢھﺎ و ﺑﯿﻨﺎﯾﯽھﺎ واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ .‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮﯾﺶ راهھﺎی ﻧﺠﺎت دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت را ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮر‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ را ﻧﻮراﻧﯽ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ و ﻗﻠﺐھﺎی ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫را ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﯾﻤﺎن ﻣﻨﻮر ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫دارﻧﺪهی ﺟﻼل و اﮐﺮام‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﺳﺖ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻮرد ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ و‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬او ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ و رﺣﻤﺖ و اﺣﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫َﺑ ّﺮ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻋﻄﻮﻓﺖ دارد و ﺑﻪ آنھﺎ اﺣﺴﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮاب‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪی ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﮔﻨﺎه آﻧﺎن را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺑﻪ را آﻓﺮﯾﺪه و آن را از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
 ‫‪٧٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻋﻔﻮ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸﺶ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن وﺳﯿﻊﺗﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮﺑﻪ و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫رؤوف‪ :‬او ﺻﺎﺣﺐ رأﻓﺖ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻟﻄﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اول‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از او ﭼﯿﺰی ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﺧﺮ‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از او ﻧﯿﺰ ﭼﯿﺰی وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻇﺎھﺮ‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺗﺮ از او ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻃﻦ‪ :‬ﭘﺎﯾﯿﻦ او ﻧﯿﺰ ﭼﯿﺰی ﻗﺮار ﻧﺪارد‪.‬‬
‫وارث‪ :‬ﺑﻌﺪ از‪ ،‬از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﻣﺮﺟﻊ و ﻣﺼﺪر ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ و‬
‫او زﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﻣﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﯿﻂ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺣﺎﻃﻪ دارد و ﻗﺪرﺗﺶ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﻓﺮا‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﭘﺲ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﻗﺪرت ﻧﺪارد از ﺳﯿﻄﺮهی او ﺑﯿﺮون رود ﯾﺎ ﻓﺮار ﮐﻨﺪ و‬
‫ﻋﻠﻢ او ﺗﻤﺎم ﭼﯿﺰھﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻌﺪاد ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮﯾﺐ‪ :‬ﺑﻪ ھﺮﮐﺴﯽ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻋﻮﺗﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺮد ﺑﺎ اﻧﻮاع‬
‫ﻋﺒﺎدت و اﺣﺴﺎن ﺑﻪ او ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ھﺎدی‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ آنھﺎ ھﺪاﯾﺖ و ﺳﻮق ﻣﯽدھﺪ و‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮی ھﺮ ﺧﻮﺑﯽ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و راه ﺣﻖ را از ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺮای آنھﺎ ﻧﻤﺎﯾﺎن و‬
‫آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻊ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای او ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺷﺒﯿﮫﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺑﺪون‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺎﻃﺮ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده و آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ را ﻧﯿﺰ از ﻋﺪم‬
‫ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺎﻓﯽ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﯿﺎزھﺎ و ﺿﺮورتھﺎی ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺎﻟﺐ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﺮ ﻃﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪهای ﭘﯿﺮوز‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﻧﮑﻨﺪ و رد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و‬
‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ او را ﻣﻨﻊ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫ﻟﻐﻮ ﺣﮑﻢ او را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻧﺎﺻﺮ و ﻧﺼﯿﺮ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﭘﯿﺮوانﺷﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎنﺷﺎن ﯾﺎری‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﺼﺮت ﮐﺮدن و ﯾﺎری دادن‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٧٨‬‬

‫ﻣﺴﺘﻌﺎن‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ھﻤﮑﺎری ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از او ھﻤﮑﺎری و‬

‫ﮐﻤﮏ ﻃﻠﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دوﺳﺘﺎن و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ از او درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬او ھﻤﻪی آنھﺎ را‬
‫ﮐﻤﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮل و ﻗﺪرﺗﯽ ﻓﻘﻂ از ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دارﻧﺪهی ﻣﻌﺎرج‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی او‬
‫ﻋﺮوج ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ و اﻗﻮال ﭘﺎک و ﻧﯿﮑﻮ ﺑﻪ ﺳﻮی او ﺻﻌﻮد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫َ‬
‫دارﻧﺪهی ﻃﻮل‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﻞ و ﻧﻌﻤﺖ و اﺣﺴﺎن و ﺑﺨﺸﺶ را ﺑﺮای‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ در ھﺮ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮔﺴﺘﺮاﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دارﻧﺪهی ﻓﻀﻞ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ و ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺴﺎب و ﺷﻤﺎرش ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺮﺗﺮی دارد‪.‬‬
‫رﻓﯿﻖ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﻓﻖ و اھﻞ آن را دوﺳﺖ دارد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﮫﺮﺑﺎن‬
‫و ﺑﺎ رأﻓﺖ اﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻟﻄﻒ ﻣﯽورزد‪.‬‬
‫ﺟﻤﯿﻞ‪ :‬در ذات و اﻓﻌﺎل و ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت ﺧﻮﯾﺶ زﯾﺒﺎﺳﺖ و در ھﺮ ﭼﯿﺰی زﯾﺒﺎﯾﯽ و‬
‫ﺟﻤﺎل را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﯿﺐ‪ :‬از ھﺮ ﻧﻘﺺ و ﻋﯿﺐ و آﻓﺘﯽ ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ .‬او ﭘﺎک اﺳﺖ و ﭘﺎﮐﯽ را در‬
‫ھﺮﭼﯿﺰ ﭘﺎﮐﯽ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻓﯽ‪ :‬او ﺗﻨﮫﺎ و ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ و ﺑﺮای ھﺮ ﺑﯿﻤﺎری و آﻓﺘﯽ‪ ،‬ﺷﻔﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﺷﻔﺎ را در‬
‫ھﺮ داروﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُﺳ ّﺒﻮح‪ :‬از ھﺮ ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺼﯽ ﭘﺎک اﺳﺖ‪ .‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺳﻤﺎنھﺎی ھﻔﺖﮔﺎﻧﻪ و‬
‫زﻣﯿﻦھﺎی ھﻔﺖ ﻃﺒﻘﻪ او را ﺗﺴﺒﯿﺢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺑﺎ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺗﺴﺒﯿﺢ او را‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮑﻮ و ﺻﻔﺎت ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺨﺼﻮص اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ِوﺗﺮ‪ :‬او ﺗﻨﮫﺎی ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ و ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺷﺒﯿﮫﯽ ﻧﺪارد‪ .‬او ﻓﺮد اﺳﺖ و وﺗﺮ را در‬
‫اﻋﻤﺎل و ﻋﺒﺎدات دوﺳﺖ دارد‪.‬‬
‫دﯾﺎن‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎداش و ﺟﺰا ﻣﯽدھﺪ‬ ‫ّ‬
‫و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﯿﻦ آﻧﺎن ﻗﻀﺎوت و داوری ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪم و ﻣﺆﺧﺮ‪ :‬ھﺮﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﺮﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ‬ ‫ﱢ‬
‫ﻣﯽاﻧﺪازد و ھﺮﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد و ھﺮﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآورد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻋﺰت ﻣﯽدھﺪ و ھﺮﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ذﻟﯿﻞ و ﺧﻮار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪٧٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻣﻨﺎن‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدن‪ ،‬ﻣﯽدھﺪ و زﯾﺎد ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎنھﺎ و روزﮔﺎر ﺑﺎ اﻧﻮاع اﺣﺴﺎن و اﻧﻌﺎم و رزق و ﺑﺨﺸﺶ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺖ ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺑﺾ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻤﺎل ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬از ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‬
‫ﻧﯿﮑﯽ و ﺧﻮﺑﯽاش را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﺟﻤﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺳﻂ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﺸﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﯽﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ و‬
‫رزق ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﺮﯾﮏ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﯽﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫َﺣ ِﯿﯽ و ِﺳﺘﯿﺮ‪ :‬او اﻓﺮاد ﺑﺎ ﺣﯿﺎ و اھﻞ ﭘﻮﺷﺶ از ﺑﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ دارد و ﮔﻨﺎھﺎن و‬
‫ﻋﯿﺐھﺎی زﯾﺎدی از ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﺣﯿﺎ دارد از اﯾﻦﮐﻪ ﮐﺴﯽ او را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و او آن‬
‫را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و اﺟﺎﺑﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺪ‪ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺮوری و ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ و ﻗﻮت و ﻗﺪرت و ﺳﺎﯾﺮ ﺻﻔﺎت‬ ‫ّ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﯾﺎد ﺷﺪن اﯾﻤﺎن‬

‫اﺳﺎس دﯾﻦ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ و ﯾﻘﯿﻦ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ ذات و ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت او و اﻓﻌﺎل و‬
‫ﺧﺰاﯾﻦ و وﻋﺪه و وﻋﯿﺪھﺎی اﻟﮫﯽ و ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎی آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﺒﻨﺎ و ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﺷﺪن ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل و ﻋﺒﺎدتھﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﺰرگ اﺳﺘﻮار‬
‫اﺳﺖ و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﯾﻦ اﯾﻤﺎن ﺿﻌﯿﻒ و ﻧﺎﻗﺺ ﺷﻮد‪ ،‬اﻋﻤﺎل و ﻋﺒﺎدتھﺎ ﻧﯿﺰ ﺿﻌﯿﻒ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و اﺣﻮال ﺑﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ اﻟﮫﯽ ﻧﺎزل ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ از ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺮای ﺗﺤﺼﯿﻞ اﯾﻦ‬
‫اﯾﻤﺎن و زﯾﺎد ﺷﺪن آن‪ ،‬ﭼﮫﺎر ﻧﻮع ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﻻزم اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻼش ﺑﺮای ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‬
‫آن‪ ،‬ﺗﻼش ﺑﺮای ﺣﻔﻆ آن‪ ،‬ﺗﻼش ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده از آن و ﺗﻼش ﺟﮫﺖ ﻧﺸﺮ آن‪.‬‬
‫و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮای ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻼشھﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﯿﺰد‪ ،‬اﻟﻠﻪ او را ﺑﻪ راهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد‬
‫رﺿﺎﯾﺘﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫َ َّ َ َ ٰ َ ُ ْ َ َ َ ۡ َ َّ ُ ۡ ُ ُ َ َ َّ َّ َ َ‬
‫ٱ� ل َم َع‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين �هدوا �ِينا �هدِ�نهم سبلنا ۚ �ن‬
‫سن َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫�‪] ﴾٦٩‬اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[٦٩ :‬‬ ‫ٱل ُمح ِ ِ‬
‫ً‬
‫]ﺧﺸﻨﻮدی[ ﻣﺎ ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ راهھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ھﺪاﯾﺖ‬
‫ِ‬ ‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در راه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٨٠‬‬
‫َ ٌ َّ‬ ‫ُ َ َ ُّ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺎ�‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺎن‬ ‫ﻳﻤ‬‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫؟‬ ‫ﻞ‬‫ﻀ‬ ‫ﻓ‬ ‫أ‬ ‫ﻞ‬
‫ِ‬ ‫ﻤ‬ ‫اﻟﻌ‬ ‫ي‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬‫ﻞ‬‫ﺌ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ُ َّ َ َ َ َ‬
‫ا�« ِ�ﻴﻞ‪َّ � :‬ﻢ َﻣﺎذا؟ ﻗﺎل‪َ » :‬ﺣ ٌّﺞ‬ ‫ﻴﻞ ِ‬
‫َ‬
‫اﺠﻟﻬﺎد ِﻲﻓ ﺳ ِب ِ‬
‫ﻮﻪﻟ«‪�ِ .‬ﻴﻞ‪� :‬ﻢ ﻣﺎذا؟ ﻗﺎل‪ِ » :‬‬
‫ُ‬
‫َو َرﺳ ِ ِ‬
‫َ ُْ ٌ ‪١‬‬
‫ﻣﺮﺒور«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ از رﺳﻮل ج ﺳﺆال ﮐﺮد‪ :‬ﭼﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﻓﻀﯿﻠﺖ‬
‫زﯾﺎدی دارد؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن ﭼﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ‪ .‬دوﺑﺎره ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن ﭼﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﻓﻀﯿﻠﺖ‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮی دارد؟ رﺳﻮل ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﺞ ﻣﻘﺒﻮل‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ِّ ُ َّ َ ُ َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ‬
‫ﻲﺒ ج‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬اﺪﻟﻳﻦ اﻨﻟ ِﺼﻴﺤﺔ« ﻗﻠﻨﺎ‪ :‬لِﻤﻦ؟ ﻗﺎل‪ِ ِ » :‬‬
‫�‬ ‫اﺪﻟاري س أ َّن اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ ﺗَﻤﻴﻢ َّ‬
‫ِ ٍ‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬
‫� َو َﺎﻋ َّﻣ ِﺘ ِﻬﻢ«‪.‬‬
‫ْ ‪٢‬‬ ‫َوﻟﻜﺘَﺎﺑﻪ َول َﺮ ُﺳﻮﻪﻟ َوﻷﺋ َّﻤﺔ ال ُﻤ ْﺴﻠﻤ َ‬
‫ِِ‬ ‫ِ ِ ِِ ِ ِِ ِ ِ ِ‬
‫ﺗﻤﯿﻢ داری س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ‬
‫اﺳﺖ«‪ .‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﺮای ﭼﻪ ﮐﺴﯽ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺶ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‪،‬‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻋﻤﻮم آﻧﺎن«‪.‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﺎ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ ﻣﻌﺎﺻﯽ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻗﺺ و ﮐﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ُۡ ۡ َ َۡ َ ُ ْٓ‬ ‫ُ َ َّ ٓ َ َ َ َّ َ َ ُ ُ‬
‫وب ٱلمؤ ِمن ِ� ل ِ�دادوا‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬هو ٱ�ِي أنزل ٱلسكِينة ِ� قل ِ‬
‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ ٰ ٗ َّ َ َ ٰ ۡ َ َّ ُ ُ ُ َّ َ ٰ َ ٰ َ ۡ َ ِ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫�ض و�ن ٱ� عل ِيما حكِيما‪﴾٤‬‬ ‫ت وٱ� �‬ ‫إِي�نا مع إ ِي�ن ِ ِهمۗ و ِ� ِ جنود ٱلس�� ِ‬
‫]اﻟﻔﺘﺢ‪.[٤ :‬‬
‫»اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ دلھﺎی ﻣﺆﻣﻨﺎن آراﻣﺶ ﻧﺎزل ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﯿﻔﺰاﯾﻨﺪ؛ و ﺳﭙﺎھﯿﺎن‬
‫آن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ داﻧﺎی ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ از ِ‬
‫َۡ‬ ‫ُ ُ َ ُ‬ ‫َ َٓ ُ َ ۡ ُ َ‪ۡ َ ٞ‬‬
‫ورة ف ِمن ُهم َّمن َ�قول �يُّ� ۡم َزادت ُه‬‫نزلت س‬
‫‪ .٢‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذا ما أ ِ‬
‫َ ٰ ٓ َ ٰ ٗ َ َ َّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ ٰ ٗ َ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾١٢٤‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١٢٤ :‬‬ ‫� ِذه ِۦ إِي�نا ۚ فأما ٱ�ِين ءامنوا فزاد�هم إِي�نا وهم �ستب ِ‬
‫»و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﻮرهای ﻧﺎزل ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن ]ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ[ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ‬
‫اﯾﻤﺎن ﮐﺪامﯾﮏ از ﺷﻤﺎ اﻓﺰود؟«‪ .‬اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن‬
‫ِ‬ ‫ﺳﻮره‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ]ﺑﻪ آن[ ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٥‬‬
 ‫‪٨١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ُ ْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬
‫ﻮل اﷲ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻻ ﻳَ ْﺰ� َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫� ﻳَ ْﺰ ِ� َوﻫ َﻮ ُمﺆ ِﻣ ٌﻦ‪،‬‬
‫الﺰا� ﺣ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .٣‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ُ‬ ‫� �َ ْ َ‬ ‫َ َْ ُ َُ َ ُ ْ ٌ ََ َْ َ ُ ْ‬
‫اﺨﻟ َ ْﻤ َﺮ ﺣ َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َّ ُ‬
‫ﺮﺸ ُ� َﻬﺎ َوﻫ َﻮ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺴق وﻫﻮ مﺆ ِﻣﻦ‪ ،‬وﻻ �ﺮﺸب‬ ‫ﺎرق ِﺣ� � ِ‬ ‫ﺮﺴق الﺴ ِ‬‫وﻻ � ِ‬
‫ُ ْ ٌ ‪١‬‬
‫مﺆ ِﻣﻦ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬زﻧﺎﮐﺎر ھﻨﮕﺎم ارﺗﮑﺎب ﻋﻤﻞ‬
‫زﻧﺎ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬دزد ھﻨﮕﺎم دزدی ﮐﺮدن‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ و ﺷﺮاﺑﺨﻮار ھﻨﮕﺎم‬
‫ﺧﻮردن ﺷﺮاب‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َ ْ ُ ُ َ َّ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ﺎر ﻣﻦ ﻗﺎل ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا�‪ ،‬و ِ� ﻗﻠ ِﺒ ِﻪ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ﺮ‬‫�‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﻲﺒ‬‫‪ْ �َ .٤‬ﻦ أ� َ ٍﺲ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ا�‪َ ،‬و� ﻗَﻠْﺒ ِﻪ َو ْز ُن ﺑُﺮ ٍةَّ‬ ‫ﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ َّ ُ‬‫َ ْ ُ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ َّ َ ْ َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎر ﻣﻦ ﻗﺎل ِ ِ‬ ‫�‪ ،‬و�ﺮج ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬ ‫وزن ﺷ ِﻌ� ٍة ِﻣﻦ ﺧ ٍ‬
‫َ ْ ُ َ َّ ْ َ ْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ِﻣ ْﻦ َﺧ ْ�‪َ ،‬و َ�ْ ُﺮ ُج ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ َ ْ َ َ َ َ‬
‫�« ﻗﺎل‬ ‫ﺎر ﻣﻦ ﻗﺎل ﻻ إِﻪﻟ ِإﻻ ا�‪ َ ،‬و ِ� ﻗﻠ ِﺒ ِﻪ وزن ذر ٍة ِﻣﻦ ﺧ ٍ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ْ ٍ َّ َ َ َ‬
‫ﺎن«‬ ‫َّ‬
‫ا�‪ :‬ﻗﺎل أﺑﺎن‪ ،‬ﺣﺪ�ﻨﺎ �ﺘﺎدة‪ ،‬ﺣﺪ�ﻨﺎ أ�ﺲ‪ ،‬ﻋﻦ اﻨﻟ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج‪ِ » :‬ﻣﻦ إِﻳﻤ ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫أﺑﻮ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ َ َ ْ َْ‬
‫ﻣﺎﻜن » ِﻣﻦ ﺧ ٍ‬
‫�«‪.‬‬
‫اﻧﺲ س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﻻاﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازهی ﯾﮏ داﻧﻪی ﺟﻮ اﯾﻤﺎن در دل او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از دوزخ ﺑﯿﺮون آورده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫ﻻاﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ را ﺑﺮ زﺑﺎن آورد و ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﯾﮏ داﻧﻪی ﮔﻨﺪم اﯾﻤﺎن در دل او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از‬
‫دوزخ ﺑﯿﺮون آورده ﻣﯽﺷﻮد و ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﻻاﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﯾﮏ داﻧﻪی‬
‫ذرت اﯾﻤﺎن در دﻟﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از دوزخ ﺑﯿﺮون ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﺟﺎی ﻟﻔﻆ‬
‫»ﺧﯿﺮ«‪» ،‬اﯾﻤﺎن« ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ اﯾﻤﺎن در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ اﻣﺮ را ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی آﺷﮑﺎر ﯾﺎ ﭘﻨﮫﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﮐﻮﭼﮏ و ﯾﺎ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی او اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی آﺳﻤﺎن‪ ،‬زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻋﺮش‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬درﯾﺎھﺎ‪ ،‬ﮐﻮهھﺎ‪ ،‬اﻧﺴﺎنھﺎ‪،‬‬
‫َّ ُ َ‬
‫ٱ� �ٰل ُِق‬ ‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﮔﯿﺎھﺎن و ﺟﻤﺎدات و آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ ﻧﯿﺰ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪﴿ .‬‬
‫َ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ّ َ ۡ َ ُ َ َ َٰ ُ ّ‬
‫ت َوٱ� �ِ‬ ‫ا� ُد َّ َ َ‬
‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬
‫�ءٖ َو� ِيل‪�ُ ٦٢‬ۥ َمق ِ‬
‫�ض وٱ�ِين �فروا‬ ‫� ِ‬ ‫� �ءٖ� وهو‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ت ٱ�ِ أو��ِك هم ٱل� ِ�ون‪] ﴾٦٣‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٦٣-٦٢ :‬‬ ‫�� ٰ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٧٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٨٢‬‬
‫»اﻟﻠﻪ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ]ﻧﮕﮫﺒﺎن و[ ﮐﺎرﺳﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻠﯿﺪ‬
‫ً‬
‫آن اوﺳﺖ؛ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت اﻟﮫﯽ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬‫ﮔﻨﺠﯿﻨﻪھﺎی آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ از ِ‬
‫زﯾﺎﻧﮑﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﺮش‪ ،‬آﺳﻤﺎنھﺎ‪ ،‬زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎه‪ ،‬ھﻮا‪ ،‬آب‪ ،‬درﯾﺎ‪ ،‬ﮐﻮه‪ ،‬ﻣﺮدم‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪،‬‬
‫ﺟﻦ‪ ،‬ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬و ﺗﻤﺎم ذرات ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺷﯽء و ﭼﯿﺰ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی ھﻤﻪی آنھﺎﺳﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﻗﺪرت دارد و آ ﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ و ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﻢ و ﻓﮑﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و در‬
‫آﯾﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﺟﮫﺎن و آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ ﻧﮕﺎه و ﺗﻔﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ اﯾﻤﺎن در ﻗﻠﺐھﺎی‬
‫ﻣﺎ ﻣﺤﮑﻢ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ٱنظ ُروا ْ َماذَا � َّ َ َ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫�ض َو َما �غ ِ�‬
‫ت َوٱ� ِ �‬
‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ق ِل‬
‫ُ َ َ َّ ۡ َ‬ ‫َ‬
‫ت َوٱ�ُّذ ُر عن ق ۡو�ٖ � يُؤم ُِنون‪] ﴾١٠١‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[١٠١ :‬‬
‫ٱ�� ٰ ُ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺑﮕﻮ‪» :‬ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﮐﻪ ]ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی روﺷﻦ اﻟﻠﻪ[ در آﺳﻤﺎنھﺎ و‬
‫ِ‬
‫زﻣﯿﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟« و]ﻟﯽ ھﻤﮥ[ ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎ و ھﺸﺪارھﺎ‪ ،‬ﺑﺮای ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻮدی ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ«‪.‬‬
‫َۡ َ ُ ٓ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ َ ٰ ُ ُ‬
‫وب أ�فال َها‪﴾٢٤‬‬
‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أف� �تدبرون ٱلقرءان أم � قل ٍ‬
‫]ﻣﺤﻤﺪ‪.[٢٤ :‬‬
‫»آﯾﺎ در ﻗﺮآن ّ‬
‫ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﻗﻔﻞھﺎ]ی ﻏﻔﻠﺖ[ ﺑﺮ دلھﺎﯾﺸﺎن ﻧﮫﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ؟«‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را آﻓﺮﯾﺪه و در آنھﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺸﻢ را آﻓﺮﯾﺪه و در آن اﺛﺮ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮش را‬
‫ﺧﻠﻖ ﮐﺮده و در آن اﺛﺮ ﺷﻨﻮاﯾﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن را آﻓﺮﯾﺪه و در آن اﺛﺮ ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ را اﯾﺠﺎد ﮐﺮده و در آن اﺛﺮ ﻧﻮر را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﺗﺶ را آﻓﺮﯾﺪه و در آن اﺛﺮ ﺳﻮﺧﺘﻦ را ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬درﺧﺘﺎن را آﻓﺮﯾﺪه و در آن اﺛﺮ‬
‫ﻣﯿﻮه و ﻧﺘﯿﺠﻪ دادن ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ او ﻣﺎﻟﮏ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ و در‬
‫آنھﺎ ﺗﺼﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﻨﮫﺎ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد و ﺗﺪﺑﯿﺮ اﻣﻮر را ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ھﺮ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﭼﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬و در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﻪی‬
‫آنھﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺤﺘﺎج اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﮏ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر و ﯾﺎری ﮐﺮدن ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎﻟﮏ ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﯽ و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٨٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﻟﻠﻪ ﻣﺎﻟﮏ ھﻤﻪی آنھﺎﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﺑﻪ او ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و او از ھﻤﻪ‬
‫ﺑﯽﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﭘﺎک ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﮫﺎن ﻗﺪرت ﺗﺼﺮف دارد و ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﺗﺪﺑﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬او در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬در آبھﺎ و درﯾﺎھﺎ‪ ،‬در آﺗﺶ و ﺑﺎد‪ ،‬در ﺟﺎنھﺎ و‬
‫ﮔﯿﺎھﺎن‪ ،‬در ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺟﻤﺎدات‪ ،‬در رؤﺳﺎ و وزﯾﺮان‪ ،‬در ﻓﻘﯿﺮان و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان‪ ،‬در ﺿﻌﯿﻔﺎن‬
‫و اﻗﻮﯾﺎ و در ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ و ھﻤﻪ ﮐﺲ ﺗﺼﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬او اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد و‬
‫ھﻤﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ در ﻗﺒﻀﻪ و اﺧﺘﯿﺎر او ﻗﺮار دارﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮ و دﺳﺘﻮرش‬
‫ﺧﻀﻮع دارﻧﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ُۡ ۡ َ َ ََ ُٓ ََ ُ‬ ‫َّ ُ َّ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ ُ ۡ‬ ‫ُ‬
‫�ع‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ء‬ ‫ا‬‫ش‬ ‫�‬ ‫ن‬‫م‬ ‫ك‬ ‫ل‬‫م‬ ‫ٱل‬ ‫�‬ ‫كت ِ‬
‫ؤ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ق ِل ٱللهم �ل ِك ٱلمل ِ‬
‫� َ ۡ‬ ‫ۡ ُ ۡ َ َّ َ َ ٓ ُ َ ُ ُّ َ َ َ ٓ ُ َ ُ ُّ َ َ َ ٓ ُ َ َ ۡ َ ۡ ُ َّ َ َ َ ٰ ُ ّ‬
‫�ءٖ‬ ‫ٱلملك مِمن �شاء وتعِز من �شاء وتذِل من �شاء ۖ �ِيدِك ٱ�� ۖ إِنك � ِ‬
‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫�ر ُج ۡٱل َ َّ‬ ‫َّ ۡ َ ُ ۡ‬ ‫قَدِير‪ ٢٦ٞ‬تُول ُِج َّ ۡ‬
‫ٱ� َل � ٱ�َّ َهار َوتُول ُِج ٱ�َّ َه َ‬
‫ت َو� ِر ُج‬ ‫� م َِن ٱل َم ّي ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ل‬
‫ِ�‬ ‫ٱ�‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ار‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اب‪] ﴾٢٧‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٢٧-٢٦ :‬‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ت م َِن ۡٱل َ ّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ ُ‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ٱل ۡ َم ّي َ‬
‫�ۖ وترزق من �شاء بِغ�ِ حِس ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﯽ و‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﺎراﻟﮫﺎ‪ ،‬ای‬
‫از ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺑﺎزﭘﺲ ﻣﯽﮔﯿﺮی؛ و ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ ﻋﺰت ]و ﻗﺪرت[‬
‫ﻣﯽدھﯽ و ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﯽ ﺧﻮار ﻣﯽداری‪] .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ [،‬ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ و ﺑﯽﮔﻤﺎن‪،‬‬
‫ﻃﻮل‬‫ﺗﻮ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‪ .‬ﺷﺐ را ﺑﻪ روز در ﻣﯽآوری و روز را ﺑﻪ ﺷﺐ در ﻣﯽآوری ]و از ِ‬
‫]ﻣﻮﺟﻮد[ زﻧﺪه را از ]ﻣﺎدۀ[ ﺑﯽﺟﺎن ﺑﯿﺮون ﻣﯽآوری‬
‫ِ‬ ‫ﯾﮑﯽ ﻣﯽﮐﺎھﯽ و ﺑﺮ دﯾﮕﺮی ﻣﯽاﻓﺰاﯾﯽ[ و‬
‫آﻣﺪن‬
‫ِ‬ ‫روﯾﺶ ﮔﯿﺎه از داﻧﻪ[ و ]ﻣﺎدۀ[ ﺑﯽﺟﺎن را از ]ﻣﻮﺟﻮد[ زﻧﺪه ﺧﺎرج ﻣﯽﺳﺎزی ]= ﺑﯿﺮون‬ ‫]= ِ‬
‫ﺗﺨﻢ از ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن[ و ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ‪ ،‬ﺑﯽﺷﻤﺎر روزی ﻣﯽدھﯽ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﻟﻠﻪ ﻷ در ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﺑﺎ ﻗﺪرت و ﺣﮑﻤﺖ و ﻋﻠﻢ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺼﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ھﺮ‬
‫ﻃﻮر و ھﺮ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪.‬‬
‫ﭼﯿﺰی را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد و ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺄﺛﯿﺮ آن را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت‬
‫ﭼﺸﻢ وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮش وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻤﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬زﺑﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬درﯾﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﻏﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬آﺗﺶ وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﺳﻮزاﻧﺪ‪ ،‬و اﻟﻠﻪ ﭘﺎک ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫ھﺮ ﻃﻮری ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺗﺼﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻘﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از او وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫او ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎ و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ و ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﻗﺪرت دارد‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٨٤‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻗﻠﺐھﺎ ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﭼﯿﺰی ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ ﺑﺪون اﯾﻦﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎر آن ﭼﯿﺰ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ آن ﭼﯿﺰ واﺑﺴﺘﻪ ھﺴﺘﻨﺪ و از آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی آن ﭼﯿﺰ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﯽﻋﯿﺐ و‬
‫ﭘﺎک اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ و اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن‪ ،‬از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ‬
‫آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و ﺧﺎﻟﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺳﯿﻢ‪ .‬و از ﺗﺼﻮﯾﺮ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮐﺴﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫اﺳﺖ و ھﺮ ﭼﯿﺰی را آﻓﺮﯾﺪه و ﺑﻪ آن ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻨﮫﺎ او را ﮐﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ و‬
‫ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫َ‬
‫�ض أ َّمن َ� ۡمل ُِك َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َ َ ۡ ُ ُ ُ ّ َ َّ ٓ ۡ‬
‫ٱلس ۡم َع‬ ‫ٱلس َماءِ َوٱ� ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل من يرزق�م مِن‬
‫ۡ َ َ َ ُ َ ّ ۡ َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫� م َِن ٱل ۡ َم ّ‬ ‫َ ۡ َۡ َ َٰ َ َ ُۡ‬
‫� ومن يدب ِ ُر ٱ�م َر ۚ‬ ‫ت م َِن ٱل ّ‬ ‫خر ُج ٱل َم ّي َ‬‫َُ ۡ‬
‫�‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ي‬ ‫�ر ُج ۡٱل َ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وٱ�ب�ر ومن ِ‬
‫َ َ ُ ُ َّ ُ َ ُّ ُ ُ ۡ َ ُّ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ّ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ُ ُ َ َّ ُ َ ُ ۡ َ َ ُ َ‬
‫ٱ�ۚ �قل أف� � َّتقون‪ ٣١‬ف�ٰل ِ�م ٱ� ر��م ٱ�ق ۖ �ماذا �عد ٱ� ِق إِ�‬ ‫فسيقولون‬
‫َّ َ ٰ ُ َ َ َّ ٰ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫�فون‪] ﴾٣٢‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[٣٢-٣١ :‬‬ ‫ٱلض�ل ۖف�� ت‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺑﮕﻮ‪» :‬ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ از آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ روزی ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ؟ ﯾﺎ‬
‫]ﻣﻮﺟﻮد[ زﻧﺪه را از ]ﻣﺎدۀ[ ﺑﯽﺟﺎن‬
‫ِ‬ ‫ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﻮشھﺎ و دﯾﺪﮔﺎن ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ؟ و ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫]ﻣﻮﺟﻮد[ زﻧﺪه ﺧﺎرج ﻣﯽﺳﺎزد؟ و ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺎر‬‫ِ‬ ‫ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد و ]ﻣﺎدۀ[ ﺑﯽﺟﺎن ﻣﺮده را از‬
‫]ﺟﮫﺎن و ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن[ را ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟« ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻟﻠﻪ«‪ .‬ﭘﺲ ﺑﮕﻮ‪» :‬آﯾﺎ ﭘﺮوا ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ؟« و‬
‫ﭘﺲ از ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺟﺰ ﮔﻤﺮاھﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ]از ﺣﻖ[ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫ﭼﮫﺎرم ‪ -‬اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺨﺰن ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺷﯿﺎ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ‬
‫وﺟﻮد دارد و ﻧﺰد ﻏﯿﺮ او ﭼﯿﺰی ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺰن آن ﻧﺰد اﻟﻠﻪ اﺳﺖ؛ ﻣﺨﺰن ﻋﻠﻢ‪ ،‬ھﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﻧﻮر‪،‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬اﺧﻼق‪ ،‬ﻏﺬا‪ ،‬ﻧﻮﺷﯿﺪن‪ ،‬داﻧﻪھﺎ‪ ،‬ﻣﯿﻮهھﺎ‪ ،‬آبھﺎ‪ ،‬ﺑﺎدھﺎ‪ ،‬ﮐﻮهھﺎ و دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ .‬ﻣﺨﺰن ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ‪ ،‬آن را از‬
‫اﻟﻠﻪ ﻃﻠﺐ و درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻋﺒﺎدات و ﻃﺎﻋﺖھﺎی ﺑﯿﺶﺗﺮی اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﯿﻢ‪ .‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﭘﺎک و ﺑﯽﻋﯿﺐ‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﻨﻨﺪهی ﻧﯿﺎزھﺎ و اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪهی ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎﺳﺖ‪ .‬او ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﺳﺆال ﺷﻮﻧﺪه و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻋﻄﺎﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻋﻄﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻨﻊ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻄﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫�ء إ َّ� ع َ‬
‫ِندنَا َخ َزآ� ُن ُهۥ َو َما ُ� َ ّ‬ ‫ّ َ‬
‫�ِ ُ� ٓۥ إِ� بِق َد ٖر‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن مِن ۡ ٍ ِ‬
‫ُ‬
‫َّم ۡعلو ٖ�‪] ﴾٢١‬اﻟﺤﺠﺮ‪.[٢١ :‬‬
 ‫‪٨٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫»و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪھﺎﯾﺶ ﻧﺰد ﻣﺎﺳﺖ و ﻣﺎ آن را ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازهای ّ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ‬
‫ﻓﺮو ﻧﻤﯽﻓﺮﺳﺘﯿﻢ«‪.‬‬

‫ﻗﺪرت اﻟﻠﻪ ﻷ‪:‬‬

‫اﻟﻠﻪ ﻷ در ھﺮ ﭼﯿﺰی ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻖ دارد‪:‬‬
‫‪ .١‬ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت ﺑﺎ اﺳﺒﺎب ﻋﻄﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و رزق ﻣﯽدھﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ آب را ﺳﺒﺒﯽ‬
‫ﺑﺮای روﯾﺎﻧﺪن ﮔﯿﺎھﺎن‪ ،‬ﺟﻤﺎع ﮐﺮدن ﺑﺎ زن را ﺳﺒﺒﯽ ﺑﺮای ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺠﯿﺐ و ﺑﺰرﮔﻮار ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در ﺧﺎﻧﻪی اﺳﺒﺎب زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫و از اﺳﺒﺎب ﻣﺸﺮوع ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدن از دﺳﺘﻮرات اﻟﮫﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫َ َ ُّ َ ُّ ُ ُ ُ ْ‬
‫ٱلر ُسل �وا ِم َن‬ ‫���ها‬‫و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫َّ ّ َ ٰ َ ۡ َ ُ ْ َ ٰ ً ّ َ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ون َعل ‪ٞ‬‬
‫ِيم‪] ﴾٥١‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[٥١ :‬‬ ‫ت وٱ�ملوا �ل ِحاۖ إ ِ ِ� بِما �عمل‬
‫ٱلطيِ� ِ‬
‫ً‬
‫»ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬از ]ﻏﺬاھﺎی[ ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﯿﺪ‪ .‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ﻣﻦ از‬
‫آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﯿﺪ آ ﮔﺎھﻢ«‪.‬‬
‫‪ .٢‬و ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﺑﺪون اﺳﺒﺎب ﻋﻄﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و روزی ﻣﯽدھﺪ و ﺑﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آن ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﯾﻢ ﺑﺪون‬
‫درﺧﺖ‪ ،‬ﻣﯿﻮه داد و ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﻪ او ﺑﺪون اﯾﻦﮐﻪ ﭘﺪری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪:‬‬
‫ُ َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫َ ً‬
‫�ب َت َها � َباتا َح َس ٗنا َو�فل َها َز� ِر َّ�اۖ � َما دخل‬ ‫﴿ َ� َت َق َّبلَ َها َر ُّ� َها ب َق ُبول َح َسن َوأَ َ‬
‫ٖ‬ ‫ِ ٍ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٗ‬ ‫َعلَ ۡي َها َز َ�ر َّ�ا ٱل ۡ ِم ۡح َر َ‬
‫ۡ ُ‬
‫ت ه َو م ِۡن‬ ‫ك �ٰذ�ۖ قال‬ ‫�ل ِ‬ ‫ِند َها رِ ۡزقاۖ قال َ� ٰ َم ۡر َ� ُم � ٰ‬
‫ج َد ع َ‬
‫اب َو َ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ٓ‬
‫َّ َّ َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َ ُ َ ۡ‬
‫اب‪] ﴾٣٧‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٣٧ :‬‬ ‫عِن ِد ٱ�ِۖ إِن ٱ� يرزق من �شاء بِغ�ِ حِس ٍ‬
‫]ﻧﮫﺎل وﺟﻮدش را[ ﺑﻪ ﺷﯿﻮۀ‬‫ِ‬ ‫»آﻧﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرش او ]= ﻣﺮﯾﻢ[ را ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای ﭘﺮورش داد و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽاش را ﺑﻪ زﮐﺮﯾﺎ ﺳﭙﺮد‪ .‬ھﺮ ﮔﺎه زﮐﺮﯾﺎ وارد ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه‬
‫]او[ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺰدش ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ ]ﭘﺲ ﺑﺎ ﺷﮕﻔﺘﯽ[ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ای ﻣﺮﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ]ﻏﺬا[ از‬
‫ﮐﺠﺎ ﺑﺮاﯾﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ؟« ]ﻣﺮﯾﻢ[ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ]ﻏﺬا[ از ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺷﻤﺎر روزی ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٣‬و ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت از ﻗﺪرﺗﺶ ﺑﺮ ﺿﺪ اﺳﺒﺎب اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ آﺗﺶ را‬
‫ﺑﺮای اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ ﺳﺮد و ﺳﻼﻣﺖ ﻗﺮار داد و ﻣﻮﺳﯽ ÷ را از درﯾﺎ ﻧﺠﺎت داد و‬
‫ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ را ﺑﺎ ﯾﮏ دﺳﺘﻮر و در ﯾﮏ درﯾﺎ و در ﯾﮏ وﻗﺖ ﻏﺮق ﮐﺮد‪ .‬و‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٨٦‬‬
‫َّ َ ٓ‬
‫ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﯾﻮﻧﺲ ÷ را در ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﮑﻢ ﻣﺎھﯽ و در درﯾﺎ ﻧﺠﺎت داد‪﴿ .‬إِ�ما‬
‫ُ َ ُ ُ‬ ‫َۡ ُُٓ َٓ ََ َ َ ۡ ً َ ُ َ َ‬
‫�ا أن َ�قول ُ�ۥ �ن � َيكون‪] ﴾٨٢‬ﯾﺲ‪.[٨٢ :‬‬
‫أمرهۥ إِذا أراد ش ٔ‬
‫»ﻓﺮﻣﺎن او ﭼﻮن ﭼﯿﺰی را اراده ﮐﻨﺪ ﺗﻨﮫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮ«؛‬
‫ﭘﺲ ]ﺑﯽدرﻧﮓ[ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺣﻮال ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی ﺗﻤﺎم ﺣﺎﻻت اﺳﺖ؛ ﻓﻘﺮ و ﻏﻨﺎ و‬
‫ﺑﯽﻧﯿﺎزی‪ ،‬ﺻﺤﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﺷﺎدی و ﻏﻢ‪ ،‬ﺧﻨﺪﯾﺪن و ﮔﺮﯾﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻋﺰت‪،‬‬
‫ذﻟﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻣﺮگ‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺮس‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺮدی‪ ،‬ھﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﮔﻤﺮاھﯽ‪ ،‬ﺳﻌﺎدت‪،‬‬
‫ﺑﺪﺑﺪﺧﺘﯽ‪ ،‬و ‪ ...‬ھﻤﻪی اﯾﻦ ﺣﺎﻻت و ﻏﯿﺮ از آن را ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫‪ .٢‬و ﻣﯽداﻧﯿﻢ و ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻣﻮر را ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖھﺎ‬
‫ﺗﺼﺮف دارد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻓﻘﯿﺮ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻏﻨﯽ ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎری ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺘﯽ‪ ،‬ذﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﺰت‪ ،‬و ﮔﺮﯾﻪ ﺑﻪ ﺧﻨﺪه‪،‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﻟﻠﻪ ﻷ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻓﻘﻂ ﺑﺎ دﺳﺘﻮر و ﻓﺮﻣﺎن او‬
‫ﻣﯽﻣﯿﺮد و ﺳﺮدی ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﮔﻤﺮاھﯽ ﺑﻪ ھﺪاﯾﺖ و در ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖھﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮل‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن و اﻣﺮ اﻟﻠﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺣﺎﻟﺖھﺎ ﺑﺎ دﺳﺘﻮر اﻟﻠﻪ ﭘﺎک ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﺑﺎ اﻣﺮ او زﯾﺎد و ﮐﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ‬
‫اﻣﺮ و دﺳﺘﻮر او ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن او ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺎﻟﺖھﺎ را از ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ آنھﺎﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮑﯽ و ﺗﻘﺮب‬
‫ُ َّ َ َ ۡ ۡ‬
‫ك‬ ‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺸﺮوع ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪﴿ .‬ق ِل ٱلل ُه َّم �ٰل ِك ٱل ُمل ِ‬
‫ََ ٓ‬ ‫َ َ ٓ ُ ُّ‬ ‫ََ ٓ ُ‬ ‫ََ ٓ َ ُ ۡ ۡ َ‬ ‫ُۡ ۡ ۡ َ‬
‫تؤ ِ� ٱل ُملك َمن �شا ُء َوت�ِع ٱل ُملك م َِّمن �شا ُء َوتعِ ُّز َمن �شا ُء َوتذِل َمن �شا ُء ۖ �ِيَد َِك‬
‫ٱ�ل� َو ُ�ۡر ُج ٱلۡ َ َّ‬‫ار ِ� َّ ۡ‬
‫ٱ� َل � ٱ�َّ َهار َوتُول ُِج ٱ�َّ َه َ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ َ ۡ ُ َّ َ َ َ ٰ ُ ّ َ ۡ َ ‪َّ ُ ُ ٞ‬‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫� �ءٖ قدِير‪ ٢٦‬تول ِج‬ ‫ٱ�� ۖ إِنك � ِ‬
‫اب‪] ﴾٢٧‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٢٧-٢٦ :‬‬ ‫َ‬ ‫ت َو ُ�ۡر ُج ٱل ۡ َم ّي َ‬
‫ت م َِن ٱلۡ َ ّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َ ٓ ُ َ ۡ‬ ‫ۡ‬
‫م َِن ٱل َم ّي ِ ِ‬
‫�ۖ وترزق من �شاء بِغ�ِ حِس ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﯽ و‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﺎراﻟﮫﺎ‪ ،‬ای‬
‫از ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺑﺎزﭘﺲ ﻣﯽﮔﯿﺮی؛ و ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ ﻋﺰت ]و ﻗﺪرت[‬
‫ﻣﯽدھﯽ و ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﯽ ﺧﻮار ﻣﯽداری‪] .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ [،‬ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ و ﺑﯽﮔﻤﺎن‪،‬‬
‫ﻃﻮل‬
‫ﺗﻮ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‪ .‬ﺷﺐ را ﺑﻪ روز در ﻣﯽآوری و روز را ﺑﻪ ﺷﺐ در ﻣﯽآوری ]و از ِ‬
 ‫‪٨٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫]ﻣﻮﺟﻮد[ زﻧﺪه را از ]ﻣﺎدۀ[ ﺑﯽﺟﺎن ﺑﯿﺮون ﻣﯽآوری ]=‬

‫ِ‬ ‫ﯾﮑﯽ ﻣﯽﮐﺎھﯽ و ﺑﺮ دﯾﮕﺮی ﻣﯽاﻓﺰاﯾﯽ[ و‬
‫آﻣﺪن ﺗﺨﻢ‬
‫ِ‬ ‫روﯾﺶ ﮔﯿﺎه از داﻧﻪ[ و ]ﻣﺎدۀ[ ﺑﯽﺟﺎن را از ]ﻣﻮﺟﻮد[ زﻧﺪه ﺧﺎرج ﻣﯽﺳﺎزی ]= ﺑﯿﺮون‬
‫ِ‬
‫از ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن[ و ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ‪ ،‬ﺑﯽﺷﻤﺎر روزی ﻣﯽدھﯽ«‪.‬‬
‫‪ .٣‬و ﺑﺪاﻧﯿﻢ و اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺨﺰن ﺗﻤﺎم ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻏﯿﺮ از آن در ﻧﺰد‬
‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ھﻤﻪی اﻧﺴﺎنھﺎ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﯾﺎ ﻏﻨﯽ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﻏﯿﺮ از آنھﺎ ﻋﻄﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ‬
‫ﮐﻪ در ﺧﺰاﯾﻦ اﻟﻠﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ذرهای ﮐﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ھﺮﭼﻪ اﻟﻠﻪ ﻋﻄﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی از آن ﮐﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﯽﻧﯿﺎزی ﮐﻪ ﺳﺘﻮدﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ َۡ‬
‫ٱ� ُه َو ۡٱل َغ�ُّ‬
‫�ض إ َّن َّ َ‬
‫ت وٱ� ِ � ِ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ِ�َّ ِ ﴿ :‬ما � َّ َ َ‬
‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫ٱ�م ُ‬ ‫ۡ‬
‫يد‪] ﴾٢٦‬ﻟﻘﻤﺎن‪.[٢٦ :‬‬ ‫َ ِ‬
‫ﻧﯿﺎز ﺳﺘﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از ِآن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﯽ َ ِ‬ ‫»‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎرك َو� َﻌﺎﻰﻟ �ﻧﻪ ﻗﺎل‪» :‬ﻳَﺎ ِﻋﺒَﺎ ِدي‬ ‫ﷲ �ﺒ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج‪�ِ ،‬ﻴﻤﺎ ر َوى ﻋ ِﻦ ا ِ‬
‫َ َ‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ أﻲﺑ ذ ٍّر س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬ ‫إ ِّ� َﺣ َّﺮﻣ ُ‬
‫ْ‬
‫ﺖ اﻟﻈﻠ َﻢ ﻰﻠﻋ �ﻔ ِﻲﺴ‪َ ،‬وﺟﻌﻠﺘﻪ ﺑَيﻨ� ْﻢ � َّﺮﻣﺎ‪ ،‬ﻓﻼ �ﻈﺎل ُﻤﻮا‪ ،‬ﻳَﺎ ِﻋﺒَﺎ ِدي‬ ‫ِ‬
‫� ْﻢ َﺟﺎﺋ ٌﻊ‪ ،‬إ َّﻻ َﻣﻦْ‬ ‫ُ ُّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُّ ُ ْ َ ٌّ َّ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ ْ‬
‫ِ ِ‬ ‫و� أﻫ ِﺪ�ﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ِﻋﺒﺎ ِدي ﻠﻛ‬ ‫َﻠﻛ�ﻢ ﺿﺎل إِﻻ ﻣﻦ ﻫﺪ� ُﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺘﻬﺪ ِ‬
‫ُُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫أ ْﻃ َﻌ ْﻤﺘُ ُﻪ‪ ،‬ﻓَ ْ‬
‫ﻮ� أ ْﻃ ِﻌ ْﻤ� ْﻢ‪ ،‬ﻳَﺎ ِﻋﺒَﺎ ِدي ﻠﻛ� ْﻢ َﺎﻋ ٍر‪ِ ،‬إﻻ َﻣ ْﻦ ﻛ َﺴ ْﻮﺗﻪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﺳﺘَ ْﻄ ِﻌ ُﻤ‬
‫ََ َ ْ‬ ‫ﻮن ﺑﺎلﻠَّﻴْﻞ َواﻨﻟَّ َ‬ ‫َّ ُ ْ ُ ْ ُ َ‬ ‫َ ْ ُ ُ‬ ‫َ ْ ْ‬
‫ﺎر‪َ ،‬وأﻧﺎ أﻏ ِﻔ ُﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ﻬ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺌ‬ ‫ﻄ‬
‫ِ‬ ‫ﺨﺗ‬ ‫ﻢ‬ ‫�‬ ‫ﻧ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫� ْﻢ‪ ،‬ﻳَﺎ ﻋﺒَ‬
‫ِ‬ ‫ﻮ� أ�ﺴ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﺳﺘَﻜ ُﺴ‬ ‫ﻓ‬
‫� ْﻢ ﻟ ْﻦ َ�ﺒْﻠُ ُﻐﻮا َ ِّ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُّ ُ َ َ ً َ ْ ْ‬
‫ﺮﺿي‬ ‫و� أﻏ ِﻔ ْﺮ ﻟ� ْﻢ‪ ،‬ﻳَﺎ ِﻋﺒَﺎ ِدي إِﻧ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﺳﺘَﻐ ِﻔ ُﺮ‬ ‫ﻤﺟﻴﻌﺎ‪ ،‬ﻓ‬ ‫اﺬﻟﻧﻮب ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺮﻀو� َوﻟ ْﻦ َ�ﺒْﻠ ُﻐﻮا َ�ﻔﻲﻌ‪� ،‬ﺘَﻨْ َﻔ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ�ﺘَ ُ ُّ‬
‫آﺧ َﺮ� ْﻢ َو ِ�� َﺴ� ْﻢ‬ ‫ﻮ�‪ ،‬ﻳﺎ ِﻋﺒﺎ ِدي لﻮ أن أ َّوﻟ�ﻢ َو ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻚ ﻲﻓ ُمﻠْﻲﻜ َﺷيْﺌًﺎ‪ ،‬ﻳﺎَ‬ ‫ْ ُ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ َ ْ‬
‫ِ‬ ‫اﺣ ٍﺪ ِﻣﻨ�ﻢ‪ ،‬ﻣﺎ زاد ذل ِ ِ‬ ‫ﺐ رﺟ ٍﻞ و ِ‬ ‫و ِﺟﻨ�ﻢ ﺎﻛﻧﻮا ﻰﻠﻋ أ�ﻰﻘ ﻗﻠ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ْ َ َّ َ َّ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ‬
‫َ‬
‫ﺐ َر ُﺟ ٍﻞ‬ ‫آﺧﺮ�ﻢ و ِ��ﺴ�ﻢ و ِﺟﻨ�ﻢ ﺎﻛﻧﻮا ﻰﻠﻋ أﻓﺠ ِﺮ ﻗ ِ‬
‫ﻠ‬ ‫ِﻋﺒﺎ ِدي لﻮ أن أوﻟ�ﻢ و ِ‬
‫َ‬
‫ْ ُ‬ ‫َ ْ َ َّ َ َّ َ ُ ْ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ ًْ َ َ‬
‫آﺧ َﺮ� ْﻢ َو ِ�� َﺴ� ْﻢ‬ ‫اﺣ ٍﺪ‪ ،‬ﻣﺎ �ﻘﺺ ذلِﻚ ِﻣﻦ مﻠ ِﻲﻜ ﺷيﺌﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ِﻋﺒﺎ ِدي لﻮ أن أوﻟ�ﻢ و ِ‬ ‫َو ِ‬
‫ََ‬ ‫ََ ُ‬ ‫ﻞﻛ إ� ْ َ‬ ‫َ َ ْ َ ْ ُ ُ َّ‬ ‫َ َ َُ‬ ‫َّ ُ ْ َ ُ‬
‫ﺎن َم ْﺴﺄ َﺘﻟﻪ‪َ ،‬ﻣﺎ �ﻘ َﺺ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻄ‬ ‫�‬ ‫ﺄ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻮ�‬ ‫ِ‬ ‫اﺣ ٍﺪ ﻓﺴﺄل‬ ‫ﻴﺪ َو ِ‬
‫َ‬
‫َو ِﺟﻨ�ﻢ ﻗﺎمﻮا ِﻲﻓ ﺻ ِﻌ ٍ‬
‫ﺤ َﺮ‪ ،‬ﻳَﺎ ِﻋﺒَﺎ ِدي إ َّ� َﻤﺎ ِ َ‬ ‫َّ َ َ َ ْ ُ ُ ْ ْ َ ُ َ ُ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ذلِﻚ ِم َّﻤﺎ ِﻋﻨ ِﺪي ِإﻻ ﻛﻤﺎ �ﻨﻘﺺ ال ِﻤﺨﻴﻂ ِإذا أد ِﺧﻞ اﺒﻟ‬
‫َ ْ َ ُ ُ ْ ُ ْ َ َ ُ ْ ُ َّ ُ ِّ ُ ْ َّ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ً َ ْ َ ْ‬
‫اﷲ َو َﻣ ْﻦ‬ ‫ﺤ َﻤﺪ َ‬
‫أ�ﻤﺎﻟ�ﻢ أﺣ ِﺼﻴﻬﺎ ﻟ�ﻢ‪� ،‬ﻢ أ َوﻓﻴ�ﻢ إِﻳﺎﻫﺎ‪� ،‬ﻤﻦ َوﺟﺪ ﺧ�ا‪ ،‬ﻓﻠﻴ ِ‬
‫َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ َ َّ َّ َ ْ َ ُ ‪١‬‬
‫وﺟﺪ �� ذلِﻚ‪ ،‬ﻓﻼ ﻳﻠﻮﻣﻦ ِإﻻ �ﻔﺴﻪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٧٧‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٨٨‬‬

‫اﺑﻮذر س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻇﻠﻢ را ﺑﺮ‬
‫ﺧﻮد ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪام‪ ،‬و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﺪم‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻇﻠﻢ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ای‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ‪ ،‬ھﻤﻪی ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺮاه ھﺴﺘﯿﺪ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﻦ او را ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﻦ ﻃﻠﺐ‬
‫ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻢ‪ .‬ای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ‪ ،‬ھﻤﻪی ﺷﻤﺎ ﮔﺮﺳﻨﻪ ھﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﻦ او را ﻏﺬا ﺑﺪھﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬از ﻣﻦ ﻏﺬا ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻏﺬا ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻨﻢ‪ .‬ای‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ‪ ،‬ھﻤﻪی ﺷﻤﺎ ﻟﺨﺖ و ﺑﺮھﻨﻪاﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﻦ او را ﻟﺒﺎس ارزاﻧﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﻣﻦ ﻟﺒﺎس ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﻟﺒﺎس ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻨﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺷﺐ و روز ﮔﻨﺎه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و اﯾﻦ ﻣﻦ ھﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺎھﺎن را ﻣﯽﺑﺨﺸﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﻦ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮزم‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ آن را ﻧﺪارﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺿﺮری ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪،‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ آن را ﻧﺪارﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻔﻌﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ‪ ،‬اﮔﺮ اوﻟﯿﻦ و آﺧﺮﯾﻦ‬
‫ﺷﻤﺎ )ھﻤﻪ(‪ ،‬اﻧﺲ و ﺟﻦ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻗﻠﺒﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﻗﻠﺒﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ دارد‪،‬‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﻣﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ‪ ،‬اﮔﺮ اوﻟﯿﻦ و‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ )ھﻤﻪ(‪ ،‬اﻧﺲ و ﺟﻦ ﺷﻤﺎ ﻗﻠﺒﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎﺳﻖﺗﺮﯾﻦ ﻗﻠﺒﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ دارد‪،‬‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی از ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﻣﻦ ﮐﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ‪ ،‬اﮔﺮ اوﻟﯿﻦ و آﺧﺮﯾﻦ‬
‫ﺷﻤﺎ )ھﻤﻪ(‪ ،‬اﻧﺲ و ﺟﻦ ﺷﻤﺎ‪ ،‬در ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺰرگ ﺑﺎﯾﺴﺘﻨﺪ و از ﻣﻦ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ و ﻣﻦ‬
‫آرزوھﺎی ھﻤﻪ را ﺑﺮآورده ﺳﺎزم‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﯿﺰی‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺎھﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازهی آﺑﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﻮزن‪ ،‬ھﻨﮕﺎم ﻓﺮو ﺑﺮده ﺷﺪن در درﯾﺎ از آب درﯾﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﺎھﺪ‪ .‬ای ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻋﻤﺎل و ﮐﺎرھﺎی ﺷﻤﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ آنھﺎ را‬
‫ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺟﺰای آنھﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽدھﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﭘﺎداش ﺧﻮﺑﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺑﻪ ﺟﺎی آورد و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ‬
‫ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺧﻮدش را ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﯾﻤﺎن‬
‫رﺳﺘﮕﺎری و ﻋﺰت ﺑﺎ اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﯾﺎ‬
‫رﯾﺎﺳﺖ و ﭘﺴﺖ و ﻣﻘﺎم‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ اﯾﻤﺎن دارد و از دﺳﺘﻮرات او ﭘﯿﺮوی‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮ روش و ﻣﻨﮫﺞ رﺳﻮل ج اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ ﻷ از او راﺿﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و از ﺧﺰاﯾﻦ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ‪ -‬ﻏﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻓﻘﯿﺮ ‪ -‬ﺑﻪ او ﻣﯽدھﺪ و او را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺣﻔﻆ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ او ﻋﺰت ﻣﯽدھﺪ‪ .‬ﻓﺮﻗﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ از‬
 ‫‪٨٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﺳﺒﺎب ﻋﺰت ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ ش ﯾﺎ اﺳﺒﺎب ﻋﺰت ﻧﺰد او‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻼل‪ ،‬ﻋﻤﺎر‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن و اﻣﺜﺎل آﻧﺎن ‪ -‬رﺿﯽ اﻟﻠﻪ ﻋﻨﮫﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ‪.‬‬
‫ۡ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ٓ َ ۡ‬ ‫ُ ُ َ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�َ ﴿ :‬قولون ل�ِن َّر َج ۡع َنا إِ� ٱل َمدِينَةِ �ُخ ِر َج َّن ٱ�ع ُّز مِن َها‬
‫َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٰ َّ ۡ ُ َ ٰ َ َ َ ۡ َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ َ َ َّ َ َّ ۡ‬
‫�ن ٱلم�فِقِ� � �علمون‪] ﴾٨‬اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻮن‪.[٨ :‬‬ ‫و�ِۦ ول ِلمؤ ِمن ِ� و� ِ‬
‫ٱ�ذل ۚ و ِ�ِ ٱلعِزة ول ِرس ِ‬
‫ً‬ ‫ُ‬
‫»آنھﺎ ]= ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ا َﺑ ّﯽ ﺑﻦ َﺳﻠﻮل و ھﻤﻔﮑﺮاﻧﺶ[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﺰت‪ ،‬ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن ]= ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﻮد[ را از آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺮون ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«؛‬
‫آن اﻟﻠﻪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدۀ او و ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ؛ وﻟﯽ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ«‪.‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﺰت‪ ،‬از ِ‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ از اﺳﺒﺎب ﻋﺰت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻋﻮن‪ ،‬ﻗﺎرون و ھﺎﻣﺎن و دﯾﮕﺮان‪ ،‬اﻟﻠﻪ آﻧﺎن را ذﻟﯿﻞ و ﺧﻮار‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻧﺰد او اﺳﺒﺎب ذﻟﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻘﺮ و ﻣﺴﮑﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻘﯿﺮان‬
‫ﻣﺸﺮک در ﻣﮑﻪ ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﺮای اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ و ﻋﺒﺎدت‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪ ،‬آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و او را ﺧﻠﻖ ﻧﮑﺮده ﺗﺎ اﻣﻮال و اﺷﯿﺎی زﯾﺎدی‬
‫ﺟﻤﻊآوری ﻧﻤﺎﯾﺪ و دﻧﺒﺎل ﺷﮫﻮات ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﻮدش را ﻣﺸﻐﻮل اﯾﻦ ﭼﯿﺰھﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎر را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ آنھﺎ‬
‫را ﺑﺮ او ﻣﺴﻠﻂ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و آنھﺎ را ﺳﺒﺐ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ و ھﻼﮐﺖ و ﻧﺎﺑﻮدی و ﺧﺴﺎرت او در‬
‫دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ك أ ۡم َ�ٰل ُ ُه ۡم َو�ٓ أ ۡو َ� ٰ ُد ُه ۡم إ َّ� َما يُر ُ‬
‫�د َّ ُ‬ ‫ََ ُۡ ۡ َ‬
‫ٱ� ِ�ُ َعذ َِ� ُهم‬ ‫ِ‬ ‫ۚ ِ‬ ‫جب‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف� �ع ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ َ َ ٰ ُّ ۡ َ َ َ ُ‬
‫ٱ�� َيا َوت ۡزه َق أنف ُس ُه ۡم َوه ۡم �ٰفِ ُرون‪] ﴾٥٥‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٥٥ :‬‬ ‫ب ِ َها ِ� ٱ�يوة ِ‬
‫»ﭘﺲ ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺗﻮ را ﺷﮕﻔﺖزده ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ آﻧﺎن‬
‫را در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﻋﺬاب ﮐﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮﻧﺪ ﺟﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮآﯾﺪ«‪.‬‬

‫درﺟﻪھﺎی اﯾﻤﺎن‬
‫اﯾﻤﺎن در ﻗﻠﺐھﺎ ﺳﻪ درﺟﻪ دارد‪:‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اﯾﻤﺎن از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ و اﯾﻤﺎن ﻣﻄﻠﻮب‪.‬‬
‫ھﺪف اﻟﻠﻪ از آﻓﺮﯾﻨﺶ‪ ،‬اﯾﻤﺎن اﺳﺖ و اﯾﻤﺎن دارای ارﮐﺎن و ﺷﻌﺒﻪھﺎﯾﯽ اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻦ‬
‫ﻣﺄﻣﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﮐﺴﺐ اﯾﻤﺎن زﯾﺎد‪ ،‬ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺮای اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻣﺎل ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ را ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﮐﻪ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن وﻋﺪه داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪:‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٩٠‬‬

‫ٰ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫� َر ُ‬
‫ٰ‬ ‫َ َّ َ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ٰ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ْ َّ‬
‫ٱ� ِ َو َر ُ‬
‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ�‬
‫ك‬ ‫ٱل‬‫و‬ ‫ِۦ‬ ‫ِ‬
‫و�‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫ز‬ ‫ن‬ ‫ِي‬
‫ٱ�‬ ‫ب‬‫ِ‬ ‫ِ�‬
‫ك‬ ‫ٱل‬‫و‬ ‫ِۦ‬ ‫ِ‬
‫و�‬‫س‬ ‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا ءامِنوا ب ِ‬
‫ََ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َّ ٓ َ َ َ‬
‫��ِكتِهِۦ َو� ُتبِهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خ ِِر �ق ۡد‬ ‫نزل مِن �بل ۚ ومن ي�فر بِٱ�ِ وم‬ ‫ٱ�ِي أ‬
‫يدا‪] ﴾١٣٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٣٦ :‬‬‫َض َّل َض َ� ٰ َ ۢ� بَع ً‬
‫ِ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ و ]ﺑﻪ‬
‫ھﺮ[ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ ]و ﺑﺮ آن ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎﺷﯿﺪ[؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن او و ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮐﻔﺮ ﺑﻮرزد‪ ،‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ﮔﻤﺮاھﯽ دور و‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ و‬
‫ِ‬
‫درازی اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ و رﺳﺘﮕﺎری‬

‫اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﻪ ھﺮ اﻧﺴﺎن ﻏﻨﯽ و ﻓﻘﯿﺮی اﺳﺒﺎب ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ و رﺳﺘﮕﺎری را ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮده و‬
‫اﺳﺒﺎﺑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎل و ﭘﺴﺖ و ﻣﻘﺎم ﮐﻪ در آن رﺳﺘﮕﺎری وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬را ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم‬
‫ﻋﻄﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ ﺳﺒﺐ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ و رﺳﺘﮕﺎری در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﺣﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ھﺮ ﺷﺨﺼﯽ وﺟﻮد دارد و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻗﻠﺐ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد‬
‫ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد وﺟﻮد دارد و اﻋﻀﺎ ﮐﻪ ﻣﮑﺎن اﻧﺠﺎم دادن اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ھﻤﻪی‬
‫اﻓﺮاد ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﻗﻠﺐ او اﯾﻤﺎن وﺟﻮد دارد و از اﻋﻀﺎی او اﻋﻤﺎل‬
‫ﺻﺎﻟﺢ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت رﺳﺘﮕﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻏﯿﺮ از آنھﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪی‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ زﯾﺎﻧﮑﺎر و دﭼﺎر ﺧﺴﺮان و ﺿﺮر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫َّ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫ُ‬
‫خ ۡ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َ َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ۡٱل َع ۡ‬
‫�‪ ٢‬إِ� ٱ�ِين ءامنوا‬ ‫ٍ‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫��‬ ‫ٱ�‬ ‫ِ‬ ‫ن‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫‪١‬‬ ‫�‬
‫ِ‬
‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ َ َ َ ۡ ْ ۡ َ ّ َ َ َ َ ۡ ْ‬
‫�‪] ﴾٣‬اﻟﻌﺼﺮ‪.[٣-١ :‬‬ ‫ت وتواصوا بِٱ� ِق وتواصوا بِٱلص ِ‬ ‫وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در زﯾﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺣﻖ‬
‫ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﯾﮏ‪ .‬ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ و رﺳﺘﮕﺎری در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ارزش اﻧﺴﺎن ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازهی اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در او وﺟﻮد‬
‫دارد و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎل و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﭼﯿﺰھﺎ و ﻣﻨﺼﺐھﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ارزش اﻧﺴﺎن ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺻﻔﺎت و وﯾﮋﮔﯽھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ذات‬
‫ﺧﻮﯾﺶ‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﻟﮫﺐ ﻓﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ از اﺻﺎﻟﺖ و ﻧﺴﺐ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ‬
‫زودی ﺑﻪ آﺗﺸﯽ ﮐﻪ ﺷﻌﻠﻪور اﺳﺖ وارد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ او ﺑﻪ اﻟﻠﻪ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورد و‬
 ‫‪٩١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﻼل ﺣﺒﺸﯽ س ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻔﺘﻦ »ﻻاﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ« ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد از ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺳﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺷﮑﻤﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻤﯿﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﻣﻘﺎم داد و او را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﮐﻌﺒﻪ اذان ﮔﻔﺖ‪ .‬او را ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺮگ ﻣﺆذن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻗﺮار داد و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺻﺪای ﮐﻔﺶھﺎی او را ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺧﻮﯾﺶ در ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻌﻀﯽ از اﻗﻮام ﻣﻌﺘﻘﺪ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻼح و رﺳﺘﮕﺎری در ﮐﺜﺮت و زﯾﺎد ﺑﻮدن اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮم ﻧﻮح‪ .‬و ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮم ﻋﺎد‪ ،‬و ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻗﻮم ﺛﻤﻮد اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎری در ﺻﻨﻌﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮم اﺑﺮاھﯿﻢ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﺎدھﺎ و ﺑﺖھﺎ رﺳﺘﮕﺎری وﺟﻮد دارد‪ .‬و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮم‬
‫ﺷﻌﯿﺐ رﺳﺘﮕﺎری را در ﺗﺠﺎرت ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮم ﺳﺒﺄ رﺳﺘﮕﺎری را در‬
‫زراﻋﺖ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺮود و ﻓﺮﻋﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎری در‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎرون اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎری در ﻣﺎل و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﻷ اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺑﺮای اﯾﻦ اﻗﻮام ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪ ،‬دﻋﻮت دھﻨﺪ و ﺑﺮای آﻧﺎن ﺑﯿﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ و رﺳﺘﮕﺎری در اﯾﻦ‬
‫ﭼﯿﺰھﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ و رﺳﺘﮕﺎری ﻓﻘﻂ در اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ و اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﮐﺮدن از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ٱ� َو َر ُس َ ُ‬
‫و�ۥ َو َ� ۡخ َش َّ َ‬
‫ٱ� َو َ� َّتقهِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن يُطِعِ َّ َ‬
‫َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ َ ٓ ُ َ‬
‫فأو��ِك هم ٱلفا�ِزون‪] ﴾٥٢‬اﻟﻨﻮر‪.[٥٢ :‬‬
‫»و ھﺮ ﮐﺲ از ]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ و ]اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ و از اﻟﻠﻪ ﺑﺘﺮﺳﺪ و‬
‫از ]ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ[ او ﺑﭙﺮھﯿﺰد‪ ،‬اﯾﻨﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫َّ َ ُ ۡ ُ َ ۡ َ ۡ َ ُ ُ َ َّ َ َ‬
‫ٱلصل ٰوة َوم َِّما‬ ‫ب و�قِيمون‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين يؤمِنون بِٱلغي ِ‬
‫َۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ َ ُ ۡ ُ َ َ ٓ ُ َ َ ۡ َ َ َ ٓ‬ ‫ُ َ‬ ‫ۡ‬
‫َر َزق َ�ٰ ُه ۡم يُنفِقون‪ ٣‬وٱ�ِين يؤمِنون بِما أنزِل إِ�ك وما أنزِل مِن �بل ِك‬
‫ُ َ َ ُ‬ ‫ُ ْ َ ٰٓ َ َ َ ٰ ُ ٗ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫� هدى ّمِن َّر ّ� ِ ِه ۡمۖ َوأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم‬ ‫َو�ِٱ�خ َِرة ِ ه ۡم يُوق ُِنون‪ ٤‬أو��ِك‬
‫َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ٱل ُمفل ُِحون‪] ﴾٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٥-٣ :‬‬
‫»آن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]در ﻧﮫﺎن و آﺷﮑﺎر[ ﺑﻪ ﻏﯿﺐ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و از‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن روزی دادهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ و آن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ و ]ﺑﺮ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٩٢‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان[ ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﯾﻘﯿﻦ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن از ھﺪاﯾﺖ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﻗﻄﻌﺎ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫دو‪ .‬اﯾﻦ اﻗﻮام ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﮐﻔﺮﺷﺎن اﺳﺘﻤﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺒﮑﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ آﻧﺎن را ھﻼک ﻧﻤﻮد و اﻧﺒﯿﺎ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﯾﺶ و ﭘﯿﺮوان اﯾﺸﺎن را ﻧﺠﺎت داد و آنھﺎ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻨﺎنﺷﺎن ﻧﺼﺮت و‬
‫ﯾﺎری ﮐﺮد‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﻘﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺷﯿﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎه ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫اﻧﺠﺎم دادن ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻋﺬاب ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺮاغﺷﺎن آﻣﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َّ‬ ‫َ ُ ًّ َ َ ۡ َ َ‬
‫اص ٗبا‬‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف� أخذنا بِذ�بِهِۖۦ ف ِمن ُهم م ۡن أ ۡر َسلنا عل ۡيهِ ح ِ‬
‫َ ۡ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ ۡ ُ َّ ۡ َ َ َ ۡ ُ َّ ۡ َ ُ ۡ‬
‫حة َومِن ُهم َّم ۡن خ َسف َنا بِهِ ٱ��ض َومِن ُهم َّم ۡن أغ َر� َنا ۚ َو َما‬ ‫ومِنهم من أخذته ٱلصي‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫َ ُ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ ُ ۡ‬
‫�ن �ن ٓوا أنف َس ُه ۡم َ�ظل ُِمون‪] ﴾٤٠‬اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[٤٠ :‬‬ ‫ٱ� ِ�َظل َِم ُه ۡم َو� ٰ ِ‬ ‫�ن‬
‫»ھﺮ ﯾﮏ از آﻧﺎن را ﺑﻪ ]ﮐﯿﻔﺮ[ ﮔﻨﺎھﺸﺎن ﻋﺬاب ﮐﺮدﯾﻢ؛ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن ﺑﺎران ﺳﻨﮓ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ را ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺮﮔﺒﺎر ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮﺧﯽ را در زﻣﯿﻦ ﻓﺮوﺑﺮدﯾﻢ و‬
‫ﺑﺮﺧﯽ را ﻏﺮق ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬اﻟﻠﻪ ھﺮﮔﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﮑﺮد؛ ﺑﻠﮑﻪ آﻧﺎن ]ﺧﻮد[ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫ﺳﺘﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َّ َ ٓ َ َ ۡ ُ َ َ َّ ۡ َ َ ٰ ٗ َ َّ َ َ َ ْ‬
‫ام ُنوا َم َع ُهۥ‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فلما جاء أمرنا �ينا �ل ِحا وٱ�ِين ء‬
‫َّ َ َّ َ ُ َ ۡ َ ُّ ۡ َ ُ َ َ َ َ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫ب َر ۡ َ‬
‫�ةٖ ّم َِّنا َوم ِۡن خ ِۡز ِي يَ ۡو ِم� ِ ٍ �ذ إِن ر�ك هو ٱلقوِي ٱلعزِ�ز‪ ٦٦‬وأخذ ٱ�ِين ظلموا‬ ‫ِ‬
‫�ٰثم َ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َّ َ ُ َ ۡ ُ‬
‫�‪] ﴾٦٧‬ﻫﻮد‪.[٦٧-٦٦ :‬‬ ‫ٱلص ۡيحة فأص َبحوا ِ� دِ�ٰرِه ِۡم ِ ِ‬
‫»ﭘﺲ ﭼﻮن ﻓﺮﻣﺎن ]ﻋﺬاب[ ﻣﺎ ﻓﺮارﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﻤﺮاھﺶ اﯾﻤﺎن آورده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ را ﺑﻪ رﺣﻤﺘﯽ از ]ﺟﺎﻧﺐ[ ﺧﻮﯾﺶ از ]ﻋﺬاب و[ رﺳﻮاﯾﯽ آن روز ﻧﺠﺎت دادﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺳﺘﻢ ﮐﺮده‬
‫ِ‬ ‫ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ھﻤﺎن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮕﯽ ]ﻣﺮﮔﺒﺎر[ ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ؛ و در ﺟﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ روی اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ھﻼک ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻘﻪ ﺗﺰﮐﯿﻪی ﻧﻔﻮس‬

‫ﺗﺰﮐﯿﻪ‪ :‬ﭘﺎک ﮐﺮدن و ﻃﮫﺎرت ﻇﺎھﺮ و ﺑﺎﻃﻦ از ھﺮ ﻧﺠﺎﺳﺖ و ﭘﻠﯿﺪی اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﺰﮐﯿﻪ ﺳﻪ ﺗﻌﻠﻖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫اول ‪ -‬در ﺣﻖ اﻟﻠﻪ‪ :‬اﻧﺴﺎن از ﺷﺮک و ﻧﻔﺎق و رﯾﺎ ﺗﺰﮐﯿﻪ و ﭘﺎک ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﻟﻠﻪ را ﺑﺎ‬
‫اﺧﻼص ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﺎﯾﺪ و دﯾﻦ را ﻣﺨﺼﻮص او ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٩٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫دوم ‪ -‬در ﺣﻖ رﺳﻮل ج‪ :‬از ﺑﺪﻋﺖ و ﻧﻮآوری در دﯾﻦ ﭘﺎک ﺷﻮد و اﻟﻠﻪ را ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬در ﺣﻖ ﻧﻔﺲ‪ :‬ﻧﻔﺲ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﻃﺎﻋﺖ و اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ ﺗﺰﮐﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﮔﻨﺎھﺎن و اﺧﻼق ﺑﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﯿﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺣﺴﺪ‪ ،‬دروغ‪ ،‬ﻏﯿﺒﺖ و ﺗﺠﺎوز ﺑﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﭘﺎک ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺧﻼق ﻧﯿﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ ﺷﻮد‪ ،‬و از آنھﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ درﺟﺎت ﺑﺎﻻ و ﻋﺎﻟﯽ‬
‫در اﯾﻤﺎن و ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و اﺧﻼق و ﺑﮫﺸﺖ دﺳﺖ ﺧﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫َََۡ َ َ ُ ُ َ َ َۡ‬ ‫َۡ‬
‫ورها َو�ق َوٮ ٰ َها‪٨‬‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و�ف ٖس َو َما َس َّوٮ ٰ َها‪ ٧‬ف�لهمها فج‬
‫َ‬
‫اب َمن د َّسٮ ٰ َها‪] ﴾١٠‬اﻟﺸﻤﺲ‪.[١٠-٧ :‬‬ ‫قَ ۡد أَ ۡفلَ َح َمن َز َّ�ٮ ٰ َها‪َ ٩‬وقَ ۡد َخ َ‬
‫ﺟﺎن ]اﻧﺴﺎن[ و ذاﺗﯽ ﮐﻪ آن را ]آﻓﺮﯾﺪ و[ ﻧﯿﮑﻮ ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و‬
‫»و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ِ‬
‫ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎریاش را ]ﺑﻪ او[ اﻟﮫﺎم ﮐﺮد‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺲ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ]از ﮔﻨﺎھﺎن[ ﭘﺎک‬
‫ً‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ھﺮ ﮐﺲ آن را ]ﺑﺎ ﮔﻨﺎه[ آﻟﻮده ﺳﺎزد‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ زﯾﺎﻧﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ٰ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ َّ ٰ َ َ َ َ ۡ َ َ ّ َ َ َّ‬
‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪﴿ :‬قد أفلح من تز�‪ ١٤‬وذكر ٱسم ر�ِهِۦ فص�‪﴾١٥‬‬
‫]اﻷﻋﻠﯽ‪.[١٥-١٤ :‬‬
‫ً‬
‫»ﯾﻘﯿﻨﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را ]از ﮐﻔﺮو ﮔﻨﺎه[ ﭘﺎک ﮐﻨﺪ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎر ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؛ و ]ﻧﯿﺰ ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ[ ﻧﺎم ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﯾﺎد ﮐﻨﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد«‪.‬‬
‫ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ آن رﺳﺘﮕﺎری ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬و ﻧﺠﺎت از ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﺗﺮﺳﻨﺎک در دﻧﯿﺎ و‬
‫آﺧﺮت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮی اھﻞ اﯾﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬

‫‪ .١‬اﯾﻤﺎن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت درﺟﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ دارد‪:‬‬
‫‪ .١‬اﯾﻤﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و زﯾﺎد و ﮐﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﻟﻠﻪ را ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ آنھﺎ اﻣﺮ ﻣﯽﺷﻮد را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﯾﻤﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان † زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﻢ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻤﺎل ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ دارﻧﺪ و دارای درﺟﻪھﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﯾﻤﺎن ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻋﺒﺎدت و ﻃﺎﻋﺖ زﯾﺎد و ﺑﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪن‬
‫ﻣﻌﺎﺻﯽ ﮐﻢ ﻣﯽﮔﺮدد و آنھﺎ در اﯾﻤﺎن دارای درﺟﺎﺗﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٩٤‬‬

‫اوﻟﯿﻦ درﺟﻪی اﯾﻤﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻟﻠﻪ را دوﺳﺖ ﺑﺪارد و ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﻋﺒﺎدت او را اﻧﺠﺎم دھﺪ و از آن ﻟﺬت ﺑﺒﺮد و ﺑﺮ آن ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺎ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺗﺮی ﻗﺮار دارد و ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدش اﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﻗﻮی ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ دارد ﺗﺎ او را از ﻇﻠﻢ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان ﺑﺎز‬
‫دارد‪ .‬و ﺳﺒﺐ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﺎ اﻓﺮادی ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او در ﺳﻄﺢ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮی ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﺷﺮت‬
‫ﻧﯿﮑﻮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎ رﻋﯿﺖ‪ ،‬و ﻣﺮد ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادهاش‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﻗﻮی ﻧﯿﺎز دارد ﺗﺎ‬
‫او را از ﻇﻠﻢ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در ﺳﻄﺢ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮی ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز دارد‪.‬‬
‫و ھﺮ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن زﯾﺎد ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ ﻧﯿﺰ زﯾﺎد ﻣﯽﮔﺮدد و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﻨﺪه ﺣﻖ اﻟﻠﻪ و ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآورد‪ .‬ﭘﺲ آن اﺧﻼق ﺧﻮب داﺷﺘﻦ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ از ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎمھﺎ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ھﺮ ﺑﻨﺪهای در ﺣﺎل ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ و ﺗﻮﻗﻒ ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ؛ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ؛ ﯾﺎ ﺑﻪ راﺳﺖ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﭼﭗ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮدن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎن درﺧﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﻤﺮه و ﻧﺘﯿﺠﻪی ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﺗﻠﺦ ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ھﺮ ﺑﻨﺪهای دارای ﻣﺮاﺣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﯾﺎ ﺟﮫﻨﻢ در ﺣﺎل ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪهای ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ و ﻋﺪهای ﺑﺎ آھﺴﺘﮕﯽ؛ و در‬
‫ﺳﻮد و ﺧﺴﺎرت ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻧﺮود‪ ،‬او ﺑﺪون ﺷﮏ ﻋﻘﺐ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن اﻋﻤﺎل ﺑﺪ و ﮐﻔﺮ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺟﮫﻨﻢ ﺧﻮاھﺪ رﻓﺖ و دﯾﻦ ھﻤﻪاش‬
‫َ َ َ َّ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َ ٗ َّۡ َ‬
‫�‪ ٣٦‬ل َِمن شا َء مِن� ۡم أن َ�تَق َّد َم أ ۡو َ� َتأخ َر‪] ﴾٣٧‬اﻟﻤﺪﺛﺮ‪.[٣٧-٣٦ :‬‬
‫ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪﴿ .‬نذِير� ل ِلب ِ‬
‫»ﺑﺮای اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﯿﻢدھﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ]ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮑﻮ[ ﭘﯿﺶ‬
‫اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ]ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﮐﺮدن[ ﻋﻘﺐ ﺑﻤﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻤﺎن اھﻞ اﯾﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت زﯾﺎدی دارد‪ .‬اﯾﻤﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ِ‬ ‫‪.٣‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻘﯿﻪی اﻓﺮاد ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻤﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻤﺎن ﻏﯿﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ و‬
‫اﯾﻤﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻤﺎن ﻓﺎﺳﻘﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ و ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﺸﺮوع ﻗﺮار داده و ﺗﺮس از‬
‫اﻟﻠﻪ و ﺗﻘﻮای او را ﭘﯿﺸﻪ ﮐﺮدن و ﺗﻔﺎوت ﻧﻮر »ﻻاﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ« در ﻗﻠﻮب اھﻞ آن‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﻷ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﺸﻤﺎرد‪.‬‬
 ‫‪٩٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫‪ .٤‬ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖﺗﺮﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮق ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ اﻟﻠﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﻪ او ﻣﺤﺒﺖ دارد و‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ ذات و اﺣﺴﺎن و ﺟﻤﺎل و ﺷﮑﻮه و ﺑﺰرﮔﯽ اﻟﻠﻪ اﺻﻞ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ و ھﺮ‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻗﻮی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫َ َۡ‬
‫ﺗﻌﻈﯿﻢ او زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد و اﻟﻔﺖ و اﻧﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎ اﻟﻠﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪﴿ .‬فٱعل ۡم‬
‫َ‬ ‫ت َو َّ ُ‬ ‫ِ� َوٱل ۡ ُم ۡؤم َ‬
‫ك َول ِۡل ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫َّ ُ َ ۡ َ ۡ ۡ َ َ‬ ‫َ َّ ُ َ ٓ َ َ َّ‬
‫ٱ� َ� ۡعل ُم‬ ‫ِ�‬ ‫ٰ‬ ‫ِ�‬ ‫ِ‬ ‫ب‬‫�‬‫�‬‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫غ‬‫ت‬‫ٱس‬‫و‬ ‫ٱ�‬ ‫�‬ ‫�نهۥ � إِ�ٰه إ ِ‬
‫ۡ ُ‬ ‫َ َّ ُ‬
‫ُم َتقل َب� ۡم َو َمث َوٮٰ� ۡم‪] ﴾١٩‬ﻣﺤﻤﺪ‪.[١٩ :‬‬
‫]ﮔﻨﺎه[‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﺪان ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ؛ و ﺑﺮای ﮔﻨﺎه ﺧﻮﯾﺶ و‬
‫وآﻣﺪ‬
‫ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه؛ و ]ﺑﻪ ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎش ﮐﻪ[ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ رﻓﺖ ِ‬
‫]روزاﻧﻪ[ و آرﻣﯿﺪن ]ﺷﺒﺎﻧﮥ[ ﺷﻤﺎ را ﻣﯽداﻧﺪ«‪.‬‬

‫واﺟﺒﺎت اھﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﺮ اھﻞ اﯾﻤﺎن و ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﻮارد ذﯾﻞ واﺟﺐ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان او و روز آﺧﺮت و ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ و‬
‫َّ‬
‫ٰ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ْ َّ‬
‫ٱ�ِ َو َر ُ‬
‫ب ٱ�ِي‬ ‫ِ‬ ‫ِ�‬‫ك‬ ‫ٱل‬‫و‬ ‫ِۦ‬ ‫ِ‬
‫و�‬ ‫س‬ ‫ﺧﻮﺑﯽ و ﺑﺪی آن‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا ءامِنوا ب ِ‬
‫َ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َّ ٓ َ َ َ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫نَ َّز َل َ َ ٰ‬
‫��ِكتِهِۦ‬ ‫نزل مِن �بل ۚ ومن ي�فر بِٱ�ِ وم‬ ‫ب ٱ�ِي أ‬ ‫و�ِۦ وٱلكِ�ٰ ِ‬ ‫� َر ُس ِ‬
‫يدا‪] ﴾١٣٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٣٦ :‬‬ ‫َو ُ� ُتبهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َو ۡٱ�َ ۡو ِم ٱ�خِر َ� َق ۡد َض َّل َض َ� ٰ َ ۢ� بَع ً‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫و ]ﺑﻪ ھﺮ[ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ ]و ﺑﺮ آن ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎﺷﯿﺪ[؛‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن او و ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮐﻔﺮ ﺑﻮرزد‪،‬‬
‫ِ‬ ‫و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و‬
‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ﮔﻤﺮاھﯽ دور و درازی اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫‪ .٢‬ﺧﺎﻟﺺ ﻧﻤﻮدن ﻋﺒﺎدت ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد و اﺟﺘﻨﺎب ﮐﺮدن از‬
‫َ َُ ّ َ ُ َ َ ٓ َ َ ُ ُ ْ‬ ‫َ َ ٓ ُ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ ُ ۡ‬
‫ٱ� �ل ِِص� � ٱ�ِين حنفاء و� ِقيموا‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﻏﯿﺮ او‪﴿ :‬وما أمِروا إِ� ِ�عبدوا‬
‫َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ َ ٰ َ ُ ۡ َ‬
‫ِين ٱلق ّي ِ َمةِ‪] ﴾٥‬اﻟﺒﯿﻨﺔ‪.[٥ :‬‬ ‫ٱلصلوة و�ؤتوا ٱلزكوة ۚ و�ل ِك د‬
‫»و آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮای او‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻨﺪ ]و از ﺷﺮک و ﻋﺒﺎدت ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ‪ [،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ روی آورﻧﺪ؛ و ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ و زﮐﺎت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ و اﯾﻦ اﺳﺖ آﯾﯿﻦ راﺳﺘﯿﻦ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ«‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن از اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ج و اﻃﺎﻋﺖ از ّ‬
‫وﻟﯽ اﻣﺮ در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﻟﻠﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٩٦‬‬
‫َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ْ َّ َ‬ ‫َ َ‬
‫ٱلر ُسول‬ ‫ءامنوا أطِيعوا ٱ� وأطِيعوا‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫َ‬ ‫ُ ُ ُۡ‬
‫نت ۡم تؤم ُِنون‬‫ٱلر ُسو ِل إِن ك‬
‫َ َّ‬
‫ٱ�ِ َو َّ‬ ‫إِ�‬ ‫ِن� ۡمۖ فَإن تَ َ�ٰ َز ۡ� ُت ۡم ِ� َ ۡ‬
‫�ءٖ فَ ُر ُّدوهُ‬ ‫ُ‬
‫م‬ ‫ر‬ ‫َوأُ ْو� ۡٱ�َ ۡ‬
‫م‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َٰ َ َ ۡ ‪ً ۡ َ ُ َ ۡ َ َ ٞ‬‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫بِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خ ِِر� �ل ِك خ� وأحسن تأوِ��‪] ﴾٥٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٥٩ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬از ]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ و ]اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﮐﺎرﮔﺰاران ]و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد[ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ و اﮔﺮ در ﭼﯿﺰی اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ و‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎن‬
‫]اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ‪] ،‬ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ[ اﯾﻦ ]ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺘﺎن[ ﺑﮫﺘﺮ و ﺧﻮشﻓﺮﺟﺎمﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺎﻋ ُﺔ � َ‬ ‫الﺴ ْﻤ ُﻊ َو َّ‬
‫اﻟﻄ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ َ‬
‫ﻰﻠﻋ ال ْ َﻤ ْﺮ ِء ال ْ ُﻤ ْﺴﻠﻢ َّ‬ ‫ب‪َ .‬ﻋﻦ اﺑْﻦ ُ� َﻤ َﺮ ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻴﻤﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ﻲﺒ ج �ﻧﻪ ﻗﺎل‪» :‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ َّ َ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ ْ‬
‫أﺣﺐ و� ِﺮه‪ِ ،‬إﻻ أن ﻳﺆمﺮ ِﺑﻤﻌ ِﺼﻴ ٍﺔ‪ ،‬ﻓ ِﺈن أ ِمﺮ ِﺑﻤﻌ ِﺼﻴ ٍﺔ‪ ،‬ﻓﻼ ﺳﻤﻊ وﻻ ﻃﺎﻋﺔ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎن واﺟﺐ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﻨﻮد و اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ دوﺳﺖ دارد و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﻣﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﻣﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﻤﻊ و‬
‫ﻃﺎﻋﺘﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ۡ‬
‫َٰ َ َ ُ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫‪ .٤‬ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﻌﻠﻢ ﻋﻠﻮم ﺷﺮﻋﯽ‪َ ﴿ :‬ما َ� َن ل ِبَ َ� أن يُ ۡؤ� َِي ُه َّ ُ‬
‫ٱ�� َم‬ ‫ٱ� ٱلكِ�ب و‬ ‫ٍ‬
‫ّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ ْ َ ٗ ّ‬ ‫ُ ُ َ‬
‫�ن كونوا َر�ٰن ِ ۧ‬
‫ِ� َن‬ ‫ون ٱ�ِ َو� ٰ ِ‬
‫ُ‬
‫اس كونوا عِبادا ِ� مِن د ِ‬ ‫َوٱ�ُّ ُب َّوةَ � َّم َ�قول ل َِّلن ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ُ ۡ ُ َ ّ ُ َ ۡ َٰ َ َ َ ُ ُ َ‬
‫نت ۡم ت ۡد ُر ُسون‪] ﴾٧٩‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٧٩ :‬‬ ‫بِما كنتم �عل ِمون ٱلكِ�ب و�ِما ك‬
‫»ﺑﺮای ھﯿﭻ ﺑﺸﺮی ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﮐﺘﺎب و ُﺣﮑﻢ ]= داﻧﺶ و ﻓﮫﻢ[ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی دھﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ او ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺎی اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫]ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ [:‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﮑﻪ ﮐﺘﺎب ]ﺗﻮرات[ را آﻣﻮزش‬
‫ﻣﯽدادﯾﺪ و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ]ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﺣﮑﺎم آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان[ درس ﻣﯽدادﯾﺪ‪] ،‬ﻓﻘﯿﮫﺎن و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان[ اﻟﮫﯽ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ ۡ َ ُ ّ ُ ۡ ُ َّ ‪ٞ‬‬
‫‪ .٥‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‪﴿ :‬و��ن مِن�م أمة‬
‫ك ُهمُ‬ ‫ۡ ُ َ َ ُ ْ َ ٰٓ َ‬ ‫َََۡ ۡ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ َۡ ۡ َ َ ۡ ُ ُ َ ۡ‬
‫وف و�نهون ع ِن ٱلمنكرِ� وأو�� ِ‬‫يدعون إِ� ٱ��ِ و�أمرون بِٱلمعر ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ٱل ُمفل ُِحون‪] ﴾١٠٤‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٠٤ :‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧١٤٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٣٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٩٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»و ]ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ [،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮوھﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ]ﻣﺮدم را[ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ]ھﺎ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ و‬
‫دﯾﻦ ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد[ دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ]ﮐﺎرھﺎی[ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ دﺳﺘﻮر دھﻨﺪ و از ]اﻣﻮر[ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬
‫ﺑﺎزدارﻧﺪ؛ و آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ٰ ُ ُ ۡ َ َّ ٰ َ َ ُ َ ۡ َ ‪َ َّ ُّ ُ ُ ّ َ ُ َ َ ٞ‬‬
‫ِين � ُهۥ ِ�ِۚ فإ ِ ِن‬
‫‪ .٦‬ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ‪﴿ :‬و�تِلوهم ح� � ت�ون ف ِتنة و��ون ٱ�‬
‫ُ َ‬ ‫ٱنت َه ۡوا ْ فَإ َّن َّ َ‬
‫ٱ� ب ِ َما َ� ۡع َملون بَ ِص�‪] ﴾٣٩ٞ‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٣٩ :‬‬ ‫َ‬
‫ِ‬
‫»و ]ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ [،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻓﺘﻨﻪ ]ی ﺷﺮک[ رﯾﺸﻪﮐﻦ ﺷﻮد و ]ﻋﺒﺎدت و[‬
‫آن اﻟﻠﻪ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ آﻧﺎن ]از ﺷﺮک و آزار[ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪] ،‬رھﺎﯾﺸﺎن‬
‫دﯾﻦ‪ ،‬ھﻤﻪ از ِ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ َ ٗ َ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬
‫ِيعا َو�‬ ‫‪ .٧‬ﭼﻨﮓ زدن ﺑﻪ رﯾﺴﻤﺎن اﻟﮫﯽ و ﻋﺪم ﺗﻔﺮﻗﻪ‪َ ﴿ :‬وٱ� َت ِص ُموا ِ�َ ۡب ِل ٱ�ِ �‬
‫َ َ َّ ُ ۚ ْ َ ۡ ُ ُ ْ ۡ َ َ َّ َ َ ۡ ُ ۡ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ٓ ٗ َ َ َّ َ َ ۡ َ ُ ُ ُ‬
‫� قلو�ِ� ۡم‬ ‫�فرقوا وٱذكروا ن ِعمت ٱ� ِ علي�م إِذ كنتم أعداء ف�لف �‬
‫ۡ‬ ‫ََ َ َ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ َ ٓ ۡ َٰٗ َ ُ ُ ۡ َ َٰ َ َ‬ ‫ََ‬
‫� شفا ُحف َر� ٖ ّم َِن ٱ�َّارِ فأنقذ�م ّمِن َهاۗ‬ ‫فأ ۡص َب ۡح ُتم بِن ِعمتِهِۦ إِخ�نا و�نتم‬
‫َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٰ َ ُ َ ّ ُ َّ ُ َ ُ‬
‫ٱ� ل� ۡم َءا�ٰتِهِۦ ل َعل� ۡم � ۡهتَ ُدون‪] ﴾١٠٣‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٠٣ :‬‬ ‫ك�ل ِك يب ِ�‬
‫]ﺑﺰرگ[‬
‫ِ‬ ‫»و ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ رﯾﺴﻤﺎن اﻟﻠﻪ ]= دﯾﻦ اﻟﻠﻪ[ ﭼﻨﮓ زﻧﯿﺪ و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﺸﻮﯾﺪ؛ و ﻧﻌﻤﺖ‬
‫اﻟﻠﻪ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﯾﺎد آورﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﺷﻤﻦ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮدﯾﺪ و او ﻣﯿﺎن دلھﺎﯾﺘﺎن اﻟﻔﺖ‬
‫ﺑﺮﮐﺖ[ ﻧﻌﻤﺘﺶ ﺑﺮادر ﺷﺪﯾﺪ؛ و ]ﭘﯿﺶ از آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻔﺮﺗﺎن‪[،‬‬
‫اﯾﺠﺎد ﮐﺮد و ﺑﻪ ]ﻟﻄﻒ و ِ‬
‫ﺑﺮ آﺳﺘﺎﻧﮥ ﭘﺮﺗﮕﺎه آﺗﺶ ﻗﺮار داﺷﺘﯿﺪ ]ﮐﻪ[ اﻟﻠﻪ ﺷﻤﺎ را از آن ﻧﺠﺎت داد‪ .‬اﻟﻠﻪ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ‬
‫آﯾﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاﯾﺘﺎن آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺳﺎزد؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ھﺪاﯾﺖ ﯾﺎﺑﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َٓ ُ ۡ َ‬
‫ت َو َمن تَ َ‬
‫اب َم َعك َو�‬ ‫‪ .٨‬اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺑﺮ دﯾﻦ در ﻇﺎھﺮ و ﺑﺎﻃﻦ‪﴿ :‬فٱستقِم كما أمِر‬
‫ص�‪] ﴾١١٢ٞ‬ﻫﻮد‪.[١١٢ :‬‬ ‫َۡ ُ َ َ‬ ‫َ ۡ َ ْ َّ ُ‬
‫�طغ ۚۡوا إِنهۥ ب ِ َما �ع َملون ب ِ‬
‫»ﭘﺲ ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪای‪] ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺮﮐﺎن[ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﻦ و ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ ھﻤﺮاه ﺗﻮ ]ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه اﻟﮫﯽ[ روی آورده اﺳﺖ ]ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ در دﯾﻨﺪاری اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﻨﺪ[‬
‫و ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َ ۡ َ َُۡ ۡ ۡ ُ ۡ ََ ۡ ۡ َ ۡ‬
‫ف وأع ِرض ع ِن ٱل� ِهل ِ�‪﴾١٩٩‬‬
‫‪ .٩‬ﺧﻮشرﻓﺘﺎری ﺑﺎ ﻣﺮدم‪﴿ :‬خ ِذ ٱلعفو وأمر بِٱلعر ِ‬
‫]اﻷﻋﺮاف‪.[١٩٩ :‬‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﮔﺬﺷﺖ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻦ و ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺪه و از ﻧﺎداﻧﺎن روی ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫ُ ُ َ‬
‫اس يَ ۡدخلون ِ�‬‫ت ٱ�َّ َ‬ ‫ٱ�ِ َوٱلۡ َف ۡت ُح‪َ ١‬و َر َ�يۡ َ‬
‫َ َ ٓ َ َ ۡ ُ َّ‬
‫‪ .١٠‬ﻟﺰوم اﺳﺘﻐﻔﺎر و ﺗﻮﺑﻪ‪﴿ :‬إِذا جاء ن�‬
‫َّ َ َ َ‬ ‫َ َ ّۡ َۡ َّ َ َ ۡ ۡ‬
‫ٱس َتغفِ ۡرهُ ۚ إِن ُهۥ �ن ت َّوابَۢ�‪] ﴾٣‬اﻟﻨﺼﺮ‪.[٣-١ :‬‬ ‫ٱ�ِ أَ ۡف َو ٗ‬
‫اجا‪ ٢‬فسبِح ِ�م ِد ر�ِك و‬
‫َّ‬
‫ِين‬
‫د ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٩٨‬‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﺎری اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺮوزی ﻓﺮا رﺳﺪ ]و ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ رخ دھﺪ[‪ ،‬و ﻣﺮدم‬
‫را ﺑﺒﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﮔﺮوهﮔﺮوه در دﯾﻦ اﻟﻠﻪ داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪] .‬ﺑﺪان ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن وﻇﯿﻔﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهای‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﺷﮑﺮﮔﺰاری در ﻗﺒﺎل ﻧﻌﻤﺖ‬
‫ﻓﺘﺢ و ﭘﯿﺮوزی[ ﺑﻪ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺗﺴﺒﯿﺢ ﮔﻮی و از او آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه؛ ھﻤﺎﻧﺎ او‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﭘﺎداش اھﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﻟﻠﻪ در دﻧﯿﺎ ﺑﻪ اھﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‪ ،‬وﻋﺪهھﺎی ﺧﻮﺑﯽ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ‬
‫آنھﺎ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬رﺳﺘﮕﺎری‪ ،‬ھﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﻧﺼﺮت‪ ،‬ﻋﺰت‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻤﮑﯿﻦ در زﻣﯿﻦ‪ ،‬دﻓﺎع از‬
‫آﻧﺎن‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﻧﺠﺎت‪ ،‬رﺳﯿﺪن ﺑﺮﮐﺖ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﺴﻠﻂ ﮐﻔﺎر ﺑﺮ اﯾﺸﺎن‪ ،‬ھﻤﺮاھﯽ اﻟﻠﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن و‬
‫ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻦ ﺑﺮای آﻧﺎن‪.‬‬
‫اﻣﺎ در آﺧﺮت ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪھﺎی ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮاﯾﺶ آﻣﺎده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭻ ﭼﺸﻤﯽ آن را ﻧﺪﯾﺪه و ھﯿﭻ ﮔﻮﺷﯽ ﻧﺸﻨﯿﺪه و ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ھﯿﭻ ﻓﺮدی ﺧﻄﻮر ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ ‪ٓ َ ُ ۡ َ َّ ُ ّ ُ َ َ ۡ ُ ٓ َّ ٞ‬‬
‫ج َزا َء ۢ ب ِ َما �نوا َ� ۡع َملون‪] ﴾١٧‬اﻟﺴﺠﺪة‪.[١٧ :‬‬ ‫﴿ف� �علم �فس ما أخ ِ� لهم مِن قرة ِ أ� ٖ‬
‫�‬
‫»ھﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﺑﻪ ]ﭘﺎس[ آﻧﭽﻪ ]اﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن در دﻧﯿﺎ[ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ]ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﯾﮥ[‬
‫روﺷﻨﯽ ﭼﺸﻢھﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﮫﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮐﺮاﻣﺖھﺎی اھﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫َ َ َ‬
‫اول ‪ -‬زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺎک در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‪ :‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬م ۡن ع ِمل �ٰل ِٗحا‬
‫ّ َ َ َ ۡ ُ َ َ ُ َ ُ ۡ ‪ْ ُ َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ َ ۡ ُ َّ َ ۡ َ َ َ ٗ َ ّ َ ٗ ٰ َ َ ُ َّ َ ۡ ُ َ َ ٞ‬‬
‫ن� وهو مؤمِن فلنحيِينهۥ حيوة طيِبة ۖو�جزِ�نهم أجرهم بِأحس ِن ما �نوا‬ ‫مِن ذكر أو أ ٰ‬
‫ٍ‬
‫ُ َ‬
‫َ� ۡع َملون‪] ﴾٩٧‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٩٧ :‬‬
‫ً‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ ‪ -‬ﻣﺮد ﯾﺎ زن ‪ -‬ﮐﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﮐﻨﺪ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ او را ]در دﻧﯿﺎ[ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ‬
‫ﭘﺎک و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهای زﻧﺪه ﻣﯽدارﯾﻢ و ]در آﺧﺮت ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ]ﻃﺎﻋﺖ و[ ﮐﺎری ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎداش ﻣﯽدھﯿﻢ«‪.‬‬
‫َّ َّ َ ُ ۡ ُ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫دوم ‪ -‬وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ� يدخِل ٱ�ِين ءامنوا‬
‫�د‪] ﴾١٤‬اﻟﺤﺞ‪.[١٤ :‬‬ ‫�ت ِ َها ۡٱ�َنۡ َ� ٰ ُر ۚ إ َّن َّ َ‬
‫ٱ� َ� ۡف َع ُل َما يُر ُ‬ ‫َۡ‬
‫ِن‬ ‫م‬ ‫ي‬
‫َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ َّ ٰ َ ۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت� ِ‬
‫ر‬ ‫ت ج� ٖ‬ ‫وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎغھﺎﯾﯽ‬
‫]از ﺑﮫﺸﺖ[ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ‪ ،‬اﻟﻠﻪ آﻧﭽﻪ را‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬
 ‫‪٩٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ََّ‬
‫�‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬ﺟﺎوﯾﺪان ﻣﺎﻧﺪن در ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� ِ ِ‬
‫ُ ْ ۡ‬ ‫ۡ َ ۡ ُ َّ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ َّ َ ُ ۡ َ َّ ٰ َ ۡ‬
‫ت � ِري مِن �ت ِ َها ٱ�ن َ� ٰ ُر ۖ � َما ُرزِقوا مِن َها‬ ‫ت أن لهم ج� ٖ‬ ‫ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫َ‬ ‫�ب ٗهاۖ َول َ ُه ۡم � َ‬
‫ِيها ٓ أ ۡز َ� ٰ ‪ٞ‬‬ ‫َُ َ‬ ‫ُ‬
‫َُۡ َ ُ ْ‬ ‫ُ َۡ‬ ‫َ َ َ ّ ۡ ٗ َ ُ ْ َ َ َّ‬
‫ج‬ ‫مِن �مر� ٖ رِزقا قالوا �ٰذا ٱ�ِي رزِ�نا مِن �بل ۖ و�توا بِهِۦ مت ٰ ِ‬
‫ُّ َ َّ َ ‪َ ُ ٰ َ َ ۡ ُ َ ٞ‬‬
‫�ون‪] ﴾٢٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٥ :‬‬ ‫مطهرة ۖ وهم �ِيها � ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮋده ﺑﺪه ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ]در ﭘﯿﺶ[ اﺳﺖ ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﺮ زﻣﺎن ﮐﻪ ﻣﯿﻮهای از آن ﺑﻪ اﯾﻨﺎن داده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦ ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ]در‬
‫ﺧﻮد آن[؛ و ]در آﻧﺠﺎ[‬
‫ﺷﺒﯿﻪ آن ﺑﻪ آﻧﺎن داده ﺷﺪه ﺑﻮد ]ﻧﻪ ِ‬
‫ِ‬ ‫روزی ﻣﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ِ‬ ‫دﻧﯿﺎ[‬
‫ھﻤﺴﺮاﻧﯽ ﭘﺎک دارﻧﺪ و در آن ﺟﺎوداﻧﻪ ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِ�‬ ‫ﭼﮫﺎرم ‪ -‬رﺿﺎﯾﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َع َد َّ ُ‬
‫ٱ�‬
‫َ َّ‬ ‫ٗ‬ ‫َۡ َ ۡ َۡ َٰ ُ َ ٰ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ ٰ َ ۡ‬ ‫ۡ ۡ َ‬
‫ت‬‫ِ� ج�ٰ ِ‬ ‫� َن َط ّي ِ َبة‬‫ِ‬ ‫ٰ‬
‫�‬ ‫ت �رِي مِن �تِها ٱ�ن�ر � ِ�ِين �ِيها وم‬ ‫ت ج� ٖ‬ ‫َوٱل ُمؤمِ�ٰ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ ‪ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ ٰ َ ُ َ ۡ َ َّ َ ّ ٞ‬‬
‫عد ٖ �ن ورِض�ٰن مِن ٱ� ِ أ�� ۚ �ل ِك هو ٱلفوز ٱلع ِظيم‪] ﴾٧٢‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٧٢ :‬‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ وﻋﺪه داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ‬
‫]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ؛ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ؛ و ]ﻧﯿﺰ[ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰهای در‬
‫ﺑﮫﺸﺖھﺎی ﺟﺎودان ]ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه داده اﺳﺖ[؛ و رﺿﺎﯾﺖ اﻟﻠﻪ ]از ھﻤﮥ اﯾﻨﮫﺎ[ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ھﻤﺎن ]رﺳﺘﮕﺎری و[ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ‪ -‬رؤﯾﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر أ در ﺑﮫﺸﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬و ُجوه ‪ ٞ‬يَ ۡو َم� ِ ٖذ‬
‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫نَّ ِ َ‬
‫ا�ةٌ‪ ٢٢‬إ ِ ٰ� َر ّ� ِ َها ناظ َِرة‪] ﴾٢٣‬اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ‪.[٢٣-٢٢ :‬‬
‫»آن روز‪] ،‬اھﻞ اﯾﻤﺎن دارای[ ﭼﮫﺮهھﺎﯾﯽ ﺗﺎزه ]و ﺷﺎداب[ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬
‫ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫ت َو� َه ٖر‪٥٤‬‬
‫َ َّ‬ ‫َّ ۡ ُ َّ َ‬
‫ﺷﺸﻢ ‪ -‬ﺗﻘﺮب ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱلمتقِ� ِ� ج�ٰ ٖ‬
‫ۡ‬ ‫� َم ۡق َعد ۡ‬
‫ِيك ُّمق َتدِر ِۢ‪] ﴾٥٥‬اﻟﻘﻤﺮ‪.[٥٥-٥٤ :‬‬ ‫َ َ‬
‫صد ٍق عِند مل ٖ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫»ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران در ﺑﺎغھﺎ و ]ﮐﻨﺎر[ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎی ]ﺑﮫﺸﺘﯽ[ ﺟﺎی دارﻧﺪ؛ در ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺳﺮﺷﺎر از‬
‫راﺳﺘﯽ ]و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ[ و ﻧﺰد ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻣﻘﺘﺪر«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٠٠‬‬

‫ب َۡ‬
‫ٱ� َّنةِ‬ ‫�ٰ َ‬ ‫ھﻔﺘﻢ ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪن ﮐﻼم ﭘﺮوردﮔﺎر أ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن أَ ۡص َ‬
‫ِ‬
‫ون‪ ٥٦‬ل َ ُه ۡم � َ‬‫ُ َّ ُ َ‬ ‫َ ََ َۡ ٓ‬ ‫ُ َۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫ۡ َ‬
‫ِيها‬ ‫�ٔ‬ ‫ك مت ِ‬‫ٱ�َ ۡوم ِ� شغ ٖل �ٰك ُِهون‪ ٥٥‬ه ۡم َوأز َ� ٰ ُج ُه ۡم ِ� ظِ� ٰ ٍل � ٱ� َرا� ِ ِ‬
‫ِي�‪] ﴾٥٨‬ﯾﺲ‪.[٥٨-٥٥ :‬‬ ‫ح‬ ‫ر‬‫ون‪َ ٥٧‬س َ� ٰ ‪ٞ‬م قَ ۡو ٗ� ّمِن َّر ّب َّ‬‫َ ٰ َ ‪َ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ٞ‬‬
‫�كِهة ولهم ما يدع‬
‫ٖ‬ ‫ٖ‬
‫»آﻧﺎن و ھﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن در ﺳﺎﯾﻪھﺎ]ی ﮔﺴﺘﺮدۀ ﺑﮫﺸﺘﯽ[ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎ ﺗﮑﯿﻪ زدهاﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ]ھﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ[ ﻣﯿﻮه و ھﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ]ﻓﺮاھﻢ[ اﺳﺖ‪] .‬ﺑﺮﺗﺮ از اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ[ ﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِن� ۡم إ ِ َّ� َوار ُد َها ۚ َ� َن َ َ ٰ‬
‫�‬
‫ّ ُ‬
‫ھﺸﺘﻢ ‪ -‬ﻧﺠﺎت از آﺗﺶ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن م‬
‫ِ‬
‫ٗ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ّ َ َ ۡ ٗ َّ ۡ ّٗ ُ َّ ُ َ ّ َّ َ َّ َ ْ َّ َ َ ُ َّ‬
‫جث ِ ّيا‪] ﴾٧٢‬ﻣﺮﯾﻢ‪.[٧٢-٧١ :‬‬ ‫ضيا‪� ٧١‬م �ن ِ� ٱ�ِين ٱ�قوا ونذر ٱل�ٰل ِ ِم� �ِيها ِ‬ ‫ر�ِك حتما مق ِ‬
‫»و ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ]ﻣﺮدم[ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ وارد آن ﻣﯽﮔﺮدد؛ ]ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮای ﻋﺒﻮر و‬
‫دﯾﺪن‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮای ورود و ﻣﺎﻧﺪن[‪ .‬اﯾﻦ ]اﻣﺮ‪ [،‬ھﻤﻮاره ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺣﮑﻤﯽ ﺣﺘﻤﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﮐﺮدهاﻧﺪ ]از آﺗﺶ[ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﯿﻢ و ﻇﺎﻟﻤﺎن را ﺑﻪزاﻧﻮدرآﻣﺪه در‬
‫آن رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺮوزی ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﻌﻒ اﯾﻤﺎنﺷﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﻨﮫﺎ راه رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آنھﺎ و‬
‫ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدنﺷﺎن‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ اﯾﻤﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ وﻋﺪهھﺎی‬
‫اﻟﻠﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اھﻞ اﯾﻤﺎن را در دﻧﯿﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻤﺎن و‬
‫اﻋﻤﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ٰ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ْ َّ‬
‫ب‬ ‫ِ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا ءامِنوا بِٱ� ِ ورسو�ِۦ وٱلكِ� ِ‬
‫َ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َّ ٓ َ َ َ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َّٱ�ِي نَ َّز َل َ َ ٰ‬
‫��ِكتِهِۦ‬ ‫نزل مِن �بل ۚ ومن ي�فر بِٱ�ِ وم‬ ‫ب ٱ�ِي أ‬ ‫و�ِۦ وٱلكِ�ٰ ِ‬‫� َر ُس ِ‬
‫َو ُ� ُتبهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َو ۡٱ�َ ۡو ِم ٱ�خِر َ� َق ۡد َض َّل َض َ� ٰ َ ۢ� بَع ً‬
‫يدا‪] ﴾١٣٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٣٦ :‬‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫و ]ﺑﻪ ھﺮ[ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ ]و ﺑﺮ آن ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎﺷﯿﺪ[؛‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن او و ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮐﻔﺮ ﺑﻮرزد‪،‬‬
‫ِ‬ ‫و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و‬
‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ﮔﻤﺮاھﯽ دور و درازی اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ّ ۡ َ َّ ٗ َ‬ ‫َ ُّ َ َّ َ َ َ ْ ۡ ُ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬
‫ٱلسِل ِم كآفة َو�‬ ‫ام ُنوا ٱدخلوا ِ�‬ ‫���ها ٱ�ِين ء‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫َّ ۡ َ ٰ َّ ُ َ ُ‬
‫� ۡم َع ُد ّ ‪ٞ‬و ُّمب ‪ٞ‬‬ ‫َ َّ ْ ُ َ‬
‫�‪] ﴾٢٠٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٠٨ :‬‬ ‫ِ‬ ‫تتب ِ ُعوا خ ُط� ٰ ِ‬
‫ت ٱلشي� ِ �ن إِنهۥ ل‬
 ‫‪١٠١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﻃﺎﻋﺖ اﻟﻠﻪ[ درآﯾﯿﺪ و از ]راهھﺎ و[‬

‫ِ‬ ‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﺳﻼم ]و‬
‫ﮔﺎمھﺎی ﺷﯿﻄﺎن ﭘﯿﺮوی ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ او دﺷﻤﻦ آﺷﮑﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ :‬ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﯾﻘﯿﻦ ﻗﻄﻌﯽ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻧﺎمﮔﺬاری ﻧﻤﻮده ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬و آنھﺎﯾﯽ‬
‫را ﮐﻪ ﻧﺎمﺷﺎن را ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻠﯽ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از وﯾﮋﮔﯽھﺎ و‬
‫اﻋﻤﺎلﺷﺎن ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻧﯿﺰ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫از ﺟﮫﺖ رﺗﺒﻪ و درﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ھﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺖ و ﻋﺒﺎدتﮔﺰار اﻟﻠﻪ‬
‫َ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت رﺑﻮﺑﯿﺖ و اﻟﻮھﯿﺖ ﭼﯿﺰی ﻧﺪارﻧﺪ و ﯾﮏ ﻋﺎﻟﻢ ﻏﯿﺒﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ آنھﺎ را از ﻧﻮر آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َُ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﻮل اﷲ ج‪ُ » :‬ﺧﻠ َﻘﺖ ال َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َُ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ﻮر‪َ ،‬وﺧ ِﻠ َﻖ اﺠﻟَﺎن‬‫ٍ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺔ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ﺋ‬‫ﻼ‬ ‫ﻤ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ْﻦ َﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻗﺎل رﺳ‬
‫َ ُ ْ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫ﺎر‪َ ،‬و ُﺧ ِﻠ َﻖ َآد ُم ِم َّﻤﺎ ُو ِﺻﻒ ﻟ�ﻢ«‪.‬‬
‫ﺎر ٍج ِﻣﻦ ﻧ ٍ‬
‫ْ َ‬
‫ِﻣﻦ ﻣ ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﻧﻮر‪ ،‬ﺟﻦھﺎ از‬
‫ﺷﻌﻠﻪھﺎی ﺳﺮﮐﺶ آﺗﺶ و آدم آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﺟﮫﺖ ﻋﻤﻞ‪ :‬اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت و ﺗﺴﺒﯿﺢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻣﺮ‬
‫َُ َ َۡ َ ۡ ُ َ َ‬ ‫�ض َو َم ۡ‬ ‫َّ َ َ َ ۡ َ‬ ‫َ َ‬
‫�ون � ۡن‬ ‫ِ‬ ‫ك‬‫ت‬‫س‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ۥ‬ ‫ه‬ ‫ِند‬
‫ع‬ ‫ن‬ ‫ِ‬
‫ت وٱ� �‬ ‫ﺷﻮد را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ‪َ ﴿ :‬و ُ�ۥ من ِ� ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫َ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ َ ّ ُ َ َّ ۡ َ َ َّ َ َ َ َ ۡ ُ ُ َ‬ ‫َ‬
‫�ون‪] ﴾٢٠‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٢٠-١٩ :‬‬ ‫ع َِبادتِهِۦ و� �ستح ِ�ون‪� ١٩‬سبِحون ٱ�ل وٱ�هار � �ف‬
‫»آﻧﺎن ﺷﺐ و روز ]اﻟﻠﻪ را[ ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﻨﺪ و ﺳﺴﺘﯽ ﻧﻤﯽورزﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ ]اﯾﻦ ﻣﺸﺮﮐﺎن[‬
‫ﻣﻌﺒﻮداﻧﯽ از زﻣﯿﻦ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ]ﻣﺮدﮔﺎن را[ زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫از ﺟﮫﺖ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن از اﻟﻠﻪ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آنھﺎ ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداری ﮐﺎﻣﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮش را‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ و ﻗﺪرت و ﻗﻮت اﺟﺮای دﺳﺘﻮرات ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮده و آنھﺎ‬
‫‪َّ ٞ‬‬ ‫َ َ ۡ َ َ َ ٰٓ َ ٌ َ ‪ٞ‬‬
‫��ِكة غِ�ظ ش َِداد �‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪...﴿ :‬عليها م‬
‫َ ۡ ُ َ َّ َ َ ٓ َ َ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ َ َ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫�عصون ٱ� ما أمرهم و�فعلون ما يؤمرون﴾ ]اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪.[٦ :‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٩٦‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٠٢‬‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﺸﻦ و ﺳﺨﺘﮕﯿﺮ ﺑﺮ آن‪] ،‬ﮔﻤﺎرده ﺷﺪهاﻧﺪ[ ﮐﻪ ھﺮﮔﺰ از اﻟﻠﻪ در‬
‫ِ‬ ‫»‪]...‬آﺗﺸﯽ ﮐﻪ[‬
‫]ﻣﻮرد[ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن داده‪ ،‬ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ھﺮ ﭼﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن زﯾﺎد اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﻌﺪاد آﻧﺎن را ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ‬
‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﺣﺎﻣﻼن ﻋﺮش‪ ،‬ﻧﮕﮫﺒﺎن ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﻧﮕﮫﺒﺎن ﺟﮫﻨﻢ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ وﻇﯿﻔﻪی آﻧﺎن‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﮐﺮدن و ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺎرﺷﺎن ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻋﻤﺎل اﺳﺖ و‪ ...‬ھﺮ روز ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ در‬
‫ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ از آنﺟﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﻪ آنھﺎ ﻓﺮﺻﺖ‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آنﺟﺎ وارد ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫در داﺳﺘﺎن ﺳﻔﺮ ﻣﻌﺮاج ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ھﻔﺘﻢ رﺳﯿﺪ‪:‬‬
‫ُ َّ‬ ‫ِّ‬ ‫الﻤ ْﻌ ُﻤ ُ‬ ‫�ﻞ‪َ �َ ،‬ﻘ َﺎل‪َ :‬ﻫ َﺬا َ‬
‫اﺒﻟﻴْ ُ‬ ‫َْ ُ َ ْ ُ ُ َ َ َْ ُ ْ َ‬ ‫َُ َ‬
‫ﻮر ﻳُ َﺼ� ِ�ﻴ ِﻪ ﻞﻛ ﻳَ ْﻮمٍ‬ ‫ﺖ َ‬ ‫ﺮﺒ‬
‫»‪ ...‬ﻓﺮﻓِﻊ ِﻲﻟ اﺒﻟﻴﺖ الﻤﻌﻤﻮر‪ ،‬ﻓﺴﺄﻟﺖ ِﺟ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ َْ َُ ُ َ‬ ‫َ ُْ َ ََْ َ َ‬
‫‪١‬‬
‫آﺧ َﺮ َﻣﺎ َﻋﻠﻴْ ِﻬ ْﻢ ‪.«...‬‬
‫ﺳﺒﻌﻮن أﻟﻒ مﻠ ٍﻚ‪ ،‬إِذا ﺧ َﺮﺟﻮا لﻢ �ﻌﻮدوا إِﻴﻟْ ِﻪ ِ‬
‫»‪ ...‬ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر روﺑﻪروی ﻣﻦ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺳﺆال ﮐﺮدم‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ روزاﻧﻪ در آن ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و وﻗﺘﯽ از‬
‫آنﺟﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﻪ آنﺟﺎ وارد ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﺎمھﺎ و اﻋﻤﺎل ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬

‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺰرﮔﻮاری ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﺑﺮ اﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت ﺧﻮﯾﺶ‬
‫آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﺎمھﺎ و اﻋﻤﺎل ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ اﻟﻠﻪ ﻣﺎ را آ ﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻌﻀﯽ ﻓﻘﻂ در ﻋﻠﻢ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﯽ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ÷‪ :‬او ﻣﺴﺌﻮل اﺑﻼغ وﺣﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اﻧﺒﯿﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ ÷‪ :‬او ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺎران و ﮔﯿﺎھﺎن را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه دارد‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﺳﺮاﻓﯿﻞ ÷‪ :‬ﻣﺄﻣﻮر دﻣﯿﺪن در ﺻﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫آنھﺎ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ھﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺳﺒﺎب زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٠٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٦٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪١٠٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﻣﺄﻣﻮر اﺑﻼغ وﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻗﻠﺐھﺎ ﺑﻪ آن واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ‬
‫وﻇﯿﻔﻪاش ﺑﺎرش ﺑﺎران اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﺮده را زﻧﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اﺳﺮاﻓﯿﻞ ﻣﺄﻣﻮر دﻣﯿﺪن‬
‫در روح اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﺴﺎد ﺑﻌﺪ از ﻣﺮدن زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﮕﮫﺒﺎن ﺟﮫﻨﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٥‬رﺿﻮان‪ ،‬ﮐﻪ درﺑﺎن ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٦‬ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻗﺒﺾ و ﮔﺮﻓﺘﻦ ارواح ھﻨﮕﺎم ﻣﺮگ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ﺣﺎﻣﻞ ﻋﺮش و ﻧﮕﮫﺒﺎن ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﻧﮕﮫﺒﺎن ﺟﮫﻨﻢ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﮐﻮهھﺎ و ﻣﺄﻣﻮر درﯾﺎھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﻧﺴﺎنھﺎ و اﻋﻤﺎلﺷﺎن را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﻋﻤﺎل ھﺮ ﺷﺨﺼﯽ را‬
‫ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﺪه ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺄﻣﻮر آﻣﺪن ﺷﺐ و روز ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ذﮐﺮ ﺣﻀﻮر‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﯿﻦھﺎ در رﺣﻢ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارﻧﺪ و رزق اﻧﺴﺎن‬
‫و ﻋﻤﻞ و اﺟﻞ‪ ،‬ﺑﺪﺑﺨﺖ و ﯾﺎ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﺑﻮدن او را ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﻟﻠﻪ ﺛﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺆال ﮐﺮدن از ﻣﺮده در ﻗﺒﺮ در ﻣﻮرد ﭘﺮوردﮔﺎر و دﯾﻦ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻏﯿﺮ از اﯾﻦھﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﯾﮕﺮی وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن را ﻣﯽداﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻮن او ذاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬

‫وﻇﯿﻔﻪی ﮐﺮام ﮐﺎﺗﺒﯿﻦ‬

‫اﻟﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮐﺮام ﮐﺎﺗﺐ را آﻓﺮﯾﺪه و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﮕﮫﺒﺎن ﺑﺮای ﻣﺎ ﻗﺮار داده ﮐﻪ‬
‫اﻗﻮال و اﻋﻤﺎل و ﻧﯿﺖھﺎ را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ وﺟﻮد دارد؛ ﻓﺮﺷﺘﻪای ﮐﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ راﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽھﺎ را ﺛﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻓﺮﺷﺘﻪای ﮐﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺪیھﺎ‬
‫را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ .‬دو ﻓﺮﺷﺘﻪی دﯾﮕﺮ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ او را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ در ﺟﻠﻮﯾﺶ‬
‫و دﯾﮕﺮی در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫َ‬
‫�ٰتب َ‬ ‫�‪ ١٠‬ك َِر ٗاما‬
‫�ٰفظ َ‬‫َّ َ َ ُ َ َ‬
‫�‪١١‬‬ ‫ِِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن عل ۡي� ۡم ل ِ ِ‬
‫َ َ َۡ ُ َ‬
‫َ� ۡعل ُمون َما �ف َعلون‪] ﴾١٢‬اﻻﻧﻔﻄﺎر‪.[١٢-١٠ :‬‬
‫»و ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﺎﻧﯽ ]از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن[ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺎرده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮارﻧﺪ؛ آﻧﭽﻪ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﯿﺪ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﻨﺪ ]و اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ و ﺑﺪ ﺷﻤﺎ را ﺛﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٠٤‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َََ ۡ َ َۡ َ ۡ‬
‫�� َن َو� ۡعل ُم َما ت َو ۡسوِ ُس بِهِۦ‬ ‫ٱ� َ ٰ‬‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ولقد خلقنا ِ‬
‫�‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ان َعن ۡٱ�َ‬ ‫ي‬ ‫� ُن أَ ۡق َر ُ‬
‫ب إ َ ۡ�هِ م ِۡن َح ۡبل ٱل ۡ َور� ِد‪ ١٦‬إ ۡذ َ� َتلَ َّ� ٱل ۡ ُم َتلَ ّ ِق َ‬ ‫َۡ ُ ُ َ َۡ‬
‫�فسه ۖۥ و‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ۡ َّ َ َ ۡ َ ٌ َ ‪ٞ‬‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ ‪ٞ‬‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫ِيب عتِيد‪] ﴾١٨‬ق‪.[١٨-١٦ :‬‬ ‫ٱلش َما ِل قعِيد‪َّ ١٧‬ما يَلفِظ مِن قو ٍل إِ� �يهِ ر�‬ ‫َوع ِن ِ‬
‫»ﻣﺎ اﻧﺴﺎن را آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ و از وﺳﻮﺳﻪھﺎی ﺿﻤﯿﺮش آ ﮔﺎھﯿﻢ؛ و از ﺷﺎھﺮﮔﺶ ﺑﻪ او‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻣﺮاﻗﺐ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ ]رﻓﺘﺎرش را[‬
‫ﺛﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ھﺮ ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﯽآورد‪] ،‬ﻓﺮﺷﺘﮥ[ ﻣﺮاﻗﺒﯽ در ﮐﻨﺎر او آﻣﺎده‬
‫]ﻧﻮﺷﺘﻦ[ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ ٓ ‪َ َ ۡ َّ َ َ ۡ َّ ُ ّ ٞ‬‬
‫� ٱلق ۡول َو َمن َج َه َر بِهِۦ َو َم ۡن‬ ‫‪ .٣‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬سواء مِن�م من أ‬
‫َ ۡ‬ ‫َُ ُ َ ّ َ ‪َۡ ّ ٞ‬‬ ‫ُه َو ُم ۡستَ ۡخ ِۢف ب َّ ۡ‬
‫� يَ َديۡهِ َوم ِۡن خلفِهِۦ‬ ‫ب بِٱ�هارِ‪� ١٠‬ۥ مع ِق�ٰت ِم ۢن � ِ‬
‫ٱ�ل َو َسار ُ ۢ َّ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ۡ َ ُ َ ُ ۡ َ ۡ َّ َّ َّ َ َ ُ َ ّ ُ َ َ ۡ َ َّ ُ َ ّ ُ ْ َ َ ُ ۡ َ ٓ‬
‫س ِهمۗ �ذا‬ ‫� �غ ِ�وا ما بِأنف ِ‬ ‫�فظونهۥ مِن أم ِر ٱ�ِۗ إِن ٱ� � �غ ِ� ما بِقو ٍ� ح ٰ‬
‫ٱ� ب َق ۡو� ُس ٓو ٗء� فَ َ� َم َر َّد َ ُ� ۚۥ َو َما ل َ ُهم ّمِن ُدونِهِۦ مِن َ‬
‫اد َّ ُ‬‫ََ َ‬
‫ال‪] ﴾١١‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[١١-١٠ :‬‬ ‫ٍ‬ ‫و‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫أر‬
‫»]ای ﻣﺮدم‪ [،‬ھﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﭘﻨﮫﺎن ﮐﻨﺪ ﯾﺎ آن را آﺷﮑﺎرا ﺑﯿﺎن ﺳﺎزد و‬
‫ھﺮ ﮐﺲ در ]ﺗﺎرﯾﮑﯽ[ ﺷﺐ ﭘﻨﮫﺎن ﮔﺮدد ﯾﺎ در روز ]ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎﯾﺶ[ ﺑﺮود‪] ،‬در‬
‫ِ‬
‫ﻋﻠﻢ اﻟﮫﯽ[ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ ]و او ھﻤﻪ را ﻣﯽداﻧﺪ[‪ .‬او ]= اﻟﻠﻪ[ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ دارد ﮐﻪ ھﻤﻮاره‬
‫]ﺑﻨﺪۀ[ او را از ﭘﯿﺶ رو و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻠﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﺣﺎل ]و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﯿﮑﻮی[ ھﯿﭻ ﻗﻮﻣﯽ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽدھﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ آﻧﺎن آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در‬
‫دلھﺎﯾﺸﺎن دارﻧﺪ دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزﻧﺪ ]و ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﺷﻮﻧﺪ[؛ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻗﻮﻣﯽ‬
‫ﭘﺎک[ او‬ ‫]ﮔﺮﻓﺘﺎری و[ ﺑﺪی ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻣﺎﻧﻊ آن ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ و آﻧﺎن ﺟﺰ ]ذات ِ‬
‫ھﯿﭻ ﮐﺎرﺳﺎزی ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ْ َْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ا�‪ :‬إِذا أ َراد �ﺒْ ِﺪي أن �ﻌ َﻤﻞ‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪�» :‬ﻘﻮل‬ ‫‪� .٤‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س أن رﺳﻮل ِ‬
‫ْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ َ‬ ‫َْ َ َ ْ‬ ‫ً َ َ َ ْ َ َ‬
‫َﺳيِّﺌَﺔ‪ ،‬ﻓﻼ ﺗ�ﺘُﺒُﻮﻫﺎ َﻋﻠﻴْ ِﻪ َﺣ َّﻰﺘ �ﻌ َﻤﻠ َﻬﺎ‪ ،‬ﻓ ِﺈن َﻋ ِﻤﻠ َﻬﺎ ﻓﺎﻛﺘُﺒُﻮﻫﺎ ِﺑ ِﻤﺜ ِﻠ َﻬﺎ‪َ ،‬و ِ�ن ﺗ َﺮ� َﻬﺎ‬
‫ًَ ََ َ ْ ْ َ ْ َ َ‬ ‫ًَ َ َ َ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ‬
‫ِﻣ ْﻦ أﺟ ِ� ﻓﺎﻛﺘُﺒُﻮﻫﺎ ُﻪﻟ َﺣ َﺴﻨﺔ‪َ ،‬و ِ�ذا أ َراد أن �ﻌ َﻤﻞ َﺣ َﺴﻨﺔ ﻓﻠ ْﻢ �ﻌ َﻤﻠ َﻬﺎ ﻓﺎﻛﺘُﺒُﻮﻫﺎ ُﻪﻟ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ًَ َ ْ َ ََ َ ْ ُُ َ َُ َ ْ َ ْ َ‬
‫‪١‬‬
‫ﺮﺸ أﻣﺜﺎل ِ َﻬﺎ إِﻰﻟ َﺳﺒْ ِﻊ ِﻣﺎﺋ ِﺔ ِﺿ ْﻌ ٍﻒ«‪.‬‬ ‫ﺣﺴﻨﺔ‪ ،‬ﻓ ِﺈن ﻋ ِﻤﻠﻬﺎ ﻓﺎﻛﺘﺒﻮﻫﺎ ﻪﻟ ِﺑﻌ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه‬
‫ﺑﻨﺪهام ﻧﯿﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﮐﺎر ﺑﺪی اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ آن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٥٠١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٢٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪١٠٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻧﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و اﮔﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ آن ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺑﺪی ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ آن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ‬
‫ﺗﺮک ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﯾﮏ ﻧﯿﮑﯽ ﺛﺒﺖ ﮐﻨﯿﺪ و اﮔﺮ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﯽ را ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ آن را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﺪاد‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﯾﮑﯽ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و اﮔﺮ آن را اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺑﯿﻦ ده ﺗﺎ ھﻔﺘﺼﺪ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﺰرﮔﯽ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬

‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﯽ ﺑﺰرگ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آنھﺎ را از ﻧﻮر آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬و در ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫ﺧﻠﻘﺖ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺸﺼﺪ ﺑﺎل‬
‫دارد و ﺑﺎلھﺎی او اﻓﻖ را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﺎ ﮔﻮﺷﻪای از ﺑﺎﻟﺶ ﭘﻨﺞ روﺳﺘﺎ و آﺑﺎدی از‬
‫آﺑﺎدیھﺎی ﻗﻮم ﻟﻮط را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد و ﺳﭙﺲ آنھﺎ را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در آن وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬واژﮔﻮن‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﮐﻪ ﺟﺎی آن ﺑﺤﺮ اﻟﻤﯿﺖ اﻣﺮوزی اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻗﺪرت ﮐﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺑﺎﻟﺶ ﭼﻪ ﻗﺪر اﺳﺖ! و ﭼﻪ ﻗﺪر ﺗﻤﺎم ﺷﺸﺼﺪ ﺑﺎﻟﺶ ﻗﺪرت دارﻧﺪ!‬
‫و ﭘﺎھﺎﯾﺶ ﭼﻪ ﻗﺪر ﻗﺪرت دارﻧﺪ! و ﻗﺪرت ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺪﻧﺶ ﭼﻪ ﻗﺪر اﺳﺖ! ﭘﺮوردﮔﺎر ﻗﻮی و‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ او را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﺪر ﻗﺪرت دارد؟!‬
‫اﺳﺮاﻓﯿﻞ ﻓﺮﺷﺘﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮر دﻣﯿﺪن در روح ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر در‬
‫ﺻﻮر ﻣﯽدﻣﺪ ھﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ﻗﺮار دارد‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود و وﻗﺘﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪی دوم در ﺻﻮر ﺑﺪﻣﺪ‪ ،‬ھﻤﻪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻈﺎره ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺪرت دﻣﯿﺪن او اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺪﻧﺶ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻗﺪرت دارد! و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ او‬
‫را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﺪر ﻗﺪرت دارد؟!‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪی ﺑﯿﻦ ﻧﺮﻣﯽ ﮔﻮش ﺗﺎ ﮔﺮدن ﯾﮑﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺣﺎﻣﻞ ﻋﺮش اﻟﮫﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازهی‬
‫ھﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻓﺎﺻﻠﻪی ﺑﯿﻦ ﺳﺮ ﺗﺎ ﭘﺎھﺎﯾﺶ ﭼﻪ ﻗﺪر اﺳﺖ! و ﻋﻈﻤﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ‬
‫او را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﺪر اﺳﺖ؟!‬
‫َ َ ٰٓ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ٱ� ۡم ُد ِ َّ� ِ فَاطِر َّ َ َ‬‫ۡ‬
‫��ِكةِ‬ ‫�ض َجاع ِِل ٱلم‬ ‫ت َوٱ� ِ‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬‬
‫ۡ َ ۡ َ َ َ ٓ ُ َّ َّ َ َ َ ٰ ُ ّ‬ ‫ُ ُ ً ُ ْ ٓ َ ۡ َ َّ ۡ َ ٰ َ ُ َ ٰ َ‬
‫ث َو ُر َ� ٰ َع يَز ُ‬
‫�‬‫ِ‬ ‫�‬ ‫ٱ�‬ ‫ن‬ ‫إ‬
‫ۚ ِ‬ ‫ء‬ ‫ا‬‫ش‬ ‫�‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ق‬
‫ِ‬ ‫ل‬‫ٱ�‬ ‫�‬ ‫�د‬
‫ۚ ِ ِ‬ ‫رس� أو ِ� أجن ِحةٖ مث� وث�‬
‫َ ۡ‬
‫� ٖء قَد ‪ٞ‬‬
‫ِير‪] ﴾١‬ﻓﺎﻃﺮ‪.[١ :‬‬
‫آن اﻟﻠﻪ ‪ -‬آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ‪ -‬اﺳﺖ؛ ]ﭘﺮوردﮔﺎری ﮐﻪ[‬
‫»ﺳﭙﺎس ]و ﺳﺘﺎﯾﺶ[ از ِ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ ﺑﺎلھﺎی دوﮔﺎﻧﻪ و ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ و ﭼﮫﺎرﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ]ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺳﻮی‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٠٦‬‬
‫ﻣﺮدم[ ﻗﺮار داد ]و[ ھﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ در آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ َ ُ ُّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ َّ ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َّ‬
‫‪١‬‬
‫ﺖ ِﻣﺎﺋ ِﺔ َﺟﻨ ٍ‬
‫ﺎح«‪.‬‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ﻪﻟ ِﺳ‬ ‫َ‬
‫ا� س‪» :‬أن �ﻤﺪا ج رأى ِﺟ ِ‬ ‫‪ .٢‬ﻗﺎل �ﺒﺪ ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺤﻤﺪ ج ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ را ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺷﺸﺼﺪ‬
‫ﺑﺎل داﺷﺖ«‪.‬‬
‫َ ْ ُ َ ِّ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا� ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ْ َ ْ َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬أ ِذن ِﻲﻟ أن أﺣﺪث �ﻦ مﻠ ٍﻚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪� .٣‬ﻦ ﺟﺎﺑِ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ْ َ َ ْ ُ ُ‬ ‫َ َّ ْ َ َ َ ْ‬ ‫ْ َ َ‬
‫�ة‬ ‫� ﺷﺤ َﻤ ِﺔ أذ ِﻧ ِﻪ إِﻰﻟ َﺎﻋﺗِ ِﻘ ِﻪ م ِﺴ‬ ‫ﻤﺣﻠ ِﺔ اﻟ َﻌ ْﺮ ِش‪ِ ،‬إن ﻣﺎ �‬ ‫ا� ِﻣﻦ‬
‫ِﻣﻦ مﻼﺋِ� ِﺔ ِ‬
‫َ‬
‫‪٢‬‬
‫َﺳﺒْ ِﻊ ِﻣﺎﺋ ِﺔ َﺎﻋمٍ «‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ب از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه داده‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﯾﮑﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺣﺎﻣﻞ ﻋﺮش اﻟﮫﯽ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﻢ؛ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪی ﻧﺮﻣﯽ ﮔﻮش ﺗﺎ ﺷﺎﻧﻪاش ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﻣﺴﺎﻓﺖ ھﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬

‫‪ .١‬ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﯽ و ﻋﻈﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﻗﺪرت و ﻗﻮت او و ﺣﮑﻤﺖ و‬
‫رﺣﻤﺘﺶ؛ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ را آﻓﺮﯾﺪه ﮐﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن را ﻓﻘﻂ ﺧﻮدش‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻣﻼن ﻋﺮش ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از‬
‫آنھﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪی ﺑﯿﻦ ﻧﺮﻣﯽ ﮔﻮش ﺗﺎ ﺷﺎﻧﻪاش ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﻣﺴﺎﻓﺖ ھﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﺮش ﭼﻪ ﻗﺪر ﺑﺰرگ اﺳﺖ؟! و ﮐﺴﯽﮐﻪ روی ﻋﺮش ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﺪر ﺑﺰرگ‬
‫َ‬
‫اﺳﺖ! ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﻣﺨﺼﻮص او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪َ ﴿ .‬و ُ�‬
‫َّ َ َ َ ۡ َ‬
‫ِيم‪] ﴾٣٧‬اﻟﺠﺎﺛﯿﺔ‪.[٣٧ :‬‬ ‫�ز ۡ َ‬
‫ٱ�ك ُ‬ ‫�ض َو ُه َو ۡٱل َعز ُ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�‬ ‫و‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬‫ٰ‬ ‫�‬‫ٱلس‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ۡٱلك ِۡ� َ�ا ٓ ُ‬
‫ء‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آن اوﺳﺖ؛ و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺷﮑﺴﺖ ِ‬
‫»ﺑﺰرﮔﯽ در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ از ِ‬
‫‪ .٢‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس اﻟﻠﻪ و ﺷﮑﺮ ﮐﺮدن او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻨﺎﯾﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻣﺄﻣﻮر ﻧﻤﻮده ﺗﺎ اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و آنھﺎ را‬
‫ﻧﺼﺮت و ﯾﺎری ﮐﻨﻨﺪ و اﻋﻤﺎلﺷﺎن را ﺛﺒﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺮایﺷﺎن دﻋﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨٥٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ،٤٧٢٧‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٥١ :‬‬
 ‫‪١٠٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫‪ .٣‬ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺒﺎدﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ و ﺑﺮای‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن دﻋﺎ و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ در ﻣﻮرد ﺣﺎﻣﻼن ﻋﺮش و‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ َ ۡ َ‬
‫ِين � ِملون ٱل َع ۡرش َو َم ۡن َح ۡو ُ�ۥ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ اﻃﺮاﻓﺶ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�‬
‫َ َ ۡ َ ۡ ُ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َّ َ َ ۡ َ ُ َّ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َُ ّ ُ َ‬
‫ت�‬ ‫حون ِ�َ ۡم ِد َر ّ� ِ ِه ۡم َو ُ�ؤم ُِنون بِهِۦ و�ستغفِرون ل ِ�ِين ءامن ۖوا ر�نا وسِع‬ ‫�سب ِ‬
‫َ ۡ َّ ۡ َ ٗ َ ۡ ٗ َ ۡ ۡ َّ َ َ ُ ْ َ َّ َ ُ ْ َ َ َ َ ۡ َ َ َ َۡ‬
‫حي ِم‪٧‬‬ ‫�ءٖ ر�ة وعِلما فٱغفِر ل ِ�ِين تابوا وٱ�بعوا سبِيلك وق ِ ِهم عذاب ٱ� ِ‬
‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َّ َ َ َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َّ َ َ ۡ ۡ‬
‫ج ِه ۡم‬ ‫د� ُه ۡم َو َمن َصل َح مِ ۡن َءابَا� ِ ِه ۡم َوأ ۡز َ� ِٰ‬ ‫ت عد ٍن ٱل ِ� وع‬ ‫َر�نا َوأدخِل ُه ۡم ج�ٰ ِ‬
‫ات يَ ۡو َم� ِ ٖذ‬
‫َّ ّ‬
‫ٱلس ِ َ ٔ‬
‫َ‬
‫ات َو َمن ت ِق‬ ‫َّ ّ َ‬ ‫�ز ۡ َ‬ ‫نت ۡٱل َعز ُ‬ ‫ك أَ َ‬ ‫َ ُ ّ َّ ٰ ۡ َّ َ‬
‫� ِ‬ ‫ِيم‪َ ٨‬وق ِ ِه ُم ٱلس ِ�ٔ ِ �‬‫ٱ�ك ُ‬
‫ِ‬ ‫وذرِ�ت ِ ِه ۚم إِن‬
‫يم‪] ﴾٩‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٩-٧ :‬‬ ‫� َت ُه ۚۥ َو َ�ٰل َِك ُه َو ٱلۡ َف ۡو ُز ۡٱل َع ِظ ُ‬‫ََ ۡ َ ِۡ‬
‫�قد ر‬
‫ﮔﺮد آن ﺣﻠﻘﻪ زدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫»ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﺮش را ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ ِ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ]اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ[ ﺑﺮای اھﻞ اﯾﻤﺎن‬
‫آﻣﺮزش ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬رﺣﻤﺖ و داﻧﺸﺖ‪ ،‬ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﭘﯿﺮو راه ﺗﻮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻣﺮز و از ﻋﺬاب دوزخ ﻧﮕﺎه دار«‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻧﺎن و ﭘﺪران ]و ﻣﺎدران[ و ھﻤﺴﺮان و ﻓﺮزﻧﺪان ﺻﺎﻟﺤﺸﺎن را در ﺑﺎغھﺎی‬
‫ﺟﺎودان ﺑﮫﺸﺖ ﮐﻪ وﻋﺪه دادهای‪ ،‬وارد ﮐﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ و ﺣﮑﯿﻤﯽ‪.‬‬
‫ﯿﻔﺮ[‬
‫ﯿﻔﺮ[ ﺑﺪیھﺎ ﺣﻔﻆ ﮐﻦ؛ و ھﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ در آن روز از ]ﮐ ِ‬ ‫]ﺑﺎر اﻟﮫﺎ‪ [،‬آﻧﺎن را از ]ﮐ ِ‬
‫ﺑﺪیھﺎ ﻧﮕﺎه داری‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺘﺖ ﻗﺮار دادهای‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬ھﻤﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -٣‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبھﺎ‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبھﺎ‪ :‬ﯾﻘﯿﻦ ﻗﻄﻌﯽ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﮐﺘﺎبھﺎﯾﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ھﺪاﯾﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺮ اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد و ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ دارد‪ .‬و ھﺮﭼﻪ ﮐﻪ آن را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬واﻗﻌﯿﺖ دارد و ﺣﻖ‬
‫اﺳﺖ و ھﯿﭻ ﺷﮑﯽ در آن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﺑﺮﺧﯽ را اﻟﻠﻪ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮﯾﺶ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده و ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ را ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫اﻟﻠﻪ ﻷ در ﻗﺮآن ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﮐﺘﺎبھﺎی ذﯾﻞ را ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺻﺤﻒ اﺑﺮاھﯿﻢ ÷‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺗﻮرات‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﯽ ÷ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٠٨‬‬

‫‪ .٣‬زﺑﻮر‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ داوود ÷ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٤‬اﻧﺠﯿﻞ‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﻋﯿﺴﯽ ÷ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٥‬ﻗﺮآن‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آن را ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ج و ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبھﺎی ﺳﺎﺑﻖ آﺳﻤﺎﻧﯽ‬

‫اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ اﯾﻦ ﮐﺘﺎبھﺎ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده و اﺧﺒﺎر آنھﺎ را ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺒﺮ دادن ﺑﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬و ﺧﺒﺮھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ و ﺗﺤﺮﯾﻒ‬
‫ﻧﺸﺪﻧﺪ را ﻧﯿﺰ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬و ﺑﻪ اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪن‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺎم آنھﺎ را ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ آنھﺎ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ ُ َ َ‬
‫ون � ءامن بِٱ� ِ‬ ‫اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪﴿ .‬ءامن ٱلرسول بِما أنزِل إِ�هِ مِن ر�ِهِۦ وٱلمؤمِن ۚ‬
‫ُۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ‬
‫ح ٖد ّمِن ُّر ُسلِهِۚۦ َوقالوا َس ِم ۡع َنا َوأ َط ۡع َناۖ �ف َرانك‬ ‫� أَ َ‬
‫كتهِۦ َو ُ� ُتبهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َ� ُ� َف ّر ُق َ� ۡ َ‬ ‫َ َ َ ٰٓ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وم�� ِ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ‬
‫�‪] ﴾٢٨٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٨٥ :‬‬ ‫ص ُ‬ ‫��ك ٱل َم ِ‬ ‫َر َّ� َنا‬
‫»رﺳﻮل ]اﻟﻠﻪ[ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ]ﺳﻮی[ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن آورده اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫]ﻧﯿﺰ[ ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ؛ ]و ﺳﺨﻨﺸﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ[‪» :‬ﻣﯿﺎن ھﯿﭻﯾﮏ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ]ﻧﻪ در اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن وﻧﻪ ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ[‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬارﯾﻢ« و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻣﺮزش ﺗﻮ را ]ﺧﻮاھﺎﻧﯿﻢ[ و‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ]ﺗﻤﺎم اﻣﻮر[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺳﺎﺑﻖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ و زﺑﻮر و ﻏﯿﺮ از آن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی‬
‫ك ٱلۡك َِ�ٰ َ‬ ‫ََ ََۡٓ َۡ َ‬
‫ب‬ ‫ﻗﺮآن ﻋﻈﯿﻢ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮری ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأنز�ا إِ�‬
‫نز َل َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ّ ُ َ ّ ٗ ّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ُ َ ۡ ً َ َ ۡ َ ۡ ُ‬
‫�م بَ ۡي َن ُهم ب َما ٓ أ َ‬ ‫ب ومهي ِمنا عليهِ� فٱح‬
‫ٱ�ۖ‬ ‫ِ‬ ‫بِٱ� ِق مصدِقا ل ِما �� يديهِ مِن ٱلكِ� ِ‬
‫ُ ۡ ۡ َٗ َ َۡ ٗ َ َ ٓ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ َّ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ُ ۡ َ َّ َ ٓ َ َ َ ۡ َ ّ ُ ّ‬
‫اجا ۚ َول ۡو شا َء‬ ‫ِ� َج َعل َنا مِن�م ِ�عة ومِنه‬ ‫قل ٖ‬ ‫و� تتبِع أهواءهم �ما جاءك مِن ٱ� ِ �‬
‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َٓ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ ۡ‬
‫ٰ‬ ‫ۡ‬ ‫ََُُّۡ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ ُ َ َ َ َ ُ ۡ ُ َّ ٗ َ َ ٗ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ٱ�‬ ‫�‬ ‫إ‬
‫ِ� ِ‬ ‫ت‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ي‬ ‫ٱ�‬ ‫وا‬‫ق‬‫ِ‬ ‫ب‬‫ت‬ ‫ٱس‬‫ف‬ ‫ۖ‬‫م‬‫�‬ ‫ٮ‬‫ات‬‫ء‬ ‫ا‬‫م‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫�‬‫و‬ ‫ل‬‫ب‬‫�‬‫ٱ� �عل�م أمة �ٰحِدة و ِ ِ‬
‫ن‬ ‫�‬ ‫�‬
‫َۡ ُ َ‬ ‫�م ب َما ُك ُ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ۡ َ ٗ ََُّ ُ ُ‬
‫نت ۡم �ِيهِ � َتل ِفون‪] ﴾٤٨‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٤٨ :‬‬ ‫ِ‬ ‫جع�م �ِيعا �ينبِئ‬ ‫مر ِ‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺎ اﯾﻦ[ ﮐﺘﺎب را ﺑﻪﺣﻖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ]ﮐﻪ[ ﺗﺼﺪﯾﻖﮐﻨﻨﺪۀ ﮐﺘﺎبھﺎی‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻦ اﺳﺖ و ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ]ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﯿﺎری ﺑﺮای ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ[ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﯿﻦ آﻧﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ ﺣﮑﻢ ﮐﻦ و ﺑﻪ ﺟﺎی ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﮐﻪ ]از ﺟﺎﻧﺐ‬
 ‫‪١٠٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻗﺮآن[ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ھﻮسھﺎی آﻧﺎن ﭘﯿﺮوی ﻧﮑﻦ‪] .‬ای ﻣﺮدم‪ [،‬ﻣﺎ ﺑﺮای ھﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ‬
‫آﯾﯿﻦ و راھﯽ روﺷﻦ ﻗﺮار دادﯾﻢ؛ و اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﮥ ﺷﻤﺎ را اﻣﺘﯽ واﺣﺪ ﻗﺮار ﻣﯽداد؛‬
‫وﻟﯽ ]اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ[ ﺷﻤﺎ را در ]ﻣﻮرد[ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪ؛ ﭘﺲ در ﻧﯿﮑﯽھﺎ ﺑﺮ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ھﻤﮕﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ اﺳﺖ؛ آﻧﮕﺎه او ﺗﻌﺎی ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ در‬
‫آن اﺧﺘﻼف ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬آ ﮔﺎه ﻣﯽﺳﺎزد«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﮐﺘﺎبھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ اھﻞ ﮐﺘﺎب وﺟﻮد دارد‬

‫ﻧﺴﺒﺖ دادن ھﻤﻪی ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻠﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ اھﻞ ﮐﺘﺎب ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺒﯿﺎ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮫﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا در آنھﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادن ﭘﺴﺮ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ از ﻃﺮف آﻧﺎن‪ ،‬و اﻟﻪ داﻧﺴﺘﻦ ﻋﯿﺴﯽ ÷ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺼﺎرا و ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﺳﺰاوارش ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و اﺗﮫﺎم زدن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﻪی آنھﺎ رد ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﺰ ﺑﻪ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺗﺼﺪﯾﻘﺶ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورﯾﻢ‪.‬‬
‫و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اھﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺮای ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﯾﺎ ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﮐﺘﺎبھﺎی او و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫اﮔﺮ ﺣﻖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ و اﮔﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮد‪ ،‬آنھﺎ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﯾﮫﻮدﯾﺖ و ﻧﺼﺎرا‬

‫دﯾﻦ ﺑﺮ ﺣﻘﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان آوردﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼم اﺳﺖ و او ﺑﺮ ﺣﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ھﺮﭼﻪ ﮐﻪ‬
‫َ َّ ۡ ۡ َ ٰ ُ َ َ ۡ َ َ َ َّ َ ُ ُ ْ‬ ‫َّ ّ َ‬
‫ٱ�س�مۗ وما ٱختلف ٱ�ِين أوتوا‬ ‫ﻏﯿﺮ از او وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪﴿ .‬إِن ٱ�ِين عِند ٱ�ِ ِ‬
‫ٱ�ِ فَإ َّن َّ َ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫ۡ َ َٓ ُ ۡ ۡ ۡ‬ ‫ۡ َ َ َّ‬
‫ٱ�‬ ‫ِ‬ ‫ب إِ� ِم ۢن َ�ع ِد ما جا َءه ُم ٱلعِل ُم َ�غ َيۢ� بَين ُه ۡمۗ َومن يَ�ف ۡر �� ٰ ِ‬
‫ت‬ ‫ٱلكِ�ٰ‬
‫اب‪] ﴾١٩‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٩ :‬‬ ‫َ ُ ۡ َ‬
‫��ع ٱ� ِس ِ‬‫ِ‬
‫»در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬دﯾﻦ ]ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه[ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ھﻤﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ؛ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ]آﺳﻤﺎﻧﯽ[ ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ]ﺣﺎﺻﻞ[‬
‫آﻣﺪ ]و ﺣﺠﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﺪ[‪ .‬آن ]اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺮﻗﻪ[ ھﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﺮﮐﺸﯽ و ﺣﺴﺪی ]ﺑﻮد[‬
‫ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ آﯾﺎت اﻟﻠﻪ ﮐﻔﺮ ﺑﻮرزد‪] ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ[ اﻟﻠﻪ در ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ‬
‫ﺳﺮﯾﻊ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١١٠‬‬

‫ﯾﮫﻮدﯾﺖ و ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ دﯾﻦ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮫﻮدﯾﺖ دﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ÷ و ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ دﯾﻦ ﻋﯿﺴﯽ ÷ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﯾﮫﻮدﯾﺖ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن ﺑﻌﺪ از ﺗﻮرات ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮫﻮدﯾﺖ و ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ ادﯾﺎﻧﯽ اﺧﺘﺮاع ﺷﺪه و ﺟﺪﯾﺪ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﺷﺎر از ﺗﺤﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ‪،‬‬
‫ﺑﺪﻋﺖ و ﮐﻔﺮ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﮑﻮه و ﺑﺰرﮔﯽ و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﻟﮫﯽ و دﯾﻦ ﯾﮕﺎﻧﻪ و ﺑﺮ ﺣﻘﯽ‬
‫ََ ۡ َ‬ ‫َ َ ََۡ َ َۡ ۡ َ‬
‫ٱ� ۡس� ٰ ِم د ِٗينا فلن ُ�ق َبل‬
‫ﮐﻪ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬در ﺗﻀﺎد ﺑﻮده و ﻣﻨﺎﻓﺎت دارﻧﺪ‪﴿ .‬ومن يبتغِ �� ِ‬
‫َ َ ۡ َ‬ ‫ۡ ُ‬
‫�ٰ ِ� َ‬
‫�ن‪.﴾٨٥‬‬ ‫ِ‬ ‫مِن ُه َوه َو ِ� ٱ�خِرة ِ مِن ٱل‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ دﯾﻨﯽ ﻏﯿﺮ از اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ از او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ و در آﺧﺮت از‬
‫زﯾﺎﻧﮑﺎران اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ ،‬دﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان آن را ﻓﻘﻂ از‬
‫َ ُ ْ ُ ُ ْ ُ ً‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن آوردﻧﺪ و ﻏﯿﺮ از آن ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﺎﻃﻞ و ﻣﺮدود اﺳﺖ‪َ ﴿ .‬وقالوا كونوا هودا‬
‫َ ۡ َ َ ٰ َ ٰ َ ۡ َ ُ ْ ُ ۡ َ ۡ َّ َ ۡ َ ٰ َ َ ٗ‬
‫ِيفاۖ َو َما َ� َن م َِن ٱل ۡ ُم ۡ�� َ‬
‫ِ�‪] ﴾١٣٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٣٥ :‬‬ ‫ِ‬ ‫أو ن�رى �هتد ۗوا قل بل مِلة إِب� ِ ۧ‬
‫�م حن‬
‫»و ]اھﻞ ﮐﺘﺎب[ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﮫﻮدی ﯾﺎ ﻧﺼﺮاﻧﯽ ﺷﻮﯾﺪ ﺗﺎ ھﺪاﯾﺖ ﯾﺎﺑﯿﺪ‪] .‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن[ ﺑﮕﻮ‪:‬‬
‫]ﻧﻪ از آﯾﯿﻦ ﺷﻤﺎ[ ﺑﻠﮑﻪ از آﯾﯿﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ ]ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ[ ﮐﻪ ﺣﻘﮕﺮا ﺑﻮد و ھﺮﮔﺰ در زﻣﺮۀ‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﺒﻮد«‪.‬‬
‫ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎرا ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﺸﺮک و ﮔﻤﺮاه ھﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ اﻟﮫﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮ آﻧﺎن و ﻏﯿﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ و ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ام ُ‬
‫نتم بِهِۦ‬ ‫ام ُنوا ْ بم ۡثل َما ٓ َء َ‬‫ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان آن را از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن آوردﻧﺪ‪﴿ .‬فَإ ۡن َء َ‬
‫ِِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬
‫يع ٱل َعل ُ‬ ‫ٱ� َو ُه َو َّ‬
‫ٱلس ِم ُ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ٱهتَ َد ۖوا ْ �ن تَ َو َّل ۡوا ْ فَإ َّ� َما ُه ۡم � ش َِق َ َ َ ۡ َ ُ‬
‫ۡ‬ ‫ََ‬
‫ِيم‪١٣٧‬‬ ‫اق� فسيكفِيكه ُم ۚ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ق ِد‬
‫ۡ َ ٗ َ َۡ ُ َُ َٰ ُ َ‬
‫ۖ‬ ‫ۡ َ َ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ َّ‬
‫صبغة و�ن �ۥ �بِدون‪] ﴾١٣٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٣٨-١٣٧ :‬‬ ‫صبغة ٱ�ِ ومن أحسن مِن ٱ�ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ً‬
‫»ﭘﺲ اﮔﺮ آﻧﺎن ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ھﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ و اﮔﺮ‬
‫ً‬
‫ﺳﺮ ﺳﺘﯿﺰ ]و ﺟﺪاﯾﯽ[ دارﻧﺪ؛ ﭘﺲ ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ِ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﭘﺸﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫]ﺷﺮ[ آنھﺎ را از ﺗﻮ دﻓﻊ ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد و او‬‫ﯾﮑﺘﺎ ﺑﺮای ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺗﻮ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و[ ﺑﻪ زودی اﻟﻠﻪ ﱢ‬
‫ِ‬
‫رﻧﮓ اﻟﮫﯽ ]و دﯾﻦ او را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ و ﺑﻪ آن ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﯿﺪ[ و ﭼﻪ ﮐﺴﯽ‬ ‫ِ‬ ‫ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ِ‬
‫ﺧﻮشﻧﮕﺎرﺗﺮ از اﻟﻠﻪ اﺳﺖ؟ و ﻣﺎ ﺗﻨﮫﺎ او را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﯾﮫﻮدﯾﺖ و ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ را از اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ ﻧﻔﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﺮک را از‬
‫او ﻧﻔﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﯾﻦﮐﻪ آن دو دﯾﻦ ﮐﻔﺮ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻔﺎر ﺑﻌﺪی‬
 ‫‪١١١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺪر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ آن دو دﯾﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫َ َ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ُ َ ُ ّٗ َ َ َ ۡ َ ٗ َ‬
‫�ن �ن َحن ِيفا ُّم ۡسل ِٗما َو َما �ن م َِن‬
‫�ا� ِّيا َو� ٰ ِ‬‫ﺷﻮد‪﴿ .‬ما �ن إِب�ٰهِيم �هودِيا و� ن‬
‫ٱل ۡ ُم ۡ�� َ‬
‫ِ�‪] ﴾٦٧‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٦٧ :‬‬ ‫ِ‬
‫»اﺑﺮاھﯿﻢ ﻧﻪ ﯾﮫﻮدی ﺑﻮد و ﻧﻪ ﻧﺼﺮاﻧﯽ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﻖﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد و ھﺮﮔﺰ در زﻣﺮۀ ﻣﺸﺮﮐﺎن‬
‫ﻧﺒﻮد«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ آن را ﺑﺮ ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ آﻧﺎن ﮐﻪ‬
‫رﺳﻮل ج اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد و آن آﺧﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ و ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ و‬
‫ﻣﺤﮑﻢﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻗﺮآن را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪهای ﺑﺮای ھﺮ ﭼﯿﺰی و ﺳﺒﺐ ھﺪاﯾﺖ و‬
‫رﺣﻤﺘﯽ ﺑﺮای ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ÷ اﺳﺖ ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﮐﻪ رﺳﻮل ج اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ اﻣﺖھﺎ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺮدم‬
‫ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ زﺑﺎن و ﻓﺼﯿﺢﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ ﮐﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن و ﮐﺘﺎب دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ و ﮐﺘﺎب ھﺪاﯾﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی ﺣﻖ و ﮐﺘﺎب ﻋﻠﻢ و اﺣﮑﺎم و ﮐﺘﺎب ﭘﺎداش و ﺛﻮاب اﺳﺖ و ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﮐﺴﺐ ﺛﻮاب آن را ﺗﻼوت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎﺻﺪ آن ﻏﺎﻓﻞ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻼوت ﻗﺮآن‪ ،‬و ﺗﺪﺑﺮ در آن و ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ آن ﻋﺒﺎدت ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮ ھﺮ ﺷﺨﺺ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آن و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم و رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮدن آداب آن‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول ﻗﺮآن‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از آن را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ آن را ﺑﺮ‬
‫ﻋﮫﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺒﺪﯾﻞ و ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﺮﯾﻒ و زﯾﺎدت و ﻧﻘﺼﺎن ﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َّ َ ۡ ُ َ َّ ۡ َ ّ ۡ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ‬
‫�ٰفِظون‪] ﴾٩‬اﻟﺤﺠﺮ‪.[٩ :‬‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِنا �ن نز�ا ٱ�ِكر �نا �ۥ ل‬
‫ً‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺮآن را ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ و ﻗﻄﻌﺎ ﺧﻮدﻣﺎن ﻧﯿﺰ ﻧﮕﮫﺒﺎن آن ]از ھﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ و ﺗﺤﺮﯾﻔﯽ[ ھﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫�ل َر ّب ٱلۡ َ� ٰلَم َ‬
‫�‪ ١٩٢‬ن َ َز َل ب هِ ُّ‬
‫ٱلر ُ‬
‫وح‬
‫َّ ُ َ َ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬نهۥ � �ِ‬
‫�‪﴾١٩٥‬‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫� ُّ‬
‫ّ‬ ‫ر‬ ‫�ن‪ ١٩٤‬بل َِسان َع َ‬ ‫َ َٰ َ ۡ َ َ ُ َ‬
‫ون م َِن ٱل ۡ ُمنذِر َ‬ ‫ك‬ ‫�ِ‬ ‫ك‬ ‫ب‬ ‫ل‬ ‫ق‬ ‫�‬ ‫‪١٩٣‬‬ ‫ۡٱ�َم ُ‬
‫ِ�‬
‫ِٖ ِ ٖ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﺸﻌﺮاء‪.[١٩٥-١٩٢ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١١٢‬‬
‫»و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ]اﯾﻦ[ ﻗﺮآن ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدۀ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ .‬روح اﻻﻣﯿﻦ ]=‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ[ آن را ﻓﺮود آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﺗﻮ ]ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ[ ﺗﺎ ﺑﯿﻢدھﻨﺪه ﺑﺎﺷﯽ‪.‬‬
‫]ﻗﺮآن را[ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ روﺷﻦ ]ﻧﺎزل ﻧﻤﻮد[«‪.‬‬

‫دﻻﻟﺖ آﯾﺎت ﻗﺮآن‬

‫آﯾﺎت ﻗﺮآن ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺒﺮ ﯾﺎ ﻃﻠﺐ واﺿﺢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺒﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺧﺒﺮ از آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل و اﻗﻮال اﻟﻠﻪ ﻷ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺧﺒﺮ دادن از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺳﻤﺎنھﺎ‪ ،‬زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻋﺮش‪ ،‬ﮐﺮﺳﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺣﯿﻮان‪،‬‬
‫ﺟﻤﺎدات‪ ،‬ﻧﺒﺎﺗﺎت‪ ،‬ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ‪ .‬و ﺧﺒﺮ دادن از اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﭘﯿﺮوان آﻧﺎن‬
‫و دﺷﻤﻨﺎنﺷﺎن و ﺟﺰا دادن ھﺮ ﮔﺮوه و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از اﺧﺒﺎر ﻗﺮآن‪.‬‬
‫ﻃﻠﺐ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬دﺳﺘﻮر دادن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن از او و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و اﻧﺠﺎم دادن‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬و‪. ...‬‬
‫‪ .٢‬ﻧﮫﯽ ﮐﺮدن از ﺷﺮﯾﮏ ورزﯾﺪن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻦ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺣﺮام ﻗﺮار‬
‫داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺑﺎ‪ ،‬ﻓﺤﺸﺎ و ﻏﯿﺮ از آنھﺎ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ از اﻧﺠﺎم آنھﺎ ﻧﮫﯽ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻟﻠﻪ ﻷ اﺳﺖ و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ »ﻻ اﻟﻪ اﻻ‬
‫اﻟﻠﻪ« اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ از آن ﻧﮫﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮫﯽ از ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ دﻋﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را ﺑﻪ راه راﺳﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻓﺮﻣﺎ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس و ﺷﮑﺮ و ﻣﻨﺖ و ﺑﺨﺸﺶ ﻣﺨﺼﻮص اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫را ﺑﺮای ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ و ﻣﺎ را ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﻣﺖ‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺮدم ﺧﺮوج ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬
‫َ ٰ ٗ ُّ َ َ ٰ ٗ َّ َ َ َ ۡ َ‬
‫ا� �قشعِ ُّر‬ ‫ِيث كِ�با مت�بِها مث ِ‬ ‫ٱ�د ِ‬ ‫ٱ� نَ َّز َل أ ۡح َس َن َ‬‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ َّ ﴿ :‬‬
‫َّ‬ ‫َ ۡ َّ َ َ ُ‬ ‫ۡ ُ ُ ُ ُ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َّ ُ ۡ ُ َّ َ ُ ُ ُ ُ‬
‫ود ُه ۡم َوقُلُ ُ‬
‫و� ُه ۡم إ ِ ٰ� ذِك ِر ٱ�ِۚ �ٰل ِك ه َدى ٱ� ِ‬ ‫مِنه جلود ٱ�ِين �شون ر�هم �م تل ِ� جل‬
‫َ‬ ‫َّ ُ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ٓ‬
‫ٱ� � َما ُ�ۥ م ِۡن ها ٍد‪] ﴾٢٣‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٢٣ :‬‬ ‫َ� ۡهدِي بِهِۦ َمن �َشا ُء ۚ َو َمن يُضل ِِل‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﺎزل ﮐﺮده ﮐﻪ ]ﺑﺮﺧﯽ از آﯾﺎﺗﺶ[ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و‬
‫]ﺑﺮﺧﯽ ﻧﯿﺰ[ ﻣﮑﺮر اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ]ﻣﺠﺎزات[ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﯿﻢ دارﻧﺪ‪] ،‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ‬
 ‫‪١١٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ھﺪاﯾﺖ‬
‫ِ‬ ‫آﯾﺎت‪ [،‬ﻣﻮ ﺑﺮ ﺗﻨﺸﺎن راﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﭙﺲ دل و ﺟﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن راه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ او را ﮔﻤﺮاه ﺳﺎزد‪ ،‬ھﯿﭻ‬
‫ھﺪاﯾﺘﮕﺮی ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ«‪.‬‬

‫‪ -٤‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ :‬ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﯾﻘﯿﻦ ﻗﻄﻌﯽ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ در ھﺮ اﻣﺘﯽ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی را ﻣﺒﻌﻮث ﮐﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﻷ دﻋﻮت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و دوری‬
‫ﮐﺮدن از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از او ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﻤﻪی آنھﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان راﺳﺘﮕﻮﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ھﻤﻪی آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮش ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫آﻧﺎن را اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ را اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان واﺟﺐ اﺳﺖ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﮐﻔﺮ‬
‫ورزد‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﻪی آنھﺎ ﮐﻔﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﺒﺎری ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ آنھﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﻮد و اﻗﺘﺪا ﮐﺮدن ﺑﻪ آنھﺎ در درﺳﺘﯽ اﯾﻤﺎن‪ ،‬و‬
‫ﮐﻤﺎل ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺧﻮش رﻓﺘﺎری و ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ رﺳﻮل ج ﮐﻪ ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺑﺎ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ آﻧﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم و ھﻤﻪی ﻋﺎﻟﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫َّ ّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ ُ َ َ‬
‫ون �‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ءامن ٱلرسول بِما أنزِل إِ�هِ مِن ر�ِهِۦ وٱلمؤمِن ۚ‬
‫ََ ُ ْ‬ ‫� أَ َ‬
‫ح ٖد ّمِن ُّر ُسلِهِۚۦ وقالوا‬ ‫كتهِۦ َو ُ� ُتبهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َ� ُ� َف ّر ُق َ� ۡ َ‬‫َ َ َ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ءامن بِٱ�ِ وم�� ِ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ُۡ َ َ‬ ‫َ‬
‫�‪] ﴾٢٨٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٨٥ :‬‬ ‫ك ٱل َم ِص ُ‬ ‫َس ِم ۡع َنا َوأ َط ۡع َناۖ �ف َرانك َر َّ� َنا ��‬
‫»رﺳﻮل ]اﻟﻠﻪ[ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ]ﺳﻮی[ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن آورده اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ]ﻧﯿﺰ[ ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ؛ ]و‬
‫ﺳﺨﻨﺸﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ[‪ :‬ﻣﯿﺎن ھﯿﭻﯾﮏ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ]ﻧﻪ در اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن وﻧﻪ ﺑﺮﺗﺮی‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ[ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬارﯾﻢ‪ .‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻣﺮزش ﺗﻮ را ]ﺧﻮاھﺎﻧﯿﻢ[ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ]ﺗﻤﺎم اﻣﻮر[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ َّ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ْ‬
‫و�ِۦ‬‫ام ُن ٓوا َءام ُِنوا بِٱ�ِ َو َر ُس ِ‬ ‫���ها ٱ�ِين ء‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ۡ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َّ ٓ َ َ َ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ۡ َ‬
‫نزل مِن � ۡبل ۚ َو َمن يَ�ف ۡر‬ ‫ب ٱ�ِي أ‬‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ�‬
‫ك‬ ‫ٱل‬‫و‬ ‫ِۦ‬ ‫ِ‬
‫و�‬ ‫� َر ُ‬
‫س‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫ز‬ ‫ن‬ ‫ِي‬ ‫ٱ�‬ ‫وٱلكِ�ٰ ِ‬
‫ب‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١١٤‬‬
‫كتهِۦ َو ُ� ُتبهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َو ۡٱ�َ ۡو ِم ٱ�خِر َ� َق ۡد َض َّل َض َ� ٰ َ ۢ� بَع ً‬‫َّ َ َ َ ٰٓ َ‬
‫يدا‪﴾١٣٦‬‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫بِٱ�ِ وم�� ِ‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٣٦ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫و ]ﺑﻪ ھﺮ[ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ ]و ﺑﺮ آن ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎﺷﯿﺪ[؛‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن او و ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮐﻔﺮ ﺑﻮرزد‪،‬‬
‫ِ‬ ‫و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و‬
‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ﮔﻤﺮاھﯽ دور و درازی اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬
‫ُ ُ ٓ ْ َ َ َّ َّ َ َ ٓ َ َ ۡ َ َ َ ٓ َ َ‬
‫� َم‬ ‫� إِبۡ َ� ٰ ِ ۧ‬
‫نزل إ ِ ٰٓ‬
‫نزل إِ�نا وما أ ِ‬
‫‪ .٣‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قولوا ءامنا بِٱ�ِ وما أ ِ‬
‫و�‬
‫ُ َ َ َ ََٓ ُ‬
‫ِي� وما أ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫و� م ٰ‬
‫و�‬
‫ُ‬
‫اط َو َما ٓ أ َ‬
‫ِ‬ ‫وب َو ۡٱ�َ ۡس َ‬
‫ب‬ ‫�ٰ َق َو َ� ۡع ُق َ‬ ‫�س َ‬ ‫يل ۡ‬ ‫ۡ َٰ َ‬
‫�س�عِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ون مِن َّر ّ�ه ۡم َ� ُ� َف ّر ُق َ� ۡ َ‬
‫َّ ُّ َ‬
‫� أ َح ٖد ّمِن ُه ۡم َو� ُن ُ�ۥ ُم ۡسل ُِمون‪] ﴾١٣٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٣٦ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ٱ�بِي‬
‫»]ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اھﻞ ﮐﺘﺎب[ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب و ﻧﻮادﮔﺎن ]ﯾﻌﻘﻮب[‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﯿﺴﯽ داده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ]دﯾﮕﺮ[ از ﻃﺮف ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ]آری ﺑﻪ ھﻤﮥ آﻧﺎن اﯾﻤﺎن‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻟﻠﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯽآورﯾﻢ[ و ﻣﯿﺎن ھﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﺸﺎن ﺗﻔﺎوت ﻧﻤﯽﮔﺬارﯾﻢ و ﻣﺎ ]ھﻤﮕﯽ[‬
‫ھﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬

‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﭘﯿﺮوان آﻧﺎن‬

‫اﻟﻠﻪ ﻷ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﭘﯿﺮوانﺷﺎن را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻧﻤﻮده ﺗﺎ اول ﺑﺮای ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻼش ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت و ﺗﺰﮐﯿﻪ و ﻧﮕﺮش و ﺗﻔﮑﺮ و ﺻﺒﺮ و ﺗﻼش و از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﯽ ﺑﺮای ھﺮ‬
‫ﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﯾﻦ‪ ،‬و ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ و ﺗﺮک ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﮐﻠﻤﻪی اﻟﻠﻪ را‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ اﯾﻤﺎن در زﻧﺪﮔﯽ آنھﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺮدد و ﯾﻘﯿﻦ در ﻗﻠﺐھﺎی آﻧﺎن ﻗﺮار‬
‫ﮔﯿﺮد ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ و ھﺮ ﭼﯿﺰی در دﺳﺖ او اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻨﮫﺎ او‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﺣﻔﻆ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺧﺎﻧﻪھﺎ و ﻣﺤﯿﻂھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‬
‫ﺗﻼش ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﺟﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ و ﻣﺠﺎﻟﺲ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ و‬
‫ﻋﻠﻢ آﺑﺎد ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮای ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﺮدن ﻧﯿﺎزھﺎی دﯾﻨﯽ و ﺷﺨﺼﯽﺷﺎن ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻤﺎن ﺗﻼش‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ھﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﺎ آنھﺎﺳﺖ‪ ،‬آنھﺎ را ﻧﺼﺮت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻧﺼﺮت در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر و ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ و‪ ...‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺳﺒﺤﺎن ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از او ﺑﺮ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮای‬
 ‫‪١١٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻧﺸﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﻦ اﻗﻮام ﺧﻮﯾﺶ و ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی آنھﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ را ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﺣﮑﺎم اﻟﮫﯽ را ﺑﻪ آنھﺎ ﺗﻌﻠﯿﻢ‬
‫دھﻨﺪ و آﯾﺎت ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﺮ آنھﺎ ﺗﻼوت ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ھﺪاﯾﺖ ﺷﻮﻧﺪ و در دﻧﯿﺎ و‬
‫آﺧﺮت ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ُۡ ْ ََ‬ ‫ٗ ۡ‬ ‫ۡ ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ‬
‫ِ� َن َر ُسو� ّمِن ُه ۡم َ�تلوا عل ۡي ِه ۡم‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ه َو ٱ�ِي َ� َعث ِ� ٱ� ّم ِ ۧ‬
‫َ َ ُّ‬ ‫َُۡ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫ََُّ ۡ ََُُُّ ُ ۡ َ َ َ ۡ ۡ ََ‬ ‫َ َ‬
‫�‪٢‬‬ ‫ءا�ٰتِهِۦ و�ز� ِي ِهم و�عل ِمهم ٱلكِ�ٰب وٱ� ِكمة �ن �نوا مِن �بل ل ِ� ض� ٰ ٖل مب ِ ٖ‬
‫َ ََ ٓ‬ ‫َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َّ َ ۡ َ ُ ْ ۡ َ ُ َ ۡ َ ُ ۡ َ ُ َ َ َ ۡ ُ َّ ُ ۡ‬
‫ِيم‪ٰ� ٣‬ل ِك فضل ٱ�ِ يؤ�ِيهِ من �شا ُء ۚ‬ ‫وءاخ ِر�ن مِنهم لما يلحقوا بِهِ ۚم وهو ٱلع ِز�ز ٱ�ك‬
‫َ َّ ُ ُ ۡ َ ۡ ۡ‬
‫ٱ� ذو ٱلفض ِل ٱل َع ِظي ِم‪] ﴾٤‬اﻟﺠﻤﻌﺔ‪.[٤-٢ :‬‬ ‫و‬
‫»و ذاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن ﺑﯽﺳﻮادان‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی از ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ ﮐﻪ آﯾﺎﺗﺶ را ﺑﺮ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫آنھﺎ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و آﻧﺎن را ﭘﺎک ﮔﺮداﻧﺪ و ﮐﺘﺎب ]= ﻗﺮآن[ و ﺣﮑﻤﺖ ]= ﺳﻨﺖ[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﯿﺎﻣﻮزاﻧﺪ؛ و ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ]ﮐﻪ رﺳﻮل ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮد[‪ ،‬در ﮔﻤﺮاھﯽ آﺷﮑﺎری ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ِ‬
‫و ]اﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻗﻮﻣﯽ دﯾﮕﺮ ]ﻧﯿﺰ[ ﮐﻪ ھﻨﻮز ﺑﻪ اﯾﻨﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ ]و ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ‬
‫ﻓﻀﻞ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ِ‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه اﺳﺖ [؛ و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺷﮑﺴﺖ ِ‬
‫آن را ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ؛ و اﻟﻠﻪ دارای ﻓﻀﻞ ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫رﺳﻮل‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮﯾﻌﺖ داده و ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ آن را ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ آن را ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺒﯽ‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮﯾﻌﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻗﺒﻠﯽ را داده ﺗﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ از اﺻﺤﺎب‬
‫آن ﺷﺮﯾﻌﺖ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آ ﮔﺎه ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺷﺮﯾﻌﺖ و دﯾﻦ آنھﺎ را ﺗﺠﺪﯾﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮ رﺳﻮﻟﯽ ﻧﺒﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ھﺮ ﻧﺒﯽای رﺳﻮل ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮل و ﻧﺒﯽ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ذﮐﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ھﺮﮐﺪام دارای ﻣﻌﻨﺎی ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ و‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺟﺪا ذﮐﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ھﺮﮐﺪام ﻣﻌﻨﺎی دﯾﮕﺮی را ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫ﺑﺮای ھﺮ اﻣﺘﯽ رﺳﻮﻟﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ او را ﺑﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫ﻗﻮﻣﺶ ارﺳﺎل ﻧﻤﻮده ﯾﺎ ﻧﺒﯽای وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻗﺒﻞ از آن ﺑﻪ او وﺣﯽ ﺷﺪه ﺗﺎ آن‬
‫را ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١١٦‬‬
‫ٱ� ُب ُدوا ْ َّ َ‬
‫ۡ‬ ‫ً َ‬ ‫ُّ ُ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ولَ َق ۡد َ� َع ۡث َ‬
‫ٱ�‬ ‫� أ َّمةٖ َّر ُسو� أ ِن‬
‫ِ‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ا‬‫ن‬
‫َّ َ ٰ َ ُ‬ ‫َّ ُ َ ۡ ُ َّ ۡ َ َّ ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َّ ٰ ُ َ َ‬
‫وت ۖ ف ِم ۡن ُهم َّم ۡن ه َدى ٱ� ومِنهم من حقت عليهِ ٱلض�لة ۚ‬
‫ۡ‬ ‫وٱجتنِبوا ٱل�غ‬
‫ِ�وا ْ � ۡٱ�َ ِ َ ُ ْ َ ۡ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ ّ َ‬
‫�ض فٱنظ ُروا كيف �ن �ٰقِبة ٱل ُمك ِذ�ِ�‪] ﴾٣٦‬اﻟﻨﺤﻞ‪[٣٦ :‬‬
‫فَس ُ‬
‫ِ‬
‫ً‬
‫»ﯾﻘﯿﻨﺎ ﻣﺎ در ھﺮ اﻣﺘﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی را ]ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم[ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﯿﻢ ﮐﻪ‪» :‬اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ را ﻋﺒﺎدت‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت ]= ﻣﻌﺒﻮدان ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ[ دوری ﮐﻨﯿﺪ«‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن را ھﺪاﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺳﺰاوار ﮔﻤﺮاھﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ در زﻣﯿﻦ ﺑﮕﺮدﯾﺪ و ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﮑﺬﯾﺐﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ]آﯾﺎت اﻟﮫﯽ[ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﮐﻪ‬
‫ُ َۡ ُ‬ ‫َّ ٓ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ ٰ َ َ ُ ٗ‬
‫ِيها هدى َونور‪ُ �� ۚ ٞ‬م ب ِ َها‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ا أنز�ا ٱ�ورٮة �‬
‫َ‬ ‫َّ ُّ َ َّ َ َ ۡ َ ُ ْ َّ َ َ ُ ْ َ َّ َّ ُّ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ ۡ ُ ۡ ُ ْ‬
‫ب‬‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫ٱ�بِيون ٱ�ِين أسلموا ل ِ�ِين هادوا وٱلر�ٰن ِيون وٱ�حبار بِما ٱستح ِفظوا‬
‫َّ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ َ َ ٓ َ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ ٗ َ ٗ‬
‫�وا �� ٰ ِ� � َمنا قل ِي� ۚ‬ ‫ٱ� ِ و�نوا عليهِ شهداء ۚ ف� �شوا ٱ�اس وٱخشو ِن و� �ش‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ ۡ ُ َ ٓ َ َ َ َّ ُ َ ُ َ َ ُ ۡ َ‬
‫ٱ� فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰفِ ُرون‪] ﴾٤٤‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٤٤ :‬‬ ‫ومن لم ��م بِما أنزل‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺎ ﺗﻮرات را ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ در آن ھﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ]در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻠﻪ[ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ]آﻣﻮزهھﺎی[ آن ﺑﺮای ﯾﮫﻮد داوری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و ]ﻧﯿﺰ[ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻘﯿﮫﺎن ]ﯾﮫﻮدی[ ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺪاری از ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ ]و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫]ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ[ آن ﮔﻮاه ﺑﻮدﻧﺪ ]و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺗﻮرات[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﭙﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮ‬
‫دﺳﺘﻮرھﺎﯾﺶ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ[؛ ﭘﺲ ]ای ﯾﮫﻮد‪ ،‬در اﺟﺮای اﺣﮑﺎم اﻟﮫﯽ[ از ﻣﺮدم‬
‫ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و آﯾﺎﺗﻢ را ﺑﻪ ﺑﮫﺎﯾﯽ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻧﻔﺮوﺷﯿﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ ]وﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و[ اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ داوری ]و ﺣﮑﻢ[ ﻧﮑﻨﺪ ]و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺸﺮی و‬
‫ھﻮا و ھﻮس آﻧﺎن را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آن ﻧﻤﺎﯾﺪ[‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪاد اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن ﺗﻌﺪادﺷﺎن زﯾﺎد اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺎم ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﺎن را اﻟﻠﻪ در ﻗﺮآن ذﮐﺮ ﮐﺮده و اﺧﺒﺎرﺷﺎن را ﺑﺮای ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫َُۡ ََ َ ََۡ َ َ َ‬ ‫‪ .١‬آدم ÷‪َ ﴿ :‬ولَ َق ۡد َعه ۡدنَا ٓ إ َ ٰٓ َ َ َ‬
‫� ۡد ُ�ۥ ع ۡز ٗما‪] ﴾١١٥‬ﻃﻪ‪.[١١٥ :‬‬
‫� ءادم مِن �بل فن ِ� ولم ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﺎ آدم ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﯿﻢ ]ﮐﻪ از ﻣﯿﻮۀ درﺧﺖ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ َ‬
‫ﻧﺨﻮرد[؛‬
‫وﻟﯽ ]ﭘﯿﻤﺎﻧﺶ را[ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد و ﻋﺰﻣﯽ ]اﺳﺘﻮار[ در او ﻧﯿﺎﻓﺘﯿﻢ«‪.‬‬
 ‫‪١١٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ۡ َ‬
‫‪ .١٨-٢‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻌﻀﯽ از اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻﻧﺶ را ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬وت ِلك‬
‫ك َحك ٌ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َ َ ٰ َّ َّ َ ٓ ُ َّ َ َّ َ‬ ‫ِيم َ َ ٰ َ ۡ‬ ‫ُح َّج ُت َنا ٓ َء َا� ۡي َ�ٰ َها ٓ إبۡ َ�ٰه َ‬
‫ِيم‬ ‫ت من �شاء ۗ إِن ر�‬ ‫� قو ِمهِۚۦ نر�ع در� ٖ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َ ‪َ ً ُ َ َ ۡ َ َ ًّ ُ َ ُ ۡ َ َ َ ٰ َ ۡ ٓ ُ َ َ ۡ َ َ َ ٞ‬‬
‫وحا ه َد ۡ� َنا مِن � ۡبل ۖ َومِن‬ ‫وب � هد�نا ۚ ون‬ ‫عل ِيم‪ ٨٣‬ووهبنا �ۥ إِس�ق و�عق ۚ‬
‫َ ُ َ َ ُ َ ۡ َ ٰ َ َ َ ُّ َ َ ُ ُ َ َ ُ َ ٰ َ َ ٰ ُ َ َ َ َ َ ۡ‬ ‫ُ َّ‬
‫ون َو��ٰل ِك � ِزي‬ ‫ذ ّرِ�تِهِۦ داوۥد وسلي�ن و�يوب و�وسف ومو� و�ر ۚ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ۡ َ ٰ َ َ ٰ ۡ َ َ ُ ّ ‪َّ َ ّ ٞ‬‬ ‫ٱل ۡ ُم ۡح ِ َ‬
‫�س َ� ٰ ِعيل‬ ‫�‪ۡ ٨٥‬‬ ‫ٱل�ٰلِح َ‬
‫ِ‬ ‫اس � مِن‬ ‫سنِ�‪ ٨٤‬وز� ِر�ا و�حي وعِي� �� ۖ‬
‫�‪َ ٨٦‬وم ِۡن َءابَآ�ه ۡم َو ُذ ّر َّ�ٰتِهمۡ‬ ‫� ۡٱل َ�ٰلَم َ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َ ُ ُ َ َ ُ ٗ َ ُ ّٗ َ َّ ۡ َ َ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫وٱليسع و�و�س ولوطا ۚ و� فضلنا‬
‫َّ‬
‫ي�‪ٰ� ٨٧‬ل ِك ه َدى ٱ� ِ َ� ۡهدِي‬
‫َ َ ُ‬ ‫ٱج َتبَ ۡي َ�ٰ ُه ۡم َو َه َديۡ َ� ٰ ُه ۡم إ َ ٰ� َ ُّ ۡ َ‬ ‫�خ َ�ٰنِه ۡم َو ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ص� ٰ ٖط مستقِ ٖ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ۖ‬
‫ُ َ ُ َ َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ ْ‬
‫�ب ِ َط �ن ُهم َّما �نوا َ� ۡع َملون‪ ٨٨‬أ ْو ٰٓ��ِك‬
‫َۡ‬ ‫� ُ�وا ْ َ َ‬
‫بهِۦ َمن � َ َشا ٓ ُء م ِۡن ع َِبادِه ِۦ َول َ ۡو أ ۡ َ‬
‫ۚ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ِين َءا� ۡي�ٰ ُه ُم ٱلكِ�ٰ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫�ؤ�ءِ �قد َو�نا ب ِ َها‬ ‫ٱ�� َم َوٱ�ُّ ُب َّوة ۚ فإِن ي�ف ۡر ب ِ َها ٰٓ‬ ‫ب َو ُ‬ ‫ٱ� َ‬
‫�ٰفِر َ‬ ‫َ ۡ ٗ َّ ۡ ُ ْ َ َ‬
‫�ن‪] ﴾٨٩‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[٨٩-٨٣ :‬‬ ‫قوما ليسوا بِها ب ِ ِ‬
‫»و اﯾﻦ ]اﺳﺘﺪﻻل‪ [،‬ﺣﺠﺖ ﻣﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﺑﺮاھﯿﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ دادﯾﻢ‪] .‬در دﻧﯿﺎ و‬
‫آﺧﺮت‪ ،‬ﻣﻘﺎم[ ھﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﯿﻢ ﺑﻪ درﺟﺎﺗﯽ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪] .‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺣﮑﯿﻢ داﻧﺎﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ او ]= اﺑﺮاھﯿﻢ[ اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب را ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ و ھﻤﻪ را‬
‫]ﺑﻪ راه راﺳﺖ[ ھﺪاﯾﺖ ﮐﺮدﯾﻢ؛ و ﭘﯿﺸﺘﺮ ﻧﻮح را ]ﻧﯿﺰ[ ھﺪاﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﻮدﯾﻢ و از ﻧﺴﻞ او‬
‫داود و ﺳﻠﯿﻤﺎن و اﯾﻮب و ﯾﻮﺳﻒ و ﻣﻮﺳﯽ و ھﺎرون را ]ﺑﻪ راه ﺣﻖ رھﻨﻤﻮن ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ[ و‬
‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎداش ﻣﯽدھﯿﻢ‪ .‬و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ زﮐﺮﯾﺎ و ﯾﺤﯿﯽ و ﻋﯿﺴﯽ و اﻟﯿﺎس‬
‫]را راه ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ[ ھﻤﻪ از ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و َﯾ َﺴﻊ و ﯾﻮﻧﺲ و ﻟﻮط ]را‬
‫ﻧﯿﺰ ھﺪاﯾﺖ ﮐﺮدﯾﻢ[ و ﺟﻤﻠﮕﯽ را ﺑﺮ ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﺮﺗﺮی دادﯾﻢ‪ .‬و ]ﻧﯿﺰ[ از ﭘﺪران و ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫و ﺑﺮادراﻧﺸﺎن ]ﺑﺮﺧﯽ را ﺑﺮﺗﺮی دادﯾﻢ و[ آﻧﺎن را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﯾﻢ و ﺑﻪ راه راﺳﺖ ھﺪاﯾﺖ‬
‫ھﺪاﯾﺖ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ ﯾﮏ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن ھﺪاﯾﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و اﮔﺮ ﺷﺮک ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ]از اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ[ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺒﺎه ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻤﺖ و ﻧﺒﻮت ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ]ای‬
‫ً‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬اﮔﺮ اﯾﻨﺎن ]= ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺑﻪ اﯾﻦ ]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﮐﺘﺎبھﺎی اﻟﮫﯽ[ ﮐﻔﺮ ﺑﻮرزﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﮔﺮوھﯽ ]= ﻣﮫﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ[ را ﺑﺮ ]ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ[ آن ]اﺻﻮل و ﻋﻘﺎﯾﺪ[‬
‫ِ‬
‫ﻣﯽﮔﻤﺎرﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫ٗ َّ ٗ‬ ‫ۡ َ َّ َ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ٱذ ُك ۡ‬
‫َ ۡ‬
‫ص ّدِيقا نب ِ ّيا‪] ﴾٥٦‬ﻣﺮﯾﻢ‪.[٥٦ :‬‬
‫�س إِن ُهۥ �ن ِ‬
‫ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬‫د‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ�‬
‫ك‬ ‫ٱل‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ر‬ ‫‪ .٢٠‬ادرﯾﺲ ÷‪﴿ :‬و‬
‫»و در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬از ادرﯾﺲ ﯾﺎد ﮐﻦ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬او راﺳﺖﮔﻔﺘﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺑﻮد«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١١٨‬‬
‫ّ‬ ‫ۡ َ َ َ َ ُ ُ ُ ٌ ََ َ ُ َ‬ ‫ت َ� ٌد ٱل ۡ ُم ۡر َسل َ‬
‫‪ .٢١‬ھﻮد ÷‪َ ﴿ :‬ك َّذبَ ۡ‬
‫ِ�‪ ١٢٣‬إِذ قال ل ُه ۡم أخوه ۡم هود �� � َّتقون‪ ١٢٤‬إ ِ ِ�‬
‫ِ�‪] ﴾١٢٥‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[١٢٥-١٢٣ :‬‬ ‫ول أَم ‪ٞ‬‬ ‫َ ُ ۡ َُ ٌ‬
‫ل�م رس‬
‫»]ﻗﻮم[ ﻋﺎد ]ﻧﯿﺰ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را دروﻏﮕﻮ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﺮادرﺷﺎن ھﻮد ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ]از اﻟﻠﻪ[ ﭘﺮوا ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ؟ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی اﻣﯿﻦ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫ۡ َ َ َ ُ ۡ َ ُ ُ ۡ َ ٰ ٌ َ َ َ َّ ُ َ‬ ‫ود ٱل ۡ ُم ۡر َسل َ‬
‫َ َّ َ ۡ َ ُ ُ‬
‫ِ�‪ ١٤١‬إِذ قال لهم أخوهم �ل ِح �� �تقون‪١٤٢‬‬ ‫‪ .٢٢‬ﺻﺎﻟﺢ ÷‪﴿ :‬كذبت �م‬
‫ِ�‪] ﴾١٤٣‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[١٤٣-١٤١ :‬‬ ‫ول أَم ‪ٞ‬‬ ‫ّ َ ُ ۡ َُ ٌ‬
‫إ ِ ِ� ل�م رس‬
‫»]ﻗﻮم[ ﺛﻤﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را دروﻏﮕﻮ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﺮادرﺷﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫آﯾﺎ ]از اﻟﻠﻪ[ ﭘﺮوا ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ؟ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی اﻣﯿﻦ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫ۡ َ َ َُ ۡ ُ َ ۡ ٌ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ‬
‫�يكةِ ٱلمرسل ِ�‪ ١٧٦‬إِذ قال لهم شعيب ��‬ ‫‪ .٢٣‬ﺷﻌﯿﺐ ÷‪﴿ :‬كذب أص�ٰب ٔ‬
‫ول أَم ‪ٞ‬‬
‫ِ�‪] ﴾١٧٨‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[١٧٨-١٧٦ :‬‬
‫ّ َ ُ ۡ َُ ٌ‬ ‫َ ُ َ‬
‫� َّتقون‪ ١٧٧‬إ ِ ِ� ل�م رس‬
‫َ‬
‫»اﺻﺤﺎب اﯾﮑﻪ ]ﻧﯿﺰ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را دروﻏﮕﻮ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺷﻌﯿﺐ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫]از اﻟﻠﻪ[ ﭘﺮوا ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ؟ ﺑﻪراﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی اﻣﯿﻦ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫َۡۡ‬ ‫ُ ّ‪ٞ‬‬ ‫َ ۡ ۡ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ۡ ُ‬
‫‪ .٢٤‬ذو اﻟﮑﻔﻞ ÷‪َ ﴿ :‬وٱذك ۡر إ ِ ۡس َ� ٰ ِعيل َوٱليَ َس َع َوذا ٱلكِف ِل� َو� ّم َِن ٱ�خ َيارِ‪﴾٤٨‬‬
‫]ص‪.[٤٨ :‬‬
‫ذواﻟﮑﻔﻞ ﯾﺎد ﮐﻦ ]ﮐﻪ[ ھﻤﮕﯽ از ﻧﯿﮑﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫»و از اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و َﯾ َﺴﻊ و‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ُ َ َّ ٌ َ َ ٓ َ‬
‫‪ .٢٥‬ﻣﺤﻤﺪ ج‪ :‬ھﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ما �ن �مد �با أ ٖ ِن‬
‫م‬ ‫د‬ ‫ح‬
‫�ء َعل ٗ‬ ‫َّ ُ َ َّ َ َ َ َ َّ ّ َ َ َ َ َّ ُ ُ ّ َ‬ ‫َ ُ َ‬
‫ِيما‪﴾٤٠‬‬ ‫ٱ� بِ� ِل ۡ ٍ‬ ‫�نۗ و�ن‬ ‫ّرِجال ِ� ۡم َو� ٰ ِ‬
‫�ن رسول ٱ� ِ وخا�م ٱ�ب ِ ِ ۧ‬
‫]اﻷﺣﺰاب‪.[٤٠ :‬‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ ھﺮﮔﺰ ﭘﺪر ھﯿﭻﯾﮏ از ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ ]از ﺟﻤﻠﻪ زﯾﺪ[ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ و‬
‫ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ ھﻤﻮاره ﺑﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻﻧﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﺎم آنھﺎ را ﻧﻤﯽداﻧﺪ و اﻟﻠﻪ اﺧﺒﺎر آنھﺎ را ﺑﺮای‬
‫ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﻧﻔﺮﻣﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ھﻤﻪی آنھﺎ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ولَ َق ۡد أَ ۡر َس ۡل َنا ُر ُس ٗ� ّمِن َ� ۡبل َِك م ِۡن ُهم َّمن قَ َص ۡصناَ‬
‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ۡ ُ َّ َّ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ َ‬
‫� �يَ ٍة إِ� �ِإِذ ِن‬
‫ول أن يَأ ِ َ‬ ‫ك َو َما َ� َن ل َِر ُ‬
‫س‬ ‫عليك ومِنهم من لم �قصص علي‬
‫ٍ‬ ‫ۗ‬
‫ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َ َ ٓ َ َ ۡ ُ َّ ُ َ ۡ َ ّ َ َ َ ُ َ‬
‫� ه َنال ِك ٱل ُم ۡب ِطلون‪] ﴾٧٨‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٧٨ :‬‬ ‫ٱ�ِۚ فإِذا جاء أمر ٱ�ِ ق ِ� بِٱ� ِق وخ ِ‬
 ‫‪١١٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»و ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﯾﻢ ﮐﻪ ]ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ[ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن را ﺑﺮاﯾﺖ‬

‫ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدهاﯾﻢ و ]ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ[ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ را ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻧﮑﺮدهاﯾﻢ؛ و ھﯿﭻ رﺳﻮﻟﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺪون ﻓﺮﻣﺎن اﻟﮫﯽ ﻣﻌﺠﺰهای اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ؛ و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻠﻪ ]ﺑﺮای‬
‫ﭘﺎداش و ﮐﯿﻔﺮ[ ﻓﺮارﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ داوری ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎﻃﻞاﻧﺪﯾﺸﺎن زﯾﺎﻧﮑﺎر‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫َُّ‬ ‫َ ْ َ َّ‬ ‫ُ ْ ُ َ َ ُ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ٍَّ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫ا�‪� ،‬ﻢ و� ِﻋﺪة‬ ‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ أﻣﺎﻣﺔ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل أﺑﻮ ذر س‪ :‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ ٌ َ ْ ُ َ َ ْ ً ُّ ُ‬ ‫َُ َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َْْ‬
‫الﺮ ُﺳﻞ ِﻣ ْﻦ ذل ِﻚ ﺛﻼث ِﻣﺎﺋ ٍﺔ‬ ‫اﻷﻧ ِبﻴَﺎءِ؟ ﻗﺎل‪ِ » :‬ﻣﺎﺋﺔ أﻟ ٍﻒ وأر�ﻌﺔ و ِﻋﺮﺸون أﻟﻔﺎ‬
‫َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ًّ َ ً ‪١‬‬
‫وﻤﺧﺴﺔ ﻋﺮﺸ ﻤﺟﺎ ﻏ ِﻔ�ا«‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﺑﻮذر س ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬ﺗﻌﺪاد‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﭼﻪ ﻗﺪر ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﮑﺼﺪ و ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﮫﺎر ھﺰار‬
‫ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن آنھﺎ اﻧﺒﻮه ﻋﻈﯿﻤﯽ ﺣﺪود ﺳﯿﺼﺪ و ﺳﯿﺰده ﻧﻔﺮ رﺳﻮل ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻮا اﻟﻌﺰم‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻮا اﻟﻌﺰم ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﻧﻮح‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ‬
‫و ﻣﺤﻤﺪ ‪ -‬ﺻﻠﯽ اﻟﻠﻪ و ﺳﻠﻢ ﻋﻠﯿﮫﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ ‪ -‬ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﺒﺤﺎن آﻧﺎن را ذﮐﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ك َو َما َو َّص ۡي َنا بِهِۦٓ‬ ‫ُ ٗ َ َّ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ‬ ‫ٱ�ِين َما َو َّ ٰ‬ ‫َ َ َ َ ُ‬
‫�م ّم َِن ّ‬
‫� بِهِۦ نوحا وٱ�ِي أوحينا إِ�‬ ‫ِ‬ ‫﴿۞�ع ل‬
‫� ٱل ۡ ُم ۡ�� َ‬ ‫ََُ ََ‬ ‫ُ ْ ّ َ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ۡ َ ٰ َ َ ُ َ ٰ َ َ ٰٓ ۡ‬
‫ِ� َما‬ ‫ِ‬ ‫ِين َو� � َتف َّرقوا �ِي �هِ ك�‬ ‫ِي�ۖ أن أ�ِيموا ٱ�‬ ‫إِب�هِيم ومو� وع‬
‫ِي إ َ ۡ�هِ َمن يُن ِ ُ‬
‫� َت ٓ َ َ َ َ ٓ َ َ ۡ ٓ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َّ ُ َ ۡ‬
‫يب‪] ﴾١٣‬اﻟﺸﻮری‪.[١٣ :‬‬ ‫� إ ِ ۡ�هِ من �شا ُء و�هد ِ‬ ‫تدعوهم إِ� �هِ ٱ� ِ‬
‫»از دﯾﻦ ھﻤﺎن را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻣﻘﺮر ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮح اﻣﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد؛ و ﻧﯿﺰ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﯽ‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﺑﺮاھﯿﻢ و ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﯿﺴﯽ اﻣﺮ ﮐﺮدﯾﻢ؛ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬دﯾﻦ را ﺑﺮﭘﺎ ﻧﮕﺎه دارﯾﺪ و‬
‫]ﭘﺬﯾﺮش[ دﻋﻮت ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﺮان‬
‫ِ‬ ‫در ﻣﻮرد آن ﻓﺮﻗﻪﻓﺮﻗﻪ ﻧﺸﻮﯾﺪ ]و اﺧﺘﻼف ﻧﻮرزﯾﺪ[«‪.‬‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﺪ ]ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽدھﺪ و[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ِ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ را ]ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ درﮔﺎھﺶ[ ﺑﺎزآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﻮﯾﺶ ھﺪاﯾﺖ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻟﻐﯿﺮه؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٢٨٨‬؛ اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﯿﺮ ﻃﺒﺮاﻧﯽ‪ ،٢١٧/٨ ،‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ‬
‫اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٦٦٨ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٢٠‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫دﯾﻦ ﺗﻤﺎم اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن ﯾﮑﯽ و آن ھﻢ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﺮﯾﻌﺖ آنھﺎ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﻧﺎن ﺑﻪ آﺧﺮﯾﻦﺷﺎن ﺑﺸﺎرت دادﻧﺪ و ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ و آﺧﺮﯾﻦ‬
‫آنھﺎ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦﺷﺎن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ ُ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ۡ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫� َن ل َما َءات ۡي ُت�م ّمِن‬ ‫ٱ� مِي�ٰ َق ٱ�َّب ِ ِ ۧ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذ أخذ‬
‫َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫� ۡم َ�ُ ۡؤم ُ َّ‬ ‫َ ٰ َ ۡ َ ُ َّ َ ٓ َ ُ ۡ َ ُ ‪ُ َ َ َ ّ ٞ ّ َ ُّ ٞ‬‬
‫ن�ن ُه ۚۥ‬ ‫ِن بِهِۦ و�‬ ‫ب وحِكمةٖ �م جاء�م رسول مصدِق ل ِما مع‬ ‫كِ� ٖ‬
‫َ‬
‫َ ُْٓ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ۠‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ َ َٰ َ ُ ۡ ۡ‬
‫�ي� قالوا أقررنا ۚ قال فٱشهدوا و�نا‬ ‫قال ءأقرر�م وأخذ�م � �ٰل ِ�م إ ِ ِ‬
‫ٱل�هد َ‬ ‫َ َ ُ ّ َ َّ‬
‫ِين‪] ﴾٨١‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٨١ :‬‬ ‫مع�م مِن ٰ ِ‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﯾﺎد ﮐﻦ از[ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ ]و ﻓﺮﻣﻮد‪» [:‬ھﺮ‬
‫ﮔﺎه ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻤﺘﯽ دادم و آﻧﮕﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎدهای ]= ﻣﺤﻤﺪ[ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺘﺎن آﻣﺪ ﮐﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ و ﯾﺎریاش ﮐﻨﯿﺪ«‪] .‬آﻧﮕﺎه[‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ اﻗﺮار ﮐﺮدﯾﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﻣﺤﮑﻢ ﻣﺮا در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﯿﺪ؟« ]آﻧﺎن[ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»اﻗﺮار ﮐﺮدﯾﻢ«‪] .‬اﻟﻠﻪ[ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ ]ﺑﺮ ﺧﻮد و اﻣﺖھﺎﯾﺘﺎن[ ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﻣﻦ ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ از ﮔﻮاھﺎﻧﻢ«‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ٓ َ ُ‬ ‫ٓ َ َ َ ٓ َ‬ ‫َّ ٓ َ‬
‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ا أ ۡو َح ۡي َنا إ ِ ۡ�ك ك َما أ ۡو َح ۡي َنا إ ِ ٰ� نوحٖ َوٱ�َّب ِ ِ ۧ‬
‫� َن‬
‫ۡ َ َ ۡ َ َ ََُۡ َ َۡ‬ ‫ََۡ َ َۡٓ َ‬ ‫َۡ‬
‫اط َوع َ ٰ‬ ‫وب َوٱ� ۡس َب ِ‬ ‫ِيم �س�ٰعِيل �س�ٰق و�عق‬ ‫� إبۡ َ�ٰه َ‬
‫ٰٓ‬
‫ِي�‬ ‫ِم ۢن �ع ِدهۚ ِۦ وأوحينا إ ِ ِ‬
‫َ َ ُّ َ َ ُ ُ َ َ َ ٰ ُ َ َ ُ َ ۡ َ ٰ َ َ َ َ ۡ َ َ ُ َ‬
‫ۥد َز ُ� ٗ‬
‫ور�‪] ﴾١٦٣‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٦٣ :‬‬ ‫و�يوب و�و�س و�رون وسلي�نۚ وءاتينا داو‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ؛ ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮح و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫ﺑﻌﺪ از او وﺣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ و ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﻪ اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب و ﻧﻮادﮔﺎن‬
‫]ﯾﻌﻘﻮب[ و ﻋﯿﺴﯽ و اﯾﻮب و ﯾﻮﻧﺲ و ھﺎرون و ﺳﻠﯿﻤﺎن وﺣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ؛ و ﺑﻪ داود زﺑﻮر‬
‫دادﯾﻢ«‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﺑﻮھﺮﯾﺮه س در ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻔﺎﻋﺖ ‪ -‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﻓﻮع ‪ -‬رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫َ َُْ َ ُ ً َ َُ ُ َ َ ُ ُ َْ َ َ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َْ‬
‫ﺖ أ َّول‬ ‫آدم ÷ ﻓﺮﻣﻮد‪ ...» :‬اذﻫﺒُﻮا إِﻰﻟ ﻧ ٍ‬
‫ﻮح‪� ،‬ﻴﺄﺗﻮن ﻧﻮﺣﺎ‪� ،‬ﻴﻘﻮلﻮن‪ :‬ﻳﺎ ﻧﻮح‪ ،‬أﻧ‬
‫َ‬ ‫َ َْ‬
‫‪١‬‬
‫الﺮ ُﺳ ِﻞ إِﻰﻟ أﻫ ِﻞ اﻷ ْر ِض ‪.«...‬‬
‫ُّ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٤٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪١٢١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»‪...‬ﻧﺰد ﻧﻮح ﺑﺮوﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻮح ﻣﯽروﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ای ﻧﻮح‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮی اھﻞ زﻣﯿﻦ ھﺴﺘﯽ‪.«...‬‬

‫آﺧﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫رﺳﻮل ج آﺧﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ و ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ھﯿﭻ ﻧﺒﯽ و رﺳﻮﻟﯽ ﺑﻌﺪ از او‬
‫�ن َۗ‬ ‫َّ ُ َ َّ َ َ َ َ َّ ّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َ َ ُ َ َّ ٌ َ َ ٓ َ َ ّ ّ َ ُ ۡ َ َ‬
‫�ن رسول ٱ� ِ وخا�م ٱ�ب ِ ِ ۧ‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ آﻣﺪ‪﴿ .‬ما �ن �مد �با أح ٖد مِن رِجال ِ�م و� ِ‬
‫�ء َعل ٗ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ ّ َ‬
‫ِيما‪] ﴾٤٠‬اﻷﺣﺰاب‪.[٤٠ :‬‬ ‫ٱ� بِ� ِل ۡ ٍ‬ ‫و�ن‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ ھﺮﮔﺰ ﭘﺪر ھﯿﭻﯾﮏ از ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ ]از ﺟﻤﻠﻪ زﯾﺪ[ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ و ﺧﺎﺗﻢ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ ھﻤﻮاره ﺑﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن را ﺑﻪ ﺳﻮی ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻗﻮم آنھﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫َ ُّ َ َ‬
‫ِ� ق ۡو ٍ� ها ٍد﴾ ]اﻟﺮﻋﺪ‪[٧ :‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ول ِ‬
‫]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ھﺪاﯾﺘﮕﺮی دارد«‪.‬‬‫ِ‬ ‫»و ھﺮ ﻗﻮﻣﯽ‪،‬‬
‫‪ .٢‬ﻣﺤﻤﺪ ج را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ و او ﺧﺎﺗﻢ اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن و ﺑﺎ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﺳﺮور ھﻤﻪی ﻓﺮزﻧﺪان آدم اﺳﺖ و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﭘﺮﭼﻢ ﺣﻤﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ .‬و اﻟﻠﻪ او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺣﻤﺘﯽ ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫�� َونَذ ٗ‬
‫اس �َشِ ٗ‬ ‫آف ٗة ّل َّ‬ ‫َ‬
‫َ َ ٓ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َّ َ َّ‬
‫ِير�‬ ‫ِلن ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما أرسل�ك إِ� ك‬
‫َ ََُۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٰ َّ َ ۡ َ‬
‫اس � �علمون‪] ﴾٢٨‬ﺳﺒﺄ‪.[٢٨ :‬‬‫�ن أ�� ٱ� ِ‬ ‫و� ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺟﺰ ﺑﺸﺎرتﺑﺨﺶ و ﺑﯿﻢدھﻨﺪهای ﺑﺮای ھﻤﮥ ﻣﺮدم ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ؛‬
‫اﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ]اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را[ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ٓ َۡ َ َٰۡ َ‬
‫ك إ َّ� َر ۡ�َ ٗة ّل ِلۡ َ�ٰلَم َ‬
‫�‪] ﴾١٠٧‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[١٠٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما أرسل� ِ‬
‫»و ]ای ﻣﺤﻤﺪ‪ [،‬ﺗﻮ را ﺟﺰ رﺣﻤﺘﯽ ﺑﺮای ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن‬

‫‪ .١‬دﻋﻮت ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ و ﻧﮫﯽ از ﻋﺒﺎدت ﻏﯿﺮ از او‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٢٢‬‬
‫ُ ّ ُ َّ َّ ُ ً َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ولَ َق ۡد َ� َع ۡث َ‬
‫� أمةٖ رسو� أ ِن ٱ�بدوا ٱ� وٱجتنِبوا‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ن‬
‫َۡ‬ ‫َّ َ ٰ َ ُ َ ُ ْ‬ ‫َّ ُ َ ۡ ُ َّ ۡ َ َّ ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٰ ُ َ َ‬
‫�ض‬‫وت ۖ ف ِم ۡن ُهم َّم ۡن ه َدى ٱ� ومِنهم من حقت عليهِ ٱلض�لة ۚ فسِ�وا ِ� ٱ� ِ‬
‫ۡ‬ ‫ٱل�غ‬
‫ك ّ ِذ� َ‬‫َ ُ ُ ْ ََۡ َ َ َ َُ ُۡ َ‬
‫�‪] ﴾٣٦‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٣٦ :‬‬ ‫فٱنظروا كيف �ن �ٰقِبة ٱلم ِ‬
‫ً‬
‫»ﯾﻘﯿﻨﺎ ﻣﺎ در ھﺮ اﻣﺘﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی را ]ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم[ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﯿﻢ ﮐﻪ‪» :‬اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫از ﻃﺎﻏﻮت ]= ﻣﻌﺒﻮدان ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ[ دوری ﮐﻨﯿﺪ«‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن را ھﺪاﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﮑﺬﯾﺐﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ِ‬ ‫از آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺳﺰاوار ﮔﻤﺮاھﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ در زﻣﯿﻦ ﺑﮕﺮدﯾﺪ و ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫]آﯾﺎت اﻟﮫﯽ[ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺑﯿﺎن راه رﺳﯿﺪه ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪:‬‬
‫ُۡ ْ ََ‬ ‫ٗ ۡ‬ ‫ۡ ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ‬
‫ِ� َن َر ُسو� ّمِن ُه ۡم َ�تلوا عل ۡي ِه ۡم‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ه َو ٱ�ِي َ� َعث ِ� ٱ� ّم ِ ۧ‬
‫َ َ ُّ‬ ‫َُۡ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫ََُّ ۡ ََُُُّ ُ ۡ َ َ َ ۡ ۡ ََ‬ ‫َ َ‬
‫�‪﴾٢‬‬ ‫ءا�ٰتِهِۦ و�ز� ِي ِهم و�عل ِمهم ٱلكِ�ٰب وٱ� ِكمة �ن �نوا مِن �بل ل ِ� ض� ٰ ٖل مب ِ ٖ‬
‫]اﻟﺠﻤﻌﺔ‪.[٢ :‬‬
‫»و ذاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن ﺑﯽﺳﻮادان‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی از ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ ﮐﻪ آﯾﺎﺗﺶ را ﺑﺮ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫آنھﺎ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و آﻧﺎن را ﭘﺎک ﮔﺮداﻧﺪ و ﮐﺘﺎب ]= ﻗﺮآن[ و ﺣﮑﻤﺖ ]= ﺳﻨﺖ[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﯿﺎﻣﻮزاﻧﺪ؛ و ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ]ﮐﻪ رﺳﻮل ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮد[‪ ،‬در ﮔﻤﺮاھﯽ آﺷﮑﺎری‬
‫ِ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﺑﯿﺎن اﺣﻮال ﻣﺮدم ﺑﻌﺪ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪:‬‬
‫َّ‬
‫�‪ ٤٩‬فَٱ� َ‬ ‫� ۡم نَذِير‪ُّ ٞ‬مب ‪ٞ‬‬ ‫ُ ۡ َ ٰٓ َ ُّ َ َّ ُ َّ َ ٓ َ َ ۠ َ ُ‬
‫ِين‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل ���ها ٱ�اس إِ�ما �نا ل‬
‫� َء َا�ٰت ِ َنا ُم َ�ٰجز َ‬
‫�ن‬ ‫�م‪َ ٥٠‬و َّٱ� َ‬
‫ِين َس َع ۡوا ْ ِ ٓ‬ ‫ت ل َ ُهم َّم ۡغفِ َرة ‪َ ٞ‬ور ۡز ‪ٞ‬ق َكر ‪ٞ‬‬ ‫َ ُ ْ َ ُ ْ َّ َ‬
‫َءامنوا َوع ِملوا ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫حي ِم‪] ﴾٥١‬اﻟﺤﺞ‪.[٥١-٤٩ :‬‬ ‫ب َۡ‬ ‫ك أَ ۡص َ‬
‫�ٰ ُ‬ ‫ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ٱ� ِ‬ ‫أو�� ِ‬
‫»ﺑﮕﻮ‪» :‬ای ﻣﺮدم‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺑﯿﻢدھﻨﺪهای آﺷﮑﺎرم«‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫روزی ﻧﯿﮏ ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ‪ .‬و‬
‫ِ‬ ‫اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬آﻣﺮزش و‬
‫]راه اﻧﮑﺎر و ﺗﮑﺬﯾﺐ[ آﯾﺎت ﻣﺎ ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ]ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺧﻮﯾﺶ[ ﻣﺎ را درﻣﺎﻧﺪه ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ِ‬
‫آﻧﺎن اھﻞ دوزﺧﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٤‬داﺷﺘﻦ ﺣﺠﺖ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮای ﻣﺮدم‪:‬‬
‫َ َ َّ‬ ‫َ َ َّ َ ُ َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُّ ﴿ :‬ر ُس ٗ� ُّمبَ ّ ِ� َ‬
‫اس � ٱ�ِ‬‫�ون ل َِّلن ِ‬ ‫�ن َو ُمنذِرِ�ن �ِ � ي‬ ‫ِ‬
‫�زا َحك ٗ‬
‫ِيما‪] ﴾١٦٥‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٦٥ :‬‬ ‫ٱ� َعز ً‬‫ٱلر ُسل َو َ� َن َّ ُ‬
‫ُح َّج� َ� ۡع َد ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ�‬
 ‫‪١٢٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﯽ ]ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ[ ﮐﻪ ﺑﺸﺎرتﺑﺨﺶ و ﺑﯿﻢدھﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮای ﻣﺮدم ﭘﺲ از ]ﺑﻌﺜﺖ[‬

‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺣﮑﯿﻢ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻟﻠﻪ ]ھﯿﭻ ﺑﮫﺎﻧﻪ و[ ﺣﺠﺘﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ و اﻟﻠﻪ ھﻤﻮاره ﺷﮑﺴﺖ ِ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .٥‬رﺣﻤﺖ ﺑﺮای ﻣﺮدم‪:‬‬
‫� ٗة ّل ِۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫َّ‬
‫ك إ� َر ۡ َ‬ ‫َ‬
‫ََٓ َۡ َۡ َ‬
‫�‪] ﴾١٠٧‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[١٠٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما أرسل�ٰ ِ‬
‫»و ]ای ﻣﺤﻤﺪ‪ [،‬ﺗﻮ را ﺟﺰ رﺣﻤﺘﯽ ﺑﺮای ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ«‪.‬‬

‫ﺻﻔﺎت اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن‬

‫‪ .١‬ﺗﻤﺎم اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن ﻣﺮداﻧﯽ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ آنھﺎ را از ﺑﯿﻦ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ اﺧﺘﯿﺎر و اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان‬
‫ﺑﺮﺗﺮی داده اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آﯾﻪھﺎ و ﻧﺸﺎﻧﯽھﺎﯾﯽ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی رﺳﺎﻟﺖ ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ آن ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ آنھﺎ اﻣﺮ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ آن‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺑﻼغ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﺒﺎدت ﻏﯿﺮ از او را‬
‫رھﺎ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ آنھﺎ وﻋﺪهی ﺑﮫﺸﺖ داده و ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ آنھﺎ‬
‫راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ و اﺑﻼغ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫َ ۡ َ َّ َ ٗ ُّ ٓ َ ۡ ۡ َ ۡ َ ُ ٓ ْ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫�لوا‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما أ ۡر َسل َنا مِن �بل ِك إِ� رِجا� ن ِ‬
‫و� إِ� ِهمۖ ف ٔ‬
‫ُ ُۡ َ ََُۡ َ‬ ‫ََۡ ّ ۡ‬
‫أهل ٱ�ِكرِ إِن كنتم � �علمون‪] ﴾٤٣‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٤٣ :‬‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﻣﺎ ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﺟﺰ ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن وﺣﯽ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ ]ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ‬
‫رﺳﺎﻟﺖ[ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ؛ ﭘﺲ ]ای ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ [،‬اﮔﺮ ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ‪ ،‬از اھﻞ ذﮐﺮ ]= داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫اھﻞ ﮐﺘﺎب[ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ«‪.‬‬
‫َّ َّ َ ۡ َ َ َ َ َ َ ُ ٗ َ َ َ ۡ َ َ َ‬
‫ِيم َو َءال‬ ‫� ءادم ونوحا وءال إِب�ٰه‬
‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ� ٱصط ٰٓ‬
‫َۡ َ ََ‬
‫� ۡٱل َ�ٰلَم َ‬
‫�‪] ﴾٣٣‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٣٣ :‬‬ ‫ِ‬ ‫عِم�ٰن‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آدم و ﻧﻮح و ﺧﺎﻧﺪان اﺑﺮاھﯿﻢ و ﺧﺎﻧﺪان ﻋﻤﺮان را ﺑﺮ ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ«‪.‬‬
‫ٱ� ُب ُدوا ْ َّ َ‬
‫ۡ‬ ‫ً َ‬ ‫ُّ ُ‬ ‫‪ .٣‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ولَ َق ۡد َ� َع ۡث َ‬
‫ٱ�‬ ‫� أ َّمةٖ َّر ُسو� أ ِن‬‫ِ‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ا‬‫ن‬
‫َّ َ ٰ َ ُ‬ ‫َّ ُ َ ۡ ُ َّ ۡ َ َّ ۡ َ َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َّ ٰ ُ َ َ‬
‫وت ۖ ف ِم ۡن ُهم َّم ۡن ه َدى ٱ� ومِنهم من حقت عليهِ ٱلض�لة ۚ‬ ‫وٱجتنِبوا ٱل�غ‬
‫َ ُ ُ ْ َ ۡ َ َ َ َٰ َ ُ ُۡ َ‬
‫ك ّ ِذ� َ‬ ‫َ ُ ْ َۡ‬
‫�‪] ﴾٣٦‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٣٦ :‬‬ ‫ِ‬ ‫م‬‫ٱل‬ ‫ة‬ ‫ب‬‫ق‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫ف‬ ‫ي‬‫ك‬ ‫وا‬ ‫ر‬‫ٱنظ‬ ‫ف‬ ‫ِ‬
‫�ض‬ ‫فسِ�وا ِ� ٱ�‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٢٤‬‬
‫ً‬
‫»ﯾﻘﯿﻨﺎ ﻣﺎ در ھﺮ اﻣﺘﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی را ]ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم[ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﯿﻢ ﮐﻪ‪» :‬اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ را ﻋﺒﺎدت‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت ]= ﻣﻌﺒﻮدان ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ[ دوری ﮐﻨﯿﺪ«‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن را ھﺪاﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺳﺰاوار ﮔﻤﺮاھﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ در زﻣﯿﻦ ﺑﮕﺮدﯾﺪ و ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﮑﺬﯾﺐﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ]آﯾﺎت اﻟﮫﯽ[ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﮐﻪ‬
‫‪ .٢‬اﻟﻠﻪ ﺗﻤﺎم اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن را ﺑﻪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ و ﻋﺒﺎدت او ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎﺳﺖ و‬
‫ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد و ﺑﺮای ھﺮ ﻗﻮﻣﯽ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺣﻮال آنھﺎ‬
‫ب ب َۡ‬ ‫ك ٱلۡك َِ�ٰ َ‬ ‫ََ ََۡٓ َۡ َ‬
‫ٱ� ّ ِق‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأنز�ا إِ�‬
‫نز َل َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ّ ٗ َّ َۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َٰ َ ُ َ ۡ ً َ َۡ َ ۡ ُ‬
‫ٱ�ۖ‬ ‫�م بَ ۡي َن ُهم ب َما ٓ أ َ‬ ‫ب ومهي ِمنا عليهِ� فٱح‬
‫ِ‬ ‫مصدِقا ل ِما �� يديهِ مِن ٱلكِ� ِ‬
‫ِن� ۡم ۡ َ ٗ ۡ ٗ‬ ‫ُ‬ ‫ِ� َج َع ۡل َ‬‫َ َ َ َّ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ُ ۡ َ َّ َ ٓ َ َ َ ۡ َ ّ ُ ّ‬
‫�عة َومِن َهاجا ۚ‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ا‬‫ن‬ ‫قل ٖ‬ ‫و� تتبِع أهواءهم �ما جاءك مِن ٱ� ِ �‬
‫َٓ َ َٰ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫ۡ‬ ‫ََُُّۡ‬ ‫ٰ‬ ‫َ َ ۡ َ ٓ َ َّ ُ َ َ َ َ ُ ۡ ُ َّ ٗ َ َ ٗ َ َ‬
‫�ن ِ�بلو�م ِ� ما ءاتٮ�مۖ فٱستبِقوا‬ ‫ولو شاء ٱ� �عل�م أمة �ٰحِدة و� ِ‬
‫َۡ ُ َ‬
‫نت ۡم �ِيهِ � َتل ِفون‪﴾٤٨‬‬ ‫�م ب َما ُك ُ‬ ‫َ َّ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ٗ َ ُ َ ّ ُ ُ‬ ‫َۡ ۡ َ‬
‫ِ‬ ‫جع�م �ِيعا �ينبِئ‬ ‫ت إِ� ٱ�ِ مر ِ‬ ‫ٱ�ي� ٰ ِ �‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٤٨ :‬‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺎ اﯾﻦ[ ﮐﺘﺎب را ﺑﻪﺣﻖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ]ﮐﻪ[ ﺗﺼﺪﯾﻖﮐﻨﻨﺪۀ ﮐﺘﺎبھﺎی‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻦ اﺳﺖ و ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ]ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﯿﺎری ﺑﺮای ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ[‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﯿﻦ آﻧﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ ﺣﮑﻢ ﮐﻦ و ﺑﻪ ﺟﺎی ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ]از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺮآن[ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ھﻮسھﺎی آﻧﺎن ﭘﯿﺮوی ﻧﮑﻦ‪] .‬ای ﻣﺮدم‪ [،‬ﻣﺎ‬
‫ﺑﺮای ھﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ آﯾﯿﻦ و راھﯽ روﺷﻦ ﻗﺮار دادﯾﻢ؛ و اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﮥ ﺷﻤﺎ‬
‫را اﻣﺘﯽ واﺣﺪ ﻗﺮار ﻣﯽداد؛ وﻟﯽ ]اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ[ ﺷﻤﺎ را در ]ﻣﻮرد[ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪ؛ ﭘﺲ در ﻧﯿﮑﯽھﺎ ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ھﻤﮕﯽ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ اﺳﺖ؛ آﻧﮕﺎه او ﺗﻌﺎی ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ در آن اﺧﺘﻼف ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬آ ﮔﺎه‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد«‪.‬‬
‫‪ .٣‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﻟﻠﻪ اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮد‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻋﺒﺎدت ﺑﺮای‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺷﺮف داد و آﻧﺎن را در ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎمھﺎیﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺑﺮای ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻣﻮرد رﺳﻮل ج در ﻣﻘﺎم ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ون ل ِۡل َ�ٰلَم َ‬
‫� نَذ ً‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ َّ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ ٰ َ‬
‫ِيرا‪] ﴾١‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[١ :‬‬ ‫ِ‬ ‫� � ۡب ِده ِۦ ِ�ك‬ ‫﴿�بارك ٱ�ِي نزل ٱلفرقان‬
‫»ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ ]و ﺑﺰرﮔﻮار[ اﺳﺖ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ]ﮐﻪ ﺟﺪاﮐﻨﻨﺪۀ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ[ ﺑﺮ‬
‫ﺑﻨﺪهاش ﻧﺎزل ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﯿﻢدھﻨﺪۀ ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
 ‫‪١٢٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ۡ‬ ‫ََ‬ ‫ۡ ُ َّ َ َ ۡ‬
‫و در ﻣﻮرد ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ÷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ه َو إِ� � ۡب ٌد �� َع ۡم َنا عل ۡيهِ َو َج َعل َ�ٰ ُه‬
‫ٗ‬
‫َ‬ ‫َم َث� ّ ِ�َ ِ ٓ‬
‫� إ ِ ۡس َ�ٰٓءِيل‪] ﴾٥٩‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[٥٩ :‬‬
‫»ﻋﯿﺴﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﻨﺪهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺖ ]رﺳﺎﻟﺖ[ ﺑﺮ او ارزاﻧﯽ داﺷﺘﯿﻢ و او را ﻧﻤﻮﻧﻪای ]از‬
‫ﻗﺪرت اﻟﮫﯽ[ ﺑﺮای ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻗﺮار دادﯾﻢ«‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﺗﻤﺎم اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن‪ ،‬ﺑﺸﺮ و ﻣﺨﻠﻮق ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﯽﺧﻮاﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎری و ﻣﺮگ آﻧﺎن را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد و آنھﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮان‬
‫ھﯿﭻﯾﮏ از وﯾﮋﮔﯽھﺎی رﺑﻮﺑﯿﺖ و اﻟﻮھﯿﺖ را ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﻔﻊ و‬
‫ﺿﺮری ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ و ﻣﺎﻟﮏ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی از ﺧﺰاﯾﻦ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ از ﻏﯿﺐ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آنھﺎ اﻃﻼع داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺮای ﺑﺸﺎرت و اﻧﺬار دادن ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ َّ ٓ َ ُ ۡ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش رﺳﻮل ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل � أ ۡمل ِك �ِ َف ِ� �ف ٗعا َو�‬
‫ۡ‬ ‫َ ًّ َّ َ َ ٓ َ َّ ُ َ َ ۡ ُ ُ َ ۡ َ ُ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ‬
‫كَۡ‬
‫� ُ‬
‫ت م َِن ٱ�َ ۡ�ِ َو َما َم َّس ِ�َ‬ ‫�ا إِ� ما شاء ٱ�ۚ ولو كنت أعلم ٱلغيب �ست‬
‫ُّ ٓ ُ ۡ َ َ ۠ َّ َ ‪َ ُ ۡ ُ ۡ َ ّ ٞ َ َ ٞ‬‬
‫ٱلسوء ۚ إِن �نا إِ� نذِير و�شِ � ل ِقو ٖ� يؤمِنون‪] ﴾١٨٨‬اﻷﻋﺮاف‪.[١٨٨ :‬‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﺳﻮد و زﯾﺎن ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ﻣﻦ‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ؛ و اﮔﺮ ﻏﯿﺐ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺧﯿﺮ ]و ﺳﻮد[ ﺑﺴﯿﺎری ]ﺑﺮای ﺧﻮد[ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻢ‬
‫و ھﯿﭻ ﺑﺪی ]و زﯾﺎﻧﯽ[ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ‪ .‬ﻣﻦ ]ﮐﺴﯽ[ ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﯿﻢدھﻨﺪه و‬
‫ﺑﺸﺎرتﺑﺨﺸﯽ ]دﻟﺴﻮز[ ﺑﺮای ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ«‪.‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽھﺎ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن‬

‫آن اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻞ ﺗﯿﺰھﻮشﺗﺮﯾﻦ و از‬ ‫ﭘﺎکﺗﺮﯾﻦ ﻗﻠﺐھﺎی ﺑﺸﺮ از ِ‬
‫ﺟﮫﺖ اﯾﻤﺎن ﺻﺎدقﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ‪ ،‬و از ﺟﮫﺖ اﺧﻼق‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ آنھﺎ و از ﻧﻈﺮ دﯾﻦ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ‪ ،‬و در ﻋﺒﺎدت از ھﻤﻪ ﻗﻮیﺗﺮ و از ﻧﻈﺮ ﺟﺴﻤﯽ از ھﻤﻪ ﮐﺎﻣﻞﺗﺮ‪ ،‬و از ﻧﻈﺮ ﺻﻮرت از‬
‫ھﻤﻪ زﯾﺒﺎﺗﺮ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ داده ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آنھﺎ از دﯾﮕﺮان ﺗﺸﺨﯿﺺ داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫اول ‪ -‬اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی وﺣﯽ و رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ٱ� يَ ۡص َط� م َِن ٱل ۡ َم َ ٰٓ َ ُ ُ ٗ َ َ َّ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ َّ ﴿ :‬‬
‫��ِكةِ رس� ومِن ٱ� ِ �‬
‫اس إِن‬ ‫ِ‬
‫ٱ� َسم ُ َ‬ ‫َّ‬
‫ص�‪] ﴾٧٥ٞ‬اﻟﺤﺞ‪.[٧٥ :‬‬ ‫يع ۢ ب ِ‬ ‫َ ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٢٦‬‬
‫»اﻟﻠﻪ از ﻣﯿﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﯽ ]ﺑﺮای اﺑﻼغ وﺣﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان[ ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﺪ و از‬
‫رﺳﺎﻧﺪن ﭘﯿﺎم اﻟﮫﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ[‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎنھﺎ ﻧﯿﺰ ]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺮای‬
‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺷﻨﻮای ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ َ ۠ َ َ ‪ُ َ ٓ َّ َ َّ َ ٰٓ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ ّ ٞ‬‬
‫� �� َما إِ� ٰ ُه� ۡم‬‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِ�ما �نا �� مِثل�م يو� إ ِ‬
‫ادة ِ‬‫َٰ ‪َ َ ۡ ۡ ُ َ َ ٗ ٰ َ ٗ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ّ َ َ ٓ َ ْ ُ ۡ َ َ َ َ َ ٞ ٰ َ ٞ‬‬
‫�ك بِعِب‬‫إِ�ه �حِدۖ �من �ن يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫َر ّ�هِۦٓ أَ َ‬
‫ح َ ۢد�‪] ﴾١١٠‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[١١٠ :‬‬ ‫ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺸﺮی ]ﻋﺎدی[ ھﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ‬
‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش ]در‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺒﻮدﺗﺎن‪ِ ،‬‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش‬
‫ِ‬ ‫آﺧﺮت[ اﻣﯿﺪ دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ھﯿﭻ ﮐﺲ را در‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬آنھﺎ در ﻋﻘﯿﺪه و اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺑﻼغ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺼﻮم ھﺴﺘﻨﺪ و‬
‫اﮔﺮ ﺧﻄﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻷ آنھﺎ را ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺻﻮاب ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ى‪َ ٢‬و َما‬‫� ۡم َو َما َغ َو ٰ‬
‫َ َّ ۡ َ َ َ ٰ َ َ َّ َ ُ ُ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ج ِم إِذا هوى‪ ١‬ما ضل صاحِب‬
‫ى‪] ﴾٥‬اﻟﻨﺠﻢ‪.[٥-١ :‬‬ ‫ِيد ٱلۡ ُق َو ٰ‬
‫و�‪َ ٤‬ع َّل َم ُهۥ َشد ُ‬ ‫ى‪ ٣‬إ ِ ۡن ُه َو إ ِ َّ� َو ۡ ‪ٞ‬‬
‫� يُ َ ٰ‬ ‫يَن ِط ُق َعن ٱل ۡ َه َو ٰٓ‬
‫ِ‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ اﻓﻮل ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﺎر ﺷﻤﺎ ]= ﻣﺤﻤﺪ[ ھﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﺪه و ﺑﻪ راه‬
‫ﺗﺒﺎھﯽ ﻧﯿﻔﺘﺎده اﺳﺖ؛ و از روی ھﻮای ﻧﻔﺲ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‪] .‬اﯾﻦ ﻗﺮآن‪ [،‬وﺣﯽ ]اﻟﮫﯽ[ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ]ﺑﻪ او[ اﻟﻘﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪] .‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﮐﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪای اﺳﺖ[ ُﭘﺮﺗﻮان‪ ،‬ﺑﻪ او آﻣﻮزش داده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ از آنھﺎ ارث ﺑﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ُ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ َ ْ َ َ ُ‬
‫‪١‬‬
‫ﻮرث‪َ ،‬ﻣﺎ ﺗ َﺮ�ﻨَﺎ َﺻ َﺪﻗﺔ«‪.‬‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻻ ﻧ‬
‫ﻗﺎﻟﺖ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ‪ ...‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﯿﭻ ﮐﺲ از ﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ارث‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺮد؛ آن ﭼﻪ از ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭼﮫﺎرم ‪ -‬ﭼﺸﻢھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﯽﺧﻮاﺑﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻗﻠﺐ آﻧﺎن ﻧﻤﯽﺧﻮاﺑﺪ و ﺑﯿﺪار اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ َ ٌ َ َْ ُ َ َ‬
‫ﻻ َ�ﻨَ ُ‬ ‫اﻧﺲ س در داﺳﺘﺎن اﺳﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد‪َ ...» :‬واﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﺎم‬ ‫ﻲﺒ ج ﻧﺎﺋِﻤﺔ �ﻴﻨﺎه و‬ ‫ِ‬
‫ﺎم ﻗُﻠُ ُ‬ ‫َ ُُْ ََ َ َ َْ َ ُ ََ ُ َ ْ ُُُ ْ َ َ‬
‫ﻻ َ�ﻨَ ُ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻮ� ُﻬ ْﻢ ‪.«...‬‬ ‫ﻗﻠﺒﻪ‪ ،‬و�ﺬلِﻚ اﻷﻧ ِبﻴﺎء �ﻨﺎم أ�ﻴﻨﻬﻢ و‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٧٣٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٥٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٥٧٠‬‬
 ‫‪١٢٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»‪...‬ﭼﺸﻢھﺎی رﺳﻮل ج ﻣﯽﺧﻮاﺑﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻗﻠﺒﺶ ﻧﻤﯽﺧﻮاﺑﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫ﭼﺸﻢھﺎیﺷﺎن ﻣﯽﺧﻮاﺑﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻗﻠﺐھﺎی آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻧﻤﯽرود‪.«...‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ‪ -‬آنھﺎ در زﻣﺎن ﻣﺮگ اﺧﺘﯿﺎر دارﻧﺪ ﮐﻪ دﻧﯿﺎ ﯾﺎ آﺧﺮت را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫�‬ ‫� َ� ْ َ‬ ‫ﻲﺒ َ� ْﻤ َﺮ ُض إ َّﻻ ُﺧ ِّ َ‬ ‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪َ » :‬ﻣﺎ ِﻣ ْﻦ ﻧَ ٍّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﻵﺧ َﺮ ِة«‪.‬‬ ‫ُّ ْ َ‬
‫اﺪﻟ�ﻴﺎ َو ِ‬
‫‪١‬‬

‫»ھﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎری ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺶ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎر دارد ﮐﻪ دﻧﯿﺎ و ﯾﺎ آﺧﺮت را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺷﺸﻢ ‪ -‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻓﻮت ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻗﺒﺮ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ُ ُ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ﺮﺒ ﻧَ ٌّ‬ ‫اﺑﻮﺑﮑﺮ س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻟَ ْﻦ ُ� ْﻘ َ َ‬
‫ﺚ �ﻤﻮت«‪.‬‬ ‫ﻲﺒ ِإﻻ ﺣﻴ‬ ‫ِ‬
‫»ھﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﮐﻪ ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬در ﻗﺒﺮ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ھﻔﺘﻢ ‪ -‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در ﻗﺒﺮھﺎیﺷﺎن زﻧﺪه ھﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ََْ ُ ََ ُ َ َََْ‬
‫‪ .١‬اﻧﺲ س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أ�ﻴﺖ ﻰﻠﻋ مﻮﻰﺳ ﻴﻟﻠﺔ‬
‫‪٣‬‬ ‫ﻤﺣﺮ‪َ ،‬و ُﻫ َﻮ ﻗَﺎﺋ ٌﻢ ﻳُ َﺼ ِّ� ﻲﻓ َ� ْ‬ ‫َْ‬
‫اﻷ ْ َ‬ ‫َْ ْ َ‬ ‫أُ ْﺮﺳ َ‬
‫ﺮﺒ ِه«‪.‬‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻴﺐ‬‫ﺜ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﻜ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻋ‬ ‫ﻲﺑ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ي‬
‫»در ﺷﺐ اﺳﺮا‪ ،‬از ﮐﻨﺎر ﻣﻮﺳﯽ ÷ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺗﭙﻪای ﺳﺮخ ﻋﺒﻮر ﮐﺮدم در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ او در ﻗﺒﺮش اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ْ َ ُ َْ ٌ ُُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻮر ِﻫ ْﻢ‬ ‫‪ .٢‬اﻧﺲ س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻷﻧ ِبﻴﺎء أﺣﻴﺎء ِﻲﻓ �ﺒ ِ‬
‫ُ َ ُّ َ ‪٤‬‬
‫ﻳﺼﻠﻮن«‪.‬‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در ﻗﺒﺮھﺎیﺷﺎن زﻧﺪه ھﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ھﺸﺘﻢ ‪ -‬ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻌﺪ از ﻓﻮت آنھﺎ ﮐﺴﯽ ازدواج ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ُ ْ ُ ُ َ َّ ّ َّ ٓ‬
‫� إِ� أن يُؤذن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا � تدخلوا �يوت ٱ� ِ ِ‬
‫ٰٓ‬
‫َ َ ُٰ َ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ ْ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُ ْ َ‬ ‫َ ُ ۡ َٰ َ َ َ ۡ َ َ‬
‫�وا َو�‬ ‫�ن إِذا د�ِيتم فٱدخلوا فإِذا طعِمتم فٱنت ِ‬ ‫� �ٰ ِظ ِر�ن إِنٮه و� ٰ ِ‬ ‫ل�م إِ� طعا ٍ� �‬
‫ُ ۡ َ َّ ُ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫َّ َ ٰ ُ ۡ َ َ ُ ۡ‬ ‫�نس َ‬ ‫ۡ َۡ‬
‫�ۦ‬ ‫�ۦ مِن�مۖ وٱ� � �ست ِ‬ ‫� فيست ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�‬ ‫ِي‬ ‫ذ‬ ‫ؤ‬ ‫ِيث إِن �ل ِ�م �ن ي‬ ‫�د ٍ �‬ ‫ِ� ِ َ‬ ‫ُمس ٔ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٥٨٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٤٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٣٧٥‬‬
‫‪ -٤‬ﺟ ّﯿﺪ؛ اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٤٢٥‬؛ اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آ ﻟﺒﺎﻧﯽ‪٦٢١ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٢٨‬‬
‫ُ ُ ُ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ َۡ ّ َ َ َ ۡ ُ َ َ ٗ َ ۡ َ ُ ُ‬
‫اب �ٰل ِ� ۡم أ ۡط َه ُر ل ِقلو�ِ� ۡم‬ ‫َ‬
‫ق �ذا س��ُ ُموه َّن م�ٰعا ف�ٔلوه َّن مِن َو َراءِ حِج ٖ �‬ ‫مِن ٱ� ِ �‬
‫ًَ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫َ ُ ۡ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُ‬ ‫ُُ‬
‫َوقلو� ِ ِه َّنۚ َوما �ن ل� ۡم أن تؤذوا َر ُسول ٱ�ِ َو� أن تنكِح ٓوا أز َ�ٰجهۥ مِ ۢن َ�ع ِده ِۦٓ �بد�ۚ‬
‫َ َّ‬
‫ٱ�ِ َع ِظ ً‬ ‫َّ َ ُ َ َ‬
‫يما‪] ﴾٥٣‬اﻷﺣﺰاب‪.[٥٣ :‬‬ ‫إِن �ٰل ِ� ۡم �ن عِند‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ داﺧﻞ ﻧﺸﻮﯾﺪ؛ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﺮای ]ﺻﺮف[‬
‫ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه دھﻨﺪ؛ ﺑﯽ آﻧﮑﻪ ]زودﺗﺮ از وﻗﺖ ﻏﺬا ﺑﺮوﯾﺪ و[ ﻣﻨﺘﻈﺮ آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺶ ﺷﻮﯾﺪ؛‬
‫وﻟﯽ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وارد ﺷﻮﯾﺪ و ﭼﻮن ﻏﺬا ﺧﻮردﯾﺪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﮔﺮدﯾﺪ و ﺳﺮﮔﺮم‬
‫]ﺑﺤﺚ و[ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]رﻓﺘﺎرﺗﺎن[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﻣﯽآزارد و او از ]اﺑﺮاز اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺑﺮاﺑﺮ[‬
‫ﺷﻤﺎ ﺷﺮم دارد؛ و]ﻟﯽ[ اﻟﻠﻪ از ]ﺑﯿﺎن[ ﺣﻖ ﺷﺮم ﻧﺪارد‪ .‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ھﻤﺴﺮان او درﺧﻮاﺳﺘﯽ‬
‫دارﯾﺪ‪] ،‬ﻧﯿﺎزﺗﺎن را[ از ﭘﺸﺖ ﭘﺮدهای از آﻧﺎن ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ]و در ﭼﮫﺮۀ آﻧﺎن ﻧﻨﮕﺮﯾﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ[ اﯾﻦ‬
‫]ﮐﺎر[ ﺑﺮای دلھﺎی ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن ﭘﺎکﺗﺮ اﺳﺖ؛ و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‬
‫را ﺑﯿﺎزارﯾﺪ و ھﺮﮔﺰ ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از او ﺑﺎ ھﻤﺴﺮاﻧﺶ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ]ﮐﺎر[ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ]ﮔﻨﺎھﯽ[ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و رﺳﻮﻻن ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬

‫اﻧﺒﯿﺎ از ﺟﮫﺖ ﻧﺒﻮت ﮐﻪ ﯾﮏ وﯾﮋﮔﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ھﺴﺘﻨﺪ و در آن ﺑﺮﺗﺮی وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﺮﺗﺮی در ﺑﯿﻦ اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن در زﯾﺎد ﺑﻮدن ﺣﺎﻟﺖھﺎ و اﺣﻮال‪ ،‬و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و ﻧﺸﺎﻧﯽھﺎ و‬
‫اﻟﻄﺎف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ رﺳﻮل و ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺒﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ اوﻟﻮا اﻟﻌﺰم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﯾﮑﯽ از آنھﺎ را اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻞ ﺧﻮﯾﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده و ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫و درﺟﻪھﺎی ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ و‬
‫ﺑﺮﺗﺮی دارﻧﺪ‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ج ﺳﺮور ﻓﺮزﻧﺪان آدم اﺳﺖ و در ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان از ھﻤﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﯿﺶﺗﺮی دارد‪.‬‬
‫ۡ‬
‫ض ّمِن ُهم َّمن‬ ‫ٱلر ُس ُل فَ َّض ۡل َنا َ� ۡع َض ُه ۡم َ َ ٰ َ ۡ‬
‫ك ُّ‬ ‫ۡ َ‬
‫� �ع ٖ �‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ت ِل‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ََۡ‬ ‫َ َّ َ َّ ُ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ َ‬
‫ت َو�يَّ ۡد�ٰ ُه‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ‬
‫ت َو َءاتينا عِي� ٱ� َن م ۡر َ� َم ٱ�َ ّيِ�ٰ ِ‬ ‫�م ٱ�ۖ ور�ع �عضهم در� ٰ ٖ �‬
‫ٓ ۡ‬
‫ِين مِ ۢن َ� ۡع ِدهِم ّ ِم ۢن َ� ۡع ِد َما َجا َء� ُه ُم‬ ‫ٱ� َت َت َل َّٱ� َ‬
‫َ َ ۡ َ ٓ َ َّ ُ َ ۡ‬ ‫ب ُر ِ ۡ ُ ُ‬
‫س ولو شاء ٱ� ما‬ ‫وح ٱلقد ِ �‬ ‫ِ‬
‫ٓ‬ ‫َ‬
‫� َف َر ۚ َول ۡو َشا َء َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬
‫ٱخ َتل ُفوا فَم ۡن ُهم َّم ۡن َء َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ٱ�َ ّي َ�ٰ ُ‬
‫ٱ� َما‬ ‫ام َن َومِن ُهم َّمن‬ ‫ِ‬ ‫ت َو� ٰ ِ‬
‫� ِن‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ َ ُ ْ َ َ ٰ َّ َّ َ َ ۡ َ ُ‬
‫�ن ٱ� �فعل ما ي ِر�د‪] ﴾٢٥٣‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٥٣ :‬‬ ‫ٱ�تتلوا و� ِ‬
 ‫‪١٢٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»اﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ]ﮐﻪ ﻧﺎم ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن ﮔﺬﺷﺖ[ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن را ]در درﯾﺎﻓﺖ وﺣﯽ و‬
‫ﺗﻌﺪاد ﭘﯿﺮوان[ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮی دادﯾﻢ‪ .‬از ]ﻣﯿﺎن[ اﯾﻨﺎن ﮐﺴﯽ ]ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺳﯽ[ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و درﺟﺎت ﺑﺮﺧﯽ ]دﯾﮕﺮ[ از آﻧﺎن را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد؛ و ﺑﻪ ﻋﯿﺴﯽ ‪ -‬ﭘﺴﺮ‬
‫ُ‬
‫ﻣﺮﯾﻢ‪ -‬ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی روﺷﻨﯽ ]ﺑﺮ اﺛﺒﺎت ﻧﺒﻮﺗﺶ[ دادﯾﻢ و او را ﺗﻮﺳﻂ روح اﻟﻘ ُﺪس ]=‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ[ ﺗﺄﯾﯿﺪ ]و ﺗﻘﻮﯾﺖ[ ﮐﺮدﯾﻢ؛ و اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آنھﺎ آﻣﺪﻧﺪ‬
‫ﭘﺲ از آن ]ھﻤﻪ[ ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی روﺷﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ؛ وﻟﯽ‬
‫]ﺑﺎ ھﻢ[ اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ؛ و اﮔﺮ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪] ،‬ھﺮﮔﺰ[ ﺑﺎ ھﻢ ﻧﻤﯽﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ؛ وﻟﯽ اﻟﻠﻪ آﻧﭽﻪ را ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬
‫ََ‬ ‫َ َۡ‬ ‫ك أَ ۡعلَ ُم ب َمن � َّ َ َ‬ ‫َ َ ُّ َ‬
‫�ض َولق ۡد‬
‫ت وٱ� ِ �‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ور�‬
‫ور�‪] ﴾٥٥‬اﻹﺳﺮاء‪.[٥٥ :‬‬ ‫ۥد َز ُ� ٗ‬‫َ َ ََۡ َ ُ َ‬ ‫فَ َّض ۡل َنا َ� ۡع َض ٱ�َّب ِ ّ ِ�ۧ َن َ َ ٰ‬
‫� َ� ۡع ٖض� وءاتينا داو‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ]ھﺮ ﭼﻪ و[ ھﺮ ﮐﺲ در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ؛ و ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﯽ ]ﻣﺎ[ ﺑﺮﺧﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ]ﺑﺎ اﻓﺰوﻧﯽ ﭘﯿﺮوان و اﻋﻄﺎی ﮐﺘﺎب‪ [،‬ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ ]دﯾﮕﺮ[‬
‫ِ‬
‫ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ و ﺑﻪ داوود َزﺑﻮر دادﯾﻢ«‪.‬‬
‫َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ٗ ّ َّ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ َّ َ ُ َ ُ ۡ‬
‫�س ‪ٞ‬‬
‫ِن‬ ‫‪ .٣‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن أحسن دِينا مِمن أسلم وجههۥ ِ� ِ وهو‬
‫َ َّ َ َ َّ َ ۡ َ َ َ ٗ َ َّ َ َ َّ ُ ۡ َ َ َ ٗ‬
‫ِيم خل ِي�‪] ﴾١٢٥‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٢٥ :‬‬ ‫وٱ�بع مِلة إِب�ٰهِيم حن ِيفاۗ وٱ�ذ ٱ� إِب�ٰه‬
‫»و ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﯿﮏآﯾﯿﻦﺗﺮ از ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻟﻠﻪ ﮐﺮده و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر اﺳﺖ و‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺣﻖﮔﺮا ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؟ و اﻟﻠﻪ اﺑﺮاھﯿﻢ را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫از آﯾﯿﻦ‬
‫ُ‬
‫ﺖ‪ :‬أ ْﻋﻄ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُ ِّ ْ ُ َ َ‬
‫ﻰﻠﻋ اﻷﻧْبﻴَﺎ ِء �ﺴ ٍّ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﻴﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻓﻀﻠﺖ‬ ‫‪� .٤‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫اﻷ ْر ُض َﻃ ُﻬ ً‬‫َْ‬ ‫َ ُ َّ ْ َ ْ َ َ ُ َ ُ َ ْ‬ ‫ُّ ْ‬ ‫َُ ْ ُ‬ ‫َ َ َ َْ‬
‫ﺖ َ‬
‫ﻮرا‬ ‫ﺐ‪ ،‬وأ ِﺣﻠﺖ ِﻲﻟ اﻟﻐﻨﺎﺋِﻢ‪ ،‬وﺟ ِﻌﻠ ِ‬
‫ﻲﻟ‬ ‫ﻠﻜ ِﻢ‪ ،‬وﻧ ِﺮﺼت ِﺑﺎلﺮﻋ ِ‬ ‫ﺟﻮا ِﻣﻊ اﻟ ِ‬
‫َ َّ ً َ ُ َ َ َّ ُّ َ ‪١‬‬ ‫َ َ ْ ً َُ ْ ْ ُ َ ْ ْ‬
‫ﺖ ِإﻰﻟ اﺨﻟَﻠ ِﻖ ﺎﻛﻓﺔ‪ ،‬وﺧ ِﺘﻢ ِﻲﺑ اﻨﻟ ِبﻴﻮن«‪.‬‬‫ومﺴ ِﺠﺪا‪ ،‬وأر ِﺳﻠ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﺷﺶ ﭼﯿﺰ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺗﺮی داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﮐﻠﻤﻪھﺎی ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻧﺼﺮت و ﯾﺎری ﺷﺪم‪ ،‬ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺣﻼل ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﺑﺮاﯾﻢ ﭘﺎک و ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪم و ﻣﻦ ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ھﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫�وا َ� ْ َ‬ ‫َ َُ‬
‫ﺨﺗ ِّ ُ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ُْ ْ‬ ‫‪ْ �َ .٥‬ﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫� اﻷﻧ ِبﻴَﺎءِ‪ ،‬ﻓ ِﺈن‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻻ‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪...‬‬ ‫س‬ ‫ی‬‫ر‬‫ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫اﺨﻟ‬ ‫ﻴﺪ‬
‫ٍ‬ ‫ﻌ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ َ َ َ ُ ُ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ ُّ َ ْ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ ُ َ‬
‫اﻨﻟﺎس ﻳﺼﻌﻘﻮن ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ‪ ،‬ﻓﺄ�ﻮن أول ﻣﻦ ﺗنﺸﻖ �ﻨﻪ اﻷرض‪ ،‬ﻓ ِﺈذا أﻧﺎ ِﺑﻤﻮﻰﺳ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٢٣‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٣٠‬‬
‫َْ‬ ‫ﻴﻤ ْﻦ َﺻﻌ َﻖ‪ ،‬أَ ْم ُﺣﻮﺳ َ‬
‫ﺐ ِﺑ َﺼﻌﻘ ِﺔ‬
‫َ َ َ‬
‫ﺎن � َ‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫ي‬‫ر‬
‫َ َ َْ‬
‫د‬ ‫أ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬‫ش‬ ‫ﺮ‬ ‫آﺧ ٌﺬ ﺑ َﻘﺎﺋ َﻤﺔ ﻣ ْﻦ ﻗَ َﻮاﺋﻢ َ‬
‫اﻟﻌ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ ِ‬
‫َ ‪١‬‬
‫ُ‬
‫اﻷو�«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در ﻣﯿﺎن اﻧﺒﯿﺎ‬
‫ﮐﺴﯽ را ﺑﺮ دﯾﮕﺮی ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻧﺪھﯿﺪ‪ .‬ﻣﺮدم در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﯿﮫﻮش ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اوﻟﯿﻦ‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﺮاﯾﺶ ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ھﺴﺘﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﻣﻮﺳﯽ ÷ را‬
‫ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﻮﺷﻪی ﻋﺮش را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﯽ داﻧﻢ آﯾﺎ او ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮان‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﺑﯿﮫﻮﺷﯽ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﮫﻮﺷﯽ او در دﻧﯿﺎ ﺑﺮاﯾﺶ ﺣﺴﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫)وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﯽ در دﻧﯿﺎ از اﻟﻠﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ او را ﺑﺒﯿﻨﺪ اﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻮﺳﯽ ﺗﻮ‬
‫ّ‬
‫ﻗﺪرت دﯾﺪن ﻣﺮا ﻧﺪاری‪ ،‬ھﻤﯿﻦﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﮐﻮه ﺗﺠﻠﯽ ﮐﺮد ﮐﻮه ﺳﻮﺧﺖ و ﻣﻮﺳﯽ ھﻢ‬
‫ﺑﯿﮫﻮش ﺷﺪ(‪.‬‬

‫ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و رﺳﻮﻻن‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ و ﻋﻨﺎﯾﺖ او ﺑﻪ آنھﺎ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮی آنھﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺗﺎ آنھﺎ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ او را‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺮای ﺑﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎب را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺛﻤﺮات و ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺣﻤﺪ اﻟﻠﻪ و ﺷﮑﺮ او ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻤﺠﯿﺪ از آﻧﺎن ﺑﺪون اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫اﯾﻦﮐﻪ آنھﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﻨﺪ و او را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و رﺳﺎﻟﺖ او را اﺑﻼغ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنھﺎ دﻟﺴﻮزی دارﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮای آنھﺎ رﺣﻤﺘﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﻗﺘﺪا ﮐﺮدن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺻﺪق اﯾﻤﺎن و‬
‫اﺧﻼق ﺧﻮب و ﮐﻤﺎل ادب و ذﮐﺮ داﯾﻢ و ﺷﮑﺮ و اﻃﺎﻋﺖ اﻟﻠﻪ ﻷ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤١٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٧٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪١٣١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ اﻧﺒﯿﺎ و رﺳﻮﻻن‪ ،‬رﺳﻮل ج اﺳﺖ‬

‫ﻧﺴﺐ و ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ُ‬
‫او ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻦ ھﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ َﻣﻨﺎف ﺑﻦ ﻗ َﺼﯽ ﺑﻦ ِﮐﻼب ﺑﻦ‬
‫ﺪرﮐﻪ ﺑﻦ اﻟﯿﺎس‬‫ﻣ‬‫ُﻣ ﱠﺮه ﺑﻦ َﮐﻌﺐ ﺑﻦ ُﻟ َﺆ ّی ﺑﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻦ ﻓﮫﺮ ﺑﻦ َﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﮐﻨﺎﻧﻪ ﺑﻦ ُﺧ َﺰﯾﻤﻪ ﺑﻦ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ﺑﻦ ُﻣﻀﺮ ﺑﻦ ِﻧﺰار ﺑﻦ َﻣ َﻌ ّﺪ ﺑﻦ َﻋﺪﻧﺎن‪.‬‬
‫و ﻧﺴﺐ ﺑﺰرﮔﻮارش ﺗﺎ آدم ÷ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺎدرش آﻣﻨﻪ دﺧﺘﺮ وھﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﺳﺎل ﻋﺎم اﻟﻔﯿﻞ ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ ‪٥٧٠‬م ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺷﮑﻢ ﻣﺎدرش ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﭘﺪرش ﻓﻮت ﮐﺮد‪ .‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﺶ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﮐﻔﺎﻟﺖ او را‬
‫ﺑﺮ ﻋﮫﺪه ﮔﺮﻓﺖ و در ﺳﻦ ‪ ٦‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻣﺎدرش آﻣﻨﻪ ﻓﻮت ﮐﺮد‪ ،‬و در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺪرﺑﺰرﮔﺶ‬
‫ﻓﻮت ﮐﺮد‪ ،‬ﻋﻤﻮﯾﺶ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ او را ﺑﻪ ﻋﮫﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ دارای اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﻪ و ﺳﯿﺮﺗﯽ ﻧﯿﮑﻮ و ﺷﻤﺎﯾﻠﯽ ﭘﺎک ﺑﻮد‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ او »اﻣﯿﻦ« ﻟﻘﺐ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﺤﻤﺪ ج در ﺳﻦ ﭼﮫﻞ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ در ﻏﺎر ﺣﺮا‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻋﺒﺎدت ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪی وﺣﯽ ﻧﺰد او آﻣﺪ و ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ رﺳﻮل ج ﺷﺮوع ﮐﺮد و ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﯾﻤﺎن آوردن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ دﻋﻮت داد‬
‫ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺮدم ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ و از ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدن ﻏﯿﺮ از او اﺟﺘﻨﺎب و‬
‫دوری ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آزار و اذﯾﺖھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﻮد و ﺻﺒﺮ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮد ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ اﻟﻠﻪ دﯾﻨﺶ‬
‫را آﺷﮑﺎر و ﭘﯿﺮوز ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮد و اﺣﮑﺎم ﻣﺸﺮوع ﺷﺪ و اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﺰت‬
‫دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ و دﯾﻦ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ در ﺳﻦ ﺷﺼﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﯽ در روز دوﺷﻨﺒﻪ ﯾﺎزدھﻢ رﺑﯿﻊ اﻻول ھﺠﺮی وﻓﺎت‬
‫ﮐﺮد و ﺑﻪ رﻓﯿﻖ اﻋﻼ ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦﮐﻪ دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ را اﺑﻼغ ﻧﻤﻮد و در راه اﻟﻠﻪ‬
‫آنﻃﻮر ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺟﮫﺎد ﮐﺮد‪ ،‬و اﻣﺖ را ﺑﻪ ھﺮ ﺧﯿﺮی راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﺮد و از ھﺮ ﺷﺮﮐﯽ‬
‫ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺻﻠﻮات و ﺳﻼم اﻟﻠﻪ ﺑﺮ او ﺑﺎد‪.‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت رﺳﻮل ج‬
‫از وﯾﮋﮔﯽھﺎی رﺳﻮل ج اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺳﺮور آنھﺎ و اﻣﺎم‬
‫ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران اﺳﺖ‪ .‬و رﺳﺎﻟﺘﺶ ﺑﺮای ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎنھﺎ و ﺟﻦھﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﻟﻠﻪ او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٣٢‬‬

‫رﺣﻤﺘﯽ ﺑﺮای ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و در ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺑﺮده ﺷﺪ و از آنﺟﺎ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن‬

‫ﻋﺮوج ﮐﺮد‪ .‬اﻟﻠﻪ او را ﺑﺎ وﺻﻒ ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داد و ﮐﻠﻤﻪھﺎی ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻪ‬
‫او ﻋﻄﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و در ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ او ﭘﻨﺞ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ و وﯾﮋﮔﯽ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫َ ٌ َ‬ ‫َ ُْ‬ ‫َ َ ُ ْ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ا� س أ َّن اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ْ َ ْ َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﻴﺖ ﻤﺧْ ًﺴﺎ ل ْﻢ �ﻌ َﻄ ُﻬ َّﻦ أ َﺣﺪ �ﺒْ ِ�‪:‬‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬أﻋ ِﻄ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ ْ ُ َ ْ ً َ َ ُ ً َ َ ُّ‬ ‫� َة َﺷ ْﻬﺮ‪َ ،‬و ُﺟﻌﻠَ ْ‬ ‫ﺎلﺮ ْﻋﺐ َمﺴ َ‬ ‫ُ ْ ُ‬
‫ﻮرا‪ ،‬ﻓ�� َﻤﺎ َر ُﺟ ٍﻞ ِﻣ ْﻦ أ َّﻣ ِﻲﺘ‬ ‫ﺖ ِﻲﻟ اﻷرض مﺴ ِﺠﺪا وﻃﻬ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻧ ِﺮﺼت ﺑِ ُّ ِ ِ‬
‫َ َ ُ َ َ ْ َ َّ َ َ َ ْ َ ُ ْ ُ َّ َ َ َ َ َ‬ ‫ﻼ ُة ﻓَﻠْﻴُ َﺼ ِّﻞ‪َ ،‬وأُﺣﻠَّ ْ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ َّ َ‬
‫ﺎﻋﺔ‪َ ،‬و�ن‬ ‫ﺤﺗﻞ ِﻷﺣ ٍﺪ �ﺒ ِ�‪ ،‬وأﻋ ِﻄﻴﺖ الﺸﻔ‬ ‫ِ‬ ‫ﻢ‬‫ل‬ ‫و‬ ‫ﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧ‬‫ﺎ‬ ‫ﻐ‬ ‫الﻤ‬ ‫ﻲﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫أدر�ﺘﻪ الﺼ‬
‫َ َّ ً ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َّ ً ُ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُّ ُ ْ َ ُ‬
‫ﺎس ﺎﻋﻣﺔ«‪.‬‬ ‫ﻲﺒ �ﺒﻌﺚ ِإﻰﻟ ﻗﻮ ِﻣ ِﻪ ﺧﺎﺻﺔ َو� ِﻌﺜﺖ ِإﻰﻟ اﻨﻟَّ ِ‬ ‫اﻨﻟ ِ‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﻨﺞ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﺷﺪه‬
‫ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ھﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﻋﻄﺎ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬از ﻣﺴﺎﻓﺖ ﯾﮏ ﻣﺎه‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎﻧﻢ دﭼﺎر ھﺮاس و ﺗﺮس ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬زﻣﯿﻦ ﺑﺮای ﻣﻦ ﻣﺴﺠﺪ و ﭘﺎک ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ھﺮﺟﺎ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ھﻤﺎنﺟﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﺮای ﻣﻦ ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﺮای‬
‫ھﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی‪ ،‬ﺣﻼل ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٥‬ھﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﻗﻮم ﺧﻮدش ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺮای‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم دﻧﯿﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهام‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﺳﺖ و اﻣﺘﺶ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‬
‫روزهی وﺻﺎل‪ ،‬ازدواج ﺑﺪون ﻣﮫﺮﯾﻪ‪ ،‬ازدواج ﻧﻤﻮدن ﺑﺎ ﺑﯿﺶ از ﭼﮫﺎر زن‪ ،‬ازدواج‬
‫ﻧﮑﺮدن ھﻤﺴﺮان او ﺑﻌﺪ از وﻓﺎﺗﺶ‪ ،‬ﻧﺨﻮردن اﻣﻮال ﺻﺪﻗﻪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻧﻤﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬او‬
‫ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻨﺪ او ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ÷ را ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ و ﺷﻤﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮد و اﯾﻦﮐﻪ از او ارث ﺑﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪١٣٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺷﺮوع وﺣﯽ ﺑﺮ رﺳﻮل ج‬

‫َ َ ْ‬ ‫َ ُ ُ َّ‬ ‫ُ ِّ ُ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َّ ُ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ﻲﺣ‬ ‫ِ‬ ‫الﻮ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ئ‬ ‫ﺪ‬‫ِ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺎﻟ‬‫ﻗ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻬ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ﻨ‬
‫ِ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺆ‬ ‫الﻤ‬ ‫م‬ ‫أ‬ ‫ل‬ ‫ﺔ‬ ‫�ﻦ ﺎﻋ�ِﺸ‬
‫ُّ ْ ُ َّ ُ ِّ َ َ‬ ‫َّ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َّ َ َ ْ ْ َ َ َ‬ ‫ُّ ْ َ َّ ُ‬
‫ﺐ ِإﻴﻟْ ِﻪ‬ ‫ﺎءت ِﻣﺜﻞ ﻓﻠ ِﻖ الﺼﺒ ِﺢ‪� ،‬ﻢ ﺣﺒ‬ ‫ﺎﺤﻟَﺔ ِﻲﻓ اﻨﻟﻮمِ ‪ ،‬ﻓﺎﻜن ﻻ ﻳﺮى رؤ�ﺎ إِﻻ ﺟ‬ ‫الﺮؤ�ﺎ الﺼ ِ‬
‫َ َ َ ْ َ َْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ َ َّ َ ُّ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ ُ‬ ‫َ َُ ََ َ َُْ َ‬
‫ات اﻟﻌﺪ ِد �ﺒﻞ أن‬ ‫ﺎﻲﻟ ذ َو ِ‬ ‫ﺎر ِﺣﺮا ٍء �ﻴﺘﺤﻨﺚ ِ�ﻴ ِﻪ ‪ -‬وﻫﻮ اﺘﻟﻌﺒﺪ ‪ -‬الﻠﻴ ِ‬ ‫اﺨﻟﻼء‪ ،‬و َ�ن �ﻠﻮ ِﺑﻐ ِ‬
‫ﺎء ُه اﺤﻟ َ ُّﻖ َوﻫ َﻮ ِﻲﻓ‬
‫ُ‬ ‫ﺟ َ‬ ‫ﺰﺘ َّو ُد لﻤﺜْﻠ َﻬﺎ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ َ‬ ‫ﻚ‪َّ �ُ ،‬ﻢ ﻳَ ْﺮﺟ ُﻊ إ َﻰﻟ َﺧﺪ�َ َﺔ َ�ﻴَ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ َ َ‬
‫�ع إِﻰﻟ أﻫ ِﻠ ِﻪ‪ ،‬و�ﺰﺘود ِﺬﻟل ِ‬
‫َْ َ َ ْ‬
‫ِِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫� ِ‬
‫َ َّ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ََّ‬ ‫َ َ َ َُ َ َ ُ َ َ َ َْْ َ َ َ ََ َ‬ ‫َ‬
‫ئ«‪ ،‬ﻗﺎل‪ " :‬ﻓﺄﺧﺬ ِ� �ﻐﻄ ِ� ﺣﻰﺘ ﺑﻠﻎ‬ ‫ﺎر ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﻏ ِر ِﺣﺮا ٍء ‪،‬ﻓﺠﺎءه الﻤﻠﻚ �ﻘﺎل‪ :‬اﻗﺮأ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻣﺎ أﻧﺎ ِﺑﻘ‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َْْ ُ ْ ُ َ ََ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َّ َ ْ َ َ‬
‫ئ‪ ،‬ﻓﺄﺧﺬ ِ� �ﻐ َّﻄ ِ� اﺜﻟَّﺎ ِ�ﻴَﺔ َﺣ َّﻰﺘ ﺑَﻠﻎ‬ ‫ِ ِ ٍ‬ ‫ﺎر‬ ‫ﻘ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬ ‫أ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫‪:‬‬‫ﺖ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻗ‬ ‫‪،‬‬ ‫أ‬‫ﺮ‬ ‫اﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِﻣ ِّ� اﺠﻟﻬﺪ �ﻢ أرﺳﻠ‬
‫َّ َ َ ُ َّ َ ْ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ََ َ َ َ َ‬ ‫ِّ َ ْ َ ُ َّ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ ُ ْ ُ َ َ َ َ‬
‫ئ‪ ،‬ﻓﺄﺧﺬ ِ� �ﻐﻄ ِ� اﺜﻟ ِﺎﺜﻟﺔ �ﻢ أرﺳﻠ ِ�‪،‬‬ ‫ﺎر ٍ‬ ‫ِﻣ� اﺠﻟﻬﺪ �ﻢ أرﺳﻠ ِ�‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬اﻗﺮأ‪� ،‬ﻘﻠﺖ‪ :‬ﻣﺎ أﻧﺎ ﺑِﻘ ِ‬
‫َ َ َ ُّ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َٰ َ ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ َ ۡ ۡ َ ّ َ َّ‬ ‫ََ َ‬
‫ٱ���ن مِن عل ٍق‪ ٢‬ٱقرأ ور�ك‬ ‫�ﻘﺎل‪﴿ :‬ٱقرأ بِٱس ِم ر�ِك ٱ�ِي خلق‪ ١‬خلق ِ‬
‫َْ ُ ُ َُ ُُ ََ َ َ ََ َ ََ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َۡ ۡ َُ‬
‫ﺖ‬ ‫ا� ج ﻳﺮﺟﻒ ﻓﺆاده‪ ،‬ﻓﺪﺧﻞ ﻰﻠﻋ ﺧ ِﺪ�ﺔ ِﺑﻨ ِ‬ ‫ٱ��رم‪] ﴾٣‬اﻟﻌﻠﻖ‪ " [٣-١ :‬ﻓﺮﺟﻊ ِﺑﻬﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ ُ ُ َ َّ َ َ َ َ ْ ُ َّ ُ َ َ َ‬ ‫َ ِّ ُ‬ ‫َ َ َ َ ِّ ُ‬ ‫ُ ْ‬
‫الﺮ ْوع‪� ،‬ﻘﺎل ِﺨﻟ َ ِﺪ�َﺔ‬ ‫ﻮ�« ﻓﺰﻣﻠﻮه ﺣﻰﺘ ذﻫﺐ �ﻨﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﻠ‬‫ﻣ‬ ‫ز‬ ‫ﻮ�‬‫ِ‬ ‫� ل‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬زﻣﻠ‬ ‫ﺧ َﻮ� ِ ٍ‬
‫َ َ َ ْ َ َ ُ َ َّ َ َّ َ ُ ْ َ َّ ُ َ ً‬ ‫ُ ََ َْ‬ ‫ََ ْ َ َ َ ََ َ َ َ ْ َ‬
‫ا� أﺑَﺪا‪،‬‬ ‫ا� ﻣﺎ � ِﺰ�ﻚ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ﺎﻠﻛ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺔ‬ ‫�‬ ‫ﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺧ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫«‬ ‫ﻲﺴ‬ ‫ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫�‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﻴﺖ‬ ‫ﺸ‬ ‫وأﺧﺮﺒﻫﺎ اﺨﻟﺮﺒ‪» :‬ﻟﻘﺪ ِ‬
‫ﺧ‬
‫ﻰﻠﻋ ﻧَ َ‬ ‫َّ ْ َ َ ُ ُ َ َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ْ ُ َ َّ َ َ ْ ُ َ ْ ُ َ َ َ ْ‬
‫ﺐ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺋ‬ ‫ا‬ ‫ﻮ‬ ‫�‬ ‫ﻌ‬‫ِ‬ ‫ﺗ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻒ‬ ‫ﻴ‬ ‫الﻀ‬ ‫ي‬ ‫ﺮ‬
‫ِإﻧﻚ ﺘﻟ ِﺼﻞ الﺮ ِﺣﻢ‪ ،‬وﺤﺗ ِﻤﻞ الﻞﻜ‪َ ،‬وﺗ� ِﺴﺐ الﻤﻌﺪوم‪ ،‬و� ِ‬
‫ﻘ‬
‫ُ َّ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ََ‬ ‫ﺖ ﺑﻪ َﺧﺪ�َ ُﺔ َﺣ َّﻰﺘ أﺗَ ْ‬ ‫ِّ َ ْ َ َ َ ْ‬
‫ا� َﻦ � ِّﻢ‬ ‫ﺖ ِﺑ ِﻪ َو َرﻗﺔ ْ� َﻦ ﻧ ْﻮﻓ ِﻞ ﺑ ْ ِﻦ أ َﺳ ِﺪ ﺑ ْ ِﻦ �ﺒْ ِﺪ اﻟﻌﺰى‬ ‫اﺤﻟَﻖ‪ ،‬ﻓﺎ�ﻄﻠﻘ ِ ِ ِ‬
‫ﻴﻞ‬ ‫�‬
‫ْ‬
‫اﻹ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﺐ ِﻣ َ‬ ‫ﻜﺘُ ُ‬ ‫ْ َ َّ َ َ ْ‬
‫ﻴ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬ ‫ا�‬ ‫ﺮﺒ‬ ‫ﻌ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﺐ الﻜﺘَ َ‬
‫ﺎب‬ ‫�ﺘُ ُ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ ْ‬
‫ﻳ‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﺎ‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺼ‬ ‫ام َﺮأً َ�ﻨَ َّ‬ ‫َ ََ ََ َ ْ‬
‫ﺧ ِﺪ�ﺔ و�ن‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ َّ َ َ َ َّ ُ ْ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ْ ً َ ً َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ﺖ ُﻪﻟ ﺧ ِﺪ�َﺔ‪ :‬ﻳَﺎ ا�ْ َﻦ‬ ‫ِﺑﺎﻟ ِﻌﺮﺒا ِ�ﻴ ِﺔ ﻣﺎ ﺷﺎء ا� أن ﻳ�ﺘﺐ‪ ،‬و�ن ﺷﻴﺨﺎ ﻛ ِﺒ�ا ﻗﺪ ﻋ ِ� ‪�،‬ﻘﺎﻟ‬
‫ا� ج َﺧ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ََ ْ ََُ َ ُ‬ ‫َ َ ََ‬
‫َ ِّ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ ُ َ ْ َ َ‬
‫َ‬
‫ﺮﺒ‬ ‫�ﻢ‪ ،‬اﺳﻤﻊ ِﻣﻦ اﺑ ِﻦ أ ِﺧﻴﻚ‪� ،‬ﻘﺎل ﻪﻟ ورﻗﺔ‪ :‬ﻳﺎ ا�ﻦ أ ِﻲﺧ ﻣﺎذا ﺗﺮى؟ ﻓﺄﺧﺮﺒه رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ ُ َ َ َّ ُ ُ َّ َ َّ َ َّ ُ َ‬
‫ﺟﺬ ًﺎﻋ‪ ،‬ﻴﻟْت ِ�‬ ‫ا� َﻰﻠﻋ ُمﻮﻰﺳ‪ ،‬ﻳَﺎ ﻴﻟْت ِ� ِ�ﻴﻬﺎ‬ ‫اﺬﻟي ﻧﺰل‬ ‫ﻣﺎ رأى‪� ،‬ﻘﺎل ﻪﻟ ورﻗﺔ‪ :‬ﻫﺬا اﻨﻟﺎمﻮس ِ‬
‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ ُ ْ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ َ ًّ ْ ُ ْ ُ َ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ﻲﺟ ﻫ ْﻢ«‪ ،‬ﻗﺎل‪َ � :‬ﻌ ْﻢ‪ ،‬ل ْﻢ ﻳَﺄ ِت َر ُﺟﻞ‬ ‫ا� ج‪» :‬أو � ِﺮ ِ‬ ‫أ�ﻮن ﺣﻴﺎ ِإذ � ِﺮﺟﻚ ﻗﻮمﻚ‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬
‫ﺮﺼا ُم َﺆ َّز ًرا‪َّ �ُ .‬ﻢ ل ْﻢ ﻳَن ْ َﺸ ْ‬ ‫ﺮﺼ َك ﻧَ ْ ً‬ ‫ﻚ أﻧ ْ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ َ ْ ُ ْ ْ َ ْ ُ َ‬ ‫َ� ُّﻂ ﺑﻤﺜْﻞ َﻣﺎ ﺟﺌْ َ‬
‫ﺐ‬ ‫ﺖ ِﺑ ِﻪ إِﻻ ﻋﻮ ِدي‪ ،‬و ِ�ن ﻳﺪ ِر� ِ� ﻳﻮم‬ ‫ِ‬ ‫ِ َِ ِ‬
‫َ َ َ ُ ْ ُ ُ َ َ َ َ َ ْ ُ ‪١‬‬
‫َ‬ ‫ِّ‬
‫ورﻗﺔ أن ﺗﻮ�‪ ،‬و�ﺮﺘ الﻮﻲﺣ‪.‬‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺰول وﺣﯽ ﺑﺮ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺧﻮابھﺎ و رؤﯾﺎھﺎی‬
‫راﺳﺘﯿﻦ ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در ﻋﺎﻟﻢ رؤﯾﺎ ﻣﯽدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺷﻨﯽ‬
‫ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪھﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ ﻋﺰﻟﺖ و ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﯿﻨﯽ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٣٤‬‬

‫و در ﻏﺎر ﺣﺮا ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪ و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﺪون اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬در آنﺟﺎ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮد و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺗﻮﺷﻪاش ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽرﻓﺖ و ﺗﻮﺷﻪ ﺑﺮﻣﯽداﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪﯾﺠﻪ ل ﺗﻮﺷﻪی او را آﻣﺎده ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در ﯾﮑﯽ از روزھﺎ ﮐﻪ در ﻏﺎر ﺣﺮا ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪای ﻧﺰدش آﻣﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﻮان‪،‬‬
‫رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ .‬رﺳﻮل ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﺮا در ﺑﻐﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﻤﻞ داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺸﺮد و ﺑﻌﺪ ﻣﺮا رھﺎ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﻮان‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﺮای ﺑﺎر دوم ﻣﺮا در ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ اﻧﺪازهای ﻓﺸﺮد ﮐﻪ ﺑﯿﺶ‬
‫از ﺣﺪ ﺗﻮان ﺣﺪ ﻣﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻣﺮا رھﺎ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﻮان‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﺑﺎر ﺳﻮم ﻣﺮا در ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺸﺮد و رھﺎ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺨﻮان ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺮوردﮔﺎرت‪ ،‬او ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از ﺧﻮن ﺑﺴﺘﻪ آﻓﺮﯾﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﻠﺒﺶ ﻣﯽﻟﺮزﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺪﯾﺠﻪ ل رﻓﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮا ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺮا‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ رﺳﻮل ج را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ او ﺑﺮ ﻃﺮف ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮای ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﺧﺪﯾﺠﻪ ل ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻟﻠﻪ ھﺮﮔﺰ ﺗﻮ را ﺿﺎﯾﻊ و ﻧﺎﺑﻮد ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﻮ ﭘﺎیﺑﻨﺪ‬
‫ﺻﻠﻪی رﺣﻢ ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان را ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ ،‬از ﻣﮫﻤﺎﻧﺎن ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯽ و در راه‬
‫ﺣﻖ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﺧﺪﯾﺠﻪ ل او را ﻧﺰد ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮی ﺧﻮد‪،‬‬
‫ورﻗﻪ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﺑﺮد‪ .‬ورﻗﻪ ﻣﺮدی ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺠﯿﻞ را ﺑﻪ ﻟﻐﺖ ﻋﺒﺮی ﻣﯽﻧﻮﺷﺖ و ﭘﯿﺮ و‬
‫ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺑﻪ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ‪ ،‬از ﺑﺮادر زادهات )ﻣﺤﻤﺪ( ﺑﺸﻨﻮ ﮐﻪ ﭼﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ورﻗﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﺑﺮادرزاده‪ ،‬ﺑﮕﻮ ﭼﻪ دﯾﺪهای؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ دﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺮح داد‪ .‬ورﻗﻪ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻮﺳﯽ ÷ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ای ﮐﺎش‪ ،‬روزی ﮐﻪ ﻗﻮﻣﺖ ﺗﻮ را از ﺷﮫﺮ ﺑﯿﺮون ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫زﻧﺪه و ﺟﻮان ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﻣﺮا از ﺷﮫﺮم ﺑﯿﺮون ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟ ورﻗﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آری‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮ آوردهای‪ ،‬ھﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺎ او‬
‫دﺷﻤﻨﯽ ﮐﺮده و او را از ﺷﮫﺮ اﺧﺮاج ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺗﺎ آن زﻣﺎن زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫وﺟﻮد ﺗﻮ را ﮐﻤﮏ ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﭘﺲ از ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎھﯽ ورﻗﻪ درﮔﺬﺷﺖ و ﺳﻠﺴﻠﻪی‬
‫ﺟﺮﯾﺎن وﺣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮای ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٣٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ھﻤﺴﺮان رﺳﻮل ج‬
‫ﻣﺎدران ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ھﻤﺴﺮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ھﺴﺘﻨﺪ و ھﻤﻪی آنھﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎر ھﺴﺘﻨﺪ و از ھﺮ ﻋﯿﺐ و ﺑﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ آﺑﺮویﺷﺎن ﺿﺮر‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎک ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﯾﺎزده ﻧﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫ﺧﺪﯾﺠﻪ دﺧﺘﺮ ﺧﻮﯾﻠﺪ‪ ،‬ﻋﺎﯾﺸﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﺳﻮده دﺧﺘﺮ زﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺣﻔﺼﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﺮ‪،‬‬
‫زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﺧﺰﯾﻤﻪ‪ ،‬ام ﺳﻠﻤﻪ‪ ،‬زﯾﻨﺖ دﺧﺘﺮ ﺟﺤﺶ‪ ،‬ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث‪ ،‬ام ﺣﺒﯿﺒﻪ دﺧﺘﺮ‬
‫اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن‪ ،‬ﺻﻔﯿﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﯿﯽ‪ ،‬ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث ‪ -‬رﺿﯽ اﻟﻠﻪ ﻋﻨﮫﻦ اﺟﻤﻌﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺧﺪﯾﺠﻪ دﺧﺘﺮ ﺧﻮﯾﻠﺪ و زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﺧﺰﯾﻤﻪ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ وﻓﺎت ﮐﺮدن و ﻧﻪ ھﻤﺴﺮ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﻌﺪ از او ﻓﻮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان رﺳﻮل ج‬
‫‪ .١‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﻪ ﭘﺴﺮ داﺷﺖ‪ :‬ﻗﺎﺳﻢ و ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ از ﺧﺪﯾﺠﻪ‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ از ﻣﺎرﯾﻪی ﻗﺒﻄﯽ‬
‫ﮐﻪ ﮐﻨﯿﺰش ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﺗﻤﺎم آنھﺎ در ﮐﻮدﮐﯽ ﻓﻮت ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﭼﮫﺎر دﺧﺘﺮ داﺷﺖ‪ :‬زﯾﻨﺐ‪ ،‬رﻗﯿﻪ‪ ،‬ام ﮐﻠﺜﻮم و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮐﻪ ھﻤﻪ از ﺧﺪﯾﺠﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ھﻤﻪی آنھﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻗﺒﻞ از او ﻓﻮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ج‬
‫وﻓﺎت ﮐﺮد و ﺗﻤﺎم آنھﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﭘﺎک ﺑﻮدﻧﺪ ‪ -‬اﻟﻠﻪ از ھﻤﻪی آنھﺎ راﺿﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ج‬
‫اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻗﺮن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و دارای ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻘﯿﻪی اﻣﺖ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ آﻧﺎن را ھﻢﻧﺸﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ‬
‫اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و دﯾﻦ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﻧﺼﺮت و ﯾﺎری دادﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﯾﻦ ھﺠﺮت‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﯾﻦ ﯾﺎری و ﻧﺼﺮت ﮐﺮدﻧﺪ و در راه اﻟﻠﻪ ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎنھﺎیﺷﺎن ﺟﮫﺎد‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ اﻟﻠﻪ از آنھﺎ راﺿﯽ ﺷﺪ و آنھﺎ ﻧﯿﺰ از او راﺿﯽ ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ‬
‫آنھﺎ ﻣﮫﺎﺟﺮان و ﺳﭙﺲ اﻧﺼﺎر ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَﺎل‪َ » :‬ﺧ ْ ُ‬
‫� اﻨﻟَّﺎس ﻗ ْﺮ�‪َّ � ،‬ﻢ اﺬﻟ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﻳﻦ‬ ‫ﻳﻦ ﻳﻠﻮ�ﻬﻢ‪َّ � ،‬ﻢ ِ‬
‫اﺬﻟ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا� س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ َ ُ ْ ُ َّ َ ُ َ ْ َ ٌ َ ْ ُ َ َ َ ُ َ َ ْ َ َ ُ َ َ ُ ُ َ َ َ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ ُ‬
‫ﻴﻢ‪َ » :‬و�ﻧﻮا‬ ‫ﻳﻠﻮ�ﻬﻢ‪� ،‬ﻢ ﻳ ِﻲﺠء أﻗﻮام �ﺴ ِﺒﻖ ﺷﻬﺎدة أﺣ ِﺪ ِﻫﻢ ﻳ ِﻤﻴﻨﻪ‪ ،‬و� ِﻤﻴﻨﻪ ﺷﻬﺎدﺗﻪ« ﻗﺎل ِإﺑﺮا ِﻫ‬
‫‪١‬‬ ‫َ ْ ُ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ ْ‬
‫اﻟﻌﻬ ِﺪ«‪.‬‬ ‫ﺮﻀ�ﻮ�ﻨﺎ ﻰﻠﻋ الﺸﻬﺎد ِة‪ ،‬و‬
‫ﻳ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٥٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٣٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٣٦‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﮐﺴﺎﻧﯽ‬

‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در دوره و زﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪) ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ( و ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آنھﺎ‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ )ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ( و ﺳﭙﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﭘﺲ از آنھﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ )ﺗﺒﻊ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ(‪ .‬و ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن‪،‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ ﻗﺒﻞ از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن‪ ،‬ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﮔﻮاھﯽ دادن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ش‬
‫از ﻋﻼﻣﺖھﺎی اﯾﻤﺎن ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ‪ ،‬و ﺗﻌﺮﯾﻒ و‬
‫ﺗﻤﺠﯿﺪ آنھﺎ ﺑﺎ زﺑﺎن‪ ،‬و راﺿﯽ ﺑﻮدن از آنھﺎ و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﮐﺮدن ﺑﺮایﺷﺎن و ﺳﮑﻮت ﻧﻤﻮدن‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺸﺎﺟﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آنھﺎ رخ داده اﺳﺖ‪ ،‬و دﺷﻨﺎم ﻧﺪادن ﺑﻪ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ آنھﺎ داری ﺧﻮﺑﯽھﺎ و ﻓﻀﺎﯾﻞ زﯾﺎدی ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬اﻧﺠﺎم دادن‬
‫ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ و اﺣﺴﺎن ﮐﺮدن‪ ،‬ﯾﺎری ﮐﺮدن اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن و‬
‫ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ‪ ،‬و دﻋﻮت ﮐﺮدن ﺑﻪ آن‪ ،‬ھﺠﺮت ﻧﻤﻮدن و ﻧﺼﺮت ﮐﺮدن‪ ،‬ﺑﺨﺸﺶ اﻣﻮال و‬
‫ﺟﺎنھﺎی ﺧﻮﯾﺶ در راه اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﺿﺎﯾﺖ او‪ .‬ﭘﺲ اﻟﻠﻪ از ھﻤﻪی آنھﺎ راﺿﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ار‬‫نص‬‫�ن َو ۡٱ�َ َ‬ ‫َ َّ ٰ ُ َ ۡ َ َّ ُ َ‬
‫ون م َِن ٱل ۡ ُم َ�ٰجر َ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱل�بِقون ٱ�ول‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬
‫ۡ َ ٰ َّ ِ َ َّ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُ ْ َ ۡ ُ َ َ َّ َ ُ ۡ َ َّ ٰ َ ۡ‬ ‫َ َّ َ َّ َ ُ ُ‬
‫ت � ِري‬ ‫وٱ�ِين ٱ�بعوهم �ِإِح� ٖن ر� ٱ� �نهم ورضوا �نه وأعد لهم ج� ٖ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫يم‪] ﴾١٠٠‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١٠٠ :‬‬ ‫ِيها ٓ �بَ ٗد�ۚ َ�ٰل َِك ٱلۡ َف ۡو ُز ۡٱل َع ِظ ُ‬ ‫� َت َها ۡٱ�نۡ َ� ٰ ُر َ� ٰ ِ� َ‬
‫ِين �‬
‫َۡ‬
‫»و ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ‪ -‬از ﻣﮫﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر‪ -‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوی‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ از آﻧﺎن راﺿﯽ ﮔﺸﺖ و آﻧﺎن ]ﻧﯿﺰ[ از او راﺿﯽ ﺷﺪﻧﺪ؛ و ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]در‬
‫ﻣﮫﯿﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ؛‬ ‫ﺑﮫﺸﺖ[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ّ‬
‫ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ]رﺳﺘﮕﺎری و[ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ‬
‫يل ٱ� ِ‬ ‫ب‬ ‫� ٰ َه ُدوا ْ � َ‬
‫س‬ ‫اج ُروا ْ َو َ‬‫ام ُنوا ْ َو َه َ‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪َ ٞ‬‬ ‫ۡ ‪ٞ‬‬ ‫َ َّ َ َ َ ْ َّ َ َ ُ ٓ ْ ُ ْ َ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ َ ّٗ َّ‬
‫حقا ۚ ل ُهم َّمغفِ َرة َورِ ۡزق كرِ�م‪﴾٧٤‬‬
‫‪ٞ‬‬ ‫وٱ�ِين ءاووا ون�وا أو ٰٓ��ِك هم ٱلمؤمِنون‬
‫]اﻷﻧﻔﺎل‪.[٧٤ :‬‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ھﺠﺮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در راه اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎد ﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫]اﯾﻦ ﻣﮫﺎﺟﺮان را[ ﭘﻨﺎه دادﻧﺪ و ﯾﺎری ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن‬
‫روزی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫]در ﺑﮫﺸﺖ[ آﻣﺮزش و‬
 ‫‪١٣٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺤ ِﺎﻲﺑ‪،‬‬ ‫ﻮل اﷲ ج‪َ » :‬ﻻ � َ ُﺴﺒُّﻮا أَ ْﺻ َﺤﺎﻲﺑ‪َ ،‬ﻻ � َ ُﺴﺒُّﻮا أَ ْﺻ َ‬‫َ َ َ َ َُ ُ‬

‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ة‬‫‪� .٣‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬
‫َ ُ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ َّ‬
‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴَ ِﺪهِ ل ْﻮ أن أ َﺣﺪ� ْﻢ أ�ﻔ َﻖ ِﻣﺜﻞ أ ُﺣ ٍﺪ ذﻫﺒًﺎ‪َ ،‬ﻣﺎ أد َر َك ُﻣﺪ أ َﺣ ِﺪ ِﻫ ْﻢ‪،‬‬ ‫ﻓ َﻮ ِ‬
‫َ ُ ‪١‬‬ ‫َ َ‬
‫َوﻻ ﻧ ِﺼﻴﻔﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺻﺤﺎب ﻣﺮا دﺷﻨﺎم ﻧﺪھﯿﺪ‪،‬‬
‫اﺻﺤﺎب ﻣﺮا دﺷﻨﺎم ﻧﺪھﯿﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازهی ﮐﻮه اﺣﺪ‪ ،‬ﻃﻼ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﯾﺎ ﻧﺼﻒ ُﻣ ّﺪی ﮐﻪ اﺻﺤﺎب ﻣﻦ اﻧﻔﺎق ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮی ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -٥‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز آﺧﺮت‬

‫روز آﺧﺮت‪ :‬ﻗﯿﺎﻣﺖ روزی اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در آن اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺑﺮای ﺣﺴﺎب و ﺟﺰا ﻣﺒﻌﻮث‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن روزی ﺑﻌﺪ از آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ روز آﺧﺮت ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ در ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ در ﺟﮫﻨﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎمھﺎی روز آﺧﺮت‬

‫ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﻪ‪ ،‬ﯾﻮم اﻟﺒﻌﺚ‪ ،‬ﯾﻮم اﻟﻔﺼﻞ‪ ،‬ﯾﻮم اﻟﺨﺮوج‪ ،‬ﯾﻮم اﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﯾﻮم اﻟﺨﻠﻮد‪ ،‬ﯾﻮم اﻟﺤﺴﺎب‪،‬‬
‫ﯾﻮم اﻟﻮﻋﯿﺪ‪ ،‬ﯾﻮم اﻟﺠﻤﻊ‪ ،‬ﯾﻮم اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪ ،‬ﯾﻮم اﻟﺘﻼق‪ ،‬ﯾﻮم اﻟﺘﻨﺎد‪ ،‬ﯾﻮم اﻟﺤﺴﺮه‪ ،‬اﻟﺼﺎﺧﻪ‪،‬‬
‫اﻟﻄﺎﻣﻪ اﻟﮑﺒﺮی‪ ،‬اﻟﻐﺎﺷﯿﻪ‪ ،‬اﻟﻮاﻗﻌﻪ‪ ،‬اﻟﺤﺎﻗﻪ‪ ،‬اﻟﻘﺎرﻋﻪ‪ ،‬و ﻏﯿﺮ اﯾﻦھﺎ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ذﮐﺮ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻤﯽ و ﺷﺪت ھﺮاس آن دﻻﻟﺖ ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬ ‫زﯾﺎد ﺑﻮدن ﻧﺎمھﺎ ﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ ّ‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز آﺧﺮت‬

‫ﯾﻘﯿﻦ ﻗﻄﻌﯽ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﮐﻪ در آن روز ﺑﺰرگ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺣﺸﺮ‪ ،‬ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﺻﺮاط‪ ،‬ﻣﯿﺰان‪ ،‬ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﺟﮫﻨﻢ و ﻏﯿﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در‬
‫ﺻﺤﻨﻪھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻼﻣﺖھﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮگ‬
‫رخ ﻣﯽدھﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻓﺘﻨﻪ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ و‬
‫ﻧﻌﻤﺖھﺎی آن‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٦٧٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٤٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٣٨‬‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ و ﻋﻈﻤﺖ روز آﺧﺮت‬
‫اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز آﺧﺮت از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ آنھﺎ و ﺑﻘﯿﻪی ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‪ ،‬از اﺳﺒﺎب اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ اﻧﺴﺎن و ﺳﺒﺐ ﻓﻼح و رﺳﺘﮕﺎری او در‬
‫دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﺑﺮای اھﻤﯿﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز آﺧﺮت‪ ،‬اﻟﻠﻪ در ﺑﺴﯿﺎری از آﯾﺎت ﻗﺮآن‪ ،‬آنھﺎ را ﺑﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َُ َ ۡ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ََۡ‬
‫وف أو‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإِذا بلغ َن أجله َّن فأمسِكوه َّن بِمع ُر ٍ‬
‫َ َ ۡ ُ ْ َ َ ۡ َ ۡ ّ ُ ۡ َ َ ُ ْ َّ َ َّ َ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫ِيموا ٱلش َ� ٰ َدة ِ�ِۚ �ٰل ِ� ۡم‬ ‫وف وأش ِهدوا ذوي عد ٖل مِن�م وأ�‬ ‫فارِقوه َّن بِمع ُر ٖ‬
‫َّ‬ ‫َّ َ َ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ۡ‬ ‫َ ُ‬
‫ٱ� � َعل ُ�ۥ‬ ‫يُو�ظ بِهِۦ َمن �ن يُؤم ُِن بِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خِرِ� َو َمن َ� َّت ِق‬
‫َۡ‬
‫� َر ٗجا‪] ﴾٢‬اﻟﻄﻼق‪.[٢ :‬‬
‫»و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ]آﻧﮫﺎ را ﻃﻼق دادﯾﺪ و[ ﻋﺪهﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﯿﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻃﺮز‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای ﻧﮕﻪ دارﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﺮز ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای از آنھﺎ ﺟﺪا ﺷﻮﯾﺪ؛ و دو ﻣﺮد ﻋﺎدل از‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن را ﮔﻮاه ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺷﮫﺎدت را ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺑﺮﭘﺎ دارﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]ﺣﮑﻤﯽ اﺳﺖ[ ﮐﻪ ھﺮ‬
‫ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز داده ﻣﯽﺷﻮد؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ‬
‫از اﻟﻠﻪ ﺑﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬راه ﻧﺠﺎﺗﯽ ﺑﺮای او ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ َ‬ ‫َّ ُ َ ٓ َ َّ ُ َ‬
‫ٱ� � إِ� ٰ َه إِ� ه َو ۚ �َ ۡج َم َع َّن� ۡم إ ِ ٰ� يَ ۡو ِم ٱلقِ َ�ٰ َمةِ �‬‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬
‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ‬
‫ب �ِيهِ� َو َم ۡن أ ۡص َدق م َِن ٱ� ِ َحدِيثا‪] ﴾٨٧‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٨٧ :‬‬
‫َر ۡ� َ‬
‫ً‬
‫ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻦ اﺳﺖ و[ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ھﻤﮕﯽ‬
‫ِ‬ ‫»اﻟﻠﻪ ]ﮐﻪ‬
‫]وﻗﻮع[ آن ﻧﯿﺴﺖ ‪ -‬ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ را روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪ -‬ﮐﻪ ﺗﺮدﯾﺪی در‬
‫ِ‬
‫از اﻟﻠﻪ راﺳﺘﮕﻮﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟«‪.‬‬
‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ْ َّ َ‬
‫ٱلر ُسول‬ ‫���ها ٱ�ِين ءامنوا أطِيعوا ٱ� وأطِيعوا‬ ‫‪ .٣‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ٱلر ُسول إن ُك ُ‬
‫نت ۡم‬ ‫َّ‬ ‫َ ۡ َ ُ ُّ ُ َ َّ‬
‫ٱ�ِ َ‬
‫و‬ ‫�‬ ‫إ‬ ‫وه‬‫د‬‫ر‬ ‫ف‬ ‫ء‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ۡ‬
‫م‬ ‫ِن� ۡم فَإن تَ َ�ٰ َز ۡ� ُ‬
‫ت‬
‫ُ‬
‫م‬ ‫ر‬ ‫َوأُ ْو� ۡٱ�َ ۡ‬
‫م‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ۖ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َٰ َ َ ۡ ‪ً ۡ َ ُ َ ۡ َ َ ٞ‬‬ ‫ۡ‬ ‫ُ ۡ ُ َ َّ‬
‫تؤمِنون بِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خِرِ� �ل ِك خ� وأحسن تأوِ��‪] ﴾٥٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪[٥٩ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬از ]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ و ]اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﮐﺎرﮔﺰاران‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد[ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ و اﮔﺮ در ﭼﯿﺰی اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ‬ ‫ِ‬ ‫]و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎن‬
‫]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ و ]اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن‬
 ‫‪١٣٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫دارﯾﺪ‪] ،‬ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ[ اﯾﻦ ]ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺘﺎن[ ﺑﮫﺘﺮ و‬
‫ﺧﻮشﻓﺮﺟﺎمﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﺘﻨﻪی ﻗﺒﺮ‬
‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬‬ ‫َ‬
‫َْ َُُ َ ََ َ َ ْ َ ُ‬
‫ﺤﺎﺑُﻪ َﺣ َّﻰﺘ‬ ‫ﺮﺒهِ‪ ،‬وﺗﻮ� وذﻫﺐ أﺻ‬ ‫�‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﻊ‬‫اﻟﻌﺒْ ُﺪ إ َذا ُوﺿ َ‬
‫ِ‬ ‫ِّ‬ ‫َ� ْﻦ أ�َﺲ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ََْ َ َ ُ َ َُ َ َُ َ ُ ْ َ َ ُ ُ‬ ‫َّ ُ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ ْ َ َ ُ َ َ َ‬
‫إِﻧﻪ ﻟيﺴﻤﻊ ﻗﺮع ﻧِﻌﺎل ِ ِﻬﻢ‪ ،‬أﺗﺎه مﻠﺎﻜ ِن‪ ،‬ﻓﺄ�ﻌﺪاه‪� ،‬ﻴﻘﻮﻻ ِن ﻪﻟ‪ :‬ﻣﺎ ﻛﻨﺖ �ﻘﻮل ِﻲﻓ ﻫﺬا الﺮﺟ ِﻞ‬
‫َ َ ُ ُ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ ْ ُ َّ َ َ ُ ُ ُ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ َ‬ ‫ُ َ َّ‬
‫ﺎر أﺑْﺪلﻚ‬ ‫ا� ورﺳﻮﻪﻟ‪� ،‬ﻴﻘﺎل‪ :‬ا� َﻈﺮ إِﻰﻟ ﻣﻘﻌ َِﺪك ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬ ‫�ﻤ ٍﺪ ج؟ �ﻴﻘﻮل‪ :‬أﺷﻬﺪ �ﻧﻪ �ﺒﺪ ِ‬
‫َ ُ ُ‬
‫الﻤﻨﺎﻓِ ُﻖ ‪� -‬ﻴَﻘﻮل‪:‬‬
‫َُ‬ ‫َ‬
‫ﻴﻌﺎ‪َ ،‬وأ َّﻣﺎ الﺎﻜﻓِ ُﺮ ‪ -‬أ ِو‬ ‫اﻫ َﻤﺎ َﻤﺟ ً‬
‫ِ‬
‫َََ ُ‬
‫ﻲﺒ ج‪�� " :‬‬ ‫ا� ﺑ ِﻪ َﻣ ْﻘ َﻌ ًﺪا ِﻣ َﻦ اﺠﻟَﻨَّ ِﺔ‪ ،‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ﺖ‪َّ �ُ ،‬ﻢ ﻳُ ْ َ‬ ‫ﻻ ﺗَﻠَﻴْ َ‬ ‫ُ ْ ُ َ ُ ُ َ َ ُ ُ َّ ُ َ ُ َ ُ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ َْ‬
‫ﺮﻀ ُب ِﺑ ِﻤ ْﻄ َﺮﻗ ٍﺔ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﻻ أد ِري‪ ،‬ﻛﻨﺖ أﻗﻮل ﻣﺎ �ﻘﻮل اﻨﻟﺎس‪� ،‬ﻴﻘﺎل‪ :‬ﻻ در�ﺖ و‬
‫‪١‬‬
‫�«‪.‬‬
‫َّ َّ َ َ ْ‬
‫ﻠ‬ ‫ﻘ‬ ‫اﺜﻟ‬ ‫ﻻ‬ ‫إ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻠ‬‫ﺤ ًﺔ � َ ْﺴ َﻤ ُﻌ َﻬﺎ َﻣ ْﻦ ﻳَ‬‫ﻴﺢ َﺻﻴْ َ‬ ‫� أُ ُذ َ�ﻴْﻪ‪�َ ،‬ﻴَﺼ ُ‬ ‫ﺮﺿ َ� ًﺔ َ� ْ َ‬
‫َﺣﺪﻳﺪ َ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬
‫اﻧﺲ س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﻨﺪهای را در ﻗﺒﺮش‬
‫ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬و دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺖ ﺻﺪای ﭘﺎھﺎیﺷﺎن را ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم‪ ،‬دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﺰد او ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬او را ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﻨﺪ و از وی ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬درﺑﺎرهی اﯾﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﻤﺪ ج ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﯽ؟ ﺟﻮاب ﻣﯽدھﺪ‪ :‬ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ج‬
‫ﺑﻨﺪهی اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪھﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد در دوزخ ﻧﮕﺎه ﮐﻦ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫آن را ﺑﺮای ﺗﻮ ﺑﺎ ﺟﺎﯾﯽ در ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﻋﻮض ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ ھﺮدو ﺟﺎ‬
‫)ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ( را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ آن ﺷﺨﺺ ﮐﺎﻓﺮ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ .‬ھﺮﭼﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﯽ و ﺳﻌﯽ ﻧﮑﺮدی ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﭘﺘﮑﯽ آھﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪی ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﺮﺳﺮش‬
‫ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﭼﻨﺎن ﻓﺮﯾﺎدی ﺳﺮ ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻧﺴﺎنھﺎ و ﺟﻦھﺎ‪ ،‬ھﻤﻪی ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫اﻃﺮاﻓﺶ‪ ،‬آن ﻓﺮﯾﺎد را ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎزة َر ُﺟﻞ ﻣ َﻦ اﻷﻧ ْ َ‬
‫ﺟﻨَ َ‬
‫ا� ج ﻲﻓ َ‬‫َّ‬ ‫َ َ ََ ْ‬
‫ﺟﻨَﺎ َﻣ َﻊ َر ُ‬ ‫ﺮﺒاء ﺑْﻦ َ‬ ‫َﻋﻦ اﻟ ْ َ َ‬
‫ﺎر‪...‬‬‫ِ‬ ‫ﺼ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺮ‬‫ﺧ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ب‬ ‫ز‬
‫ِ ِ ٍ‬‫ﺎﻋ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ َ َ ُ َ ْ َ ُّ َ َ َ ُ ُ َ ِّ َ َّ ُ َ َ ُ َ َ ُ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ََْ َ َ َ َُ ْ‬
‫و�ﺄ ِ�ﻴ ِﻪ مﻠﺎﻜ ِن �ﻴﺠ ِﻠﺴﺎﻧِ ِﻪ �ﻴﻘﻮﻻ ِن ﻪﻟ‪ :‬ﻣﻦ ر�ﻚ؟ �ﻴﻘﻮل‪ :‬ر� ا�‪� ،‬ﻴﻘﻮﻻ ِن ﻪﻟ‪ :‬ﻣﺎ ِدﻳﻨﻚ؟‬
‫َ َ َ ُ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ َ ُ َ َ ُ َ َ ُ َ َ َ َّ ُ ُ َّ‬ ‫ََُ ُ‬
‫اﺬﻟي ﺑُ ِﻌﺚ ِ�ﻴ� ْﻢ؟ " ﻗﺎل‪� " :‬ﻴَﻘﻮل‪ :‬ﻫ َﻮ‬ ‫الﺮﺟﻞ ِ‬ ‫اﻹﺳﻼم‪� ،‬ﻴﻘﻮﻻ ِن ﻪﻟ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﺬا‬ ‫ﻳ� ِ‬ ‫ﻮل‪ِ :‬د َ‬
‫ِ‬ ‫�ﻴﻘ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ ُ ُ َّ‬
‫ا� ج‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٣٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٧٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٧٣٣‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧٥٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٤٠‬‬

‫ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻤﺮاه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر‬
‫ﺑﯿﺮون ﺷﺪﯾﻢ‪ ... .‬در ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ ... :‬و دو ﻓﺮﺷﺘﻪ‬
‫ﻧﺰدش ﻣﯽآﯾﻨﺪ و او را ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﮐﯿﺴﺖ؟ او ﺟﻮاب‬
‫ﻣﯽدھﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرم اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬از او ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬دﯾﻦ ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟ در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دﯾﻦ‬
‫ﻣﻦ‪ ،‬اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺷﻤﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫اﺳﺖ؟ او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ‬

‫ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬ﻋﺬاﺑﯽ ﮐﻪ داﯾﻤﯽ اﺳﺖ و ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺬاب‪ ،‬ﮐﻔﺎر و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ َ ٰ ُ َّ ُ ّ‬
‫ات َما َمك ُر ۖوا َو َحاق � ِل ف ِۡرع ۡون‬‫ٱ� َس ِ َ ٔ‬
‫� ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فوقٮه‬
‫َ‬
‫َّ ُ ُ ۡ َ ُ َ َ َ ۡ َ ُ ُ ّٗ َ َ ّٗ َ َ ۡ َ َ ُ ُ َّ َ ُ ۡ ُ ٓ ْ‬ ‫ُ ُٓ َۡ َ‬
‫اب‪ ٤٥‬ٱ�ار �عرضون عليها غدو� وعشِ يا ۚ و�وم �قوم ٱلساعة أدخِلوا‬ ‫سوء ٱلعذ ِ‬
‫َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َّ ۡ َ َ‬
‫اب‪] ﴾٤٦‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٤٦-٤٥ :‬‬
‫ءال ف ِرعون أشد ٱلعذ ِ‬
‫»اﻟﻠﻪ او را از آﺳﯿﺐ دﺳﯿﺴﮥ آﻧﺎن ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮد و ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ‪ ،‬داﻣﻨﮕﯿﺮ ﻓﺮﻋﻮﻧﯿﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﺎن آﺗﺸﯽ ﮐﻪ ]در ﻗﺒﺮھﺎﯾﺸﺎن[ ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه ﺑﺮ آن ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ و روزی ﮐﻪ‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺮدد‪] ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪ [:‬ﻓﺮﻋﻮﻧﯿﺎن را در ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب درآورﯾﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َ ُ َ َ َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ ُ َ‬
‫ﷲ ج‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬إِن أﺣﺪ�ﻢ إِذا ﻣﺎت ﻋ ِﺮض ﻋﻠﻴ ِﻪ‬ ‫‪ .٢‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤ َﺮ ب أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َْ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ْ َّ َ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ َ ُ ُ ْ َ َ َ ْ َ ِّ ْ َ َ‬
‫ﻲﺸ‪ِ ،‬إن ﺎﻛن ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻓ ِﻤ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪َ ،‬و ِ�ن ﺎﻛن ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ‬ ‫ﻣﻘﻌﺪه ِﺑﺎﻟﻐﺪا ِة واﻟﻌ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫اﷲ إ َﻴﻟْﻪ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﻚ ُ‬ ‫َّ َ ْ َ ْ َّ ُ َ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َّ َ ْ َ َ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺎر‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬ﻫﺬا ﻣﻘﻌﺪك‪ ،‬ﺣﻰﺘ �ﺒﻌﺜ‬ ‫ﺎر ﻓ ِﻤﻦ أﻫ ِﻞ اﻨﻟ ِ‬
‫اﻨﻟ ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﻓﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺤﮕﺎه و ﺷﺎﻣﮕﺎه‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ ﺑﻪ او ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ اﮔﺮ ﺑﮫﺸﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ در ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﻓﺮد ﺟﮫﻨﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ در‬
‫ﺟﮫﻨﻢ ﺑﻪ او ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﻮ اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ در‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺳﻮی آن ﺑﺮ ﻣﯽاﻧﮕﯿﺰد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٧٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٦٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪١٤١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫دوم ‪ -‬ﻋﺬاﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻋﺬاﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﻣﻮﺣﺪ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽﺷﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺟﺮم آﻧﺎن ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻋﺬاب ﺑﻪ آنھﺎ ﺗﺨﻔﯿﻒ داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﺣﻤﺖ اﻟﮫﯽ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮔﺮدد و ﯾﺎ ﮐﺎرھﺎ و اﻋﻤﺎﻟﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ‬
‫ﮐﻔﺎرهی ﮔﻨﺎھﺎن او ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪﻗﻪی ﺟﺎرﯾﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﺑﻪ او ﻧﻔﻊ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ و ﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻋﻤﺎﻟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ ُ َ‬
‫ﷲ ج‪ ،‬ﻗﺎل‪ِ » :‬إن أ َﺣﺪ� ْﻢ ِإذا َﻣﺎت ُﻋ ِﺮض َﻋﻠﻴْ ِﻪ‬ ‫‪ .١‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤ َﺮ ب أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َْ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ْ َّ َ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ َ ُ ُ ْ َ َ َ ْ َ ِّ ْ َ َ‬
‫ﻲﺸ‪ ،‬إِن ﺎﻛن ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻓ ِﻤ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪َ ،‬و ِ�ن ﺎﻛن ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ‬ ‫ﻣﻘﻌﺪه ِﺑﺎﻟﻐﺪا ِة واﻟﻌ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ْ‬
‫اﷲ إﻴﻟْﻪ ﻳَ ْﻮ َم اﻟﻘﻴَ َ‬ ‫َ‬ ‫ﻚ ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ُ َ َ َّ ْ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ْ َ ْ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺜ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺒ‬‫�‬ ‫ﻰﺘ‬ ‫ﺣ‬ ‫‪،‬‬‫ك‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﻣ‬ ‫ا‬ ‫ﺬ‬ ‫ﻫ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬‫ﺎر‬
‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻞ‬‫ﺎر ﻓ ِﻤﻦ أ ِ‬
‫ﻫ‬ ‫اﻨﻟ ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﻓﻮت‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺤﮕﺎه و ﺷﺎﻣﮕﺎه‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ ﺑﻪ او ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ اﮔﺮ ﺑﮫﺸﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ در ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﻓﺮد ﺟﮫﻨﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ در‬
‫ﺟﮫﻨﻢ ﺑﻪ او ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﻮ اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ در‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺳﻮی آن ﺑﺮ ﻣﯽاﻧﮕﯿﺰد‪.‬‬
‫َّ َ‬ ‫َ‬
‫الﻤ ِﺪﻳﻨ ِﺔ‪ ،‬أ ْو َﻣﻜﺔ‪،‬‬
‫َ َ‬
‫ﺎن‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﻲﺒ ج ِﺤﺑﺎﺋِ ٍﻂ ِﻣﻦ ِﺣﻴﻄ ِ‬
‫َ‬ ‫ﺎس ب ﻗَ َﺎل‪َ :‬م َّﺮ اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫‪ .٢‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ِ‬
‫ﺎن‬ ‫َ َ ُ َ َّ َ‬
‫ﺎن‪ ،‬وﻣﺎ �ﻌﺬﺑ ِ‬
‫ُ َ َّ َ‬
‫ﻲﺒ ج‪�» :‬ﻌﺬﺑ ِ‬ ‫ﺎن ِﻲﻓ ُ�ﺒُﻮر ِﻫ َﻤﺎ‪َ �َ ،‬ﻘ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ﺎ� ْ ُ َ َّ َ‬
‫� �ﻌﺬﺑ ِ‬
‫َ َ َ َ ْ َ َْ َ‬
‫ﻓﺴ ِﻤﻊ ﺻﻮت ِإ�ﺴ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ﻻ � َ ْﺴتَ ُ‬ ‫ُ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ َ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺘ ِﻣ ْﻦ ﺑَ ْﻮ ِ ِﻪﻟ‪َ ،‬و�ن اﻵﺧ ُﺮ � ْﻤ ِﻲﺸ‬ ‫ِ‬ ‫�« �ﻢ ﻗﺎل‪» :‬ﺑ�‪ ،‬ﺎﻛن أﺣﺪﻫﻤﺎ‬ ‫ٍ‬ ‫ﺒ‬
‫ِ‬ ‫ﻛ‬ ‫ِﻲﻓ‬
‫ْ ًَ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ََْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ َ‬ ‫ُ‬
‫ﺮﺴة‪،‬‬ ‫ﺮﺒ ِﻣﻨ ُﻬ َﻤﺎ ِﻛ‬ ‫�‪ ،‬ﻓﻮ َﺿﻊ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ � ٍ‬ ‫ِﺑﺎﻨﻟ ِﻤﻴﻤ ِﺔ«‪� .‬ﻢ دﺎﻋ ِﺠﺑ ِﺮ�ﺪ ٍة ‪،‬ﻓﻜﺮﺴﻫﺎ ِﻛﺮﺴ� ِ‬
‫َّ َ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ُ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َّ ُ ْ ُ َ َّ َ َ ْ‬
‫ﺖ ﻫﺬا؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻟ َﻌﻠﻪ أن �ﻔﻒ �ﻨ ُﻬ َﻤﺎ َﻣﺎ ل ْﻢ �ﻴْبَ َﺴﺎ«‬ ‫ا�‪ ،‬لِﻢ �ﻌﻠ‬ ‫ﻓ ِﻘﻴﻞ ﻪﻟ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫َ َْ َ‬ ‫َ‬
‫‪٢‬‬
‫أ ْو‪» :‬إِﻰﻟ أن �ﻴْبَ َﺴﺎ«‪.‬‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﮐﻨﺎر ﺑﺎﻏﯽ از ﺑﺎغھﺎی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﯾﺎ ﻣﮑﻪ‬
‫ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺻﺪای دو ﻧﻔﺮ را ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻗﺒﺮھﺎیﺷﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﺬاب ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ دو ﻧﻔﺮ ﻋﺬاب داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻨﺎه ﺑﺰرﮔﯽ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ادرار ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﯽﮐﺮد و دﯾﮕﺮی ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬‫ِ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آری‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن از‬
‫آنﮔﺎه رﺳﻮل ج ﺷﺎﺧﻪی ﻣﺮﻃﻮﺑﯽ از ﯾﮏ درﺧﺖ ﺧﻮاﺳﺖ و آن را دو ﻗﺴﻤﺖ ﮐﺮد و ھﺮ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٧٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٦٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٤٢‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ را روی ﯾﮑﯽ از آن دو ﻗﺒﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮐﺮدی؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﺷﺎﺧﻪ ﺧﺸﮏ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻋﺬاب آﻧﺎن را‬
‫ﺗﺨﻔﯿﻒ دھﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﻗﺒﺮ‬
‫ﺑﺮای ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺻﺎدق در ﻗﺒﺮ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ َّ َ َ ُ ْ َ ُّ َ َّ ُ ُ َّ ۡ َ َ ٰ ُ َ َ َ َّ َ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫�ل عل ۡيهِ ُم‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين قالوا ر�نا ٱ� �م ٱست�موا تت‬
‫ۡ َ َ ٰٓ َ ُ َ َّ َ َ ُ ْ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ َّ َّ ُ ُ ُ َ َ‬
‫نت ۡم توع ُدون‪] ﴾٣٠‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٠ :‬‬ ‫ٱلم��ِكة �� �افوا و� �زنوا و�� ِ�وا بِٱ�نةِ ٱل ِ� ك‬
‫»]اﻣﺎ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ« ﺳﭙﺲ ]از ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻏﯿﺮ او ﺳﺮ ﺑﺎز‬
‫زدﻧﺪ و ﺑﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد[ ﭘﺎﯾﺪاری ﮐﺮدﻧﺪ‪] ،‬ھﻨﮕﺎم ﻓﺮا رﺳﯿﺪن ﻣﺮﮔﺸﺎن[ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪] ،‬و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ [:‬ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و اﻧﺪوه ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ؛ و ﺷﻤﺎ را ﺑﺸﺎرت ﺑﺎد ﺑﺮ ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫]در ﻗﺒﺎل اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﺘﺎن[ ﺑﻪ آن وﻋﺪه داده ﻣﯽﺷﺪﯾﺪ!«‪.‬‬
‫ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫ا� ج‪�َ ...» :‬ﻴُﻨَﺎدي ُﻣﻨَﺎد ﻣ َﻦ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َُ‬ ‫َ ََْ ْ َ‬
‫الﺴ َﻤﺎءِ‪ :‬أن ﻗﺪ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ .٢‬ﻋ ِﻦ اﻟﺮﺒا ِء ﺑ ِﻦ ﺎﻋ ِز ٍب س ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ْ َّ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َّ َ ْ َ ُ َ ُ َ ً َ ْ‬
‫اﺠﻟَﻨَّ ِﺔ‪َ ،‬وأَﻟْب ُﺴ ُ‬ ‫َ َ َ‬
‫ﻮه ِﻣ َﻦ اﺠﻟَﻨ ِﺔ "‬ ‫ِ‬ ‫َﺻﺪق �ﺒْ ِﺪي‪ ،‬ﻓﺄﻓ ِﺮﺷﻮه ِﻣﻦ اﺠﻟﻨ ِﺔ‪ ،‬وا�ﺘﺤﻮا ﻪﻟ ﺑﺎﺑﺎ ِإﻰﻟ‬
‫‪١‬‬
‫ﺮﺼهِ«‪.‬‬ ‫ﻗَ َﺎل‪�َ » :‬ﻴَﺄْ�ﻴﻪ ﻣ ْﻦ َر ْوﺣ َﻬﺎ َوﻃﻴﺒ َﻬﺎ« ﻗَ َﺎل‪َ » :‬و ُ� ْﻔﺘَ ُﺢ َ ُﻪﻟ � َ‬
‫ﻴﻬﺎ َﻣ َّﺪ ﺑَ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ‪-‬در ﻣﻮرد ﻣﺆﻣﻦ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ در‬
‫ﻗﺒﺮ ﺑﻪ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺟﻮاب ﻣﯽدھﺪ‪ -،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺪا دھﻨﺪهای از آﺳﻤﺎن ﻧﺪا ﻣﯽدھﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻨﺪهام راﺳﺖ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮای او از ﺑﮫﺸﺖ ﻓﺮش ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﺑﺎ ﻟﺒﺎسھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯽ او را‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﺪ و دری ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از‬
‫ﺧﻮﺷﺒﻮﯾﯽھﺎ و ﭘﺎﮐﯽھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬و ﻗﺒﺮش ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭼﺸﻤﺶ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫و ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺶ وﺳﯿﻊ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﻮری ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﮫﺎدت در راه اﻟﻠﻪ و ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ و ﻣﺮزداری در راه او و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫اﺳﮫﺎل و دلﭘﯿﭽﻪ ﻓﻮت ﮐﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪ ،‬ﻓﺮد ﻣﺆﻣﻦ را از ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﺗﺮﺳﻨﺎک ﻗﺒﺮ و‬
‫ﻓﺘﻨﻪ و ﻋﺬاب آن ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٧٣٣‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧٥٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫‪١٤٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ارواح ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬

‫ارواﺣﯽ ﮐﻪ در اﻋﻼ ﻋﻠﯿﯿﻦ و در ﻣﻸ اﻋﻼ و در ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎمھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ارواح اﻧﺒﯿﺎ و‬
‫رﺳﻮﻻن اﻟﮫﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ آنھﺎ در رﺗﺒﻪ و ﻣﻘﺎم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ارواﺣﯽ ﮐﻪ در ﮐﺎﻟﺒﺪ ﭘﺮﻧﺪه ھﺴﺘﻨﺪ و در ﺑﯿﻦ درﺧﺘﺎن ﺑﮫﺸﺖ ﻣﻌﻠﻖ ھﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻦ‬
‫ارواح ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ارواﺣﯽ ﮐﻪ در ﮐﺎﻟﺒﺪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺳﺒﺰ رﻧﮕﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و در ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﭼﺮﻧﺪ و اﯾﻦ ارواح‬
‫ﺷﮫﯿﺪان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ارواﺣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ دزدی از ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ در ﻗﺒﺮ ﻣﺤﺒﻮس ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ ﺑﺮ دروازهی ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺪھﮑﺎری ﻣﺤﺒﻮس ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ روح ﭘﻠﯿﺪی ﮐﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬در زﻣﯿﻦ ﺣﺒﺲ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻌﻀﯽ در ﺗﻨﻮر و آﺗﺸﯽ ﮐﻪ زﻧﺎﮐﺎران ﻣﺮد و زن ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ در‬
‫رودﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮن ﺷﻨﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻗﺮار دارﻧﺪ و در دھﺎن آنھﺎ ﺳﻨﮓ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫آنھﺎ رﺑﺎﺧﻮاران ھﺴﺘﻨﺪ و‪. ...‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻲﻓ َﺣﺎﺋﻂ َﺒﻟ� اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ﺖ س ﻗَﺎل‪ :‬ﺑَيْﻨَ َﻤﺎ اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َْ ْ َ‬
‫ﺎر‪َ ،‬ﻰﻠﻋ َ�ﻐﻠ ٍﺔ ُﻪﻟ َو� ُﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ﺠ‬ ‫َ َِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ ز� ِﺪ ﺑ ِﻦ ﺛﺎﺑِ ٍ‬
‫ٌ َ َ َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ٌ َّ ٌ َ ْ َ ْ ٌ‬ ‫ََ َ ْ ُْ‬ ‫ُ ْ َ ْ‬
‫ﻤﺧ َﺴﺔ أ ْو أ ْر َ� َﻌﺔ ‪ -‬ﻗﺎل‪ :‬ﻛﺬا ﺎﻛن �ﻘﻮل‬ ‫َﻣ َﻌﻪ‪ِ ،‬إذ َﺣﺎدت ِﺑ ِﻪ ﻓﺎﻜدت ﺗﻠ ِﻘﻴ ِﻪ‪ ،‬و ِ�ذا أ�ﺮﺒ ِﺳﺘﺔ أو‬
‫َ‬ ‫ٌ ََ َ َ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َْ‬
‫اﻷ ْ� ُ‬ ‫ََ َ َ ْ َْ ُ َ ْ َ َ َ‬ ‫ْ‬
‫ﺮﺒ؟« �ﻘﺎل َر ُﺟﻞ‪ :‬أﻧﺎ‪ ،‬ﻗﺎل‪َ � :‬ﻤ َﻰﺘ َﻣﺎت‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ﺬ‬
‫ِ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﺎب‬ ‫ﺤ‬ ‫ﺻ‬ ‫أ‬ ‫ف‬ ‫ﺮ‬
‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫�‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫‪-‬‬ ‫اﺠﻟ ُ َﺮ�ْﺮ ُّ‬
‫ي‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ُُ َ َََْ َ ْ َ ََ َ‬ ‫َّ َ ْ ُ َّ َ ُ ْ َ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫َ َُ‬
‫ﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻠﻮﻻ أن ﻻ ﺗﺪا�ﻨﻮا‪،‬‬ ‫َِ‬ ‫ﺒ‬‫�‬ ‫ﻲﻓ‬‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﺘ‬ ‫ب‬ ‫ﺗ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻣ‬ ‫اﻷ‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ﺬ‬
‫ِ‬ ‫ﻫ‬ ‫ن‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬‫اك‬
‫ِ‬ ‫ﺮﺷ‬ ‫اﻹ‬
‫ِ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮا‬ ‫ﺎﺗ‬ ‫ﻣ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫"‬ ‫ِ؟‬ ‫ء‬ ‫ﻻ‬ ‫ﻫﺆ‬
‫ََ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُْ َ ُ ْ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ ْ ُ َ‬
‫اﺬﻟي أ ْﺳ َﻤ ُﻊ ِﻣﻨﻪ« � َّﻢ أ�ﺒَﻞ َﻋﻠﻴْﻨﺎ ِﺑ َﻮﺟ ِﻬ ِﻪ‪� ،‬ﻘﺎل‪:‬‬ ‫ﺮﺒ ِ‬
‫ْ‬
‫اب اﻟﻘ ِ‬ ‫ﺪﻟﻋﻮت اﷲ أن �ﺴ ِﻤﻌ�ﻢ ِﻣﻦ ﻋﺬ ِ‬
‫َّ َ َ َ َ َ َّ ُ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َّ َ ُ َ ُ ُ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َ َ َّ ُ‬
‫ﷲ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﺎر‪� ،‬ﻘﺎل‪�» :‬ﻌﻮذوا ِﺑﺎ ِ‬ ‫اب اﻨﻟ ِ‬ ‫ﷲ ِﻣﻦ ﻋﺬ ِ‬ ‫ﺎر« ﻗﺎلﻮا‪� :‬ﻌﻮذ ِﺑﺎ ِ‬ ‫اب اﻨﻟ ِ‬ ‫ﷲ ِﻣﻦ ﻋﺬ ِ‬ ‫»�ﻌﻮذوا ِﺑﺎ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ َ َّ ُ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َْ ْ َ ُ َ ُ ُ‬ ‫َ َ‬
‫ﻦﺘ‪َ ،‬ﻣﺎ ﻇ َﻬ َﺮ ِﻣﻨ َﻬﺎ‬ ‫ﷲ ِﻣﻦ اﻟ ِﻔ ِ‬ ‫ﺮﺒ‪ ،‬ﻗﺎل‪�» :‬ﻌﻮذوا ِﺑﺎ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫اب‬ ‫ِ‬ ‫ﺬ‬ ‫ﻋ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺮﺒ« ﻗﺎلﻮا‪� :‬ﻌ ِ‬
‫ﺑ‬ ‫ﻮذ‬ ‫اب اﻟﻘ ِ‬ ‫ﻋﺬ ِ‬
‫َْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ ُ‬ ‫َ ََ َ َ ُ َُ ُ‬
‫ﷲ ِﻣ ْﻦ ِﻓﺘﻨ ِﺔ‬ ‫ﻦﺘ ﻣﺎ ﻇﻬ َﺮ ِﻣﻨﻬﺎ َوﻣﺎ �ﻄﻦ‪ ،‬ﻗﺎل‪�» :‬ﻌﻮذوا ِﺑﺎ ِ‬ ‫ﷲ ِﻣﻦ اﻟ ِﻔ ِ‬ ‫َوﻣﺎ �ﻄﻦ« ﻗﺎلﻮا‪� :‬ﻌﻮذ ِﺑﺎ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ْ ْ َ َّ َّ‬ ‫َ ُ َُ ُ‬ ‫َّ َّ‬
‫ﺎل‪.‬‬ ‫ﷲ ِﻣﻦ ﻓِﺘﻨ ِﺔ اﺪﻟﺟ ِ‬ ‫ﺎل« ﻗﺎلﻮا‪� :‬ﻌﻮذ ِﺑﺎ ِ‬ ‫اﺪﻟﺟ ِ‬
‫زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﺤﻮﻃﻪ و اﻃﺮاف ﺑﻨﯽﻧﺠﺎر در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻗﺎﻃﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﻮار و ﻧﺰدﯾﮏ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﺎﻃﺮ او را ﺑﯿﻨﺪازد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ ﭼﮫﺎر‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﻨﺞ و ﯾﺎ ﺷﺶ ﻗﺒﺮ در آنﺟﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﯾﻦ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٦٧‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٤٤‬‬

‫ﻗﺒﺮھﺎ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ؟ ﺷﺨﺼﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آنھﺎ ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﻓﻮت ﮐﺮدﻧﺪ؟ او ﺟﻮاب داد‪ :‬در ﺷﺮک ﻓﻮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ اﻣﺖ در‬
‫ﻗﺒﺮھﺎیﺷﺎن ﻣﻮرد اﺑﺘﻼ و اﻣﺘﺤﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﯿﻢ و ﺗﺮس اﯾﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را دﻓﻦ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬از اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺗﺎ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮی را ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﯽﺷﻨﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺸﻨﻮاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭼﮫﺮهاش را ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺎ ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻋﺬاب ﺟﮫﻨﻢ و آﺗﺶ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه‬
‫ﺑﺒﺮﯾﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻋﺬاب آﺗﺶ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه‬
‫ﺑﺒﺮﯾﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ .‬دوﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻓﺘﻨﻪھﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﺷﮑﺎر‬
‫و ﯾﺎ ﻣﺨﻔﯽ و ﭘﻨﮫﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﯾﺪ«‪ .‬آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻓﺘﻨﻪھﺎی آﺷﮑﺎر و‬
‫ﭘﻨﮫﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻓﺘﻨﻪی دﺟﺎل ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﯾﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از‬
‫ﻓﺘﻨﻪی دﺟﺎل ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻗﯿﺎﻣﺖ‪:‬‬
‫َۡ َُ َ‬
‫�لك‬ ‫زﻣﺎن ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ را ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٔ �﴿ :‬‬
‫َّ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ ُ ۡ َّ‬ ‫َّ ُ َ‬
‫ٱلساعة ت�ون‬ ‫ِند ٱ�ِۚ َو َما يُ ۡدرِ�ك ل َعل‬
‫ٱلساعةِ� قل إِ� َما عِل ُم َها ع‬ ‫اس ع ِن‬ ‫ٱ�‬
‫قَر ً‬
‫�با‪] ﴾٦٣‬اﻷﺣﺰاب‪.[٦٣ :‬‬ ‫ِ‬
‫وﻗﻮع[ ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ؛ ﺑﮕﻮ‪» :‬داﻧﺶ آن ﺗﻨﮫﺎ ﻧﺰد‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﻣﺮدم درﺑﺎرۀ ]زﻣﺎن‬
‫ِ‬
‫اﻟﻠﻪ اﺳﺖ«؛ و ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯽ؟ ﺷﺎﯾﺪ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ‪:‬‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج از ﻋﻼﻣﺖھﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫دﻻﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﮐﻮﭼﮏ و ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺑﺰرگ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﻪ ﻧﻮع ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬ﻋﻼﻣﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل ج و وﻓﺎﺗﺶ‪ ،‬ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺎه‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس‪ ،‬ﺧﺎرج ﺷﺪن آﺗﺶ از‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺣﺠﺎز‪.‬‬
 ‫‪١٤٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َّ َ ُ َ ۡ َ‬ ‫ۡ‬
‫ٱ� َ َ‬
‫ٱلساعة َوٱ�ش َّق ٱلق َم ُر‪] ﴾١‬اﻟﻘﻤﺮ‪.[١ :‬‬ ‫� َ� ِ‬
‫ت‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬
‫»ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ و ﻣﺎه ]از ھﻢ[ ﺷﮑﺎﻓﺖ«‪.‬‬
‫َُّ‬
‫ﺎﻋ ِﺔ‪َ :‬م ْﻮ ِ�‪� ،‬ﻢ‬ ‫� ﻳَ َﺪي َّ‬
‫الﺴ َ‬ ‫اﻋ ُﺪ ْد ﺳﺘًّﺎ َ� ْ َ‬
‫ِ‬
‫ْ‬
‫‪...‬‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ج‬ ‫ﻲﺒ‬‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ َﻋ ْﻮف ﺑْﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ س ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ َّ ْ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َُ‬ ‫ُ َّ ُ ْ َ ٌ َ ْ ُ ُ‬ ‫َْ‬ ‫َُْ َْ‬
‫ﺎل‬
‫ﺎص اﻟﻐﻨ ِﻢ‪� ،‬ﻢ اﺳ ِﺘﻔﺎﺿﺔ الﻤ ِ‬ ‫ﺖ الﻤﻘ ِﺪ ِس‪� ،‬ﻢ مﻮﺗﺎن ﻳﺄﺧﺬ ِ�ﻴ�ﻢ ﻛﻘﻌ ِ‬ ‫�ﺘﺢ �ﻴ ِ‬
‫َّ‬ ‫ﺖ ﻣ َﻦ َ‬ ‫الﺮ ُﺟ ُﻞ ﻣﺎﺋَ َﺔ دﻳﻨَﺎر َ�ﻴَ َﻈ ُّﻞ َﺳ ً ُ ْ َ ٌ َ َ ْ َ َ ْ ٌ‬ ‫َﺣ َّﻰﺘ ُ� ْﻌ َﻄﻰ َّ‬
‫اﻟﻌ َﺮ ِب إِﻻ‬ ‫ﺎﺧﻄﺎ‪َّ � ،‬ﻢ ﻓِﺘﻨﺔ ﻻ �ﺒﻰﻘ �ﻴ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫� ْﻢ َﺤﺗْ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ َُْ َ ُ‬ ‫� ْﻢ َو َ� ْ َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ُ َّ ُ ْ َ ٌ َ ُ ُ َ ْ َ ُ‬
‫ﺖ‬ ‫� ﺑَ ِ� اﻷﺻﻔ ِﺮ‪� ،‬ﻴﻐ ِﺪرون �ﻴﺄﺗﻮﻧ‬ ‫دﺧﻠﺘﻪ‪� ،‬ﻢ ﻫﺪﻧﺔ ﺗ�ﻮن ﺑيﻨ‬
‫َ‬
‫ْ َ َ َ َ ًْ ‪١‬‬ ‫َ َ َ َ َ ً َ ْ َ ُ ِّ َ‬
‫ﺖ ﻞﻛ ﺎﻏﻳَ ٍﺔ ا�ﻨﺎ ﻋﺮﺸ أﻟﻔﺎ«‪.‬‬ ‫�ﻤﺎ ِ�� ﺎﻏﻳﺔ‪ ،‬ﺤﺗ‬
‫ﻋﻮف ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ ...» :‬ﺷﺶ ﭼﯿﺰ را ﻗﺒﻞ‬
‫از ﻓﺮا رﺳﯿﺪن ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎش‪ :‬ﻣﺮگ ﻣﻦ‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس‪ ،‬ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺑﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ ،‬ﮐﺜﺮت ﻣﺎل ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺻﺪ دﯾﻨﺎر ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ھﻢ ﻧﺎراﺣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪای ﮐﻪ وارد ھﻤﻪی ﺧﺎﻧﻪھﺎی‬
‫ﻋﺮب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺻﻠﺢ ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ و روﻣﯽھﺎ ﮐﻪ ﺳﭙﺲ آﻧﺎن ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ھﺸﺘﺎد‬
‫ﭘﺮﭼﻢ ﮐﻪ زﯾﺮ ھﺮ ﮐﺪام‪ ،‬دوازده ھﺰار ﻧﻔﺮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ُ ُ َّ َ ُ َ َّ َ ْ‬
‫ﺨﺗ ُﺮ َج ﻧَ ٌ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺎر ِﻣ ْﻦ‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ �ﻘﻮم الﺴﺎﻋﺔ ﺣﻰﺘ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .٣‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫‪٢‬‬ ‫ﺎق اﻹﺑﻞ ﺑﺒُ ْ َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ ُ َْ َ‬ ‫أَ ْ‬
‫ﺮﺼى«‪.‬‬ ‫ِِِ ِ‬ ‫ﻨ‬‫�‬ ‫أ‬ ‫ء‬ ‫ﻲﻀ‬
‫ِ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﺎز‬
‫ِ‬ ‫ﺠ‬‫ﺤﻟ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ض‬‫ِ‬ ‫ر‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﺗﺸﯽ از‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺣﺠﺎز ﭘﯿﺪا ﻧﺸﻮد و روﺷﻨﺎﯾﯽ آن‪ ،‬ﮔﺮدن ﺷﺘﺮان را در ُﺑﺼﺮا ﻓﺮا ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ‬
‫ﭘﺎ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﻋﻼﻣﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ در ﺣﺎل آﺷﮑﺎر ﺷﺪن ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫ﻇﮫﻮر ﻓﺘﻨﻪھﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﺪﻋﯿﺎن ﻧﺒﻮت‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻋﻠﻢ ﺷﺮﯾﻌﺖ‪،‬‬
‫ﻇﮫﻮر دﺟﺎل‪ ،‬زﯾﺎد ﺷﺪن ﻋﻼﻣﺖھﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﮔﻤﺮاھﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ آﻟﺖھﺎی ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ و‬
‫ﻃﺮب و ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻦ آنھﺎ‪ ،‬ﻇﺎھﺮ ﺷﺪن زﻧﺎ و زﯾﺎد ﺷﺪن ﺷﺮاب ﺧﻮاری و ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻦ‬
‫آنھﺎ‪ ،‬ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻓﺮاد ﭘﺎ ﺑﺮھﻨﻪ و ﺑﯽﻟﺒﺎس و ﭼﻮﭘﺎنھﺎ در ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز‪ ،‬ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ‬
‫دادن ﻣﺮدم در زﯾﺒﺎﺳﺎزی ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﺗﺰﯾﯿﻦ آن‪ ،‬زﯾﺎد ﺷﺪن ھﺮج و ﻣﺮج و ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﮐﻢ ﺷﺪن‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣١٧٦‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧١١٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٠٢‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٤٦‬‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪھﺎ‪ ،‬واﮔﺬاری اﻣﻮر ﺑﻪ اﻓﺮادی ﮐﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ اﺷﺮار و ﺷﺮارتھﺎ و‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﺮار دادن اﻓﺮاد ﻧﯿﮏ و ﺧﻮﺑﯽھﺎ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ زﯾﺎد‪ ،‬ﮐﻢ ﺷﺪن ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺟﮫﺎﻧﯽ ﺷﺪن‬
‫ﺑﺎزارھﺎ و ﯾﮑﺴﺎن ﺳﺎزی ﻧﺮخھﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺷﺮک در اﯾﻦ اﻣﺖ‪ ،‬زﯾﺎد ﺷﺪن ﺑﺨﯿﻠﯽ و دروغ‪،‬‬
‫ﮐﺜﺮت ﻣﺎل‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﺗﺠﺎرت‪ ،‬زﯾﺎد ﺷﺪن زﻟﺰﻟﻪھﺎ‪ ،‬ﺧﺎﯾﻦ داﻧﺴﺘﻦ اﻓﺮاد اﻣﺎﻧﺘﺪار‪ ،‬اﻣﯿﻦ‬
‫داﻧﺴﺘﻦ ﺧﯿﺎﻧﺘﮑﺎران‪ ،‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﺤﺸﺎ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﺻﻠﻪی رﺣﻢ‪ ،‬ﺑﺪی ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن اﻓﺮاد‬
‫ﭘﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺣﮑﻢ )ﺑﺎ دادن رﺷﻮه(‪ ،‬ﺳﻼم ﻧﻤﻮدن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ آﺷﻨﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺟﺴﺖ و‬
‫ﺟﻮی ﻋﻠﻢ ﻧﺰد ﺑﺪﻋﺘﯽھﺎ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﻋﻠﻮم دﻧﯿﻮی‪ ،‬ﻇﮫﻮر زﻧﺎن ﭘﻮﺷﯿﺪه در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻟﺨﺖ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ )ﻟﺒﺎسھﺎی ﭼﺴﺒﺎن و ﺗﻨﮓ(‪ ،‬زﯾﺎد ﺷﺪن ﺷﮫﺎدت دروغ‪ ،‬ﮐﺜﺮت ﻣﺮگھﺎی ﻧﺎﮔﮫﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻋﺪم ﺟﺴﺖ وﺟﻮی روزی ﺣﻼل‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺖ دوﺑﺎرهی ﺳﺮﺳﺒﺰی و رودﺧﺎﻧﻪھﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی ﻋﺮبھﺎ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ درﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎ اﻧﺴﺎنھﺎ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﺎ‬
‫دﺳﺘﮕﯿﺮهی ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ و ﺑﻨﺪھﺎی ﮐﻔﺶ ﺧﻮد‪ .‬ران ﭘﺎی اﻧﺴﺎن آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش در‬
‫ﻏﯿﺎب او اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ ﺑﺪھﺪ‪ .‬اﯾﻦﮐﻪ ﻋﺮاق در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و ﻏﺬا و‬
‫درھﻢ ﺑﻪ آنھﺎ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺷﺎم ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻣﯽﺷﻮد و ﻏﺬا و دﯾﻨﺎر ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و روم ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻌﺪ از آن روﻣﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ََُ ُ ْ َْ ٌ َ ْ َ َُ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ُ َ َّ‬
‫ﺮﺸق �ﻘﻮل‪» :‬أﻻ ِإن‬ ‫الﻤ‬ ‫ﻞ‬‫ﺒ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﺘ‬‫ﺴ‬‫م‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻫ‬‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ا�‬ ‫َ ْ ُ ََ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب �ﻧﻪ ﺳ ِﻤﻊ رﺳﻮل ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎن«‪.‬‬ ‫ْ َ َ َ ُ َ ْ َ ْ ُ َ ْ ُ ُ َ ْ ُ َّ ْ َ‬
‫اﻟ ِﻔﺘﻨﺔ ﻫﺎ ﻫﻨﺎ‪ِ ،‬ﻣﻦ ﺣﻴﺚ �ﻄﻠﻊ ﻗﺮن الﺸﻴﻄ ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ او از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ رو ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻣﺸﺮق ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺘﻨﻪ آنﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺘﻨﻪ‬
‫آنﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺎخ ﺷﯿﻄﺎن در آنﺟﺎ ﻃﻠﻮع ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬ﻋﻼﻣﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺪون ﺷﮏ ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ رﺳﻮل ج‬
‫ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﺑﻪ وﻗﻮع ﺧﻮاھﻨﺪ ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬آﺷﮑﺎر ﺷﺪن ﮐﻮھﯽ از ﻃﻼ در رودﺧﺎﻧﻪی‬
‫ﻓﺮات‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﯿﻪ ﺑﺪون ﺳﻼح‪ ،‬ﺟﻨﮕﯿﺪن ﺑﺎ ﺗﺮﮐﮫﺎ‪ ،‬ﺟﻨﮕﯿﺪن ﺑﺎ ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎرا‪ ،‬و‬
‫ﭘﯿﺮوزی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ آنھﺎ‪ ،‬ﺧﺎرج ﺷﺪن ﻣﺮدی از ﻗﺤﻄﺎن ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﻋﺼﺎی ﺧﻮد‬
‫)ﮐﻨﺎﯾﻪ از ﺷﺪت و ﺗﻨﺪ ﺧﻮﯾﯽ( رھﺒﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ و از او اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻢ ﺷﺪن ﻣﺮدان‪،‬‬
‫زﯾﺎد ﺷﺪن زﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺮد از ﭘﻨﺠﺎه زن ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺪﯾﻨﻪ اﻓﺮاد ﺷﺮور‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٠٩٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٢٩٠٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪١٤٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫را ﺑﯿﺮون ﻣﯽاﻧﺪازد و ﺳﭙﺲ ﺧﺮاب ﺷﺪن آن‪ ،‬از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﮐﻌﺒﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺨﺼﯽ از‬
‫اﻟﺴ َﻮﯾﻘﺘﯿﻦ ﻧﺎم دارد و ﺑﻌﺪ از آن ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و آن ﭘﺎﯾﺎن زﻣﺎن و‬
‫ﺣﺒﺸﻪ ﮐﻪ ذو ُ‬
‫ﺟﮫﺎن اﺳﺖ‪ .‬و اﻟﻠﻪ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ و او ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺎﻧﯽھﺎ و ﻋﻼﻣﺖھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ از‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎﻣﺖ ده ﻣﻮرد ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج َﻋﻠﻴْﻨﺎ َو� ُﻦ �ﺘَﺬاﻛ ُﺮ‪� ،‬ﻘﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫اﻃﻠ َﻊ اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َ� ْﻦ ُﺣ َﺬ ْ� َﻔ َﺔ ﺑْﻦ أَﺳﻴﺪ اﻟْﻐ َﻔﺎر ِّي س ﻗَ َﺎل‪َّ :‬‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ٍ ِ ِ‬
‫َ َ ََ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َ َ َّ َ ْ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫ََ َ َ َ ُ َْ ُ‬
‫ﺎت ‪ -‬ﻓﺬﻛﺮ‬ ‫ﺗﺬاﻛ ُﺮون؟« ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﻧﺬﻛ ُﺮ الﺴﺎﻋﺔ‪ ،‬ﻗﺎل‪ " :‬اﻧﻬﺎ ﻟﻦ �ﻘﻮم ﺣﻰﺘ ﺗ َﺮون �ﺒﻠﻬﺎ ﻋﺮﺸ آﻳ ٍ‬
‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ َّ‬ ‫ُّ َ َ َ َّ َّ َ َ َّ َ‬
‫اﺪﻟاﺑَّﺔ‪َ ،‬و ُﻃﻠﻮع الﺸ ْﻤ ِﺲ ِﻣ ْﻦ َﻣﻐ ِﺮ�ِ َﻬﺎ‪َ ،‬وﻧ ُﺰول ِﻋيﻰﺴ اﺑ ْ ِﻦ َم ْﺮ َ� َﻢ ج‪،‬‬ ‫‪ -‬اﺪﻟﺧﺎن‪ ،‬واﺪﻟﺟﺎل‪ ،‬و‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﻮف‪َ :‬ﺧ ْﺴ ٌﻒ ﺑﺎل َﻤ ْﺮﺸق‪َ ،‬و َﺧ ْﺴ ٌﻒ ﺑﺎل َﻤ ْﻐﺮب‪َ ،‬و َﺧ ْﺴ ٌﻒ ِﺠﺑَﺰ َ‬ ‫ﻮج‪َ ،‬وﺛَ َﻼﺛَ َﺔ ُﺧ ُ‬
‫ﺟ َ‬ ‫ﻮج َو َﻣﺄ ْ ُ‬
‫ﺟ َ‬ ‫َو َ�ﺄَ ُ‬
‫�ﺮةِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ﺴ‬
‫ْ ‪١‬‬ ‫َ ُ َ َ َ ٌ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ َّ َ َ َ ْ َ‬ ‫َْ‬
‫ﺮﺸ ِﻫﻢ«‪.‬‬ ‫آﺧﺮ ذلِﻚ ﻧﺎر ﺨﺗﺮج ِﻣﻦ اﻴﻟﻤ ِﻦ‪� ،‬ﻄﺮد اﻨﻟﺎس ِإﻰﻟ � ِ‬ ‫اﻟﻌ َﺮ ِب‪ ،‬و ِ‬
‫ُ‬
‫ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ ا َﺳﯿﺪ ﻏﻔﺎری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﺰد ﻣﺎ‬
‫آﻣﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﻣﻮرد ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬در ﻣﻮرد‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ده ﻧﺸﺎﻧﯽ را ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﮑﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬آنﮔﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج دود‪ ،‬دﺟﺎل‪ ،‬داﺑﻪ )ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻇﮫﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ(‪ ،‬ﻃﻠﻮع‬
‫َ‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﻧﺰول ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ‪ ،‬ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج‪ ،‬و ﺳﻪ ﺧﺴﻒ )ﻓﺮو رﻓﺘﻦ در‬
‫زﻣﯿﻦ( را ذﮐﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ در ﻣﺸﺮق‪ ،‬دﯾﮕﺮی در ﻣﻐﺮب‪ ،‬و ﺳﻮﻣﯽ در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﯾﺮهی‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن رخ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬و در ﭘﺎﯾﺎن ھﻢ آﺗﺸﯽ را ذﮐﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ از ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﺮدم‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺤﺸﺮ ﺳﻮق ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬
‫‪ -١‬ﺧﺮوج دﺟﺎل‬
‫دﺟﺎل اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﻓﺮزﻧﺪان آدم اﺳﺖ ﮐﻪ در آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن ﻇﮫﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ و ادﻋﺎی رﺑﻮﺑﯿﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ از ﻣﺸﺮق و ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﺗﻤﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎ وارد ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﯽ‪ ،‬ﻃﻮر‪ ،‬ﻣﮑﻪ و ﻣﺪﯾﻨﻪ وارد ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٠١‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٤٨‬‬

‫آنھﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در زﻣﯿﻦ ﺷﻮرهزار ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﺪ و ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺷﮫﺮ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺳﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻟﺮزد‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻘﯽ از آنﺟﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی دﺟﺎل ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫زﻣﺎن ﺧﺎرج ﺷﺪن دﺟﺎل‪:‬‬
‫ﺮﺜ‬ ‫ﻦﺘ ﻓَﺄَ ْ� َ َ‬‫ا� ج‪ ،‬ﻓَ َﺬ َﻛ َﺮ اﻟْﻔ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ ُ ُ َّ ُ ُ ً ْ َ َ ُ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْ ِﺪ َّ ْ ُ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫ا� ﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب �ﻘﻮل‪ :‬ﻛﻨﺎ �ﻌﻮدا ِﻋﻨﺪ رﺳ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ َ ٌ َ َ ُ َ َّ َ َ ْ َ ُ ْ َ ْ َ‬ ‫ْ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ‬
‫ا� وﻣﺎ ِﻓﺘﻨﺔ اﻷﺣﻼ ِس؟ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ِﻲﻓ ِذﻛ ِﺮﻫﺎ ﺣﻰﺘ ذﻛﺮ ِﻓﺘﻨﺔ اﻷﺣﻼ ِس‪� ،‬ﻘﺎل ﻗﺎﺋِﻞ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٌ َ ْ ٌ ُ َّ ْ َ ُ َّ َّ َ َ ُ َ ْ َ ْ‬
‫ُ َّ ُ‬ ‫ْ ْ‬
‫� َر ُﺟ ٍﻞ ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ ﺑَي ِﻲﺘ ﻳَ ْﺰ� ُﻢ �ﻧﻪ‬ ‫ﺖ ﻗَ َﺪ َ ْ‬
‫� ﻫ َﺮب َوﺣﺮب‪� ،‬ﻢ ﻓِﺘﻨﺔ الﺮﺴاءِ‪ ،‬دﺧﻨﻬﺎ ِﻣﻦ ﺤﺗ ِ‬ ‫»ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ ُ َ ُ َّ َ ْ َ ُ َّ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺎس َﻰﻠﻋ َر ُﺟ ٍﻞ ﻛ َﻮ ِر ٍك َﻰﻠﻋ ِﺿﻠ ٍﻊ‪َّ � ،‬ﻢ‬ ‫ِﻣ ِّ�‪َ ،‬وﻟي َﺲ ِﻣ ِّ�‪َ ،‬و ِ�� َﻤﺎ أ ْو ِﻴﻟَ ِﺎﻲﺋ الﻤﺘﻘﻮن‪� ،‬ﻢ ﻳﺼﻄ ِﻠﺢ اﻨﻟ‬
‫ْ ُ َّ َّ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ ً َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ ُ َ ً‬ ‫ْ َ ُ ُّ َ‬
‫ﺖ‪َ � ،‬ﻤﺎدت‬ ‫اﺪﻟﻫﻴْ َﻤﺎءِ‪ ،‬ﻻ ﺗﺪع أ َﺣﺪا ِﻣ ْﻦ ﻫ ِﺬ ِه اﻷﻣ ِﺔ ِإﻻ ﻟﻄﻤﺘﻪ ﻟﻄﻤﺔ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا ِ�ﻴﻞ‪ :‬ا�ﻘﻀ‬ ‫ِﻓﺘﻨﺔ‬
‫ﺎن‬ ‫َ‬ ‫ﺎﻃ ْ ُ ْ َ‬ ‫َ ً َ َّ َ َ َّ ُ َ ُ ْ َ َ‬ ‫ُ ْ ُ َّ ُ ُ َ ُ ْ ً َ ُ ْ‬
‫ﺎط ِإﻳﻤ ٍ‬ ‫�‪ ،‬ﻓﺴﻄ ِ‬ ‫ﻳﺼ ِﺒﺢ الﺮﺟﻞ ِ�ﻴﻬﺎ مﺆ ِﻣﻨﺎ‪ ،‬و�ﻤ ِﻲﺴ ﺎﻛﻓِﺮا‪ ،‬ﺣﻰﺘ ﻳ ِﺼ� اﻨﻟﺎس إِﻰﻟ ﻓﺴﻄ ِ‬
‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫َ َ َ‬
‫اﺪﻟ َّﺟﺎل‪ِ ،‬ﻣ ْﻦ ﻳَ ْﻮ ِﻣ ِﻪ‪ ،‬أ ْو‬ ‫ﻳﻤﺎن ِ�ﻴ ِﻪ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا ﺎﻛن ذا� ْﻢ ﻓﺎ�ﺘَ ِﻈ ُﺮوا‬ ‫ﺎق ﻻ إِ‬ ‫ﺎط ﻧِﻔ ٍ‬ ‫ﻻ ﻧِﻔﺎق ِ�ﻴ ِﻪ َوﻓﺴﻄ ِ‬
‫َ‬
‫‪١‬‬
‫ِﻣ ْﻦ ﻏ ِﺪ ِه«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺘﻨﻪھﺎی‬
‫َ‬
‫زﯾﺎدی را ذﮐﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻓﺘﻨﻪی اﺣﻼس را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺷﺨﺼﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪی اﺣﻼس ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺮار اﺳﺖ و از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﺎل و اھﻞ‪،‬‬
‫ﺳﺮاء )ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺻﺤﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ( ﮐﻪ دود آن از زﯾﺮ دو ﭘﺎی ﻣﺮدی از‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻓﺘﻨﻪی ّ‬
‫اھﻞ ﺑﯿﺖ ﻣﻦ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ )آﻏﺎزﮔﺮ آن اﺳﺖ(‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ از ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ از ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ اوﻟﯿﺎ و دوﺳﺘﺎن ﻣﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﺗﻘﻮا و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎر ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﺮدم ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﯿﻌﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺛﺒﺎت و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ اداره‬
‫ﮐﺮدن اﻣﻮر را ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻓﺘﻨﻪی ُد َھﯿﻤﺎء را ذﮐﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ اﺛﺮ آن ھﻤﻪی ﻣﺮدم را ﻓﺮا‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺿﺮر آن ﺑﻪ ھﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﺎز ھﻢ اداﻣﻪ دارد‪ ،‬اﻓﺮاد زﯾﺎدی را ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮدی ھﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ اﯾﻤﺎن دارد وﻟﯽ‬
‫ﺷﺎمﮔﺎھﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﻓﺘﻨﻪھﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اھﻞ‬
‫اﯾﻤﺎن ﮐﻪ ﻧﻔﺎق در آنھﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و اھﻞ ﻧﻔﺎق ﮐﻪ اﯾﻤﺎن در آنھﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ھﺮﮔﺎه‬
‫اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ ،‬در ھﻤﺎن روز و ﯾﺎ روز ﺑﻌﺪش ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻇﮫﻮر دﺟﺎل ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١٦٨‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٤٢٤٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫‪١٤٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻓﺘﻨﻪی دﺟﺎل‪:‬‬
‫ﺧﺮوج دﺟﺎل ﻓﺘﻨﻪی ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺎ او آﺛﺎر ﺧﺎرق اﻟﻌﺎدهی ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻘﻞھﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و دﭼﺎر ﺷﮕﻔﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺖ و‬
‫ﺟﮫﻨﻤﯽ دارد‪ ،‬ﺟﮫﻨﻢ او ﺑﮫﺸﺖ و ﺑﮫﺸﺖ او ﺟﮫﻨﻢ اﺳﺖ و ﮐﻮھﯽ از ﻧﺎن و رودﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ از‬
‫آب ھﻤﺮاه او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ آﺳﻤﺎن اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎران ﻣﯽﺑﺎرد و ﺑﻪ زﻣﯿﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽروﯾﺪ و ﺳﺒﺰ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و ﮔﻨﺞھﺎی زﻣﯿﻦ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ زﯾﺎدی در‬
‫زﻣﯿﻦ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎد ھﻤﺮاه دارد و ﭼﮫﻞ روز در زﻣﯿﻦ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫روز ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺳﺎل‪ ،‬و ﯾﮏ روز ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﯾﮏ ﻣﺎه‪ ،‬و ﯾﮏ روز ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﯾﮏ ھﻔﺘﻪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻘﯿﻪی روزھﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ روزھﺎی ﻣﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻋﯿﺴﯽ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺮﯾﻢ ÷ او را ﻧﺰد دروازهی‬
‫ُ‬
‫ﻟﺪ )روﺳﺘﺎﯾﯽ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس اﺳﺖ( در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺎت دﺟﺎل‪:‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺖ از اﯾﻦﮐﻪ از دﺟﺎل ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﯾﺎ او را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫و وﯾﮋﮔﯽھﺎی او را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ﺗﺎ از او ﺑﺮ ﺣﺬر ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﺑﯿﻦ دو ﭼﺸﻢ او )ﮐﺎﻓﺮ(‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ آن را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫َ َ ِّ َ ْ َّ ْ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َّ َ ُ ْ َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َُ ََ ْ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إ� ﻗﺪ َﺣﺪ�ﺘُ� ْﻢ َﻋ ِﻦ‬ ‫ﺖ س �ﻧﻪ ﺣﺪ�ﻬﻢ‪ ،‬أن رﺳﻮل ِ‬
‫َّ‬
‫�ﻦ �ﺒﺎدة ﺑ ِﻦ الﺼﺎ ِﻣ ِ‬
‫ٌْ َ ْ‬ ‫َّ َ َ َّ َّ َ ُ ٌ َ ٌ َ ْ‬ ‫ُ َْ َ َْ ُ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫َّ َّ‬
‫�‪ ،‬أﻓ َﺤ ُﺞ َﺟﻌﺪ‪ ،‬أﻋ َﻮ ُر‬ ‫ﺎل رﺟﻞ ﻗ ِﺼ‬ ‫ﺎل ﺣﻰﺘ ﺧ ِﺸﻴﺖ أن ﻻ �ﻌ ِﻘﻠﻮا‪ ،‬إِن م ِﺴﻴﺢ اﺪﻟﺟ ِ‬ ‫اﺪﻟﺟ ِ‬
‫ُ َْ‬ ‫َ ُ َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ ْ ُ ُ َْْ َْ َ َ َ ََ َ ْ َ َ َ ْ ُْ‬
‫اء‪ ،‬ﻓ ِﺈن أﻟ ِب َﺲ َﻋﻠﻴْ� ْﻢ‪ ،‬ﻓﺎﻋﻠ ُﻤﻮا أن َر َّ�� ْﻢ ﻟي َﺲ‬‫�‪ ،‬ﻟيﺲ ِﺑﻨﺎ ِﺗﺌ ٍﺔ‪ ،‬وﻻ ﺣﺠﺮ‬ ‫ﻣﻄﻤﻮس اﻟﻌ ِ‬
‫ْ َ َ ‪١‬‬
‫َ‬
‫ِﺑﺄﻋﻮر«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ درﺑﺎره دﺟﺎل‬
‫ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدم ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺮﺳﯿﺪم ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺴﯿﺢ دﺟﺎل ﻣﺮد ﮐﻮﺗﺎه ﻗﺪی اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮھﺎی ﻣﺠﻌﺪی )ﻓﺮﻓﺮی( دارد‪ .‬ﯾﮏ ﭼﺸﻤﺶ ﮐﻮر و‬
‫ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ و ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ دارد و ﻧﻪ در ﮐﺎﺳﻪی ﭼﺸﻢ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ در ﺗﺸﺨﯿﺺ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﯾﮏﭼﺸﻢ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٣١٤٤‬؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٣٢٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٥٠‬‬
‫ﻣﮑﺎن ﺧﺮوج دﺟﺎل‪:‬‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ َّ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫ْ َ َْ َ‬ ‫َ‬
‫ﺟﺎل ذات ﻏﺪا ٍة‪ ... ،‬ﻓﻘﺎل‪ِ :‬إﻧﻪ‬ ‫ﷲ ج اﺪﻟ‬ ‫اس ﺑ ِﻦ ﺳﻤﻌﺎن س ﻗﺎل‪ :‬ذﻛ َﺮ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻋ ِﻦ اﻨﻟَّ َّﻮ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ََ َ َ ً ََ َ َ ً‬ ‫َ‬ ‫َ ٌ َ َّ ً َ ْ َ َّ ْ َ ْ‬
‫اق‪� ،‬ﻌﺎث ﻳ ِﻤﻴﻨﺎ وﺎﻋث ِﺷﻤﺎﻻ‪.«...‬‬
‫ﺎرج ﺧﻠﺔ �� الﺸﺄمِ واﻟ ِﻌﺮ ِ‬ ‫ﺧ ِ‬
‫ﻧﻮاس ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج دﺟﺎل را ﯾﺎد ﮐﺮد ‪ -‬و در آن ﺣﺪﯾﺚ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ او از راھﯽ در ﺑﯿﻦ ﺷﺎم و ﻋﺮاق ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﭗ و‬
‫راﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﻣﯽﭘﺮدازد«‪.‬‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﺟﺎل ﺑﻪ آن وارد ﻧﻤﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ْ َ َ َّ َ َ َ ُ ُ َّ َّ ُ َّ‬ ‫َ َ َْ َ‬ ‫َ‬
‫ﺟﺎل ‪ ،‬إِﻻ‬‫� إِﻻ ﺳﻴﻄﺆه اﺪﻟ‬ ‫‪َ .١‬ر َوی أ� َ ُﺲ ْ� ُﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻟيﺲ ِﻣﻦ ﺑ ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َّ َ َ َ َ‬
‫‪٢‬‬
‫الﻤ ِﺪﻳﻨَﺔ ‪.«...‬‬‫ﻣﻜﺔ‪ ،‬و‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﯿﭻ ﺷﮫﺮی در دﻧﯿﺎ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد ﮐﻪ دﺟﺎل وارد آن ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﮑﻪ و ﻣﺪﯾﻨﻪ«‪.‬‬
‫ب‬‫اﺪﻟ َّﺟ َﺎل – َو�ﻴﻪ‪ -‬ﻗَ َﺎل‪َ » :‬و َﻻ َ� ْﻘ َﺮ ُ‬
‫ﻰﺒ ج َذ َﻛ َﺮ َّ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬
‫َّ‬
‫أن‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺎب‬ ‫ﺟﻞ ﻣ ْﻦ أَ ْﺻ َ‬
‫ﺤ‬ ‫َ ْ َ ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ ر ٍ ِ‬
‫َ َْْ َ‬ ‫اﺤﻟ َ َﺮامِ ‪َ ،‬و َم ْﺴﺠ َﺪ ال ْ َﻤﺪﻳﻨَﺔ‪َ ،‬و َم ْﺴﺠ َﺪ ُّ‬‫ََََْ َ َ َ َ ْ َ ْ‬
‫ﻮر‪َ ،‬و َم ْﺴ ِﺠﺪ اﻷﻗﻰﺼ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻄ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﺟﺪ مﺴ ِﺠﺪ‬ ‫أر�ﻌﺔ مﺴ ِ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ از اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج داﺳﺘﺎن دﺟﺎل را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد ‪ -‬و در‬
‫آن ﻓﺮﻣﻮد ‪ -‬دﺟﺎل ﺑﻪ ﭼﮫﺎر ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ :‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﯽ‪،‬‬
‫‪٣‬‬
‫ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻄﻮر‪ ،‬و ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﯽ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺮوان دﺟﺎل‪:‬‬
‫ُ‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ ﭘﯿﺮوان دﺟﺎل از ﯾﮫﻮد و ﻋﺠﻢ )ﻏﯿﺮ ﻋﺮبھﺎ( و ﺗﺮکھﺎ و ﮔﺮوهھﺎﯾﯽ از اﻋﺮاب‬
‫ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ و زﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎلﻚ س أَ َّن َر ُﺳﻮل اﷲ ج ﻗَﺎل‪» :‬ﻳَتْﺒَ ُﻊ َّ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫اﺪﻟ َّﺟﺎل ِﻣ ْﻦ � ُﻬﻮ ِد أ ْﺻﺒَ َﻬﺎن ‪َ ،‬ﺳﺒْ ُﻌﻮن‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫َّ َ َ ُ ‪٤‬‬ ‫ًَْ َ‬
‫أﻟﻔﺎ َﻋﻠﻴْ ِﻬ ُﻢ اﻟﻄﻴﺎلِﺴﺔ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٣٧‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٨١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٤٣‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٢٤٠٨٥‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٩٣٤ :‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٤٤‬‬
 ‫‪١٥١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻧﻔﺮ از‬
‫ﯾﮫﻮدﯾﺎن اﺻﻔﮫﺎن ﮐﻪ ﻃﯿﻠﺴﺎن )رداﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ( ﺑﻪ ﺗﻦ دارﻧﺪ از دﺟﺎل‬
‫ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫دور ﺷﺪن از ﻓﺘﻨﻪی دﺟﺎل‪:‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ و ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ او در ﻧﻤﺎز از ﻓﺘﻨﻪی دﺟﺎل‪ ،‬و ﻓﺮار ﮐﺮدن از او‪ ،‬و‬
‫ﺣﻔﻆ ﮐﺮدن آﯾﺎت اول ﺳﻮرهی ﮐﮫﻒ ﻣﯽﺗﻮان از ﺷﺮ دﺟﺎل در اﻣﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ﺮﺸ آﻳَﺎت ﻣ ْﻦ أَ َّول ُﺳ َ‬
‫ﻮر ِة اﻟﻜﻬ ِﻒ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺣﻔ َﻆ َﻋ ْ َ‬
‫َّ‬
‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َّ‬
‫اﺪﻟ ْر َدا ِء س أ َّن اﻨﻟَّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎل«‪.‬‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ َ‬
‫ﻋ ِﺼﻢ ِﻣﻦ اﺪﻟﺟ ِ‬
‫اﺑﻮدرداء س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ده آﯾﻪ از اول ﺳﻮرهی‬
‫ﮐﮫﻒ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﻓﺘﻨﻪی دﺟﺎل در اﻣﺎن ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ«‪ .‬و در ﻟﻔﻆ دﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﮐﺴﯽﮐﻪ او را درک ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ آﯾﺎت اول ﺳﻮرهی ﮐﮫﻒ را ﺑﺮ او ﺑﺨﻮاﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻧﺰول ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ÷‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺧﺎرج ﺷﺪن دﺟﺎل و ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﭘﺮداﺧﺘﻦ در زﻣﯿﻦ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻷ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ÷‬
‫را در ﮐﻨﺎر ﻣﻨﺎرهی ﺳﻔﯿﺪ در ﺷﺮق دﻣﺸﻖ ﻓﺮود ﻣﯽآورد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﺳﺖھﺎﯾﺶ را ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎلھﺎی دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ دﺟﺎل را ﻣﯽﮐﺸﺪ و ﺑﻪ اﺳﻼم ﺣﮑﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﺻﻠﯿﺐ را ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ و ﺧﻮک را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺰﯾﻪ را وﺿﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺎل و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻓﺮاوان ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و دﺷﻤﻨﯽ و ﮐﯿﻨﻪ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود و ھﻔﺖ ﺳﺎل زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ھﯿﭻﮐﺲ دﺷﻤﻨﯽ و ﮐﯿﻨﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ‬
‫او ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﻟﻠﻪ ﺑﺎد ﺳﺮد و ﭘﺎﮐﯽ را از ﺳﻤﺖ ﺷﺎم ارﺳﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ھﺮ ﻓﺮدی ﺑﺮ روی‬
‫زﻣﯿﻦ ﮐﻪ در ﻗﻠﺒﺶ ذرهای ﺧﯿﺮ ﯾﺎ اﯾﻤﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺮگ او‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ‪-‬در ھﻮسراﻧﯽ و ﺷﺘﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮی ﮔﻨﺎه‬
‫و ﻣﻌﺼﯿﺖ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺒﮑﯽ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ‪-‬در دﺷﻤﻨﯽ و ﻗﺘﻞ و ﺧﻮنرﯾﺰی‪ -‬ھﻤﺎﻧﻨﺪ درﻧﺪﮔﺎن‬
‫ِ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮان ﺑﺎ ھﻢ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﯽﻟﻮﻟﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ آنھﺎ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻧﻤﺎدھﺎ )ﺑﺖھﺎ( را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ و ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ آنھﺎ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٠٩‬و ‪٢٩٣٧‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٥٢‬‬
‫َ َّ َ ْ َ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ا� ج‪َ » :‬و َّاﺬﻟي َ� ْﻔﻲﺴ �ﻴَ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫�ل‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ن‬‫أ‬ ‫ﻦ‬ ‫�‬ ‫ﻮﺷ‬
‫ِ‬ ‫ﻴﻟ‬ ‫‪،‬‬ ‫ه‬ ‫ﺪ‬
‫ِ ِ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻴﺐ‪َ ،‬و َ� ْﻘﺘُ َﻞ اﺨﻟ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫ﺮﺴ َّ‬
‫الﺼﻠ َ‬ ‫ُ ْ ُْ َََْ َ َ ً َ ًْ ََ ْ‬
‫اﺠﻟ ْﺰ َ�ﺔ‪َ ،‬و َ� ِﻔﻴﺾ‬ ‫��ﺮ‪ ،‬و�ﻀﻊ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻜ َ‬
‫ِ�ﻴ�ﻢ ا�ﻦ مﺮ�ﻢ ﺣﻜﻤﺎ ﻋﺪﻻ‪� ،‬ﻴ ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َ ُ َ َّ َ َ ْ َ َ ُ َ َ ٌ َ َّ َ ُ َ َّ ْ َ ُ َ َ ُ َ ْ ً َ ُّ ْ‬
‫ﻴﻬﺎ«‪َّ � ،‬ﻢ‬ ‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ َو َﻣﺎ ِ�‬ ‫اﺣﺪة ﺧ�ا ِﻣﻦ‬ ‫الﻤﺎل ﺣﻰﺘ ﻻ �ﻘﺒﻠﻪ أﺣﺪ‪ ،‬ﺣﻰﺘ ﺗ�ﻮن الﺴﺠﺪة الﻮ ِ‬
‫َ َ‬
‫ِن بِهِۦ � ۡبل َم ۡوتِهِۖۦ‬ ‫�ﺮ َة‪َ " :‬واﻗْ َﺮ ُءوا إ ْن ﺷئْﺘُ ْﻢ‪�﴿ :‬ن ّم ِۡن أَ ۡهل ٱلۡك َِ�ٰب إ� �ُ ۡؤم َ َّ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ َ‬
‫ﻮل أﺑُﻮ ُﻫ َﺮ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻳﻘ‬
‫َ ٗ‬ ‫ُ ُ ََ‬ ‫ۡ‬
‫‪١‬‬
‫َو َ� ۡو َم ٱلقِ َ�ٰ َمةِ يَ�ون عل ۡي ِه ۡم ش ِهيدا‪] ﴾١٥٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪" .[١٥٩ :‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در‬
‫دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ زودی ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺮﯾﻢ در ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﺪ و ﺣﮑﻢ و ﻋﺪل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺻﻠﯿﺐ را ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ و ﺧﻮک را ﻣﯽﮐﺸﺪ و ﺟﺰﯾﻪ را وﺿﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺎل و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﺷﺨﺼﯽ آن را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﯾﮏ ﺳﺠﺪه ﺑﮫﺘﺮ از دﻧﯿﺎ و‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪» :‬و ]ﮐﺴﯽ[‬
‫ً‬
‫ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ او ]= ﻋﯿﺴﯽ[ اﯾﻤﺎن ﻣﯽ َ‬
‫آورد و‬ ‫از اھﻞ ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺶ از ﻣﺮﮔﺶ‪،‬‬
‫اﯾﻤﺎن[ آﻧﺎن ﮔﻮاه ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ]ﻧﯿﺰ[ وی ﺑﺮ ]ﮐﻔﺮ و‬
‫‪ -٣‬ﺧﺮوج ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج‬
‫ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج دو ﮔﺮوه ﺑﺰرگ از ﻓﺮزﻧﺪان آدم ھﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮداﻧﯽ ﻗﻮی ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﻨﮕﯿﺪن ﺑﺎ آنھﺎ را ﻧﺪارد و ﺧﺎرج ﺷﺪن آنھﺎ از ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺑﺰرگ‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ÷ و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫آﻧﺎن دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آنھﺎ ﻣﯽﻣﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫َ َّ َ ُ َ ۡ َ ُ ُ َ َ ُ ُ َ ُ ّ ُ ّ‬
‫�‬‫� إِذا فتِحت يأجوج ومأجوج وهم مِن ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ح ٰٓ‬
‫َ َ َ ُ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ ُّ َ َ َ َ ٰ َ ٌ َ ۡ َ ٰ ُ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫خصة �ب�ر ٱ�ِين �فروا‬ ‫ب ينسِلون‪ ٩٦‬وٱ��ب ٱلوعد ٱ�ق فإِذا ِ� � ِ‬ ‫حد ٖ‬
‫�‪] ﴾٩٧‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٩٧-٩٦ :‬‬ ‫َ� ٰ َو ۡ�لَ َنا قَ ۡد ُك َّنا � َ� ۡفلَة ّم ِۡن َ�ٰ َذا بَ ۡل ُك َّنا َ�ٰلِم َ‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫]ﺳﺪ[ ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج ﮔﺸﻮده ﺷﻮد و آﻧﺎن از ھﺮ ﺑﻠﻨﺪی ]و ﺗﭙﻪای[‬ ‫»ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ّ‬
‫ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺳﺮازﯾﺮ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬و وﻋﺪۀ ﺣﻖ ]= ﻗﯿﺎﻣﺖ[ ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﺮدد؛ در آن ھﻨﮕﺎم‪ ،‬ﭼﺸﻢھﺎی‬
‫َ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ ]از ﺷﺪت وﺣﺸﺖ[ ﺧﯿﺮه ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ]و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ [:‬ای وای ﺑﺮ ﻣﺎ!‬
‫ً‬
‫ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺎ از اﯾﻦ ]ﺣﺎدﺛﻪ[ در ﻏﻔﻠﺖ ﺑﻮدﯾﻢ! ﺑﻠﮑﻪ ]ﮐﺎﻓﺮ و[ ﺳﺘﻤﮑﺎر ﺑﻮدﯾﻢ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٤٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪١٥٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ْ َ َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫ْ َ َْ َ‬ ‫َ‬
‫ﺟﺎل ذات ﻏﺪا ٍة ‪ِ ...‬إذ أ ْوﻰﺣ‬ ‫ﷲ ج اﺪﻟ‬ ‫اس ﺑ ِﻦ ﺳﻤﻌﺎن س ﻗﺎل‪ :‬ذﻛ َﺮ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫‪ .٢‬ﻋ ِﻦ اﻨﻟَّ َّﻮ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ‬ ‫ِّ َ ْ َ ْ َ ْ ُ َ ً‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬
‫ان ِﻷ َﺣ ٍﺪ ِﺑ ِﻘﺘَﺎل ِ ِﻬ ْﻢ‪ ،‬ﻓ َﺤ ِّﺮ ْز ِﻋﺒَﺎ ِدي‬ ‫ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﻻ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻲﻟ‬‫اﷲ ِإﻰﻟ ِﻋيﻰﺴ‪ِ :‬إ� ﻗﺪ أﺧﺮﺟﺖ ِﻋﺒ ِ‬
‫ا‬ ‫ﺎد‬
‫ْ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫ُ َْ ُ َ َ َ ْ ُ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫إ َﻰﻟ ُّ‬
‫ﻮج‪َ ،‬وﻫ ْﻢ ِﻣ ْﻦ ﻞﻛ َﺣﺪ ٍب ﻳَن ِﺴﻠﻮن‪� ،‬ﻴَ ُﻤ ُّﺮ‬ ‫ﻮر َو َ�ﺒْ َﻌﺚ اﷲ ﻳﺄﺟﻮج وﻣﺄﺟ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻄ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ ْ َ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ ُ ُّ ُ ُ ْ َ َ ُ ُ َ َ َ ْ َ َ‬
‫آﺧﺮﻫﻢ �ﻴﻘﻮلﻮن‪ :‬ﻟﻘﺪ ﺎﻛن ﺑِﻬ ِﺬهِ‬ ‫ﺮﺒ�ﺔ ﻓيﺮﺸ�ﻮن ﻣﺎ ِ�ﻴﻬﺎ‪ ،‬و�ﻤﺮ ِ‬ ‫أواﺋِﻠﻬﻢ ﻰﻠﻋ ﺤﺑ� ِة ﻃ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﺤﺎﺑُﻪ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ ﻳَ�ﻮن َرأ ُس اﺜﻟَّ ْﻮ ِر ِﻷ َﺣ ِﺪ ِﻫ ْﻢ‬
‫َ ْ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ﷲ ِﻋيﻰﺴ وأﺻ‬ ‫ﻲﺒ ا ِ‬ ‫ﺮﺼ ﻧَ ُّ‬ ‫ﺎء‪َ ،‬و ُ�ْ َ ُ‬ ‫َم َّﺮ ًة َﻣ ٌ‬
‫ِ‬
‫َ ََ ْ َ ُُ َُْ ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َْ ْ َ َ َْ َ ُ َ‬ ‫َ ًْ ْ َ‬
‫ﷲ ِﻋيﻰﺴ وأﺻﺤﺎﺑﻪ‪ِ �� ،‬ﺳﻞ‬ ‫ﺎر ِﻷﺣ ِﺪ�ﻢ اﻴﻟﻮم‪�� ،‬ﻏﺐ ﻧ ِﻲﺒ ا ِ‬ ‫ﺧ�ا ِﻣﻦ ِﻣﺎﺋ ِﺔ ِدﻳﻨ ٍ‬
‫َ َ ُ َْ‬ ‫َ ْ َُ ْ ُ َ ََْ َ َْ َْ‬ ‫ُ َ َْ ُ ََ‬
‫اﺣﺪ ٍة‪َّ � ،‬ﻢ �ﻬ ِﺒ ُﻂ‬ ‫ت �ﻔ ٍﺲ و ِ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ اﻨﻟَّﻐﻒ ِﻲﻓ ِرﻗﺎﺑِ ِﻬﻢ‪� ،‬ﻴﺼ ِﺒﺤﻮن ﻓﺮﻰﺳ ﻛﻤﻮ ِ‬
‫َ َْ‬ ‫َ َ‬
‫‪١‬‬
‫يﻰﺴ َوأ ْﺻ َﺤﺎﺑُ ُﻪ ِإﻰﻟ اﻷ ْر ِض ‪.«...‬‬ ‫ﷲ ِﻋ‬ ‫ﻲﺒ ا ِ‬ ‫ﻧَ ُّ‬
‫ِ‬
‫ّﻧﻮاس ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج واﻗﻌﻪی دﺟﺎل را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد و اﯾﻦﮐﻪ‬
‫ُ‬
‫ﻋﯿﺴﯽ ÷ او را در دروازهی ﻟﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ‪ ...‬و در آن ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻋﯿﺴﯽ ÷ وﺣﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ را آﻓﺮﯾﺪهام ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭻﮐﺲ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﻨﮕﯿﺪن ﺑﺎ آﻧﺎن را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را ﺑﺮای ﺣﻔﺎﻇﺖ در ﮐﻮه ﻃﻮر‬
‫ﺟﻤﻊ ﮐﻦ‪ .‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج را ﺑﺮ ﻣﯽاﻧﮕﯿﺰد و آﻧﺎن از ھﺮ ﻓﺮاز و‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ راه ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوهھﺎی اوﻟﯿﻪی آﻧﺎن از ﮐﻨﺎر درﯾﺎﭼﻪی ﻃﺒﺮﯾﻪ )در ﺷﺎم‬
‫ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ و ھﻤﻪی آب آن را ﻣﯽﻧﻮﺷﻨﺪ‪ .‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﮔﺮوهھﺎی ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ آنھﺎ از آنﺟﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬روزﮔﺎری اﯾﻨﺠﺎ آب وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ‬
‫ﺑﻦﻣﺮﯾﻢ ÷ و ﯾﺎراﻧﺶ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﺮ ﮔﺎو ﺑﺮای آﻧﺎن ﺑﯿﺶﺗﺮ از‬
‫ﺻﺪ دﯾﻨﺎر ﺑﺮای ﺷﻤﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ارزش دارد‪ .‬اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ ÷ و‬
‫ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل روی ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺮمھﺎﯾﯽ را در ﮔﺮدنھﺎی آنھﺎ )ﯾﺄﺟﻮج‬
‫و ﻣﺄﺟﻮج( ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورد و ھﻤﻪ آنھﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎره ھﻼک ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻠﻪ ÷‬
‫و ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﻨﺪ ‪.« ...‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول ﻋﯿﺴﯽ ÷ و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ‪ ،‬از اﻟﻠﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻟﻠﻪ ﻷ‬
‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﮐﻪ ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج را ﺣﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ھﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻟﻠﻪ ﺑﺎراﻧﯽ ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ را ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ و در زﻣﯿﻦ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٣٧‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٥٤‬‬

‫ﺑﺮﮐﺖ ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺳﺒﺰیھﺎ و ﻣﯿﻮهھﺎ آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﮔﯿﺎھﺎن و ﺣﯿﻮاﻧﺎت دارای‬
‫ﺑﺮﮐﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ٤‬و‪ ٥‬و‪ -٦‬ﺧﺴﻒھﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﺧﺴﻒھﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ از ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎﻣﺖ ھﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺧﺴﻒ در ﻣﺸﺮق‪ ،‬ﯾﮑﯽ‬
‫در ﻣﻐﺮب و دﯾﮕﺮی در ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ -٧‬دود‪ :‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ دود در آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن از ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ‬
‫ۡ َ‬
‫�‪�َ ١٠‬غ�‬ ‫ب‬‫م‬ ‫ب يَ ۡو َم تَأۡ� َّ‬
‫ٱلس َما ٓ ُء ب ُد َخان ُّ‬ ‫ٱرتَق ۡ‬ ‫َ‬
‫‪ .1‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف ۡ ِ‬
‫ٖ ِ ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ٞ‬‬ ‫َ َ َ َ َ ٌ َ‬
‫ٱ�َّاسۖ �ٰذا عذاب أ ِ�م‪] ﴾١١‬اﻟﺪﺧﺎن‪.[١١-١٠ :‬‬
‫»ﭘﺲ ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ﻣﻨﺘﻈﺮ روزی ﺑﺎش ﮐﻪ آﺳﻤﺎن‪ ،‬دودی آﺷﮑﺎر ]ﭘﺪﯾﺪ[ آورد‪ .‬ﮐﻪ ]ﺗﻤﺎم[‬
‫ﻣﺮدم را ﻓﺮاﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎک اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬
‫ﻮل اﷲ ج‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪» :‬ﺑَﺎد ُروا ﺑﺎﻷ ْ� َ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﺎل ِﺳﺘًّﺎ‪ُ :‬ﻃﻠﻮع الﺸ ْﻤ ِﺲ‬
‫ِ‬ ‫ﻤ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .2‬ﻦ أﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َّ َّ َ َ ْ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ ْ َْ‬ ‫َّ َّ َ َ‬ ‫ُّ َ َ َ‬ ‫ْ َِ ْ َ َ‬
‫ِﻣﻦ ﻣﻐ ِﺮ�ِﻬﺎ‪ ،‬أ ِو اﺪﻟﺧﺎن‪ ،‬أ ِو اﺪﻟﺟﺎل‪ ،‬أ ِو اﺪﻟاﺑﺔ‪ ،‬أو ﺧﺎﺻﺔ أﺣ ِﺪ�ﻢ أو أم َﺮ‬
‫‪١‬‬ ‫اﻟْ َﻌ َّ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ‬
‫ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺶ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ :‬ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﯾﺎ دود‪ ،‬ﯾﺎ دﺟﺎل‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫داﺑﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺮﮔﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ھﻤﻪی ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﻗﯿﺎﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ«‪.‬‬
‫‪ -٨‬ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب‬
‫ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺣﻮال و‬
‫َ‬
‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﻋﺎﻟﻢ و ﺟﮫﺎن اﺟﺎزه داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و دﻻﯾﻞ آن ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫َ ۡ َ ُ ُ َ َّ ٓ َ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َ ٰٓ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ َ ُّ َ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬هل ينظرون إِ� أن تأ�ِيهم ٱلم��ِكة أو يأ ِ� ر�ك‬
‫َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ َٰ َ ّ َ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ َٰ َ ّ َ َ َ َ‬
‫نف ُع َ� ۡف ًسا إ َ‬
‫ي� ٰ ُن َها ل ۡم‬‫ِ‬ ‫ت ر� ِك � ي‬‫ت ر�ِك ۗ يوم يأ ِ� �عض ءا� ِ‬‫أو يأ ِ� �عض ءا� ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫�� قُل َ‬ ‫َ َ ۡ ٓ َ َ َ ۡٗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َُۡ ۡ‬ ‫َ ُ ۡ َ ََ ۡ‬
‫ٱنت ِظ ُر ٓوا إِنا‬ ‫ت�ن ءامنت مِن �بل أو كسبت ِ� إِي�ٰن ِها خ ۗ ِ‬
‫َ‬ ‫ُم َ‬
‫نت ِظ ُرون‪] ﴾١٥٨‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٥٨ :‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٤٧‬‬

 ‫‪١٥٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»آﯾﺎ ]ﮐﺎﻓﺮان[ اﻧﺘﻈﺎری ﺟﺰ اﯾﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ]ﻣﺮگ[ ﻧﺰدﺷﺎن ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ ﯾﺎ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ]ﺧﻮد ﺑﺮای داوری[ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﭘﺮوردﮔﺎرت ]در ﻣﻮرد‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ[ ﻓﺮارﺳﺪ؟ روزی ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﭘﺮوردﮔﺎرت آﺷﮑﺎر ﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻤﺎن آوردن‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورده ﯾﺎ ﺑﺎ اﯾﻤﺎﻧﺶ ﺧﯿﺮی ﺣﺎﺻﻞ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮدی ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺶ ﻧﺪارد‪] .‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎ ]ﻧﯿﺰ[‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮﯾﻢ«‪.‬‬
‫َ ُ َّ‬ ‫َ ُ ُ َّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﺎﻋﺔ َﺣ َّﻰﺘ � ْﻄﻠ َﻊ الﺸ ْﻤ ُﺲ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ �ﻘﻮم الﺴ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ َۡ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ ْ َ ْ َ َ َ َّ ُ ُ ُّ ُ ْ َ ْ َ َ َ‬
‫ﻤﺟ ُﻌﻮن �ﻴَ ْﻮ َﻣﺌِ ٍﺬ ﴿� يَنف ُع �ف ًسا‬ ‫ﻣﻐ ِﺮ�ِﻬﺎ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا ﻃﻠﻌﺖ ِﻣﻦ ﻣﻐ ِﺮ�ِﻬﺎ آﻣﻦ اﻨﻟﺎس ﻠﻛﻬﻢ أ‬
‫ي�ٰن َِها َخ ۡ ٗ‬
‫�إ َ‬ ‫َُۡ َۡ َ َ َ ۡ‬ ‫َ َُ َۡ َ ُ ۡ َ ََ ۡ‬
‫��﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.«[١٥٨ :‬‬ ‫إِي� ٰنها لم ت�ن ءامنت مِن �بل أو كسبت ِ ٓ ِ‬
‫‪١‬‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب ﻃﻠﻮع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ از ﻣﻐﺮب ﻃﻠﻮع ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺮدم اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در آن ھﻨﮕﺎم »اﯾﻤﺎن آوردن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورده ﯾﺎ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻤﺎﻧﺶ ﺧﯿﺮی ﺣﺎﺻﻞ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮدی ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺶ ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫َّ َ‬‫َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ ْ ُ َُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ َ�ﺒْﺪ ا ْ َ ْ‬
‫ﷲ ج ﻳﻘﻮل‪ِ » :‬إن أ َّول‬ ‫ﷲ ﺑ ِﻦ �ﻤ ٍﺮو ب ﻗﺎل‪ ... :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﺎس ُﺿ ًﻰﺤ‪،‬‬
‫ُ ُ َّ َّ َ َ‬ ‫ْ َ ْ َ‬ ‫ُ َّ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ً‬ ‫ْ َ‬
‫ﺎت ﺧ ُﺮوﺟﺎ‪ُ ،‬ﻃﻠﻮع الﺸﻤ ِﺲ ِﻣﻦ ﻣﻐ ِﺮ�ِﻬﺎ‪َ ،‬وﺧ ُﺮوج اﺪﻟاﺑ ِﺔ ﻰﻠﻋ اﻨﻟَّ ِ‬ ‫اﻵﻳ ِ‬
‫َ َ ْ َ َ ً ‪٢‬‬ ‫َ ُْ ْ‬
‫ﺎﺣﺒَ ِﺘ َﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺎﻷﺧ َﺮى ﻰﻠﻋ إِﺛ ِﺮﻫﺎ ﻗ ِﺮ�ﺒﺎ«‪.‬‬ ‫ﺻ‬ ‫َو َ� ُّ� ُﻬ َﻤﺎ َﻣﺎ َﺎﻛﻧَ ْ‬
‫ﺖ َ�ﺒْ َﻞ َ‬
‫ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻇﺎھﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب و ﻇﮫﻮر داﺑﻪ )ﺣﯿﻮاﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ( ھﻨﮕﺎم ﭼﺎﺷﺖ اﺳﺖ‪ .‬و ھﺮ ﯾﮏ از آنھﺎ ﮐﻪ زودﺗﺮ ﻇﺎھﺮ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮی ﺑﻪ زودی ﺑﻌﺪ از آن آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -٩‬ﺧﺮوج داﺑﻪ‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪن »داﺑﺔ اﻻرض« در آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن ﻋﻼﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻧﺰدﯾﮑﯽ وﻗﻮع ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮ ﺑﯿﻨﯽھﺎی ﻣﺮدم ﻋﻼﻣﺖھﺎﯾﯽ ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﻔﺎر‬
‫ُﻣﮫﺮ زده ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﮫﺮهی ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻮراﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﯽدرﺧﺸﺪ‪ .‬از دﻻﯾﻞ ﺧﺮوج آن‬
‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤٦٣٥‬؛ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٤١‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٥٦‬‬
‫َ َ ٗ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َ َۡ ُ َ َ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذا َو� َع ٱلق ۡول عل ۡي ِه ۡم أخ َر ۡج َنا ل ُه ۡم دآبَّة ّم َِن‬
‫َ‬ ‫ُ َ ّ ُ ُ ۡ َ َّ َّ َ َ ُ ْ َ َ‬ ‫َۡ‬
‫اس �نوا ��ٰت ِ َنا � يُوق ُِنون‪] ﴾٨٢‬اﻟﻨﻤﻞ‪.[٨٢ :‬‬ ‫�ض ت�ل ِمهم أن ٱ�‬‫ٱ� ِ‬
‫»و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ]در آﺳﺘﺎﻧﮥ ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ [،‬ﻓﺮﻣﺎن ]ﻋﺬاب[ ﺑﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﻨﺒﻨﺪهای را‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن از زﻣﯿﻦ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ]در اﯾﻦ ﻣﻮرد[ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫آﯾﺎت ﻣﺎ ﯾﻘﯿﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ََ ٌ َ َ ْ َ ََْ َْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﺛﻼث ِإذا ﺧ َﺮﺟ َﻦ ﻻ �ﻨﻔ ُﻊ �ﻔ ًﺴﺎ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ُ ُ َّ‬ ‫ﻳﻤﺎﻧ َﻬﺎ َﺧ ْ ً‬
‫�ا‪ُ :‬ﻃﻠﻮع الﺸ ْﻤ ِﺲ ِﻣ ْﻦ‬ ‫َ‬ ‫َ َُ َْ َ ُ ْ َ َ ْ ْ َ ُْ َْ َ َ َ ْ‬
‫إِﻳﻤﺎ�ﻬﺎ لﻢ ﺗ�ﻦ آﻣﻨﺖ ِﻣﻦ �ﺒﻞ‪ ،‬أو ﻛﺴﺒﺖ ِﻲﻓ إِ ِ‬
‫َّ َّ ُ َ ُ ْ َ‬ ‫ْ‬
‫‪١‬‬
‫ﺟﺎل‪َ ،‬وداﺑَّﺔ اﻷ ْر ِض«‪.‬‬ ‫َﻣﻐ ِﺮ�ِ َﻬﺎ‪َ ،‬واﺪﻟ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺧﺎرج‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﯿﭻ ﺷﺨﺼﯽ اﯾﻤﺎن آوردنﺷﺎن ﻧﻔﻌﯽ ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن از ﻗﺒﻞ اﯾﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‬
‫و ﯾﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻤﺎنﺷﺎن ﺧﯿﺮی ﮐﺴﺐ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب‪ ،‬دﺟﺎل و داﺑﻪ‬
‫اﻻرض )ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﺪ(«‪.‬‬
‫‪ -١٠‬ﺧﺎرج ﺷﺪن آﺗﺸﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺟﻤﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و آن آﺗﺶ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از داﺧﻞ ﻋﺪن ﯾﻤﻦ از ﻣﺸﺮق ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و آﺧﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻋﻼﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از‬
‫ﯾﻤﻦ ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﭙﺲ در زﻣﯿﻦ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی ﻣﯿﺪان ﻣﺤﺸﺮ در ﺷﺎم ﺳﻮق ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن اﻧﺴﺎنھﺎ ﺗﻮﺳﻂ آﺗﺶ‪:‬‬
‫ُ ََ َ َ‬ ‫َ َ َُْ ُ‬ ‫َ‬
‫�‬‫ﻼث َﻃ َﺮاﺋ َﻖ‪َ :‬راﻏﺒ َ‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪�» :‬ﺮﺸ اﻨﻟَّﺎس ﻰﻠﻋ ﺛ ِ‬ ‫�ﺮ َة س ‪َ ،‬ﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ٌَ ََ‬ ‫َ‬ ‫ََ َْ َ ٌ ََ‬ ‫َ‬ ‫ََ ٌََ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َْ ََ‬ ‫َ‬
‫�‪،‬‬‫�‪ ،‬وﻋﺮﺸة ﻰﻠﻋ ﺑ ِﻌ ٍ‬ ‫�‪ ،‬وأر�ﻌﺔ ﻰﻠﻋ ﺑ ِﻌ ٍ‬ ‫�‪ ،‬وﺛﻼﺛﺔ ﻰﻠﻋ ﺑ ِﻌ ٍ‬ ‫ﺎن ﻰﻠﻋ ﺑ ِﻌ ٍ‬ ‫را ِﻫ ِﺒ�‪ ،‬وا�ﻨ ِ‬
‫ُ ْ‬ ‫ُ ُ‬
‫ﻴﺖ َﻣ َﻌ ُﻬ ْﻢ َﺣﻴْﺚ ﺑَﺎﺗﻮا‪َ ،‬وﺗﺼ ِﺒ ُﺢ‬‫ﺚ ﻗَﺎلُﻮا‪َ ،‬وﺗَب ُ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ َ َّ َ ُ ُ َّ ُ َ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ‬
‫و�ﺮﺸ ﺑ ِﻘﻴﺘﻬﻢ اﻨﻟﺎر‪ ،‬ﺗ ِﻘﻴﻞ ﻣﻌﻬﻢ ﺣﻴ‬
‫ِ‬
‫ْ َ ْ ‪٢‬‬
‫َ‬ ‫َ َُ ْ َْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ﺚ أَ ْﺻﺒَ ُ‬‫َ َُ ْ َْ ُ‬
‫ﺚ أمﺴﻮا«‪.‬‬ ‫ﺤﻮا‪َ ،‬و� ْﻤ ِﻲﺴ ﻣﻌﻬﻢ ﺣﻴ‬ ‫ﻣﻌﻬﻢ ﺣﻴ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدم در ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺣﺸﺮ‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ :‬ﮔﺮوھﯽ در ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﮔﺮوھﯽ دﯾﮕﺮ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮدو ﻧﻔﺮ‪،‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٥٨‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٢٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٦١‬‬
 ‫‪١٥٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺳﻪ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﭼﮫﺎر ﻧﻔﺮ‪ ،‬و ده ﻧﻔﺮ آﻧﺎن ﺑﺮ ﯾﮏ ﺷﺘﺮ ﺳﻮار ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪهی آﻧﺎن را‬
‫ﮐﻪ ﮔﺮوه ﺳﻮم ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﺗﺶ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ھﺮ ﮐﺠﺎ ھﻨﮕﺎم ﻇﮫﺮ ﯾﺎ ﺷﺐ ﺑﺨﻮاﺑﻨﺪ ﺑﺎ آنھﺎ‬
‫ﺗﻮﻗﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﺎ آﻧﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫از اﻧﺲ س رواﯾﺖ اﺳﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫در ﻣﻮرد ﭼﻨﺪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺳﺆال ﮐﺮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦﮐﻪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫َ َْ‬
‫الﻤﻐ ِﺮ ِب« ‪» :١‬اﻣﺎ‬ ‫ﺮﺸ ِق إِﻰﻟ‬
‫َّ َ َ َ ٌ َ ْ ُ ُ َّ َ َ َ ْ‬
‫الﻤ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺎس‬‫اﻨﻟ‬ ‫ﺮﺸ‬‫ﺤﺗ‬ ‫ﺎر‬‫ﻨ‬‫�‬ ‫ﺔ‬
‫ِ‬ ‫ﺎﻋ‬‫الﺴ‬ ‫اط‬
‫ِ‬ ‫رﺳﻮل ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أَ َّو ُل أَ ْ َ‬
‫ﺮﺷ‬
‫ِ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﻗﯿﺎﻣﺖ آﺗﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم را از ﺳﻤﺖ ﻣﺸﺮق ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻐﺮب ﺣﺸﺮ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﭘﯽ در ﭘﯽ ﺑﺮ وﻗﻮع ﻗﯿﺎﻣﺖ دﻻﻟﺖ ﻣﯽدھﻨﺪ‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﻗﯿﺎﻣﺖ آﺷﮑﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﻇﺎھﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻋﻼﻣﺖھﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ ﺑﻌﺪ‬
‫ََْ َ ُ َ َ َ ٌ َ ُْ َ ٌ‬
‫ﻮﻣﺎت‬ ‫از دﯾﮕﺮی ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻷﻣﺎرات ﺧﺮزات ﻣﻨﻈ‬
‫ْ َ َ ْ َ َ َ ِّ ْ ُ َ‬
‫‪٢‬‬
‫الﺴﻠﻚ ﺗ ِﺒ َﻊ َ� ْﻌ ُﻀ ُﻪ َ� ْﻌ ًﻀﺎ«‪.‬‬ ‫� ِ ِﺴﻠ ٍﻚ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا ا�ﻘﻄﻊ‬
‫»ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﮫﺮهھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﯾﮏ رﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﻤﯽ‬
‫ﺧﺎص ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷﺪهاﻧﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ رﺷﺘﻪ و رﯾﺴﻤﺎن ﭘﺎره و ﻗﻄﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬ﯾﮑﯽ‬
‫ﭘﺲ از دﯾﮕﺮی ﺑﻪ وﻗﻮع ﺧﻮاھﻨﺪ ﭘﯿﻮﺳﺖ«‪.‬‬

‫دﻣﯿﺪن در ﺻﻮر‬
‫ﺻﻮر ﺷﺎﺧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺒﯿﻪ ﺷﯿﭙﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﻪ اﺳﺮاﻓﯿﻞ اﻣﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪی اول در ﺻﻮر ﺑﺪﻣﺪ و آن‪ ،‬دﻣﯿﺪن ﻣﺮﮔﺒﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ‬
‫و زﻣﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻣﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ )آﻧﺎن را ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ زﻧﺪه‬
‫ﺑﺪارد(‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪی دوم در ﺻﻮر ﺑﺪﻣﺪ و آن دﻣﯿﺪن زﻧﺪه ﺷﺪن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺎﮔﮫﺎن ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٣٢٩‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﮐﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨٦٣٩‬؛ اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٧٦٢ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٥٨‬‬
‫اﺣﻮال ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ھﻨﮕﺎم دﻣﯿﺪن در ﺻﻮر‬
‫ت َو َمن ِ�‬ ‫ٱلصور فَ َصع َق َمن � َّ َ َ‬
‫‪ -١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ونُف َخ � ُّ‬
‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ُ ۡ َ ٰ َ َ ُ ۡ َ ‪َ ُ ُ َ ٞ‬‬ ‫َّ َ َ ٓ َ َّ ُ ُ َّ ُ َ‬ ‫َۡ‬
‫�ض إِ� من شاء ٱ�ۖ �م نفِخ �ِيهِ أخرى فإِذا هم �ِيام ينظرون‪] ﴾٦٨‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٦٨ :‬‬ ‫ٱ� ِ‬
‫»]در آﺳﺘﺎﻧﮥ ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ [،‬در »ﺻﻮر« دﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ آﻧﮕﺎه ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ و در زﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﺪھﻮش ﻣﺮگ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ‪ -‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﺎر دﯾﮕﺮ در آن دﻣﯿﺪه‬
‫ِ‬ ‫اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﺎﮔﮫﺎن ]ھﻤﻪ از ﻣﺮگ[ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و ﭼﺸﻢﺑﻪراه ]ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر[ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫اث إ ِ ٰ� َر ّ� ِ ِه ۡم‬ ‫َ َ ُ ّ َۡۡ َ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ َ‬
‫‪ -٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ونفِخ ِ� ٱلصورِ فإِذا هم م َِن ٱ�جد ِ‬
‫َ‬
‫ٱلر ۡح َ� ٰ ُن َو َص َدق‬ ‫ون‪ ٥١‬قَالُوا ْ َ� ٰ َو ۡ�لَ َنا َم ۢن َ� َع َث َنا مِن َّم ۡرقَدِنَۜ�ۗا َ� ٰ َذا َما َو َع َد َّ‬
‫َ ُ َ‬
‫ينسِل‬
‫ۡ َ ُ َ‬
‫ٱل ُم ۡرسلون‪] ﴾٥٢‬ﯾﺲ‪.[٥٢-٥١ :‬‬
‫»و ]ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای دوﻣﯿﻦ ﺑﺎر[ در ﺻﻮر دﻣﯿﺪه ﺷﻮد و ﻧﺎﮔﮫﺎن از ﻗﺒﺮھﺎﯾﺸﺎن ]ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ و[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﯽﺷﺘﺎﺑﻨﺪ‪] .‬و ﺑﺎ ﻧﺎﺑﺎوری[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬وای ﺑﺮ ﻣﺎ! ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﺎ‬
‫را از ﻗﺒﺮھﺎﯾﻤﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ؟« ]ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪» [:‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ]روزی[ اﺳﺖ ﮐﻪ ]ﭘﺮوردﮔﺎر[‬
‫رﺣﻤﺎن وﻋﺪه داده ﺑﻮد؛ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ]در اﯾﻦ ﺑﺎره[ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫اجا‪َ ١٨‬وفُت َ‬ ‫ََُۡ َ‬
‫ون أَ ۡف َو ٗ‬ ‫ََۡ ُ َ‬
‫نف ُخ � ُّ‬
‫ت‬‫ح‬
‫ِ ِ‬ ‫ٱلصورِ �ت�ت‬ ‫ِ‬ ‫‪ -٣‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوم ي‬
‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ ٓ َ َ َ ۡ َ‬
‫ٱلسما ُء ف�نت �ب�با‪] ﴾١٩‬اﻟﻨﺒﺄ‪.[١٩-١٨ :‬‬
‫ٰ‬
‫»روزی ﮐﻪ در »ﺻﻮر« دﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺷﻤﺎ ﮔﺮوهﮔﺮوه ]ﺑﻪ ﻣﺤﺸﺮ[ ﻣﯽآﯾﯿﺪ؛ و آﺳﻤﺎن‬
‫ﮔﺸﻮده ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت درھﺎی ﻣﺘﻌﺪد درﻣﯽآﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﯿﻦ دو دﻣﯿﺪن‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ ََْ ْ َ َْ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ َ ُ َََْ‬
‫� أ ْر َ� ُﻌﻮن« ﻗﺎل‪ :‬أ ْر َ� ُﻌﻮن‬‫ِ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺨ‬‫ﻔ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﺎ �� اﻨﻟَّ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫‪ -١‬ﻋﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ْ ً َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ ً َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ً َ َ َ َ ْ ُ َ َ ُ َّ ُ ْ ُ‬
‫�ل‬ ‫ﻳﻮﻣﺎ ﻗﺎل‪ :‬أ�ﻴﺖ ﻗﺎل‪ :‬أر�ﻌﻮن ﺷﻬﺮا ﻗﺎل‪ :‬أ�ﻴﺖ ﻗﺎل‪ :‬أر�ﻌﻮن ﺳﻨﺔ ﻗﺎل‪ :‬أ�ﻴﺖ ﻗﺎل‪�» :‬ﻢ � ِ‬
‫َّ َ ْ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫اﺒﻟ ْﻘ ُﻞ‪ ،‬ﻟَي ْ َﺲ ِﻣ َﻦ اﻹ� ْ َﺴﺎن َ ْ‬ ‫ﻮن َﻛ َﻤﺎ ﻳَنْﺒُ ُ‬ ‫ُ َ َّ َ َ ً َ َ ْ ُ ُ َ‬
‫ﻲﺷ ٌء ِإﻻ �ﺒْ�‪ِ ،‬إﻻ �ﻈ ًﻤﺎ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﺖ َ‬ ‫اﷲ ِﻣﻦ الﺴﻤﺎ ِء ﻣﺎء‪� ،‬ﻴنﺒﺘ‬
‫‪١‬‬ ‫ْ‬
‫ﺐ اﺨﻟَﻠْ ُﻖ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬ ‫اﺬﻟﻧَﺐ‪َ ،‬وﻣﻨْ ُﻪ ﻳُ َﺮ َّ� ُ‬ ‫َ ً َ ُ َ َ ْ ُ َّ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اﺣﺪا‪ ،‬وﻫﻮ ﻋﺠﺐ‬ ‫و ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻧﻔﺦ ﺻﻮر ﭼﮫﻞ اﺳﺖ«‪ .‬از‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﮫﻞ روز اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﭼﯿﺰی را ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ‬
‫ﻧﺪارم‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮫﻞ ﻣﺎه اﺳﺖ؟ ﺑﺎز ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﭼﯿﺰی را ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ ﻧﺪارم‪،‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٩٣٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٥٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪١٥٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮫﻞ ﺳﺎل اﺳﺖ؟ ﺑﺎز ﺟﻮاب ﻗﺒﻠﯽ را ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‬
‫دو ﻧﻔﺨﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺎراﻧﯽ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدهھﺎ زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫ﮔﯿﺎهھﺎ ﺳﺒﺰ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎی اﻧﺴﺎن ﻣﯽﭘﻮﺳﺪ ﻣﮕﺮ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ » َﻋ ْﺠﺐ‬
‫اﻟﺬﻧﺐ« ﻧﺎم دارد ﮐﻪ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و اﻧﺴﺎنھﺎ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺠﺪدا از اﯾﻦ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬زﻧﺪه و آﻓﺮﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﯽﺷﻮد؟‬
‫َّ‬ ‫َ ُْ َْ َ ََ ْ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺖ َﻋﻠﻴْ ِﻪ الﺸ ْﻤ ُﺲ ﻳ َ ْﻮ ُم‬‫ا� ج‪» :‬ﺧ� ﻳﻮمٍ ﻃﻠﻌ‬ ‫‪� -١‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ْ َ ‪١‬‬ ‫ُ ْ‬ ‫ُ ْ َ ْ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫اﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌ ِﺔ‪�ِ ،‬ﻴ ِﻪ ﺧ ِﻠ َﻖ آد ُم‪َ ،‬و ِ�ﻴ ِﻪ أد ِﺧﻞ اﺠﻟَﻨﺔ‪َ ،‬و ِ�ﻴ ِﻪ أﺧ ِﺮ َج ِﻣﻨﻬﺎ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ روزی ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ در‬
‫آن ﻃﻠﻮع ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬روز ﺟﻤﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در روز ﺟﻤﻌﻪ آدم آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪ و در روز ﺟﻤﻌﻪ وارد‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﺷﺪ و در روز ﺟﻤﻌﻪ از ﺑﮫﺸﺖ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﯿﺰ در روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺮ ﭘﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ْ ِّ َ‬ ‫ُّ‬ ‫َّ َ ْ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ُ َََْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫ﻮر ُﻣﺬ ُوﻞﻛ ﺑِ ِﻪ‬ ‫ﺐ َالﺼ ِ‬‫ﺎﺣ ِ‬
‫ا� ج‪ِ » :‬إن ﻃﺮف ﺻ ِ‬ ‫‪� -٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َّ َ ْ َ ْ ُ ُ َ َّ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫ُ ْ َ ٌّ َ ْ ُ ُ َ ْ َ ْ َ ْ‬
‫ﺎن‬‫مﺴﺘ ِﻌﺪ �ﻨﻈﺮ �ﻮ اﻟﻌﺮ ِش �ﺎﻓﺔ أن ﻳﺆمﺮ �ﺒﻞ أن ﻳﺮﺗﺪ إِﻴﻟ ِﻪ ﻃﺮﻓﻪ‪ ،‬ﻛﺄن �ﻴنﻴ ِﻪ ﻛﻮﻛﺒ ِ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺎن«‪.‬‬ ‫ُ ِّ َّ‬
‫در� ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از روزی ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دﻣﯿﺪن‬
‫ﺻﻮر ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺻﻮر داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎھﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﻋﺮش دوﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻧﺪﮐﯽ در‬
‫دﻣﯿﺪن ﺻﻮر از ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻠﻪ ﺗﺎﺧﯿﺮ ﻧﺸﻮد و او ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی ﻋﺮش ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ‬
‫دو ﭼﺸﻤﺶ دو ﺳﺘﺎره ﻧﻮراﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ و ﺟﻤﻊ ﺷﺪن‬

‫دورهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن آنھﺎ را ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﺳﻪ زﻣﺎﻧﻪ را ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪی دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪی ﺑﺮزخ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺧﺎﻧﻪی‬
‫ھﻤﯿﺸﮕﯽ و اﺑﺪی ﮐﻪ در ﺑﮫﺸﺖ ﯾﺎ ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ھﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎزل اﺣﮑﺎم‬
‫ﺧﺎﺻﯽ را ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬و اﻧﺴﺎن را از ﺟﺴﻢ و روح ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻧﻤﻮده‪ ،‬و اﺣﮑﺎم دﻧﯿﺎ را ﺑﺮ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨٥٤‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﮐﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨٦٧٦‬؛ اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٠٧٨ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٦٠‬‬

‫اﺟﺴﺎم ﺑﻨﺎ ﻧﮫﺎده و ارواح از ﺑﺪنھﺎ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و اﺣﮑﺎم ﺑﺮزخ را ﺑﺮ ارواح ﺑﻨﺎ ﻧﮫﺎده‬
‫و اﺟﺴﺎم از ارواح ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﻌﻤﺖھﺎ و ﻋﺬابھﺎ را ﺑﺮای ﺟﺴﻢ‬
‫و روح ﺑﺎ ھﻢ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ‪ :‬زﻧﺪه ﺷﺪن ﻣﺮدﮔﺎن ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪی دوم در ﺻﻮر دﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺮدم در ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎ ﺑﺮھﻨﻪ‪ ،‬ﻟﺨﺖ و ﺧﺘﻨﻪ ﻧﺸﺪه ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﻣﺮدن‪،‬‬
‫ﻣﺸﻐﻮل اﻧﺠﺎم آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ُ ّ ۡ ۡ َ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ َ‬
‫اث إ ِ ٰ� َر ّ�ِهِ ۡم‬
‫‪ -١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ونفِخ ِ� ٱلصورِ فإِذا هم م َِن ٱ�جد ِ‬
‫َ‬ ‫ون‪ ٥١‬قَالُوا ْ َ� ٰ َو ۡ�لَ َنا َم ۢن َ� َع َث َنا مِن َّم ۡرقَدِنَۜ�ۗا َ�ٰ َذا َما َو َع َد َّ‬
‫ٱلر ۡح َ� ٰ ُن َو َص َدق‬
‫َ ُ َ‬
‫ينسِل‬
‫ۡ‬
‫ون‪ ٥٣‬فَ َ‬ ‫َّ‬
‫َ ۡ َ ٗ َٰ َ ٗ َ َ ُ ۡ َ ‪َ ُ َ ۡ ُ َ ۡ َ ٞ‬‬ ‫َّ‬ ‫ون‪ ٥٢‬إن َ�نَ ۡ‬ ‫ُۡۡ َ ُ َ‬
‫ٱ� ۡو َم‬ ‫ت إِ� صيحة �حِدة فإِذا هم �ِيع ��نا ��‬ ‫ِ‬ ‫ٱلمرسل‬
‫َ ُ ُ َۡ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُۡ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُۡ َ َۡ ‪ٗۡ َ ٞ‬‬
‫� �ظل ُم �فس ش�ٔا َو� � َزون إِ� ما كنت ۡم �ع َملون‪] ﴾٥٤‬ﯾﺲ‪[٥٤-٥١ :‬‬
‫»و ]ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای دوﻣﯿﻦ ﺑﺎر[ در ﺻﻮر دﻣﯿﺪه ﺷﻮد و ﻧﺎﮔﮫﺎن از ﻗﺒﺮھﺎﯾﺸﺎن ]ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ و[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﯽﺷﺘﺎﺑﻨﺪ‪] .‬و ﺑﺎ ﻧﺎﺑﺎوری[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬وای ﺑﺮ ﻣﺎ! ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﺎ‬
‫را از ﻗﺒﺮھﺎﯾﻤﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ؟« ]ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪» [:‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ]روزی[ اﺳﺖ ﮐﻪ ]ﭘﺮوردﮔﺎر[‬
‫رﺣﻤﺎن وﻋﺪه داده ﺑﻮد؛ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ]در اﯾﻦ ﺑﺎره[ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪] .‬ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﻣﺮدﮔﺎن از‬
‫دﻣﯿﺪن ﺻﻮر[ ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﺎﮔﮫﺎن ھﻤﻪ را ﻧﺰد ﻣﺎ ﺣﺎﺿﺮ‬‫ِ‬ ‫ﮔﻮر‪ [،‬ﺟﺰ ﯾﮏ ﺑﺎﻧﮓ ھﻮﻟﻨﺎک ]= دوﻣﯿﻦ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ]در‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪] .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻪ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺳﺘﻤﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺟﺰ در‬
‫دﻧﯿﺎ[ ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ ،‬ﺟﺰا ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ُ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ َّ ُ‬
‫‪ -٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ �﴿ :‬م إِن�م َ� ۡع َد �ٰل ِك ل َم ّي ِ ُتون‪َّ � ١٥‬م إِن� ۡم يَ ۡو َم‬
‫ۡ َ َُُۡ َ‬
‫ٱلقِ� ٰ َمةِ �بعثون‪] ﴾١٦‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[١٦-١٥ :‬‬
‫ً‬
‫»ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ ]ﭘﺲ از ﻃﯽ ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﯽ[ ﻗﻄﻌﺎ ﺧﻮاھﯿﺪ ُﻣﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ‬
‫اﻟﻠﻪ از آﺳﻤﺎن ﺑﺎراﻧﯽ ﻧﺎزل ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ اﺟﺴﺎد ﻣﺮدﮔﺎن را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﯿﺎھﺎن ﻣﯽروﯾﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫� إذَا ٓ أَقَلَّ ۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ُه َو َّٱ�ِي يُ ۡرس ُِل ّ َ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫ت‬ ‫ٱلر�ٰح ��ۢ� �� يدي ر�تِهِۖۦ ح ٰٓ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٗ َ ٗ ُ َۡ ُ َ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬
‫� ٱ� َم� ٰ ِ �‬
‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َۡ‬‫ٓ‬ ‫ۡ‬ ‫� َّم ّي َ َ ۡ َ‬
‫ت ك�ٰل ِك‬ ‫ت فأنز�ا بِهِ ٱلماء فأخرجنا بِهِۦ مِن ِ‬ ‫سحا�ا ث ِقا� سق�ٰه �ِ َ ٖ ِ ٖ‬
‫ُ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َ َّ ُ َ َ َّ َ‬
‫� لعل� ۡم تذك ُرون‪] ﴾٥٧‬اﻷﻋﺮاف‪.[٥٧ :‬‬ ‫� ِرج ٱلمو‬
 ‫‪١٦١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫]ﺑﺎران[ رﺣﻤﺘﺶ‪ ،‬ﺑﺎدھﺎ را ﺑﺸﺎرتﺑﺨﺶ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ اﺑﺮھﺎی‬‫ِ‬ ‫ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ‬

‫ِ‬ ‫»او ذاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻦﺑﺎر را ]ﺑﺮ دوش[ ِﮐﺸﻨﺪ ]و[ آن را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ]ﺧﺸﮏ و[ ﻣﺮده ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﯿﻢ؛ آﻧﮕﺎه‬
‫]ﺑﺮﮐﺖ[ آن ]آب[ ھﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯿﻮهای ﺑﺮﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺮ آن ]ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ [،‬آب ﻓﺮو ﻣﯽﺑﺎرﯾﻢ و ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن را ]ﻧﯿﺰ از ﻗﺒﺮ[ ﺧﺎرج ﻣﯽﺳﺎزﯾﻢ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺪ ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َّ ْ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ َ ُ َََْ‬
‫� أ ْر َ� ُﻌﻮن« ﻗﺎل‪ :‬أ ْر َ� ُﻌﻮن‬‫ِ‬ ‫ﺘ‬‫ﺨ‬ ‫ﻔ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫ﻋﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ْ ً َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ ً َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ً َ َ َ َ ْ ُ َ َ ُ َّ ُ ْ ُ‬
‫�ل‬ ‫ﻳﻮﻣﺎ ﻗﺎل‪ :‬أ�ﻴﺖ ﻗﺎل‪ :‬أر�ﻌﻮن ﺷﻬﺮا ﻗﺎل‪ :‬أ�ﻴﺖ ﻗﺎل‪ :‬أر�ﻌﻮن ﺳﻨﺔ ﻗﺎل‪ :‬أ�ﻴﺖ ﻗﺎل‪�» :‬ﻢ � ِ‬
‫َّ َ ْ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫اﺒﻟ ْﻘ ُﻞ‪ ،‬ﻟَي ْ َﺲ ِﻣ َﻦ اﻹ� ْ َﺴﺎن َ ْ‬ ‫ﻮن َﻛ َﻤﺎ ﻳَنْﺒُ ُ‬ ‫ُ َ َّ َ َ ً َ َ ْ ُ ُ َ‬
‫ﻲﺷ ٌء ِإﻻ �ﺒْ�‪ِ ،‬إﻻ �ﻈ ًﻤﺎ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﺖ َ‬ ‫اﷲ ِﻣﻦ الﺴﻤﺎ ِء ﻣﺎء‪� ،‬ﻴنﺒﺘ‬
‫‪١‬‬ ‫ْ‬
‫ﺐ اﺨﻟَﻠْ ُﻖ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬ ‫اﺬﻟﻧَﺐ‪َ ،‬وﻣﻨْ ُﻪ ﻳُ َﺮ َّ� ُ‬ ‫َ ً َ ُ َ َ ْ ُ َّ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اﺣﺪا‪ ،‬وﻫﻮ ﻋﺠﺐ‬ ‫و ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻧﻔﺦ ﺻﻮر ﭼﮫﻞ اﺳﺖ«‪ .‬از‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﮫﻞ روز اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﭼﯿﺰی را ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ‬
‫ﻧﺪارم‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮫﻞ ﻣﺎه اﺳﺖ؟ ﺑﺎز ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﭼﯿﺰی را ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ ﻧﺪارم‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮫﻞ ﺳﺎل اﺳﺖ؟ ﺑﺎز ﺟﻮاب ﻗﺒﻠﯽ را ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‬
‫دو ﻧﻔﺨﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺎراﻧﯽ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدهھﺎ زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫ﮔﯿﺎهھﺎ ﺳﺒﺰ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎی اﻧﺴﺎن ﻣﯽﭘﻮﺳﺪ ﻣﮕﺮ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ » َﻋ ْﺠﺐ‬
‫اﻟﺬﻧﺐ« ﻧﺎم دارد ﮐﻪ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و اﻧﺴﺎنھﺎ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺠﺪدا از اﯾﻦ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬زﻧﺪه و آﻓﺮﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺒﺮ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﺮای ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؟‬
‫َ َ َ ِّ ُ َ َ َ‬
‫آد َم ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‬ ‫ِ‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬أﻧﺎ ﺳﻴﺪ و ِﺪﻟ‬
‫َ ُ َ َّ‬ ‫َ َ َّ ُ َ ْ َ ْ َ ُّ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺮﺒ َوأ َّول ﺷﺎﻓِ ٍﻊ َوأ َّول ُمﺸﻔ ٍﻊ«‪.‬‬ ‫وأول ﻣﻦ ﻳنﺸﻖ �ﻨﻪ اﻟﻘ‬
‫»ﻣﻦ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﺮور ﻓﺮزﻧﺪان آدم و اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ھﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻗﺒﺮش ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫و اوﻟﯿﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪه و اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ھﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺘﺶ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺣﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؟‬
‫ت يَ ۡو ٖ�‬
‫َ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قُ ۡل إ َّن ۡٱ�َ َّول َ‬
‫�ن ‪ ٤٩‬ل َمج ُموعون إ ِ ٰ� مِي�ٰ ِ‬
‫ِ� َوٱ�خِر َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬
‫َّم ۡعلو ٖ� ‪] ﴾٥٠‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪.[٥٠ ،٤٩ :‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٩٣٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٥٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٧٨‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٦٢‬‬

‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و آﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ھﻤﻪ در وﻋﺪه ِ‬

‫ﮔﺎه ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺟﻤﻊ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫َ ٗ‬
‫ٱلر� � ۡبدا‪٩٣‬‬‫�ض إِ�ٓ َءا� َّ‬
‫ت َوٱ� ِ‬ ‫� َمن � َّ َ َ‬
‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ُّ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن‬
‫ِ‬
‫َ َ ۡ َ َ ً‬ ‫ُ ُّ‬ ‫َ َّ ُ َ ّٗ‬ ‫َّ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫لقد أحصٮ ٰ ُه ۡم َوعده ۡم عدا‪َ ٩٤‬و� ُه ۡم َءا� ِيهِ ي ۡوم ٱلقِ� ٰ َمةِ ف ۡردا‪] ﴾٩٥‬ﻣﺮﯾﻢ‪.[٩٥-٩٣ :‬‬
‫»در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ]در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺧﺎﮐﺴﺎر و[ ﺑﻨﺪهوار ﻧﺰد‬
‫ً‬
‫اﻟﻠﻪ رﺣﻤﺎن ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ]اﻟﻠﻪ ھﻤﮥ[ آﻧﺎن را در ﺷﻤﺎر آورده و درﺳﺖ ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ھﻤﮕﯽﺷﺎن روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ ]و ﺗﮫﯿﺪﺳﺖ[ ﻧﺰد او ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ََ‬ ‫ۡ َ َ َ َٗ َ َ َ ۡ َ‬ ‫َََۡ َُ ُّ ۡ َ َ‬
‫��ٰ ُه ۡم فل ۡم‬ ‫ٱ� َبال َوت َرى ٱ��ض بارِزة وح‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�وم �س ِ� ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َۡ ُ‬ ‫ك َص ّٗفا لَّ َق ۡ‬ ‫َ ُ ُ ْ َ َٰ َ ّ َ‬ ‫َُ ۡ ُۡ ۡ َ َٗ‬
‫ج ۡئتُ ُمونا ك َما خلق َ�ٰ� ۡم أ َّول َم َّر�ۚة ِۢ بَل‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫�‬ ‫وا‬‫ض‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫‪٤٧‬‬‫ا‬ ‫د‬‫�غادِر مِنهم أح‬
‫ِ� ُم ۡشفق َ‬ ‫�ى ٱل ۡ ُم ۡجرم َ‬ ‫ب َ� َ َ‬ ‫ض َع ٱلۡك َِ�ٰ ُ‬ ‫�م َّم ۡوع ِٗدا‪َ ٤٨‬و ُ‬ ‫َ َ ۡ ُ ۡ َ َّ َّ ۡ َ َ َ ُ‬
‫� م َِّما �ِيهِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ز�متم �لن �عل ل‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َ َ ۡ َ َ َ َ َ َ ۡ َ َ ُ َ ُ َ َ ٗ َ َ َ َ ً َّ ٓ‬
‫�ة إِ� أ ۡح َصٮ ٰ َها ۚ َو َو َج ُدوا َما‬ ‫ب � �غادِر ص ِغ�ة و� كب ِ‬ ‫و�قولون �ٰو�لتنا ما ِل �ٰذا ٱلكِ�ٰ ِ‬
‫َ ُ ْ َ ٗ َ َ َ ۡ ُ َ ُّ َ َ َ ٗ‬
‫ا��ۗ و� �ظل ِم ر�ك أحدا‪] ﴾٤٩‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[٤٩-٤٧ :‬‬ ‫ع ِملوا ح ِ‬
‫»و ]ﯾﺎد ﮐﻦ از[ روزی ﮐﻪ ﮐﻮهھﺎ را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درﻣﯽآورﯾﻢ و زﻣﯿﻦ را آﺷﮑﺎر ]و ھﻤﻮار[‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ و ھﻤﻪ ]ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت[ را ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ھﯿﭻﯾﮏ از آﻧﺎن را ]ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد[ رھﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬و ]ھﻤﮕﯽ[ ﺻﻒﮐﺸﯿﺪه ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ]و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪[:‬‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ‪] ،‬اﻣﺮوز ﻧﯿﺰ ﺗﻨﮫﺎ و ﭘﺎﺑﺮھﻨﻪ[ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪﯾﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ھﺮﮔﺰ وﻋﺪهﮔﺎھﯽ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻗﺮار ﻧﻤﯽدھﯿﻢ«‪ .‬و ﻧﺎﻣﻪ]ی اﻋﻤﺎل در ﻣﯿﺎن[ ﻧﮫﺎده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد؛ آﻧﮕﺎه ﮔﻨﺎھﮑﺎران را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ از آﻧﭽﻪ در آن ]ﻧﺎﻣﻪ[ اﺳﺖ ﺗﺮﺳﺎن و ﻧﮕﺮاﻧﻨﺪ و‬
‫رﻓﺘﺎر[ ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرﮔﯽ را رھﺎ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ای وای ﺑﺮ ﻣﺎ! اﯾﻦ ﭼﻪ ﻧﺎﻣﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ ]ﮔﻔﺘﺎر و‬
‫ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آن را در ﺷﻤﺎر آورده اﺳﺖ؟« و ھﺮ ﭼﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ زﻣﯿﻦ ﻣﺤﺸﺮ‬
‫ْ َّ ۡ‬ ‫�ض َو َّ َ ُ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َّ ُ ۡ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫ٱلس� ٰ َ�ٰت ۖ َو َ� َر ُزوا ِ�ِ ٱل َ� ٰ ِ‬
‫ح ِد‬ ‫� ٱ� ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوم �بدل ٱ��ض �‬
‫ۡ َ َّ‬
‫ٱلقهارِ‪] ﴾٤٨‬إﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[٤٨ :‬‬
‫»در آن روز‪] ،‬اﯾﻦ[ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﯿﻨﯽ دﯾﮕﺮ و آﺳﻤﺎنھﺎ ]ﺑﻪ آﺳﻤﺎنھﺎی دﯾﮕﺮ[ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫و ]ﻣﺮدم[ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻟﻠﻪ ﯾﮕﺎﻧﮥ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻇﺎھﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪١٦٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ُ ُ ُ ْ َ ُ َّ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫ﻋﻦ َﺳ ْﻬﻞ ْ� َﻦ َﺳ ْﻌﺪ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ َﻰﻠﻋ‬‫ﻲﺒ ج ﻳﻘﻮل‪�» :‬ﺮﺸ اﻨﻟﺎس ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ‬ ‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ﹶ ﹴ ‪١‬‬ ‫ﹺ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َْ َْ َ َ َ َْ َ َ‬
‫أر ٍض �ﻴﻀﺎء �ﻔﺮاء‪ ،‬ﻛﻘﺮﺻ ِﺔ ﻧ ِﻲﻘ«‪ .‬ﻗﺎ ﹶل ﹶﺳ ﹾﻬ ﹲﻞ ﹶأ ﹾو ﹶﻏ ﹸﲑ ﹸه‪ :‬ﹶﻟ ﹶ‬
‫ﻴﺲ ﻓ ﹶﻴﻬﺎ ﹶﻋ ﹶﻠ ﹲﻢ ﻷ ﹶﺣﺪ‪.‬‬ ‫ٍّ‬
‫ﺳﮫﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم روی‬
‫آرد ﺑﺪون ﺳﺒﻮس اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺸﺮﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ«‪ .‬ﺳﮫﻞ‬ ‫زﻣﯿﻨﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﺳﻔﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﻧﯽ از ِ‬
‫ﯾﺎ ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از راوﯾﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در آن زﻣﯿﻦ‪ ،‬ھﯿﭽﮑﺲ‪ ،‬ﺧﻂ و ﻧﺸﺎﻧﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺣﺸﺮ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﺑﺮای ﺣﺸﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﺣﺸﺮ از ﻗﺒﺮھﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد آنھﺎ ﻗﻀﺎوت ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﭘﺎﺑﺮھﻨﻪ‪ ،‬ﻟﺨﺖ و ﺧﺘﻨﻪ ﻧﺸﺪه ﻣﺤﺸﻮر ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫َ ُ‬ ‫ُْ َ ُ َ ُ َ ً َُ ً ُْ ً‬
‫ﻻ« ﻗَﺎﻟَ ْ‬ ‫َ َ ْ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ﺖ َﺎﻋ�ِﺸﺔ‪:‬‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﺤﺗﺮﺸون ﺣﻔﺎة ﻋﺮاة ﻏﺮ‬ ‫�ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َْ‬ ‫َ ْ َ َ ُّ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ َ ُ َ ِّ َ ُ َ ْ ُ‬ ‫َُ ْ ُ َ َُ َ‬
‫ﺎء �ﻨﻈ َﺮ َ�ﻌ ُﻀ ُﻬ ْﻢ إِﻰﻟ َ�ﻌ ٍﺾ‪� .‬ﻘﺎل‪» :‬اﻷم ُﺮ أﺷﺪ ِﻣ ْﻦ أن‬ ‫ﷲ الﺮﺟﺎل واﻟنﺴ‬‫�ﻘﻠﺖ ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ َّ ُ ْ َ‬
‫اك«‪.‬‬
‫ﻳ ِﻬﻤﻬﻢ ذ ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﺑﺮھﻨﻪ و‬
‫ّ‬
‫ﻟﺨﺖ ﻣﺎدرزاد و ﺣﺘﯽ ﺧﺘﻨﻪ ﻧﺸﺪه ﺣﺸﺮ و ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎدرزادی‬
‫ﺑﺪون ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ(«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﮕﺮ زن و ﻣﺮد ھﻤﺪﯾﮕﺮ را‬

‫ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺎر ﺳﺨﺖﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ِ‬

‫ﻓﮑﺮ‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن ﺑﻪ ھﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﺣﺸﺮ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ و ﮐﻔﺎر از ﻣﺤﻞ ﻗﻀﺎوت ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮری ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوهھﺎی ﺻﺎﺣﺐ اﺣﺘﺮام و اﮐﺮام ﺑﺴﻮی ﺑﮫﺸﺖ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬
‫ۡٗ‬ ‫� إ ِ َ� َّ‬
‫ٱلر� َوفدا‪] ﴾٨٥‬ﻣﺮﯾﻢ‪.[٨٥ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺣﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يَ ۡو َم َ�ۡ ُ ُ‬
‫� ٱل ۡ ُم َّتق َ‬
‫»]ﯾﺎد ﮐﻦ از[ روزی ﮐﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران را ]ﺑﺎ ﻋﺰت و اﺣﺘﺮام[ ﺑﻪ ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ ]اﻟﻠﻪ[ رﺣﻤﺎن ِﮔﺮد‬
‫ﻣﯽآورﯾﻢ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٢١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٩٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٢٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٥٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٦٤‬‬
‫َ َ َّ َ َّ َ ۡ ْ َ َّ ُ ۡ َ ۡ َ َّ ُ َ ً َ َّ ٰٓ َ ٓ َ‬
‫� إِذا َجا ُءوها‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وسِيق ٱ�ِين ٱ�قوا ر�هم إِ� ٱ�نةِ زمر�ۖ ح‬
‫َ ُ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ َ َ ُ َ َ َٰ ٌ َ َ ۡ ُ ۡ ۡ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫وها َ� ٰ ِ� َ‬
‫ِين‪] ﴾٧٣‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٧٣ :‬‬ ‫وفتِحت �ب��ها وقال لهم خز�تها س�م علي�م طِبتم فٱدخل‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﭘﺮوا داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮوهﮔﺮوه ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛‬
‫ھﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﯽرﺳﻨﺪ ‪ -‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﮔﺸﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪] -‬ﺑﺎ ﻋﺰت و‬
‫اﺣﺘﺮام وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ[ و ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ .‬ﺧﻮش آﻣﺪﯾﺪ‪ .‬ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ درآﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﮐﺎﻓﺮان در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ و ﮔﻨﮓ و ﮐﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺸﻨﻪ و دﺳﺖ و ﭘﺎﯾﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻓﺮد ﮐﻔﺎر و آﺧﺮﯾﻨﺸﺎن ﺑﺎ ھﻤﺪﯾﮕﺮ ﺣﺒﺲ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ھﻤﻪ آنھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺟﮫﻨﻢ‬
‫ﺳﻮق داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ُ ۡ ۡ َ َ َ َ‬
‫� َد ل ُه ۡم أ ۡو ِ�َا َء‬ ‫ََ َۡ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن �ه ِد ٱ� �هو ٱلمهت ِد� ومن يضل ِل فلن ِ‬
‫ۡ‬
‫� ٗما َو ُص ّٗماۖ َّمأ َوٮ ٰ ُه ۡم َج َه َّن ُمۖ ُ�َّماَ‬
‫ۡ ُ ۡٗ َُ ۡ‬ ‫� ُه ۡم يَ ۡو َم ٱلۡقِ َ� ٰ َمةِ َ َ ٰ‬
‫� ُو ُجوهِ ِهم �ميا و�‬
‫َ َۡ‬
‫� ُ ُ‬ ‫ُ‬
‫مِن دونِهِۖۦ و‬
‫َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ ُ‬ ‫َ َ ْ َ‬ ‫ٓ ُ ُ َ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ت ز ۡد َ�ٰ ُه ۡم َسعِ ٗ‬ ‫َخ َب ۡ‬
‫��‪ٰ� ٩٧‬ل ِك َج َزاؤهم بِ�� ُه ۡم �ف ُروا ��ٰت ِ َنا َوقال ٓوا أءِذا ك َّنا عِ�ٰ ٗما‬ ‫ِ‬
‫َ ً َ َّ َ ۡ ُ ُ َ َ ۡ ٗ َ ً‬
‫َو ُر�ٰتا أءِنا ل َمبعوثون خلقا جدِيدا‪] ﴾٩٨‬اﻹﺳﺮاء‪.[٩٨-٩٧ :‬‬
‫»و ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ او را ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﺪاﯾﺖﯾﺎﻓﺘﻪ]ی واﻗﻌﯽ[ اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﮔﻤﺮاه‬
‫ﺳﺎزد‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﺟﺰ او ]= اﻟﻠﻪ[ دوﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﺨﻮاھﯽ ﯾﺎﻓﺖ؛ و آﻧﺎن را در ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ و ﮔﻨﮓ‬
‫و ﻧﺎﺷﻨﻮا ﻣﺤﺸﻮر ﻣﯽﮔﺮداﻧﯿﻢ ]در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ[ ﺑﺮ ﺻﻮرتھﺎﯾﺸﺎن ]ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ[؛ ﺟﺎﯾﮕﺎھﺸﺎن‬
‫دوزخ اﺳﺖ ]ﮐﻪ[ ھﺮ ﮔﺎه ﺷﻌﻠﻪاش ﻓﺮوﻧﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮارهای ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺰای آﻧﺎن‬
‫اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ را اﻧﮑﺎر ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آﯾﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺳﺘﺨﻮانھﺎﯾﯽ ]ﭘﻮﺳﯿﺪه و[‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﺎ آﻓﺮﯾﻨﺸﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ؟«‪.‬‬
‫ۡٗ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ ۡ ۡ‬ ‫َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� ُسوق ٱل ُمجرمِ� إ ِ ٰ‬
‫� جهن َم وِردا‪] ﴾٨٦‬ﻣﺮﯾﻢ‪.[٨٦ :‬‬ ‫ِ‬
‫»و ﻣﺠﺮﻣﺎن را ﺗﺸﻨﻪﮐﺎم ﺑﻪ ﺳﻮی ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽراﻧﯿﻢ«‪.‬‬
‫ٗ‬ ‫� ٱل ۡ ُم ۡجرم َ‬ ‫َ َۡ‬
‫� ُ ُ‬ ‫ََۡ ُ َ‬
‫نف ُخ � ُّ‬
‫ِ� يَ ۡو َم� ِ ٖذ ُز ۡرقا‪﴾١٠٢‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱلصورِ � و‬ ‫ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوم ي‬
‫]ﻃﻪ‪.[١٠٢ :‬‬
‫»روزی ﮐﻪ در »ﺻﻮر« دﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و در آن روز‪ ،‬ﻣﺠﺮﻣﺎن را ]ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺑﺪن[ ﮐﺒﻮد ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫ﭼﺸﻢ و ِ‬
‫َ ُ َُ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ۡ َ ُ ۡ َ ُ ۡ َ ٓ َّ َ‬
‫� أعدا ُء ٱ�ِ إِ� ٱ�َّارِ � ُه ۡم يوزعون‪] ﴾١٩‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[١٩ :‬‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�وم �‬
 ‫‪١٦٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫آﺗﺶ دوزخ اﺣﻀﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‬

‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﯾﺎد ﮐﻦ از[ روزی ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮی ِ‬
‫]از ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ[ ﺑﺎزﻣﯽدارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ْ َ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫�وا ْ َّٱ� َ‬
‫ِين ظل ُموا َوأ ۡز َ� ٰ َج ُه ۡم َو َما �نوا َ� ۡع ُب ُدون‪ ٢٢‬مِن‬ ‫ٱح ُ ُ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ۡ ﴿ :‬‬

‫حي ِم‪] ﴾٢٣‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪.[٢٣-٢٢ :‬‬ ‫ص َ� ٰ ِط ۡ َ‬

‫ٱ� ِ‬
‫َّ َ ۡ ُ َ‬
‫ون ٱ�ِ فٱه ُدوه ۡم إ ِ ٰ� ِ‬
‫د ِ‬
‫ُ‬
‫»]ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪» [:‬ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ]ﺑﺎ ﺷﺮک ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺶ[ ﺳﺘﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫]ھﻤﻔﮑﺮان و[ ھﻤﺎﻧﻨﺪھﺎﯾﺸﺎن و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی اﻟﻠﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮔﺮد آورﯾﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ راه‬
‫دوزخ ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ْ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ۡ َ ُ َ َّ ُ ۡ ُ َ ۡ َ ۡ‬
‫ٱلس َ� ٰ َ�ٰت ۖ َو َ� َر ُزوا ِ� ِ‬
‫�ض َو َّ‬ ‫� ٱ� ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوم �بدل ٱ��ض �‬
‫ۡ ۡ َ‬‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُّ َ َّ َ‬ ‫ۡٱل َ� ٰ ِ ۡ َ َّ‬
‫َ َ ُُ ّ َ َ‬
‫ح ِد ٱلقهارِ‪ ٤٨‬وترى ٱلمج ِرمِ� يوم� ِ ٖذ مقر� ِ� ِ� ٱ�صفادِ‪� ٤٩‬ا�ِيلهم مِن ق ِطر ٖ‬
‫ان‬
‫ٱ� َ ُ ۡ َ‬ ‫ت إ َّن َّ َ‬ ‫َّ َ َ َ ۡ‬ ‫ۡ َ َّ ُ ُ َّ َ ۡ‬ ‫َو َ� ۡغ َ ٰ ُ ُ َ ُ ُ َّ ُ‬
‫اب‪﴾٥١‬‬ ‫��ع ٱ� ِس ِ‬ ‫ِ‬ ‫� وجوههم ٱ�ار‪َ�ِ ٥٠‬ج ِزي ٱ� � �ف ٖس ما كسب ۚ ِ‬
‫]إﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[٥١-٤٨ :‬‬
‫»در آن روز‪] ،‬اﯾﻦ[ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﯿﻨﯽ دﯾﮕﺮ و آﺳﻤﺎنھﺎ ]ﺑﻪ آﺳﻤﺎنھﺎی دﯾﮕﺮ[ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫و ]ﻣﺮدم[ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻟﻠﻪ ﯾﮕﺎﻧﮥ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻇﺎھﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬و در آن روز ﮔﻨﺎھﮑﺎران را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻗﯿﺮ ﮔﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ و آﺗﺶ ﺻﻮرتھﺎﯾﺸﺎن را‬ ‫زﻧﺠﯿﺮھﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻪھﺎﯾﺸﺎن از ِ‬ ‫در‬
‫َ‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻟﻠﻪ ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﻪ ]ﺳﺰای[ آﻧﭽﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﯿﻔﺮ دھﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﺳﺮﯾﻊ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ‬
‫ﺟﻬﻪ ﻳَ ْﻮ َم اﻟﻘﻴَ َ‬ ‫ََ ْ‬ ‫ْ‬
‫َُْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫ﺟﻼ ﻗَﺎل‪ :‬ﻳَﺎ ﻧَ َّ‬ ‫َﻋﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎلﻚ س أ َّن َر ُ‬
‫َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺸ اﻟﺎﻜﻓِ ُﺮ ﻰﻠﻋ َو ِ ِ‬ ‫ﷲ�‬ ‫ﻲﺒ ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺟﻠ ْ� ﻲﻓ ُّ‬ ‫َ‬ ‫ِّ ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻗَ َﺎل‪» :‬أَﻟَي ْ َﺲ َّاﺬﻟي أَ ْم َﺸ ُﺎه َ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ‪ ،‬ﻗﺎ ِد ًرا َﻰﻠﻋ أن � ْﻤ ِﺸﻴَﻪ َﻰﻠﻋ َوﺟ ِﻬ ِﻪ ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ِ ِ‬ ‫الﺮ‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ َّ َ ِّ َ ‪١‬‬ ‫َ ْ ََ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َ َ ََ‬
‫ﻳﺚ �ﻦ أ� ٍﺲ(‪ :‬ﺑ� و ِﻋﺰ ِة ر�ﻨﺎ‪.‬‬ ‫اوي اﺤﻟ ِﺪ ِ‬ ‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ« ﻗﺎل �ﺘﺎدة )ر ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﮐﺎﻓﺮان در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ و ﺑﺮ ﺻﻮرﺗﺸﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫او را در دﻧﯿﺎ ﺑﺮ دو ﭘﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآورد ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ در ﻗﯿﺎﻣﺖ او را ﺑﺮ ﺻﻮرت ﺣﺮﮐﺖ‬
‫دھﺪ؟!«‪ .‬ﻗﺘﺎده راوی اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از اﻧﺲ س ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ّ‬
‫ﻋﺰت ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﻗﺎدر‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺗﻤﺎم آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺎرﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬درﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و‬
‫ھﺮﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی را ﺣﺸﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺳﭙﺲ ﻗﺼﺎص را در ﺑﯿﻦ آنھﺎ اﺟﺮا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺣﻖ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧٦٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٠٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٦٦‬‬

‫ﺣﯿﻮان ﺑﯽﺷﺎخ را از ﺷﺎخدار ﮐﻪ ﺑﻪ او زده ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺼﺎص در ﺑﯿﻦ آنھﺎ‬
‫اﺟﺮا ﺷﺪ ﺑﻪ آنھﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎک ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫دﯾﺪار اﻟﻠﻪ در آﺧﺮت‬
‫ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻦ ﯾﺎ ﮐﺎﻓﺮ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر و ﯾﺎ ﺑﺪﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ در روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫حوهُ‬‫��‪َ ٤١‬و َس ّب ُ‬ ‫ٱ� ذ ِۡك ٗر� َكث ِ ٗ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ‬
‫ٱذ ُك ُروا ْ َّ َ‬
‫ِ‬ ‫‪ -١‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ّ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٰٓ َ ُ ُ ُ ۡ َ ُ ّ َ ُّ ُ‬ ‫ُ َ َّ‬ ‫ُ ۡ َٗ ََ ً‬
‫ت إِ�‬ ‫ٰ‬
‫صي�‪ ٤٢‬هو ٱ�ِي يص ِ� علي�م وم��ِكتهۥ ِ�خرِج�م مِن ٱلظل� ِ‬ ‫ب�رة وأ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ِيما‪َِّ � ٤٣‬ي ُت ُه ۡم يَ ۡو َم يَل َق ۡونَ ُهۥ َس� ٰ ‪ٞ‬م َوأ َع َّد ل ُه ۡم أ ۡج ٗر� كر ٗ‬
‫ِ� َرح ٗ‬ ‫ۡ‬
‫ٱ�ُّور َو َ� َن بٱل ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫�ما‪﴾٤٤‬‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ�‬
‫]اﻷﺣﺰاب‪.[٤٤-٤١ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه او را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ‬
‫ﺑﺴﺘﺎﯾﯿﺪ‪ .‬اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ درود ]و رﺣﻤﺖ[ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ]ﻧﯿﺰ دﻋﺎﯾﺘﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[ ﺗﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ را از ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻮر ﺑﯿﺮون آورد و ]اﻟﻠﻪ[ ھﻤﻮاره ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫روزی ﮐﻪ ﺑﺎ او دﯾﺪار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬درودﺷﺎن »ﺳﻼم« اﺳﺖ و ]اﻟﻠﻪ[ ﭘﺎداﺷﯽ ارﺟﻤﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ٓ ُ ُ ۡ َ ۡ ‪ْ ُ ّ َ َ ۡ ُ ۡ ٰ َّ َ ۡ ُ َ ۡ َ ْ ُ ۡ َ ۡ ُ َّ ٞ‬‬
‫‪ -٢‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ �﴿ :‬ساؤ�م حرث ل�م ف�توا حرث�م �� شِئتمۖ وقدِموا‬
‫�م ُّم َ� ٰ ُقوهُ َو� َ ّ ۡ ۡ َ‬ ‫ُ ۡ َ َّ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َّ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫� ٱل ُمؤ ِمن ِ�‪] ﴾٢٢٣‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٢٣ :‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۗ‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫ا‬‫و‬ ‫م‬‫ل‬ ‫ٱع‬ ‫و‬ ‫ٱ�‬ ‫وا‬ ‫ق‬ ‫ٱ�‬ ‫و‬ ‫م‬
‫ۚ‬ ‫ِ�‬ ‫س‬ ‫نف‬ ‫ِ�‬
‫ﮑﻢ[ ﮐﺸﺘﺰاری ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﻪ‬ ‫ُ‬
‫»زﻧﺎن ﺷﻤﺎ‪] ،‬در ﺣ ِ‬
‫ھﻤﺴﺮ[ ﺧﻮد درآﯾﯿﺪ و ]ﺗﻮﺷﻪای ھﻤﭽﻮن ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺢ[ ﺑﺮای ﺧﻮد ﭘﯿﺶ‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﺸﺘﺰار ]= َر ِﺣ ِﻢ‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ و از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ او را ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاھﯿﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬درﺑﺎرۀ‬
‫ﻧﻌﻤﺖھﺎی اﻟﮫﯽ[ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰ َّ َ َ‬
‫�� ُن إِنك �د ٌِح إ ِ ٰ� َر ّ�ِك ك ۡد ٗحا � ُم�ٰقِيهِ‪٦‬‬ ‫ٱ�‬
‫ۡ‬
‫ا‬‫ه‬‫� َ� ُّ� َ‬
‫‪ -٣‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ َ ﴿ :‬‬
‫ِ‬
‫َ َ َ ُ َ ٰٓ َ ۡ‬ ‫َ ٗ َ ٗ‬ ‫َ َ َۡ َُ َ ُ‬ ‫فَأَ َّما َم ۡن أُ َ َ َ ُ َ‬
‫� أهلِهِۦ‬ ‫و� كِ�ٰبهۥ �ِي ِمينِهِۦ‪ ٧‬فسوف �اسب حِسا�ا �سِ��‪ ٨‬و�نقل ِب إ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ۡ َٰ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫و� كِ�ٰ َب ُهۥ َو َرا َء ظ ۡهره ِۦ‪ ١٠‬ف َس ۡوف يَ ۡد ُعوا � ُب ٗ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ور�‪ ١١‬و�ص�‬ ‫ور�‪َ ٩‬وأ َّما َم ۡن أ َ‬ ‫� ٗ‬‫َم ۡ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫س ِع�ا‪] ﴾١٢‬اﻻﻧﺸﻘﺎق‪.[١٢-٦ :‬‬
‫َ ً‬
‫»ای اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻮ در راه ]رﺳﯿﺪن ﺑﻪ[ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺳﺨﺖ ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﻨﯽ؛‬
‫ﭘﺲ او را ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاھﯽ ﮐﺮد‪ .‬و اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﮥ ]اﻋﻤﺎل او[ ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫زودی ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﯽ آﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺷﺎدﻣﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد؛ و اﻣﺎ‬
 ‫‪١٦٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻧﺎﺑﻮدی ﺧﻮد را‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﮥ ]اﻋﻤﺎل او[ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﺑﻪ او داده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ زودی‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﻃﻠﺒﯿﺪ و ﺑﻪ ]آﺗﺶ[ ﺟﮫﻨﻢ ﺷﻌﻠﻪور در ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ْ َ َّ َ َ َّ‬
‫ا� ِﻟ َﻘ َ‬
‫ﺎء ُه‪،‬‬ ‫ﺐ َّ ُ‬ ‫ا�‪ ،‬أ َﺣ َّ‬ ‫ﺖ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َُ ََ ْ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ أﺣﺐ ِﻟﻘﺎء ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒﺎدة ﺑ ِﻦ الﺼﺎ ِﻣ ِ‬
‫َ َ َّ ُ َ َ ُ ‪١‬‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ َّ‬
‫ا�‪ ،‬ﻛ ِﺮه ا� ِﻟﻘﺎءه«‪.‬‬
‫وﻣﻦ ﻛ ِﺮه ِﻟﻘﺎء ِ‬
‫ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻣﻼﻗﺎت اﻟﻠﻪ را دوﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ھﻢ ﻣﻼﻗﺎت او را دوﺳﺖ دارد‪ .‬و ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﻼﻗﺎت اﻟﻠﻪ را دوﺳﺖ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ھﻢ ﻣﻼﻗﺎت او را دوﺳﺖ ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫ﺳﺨﺘﯽھﺎی روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬

‫ﺷﺪت ﺳﺨﺘﯽھﺎی روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ روزی ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ و ھﻮﻟﻨﺎک اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﻓﺮا‬
‫َ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﭼﺸﻢھﺎ از ﺗﺮس ﺑﺎز ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻗﯿﺎﻣﺖ را ﺑﺮای ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻇﮫﺮ و ﻋﺼﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای ﮐﺎﻓﺮان اﯾﻦ ﻣﺪتزﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ھﺰار ﺳﺎل ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫َ َ‬
‫ﺻﻮرتھﺎﯾﯽ از ﺳﺨﺘﯽھﺎی روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﯿﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإِذا‬
‫ٗ َ‬ ‫ۡ َ ُ َ ۡ ُ َ َّ َ َّ ٗ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َۡ َ ‪ٞ‬‬ ‫ُ َ‬
‫ٱ� َبال ف ُدك َتا دكة َ�ٰح َِدة‪َ � ١٤‬ي ۡو َم� ِ ٖذ‬
‫ت ٱ��ض و ِ‬
‫ُّ‬
‫نفِخ ِ� ٱلصورِ �فخة َ�ٰحِدة‪َ ١٣‬و�ِل ِ‬
‫‪ٞ‬‬ ‫ٱلس َما ٓ ُء فَ َ َ َ‬
‫ت َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫ۡ َُ‬ ‫ََ‬
‫� ي ۡوم� ِ ٖذ َواه َِية‪] ﴾١٦‬اﻟﺤﺎﻗﺔ‪.[١٦-١٣ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ت ٱل َواق ِعة‪َ ١٥‬وٱ�شق ِ‬
‫َو�ع ِ‬
‫»آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر در ﺻﻮر دﻣﯿﺪه ﺷﻮد‪ ،‬و زﻣﯿﻦ و ﮐﻮهھﺎ از ﺟﺎ ﮐﻨﺪه ﺷﺪه و ﯾﮑﺒﺎره‬
‫]ﻋﻈﯿﻢ[ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪد و آﺳﻤﺎن‬
‫ِ‬ ‫درھﻢﮐﻮﺑﯿﺪه ]و ﻣﺘﻼﺷﯽ[ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در آن روز‪ ،‬واﻗﻌﮥ‬
‫ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و در آن روز‪ ،‬ﺳﺴﺖ ﻣﯽﮔﺮدد ]و ﻓﺮو ﻣﯽرﯾﺰد[«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ج ُ‬‫ت‪� ١‬ذَا ٱ�ُّ ُ‬‫َ َّ ۡ ُ ُ ّ َ ۡ‬
‫وم ٱن� َد َرت‪� ٢‬ذا‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِذا ٱلشمس كوِر‬
‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ت‪� ٥‬ذا ٱ� َ‬ ‫ُ َ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ت‪� ٣‬ذَا ۡٱلعِ َش ُ‬
‫ار ُ� ّطلَ ۡ‬ ‫ۡ َ ُ ُ َّ ۡ‬
‫ح ُ‬
‫ار‬ ‫ِ‬ ‫ت‪� ٤‬ذا ٱل ُو ُحوش ح ِ�‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�بال س ِ�‬‫ِ‬
‫ُ ّ َ ۡ‬
‫جرت‪] ﴾٦‬اﻟﺘﮑﻮﯾﺮ‪.[٦-١ :‬‬ ‫س ِ‬
‫»آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ درھﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪه ]و ﺗﺎرﯾﮏ[ ﮔﺮدد‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﯽﻓﺮوغ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺷﺘﺮان ﺑﺎردار رھﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت‬
‫ِ‬ ‫آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﮐﻮهھﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآﯾﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﻣﺎده‬
‫وﺣﺸﯽ ]در ﮐﻨﺎر اﻧﺴﺎن[ ﮔﺮد آورده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ درﯾﺎھﺎ ]ﺟﻮﺷﺎن و[ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٠٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٨٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٦٨‬‬
‫ح ُ‬
‫ار‬ ‫�ذا ۡٱ� َ‬
‫َ‬
‫�ت‪٢‬‬
‫َ ۡ َ َ ُ َََ ۡ‬ ‫َ َّ ٓ َ ۡ‬
‫ٱلس َما ُء ٱنف َط َرت‪� ١‬ذا ٱلكواكِب ٱنت‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِذا‬
‫ِ‬
‫َّ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ ‪ۡ َ َّ َ َّ ٞ‬‬ ‫َ ُُۡ ُ ۡ َ ۡ‬ ‫ُ ّ ۡ‬
‫ور ُ�ع ِ�ت‪ ٤‬عل َِمت �فس ما قدمت َوأخ َرت‪] ﴾٥‬اﻻﻧﻔﻄﺎر‪.[٥-١ :‬‬ ‫ج َرت‪� ٣‬ذا ٱلقب‬ ‫ف ِ‬
‫»آﻧﮕﺎه ﮐﻪ آﺳﻤﺎن ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ ]و ﻓﺮو رﯾﺰﻧﺪ[‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ‬
‫درﯾﺎھﺎ ]ﺑﻪ ھﻢ آﻣﯿﺰﻧﺪ و[ روان ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﻗﺒﺮھﺎ زﯾﺮ و رو ﺷﻮد‪] ،‬در آن ھﻨﮕﺎم‪ [،‬ھﺮ ﮐﺲ‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ را ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﭼﻪ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ را واﭘﺲ ﻧﮫﺎده ]و ﺑﺮ ﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ[«‪.‬‬
‫َ َۡ ُ‬ ‫ت‪َ ١‬وأَذِنَ ۡ‬
‫ت ل َِر ّ� َها َو ُح َّق ۡ‬ ‫َ َّ َ ٓ ُ َ‬
‫ٱ�ش َّق ۡ‬
‫ت‪� ٢‬ذا ٱ��ض‬ ‫ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِذا ٱلسماء‬
‫َ‬ ‫َ ٰ َّ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ت‪َ ُّ ٰٓ َ ٥‬‬ ‫ت ل َِر ّ� َها َو ُح َّق ۡ‬ ‫ت‪َ ٤‬وأَذِنَ ۡ‬
‫ِيها َو َ�َ َّل ۡ‬ ‫ت‪َ ٣‬و َ� ۡل َق ۡ‬
‫ُ َّ ۡ‬
‫�� ُن إِنك �د ٌِح‬ ‫ٱ�‬
‫���ها ِ‬ ‫ِ‬
‫ت َما � َ‬ ‫مد‬
‫َ ٰ َ ّ َ َ ۡ ٗ َ ُ َٰ‬
‫إِ� ر�ِك كدحا �م�قِيهِ‪] ﴾٦‬اﻻﻧﺸﻘﺎق‪.[٦-١ :‬‬
‫»آﻧﮕﺎه ﮐﻪ آﺳﻤﺎن ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ]ﻓﺮﻣﺎن[ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﮔﻮش ﻓﺮا دھﺪ ]و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮد[؛ و‬
‫ﺳﺰاوار اﺳﺖ ]ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ[‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ زﻣﯿﻦ ﮔﺴﺘﺮده ]و ھﻤﻮار[ ﺷﻮد‪ ،‬و ھﺮ ﭼﻪ را درون‬
‫ﺧﻮد دارد‪ ،‬ﺑﯿﺮون رﯾﺰد و ﺗﮫﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﻪ ]ﻓﺮﻣﺎن[ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﮔﻮش دھﺪ ]و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮد[؛ و‬
‫ﺳﺰاوار اﺳﺖ ]ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ[‪ .‬ای اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻮ در راه ]رﺳﯿﺪن ﺑﻪ[ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺳﺨﺖ‬
‫ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﻨﯽ؛ ﭘﺲ او را ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاھﯽ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫َ َ ‪ٞ‬‬ ‫َ ٌ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ ََ‬
‫ت ٱل َواق َِعة‪ ١‬ل ۡي َس ل َِو� َعت ِ َها �ذِبَة‪ ٢‬خاف ِضة‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِذا َو�ع ِ‬
‫�ب ّٗثا‪َ ٦‬و ُ� ُ‬ ‫ٱ� َب ُال � َ ّٗسا‪ ٥‬فَ َ�نَ ۡ‬
‫ت َه َبا ٓ ٗء ُّم َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َۡ ُ‬
‫�ض َر ّٗجا‪َ ٤‬و� ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫ٌَ‬
‫نت ۡم‬ ‫ِ ِ‬‫ت‬ ‫س‬ ‫َّراف ِعة‪ ٣‬إِذا ُرج ِ‬
‫ت ٱ�‬
‫ََ ۡ َٰ ُ َۡ ۡ َ َ َ ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ََ ۡ َ ُ َۡۡ ََ َ ٓ َ ۡ َ ُ ۡ‬
‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َ ۡ َ ٰ ٗ َ َٰ َ ٗ‬
‫�مةِ ما‬ ‫أز�جا ث�ثة‪ ٧‬فأص�ب ٱلميمنةِ ما أص�ب ٱلميمنةِ‪ ٨‬وأص�ب ٱلم ٔ‬
‫َ َّ ٰ ُ َ َّ ٰ ُ َ ُ ْ َ ٰٓ َ ۡ َ ُ َ‬ ‫َ ۡ َٰ ُ ۡ ۡ‬
‫��ِك ٱل ُمق َّر�ون‪] ﴾١١‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪.[١١-١ :‬‬ ‫� َمةِ‪ ٩‬وٱل�بِقون ٱل�بِقون‪ ١٠‬أو‬ ‫ب ٱل َم َ ٔ‬ ‫أص�‬
‫»ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ واﻗﻌﮥ ﻗﯿﺎﻣﺖ رخ دھﺪ‪] ،‬ﺧﻮاھﯿﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ[ در وﻗﻮع آن دروﻏﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛‬
‫رﻓﻌﺖ ﻣﻘﺎم ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ‬ ‫ِ‬ ‫]ﮔﺮوھﯽ را[ ﺧﻮار ﻣﯽﮐﻨﺪ و ]ﮔﺮوھﯽ را[‬
‫ﻟﺮزاﻧﺪه ﺷﻮد و ﮐﻮهھﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺘﻼﺷﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ]ﺑﻪ ﺻﻮرت[ ﻏﺒﺎری ﭘﺮاﮐﻨﺪه درآﯾﻨﺪ و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ‬
‫ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮﯾﺪ‪] :‬ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺖ‪ [:‬ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان ]ھﺴﺘﻨﺪ[؛ ﭼﻪ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪاﻧﯽ ]و ﭼﻪ ﻧﯿﮑﻮ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ[! و ]ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ‪ [:‬ﺗﯿﺮهﺑﺨﺘﺎن ]ھﺴﺘﻨﺪ[؛ ﭼﻪ ﺗﯿﺮهﺑﺨﺘﺎﻧﯽ ]و ﭼﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ[! و‬
‫]ﺳﻮﻣﯿﻦ ﮔﺮوه‪ [:‬ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﮐﻪ ]در ﻧﯿﮑﯽھﺎ[ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ّ‬
‫ﻣﻘﺮﺑﺎن ]درﮔﺎه اﻟﮫﯽ[‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪١٦٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ ْ َ َّ ُ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ ْ َ َ َ َ َّ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ ْ ُ ََ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ ﻛ�ﻧﻪ‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ ﺮﺳه أن �ﻨﻈﺮ ِإﻰﻟ ﻳﻮمِ اﻟ ِﻘﻴ‬ ‫�ﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ َّ َ ٓ ُ َ َ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َّ ۡ ُ ُ ّ َ ۡ‬
‫� ﻓﻠﻴﻘﺮأ ﴿إِذا ٱلشمس كوِرت‪] ﴾١‬اﻟﺘﮑﻮﯾﺮ‪ .[١ :‬و ﴿إِذا ٱلسماء ٱنفطرت‪﴾١‬‬ ‫رأى � ٍ‬
‫ٱ�ش َّق ۡ‬ ‫ٓ‬
‫َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫‪١‬‬
‫ت‪] ﴾١‬اﻻﻧﺸﻘﺎق‪.«[١ :‬‬ ‫]اﻻﻧﻔﻄﺎر‪َ .[١ :‬و ﴿إِذا ٱلسماء‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ را ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪای ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ آن را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﻮرهھﺎی ﺗﮑﻮﯾﺮ و اﻧﻔﻄﺎر و‬
‫اﻧﺸﻘﺎق را ﺗﻼوت ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ْ َّ ۡ‬ ‫�ض َو َّ َ ُ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َّ ُ ۡ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫ح ِد‬‫ٱلس� ٰ َ�ٰت ۖ َو َ� َر ُزوا ِ�ِ ٱل َ� ٰ ِ‬ ‫� ٱ� ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوم �بدل ٱ��ض �‬
‫َ‬
‫�‬ ‫ان َو َ� ۡغ َ ٰ‬ ‫�ا�يلُ ُهم ّمِن قَ ِط َ‬
‫ر‬ ‫ِ� � ۡٱ� ۡص َفادِ‪َ َ ٤٩‬‬ ‫ِ� يَ ۡو َم�ذ ُّم َق َّر� َ‬
‫ٖ‬
‫ۡٱل َق َّهار‪َ ٤٨‬وتَ َرى ٱل ۡ ُم ۡجرم َ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ٱ� َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ٱ� � �فس ما ك َس َبت إن َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫ار‪َ�ِ ٥٠‬جز َي ُ‬ ‫ُ ُ َ‬
‫وه ُه ُم ٱ�َّ ُ‬
‫اب‪] ﴾٥١‬إﺑﺮاﻫﯿﻢ‪:‬‬ ‫��ع ٱ� ِس ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۚ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫وج‬
‫‪.[٥١-٤٨‬‬
‫»در آن روز‪] ،‬اﯾﻦ[ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﯿﻨﯽ دﯾﮕﺮ و آﺳﻤﺎنھﺎ ]ﺑﻪ آﺳﻤﺎنھﺎی دﯾﮕﺮ[ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫و ]ﻣﺮدم[ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻟﻠﻪ ﯾﮕﺎﻧﮥ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻇﺎھﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬و در آن روز ﮔﻨﺎھﮑﺎران را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻗﯿﺮ ﮔﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ و آﺗﺶ ﺻﻮرتھﺎﯾﺸﺎن را‬ ‫زﻧﺠﯿﺮھﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻪھﺎﯾﺸﺎن از ِ‬ ‫در‬
‫َ‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻟﻠﻪ ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﻪ ]ﺳﺰای[ آﻧﭽﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﯿﻔﺮ دھﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﺳﺮﯾﻊ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َۡٓ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ٱلس ّ ۡ ُ ُ‬ ‫َّ َ ٓ َ َ َ‬ ‫ََۡ َۡ‬
‫ب ك َما بَ َد�نا أ َّول‬ ‫ّ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوم �طوِي ٱلسماء كط ِ ّي ِ ِ‬
‫ج ِل ل ِلكت ِ �‬
‫ۡ ً َ َ ۡ َ ٓ َّ ُ َّ َ َ‬ ‫َ ۡ ُّ ُ‬
‫خل ٖق نعِيدهُ ۚۥ َوعدا علينا ۚ إِنا كنا �ٰعِل ِ�‪] ﴾١٠٤‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[١٠٤ :‬‬
‫»روزی ﮐﻪ آﺳﻤﺎن را ﭼﻮن ﻃﻮﻣﺎری ﻧﻮﺷﺘﻪﺷﺪه در ھﻢ ﻣﯽﭘﯿﭽﯿﻢ ]و[ ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ]ﺑﺎر[ آﻓﺮﯾﻨﺶ را آﻏﺎز ﮐﺮدﯾﻢ‪] ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ[ آن را ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮداﻧﯿﻢ‪] .‬اﯾﻦ[ وﻋﺪهای اﺳﺖ ﺑﺮ‬
‫ً‬
‫ﻋﮫﺪۀ ﻣﺎ ﮐﻪ ﻗﻄﻌﺎ اﻧﺠﺎﻣﺶ ﺧﻮاھﯿﻢ داد«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎنھﺎ دﮔﺮﮔﻮن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﺮدم ﮐﺠﺎ ھﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ﺛﻮﺑﺎن ﻏﻼم آزاد ﺷﺪه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻮدم‪ ،‬ﯾﮑﯽ از‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﮫﻮد آﻣﺪ و از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎم دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪن زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺮدم‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨٠٦‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٣٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٧٠‬‬

‫ﮐﺠﺎ ھﺴﺘﻨﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آنھﺎ در ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﭘﻞ ﺻﺮاط ھﺴﺘﻨﺪ« و در رواﯾﺖ‬
‫‪١‬‬ ‫ََ‬
‫ﻰﻠﻋ ِّ َ‬
‫اط« »ﺑﺮ ﭘﻞ ﺻﺮاط ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬ ‫الﺮﺼ ِ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫ﺷﺪت ﺣﺮارت و ﮔﺮﻣﯽ در ﻣﺤﻞ اﯾﺴﺘﺎدن و ﺳﺨﺘﯽھﺎی آن‬
‫اﻟﻠﻪ ھﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﺎﺑﺮھﻨﻪ‪ ،‬ﻟﺨﺖ و ﺧﺘﻨﻪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ در ﻧﺎﺣﯿﻪای از‬
‫ﻣﯿﺪانھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻦ آنھﺎ داوری ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﻨﺎن‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﺮق ھﻔﺘﺎد ذرع در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ﻣﯽرود‪ ،‬و از ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻧﺪازه اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن‬
‫ﻋﺮق ﺟﺎری ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺎﻣﺔ‪َ ،‬و�َ ْﻄﻮى َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ا� اﻷ ْر َض ﻳَ ْﻮ َم اﻟﻘﻴَ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪�» :‬ﻘﺒ ُﺾ َّ ُ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ‬
‫الﺴ َﻤ َ‬
‫ﺎء‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻋ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫�ﻴَﻤﻴﻨﻪ ُ� َّﻢ �ﻘﻮل‪ :‬أﻧﺎ ال َﻤﻠﻚ أ� َﻦ ُمﻠ ُ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻮك اﻷ ْر ِض؟«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬اﻟﻠﻪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ‬
‫را در ﻗﺒﻀﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آﺳﻤﺎن را ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻮﻣﺎری ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺷﺪه‪ ،‬در دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬اﻣﺮوز( ﻣﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﮐﺠﺎﯾﻨﺪ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن زﻣﯿﻦ؟«‪.‬‬
‫ْ‬
‫الﺸ ْﻤ ُﺲ ﻳَ ْﻮ َم اﻟﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‬
‫َ ُ ُ ُ ْ َ َّ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬ﺗﺪ�‬
‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ ْ َ ْ َْ َ‬
‫ِ‬ ‫�ﻦ ال ِﻤﻘﺪا ِد ﺑ ِﻦ اﻷﺳﻮ ِد س ﻗﺎل ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ َّ ُ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫ْ ْ َ ْ َ َّ َ ُ َ ْ ُ ْ َ ْ َ‬
‫ﻴﻞ‪� ... ،‬ﻴﻜﻮن اﻨﻟﺎس ﻰﻠﻋ ﻗﺪ ِر أ�ﻤﺎل ِ ِﻬﻢ ِﻲﻓ اﻟﻌﺮ ِق‪،‬‬ ‫ِﻣﻦ اﺨﻟﻠ ِﻖ ﺣﻰﺘ ﺗ�ﻮن ِﻣﻨﻬﻢ ﻛ ِﻤﻘ ِ ٍ‬
‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ار‬ ‫ﺪ‬
‫َ ُْ ْ َ ْ َ ُ ُ َ َ َْْ َ ُْ ْ َ ْ َ ُ ُ َ ُ ََْْ َ ُْ ْ َ ْ َ ُ ُ َ‬
‫ﻓ ِﻤﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﻳ�ﻮن ِإﻰﻟ ﻛﻌﺒﻴ ِﻪ‪ ،‬و ِﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﻳ�ﻮن ِإﻰﻟ رﻛﺒتﻴ ِﻪ‪ ،‬و ِﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﻳ�ﻮن ِإﻰﻟ‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ ْ ُ ُ ْ َ َ ُ ْ ً َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫‪٣‬‬
‫ا� ج ِ�ﻴَ ِﺪهِ ِإﻰﻟ ِ�ﻴ ِﻪ‪.‬‬ ‫ﺣﻘﻮ� ِﻪ‪ ،‬و ِﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﻳﻠ ِﺠﻤﻪ اﻟﻌﺮق ِإﺠﻟَﺎﻣﺎ«‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬وأﺷﺎر رﺳﻮل ِ‬
‫ﻣﻘﺪاد س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ ﻣﯿﻞ ﺑﺎ آنھﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻗﺪر‬
‫اﻋﻤﺎلﺷﺎن در ﻋﺮق ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺗﺎ ﻗﻮزک )ﮐﻌﺐ( و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺗﺎ زاﻧﻮ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺗﺎ‬
‫ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻋﺮق ﻏﺮق ﺷﺪهاﻧﺪ«‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬و رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ دھﺎﻧﺶ‬
‫اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺮق ﺑﻪ دھﺎن آنھﺎ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣١٥‬و از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٩١‬رواﯾﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺷﻤﺎره ﺣﺪﯾﺚ ‪ ٧٣٨٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺷﻤﺎره ﺣﺪﯾﺚ ‪ ٢٧٨٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٦٤‬‬
 ‫‪١٧١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در ﻣﯿﺪان ﻣﺤﺸﺮ در زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪی ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‬

‫َ َّ َّ ُّ ُ‬ ‫ِّ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﺳﺒْ َﻌ ٌﺔ ﻳُﻈﻠُّ ُﻬ ُﻢ ُ‬ ‫َ‬
‫اﷲ ِﻲﻓ ِﻇﻠ ِﻪ ﻳَ ْﻮ َم ﻻ ِﻇﻞ ِإﻻ ِﻇﻠﻪ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮة س َ� ْﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ََ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ ُ ٌ َ ْ ُ ُ ُ َ َّ‬ ‫ْ َ ُ ْ َ ُ َ َ ٌّ َ َ َ َ َ‬
‫ﷲ‬
‫ﺎﺟ ِﺪ‪ ،‬ورﺟﻼ ِن ﺤﺗﺎﺑﺎ ِﻲﻓ ا ِ‬ ‫ﷲ‪ ،‬ورﺟﻞ ﻗﻠﺒﻪ ﻣﻌﻠﻖ ِﻲﻓ الﻤﺴ ِ‬ ‫اﻹﻣﺎم اﻟﻌﺎ ِدل‪ ،‬وﺷﺎب �ﺸﺄ ِﺑ ِﻌﺒﺎد ِة ا ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫ﻤﺟﺎل‪َ � ،‬ﻘﺎل‪ :‬إ� أ َﺧﺎف اﷲ‪َ،‬‬‫َ‬ ‫ات َﻣﻨْﺼﺐ َو َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ ُ ٌ َ َ ْ ُ ْ َ ٌ ُ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫اﺟﺘﻤﻌﺎ ﻋﻠﻴ ِﻪ و�ﻔﺮﻗﺎ ﻋﻠﻴ ِﻪ‪ ،‬ورﺟﻞ د�ﺘﻪ امﺮأة ذ‬
‫َ َ ُ ٌ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ ُ ْ ُ َ ُ ُ َ َ ُ ٌ َ َ َ َ َ‬
‫اﷲ ﺧ ِﺎﻴﻟًﺎ‪،‬‬ ‫ورﺟﻞ ﺗﺼﺪق ﺑِﺼﺪﻗ ٍﺔ ﻓﺄﺧﻔﺎﻫﺎ ﺣﻰﺘ ﻻ �ﻌﻠﻢ ﻳ ِﻤﻴﻨﻪ ﻣﺎ �ﻨ ِﻔﻖ ِﺷﻤﺎﻪﻟ‪ ،‬ورﺟﻞ ذﻛﺮ‬
‫َ َ َ ْ َ َْ ُ ‪١‬‬
‫�ﻔﺎﺿﺖ �ﻴﻨﺎه«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ در روزی ﮐﻪ ھﯿﭻ ﺳﺎﯾﻪای‬
‫ﺟﺰ ﺳﺎﯾﻪی او وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ھﻔﺖ ﮔﺮوه را در زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪی ﺧﻮد ﺟﺎی ﻣﯽدھﺪ‪ :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای‬
‫ﻋﺎدل؛ ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در اﻃﺎﻋﺖ و ﺑﻨﺪﮔﯽ اﻟﻠﻪ رﺷﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ھﻤﻮاره ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ِ‬
‫دلﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ دو ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺸﻨﻮدی اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دوﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﮔﺮد ھﻢ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﯾﺎ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ زﻧﯽ زﯾﺒﺎ و‬ ‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ِ ،‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎم او را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ او ﻧﭙﺬﯾﺮد و ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ از اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ؛‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺻﺪﻗﻪ دھﺪ ﮐﻪ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﻧﺪاﻧﺪ ﮐﻪ دﺳﺖ‬
‫راﺳﺘﺶ ﭼﻪ ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽدھﺪ؛ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ اﻟﻠﻪ را ﯾﺎد ﮐﻨﺪ و از ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ اﺷﮏ‬
‫ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ ُ ُ ُ ُّ ْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َُ َ‬ ‫َ ْ ُ ََْ ْ َ َ‬
‫ئ ِﻲﻓ ِﻇﻞ َﺻﺪﻗ ِﺘ ِﻪ‬
‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻞﻛ ام ِﺮ ٍ‬
‫�ﻦ �ﻘﺒﺔ �ﻦ ﺎﻋ ِم ٍﺮ س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َّ ُ ْ َ َ َ ْ َ‬
‫ﺣﻰﺘ �ﻔﺼﻞ �� اﻨﻟَّ ِ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺎس«‪.‬‬
‫ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ھﺮ ﻓﺮد‬
‫در ﺳﺎﯾﻪ ﺻﺪﻗﻪاش اﺳﺖ؛ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم داوری ﺷﻮد«‪.‬‬
‫آﻣﺪن اﻟﻠﻪ ﺑﺮای داوری و ﻗﻀﺎوت‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﮑﺒﺮ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ و ﺷﮑﻮه در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای داوری ﺑﯿﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ و زﻣﯿﻦ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﻮرش ﻣﻨﻮر ﻣﯽﮔﺮدد و از ﺑﺰرﮔﯽ و ﺷﮑﻮه و ﻋﻈﻤﺖ اﻟﻠﻪ ھﻤﻪی‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٦٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٣١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٣٣٣‬و اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٣١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٧٢‬‬
‫َ ۡ َ ُ ّٗ‬ ‫ٓ‬ ‫ۡ َ ُ َ ّٗ َ ّٗ‬ ‫َ َّ ٓ َ ُ َّ‬
‫ت ٱ��ض د�ا د�ا‪َ ٢١‬و َجا َء َر ُّ�ك َوٱل َملك َصفا‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ۖ �﴿ :‬إِذا دك ِ‬
‫َ َ َّ َ َ ۡ َ َ َ َ َّ ُ ۡ َ ٰ ُ َ َ َّ ٰ َ ُ ّ‬
‫ٱ� ِۡك َر ٰ‬ ‫َص ّٗفا‪َ ٢٢‬وجا ْ ٓ‬
‫ي َء يَ ۡو َ‬
‫ى‪] ﴾٢٣‬اﻟﻔﺠﺮ‪.[٢٣-٢١ :‬‬ ‫ٱ���ن و�� �‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ك‬ ‫ذ‬‫ت‬ ‫�‬ ‫ذ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫م‬‫و‬‫ي‬ ‫م‬
‫ۚ‬ ‫ن‬‫ه‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ِۢ‬ ‫ذ‬‫ِ‬ ‫�‬‫م‬ ‫ِ‬
‫»ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ]ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ[؛ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ ﺳﺨﺖ در ھﻢ ﮐﻮﺑﯿﺪه‬
‫ﺷﻮد ]و ھﻤﻮار ﮔﺮدد[ و ﭘﺮوردﮔﺎرت ]ﺑﺮای دادرﺳﯽ[ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ]ﻧﯿﺰ[ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺻﻒدرﺻﻒ‬
‫]ﺑﺎﯾﺴﺘﻨﺪ[ و در آن روز ﺟﮫﻨﻢ آورده ﺷﻮد ]درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ھﻔﺘﺎد ھﺰار اﻓﺴﺎر دارد‪ ،‬و ھﻤﺮاه ھﺮ اﻓﺴﺎر‬
‫َ‬
‫ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آن را ﻣﯽ ِﮐﺸﻨﺪ[‪ ،‬در آن روز‪ ،‬اﻧﺴﺎن ]ﮐﺎﻓﺮ[ ﭘﻨﺪ ﻣﯽﮔﯿﺮد ]و ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ[؛ و ]اﻣﺎ[ اﯾﻦ ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﭼﻪ ﺳﻮدی ﺑﺮاﯾﺶ دارد؟«‪.‬‬
‫َۡ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َۡ َ ‪ٞ‬‬ ‫ُّ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫ت ٱ��ض‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإِذا نفِخ ِ� ٱلصورِ �فخة َ�ٰحِدة‪َ ١٣‬و�ِل ِ‬
‫ٱلس َما ٓ ُء فَ ِ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫ۡ َُ‬ ‫ََ‬ ‫َٗ َ َ‬ ‫َ ۡ ُ َ َّ َ َ َّ ٗ‬
‫� يَ ۡو َم� ِ ٖذ‬ ‫ت َّ‬ ‫ت ٱل َواق ِعة‪َ ١٥‬وٱ�شق ِ‬ ‫ٱ� َبال ف ُدكتا دكة َ�ٰحِدة‪َ � ١٤‬ي ۡوم� ِ ٖذ َو�ع ِ‬ ‫و ِ‬
‫َ‬
‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫ٓ‬ ‫ك َ َ ٰٓ‬
‫� أ ۡر َجا� ِ َها ۚ َو َ� ۡح ِمل ع ۡرش َر ّ�ِك ف ۡو� ُه ۡم يَ ۡو َم� ِ ٖذ ث َ� ٰن َِية‪ ١٧‬يَ ۡو َم� ِ ٖذ‬
‫َ َۡ َ ُ‬ ‫‪ٞ‬‬
‫َواه َِية‪ ١٦‬وٱلمل‬
‫ُ َ ‪ٞ‬‬ ‫�َٰ‬‫ُ ۡ َ ُ َ َ َۡ‬
‫� مِن� ۡم خا� َِية‪] ﴾١٨‬اﻟﺤﺎﻗﺔ‪.[١٨-١٣ :‬‬ ‫�عرضون �‬
‫»آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر در ﺻﻮر دﻣﯿﺪه ﺷﻮد‪ ،‬و زﻣﯿﻦ و ﮐﻮهھﺎ از ﺟﺎ ﮐﻨﺪه ﺷﺪه و ﯾﮑﺒﺎره‬
‫]ﻋﻈﯿﻢ[ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪد و آﺳﻤﺎن‬ ‫ِ‬ ‫درھﻢﮐﻮﺑﯿﺪه ]و ﻣﺘﻼﺷﯽ[ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در آن روز‪ ،‬واﻗﻌﮥ‬
‫ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و در آن روز‪ ،‬ﺳﺴﺖ ﻣﯽﮔﺮدد ]و ﻓﺮو ﻣﯽرﯾﺰد[‪ .‬و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ ﮐﻨﺎرهھﺎی آن ]=‬
‫ﺳﺮ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ‬ ‫آﺳﻤﺎن[ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ؛ و آن روز‪ ،‬ھﺸﺖ ]ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﻋﺮش ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﺮ ِ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در آن روز‪ ،‬ﺷﻤﺎ ]ھﻤﮕﯽ ﺑﺮای ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه اﻟﻠﻪ[ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ‬
‫از ]ﮐﺎرھﺎی[ ﺷﻤﺎ ﭘﻨﮫﺎن ﻧﺨﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ُ َ َ َّ َّ َ ْ ُ َ‬
‫ﺎس ﻳَﺼ َﻌﻘﻮن ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫و� ﻰﻠﻋ مﻮﻰﺳ ﻓ ِﺈن اﻨﻟ‬ ‫�‬
‫َ‬
‫ﺨﺗ ِّ ُ‬ ‫ﻻ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬
‫َ‬
‫ﺎل‬
‫َ‬
‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ا َ َّن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ ْ َ َ ُ ُ َ َّ َ َ ْ ُ ُ َ َ ُ َ َ ٌ َ َ ْ‬
‫ﺎﻃﺶ ﺟﺎ ِﻧﺐ اﻟﻌﺮ ِش‪ ،‬ﻓﻼ أد ِري‬ ‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ ﻓﺄﺻﻌﻖ ﻣﻌﻬﻢ ﻓﺄ�ﻮن أول ﻣﻦ ﻳ ِﻔﻴﻖ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا مﻮﻰﺳ ﺑ ِ‬
‫َّ ُ ‪١‬‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َّ ْ َ ْ‬
‫اﺳتﺜ َ� ا�«‪.‬‬ ‫أ�ﺎن ِ�ﻴﻤﻦ ﺻ ِﻌﻖ ﻓﺄﻓﺎق �ﺒ ِ�‪ ،‬أو ﺎﻛن ِمﻤ ِﻦ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮا ﺑﺮ ﻣﻮﺳﯽ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻧﺪھﯿﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ھﻤﻪ ﻣﺮدم روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﯿﮫﻮش ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه آنھﺎ ﺑﯿﮫﻮش ﻣﯽﺷﻮم‪ .‬و‬
‫اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ھﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻮش ﻣﯽآﯾﻢ و ﻣﻮﺳﯽ را ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﮔﻮﺷﻪ ﻋﺮش را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﮐﻪ او از ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﮫﻮش ﺷﺪه و ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﻪ ھﻮش‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﯾﺎ از ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ او را اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤١١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٧٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪١٧٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻗﻀﺎوت و داوری‬
‫در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺣﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺷﺪت ﺳﺨﺘﯽ ﮐﻪ در آن ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺧﻮاریﺷﺎن ﺑﻪ اوج ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬
‫ﻣﯿﻞ و رﻏﺒﺖ دارﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻦ آنھﺎ ﻗﻀﺎوت و داوری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﯾﺴﺘﺎدنﺷﺎن ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ و ﺳﺨﺘﯽﺷﺎن ﺷﺪت ﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﯽروﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮای آنھﺎ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ ھﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﺑﯿﻦ‬
‫آنھﺎ ﻗﻀﺎوت و داوری ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َُ َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�﴿ :‬ذا يَ ۡو ُم � يَن ِطقون‪َ ٣٥‬و� يُؤذن ل ُه ۡم � َي ۡع َتذ ُِرون‪َ ٣٦‬و ۡ�ل‬
‫َ َ َ ُ َ ‪ٞ‬‬
‫ِ�‪ ٣٨‬فإِن �ن ل� ۡم كيۡد‬
‫َ‬ ‫� ۡم َو ۡٱ�َ َّول َ‬
‫َ َ ۡ َٰ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َ‬
‫�‪ٰ� ٣٧‬ذا يَ ۡو ُم ٱلف ۡص ِل� �ع�‬
‫ََۡ ُّۡ َ‬
‫ك ّ ِذ� َ‬
‫يوم� ِ ٖذ ل ِلم ِ‬
‫ون‪] ﴾٣٩‬اﻟﻤﺮﺳﻼت‪.[٣٩-٣٥ :‬‬
‫َ ُ‬
‫فكِيد ِ‬
‫»اﯾﻦ ]ھﻤﺎن[ روزی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ آنھﺎ اﺟﺎزه داده ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺗﺎ‬
‫ﻋﺬرﺧﻮاھﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در آن روز‪ ،‬وای ﺑﺮ ﺗﮑﺬﯾﺐﮐﻨﻨﺪﮔﺎن! اﯾﻦ ]ھﻤﺎن[ روز ﺟﺪاﯾﯽ ]و داوری[ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺷﻤﺎ و ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را ﮔﺮد آوردهاﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ]ﺣﯿﻠﻪ و[ ﻧﯿﺮﻧﮕﯽ دارﯾﺪ‪ ،‬آن را در ﺣﻖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺤﻢ‪ ،‬ﻓ ُﺮﻓ َﻊ إﻴﻟْﻪ اﺬﻟ َراع‪ ،‬ﻓﺄ�ﻠ ُﻪ ‪َ -‬و�ﻧَ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗﺎل‪» :‬أ َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ا� ج ِﺑﻠ ٍ‬ ‫ﻲﺗ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬
‫اك؟ َ�ْﻤ ُﻊَ‬ ‫ون ل َﻢ َذ َ‬ ‫ََْ َ َ َْ َْ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ُ ُ ِ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ً ُ َّ َ َ َ‬
‫ﺎس ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ‪ ،‬ﻫﻞ ﺗﺪر ِ‬ ‫�ﻌ ِﺠﺒﻪ ‪� -‬ﻨﻬﺲ ِﻣﻨﻬﺎ �ﻬﺴﺔ‪� ،‬ﻢ ﻗﺎل‪ :‬أﻧﺎ ﺳﻴﺪ اﻨﻟَّ ِ‬
‫ََُْ ُ ُ ُ َ َ ُ َ ُْ‬ ‫�ﻦ ﻲﻓ َﺻﻌﻴﺪ َواﺣﺪ‪ ،‬ﻓَيُ ْﺴﻤ ُﻌ ُﻬ ُﻢ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬
‫ﺮﺼ‪َ ،‬وﺗﺪﻧﻮ‬ ‫اﺪﻟ ِاﻲﻋ‪ ،‬و�ﻨﻔﺬﻫﻢ اﺒﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ ِ ٍ‬ ‫اﻵﺧ ِﺮ ِ‬ ‫ا� اﻨﻟَّﺎس‪ ،‬اﻷ َّو ِﻟ� َو ِ‬
‫ﻮل اﻨﻟَّ ُ‬ ‫َّ ْ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ َّ َ َ ْ َ ِّ َ ْ َ ْ َ َ ُ ُ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﺎس‬ ‫الﺸﻤﺲ ِﻣﻨﻬﻢ‪� ،‬ﺒﻠﻎ اﻨﻟﺎس ِﻣﻦ اﻟﻐﻢ واﻟﻜﺮ ِب ﻣﺎ ﻻ ﻳ ِﻄﻴﻘﻮن‪ ،‬وﻻ �ﺘ ِﻤﻠﻮن‪� .‬ﻴﻘ‬
‫ُ َ ُ ُ‬ ‫ْ َ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ََ َ ْ ُ َ‬ ‫ََ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َ�ﻌ ُﻀ ُﻬ ْﻢ ِ َﺒﻟﻌ ٍﺾ‪ :‬أﻻ ﺗ َﺮ ْون َﻣﺎ ﻗﺪ ﺑَﻠﻐ� ْﻢ؟ أﻻ �ﻨﻈ ُﺮون َﻣ ْﻦ �َﺸﻔ ُﻊ ﻟ� ْﻢ ِإﻰﻟ َر ِّ�� ْﻢ؟ �ﻴَﻘﻮل‬
‫ﻚ َّ ُ‬ ‫َ ََ َ‬ ‫َ َْ ُ ْ َ َ َ َُْ َ َ َ َ َُ ُ َ َْ َ َُ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ ْ‬
‫ا�‬ ‫ﺮﺸ‪ ،‬ﺧﻠﻘ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎس َ�ﻌ ُﻀ ُﻬ ْﻢ ِ َﺒﻟﻌ ٍﺾ‪ :‬ﻋﻠﻴ�ﻢ ِﺑﺂدم‪� ،‬ﻴﺄﺗﻮن آدم‪� ،‬ﻴﻘﻮلﻮن‪ :‬أﻧﺖ أﺑﻮ اﻟب‬ ‫اﻨﻟ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬
‫الﻤﻼﺋِ�ﺔ ﻓ َﺴ َﺠ ُﺪوا لﻚ‪ ،‬اﺷﻔ ْﻊ ﻨﻟَﺎ ِإﻰﻟ َر ِّ�ﻚ‪ ،‬أﻻ ﺗ َﺮى َﻣﺎ‬ ‫ﻴﻚ ﻣ ْﻦ ُروﺣﻪ‪َ ،‬وأ َم َﺮ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ�ﻴَ ِﺪ ِه‪َ ،‬و�ﻔﺦ ِ�‬
‫ﺐ اﻴﻟَ ْﻮ َم َﻏ َﻀﺒًﺎ ل َ ْﻢ َ� ْﻐ َﻀ ْ‬ ‫آد ُم‪ :‬إ َّن َر ِّ� ﻗَ ْﺪ َﻏﻀ َ‬ ‫ََ ََ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َُ ْ َ‬ ‫َْ‬
‫ﺐ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ُﻦ ِ�ﻴ ِﻪ؟ أﻻ ﺗﺮى ﻣﺎ ﻗﺪ ﺑﻠﻐﻨﺎ؟ �ﻴﻘﻮل لﻬﻢ‬
‫َْ‬ ‫ُ َْ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ُ َّ ُ َ ْ َ‬
‫ﺠ َﺮ ِة � َﻌ َﺼﻴْﺘُﻪ‪� ،‬ﻔ ِﻲﺴ‪� ،‬ﻔ ِﻲﺴ‪،‬‬ ‫ﺐ َ�ﻌﺪ ُه ِﻣﺜﻠﻪ‪َ ،‬و ِ�ﻧﻪ ﻗﺪ � َﻬ ِﺎ� َﻋ ِﻦ الﺸ‬ ‫�ﺒﻠﻪ ِﻣﺜﻠﻪ‪ ،‬وﻟﻦ �ﻐﻀ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ﻮح! أﻧ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ﻮن‪ :‬ﻳَﺎ ﻧُ ُ‬ ‫ُ‬
‫َ ُ َ ُ ً َُ َ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫اذ َﻫﺒُﻮا إ َﻰﻟ َ� ْ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬
‫الﺮ ُﺳ ِﻞ‬ ‫ﺖ أ َّول ُّ‬ ‫ﻮح‪� ،‬ﻴﺄﺗﻮن ﻧﻮﺣﺎ‪� ،‬ﻴﻘﻮل‬ ‫�ي‪ ،‬اذﻫﺒُﻮا إِﻰﻟ ﻧ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪،‬‬‫ﻲﺴ‬ ‫ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫�‬
‫َ َ ْ َ َّ َ َّ ُ َ ْ ً َ ُ ً ْ َ ْ َ َ َ َ ِّ َ َ َ َ َ َ َ َ ُْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َْ‬
‫ِإﻰﻟ أﻫ ِﻞ اﻷر ِض‪ ،‬وﻗﺪ ﺳﻤﺎك ا� �ﺒﺪا ﺷﻜﻮرا‪ ،‬اﺷﻔﻊ ﻨﻟﺎ ِإﻰﻟ ر�ﻚ‪ ،‬أﻻ ﺗﺮى ِإﻰﻟ ﻣﺎ �ﻦ ِ�ﻴ ِﻪ؟‬
‫َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ ُ ْ ُ ٌ َّ َ ِّ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ً َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ُ‬
‫ﺐ �ﺒْﻠﻪ‬ ‫أﻻ ﺗﺮى ﻣﺎ ﻗﺪ ﺑﻠﻐﻨﺎ؟ �ﻴﻘﻮل لﻬﻢ ﻧﻮح‪ِ :‬إن ر� ﻗﺪ ﻏ ِﻀﺐ اﻴﻟﻮم ﻏﻀﺒﺎ لﻢ �ﻐﻀ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٧٤‬‬
‫َْ‬
‫ﺖ ِﻲﻟ دﻋ َﻮة د َﻋ ْﻮ� َﻬﺎ َﻰﻠﻋ ﻗ ْﻮ ِ�‪� ،‬ﻔ ِﻲﺴ‪� ،‬ﻔ ِﻲﺴ‪،‬‬
‫َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ ٌ َ ُ‬ ‫ﺐ َ� ْﻌ َﺪ ُه ﻣﺜْﻠَ ُﻪ‪َ ،‬و�ﻧَّ ُﻪ ﻗَ ْﺪ َﺎﻛﻧَ ْ‬ ‫ﻣﺜْﻠَ ُﻪ‪َ ،‬وﻟَ ْﻦ َ� ْﻐ َﻀ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ ُ َ َْ‬ ‫ْ َ ُ َ َْ‬ ‫َْ‬
‫�ي‪ ،‬اذﻫﺒﻮا ِإﻰﻟ ِإﺑﺮا ِﻫﻴﻢ‪� ،‬ﻴﺄﺗﻮن ِإﺑﺮا ِﻫﻴﻢ‪� ،‬ﻴﻘﻮلﻮن‪ :‬ﻳﺎ ِإﺑﺮا ِﻫﻴﻢ! أﻧﺖ‬ ‫�ﻔ ِﻲﺴ‪ ،‬اذﻫﺒﻮا ِإﻰﻟ � َ ِ‬
‫َ ُ ُ َّ ِّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُّ َّ َ ُ ُ‬
‫ا� َوﺧ ِﻠﻴﻠﻪ ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﻷ ْر ِض‪ ،‬اﺷﻔ ْﻊ ﻨﻟَﺎ ِإﻰﻟ َر ِّ�ﻚ‪ ،‬أﻻ ﺗ َﺮى َﻣﺎ � ُﻦ ِ�ﻴ ِﻪ؟ �ﻴَﻘﻮل‪ِ :‬إن َر�‬ ‫ﻧ ِﻲﺒ ِ‬
‫َ‬
‫ﺐ َ� ْﻌ َﺪ ُه ﻣﺜْﻠ ُﻪ‪َ ،‬و�� ﻗَ ْﺪ ﻛ َﺬﺑ ْ ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ﺐ َ�ﺒْﻠ ُﻪ ﻣﺜْﻠ ُﻪ‪َ ،‬وﻟ ْﻦ َ� ْﻐ َﻀ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺐ اﻴﻟَ ْﻮ َم ﻏ َﻀﺒًﺎ ل ْﻢ َ� ْﻐ َﻀ ْ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻗَ ْﺪ َﻏﻀ َ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َُْ َ‬ ‫َْ‬ ‫َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬
‫ﻳﺚ ‪� -‬ﻔ ِﻲﺴ‪� ،‬ﻔ ِﻲﺴ‪� ،‬ﻔ ِﻲﺴ‪ ،‬اذﻫﺒﻮا إِﻰﻟ‬ ‫ﺎت ‪ -‬ﻓﺬﻛ َﺮﻫﻦ أﺑﻮ ﺣﻴﺎن ِﻲﻓ اﺤﻟ َ ِﺪ ِ‬ ‫ﺛﻼث ﻛ ِﺬﺑ ٍ‬
‫ﻚ َّ ُ‬ ‫ْ َ ُ َ ُ َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ُ َ َ ُ َ َ ْ َ َ ُ ُ َّ َ َّ َ َ‬ ‫َ� ْ‬
‫ا�‬ ‫ا�‪ ،‬ﻓﻀﻠ‬ ‫�ي‪ ،‬اذﻫﺒﻮا ِإﻰﻟ مﻮﻰﺳ‪� ،‬ﻴﺄﺗﻮن مﻮﻰﺳ‪� ،‬ﻴﻘﻮلﻮن‪ :‬ﻳﺎ مﻮﻰﺳ! أﻧﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ُ َّ ِّ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ ََ َ‬ ‫ْ َ َ َ‬ ‫ََ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ‬
‫ﺮﺸ‪ ،‬اﺷﻔ ْﻊ ﻨﻟَﺎ إِﻰﻟ َر ِّ�ﻚ‪ ،‬أﻻ ﺗ َﺮى َﻣﺎ � ُﻦ ِ�ﻴ ِﻪ؟ �ﻴَﻘﻮل‪ :‬إِن َر� ﻗﺪ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟب‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺎﺘﻟ ِﻪ و�ِ�‬ ‫ﺑِ ِﺮﺳ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺐ َ� ْﻌ َﺪ ُه ﻣﺜﻠ ُﻪ‪َ ،‬و�� ﻗﺪ �ﺘَﻠ ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺐ �ﺒْﻠ ُﻪ ﻣﺜﻠ ُﻪ‪َ ،‬وﻟ ْﻦ �ﻐ َﻀ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺐ اﻴﻟَ ْﻮ َم ﻏ َﻀﺒًﺎ ل ْﻢ �ﻐ َﻀ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َﻏﻀ َ‬
‫ﺖ �ﻔ ًﺴﺎ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َُْ َ‬ ‫َ‬ ‫َُْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َُْ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َْ‬ ‫َْ ُ َ ْ َْ َ َْ‬
‫�ي‪ ،‬اذﻫﺒﻮا ِإﻰﻟ ِﻋيﻰﺴ‪� ،‬ﻴﺄﺗﻮن‬ ‫ﻲﺴ‪� ،‬ﻔ ِﻲﺴ‪ ،‬اذﻫﺒﻮا ِإﻰﻟ َ� ِ‬ ‫لﻢ أومﺮ ِﺑﻘﺘ ِﻠﻬﺎ‪� ،‬ﻔ ِﻲﺴ‪� ،‬ﻔ ِ‬
‫َّ‬
‫وح ﻣﻨْ ُﻪ‪َ ،‬و� ْﻤ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺎﻫﺎ إﻰﻟ َم ْﺮ َ� َﻢ َو ُر ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َّ َ َ ُ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََُ ُ َ َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ا� و�ِﻤﺘﻪ أﻟﻘ ِ‬ ‫ِﻋيﻰﺴ‪� ،‬ﻴﻘﻮلﻮن‪ :‬ﻳﺎ ِﻋيﻰﺴ! أﻧﺖ رﺳﻮل ِ‬
‫يﻰﺴ‪ :‬إ َّن َر ِّ� ﻗَ ْﺪ َﻏﻀ َ‬ ‫َ‬ ‫ََُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ َ ِّ َ َ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬
‫ﺐ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻋ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﻘ‬ ‫ﻴ‬ ‫�‬ ‫؟‬ ‫ﻪ‬ ‫اﻨﻟَّﺎس ِﻲﻓ الﻤﻬ ِﺪ‪ ،‬اﺷﻔﻊ ﻨﻟﺎ ِإﻰﻟ ر�ﻚ‪ ،‬أﻻ ﺗﺮى ﻣﺎ � ِ ِ‬
‫ﻴ‬ ‫�‬ ‫ﻦ‬
‫َْ‬ ‫ََْ َ َ ً َْ َ ْ َ ْ ََُْ َُْ ََ ْ َ ْ َ َ ْ َ َُْ َ ْ ُ َْ َْ‬
‫ﺐ َ�ﻌﺪ ُه ِﻣﺜﻠﻪ‪َ ،‬ول ْﻢ ﻳَﺬﻛ ْﺮ ذ�ﺒًﺎ‪� ،‬ﻔ ِﻲﺴ‪� ،‬ﻔ ِﻲﺴ‪،‬‬ ‫اﻴﻟﻮم ﻏﻀﺒﺎ لﻢ �ﻐﻀﺐ �ﺒﻠﻪ ِﻣﺜﻠﻪ‪ ،‬وﻟﻦ �ﻐﻀ‬
‫َ‬
‫ﻮن‪ :‬ﻳَﺎ ُ�َ َّﻤ ُﺪ! أﻧ ْ َ‬ ‫ُ‬
‫َ َ َ ُ َ ُ َ َّ ً َ َ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َُ‬ ‫َْ‬ ‫اذ َﻫﺒُﻮا إ َﻰﻟ َ� ْ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬
‫ﺖ‬ ‫�ي‪ ،‬اذﻫﺒُﻮا إِﻰﻟ � َّﻤ ٍﺪ ج‪ ،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻴﺄﺗﻮن �ﻤﺪا‪� ،‬ﻴﻘﻮل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻔ ِﻲﺴ‪،‬‬
‫َ‬ ‫ْ َ َ َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َْ َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َْ ُ َ َ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫َ ُ ُ َّ‬
‫ا�‪َ ،‬وﺧﺎ� ُﻢ اﻷﻧ ِبﻴَﺎءِ‪َ ،‬وﻗﺪ ﻏ ِﻔ َﺮ لﻚ َﻣﺎ �ﻘﺪ َم ِﻣ ْﻦ ذﻧ ِﺒﻚ َو َﻣﺎ ﺗﺄﺧ َﺮ‪ ،‬اﺷﻔ ْﻊ ﻨﻟَﺎ ِإﻰﻟ َر ِّ�ﻚ‪،‬‬ ‫رﺳﻮل ِ‬
‫ﻲﻠﻋ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ا� َ َ َّ‬ ‫اﻟﻌ ْﺮش‪ ،‬ﻓَﺄَﺧ ُّﺮ َﺳﺎﺟ ًﺪا ل َﺮ ِّ� ُ� َّﻢ َ� ْﻔﺘَ ُﺢ َّ ُ‬ ‫ﺖ َ‬ ‫أَ َﻻ ﺗَ َﺮى َﻣﺎ َ�ْ ُﻦ �ﻴﻪ؟ ﻓَﺄَ�ْ َﻄﻠ ُﻖ ﻓَﺂﻲﺗ َﺤﺗْ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ْ ً ْ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ َ ْ ُ َّ ُ َ َ ُ َ َّ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬
‫ار� ْﻊ َرأ َﺳﻚ‪،‬‬ ‫�ﺎ ِﻣ ِﺪهِ‪َ ،‬و ُﺣ ْﺴ ِﻦ اﺜﻟﻨﺎ ِء ﻋﻠﻴ ِﻪ ﺷيﺌﺎ‪ ،‬لﻢ �ﻔﺘﺤﻪ ﻰﻠﻋ أﺣ ٍﺪ �ﺒ ِ�‪� ،‬ﻢ �ﻘﺎل‪ :‬ﻳﺎ �ﻤﺪ!‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ََُ ُ‬ ‫ْ ُ ْ ْ ْ َ ُ َ َّ َ َ َ ْ‬
‫َﺳﻞ �ﻌ َﻄﻪ َواﺷﻔ ْﻊ �ﺸﻔ ْﻊ ‪،‬ﻓﺄ ْر� ُﻊ َرأ ِﻲﺳ ‪،‬ﻓﺄﻗﻮل‪ :‬ﻳَﺎ َر ِّب! أ َّﻣ ِﻲﺘ ‪،‬ﻳَﺎ َر ِّب! أ َّﻣ ِﻲﺘ ‪،‬ﻳَﺎ َر ِّب! أ َّﻣ ِﻲﺘ‪،‬‬
‫اب اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪،‬‬
‫َّ‬ ‫اﻷ ْ� َﻤﻦ ِﻣ ْﻦ أَﺑ ْ َ‬
‫ﻮ‬
‫َ‬
‫ﺎب‬ ‫ﺎب َﻋﻠَﻴْ ِﻪ‪ِ ،‬ﻣ َﻦ َ‬
‫اﺒﻟ‬ ‫ﻚ َﻣ ْﻦ َﻻ ﺣ َﺴ َ‬ ‫َ َ ُ ُ َ ُ َ َّ ُ َ ْ ْ ْ ُ َّ َ‬
‫�ﻴﻘﻮل‪ :‬ﻳﺎ �ﻤﺪ! أد ِﺧﻞ ِﻣﻦ أﻣ ِﺘ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻚ ﻣ َﻦ اﻷﺑ ْ َﻮاب‪َّ �ُ ،‬ﻢ ﻗَﺎل‪َ :‬واﺬﻟي َ� ْﻔﻲﺴ �ﻴَﺪه إ َّن َﻣﺎ َ� ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َُ ْ ُ ََ‬
‫�‬ ‫ِ ِ ِِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎس ِ�ﻴﻤﺎ ِﺳ َﻮى ذل ِ ِ‬ ‫ﺮﺷ� ُء اﻨﻟَّ ِ‬ ‫وﻫﻢ‬
‫‪١‬‬ ‫� َﻣﻜﺔ َو ُ� ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫� َﻣﻜﺔ َو ِﻤﺣْ َ�‪َ ،‬و� َﻤﺎ َ� ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ا� ْ� ﻣ ْﻦ َم َﺼﺎر�ﻊ اﺠﻟَﻨَّﺔ‪ ،‬ﻛ َﻤﺎ َ� ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ْ َ َ‬
‫ﺮﺼى«‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ال ِﻤﺮﺼ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫دﺳﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی را آوردﻧﺪ و او ﮐﻪ دﺳﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﮔﺎزی زد و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﺳﺮور و آﻗﺎی ﻣﺮدم در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ھﺴﺘﻢ؛ آﯾﺎ ﻋﻠﺘﺶ را ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟ اﻟﻠﻪ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ‬
‫و آﺧﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎنھﺎ را در ﯾﮏ ﻣﯿﺪان‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺻﺪا ﺑﻪ ھﻤﻪی آنھﺎ‬
‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧١٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪١٧٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻣﯽرﺳﺪ و ﭼﺸﻢ‪ ،‬ھﻤﻪی آنھﺎ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻧﺪازهای‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ و ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎب و ﺗﺤﻤﻞ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدھﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﺸﻘﺘﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪهاﯾﺪ؟ آﯾﺎ ﮐﺴﯽ را ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن‬
‫ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ؟ آن ﮔﺎه ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻧﺰد ﭘﺪرﺗﺎن آدم‬
‫ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺰد آدم ﻣﯽروﻧﺪ و ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ای آدم! ﺗﻮ اﺑﻮاﻟﺒﺸﺮ ھﺴﺘﯽ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺗﻮ را ﺑﺎ‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻠﻖ ﮐﺮد و از روﺣﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬در ﺗﻮ دﻣﯿﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺳﺘﻮر داد‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺳﺠﺪه ﮐﻨﻨﺪ و آنھﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮای ﺗﻮ ﺳﺠﺪه ﮐﺮدﻧﺪ؛ آﯾﺎ ﺑﺮای ﻣﺎ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ؟ آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺣﺎل و روزی دارﯾﻢ و ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﺸﻘﺘﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎر‬
‫ﺷﺪهاﯾﻢ؟ آدم ÷ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺮوز‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭼﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ‪،‬‬
‫ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﭘﺲ از اﯾﻦ ھﻢ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫او ﻣﺮا از ﺧﻮردن ﻣﯿﻮهی ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ؛ اﻣﺎ ﻣﻦ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﺮدم‪ -‬و از آن ﺧﻮردم؛ از‬
‫اﯾﻦ رو‪ -‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪.‬‬
‫ﻧﺰد ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﻧﻮح ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ آنھﺎ ﻧﺰد ﻧﻮح ÷ ﻣﯽروﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ای‬
‫ﻣﺮﺳﻞ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺳﺎﮐﻨﺎن زﻣﯿﻦ ھﺴﺘﯽ و اﻟﻠﻪ ﺗﻮ را ﺑﻨﺪهی‬ ‫ﻧﻮح! ﺗﻮ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ َ‬
‫ِ‬
‫ﺳﭙﺎسﮔﺰار ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺣﺎﻟﯽ دارﯾﻢ؟ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮای ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﮐﻦ‪ .‬ﻧﻮح ÷ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺮوز ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭼﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ھﺮﮔﺰ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﺸﺪه و ﭘﺲ از اﯾﻦ ھﻢ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ اﯾﻦ‬
‫دﻋﺎ را در ﺳﺎﺑﻘﻪی ﺧﻮد دارم ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﺎﺑﻮدی ﻗﻮم ﺧﻮﯾﺶ دﻋﺎ ﮐﺮدم و اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ .‬ﻧﺰد ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﻧﺰد‬

‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ آنھﺎ ﻧﺰد اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ ﻣﯽروﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ای اﺑﺮاھﯿﻢ! ﺗﻮ ﭘﯿ ِ‬
‫ﺎﻣﺒﺮ‬
‫دوﺳﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهاش در ﻣﯿﺎن اھﻞ زﻣﯿﻦ ھﺴﺘﯽ و اﯾﻨﮏ ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺣﺎل و‬‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ و‬
‫روزی دارﯾﻢ؛ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮای ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻦ‪ .‬اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺮوز‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭼﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﺸﺪه و ﭘﺲ از‬
‫اﯾﻦ ھﻢ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﻪ دروغ ﮔﻔﺘﻪام ‪-‬اﺑﻮﺣﯿﺎن در‬
‫رواﯾﺘﺶ آن ﺳﻪ دروغ اﺑﺮاھﯿﻢ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ -‬و اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ .‬ﻧﺰد ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﻣﻮﺳﯽ ﺑﺮوﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آنھﺎ ﻧﺰد ﻣﻮﺳﯽ ÷ ﻣﯽروﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ای ﻣﻮﺳﯽ! ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدهی اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﺗﻮ را ﺑﺎ رﺳﺎﻟﺖ و ﮐﻼ ِم ﺧﻮد‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ھﻢﺻﺤﺒﺘﯽ ﺧﻮﯾﺶ‪ -‬ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم ﺑﺮﺗﺮی داده‬
‫ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٧٦‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺣﺎل و روزی دارﯾﻢ؛ آﯾﺎ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮای ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ؟ ﻣﻮﺳﯽ ÷ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺮوز ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭼﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ‪،‬‬
‫ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﺸﺪه و ﭘﺲ از اﯾﻦ ھﻢ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ‪،‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﮐﺸﺘﻢ ﮐﻪ دﺳﺘﻮرش را ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ .‬ﻧﺰد ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﻋﯿﺴﯽ ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ آنھﺎ‬
‫ﻧﺰد ﻋﯿﺴﯽ ÷ ﻣﯽروﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ای ﻋﯿﺴﯽ! ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدهی اﻟﻠﻪ و ﮐﻠﻤﻪی اوﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮﯾﻢ اﻟﻘﺎ ﮐﺮد و ﻧﯿﺰ روﺣﯽ از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﯽ‪ -‬ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ÷ در ﻣﺮﯾﻢ دﻣﯿﺪ‪-‬؛ و‬
‫در ﮐﻮدﮐﯽ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﮐﻪ در ﮔﮫﻮاره ﺑﻮدی‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﯽ‪ .‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺣﺎل و‬
‫روزی دارﯾﻢ؛ آﯾﺎ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮای ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ؟ ﻋﯿﺴﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺮوز‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭼﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﺸﺪه و ﭘﺲ از‬
‫اﯾﻦ ھﻢ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﯿﺴﯽ اﮔﺮﭼﻪ ﮔﻨﺎھﯽ ذﮐﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎرم‪ .‬ﻧﺰد ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ ج ﺑﺮوﯾﺪ؛ ﭘﺲ ﻣﺮدم ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ ج‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدم ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ای ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهی اﻟﻠﻪ و ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ھﺴﺘﯽ و اﻟﻠﻪ ﮔﻨﺎھﺎن اول و آﺧﺮت را ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ؛‬
‫ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮای ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻦ‪ .‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺣﺎل و روزی دارﯾﻢ؟ آن ﮔﺎه‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ راه ﻣﯽاﻓﺘﻢ و زﯾﺮ ﻋﺮش ﻣﯽروم و ﺑﺮای ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻣﯽاﻓﺘﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻟﻠﻪ‬
‫دروازهھﺎی ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎﯾﺶ را ﺑﻪ روی ﻣﻦ ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺑﺮای ھﯿﭻ‬
‫ﮐﺲ ﻧﮕﺸﻮده اﺳﺖ‪ .‬آن ﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ای ﻣﺤﻤﺪ! ﺳﺮت را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻦ و‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را ﻣﺴﺄﻟﺖ ﻧﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ داده ﻣﯽﺷﻮد و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻦ ﮐﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﺳﺮم را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻣﺘﻢ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻣﺘﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻣﺘﻢ‪ .‬آن ﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ای ﻣﺤﻤﺪ! آن دﺳﺘﻪ از اﻣﺘﺖ را ﮐﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬از دروازهی راﺳﺖ درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ درون ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺒﺮ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ آنھﺎ‬
‫در ﺳﺎﯾﺮ دروازهھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم ﺷﺮﯾﮑﻨﺪ‪ -‬و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺳﺎﯾﺮ دروازهھﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫وارد ﺑﮫﺸﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .«-‬ﺳﭙﺲ اﻓﺰود‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪی‬
‫َ‬
‫ﺣﻤﯿﺮ‬ ‫ھﺮ دو ﻟﻨﮕﻪ از ﻟﻨﮕﻪھﺎی درھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﻓﺎﺻﻠﻪی ﺑﯿﻦ ﻣﮑﻪ و‬
‫)ﻣﻨﻄﻘﻪای در ﻗﺴﻤﺖ ﻏﺮﺑﯽ ﺻﻨﻌﺎی ﯾﻤﻦ( ﯾﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﮑﻪ و ُﺑﺼﺮی )ﺷﮫﺮی در ﺷﺎم( اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪١٧٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ َ ُ ْ َ َ َ ُ َ َّ َ ْ َ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻫﻞ‬ ‫ا�! ﻫﻞ ﻧﺮى ر�ﻨﺎ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َﺳﻌﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬
‫َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ً ُ ْ َ َ َ َ َ َّ ُ ْ َ ُ َ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ َ َّ‬ ‫ُ َ ُ َ‬
‫ﺎرون ِﻲﻓ رؤ� ِﺔ الﺸﻤ ِﺲ واﻟﻘﻤ ِﺮ‪ِ ،‬إذا ﺎﻛﻧﺖ ﺻﺤﻮا؟ ﻗﻠﻨﺎ‪ :‬ﻻ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓ ِﺈﻧ�ﻢ ﻻ ﺗﻀﺎرون ِﻲﻓ‬ ‫ﺗﻀ‬
‫َ ْ َ ْ ُ ُّ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ َُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُ َ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ﺎرون ِﻲﻓ ُرؤ َ� ِﺘ ِﻬ َﻤﺎ‪َّ � ،‬ﻢ ﻗﺎل‪� :‬ﻨﺎ ِدي ُﻣﻨﺎ ٍد‪ِ :‬ﻴﻟﺬﻫﺐ ﻞﻛ ﻗﻮمٍ إِﻰﻟ‬ ‫ُرؤ َ� ِﺔ َر ِّ�� ْﻢ ﻳَ ْﻮ َﻣﺌِ ٍﺬ‪ِ ،‬إﻻ ﻛﻤﺎ ﺗﻀ‬
‫َ َ‬ ‫ْ ََ ْ َ ُ َ َْ‬ ‫َ َ ُ َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ َّ‬
‫ﺎن َﻣ َﻊ أ ْوﺛﺎﻧِ ِﻬ ْﻢ‪،‬‬ ‫ﻴﺒ ِﻬﻢ‪ ،‬وأﺻﺤﺎب اﻷوﺛ ِ‬ ‫ﻴﺐ ﻣﻊ ﺻ ِﻠ ِ‬
‫َ َ َ‬
‫ﻣﺎ ﺎﻛﻧﻮا �ﻌﺒﺪون‪� ،‬ﻴﺬﻫﺐ أﺻﺤﺎب الﺼ ِﻠ ِ‬
‫َ ُ َّ َ ٌ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ُ ِّ َ َ َ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ َّ َ ْ َ ٍّ َ ْ َ‬
‫ﺮﺒات ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﺎﺟ ٍﺮ‪ ،‬و�‬ ‫وأﺻﺤﺎب ﻞﻛ آلِﻬ ٍﺔ ﻣﻊ آلِﻬ ِﺘ ِﻬﻢ‪ ،‬ﺣﻰﺘ �ﺒﻰﻘ ﻣﻦ ﺎﻛن �ﻌﺒﺪ ا� ِﻣﻦ ﺑﺮ أو ﻓ ِ‬
‫َ َ ُ‬ ‫ُْ َْ‬ ‫ُ َّ ُ ْ َ َ َ َّ َ ُ ْ َ ُ َ َ َّ َ َ َ ٌ َ َ ُ ْ‬ ‫أَ ْﻫﻞ الﻜﺘَ‬
‫اب‪� ،‬ﻴُﻘﺎل لِﻠﻴَ ُﻬﻮ ِد‪َ :‬ﻣﺎ ﻛﻨﺘُ ْﻢ �ﻌﺒُ ُﺪون؟ ﻗﺎلﻮا‪:‬‬ ‫ﺎب‪� ،‬ﻢ ﻳﺆ� ِﺠﺑﻬﻨﻢ �ﻌﺮض ﻛ��ﻬﺎ ﺮﺳ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫ُ َّ َ ْ ُ ُ ُ َ ْ َ ْ َ َّ َ ُ َ ُ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َّ َ َ ٌ َ َ َ َ ٌ َ َ ُ ُ َ َ ُ‬
‫ﺎﺣﺒﺔ وﻻ وﺪﻟ‪� ،‬ﻤﺎ ﺗ ِﺮ�ﺪون؟ ﻗﺎلﻮا‪:‬‬ ‫�ﺻ ِ‬ ‫ا�‪� ،‬ﻴﻘﺎل‪ :‬ﻛﺬ�ﺘﻢ‪ ،‬لﻢ ﻳ�ﻦ ِ ِ‬ ‫ﻛﻨﺎ �ﻌﺒﺪ ﻋﺰ�ﺮ ا�ﻦ ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ﻮن ﻲﻓ َﺟ َﻬﻨَّ َﻢ‪َّ � ،‬ﻢ �ﻘﺎل لﻠﻨَّ َﺼ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ َ ْ َ ْ ََ ََُ‬
‫ﺎرى‪َ :‬ﻣﺎ ﻛﻨﺘُ ْﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻄ‬ ‫ﺎ�‬ ‫ﺴ‬ ‫ت‬ ‫ﻴ‬ ‫�‬ ‫ﻮا‪،‬‬ ‫اﺮﺷ ُ‬
‫�‬ ‫َ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫ﻧ ِﺮ�ﺪ أن �ﺴ ِﻘﻴﻨﺎ‪� ،‬ﻴ‬
‫َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُ َّ َ ْ ُ ُ َ َ ْ َ َّ َ ُ َ ُ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َّ َ َ ٌ َ َ َ ٌَ‬
‫ﺎﺣﺒﺔ‪ ،‬وﻻ وﺪﻟ‪،‬‬ ‫�ﺻ ِ‬ ‫ا�‪� ،‬ﻴﻘﺎل‪ :‬ﻛﺬ�ﺘﻢ‪ ،‬لﻢ ﻳ�ﻦ ِ ِ‬ ‫�ﻌﺒﺪون؟ ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﻛﻨﺎ �ﻌﺒﺪ الﻤ ِﺴﻴﺢ ا�ﻦ ِ‬
‫ﺟ َﻬﻨ َﻢ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ �ﺒْﻰﻘ َﻣ ْﻦ‬
‫َ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫اﺮﺷ ُ�ﻮا‪� ،‬ﻴَت َﺴﺎ� ُﻄﻮن ِﻲﻓ‬ ‫�ﺪ أَ ْن � َ ْﺴﻘﻴَﻨَﺎ‪�َ ،‬ﻴُ َﻘﺎل‪َ ْ :‬‬
‫ُ‬ ‫ون؟ ﻗَﺎلُﻮا‪ :‬ﻧُﺮ ُ‬ ‫ََ ُ ُ َ‬
‫�ﻤﺎ ﺗ ِﺮ�ﺪ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ﺐ اﻨﻟَّ ُ‬ ‫َ‬
‫� ْﻢ َوﻗ ْﺪ ذ َﻫ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ ْ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َﺎﻛ َن َ� ْﻌﺒُ ُﺪ َّ َ‬
‫ﺎس؟ �ﻴَﻘﻮلﻮن‪:‬‬ ‫ا� ِﻣ ْﻦ ﺑَ ٍّﺮ أ ْو ﻓﺎ ِﺟ ٍﺮ‪� ،‬ﻴُﻘﺎل لﻬﻢ‪ :‬ﻣﺎ � ِبﺴ‬
‫َ ُ‬ ‫ُ ُّ َ‬ ‫َْ‬ ‫ْ َ َّ َ ْ َ ُ َ ً ُ َ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ َّ َ‬
‫ﻴﻟﻠ َﺤ ْﻖ ﻞﻛ ﻗ ْﻮمٍ ِﺑ َﻤﺎ ﺎﻛﻧﻮا‬ ‫ﻓﺎر�ﻨﺎﻫﻢ َو� ُﻦ أﺣ َﻮج ِﻣﻨﺎ ِإﻴﻟْ ِﻪ اﻴﻟَﻮم‪َ ،‬و ِ�ﻧﺎ ﺳ ِﻤﻌﻨﺎ ﻣﻨﺎ ِدﻳﺎ �ﻨﺎ ِدي‪ِ :‬‬
‫ُ َ َ ْ ُ َ َّ َ َ ْ ُ َ َ َ‬ ‫ْ‬
‫ﻴﻬﺎ أ َّول‬ ‫� ﺻﻮرﺗِ ِﻪ اﻟ ِﻲﺘ رأوه ِ�‬ ‫�‬ ‫ة‬ ‫ﻮر‬ ‫ﺻ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ون‪َ ،‬و� َّ� َﻤﺎ ﻧَنْﺘَﻈ ُﺮ َر َّ�ﻨَﺎ‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪�َ :‬ﻴَﺄ�ﻴﻬ ُﻢ اﺠﻟَﺒَّ ُ‬
‫ﺎر‬
‫َُُْ َ‬
‫�ﻌﺒﺪ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ ُ ُ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ ُ ْ َ ُ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﺎء‪� ،‬ﻴَﻘﻮل‪ :‬ﻫﻞ ﺑَيﻨ� ْﻢ‬ ‫ﺖ َر ُّ�ﻨﺎ‪ ،‬ﻓﻼ ﻳُ�ﻠ ُﻤﻪ إِﻻ اﻷﻧ ِبﻴ‬ ‫َم َّﺮ ٍة‪� ،‬ﻴَﻘﻮل‪ :‬أﻧﺎ ر��ﻢ‪� ،‬ﻴﻘﻮلﻮن‪ :‬أﻧ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ُّ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َ ٌ َ ْ ُ َ ُ َ َ ُ ُ َ َّ ُ َ ْ ُ َ‬
‫الﺴﺎق‪� ،‬ﻴَﻜ ِﺸﻒ � ْﻦ َﺳﺎﻗِ ِﻪ‪ ،‬ﻓيَ ْﺴ ُﺠ ُﺪ ُﻪﻟ ﻞﻛ ُمﺆ ِﻣ ٍﻦ‪َ ،‬و َ�ﺒْﻰﻘ َﻣ ْﻦ‬ ‫و�يﻨﻪ آﻳﺔ �ﻌ ِﺮﻓﻮﻧﻪ؟ �ﻴﻘﻮلﻮن‪:‬‬
‫َ َ َ ْ ُ ُ َّ َ ً َ ُ ْ َ ً َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ ُ ُ َ ْ ُ ُ َ َ ً َ ً ُ َّ ُ ْ َ‬
‫اﺣﺪا‪� ،‬ﻢ ﻳﺆ�‬ ‫� ِر�ﺎء وﺳﻤﻌﺔ‪� ،‬ﻴﺬﻫﺐ ﻛﻴﻤﺎ �ﺴﺠﺪ‪� ،‬ﻴﻌﻮد ﻇﻬﺮه ﻃﺒﻘﺎ و ِ‬ ‫ﺎﻛن �ﺴﺠﺪ ِ ِ‬
‫ْ َ ْ َ ُ ْ َ ُ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َّ َ ُ ْ َ َ َ ُ َ َّ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ ٌ َ َّ ٌ‬
‫ا�‪ ،‬وﻣﺎ اﺠﻟﺮﺴ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻣﺪﺣﻀﺔ م ِﺰﻟﺔ‪،‬‬ ‫ﺮﺴ ‪� ،‬ﻴﺠﻌﻞ �� ﻇﻬﺮي ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬ﻗﻠﻨﺎ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِﺑﺎﺠﻟ ِ‬
‫ُ َ َ َ ُ َ َ َ َ ٌ ُ َ َْ َ ٌ ََ َ ْ َ ٌ ُ َ َْ ُ َ ُ ُ َ ْ ُ َ ُ َ‬ ‫َ َْ َ َ‬
‫ﺎء‪ ،‬ﺗ�ﻮن ِﺑﻨﺠ ٍﺪ‪� ،‬ﻘﺎل ُﻪﻟ‪:‬‬ ‫ﺎﻃﻴﻒ‪ ،‬و� ِﻴﻟﺐ وﺣﺴﻜﺔ ﻣﻔﻠﻄﺤﺔ‪ ،‬لﻬﺎ ﺷﻮﻛﺔ �ﻘﻴﻔ‬ ‫ﻋﻠﻴ ِﻪ ﺧﻄ ِ‬
‫ﺎج‬
‫ََ‬ ‫َ ْ َ ِّ َ‬ ‫ﺮﺒق‪َ ،‬و َ� ِّلﺮ�ﺢ‪َ ،‬و َ�ﺄَ َ‬ ‫الﻤ ْﺆﻣ ُﻦ َﻋﻠَﻴْ َﻬﺎ َﺎﻛﻟ َّﻄ ْﺮف‪َ ،‬و َ�ﻟ ْ َ ْ‬ ‫ان‪ُ ،‬‬ ‫َّ ْ َ ُ‬
‫الﺮﺎﻛ ِب‪� ،‬ﻨ ٍ‬ ‫�ﺪ اﺨﻟﻴ ِﻞ و‬ ‫ﺎو ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الﺴﻌﺪ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺟ َﻬﻨَّ َﻢ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ َ� ُﻤ َّﺮ آﺧ ُﺮ ُﻫ ْﻢ � ُ ْﺴ َﺤ ُ‬ ‫وس ﻲﻓ ﻧَﺎر َ‬ ‫وش َو َﻣﻜ ُﺪ ٌ‬‫ْ‬ ‫ُ َ َّ ٌ َ َ َ ْ ُ ٌ‬
‫ﺐ َﺳﺤﺒًﺎ‪َ � ،‬ﻤﺎ أ�ﺘُ ْﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎج �ﺪ‬ ‫مﺴﻠﻢ‪ ،‬وﻧ ٍ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎر‪َ ،‬و ِ�ذا َرأ ْوا �� ُﻬ ْﻢ ﻗﺪ �َ ْﻮا‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫الﻤﺆﻣﻦ ﻳَ ْﻮ َﻣﺌﺬ لﻠ َﺠﺒَّ‬ ‫ْ‬ ‫� ﻟ� ْﻢ ﻣ َﻦ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ﺑﺄَ َﺷ َّﺪ ﻲﻟ ُﻣﻨَﺎﺷﺪة ﻲﻓ اﺤﻟ َ ِّﻖ ﻗﺪ ﺗبَ َّ َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ ْ َ ُ ُ َ َ َّ َ ْ َ ُ َ َ ُ ُ َ ُّ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ‬
‫ِﻲﻓ ِإﺧﻮاﻧِ ِﻬﻢ‪� ،‬ﻘﻮلﻮن‪ :‬ر�ﻨﺎ ِإﺧﻮا�ﻨﺎ‪ ،‬ﺎﻛﻧﻮا ﻳﺼﻠﻮن ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬و�ﺼﻮمﻮن ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬و�ﻌﻤﻠﻮن ﻣﻌﻨﺎ‪،‬‬
‫ﻮه‪َ ،‬و ُ�َ ِّﺮ ُم َّ ُ‬ ‫ﺧﺮ ُﺟ ُ‬ ‫ْ َ ََ ْ‬ ‫َْ َ َ‬ ‫َ َ ُ ُ َّ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ‬
‫ا�‬ ‫ِ‬ ‫ﺄ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺎن‬‫ٍ‬ ‫ﻳﻤ‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬‫ِ‬ ‫ﺎر‬
‫ٍ‬ ‫ﻳﻨ‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫ﺜ‬ ‫ﻣ‬‫ِ‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺒ‬
‫ِ‬ ‫�ﻴﻘﻮل ا� �ﻌﺎﻰﻟ‪ :‬اذﻫﺒﻮا �ﻤﻦ وﺟﺪ�ﻢ ِﻲﻓ ﻗﻠ‬
‫َ َْ‬ ‫َ َ َ َْ‬ ‫َّ َ ََ‬ ‫َ‬
‫ﻮ� ُﻬ ْﻢ َو َ� ْﻌ ُﻀ ُﻬ ْﻢ ﻗَ ْﺪ ﺎﻏ َ‬ ‫ُ َ َ ُ ْ َ َ َّ َ َ ْ ُ َ‬
‫ﺎف ﺳﺎ�ﻴ ِﻪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﻧ‬ ‫أ‬ ‫ﻰﻟ‬ ‫�‬
‫ِ ِ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻰﻟ‬ ‫إ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺎر‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ﺎر‪� ،‬ﻴﺄﺗ‬ ‫ﺻﻮرﻫﻢ ﻰﻠﻋ اﻨﻟ ِ‬
‫َ‬ ‫َْ َ ْ‬ ‫َ ُ ْ ُ َ َ ْ َ َ ُ ُ َّ َ ُ ُ َ َ َ ُ ُ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ‬
‫ﺎر‬
‫�ﻴﺨ ِﺮﺟﻮن ﻣﻦ ﻋﺮﻓﻮا ‪�،‬ﻢ �ﻌﻮدون �ﻴﻘﻮل‪ :‬اذﻫﺒﻮا �ﻤﻦ وﺟﺪ�ﻢ ِﻲﻓ ﻗﻠ ِﺒ ِﻪ ِﻣﺜﻘﺎل ﻧِﺼ ِﻒ ِدﻳﻨ ٍ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٧٨‬‬
‫َْ َ‬ ‫َْ‬ ‫ُْ‬ ‫ُ ُ َ ُ َ َ ُ ُ َْ َ‬ ‫َ‬ ‫ََ ْ ُ ُ َ ْ‬
‫ﻮه‪� ،‬ﻴُﺨ ِﺮ ُﺟﻮن َﻣ ْﻦ َﻋ َﺮﻓﻮا‪َّ � ،‬ﻢ � ُﻌﻮدون �ﻴَﻘﻮل‪ :‬اذﻫﺒُﻮا � َﻤ ْﻦ َو َﺟﺪ� ْﻢ ِﻲﻓ ﻗﻠ ِﺒ ِﻪ ِﻣﺜﻘﺎل‬ ‫ﻓﺄﺧ ِﺮﺟ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َّ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ْ‬
‫ﻮه‪� ،‬ﻴُﺨ ِﺮ ُﺟﻮن َﻣ ْﻦ َﻋ َﺮﻓﻮا«‪.‬‬ ‫ﺎن ﻓﺄﺧ ِﺮﺟ‬ ‫ذر ٍة ِﻣﻦ ِإﻳﻤ ٍ‬
‫ًَ َ ْ َ‬ ‫ْ َ ُ‬ ‫َْ َ َ‬
‫ا� ﻻ �ﻈ ِﻠ ُﻢ ِﻣﺜﻘﺎل ذ َّر ٍة َو ِ�ن ﺗﻚ َﺣ َﺴﻨﺔ‪ ،‬ﻓيَﺸﻔ ُﻊ‬
‫َّ َ َ َ ْ‬ ‫َ ْ َ ُ ِّ ُ َ ْ‬
‫ﻴﺪ‪ :‬ﻓ ِﺈن ل ْﻢ ﺗ َﺼﺪﻗﻮا ﻓﺎﻗ َﺮ ُءوا‪:‬‬ ‫َ َ َُ َ‬
‫ﻗﺎل أﺑﻮ ﺳ ِﻌ ٍ‬
‫ﺎﻋﻲﺘ‪�َ ،‬ﻴَ ْﻘﺒ ُﺾ َ�ﺒْ َﻀ ًﺔ ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬ ‫ﺖ َﺷ َﻔ َ‬
‫ﺎر‪ :‬ﺑَﻘﻴَ ْ‬ ‫ﻮل اﺠﻟَﺒَّ ُ‬ ‫َّ ُّ َ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﺎر‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ ِبﻴﻮن والﻤﻼﺋِ�ﺔ والﻤﺆ ِﻣﻨﻮن‪� ،‬ﻴﻘ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َُ ْ ُ ََْ ً َْ ْ‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎء اﺤﻟَﻴَﺎ ِة‪� ،‬ﻴَنﺒُﺘُﻮن ِﻲﻓ‬ ‫اﻣﺘُ ِﺤ ُﺸﻮا‪�َ ،‬ﻴُﻠْ َﻘ ْﻮ َن ﻲﻓ َ� َﻬﺮ ﺑﺄﻓ َﻮاهِ اﺠﻟَﻨَّ ِﺔ‪َ � ،‬ﻘﺎل ُﻪﻟ َﻣ ُ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫�ﻴﺨ ِﺮج أﻗﻮاﻣﺎ ﻗﺪ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ َ َ َ َ‬ ‫َْ َ ُُْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َ َ َْ َ َ َُْ ُ‬
‫ﺐ‬ ‫ﺐ الﺼﺨﺮ ِة‪ ،‬و ِ�ﻰﻟ ﺟﺎﻧِ ِ‬ ‫ﻴﻞ الﺴﻴ ِﻞ ‪ -‬ﻗﺪ رأ�ﺘﻤﻮﻫﺎ إِﻰﻟ ﺟﺎﻧِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻤﺣ‬
‫ﺤﻟﺒﺔ ِﻲﻓ ِ‬ ‫ﺣﺎ�ﺘﻴ ِﻪ‪ ،‬ﻛﻤﺎ ﺗنﺒﺖ ا ِ‬
‫َ َ ْ َ ِّ ِّ َ َ َ َ‬ ‫َْ َ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َّ‬ ‫َّ‬
‫ﺮﻀ‪َ ،‬و َﻣﺎ ﺎﻛن ِﻣﻨ َﻬﺎ إِﻰﻟ اﻟﻈﻞ ﺎﻛن أ ْ�ﻴَﺾ ‪-‬‬ ‫ﺧ َ َ‬ ‫الﺸ َﺠ َﺮ ِة‪َ � ،‬ﻤﺎ ﺎﻛن إِﻰﻟ الﺸ ْﻤ ِﺲ ِﻣﻨﻬﺎ ﺎﻛن أ‬
‫َّ‬ ‫َ ُ َ َ ُ َ ْ ُ ُ َ َّ َ َ ُ ُ َ ْ ُ‬ ‫ُّ ْ ُ َ ْ ُ‬ ‫َ َ َ َّ‬ ‫َ ْ‬
‫ﻴﻢ‪� ،‬ﻴَﺪﺧﻠﻮن اﺠﻟَﻨﺔ‪� ،‬ﻴَﻘﻮل أﻫﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪:‬‬ ‫�ﻴَﺨ ُﺮ ُﺟﻮن ﻛ�� ُﻬ ُﻢ الﻠﺆل ُﺆ‪� ،‬ﻴُﺠ َﻌﻞ ِﻲﻓ ِرﻗ ِﺎﺑ ِﻬﻢ اﺨﻟﻮا ِ�‬
‫َ ُ َ ُ َ َ ُ َّ ْ َ َ ْ َ َ ُ ُ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ َ ْ َ َّ ُ ُ َ َ ُ َ َ ُ‬
‫ﻮه‪� ،‬ﻴُﻘﺎل ل ُﻬ ْﻢ‪ :‬ﻟ� ْﻢ‬ ‫� ﻗﺪم‬ ‫� �ﻤ ٍﻞ ﻋ ِﻤﻠﻮه‪ ،‬وﻻ ﺧ ٍ‬ ‫ﻫﺆﻻَ ِء �ﺘﻘﺎء الﺮﻤﺣ ِﻦ‪ ،‬أدﺧﻠﻬﻢ اﺠﻟﻨﺔ ِﺑﻐ ِ‬
‫َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ َ َ ُ ‪١‬‬
‫ﻣﺎ رأ�ﺘﻢ و ِﻣﺜﻠﻪ ﻣﻌﻪ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻋﺮض ﮐﺮدﯾﻢ‪ :‬ای‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ از دﯾﺪن‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آﺳﻤﺎن ﺻﺎف و ﺑﯽاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﮏ دارﯾﺪ )ازدﺣﺎم و ﻣﺸﮑﻠﯽ‬
‫دارﯾﺪ(؟ ﺟﻮاب دادﯾﻢ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ در آن روز )روز ﻗﯿﺎﻣﺖ( ﺑﺪون ﺷﮏ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ و در دﯾﺪن آن‬
‫ازدﺣﺎم و آزار و ﺷﮏ ﻧﺪارﯾﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﻨﺎدی ﻧﺪا ﻣﯽدھﺪ‪ :‬ھﺮ‬
‫ﮔﺮوھﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی آﻧﭽﻪ در دﻧﯿﺎ ﻋﺒﺎدت ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽرود؛ ﭘﺲ ﯾﺎران ﺻﻠﯿﺐ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﺻﻠﯿﺐﺷﺎن و ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﺎدھﺎ و ﺑﺖھﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﻤﺎدھﺎ و ﺑﺖھﺎﯾﺸﺎن ﻣﯽروﻧﺪ و‬
‫ھﺮﮐﺴﯽ‪ ،‬ھﺮ ﻣﻌﺒﻮدی را ﻋﺒﺎدت ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎن را دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ از‬
‫ﻣﺘﻘﯿﺎن و ﻋﺎﺻﯿﺎن ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻧﯿﺰ ﺑﻘﺎﯾﺎﯾﯽ از اھﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ؛‬
‫ﺳﭙﺲ ﺟﮫﻨﻢ ﮐﻪ ھﻤﭽﻮن ﺳﺮاب اﺳﺖ‪ ،‬آورده ﻣﯽﺷﻮد )آﻣﺎده ﻣﯽﺷﻮد( و ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫)در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد( و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﯾﮫﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ را ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ؟ ﺟﻮاب ﻣﯽدھﻨﺪ‪ :‬ﻋﺰﯾﺮ ﭘﺴﺮ اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬دروغ‬
‫ﮔﻔﺘﯿﺪ )اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺮدﯾﺪ(‪] ،‬زﯾﺮا[ اﻟﻠﻪ ﻧﻪ ھﻤﺴﺮی دارد و ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪی‪] ،‬ﺑﻪ آنھﺎ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ [:‬ﺣﺎل ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ؟ ﺟﻮاب ﻣﯽدھﻨﺪ‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاھﯿﻢ ﻣﺎ را آب ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﯽ )آب‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٤٣٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪١٧٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻣﯽﺧﻮاھﯿﻢ(‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﻨﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ؟ ﺟﻮاب ﻣﯽدھﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﯿﺢ ﭘﺴﺮ اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬دروغ ﮔﻔﺘﯿﺪ )اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺮدﯾﺪ(‪] ،‬زﯾﺮا[ اﻟﻠﻪ ﻧﻪ ھﻤﺴﺮی دارد و ﻧﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪی‪] .‬ﺑﻪ آنھﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ [:‬ﺣﺎل ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ؟ ﺟﻮاب ﻣﯽدھﻨﺪ‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاھﯿﻢ ﻣﺎ‬
‫را آب ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﯽ )آب ﻣﯽﺧﻮاھﯿﻢ(‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﻨﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از‬
‫اﯾﻦ دو ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﺘﻘﯿﺎن و ﻋﺎﺻﯿﺎﻧﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ آنھﺎ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﻣﺎﻧﻊ رﻓﺘﻦ ﺷﻤﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ھﻤﻪی ﻣﺮدم رﻓﺘﻨﺪ )ﻣﻨﺘﻈﺮ‬
‫ﭼﻪ ھﺴﺘﯿﺪ(؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺶﺗﺮ از اﻣﺮوز ﺑﻪ آنھﺎ ﻧﯿﺎز داﺷﺘﯿﻢ ]در زﻧﺪﮔﯽ‬
‫دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻟﻠﻪ[ از اﯾﺸﺎن ﺟﺪا ﺷﺪﯾﻢ و اﮐﻨﻮن دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﻧﺪاﯾﯽ‬
‫ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮ ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻪ آن ﮐﻪ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﺮده اﺳﺖ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮد و ﻓﻘﻂ‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ھﺴﺘﯿﻢ؛ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺟﺒﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻏﯿﺮ از ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎر اول آن را دﯾﺪه و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آنھﺎ ﻇﺎھﺮ ﻣﯽﺷﻮد )ﻧﺰد آنھﺎ ﻣﯽآﯾﺪ( و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﻣﻦ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ھﺴﺘﯽ و در آن روز ﮐﺴﯽ‬
‫ﺟﺰ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان † ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ و اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻋﻼﻣﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻪای ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ‬
‫و او وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎ آن او را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺳﺎق‪ .‬آنﮔﺎه اﻟﻠﻪ ﺳﺎﻗﺶ را ﻣﺘﺠﻠﯽ‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد و ھﻤﻪ اﯾﻤﺎن داران ﺑﻪ ﺣﺎل ﺳﺠﺪه در ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬و آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫رﯾﺎ ﺳﺠﺪه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺠﺪه ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ ﭘﺸﺘﺸﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﯾﮏﭘﺎرﭼﻪ در ﻣﯽآﯾﺪ )و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﮐﺮدن ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد( آنﮔﺎه ﭘﻠﯽ را )ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﭘﻞ ﺻﺮاط اﺳﺖ( ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬و در وﺳﻂ دوزخ ﻗﺮارش ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﯿﺪﯾﻢ‪ :‬ای‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ اﯾﻦ ﭘﻞ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬راھﯽ اﺳﺖ ﻟﻐﺰان و ﻏﯿﺮ ﻣﺤﮑﻢ و ﺑﺮ آن ﭼﻨﮕﺎلھﺎ و‬
‫ﻗﻼبھﺎ و ﺧﺎرھﺎی ﺑﺰرگ ﭘﮫﻦ و ﮐﺠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد را ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺜﺎل ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺎرھﺎﯾﯽ‬
‫در ﻧﺠﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺳﻌﺪان ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل و وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ھﻨﮕﺎم‬
‫ﻋﺒﻮر ﺑﺮ ﭘﻞ ﺻﺮاط ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮوھﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻠﮏ زدن و ﮔﺮوھﯽ ﭼﻮن ﺑﺮق و ﮔﺮوھﯽ‬
‫ﭼﻮن ﺑﺎد و ﮔﺮوھﯽ ﭼﻮن اﺳﺒﺎن راھﻮار و ﮔﺮوھﯽ ﭼﻮن ﺷﺘﺮان ﺗﯿﺰرو از روی ﭘﻞ‬
‫ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوھﯽ ﺳﺎﻟﻢ ﻧﺠﺎت ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و ﮔﺮوھﯽ زﺧﻤﯽ ﻧﺠﺎت ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و ﮔﺮوھﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫در آﺗﺶ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ؛ اﯾﻦ ﮐﺎر اداﻣﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﻓﺮدی ﮐﻪ ﻧﺠﺎت ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺮ روی ﭘﻞ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺠﺎت ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و اﺻﺮار و درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻤﺎ از‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮ دادن ﺣﻖ ﺧﻮدﺗﺎن ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺘﺎن روﺷﻦ و ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‪ ،‬از اﺻﺮار و درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٨٠‬‬

‫از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﺒﺎر در آن روز‪ ،‬ﺑﯿﺶﺗﺮ و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﺧﻮد ﻧﺠﺎت‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻘﯿﻪی ﺑﺮادرانﺷﺎن در آﺗﺶ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ‪] ،‬ﻣﺼﺮاﻧﻪ از اﻟﻠﻪ ﻧﺠﺎت آنھﺎ را‬
‫ﻣﯽﻃﻠﺒﻨﺪ و[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﺮادرانﻣﺎن! آنھﺎ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎ روزه‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎ اﻋﻤﺎل ﺧﯿﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮوﯾﺪ و ھﺮﮐﺲ را ﮐﻪ در‬
‫ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ وزن ﯾﮏ ﺳﮑﻪ اﯾﻤﺎن ﯾﺎﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺻﻮرتھﺎﯾﺸﺎن را ﺑﺮ آﺗﺶ ﺣﺮام‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺰد آنھﺎ ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ ﺗﺎ ﭘﺎھﺎﯾﺸﺎن و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺗﺎ‬
‫ﻧﺼﻒ ﺳﺎقھﺎﯾﺸﺎن در آﺗﺶ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ و ﭘﻨﮫﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ھﺮﮐﺲ را ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮوﯾﺪ و ھﺮﮐﺲ را ﮐﻪ در ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫وزن ﻧﺼﻒ ﯾﮏ ﺳﮑﻪ )ﮐﻢﺗﺮ از ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺖ( ﯾﺎﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎورﯾﺪ؛ ]ﻣﯽ روﻧﺪ و[ ھﺮﮐﺲ‬
‫را ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮوﯾﺪ و ھﺮﮐﺲ را ﮐﻪ‬
‫ذرهای اﯾﻤﺎن در ﻗﻠﺒﺶ ﯾﺎﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ]ﻣﯽ روﻧﺪ و[ ھﺮﮐﺲ را ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎور ﻧﺪارﯾﺪ )اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﯾﺪ( اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪:‬‬
‫َ ُ َ َٗ َ ۡ‬ ‫َۡ َ َ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ‬
‫ح َسنة يُ�ٰعِف َها﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪ » [٤٠ :‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬ ‫ٱ� � َ�ظل ُِم مِثقال ذ َّر�ٖ� �ن تك‬ ‫﴿إِن‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ذرهای ]ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ[ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﮐﺎر ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را دو ﭼﻨﺪان ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﻟﻠﻪ ﺟﺒﺎر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﺧﻮدم ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ؛ آﻧﮕﺎه اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ]ﺑﺪون ھﯿﭻ ﺷﻔﺎﻋﺘﯽ و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺎ ﻓﻀﻞ و ﮐﺮم ﺧﻮد[ از‬
‫آﺗﺶ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد و ﮔﺮوھﯽ را ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﺳﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ و آنھﺎ را در رودی‬
‫ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ ﮐﻪ در دھﺎﻧﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﻗﺮار دارد و ﺑﻪ آن آب ﺣﯿﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و آنھﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺷﺴﺘﻦﺷﺎن ﺑﺎ آب ﺣﯿﺎت ﺟﺎن ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻮن آن داﻧﻪای ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ ﺳﯿﻼب‬
‫ﻣﯽروﯾﺪ؛ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ داﻧﻪ را دﯾﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت زﯾﺮ ﺻﺨﺮهای ﯾﺎ ﮐﻨﺎر درﺧﺘﯽ‬
‫ﻣﯽاﯾﺴﺘﺪ و در آﻧﺠﺎ رﺷﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻗﺴﻤﺘﯽ از داﻧﻪ ﮐﻪ روﺑﻪ روی ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺰ و‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دﯾﮕﺮ آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه از آن )آب( ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ھﻤﭽﻮن ﻣﺮوارﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﮔﺮدن ﺑﻨﺪھﺎﯾﯽ از ]ﻃﻼ و ‪ [ ...‬آراﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ داﺧﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻨﺎن آزادﺷﺪﮔﺎن اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﻨﺪ )ﺑﺎ‬
‫ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ از آﺗﺶ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ( اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺎری اﻧﺠﺎم داده‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺑﺪون اﻧﺠﺎم ﮐﺎری ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی ﺑﮫﺸﺖ رﻓﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ( و ﺑﺪون ﮐﺎر ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ و ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮد وارد ﺑﮫﺸﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
 ‫‪١٨١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫آنھﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﯾﺪﯾﺪ و ھﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ‬

‫)ﭘﯿﺸﮑﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد(«‪.‬‬

‫ﺣﺴﺎب و ﺗﺮازو‬
‫ﺣﺴﺎب‪ :‬اﻟﻠﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﻮﯾﺶ اﺣﻀﺎر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اﻋﻤﺎﻟﯽ را ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﻪ آنھﺎ ﺟﺰا ﺧﻮاھﺪ داد‪ .‬ﺟﺰای‬
‫ﯾﮏ ﻧﯿﮑﯽ ده ﺗﺎ ھﻔﺘﺼﺪ ﺑﺮاﺑﺮ و ﺣﺘﯽ ﺑﯿﺶﺗﺮ از آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺑﺪ ﯾﮏ‬
‫ﻣﺠﺎزات دارد‪.‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻋﻤﺎلﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﻪ ھﺮﯾﮏ از اﻓﺮادی ﮐﻪ در ﻣﺤﺸﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ اﻋﻤﺎلﻧﺎﻣﻪای ﻣﮑﺘﻮب ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﯿﮏ و ﺑﺪش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻋﻤﺎلﻧﺎﻣﻪاش ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ داده‬
‫ﺷﻮد از زﻣﺮهی ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻋﻤﺎلﻧﺎﻣﻪاش ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ داده‬
‫ﺷﻮد از زﻣﺮهی ﺑﺪﺑﺨﺘﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫َ ََّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰ َّ َ َ‬
‫�� ُن إِنك �د ٌِح إ ِ ٰ� َر ّ�ِك ك ۡد ٗحا � ُم�ٰقِيهِ‪ ٦‬فأما‬ ‫ٱ�‬
‫ۡ‬
‫ا‬‫ه‬‫� َ� ُّ� َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ َ ﴿ :‬‬
‫ِ‬
‫َ َ َ ُ َ ٰٓ َ ۡ‬ ‫ا�ا �َس ٗ‬‫ب ح َِس ٗ‬ ‫اس ُ‬‫و� ك َِ�ٰ َب ُهۥ �يَ ِمينِهِۦ‪ ٧‬فَ َس ۡو َف ُ�َ َ‬ ‫َ‬
‫َ ۡ ُ‬
‫� أهلِهِۦ‬ ‫ِ��‪ ٨‬و�نقل ِب ِإ‬ ‫ِ‬ ‫من أ ِ‬
‫و� ك َِ�ٰ َب ُهۥ َو َرا ٓ َء َظ ۡهره ِۦ‪ ١٠‬فَ َس ۡو َف يَ ۡد ُعوا ْ ُ� ُب ٗ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ور�‪َ ١١‬و َ� ۡص َ ٰ‬
‫�‬ ‫ِ‬
‫ور�‪َ ٩‬وأ َّما َم ۡن أ َ‬
‫ِ‬
‫� ٗ‬ ‫َم ۡ ُ‬
‫َ ً‬
‫س ِع�ا‪] ﴾١٢‬اﻻﻧﺸﻘﺎق‪.[١٢-٦ :‬‬
‫»ای اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻮ در راه ]رﺳﯿﺪن ﺑﻪ[ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺳﺨﺖ ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﻨﯽ؛‬
‫ﭘﺲ او را ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاھﯽ ﮐﺮد‪ .‬و اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﮥ ]اﻋﻤﺎل او[ ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫زودی ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﯽ آﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺷﺎدﻣﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد؛ و اﻣﺎ‬
‫ﻧﺎﺑﻮدی ﺧﻮد را‬
‫ِ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﮥ ]اﻋﻤﺎل او[ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﺑﻪ او داده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ زودی‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﻃﻠﺒﯿﺪ و ﺑﻪ ]آﺗﺶ[ ﺟﮫﻨﻢ ﺷﻌﻠﻪور در ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ«‪.‬‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ ۡ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ ُ َ َ َ َ‬ ‫و� ك َِ�ٰ َب ُهۥ � َ‬ ‫َ َ َّ َ ۡ ُ‬
‫ا�ِۦ � َيقول �ٰل ۡيت ِ� ل ۡم أوت كِ�ٰب ِ َي ۡه‪َ ٢٥‬ول ۡم أدرِ َما‬
‫شِم ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫﴿وأما من أ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ۡ َٰ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ‬
‫اض َية‪] ﴾٢٧‬اﻟﺤﺎﻗﺔ‪.[٢٧-٢٥ :‬‬ ‫ت ٱلق ِ‬ ‫حِسا�ِيه‪� ٢٦‬ليتها �ن ِ‬
‫»و اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﮥ ]اﻋﻤﺎﻟﺶ[ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ دھﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ای ﮐﺎش ھﺮﮔﺰ ﻧﺎﻣﻪ]ی‬
‫اﻋﻤﺎﻟﻢ[ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﯽدادﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻢ ﺣﺴﺎﺑﻢ ﭼﯿﺴﺖ! ای ﮐﺎش ]ﺑﺎ ﻣﺮگ‪ [،‬ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﯽﺷﺪ ]و ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر ﺑﻮد[!«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٨٢‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﻣﻮرد آنھﺎ ﺳﻮال ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از اﻗﻮال و اﻋﻤﺎل و اﻋﻀﺎ و اﻣﻮال و از ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺣﻮاﻟﺶ ﺳﻮال‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ آن ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ۡ ٌ َّ َّ ۡ َ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َۡ ُ‬
‫� َوٱلفؤاد‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� �قف َما ل ۡي َس لك بِهِۦ عِل ۚم إِن ٱلسمع وٱ�‬
‫ُ ُّ ُ ْ َ َ َ َ َ ۡ ُ َ ۡ ُ ٗ‬
‫��ِك �ن �نه م�ٔو�‪] ﴾٣٦‬اﻹﺳﺮاء‪.[٣٦ :‬‬ ‫� أو ٰٓ‬
‫»و از آﻧﭽﻪ داﻧﺸﯽ درﺑﺎرۀ آن ﻧﺪاری ﭘﯿﺮوی ﻧﮑﻦ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ]در ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ [،‬ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ و‬
‫دل‪ ،‬از ھﻤﮥ اﯾﻦھﺎ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫ۡ ََُ ُ َ‬
‫نت ۡم‬ ‫� َ�ٓء َِي َّٱ� َ‬
‫ِين ُك ُ‬ ‫ول � ۡ� َن ُ َ‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َ� ۡو َم ُ� َنادِي ِهم �يق‬
‫َ ُ َ‬
‫ت ۡز� ُمون‪] ﴾٦٢‬اﻟﻘﺼﺺ‪.[٦٢ :‬‬
‫ﺷﺮﯾﮑﺎن ﻣﻦ ]در‬
‫ِ‬ ‫»و ]ﯾﺎد ﮐﻦ از[ روزی ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺪا ﻣﯽدھﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﻓﺮادی ﮐﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت[ ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﯿﺪ ﮐﺠﺎ ھﺴﺘﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫َ ُ ُ َ َٓ َ ُۡ ۡ َ َ‬‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� ۡوم ُ�نادِيهِ ۡم �يَقول ماذا أجبت ُم ٱل ُم ۡرسل ِ�‪] ﴾٦٥‬اﻟﻘﺼﺺ‪.[٦٥ :‬‬
‫]دﻋﻮت[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﯽ‬
‫ِ‬ ‫»و روزی ﮐﻪ ]اﻟﻠﻪ[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺪا ﻣﯽدھﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫دادﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫َ َّ َ ُ ْ َ ۡ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ّ َ َ َ ۡ َ َ َّ ُ ۡ َ ۡ‬
‫�لنهم أ�عِ�‪� ٩٢‬ما �نوا �عملون‪﴾٩٣‬‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فور�ِك لن ٔ‬
‫]اﻟﺤﺠﺮ‪.[٩٣-٩٢ :‬‬
‫ً‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ]در ﻗﯿﺎﻣﺖ[ از ھﻤﮥ آﻧﺎن ﺳﺆال ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬از آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ۡ َ ُ َ َّ ٰ ُ َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ َۡ ْ َ ۡ‬
‫� َ� ۡبلغ‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� �ق َر ُ�وا َمال ٱ�َتِي ِم إِ� بِٱل ِ� ِ� أحسن ح‬
‫َ ُ َّ ُ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ ۡ َّ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ُ ٗ‬
‫�و�‪] ﴾٣٤‬اﻹﺳﺮاء‪.[٣٤ :‬‬ ‫أشده ۚۥ وأوفوا بِٱلعه ِد� إِن ٱلعهد �ن م ٔ‬
‫ﺣﺪ ]رﺷﺪ‬
‫»و ﺑﻪ ﻣﺎل ﯾﺘﯿﻢ ‪ -‬ﺟﺰ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ -‬ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﺸﻮﯾﺪ ﺗﺎ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ِ‬
‫و[ ﺑﻠﻮﻏﺶ ﺑﺮﺳﺪ و ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎن ]ﺧﻮﯾﺶ[ وﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا]از ﺷﻤﺎ[ درﺑﺎرۀ ﭘﯿﻤﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺷﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َُ ۡ َُ‬
‫�ل َّن ي ۡوم� ِ ٍذ ع ِن ٱ�َّعِي ِم‪] ﴾٨‬اﻟﺘﮑﺎﺛﺮ‪.[٨ :‬‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ �﴿ :‬م لت ٔ‬
‫ً‬
‫»آنﮔﺎه ﻗﻄﻌﺎ در آن روز‪ ،‬از ]ﺗﻤﺎم[ ﻧﻌﻤﺖھﺎ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮاھﯿﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫�لَ َّن ٱل ۡ ُم ۡر َسل َ‬ ‫ََ ۡ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َ َّ َّ َ ُ َ َ‬
‫ِ�‪٦‬‬ ‫ِين أ ۡرسِل إ ِ ۡ� ِه ۡم َولن َ ٔ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فلن�ٔلن ٱ�‬
‫ۡ َ ُ َّ َ ٓ َ‬ ‫َ َ َ ُ َّ َ َ ۡ‬
‫فلنقص َّن علي ِهم بِعِل�ٖ� َوما كنا ��ِبِ�‪] ﴾٧‬اﻷﻋﺮاف‪.[٧-٦ :‬‬
 ‫‪١٨٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ّ ً‬
‫»ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﺎ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﻤﺎن[ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪] ،‬درﺑﺎرۀ ﭘﺬﯾﺮش ﭘﯿﺎم‬
‫ً‬
‫ﺣﻖ[ ﺳﺆال ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد؛ و ﻗﻄﻌﺎ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ]ﻧﯿﺰ درﺑﺎرۀ ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺖھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ دﻋﻮت آﻧﺎن[‬
‫ً‬
‫ﺧﻮاھﯿﻢ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ]ﮐﺮدار ﺑﻨﺪﮔﺎن را[ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ]ﺧﻮد[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؛ و ﻣﺎ ھﺮﮔﺰ ﻏﺎﯾﺐ‬
‫]و ﻏﺎﻓﻞ از اﺣﻮال آﻧﺎن[ ﻧﺒﻮدهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ا� ج‪» :‬ﻻ ﺗَ ُﺰول ﻗ َﺪ َﻣﺎ َ�ﺒْﺪ ﻳَ ْﻮ َم اﻟﻘﻴَ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫� س ﻗَ َﺎل ﻗﺎل َر ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َََْ َْ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ َﺣ َّﻰﺘ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ِّ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﺑﺮزة اﻷﺳﻠ ِ‬
‫َ‬
‫ْ ْ َ َْ َ َُ َ َ ََُْ‬
‫ﻴﻤﺎ أ�ﻔﻘﻪ‬ ‫ﺎﻪﻟ ِﻣﻦ أ�ﻦ اﻛتﺴﺒﻪ و ِ�‬
‫َ‬
‫ﻣ‬‫ﻴﻤﺎ َ� َﻌ َﻞ َو َ� ْﻦ َ‬ ‫� ُ ْﺴﺄَ َل َ� ْﻦ ُ� ْﻤﺮه � َ‬
‫ﻴﻤﺎ أَ ْ�ﻨَ ُﺎه َو َ� ْﻦ ﻋﻠْﻤﻪ � َ‬
‫ِِ‬ ‫ِ ِِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ْ َُ ‪١‬‬
‫ِ َ‬
‫َو َ� ْﻦ ِﺟ ْﺴ ِﻤ ِﻪ ِ�ﻴﻤﺎ أﺑﻼه«‬
‫اﺑﻮﺑﺮزه اﺳﻠﻤﯽ س رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ھﯿﭻ ﻓﺮدی‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺪم از ﻗﺪم ﺑﺮدارد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺆاﻻت ﭘﺎﺳﺦ دھﺪ؛ ﻋﻤﺮش را در ﭼﻪ راھﯽ‬
‫ﮔﺬراﻧﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺧﻮد ﭼﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؟ ﻣﺎﻟﺶ را از ﭼﻪ راھﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آورده و در ﭼﻪ راھﯽ ﺧﺮج ﮐﺮده اﺳﺖ؟ از ﻧﯿﺮو و ﺗﻮان ﺟﺴﻤﯽاش در ﭼﻪ راھﯽ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ؟«‪.‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺣﺴﺎب‬
‫ﺣﺴﺎب ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ دو ﮔﺮوه ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﻣﻮﻣﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺴﯿﺎر آﺳﺎن ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد و آن ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ اﻟﻠﻪ را در ﻋﻔﻮ و آﻣﺮزش ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻟي ْ َﺲ أ َﺣ ٌﺪ ُ�َ َ‬
‫ﺐ ﻳَ ْﻮ َم‬‫ﺎﺳ ُ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ََْ َ َ ْ َ َ‬
‫و�‬‫ﺎﻲﻟ‪﴿ :‬فَأ َّما َم ۡن أ َ‬ ‫ُ ََ َ‬
‫ﻌ‬ ‫�‬ ‫اﷲ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺲ‬ ‫ي‬‫ﻟ‬ ‫أ‬ ‫‪،‬‬‫ﷲ‬‫ِ‬ ‫ا‬
‫ْ َ َ َ َّ َ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ‬
‫ل‬ ‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ إﻻ ﻫﻠﻚ‪� .‬ﻘﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮ‬
‫ِ‬
‫َ َ ََ َ ُ ْ ُ‬ ‫َ ٗ َ ٗ‬ ‫َ َ َۡ َُ َ ُ‬ ‫َ َُ َ‬
‫ﷲ‪:‬‬ ‫كِ�ٰبهۥ �ِي ِمينِهِۦ‪ ٧‬فسوف �اسب حِسا�ا �سِ��‪] ﴾٨‬اﻻﻧﺸﻘﺎق‪� [٨ ،٧ :‬ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َّ ُ ِّ َ ‪٢‬‬ ‫ﺎب ﻳَ ْﻮ َم اْﻟﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ إِﻻ ﻋﺬب«‪.‬‬ ‫ﻟﻌ ْﺮ ُض‪َ ،‬وﻟَي ْ َﺲ أَ َﺣ ٌﺪ ُ�ﻨَﺎﻗَ ُﺶ اْﺤﻟ َﺴ َ‬
‫ﻚ اْ َ‬
‫َّ َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫إِ�ﻤﺎ ذل ِ‬
‫»ھﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد ھﻼک ﻣﯽﮔﺮدد«‪ ،‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻧﻔﺮﻣﻮد‪} :‬و اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﮥ ]اﻋﻤﺎل او[ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫راﺳﺘﺶ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زودی ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﯽ آﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد{‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﯾﻦ َﻋﺮﺿﻪ اﻋﻤﺎل اﺳﺖ وﻟﯽ اﮔﺮ ﺣﺴﺎب دﻗﯿﻖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾﺪ‪ ،‬ھﻼ ک ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤١٧‬و دارﻣﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‪ .‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ‬
‫اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٩٤٦ :‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٣٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٧٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٨٤‬‬
‫َ َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َّ َّ َ ْ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ ُ ََ‬
‫ا� ﻳُﺪ ِ� ال ُﻤﺆ ِﻣ َﻦ �ﻴَﻀ ُﻊ‬ ‫ا� ج �ﻘﻮل‪ِ » :‬إن‬ ‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬
‫َ َْ َ ََ ُ َ ْ ُُُ َ َُ ُ ََ ْ ُ َْ َ َ َ ََ ْ ُ َْ َ َ َ َ ُ ُ َ َ‬
‫ﺐ ﻛﺬا؟ �ﻴَﻘﻮل‪َ � :‬ﻌ ْﻢ أ ْي َر ِّب‪،‬‬ ‫ﻋﻠﻴ ِﻪ ﻛﻨﻔﻪ َو�ﺴﺮﺘه‪� ،‬ﻴﻘﻮل‪ :‬أ�ﻌ ِﺮف ذﻧﺐ ﻛﺬا؟ أ�ﻌ ِﺮف ذﻧ‬
‫ُّ ْ َ َ َ ْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُُ‬ ‫َ َ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ َوأﻧﺎ أﻏ ِﻔ ُﺮﻫﺎ‬ ‫ﺮﺘ� َﻬﺎ َﻋﻠﻴْﻚ ِﻲﻓ‬ ‫َﺣ َّﻰﺘ ِإذا ﻗ َّﺮ َر ُه ِﺑﺬﻧﻮ�ِ ِﻪ‪َ ،‬و َرأى ِﻲﻓ �ﻔ ِﺴ ِﻪ �ﻧﻪ ﻫﻠﻚ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﺳ‬
‫َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َ َ َّ ْ َ ُ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ُ َ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ﻚ ْاﻴﻟَ ْﻮ َم‪�َ ،‬ﻴُ ْﻌ َﻄﻰ ﻛﺘَ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﺎد‪﴿ :‬ٱ�ِين كذبوا‬ ‫ﺎب َﺣ َﺴﻨﺎﺗِ ِﻪ‪ ،‬وأﻣﺎ اﻟﺎﻜﻓِﺮ والﻤﻨﺎﻓِﻘﻮن �ﻴﻘﻮل اﻷﺷﻬ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ُ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰ ّ‬ ‫َ‬
‫� َر� ِ ِه ۡ ۚم �� لعنة ٱ�ِ � ٱل�ٰل ِ ِم�﴾ ]ﻫﻮد‪.[١٨ :‬‬
‫‪١‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﻨﺪۀ ﻣﺆﻣﻦ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و در آﻏﻮش ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ دور از اﻧﻈﺎر‬
‫دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻓﻼن ﮔﻨﺎه و ﻓﻼن ﮔﻨﺎه را ﺑﻪ ﯾﺎد داری؟ ﺑﻨﺪه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪،‬‬
‫ای ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ! و اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ اﻟﻠﻪ از او‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻨﺪۀ ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫را در ﻣﻌﺮض ھﻼک ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬آنﮔﺎه اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬در دﻧﯿﺎ ﮔﻨﺎھﺎﻧﺖ را ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪم‪ .‬اﻣﺮوز‬
‫ﻧﯿﺰ آنھﺎ را )ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﻢ و( ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار ﻣﯽدھﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮐﺎرﻧﺎﻣﮥ اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ او‬
‫داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ درﺑﺎرۀ ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ‪ ،‬ﮔﻮاھﺎن ]= ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن[ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫}»اﯾﻦھﺎ ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن دروغ ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬ھﺎن! ﻟﻌﻨﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎران ]ﻣﺸﺮک[ ﺑﺎد!{«‪.‬‬
‫دوم‪ :‬از ﮐﻔﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺨﺖ ﺣﺴﺎب ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و از ھﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫ﺳﻮال ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ راﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ اﻗﺮار ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ دروغ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﺨﻔﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﺮ دھﺎﻧﺸﺎن ﻣﮫﺮ زده ﻣﯽﺷﻮد و اﻋﻀﺎی ﺑﺪﻧﺸﺎن‬
‫ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ٰٓ َ ۡ‬
‫� أف َ�ٰهِ ِه ۡم‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺧﻮاھﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮری ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�وم �تِم‬
‫َ‬ ‫َ ُ ْ َ ۡ‬ ‫َۡ َ ُ َۡ ُ ُ‬ ‫ُ َ ّ َٓ َۡ‬
‫َوت�ل ُِمنا �يدِي ِه ۡم َو�شهد أرجل ُهم ب ِ َما �نوا ي�س ُِبون‪] ﴾٦٥‬ﯾﺲ‪.[٦٥ :‬‬
‫»اﻣﺮوز ﺑﺮ دھﺎنھﺎﯾﺸﺎن ُﻣﮫﺮ ﻣﯽﻧﮫﯿﻢ و دﺳﺖھﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﭘﺎھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﻓﺮادی ﮐﻪ از اﻣﺖھﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪ -١‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ھﻤﻪی ﻣﺮدم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و آنھﺎ ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻧﻔﺮ از اﯾﻦ اﻣﺖ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺣﺴﺎب و ﻋﺬاب‬
‫وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٤١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٦٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪١٨٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫‪ -٢‬ﮐﻔﺎر در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮای ﺗﻮﺑﯿﺦ‪ ،‬اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﺮ آنھﺎ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و در ﻋﺬاب ﻣﺘﻔﺎوت ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ زﯾﺎدی ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ ﮐﻤﯽ اﻧﺠﺎم داده‪ ،‬ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻋﺬاب ﺧﻮاھﺪ دﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﯽ ﻧﯿﺰ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻧﯿﮑﯽھﺎﯾﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و در دﻧﯿﺎ از ﺻﺤﺖ و ﻋﺎﻓﯿﺖ‪ ،‬و ﻣﺎل ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و در ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖ‬
‫و آﺳﺎﯾﺶ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ وﻟﯽ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ وارد آﺗﺶ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٣‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﺑﯿﻦ اﻣﺖھﺎ‪ ،‬اﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اوﻟﯿﻦ ﮔﺮوھﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از آنھﺎ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و اوﻟﯿﻦ ﺳﻮاﻟﯽ ﮐﻪ از آنھﺎ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ در ﻣﻮرد ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ‬
‫ﻧﻤﺎزش ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻘﯿﻪی اﻋﻤﺎﻟﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺧﻮب ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد وﻟﯽ اﮔﺮ‬
‫ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ و ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪ ﺑﻘﯿﻪی اﻋﻤﺎﻟﺶ ﻧﯿﺰ ﻓﺎﺳﺪ و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و از ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﺳﻮاﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺷﻮد در ﻣﻮرد ﺧﻮن )ﻗﺘﻞھﺎی ﻧﺎﺣﻖ( ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ًَ ُ ْ‬ ‫ْ ً‬ ‫َّ َ َ َ ْ‬
‫اﷲ ﻻ �ﻈ ِﻠ ُﻢ ُمﺆ ِﻣﻨﺎ َﺣ َﺴﻨﺔ‪� ،‬ﻌ َﻄﻰ ِﺑ َﻬﺎ ِﻲﻓ‬
‫َ َ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إن‬
‫َّ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�ﺲ س َ� ْﻦ َر ُ‬
‫ﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ٍ‬
‫َ‬ ‫ُّ ْ‬ ‫َ َ َّ َ ُ َ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ ْ َ ُ ْ َ َ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ إِذا‬ ‫� ِﻲﻓ‬ ‫اﺪﻟ�ﻴﺎ َو�ﺰى ِﺑﻬﺎ ِﻲﻓ اﻵ ِﺧﺮ ِة‪ ،‬وأﻣﺎ اﻟﺎﻜﻓِﺮ �ﻴﻄﻌﻢ ِﺤﺑﺴﻨ ِ‬
‫ﺎت ﻣﺎ ﻋ ِﻤﻞ ِﺑﻬﺎ ِ ِ‬
‫ٌ ُْ‬ ‫َْ َ َ ْ َ َْ َ ُ َ‬
‫� ْﻦ ُﻪﻟ َﺣ َﺴﻨَﺔ � َﺰى ﺑِ َﻬﺎ« ‪.١‬‬ ‫أﻓﻰﻀ ِإﻰﻟ اﻵ ِﺧﺮ ِة‪ ،‬لﻢ ﺗ‬
‫اﻧﺲ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻮن ﮐﺎﻓﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﯽ را اﻧﺠﺎم‬
‫دھﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ آن در دﻧﯿﺎ ﭘﺎداﺷﯽ ﻣﺎدی ﺑﻪ وی داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮای ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﯿﮑﯽھﺎﯾﺶ را در آﺧﺮت ﺑﺮاﯾﺶ ذﺧﯿﺮه ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺎﻋﺘﺶ در دﻧﯿﺎ ﺑﻪ وی روزی‬
‫ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺘﯽ آﻣﺪه ﮐﻪ‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺆﻣﻨﯽ را ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﻧﻤﯽدھﺪ؛ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﯿﮑﯽ در‬
‫دﻧﯿﺎ ﺑﻪ وی اﺟﺮ ارزاﻧﯽ ﺷﻮد و در آﺧﺮت ھﻢ ﺟﺰای ﺧﯿﺮش را درﯾﺎﺑﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﮐﺎﻓﺮ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻧﯿﮑﯽھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ اﻧﺠﺎم داده در دﻧﯿﺎ رزق داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻮن ﺑﻪ آﺧﺮت رﺳﺪ‬
‫ﻧﯿﮑﯽای ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮش ﺑﻪ وی ﻣﺰد داده ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻗﺮار دادن ﺗﺮازوھﺎ‬
‫در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺗﺮازوھﺎ ﻧﺼﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ از اﻧﺴﺎنھﺎ ﺣﺴﺎب ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﺮدم ﯾﮑﯽ‬
‫ﯾﮑﯽ ﺑﺮای ﺣﺴﺎب ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن از آنھﺎ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﮔﯿﺮد و از اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن‬
‫ﺳﻮال ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم ﺣﺴﺎب‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺗﺮازو وزن ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ﺗﺮازو‪،‬‬
‫ﺗﺮازوﯾﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﮐﻔﻪ دارد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٠٨‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٨٦‬‬
‫َ َ َ ُ ۡ َ َٰ َ ۡ ۡ َ َ ۡ ِ ۡ َٰ َ َ َ ُ ۡ َ ُ َ ۡ ‪ٗ ۡ َ ٞ‬‬
‫�اۖ‬
‫سش ٔ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ونضع ٱلم�زِ�ن ٱلقِسط ِ�وم ٱلقِ�مةِ ف� �ظلم �ف‬
‫�ٰ ِ َ‬‫� ب َنا َ‬
‫ٰ‬ ‫َ َ ۡ َ َ َ َّ ّ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ َ َ‬
‫سبِ�‪] ﴾٤٧‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٤٧ :‬‬ ‫�ن �ن مِثقال حبةٖ مِن خرد ٍل �تينا بِهاۗ و� ِ‬
‫»روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﺮازوھﺎی ﻋﺪل را ]ﺑﺮای ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ در ﻣﯿﺎن[ ﻣﯽﻧﮫﯿﻢ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ھﯿﭻ ﮐﺲ‬
‫]ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ[ ﺳﺘﻤﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ و اﮔﺮ ]ﮐﺮدارﺷﺎن[ ھﻤﺴﻨﮓ داﻧﮥ َﺧ َ‬
‫ﺮدﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را ]ﺑﻪ ﺣﺴﺎب[‬ ‫ِ‬
‫ﻣﯽآورﯾﻢ؛ و ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺣﺴﺎﺑﺮس ﺑﺎﺷﯿﻢ«‪.‬‬
‫ۡ َ ُّ َ َ َ ُ َ ۡ َ َ ٰ ُ َ ُ َ َ ُ‬ ‫َ َۡ ۡ ُ َۡ َ‬
‫�ن ُهۥ فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱلوزن يوم� ِ ٍذ ٱ�ق ۚ �من �قلت م�زِ‬
‫َ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ ٰ ُ ُ َ ُ ْ َ ٰٓ َ َّ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ‬
‫نف َس ُهم ب َما َ�نُوا ْ � َ�ٰتناَ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱل ُمفل ُِحون‪ ٨‬ومن خفت م�زِ�نهۥ فأو��ِك ٱ�ِين خ ِ�وا أ‬
‫َ‬ ‫َۡ‬
‫�ظل ُِمون‪] ﴾٩‬اﻷﻋﺮاف‪.[٩-٨ :‬‬
‫ﺳﻨﺠﺶ اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ و[ ﺣﻖ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ وزﻧﮥ اﻋﻤﺎﻟﺶ‬ ‫ِ‬ ‫»در آن روز‪ ،‬وزن ]و ﻣﻌﯿﺎر‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ‪ .‬و ھﺮ ﮐﺲ وزﻧﮥ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺳﺒﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫آﯾﺎت ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺶ زﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ؛ زﯾﺮا]ﺑﺎ اﻧﮑﺎر ﻗﺮآن‪ [،‬ﺑﻪ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ُ َ ۡ َ َ ُ‬
‫اض َيةٖ‪َ ٧‬وأ َّما َم ۡن‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فأما من �قلت م�ٰزِ�ن ُهۥ‪ُ � ٦‬ه َو ِ� عِيشةٖ َّر ِ‬
‫َ ُ ُّ ُ َ َ ‪َ ٰ َ ۡ َ ٓ َ َ ٞ‬‬
‫ك َما ه َِي ۡه‪ ١٠‬نَ ٌ َ‬ ‫َخ َّف ۡ‬
‫ت َم َ�ٰز ُ‬
‫ار حام َِي�‪] ﴾١١‬اﻟﻘﺎرﻋﺔ‪.[١١-٦ :‬‬ ‫�ن ُهۥ‪ ٨‬فأمهۥ هاوِ�ة‪ ٩‬وما أدرٮ‬‫ِ‬
‫ّ‬
‫»و اﻣﺎ ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ]در آن روز‪ [،‬ﮐﻔﮥ ﻣﯿﺰاﻧﺶ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪] ،‬در ﺑﮫﺸﺖ‪ [،‬در زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ّ‬
‫رﺿﺎﯾﺖﺑﺨﺸﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬و اﻣﺎ ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﮐﻔﮥ ﻣﯿﺰاﻧﺶ ﺳﺒﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪] ،‬ﻣﺴﮑﻦ و[ ﭘﻨﺎھﮕﺎھﺶ‬
‫»ھﺎوﯾﻪ« اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻮ ﭼﻪ داﻧﯽ ﮐﻪ آن ]ھﺎوﯾﻪ[ ﭼﯿﺴﺖ؟ آﺗﺸﯽ اﺳﺖ ﺳﻮزان ]و ﺷﻌﻠﻪور[«‪.‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ وزن‬
‫ﻧﯿﮑﯽھﺎ و ﺑﺪیھﺎی ﺑﻨﺪﮔﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ وزن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﯿﮑﯽھﺎﯾﺶ‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ رﺳﺘﮕﺎر ﻣﯽﺷﻮد و ﻓﺮدی ﮐﻪ ﺑﺪیھﺎﯾﺶ ﺑﺮﺗﺮی ﯾﺎﺑﺪ ھﻼک ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮد و‬
‫ﻋﻤﻠﺶ و اﻋﻤﺎلﻧﺎﻣﻪاش وزن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪی ﻋﺪل اﻟﻠﻪ در ﺑﯿﻦ ﺗﻤﺎم ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‬
‫اﺳﺖ و ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ در ﺗﺮازوی اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻗﺮار دارد اﺧﻼق‬
‫و رﻓﺘﺎر ﻧﯿﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ۡ َ ُّ َ َ َ ُ َ ۡ َ َ ٰ ُ ُ َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ‬ ‫ۡ ُ‬
‫��ِك ه ُم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱل َو ۡزن يَ ۡو َم� ِ ٍذ ٱ�ق ۚ �من �قلت م�زِ�نهۥ فأو‬
‫َ ُ ْ َ‬ ‫َ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ ٰ ُ ُ َ ُ ْ َ ٰٓ َ َّ َ َ ُ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫� ٓوا أنف َس ُهم ب ِ َما �نوا ��ٰت ِ َنا‬‫ٱل ُمفل ُِحون‪ ٨‬ومن خفت م�زِ�نهۥ فأو��ِك ٱ�ِين خ ِ‬
‫َ‬ ‫َۡ‬
‫�ظل ُِمون‪] ﴾٩‬اﻷﻋﺮاف‪.[٩-٨ :‬‬
 ‫‪١٨٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺳﻨﺠﺶ اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ و[ ﺣﻖ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ وزﻧﮥ اﻋﻤﺎﻟﺶ‬ ‫ِ‬ ‫»در آن روز‪ ،‬وزن ]و ﻣﻌﯿﺎر‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ‪ .‬و ھﺮ ﮐﺲ وزﻧﮥ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺳﺒﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫آﯾﺎت ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺶ زﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ؛ زﯾﺮا]ﺑﺎ اﻧﮑﺎر ﻗﺮآن‪ [،‬ﺑﻪ ِ‬
‫ْ‬
‫ﻳﻮ َم اﻟﻘ َ‬
‫ﻴﺎﻣ ِﺔ ﻻ‬ ‫� ْ‬ ‫َ َ َّ ُ َ ْ َّ ُ ُ َ ُ َّ‬
‫الﺴﻤ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ِ‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬إِﻧﻪ ﻴﻟﺄ ِﻰﺗ الﺮﺟﻞ اﻟﻌ ِﻈﻴﻢ ِ‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س �ﻦ رﺳ ِ‬
‫ٗ‬ ‫ۡ‬ ‫ََ ُ ُ َ‬ ‫َ َ ْ‬
‫يم ل ُه ۡم يَ ۡو َم ٱلقِ َ�ٰ َمةِ َو ۡزنا﴾ ]اﻟﮑﻬﻒ‪.١ [١٠٥ :‬‬ ‫َ‬ ‫ﻳﺰ ُن ﻋﻨْ َﺪ َّ َ َ َ‬
‫ا� ﺟﻨﺎح َ� ُﻌﻮﺿ ٍﺔ«‪َ .‬و ﻗﺎل‪ :‬اﻗ َﺮ ُءوا ﴿ف� نقِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺮدی ﻋﻈﯿﻢ اﻟﺠﺜﻪ و ﭼﺎق‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﯾﮏ ﺑﺎل ﭘﺸﻪ ارزش ﻧﺪارد«‪ .‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪» :‬روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ارزﺷﯽ ﺑﺮای آﻧﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﻢ«‪.‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﻋﻤﺎل ﮐﻔﺎر در آﺧﺮت‬
‫ﺷﺮط اﯾﻤﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و‬ ‫ِ‬ ‫ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻘﺪ ِان‬
‫اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﮐﻪ در روز ﻃﻮﻓﺎﻧﯽ ﺑﻪ ھﻮا ﻣﯽرود‪ ،‬ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و در ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﻣﻨﺎدی در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﻤﻪی ﻣﺮدم ﻧﺪا ﻣﯽدھﺪ‪ :‬آنھﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬
‫دروغ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫َ َ ۡ َ ۡ َ ُ َّ ۡ َ َ ٰ َ َ َّ َ ً ُ ْ َ َ ُ ۡ َ ُ َ َ َٰ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن أظلم مِم ِن ٱ��ى � ٱ�ِ كذِبا ۚ أو ٰٓ��ِك �عرضون �‬
‫َ ّ ۡ َ َ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ َ ٰٓ ُ َ ٓ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ٰ َ ّ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ َّ َ َ َّ‬
‫ٱل�ٰلِم َ‬
‫�‪﴾١٨‬‬ ‫ِ‬ ‫ر� ِ ِهم و�قول ٱ�ش�د �ؤ�ءِ ٱ�ِين كذبوا � ر� ِ ِه ۚم �� لعنة ٱ�ِ �‬
‫]ﻫﻮد‪.[١٨ :‬‬
‫»و ﮐﯿﺴﺖ ﺳﺘﻤﮑﺎرﺗﺮ از آن ﮐﺲ ﮐﻪ ]ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻓﺮزﻧﺪ ﯾﺎ ﺷﺮﯾﮏ‪ [،‬ﺑﺮ اﻟﻠﻪ دروغ‬
‫ﻣﯽﺑﻨﺪد؟ آﻧﺎن ]روز ﻗﯿﺎﻣﺖ[ ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﮔﻮاھﺎن ]= ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦھﺎ ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن دروغ ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬ھﺎن!‬
‫ﻟﻌﻨﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺳﺘﻤﮑﺎران ]ﻣﺸﺮک[ ﺑﺎد!«‪.‬‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َُ‬
‫ِين �ف ُروا ب ِ َر ّ� ِ ِه ۡمۖ أع َ�ٰل ُه ۡم ك َر َما ٍد ٱش َت َّدت بِهِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ ﴿ :‬مثل ٱ�‬
‫َّ َ ۡ ُ َ َّ َ َ ُ ْ َ َ ٰ َ ۡ َ ٰ َ ُ َ َّ‬
‫ٱلض َ� ٰ ُل ۡٱ�َعِ ُ‬ ‫َ‬
‫يد‪﴾١٨‬‬ ‫ص ٖف� � �قدِرون مِما كسبوا � �ءٖ � �ل ِك هو‬ ‫�ح ِ� يَ ۡو ٍ� � ِ‬
‫ٱلر ُ‬
‫ِ‬
‫ّ‬
‫]إﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[١٨ :‬‬
‫» َﻣﺜﻞ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪهاﻧﺪ‪] ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ[ رﻓﺘﺎرﺷﺎن ھﻤﭽﻮن‬
‫ﺧﺎﮐﺴﺘﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ در روزی ﻃﻮﻓﺎﻧﯽ ﺑﺎد ﺑﺮ آن ﻣﯽوزد ﮐﻪ از آﻧﭽﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰی در دﺳﺖ‬
‫ﮔﻤﺮاھﯽ دور و دراز اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬ھﻤﺎن‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧٢٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٨٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٨٨‬‬
‫َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ٰٓ َ َ َ ُ ۡ َ ٰ َ ۡ َ ّ ۡ ُ ۡ َ ُ ُ َ‬
‫ِ� َو َ�قولون‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوم يرون ٱلم��ِكة � ��ى يوم� ِ ٖذ ل ِلمج ِرم‬
‫نث ً‬ ‫َ َ ۡ َ ٓ َ ٰ َ َ ُ ْ ۡ َ َ َ َ َ ۡ َ ٰ ُ َ َ ٓ ٗ َّ ُ‬ ‫ۡ ٗ َّ ۡ‬
‫� ُ‬
‫ج ٗ‬
‫ورا‪] ﴾٢٣‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪[٢٣-٢٢ :‬‬ ‫ور�‪ ٢٢‬وقدِمنا إِ� ما ع ِملوا مِن �م ٖل فجعل�ه هباء م‬ ‫حِجر�‬
‫»روزی ﮐﻪ ]ﮐﺎﻓﺮان[ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﺑﺸﺎرﺗﯽ ﺑﺮای ﻣﺠﺮﻣﺎن ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد ]ﺑﻠﮑﻪ‬
‫روز ﮐﯿﻔﺮ و ﻋﺬاب اﺳﺖ[؛ و ]ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪]» :‬ﺑﮫﺸﺖ[ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻤﻨﻮع ]و ﺣﺮام[ اﺳﺖ«‪ .‬و‬
‫ﺑﻪ ]ﺑﺮرﺳﯽ[ ﮐﺎرھﺎﯾﺸﺎن ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ و ھﻤﻪ را ]ھﻤﭽﻮن[ ﻏﺒﺎری ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺳﺎزﯾﻢ«‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎھﺪهی اﻋﻤﺎل‬
‫در ﻗﯿﺎﻣﺖ اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ آنھﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ھﺮ ﺷﺨﺼﯽ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﯾﺎ ﺑﺰرگ؛ و ﻧﯿﮏ ﯾﺎ ﺑﺪ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يَ ۡو َم� ِ ٖذ‬
‫ۡ‬ ‫ِ� ۡوا ْ أ َ ۡع َ�ٰلَ ُه ۡم‪َ �َ ٦‬من َ� ۡع َم ۡل م ِۡث َق َال ذَ َّر� َخ ۡ ٗ‬
‫�� يَ َرهُۥ‪َ ٧‬و َمن َ� ۡع َمل‬
‫َ ۡ ُ ُ َّ ُ َ ۡ َ ٗ‬
‫ا�ا ّل ُ َ‬‫يصدر ٱ�اس أشت‬
‫ٍ‬
‫�� ي َرهُۥ‪] ﴾٨‬اﻟﺰﻟﺰﻟﺔ‪.[٨-٦ :‬‬
‫م ِۡث َق َال َذ َّر� َ ّٗ َ‬
‫ٖ‬
‫»در آن روز‪ ،‬ﻣﺮدم ﮔﺮوهﮔﺮوه ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ]ﻧﺘﯿﺠﮥ[ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫]ﭘﺎداش[ آن را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫ِ‬ ‫آﻧﮕﺎه ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ذرهای ﮐﺎر ﻧﯿﮏ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫]ﮐﯿﻔﺮ[ آن را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫اﻧﺪازه ذرهای ﮐﺎر ﺑﺪ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﭽﻪھﺎی ﮐﻮﭼﮏ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﭽﻪھﺎی ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺰرﮔﺎنﺷﺎن در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭼﮫﺮهیﺷﺎن ﺷﺒﯿﻪ‬
‫ﭼﮫﺮهی ﭘﺪرﺷﺎن آدم اﺳﺖ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﻃﻔﺎل ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻧﯿﺰ داﺧﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺰرﮔﺎن ازدواج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ از ﺑﺨﺸﺶ و رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﺮ ﺷﺨﺼﯽ از زﻧﺎن ﯾﺎ ﻣﺮدان در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻤﯿﺮد ﮐﻪ ازدواج ﻧﮑﺮده اﺳﺖ در آﺧﺮت‬
‫ازدواج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﺑﮫﺸﺖ ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺮد وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫َّ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ‬
‫ٱ� َّنةِ ٱ�َ ۡو َم ِ� شغ ٖل �ٰك ُِهون‪ ٥٥‬ه ۡم َوأ ۡز َ� ٰ ُج ُه ۡم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن أص�ٰب‬
‫َ ٰ َ َ ۡ َ َ ٓ ُ َّ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾٥٦‬ﯾﺲ‪.[٥٦-٥٥ :‬‬ ‫ك مت ِ ٔ‬
‫ِ� ظِ� ٍل � ٱ�را� ِ ِ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ اﻣﺮوز ﺑﺎ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﺳﺮﮔﺮم ]ﻧﻌﻤﺖھﺎی اﻟﮫﯽ[ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن و‬
‫ھﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن در ﺳﺎﯾﻪھﺎ]ی ﮔﺴﺘﺮدۀ ﺑﮫﺸﺘﯽ[ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎ ﺗﮑﯿﻪ زدهاﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ :‬ﻃﻠﺐ ﮐﺮدن ﮐﻤﮏ و ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺮای دﯾﮕﺮی اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٨٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﻗﺴﺎم ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫دو ﻧﻮع ﺷﻔﺎﻋﺖ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﺷﻔﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﺳﺖ و اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ دارد‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺰرگ رﺳﻮل ج در ﻣﯿﺪان ﻣﺤﺸﺮ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻦ آنھﺎ ﻗﻀﺎوت و داوری‬
‫ﺷﻮد ﭘﺲ ﺑﺮای آنھﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﯿﻦ آنھﺎ ﻗﻀﺎوت ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﻮرد ﮔﺮوھﯽ از اﻣﺘﺶ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺣﺴﺎب وارد ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ او ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬از‬
‫اﻣﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﺪارﻧﺪ از درب ﺳﻤﺖ راﺳﺖ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﮐﻦ‬
‫ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﻮرد ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﻧﯿﮑﯽھﺎ و ﺑﺪیھﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﻮرد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺟﮫﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن درﺟﺎت و ﻣﻘﺎم آنھﺎ ﺑﯿﺶﺗﺮ‬
‫از آن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﭘﺎداش و ﺟﺰای اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﻮرد ﻋﻤﻮﯾﺶ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺟﮫﺖ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﻋﺬاﺑﺶ‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺗﺎ اﺟﺎزهی دﺧﻮل ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ آنھﺎ داده‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻣﻮﻣﻨﺎن‪ .‬و آن‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ورود ﺑﻪ ﺟﮫﻨﻢ ھﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ وارد آن‬
‫ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ از آن ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫َّ َ َ َ ُ ۡ َ َ َ ُ ُ ۡ َ ۡ ً َّ‬ ‫َ َ ّ َّ َ‬
‫�ٔا إِ� ِم ۢن‬ ‫ت � �غ ِ� ش�ٰعتهم ش‬ ‫ك ِ� ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�م مِن مل ٖ‬
‫ۡ‬
‫�‪] ﴾٢٦‬اﻟﻨﺠﻢ‪.[٢٦ :‬‬ ‫َ� ۡع ِد أَن يَأ َذ َن َّ ُ‬
‫ٱ� ل َِمن � َ َشا ٓ ُء َو َ� ۡر َ ٰٓ‬
‫»ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺘﺸﺎن ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد؛ ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ و راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺟﺎزه دھﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٩٠‬‬

‫ﻞﻛ ﻧَ ٍّ‬‫ُ ِّ َ ٍّ َ ْ َ ٌ ُ ْ َ َ َ ٌ َ َ َ َّ َ ُ ُّ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫�ﺮ َة س َ� ْﻦ َر ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ‬

‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺠ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺘ‬ ‫�‬ ‫ﺔ‬ ‫ﺎﺑ‬ ‫ﺠ‬ ‫ﺘ‬‫ﺴ‬ ‫م‬ ‫ة‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻋ‬ ‫د‬ ‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻞﻜ‬ ‫ﻟ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻫ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ‬
‫ُ‬
‫ﺎﻋ ًﺔ ﻷ َّﻣﻲﺘ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬ ‫ْ‬
‫َ ْ َ َ ُ َ ِّ ْ َ َ ُ‬
‫َ‬
‫ا� َﻣ ْﻦ َﻣﺎت ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﺎء َّ ُ‬‫� ﻧَﺎﺋِﻠَ ٌﺔ إ ْن َﺷ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ ﻓَ ِ َ‬ ‫ت َد ْﻋ َﻮ� َﺷ َﻔ َ‬ ‫دﻋﻮﺗﻪ و ِ�� اﺧﺘﺒﺄ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َّ َ ُ ْ ُ َّ َ ْ‬
‫ﺎ� ﺷيﺌًﺎ« ‪.١‬‬
‫ﺮﺸك ﺑِ ِ‬ ‫أﻣ ِﻲﺘ ﻻ � ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮای ھﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی دﻋﺎی ﻣﺴﺘﺠﺎﺑﯽ‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ھﻤﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻣﻦ آن را ﺑﺮای درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻣﺘﻢ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪام و انﺷﺎءاﻟﻠﻪ ﺑﻪ ھﺮﮐﺲ از اﻣﺖ ﻣﻦ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﺎ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻄﺎ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َّ ُ َّ ُ‬
‫ﻴﺪ ﻲﻓ َﺳﺒْﻌ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫� ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ ﺑَي ِﺘ ِﻪ« ‪.٢‬‬ ‫ِ‬ ‫ا� ج‪�» :‬ﺸﻔﻊ الﺸ ِﻬ ِ‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ اﺪﻟرداء س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫اﺑﻮدرداء س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﮫﯿﺪ در ﻣﻮرد ھﻔﺘﺎد‬
‫ﻧﻔﺮ از ﺧﺎﻧﻮادهاش ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫دو ﺷﺮط ﺑﺮای ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻻزم و ﺿﺮوری اﺳﺖ‬
‫ۡ َ‬ ‫َ َّ‬
‫‪ -١‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺟﺎزه ﺷﻔﺎﻋﺖ دھﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬من ذا ٱ�ِي �َشف ُع‬
‫َ َّ ۡ‬
‫عِندهُ ٓۥ إِ� �ِإِذنِهِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪[٢٥٥ :‬‬
‫»ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد او ﺟﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪه و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻮﻧﺪه راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫َ َۡ َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ۡ َ َ َ ُ ُ ۡ َ ۡ ً َّ‬ ‫َ َ ّ َّ َ‬
‫�ٔا إِ� ِم ۢن َ� ۡع ِد أن يَأذن‬ ‫ت � �غ ِ� ش�ٰعتهم ش‬ ‫ك ِ� ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬و�م مِن مل ٖ‬
‫�‪] ﴾٢٦‬اﻟﻨﺠﻢ‪.[٢٦ :‬‬ ‫ٱ� ل َِمن � َ َشا ٓ ُء َو َ� ۡر َ ٰٓ‬
‫َّ ُ‬
‫»ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺘﺸﺎن ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد؛ ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ و راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺟﺎزه دھﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻔﺎﻋﺘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ او ھﻤﯿﺸﻪ در آﺗﺶ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫وارد ﻧﻤﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل او ﺳﻮدی ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ٱل�فع َ‬‫َ َ َ ُ َّ‬ ‫َ َ َ‬
‫�‪﴾٤٨‬‬ ‫ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﺎک در ﻣﻮرد ﻣﺠﺮﻣﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �﴿ :‬ما تنف ُع ُه ۡم ش�ٰعة ٰ ِ ِ‬
‫]اﻟﻤﺪﺛﺮ‪.[٤٨ :‬‬
‫»ﭘﺲ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﻮدی ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٠٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٢٢‬‬
 ‫‪١٩١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮدن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺑﺎﯾﺪ آن را از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﺼﯿﺒﻢ ﺑﮕﺮدان‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از دﻋﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و‬
‫ﻋﺒﺎدﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺧﻼص ھﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج درود و ﺳﻼم‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ از اﻟﻠﻪ وﺳﯿﻠﻪ را درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ْ َ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ُ ْ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﺎﻋ ِﺘﻚ ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ﺎس �ِﺸﻔ‬ ‫ﷲ‪ ،‬ﻣﻦ أﺳﻌﺪ اﻨﻟَّ ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س �ﻧﻪ ﻗﺎل‪ :‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ََ ْ َ َْ ُ َ ََ ُ َ َْ َ َ ْ َ ْ َُ َ ْ َ َ ْ‬ ‫ْ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ﻳﺚ أﺣﺪ‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻟﻘﺪ ﻇﻨﻨﺖ ﻳﺎ أﺑﺎ ﻫﺮ�ﺮة أن ﻻ �ﺴﺄﻟ ِ� �ﻦ ﻫﺬا اﺤﻟ ِﺪ ِ‬ ‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ؟ ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ﺎﻋﻲﺘ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‪َ ،‬ﻣ ْﻦ‬ ‫اﺤﻟَﺪﻳﺚ‪ ،‬أَ ْﺳ َﻌ ُﺪ اﻨﻟَّﺎس � َﺸ َﻔ َ‬ ‫َ َّ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ ْ َ َ َ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫أول ِﻣﻨﻚ‪ ،‬لِﻤﺎ رأﻳﺖ ِﻣﻦ ِﺣﺮ ِﺻﻚ ﻰﻠﻋ ِ ِ‬
‫َْ َ َْ‬ ‫َ َ َّ َّ ُ َ‬ ‫َ َ‬
‫‪١‬‬
‫ا� ﺧﺎل ِ ًﺼﺎ ِﻣ ْﻦ ﻗﻠ ِﺒ ِﻪ‪ ،‬أ ْو �ﻔ ِﺴ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ﻗﺎل‪ :‬ﻻ ِإﻪﻟ إِﻻ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻤﺎ ﺳﻌﺎدت ﺑﯿﺶﺗﺮی دارﻧﺪ؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای اﺑﻮھﺮﯾﺮه! ﭼﻮن ﺣﺮص‬
‫و ﻋﻼﻗﻪ ﺗﻮ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ دﯾﺪم‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺆال را از ﻣﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﺳﻌﺎدت ﺑﯿﺶﺗﺮی دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺧﻼص و از ﺻﻤﯿﻢ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺣﻮض‬
‫ﺻﻔﺖ ﺣﻮض ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫َّ َ َ َ‬
‫ك ُهوَ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٓ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ّ َ ّ َ َ ۡ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ا أ�طي�ٰك ٱلكوثر‪ ١‬فص ِل ل ِر�ِك وٱ�ر‪ ٢‬إِن شان ِئ‬
‫ۡٱ�َ ۡ� َ ُ‬
‫�‪] ﴾٣‬اﻟﮑﻮﺛﺮ‪.[٣-١ :‬‬
‫ﺧﯿﺮ ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ]از ﺟﻤﻠﻪ رود ﮐﻮﺛﺮ در ﺑﮫﺸﺖ را[ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻄﺎ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ِ‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ؛ ﭘﺲ ﺑﺮای ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮان و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻦ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻨﺖ ]از ھﻤﮥ ﺧﯿﺮات و‬
‫ﺑﺮﮐﺎت‪ ،‬ﺑﯽﺑﮫﺮه و[ ُﺑﺮﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ َ ُ‬ ‫َ َُ َ ْ‬ ‫ا� ﺑْﻦ َ� ْﻤﺮو ب ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ِّ‬
‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫�ة ﺷﻬ ٍﺮ‪َ ،‬ﻣﺎؤ ُه أ ْ�ﻴَﺾ ِﻣ َﻦ‬ ‫ﻲﺒ ج‪َ » :‬ﺣ ْﻮ ِﻲﺿ م ِﺴ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ُ َ‬
‫َ ْ َ َ ً ‪٢‬‬ ‫َّ َ َ ْ َ َ ْ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َ ُ ُ َ ْ َ ُ َ ْ‬
‫ﺮﺷب ِﻣﻨﻬﺎ ﻓﻼ �ﻈﻤﺄ أﺑﺪا« ‪.‬‬ ‫ﻦﺒ‪ ،‬و ِر�ﻪ أﻃﻴﺐ ِﻣﻦ ال ِﻤﺴ ِﻚ‪ ،‬و ِ��اﻧﻪ ﻛﻨﺠﻮمِ الﺴﻤﺎءِ‪ ،‬ﻣﻦ ِ‬ ‫الﻠ ِ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩٩‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٧٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٩٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٩٢‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﻮض ﻣﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﻣﺴﺎﻓﺖ‬

‫ﯾﮏ ﻣﺎه راه اﺳﺖ‪ .‬آﺑﺶ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺪﺗﺮ از ﺷﯿﺮ‪ ،‬و ﺑﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ از ﻣﺸﮏ و ﭘﺎرچھﺎﯾﺶ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازۀ ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ھﺮﮐﺲ از آن ﭘﺎرچھﺎ آب ﺑﻨﻮﺷﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﺗﺸﻨﻪ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ُّ َ َ ً َ َّ َ َ ْ َ‬
‫‪١‬‬
‫ﻦﺒ َوأﺣ� ِﻣ َﻦ اﻟ َﻌ َﺴ ِﻞ«‪.‬‬ ‫در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎؤه أﺷﺪ �ﻴﺎﺿﺎ ِﻣﻦ الﻠ ِ‬
‫»آﺑﺶ از ﺷﯿﺮ ﺳﻔﯿﺪﺗﺮ و از ﻋﺴﻞ ﺷﯿﺮﯾﻦﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َ‬
‫� أﻳْﻠَ َﺔ َو َﺻﻨْ َﻌ َ‬
‫ﺎء ِﻣ ْﻦ‬ ‫ا� ج‪» :‬إ َّن ﻗَ ْﺪ َر َﺣ ْﻮ ِﻲﺿ َﻛ َﻤﺎ َ� ْ َ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬ ‫ﺎ‬‫ﻣ‬
‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َْ‬ ‫ْ َ َ َ َّ‬
‫�ﻖ ﻛﻌﺪ ِد �ﻮمِ الﺴﻤﺎ ِء«‪.‬‬ ‫ﺎر‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺑ‬ ‫اﻷ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﻴ‬‫�‬‫ِ‬ ‫ن‬ ‫اﻴﻟﻤ ِﻦ و ِ�‬
‫از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺰرﮔﯽ ﺣﻮض ﻣﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﯿﺎن أﯾﻠﻪ و ﺻﻨﻌﺎی ﯾﻤﻦ‪ ،‬و ﺗﻌﺪاد ﭘﺎرچھﺎی آن‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺣﻮض راﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؟‬
‫أﺻ َﺤ ْ‬ ‫ﺎﻣﺔ َر ْﻫ ٌﻂ ﻣﻦ ْ‬ ‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪» :‬ﻳَﺮ ُد َ َ ّ‬
‫ﻲﻠﻋ ﻳَ ْﻮ َم اﻟﻘﻴَ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫ﺎﻲﺑ‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ﺎﻲﺑ ﻓﻴﻘ ْﻮل‪ :‬إﻧﻚ ﻻ ِﻋﻠ َﻢ لﻚ ِﺑ َﻤﺎ أﺣﺪﺛ ُﻮا َ�ﻌﺪ َك‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ﺤ ْ‬ ‫ْ َ َ ِّ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﻓﻴﺠﻠﻮن ﻋ ِﻦ اﺤﻟﻮ ِض‪ ،‬ﻓﺄﻗﻮل ﻳﺎ رب أﺻ ِ‬
‫ُ َْ ْ َ َ ْ ‪٣‬‬ ‫ُّ ْ ُّْ ََ َْ‬
‫ﺎر ِﻫﻢ اﻟﻘﻬﻘﺮي«‪.‬‬
‫أ�ﻬﻢ إرﺗﺪوا ﻲﻠﻋ أدﺑ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮔﺮوھﯽ از‬
‫اﺻﺤﺎب ﻣﻦ ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬از ﺣﻮض ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﯾﻦھﺎ ﯾﺎران ﻣﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﯽداﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦھﺎ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺗﻮ ﭼﻪ ﮐﺎرھﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنھﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﺑﺮ ﭘﺎﺷﻨﻪھﺎی ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ« )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ(‪.‬‬
‫اﻟﺮھﻂ‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﺗﺎ ده ﻧﻔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻞ ﺻﺮاط‬
‫ﺻﺮاط‪ :‬ﭘﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ روی ﺟﮫﻨﻢ ﻗﺮار دارد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از روی آن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ از روی ﭘﻞ ﺻﺮاط ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از روی ﭘﻞ ﺻﺮاط ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٣٠٠‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٨٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٠٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٨٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٩٠‬و ‪ ٢٢٩١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪١٩٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﻣﺎ ﮐﻔﺎر و ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‪ ،‬ھﺮ ﮔﺮوھﯽ از آنھﺎ از ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ دﻧﯿﺎﯾﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺖھﺎ‬
‫و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و در ھﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻣﻌﺒﻮدان ﺧﻮﯾﺶ‬
‫وارد آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و از روی ﭘﻞ ﺻﺮاط ﻋﺒﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﻞ ﺻﺮاط ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﺼﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻗﯽ ﻧﺪارد‬
‫ﻋﺒﺎدﺗﺸﺎن از روی ﺻﺪق و راﺳﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻔﺎق‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﺳﺠﺪه و ﻧﯿﺰ ﻧﻮری ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﻮﻣﻨﺎن را ﻓﺮا‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬از ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﺑﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻮﻣﻨﺎن از ﭘﻞ ﺻﺮاط ﻋﺒﻮرﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ور ُهم َ� ۡ َ‬ ‫� نُ ُ‬ ‫ۡ ۡ َ ۡ ۡ َ‬ ‫َ َ‬
‫� �يۡدِيهِ ۡم‬ ‫ت � َ ۡس َ ٰ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يَ ۡوم ت َرى ٱل ُمؤ ِمن ِ� َوٱل ُمؤمِ�ٰ ِ‬
‫َۡ َ ۡ َۡ َٰ ُ َ ٰ َ َ َ َ ُ ۡ َ‬ ‫ُ ۡ َ ٰ ُ ُ ۡ َ ۡ َ َ َّ ٰ ‪ۡ َ ٞ‬‬ ‫َ‬
‫ِيها ۚ �ٰل ِك ه َو ٱلف ۡو ُز‬ ‫ت � ِري مِن �تِها ٱ�ن�ر � ِ�ِين �‬ ‫َو�ِ�يۡ َ�ٰن ِ ِهم� ��ٮ�م ٱ�وم ج�‬
‫ُّ ُ‬ ‫ۡ َ ُ َ ۡ َ َ ُ ُ ۡ ُ َ ٰ ُ َ َ ۡ ُ َ ٰ َ ٰ ُ َّ َ َ َ ْ ُ َ َ ۡ‬
‫ام ُنوا ٱنظ ُرونا �ق َتب ِ ۡس مِن نورِ� ۡم‬ ‫ٱلع ِظيم‪ ١٢‬يوم �قول ٱلم�فِقون وٱلم�فِ�ت ل ِ�ِين ء‬
‫�ة‬
‫َّ ۡ َ ُ‬
‫اب بَاط ُِن ُهۥ �ِيهِ ٱلر‬ ‫� َب بَ ۡي َن ُهم � ُسور َّ ُ�ۥ بَ ُ ۢ‬ ‫ٱر ُ ْ َ َ ٓ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ ُ ٗ َ ُ‬ ‫َ ۡ‬
‫ِ ٖ‬ ‫جعوا وراء�م فٱ� ِمسوا نور�ۖ ف ِ‬ ‫�ِيل ِ‬
‫ُ َ‬ ‫ُ َ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ َّ َ ُ ۡ َ ُ ْ َ َ َ‬ ‫َو َ�ٰه ُرهُۥ ِمن ق َِبلِهِ ۡٱل َع َذ ُ‬
‫� َو�ٰك َِّن� ۡم �تَنتُ ۡم‬ ‫اب‪� ١٣‬نادو�هم �لم ن�ن مع�مۖ قالوا ب ٰ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫َ ُّ َ َّ ٰ َ َ ۡ ُ َّ َ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُ َ ُ ۡ َ َ َ َّ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َّ ۡ ُ‬
‫َ‬
‫ا� ح� جاء أمر ٱ�ِ وغر�م بِٱ� ِ‬ ‫ُ‬
‫أنفس�م وتر�صتم وٱرتبتم وغرت�م ٱ�م ِ‬
‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫‪َ ٞ‬‬ ‫َ ۡ َ ُ‬ ‫َ ۡ‬
‫�‬ ‫ار ۖ ِ َ‬ ‫� ُم ٱ�َّ ُ‬ ‫َ َ َُۚ َ َ ٰ ُ‬ ‫ُ‬
‫ور‪ ١٤‬فٱ�َ ۡو َم � يُؤخذ مِن� ۡم ف ِۡديَة َو� م َِن ٱ�ِين �فروا مأوٮ‬ ‫ۡٱل َغ ُر ُ‬

‫�‪] ﴾١٥‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[١٥-١٢ :‬‬ ‫� ۡمۖ َو� ۡئ َس ٱل ۡ َم ِص ُ‬

‫ََٰۡ ُ‬
‫مولٮ‬
‫ِ‬
‫»]اﯾﻦ ﭘﺎداش ﺑﺰرگ‪ ،‬در[ روزی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ را ﻣﯽﻧﮕﺮی ﮐﻪ ﻧﻮرﺷﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺶ‬
‫ﺑﺸﺎرت‬
‫ِ‬ ‫رو و در ﺳﻤﺖ راﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ]و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﻄﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪» [:‬اﻣﺮوز‬
‫ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ و ﺟﺎوداﻧﻪ در آن‬
‫زﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮ ﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﺮد؛ اﯾﻦ اﺳﺖ ھﻤﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ«‪ .‬روزی ﮐﻪ ﻣﺮدان و ِ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﻧﻈﺮی ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﯿﻔﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﭘﺮﺗﻮﯾﯽ از ﻧﻮرﺗﺎن ﺑﺮﮔﯿﺮﯾﻢ«؛ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‬
‫ﺴﺐ ﻧﻮر ﮐﻨﯿﺪ؛ آﻧﮕﺎه دﯾﻮاری ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ دری دارد؛ درون آن ]ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮدﯾﺪ و ﮐ ِ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ [،‬رو ﺑﻪ رﺣﻤﺖ اﺳﺖ و ﺑﯿﺮون آن ]ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ[ رو ﺑﻪ‬
‫ﻋﺬاب اﺳﺖ‪] .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن[ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎ ]در دﯾﻨﺪاری و ﻋﺒﺎدت[ ھﻤﺮاه ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﺒﻮدﯾﻢ؟« آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدھﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﻤﺎ ]ﺑﺎ دوروﯾﯽ و ﺗﺰوﯾﺮ‪ [،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ اﻧﺪاﺧﺘﯿﺪ ]و‬
‫ھﻼک ﮐﺮدﯾﺪ[؛ و در اﻧﺘﻈﺎر ]ﺷﮑﺴﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺷﺮک و ﮐﻔﺮ[ ﺑﻮدﯾﺪ و ]درﺑﺎرۀ ﯾﺎری‬
‫رﺳﺎﻧﺪن اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن[ ﺗﺮدﯾﺪ داﺷﺘﯿﺪ و آرزوھﺎ]ی دروﻏﯿﻦ[ ﺷﻤﺎ را ﻓﺮﯾﺐ داد ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٩٤‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮔﺴﺘﺎخ ﮐﺮده‬
‫]ﻣﺮﮔﺘﺎن از ﺟﺎﻧﺐ[ اﻟﻠﻪ در ﺣﺎﻟﯽ ﻓﺮارﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺷﻤﺎ را در ِ‬
‫ﺑﻮد«‪ .‬اﻣﺮوز ﻧﻪ از ﺷﻤﺎ ]ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن[ ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ و ﻧﻪ از ﮐﺎﻓﺮان؛ ﺟﺎﯾﮕﺎھﺘﺎن آﺗﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫]ﺑﻪ راﺳﺘﯽ[ ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ ﺷﻤﺎﺳﺖ؛ و ﭼﻪ ﺑﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﯽ اﺳﺖ!«‪.‬‬
‫ﻋﺒﻮر از ﭘﻞ ﺻﺮاط ﺑﻌﺪ از ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ و وزن ﮐﺮدن اﻋﻤﺎل و ﻓﺎرغ ﺷﺪن از آنھﺎ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ھﻤﻪی ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ از ﭘﻞ ﺻﺮاط ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮری ﮐﻪ‬
‫ُ‬ ‫ّ ُ ۡ َّ َ ُ َ َ َ َ َ ٰ َ ّ َ َ ۡ ٗ َّ ۡ ٗ‬
‫ض ّيا‪َّ � ٧١‬م‬
‫ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن مِن�م إِ� وارِدها ۚ �ن � ر�ِك حتما مق ِ‬
‫ِيها ّٗ‬ ‫ُ َ ّ َّ َ َّ َ ْ َّ َ َ ُ َّ‬
‫ٱل�ٰلِم َ‬
‫�� َ‬
‫جثِيا‪] ﴾٧٢‬ﻣﺮﯾﻢ‪.[٧٢-٧١ :‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ن ِ� ٱ�ِين ٱ�قوا ونذر‬
‫»و ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ]ﻣﺮدم[ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ وارد آن ﻣﯽﮔﺮدد؛ ]ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮای ﻋﺒﻮر و‬
‫دﯾﺪن‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮای ورود و ﻣﺎﻧﺪن[‪ .‬اﯾﻦ ]اﻣﺮ‪ [،‬ھﻤﻮاره ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺣﮑﻤﯽ ﺣﺘﻤﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﮐﺮدهاﻧﺪ ]از آﺗﺶ[ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﯿﻢ و ﻇﺎﻟﻤﺎن را ﺑﻪزاﻧﻮدرآﻣﺪه در‬
‫آن رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﭘﻞ ﺻﺮاط و ﻋﺒﻮر از آن‬
‫در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ درﺑﺎره دﯾﺪن ﭘﺮوردﮔﺎر و‬
‫َّ‬ ‫َْ ْ َ ُ ْ َ ُ َ ْ َ َ ْ‬ ‫ُ َّ ُ ْ َ‬
‫� ﻇﻬ َﺮ ْي َﺟ َﻬﻨ َﻢ‬ ‫ﺮﺴ �ﻴﺠﻌﻞ �‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻣﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�» :‬ﻢ ﻳﺆ� ِﺑﺎﺠﻟ ِ‬
‫ٌَ‬ ‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫اﺠﻟ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ ٌ َ َّ ٌ َ َ ْ َ َ‬ ‫ُ ْ َ َ َ ُ َ َّ َ َ ْ‬
‫ﺐ َو َﺣ َﺴﻜﺔ‬ ‫�ﻴﻟ ُ‬
‫ﺎﻃﻴﻒ َو ِ‬ ‫ﺮﺴ ﻗﺎل ﻣﺪﺣﻀﺔ م ِﺰﻟﺔ ﻋﻠﻴ ِﻪ ﺧﻄ ِ‬ ‫ا� وﻣﺎ‬ ‫ﻗﻠﻨﺎ ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ان ال ُﻤ ْﺆﻣ ُﻦ َﻋﻠﻴْ َﻬﺎ ﺎﻛ َّ‬‫َّ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َْ ُ َ ُ ُ َ ْ َُ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َُ َْ َ ٌ َ َ‬
‫ﻟﻄ ْﺮ ِف‬ ‫ِ‬ ‫ﺎء ﺗ�ﻮن ِﺑﻨﺠ ٍﺪ �ﻘﺎل ل َﻬﺎ الﺴﻌﺪ‬ ‫ﺤﺔ ل َﻬﺎ ﺷ ْﻮﻛﺔ �ﻘﻴﻔ‬ ‫ﻣﻔﻠﻄ‬
‫َ‬ ‫الﺮ َﺎﻛب َ�ﻨَﺎج ُم َﺴﻠَّ ٌﻢ َوﻧَ َ ْ ُ ٌ َ َ ْ ُ ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺒق َو َ� ِّلﺮ َ َ َ‬ ‫ََ َْْ‬
‫ﺎر‬ ‫اﺨﻟَﻴْﻞ َو ِّ‬
‫ﺎج �ﺪوش وﻣﻜﺪوس ِﻲﻓ ﻧ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﺪ‬
‫ﺎو ِ‬
‫�ﺢ و�ﺄﺟ ِ‬ ‫ِ‬ ‫و�ﻟ ِ‬
‫ُ ُ ْ ُ ْ َ ُ َ ْ ً ‪١‬‬ ‫َ َ َّ َ َ َّ َ ُ‬
‫آﺧﺮﻫﻢ �ﺴﺤﺐ ﺳﺤﺒﺎ«‬ ‫ﺟﻬﻨﻢ ﺣﻰﺘ �ﻤ َّﺮ ِ‬
‫»ﺳﭙﺲ ﭘﻠﯽ را ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﺮ روی ﺟﮫﻨﻢ ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ اﯾﻦ‬
‫ﭘﻞ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﺧﻄﺮﻧﺎک و ﻟﻐﺰﻧﺪه ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﻗﻼبھﺎی ﺗﯿﺰ و ﺧﺎرھﺎﯾﯽ‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ دارای ﻧﻮک ﺗﯿﺰ و ﺗﻨﻪ ﺿﺨﯿﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﺧﺎرھﺎ ﻗﻼبھﺎﯾﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎرھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﺠﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﺑﻪ آنھﺎ اﻟﺴﻌﺪان ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و اﯾﻤﺎندار ﺑﺮ‬
‫آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﺮھﻢ زدن و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮق‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺐھﺎی ﺗﯿﺰرو و ﯾﺎ ﺷﺘﺮ‬
‫)ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن( از روی ﭘﻞ ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﺪن زﺧﻤﯽ ﺑﻪ آﺧﺮ ﭘﻞ ﻣﯽرﺳﻨﺪ و ﻋﺪهای ﺑﻪ دوزخ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ روی اﯾﻦ ﺧﺎرھﺎ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٤٣٩‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪١٩٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اوﻟﯿﻦ ﻓﺮدی ﮐﻪ از ﭘﻞ ﺻﺮاط ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‬

‫اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﭘﻞ ﺻﺮاط ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و اﻣﺘﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻮﻣﻨﺎن‬
‫ﻓﻘﻂ از آن ﻣﯽﮔﺬرد و ﺑﻪ اﻧﺪازهی اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻠﺸﺎن ﺑﻪ آنھﺎ ﻧﻮر داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ آن از ﭘﻞ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﺎﻧﺖ و ﺻﻠﻪی رﺣﻢ رھﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و‬
‫ﭼﭗ ﭘﻞ ﺻﺮاط ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و در آن ھﻨﮕﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺳﻼﻣﺖ‬
‫ﺑﺪار و ﻧﺠﺎت ﺑﺪه‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ِّ َ ُ َ ْ َ َ ْ‬ ‫َ َ‬
‫ﺎل‪َ » :‬و ُ� ْ َ‬ ‫َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫� ﻇﻬ َﺮ ْي َﺟ َﻬﻨ َﻢ‪،‬‬ ‫ﺮﻀ ُب الﺮﺼاط �‬ ‫ا� ج ﻗ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س أن رﺳﻮل ِ‬
‫�‪َ ،‬و َﻻ َ�ﺘَ َﻠﻜ َّ ُﻢ ﻳَ ْﻮ َﻣﺌِ ٍﺬ إ َّﻻ ُّ‬
‫الﺮ ُﺳ ُﻞ‪َ ،‬و َد ْﻋ َﻮى ُّ‬
‫الﺮ ُﺳﻞ ﻳَ ْﻮ َﻣﺌﺬ‪ُ :‬‬ ‫ََ ُ ُ‬
‫ﻮن أَﻧَﺎ َوأُ َّﻣﻲﺘ أَ َّو َل َﻣ ْﻦ ُ� ْ ُ‬
‫الﻠﻬ َّﻢ!‬ ‫ٍِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓ ﺄ�‬
‫َ ِّ ْ َ ْ ‪١‬‬
‫ِّ‬
‫ﺳﻠﻢ ‪،‬ﺳﻠﻢ«‪.‬‬
‫»و ُﭘﻞ ﺻﺮاط ﺑﺮ روی ﺟﮫﻨﻢ زده ﻣﯽﺷﻮد؛ ]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ [:‬و آن وﻗﺖ‪ ،‬ﻣﻦ و اﻣﺘﻢ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ]از ُﭘﻞ[ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در آن روز‬
‫ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ و دﻋﺎی آنھﺎ )ﺳﺨﻦ آن ھﺎ( در آن روز اﯾﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ]ﻣﺎ را[ ﺳﻼﻣﺖ‬
‫ﺑﺪار‪] ،‬ﻣﺎ را[ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺪار«‪.‬‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻌﺪ از ﻋﺒﻮر از ﭘﻞ ﺻﺮاط ﭼﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟‬
‫اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ْ‬ ‫ُ ْ ُ َ َ َّ َ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َ َ‬
‫ﺎر ‪� ،‬ﻴُﻘ ُّﺺ ِ َﺒﻟﻌ ِﻀ ِﻬ ْﻢ‬ ‫َُْ ُ‬
‫ﺎر‪� ،‬ﻴﺤبﺴﻮن ﻰﻠﻋ �ﻨﻄﺮ ٍة �� اﺠﻟﻨ ِﺔ واﻨﻟ ِ‬ ‫»�ﻠﺺ الﻤﺆ ِﻣﻨﻮن ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬
‫َّ‬
‫ﻮل اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪،‬‬
‫ُ ُ‬ ‫ُّ ْ َ َ َّ َ ُ ِّ ُ َ ُ ُّ ُ َ َ ُ ْ‬ ‫َ َ ُ َ َ ْ ََُْ ْ‬ ‫ْ َْ‬
‫ِﻣﻦ �ﻌ ٍﺾ ﻣﻈﺎلِﻢ ﺎﻛﻧﺖ ﺑيﻨﻬﻢ ِﻲﻓ اﺪﻟ�ﻴﺎ‪ ،‬ﺣﻰﺘ إِذا ﻫﺬﺑﻮا و�ﻘﻮا أ ِذن لﻬﻢ ِﻲﻓ دﺧ ِ‬
‫ُّ ْ‬ ‫َ َّ ْ ُ َ ْ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َّ َ ْ ُ ُ َ َّ َ َ َ َ ُ ُ ْ َ ْ َ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ« ‪.٢‬‬ ‫� ِ ِﻪﻟ ﺎﻛن ِﻲﻓ‬ ‫ﻤ‬‫ﺑ‬ ‫ﻪ‬
‫ِ ِ ِ ِ‬‫ﻨ‬‫ﻣ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻨ‬‫اﺠﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﻪﻟ‬ ‫�‬
‫ِ ِِِ ِ‬‫ﻤ‬ ‫ﺑ‬ ‫ى‬‫ﺪ‬ ‫اﺬﻟي �ﻔﺲ �ﻤ ٍﺪ ِ�ﻴ ِﺪ ِه‪ ،‬ﻷﺣﺪﻫﻢ أﻫ‬ ‫ﻓﻮ ِ‬
‫»ﻣﺆﻣﻨﺎن از دوزخ ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ و ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ روی ﭘﻠﯽ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺣﻘﯽ ﺑﺮ ﮔﺮدن ھﻤﺪﯾﮕﺮ دارﻧﺪ آن را ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ از ﮔﻨﺎھﺎن ﭘﺎک و ﺻﺎف ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه ورود ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ھﺮ ﯾﮏ از آنھﺎ در‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻣﻨﺰل و ﻣﺴﮑﻦ ﺧﻮد را ﺑﮫﺘﺮ از ﻣﻨﺰل دﻧﯿﺎ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٠٦‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٥٣٥‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٩٦‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪی ﺳﮑﻮﻧﺖ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن‪:‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮی ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﮑﺎن دﯾﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺑﺘﺪای آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻧﺴﺎن را از ﺧﺎک ﺷﺮوع ﮐﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ او را از اﺻﻞ‬
‫ﺧﺎک ﺑﻪ اﺻﻞ ﻧﻄﻔﻪ اﻧﺘﻘﺎل دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﮑﻪ ﺧﻮن ﺑﺴﺘﻪﺷﺪه و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺗﮑﻪ‬
‫ﮔﻮﺷﺘﯽ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﺳﭙﺲ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺘﺨﻮانھﺎ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او آﻓﺮﯾﻨﺶ دﯾﮕﺮی ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ دﻧﯿﺎ وارد ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی ﻣﺮگ ﺑﻪ ﻗﺒﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺖ و دوﺑﺎره اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل وی را زﻧﺪه ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫ﻣﺤﺸﺮ ﺳﻮق داد‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺴﯿﺮش ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺘﺶ ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﯾﺎ ﺟﮫﻨﻢ اﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ُ‬
‫ِ�‪َّ � ١٢‬م َج َعل َ�ٰ ُه‬ ‫ُ َ َ ّ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ولَ َق ۡد َخلَ ۡق َنا ۡٱ� َ ٰ َ‬
‫��ن مِن س�ٰلةٖ مِن ط ٖ‬ ‫ِ‬
‫ۡ ََ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ََ ۡ َٗ َ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ ََٗ َ َ ۡ‬
‫َ‬ ‫ُ َ َۡ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫ُۡ َٗ‬
‫ِ�‪َّ � ١٣‬م خلق َنا ٱ�ُّ ۡطفة علقة فخلق َنا ٱل َعلقة ُمضغة فخلق َنا ٱل ُمضغة‬ ‫�طفة ِ� قرارٖ مك ٖ‬
‫َ ٰ ٗ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َ ۡ ٗ ُ َّ َ َ ۡ َ ٰ ُ َ ۡ ً َ َ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ۡ َ ُ ۡ َ ٰ َ ُ‬
‫�‪َّ � ١٤‬م‬ ‫عِ�ما فكسونا ٱلعِ�م �ما �م أ�شأ�ه خلقا ءاخر ۚ �تبارك ٱ� أحسن ٱل�لِقِ‬
‫َّ ُ َ ۡ َ َ َ َ ُ َ ُ َّ ُ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫إِن�م �عد �ٰل ِك ل َم ّيِتون‪َّ � ١٥‬م إِن� ۡم ي ۡوم ٱلقِ� ٰ َمةِ �بعثون‪] ﴾١٦‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[١٦-١٢ :‬‬
‫»و در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را از ﭼﮑﯿﺪهای از ِﮔﻞ آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ او را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﻄﻔﻪای در‬
‫ﺧﻮن‬
‫ﺧﻮن ﺑﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ و آﻧﮕﺎه ِ‬
‫رﺣﻢ[ ﻧﮫﺎدﯾﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﻄﻔﻪ را ]ﺑﻪ ﺷﮑﻞ[ ِ‬ ‫ﻗﺮارﮔﺎھﯽ اﺳﺘﻮار ]= ِ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ را ]ﺑﻪ ﺻﻮرت[ ﭘﺎرهﮔﻮﺷﺘﯽ ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ؛ ﺳﭙﺲ ﭘﺎرهﮔﻮﺷﺖ را ]ﺑﻪ ﺷﮑﻞ[ اﺳﺘﺨﻮان درآوردﯾﻢ و‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮ اﺳﺘﺨﻮانھﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﯾﻢ؛ ﺳﭙﺲ آن ]ﺟﻨﯿﻦ[ را آﻓﺮﯾﻨﺸﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ‪] .‬ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ‬
‫ً‬
‫و[ ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ ]ﭘﺲ از ﻃﯽ ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﯽ[ ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺧﻮاھﯿﺪ ُﻣﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ َ ۡ َ ُ َّ َ َ ً َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ل�ك� طبقا عن طب ٖق‪] ﴾١٩‬اﻻﻧﺸﻘﺎق‪.[١٩ :‬‬
‫ً‬
‫»ﮐﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺮاﺗﺐ و ﺣﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﯾﮑﯽ ﭘﺲ از دﯾﮕﺮی ]در ﻣﺴﯿﺮ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﻮی[ ﻃﯽ‬
‫ﺧﻮاھﯿﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺳﮑﻮﻧﺖ‪:‬‬
‫دﻧﯿﺎ ﻣﺤﻞ ﻋﻤﻞ‪ ،‬و آﺧﺮت ﻣﮑﺎن ﭘﺎداش و ﺟﺰا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن و ﺳﻮال ﻧﻤﻮدن‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺖ و ﯾﺎ ﺟﮫﻨﻢ اﺳﺖ وارد‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ و ﺻﺤﻨﻪھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﻮال ﻣﻨﮑﺮ و ﻧﮑﯿﺮ در ﻗﺒﺮ‪ ،‬و ﻓﺮاﺧﻮان‬
‫ھﻤﻪی ﻣﺮدم در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺟﮫﺖ ﺳﺠﺪه ﮐﺮدن ﺑﺮای اﻟﻠﻪ و اﻣﺘﺤﺎن دﯾﻮاﻧﮕﺎن و‬
 ‫‪١٩٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﻄﺮت ﻓﻮت ﮐﺮدﻧﺪ ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﻤﺎن و‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﯿﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻗﻀﺎوت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و آنھﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪی ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖﺷﺎن ﺳﻮق ﻣﯽدھﺪ‬
‫و ﮔﺮوھﯽ در ﺑﮫﺸﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻋﺪهای ﻧﯿﺰ وارد ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ُ‬
‫�نذ َِر أ َّم ۡٱل ُق َر ٰ‬ ‫َ َ َٰ َ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ‬
‫ك قُ ۡر َءانًا َع َر� ّٗيا ّ ِ ُ‬
‫ى َو َم ۡن‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و��ل ِك أوحينا إِ�‬
‫�‪] ﴾٧‬اﻟﺸﻮری‪.[٧ :‬‬
‫َّ‬ ‫ۡ َ َّ َ َ ‪ٞ‬‬ ‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َ ۡ َ َ َ ُ َ َ ۡ َ َۡ ۡ َ َ ۡ َ‬
‫حولها وتنذِر يوم ٱ�معِ � ر�ب �ِي �هِ فرِ�ق ِ� ٱ�نةِ وفرِ�ق ِ� ٱلس ِع ِ‬
‫»ﻣﺎ ﻗﺮآن را اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮ ﺗﻮ وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ ﺗﺎ اھﻞ ﻣﮑﻪ و ﺳﺎﮐﻨﺎن اﻃﺮاﻓﺶ را ﺑﯿﻢ‬
‫دھﯽ و در ﻣﻮرد روز ﻣﺤﺸﺮ ‪ -‬ﮐﻪ ﺗﺮدﯾﺪی در وﻗﻮﻋﺶ ﻧﯿﺴﺖ ‪ -‬ﺑﻪ آﻧﺎن ھﺸﺪار دھﯽ‪] .‬آن روز‪[،‬‬
‫ﮔﺮوھﯽ ﺑﮫﺸﺘﯽاﻧﺪ و ﮔﺮوھﯽ در آﺗﺶ ﺳﻮزان«‪.‬‬
‫ۡ ُ ۡ ُ َ ۡ َ ّ َّ َ ۡ ُ ُ َ ۡ َ ُ ۡ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱلملك يوم� ِ ٖذ ِ�ِ ��م بينه ۚم فٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا‬
‫َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ ٰ َ َ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ك ل َ ُه ۡم َع َذ ‪ٞ‬‬ ‫ت � َج َّ�ٰ ِ َّ‬ ‫َّ َ‬
‫اب‬ ‫ت ٱ�عِي ِم‪ ٥٦‬وٱ�ِين �فروا و�ذبوا ��تِنا فأو�� ِ‬ ‫ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ ِ‬
‫ُّ ‪ٞ‬‬
‫م ِه�‪] ﴾٥٧‬اﻟﺤﺞ‪.[٥٧-٥٦ :‬‬
‫آن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ]و[ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن داوری ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬
‫»در آن روز‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ از ِ‬
‫آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺎغھﺎی ﭘﺮﻧﻌﻤﺖ ]ﺑﮫﺸﺖ[ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ و آﯾﺎت ﻣﺎ را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب ﺧﻮارﮐﻨﻨﺪهای ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َّ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ُ ُ َّ َ ُ‬
‫ٱلساعة يَ ۡو َم� ِ ٖذ َ� َتف َّرقون‪ ١٤‬فأما ٱ�ِين ءامنوا‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�وم �قوم‬
‫َٓ‬ ‫َ‬
‫َ ۡ َ ُ ۡ َ ُ َ َ َّ َّ َ َ َ ْ َ َّ ْ َ‬ ‫َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ‬
‫ِين �ف ُروا َو�ذبُوا ��ٰت ِ َنا َول ِقا ِٕي‬‫ت � ُه ۡم ِ� روضةٖ ��ون‪ ١٥‬وأما ٱ�‬ ‫وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫ُۡ َ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ََُْ َ‬
‫�ون‪] ﴾١٦‬اﻟﺮوم‪.[١٦-١٤ :‬‬ ‫ٱ�خِرة ِ فأو ٰٓ��ِك ِ� ٱلعذ ِ‬
‫اب �‬
‫»اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[‬
‫ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ و آﯾﺎت ﻣﺎ و دﯾﺪارﻣﺎن در آﺧﺮت را دروغ‬
‫اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺣﻀﺎرﺷﺪﮔﺎن در ﻋﺬاﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -١‬وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪی ﺳﻼﻣﺘﯽ و آراﻣﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل آن را ﺑﺮای ﻣﺮدان و زﻧﺎن‬
‫ﻣﻮﻣﻦ در آﺧﺮت آﻣﺎده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و انﺷﺎءاﻟﻠﻪ ﺑﻪ زودی در ﻣﻮرد ﺑﮫﺸﺖ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬
‫ﺳﺨﻦ ﺧﻮاھﯿﻢ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﮫﺸﺖ و ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ و اھﻞ آن را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﯿﺎن‬
‫ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ آن داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺪمھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﻗﺮار ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٩٨‬‬
‫ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎمھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ۡ‬ ‫ٱ� َو َر ُس َ ُ‬
‫و�ۥ يُ ۡدخِل ُه‬
‫ۡ َ ُ ُ ُ َّ‬
‫ٱ�ِ َو َمن يُطِعِ َّ َ‬
‫‪ -١‬ﺟﻨﺖ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ت ِلك حدود ۚ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ ٰ َ َ َ َٰ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ‬ ‫َ َّ ٰ َ ۡ‬
‫ظيم‪] ﴾١٣‬اﻟﻨﺴﺎء‪:‬‬ ‫ت � ِري مِن �تِها ٱ�ن�ٰر � ِ�ِين �ِيها ۚ و�ل ِك ٱلفوز ٱلع ِ‬ ‫ج� ٖ‬
‫‪» .[١٣‬اﯾﻦھﺎ ﺣﺪود اﻟﮫﯽ اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺲ از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وی را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎغھﺎﯾﯽ درﻣﯽآورد ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ؛ در آن ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ و‬
‫اﯾﻦ ھﻤﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺟﻨﺎت اﻟﻔﺮدوس‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن َّٱ� َ َ ُ ْ َ ُ ْ َّ َ‬
‫ِين َءامنوا َوع ِملوا ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬
‫ت‬ ‫ِ‬
‫َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َّ ُ ۡ َ ۡ ُ ً‬
‫ت ٱلفِ ۡردو ِس ن ُز�‪] ﴾١٠٧‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[١٠٧ :‬‬‫�نت لهم ج�ٰ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎغھﺎی‬
‫]ﻓﺮدوس[ ﺑﺮﯾﻦ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎھﺸﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫َ َ ۡ ‪َ َ َ ۡ ُ َ َ َّ ُ ۡ َّ ٞ‬‬
‫‪ -٣‬ﺟﻨﺎت ﻋﺪن‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�﴿ :‬ذا ذِكر ۚ �ن ل ِلمتقِ� �سن �ٔ ٖ‬
‫اب‪٤٩‬‬
‫ح ٗة ل َّ ُه ُم ۡٱ�َبۡ َ� ٰ ُ‬
‫ب‪] ﴾٥٠‬ص‪.[٥٠-٤٩ :‬‬
‫َج َّ�ٰت َع ۡدن ُّم َف َّت َ‬
‫ِ‬
‫ٖ‬
‫ً‬
‫»اﯾﻦ ]ﻗﺮآن[ ﭘﻨﺪی اﺳﺖ و ﯾﻘﯿﻨﺎ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران ]در آﺧﺮت[ ﺑﺎزﮔﺸﺘﯽ ﻧﯿﮑﻮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ﺟﺎودان ﮐﻪ درھﺎ]ﯾﺶ[ ﺑﺮای آﻧﺎن ﮔﺸﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ج َّن ُة ُ‬ ‫َ‬
‫� أ ۡم َ‬ ‫ُ ۡ َ َٰ َ َ‬
‫خٌۡ‬
‫� ٱل ِ� ُوع َِد‬
‫ٱ� ِ‬ ‫‪ -٤‬ﺟﻨﺖ اﻟﺨﻠﺪ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل أ�ل ِك‬
‫ت ل َ ُه ۡم َ‬
‫ج َزا ٓ ٗء َو َم ِ ٗ‬ ‫ۡ َّ ُ َ‬
‫ون َ�نَ ۡ‬
‫ص��‪] ﴾١٥‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[١٥ :‬‬ ‫ٱل ُمتق ۚ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎﻓﺮان[ ﺑﮕﻮ‪» :‬اﯾﻦ ]ﻋﺬاب دردﻧﺎک[ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﮫﺸﺖ ﺟﺎوداﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎران وﻋﺪه داده ﺷﺪه و ﭘﺎداش و ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﻧﺎن اﺳﺖ؟«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َ َ ُ ْ َ ُ‬
‫ت ل ُه ۡم‬
‫ِين َءامنوا َوع ِملوا ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬ ‫‪ -٥‬ﺟﻨﺎت اﻟﻨﻌﯿﻢ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�‬
‫َج َّ�ٰ ُ‬
‫ت ٱ�َّعِي ِم‪] ﴾٨‬ﻟﻘﻤﺎن‪.[٨ :‬‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎغھﺎی‬
‫ﭘﺮﻧﻌﻤﺖ ]ﺑﮫﺸﺖ[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َ ٗ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ -٦‬ﺟﻨﺎت اﻟﻤﺎوی‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أ� َمن �ن ُمؤم ِٗنا ك َمن �ن فاسِقا ۚ �‬
‫َ ۡ َ ُ َ َ َّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ َ ُ ۡ َ َّ ٰ ُ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ َ ۢ‬
‫ى ن ُز� ب ِ َما‬ ‫ت فلهم ج�ت ٱلمأو‬ ‫�ستوۥن‪ ١٨‬أما ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫َ ُ ْ َۡ ُ َ‬
‫�نوا �ع َملون‪] ﴾١٩‬اﻟﺴﺠﺪة‪.[١٩-١٨ :‬‬
 ‫‪١٩٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»آﯾﺎ ]ﭘﺎداش[ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ ھﻤﭽﻮن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن اﺳﺖ؟ ھﺮﮔﺰ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎھﺸﺎن‬
‫ﺑﺎغھﺎ]ی ﺑﮫﺸﺘﯽ[ اﺳﺖ؛ ﭘﺎداﺷﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ]ﭘﺎس[ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ٱلس َ�ٰم ع َ‬ ‫َ َ‬
‫ِند َر ّ� ِ ِه ۡمۖ َوه َو َو ِ ُّ� ُهم ب ِ َما‬ ‫‪ -٧‬دار ﺳﻼم‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ل ُه ۡم د ُار َّ ِ‬
‫َ ُ ْ َۡ ُ َ‬
‫�نوا �ع َملون‪] ﴾١٢٧‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٢٧ :‬‬
‫»ﺑﺮای آﻧﺎن ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺳﺮای ﺳﻼﻣﺖ و اﻣﻨﯿﺖ اﺳﺖ و او ﺑﻪ ]ﭘﺎداش[ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪] ،‬دوﺳﺖ و[ ﮐﺎرﺳﺎزﺷﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﮑﺎن ﺑﮫﺸﺖ‬
‫َ ُ َ ُ َ‬ ‫ُۡ ُ‬ ‫َّ ٓ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ِ� ٱلس َماءِ رِزق� ۡم َوما توعدون‪] ﴾٢٢‬اﻟﺬارﯾﺎت‪.[٢٢ :‬‬
‫»و ِرزق و روزیﺗﺎن و آﻧﭽﻪ ]از ﮐﯿﻔﺮ و ﭘﺎداش و ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﮐﻪ[ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه داده ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ُ‬
‫َ َ‬
‫ِندها‬ ‫نت َ ٰ‬
‫�‪ ١٤‬ع‬ ‫ِند س ِۡد َرة ِ ٱل ُم َ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ولَ َق ۡد َر َءاهُ نَ ۡزلَ ًة أ ۡخ َر ٰ‬
‫ى‪ ١٣‬ع َ‬
‫ۡ‬
‫َج َّن ُة ٱل ۡ َمأ َو ٰٓ‬
‫ى‪] ﴾١٥‬اﻟﻨﺠﻢ‪.[١٥-١٣ :‬‬
‫»در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ آن ﻓﺮﺷﺘﻪ را ]ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ[ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫ُ‬
‫ﻨﺎر ]درﺧﺖ ﺑﺰرگ[ » ِﺳﺪرة ُاﻟﻤ َﻨﺘﮫﯽ« ]در آﺳﻤﺎن ھﻔﺘﻢ[ ﮐﻪ آراﻣﺸﮕﺎه ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﺟﺎﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﮐ ِ‬
‫ﻼة‪َ ،‬و َﺻ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ُ َََْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫ﺎم‬ ‫ﻮﻪﻟ‪ ،‬وأﻗﺎم الﺼ‬ ‫ﺎ� َو َرﺳ ِ ِ‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ آﻣﻦ ِﺑ ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ﺎﻫ َﺪ ﻲﻓ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ًّ َ َ َّ َ ْ ُ ْ َ ُ ْ َ َّ َ َ َ‬
‫ا�‪ ،‬أ ْو َﺟﻠ َﺲ ِﻲﻓ أ ْر ِﺿ ِﻪ اﻟ ِﻲﺘ‬ ‫ﻴﻞ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ا� أن ﻳﺪ ِﺧﻠﻪ اﺠﻟﻨﺔ‪ ،‬ﺟ‬ ‫رمﻀﺎن‪ ،‬ﺎﻛن ﺣﻘﺎ ﻰﻠﻋ ِ‬
‫ﺟﺔ أ َﻋ َّﺪ َﻫﺎ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬
‫ا�‪ ،‬أﻓﻼ ﻧُبَ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ َ ُ َ َّ‬
‫ا�‬ ‫ﺮﺸ اﻨﻟَّﺎس؟ ﻗﺎل‪ِ » :‬إن ِﻲﻓ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ِﻣﺎﺋﺔ در ٍ‬ ‫ُو ِﺪﻟ ِ�ﻴﻬﺎ«‪� .‬ﻘﺎلﻮا‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫اﻷ ْرض‪ ،‬ﻓَﺈ َذا َﺳﺄَ ْ ُﺘﻟ ُﻢ َّ َ‬ ‫َ‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء َو‬‫� َّ‬ ‫اﺪﻟ َر َﺟﺘَ ْ� َﻛ َﻤﺎ َ� ْ َ‬ ‫ا�‪َ ،‬ﻣﺎ َ� ْ َ‬
‫� َّ‬ ‫َّ‬
‫ﻳﻦ ِﻲﻓ َﺳ ِب‬ ‫لِﻠْ ُﻤ َﺠﺎﻫﺪ َ‬
‫ا�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻴﻞ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ُْ ََ‬
‫ﻤﺣ ِﻦ‪َ ،‬و ِﻣﻨﻪ �ﻔ َّﺠ ُﺮ‬ ‫الﺮ ْ َ‬ ‫ُ‬
‫ﻰﻠﻋ اﺠﻟَﻨَّ ِﺔ‪ ،‬أ َر ُاه ﻓَ ْﻮﻗَ ُﻪ َﻋ ْﺮ ُش َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َّ َ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َ‬
‫ﻮه اﻟ ِﻔ ْﺮد ْو َس‪ ،‬ﻓﺈِﻧﻪ أ ْو َﺳ ُﻂ اﺠﻟﻨ ِﺔ‪ ،‬وأ‬
‫ْ‬ ‫ﺎﺳﺄَل ُ ُ‬
‫ﻓَ ْ‬
‫ْ َ َّ ‪١‬‬
‫ﺎر اﺠﻟﻨ ِﺔ«‪.‬‬ ‫أَ ْ� َﻬ ُ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ‪،‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﻌﮫﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ او را‬
‫وارد ﺑﮫﺸﺖ ﺳﺎزد ﭼﻪ در راه اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎد ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ در ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ«‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﮋده ﻧﺪھﯿﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٤٢٣‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٠٠‬‬

‫ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﺻﺪ درﺟﻪ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﺑﺮای ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ راه ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﮫﯿﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻓﺎﺻﻠﮥ ھﺮ درﺟﻪ ﺑﺎ درﺟﮥ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑﯿﻦ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ھﺮ ﮔﺎه‪ ،‬ﭼﯿﺰی از اﻟﻠﻪ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺸﺖ ﻓﺮدوس را ﻃﻠﺐ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﮐﻪ آن‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫و ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ«‪ .‬ﯾﮑﯽ از راوﯾﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻋﺮش اﻟﻠﻪ ﺑﺮ روی آن ﻗﺮار دارد و ﻧﮫﺮھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬از آن ﺳﺮ ﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ‬ ‫َ ََ َ ْ ُ ُ ْ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫وح ال ُﻤﺆ ِﻣ ِﻦ ﺗﻠﻘﺎﻫﺎ َمﻠﺎﻜ ِن ﻳُﺼ ِﻌﺪا ِﻧ َﻬﺎ« ‪ -‬ﻗﺎل‬ ‫� ْﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ�ْ َﺮة س ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا ﺧﺮﺟﺖ ر‬
‫َ َ َ َ َ ْ ْ َ َ َ َ َ ُ ُ َ ْ ُ َّ َ ُ ٌ َ ِّ َ ٌ َ َ ْ‬ ‫َ َّ ٌ َ َ َ َ ْ‬
‫ﺎءت‬ ‫�ﻬﺎ وذﻛﺮ ال ِﻤﺴﻚ ‪ -‬ﻗﺎل‪" :‬و�ﻘﻮل أﻫﻞ الﺴﻤﺎءِ‪ :‬روح ﻃﻴﺒﺔ ﺟ‬ ‫ﻴﺐ ِر ِ‬
‫ﻤﺣﺎد‪ :‬ﻓﺬﻛﺮ ِﻣﻦ ِﻃ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ َ ََ َ َ ُ ْ َْ َُ َ ْ َ‬
‫ﺖ �ﻌ ُﻤ ِﺮ�ﻨﻪ‪� ،‬ﻴُﻨ َﻄﻠ ُﻖ ِﺑ ِﻪ ِإﻰﻟ َر ِّ� ِﻪ ﻷ‪َّ � ،‬ﻢ‬
‫َ َّ‬ ‫ْ َ َْْ‬
‫ِﻣﻦ ﻗِﺒ ِﻞ اﻷر ِض‪ ،‬ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴ ِﻚ وﻰﻠﻋ ﺟﺴ ٍﺪ ﻛﻨ ِ‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َُ ُ َْ ُ‬
‫‪١‬‬
‫آﺧ ِﺮ اﻷ َﺟ ِﻞ"«‪.‬‬‫�ﻘﻮل‪ :‬ا�ﻄ ِﻠﻘﻮا ﺑِ ِﻪ إِﻰﻟ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ روح از ﺗﻦ ﺑﻨﺪهی‬
‫ﻣﻮﻣﻦ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬دو ﻓﺮﺷﺘﻪ آن را ﺑﻪ ﺳﻮی آﺳﻤﺎن ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از راوﯾﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﺣﻤﺎد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از آن روح‪ ،‬ﺑﻮی ﺧﻮش و ﻋﻄﺮآ ﮔﯿﻨﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺑﻮھﺮﯾﺮه س‬
‫ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪" :‬اھﻞ آﺳﻤﺎن ﺑﺎ دﯾﺪن آن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ روح ﭘﺎﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از زﻣﯿﻦ آﻣﺪه‬
‫درود اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ و ﺑﺮ ﺟﺴﺪی ﮐﻪ ﺗﻮ در آن ﻗﺮار داﺷﺘﯽ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن او را ﺑﻪ‬ ‫ِ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬او را ﻧﺰد دﯾﮕﺮ ارواح ﻃﯿﺒﻪ ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ روز ﻣﻮﻋﻮد‬
‫)ﻗﯿﺎﻣﺖ( ﻓﺮا رﺳﺪ"«‪.‬‬
‫اﺳﺎﻣﯽ درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ا� ﻧﻮ ِد َي ِﻣ ْﻦ‬
‫َّ ُ‬
‫ﻴﻞ‬ ‫ب‬‫ﺳ‬‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ أَ ْ� َﻔ َﻖ َز ْو َﺟ ْ� ﻲﻓ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫�‪َ �َ ،‬ﻤ ْﻦ َﺎﻛ َن ﻣ ْﻦ أ ْﻫﻞ َّ‬ ‫ا�‪َ ،‬ﻫ َﺬا َﺧ ْ ٌ‬ ‫ْ َ َّ َ َ ْ َ َّ‬ ‫أَﺑ ْ َ‬
‫الﺼﻼ ِة‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ‬ ‫ﻲﻋ ﻣ ْﻦ ﺑَﺎب َّ‬
‫ِ‬ ‫الﺼﻼ ِة ُد ِ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺒ‬ ‫�‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬ ‫‪:‬‬‫ﺔ‬‫ِ‬ ‫ﻨ‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫اب‬ ‫ﻮ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ ِ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎن‪،‬‬‫ﺎب الﺮ� ِ‬ ‫اﺠﻟﻬﺎ ِد‪ ،‬وﻣﻦ ﺎﻛن ِﻣﻦ أﻫ ِﻞ الﺼﻴﺎمِ د ِﻲﻋ ِﻣﻦ ﺑ ِ‬ ‫ﺎب ِ‬ ‫اﺠﻟﻬﺎ ِد د ِﻲﻋ ِﻣﻦ ﺑ ِ‬ ‫ﺎﻛن ِﻣﻦ أﻫ ِﻞ ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َو َﻣ ْﻦ َﺎﻛ َن ﻣ ْﻦ أَﻫﻞ َّ‬
‫ْ‬
‫ﺖ َوأ ِّ� ﻳَﺎ‬ ‫الﺼ َﺪﻗﺔ« �ﻘﺎل أﺑُﻮ ﺑَ�ﺮ س ‪ :‬ﺑﺄﻲﺑ أﻧ َ‬
‫ِ‬
‫ﻲﻋ ﻣ ْﻦ ﺑَﺎب َّ‬
‫ِ‬ ‫الﺼ َﺪﻗ ِﺔ ُد ِ َ‬ ‫ِ‬
‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ْ َ ُ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ٌ ْ ْ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻮل َّ َ َ َ َ ْ ُ َ ْ ْ َ ْ َ‬ ‫َُ َ‬
‫اب‬‫اب ِﻣﻦ ﺮﺿور ٍة �ﻬﻞ ﻳﺪﻰﻋ أﺣﺪ ِﻣﻦ ﺗِﻠﻚ اﻷﺑﻮ ِ‬ ‫ا�‪ ،‬ﻣﺎ ﻰﻠﻋ ﻣﻦ د ِﻲﻋ ِﻣﻦ ﺗِﻠﻚ اﻷﺑﻮ ِ‬ ‫ِ‬ ‫رﺳ‬
‫ْ ُ ْ ‪٢‬‬ ‫ََ ْ َ ْ ُ ْ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ِّ َ‬
‫�ﻮن ِﻣﻨﻬﻢ«‪.‬‬ ‫ﻠﻛ َﻬﺎ؟ ﻗﺎل‪�» :‬ﻌﻢ وأرﺟﻮ أن ﺗ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٧٢‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٩٧‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٢٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٢٠١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﯾﮏ ﺟﻔﺖ از ﯾﮏ ﭼﯿﺰ‬
‫اﻣﺜﺎل آن( در راه اﻟﻠﻪ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﺪ‪ ،‬از دروازهھﺎی‬
‫ِ‬ ‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ دو درھﻢ ﯾﺎ دو اﺳﺐ ﯾﺎ دو ﺷﺘﺮ و‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻧﺪا داده ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ای ﺑﻨﺪه اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎر ﺧﯿﺮ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ اھﻞ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﻮده‪ ،‬او را از دروازۀ ﻧﻤﺎز‪ ،‬و ھﺮﮐﺲ اھﻞ ﺟﮫﺎد ﺑﻮده او را از دروازۀ ﺟﮫﺎد‪ ،‬و ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫اھﻞ روزه ﺑﻮده‪ ،‬او را از دروازۀ َر ّﯾﺎن و ﮐﺴﯽﮐﻪ اھﻞ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻮده‪ ،‬او را از دروازۀ ﺻﺪﻗﻪ‪،‬‬
‫ﺻﺪا ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﯾﺖ ﺑﺎد )اﮔﺮ ﭼﻪ( ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫از ﯾﮏ دروازه‪ ،‬ﺻﺪا زده ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺎزی ﻧﺪارد )ﮐﻪ از دروازهھﺎی دﯾﮕﺮ او را ﺻﺪا ﺑﺰﻧﻨﺪ( وﻟﯽ‬
‫آﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮدی وﺟﻮد دارد ﮐﻪ او را از ھﻤﮥ درھﺎ ﺻﺪا ﺑﺰﻧﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آری‪ ،‬اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﺑﺎﺷﯽ«‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ا� ج ﻳَ ً‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ﻲﺗ َر ُ‬
‫َ‬
‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ه‬‫ﺮ‬ ‫آﺧ‬
‫ِ ِ ِِ‬‫ﻲﻓ‬ ‫و‬ ‫‪...‬‬‫ﻢ‬ ‫ﺤ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ﻠ‬‫ﺑ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻮﻣ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ‬
‫َ َّ َ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ْ ْ َ َ ْ‬
‫� َﻣﻜﺔ‬ ‫�ﻊ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻛﻤﺎ �� ﻣﻜﺔ و ِﻤﺣ� أو ﻛﻤﺎ �‬ ‫ﺎر ِ‬‫� ِﻣﻦ مﺼ ِ‬ ‫ِ�ﻴ ِﺪهِ ِإن ﻣﺎ �� ال ِﻤﺮﺼا� ِ‬
‫َ‬
‫‪١‬‬ ‫َو ُ� ْ َ‬
‫ﺮﺼى‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬روزی ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮔﻮﺷﺘﯽ آورده ﺷﺪ‪ ...‬و در آﺧﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻦ در دﺳﺖ اوﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﯿﻦ دو ﻗﺴﻤﺖ ﯾﮏ در از درھﺎی‬
‫ﻤﯿﺮ ﯾﺎ ﻣﮑﻪ و ُﺑﺼﺮی اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﮑﻪ و ﺣ َ‬
‫ِ‬
‫اﷲ َوأَ ْ� َ� َﻋﻠَﻴْﻪ‪�ُ ،‬ﻢَّ‬ ‫ان‪ ،‬ﻓَ َﺤﻤ َﺪ َ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َ ْ ْ َ َ ِّ َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ُ ْ ُ َ ْ َ َ‬
‫� اﻟﻌﺪ ِوي‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﺧﻄﺒﻨﺎ �ﺘﺒﺔ �ﻦ ﻏﺰو‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﺪﻟ ﺑ ِﻦ �ﻤ ٍ‬ ‫�ﻦ ﺧ ِ ِ‬
‫ٌ َ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َ َ َ َّ َ ْ ُ َ َّ ُّ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َّ ْ َ َّ َ َ َ‬
‫اء‪َ ،‬ول ْﻢ �ﺒْ َﻖ ِﻣﻨ َﻬﺎ ِإﻻ ُﺻﺒَﺎﺑَﺔ ﻛ ُﺼﺒَﺎﺑَ ِﺔ‬ ‫ﻗﺎل‪ :‬أﻣﺎ �ﻌﺪ‪» ،‬ﻓ ِﺈن اﺪﻟ�ﻴﺎ ﻗﺪ آذﻧﺖ ِﺑﺮﺼمٍ ووﻟﺖ ﺣﺬ‬
‫ﺨﺑ ْ‬‫َ َ َ ََ َ َْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َ َ ُّ َ َ ُ َ َ َّ ُ ْ ُ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ‬
‫� َﻣﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮا‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻘ‬
‫ِ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺎ�‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺎ‪،‬‬ ‫ﻬ‬‫ل‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫ز‬ ‫ﻻ‬ ‫ار‬
‫ﺎﺣﺒﻬﺎ‪ ،‬و ِ�ﻧ َ�ﻢ ﻣﻨﺘ ِﻘﻠﻮن ِﻣﻨﻬﺎ إِﻰﻟ ٍ‬
‫د‬ ‫اﻹﻧﺎءِ‪� ،‬ﺘﺼﺎ�ﻬﺎ ﺻ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ َ َ ً َ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َ َ َ َّ َ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ َ‬
‫ِﺤﺑﺮﻀﺗِ�ﻢ‪ ،‬ﻓﺈِﻧﻪ ﻗﺪ ذ ِﻛﺮ ﻨﻟﺎ أن اﺤﻟﺠﺮ ﻳﻠﻰﻘ ِﻣﻦ ﺷﻔ ِﺔ ﺟﻬﻨﻢ‪� ،‬ﻴﻬ ِﻮي ِ�ﻴﻬﺎ ﺳﺒ ِﻌ� ﺎﻋﻣﺎ‪ ،‬ﻻ‬
‫ا� ْ� ﻣ ْﻦ َم َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫ُ ْ ُ ََ َ ْ‬
‫�ﻊ‬‫ِ ِ‬ ‫ﺎر‬ ‫ﺼ‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ ﺘﻟﻤﻸن‪ ،‬أ�ﻌ ِﺠﺒﺘﻢ؟ وﻟﻘﺪ ذ ِﻛﺮ ﻨﻟﺎ أن ﻣﺎ �� ِمﺮﺼ ِ‬ ‫ﻳﺪ ِرك لﻬﺎ �ﻌ ًﺮا‪َ ،‬و َوا ِ‬
‫ََ ْ َ ُ‬ ‫ْ َ َّ َ َ ُ َ ْ َ َ َ َ ً َ َ َ ْ َ َّ َ َ ْ َ َ ْ ٌ َ ُ َ َ ٌ‬
‫الﺰ َﺣﺎمِ ‪َ ،‬وﻟﻘﺪ َرأﻳْت ِ� َﺳ ِﺎﺑ َﻊ‬ ‫ﻴﻆ ِﻣ َﻦ ِّ‬ ‫اﺠﻟﻨ ِﺔ م ِﺴ�ة أر� ِﻌ� ﺳﻨﺔ‪ ،‬وﻴﻟﺄ ِ�� ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻳﻮم وﻫﻮ ﻛ ِﻈ‬
‫الﺸ َﺠﺮ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ ﻗَﺮ َﺣ ْ‬ ‫َ َ ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫اﷲ َﻋﻠَﻴْﻪ َو َﺳﻠَّ َﻢ‪َ ،‬ﻣﺎ َﻨﻟَﺎ َﻃ َﻌ ٌ‬
‫َﺳﺒْ َﻌ ٍﺔ َﻣ َﻊ َر ُﺳﻮل اﷲ َﺻ َّ� ُ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ق‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ﻻ‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ﺎم‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ٌْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َُ َْ َََْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ َْ َ ْ ُ َ ً‬
‫� َﺳﻌ ِﺪ ﺑ ْ ِﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ‪ ،‬ﻓﺎﺗ َﺰ ْرت ِﺑ ِﻨﺼ ِﻔ َﻬﺎ َواﺗ َﺰ َر َﺳﻌﺪ‬ ‫ﺖ ﺑُ ْﺮدة ﻓﺸﻘﻘﺘﻬﺎ ﺑي ِ� و�‬ ‫أﺷﺪا�ﻨﺎ‪ ،‬ﻓﺎﺘﻟﻘﻄ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧١٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٠٢‬‬
‫َ ِّ َ ُ ُ‬ ‫َ َْ‬
‫اﻷ ْم َ‬ ‫ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َّ َ َ ٌ َّ َ ْ َ َ َ ً َ َ ْ‬
‫ﷲ‬ ‫ﺎ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻮذ‬ ‫ﻋ‬ ‫أ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫و‬
‫ِ ِ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺎر‬‫ﺼ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِﺑ ِﻨﺼ ِﻔﻬﺎ‪� ،‬ﻤﺎ أﺻﺒﺢ اﻴﻟﻮم ِﻣﻨﺎ أﺣﺪ ِإﻻ أﺻﺒﺢ أ ِﻣ�ا ﻰﻠﻋ ِم ٍ ِ‬
‫ﺮﺼ‬
‫َْ‬ ‫َ ً‬ ‫َْ َ ُ َ َْ‬
‫ﷲ َﺻ ِﻐ�ا«‪.‬‬
‫ً ‪١‬‬
‫أن أ�ﻮن ِﻲﻓ �ﻔ ِﻲﺴ ﻋ ِﻈﻴﻤﺎ‪َ ،‬و ِﻋﻨﺪ ا ِ‬
‫از »ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻋﺪوی« رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ ﻏﺰوان« ﮐﻪ در آن‬
‫وﻗﺖ اﻣﯿﺮ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد ﺑﺮای ﻣﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﮐﺮد و ﺳﭙﺎس و ﺳﺘﺎﯾﺶ اﻟﮫﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎی‬
‫آورد و ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻤﺎﻧﺎ دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺟﺪاﯾﯽ و ﻓﻨﺎﭘﺬﯾﺮی و زودﮔﺬری ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺎ ھﺸﺪار داد‬
‫و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬از آن ﺟﺰ اﻧﺪﮐﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪهی ﺗﻪ ﻇﺮف ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ آن را‬
‫ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ از اﯾﻦ دﻧﯿﺎی ﻓﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﺮاﯾﯽ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﺑﻮدی و ﻓﻨﺎ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭘﺲ )ﺑﮑﻮﺷﯿﺪ ﮐﻪ( ﺑﺎ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺳﺮا ﮐﻮچ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺮای ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬ﺳﻨﮕﯽ از ﻟﺒﻪی دوزخ ﺑﻪ‬
‫داﺧﻞ آن اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ھﻔﺘﺎد ﺳﺎل در آن ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽرود و ﺑﻪ ﻗﻌﺮ آن ﻧﻤﯽرﺳﺪ و )ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ وﺻﻒ( ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪) ،‬از ﻋﺎﺻﯿﺎن( ﭘﺮ ﻣﯽﺷﻮد! آﯾﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮدﯾﺪ؟! و ﺑﺮای ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ً‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬ﻓﺎﺻﻠﻪی دو ﻟﻨﮕﻪی در‪ ،‬از درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮ ﭼﮫﻞ ﺳﺎل راه اﺳﺖ و ﺣﺘﻤﺎ‬
‫روزی ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺖ از ﺟﻤﻌﯿﺖ )ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن( ﭘﺮ اﺳﺖ؛ و ﺑﻪ ﯾﺎد دارم ﮐﻪ ھﻔﺖ ﻧﻔﺮ‬
‫ھﻤﺮاه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺑﺮگ درﺧﺖ‪ ،‬ﺧﻮراﮐﯽ ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ و از ﺧﻮردن ﺑﺮگ‬
‫درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﮐﻨﺎرهھﺎی دھﺎن ﻣﺎ زﺧﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﻦ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪای ﯾﺎﻓﺘﻢ و آن را ﭘﺎره و ﻣﯿﺎن‬
‫ﺧﻮد و »ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ« ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻧﺼﻒ آن )ﻋﻮرت( ﺧﻮد را ﭘﻮﺷﯿﺪم و ﺳﻌﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺼﻒ دﯾﮕﺮ آن‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬ھﺮﯾﮏ از ﻣﺎ اﻣﯿﺮ ﯾﮑﯽ از ﺷﮫﺮھﺎ اﺳﺖ و ﻣﻦ از اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﺗﮑﺒﺮ ﮐﻨﻢ و ﺧﻮد را ﺑﺰرگ ﺑﺸﻤﺎرم در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﯽارزش ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد دروازهھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫َ‬
‫ت ع ۡد ٖن‬
‫َ َّ‬
‫اب‪ ٤٩‬ج�ٰ ِ‬‫�‬
‫ٔ‬ ‫� َُ‬
‫� ۡس َن َ َ‬ ‫ِ‬
‫ۡ ‪َّ ٞ‬‬
‫�ن ل ِۡل ُم َّتق َ‬ ‫َ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�﴿ :‬ذا ذِكر ۚ‬
‫ٖ‬
‫ب‪] ﴾٥٠‬ص‪.[٥٠-٤٩ :‬‬‫ح ٗة ل َّ ُه ُم ۡٱ�َبۡ َ� ٰ ُ‬
‫ُّم َف َّت َ‬
‫ً‬
‫»اﯾﻦ ]ﻗﺮآن[ ﭘﻨﺪی اﺳﺖ و ﯾﻘﯿﻨﺎ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران ]در آﺧﺮت[ ﺑﺎزﮔﺸﺘﯽ ﻧﯿﮑﻮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎغھﺎﯾﯽ‬
‫ﺟﺎودان ﮐﻪ درھﺎ]ﯾﺶ[ ﺑﺮای آﻧﺎن ﮔﺸﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٦٧‬‬

 ‫‪٢٠٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ َ َّ َ َّ َ ۡ ْ َ َّ ُ ۡ َ ۡ َ َّ ُ َ ً َ َّ ٰٓ َ ٓ َ‬
‫� إِذا َجا ُءوها‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وسِيق ٱ�ِين ٱ�قوا ر�هم إِ� ٱ�نةِ زمر�ۖ ح‬
‫َ ُ َ ۡ َ ۡ َ ُٰ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ َ َ ُ َ َ َٰ ٌ َ َ ۡ ُ ۡ ۡ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ َ َ‬
‫� ٰ ِ� َ‬
‫ِين‪] ﴾٧٣‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٧٣ :‬‬ ‫وفتِحت �ب��ها وقال لهم خز�تها س�م علي�م طِبتم فٱدخلوها‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﭘﺮوا داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮوهﮔﺮوه ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛‬
‫ھﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﯽرﺳﻨﺪ ‪ -‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﮔﺸﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪] -‬ﺑﺎ ﻋﺰت و‬
‫اﺣﺘﺮام وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ[ و ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ .‬ﺧﻮش آﻣﺪﯾﺪ‪ .‬ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ درآﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻴﻬﺎ ﺑَ ٌ‬
‫ﺎب َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ ُ‬
‫ﻴﺔ أﺑ ْ َﻮاب � َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ َ ْ‬
‫�ﺴ َّ�‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ا� ج‪ِ » :‬ﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ �ﻤﺎ ِ�‬
‫�ﻦ ﺳﻬ ِﻞ ﺑ ِﻦ ﺳﻌ ٍﺪ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ُ َ ‪١‬‬ ‫ﻳﺪ ُﺧﻠُ ُﻪ إ َّﻻ َّ‬
‫الﺼﺎﺋِﻤﻮن«‪.‬‬
‫َّ َ َ ْ‬
‫الﺮ�ﺎن ﻻ‬
‫ِ‬
‫ﺳﮫﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺸﺖ ھﺸﺖ دروازه دارد‪.‬‬
‫در آن دری وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ّرﯾﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺟﺰ روزهداران از آن داﺧﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ دروازهھﺎی ﺑﮫﺸﺖ در دﻧﯿﺎ ﺑﺎز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫َ َ ُ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ْ َ َّ َ ْ َ ْ ْ َ ْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫� ‪َ ،‬و�َ ْﻮ َم‬‫ِ ِ‬ ‫ن‬ ‫ﺛ‬ ‫اﻹ‬ ‫م‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﺔ‬‫ِ‬ ‫ﻨ‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫اب‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺑ‬‫أ‬ ‫ﺢ‬ ‫ﺘ‬‫ﻔ‬‫�‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺖ ﺑَيْﻨَ ُﻪ َو َ� ْ َ‬ ‫ﺟ ًﻼ َﺎﻛﻧَ ْ‬‫ﻞﻜ َ�ﺒْﺪ َﻻ � ُ ْﺮﺸ ُك ﺑﺎﷲ َﺷيْﺌًﺎ‪ ،‬إ َّﻻ َر ُ‬
‫َ ُ ْ َ ُ ُ ِّ‬ ‫َْ‬
‫ﺎء‪،‬‬‫ﺤﻨَ ُ‬ ‫� أ ِﺧﻴ ِﻪ ﺷ‬ ‫يﺲ‪� ،‬ﻴﻐﻔﺮ ِﻟ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫اﺨﻟ ِﻤ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ ُ َ ُ َ ْ ُ َ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ َ ْ‬
‫ﺤﺎ‪ ،‬أﻧ ِﻈ ُﺮوا ﻫﺬﻳ ْ ِﻦ َﺣ َّﻰﺘ‬ ‫�ﻴﻘﺎل‪ :‬أﻧ ِﻈﺮوا ﻫﺬﻳ ِﻦ ﺣﻰﺘ ﻳﺼﻄ ِﻠﺤﺎ‪ ،‬أﻧ ِﻈﺮوا ﻫﺬﻳ ِﻦ ﺣﻰﺘ ﻳﺼﻄ ِﻠ‬
‫َ ‪٢‬‬
‫ﻳَ ْﺼ َﻄ ِﻠﺤﺎ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬روزھﺎی‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ و ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﺑﺎز ﻣﯽﺷﻮد و ھﺮ ﺑﻨﺪهای ﮐﻪ ﭼﯿﺰی و ﮐﺴﯽ را ﺷﺮﯾﮏ اﻟﻠﻪ ﻗﺮار‬
‫ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺮک ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﯿﻦ او و ﺑﯿﻦ‬
‫ﺑﺮادرش ]دﯾﻨﯽ ﯾﺎ ﻧﺴﺒﯽ[ ﻋﺪاوت و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ]درﺑﺎرهی آنھﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺄﻣﻮر[‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪] :‬ﻣﻐﻔﺮت[ اﯾﻦ دو را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪازﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻢ ﺻﻠﺢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫]ﻣﻐﻔﺮت[ اﯾﻦ دو را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪازﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻢ ﺻﻠﺢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪] ،‬ﻣﻐﻔﺮت[ اﯾﻦ دو‬
‫را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪازﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻢ ﺻﻠﺢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٥٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٥٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٦٥‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٠٤‬‬
‫َ َّ ُ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ ِﻣﻨ� ْﻢ ِﻣ ْﻦ أ َﺣ ٍﺪ �ﺘَ َﻮﺿﺄ �ﻴُﺒْ ِﻠﻎ ‪ -‬أ ْو‬ ‫َ� ْﻦ ُ� َﻤ َﺮ ﺑْﻦ اﺨﻟ َ َّﻄﺎب س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫َِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺤﺖْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ﻮﻪﻟ إﻻ ﻓﺘ َ‬ ‫ُ‬
‫ﷲ َو َر ُﺳ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ ْ ُ ْ َ ُ َ ُ َّ َ ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫َ‬
‫ﻓيﺴ ِﺒﻎ ‪ -‬الﻮﺿﻮء �ﻢ �ﻘﻮل‪ :‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ إِﻻ اﷲ وأن �ﻤﺪا �ﺒﺪ ا ِ‬
‫ْ ِّ َ َ َ ‪١‬‬
‫َ‬ ‫ُ ْ ُُ‬ ‫َ ُ َ ْ َ ُ ْ َّ‬
‫اب اﺠﻟَﻨ ِﺔ اﺜﻟَّ َﻤﺎ ِ�ﻴَﺔ ﻳَﺪﺧﻞ ِﻣﻦ ��ﻬﺎ ﺷﺎء«‪.‬‬ ‫ﻪﻟ أﺑﻮ‬
‫از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﮐﺪام از ﺷﻤﺎ وﺿﻮ‬
‫ﺑﮕﯿﺮد و آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ )و ﺷﺮﻋﯽ( ﺑﮕﯿﺮد و ﺳﭙﺲ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬أَ ْﺷ َﻬ ُﺪ أَ ْن َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ ُ‬
‫اﷲ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﻮﻪﻟ«‪ :‬ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻣﻌﺒﻮدی‬ ‫�ﻚ َ ُﻪﻟ َوأَ ْﺷ َﻬ ُﺪ أَ َّن ُ�َ َّﻤ ًﺪا َ�ﺒْ ُﺪ ُه َو َر ُﺳ ُ ُ‬
‫َ ْ َُ َ َ َ‬
‫ﺮﺷ‬
‫وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻨﮫﺎ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮏ اﺳﺖ و ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ج ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدهی‬
‫اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬درھﺎی ھﺸﺖﮔﺎﻧﻪی ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮای او ﮔﺸﻮده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ھﺮ دری ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬وارد آن ﮔﺮدد«‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻓﺮدی ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫َ َ ْ َ َّ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ ََ ْ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ ﻓﺄ ْﺳﺘَﻔ ِﺘ ُﺢ‬‫ا� ج‪ِ » :‬آﻲﺗ ﺑﺎب اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ‬ ‫�ﻦ أ� ِﺲ ﺑ ِﻦ ﻣﺎل ِ ٍﻚ س ﻗﺎل ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ َ ُ ُ َْ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ُ ُ َ َ ُ ُ َ ُ‬
‫ﺖ ﻓﺄﻗﻮل‪َّ � :‬ﻤ ٌﺪ �ﻴَﻘﻮل ِﺑﻚ أ ِم ْﺮ ُت ﻻ أ�ﺘَ ُﺢ ِﻷ َﺣ ٍﺪ �ﺒْﻠﻚ« ‪.٢‬‬‫ﺎزن ﻣﻦ أﻧ‬
‫�ﻴﻘﻮل اﺨﻟ ِ‬
‫از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ در ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽآﯾﻢ و‬
‫اﺟﺎزهی ورود ﻣﯽﮔﯿﺮم‪ .‬ﻧﮕﮫﺒﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ در را ﺑﺮ روی ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﻧﮕﺸﺎﯾﻢ«‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻣﺘﯽ ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮح ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ً ْ َ‬ ‫َ َ ُ َ ََْ ْ َ َ َْ َ ُ‬ ‫َْ‬
‫ﺎس ُد ُﺧﻮﻻ اﺠﻟَﻨَّﺔ« ‪.٣‬‬
‫اﻵﺧ ُﺮون اﻷ َّولﻮن ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ‪ُ � ،‬ﻦ أ َّول اﻨﻟَّ ِ‬
‫»� ُﻦ ِ‬
‫»ﻣﺎ آﺧﺮﯾﻦ اﻣﺖ ھﺴﺘﯿﻢ اﻣﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اوﻟﯿﻦ ﺧﻮاھﯿﻢ ﺑﻮد و ﻣﺎ از ھﻤﻪ ﻣﺮدم ﺟﻠﻮﺗﺮ‬
‫وارد ﺑﮫﺸﺖ ﺧﻮاھﯿﻢ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺮوهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٣٤‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.١٩٧‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٧٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٥٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٢٠٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ﻰﻠﻋ ُﺻ َ‬ ‫َّ َ َّ َ ُ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َّ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﻮر ِة‬ ‫ﷲ ج‪» :‬إِن أول زمﺮ ٍة ﻳﺪﺧﻠﻮن اﺠﻟﻨﺔ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ًَ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ﻰﻠﻋ أ َﺷ ِّﺪ َﻛ ْﻮ َﻛﺐ ُد ِّر ٍّي ﻲﻓ َّ‬ ‫ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َّ َّ َ َ ُ َ ُ ْ َ َ‬
‫ﺎءة؛ ﻻ �ﺒُﻮلﻮن‪،‬‬ ‫الﺴ َﻤﺎ ِء إِﺿ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫اﺬﻟﻳﻦ ﻳﻠﻮ�ﻬﻢ‪،‬‬
‫اﻟﻘﻤ ِﺮ ﻴﻟﻠﺔ اﺒﻟﺪ ِر‪� ،‬ﻢ ِ‬
‫ُ ََ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫اﺬﻟ َﻫ ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ُ ُ َّ‬
‫َ‬
‫ﺐ‪َ ،‬و َرﺷ ُﺤ ُﻬ ُﻢ ال ِﻤ ْﺴﻚ‪َ ،‬و�ﺎ ِم ُﺮﻫ ُﻢ‬ ‫وﻻ �ﺘﻐﻮﻃﻮن‪ ،‬وﻻ �ﺘ ِﻔﻠﻮن‪ ،‬وﻻ �ﻤﺘ ِﺨﻄﻮن أمﺸﺎﻃﻬﻢ‬
‫ﻮن ذ َر ً‬‫ْ َ َ ُّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ ْ ُ ََ َ ْ َ ُ‬ ‫َ ُ َّ ُ َ ْ ُ ُ‬
‫اﺎﻋ ِﻲﻓ‬ ‫ﻴﻬﻢ آدم ِﺳﺘ ِ‬ ‫اﺣ ٍﺪ ﻰﻠﻋ ﺻﻮر ِة أ�ِ ِ‬ ‫اﻷلﻮة‪َ ،‬وأز َواﺟﻬ ُﻢ اﺤﻟُﻮر اﻟ ِﻌ� ﻰﻠﻋ ﺧﻠ ِﻖ رﺟ ٍﻞ َو ِ‬
‫‪١‬‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء«‪.‬‬
‫َّ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬

‫ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﮫﺎرده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آﻧﺎن ﮐﻪ ﭘﺲ از اﯾﺸﺎن وارد ﺑﮫﺸﺖ‬ ‫ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ِ‬
‫آب‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻨﺪ روﺷﻦﺗﺮﯾﻦ ﺳﺘﺎرهی آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻮراﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ادرار‪ ،‬ﻣﺪﻓﻮع‪ ،‬و ِ‬
‫دھﺎن و ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻧﻪھﺎﯾﺸﺎن از ﻃﻼﺳﺖ و ﻋﺮﻗﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻮی ﻣﺸﮏ ﻣﯽدھﺪ و‬
‫ﻋﻮد ﺧﻮﺷﺒﻮﺳﺖ و ھﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺣﻮراﻟﻌﯿﻦ و زﻧﺎن زﯾﺒﺎﭼﺸﻢ‬ ‫آﺗﺶدانھﺎﯾﺸﺎن از ِ‬
‫ُ‬
‫ﺑﮫﺸﺘﯽاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻠﻖ و ﺧﻮی ھﻤﻪی آنھﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ )و ھﯿﭻ ﮐﯿﻨﻪای در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد( و ﻗﺎﻣﺖ و اﻧﺪازهی آﻧﺎن ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻣﺖ و اﻧﺪازهی ﭘﺪرﺷﺎن‪ ،‬آدم ÷‪ ،‬ﺷﺼﺖ ذراع‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َ ْ ُ َ َّ ْ َّ َ ْ ُ َّ َ ْ ُ َ َ ْ ً َْ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ َ ْ‬
‫ﷲ ج‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻴﻟَﺪﺧﻠﻦ اﺠﻟَﻨﺔ ِﻣﻦ أﻣ ِﻲﺘ ﺳﺒﻌﻮن أﻟﻔﺎ‪ ،‬أو‬ ‫�ﻦ ﺳﻬ ِﻞ ﺑ ِﻦ ﺳﻌ ٍﺪ س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫ُ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ َ ُ ُ ْ َ َّ َ ْ ُ َ‬ ‫ً‬ ‫ٌ َْ ُ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ََُ‬ ‫َ ُْ َ َْ‬
‫آﺧ ُﺮﻫ ْﻢ ‪،‬‬ ‫آﺧﺬ �ﻌﻀﻬﻢ ﺑﻌﻀﺎ‪ ،‬ﻻ ﻳﺪﺧﻞ أ َّولﻬﻢ ﺣﻰﺘ ﻳﺪﺧﻞ ِ‬ ‫ﺎﺳﻜﻮن ِ‬ ‫ﺳﺒﻌ ِﻤﺎﺋ ِﺔ أﻟ ٍﻒ ﻣﺘﻤ ِ‬
‫َ‬ ‫َ ًَْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َّ َ‬ ‫ُ ُ ُ ُ ْ ََ ُ َ َْ َ َْ َ َ َْ ْ َ ْ ُ َ‬
‫اﺒﻟﺪ ِر ﻴﻟَﺪﺧﻠ َّﻦ اﺠﻟَﻨﺔ ِﻣ ْﻦ أ َّﻣ ِﻲﺘ َﺳﺒْ ُﻌﻮن أﻟﻔﺎ‪ ،‬أ ْو َﺳﺒْ ُﻌ ِﻤﺎﺋ ِﺔ‬ ‫وﺟﻮﻫﻬﻢ ﻰﻠﻋ ﺻﻮر ِة اﻟﻘﻤ ِﺮ ﻴﻟﻠﺔ‬
‫َ‬
‫ْ ُُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ً‬ ‫ٌ ْ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ُ َ َ ُ َ‬ ‫أَﻟْﻒ ‪َ -‬ﻻ ﻳَ ْﺪري أَﺑُﻮ َ‬
‫آﺧﺬ َ�ﻌ ُﻀ ُﻬ ْﻢ َ�ﻌﻀﺎ‪ ،‬ﻻ ﻳَﺪﺧﻞ أ َّول ُﻬ ْﻢ‬ ‫ﺎﺳﻜﻮن ِ‬ ‫ﺎزمٍ ��ﻬﻤﺎ ﻗﺎل ‪ -‬ﻣﺘﻤ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺣ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫‪٢‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ َّ َ ْ ُ َ ُ ُ ْ ُ ُ ُ ُ ْ َ َ ُ َ َ َ ْ َ َ ْ‬
‫اﺒﻟﺪ ِر«‪.‬‬ ‫آﺧﺮﻫﻢ‪ ،‬وﺟﻮﻫﻬﻢ ﻰﻠﻋ ﺻﻮر ِة اﻟﻘﻤ ِﺮ ﻴﻟﻠﺔ‬ ‫ﺣﻰﺘ ﻳﺪﺧﻞ ِ‬
‫ﺳﮫﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﯾﺎ ھﻔﺘﺼﺪ ھﺰار ﻧﻔﺮ ‪-‬‬
‫راوی ﮐﻪ ﻓﺮدی ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮﺣﺎزم اﺳﺖ ﺷﮏ دارد ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﺪام را ﻓﺮﻣﻮد‪ -‬از ّاﻣﺖ ﻣﻦ‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ھﻢ دادهاﻧﺪ و در ﮐﻨﺎر ھﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ّاول و آﺧﺮ آﻧﺎن ﺑﺎ ھﻢ داﺧﻞ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﭼﮫﺮه و ﺻﻮرت آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﮫﺎرده )ﻧﻮراﻧﯽ( اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٢٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٣٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٤٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٠٦‬‬
‫‪١‬‬ ‫َ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ َ ً‬ ‫َّ ُ َ َ َ ْ ُ َ‬
‫� ﺧ ِﺮ�ﻔﺎ«‪.‬‬‫ﺎﺟ ِﺮ�ﻦ �ﺴ ِﺒﻘﻮن اﻷﻏ ِﻨﻴﺎء ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ ِإﻰﻟ اﺠﻟﻨ ِﺔ ِﺑﺄر� ِﻌ‬
‫» ِإن �ﻘﺮاء الﻤﻬ ِ‬
‫»ﻓﻘﺮای ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﭼﮫﻞ ﺳﺎل ﺟﻠﻮﺗﺮ از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪاﻧﺸﺎن وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﻦ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫از ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َ َ َ ً ‪٢‬‬ ‫ََ‬ ‫َ ْ ُ ُ َ ْ ُ َ َّ َ َّ َ ُ ْ ً ُ ْ ً ُ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫َ‬
‫� أ ْو ﺛﻼ ٍث َوﺛﻼ ِ�� ﺳﻨﺔ«‪.‬‬‫»ﻳﺪﺧﻞ أﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ اﺠﻟﻨﺔ ﺟﺮدا مﺮدا ﻣﻜﺤ ِﻠ� أ�ﻨﺎء ﺛﻼ ِ�‬
‫»اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ در ﺣﺎﻟﯽ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﺮد و ﺑﺪون رﯾﺶ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﻪ ﮐﺸﯿﺪه ھﺴﺘﻨﺪ و ‪ ٣٠‬ﯾﺎ ‪ ٣٣‬ﺳﺎل ﻋﻤﺮ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﭼﮫﺮهھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫ََ ۡ ََٓ َ ُ ُ َ َۡ ُ‬ ‫َّ ۡ َ ۡ َ َ َ َ‬
‫ك ينظرون‪� ٢٣‬ع ِرف ِ�‬
‫ي�‪ � ٢٢‬ٱ�را� ِ ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�برار ل ِ� نعِ ٍ‬
‫ۡ َ ۡ ََ‬
‫�ة ٱ�َّعِي ِم‪] ﴾٢٤‬اﻟﻤﻄﻔﻔﯿﻦ‪.[٢٤-٢٢ :‬‬ ‫ُو ُجوهِ ِهم ن‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران در ﻧﻌﻤﺖ]ھﺎی ﺑﮫﺸﺖ[ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎ ]ﺗﮑﯿﻪ زده و[ ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎط ﻧﻌﻤﺖ را در ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن ]ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯽ و[ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯽ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺧﺮﻣﯽ و‬
‫‪ٞ‬‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ‪َ َ ٞ‬‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬وجوه ي ۡوم� ٖذ ن ِ َ‬
‫� َر�ِها ناظ َِرة‪] ﴾٢٣‬اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ‪.[٢٣-٢٢ :‬‬
‫ا�ة‪ ٢٢‬إ ِ ٰ‬ ‫ِ‬
‫»آن روز‪] ،‬اھﻞ اﯾﻤﺎن دارای[ ﭼﮫﺮهھﺎﯾﯽ ﺗﺎزه ]و ﺷﺎداب[ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬
‫ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ٞ‬‬
‫اض َية‪َ �ِ ٩‬ج َّن ٍة َ� ِ�َةٖ‪﴾١٠‬‬ ‫‪ۡ ّ ٞ‬‬ ‫َ َّ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬و ُجوه ‪ ٞ‬يَ ۡوم� ِ ٖذ ناع َِمة‪ ٨‬ل َِسعي ِ َها َر ِ‬
‫]اﻟﻐﺎﺷﯿﺔ‪.[١٠-٨ :‬‬
‫»در آن روز‪ ،‬ﭼﮫﺮهھﺎﯾﯽ ﺷﺎداب و ﺗﺎزه ھﺴﺘﻨﺪ و از ﺳﻌﯽ ]و ﺗﻼش[ ﺧﻮد راﺿﯿﻨﺪ؛ در ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﺑﺮﯾﻦ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ٞ‬‬ ‫َ ‪ۡ َ ۡ ُّ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫ُّ ۡ‬ ‫ُ ‪َ َٞ‬‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬وجوه ي ۡوم� ٖذ مس ِف َرة‪ ٣٨‬ضاحِكة مستب ِ َ‬
‫�ة‪] ﴾٣٩‬ﻋﺒﺲ‪.[٣٩-٣٨ :‬‬ ‫ِ‬
‫رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ[ ﺧﻨﺪان و‬
‫ِ‬ ‫»ﭼﮫﺮهھﺎﯾﯽ در آن روز‪ ،‬ﮔﺸﺎده و روﺷﻦ اﺳﺖ‪] .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻌﻤﺖ و‬
‫ﺷﺎد اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َّ َّ َ ۡ َ َّ ۡ ُ ُ ُ ُ ۡ َ َ ۡ َ َّ‬
‫ٱ�ِۖ ُه ۡم � َ‬
‫ِيها‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأما ٱ�ِين ٱ�يضت وجوههم ف ِ� ر� ِة‬
‫َٰ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾١٠٧‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٠٧ :‬‬‫�ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٧٩‬‬

‫‪ -٢‬ﺣﺴﻦ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢١٠٦‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٤٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
 ‫‪٢٠٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮﯾﻦ[ ﺟﺎی‬

‫ِ‬ ‫رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ]در‬
‫ِ‬ ‫»و اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن ﺳﭙﯿﺪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و در آن ﺟﺎوداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫� ٗ‬
‫ور�‪﴾١١‬‬ ‫� َ�ٰل َِك ۡٱ�َ ۡو ِم َولَ َّقٮ ٰ ُه ۡم نَ ۡ َ‬
‫� ٗة َو ُ ُ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فَ َوقَٮ ٰ ُه ُم َّ ُ‬
‫ٱ� َ َّ‬
‫]اﻹﻧﺴﺎن‪.[١١ :‬‬
‫ﺧﺮﻣﯽ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪ«‪.‬‬ ‫»ﭘﺲ اﻟﻠﻪ آﻧﺎن را از ]ﺳﺨﺘﯽ و[ ﺷﺮ آن روز ﻧﮕﻪ داﺷﺖ و ّ‬
‫ِ‬
‫اﻟﻘﻤﺮَ‬ ‫َ َّ ُ ُ ْ َ َ ْ ُ ُ َ َّ َ َ َ ُ َ َ‬
‫ِ‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أول زمﺮ ٍة ﺗﺪﺧﻞ اﺠﻟﻨﺔ ﻰﻠﻋ ﺻﻮر ِة‬
‫َ ًَ ُُ ُُ ْ ََ َْ‬ ‫ﺣ َﺴﻦ َﻛ ْﻮ َﻛﺐ ُد ِّر ٍّي ﻲﻓ َّ‬
‫الﺴ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ َ َّ َ َ َ َ ْ َ َ ْ‬
‫ﺐ‬ ‫ِ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻮ�‬ ‫ﻠ‬‫ﻗ‬ ‫‪،‬‬‫ة‬ ‫ﺎء‬ ‫ﺿ‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ء‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎر ِﻫﻢ ﻛﺄ‬‫اﺬﻟﻳﻦ ﻰﻠﻋ آﺛ ِ‬ ‫ﻴﻟﻠﺔ اﺒﻟﺪ ِر‪ ،‬و ِ‬
‫ُّ‬ ‫امﺮ َ ْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ َ ََُْ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬
‫�‪ ،‬ﻳُ َﺮى ُﻣﺦ‬ ‫ﻮر اﻟ ِﻌ ِ‬
‫َ ُ‬
‫ﺎن ِﻣﻦ اﺤﻟ ِ‬ ‫ئ زوﺟﺘ ِ‬ ‫اﺣ ٍﺪ‪ ،‬ﻻ �ﺒﺎﻏﺾ ﺑيﻨﻬﻢ وﻻ ﺤﺗﺎﺳﺪ‪ِ ،‬ﻟﻞﻜ ِ ٍ‬ ‫رﺟ ٍﻞ َو ِ‬
‫َّ‬ ‫َْ‬
‫‪١‬‬
‫اﻟﻌﻈ ِﻢ َوالﻠ ْﺤ ِﻢ«‪.‬‬ ‫ُﺳﻮﻗِ ِﻬ َّﻦ ِﻣ ْﻦ َو َرا ِء‬
‫»ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﯿﻤﺎﯾﯽ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﮫﺎرده دارﻧﺪ‬
‫و ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﭘﺲ از آنھﺎ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮراﻧﯽﺗﺮﯾﻦ ﺳﺘﺎرهای ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ در آﺳﻤﺎن ﻣﯽدرﺧﺸﺪ؛ ﻗﻠﺐھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﻠﺐ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ )و ھﻤﻪی آنھﺎ‬
‫ﯾﮏ دل ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ( در ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﮐﯿﻨﻪ و ﺣﺴﺎدﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ھﺮﯾﮏ از ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن دو زن از زﻧﺎن زﯾﺒﺎی ﺑﮫﺸﺘﯽ دارد؛ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻐﺰ ﺳﺎق‬
‫ﭘﺎﯾﺸﺎن از ﭘﺸﺖ ﮔﻮﺷﺖ و اﺳﺘﺨﻮان دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻤﻮدن از ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫َ َ َّ َ َّ َ ۡ ْ َ َّ ُ ۡ َ ۡ َ َّ ُ َ ً َ َّ ٰٓ َ ٓ َ‬
‫� إِذا َجا ُءوها‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وسِيق ٱ�ِين ٱ�قوا ر�هم إِ� ٱ�نةِ زمر�ۖ ح‬
‫َ ُ َ ۡ َ ۡ َ ُٰ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ َ َ ُ َ َ َٰ ٌ َ َ ۡ ُ ۡ ۡ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ َ َ‬
‫� ٰ ِ� َ‬
‫ِين‪] ﴾٧٣‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٧٣ :‬‬ ‫وفتِحت �ب��ها وقال لهم خز�تها س�م علي�م طِبتم فٱدخلوها‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﭘﺮوا داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮوهﮔﺮوه ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛‬
‫ھﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﯽرﺳﻨﺪ ‪ -‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﮔﺸﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪] -‬ﺑﺎ ﻋﺰت و‬
‫اﺣﺘﺮام وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ[ و ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ .‬ﺧﻮش آﻣﺪﯾﺪ‪ .‬ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ درآﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ٰ ُ َ ۡ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫ج ِه ۡم‬‫و� َها َو َمن َصل َح م ِۡن َءابَا� ِ ِه ۡم َوأ ۡز َ� ِٰ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ج�ت عد ٖن يدخل‬
‫َ َٰ ٌ َ َ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ َ‬ ‫ون َعلَ ۡيهم ّمِن ُ ّ َ‬‫َ ُ ّ َّ ٰ ۡ َ ۡ َ َ ٰٓ َ ُ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫�� ۡ ۚم فن ِۡع َم‬ ‫اب‪ ٢٣‬س�م علي�م بِما ص‬ ‫�ب ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وذرِ�ت ِ ِهمۖ وٱلم��ِكة يدخل‬
‫ُ ۡ َ َّ‬
‫�ق� ٱ�ارِ‪] ﴾٢٤‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[٢٤-٢٣ :‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٥٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٣٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٠٨‬‬
‫»]ﭘﺎداﺷﺸﺎن[ ﺑﺎغھﺎی ﺟﺎودان ]ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ[ ﮐﻪ آﻧﺎن و ھﺮ ﯾﮏ از ﭘﺪران و ھﻤﺴﺮان و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﮐﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ھﺮ دری ﺑﺮ آﻧﺎن درﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫]ﭘﺎداش[ آﻧﭽﻪ ]ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺘﺎن[ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻪ‬
‫ِ‬ ‫]و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ [:‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﺟﺎم آن ﺳﺮای!«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ‬
‫َ َ ۡ ُ ُ ُ ُ ۡ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ َ َ َ َّ ٰ ُ ُ ۡ َ َ ٰٓ َ ُ َ َ‬
‫��ِكة �ٰذا‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪� �﴿ :‬ز�هم ٱلفزع ٱ��� و�تلقٮهم ٱلم‬
‫ُ ُ ُ َ ُ َ‬ ‫َ ُ ُ َّ‬
‫ي ۡوم� ُم ٱ�ِي كنت ۡم توعدون‪] ﴾١٠٣‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[١٠٣ :‬‬
‫»وﺣﺸﺖ ﺑﺰرگ ]ﻗﯿﺎﻣﺖ[ آﻧﺎن را اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻧﻤﯽﺳﺎزد و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎﻟﺸﺎن ﻣﯽآﯾﻨﺪ ]و‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ [:‬اﯾﻦ ھﻤﺎن روزی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه داده ﻣﯽﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺪون ﺣﺴﺎب و ﻋﺬاب وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫ََ َ َ‬ ‫ُ َ ْ ََ ُ‬
‫ﻲﻠﻋ اﻷ َم ُﻢ‪ ،‬ﻓﺄﺧﺬ‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻋﺮﺿﺖ َّ‬
‫ِ‬
‫ُ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ﻲﺒ َ� ُﻤ ُّﺮ َﻣ َﻌ ُﻪ َ‬
‫اﻟﻌ َ َ‬
‫ﺮﺸ ُة ‪َ ،‬واﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ � ُﻤ ُّﺮ َﻣ َﻌﻪ‬ ‫ﻲﺒ َ� ُﻤ ُّﺮ َﻣ َﻌ ُﻪ اﻷ َّﻣ ُﺔ ‪َ ،‬واﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ َ� ُﻤ ُّﺮ َﻣ َﻌ ُﻪ اﻨﻟَّ َﻔ ُﺮ ‪َ ،‬واﻨﻟَّ ُّ‬ ‫اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ُ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َّ ُّ َ ُ ُّ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ ٌ َ ٌ ُ ْ ُ َ ْ ُ َ ُ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪ ،‬ﻫﺆﻻ ِء أﻣ ِﻲﺘ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻻ‪،‬‬ ‫اﺨﻟﻤﺴﺔ‪ ،‬واﻨﻟ ِﻲﺒ �ﻤﺮ وﺣﺪه‪� ،‬ﻨﻈﺮت ﻓ ِﺈذا ﺳﻮاد ﻛ ِﺜ�‪ ،‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ ِﺟ ِ‬
‫ْ ُ ْ َ ُ ُ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ ٌ َ ٌ َ َ َ ُ َ ُ َّ ُ َ َ َ ُ َ َ ْ ُ َ َ ًْ‬ ‫َ‬
‫� ِﻦ ا�ﻈﺮ إِﻰﻟ اﻷﻓ ِﻖ‪� ،‬ﻨﻈﺮت ﻓﺈِذا ﺳﻮاد ﻛ ِﺜ�‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻫﺆﻻ ِء أﻣﺘﻚ‪ ،‬وﻫﺆﻻ ِء ﺳﺒﻌﻮن أﻟﻔﺎ‬ ‫َوﻟ ِ‬
‫ُ َّ َ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ ْ َ َ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ َ َ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ‬
‫ﺮﺘﻗﻮن‪،‬‬ ‫ﻗﺪامﻬﻢ ﻻ ِﺣﺴﺎب ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ وﻻ ﻋﺬاب‪ ،‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ولِﻢ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛﻧﻮا ﻻ ﻳ�ﺘﻮون‪ ،‬وﻻ �ﺴ‬
‫َ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ َ ِّ ْ َ َ َ َّ ُ َ ‪١‬‬
‫وﻻ �ﺘﻄ�ون‪ ،‬وﻰﻠﻋ ر� ِﻬﻢ �ﺘﻮ�ﻮن«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭘﯿﺮوان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎ او‬
‫ً‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ده ﻧﻔﺮ ﺑﺎ او ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪا ﻧﮕﺎه ﮐﺮدم‬
‫ﺳﯿﺎھﯽ زﯾﺎدی را دﯾﺪم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای ﺟﺒﺮﯾﻞ آﯾﺎ اﯾﻦ اﻣﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ؟ ﺟﺒﺮﯾﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﻪ اﻓﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻦ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻧﮕﺎه ﮐﺮدم و ﺳﯿﺎھﯽ ﺧﯿﻠﯽ زﯾﺎدی را دﯾﺪم‪،‬‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ اﻣﺖ ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ آنھﺎ ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻧﻔﺮ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫و ﮐﺘﺎب دارﻧﺪ و ﻧﻪ دﭼﺎر ﻋﺬاب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺪون ﺣﺴﺎب وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﭼﺮا؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻮن آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻠﻪ از دﯾﮕﺮان ﻃﻠﺐ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آنھﺎ را داغ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﺮای ﺷﻔﺎ و رھﺎﯾﯽ از ﺑﯿﻤﺎری درﺧﻮاﺳﺖ رﻗﯿﻪ ﺗﻌﻮﯾﺬ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺪﺷﻮﻣﯽ و ﺑﺪ ﻓﺎﻟﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٤١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٢٠٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫رﺳﻮل ج ﺻﻔﺎت ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺪون ﺣﺴﺎب و ﺑﺪون ﻋﺬاب وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﺪﺷﻮم ﻗﺮار ﻧﺪادن ﭼﯿﺰھﺎ و ﻋﺪم ﻓﺎلﮔﯿﺮی ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﮐﻞ‬
‫ﺑﺮ اﻟﻠﻪ اﺻﻞ ﺟﺎﻣﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﭼﯿﺰھﺎ از آن ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪی ﮐﻼم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪﺷﻮم ﻗﺮار دادن ﻣﺎه ﺻﻔﺮ و ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ زﻣﺎنھﺎی دﯾﮕﺮ از‬
‫ﺑﺪﻋﺖھﺎی ﺷﺮک آﻣﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ از آنھﺎ دوری ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻮن در ﻣﻮرد اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺗﺮﻏﯿﺐ و ﺗﺮھﯿﺐھﺎی زﯾﺎدی آﻣﺪه اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ اﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫از اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ س ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ ْ َ ًَْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ ِّ ُ ْ َ َ ُ َ ْ ْ َ ْ َّ َ‬
‫ﺎب َﻋﻠﻴْ ِﻬ ْﻢ‪َ ،‬وﻻ‬ ‫� أﻟﻔﺎ‪ ،‬ﻻ ِﺣﺴ‬ ‫ﺤﺎﻧﻪ أن ﻳُﺪ ِﺧﻞ اﺠﻟَﻨﺔ ِﻣ ْﻦ أ َّﻣ ِﻲﺘ ﺳﺒ ِﻌ‬ ‫»وﻋﺪ ِ� ر� ﺳﺒ‬
‫ِّ‬
‫ﺎت َر�«‪.‬‬ ‫ْ َ ََ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ِّ َ ْ َ ْ ُ َ ْ ً َ َ ُ َ َ َ‬
‫َ‬
‫ﻋﺬاب‪ ،‬ﻣﻊ ﻞﻛ أﻟ ٍﻒ ﺳﺒﻌﻮن أﻟﻔﺎ‪َ ،‬وﺛﻼث ﺣﺜﻴ ٍ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎت ِﻣﻦ ﺣﺜﻴ ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ وﻋﺪه داده ﮐﻪ ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻧﻔﺮ از اﻣﺘﻢ را ﺑﺪون ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻋﺬاب ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ وارد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻤﺮاه ھﺮ ھﺰار ﻧﻔﺮ‪ ،‬ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻧﻔﺮ و ﺳﻪ ﻣﺸﺖ ﭘﺮ از ﻣﺸﺖھﺎی‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی زﻣﯿﻦ ﺑﮫﺸﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنھﺎی آن‬
‫از اﻧﺲ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﺑﻪ ﺳﻮی آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ رﻓﺖ‬
‫� ُ� َّﻢ أُ ْدﺧﻠْ ُ‬ ‫ِّ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ ٌ َ‬ ‫ُ َّ ْ َ َ َ َ َّ َ َ‬
‫ان َﻻ أ ْدري َﻣﺎ ِ َ‬ ‫ﻮ‬ ‫ل‬‫أ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻬ‬‫ﻴ‬‫ﺸ‬ ‫ﻐ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ﺘ‬‫ﻨ‬‫ﻤ‬ ‫ال‬ ‫ة‬ ‫ر‬ ‫ﺪ‬ ‫الﺴ‬ ‫ﻲﺑ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪�...» :‬ﻢ ا�ﻄﻠﻖ ﺣﻰﺘ أ ِ‬
‫ﻰﺗ‬
‫ْ ُ ‪٢‬‬ ‫ْ‬ ‫ُ ُّ ْ ُ َ‬ ‫ْ‬
‫اﺠﻟَﻨَّ َﺔ ﻓَﺈ َذا � َ‬
‫ﻴﻬﺎ َﺟﻨَ ِﺎﺑﺬ الﻠﺆل ِﺆ َو�ِذا ﺗُ َﺮ ُا� َﻬﺎ ال ِﻤﺴﻚ«‪.‬‬ ‫ِ ِ‬
‫»ﺳﭙﺲ ﺗﺎ "ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﮫﯽ" ﺑﺎ ھﻢ رﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬آن را ﻃﻮری دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی‬
‫رﻧﮓھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل آن را ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬ﺳﭙﺲ وارد ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﺷﺪم‪ ،‬ﮔﻨﺒﺪھﺎﯾﯽ از ﻣﺮوارﯾﺪ را دﯾﺪم و ﺧﺎک آن از ﻣﺸﮏ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫َ ُ َ َ َ َ ٌَ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ َ ُ َ َّ َ ْ ْ َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺮﺒﻧﺎ � ْﻦ اﺠﻟَﻨ ِﺔ َﻣﺎ ِﺑﻨﺎؤﻫﺎ ﻗﺎل‪ِ » :‬ﺒﻟﻨﺔ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ﺧ‬ ‫أ‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﺎ‪:‬‬ ‫ﻨ‬‫ﻠ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ُ‬ ‫ُّ‬
‫ْ َ ُ َ ْ َ ُ َ َ ُ ُ َ ْ ُ َ ُ ْ َ ُ َ َّ ْ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ٌَ‬ ‫ََ‬
‫الﺰ�ﻔ َﺮان‬ ‫ﺐ َو ِﺒﻟﻨﺔ ِﻣ ْﻦ ﻓِﻀ ٍﺔ ِمﻼ ُﻃ َﻬﺎ ال ِﻤ ْﺴﻚ اﻷذﻓﺮ ﺣﺼﺒﺎؤﻫﺎ اﻴﻟﺎﻗﻮت والﻠﺆلﺆ وﺗﺮ�ﺘﻬﺎ‬ ‫ذﻫ ٍ‬
‫َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ ُ َ َ ْ ُُ َ َ ُ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫ﻮت َو َ�ﻨ َﻌ ُﻢ ﻻ �ﺒْﺄ ُس ﻻ �ﺒْ� ﺷﺒَ ُﺎ� ُﻬ ْﻢ َوﻻ ﺨﺗ َّﺮق ِ�ﻴَ ُﺎ� ُﻬ ْﻢ« ‪ ٣‬از اﺑﻮھﺮﯾﺮه‬ ‫ﻣﻦ ﻳﺪﺧﻠﻬﺎ �� ﻻ �ﻤ‬
‫رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﯿﻢ ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﺪه ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٣٧‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٢٨٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٤٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٢٦‬و دارﻣﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧١٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢١٠‬‬

‫اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻨﺎی آن از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و ﮔﻞ دﯾﻮار آن ﺑﺎ ﻣﺸﮏ ﺧﻮﺷﺒﻮﯾﯽ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ و ﺳﻨﮓﻓﺮش آن از ﯾﺎﻗﻮت و ﻣﺮوارﯾﺪ و ﺧﺎک آن از زﻋﻔﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ھﺮﮐﺲ داﺧﻞ‬
‫آن ﺷﻮد ﺟﺎودان ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻤﯽﻣﯿﺮد و ﻣﻨﻌﻢ ﻣﯽﮔﺮدد و ھﺮﮔﺰ دﭼﺎر ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد و‬
‫ﺟﻮاﻧﯽاش از ﺑﯿﻦ ﻧﻤﯽرود و اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﯾﻞ آن ﮐﮫﻨﻪ و ﭘﺎره ﭘﺎره ﻧﻤﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻦ ﺻﯿﺎد ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺧﺎک ﺑﮫﺸﺖ از‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ٌ َ‬ ‫ََْ َ‬
‫ﻜ ٌﺔ َ�ﻴْ َﻀ ُ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎء ِم ْﺴﻚ ﺧﺎل ِ ٌﺺ«‪.‬‬ ‫»درﻣ‬
‫»از آرد ﺳﺒﻮس ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪۀ ﺳﻔﯿﺪ و ﻣﺸﮏ ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﺧﯿﻤﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫ۡ‬ ‫ُ ‪ٞ ٰ َ ُ ۡ َّ ٞ‬‬
‫ت ِ� ٱ� َِي ِ‬
‫ام‪] ﴾٧٢‬اﻟﺮﺣﻤﻦ‪» .[٧٢ :‬ﺣﻮرﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ در‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬حور مقصو�‬
‫ﺳﺮاﭘﺮدۀ ﺧﯿﻤﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ َ ْ َ ً ْ ُ ْ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ ُ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫ْ َْ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إن لِﻠﻤﺆ ِﻣ ِﻦ ِﻲﻓ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﺨﻟﻴﻤﺔ ِﻣﻦ لﺆلﺆةٍ‬‫ﷲ ﺑ ِﻦ ﻗي ٍﺲ س أن رﺳﻮل ا ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫ََ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َُْ َ َ ُ‬ ‫َ ً ْ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َُ َ‬
‫ﻴﻬﺎ أﻫﻠﻮن‪ُ � ،‬ﻄﻮف َﻋﻠﻴْ ِﻬ ِﻢ ال ُﻤﺆ ِﻣ ُﻦ ﻓﻼ ﻳَ َﺮى‬ ‫اﺣﺪ ٍة � َّﻮﻓ ٍﺔ‪ُ ،‬ﻃﻮل َﻬﺎ ِﺳﺘُّﻮن ِﻣﻴﻼ‪ ،‬لِﻠ ُﻤﺆ ِﻣ ِﻦ ِ�‬
‫و ِ‬
‫َ ْ ُ ُ ْ َ ْ ً ‪٢‬‬
‫�ﻌﻀﻬﻢ �ﻌﻀﺎ«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﺑﮫﺸﺖ ﭼﺎدرھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺲ آنھﺎ از ﻣﺮوارﯾﺪ ﺗﻮ ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻮل آنھﺎ‬
‫ﺷﺼﺖ ﻣﯿﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﭼﺎدرھﺎی ﺑﺰرگ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺆﻣﻦ و اھﺎﻟﯽ ﺧﺎﻧﻪ او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ راﺣﺘﯽ در آن رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎزار ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ْ َ َّ َ ُ ً َ ْ ُ َ َ ُ َّ‬
‫ﻞﻛ ُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َ‬
‫ﻤﺟ َﻌ ٍﺔ‪،‬‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إن ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ لﺴﻮﻗﺎ‪ ،‬ﻳﺄﺗﻮ�ﻬﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬‫أ‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬
‫ِ ِ ِ ٍ‬‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬
‫ْ َ َ ْ َََْ ُ َ ُ ْ ً َََ ً ََْ ُ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ َ َ‬ ‫َ َ ُ ُّ‬
‫ﺎل �ﺘﺤﺜﻮ ِﻲﻓ ُوﺟﻮ ِﻫ ِﻬﻢ و ِ�ﻴ ِﺎﺑ ِﻬﻢ ‪�� ،‬دادون ﺣﺴﻨﺎ وﻤﺟﺎﻻ‪ِ �� ،‬ﺟﻌﻮن إِﻰﻟ‬ ‫�ﺘﻬﺐ ِر�ﺢ الﺸﻤ ِ‬
‫ً‬ ‫ََ َْ ُْ ْ َ َ‬
‫ازدد� ْﻢ َ�ﻌﺪﻧﺎ ُﺣ ْﺴﻨﺎ‬ ‫أَ ْﻫﻠ ْ َ ْ َ ُ ُ ْ ً َ َ ً َ َ ُ ُ َ ُ ْ َ ْ ُ ُ ْ‬
‫ﷲ ﻟﻘ ِﺪ‬‫ﻴﻬﻢ َوﻗ ِﺪ ازدادوا ﺣﺴﻨﺎ َوﻤﺟﺎﻻ‪� ،‬ﻴﻘﻮل لﻬﻢ أﻫﻠﻮﻫﻢ‪َ :‬وا ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫ً‬ ‫از َد ْد ُ� ْﻢ َ� ْﻌ َﺪﻧَﺎ ُﺣ ْﺴﻨًﺎ َو َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﻮن‪َ :‬وأ�ﺘُ ْﻢ‪َ ،‬واﷲ ﻟﻘﺪ ْ‬ ‫َ‬ ‫َََ ً َُ َ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﻤﺟﺎﻻ«‪.‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫وﻤﺟﺎﻻ‪� ،‬ﻴﻘﻮل‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٢٨‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨٧٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٣٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٣٣‬‬
 ‫‪٢١١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺎزاری اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ھﺮ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎزار ﻣﯽروﻧﺪ؛ ﭘﺲ از آن ﺑﺎد ﺷﻤﺎل ﺷﺮوع ﺑﻪ وزﯾﺪن ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮ ﺻﻮرتھﺎ و ﻟﺒﺎسھﺎﯾﺸﺎن ﻣﯽوزد؛ از اﯾﻦ رو در ﺣﺎﻟﯽ ﻧﺰد ھﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﻤﺎل و زﯾﺒﺎﯾﺸﺎن اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ھﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﮐﻪ ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ از ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺮ ﺟﻤﺎل و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻤﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻣﺮدان‬
‫ﺑﮫﺸﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﺎل و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﮐﺎخھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل داﺧﻞ ﮐﺎخھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ھﺮﭼﻪ را ﮐﻪ دل اﻧﺴﺎن ﺑﺨﻮاھﺪ و ﭼﺸﻢھﺎ از آن‬
‫ﻟﺬت ﺑﺒﺮﻧﺪ ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َع َد َّ ُ ۡ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫ت � ِري مِن �ت ِ َها‬ ‫ت ج�ٰ ٖ‬ ‫ٱ� ٱل ُمؤ ِمن ِ� َوٱل ُمؤمِ�ٰ ِ‬
‫َ َّ ٰ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ‪ُ َ َ ُ َ ۡ َ َّ َ ّ ٞ‬‬ ‫ۡ َۡ َٰ ُ َ ٰ َ َ َ َ َ ٰ َ َ ّ َ ٗ‬
‫� ۚ �ٰل ِك ه َو‬ ‫ت عد ٖ �ن ورِض�ن مِن ٱ� ِ أ�‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫�‬‫�ن طيِب ِ‬
‫ة‬ ‫ٱ�ن�ر � ِ�ِين �ِيها وم� ِ‬
‫يم‪] ﴾٧٢‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[٧٢ :‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ وﻋﺪه داده‬ ‫ۡٱل َف ۡو ُز ۡٱل َع ِظ ُ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ؛ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ؛ و ]ﻧﯿﺰ[‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰهای در ﺑﮫﺸﺖھﺎی ﺟﺎودان ]ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه داده اﺳﺖ[؛ و رﺿﺎﯾﺖ اﻟﻠﻪ ]از ھﻤﮥ‬
‫اﯾﻨﮫﺎ[ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ]رﺳﺘﮕﺎری و[ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ﺑﺮﺗﺮی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻤﺪﯾﮕﺮ در ﮐﺎخھﺎ‬
‫ُۡٗ َ ً‬ ‫َۡ َ َ ٗ‬ ‫َ َۡ َ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذا َر�يت � َّم َر�يت نعِيما َومل� كبِ�ا‪] ﴾٢٠‬اﻹﻧﺴﺎن‪.[٢٠ :‬‬
‫»و ﭼﻮن ]ﺑﻪ ھﺮ َﺳﻤﺘﯽ[ ﺑﻨﮕﺮی‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺴﯿﺎر و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻋﻈﯿﻤﯽ آﻧﺠﺎ ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ﻮن أَ ْﻫ َﻞ اﻟْ ُﻐ َﺮف ﻣﻦْ‬
‫َّ َ ْ َ ْ َ َّ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬إِن أﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ �ﺮﺘاءﻳ‬
‫ْ‬
‫ﻴﺪ اﺨﻟ ْﺪر ِّي س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ﻌ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ﺳ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺎﺿﻞ ﻣﺎَ‬ ‫اﻷﻓُﻖ ﻣ َﻦ ال ْ َﻤ ْﺮﺸق أَو ال ْ َﻤ ْﻐﺮب‪َ ،‬ﺘﻟ َﻔ ُ‬
‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ ُّ ِّ َّ ْ َ‬
‫ﻓ ْﻮﻗِ ِﻬﻢ ﻛﻤﺎ �ﺮﺘاءﻳﻮن اﻟﻜﻮﻛﺐ اﺪﻟري اﻟﻐ ِﺎﺑﺮ ِﻲﻓ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُُْ َ َ ُْ ُ ْ َ َ ََ‬ ‫ْ َ ََ ُ َْ‬ ‫ََُْ ْ َ ُ َ َ ُ َ‬
‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ‬ ‫�ﻫﻢ ﻗﺎل‪ :‬ﺑ�‪َ ،‬و ِ‬ ‫ﺎزل اﻷﻧ ِبﻴَﺎءِ‪ ،‬ﻻ �ﺒﻠﻐﻬﺎ �‬ ‫ﷲ ﺗِﻠﻚ ﻣﻨ ِ‬ ‫ﺑيﻨﻬﻢ ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫ُ ْ‬ ‫َ ٌ َ‬
‫ﷲ‪َ ،‬و َﺻ َّﺪﻗﻮا ال ُﻤ ْﺮ َﺳ ِﻠ�«‪.‬‬
‫َ ‪١‬‬ ‫َ‬
‫ِ�ﻴ ِﺪهِ ِرﺟﺎل آ َﻣﻨﻮا ِﺑﺎ ِ‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺼﺮﻧﺸﯿﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻی ﺳﺮ آﻧﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ُ‬
‫ﺗﺎﺑﻨﺎﮐﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﻏﺮوب در اﻓﻖ ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ھﺴﺘﻨﺪ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﯾﻦ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٥٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٣١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢١٢‬‬

‫ﻗﺼﺮﻧﺸﯿﻨﺎن دارای ﻣﻘﺎم و درﺟﺎت ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻓﺮاد ﻋﺎدی ھﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺣﺘﻤﺎ اﯾﻦ ﻗﺼﺮھﺎ ﻣﻨﺰل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻏﯿﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺟﺎھﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن اﯾﻦ ﻣﻨﺎزل ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن اﻟﻠﻪ را ﺗﺄﯾﯿﺪ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ اﺗﺎقھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ ُ َ ّ َ َّ ُ ّ َ ۡ َ ُ ٗ‬
‫ٱ� َّنةِ غ َرفا‬ ‫ت �بوِ�نهم مِن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫َ‬ ‫َۡ َ ۡ َۡ َٰ ُ َ ٰ َ َ ۡ َ ۡ ۡ َ‬ ‫َۡ‬
‫ِين �ِيها ۚ ن ِع َم أج ُر ٱل� ٰ ِمل ِ�‪] ﴾٥٨‬اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[٥٨ :‬‬
‫� ِري مِن �تِها ٱ�ن�ر � ِ�‬
‫ً‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن را در ﻏﺮﻓﻪھﺎﯾﯽ‬
‫از ﺑﮫﺸﺖ ﺟﺎی ﻣﯽدھﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ آن ﺟﺎری اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ‬
‫ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ ﭘﺎداش ﻋﻤﻞﮐﻨﻨﺪﮔﺎن!«‪.‬‬
‫َّ َ َّ َ ۡ ْ َ َّ ُ ۡ َ ُ ۡ ُ َ ‪ٞ َّ ۡ َّ ٞ َ ُ َ ۡ َ ّ ٞ‬‬ ‫َ‬
‫� ِن ٱ�ِين ٱ�قوا ر�هم لهم غرف مِن فوق ِها غرف مبنِية‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ ٰ �﴿ :‬‬
‫َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ َ ۡ َ َّ َ ُ ۡ ُ َّ ُ ۡ َ َ‬ ‫َۡ‬
‫� ِري مِن �تِها ٱ�ن�ر ۖ وعد ٱ�ِ � �ل ِف ٱ� ٱل ِميعاد‪] ﴾٢٠‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٢٠ :‬‬
‫»اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ]ﻋﺬاب[ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﭘﺮوا ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺮھﺎﯾﯽ ]ﻣﺮﺗﻔﻊ در ﺑﮫﺸﺖ[ دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ روی ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ]و[ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ آنھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ وﻋﺪه را اﻟﻠﻪ داده‬
‫اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ در وﻋﺪه ﺧﻼف ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫در ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ و ﺻﺤﯿﺢ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن از ﻋﻠﯽ س ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ْ َ َّ َ ُ َ ً ُ َ ُ ُ ُ َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َُ ُ‬
‫ﻮرﻫﺎ ِﻣ ْﻦ ُ� ُﻄﻮﻧِ َﻬﺎ‬ ‫ﻮرﻫﺎ وﻇﻬ‬ ‫َ ِ‬ ‫ﻬ‬‫ﻇ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻮ�‬‫ﻄ‬ ‫�‬ ‫ى‬ ‫ﺮ‬‫ﻳ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺮ‬‫ﻐ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﺔ‬
‫ِ‬ ‫ﻨ‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﻗﺎل رﺳ‬
‫َّْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫اﻟﻄ َﻌ َ‬
‫ﺎم َو َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎب اﻟﺎﻠﻜ َم َوأ ْﻃ َﻌ َﻢ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� ﻗﺎل ل َﻤ ْﻦ أ َﻃ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا� ل َﻤ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫اﻲﺑ ﻳَﺎ َر ُ‬
‫ٌّ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َ ْ‬
‫� ﺑِﺎلﻠﻴ ِﻞ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�‬ ‫ﺻ‬ ‫ِ‬ ‫ﻦ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫�ﻘﺎل أ ِ‬
‫ﺮ‬ ‫ﻋ‬
‫َ ٌ ‪١‬‬
‫ﺎس ِ�ﻴﺎم«‪.‬‬ ‫َواﻨﻟَّ ُ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻤﺎﻧﺎ در ﺑﮫﺸﺖ ﻏﺮﻓﻪھﺎﯾﯽ ھﺴﺖ ﮐﻪ داﺧﻞ آنھﺎ از ﺑﯿﺮون و‬

‫ﺑﯿﺮون آنھﺎ از داﺧﻞ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻨﯽ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ ﻏﺮﻓﻪھﺎ از‬
‫آن ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﮫﯿﺎ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ِ‬
‫ﻧﺮﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻣﺮدم را ﻃﻌﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﺧﻮاب‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺐھﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺣﺴﻦ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٣٨‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٩٨٤‬‬
 ‫‪٢١٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫وﯾﮋﮔﯽ ﻓﺮشھﺎی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬

‫ۡ َ َّ َ ۡ‬ ‫ََ ٓ َُ ۡ ۡ ََۡ َ َ َ‬ ‫� َ َٰ ُ ُ‬
‫� فر� �طا�ِنها مِن إِست� ٖ �ق وج� ٱ�نت ِ‬
‫�‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬م َّت ِ ِ‬
‫�ٔ َ‬
‫َ‬
‫ان‪] ﴾٥٤‬اﻟﺮﺣﻤﻦ‪.[٥٤ :‬‬
‫د ٖ‬
‫»]ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن[ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮھﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﺳﺘﺮش از دﯾﺒﺎی ﺿﺨﯿﻢ اﺳﺖ ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽزﻧﻨﺪ و ﻣﯿﻮهھﺎی آن‬
‫ﺑﺎغھﺎ ]اﯾﺴﺘﺎده و ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺗﮑﯿﻪزده[ در دﺳﺘﺮﺳﺸﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ ُ َ‬ ‫ُ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وف ُر ٖش م ۡرفوع ٍة‪] ﴾٣٤‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪.[٣٤ :‬‬
‫»و ﺑﺴﺘﺮھﺎی ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ]و ارزﺷﻤﻨﺪ[«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﺗﺸﮏھﺎ و ﺑﺎﻟﺶھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫َُۡ ٌَ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ۡ ُ َ‪ٞ‬‬ ‫َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� َمارق مصفوفة‪َ ١٥‬وز َر ُّ‬
‫ا� مبثوثة‪] ﴾١٦‬اﻟﻐﺎﺷﯿﺔ‪.[١٦-١٥ :‬‬‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»و ﺑﺎﻟﺶھﺎی ]ﻣﻨﻈﻢ[ ﭼﯿﺪهﺷﺪه‪ ،‬و ]ﻧﯿﺰ[ ﻓﺮشھﺎی ﮔﺮاﻧﺒﮫﺎ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .‬و اﻟﻠﻪ‬
‫ان‪] ﴾٧٦‬اﻟﺮﺣﻤﻦ‪.[٧٦ :‬‬
‫� و�بقرِ ٍي حِس ٖ‬ ‫ٍ‬ ‫� َ َٰ‬
‫� َر ۡف َرف ُخ ۡ َ َ ۡ َ ّ َ‬ ‫�ِٔ َ‬ ‫َّ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬مت ِ‬
‫ٖ‬
‫»]ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن[ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﺶھﺎی ﺳﺒﺰ و ﺑﺴﺘﺮھﺎﯾﯽ ﻧﻔﯿﺲ و زﯾﺒﺎ آرﻣﯿﺪهاﻧﺪ«‪» .‬ﻧﻤﺎرق«‪ :‬ﺑﺎﻟﺶھﺎ‪،‬‬
‫»زراﺑﯽ«‪ :‬ﺗﺸﮏھﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺨﺖھﺎی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫و آن ﺗﺨﺖھﺎی ﮐﻪ دارای ﭘﻮﺷﺶ ﯾﺎ ﺻﻨﺪﻟﯽای ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ روی آنھﺎ ﺑﺎﻟﺶ ﻗﺮار‬
‫ُ َ‬ ‫ََ َۡ ٓ‬ ‫َّ ۡ َ ۡ َ َ َ َ‬
‫ك يَنظ ُرون‪﴾٢٣‬‬‫ي�‪ � ٢٢‬ٱ� َرا� ِ ِ‬ ‫دارد‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�برار ل ِ� ن ٍ‬
‫ع‬
‫ِ‬
‫]اﻟﻤﻄﻔﻔﯿﻦ‪.[٢٣-٢٢ :‬‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران در ﻧﻌﻤﺖ]ھﺎی ﺑﮫﺸﺖ[ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎ ]ﺗﮑﯿﻪ زده و[ ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ ََۡ َ َ َ ۡ ٗ ََ‬ ‫َ َ ََ ۡ ََٓ‬ ‫َّ‬
‫ك� � يرون �ِيها شمسا و�‬ ‫�ِٔ� �ِيها � ٱ�را� ِ ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُّ ﴿ :‬مت ِ‬
‫َز ۡم َهر ٗ‬
‫�ر�‪] ﴾١٣‬اﻹﻧﺴﺎن‪.[١٣ :‬‬ ‫ِ‬
‫]ﺣﺮارت[ آﻓﺘﺎﺑﯽ در آﻧﺠﺎ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ و ﻧﻪ‬
‫ِ‬ ‫»در آﻧﺠﺎ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎ]ی زﯾﺒﺎ[ ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ ﻧﻪ‬
‫]ﺳﻮز[ ﺳﺮﻣﺎﯾﯽ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫َّ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ‬
‫� َّنةِ ٱ�َ ۡو َم ِ� شغ ٖل �ٰك ُِهون‪ ٥٥‬ه ۡم َوأ ۡز َ� ٰ ُج ُه ۡم‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن أص�ٰب ٱ‬
‫َ ٰ َ َ ۡ َ َ ٓ ُ َّ ُ َ‬
‫�ٔون‪] ﴾٥٦‬ﯾﺲ‪.[٥٦-٥٥ :‬‬ ‫ك مت ِ‬
‫ِ� ظِ� ٍل � ٱ�را� ِ ِ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ اﻣﺮوز ﺑﺎ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﺳﺮﮔﺮم ]ﻧﻌﻤﺖھﺎی اﻟﮫﯽ[ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن و‬
‫ھﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن در ﺳﺎﯾﻪھﺎ]ی ﮔﺴﺘﺮدۀ ﺑﮫﺸﺘﯽ[ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎ ﺗﮑﯿﻪ زدهاﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢١٤‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﺗﺨﺖھﺎی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ّ ۡ َ ً َ َٰ ُ ُ‬ ‫ّ ۡ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َََ َۡ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ونز�نا ما ِ� صدورِهِم مِن غ ٍِل إِخ�ٰنا � �رٖ‬
‫ُّم َت َ�ٰبل َ‬
‫ِ�‪] ﴾٤٧‬اﻟﺤﺠﺮ‪.[٤٧ :‬‬ ‫ِ‬
‫»آﻧﭽﻪ در دلھﺎﯾﺸﺎن از ﮐﯿﻨﻪ ]و ﺣﺴﺪ[ اﺳﺖ ﺑﺮﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؛ ﺑﺮادراﻧﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫�ر َّم ۡص ُفوفَة َو َز َّو ۡج َ�ٰ ُهم �ُ‬ ‫َ ََ‬ ‫َّ‬
‫ِ�‪﴾٢٠‬‬‫ٖ‬ ‫�‬ ‫ور‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫ٖ‬ ‫ٖ‬
‫� ُ ُ‬
‫ٰ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬مت ِ‬
‫�ِٔ�‬
‫]اﻟﻄﻮر‪.[٢٠ :‬‬
‫ﺣﻮرﯾﺎن درﺷﺖﭼﺸﻢ ]ﺑﮫﺸﺘﯽ ﺑﺎ‬
‫ِ‬ ‫»در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎﯾﯽ ردﯾﻒﺷﺪه ﺗﮑﯿﻪ زدهاﻧﺪ و‬
‫ھﻤﺴﺮی آﻧﺎن‬
‫ِ‬ ‫ﺷﺪت ﺳﻔﯿﺪی در ﺳﻔﯿﺪی ﭼﺸﻢ و ﺷﺪت ﺳﯿﺎھﯽ در ﺳﯿﺎھﯽ آن[ را ﺑﻪ‬
‫درﻣﯽآورﯾﻢ«‪.‬‬
‫َ‬
‫�ر َّم ۡو ُضونَة‪ُّ ١٥‬م َّت ِ َ َ ۡ َ ُ َ َ َ‬ ‫� ُ ُ‬ ‫َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ َ ﴿ :‬‬
‫�ِٔ� عليها مت�ٰبِل ِ�﴾ ]اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪[١٦-١٥ :‬‬ ‫ٖ‬ ‫ٖ‬
‫»ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎی ﮔﻮھﺮﻧﺸﺎن‪ ،‬روﺑﺮوی ھﻢ ﺗﮑﯿﻪ زدهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ُ َ ‪ٞ‬‬
‫�ر‪َّ ٞ‬م ۡرفوعة‪] ﴾١٣‬اﻟﻐﺎﺷﯿﺔ‪.[١٣ :‬‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �﴿ :‬‬
‫ِيها ُ ُ‬
‫»ﺗﺨﺖھﺎی ]زﯾﺒﺎی[ ﺑﻠﻨﺪ ]ﭘﺎﯾﻪ[ در آن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻇﺮوف ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫ََ َ َ ۡ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ۡ ۡ ۡ َ ٰ ‪َ ُ َّ َ ُّ ٞ‬‬
‫�ق َو�أ ٖس‬‫ِ‬ ‫ار‬‫ب‬‫�‬‫و‬‫� َواب َ‬
‫ٖ‬ ‫�ون‪ ١٧‬بِأ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬طوف علي ِهم وِل�ن �‬
‫�‪] ﴾١٨‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪.[١٨-١٧ :‬‬ ‫ّ َّ‬
‫مِن معِ ٖ‬
‫ُ‬
‫ﮔﺮد آﻧﺎن ]ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ[ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎمھﺎ و ﺗﻨﮓھﺎ و ﻗﺪحھﺎﯾﯽ‬
‫»ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ھﻤﻮاره ﺷﺎداب‪ِ ،‬‬
‫از ﺷﺮاب ﺟﺎری«‪.‬‬
‫ّ َ َ ََ ۡ‬ ‫اف َعلَ ۡيهم ب َ‬
‫َُ ُ‬
‫ِيها َما‬
‫� َواب َو� َ‬
‫ٖ�‬ ‫ب وأ‬‫اف مِن ذه ٖ‬ ‫صح ٖ‬‫ِ ِ ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ط‬
‫ۡ َ ُ ُ َ َ َ ُّ ۡ َ ۡ ُ ُ َ َ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َ‬ ‫َۡ‬
‫�ش َت ِهيهِ ٱ�نفس وت� ٱ��� ۖ وأنتم �ِيها � ِ�ون‪] ﴾٧١‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[٧١ :‬‬
‫»ﻇﺮفھﺎ و ﺟﺎمھﺎی زرﯾﻦ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺸﺎن ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ؛ و ھﺮ ﭼﻪ دلھﺎ ﺑﺨﻮاھﺪ و دﯾﺪهھﺎ از آن‬
‫ﻟﺬت َﺑ َﺮد‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ھﺴﺖ؛ و ﺷﻤﺎ در ﺑﮫﺸﺖ ﺟﺎوداﻧﻪاﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ۡ ََ َ۠‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ۡ‬ ‫َ ّ‬ ‫ََُ ُ َ َۡ‬
‫اب �نت قوارِ�را‪١٥‬‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�طاف علي ِهم ��ِيةٖ مِن ف ِضةٖ وأ�و ٖ‬
‫ً‬ ‫ِيها َكأۡ ٗسا َ� َن م َِز ُ‬
‫اج َها َز�َبِي�‪﴾١٧‬‬
‫َّ َ َّ ُ َ‬
‫وها َ� ۡقد ٗ‬
‫ِير�‪َ ١٦‬و� ُ ۡس َق ۡو َن � َ‬ ‫ََ َْ‬
‫�را مِن ف ِضةٖ قدر‬ ‫قوارِ‬
‫]اﻹﻧﺴﺎن‪.[١٧-١٥ :‬‬
 ‫‪٢١٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»و ﻇﺮفھﺎی ﺳﯿﻤﯿﻦ ]ﻏﺬا[ و ﮐﺎﺳﻪھﺎی ﺑﻠﻮرﯾﻦ ]ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ[‪ ،‬در ِﮔﺮداﮔﺮد آﻧﺎن‪ ،‬ﮔﺮداﻧﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪] .‬ﮐﺎﺳﻪھﺎی[ ﺑﻠﻮرﯾﻨﯽ از ﻧﻘﺮه ﮐﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪] ،‬ﻟﺒﺮﯾﺰ و[ آﻣﺎده ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ و‬
‫در آﻧﺠﺎ از ﺟﺎمھﺎﯾﯽ ﺳﯿﺮاب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ آﻣﯿﺰهاش َزﻧﺠﺒﯿﻞ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َّ َ ُ َ‬
‫ﻮل اﷲ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﺟﻨَّﺘَﺎن ﻣ ْﻦ ﻓ َّﻀﺔ آﻧيَﺘُ ُﻬ َﻤﺎ َو َ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫ﻴﻬ َﻤﺎ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ ﺑ ْ ِﻦ ﻗي ٍﺲ س أن رﺳ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫ﻻ ر َد ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ ُ َ َ ِّ ْ َّ‬ ‫َُُ َ َ َ‬ ‫ْ ََ‬ ‫َ َ َّ َ‬
‫اء‬ ‫ﻴﻬﻤﺎ‪ ،‬وﻣﺎ �� اﻟﻘﻮمِ و�� أن �ﻨﻈﺮوا إِﻰﻟ ر� ِﻬﻢ إِ ِ‬ ‫ﺐ آﻧِيﺘﻬﻤﺎ وﻣﺎ ِ� ِ‬ ‫ﺎن ِﻣﻦ ذﻫ ٍ‬ ‫وﺟﻨﺘ ِ‬
‫َّ ْ‬ ‫ْ ْ َ ْ‬
‫‪١‬‬
‫ﺮﺒ َﻰﻠﻋ َوﺟ ِﻬ ِﻪ ِﻲﻓ َﺟﻨ ِﺔ َﻋﺪ ٍن«‪.‬‬
‫ﻜ ِ‬ ‫اﻟ ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دو ﺑﺎغ وﺟﻮد دارد‬
‫ﮐﻪ ﻇﺮوف و ھﺮﭼﻪ در آنھﺎ اﺳﺖ از ﻧﻘﺮه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و دو ﺑﺎغ دﯾﮕﺮ وﺟﻮد دارد‬
‫ﮐﻪ ﻇﺮوف و ھﺮﭼﻪ در آنھﺎ اﺳﺖ از ﻃﻼ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و در ﺑﮫﺸﺖ ﻋﺪن ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم‬
‫و ﻧﮕﺎھﺸﺎن ﺑﻪ ﭼﮫﺮۀ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺣﺠﺎب ﮐﺒﺮﯾﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ زﯾﻮرآﻻت و ﻟﺒﺎسھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫َ َّ‬ ‫ٱ َّ� َ َ ُ ْ َ ُ ْ َّ َ‬ ‫ُ‬
‫� يُ ۡدخِل‬‫﴿إ َّن ٱ َّ َ‬
‫ت‬‫ت ج�ٰ ٖ‬ ‫ِين َءامنوا َوع ِملوا ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ِ‬
‫أَ َساو َر مِن ذَ َهب َول ُ ۡؤل ُ ٗؤ�ۖ َو�ِ َ ُ‬
‫اس ُه ۡم � َ‬
‫ِيها‬
‫ۡ َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ‬
‫ُ�َل ۡو َن � َ‬
‫� ِري مِن �ت ِ َها ٱ�ن َ� ٰ ُر‬
‫ِيها م ِۡن‬
‫َۡ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫َح ِر�ر‪] ﴾٢٣ٞ‬اﻟﺤﺞ‪.[٢٣ :‬‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎغھﺎﯾﯽ‬
‫]از ﺑﮫﺸﺖ[ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﺒﻨﺪھﺎﯾﯽ‬
‫از ﻃﻼ و ﻣﺮوارﯾﺪ آراﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻟﺒﺎﺳﺸﺎن در آﻧﺠﺎ اﺑﺮﯾﺸﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫�تِه ُم ٱ ۡ�نۡ َ� ٰ ُر ُ�َ َّل ۡو َن � َ‬‫َۡ‬ ‫ُ ْ َ ٰٓ َ َ ُ ۡ َ َّ ٰ ُ َ ۡ َ ۡ‬
‫ِيها م ِۡن أ َساوِ َر مِن‬ ‫ِ‬ ‫ِن‬‫م‬ ‫ي‬ ‫ر‬
‫﴿أو��ِك لهم ج�ت عد ٖن ِ‬
‫�‬
‫َ‬
‫َ َ ََ ۡ َٓ‬ ‫�ستَ ۡ َ‬ ‫َََۡ ُ َ‬
‫ون � َِيابًا ُخ ۡ ٗ ّ‬ ‫َ َ‬
‫ك ن ِۡع َم‬
‫�ِٔ� �ِيها � ٱ�را� ِ ِ �‬
‫َّ‬
‫� ٖق ُّمت ِ‬ ‫ندس ۡ‬ ‫ُ‬
‫�� مِن ُس ٖ‬ ‫ب و�لبس‬ ‫ذه ٖ‬
‫ََٗ‬ ‫ٱ�َّ َو ُ‬
‫اب َو َح ُس َن ۡ‬
‫ت ُم ۡر�فقا‪] ﴾٣١‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[٣١ :‬‬
‫»آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺖھﺎی ﺟﺎوداﻧﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ]از زﯾﺮ درﺧﺘﺎن[ آنھﺎ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ‬
‫ﺟﺎری اﺳﺖ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ دﺳﺘﺒﻨﺪھﺎی زرﯾﻦ آراﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺟﺎﻣﻪھﺎی ]ﻓﺎﺧﺮ[ ﺳﺒﺰرﻧﮓ از‬
‫ﺣﺮﯾﺮ ﻧﺎزک و ﺣﺮﯾﺮ ﺿﺨﯿﻢ ﺑﺮ ﺗﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎ ﺗﮑﯿﻪ زدهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﭘﺎداش‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﭼﻪ ﻧﯿﮑﻮ ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ اﺳﺖ!«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٤٤٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٨٠‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢١٦‬‬
‫ُّ ْ َ‬ ‫ُ ۡ ‪ٞ ََۡ ۡ ٞ‬‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�َ ﴿ :‬ل َِي ُه ۡم � َِي ُ‬
‫�ق ۖ َو ُحل ٓوا أ َساوِ َر مِن‬ ‫ُس ُ‬
‫ند ٍس خ� �ست‬ ‫اب‬
‫ُ‬ ‫ٓ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ف َِّضةٖ َو َس َقٮ ٰ ُه ۡم َر ُّ� ُه ۡم َ َ‬
‫�ٰذا �ن ل� ۡم َج َزا ٗء َو�ن َس ۡع ُي�م‬ ‫ورا‪ ٢١‬إِن‬ ‫� ٗابا َط ُه ً‬
‫ك ً‬‫َّ ۡ ُ‬
‫ورا‪] ﴾٢٢‬اﻹﻧﺴﺎن‪.[٢٢-٢١ :‬‬ ‫مش‬
‫»ﺑﺮ آﻧﺎن ]= ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن[ ﻟﺒﺎسھﺎﯾﯽ ﺳﺒﺰرﻧﮓ از دﯾﺒﺎی ﻧﺎزک و دﯾﺒﺎی ﺿﺨﯿﻢ ]ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه[‬
‫َ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ دﺳﺘﺒﻨﺪھﺎﯾﯽ از ﻧﻘﺮه آراﺳﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺷﺮاب ﭘﺎک ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﻧﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫]و ﺑﻪ آنھﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪» [:‬اﯾﻦ ]ﻧﻌﻤﺖھﺎ‪ [،‬ﭘﺎداش ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬و ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ از ﺳﻌﯽ و ﮐﻮﺷﺶ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻗﺪرداﻧﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺑﮫﺸﺖ ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‬
‫َ َ َّ ُ ْ َ ْ ُ ُ َ ُ َ ً ُ ً ُ ْ ُ َّ َ َ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إﻧ�ﻢ �ﺸﻮرون ﺣﻔﺎة ﻋ َﺮاة ﻏﺮﻻ‪� .‬ﻢ ﻗ َﺮأ‬ ‫ﺎس ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫يدهُۥ َو ۡع ًدا َعلَ ۡي َنا ٓۚ إنَّا ُك َّنا َ�ٰعل َ‬‫ُ‬ ‫َ َ َ َ ۡ َ ٓ َ َّ َ َ ۡ ُّ‬
‫ِ�﴾ َوأ َّول َﻣ ْﻦ ﻳُ�ﻰﺴ ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿كما بد�نا أول خل ٖق ن ِ ۚ‬
‫ع‬
‫اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ ِإﺑ ْ َﺮا ِﻫﻴﻢ«‪.‬‬
‫ُ ‪١‬‬
‫ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب از ﻧﺒﯽ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ ﭘﺎ ﺑﺮھﻨﻪ‪ ،‬ﻋﺮﯾﺎن و ﺧﺘﻨﻪ‬
‫َۡٓ َ َ َ ۡ‬ ‫َ‬
‫ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺣﺸﺮ ﺧﻮاھﯿﺪ ﺷﺪ«‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﻮد‪﴿ :‬ك َما بَ َد�نا أ َّول خل ٖق‬
‫ۡ ً َ َ َ ٓ َّ ُ َّ َ َ‬ ‫نُّعِ ُ‬
‫يدهُ ۚۥ َوعدا عل ۡينا ۚ إِنا كنا �ٰعِل ِ�﴾ »ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ]ﺑﺎر[ آﻓﺮﯾﻨﺶ را آﻏﺎز ﮐﺮدﯾﻢ‪،‬‬
‫ً‬
‫]ﺑﺎر دﯾﮕﺮ[ آن را ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮداﻧﯿﻢ‪] .‬اﯾﻦ[ وﻋﺪهای اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﮫﺪۀ ﻣﺎ ﮐﻪ ﻗﻄﻌﺎ اﻧﺠﺎﻣﺶ ﺧﻮاھﯿﻢ‬
‫داد«‪ .‬و اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﺪﻣﺖﮐﺎران اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ََ َ َ ۡ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ۡ ۡ ۡ َ ٰ ‪َ ُ َّ َ ُّ ٞ‬‬
‫�ق َو�أ ٖس‬‫ِ‬ ‫ار‬‫ب‬‫�‬‫و‬‫� َواب َ‬
‫ٖ‬ ‫أ‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫‪١٧‬‬‫ون‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬طوف علي ِهم وِل�ن ��‬
‫�‪] ﴾١٨‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪.[١٨-١٧ :‬‬ ‫ّ َّ‬
‫مِن معِ ٖ‬
‫ُ‬
‫ﮔﺮد آﻧﺎن ]ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ[ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎمھﺎ و ﺗﻨﮓھﺎ و ﻗﺪحھﺎﯾﯽ‬
‫»ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ھﻤﻮاره ﺷﺎداب‪ِ ،‬‬
‫از ﺷﺮاب ﺟﺎری«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َ ۡ ۡ ۡ َ ٰ ‪َ َ ُ َّ َ ُّ ٞ‬‬
‫�ون إِذا َر� ۡ� َت ُه ۡم َحس ِۡب َت ُه ۡم‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬و�طوف علي ِهم وِل�ن �‬
‫ُ ۡ ُ ٗ َّ ُ‬
‫نث ٗ‬
‫ور�‪] ﴾١٩‬اﻹﻧﺴﺎن‪.[١٩ :‬‬ ‫لؤلؤ� م‬

‫‪ - ١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٥٢٦‬‬

 ‫‪٢١٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»و ھﻤﻮاره ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﺮ ِﮔﺮدﺷﺎن ﻣﯽﭼﺮﺧﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮ ﮔﺎه آنھﺎ را ﺑﺒﯿﻨﯽ‪ ،‬ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﺮوارﯾﺪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﯽ‬
‫َ َّ ُ ۡ ُ ‪ٞ ۡ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫ۡ ‪َّ ٞ‬‬ ‫ُ ََ‬
‫۞و�َ ُطوف عل ۡي ِه ۡم غِل َمان ل ُه ۡم ك�� ُه ۡم لؤلؤ َّمك ُنون‪﴾٢٤‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬‬
‫]اﻟﻄﻮر‪.[٢٤ :‬‬
‫»و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ]ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺪﻣﺖ[ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺸﺎن در رﻓﺖ و آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ ]از زﯾﺒﺎﯾﯽ و‬
‫ﺳﭙﯿﺪروﯾﯽ[ ھﻤﭽﻮن ﻣﺮوارﯾﺪی در ﺻﺪف ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻏﺬای ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺳﻼم س در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ورودش ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ُُْ َُْ ْ‬ ‫َ ُ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﻮال از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪َ » :‬ﻣﺎ أ َّول َﻃ َﻌﺎمٍ ﻳَﺄ�ﻠ ُﻪ أﻫﻞ اﺠﻟَﻨَّ ِﺔ؟« ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬
‫َ َُ َ‬
‫ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ از آن ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ِ » :‬ز�ﺎدة ﻛ ِﺒ ِﺪ اﺤﻟ ُ ِ‬
‫ﻮت«‪» .‬ﯾﮏ ﺗﮑﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و آوﯾﺰان ﺑﻪ ﮐﺒﺪ ﻣﺎھﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﺛﻮﺑﺎن س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﺮدی ﯾﮫﻮدی از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺳﻮال‬
‫َ ْ ُ َ ْ َ‬ ‫َ َُْ‬
‫� ﻳَﺪ ُﺧﻠﻮن اﺠﻟَﻨَّﺔ؟« ھﺪﯾﻪ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﻮﻗﻊ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ‬ ‫ﮐﺮد‪َ �» :‬ﻤﺎ ﺤﺗﻔﺘُ ُﻬ ْﻢ ِﺣ‬
‫َ َُ َ‬
‫ﻮت« »ﯾﮏ ﺗﮑﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و آوﯾﺰان ﺑﻪ ﮐﺒﺪ ﻣﺎھﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬‫ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ِ » :‬ز�ﺎدة ﻛ ِﺒ ِﺪ اﺤﻟ ُ ِ‬
‫ُْ َ‬ ‫َ ُُ َ ْ َ‬ ‫َ‬
‫ﮔﻔﺖ‪َ �» :‬ﻤﺎ ِﻏﺬاؤﻫ ْﻢ َﻰﻠﻋ ِإﺛ ِﺮﻫﺎ؟« ﺑﻌﺪ از آن ﺧﻮراک آنھﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪�» :‬ﻨ َﺤ ُﺮ ل ُﻬ ْﻢ‬
‫َ‬ ‫َ َ ُُْ‬ ‫َ ْ ْ َّ َّ‬
‫اﺬﻟي ﺎﻛن ﻳَﺄ�ﻞ ِﻣ ْﻦ أ ْﻃ َﺮاﻓِ َﻬﺎ« »ﮔﺎو ﻧﺮی ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﭼﺮد ﺑﺮای‬ ‫ﺛﻮ ُر اﺠﻟَﻨ ِﺔ ِ‬
‫آنھﺎ ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫َ‬ ‫آن ﻣﺮد ﯾﮫﻮدی ﭘﺮﺳﯿﺪ‪َ �َ » :‬ﻤﺎ َ َ‬
‫ﺮﺷ ُا� ُﻬ ْﻢ َﻋﻠﻴْ ِﻪ؟« در ﭘﯽ اﯾﻦ ﭼﻪ ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن داده‬
‫ْ ً‬ ‫َ ُ‬ ‫ْ َْ‬
‫ﻴﻬﺎ � َﺴ َّ� َﺳﻠ َﺴ ِبﻴﻼ« از ﭼﺸﻤﻪای در ﺑﮫﺸﺖ ﮐﻪ ﺳﻠﺴﺒﯿﻞ‬ ‫� ِ�‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ِ » :‬ﻣﻦ � ٍ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻧﺎم دارد‪ .‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺮف ﺣﺴﺎب و درﺳﺘﯽ ﻓﺮﻣﻮدی‪.‬‬

‫‪ - ١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٣٢٩‬‬

‫‪ - ٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣١٥‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢١٨‬‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﻮراﮐﯽھﺎی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ُ ََ‬ ‫َ ُ ۡ ََ ۡ َٰ ُ ُ ۡ ُۡ َ ُ َ‬ ‫ۡ ُ ُ ْ َۡ َ‬
‫�ون‪َ �ُ ٧٠‬طاف عل ۡي ِهم‬ ‫أنتم وأز�ج�م �‬ ‫� َّنة‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱدخلوا ٱ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ ُ ُ َ َ َ ُّ‬
‫� ٱ ۡ� ۡ� ُ ُۖ‬ ‫َۡ‬ ‫ََ ۡ‬ ‫ّ َ َ‬
‫� َوأ ُ‬
‫نت ۡم �ِيهاَ‬ ‫�ش َت ِهيهِ ٱ�نفس وت‬ ‫ِيها ماَ‬
‫� َواب َو� َ‬
‫ٖ�‬ ‫ب وأ‬‫اف مِن ذ ٖ‬
‫ه‬ ‫َ‬
‫ب ِ ِصح ٖ‬
‫َٰ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾٧١‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[٧١-٧٠ :‬‬ ‫�ِ‬
‫»ﺷﻤﺎ و دﯾﮕﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ درآﯾﯿﺪ ﺗﺎ ]از ﻧﻌﻤﺖھﺎی‬
‫ﺟﺎوداﻧﺶ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪ و[ ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﻇﺮفھﺎ و ﺟﺎمھﺎی زرﯾﻦ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺸﺎن ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ؛‬
‫و ھﺮ ﭼﻪ دلھﺎ ﺑﺨﻮاھﺪ و دﯾﺪهھﺎ از آن ﻟﺬت َﺑ َﺮد‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ھﺴﺖ؛ و ﺷﻤﺎ در ﺑﮫﺸﺖ ﺟﺎوداﻧﻪاﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ ُ ۡ َ َّ‬
‫�ت ِ َها ٱ ۡ�نۡ َ� ٰ ُۖ‬
‫ر‬
‫َۡ‬ ‫ۡ ُ َ َۡ‬
‫� َّن ِة ٱل ِ� ُوع َِد ٱل ُم َّتقونۖ � ِري مِن‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬مثل ٱ‬
‫�ن ٱ�َّ ُ‬
‫�ٰفِر َ‬ ‫ُ ُ ُ َ َ ٓ ‪َ ۡ َ ۡ ُ َّ ْ َ َّ َ َّ َ ۡ ُ َ ۡ َ ُّ َ ٞ‬‬
‫ار‪] ﴾٣٥‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[٣٥ :‬‬ ‫ِ‬ ‫أ�لها دا�ِم وظِلها ۚ ت ِلك �ق� ٱ�ِين ٱ�ق ۚوا و�ق� ٱل‬
‫»وﯾﮋﮔﯽ ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران وﻋﺪه داده ﺷﺪه ]ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ [:‬ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ِ‬ ‫]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﻮهھﺎﯾﺶ ھﻤﯿﺸﮕﯽ و ﺳﺎﯾﻪاش ]ﻧﯿﺰ داﺋﻤﯽ اﺳﺖ[‪ .‬اﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬آﺗﺶ ]دوزخ[ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ و‬
‫ْ ُ َْ َ ْ َ َ ُ ًَْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ﺰﺒة‬ ‫ﻲﺒ ج‪» :‬ﺗ�ﻮن اﻷرض ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ ﺧ‬
‫َ ُ ُ‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟ ْﺪر ِّي س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ٍ‬ ‫ﻌ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ َّ َ َ َ‬ ‫َّ َ ُ ُ ً َ ْ‬ ‫َ َ ً َ َ َ َّ ُ َ ْ َ َّ ُ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ ُ ْ ُ ْ َ َ ُ‬
‫اﺣﺪة‪� ،‬ﺘﻜﻔﺆﻫﺎ اﺠﻟﺒﺎر ِ�ﻴ ِﺪهِ ﻛﻤﺎ ﻳ�ﻔﺄ أﺣﺪ�ﻢ ﺧﺰﺒﺗﻪ ِﻲﻓ الﺴﻔ ِﺮ‪ ،‬ﻧﺰﻻ ﻷﻫ ِﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ‪ .‬ﻓﺄﻰﺗ‬ ‫و ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ْ ُ َ ُُ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬
‫� ِل أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ﺎﺳ ِﻢ‪ ،‬أﻻ أﺧ ِﺮﺒك ﺑِ‬ ‫الﺮﻤﺣ ُﻦ ﻋﻠﻴﻚ ﻳﺎ أﺑﺎ اﻟﻘ ِ‬ ‫َر ُﺟﻞ ِﻣ َﻦ اﻴﻟَ ُﻬﻮ ِد �ﻘﺎل‪ :‬ﺑﺎرك‬
‫ﻲﺒ ج‪�َ .‬ﻨَ َﻈ َﺮ اﻨﻟَّ ُّ‬‫اﺣ َﺪ ًة‪َ ،‬ﻛ َﻤﺎ ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َ َ ََ َ َ َ ُ ُ َ ْ ُ ُ ًَْ‬
‫ﻲﺒ ج‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﺑ�‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﺗ�ﻮن اﻷرض ﺧﺰﺒ‬
‫ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ُُ ْ َ ٌ ُ ٌ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َّ َ َ َ َّ َ َ ْ َ َ ُ ُ َ َ‬
‫ﺎﻻم َوﻧﻮن‪،‬‬ ‫اﺟﺬ ُه‪َّ � ،‬ﻢ ﻗﺎل‪ :‬أﻻ أﺧ ِﺮﺒك ِﺑﺈِدا ِم ِﻬﻢ؟ ﻗﺎل‪ِ :‬إدامﻬﻢ ﺑ‬ ‫ِإﻴﻟﻨﺎ ‪�،‬ﻢ ﺿ ِﺤﻚ ﺣﻰﺘ ﺑﺪت ﻧﻮ ِ‬
‫ً ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ َ َ َ َ َ َْ ٌ َُ ٌ َْ ُ ْ َ َ‬
‫ُ‬
‫ﻗﺎلﻮا‪ :‬وﻣﺎ ﻫﺬا؟ ﻗﺎل‪ :‬ﺛﻮر وﻧﻮن ﻳﺄ�ﻞ ِﻣﻦ زاﺋِﺪ ِة ﻛ ِﺒ ِﺪ ِﻫﻤﺎ ﺳﺒﻌﻮن أﻟﻔﺎ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زﻣﯿﻦ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻗﺮص‬
‫ﻧﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد و اﻟﻠﻪ ﺟﺒﺎر آن را ﺑﺎ دﺳﺘﺶ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ اھﻞ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﻧﺎﻧﯽ را ﮐﻪ در ﺳﻔﺮ ﻣﯽﭘﺰد‪ ،‬از اﯾﻦ‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺟﻤﻊ و ﺟﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻣﺮدی از ﯾﮫﻮدﯾﺎن آﻣﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ای اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ! اﻟﻠﻪ ﺗﻮ را ﻣﺒﺎرک ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ از ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻮ را ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺴﺎزم؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ«‪ .‬آن ﻣﺮد ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻗﺮص ﻧﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺎ ﻧﮕﺎه ﮐﺮد و ﺧﻨﺪﯾﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٢٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٩٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٢١٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﮐﻪ دﻧﺪانھﺎی ﻣﺒﺎرﮐﺶ آﺷﮑﺎر ﺷﺪ‪ .‬آنﮔﺎه ﻣﺮد ﯾﮫﻮدی ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ از ﺧﻮرش ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﺗﻮ را‬
‫ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻧﺴﺎزم؟ ﺧﻮرش آنھﺎ ﺑﺎﻻم و ﻣﺎھﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آن ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﺮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎھﯽ و ﮔﺎوی ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﮔﻮﺷﻪ ﮐﺒﺪ آنھﺎ ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫ﻴﻬﺎ ْ َ‬
‫و�ﺮﺸ ُ�ﻮن‪ ،‬وﻻ �ﺘَﻐ َّﻮ ُﻃﻮن ‪،‬‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻳَﺄ ْ ُ� ُﻞ أَ ْﻫ ُﻞ اﺠﻟﻨَّﺔ � َ‬
‫َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ٍﺮ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫ْ َ ُُ ْ َ ُ َ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫وﻻ ْ‬
‫ﺴبﻴﺢ‬‫وﻟ�ﻦ ﻃﻌﺎمﻬﻢ ذلﻚ ﺟﺸﺎء ﻛﺮﺷ ِﺢ ال ِﻤﺴ ِﻚ ﻳﻠﻬﻤﻮن اﻟت ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻳﻤﺘَ ِﺨ ُﻄﻮن‪ ،‬وﻻ ﻳﺒُﻮلﻮن‪،‬‬
‫َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ‬
‫‪١‬‬
‫َواﺘﻟﻜ ِﺒ�‪ ،‬ﻛﻤﺎ ﻳُﻠ َﻬ ُﻤﻮن اﻨﻟَّﻔ َﺲ«‪.‬‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن در ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ و‬
‫آب ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺪارﻧﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺲ از ﻏﺬا ﺧﻮردن آروغ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽﻧﻮﺷﻨﺪ؛ اﻣﺎ ادرار و ﻣﺪﻓﻮع و ِ‬
‫ََ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻮﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮی ﻣﺸﮏ دارد و ھﻢ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‪ -‬ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر‪ -‬ﻧﻔﺲ ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺴﺒﯿﺢ و‬
‫ﺗﺤﻤﯿﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻟﮫﺎم ﻣﯽﺷﻮد )و ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ و اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ ﺑﺮ زﺑﺎﻧﺸﺎن ﺟﺎری اﺳﺖ(«‪.‬‬
‫ﺻﻔﺎت ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽھﺎی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ورا‪﴾٥‬‬ ‫ون مِن َكأۡس َ� َن م َِز ُ‬
‫اج َها َ�فُ ً‬ ‫َّ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�برار ���‬
‫ٖ‬
‫]اﻹﻧﺴﺎن‪.[٥ :‬‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ]در ﺑﮫﺸﺖ[ از ﺟﺎﻣﯽ ﻣﯽﻧﻮﺷﻨﺪ ﮐﻪ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﻓﻮر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َُۡ َۡ َ َ َۡٗ َ َ َ ُ َ َ َ ً‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�سقون �ِيها كأسا �ن مِزاجها ز�بِي�‪] ﴾١٧‬اﻹﻧﺴﺎن‪.[١٧ :‬‬
‫»و در آﻧﺠﺎ از ﺟﺎمھﺎﯾﯽ ﺳﯿﺮاب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ آﻣﯿﺰهاش َزﻧﺠﺒﯿﻞ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫ُۡ َۡ َ‬
‫ِيق � ُتو ٍ�‪ ٢٥‬خِ�ٰ ُم ُهۥ م ِۡسك ۚ َو ِ� �ٰل ِك‬ ‫َّ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬سقون مِن رح ٖ‬
‫ۡ َ َ‬ ‫اج ُهۥ مِن � َ ۡسنِي�‪ۡ �َ ٢٧‬ي ٗنا � َ ۡ َ‬ ‫ُۡ َ َٰ ُ َ‬ ‫َۡ َ َ‬
‫ب ب ِ َها ٱل ُمق َّر ُ�ون‪﴾٢٨‬‬‫� ُ‬
‫ٍ‬
‫ون‪َ ٢٦‬وم َِز ُ‬ ‫فل َيت َناف ِس ٱلمت�فِس‬
‫]اﻟﻤﻄﻔﻔﯿﻦ‪.[٢٨-٢٥ :‬‬
‫ﻧﺎب ُﻣﮫﺮﺷﺪه‪] ،‬ﻧﻮﺷﺎﻧﯿﺪه و[ ﺳﯿﺮاب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ُ .‬ﻣﮫﺮی ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﻧﮫﺎده ﺷﺪه‪،‬‬
‫»آنھﺎ از ﺷﺮاب ِ‬
‫از ُﻣﺸﮏ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺸﺘﺎﻗﺎن ]رﺣﻤﺖ[‪ ،‬در اﯾﻦ ]ﺷﺮاب و دﯾﮕﺮ ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯽ[ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﭘﯿﺸﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬و آﻣﯿﺰهاش از ﺗﺴﻨﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬
‫ُ َ ُّ‬ ‫َ ُّ ْ ُ‬ ‫ْ َ َّ َ َّ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ‬ ‫ْ َ‬
‫ﻜ ْﻮﺛَ ُﺮ َ� ْﻬ ٌ‬ ‫َو َ ُ‬
‫ﺎء � ِﺮي َﻰﻠﻋ الﻠﺆل ِﺆ َو َﻣﺎؤ ُه أﺷﺪ‬ ‫ﺐ والﻤ‬‫ٍ‬ ‫ﻫ‬‫ذ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺎه‬ ‫ﺘ‬‫ﺎ�‬ ‫ﺣ‬ ‫ﺔ‬
‫ِ‬ ‫ﻨ‬‫اﺠﻟ‬ ‫ﻰﻓ‬
‫ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫اﻟ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ﻪﻟ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ً َ َّ َ َ َ ْ َ َ ْ‬
‫ﻦﺒ وأﺣ� ِﻣﻦ اﻟﻌﺴ ِﻞ«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﻮﺛﺮ ﻧﮫﺮی اﺳﺖ در ﺑﮫﺸﺖ‬ ‫�ﻴﺎﺿﺎ ِﻣﻦ الﻠ ِ‬

‫‪ - ١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٣٥‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٢٠‬‬

‫ﮐﻨﺎرهھﺎی آن از ﻃﻼ و آﺑﺶ ﺑﺮ روی ﻣﺮوارﯾﺪ روان ﻣﯽﺷﻮد و آﺑﺶ از ﺷﯿﺮ ﺳﻔﯿﺪﺗﺮ و از‬
‫‪١‬‬
‫ﻋﺴﻞ ﺷﯿﺮﯾﻦﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺻﻔﺎت درﺧﺘﺎن و ﮔﯿﺎھﺎن ﺑﮫﺸﺖ‬
‫َۡ ٗ‬ ‫َٰ ُ َ َ ُ ّ َ ۡ ُ ُ‬ ‫َ ً ََ‬
‫ت � ُطو� َها تذ ِ��‪﴾١٤‬‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ودا� َِية عل ۡي ِه ۡم ظِ�لها وذل ِل‬
‫]اﻹﻧﺴﺎن‪.[١٤:‬‬
‫»و ﺳﺎﯾﻪھﺎﯾﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮواﻓﺘﺎده و ﻣﯿﻮهھﺎﯾﺶ ]ﺑﺮای ﭼﯿﺪن[ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ون‪َ ٤١‬وف َ�ٰك َِه م َِّما �َش َت ُهون‪﴾٤٢‬‬ ‫َ َ ُُ‬ ‫َّ ۡ ُ َّ َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱلمت ِق� ِ� ظِ� ٰ ٖل و�ي ٖ‬
‫]اﻟﻤﺮﺳﻼت‪.[٤٢-٤١ :‬‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ]در آن روز‪ [،‬ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران در ﺳﺎﯾﻪھﺎ و ]ﮐﻨﺎر[ ﭼﺸﻤﻪھﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﯿﻮهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ ْ َ َ ََ‬ ‫ُ‬
‫َ َّ َ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫َّ َ َّ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺳ َي ﺑِ ِﻪ‪» :‬ﺑيﻨﻤﺎ أﻧﺎ ِﻲﻓ‬ ‫ا� ج ﺣﺪ�ﻬﻢ �ﻦ ﻴﻟﻠ ِﺔ أ ِ‬ ‫ﻲﺒ ِ‬ ‫� ْﻦ َﻣﺎل ِ ِﻚ ﺑ ْ ِﻦ َﺻﻌ َﺼ َﻌﺔ س‪ :‬أن ِﻧ‬
‫ﻮل‪ :‬ﻓَ َﺸ َّﻖ َﻣﺎ َ� ْ َ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ ُ ُ‬ ‫ْ ْ ُ ْ َ ً ْ ََ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫ْ‬
‫�‬ ‫آت �ﻘﺪ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬وﺳ ِﻤﻌﺘﻪ �ﻘ‬ ‫اﺤﻟﺠ ِﺮ مﻀﻄ ِﺠﻌﺎ‪ِ ،‬إذ أﺗ ِﺎ� ٍ‬ ‫ﻴﻢ‪َ ،‬و ُر�ﻤﺎ ﻗﺎل ِﻲﻓ ِ‬ ‫اﺤﻟ َ ِﻄ ِ‬
‫ﺖ ِﻣ ْﻦ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َّ ُ ُ َ ْ‬ ‫ْ ُْ َْ َ ْ‬ ‫َﻫ ِﺬهِ إ َﻰﻟ َﻫ ِﺬهِ‪ ،‬ﻗَ َﺎل َّ‬
‫اوي‪ِ :‬ﻣﻦ �ﻐ َﺮ ِة � ِﺮهِ إِﻰﻟ ِﺷﻌ َﺮﺗِ ِﻪ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺘﺨ َﺮج ﻗﻠ ِﻲﺒ ‪�،‬ﻢ أ ِ�ﻴﺖ ِﺑﻄﺴ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫الﺮ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َذ َﻫﺐ َم ْﻤﻠ َ‬
‫اﺒﻟﻐ ِﻞ َوﻓ ْﻮق‬ ‫ون َ‬ ‫ُ َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺸ‪َّ � ،‬ﻢ أ ِ�ﻴﺪ‪َّ � ،‬ﻢ أ ِ�ﻴﺖ ِﺑﺪاﺑ ٍﺔ د‬ ‫ﻳﻤﺎﻧًﺎ‪ُ � ،‬ﻐ ِﺴﻞ ﻗﻠﻲﺒ ‪َّ �،‬ﻢ ُﺣ ِ َ‬ ‫ﻮءة إ َ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬
‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ُ ْ ُ َ َ ْ َ ْ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﺤﻟ َﻤﺎر أ�ﻴَﺾ ‪،‬ﻗﺎل َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫اوي‪ :‬ﻫ َﻮ ‪ -‬ﻳَﻀ ُﻊ ﺧﻄ َﻮ ُه ِﻋﻨﺪ أﻗﻰﺼ َﻃ ْﺮﻓِ ِﻪ‪ ،‬ﻓﺤ ِﻤﻠﺖ ﻋﻠﻴ ِﻪ ﻓﺎ�ﻄﻠﻖ ِﻲﺑ‬ ‫ِ‬ ‫الﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ََ ْ ََ َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ْ ُ َ َّ َ َ َّ َ َ ُّ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪ :‬وﻣﻦ ﻣﻌﻚ؟‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ﺣﻰﺘ أﻰﺗ الﺴﻤ ُﺎء اﺪﻟ�ﻴﺎ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺘﻔﺘﺢ ﻓ ِﻘﻴﻞ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺬا؟ ﻗﺎل‪ِ :‬ﺟ ِ‬ ‫ِﺟ ِ‬
‫َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ ََّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َُ ٌ‬
‫ﻗﺎل‪َّ � :‬ﻤﺪ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬وﻗﺪ أ ْر ِﺳﻞ إِﻴﻟْ ِﻪ؟ ﻗﺎل‪َ � :‬ﻌ ْﻢ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ِﺑ ِﻪ ﻓ ِﻨﻌﻢ الﻤ ِﻲﺠء ﺟﺎء‪� ،‬ﻔﺘﺢ ‪،‬ﻓﻠﻤﺎ‬
‫َ َ ْ ُ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ ُ َ َ ِّ ْ َ َ ْ َ َ َّ ْ ُ َ َ ْ َ َ َّ َّ َ ُ‬
‫ﻼم‪َّ � ،‬ﻢ‬ ‫ﺧﻠﺼﺖ ﻓ ِﺈذا ِ�ﻴﻬﺎ آدم ‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬ﻫﺬا أﺑﻮك آدم ﻓﺴﻠﻢ ﻋﻠﻴ ِﻪ ‪،‬ﻓﺴﻠﻤﺖ ﻋﻠﻴ ِﻪ ‪،‬ﻓﺮد الﺴ‬
‫َ َّ َ َ َّ َ َ َّ َ َ َ ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ﻗَ َﺎل‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ﺑﺎﻹﺑﻦ َّ‬
‫ﺎﺳﺘَﻔﺘَ َﺢ ‪،‬‬ ‫الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ‪َّ � ،‬ﻢ َﺻ ِﻌﺪ ِﻲﺑ ﺣﻰﺘ أﻰﺗ الﺴﻤﺎء اﺜﻟﺎ ِ�ﻴﺔ ﻓ‬ ‫ﻲﺒ َّ‬ ‫الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ َواﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫ﻴﻞ‪َ :‬وﻗَ ْﺪ أُ ْرﺳ َﻞ إ َﻴﻟْﻪ؟ ﻗَ َﺎل‪َ �َ :‬ﻌﻢ‪ْ،‬‬ ‫َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ َّ ٌ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪ :‬وﻣﻦ ﻣﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪� :‬ﻤﺪ‪�ِ ،‬‬
‫ْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ�ﻴﻞ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺬا؟ ﻗﺎل‪ِ :‬ﺟ ِ‬
‫َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬
‫ِ�ﻴﻞ‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ِﺑ ِﻪ ﻓ ِﻨﻌﻢ الﻤ ِﻲﺠء ﺟﺎء‪� ،‬ﻔﺘﺢ ‪،‬ﻓﻠﻤﺎ ﺧﻠﺼﺖ ِإذا �� و ِﻋيﻰﺴ وﻫﻤﺎ ا�ﻨﺎ اﺨﻟﺎﻟ ِﺔ‪،‬‬
‫ﺎﻷ ِخ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ِّ ْ َ َ ْ َ َ َ َّ ْ ُ َ َّ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َْ‬
‫الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ‪،‬‬ ‫ﺖ ﻓ َﺮدا ‪َّ �،‬ﻢ ﻗﺎﻻ‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ِﺑ‬ ‫ﻗﺎل‪ :‬ﻫﺬا � َ� َو ِﻋيﻰﺴ‪ ،‬ﻓﺴﻠﻢ ﻋﻠﻴ ِﻬﻤﺎ ‪،‬ﻓﺴﻠﻤ‬
‫َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪:‬‬
‫ْ ُ‬
‫ﺟ‬ ‫‪:‬‬
‫َ َ ْ َ َ َ َ‬
‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ا؟‬ ‫ﺬ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻴﻞ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺎﺳﺘَ ْﻔﺘَ َ‬
‫ﺢ‬ ‫الﺴ َﻤﺎء اﺜﻟَّﺎﺜﻟَﺔ‪ ،‬ﻓَ ْ‬
‫ِ‬ ‫الﺼﺎﻟﺢ‪َّ �ُ ،‬ﻢ َﺻﻌ َﺪ ﻲﺑ إ َﻰﻟ َّ‬ ‫ﻲﺒ َّ‬ ‫َواﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ﺟﺎء‪َ،‬‬ ‫ﻴﻞ‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ﺑﻪ‪ ،‬ﻓَﻨ ْﻌ َﻢ ال ْ َﻤﻲﺠ ُء َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ َّ ٌ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِِ ِ‬ ‫وﻣﻦ ﻣﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪� :‬ﻤﺪ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪ :‬وﻗﺪ أر ِﺳﻞ ِإﻴﻟ ِﻪ؟ ﻗﺎل‪� :‬ﻌﻢ‪�ِ ،‬‬

‫‪ - ١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٦١‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٣٣٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
 ‫‪٢٢١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ ُ َ َ َ َّ َ َ ْ ُ َ ُ ُ ُ َ َ َ َ ُ ُ ُ َ َ ِّ ْ َ َ ْ َ َ َّ ْ ُ َ َ َّ ُ‬
‫ﺖ َﻋﻠﻴْ ِﻪ ‪،‬ﻓ َﺮد ‪َّ �،‬ﻢ‬ ‫�ﻔ ِﺘﺢ‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ ﺧﻠﺼﺖ‪ِ ،‬إذا ﻳﻮﺳﻒ ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻫﺬا ﻳﻮﺳﻒ ‪ ،‬ﻓﺴﻠﻢ ﻋﻠﻴ ِﻪ ‪،‬ﻓﺴﻠﻤ‬
‫َ َّ َ َ َّ َ َ َّ َ َ َ ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َْ ًَ َ‬
‫ﺎﺳﺘَﻔﺘَ َﺢ ‪،‬‬ ‫الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ‪َّ � ،‬ﻢ َﺻ ِﻌﺪ ِﻲﺑ‪ ،‬ﺣﻰﺘ أﻰﺗ الﺴﻤﺎء الﺮ ِاﺑﻌﺔ‪ ،‬ﻓ‬ ‫ﻲﺒ َّ‬ ‫الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ‪َ ،‬واﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬
‫ﺎﻷ ِخ َّ‬ ‫ﻗﺎل‪ :‬مﺮﺣﺒﺎ ِﺑ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َُ ٌ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬و َﻣ ْﻦ َﻣ َﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪َّ � :‬ﻤﺪ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪ :‬أ َوﻗﺪ أ ْر ِﺳﻞ ِإﻴﻟْ ِﻪ؟ ﻗﺎل‪َ � :‬ﻌ ْﻢ‪،‬‬ ‫ِ�ﻴﻞ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺬا؟ ﻗﺎل‪ِ :‬ﺟ ِ‬
‫�ﺲ‪،‬‬ ‫�ﺲ‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﻫ َﺬا إ ْدر ُ‬ ‫ﺖ إ َﻰﻟ إ ْدر َ‬ ‫ﺎء‪ُ �َ ،‬ﻔﺘ َﺢ‪ ،‬ﻓَﻠَ َّﻤﺎ َﺧﻠَ ْﺼ ُ‬ ‫ﻴﻞ‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ﺑ ِﻪ ﻓَ ِﻨ ْﻌ َﻢ ال ْ َﻤﻲﺠ ُء َﺟ َ‬ ‫َ‬
‫ِ�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ﻲﺒ َّ‬ ‫َ‬
‫ﺖ َﻋﻠﻴْﻪ ‪،‬ﻓ َﺮد‪َّ � ،‬ﻢ ﻗﺎل‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ﺑﺎﻷ ِخ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ﻓَ َﺴﻠ ْﻢ َﻋﻠﻴْﻪ ‪،‬ﻓ َﺴﻠ ْﻤ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬
‫الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ‪َّ � ،‬ﻢ َﺻ ِﻌﺪ‬ ‫الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ‪َ ،‬واﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ََ ْ ََ َ َ َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪ :‬وﻣﻦ ﻣﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ِﻲﺑ‪ ،‬ﺣﻰﺘ أﻰﺗ الﺴﻤ ُﺎء اﺨﻟﺎ ِمﺴﺔ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺘﻔﺘﺢ ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺬا؟ ﻗﺎل‪ِ :‬ﺟ ِ‬
‫ﺖ‪،‬‬
‫َ‬
‫ﺎء‪ ،‬ﻓَﻠ َّﻤﺎ َﺧﻠ ْﺼ ُ‬ ‫َ‬ ‫ﺟ َ‬ ‫ﻴﻞ‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ﺑﻪ ﻓَﻨ ْﻌ َﻢ ال ْ َﻤﻲﺠ ُء َ‬ ‫َ َ َ ْ ْ َ َْ َ َ ََ ْ َ‬
‫� َّﻤﺪ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪ :‬وﻗﺪ أر ِﺳﻞ إِﻴﻟ ِﻪ؟ ﻗﺎل‪� :‬ﻌﻢ‪�ِ ،‬‬
‫َُ ٌ‬
‫ِ‬ ‫ِِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َ ُ ُ َ َ ِّ ْ َ َ ْ َ َ َّ ْ ُ َ َ َّ ُ َ َ‬
‫ﺖ َﻋﻠﻴْ ِﻪ ‪،‬ﻓ َﺮد ‪َّ �،‬ﻢ ﻗﺎل‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ِﺑﺎﻷ ِخ‬ ‫ﻓ ِﺈذا ﻫﺎرون‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻫﺬا ﻫﺎرون‪ ،‬ﻓﺴﻠﻢ ﻋﻠﻴ ِﻪ ‪،‬ﻓﺴﻠﻤ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َّ َ َ َّ َ َ َ ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﺎﺳﺘَﻔﺘَ َﺢ ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬ﻣ ْﻦ ﻫﺬا؟‬ ‫الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ‪َّ � ،‬ﻢ َﺻ ِﻌﺪ ِﻲﺑ‪ ،‬ﺣﻰﺘ أﻰﺗ الﺴﻤﺎء الﺴﺎ ِدﺳﺔ‪ ،‬ﻓ‬ ‫ﻲﺒ َّ‬ ‫الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ‪َ ،‬واﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬
‫َ َ‬ ‫َ َْ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َُ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬ﻣ ْﻦ َﻣ َﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪َّ � :‬ﻤﺪ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬وﻗﺪ أ ْر ِﺳﻞ إِﻴﻟْ ِﻪ؟ ﻗﺎل‪َ � :‬ﻌ ْﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ﺑِ ِﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬
‫َّ‬
‫ﻮﻰﺳ ‪ ،‬ﻓ َﺴﻠ ْﻢ َﻋﻠﻴْﻪ ‪،‬ﻓ َﺴﻠ ْﻤ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺎء‪ ،‬ﻓﻠ َّﻤﺎ َﺧﻠ ْﺼ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻓ ِﻨ ْﻌ َﻢ ال َﻤﻲﺠ ُء َﺟ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ﺖ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا ُمﻮﻰﺳ ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻫﺬا م‬ ‫ِ‬
‫ﻴﻞ َ ُﻪﻟ‪ :‬ﻣﺎَ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫َ‬
‫َ‬
‫ﻲﺒ الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ ﻓﻠﻤﺎ ﺠﺗﺎوزت‪ ،‬ﺑ�ﻰ‪�ِ ،‬‬ ‫َّ‬ ‫َﻋﻠَﻴْ ِﻪ ‪،‬ﻓَ َﺮد ‪َّ �،‬ﻢ ﻗﺎل‪ :‬م ْﺮﺣﺒﺎ ﺑﺎﻷ ِخ الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ‪َ ،‬واﻨﻟَّ ِّ‬
‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺮﺜ م َّﻤ ْﻦ ﻳَ ْﺪ ُﺧﻠُ َﻬﺎ ﻣﻦْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ ُ ُ ْ َ َّ َ ْ ُ َّ َ ْ َ‬ ‫َ َّ ُ ً ُ َ َ ْ‬ ‫ُ�ﺒْ َ َ َ َ ْ‬
‫ِ‬ ‫�ﻲ ﻷن ﻏﻼﻣﺎ ﺑ ِﻌﺚ �ﻌ ِﺪي‪ ،‬ﻳﺪﺧﻞ اﺠﻟﻨﺔ ِﻣﻦ أﻣ ِﺘ ِﻪ أ� ِ‬ ‫ﻜﻴﻚ؟ ﻗﺎل‪ :‬أﺑ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ْ ُ‬
‫ﺟ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬
‫َ َ ْ َ َ َ َ‬
‫ﻗ‬ ‫ا؟‬ ‫ﺬ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻴﻞ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬ ‫�ﻞ‬
‫َّ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ‬
‫ﺮﺒ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﺢ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﺘ‬‫ﺎﺳ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺎﺑ‬ ‫الﺴ‬ ‫ء‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫الﺴ َ‬
‫ﻤ‬ ‫أُ َّﻣﻲﺘ‪َّ � ،‬ﻢ َﺻﻌ َﺪ ﻲﺑ إﻰﻟ َّ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َو َﻣ ْﻦ ﻣﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪� :‬ﻤﺪ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬وﻗﺪ ﺑُ ِﻌﺚ إﻴﻟْ ِﻪ؟ ﻗﺎل‪� :‬ﻌ ْﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬م ْﺮﺣﺒًﺎ ﺑ ِﻪ‪ ،‬ﻓ ِﻨﻌ َﻢ ال َﻤﻲﺠ ُء ﺟ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎء‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫الﺴﻼم‪َ،‬‬ ‫ﺖ َﻋﻠَﻴْﻪ ‪،‬ﻓَ َﺮ َّد َّ‬ ‫ﻮك ‪ ،‬ﻓَ َﺴﻠِّ ْﻢ َﻋﻠَﻴْﻪ ‪،‬ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻓَ َﺴﻠَّ ْﻤ ُ‬ ‫ﻴﻢ‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﻫ َﺬا أَﺑُ َ‬ ‫ﺖ‪ ،‬ﻓَﺈ َذا إﺑ ْ َﺮا ِﻫ ُ‬ ‫ﻓَﻠَ َّﻤﺎ َﺧﻠَ ْﺼ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ُْ‬ ‫ُ َّ ُ َ ْ َ َّ ْ ُ ْ ْ َ َ َ َ ُ‬ ‫ﻗَ َﺎل‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ﺑﺎﻹﺑْﻦ ا َّ‬
‫ﻲﻟ ِﺳﺪ َرة ال ُﻤﻨﺘَ� ‪،‬ﻓ ِﺈذا �ﺒْﻘ َﻬﺎ ِﻣﺜﻞ‬ ‫الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ‪� ،‬ﻢ ر ِﻓﻌﺖ ِإ‬ ‫ﻲﺒ َّ‬ ‫لﺼﺎ ِﻟ ِﺢ‪َ ،‬واﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫ْ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ ْ َ َ َْ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ََُ ُْ َ ْ ََ َ َ َ‬
‫ان‬ ‫ﺎر‪� :‬ﻬﺮ ِ‬ ‫ان اﻟ ِﻔﻴﻠ ِﺔ ‪،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻫ ِﺬهِ ِﺳﺪرة الﻤ َﻨﺘ�‪ ،‬و ِ�ذا أر�ﻌﺔ أ�ﻬ ٍ‬ ‫ﻼل ﻫﺠﺮ‪ ،‬و ِ�ذا ور�ﻬﺎ ِﻣﺜﻞ آذ ِ‬ ‫ﻗِ ِ‬
‫َ َّْ‬ ‫ﺎﻃﻨَ َ َ ْ َ‬ ‫ْ‬
‫ﺖ‪َ :‬ﻣﺎ َﻫ َﺬان ﻳَﺎ ﺟ ْ ُ َ َ َّ َ‬ ‫ْ‬
‫ﺑَﺎﻃﻨَﺎن ‪َ ،‬و َ� ْﻬ َﺮان َﻇﺎﻫ َﺮان‪ُ �َ ،‬ﻘﻠ ُ‬
‫ان ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ ‪،‬‬ ‫ﺎن �ﻨﻬﺮ ِ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ؟ ﻗﺎل‪ :‬أﻣﺎ اﺒﻟ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ِّ َ ُ َ ُ َّ ُ َ َ َ ْ ُ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َّ‬
‫ان ﻓﺎﻨﻟﻴﻞ واﻟﻔﺮات‪� ،‬ﻢ رﻓِﻊ ِﻲﻟ اﺒﻟﻴﺖ الﻤﻌﻤﻮر‪� ،‬ﻢ أ ِ�ﻴﺖ ﺑِﺈِﻧﺎ ٍء ِﻣﻦ ﻤﺧ ٍﺮ‪ ،‬و ِ�ﻧﺎ ٍء‬ ‫وأﻣﺎ اﻟﻈﺎ ِﻫﺮ ِ‬
‫َ َ َ ْ ُ َّ َ َ َ َ َ َ ْ ْ َ ُ َّ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ َّ ُ َ َُّ‬ ‫َ‬ ‫ْ ََ‬
‫ﻦﺒ‪َ ،‬و ِ�ﻧﺎ ٍء ِﻣ ْﻦ َﻋ َﺴ ٍﻞ‪ ،‬ﻓﺄﺧﺬت الﻠﻦﺒ ‪�،‬ﻘﺎل‪ �ِ :‬اﻟ ِﻔﻄﺮة اﻟ ِﻲﺘ أﻧﺖ ﻋﻠﻴﻬﺎ وأﻣﺘﻚ ‪� ،‬ﻢ‬ ‫ِﻣﻦ ﻟ ٍ‬
‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ َ ْ َ َ َّ َّ َ َ ُ َ ْ َ َ ً ُ َّ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ‬
‫ﺖ ‪َ �،‬ﻤ َﺮ ْرت َﻰﻠﻋ ُمﻮﻰﺳ ‪� ،‬ﻘﺎل‪ِ :‬ﺑ َﻤﺎ‬ ‫ﻓ ِﺮﺿﺖ ﻲﻠﻋ الﺼﻠﻮات ﻤﺧ ِﺴ� ﺻﻼة ﻞﻛ ﻳﻮمٍ ‪ ،‬ﻓﺮﺟﻌ‬
‫َ ْ َ ُ َ ْ َ َ ً ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫ً ُ َّ‬ ‫ُ ْ َ َ َ ُ ْ ُ َ‬
‫� َﺻﻼة ﻞﻛ ﻳَ ْﻮمٍ ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬إِن أ َّﻣﺘَﻚ ﻻ �ﺴﺘ ِﻄﻴﻊ ﻤﺧ ِﺴ� ﺻﻼة ﻞﻛ‬ ‫ﺨﺑ ْﻤﺴ َ‬
‫أ ِمﺮت؟ ﻗﺎل‪ :‬أ ِمﺮت ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ﺎﺠﻟَﺔ‪ ،‬ﻓَ ْ‬ ‫ْ َ َ َ َ َّ ْ ُ َ َ‬ ‫ﻳَ ْﻮمٍ ‪َ ،‬و� ِّ� َو َّ َ ْ َ َّ ْ ُ َّ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َ‬
‫ﺎر ِﺟ ْﻊ ِإﻰﻟ‬ ‫ﺮﺳا ِ�ﻴﻞ أﺷﺪ الﻤﻌ ِ‬ ‫ا� ﻗﺪ ﺟﺮ�ﺖ اﻨﻟﺎس �ﺒﻠﻚ ‪،‬وﺎﻋﺠﻟﺖ ﺑ ِ� إِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ِّ َ َ ْ َ ْ ُ َّ ْ َ ُ َّ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ِّ َ ْ ً َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ َ ْ َ ُ‬
‫ر�ﻚ ﻓﺎﺳﺄﻪﻟ اﺘﻟﺨ ِﻔﻴﻒ ﻷﻣ ِﺘﻚ‪ ،‬ﻓﺮﺟﻌﺖ ﻓﻮﺿﻊ �� ﻋﺮﺸا‪ ،‬ﻓﺮﺟﻌﺖ ِإﻰﻟ مﻮﻰﺳ ‪� ،‬ﻘﺎل‪ِ :‬ﻣﺜﻠﻪ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٢٢‬‬
‫ﻖ ََال ﻣﺜْﻠَ ُﻪ‪ ،‬ﻓَ َﺮ َﺟ ْﻌ ُ‬
‫ﺖ ﻓَ َﻮ َﺿ َﻊ َ� ِّ� َﻋ ْ ً‬ ‫ﺖ ﻓَ َﻮ َﺿ َﻊ َ� ِّ� َﻋ ْ ً َ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ‬ ‫ﻓَ َﺮ َﺟ ْﻌ ُ‬
‫ﺮﺸا‪،‬‬ ‫ﺮﺸا‪ ،‬ﻓ َﺮﺟﻌﺖ ِإﻰﻟ مﻮﻰﺳ ‪ِ � � ،‬‬
‫ُ َّ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ َ‬ ‫ت ﺑ َﻌ ْﺮﺸ َﺻﻠَ َ‬ ‫ََ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ َ َُْ ََ َ ْ ُ َُ ْ ُ‬
‫ﺖ ‪�،‬ﻘﺎل‬ ‫ات ﻞﻛ ﻳﻮمٍ ‪ ،‬ﻓﺮﺟﻌ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻮﻰﺳ ‪� ،‬ﻘﺎل ِﻣﺜﻠﻪ‪ ،‬ﻓﺮﺟﻌﺖ ‪،‬ﻓﺄ ِمﺮ ِ ِ‬ ‫ﻓﺮﺟﻌﺖ ِإﻰﻟ م‬
‫ْ‬
‫ت؟ ﻗُﻠ ُ‬ ‫ُ‬
‫ُ َ ََ َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ﻞﻛ ﻳَ ْﻮمٍ ‪ ،‬ﻓَ َﺮ َﺟ ْﻌ ُ‬‫ُ َّ‬ ‫َ ََ‬ ‫ُ‬
‫َُْ َ َ ْ ُ َ ْ ُ َْ‬
‫ﺖ‬ ‫ﺖ ِإﻰﻟ مﻮﻰﺳ ‪� ،‬ﻘﺎل‪ِ :‬ﺑﻢ أ ِمﺮ‬ ‫ِﻣﺜﻠﻪ ‪،‬ﻓ َﺮﺟﻌﺖ ‪،‬ﻓﺄ ِمﺮت ِﺨﺑﻤ ِﺲ ﺻﻠﻮ ٍ‬
‫ات‬
‫ِّ َ ْ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َْ َ ُ َْ َ َ ََ‬ ‫ُ َّ َ ْ َ َ َّ ُ َّ َ َ‬ ‫َ ََ‬ ‫ُ ْ ُ َْ‬
‫ات ﻞﻛ ﻳَ ْﻮمٍ ‪َ ،‬و ِ�� ﻗﺪ‬ ‫ات ﻞﻛ ﻳﻮمٍ ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬إِن أﻣﺘﻚ ﻻ �ﺴﺘ ِﻄﻴﻊ ﻤﺧﺲ ﺻﻠﻮ ٍ‬ ‫أ ِمﺮت ِﺨﺑﻤ ِﺲ ﺻﻠﻮ ٍ‬
‫ْ َ َ َ َ َّ ْ ُ َ َ َ َ ْ ْ َ َ ِّ َ َ ْ َ ْ‬ ‫َ َّ ْ ُ َّ َ َ ْ َ َ َ َ َ‬
‫ﺎﺳﺄ ُﻪﻟ‬ ‫ﺖ ﺑَ ِ� ِإﺮﺳا ِ�ﻴﻞ أﺷﺪ الﻤﻌﺎﺠﻟ ِﺔ‪ ،‬ﻓﺎر ِﺟﻊ ِإﻰﻟ ر�ﻚ ﻓ‬ ‫ﺠﻟ ْ ُ‬ ‫ﺟﺮ�ﺖ اﻨﻟﺎس �ﺒﻠﻚ ‪،‬وﺎﻋ‬
‫ِّ َ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ َ َ َ َ ُ َ ِّ َ َّ ْ َ ْ َ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ َ‬
‫ﻜ ِّ� أ ْرﻰﺿ َوأ َﺳﻠ ُﻢ ‪،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﻠ َّﻤﺎ‬ ‫اﺘﻟﺨ ِﻔﻴﻒ ﻷﻣ ِﺘﻚ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﺳﺄﻟﺖ ر� ﺣﻰﺘ اﺳﺘﺤﻴﻴﺖ ‪َ ،‬وﻟ ِ‬
‫�ﻀﻲﺘ‪َ ،‬و َﺧ َّﻔ ْﻔ ُ‬‫َ َْ ُ َ َ َُ َْ َ ْ ُ َ َ‬
‫‪١‬‬
‫ﺖ َ� ْﻦ ِﻋﺒَﺎ ِدي«‪.‬‬ ‫ﺟﺎوزت‪ ،‬ﻧﺎدى ﻣﻨﺎ ٍد‪ :‬أمﻀﻴﺖ ﻓ ِﺮ ِ‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﺻﻌﺼﻌﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج از ﺷﺐ اﺳﺮاء ﺑﺮای ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺣﻄﯿﻢ ﯾﺎ ﺣﺠﺮ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﻪ ﭘﮫﻠﻮ ﺧﻮاﺑﯿﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺷﺨﺼﯽ‬
‫آﻣﺪ و ﺳﯿﻨﻪام را ﺗﺎ زﯾﺮ ﻧﺎف ﺷﮑﺎﻓﺖ‪ .‬ﻗﻠﺒﻢ را ﺑﯿﺮون آورد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﺸﺘﯽ را ﮐﻪ ﻣﻤﻠﻮ‬
‫از اﯾﻤﺎن ﺑﻮد‪ ،‬آوردﻧﺪ و ﻗﻠﺒﻢ را در آن ﺷﺴﺘﺸﻮ دادﻧﺪ و آن را ﭘﺮ از اﯾﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺳﺮﺟﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭼﺎرﭘﺎی ﺳﻔﯿﺪی آوردﻧﺪ ﮐﻪ از ﻗﺎﻃﺮ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ و از اﻻغ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬و ھﺮ ﮔﺎﻣﺶ را ﺑﻪ اﻧﺪازۀ دﯾﺪش ﺑﺮ ﻣﯽداﺷﺖ‪ .‬ﻣﺮا ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﯾﻞ ﻣﺮا ﺑﺮد‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﯿﺎ رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬در را ﺑﺎز ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ھﻤﺮاه ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ دﻋﻮت ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ او ﺧﯿﺮ ﻣﻘﺪم ﻋﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻪ وﻗﺖ ﺧﻮﺑﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه در را ﺑﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ وارد آﺳﻤﺎن اول ﺷﺪم‪ ،‬آدم ÷ را دﯾﺪم‪ .‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ‪ ،‬ﭘﺪرت‪ ،‬آدم اﺳﺖ ﺑﻪ او ﺳﻼم ﺑﺪه‪ .‬ﻣﻦ ھﻢ ﺑﻪ او ﺳﻼم دادم و او ﺟﻮاب ﺳﻼم‬
‫ﻣﺮا داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮش آﻣﺪی ای ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺢ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﯾﻞ ﻣﺮا ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دوم رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬در را ﺑﺎز ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ھﻤﺮاه ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ دﻋﻮت ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ او ﺧﯿﺮ ﻣﻘﺪم ﻋﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﭼﻪ وﻗﺖ ﺧﻮﺑﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ وارد آﺳﻤﺎن دوم ﺷﺪم‪ ،‬دو ﭘﺴﺮ ﺧﺎﻟﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﺤﯿﯽ و ﻋﯿﺴﯽ را دﯾﺪم‪ .‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦھﺎ‪ ،‬ﯾﺤﯿﯽ و ﻋﯿﺴﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺳﻼم ﺑﺪه‪ .‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺳﻼم دادم‪ .‬آنھﺎ‬
‫ﺟﻮاب دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮش آﻣﺪی ای ﺑﺮادر ﺻﺎﻟﺢ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﯾﻞ ﻣﺮا‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٠٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٢٢٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺳﻮم ﺑﺮد و ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ در را ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ھﻤﺮاه ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ او دﻋﻮت ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ او ﺧﻮش آﻣﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﭼﻪ وﻗﺖ ﺧﻮﺑﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه در‬
‫را ﺑﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ وارد ﺷﺪم‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ را دﯾﺪم‪ .‬ﺟﺒﺮﯾﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﯾﻮﺳﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫او ﺳﻼم ﺑﺪه‪ .‬ﺑﻪ او ھﻢ ﺳﻼم دادم او ﻧﯿﺰ ﺟﻮاب ﺳﻼم ﻣﺮا داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮش آﻣﺪی ای‬
‫ﺑﺮادر ﺻﺎﻟﺢ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﯾﻞ ﻣﺮا ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﭼﮫﺎرم ﺑﺮد و ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ در را‬
‫ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪،‬‬
‫ھﻤﺮاه ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ او ﺧﻮش آﻣﺪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﭼﻪ وﻗﺖ ﺧﻮﺑﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه در را ﺑﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ وارد ﺷﺪم و ﺑﻪ‬
‫ادرﯾﺲ رﺳﯿﺪم‪ ،‬ﺟﺒﺮﯾﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ادرﯾﺲ اﺳﺖ ﺑﻪ او ﺳﻼم ﺑﺪه‪ .‬ﺑﻪ او ﻧﯿﺰ ﺳﻼم دادم‪ .‬او‬
‫ھﻢ ﺟﻮاب ﺳﻼم ﻣﺮا داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮش آﻣﺪی ای ﺑﺮادر ﺻﺎﻟﺢ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺟﺒﺮﯾﻞ ﻣﺮا ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﭘﻨﺠﻢ ﺑﺮد و ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ در را ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ھﻤﺮاه ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ او‬
‫دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ او ﺧﻮش آﻣﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﭼﻪ وﻗﺖ ﺧﻮﺑﯽ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ وارد ﺷﺪم‪ ،‬ھﺎرون را دﯾﺪم‪ .‬ﺟﺒﺮﯾﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ھﺎرون اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ او‬
‫ﺳﻼم ﺑﺪه‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ او ھﻢ ﺳﻼم دادم‪ .‬او ﻧﯿﺰ ﺟﻮاب ﺳﻼم ﻣﺮا داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮش آﻣﺪی ای‬
‫ﺑﺮادر ﺻﺎﻟﺢ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﯾﻞ ﻣﺮا ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺷﺸﻢ ﺑﺮد و ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ در را‬
‫ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ھﻤﺮاه ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ او دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ او ﺧﻮش‬
‫آﻣﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﭼﻪ وﻗﺖ ﺧﻮﺑﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ وارد ﺷﺪم‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ را دﯾﺪم‪.‬‬
‫ﺟﺒﺮﯾﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ او ﺳﻼم ﺑﺪه‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ او ھﻢ ﺳﻼم دادم‪ .‬او ﻧﯿﺰ ﺟﻮاب‬
‫ﺳﻼم ﻣﺮا داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮش آﻣﺪی ای ﺑﺮادر ﺻﺎﻟﺢ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ .‬اﻣﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از او‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﯾﺴﺘﻦ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻣﻦ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺘﯿﺎﻧﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﯾﻞ ﻣﺮا ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ھﻔﺘﻢ ﺑﺮد و ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ در را ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﺗﻮ‬
‫ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ھﻤﺮاه ﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ او دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﻧﮕﮫﺒﺎن آﺳﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ او ﺧﻮش آﻣﺪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﭼﻪ وﻗﺖ ﺧﻮﺑﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ وارد ﺷﺪم‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ را دﯾﺪم‪ .‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٢٤‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﭘﺪر ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ او ﺳﻼم ﺑﺪه‪ .‬ﺑﻪ او ﻧﯿﺰ ﺳﻼم دادم‪ .‬او ھﻢ ﺟﻮاب ﺳﻼم ﻣﺮا داد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮش آﻣﺪی ای ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺢ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎﻻ ﺑﺮده ﺷﺪم ﺗﺎ ﺑﻪ »ﺳﺪرة‬
‫اﻟﻤﻨﺘﮫﯽ« رﺳﯿﺪم‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن دﯾﺪم ﮐﻪ ﻣﯿﻮهھﺎﯾﺶ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮐﻮزهھﺎی ﻗﻮم »ھﺠﺮ« و‬
‫ﺑﺮگھﺎی آن ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﮔﻮش ﻓﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺒﺮﯾﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ »ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﮫﯽ« اﺳﺖ‪ .‬و در‬
‫آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺎھﻢ ﺑﻪ ﭼﮫﺎر ﻧﮫﺮ اﻓﺘﺎد ﮐﻪ دو ﺗﺎ ﭘﻨﮫﺎن و دو ﺗﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬آﺷﮑﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬ای‬
‫ﺟﺒﺮﯾﻞ! اﯾﻦھﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬دو ﻧﮫﺮ ﭘﻨﮫﺎن‪ ،‬ﻧﮫﺮھﺎی ﺑﮫﺸﺖاﻧﺪ‪ .‬و دو ﻧﮫﺮ آﺷﮑﺎر‪ ،‬ﻧﯿﻞ و‬
‫ﻓﺮات ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮاﯾﻢ ﯾﮏ ﻇﺮف ﺷﺮاب‪،‬‬
‫ﯾﮏ ﻇﺮف ﺷﯿﺮ و ﯾﮏ ﻇﺮف ﻋﺴﻞ آوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺷﯿﺮ را ﺑﺮداﺷﺘﻢ‪ .‬ﺟﺒﺮﯾﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ‬
‫ﻓﻄﺮﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ و اﻣﺘﺖ ﺑﺮ آن ھﺴﺘﯿﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه روزاﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻤﺎز ﺑﺮاﯾﻢ ﻓﺮض ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ‪ .‬ھﻤﯿﻦﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ رﺳﯿﺪم‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ دﺳﺘﻮری ﺑﻪ ﺗﻮ دادﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺖ ﺗﻮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﺮدم را ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﺮدم و از ﺑﻨﯽاﺳﺮاﯾﯿﻞ‪،‬‬
‫ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺎدی را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪم‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮﮔﺮد و از او ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ ﺑﺮای اﻣﺘﺖ‬
‫ﺗﺨﻔﯿﻒ دھﺪ‪ .‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﻟﻠﻪ ده ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺑﺮاﯾﻢ ﮐﻢ ﮐﺮد‪ .‬دوﺑﺎره ﻧﺰد ﻣﻮﺳﯽ آﻣﺪم‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ‬
‫ھﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪاش را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ .‬دوﺑﺎره ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و اﻟﻠﻪ ده ﻧﻤﺎز دﯾﮕﺮ را ﮐﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻧﺰد ﻣﻮﺳﯽ آﻣﺪم‪ .‬او ھﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎن ﻗﺒﻠﯽاش را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و اﻟﻠﻪ‪،‬‬
‫ده ﻧﻤﺎز دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﮐﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻮﺳﯽ آﻣﺪم‪ .‬دوﺑﺎره ھﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎن را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و اﻟﻠﻪ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ روزاﻧﻪ‪ ،‬ده ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺰد ﻣﻮﺳﯽ آﻣﺪم و او ھﻤﺎن‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ .‬دوﺑﺎره ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و اﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ ﺗﺎ‬
‫روزاﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮای آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻮﺳﯽ آﻣﺪم‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﻪ دﺳﺘﻮری ﺑﻪ ﺗﻮ دادﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺖ ﺗﻮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻦ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ‪ ،‬ﻣﺮدم را آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﺮدهام و از ﺑﻨﯽاﺳﺮاﯾﯿﻞ‪ ،‬ﺳﺨﺘﯽھﺎی‬
‫زﯾﺎدی ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪهام‪ .‬ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮﮔﺮد و از او ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ ﺑﺮای اﻣﺘﺖ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﺑﺪھﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻧﻘﺪر از ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﺷﺮﻣﻨﺪه ﺷﺪم‪ .‬ھﻢ اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد و ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫ھﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از آﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺎدی ﻧﺪا داد‪ :‬ﻓﺮﯾﻀﻪام را ﻗﻄﻌﯽ ﻧﻤﻮدم و ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ‬
‫ﺗﺨﻔﯿﻒ دادم«‪.‬‬
 ‫‪٢٢٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺮاء ﺑﻪ رواﯾﺖ اﻧﺲ س در آﻏﺎز »ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻼة« ﺑﯿﺎن‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ و ھﺮﯾﮏ از اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺣﺎوی ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮی ﻓﺎﻗﺪ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺐ‬‫الﺮاﻛ ُ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫�‬ ‫ﺴ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪» :‬إ َّن ﻲﻓ اﺠﻟَﻨَّﺔ ل َ َﺸ َﺠ َﺮ ًة‪َ � ،‬‬
‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻋ‬
‫ْ‬
‫اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّي س َ‬ ‫ﻴﺪ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺳ‬‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ َ ُ َ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َّ َ َّ َ َ َ‬
‫الﺮﺴ�ﻊ ِﻣﺎﺋﺔ ﺎﻋمٍ ﻣﺎ �ﻘﻄﻌﻬﺎ«‪.‬‬ ‫اﺠﻟﻮاد الﻤﻀﻤﺮ ِ‬
‫َ َ ْ َ ُ َ ‪٢‬‬ ‫ََ‬ ‫ِّ‬
‫الﺮا ِﻛ ُﺐ ﻲﻓ ِﻇﻠ َﻬﺎ ﻣﺎِﺋﺔ َﺎﻋمٍ ﻣﺎ �ﻘﻄﻌﻬﺎ«‪.‬‬ ‫� َّ‬ ‫َو َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪َ�» :‬ﺴ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻤﺎﻧﺎ در ﺑﮫﺸﺖ درﺧﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺷﺨﺺ ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺐ ﺗﯿﺰر ِو ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺪه ﺻﺪ ﺳﺎل ﻣﯽرود و آن را ﺗﻤﺎم‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫و از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻮارﮐﺎر در ﺳﺎﯾﻪ آن ﺻﺪ ﺳﺎل ﻣﯽرود و آن را‬
‫ﺗﻤﺎم ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺻﻔﺎت رودﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫َّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ ُ ۡ َ َّ ٰ ‪ۡ َ ٞ‬‬
‫ت �رِي مِن‬ ‫ت لهم ج�‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫َۡ َ ۡ ََۡ ُ َ َ َۡ ۡ ُ ۡ َ‬
‫كب ُ‬
‫�‪] ﴾١١‬اﻟﺒﺮوج‪.[١١ :‬‬ ‫�تِها ٱ�ن�ٰر ۚ �ٰل ِك ٱلفوز ٱل ِ‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ؛ و اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ«‪.‬‬
‫ٓ َ‬ ‫َّ َ ُ ۡ َ َّ َّ ُ َ ۡ ُ َّ ُ َ َ ٓ َ ۡ‬
‫ِيها �ن َ�ٰر‪ّ ٞ‬مِن َّما ٍء � ۡ�ِ َءاس ِٖن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬مثل ٱ�نةِ ٱل ِ� وعِد ٱلمتقونۖ �‬
‫َ َ ۡ َ ٰ ‪ّٗ َ ُّ َ َ ۡ ّ ٞ ٰ َ ۡ َ َ ٰ َّ ّ َّ َّ ۡ َ ۡ ّ ٞ ٰ َ ۡ َ َ ُ ُ ۡ َ ۡ َّ َ َ َ ۡ َّ َ َّ ّ ٞ‬‬
‫َ‬
‫� لم �تغ� طعمهۥ و�ن�ر مِن � ٖر �ة ٖ ل ِل�رِ�ِ� و�ن�ر مِن عس ٖل مص �‬
‫�‬ ‫و�ن�ر مِن ل ٖ‬
‫� � ٱ�َّار َو ُس ُقوا ْ َما ٓ ًء َ� ٗ‬ ‫� ٱ�َّ َم َ� ٰ ِ َ َ ۡ ‪ٞ َ َ ُ ۡ َ َ ۡ ّ َّ ّ ٞ‬‬‫ُّ‬ ‫َ َُ ۡ َ‬
‫ِيما‬ ‫ِ‬ ‫ت ومغفِ َرة مِن ر� ِ ِهمۖ كمن هو � ٰ ِ ِ‬ ‫ولهم �ِيها مِن ِ‬
‫ََ َ ٓ ُ‬
‫�ق َّط َع أ ۡم َعا َءه ۡم‪] ﴾١٥‬ﻣﺤﻤﺪ‪.[١٥ :‬‬
‫»ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران وﻋﺪه داده ﺷﺪه‪] ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ [:‬در آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎﯾﯽ‬
‫از آﺑﯽ ]ﺧﺎﻟﺺ و زﻻل[ ﮐﻪ ﺑﻮ و ﻣﺰهاش ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﮑﺮده؛ و ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎﯾﯽ از ﺷﯿﺮی ﮐﻪ ﻃﻌﻤﺶ‬
‫ﻟﺬت ﻧﻮﺷﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ؛ و ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎﯾﯽ از ﻋﺴﻞ‬
‫دﮔﺮﮔﻮن ﻧﮕﺸﺘﻪ؛ و ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎﯾﯽ از ﺷﺮاﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﮥ ِ‬
‫آﻣﺮزش‬
‫ِ‬ ‫ﻧﺎب اﺳﺖ؛ و ھﻤﮥ ]اﻧﻮاع[ ﻣﯿﻮهھﺎ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ در دﺳﺘﺮﺳﺸﺎن اﺳﺖ و ]از ھﻤﻪ ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬از[‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ]ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﮔﻨﺎھﺎﻧﺸﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﻟﻠﻪ ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮد[‪] .‬آﯾﺎ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن[ ھﻤﺎﻧﻨﺪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٥٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٢٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨٨١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٢٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٢٦‬‬
‫ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺟﺎودان دوزﺧﻨﺪ ﮐﻪ آﺑﯽ ﭼﻨﺎن ﺟﻮﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﻧﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ رودهھﺎﯾﺸﺎن را ﻣﺘﻼﺷﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫ِيك‬ ‫َ َ‬ ‫� � َج َّ�ٰت َو َ� َهر‪َ � ٥٤‬م ۡق َعد ۡ‬‫َّ ۡ ُ َّ َ‬
‫صد ٍق عِند مل ٖ‬
‫ِ ِ‬ ‫ٖ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱلمتقِ ِ‬
‫ۡ‬
‫ُّمق َتدِر ِۢ‪] ﴾٥٥‬اﻟﻘﻤﺮ‪.[٥٥-٥٤ :‬‬
‫»ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران در ﺑﺎغھﺎ و ]ﮐﻨﺎر[ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎی ]ﺑﮫﺸﺘﯽ[ ﺟﺎی دارﻧﺪ؛ در ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺳﺮﺷﺎر از‬
‫راﺳﺘﯽ ]و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ[ و ﻧﺰد ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻣﻘﺘﺪر«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑَيْﻨَ َﻤﺎ أﻧَﺎ أ ِﺳ ُ‬
‫� ِﻰﻓ‬
‫ْ َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ ُ ُّ ِّ ْ ُ َ َّ ُ ْ ُ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻫﺬا اﻟﻜ ْﻮﺛ ُﺮ‬ ‫اﺠﻟﻨ ِﺔ َ ِإذا أﻧﺎ ِﺑﻨﻬ ٍﺮ ﺣﺎ�ﺘﺎه ِﻗﺒﺎب َاﺪﻟر الﻤﺠﻮ ِف ﻗﻠ َﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﺬا ﻳﺎ ِﺟ ِ‬
‫ْ ٌ ْ َ ُ ‪١‬‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ﺎك َر ُّ�ﻚ‪ .‬ﻓ ِﺈذا ِﻃﻴﻨُﻪ ‪ -‬أ ْو ِﻃﻴﺒُﻪ ‪ِ -‬مﺴﻚ أذﻓﺮ«‪.‬‬ ‫اﺬﻟى أ�ﻄ‬
‫ِ‬
‫»در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ )در ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج( در ﺟﻨﺖ ﻗﺪم ﻣﯽزدم‪ ،‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﻧﮫﺮی‬
‫رﺳﯿﺪم ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر آن ﻟﯿﻮانھﺎﯾﯽ از ﻣﺮوارﯾﺪ ﺗﻮ ﺧﺎﻟﯽ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ :‬از ﺟﺒﺮﯾﯿﻞ ﭘﺮﺳﯿﺪم‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻮﺛﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم‬
‫ﮐﻪ ﺧﺎک آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﮏ ﺧﻮﺷﺒﻮ و ﻣﻌﻄﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪َ » :‬ﺳﻴْ َﺤﺎن َو َﺟﻴْ َﺤﺎن‪َ ،‬واﻟﻔ َﺮات‬
‫ْ َ َّ ‪٢‬‬
‫ﺎر اﺠﻟﻨ ِﺔ«‪.‬‬‫ﻬ‬‫ﻞﻛ ﻣ ْﻦ أَ�ْ َ‬
‫َ ِّ ُ ُ ٌّ‬
‫واﻨﻟﻴﻞ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ﺳﯿﺤﺎن و ﺟﯿﺤﺎن و ﻓﺮات و ﻧﯿﻞ‪ ،‬ھﻤﻪ از رودھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺻﻔﺎت زﻧﺎن اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ِين َّٱ� َق ۡوا ْ ع َ‬ ‫ُ ۡ َ ُ َ ّ ُ ُ َ ۡ ّ َٰ ُ‬
‫ِ� ۡمۖ ل َِّ� َ‬
‫ِند َر ّ� ِ ِه ۡم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬قل أؤنبِئ�م ِ��ٖ مِن �ل‬
‫ِيها َوأَ ۡز َ� ٰ ‪ٞ‬‬
‫ج ُّم َط َّه َرة ‪َ ٞ‬ور ۡض َ� ٰ ‪ٞ‬ن ّم َِن ٱ َّ�ِۗ َوٱ َّ ُ‬ ‫ِين � َ‬ ‫َۡ َ ۡ َۡ َٰ ُ َ‬
‫� ٰ ِ� َ‬ ‫ر‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ا‬‫ه‬ ‫ت‬‫�‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫ي‬ ‫ر‬
‫َ َّ ٰ ‪ۡ َ ٞ‬‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ج�ت ِ‬
‫�‬
‫َ ُ ۡ‬
‫� ۢ ب ِٱلعِ َبادِ‪] ﴾١٥‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٥ :‬‬ ‫ب ِص‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن[ ﺑﮕﻮ‪» :‬آﯾﺎ ]ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ[ ﺷﻤﺎ را از ﭼﯿﺰی آ ﮔﺎه ﮐﻨﻢ ﮐﻪ از اﯾﻦ‬
‫]داراﯾﯽھﺎ و ﻟﺬتھﺎی ﻣﺎدی[ ﺑﮫﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟« ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻘﻮا ﭘﯿﺸﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬
‫ﺑﺎغھﺎﯾﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ روان اﺳﺖ؛ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد و‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٥٨١‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٣٩‬‬
 ‫‪٢٢٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ھﻤﺴﺮاﻧﯽ ﭘﺎﮐﯿﺰه ]و ﺑﯽﻋﯿﺐ دارﻧﺪ[ و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ از ﺧﺸﻨﻮدی اﻟﻠﻪ ]ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ[؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫]اﺣﻮال[ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫َ َ ۡ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َّ ٓ َ َ ۡ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ‬
‫ج َعل َ�ٰ ُه َّن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وف ُر ٖش َّم ۡرفوع ٍة‪ ٣٤‬إِ�ا أ�شأ�ٰ ُه َّن إِ�شا ٗء‪ ٣٥‬ف‬
‫ُ َّ ‪ٞ‬‬
‫ِ�‪َ ٣٩‬وثلة ّم َِن‬ ‫�ٰب ٱ ۡ�َم�‪ ٣٨‬ثُ َّلة‪ّ ٞ‬م َِن ٱ ۡ�َ َّول َ‬‫ارا‪ُ ٣٦‬ع ُر ً�ا َ�تۡ َر ٗابا‪ۡ َ�ّ ٣٧‬ص َ‬
‫ِ‬ ‫ً‬ ‫َۡ َ‬
‫�ب�‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫�ن‪] ﴾٤٠‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪.[٤٠-٣٤ :‬‬ ‫ٱ�خِر َ‬
‫ِ‬
‫»و ﺑﺴﺘﺮھﺎی ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ]و ارزﺷﻤﻨﺪ[ و ھﻤﺴﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻓﺮﯾﻨﺸﯽ وﯾﮋه ﭘﺪﯾﺪ آوردﯾﻢ ]ﮐﻪ‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺟﻮاﻧﯽ ﺟﺎودان دارﻧﺪ[؛ ھﻤﻮاره دوﺷﯿﺰهاﻧﺪ و ﺷﻮھﺮدوﺳﺘﺎﻧﯽ ھﻢﺳﻦوﺳﺎل ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ِ‬
‫]ھﻤﮥ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ‪ [،‬ﺑﺮای ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن در زﻣﺮۀ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن و ﺑﺮﺧﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ در زﻣﺮۀ ﻣﺘﺄﺧﺮان ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ ٓ ّ‪ٞ‬‬ ‫َّ َ ٰ َ ُ َّ ۡ َ ۡ َ ۡ ۡ ُ َّ ‪َ َ ٞ‬‬
‫�س � ۡبل ُه ۡم َو� َجان‪٥٦‬‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ�﴿ :‬ي ِهن � ِص�ٰت ٱلطر ِف لم �ط ِمثهن إ ِ‬
‫ُ‬ ‫َٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ ُ َّ ۡ َ ُ ُ ۡ‬ ‫َ َ ّ َ َِٓ َّ ُ َ ُ َ‬
‫� ّذِبَ‬
‫وت َوٱل َم ۡر َجان‪ ٥٨‬فبِأ ِّي َءا� ِء َر ّ�ِ� َما‬‫ان‪ ٥٧‬ك��هن ٱ�اق‬ ‫ِ‬ ‫فبِأ ِي ءا�ء ر�ِ�ما ت‬
‫ان‪] ﴾٥٩‬اﻟﺮﺣﻤﻦ‪.[٥٩-٥٦ :‬‬ ‫ُ َ َّ‬
‫ت�ذِب ِ‬
‫ً‬
‫دﺳﺖ اﺣﺪی از اﻧﺲ و ﺟﻦ ﻗﺒﻼ ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ِ‬ ‫»در آن ﺑﺎغھﺎ‪ ،‬ﺣﻮرﯾﺎﻧﯽ اﻓﺘﺎدهﻧﮕﺎه ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ]ای ﺟﻦ و اﻧﺲ[ ﮐﺪام ﯾﮏ از ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫ﮔﻮﯾﯽ آن ﺣﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﯾﺎﻗﻮت و ﻣﺮﺟﺎﻧﻨﺪ؛ ﭘﺲ ]ای ﺟﻦ و اﻧﺲ[ ﮐﺪام ﯾﮏ از ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن‬
‫را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟«‪.‬‬
‫َ‬
‫ﻮر ُ� ُﻬ ْﻢ َﻰﻠﻋ ُﺻ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ا� ج‪» :‬أ َّول ُز ْم َﺮة ﺗَﻠ ُﺞ اﺠﻟَﻨَّﺔ ُﺻ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل َر ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻮر ِة‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﺒﻟﺪر‪ ،‬ﻻ �ﺒﺼﻘﻮن �ﻴﻬﺎ َوﻻ �ﻤﺘﺨ ُﻄﻮن َوﻻ �ﺘﻐ َّﻮ ُﻃﻮن‪ ،‬آﻧيﺘﻬ ْﻢ �ﻴﻬﺎ اﺬﻟﻫ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫اﻟْ َﻘ َﻤﺮ َﻴﻟْﻠَﺔ َ‬
‫َ‬
‫ﺐ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻞﻜ َواﺣﺪ ﻣﻨْ ُﻬﻢْ‬ ‫َ َ َ ُ ُ ُ َ ُ َّ ُ َ َ ْ ُ ُ ُ ْ ْ ُ َ ُ ِّ‬ ‫َ ْ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ ُ ْ َ َّ َ‬
‫ِ ٍ ِ‬ ‫ﺐ واﻟ ِﻔﻀ ِﺔ‪ ،‬و�ﺎ ِمﺮﻫﻢ اﻷلﻮة‪ ،‬ورﺷﺤﻬﻢ ال ِﻤﺴﻚ‪ ،‬و ِﻟ‬ ‫أمﺸﺎﻃﻬﻢ ِﻣﻦ اﺬﻟﻫ ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُّ‬ ‫َْ ََ‬
‫ﺎن ‪،‬ﻳُ َﺮى ُﻣﺦ ُﺳﻮ ِﻗ ِﻬ َﻤﺎ ِﻣ ْﻦ َو َرا ِء الﻠﺤ ِﻢ ‪ِ ،‬ﻣ َﻦ اﺤﻟ ُ ْﺴ ِﻦ‪ ،‬ﻻ اﺧ ِﺘﻼف ﺑَيﻨ ُﻬ ْﻢ َوﻻ �ﺒَﺎﻏﺾ ‪،‬‬ ‫زوﺟﺘ ِ‬
‫َّ َ ُ ْ َ ً َ َ ًّ ‪١‬‬ ‫ُ ُ ُ ُ ْ َ ْ ٌ َ ٌ ُ َ ِّ ُ َ‬
‫ﺤﻮن ا� ﺑ�ﺮة وﻋ ِﺸﻴﺎ«‪.‬‬ ‫اﺣﺪ‪� ،‬ﺴﺒ‬ ‫ﻗﻠﻮ�ﻬﻢ ﻗﻠﺐ و ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اوﻟﯿﻦ ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ وارد‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪﺳﺎن ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﮫﺎرده ﻣﯽدرﺧﺸﺪ‪ ،‬آنھﺎ از آب دھﺎن و‬
‫ﺑﯿﻨﯽ و ادرار و ﻣﺪﻓﻮع‪ ،‬ﭘﺎک ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻇﺮوف آنھﺎ از ﻃﻼﺳﺖ و ﺷﺎﻧﻪھﺎﯾﺸﺎن از ﻃﻼ و‬
‫ﻋﻮد ﺧﻮﺷﺒﻮﺳﺖ و ﻋﺮقھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻮی ﻣﺸﮏ ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺮه اﺳﺖ و آﺗﺶدانھﺎﯾﺸﺎن از ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٤٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٣٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٢٨‬‬

‫ﺑﺮای ھﺮ ﻣﺮد‪ ،‬دو زن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ از ﺷﺪت زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻐﺰ ﺳﺎق ﭘﺎﯾﺸﺎن از ورای ﭘﻮﺳﺖ و‬
‫ﮔﻮﺷﺖ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﻧﺠﺎ ﺑﯿﻦ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن اﺧﺘﻼف و ﮐﯿﻨﻪای وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬دلھﺎﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ دل ﯾﮏ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف ھﻤﻪ ﯾﮏدل ھﺴﺘﻨﺪ( و ﺻﺒﺢ و ﺷﺐ اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﮐﯽ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻄﺮھﺎ و راﯾﺤﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﻋﻄﺮ و راﯾﺤﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺧﺘﻼف اﺷﺨﺎص و ﺗﻔﺎوت ﺟﺎﯾﮕﺎه و درﺟﺎﺗﺸﺎن ﺑﺎ‬
‫ھﻢ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ َ ُ ْ َ ْ ُ ُ َ ْ َّ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﷲ ج‪ِ » :‬إن أ َّول زم َﺮ ٍة ﻳﺪﺧﻠﻮن اﺠﻟَﻨﺔ ﻰﻠﻋ ﺻﻮرةِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ ًَ َ َ ُ َ‬
‫ﺎءة؛ ﻻ �ﺒُﻮلﻮن ‪،‬‬ ‫ﻰﻠﻋ أَ َﺷ ِّﺪ َﻛ ْﻮ َﻛﺐ ُد ِّر ٍّي ﻲﻓ َّ‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء إِﺿ‬
‫ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َّ َّ َ َ ُ َ ُ ْ َ َ‬
‫اﺬﻟﻳﻦ ﻳﻠﻮ�ﻬﻢ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫اﻟﻘﻤ ِﺮ ﻴﻟﻠﺔ اﺒﻟﺪ ِر‪� ،‬ﻢ ِ‬
‫ُ ََ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫اﺬﻟ َﻫ ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ُ ُ َّ‬
‫َ‬
‫ﺐ‪َ ،‬و َرﺷ ُﺤ ُﻬ ُﻢ ال ِﻤ ْﺴﻚ‪َ ،‬و�ﺎ ِم ُﺮﻫ ُﻢ‬ ‫وﻻ �ﺘﻐﻮﻃﻮن ‪،‬وﻻ �ﺘ ِﻔﻠﻮن ‪،‬وﻻ �ﻤﺘ ِﺨﻄﻮن أمﺸﺎﻃﻬﻢ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫� َﻰﻠﻋ ﺧﻠﻖ َر ُﺟﻞ َواﺣﺪ َﻰﻠﻋ ُﺻ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻮر اﻟْﻌ ُ‬ ‫ََ ْ َ ُ ُ ُ ْ‬ ‫َ ُ َّ ُ َ ُ ُ ُ ُ‬
‫ﻴﻬ ْﻢ‬ ‫�‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫أ‬ ‫ة‬‫ﻮر‬ ‫ٍ ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺤﻟ ُ ُ‬ ‫ﻢ‬‫ﻬ‬ ‫اﺟ‬‫و‬‫ز‬ ‫أ‬‫و‬ ‫ﻴﺐ‬
‫ِ‬
‫ﻮد ِّ‬
‫اﻟﻄ‬ ‫اﻷلﻮة اﻷ�ﻮج ﻋ‬
‫‪١‬‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء«‪.‬‬ ‫َ َ ُّ َ َ ً‬
‫اﺎﻋ ﻲﻓ َّ‬
‫آدم ِﺳﺘﻮن ِذر ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﮫﺎرده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آﻧﺎن ﮐﻪ ﭘﺲ از اﯾﺸﺎن وارد ﺑﮫﺸﺖ‬ ‫ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ِ‬
‫آب‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻨﺪ روﺷﻦﺗﺮﯾﻦ ﺳﺘﺎرهی آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻮراﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ادرار‪ ،‬ﻣﺪﻓﻮع‪ ،‬و ِ‬
‫دھﺎن و ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻧﻪھﺎﯾﺸﺎن از ﻃﻼﺳﺖ و ﻋﺮﻗﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻮی ﻣﺸﮏ ﻣﯽدھﺪ و‬
‫ﻋﻮد ﺧﻮﺷﺒﻮﺳﺖ و ھﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺣﻮراﻟﻌﯿﻦ و زﻧﺎن زﯾﺒﺎﭼﺸﻢ‬ ‫آﺗﺶدانھﺎﯾﺸﺎن از ِ‬
‫ُ‬
‫ﺑﮫﺸﺘﯽاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻠﻖ و ﺧﻮی ھﻤﻪی آنھﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ )و ھﯿﭻ ﮐﯿﻨﻪای در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد( و ﻗﺎﻣﺖ و اﻧﺪازهی آﻧﺎن ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻣﺖ و اﻧﺪازهی ﭘﺪرﺷﺎن‪ ،‬آدم ÷‪ ،‬ﺷﺼﺖ ذراع‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َ ْ َ َ َ ُ َ َ ً َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َّْ‬
‫اﺤﺋﺔ اﺠﻟﻨ ِﺔ‬‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ �ﺘﻞ ﻣﻌﺎﻫﺪا لﻢ ﻳﺮح ر ِ‬ ‫ا� ﺑْﻦ ُ� َﻤ َﺮ ب َ� ْﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫ْ َ َ َ ً ‪٢‬‬
‫� ِة أر� ِﻌ� ﺎﻋﻣﺎ«‪.‬‬ ‫َو ِ�ن ِر�ﻬﺎ ﻴﻟُﻮﺟﺪ ِﻣﻦ م ِﺴ‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٢٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٣٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ - ٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣١٦٦‬‬
 ‫‪٢٢٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ُ‬
‫از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣ ِ‬
‫ﻌﺎھﺪی‬
‫)ﭘﻨﺎھﻨﺪهای( را ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻮی ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻣﺶ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻮی آن از ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﭼﮫﻞ ﺳﺎل )راه( ﺑﻪ ﻣﺸﺎم ﻣﯽرﺳﺪ«‪.‬‬
‫آواز اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻮریھﺎ در ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ و‬
‫ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺗﺮاﻧﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻌﺠﻢ ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب‬
‫َ‬ ‫ْ َ َّ َ ُ َ ِّ َ َ ْ َ َ ُ َّ َ ْ‬ ‫َّ َ ْ َ َ َ ْ‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إِن أزواج أﻫ ِﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻴﻟﻐﻨ� أزواﺟﻬﻦ ﺑِﺄﺣﺴ ِﻦ‬
‫َ ْ ُ َْ ْ َ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ ْ ُ َ‬ ‫أَ ْﺻ َﻮات َﺳﻤ َﻌ َﻬﺎ أَ َﺣ ٌﺪ َ� ُّﻂ‪ .‬إ َّن م َّﻤﺎ ُ� َﻐﻨِّ َ‬
‫ام‪� .‬ﻨﻈ ْﺮن‬ ‫اﺤﻟﺴﺎن‪ .‬أزواج ﻗﻮمٍ ِﻛﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ات‬ ‫�‬ ‫اﺨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫�‬ ‫‪:‬‬‫ﻪ‬‫ِِ‬ ‫ﺑ‬ ‫�‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ ِ‬
‫َ ْ ُ ْ َ َ ُ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ َ ْ َ ُْ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ﺎن‪َ .‬و�ن مﻤﺎ �ﻐﻨ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َ ْ َ ْ‬
‫� ﺑِ ِﻪ‪� :‬ﻦ اﺨﻟ ِﺎﺪﻟات ﻓﻼ �ﻤﺘﻨﻪ‪� .‬ﻦ اﻵ ِﻣﻨﺎت ﻓﻼ �ﻔﻨﻪ‪� .‬ﻦ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِﺑﻘﺮ ِة أ�ﻴ‬
‫َ ْ َ َّ ْ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ُْ َ ُ َ‬
‫ﻴﻤﺎت ﻓﻼ �ﻈﻌﻨﻪ«‪.‬‬ ‫الﻤ ِﻘ‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ھﻤﺴﺮان اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮای ﺷﻮھﺮاﻧﺸﺎن ﺑﺎ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻟﺤﻦ و ﺻﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ھﻨﻮز‬
‫ﺷﻨﯿﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﯽ از ﺗﺮاﻧﻪھﺎی آنھﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎ زﻧﺎن ﻧﯿﮑﻮ‬
‫و زﯾﺒﺎ ھﺴﺘﯿﻢ ‪ -‬ھﻤﺴﺮان ﺷﻮھﺮاﻧﯽ ﺷﺮﯾﻒ ھﺴﺘﯿﻢ ‪ -‬ﺑﺎ ﺷﺎدی و ﻃﺮاوت ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و در ﺗﺮاﻧﻪ دﯾﮕﺮی ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ - :‬ﻣﺎ ﺟﺎودان ھﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺮگ ھﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻣﺎ ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎ در‬
‫اﻣﺎن و اﻣﻨﯿﺖ ھﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ دﭼﺎر ﺗﺮس و ﺑﯿﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﻢ ‪ -‬ﻣﺎ ﻣﻘﯿﻢ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ھﺴﺘﯿﻢ و‬
‫ھﺮﮔﺰ ﮐﻮچ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫ﺟﻤﺎع اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ون‪ُ ٥٥‬ه ۡم َوأَ ۡز َ� ٰ ُج ُهمۡ‬
‫ُ ُ َٰ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ۡ َ َ ۡ َ َّ ۡ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن أص�ٰب ٱ�نةِ ٱ�وم ِ� شغ ٖل �كِه‬
‫َ ٰ َ َ ۡ َ َ ٓ ُ َّ ُ َ‬
‫�ٔون‪] ﴾٥٦‬ﯾﺲ‪.[٥٦-٥٥ :‬‬‫ك مت ِ‬‫ِ� ظِ� ٍل � ٱ�را� ِ ِ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ اﻣﺮوز ﺑﺎ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﺳﺮﮔﺮم ]ﻧﻌﻤﺖھﺎی اﻟﮫﯽ[ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن و‬
‫ھﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن در ﺳﺎﯾﻪھﺎ]ی ﮔﺴﺘﺮدۀ ﺑﮫﺸﺘﯽ[ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎ ﺗﮑﯿﻪ زدهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ُ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫َّ َّ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ َز�ْ ِﺪ ﺑْﻦ أ ْر َ� َﻢ س َ� ْﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻴﻟُﻌ َﻄﻰ ﻗ َّﻮة ِﻣﺎﺋ ِﺔ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬إِن‬ ‫ِ‬
‫ﺮﺸبُ‬ ‫ْ‬
‫اﺬﻟي ﻳَﺄ ُ� ُﻞ َو� َ ْ َ‬‫َ َ َ َ ُ ٌ َ ْ َ ُ َ َّ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ْ َ ُّ ْ َ َّ ْ َ َ ِ ْ‬ ‫َ ُ‬
‫ﺎع«‪� ،‬ﻘﺎل رﺟﻞ ِﻣﻦ اﻴﻟﻬﻮ ِد‪ :‬ﻓ ِﺈن ِ‬‫اﺠﻟﻤ ِ‬
‫رﺟ ٍﻞ ِﻲﻓ اﻷ� ِﻞ والﺮﺸ ِب والﺸﻬﻮ ِة و ِ‬

‫‪ - ١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻃﺒﺮاﻧﯽ در اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻻوﺳﻂ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٩١٧‬و ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٥٦١‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٣٠‬‬
‫ُ‬ ‫ْ ْ َ َ‬ ‫َ َُ َ َ ْ ََ ٌ ُ ُ‬ ‫َ ُ ُ َ ْ َُ ََ َ َُ ُ‬
‫� ِه ﻓ ِﺈذا َ� ْﻄﻨُﻪ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﻦ‬
‫ِ ِ ِ‬‫ﻣ‬ ‫ﻴﺾ‬ ‫ﺗ�ﻮن ُﻪﻟ اﺤﻟَﺎﺟﺔ‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﺣﺎﺟﺔ أﺣ ِﺪ ِﻫﻢ ﻋﺮق ﻳ ِﻔ‬
‫َْ‬
‫ﻗﺪ َﺿ ُﻤ َﺮ« ‪.١‬‬
‫از زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ھﺮﯾﮏ از اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﻗﺪرت ﺻﺪ ﻣﺮد در ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن و ﺷﮫﻮت و ﺟﻤﺎع داده ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬ﻣﺮدی ﯾﮫﻮدی‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮرد و ﻣﯽﻧﻮﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ ﮐﻨﺪ؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺣﺎﺟﺖ ھﺮﯾﮏ از اﯾﺸﺎن ﻋﺮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﻮﺳﺘﺶ ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد و ﺷﮑﻤﺶ ﮐﻮﭼﮏ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫داﯾﻤﯽ ﺑﻮدن ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺎ آنھﺎ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬
‫آنھﺎ را ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖھﺎ و ﺟﺎوداﻧﮕﯽ ﮐﻪ در ﺑﮫﺸﺖ وﺟﻮد دارد ﺑﺸﺎرت ﻣﯽدھﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ‬
‫ھﺮﮔﺰ ﻣﺜﻞ آن ﻧﺸﻨﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫َ‬
‫ۡ َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ۡ َّ ُ َ َ ۡ‬ ‫ۡ‬
‫َّ َ ُ َ َّ َّ‬
‫�نةِ ٱل ِ� ُوع َِد ٱل ُمتقونۖ � ِري مِن �ت ِ َها ٱ�ن� ٰ ُر ۖ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬مثل ٱ‬
‫�ن ٱ�َّ ُ‬ ‫ُ ُ ُ َ َ ٓ ‪َ ۡ َ ۡ ُ َّ ْ َ َّ َ َّ َ ۡ ُ َ ۡ َ ُّ َ ٞ‬‬
‫� ٰ ِفر َ‬
‫ار‪] ﴾٣٥‬اﻟﺮﻋﺪ‪[٣٥ :‬‬ ‫ِ‬ ‫أ�لها دا�ِم وظِلها ۚ ت ِلك �ق� ٱ�ِين ٱ�ق ۚوا و�ق� ٱل‬
‫»وﯾﮋﮔﯽ ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران وﻋﺪه داده ﺷﺪه ]ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ [:‬ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ِ‬ ‫]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﻮهھﺎﯾﺶ ھﻤﯿﺸﮕﯽ و ﺳﺎﯾﻪاش ]ﻧﯿﺰ داﺋﻤﯽ اﺳﺖ[‪ .‬اﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬آﺗﺶ ]دوزخ[ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ و‬
‫َ َّ َ ُ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ ََ ُْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا دﺧﻞ أﻫﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ اﺠﻟَﻨﺔ �ﻨﺎ ِدي ُﻣﻨﺎ ٍد ِإن ﻟ� ْﻢ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ� ْﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ ُّ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ً َ َّ َ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ ً َ َّ َ ُ ْ َ ْ َ ُّ َ َ‬
‫أن ﺗ ِﺼﺤﻮا ﻓﻼ �ﺴﻘﻤﻮا أﺑﺪا و�ِن ﻟ�ﻢ أن ﺤﺗﻴﻮا ﻓﻼ �ﻤﻮﺗﻮا أﺑﺪا و ِ�ن ﻟ�ﻢ أن � ِﺸﺒﻮا ﻓﻼ‬
‫�مُ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ ً َ َّ َ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ً َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َّ َ َ َّ َ ُ ُ ٓ ْ َ ۡ ُ‬
‫�ﻬﺮمﻮا أﺑﺪا و ِ�ن ﻟ�ﻢ أن �ﻨﻌﻤﻮا ﻓﻼ �ﺒﺄﺳﻮا أﺑﺪا ﻓﺬلِﻚ ﻗﻮﻪﻟ ﻋﺰ وﺟﻞ ﴿ونودوا أن ت ِل‬
‫ۡ َ َّ ُ ُ ۡ ُ ُ َ َ ُ ُ َ ُ َ‬
‫‪٢‬‬
‫نت ۡم � ۡع َملون﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.«[٤٣ :‬‬ ‫ٱ�نة أورِ�تموها بِما ك‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ وارد آن‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎدی ﻧﺪا ﻣﯽدھﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼﻣﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺮﯾﻀﯽ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ‬
‫از زﻧﺪه ﺷﺪن ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﻣﯿﺮﯾﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺟﻮان ﺷﺪن ھﯿﭻ وﻗﺖ ﭘﯿﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾﺪ و ﭘﺲ از‬

‫‪ - ١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻃﺒﺮاﻧﯽ در اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﯿﺮ )‪ (١٧٨/٥‬و دارﻣﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٢١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻃﺒﺮاﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٦٢٧‬‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٣٧‬‬
 ‫‪٢٣١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻌﻤﺖ داده ﺷﺪ ھﺮﮔﺰ ﺳﺨﺘﯽ و ﻧﺎراﺣﺘﯽ را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﺨﻦ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫را ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮد‪] :‬آﻧﮕﺎه[ ﺑﻪ آﻧﺎن ِﻧﺪا داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪» :‬اﯾﻦ ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎداش آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ ْ ُ َ ُ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َْ ََ ُ ُْ‬ ‫َ َ َُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﺎم أﻫﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ؟ ﻗﺎل‪» :‬اﻨﻟﻮم أﺧﻮ الﻤﻮ ِت‪ ،‬وﻻ‬ ‫ﷲ‪ :‬ﻫﻞ �ﻨ‬
‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ٍﺮ س ﻗﺎل‪�ِ :‬ﻴﻞ ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫ْ َ َّ ‪١‬‬ ‫ََ ُ َُْ‬
‫�ﻨﺎم أﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ«‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ آﯾﺎ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺑﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮاب ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮگ اﺳﺖ و اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻤﯽﺧﻮاﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫درﺟﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ََ َُ َ ۡ‬
‫�َُ‬ ‫نظ ۡر َك ۡي َف فَ َّض ۡل َنا َ� ۡع َض ُه ۡم َ َ ٰ َ ۡ‬
‫ُ‬
‫�‬ ‫� �ع ٖ �‬
‫ض ول�خِرة أ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ‬
‫ََ ۡ َُ َۡ ٗ‬ ‫ََ َ‬
‫ضي�‪] ﴾٢١‬اﻹﺳﺮاء‪[٢١ :‬‬ ‫ت وأ�� �ف ِ‬‫در� ٰ ٖ‬
‫»ﺑﻨﮕﺮ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن را ]از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎل و ﻣﻘﺎم[ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮی دادهاﯾﻢ؛ و‬
‫ً‬
‫ﻧﻈﺮ درﺟﺎت‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮ و از ﻟﺤﺎظ ﻓﻀﯿﻠﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ ]ﭘﺲ‬ ‫ِ‬ ‫از‬ ‫دﻧﯿﺎ[‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬ ‫]در‬ ‫آﺧﺮت‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن اﺷﺘﯿﺎق ورزد[«‪.‬‬
‫ۡ َ َ َۡ َٰ ُ ۡ َ َ ُ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ُۡ ُ ُ ۡ َ ًَ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬مِنها خلق��م و�ِيها ن ِعيد�م ومِنها � ِرج�م تارة‬
‫ٰ‬ ‫ُ ۡ َ ٰ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ ٰ ُ َ َ ٰ َ ُ َّ َ َ َ َّ َ َ َ َ‬
‫أخرى‪ ٥٥‬ولقد أر��ه ءا�ت ِنا �ها فكذب و��‪] ﴾٥٦‬ﻃﻪ‪[٥٦-٥٥ :‬‬
‫»ﺷﻤﺎ را از آن ]ﺧﺎک[ آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ و ﺑﻪ آن ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮداﻧﯿﻢ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ]در ﻗﯿﺎﻣﺖ[ از آن ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ]ﻣﺎ[ ھﻤﮥ ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ]ﻗﺪرت[ ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن دادﯾﻢ؛ وﻟﯽ ]ھﻤﻪ را[‬
‫دروغ ﭘﻨﺪاﺷﺖ و ]دﻋﻮت ﺣﻖ را[ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫َ َّ‬ ‫َ َّ ٰ ُ َ َّ ٰ ُ َ ُ َ َ ۡ َ َ‬
‫ل�بِقون‪ ١٠‬أ ْو ٰٓ��ِك ٱل ُمق َّر�ُون‪ �ِ ١١‬ج�ٰ ِ‬
‫ت‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱل�بِقون ٱ‬
‫ُ َّ ‪ٞ َ َ َ َّ َ ۡ َ ّ ٞ‬‬
‫ِيل ّم َِن ٱ�خِر َ‬
‫�ن‪] ﴾١٤‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪[١٤-١٠ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�َّعِي ِم‪ ١٢‬ثلة مِن ٱ�ول ِ�‪ ١٣‬وقل‬
‫»و ]ﺳﻮﻣﯿﻦ ﮔﺮوه‪ [:‬ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﮐﻪ ]در ﻧﯿﮑﯽھﺎ[ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ّ‬
‫ﻣﻘﺮﺑﺎن ]درﮔﺎه اﻟﮫﯽ[‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺎغھﺎی ﭘﺮﻧﻌﻤﺖ ]ﺑﮫﺸﺖ ﺟﺎی دارﻧﺪ[‪ .‬ﮔﺮوه ﺑﺴﯿﺎری از آﻧﺎن‪ ،‬در زﻣﺮۀ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ]ﺧﻮاه از اﻣﺖ اﺳﻼم ﯾﺎ از اﻣﺖھﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ[؛ و اﻧﺪﮐﯽ از آﯾﻨﺪﮔﺎن ]و ﻣﺘﺄﺧﺮان[ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ َ َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫الﺼﻼة‪،‬‬ ‫ﺎ� َو�ِ َﺮﺳ ِ ِ‬
‫ﻮﻪﻟ‪ ،‬وأﻗﺎم‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ آﻣﻦ ﺑِ ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ًّ َ َ َّ َ ْ ُ ْ َ ُ ْ َ َّ َ َ َ‬
‫ﺎﻫ َﺪ ﻲﻓ َ‬
‫ا�‪ ،‬أ ْو َﺟﻠ َﺲ ِﻲﻓ أ ْر ِﺿ ِﻪ‬ ‫ﻴﻞ‬
‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ب‬‫ﺳ‬ ‫ا� أن ﻳﺪ ِﺧﻠﻪ اﺠﻟﻨﺔ ‪،‬ﺟ‬‫وﺻﺎم رمﻀﺎن‪ ،‬ﺎﻛن ﺣﻘﺎ ﻰﻠﻋ ِ‬

‫‪ - ١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺑﺰار ‪ -‬ﮐﺸﻒ اﻻﺳﺘﺎر‪ -‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره )‪ (٣٥١٧‬و اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٠٨٧ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٣٢‬‬
‫ْ َ َّ َ َ َ َ َ َ َّ َ‬ ‫َّ ُ َ َ َ َ ُ َ َ ُ َ َّ َ َ ُ َ ِّ ُ َّ َ َ َ َّ‬
‫ﺟ ٍﺔ أ َﻋﺪﻫﺎ‬ ‫ﺎس؟ ﻗﺎل‪ :‬إِن ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ ِﻣﺎﺋﺔ در‬ ‫ا�‪ ،‬أﻓﻼ ﻧبﺮﺸ اﻨﻟ‬ ‫اﻟ ِﻲﺘ و ِﺪﻟ ِ�ﻴﻬﺎ‪� .‬ﻘﺎلﻮا‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء َواﻷ ْرض‪ ،‬ﻓَﺈ َذا َﺳﺄ ْ ُﺘﻟ ُﻢ َّ َ‬ ‫اﺪﻟ َر َﺟﺘَ ْ� َﻛ َﻤﺎ َ� ْ َ‬ ‫ا�‪َ ،‬ﻣﺎ َ� ْ َ‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َ‬
‫ا�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫� َّ‬
‫ِ‬
‫� َّ‬
‫ﻴﻞ ِ‬‫ِ‬ ‫ﻳﻦ ِﻲﻓ َﺳ ِب‬
‫ﺠﺎﻫﺪ َ‬
‫ا� لِﻠﻤ ِ ِ‬
‫ُْ ََ‬ ‫الﺮ ْ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ُ ْ ْ َ ْ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ ْ َ َّ َ َ ْ َ ْ‬
‫اﺠﻟَﻨَّ ِﺔ ‪ ،‬أُ َر ُاه ﻓَ ْﻮﻗَ ُﻪ َﻋ ْﺮ ُش َّ‬
‫ﻤﺣ ِﻦ‪َ ،‬و ِﻣﻨﻪ �ﻔ َّﺠ ُﺮ‬ ‫ﻓﺎﺳﺄلﻮه اﻟ ِﻔﺮدوس‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ أوﺳﻂ اﺠﻟﻨ ِﺔ ‪ ،‬وأﻰﻠﻋ‬
‫ْ َ َّ ‪١‬‬ ‫أَ ْ� َﻬ ُ‬
‫ﺎر اﺠﻟﻨ ِﺔ«‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﻌﮫﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ او را وارد ﺑﮫﺸﺖ ﺳﺎزد ﭼﻪ در راه اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎد ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ در ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ«‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﮋده ﻧﺪھﯿﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»در ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﺻﺪ درﺟﻪ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﺑﺮای ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ راه ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﮫﯿﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻓﺎﺻﻠﮥ ھﺮ درﺟﻪ ﺑﺎ درﺟﮥ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑﯿﻦ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ھﺮ ﮔﺎه‪ ،‬ﭼﯿﺰی از اﻟﻠﻪ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺸﺖ ﻓﺮدوس را ﻃﻠﺐ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﮐﻪ آن‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫و ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ«‪ .‬ﯾﮑﯽ از راوﯾﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻋﺮش اﻟﻠﻪ ﺑﺮ روی آن ﻗﺮار دارد و ﻧﮫﺮھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬از آن ﺳﺮ ﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن درﺟﻪی ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻮﻣﻦ اﮔﺮ ﭼﻪ در ﻋﻤﻞ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ُ‬ ‫َ ٰ َ َۡ ۡ‬ ‫َ َّ َ َ َ ْ َّ ۡ ُ‬
‫�ق َنا ب ِ ِه ۡم ذ ّرِ َّ� َت ُه ۡم‬ ‫ام ُنوا َوٱ� َب َعت ُه ۡم ذ ّرِ َّ� ُت ُهم �ِإِي� ٍن �‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين ء‬
‫‪ٞ‬‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫�ءٖ � � ٱم ِر� ب ِ َما كسب َرهِ�‪] ﴾٢١‬اﻟﻄﻮر‪[٢١ :‬‬
‫َو َما ٓ َ� َ ۡ� َ�ٰ ُهم ّم ِۡن َ� َملهم ّمِن َ ۡ ُ ُّ ۡ‬
‫ِِ‬
‫»ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن در اﯾﻤﺎن ﭘﯿﺮو آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن را ]ﻧﯿﺰ در ﺑﮫﺸﺖ[ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫]ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ[ ھﺮ ﮐﺲ در ﮔﺮو‬
‫ِ‬ ‫ﻣﻠﺤﻖ ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد و از ]ﭘﺎداش[ ﻋﻤﻠﺸﺎن ذرهای ﻧﻤﯽﮐﺎھﯿﻢ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺧﻮد اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫دﺳﺘﺎورد ِ‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﺳﺎﯾﻪ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ َ َّ ٰ َ ۡ‬
‫ت � ِري‬ ‫ت سندخِلهم ج� ٖ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ ٰ َ َ ٓ َ َ ٗ َّ ُ ۡ َ ٓ َ ۡ َ ‪ً َ ّٗ ۡ ُ ُ ۡ ُ َ ٞ َ َّ َ ُّ ٞ‬‬
‫مِن �تِها ٱ�ن�ٰر � ِ�ِين �ِيها �بد�ۖ لهم �ِيها أز�ٰج مطهرة ۖ وندخِلهم ظِ� ظل ِي�‪﴾٥٧‬‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪[٥٧ :‬‬

‫‪ - ١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٩٠‬‬

 ‫‪٢٣٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[‬
‫وارد ﺧﻮاھﯿﻢ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ؛ ھﻤﻮاره در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ و‬
‫در آﻧﺠﺎ ھﻤﺴﺮان ﭘﺎﮐﯿﺰه دارﻧﺪ و آﻧﺎن را زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪھﺎﯾﯽ ﮔﺴﺘﺮده ]و اﻧﺒﻮه[ ﺟﺎی ﻣﯽدھﯿﻢ«‪.‬‬
‫�‪ �ِ ٢٧‬س ِۡد ٖر‬ ‫م‬ ‫ب ٱ ۡ�َ‬ ‫ب ٱ ۡ�َم� َما ٓ أَ ۡص َ‬
‫�ٰ ُ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وأَ ۡص َ‬
‫�ٰ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ ۡ ُ‬
‫�ضو ٖ�‪َ ٢٨‬و َطل ٖح َّمنضو ٖ�‪َ ٢٩‬وظ ِٖل َّم ۡم ُدو ٖ�‪] ﴾٣٠‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪.[٣٠-٢٧ :‬‬
‫ﺧﺎر ﺳﺪر ]ھﺴﺘﻨﺪ[؛ و‬ ‫»و ]اﻣﺎ[ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان؛ ﭼﻪ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪاﻧﯽ! در ﮐﻨﺎر درﺧﺘﺎن ﺑﯽ ِ‬
‫درﺧﺘﺎن ﻣﻮز ﺑﺎ ﺧﻮﺷﻪھﺎی ﺑﺮھﻢﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﻪای ﮔﺴﺘﺮده«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ََۡ َ َ َ‬ ‫َ َ ََ َۡ ٓ‬ ‫َّ‬
‫ِيها ش ۡم ٗسا َو�‬ ‫ك � يرون �‬ ‫ِيها � ٱ� َرا� ِ �ِ‬ ‫�ِٔ� �‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُّ ﴿ :‬مت ِ‬
‫َ َُ َُّ ۡ ُ ُ َ َ ۡ ٗ‬ ‫َ ً َ َۡ‬ ‫ََۡ ٗ‬
‫زمهرِ�ر�‪َ ١٣‬ودا� َِية علي ِه ۡم ظِ�ٰلها َوذل ِلت � ُطو�ها تذ ِ��‪] ﴾١٤‬اﻹﻧﺴﺎن‪[١٤-١٣ :‬‬
‫]ﺣﺮارت[ آﻓﺘﺎﺑﯽ در آﻧﺠﺎ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ و ﻧﻪ‬
‫ِ‬ ‫»در آﻧﺠﺎ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎ]ی زﯾﺒﺎ[ ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ ﻧﻪ‬
‫]ﺳﻮز[ ﺳﺮﻣﺎﯾﯽ‪ ،‬و ﺳﺎﯾﻪھﺎﯾﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮواﻓﺘﺎده و ﻣﯿﻮهھﺎﯾﺶ ]ﺑﺮای ﭼﯿﺪن[ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ َ ُ ۡ َ َّ‬
‫�ت ِ َها ٱ ۡ�نۡ َ� ٰ ُۖ‬
‫ر‬
‫َۡ‬ ‫ۡ ُ َ َۡ‬
‫� َّن ِة ٱل ِ� ُوع َِد ٱل ُم َّتقونۖ � ِري مِن‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬مثل ٱ‬
‫�ن ٱ�َّ ُ‬
‫�ٰفِر َ‬ ‫ُ ُ ُ َ َ ٓ ‪َ ۡ َ ۡ ُ َّ ْ َ َّ َ َّ َ ۡ ُ َ ۡ َ ُّ َ ٞ‬‬
‫ار‪] ﴾٣٥‬اﻟﺮﻋﺪ‪[٣٥ :‬‬ ‫ِ‬ ‫أ�لها دا�ِم وظِلها ۚ ت ِلك �ق� ٱ�ِين ٱ�ق ۚوا و�ق� ٱل‬
‫»وﯾﮋﮔﯽ ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران وﻋﺪه داده ﺷﺪه ]ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ [:‬ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ِ‬ ‫]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﻮهھﺎﯾﺶ ھﻤﯿﺸﮕﯽ و ﺳﺎﯾﻪاش ]ﻧﯿﺰ داﯾﻤﯽ اﺳﺖ[‪ .‬اﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬آﺗﺶ ]دوزخ[ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ و‬
‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺑﮫﺸﺖ و وﺳﻌﺖ آن‬
‫َّ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫‪ۡ ّ ٞ‬‬ ‫َ َّ‬
‫اض َية‪َ �ِ ٩‬ج َّن ٍة َ� ِ�َةٖ‪� ١٠‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬و ُجوه ‪ ٞ‬يَ ۡوم� ِ ٖذ ناع َِمة‪ ٨‬ل َِسعي ِ َها َر ِ‬
‫َ َ ٗ‬ ‫َۡ‬
‫�س َم ُع �ِيها � ٰ ِغ َية‪] ﴾١١‬اﻟﻐﺎﺷﯿﺔ‪[١١-٨ :‬‬
‫»در آن روز‪ ،‬ﭼﮫﺮهھﺎﯾﯽ ﺷﺎداب و ﺗﺎزه ھﺴﺘﻨﺪ و از ﺳﻌﯽ ]و ﺗﻼش[ ﺧﻮد راﺿﯿﻨﺪ؛ در ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﺑﺮﯾﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ھﯿﭻ ﺳﺨﻦ ﺑﯿﮫﻮدهای ﻧﻤﯽﺷﻨﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ُ ٓ ْ َ ٰ َ ۡ َ ّ َّ ّ ُ‬
‫� ۡم َو َج َّنة َع ۡر ُض َها ٱ َّ‬
‫لس َ� ٰ َ� ٰ ُ‬
‫ت‬ ‫ٍ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬وسارِعوا إِ� مغفِر� ٖ مِن ر� ِ‬
‫ۡ َ ُ ُ َّ ۡ ۡ َّ َ‬
‫َوٱ��ض أعِدت ل ِل ُمتقِ�‪] ﴾١٣٣‬آل ﻋﻤﺮان‪[١٣٣ :‬‬
‫»و ﺑﻪ ﺳﻮی آﻣﺮزش ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن و ﺑﮫﺸﺘﯽ ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺴﺘﺮۀ آن ]ﺑﻪ اﻧﺪازۀ[ آﺳﻤﺎنھﺎ و‬
‫زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ]و[ ﺑﺮای ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران ﻣﮫﯿﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٣٤‬‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ْ َ ۡ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬سابِق ٓوا إ ِ ٰ� َمغفِ َر� ٖ ّمِن َّر ّ�ِ� ۡم َو َج َّن ٍة ع ۡرض َها ك َع ۡر ِض‬
‫َ ََ ٓ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ َّ ُ ۡ‬ ‫ت ل َِّ� َ َ ُ ْ َّ َ ُ ُ‬ ‫ُ َّ ۡ‬ ‫َّ ٓ ۡ َ‬
‫ِين َءامنوا ب ِٱ� ِ ورسلِهِۚۦ �ٰل ِك فضل ٱ�ِ يؤ�ِيهِ من �شا ُء ۚ‬ ‫�ض أعِد‬ ‫لس َماءِ َوٱ� ِ‬‫ٱ‬
‫ظي ِم‪] ﴾٢١‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪[٢١ :‬‬
‫َوٱ َّ ُ ُ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫� ذو ٱلفض ِل ٱلع ِ‬
‫آﻣﺮزش ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن و ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﮫﻨﮥ آن‪ ،‬ھﻤﭽﻮن ﭘﮫﻨﮥ‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﻣﺮدم‪ [،‬ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺸﯽ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪] .‬اﯾﻦ ﺑﮫﺸﺖ‪ [،‬ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]ﭘﺎداش‪ ،‬ﻧﺎﺷﯽ از[ ﻓﻀﻞ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ؛ آن را ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ]و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺪاﻧﺪ[ ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﯽﺣﺪ دارد«‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه در ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ َّ‬ ‫َ� ْﻦ ﻋﺒْﺪ َّ ْ َ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪ِ » :‬إذا َﺳ ِﻤﻌﺘُ ُﻢ‬ ‫اﻟﻌﺎص ب أﻧﻪ ﺳ ِﻤﻊ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻤﺮو ﺑ ْ ِﻦ‬
‫ا� ﺑ ِﻦ ﻋ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ً َّ‬ ‫َ‬
‫ﻲﻠﻋ َﺻﻼة َﺻ� اﷲ َﻋﻠﻴْ ِﻪ ِﺑ َﻬﺎ‬ ‫ال ْ ُﻤ َﺆ ِّذ َن‪ُ �َ ،‬ﻘﻮلُﻮا ِﻣﺜْ َﻞ َﻣﺎ َ� ُﻘﻮل ُ� َّﻢ َﺻﻠﻮا َ َ َّ‬
‫ﻲﻠﻋ‪ ،‬ﻓَﺈﻧَّ ُﻪ َﻣ ْﻦ َﺻ َّ� َ َ َّ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َّ َ َ ْ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ َّ َ َ ْ َ ٌ‬ ‫َ ْ ً ُ َّ َ ُ‬
‫ﷲ‪،‬‬‫�ﻟﺔ ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ‪ ،‬ﻻ ﺗنﺒ ِﻲﻐ ِإﻻ ِﻟﻌﺒ ٍﺪ ِﻣﻦ ِﻋﺒﺎ ِد ا ِ‬ ‫ﻋ َﺮﺸا‪�َ ،‬ﻢ َ ﺳﻠﻮا َاﷲ ِﻲﻟ الﻮ ِﺳﻴﻠ َﺔ‪ ،‬ﻓ ِﺈ�ﻬﺎ ﻣ ِ‬
‫َّ َ َ ُ ‪١‬‬ ‫ْ َ َ َ َ َّ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ َ َ ُ َ‬
‫ﺖ ُﻪﻟ الﺸﻔﺎﻋﺔ«‪.‬‬ ‫َوأ ْر ُﺟﻮ أن أ�ﻮن أﻧﺎ ﻫ َﻮ‪َ � ،‬ﻤ ْﻦ َﺳﺄل ِﻲﻟ الﻮ ِﺳﻴﻠﺔ ﺣﻠ‬
‫از ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص ب رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻮن اذان را ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ ﻣﺜﻞ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺆذن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻣﻦ‬
‫درود ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ؛ زﯾﺮا ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﯾﮏ ﺑﺎر درود ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﺮ وی ده‬
‫ﺑﺎر درود ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ از اﻟﻠﻪ ﺑﺮاﯾﻢ وﺳﯿﻠﻪ را ﺑﺨﻮاھﯿﺪ آن ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒﺘﯽ اﺳﺖ در‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺑﺮای ﯾﮑﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻟﻠﻪ ﻧﻤﯽزﯾﺒﺪ و اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ ﻣﻦ آن ‪ -‬ﺑﻨﺪه ‪ -‬ﺑﺎﺷﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﻧﮑﻪ از اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯾﻢ وﺳﯿﻠﻪ را درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺘﻢ ﺑﺮ وی واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ْ َّ‬ ‫ََْ َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َُ‬ ‫َ ُْ َ ْ ُ ََْ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﺳﺄل ُمﻮﻰﺳ َر َّ�ﻪ‪َ ،‬ﻣﺎ أد� أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫ﻋﻦ الﻤ ِﻐ� ِة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﺔ س �ﻦ رﺳ ِ‬
‫ْ َّ َ َ ُ ُ‬ ‫ْ َ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ َّ ْ َّ َ َ َ ُ َ ْ ُ‬ ‫ٌ‬ ‫َْ ًَ َ َ ُ‬
‫�ﻟﺔ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻫ َﻮ َر ُﺟﻞ ﻳَ ِﻲﺠ ُء َ�ﻌﺪ َﻣﺎ أد ِﺧﻞ أﻫﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ اﺠﻟَﻨﺔ‪� ،‬ﻴُﻘﺎل ُﻪﻟ‪ :‬ادﺧ ِﻞ اﺠﻟَﻨﺔ‪� ،‬ﻴَﻘﻮل‪:‬‬ ‫َﻣ ِ‬
‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َْ َ ْ ََ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ِّ‬
‫ﺎزل ُﻬ ْﻢ‪َ ،‬وأﺧﺬوا أﺧﺬاﺗِ ِﻬ ْﻢ‪� ،‬ﻴُﻘﺎل ُﻪﻟ‪ :‬أﺗ ْﺮﻰﺿ أن ﻳَ�ﻮن‬ ‫أي رب‪ ،‬ﻛﻴﻒ وﻗﺪ ﻧﺰل اﻨﻟﺎس ﻣﻨ ِ‬
‫ُُْ ُُْ‬ ‫َ ُ ُ َ َ َ َ‬
‫ﻴﺖ َر ِّب‪� ،‬ﻴَﻘﻮل‪ :‬لﻚ ذلِﻚ‪َ ،‬و ِﻣﺜﻠﻪ َو ِﻣﺜﻠﻪ‬ ‫ﻮل‪َ :‬رﺿ ُ‬ ‫ُّ ْ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﻮك اﺪﻟ�ﻴﺎ؟ �ﻴﻘ‬
‫ْ ُُ‬ ‫َ َ ُْ ُ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫لﻚ ِﻣﺜﻞ مﻠ ِﻚ م ِﻠ ٍﻚ ِﻣﻦ مﻠ ِ‬
‫َ َ‬ ‫ْ َ َ َ ُ َ ِّ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ ْ َ‬ ‫ُُْ ُُْ ََ َ‬
‫ﺎﻪﻟ‪َ ،‬ولﻚ َﻣﺎ‬ ‫ﺮﺸة أﻣﺜ ِ ِ‬ ‫َو ِﻣﺜﻠﻪ َو ِﻣﺜﻠﻪ‪� ،‬ﻘﺎل ِﻲﻓ اﺨﻟﺎ ِمﺴ ِﺔ‪ :‬ر ِﺿﻴﺖ رب‪� ،‬ﻴﻘﻮل‪ :‬ﻫﺬا لﻚ وﻋ‬
‫ْ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ َّ ْ َ ْ ُ َ َ َ ُ ُ َ ُ َ ِّ َ َ َ ِّ َ َ ْ َ ُ ْ َ ْ َ ً َ َ ُ َ َ‬
‫وﺌﻟﻚ‬ ‫�ﻟﺔ؟ ﻗﺎل‪ :‬أ ِ‬ ‫ﺖ �ﻔﺴﻚ‪ ،‬وﺬﻟت �ﻴﻨﻚ‪� ،‬ﻴﻘﻮل‪ :‬ر ِﺿﻴﺖ رب‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬رب‪ ،‬ﻓﺄﻋﻼﻫﻢ ﻣ ِ‬ ‫اﺷﺘﻬ‬
‫َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ٌ َ َ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ ٌ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ت ﻏ َﺮ ْﺳ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َ ُ‬
‫اﻣﺘَ ُﻬ ْﻢ ِ�ﻴَ ِﺪي‪ ،‬وﺧﺘﻤﺖ ﻋﻠﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻓﻠﻢ ﺗﺮ ��‪ ،‬ولﻢ �ﺴﻤﻊ أذن‪ ،‬ولﻢ‬ ‫ﺖ ﻛ َﺮ َ‬ ‫اﺬﻟﻳﻦ أرد‬ ‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٨٤‬‬

 ‫‪٢٣٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ ‪َ ۡ ُ ٓ َّ ٞ‬‬ ‫ﻰﻠﻋ ﻗَﻠْﺐ � َ َﺮﺸ "‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪َ :‬وم ْﺼ َﺪاﻗُ ُﻪ ﻲﻓ ﻛﺘَ‬
‫� ل ُهم ّمِن‬
‫ﷲ‪﴿ :‬ف� �علم �فس ما أخ ِ َ‬ ‫َُْ ْ ََ‬
‫ﺎب ا ِ‬‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻄﺮ‬
‫‪١‬‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫ٓ‬
‫� َج َزا َء ۢ ب ِ َما �نوا َ� ۡع َملون‪] ﴾١٧‬اﻟﺴﺠﺪة‪.«[١٧ :‬‬ ‫قُ َّرة ِ أ َ ۡ� ُ‬
‫ٖ‬
‫از ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻮﺳﯽ ÷ از اﻟﻠﻪ‬
‫ﺳﻮال ﮐﺮد‪ :‬ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫آن ﮐﻪ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ داﺧﻞ آن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬داﺧﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﺷﻮ‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ! ﭼﮕﻮﻧﻪ داﺧﻞ ﺷﻮم در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﺧﻮد ﻓﺮود‬
‫آﻣﺪه و ﻋﻄﺎھﺎ و ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺧﻮد را از ﺗﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؟ ﺑﻪ او ﺧﻄﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬آﯾﺎ راﺿﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮی ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﻮ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﻣﻠﮏ ﯾﮑﯽ از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن دﻧﯿﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫راﺿﯽ ﺷﺪم‪ ،‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ! ﺑﻌﺪ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آن و ﻣﺜﻞ آن و ﻣﺜﻞ آن و ﻣﺜﻞ آن و‬
‫ﻣﺜﻞ آن ﺑﺮای ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺑﺎر ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ! راﺿﯽ ﺷﺪم و اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آن و ده ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﺮای ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ھﺮﭼﻪ ﻧﻔﺲ ﺗﻮ آرزو ﮐﻨﺪ و ﭼﺸﻢ ﺗﻮ از آن‬
‫ﻟﺬت ﺑﺒﺮد‪ ،‬از آن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ای ﭘﺮوردﮔﺎرم! راﺿﯽ ﺷﺪم؛ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﺳﯽ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ در ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮐﯿﺴﺖ؟ در ﺟﻮاب ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﻣﯽﺧﻮاھﻢ و ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهام‪ ،‬درﺧﺖ ﮐﺮاﻣﺖ و ﺑﺰرﮔﻮاری آﻧﺎن را ﺑﺎ دﺳﺖ‬
‫ﺧﻮد ﮐﺎﺷﺘﻪ و ﺑﺮ آن ﻣﮫﺮ زدهام )دﯾﮕﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﻓﻨﺎ ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ( و ھﯿﭻ ﭼﺸﻤﯽ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮐﺮاﻣﺘﯽ ﻧﺪﯾﺪه و ھﯿﭻ ﮔﻮﺷﯽ ﻧﺸﻨﯿﺪه و ﺑﺮ دل ھﯿﭻ ﺑﺸﺮی ﺧﻄﻮر ﻧﮑﺮده اﺳﺖ«‪ .‬و‬
‫ﻣﺼﺪاق اﯾﻦ رواﯾﺖ در ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ھﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫]ﭘﺎس[ آﻧﭽﻪ ]اﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن در دﻧﯿﺎ[ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ]ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﯾﮥ[ روﺷﻨﯽ ﭼﺸﻢھﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن‬
‫ﻧﮫﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َّ َ َ ْ َ‬
‫و در ﻟﻔﻆ دﯾﮕﺮی ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه‪» :‬ﻓ ِﺈن لﻚ ِﻣﺜﻞ‬
‫َ‬
‫ُّ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ ‪٢‬‬
‫اﺪﻟ�ﻴﺎ وﻋﺮﺸة أﻣﺜﺎلِﻬﺎ«‪.‬‬
‫»ﭘﺲ ﺑﺮای ﺗﻮ ﺑﻪ اﻧﺪازهی دﻧﯿﺎ و ده ﺑﺮاﺑﺮ آن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٨٩‬‬

‫‪ - ٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٧١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٦‬و راوی اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٣٦‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َع َد ٱ َّ ُ ۡ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫ت � ِري مِن �ت ِ َها‬ ‫ت ج�ٰ ٖ‬ ‫� ٱل ُمؤ ِمن ِ� َوٱل ُمؤمِ�ٰ ِ‬
‫� ۚ َ�ٰل َِك ُهوَ‬ ‫َ َّ ٰ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ‪ۡ َ َّ َ ّ ٞ‬‬
‫�َُ‬ ‫ۡ َۡ َٰ ُ َ ٰ َ َ َ َ َ ٰ َ َ ّ َ ٗ‬
‫ت عد ٖ �ن ورِض�ن مِن ٱ� ِ أ‬ ‫�ن طيِبة ِ� ج� ِ‬ ‫ٱ�ن�ر � ِ�ِين �ِيها وم� ِ‬
‫ٱ ۡل َف ۡو ُز ٱ ۡل َع ِظ ُ‬
‫يم‪] ﴾٧٢‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪[٧٢ :‬‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ وﻋﺪه داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ‬
‫]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ؛ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ؛ و ]ﻧﯿﺰ[ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰهای در‬
‫ﺑﮫﺸﺖھﺎی ﺟﺎودان ]ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه داده اﺳﺖ[؛ و رﺿﺎﯾﺖ اﻟﻠﻪ ]از ھﻤﮥ اﯾﻨﮫﺎ[ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ھﻤﺎن ]رﺳﺘﮕﺎری و[‬
‫ُ ُ ‪ٞ َ َ ّ ٰ َ ٌ َ َّ َ ۡ َ ٞ‬‬
‫� َر�ِها ناظ َِرة‪] ﴾٢٣‬اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ‪[٢٣-٢٢ :‬‬‫ا�ة‪ ٢٢‬إ ِ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وجوه يوم� ِ ٖذ ن ِ‬
‫»آن روز‪] ،‬اھﻞ اﯾﻤﺎن دارای[ ﭼﮫﺮهھﺎﯾﯽ ﺗﺎزه ]و ﺷﺎداب[ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬
‫ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َْ َ‬
‫ﷲ! ﻫﻞ ﻧ َﺮى َر َّ�ﻨﺎ ﻳَ ْﻮ َم‬
‫َ َُ َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س أ َّن ﻧَ ً‬
‫ﺎﺳﺎ ﻗَﺎلُﻮا ل َﺮ ُ‬ ‫َ‬
‫ﷲ ج‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻮل ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َْ َ َْ َ َ َْ ْ َ ُ َ‬ ‫َ ْ ُ َ ُّ َ َ ْ َ ْ ُ َ ُّ َ‬ ‫ْ َ َ ََ َ َُ ُ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻫﻞ ﺗﻀﺎرون أو ﻫﻞ ﺗﻀﺎﻣﻮن ِﻲﻓ اﻟﻘﻤ ِﺮ ﻴﻟﻠﺔ اﺒﻟﺪ ِر؟ ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﻻ‪،‬‬ ‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ؟ �ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ون ﻲﻓ الﺸ ْﻤﺲ ﻟي ْ َﺲ ُدو� َﻬﺎ َﺳ َﺤ ٌ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُّ َ‬ ‫َ َُ َ‬
‫ﺎب؟ ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﻻ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓ ِﺈﻧ� ْﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻫﻞ ﺗﻀﺎر ِ‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ ْ َ ُ َ َ َ ‪١‬‬
‫ﺗﺮوﻧﻪ ﻛﺬلِﻚ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﺮدم ﺑﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ!‬
‫آﯾﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺎ ﭘﺮودﮔﺎرﻣﺎن را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ در دﯾﺪن ﻣﺎه ﺷﺐ‬
‫ﭼﮫﺎرده ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﺰاﺣﻤﺘﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد؟« ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺿﻮان اﻟﻠﻪ‬
‫ﻋﻠﯿﮫﻢ ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ در دﯾﺪن ﺧﻮرﺷﯿﺪ در‬
‫ﯾﮏ روز آﻓﺘﺎﺑﯽ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻣﺰاﺣﻤﺘﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪.‬‬
‫رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺪون ھﯿﭻ ﻣﺰاﺣﻤﺘﯽ ﺧﻮاھﯿﺪ دﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﷲ ‪�َ -‬ﺒَ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ ْ َ َّ َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ� ْﻦ ُﺻ َﻬﻴْﺐ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﺎر َك‬ ‫ﻮل ُ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا دﺧﻞ أﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ اﺠﻟﻨﺔ ‪،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻘ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬
‫ُ ُ َ َ ْ ً َ ُ ُ ْ َ َ ُ ُ َ َ َ ْ ُ َ ِّ ْ ُ ُ َ َ َ َ ْ ُ ْ ْ َ ْ َ َّ َ َ ُ َ ِّ َ‬ ‫َ َ‬
‫َو� َﻌﺎﻰﻟ ‪ :-‬ﺗ ِﺮ�ﺪون ﺷيﺌﺎ أ ِز�ﺪ�ﻢ؟ �ﻴﻘﻮلﻮن‪ :‬ألﻢ ﺗبﻴﺾ وﺟﻮﻫﻨﺎ؟ ألﻢ ﺗﺪ ِﺧﻠﻨﺎ اﺠﻟﻨﺔ ‪،‬و�ﻨﺠﻨﺎ‬
‫َ َ ِّ ْ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َ َ ُ ْ ُ َ ْ ً َ َ َّ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ ْ ُ‬
‫ﺐ إِﻴﻟْ ِﻬ ْﻢ ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّﻈ ِﺮ إِﻰﻟ ر� ِﻬﻢ«‪.‬‬‫اﺤﻟﺠﺎب‪� ،‬ﻤﺎ أ�ﻄﻮا ﺷيﺌﺎ أﺣ‬ ‫ﺎر؟ ﻗﺎل‪� :‬ﻴﻜ ِﺸﻒ ِ‬ ‫ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٠٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٨١‬‬
 ‫‪٢٣٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫از ﺻﮫﯿﺐ س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آنﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن وارد‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﭼﯿﺰی اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺪھﻢ؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎ را روﺳﻔﯿﺪ ﻧﮑﺮدهای؟ ﻣﮕﺮ ﻣﺎ را وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻧﮕﺮداﻧﺪهای؟‬
‫ﻣﮕﺮ ﻣﺎ را از آﺗﺶ دوزخ ﻧﺠﺎت ﻧﺪادهای؟ آنﮔﺎه ﺣﺠﺎب را ﮐﻨﺎر ﻣﯽزﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫� َّن َة أَ ُ‬
‫نت ۡم‬ ‫�‪ ٦٩‬ٱ ۡد ُخلُوا ْ ٱ ۡ َ‬ ‫ام ُنوا ْ � َ�ٰت َنا َو َ�نُوا ْ ُم ۡسلِم َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ َّ� َ‬
‫ِين َء َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َۡ‬ ‫ّ َ َ ََ ۡ‬ ‫اف َعلَ ۡيهم بص َ‬ ‫ََۡ َ ُ ُ ۡ َُُۡ َ ُ َ ُ‬
‫ِيها َما �ش َت ِهيهِ‬ ‫� َواب َو� َ‬
‫ٖ�‬ ‫ب وأ‬‫ٖ‬ ‫ه‬ ‫ذ‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫اف‬ ‫ٖ‬ ‫ح‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫وأز�ٰج�م ��ون‪� ٧٠‬ط‬
‫وها ب َما ُك ُ‬ ‫ُُۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬
‫َ ۡ َ َ َّ ُ َّ‬ ‫ۡ َ ُ ُ َ َ َ ُّ ۡ َ ۡ ُ ُ َ َ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َ‬
‫نت ۡم‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ت‬‫�‬ ‫ِ‬ ‫ور‬ ‫أ‬ ‫ٓ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫ة‬‫ن‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ك‬ ‫ِل‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫‪٧١‬‬‫ون‬ ‫ٱ�نفس وت� ٱ��� ۖ وأنتم �ِيها � ِ�‬
‫ۡ‬
‫َۡ ُ َ َ ُ ۡ َ َ َ ‪َ ُ ُ َ َّۡ َٞ َ ٞ‬‬
‫�ع َملون‪ ٧٢‬ل�م �ِيها �ٰكِهة كثِ�ة مِنها تأ�لون‪] ﴾٧٣‬اﻟﺰﺧﺮف‪[٧٣-٦٩ :‬‬
‫]ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ[ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ و دﯾﮕﺮ‬
‫ِ‬ ‫»ھﻤﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ درآﯾﯿﺪ ﺗﺎ ]از ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺟﺎوداﻧﺶ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‬
‫و[ ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﻇﺮفھﺎ و ﺟﺎمھﺎی زرﯾﻦ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺸﺎن ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ؛ و ھﺮ ﭼﻪ دلھﺎ ﺑﺨﻮاھﺪ و‬
‫دﯾﺪهھﺎ از آن ﻟﺬت َﺑ َﺮد‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ھﺴﺖ؛ و ﺷﻤﺎ در ﺑﮫﺸﺖ ﺟﺎوداﻧﻪاﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺑﮫﺸﺘﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ رﻓﺘﺎرﺗﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﯿﻮهھﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ در آﻧﺠﺎ در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﺪ ﮐﻪ از آنھﺎ‬
‫ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ون‪ ٥٢‬يَلبَ ُسون‬ ‫ج َّ�ٰت َو ُ� ُ‬
‫ي‬ ‫� � َم َقا� أَمِ�‪َ � ٥١‬‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن ٱل ۡ ُم َّتق َ‬
‫ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُّ‬ ‫ون � َ‬ ‫َۡ ُ َ‬ ‫َ َ ٰ َ َ َ َّ ۡ َ ُ ُ‬ ‫ۡ َ ۡ َ ُّ َ َ ٰ َ‬ ‫ُ ُ‬
‫ِيها بِ� ِل‬ ‫ِ�‪ ٥٤‬يدع‬ ‫ور � ٖ‬‫مِن سند ٖس �ست� ٖق مت�بِل ِ�‪ ٥٣‬ك�ل ِك وزوج�ٰهم ِ� ٍ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ َ ۡ َ ۡ َ َّ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ َ َ ُ ۡ َ َ َ ۡ‬
‫حي ِم‪﴾٥٦‬‬ ‫و�� ووقٮٰهم عذاب ٱ ِ‬
‫�‬ ‫�ٰكِه ٍة ءا ِمن ِ�‪ � ٥٥‬يذوقون �ِيها ٱلموت إِ� ٱلموتة ٱ� ٰ‬
‫]اﻟﺪﺧﺎن‪[٥٦-٥١ :‬‬
‫ً‬
‫»ﯾﻘﯿﻨﺎ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران در ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻣﻨﯽ ھﺴﺘﻨﺪ؛ در ]ﻣﯿﺎن[ ﺑﺎغھﺎ و ]ﮐﻨﺎر[ ﭼﺸﻤﻪﺳﺎرھﺎی‬
‫ﺑﮫﺸﺖ‪ .‬ﻟﺒﺎسھﺎﯾﯽ از دﯾﺒﺎی ﻧﺎزک و دﯾﺒﺎی ﺿﺨﯿﻢ ﻣﯽﭘﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ روﯾﺎروی ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ]ﺑﻪ‬
‫ﺣﻮرﯾﺎن درﺷﺖﭼﺸﻢ ]ﺑﮫﺸﺘﯽ ﺑﺎ ﺷﺪت‬ ‫ِ‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ[ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ]وﺿﻊ آﻧﺎن[؛ و‬
‫ﺳﻔﯿﺪی در ﺳﻔﯿﺪی ﭼﺸﻢ و ﺷﺪت ﺳﯿﺎھﯽ در ﺳﯿﺎھﯽ آن[ را ﺑﻪ ھﻤﺴﺮی آﻧﺎن درﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬در‬
‫آﻧﺠﺎ ھﺮ ﻣﯿﻮهای ﮐﻪ اراده ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯽ دﻏﺪﻏﻪ در اﺧﺘﯿﺎرﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﮫﺸﺖ ﻃﻌﻢ ﻣﺮگ را‬
‫ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﭼﺸﯿﺪ؛ ﺟﺰ ھﻤﺎن ﻣﺮگ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ؛ و ]ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﮫﺮﺑﺎن[ آﻧﺎن را از ﻣﺠﺎزات دوزخ‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽدارد«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٣٨‬‬
‫َ َ ََ‬ ‫َّ‬ ‫�وا ْ َج َّن ٗة َو َحر ٗ‬
‫ِيها �‬ ‫�ِٔ� �‬ ‫�ر�‪ُّ ١٢‬مت ِ‬ ‫ِ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َج َزٮ ٰ ُهم ب َما َص َ ُ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ ً َ َ ۡ ۡ َٰ ُ َ َ ُ ّ َ ۡ ُ ُ‬ ‫ِيها َش ۡم ٗسا َو َ� َز ۡم َهر ٗ‬ ‫ك َ� يَ َر ۡو َن � َ‬ ‫ۡ ََٓ‬
‫ت � ُطو� َها‬ ‫�ر�‪ ١٣‬ودا�ِية علي ِهم ظِ�لها وذل ِل‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�را ِ‬
‫�‬
‫َ َ ۡ ََ َ۠ ََ َْ‬ ‫َ‬ ‫ََُ ُ َ َۡ‬ ‫َۡ ٗ‬
‫َّ‬
‫�را مِن ف ِضةٖ‬ ‫َّ َ ۡ َ‬ ‫َ ّ‬
‫اب �نت قوارِ�را‪ ١٥‬قوارِ‬ ‫تذ ِ��‪ ١٤‬و�طاف علي ِهم �� ِيةٖ مِن ف ِضةٖ وأ�و ٖ‬
‫�‬
‫َ ُ‬
‫ِيها � َس َّ ٰ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫اج َها َز�َبِي�‪ۡ � ١٧‬ي ٗنا �‬ ‫ِيها َكأۡ ٗسا َ� َن م َِز ُ‬ ‫ِير�‪َ ١٦‬و� ُ ۡس َق ۡو َن � َ‬ ‫وها َ� ۡقد ٗ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫قدر‬
‫َ‬ ‫نث ٗ‬ ‫َ‬
‫َ َ ُ ُ َ َ ۡ ۡ ۡ َ ٰ ‪ُ َّ ٗ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ َ ُ َّ َ ُّ ٞ‬‬ ‫ۡ ٗ‬
‫ور�‪� ١٩‬ذا‬ ‫َسل َسبِي�‪۞ ١٨‬و�طوف علي ِهم وِل�ن ��ون إِذا ر��تهم حسِبتهم لؤلؤ� م‬
‫ُ ۡ ‪ْ ٓ ُّ ُ َ ٞ َ ۡ َ ۡ ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ َ ۡ َ َ َّ َ َ ۡ َ َ ٗ َ ُ ۡ ٗ َ‬
‫ر�يت �م ر�يت نعِيما ومل� كبِ�ا‪� ٢٠‬ل ِيهم �ِياب سند ٍس خ� �ست�ق ۖ وحلوا‬
‫ٓ َ َ‬ ‫َّ َ َ َ َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ُ‬
‫ورا‪ ٢١‬إِن �ٰذا �ن ل� ۡم َج َزا ٗء َو�ن َس ۡع ُي�م‬ ‫أ َساو َر مِن ف َِّضةٖ َو َس َقٮ ٰ ُه ۡم َر ُّ� ُه ۡم َ َ‬
‫� ٗابا َط ُه ً‬
‫ِ‬
‫ً‬ ‫َّ ۡ ُ‬
‫مشكورا‪] ﴾٢٢‬اﻹﻧﺴﺎن‪[٢٢-١٢ :‬‬
‫»و ﺑﻪ ]ﺷﮑﺮاﻧﮥ[ ﺻﺒﺮی ﮐﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺸﺖ و ]ﻟﺒﺎسھﺎی[ ﺣﺮﯾﺮ ]ﺑﮫﺸﺘﯽ[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎداش داد‪.‬‬
‫]ﺳﻮز[‬
‫ِ‬ ‫]ﺣﺮارت[ آﻓﺘﺎﺑﯽ در آﻧﺠﺎ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ و ﻧﻪ‬
‫ِ‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎ]ی زﯾﺒﺎ[ ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ ﻧﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﯽ‪ ،‬و ﺳﺎﯾﻪھﺎﯾﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮواﻓﺘﺎده و ﻣﯿﻮهھﺎﯾﺶ ]ﺑﺮای ﭼﯿﺪن[ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻇﺮفھﺎی ﺳﯿﻤﯿﻦ ]ﻏﺬا[ و ﮐﺎﺳﻪھﺎی ﺑﻠﻮرﯾﻦ ]ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ[‪ ،‬در ِﮔﺮداﮔﺮد آﻧﺎن‪ ،‬ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫]ﮐﺎﺳﻪھﺎی[ ﺑﻠﻮرﯾﻨﯽ از ﻧﻘﺮه ﮐﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪] ،‬ﻟﺒﺮﯾﺰ و[ آﻣﺎده ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ و در آﻧﺠﺎ از‬
‫ﺟﺎمھﺎﯾﯽ ﺳﯿﺮاب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ آﻣﯿﺰهاش َزﻧﺠﺒﯿﻞ اﺳﺖ‪] .‬اﯾﻦ ﺟﺎمھﺎ‪ ،‬از[ ﭼﺸﻤﻪای در آﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻠﺴﺒﯿﻞ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ و ھﻤﻮاره ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﺮ ِﮔﺮدﺷﺎن ﻣﯽﭼﺮﺧﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫َﺳ َ‬
‫ﻣﺮوارﯾﺪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ]ﺑﻪ ھﺮ َﺳﻤﺘﯽ[ ﺑﻨﮕﺮی‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ھﺮ ﮔﺎه آنھﺎ را ﺑﺒﯿﻨﯽ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﯽ‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺴﯿﺎر و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻋﻈﯿﻤﯽ آﻧﺠﺎ ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‪ .‬ﺑﺮ آﻧﺎن ]= ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن[ ﻟﺒﺎسھﺎﯾﯽ ﺳﺒﺰرﻧﮓ از‬
‫ِ‬
‫دﯾﺒﺎی ﻧﺎزک و دﯾﺒﺎی ﺿﺨﯿﻢ ]ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه[ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ دﺳﺘﺒﻨﺪھﺎﯾﯽ از ﻧﻘﺮه آراﺳﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫َ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺷﺮاب ﭘﺎک ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﻧﻮﺷﺎﻧﺪ‪] .‬و ﺑﻪ آنھﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ [:‬اﯾﻦ ]ﻧﻌﻤﺖھﺎ‪ [،‬ﭘﺎداش‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬و ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ از ﺳﻌﯽ و ﮐﻮﺷﺶ ﺷﻤﺎ ﻗﺪرداﻧﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َّ‬ ‫َ َّ ٰ ُ َ َّ ٰ ُ َ ُ َ َ ۡ َ َ‬
‫ت‬ ‫ل�بِقون‪ ١٠‬أ ْو ٰٓ��ِك ٱل ُمق َّر�ُون‪ �ِ ١١‬ج�ٰ ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱل�بِقون ٱ‬
‫�‬‫�ِٔ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ‬
‫�رٖ َّم ۡوضونةٖ‪ُّ ١٥‬مت ِ‬ ‫� ُ ُ‬ ‫�ن‪ٰ َ َ ١٤‬‬ ‫ِيل ّم َِن ٱ�خِر َ‬ ‫ََ ‪ٞ‬‬
‫ل‬ ‫ق‬ ‫و‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ٱ�َّعيم‪ ١٢‬ثُ َّلة‪ّ ٞ‬م َِن ٱ ۡ�َ َّول َ‬
‫ِ�‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ۡ ۡ ۡ َ ‪َ ُ َّ َ ُّ ٞ‬‬ ‫َ ََۡ ََُ َ‬
‫�ق َو�أ ٖس ّمِن‬ ‫ۡ َ‬
‫اب و�بارِ‬ ‫عليها مت ٰ�بِل ِ�‪� ١٦‬طوف علي ِهم وِل�ٰن ��ون‪ ١٧‬بِأ�و ٖ‬
‫� ِم َط ۡ�ٖ ّم َِّما‬ ‫ون‪َ ٢٠‬و َ ۡ‬ ‫َ َ ٰ َ ّ َّ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫�فون‪ ١٩‬و�كِه ٖة مِما �تخ�‬
‫َّ ُ َ َّ ُ َ َ ۡ َ َ َ ُ ُ َ‬ ‫َّ‬
‫�‪ � ١٨‬يصدعون �نها و� ي ِ‬ ‫م ِع ٖ‬
‫َ‬ ‫َ َ ٓ َۢ َ َ ُ ْ َ ۡ َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ ۡ ُ ۡ َ ۡ‬
‫ٰ‬ ‫ََۡ َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫َ ُ ٌ‬ ‫َۡ َُ َ‬
‫ون‪ ٢٣‬جزاء بِما �نوا �عملون‪� ٢٤‬‬ ‫�شتهون‪ ٢١‬وحور �ِ�‪ ٢٢‬كأم� ِل ٱللؤل ِٕو ٱلمكن ِ‬
‫ب ٱ ۡ�َم� َما ٓ أَ ۡص َ‬ ‫ِي� َس َ� ٰ ٗما َس َ� ٰ ٗما‪َ ٢٦‬وأ َ ۡص َ‬
‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫ب‬ ‫�ٰ ُ‬ ‫�ٰ ُ‬ ‫ِيما‪ ٢٥‬إِ� �‬ ‫ِيها لَ ۡغ ٗو� َو َ� تَأ� ً‬
‫ون � َ‬ ‫َۡ َُ َ‬
‫�سمع‬
‫ِ ِ‬
 ‫‪٢٣٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫وب‪٣١‬‬
‫َ َ ٓ َّ ۡ ُ‬
‫ك‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫ء‬
‫ٖ‬ ‫ا‬‫م‬ ‫و‬ ‫‪٣٠‬‬‫�‬‫ٖ‬ ‫و‬‫د‬‫نضو�‪َ ٢٩‬وظ ِّل َّم ۡم ُ‬
‫ٖ‬
‫َ َ ۡ َّ ُ‬
‫م‬ ‫ح‬
‫ٖ‬ ‫ل‬‫ط‬‫و‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫�‬
‫ٖ‬ ‫و‬‫ض‬
‫ۡ َّ ۡ ُ‬
‫�‬ ‫ر‬ ‫ِد‬
‫س‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫�‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ٱ ۡ�َ‬
‫ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫َّ ٓ َ َ ۡ َ ٰ ُ َّ َ ٗٓ‬ ‫َّ ۡ ُ َ‬ ‫َ ُُ‬ ‫َّ َ ۡ ُ َ َ َ َ ۡ ُ َ‬ ‫َو َ�ٰك َِهة َكث ِ َ‬
‫�� ٖ‪ � ٣٢‬مقطوعةٖ و� ممنوعةٖ‪ ٣٣‬وفر ٖش مرفوع ٍة‪ ٣٤‬إِ�ا أ�شأ�هن إِ�شاء‪٣٥‬‬ ‫ٖ‬
‫ُ َّ ‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫�ٰب ٱ�َم�‪ ٣٨‬ثُ َّلة‪ّ ٞ‬م َِن ٱ� َّول َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫ًُُ َۡ ٗ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ َّ ۡ َ ً‬
‫ِ�‪َ ٣٩‬وثلة ّم َِن‬ ‫ِ ِ‬ ‫فجعل�ٰهن �ب�ارا‪ ٣٦‬عر�ا �ترابا‪�ِ ٣٧‬ص ِ‬
‫�ن‪] ﴾٤٠‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪[٤٠-١٠ :‬‬ ‫ٱ�خِر َ‬
‫ِ‬
‫ﻣﻘﺮﺑﺎن ]درﮔﺎه اﻟﮫﯽ[‬ ‫»و ]ﺳﻮﻣﯿﻦ ﮔﺮوه‪ [:‬ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﮐﻪ ]در ﻧﯿﮑﯽھﺎ[ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ّ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺎغھﺎی ﭘﺮﻧﻌﻤﺖ ]ﺑﮫﺸﺖ ﺟﺎی دارﻧﺪ[‪ .‬ﮔﺮوه ﺑﺴﯿﺎری از آﻧﺎن‪ ،‬در زﻣﺮۀ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ]ﺧﻮاه از اﻣﺖ اﺳﻼم ﯾﺎ از اﻣﺖھﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ[؛ و اﻧﺪﮐﯽ از آﯾﻨﺪﮔﺎن ]و ﻣﺘﺄﺧﺮان[ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮد آﻧﺎن ]ﺑﻪ‬‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖھﺎی ﮔﻮھﺮﻧﺸﺎن‪ ،‬روﺑﺮوی ھﻢ ﺗﮑﯿﻪ زدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ھﻤﻮاره ﺷﺎداب‪ِ ،‬‬
‫ُ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ[ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎمھﺎ و ﺗﻨﮓھﺎ و ﻗﺪحھﺎﯾﯽ از ﺷﺮاب ﺟﺎری؛ ]ﺷﺮاﺑﯽ[ ﮐﻪ از ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺶ‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺮﻧﺪه ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ]در‬ ‫ِ‬ ‫دﺳﺘﺨﻮش ﻣﺴﺘﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و از ھﺮ ﻣﯿﻮه و‬ ‫ِ‬ ‫ﺳﺮدرد ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و‬
‫اﺧﺘﯿﺎر دارﻧﺪ[؛ و ﺣﻮرﯾﺎﻧﯽ درﺷﺖﭼﺸﻢ ]ﺑﺎ ﺷﺪت ﺳﻔﯿﺪی در ﺳﻔﯿﺪی ﭼﺸﻢ و ﺷﺪت ﺳﯿﺎھﯽ در‬
‫ﺳﯿﺎھﯽ آن[ ھﻤﭽﻮن ﻣﺮوارﯾﺪ ﭘﻨﮫﺎن در ﺻﺪف؛ ]ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﻮارد‪ [،‬ﭘﺎداش اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫آﻧﺠﺎ ]ﺳﺨﻦ[ ﯾﺎوه و ﮔﻨﺎهآﻟﻮدی ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺷﻨﯿﺪ؛ ﻣﮕﺮ ﺳﻼم و درود ]ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن[‪ .‬و‬
‫ﺧﺎر ﺳﺪر ]ھﺴﺘﻨﺪ[؛ و درﺧﺘﺎن ﻣﻮز ﺑﺎ‬ ‫]اﻣﺎ[ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان؛ ﭼﻪ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪاﻧﯽ! در ﮐﻨﺎر درﺧﺘﺎن ﺑﯽ ِ‬
‫آب ھﻤﻮاره روان؛ و ﻣﯿﻮهھﺎی ﻓﺮاوان ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺧﻮﺷﻪھﺎی ﺑﺮھﻢﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﻪای ﮔﺴﺘﺮده و ِ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﻪ ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﺴﺘﺮھﺎی ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ]و ارزﺷﻤﻨﺪ[ و ھﻤﺴﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻓﺮﯾﻨﺸﯽ‬
‫وﯾﮋه ﭘﺪﯾﺪ آوردﯾﻢ ]ﮐﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺟﻮاﻧﯽ ﺟﺎودان دارﻧﺪ[؛ ھﻤﻮاره دوﺷﯿﺰهاﻧﺪ و ﺷﻮھﺮدوﺳﺘﺎﻧﯽ‬
‫ِ‬
‫ھﻢﺳﻦوﺳﺎل ھﺴﺘﻨﺪ‪] .‬ھﻤﮥ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ‪ [،‬ﺑﺮای ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن در زﻣﺮۀ‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ در زﻣﺮۀ ﻣﺘﺄﺧﺮان ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ت ﻟﻌﺒﺎد َي َّ‬
‫الﺼﺎﺤﻟ َ‬ ‫ْ ُ‬‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺪد‬ ‫ﻋ‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬‫ﻌﺎﻰﻟ‬ ‫ﺗ‬ ‫ا�‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫رﺳ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ﺮة‬ ‫و�ﻦ أﻲﺑ ﻫﺮ�‬
‫ََ َ َ‬ ‫َ ُ ٌ َ ْ َ َ َ َ َ َْ ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ ٌ ََ ْ‬
‫ﺮﺸ‪ ،‬واﻗﺮؤوا ِإن ِﺷئﺘُ ْﻢ‪﴿ :‬ف� � ۡعل ُم‬
‫ْ‬ ‫ْ ُ‬
‫ٍ‬ ‫�‬ ‫ﺐ‬
‫ِ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻄ‬ ‫ﺧ‬ ‫وﻻ‬ ‫ﻌﺖ‬ ‫ﻤ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ن‬ ‫ذ‬ ‫أ‬ ‫وﻻ‬ ‫‪،‬‬‫ت‬ ‫ﻣﺎ ﻻ ﻋ� رأ‬
‫َ ُ ْ ۡ ُ َ‬ ‫َ ۡ ‪ٓ َ ُ ۡ َ َّ ُ ّ ُ َ َ ۡ ُ ٓ َّ ٞ‬‬
‫‪١‬‬
‫ج َزا َء ۢ ب ِ َما �نوا َ�ع َملون‪] ﴾١٧‬اﻟﺴﺠﺪة‪«[١٧ :‬‬ ‫�فس ما أخ ِ� لهم مِن قرة ِ أ� ٖ‬
‫�‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﺧﻮدم ﭼﯿﺰی را آﻣﺎده ﮐﺮدهام ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﺪﯾﺪه و ﮔﻮش ﻧﺸﻨﯿﺪه و ﺑﺮ‬
‫ﻗﻠﺐ ﺑﺸﺮی ﺧﯿﺎل آن ﺧﻄﻮر ﻧﮑﺮده اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪» :‬ھﯿﭻ ﮐﺲ‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٤٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٢٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٤٠‬‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﺑﻪ ]ﭘﺎس[ آﻧﭽﻪ ]اﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن در دﻧﯿﺎ[ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ]ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﯾﮥ[ روﺷﻨﯽ‬
‫ﭼﺸﻢھﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﮫﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ذﮐﺮ و ﺳﺨﻦ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫َ َ َّ َ َّ َ ۡ ْ َ َّ ُ ۡ َ ۡ َ َّ ُ َ ً َ َّ ٰٓ َ ٓ َ‬
‫� إِذا َجا ُءوها‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وسِيق ٱ�ِين ٱ�قوا ر�هم إِ� ٱ�نةِ زمر�ۖ ح‬
‫ََ ُ ْ‬ ‫� ٰ ِ� َ‬‫َ ُ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ َ َ ُ َ َ َٰ ٌ َ َ ۡ ُ ۡ ۡ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ َ َ‬
‫ِين‪ ٧٣‬وقالوا‬ ‫وفتِحت �ب��ها وقال لهم خز�تها س�م علي�م طِبتم فٱدخلوها‬
‫ۡ َّ َ ۡ ُ َ َ ٓ َ ۡ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ََ َ ۡ َ ُ ََۡ َ ََ ۡ َ َ‬
‫�نةِ حيث �شا ُء ۖ فن ِع َم أج ُر‬‫�ض نَتَ َب َّوأ م َِن ٱ َ‬ ‫َّ َّ‬
‫� ۡم ُد ِ�ِ ٱ�ِي صد�نا وعدهۥ وأور�نا ٱ�‬ ‫ٱ َۡ‬
‫َ‬ ‫َۡ‬
‫ٱل� ٰ ِمل ِ�‪] ﴾٧٤‬اﻟﺰﻣﺮ‪[٧٤-٧٣ :‬‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﭘﺮوا داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮوهﮔﺮوه ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛‬
‫ھﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﯽرﺳﻨﺪ ‪ -‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﮔﺸﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪] -‬ﺑﺎ ﻋﺰت و‬
‫اﺣﺘﺮام وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ[ و ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ .‬ﺧﻮش آﻣﺪﯾﺪ‪ .‬ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ درآﯾﯿﺪ«‪ .‬ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺳﺘﺎﯾﺶ و ﺳﭙﺎس ﻣﺨﺼﻮص اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻋﺪۀ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫را در ﻣﻮرد ﻣﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﺳﺮزﻣﯿﻦ ]ﺑﮫﺸﺖ[ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯿﺮاث داد ﮐﻪ در ھﺮ ﺟﺎی آن‬
‫ﺑﺨﻮاھﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺰل ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ؛ و ]ﺑﻪ راﺳﺘﯽ[ ﭘﺎداش اھﻞ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ!«‪.‬‬
‫ت َ� ۡهدِي ِه ۡم َر ُّ� ُهم‬ ‫َ ُ ْ َ ُ ْ َّ َ‬
‫ِين َءامنوا َوع ِملوا ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن ٱ َّ� َ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ ۡ َ ُٰ ۡ َ ُ ۡ َ َ‬
‫�ٰ َنك ٱلل ُه َّم‬ ‫ت ٱ�َّ ِعي ِم‪ ٩‬دعوٮهم �ِيها سب‬
‫َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫�ته ُم ٱ ۡ�َنۡ َ‬‫َۡ‬ ‫َ ۡ َۡ‬
‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫�ِإِي�ٰن ِ ِهمۖ � ِري مِن ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ ُ ُ ۡ َ َ َ ٰ ‪َ ٰ َ ۡ ّ َ َّ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ ُ ٰ َ ۡ َ ُ َ َ ٞ‬‬
‫ب ٱل�ل ِم�‪] ﴾١٠‬ﯾﻮﻧﺲ‪[١٠-٩ :‬‬ ‫و�ِيتهم �ِيها س� ۚم وءاخِر دعوٮهم أ ِن ٱ�مد ِ�ِ ر ِ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن آﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫]ﺑﮫﺸﺖ ُﭘﺮ[ﻧﻌﻤﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن‬
‫ِ‬ ‫ﭘﺎس اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎغھﺎی‬
‫ِ‬
‫ﻣﻨﺰھﯽ« و درودﺷﺎن ]در آﻧﺠﺎ[‬ ‫ﺟﺎری اﺳﺖ‪ .‬دﻋﺎﯾﺸﺎن در آﻧﺠﺎ ]اﯾﻦ اﺳﺖ‪» [:‬اﻟﮫﯽ‪ ،‬ﺗﻮ ﭘﺎک و ّ‬
‫»ﺳﻼم« اﺳﺖ و ﭘﺎﯾﺎن دﻋﺎﯾﺸﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮص اﻟﻠﻪ ‪ -‬ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ‪ -‬اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ٗ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫َ‬ ‫ِيها لَ ۡغ ٗو� َو َ� تَأ� ً‬
‫ِيما‪ ٢٥‬إِ� �ِي� َس� ٰ ٗما‬
‫َ َۡ َُ َ‬
‫ون � َ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪� �﴿ :‬سمع‬
‫َ َٗ‬
‫س�ٰما‪] ﴾٢٦‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪[٢٦-٢٥ :‬‬
‫»در آﻧﺠﺎ ]ﺳﺨﻦ[ ﯾﺎوه و ﮔﻨﺎهآﻟﻮدی ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺷﻨﯿﺪ؛ ﻣﮕﺮ ﺳﻼم و درود ]ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و‬
‫ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن[«‪.‬‬
 ‫‪٢٤١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َّ َ ْ َ ْ َ َّ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬
‫ﺮﺸ ُ�ﻮن َوﻻ �ﺘﻔﻠﻮن َوﻻ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إن أﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻳﺄ�ﻠﻮن ِ�ﻴﻬﺎ و�‬ ‫أن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫َ� ْﻦ َﺟ ِﺎﺑ ٍﺮ س‬
‫َ ُ ُ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ُ َ ٌ ْ َ ْ ْ‬
‫ﺎء َو َرﺷ ٌﺢ ﻛ َﺮﺷ ِﺢ ال ِﻤ ْﺴ ِﻚ‬‫�ﺒﻮلﻮن وﻻ �ﺘﻐﻮﻃﻮن وﻻ �ﻤﺘ ِﺨﻄﻮن ﻗﺎلﻮا �ﻤﺎ ﺑﺎل اﻟﻄﻌﺎمِ ؟ ﻗﺎل ﺟﺸ‬
‫َّ َ َ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ ُ َ َّ ْ َ َ َّ ْ َ َ ُ ْ‬
‫اﺘﻟﺤ ِﻤﻴﺪ ﻛ َﻤﺎ ﺗﻠ َﻬ ُﻤﻮن اﻨﻟﻔﺲ«‪.‬‬ ‫ﻳﻠﻬﻤﻮن اﻟتﺴ ِبﻴﺢ و‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن در ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ و‬
‫آب ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺪارﻧﺪ؛‬
‫ﻣﯽﻧﻮﺷﻨﺪ؛ اﻣﺎ آب دھﺎن ﻧﻤﯽاﻧﺪازﻧﺪ و ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ِ‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻏﺬاھﺎ ﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ از ﻏﺬا ﺧﻮردن آروغ ﻣﯽزﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻮﯾﯽ‬
‫ََ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮی ﻣﺸﮏ دارد و ھﻢ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‪ -‬ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر‪ -‬ﻧﻔﺲ ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﺤﻤﯿﺪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎن اﻟﮫﺎم ﻣﯽﺷﻮد )و ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ و اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ ﺑﺮ زﺑﺎﻧﺸﺎن ﺟﺎری اﺳﺖ(«‪.‬‬
‫ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ُ َ ّ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٰٓ َ ُ ُ ُ ۡ َ ُ‬ ‫ُ َّ‬
‫ج�م ّم َِن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ه َو ٱ�ِي يص ِ� علي�م وم��ِكتهۥ ِ�خ ِر‬
‫َ َ َ َ َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ‬ ‫لظلُ َ�ٰت إ َ� ٱ�ُّور َو َ� َن بٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫ُّ‬
‫ِيما‪َِّ � ٤٣‬ي ُت ُه ۡم يَ ۡو َم يَلق ۡون ُهۥ َس� ٰ ‪ۚٞ‬م َوأع َّد ل ُه ۡم أ ۡج ٗر�‬
‫ِ� َرح ٗ‬
‫ِ‬ ‫ِ�‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٱ‬
‫كرِ�ما‪] ﴾٤٤‬اﻷﺣﺰاب‪[٤٤-٤٣ :‬‬
‫َ ٗ‬
‫»اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ درود ]و رﺣﻤﺖ[ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ]ﻧﯿﺰ دﻋﺎﯾﺘﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫را از ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻮر ﺑﯿﺮون آورد و ]اﻟﻠﻪ[ ھﻤﻮاره ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫روزی ﮐﻪ ﺑﺎ او دﯾﺪار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬درودﺷﺎن »ﺳﻼم« اﺳﺖ و ]اﻟﻠﻪ[ ﭘﺎداﺷﯽ ارﺟﻤﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ٗ‬
‫َ َ ‪ّ َّ ّ ۡ َ ٞ‬‬ ‫َ‬
‫ُ ۡ َ َ َ ‪َ ُ َّ َ َّ ُ َ ٞ‬‬ ‫َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لهم �ِيها �ٰكِهة ولهم ما يدعون‪ ٥٧‬س�ٰم قو� مِن ر ٖ‬
‫ب‬
‫ِي�‪] ﴾٥٨‬ﯾﺲ‪[٥٨-٥٧ :‬‬ ‫َّ‬
‫رح ٖ‬
‫»در آﻧﺠﺎ ]ھﺮ ﮔﻮﻧﻪ[ ﻣﯿﻮه و ھﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ]ﻓﺮاھﻢ[ اﺳﺖ‪] .‬ﺑﺮﺗﺮ از اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ[‬
‫ﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺑﺨﺸﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر در ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ََْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َ َ ُ ُ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ُ ْ ِّ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫ا� �ﻘﻮل ِﻷﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪ :‬ﻳَﺎ أﻫﻞ‬ ‫ا� ج‪ِ » :‬إن‬
‫ﻴﺪ اﺨﻟﺪ ِري س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﺳ ِﻌ ٍ‬
‫َْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ ُ ُ َ‬ ‫َْ َ َ ُ ُ َْ‬ ‫َّ َ ُ ُ َ َ َ َ‬
‫اﺠﻟَﻨ ِﺔ! �ﻴَﻘﻮلﻮن‪َّ :‬ﺒﻟﻴْﻚ َر َّ�ﻨﺎ َو َﺳﻌﺪﻳْﻚ! �ﻴَﻘﻮل‪ :‬ﻫﻞ َر ِﺿﻴﺘُ ْﻢ؟ �ﻴَﻘﻮلﻮن‪َ :‬و َﻣﺎ ﻨﻟَﺎ ﻻ ﻧ ْﺮﻰﺿ َوﻗﺪ‬
‫َ َ َ ُ‬ ‫ُ َْ َ َ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ُ ََ ُ ْ‬ ‫َ ُْ َ ً‬ ‫َ ْ ََ‬
‫أ� َﻄﻴْتﻨﺎ َﻣﺎ ل ْﻢ �ﻌ ِﻂ أ َﺣﺪا ِﻣ ْﻦ ﺧﻠ ِﻘﻚ؟ �ﻴَﻘﻮل‪ :‬أﻧﺎ أﻋ ِﻄﻴ� ْﻢ أﻓﻀﻞ ِﻣ ْﻦ ذلِﻚ‪ ،‬ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﻳَﺎ َر ِّب!‬

‫‪ - ١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٣٥‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٤٢‬‬
‫َ ُ َْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ُ ُ ُ ُّ َ ُ‬ ‫َ َ ُّ َ ْ َ ْ َ ُ‬
‫ﻲﺷ ٍء أﻓﻀﻞ ِﻣ ْﻦ ذلِﻚ؟ �ﻴَﻘﻮل‪ :‬أ ِﺣﻞ َﻋﻠﻴْ� ْﻢ ِرﺿ َﻮ ِا�‪ ،‬ﻓﻼ أ ْﺳﺨ ُﻂ َﻋﻠﻴْ� ْﻢ َ�ﻌﺪ ُه‬ ‫وأي‬
‫َ ً ‪١‬‬
‫َ‬
‫أﺑﺪا«‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ای‬
‫ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن! آنھﺎ ﺟﻮاب ﻣﯽدھﻨﺪ‪ :‬ﻟﺒﯿﮏ ای ﭘﺮوردﮔﺎر! ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار و آﻣﺎدهی ﺧﺪﻣﺘﯿﻢ!‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ راﺿﯽ و ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪهاﯾﺪ؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا راﺿﯽ ﻧﺒﺎﺷﯿﻢ و ﺣﺎل آن ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﯽ ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ ھﯿﭻﯾﮏ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺖ ﻧﺒﺨﺸﯿﺪهای‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﮫﺘﺮ از اﯾﻦ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺑﺨﺸﻢ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﮫﺘﺮ از‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ؟ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬رﺿﺎﯾﺖ و ﺧﺸﻨﻮدﯾﻢ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺑﻌﺪ از آن ھﺮﮔﺰ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﺎراﺿﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮم«‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺑﮫﺸﺖ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ اﯾﻦ اﻣﺖ را ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻪ و ﻧﺼﻒ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﻗﺮار داده ﺳﭙﺲ ﺗﺎ دو‬
‫ﺳﻮم اﻓﺰاﯾﺶ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬
‫ََ َ َ َ َ ْ َ ُ ُ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ِﻲﻓ ﻗﺒَّ ٍﺔ ‪�،‬ﻘﺎل‪ :‬أﺗ ْﺮﺿ ْﻮن أن ﺗ�ﻮﻧﻮا‬ ‫ﷲ ﺑْﻦ َم ْﺴ ُﻌﻮ ٍد س ﻗَ َﺎل‪ُ :‬ﻛﻨَّﺎ َﻣ َﻊ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫ْ َّ ُ ْ َ َ‬ ‫َ َ ََ َ َ َ ْ َ ُ ُ ُُ َ َ ْ‬ ‫ْ َّ ُ ْ َ َ‬ ‫َْ‬
‫ُر ُ� َﻊ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻗﻠﻨﺎ‪َ � :‬ﻌ ْﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬أﺗ ْﺮﺿ ْﻮن أن ﺗ�ﻮﻧﻮا ﺛﻠﺚ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻗﻠﻨﺎ‪َ � :‬ﻌ ْﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬
‫ْ َ َّ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ ُ ُ َ َّ َ ِّ َ ْ ُ َ ْ‬ ‫ََْ َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ َ ْ َ َ ْ‬
‫ﺟﻮ أن‬ ‫اﺬﻟي �ﻔﺲ �ﻤ ٍﺪ ِ�ﻴ ِﺪ ِه ِإ� ﻷر‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻌ‬ ‫�‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻠ‬‫ﻗ‬ ‫ﺔ‬‫ِ‬ ‫ﻨ‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫ﻞ‬
‫أﺗﺮﺿﻮن أن ﺗ� َﻮﻧﻮا ﺷﻄﺮ أ ِ‬
‫ﻫ‬
‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َّ َ ْ‬ ‫ْ َّ َ َ َّ َّ َ َ ْ ُ ُ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ ْ َ ْ‬
‫ﺗ�ﻮﻧﻮا ﻧِﺼﻒ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪َ ،‬وذلِﻚ أن اﺠﻟَﻨﺔ ﻻ ﻳَﺪﺧﻠﻬﺎ ِإﻻ �ﻔ ٌﺲ ُم ْﺴ ِﻠ َﻤﺔ‪َ ،‬و َﻣﺎ أ�ﺘُ ْﻢ ِﻲﻓ أﻫ ِﻞ‬
‫� اﺜﻟَّ ْﻮ ِر‬
‫ْ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫َ َ َّ َ‬ ‫َْ‬ ‫اﺒﻟﻴْ َﻀﺎ ِء ﻲﻓ ﺟ ْ َّ ْ‬ ‫لﺸ َﻌ َﺮ ِة ْ َ‬
‫َّ َ َّ‬ ‫ِّ ْ‬
‫� اﺜﻟﻮ ِر اﻷﺳ َﻮ ِد‪ ،‬أ ْو ﺎﻛلﺸﻌ َﺮ ِة الﺴﻮدا ِء ِﻲﻓ ِﺟ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫الﺮﺸ ِك إِﻻ ﺎﻛ‬
‫ْ َ ‪٢‬‬
‫َ‬
‫اﻷﻤﺣ ِﺮ«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺧﺎﻧﻪای ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ‬
‫راﺿﯽ ھﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﮫﺎرم اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ از ﺷﻤﺎ ) ّاﻣﺖ اﺳﻼم( ﺑﺎﺷﺪ؟« ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ راﺿﯽ ھﺴﺘﯿﺪ ﯾﮏ ﺳﻮم اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ؟« ﮔﻔﺘﯿﻢ‪:‬‬
‫ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬راﺿﯽ ھﺴﺘﯿﺪ ﻧﺼﻒ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟« ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺴﻢ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ در دﺳﺖ او اﺳﺖ ﻣﻦ اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ ﻧﺼﻒ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ از ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟﺎن ّ‬
‫)ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺟﺰ اﻓﺮادی ﮐﻪ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ﮐﺴﯽ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺷﻤﺎ‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٤٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٢٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٢٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٢٤٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫در ﺑﯿﻦ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮی ﺳﻔﯿﺪی ھﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ در ﭘﻮﺳﺖ ﯾﮏ ﮔﺎو ﺳﯿﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﯾﮏ ﻣﻮی ﺳﯿﺎه ھﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ در ﭘﻮﺳﺖ ﯾﮏ ﮔﺎو ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫»ﻗﺒﺔ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪای داﯾﺮهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ُ ٍّ َ ُ َ ْ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َُْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َََُْ‬
‫ﺮﺸون َو ِﻣﺎﺋﺔ َﺻﻒ � َﻤﺎﻧﻮن ِﻣﻨ َﻬﺎ‬ ‫ا� ج‪» :‬أﻫﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ِﻋ‬ ‫�ﻦ ﺑﺮ�ﺪة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ َ َ ْ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫‪١‬‬
‫ِﻣ ْﻦ ﻫ ِﺬهِ اﻷﻣ ِﺔ وأر�ﻌﻮن ِﻣﻦ ﺳﺎﺋِ ِﺮ اﻷم ِﻢ«‪.‬‬
‫ْ‬
‫»اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﺻﺪ و ﺑﯿﺴﺖ ﺻﻒ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ھﺸﺘﺎد ﺻﻒ از اﻣﺖ اﺳﻼم و ﭼﮫﻞ ﺻﻒ از‬
‫ﺳﺎﯾﺮ اﻣﺖھﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺻﻔﺎت اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ب ٱ ۡ َ َّ‬ ‫ك أَ ۡص َ‬
‫�ٰ ُ‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫�نةِ�‬ ‫ت أو�� ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫ُ ۡ َ َٰ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾٨٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٨٢ :‬‬‫هم �ِيها � ِ‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن اھﻞ ﺑﮫﺸﺘﻨﺪ و ﺟﺎوداﻧﻪ در‬
‫آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ َ َ ٌ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫َُ ُ‬ ‫ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬أﻫﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﺛﻼﺛﺔ‪ :‬ذو‬ ‫ﺎر س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫ﺎض ﺑ ِﻦ ِﻤﺣ ٍ‬ ‫�ﻦ ِ�ﻴ ِ‬
‫ٌ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫ُ ْ َ ُ ْ ٌ ُ َ َ ِّ ٌ ُ َ َّ ٌ َ َ ُ ٌ َ ٌ َ ُ ْ َ ْ‬
‫ﺐ ِﻟﻞﻜ ِذي ﻗ ْﺮ� َو ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ‪َ ،‬و َﻋ ِﻔﻴﻒ‬‫ﺎن ﻣﻘ ِﺴﻂ ﻣﺘﺼﺪق مﻮ�ﻖ‪ ،‬ورﺟﻞ ر ِﺣﻴﻢ ر ِ�ﻴﻖ اﻟﻘﻠ ِ‬ ‫ﺳﻠﻄ ٍ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َ ِّ ٌ‬
‫ﺎل«‪.‬‬‫ﻣﺘﻌﻔﻒ ذو ِ�ﻴ ٍ‬
‫از ﻋﯿﺎض ﺑﻦ ﺣﻤﺎر س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‪ ،‬ﺳﻪ ﮔﺮوه ھﺴﺘﻨﺪ‪ -١ :‬ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺎدﻟﯽ ﮐﻪ ﺻﺪﻗﻪ دھﺪ و در ﻣﺴﯿﺮش ﻣﻮﻓﻖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ -٢ .‬ﻣﺮد رﻗﯿﻖ اﻟﻘﻠﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ و ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻓﺮد ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ و ﺻﺎﺣﺐ ﻋﯿﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﻣﺮدم‪ ،‬ﭼﯿﺰی درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َّ ُ ُّ‬ ‫ْ‬ ‫َُ ُ َ َ ُ ْ ُ ُ َْ‬ ‫اﻲﻋ ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬ ‫ْ‬
‫اﺨﻟ ُ َﺰ ِ ِّ‬ ‫َ ََ ْ َ ْ‬
‫ﺮﺒ� ْﻢ ِﺑﺄﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻞﻛ‬
‫ِ‬ ‫ﺧ‬ ‫أ‬ ‫ﻻ‬ ‫أ‬‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻮل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬
‫ﺖ اﻨﻟَّ‬ ‫ِ‬ ‫ﺐ‬
‫ﺎرﺛﺔ ﺑ ِﻦ وﻫ ٍ‬ ‫ﺣ ِ‬
‫ُّ‬ ‫َ‬
‫� ْﻢ ﺑﺄ ْﻫﻞ اﻨﻟَّ ُ ُ ُ ٍّ َ‬‫ْ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ َ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ِّ‬ ‫َ‬
‫اظ‬ ‫ﺎر ﻞﻛ �ﺘﻞ ﺟ َّﻮ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﷲ ﻷﺑَ َّﺮ ُه أﻻ أﺧ ِﺮﺒ‬ ‫ﻴﻒ ﻣﺘﻀﻌ ٍﻒ ‪ ،‬لﻮ أﻗﺴﻢ ﻰﻠﻋ ا ِ‬ ‫ﺿ ِﻌ ٍ‬
‫‪٣‬‬ ‫ُ ْ َ ْ‬
‫ﺮﺒ«‪.‬‬
‫مﺴﺘﻜ ِ ٍ‬

‫‪ - ١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٤٦‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٢٨٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٦٥‬‬
‫‪ - ٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٩١٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٥٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٤٤‬‬

‫ﺣﺎرث ﺑﻦ وھﺐ ﺧﺰاﻋﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﺑﮫﺘﺸﯿﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﮑﻨﻢ؟ ھﺮ ﺿﻌﯿﻒ و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪش را ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ؛ آﯾﺎ دوزﺧﯿﺎن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﮑﻨﻢ؟ ھﺮ اﻧﺴﺎن ﺗﻨﺪﺧﻮ و‬
‫ﺳﻨﮓدل و ﺛﺮوت اﻧﺪوزی ﮐﻪ ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮﺗﺮیﻃﻠﺐ و ﻣﺘﮑﺒﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺳﯿﻨﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫ۡ ََۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ّ َۡ‬ ‫َ ۡ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ون َز� َنا َما ِ� ُص ُدورِهِم ّم ِۡن غ ِٖل � ِري مِن �ت ِ ِه ُم ٱ�ن� ٰ ُر ۖ‬
‫ُ‬ ‫ٓ ۡ‬ ‫َ َ ٰ َ َ ٰ َ َ َ ُ َّ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ َ ٰ َ َّ ُ َ َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َوقَالُوا ْ ٱ ۡ َ‬
‫�ۖ لق ۡد َجا َءت ُر ُسل‬ ‫� ۡم ُد ِ�ِ ٱ�ِي هدٮنا ل ِ�ذا وما كنا �ِ هتدِي لو� أن هدٮنا ٱ‬
‫َ ّ َ ۡ َ ّ َ ُ ُ ٓ ْ َ ۡ ُ ُ ۡ َ َّ ُ ُ ۡ ُ ُ َ َ ُ ُ َ ُ َ‬
‫نت ۡم � ۡع َملون‪] ﴾٤٣‬اﻷﻋﺮاف‪.[٤٣ :‬‬ ‫ر�ِنا ب ِٱ� ِق� ونودوا أن ت ِل�م ٱ�نة أورِ�تموها بِما ك‬
‫»و ھﺮ ﮐﯿﻨﻪای را از ﺳﯿﻨﻪھﺎﯾﺸﺎن ﻣﯽزداﯾﯿﻢ؛ از زﯾﺮ ]ﻗﺼﺮھﺎی[ آﻧﺎن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ و‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺳﭙﺎس ﻣﺨﺼﻮص اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ را ]ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻋﺒﺎدت داد و[ ﺑﻪ اﯾﻦ ]ﺑﮫﺸﺖ[ ھﺪاﯾﺖ‬
‫ِ‬
‫ﻧﻤﻮد؛ و اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺎ را ھﺪاﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬ھﺮﮔﺰ راه ﻧﻤﯽﯾﺎﻓﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬رﺳﻮﻻن ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن‪،‬‬
‫ﺣﻖ را آوردﻧﺪ«‪] .‬آﻧﮕﺎه[ ﺑﻪ آﻧﺎن ِﻧﺪا داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎداش آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺎر‪،‬‬
‫َ َ َ َ ُْ ْ ُ َ‬
‫ﻮن ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬ ‫ﻨ‬‫ﻣ‬ ‫ﺆ‬ ‫ﻤ‬ ‫ال‬ ‫ﺺ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺧ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬‫إ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬
‫َ َ‬
‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫َّ‬
‫ﻮل‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َﺳﻌﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّي س َ� ْﻦ َر ُ‬
‫ﺳ‬
‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫ُّ ْ َ َ َّ َ ُ ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َ َ َ َ ُّ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ‬ ‫ْ‬
‫ْ‬
‫ﺎر �ﻴﺘﻘﺎﺻﻮن ﻣﻈﺎلِﻢ ﺎﻛﻧﺖ ﺑيﻨﻬﻢ ِﻲﻓ اﺪﻟ�ﻴﺎ ﺣﻰﺘ إِذا �ﻘﻮا‬ ‫ِ‬ ‫ُﺣ ِب ُﺴﻮا ِﺑﻘﻨﻄﺮ ٍة �� اﺠﻟﻨ ِﺔ واﻨﻟ‬
‫ْ َّ َ َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َُ‬ ‫َْ‬ ‫ْ َ َّ َ َ َّ‬ ‫َ ُ ِّ ُ ُ َ َ ُ ْ ُ ُ‬
‫اﺬﻟي �ﻔ ُﺲ � َّﻤ ٍﺪ ِ�ﻴَ ِﺪ ِه ﻷ َﺣ ُﺪﻫ ْﻢ ِﺑ َﻤ ْﺴﻜ ِﻨ ِﻪ ِﻲﻓ اﺠﻟَﻨ ِﺔ أدل‬ ‫ِ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺔ‬‫ِ‬ ‫ﻨ‬‫اﺠﻟ‬ ‫ﻮل‬
‫وﻫﺬﺑﻮا أ ِذن لﻬﻢ ِﺑﺪ ِ‬
‫ﺧ‬
‫ُّ ْ َ ‪١‬‬ ‫َْ َ َ‬
‫� ِ ِﻪﻟ ﺎﻛن ِﻲﻓ اﺪﻟ�ﻴﺎ«‪.‬‬
‫ِﺑﻤ ِ‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن از‬
‫آﺗﺶ ﻧﺠﺎت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬روی ﭘﻠﯽ ﺑﯿﻦ ﺑﮫﺸﺖ و دوزخ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻘﺎص ﻇﻠﻢ و‬
‫ﺳﺘﻢھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ روا داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﯽدھﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺎک و‬
‫ﺻﺎف ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﯾﺸﺎن اﺟﺎزۀ ورود ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ را ﻣﯽدھﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎن‬
‫ﻣﺤﻤﺪ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ‪َ ،‬ﻣﺴﮑﻨﺶ را در ﺑﮫﺸﺖ از ﻣﻨﺰﻟﺶ در دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ«‪.‬‬

‫‪ - ١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٥٣٥‬‬

 ‫‪٢٤٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫ْ َ َّ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ َ َ ْ‬ ‫اﻃﻠَ ْﻌ ُ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َّ » :‬‬ ‫َ ْ َْ َ ْ ُ َ ْ‬
‫ﺮﺜ أﻫ ِﻠ َﻬﺎ‬ ‫ﺖ ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻓﺮأﻳﺖ أ�‬ ‫� س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫�ﻦ ِﻋﻤﺮان ﺑ ِﻦ ﺣﺼ ٍ َ َ ِ َ ِ‬
‫ِّ َ َ ‪١‬‬ ‫َّ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ‬
‫ﺮﺜ أﻫ ِﻠ َﻬﺎ اﻟنﺴﺎء«‪.‬‬ ‫ﺎر ﻓﺮأﻳﺖ أ�‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫اﻃﻠَ ْﻌ ُ‬
‫ﺖ‬ ‫اﻟْ ُﻔ َﻘ َﺮ َ‬
‫اء َو َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﺳﺮ زدم و دﯾﺪم ﮐﻪ‬
‫اﮐﺜﺮ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن از ﻓﻘﺮا ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ دوزخ ﻧﻈﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻢ و دﯾﺪم ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ دوزﺧﯿﺎن را‬
‫زﻧﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ داﺧﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫َّ ُ ُ ً ْ‬ ‫ِّ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬
‫وﺟﺎ ِﻣﻨ َﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﺎر ﺧﺮ‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻞ‬ ‫ِ‬ ‫ﻫ‬ ‫أ‬ ‫ﺮ‬ ‫آﺧ‬
‫ِ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻋ‬‫ﻷ‬ ‫�‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫� ْﻦ اﺑ ْ ِﻦ َم ْﺴ ُﻌﻮ ٍد س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل‬
‫َّ َ‬ ‫َ َّ ُ ُ ً َ ُ ٌ َ ْ ُ ُ َ َّ َ ْ ً َ َ ُ ُ َّ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ‬ ‫َ َ َْ‬
‫ﺐ ﻓﺎدﺧ ِﻞ اﺠﻟَﻨﺔ‪،‬‬ ‫ﺎر ﻛﺒﻮا‪� ،‬ﻴﻘﻮل ا�‪ :‬اذﻫ‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ﺮ‬‫�‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺟ‬‫ر‬ ‫‪،‬‬‫ﻮﻻ‬ ‫ﺧ‬ ‫د‬ ‫ﺔ‬
‫ِ‬ ‫ﻨ‬‫اﺠﻟ‬ ‫ﻞ‬‫آﺧﺮ أ ِ‬
‫ﻫ‬ ‫و ِ‬
‫اذ َﻫ ْ‬ ‫ََُ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ ُ َ َ ُ ُ َ َ ِّ َ َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََْ َ َ َ ُ‬
‫ﺐ‬ ‫ﺟﺪ� َﻬﺎ َمﻸى‪� ،‬ﻴﻘﻮل‪:‬‬ ‫ﻴﻬﺎ ‪� ،‬ﻴُﺨﻴَّﻞ ِإﻴﻟْ ِﻪ �� َﻬﺎ َمﻸى‪ِ �� ،‬ﺟﻊ �ﻴﻘﻮل‪ :‬ﻳﺎ رب و‬ ‫�ﻴﺄ ِ�‬
‫َ َ ْ ُ َ َ ُ ُ َ َ ِّ َ ْ ُ َ َ ْ َ‬ ‫َّ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َّ ُ َ ْ َ َّ َ َ ْ َ‬ ‫َ ْ ُ‬
‫ﻓﺎدﺧ ِﻞ اﺠﻟَﻨﺔ‪� ،‬ﻴﺄ ِ�ﻴﻬﺎ �ﻴﺨﻴﻞ إِﻴﻟ ِﻪ ��ﻬﺎ مﻸى‪ِ �� ،‬ﺟﻊ �ﻴﻘﻮل‪ :‬ﻳﺎ رب َوﺟﺪ�ﻬﺎ مﻸى‪،‬‬
‫ﻚ ِﻣﺜْ َﻞ َﻋ َ َ‬ ‫َ َّ َ َ َّ َ َ ْ َ ُّ ْ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َّ َ َ‬ ‫ََُ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ‬
‫ﺮﺸةِ‬ ‫ﺐ ﻓﺎدﺧ ِﻞ اﺠﻟﻨﺔ‪ ،‬ﻓ ِﺈن لﻚ ِﻣﺜﻞ اﺪﻟ�ﻴﺎ وﻋﺮﺸة أﻣﺜﺎلِﻬﺎ ‪ -‬أو‪ :‬إِن ل‬ ‫�ﻴﻘﻮل‪ :‬اذﻫ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻚ " ﻓَﻠَ َﻘ ْﺪ َرأﻳ ْ ُ‬ ‫َ ْ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ َ َ‬ ‫ُّ ْ‬ ‫ََْ‬
‫ﺖ َر ُﺳﻮل‬ ‫ﺤﻚ ِﻣ ِّ� ‪ -‬وأﻧﺖ الﻤ ِﻠ‬ ‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ ‪� -‬ﻴَﻘﻮل‪ْ � :‬ﺴﺨ ُﺮ ِﻣ ِّ� ‪ -‬أو‪ :‬ﺗﻀ‬ ‫ﺎل‬‫أﻣﺜ ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ ْ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َّ َ َ ْ َ َ ُ ُ َ َ َ ُ‬ ‫َّ‬
‫�ﻟﺔ««‪.‬‬ ‫اﺟﺬه‪ ،‬و�ن �ﻘﻮل‪» :‬ذاك أد� أﻫ ِﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻣ ِ‬ ‫ا� ج ﺿ ِﺤﻚ ﺣﻰﺘ ﺑﺪت ﻧﻮ ِ‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻔﺮ اھﻞ دوزخ‬
‫را ﮐﻪ از آن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و آﺧﺮﯾﻦ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ داﺧﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﯽداﻧﻢ و‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ و آن ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ از آﺗﺶ در ﺣﺎﻟﺖ ﭼﮫﺎر دﺳﺖ و ﭘﺎ رﻓﺘﻦ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫وارد ﺑﮫﺸﺖ ﺷﻮ و او ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽرود و ﺧﯿﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮو و ِ‬
‫وارد‬
‫ﮐﻪ ﭘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﮫﺸﺖ را دﯾﺪم‪ ،‬ﭘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮو و ِ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﺷﻮ‪ ،‬او ﺑﺎز آﻧﺠﺎ ﻣﯽرود و ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺮ اﺳﺖ و ﺟﺎ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫وارد ﺑﮫﺸﺖ ﺷﻮ‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﮫﺸﺖ را دﯾﺪم‪ ،‬ﭘﺮ اﺳﺖ! اﻟﻠﻪ ﺑﺎز ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮو و ِ‬
‫آن ﺗﻮﺳﺖ ‪ -‬ﯾﺎ‪ :‬ﺗﻮ ده ﺑﺮاﺑﺮ دﻧﯿﺎ از ﺑﮫﺸﺖ ﺳﮫﻢ داری‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ آن از ِ‬
‫زﯾﺮا ﮐﻪ ﻣﺜﻞ دﻧﯿﺎ و ده ِ‬
‫‪ -‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! آﯾﺎ ﻣﺮا ﻣﺴﺨﺮه ﻣﯽﮐﻨﯽ ‪ -‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽﺧﻨﺪی ‪ -‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه و ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿﺎری؟« اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را دﯾﺪم‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٤١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٣٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٥١١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٤٦‬‬

‫ﮐﻪ ﺧﻨﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ دﻧﺪانھﺎﯾﺶ ﻇﺎھﺮ ﺷﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫از ﻟﺤﺎظ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! از ﻣﺎ و ﭘﺪران و ﻣﺎدران و ھﻤﻪ ﻣﺎ راﺿﯽ ﺑﺎش‪ ،‬و ﻣﺎ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ رﺣﻤﺖ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ در ﺑﺎغھﺎی ﭘﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﮫﺸﺖ داﺧﻞ ﻓﺮﻣﺎ‪ .‬ای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ھﻤﻪ ﺑﺰرﮔﻮاران‪،‬‬
‫ﺑﺰرﮔﻮارﺗﺮ ھﺴﺘﯽ و ای ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ‬
‫آﺗﺶ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل آن را ﺑﺮای ﮐﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن در‬
‫آﺧﺮت آﻣﺎده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎری ﺑﺎ ورود ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬و ﻧﺠﺎت از آﺗﺶ ﺑﺎ اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ‬
‫و دوری ﮐﺮدن از ﺷﺮک و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل رﺳﺘﮕﺎری را ﺑﺎ ورود ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ و ﻧﺠﺎت از آﺗﺶ ﺧﻮاھﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫درﻣﻮرد آﺗﺶ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺨﻦ ﺧﻮاھﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎمھﺎی آﺗﺶ‬
‫آﺗﺶ در ذات ﺧﻮﯾﺶ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ دارای وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺘﻌﺪدی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ ﻧﺎمھﺎی آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫َّ َ َ َ ُ َ ُ َ َ َ َ َّ ُ ُ َ ُ ُ ۡ ُۡ‬
‫‪ -١‬اﻟﻨﺎر‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن َ� ۡع ِص ٱ� ورسو�ۥ و�تعد حدودهۥ يدخِله‬
‫ِيها َو َ ُ َ َ ‪ٞ ُّ ٞ‬‬
‫�ۥ عذاب م ِه�‪] ﴾١٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪[١٤ :‬‬ ‫نَ ً‬
‫ارا َ� ٰ ِ ٗ�ا � َ‬
‫»و ھﺮ ﮐﺲ از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺣﺪود او ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪ ،‬وی را در‬
‫آﺗﺸﯽ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ ﻋﺬاﺑﯽ ﺧﻔﺖﺑﺎر ]در ﭘﯿﺶ[‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ۡ َ َّ َ ۡ ُ ۡ‬
‫ب أن إِذا َس ِم ۡع ُت ۡم‬ ‫‪ -٢‬ﺟﮫﻨﻢ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وقد نزل علي�م ِ� ٱلكِ�ٰ ِ‬
‫َ‬ ‫َّ ُ ۡ َ ُ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ َ َ َ ۡ ُ ُ ْ َ َ ُ ۡ َ َّ َ ُ ُ ْ‬ ‫َ‬
‫ِيث‬‫� �وضوا ِ� حد ٍ‬ ‫ت ٱ� ِ ي�فر بِها و�ستهزأ بِها ف� �قعدوا معهم ح ٰ‬ ‫َءا� ٰ ِ‬
‫َ ۡ ٓ َّ ُ ۡ ٗ ّ ۡ ُ ُ ۡ َّ َّ َ َ ُ ۡ ُ َ ٰ َ َ ۡ َ‬
‫�ن ِ� َج َه َّن َم‬ ‫�ٰفِر َ‬
‫ِ‬ ‫��ِه ِۦ إِن�م إِذا مِثلهمۗ إِن ٱ� جامِع ٱلم�فِقِ� وٱل‬
‫َ ً‬
‫�ِيعا‪] ﴾١٤٠‬اﻟﻨﺴﺎء‪[١٤٠ :‬‬
‫ً‬
‫»و ]ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ [،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ]اﻟﻠﻪ اﯾﻦ ُﺣﮑﻢ را[ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ]= ﻗﺮآن[ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﭼﻮن ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ ]اﻓﺮادی[ آﯾﺎت اﻟﻠﻪ را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﻨﺸﯿﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪] .‬اﮔﺮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻨﺸﯿﻨﯿﺪ‪ [،‬در اﯾﻦ‬
 ‫‪٢٤٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ً‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ ]ﻧﯿﺰ[ ھﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن ﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﻮد«‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ھﻤﮥ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و‬
‫ﺮد ھﻢ ﻣﯽآورد«‪.‬‬
‫ﮐﺎﻓﺮان را در دوزخ ِﮔ ِ‬
‫َ َ ْ َ َّ ْ َ ٓ ُ َ َ‬ ‫‪ -٣‬ﺟﺤﯿﻢ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱ َّ� َ‬
‫ِين �ف ُروا َو�ذبُوا ��ٰت ِ َنا أ ْو ٰٓ��ِك‬
‫حي ِم‪] ﴾١٠‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪[١٠ :‬‬ ‫ب ٱ َۡ‬ ‫أَ ۡص َ‬
‫�ٰ ُ‬
‫� ِ‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ و آﯾﺎت ﻣﺎ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن اھﻞ دوزﺧﻨﺪ«‪.‬‬
‫�ن َوأ َ َع َّد ل َ ُه ۡم َسعِ ً‬
‫�ا‪﴾٦٤‬‬
‫َّ َّ َ َ َ َ ۡ َ‬
‫�ٰفِر َ‬ ‫‪ -٤‬اﻟﺴﻌﯿﺮ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ� لعن ٱل‬
‫ِ‬
‫]اﻷﺣﺰاب‪[٦٤ :‬‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﮐﺎﻓﺮان را از رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ دور ﮐﺮده و آﺗﺸﯽ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ّ‬
‫ﻣﮫﯿﺎ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ ُ ْ‬ ‫َّ َ َٰ‬ ‫ََۡ ُۡ َ َ‬
‫ُو ُجوهِ ِه ۡم ذوقوا َم َّس‬ ‫ح ُبون ِ� ٱ�ارِ �‬ ‫‪ -٥‬ﺳﻘﺮ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوم �س‬
‫َ َ‬
‫سق َر‪] ﴾٤٨‬اﻟﻘﻤﺮ‪[٤٨ :‬‬
‫»روزیﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن در آﺗﺶ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ]و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» [:‬آﺗﺶ‬
‫دوزخ را ﺑﭽﺸﯿﺪ«‪.‬‬
‫ٓ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫‪ -٦‬اﻟﺤﻄﻤﻪ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ُ� ۖ �َ ﴿ :‬‬
‫�ب َذ َّن ِ� ٱ ُ‬
‫� َط َمةِ‪َ ٤‬و َما أد َرٮٰك َما‬
‫ٱ ُۡ‬
‫� َط َم ُة‪ ٥‬نَ ُ َّ ۡ َ َ ُ‬
‫ار ٱ� ِ ٱل ُموقدة‪] ﴾٦‬اﻟﻬﻤﺰة‪[٦-٤ :‬‬
‫ً‬
‫آﺗﺶ درھﻢﮐﻮﺑﻨﺪه اﻧﺪاﺧﺘﻪ‬
‫»ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ]ﮐﻪ او ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ[؛ ﻗﻄﻌﺎ در ِ‬
‫آﺗﺶ درھﻢﮐﻮﺑﻨﺪه ﭼﯿﺴﺖ؟ آﺗﺶ‬‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ِ‬
‫ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﮥ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫َ َّ َ ٗ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٓ َّ‬‫َّ‬
‫ى‪ ١٦‬ت ۡد ُعوا َم ۡن‬
‫ِلش َو ٰ‬ ‫‪ -٧‬ﻟﻈﯽ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ۖ �﴿ :‬إِ� َها لظ ٰي‪ ١٥‬نزاعة ل‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫أ ۡدبَ َر َوتَ َو ٰ‬
‫�‪] ﴾١٧‬اﻟﻤﻌﺎرج‪[١٧-١٥ :‬‬
‫]آﺗﺶ[ ﺳﻮزان اﺳﺖ ]ﮐﻪ[ ﭘﻮﺳﺖ از‬
‫ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ! ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬آن ﺷﻌﻠﻪھﺎی ِ‬ ‫»]اﻣﺎ[‬
‫َ‬
‫ﺳﺮ ﺑﺮﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ]ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻠﻪ[ ﭘﺸﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ]از ﺣﻖ[ روی ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫َ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ«‪.‬‬ ‫]ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﻮد[ ﻓﺮاﻣﯽ‬
‫ُۡ‬ ‫َ َ ۡ َ َ َ َّ َ َ َّ ُ ْ ۡ َ َ َّ‬
‫ت ٱ� ِ �ف ٗر�‬ ‫‪ -٨‬دار اﻟﺒﻮار‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�۞﴿ :‬لم تر إِ� ٱ�ِين بدلوا ن ِعم‬
‫ار‪] ﴾٢٩‬إﺑﺮاﻫﯿﻢ‪[٢٩-٢٨ :‬‬
‫َوأَ َح ُّلوا ْ قَ ۡو َم ُه ۡم َد َار ٱ ۡ�َ َوار‪َ ٢٨‬‬
‫ج َه َّن َم يَ ۡصلَ ۡو َ� َهاۖ َو� ۡئ َس ٱلۡ َق َر ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٤٨‬‬
‫ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻪ ]= ﺣﺮم اﻣﻦ و وﺟﻮد‬
‫ِ‬ ‫»آﯾﺎ ﻧﺪﯾﺪی آن ﮐﺴﺎﻧﯽ ]از ﻗﺮﯾﺶ[ را ﮐﻪ ]ﺳﭙﺎس[‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ را ﺑﻪ ]ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ و[ ﮐﻔﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻗﻮﻣﺸﺎن را ﺑﻪ ﺳﺮای ھﻼک درآوردﻧﺪ؟‬
‫]آن ﺳﺮای ھﻼﮐﺖ‪ [،‬دوزخ اﺳﺖ ]ﮐﻪ[ در آن وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ اﺳﺖ!«‪.‬‬
‫ﻣﮑﺎن آﺗﺶ‬
‫َ ََ َ َ َ َ ََ ََ َ‬ ‫َّ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِي خلقك فس َّوٮٰك �عدلك‪] ﴾٧‬اﻻﻧﻔﻄﺎر‪[٧ :‬‬
‫»آن ]ﭘﺮوردﮔﺎری[ ﮐﻪ ﺗﻮ را آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن داد و آﻧﮕﺎه ﺗﻮ را ﻣﺘﻌﺎدل و‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫ﺟﺎوﯾﺪان ﺑﻮدن ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن‬
‫ﮐﻔﺎر و ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ در ﺟﮫﻨﻢ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺸﯿﺖ و اراده اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاھﺪ آنھﺎ را ﻣﯽآﻣﺮزد‬
‫و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻨﺎھﺎﻧﺸﺎن در آﺗﺶ ﻋﺬاب ﻣﯽدھﺪ و ﺳﭙﺲ ﺧﺎرج ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫َ َ َ َّ ُ ۡ ُ َ ٰ َ َ ۡ ُ َ ٰ َ ٰ َ ۡ ُ َّ َ َ َ َ َ َّ َ َ‬
‫� ٰ ِ� َ‬
‫ِين‬ ‫ت وٱلكفار نار جهنم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وعد ٱ� ٱلم�فِقِ� وٱلم�فِ� ِ‬
‫� َول َ ُه ۡم َع َذ ‪ٞ‬‬
‫اب ُّمقِ ‪ٞ‬‬ ‫َّ‬ ‫َََ‬ ‫ِيها ۚ ِ َ َ ۡ‬
‫� َ‬
‫يم‪] ﴾٦٨‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٦٨ :‬‬ ‫� حس ُب ُه ۡ ۚم َولعن ُه ُم ٱ ُ ۖ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ[ ﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬آﺗﺶ دوزخ را وﻋﺪه داده اﺳﺖ؛‬
‫ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ]آﺗﺶ[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ ﻟﻌﻨﺘﺸﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ و‬
‫ﻋﺬاﺑﯽ ﭘﺎﯾﺪار ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﺪد درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫َّ َ َ َّ َ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ َ ٰ ّ ُ ّ‬
‫ِ� بَ‬
‫اب‬
‫بل ِ ٖ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن جهنم لموعِدهم أ�عِ�‪ ٤٣‬لها سبعة �ب� ٖ‬
‫ّم ِۡن ُه ۡم ُج ۡزء‪َّ ٞ‬م ۡق ُ ٌ‬
‫سوم‪] ﴾٤٤‬اﻟﺤﺠﺮ‪[٤٤-٤٣ :‬‬
‫»و ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬دوزخ وﻋﺪهﮔﺎه ھﻤﮥ آﻧﺎن اﺳﺖ‪] .‬دوزخ[ ھﻔﺖ در دارد ]و[ ﺑﺮای ھﺮ دری‪،‬‬
‫ﮔﺮوھﯽ از آﻧﺎن ﺗﻘﺴﯿﻢ ]و ﻣﺸﺨﺺ[ ﺷﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫دروازهھﺎی آﺗﺶ ﺑﺮ روی اھﻞ آن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫َ َ ٓ َ ۡ َ ٰ َ َ ۡ ُ َ َ ُ َ ُ َّ‬ ‫�ب َذ َّن ِ� ٱ ۡ ُ‬
‫� ۖ َ�ُ َ‬
‫َ َّ‬
‫ار ٱ� ِ‬ ‫� َط َمةِ‪ ٤‬وما أدرٮك ما ٱ�طمة‪ ٥‬ن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫ۡ‬ ‫ََ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ََ ۡ ۡ‬ ‫َّ َ‬ ‫ۡ َ‬
‫ٱل ُموق َدةُ‪ ٦‬ٱل ِ� � َّطل ُِع � ٱ��ِٔ َدة ِ‪ ٧‬إِ� َها عل ۡي ِهم ُّمؤ َص َدة‪َ � �ِ ٨‬م ٖد ُّم َم َّددة ِۢ‪﴾٩‬‬
‫]اﻟﻬﻤﺰة‪.[٩-٤ :‬‬
 ‫‪٢٤٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ً‬
‫آﺗﺶ درھﻢﮐﻮﺑﻨﺪه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫در‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫»ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ]ﮐﻪ او ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ[؛‬
‫آﺗﺶ درھﻢﮐﻮﺑﻨﺪه ﭼﯿﺴﺖ؟ آﺗﺶ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﮥ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ؛‬ ‫و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ِ‬
‫َ‬
‫]آﺗﺸﯽ[ ﮐﻪ ﺑﺮ دلھﺎ ﭼﯿﺮه ﻣﯽﮔﺮدد ]و ﻣﯽﺳﻮزاﻧﺪ[‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬آن ]آﺗﺶ[ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ]و‬
‫از ھﺮ ﺳﻮ ﻣﺤﺎﺻﺮهﺷﺎن ﮐﺮده[ اﺳﺖ‪] .‬اﻓﺮوﺧﺘﻪ[ در ﺳﺘﻮنھﺎی ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آﻣﺪن آﺗﺶ در ﻋﺮﺻﻪھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫�ن‪] ﴾٩١‬اﻟﺸﻌﺮاء‪[٩١ :‬‬ ‫يم ل ِۡل َغاو َ‬ ‫ح ُ‬ ‫ِ‬ ‫ت ٱ َۡ‬
‫�‬ ‫َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ُ� ّرِز ِ‬
‫ِ‬
‫»و دوزخ ﺑﺮای ﮔﻤﺮاھﺎن آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫َ ۡ َ ُ‬ ‫ٓ‬ ‫ۡ ُ َ ّٗ َ ّٗ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ٓ َ ُ َّ‬
‫ت ٱ��ض د�ا د�ا‪َ ٢١‬و َجا َء َر ُّ�ك َوٱل َملك‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ۖ �﴿ :‬إِذا دك ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ى‪﴾٢٣‬‬ ‫� َ ُ� ٱ ّ� ِۡك َر ٰ‬ ‫َص ّٗفا َص ّٗفا‪َ ٢٢‬وجا ْ ٓ‬
‫ي َء يَ ۡو َم�ِذِۢ ِ�َ َه َّن َ ۚم يَ ۡو َم� ِ ٖذ َ� َت َذ َّك ُر ٱ ِ� َ ٰ‬
‫�� ُن َو� َّ ٰ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﻔﺠﺮ‪.[٢٣-٢١:‬‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﭘﻨﺪ ﺑﺪه‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﭘﻨﺪدھﻨﺪهای‪ .‬ﺗﻮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ]و ﭼﯿﺮه[ ﻧﯿﺴﺘﯽ ]ﮐﻪ‬
‫َ‬
‫ﺑﮕﺮداﻧﺪ و ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد«‪.‬‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﺮ اﯾﻤﺎنآوردن وادار ﮐﻨﯽ[‪ .‬اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ روی‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْﺪ َّ ْ َ ْ ُ‬
‫ا� ج‪» :‬ﻳُﺆ� ِﺠﺑَ َﻬﻨ َﻢ ﻳَ ْﻮ َﻣﺌِ ٍﺬ ل َﻬﺎ َﺳﺒْ ُﻌﻮن‬
‫ا� ﺑ ِﻦ مﺴﻌﻮ ٍد س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫ََْ‬
‫أﻟﻒ ِز َﻣﺎمٍ َﻣ َﻊ ﻞﻛ ِز َﻣﺎمٍ َﺳﺒْ ُﻌﻮن أﻟﻒ َمﻠ ٍﻚ �ُ ُّﺮو�ﻬﺎ«‪.‬‬
‫َ ‪١‬‬

‫از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دوزخ را ﻣﯽآورﻧﺪ و‬

‫ﺑﺮای آن ھﻔﺘﺎد ھﺰار دﺳﺘﮕﯿﺮه و زﻣﺎم اﺳﺖ و ﺑﺮ ھﺮ زﻣﺎم ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ‬
‫آن را ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﺗﻌﺪاد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ آوردن ﺟﮫﻨﻢ را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه دارﻧﺪ ﭼﮫﺎر‬
‫ﻣﯿﻠﯿﺎرد و ﻧﮫﺼﺪ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ (٤.٩٠٠.٠٠٠.٠٠٠) .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ورود ﺑﻪ آﺗﺶ‬
‫ُ‬ ‫ّ ُ ۡ َّ َ ُ َ َ َ َ َ ٰ َ ّ َ َ ۡ ٗ َّ ۡ ٗ‬
‫ض ّيا‪َّ � ٧١‬م‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن مِن�م إِ� وارِدها ۚ �ن � ر�ِك حتما مق ِ‬
‫ٗ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ ّ َّ َ َّ َ ْ َّ َ َ ُ َّ‬
‫جث ِ ّيا‪] ﴾٧٢‬ﻣﺮﯾﻢ‪.[٧٢-٧١ :‬‬
‫�ن ِ� ٱ�ِين ٱ�قوا ونذر ٱل�ٰل ِ ِم� �ِيها ِ‬
‫»و ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ]ﻣﺮدم[ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ وارد آن ﻣﯽﮔﺮدد؛ ]ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮای ﻋﺒﻮر و‬
‫دﯾﺪن‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮای ورود و ﻣﺎﻧﺪن[‪ .‬اﯾﻦ ]اﻣﺮ‪ [،‬ھﻤﻮاره ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺣﮑﻤﯽ ﺣﺘﻤﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - ١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٤٢‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٥٠‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﮐﺮدهاﻧﺪ ]از آﺗﺶ[ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﯿﻢ و ﻇﺎﻟﻤﺎن را ﺑﻪزاﻧﻮدرآﻣﺪه در‬
‫آن رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫َّ َّ َ َ ُ َ َ ُ َ َّ َ ْ َ َ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ َََُْ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻫﻞ‬ ‫ا� ﻫﻞ ﻧﺮى ر�ﻨﺎ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻮا‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺎس‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ َ ُ َ َّ َ َ َ َ ْ ُ َ ُ َ‬ ‫َْ َ َََْ َ ْ َْ َ ُ َُ َ َ ٌ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َُ ُ َ‬
‫ﺎرون‬ ‫ا�‪ .‬ﻗﺎل‪� :‬ﻬﻞ �ﻤ‬ ‫اﺒﻟﺪ ِر ﻟيﺲ دوﻧﻪ ﺳﺤﺎب؟ ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﻻ ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ﺎرون ِﻲﻓ اﻟﻘﻤ ِﺮ ﻴﻟﻠﺔ‬ ‫�ﻤ‬
‫ﺮﺸ اﻨﻟَّ ُ‬ ‫ﻚ‪ُ َ ْ�ُ ،‬‬ ‫َ‬
‫َ َّ ُ ْ َ َ ْ َ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ ُ ََ َ َ ٌ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ‬
‫ﺎس ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ِﻲﻓ الﺸﻤ ِﺲ ﻟيﺲ دو�ﻬﺎ ﺳﺤﺎب؟ ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﻻ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓ ِﺈﻧ�ﻢ ﺗﺮوﻧﻪ ﻛﺬل ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َّ‬ ‫ْ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‪� ،‬ﻴَﻘﻮل‪َ :‬ﻣ ْﻦ ﺎﻛن �ﻌﺒُ ُﺪ ﺷيﺌًﺎ ﻓﻠﻴَت ِﺒ ْﻊ ‪،‬ﻓ ِﻤﻨ ُﻬ ْﻢ َﻣ ْﻦ ﻳَت ِﺒ ُﻊ الﺸ ْﻤ َﺲ‪َ ،‬و ِﻣﻨ ُﻬ ْﻢ َﻣ ْﻦ ﻳَت ِﺒ ُﻊ‬ ‫اﻟ ِﻘﻴ‬
‫ُ َّ ُ َ ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َْ َ‬
‫ا� �ﻴَﻘﻮل‪:‬‬ ‫ﻴﻬﺎ ُﻣﻨﺎﻓِﻘﻮﻫﺎ‪� ،‬ﻴَﺄ ِ�‬ ‫ﻴﺖ‪َ ،‬و�ﺒْﻰﻘ ﻫ ِﺬهِ اﻷﻣﺔ ِ�‬ ‫ْ ُ ْ َ ْ َ َّ ُ َّ َ‬
‫ﻴﻬﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ا�‬ ‫اﻟﻘﻤ َﺮ‪َ ،‬و ِﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﻳت ِﺒﻊ اﻟﻄﻮ ِ‬
‫ا�‬ ‫ﺎء َر ُّ�ﻨَﺎ َﻋ َﺮ ْ�ﻨَ ُﺎه َ�ﻴَﺄْ�ﻴﻬ ُﻢ َّ ُ‬ ‫ﻮن‪َ :‬ﻫ َﺬا َﻣ َﺎﻜ ُ�ﻨَﺎ َﺣ َّﻰﺘ ﻳَﺄﺗِيَﻨَﺎ َر ُّ�ﻨَﺎ ‪ ،‬ﻓَﺈ َذا َﺟ َ‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ ُّ ُ ْ َ َ ُ ُ َ‬
‫أﻧﺎ ر��ﻢ‪� ،‬ﻴﻘﻮل‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫� َﻇ ْﻬ َﺮ ْ‬ ‫اط َ� ْ َ‬ ‫ﺮﻀ ُب ِّ َ‬ ‫ﻮﻫ ْﻢ ‪� ،‬ﻴُ ْ َ‬‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َ َ ُّ ُ ْ َ ُ َ ْ َ َ ُّ َ َ ْ ُ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ا� َﺟ َﻬﻨ َﻢ ‪،‬‬ ‫الﺮﺼ ُ‬ ‫�ﻴﻘﻮل‪ :‬أﻧﺎ ر��ﻢ‪� ،‬ﻴﻘﻮلﻮن‪ :‬أﻧﺖ ر�ﻨﺎ ‪�،‬ﻴﺪﻋ‬
‫الﺮ ُﺳ ُﻞ‪َ ،‬و َ� ُم ُّ‬ ‫الﺮ ُﺳﻞ ﺑﺄُ َّﻣﺘ ِﻪ‪َ ،‬وﻻ َ�ﺘَ َﻠﻜَّ ُﻢ ﻳَ ْﻮ َﻣﺌِ ٍﺬ أ َﺣ ٌﺪ إﻻ ُّ‬
‫َ‬ ‫ﻮن أَ َّو َل َﻣ ْﻦ َ�ُ ُ‬ ‫ََ ُ ُ‬
‫الﺮ ُﺳ ِﻞ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﻮز ِﻣ َﻦ ُّ‬ ‫ﻓﺄ�‬
‫َ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َّ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫ُ ُْ َ ْ‬ ‫ُ َّ َ ْ َ ْ َ َ َ َّ َ َ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫ََْ‬
‫ان؟‬ ‫ان‪ ،‬ﻫﻞ رأ�ﺘﻢ ﺷﻮك الﺴﻌﺪ ِ‬ ‫ﻳﻮﻣﺌِ ٍﺬ‪ :‬الﻠﻬﻢ ﺳﻠﻢ ‪،‬ﺳﻠﻢ ‪،‬و ِ� ﺟﻬﻨﻢ ﺎﻠﻛ ِﻴﻟﺐ ِﻣﺜﻞ ﺷﻮ ِك الﺴﻌﺪ ِ‬
‫َّ ُ َ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫َ ُ َ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ ُ َ ْ‬
‫ان �� �ﻧﻪ ﻻ �ﻌﻠﻢ ﻗﺪر ِﻋﻈ ِﻤﻬﺎ إِﻻ ا� ﺨﺗﻄﻒ‬ ‫ﻗﺎلﻮا‪� :‬ﻌﻢ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺈِ�ﻬﺎ ِﻣﺜﻞ ﺷﻮ ِك الﺴﻌﺪ ِ‬
‫ا�‬ ‫اد َّ ُ‬ ‫َ ْ ُ ْ َ ْ ُ َ ْ َ ُ ُ َّ َ ْ ُ َ َّ َ َ َ َ‬
‫ﻮ� ُﻖ ِﺑ َﻌ َﻤ ِﻠ ِﻪ‪ ،‬و ِﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ �ﺮدل �ﻢ �ﻨﺠﻮ‪ ،‬ﺣﻰﺘ ِإذا أر‬ ‫ﺎس ﺑﺄَ ْ� َﻤﺎلﻬ ْﻢ‪ ،‬ﻓَﻤﻨْ ُﻬ ْﻢ َﻣ ْﻦ ﻳُ َ‬ ‫اﻨﻟَّ َ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ا�‪،‬‬ ‫� َﺔ أَ ْن ُ�ْﺮ ُﺟﻮا َﻣ ْﻦ َﺎﻛ َن َ� ْﻌﺒُ ُﺪ َّ َ‬ ‫َ‬
‫ﺋ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﻤ‬ ‫ا� ال ْ َ‬ ‫اد ﻣ ْﻦ أَ ْﻫﻞ اﻨﻟَّﺎر ‪ ،‬أَ َم َﺮ َّ ُ‬ ‫َََْ َ ْ ََ َ‬
‫رﻤﺣﺔ ﻣﻦ أر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫الﺴ ُ‬ ‫َ‬
‫ﻰﻠﻋ اﻨﻟَّﺎر أ ْن ﺗَﺄ� َﻞ أﺛَ َﺮ ُّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َّ ُ َ َ‬ ‫الﺴ ُ‬ ‫ﻮ� ُﻬ ْﻢ ﺑﺂﺛَﺎر ُّ‬ ‫َُ ْ ُ َُ ْ ََْ ُ َ‬
‫ﺠﻮ ِد ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺠﻮ ِد ‪ ،‬وﺣﺮم ا�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻴﺨ ِﺮﺟﻮ�ﻬﻢ و�ﻌ ِﺮﻓ‬
‫َ َ ْ ُ ُ َ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﺎر ﻗ ِﺪ‬ ‫َ ُّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ََ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ َ َ َّ‬
‫ﺎر ‪ ،‬ﻓﻞﻜ اﺑ ِﻦ آدم ﺗﺄ�ﻠﻪ اﻨﻟﺎر ِإﻻ أﺛﺮ الﺴﺠﻮ ِد ‪� ،‬ﻴﺨﺮﺟﻮن ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬ ‫�ﻴﺨﺮﺟﻮن ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬
‫ُ َْ ُ‬ ‫اﺤﻟﺒَّ ُﺔ ﻲﻓ َﻤﺣﻴﻞ َّ‬ ‫َ ُ َ ُّ َ َ ْ ْ َ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ ْ ُ ُ ْ‬ ‫ْ ُ‬
‫الﺴﻴْ ِﻞ‪َّ � ،‬ﻢ �ﻔ ُﺮغ‬ ‫ِ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻣﺘَ َﺤﺸﻮا ‪�،‬ﻴﺼﺐ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ ﻣﺎء اﺤﻟﻴﺎ ِة ‪�،‬ﻴنﺒﺘﻮن ﻛﻤﺎ ﺗنﺒﺖ‬
‫ْ َّ َ‬ ‫َّ ُ ُ‬ ‫َّ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ ٌ َ ْ َ ْ َ َّ َ َّ َ ُ َ ُ ْ‬
‫ﺎر دﺧﻮﻻ اﺠﻟَﻨﺔ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻞ‬ ‫آﺧﺮ أ ِ‬
‫ﻫ‬ ‫ﺎر ‪ ،‬وﻫﻮ ِ‬ ‫ا� ِﻣﻦ اﻟﻘﻀﺎ ِء �� اﻟ ِﻌﺒﺎ ِد‪ ،‬و�ﺒﻰﻘ رﺟﻞ �� اﺠﻟﻨ ِﺔ واﻨﻟ ِ‬
‫َُ ََ ْ َ َ‬ ‫َّ َ ْ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ُ ُ َ َ ِّ ْ ْ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ٌ‬
‫ﺎر ﻗﺪ ﻗﺸب ِ� ِر�ﻬﺎ وأﺣﺮﻗ ِ�‬ ‫ﺟ ِ� ﻋ َ ِﻦ اﻨﻟ ِ‬ ‫اﺮﺻف و‬ ‫ِ‬ ‫ﺎر �ﻴﻘﻮل‪ :‬ﻳﺎ رب‬ ‫ِ‬ ‫ُﻣﻘ ِﺒﻞ ﺑِ َﻮﺟ ِﻬ ِﻪ ِﻗﺒﻞ اﻨﻟ‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ َ ََُ ُ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َْ َ َ َ ُ ُ‬
‫� ذلِﻚ؟ �ﻴَﻘﻮل‪ :‬ﻻ َو ِﻋ َّﺰﺗِﻚ‪،‬‬ ‫ذﺎﻛؤﻫﺎ‪� ،‬ﻴﻘﻮل‪ :‬ﻫﻞ ﻋﺴﻴﺖ إِن ﻓ ِﻌﻞ ذلِﻚ ِﺑﻚ أن �ﺴﺄل �‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺟ َﻬ ُﻪ َ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ ُ َ ْ‬ ‫َّ َ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َُْ‬
‫ﺎر ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا أ�ﺒَﻞ ﺑِ ِﻪ َﻰﻠﻋ‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ﻋ‬ ‫ﺮﺼف ا� و‬ ‫ﺎق َ ‪�،‬ﻴ ِ‬ ‫�ﻴﻌ ِﻄﻲ ا� ﻣﺎ �ﺸﺎء ِﻣﻦ �ﻬ ٍﺪ و ِﻣﻴﺜ ٍ‬
‫ْ َّ‬ ‫ب ﻗَ ِّﺪ ْﻣ� ﻋﻨْ َﺪ ﺑَ‬ ‫ﺖ‪َّ �ُ ،‬ﻢ ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻳَﺎ َر ِّ‬ ‫ﻜ َ‬ ‫ْ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ ُ ْ َ ْ ُ‬
‫ﺎب اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اﺠﻟﻨ ِﺔ رأى �ﻬﺠﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻜﺖ ﻣﺎ ﺷﺎء ا� أن �ﺴ‬
‫ﺖ َﺳﺄﻟ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫� اﺬﻟي ُﻛﻨْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َْ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ َّ ُ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َ ْ‬
‫َ‬
‫ﺖ؟‬ ‫�ﻴﻘﻮل ا� ُﻪﻟ‪ :‬أﻟيﺲ ﻗﺪ أ�ﻄﻴﺖ اﻟﻌﻬﻮد َوال ِﻤﻴﺜﺎق أن ﻻ �ﺴﺄل � َ ِ‬
‫َ ََ‬ ‫َ ُ ُ َ ْ َ َ ْ َ ََُ ُ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫ﻴﺖ ذلِﻚ أن ﻻ � ْﺴﺄل‬ ‫�ﻴَﻘﻮل‪ :‬ﻳَﺎ َر ِّب ﻻ أ�ﻮن أﺷﻰﻘ ﺧﻠ ِﻘﻚ‪� ،‬ﻴﻘﻮل‪� :‬ﻤﺎ ﻋﺴﻴﺖ إِن أﻋ ِﻄ‬
‫َ َ ِّ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َ َّ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َ َُْ َ َُ ُ‬
‫ﺎق‪� ،‬ﻴُﻘﺪ ُﻣﻪ‬ ‫ٍ ِ ٍ‬ ‫ﻴﺜ‬ ‫ﻣ‬ ‫و‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻬ‬ ‫�‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺎء‬ ‫ﺷ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻪ‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫ﻲ‬ ‫ﻄ‬ ‫��ه؟ �ﻴﻘﻮل‪ :‬ﻻ و ِﻋﺰﺗِﻚ ﻻ أﺳﺄل �� ذلِﻚ‪� ،‬ﻴ ِ‬
‫ﻌ‬
 ‫‪٢٥١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺖ َﻣﺎ َﺷ َ‬
‫ﺎء‬
‫ََ ْ ُ‬
‫ﻜ ُ‬ ‫ور‪ ،‬ﻓيﺴ‬ ‫ﺮﻀ ِة َو ُّ ُ‬
‫الﺮﺴ‬ ‫ﻴﻬﺎ ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ ْ َ‬ ‫ﺎ� َﻬﺎ ﻓَ َﺮأَى َز ْﻫ َﺮ َ� َﻬﺎ َو َﻣﺎ � َ‬ ‫ْ‬
‫اﺠﻟَﻨَّﺔ ‪،‬ﻓَﺈ َذا ﺑَﻠَ َﻎ ﺑَ َ‬ ‫ﺎب‬ ‫إ َﻰﻟ ﺑَ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ﺖ‪� ،‬ﻴَﻘﻮل‪ :‬ﻳَﺎ َر ِّب أدﺧﻠ� اﺠﻟَﻨﺔ ‪�،‬ﻴَﻘﻮل ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ا�‪َ :‬و�َﻚ ﻳَﺎ ا�ْ َﻦ آد َم َﻣﺎ أﻏﺪ َر َك‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ا� أن � َ ْﺴﻜ َ‬ ‫ُ‬
‫ُ ْ َ َ ُ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ َ َّ‬ ‫ََْ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ‬
‫ﻴﺖ‪� ،‬ﻴَﻘﻮل‪ :‬ﻳَﺎ َر ِّب ﻻ‬ ‫اﺬﻟي أﻋ ِﻄ‬ ‫� ِ‬ ‫ﺖ اﻟ ُﻌ ُﻬﻮد َوال ِﻤﻴﺜﺎق أن ﻻ �ﺴﺄل �‬ ‫أﻟيﺲ ﻗﺪ أ�ﻄﻴ‬
‫ْ َ َّ َ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ ُ َ َّ َ َ‬ ‫ْ‬
‫ُ ُ‬ ‫ْ ُ ُ َّ َ ُ ُ‬
‫ﻮل اﺠﻟﻨ ِﺔ‪� ،‬ﻴﻘﻮل‪:‬‬ ‫ﺠﺗﻌﻠ ِ� أﺷﻰﻘ ﺧﻠ ِﻘﻚ‪� ،‬ﻴﻀﺤﻚ ا� ﻋﺰ وﺟﻞ ِﻣﻨﻪ‪� ،‬ﻢ ﻳﺄذن ﻪﻟ ِﻲﻓ دﺧ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ َ ِّ‬ ‫َّ‬ ‫ا� َﻘ َﻄ َﻊ أُ ْﻣﻨيَّﺘُ ُﻪ ‪،‬ﻗَ َﺎل َّ ُ‬
‫َ َ َّ َ َ َ َ َّ َ َّ َ ْ‬
‫ا� َﻋ َّﺰ َو َﺟﻞ‪ِ :‬ﻣ ْﻦ ﻛﺬا َو�ﺬا أ�ﺒَﻞ ﻳُﺬﻛ ُﺮ ُه َر ُّ�ﻪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫�ﻤﻦ‪� ،‬ﻴﺘﻤ� ﺣﻰﺘ ِإذا‬
‫َ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ ُ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ َ َّ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ْ‬
‫ا�ﺘَ َﻬ ْ‬
‫ا� � َﻌﺎﻰﻟ‪ :‬لﻚ ذلِﻚ و ِﻣﺜﻠﻪ ﻣﻌﻪ«‪.‬‬ ‫ﺖ ﺑِ ِﻪ اﻷﻣ ِﺎ� ﻗﺎل‬ ‫ﺣﻰﺘ ِإذا‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن را ﺧﻮاھﯿﻢ دﯾﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ در رؤﯾﺖ ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﮫﺎرده در ھﻮای ﻏﯿﺮ‬
‫اﺑﺮی‪ ،‬ﺷﮏ دارﯾﺪ«؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺑﺎز ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ در رؤﯾﺖ ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫در ھﻮای ﻏﯿﺮ اﺑﺮی‪ ،‬ﺷﮏ دارﯾﺪ«؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را در روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺻﻮرت ﺧﻮاھﯿﺪ دﯾﺪ‪ .‬ھﻤﻪ ﻣﺮدم در آن روز‪ ،‬ﻣﺤﺸﻮر ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ و اﻟﻠﻪ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ در دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﭼﯿﺰی )ﯾﺎ ﮐﺴﯽ( را ﻋﺒﺎدت ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬دﻧﺒﺎل‬
‫آن ﺑﺮود‪ .‬ﻋﺪهای ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪهای ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻣﺎه راه ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ﮔﺮوھﯽ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻃﺎﻏﻮتھﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﯾﻦ اﻣﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ در ﮐﻨﺎر آنھﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ .‬آﻧﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺗﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﺟﺎی ﺧﻮد ﺗﮑﺎن ﻧﻤﯽﺧﻮرﯾﻢ‪ .‬ھﺮﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﺑﯿﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫او را ﺧﻮاھﯿﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای آﻧﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽآﯾﺪ و‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آری‪ ،‬ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ھﺴﺘﯽ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻟﻠﻪ‪،‬‬
‫آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﻮد ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﭘﻠﯽ ﺑﺮ روی دوزخ ﻧﺼﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﻣﺖ ﺧﻮد از روی آن ﻋﺒﻮر ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد‪ .‬در آن روز‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﺟﺰ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ .‬و ﺳﺨﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ھﻢ اﯾﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪» :‬اﻟ ﹼﻠﻬﻢ ﺳ ﱢﻠﻢ‪،‬‬
‫ﺳ ﱢﻠﻢ« ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻧﺠﺎت‪ ،‬ﻧﺠﺎت‪) .‬در دوزخ( ﻗﻼبھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎرھﺎی درﺧﺖ‬
‫َﺳﻌﺪان وﺟﻮد دارد‪ .‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﺎر درﺧﺖ ﺳﻌﺪان را دﯾﺪهاﯾﺪ«؟ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﻼبھﺎی ﻣﺬﮐﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎر درﺧﺖ ﺳﻌﺪان اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺰرﮔﯽ آنھﺎ‬
‫را ﺟﺰ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻼﺑﮫﺎ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﻃﺒﻖ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻣﯽرﺑﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫ﻣﺮدم در اﺛﺮ اﻋﻤﺎل ﺑﺪﺷﺎن ﺗﻮﺳﻂ آن ﻗﻼبھﺎ ﺑﻪ دوزخ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ھﻼک ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٠٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٥٢‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ زﺧﻢھﺎی ﺳﮫﻤﮕﯿﻦ‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل دوزﺧﯿﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ .‬آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ ﺗﺎ‬
‫ﮐﻠﯿﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از دوزخ ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ از آﺛﺎر ﺳﺠﺪهﺷﺎن ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﻟﻠﻪ اﻋﻀﺎی‬
‫ﺳﺠﺪه را ﺑﺮ آﺗﺶ دوزخ‪ ،‬ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬آنھﺎ را از آﺗﺶ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬آﺗﺶ‬
‫ھﻤﻪ اﻋﻀﺎی ﺑﺪن اﻧﺴﺎن را ﻣﯽﺳﻮزاﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺛﺮ ﺳﺠﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﺎن در ﺣﺎﻟﯽ از‬
‫دوزخ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﮐﻪ آﺗﺶ‪ ،‬ﺑﺪﻧﺸﺎن را ﺳﻮﺧﺘﻪ و ﮔﻮﺷﺖھﺎﯾﺸﺎن را ﮔﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ آب ﺣﯿﺎت ﺑﺮ ﺑﺪﻧﺸﺎن ﭘﺎﺷﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ھﻤﺎﻧﻨﺪ داﻧﻪای ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﻧﮫﺮ آب‪،‬‬
‫ﺟﻮاﻧﻪ ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺟﻮاﻧﻪ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬اﻟﻠﻪ از ﻗﻀﺎوت ﺑﯿﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﻓﺎرغ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮑﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﯿﻦ ﺑﮫﺸﺖ و دوزخ ﺑﻼﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬و او‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﻓﺮد دوزﺧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬او ﮐﻪ ﭼﮫﺮهاش ﺑﻪ ﺳﻮی دوزخ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮودﮔﺎرا! ﭼﮫﺮهام را از دوزخ ﺑﺮﮔﺮدان‪ .‬زﯾﺮا وزش ھﻮای آﺗﺸﯿﻦ آن‪ ،‬ﺣﺎﻟﻢ را ﺑﻪ‬
‫ھﻢ ﻣﯽزﻧﺪ و ﺷﻌﻠﻪھﺎی آﺗﺸﯿﻨﺶ‪ ،‬ﻣﺮا ﻣﯽﺳﻮزاﻧﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪات را‬
‫ﺑﺮ آورده ﺳﺎزم‪ ،‬ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﻧﻤﯽﺧﻮاھﯽ؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺰﺗﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬و‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻋﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎن دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﻨﺪد‪ .‬اﻟﻠﻪ ﭼﮫﺮه اش را از ﺟﺎﻧﺐ دوزخ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫ﭼﮫﺮهاش ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﺷﺎداﺑﯽ آﻧﺮا ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا اﻧﺪﮐﯽ ﺳﮑﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺮا ﻧﺰدﯾﮏ دروازۀ ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺒﺮ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ آن‬
‫ھﻤﻪ ﻋﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﻧﺒﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﻧﺨﻮاھﯽ؟! ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺮا ﺷﻘﯽﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺑﻨﺪهات ﻣﮕﺮدان‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪات را ﻧﯿﺰ ﺑﺮآورده ﺳﺎزم‪ ،‬ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی‬
‫ﻧﻤﯽﺧﻮاھﯽ؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺰﺗﺖ ﮐﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﻧﻤﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬اﻟﻠﻪ او را ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫دروازه ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽھﺎ و ﺷﺎداﺑﯽھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪،‬‬
‫ﻟﺤﻈﻪای ﺳﮑﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺮا وارد ﺑﮫﺸﺖ ﮔﺮدان‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫وای ﺑﺮ ﺗﻮ ای ﻓﺮزﻧﺪ آدم! ﭼﻘﺪر ﻋﮫﺪﺷﮑﻦ ھﺴﺘﯽ! ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﻦ‪ ،‬آن ھﻤﻪ ﻋﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎن‬
‫ﻧﺒﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﻧﺨﻮاھﯽ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺮا ﺷﻘﯽﺗﺮﯾﻦ ﺑﻨﺪهات ﻣﮕﺮدان‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ رﻓﺘﺎر ﺑﻨﺪهاش ﻣﯽﺧﻨﺪد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او اﺟﺎزۀ ورود ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽدھﺪ و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮐﻨﻮن ھﺮﭼﻪ آرزو داری‪ ،‬ﺑﺨﻮاه‪ .‬ﭘﺲ او آﻧﻘﺪر ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ ﮐﻪ آرزوھﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﻪ ﯾﺎدش ﻣﯽاﻧﺪازد ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﺑﺨﻮاه‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ آرزوھﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬دو ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮدم«‪.‬‬
 ‫‪٢٥٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻋﻤﻖ آﺗﺶ‬
‫َ‬
‫َْ َ‬
‫ﻲﺒ ج‪» :‬ﺗﺪ ُرون‬‫ﺟﺒَ ًﺔ‪َ �َ ،‬ﻘ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ْ َ َ َ ْ‬
‫و‬ ‫ﻊ‬ ‫ﻤ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ذ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫‪،‬‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪ُ :‬ﻛﻨَّﺎ َﻣ َﻊ َر ُ‬
‫َو َ� ْﻦ أ ْ‬
‫ِ‬ ‫ُ َ ُ ُُ َ‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ ْ ُ َ ْ َ َ ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫ﺎر ﻣﻨﺬ ﺳﺒ ِﻌ� ﺧ ِﺮ�ﻔﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺎ ﻫﺬا؟« ﻗﺎل‪ :‬ﻗﻠﻨﺎ‪ :‬اﷲ ورﺳﻮﻪﻟ أﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻫﺬا ﺣﺠﺮ ر ِ� ِﺑ ِﻪ ِﻲﻓ اﻨﻟ ِ‬
‫ْ َ َ َ ‪١‬‬ ‫ْ َ َ َْ َ َ ْ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫ََُ َْ‬
‫ﺎر اﻵن‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ ا�ﺘَ� ِإﻰﻟ �ﻌ ِﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻓ َﺴ ِﻤﻌﺘُ ْﻢ وﺟﺒﺘﻬﺎ«‪.‬‬ ‫�ﻬﻮ �ﻬ ِﻮي ِﻲﻓ اﻨﻟ ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ در ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﮫﺎن‬
‫ﺻﺪای ﻓﺮو اﻓﺘﺎدن ﭼﯿﺰی را ﺷﻨﯿﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ اﯾﻦ ﺻﺪا ﭼﯿﺴﺖ؟« ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ‪ :‬اﻟﻠﻪ و رﺳﻮل او داﻧﺎﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﺳﻨﮕﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻔﺘﺎد ﭘﺎﯾﯿﺰ )ﺳﺎل( ﻗﺒﻞ ﺑﻪ‬
‫دوزخ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪ و آن ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ داﺧﻞ آﺗﺶ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺖ ﺗﺎ اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻌﺮ دوزخ‬
‫اﻓﺘﺎد و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻌﺮ دوزخ رﺳﯿﺪ و ﺷﻤﺎ ﺻﺪای اﻓﺘﺎدن آن را ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ْ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ ُ َّ ُ َ َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ َﺳ ُﻤ َﺮ َة ﺑْﻦ ُﺟﻨْ َﺪب س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﺎر ِإﻰﻟ ﻛﻌﺒَﻴْ ِﻪ‪َ ،‬و ِﻣﻨ ُﻬ ْﻢ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬ﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﺗﺄﺧﺬه اﻨﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ ْ ُ ُ ُ َّ ُ َ ُ ْ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ ُ َّ ُ َ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ ُ َّ ُ َ‬
‫ﻣﻦ ﺗﺄﺧﺬه اﻨﻟﺎر ِإﻰﻟ رﻛﺒتﻴ ِﻪ‪ ،‬و ِﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﺗﺄﺧﺬه اﻨﻟﺎر ِإﻰﻟ ﺣﺠﺰﺗِ ِﻪ‪ ،‬و ِﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﺗﺄﺧﺬه اﻨﻟﺎر ِإﻰﻟ‬
‫َ ُ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺗ ْﺮﻗ َﻮﺗِ ِﻪ«‪.‬‬
‫از ﺳﻤﺮه ﺑﻦ ﺟﻨﺪب س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﺗﺶ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از دوزﺧﯿﺎن‬
‫را ﺗﺎ دو ﻗﻮزک ﭘﺎھﺎﯾﺸﺎن ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻋﺪهای را ﺗﺎ زاﻧﻮھﺎﯾﺸﺎن و ﮔﺮوھﯽ را ﺗﺎ‬
‫ﮐﻤﺮھﺎﯾﺸﺎن و ﺑﺮﺧﯽ را ﺗﺎ ﮔﻠﻮھﺎﯾﺸﺎن«‪.‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺑﺪنھﺎی ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن‬
‫ﺮﺿ ُس اﻟْ َﺎﻜﻓﺮ‪ ،‬أَ ْو ﻧَ ُ‬
‫ﺎب‬ ‫در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ْ » :‬‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ُْ ُ ُ َ َُ ْ َ َ ََ‬ ‫َْ‬
‫‪٣‬‬
‫� ُة ﺛﻼ ٍث«‪.‬‬ ‫� ِه م ِﺴ‬
‫اﻟﺎﻜ ِﻓ ِﺮ‪ِ ،‬ﻣﺜﻞ أﺣ ٍﺪ و ِﻏﻠﻆ ِﺟ ِ‬
‫»دﻧﺪان دوزﺧﯿﺎن ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻮه اﺣﺪ‪ ،‬و ﮐﻠﻔﺘﯽ ﭘﻮﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺳﻪ روز‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� ُة ﺛﻼﺛﺔ �ﻳَّ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫� َﻣﻨْﻜ َﻲﺒ اﻟﺎﻜﻓﺮ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ َ� ْ َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ‬
‫ﺐ‬ ‫ﻛ‬ ‫ا‬‫لﻠﺮ‬ ‫ﺎمٍ‬ ‫ﺴ‬‫م‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻋ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُْ ْ‬
‫ﺮﺴ ِع« ‪.٤‬‬
‫الﻤ ِ‬

‫‪ - ١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٤٤‬‬

‫‪ - ٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٤٥‬‬
‫‪ - ٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٥١‬‬
‫‪ - ٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٥١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٥٤‬‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻣﯿﺎن دو ﺷﺎﻧﮥ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ‬
‫ﺳﻮار ﺑﺎ ﺷﺘﺎب‪ ،‬در ﺳﻪ روز ﻃﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ِ‬
‫ﺷﺪت ﺣﺮارت آﺗﺶ‬
‫َ‬
‫� َ� ُه َو ٱل ۡ ُم ۡه َت ِد� َو َمن يُ ۡضل ِۡل فَلَن َ� َد ل َ ُه ۡم أ ۡو ِ�َآءَ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن َ� ۡه ِد ٱ َّ ُ‬
‫ِ‬
‫ۡ‬
‫� ٗما َو ُص ّٗماۖ َّمأ َوٮ ٰ ُه ۡم َج َه َّن ُمۖ ُ�َّماَ‬
‫ۡ ُ ۡٗ َُ ۡ‬
‫� ُو ُجوهِ ِهم �ميا و�‬ ‫� ُه ۡم يَ ۡو َم ٱلۡقِ َ� ٰ َمةِ َ َ ٰ‬ ‫َ َۡ‬
‫� ُ ُ‬ ‫ُ‬
‫مِن دونِهِۖۦ و‬
‫َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ ُ‬ ‫َ َ ْ َ‬ ‫ٓ ُ ُ َ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ت ز ۡد َ�ٰ ُه ۡم َسعِ ٗ‬ ‫َخ َب ۡ‬
‫��‪ٰ� ٩٧‬ل ِك َج َزاؤهم بِ�� ُه ۡم �ف ُروا ��ٰت ِ َنا َوقال ٓوا أءِذا ك َّنا عِ�ٰ ٗما‬ ‫ِ‬
‫جد ً‬ ‫ون َخلۡ ٗقا َ‬ ‫َ ُ َ ٰ ً َ َّ َ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫ِيدا‪] ﴾٩٨‬اﻹﺳﺮاء‪.[٩٨-٩٧ :‬‬ ‫ور�تا أءِنا لمبعوث‬
‫»و ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ او را ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﺪاﯾﺖﯾﺎﻓﺘﻪ]ی واﻗﻌﯽ[ اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﮔﻤﺮاه‬
‫ﺳﺎزد‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﺟﺰ او ]= اﻟﻠﻪ[ دوﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﺨﻮاھﯽ ﯾﺎﻓﺖ؛ و آﻧﺎن را در ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ و ﮔﻨﮓ‬
‫و ﻧﺎﺷﻨﻮا ﻣﺤﺸﻮر ﻣﯽﮔﺮداﻧﯿﻢ ]در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ[ ﺑﺮ ﺻﻮرتھﺎﯾﺸﺎن ]ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ[؛ ﺟﺎﯾﮕﺎھﺸﺎن‬
‫دوزخ اﺳﺖ ]ﮐﻪ[ ھﺮ ﮔﺎه ﺷﻌﻠﻪاش ﻓﺮوﻧﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮارهای ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺰای آﻧﺎن‬
‫اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ را اﻧﮑﺎر ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺳﺘﺨﻮانھﺎﯾﯽ ]ﭘﻮﺳﯿﺪه و[‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﺎ آﻓﺮﯾﻨﺸﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ؟«‪.‬‬
‫َ ُ ُ ْ َ‬
‫در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺎر�ﻢ ﻫ ِﺬهِ‬
‫َ‬ ‫َّ ُ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ ٌ ْ َ ْ َ ُ ْ ً ْ َ ِّ َ َ َّ َ َ ُ َ َّ ْ َ َ ْ َ َ ً‬
‫ﺖ ﻟﺎﻜ ِ�ﻴَﺔ ﻳَﺎ َر ُﺳﻮل‬‫ا� ِإن ﺎﻛﻧ‬
‫اﻟ ِﻲﺘ ﻳﻮﻗِﺪ ا�ﻦ آدم ﺟﺰء ِﻣﻦ ﺳﺒ ِﻌ� ﺟﺰءا ِﻣﻦ ﺣﺮ ﺟﻬﻨﻢ ﻗﺎلﻮا و ِ‬
‫ْ ُ َ ِّ َ ‪١‬‬ ‫ُ ُّ‬ ‫ﺖ َﻋﻠَﻴْ َﻬﺎ ﺑت ْﺴ َﻌﺔ َوﺳتِّ َ‬
‫ا� ﻗَ َﺎل ﻓَﺈ َّ� َﻬﺎ ﻓُ ِّﻀﻠَ ْ‬‫َّ‬
‫� ُﺟ ْﺰ ًءا ﻠﻛ َﻬﺎ ِﻣﺜﻞ ﺣﺮﻫﺎ«‪.‬‬ ‫ِِ ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»آﺗﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ اﺑﻦ آدم اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺟﺰﺋﯽ از ھﻔﺘﺎد ﺟﺰء از آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ اﮔﺮ ھﻤﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﻤﺎﻧﺎ ﺷﺼﺖ‬
‫و ﻧﻪ درﺟﻪ ﺑﺮ آن ﻓﺰوﻧﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﻣﺜﻞ آن ﮔﺮم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺖ‪ :‬ﻳَﺎ َر ِّ‬ ‫ﺎر إ َﻰﻟ َر�ِّ َﻬﺎ ‪َ �َ ،‬ﻘﺎﻟَ ْ‬
‫ﻜﺖ اﻨﻟَّ ُ‬‫ْ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ َ ْ َ َََُْ‬
‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺘ‬‫اﺷ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫و�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫الﺸﺘَﺎء َو َ� َﻔﺲ ﻲﻓ َّ‬ ‫ِّ‬ ‫َْ ً َ َ َ ََ َ ْ ََ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ َْ‬
‫الﺼﻴْ ِﻒ‪ُ � ،‬ﻬ َﻮ أﺷﺪ َﻣﺎ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ‪� ،‬ﻔ ٍﺲ ِﻲﻓ‬ ‫أ�ﻞ �ﻌ ِﻲﻀ �ﻌﻀﺎ؛ ﻓﺄ ِذن لﻬﺎ ﺑِﻨﻔﺴ ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫الﺰ ْم َ‬ ‫َ ُ َ َ ْ َ ِّ َ َ َ ُّ َ َ ُ َ‬
‫ون ِﻣ َﻦ َّ‬
‫�ﺮ«‪.‬‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺠﺗﺪ‬‫ﺠﺗﺪون ِﻣﻦ اﺤﻟﺮ‪ ،‬وأﺷﺪ ﻣﺎ ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﺗﺶ دوزخ در ﭘﯿﺸﮕﺎه‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻌﻀﯽ از اﺟﺰاﯾﻢ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ را ﻣﯽﺑﻠﻌﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٦٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره‪٢٨٤٣‬‬

‫‪ - ٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٦٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦١٧‬‬
 ‫‪٢٥٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﻪ آن اﺟﺎزه داد ﺗﺎ دوﺑﺎر ﻧﻔﺲ ﺑﮑﺸﺪ ﻧﻔﺴﯽ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﮔﺮﻣﺎ را در‬
‫آن وﻗﺖ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و دﯾﮕﺮی در زﻣﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎ را در آن‬
‫وﻗﺖ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﻮﺧﺖ آﺗﺶ‬
‫ُ ۡ َ ٗ ُ ُ َ‬ ‫ُ َۡ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ْ ُ ْ َ ُ‬
‫ار� َوقودها‬ ‫ام ُنوا ق ٓوا أنف َس� ۡم َوأهل ِي�م ن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ء‬
‫ۡ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ‪ٓ َ َّ َ ُ ۡ َ َّ ٞ‬‬ ‫َّ ُ َ ۡ َ َ ُ َ َ ۡ َ َ َ ٰٓ َ ٌ َ ‪ٞ‬‬
‫� َما أ َم َره ۡم َو�َف َعلون َما‬ ‫��ِكة غِ�ظ شِداد � �عصون ٱ‬ ‫ٱ�اس وٱ� ِجارة عليها م‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫يُؤ َم ُرون‪] ﴾٦‬اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪.[٦ :‬‬
‫ھﯿﺰم آن ﻣﺮدم و‬ ‫ِ‬ ‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهﺗﺎن را از آﺗﺸﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﺸﻦ و ﺳﺨﺘﮕﯿﺮ ﺑﺮ آن‪] ،‬ﮔﻤﺎرده ﺷﺪهاﻧﺪ[ ﮐﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺳﻨﮓھﺎﺳﺖ ﻧﮕﻪ دارﯾﺪ؛ ]آﺗﺸﯽ ﮐﻪ[‬
‫ھﺮﮔﺰ از اﻟﻠﻪ در ]ﻣﻮرد[ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن داده‪ ،‬ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ھﺮ ﭼﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫َّ َ َ ُ َ َ َّ َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ ۡ َ َ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫نت ۡم ل َها‬ ‫ون ٱ�ِ حصب جهنم أ‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن�م وما �عبدون مِن د ِ‬
‫ُ َ‬
‫َ�ٰرِدون‪] ﴾٩٨‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٩٨ :‬‬
‫ً‬
‫ھﯿﺰم دوزﺧﯿﺪ‬ ‫»]ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ [:‬ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی اﻟﻠﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ِ ،‬‬
‫]و ھﻤﮕﯽ[ در آن وارد ﺧﻮاھﯿﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪھﺎی ﺟﮫﻨﻢ‬
‫ﺟﮫﻨﻢ ﻃﺒﻘﻪھﺎﯾﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺟﮫﻨﻢ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻔﺮ ﺑﺰرگ و ﺷﺪﯾﺪﺷﺎن و آزار و اذﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫َ َّ َ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫َّ ۡ ۡ ۡ َ‬ ‫َّ ۡ ُ َ‬
‫� َد ل ُه ۡم‬ ‫َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱلم�ٰ ِفقِ� ِ� ٱ�ركِ ٱ�سف ِل مِن ٱ�ارِ ولن ِ‬
‫�ا‪] ﴾١٤٥‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٤٥ :‬‬‫نَ ِص ً‬
‫درﺟﺎت دوزﺧﻨﺪ و ھﺮﮔﺰ ﯾﺎوری ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﺨﻮاھﯽ ﯾﺎﻓﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺻﻔﺖ ﺳﺎﯾﻪ ﺟﮫﻨﻢ‬
‫َ ُ‬ ‫ب ٱ ِّ َ‬ ‫لش َمال َما ٓ أَ ۡص َ‬
‫�ٰ ُ‬ ‫ّ‬ ‫ََ ۡ َ ُ‬
‫لشما ِل‪ �ِ ٤١‬سمو�ٖ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأص�ٰب ٱ ِ ِ‬
‫��‪] ﴾٤٤‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪.[٤٤-٤١ :‬‬
‫ََ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ ّ ّ َُۡ‬ ‫ََ‬
‫ِي�‪ ٤٢‬وظ ِٖل مِن �مو ٖ�‪ � ٤٣‬بارِ ٖ� و� ك ِر ٍ‬
‫و� ٖ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٥٦‬‬

‫»و ]اﻣﺎ[ ﺗﯿﺮهﺑﺨﺘﺎن؛ ﭼﻪ ﺗﯿﺮهﺑﺨﺘﺎﻧﯽ! در ﻣﯿﺎن ﺑﺎد زھﺮآ ﮔﯿﻦ و آب ﺟﻮﺷﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ و‬
‫ﺳﺎﯾﻪھﺎﯾﯽ از دود ﺳﯿﺎه ﮐﻪ ﻧﻪ ﺧﻨﮏ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺧﻮش«‪.‬‬
‫ﻧﮕﮫﺒﺎن ﺟﮫﻨﻢ‬
‫ُ َُّ ۡ َ‬ ‫ۡ ْ‬ ‫َ َ‬
‫� َزنةِ َج َه َّن َم ٱد ُعوا َر َّ�� ۡم � ِفف � َّنا‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وقَ َال ٱ َّ� َ‬
‫ِين ِ� ٱ�َّارِ ِ‬
‫َ ُ ْ ََ َ ُ ْ َ ۡ ُ ْ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ ُ َۡ ُ‬ ‫َۡٗ ّ َ َۡ َ‬
‫ت قالوا ب ٰ‬
‫� � قالوا فٱدع ۗوا‬ ‫اب‪ ٤٩‬قال ٓوا أ َو ل ۡم تك تأ�ِي� ۡم ُر ُسل�م ب ِٱ�َ ّيِ�ٰ �ِ‬ ‫يوما مِن ٱلعذ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ ُ َ ٰٓ ُ ْ ۡ َ‬
‫�ن إِ� ِ� ض� ٰ ٍل‪] ﴾٥٠‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٥٠-٤٩ :‬‬ ‫�ؤا ٱل� ٰ ِفرِ‬ ‫وما د‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آﺗﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﺎن دوزخ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫ﯾﮏ روز‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﺬاب را از ﻣﺎ ﺑﺮدارد«‪ .‬آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدھﻨﺪ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺘﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی روﺷﻦ‬
‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اراﺋﻪ ﻧﮑﺮدﻧﺪ؟ دوزﺧﯿﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ«؛ و ﻣﺄﻣﻮران ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ ]ﺑﯽﻧﺘﯿﺠﻪ[‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺎﻓﺮان‪] ،‬ﻣﺮدود و[ ﺗﺒﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ٓ َۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬سأ ۡصل ِيهِ َسق َر‪َ ٢٦‬و َما أد َرٮٰك َما َسق ُر‪ۡ � � ٢٧‬ب ِ� َو�‬
‫ك ٗة ۖ َوماَ‬ ‫َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ ٰ َ َّ َّ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َ َ ُ َ َّ َ ‪َ َ ۡ ّ ٞ‬‬
‫�‪ ٢٩‬عليها � ِسعة ع�‪ ٣٠‬وما جعلنا أص�ب ٱ�ارِ إِ� م�� ِ‬ ‫تذر‪ ٢٨‬لواحة ل ِلب ِ‬
‫اد ٱ َّ� َ‬ ‫َ َ ۡ َ َّ َ ُ ۡ َّ ۡ َ ٗ ّ َّ َ َ َ ُ ْ َ ۡ َ ۡ َ َّ َ ُ ُ ْ ۡ َ ٰ َ َ َ ۡ َ َ‬
‫ِين‬ ‫جعلنا عِد�هم إِ� ف ِتنة ل ِ�ِين �فروا ل ِيستيقِن ٱ�ِين أوتوا ٱلكِ�ب و�زد‬
‫‪ٞ‬‬ ‫ُُ‬ ‫ول ٱ َّ� َ‬‫َ َ ُ ٓ ْ َ ٗ َ َ َ ۡ َ َ َّ َ ُ ُ ْ ۡ َ َ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َ َ ُ َ‬
‫ِين ِ� قلو� ِ ِهم َّم َرض‬ ‫ءامنوا إِي�ٰنا و� يرتاب ٱ�ِين أوتوا ٱلكِ�ٰب وٱلمؤمِنون و ِ�ق‬
‫َ ٓ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ض ُّل ٱ َّ ُ‬ ‫َ ۡ َ ٰ ُ َ َ َ ٓ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ ٗ َ َ َ‬
‫� َمن �َشا ُء َو َ� ۡهدِي َمن �َشا ُء ۚ َو َما‬ ‫� بِ�ٰذا مث� ۚ ك�ٰل ِك يُ ِ‬ ‫وٱل�فِرون ماذا أراد ٱ‬
‫َۡ ٰ َۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ك إ َّ� ُه َو َو َ‬ ‫ََُۡ ُُ َ َّ َ‬
‫�‪] ﴾٣١‬اﻟﻤﺪﺛﺮ‪.[٣١-٢٦ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِل‬ ‫ل‬ ‫ى‬ ‫ر‬ ‫ِك‬ ‫ذ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ا‬‫م‬ ‫ۚ‬ ‫�علم جنود ر� ِ ِ‬
‫»ﺑﻪ زودی او را ﺑﻪ دوزخ درﺧﻮاھﻢ آورد‪ .‬و ﺗﻮ ﭼﻪ داﻧﯽ ﮐﻪ دوزخ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ]آﺗﺶ‬
‫ﺳﻮزاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ[ ﻧﻪ ]ﭼﯿﺰی را[ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﮔﺬارد و ﻧﻪ ]ﭼﯿﺰی را[ رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮﺳﺖ را‬
‫َ‬
‫]دﮔﺮﮔﻮن ﮐﺮده و[ ﻣﯽﺳﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ آن ]آﺗﺶ‪ [،‬ﻧﻮزده ]ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﮔﻤﺎرده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﺄﻣﻮران‬
‫دوزخ را ﻓﻘﻂ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻗﺮار دادﯾﻢ ]ﮐﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ ﺗﻮاﻧﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ آنھﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و در ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫اﺑﻮﺟﮫﻞ دروغ ﮔﻔﺖ آنﮔﺎه ﮐﻪ ادﻋﺎ ﮐﺮد او و ﻗﻮﻣﺶ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ آنھﺎ ﺣﻤﻠﻪ َﺑ َﺮﻧﺪ‪ ،‬و از ﺟﮫﻨﻢ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺗﺎ اھﻞ ﮐﺘﺎب ﯾﻘﯿﻦ‬ ‫ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ [،‬و ﺷﻤﺎر آنھﺎ را ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮای آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﺎﻓﺮان ّ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﯿﻔﺰاﯾﻨﺪ و اھﻞ ﮐﺘﺎب و ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﮏ و‬
‫ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﺸﻮﻧﺪ؛ و ﺗﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در دلھﺎﯾﺸﺎن ﻣﺮض اﺳﺖ و ]ﻧﯿﺰ[ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ھﺪف اﻟﻠﻪ از‬
‫اﯾﻦ َﻣﺜﻞ ]و ﺗﻮﺻﯿﻒ[ ﭼﯿﺴﺖ؟« اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﺳﺎزد و ھﺮ ﮐﺲ را‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و ]ﺷﻤﺎ ِر[ ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت را ]ﮐﺴﯽ[ ﺟﺰ او ﻧﻤﯽداﻧﺪ؛ و اﯾﻦ ﺟﺰ‬
‫ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزی ﺑﺮای اﻧﺴﺎنھﺎ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٢٥٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ َ َ َّ ُ َّ ُ َ‬ ‫ََ‬ ‫ُ ۡ‬ ‫َ َ ْ َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وناد ۡوا � ٰ َ�ٰل ِك ِ�َق ِض عل ۡي َنا َر ُّ�ك ۖ قال إِن�م �ٰكِثون‪٧٧‬‬
‫َ ُ َ‬ ‫� ُ� ۡم ل ِۡل َ‬ ‫ۡ َ ّ َ َ ٰ َّ َ ۡ‬
‫�ََ‬ ‫ََ ۡ َۡ ُ‬
‫ح ّ ِق � ٰ ِرهون‪] ﴾٧٨‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[٧٨-٧٧ :‬‬ ‫�ن أ‬‫جئ�ٰ�م ب ِٱ� ِق و� ِ‬‫لقد ِ‬
‫»]دوزﺧﯿﺎن‪ ،‬ﻧﮕﮫﺒﺎن آﺗﺶ را ﺻﺪا ﻣﯽزﻧﻨﺪ و[ ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮﻣﯽآرﻧﺪ‪» :‬ای ﻣﺎﻟﮏ ]ﮐﺎش[‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﮐﺎر ﻣﺎ را ﯾﮑﺴﺮه ﮐﻨﺪ ]و ﻣﺎ را ﺑﻤﯿﺮاﻧﺪ[«‪ .‬او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ]در اﯾﻦ ﻋﺬاب[‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﯾﺪ«‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺎ ﺣﻖ را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ آوردﯾﻢ؛ وﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻤﺎ از آن ﮐﺮاھﺖ داﺷﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﮫﻢ آﺗﺶ‬
‫َ َ ُ ُ َ َ‬
‫ا� � َﻌﺎﻰﻟ‪ :‬ﻳَﺎ آد ُم ‪� ،‬ﻴَﻘﻮل‪َّ :‬ﺒﻟﻴْﻚ‬
‫َ َ َ ُ ُ َّ ُ َ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪�» :‬ﻘﻮل‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّي س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ْ‬
‫ﻌ‬ ‫ﺳ‬‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫ْ ُ ِّ‬ ‫َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ ْ ْ َ ْ َ َّ َ َ َ َ َ ْ ُ َّ َ َ‬
‫ﺎر؟ ﻗﺎل‪ِ :‬ﻣﻦ ﻞﻛ‬ ‫ﺎر ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬وﻣﺎ �ﻌﺚ اﻨﻟ ِ‬ ‫وﺳﻌﺪﻳﻚ‪ ،‬واﺨﻟ� ِﻲﻓ ﻳﺪﻳﻚ‪� ،‬ﻴﻘﻮل‪ :‬أﺧ ِﺮج �ﻌﺚ اﻨﻟ ِ‬
‫ض َع ٍة‬
‫َ َ َ َ ۡ َ ُ ُ ُّ‬ ‫أَﻟْﻒ � ْﺴ َﻊ ﻣﺎﺋﺔ َو� ْﺴ َﻌ ًﺔ َو� ْﺴﻌ َ‬
‫� ﴿يَ ۡوم ت َر ۡو� َها تذهل � ُم ۡر ِ‬ ‫�‪ ،‬ﻓَﻌﻨْ َﺪ ُه �َﺸ ُ‬
‫الﺼﻐ ُ‬ ‫ﻴﺐ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ٍ ِ‬ ‫ٍ ِ‬
‫َّ َ ُ َ ٰ َ ٰ َ َ ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ََۡ‬ ‫َ ٓ َ َ َ ۡ َ َ ُ ُّ َ‬
‫ى‬ ‫� ٰ َر ٰ‬ ‫ات � ٍل �ل َها َوت َرى ٱ�اس س�رى وما هم �ِس‬ ‫� َّما أ�ضعت َوتض ُع � ذ ِ‬
‫َ َ‬ ‫ﻚ ال ْ َ‬ ‫َ ُ َ ُ َ َّ َ َ ُّ َ َ َ‬ ‫َ َ ٰ َّ َ َ َ َّ َ ‪ٞ‬‬
‫اﺣ ُﺪ؟ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻮ‬ ‫ا�‪ ،‬و��ﻨﺎ ذل ِ‬‫�ن عذاب ٱ� ِ شدِيد‪] ﴾٢‬اﻟﺤﺞ‪ [٢ :‬ﻗﺎلﻮا‪ :‬رﺳﻮل ِ‬ ‫و� ِ‬
‫ِّ‬ ‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ْ َ ُ َ َ ُ َ ًْ ُ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫أَ� ْ ُ َ َّ ْ ُ ْ َ ُ‬
‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴَ ِﺪهِ‪ ،‬إِ�‬ ‫ﺮﺸوا‪ ،‬ﻓ ِﺈن ِﻣﻨ�ﻢ رﺟﻼ‪َ ،‬و ِﻣﻦ ﻳﺄﺟﻮج َوﻣﺄﺟﻮج أﻟﻔﺎ‪َّ � .‬ﻢ ﻗﺎل‪َ » :‬و ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ َّ‬ ‫َ َ َّ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ ُ ُ ُ ُ َ َ ْ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫َْ ُ َ ْ َ ُ ُ َُُ َْ‬
‫أرﺟﻮ أن ﺗ�ﻮﻧﻮا ر�ﻊ أﻫ ِﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ«‪ .‬ﻓﻜﺮﺒﻧﺎ ‪�،‬ﻘﺎل‪ :‬أرﺟﻮ أن ﺗ�ﻮﻧﻮا ﺛﻠﺚ أﻫ ِﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ‪.‬‬
‫ْ َّ َ َ َّ ْ َ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ‬ ‫ْ َ َْ‬ ‫َ َ َّ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ ُ ُ‬
‫ﺎس إِﻻ‬ ‫ﻓﻜﺮﺒﻧﺎ ‪�،‬ﻘﺎل‪ :‬أرﺟﻮ أن ﺗ�ﻮﻧﻮا ﻧِﺼﻒ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪ .‬ﻓﻜﺮﺒﻧﺎ ‪�،‬ﻘﺎل‪ :‬ﻣﺎ أ�ﺘﻢ ِﻲﻓ اﻨﻟَّ ِ‬
‫ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ْ َ َ ‪١‬‬
‫� ﺛ ْﻮ ٍر أﺳﻮد«‪.‬‬ ‫� ﺛَ ْﻮر‪ ،‬أ ْ�ﻴَ َﺾ ‪،‬أ ْو َﻛ َﺸ َﻌ َﺮ ٍة َ�ﻴْ َﻀ َ‬
‫ﺎء ِﻲﻓ ِﺟ ِ‬
‫َ َّ َ َ َّ ْ َ‬
‫ﺎﻛلﺸﻌﺮ ِة الﺴﻮدا ِء ِﻲﻓ ِﺟ ِ ٍ‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ای آدم‪ .‬آدم در‬
‫ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻣﺎده و ﮔﻮش ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮام و ﺧﯿﺮ ﻓﻘﻂ در دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫او ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن را ﺟﺪا ﮐﻦ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ﭼﻘﺪر ھﺴﺘﻨﺪ؟ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬از ھﺮ‬
‫ھﺰار ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻧﻪ ﺻﺪ و ﻧﻮد و ﻧﻪ ﻧﻔﺮ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﮐﻮدک‪ ،‬ﭘﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد }روزی ﮐﻪ آن‬
‫]ﻓﺮزﻧﺪ[ ﺷﯿﺮﺧﻮارش را ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺎدر ﺷﯿﺮدهای‬
‫را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ‪] ،‬آﻧﭽﻨﺎن وﺣﺸﺘﻨﺎک اﺳﺖ ﮐﻪ[ ھﺮ ِ‬
‫]ﻣﻮﺟﻮد[ ﺑﺎرداری ﺟﻨﯿﻦ ﺧﻮد را ]ﺑﺮ زﻣﯿﻦ[ ﻣﯽﻧﮫﺪ و ﻣﺮدم را ﻣﺴﺖ ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬در‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﺮ‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻠﻪ ﺷﺪﯾﺪ اﺳﺖ{« ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آن ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‪ ،‬از‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﺷﻤﺎ و ھﺰار ﻧﻔﺮ از‬
‫ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج ﺑﻪ دوزخ ﻣﯽرود«‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻓﺰود‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﮫﺎرم ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬ﻣﺎ ﺗﮑﺒﯿﺮ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫‪- ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٤٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٢‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٥٨‬‬

‫»اﻣﯿﺪوارم ﯾﮏ ﺳﻮم ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬ﻣﺎ ﺗﮑﺒﯿﺮ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻣﯿﺪوارم‬
‫ﻧﺼﻒ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬ﺑﺎز ھﻢ ﻣﺎ ﺗﮑﺒﯿﺮ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮی ﺳﯿﺎھﯽ ھﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺎو ﺳﻔﯿﺪی ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮی‬
‫ﺳﻔﯿﺪی ھﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺎو ﺳﯿﺎھﯽ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ داﺧﻞ ﺷﺪن ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ﺑﻪ ﺟﮫﻨﻢ‬
‫َ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ٰ َ َ َّ َ ُ َ ً َ َّ ٰٓ َ ٓ َ‬
‫� إِذا َجا ُءوها‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وسِيق ٱ�ِين �فروا إِ� جهنم زمر�ۖ ح‬
‫ٰ‬ ‫ُ َ ۡ َ َُٰۡ َ َ َ َ َُ ۡ َ َ َ ُ َ ٓ َ َ ۡ َۡ ُ ۡ ُ ُ ‪َ َ ۡ ُ َۡ َ َ ُ ۡ َ ۡ ُ ّ ٞ‬‬
‫ت‬‫فتِحت �ب��ها وقال لهم خز�تها �لم يأت ِ�م رسل مِن�م �تلون علي�م ءا� ِ‬
‫ََ‬ ‫َ ّ ُ ۡ َ ُ ُ َ ُ ۡ َ ٓ َ َ ۡ ُ ۡ َ ٰ َ َ ُ ْ َ َ َ َ ٰ ۡ َ َّ ۡ َ َ ُ ۡ َ َ‬
‫اب �‬ ‫�ن حقت � ِمة ٱلعذ ِ‬ ‫� و� ِ‬‫ر�ِ�م و�نذِرون�م ل ِقاء يومِ�م �ذ�ۚ قالوا ب ٰ‬
‫ك ّ� َ‬ ‫َُۡ َ‬ ‫َ َ ۡ َ ََۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َ َ َ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ‬
‫�ن‪﴾٧٢‬‬ ‫ٱل�ٰفِ ِر�ن‪ِ� ٧١‬يل ٱدخلوا �ب�ٰب جهنم � ٰ ِ�ِين �ِيهاۖ فبِئس مثوى ٱلمت ِِ‬
‫]اﻟﺰﻣﺮ‪.[٧٢-٧١ :‬‬
‫»]ﯾﺎد ﮐﻦ از[ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺸﺮی از ِﮔﻞ ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ اﻟﻠﻪ[ ﺑﺮاﯾﺶ]=‬
‫ِ‬ ‫آﻧﮕﺎه ﮐﻪ او را ﺳﺎﻣﺎن دادم و از روح ﺧﻮﯾﺶ در او دﻣﯿﺪم‪] ،‬ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﮥ‬
‫ﺑﺮای آدم[ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه دراﻓﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ‬ ‫ُ ۡ َُ ُۡ ۡ ُ َ‬
‫ون �س َ‬
‫ِي� ٰ ُه ۡم � ُيؤخذ ب ِٱ�َّ َ� ٰ ِ� َوٱ�ق َد ِام‪﴾٤١‬‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬عرف ٱلمج ِرم ِ‬
‫]اﻟﺮﺣﻤﻦ‪[٤١ :‬‬
‫»ﮔﻨﺎھﮑﺎران از ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ]آﻧﺎن را[ از ﻣﻮی ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ و ﭘﺎھﺎﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ]و ﺑﻪ دوزخ ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ[«‪.‬‬
‫َّ َ‬
‫اعةِ َسعِ ً‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ َّ ُ ْ َّ َ‬
‫اعةِ� َوأ ۡ� َت ۡدنَا ل َِمن َك َّذ َ‬
‫�ا‪١١‬‬ ‫ب ب ِٱلس‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬بل كذبوا ب ِٱلس‬
‫َٓ ُۡ ْ ۡ َ َ َ ٗ َ ّٗ‬ ‫ُ‬ ‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ َ ُّ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ ّ َّ َ‬
‫ن بعِي ٖد س ِمعوا لها �غيظا وز�ِ��‪� ١٢‬ذا �لقوا مِنها م��ا ضيِقا‬ ‫إِذا ر��هم مِن م� ِۢ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ور� َ�ٰح ِٗدا َوٱ ۡد ُعوا ُ� ُب ٗ‬
‫ور� كث ِ ٗ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ور�‪ � ١٣‬تَ ۡد ُعوا ٱ�َ ۡو َم ُ� ُب ٗ‬ ‫ِ� َد َع ۡوا ْ ُه َنال َِك ُ� ُب ٗ‬
‫ُّم َق َّر� َ‬
‫��‪﴾١٤‬‬
‫]اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[١٤-١١ :‬‬
‫»]ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن در ﭘﯽ ﺣﻖ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ؛[ ﺑﻠﮑﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ و ]ﻣﺎ[ ﺑﺮای‬
‫ِ‬
‫ﻣﮫﯿﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ]دوزخ[‬‫ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ را دروغ اﻧﮕﺎرد‪ ،‬آﺗﺶ ﺳﻮزان ]دوزخ را[ ّ‬
‫آﻧﺎن را از دوردﺳﺖ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ آوای ﺧﺸﻢ و ﺧﺮوﺷﯽ ]وﺣﺸﺘﻨﺎک[ از آن ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن‬
‫ُ‬
‫دﺳﺖوﭘﺎﺑﺴﺘﻪ ]ﺑﺎ ﻏﻞ و زﻧﺠﯿﺮ[ در ﺗﻨﮕﻨﺎﯾﯽ از آن اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻣﺮﮔﺸﺎن را ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ‪] .‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪» [:‬اﻣﺮوز ﻧﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎرھﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮگ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫‪٢٥٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺎر ﻳَ ْﻮ َم‬‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪َ » :‬ﺨﺗْ ُﺮ ُج ُ�ﻨُ ٌﻖ ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬
‫ِ‬
‫ُ ِّ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ٌ َ ْ ُ َ ُ ُ ِّ ُ ِّ ْ ُ َ َ َ‬
‫ﺖ ِﺑﺜﻼﺛ ٍﺔ‪ِ ،‬ﺑ�ﻞ‬ ‫ﺎن ولِﺴﺎن �ﻨ ِﻄﻖ‪� ،‬ﻘﻮل‪ِ :‬إ� وﻠﻛ‬ ‫ﺎن �ﺴﻤﻌ ِ‬ ‫ان وأذﻧ ِ‬
‫ﺎن �ﺒ ِﺮﺼ ِ‬
‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ لﻬﺎ �ﻴﻨ ِ‬
‫َ ُ ِّ َ ْ َ َ َ َ َّ َ ً َ‬ ‫َﺟﺒَّ َ‬
‫ﺎلﻤ َﺼ ِّﻮ ِر�ﻦ«‪.‬‬
‫َ ‪١‬‬ ‫آﺧ َﺮ‪َ ،‬و� ُ‬
‫ِ‬ ‫ا� إِلﻬﺎ‬
‫ﻴﺪ‪ ،‬و�ِ�ﻞ ﻣﻦ دﺎﻋ ﻣﻊ ِ‬ ‫ﺎر ﻋ ِﻨ ٍ‬
‫ٍ‬
‫»روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮔﺮدﻧﯽ از آﺗﺶ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ دارای دو ﭼﺸﻢ ﺑﯿﻨﺎ‪ ،‬دو ﮔﻮش ﺷﻨﻮا و‬
‫زﺑﺎﻧﯽ ﮔﻮﯾﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﺑﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ در ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﮔﻤﺎرده‬
‫ﺷﺪهام‪ :‬ھﻤﻪی ﺳﺘﻤﮕﺮان و ﺳﺮﮐﺸﺎن‪ ،‬ھﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ھﻤﺮاه اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮد دﯾﮕﺮی را ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫و ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ آﺗﺶ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آنھﺎ ﺑﺮ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ول اﻨﻟَّﺎس ُ� ْﻘ َﻰﻀ ﻳَ َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﻮم‬ ‫ِ‬ ‫أ‬ ‫إن‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻮل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻤ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫و�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ َ َّ َ ُ ْ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ﺎﻣﺔ َﻋﻠَﻴْﻪ َر ُﺟ ٌﻞ ْ‬
‫ﻴﻬﺎ؟ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﻲﺗ ِﺑ ِﻪ‪� ،‬ﻌﺮﻓﻪ ﻧِﻌﻤﺘﻪ ‪�،‬ﻌﺮ�ﻬﺎ‪ ،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻤﺎ ﻋ ِﻤﻠﺖ ِ�‬ ‫اﺳتُ ْﺸﻬ َﺪ‪ ،‬ﻓَﺄ ِ َ‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬
‫اﻟ ِﻘﻴ ِ‬
‫ِ‬
‫َ َ َّ ْ ُ ْ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ ٌ َ َ ْ َ‬ ‫َ َْ ُ‬
‫يء! �ﻘﺪ ِ�ﻴﻞ‪،‬‬ ‫ﻜﻨﻚ ﻗﺎﺗﻠﺖ ﻷن �ﻘﺎل‪ :‬ﺟ ِﺮ‬ ‫ﻗﺎﺗﻠﺖ ِ�ﻴﻚ ﺣﻰﺘ اﺳتﺸ ِﻬﺪت‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﻛﺬﺑﺖ‪ ،‬وﻟ ِ‬
‫ْ َ َ َ َّ َ ُ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫ٌ َ َّ‬ ‫َ َّ ُ ْ‬ ‫َ ُ َ ََ َ ْ‬ ‫ُ� َّﻢ أُ ِم َ‬
‫ﺎر‪َ .‬و َر ُﺟﻞ � َﻌﻠ َﻢ اﻟ ِﻌﻠﻢ وﻋﻠﻤﻪ ‪،‬وﻗﺮأ اﻟﻘﺮآن‪،‬‬ ‫ِ‬
‫ﻲﻘ ﻲﻓ اﻨﻟَّ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ﻟ‬ ‫أ‬ ‫ﻰﺘ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﻬ‬
‫ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫و‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺤ‬‫ِ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺮ‬
‫ْ َ َ َ َّ ْ ُ ُ َ َ َ ُ‬ ‫َ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫ُ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ﻲﺗ ِﺑ ِﻪ �ﻌﺮﻓﻪ ﻧِﻌﻤﻪ �ﻌﺮ�ﻬﺎ‪ .‬ﻗﺎل‪� :‬ﻤﺎ ﻋ ِﻤﻠﺖ ِ�ﻴﻬﺎ؟ ﻗﺎل‪� :‬ﻌﻠﻤﺖ اﻟ ِﻌﻠﻢ وﻋﻠﻤﺘﻪ ‪،‬وﻗﺮأت‬ ‫ﻓَﺄ ِ َ‬
‫َ ُ َ َ َ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َّ ْ َ ُ َ َ َ ٌ َ َ َ َ ُ ْ َ ُ َ َ ُ َ َ ٌ‬
‫ﺎرئ؛‬ ‫ﻜﻨﻚ �ﻌﻠﻤﺖ ِﻴﻟُﻘﺎل‪ :‬ﺎﻋلِﻢ! وﻗﺮأت اﻟﻘﺮآن ِﻴﻟﻘﺎل‪ :‬ﻫﻮ ﻗ ِ‬ ‫ِ�ﻴﻚ اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻛﺬﺑﺖ‪ ،‬ول ِ‬
‫أﻋ ُ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َ ُ َ َّ َ ُ َ ْ َ ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬
‫ْ‬ ‫ﺟﻬﻪ َﺣ َّ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َّ ُ َ َ ُ َ َ َ ْ‬
‫َ‬
‫ﻄﺎه‬ ‫ﺎر‪ .‬ورﺟﻞ وﺳﻊ اﷲ ﻋﻠﻴ ِﻪ ‪،‬و‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﻲﻘ‬ ‫ِ‬ ‫ﻟ‬ ‫أ‬ ‫ﻰﺘ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻘﺪ ِ�ﻴﻞ‪� ،‬ﻢ أ ِمﺮ ﺑِ ِﻪ ﻓﺴ ِﺤﺐ ﻰﻠﻋ و‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻴﻬﺎ؟ ﻗﺎل‪َ :‬ﻣﺎ ﺗ َﺮ� ُ‬ ‫ﺖ� َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺗ ﺑﻪ َ� َﻌ َّﺮﻓَ ُﻪ ﻧ َﻌ َﻤ ُﻪ‪َ � ،‬ﻌ َﺮ� َﻬﺎ‪ .‬ﻗﺎل‪َ � :‬ﻤﺎ َﻋﻤﻠ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ َ‬
‫ﺖ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫ﺎل‪ ،‬ﻓﺄ ِ ِ ِ‬ ‫ﺎف الﻤ ِ‬ ‫ِﻣﻦ أﺻﻨ ِ‬
‫َّ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ٌ‬
‫ﺟ َﻮاد!‬ ‫َﺳبﻴﻞ ُ ُّ ْ ُ ْ َ َ َ َّ ْ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ‬
‫ﻜﻨﻚ �ﻌﻠﺖ ِﻴﻟﻘﺎل‪:‬‬ ‫ﺤﺗﺐ أن �ﻨﻔﻖ ِ�ﻴﻬﺎ ِإﻻ أ�ﻔﻘﺖ ِ�ﻴﻬﺎ لﻚ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﻛﺬﺑﺖ‪ ،‬ول ِ‬ ‫ٍ ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َّ َ َ ُ َ َ َ َ ْ‬ ‫ُ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬ ‫َّ‬
‫ﻲﻘ ﻲﻓ اﻨﻟ ِ‬ ‫ﺟ ِﻬ ِﻪ َﺣ َّﻰﺘ أﻟ ِ َ‬ ‫�ﻘﺪ ِ�ﻴﻞ‪� ،‬ﻢ أ ِمﺮ ﺑِ ِﻪ ﻓﺴ ِﺤﺐ ﻰﻠﻋ و‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اوﻟﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ او ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ او‬
‫آورده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ او ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽدھﺪ و او ﺑﻪ ھﻤﻪ آن اﻋﺘﺮاف‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ آن‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺮدی؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در راه ﺗﻮ ﺟﻨﮕﯿﺪم ﺗﺎ‬
‫ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪم‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺟﻨﮕﯿﺪی ﺗﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ دﻟﯿﺮ و‬
‫ﺑﺎ ﺟﺮات ھﺴﺘﯽ و ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر داده ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮ روﯾﺶ ﮐﺸﺎﻧﺪه‬

‫‪ - ١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٤١١‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٧٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٩٠٥‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٦٠‬‬

‫ﻣﯽﺷﻮد و در دوزخ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدی )دﯾﮕﺮ( آورده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻠﻢ آﻣﻮﺧﺘﻪ و‬
‫دﯾﮕﺮان را ﺗﻌﻠﯿﻢ داده اﺳﺖ و ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ اﻟﻠﻪ ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ او ﺗﺬﮐﺮ‬
‫ﻣﯽدھﺪ و او ﺑﻪ ھﻤﻪ آن اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ آن‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺮدی؟ آن‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻮ ﻋﻠﻢ آﻣﻮﺧﺘﻢ و ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪم و دﯾﮕﺮان را آﻣﻮزش دادم‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻠﻢ آﻣﻮﺧﺘﯽ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﻋﺎﻟﻢ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ و ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪی ﺗﺎ ﺗﻮ‬
‫را ﻗﺎری ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ روﯾﺶ ﮐﺸﺎﻧﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و در دوزخ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ درﺑﺎره ﺷﺨﺼﯽ ُﺣﮑﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او‬
‫ﺛﺮوت و روز ِی ﻓﺮاوان داده اﺳﺖ‪ .‬او را ﻣﯽآورﻧﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ را ﺑﻪ او‬
‫ﯾﺎدآوری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و او ھﻢ آنھﺎ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ )و ﺑﻪ آنھﺎ اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ(‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ھﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺮدی؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدھﺪ‪ :‬ھﯿﭻ ﻣﻮردی ﮐﻪ اﻧﻔﺎق‬
‫در راه آن را دوﺳﺖ داﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻓﺮو ﻧﮕﺬاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺸﻨﻮد ِی ﺗﻮ اﻧﻔﺎق ﮐﺮدم‪.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬دروغ ﮔﻔﺘﯽ؛ ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دادی ﺗﺎ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ! و‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬آنﮔﺎه درﺑﺎرهاش ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ او را ﺑﺮ ﭼﮫﺮهاش ﺑﮑﺸﺎﻧﻨﺪ و در آﺗﺶ‬
‫دوزخ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺻﻔﺎت اھﻞ آﺗﺶ‬
‫ُ‬ ‫ك أَ ۡص َ‬
‫�ٰ ُ‬
‫ب ٱ�َّارِ� ه ۡم‬
‫َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ ٰ َ ٓ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين �فروا و�ذبوا ��تِنا أو�� ِ‬
‫َ َٰ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾٣٩‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٣٩ :‬‬‫�ِيها � ِ‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ]ﻗﺪرت و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ[ ﻣﺎ را دروغ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن اھﻞ‬
‫ِ‬
‫دوزﺧﻨﺪ و ھﻤﯿﺸﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫َ َ َ َّ ُ ۡ ُ َ ٰ َ َ ۡ ُ َ ٰ َ ٰ َ ۡ ُ َّ َ َ َ َ َ َّ َ َ‬
‫� ٰ ِ� َ‬
‫ِين‬ ‫ت وٱلكفار نار جهنم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وعد ٱ� ٱلم�فِقِ� وٱلم�فِ� ِ‬
‫� َول َ ُه ۡم َع َذ ‪ٞ‬‬
‫اب ُّمقِ ‪ٞ‬‬ ‫َّ‬ ‫َََ‬ ‫ِيها ۚ ِ َ َ ۡ‬
‫� َ‬
‫يم‪] ﴾٦٨‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٦٨ :‬‬ ‫� حس ُب ُه ۡ ۚم َولعن ُه ُم ٱ ُ ۖ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ[ ﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬آﺗﺶ دوزخ را وﻋﺪه داده اﺳﺖ؛‬
‫ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ]آﺗﺶ[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ ﻟﻌﻨﺘﺸﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ و‬
‫ﻋﺬاﺑﯽ ﭘﺎﯾﺪار ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫َّ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ ۡ ۡ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ‬
‫ِ� ِ� نارِ َج َه َّن َم‬ ‫ب وٱلم ِ‬
‫��‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين �فروا مِن أه ِل ٱلكِ� ِ‬
‫َ ٰ َ َ ٓ ُ ْ َ َ ُ ۡ َ ُّ ۡ‬
‫� ٱل َ�ِ َّ�ةِ‪] ﴾٦‬اﻟﺒﯿﻨﺔ‪.[٦ :‬‬ ‫� ِ�ِين �ِيها ۚ أو ٰٓ��ِك هم‬
 ‫‪٢٦١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ از اھﻞ ﮐﺘﺎب و ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎوداﻧﻪ در آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن‬
‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ﻤﺣ ْ ُ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل ذات ﻳَ ْﻮمٍ ِﻲﻓ ﺧ ْﻄﺒَ ِﺘ ِﻪ‪ :‬أﻻ ِإن‬ ‫ﻲﻌ س أن رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﺎﺷ ِّ‬
‫ﺎر الﻤﺠ ِ ِ‬ ‫ﺎض ﺑ ِﻦ ِ ٍ‬ ‫�ﻦ ِ�ﻴ ِ‬
‫ِّ‬ ‫َ ِّ َ َ َ َ ْ ُ َ ِّ َ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ َّ َ َّ َ َ ْ َ َ ُ ُّ َ َ ْ ُ َ ً َ ٌ‬
‫ﺎل �َﻠﺘُﻪ �ﺒْﺪا َﺣﻼل‪َ ،‬و ِ��‬ ‫ر� أمﺮ ِ� أن أﻋﻠﻤ�ﻢ ﻣﺎ ﺟ ِﻬﻠﺘﻢ ِمﻤﺎ ﻋﻠﻤ ِ� ﻳﻮ ِ� ﻫﺬا‪ :‬ﻞﻛ ﻣ ٍ‬
‫ﺎﺟﺘَ َﺎﺘﻟْ ُﻬ ْﻢ َ� ْﻦ دﻳﻨﻬ ْﻢ‪َ ،‬و َﺣ َّﺮ َﻣ ْ‬ ‫ُ َ َ َ ُ َّ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ َ ْ ُ ُ َّ َ ُ َ ْ‬ ‫َ َْ ُ َ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ﺎﻃ�‪ ،‬ﻓ‬ ‫ﺧﻠﻘﺖ ِﻋﺒﺎ ِدي ﺣﻨﻔﺎء ﻠﻛﻬﻢ‪ ،‬و�ِ�ﻬﻢ أ�ﺘﻬﻢ الﺸﻴ ِ‬
‫ُ ْ َ ً َ َّ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ ُْ ْ‬ ‫َ َْ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َُ ْ َََ َ ُْ ْ َ ْ ُْ ُ‬
‫اﷲ �ﻈ َﺮ ِإﻰﻟ أﻫ ِﻞ‬ ‫ﺮﺸ�ﻮا ِﻲﺑ َﻣﺎ ل ْﻢ أﻧ ِﺰل ِﺑ ِﻪ ﺳﻠﻄﺎﻧﺎ‪ ،‬و ِ�ن‬ ‫ﻋ َﻠﻴ ِﻬﻢ ﻣﺎ أﺣﻠﻠﺖ لﻬﻢ‪ ،‬وأمﺮ�ﻬﻢ أن � ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ‬
‫ﺠ َﻤ ُﻬ ْﻢ‪ ،‬إ َّﻻ َ� َﻘﺎﻳَﺎ ﻣ ْﻦ أ ْﻫﻞ اﻟْﻜﺘَ‬ ‫ْاﻷ ْرض‪َ �َ ،‬ﻤ َﻘﺘَ ُﻬ ْﻢ‪َ :‬ﻋ َﺮ َ� ُﻬ ْﻢ َو َﻋ َ‬
‫ﺎب‪َ ،‬وﻗﺎل‪ :‬إِ� َﻤﺎ َ� َﻌﺜﺘُﻚ ِﻷ ْ�ﺘَ ِﻠﻴَﻚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َْ‬ ‫َّ َ ََ‬ ‫َْ َ‬ ‫َْ ُ َ ُ َْ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﻚ‪َ ،‬وأﻧ ْ َﺰﻟ ُ‬ ‫َََْ َ َ‬
‫ﺎء‪� ،‬ﻘ َﺮؤ ُه ﻧﺎﺋِ ًﻤﺎ َو َ�ﻘﻈﺎن‪َ ،‬و�ِن اﷲ أم َﺮ ِ� أن‬ ‫ﺖ َﻋﻠﻴْﻚ ِﻛﺘَﺎﺑًﺎ ﻻ �ﻐ ِﺴﻠﻪ الﻤ‬ ‫وأ�ﺘ� ﺑ‬
‫ْ َ ْ ْ ُ ْ ََ‬ ‫ََ َ ُ ُ ُ ًَْ َ َ‬ ‫ُ َ ِ َ ِ ُ ْ ً َ ُ ْ ُ َ ِّ ً َ ْ َ ُ َ ْ‬
‫أﺣ ِّﺮق ﻗ َﺮ�ﺸﺎ ‪� ،‬ﻘﻠﺖ‪ :‬رب إِذا �ﺜﻠﻐﻮا رأ ِﻲﺳ �ﻴﺪﻋﻮه ﺧﺰﺒة‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬اﺳﺘﺨ ِﺮﺟﻬﻢ ﻛﻤﺎ‬
‫ْ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ ُ ْ ُ ْ َ ََْ ْ َ َ ُْ َ َ َْ َ َ ْ ْ ْ ً َ ْ َ ً َُْ‬
‫ا� َﻌﺚ َﺟيﺸﺎ �ﺒْ َﻌﺚ ﻤﺧْ َﺴﺔ ِﻣﺜﻠﻪ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﺨﺮﺟﻮك ‪ ،‬واﻏﺰﻫﻢ �ﻐ ِﺰك‪ ،‬وأﻧ ِﻔﻖ ﻓﺴنﻨ ِﻔﻖ ﻋﻠﻴﻚ ‪،‬و‬
‫ِّ ٌ‬
‫ﺎن ُﻣﻘ ِﺴ ٌﻂ‪ُ ،‬ﻣﺘَ َﺼﺪق ‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ َ ٌ ُ ُ َ‬
‫ْ‬
‫وﻗﺎﺗِﻞ ِﺑﻤﻦ أﻃﺎﻋﻚ ﻣﻦ ﻋﺼﺎك‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬وأﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﺛﻼﺛﺔ‪ :‬ذو ﺳﻠﻄ ٍ‬
‫َ َ ٌ ُ َ َ ِّ ٌ ُ َ َ َ‬ ‫َُْ َُ ْ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫ُ َ َّ ٌ َ َ ُ ٌ َ ٌ َ ُ ْ َ ْ‬
‫ﺎل ‪،‬ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﺐ ِﻟﻞﻜ ِذي ﻗﺮ� ومﺴ ِﻠ ٍﻢ‪ ،‬وﻋ ِﻔﻴﻒ ﻣﺘﻌﻔﻒ ذو ِ�ﻴ ٍ‬ ‫مﻮ�ﻖ‪ ،‬ورﺟﻞ ر ِﺣﻴﻢ‪ ،‬ر ِ�ﻴﻖ اﻟﻘﻠ ِ‬
‫َ ْ ُ َ ًَْ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ َ ْ َ ٌ َّ ُ َّ َ َ ْ َ َ ُ َّ َ ُ‬
‫ﻳﻦ ﻫ ْﻢ ِ�ﻴ� ْﻢ �ﺒَ ًﻌﺎ ‪ ،‬ﻻ ﻳَبﺘَﻐﻮن أﻫﻼ َوﻻ‬ ‫اﺬﻟي ﻻ ز�ﺮ ﻪﻟ‪ِ ،‬‬
‫اﺬﻟ‬ ‫ﺎر ﻤﺧﺴﺔ‪ :‬الﻀ ِﻌﻴﻒ ِ‬ ‫وأﻫﻞ اﻨﻟ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ َُ‬
‫اﺬﻟي ﻻ �ﻰﻔ ُﻪﻟ َﻃ َﻤ ٌﻊ َو ِ�ن دق ِإﻻ ﺧﺎﻧﻪ‪َ ،‬و َر ُﺟﻞ ﻻ ﻳُﺼ ِﺒ ُﺢ َوﻻ � ْﻤ ِﻲﺴ‪ِ ،‬إﻻ َوﻫ َﻮ‬
‫َّ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ََْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ ً‬
‫ﻣﺎﻻ‪َ ،‬واﺨﻟﺎﺋِ ُﻦ ِ‬
‫َ ْ ُ َ‬ ‫ُ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ ِّ ْ ُ ْ َ ُ‬
‫� اﻟﻔ َّﺤﺎش«‪َ .‬ول ْﻢ ﻳَﺬﻛ ْﺮ أﺑُﻮ‬ ‫�ﺎ ِدﻋﻚ �ﻦ أﻫ ِﻠﻚ وﻣﺎلِﻚ وذﻛﺮ اﺒﻟﺨﻞ‪ ،‬أ ِو اﻟﻜ ِﺬب‪ ،‬والﺸﻨ ِﻈ‬
‫َ ْ ْ َ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ ‪١‬‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ﻏ َّﺴﺎن ِﻲﻓ َﺣ ِﺪﻳ ِﺜ ِﻪ‪» :‬وأﻧ ِﻔﻖ ﻓﺴنﻨ ِﻔﻖ ﻋﻠﻴﻚ«‪.‬‬
‫ﻋﯿﺎض ﺑﻦ ﺣﻤﺎر ُﻣﺠﺎﺷﻌﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬روزی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﯾﮑﯽ از ﺧﻄﺒﻪھﺎﯾﺶ ]ﮐﻪ‬
‫اﯾﺮاد ﻣﯽﮐﺮد[ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﺎن! ]آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮا دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ از آﻧﭽﻪ او اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻣﻦ ﯾﺎد داده و ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﯾﺎد دھﻢ؛ ]اﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ [:‬ھﺮ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪهای ]از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ[ ﺑﺨﺸﯿﺪهام‪] ،‬ﺑﺮ او[ ﺣﻼل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ھﻤﻪی ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺖ و ﻓﻄﺮﺗﯽ ﭘﺎک آﻓﺮﯾﺪم و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﻮی آنھﺎ آﻣﺪﻧﺪ و آنھﺎ را از دﯾﻦﺷﺎن‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن آﻧﭽﻪ را ﺣﻼل ﮐﺮدهام‪ ،‬ﺣﺮام ﮐﺮدﻧﺪ و آنھﺎ را اﻣﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﯿﺰی را ﺷﺮﯾﮏ ﻣﻦ ﻗﺮار دھﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ھﯿﭻ دﻟﯿﻠﯽ ﻧﺎزل ﻧﮑﺮدهام و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫زﻣﯿﻨﯿﺎن ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و ﺑﺮ ھﻤﻪی آﻧﺎن از ﻋﺮب و ﻏﯿﺮ ﻋﺮب ‪ -‬ﺟﺰ ﮔﺮوهھﺎی ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪهای از‬
‫اھﻞ ﮐﺘﺎب ]ﮐﻪ ﺑﺮ آﯾﯿﻦ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ[ ‪ -‬ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺖ و ]ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ[‬

‫‪ - ١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٦٥‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٦٢‬‬

‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪] :‬ای ﻣﺤﻤﺪ![ ﻣﻦ ﺗﻮ را ﻣﺒﻌﻮث ﮐﺮدم ﺗﺎ ﺗﻮ را آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﻢ و دﯾﮕﺮان را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی ﺗﻮ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﻢ و ﺑﺮ ﺗﻮ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﺎزل ﮐﺮدم ﮐﻪ از ﺑﯿﻦ ﻧﻤﯽرود و ﺗﻮ آن را در ﺧﻮاب و‬
‫ﺑﯿﺪاری ﻣﯽﺧﻮاﻧﯽ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺶ را ﺑﺴﻮزاﻧﻢ )ﭼﻮن ﮐﻪ دﻋﻮت ﻣﺮا رد‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ(‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﮑﻨﻢ‪ ،‬ﺳﺮم را ﻣﯽﺷﮑﻨﻨﺪ و آن را ھﻤﭽﻮن ﺗﮑﻪ ﻧﺎﻧﯽ‬
‫رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ(‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪] :‬ﭘﺲ[ ﺗﻮ ھﻢ آنھﺎ را ﺑﯿﺮون ﮐﻦ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آﻧﺎن ﺗﻮ را ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻨﮓ ﮐﻦ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﺮای آﻧﺎن آﻣﺎده و ﺗﻘﻮﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ]در اﯾﻦ راه از ﻣﺎﻟﺖ[ ﺧﺮج ﮐﻦ‪ ،‬ھﻢ ﺑﻪ زودی ﺑﺮای ﺗﻮ ﺧﺮج ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫ﺧﻮاھﯿﻢ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬و ﻟﺸﮑﺮی را ]ﺑﺮای ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎن[ آﻣﺎده ﮐﻦ و ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ آن‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫ﭘﻨﺞ ﻟﺸﮑﺮ ھﻤﭽﻮن آن را ﺑﻪ ﯾﺎری ﺗﻮ ﺧﻮاھﯿﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﭘﯿﺮواﻧﺖ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﺖ‬
‫ﺟﻨﮓ ﮐﻦ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﺳﻪ ﮔﺮوھﻨﺪ‪ :‬ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ دادﮔﺮی ﮐﻪ اھﻞ‬
‫ﺻﺪﻗﻪ و ﺧﯿﺮات و اﯾﺠﺎدﮐﻨﻨﺪهی ﺻﻠﺢ و آراﻣﺶ اﺳﺖ و دﯾﮕﺮی ﻓﺮد ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﺮ ﻗﻮم و ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻮد و ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ رﻗﯿﻖ اﻟﻘﻠﺐ اﺳﺖ و ﺳﻮﻣﯽ ﻓﺮد ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ‬
‫دار ﻋﯿﺎلوار اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اھﻞ آﺗﺶ ﭘﻨﺞ ﮔﺮوھﻨﺪ‪ :‬اﻧﺴﺎن ﺿﻌﯿﻔﯽ ﮐﻪ ھﯿﭻ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ِ‬
‫ﻋﻘﻞ و اﻧﺪﯾﺸﻪای ﺑﺮای ﺧﻮد ﻧﺪارد و ﺳﺮﺑﺎر دﯾﮕﺮان اﺳﺖ و ]ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻨﺒﻠﯽ و ﺑﯽﻏﯿﺮﺗﯽ[‬
‫ھﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ در ﮐﺴﺐ ﻣﺎل و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و دﯾﮕﺮی ﻓﺮد ﺧﺎﺋﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭻ ﺳﺒﺐ و اﻧﮕﯿﺰه و ﺣﺮﺻﯽ ﺑﺮاﯾﺶ آﺷﮑﺎر ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ و رﯾﺰ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در آن ﺧﯿﺎﻧﺖ روا ﻣﯽدارد و ﺳﻮﻣﯽ ﻓﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﺎ ﺗﻮ در‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺎل ﺗﻮ ﻣﮑﺮ و ﺣﯿﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ )در ﻓﮑﺮ ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ( و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﺑﺨﻞ ﯾﺎ دروغ را )ﺷﮏ راوی( ]ﭼﮫﺎرﻣﯿﻦ ﺻﻔﺖ اھﻞ آﺗﺶ[ ذﮐﺮ ﮐﺮد و ]ﻧﯿﺰ[ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺪاﺧﻼق ﺑﺪ دھﻦ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫]ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ ﻓﺮدی ﮐﻪ اھﻞ آﺗﺶ اﺳﺖ[‪ ،‬اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن‬
‫َ َ َ َ َُْ َ‬ ‫ﻲﺒ ج‪» :‬أُر ُ‬
‫ﺮﺜ أ ْﻫ ِﻠ َﻬﺎ اﻟنِّ َﺴ ُ‬
‫ﺎء‬ ‫�ﺖ اﻨﻟَّﺎر ﻓ ِﺈذا أ�‬ ‫ﺎس ب ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ْ َ َّ‬
‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺣ َﺴﻨْ َ‬‫ْ َ َ َْ َ ْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ‬ ‫َ ُْْ َ‬
‫ﺖ‬ ‫اﻹﺣﺴﺎن‪ ،‬لﻮ أ‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ﺎ�؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻳ�ﻔﺮن اﻟﻌ ِﺸ�‪ ،‬و��ﻔﺮ‬ ‫ﻳ�ﻔﺮن‪�ِ .‬ﻴﻞ‪ :‬أﻳ�ﻔﺮن ِﺑ ِ‬
‫ْ َ َ ْ ً َ ُّ ‪١‬‬
‫ﺖ ِﻣﻨﻚ ﺧ�ا �ﻂ«‪.‬‬ ‫ﺖ‪َ :‬ﻣﺎ َرأَﻳ ْ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َّ َّ ْ َ ُ َّ َ َ ْ ْ َ‬
‫ﻚ َﺷيْﺌًﺎ ‪،‬ﻗَﺎﻟَ ْ‬ ‫ِإﻰﻟ ِإﺣﺪاﻫﻦ اﺪﻟﻫﺮ �ﻢ رأت ِﻣﻨ‬
‫از ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دوزخ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﺷﺪ‪ ،‬دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اھﻞ دوزخ‪ ،‬زﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪ .‬ﺳﺆال ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٩٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٢٦٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫آﯾﺎ از اﻟﻠﻪ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﯿﺮ‪ .‬از ﺷﻮھﺮاﻧﺸﺎن ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪﻣﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﺷﻮھﺮان ﺧﻮد را ﻧﺎدﯾﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ(‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺑﻪ‬
‫ھﻤﺴﺮت ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﯽ‪ ،‬وﻟﯽ ﯾﮏ ﺑﺎر از ﺗﻮ‪ ،‬ﭼﯿﺰی )ﺧﻼف ﻣﯿﻠﺶ( ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ھﺮﮔﺰ از ﺗﻮ ﺧﯿﺮی ﻧﺪﯾﺪهام«‪.‬‬
‫ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﺑﺮای ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن‬
‫ّۡ َ‬ ‫َ‬
‫ار عن ِي ٖد‪َّ ٢٤‬م َّناعٖ ل ِلخ ۡ�ِ ُم ۡع َت ٖد‬
‫َ َ َّ َ ُ َّ َ َّ‬
‫ف‬ ‫ك‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ج‬ ‫�‬ ‫ا‬‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�َ ﴿ :‬لۡقِيَ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َۡ َ‬ ‫اخ َر فَ َ�لۡقِ َياهُ‬
‫َ َ َ َ َ َّ َ ٰ ً َ َ‬
‫ٱ‬ ‫ع‬‫م‬ ‫ل‬‫ع‬‫ج‬ ‫ِي‬
‫�‬
‫َّ‬
‫�ب‪ ٢٥‬ٱ‬ ‫ُّ‬
‫اب ٱلشدِي ِد‪] ﴾٢٦‬ق‪.[٢٦-٢٤ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ذ‬ ‫ع‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ء‬ ‫ا‬‫ه‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫م ِر ٍ‬
‫»]اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺧﻄﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» [:‬ھﺮ ﺳﺘﯿﺰهﺟﻮی ﺣﻖﺳﺘﯿﺰی را در دوزخ ﺑﯿﻔﮑﻨﯿﺪ؛‬
‫]ھﺮ[ ﻣﺎﻧﻊ ﺧﯿﺮ و ﻣﺘﺠﺎوز و ﺑﺪﮔﻤﺎن را؛ ھﻤﺎن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮد دﯾﮕﺮی ﻗﺮار ﻣﯽداد‪.‬‬
‫او را در ﻋﺬاﺑﯽ ﺳﺨﺖ ﺑﯿﻔﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فَ َوقَٮ ٰ ُه ٱ َّ ُ‬
‫� َس ّ َ‬
‫ات َما َمك ُر ۖوا َو َحاق � ِل ف ِۡرع ۡون ُس ٓو ُء‬
‫�ٔ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َّ ُ ُ ۡ َ ُ َ َ َ ۡ َ ُ ُ ّٗ َ َ ّٗ َ َ ۡ َ َ ُ ُ َّ َ ُ َ ۡ ُ ْ َ‬ ‫َۡ َ‬
‫لساعة أدخِل ٓوا َءال ف ِۡرع ۡون‬ ‫اب‪ ٤٥‬ٱ�ار �عرضون عليها غدو� وعشِ يا ۚ و�وم �قوم ٱ‬ ‫ٱلعذ ِ‬
‫َ َ َّ ۡ َ َ‬
‫اب‪] ﴾٤٦‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٤٦-٤٥ :‬‬
‫أشد ٱلع ِ‬
‫ذ‬
‫»اﻟﻠﻪ او را از آﺳﯿﺐ دﺳﯿﺴﮥ آﻧﺎن ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮد و ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ‪ ،‬داﻣﻨﮕﯿﺮ ﻓﺮﻋﻮﻧﯿﺎن ﺷﺪ‪ .‬ھﻤﺎن‬
‫آﺗﺸﯽ ﮐﻪ ]در ﻗﺒﺮھﺎﯾﺸﺎن[ ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه ﺑﺮ آن ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ و روزی ﮐﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ‬
‫ﮔﺮدد‪] ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪ [:‬ﻓﺮﻋﻮﻧﯿﺎن را در ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب درآورﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َّ ۡ َ‬
‫يل ٱ�ِ زِد�ٰ ُه ۡم عذ ٗابا ف ۡوق‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُّ ْ َ َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين �فروا وصدوا عن سب ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ْ ۡ‬ ‫َۡ َ‬
‫اب ب ِ َما �نوا ُ�فس ُِدون‪] ﴾٨٨‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٨٨ :‬‬
‫ٱلعذ ِ‬
‫راه اﻟﻠﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ]ﮐﯿﻔﺮ[ آﻧﮑﻪ ﻓﺴﺎد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ و ]ﻣﺮدم را[ از ِ‬
‫ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺮ ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﯿﻢ«‪.‬‬
‫َ َّ َ َ َ َ‬ ‫َّ ۡ ۡ َ ۡ َ‬ ‫َّ ۡ ُ َ‬
‫� َد ل ُه ۡم‬‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ل‬‫و‬ ‫ِ‬ ‫ار‬‫�‬‫ٱ‬ ‫ِن‬‫م‬ ‫ل‬ ‫ف‬ ‫َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱلم�ٰفِقِ� ِ� ٱ�ركِ ٱ�س ِ‬
‫َّ َ ُ َ َ‬
‫ِين ُه ۡم ِ�ِ فأ ْو ٰٓ��ِك َم َع‬ ‫ِين تَابُوا ْ َوأَ ۡصلَ ُ‬
‫حوا ْ َوٱ ۡ� َت َص ُموا ْ بٱ َّ�ِ َوأ َ ۡخلَ ُصوا ْ د َ‬ ‫�ا‪ ١٤٥‬إ َّ� ٱ َّ� َ‬
‫نَ ِص ً‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ ۡ َ ُ َّ ُ َ َ ُ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ ُ ۡ ُ ۡ ِ َ َ ۡ ً َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ۡ ۡ َ‬
‫ۡ‬
‫ت ٱ� ٱلمؤمن ِ� أجرا ع ِظيما‪ ١٤٦‬ما �فعل ٱ� بِعذابِ�م إِن‬ ‫ٱل ُمؤ ِمن ِ� ۖ َو َس ۡوف يُؤ ِ‬
‫� َشاك ًِرا َعل ٗ‬ ‫نت ۡم َو َ� َن ٱ َّ ُ‬
‫َ َ ُۡ َ َ ُ‬
‫ِيما‪] ﴾١٤٧‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٤٧-١٤٥ :‬‬ ‫شك ۡر�م و َءام ۚ‬
‫درﺟﺎت دوزﺧﻨﺪ و ھﺮﮔﺰ ﯾﺎوری ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﺨﻮاھﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ‬
‫ِ‬ ‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ‬
‫]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ ﺗﻤﺴﮏ ﺟﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ِ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ]ﺑﺎﻃﻦ ﺧﻮﯾﺶ را[ اﺻﻼح ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٦٤‬‬
‫دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ؛ ﮐﻪ اﯾﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻨﺪ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﺎداش ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫ﺧﻮاھﺪ داد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﮑﺮ ﮐﻨﯿﺪ و اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﭼﻪ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﺷﻤﺎ دارد؟ و اﻟﻠﻪ ھﻤﻮاره‬
‫ﺷﮑﺮﮔﺰار داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪َ » :‬ﺨﺗْ ُﺮ ُج ُ�ﻨُ ٌﻖ ﻣ ْﻦ اﻨﻟَّﺎر ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫� ِّﻞ َﺟﺒَّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ٌ َ ْ ُ َ ُ ُ ِّ ُ ِّ ْ ُ َ َ َ‬
‫ﻴﺪ‬‫ﺎر ﻋ ِﻨ ٍ‬‫ٍ‬ ‫ﺑ‬
‫ﺎن ولِﺴﺎن �ﻨ ِﻄﻖ �ﻘﻮل ِإ� وﻠﻛﺖ ِﺑﺜﻼﺛ ِ‬
‫ﺔ‬
‫ٍ‬ ‫ﺎن �ﺴﻤﻌ ِ‬ ‫ان وأذﻧ ِ‬
‫ﺎن �ﺒ ِﺮﺼ ِ‬
‫لﻬﺎ �ﻴﻨ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ِّ َ ْ َ َ َ َ َّ‬
‫ا� إِل ًﻬﺎ آﺧ َﺮ َو�ِﺎل ُﻤ َﺼ ِّﻮ ِر�ﻦ«‪.‬‬
‫َ ‪١‬‬
‫و�ِ�ﻞ ﻣﻦ دﺎﻋ ﻣﻊ ِ‬
‫»ﮔﺮدﻧﯽ از آﺗﺶ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد؛ دو ﭼﺸﻢ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و دو‬
‫ﮔﻮش ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﯽﺷﻨﻮد و زﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺳﭙﺮده ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺳﺘﻤﮕﺮ زورﮔﻮ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﻤﺮاه اﻟﻠﻪ از ﻣﻌﺒﻮد دﯾﮕﺮی‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﻓﺮد ﺟﮫﻨﻤﯽ‬
‫ﻲﺒ ج‪» :‬إ َّن أَ ْﻫ َﻮ َن أَ ْﻫﻞ اﻨﻟَّﺎر َﻋ َﺬاﺑًﺎ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ َﻣ ْﻦ‬ ‫ﺎن ﺑْﻦ � َ ِﺸ� س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ُّ ْ َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﻋ ِﻦ اﻨﻟﻌﻤ ِ‬
‫ُْ‬ ‫َ َّ َ ً َ َ َّ َ‬ ‫ُُ َ َْ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َْ‬ ‫َُ َ ْ‬
‫ﺎر �ﻐ ِ� ِﻣﻨ ُﻬ َﻤﺎ ِد َﻣﺎﻏﻪ ﻛ َﻤﺎ �ﻐ ِ� ال ِﻤ ْﺮ َﺟﻞ‪َ ،‬ﻣﺎ ﻳَ َﺮى أن أ َﺣﺪا أﺷﺪ َﻋﺬاﺑًﺎ ِﻣﻨﻪ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﻼن‬
‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻪﻟ �‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬
‫َو ِ�ﻧﻪ ﻷﻫ َﻮ� ُﻬ ْﻢ َﻋﺬاﺑﺎ«‪.‬‬
‫ً ‪٢‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﺳﺎنﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن‬

‫آن ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﮐﻔﺶ آﺗﺸﯿﻦ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬ﻣﻐﺰ‬ ‫در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از ِ‬
‫ﺳﺮش ﺑﻪ ﺟﻮش ﻣﯽآﯾﺪ ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ دﯾﮓ ﻣﯽﺟﻮﺷﺪ‪ .‬او ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﺬاب را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻨﺠﻪی دوزخ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ َ َ ُ َ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ﻲﺒ ج َوذ ِﻛ َﺮ ِﻋﻨﺪ ُه � ُّﻤﻪ �ﻘﺎل‪» :‬ﻟ َﻌﻠﻪ �ﻨﻔ ُﻌﻪ‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّي س‪� :‬ﻧَّ ُﻪ َﺳ ِﻤ َﻊ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ٍ‬ ‫ﻌ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ ُ َ ُ ُ ‪٣‬‬ ‫َ َّ َ ْ ُ ُ َ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫َ َ َ ََْ ْ َ َ َُ ْ َُ‬
‫ﺎر‪� ،‬ﺒﻠﻎ ﻛﻌﺒﻴ ِﻪ ‪�،‬ﻐ ِ� ِﻣﻨﻪ ِدﻣﺎﻏﻪ« ‪.‬‬ ‫ﺎح ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬ ‫ﺷﻔﺎﻋ ِﻲﺘ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ‪� ،‬ﻴﺠﻌﻞ ِﻲﻓ ﺿﺤﻀ ٍ‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﻋﻤﻮی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ذﮐﺮی ﺑﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫آﻣﺪ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ و در‬
‫ﮐﻢ ﺟﮫﻨﻢ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﻃﻮری ﮐﻪ آﺗﺶ ﺗﺎ ﻗﻮزک ﭘﺎﯾﺶ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬وﻟﯽ )ﺑﺎز ھﻢ( ﻣﻐﺰش از‬ ‫ﻋﻤﻖ ِ‬ ‫ِ‬
‫آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻮش ﻣﯽآﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ - ١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٤١١‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٧٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٦٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ - ٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٦٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٢٦٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺗﻮﺑﯿﺦ ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن‬
‫َۡ‬ ‫�ض َ� ٗ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ْ َ َ َّ َ‬
‫ِيعا َومِثل ُهۥ َم َع ُهۥ‬ ‫ِين �ف ُروا ل ۡو أن ل ُهم َّما ِ� ٱ� ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�‬
‫َ‬ ‫ِ�َ ۡف َت ُدوا ْ بهِۦ م ِۡن َع َذاب يَ ۡو ِم ٱلۡقِ َ�ٰ َمةِ َما ُ� ُق ّب َل م ِۡن ُه ۡمۖ َول َ ُه ۡم َع َذ ٌ‬
‫اب أ ِ� ‪ٞ‬م‪] ﴾٣٦‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٣٦ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﺮای آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ھﻤﺎﻧﻨﺪش ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﺎ آن ]در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺨﻮاھﻨﺪ[ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺧﻮد را از ﻋﺬاب روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎزﺧﺮﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎک ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ ُ ُ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َْ‬ ‫َ‬
‫ﺎر‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪�» :‬ﻘﻮل اﷲ �ﺒﺎرك َو�ﻌﺎﻰﻟ ِﻷﻫﻮن أﻫﻞ اﻨﻟَّ‬ ‫ِّ‬ ‫َ� ْﻦ أ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ً َ ْ َ َ ْ َ َ ُّ ْ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ُ ْ َ ً َ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ ُ ُ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ‬
‫ﻋﺬاﺑﺎ‪ :‬لﻮ ﺎﻛﻧﺖ لﻚ اﺪﻟ�ﻴﺎ وﻣﺎ ِ�ﻴﻬﺎ‪ ،‬أ�ﻨﺖ ﻣﻔﺘ ِﺪﻳﺎ ِﺑﻬﺎ؟ �ﻴﻘﻮل‪� :‬ﻌﻢ‪� ،‬ﻴﻘﻮل‪ :‬ﻗﺪ أردت ِﻣﻨﻚ‬
‫ﺖ‬ ‫ﺎر ‪ -‬ﻓَﺄَ َ�ﻴْ َ‬ ‫ُ ْ ََ َ ْ َ ُْ َ َ ْ ُُ َ َ ََ ُْ َ َ‬
‫ﻚ اﻨﻟَّ َ‬ ‫ﺮﺸك ‪ -‬أﺣ ِﺴﺒﻪ ﻗﺎل‪ :‬وﻻ أد ِﺧﻠ‬‫�‬ ‫ﻻ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬ ‫م‬ ‫آد‬ ‫ﺐ‬ ‫ﻠ‬‫ﺻ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﺖ‬‫أَ ْﻫ َﻮ َن ﻣ ْﻦ َﻫ َﺬا‪َ ،‬وأَﻧ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِّ ْ َ ‪١‬‬ ‫َّ‬
‫ِإﻻ الﺮﺸك«‪.‬‬
‫از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﮐﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب از ﻣﯿﺎن دوزﺧﯿﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ دﻧﯿﺎ و آﻧﭽﻪ در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎل ﺗﻮ ﻣﯽﺑﻮد‪،‬‬
‫آﯾﺎ آن را ﺑﺮای ﻧﺠﺎﺗﺖ از دوزخ ﻣﯽدادی؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ در ُﺻﻠﺐ‬
‫آدم ﺑﻮدی )از ھﻤﺎن آﻏﺎز ﺧﻠﻘﺖ( ﮐﻢﺗﺮ از اﯾﻦ را از ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻢ و آن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻦ دﭼﺎر ﺷﺮک ﻧﺸﻮی ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻓﺮﻣﻮد )ﺷﮏ راوی(‪ :‬و ﺗﻮ را داﺧﻞ آﺗﺶ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ]اﮔﺮ‬
‫دﭼﺎر ﺷﺮک ﻧﺸﻮی[ ‪ -‬اﻣﺎ ﺗﻮ دﭼﺎر ﺷﺮک ﺷﺪی«‪.‬‬
‫ُّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َْ ْ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ ِﻣ ْﻦ‬ ‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻳُﺆ� ِﺑﺄ� َﻌ ِﻢ أﻫ ِﻞ‬
‫َّ َ ْ َ ً ُ َّ ُ َ ُ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ ً َ‬ ‫َّ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ْ َ ُ‬ ‫َْ‬
‫�ا � ُّﻂ؟‬ ‫ﺎر ﺻﺒﻐﺔ‪� ،‬ﻢ �ﻘﺎل‪ :‬ﻳﺎ ا�ﻦ آدم ﻫﻞ رأﻳﺖ ﺧ‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ِ‬ ‫ﻎ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﻴ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬‫ﺔ‬‫ِ‬ ‫ﺎﻣ‬ ‫ﻴ‬‫ﻘ‬‫ِ‬ ‫اﻟ‬ ‫م‬‫ﻮ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﺎر‬
‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻞ‬
‫أ ِ‬
‫ﻫ‬
‫ُّ ْ َ ْ َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ِّ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ ٌ َ ُّ َ َ ُ‬
‫ﺎس ﺑُﺆ ًﺳﺎ ِﻲﻓ اﺪﻟ�ﻴﺎ‪ِ ،‬ﻣﻦ أﻫ ِﻞ‬ ‫ﷲ ﻳﺎ رب َو�ﺆ� ِﺑﺄﺷﺪ اﻨﻟَّ ِ‬ ‫ﻫﻞ م َّﺮ ﺑِﻚ ﻧ ِﻌﻴﻢ �ﻂ؟ �ﻴﻘﻮل‪ :‬ﻻ‪َ ،‬وا ِ‬
‫َ َّ ٌ‬ ‫َْ‬ ‫ْ َ َّ َ ُ َ ُ َ ُ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ‬ ‫ًَ‬ ‫ْ َّ َ ْ ُ‬
‫ﺖ ﺑُﺆ ًﺳﺎ � ُّﻂ؟ ﻫﻞ َم َّﺮ ِﺑﻚ ِﺷﺪة‬ ‫اﺠﻟَﻨ ِﺔ ‪�،‬ﻴُﺼﺒَﻎ َﺻﺒْﻐﺔ ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ ‪�،‬ﻴﻘﺎل ﻪﻟ‪ :‬ﻳﺎ ا�ﻦ آدم ﻫﻞ رأﻳ‬
‫َّ ً َ ُّ ‪٢‬‬
‫ﺖ ِﺷﺪة �ﻂ«‪.‬‬ ‫ﻮل‪َ :‬ﻻ‪َ ،‬واﷲ ﻳَﺎ َر ِّب َﻣﺎ َم َّﺮ ﻲﺑ ﺑُ ْﺆ ٌس َ� ُّﻂ‪َ ،‬و َﻻ َرأَﻳ ْ ُ‬ ‫َ ُّ َ َ ُ ُ‬
‫�ﻂ؟ �ﻴﻘ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺮﻓﻪﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎن ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن دﻧﯿﺎ را در آﺗﺶ‪ ،‬ﻏﻮﻃﻪ داده‪ ،‬ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورﻧﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه از او ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬ای ﻓﺮزﻧﺪ آدم! آﯾﺎ ﺗﺎﮐﻨﻮن آﺳﺎﯾﺸﯽ دﯾﺪهای؟ و از ﻧﻌﻤﺘﯽ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ‬
‫ﺷﺪهای؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ھﯿﭻ رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺸﯽ ﻧﺪﯾﺪهام‪ .‬ﭘﺲ از او ﻓﻘﯿﺮﺗﺮﯾﻦ‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٥٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ‪ ٢٨٠٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٠٧‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٦٦‬‬

‫اﻧﺴﺎن دﻧﯿﺎ را ﮐﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺮای ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ در ﻣﯿﺎن ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ ﺳﭙﺲ از او ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬ای ﻓﺮزﻧﺪ آدم؟ آﯾﺎ ھﯿﭽﮕﺎه دﭼﺎر ﻓﻘﺮ و ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ‬
‫ﺑﻮدهای؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ رﻧﺞ و ﻣﺼﯿﺒﺖ و ﻓﻘﺮی ﻧﺪﯾﺪهام«‪.‬‬
‫ﻟﻌﻨﺖ ﻧﻤﻮدن ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ۡ‬ ‫َۡ ُ ّ َ ۡ‬ ‫� أُ َم� قَ ۡد َخلَ ۡ‬ ‫َ َ ۡ ُ ُ ْ‬
‫�س‬ ‫� ِّن َوٱ ِ� ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ِ�‬ ‫ل‬‫ب‬‫�‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال ٱدخلوا ِ ٓ ٖ‬
‫َّ ُ َّ َ َ َ َ ۡ ُ َّ ‪ۡ ُ ۡ َ َ ٗ َ َ ْ ُ َ َّ َ ٰٓ َّ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َّ ٞ‬‬
‫ت أخ َرٮ ٰ ُه ۡم‬ ‫ِ� ٱ�ارِ� �ما دخلت أمة لعنت أختهاۖ ح� إِذا ٱدار�وا �ِيها �ِيعا قال‬
‫َّ‬
‫ٰ‬ ‫ۡ ‪ََ ٞ‬‬ ‫ۡ ٗ ّ َ َّ َ َ ُ ّ‬ ‫ٗ‬ ‫ُ َ ٰ ُ ۡ َ َّ َ َ ٰٓ ُ َ ٓ َ َ ُّ َ َ َ ۡ َ َ‬
‫�ن �‬ ‫ضعف و� ِ‬ ‫ِ� ِ‬ ‫ضعفا مِن ٱ�ارِ� قال ل ٖ‬ ‫ِ�ولٮهم ر�نا �ؤ�ءِ أضلونا �ٔات ِ ِهم عذابا ِ‬
‫َ ۡ َ ُ َ َ َ َ ۡ ُ َ ُٰ ۡ ُ ۡ َ ُٰ ۡ َ َ َ َ َ ُ‬
‫� ۡم َعلَ ۡي َنا مِن فَ ۡضل فَ ُذوقُوا ْ ٱ ۡل َع َذ َ‬
‫اب ب ِ َما‬ ‫ٖ‬ ‫�علمون‪ ٣٨‬وقالت أولٮهم ِ�خرٮهم �ما �ن ل‬
‫َ‬ ‫ُ ُ َ ۡ‬
‫نت ۡم ت�س ُِبون‪] ﴾٣٩‬اﻷﻋﺮاف‪.[٣٩-٣٨ :‬‬ ‫ك‬
‫»]ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن[ ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬در ﺑﯿﻦ ﮔﺮوهھﺎﯾﯽ از ﺟﻦ و اﻧﺲ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ]ﮐﺎﻓﺮ و‬
‫ﮔﻤﺮاه[ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬در آﺗﺶ ]دوزخ[ وارد ﺷﻮﯾﺪ«‪ .‬ھﺮ ﮔﺎه ﮔﺮوھﯽ وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ را‬
‫ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ]ﺳﺮاﻧﺠﺎم[ ھﻤﮕﯽ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ھﻢ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺮوان ]ﻓﺮﯾﺐﺧﻮردۀ[‬
‫آنھﺎ درﺑﺎرۀ رھﺒﺮاﻧﺸﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﯾﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدﻧﺪ؛ ﭘﺲ ﻋﺬاﺑﯽ‬
‫ﻋﺬاب[ دوﭼﻨﺪان‬‫ِ‬ ‫دوﭼﻨﺪان از آﺗﺶ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪه«‪] .‬اﻟﻠﻪ[ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺮای ھﺮ ﮐﺪام ]از ﺷﻤﺎ‬
‫اﺳﺖ؛ وﻟﯽ ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ«‪ .‬رھﺒﺮان آنھﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺮواﻧﺸﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ھﯿﭻ اﻣﺘﯿﺎزی ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺪارﯾﺪ؛‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ ]ﮐﯿﻔﺮ[ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب را ﺑﭽﺸﯿﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َّ َ َّ َ ۡ ُ ّ ُ‬
‫ون ٱ� ِ أ ۡو� ٰ ٗنا َّم َودة بَ ۡين ِ� ۡم ِ�‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وقال إِ�ما ٱ�ذتم مِن د ِ‬
‫ٗ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ٱ َۡ‬
‫� َي ٰوة ِ ٱ ُّ�� َياۖ � َّم يَ ۡو َم ٱلقِ َ�ٰ َمةِ يَ�ف ُر َ� ۡعض�م ب ِ َب ۡع ٖض َو َ�ل َع ُن َ� ۡعض�م َ� ۡعضا‬
‫� َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ َ ۡ َ ٰ ُ ُ َّ ُ َ َ َ ُ ّ َّ‬
‫�ن‪] ﴾٢٥‬اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[٢٥ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ومأوٮ�م ٱ�ار وما ل�م مِن‬
‫»و ]اﺑﺮاھﯿﻢ[ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﺎی اﻟﻠﻪ ﻧﻤﺎدھﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ ]ﻣﺎﯾﮥ دوﺳﺘﯽ و[‬
‫ﻣﻨﮑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ و ھﻤﺪﯾﮕﺮ را‬‫ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ِ ،‬‬
‫ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و ﺟﺎﯾﮕﺎھﺘﺎن آﺗﺶ اﺳﺖ و ھﯿﭻ ﯾﺎرﯾﮕﺮی ﻧﺨﻮاھﯿﺪ داﺷﺖ«‪.‬‬
‫�ا‪١١‬‬
‫َّ َ‬
‫اعةِ َسعِ ً‬ ‫ب ب ِٱلس‬ ‫اعةِ� َوأ َ ۡ� َت ۡدنَا ل َِمن َك َّذ َ‬
‫َ ۡ َ َّ ُ ْ َّ َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬بل كذبوا ب ِٱلس‬
‫َ ٗ َ ٗ‬ ‫َٓ ُۡ ْ ۡ‬ ‫ُ‬
‫ِ��‪� ١٢‬ذا �لقوا مِن َها َم��ا ض ّيِقا‬ ‫إ َذا َر َ� ۡ� ُهم ّمِن َّم َ�ن بَ ِعيد َس ِم ُعوا ْ ل َ َها َ� َغ ُّي ٗظا َو َز� ٗ‬
‫ٖ‬ ‫ِۢ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ور� َ�ٰح ِٗدا َوٱ ۡد ُعوا � ُب ٗ‬
‫ور� كث ِ ٗ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬
‫ور�‪ � ١٣‬تَ ۡد ُعوا ٱ�َ ۡو َم � ُب ٗ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُّم َق َّر� َ‬
‫ِ� َد َع ۡوا ُه َنال َِك � ُب ٗ‬
‫��‪﴾١٤‬‬
‫]اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[١٤-١١ :‬‬
 ‫‪٢٦٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»]ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن در ﭘﯽ ﺣﻖ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ؛[ ﺑﻠﮑﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ و ]ﻣﺎ[ ﺑﺮای‬
‫ِ‬
‫ﻣﮫﯿﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ]دوزخ[‬‫ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ را دروغ اﻧﮕﺎرد‪ ،‬آﺗﺶ ﺳﻮزان ]دوزخ را[ ّ‬
‫آﻧﺎن را از دوردﺳﺖ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ آوای ﺧﺸﻢ و ﺧﺮوﺷﯽ ]وﺣﺸﺘﻨﺎک[ از آن ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن‬
‫ُ‬
‫دﺳﺖوﭘﺎﺑﺴﺘﻪ ]ﺑﺎ ﻏﻞ و زﻧﺠﯿﺮ[ در ﺗﻨﮕﻨﺎﯾﯽ از آن اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻣﺮﮔﺸﺎن را ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ‪] .‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪» [:‬اﻣﺮوز ﻧﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎرھﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮگ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﺮوهھﺎ ﮐﻪ در آﺗﺶ ﻋﺬاب ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‬
‫ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ‬
‫َ َ َ َّ ُ ۡ ُ َ ٰ َ َ ۡ ُ َ ٰ َ ٰ َ ۡ ُ َّ َ َ َ َ َ َّ َ َ‬
‫� ٰ ِ� َ‬
‫ِين‬ ‫ت وٱلكفار نار جهنم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وعد ٱ� ٱلم�فِقِ� وٱلم�فِ� ِ‬
‫� َول َ ُه ۡم َع َذ ‪ٞ‬‬
‫اب ُّمقِ ‪ٞ‬‬ ‫َّ‬ ‫َََ‬ ‫ِيها ۚ ِ َ َ ۡ‬
‫� َ‬
‫يم‪] ﴾٦٨‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٦٨ :‬‬ ‫� حس ُب ُه ۡ ۚم َولعن ُه ُم ٱ ُ ۖ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ[ ﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬آﺗﺶ دوزخ را وﻋﺪه داده اﺳﺖ؛‬
‫ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ]آﺗﺶ[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ ﻟﻌﻨﺘﺸﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ و‬
‫ﻋﺬاﺑﯽ ﭘﺎﯾﺪار ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺎﺗﻠﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﮐﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫َ َ َ ۡ ُ ۡ ُ ۡ ٗ ُّ َ َ ّ ٗ َ َ َ ٓ ُ ُ َ َ َّ ُ َ‬
‫� ٰ ِ ٗ�ا � َ‬
‫ِيها‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن �قتل مؤمِنا متع ِمدا فجزاؤهۥ جهنم‬
‫� َعلَ ۡيهِ َولَ َع َن ُهۥ َوأ َ َع َّد َ ُ�ۥ َع َذابًا َع ِ ٗ‬
‫ب ٱ َّ ُ‬
‫ض َ‬ ‫َ‬
‫ظيما‪] ﴾٩٣‬اﻟﻨﺴﺎء‪[٩٣ :‬‬ ‫َوغ ِ‬
‫ً‬
‫»و ھﺮ ﮐﺲ ﻣﺆﻣﻨﯽ را ﻋﻤﺪا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﮐﯿﻔﺮش دوزخ اﺳﺖ ]ﮐﻪ[ در آن ﺟﺎوداﻧﻪ ]=‬
‫َ‬
‫ﺑﺮای ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ[ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و اﻟﻠﻪ ﺑﺮ وی ﺧﺸﻢ ﻣﯽﮔﯿﺮد و او را از رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫دور ﻣﯽﺳﺎزد و ﻋﺬاب ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮاﯾﺶ آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َ ْ َ َ َ ُ َ َ ً َ ْ َ َ ْ َ َ ْ َّ‬ ‫ا� ﺑْﻦ ُ� َﻤ َﺮ ب َ� ْﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫اﺤﺋَﺔ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ �ﺘﻞ ﻣﻌﺎﻫﺪا لﻢ ﻳﺮح ر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ْ َ َ َ ً ‪١‬‬
‫َّ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫� ِة أر� ِﻌ� ﺎﻋﻣﺎ«‪.‬‬ ‫َو ِ�ن ِر�ﻬﺎ ﻴﻟُﻮﺟﺪ ِﻣﻦ م ِﺴ‬
‫از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺎھﺪی‬
‫)ﭘﻨﺎھﻨﺪهای( را ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻮی ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻣﺶ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻮی آن از ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﭼﮫﻞ ﺳﺎل )راه( ﺑﻪ ﻣﺸﺎم ﻣﯽرﺳﺪ«‪.‬‬

‫‪ - ١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣١٦٦‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٦٨‬‬
‫زن زﮐﺎر و ﻣﺮد زﻧﺎﮐﺎر‬
‫َْ‬ ‫ﻷ ْﺻ َ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َ ْ َ ُ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ُُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺤ ِﺎﺑ ِﻪ‪» :‬ﻫﻞ‬ ‫ا� ج ِمﻤﺎ ﻳ� ِﺮﺜ أن �ﻘﻮل ِ‬ ‫ﺑﻦ ﺟﻨﺪ ٍب س ﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛن رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ْﻦ َﺳ ُﻤ َﺮة‬
‫َّ ُ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ ٌ ْ ُ ْ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ ُ ُّ َ َ ْ َ ْ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ‬
‫ا� أن �ﻘ َّﺺ‪َ ،‬و ِ�ﻧﻪ ﻗﺎل ذات ﻏﺪا ٍة‪:‬‬ ‫رأى أﺣﺪ ِﻣﻨ�ﻢ ِﻣﻦ رؤ�ﺎ« ﻗﺎل‪� :‬ﻴﻘﺺ ﻋﻠﻴ ِﻪ ﻣﻦ ﺷﺎء‬
‫ْ َ ْ َ ِّ ْ َ َ ْ ُ َ َ ُ َ َ َّ‬
‫ا�ﺘَ َﻌﺜ ِﺎ�‪َ ،‬و�ِ� ُﻬ َﻤﺎ ﻗﺎﻻ ِﻲﻟ ا�ﻄ ِﻠﻖ‪ ،‬و ِ�� ا�ﻄﻠﻘﺖ ﻣﻌﻬﻤﺎ‪ ،‬و ِ�ﻧﺎ‬
‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ ْ َ‬
‫ﺎن‪ ،‬و ِ��ﻬﻤﺎ‬ ‫»إﻧَّ ُﻪ أَﺗَﺎ� الﻠَّﻴْﻠَ َﺔ آ�ﻴَ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ‬
‫أﺗيﻨﺎ ﻰﻠﻋ رﺟ ٍﻞ مﻀﻄ ِﺠ ٍﻊ‪َ ،‬و ِ�ذا آﺧ ُﺮ ﻗﺎﺋِﻢ ﻋﻠﻴ ِﻪ ِﺑﺼﺨ َﺮ ٍة‪َ ،‬و ِ�ذا ﻫ َﻮ �ﻬ ِﻮي ِﺑﺎلﺼﺨ َﺮ ِة ل ِ َﺮأ ِﺳ ِﻪ‬ ‫ٌ‬
‫َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ َ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ ْ ُ ُ ُ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ َّ َ َّ َ ْ ُ ُ‬
‫�ﻴﺜﻠﻎ رأﺳﻪ ‪�،‬ﻴﺘﺪﻫﺪه اﺤﻟﺠﺮ ﻫﺎ ﻫﻨﺎ ‪�،‬ﻴتﺒﻊ اﺤﻟﺠﺮ �ﻴﺄﺧﺬه‪ ،‬ﻓﻼ ﻳﺮ ِﺟﻊ إِﻴﻟ ِﻪ ﺣﻰﺘ ﻳ ِﺼﺢ رأﺳﻪ‬
‫ْ َ َ َ َ َ َ َّ َ ُ َ َ َ ُ ْ ُ َ ُ َ ُ ْ َ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ ُ َّ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ‬
‫ا�‬ ‫ﻛﻤﺎ ﺎﻛن‪� ،‬ﻢ �ﻌﻮد ﻋﻠﻴ ِﻪ �ﻴﻔﻌﻞ ِﺑ ِﻪ ِﻣﺜﻞ ﻣﺎ �ﻌﻞ الﻤﺮة اﻷو�« ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﻠﺖ لﻬﻤﺎ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن ِ‬
‫ْ ََ‬ ‫َ َ َ ْ َْ َ ََََْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ‬
‫ان؟ " ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﺎﻻ ِﻲﻟ‪ :‬ا� َﻄ ِﻠ ِﻖ ا� َﻄ ِﻠ ْﻖ " ﻗﺎل‪ " :‬ﻓﺎ� َﻄﻠﻘﻨﺎ‪ ،‬ﻓﺄﺗيﻨﺎ َﻰﻠﻋ َر ُﺟ ٍﻞ ُم ْﺴﺘَﻠ ٍﻖ ِﻟﻘﻔ ُﺎه‪،‬‬ ‫ﻣﺎ ﻫﺬ ِ‬
‫َ َ ُ َ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ َ ُ َ ْ ُ ْ َ ُ َ‬ ‫�ﻠُّﻮب ﻣ ْﻦ َ‬ ‫َ‬ ‫آﺧ ُﺮ ﻗَﺎﺋ ٌﻢ َﻋﻠَﻴْ‬ ‫َ َ َ‬
‫ﻲﻘ وﺟ ِﻬ ِﻪ ﻓيﺮﺸ ِﺮﺷ ِﺷﺪﻗﻪ إِﻰﻟ‬ ‫ﻳﺪ‪ ،‬و�ذا ﻫﻮ ﻳﺄ ِﻲﺗ أﺣﺪ ِﺷ ْ‬ ‫ٍ‬ ‫ﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﺣ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و ِ�ذا‬
‫َ‬ ‫ِ‬
‫َُّ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ� َﻔ ُﺎه‪َ ،‬و َﻣﻨْﺨ َﺮ ُه إﻰﻟ �ﻔ ُﺎه‪َ ،‬و َ�ﻴْﻨَ ُﻪ إﻰﻟ �ﻔ ُﺎه‪ - ،‬ﻗﺎل‪َ :‬و ُر َّ� َﻤﺎ ﻗﺎل أﺑُﻮ َر َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺟﺎءٍ‪ :‬ﻓيَﺸ ُّﻖ ‪ " -‬ﻗﺎل‪�» :‬ﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َّ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َْ َ َ ََ‬ ‫َ َََُْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ‬
‫ﺐ اﻷو ِل‪� ،‬ﻤﺎ �ﻔﺮغ ِﻣﻦ ذلِﻚ‬ ‫ﺐ اﻵﺧ ِﺮ �ﻴﻔﻌﻞ ِﺑ ِﻪ ِﻣﺜﻞ ﻣﺎ �ﻌﻞ ِﺑﺎﺠﻟﺎﻧِ ِ‬ ‫�ﺘﺤﻮل ِإﻰﻟ اﺠﻟﺎﻧِ ِ‬
‫َ َّ َ َّ َ َ َ ُ َ َ َ َ ُ َّ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ‬
‫الﻤ َّﺮة اﻷو�«‬ ‫ﺐ ﺣﻰﺘ ﻳ ِﺼﺢ ذلِﻚ اﺠﻟﺎﻧِﺐ ﻛﻤﺎ ﺎﻛن‪� ،‬ﻢ �ﻌﻮد ﻋﻠﻴ ِﻪ �ﻴﻔﻌﻞ ِﻣﺜﻞ ﻣﺎ �ﻌﻞ‬ ‫اﺠﻟﺎﻧِ ِ‬
‫َ‬
‫َ ْ َْ َ َ ََْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ ْ ُ ُ ْ َ َ َّ َ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ان؟ " ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﺎﻻ ِﻲﻟ‪ :‬ا� َﻄ ِﻠ ِﻖ ا� َﻄ ِﻠ ْﻖ‪ ،‬ﻓﺎ� َﻄﻠﻘﻨﺎ‪ ،‬ﻓﺄﺗيﻨﺎ َﻰﻠﻋ‬ ‫ا� ﻣﺎ ﻫﺬ ِ‬ ‫ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن ِ‬
‫َ َ ٌ َ َ ْ َ ٌ َ َ َ َّ َ ْ َ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ َ َّ ُ َ َ َ ُ ُ َ َ‬ ‫ْ َّ ُّ‬
‫ﺎﻃﻠﻌﻨﺎ ِ�ﻴ ِﻪ‪،‬‬ ‫ﺐ �ﻧﻪ ﺎﻛن �ﻘﻮل ‪ -‬ﻓ ِﺈذا ِ�ﻴ ِﻪ ﻟﻐﻂ وأﺻﻮات " ﻗﺎل‪» :‬ﻓ‬ ‫ﻮر ‪ -‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺄﺣ ِﺴ‬ ‫ِ‬ ‫ِﻣﺜ ِﻞ اﺘﻟﻨ‬
‫ﻚ الﻠ َﻬ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ْ َ ٌ ْ ْ ََ ُْ ْ َ َ َ ُ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ٌ َُ ٌ َ َ ُ ْ َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ‬
‫ﺐ‬ ‫ﻴﻬﻢ لﻬﺐ ِﻣﻦ أﺳﻔﻞ ِﻣﻨﻬﻢ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا أﺗﺎﻫﻢ ذل ِ‬ ‫ﻓ ِﺈذا ِ�ﻴ ِﻪ ِرﺟﺎل و�ِﺴﺎء ﻋﺮاة‪ ،‬و�ِذا ﻫﻢ ﻳﺄ ِ� ِ‬
‫َ َ َ ْ َْ َ ََََْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ ُْ ُ َ‬
‫ﺖ ل ُﻬ َﻤﺎ‪َ :‬ﻣﺎ ﻫ ُﺆﻻءِ؟ " ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﺎﻻ ِﻲﻟ‪ :‬ا� َﻄ ِﻠ ِﻖ ا� َﻄ ِﻠ ْﻖ " ﻗﺎل‪» :‬ﻓﺎ� َﻄﻠﻘﻨﺎ ‪،‬ﻓﺄﺗيﻨﺎ‬ ‫ﺿﻮﺿﻮا« ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﻠ‬
‫َ َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ﻤﺣ َﺮ ﻣﺜْﻞ َّ‬ ‫ﻮل ‪ -‬أ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ َّ ُ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫اﺪﻟمِ ‪َ ،‬و ِ�ذا ِﻲﻓ اﻨﻟَّ َﻬ ِﺮ َر ُﺟﻞ َﺳ ِﺎﺑ ٌﺢ � َ ْﺴﺒَ ُﺢ‪َ ،‬و ِ�ذا َﻰﻠﻋ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َﻰﻠﻋ � َﻬ ٍﺮ ‪ -‬ﺣ ِﺴﺒﺖ �ﻧﻪ ﺎﻛن �ﻘ‬
‫ُ ْ‬ ‫َ ِّ َّ َ َ ُ ٌ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ً َ َ ً َ َ َ َ‬
‫الﺴ ِﺎﺑ ُﺢ � َ ْﺴﺒَ ُﺢ َﻣﺎ � َ ْﺴﺒَ ُﺢ‪َّ � ،‬ﻢ ﻳَﺄ ِﻲﺗ‬ ‫ﻚ َّ‬
‫ﺷﻂ اﻨﻟﻬ ِﺮ رﺟﻞ ﻗﺪ ﻤﺟﻊ ِﻋﻨﺪه ِﺣﺠﺎرة ﻛ ِﺜ�ة‪ ،‬و ِ�ذا ذل ِ‬
‫َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ُ َ ُ َ ُ ْ ُ ُ َ َ ً َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ُ َّ َ ْ ُ َْ‬ ‫َْ َََ َْ‬ ‫َ َ َّ‬
‫ﺤﻟﺠﺎرة‪� ،‬ﻴﻔﻐﺮ ﻪﻟ ﻓﺎه �ﻴﻠ ِﻘﻤﻪ ﺣﺠﺮا �ﻴﻨﻄ ِﻠﻖ �ﺴﺒﺢ‪� ،‬ﻢ ﻳﺮ ِﺟﻊ إِﻴﻟ ِﻪ‬ ‫اﺬﻟي ﻗﺪ ﻤﺟﻊ ِﻋﻨﺪ ُه ا ِ‬ ‫ذلِﻚ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ُ َّ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ ُ َ َ ْ َ َ ُ َ َ ً َ َ ُ ْ ُ َ ُ َ َ َ َ‬
‫ان؟ " ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﺎﻻ ِﻲﻟ‪ :‬ا� َﻄ ِﻠ ِﻖ‬ ‫ﻠﻛﻤﺎ رﺟﻊ ِإﻴﻟ ِﻪ �ﻐﺮ ﻪﻟ ﻓﺎه ﻓﺄﻟﻘﻤﻪ ﺣﺠﺮا« ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﻠﺖ لﻬﻤﺎ‪ :‬ﻣﺎ ﻫ ِ‬
‫ﺬ‬
‫ً َ‬ ‫َْ ََ َْ َ ْ َ َ َ ُ ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َْ َ ََََْ َ‬ ‫ْ‬
‫ﺟﻼ َم ْﺮآة‪َ ،‬و ِ�ذا‬ ‫ا� َﻄ ِﻠ ْﻖ " ﻗﺎل‪» :‬ﻓﺎ� َﻄﻠﻘﻨﺎ‪ ،‬ﻓﺄﺗيﻨﺎ َﻰﻠﻋ َر ُﺟ ٍﻞ ﻛ ِﺮ� ِﻪ الﻤﺮآ ِة‪ ،‬ﻛﺄ�ﺮهِ ﻣﺎ أﻧﺖ را ٍء ر‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ َ ُ َ ٌ َ ُ ُّ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ ُ َ‬
‫ﺖ ل ُﻬ َﻤﺎ‪َ :‬ﻣﺎ ﻫﺬا؟ " ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﺎﻻ ِﻲﻟ‪ :‬ا� َﻄ ِﻠ ِﻖ ا� َﻄ ِﻠ ْﻖ‪،‬‬ ‫ِﻋﻨﺪه ﻧﺎر �ﺸﻬﺎ و�ﺴﻰﻌ ﺣﻮلﻬﺎ« ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﻠ‬
‫َّ ْ َ َ ُ ٌ‬ ‫َ ََْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻴﻬﺎ ِﻣ ْﻦ ﻞﻛ ل ْﻮن َّ‬‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫ﻰﻠﻋ َر ْو َﺿﺔ ُﻣ ْﻌﺘَ َّﻤﺔ‪َ � ،‬‬ ‫َ ْ َ َْ َ ََََْ ََ‬
‫� ﻇﻬ َﺮ ِي الﺮوﺿ ِﺔ رﺟﻞ‬ ‫ﻴﻊ‪ ،‬و ِ�ذا �‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫�‬ ‫الﺮ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻓﺎ�ﻄﻠﻘﻨﺎ‪ ،‬ﻓﺄﺗيﻨﺎ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ ﻣ ْﻦ أ ْ� َﺮﺜ و َ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ٌ َ َ َ ُ‬
‫ان َرأ�ﺘُ ُﻬ ْﻢ � ُّﻂ "‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺪﻟ‬ ‫ِ‬ ‫الﺴ َﻤﺎءِ‪َ ،‬و� َذا َﺣ ْﻮ َل َّ‬ ‫ﺎد أ َرى َرأ َﺳ ُﻪ ُﻃﻮﻻ ﻲﻓ َّ‬ ‫ﻃ ِﻮ�ﻞ‪ ،‬ﻻ أ�‬
‫ِ ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َْ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ ل ُﻬ َﻤﺎ‪َ :‬ﻣﺎ ﻫﺬا َﻣﺎ ﻫ ُﺆﻻءِ؟ " ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﺎﻻ ِﻲﻟ‪ :‬ا� َﻄ ِﻠ ِﻖ ا� َﻄ ِﻠ ْﻖ " ﻗﺎل‪» :‬ﻓﺎ� َﻄﻠﻘﻨﺎ ﻓﺎ�ﺘَ َﻬﻴْﻨﺎ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ﻗَ َﺎل‪ " :‬ﻗُﻠْ ُ‬
 ‫‪٢٦٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َْ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ً َ َ ْ َ‬ ‫َ َْ َ َ َ َ َ‬
‫ﻴﻬﺎ " ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﻴﻤ ٍﺔ‪ ،‬ل ْﻢ أ َر َر ْوﺿﺔ � ُّﻂ أ�ﻈ َﻢ ِﻣﻨ َﻬﺎ َوﻻ أﺣ َﺴ َﻦ« ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﺎﻻ ِﻲﻟ‪ :‬ارق ِ�‬ ‫ِإﻰﻟ روﺿ ٍﺔ ﻋ ِﻈ‬
‫َ ََْ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َّ َ َ َ‬ ‫َ ََْ َْ‬
‫الﻤ ِﺪﻳﻨ ِﺔ‬ ‫ﻦﺒ ﻓِﻀ ٍﺔ‪ ،‬ﻓﺄﺗيﻨﺎ ﺑﺎب‬ ‫ﺐ وﻟ ِ ِ‬ ‫ﻦﺒ ذﻫ ٍ‬ ‫»ﻓﺎر�ﻘﻴﻨﺎ ِ�ﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺎ�ﺘﻬﻴﻨﺎ ِإﻰﻟ ﻣ ِﺪﻳﻨ ٍﺔ ﻣﺒ ِنﻴ ٍﺔ ِﺑﻠ ِ ِ‬
‫ﺣ َﺴﻦ َﻣﺎ أَﻧ ْ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ ٌ َ ْ ٌ ْ َ ْ ْ َ َ ْ‬
‫ﺖ َراءٍ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺎﺳﺘﻔﺘﺤﻨﺎ �ﻔ ِﺘﺢ ﻨﻟﺎ ﻓﺪﺧﻠﻨﺎﻫﺎ‪� ،‬ﺘﻠﻘﺎﻧﺎ ِ�ﻴﻬﺎ ِرﺟﺎل ﺷﻄﺮ ِﻣﻦ ﺧﻠ ِﻘ ِﻬﻢ ﻛﺄ‬
‫َ‬
‫ﻚ اﻨﻟَّ َﻬﺮ " ﻗَﺎل‪َ » :‬و�ذا َ� َﻬﺮٌ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َُ ْ ْ َ ُ َ َ‬ ‫َ َ ْ ٌ َََْ َ َْ َ َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وﺷﻄﺮ ﻛﺄ�ﺒ ِﺢ ﻣﺎ أﻧﺖ را ٍء« ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﺎﻻ لﻬﻢ‪ :‬اذﻫﺒﻮا �ﻘﻌﻮا ِﻲﻓ ذل ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﺒﻟﻴَﺎض‪ ،‬ﻓَ َﺬ َﻫﺒُﻮا ﻓَ َﻮ َ� ُﻌﻮا �ﻴﻪ‪َّ � ،‬ﻢ َر َﺟ ُﻌﻮا إﻴﻟْﻨَﺎ ﻗﺪ ذﻫ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ُ َ ْ ُ‬ ‫ُ َْ ٌ َْ‬
‫ﺐ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻲﻓ‬‫ﺮﺘض � ِﺮي ﻛﺄن ﻣﺎءه الﻤﺤ ِ‬
‫ﺾ‬ ‫ﻣﻌ ِ‬
‫َ َّ ُ َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ ُ َ ْ ُ ْ َ َ ُ‬
‫�لﻚ‬ ‫ذلِﻚ الﺴﻮء �ﻨﻬﻢ‪ ،‬ﻓﺼﺎروا ِﻲﻓ أﺣﺴ ِﻦ ﺻﻮر ٍة« ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﺎﻻ ِﻲﻟ‪ :‬ﻫ ِﺬهِ ﺟﻨﺔ ﻋﺪ ٍن وﻫﺬاك ﻣ ِ‬
‫َ َ َ َْ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ُ ُ ً َ َ َ ْ ٌ ْ ُ َّ َ َ َ ْ َ‬ ‫" ﻗَ َﺎل‪» :‬ﻓَ َﺴ َﻤﺎ ﺑَ َ‬
‫�لﻚ "‬ ‫ﻣ‬ ‫اك‬ ‫ﺬ‬ ‫ﻫ‬ ‫‪:‬‬‫ﻲﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﻻ‬ ‫ﻗ‬ ‫"‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫«‬ ‫ء‬ ‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻀ‬ ‫ﻴ‬ ‫اﺒﻟ‬ ‫ﺔ‬
‫ِ‬ ‫ﺎﺑ‬ ‫�‬ ‫الﺮ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺜ‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺼ‬ ‫ﻗ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫ﺈ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬ ‫ا‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺻ‬ ‫ي‬ ‫ﺮﺼ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ ََْ َ َ َُ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُ ْ ُ َ ُ َ ِ َ َ َ َّ ُ ُ َ َ َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ‬
‫اﺧﻠﻪ " ﻗﺎل‪" :‬‬ ‫ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﻠﺖ لﻬﻤﺎ‪ :‬ﺑﺎرك ا� ِ�ﻴﻜﻤﺎ ذر ِا� ﻓﺄدﺧﻠﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻻ‪ :‬أﻣﺎ اﻵن ﻓﻼ‪ ،‬وأﻧﺖ د ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ﺖ ُﻣﻨْ ُﺬ الﻠَّﻴْﻠَﺔ َﻋ َﺠﺒًﺎ‪َ �َ ،‬ﻤﺎ َﻫ َﺬا َّاﺬﻟي َرأَﻳ ْ ُ‬ ‫ﺖ ل َ ُﻬ َﻤﺎ‪ :‬ﻓَﺈ ِّ� ﻗَ ْﺪ َرأَﻳ ْ ُ‬ ‫ﻗُﻠْ ُ‬
‫ﺖ؟ " ﻗﺎل‪ " :‬ﻗﺎﻻ ِﻲﻟ‪ :‬أ َﻣﺎ ِإﻧﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ْ ُ َ َ َّ َّ ُ ُ َ َّ ُ َّ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ ُ َ ْ ُ ُ َ َ َ َّ ُ َّ ُ ُ َ ْ ُ ُ ُ ْ َ‬
‫اﺬﻟي أ�ﻴﺖ ﻋﻠﻴ ِﻪ �ﺜﻠﻎ رأﺳﻪ ِﺑﺎﺤﻟﺠ ِﺮ‪ ،‬ﻓﺈِﻧﻪ الﺮﺟﻞ ﻳﺄﺧﺬ اﻟﻘﺮآن‬ ‫ﺳﻨﺨ ِﺮﺒك‪ ،‬أﻣﺎ الﺮﺟﻞ اﻷول ِ‬
‫ََْ َ َ َْ َُ ْ َ ُ ْ ُُ َ‬ ‫َّ َ َ ْ ُ َ َ َ َّ َّ ُ ُ َّ‬ ‫ََُْ ُ ُ ََ ُ َ‬
‫اﺬﻟي أ�ﻴﺖ ﻋﻠﻴ ِﻪ‪� ،‬ﺮﺸﺮﺷ ِﺷﺪﻗﻪ إِﻰﻟ‬ ‫��ﻓﻀﻪ َو�ﻨﺎم ﻋ ِﻦ الﺼﻼ ِة الﻤﻜﺘﻮ� ِﺔ‪ ،‬وأﻣﺎ الﺮﺟﻞ ِ‬
‫َ ْ َ َ ُُ‬ ‫ْ َ ْ‬ ‫َ َ ُ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ ُ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ ُ َ َّ ُ َّ ُ َ ْ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ �ﻐ ُﺪو ِﻣ ْﻦ ﺑَي ِﺘ ِﻪ‪� ،‬ﻴَﻜ ِﺬ ُب الﻜﺬﺑَﺔ �ﺒْﻠﻎ‬ ‫�ﻔﺎه‪ ،‬وﻣﻨ ِﺨﺮه ِإﻰﻟ �ﻔﺎه‪ ،‬و�ﻴﻨﻪ ِإﻰﻟ �ﻔﺎه‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ‬
‫ََّ‬ ‫الﺰﻧَ ُﺎة َو َّ‬ ‫اﺘﻟﻨُّﻮر‪ ،‬ﻓَﺈ َّ� ُﻬ ُﻢ ُّ‬ ‫ﻳﻦ ﻲﻓ ِﻣﺜْﻞ ﺑﻨَﺎ ِء َّ‬ ‫اﺬﻟ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ ِّ َ ُ َ ِّ َ ُ ُ َ ُ َّ‬
‫الﺰ َو ِا�‪َ ،‬وأﻣﺎ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻵﻓﺎق‪ ،‬وأﻣﺎ الﺮﺟﺎل واﻟنﺴﺎء اﻟﻌﺮاة‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫الﺮ َ�ﺎ‪َ ،‬وأ َّﻣﺎ َّ‬ ‫ﺖ َﻋﻠَﻴْ ِﻪ � َ ْﺴﺒَ ُﺢ ﻲﻓ اﻨﻟَّ َﻬﺮ َو ُ�ﻠ َﻘ ُﻢ اﺤﻟ َ َﺠ َﺮ‪ ،‬ﻓﺈﻧَّ ُﻪ آ ِ�ﻞ ِّ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫الﺮ ُﺟ ُﻞ َّاﺬﻟي أَ َ�ﻴْ َ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ الﻜ ِﺮ�ﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬
‫ُ‬ ‫ْ َ َّ َ ُ ُّ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َّ ُ َ ٌ َ ُ َ َ َّ َ َ َ َّ َّ ُ‬ ‫َ ْ َّ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ اﻟ َّﻄ ِﻮ�ﻞ‬ ‫ﺎزن ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬وأﻣﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ﺧ‬ ‫ﻚ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺈ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺎ‪،‬‬ ‫ﻬ‬ ‫ل‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﻰﻌ‬ ‫ﺴ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺸ‬ ‫�‬ ‫ﺎر‬
‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻋ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫اﺬﻟ‬
‫ِ‬ ‫الﻤﺮآ ِة‪،‬‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﻴﻢ ÷‪َ ،‬وأ َّ‬ ‫الﺮ ْو َﺿ ِﺔ ﻓَﺈﻧَّ ُﻪ إﺑ ْ َﺮا ِﻫ ُ‬ ‫َّ‬
‫ﻳﻦ َﺣ ْﻮ ُﻪﻟ ﻓﻞﻜ َم ْﻮلﻮ ٍد َﻣﺎت َﻰﻠﻋ اﻟ ِﻔ ْﻄ َﺮ ِة "‬ ‫اﺬﻟ َ‬ ‫الﻮﺪﻟان ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺬﻟي ﻲﻓ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ََْ َُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ُ َ َّ َ َ ْ َ ُ ُ ْ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ا� ج‪» :‬وأوﻻد‬ ‫ﺮﺸ ِ��؟ �ﻘﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫ا�‪ ،‬وأوﻻد الﻤ ِ‬ ‫ﻗﺎل‪� :‬ﻘﺎل �ﻌﺾ الﻤﺴ ِﻠ ِﻤ�‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫َ ً‬ ‫ُ ْ َ َ َ َّ َ ْ ُ َّ َ َ ُ َ ْ ٌ ْ ُ ْ َ َ ً َ َ ْ ٌ َ ً َ َّ َ َ َ‬
‫ﻴﺤﺎ‪ ،‬ﻓﺈِ� ُﻬ ْﻢ ﻗ ْﻮ ٌم ﺧﻠ ُﻄﻮا � َﻤﻼ‬ ‫اﺬﻟﻳﻦ ﺎﻛﻧﻮا ﺷﻄﺮ ِﻣﻨﻬﻢ ﺣﺴﻨﺎ وﺷﻄﺮ ﻗ ِﺒ‬ ‫ﺮﺸ ِ��‪ ،‬وأﻣﺎ اﻟﻘﻮم ِ‬ ‫الﻤ ِ‬
‫َ َ َ َّ ُ َ ْ ُ ْ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﺤﻟًﺎ َوآﺧ َﺮ َﺳيِّﺌًﺎ‪ ،‬ﺠﺗﺎوز ا� �ﻨﻬﻢ«‪.‬‬ ‫ﺻ ِ‬
‫َ‬

‫از ﺳﻤﺮه ﺑﻦ ﺟﻨﺪب س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ زﯾﺎد‬
‫ﺗﮑﺮار ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ از اﺻﺤﺎب ش ﺳﺆال ﻣﯽﮐﺮد‪» :‬آﯾﺎ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺑﯽ دﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ؟« و ھﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ اراده ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺧﻮاﺑﺶ را ﺑﺮای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﺮد و‬
‫ﯾﮏ ﺻﺒﺢ ﺑﺮای ﻣﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻣﺸﺐ در ﺧﻮاب‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺮا ﺑﯿﺪار ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ آﻧﺎن رﻓﺘﻢ‪ .‬رﻓﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدی ﺧﻮاﺑﯿﺪه رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺮد دﯾﮕﺮی‬

‫‪ - ١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٠٤٧‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٧٠‬‬

‫ﺑﺎ ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ او اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﺳﻨﮓ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺳﺮش ﭘﺮﺗﺎب ﻣﯽﮐﺮد و ﺳﺮش را‬
‫ﻣﯽﺷﮑﺴﺖ و ﻣﯽﺗﺮﮐﺎﻧﺪ و ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳﺮش ﻓﺮو ﻣﯽﻏﻠﺘﯿﺪ و آن ﺷﺨﺺ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﺳﻨﮓ ﻣﯽرﻓﺖ و آن را ﺑﺮﻣﯽداﺷﺖ وﻟﯽ ھﻨﻮز ﭘﯿﺶ ﻣﺮد ﺧﻮاﺑﯿﺪه ﺑﺎزﻧﮕﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺳﺮ او ﺧﻮب ﻣﯽﺷﺪ و وی دوﺑﺎره ﭘﯿﺸﺶ ﻣﯽرﻓﺖ و ھﻤﺎن ﮐﺎری را ﮐﻪ ﺑﺎر اول ﮐﺮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮش ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮد« ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ آن دو ﻧﻔﺮ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ دو ﭼﯿﺴﺘﻨﺪ؟ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو‪ ،‬ﺑﺮو! رﻓﺘﯿﻢ و از ﮐﻨﺎر ﻣﺮد دﯾﮕﺮی ﻋﺒﻮر‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ و ﮔﺮدن اﻓﺘﺎده و ﻣﺮدی دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﮔﯿﺮه و ﻗﻼﺑﯽ آھﻨﯽ ﺑﺮ ﺑﺎﻻی ﺳﺮ او‬
‫اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد و آن را در ﯾﮏ ﻃﺮف ﺻﻮرﺗﺶ ﻓﺮو ﻣﯽﺑﺮد و ﮐﻨﺞ دھﺎن و ﺑﯿﻨﯽ و ﭼﺸﻢ او را‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺻﻮرﺗﺶ ﻣﯽآﻣﺪ و ﻣﺜﻞ ﻃﺮف اول ﺑﺎ آن رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﺮد‬
‫و ھﻨﻮز از اﯾﻦ ﻃﺮف ﻓﺎرغ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻃﺮف اول ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺖ و ﺳﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺳﺮ او ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺖ و ﮐﺎرش را ﻣﺜﻞ ﺑﺎر اول ﺗﮑﺮار ﻣﯽﻧﻤﻮد«؛‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ دو ﭼﯿﺴﺘﻨﺪ؟ آن دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو‪،‬‬
‫ﺑﺮو! رﻓﺘﯿﻢ و ﺑﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻨﻮرﻣﺎﻧﻨﺪی رﺳﯿﺪﯾﻢ«‪ .‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﻪ در آن ﺳﺮ و ﺻﺪا و داد و ﻓﺮﯾﺎدی ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ آن رﻓﺘﯿﻢ و دﯾﺪﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ در آن‪ ،‬ﻣﺮدان و زﻧﺎﻧﯽ ﻟﺨﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺮارهی ﻓﺮوزان آﺗﺶ از ﭘﺎﯾﯿﻦ آنھﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺸﺎن‬
‫ﺷﻌﻠﻪ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ و وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آن ﺷﺮاره ﺷﻌﻠﻪ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ و ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد‬
‫ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ؛ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯾﻨﺎن ﮐﯿﺴﺘﻨﺪ؟ آن دو ﻧﻔﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو! ﺑﺮو! رﻓﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ رودی‬
‫رﺳﯿﺪﯾﻢ« ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﻪ )آب آن( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮن‪ ،‬ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻮد‪ ،‬دﯾﺪم‬
‫ﮐﻪ در آن ﻣﺮدی ﺷﻨﺎﮔﺮ ﺷﻨﺎ ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺮ ﺳﺎﺣﻠﺶ ﻣﺮدی ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻨﮓ زﯾﺎدی را ﻧﺰد‬
‫ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﮐﺮده ﺑﻮد و دﯾﺪم ﮐﻪ آن ﺷﻨﺎﮔﺮ ﻣﻘﺪاری ﺷﻨﺎ ﻣﯽﮐﺮد و ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺶ آن ﻣﺮد‬
‫ﮐﻪ ﺳﻨﮓ ﺟﻠﻮ دﺳﺘﺶ ﺟﻤﻊ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽآﻣﺪ و )ﺷﻨﺎﮔﺮ( دھﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮای او‬
‫ﻣﯽﮔﺸﻮد و آن ﻣﺮد ﺳﻨﮕﯽ ﺑﻪ دھﺎن او ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ و ﻣﯽرﻓﺖ و دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺷﻨﺎ‬
‫ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺮد ﺑﺎزﻣﯽ ﮔﺸﺖ و ھﺮ ﺑﺎر ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف او ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺸﺖ‪،‬‬
‫دھﺎﻧﺶ را ﺑﺮای او ﺑﺎز ﻣﯽﻧﻤﻮد و دﯾﮕﺮی ﺳﻨﮓ در دھﺎﻧﺶ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ؛ ﺑﻪ آنھﺎ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫اﯾﻦ دو ﻧﻔﺮ ﮐﯿﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو‪ ،‬ﺑﺮو! رﻓﺘﯿﻢ و ﺑﻪ ﻣﺮدی‬
‫زﺷﺖ ﭼﮫﺮه ﮐﻪ ﭼﮫﺮهاش در زﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﺷﺖﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﯾﮏ ﻣﺮد ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮ دﯾﺪهای و‬
‫دﯾﺪم ﮐﻪ ﭘﯿﺶ او آﺗﺸﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد آن را ﺑﺮﻣﯽاﻓﺮوﺧﺖ و ﺑﻪ دورش ﻣﯽﭼﺮﺧﯿﺪ؛ ﺑﻪ آن‬
‫دو ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو‪ ،‬ﺑﺮو! رﻓﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﯽ ﭘﻮﺷﯿﺪه از ﺳﺒﺰه و‬
 ‫‪٢٧١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﮔﯿﺎه ﭘﺮﭘﺸﺖ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ در آن از ھﺮ ﻧﻮع ﮔﻞ و ﻏﻨﭽﻪی ﺑﮫﺎری وﺟﻮد داﺷﺖ و در وﺳﻂ‬

‫ﺑﺎغ‪ ،‬ﻣﺮدی ﺑﻠﻨﺪﻗﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺑﻠﻨﺪی ﻗﺪش ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﻧﺘﻮاﻧﻢ ﺳﺮ او را در ﮐﻤﺎن ﺑﺒﯿﻨﻢ و‬
‫در اﻃﺮاف او ﭘﺴﺮان ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺴﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﺴﯿﺎری آنھﺎ ھﺮﮔﺰ ﻧﺪﯾﺪهام‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺮد ﮐﯿﺴﺖ و اﯾﻦ ﭘﺴﺮان ﮐﯿﺴﺘﻨﺪ؟ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو‪ ،‬ﺑﺮو! و رﻓﺘﯿﻢ ﺗﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از اﯾﻦ درﺧﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﺮو و از آن ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﮫﺮی ﺑﻨﺎ ﺷﺪه از ﺧﺸﺘﯽ ﻃﻼ و ﺧﺸﺘﯽ‬
‫ﻧﻘﺮه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮی دروازهی آن ﺷﮫﺮ رﻓﺘﯿﻢ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎز ﮐﺮدن در را ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪،‬‬
‫در ﺑﻪ روﯾﻤﺎن ﺑﺎز ﺷﺪ و ﺑﻪ آن وارد ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺮداﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ آﻧﺎن در ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺻﻮرت و ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن در ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ دﯾﺪهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻮد‪ ،‬آن‬
‫دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮوﯾﺪ و ﺑﻪ آن رود داﺧﻞ ﺷﻮﯾﺪ و دﯾﺪم ﮐﻪ رودی ﭘﮫﻦ در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن دارد و آﺑﺶ در ﺳﻔﯿﺪی‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﺮ ﺑﻮد‪ ،‬آنھﺎ رﻓﺘﻨﺪ و وارد آن رود ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و آن زﺷﺘﯽ ﭼﮫﺮهی اﯾﺸﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪه ﺑﻮد و در ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آن دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﮫﺮ‪ ،‬ﺑﮫﺸﺖ‬
‫اﺑﺪی و آن‪ ،‬ﻣﻨﺰل ﺗﻮﺳﺖ؛ ﭼﺸﻢ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و ﻧﮕﺎه ﮐﺮدم‪ ،‬ﻗﺼﺮی دﯾﺪم ﻣﺜﻞ‬
‫اﺑﺮ ﺳﻔﯿﺪ؛ آن دو ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﻨﺰل ﺗﻮﺳﺖ! ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮﮐﺖ دھﺪ!‬
‫ﺑﮕﺬارﯾﺪ در آن داﺧﻞ ﺷﻮم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﻧﻪ‪ ،‬و ﺗﻮ در آﯾﻨﺪه داﺧﻞ آن ﻣﯽﺷﻮی؛ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ از اول ﺷﺐ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﭼﯿﺰھﺎی ﻋﺠﯿﺒﯽ دﯾﺪم‪ ،‬اﯾﻦھﺎ ﭼﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﺪم؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺣﺎﻻ ﺗﻮ را آ ﮔﺎه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﻣﺮد اوﻟﯽ ﮐﻪ از ﮐﻨﺎر او ﮔﺬﺷﺘﯽ و ﺳﺮش را ﺑﺎ ﺳﻨﮓ‬
‫ﻣﯽﺷﮑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺳﭙﺲ ﺗﺮﮐﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎی‬
‫اﻧﺠﺎم دادن ﻧﻤﺎز واﺟﺐ‪ ،‬در زﻣﺎن آن ﻣﯽﺧﻮاﺑﺪ و اﻣﺎ آن ﻣﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﯿﺮه و ﻗﻼﺑﯽ آھﻨﯽ‪،‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪ و ﺑﯿﻨﯽ و ﭼﺸﻤﺶ را ﻣﯽﮐﻨﺪﻧﺪ و ﻣﯽﺑﺮﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺒﺢ از ﻣﻨﺰﻟﺶ ﺧﺎرج‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و آن دروغ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد و اﻣﺎ ﻣﺮدان و زﻧﺎن‬
‫ﻟﺨﺘﯽ ﮐﻪ در ﺟﺎﯾﯽ ﻣﺜﻞ ﺗﻨﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدان و زﻧﺎن زﻧﺎﮐﺎر ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدی ﮐﻪ او را دﯾﺪی‬
‫در رود ﺷﻨﺎ ﻣﯽﮐﺮد و ﺳﻨﮓ ﺑﻪ او ﻣﯽﺧﻮراﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺑﺎﺧﻮار ﺑﻮد و ﻣﺮد ﺑﺪﺷﮑﻞ و‬
‫ﮐﺮﯾﻪﻣﻨﻈﺮی ﮐﻪ ﻧﺰد آﺗﺶ ﺑﻮد و آن را ﻣﯽاﻓﺮوﺧﺖ و دور آن ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ ،‬او ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬ﺧﺎزن‬
‫دوزخ ﺑﻮد و ﻣﺮد ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺪی ﮐﻪ در ﺑﺎغ ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ ﺑﻮد و ﭘﺴﺮاﻧﯽ ﮐﻪ اﻃﺮاف او‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮزادان و ﺧﺮدﺳﺎﻻﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﮐﻮدﮐﯽ‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﻄﺮت ﻣﺮدهاﻧﺪ« و در رواﯾﺖ‬
‫ﺑﺮﻗﺎﻧﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬آن ﭘﺴﺮان‪ ،‬ﺑﭽﻪھﺎﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﻄﺮت ﭘﺎک ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از اﺻﺤﺎب ش ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اوﻻد ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٧٢‬‬

‫ھﺴﺘﻨﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اوﻻد ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻧﯿﺰ ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺑﺪن آنھﺎ زﯾﺒﺎ و ﻗﺴﻤﺘﯽ زﺷﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و ﻧﯿﮑﻮ را‬
‫ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﺪ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ از ﮔﻨﺎه آﻧﺎن ﮔﺬﺷﺖ و ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻣﻮد«‪.‬‬
‫رﺑﺎ ﺧﻮران‬
‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َََْ َ َ‬ ‫َ ْ ََْ‬ ‫َ� ْﻦ َﺳ ُﻤ َﺮ َة ﺑْﻦ ُﺟﻨْ َﺪب س ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج‪» :‬ﻓﺎ� َﻄﻠﻘﻨﺎ َﺣ َّﻰﺘ أﺗيﻨﺎ َﻰﻠﻋ � َﻬ ٍﺮ ِﻣ ْﻦ دمٍ ِ�ﻴ ِﻪ َر ُﺟﻞ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ٌَ ََ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬
‫اﺬﻟي ِﻲﻓ اﻨﻟَّﻬ ِﺮ ‪،‬‬ ‫ﻗﺎﺋِ ٌﻢ ﻰﻠﻋ َوﺳ ِﻂ اﻨﻟَّﻬ ِﺮ ‪َ ،‬وﻰﻠﻋ ﺷﻂ اﻨﻟَّﻬ ِﺮ رﺟﻞ �� ﻳﺪﻳ ِﻪ ِﺣﺠﺎرة‪ ،‬ﻓﺄ�ﺒﻞ الﺮﺟﻞ ِ‬
‫َّ‬
‫َ َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ َّ ُ‬
‫ﺎء ِﻴﻟَﺨ ُﺮ َج َر َ�‬ ‫الﺮ ُﺟﻞ ِﺤﺑَ َﺠ ٍﺮ ِﻲﻓ ِ�ﻴ ِﻪ‪ ،‬ﻓﺮده ﺣﻴﺚ ﺎﻛن‪ ،‬ﻓﺠﻌﻞ ﻠﻛﻤﺎ ﺟ‬ ‫ﻓﺈِذا أراد أن �ﺮج ر�‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ََْ ُ َ َ‬
‫اﺬﻟي َرأ�ﺘَ ُﻪ ِﻲﻓ اﻨﻟَّ َﻬ ِﺮ آ ِ�ﻠﻮا الﺮ�ﺎ«‪.‬‬
‫ِّ َ ‪١‬‬ ‫ُ َ‬
‫ِﻲﻓ ِ�ﻴ ِﻪ ِﺤﺑﺠ ٍﺮ‪ِ �� ،‬ﺟﻊ ﻛﻤﺎ ﺎﻛن‪� ،‬ﻘﻠﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﺬا؟ ‪ ...‬ﻗﺎل َو ِ‬
‫ﺳﻤﺮه ﺑﻦ ﺟﻨﺪب س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬راه اﻓﺘﺎدﯾﻢ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﮫﺮی از ﺧﻮن رﺳﯿﺪﯾﻢ و‬
‫ﺷﺨﺼﯽ را دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ در وﺳﻂ ﻧﮫﺮ‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎده و ﺷﺨﺼﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮐﻨﺎر ﻧﮫﺮ اﯾﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻣﻘﺪاری ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﭘﯿﺶ روﯾﺶ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣﺮدی ﮐﻪ وﺳﻂ ﻧﮫﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاه ﻣﯽاﻓﺘﺎد و‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺮون ﻧﮫﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻨﮕﯽ در دھﺎﻧﺶ ﻣﯽﮐﻮﺑﯿﺪ و‬
‫او را ﺑﻪ وﺳﻂ ﻧﮫﺮ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﮐﺎر ھﻤﭽﻨﺎن ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫‪ ...‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ را ﮐﻪ در ﻧﮫﺮ ﺧﻮن دﯾﺪی‪ ،‬رﺑﺎ ﺧﻮار ﺑﻮد«‪.‬‬
‫اھﻞ ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﺎر‬‫َّ‬ ‫ُ ُّ ُ َ ِّ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻞﻛ مﺼﻮ ٍر ِﻲﻓ اﻨﻟ ِ‬
‫َ َ َّ َ ‪٢‬‬ ‫َ َ ْ َ ِّ ُ‬ ‫َ َْ ُ َُ ُ‬
‫� ِّﻞ ُﺻ َ‬
‫ﻮر ٍة َﺻ َّﻮ َرﻫﺎ �ﻔ ًﺴﺎ �ﺘُ َﻌﺬﺑُﻪ ِﻲﻓ ﺟﻬﻨﻢ«‪.‬‬ ‫�ﻌﻞ ﻪﻟ ﺑِ‬
‫»ھﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮﺳﺎزی در ﺟﮫﻨﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ھﺮ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺟﺴﻤﯽ ﻗﺮار‬
‫داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪی آن ﺟﺴﻢ در ﺟﮫﻨﻢ ﻋﺬاب ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ََْ َ َْ ُ ْ ً‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ ُ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺘت َﺳﻬ َﻮة ِﻲﻟ ِﺑ ِﻘ َﺮامٍ ِ�ﻴ ِﻪ‬ ‫ﷲ ج‪ ،‬و ﻗ ﺪ ﺳ‬ ‫ﻲﻠﻋ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫� ْﻦ َﺎﻋ� ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪» :‬دﺧﻞ‬
‫َ َ ً َْ‬ ‫َ َ ُ َ َ َّ َ ُ َ َ َ ُ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ َ ُ َ َ ُّ‬
‫ﷲ ﻳَ ْﻮ َم‬
‫ﺎس ﻋﺬاﺑﺎ ِﻋﻨﺪ ا ِ‬ ‫آه ﻫﺘﻜﻪ َوﺗﻠ َّﻮن َوﺟﻬﻪ َوﻗﺎل‪» :‬ﻳﺎ ﺎﻋ�ِﺸﺔ أﺷﺪ اﻨﻟَّ ِ‬ ‫�ﻤﺎ ِ�ﻴﻞ‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ ر‬
‫‪٣‬‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َ َّ َ ُ َ ُ َ َ‬
‫ﷲ«‪.‬‬
‫اﺬﻟﻳﻦ ﻳﻀﺎﻫﻮن ِﺨﺑﻠ ِﻖ ا ِ‬
‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ‪ِ ،‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٣٨٦‬‬

‫‪ - ٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١١٠‬‬
‫‪ - ٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٩٥٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٢٧٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﺗﺸﺮﯾﻒ آورد در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ روی ﯾﮏ ﺗﺎﻗﭽﻪ دﯾﻮاری‪ ،‬ﭘﺮده ﻧﺎزک و ﻋﮑﺲداری آوﯾﺰان ﻧﻤﻮده ﺑﻮدم‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﭘﺮده را دﯾﺪ‪ ،‬آن را ﭘﺎره ﻧﻤﻮد و ﭼﮫﺮهاش دﮔﺮﮔﻮن ﮔﺮدﯾﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻋﺎﯾﺸﻪ! روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب را ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺷﺒﯿﻪﺳﺎزی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﺤﺗَﻠَّ َﻢ ﺤﺑُﻠْﻢ ل َ ْﻢ ﻳَ َﺮ ُه‪ُ ،‬ﻠﻛِّ َﻒ أ ْن َ� ْﻌﻘ َﺪ َ� ْ َ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ﺎس ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ون ﻣﻨْ ُﻪ‪ُ ،‬ﺻ َّ‬ ‫َْ ُ ْ َ َ ُ َ َ َ َ‬ ‫� َ� ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﺐ ِﻲﻓ‬ ‫ﻳﺚ ﻗﻮمٍ َوﻫﻢ ُﻪﻟ ﺎﻛ ِرﻫﻮن أ ْو ﻳ ِﻔ ُّﺮ ِ‬ ‫� َوﻟﻦ �ﻔﻌﻞ‪َ .‬وﻣ ِﻦ اﺳﺘﻤﻊ إِﻰﻟ ﺣ ِﺪ ِ‬ ‫ﺷ ِﻌ ِ‬
‫ُ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َّ َ ُ َ ً ُ ِّ َ َ ُ ِّ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ‬ ‫ُُ‬
‫‪١‬‬
‫ﻴﻬﺎ َوﻟي َﺲ ِﺑﻨَﺎﻓِ ٍﺦ«‪.‬‬ ‫أذ ِﻧ ِﻪ اﻵﻧﻚ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ‪ .‬وﻣﻦ ﺻﻮر ﺻﻮرة ﻋﺬب و�ﻒ أن �ﻨﻔﺦ ِ�‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺧﻮاﺑﯽ را ﮐﻪ ﻧﺪﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ )روز ﻗﯿﺎﻣﺖ( ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﻨﺪ ﺗﺎ دو داﻧﻪی ﺟﻮ را ﺑﺎ ھﻢ ﮔﺮه ﺑﺰﻧﺪ‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ .‬و ھﺮﮐﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮔﻮش‬
‫ﻓﺮا دھﺪ ﮐﻪ آنھﺎ دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ و ﯾﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﻪ او ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫در ﮔﻮشھﺎﯾﺶ ﺳﺮب ذوب ﺷﺪه ﻣﯽرﯾﺰﻧﺪ‪ .‬و ھﺮﮐﺲ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ و ﻣﺠﺴﻤﻪای ﺑﺴﺎزد‪ ،‬او را‬
‫ﻋﺬاب داده و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﻨﺪ ﺗﺎ در آن‪ ،‬روح ﺑﺪﻣﺪ وﻟﯽ او ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ«‪.‬‬
‫اھﻞ دروغ و ﻏﯿﺒﺖ و ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ‬
‫َُُ ‪َ ۡ ّ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ َ ّ َ َّ ّ‬ ‫َ َ َّ ٓ‬
‫ِي�‪٩٣‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأما إِن �ن مِن ٱلمك ِذ�ِ� ٱلضآل ِ�‪�� ٩٢‬ل مِن � ٖ‬
‫َ ۡ ُ َ‬
‫ي�‪] ﴾٩٤‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪.[٩٤-٩٢ :‬‬
‫ح ٍ‬‫َوتصل َِية ج ِ‬
‫»اﻣﺎ اﮔﺮ از ﺗﮑﺬﯾﺐﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﻤﺮاه ]و در زﻣﺮۀ ﺗﯿﺮهﺑﺨﺘﺎن[ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آب ﺟﻮﺷﺎن ]از او[‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ]آﺗﺶ[ دوزخ درﻣﯽآﯾﺪ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ُ ُ َ َ َّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺖ َﻣ َﻊ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َو َ� ْﻦ ُﻣ َﻌﺎذ ﺑْﻦ َﺟﺒَﻞ س ﻗَ َﺎل‪ُ » :‬ﻛﻨْ ُ‬
‫ا�‪َ ،‬و ِ�ﻧﺎ‬
‫ﻲﺒ ِ‬ ‫ﻲﺒ ج ِﻲﻓ َﺳﻔ ٍﺮ ‪� ...‬ﻘﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ ِﻧ‬ ‫ُ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َ ُ َ َ َ ُّ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫َُ َ َ ُ َ َ ََ ُ‬
‫َ‬
‫ﺎر ﻰﻠﻋ‬ ‫� َﻠﺘﻚ أﻣﻚ ﻳﺎ ﻣﻌﺎذ‪ ،‬وﻫﻞ ﻳ�ﺐ اﻨﻟﺎس ِﻲﻓ اﻨﻟ ِ‬ ‫لﻤﺆاﺧﺬون ِﺑﻤﺎ �ﺘﻠﻜﻢ ﺑِ ِﻪ؟ �ﻘﺎل‪» :‬ﺛ ِ‬
‫ُ ْ َ ْ ‪٢‬‬ ‫َّ‬ ‫ْ َْ ََ ََ‬
‫ﺎﺧ ِﺮ ِﻫ ْﻢ ِإﻻ َﺣ َﺼﺎﺋِﺪ أل ِﺴن ِﺘ ِﻬﻢ«‪.‬‬ ‫ُ‬
‫ُوﺟﻮ ِﻫ ِﻬﻢ أو ﻰﻠﻋ ﻣﻨ ِ‬
‫از ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺳﻔﺮی ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻤﺮاه ﺑﻮدم‬
‫‪ ...‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﮕﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ؟‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٠٤٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١١٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ - ٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦١٦‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٩٧٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٧٤‬‬
‫َ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺎدرت‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮﮔﺖ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ! ﻣﮕﺮ ﻣﺮدم را ﭼﯿﺰی ﺟﺰ ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﭼﮫﺮه در‬
‫دوزخ‪ ،‬واژﮔﻮن ﻣﯽﮐﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ را ﮐﺘﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫َّ َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ ٓ َ َ َ َّ ُ َ ۡ َ ٰ َ َ ۡ َ ُ َ‬
‫�ون بِهِۦ‬ ‫ب و�ش‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين ي�تمون ما أنزل ٱ� مِن ٱلكِ� ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ َّ َّ َ َ َ ُ َ‬
‫� ّل ُِم ُه ُم ٱ َّ ُ‬ ‫ۡ ُ ُ َ‬ ‫َ َ ً ُ َ َ‬
‫� يَ ۡو َم ٱلقِ َ�ٰ َمةِ َو�‬ ‫� َم ٗنا قل ِي� أ ْو ٰٓ��ِك َما يَأ�لون ِ� ُ� ُطون ِ ِهم إِ� ٱ�ار و� ي‬
‫ُ ّ ۡ َ َُ ۡ َ َ ٌ َ‬
‫اب أ ِ� ٌم‪] ﴾١٧٤‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٧٤ :‬‬‫ي َز� ِي ِهم ولهم عذ‬
‫ﮐﺴﺐ‬
‫ِ‬ ‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را اﻟﻠﻪ در ﮐﺘﺎب ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﺘﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آن را ]ﺑﺮای‬
‫ﻣﻘﺎم دﻧﯿﺎ[ ﺑﻪ ﺑﮫﺎی اﻧﺪﮐﯽ ﻣﯽﻓﺮوﺷﻨﺪ‪] ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ[ ﺟﺰ آﺗﺶ در ﺷﮑﻢھﺎﯾﺸﺎن ﻓﺮو‬ ‫ﻣﺎل و ِ‬
‫ﭘﻠﯿﺪی ﮔﻨﺎه[ ﭘﺎﮐﺸﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﻋﺬاب‬
‫ِ‬ ‫ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ و اﻟﻠﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ و ]از‬
‫دردﻧﺎﮐﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ«‪.‬‬
‫دﺷﻤﻨﯽ اھﻞ ﺟﮫﻨﻢ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫َ ُُ ُ ۡ َ ََۡ َ‬ ‫َ ُۡ ُ ْ َ ُ ۡ َ َۡ ُ َ‬
‫� ُعون‪٩٥‬‬ ‫اوۥن‪ ٩٤‬وجنود إِبل ِيس أ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فكبكِبوا �ِيها هم وٱلغ‬
‫َ ّ‬ ‫ۡ َُ ّ ُ‬ ‫َ َ ُّ‬ ‫ُ َّ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ُ ْ َ ُ ۡ َ ََۡ ُ َ‬
‫ب‬‫�‪ ٩٧‬إِذ �سوِ��م بِر ِ‬ ‫صمون‪ ٩٦‬تٱ�ِ إِن كنا ل ِ� ض� ٰ ٖل مب ِ ٍ‬ ‫قالوا وهم �ِيها �ت ِ‬
‫َ‬ ‫ٓ َ َ َّ ٓ َّ ۡ‬ ‫ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬
‫�‪َ ٩٨‬و َما أضل َنا إِ� ٱل ُم ۡج ِر ُمون‪] ﴾٩٩‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[٩٩-٩٤ :‬‬ ‫ِ‬
‫»ﭘﺲ آنھﺎ ]= ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ[ ھﻤﺮاه ﮔﻤﺮاھﺎن در آن ]آﺗﺶ ﻣﮫﯿﺐ[ اﻓﮑﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و‬
‫]ھﻤﺮاه[ ﺗﻤﺎم ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن اﺑﻠﯿﺲ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ]ﻣﺸﺮﮐﺎن[ در ﺣﺎل ﺳﺘﯿﺰ ]ﺑﺎ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﮔﻤﺮاھﯽ آﺷﮑﺎری ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﯿﻢ‪ .‬و ﻣﺎ را ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﻣﺠﺮﻣﺎن ﮔﻤﺮاه ﻧﮑﺮد«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ۡ‬
‫َ ۡ َ َ ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ َ َ ٰٓ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫ۡ ََ َ ٓ َ‬
‫� ٓوا إِنا‬ ‫�ؤا ل ِ�ِين ٱستك‬ ‫حا ُّجون ِ� ٱ�َّارِ � َيقول ٱلضع‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذ �ت‬
‫َ َ َّ َ ۡ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َّ ُ ّ ‪ٞ‬‬ ‫ُ َّ َ ُ ۡ َ َ ٗ َ َ ۡ َ ُ ُّ ۡ ُ َ‬
‫ون َ� َّنا نَ ِص ٗ‬
‫يبا ّم َِن ٱ�َّارِ‪ ٤٧‬قال ٱ�ِين ٱستك�وا إِنا �‬ ‫كنا ل�م �بعا �هل أنتم مغن‬
‫َ ٓ َّ َّ َ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ۡ‬
‫� ٱلعِ َبادِ‪] ﴾٤٨‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٤٨-٤٧ :‬‬ ‫�ِيها إِن ٱ� قد ح�م �‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن زﯾﺮدﺳﺖ ﺑﻪ رھﺒﺮان‬
‫ِ‬ ‫»آﻧﮕﺎه ﮐﻪ در آﺗﺶ دوزخ ﮐﺸﻤﮑﺶ ]و ﻣﺠﺎدﻟﻪ[ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻤﺮاھﮕﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﭘﯿﺮو ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﯾﻢ؛ آﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺸﯽ از ﻋﺬاب آﺗﺶ را از ﻣﺎ دور‬
‫ﮐﻨﯿﺪ؟« رھﺒﺮان ﮔﻤﺮاھﮕﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﮥ ﻣﺎ در آﺗﺶ ﺧﻮاھﯿﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ داوری ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٢٧٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ‬
‫نت ۡم‬
‫َ ُ ٓ ْ َّ ُ‬
‫� ۡم ُك ُ‬ ‫َ ٓ ُ َ‬
‫� َ� ۡع ٖض يَت َسا َءلون‪ ٢٧‬قالوا إِن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وأ ۡ�بَ َل َ� ۡع ُض ُه ۡم َ َ ٰ‬
‫ۡ‬ ‫َ َ َ ََ ُ‬ ‫�ونُوا ْ ُم ۡؤ ِمن َ‬‫َ ُ ْ َ َّ ۡ َ ُ‬ ‫َُۡ َ‬
‫و� َنا َعن ٱ ۡ�َ‬
‫ِ�‪َ ٢٩‬و َما �ن �َا عل ۡي�م ّمِن ُسل َ�ٰ�ۖ‬ ‫�‪ ٢٨‬قالوا بل لم ت‬ ‫ِ‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت� ت‬
‫ُ َّ ُ‬ ‫َ ۡ‬‫َ‬ ‫ٓ َّ َ َ ٓ ُ َ‬ ‫َ َ ََ َ ُ‬ ‫بَ ۡل ُك ُ‬
‫نت ۡم قَ ۡو ٗما َ�ٰغ َ‬
‫ح َّق عل ۡي َنا ق ۡول َر ّ� ِ َنا ۖ إِنا �ا�ِقون‪ ٣١‬فأغ َو ۡ� َ�ٰ� ۡم إِنا ك َّنا‬ ‫�‪ ٣٠‬ف‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ون‪ ٣٣‬إنَّا َك َ�ٰل َِك َ� ۡف َع ُل بٱل ۡ ُم ۡجرم َ‬
‫ِ�‪ ٣٤‬إِ� ُه ۡم‬
‫ُ ۡ َ ُ َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ َّ ُ ۡ َ ۡ َ‬ ‫َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اب مش�ِ�‬ ‫�ٰوِ�ن‪ ٣٢‬فإِ�هم يوم� ِ ٖذ ِ� ٱلعذ ِ‬
‫َ ُ ٓ ْ َ َ َ ُ ۡ َ ٓ َ ٰ َ َّ َّ ُ َ ۡ َ ۡ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾٣٥‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪.[٣٥-٢٧ :‬‬ ‫�نوا إِذا �ِيل لهم � إِ�ه إِ� ٱ� �ستك ِ‬
‫»و ﺳﺮزﻧﺶﮐﻨﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رو ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ]و ﺑﻪ رھﺒﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﺧﻮد[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﮐﺸﺎﻧﺪن ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ادﻋﺎی دﯾﻦ راﺳﺘﯿﻦ و[ از ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﻤﺎن ﻣﯽآﻣﺪﯾﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫]ﺑﺮای ﺑﻪ ﮐﻔﺮ‬
‫]رھﺒﺮاﻧﺸﺎن[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪]» :‬ﻣﺎ ﻣﻘﺼﺮ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ؛[ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد اﯾﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﯿﺪ؛ و ﻣﺎ ھﯿﭻ ﺗﺴﻠﻄﯽ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﮔﺮوھﯽ ﺳﺮﮐﺶ ﺑﻮدﯾﺪ‪] .‬اﮐﻨﻮن[ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪه و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺎ ]ھﻤﮕﯽ ﻋﺬاب دوزخ را[ ﺧﻮاھﯿﻢ ﭼﺸﯿﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ را ﮔﻤﺮاه‬
‫ً‬
‫ﻧﻤﻮدﯾﻢ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﮔﻤﺮاه ﺑﻮدﯾﻢ«‪ .‬ﯾﻘﯿﻨﺎ آن روز ]ھﻤﮥ آﻧﺎن[ در ﻋﺬاب‬
‫ﺷﺮﯾﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﻨﺎھﮑﺎران اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ]رﻓﺘﺎر[ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪» :‬ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ« ﺳﺮﮐﺸﯽ ]و ﺗﮑﺒﺮ[ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َّ ٰٓ َ‬ ‫َ َ ۡ َ ُ ۡ َ ُ َ ۡ َ ٓ ُ َّ َ َّ َ ُ ۡ ُ َ َ‬
‫� إِذا َما‬ ‫وز ُعون‪ ١٩‬ح‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�وم �� أعداء ٱ�ِ إِ� ٱ�ارِ �هم ي‬
‫َ ُٓ َ َ َ َ َۡ ۡ َ ۡ ُ ُ ۡ ََۡ َ ُٰ ُ ۡ َ ُ ُ ُ ُ َ َ ُ ْ َ ۡ َ ُ َ َ َ ُ ْ ُ ُ‬
‫�لودِه ِۡم‬ ‫جاءوها ش ِهد علي ِهم سمعهم و�ب�رهم وجلودهم بِما �نوا �عملون‪ ٢٠‬وقالوا ِ‬
‫َ ُ َ ََ ُ َ‬
‫� ۡم أ َّو َل َم َّر� ٖ َ ۡ‬ ‫َ َ ُّ ۡ َ َ ۡ َ َ ُ ٓ ْ َ َ َ َ َّ ُ َّ ٓ َ َ َ ُ َّ‬
‫� َ ۡ‬
‫��هِ‬ ‫�ءٖ � وه َو خلق‬ ‫ل ِم ش ِهد�م عليناۖ قالوا أنطقنا ٱ� ٱ�ِي أنطق‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ت ۡر َج ُعون‪] ﴾٢١‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٢١-١٩ :‬‬
‫آﺗﺶ دوزخ اﺣﻀﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﯾﺎد ﮐﻦ از[ روزی ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮی ِ‬
‫]از ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ[ ﺑﺎزﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دوزخ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ و ﭘﻮﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادهاﻧﺪ ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺎ‬
‫ﮔﻮاھﯽ دادﯾﺪ؟« ]در ﺟﻮاب[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﻟﻠﻪ ]ھﻤﺎن ﺧﺎﻟﻖ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪی[ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات را ﮔﻮﯾﺎ‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺎ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ درآورده اﺳﺖ؛ و اوﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﯾﺪ و ]ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬
‫ھﻤﮕﯽ[ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺟﮫﺖ دﯾﺪن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آنھﺎ را ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻃﻠﺐ ﻋﺬاب ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮاﯾﺸﺎن!‬
‫َ َ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َّ َ ٓ َ َ َّ َ ۡ َ َ َّ َ َ ۡ‬
‫� ِّن‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وقال ٱ�ِين �فروا ر�نا أرِنا ٱ�ي ِن أض�نا مِن ٱ ِ‬
‫كونَا م َِن ٱ ۡ�َ ۡس َفل َ‬
‫َۡ َ ُۡ َ َۡ َ َۡ َ َ َ ُ‬ ‫ۡ‬
‫ِ�‪] ﴾٢٩‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٢٩ :‬‬ ‫َوٱ ِ� ِ‬
‫�س �علهما �ت أقدامِنا ِ�‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٧٦‬‬
‫»ﮐﺎﻓﺮان ]ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻋﺬاب[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪] ،‬اﻓﺮادی[ از دو ﮔﺮوه ﺟﻦ و اﻧﺲ را ﮐﻪ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﮔﻤﺮاھﯽﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪه ﮐﻪ ﻟﮕﺪﮐﻮﺑﺸﺎن ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ از ھﻤﻪ ذﻟﯿﻞﺗﺮ ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ون َ�ٰلَ ۡيتَ َنا ٓ أَ َط ۡع َنا ٱ َّ�َ‬
‫َّ َ ُ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يَ ۡو َم ُ� َق َّل ُ‬
‫ب ُو ُجوه ُه ۡم ِ� ٱ�ارِ �قول‬
‫ٓ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َّ ُ َ ۠ َ َ ُ ْ َ َّ َ ٓ َّ ٓ َ َ ۡ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ ٓ َ َ َ َ َ ُّ َ َّ َ ۠‬
‫لسبِي�‪َ ٦٧‬ر َّ� َنا َءات ِ ِه ۡم‬ ‫وأطعنا ٱلرسو�‪ ٦٦‬وقالوا ر�نا إِ�ا أطعنا ساد�نا و��اءنا فأضلونا ٱ‬
‫��‪] ﴾٦٨‬اﻷﺣﺰاب‪.[٦٨-٦٦ :‬‬ ‫ض ۡع َف ۡ� م َِن ٱ ۡل َع َذاب َوٱ ۡل َع ۡن ُه ۡم لَ ۡع ٗنا َكب ٗ‬
‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»روزی ﮐﻪ ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن در آﺗﺶ دوزخ دﮔﺮﮔﻮن ﻣﯽﺷﻮد‪] ،‬ﺑﺎ ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯽ[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ای‬
‫ﮐﺎش از ]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ و ]اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮده ﺑﻮدﯾﻢ!« ]آﻧﺎن ﺑﮫﺎﻧﻪ ﻣﯽآورﻧﺪ و[‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺎ از رھﺒﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﺧﻮد اﻃﺎﻋﺖ ]و ﺗﻘﻠﯿﺪ[ ﮐﺮدﯾﻢ و آﻧﺎن ]ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ[‬
‫ﻣﺎ را ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻋﺬاﺑﺸﺎن را دو ﭼﻨﺪان ﮐﻦ و ﺑﻪ ﻟﻌﻨﺘﯽ ﺑﺰرگ ]و ﺳﺨﺖ[ ﻟﻌﻨﺖ‬
‫ﻓﺮﻣﺎ«‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪی اﺑﻠﯿﺲ ﺑﺮای ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن‬
‫� ۡم َو ۡع َد ٱ ۡ َ‬ ‫َ َ َ َّ ۡ َ ٰ ُ َ َّ ُ َ ۡ َ ۡ ُ َّ َّ َ َ َ َ ُ‬
‫� ّ ِق‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وقال ٱلشي�ن لما ق ِ� ٱ�مر إِن ٱ� وعد‬
‫ج ۡب ُتمۡ‬ ‫َ َ َ ُّ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ۡ َ َ َ َ َ َ َ ۡ ُ ّ ُ ۡ َ ٰ َّ ٓ َ َ َ ۡ ُ ُ‬
‫� ۡم فَٱ ۡس َت َ‬ ‫ووعدت�م فأخلفت�مۖ وما �ن ِ� علي�م مِن سل� ٍن إِ� أن دعوت‬
‫ُ ۡ َ َ ٓ َ ُ ُ ۡ َّ ّ َ َ ۡ ُ َ ٓ‬
‫� ِ� إ ِ ِ� �فرت بِما‬ ‫م‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫نت‬ ‫أ‬ ‫ا‬‫م‬‫و‬ ‫م‬ ‫ِ�‬
‫خ‬ ‫�‬ ‫�م َّما ٓ َ�نَا ۠ ب ُم ۡ‬ ‫َ ُ ُ ْٓ َ ُ َ ُ‬
‫س‬ ‫نف‬ ‫أ‬ ‫ا‬‫و‬‫وم‬ ‫ل‬‫و‬ ‫و�‬ ‫� فَ َ� تَلُ ُ‬
‫وم‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ�‬
‫َ‬ ‫� ل ُه ۡم َع َذ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ َّ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫اب أ ِ� ‪ٞ‬م‪] ﴾٢٢‬إﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[٢٢ :‬‬ ‫ل�ٰلِم َ‬
‫ِ‬ ‫�� ُت ُمو ِن مِن �بل ۗإِن ٱ‬‫أۡ َ‬
‫»و ﭼﻮن ﮐﺎر ]داوری[ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه داد؛‬
‫ُ‬
‫ﻠﻒ وﻋﺪه ﮐﺮدم؛ و ﻣﻦ‬‫وﻋﺪهای راﺳﺖ و درﺳﺖ؛ و ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه ]دروﻏﯿﻦ[ دادم و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧ ِ‬
‫ھﯿﭻ ﺗﺴﻠﻄﯽ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ را دﻋﻮت دادم و ﺷﻤﺎ ]ﻧﯿﺰ دﻋﻮت[ ﻣﺮا اﺟﺎﺑﺖ‬
‫ﻓﺮﯾﺎدرس ﺷﻤﺎ‬
‫ِ‬ ‫ﮐﺮدﯾﺪ؛ ﭘﺲ ﻣﺮا ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺧﻮدﺗﺎن را ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﻨﯿﺪ‪] .‬اﻣﺮوز[ ﻧﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻓﺮﯾﺎدرس ﻣﻦ ھﺴﺘﯿﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﯿﺰارم از اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﺮا ]ﺑﺎ اﻟﻠﻪ[ ﺷﺮﯾﮏ‬
‫ِ‬ ‫ھﺴﺘﻢ و ﻧﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﯿﺪ‪ .‬ﺳﺘﻤﮑﺎران ]ﻣﺸﺮک[ ﻋﺬاﺑﯽ ﭘﺮدرد ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ«‪.‬‬
‫زﯾﺎدی درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدن ﺟﮫﻨﻢ‬
‫َّ‬ ‫َُ ُ َۡ‬ ‫َّ َ ۡ َ َ ۡ‬ ‫ََۡ َُ ُ‬
‫� َهن َم ه ِل ٱمت� ِ‬
‫ت َو�قول هل مِن م ِز� ٖد‪] ﴾٣٠‬ق‪[٣٠ :‬‬ ‫ول ِ َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوم �ق‬
‫»روزی ﮐﻪ ﺑﻪ دوزخ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪» :‬آﯾﺎ ]از ﺳﺘﻤﮕﺮان[ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪﺷﺪهای؟« ]و او[ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ھﻢ ھﺴﺖ؟«‪.‬‬
 ‫‪٢٧٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ َُ ُ َْ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ أ� َ ِﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻴﻬﺎ‪َ ،‬و�ﻘﻮل‪ :‬ﻫﻞ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﻲﺒ ج �ﻧﻪ ﻗﺎل‪» :‬ﻻ ﺗ َﺰال َﺟ َﻬﻨ ُﻢ ﻳُﻠﻰﻘ ِ�‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ‬ ‫ََُ ُ َ َ‬ ‫َْ ُ َ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ ُّ ْ َّ َ َ َ َ ُ َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫�ﺪ؟ ﺣﻰﺘ ﻳﻀﻊ رب اﻟ ِﻌﺰ ِة ِ�ﻴﻬﺎ ﻗﺪﻣﻪ ‪�،‬ﻴ� ِوي �ﻌﻀﻬﺎ ِإﻰﻟ �ﻌ ٍﺾ‪ ،‬و�ﻘﻮل‪ :‬ﻗ ٍﻂ! ﻗ ٍﻂ! ِﺑ ِﻌﺰﺗِﻚ‬ ‫م ِﺰ ٍ‬
‫ْ َ َّ ‪١‬‬ ‫ْ َ َّ َ ْ ٌ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ َ ْ ً َ ُ ْ َ َ ْ َ‬ ‫َ َ َ َ ُ‬
‫ﻜﻨ ُﻬ ْﻢ ﻓﻀﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ«‪.‬‬‫َو� َﺮ ِمﻚ‪َ ،‬وﻻ ﻳ َﺰال ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻓﻀﻞ ‪،‬ﺣﻰﺘ ﻳن ِﺸﺊ اﷲ لﻬﺎ ﺧﻠﻘﺎ‪ ،‬ﻓيﺴ ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دوزﺧﯿﺎن ﻣﺮﺗﺐ و ﭘﺸﺖ‬
‫ﺳﺮ ھﻢ ﺑﻪ دوزخ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و دوزخ ﻣﺮﺗﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺎزھﻢ ھﺴﺖ؟ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻗﺪﻣﺶ را در آن ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ و ﮐﻨﺎرهھﺎی دوزخ ﻓﺮو ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ھﻢ ﻣﯽﭼﺴﺒﻨﺪ‬
‫َ‬
‫و در اﯾﻦ وﻗﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﻪ ﻋﺰت و ﮐ َﺮ َﻣﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺲ اﺳﺖ! ﺑﺲ‬
‫اﺳﺖ! اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ در ﺑﮫﺸﺖ ﺟﺎی زﯾﺎدی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ ]ﺑﺮای ُﭘﺮﮐﺮدن[ اﻓﺮادی‬
‫ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ و آنھﺎ را در ﺑﮫﺸﺖ ﺟﺎی ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬
‫ﺻﻮرتھﺎی از ﻋﺬاب ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن‬
‫ار� ُ�َّ َما نَض َ‬
‫ج ۡ‬ ‫َّ َّ َ َ‬
‫� َف ُروا ْ � َ�ٰت ِ َنا َس ۡو َف نُ ۡصل ِيه ۡم نَ ٗ‬
‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين‬
‫حك ٗ‬ ‫�زا َ‬ ‫� َ� َن َعز ً‬ ‫اب إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫ُ ُ ْ َۡ َ َ‬ ‫ُ ُ ُ ُ َ َّ ۡ َ ُ ۡ ُ ُ ً َ ۡ َ َ‬
‫ِيما‪﴾٥٦‬‬ ‫ِ‬ ‫جلودهم بدل�ٰهم جلودا ��ها ِ�َذوقوا ٱلعذ ۗ ِ‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[٥٦:‬‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬در آﺗﺸﯽ ]ﺳﻮزان[ وارد ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫ھﺮ ﭼﻪ ﭘﻮﺳﺘﺸﺎن ﺑﺮﯾﺎن ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﻮﺳﺖھﺎی دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﺟﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدھﯿﻢ ﺗﺎ ]ﻃﻌﻢ[ ﻋﺬاب را‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﭽﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ ِ‬
‫َ َ َّ َ َ ٰ ُ َ َ ُ َ َّ ُ َ ۡ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ ۡ ُ ۡ َ‬
‫� �ن ُه ۡم‬ ‫اب جهنم � ِ�ون‪� � ٧٤‬ف‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱلمج ِرمِ� ِ� عذ ِ‬
‫ل�ٰلِم َ‬ ‫َ ُ ْ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬
‫�‪] ﴾٧٦‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[٧٦-٧٤ :‬‬ ‫ِ‬ ‫َوه ۡم �ِيهِ ُمبل ُِسون‪َ ٧٥‬وما ظل ۡم�ٰ ُه ۡم َو� ٰ ِ‬
‫�ن �نوا هم ٱ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺮﻣﺎن در ﻋﺬاب دوزخ ﺟﺎوداﻧﻨﺪ‪] .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﺬاب[ از آﻧﺎن ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‬
‫و در ﯾﺄس و ﻧﻮﻣﯿﺪی ﻓﺮورﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﮑﺮدﯾﻢ؛ ﺑﻠﮑﻪ آنھﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫َٓ‬
‫�‪ ٦‬إِذا‬ ‫اب َج َه َّن َمۖ َو� ۡئ َس ٱل ۡ َم ِص ُ‬
‫� َف ُروا ْ ب َر ّ�ه ۡم َع َذ ُ‬
‫َ َّ َ َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ول ِ�ِين‬
‫ِ‬ ‫ِ ِِ‬
‫ُ‬
‫َّ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ُُۡ ْ َ َ ُ ْ ََ َ ٗ َ َ َ ُ ُ َ َ ُ‬
‫ِيها فَ ۡوج‪ٞ‬‬
‫�� َ‬ ‫ظ ُ� َما ٓ �ل ِ َ‬
‫� م َِن ٱلغ ۡي ِ �‬ ‫اد َ� َم َّ ُ‬ ‫�لقوا �ِيها س ِمعوا لها ش ِهيقا و ِ� �فور‪ ٧‬ت�‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨٤٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٤٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٧٨‬‬
‫َ ََُ ۡ َ َ َُ َ ٓ ََۡ َۡ ُ ۡ َ ‪َ َ ٞ َ ََٓ َ ۡ َ ََ ْ ُ َ ٞ‬‬
‫ك َّذ ۡ� َنا َوقُ ۡل َنا َما نَ َّز َل ٱ َّ ُ‬
‫�‬ ‫� قد جاءنا نذِير ف‬‫س�لهم خز�تها �لم يأت ِ�م نذِير‪ ٨‬قالوا ب ٰ‬
‫َ َٰ َ‬ ‫َ ۡ ۡ َ ُ ۡ َّ‬
‫�‪] ﴾٩‬اﻟﻤﻠﻚ‪.[٩-٦ :‬‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬‫ك‬ ‫ل‬
‫ٖ‬ ‫�‬ ‫ض‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫�‬ ‫مِن � ٍء إِن أنتم إ ِ‬
‫»و ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب ﺟﮫﻨﻢ اﺳﺖ؛ و ﭼﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ‬
‫اﺳﺖ! ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در آن اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻌﺮهای ]وﺣﺸﺘﻨﺎک[ از آن ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺟﻮﺷﺪ‪ .‬از ﺷﺪت ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ]ﺟﮫﻨﻢ[ ﭘﺎرهﭘﺎره ﺷﻮد‪ .‬ھﺮ ﮔﺎه ﮔﺮوھﯽ در آن اﻧﺪاﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﺎﻧﺶ از آﻧﺎن ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﯿﻢدھﻨﺪهای ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺘﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪ؟« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ؛‬
‫ﺑﯿﻢدھﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺎ آﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ او را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮدﯾﻢ و ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ھﺮﮔﺰ اﻟﻠﻪ ﭼﯿﺰی ﻧﺎزل ﻧﮑﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺟﺰ در ﮔﻤﺮاھﯽ ﺑﺰرگ ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ ُ ُ ُ َ ُ َّ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ َْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َُ ََ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪�» :‬ﺎء ِﺑﺎلﺮﺟ ِﻞ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ �ﻴﻠﻰﻘ ِﻲﻓ‬ ‫�ﻦ أﺳﺎﻣﺔ س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ُ ُ َ َ َ ُ ُ ْ َ ُ َ َ ُ َ َ ْ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ُ‬
‫ﺎر َﻋﻠﻴ ْ ِﻪ‬ ‫ﺠﺘَ ِﻤ ُﻊ أ ْﻫ ُﻞ اﻨﻟَّ‬ ‫ﻴ‬‫�‬ ‫‪،‬‬‫ﺎه‬ ‫ﺣ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺎر‬ ‫ﻤ‬ ‫اﺤﻟ‬ ‫ور‬ ‫ﺪ‬‫ﻳ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻛ‬ ‫ور‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻴ‬‫�‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺎر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺎر ‪� ،‬ﺘﻨ َﺪ ِﻟﻖ أ�ﺘﺎﺑ ِ ْ ِ‬
‫اﻨﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﻪ‬ ‫اﻨﻟ ِ‬
‫ْ ْ َ َ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫ََُ ُ َ ْ ُ ُ َ َ ُ َ َْ َ ُ ْ َ َ ُ َ َْ ْ‬
‫وف َو�ﻨ َﻬﺎﻧﺎ َﻋ ِﻦ ال ُﻤﻨﻜ ِﺮ؟ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫�ﻴﻘﻮلﻮن‪ :‬أي ﻓﻼن ‪،‬ﻣﺎ ﺷﺄﻧﻚ أﻟيﺲ ﻛﻨﺖ ﺗﺄم ُﺮﻧﺎ ِﺑﺎلﻤﻌ ُﺮ ِ‬
‫ْ ْ َ‬ ‫َْ ُ‬ ‫ُ ْ ُ ُ ُ ْ َْ ْ‬
‫‪١‬‬
‫وف َوﻻ آ ِ�ﻴ ِﻪ َوأ� َﻬﺎ� ْﻢ َﻋ ِﻦ ال ُﻤﻨﻜ ِﺮ َوآ ِ�ﻴ ِﻪ«‪.‬‬‫ﻛﻨﺖ آم ُﺮ�ﻢ ِﺑﺎلﻤﻌ ُﺮ ِ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺮدی را ﻣﯽآورﻧﺪ‬
‫و در دوزخ ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬رودهھﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ در آﺗﺶ ﺑﯿﺮون ﻣﯽرﯾﺰد‪ .‬و او ھﻤﺎﻧﻨﺪ اﻻﻏﯽ‬
‫ﮐﻪ آﺳﯿﺎ را ﻣﯽﭼﺮﺧﺎﻧﺪ‪ ،‬دور ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬دوزﺧﯿﺎن‪ ،‬اﻃﺮاف او ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻓﻼﻧﯽ! ﺗﻮ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﻣﺎ را اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدی؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ﺑﻠﻪ( ﺷﻤﺎ را اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ﻣﯽﮐﺮدم وﻟﯽ ﺧﻮدم آن را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﻤﯽدادم و ﺷﻤﺎ را از ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺎز ﻣﯽداﺷﺘﻢ اﻣﺎ ﺧﻮدم آن را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادم«‪.‬‬
‫ﮔﺮﯾﻪ ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن و ﻓﺮﯾﺎد آنھﺎ‬
‫َّ َ ُ ْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ َ َّ ُ َ ۡ‬ ‫َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف ِر َح ٱل ُمخلفون ب ِ َمق َع ِده ِۡم خِ�ٰف َر ُسو ِل ٱ�ِ َو� ِره ٓوا أن‬
‫ََ‬ ‫سه ۡم ِ� َسبيل ٱ َّ� ِ َوقَالُوا ْ َ� تَنفِ ُروا ْ ِ� ٱ ۡ َ‬
‫� ّر ۗ قُ ۡل نَ ُ‬ ‫ُ َ ٰ ُ ْ َ ۡ َٰ ۡ ََ ُ‬
‫ار َج َه َّن َم أش ُّد‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نف‬ ‫ي� ِهدوا بِأم�ل ِ ِهم وأ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َ ٗ َ ۡ َ ۡ ُ ْ َ ٗ َ َ ٓ َۢ َ َ ُ ْ‬ ‫ٗ َّ َ ُ ْ ۡ َ َ‬
‫َح ّر ۚ� ل ۡو �نوا َ�فق ُهون‪ ٨١‬فليضحكوا قل ِي� و�بكوا كثِ�� جزاء بِما �نوا‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫يَ�س ُِبون‪] ﴾٨٢‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٨٢-٨١ :‬‬
‫»واﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ]از ﻏﺰوۀ ﺗﺒﻮک[ ﭘﺲ از ]ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ[ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﻮد ﺷﺎدﻣﺎن‬
‫ِ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎنھﺎﯾﺸﺎن در راه اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎد ﮐﻨﻨﺪ ﮐﺮاھﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ]ﺑﻪ اﻓﺮاد‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٦٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٨٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٢٧٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺳﺴﺖاﯾﻤﺎن[ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬در اﯾﻦ ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬رھﺴﭙﺎر ]ﺟﮫﺎد[ ﻧﺸﻮﯾﺪ«‪] .‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن[ ﺑﮕﻮ‪» :‬اﮔﺮ‬
‫درﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﺗﺶ دوزخ ]از اﯾﻦ ﺑﺴﯿﺎر[ ﺳﻮزانﺗﺮ اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺰای آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ]در‬
‫دﻧﯿﺎ[ ﮐﻢ ﺑﺨﻨﺪﻧﺪ و ]در آﺧﺮت[ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﮕﺮﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ َ َ َّ َ ٓ ۡ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ً َ ۡ َ َّ‬
‫� ٱ�ِي‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وهم يصط ِرخون �ِيها ر�نا أخ ِرجنا �عمل �ل ِحا �‬
‫ِير ۖ فَ ُذوقُوا ْ َ�ماَ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َ ٓ َ ُ‬
‫� ُم ٱ�َّذ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ َ ۡ َ ُ َ َ َ ۡ ُ َ ّ ۡ ُ َّ َ َ َ َّ‬
‫كنا �عمل ۚ أو لم �ع ِمر�م ما �تذكر �ِيهِ من تذكر وجاء‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫�‪] ﴾٣٧‬ﻓﺎﻃﺮ‪.[٣٧ :‬‬ ‫ل ِل�ٰل ِ ِم� مِن ن ِ‬
‫ص ٍ‬
‫»]دوزﺧﯿﺎن[ در آن ]آﺗﺶ[ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺎ را ]از اﯾﻦ ﻋﺬاب[ ﺑﯿﺮون آور ﺗﺎ ﻏﯿﺮ‬
‫از آﻧﭽﻪ ]ﭘﯿﺸﺘﺮ[ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای اﻧﺠﺎم دھﯿﻢ«‪] .‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪» [:‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫]آﻧﻘﺪر ﻓﺮﺻﺖ و[ ﻋﻤﺮ ﻧﺪادﯾﻢ ﺗﺎ ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﭘﻨﺪﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ در آن ]ﻣﺪت[ ﭘﻨﺪ ﮔﯿﺮد؟ و ]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان[ ﺑﯿﻢدھﻨﺪه ﻧﺰدﺗﺎن آﻣﺪ؛ ﭘﺲ ]ﺣﺎل ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﮑﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻃﻌﻢ ﻋﺬاب را[ ﺑﭽﺸﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎران ھﯿﭻ ﯾﺎرﯾﮕﺮی ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﺟﻨﻤﯿﺎن از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آنھﺎ را ﻧﺠﺎت دھﻨﺪ‬
‫َ َ َ ٰٓ َ ۡ َ ٰ ُ َّ َ ۡ َ ٰ َ ۡ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ‬
‫� َّنةِ أن أ�ِيضوا عل ۡي َنا م َِن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ونادى أص�ب ٱ�ارِ أص�ب ٱ‬
‫ۡ َ ٓ َ ۡ َّ َ َ َ ُ ُ َّ ُ َ ُ ٓ ْ َّ َّ َ َ َّ َ ُ َ َ َ ۡ َ‬
‫�ٰفِر َ‬
‫�ن‪] ﴾٥٠‬اﻷﻋﺮاف‪.[٥٠ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱلماءِ أو مِما رزق�م ٱ�ۚ قالوا إِن ٱ� حرمهما � ٱل‬
‫»اھﻞ دوزخ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﻧﺪا ﻣﯽدھﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬از آن آب ﯾﺎ آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ روزیﺗﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫اﻧﺪﮐﯽ ﻣﺎ را ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎزﯾﺪ«‪] .‬آﻧﺎن در ﭘﺎﺳﺦ[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﻟﻠﻪ ھﺮ دو را ﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان ﺣﺮام ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ َُّ ۡ َ‬ ‫ۡ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وقَ َال ٱ� َ‬
‫� َزنةِ َج َه َّن َم ٱد ُعوا َر َّ�� ۡم � ِفف � َّنا‬‫ِين ِ� ٱ�َّارِ ِ‬
‫َ ُ ْ ََ َ ُ ْ َ ۡ ُ ْ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ ُ َۡ ُ‬ ‫َۡٗ ّ َ َۡ َ‬
‫ت قالوا ب ٰ‬
‫� � قالوا فٱدع ۗوا‬ ‫اب‪ ٤٩‬قال ٓوا أ َو ل ۡم تك تأ�ِي� ۡم ُر ُسل�م ب ِٱ�َ ّيِ�ٰ �ِ‬ ‫يوما مِن ٱلعذ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ ُ َ ٰٓ ُ ْ ۡ َ‬
‫�ن إِ� ِ� ض� ٰ ٍل‪] ﴾٥٠‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٥٠-٤٩ :‬‬ ‫�ؤا ٱل� ٰ ِفرِ‬ ‫وما د‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آﺗﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﺎن دوزخ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫ﯾﮏ روز‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﺬاب را از ﻣﺎ ﺑﺮدارد«‪ .‬آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدھﻨﺪ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺘﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی روﺷﻦ‬
‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اراﺋﻪ ﻧﮑﺮدﻧﺪ؟ دوزﺧﯿﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ«؛ و ﻣﺄﻣﻮران ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﺲ ]ﺑﯽﻧﺘﯿﺠﻪ[‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺎﻓﺮان‪] ،‬ﻣﺮدود و[ ﺗﺒﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ارث ﺑﺮدن ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫َّ َ َ ُ َ ۡ ۡ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾١١‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[١١ :‬‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين ي ِرثون ٱلفِردوس هم �ِيها � ِ‬
‫»]ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮﯾﻦ را ﺑﻪ ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ]و[ در آن ﺟﺎوداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٨٠‬‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪن ﮔﻨﺎھﮑﺎران ﻣﻮﻣﻦ از ﺟﮫﻨﻢ‬
‫َ َ‬ ‫َ ْ ُ ُ َ َّ‬
‫ﺎر َﻣ ْﻦ ﻗﺎل‬‫در ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ س آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪�» :‬ﺮج ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬
‫َ َ َ َ َّ‬ ‫� ًة‪َّ �ُ ،‬ﻢ َ�ْ ُﺮ ُج ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬
‫اﺨﻟ َ ْ� َﻣﺎ ﻳَﺰ ُن َﺷﻌ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َّ َّ ُ َ َ َ‬
‫ﺎر َﻣ ْﻦ ﻗﺎل‪ :‬ﻻ إِ َﻪﻟ إِﻻ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬ ‫ﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺒ‬
‫ِ‬ ‫ﻠ‬‫ﻗ‬ ‫ﻰﻓ‬
‫ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� و� ِ‬
‫ن‬
‫َ‬
‫َّ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ا� َو َ� َن ﻰﻓ ﻗَﻠْﺒ ِﻪ ِﻣ َﻦ اﺨﻟ َ ْ� َﻣﺎ ﻳَﺰ ُن ﺑُ َّﺮ ًة‪َّ �ُ ،‬ﻢ َ�ْ ُﺮ ُج ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬
‫َّ ُ‬
‫ا� َو�ن ِﻰﻓ‬ ‫ﺎر َﻣ ْﻦ ﻗﺎل‪ :‬ﻻ إِ َﻪﻟ إِﻻ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ ْ َ َ ُ َ َّ ً ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َْ‬
‫� ﻣﺎ ﻳ ِﺰن ذرة«‪.‬‬ ‫ﻗﻠ ِﺒ ِﻪ ِﻣﻦ اﺨﻟ ِ‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪازه‪ ،‬ﯾﮏ »داﻧﻪ ﺟﻮ« اﯾﻤﺎن در ﻗﻠﺒﺶ ﺑﺎﺷﺪ از دوزخ‬
‫ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ »داﻧﻪ ﮔﻨﺪم« اﯾﻤﺎن در ﻗﻠﺒﺶ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫از دوزخ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ »ذره« اﯾﻤﺎن در ﻗﻠﺒﺶ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ از دوزخ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﺑﺮای ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﺑﺮای ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪن از دﯾﺪار اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ُ َّ َّ ُ ۡ َ َ ُ ْ‬ ‫َ َّ ٓ َّ ُ ۡ َ َّ ّ ۡ َ ۡ َ َّ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫و�ون‪� ١٥‬م إِ�هم لصالوا‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ �﴿ :‬إِ�هم عن ر� ِ ِهم يوم� ِ ٖذ لمحج‬
‫حي ِم‪] ﴾١٦‬اﻟﻤﻄﻔﻔﯿﻦ‪.[١٦-١٥ :‬‬ ‫ٱ َۡ‬
‫� ِ‬
‫»ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ]ﮐﻪ آنھﺎ ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ[‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬آﻧﺎن در آن روز از ]دﯾﺪار[‬
‫ً‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﺤﺮوﻣﻨﺪ‪ .‬و ]ﺑﻌﺪ از ﺣﺴﺎب‪ [،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ وارد دوزخ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺟﺎوﯾﺪان ﻣﺎﻧﺪن در ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ‬
‫‪ٞ‬‬ ‫� َّل ُم َ� ۡف ٌس إ ِ َّ� �إ ۡذنِهِۦ فَ ِم ۡن ُه ۡم َش ّ ‪ٞ‬‬ ‫ََۡ َۡ َ َ َ‬
‫� َو َسعِيد‪١٠٥‬‬ ‫ِ‬ ‫ِِ ۚ‬ ‫ت�ت‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوم يأ ِ‬
‫لس َ� ٰ َ�ٰتُ‬
‫ت ٱ َّ‬ ‫ِيها َما َدامَ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َّ َ ُ ۡ َ َ ‪َ َ ٞ‬‬ ‫َ َ َّ َّ َ َ ُ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫فأما ٱ�ِين شقوا ف ِ� ٱ�ارِ لهم �ِيها ز�ِ� وش ِهيق‪ِ�ِ � ١٠٦‬ين �‬
‫ۡ‬ ‫ْ‬
‫ِين ُسعِ ُدوا فَ� ٱ َ‬
‫� َّنةِ َ� ٰ ِ� َ‬
‫ََ‬
‫۞وأ َّما ٱ َّ� َ‬ ‫َ ۡ َ ُ َّ َ َ ٓ َ َ ُّ َ َّ َ َّ َ َ َّ ‪ٞ‬‬
‫ال ل ّ َِما يُر ُ‬
‫ِين‬ ‫ِ‬ ‫�د‪١٠٧‬‬ ‫ِ‬ ‫وٱ��ض إِ� ما شاء ر�ك ۚ إِن ر�ك �ع‬
‫َّ َ ٰ َ ٰ ُ َ ۡ َ ُ َّ َ َ َ َ ُّ َ َ َ ً َ ۡ َ َ ۡ ُ‬
‫ٓ‬ ‫ٓ‬ ‫� َ َ َ َ‬
‫� �ذوذٖ‪] ﴾١٠٨‬ﻫﻮد‪.[١٠٨-١٠٥ :‬‬ ‫ت ٱلس��ت وٱ��ض إِ� ما شاء ر�ك ۖ �طاء �‬ ‫ِيها ما دام ِ‬
‫»وﻗﺘﯽ اﯾﻦ روز ﻓﺮا رﺳﺪ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺟﺰ ﺑﻪ اﺟﺎزۀ او ]= اﻟﻠﻪ[ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ؛ ]در آن روز[‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن ﺑﺪﺑﺨﺘﻨﺪ و ]ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ[ ﻧﯿﮑﺒﺨﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪] ،‬دوزﺧﯽاﻧﺪ و[‬
‫در آﺗﺶ ]ﺑﺎ ھﺮ دم و ﺑﺎزدﻣﯽ[ ّ‬
‫ﺿﺠﻪ و ﻧﺎﻟﻪای ﺑﺮاﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ]ﺑﺎﻗﯽ[ اﺳﺖ‪،‬‬
‫در آن ]ﻋﺬاب[ ﺟﺎوداﻧﻨﺪ؛ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺨﻮاھﺪ ]ﮐﻪ ﻣﻮﺣﺪان ﮔﻨﺎھﮑﺎر را از دوزخ ﺧﺎرج‬
‫ﺳﺎزد[‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرت آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﮑﺒﺨﺖ ]و‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٢٨١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ[ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ]ﺑﺎﻗﯽ[ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎوداﻧﻪ در ﺑﮫﺸﺘﻨﺪ؛ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ ]ﻣﻮﺣﺪان ﮔﻨﺎھﮑﺎر را ﭘﯿﺶ از ورود ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬در دوزخ ﻣﺠﺎزات ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ‪[،‬‬
‫ﺑﺨﺸﺸﯽ ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َۡ‬ ‫�ض َ� ٗ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫َّ َّ َ َ َ ْ َ َّ َ‬
‫ِيعا َومِثل ُهۥ‬ ‫ِين �ف ُروا ل ۡو أن ل ُهم َّما ِ� ٱ� ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�‬
‫‪َ ُ ُ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َم َع ُهۥ ِ�َ ۡفتَ ُدوا ْ بهِۦ م ِۡن َع َذاب يَ ۡو ِم ٱلۡقِ َ�ٰ َمةِ َما ُ� ُق ّب َل م ِۡن ُه ۡمۖ َول َ ُه ۡم َع َذ ٌ‬
‫�دون‬ ‫اب أ ِ�م‪ ٣٦‬ي ِر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اب ُّمقِ ‪ٞ‬‬ ‫َ‬
‫� م ِۡن َهاۖ َول ُه ۡم َع َذ ‪ٞ‬‬ ‫�ٰرج َ‬ ‫َ َ ۡ ُ ُ ْ َ َّ َ َ ُ َ‬
‫يم‪] ﴾٣٧‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٣٧-٣٦ :‬‬ ‫أن �رجوا مِن ٱ�ارِ وما هم ب ِ ِ ِ‬
‫»در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﺮای آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ھﻤﺎﻧﻨﺪش ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﺎ آن ]در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺨﻮاھﻨﺪ[ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺧﻮد را از ﻋﺬاب روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎزﺧﺮﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎک ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ از‬
‫آﺗﺶ ]دوزخ[ ﺑﯿﺮون روﻧﺪ؛ و]ﻟﯽ[ از آن ]ﻋﺬاب[ ﺧﺎرجﺷﺪﻧﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻋﺬاﺑﯽ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫]ﻣﮫﯿﺎ[ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ْ ُ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎر‬ ‫َ َّ َ ْ ُ َّ‬ ‫َ َ َُ‬ ‫َ ْ ْ ُ َ‬
‫�ﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤ َﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﷲ ج‪ :‬إِذا ﺻﺎر أﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ إِﻰﻟ اﺠﻟﻨ ِﺔ ‪،‬و َأﻫﻞ اﻨﻟ ِ‬
‫ْ َ ْ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َّ ُ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َّ َ َّ ُ ْ ُ ُ َ‬ ‫إ َﻰﻟ اﻨﻟَّ‬
‫ﺎر � َّﻢ ﻳُﺬﺑَ ُﺢ � َّﻢ �ﻨﺎ ِدي ُﻣﻨﺎ ٍد‪ :‬ﻳَﺎ أﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ‬
‫ِ‬ ‫ﺎر؛ ِﻲﺟء ﺑِﺎلﻤﻮ ِت ﺣﻰﺘ �ﻌﻞ �� اﺠﻟﻨ ِﺔ واﻨﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ ً َ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ ْ ُ َّ ُ ْ ً‬
‫ﺎر ﺣﺰﻧﺎ‬ ‫ﺎر ﻻ مﻮت ��داد أﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻓﺮﺣﺎ ِإﻰﻟ ﻓﺮ ِﺣ ِﻬﻢ ‪،‬و�ﺰداد أﻫﻞ اﻨﻟ ِ‬ ‫ﻻ مﻮت‪ ،‬و�ﺎ أﻫﻞ اﻨﻟ ِ‬
‫َ‬
‫إِﻰﻟ ُﺣ ْﺰﻧِ ِﻬ ْﻢ« ‪.١‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن ﺑﻪ ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮگ را ﻣﯽآورﻧﺪ و ﻣﯿﺎن ﺑﮫﺸﺖ و دوزخ‪ ،‬ذﺑﺢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﯾﮏ ﻣﻨﺎدی‪ ،‬ﻧﺪا ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ‪ :‬ای ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن! ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺮﮔﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬و ای‬
‫دوزﺧﯿﺎن! ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺮﮔﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺤﺎل‪،‬‬
‫و دوزﺧﯿﺎن ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ و اھﻞ ﺟﮫﻨﻢ‬
‫ﻣﺮدان در ﺑﮫﺸﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ از زﻧﺎن‪ ،‬و زﻧﺎن در ﺟﮫﻨﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺮدان و ﺣﻮران در‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺮدان ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٤٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٥٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٨٢‬‬
‫ْ َ َّ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ َ َ ْ‬ ‫اﻃﻠَ ْﻌ ُ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َّ » :‬‬ ‫َ ْ َْ َ ْ ُ َ ْ‬
‫ﺮﺜ أﻫ ِﻠ َﻬﺎ‬ ‫ﺖ ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻓﺮأﻳﺖ أ�‬ ‫� س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫�ﻦ ِﻋﻤﺮان ﺑ ِﻦ ﺣﺼ ٍ َ َ ِ َ ِ‬
‫ِّ َ َ ‪١‬‬ ‫َّ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ‬
‫ﺮﺜ أﻫ ِﻠ َﻬﺎ اﻟنﺴﺎء«‪.‬‬ ‫ﺎر ﻓﺮأﻳﺖ أ�‬ ‫ْ ُ َ َ َ َ َّ َ ْ ُ‬
‫اﻟﻔﻘﺮاء واﻃﻠﻌﺖ ِﻲﻓ اﻨﻟ ِ‬
‫ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﺳﺮ زدم و دﯾﺪم ﮐﻪ‬
‫اﮐﺜﺮ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن از ﻓﻘﺮا ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ دوزخ‪ ،‬ﻧﻈﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻢ و دﯾﺪم ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ دوزﺧﯿﺎن را‬
‫زﻧﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬
‫ُ ْ ُ َّ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َْ‬ ‫َ ُ‬‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْﺪ َّ ْ َ َّ‬
‫ﺎس ب ذﻛ َﺮ َﺣ ِﺪﻳْﺚ اﻟﻜ ُﺴ ْﻮ ِف ِﺑﻄﻮ ِ ِﻪﻟ �ﻢ ﻗﺎل‪ :‬رأ�ﻨﺎك �ﻨﺎوﻟﺖ‬ ‫ا� ﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫ِّ َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ َ َ َ ْ ُ ُ ْ ُ ً َ َْ‬ ‫َ َ َ ُ َّ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ﺷيﺌًﺎ ِﻲﻓ ﻣﻘﺎ ِمﻚ‪� ،‬ﻢ رأ�ﻨﺎك ﻛﻌﻜﻌﺖ؟ ﻓﻘﺎل ج‪ :‬إِ� رأﻳﺖ اﺠﻟﻨﺔ ‪�،‬ﺘﻨﺎوﻟﺖ �ﻨﻘﻮدا ‪،‬ولﻮ‬
‫ﺖ‬ ‫ﺎر ‪ ،‬ﻓَﻠَ ْﻢ أَ َر َﻣﻨْ َﻈ ًﺮا َﺎﻛ ْﻴﻟَ ْﻮمِ َ� ُّﻂ أَ ْ� َﻈ َﻊ‪َ ،‬و َرأَﻳ ْ ُ‬
‫�ﺖ اﻨﻟَّ َ‬‫اﺪﻟ ْ�ﻴَﺎ ‪َ ،‬وأُر ُ‬ ‫َ َ ُُْ َ‬
‫ﻷ َ�ﻠْﺘُ ْﻢ ﻣﻨْ ُﻪ َﻣﺎ ﺑَﻘﻴَﺖ ُّ‬ ‫أﺻﺒﺘﻪ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ‬ ‫ُ ْ َّ‬ ‫َ َ َ ُ َ َّ َ َ‬ ‫َ ْ َ َ ْ َ ِّ َ َ َ ُ‬
‫َ‬
‫ﺎ�؟ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ا�؟ ﻗﺎل‪ِ :‬ﺑ�ﻔ ِﺮ ِﻫﻦ‪�ِ .‬ﻴﻞ‪ :‬ﻳ�ﻔﺮن ﺑِ ِ‬ ‫أ�ﺮﺜ أﻫ ِﻠﻬﺎ اﻟنﺴﺎء‪ .‬ﻗﺎلﻮا‪ِ :‬ﺑﻢ ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ َّ َّ ْ ُ َّ ُ ُ َ ْ ْ َ‬ ‫َ ُْ ْ َ َْ َ ََ ُْ ْ َ‬
‫اﺪﻟﻫ َﺮ ﻠﻛﻪ‪َّ � ،‬ﻢ َرأت ِﻣﻨﻚ‬ ‫اﻹﺣﺴﺎن‪ ،‬لﻮ أﺣﺴﻨﺖ إِﻰﻟ إِﺣﺪاﻫﻦ‬ ‫ﻳ�ﻔﺮن اﻟﻌ ِﺸ�‪ ،‬و��ﻔﺮن ِ‬
‫َ ًْ َ َ ْ َ ََْ ُ ْ َ َ ًْ َ‬
‫�ا � ُّﻂ« ‪.٢‬‬ ‫ﺷيﺌﺎ ‪،‬ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻣﺎ رأﻳﺖ ِﻣﻨﻚ ﺧ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﮐﺴﻮف‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﺎ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در ﻧﻤﺎز‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰی‬
‫را ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ و ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺐ رﻓﺘﯿﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺸﺖ را دﯾﺪم و ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺧﻮﺷﻪ‬
‫اﻧﮕﻮری ﺑﭽﯿﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ آن ﺧﻮﺷﻪ را ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن دﻧﯿﺎ از آن‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮردﯾﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ دوزخ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن‪ ،‬ھﯿﭽﮕﺎه ﺻﺤﻨﻪای ھﻮﻟﻨﺎﮐﺘﺮ از آن‪،‬‬
‫ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم‪ .‬و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ دوزﺧﯿﺎن را زﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدادﻧﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ای رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬زﯾﺮا آﻧﺎن ﮐﻔﺮ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﮐﻔﺮ ﻣﯽورزﻧﺪ؟‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﺷﻮھﺮاﻧﺸﺎن ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﮐﺮده‪ ،‬اﺣﺴﺎن آﻧﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺑﻪ او‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﯾﮏ ﺑﺎر از ﺷﻤﺎ ﻗﺼﻮری ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﯿﭻﮔﺎه از‬
‫ﺗﻮ ﺧﯿﺮی ﻧﺪﯾﺪهام«‪.‬‬
‫َ َّْ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َّ‬
‫ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ س رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إِن أﻗﻞ َﺳﺎ ِﻛ ِ� اﺠﻟﻨ ِﺔ‬
‫ِّ َ ُ ‪٣‬‬
‫اﻟنﺴﺎء«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٤١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٣٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٥٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٩٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ - ٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٣٨‬‬
 ‫‪٢٨٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»زﻧﺎن ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬

‫ِ‬
‫ﻰﻠﻋ ُﺻﻮرةَ‬ ‫َ َّ ُ ُ ْ َ َ ُ َ َّ ُ َ ُ ُ ْ َ َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ِ‬ ‫ا� ج‪» :‬أول زمﺮ ٍة ﺗ ِﻠﺞ اﺠﻟﻨﺔ ﺻﻮر�ﻬﻢ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َّ‬
‫ﻴﻬﺎ اﺬﻟ َﻫ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ ُ ُ َ‬ ‫َْ َ َْ َ َ َْ ْ‬
‫ﺐ‪،‬‬ ‫ﻮن‪ ،‬آﻧيَﺘُ ُﻬ ْﻢ � َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻴﻬﺎ َوﻻ � ْﻤﺘَ ِﺨ ُﻄﻮن َوﻻ �ﺘﻐﻮﻃ‬ ‫ﻮن � َ‬
‫ِ‬ ‫اﺒﻟﺪ ِر‪ ،‬ﻻ �ﺒﺼﻘ‬ ‫اﻟﻘﻤ ِﺮ ﻴﻟﻠﺔ‬
‫ْ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫ُ َّ ُ َ ْ ُ ُ ْ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ ُ ُ ْ َ َّ َ‬
‫اﺣ ٍﺪ ِﻣﻨ ُﻬ ْﻢ‬
‫ﺐ َواﻟ ِﻔﻀ ِﺔ‪َ ،‬و�ﺎ ِم ُﺮﻫ ُﻢ اﻷلﻮة‪َ ،‬ورﺷﺤﻬ ُﻢ ال ِﻤﺴﻚ‪َ ،‬و ِﻟﻞﻜ َو ِ‬ ‫أمﺸﺎﻃﻬﻢ ِﻣﻦ اﺬﻟ ِ‬
‫ﻫ‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُّ‬ ‫َْ ََ‬
‫ﺎن ‪،‬ﻳُ َﺮى ُﻣﺦ ُﺳﻮﻗِ ِﻬ َﻤﺎ ِﻣ ْﻦ َو َرا ِء الﻠﺤ ِﻢ ‪ِ ،‬ﻣ َﻦ اﺤﻟ ُ ْﺴ ِﻦ‪ ،‬ﻻ اﺧ ِﺘﻼف ﺑَيﻨ ُﻬ ْﻢ َوﻻ �ﺒَﺎﻏﺾ ‪،‬‬ ‫زوﺟﺘ ِ‬
‫َّ َ ُ ْ َ ً َ َ ًّ ‪١‬‬ ‫ُ ُ ُ ُ ْ َ ْ ٌ َ ٌ ُ َ ِّ ُ َ‬
‫ﺤﻮن ا� ﺑ�ﺮة وﻋ ِﺸﻴﺎ«‪.‬‬ ‫اﺣﺪ‪� ،‬ﺴﺒ‬ ‫ﻗﻠﻮ�ﻬﻢ ﻗﻠﺐ و ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اوﻟﯿﻦ ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ وارد‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪﺳﺎن ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﮫﺎرده ﻣﯽدرﺧﺸﺪ‪ ،‬آنھﺎ از آب دھﺎن و‬
‫ﺑﯿﻨﯽ و ادرار و ﻣﺪﻓﻮع‪ ،‬ﭘﺎک ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻇﺮوف آنھﺎ از ﻃﻼﺳﺖ و ﺷﺎﻧﻪھﺎﯾﺸﺎن از ﻃﻼ و‬
‫ﻋﻮد ﺧﻮﺷﺒﻮﺳﺖ و ﻋﺮقھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻮی ﻣﺸﮏ ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺮه اﺳﺖ و آﺗﺶدانھﺎﯾﺸﺎن از ِ‬
‫ﺑﺮای ھﺮ ﻣﺮد‪ ،‬دو زن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ از ﺷﺪت زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻐﺰ ﺳﺎق ﭘﺎﯾﺸﺎن از ورای ﭘﻮﺳﺖ و‬
‫ﮔﻮﺷﺖ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﻧﺠﺎ ﺑﯿﻦ ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن اﺧﺘﻼف و ﮐﯿﻨﻪای وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬دلھﺎﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ دل ﯾﮏ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف ھﻤﻪ ﯾﮏدل ھﺴﺘﻨﺪ( و ﺻﺒﺢ و ﺷﺐ اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﮐﯽ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺮده ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ‬
‫ْ َّ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ َّ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺖ اﺠﻟَﻨﺔ‬ ‫ﺖ اﻨﻟَّﺎر ﺑِﺎلﺸﻬ ِ‬
‫ﻮات‪ ،‬وﺣ ِﺠﺒ ِ‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬ﺣ ِﺠﺒ ِ‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س أن رﺳﻮل ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ َ‬
‫ﺎلﻤﺎﻜ ِر ِه«‪.‬‬ ‫ِﺑ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﺗﺶ دوزخ در ﭘﺲ ﭘﺮدهی‬
‫ﺷﮫﻮات و ﻟﺬاﯾﺬ و ھﻮاھﺎی ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﮫﺸﺖ در ﭘﺲ ﭘﺮدهی ﺳﺨﺘﯽھﺎ و ﮐﺎرھﺎی‬
‫رﻧﺞ آور )ﻋﺒﺎدات و دوری از ﮔﻨﺎھﺎن و ﻟﺬاﯾﺬ( اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ‬
‫ﺮﺷاك َ� ْﻌﻠﻪ‪َ ،‬واﻨﻟَّ ُ‬ ‫ْ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ ُ ْ ْ‬ ‫ا� س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﺎر‬ ‫ﻲﺒ ج‪» :‬اﺠﻟَﻨﺔ أﻗ َﺮب ِإﻰﻟ أﺣ ِﺪ�ﻢ ِﻣﻦ ِ َ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ْ ُ َ َ ‪٣‬‬
‫ِﻣﺜﻞ ذلِﻚ«‪.‬‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٤٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٣٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٨٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٢٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ - ٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٦٤٨٨‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٨٤‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺸﺖ و دوزخ از ﺑﻨﺪ ﮐﻔﺶھﺎﯾﺘﺎن‬

‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫دﻋﻮای ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ و ﺣﮑﻢ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﯿﻦ آنھﺎ‬
‫َّ ُ ُ ْ ُ‬ ‫ْ َ َّ ُ َ َّ ُ َ َ َ‬ ‫ﻲﺒ ج‪َ » :‬ﺤﺗَ َّ‬ ‫ُّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫وﺛﺮت‬ ‫ﺖ اﻨﻟﺎر‪ :‬أ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﻟ‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺎر‬ ‫اﻨﻟ‬‫و‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻨ‬‫اﺠﻟ‬ ‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﺟ‬ ‫ْ ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ﺖ اﺠﻟَﻨَّ ُﺔ‪َ :‬ﻣﺎ ﻲﻟ ﻻ ﻳَ ْﺪ ُﺧﻠُ� إﻻ ُﺿ َﻌ َﻔ ُ‬ ‫ْ ُ َ َ ِّ َ َ ْ ُ َ َ ِّ َ َ َ َ‬
‫ﺎس َو َﺳﻘ ُﻄ ُﻬ ْﻢ‪ .‬ﻗﺎل‬ ‫ﺎء اﻨﻟَّ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺒ�ﻦ ‪،‬وﻗﺎﻟ‬ ‫ﺮﺒ�ﻦ والﻤﺘﺠ ِ‬ ‫ِﺑﺎلﻤﺘﻜ ِ‬
‫َّ َ َْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺎر َك َو َ� َﻌﺎﻰﻟ لﻠ َﺠﻨَّﺔ‪ :‬أﻧ ْ َ ْ َ‬ ‫ا� َ�ﺒَ َ‬
‫َّ ُ‬
‫ﺖ‬ ‫ﺎر‪ :‬إِ�ﻤﺎ أﻧ ِ‬ ‫ﺖ رﻤﺣ ِﻲﺘ أرﺣﻢ ﺑِ ِﻚ ﻣﻦ أﺷﺎء ِﻣﻦ ِﻋﺒﺎ ِدي ‪،‬و َﻗﺎل لِﻠﻨ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫ﺎر ﻓَﻼ َ� ْﻤﺘَﻠ ُ‬ ‫ﻞﻜ َواﺣ َﺪة ِﻣﻨْ ُﻬ َﻤﺎ ِمﻠْ ُﺆ َﻫﺎ‪ ،‬ﻓَﺄ َّﻣﺎ اﻨﻟَّ ُ‬ ‫َ ُ ِّ‬ ‫ﺎء ﻣ ْﻦ ﻋﺒَ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ ََ‬ ‫َﻋ َﺬاﻲﺑ أُ َﻋ ِّﺬ ُ‬
‫ﺊ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ﻟ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ي‬ ‫د‬‫ِ ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ﺷ‬ ‫أ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻚ‬‫ِ ِ‬ ‫ﺑ‬ ‫ب‬ ‫ِ‬
‫ا�ُ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ‬ ‫َ َّ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ ُ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ ُ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ‬
‫ﺣﻰﺘ ﻳﻀﻊ ِرﺟﻠﻪ ‪�،‬ﺘﻘﻮل‪� :‬ﻂ �ﻂ‪� ،‬ﻬﻨﺎلِﻚ �ﻤﺘ ِﻠﺊ و�ﺰوى �ﻌﻀﻬﺎ ِإﻰﻟ �ﻌ ٍﺾ‪ ،‬وﻻ �ﻈ ِﻠﻢ‬
‫ُ ََ َ ْ ً ‪١‬‬ ‫َّ ْ‬ ‫اﺠﻟَﻨَّ ُﺔ ﻓَﺈ َّن َّ َ‬ ‫َ َّ َ َ َّ ْ َ ْ َ َ ً َ َ َّ ْ‬
‫ا� َﻋ َّﺰ َو َﺟﻞ ﻳُن ِﺸﺊ لﻬﺎ ﺧﻠﻘﺎ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻋﺰ وﺟﻞ ِﻣﻦ ﺧﻠ ِﻘ ِﻪ أﺣﺪا‪ ،‬وأﻣﺎ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺸﺖ و دوزخ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫دوزخ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺒﺎران و ﻣﺘﮑﺒﺮﯾﻦ‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪهام‪ .‬ﺑﮫﺸﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﭼﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻓﺮاد ﺿﻌﯿﻒ و ﺣﻘﯿﺮ‪ ،‬وارد ﻣﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻮ رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ھﺴﺘﯽ‪ .‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﺗﻮ ﺑﻪ ھﺮﯾﮏ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﻢ‪ ،‬رﺣﻢ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬و ﺑﻪ‬
‫دوزخ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﻋﺬاب ﻣﻦ ھﺴﺘﯽ‪ .‬و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﺗﻮ‪ ،‬ھﺮﯾﮏ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﻢ‪،‬‬
‫ﻋﺬاب ﻣﯽدھﻢ‪ .‬و ھﺮ دو ُﭘﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ دوزخ ﭘﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﺎﯾﺶ را‬
‫)در آن( ﺑﮕﺬارد‪ .‬آﻧﮕﺎه دوزخ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺲ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم‪ ،‬دوزخ ﭘﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮﺧﯽ از ﻗﺴﻤﺖھﺎﯾﺶ در ھﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﻪ اﺣﺪی از‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ‪ ،‬ﻇﻠﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﺑﺮای )ﭘﺮ ﮐﺮدن( ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮق دﯾﮕﺮی ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫دوری ﮐﺮدن از ﺟﮫﻨﻢ و ﻃﻠﺐ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫َٗ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ُ ْ ّ ْ َ ٗ‬
‫لر َ� ٰٓوا أ ۡض َ�ٰفا ُّم َ� ٰ َعفة ۖ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا � تأ�لوا ٱ ِ‬
‫ِيعوا ْ ٱ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ ْ َّ َ َّ ٓ ُ َّ ۡ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ ْ َّ َ َ َّ ُ ُ ۡ‬
‫�‬ ‫�ن‪َ ١٣١‬وأط ُ‬ ‫�ٰفِر َ‬
‫ِ‬ ‫� ل َعل� ۡم �فل ُِحون‪ ١٣٠‬وٱ�قوا ٱ�ار ٱل ِ� أعِدت ل ِل‬ ‫وٱ�قوا ٱ‬
‫َ َّ ُ َ َ َ َّ ُ ۡ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾١٣٢‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٣٢-١٣٠ :‬‬ ‫وٱلرسول لعل�م تر‬
‫ﺳﻮد[ ﭼﻨﺪﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺨﻮرﯾﺪ و از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬رﺑﺎ را ]ﺑﺎ ِ‬
‫ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬و از آﺗﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﮐﺎﻓﺮان آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ‪ .‬و از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ ]اﻟﻠﻪ[ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨٥٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٤٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
 ‫‪٢٨٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ََ َ ُ‬ ‫ْ ُ ُ َ َّ َ َّ‬ ‫ُ ُّ ُ‬ ‫َ َْ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻞﻛ أ َّﻣ ِﻲﺘ ﻳَﺪﺧﻠﻮن اﺠﻟَﻨﺔ ِإﻻ َﻣ ْﻦ أﻰﺑ«‪ ،‬ﻗﺎلﻮا‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ل‬‫ﺎ‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ‬
‫َ َ ْ َ ‪١‬‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬
‫ََ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ََ‬ ‫ْ‬ ‫َ َُ َ‬
‫ﺎﻋ ِ� دﺧﻞ اﺠﻟَﻨﺔ ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َﻋ َﺼ ِﺎ� �ﻘﺪ أﻰﺑ«‪.‬‬ ‫ﷲ‪ ،‬وﻣﻦ ﻳﺄﻰﺑ؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ أﻃ‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻤﻪی اﻣﺘﯿﺎن ﻣﻦ وارد‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻣﺘﻨﺎع ورزد«‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ اﻣﺘﻨﺎع ﻣﯽورزد؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ از ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ھﺮ ﮐﺲ‪ ،‬از ﻣﻦ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ِّ ْ َ‬
‫ﺎر َول ْﻮ � ِ ِﺸﻘ ِﺔ � ْﻤ َﺮ ٍة‪َ � ،‬ﻤ ْﻦ ل ْﻢ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ا�ﻘﻮا اﻨﻟ‬
‫�ﻦ ﻋ ِﺪي ﺑ ِﻦ ﺣﺎﺗِ ٍﻢ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َّ َ َ ْ َ َ َ َ َ ِّ َ ‪٢‬‬ ‫َ ْ‬
‫ﻠﻜﻤ ٍﺔ ﻃﻴﺒ ٍﺔ«‪.‬‬
‫�ﺪ ِﺷﻘﺔ �ﻤﺮ ٍة ﻓ ِﺒ ِ‬‫ِ‬
‫از ﻋﺪی ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮد را از آﺗﺶ دوزخ‪،‬‬
‫دور ﻧﮕﻪ دارﯾﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎ ﺻﺪﻗﻪ دادن ﻧﺼﻒ ﺧﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ و اﮔﺮ اﯾﻦ ھﻢ در ﺗﻮان ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه )و ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ( ﺧﻮد را از آﺗﺶ‪ ،‬ﻧﺠﺎت دھﯿﺪ«‪.‬‬
‫وﺳﻌﺖ رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫َّ َ َ ۡ ُ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ُ َ ّ ُ َ‬
‫حون ِ�َ ۡم ِد َر ّ� ِ ِه ۡم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين � ِملون ٱلعرش ومن حو�ۥ �سب ِ‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫� ٗة َوعِل ٗما فَٱ ۡغفِ ۡر ل ِ� َ‬ ‫�ء َّر ۡ َ‬ ‫َ َ ۡ َ ۡ ُ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َّ َ َ ۡ َ ُ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ِين‬ ‫ت� ۡ ٖ‬ ‫َو ُ�ؤم ُِنون بِهِۦ و�ستغفِرون ل ِ�ِين ءامن ۖوا ر�نا وسِع‬
‫َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ َ َ َ ۡ ۡ ُ ۡ َ َّ ٰ َ‬ ‫اب ٱ ۡ َ‬ ‫َ ُ ْ َ َّ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫ك َوقِه ۡم َع َذ َ‬
‫ت ع ۡد ٍن ٱل ِ� َوعد� ُه ۡم‬ ‫حي ِم‪ ٧‬ر�نا وأدخِلهم ج� ِ‬ ‫� ِ‬ ‫ِ‬ ‫تابوا وٱ�بعوا سبِيل‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِيم‪] ﴾٨‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٨-٧ :‬‬ ‫�ك ُ‬ ‫�ز ٱ َ‬ ‫نت ٱ ۡل َعز ُ‬
‫كأ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ۡ َ َ ٓ ۡ َ ۡ َ ٰ ۡ َ ُ ّ َّ ٰ ۡ َّ َ‬
‫ج ِهم وذرِ�ت ِ ِه ۚم إِن‬
‫ِ‬ ‫ومن صلح مِن ءابا� ِ ِهم وأز� ِ‬
‫ﮔﺮد آن ﺣﻠﻘﻪ زدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫»ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﺮش را ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ]اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ[ ﺑﺮای اھﻞ اﯾﻤﺎن آﻣﺮزش‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬رﺣﻤﺖ و داﻧﺸﺖ‪ ،‬ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﭘﯿﺮو راه ﺗﻮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻣﺮز و از ﻋﺬاب دوزخ ﻧﮕﺎه دار«‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻧﺎن و ﭘﺪران ]و‬
‫ﻣﺎدران[ و ھﻤﺴﺮان و ﻓﺮزﻧﺪان ﺻﺎﻟﺤﺸﺎن را در ﺑﺎغھﺎی ﺟﺎودان ﺑﮫﺸﺖ ﮐﻪ وﻋﺪه دادهای‪ ،‬وارد‬
‫ﮐﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ و ﺣﮑﯿﻤﯽ«‪.‬‬
‫اﻟﻌ ُﻘ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ ْ َ َّ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﻮ� ِﺔ‪َ .‬ﻣﺎ‬ ‫ا� ﻣ َﻦ ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻨ‬‫ﻋ‬‫ِ‬ ‫ﺎ‬‫ﻣ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬‫ِ‬ ‫ﺆ‬‫ﻤ‬ ‫ال‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻌ‬ ‫�‬ ‫ﻮ‬ ‫ل‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫و�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ٌ ‪١‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ََ‬ ‫الﺮ ْ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ٌ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َّ‬
‫ﻤﺣ ِﺔ‪َ ،‬ﻣﺎ �ﻨ َﻂ ِﻣ ْﻦ َﺟﻨ ِﺘ ِﻪ أﺣﺪ«‬ ‫ا� ِﻣ َﻦ َّ‬
‫ﻃ ِﻤﻊ ﺠﺑﻨ ِﺘ ِﻪ أﺣﺪ‪ ،‬ولﻮ �ﻌﻠﻢ الﺎﻜﻓِ ُﺮ ﻣﺎ ِﻋﻨﺪ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٢٨٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٣٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٩٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠١٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٨٦‬‬

‫و از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻦ آن ﺷﮑﻨﺠﻪ و‬

‫ﻋﻘﻮﺑﺖ را ﮐﻪ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬ھﯿﭽﮑﺲ در ﺑﮫﺸﺖ ﻃﻤﻊ ﻧﻤﯽﮐﺮد و اﻣﯿﺪ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺴﺖ و اﮔﺮ ﺷﺨﺺ ﮐﺎﻓﺮ آن رﺣﻤﺘﯽ را ﮐﻪ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬ھﯿﭽﮑﺲ از‬
‫رﺣﻤﺖ و ﺑﮫﺸﺖ اﻟﻠﻪ ﻣﺄﯾﻮس ﻧﻤﯽﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا از ﺗﻮ ﺑﮫﺸﺖ و ھﺮﭼﻪ ﮐﻪ از ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ ﺳﺒﺐ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ آن ﻣﯽﺷﻮد را‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و از آﺗﺶ و ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ از ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ ﺳﺒﺐ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ آن‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫َ َ‬
‫‪ -٦‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر )ﺗﻘﺪﯾﺮ(‬
‫َ‬
‫ﻗ َﺪر‪ :‬ﻋﻠﻢ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ و اﻧﺪازهﮔﯿﺮی آن‪ ،‬و ﻧﻮﺷﺘﻦ آن در ﻟﻮح‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ و ﻗﺪر از اﺳﺮار اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﻘﺮﺑﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی‬
‫از آن اﻃﻼع ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر‬
‫ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺟﺎزم و ﻗﻄﻌﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ھﺮ ﺧﯿﺮ و ﺑﺪی و ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد در ﻗﻀﺎ‬
‫َّ ُ َّ َ ۡ َ َ ۡ‬
‫� ٍء خلق َ�ٰ ُه‬ ‫و ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﮫﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِنا �‬
‫�‪] ﴾٥٠‬اﻟﻘﻤﺮ‪[٥٠-٤٩ :‬‬
‫ب َق َدر‪َ ٤٩‬و َما ٓ أَ ۡم ُرنَا ٓ إ َّ� َ�ٰح َِدة ‪ۡ َ�َ ٞ‬م� بٱ ۡ�َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٖ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﺑﻪ اﻧﺪازه آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ؛ و ]ﭼﻮن ﭼﯿﺰی را اراده ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ[ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﺮ ھﻢ زدن ]ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد[«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ]ﮐﻠﻤﻪ[ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ‬

‫ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر ﺷﺎﻣﻞ ﭼﮫﺎر اﻣﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬اﯾﻤﺎن ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻋﻠﻢ ﮐﻠﯽ و ﺟﺰﯾﯽ دارد‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫آن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ او ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﻋﻠﻢ دارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻠﻖ‪ ،‬ﺗﺪﺑﯿﺮ‪ ،‬و زﻧﺪه ﮐﺮدن‬
‫و ﻣﯿﺮاﻧﺪن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬ﯾﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﻌﻞ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ از ﻗﺒﯿﻞ اﻗﻮال‬
‫اﻧﺴﺎن و اﻓﻌﺎﻟﺶ و اﺣﻮال او و اﺣﻮال ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﺟﻤﺎدات و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻋﻠﻢ دارد‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ َّ ُ‬
‫�‬
‫ۡ َ ُ َّ َ َ َ َّ ُ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ َ ُ َّ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َّ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ََ َ َۡ َ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ت َوم َِن ٱ��ض مِثلهنۖ يت�ل ٱ�مر بينهن �ِ علموا أن‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�ِي خلق سبع س�ٰ� ٰ ٖ‬

‫‪ - ١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٥٥‬‬

 ‫‪٢٨٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ۡ‬ ‫� ّل َ ۡ‬
‫� ٍء عِل َمۢ�‪] ﴾١٢‬اﻟﻄﻼق‪[١٢ :‬‬
‫ُ‬
‫ب‬ ‫� قَ ۡد أَ َح َ‬
‫اط‬ ‫ِير َوأَ َّن ٱ َّ َ‬ ‫� َ ۡ‬
‫�ءٖ قَد ‪ٞ‬‬ ‫َّ َ َ َ ٰ ُ ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ� � ِ‬
‫»اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻔﺖ آﺳﻤﺎن را آﻓﺮﯾﺪ و از زﻣﯿﻦ ]ﻧﯿﺰ[ ھﻤﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ را ]آﻓﺮﯾﺪ[؛ و ﻓﺮﻣﺎن‬
‫]اﻟﻠﻪ[ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ در ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻠﻢ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺣﺎﻃﻪ دارد«‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ھﻤﻪ رﺧﺪادھﺎ و ﺣﻮادﺛﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ‬
‫از ﻗﺒﯿﻞ اﺣﻮال و رزق و اﺟﻞ و‪ ...‬را ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻤﯿﺖ و‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ و زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن را ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ھﯿﭻ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮل و اﻓﺰاﯾﺶ و‬
‫ََ‬
‫ﮐﺎھﺸﯽ ﺑﺪون اﻣﺮ و ارادهی اﻟﻠﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ل ۡم‬
‫َّ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َّ ٓ ۡ َ‬ ‫َ ۡ َ َ َّ َّ َ َ ۡ َ َ‬
‫ب إِن �ٰل ِك � ٱ� ِ‬ ‫�عل ۡم أن ٱ� �عل ُم ما ِ� ٱلس َماءِ َوٱ� ِ �‬
‫�ض إِن �ٰل ِك ِ� كِ� ٰ ٍ �‬
‫َ ‪ٞ‬‬
‫�سِ�‪] ﴾٧٠‬اﻟﺤﺞ‪[٧٠ :‬‬
‫»آﯾﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪای ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﻧﭽﻪ را در آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﻣﯽداﻧﺪ؟ ﺑﯽﮔﻤﺎن ]ھﻤﮥ[‬
‫ً‬
‫اﯾﻦھﺎ در ﮐﺘﺎﺑﯽ ]ﺛﺒﺖ[ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ اﯾﻦ ]ﮐﺎر‪ [،‬ﺑﺮ اﻟﻠﻪ آﺳﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﺑﻦ ﻋﺎص ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َْْ َ َ ْ َ ََْ‬ ‫اﺨﻟ َ َﻼﺋﻖ َ�ﺒْ َﻞ أَ ْن َ�ْﻠُ َﻖ َّ‬
‫ََ َ ُ ََ َ ْ‬
‫� أﻟﻒ َﺳﻨ ٍﺔ‬ ‫ات واﻷرض ِﺨﺑﻤ ِﺴ‬ ‫ﺎو ِ‬‫الﺴ َﻤ َ‬ ‫ِِ‬ ‫»ﻛﺘﺐ اﷲ ﻣﻘﺎ ِدﻳﺮ‬
‫َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َْ ‪١‬‬
‫ﻗﺎل‪ :‬وﻋﺮﺷﻪ ﻰﻠﻋ الﻤﺎ ِء«‬
‫»ﯾﻌﻨﯽ اﻟﻠﻪ ھﻤﻪی ﻣﻘﺪار و اﻧﺪازهھﺎ را ﭘﻨﺠﺎه ھﺰار ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از آﻓﺮﯾﺪن زﻣﯿﻦ و‬
‫آﺳﻤﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در آن ھﻨﮕﺎم ﻋﺮش اﻟﻠﻪ ﺑﺮ روی آب ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ھﻤﻪ ﮐﺎﯾﻨﺎت در ﻣﺸﯿﺖ و ارادهی اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﯿﺖ اﻟﮫﯽ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آﻧﭽﻪ اراده ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و ھﺮﭼﻪ ﻧﺨﻮاھﺪ‬
‫ھﺮﮔﺰ واﻗﻊ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻓﺮﻗﯽ ﻧﺪارد ﭼﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻠﻖ و ﺗﺪﺑﯿﺮ و‬
‫زﻧﺪه ﮐﺮدن و ﻣﯿﺮاﻧﺪن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻌﺎل و اﻗﻮال و‬
‫َ َ ۡ َ َّ َ َ َّ ۡ َ ٓ َ ۡ ُ ۡ َ َ ٰٓ َ َ‬
‫��ِكة‬ ‫اﺣﻮال ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬ولو ��نا نز�ا إِ� ِهم ٱلم‬
‫�‬ ‫�ءٖ ُ� ُب ٗ� َّما َ�نُوا ْ ِ�ُ ۡؤم ُِن ٓوا ْ إ َّ�ٓ أَن � َ َشا ٓ َء ٱ َّ ُ‬‫� َ ۡ‬ ‫َ َ َّ َ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َ َ ۡ َ َ َ ۡ ۡ ُ َّ‬
‫و�مهم ٱلمو� وح�نا علي ِهم‬
‫ِ‬
‫َ ُ ّٗ َ َ َ ۡ‬
‫ِ� نَ ّ‬ ‫َ َ َٰ َ َ َ ۡ َ ُ ّ‬ ‫َ َ ٰ َّ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ‬
‫�س‬ ‫� عدو� ش�ٰ ِط� ٱ ِ� ِ‬ ‫ِ ٍِ‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ن‬‫ل‬ ‫ع‬‫ج‬ ‫ِك‬ ‫ل‬‫�‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫‪١١١‬‬ ‫ون‬ ‫�ن أ��هم �هل‬ ‫و� ِ‬

‫‪ - ١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٥٣‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٨٨‬‬
‫ُ ۡ ُ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ٗ َ َ ٓ ُّ َ َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ‬
‫ور ۚ� َول ۡو شا َء َر�ك ما �علوهُ ۖ‬‫و� َ� ۡعض ُه ۡم إ ِ ٰ� َ� ۡع ٖض زخرف ٱلقو ِل غر‬ ‫� ِّن يُ ِ‬
‫وٱ ِ‬
‫َ َ ۡ ُ ۡ ََ َۡ َُ َ‬
‫�ون‪] ﴾١١٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪[١١٢-١١١ :‬‬ ‫فذرهم وما �ف‬
‫»و اﮔﺮ ﻣﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮی آﻧﺎن ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ و ]ﺣﺘﯽ[ اﮔﺮ ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ھﺮ ﭼﯿﺰی را دﺳﺘﻪدﺳﺘﻪ در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن ﮔﺮد ﻣﯽآوردﯾﻢ ]ﺗﺎ راﺳﺘﮕﻮﯾﯽ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﮔﻮاھﯽ دھﻨﺪ[‪ ،‬ﺑﺎز ھﻢ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآوردﻧﺪ ‪ -‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ‪ -‬وﻟﯽ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﻧﺎداﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﺎ دﺷﻤﻨﯽ ﻣﺸﺮﮐﺎن آزﻣﻮدﯾﻢ و[‬
‫ِ‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای ھﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی‪ ،‬دﺷﻤﻨﯽ از ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﻗﺮار دادﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫آﻧﺎن در ﻧﮫﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺮﯾﺒﻨﺪه ]و ﺑﯽاﺳﺎس[ اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪] ،‬ھﺮﮔﺰ[ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ؛ ﭘﺲ آﻧﺎن را ﺑﺎ دروغھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﻓﻨﺪ واﮔﺬار«‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺧﺎﻟﻖ ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ھﻤﻪی ﮐﺎﯾﻨﺎت را ﺑﺎ‬
‫ذات و ﺻﻔﺎت و ﺣﺮﮐﺎت ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از او آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫َ ُ ُ َّ ُ َ ُّ ُ ۡ َ ٓ َ َ َّ ُ َ‬
‫دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�﴿ :‬ل ِ�م ٱ� ر��مۖ � إِ�ٰه إِ� هو ۖ‬
‫‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬‫َ ٰ ُ ُ ّ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ُ َ ُ َ َ َٰ ُ ّ‬
‫�ءٖ َو� ِيل‪] ﴾١٠٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪[١٠٢ :‬‬ ‫� �ءٖ فٱ�بدوه ۚ وهو � ِ‬ ‫�ل ِق ِ‬
‫»اﯾﻦ اﺳﺖ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ؛ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ؛ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ ھﻤﻪ‬
‫ﭼﯿﺰ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ او ]ﻣﺮاﻗﺐ و[ ﮐﺎرﮔﺰار ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و ﻗﻀﺎوت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ در آن‪ ،‬ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﺣﮑﻤﺖ ﺑﺰرگ و ﺧﯿﺮی زﯾﺎد وﺟﻮد دارد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﮐﺎرھﺎی‬
‫ﻧﯿﮏ و اﺣﺴﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﺑﺮ ﺑﺰرﮔﻮاری و رﺣﻤﺘﺶ دﻻﻟﺖ ﻣﯽدھﺪ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از‬
‫ﺳﺨﺖﮔﯿﺮی و اﻧﺘﻘﺎم اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﺑﺮ ﻏﻀﺐ و ﺧﺸﻢ او دﻻﻟﺖ دارد و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﻟﻄﻒ و‬
‫ﺑﺨﺸﺶ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﺑﺮ ﻣﺤﺒﺖ و ﺑﺮدﺑﺎریاش دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬ھﺮﭼﻪ ﮐﻪ از ذﻟﯿﻞ ﻧﻤﻮدن و‬
‫ﺧﻮار ﮐﺮدن اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﺑﺮ ﺑﻐﺾ او دﻻﻟﺖ دارد و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ از‬
‫ﻧﻘﺺ و ﮐﻤﺎل اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﺑﺮ ﻗﺪرت او و ﻣﻌﺎد دﻻﻟﺖ ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﻓﻌﺎل اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻖ او ھﻤﺮاه اﺳﺖ و ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻖ او ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ‬
‫َّ َ َ‬ ‫ُ‬
‫ﻣﻄﻠﻘﺶ ھﻤﺮاه اﺳﺖ و ﺣﮑﻤﺘﺶ ﻋﺎم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ق ِل ٱلل ُه َّم �ٰل ِك‬
 ‫‪٢٨٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ َ ٓ ُ َ َ َ ٓ ُ ُّ َ َ َ ٓ‬ ‫ُۡ ۡ ُۡ ُۡ ۡ َ َ ََ ُٓ ََ ُ ۡ ۡ َ‬
‫�ع ٱل ُملك م َِّمن �شا ُء َوتعِ ُّز من �شا ُء َوتذِل من �شا ُء ۖ‬
‫ك تؤ ِ� ٱلملك من �شاء وت ِ‬ ‫ٱلمل ِ‬
‫� َ ۡ َ ‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫َ َ َ ۡ ُ َّ َ َ ٰ ُ ّ‬
‫�ءٖ قدِير‪] ﴾٢٦‬آل ﻋﻤﺮان‪[٢٦ :‬‬ ‫� ِ‬ ‫�ِيدِك ٱ�� ۖ إِنك‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﯽ‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ﺑﺎراﻟﮫﺎ‪ ،‬ای‬
‫و از ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺑﺎزﭘﺲ ﻣﯽﮔﯿﺮی؛ و ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ ﻋﺰت ]و ﻗﺪرت[‬
‫ﻣﯽدھﯽ و ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﯽ ﺧﻮار ﻣﯽداری‪] .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ [،‬ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ و ﺑﯽﮔﻤﺎن‪،‬‬
‫ﺗﻮ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ«‪.‬‬

‫ﻓﻘﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل دو ﻧﻮع ﺗﻘﺪﯾﺮ دارد‪:‬‬
‫اول‪ :‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ در ﺟﮫﺎن آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﺎری ﻣﯽﺳﺎزد از ﻗﺒﯿﻞ آﻓﺮﯾﻨﺶ و رزق و‬
‫زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ و ﺗﺼﺮف و ﺗﺪﺑﯿﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از اواﻣﺮ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻘﺪﯾﺮھﺎی ﺑﺰرگ را اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ھﺮ روز ﺟﻠﻮی ﻣﺎ ﺟﺎری ﻣﯽﺳﺎزد ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن‬
‫ﮐﻤﺎل ﻗﺪرت اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل و ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت او و ﻋﻈﻤﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﭘﺎدﺷﺎھﯽاش را و‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻠﻤﺶ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ را اﺣﺎﻃﻪ دارد ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آن را ﺷﻨﺎﺧﺘﯿﻢ اﯾﻤﺎن و ﺗﻌﻈﯿﻢ و‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از او اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﻋﺒﺎدﺗﺶ‬
‫�ض م ِۡثلَ ُهنَّۖ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ََ َ َۡ َ َ َ‬ ‫َّ ُ َّ‬
‫ت َوم َِن ٱ� ِ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ� ٱ�ِي خلق سبع س�ٰ� ٰ ٖ‬
‫� ٍء‬‫� ّل َ ۡ‬ ‫ُ‬
‫ب‬ ‫اط‬‫� قَ ۡد أَ َح َ‬‫�ءٖ قَدِير‪َ ٞ‬وأ َ َّن ٱ َّ َ‬
‫� َ ۡ‬‫َ َ َ َّ ُ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ َ ُ َّ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َّ َّ َ َ َ ٰ ُ ّ‬
‫ِ ِ‬ ‫يت�ل ٱ�مر بينهن �ِ علموا أن ٱ� � ِ‬
‫ۡ‬
‫عِل َمۢ�‪] ﴾١٢‬اﻟﻄﻼق‪[١٢ :‬‬
‫»اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻔﺖ آﺳﻤﺎن را آﻓﺮﯾﺪ و از زﻣﯿﻦ ]ﻧﯿﺰ[ ھﻤﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ را ]آﻓﺮﯾﺪ[؛ و ﻓﺮﻣﺎن ]اﻟﻠﻪ[‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ در ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻠﻢ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ‬
‫ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺣﺎﻃﻪ دارد«‪.‬‬
‫دوم‪ :‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل از ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪی ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺟﺎری ﻣﯽﺳﺎزد و آن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻓﺮد‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﻧﺠﺎم دھﺪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل او را در دﻧﯿﺎ‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ھﻨﮕﺎم ﻣﺮگ و در ﻗﺒﺮ ﺳﻌﺎدﺗﺶ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﻪ اوج ﺳﻌﺎدت ﮐﻪ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ٗ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ ُ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬م ۡن َع ِم َل َ�ٰل ِٗحا ّمِن َذكر أ ۡو أ َ ٰ‬
‫ن� َو ُه َو ُم ۡؤم ‪ِٞ‬ن فل ُن ۡحيِيَ َّن ُهۥ َح َي ٰو ٗة َط ّي ِ َبة ۖ‬ ‫ٍ‬
‫َ ۡ َ َّ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ َ ُ ْ َ ۡ ُ َ‬
‫َو�َج ِز�ن ُه ۡم أج َرهم بِأحس ِن ما �نوا �ع َملون‪] ﴾٩٧‬اﻟﻨﺤﻞ‪[٩٧ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٩٠‬‬
‫ً‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ ‪ -‬ﻣﺮد ﯾﺎ زن ‪ -‬ﮐﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﮐﻨﺪ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ او را ]در دﻧﯿﺎ[ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ‬
‫ﭘﺎک و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهای زﻧﺪه ﻣﯽدارﯾﻢ و ]در آﺧﺮت ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ]ﻃﺎﻋﺖ و[ ﮐﺎری ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎداش ﻣﯽدھﯿﻢ« و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ﺑﻮرزد و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫در دﻧﯿﺎ ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽاش در ﻗﺒﺮ زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ اوج ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ‬
‫اب ِ� ٱ ۡ َ‬
‫� َي ٰوة ِ‬ ‫ﻣﯽرﺳﺪ و آن داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﮫﻨﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ل َّ ُه ۡم َع َذ ‪ٞ‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ُّ َ َ َ ُ ّ َ َّ‬ ‫ُّ ۡ َ َ َ َ َ ُ‬
‫اق‪] ﴾٣٤‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[٣٤ :‬‬ ‫ٱ��ياۖ ولعذاب ٱ�خِرة ِ أشق ۖوما لهم مِن ٱ�ِ مِن و ٖ‬
‫ً‬
‫»آﻧﺎن در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﻋﺬاب ]دردﻧﺎﮐﯽ[ دارﻧﺪ و ﻗﻄﻌﺎ ﻋﺬاب آﺧﺮت ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ؛ و در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫]ﻋﺬاب[ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ھﯿﭻ ]ﯾﺎر و[ ﻣﺤﺎﻓﻈﯽ ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن از ﺧﻮﺑﯽ و ﺑﺪی ﯾﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری و ﮔﻨﺎه ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺟﺎری ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺼﯿﺖھﺎ ﺑﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺲ در ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮدﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎی آنھﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎس و ﻧﺎﻣﯿﺪی ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ََ َ‬ ‫َّ ۡ َ َ َ ّ ُ ۡ َ َ ٓ َ َ ّ َ ۡ ۡ َ ٰ َ َ ۡ َ ۡ ُ ٓ ٗ ُ ۡ‬
‫� ۡد‬
‫ِ‬ ‫�‬‫و‬ ‫ۦ‬‫ِ‬ ‫ه‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫�َ‬
‫ز‬ ‫ب من �عمل سوء�‬ ‫ا� أه ِل ٱلكِ� ِ �‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ليس بِأما�ِيِ�م و� أم ِ ِ‬
‫َ ُ�ۥ مِن ُدون ٱ َّ� ِ َو ِ ّٗ�ا َو َ� نَ ِ ٗ‬
‫ص��‪] ﴾١٢٣‬اﻟﻨﺴﺎء‪[١٢٣ :‬‬ ‫ِ‬
‫»]ای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻧﺠﺎت و رﺳﺘﮕﺎری واﺑﺴﺘﻪ[ ﺑﻪ آرزوھﺎی ﺷﻤﺎ و آرزوھﺎی اھﻞ ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ھﺮ ﮐﺲ ﮐﺎر ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺘﯽ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﯿﻔﺮش ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ و دوﺳﺖ و ﯾﺎوری ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﺑﺮای‬
‫ﺧﻮد ﻧﺨﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ«‪.‬‬
‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﺮدن ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ در دﺳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬
‫ھﯿﭻ ﻗﻮﻣﯽ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽدھﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ آنھﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮ دھﻨﺪ‪ ،‬ھﺮ وﻗﺖ ﮐﻔﺮ را ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ اﯾﻤﺎن‪ ،‬و ﮔﻨﺎه را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻃﺎﻋﺖ‪ ،‬و ﺑﺪی را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻓﻮری اﺣﻮال آنھﺎ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻮاھﺪ داد و اﮔﺮ ﻧﯿﮑﯽ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺪی ﺗﻐﯿﯿﺮ دادﻧﺪ‬
‫آنھﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻨﺎھﺎﻧﺸﺎن ﻋﺬاب ﻣﯽدھﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫�وا ْ ماَ‬
‫� ُ� َغ ّ ُ‬ ‫� قَ ۡو� َح َّ‬
‫ٰ‬ ‫َ َ َ َّ َّ َ َ ۡ َ ُ ُ َ ّ ٗ ّ ۡ َ ً َ ۡ َ َ َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�﴿ :‬ل ِك بِأن ٱ� لم يك مغ ِ�� �ِعمة ��عمها‬
‫ِيم‪] ﴾٥٣‬اﻷﻧﻔﺎل‪[٥٣ :‬‬‫يع َعل ‪ٞ‬‬
‫� َس ِم ٌ‬‫سه ۡم َوأَ َّن ٱ َّ َ‬ ‫َ ُ‬
‫بِأنف ِِ‬
‫»اﯾﻦ ]ﮐﯿﻔﺮ ﺳﺨﺖ‪ [،‬از آن روﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ھﺮﮔﺰ ﺑﺮ آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮدﻣﯽ ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ دﮔﺮﮔﻮن ﮐﻨﺪ؛ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ آﻧﺎن ]رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺣﺪاﻧﮥ[ ﺧﻮد را ﺗﻐﯿﯿﺮ دھﻨﺪ ]و‬
‫ﮐﻔﺮ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﺑﻮرزﻧﺪ[؛ و ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ« اﻣﺎ ﮔﺎھﯽ ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
 ‫‪٢٩١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ََٓ‬
‫ﻋﺬاب ﺑﺮای ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽھﺎ و ﮔﻨﺎھﺎن ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما‬
‫ُ ۡ ََُۡ ْ َ َ‬ ‫ت َ�يۡ‬
‫يبة فَب َما َك َس َب ۡ‬ ‫َ َ َٰ ُ‬
‫�م ّمِن ُّم ِص َ‬
‫�‪] ﴾٣٠‬اﻟﺸﻮری‪[٣٠ :‬‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ث‬‫ك‬ ‫ن‬ ‫ع‬ ‫وا‬‫ف‬ ‫ع‬‫�‬ ‫و‬ ‫م‬‫ِي�‬
‫د‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫أ�ب‬
‫»ھﺮ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﯾﺪ؛ و ]اﻟﻠﻪ[ از‬
‫ﺑﺴﯿﺎری ]از ﮔﻨﺎھﺎﻧﺘﺎن[ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﺮای ﺑﻨﺪه ﺟﮫﺖ ﺗﺼﻔﯿﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪش‬
‫َ َ َ َّ ُ َ ُ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َ ُ ُ ٓ ْ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أحسِب ٱ�اس أن ���وا أن �قولوا‬
‫َ ۡ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َّ َّ ُ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫ِين مِن �بل ِ ِهمۖ فليعلمن ٱ� ٱ�ِين صدقوا‬ ‫ون‪َ ٢‬ولَ َق ۡد َ� َت َّنا ٱ َّ� َ‬
‫َ َ َّ َ ُ ۡ َ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫ءامنا وهم � �فتن‬
‫َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ َۡ‬
‫َو�َعل َم َّن ٱل� ٰ ِذ�ِ�‪] ﴾٣‬اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪» [٣-٢ :‬آﯾﺎ ﻣﺮدم ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ھﻤﯿﻦ ﮐﻪ ]ﺑﻪ زﺑﺎن[ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫»اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ«‪ ،‬آﻧﺎن را ]ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد[ واﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و آزﻣﻮده ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ؟ و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ را‬
‫ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﯿﺰ آزﻣﻮدﯾﻢ و ﺗﺎ اﻟﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ]درﺑﺎرۀ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن[ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‬
‫َ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﺪ و دروﻏﮕﻮﯾﺎن را ]ﻧﯿﺰ[ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫و ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت ﺑﺎﻋﺚ ﮐﻔﺎره ﮔﻨﺎھﺎن و ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن درﺟﺎﺗﺶ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫َ َ َ ُ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ﻴﺐ ال ُﻤ ْﺴ ِﻠ َﻢ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﺎ ﻳ ِﺼ‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّي َوأﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ٍ‬ ‫ﻌ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ‬
‫� َّﻔﺮَ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ َ ُ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ٍّ‬ ‫َ َ ٍّ َ ُ ْ َ َ ً َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻧَ َﺼ َ‬
‫ﺐ‪ ،‬وﻻ ﻫﻢ وﻻ ﺣﺰ ٍن‪ ،‬وﻻ أذى وﻻ �ﻢ‪ ،‬ﺣﻰﺘ الﺸﻮﻛ ِﺔ �ﺸﺎﻛﻬﺎ‪ ،‬إِﻻ‬ ‫ﺐ وﻻ وﺻ ٍ‬ ‫ٍ‬
‫ْ َ َ َ ُ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬
‫ا� ِﺑﻬﺎ ِﻣﻦ ﺧﻄﺎﻳﺎه«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری و اﺑﻮھﺮﯾﺮه ب ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن دﭼﺎر‬
‫ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺧﺴﺘﮕﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺘﯽ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎری و ﻏﻤﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آنھﺎ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺧﺎری ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺶ ﻣﯽﺧﻠﺪ )ﺑﺎﻋﺚ ﮐﻔﺎرۀ‬
‫ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ ﻣﯽﺷﻮد(«‪.‬‬
‫َ َ َ ْ ُ ْ َُ ُ َ ًَ َ َ َ‬ ‫َ َ ْ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ﺎك ﺷ ْﻮﻛﺔ � َﻤﺎ ﻓ ْﻮ� َﻬﺎ‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﺎ ِﻣﻦ مﺴ ِﻠ ٍﻢ �ﺸ‬ ‫�ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ ِإن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ ً ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ٌ َ ُ َ ْ َ ْ ُ‬
‫ﺖ �ﻨﻪ ِﺑ َﻬﺎ ﺧ ِﻄﻴﺌﺔ«‪.‬‬ ‫ِإﻻ ﻛ ِﺘﺒﺖ ﻪﻟ ِﺑﻬﺎ درﺟﺔ و ِ‬
‫�ﻴ‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﯿﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺎری ﯾﺎ ﭼﯿﺰ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮی در ﺑﺪﻧﺶ ﻓﺮود رود‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮای او درﺟﻪای ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ و‬
‫از ﮔﻨﺎھﯽ درﮔﺬر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٦٤١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٧٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٦٤٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٧٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٩٢‬‬
‫اﻧﻮاع ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ اﻋﻤﺎل و اﺣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺎرج از اراده اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻠﻨﺪی و ﮐﻮﺗﺎھﯽ‪ُ ،‬ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ‪ ،‬و زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ او ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﺪون اﺧﺘﯿﺎر‬
‫اﻧﺴﺎن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ و اﻣﺮاض و ﺿﺮر ﻣﺎﻟﯽ و ﺟﺎﻧﯽ و ﻧﻘﺼﺎﻧﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺰا و‬
‫و ﺑﺮﺧﯽ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺘﺤﺎن و ﮔﺎھﯽ ﺑﺮای رﻓﻊ و ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن درﺟﺎت و ﮐﻔﺎرهی‬
‫ﮔﻨﺎھﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﻓﺮد ھﯿﭻ ارادهای در آنھﺎ ﻧﺪارد در ﻣﻮرد آنھﺎ‬
‫ﺳﻮال و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﺮای او واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ھﻤﻪ آنھﺎ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﮫﯽ اﺳﺖ و ﺻﺒﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ و راﺿﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ھﯿﭻ ﺣﺎدﺛﻪ و اﺗﻔﺎﻗﯽ‬
‫در ﺟﮫﺎن ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در آن ﺣﮑﻢ و ﺣﮑﻤﺖ و رﺣﻤﺖ و‬
‫اﺣﺴﺎﻧﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُ ۡ َّ‬ ‫َ‬
‫ٓ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫يبةٖ � ٱ� ِ َ‬ ‫اب مِن ُّم ِص َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ما أ َص َ‬
‫� أنفسِ�م إِ� ِ�‬ ‫�ض و� ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬ ‫ّ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ َ ٓ َّ َ َ َ َ‬
‫َ َ ُ َ‬
‫� َما فات� ۡم َو�‬ ‫� ٱ َّ� ِ �َسِ�‪ّ ٢٢ٞ‬ل َِك ۡي َ� تَأ َس ۡوا ْ َ َ ٰ‬ ‫ب مِن �ب ِل أن ��أها ۚ إِن �ٰل ِك‬
‫َ‬
‫كِ�ٰ ٖ‬
‫َ ۡ َ ُ ْ َ ٓ َ َ ٰ ُ ۡ َ َّ ُ َ ُ ُّ ُ َّ ُ ۡ َ َ ُ‬
‫ور‪] ﴾٢٣‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[٢٣-٢٢ :‬‬ ‫�فرحوا بِما ءاتٮ�مۗ وٱ� � �ِب � �تا ٖل فخ ٍ‬
‫»ھﯿﭻ آﺳﯿﺒﯽ در زﻣﯿﻦ و ﯾﺎ در وﺟﻮد ﺷﻤﺎ روی ﻧﺨﻮاھﺪ داد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﺠﺎدش‪ ،‬در‬
‫دﻓﺘﺮ ]ﻋﻠﻢ اﻟﮫﯽ[ رﻗﻢ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﺮ اﻟﻠﻪ آﺳﺎن اﺳﺖ‪] .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را‬
‫ﺗﺬﮐﺮ دادﯾﻢ[ ﺗﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ از دﺳﺘﺘﺎن ﻣﯽرود اﻓﺴﻮس ﻧﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﺪ‬
‫ﺒﺮ ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ را دوﺳﺖ ﻧﺪارد«‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻣﺴﺖ ﻧﮕﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ھﯿﭻ ﻣﺘﮑ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ب ٱ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قُل لن يُ ِصيبَ َنا إ� َما ك َت َ‬
‫� �َا ه َو َم ۡولٮ ٰ َنا ۚ َو� ٱ� ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َّ ۡ ۡ‬
‫� ٱل ُمؤم ُِنون‪] ﴾٥١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٥١ :‬‬
‫فليتو ِ‬
‫»ﺑﮕﻮ‪» :‬ھﺮﮔﺰ ]ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ[ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﻣﻘﺮر ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬او ]دوﺳﺖ‬
‫ﮐﺎرﺳﺎز ﻣﺎﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫و[‬
‫ُْ َ‬
‫آد َم � َ ُﺴ ُّ‬ ‫َّ ُ َ َّ َ َ َّ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َََُْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫ﺐ‬ ‫ﺟﻞ‪ :‬ﻳُﺆ ِذ ِﻳ� ا�ﻦ‬‫ا� ج‪» :‬ﻗﺎل ا� ﻋﺰ و‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َّ ْ َ َ َّ َ َ ‪١‬‬
‫َ‬
‫اﻷ ْم ُﺮ أُﻗَﻠِّ ُ‬ ‫َّ ْ َ َ َ َ َّ ْ‬
‫ﺐ الﻠﻴﻞ واﻨﻟﻬﺎر«‪.‬‬ ‫اﺪﻟﻫ ُﺮ‪�ِ ،‬ﻴَ ِﺪي‬ ‫اﺪﻟﻫﺮ وأﻧﺎ‬

‫‪- ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨٢٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٤٦‬‬
 ‫‪٢٩٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ آدم )اﻧﺴﺎن( وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪ دﺷﻨﺎم ﻣﯽدھﺪ ﻣﺮا اذﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ زﻣﺎﻧﻪ ھﺴﺘﻢ‪] ،‬ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﻪی[ ﮐﺎرھﺎ در دﺳﺖ و ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن و دﺳﺘﻮر ﻣﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺐ و روز را ﻣﻦ ﺑﻪ ﮔﺮدش درﻣﯽآورم )ﺣﻮادث و اوﺿﺎع زﻣﺎﻧﻪ را ﻣﻦ ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﻢ(«‪.‬‬
‫َ ْ ً َ َ َ َ ُ َ ُ ِّ‬
‫ا� ج ﻳﻮﻣﺎ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬ﻳﺎ ﻏﻼم إِ�‬
‫َّ‬ ‫َ َ ُْ ُ َ َْ َُ‬ ‫ْ َ َّ‬
‫ﻮل ِ‬ ‫ﺎس ب ﻗﺎل‪ :‬ﻛﻨﺖ ﺧﻠﻒ رﺳ ِ‬ ‫ﻋﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َّ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ِّ ُ َ َ‬
‫ﺠﺗﺪه ﺠﺗﺎﻫﻚ‪ِ ،‬إذا ﺳﺄﻟﺖ ﻓﺎﺳﺄ ِل ا�‪ ،‬و ِ�ذا‬ ‫ﺎت‪ ،‬اﺣﻔ ِﻆ ا� �ﻔﻈﻚ‪ ،‬اﺣﻔ ِﻆ ا� ِ‬ ‫ﻠﻛﻤ ٍ‬
‫أﻋﻠﻤﻚ ِ‬
‫ْ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َّ َ ْ َ ْ َ َّ ُ َّ َ َ ْ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ َ َّ‬
‫ﺎ�‪ ،‬واﻋﻠﻢ أن اﻷﻣﺔ لﻮ اﺟﺘﻤﻌﺖ ﻰﻠﻋ أن �ﻨﻔﻌﻮك �ِﻲﺸ ٍء لﻢ �ﻨﻔﻌﻮك إِﻻ‬ ‫اﺳﺘﻌﻨﺖ ﻓﺎﺳﺘ ِﻌﻦ ِﺑ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ ْ َ َ َ ُ َّ ُ َ َ َ ْ ْ َ َ ُ َ ْ َ ُ ُّ َ َ ْ ْ َ ُ ُّ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺸ ٍء ﻗﺪ ﻛﺘَﺒَﻪ‬ ‫�ِﻲﺸ ٍء ﻗﺪ ﻛﺘﺒﻪ ا� لﻚ‪ ،‬ولﻮ اﺟﺘﻤﻌﻮا ﻰﻠﻋ أن ﻳﺮﻀوك �ِﻲﺸ ٍء لﻢ ﻳﺮﻀوك ِإﻻ � ِ‬
‫َ ْ َ ُ َ َ َّ ْ ُّ ُ‬ ‫َّ ُ َ َ ْ َ ُ َ‬
‫الﺼ ُﺤﻒ« ‪.١‬‬ ‫ﺖ اﻷﻗﻼم وﺟﻔﺖ‬ ‫ا� ﻋﻠﻴﻚ‪ ،‬رﻓِﻌ ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬روزی ﭘﺸﺖ ﺳﺮ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮﮐﺐﺷﺎن ﺳﻮار ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺴﺮ ﺟﺎن! ﭼﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽآﻣﻮزم‪ :‬ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﻠﻪ را‬
‫ﭘﺎس ﺑﺪار ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ؛ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﻠﻪ را ﺣﻔﻆ ﮐﻦ ﺗﺎ او را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎﺑﯽ‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﺧﻮاﺳﺘﯽ‪ ،‬از اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاه و ھﺮﮔﺎه ﮐﻤﮏ و ﯾﺎری ﺧﻮاﺳﺘﯽ‪ ،‬از اﻟﻠﻪ درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﮐﻤﮏ ﮐﻦ و ﺑﺪان ﮐﻪ اﮔﺮ ھﻤﻪ ﻣﺮدم ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻔﻌﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ؛ ﻣﮕﺮ‬
‫ﻣﻘﺪر ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ھﻤﻪ ﻣﺮدم ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ زﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ‬‫آن ﭼﻪ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺖ ﱠ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﮕﺮ زﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮاﯾﺖ رﻗﻢ زده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎر ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﻗﻠﻢھﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻧﺎﻣﻪھﺎ‪ ،‬ﺧﺸﮏ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اﻋﻤﺎل و اﻓﻌﺎﻟﯽ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن ﻗﺪرت‬
‫دارد ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻘﻞ و ﻗﺪرت و اﺧﺘﯿﺎری ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪه آنھﺎ را‬
‫اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻤﺎن و ﮐﻔﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری و ﺑﺪﮐﺎری‪ ،‬ﭘﺲ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ آنھﺎ و اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن اﻧﺴﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺛﻮاب و ﺟﺰا ﺑﺮاﯾﺶ ﺛﺒﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮای‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﮐﺘﺎبھﺎ را ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺣﻖ را از ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮده و در اﯾﻤﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و از ﮐﻔﺮ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮ‬
‫ﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻘﻞ داده‪ ،‬و از ﻗﺪرت اﺧﺘﯿﺎر ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ھﺮﭼﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ھﺮﯾﮏ از دو راه ﺧﻮب و ﯾﺎ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٦٩‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥١٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٩٤‬‬

‫ﺑﺪ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺤﺖ ﻣﺸﯿﺖ و ارادهی اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻗﺮار دارد‪ .‬ﭼﻮن ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی در‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ و ﭘﺎدﺷﺎھﯽ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺪون ﻋﻠﻢ و ﺧﻮاﺳﺖ و ارادهی او واﻗﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ۡ‬
‫َ َ ٓ َ ۡ ُ‬ ‫َ ٓ َۡ ۡ‬ ‫ّ ُ َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وقُل ٱ ۡ َ ُّ‬
‫�ق مِن َّر�ِ� ۡمۖ � َمن شا َء فليُؤمِن َومن شا َء فل َي�ف ۡر ۚ‬ ‫ِ‬
‫َۡ َ ُ ْ ُ َ ُ ْ َٓ َ ُۡ ۡ َۡ‬ ‫ۡ ُ َ َُ‬
‫اط ب ِ ِهم �ادِ�ها ۚ �ن �ستغِيثوا �غاثوا بِماءٖ كٱلمه ِل �شوِي‬ ‫ارا أَ َح َ‬
‫� نَ ً‬‫ِل�ٰلِم َ‬‫َّ ٓ َ ۡ َ ۡ َ َّ‬
‫إِ�ا أ�تدنا ل‬
‫ِ‬
‫ًََ‬ ‫ٓ ۡ‬
‫اب َو َسا َءت ُم ۡر�فقا‪] ﴾٢٩‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[٢٩ :‬‬ ‫ل� ُ‬ ‫ٱل ۡ ُو ُجوهَ ۚ ب ۡئ َس ٱ َّ َ‬
‫ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺑﮕﻮ‪]» :‬اﯾﻦ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺳﺨﻦ[ ﺣﻖ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﺳﺖ؛ ﭘﺲ‬
‫ِ‬
‫ھﺮ ﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد و ھﺮ ﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد«‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺮای ﺳﺘﻤﮑﺎران آﺗﺸﯽ‬
‫ﻃﻠﺐ آب‪ [،‬ﻓﺮﯾﺎدرﺳﯽ‬
‫آﻣﺎده ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ ﺳﺮاﭘﺮدهھﺎﯾﺶ آﻧﺎن را از ھﺮ ﺳﻮ ﻓﺮاﻣﯽﮔﯿﺮد؛ و اﮔﺮ ]در ِ‬
‫ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎدﺷﺎن ﻣﯽرﺳﻨﺪ؛ ]آﺑﯽ ﮐﻪ ﺣﺮارﺗﺶ[ ﭼﮫﺮهھﺎ را‬ ‫ﺑﺠﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﺑﯽ ھﻤﭽﻮن ِ‬
‫ﺑﺮﯾﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺪ ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ و ﭼﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ اﺳﺖ!«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أ َ� َمن َ� َن ُم ۡؤم ِٗنا َك َمن َ� َن فَاس ِٗقا ۚ َّ� � َ ۡس َت ُوۥ َن‪ ١٨‬أ َّما ٱ َّ�ِينَ‬
‫َ‬
‫ون‪َ ١٩‬وأ َّما ٱ َّ� َ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ َ ُ ۡ َ َّ ٰ ُ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ ُ َ ۢ َ َ ُ ْ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ِين‬ ‫ت فلهم ج�ت ٱلمأوى نز� بِما �نوا �عمل‬ ‫ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫ِيل ل َ ُه ۡم ُذوقُوا ْ َع َذ َ‬
‫ُ ْ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َُۡ ُ ْ ۡ ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ ۡ َ ٰ ُ ُ َّ ُ ُ َّ ٓ ُ ْ‬
‫َ‬
‫اب‬ ‫جوا مِن َها أ�ِيدوا �ِيها و�‬ ‫ار ۖ � َما أ َراد ٓوا أن �ر‬‫فسقوا �مأوٮهم ٱ�‬
‫ُ َ ّ َ‬
‫نتم بِهِۦ ت�ذِبُون‪] ﴾٢٠‬اﻟﺴﺠﺪة‪.[٢٠-١٨ :‬‬ ‫ٱ�َّار ٱ َّ�ِي ُك ُ‬
‫ِ‬
‫»آﯾﺎ ]ﭘﺎداش[ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ ھﻤﭽﻮن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن اﺳﺖ؟ ھﺮﮔﺰ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎھﺸﺎن ﺑﺎغھﺎ]ی‬
‫ﺑﮫﺸﺘﯽ[ اﺳﺖ؛ ﭘﺎداﺷﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ]ﭘﺎس[ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎھﺸﺎن آﺗﺶ ]دوزخ[ اﺳﺖ‪ .‬ھﺮ ﮔﺎه ﺑﺨﻮاھﻨﺪ از آن ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﭽﺸﯿﺪ ﻋﺬاب آﺗﺸﯽ ﮐﻪ ھﻤﻮاره آن را دروغ ﻣﯽاﻧﮕﺎﺷﺘﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟‬

‫‪ -١‬ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫در ﻗﺴﻢ اول ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺮﯾﺾ ﺷﺪ ﯾﺎ ﺿﺮری دﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻼھﺎی ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎرش ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺒﺘﻼ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻮد و آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺠﺎم داد و اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دارد ﺻﺒﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ او ﺛﻮاب ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫َۡ‬
‫وع َو َ� ۡق ٖص ّم َِن ٱ� ۡم َ� ِلٰ‬
‫� ِ‬‫� ۡو ِف َوٱ ۡ ُ‬
‫�ء ّم َِن ٱ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ َّ ُ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و�َبل َون�م � ِ ۡ ٖ‬
‫َّ َ َ ٓ َ َ ٰ َ ۡ ُ ُّ َ ‪َّ َّ ْ ُ َ ٞ‬‬ ‫ل�ٰ� َ‬‫َّ‬ ‫َ َّ َ َ ٰ َ َ ّ‬ ‫َ َۡ ُ‬
‫يبة قال ٓوا إِنا ِ� ِ‬ ‫�ن‪ ١٥٥‬ٱ�ِين إِذا أ�بتهم م ِص‬ ‫ِِ‬ ‫�ٱ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ت‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫م‬ ‫�‬‫ٱ‬‫و‬ ‫س‬‫ِ‬ ‫نف‬ ‫وٱ�‬
 ‫‪٢٩٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ُ ْ َ ٰٓ َ َ َ ۡ ۡ َ َ َ ٰ ‪ُ َ َ ُ ٞ َ ۡ َ َ ۡ ّ َّ ّ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َّ ٓ َ ۡ َ‬

‫�ة ۖ َوأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم‬‫ج ُعون‪ ١٥٦‬أو��ِك علي ِهم صل�ت مِن ر� ِ ِهم ور‬ ‫��ا إِ�هِ � ٰ ِ‬
‫ۡ َُۡ َ‬
‫ٱل ُمهتدون‪] ﴾١٥٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪[١٥٧-١٥٥ :‬‬
‫ً‬
‫»و ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﭼﯿﺰی از ]ﻗﺒﯿﻞ[ ﺗﺮس و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ]= ﻗﺤﻄﯽ[ و زﯾﺎن ﻣﺎﻟﯽ ]=‬
‫ﮐﺴﺐ آن[ و ﺟﺎﻧﯽ ]= ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ ﯾﺎ ﺷﮫﺎدت[ و زﯾﺎن ﻣﺤﺼﻮﻻت‬ ‫ِ‬ ‫دﺷﻮاری‬
‫ِ‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدی ﯾﺎ‬
‫]ﮐﺸﺎورزی[ ﻣﯽآزﻣﺎﯾﯿﻢ؛ و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﺎن را ]ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽآﯾﺪ[ ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه؛ ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﺮ ﮔﺎه ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫آن اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﯿﻢ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ ]از روی رﺿﺎﯾﺖ و ﺗﺴﻠﯿﻢ[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ از ِ‬
‫ﺳﻮی او ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ«‪ .‬اﯾﻦھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ درودھﺎ و رﺣﻤﺘﯽ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺮاﯾﺸﺎن‬
‫اﺳﺖ و ھﻤﯿﻨﺎن ھﺪاﯾﺖﯾﺎﻓﺘﮕﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫واﺟﺒﺎت را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺎرھﺎی ﺣﺮام اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم دادن ﻃﺎﻋﺎت و دوری ﻧﻤﻮدن از ﻣﻌﺎﺻﯽ و ﮔﻨﺎھﺎن و ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن‬
‫دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ‪ ،‬و از ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺠﺖ ﺑﺮای ﺷﺨﺼﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮم ﻧﻮح‪ ،‬ﻋﺎد‪ ،‬ﺛﻤﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ را ﻋﺬاب ﻧﻤﯽداد و دﺳﺘﻮر ﻧﻤﯽداد ﮐﻪ‬
‫ﺣﺪود ﺑﺮ ﻣﺘﺠﺎوزان اﺟﺮا ﺷﻮد‪ .‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ را ﺑﺮ ﮔﻨﺎھﮑﺎران ﺣﺠﺖ ﺑﺪاﻧﺪ آنھﺎ را‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺳﺮزﻧﺶ و ﺟﺰا ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ را ﺳﺮزﻧﺶ و ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ‬
‫را ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺟﺰا ﻧﻤﯽدھﺪ‪ ،‬و ﺑﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻧﯿﮑﯽ ﯾﺎ ﺑﺪی اﻧﺠﺎم دھﺪ‬
‫ﻓﺮﻗﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻦ ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺎداﻧﯽ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اراده ﺧﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬او را در دﯾﻦ ﻓﻘﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﻪ او ﻓﮫﻢ دﯾﻦ‬
‫َ َ ُ ُ َّ َ َ ۡ َ ُ ْ َ ۡ َ ٓ َ َّ ُ َ ٓ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ٓ‬
‫ﻣﯽدھﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬سيقول ٱ�ِين أ��وا لو شاء ٱ� ما أ��نا و�‬
‫َ َّ َ ُ ْ ۡ‬
‫ُۡ َۡ‬ ‫ب ٱ َّ� َ‬
‫ِين مِن َ� ۡبل ِ ِه ۡم ح ٰ‬
‫� ذاقوا بَأ َس َناۗ قل هل‬ ‫�ءٖ َك َ�ٰل َِك َك َّذ َ‬ ‫َ‬ ‫ََُٓ َ َ ۡ َ‬
‫َءاباؤنا َو� ح َّرمنا مِن ۡ �‬
‫َ‬ ‫ۡ َ ُ َّ َ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ َ َّ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ۡ َ ۡ‬ ‫َ ُ‬
‫نت ۡم إِ� � ُر ُصون‪﴾١٤٨‬‬ ‫ِند�م ّم ِۡن عِل ٖ� �تُخ ِر ُجوهُ �َا ۖ إِن تتب ِ ُعون إِ� ٱلظ َّن �ن أ‬ ‫ع‬
‫]اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٤٨ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺮک ورزﯾﺪﻧﺪ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎ ﺷﺮک ﻣﯽآوردﯾﻢ و ﻧﻪ‬
‫ﭘﺪراﻧﻤﺎن و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ ﭼﯿﺰی را ]ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ[ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﻤﯽﮐﺮدﯾﻢ«‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آﻧﺎن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را[ ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺬاب ﻣﺎ را ﭼﺸﯿﺪﻧﺪ‪] .‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٩٦‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺑﮕﻮ‪» :‬آﯾﺎ ]داﻧﺶ و[ دﻟﯿﻠﯽ ﻧﺰدﺗﺎن ھﺴﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﺮای ﻣﺎ آﺷﮑﺎر ﮐﻨﯿﺪ؟ ]در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ [،‬ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﭘﻨﺪار ]از ﭼﯿﺰی[ ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ و ﺟﺰ دروغ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﺒﺎب‬

‫ھﻤﻪی دﯾﻦ ﺣﮑﻤﺖ‪ ،‬اﺣﮑﺎم‪ ،‬ﻋﺪل‪ ،‬اﺣﺴﺎن‪ ،‬ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ از ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪی ﺑﺮای ﺑﻨﺪهاش ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن از اﺳﺒﺎب‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺒﺎب ﻧﯿﮑﯽ و ﺧﯿﺮ‪ ،‬اﯾﻤﺎن آوردن و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن اﺳﺖ و اﺳﺒﺎب‬
‫ﺑﺪی ﮐﻔﺮ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ارادهای ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫ﻧﻤﻮده و اﺧﺘﯿﺎری ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎر و اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﺮدن از اﺳﺒﺎﺑﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺗﻘﺪﯾﺮ از ﺳﻌﺎدت و ﯾﺎ‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺑﺮای ورود ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن از اﺳﺒﺎب آن‬
‫ﻻزم و ﺿﺮوری اﺳﺖ‪ ،‬داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﮫﻨﻢ ﻧﯿﺰ اﺳﺒﺎﺑﯽ دارد ﮐﻪ ﺗﺮک ﮐﺮدن آن واﺟﺐ و‬
‫ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ٗ‬ ‫َ ٓ َّ َ َ َ‬ ‫َۡ ‪َ ٞ‬‬ ‫َّ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن �ٰ ِذه ِۦ تذك َِرة ۖ � َمن شا َء ٱ�ذ إ ِ ٰ� َر ّ�ِهِۦ َسبِي�‪َ ٢٩‬و َما‬
‫ِيما‪ ٣٠‬يُ ۡدخ ُِل َمن � َ َشا ٓ ُء � َر ۡ َ‬
‫ِيما َحك ٗ‬‫� َ� َن َعل ً‬
‫� إ َّن ٱ َّ َ‬‫َ َ ٓ َ َّ ٓ َ َ َ ٓ َ َّ ُ‬
‫�تِهِۚۦ‬ ‫ِ‬ ‫�شا ُءون إِ� أن �شاء ٱ ۚ ِ‬
‫َ َ َ َّ َ َ َ ً َ‬ ‫َّ‬
‫َوٱل�ٰل ِ ِم� أعد ل ُه ۡم عذابا أ ِ� َمۢ�‪] ﴾٣١‬اﻹﻧﺴﺎن‪[٣١-٢٩ :‬‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﯾﻦ ﯾﺎدآوری ]و ﭘﻨﺪ[ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬راھﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎرش‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ‪ .‬و ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺰی را ﻧﻤﯽﺧﻮاھﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ داﻧﺎی ﺣﮑﯿﻢ‬
‫اﺳﺖ؛ ھﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬در رﺣﻤﺖ ﺧﻮد وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﯽ ﺑﺮای ﺳﺘﻤﮑﺎران‬
‫آﻣﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ َ َ َ ُ َ ُ ُ ۡ ۡ ُ َ َّ‬ ‫ۡ َ ُ ُ ُ َّ َ َ ُ‬
‫ت‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ت ِلك حدود ٱ�ِۚ ومن يطِعِ ٱ� ورسو�ۥ يدخِله ج�ٰ ٖ‬
‫� َو َر ُس َ ُ‬ ‫ِيها ۚ َو َ�ٰل َِك ٱلۡ َف ۡو ُز ٱ ۡل َع ِظ ُ‬
‫يم‪َ ١٣‬و َمن َ� ۡع ِص ٱ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َۡ‬
‫و�ۥ‬ ‫ين � َ‬ ‫� َ‬ ‫� ِري مِن �ت ِ َها ٱ�ن َ� ٰ ُر � ٰ ِ ِ‬
‫ِيها َو َ ُ َ َ ‪ٞ ُّ ٞ‬‬
‫�ۥ عذاب م ِه�‪] ﴾١٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪[١٤-١٣ :‬‬
‫ارا َ� ٰ ِ ٗ�ا � َ‬ ‫ودهُۥ يُ ۡدخ ِۡل ُه نَ ً‬
‫َ َ َ َ َّ ُ ُ َ‬
‫و�تعد حد‬
‫»اﯾﻦھﺎ ﺣﺪود اﻟﮫﯽ اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺲ از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وی را ﺑﻪ ﺑﺎغھﺎﯾﯽ‬
‫درﻣﯽآورد ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ؛ در آن ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ و اﯾﻦ ھﻤﺎن‬
‫ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬و ھﺮ ﮐﺲ از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺣﺪود او ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪ ،‬وی‬
‫را در آﺗﺸﯽ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ ﻋﺬاﺑﯽ ﺧﻔﺖﺑﺎر ]در ﭘﯿﺶ[‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٢٩٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َ‬
‫َ‬ ‫ََ َ َ َْ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻘ َﻌﺪ َو� َﻌﺪﻧﺎ َﺣ ْﻮ ُﻪﻟ‪،‬‬ ‫ﻴﻊ اﻟْ َﻐ ْﺮﻗَ ِﺪ ﻓَﺄﺗَﺎﻧَﺎ اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ِ‬ ‫ﻘ‬‫ِ‬
‫ﺎزة ‪،‬ﻲﻓ ﺑَ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫ﻲﻠﻋ س ﻗَ َﺎل‪ُ :‬ﻛﻨَّﺎ ﻲﻓ َﺟﻨَ َ‬
‫ِ‬ ‫َ� ْﻦ َ ٍّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ َ ُ َّ َ َ َ ْ ُ ْ ْ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ُ ْ َ َ ٌ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ ْ ُ‬
‫وﻣﻌﻪ ِ�ﺮﺼة‪� ،‬ﻨﻜﺲ ‪،‬ﻓﺠﻌﻞ �ﻨﻜﺖ ِﺑ ِﻤﺨﺮﺼﺗِ ِﻪ �ﻢ ﻗﺎل‪ :‬ﻣﺎ ِﻣﻨ�ﻢ ِﻣﻦ أﺣ ٍﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ِﻣﻦ �ﻔ ٍﺲ‬
‫ٌ‬ ‫ًَ ََ َ‬ ‫َّ َ ْ ُ َ َ ً َ‬ ‫َّ ُ َ َ َ ُ َ َ ْ‬ ‫َﻣﻨْ ُﻔ َ‬
‫ﺐ ﺷ ِﻘﻴَّﺔ أ ْو َﺳ ِﻌﻴﺪة �ﻘﺎل َر ُﺟﻞ‪ :‬ﻳَﺎ‬ ‫ﺎر‪َ ،‬و ِ�ﻻ ﻗﺪ ﻛ ِﺘ‬ ‫اﺠﻟَﻨَّ ِﺔ َواﻨﻟَّ‬ ‫ﻮﺳ ٍﺔ ِإﻻ ﻛ ِﺘﺐ ﻣﺎﻜ�ﻬﺎ ِﻣﻦ‬
‫ِ‬
‫َّ َ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ ََ ُ ْ َ َ‬ ‫ََ َ ُ َ‬ ‫َُ َ‬
‫� إِﻰﻟ‬ ‫ﷲ أﻓﻼ �ﺘَّ ِﻞﻜ َﻰﻠﻋ ِﻛﺘَﺎﺑِﻨﺎ ‪َ ،‬وﻧﺪع اﻟ َﻌ َﻤﻞ � َﻤ ْﻦ ﺎﻛن ِﻣﻨﺎ ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ الﺴﻌﺎد ِة ﻓﺴﻴ ِﺼ‬ ‫رﺳﻮل ا ِ‬
‫َّ َ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ َْ‬
‫ﺎو ِة ﻗﺎل‪:‬‬ ‫� ِإﻰﻟ � َﻤ ِﻞ أﻫ ِﻞ الﺸﻘ‬ ‫الﺴ َﻌﺎد ِة َوأ َّﻣﺎ َﻣ ْﻦ ﺎﻛن ِﻣﻨﺎ َﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ الﺸﻘﺎو ِة ﻓﺴﻴ ِﺼ‬ ‫� َﻤ ِﻞ أﻫ ِﻞ‬
‫َّ َ ُ َ َ‬ ‫َّ َ َ َ َ َّ َ ْ ُ َّ َ َ َ ُ َ ِّ ُ َ‬
‫ون ِﻟ َﻌ َﻤﻞ الﺸﻘ َ‬ ‫َ َّ َ ْ ُ َّ َ َ َ ُ َ ِّ ُ َ‬
‫ون ﻟَ َﻌ َ‬
‫ﺎو ِة � َّﻢ ﻗ َﺮأ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺴ‬ ‫ي‬ ‫ﺒ‬‫�‬ ‫ة‬
‫ِ‬ ‫ﺎو‬ ‫ﻘ‬ ‫الﺸ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻫ‬‫أ‬ ‫ﺎ‬‫ﻣ‬ ‫أ‬‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ة‬
‫ِ‬ ‫ﺎد‬ ‫ﻌ‬ ‫الﺴ‬ ‫ﻞ‬ ‫ِ‬ ‫ﻤ‬ ‫أﻣﺎ أﻫﻞ الﺴﻌﺎد ِة �ﻴيﺮﺴ‬
‫� ٰ‬ ‫ۡ‬
‫�هُۥ ل ِليُ ۡ َ‬ ‫� ‪ ٦‬فَ َس ُنيَ ّ ِ ُ‬ ‫ٱ� ۡس َ ٰ‬
‫ۡ‬
‫�‪َ ٥‬و َص َّد َق ب ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َ َ َّ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َّ َ‬
‫‪١‬‬
‫ى ‪] ﴾٧‬اﻟﻠﯿﻞ‪.«[٦ :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿فأما من أ�طي وٱ�‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽﻃﺎﻟﺐ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ ھﻤﺮاه ﺟﻨﺎزهای در ﺑﻘﯿﻊ اﻟﻐﺮﻗﺪ )ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻣﺪﯾﻨﻪ(‬
‫ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻢ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪ و ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دورش ﻧﺸﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﻋﺼﺎی ﮐﻮﭼﮑﯽ دردﺳﺖ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺮش را ﭘﺎﯾﯿﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺼﺎﯾﺶ زﻣﯿﻦ را ﺧﻂ ﺧﻂ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ھﯿﭻﯾﮏ از ﺷﻤﺎ و ھﯿﭻ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺟﺎی او در ﺑﮫﺸﺖ و دوزخ در ﭘﯿﺸﮕﺎه اﻟﻠﻪ و‬
‫ﻧﯿﺰ ﺳﻌﺎدت و ﺷﻘﺎوﺗﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺎ‬
‫زﺣﻤﺖ ﻋﺒﺎدت ﺑﮑﺸﯿﻢ و ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﺴﭙﺎرﯾﻢ؟ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از اھﻞ ﺳﻌﺎدت‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﺎرھﺎی اھﻞ ﺳﻌﺎدت روی ﻣﯽآورد‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از اھﻞ دوزخ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﺎرھﺎی اھﻞ دوزخ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اھﻞ ﺳﻌﺎدت ﺑﺮای‬
‫اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎی ﺧﯿﺮ آﻣﺎده ھﺴﺘﻨﺪ و ﮐﺎر ﺧﯿﺮ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺳﮫﻞ و آﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﯿﻦﻃﻮر اھﻞ‬
‫ﺷﻘﺎوت و دوزخ ﺑﺮای ﮐﺎرھﺎی زﺷﺖ و ﮔﻨﺎه آﻣﺎدﮔﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ آنھﺎ را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﯾﻦ آﯾﺎت از ﺳﻮره »اﻟﻠﯿﻞ« را ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﻮد‪} :‬و اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫]در راه اﻟﻠﻪ[ ﺑﺒﺨﺸﯿﺪ و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﮐﻨﺪ و ]وﻋﺪۀ اﻟﻠﻪ و ﺳﺨﻨﺎن[ ﻧﯿﮏ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫زودی اﻧﺠﺎم ]ﮐﺎر ﺧﯿﺮ و[ آﺳﺎﻧﯽ ]= اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮑﻮ و اﻧﻔﺎق در راه اﻟﻠﻪ[ را ﺑﺮاﯾﺶ آﺳﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ{«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ دﻓﻊ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬

‫دﻓﻊ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ در ﻣﻮارد ذﯾﻞ ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٩٤٥ ،١٣٦٢‬و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٦٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٢٩٨‬‬

‫اول‪ :‬دﻓﻊ ﺗﻘﺪﯾﺮی ﮐﻪ اﺳﺒﺎب آن ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی اﺳﺒﺎب دﯾﮕﺮی از ﺗﻘﺪﯾﺮ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ آن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻓﻊ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺟﻨﮕﯿﺪن‪ ،‬دﻓﻊ ﮔﺮﻣﯽ و ﺳﺮدی و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪...‬‬
‫دوم‪ :‬دﻓﻊ ﺗﻘﺪﯾﺮی ﮐﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه و اﺳﺘﻘﺮار ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻘﺪﯾﺮ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ آن را دﻓﻊ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻓﻊ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﯿﻤﺎری ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ دارو و درﻣﺎن‪ ،‬و دﻓﻊ‬
‫ﺗﻘﺪﯾﺮ ﮔﻨﺎه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬دﻓﻊ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﺪی ﺑﺎ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﺣﺴﺎن و ﻧﯿﮑﯽ و ‪. ...‬‬
‫َ‬ ‫ۡ َ َ َ ُ َ َ َّ‬ ‫ََ َۡ َ‬
‫َ َ‬
‫� أ ۡح َس ُن فإِذا‬ ‫لسيّ َئ ُة ۚ ٱ ۡد َ� ۡع ب ِٱ َّل� ِ َ‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� �ستوِي ٱ�سنة و� ٱ ِ‬
‫َّ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ َ َ َ ‪َّ ٓ َ ٰ َّ َ ُ َ َ ْ ُ َ َ َ َّ َّ ٓ َ ٰ َّ َ ُ َ َ ٞ َ ٌّ َ ُ َّ َ َ ٞ‬‬
‫ٱ�ِي بينك و�ينهۥ ع�ٰوة ك�نهۥ و ِ� �ِيم‪ ٣٤‬وما يلقٮها إِ� ٱ�ِين ص�وا وما يلقٮها إِ�‬
‫ُ َّ َ‬
‫ي�‪] ﴾٣٥‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٥-٣٤ :‬‬
‫ذو ح ٍظ ع ِظ ٖ‬
‫»]ھﺮﮔﺰ[ ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪی ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﻤﻮاره ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪه ﮐﻪ در‬
‫آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺗﻮ و او دﺷﻤﻨﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ دوﺳﺘﯽ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﮫﺎ‬
‫ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺮۀ ﺑﺰرﮔﯽ ]از اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق[ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻣﯽرﺳﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺸﯿﺖ ﻓﺮاﮔﯿﺮ اﻟﮫﯽ ﺑﺮای ھﺮ ﭼﯿﺰی‬

‫ﺧﻮﺑﯽ و ﺑﺪی ﮐﻪ ﻓﺮد اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﻧﺴﺒﺖ دادن آنھﺎ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺟﮫﺖ ﺧﻠﻖ و‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺧﺎﻟﻖ ھﺮ ﭼﯿﺰی و ﺧﺎﻟﻖ اﻧﺴﺎن و اﻓﻌﺎﻟﺶ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫وﻟﯽ ﻣﺸﯿﺖ و اراده اﻟﻠﻪ ﻷ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ رﺿﺎی اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻔﺮ و ﻣﻌﺎﺻﯽ و ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﯿﺖ اﻟﮫﯽ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل آن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد و از آنھﺎ راﺿﯽ ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﻐﺾ دارد و از اﻧﺠﺎم آنھﺎ ﻧﮫﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﺒﻐﻮض و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ اﺳﺖ از ﻣﺸﯿﺖ اﻟﮫﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻠﻖ ھﺮ ﭼﯿﺰی ھﻤﺮاه‬
‫اﺳﺖ ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮای ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻘﺼﺪی ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺪﺑﯿﺮ و ﭘﺎدﺷﺎھﯽاش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٓ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ ۡن ُه َو إ َّ� ذ ِۡك ‪ٞ‬ر ل ِل َ�ٰلَم َ‬
‫ۡ‬ ‫ّ‬
‫ِن� ۡم أن � َ ۡس َتقِ َ‬
‫يم‪٢٨‬‬ ‫�‪ ٢٧‬ل َِمن شا َء م‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ون إ َّ�ٓ أَن � َ َشا ٓ َء ٱ َّ ُ‬
‫� َر ُّب ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫ََ ََ ٓ َ‬
‫�‪] ﴾٢٩‬اﻟﺘﮑﻮﯾﺮ‪.[٢٩-٢٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫وما �شا ُء ِ‬
‫»اﯾﻦ ]ﻗﺮآن[ ﭼﯿﺰی ﺟﺰ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺑﺮای ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮای ھﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‬
‫راه راﺳﺖ ]ﺣﻖ را[ در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮد‪ .‬و ﺷﻤﺎ ]ﭼﯿﺰی را[ ﻧﻤﯽﺧﻮاھﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‬
‫]اراده ﮐﻨﺪ و[ ﺑﺨﻮاھﺪ«‪.‬‬
 ‫‪٢٩٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺣﮑﻢ راﺿﯽ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬

‫راﺿﯽ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول‪ :‬راﺿﯽ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺒﺎدات و اﯾﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬راﺿﯽ ﺷﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﮐﻔﺮ و ﻓﺴﻮق و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ راﺿﯽ ﺷﺪن در اﯾﻦ ﻣﻮارد اﻣﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻐﺾ و ﺧﺸﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آنھﺎ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل آن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‬
‫و از آن راﺿﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل آنھﺎ را ﺧﻠﻖ ﮐﺮده وﻟﯽ دوﺳﺘﺸﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ آن ﺷﻮد‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ را ﺧﻠﻖ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ ﺧﻠﻖ ﮐﺮده راﺿﯽ ھﺴﺘﯿﻢ اﻣﺎ ﺧﻮد ﻓﻌﻞ و ﻓﺎﻋﻠﺶ ﻣﺬﻣﻮم‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آنھﺎ راﺿﯽ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ و دوﺳﺘﺸﺎن ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﯾﮏ اﻣﺮ از ﯾﮏ ﺟﮫﺖ دوﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﯽ اﺳﺖ و از وﺟﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﻮرد ﺗﻨﻔﺮ و ﺑﻐﺾ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ دارو ﮐﻪ ﺗﻠﺦ اﺳﺖ‬
‫وﻟﯽ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﯽ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﯽ دارد ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ ۡ ُ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ ۡ َ ُ ٓ ْ َّ‬
‫� ّم َِن‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ث‬‫ك‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫م‬‫�ۡ‬ ‫يع‬ ‫ط‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ول‬‫س‬‫ِي� ۡم َر ُ‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱعلموا أ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُُ‬ ‫ۡ‬
‫� ُم ٱ� َ‬ ‫ۡ َ ۡ َ َ ُّ ۡ َ َ ٰ َّ َّ َ َ َّ َ َ ۡ ُ‬
‫ي� ٰ َن َو َز َّ� َن ُهۥ ِ� قلو�ِ� ۡم َو� َّرهَ إِ�ۡ� ُم‬ ‫ِ‬ ‫�ن ٱ� حبب إِ�‬ ‫ٱ�م ِر لعن ِتم و� ِ‬
‫ٗ‬
‫ون‪ ٧‬فَ ۡض� ّم َِن ٱ َّ�ِ َون ِۡع َم ٗة ۚ َوٱ َّ ُ‬ ‫ُ‬
‫ۡ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ُ َ َ ۡ ۡ َ َ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ َّ ٰ ُ َ‬
‫� َعل ٌ‬
‫ِيم‬ ‫ان أو��ِك هم ٱل�شِد‬ ‫ٱل�فر وٱلفسوق وٱلعِصي ۚ‬
‫َحك ‪ٞ‬‬
‫ِيم‪] ﴾٨‬اﻟﺤﺠﺮات‪.[٨-٧ :‬‬
‫»ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ ]و ﺻﻼﺣﺘﺎن را ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﺪ[؛ اﮔﺮ در ﺑﺴﯿﺎری از اﻣﻮر‬
‫ﻧﻈﺮ[ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﭼﺎر زﺣﻤﺖ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ؛ وﻟﯽ اﻟﻠﻪ اﯾﻤﺎن را ﻣﺤﺒﻮب ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻮد و‬ ‫از ]ﻣﯿﻞ و ِ‬
‫آن را در دلھﺎﯾﺘﺎن ﺑﯿﺎراﺳﺖ ]ﺗﺎ اﺳﻼم ﺑﯿﺎورﯾﺪ[ و ﮐﻔﺮ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﺳﺮﮐﺸﯽ را در ﻧﻈﺮﺗﺎن‬
‫ﭘﻮﯾﻨﺪﮔﺎن راه ھﺪاﯾﺖ و ﮐﻤﺎﻟﻨﺪ‪] .‬اﯾﻦ‬
‫ِ‬ ‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ]ﮐﻪ آراﺳﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ اوﺻﺎﻓﻨﺪ[‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺎت‪ [،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻧﻌﻤﺘﯽ از ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ ]ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ[؛ و اﻟﻠﻪ داﻧﺎی ﺣﮑﯿﻢ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻗﻀﺎی اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪی دو وﺟﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﺗﻌﻠﻖ و و ﻧﺴﺒﺖ آن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل؛ از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺑﻨﺪه راﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺲ ﻗﻀﺎی‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ھﻤﻪاش ﻧﯿﮑﯽ و ﻋﺪل و ﺣﮑﻤﺖ و رﺣﻤﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﺗﻌﻠﻖ و ﻧﺴﺒﺖ آن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن؛ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آن راﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻤﺎن‬
‫و ﻃﺎﻋﺎت و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻔﺮ و ﻣﻌﺎﺻﯽ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنھﺎ راﺿﯽ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٠٠‬‬

‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل از آنھﺎ راﺿﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد و دوﺳﺖﺷﺎن ﻧﺪارد و ﺑﻪ آنھﺎ‬
‫اﻣﺮ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ۡ ُ ُ َ َّ َّ َ َ ٌّ َ ُ‬
‫ن� ۡمۖ َو� يَ ۡر َ ٰ‬ ‫ْ‬
‫� لِعِ َبادِه ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ت�فروا فإِن ٱ� غ ِ� ع‬
‫ُ‬ ‫�م َّم ۡ‬‫َ ۡ ُ ُ ْ َ ۡ َ ُ َ ُ ۡ َ َ َ ُ َ َ ‪ُ ّ َ ٰ َ َّ ُ ٰ َ ۡ ُ َ ۡ ٞ‬‬ ‫ۡ ُۡ‬
‫ج ُع� ۡم‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ى �م إِ� ر� ِ‬ ‫ٱل�ف َر ۖ �ن �شكروا يرضه ل�مۗ و� ت ِزر وازِرة وِزر أخر ۚ‬
‫ِيم ۢ ب َذات ٱ ُّ‬ ‫َ ُ َ ّ ُ ُ َ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ َّ َ‬
‫لص ُدورِ‪] ﴾٧‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٧ :‬‬ ‫ون إِن ُهۥ عل ُ ِ ِ‬
‫�ينبِئ�م بِما كنتم �عمل ۚ‬
‫»اﮔﺮ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ اﻟﻠﻪ از ﺷﻤﺎ ﺑﯽﻧﯿﺎز اﺳﺖ و ھﺮﮔﺰ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را‬
‫ِ‬
‫ﺑﺎر‬
‫ِ‬ ‫ﮔﻨﺎھﮑﺎری‪،‬‬ ‫ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪد؛ و اﮔﺮ ﺷﮑﺮ او را ﺑﻪ ﺟﺎی آورﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد؛ و ھﯿﭻ‬
‫ﮔﻨﺎه دﯾﮕﺮی را ﺑﺮ دوش ﻧﻤﯽﮐﺸﺪ؛ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﺳﺖ؛ آﻧﮕﺎه او ﺷﻤﺎ را از‬
‫ً‬
‫راز دلھﺎ آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﯾﺪ‪ ،‬آ ﮔﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻘﯿﻨﺎ او از ِ‬
‫اﻓﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﻮق ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﻧﺴﺎن و اﻓﻌﺎﻟﺶ را ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و آن را داﻧﺴﺘﻪ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻗﺒﻞ از‬
‫وﻗﻮﻋﺶ ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮده و ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﯾﺎ ﺑﺪی را ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﺷﻮد ﺑﺮای ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آن را داﻧﺴﺘﻪ و آﻓﺮﯾﺪه و ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﺑﻪ ﻓﻌﻞ و ﻋﻤﻞ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ را‬
‫ۡ‬
‫ان‬ ‫ون � َشأن َو َما َ� ۡتلُوا ْ م ِۡن ُه مِن قُ ۡر َ‬
‫ء‬
‫ََ َ ُ ُ‬
‫ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫اﺣﺎﻃﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما ت� ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ ُ ً ۡ ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫َو� � ۡع َملون م ِۡن � َم ٍل إِ� ك َّنا عل ۡي� ۡم ش ُهودا إِذ تفِيضون �ِي �هِ َو َما َ� ۡع ُز ُب عن َّر ّ�ِك‬
‫َ َ َ َ ٓ َ ۡ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫�ض َو َ� � ٱ َّ‬ ‫َۡ‬
‫ب‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬
‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ِك‬ ‫ل‬‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ِن‬‫م‬ ‫لس َمآءِ َو َ�ٓ أ ۡص َغ َ‬
‫ر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َۡ َ‬
‫مِن ّمِثقا ِل ذ َّر� ٖ ِ� ٱ�‬
‫ٖ‬
‫�‪] ﴾٦١‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[٦١ :‬‬ ‫ُّ‬
‫مب ِ ٍ‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺗﻮ ﻣﺸﻐﻮل ھﯿﭻ ﮐﺎری ﻧﯿﺴﺘﯽ و ھﯿﭻ ]آﯾﻪای از[ آن را ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﯽ؛ و ]ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﯿﺰ ای ﻣﺮدم‪ [،‬ھﯿﭻ ﮐﺎری ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﯽﭘﺮدازﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮ ]ﮐﺎرھﺎی[ ﺷﻤﺎ‬
‫وزن ّذرهای ‪] -‬ﻧﻪ[ در زﻣﯿﻦ و ﻧﻪ در آﺳﻤﺎن‪ -‬از ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭘﻨﮫﺎن ﻧﯿﺴﺖ؛ و‬ ‫ﮔﻮاھﯿﻢ؛ و ھﻢ ِ‬
‫]ﺣﺘﯽ[ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﯾﺎ ﺑﺰرگﺗﺮ از آن ]ﻧﯿﺰ[ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﮐﺘﺎﺑﯽ روﺷﻦ ]ﺛﺒﺖ ﺷﺪه[‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ُ َ َّ ُ َ ْ ُ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْ َﺪ َّ ْ َ َ ْ ُ‬
‫الﻤﺼ ُﺪوق ‪:-‬‬ ‫ا� ج ‪ -‬وﻫﻮ الﺼﺎ ِدق‬ ‫ا� �ﻦ مﺴﻌﻮ ٍد س ﻗﺎل‪ :‬ﺣﺪ�ﻨﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ ُ ِّ َ ْ َ َ َ ْ ً َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ً ُ َّ َ ُ ُ َ َ َ ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ْ َ َ َ ُ ْ ْ‬
‫ُ‬
‫»أن ﺧﻠﻖ أﺣ ِﺪ�ﻢ �ﻤﻊ ِﻲﻓ �ﻄ ِﻦ أﻣ ِﻪ أر� ِﻌ� ﻳﻮﻣﺎ ‪ -‬أو أر� ِﻌ� ﻴﻟﻠﺔ ‪� -‬ﻢ ﻳ�ﻮن ﻋﻠﻘﺔ‬
‫َُ‬
‫ﺐ ِر ْزﻗﻪ‬
‫ََ ْ‬
‫ﻜﺘُ ُ‬ ‫ﺎت‪� :‬ﻴ‬ ‫ﻚ ‪�َ ،‬ﻴُ ْﺆ َذ ُن ﺑﺄَ ْر َ�ﻊ َﻠﻛ َ‬
‫ﻤ‬
‫ْ َ ُ ُ َّ َ ُ ُ ُ ْ َ ً ْ َ ُ ُ َّ ُ ْ َ ُ َ ْ َ َ ُ‬
‫ِﻣﺜﻠﻪ ‪�،‬ﻢ ﻳ�ﻮن مﻀﻐﺔ ِﻣﺜﻠﻪ‪� ،‬ﻢ �ﺒﻌﺚ ِإﻴﻟ ِﻪ الﻤﻠ‬
‫ِ ِ ِ ٍ‬
 ‫‪٣٠١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫َّ‬ ‫َْ‬ ‫ُّ َ َ َّ َ َ ُ َ ْ ُ‬ ‫ٌ ُ َُْ ُ‬ ‫َ َ َُ َ ََُ َ َ‬
‫وح‪ ،‬ﻓ ِﺈن أ َﺣﺪ� ْﻢ ﻴﻟَﻌ َﻤﻞ ِﺑ َﻌ َﻤ ِﻞ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ‪،‬‬ ‫ﻲﻘ أ ْو َﺳ ِﻌﻴﺪ‪َّ � ،‬ﻢ �ﻨﻔﺦ ِ�ﻴ ِﻪ الﺮ‬ ‫َوأﺟﻠﻪ َو�ﻤﻠﻪ َوﺷ ِ ٌّ‬
‫َ‬ ‫اع‪ ،‬ﻓَيَ ْﺴﺒ ُﻖ َﻋﻠَﻴْﻪ الﻜﺘَ ُ‬ ‫َ َّ َ َ ُ ُ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ ٌ‬
‫ﺎر‬ ‫ﺎب‪�َ ،‬ﻴَ ْﻌ َﻤ ُﻞ ﺑ َﻌ َﻤﻞ أ ْﻫﻞ اﻨﻟَّ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺣﻰﺘ ﻻ ﻳ�ﻮن ﺑيﻨﻬﺎ و�يﻨﻪ إِﻻ ِذر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ َّ َ َ َّ َ َ َ ُ‬
‫ٌ‬ ‫َْ ُ‬ ‫ُ ُ َْ‬
‫ﺎر ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ َﻣﺎ ﻳَ�ﻮن ﺑَيﻨ َﻬﺎ َو َ�يﻨﻪ ِإﻻ ِذ َراع‪،‬‬ ‫� ْﻢ َﻴﻟَ ْﻌ َﻤ ُﻞ ﺑ َﻌ َﻤﻞ أ ْﻫﻞ اﻨﻟَّ‬ ‫�ﻴﺪﺧﻞ اﻨﻟﺎر ‪ ،‬و ِ�ن أﺣﺪ‬
‫ِ‬ ‫َِ ِ ِ‬
‫ُ‬
‫َ َّ َ َ ْ ُ َ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺎب‪� ،‬ﻴَ ْﻌ َﻤﻞ َ� َﻤﻞ أﻫ ِﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ �ﻴﺪﺧﻠﻬﺎ«‪.‬‬
‫َ ُ َ ُ‬
‫ﻜﺘ‬ ‫ََ ْ ُ َ َْ‬
‫ﻓيﺴ ِﺒﻖ ﻋﻠﻴ ِﻪ ال ِ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﺎدق و ﻣﺼﺪوق ج‬
‫ِ‬ ‫از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﻓﺮﯾﻨﺶ ھﺮﮐﺪام از ﺷﻤﺎ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﮫﻞ روز و‬
‫ﭼﮫﻞ ﺷﺐ در ﺷﮑﻢ ﻣﺎدرش ﮔﺮد آورده ﻣﯽﺷﻮد ‪ -‬و ﯾﺎ )ﺷﮏ راوی( ﭼﮫﻞ ﺷﺐ )ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻄﻔﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد( ‪ -‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ھﻤﺎن ﻣﺪت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻘﻪ )ﺧﻮن ﺑﺴﺘﻪ( درﻣﯽآﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ھﻤﺎن ﻣﺪت ﺑﻪ ﻣﻀﻐﻪ )ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺎره( ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻟﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ]ی‬
‫روزی او و‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺄﻣﻮری[ را ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ دﺳﺘﻮر داده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫اﺟﻞ و ﻋﻤﻠﺶ و اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪﺑﺨﺖ ﯾﺎ ﺧﻮش ﺑﺨﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ در او روح‬
‫ﻣﯽدﻣﺪ و ھﻤﺎﻧﺎ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﻋﻤﻞ اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن او و‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﺟﺰ ذراﻋﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺮ او ﺳﺒﻘﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺎر اھﻞ‬
‫آﺗﺶ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و داﺧﻞ آﺗﺶ ﻣﯽﮔﺮدد و ھﻤﺎﻧﺎ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﻋﻤﻞ اھﻞ آﺗﺶ‬
‫)ﺟﮫﻨﻢ( را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن او و ﺟﮫﻨﻢ ﺟﺰ ذراﻋﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺮ او ﺳﺒﻘﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺎر اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و داﺧﻞ آن‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬

‫ﻋﺪل و اﺣﺴﺎن‬
‫اﻓﻌﺎل اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﯿﻦ ﻋﺪل و اﺣﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻇﻠﻢ ﮐﻨﺪ و‬
‫اﺣﺴﺎن ﻧﺰد او از ﻋﺪل ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ و ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸﺶ ﻧﺰد او از اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺎ ﻋﺪل و اﺣﺴﺎن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮد ﮔﻨﺎھﮑﺎر و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﺑﺎ‬
‫ََ‬ ‫‪َ ُۡ ٞ‬‬ ‫َ َ َ ُْ‬
‫�ؤا َس ّي ِ َئةٖ َس ّي ِ َئة ّمِثل َهاۖ � َم ۡن �فا‬‫ﻋﺪل ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وج ٰٓ‬
‫َ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َّ َّ ُ َ ُ ُّ َّ‬
‫ل�ٰلِم َ‬
‫�‪] ﴾٤٠‬اﻟﺸﻮری‪.[٤٠ :‬‬ ‫ِ‬ ‫وأصلح فأجرهۥ � ٱ�ِۚ إِنهۥ � �ِب ٱ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٠٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٤٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٠٢‬‬
‫»و ﺟﺰای ھﺮ ﺑﺪی‪ ،‬ﮐﯿﻔﺮی ھﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺪی اﺳﺖ ]ﻧﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ[؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﮐﺎر را ﺑﻪ اﺻﻼح ]و آﺷﺘﯽ[ َ‬
‫آورد‪ ،‬ﭘﺎداﺷﺶ ﺑﺮ ﻋﮫﺪۀ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬او ﺳﺘﻤﮑﺎران را دوﺳﺖ‬
‫ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫داﻧﺴﺘﻦ اواﻣﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫دﺳﺘﻮرات اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل دو ﻧﻮع ھﺴﺘﻨﺪ‪ :‬اواﻣﺮ ﻣﻠﮑﯽ آﻓﺮﯾﻨﺶ و اواﻣﺮ ﻣﻠﮑﯽ ﺷﺮﻋﯽ‬
‫اواﻣﺮی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﮫﺎن آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارﻧﺪ ﺳﻪ ﻧﻮع ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -١‬اﻣﺮ ﺧﻠﻖ و اﯾﺠﺎد ﮐﺮدن‪ ،‬و آن اﻣﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺘﻮﺟﻪ ھﻤﻪ‬
‫� َ ۡ‬‫َّ ُ َ ٰ ُ ُ ّ َ ۡ َ ُ َ َ َ ٰ ُ ّ‬
‫�ءٖ‬ ‫� �ءٖ� وهو � ِ‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ� �ل ِق ِ‬
‫‪ٞ‬‬
‫َو� ِيل‪] ﴾٦٢‬اﻟﺰﻣﺮ‪[٦٢ :‬‬
‫»اﻟﻠﻪ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ]ﻧﮕﮫﺒﺎن و[ ﮐﺎرﺳﺎز اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﻣﺮ ﺑﻘﺎ و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪن‪ :‬و آن اﻣﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫َّ َّ َ ُ ۡ ُ‬
‫ِك ٱ َّ َ َ‬
‫ت‬‫لس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺮای ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪﻧﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬إِن ٱ� �مس‬
‫حد ّ ِم ۢن َ� ۡع ِده ِۦٓ إنَّ ُهۥ َ� َن َحل ً‬
‫ِيما‬ ‫ك ُه َما م ِۡن أَ َ‬
‫َ ََٓ ۡ َۡ َ َ‬
‫س‬ ‫م‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫ا‬‫ا�‬‫ز‬ ‫ن‬
‫َ َۡ َ َ َُ َ ََ‬
‫ۚ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫وٱ��ض أن تزو� ۚ ول ِ‬
‫�‬
‫َُ ٗ‬
‫�فور�‪] ﴾٤١‬ﻓﺎﻃﺮ‪[٤١ :‬‬
‫ﮐﺎرﺳﺎز ﻣﺎ ﺗﻮ ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﺎن؛ ﺑﻠﮑﻪ ]اﯾﻦ‬ ‫»]ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ ّ‬
‫ﻣﻨﺰھﯽ؛ ]دوﺳﺖ و[‬
‫ِ‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﺑﻪ آنھﺎ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ«‪ -٣ .‬ﺗﺼﺮﯾﻒ و‬
‫ﺗﺪﺑﯿﺮ اﻣﻮر‪ ،‬ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ و ﺳﮑﻮن‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ و‪...‬؛ اﯾﻦ اﻣﻮر از ﻃﺮف اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ و ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦ ﺑﺎره‬
‫ََ ٓ‬ ‫ُۡ ۡ َ َ ََ ُٓ ََ ُ ۡ ۡ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ ُ ۡ‬ ‫ُ‬
‫�ع ٱل ُملك م َِّمن �شا ُء‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ء‬‫ا‬‫ش‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ل‬‫م‬ ‫ل‬‫ٱ‬ ‫�‬
‫كت ِ‬
‫ؤ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ق ِل ٱللهم �ل ِك ٱلمل ِ‬
‫َّ َ‬ ‫َ ُ ُّ َ َ َ ٓ ُ َ ُ ُّ َ َ َ ٓ ُ َ َ ۡ َ ۡ ُ َّ َ َ َ ٰ ُ ّ َ ۡ َ ‪ُ ٞ‬‬
‫ِير‪ ٢٦‬تول ُِج ٱ ۡ�ل ِ�‬ ‫� �ءٖ قد‬ ‫وتعِز من �شاء وتذِل من �شاء ۖ �ِيدِك ٱ�� ۖ إِنك � ِ‬
‫َّ ۡ َ ُ ۡ ُ ۡ َ َّ َ ۡ َ ّ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ّ َ َ ۡ َ ّ َ ُ‬ ‫ٱ�َّ َهار َوتُول ُِج ٱ�َّ َه َ‬
‫�ۖ َوت ۡر ُزق‬ ‫ت و� ِرج ٱلميِت مِن ٱل ِ‬ ‫ار ِ� ٱ� ِل� و� ِرج ٱل� مِن ٱلمي ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ ۡ‬
‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫اب‪] ﴾٢٧‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٢٧-٢٦ :‬‬ ‫من �شاء بِغ�ِ حِس ٖ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﯽ و از ھﺮ ﮐﺲ‬ ‫ِ‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﺎراﻟﮫﺎ‪ ،‬ای‬
‫ﺑﺨﻮاھﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺑﺎزﭘﺲ ﻣﯽﮔﯿﺮی؛ و ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ ﻋﺰت ]و ﻗﺪرت[ ﻣﯽدھﯽ و ھﺮ ﮐﺲ‬
‫را ﺑﺨﻮاھﯽ ﺧﻮار ﻣﯽداری‪] .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ [،‬ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ و ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی‬
‫ﻃﻮل ﯾﮑﯽ ﻣﯽﮐﺎھﯽ و ﺑﺮ‬‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‪ .‬ﺷﺐ را ﺑﻪ روز در ﻣﯽآوری و روز را ﺑﻪ ﺷﺐ در ﻣﯽآوری ]و از ِ‬
‫روﯾﺶ ﮔﯿﺎه از داﻧﻪ[‬
‫]ﻣﻮﺟﻮد[ زﻧﺪه را از ]ﻣﺎدۀ[ ﺑﯽﺟﺎن ﺑﯿﺮون ﻣﯽآوری ]= ِ‬
‫ِ‬ ‫دﯾﮕﺮی ﻣﯽاﻓﺰاﯾﯽ[ و‬
 ‫‪٣٠٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫آﻣﺪن ﺗﺨﻢ از ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن[ و ﺑﻪ‬

‫ِ‬ ‫و ]ﻣﺎدۀ[ ﺑﯽﺟﺎن را از ]ﻣﻮﺟﻮد[ زﻧﺪه ﺧﺎرج ﻣﯽﺳﺎزی ]= ﺑﯿﺮون‬
‫ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﯽ‪ ،‬ﺑﯽﺷﻤﺎر روزی ﻣﯽدھﯽ«‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﻧﺴﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎرش اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻊ زﯾﺎدی ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺳﻮدش ﺑﻪ او و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ و ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺎﻓﻌﺶ را ﺷﻤﺎرش ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﻟﻠﻪ را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪی و ﺿﺮرھﺎی زﯾﺎدی ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاھﺪ‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ ﺿﺮرش ﺑﻪ او و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ و ﺿﺮرش ﭼﻨﺎن زﯾﺎد ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻗﺪر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ت قُلُ ُ‬
‫و� ُه ۡم‬ ‫ٱ� َوجلَ ۡ‬ ‫ِين إذَا ُذك َِر َّ ُ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َّ َ‬
‫ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِنون ٱ� ِ‬
‫َّ َ ُ ُ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ي� ٰ ٗنا َو َ َ ٰ ّ‬ ‫َ ُ َ ۡ َ َ ۡ ۡ َ َُٰ ُ َ َ‬
‫اد ۡ� ُه ۡم إ َ‬
‫يمون‬ ‫� َر� ِ ِه ۡم َ�ت َو�ون‪ ٢‬ٱ�ِين يقِ‬ ‫ِ‬ ‫�ذا تل ِيت علي ِهم ءا�تهۥ ز‬
‫َّ‬ ‫ٗ‬
‫ون َح ّقا ل ُه ۡم َد َر َ‬ ‫ۡ‬
‫ْ ٰٓ َ ُ ُ ُ ۡ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َ‬
‫تع َ‬
‫ِند‬ ‫�ٰ ٌ‬ ‫ۚ‬ ‫ٱلصل ٰوة َوم َِّما َر َزق َ�ٰ ُه ۡم يُنفِقون‪ ٣‬أو��ِك هم ٱلمؤمِن‬
‫�م‪] ﴾٤‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٤-٢ :‬‬ ‫َر ّ�ه ۡم َو َم ۡغفِ َرة ‪َ ٞ‬ور ۡز ‪ٞ‬ق َكر ‪ٞ‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دلھﺎﯾﺸﺎن‬
‫ھﺮاﺳﺎن ﻣﯽﮔﺮدد و ھﺮﮔﺎه آﯾﺎﺗﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ روزیﺷﺎن‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺆﻣﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن ﻧﺰد‬
‫روزی ﻧﯿﮑﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‪ ،‬درﺟﺎﺗﯽ ]واﻻ[ و آﻣﺮزش و‬
‫ۡ‬ ‫ٱ� َو َر ُس َ ُ‬
‫و�ۥ يُ ۡدخِل ُه‬ ‫ٱ�ِ َو َمن يُطِعِ َّ َ‬ ‫ۡ َ ُ ُ ُ َّ‬
‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ت ِلك حدود ۚ‬
‫يم‪َ ١٣‬و َمن‬ ‫�ت ِ َها ۡٱ�َنۡ َ� ٰ ُر َ� ٰ ِ�ِي َن � َ‬
‫ِيها ۚ َو َ�ٰل َِك ٱلۡ َف ۡو ُز ۡٱل َع ِظ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َّ‬
‫ت � ِري مِن‬‫ج�ٰ ٖ‬
‫اب‬‫ِيها َو َ ُ�ۥ َع َذ ‪ٞ‬‬ ‫ارا َ� ٰ ِ ٗ�ا � َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ َ ُ َ َ َ َ َّ ُ ُ َ‬
‫ودهُۥ يُ ۡدخ ِۡل ُه نَ ً‬ ‫َ� ۡع ِص ٱ� ورسو�ۥ و�تعد حد‬
‫�‪] ﴾١٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٤-١٣ :‬‬ ‫ُّمه ‪ٞ‬‬
‫ِ‬
‫»اﯾﻦھﺎ ﺣﺪود اﻟﮫﯽ اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺲ از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وی را ﺑﻪ ﺑﺎغھﺎﯾﯽ‬
‫درﻣﯽآورد ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ؛ در آن ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ و اﯾﻦ‬
‫ھﻤﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬و ھﺮ ﮐﺲ از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺣﺪود او‬
‫ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪ ،‬وی را در آﺗﺸﯽ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﻋﺬاﺑﯽ ﺧﻔﺖﺑﺎر ]در ﭘﯿﺶ[ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٠٤‬‬
‫آﺛﺎر ﻃﺎﻋﺎت و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﮔﻨﺎھﺎن‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻃﺎﻋﺎت و ﻧﯿﮑﯽھﺎ آﺛﺎر ﻟﺬﯾﺬ‪ ،‬ﭘﺎک و ﻣﺤﺒﻮﺑﯽ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﻟﺬﺗﺶ ﭼﻨﺪﯾﻦ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﻟﺬت ﻣﻌﺼﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ھﺮ ﻃﺎﻋﺘﯽ‪ ،‬آراﻣﺶ و ھﺪاﯾﺖ و اﻣﻨﯿﺖ و‬
‫رﺳﺘﮕﺎری اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﻌﺎﺻﯽ و ﺑﺪیھﺎ آﺛﺎر و دردھﺎی ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪی ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫اﻓﺴﻮس و ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬دﻟﺘﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻏﻢ و ﺧﺴﺎرت ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ۡ َ َ‬ ‫َ َ ۡ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﺬت ﺑﺒﺮد‪﴿ .‬قال ٱهب ِ َطا مِن َها �ِيعۢ� ۖ‬
‫َ َ َّ َ َ ُ َ َ َ َ َ ُّ َ‬ ‫َ ُ ‪ٗ ُ ّ ّ ُ َّ َ ۡ َ َّ َ ٞ‬‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ ُ ُ‬
‫ضل َو�‬ ‫َ�عض� ۡم �ِ َع ٍض عد ّو ۖ فإِما يأت ِين�م م ِِ� هدى �م ِن ٱ�بع هداي ف� ي ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َ ٗ َ ٗ َ َ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ َ‬
‫�‪١٢٤‬‬ ‫�هُۥ يَ ۡو َم ٱل ِق َ�ٰ َمةِ أ ۡ� َ ٰ‬
‫� ُ ُ‬ ‫�‪َ ١٢٣‬و َم ۡن أع َرض عن ذِك ِري فإِن �ۥ م ِعيشة ضن� و‬ ‫� َ ۡش َ ٰ‬
‫ك َء َا� ٰ ُت َنا فَنَس َ‬
‫ِيتهاَۖ‬ ‫َ َ َ َٰ َ َ َ ۡ َ‬ ‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ّ َ َ َ َۡ ٓ َ ۡ َ ََۡ ُ‬
‫ب ل ِم ح�ت ِ� أ� ٰ‬
‫ص��‪ ١٢٥‬قال ك�ل ِك ��ت‬ ‫� وقد كنت ب ِ‬ ‫قال ر ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬
‫َو� َ�ٰل َِك ٱ�َ ۡو َم تُ َ ٰ‬
‫ن�‪] ﴾١٢٦‬ﻃﻪ‪.[١٢٦-١٢٣ :‬‬
‫»ﻓﺮﻣﻮد‪]» :‬ﺷﻤﺎ دو ﺗﻦ ھﻤﺮاه اﺑﻠﯿﺲ[ ھﻤﮕﯽ از ﺑﮫﺸﺖ ﻓﺮود آﯾﯿﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ از ]ﺟﺎﻧﺐ[ ﻣﻦ رھﻨﻤﻮدی ﺑﺮاﯾﺘﺎن رﺳﯿﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ[ ھﺮﮐﺲ از ھﺪاﯾﺘﻢ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺬاب دوزخ[ ﺑﻪ رﻧﺞ ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﯾﺎد ﻣﻦ روﯾﮕﺮدان ﺷﻮد‪،‬‬‫ِ‬ ‫ﻧﻪ ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﻪ ]از‬
‫ً‬
‫ﯾﻘﯿﻨﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺨﺘﯽ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ او را ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﺮﻣﯽاﻧﮕﯿﺰﯾﻢ‪ .‬وی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﭼﺮا ﻣﺮا ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﯽ؛ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ]در دﻧﯿﺎ[ ﺑﯿﻨﺎ ﺑﻮدم؟« ]اﻟﻠﻪ[ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ھﻤﺎن‬
‫ﻃﻮر ﮐﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ آﻣﺪ و آنھﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮدی‪ ،‬اﻣﺮوز ﺗﻮ ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺻﻮرت‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﺷﻮی«‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﻨﺎه‪ ،‬ﺣﺎل ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪی ﺑﻪ او دﺳﺖ ﺧﻮاھﺪ داد و ﮐﺴﯽ ﺑﯿﺶﺗﺮ‬
‫از اﻟﻠﻪ ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﺮای ﻗﻠﺐ ﺿﺮر دارﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺳﻢ ﺑﺮای‬
‫ُ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ٓ َ َ َ ُ ّ ُّ َ َ َ َ َ َ ۡ َ‬
‫ت �يۡدِي� ۡم َو َ� ۡعفوا عن‬ ‫ﺟﺴﻢ و ﺑﺪن ﺿﺮر دارد‪﴿ .‬وما أ�ٰب�م مِن م ِصيب ٖة فبِما كسب‬
‫َ‬
‫�‪] ﴾٣٠‬اﻟﺸﻮری‪.[٣٠ :‬‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ث‬‫ك‬
‫»ھﺮ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﯾﺪ؛ و ]اﻟﻠﻪ[ از‬
‫ﺑﺴﯿﺎری ]از ﮔﻨﺎھﺎﻧﺘﺎن[ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﺮ ﻓﻄﺮت ﻧﯿﮏ و زﯾﺒﺎﯾﯽ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺎ ﮔﻨﺎھﺎن و ﺧﻄﺎھﺎ آﻟﻮده‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺟﻤﺎل از او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺟﻤﺎل و زﯾﺒﺎﯾﯽ‬
 ‫‪٣٠٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﻪ او ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ اوج و ﮐﻤﺎل زﯾﺒﺎﯾﯽ در ﺑﮫﺸﺖ دﺳﺖ ﺧﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ و ھﻤﻨﺸﯿﻦ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اﻧﺒﯿﺎی اﻟﮫﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫َ‬
‫ِين � ۡ� َع َم َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َّ َ َ َّ ُ َ َ ْ َ ٰٓ َ‬ ‫ََ ُ‬
‫ك َم َع ٱ� َ‬
‫ٱ�‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن يطِعِ ٱ� وٱلرسول فأو�� ِ‬
‫َ َ‬ ‫ٗ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫� َو َ‬ ‫َ َ ۡ ّ َ َّ ّ َ َ ّ ّ َ َ ُّ َ َ ٓ َ َّ‬
‫ٱل�ٰل ِ َ‬
‫ح ُس َن أ ْو ٰٓ��ِك َر�ِيقا‪ٰ� ٦٩‬ل ِك‬ ‫ح ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ٱلصدِيقِ� وٱلشهداءِ و‬ ‫�ن و ِ‬ ‫علي ِهم مِن ٱ�ب ِ ِ ۧ‬
‫ۡ َ ۡ ُ َ َّ َ َ َ ٰ َّ‬
‫ٱ�ِ َعل ٗ‬
‫ِيما‪] ﴾٧٠‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٧٠-٦٩ :‬‬ ‫ٱلفضل مِن ٱ�ِۚ و�� ب ِ‬
‫»و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ ]روز ﻗﯿﺎﻣﺖ[ ھﻤﻨﺸﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫آﻧﺎن را ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ ]ﯾﻌﻨﯽ[ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ّ‬
‫ﺻﺪﯾﻘﺎن ]= ﺗﺼﺪﯾﻖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ و‬
‫ﺷﮫﯿﺪان و ﺻﺎﻟﺤﺎن؛ و اﯾﻨﺎن ﭼﻪ ﻧﯿﮑﻮ رﻓﯿﻘﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ! اﯾﻦ ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ از ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ و‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺑﺲ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ]ﺑﻪ اﺣﻮال ﺑﻨﺪﮔﺎن[ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ھﻤﻪی اﻓﻌﺎل اﻟﻠﻪ در ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺣﮑﻤﺖ و رﺣﻤﺖ و ﻋﺪل و اﺣﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ھﺮ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﺎ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﺎ ﻋﺪل و ﺣﮑﻤﺘﺶ ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﺳﺎزد و او ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ و داﻧﺎﺳﺖ و او آ ﮔﺎه‬
‫َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َّ َّ َ َ‬
‫ٱ� ُ�ۥ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﺎﻟﺖ و ھﺪاﯾﺖ و ﻋﺬاب و ﻋﻘﻮﺑﺘﺶ را ﮐﺠﺎ ﻗﺮار دھﺪ‪�﴿ :‬لم �علم أن‬
‫ُ َ ّ ُ َ َ َ ٓ ُ َ َ ۡ ُ َ َ َ ٓ ُ َ َّ ُ َ َ ٰ ُ ّ‬ ‫ُ ۡ ُ َّ َ َ َ ۡ َ‬
‫ِير‪﴾٤٠‬‬ ‫�ءٖ قَد ‪ٞ‬‬‫� َ ۡ‬ ‫�‬ ‫ٱ�‬ ‫و‬ ‫ۗ‬ ‫ء‬ ‫ا‬‫ش‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫ِم‬ ‫ل‬ ‫ر‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫غ‬‫�‬ ‫و‬ ‫ء‬ ‫ا‬‫ش‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ِب‬
‫ذ‬ ‫ع‬‫�‬ ‫ِ‬
‫�ض‬ ‫ت وٱ�‬‫ملك ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫ِ‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٤٠ :‬‬
‫»آﯾﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ از آ ِن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ]و[ ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﺪ‬
‫ﻋﺬاب ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ؟ و اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻘﻪ ھﺪاﯾﺖ و ﮔﻤﺮاھﯽ‬

‫آﻓﺮﯾﻨﺶ و دﺳﺘﻮر دادن ﻣﺨﺼﻮص اﻟﻠﻪ ﻷ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و آﻧﭽﻪ‬
‫اراده ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ھﺪاﯾﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎھﯽ از اوﺳﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻧﯿﺰ آﻓﺮﯾﻨﺶ اوﺳﺖ‪ .‬ھﺮﮐﺎری اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﺳﺆال‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﯾﮕﺮان ﺳﺆال ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و از رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺑﺮ ﻓﻄﺮت ﺗﻮﺣﯿﺪ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﻧﯿﮑﯽ و‬
‫ﺑﻐﺾ ﺑﺪی آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ و آﻧﺎن را ﺑﺎ ارﺳﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﺳﻮیﺷﺎن ﻣﻮرد اﮐﺮام و اﺣﺘﺮام‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﮐﺘﺎبھﺎ را ﺑﺮایﺷﺎن ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده و راهھﺎ را واﺿﺢ و روﺷﻦ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻤﺎریھﺎ را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮده‪ ،‬و در ﺷﻨﻮاﯾﯽھﺎ و ﺑﯿﻨﺎﯾﯽھﺎ و ﻋﻘﻞھﺎ‪ ،‬اﺳﺒﺎب ھﺪاﯾﺖ و‬
‫ُۡ ْ ََ‬ ‫ٗ ۡ‬ ‫ُۡ ّ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ‬
‫ﻃﺎﻋﺖ و ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪﴿ .‬ه َو ٱ�ِي َ� َعث ِ� ٱ� ّم ِِ�ۧ َن َر ُسو� ّ ِمن ُه ۡم َ�تلوا عل ۡي ِه ۡم‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٠٦‬‬
‫ُّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫ۡ ۡ َ‬ ‫َء َا�ٰتِهِۦ َو ُ� َز ّ� ِيه ۡم َو ُ� َع ّل ُِم ُه ُم ٱلۡك َِ�ٰ َ‬
‫�‪﴾٢‬‬
‫مب ِ ٖ‬ ‫ب َوٱ� ِك َمة �ن �نوا مِن � ۡبل ل ِ� ض� ٰ ٖل‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﺠﻤﻌﺔ‪.[٢ :‬‬
‫»و ذاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن ﺑﯽﺳﻮادان‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی از ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ ﮐﻪ آﯾﺎﺗﺶ را ﺑﺮ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫آنھﺎ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و آﻧﺎن را ﭘﺎک ﮔﺮداﻧﺪ و ﮐﺘﺎب ]= ﻗﺮآن[ و ﺣﮑﻤﺖ ]= ﺳﻨﺖ[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﯿﺎﻣﻮزاﻧﺪ؛ و ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ]ﮐﻪ رﺳﻮل ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮد[‪ ،‬در ﮔﻤﺮاھﯽ آﺷﮑﺎری‬
‫ِ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫و ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ھﺪاﯾﺖ را ﺗﺮﺟﯿﺢ داده و ﺑﻪ آن رﻏﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻃﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و اﺳﺒﺎﺑﺶ را اﻧﺘﺨﺎب و در راه رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن ﺟﮫﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ او را ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ ھﺪاﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮ ﺗﺤﺼﯿﻞ و ﺗﮑﻤﯿﻞ آن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ رﺣﻢ و ﻓﻀﻞ و اﺣﺴﺎن اﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫َّ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ ٰ َ ُ ْ َ َ‬
‫ٱ� ل َم َع‬ ‫ِينا �َ ۡهد َِ� َّن ُه ۡم ُس ُبل َنا ۚ �ن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين �هدوا �‬
‫سن َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫�‪] ﴾٦٩‬اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[٦٩ :‬‬ ‫ٱل ُمح ِ ِ‬
‫ً‬
‫]ﺧﺸﻨﻮدی[ ﻣﺎ ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ راهھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ھﺪاﯾﺖ‬
‫ِ‬ ‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در راه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاھﯽ را ﺗﺮﺟﯿﺢ دھﺪ و ﺑﺮای ﻃﻠﺐ آن ﺷﻮق و رﻏﺒﺖ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﺳﺒﺎﺑﺶ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ دوﺳﺖ ﺑﺪارد‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ و از ﻃﺮف اﻟﻠﻪ ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ او را از آن ﮐﺎر ﻣﻨﺼﺮف‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻋﺪل اﻟﮫﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ۢ َ ۡ َ َ َ َّ َ ُ ُ َ ٰ َّ‬ ‫َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن � ُ َشاق ِق َّ‬
‫ى َو�َتب ِ ۡع‬ ‫ٱلر ُسول ِمن �ع ِد ما تب� � ٱلهد‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ َ َ َ ٓ َ ۡ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫ُۡ ۡ َ ُ ّ‬ ‫َ َۡ َ‬
‫ِ� ن َو ِ�ِۦ َما ت َو ٰ� َون ۡصلِهِۦ جهنمۖ وساءت م ِص�ا‪] ﴾١١٥‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١١٥ :‬‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫يل ٱلمؤ ِمن‬
‫�� سب ِ ِ‬
‫»و ھﺮ ﮐﺲ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ]راه ﺣﻖ و[ ھﺪاﯾﺖ ﺑﺮاﯾﺶ روﺷﻦ ﺷﺪ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﻨﺪ و از‬
‫راھﯽ ﺟﺰ راه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ]ﺑﺮای ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و از آن[ ﭘﯿﺮوی ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫واﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ و ﺑﻪ دوزخ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﯿﻢ؛ و ]ﺣﻘﺎ ﮐﻪ دوزخ[ ﭼﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ اﺳﺖ!«‪.‬‬

‫ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ راﺣﺘﯽ و اﻃﻤﯿﻨﺎن و ﺳﻌﺎدت ﺑﺮای ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺆﻣﻦ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی در ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﻪ ھﺪﻓﺶ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺠﺐ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻧﺰدش ﻣﺤﺒﻮب اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﻮت ﺷﻮد و از ﺑﯿﻦ رود‪ ،‬و ﯾﺎ ﭼﯿﺰ‬
 ‫‪٣٠٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪی ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎب ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻣﻀﻄﺮب ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ھﻤﻪ‬

‫ﭼﯿﺰ در ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُ ۡ َّ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ما ٓ أ َص َ‬
‫اب مِن ُّم ِص َ‬
‫� أنفسِ�م إِ�‬ ‫�ض َو� ِ ٓ‬ ‫يب ٖة ِ� ٱ� ِ‬
‫َ ٰ ّ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ َ ٓ َّ َ ٰ َ َ َ َّ َ ‪ُ َ َ ٰ َ َ ْ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ ّ ٞ‬‬
‫� َما فات� ۡم‬ ‫ب مِن �ب ِل أن ��أها ۚ إِن �ل ِك � ٱ�ِ �سِ�‪ ٢٢‬ل ِكي� تأسوا‬ ‫ِ� كِ� ٖ‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ ٓ َ َ ٰ ُ ۡ َ َّ ُ َ ُ ُّ ُ َّ ُ ۡ َ َ ُ‬
‫ور‪] ﴾٢٣‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[٢٣-٢٢ :‬‬ ‫و� �فرحوا بِما ءاتٮ�مۗ وٱ� � �ِب � �تا ٖل فخ ٍ‬
‫»ھﯿﭻ آﺳﯿﺒﯽ در زﻣﯿﻦ و ﯾﺎ در وﺟﻮد ﺷﻤﺎ روی ﻧﺨﻮاھﺪ داد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﯿﺶ از‬
‫اﯾﺠﺎدش‪ ،‬در دﻓﺘﺮ ]ﻋﻠﻢ اﻟﮫﯽ[ رﻗﻢ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﺮ اﻟﻠﻪ آﺳﺎن‬
‫اﺳﺖ‪] .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﺗﺬﮐﺮ دادﯾﻢ[ ﺗﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ از دﺳﺘﺘﺎن ﻣﯽرود اﻓﺴﻮس ﻧﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺒﺮ ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ را دوﺳﺖ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﺪ ﺳﺮﻣﺴﺖ ﻧﮕﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ھﯿﭻ ﻣﺘﮑ ِ‬
‫ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻮل اﷲ ج‪َ » :‬ﻋ َﺠﺒًﺎ ﻷ ْمﺮ ال ْ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻦ‪ ،‬إ َّن أ ْم َﺮ ُه ُﻠﻛَّ ُﻪ َﺧ ْ ٌ‬
‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ ُ َ‬
‫�‪،‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻴﺐ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ ﺻﻬ ٍ‬
‫ْ َ َ َ ْ ُ َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ ً َ ُ َ ْ َ َ َ ْ ُ‬ ‫َّ ْ ْ‬ ‫َْ َ َ َ َ‬
‫ﺎ�ﺘﻪ‬ ‫اك ِﻷ َﺣ ٍﺪ إِﻻ لِﻠ ُﻤﺆ ِﻣ ِﻦ‪ ،‬إِن أﺻﺎ�ﺘﻪ ﺮﺳاء ﺷﻜﺮ‪ ،‬ﻓﺎﻜن ﺧ�ا ﻪﻟ‪ ،‬و ِ�ن أﺻ‬ ‫َوﻟيﺲ ذ‬
‫َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ ً َ ُ ‪١‬‬
‫ﺮﺿاء ‪،‬ﺻﺮﺒ ﻓﺎﻜن ﺧ�ا ﻪﻟ«‪.‬‬
‫ﺻﮫﯿﺐ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﮕﻔﺘﺎ از ﺣﺎل ﻣﺆﻣﻦ ﮐﻪ ھﻤﻪ‬
‫اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﺶ‪ ،‬ﺑﺮای او ﺧﯿﺮ اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯽ ﻧﺪارد‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬
‫ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪی ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺷﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﮔﺮ زﯾﺎن و ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﺎﮔﻮاری ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺮ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ و اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﯿ ِﺮ اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ُ ُْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ َ‬
‫ﻠﻤﺆ ِﻣ ِﻦ‪ِ ،‬إن أ َﺻﺎﺑَﻪ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﻋ ِﺠﺒﺖ ل ِ‬ ‫ﺎص س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫‪� .٣‬ﻦ ﺳﻌ ِﺪ ﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ َوﻗ ٍ‬
‫ُ ِّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َُْ ُ ٌَ َ َ َ َ َ ََ َ ْ ْ‬ ‫َ ٌْ َ َ َ َ َ‬
‫ﺮﺒ‪ ،‬ﻓﺎل ُﻤﺆ ِﻣ ُﻦ ﻳُﺆ َﺟ ُﺮ ِﻲﻓ ﻞﻛ‬ ‫ﻤﺣﺪ اﷲ وﺻ‬ ‫اﷲ َوﺷﻜ َﺮ‪َ ،‬و ِ� ِن أﺻﺎ�ﺘﻪ م ِﺼﻴﺒﺔ ِ‬ ‫ﻤﺣﺪ‬‫ﺧ� ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ ْ‬ ‫َْ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫أم ِﺮهِ‪ ،‬ﺣﻰﺘ ﻳﺆﺟﺮ ِﻲﻓ الﻠﻘﻤ ِﺔ ﻳﺮ�ﻌﻬﺎ إِﻰﻟ ِﻲﻓ امﺮأﺗِ ِﻪ«‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻣﺆﻣﻦ در ﺷﮕﻔﺘﻢ اﮔﺮ‬
‫ﺑﻪ او ﻧﯿﮑﯽ و ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﯽآورد و ﺷﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﮔﺮ‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺪ اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﯽآورد و ﺻﺒﺮ اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ در‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٩٩‬‬

‫‪ -٢‬ﺣﺴﻦ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٤٩٢‬و ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٣١٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٠٨‬‬

‫ھﻤﻪی ﮐﺎرھﺎﯾﺶ ﺑﻪ او اﺟﺮ و ﺛﻮاب داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻟﻘﻤﻪی ﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در‬
‫دھﺎن ھﻤﺴﺮش ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﻪ او اﺟﺮ و ﭘﺎداش داده ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﻀﻞ اﻟﻠﻪ ﻷ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﺷﺶ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﮐﺘﺎبھﺎی‬
‫آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬روز آﺧﺮت و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ و ﺧﻮﺑﯽ و ﺑﺪی ﮐﻪ در آن وﺟﻮد دارد‪ .‬و‬
‫ھﺮﯾﮏ از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ و ﺛﻤﺮات ﻣﻔﯿﺪی دارد ﮐﻪ ﺣﺪ و اﻧﺪازهای ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺛﻤﺮات ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪ .١‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ‪ :‬ﻧﺘﯿﺠﻪاش‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻠﻪ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی او‪ ،‬و ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ او و ﻋﺪم‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ و ﺗﻌﻈﯿﻢ او و ﺷﮑﺮ و ﻋﺒﺎدت و ﻃﺎﻋﺖ و ﺗﺮس از او‬
‫و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداری از اواﻣﺮش و دوری از ﻧﻮاھﯽ او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ :‬ﻧﺘﯿﺠﻪاش ﻣﺤﺒﺖ آنھﺎ و ﺣﯿﺎ از آنھﺎ و اﻋﺘﺒﺎر دادن ﺑﻪ‬
‫ﻃﺎﻋﺖﺷﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪٣‬و‪ .٤‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ :‬ﺛﻤﺮهاش ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻗﻮت اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و‬
‫ﻣﺤﺒﺘﺶ و ﺷﮑﺮ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﺮﯾﻌﺖھﺎی اﻟﮫﯽ و آﻧﭽﻪ را اﻟﻠﻪ‬
‫دوﺳﺖ دارد و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ زﺷﺖ و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻣﯽﭘﻨﺪارد و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﺎﻟﺖھﺎی ﺟﮫﺎن‬
‫آﺧﺮت و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮫﯽ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن از آنھﺎ و اﻗﺘﺪا ﮐﺮدن ﺑﻪ آنھﺎ در ﻧﯿﺖ‬
‫و اﻗﻮال و اﻋﻤﺎل و اﺧﻼقﺷﺎن‪.‬‬
‫‪ .٥‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز آﺧﺮت‪ :‬ﺛﻤﺮهاش ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﺪرت اﻟﮫﯽ و ﻋﻈﻤﺖ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﯽ و ﻣﻤﻠﮑﺘﺶ‪ ،‬و ﺷﻮق و رﻏﺒﺖ داﺷﺘﻦ در اﻧﺠﺎم دادن ﻃﺎﻋﺎت و ﻧﯿﮑﯽھﺎ‪ ،‬و‬
‫دوری ﻧﻤﻮدن از ﻣﻌﺎﺻﯽ و ﻣﻨﮑﺮات‪ ،‬و آﻣﺎدﮔﯽ ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺘﻦ ﺑﺮای روز آﺧﺮت‪.‬‬
‫‪ .٦‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر‪ :‬ﺛﻤﺮاﺗﺶ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬آراﻣﺶ و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻧﻔﺲ‪ ،‬و رﺿﺎﯾﺖ داﺷﺘﻦ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻏﺎﻟﺐ و ﻣﮫﺮﺑﺎن ﻣﻘﺪر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﺎ ارﮐﺎن ﺷﺶﮔﺎﻧﻪاش در زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫او زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺎﮐﯽ در دﻧﯿﺎ ﺧﻮاھﺪ داد و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ورود ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ و ﻧﺠﺎت از آﺗﺶ را دارد و‬
‫ھﻤﻪی اﯾﻦھﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر از اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٠٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ٰ ٗ ّ َ َ َۡ ُ َٰ ُ‬
‫ن� َوه َو ُمؤم ‪ِٞ‬ن‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬من ع ِمل �ل ِحا مِن ذك ٍر أو أ‬
‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫ٗ َ‬ ‫ٗ‬ ‫ََ‬
‫فل ُن ۡحيِيَ َّن ُهۥ َح َي ٰوة َط ّي ِ َبة ۖ َو�َ ۡج ِز َ� َّن ُه ۡم أ ۡج َرهم بِأ ۡح َس ِن َما �نوا َ� ۡع َملون‪﴾٩٧‬‬
‫]اﻟﻨﺤﻞ‪.[٩٧ :‬‬
‫ً‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ ‪ -‬ﻣﺮد ﯾﺎ زن ‪ -‬ﮐﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﮐﻨﺪ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ او را ]در دﻧﯿﺎ[ ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﭘﺎک و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهای زﻧﺪه ﻣﯽدارﯾﻢ و ]در آﺧﺮت ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ‬
‫]ﻃﺎﻋﺖ و[ ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎداش ﻣﯽدھﯿﻢ«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ٱ� َو َر ُس َ ُ‬
‫و�ۥ يُ ۡدخِل ُه‬
‫ۡ َ ُ ُ ُ َّ‬
‫ٱ� ِ َو َمن يُطِعِ َّ َ‬
‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ت ِلك حدود ۚ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ ٰ َ َ َ َٰ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ‬ ‫َ َّ ٰ َ ۡ‬
‫ت � ِري مِن �تِها ٱ�ن�ٰر � ِ�ِين �ِيها ۚ و�ل ِك ٱلفوز ٱلع ِظيم‪] ﴾١٣‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٣ :‬‬ ‫ج� ٖ‬
‫»اﯾﻦھﺎ ﺣﺪود اﻟﮫﯽ اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺲ از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وی را ﺑﻪ ﺑﺎغھﺎﯾﯽ‬
‫درﻣﯽآورد ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ؛ در آن ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ و اﯾﻦ‬
‫ھﻤﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١٢‬اﺣﺴﺎن‬
‫اﺣﺴﺎن ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ را ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮ او را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬او‬
‫ﺗﻮ را ﺧﻮاھﺪ دﯾﺪ‪ .‬اﺣﺴﺎن از ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﺒﻮدﯾﺖ و ﺑﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ در آن‬
‫اﯾﻤﺎن ﮐﺎﻣﻞ و ﺗﻘﻮا و ﻗﻮت ﯾﻘﯿﻦ و راﺳﺘﯽ و ﻟﺬت ﻧﺰدﯾﮑﯽ و ﻣﺸﺎھﺪه و ﺣﻀﻮر ﻗﻠﺐ و‬
‫ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار و اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ و دوﺳﺘﯽ ﮐﺎﻣﻞ و ﺗﻌﻈﯿﻢ و ذﻟﯿﻞ ﺷﺪن در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻟﻠﻪ ﻷ‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ َّ َ َّ َ ْ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ‬
‫ِين هم �س ُِنون‪﴾١٢٨‬‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ� مع ٱ�ِين ٱ�قوا وٱ�‬
‫]اﻟﻨﺤﻞ‪.[١٢٨ :‬‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫ِ� َ� ُق ُ‬
‫كح َ‬‫َّ َ َ ٰ َ‬ ‫� ۡٱل َعز�ز َّ‬ ‫َ َ َ َّ ۡ َ َ‬
‫وم‪٢١٨‬‬ ‫ٱلرحِي ِم‪ ٢١٧‬ٱ�ِي يرٮ‬ ‫ِ ِ‬ ‫‪ .٢‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وتو�‬
‫يع ۡٱل َعل ُ‬ ‫ِين‪ ٢١٩‬إنَّ ُهۥ ُه َو َّ‬
‫ٱلس ِم ُ‬ ‫ٱل�جد َ‬‫َّ‬ ‫َ َ َ ُّ َ َ‬
‫ِيم‪] ﴾٢٢٠‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[٢٢٠-٢١٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫و�قلبك ِ� ٰ ِ‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻦ‪ .‬ھﻤﺎن ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﭼﻮن ]ﺑﺮای ﻋﺒﺎدت[‬
‫»و ﺑﺮ ]اﻟﻠﻪ[ ﺷﮑﺴﺖ ِ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ[ ﺗﻮ را ﻣﯿﺎن‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰی‪ ،‬ﺗﻮ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬و ﺣﺮﮐﺖ ]و ﻧﺸﺴﺖ و‬
‫ﺳﺠﺪهﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ]ﻣﯽﻧﮕﺮد[‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬او ھﻤﺎن ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣١٠‬‬
‫ْ َ‬
‫ﷲ ج ذات ﻳَ ْﻮمٍ ‪ِ ،‬إذ َﻃﻠ َﻊ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ ََْ َ َْ ُ ْ َ َ ُ‬ ‫َ ْ ُ َ َ ْ ُ ْ َ َّ‬
‫ﻮل ا ِ‬ ‫ﺎب س ﻗﺎل‪ :‬ﺑيﻨﻤﺎ �ﻦ ِﻋﻨﺪ رﺳ ِ‬ ‫‪� .٣‬ﻦ �ﻤﺮ �ﻦ اﺨﻟﻄ ِ‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ ُ َ َ َ ْ َ َ ُ َّ َ‬ ‫ﻳﺪ َ�ﻴَﺎض اﺜﻟِّﻴَﺎب‪َ ،‬ﺷﺪ ُ‬ ‫َﻋﻠَﻴْﻨَﺎ َر ُﺟ ٌﻞ َﺷﺪ ُ‬
‫الﺴﻔ ِﺮ‪َ ،‬وﻻ‬ ‫ﻳﺪ َﺳ َﻮا ِد الﺸﻌ ِﺮ‪ ،‬ﻻ ﻳﺮى ﻋﻠﻴ ِﻪ أﺛﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ‬
‫ﻲﺒ ج‪ ،‬ﻓﺄ ْﺳﻨﺪ ُرﻛﺒَتﻴْ ِﻪ ِإﻰﻟ ُرﻛﺒَتﻴْ ِﻪ‪َ ،‬و َوﺿ َﻊ ﻛﻔﻴْ ِﻪ‬
‫َ‬ ‫َ ََ‬ ‫َ� ْﻌﺮﻓُ ُﻪ ِﻣﻨَّﺎ أ َﺣ ٌﺪ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ َﺟﻠَ َﺲ إِﻰﻟ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ ْ َ ُ َْ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َّ ُ َ ْ ْ َ ْ ْ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫اﻹﺳﻼم أن‬ ‫ﷲ ج‪ِ » :‬‬ ‫اﻹﺳﻼمِ ‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻰﻠﻋ ﻓ ِﺨﺬﻳ ِﻪ‪ ،‬وﻗﺎل‪ :‬ﻳﺎ �ﻤﺪ أﺧ ِﺮﺒ ِ� ﻋ ِﻦ ِ‬
‫َ ُ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َّ َ َ‬ ‫ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َّ‬
‫ﷲ ج‪ ،‬وﺗ ِﻘﻴﻢ الﺼﻼة‪ ،‬وﺗﺆ ِ� الﺰﺎﻛة‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻤ‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫اﷲ‬ ‫ﻻ‬ ‫�ﺸﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإ‬
‫َ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫اﺳﺘَ َﻄ ْﻌ َ‬ ‫ﺖ إن ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ ُ َ َ َ َ َ َ ُ َّ َ ْ َ‬
‫ﺖ‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﺖ ِإﻴﻟْ ِﻪ َﺳ ِبﻴﻼ«‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﺻﺪﻗ‬ ‫وﺗﺼﻮم رمﻀﺎن‪ ،‬وﺤﺗﺞ اﺒﻟﻴ ِ ِ‬
‫َ َ َ ْ ُْ َ‬ ‫ﺮﺒ� َﻋﻦ ْ َ‬ ‫ﺧ ْ‬ ‫َ َ ْ َ َ ُ َ ْ َ ُ ُ َ ُ َ ِّ ُ ُ َ َ َ َ ْ‬
‫ﷲ‪،‬‬ ‫ﺎن‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬أن ﺗﺆ ِﻣﻦ ﺑِﺎ ِ‬ ‫اﻹﻳﻤ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�ﻌ ِﺠﺒﻨﺎ ﻪﻟ �ﺴﺄﻪﻟ‪ ،‬و�ﺼﺪﻗﻪ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺄ ِ‬
‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ ُ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َِّ‬ ‫َ َْ ْ ْ‬ ‫َُُ‬ ‫َُُ‬ ‫َََ َ‬
‫� ِه وﺮﺷ ِه«‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ومﻼﺋِ� ِﺘ ِﻪ‪ ،‬و� َﺘ ِﺒ ِﻪ‪ ،‬ورﺳ ِﻠ ِﻪ‪ ،‬واﻴﻟﻮمِ اﻵ ِﺧ ِﺮ‪ ،‬و َﺗﺆ ِﻣﻦ ِﺑﺎﻟﻘﺪ ِر َﺧ ِ‬
‫َ ْ َ‬ ‫ْ َ ْ ُ َ َ َ َّ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ ْ ْ َ ْ ْ‬
‫اﷲ ﻛ�ﻧﻚ ﺗ َﺮ ُاه‪ ،‬ﻓﺈِن ل ْﻢ‬ ‫ﺎن‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬أن �ﻌﺒﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺣ َ‬ ‫اﻹ‬
‫ﺻﺪﻗﺖ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺄﺧ ِﺮﺒ ِ� ﻋ ِﻦ ِ‬
‫َّ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َ ْ ََ‬ ‫َ ُ ْ َ َ ُ َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ‬
‫ﺮﺒ ِ� َﻋ ِﻦ الﺴﺎﻋ ِﺔ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻣﺎ الﻤﺴﺌﻮل �ﻨﻬﺎ ِﺑﺄﻋﻠﻢ‬ ‫ﺧ ْ‬
‫ﺗ�ﻦ ﺗﺮاه ﻓﺈِﻧﻪ ﻳﺮاك«‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺄ ِ‬
‫َْ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫َ َ َْ َ َْ ُ‬ ‫ﺮﺒ� َ� ْﻦ أَ َﻣ َ‬ ‫َ َ ََ ْ‬
‫ﺎرﺗِ َﻬﺎ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬أن ﺗ ِ َ� اﻷ َﻣﺔ َر َّ�ﺘَ َﻬﺎ‪َ ،‬وأن ﺗ َﺮى اﺤﻟُﻔﺎة‬ ‫ﺧ ْ‬
‫ِﻣﻦ الﺴﺎﺋِ ِﻞ« ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺄ ِ ِ‬
‫َ َّ‬
‫ُ‬
‫ﺖ َم ِﻠﻴًّﺎ ‪َّ � ،‬ﻢ‬ ‫ا� َﻄﻠَ َﻖ ﻓَﻠَﺒﺜْ ُ‬ ‫َ َ ُ َّ ْ‬
‫ﻢ‬ ‫�‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪،‬‬‫«‬ ‫ﺎن‬ ‫اﺒﻟنْﻴَ‬ ‫ﻮن ﻲﻓ ْ ُ‬ ‫ْ ُ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ ُ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻌﺮاة اﻟﻌﺎﻟﺔ ِرﺎﻋء الﺸﺎ ِء �ﺘﻄﺎول ِ‬
‫ُ َ َ ُ ُ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َّ ُ ْ ُ‬ ‫الﺴﺎﺋ ُﻞ؟« ﻗُﻠْ ُ‬ ‫ﻗَ َﺎل ﻲﻟ‪» :‬ﻳَﺎ ُ� َﻤ ُﺮ أَﺗَ ْﺪري َﻣﻦ َّ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‬ ‫ِ‬ ‫ﺟ‬
‫ِ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺈ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪،‬‬‫ﻢ‬‫ﻠ‬‫ﻋ‬ ‫أ‬ ‫ﻮﻪﻟ‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫اﷲ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ْ ‪١‬‬ ‫ََ ُ ْ َ ُ ُ‬
‫ِّ‬ ‫ُ‬
‫� ْﻢ ِدﻳﻨ�ﻢ«‪.‬‬ ‫أﺗﺎ�ﻢ �ﻌﻠﻤ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ؛ ﻧﺎﮔﮫﺎن ﻣﺮدی ﮐﻪ‬
‫ﻟﺒﺎس ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻔﯿﺪی ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮد و ﻣﻮھﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﺳﯿﺎھﯽ داﺷﺖ‪ ،‬وارد ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪ؛ آﺛﺎر‬
‫ﺳﻔﺮ ﺑﺮ او ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻧﺒﻮد و ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﺎ‪ ،‬او را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای‬
‫ﻧﺸﺴﺖ ﮐﻪ زاﻧﻮھﺎﯾﺶ را ﺑﻪ زاﻧﻮھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ و دو دﺳﺘﺶ را روی ﭘﺎھﺎی‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ای ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻪ ﻣﻦ درﺑﺎرهی اﺳﻼم ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﭼﯿﺴﺖ؟«‬
‫)ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮاھﯽ دھﯽ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد و ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎده اوﺳﺖ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ داری و زﮐﺎت دھﯽ و ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را روزه‬
‫ﺑﮕﯿﺮی و اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ داﺷﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺞ ﺧﺎﻧﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮوی«‪) .‬ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪه( ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»درﺳﺖ ﮔﻔﺘﯽ«‪ .‬ﻣﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﺆال ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻘﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟« ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻤﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬و‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ‪ ،‬و ﮐﺘﺎبھﺎﯾﺶ‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ )آﺧﺮت( و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨‬‬

 ‫‪٣١١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن و ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ«‪ .‬ﺳﺆال ﮐﺮد‪» :‬اﺣﺴﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟« ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﺣﺴﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ؛ و اﮔﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﯽ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ او‪،‬‬
‫ِ‬
‫)زﻣﺎن( ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﺒﺮ ﺑﺪه«‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻮ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﻧﻤﺎ«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ درﺑﺎره‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از او ﻣﯽﭘﺮﺳﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ( از ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬داﻧﺎﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎﯾﺶ ﺑﮕﻮ«‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪)» :‬از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ( ﮐﻪ ﮐﻨﯿﺰ‪ ،‬آﻗﺎﯾﺶ‬
‫را ﺑﺰاﯾﺪ و ﭘﺎﺑﺮھﻨﮕﺎن و ﺑﺮھﻨﻪھﺎی ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ و ﭼﻮﭘﺎنھﺎ را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﺳﺎزی‬
‫ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﺒﻘﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪه رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺪت زﯾﺎدی درﻧﮓ ﮐﺮدم؛‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻋﻤﺮ! آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪه ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻟﻠﻪ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬او ﺟﺒﺮﯾﯿﻞ ﺑﻮد؛ ﻧﺰدﺗﺎن آﻣﺪ ﺗﺎ دﯾﻨﺘﺎن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫آﻣﻮزش دھﺪ«‪.‬‬
‫َّ ُ‬ ‫َ َ ُ َ‬ ‫َ ََ َُۡ ْ ُۡ‬ ‫ۡ‬
‫َ‬
‫ان َو� � ۡع َملون م ِۡن � َم ٍل إِ� ك َّنا‬ ‫َُۡ‬ ‫ََ َ ُ ُ‬
‫‪﴿ .٤‬وما ت�ون ِ� شأ ٖن وما �تلوا مِنه مِن قرء ٖ‬
‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ ُ ُ ً ۡ ُ ُ َ‬
‫عل ۡي� ۡم ش ُهودا إِذ تفِيضون �ِي �هِ َو َما َ� ۡع ُز ُب عن َّر ّ�ِك مِن ّمِثقا ِل ذ َّر� ٖ ِ�‬
‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ٓ َ ۡ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ٓ َ َ ٓ َ ۡ َ‬ ‫ََ‬ ‫َۡ‬
‫�‪﴾٦١‬‬ ‫ب مب ِ ٍ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬
‫�ض و� ِ� ٱلسماءِ و� أصغر مِن �ل ِك و� أ�� إِ� ِ� كِ� ٖ‬ ‫ٱ� ِ‬
‫]ﯾﻮﻧﺲ‪.[٦١ :‬‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺗﻮ ﻣﺸﻐﻮل ھﯿﭻ ﮐﺎری ﻧﯿﺴﺘﯽ و ھﯿﭻ ]آﯾﻪای از[ آن را ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﯽ؛ و‬
‫]ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ای ﻣﺮدم‪ [،‬ھﯿﭻ ﮐﺎری ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﯽﭘﺮدازﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫وزن ّذرهای ‪] -‬ﻧﻪ[ در زﻣﯿﻦ و ﻧﻪ در آﺳﻤﺎن‪ -‬از‬ ‫ﺑﺮ ]ﮐﺎرھﺎی[ ﺷﻤﺎ ﮔﻮاھﯿﻢ؛ و ھﻢ ِ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭘﻨﮫﺎن ﻧﯿﺴﺖ؛ و ]ﺣﺘﯽ[ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﯾﺎ ﺑﺰرگﺗﺮ از آن ]ﻧﯿﺰ[ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﮐﺘﺎﺑﯽ روﺷﻦ ]ﺛﺒﺖ ﺷﺪه[ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ت قُلُ ُ‬ ‫ٱ� َوجلَ ۡ‬ ‫ِين إذَا ُذك َِر َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ‬
‫و� ُه ۡم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ون ٱ� َ‬ ‫‪ .٥‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِن‬
‫َّ َ ُ ُ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ي� ٰ ٗنا َو َ َ ٰ ّ‬ ‫َ ُ َ ۡ َ َ ۡ ۡ َ َُٰ ُ َ َ‬
‫اد ۡ� ُه ۡم إ َ‬
‫يمون‬ ‫� َر� ِ ِه ۡم َ�ت َو�ون‪ ٢‬ٱ�ِين يقِ‬ ‫ِ‬ ‫�ذا تل ِيت علي ِهم ءا�تهۥ ز‬
‫ون َح ّٗقا ل َّ ُه ۡم َد َر َ‬ ‫ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َ‬
‫تع َ‬
‫ِند‬ ‫�ٰ ٌ‬ ‫ۚ‬ ‫ٱلصل ٰوة َوم َِّما َر َزق َ�ٰ ُه ۡم يُن ِفقون‪ ٣‬أو��ِك هم ٱلمؤمِن‬
‫�م‪] ﴾٤‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٤-٢ :‬‬ ‫َر ّ�ه ۡم َو َم ۡغفِ َرة ‪َ ٞ‬ور ۡز ‪ٞ‬ق َكر ‪ٞ‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دلھﺎﯾﺸﺎن‬
‫ھﺮاﺳﺎن ﻣﯽﮔﺮدد و ھﺮﮔﺎه آﯾﺎﺗﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ روزیﺷﺎن‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣١٢‬‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺆﻣﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن ﻧﺰد‬
‫روزی ﻧﯿﮑﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‪ ،‬درﺟﺎﺗﯽ ]واﻻ[ و آﻣﺮزش و‬

‫ﻣﺮاﺗﺐ دﯾﻦ اﺳﻼم‬

‫دﯾﻦ اﺳﻼم ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از آن از ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ وﺳﯿﻊﺗﺮ ھﺴﺘﻨﺪ و ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎن‪ .‬و ھﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ دارای ارﮐﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨‬در ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻘﻪ اﺣﺴﺎن‬
‫ﺣﮑﻤﺖ اﻟﻠﻪ از آﻓﺮﯾﻨﺶ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎنھﺎ و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺶ‬
‫ﻧﻤﻮدن اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮑﻮ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﮐﻤﺎل ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪.‬‬
‫روش اﯾﻨﮑﻪ اﻋﻤﺎل در ﻣﺮﺗﺒﻪی اﺣﺴﺎن ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی آﺳﻤﺎن و‬
‫زﻣﯿﻦ در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎﻟﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ را در ھﻤﻪی اﻋﻤﺎل ﻣﺮاﻗﺐ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺪاﻧﺪ و داﻧﺴﺘﻦ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﺮ ﭼﯿﺰی‪ ،‬ﻋﻠﻢ و آ ﮔﺎھﯽ و ﻗﺪرت ﺑﺴﯿﺎر‬
‫دارد‪ .‬و ﻧﯿﺰ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻧﻤﻮدن از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ ﻷ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻧﺼﯿﺤﺖ در ﻗﺮآن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را دﻋﻮت ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ را در‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪی اﺣﺴﺎن اﻧﺠﺎم دھﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭼﻨﺎن ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﻌﻈﯿﻢ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ او را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻨﺪه ﻋﻤﻠﺶ را ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎ در درﺟﻪی اﺣﺴﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬او ﻣﯽﺷﻨﻮد و اﮔﺮ ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬او را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ او‬
‫رﺳﺘﮕﺎر ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎداش و ﺛﻮاب ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ و از ﻋﻘﺎب و ﺳﺰاﯾﺶ ﻧﺠﺎت‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺧﻮدش اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﺪی ﺷﻮد‪ ،‬ﺿﺮرش ﺑﻪ ﺧﻮدش ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫َّ ََّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ُه َو َّٱ�ِي َخلَ َق َّ َ َ‬
‫ت َوٱ��ض ِ� سِتةِ �يا ٖ�‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫ُ ۡ َ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ٗ‬ ‫ُ ُ َ ُ َ‬ ‫ََ ۡ ٓ‬ ‫َ َ َ ُ‬
‫ت إِن�م‬ ‫َو�ن ع ۡرش ُهۥ � ٱل َماءِ ِ�َ ۡبل َو� ۡم �يُّ� ۡم أ ۡح َس ُن � َم� ۗ َول�ِن قل‬
‫� َف ُر ٓوا ْ إ ۡن َ� ٰ َذا ٓ إ َّ� س ۡ‬
‫ِحر‪ُّ ٞ‬مب ‪ٞ‬‬ ‫َّ ۡ ُ ُ َ ۢ َ ۡ ۡ َ ۡ َ َ ُ َ َّ َّ َ َ‬
‫�‪﴾٧‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت �قولن ٱ�ِين‬ ‫مبعوثون ِمن �ع ِد ٱلمو ِ‬
‫]ﻫﻮد‪.[٧ :‬‬
 ‫‪٣١٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻋﺮش او ﺑﺮ آب‬
‫»و اوﺳﺖ ﮐﻪ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ را در ﺷﺶ روز آﻓﺮﯾﺪ و ]ﭘﯿﺶ از آن‪ِ [،‬‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﺪاﻣﺘﺎن ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرﺗﺮﯾﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ]ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪» :‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ]ﻗﺮآن‬
‫ﭼﯿﺰی[ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺟﺎدوﯾﯽ آﺷﮑﺎر«‪.‬‬
‫َ ََ َۡۡ َ َ ۡ َ ُ ُ َ ُ َ‬
‫‪ .٢‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ ﴿ :‬ٱ�ِي خلق ٱلموت و َ‬
‫ٱ� َي ٰوة ِ�َ ۡبل َو� ۡم �يُّ� ۡم أ ۡح َس ُن‬
‫َ� َم ٗ� ۚ َو ُه َو ٱ ۡل َعز ُ‬
‫�ز ۡٱل َغ ُف ُ‬
‫ور‪] ﴾٢‬اﻟﻤﻠﻚ‪.[٢ :‬‬ ‫ِ‬
‫»]ھﻤﺎن[ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﯽ را آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرﺗﺮ اﺳﺖ؛ و او‬

‫ﻣﺮاﺗﺐ اﺣﺴﺎن‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪی اول‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﺷﻮق و رﻏﺒﺖ و ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ او اﻟﻠﻪ ﻷ را ﮐﻪ دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ﻃﻠﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﻘﺼﺪش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺎن او را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪی دوم‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﭘﺲ او را ﺑﺎ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺮس ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎدت ﮐﻦ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﻋﺬاب و ﻣﺠﺎزاﺗﺶ ﻓﺮار‬
‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯽ و در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ذﻟﯿﻞ و ﺧﻮار ھﺴﺘﯽ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ� َما يُؤم ُِن‬
‫َ َ َّ ُ ْ َ ۡ َ ّ ۡ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ُ ّ ُ ْ َ‬
‫�ون۩ ‪١٥‬‬ ‫��ٰتِنا ٱ�ِين إِذا ذكِروا بِها � � وسبحوا ِ�م ِد ر� ِ ِهم وهم � �ستك ِ‬
‫ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َٰ ُ ُ ُ ُ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫جعِ يَ ۡد ُعون َر َّ� ُه ۡم خ ۡوفا َو َط َم ٗعا َوم َِّما َر َزق َ�ٰ ُه ۡم يُنفِقون ‪١٦‬‬
‫ا� جنو�هم ع ِن ٱلمضا ِ‬ ‫�تج‬
‫َ ُ َْۡ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ ‪ٓ َ ُ ۡ َّ ُ ّ ُ َ َ ۡ ٓ َّ ٞ‬‬
‫� ج َزا َء ۢ ب ِ َما �نوا �ع َملون ‪] ﴾١٧‬اﻟﺴﺠﺪة‪[١٧ - ١٥ :‬‬ ‫ف� �علم �فس ما أخ ِ� لهم مِن قرة ِ أ� ٖ‬
‫»ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ آنھﺎ ﭘﻨﺪ داده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺠﺪه‬
‫ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﻨﺪ و ﺗﮑﺒﺮ ﻧﻤﯽورزﻧﺪ‪] .‬در دل ﺷﺐ‪ [،‬از ﺑﺴﺘﺮھﺎ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﺎ ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ ]ﺑﻪ ﻧﯿﺎﯾﺶ[ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن روزی‬
‫دادهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﺑﻪ ]ﭘﺎس[ آﻧﭽﻪ ]اﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن در دﻧﯿﺎ[ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ]ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﯾﮥ[ روﺷﻨﯽ ﭼﺸﻢھﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﮫﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﮐﻤﺎل ﻋﺒﻮدﯾﺖ‬
‫ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺮ دو اﻣﺮ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣١٤‬‬

‫ﻧﮫﺎﯾﺖ دوﺳﺘﯽ و ﺗﻌﻈﯿﻢ و ذﻟﯿﻞ ﺑﻮدن ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت و‬
‫اﻓﻌﺎل او و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮔﻨﺞھﺎ و ﻧﻌﻤﺖھﺎ و دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺘﺶ و ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺛﻮاب و ﻣﺠﺎزات او‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫�س ‪ٞ‬‬ ‫َ‬
‫َ َ ۡ ۡ َ ُ ٗ ّ َّ ۡ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ َّ َ ُ َ ُ ۡ‬ ‫َ‬
‫ِن‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن أحسن دِينا مِمن أسلم وجههۥ ِ� ِ وهو‬
‫َ َّ َ َ َّ َ ۡ َ َ َ ٗ َ َّ َ َ َّ ُ ۡ َ َ َ ٗ‬
‫ِيم خل ِي�‪] ﴾١٢٥‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٢٥ :‬‬ ‫وٱ�بع مِلة إِب�ٰهِيم حن ِيفاۗ وٱ�ذ ٱ� إِب� ٰه‬
‫»و ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﯿﮏآﯾﯿﻦﺗﺮ از ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻟﻠﻪ ﮐﺮده و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر اﺳﺖ و‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺣﻖﮔﺮا ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؟ و اﻟﻠﻪ اﺑﺮاھﯿﻢ را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫از آﯾﯿﻦ‬
‫َ َ ُ ۡ ۡ َ ۡ َ ُ ٓ َ َّ َ ُ َ ُ ۡ ‪َ َ ٞ‬‬
‫ِن �ق ِد‬‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن �سل ِم وجههۥ إِ� ٱ�ِ وهو �س‬
‫َ َّ َ ُ ۡ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ َۡ َ َ ۡ‬
‫ك بِٱل ُع ۡر َوة ِ ٱل ُو ۡ� َ ٰ‬
‫�� �� ٱ�ِ �ٰقِ َبة ٱ� ُمورِ‪] ﴾٢٢‬ﻟﻘﻤﺎن‪.[٢٢ :‬‬ ‫ٱستمس‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ ]ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ[ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ رو ﮐﻨﺪ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺎوﯾﺰ ﻣﺤﮑﻤﯽ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﭼﻨﮓ زده اﺳﺖ؛ و‬
‫َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ ُ َّ َ ُ ُ ۡ ‪َ َ َ ٞ‬‬
‫ِن فل ُه ٓۥ أ ۡج ُرهُۥ‬
‫� � من أسل َم وجههۥ ِ� ِ وه َو �س‬ ‫‪ .٣‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ب ٰ‬
‫َ ُ َۡ ُ َ‬ ‫َ َ ٌ ََ‬
‫ِند َر ّ�ِهِۦ َو� خ ۡوف عل ۡي ِه ۡم َو� ه ۡم � َزنون‪] ﴾١١٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١١٢ :‬‬
‫ع َ‬
‫»آری‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ روی ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻟﻠﻪ ﮐﻨﺪ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎداﺷﺶ ﻧﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ]ﻣﺤﻔﻮظ[ اﺳﺖ و ]ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ[ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ و ﻧﻪ‬
‫اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﺠﺎرت ﺳﻮدﻣﻨﺪ‬
‫در ﻗﺮآن دو ﻧﻮع ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺠﺎرت ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺗﺠﺎرت ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺗﺠﺎرت ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ و آن ﺳﻌﺎدﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺗﺤﻘﻖ‬
‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ْ َ ۡ‬
‫ام ُنوا هل‬ ‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ء‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ ّ ۡ َ َ‬ ‫َ ُ ُّ ُ ۡ َ َ ٰ َ ٰ َ ُ‬
‫و�ِۦ‬ ‫اب أ ِ� ٖ�‪ ١٠‬تؤم ُِنون بِٱ� ِ َو َر ُس ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ذ‬ ‫ع‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ي�‬ ‫أدل�م � ت ِ�ر� ٖ ت ِ‬
‫ج‬ ‫ن‬
‫� ۡم إن ُك ُ‬ ‫ُ ۡ َ ٰ ُ ۡ َ ۡ ‪ُ َّ ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َُ َٰ ُ َ‬
‫نت ۡم‬ ‫ِ‬ ‫يل ٱ�ِ بِأ ۡم َ�ٰل ِ� ۡم َوأنفسِ� ۚم �ل ِ�م خ� ل‬ ‫َ‬
‫وت� ِهدون ِ� سب ِ ِ‬
‫ۡ َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َ ۡ ۡ َ ُ ۡ ُ ُ َ ُ ۡ َ ُ ۡ ۡ ُ ۡ َ َّ ٰ َ ۡ‬
‫ت �رِي مِن �ت ِ َها ٱ�ن َ� ٰ ُر‬ ‫�علمون‪� ١١‬غفِر ل�م ذنو��م و�دخِل�م ج� ٖ‬
‫و� َهاۖ نَ ۡ ‪ٞ‬‬ ‫ُ‬
‫َ َّ ٰ َ ۡ َ ٰ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ ُ َ ۡ َ ٰ ُ ُّ َ‬ ‫ٗ‬
‫�‬ ‫ت عد ٖ �ن �ل ِك ٱلفوز ٱلع ِظيم‪ ١٢‬وأخرى �ِب‬ ‫� َن َط ّي ِ َبة ِ� ج� ِ‬ ‫َو َم َ ٰ‬
‫� ِ‬
‫ِ�‪] ﴾١٣‬اﻟﺼﻒ‪.[١٣-١٠ :‬‬ ‫�ب َو� َ ّ� ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫ّ َ َّ َ َ ۡ ‪ٞ َ ٞ‬‬
‫مِن ٱ� ِ و�تح قرِ ۗ ِ ِ‬
 ‫‪٣١٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ]ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ[ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاب دردﻧﺎک ﻧﺠﺎت دھﺪ؟ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ و ﺑﺎ اﻣﻮال و‬
‫راه اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ]ﮐﺎر[ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪] .‬اﮔﺮ‬
‫ﺟﺎنھﺎﯾﺘﺎن در ِ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدﯾﺪ‪] ،‬اﻟﻠﻪ[ ﮔﻨﺎھﺎﻧﺘﺎن را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ﺷﻤﺎ را در ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ وارد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ و در ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰه در ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﺟﺎوﯾﺪان ]ﺟﺎی ﻣﯽدھﺪ[‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬و ]ﻧﻌﻤﺖ[ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ آن را‬
‫ﭘﯿﺮوزی‬
‫ِ‬ ‫دوﺳﺖ دارﯾﺪ ]ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ھﻤﺎن‪ [،‬ﯾﺎری از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ و‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ]= ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ و ‪ [...‬اﺳﺖ؛ و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ]ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزی[ ﺑﺸﺎرت ده«‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺗﺠﺎرت ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪاش ﺧﺴﺮان و ﺿﺮر اﺳﺖ و آن ﮐﻔﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در ﻣﻮرد آﻧﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ ُ ْ َّ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ‬
‫ام َّنا �ذا خل ۡوا إ ِ ٰ� ش َ�ٰ ِطين ِ ِه ۡم قال ٓوا إِنا َم َع� ۡم‬ ‫ام ُنوا ْ قَال ُ ٓوا ْ َء َ‬
‫ِين َء َ‬‫�ذا لَ ُقوا ْ َّٱ� َ‬
‫َ‬
‫﴿‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ون‪ُ َّ ١٤‬‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ ُ َ‬
‫ٱ� � َ ۡس َت ۡه ِزئ ب ِ ِه ۡم َو�َ ُم ُّده ۡم ِ� ُطغ َ�ٰن ِ ِه ۡم َ� ۡع َم ُهون‪١٥‬‬ ‫إِ�ما �ن مسته ِزء‬
‫ّ ََُُٰ ۡ ََ َ ُ ْ‬ ‫ى َ� َما َر� َ‬ ‫ٱلض َ�ٰلَ َة بِٱل ۡ ُه َد ٰ‬ ‫ُ ْ َ ٰٓ َ َّ َ ۡ َ َ ُ ْ َّ‬
‫حت ت ِ�ر�هم وما �نوا‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�ين ٱش�وا‬ ‫أو��ِك ِ‬
‫ِين‪] ﴾١٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٦-١٤ :‬‬ ‫ُم ۡه َتد َ‬
‫»و ھﻨﮕﺎم ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ]ﻧﯿﺰ ھﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ[ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ« و‬
‫ﺻﻔﺖ ﺧﻮد ﺧﻠﻮت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‬ ‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﯿﻄﺎن ِ‬
‫ھﺴﺘﯿﻢ و ﻓﻘﻂ ]آﻧﺎن را[ ﻣﺴﺨﺮه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮﺷﺎن ]را ﺗﻼﻓﯽ[ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ُ‬
‫آﻧﺎن را در ﻃﻐﯿﺎﻧﺸﺎن ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد‪ .‬آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻤﺮاھﯽ را ﺑﻪ‬
‫]ﺑﮫﺎی[ ھﺪاﯾﺖ ﺧﺮﯾﺪﻧﺪ؛ ﭘﺲ ﺗﺠﺎرﺗﺸﺎن ﺳﻮدی ﻧﺪاد و ھﺪاﯾﺖﯾﺎﻓﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬

‫‪ -١٣‬ﮐﺘﺎب ﻋﻠﻢ‬
‫ﻋﻠﻢ‪ :‬درک ﻧﻤﻮدن ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﯽ ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺟﻮد دارد و‬
‫ﺑﺎ داﺧﻞ ﻧﻤﻮدن ﻋﻠﻮم از ﺧﺎرج ﺑﻪ داﺧﻞ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﻞ‪ :‬ﺧﺎرج ﮐﺮدن ﻋﻠﻢ از داﺧﻞ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﻮل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﯾﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺷﺒﯿﻪ وﺿﻮ و ﻧﻤﺎز ﯾﺎ اﺧﻼق ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﺎ و‪. ...‬‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ او از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻋﻠﻮم‬
‫ِ‬ ‫و ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل و دﯾﻦ و‬
‫اﺳﺖ و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ زﯾﻨﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﻣﺰﯾﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻢ‬
‫واﺟﺐ و ﻓﺮض اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ آن ﺑﺮ ھﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺿﺮوری و در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﻘﺼﻮد‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣١٦‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻠﻢ‬
‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َ َ ُ ۡ َ َ َّ ُ ْ‬
‫���ها ٱ�ِين ءامنوا إِذا �ِيل ل�م �فسحوا ِ�‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ٱ��وا ْ يَ ۡرفَعِ َّ ُ‬
‫ٱ��وا ْ فَ ُ ُ‬
‫ِيل ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ ُ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ ۡ‬ ‫ٱل ۡ َم َ‬
‫ٱ�‬ ‫ٱ� ل� ۡمۖ �ذا �‬ ‫حوا َ�ف َسحِ‬ ‫�ٰل ِِس فٱفس‬
‫َ ُ َ َ‬
‫ٱ� ب ِ َما � ۡع َملون خبِ�‪﴾١١ٞ‬‬ ‫�ٰت َو َّ ُ‬ ‫ُ ۡ َ َّ َ ُ ُ ْ ۡ ۡ َ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫ٱ�ِين ءامنوا مِن�م وٱ�ِين أوتوا ٱلعِلم در �ٖ‬
‫]اﻟﻤﺠﺎدﻟﺔ‪.[١١ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺟﺎ ﺑﺎز‬
‫ﮐﻨﯿﺪ«‪] ،‬ﺟﺎ[ ﺑﺎز ﮐﻨﯿﺪ ]ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ [،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﮔﺸﺎﯾﺶ ﻣﯽآورد؛ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫درﺟﺎت[ ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺷﻤﺎ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬ ‫ِ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ« ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﻘﺎم ]و‬
‫آوردهاﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻋﻠﻢ داده ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ آ ﮔﺎه‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ ُ�ﺜ َﻤﺎن س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﺧ ْ ُ‬
‫‪١‬‬
‫�� ْﻢ َﻣ ْﻦ � َﻌﻠ َﻢ اﻟﻘ ْﺮآن َو َﻋﻠ َﻤﻪ«‪.‬‬ ‫ِ ِ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﺑﯿﺎﻣﻮزد و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ ﺗﻌﻠﯿﻢ دھﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ و اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺒﻞ از ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬

‫َ َ‬ ‫َّ ُ َ ۡ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ ۡ َ َ َّ َ ٓ َ‬
‫ٱس َتغفِ ۡر ِ��بِك‬‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱعل ۡم �ن ُهۥ � إِ� ٰ َه إِ� ٱ� و‬
‫ۡ ُ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫ٱ� َ� ۡعل ُم ُم َتقل َب� ۡم َو َمث َوٮٰ� ۡم‪] ﴾١٩‬ﻣﺤﻤﺪ‪.[١٩ :‬‬ ‫َ ُۡ ۡ َ َ ُۡ ۡ َ‬
‫ول ِلمؤ ِمن ِ� وٱلمؤمِ�ٰ ِ �‬
‫تو‬
‫]ﮔﻨﺎه[‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﺪان ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ؛ و ﺑﺮای ﮔﻨﺎه ﺧﻮﯾﺶ و‬
‫وآﻣﺪ‬
‫ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه؛ و ]ﺑﻪ ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎش ﮐﻪ[ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ رﻓﺖ ِ‬
‫]روزاﻧﻪ[ و آرﻣﯿﺪن ]ﺷﺒﺎﻧﮥ[ ﺷﻤﺎ را ﻣﯽداﻧﺪ«‪.‬‬
‫ان مِن‬ ‫ٱ� ٱل ۡ َمل ُِك ۡ َ ُّ َ َ َ ۡ َ ۡ ۡ ُ ۡ َ‬
‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �َ ﴿ :‬ت َ� ٰ َ� َّ ُ‬
‫ٱ�ق ۗ و� �عجل بِٱلقرء ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ ۡ َ ٰٓ َ ۡ َ َ ۡ ُ ُ َ ُ َّ ّ ۡ‬
‫ب زِد ِ� عِل ٗما‪] ﴾١١٤‬ﻃﻪ‪.[١١٤ :‬‬ ‫�ب ِل أن �ق� إِ�ك وحيه ۖۥ وقل ر ِ‬
‫]ﺧﻮاﻧﺪن[ ﻗﺮآن ‪ -‬ﭘﯿﺶ از‬ ‫ِ‬ ‫»ﭘﺲ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ اﺳﺖ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬و در‬
‫آﻧﮑﻪ وﺣﯽ آن ﺑﺮ ﺗﻮ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﺑﺪ ‪ -‬ﺷﺘﺎب ﻣﮑﻦ؛ و ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﺮ داﻧﺸﻢ ﺑﯿﻔﺰای«‪.‬‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ًَُْ ْ ُ‬ ‫َ ْ َ َّ َ َ ْ ُ ْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﻦ �ﻔﺲ �ﻦ مﺆ ِﻣ ٍﻦ ﻛﺮ�ﺔ ِﻣﻦ ﻛﺮ ِب‬ ‫‪� .٣‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ َ َ ْ َ َّ َ َ َ‬
‫ﻰﻠﻋ ُﻣ ْﻌﺮﺴ‪َ َّ َ � ،‬‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ ُْ ُ ً‬ ‫ُّ ْ َ َّ‬
‫ﺮﺴ ُ‬
‫اﷲ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫اﷲ �ﻨﻪ ﻛ ْﺮ َ�ﺔ ِﻣ ْﻦ ﻛ َﺮ ِب ﻳَ ْﻮمِ اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ‪ ،‬وﻣﻦ �ﺮﺴ‬ ‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ‪� ،‬ﻔ َﺲ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٠٢٧‬‬

 ‫‪٣١٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﷲ ِﻲﻓ‬‫اﺪﻟ ْ�ﻴَﺎ َو ْاﻵﺧ َﺮ ِة‪َ ،‬و ُ‬

‫اﷲ ﻲﻓ ُّ‬ ‫ﺮﺘ ُم ْﺴﻠ ًﻤﺎ‪َ ،‬ﺳ َ َ‬
‫ﺮﺘ ُه ُ‬ ‫اﺪﻟ ْ�ﻴَﺎ َو ْاﻵﺧ َﺮة‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َﺳ َ َ‬
‫ِ ِ‬
‫َﻋﻠَﻴْﻪ ﻲﻓ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ًْ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َﻋ ْﻮ ِن اﻟ َﻌﺒ ِﺪ َﻣﺎ ﺎﻛن اﻟ َﻌﺒﺪ ِﻲﻓ َﻋ ْﻮ ِن أ ِﺧﻴ ِﻪ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َﺳﻠﻚ َﻃ ِﺮ�ﻘﺎ ﻳَﻠﺘَ ِﻤ ُﺲ ِ�ﻴ ِﻪ ِﻋﻠﻤﺎ‪،‬‬
‫ً َ ْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬
‫‪١‬‬
‫اﷲ ُﻪﻟ ِﺑ ِﻪ َﻃ ِﺮ�ﻘﺎ ِإﻰﻟ اﺠﻟَﻨَّ ِﺔ ‪.«...‬‬ ‫ﺳﻬﻞ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﻣﺆﻣﻨﯽ در دﻧﯿﺎ‬
‫ﯾﮏ ﺳﺨﺘﯽ و ﻣﺸﮑﻞ را ﺑﺮ ﻃﺮف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺸﮑﻠﯽ از ﻣﺸﮑﻼﺗﺶ را در روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ آﺳﺎن ﺑﮕﯿﺮد اﻟﻠﻪ در دﻧﯿﺎ و‬
‫آﺧﺮت ﺑﺮای او آﺳﺎن ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭘﺮدهﭘﻮﺷﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت او را ﭘﺮدهﭘﻮﺷﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﺪهاش ھﻤﮑﺎری ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه ﺑﺎ ﺑﺮادرش ھﻤﮑﺎری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽﮐﻪ راھﯽ را ﺑﺮای ﺟﺴﺖوﺟﻮی‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ راه او را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ آﺳﺎن و ھﻤﻮار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.«...‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ھﺪاﯾﺖ دﻋﻮت دھﺪ‬

‫َ ٓ َ َّ َ َ َ‬ ‫َ ٗ‬ ‫َ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َم ۡن أ ۡح َس ُن ق ۡو� ّم َِّمن د َ� إِ� ٱ�ِ َوع ِمل �ٰل ِٗحا‬
‫�‪] ﴾٣٣‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٣ :‬‬ ‫َوقَ َال إنَّ� م َِن ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫»ﮐﯿﺴﺖ ﺧﻮشﮔﻔﺘﺎرﺗﺮ از آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ دﻋﻮت ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ]اواﻣﺮ اﻟﮫﯽ و ﻣﺴﻠﻤﺎن[ ھﺴﺘﻢ؟«‪.‬‬
‫َ َ َ ُ َ ْ َْ‬ ‫َ َ ُ ً‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ د َﺎﻋ إِﻰﻟ ﻫﺪى‪ ،‬ﺎﻛن ﻪﻟ ِﻣﻦ اﻷﺟ ِﺮ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ﻮر ِﻫ ْﻢ ﺷيﺌًﺎ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ د َﺎﻋ ِإﻰﻟ ﺿﻼﻟ ٍﺔ‪ ،‬ﺎﻛن‬ ‫ﻚ ﻣ ْﻦ أُ ُ‬
‫ﺟ‬
‫ُْ ُ ُ َ ْ َ َ ُ َ َُْ ُ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ﻮر ﻣﻦ ﺗ ِﺒﻌﻪ‪ ،‬ﻻ �ﻨﻘﺺ ذل ِ ِ‬ ‫ِﻣﺜﻞ أﺟ ِ‬
‫ْ َ ًْ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َُْ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ َ ْ ْ ُْ َ‬
‫اﻹﺛ ِﻢ ِﻣﺜﻞ آﺛﺎمِ َﻣ ْﻦ ﺗ ِﺒ َﻌ ُﻪ‪ ،‬ﻻ �ﻨﻘ ُﺺ ذلِﻚ ِﻣ ْﻦ آﺛﺎ ِم ِﻬﻢ ﺷيﺌﺎ«‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻴ ِﻪ ِﻣﻦ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ھﺪاﯾﺖ‪،‬‬
‫راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن اﺟﺮ و ﭘﺎداﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﻪ او ﻧﯿﺰ ﺧﻮاھﺪ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ از اﺟﺮ و ﭘﺎداش آنھﺎ ﭼﯿﺰی ﮐﻢ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻓﺮدی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﮔﻤﺮاھﯽ‬
‫راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن اﻧﺪازه ﮔﻨﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ از او ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﻪ او‬
‫ﻧﯿﺰ ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ از ﮔﻨﺎھﺎن آنھﺎ ﭼﯿﺰی ﮐﻢ ﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٩٩‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٧٤‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣١٨‬‬

‫واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻋﻠﻢ‬

‫َ ْ َ َّ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ّل َّ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫اس َو ِ�ُنذ ُروا بِهِۦ َو ِ�َ ۡعل ُم ٓوا �� َما ه َو‬
‫ِلن ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�﴿ :‬ذا بَ�ٰغ‬
‫ب‪] ﴾٥٢‬إﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[٥٢ :‬‬ ‫ٰ‬ ‫إ َ�ٰه‪ٰ�َ ٞ‬ح ‪ِٞ‬د َو ِ�َ َّذ َّك َر أُ ْولُوا ْ ۡٱ�َ ۡل َ‬
‫�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»اﯾﻦ ]ﻗﺮآن[ ﭘﯿﺎﻣﯽ رﺳﺎ ﺑﺮای ﻣﺮدم اﺳﺖ ]ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آن ھﺪاﯾﺖ ﺷﻮﻧﺪ[ و ﺑﺎ آن‬
‫ھﺸﺪار ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﻌﺒﻮدی ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ؛ و ﺗﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﭘﻨﺪ ﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ِّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ْ َ َ‬ ‫َ ْ َ َ ََْ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ ...» :‬ﻴﻟُﺒَﻠ ِﻎ الﺸﺎ ِﻫ ُﺪ‬‫اع ‪َ -‬و ِ�ﻴ ِﻪ‪ -‬أ َّن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫ﻮ‬ ‫ال‬ ‫ﺔ‬
‫ِ‬ ‫ﺠ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﻲﻓ‬
‫ِ‬ ‫–‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﺑ�ﺮ‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ ُ َ ِّ َ َ ْ ُ َ ْ َ َ ُ ْ ُ ‪١‬‬ ‫َ َّ َّ‬ ‫َ‬
‫اﻟﻐﺎﺋِ َﺐ‪ ،‬ﻓ ِﺈن الﺸﺎ ِﻫ َﺪ َﻋ َﻰﺴ أن �ﺒﻠﻎ ﻣﻦ ﻫﻮ أوﻰﻋ ﻪﻟ ِﻣﻨﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮه س در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ‪-‬در ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن‪-‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ...» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺣﻀﻮر دارد ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻏﺎﯾﺐ ﭘﯿﺎم را ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻣﯿﺪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎم را ﺑﻪ ﮐﺴﯽﮐﻪ از او ﺑﮫﺘﺮ ﺑﻔﮫﻤﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ِّ ُ َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ِّ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﺑَﻠﻐﻮا � ِّ� َول ْﻮ آﻳَﺔ‪َ ،‬و َﺣﺪﺛﻮا � ْﻦ‬ ‫ا� ﺑْﻦ َ� ْﻤﺮو ب أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫‪� .٣‬ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬ ‫ﻲﻠﻋ ُﻣﺘَ َﻌ ِّﻤ ًﺪا‪ ،‬ﻓَﻠْﻴَتَﺒَ َّﻮأ َﻣ ْﻘ َﻌ َﺪ ُه ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬ ‫ﻻ َﺣ َﺮ َج‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َﻛ َﺬ َب َ َ َّ‬ ‫ْ َ َ َ َ‬
‫ﺑَ ِ� ِإﺮﺳا ِ�ﻴﻞ و‬
‫ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻃﺮف ﻣﻦ ﺗﺒﻠﯿﻎ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ؛ اﮔﺮﭼﻪ ﯾﮏ آﯾﻪ )=ﯾﮏ ﻣﺴﺄﻟﻪ( ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ از ﺑﻨﯽاﺳﺮاﯾﯿﻞ )آن ﭼﻪ را‬
‫ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ (،‬ﻧﻘﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ھﺮﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ دروﻏﯽ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﺒﻨﺪد‪،‬‬
‫ﻧﺸﯿﻤﻨﮕﺎھﺶ را در دوزخ آﻣﺎده ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻠﻢ را ﮐﺘﻤﺎن و ﻣﺨﻔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ َ‬ ‫َ‬
‫َّ َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ ٓ َ ۡ‬
‫ى‬‫ت َوٱل ۡ ُه َد ٰ‬ ‫نز�َا م َِن ٱ�َ ّيِ�ٰ ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين ي�تمون ما أ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ك يَ ۡل َع ُن ُه ُم َّ ُ‬ ‫ۡ َ ٰ ُ ْ َ ٰٓ َ‬ ‫َّ‬
‫ٱ� َو َ�ل َع ُن ُه ُم ٱل�ٰعِ ُنون‪١٥٩‬‬ ‫ب أو�� ِ‬ ‫اس ِ� ٱلكِ� ِ‬ ‫ِم ۢن َ� ۡع ِد َما َ� َّي�ٰ ُه ل َِّلن ِ‬
‫ِيم‪﴾١٦٠‬‬ ‫ٱلرح ُ‬ ‫اب َّ‬ ‫وب َعلَ ۡيه ۡم َو َ�نَا َّ‬
‫ٱ� َّو ُ‬ ‫ك َ�تُ ُ‬ ‫َّ َّ َ َ ُ ْ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ِ‬ ‫إِ� ٱ�ِين تابوا وأصلحوا و�ينوا فأو�� ِ‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٦٠-١٥٩ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را از دﻻﯾﻞ روﺷﻦ و ھﺪاﯾﺖ ﻧﺎزل ﮐﺮدهاﯾﻢ ‪ -‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ در ﮐﺘﺎب‬
‫]= ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ[ ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدﯾﻢ ‪ -‬ﭘﻨﮫﺎن ﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ آﻧﺎن را ﻟﻌﻨﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻟﻌﻨﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ]‪ -‬اﻋﻢ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ [-‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ﻣﮕﺮ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٧٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٤٦١‬‬
 ‫‪٣١٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ ﺧﻮد را[ اﺻﻼح ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ]ﺣﻘﯿﻘﺖ را[‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪ و ]ﮐﺎرھﺎی‬
‫ﭘﺬﯾﺮ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﻢ«‪.‬‬ ‫آﺷﮑﺎر ﺳﺎزﻧﺪ؛ اﯾﻨﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮم و ﻣﻦ ﺗﻮﺑﻪ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ َ َ ْ ْ َ َ‬
‫ﻜﺘَ َﻤ ُﻪ أﺠﻟ َ َﻤ ُﻪ َّ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫ا�‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ ﺳﺌِﻞ �ﻦ ِﻋﻠ ٍﻢ ﻓ‬
‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ﺑﻠ َﺠﺎمٍ ﻣ ْﻦ ﻧَﺎر ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﻋﻠﻤﯽ ﺳﺆال ﺷﻮد‬
‫و آن را ﮐﺘﻤﺎن و ﻣﺨﻔﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ او را ﺑﺎ اﻓﺴﺎری از اﻓﺴﺎرھﺎی‬
‫آﺗﺶ ﺑﻪ زﻧﺠﯿﺮ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺸﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻢ ﮐﺴﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬

‫ُْ َ‬ ‫َ‬
‫َّ َ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َُ َ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﺎس �ﻘﻰﻀ ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪» :‬إِن أ َّول اﻨﻟَّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻤ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪...‬‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ َ َ‬ ‫ﻲﺗ ﺑﻪ َ� َﻌ َّﺮﻓَ ُﻪ ﻧ َﻌ َﻤ ُﻪ َ� َﻌ َﺮ َ� َﻬﺎ‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪َ �َ :‬ﻤﺎ َﻋﻤﻠْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ َ َ َْ َ ُ ٌ ْ ُ ْ َ َ‬
‫ﻴﻬﺎ؟ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﺖ ِ�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ ﻋﻠﻴ ِﻪ رﺟﻞ اﺳتﺸ ِﻬﺪ‪ ،‬ﻓﺄ ِ َ ِ ِ‬
‫َ َ َّ ْ ُ ْ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ ٌ َ َ ْ َ‬ ‫َ َْ ُ‬
‫يء‪� ،‬ﻘﺪ ِ�ﻴﻞ‪،‬‬ ‫ﻜﻨﻚ ﻗﺎﺗﻠﺖ ِﻷن �ﻘﺎل‪ :‬ﺟ ِﺮ‬ ‫ﻗﺎﺗﻠﺖ ِ�ﻴﻚ ﺣﻰﺘ اﺳتﺸ ِﻬﺪت‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻛﺬﺑﺖ‪ ،‬وﻟ ِ‬
‫َّ ُ َ َ ْ ُ َ‬ ‫ٌ َ َّ ْ ْ‬ ‫َ َّ ُ ْ‬ ‫َ ُ َ ََ َ ْ‬ ‫ُ َّ ُ‬
‫ﺎر‪َ ،‬و َر ُﺟﻞ � َﻌﻠ َﻢ اﻟ ِﻌﻠ َﻢ‪َ ،‬و َﻋﻠ َﻤﻪ َوﻗ َﺮأ اﻟﻘ ْﺮآن ‪،‬‬ ‫ِ‬
‫ﻲﻘ ﻲﻓ اﻨﻟَّ‬
‫ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫ﻟ‬ ‫أ‬ ‫ﻰﺘ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻬ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫و‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺤ‬‫ِ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻪ‬ ‫َ‬
‫�ﻢ أ ِ ِ ِ‬
‫ﺑ‬ ‫ﺮ‬ ‫م‬
‫َ َّ ْ ُ ُ َ ُْ‬ ‫َ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َّ ْ ُ ْ ْ‬ ‫ُ‬
‫ﺖ اﻟ ِﻌﻠ َﻢ‪َ ،‬وﻋﻠﻤﺘﻪ َوﻗ َﺮأت‬ ‫ﻲﺗ ِﺑ ِﻪ �ﻌﺮﻓﻪ ﻧِﻌﻤﻪ �ﻌﺮ�ﻬﺎ‪ ،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻤﺎ ﻋ ِﻤﻠﺖ ِ�ﻴﻬﺎ؟ ﻗﺎل‪� :‬ﻌﻠﻤ‬ ‫ﻓَﺄ ِ َ‬
‫َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ َّ ْ َ ْ ْ َ ُ َ َ َ ٌ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ ُ َ َ ُ‬
‫ﻴﻟﻘﺎل‪ :‬ﻫ َﻮ‬ ‫ﻜﻨﻚ �ﻌﻠﻤﺖ اﻟ ِﻌﻠﻢ ِﻴﻟﻘﺎل‪ :‬ﺎﻋلِﻢ‪ ،‬وﻗﺮأت اﻟﻘﺮآن ِ‬ ‫ِ�ﻴﻚ اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻛﺬﺑﺖ‪ ،‬وﻟ ِ‬
‫َّ َ َ ُ ٌ َ َّ َ ُ َ َْ‬ ‫َ َّ ُ ْ‬ ‫َ‬
‫َ ُ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ٌ َ َ ْ َ ُ َّ ُ‬
‫ﺎر‪ ،‬ورﺟﻞ وﺳﻊ اﷲ ﻋﻠﻴ ِﻪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ِ ِ‬‫َ‬
‫ﻲﻘ‬ ‫ﻟ‬ ‫أ‬ ‫ﻰﺘ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﻪ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺟ‬ ‫و‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺤ‬ ‫ِ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻪ‬
‫ﺎرئ‪� ،‬ﻘﺪ ِ�ﻴﻞ‪� ،‬ﻢ أ ِ ِ ِ‬
‫ﺑ‬ ‫ﺮ‬ ‫م‬ ‫ﻗَِ‬
‫ْ َ ُ ِّ َ َ َ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫ﻴﻬﺎ؟ ﻗﺎل‪َ :‬ﻣﺎ‬ ‫ﺎل ﻠﻛ ِﻪ‪ ،‬ﻓﺄ ِﻲﺗ ِﺑ ِﻪ �ﻌﺮﻓﻪ ﻧِﻌﻤﻪ �ﻌﺮ�ﻬﺎ‪ ،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻤﺎ ﻋ ِﻤﻠﺖ ِ�‬ ‫ﺎف الﻤ ِ‬ ‫َوأ�ﻄ ُﺎه ِﻣﻦ أﺻﻨ ِ‬
‫ﻚ َ� َﻌﻠْ َ‬ ‫ُ ُّ َ ْ ُ ْ َ َ َ َّ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َ‬ ‫ﺖ ﻣ ْﻦ َ‬ ‫ﺗَ َﺮ ْ� ُ‬
‫ﺖ‬ ‫ﺤﺗﺐ أن �ﻨﻔﻖ ِ�ﻴﻬﺎ إِﻻ أ�ﻔﻘﺖ ِ�ﻴﻬﺎ لﻚ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻛﺬﺑﺖ‪ ،‬وﻟ ِ‬
‫ﻜﻨ‬ ‫ﻴﻞ ِ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ ُ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َ َ َ ٌ ٍ َ َ ْ َ ُ َّ ُ‬
‫‪٢‬‬ ‫ﻴﻟﻘﺎل‪ :‬ﻫﻮ ﺟﻮاد‪� ،‬ﻘﺪ ِ�ﻴﻞ‪� ،‬ﻢ أ ِمﺮ ِﺑ ِﻪ ﻓﺴ ِﺤﺐ ﻰﻠﻋ وﺟ ِﻬ ِﻪ‪� ،‬ﻢ أﻟ ِ َ‬
‫ﻲﻘ ِﻲﻓ اﻨﻟﺎ ِر«‪.‬‬ ‫ُِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اوﻟﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ او ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ او آورده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ او ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽدھﺪ و او ﺑﻪ ھﻤﻪ آن اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ آن‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺮدی؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در راه ﺗﻮ ﺟﻨﮕﯿﺪم ﺗﺎ ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪم‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺟﻨﮕﯿﺪی ﺗﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ دﻟﯿﺮ و ﺑﺎ ﺟﺮات ھﺴﺘﯽ‬
‫و ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر داده ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮ روﯾﺶ ﮐﺸﺎﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و در دوزخ‬

‫‪ -١‬ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٦٥٨‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٤٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٩٠٥‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٢٠‬‬

‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدی )دﯾﮕﺮ( آورده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻠﻢ آﻣﻮﺧﺘﻪ و دﯾﮕﺮان را ﺗﻌﻠﯿﻢ داده‬
‫اﺳﺖ و ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ اﻟﻠﻪ ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ او ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽدھﺪ و او ﺑﻪ ھﻤﻪ آن‬
‫اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ آن‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺮدی؟ آن ﺷﺨﺺ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺗﻮ ﻋﻠﻢ آﻣﻮﺧﺘﻢ و ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪم و دﯾﮕﺮان را آﻣﻮزش دادم‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬دروغ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻠﻢ آﻣﻮﺧﺘﯽ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﻋﺎﻟﻢ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ و ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪی ﺗﺎ ﺗﻮ را ﻗﺎری ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ و‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ روﯾﺶ ﮐﺸﺎﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و در دوزخ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ درﺑﺎره ﺷﺨﺼﯽ ُﺣﮑﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﺛﺮوت و روز ِی‬
‫ﻓﺮاوان داده اﺳﺖ‪ .‬او را ﻣﯽآورﻧﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ را ﺑﻪ او ﯾﺎدآوری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و او‬
‫ھﻢ آنھﺎ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ )و ﺑﻪ آنھﺎ اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ( ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ھﻤﻪ‬
‫ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺮدی؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدھﺪ‪ :‬ھﯿﭻ ﻣﻮردی ﮐﻪ اﻧﻔﺎق در راه آن را دوﺳﺖ داﺷﺘﯽ‪،‬‬
‫ﻓﺮو ﻧﮕﺬاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺸﻨﻮد ِی ﺗﻮ اﻧﻔﺎق ﮐﺮدم‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬دروغ ﮔﻔﺘﯽ؛ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دادی ﺗﺎ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ! و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬آنﮔﺎه درﺑﺎرهاش‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ او را ﺑﺮ ﭼﮫﺮهاش ﺑﮑﺸﺎﻧﻨﺪ و در آﺗﺶ دوزخ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش دروغ ﺑﺒﻨﺪد‬

‫ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ ٓ َّ َ‬ ‫َ َ ۡ‬
‫�� قل َءا�ك َر ۡ� ِن‬ ‫ِ‬ ‫ن‬‫ٱث‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫ق‬ ‫ٱ�‬ ‫ِن‬‫م‬‫و‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ن‬‫ٱث‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومِن ِ ِ ِ‬
‫ل‬ ‫ب‬‫ٱ�‬
‫َ‬
‫َ َّ َ َ ۡ ُ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ َ ۡ َ َ ۡ ۡ َ ُ ۡ َ َ ۡ ۡ ُ ُ ُ ٓ ۡ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫نت ۡم ش َه َدا َء إِذ‬ ‫�� أم ك‬ ‫� أما ٱشتملت عليهِ أرحام ٱ�نثي ِ‬ ‫حرم أ ِم ٱ�نثي ِ‬
‫ٱ�ِ َكذ ِٗبا ّ ِ�ُ َّ َّ َ َ ۡ‬ ‫َ‬
‫َ َّ ٰ ُ ُ َّ ُ َ ٰ َ َ َ ۡ ۡ َ ُ َّ ۡ َ َ ٰ َ َ َّ‬
‫ضل ٱ�اس بِغ�ِ‬ ‫ِ‬ ‫وصٮ�م ٱ� بِ�ذ�ۚ �من أظلم مِم ِن ٱ��ى �‬
‫ۡ َ ۡ َ َّ‬
‫ٱل�ٰلِم َ‬ ‫ۡ َّ َّ َ َ‬
‫�‪] ﴾١٤٤‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٤٤ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱ� � َ� ۡهدِي ٱلقوم‬ ‫عِل ٍ �� إِن‬
‫»و از ﺷﺘﺮ ﯾﮏ ﺟﻔﺖ و از ﮔﺎو ﯾﮏ ﺟﻔﺖ ]آﻓﺮﯾﺪ[‪ .‬ﺑﮕﻮ‪» :‬آﯾﺎ ]اﻟﻠﻪ[ آن دو ﻧﺮ را ﺣﺮام‬
‫رﺣﻢھﺎی ]اﯾﻦ[ دو ﻣﺎده در ﺑﺮ دارد؟ آﯾﺎ وﻗﺘﯽ‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﯾﺎ دو ﻣﺎده را؟ ﯾﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﯾﻦ ]ﺗﺤﺮﯾﻢ[ ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﺮد ]آﻧﺠﺎ[ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﯾﺪ؟ ﭘﺲ ﮐﯿﺴﺖ‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎرﺗﺮ از آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ دروغ ﻣﯽﺑﻨﺪد ﺗﺎ ﺑﺪون ھﯿﭻ ]اﺳﺘﻨﺎد و[ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺮدم را‬
‫ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﺪ؟ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮑﺎران را ھﺪاﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ ُ ُ ْ َ َ ُ َۡ َُ ُ ُ ۡ َ َ َٰ َ‬
‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� �قولوا ل ِما ت ِصف �لسِنت�م ٱلكذِب �ذا‬
‫كذ َ‬ ‫َ َ ٰ ‪َ ۡ َّ َ َ َ ُ َ ۡ َ َ َّ َّ َ َ ۡ َّ َ َ ْ ُ َ ۡ َ ّ ٞ َ َ َ ٰ َ َ ٞ‬‬
‫ِب‬ ‫ِب إِن ٱ�ِين �ف�ون � ٱ� ِ ٱل‬ ‫ح�ل و�ذا حرام ِ�ف�وا � ٱ�ِ ٱلكذ ۚ‬
‫َ ُ ۡ ُ َ َ َ ‪َ ٌ َ َ ۡ َُ َ ٞ َ ٞ‬‬
‫اب أ ِ� ‪ٞ‬م‪] ﴾١١٧‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[١١٧-١١٦ :‬‬ ‫� �فل ِحون‪ ١١٦‬م�ٰع قل ِيل ولهم عذ‬
 ‫‪٣٢١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫»و ]ای ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ [،‬ﺑﺎ دروﻏﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ زﺑﺎﻧﺘﺎن ﺟﺎری ﻣﯽﺷﻮد ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺣﻼل اﺳﺖ و‬
‫آن ﺣﺮام« ﺗﺎ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ دروغ ﺑﻨﺪﯾﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ دروغ ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ رﺳﺘﮕﺎر‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪] .‬ﻧﺘﯿﺠﮥ دﻧﯿﺎدوﺳﺘﯽﺷﺎن[ ﺑﮫﺮهای اﻧﺪک اﺳﺖ و ]در آﺧﺮت[ ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎک‬
‫]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫ً‬ ‫�ﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﻛﺬ َب َ َّ‬
‫ﻲﻠﻋ ُﻣﺘَ َﻌ ِّﻤﺪا ﻓﻠﻴَتﺒَ َّﻮأ َﻣﻘ َﻌﺪ ُه ِﻣ َﻦ‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬ ‫َّ‬
‫اﻨﻟ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ از روی ﻋﻤﺪ ﺑﺮ ﻣﻦ‬
‫دروﻏﯽ ﻧﺴﺒﺖ دھﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ را در ﺟﮫﻨﻢ آﻣﺎده ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻠﻢ دارد و ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﯽدھﺪ‬

‫ۡ‬
‫َٰ َ َ ُ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ما َ� َن ل ِبَ َ� أن يُ ۡؤ� َِي ُه َّ ُ‬
‫ٱ�� َم‬ ‫ٱ� ٱلكِ�ب و‬ ‫ٍ‬
‫ّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ ْ َ ٗ ّ‬ ‫ُ ُ َ‬
‫�ن كونوا َر�ٰن ِ ۧ‬
‫ِ� َن‬ ‫ون ٱ�ِ َو� ٰ ِ‬
‫ُ‬
‫اس كونوا عِبادا ِ� مِن د ِ‬ ‫َوٱ�ُّ ُب َّوةَ � َّم َ�قول ل َِّلن ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ُ ۡ ُ َ ّ ُ َ ۡ َٰ َ َ َ ُ ُ َ‬
‫نت ۡم ت ۡد ُر ُسون‪] ﴾٧٩‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٧٩ :‬‬ ‫بِما كنتم �عل ِمون ٱلكِ�ب و�ِما ك‬
‫»ﺑﺮای ھﯿﭻ ﺑﺸﺮی ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﮐﺘﺎب و ُﺣﮑﻢ ]= داﻧﺶ و ﻓﮫﻢ[ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی دھﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ او ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺎی اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫]ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪» [:‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﮑﻪ ﮐﺘﺎب ]ﺗﻮرات[ را آﻣﻮزش‬
‫ﻣﯽدادﯾﺪ و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ]ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﺣﮑﺎم آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان[ درس ﻣﯽدادﯾﺪ‪] ،‬ﻓﻘﯿﮫﺎن و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان[ اﻟﮫﯽ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ ُ َ َ ْ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣﺜَ ُﻞ َﻣﺎ َ� َﻌﺜَ� َّ ُ‬ ‫ﻮﻰﺳ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫ا� ِﺑ ِﻪ ِﻣﻦ الﻬﺪى واﻟ ِﻌﻠ ِﻢ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َِ ِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫َََ‬ ‫َ‬
‫الﻤ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬
‫ﺎب أ ْر ًﺿﺎ‪ ،‬ﻓَﺎﻜ َن ﻣﻨْ َﻬﺎ ﻧَﻘﻴَّﺔ‪ ،‬ﻗَﺒﻠﺖ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﻟﻐﻴْﺚ الﻜﺜ� أ َﺻ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ‬
‫ﺖ الﻠﻜﺄ‬ ‫ﺎء‪ ،‬ﻓﺄﻧبﺘ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻛﻤﺜ ِ‬
‫ا� ﺑ َﻬﺎ اﻨﻟَّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎء‪� ،‬ﻨَﻔ َﻊ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ ﻣﻨ َﻬﺎ أ َﺟﺎد ُب‪ ،‬أ ْم َﺴﻜﺖ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺐ الﻜﺜ َ‬ ‫ْ‬
‫اﻟﻌﺸ َ‬ ‫َو ُ‬
‫ﺎس‪،‬‬ ‫الﻤ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‪َ ،‬و�ﻧ ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫ﻚ َﻣ ً‬ ‫َّ َ َ َ ٌ َ ُ ْ ُ‬ ‫ًَ ُ ْ‬ ‫َ َ ُ َ َ َ ْ َ َ َ ُ ََ َ َ ْ ْ‬
‫ﺎء‬ ‫ﺖ ِﻣﻨ َﻬﺎ َﻃﺎﺋِﻔﺔ أﺧ َﺮى‪ِ ،‬إ�ﻤﺎ ِ� ِ�ﻴﻌﺎن ﻻ �ﻤ ِﺴ‬ ‫ﺮﺸ�ﻮا وﺳﻘﻮا وزرﻋﻮا‪ ،‬وأﺻﺎﺑ‬ ‫ﻓ ِ‬
‫َ‬ ‫ا�‪َ ،‬و َ� َﻔ َﻌ ُﻪ َﻣﺎ َ� َﻌﺜَ� َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُْ ُ َ َ َ َ ََُ َ ْ َُ َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫ا� ﺑِ ِﻪ � َﻌ ِﻠ َﻢ‬ ‫ُ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻳﻦ‬ ‫ِ‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ﻲﻓ‬
‫ِ‬ ‫ﻪ‬ ‫وﻻ ﺗن ِﺒﺖ ﻠﻛﺄ‪ ،‬ﻓﺬلِﻚ ﻣﺜﻞ ﻣﻦ �ﻘ‬
‫‪٢‬‬ ‫ْ‬
‫ا� اﺬﻟي أ ْرﺳﻠ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ً َ ْ َ ُ َ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ ﺑِ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ى‬ ‫ﺪ‬ ‫وﻋﻠﻢ‪ ،‬وﻣﺜﻞ ﻣﻦ لﻢ ﻳﺮ�ﻊ ِﺑﺬلِﻚ رأﺳﺎ‪ ،‬ولﻢ �ﻘﺒﻞ ﻫ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٨٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٢٢‬‬

‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺜﺎل ھﺪاﯾﺖ و داﻧﺸﯽ‬

‫ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺮا ﺑﺎ آن ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎراﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎرد؛ زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞﺧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آب ﺑﺎران را در ﺧﻮد ﺟﺬب ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻒ و‬
‫ﮔﯿﺎھﺎن ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﯽروﯾﺪ‪ .‬و زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬آب را ﺑﺮ روی ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد و‬
‫اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺮدم را از اﯾﻦ آب ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺳﺎزد؛ ﻣﺮدم از اﯾﻦ آب ﻣﯽﻧﻮﺷﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﮐﺸﺎورزی‬
‫و آﺑﯿﺎری ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻮرهزار و زﻣﯿﻦ ﺧﺸﮏ‪ ،‬ﺑﺎراﻧﯽ را ﮐﻪ در آن ﻣﯽﺑﺎرد‪ ،‬در ﺧﻮد ﻧﮕﻪ‬
‫ﻧﻤﯽدارد و ھﯿﭻ ﮔﯿﺎھﯽ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﯽآورد‪ .‬زﻣﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞﺧﯿﺰ‪ ،‬ﻣﺜﺎل ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از داﻧﺶ‬
‫و ﺑﯿﻨﺶ دﯾﻨﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺷﻮد و اﻟﻠﻪ‪ ،‬او را از ھﺪاﯾﺖ و داﻧﺸﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﺎ آن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺳﺎزد؛ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺧﻮد داﻧﺶ ﻣﯽآﻣﻮزد و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ آﻣﻮزش ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ زﻣﯿﻦ ﺷﻮرهزار‪ ،‬ﻣﺜﺎل ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم و ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ ﺗﻮﺟﮫﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و‬
‫رھﻨﻤﻮدھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ آوردهام‪ ،‬ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد«‪.‬‬
‫ٌ َ‬ ‫ََْْ‬ ‫َ َ َ َ َّ‬ ‫ا� ﺑْﻦ َم ْﺴ ُﻌﻮ ٍد س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬‫َ َ ْ َّ‬
‫�‪َ :‬ر ُﺟﻞ آﺗ ُﺎه‬
‫ﻲﺒ ج‪» :‬ﻻ ﺣﺴﺪ ِإﻻ ِﻲﻓ اﺛنﺘ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ .٣‬ﻋﻦ �ﺒﺪ‬
‫َ َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ٌ َ َّ ُ‬ ‫َّ ُ َ ً َ ِّ َ َ َ َ َ‬
‫ﺤﻟﻜ َﻤﺔ � ُﻬ َﻮ �ﻘ ِﻲﻀ ِﺑ َﻬﺎ‬ ‫ِّ‬
‫ا� ﻣﺎﻻ ﻓ ُﺴﻠ َﻂ ﻰﻠﻋ ﻫﻠﻜ ِﺘ ِﻪ ِﻲﻓ اﺤﻟَﻖ‪َ ،‬و َرﺟﻞ آﺗ ُﺎه ا� ا ِ‬
‫ِّ‬
‫‪١‬‬
‫َو�ُ َﻌﻠ ُﻤ َﻬﺎ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﺴﺪ ورزﯾﺪن ﺟﺰ ﺑﺎ دو ﮐﺲ‬
‫روا ﻧﯿﺴﺖ؛ ﯾﮑﯽ ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﻣﺎﻟﯽ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ و او را ﺑﺮ دادﻧﺶ در راه ﺣﻖ ﭼﯿﺮه و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﺣﮑﻤﺖ و داﻧﺶ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ و او ﺑﻪ آن ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﯿﺎﻣﻮزاﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﻠﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود؟‬

‫ﷲجﻻ‬
‫َ‬
‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫�ﻢ َﺣﺪﻳﺜًﺎ َﺳﻤ ْﻌﺘُ ُﻪ ﻣ ْﻦ َر ُ‬
‫ﺳ‬ ‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎلﻚ س ﻗَ َﺎل‪ :‬أ َﻻ أ َﺣ ِّﺪﺛُ ْ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫ﺎﻋﺔ أَ ْن ﻳُ ْﺮ َ� َﻊ اﻟْﻌﻠْ ُﻢ‪َ ،‬و َ� ْﻈﻬ َﺮَ‬
‫الﺴ َ‬
‫ﺮﺷاط َّ‬ ‫َ َ ُ ْ ُ َّ ْ َ َْ‬
‫�ﻢ أ َﺣﺪ َ�ﻌ ِﺪی ﺳ ِﻤﻌﻪ ِﻣﻨﻪ » ِإن ِﻣﻦ أ‬
‫َ ِّ ُ ْ َ ٌ ْ‬
‫�ﺪﺛ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َ‬ ‫ُ‬
‫الﺮ َﺟﺎل‪َ ،‬و َ�ﺒْ َﻰﻘ اﻟنِّ َﺴ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫الﺰﻧَﺎ‪َ ،‬و� ُ ْ َ‬
‫ﺮﺸ َب اﺨﻟ َ ْﻤ ُﺮ‪َ ،‬و َ�ﺬ َﻫ َ‬ ‫ْ‬
‫اﺠﻟ َ ْﻬ ُﻞ‪َ ،‬و َ� ْﻔ ُﺸ َﻮ ِّ‬
‫ﺎء َﺣ َّﻰﺘ ﻳَ�ﻮن‬ ‫ﺐ ِّ‬
‫ٌ ‪٢‬‬
‫اﺣﺪ«‪.‬‬ ‫و‬‫َ‬ ‫ﻢ‬‫ام َﺮأَ ًة َ�ﻴِّ ٌ‬
‫َْ َ ْ‬
‫ِﺨﻟﻤ ِﺴ�‬
‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨١٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٧١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٣٢٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻢ ﮐﻪ آن را از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ آن را ﺷﻨﯿﺪه ﺑﺮایﺗﺎن ﺑﯿﺎن ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد؟ »از‬
‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺟﮫﻞ و ﻧﺎداﻧﯽ ﻇﺎھﺮ و آﺷﮑﺎر‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﻧﺎ و ﻓﺤﺸﺎ رواج ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺷﺮاب ﻧﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮدان ﻣﯽروﻧﺪ )ﻣﯽﻣﯿﺮﻧﺪ(‬
‫و زﻧﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﻣﺮد ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﭘﻨﺠﺎه زن را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه دارد‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ َ�ﺒْﺪ َّ ْ َ ْ ْ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬إِن‬ ‫ﺎص ب ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫ا� ﺑ ِﻦ �ﻤ ِﺮو ﺑ ِﻦ اﻟﻌ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ َ َْ‬ ‫ََ ْ َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫اﺎﻋ ﻳَن ُ‬ ‫ﺰﺘ ً‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﻻ َ� ْﻘﺒ ُﺾ اﻟﻌﻠ َﻢ اﻧ َ‬ ‫َّ َ َ‬
‫�ﻦ �ﻘ ِﺒﺾ اﻟ ِﻌﻠﻢ ِﺑﻘﺒ ِﺾ‬ ‫ﺰﺘﻋﻪ ِﻣﻦ اﻟ ِﻌﺒﺎ ِد‪ ،‬وﻟ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا�‬
‫َ َّ َ َ ْ ُ ْ َ ً َّ َ َ َّ ُ ُ ُ ً ُ َّ ً َ ُ ُ َ َ ْ َ ْ َ ْ ْ‬ ‫ََُ‬
‫� ِﻋﻠ ٍﻢ‪،‬‬ ‫اﻟﻌﻠﻤﺎءِ‪َ ،‬ﺣﻰﺘ ِإذا لﻢ �ﺒ ِﻖ ﺎﻋلِﻤﺎ اﺨﺗﺬ اﻨﻟﺎس رءوﺳﺎ ﺟﻬﺎﻻ‪ ،‬ﻓﺴﺌِﻠﻮا ﻓﺄ�ﺘﻮا ِﺑﻐ ِ‬
‫ُّ‬ ‫َ ُّ‬
‫‪١‬‬
‫ﻓ َﻀﻠﻮا َوأ َﺿﻠﻮا«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻋﻠﻢ را ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎره از ﻣﯿﺎن ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺮﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻠﻢ را ﺑﺎ ﻣﺮگ‬
‫ﻋﺎﻟﻤﺎن از ﻣﯿﺎن ﺑﺮ ﻣﯽدارد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻮن ﻋﺎﻟﻤﯽ ﺑﺮ ﺟﺎی ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﺎدان را ﺑﻪ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه اﻣﻮر دﯾﻨﯽ از آنھﺎ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺪون ﻋﻠﻢ‬
‫ﻓﺘﻮا ﻣﯽدھﻨﺪ و ﺧﻮد ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و دﯾﮕﺮان را ﻧﯿﺰ ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻓﻘﻪ در دﯾﻦ‬

‫ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬
‫َّ ۡ ُ َ َ ٰ ٌ َ َ َ ۡ َ ٗ َ‬ ‫َ‬
‫جدا َوقا� ِ ٗما �ذ ُر‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أمن هو �ن ِت ءاناء ٱ� ِل سا ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ ُ َ‬ ‫ُۡ َۡ‬ ‫ََ ََۡ ُ ْ َََۡ‬
‫ۡ‬
‫ِين � َ�عل ُمونۗ‬ ‫ون َوٱ� َ‬ ‫�ة َر ّ�ِهِۗۦ قل هل � َ ۡس َتوِي ٱ�ِين �علم‬ ‫ٱ�خِرة و�رجوا ر‬
‫َ‬
‫إ َّ� َما َ� َت َذ َّك ُر أُ ْولُوا ْ ٱ� ۡل َ‬
‫ۡ‬
‫ب‪] ﴾٩‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٩ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ِ‬
‫»آﯾﺎ ]ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺸﺮﮐﯽ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ[ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺷﺐ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺳﺠﺪه و ﻗﯿﺎم‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ و از ]ﻋﺬاب[ آﺧﺮت ﺗﺮﺳﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرش اﻣﯿﺪ‬
‫دارد؟ ﺑﮕﻮ‪» :‬آﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر را[ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ؟ ﺗﻨﮫﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﭘﻨﺪ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٧٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٢٤‬‬
‫�ا ُ� َﻔ ِّﻘ ْﻬ ُﻪ ﻲﻓ ِّ‬‫ا� ﺑﻪ َﺧ ْ ً‬‫ا� ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﻳُﺮد َّ ُ‬ ‫َ ُ ُ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ ُ َ َ‬
‫ﻳﻦ‪،‬‬‫ِْ‬ ‫اﺪﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﻮل‬ ‫ﻘ‬‫�‬ ‫س‬ ‫�ﺔ‬ ‫ﺎو‬
‫‪� .٢‬ﻦ ﻣﻌ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ َﺧﺎﻟَ َﻔ ُﻬ ْﻢ َﺣ َّﻰﺘ ﻳَﺄ ِ َ‬
‫ﻲﺗ‬
‫َ ََ‬ ‫ُ َ‬
‫ﺎﺳ ُﻢ‪َ ،‬وﻻ ﺗ َﺰال ﻫ ِﺬهِ اﻷ َّﻣﺔ ﻇﺎ ِﻫ ِﺮ�ﻦ‬
‫َ َ‬ ‫َّ ُ ُ ْ‬
‫َوا� الﻤﻌ ِﻄﻲ َوأﻧﺎ اﻟﻘ ِ‬
‫ُ َ ‪١‬‬ ‫َ ْ َّ‬
‫ا�‪َ ،‬و ُﻫ ْﻢ َﻇﺎ ِﻫﺮون«‪.‬‬
‫أم ُﺮ ِ‬
‫ﻣﻌﺎوﯾﻪ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ارادهی ﺧﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬او را در دﯾﻦ ﻓﮫﯿﻢ و ﻓﻘﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و اﻟﻠﻪ ﻋﻄﺎ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﻦ ﻗﺎﺳﻢ )ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه( ھﺴﺘﻢ و ھﻤﯿﺸﻪ اﯾﻦ اﻣﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺎ آنھﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮوز‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻣﺮ و ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻠﻪ )ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ ارواح ﻣﻮﻣﻨﺎن در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ( ﻓﺮا‬
‫رﺳﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوان ﺣﻖ )ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ( ﭘﯿﺮوز و ﻏﺎﻟﺐ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫َّ‬
‫ُ ْ َ َ َ َ ُ ‪٢‬‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ َ ُْ ُ‬ ‫َ ْ َُْ َ‬
‫�� ْﻢ َﻣ ْﻦ � َﻌﻠ َﻢ اﻟﻘﺮآن وﻋﻠﻤﻪ«‪.‬‬ ‫ﺎن س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﺧ‬ ‫ِ ِ‬ ‫‪� .٣‬ﻦ �ﺜﻤ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺗﻌﻠﯿﻢ دھﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﺠﺎﻟﺲ ذﮐﺮ‬

‫در دﻧﯿﺎ دو ﮔﻠﺰار از ﮔﻠﺰارھﺎی ﺑﮫﺸﺖ وﺟﻮد دارد‪ :‬ﯾﮑﯽ در ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﯽ ج ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‬
‫و دﯾﮕﺮی در زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن و اﺷﺨﺎص ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫َ َ ٌ ْ َ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ َ� ْ َ‬
‫� ﺑَيْﻲﺘ َوﻣﻨْ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎض‬‫ﺮﺒي ر ْوﺿﺔ ِﻣﻦ ِر� ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ْ‬
‫ﺮﺒي ﻰﻠﻋ ﺣﻮ ِﻲﺿ«‪.‬‬ ‫اﺠﻟﻨ ِﺔ‪ ،‬و ِﻣﻨ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در ﻣﯿﺎن ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﻨﺒﺮ ﻣﻦ‬
‫ﮔﻠﺰاری از ﮔﻠﺰارھﺎی ﺑﮫﺸﺖ وﺟﻮد دارد و ﻣﻨﺒﺮ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺣﻮﺿﻢ ﻗﺮار دارد«‪.‬‬
‫َّ ُ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫ْ ْ‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة َوأَﻲﺑ َ‬
‫ﻴﺪ اﺨﻟُﺪ ِری ب �� ُﻬ َﻤﺎ ﺷ ِﻬﺪا َﻰﻠﻋ اﻨﻟَّ ِﻲﺒ ج �ﻧﻪ ﻗﺎل‪» :‬ﻻ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻤﺣ ُﺔ‪َ ،‬وﻧَ َﺰﻟَﺖْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫َ� ْﻘ ُﻌ ُﺪ ﻗﻮم ﻳﺬﻛ ُﺮون اﷲ ﻷ إﻻ ﺣﻔﺘﻬ ُﻢ الﻤﻼﺋِ�ﺔ‪َ ،‬وﻏ ِﺸيﺘﻬ ُﻢ َّ‬
‫الﺮ ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ِ‬
‫ْ َ ُ ‪٤‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫اﷲ ِ�ﻴﻤﻦ ِﻋﻨﺪه«‪.‬‬ ‫الﺴﻜﻴﻨَ ُﺔ‪َ ،‬و َذ َﻛ َﺮ ُﻫ ُﻢ ُ‬ ‫َﻋﻠَﻴْﻬﻢ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣١١٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٣٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٠٢٧‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٩٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٣٩١‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٠٠‬‬
 ‫‪٣٢٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه و اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری ب از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ‬

‫ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﺎد ﮐﺮدن اﻟﻠﻪ دور ھﻢ ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﻃﺮاف آﻧﺎن را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‬
‫و رﺣﻤﺖ اﻟﮫﯽ آﻧﺎن را در ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد و آراﻣﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﺪ و اﻟﻠﻪ آﻧﺎن را در ﻣﯿﺎن‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﻧﺰدش ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َْ‬
‫ﺎر� ُﻌﻮا«‬
‫َ‬ ‫َّ‬
‫ﺎض اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻓ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬إذا َم َﺮ ْر ُ� ْﻢ ﺑﺮ َ‬
‫�‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﻮل‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎلﻚ س أَ َّن َر ُ‬
‫ﺳ‬
‫ِِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫‪١‬‬ ‫َ ُ ِّ ْ‬ ‫َ َّ َ َ‬ ‫َ ُ ََ َ ُ‬
‫ﺎض اﺠﻟﻨ ِﺔ؟ ﻗﺎل‪ِ » :‬ﺣﻠﻖ اﺬﻟﻛ ِﺮ«‪.‬‬ ‫ﻗﺎلﻮا‪ :‬وﻣﺎ ِر�‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ وﻗﺖ از ﮔﻠﺰارھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﻋﺒﻮر ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﺠﺎ ﺑﭽﺮﯾﺪ )و ﮐﻤﺎل اﺳﺘﻔﺎده را از آن ﺑﻨﻤﺎﯾﯿﺪ(«‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﮔﻠﺰارھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﭼﻪ ھﺴﺘﻨﺪ؟ رﺳﻮل ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﻠﻘﻪھﺎی ذﮐﺮ«‪.‬‬

‫آداب ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ‬

‫ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻠﻢ و ﺗﻌﻠﯿﻢ آن ﺑﻪ دﯾﮕﺮان از ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ ﻋﺒﺎدات ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و‬
‫ﺑﺮای ﻋﺒﺎدت دو ﺷﺮط ﻻزم اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﺧﻼص ﻋﻤﻞ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪:‬‬
‫ْ َٓ‬ ‫َ َ‬ ‫‪َ ٞ‬‬ ‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ َ ۠ َ َ ‪َ ُ َ ٓ َّ َ َّ َ ٰٓ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ ّ ٞ‬‬
‫� �� َما إِ� ٰ ُه� ۡم إِ�ٰه‪ٰ�َ ٞ‬حِدۖ � َمن �ن يَ ۡر ُجوا ل ِقا َء‬ ‫﴿قل إِ�ما �نا �� مِثل�م يو� إ ِ‬
‫َ‬ ‫َّ ََۡۡ َۡ َ َٗ َٰ ٗ ََ ُۡ ۡ َ َ‬
‫ح َ ۢد�‪] ﴾١١٠‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[١١٠ :‬‬ ‫ادة ِ َر ّ�هِۦٓ أ َ‬
‫ِ‬ ‫�ك ب ِ ِعب‬ ‫ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺸﺮی ]ﻋﺎدی[ ھﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش ]در آﺧﺮت[ اﻣﯿﺪ دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺒﻮدﺗﺎن‪ِ ،‬‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ھﯿﭻ ﮐﺲ را در‬

‫اﻗﺴﺎم ﻋﻠﻢ‬
‫ﻋﻠﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺳﻪ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل او‪ ،‬و ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اواﻣﺮ و دﺳﺘﻮرات اﻟﮫﯽ‪ ،‬و ﻋﻠﻢ و‬
‫آ ﮔﺎھﯽ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ روزھﺎی اﻟﻠﻪ ﮐﻪ در آن روزھﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اوﻟﯿﺎ و دوﺳﺘﺎن ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﻧﺼﺮت ﻧﻤﻮد و دﺷﻤﻨﺎنﺷﺎن را ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫و ھﻤﻪی آنھﺎ را اﻟﻠﻪ در ﮐﺘﺎب ﻋﺰﯾﺰش ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه از اﯾﻦ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺼﯿﺮت و آ ﮔﺎھﯽ و ﮐﻤﺎل ﺣﺐ و ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻋﺒﺎدت‬

‫‪ -١‬ﺣﺴﻦ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٢٥٥١‬؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٥١٠‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٢٦‬‬

‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺧﻮدش را ﻓﻘﻂ در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن‬
‫و ﺗﻔﮑﺮ در آﯾﺎت آﻓﺮﯾﻨﺶ و آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ُۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ٱنظ ُروا ْ َماذَا � َّ َ َ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫�ض َو َما �غ ِ�‬
‫ت َوٱ� ِ �‬
‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ق ِل‬
‫ُ َ َ َّ ۡ َ‬ ‫َ‬
‫ت َوٱ�ُّذ ُر عن ق ۡو ٖ� � يُؤم ُِنون‪] ﴾١٠١‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[١٠١ :‬‬
‫ٱ�� ٰ ُ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺑﮕﻮ‪» :‬ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﮐﻪ ]ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی روﺷﻦ اﻟﻠﻪ[ در آﺳﻤﺎنھﺎ و‬
‫ِ‬
‫زﻣﯿﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟« و]ﻟﯽ ھﻤﮥ[ ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎ و ھﺸﺪارھﺎ‪ ،‬ﺑﺮای ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻮدی ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ«‪.‬‬
‫َۡ َ َُ ٓ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ َ ٰ ُ ُ‬
‫وب أ�فالها‪﴾٢٤‬‬‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أف� �تدبرون ٱلقرءان أم � قل ٍ‬
‫]ﻣﺤﻤﺪ‪.[٢٤ :‬‬
‫»آﯾﺎ در ﻗﺮآن ّ‬
‫ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﻗﻔﻞھﺎ]ی ﻏﻔﻠﺖ[ ﺑﺮ دلھﺎﯾﺸﺎن ﻧﮫﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ؟«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﻃﻠﺐ ﻧﻤﻮدن ﻋﻠﻢ‬

‫ﻋﻠﻤﺎ وارﺛﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ھﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻠﻮم ﺳﻪ ﻗﺴﻢ ھﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺎ ﺷﺮفﺗﺮﯾﻦ و‬
‫ﭘﺎکﺗﺮﯾﻦ ﻋﻠﻮم‪ ،‬آن ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮫﯽ از ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت و‬
‫اﻓﻌﺎل و دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﮫﯽ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﯾﺎدﮔﯿﺮی اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن زن و ﻣﺮدی ﻻزم و ﻓﺮض اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑﺎ ﺑﺼﯿﺮت و آ ﮔﺎھﯽ او را ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﺎﯾﺪ و آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َّ ُ َ ۡ ۡ‬ ‫َ ۡ َ َّ َ ٓ َ َّ‬ ‫َ‬
‫ٱس َتغفِ ۡر ِ��بِك‬‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱعل ۡم �ن ُهۥ � إِ� ٰ َه إِ� ٱ� و‬
‫ۡ ُ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫ٱ� َ� ۡعل ُم ُم َتقل َب� ۡم َو َمث َوٮٰ� ۡم‪] ﴾١٩‬ﻣﺤﻤﺪ‪.[١٩ :‬‬ ‫َ ُۡ ۡ َ َ ُۡ ۡ َ‬
‫ول ِلمؤ ِمن ِ� وٱلمؤمِ�ٰ ِ �‬
‫تو‬
‫]ﮔﻨﺎه[‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﺪان ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ؛ و ﺑﺮای ﮔﻨﺎه ﺧﻮﯾﺶ و‬
‫وآﻣﺪ‬
‫ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه؛ و ]ﺑﻪ ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎش ﮐﻪ[ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ رﻓﺖ ِ‬
‫]روزاﻧﻪ[ و آرﻣﯿﺪن ]ﺷﺒﺎﻧﮥ[ ﺷﻤﺎ را ﻣﯽداﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ ُ َّ ُ ۡ َ ٰ َ َ ۡ ُ ۡ‬
‫ٱ�� َم‬ ‫� أن يؤ�ِيه ٱ� ٱلكِ�ب و‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ما �ن ل ِب ٍ‬
‫ُ ُ ْ َّ ّ‬ ‫َّ َ‬ ‫ُ ُ ْ َ ٗ ّ‬ ‫ُ ُ َ‬
‫�ن كونوا َر�ٰن ِ ۧ‬
‫ِ� َن‬ ‫ون ٱ�ِ َو� ٰ ِ‬
‫ُ‬
‫اس كونوا عِبادا ِ� مِن د ِ‬ ‫َوٱ�ُّ ُب َّوةَ � َّم َ�قول ل َِّلن ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ُ ۡ ُ َ ّ ُ َ ۡ َٰ َ َ َ ُ ُ َ‬
‫نت ۡم ت ۡد ُر ُسون‪] ﴾٧٩‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٧٩ :‬‬‫بِما كنتم �عل ِمون ٱلكِ�ب و�ِما ك‬
‫»ﺑﺮای ھﯿﭻ ﺑﺸﺮی ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﮐﺘﺎب و ُﺣﮑﻢ ]= داﻧﺶ و ﻓﮫﻢ[ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی دھﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ او ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺎی اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ‬
 ‫‪٣٢٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫]ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ [:‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﮑﻪ ﮐﺘﺎب ]ﺗﻮرات[ را آﻣﻮزش‬
‫ﻣﯽدادﯾﺪ و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ]ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﺣﮑﺎم آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان[ درس ﻣﯽدادﯾﺪ‪] ،‬ﻓﻘﯿﮫﺎن و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان[ اﻟﮫﯽ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ ْ َ َّ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫‪ .٣‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ٰ�َ ﴿ :‬ذا بَ َ� ٰ ‪ٞ‬غ ّل َّ‬
‫اس َو ِ�ُنذ ُروا بِهِۦ َو ِ�َ ۡعل ُم ٓوا �� َما ه َو‬
‫ِلن ِ‬
‫ب‪] ﴾٥٢‬إﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[٥٢ :‬‬ ‫ٰ‬ ‫إ َ�ٰه‪ٰ�َ ٞ‬ح ‪ِٞ‬د َو ِ�َ َّذ َّك َر أُ ْولُوا ْ ۡٱ�َ ۡل َ‬
‫�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»اﯾﻦ ]ﻗﺮآن[ ﭘﯿﺎﻣﯽ رﺳﺎ ﺑﺮای ﻣﺮدم اﺳﺖ ]ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آن ھﺪاﯾﺖ ﺷﻮﻧﺪ[ و ﺑﺎ آن ھﺸﺪار‬
‫ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﻌﺒﻮدی ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ؛ و ﺗﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﭘﻨﺪ ﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺣﻔﻆ وﻗﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻋﻠﻢ و ﺗﻌﻠﯿﻢ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﷲ ج ذات ﻳَ ْﻮمٍ ‪،‬إِذ َﻃﻠ َﻊ َﻋﻠﻴْﻨﺎ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ََْ َ ْ ُ ْ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫َ ْ ُ ََ ْ‬
‫ﻮل ا ِ‬ ‫ﺎب س ﻗﺎل‪ :‬ﺑيﻨﻤﺎ �ﻦ ِﻋﻨﺪ رﺳ ِ‬ ‫�ﻦ �ﻤﺮ ﺑ ِﻦ اﺨﻟﻄ ِ‬
‫َ َ ْ ُ ُ َّ‬ ‫َّ َ َ ُ َ َ َ ْ َ َ ُ َّ َ‬ ‫ﻳﺪ َ�ﻴَﺎض اﺜﻟِّﻴَﺎب‪َ ،‬ﺷﺪ ُ‬ ‫َر ُﺟ ٌﻞ َﺷﺪ ُ‬
‫الﺴﻔ ِﺮ‪َ ،‬وﻻ �ﻌ ِﺮﻓﻪ ِﻣﻨﺎ‬ ‫ﻳﺪ َﺳ َﻮا ِد الﺸﻌ ِﺮ‪ ،‬ﻻ ﻳﺮى ﻋﻠﻴ ِﻪ أﺛﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫أ َﺣ ٌﺪ‪َ ،‬ﺣﻰﺘ ﺟﻠﺲ ِإﻰﻟ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج‪ ،‬ﻓﺄﺳﻨﺪ رﻛﺒتﻴ ِﻪ ِإﻰﻟ رﻛﺒتﻴ ِﻪ‪ ،‬ووﺿﻊ ﻛﻔﻴ ِﻪ ﻰﻠﻋ ﻓ ِﺨﺬﻳ ِﻪ ‪،‬وﻗﺎل‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ْ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ َّ‬ ‫َ ُ َ َّ ُ َ ْ ْ َ ْ ْ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫اﻹﺳﻼم أن �ﺸﻬﺪ أن ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ اﷲ وأن‬ ‫ﷲ ج‪ِ » :‬‬ ‫اﻹﺳﻼمِ ‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻳﺎ �ﻤﺪ أﺧ ِﺮﺒ ِ� ﻋ ِﻦ ِ‬
‫اﺒﻟﻴْ َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎن‪َ ،‬وﺤﺗُ َّﺞ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ َّ َ َ ُ َ َّ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َّ ً َ ُ ُ‬
‫ﺖ ِإ ِن‬ ‫ﷲ ج‪ ،‬وﺗ ِﻘﻴﻢ الﺼﻼة‪ ،‬وﺗﺆ ِ� الﺰﺎﻛة‪ ،‬وﺗﺼﻮم رمﻀ‬ ‫�ﻤﺪا رﺳﻮل ا ِ‬
‫ْ َ َ ْ َ َ ْ َ ً َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ ْ َ ُ ُ َ ُ َ ِّ ُ ُ َ َ َ َ ْ‬
‫ﺮﺒ ِ� َﻋ ِﻦ‬ ‫ﺧ ْ‬
‫اﺳﺘﻄﻌﺖ ِإﻴﻟ ِﻪ ﺳ ِبﻴﻼ«‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﺻﺪﻗﺖ‪ ،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻌ ِﺠﺒﻨﺎ ﻪﻟ �ﺴﺄﻪﻟ‪ ،‬و�ﺼﺪﻗﻪ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺄ ِ‬
‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﷲ‪َ ،‬و َمﻼﺋِ� ِﺘ ِﻪ‪َ ،‬و�ﺘُ ِﺒ ِﻪ‪َ ،‬و ُر ُﺳ ِﻠ ِﻪ‪َ ،‬واﻴﻟَ ْﻮمِ اﻵ ِﺧ ِﺮ‪َ ،‬وﺗﺆ ِﻣ َﻦ ِﺑﺎﻟﻘﺪ ِر‬
‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ ْ ُْ َ‬ ‫ْ َ‬
‫ﺎن‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬أن ﺗﺆ ِﻣﻦ ِﺑﺎ ِ‬ ‫اﻹﻳﻤ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫َ ْ ُ َ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺮﺒ� َﻋﻦ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺄﺧ ْ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺮﺷه«‪ ،‬ﻗﺎل‪َ :‬ﺻ َﺪﻗ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َﺧ ْ‬
‫اﷲ ﻛ�ﻧﻚ ﺗ َﺮ ُاه‪،‬‬ ‫ﺎن‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬أن �ﻌﺒﺪ‬ ‫اﻹﺣﺴ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ِه َو ِّ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َْ َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ‬
‫ﺎﻋ ِﺔ‪ ،‬ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ ال َﻤ ْﺴﺌُﻮل �ﻨ َﻬﺎ ِﺑﺄﻋﻠ َﻢ‬ ‫ﺮﺒ ِ� َﻋ ِﻦ الﺴ‬ ‫ﺧ ْ‬
‫ﻓ ِﺈن لﻢ ﺗ�ﻦ ﺗﺮاه ﻓ ِﺈﻧﻪ ﻳﺮاك«‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺄ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺮﺒ� َ� ْﻦ أَ َﻣ َ‬ ‫َ َ ََ ْ‬
‫ﺎرﺗِ َﻬﺎ ‪،‬ﻗﺎل‪» :‬أن ﺗ ِ َ� اﻷ َﻣﺔ َر َّ�ﺘَ َﻬﺎ‪َ ،‬وأن ﺗ َﺮى اﺤﻟُﻔﺎة اﻟ ُﻌ َﺮاة‬ ‫ﺧ ْ‬
‫ِﻣﻦ الﺴﺎﺋِ ِﻞ« ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺄ ِ‬
‫ِ‬
‫َ َّ‬
‫ُ‬
‫ﺖ َم ِﻠﻴًّﺎ‪َّ � ،‬ﻢ ﻗﺎل ِﻲﻟ‪» :‬ﻳَﺎ � َﻤ ُﺮ‬
‫ُ َ َ‬ ‫اﺒﻟنْﻴَﺎن«‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪َّ �ُ :‬ﻢ ا�ْ َﻄﻠَ َﻖ ﻓَﻠَﺒﺜْ ُ‬ ‫ﻮن ﻲﻓ ْ ُ‬ ‫ْ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ ُ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻌﺎﻟﺔ ِرﺎﻋء الﺸﺎ ِء �ﺘﻄﺎول ِ‬
‫ُ َ َ ُ ُ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َّ ُ ْ ُ َ َ ُ ُ ِّ ُ‬ ‫الﺴﺎﺋ ُﻞ؟« ﻗُﻠْ ُ‬ ‫أَﺗَ ْﺪري َﻣﻦ َّ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ أﺗﺎ� ْﻢ � َﻌﻠ ُﻤ� ْﻢ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺈ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻋ‬ ‫أ‬ ‫ﻮﻪﻟ‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫اﷲ‬ ‫‪:‬‬‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ْ ‪١‬‬
‫ِدﻳﻨ�ﻢ«‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ؛ ﻧﺎﮔﮫﺎن ﻣﺮدی ﮐﻪ‬
‫ﻟﺒﺎس ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻔﯿﺪی ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮد و ﻣﻮھﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﺳﯿﺎھﯽ داﺷﺖ‪ ،‬وارد ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪ؛ آﺛﺎر‬
‫ﺳﻔﺮ ﺑﺮ او ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻧﺒﻮد و ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﺎ‪ ،‬او را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٢٨‬‬

‫ﻧﺸﺴﺖ ﮐﻪ زاﻧﻮھﺎﯾﺶ را ﺑﻪ زاﻧﻮھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ و دو دﺳﺘﺶ را روی ﭘﺎھﺎی‬

‫ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ای ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻪ ﻣﻦ درﺑﺎرهی اﺳﻼم ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﭼﯿﺴﺖ؟«‬
‫)ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮاھﯽ دھﯽ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد و ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎده اوﺳﺖ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ داری و زﮐﺎت دھﯽ و ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را روزه‬
‫ﺑﮕﯿﺮی و اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ داﺷﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺞ ﺧﺎﻧﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮوی«‪) .‬ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪه( ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»درﺳﺖ ﮔﻔﺘﯽ«‪ .‬ﻣﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﺆال ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻘﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟« ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻤﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬و‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ‪ ،‬و ﮐﺘﺎبھﺎﯾﺶ‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ )آﺧﺮت( و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ‬
‫از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن و ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ«‪ .‬ﺳﺆال ﮐﺮد‪» :‬اﺣﺴﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟« ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﺣﺴﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ؛ و اﮔﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﯽ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ او‪،‬‬
‫ِ‬
‫)زﻣﺎن( ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﺒﺮ ﺑﺪه«‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻮ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﻧﻤﺎ«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ درﺑﺎره‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از او ﻣﯽﭘﺮﺳﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ( از ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬داﻧﺎﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎﯾﺶ ﺑﮕﻮ«‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪)» :‬از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ( ﮐﻪ ﮐﻨﯿﺰ‪ ،‬آﻗﺎﯾﺶ‬
‫را ﺑﺰاﯾﺪ و ﭘﺎﺑﺮھﻨﮕﺎن و ﺑﺮھﻨﻪھﺎی ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ و ﭼﻮﭘﺎنھﺎ را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﺳﺎزی‬
‫ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﺒﻘﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪه رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺪت زﯾﺎدی درﻧﮓ ﮐﺮدم؛‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻋﻤﺮ! آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪه ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻟﻠﻪ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬او ﺟﺒﺮﯾﯿﻞ ﺑﻮد؛ ﻧﺰدﺗﺎن آﻣﺪ ﺗﺎ دﯾﻨﺘﺎن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫آﻣﻮزش دھﺪ«‪.‬‬

‫آداب ﻋﻠﻢ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻢ و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﮔﯿﺮﻧﺪه ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬و در اﯾﻦﺟﺎ ﺑﻪ ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦﺷﺎن‬
‫اﺷﺎره ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
 ‫‪٣٢٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫‪ -١‬آداب ﻣﻌﻠﻢ‬
‫اﺧﻼص در ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ‬
‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ َ ۠ َ َ ‪ُ ُ ٰ َ ٓ َ َّ َ َّ َ ٰٓ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ ّ ٞ‬‬
‫� ۡم إ َ�ٰه‪ٞ‬‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِ�ما �نا �� مِثل�م يو� إِ� ��ما إِ�ه‬
‫َٰ ‪َ َ ۡ ۡ ُ َ َ ٗ ٰ َ ٗ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ّ َ َ ٓ َ ْ ُ ۡ َ َ َ َ َ ٞ‬‬
‫ادة ِ َر ّ�هِۦٓ‬
‫ِ‬ ‫�ك بِعِب‬‫�حِدۖ �من �ن يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫َ‬
‫أ َح َ ۢد�‪] ﴾١١٠‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[١١٠ :‬‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺸﺮی ]ﻋﺎدی[ ھﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش ]در آﺧﺮت[ اﻣﯿﺪ دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺒﻮدﺗﺎن‪ِ ،‬‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ھﯿﭻ ﮐﺲ را در‬
‫ﺗﻮاﺿﻊ داﺷﺘﻦ و ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺑﻮدن‬
‫َّ َ‬ ‫َ ۡ ۡ ََ َ َ‬
‫احك ل َِم ِن ٱ� َب َعك م َِن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱخ ِفض جن‬
‫ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِ�‪] ﴾٢١٥‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[٢١٥ :‬‬
‫»و ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮫﺮﺑﺎن ]و ﻓﺮوﺗﻦ[ ﺑﺎش«‪.‬‬
‫ُ َۡۡ َ َُۡ ۡ ُۡ ۡ ََ ۡ ۡ َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬خ ِذ ٱلعفو وأمر بِٱلعر ِف وأع ِرض ع ِن‬
‫ٱ�ِ إنَّ ُهۥ َس ِم ٌ‬
‫يع َعل ٌ‬ ‫َّ‬ ‫َۡ ‪ۡ َ ۡ َ ٞ‬‬ ‫َّ َ َ َ َّ َ َ َّ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ‬
‫ِيم‪﴾٢٠٠‬‬ ‫ٱل�ٰ ِهل ِ�‪� ١٩٩‬ما ي��نك مِن ٱلشي�ٰ ِن نزغ فٱستعِذ ب ِ ۚ ِ‬
‫]اﻷﻋﺮاف‪.[٢٠٠-١٩٩ :‬‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﮔﺬﺷﺖ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻦ و ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺪه و از ﻧﺎداﻧﺎن روی ﺑﮕﺮدان‪ .‬و اﮔﺮ‬
‫وﺳﻮﺳﻪای از ﺳﻮی ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬او ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﻣﺮدم را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﻋﻠﻢ زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮد و آنھﺎ را ﻧﮕﻪ دارد ﺗﺎ‬
‫آنھﺎ دﻟﺘﻨﮓ ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫الﺴ َ‬
‫ﺂﻣ ِﺔ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫اﻫﺔ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َﻋﻦ اﺑْﻦ َم ْﺴ ُﻌﻮ ٍد س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج �ﺘَﺨ َّﻮﻨﻟَﺎ ِﺑﺎل َﻤ ْﻮ ِﻋﻈ ِﺔ ِﻲﻓ اﻷﻳَّﺎمِ ‪ ،‬ﻛﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َ َْ ‪١‬‬
‫ﻋﻠﻴﻨﺎ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﻧﺼﯿﺤﺖ در روزھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮای ﻣﺎ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ و ﻣﺮﮔﺒﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎ را ﻧﮕﻪ ﻣﯽداﺷﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺻﺪاﯾﺶ را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮد و دو ﯾﺎ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﮑﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم آن‬
‫را ﺑﻔﮫﻤﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٢١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٣٠‬‬
‫َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺨﺗﻠَّ َﻒ َ�ﻨَّﺎ اﻨﻟَّ ُّ‬‫َ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫ﻲﺒ ج ِﻲﻓ َﺳﻔ َﺮ ٍة َﺳﺎﻓ ْﺮﻧﺎﻫﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ا� ﺑ ْ ِﻦ � ْﻤ ٍﺮو ب ﻗﺎل‪:‬‬ ‫‪� .١‬ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َ َ َ ََ َ‬ ‫َ ْ َ َّ ُ َ ْ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َّ َ ُ‬
‫الﺼﻼة ‪َ -‬و� ُﻦ �ﺘَ َﻮﺿﺄ‪ ،‬ﻓ َﺠ َﻌﻠﻨﺎ � ْﻤ َﺴ ُﺢ َﻰﻠﻋ أ ْر ُﺟ ِﻠﻨﺎ‪� ،‬ﻨﺎدى‬ ‫ﻓﺄدر�ﻨﺎ ‪ -‬وﻗﺪ أرﻫﻘﺘﻨﺎ‬
‫ْ َ َ ً ‪١‬‬
‫َ‬ ‫َ َّ َ َّ َ ْ‬ ‫ٌَْ َْ ْ َ‬ ‫َ َْ‬
‫ﻰﻠﻋ َﺻ ْ‬
‫� أو ﺛﻼﺛﺎ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﺮ‬ ‫م‬ ‫«‬ ‫ﺎر‬
‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬‫ِ‬ ‫ﺎب‬
‫ِ‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ﻸ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ﻞ‬‫�‬ ‫و‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﻪ‬‫ِ‬ ‫ﺗ‬
‫ِ‬ ‫ﻮ‬ ‫ِﺑﺄ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺎﻓﺮتھﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﻣﺎ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪ و‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺗﺄﺧﯿﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ وﺿﻮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﭘﺎھﺎ را ﺑﺎ دﺳﺖ‪ ،‬ﺧﯿﺲ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ دو ﯾﺎ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﻮزکھﺎ در ﻣﻌﺮض رﻓﺘﻦ و ﺳﻮﺧﺘﻦ در آﺗﺶ دوزخ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ُْ‬ ‫َ َ َ َ ًَ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ‬
‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ أ� َ ٍﺲ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻧﻪ ﺎﻛن » ِإذا ﺗ�ﻠ َﻢ ِﺑ� ِﻠ َﻤ ٍﺔ أ َﺎﻋدﻫﺎ ﺛﻼﺛﺎ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ �ﻔ َﻬ َﻢ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ ْ َ َّ َ َ َ ْ ْ َ َ ً ‪٢‬‬
‫�ﻨﻪ‪ ،‬و ِ�ذا أﻰﺗ ﻰﻠﻋ ﻗﻮمٍ ﻓﺴﻠﻢ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ‪ ،‬ﺳﻠﻢ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ ﺛﻼﺛﺎ«‪.‬‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺨﻨﯽ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﯽآورد‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ آن را‬
‫ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ﻓﮫﻤﯿﺪه ﺷﻮد‪ .‬و وﻗﺘﯽ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﯽ وارد ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﻼم‬
‫ﻋﺮض ﻣﯽﮐﺮد«‪.‬‬
‫ﺧﺸﻢ ﻧﻤﻮدن در ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ و ﺗﻌﻠﯿﻢ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﻣﺮ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪی ﻣﺸﺎھﺪه ﯾﺎ ﺷﻨﯿﺪه ﺷﻮد‬
‫َ َ َ َ َ ُ ٌ َ َ ُ َ َّ َ َ ُ ُ ْ ُ َّ َ َ‬ ‫َ‬
‫اﻷﻧ ْ َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َم ْﺴ ُ‬
‫الﺼﻼة ِم َّﻤﺎ‬ ‫ا�‪ ،‬ﻻ أ�ﺎد أد ِرك‬
‫ﺎري س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺟﻞ ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ﺼ‬
‫َ ِ‬ ‫د‬ ‫ٍ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻌ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫َ ْ َ َ َ َّ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ِّ ُ َ ُ َ ٌ َ‬
‫ﻳﻄﻮل ِﺑﻨﺎ ﻓﻼن‪� ،‬ﻤﺎ رأﻳﺖ اﻨﻟ ِﻲﺒ ج ِﻲﻓ مﻮ ِﻋﻈ ٍﺔ أﺷﺪ ﻏﻀﺒﺎ ِﻣﻦ ﻳﻮ ِﻣ ِﺌ ٍﺬ‪� ،‬ﻘﺎل‪��» :‬ﻬﺎ اﻨﻟﺎس‪،‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ْ ُ َ ِّ ْ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َ ِّ َ َ َ ْ َ َّ‬
‫ﻴﻬ ُﻢ ال َﻤ ِﺮ�ﺾ‪َ ،‬والﻀ ِﻌﻴﻒ‪َ ،‬وذا‬ ‫ِ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ﺈ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬‫ﻒ‬ ‫ﺎس ﻓﻠﻴﺨﻔ‬ ‫ِإﻧ�ﻢ ﻣﻨﻔ ُﺮون‪� ،‬ﻤﻦ ﺻ� ِﺑﺎﻨﻟَّ ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫اﺤﻟ َ َ‬
‫ﺎﺟ ِﺔ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد اﻧﺼﺎری س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻓﻼن‬
‫اﻣﺎم ﻧﻤﺎزش را ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ را در ﻧﯿﺎﺑﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج را در ﺧﻄﺎﺑﻪی آن روز ﭼﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ دﯾﺪم ﮐﻪ‬
‫ﻗﺒﻼ او را ﺑﻪ آن ﺣﺎل ﻧﺪﯾﺪم‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم را از دﯾﻦ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آ ﮔﺎه‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ھﺮﮐﺲ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه دارد‪ ،‬آن را ﮐﻮﺗﺎه ﺑﮕﯿﺮد و ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩٥‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٩٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٦٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٣٣١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﻣﯿﺎن ﻧﻤﺎزﮔﺰاران‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬ﺿﻌﯿﻒ و ﮐﺴﺎﻧﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎری ﻓﻮری ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫داﺷﺖ«‪.‬‬
‫ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت ﺟﻮاب دادن ﺑﻪ ﺳﺆال ﺑﯿﺶﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺆال ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ََ َ‬ ‫َ َْ ُ ُْ ْ‬ ‫َ َّ َ ُ ً َ َ َ َ ُ َ‬ ‫ُ‬
‫ﻴﺎب؟ �ﻘﺎل‬ ‫ِ‬
‫ﺤﺮ ُم ﻣ َﻦ اﺜﻟِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻤ‬ ‫ال‬ ‫ﺲ‬ ‫ب‬‫ﻳﻠ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫‪:‬‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫َﻋ ِﻦ اﺑ ْ ِﻦ � َﻤ َﺮ ب‪ ،‬أن رﺟﻼ ﺳﺄل رﺳ‬
‫َ‬
‫ﺮﺒا� ِ َﺲ‪َ ،‬وﻻ‬‫�ﻼت‪َ ،‬و َﻻ اﻟْ َ َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُْ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻻ ﺗﻠبَ ُﺴﻮا اﻟﻘ ُﻤ َﺺ‪َ ،‬وﻻ اﻟ َﻌ َﻤﺎﺋِ َﻢ‪َ ،‬وﻻ الﺮﺴ‬
‫َ َْ‬ ‫َُ ُ‬
‫او ِ‬ ‫ِ‬ ‫رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ‬ ‫ْ ُ َّ ْ َ ْ َ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫ﺎف‪ ،‬إ َّﻻ أَ َﺣ ٌﺪ َﻻ َ� ُﺪ اﻨﻟَّ ْﻌﻠَ ْ�‪ ،‬ﻓَﻠْﻴَﻠْبَ‬ ‫َْ َ‬
‫�‪َ ،‬وﻻ‬
‫ِ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻜ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﺳ‬ ‫أ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻄ‬ ‫ﻘ‬‫ﻴﻟ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫�‬‫ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫اﺨﻟ‬ ‫ﺲ‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﺨﻟﻔ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ً َ َّ ُ َّ ْ َ َ ُ‬ ‫ﺗَﻠْبَ ُﺴﻮا ﻣ َﻦ اﺜﻟِّﻴَ‬
‫‪١‬‬
‫ان َوﻻ ال َﻮ ْر ُس«‪.‬‬ ‫ﺎب ﺷيﺌﺎ مﺴﻪ الﺰ�ﻔﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬
‫ﺤﺮم ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﻣ ِ‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺪ؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﯿﺮاھﻦ‪ ،‬ﻋﻤﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺷﻠﻮار‪ ،‬ﻋﺒﺎ و ﻣﻮزه ﻧﭙﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ ﮐﻔﺸﯽ ﻧﯿﺎﺑﺪ؛ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮزهھﺎ را از زﯾﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﻗﻮزک ﭘﺎ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻟﺒﺎﺳﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻄﺮ ﯾﺎ زﻋﻔﺮان‪ ،‬آﻏﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﭙﻮﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻃﺮح ﮐﺮدن ﺳﺆال ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﻠﻢ ﺑﺮای داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺎ آنھﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﭽﻪ‬
‫ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ ً َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ ُ ََ‬
‫ا� ج‪ِ » :‬إن ِﻣ َﻦ الﺸ َﺠ ِﺮ ﺷ َﺠ َﺮة ﻻ � َ ْﺴﻘ ُﻂ َو َر� َﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َّ‬ ‫ﺎس ﻲﻓ َﺷ َﺠﺮ َ َ‬ ‫�« ﻓَ َﻮ َ� َﻊ اﻨﻟَّ ُ‬ ‫ﺤ ِّﺪﺛُﻮ� َﻣﺎ ِ َ‬ ‫الﻤ ْﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻓَ َ‬ ‫َو� َّ� َﻬﺎ َﻣﺜَ ُﻞ ُ‬
‫ا�‪َ :‬و َو� َﻊ ِﻲﻓ‬
‫اﺒﻟﻮا ِدي ﻗﺎل �ﺒﺪ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ َ ُ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫� اﻨﻟﺨﻠﺔ«‪.‬‬ ‫ا� ﻗﺎل‪َ ِ » :‬‬‫َّ‬
‫� ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ�ﻔ ِﻲﺴ ��ﻬﺎ اﻨﻟﺨﻠﺔ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺘﺤﻴﻴﺖ‪� ،‬ﻢ ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﺣﺪ�ﻨﺎ ﻣﺎ ِ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬

‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﺑﯿﻦ درﺧﺘﺎن‪ ،‬درﺧﺘﯽ وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ ﺑﺮگھﺎی آن ﻧﻤﯽرﯾﺰﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﺮای ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دھﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ آن درﺧﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﺮدم ذھﻦﺷﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف درﺧﺘﺎن ﺻﺤﺮا ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪ«‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در ذھﻨﻢ آﻣﺪ ﮐﻪ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺮم و ﺣﯿﺎ داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﺟﻮاب ﺑﺪھﻢ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﻦ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آن‬
‫درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻋﺪم ذﮐﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﮫﺎت ﻧﺰد ﻋﺎﻣﻪی ﻣﺮدم و اﺧﺘﺼﺎص دادن درس و ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺑﻪ ﮔﺮوھﯽ از‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺎﯾﺪ ھﻤﻪ آن را ﻧﻔﮫﻤﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٤٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٧٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨١١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٣٢‬‬
‫َ ُ َ ُ ْ ُ َ َ َ ُ ُ َ َ َّ ْ َ َ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫‪ْ �َ .1‬ﻦ أَ�َﺲ ْ� ُﻦ َ‬
‫الﺮﺣ ِﻞ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻳَﺎ‬ ‫ﷲ ج‪ ،‬وﻣﻌﺎذ �ﻦ ﺟﺒ ٍﻞ ر ِدﻳﻔﻪ ﻰﻠﻋ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬‫ِ ٍ‬ ‫ل‬‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ َ ُ َ َ َ َّ ْ َ َ ُ َ‬ ‫ُ َ ُ َ َ َ َّ ْ َ َ ُ َ‬
‫ﷲ‬
‫ﷲ وﺳﻌﺪﻳﻚ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻳﺎ ﻣﻌﺎذ« ﻗﺎل‪ :‬ﺒﻟﻴﻚ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻣﻌﺎذ« ﻗﺎل‪ :‬ﺒﻟﻴﻚ رﺳﻮل ا ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫َ َْْ َ َ َ َ َُ ُ َ َ ْ َ َُ َ‬
‫ﷲ َو َﺳﻌﺪﻳْﻚ‪ ،‬ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ ِﻣ ْﻦ �ﺒْ ٍﺪ �َﺸ َﻬ ُﺪ‬ ‫َوﺳﻌﺪﻳﻚ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻳﺎ ﻣﻌﺎذ« ﻗﺎل‪َّ :‬ﺒﻟﻴﻚ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُ ُ َّ َ َّ َ ُ ُ َ َ‬
‫ﺎر«‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻳَﺎ َر ُﺳﻮل‬ ‫ِ‬
‫ﻰﻠﻋ اﻨﻟَّ‬ ‫أن ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ اﷲ‪ ،‬وأن �ﻤﺪا �ﺒﺪه ورﺳﻮﻪﻟ إِﻻ ﺣﺮﻣﻪ اﷲ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ﺮﺒ ِﺑ َﻬﺎ ُﻣ َﻌﺎذ ِﻋﻨﺪ َم ْﻮﺗِ ِﻪ‬ ‫ﺮﺸوا ‪،‬ﻗَ َﺎل‪» :‬إ ًذا َ�ﺘَّﻠﻜُﻮا« ‪،‬ﻓَﺄَﺧ َ َ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َََ ُ ْ ُ َ ََ ْ َْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ أﻓﻼ أﺧ ِﺮﺒ ِﺑﻬﺎ ﻓيﺴﺘب ِ‬ ‫ا ِ‬
‫َ‬
‫َ ُّ ً ‪١‬‬
‫ﺗ��ﻤﺎ‪.‬‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎذ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮ ﺷﺘﺮی ﺳﻮار ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻣﻌﺎذ!« ﻣﻌﺎذ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﮔﻮش ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن و آﻣﺎده ﺧﺪﻣﺘﻢ‪ .‬ﺑﺎز ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻣﻌﺎذ!« ﻣﻌﺎذ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﻟﺒﯿﮏ ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ!‬
‫ﮔﻮش ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن و آﻣﺎده ﺧﺪﻣﺘﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﻪ ﺑﺎر آن را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ .‬آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ از ﺻﻤﯿﻢ ﻗﻠﺐ اﺷﮫﺪ ان ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ و اﺷﮫﺪ ان ﻣﺤﻤﺪا رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ را ﺑﺮ او ﺣﺮام ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪ .‬ﻣﻌﺎذ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﺮدم را از اﯾﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺳﺎزم ﺗﺎ ﺧﻮشﺣﺎل ﺷﻮﻧﺪ؟ رﺳﻮل ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﯿﻢ آن ﻣﯽرود ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﻤﻞ را ﺗﺮک ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪ .‬ﻣﻌﺎذ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد دار ﻓﺎﻧﯽ را وداع‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺘﻤﺎن اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﮔﻨﮫﮑﺎر ﺷﻮد‪ ،‬آن را ﺑﺮای ﻣﺮدم‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ُ َ َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ ُ ْ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َََْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫ا� ج ِو َﺎﻋ َءﻳ ْ ِﻦ‪ :‬ﻓﺄ َّﻣﺎ أ َﺣ ُﺪﻫ َﻤﺎ �ﺒَثﺜﺘُﻪ‪،‬‬
‫ﻮل ِ‬‫‪� .2‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪» :‬ﺣ ِﻔﻈﺖ ِﻣﻦ رﺳ ِ‬
‫ُ ْ ُ ُ ‪٢‬‬ ‫َ َ‬ ‫َ ََ َْ ُ ُ‬ ‫َ‬
‫َوأ َّﻣﺎ اﻵﺧ ُﺮ ﻓﻠ ْﻮ ﺑَثﺜﺘُﻪ ﻗ ِﻄ َﻊ ﻫﺬا اﺒﻟﻠﻌﻮم«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬دو ﻧﻮع ﺣﺪﯾﺚ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺣﻔﻆ ﮐﺮدم‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ‬
‫آنھﺎ را رواﯾﺖ و ﻧﺸﺮ ﮐﺮدم‪ ،‬دوم اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ آنھﺎ را رواﯾﺖ ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻠﻮﯾﻢ ﺑﺮﯾﺪه‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﺮک ﻧﻤﻮدن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺎر ﻣﻨﮑﺮ و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﯿﻢ آن ﻣﯽرود ﺳﺒﺐ وﻗﻮع‬
‫ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺪﺗﺮ و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮی ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٢٨‬؛ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٢٠‬‬
 ‫‪٣٣٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬
‫ُ َ ْ‬ ‫َ ُ َ َ َ َّ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل ل َﻬﺎ‪» :‬ﻳَﺎ َﺎﻋ�ِﺸﺔ‪ ،‬ل ْﻮﻻ أن ﻗ ْﻮ َم ِﻚ َﺣ ِﺪﻳﺚ �ﻬ ٍﺪ ِﺠﺑَﺎ ِﻫ ِﻠﻴَّ ٍﺔ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ ْ ُ َُ َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ْ َ ْ ُ ََْ ْ ُ ُ َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َ ََْ َ ْ‬ ‫َََْ ُ ْ‬
‫ﺎﺒﻟﻴْ‬
‫َ‬
‫�‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺎ�‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻪﻟ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻠ‬‫ﻌ‬ ‫ﺟ‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ض‬‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ﺎﻷ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺘ‬‫�‬ ‫ﺰ‬‫ل‬ ‫أ‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﻪ‬ ‫ﻨ‬‫ﻣ‬‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ﺮ‬
‫ِ‬ ‫ﺧ‬ ‫أ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﻴ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺧ‬ ‫د‬ ‫ﺄ‬‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬ ‫م‬ ‫ﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﻬ‬‫�‬ ‫‪،‬‬‫ﺖ‬‫ِ‬ ‫ﻷمﺮت ِﺑ‬
‫َ‬ ‫َ ً َ ْ ًّ َ ً َ ْ ًّ َ َ َ ْ ُ‬
‫ﺎس ِإﺑ ْ َﺮا ِﻫﻴﻢ«‪.‬‬
‫َ ‪١‬‬ ‫ﺖ ﺑﻪ أ َﺳ َ‬
‫ﺑﺎﺑﺎ ﺮﺷ ِ�ﻴﺎ‪َ ،‬و�ﺎﺑﺎ ﻏﺮ�ِﻴﺎ‪� ،‬ﺒﻠﻐ ِ ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻋﺎﯾﺸﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﻮم ﺗﻮ ﺑﺎ ﺟﺎھﻠﯿﺖ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻤﯽﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﯽدادم ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻪی ﮐﻌﺒﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از آن ﺧﺎرج‬
‫ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮدد و آن را ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﯽﭼﺴﺒﺎﻧﺪم و ﺑﺮاﯾﺶ دو دروازه ﻗﺮار ﻣﯽدادم‬
‫ﮐﻪ ﯾﮏ دروازه در ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺮق و دروازهی دﯾﮕﺮ در ﻗﺴﻤﺖ ﻏﺮب و ﺗﺎ ﻣﻘﺎم اﺑﺮاھﯿﻢ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪم«‪.‬‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ھﺮ ﮔﺮوه ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫َ َ َ َ َ َ ْ َ ِّ ُ َ ْ ْ َ‬
‫الﺮ َﺟﺎل‪ ،‬ﻓﺎﺟ َﻌﻞ ﻨﻟَﺎ‬ ‫ﻲﺒ ج‪ :‬ﻏﻠﺒﻨﺎ ﻋﻠﻴﻚ‬ ‫ﺖ اﻟنِّ َﺴ ُ‬
‫ﺎء لِﻠﻨَّ ِّ‬ ‫َ َ‬
‫ﺎﻟ‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َﺳﻌﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻚ‪ ،‬ﻓ َﻮ َﻋ َﺪ ُﻫ َّﻦ ﻳَ ْﻮ ًﻣﺎ ﻟﻘﻴَ ُﻬ َّﻦ �ﻴﻪ‪ ،‬ﻓ َﻮ َ� َﻈ ُﻬ َّﻦ َوأ َم َﺮ ُﻫ َّﻦ ‪،‬ﻓﺎﻜ َن � َ‬
‫ﻴﻤﺎ ﻗﺎل ل ُﻬ َّﻦ‪» :‬ﻣﺎَ‬ ‫ًَْ ْ َْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻳﻮﻣﺎ ِﻣﻦ �ﻔ ِﺴ‬
‫ْ ٌََ َ ََْْ‬ ‫َ ً َ َّ َ َ َ‬ ‫ْ ُ َّ ْ َ َ ٌ ُ َ ِّ ُ َ َ َ ً ْ َ َ َ َّ َ َ ََ‬
‫�؟‬ ‫ﺖ امﺮأة‪ :‬واﺛنﺘ ِ‬ ‫ﺎر« �ﻘﺎﻟ ِ‬ ‫ِﻣﻨ�ﻦ امﺮأة �ﻘﺪم ﺛﻼﺛﺔ ِﻣﻦ و ِﺪﻟﻫﺎ‪ِ ،‬إﻻ ﺎﻛن لﻬﺎ ِﺣﺠﺎﺑﺎ ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ َ َ َ ََْْ‬
‫�«‪.‬‬
‫�ﻘﺎل‪» :‬واﺛنﺘ ِ‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدان ﺗﻮ را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻧﻤﻮده و‬
‫ﺑﺮای ﻣﺎ وﻗﺘﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﺪه ﺗﺎ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ ج روزی را ﺑﺮای آﻧﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد و در آن روز ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد‬
‫را از دﺳﺖ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬آﻧﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای ﻣﺎدرانﺷﺎن ﺣﺠﺎﺑﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺗﺶ دوزخ‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ«‪ .‬زﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ دو ﻓﺮزﻧﺪش را از دﺳﺖ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ھﻢ آنھﺎ ﺣﺠﺎب‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ«‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ‪ ،‬وﻋﻆ و ارﺷﺎد در ﺷﺐ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َّ‬ ‫َ َ ْ ْ َ َ َ َّ‬ ‫َ ْ ُ ِّ َ َ َ َ‬
‫ا�‪َ ،‬ﻣﺎذا‬ ‫‪� .١‬ﻦ أم ﺳﻠﻤﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬اﺳتﻴﻘﻆ اﻨﻟ ِﻰﺒ ج ذات ﻴﻟﻠ ٍﺔ �ﻘﺎل‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن ِ‬
‫ب‬ ‫ﺎذا ﻓُﺘ َﺢ ﻣ َﻦ اﺨﻟ َ َﺰاﺋﻦ‪ ،‬أَﻳْﻘ ُﻈﻮا َﺻ َﻮاﺣﺒَﺎت اﺤﻟ ُ َﺠﺮ‪ ،‬ﻓَ ُﺮ َّ‬
‫َ ََ َ‬
‫ﻣ‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﻦﺘ‬ ‫ﻔ‬ ‫اﻟ‬ ‫أُﻧْﺰ َل الﻠَّﻴْﻠَ َﺔ ِﻣ َ‬
‫ﻦ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﻵﺧﺮ ِة«‪.‬‬
‫ﺎﻛ ِﺳﻴ ٍﺔ ِﻲﻓ اﺪﻟ�ﻴﺎ ﺎﻋ ِر� ٍﺔ ِﻲﻓ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٨٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٣٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٣٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١١٥‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٣٤‬‬

‫ام ﺳﻠﻤﻪ ل رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺒﯽ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﯿﺪار ﺷﺪه و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن‬
‫اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﻣﺸﺐ ﭼﻪ ﻓﺘﻨﻪھﺎﯾﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﭼﻪ دروازهی ﮔﻨﺞھﺎﯾﯽ ﮔﺸﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮫﺎﯾﯽ‬
‫را ﮐﻪ در اﺗﺎقھﺎ ﺧﻮاﺑﻨﺪ‪) ،‬ازواج ﻣﻄﮫﺮات را( ﺑﯿﺪار ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در دﻧﯿﺎ‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در آﺧﺮت ﻟﺨﺖ و ﻋﺮﯾﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ ََّ‬ ‫ا� ﺑْﻦ ُ� َﻤ َﺮ ب ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺻ َّ� ﺑﻨَﺎ اﻨﻟَّﻲﺒ ج اﻟ ِﻌ َﺸ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫آﺧ ِﺮ َﺣﻴﺎﺗِ ِﻪ‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ‬ ‫ﺎء ِﻰﻓ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ َّ ْ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ ُ َ‬
‫ﺎم‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬أ َرأ�ﺘَ� ْﻢ ﻴﻟْﻠﺘَ� ْﻢ ﻫ ِﺬهِ‪ ،‬ﻓ ِﺈن َرأ َس ِﻣﺎﺋ ِﺔ َﺳﻨ ٍﺔ ِﻣﻨ َﻬﺎ‪ ،‬ﻻ �ﺒْﻰﻘ ِم َّﻤ ْﻦ‬ ‫ﺳﻠﻢ ﻗ‬
‫َ ٌ ‪١‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫ُﻫ َﻮ َﻰﻠﻋ َﻇﻬ ِﺮ اﻷ ْر ِض أﺣﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﯾﮑﯽ از آﺧﺮﯾﻦ روزھﺎی ﻋﻤﺮش ﭘﺲ از‬
‫ادای ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻣﺸﺐ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺻﺪ‬
‫ﺳﺎل از اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬اﺣﺪی از ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ روی زﻣﯿﻦ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ ﻧﺨﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻤﺣﺎر‪َ �ُ ،‬ﻘ ُﺎل َ ُﻪﻟ‪َ �ُ :‬ﻔ ٌ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ َ ُْ ُ َْ َُ‬ ‫َ ْ ُ َ ْ ََ‬
‫�‪،‬‬ ‫ﷲ ج ﻰﻠﻋ ِ ٍ‬ ‫ﻮل ا ِ‬ ‫‪� .٣‬ﻦ ﻣﻌﺎ ِذ ﺑ ِﻦ ﺟﺒ ٍﻞ س ﻗﺎل‪ :‬ﻛﻨﺖ ِردف رﺳ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ ُّ ْ َ َ َ‬ ‫ﺎذ‪ ،‬ﺗَ ْﺪري َﻣﺎ َﺣ ُّﻖ ا َ َ ْ َ‬ ‫َ َ ََ َ َ ُ َ ُ‬
‫ﷲ؟« ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﷲ ﻰﻠﻋ اﻟ ِﻌﺒﺎ ِد؟ َوﻣﺎ ﺣﻖ اﻟ ِﻌﺒﺎ ِد ﻰﻠﻋ ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻗﺎل‪� :‬ﻘﺎل‪» :‬ﻳﺎ ﻣﻌ‬
‫َ ََ ُْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﻰﻠﻋ اﻟﻌﺒَﺎد أ ْن َ� ْﻌﺒُ ُ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬
‫ﻮﻪﻟ أ ْﻋﻠَ ُﻢ‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪» :‬ﻓَﺈ َّن َﺣ َّ‬‫اﷲ َو َر ُﺳ ُ ُ‬
‫ﺖ‪ُ :‬‬ ‫ﻗُﻠْ ُ‬
‫ﺮﺸ�ﻮا‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﻻ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫اﷲ‬ ‫وا‬‫ﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻖ‬ ‫ِ‬
‫ﻰﻠﻋ اﷲ ﻷ أَ ْن َﻻ ُ� َﻌ ِّﺬ َب َﻣ ْﻦ َﻻ � ُ ْﺮﺸ ُك ﺑﻪ َﺷيْﺌًﺎ«‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗُﻠْﺖ‪ُ:‬‬ ‫َ ْ ً َ َ َّ ْ َ َ َ‬
‫ِﺑ ِﻪ ﺷيﺌﺎ‪ ،‬وﺣﻖ اﻟ ِﻌﺒﺎ ِد‬
‫ِ ِِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ ُ َ ِّ ُ َّ َ َ َ َ ُ َ ِّ ْ َ ُ‬ ‫َ َُ َ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺮﺸ ُﻫ ْﻢ �ﻴَﺘَّ ِﻠﻜﻮا«‪.‬‬ ‫ﷲ‪ ،‬أﻓﻼ أ�ﺮﺸ اﻨﻟﺎس‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻻ ﺗب‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ‬
‫ﻣﻌﺎذ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮ اﻻﻏﯽ ﮐﻪ ُﻋﻔﯿﺮ ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﻮدم‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻣﻌﺎذ‪ ،‬آﯾﺎ ﺣﻖ اﻟﻠﻪ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ و ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﯽداﻧﯽ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﻖ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﮐﺴﯽ را ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪھﻨﺪ و ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﻷ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﯽدھﺪ ﻋﺬاب ﻧﺪھﺪ«‪ .‬ﻣﻌﺎذ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺸﺎرت ﻧﺪھﻢ؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺸﺎرت‬
‫و ﺧﻮش ﺧﺒﺮی ﻧﺪھﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در آن ﺻﻮرت ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٣٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٥٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٣٣٥‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ھﻨﮕﺎم ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻠﺴﻪ ﭼﻪ دﻋﺎ و ذﮐﺮی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬

‫ََ ُ‬ ‫ﻜَُ‬‫َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫ﺮﺜ ِ�ﻴ ِﻪ ﻟﻐ ُﻄﻪ‪،‬‬ ‫ا� ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺟﻠ َﺲ ِﻲﻓ � ِﻠ ٍﺲ ﻓ‬ ‫‪� .١‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ ْ َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ َ َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ� َﻘ َﺎل َ�ﺒْ َﻞ أَ ْن َ� ُﻘ َ‬
‫ﺤﺎﻧﻚ الﻠ ُﻬ َّﻢ َو ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪ َك‪ ،‬أﺷ َﻬ ُﺪ أن ﻻ إِ َﻪﻟ إِﻻ‬ ‫ﻮم ِﻣ ْﻦ � ِﻠ ِﺴ ِﻪ ذلِﻚ‪ :‬ﺳﺒ‬
‫َ َ ‪١‬‬ ‫َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ُ ُ َ َ َّ ُ َ‬
‫ﻮب ِإﻴﻟْﻚ‪ِ ،‬إﻻ ﻏ ِﻔ َﺮ ُﻪﻟ َﻣﺎ ﺎﻛن ِﻲﻓ � ِﻠ ِﺴ ِﻪ ذلِﻚ«‪.‬‬ ‫أﻧﺖ أﺳﺘﻐ ِﻔﺮك وأﺗ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮد و‬
‫درآﻧﺠﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﯿﮫﻮدهی زﯾﺎدی ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ از ﺟﻠﺴﻪاش ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ُ ْ َ َ َ َّ ُ َّ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ُ ُ َ َ‬
‫ﻮب ِإﻴﻟْﻚ«‬ ‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ الﻠﻬﻢ و ِﺤﺑﻤ ِﺪك‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ أﻧﺖ أﺳﺘﻐ ِﻔﺮك وأﺗ‬
‫ﮔﻨﺎھﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آن ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ا� ج َ� ُﻘ ُ‬ ‫َ ْ ْ ُ ََ‬
‫ﻮم ِﻣ ْﻦ � ِﻠ ٍﺲ َﺣ َّﻰﺘ ﻳﺪ ُﻋ َﻮ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﻠﻤﺎ ﺎﻛن رﺳﻮل ِ‬
‫َّ ُ َّ ْ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﻮل ﺑَيْﻨَﻨَﺎ َو َ� ْ َ‬ ‫َ‬
‫ﻷ ْﺻ َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫ََُ‬
‫�‬ ‫ﺤ ِﺎﺑ ِﻪ‪» :‬الﻠﻬﻢ اﻗ ِﺴﻢ ﻨﻟﺎ ِﻣﻦ ﺧﺸي ِﺘﻚ ﻣﺎ �‬ ‫ات ِ‬
‫ِﺑﻬﺆﻻ ِء اﺪﻟﻋﻮ ِ‬
‫َ َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ ِّ ُ َ‬
‫� َﻣﺎ � َﻬ ِّﻮن ِﺑ ِﻪ َﻋﻠﻴْﻨﺎ‬ ‫ﺎﺻﻴﻚ‪ ،‬و ِﻣﻦ ﻃﺎﻋ ِﺘﻚ ﻣﺎ �ﺒﻠﻐﻨﺎ ِﺑ ِﻪ ﺟﻨﺘﻚ‪ ،‬و ِﻣﻦ اﻴﻟ ِﻘ ِ‬
‫َ َ‬
‫ﻣﻌ ِ‬
‫ُّ ْ َ َ َ ِّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ‬ ‫ُ َ‬
‫ارث‬ ‫ﺎرﻧﺎ وﻗﻮﺗِﻨﺎ ﻣﺎ أﺣﻴيﺘﻨﺎ‪ ،‬واﺟﻌﻠﻪ الﻮ ِ‬ ‫ﺎت اﺪﻟ� ْﻴﺎ‪ ،‬وﻣﺘﻌﻨﺎ ِﺑﺄﺳﻤﺎ ِﻋﻨﺎ وأﺑﺼ ِ‬ ‫م ِﺼﻴﺒ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َْ ْ‬ ‫َّ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ‬
‫ﺮﺼﻧﺎ َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ َﺎﻋداﻧﺎ‪َ ،‬وﻻ ﺠﺗ َﻌﻞ ُم ِﺼﻴبَﺘَﻨﺎ ِﻲﻓ‬ ‫ِﻣﻨﺎ‪ ،‬واﺟﻌﻞ ﺛﺄرﻧﺎ ﻰﻠﻋ ﻣﻦ ﻇﻠﻤﻨﺎ‪ ،‬واﻧ‬
‫ُّ ْ َ َ ْ َ َ َ ِّ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ُ َ ِّ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ‬ ‫َ َ َْ‬
‫ِدﻳ ِنﻨﺎ‪َ ،‬وﻻ ﺠﺗ َﻌ ِﻞ اﺪﻟ�ﻴﺎ أ�ﺮﺒ ﻫﻤﻨﺎ وﻻ ﻣﺒﻠﻎ ِﻋﻠ ِﻤﻨﺎ ‪،‬وﻻ �ﺴﻠﻂ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﻣﻦ ﻻ‬
‫َ ْ َ ُ َ ‪٢‬‬
‫ﻳﺮﻤﺣﻨﺎ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺑﺮ ﻣﯽﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺮای اﺻﺤﺎب و ﯾﺎراﻧﺶ دﻋﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬از ﺗﺮس و ﺧﺸﯿﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻦ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺎ و ﺑﯿﻦ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺗﻮ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮد‪ ،‬و از اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻦ ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﻘﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ ﮐﻪ ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎی دﻧﯿﺎ را‬
‫ﺑﺮای ﻣﺎ آﺳﺎن ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ را زﻧﺪه ﻧﮕﻪ ﻣﯽداری‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺷﻨﻮاﯾﯽ و ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ‬
‫و ﻧﯿﺮو ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪﻣﺎن ﺑﻔﺮﻣﺎ و آن را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وارث ﻗﺮار ﺑﺪه و اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺎ را از‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻇﻠﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮕﯿﺮ‪) .‬اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺎ را ﺑﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻇﻠﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻗﺮار ﺑﺪه(‪ .‬و ﻣﺎ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺎ ﭘﯿﺮوز ﺑﮕﺮدان و ﻧﺼﺮت ﺑﻔﺮﻣﺎ‪ .‬و ﻣﺎ را در دﯾﻦ ﻣﺎ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٤٢٠‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٣٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬ﺣﺴﻦ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٠٢‬و ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٢٦٨‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٣٦‬‬

‫ﻣﻮرد اﻣﺘﺤﺎن و آزﻣﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﻧﺪه و دﻧﯿﺎ را ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻏﻢ و اﻧﺪوه و ﻧﮫﺎﯾﺖ ﻋﻠﻢ ﻣﺎ ﻗﺮار‬
‫ﻣﺪه و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ رﺣﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻂ و ﻏﺎﻟﺐ ﻣﮕﺮدان«‪.‬‬

‫‪ -٢‬آداب ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻢ‬

‫اﺧﻼص در ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ‬
‫َٓ‬ ‫� َ ُ� ّ‬ ‫َ َ ٓ ُ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ ُ ۡ‬
‫ِين ُحنَفا َء‬
‫ٱ� َ‬ ‫�ل ِص َ‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما أمِروا إِ� ِ�عبدوا ٱ�‬
‫َ ُ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ َ ٰ َ ُ ۡ َ‬
‫ِين ٱلق ّي ِ َمةِ‪] ﴾٥‬اﻟﺒﯿﻨﺔ‪.[٥ :‬‬ ‫و�قِيموا ٱلصلوة و�ؤتوا ٱلزكوة ۚ و�ل ِك د‬
‫»و آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮای او‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻨﺪ ]و از ﺷﺮک و ﻋﺒﺎدت ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ‪ [،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ روی آورﻧﺪ؛ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ و‬
‫زﮐﺎت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ و اﯾﻦ اﺳﺖ آﯾﯿﻦ راﺳﺘﯿﻦ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ«‪.‬‬
‫ﺧﻮب ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻃﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪهی ﻋﻠﻢ‬
‫ْ َ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﷲ ج ذات ﻳَ ْﻮمٍ ِإ‪،‬ذ َﻃﻠ َﻊ َﻋﻠﻴْﻨﺎ‬ ‫ََْ َ َْ ُ ْ َ َ ُ‬ ‫َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ َ َّ‬
‫ﻮل ا ِ‬‫ﺎب س‪» :‬ﺑيﻨﻤﺎ �ﻦ ِﻋﻨﺪ رﺳ ِ‬ ‫‪ .١‬ﻗﺎل �ﻤﺮ �ﻦ اﺨﻟﻄ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ ُ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ﻳﺪ َ�ﻴَﺎض اﺜﻟِّﻴَﺎب‪َ ،‬ﺷﺪ ُ‬ ‫َر ُﺟ ٌﻞ َﺷﺪ ُ‬
‫الﺴﻔ ِﺮ‪َ ،‬وﻻ‬ ‫ﻳﺪ َﺳ َﻮا ِد الﺸ َﻌ ِﺮ‪ ،‬ﻻ ﻳُ َﺮى ﻋﻠﻴ ِﻪ أﺛﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ‬
‫ﻲﺒ ج‪ ،‬ﻓﺄ ْﺳﻨﺪ ُرﻛﺒَتﻴْ ِﻪ إِﻰﻟ ُرﻛﺒَتﻴْ ِﻪ‪َ ،‬و َوﺿ َﻊ ﻛﻔﻴْ ِﻪ‬‫َ� ْﻌﺮﻓُ ُﻪ ِﻣﻨَّﺎ أ َﺣ ٌﺪ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ َﺟﻠَ َﺲ إِﻰﻟ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫ََ َ َ‬
‫ﻰﻠﻋ ﻓ ِﺨﺬﻳ ِﻪ و‪.« ...‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬روزی ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺮدی ﺑﺎ‬
‫ﻟﺒﺎسھﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻔﯿﺪ و ﻣﻮھﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﺳﯿﺎه‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ وارد ﺷﺪ‪ .‬اﺛﺮ ﺳﻔﺮ در او دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﺪ‬
‫و ﮐﺴﯽ از ﻣﺎ ﻧﯿﺰ او را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬و دو زاﻧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ دو‬
‫زاﻧﻮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ و دﺳﺖھﺎﯾﺶ را ﺑﺮ رانھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺖ و‪.« ...‬‬
‫َ ََ ََ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ َّ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ أَ�َﺲ ْ� ُﻦ َ‬
‫ا� ْ� ُﻦ ُﺣﺬاﻓﺔ �ﻘﺎل‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺒ‬‫�‬ ‫ﺎم‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬‫ج‬‫ﺮ‬ ‫ﺧ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬‫أ‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬
‫ﻰﻠﻋ ُر ْﻛﺒَتَﻴﻪْ‬
‫َََ َ ُ َُ ََ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ ُ َ َ ُ ُ َّ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ‬
‫ِ‬ ‫ﻮ�« �ﺮﺒك �ﻤﺮ‬ ‫ﻣﻦ أ ِﻲﺑ؟ �ﻘﺎل‪» :‬أﺑﻮك ﺣﺬاﻓﺔ« �ﻢ أ�ﺮﺜ أن �ﻘﻮل‪» :‬ﺳﻠ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ� َﻘ َﺎل‪َ :‬ر ِﺿﻴﻨَﺎ ﺑ َّ َ ًّ َ‬
‫َ ‪٢‬‬
‫ﺎﻹ ْﺳﻼمِ ِدﻳﻨًﺎ َو�ِ ُﻤ َﺤ َّﻤ ٍﺪ ج ﻧ ِبﻴًّﺎ ﻓ َﺴﻜﺖ‪.‬‬
‫ﺎ� ر�ﺎ و�ِ ِ‬‫ِ ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎری ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺣﺬاﻓﻪ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪرم ﮐﯿﺴﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ُ » :‬ﺣﺬاﻓﻪ ﭘﺪرت اﺳﺖ«‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩٣‬‬
 ‫‪٣٣٧‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﭘﺮﺳﺶھﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻣﻦ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ«‪ .‬ﻋﻤﺮ س زاﻧﻮھﺎﯾﺶ‬
‫را ﺑﻪ دو زاﻧﻮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺿﯽ ھﺴﺘﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ‪،‬‬
‫اﺳﻼم دﯾﻦ ﻣﺎ‪ ،‬و ﻣﺤﻤﺪ ج ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﮑﻮت اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ و اھﺘﻤﺎم داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪھﺎی ﻋﻠﻢ و ذﮐﺮ در ﻣﺴﺠﺪ و اﯾﻨﮑﻪ وﻗﺘﯽ داﺧﻞ ﺷﺪ و‬
‫ﻣﺮدم در ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺠﺎ ﻧﺸﯿﻨﺪ‪:‬‬
‫َ َّ ُ َ َ ُ ْ‬
‫الﻤ ْﺴ ِﺠ ِﺪ واﻨﻟﺎس ﻣﻌﻪ ِإذ‬ ‫ﺟﺎل ٌﺲ ﻲﻓ َ‬ ‫ا� ج ﺑَيْﻨَ َﻤﺎ ُﻫ َﻮ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ﻲﺜ س أَ َّن َر ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َواﻗﺪ الﻠَّﻴْ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍِ َ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬
‫ﺐ َواﺣﺪ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓ َﻮ�ﻔﺎ َﻰﻠﻋ َر ُ‬ ‫َ‬
‫ﻼﺛَﺔ �ﻔﺮ ‪،‬ﻓﺄ�ﺒَﻞ ا�ﻨﺎن إﻰﻟ َر ُﺳﻮل ا� ج َوذﻫ َ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َََْ َ َ‬
‫ا� ج‪،‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫أ�ﺒﻞ ﺛ‬
‫ََّ‬ ‫َ َ‬‫ْ‬ ‫َ َ َ‬
‫ﻴﻬﺎ‪َ ،‬وأ َّﻣﺎ اﻵﺧ ُﺮ‪ :‬ﻓ َﺠﻠ َﺲ ﺧﻠﻔ ُﻬ ْﻢ‪َ ،‬وأﻣﺎ‬
‫َ‬ ‫ﻓَﺄَ َّﻣﺎ أَ َﺣ ُﺪ ُﻫ َﻤﺎ‪ :‬ﻓَ َﺮأى ﻓُ ْﺮ َﺟ ًﺔ ﻲﻓ اﺤﻟَﻠ َﻘﺔ ﻓَ َﺠﻠَ َﺲ � َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ َ َ ََّ‬
‫ﺮﺒ� ْﻢ َﻋ ِﻦ اﻨﻟَّﻔ ِﺮ اﺜﻟﻼﺛ ِﺔ؟ أﻣﺎ‬
‫ْ ُ ُ‬
‫ﺧ‬
‫ُ‬
‫أ‬
‫َ‬
‫ﻻ‬
‫َ‬
‫أ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺚ‪ :‬ﻓَﺄَ ْدﺑَ َﺮ َذاﻫﺒًﺎ‪ ،‬ﻓَﻠَ َّﻤﺎ ﻓَ َﺮغ َر ُ‬
‫ﺳ‬
‫َ‬ ‫َّ ُ‬
‫اﺜﻟﺎ ِﻟ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َّ ُ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ‬
‫ا� ِﻣﻨﻪ‪َ ،‬وأ َّﻣﺎ اﻵﺧ ُﺮ‬ ‫ا�‪َ ،‬وأ َّﻣﺎ اﻵﺧﺮ ﻓﺎﺳﺘﺤﻴﺎ ﻓﺎﺳﺘﺤﻴﺎ‬ ‫ﺂو ُاه َّ ُ‬ ‫ا� ﻓَ َ‬ ‫ﻰﻟ‬ ‫إ‬ ‫ى‬ ‫أ َﺣ ُﺪ ُﻫ ْﻢ ﻓَﺄ َ‬
‫و‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ َ ْ ُ ‪١‬‬ ‫ََ ْ َ ََ ْ َ‬
‫ﻓﺄﻋ َﺮض ﻓﺄﻋ َﺮض ا� �ﻨﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮواﻗﺪ ﻟﯿﺜﯽ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ روزی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻣﺸﻐﻮل وﻋﻆ و ارﺷﺎد ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دو ﻧﻔﺮ ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺳﻮﻣﯽ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ از آن دو‪ ،‬ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫دوﻣﯽ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺟﻤﻊ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم وﻋﻆ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ‬
‫ﺷﻤﺎ را در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ آ ﮔﺎه ﺳﺎزم؟ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﺿﺎی اﻟﻠﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫او را ﺟﺎی داد‪ .‬دوﻣﯽ ﺷﺮم ﮐﺮد‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﻧﯿﺰ از آن ﺑﻨﺪه ﺷﺮم آﻣﺪ و او را ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬ﺳﻮﻣﯽ‬
‫رو ﮔﺮداﻧﯽ ﮐﺮد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺰ از او اﻋﺮاض ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺣﻠﻘﻪای در ﻣﺠﺎﻟﺲ ذﮐﺮ و ﻋﻠﻢ‬
‫َ َّ َ ْ َ ُ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ََ ُْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫ﺎض اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻓﺎر�ﻌﻮا« ﻗﺎلﻮا‪:‬‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬إِذا مﺮر�ﻢ ﺑِ ِﺮ� ِ‬
‫�ﻦ أ� ِﺲ ﺑ ِﻦ ﻣﺎل ِ ٍﻚ س أن رﺳﻮل ِ‬
‫ِّ ْ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫ُ‬
‫َو َﻣﺎ ِر�َﺎض اﺠﻟَﻨ ِﺔ؟ ﻗﺎل‪ِ » :‬ﺣﻠ ُﻖ اﺬﻟﻛ ِﺮ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٦٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺣﺴﻦ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٢٥٥١‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٣٥١٠‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪:‬‬
‫‪٢٥٦٢‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٣٨‬‬

‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ وﻗﺖ از ﮔﻠﺰارھﺎی ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﻋﺒﻮر ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﺠﺎ ﺑﭽﺮﯾﺪ )و ﮐﻤﺎل اﺳﺘﻔﺎده را از آن ﺑﻨﻤﺎﯾﯿﺪ(«‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﮔﻠﺰارھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﭼﻪ ھﺴﺘﻨﺪ؟ رﺳﻮل ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﻠﻘﻪھﺎی ذﮐﺮ«‪.‬‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎ و ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َ‬
‫ام ُنوا � ت ۡر� ُع ٓوا أ ۡص َ�ٰت� ۡم ف ۡوق‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ء‬
‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ ّ َ َ ۡ ْ َ‬
‫ض� ۡم �ِ َ ۡع ٍض أن � َب َط‬ ‫ۡ‬
‫� َو� � َه ُروا ُ�ۥ بِٱلق ۡو ِل كجه ِر َ�ع ِ‬
‫َ‬
‫ص ۡو ِ‬
‫ت ٱ� ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ ۡ َُٰ ُ ۡ ََ ُ َ َ ۡ‬
‫نت ۡم � �ش ُع ُرون‪] ﴾٢‬اﻟﺤﺠﺮات‪.[٢ :‬‬ ‫أع�ل�م وأ‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺻﺪاﯾﺘﺎن را از ﺻﺪای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻧﮑﻨﯿﺪ؛ و ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎدا ﺑﯽآﻧﮑﻪ‬
‫ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪ ،‬اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺗﺒﺎه ﮔﺮدد«‪.‬‬
‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َ َ ُ ۡ َ َ َّ ُ ْ‬
‫حوا ِ�‬ ‫���ها ٱ�ِين ءامنوا إِذا �ِيل ل�م �فس‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ٱ��وا ْ يَ ۡرفَعِ َّ ُ‬
‫ٱ��وا ْ فَ ُ ُ‬
‫ِيل ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ ُ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ ۡ‬ ‫ٱل ۡ َم َ‬
‫ٱ�‬ ‫ٱ� ل� ۡمۖ �ذا �‬ ‫حوا َ�ف َسحِ‬ ‫�ٰل ِِس فٱفس‬
‫َ ُ َ َ‬
‫ٱ� ب ِ َما � ۡع َملون خبِ�‪﴾١١ٞ‬‬ ‫�ٰت َو َّ ُ‬ ‫ِين أُوتُوا ْ ۡٱلع ۡل َم َد َر َ‬
‫ِن� ۡم َو َّٱ� َ‬
‫ُ‬ ‫َّ َ َ َ ْ‬
‫ام ُنوا م‬ ‫ٱ�ِين ء‬
‫ٖ�‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﻤﺠﺎدﻟﺔ‪.[١١ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺟﺎ ﺑﺎز‬
‫ﮐﻨﯿﺪ«‪] ،‬ﺟﺎ[ ﺑﺎز ﮐﻨﯿﺪ ]ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ [،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﮔﺸﺎﯾﺶ ﻣﯽآورد؛ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫درﺟﺎت[ ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺷﻤﺎ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬ ‫ِ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ« ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﻘﺎم ]و‬
‫آوردهاﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻋﻠﻢ داده ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ آ ﮔﺎه‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ ْ ُ َْ‬ ‫ﺎء َﺷﻴْ ٌﺦ ﻳُﺮ ُ‬ ‫َُ ُ‬
‫ﻮل‪َ :‬‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ أَ�َﺲ ْ� َﻦ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻓﺄ�ﻄﺄ اﻟﻘﻮم �ﻨﻪ أن‬ ‫�ﺪ اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ﺟ َ‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َّ َ ْ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻳُ َﻮ ِّﺳ ُﻌﻮا ُﻪﻟ‪َ �َ ،‬ﻘﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫�ﻧﺎ َو�ُ َﻮﻗ ْﺮ ﻛ ِﺒ�ﻧﺎ«‪.‬‬ ‫ﻲﺒ ج‪» :‬ﻟيﺲ ِﻣﻨﺎ ﻣﻦ لﻢ ﻳﺮﺣﻢ ﺻ ِﻐ‬ ‫ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺳﺎﻟﺨﻮردهای ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﮐﺮدن راه ﺑﺮای او درﻧﮓ و ﺗﺄﺧﯿﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺮود‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮدم در ﺑﺎز‬
‫ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮھﺎی ﻣﺎ رﺣﻢ ﻧﮑﻨﺪ و اﺣﺘﺮام ﺑﺰرگﺗﺮھﺎی ﻣﺎ را ﻧﮕﻪ ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩١٩‬و ﺑﺨﺎری در اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد ‪ ٣٦٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی؛ اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ‬
‫اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢١٩٦ :‬‬
 ‫‪٣٣٩‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﮔﻮش دادن ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻋﻠﻤﺎ‬

‫َ‬ ‫َّ َ َ َ َ‬ ‫ْ َْ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل َ ُﻪﻟ ﻲﻓ َﺣ َّ‬ ‫َ‬
‫ﺎس« �ﻘﺎل‪» :‬ﻻ‬ ‫الﻮ َد ِ‬
‫اع‪» :‬اﺳتﻨ ِﺼ ِ‬
‫ﺖ اﻨﻟ‬ ‫ﺠ ِﺔ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ� ْﻦ َﺟﺮ�ﺮ س أ َّن اﻨﻟَّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬
‫‪١‬‬ ‫ُ َّ ً َ ْ ُ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ْ‬ ‫َْ ُ َْ‬
‫ﺮﻀب �ﻌﻀ�ﻢ ِرﻗﺎب �ﻌ ٍﺾ«‪.‬‬ ‫ﺗﺮ ِﺟﻌﻮا �ﻌ ِﺪي ﻛﻔﺎرا‪ ،‬ﻳ ِ‬
‫ﺟﺮﯾﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدم را ﺳﺎﮐﺖ‬
‫ﮐﻦ«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﮐﻔﺎر ﻧﺸﻮﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭼﯿﺰی را ﺑﺸﻨﻮد و ﺑﺮای ﻓﮫﻤﯿﺪن آن دوﺑﺎره ﺑﭙﺮﺳﺪ‬
‫َ ْ َ َ ْ ُ ُ َّ‬ ‫َ َ ْ َ َ‬ ‫َ ْ ْ َ ُ َْ َ َ‬
‫ﺖ ﻻ � ْﺴ َﻤ ُﻊ ﺷيﺌًﺎ ﻻ �ﻌ ِﺮﻓﻪ‪ ،‬إِﻻ‬ ‫ﻲﺒ ج ﺎﻛﻧ‬‫ﻜ َﺔ أ َّن َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل َز ْو َج اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫�ﻦ اﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ مﻠﻴ‬
‫ِ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‬‫ﺖ َﺎﻋ� َﺸ ُﺔ‪ُ �َ :‬ﻘﻠْ ُ‬
‫ﺐ ُﻋ ِّﺬ َب« ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ُﺣﻮﺳ َ‬ ‫ﺖ ِ�ﻴ ِﻪ َﺣ َّﻰﺘ َ� ْﻌﺮﻓَ ُﻪ ‪َ ،‬وأ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫اﺟ َﻌ ْ‬
‫َر َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ ََ َ‬ ‫ا�ا �َس ٗ‬‫ب ح َِس ٗ‬ ‫اس ُ‬‫ﺎﻰﻟ‪﴿ :‬فَ َس ۡو َف ُ�َ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ُ ُ َّ ُ َ َ َ‬
‫ﺖ‪� :‬ﻘﺎل‪:‬‬ ‫ِ��‪] ﴾٨‬اﻻﻧﺸﻘﺎق‪ [٨ :‬ﻗﺎﻟ‬ ‫أوﻟيﺲ �ﻘﻮل ا� �ﻌ‬
‫َ َ َ ْ ْ ‪٢‬‬ ‫َْ ُ ََ ْ َ ْ ُ َ‬ ‫َّ َ َ‬
‫ﺤﻟﺴﺎب �ﻬ ِﻠﻚ«‪.‬‬ ‫�ﻦ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻮﻗِﺶ ا ِ‬ ‫ِإ�ﻤﺎ ذل ِ ِﻚ اﻟﻌﺮض‪ ،‬وﻟ ِ‬
‫َ‬
‫اﺑﻦ اﺑﯽ ُﻣﻠﯿﮑﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ ل وﻗﺘﯽ ﭼﯿﺰی را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪ و ﻧﻤﯽﻓﮫﻤﯿﺪ‪،‬‬
‫دوﺑﺎره ﺑﻪ آن ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﻔﮫﻤﺪ‪ .‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﺬاب ﻣﯽﮔﺮدد«‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ زودی ﻣﺤﺎﺳﺒﻪی آﺳﺎﻧﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﻋﺮﺿﻪی‬
‫اﻋﻤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺣﺴﺎب دﻗﯿﻖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾﺪ‪ ،‬ھﻼک ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن و ﻏﯿﺮ از آن و ﻧﮕﮫﺪاری آنھﺎ‬
‫َ َ َ ُّ‬ ‫َْ‬ ‫ُ َ َ َّ‬ ‫َ َ ََ َ ُ‬ ‫ﻮﻰﺳ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴَ ِﺪ ِه ل ُﻬ َﻮ أﺷﺪ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪�» :‬ﻌﺎﻫﺪوا اﻟﻘ ْﺮآن‪ ،‬ﻓ َﻮ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫ُ ُ َ ‪٣‬‬
‫اﻹ ِﺑ ِﻞ ِﻲﻓ �ﻘ ِﻠﻬﺎ«‪.‬‬ ‫َ َ ِّ ً َ‬
‫�ﻔﺼﻴﺎ ِﻣﻦ ِ‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻗﺮآن ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫)ھﻤﻮاره آن را ﺗﻼوت ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ(‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ از‬
‫ﺷﺘﺮی ﮐﻪ زاﻧﻮﯾﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﺮﯾﺰد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٢١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٧٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٣٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٩١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٤٠‬‬
‫ﺑﯿﺪار ﺑﻮدن و ﺣﻀﻮر ﻗﻠﺐ داﺷﺘﻦ و ﺧﻮب ﮔﻮش دادن‬
‫ٱلس ۡم َع‬ ‫ب أَ ۡو َ�لۡ َ� َّ‬ ‫ى ل َِمن َ� َن َ ُ�ۥ قَ ۡل ٌ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ ِ َّن ِ� َ�ٰل َِك َ� ِۡ� َر ٰ‬
‫ُ َ ‪ٞ‬‬
‫َوه َو ش ِهيد ‪] ﴾٣٧‬ق‪.[٣٧ :‬‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن در اﯾﻦ ]ﺳﺨﻦ[ ﺑﺮای ﺻﺎﺣﺒﺪﻻن ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ]ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﻧﺪای ﺗﻮﺣﯿﺪ[‬
‫ﮔﻮش ﻓﺮاﻣﯽدھﻨﺪ و ھﻮﺷﯿﺎرﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺪرز اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪن ﺟﮫﺖ ﻓﺮاﮔﯿﺮی ﻋﻠﻢ و ﺗﺤﻤﻞ ﺳﺨﺘﯽ و ﻣﺸﻘﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن و زﯾﺎد ﻃﻠﺐ‬
‫ﮐﺮدﻧﺶ و ﻻزم ﺑﻮدن ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ در ھﺮ ﺣﺎﻟﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ ََْ َ ُ َ‬ ‫َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ َ ْ َ َّ‬
‫ﻺ ِﻣ ْﻦ ﺑَ ِ�‬ ‫ا� ج �ﻘﻮل‪ :‬ﺑيﻨﻤﺎ مﻮﻰﺳ َ ِﻲﻓ م ٍ‬ ‫ﺎس ب ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫ﻗﺎل ا� ُﻦ �ﺒ ٍ‬
‫َ‬ ‫ﻻ‪ ،‬ﻓَﺄ ْو َﻰﺣ َّ ُ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ ََ َ َْ ََْ َ ً َ َْ ْ َ َ َ‬ ‫ْ َ َ‬
‫ا� ﻷ إِﻰﻟ‬ ‫ﺎء ُه َر ُﺟﻞ �ﻘﺎل‪ :‬ﻫﻞ �ﻌﻠ ُﻢ أ َﺣﺪا أﻋﻠ َﻢ ِﻣﻨﻚ؟ " ﻗﺎل ُمﻮﻰﺳ‪:‬‬ ‫ﻴﻞ َ‬
‫ﺟ َ‬ ‫إِﺮﺳا ِ�‬
‫َّ َ َ ْ َ َ َ َ َّ ُ َ ُ ُ َ َ ً َ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻮﻰﺳ‪ :‬ﺑَ�‪�َ ،‬ﺒْ ُﺪﻧﺎ ﺧ ٌ‬ ‫ُ َ‬
‫ﺮﻀ‪ ،‬ﻓ َﺴﺄل ُمﻮﻰﺳ الﺴ ِبﻴﻞ ِإﻴﻟ ِﻪ‪ ،‬ﻓﺠﻌﻞ ا� ﻪﻟ اﺤﻟﻮت آﻳﺔ‪ ،‬و ِ�ﻴﻞ ﻪﻟ‪ِ :‬إذا‬ ‫ِ‬ ‫م‬
‫َ ْ ََ َ ُ َ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ ْ َ َّ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َّ ُ َ‬ ‫ََ ْ َ‬
‫ﻮﻰﺳ �ﺘَﺎهُ‪:‬‬ ‫ﻮت ِﻲﻓ اﺒﻟﺤ ِﺮ‪� ،‬ﻘﺎل لِﻤ‬ ‫�ﻘﺪت اﺤﻟُﻮت ﻓﺎر ِﺟﻊ‪ ،‬ﻓﺈِﻧﻚ ﺳﺘﻠﻘﺎه‪َ ،‬و�ن ﻳت ِﺒﻊ أﺛ َﺮ اﺤﻟ ُ ِ‬
‫َۡ َۡ ُ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ ٓ َ َّ ۡ َ َ ّ َ ُ ۡ ُ َ َ َ ٓ َ َ ٰ ُ َّ َّ‬
‫ِيه إِ� ٱلش ۡي َ�ٰ ُن أن أذك َرهُ﴾‬ ‫﴿أرءيت إِذ أو�نا إِ� ٱلصخرة ِ فإ ِ ِ� �سِيت ٱ�وت وما أ�سىن‬
‫َ‬ ‫َ ٰ َ َ ُ َّ َ ۡ َ ۡ َ َّ َ َ ٰٓ َ‬
‫� َءاثارِه َِما ق َص ٗصا﴾ ]اﻟﮑﻬﻒ‪ ،[٦٤ :‬ﻓﻮ‬
‫ََ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﺟﺪا‬ ‫]اﻟﮑﻬﻒ‪ ،[٦٣ :‬ﻗﺎل‪�﴿ :‬ل ِك ما كنا �بغِ � فٱرتدا‬
‫‪١‬‬
‫ا� ﻷ ِﻲﻓ ِﻛﺘَ ِﺎﺑ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ﺮﻀا‪ ،‬ﻓَ َﺎﻜ َن ﻣ ْﻦ َﺷﺄْﻧﻬ َﻤﺎ َّاﺬﻟي ﻗَ َّﺺ َّ ُ‬‫َﺧ ً‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻮﺳﯽ ÷ در ﻣﯿﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﺎﻧﯽ از ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﯾﯿﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺰدش آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﮐﺴﯽ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﻪ از ﺗﻮ‬
‫ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او وﺣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ :‬اﯾﻦﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻨﺪهی ﻣﺎ‬
‫ﺧﻀﺮ از ﺗﻮ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ و داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد راه را ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن دھﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻀﺮ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﯾﮏ ﻣﺎھﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺮای او ﻗﺮار داد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ‬
‫ﻣﺎھﯽ را از دﺳﺖ دادی‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮﮔﺮد ﺗﺎ او را ﺑﺒﯿﻨﯽ‪ .‬و او از ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺎھﯽ در درﯾﺎ ﭘﯿﺮوی‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺟﻮان )ﻏﻼﻣﯽ( ﮐﻪ ھﻤﺮاه ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﺳﻨﮓ‬
‫ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺎھﯽ را آﻧﺠﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدم و ﺷﯿﻄﺎن ﻓﺮاﻣﻮﺷﻢ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﺮاﯾﺖ ﯾﺎد‬
‫ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ÷ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آن ﺟﺎﯾﮕﺎه‪ ،‬ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ دﻧﺒﺎﻟﺶ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺴﯿﺮ در‬
‫ﭘﺎھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻀﺮ را ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻮﺳﯽ و ﺧﻀﺮ ﮔﺬﺷﺖ‪،‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﻷ در ﻗﺮآن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٣٨٠‬‬
 ‫‪٣٤١‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺣﺮﯾﺺ ﺑﻮدن ﺑﺮ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻋﻠﻢ‬

‫َ َ َ ُ ُ َ ٰ َ ۡ َ َّ ُ َ َ َ ٰٓ َ ُ ّ‬
‫� أن � َعل َِم ِن م َِّما‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال �ۥ مو� هل �تبِعك‬
‫ُّۡ َ ۡ ٗ‬
‫ت ُرشدا‪] ﴾٦٦‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[٦٦ :‬‬‫عل ِم‬
‫»ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎ ]اﺟﺎزه ﻣﯽدھﯽ[ ھﻤﺮاھﺖ ﺑﯿﺎﯾﻢ ﺗﺎ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫و ﻣﺎﯾﮥ ھﺪاﯾﺖ و ارﺷﺎد اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﯿﺎﻣﻮزی؟«‪.‬‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ﻮل َّ َ ْ ْ َ ُ‬ ‫َ َ َُ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫ﺎﻋ ِﺘﻚ ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ﺎس �ِﺸﻔ‬ ‫ا� ﻣﻦ أﺳﻌﺪ اﻨﻟَّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ْ � .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ�ْ َﺮة س �ﻧﻪ ﻗﺎل‪�ِ :‬ﻴﻞ ﻳﺎ رﺳ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ ُ َ َ ْ َ َُ‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻟَ َﻘ ْﺪ َﻇﻨَﻨْ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ﺖ ﻳَﺎ أﺑَﺎ ﻫ َﺮ�ْ َﺮة أن ﻻ � َ ْﺴﺄﻟ ِ� � ْﻦ ﻫﺬا‬ ‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ؟ ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ﻰﻠﻋ اﺤﻟَﺪﻳﺚ أَ ْﺳ َﻌ ُﺪ اﻨﻟَّﺎس � َﺸ َﻔ َ‬ ‫َ َ ٌ َ َّ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ ْ َ َ َ‬
‫ﺎﻋ ِﻲﺘ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻳﺚ أﺣﺪ أول ِﻣﻨﻚ لِﻤﺎ رأﻳﺖ ِﻣﻦ ِﺣﺮ ِﺻﻚ‬ ‫اﺤﻟ َ ِﺪ ِ‬
‫َْ َ َْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َّ ُ َ‬
‫‪١‬‬
‫ا�‪ ،‬ﺧﺎل ِ ًﺼﺎ ِﻣ ْﻦ ﻗﻠ ِﺒ ِﻪ‪ ،‬أ ْو �ﻔ ِﺴ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ‪ ،‬ﻣﻦ ﻗﺎل ﻻ ِإﻪﻟ إِﻻ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺆال ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻤﺎ ﺳﻌﺎدت ﺑﯿﺶﺗﺮی دارﻧﺪ؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای اﺑﻮھﺮﯾﺮه‪ ،‬ﭼﻮن ﺣﺮص‬
‫و ﻋﻼﻗﻪی ﺗﻮ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ دﯾﺪم‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺆال را از‬
‫ﻣﻦ ﻧﺨﻮاھﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﺳﻌﺎدت ﺑﯿﺶﺗﺮی دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ اﺧﻼص و از ﺻﻤﯿﻢ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﻠﻢ‬
‫َ‬ ‫َْ َْ ُ ْ َ ٌ َ َ‬
‫ﺎب؟ ﻗﺎل‪ " :‬ﻻ‪،‬‬ ‫ﺐ‪ :‬ﻫﻞ ِﻋﻨﺪ�ﻢ ِﻛﺘ‬ ‫ﻟ‬‫ﺎ‬ ‫ﻃ‬‫� ﺑْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ِّ‬ ‫ﻌ‬‫ﺖﻟ َ‬‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أَﻲﺑ ُﺟ َﺤﻴْ َﻔ َﺔ س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗُﻠْ ُ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ ُ ْ ُ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ِ َ ُ َّ َ ْ َ ْ ٌ ُ ْ َ ُ َ ُ ِ ٌ ُ ِ ْ ِ ٌ َْ‬
‫ا�‪ ،‬أو �ﻬﻢ أﻋ ِﻄﻴﻪ رﺟﻞ مﺴ ِﻠﻢ‪ ،‬أو ﻣﺎ ِﻲﻓ ﻫ ِﺬهِ الﺼ ِﺤﻴﻔ ِﺔ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﻗﻠﺖ‪� :‬ﻤﺎ‬ ‫ِإﻻ ِﻛﺘﺎب ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ َُُْ ُ ْ ٌ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫�ﺎﻓِ ٍﺮ«‪.‬‬ ‫�‪ ،‬وﻻ �ﻘﺘﻞ مﺴ ِﻠﻢ ِﺑ‬ ‫ِﻲﻓ ﻫ ِﺬهِ الﺼ ِﺤﻴﻔ ِﺔ؟ ﻗﺎل‪ :‬اﻟﻌﻘﻞ‪ ،‬وﻓﺎﻜك اﻷ ِﺳ ِ‬
‫اﺑﻮﺟﺤﯿﻔﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽﻃﺎﻟﺐ س ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﺰد ﺗﻮ ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻧﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ ﯾﺎ ﻓﮫﻤﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ او داده ﺷﺪه ﯾﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در اﯾﻦ‬
‫ﺻﺤﯿﻔﻪھﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﺑﻮﺟﺤﯿﻔﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬در اﯾﻦ ﺻﺤﯿﻔﻪھﺎ ﭼﻪ ﭼﯿﺰی‬
‫وﺟﻮد دارد؟ ﻋﻠﯽ س ﺟﻮاب داد‪ :‬اﺣﮑﺎم ﻗﺼﺎص‪ ،‬آزاد ﮐﺮدن اﺳﯿﺮ‪ ،‬و اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎﻓﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩٩‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١١١‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٤٢‬‬
‫َّ‬ ‫ً َُْ‬ ‫ﻲﺒ ج أَ َﺣ ٌﺪ أَ ْ� َ َ‬
‫ﺮﺜ َﺣ ِﺪﻳﺜﺎ �ﻨﻪ ِﻣ ِّ�‪ ،‬إِﻻ َﻣﺎ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ .٢‬ﻗَ َﺎل أﺑُﻮ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س‪َ » :‬ﻣﺎ ِﻣ ْﻦ أ ْﺻ َﺤﺎب اﻨﻟَّ ِّ‬
‫َ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ ْ َّ‬
‫ا� ﺑ ْ ِﻦ َ� ْﻤ ٍﺮو‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧ ُﻪ ﺎﻛن ﻳَ�ﺘُ ُﺐ َوﻻ أ�ﺘﺐ«‪.‬‬
‫ُ ُ ‪١‬‬
‫ﺎﻛن ِﻣﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬از اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﺴﯽ ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﻣﻦ ﺣﺪﯾﺚ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫رواﯾﺖ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﯿﺮ از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮐﻪ او اﺣﺎدﯾﺚ را ﻣﯽﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻦ‬
‫ﻧﻤﯽﻧﻮﺷﺘﻢ«‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﺳﺆال ﮐﺮدن ﺷﺮم و ﺣﯿﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﯾﮕﺮی اﻣﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ او ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺳﺆال ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ُ ْ ُ َ ُ ً َ َّ ً َ ُ ْ ُ ْ َ ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺤي أ ْن أ ْﺳﺄ َل اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج ل ِ َﻤﺎﻜ ِن اﺑْن ِﺘ ِﻪ‬ ‫ﺘ‬‫ﺳ‬ ‫أ‬ ‫ﺖ‬‫ﻨ‬‫�‬‫و‬ ‫اء‬‫ﺬ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺟ‬ ‫ر‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻨ‬‫ﻛ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫َ� ْﻦ َ ٍّ‬
‫ﻲﻠﻋ‬
‫ِ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ْ ِ ْ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ ْ ُ َ َ ُ َ ِ َ َ َّ ُ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻓﺄمﺮت ال ِﻤﻘﺪاد �ﻦ اﻷﺳﻮ ِد ﻓﺴﺄﻪﻟ �ﻘﺎل‪�» :‬ﻐ ِﺴﻞ ذﻛ َﺮه َو�ﺘﻮﺿﺄ«‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﺮدی ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﺬی زﯾﺎدی از ﻣﻦ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪ و ﭼﻮن دﺧﺘﺮ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻧﮑﺎﺣﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪم ﮐﻪ ﺣﮑﻢ آن را از او ﺑﭙﺮﺳﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد ﮔﻔﺘﻢ ﺗﺎ ﺳﺆال ﮐﻨﺪ‪ ،‬و او از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺆال ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﻟﺖ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺸﻮﯾﺪ و وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎم وﺟﻮد ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺮای ﺳﺆال ﻧﻤﻮدن ﻏﻨﯿﻤﺖ داﻧﺴﺘﻦ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ ْ َ َ ٌ َ ًّ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫ﺖ‪ :‬أل ِ َﻬﺬا َﺣ ٌّﺞ؟ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﺎس ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ‪ ...‬ر�ﻌﺖ إِﻴﻟ ِﻪ امﺮأة ﺻ ِﺒﻴﺎ‪� ،‬ﻘﺎﻟ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ْ ٌ ‪٣‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫»� َﻌ ْﻢ‪َ ،‬ول ِﻚ أﺟﺮ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﻧﯽ ﺑﭽﻪاش را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ ﺑﺮای‬
‫اﯾﻦ ﮐﻮدک ﺣﺞ اﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬و ﺑﺮای ﺗﻮ اﺟﺮ و ﭘﺎداش اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ اﻣﺎم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‬
‫َ َّ‬ ‫َ ْ‬ ‫ِّ ْ َ َ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ َّ َّ‬ ‫َ ْ َ ََُ ْ ُُْ‬
‫اﻹ َﻣﺎمِ ‪ ،‬ﻓﺈِن‬
‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﻮا‬ ‫ﻧ‬‫اد‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﺮ‬‫ﻛ‬ ‫اﺬﻟ‬ ‫وا‬ ‫ُ‬
‫ﺮﻀ‬ ‫اﺣ ُ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫�ﻦ ﺳﻤﺮة ﺑ ِﻦ ﺟﻨﺪ ٍب س أن ﻧ ِﻲﺒ ِ‬
‫َ ْ َ َ َ َ ‪٤‬‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫الﺮ ُﺟ َﻞ َﻻ ﻳَ َﺰ ُال ﻳَتَﺒَ َ‬
‫ﺎﻋ ُﺪ َﺣ َّﻰﺘ ﻳُ َﺆﺧ َﺮ ِﻲﻓ اﺠﻟَﻨَّ ِﺔ‪ ،‬و ِ�ن دﺧﻠﻬﺎ«‪.‬‬ ‫َّ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١١٣‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٠٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٣٣٦‬‬
‫‪ -٤‬ﺣﺴﻦ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١١٠٨‬‬
 ‫‪٣٤٣‬‬ ‫ﺑﺎب اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن‬

‫ﺳﻤﺮه ﺑﻦ ﺟﻨﺪب س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮای )ﺷﻨﯿﺪن( ﺧﻄﺒﻪ‬

‫ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﯾﺪ و ﺑﻪ اﻣﺎم ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮﯾﺪ؛ )ﯾﻌﻨﯽ زود ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮوﯾﺪ و در ﺻﻒھﺎی‬
‫اول و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ اﻣﺎم ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ؛( زﯾﺮا ﻓﺮد )ﻣﺴﻠﻤﺎن( ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ )ﺑﺪون ﻋﺬر از ﻓﻀﺎﯾﻞ و‬
‫ﻣﻮارد ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ( ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺗﺎ آن ﮐﻪ در )ورود ﺑﻪ( ﺑﮫﺸﺖ )ﯾﺎ در ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‬
‫درﺟﺎت آن‪ (،‬ﺑﻪ ﻋﻘﺐ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ اﮔﺮ ﭼﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺸﻮد«‪.‬‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﺮدن آداب ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺷﺮﻋﯽ‬
‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َ َ ُ ۡ َ َ َّ ُ ْ‬
‫حوا ِ�‬ ‫���ها ٱ�ِين ءامنوا إِذا �ِيل ل�م �فس‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ٱ��وا ْ يَ ۡرفَعِ َّ ُ‬
‫ٱ��وا ْ فَ ُ ُ‬
‫ِيل ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ ُ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ ۡ‬ ‫ٱل ۡ َم َ‬
‫ٱ�‬ ‫ٱ� ل� ۡمۖ �ذا �‬ ‫حوا َ�ف َسحِ‬ ‫�ٰل ِِس فٱفس‬
‫َ ُ َ َ‬
‫ٱ� ب ِ َما � ۡع َملون خبِ�‪﴾١١ٞ‬‬ ‫�ٰت َو َّ ُ‬ ‫ِين أُوتُوا ْ ۡٱلع ۡل َم َد َر َ‬
‫ِن� ۡم َو َّٱ� َ‬
‫ُ‬ ‫َّ َ َ َ ْ‬
‫ام ُنوا م‬ ‫ٱ�ِين ء‬
‫ٖ�‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﻤﺠﺎدﻟﺔ‪.[١١ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺟﺎ ﺑﺎز‬
‫ﮐﻨﯿﺪ«‪] ،‬ﺟﺎ[ ﺑﺎز ﮐﻨﯿﺪ ]ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ [،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﮔﺸﺎﯾﺶ ﻣﯽآورد؛ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫درﺟﺎت[ ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺷﻤﺎ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬ ‫ِ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ« ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﻘﺎم ]و‬
‫آوردهاﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻋﻠﻢ داده ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ آ ﮔﺎه‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ُ َّ ُ ُ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫‪َ .٢‬ﻋﻦ اﺑْﻦ ُ� َﻤ َﺮ ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ ِﻣ ْﻦ َﻣﻘ َﻌ ِﺪهِ‪َّ � ،‬ﻢ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ ﻳ ِﻘﻴﻢ الﺮﺟﻞ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َّ ُ َ َ‬ ‫َْ ُ‬
‫�ﻦ �ﻔﺴﺤﻮا وﺗﻮﺳﻌﻮا«‪.‬‬ ‫� ِﻠﺲ ِ�ﻴ ِﻪ وﻟ ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﯿﭻﮐﺲ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮی را از‬
‫ﺟﺎﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﮑﻨﺪ ﺗﺎ دﯾﮕﺮی و ﯾﺎ ﺧﻮد در ﺟﺎﯾﺶ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮای دﯾﮕﺮان ﺟﺎ ﺑﺎز ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫ﺎم أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ ِﻣ ْﻦ � ِﻠ ِﺴ ِﻪ‪َّ � ،‬ﻢ َر َﺟ َﻊ‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا ﻗ‬ ‫�ﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬ ‫‪� .٣‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ‬
‫َ َ َ‬
‫‪٢‬‬
‫ِإﻴﻟْ ِﻪ � ُﻬ َﻮ أ َﺣ ُّﻖ ِﺑ ِﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﺟﺎﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﺮﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪١‬‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج‪َ ،‬ﺟﻠ َﺲ أ َﺣ ُﺪﻧﺎ َﺣﻴْﺚ ﻳَنﺘَ ِ�«‪.‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑْﻦ َﺳ ُﻤ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪ُ » :‬ﻛﻨَّﺎ ِإ َذا أﺗَيْﻨَﺎ اﻨﻟَّ َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫‪� .٤‬ﻦ ِ ِ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٧٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٢١٧٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٧٩‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٤٤‬‬

‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺳﻤﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ھﺮ ﯾﮏ از ﻣﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ وارد ﻣﺠﻠﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در اﻧﺘﮫﺎی ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎ در اﻣﻮر دﯾﻦ و دﻧﯿﺎ‬
‫ْ‬ ‫َ ْ َْ ُُ‬ ‫ﺟ ٌﻞ ِإ َﻰﻟ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫‪ْ �َ .١‬ﻦ َ�ﺒْﺪ اﷲ ﺑْﻦ َ� ْﻤﺮو ب ﻗَ َﺎل‪َ :‬‬
‫اﺠﻟ َﻬﺎ ِد‬
‫ِ‬ ‫ﻲﺒ ج‪� ،‬ﺴﺘﺄ ِذﻧ ِ‬
‫ﻲﻓ‬ ‫ﻪ‬ ‫ِ‬
‫ﺎء َر ُ‬
‫ﺟ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫ْ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ ٌّ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ‬
‫ﻴﻬﻤﺎ ﻓﺠﺎ ِﻫﺪ«‪.‬‬ ‫�ﻘﺎل‪» :‬أﻲﺣ و ِاﺪﻟاك؟« ﻗﺎل‪� :‬ﻌﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻓ ِﻔ ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدی ﻧﺰد ﻧﺒﯽ ج آﻣﺪ و از او اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺟﮫﺎد ﺑﺮود‪ ،‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬آﯾﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدرت زﻧﺪه ھﺴﺘﻨﺪ؟« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﮫﺎد ﺗﻮ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬
‫ﻲﺒ ج‪َ �َ ،‬ﻘ َﺎل‪ :‬أ َﺻﺒْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ َُ َ‬
‫ﺖ‬ ‫ﺮﺒ أ ْر ًﺿﺎ‪ ،‬ﻓَﺄ َﻰﺗ اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ﺨﺑﻴْ َ َ‬
‫‪ .٢‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤ َﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬أﺻﺎب �ﻤﺮ ِ‬
‫َ ْ ُ َ‬
‫ِ‬
‫ﺖ‬ ‫ﻜﻴْ َﻒ ﺗَﺄ ْ ُم ُﺮ� ﺑﻪ؟ ﻗَ َﺎل‪» :‬إ ْن ﺷﺌْ َ‬
‫ﺖ َﺣبَّ ْﺴ َ‬ ‫َ ْ ً َ ْ ُ ْ َ ً َ ُّ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ‬
‫أرﺿﺎ لﻢ أ ِﺻﺐ ﻣﺎﻻ �ﻂ أ�ﻔﺲ ِﻣﻨﻪ‪ ،‬ﻓ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِِ‬
‫َ ْ َ َ َ َ َ َّ ْ َ َ َ َ َ َّ َ ُ َ ُ َ َّ ُ َ ُ َ ُ َ ْ ُ َ َ َ ُ َ ُ َ َ ُ َ ُ‬
‫أﺻﻠﻬﺎ وﺗﺼﺪﻗﺖ ِﺑﻬﺎ«‪� ،‬ﺘﺼﺪق �ﻤﺮ �ﻧﻪ ﻻ �ﺒﺎع أﺻﻠﻬﺎ وﻻ ﻳﻮﻫﺐ وﻻ ﻳﻮرث ِﻲﻓ‬
‫َ َُ َ َ‬ ‫الﺮﻗَﺎب َو� َﺳبﻴﻞ َّ َ َّ ْ َ ْ‬ ‫ََُ َ ُ‬
‫اﻟﻘ ْﺮ َ� َو ِّ‬
‫ﺎح َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ‬ ‫ﻴﻞ‪ ،‬ﻻ ﺟﻨ‬ ‫َّ‬
‫ا� والﻀﻴ ِﻒ واﺑ ِﻦ الﺴ ِب ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ‬ ‫اﻟﻔﻘﺮاءِ‪ ،‬و‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َُ َْ َ ْ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫‪٣‬‬
‫� ُﻣﺘَ َﻤ ِّﻮ ٍل ِ�ﻴ ِﻪ‪.‬‬‫ﻳﻘﺎ َ� ْ َ‬‫ْ ُْ َ َ ً‬
‫وف‪ ،‬أو �ﻄ ِﻌﻢ ﺻ ِﺪ‬ ‫َو ِﻴﻟَﻬﺎ أن ﻳﺄ�ﻞ ِﻣﻨﻬﺎ ِﺑﺎلﻤﻌ ُﺮ ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻤﺮ س در ﺧﯿﺒﺮ زﻣﯿﻨﯽ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻣﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪه ﮐﻪ ﻣﺎل و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪای ﺑﮫﺘﺮ از آن ھﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫در ﻣﻮرد آن ﺑﻪ ﻣﻦ ﭼﻪ اﻣﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯽ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ اﺻﻞ زﻣﯿﻦ را ﻧﮕﻪ‬
‫دار و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪه«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ س ﺻﺪﻗﻪ داد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺻﻞ آن ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮد و ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻧﮕﺮدد و ﺑﻪ ارث‬
‫ﺑﺮده ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﻣﺎ )ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﺛﻤﺮهھﺎی آن( ﺑﯿﻦ ﻓﻘﺮا و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و آزادی ﺑﺮدﮔﺎن و‬
‫در راه اﻟﻠﻪ )ﻣﺠﺎھﺪان( و ﺑﯿﻦ ﻣﯿﮫﻤﺎﻧﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در راه ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﺪﻗﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮد‪ .‬و ﺣﺮﺟﯽ ﻧﯿﺴﺖ و اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ آن را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه دارد‪ ،‬از‬
‫آن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ و ﺑﺨﻮرد و ﯾﺎ ﺑﻪ دوﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ از آن ﺑﺮای‬
‫ﺟﻤﻊآوری ﺛﺮوت اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ ﻏﺬا ﺑﺪھﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨٢٥‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٢٥‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٠٠٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٤٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٧٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٣٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﺑﺎب دوم‪:‬‬
‫ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و‬
‫آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
 ‫‪ -١‬ﮐﺘﺎب ﻓﻀﺎﯾﻞ‬

‫ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫‪ -٢‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اﯾﻤﺎن‬
‫‪ -٣‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﺒﺎدات ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻓﻀﺎﯾﻞ ذﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﻓﻀﯿﻠﺖ وﺿﻮ‬
‫‪ -٢‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اذان‬
‫‪ -٣‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز‬
‫‪ -٤‬ﻓﻀﯿﻠﺖ زﮐﺎت‬
‫‪ -٥‬ﻓﻀﯿﻠﺖ روزه‬
‫‪ -٦‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬
‫‪ -٧‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﮫﺎد‬
‫‪ -٨‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ذﮐﺮ‬
‫‪ -٩‬ﻓﻀﯿﻠﺖ دﻋﺎ‬
‫‪ -٤‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻌﺎﻣﻼت‬
‫‪ -٥‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻌﺎﺷﺮت‬
‫‪ -٦‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺧﻼق‬
‫‪ -٧‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫‪ -٨‬ﻓﻀﯿﻠﺖ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫‪ -٩‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
 ‫‪٣٤٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از آﯾﺎت و اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ اﺷﺘﯿﺎق و ﺣﺮص ﺑﺮ زﯾﺎد اﻧﺠﺎم دادن و‬
‫رﻗﺎﺑﺖ در ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و ﻟﺬت ﺑﺮدن از آن ﻣﯽﺷﻮد در اﯾﻦ ﺑﺎب وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﻪ آن ﻗﺮب اﻟﮫﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ذﮐﺮ ھﺮ ﻋﻤﻞ ﺑﺎ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﻀﻠﯿﺖ آن ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺷﻮق ﺑﺮای اﻧﺠﺎم آن ﻋﻤﻞ و ﻧﺸﺎط در‬
‫روح و ﺑﺪن و دور ﮐﺮدن ﻋﺠﺰ و ﮐﺴﺎﻟﺖ و ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻋﻀﺎی ﺑﺪن ﺑﺮای ﻋﺒﺎدت و اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫َّ َ ُ ۡ َ َّ ٰ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� َ ّ� َّٱ� َ َ ُ ْ َ ُ ْ َّ َ‬
‫ت �رِي‬ ‫ت أن لهم ج� ٖ‬ ‫ِين َءامنوا َوع ِملوا ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َُۡ َُُ ْ‬ ‫ُ َۡ‬ ‫َ َ َ ّ ۡ ٗ َ ُ ْ َ َ َّ‬
‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ ُ َّ َ ُ ُ ْ ۡ‬
‫مِن �تِها ٱ�ن�ر ۖ �ما رزِقوا مِنها مِن �مر� ٖ رِزقا قالوا �ذا ٱ�ِي رزِ�نا مِن �بل ۖ و�توا‬
‫ُ َ َ ٰ ٗ َ َ ُ ۡ َ ٓ َ ۡ َ ٰ ‪َ ُ ٰ َ َ ۡ ُ َ ٞ َ َّ َ ُّ ٞ‬‬
‫�ون‪] ﴾٢٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٥ :‬‬ ‫بِهِۦ مت�بِهاۖ ولهم �ِيها أز�ج مطهرة ۖ وهم �ِيها � ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮋده ﺑﺪه ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ]در ﭘﯿﺶ[ اﺳﺖ ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﺮ زﻣﺎن ﮐﻪ ﻣﯿﻮهای از آن ﺑﻪ اﯾﻨﺎن داده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬اﯾﻦ ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ]در‬
‫ﺧﻮد آن[؛ و ]در آﻧﺠﺎ[‬
‫ﺷﺒﯿﻪ آن ﺑﻪ آﻧﺎن داده ﺷﺪه ﺑﻮد ]ﻧﻪ ِ‬
‫ِ‬ ‫روزی ﻣﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ِ‬ ‫دﻧﯿﺎ[‬
‫ھﻤﺴﺮاﻧﯽ ﭘﺎک دارﻧﺪ و در آن ﺟﺎوداﻧﻪ ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ن� َو ُه َو ُم ۡؤم ‪ِٞ‬ن فَلَ ُن ۡحييَ َّنهۥُ‬
‫ٰ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ٰ ٗ ّ َ َ َۡ ُ َ‬
‫ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬من ع ِمل �ل ِحا ِمن ذك ٍر أو أ‬
‫َ ٗ َ َ ٗ َ ۡ َ َّ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ َ ُ ْ َ ۡ ُ َ‬
‫ح َي ٰوة ط ّيِبة ۖ َو�َجزِ�ن ُه ۡم أج َرهم بِأحس ِن ما �نوا �ع َملون‪] ﴾٩٧‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٩٧ :‬‬
‫ً‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ ‪ -‬ﻣﺮد ﯾﺎ زن ‪ -‬ﮐﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﮐﻨﺪ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ او را ]در دﻧﯿﺎ[ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ‬
‫ﭘﺎک و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهای زﻧﺪه ﻣﯽدارﯾﻢ و ]در آﺧﺮت ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ]ﻃﺎﻋﺖ و[ ﮐﺎری ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎداش ﻣﯽدھﯿﻢ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺧﻼق و ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ‬

‫َ َُ ّ َ ُ َ َ ٓ َ َ ُ ُ ْ‬ ‫َ َ ٓ ُ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ ُ ۡ‬
‫ٱ� �ل ِِص� � ٱ�ِين حنفاء و� ِقيموا‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما أمِروا إِ� ِ�عبدوا‬
‫َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ َ ٰ َ ُ ۡ َ‬
‫ِين ٱلق ّي ِ َمةِ‪] ﴾٥‬اﻟﺒﯿﻨﺔ‪.[٥ :‬‬ ‫ٱلصلوة و�ؤتوا ٱلزكوة ۚ و�ل ِك د‬
‫»و آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮای او‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻨﺪ ]و از ﺷﺮک و ﻋﺒﺎدت ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ‪ [،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ روی آورﻧﺪ؛ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ و‬
‫زﮐﺎت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ و اﯾﻦ اﺳﺖ آﯾﯿﻦ راﺳﺘﯿﻦ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٤٨‬‬
‫َّ َّ َ َ ُ ْ َ ُّ َ َّ ُ ُ َّ ۡ َ َ ٰ ُ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ‬
‫�ل عل ۡي ِه ُم‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين قالوا ر�نا ٱ� �م ٱست�موا تت‬
‫ُٓ ُ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫ۡ َ َ ٰٓ َ ُ َ َّ َ َ ُ ْ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ َّ َّ ُ ُ ُ َ َ‬
‫نت ۡم توع ُدون‪ُ � ٣٠‬ن أ ۡو ِ�َاؤ� ۡم‬ ‫ٱلم��ِكة �� �افوا و� �زنوا و�� ِ�وا بِٱ�نةِ ٱل ِ� ك‬
‫َ‬
‫َ َ َۡ َ ٓ ُ ُ ُ ۡ ََ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫ۡ َ َ ٰ ُّ ۡ‬
‫ِيها َما‬ ‫� ۡم � َ‬ ‫ٱ�� َيا َو ِ� ٱ�خ َِرةِ� َول� ۡم �ِيها ما �شت ِ� أنفس�م ول‬ ‫ِ� ٱ�يوة ِ‬
‫ِي�‪] ﴾٣٢‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٢-٣٠ :‬‬ ‫َ َّ ُ َ ُ ُ ٗ ّ ۡ َ ُ َّ‬
‫تدعون‪ ٣١‬نز� مِن �فورٖ رح ٖ‬
‫»]اﻣﺎ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ« ﺳﭙﺲ ]از ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻏﯿﺮ او ﺳﺮ ﺑﺎز‬
‫زدﻧﺪ و ﺑﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد[ ﭘﺎﯾﺪاری ﮐﺮدﻧﺪ‪] ،‬ھﻨﮕﺎم ﻓﺮا رﺳﯿﺪن ﻣﺮﮔﺸﺎن[ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪] ،‬و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» [:‬ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و اﻧﺪوه ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ؛ و ﺷﻤﺎ را ﺑﺸﺎرت ﺑﺎد ﺑﺮ ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ ]در‬
‫ﻗﺒﺎل اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﺘﺎن[ ﺑﻪ آن وﻋﺪه داده ﻣﯽﺷﺪﯾﺪ! ﻣﺎ در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت دوﺳﺘﺪار‬
‫ﺷﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬و در ﺑﮫﺸﺖ ھﺮﭼﻪ دﻟﺘﺎن ﺑﺨﻮاھﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﺟﺎﻧﺐ آﻣﺮزﮔﺎری ﻣﮫﺮﺑﺎن«‪.‬‬
‫‪ٞ‬‬ ‫و� إ َ َّ َ َّ ٓ َ ُ َ ‪ٞ‬‬ ‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ َ ۠ َ َ ‪َ ُ ۡ ُ ُ ۡ ّ ٞ‬‬
‫� �� َما إِ� ٰ ُه� ۡم إِ�ٰه َ�ٰحِدۖ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِ�ما �نا �� مِثل�م ي ٰٓ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َۡ ُ ْ َ َٓ َّ ََۡۡ َۡ َ َٗ َ ٰ ٗ ََ ُۡ ۡ‬
‫�ك بِعِ َبادة ِ َر ّ�ِهِۦٓ أ َح َ ۢد�‪﴾١١٠‬‬‫�من �ن يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫]اﻟﮑﻬﻒ‪.[١١٠ :‬‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺸﺮی ]ﻋﺎدی[ ھﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش ]در آﺧﺮت[ اﻣﯿﺪ دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺒﻮدﺗﺎن‪ِ ،‬‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ھﯿﭻ ﮐﺲ را در‬
‫ُ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬
‫ﺎت‪،‬‬ ‫َّ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬إِ�ﻤﺎ اﻷ�ﻤﺎل ﺑِﺎﻨﻟِّﻴ ِ‬ ‫ﺎب س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻄ‬‫اﺨﻟ َ َّ‬ ‫� ْﻦ � َﻤ َﺮ ﺑ ْ ِﻦ‬
‫َ ْ َ ُ ُ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ْ َ ُ ُ َ َّ‬ ‫َ َّ َ ُ ِّ ْ‬
‫ﻮﻪﻟ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ‬ ‫ُ‬
‫ا� َو َرﺳ ِ ِ‬ ‫ﻮﻪﻟ ﻓ ِﻬﺠﺮﺗﻪ إِﻰﻟ ِ‬
‫ُ‬
‫ا� َو َرﺳ ِ ِ‬‫ئ ﻣﺎ ﻧﻮى‪� ،‬ﻤﻦ ﺎﻛﻧﺖ ِﻫﺠﺮﺗﻪ إِﻰﻟ ِ‬ ‫و ِ��ﻤﺎ ِﻟﻞﻜ ام ِﺮ ٍ‬
‫َ َ ْ ْ َُُ َ َُْ ُ َُ َْ َ ََْ َْ ُ َ َ ْ َُُ َ َ َ َ َ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎﺟ َﺮ ِإﻴﻟْ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ﻜﺤﻬﺎ ﻓ ِﻬﺠﺮﺗﻪ إِﻰﻟ ﻣﺎ ﻫ‬ ‫ﺎﻛﻧﺖ ِﻫﺠﺮﺗﻪ ِإﻰﻟ د�ﻴﺎ ﻳ ِﺼﻴﺒﻬﺎ أو ِإﻰﻟ امﺮأ ٍة �ﻨ ِ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻤﺎﻧﺎ ﺛﻮاب اﻋﻤﺎل ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﺖ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ ،‬ھﺮﮐﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﯿﺖ ﺧﻮد را درﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ھﺠﺮت او ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی اﻟﻠﻪ و رﺳﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﻮاب ھﺠﺮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ را درﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫ھﺠﺮﺗﺶ ﺑﻪ ﺳﻮی دﻧﯿﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ آن ﻣﯽرﺳﺪ و ﯾﺎ اﮔﺮ ھﺠﺮﺗﺶ ﺑﺮای ازدواج ﺑﺎ زﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ھﺠﺮت او ﺑﻪ ﺳﻮی ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن ھﺠﺮت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٦٨٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٣٤٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫ُ‬ ‫ُ َْ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ْ ُ َ‬
‫ا� ﻻ �ﻨﻈ ُﺮ ِإﻰﻟ ُﺻ َﻮ ِر� ْﻢ َوأم َﻮا ِﻟ� ْﻢ‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ِ » :‬إن‬
‫ُ ْ ‪١‬‬ ‫ُ َ ْ‬ ‫ََ ْ َُْ ُ َ ُُ‬
‫� ْﻢ َوأ� َﻤﺎ ِﻟ�ﻢ«‪.‬‬‫�ﻦ �ﻨﻈﺮ ِإﻰﻟ ﻗﻠﻮ�ِ‬
‫وﻟ ِ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﭼﮫﺮهھﺎ و ﻣﺎلھﺎی ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺎه ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ دلھﺎ و اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ را ﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ اراده اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﯽ را ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫َ ْ َ ِّ َ َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ ْ َُ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْﺪ َّ ْ‬
‫ﷲ ج‪�ِ ،‬ﻴْ َﻤﺎ ﻳَ ْﺮ ِوي �ﻦ ر� ِﻪ‪� ،‬ﺒﺎرك و�ﻌﺎﻰﻟ‬ ‫ﻮل ا ِ‬ ‫ﺎس ب �ﻦ رﺳ ِ‬
‫َّ‬
‫ا� ﺑ ِﻦ ﻋﺒ ِ‬‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫الﺴيِّﺌَﺎت � َّﻢ َ� َّ َ‬ ‫ْ‬
‫ﺐ اﺤﻟ َ َﺴﻨَﺎت َو َّ‬‫اﷲ َﻛﺘَ َ‬‫ﻗَ َﺎل‪» :‬إ َّن َ‬
‫� ذلِﻚ‪َ � :‬ﻤ ْﻦ ﻫ َّﻢ ِﺤﺑَ َﺴﻨ ٍﺔ ﻓﻠ ْﻢ ﻳﻌ َﻤﻠ َﻬﺎ ﻛﺘﺒَ َﻬﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ً َ َ ً َ ْ َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ َ َ َ‬
‫ﺎت ِإﻰﻟ‬ ‫ا� �ﺒﺎرك و�ﻌﺎﻰﻟ ِﻋﻨﺪه ﺣﺴﻨﺔ ﺎﻛ ِمﻠﺔ و ِ�ن ﻫﻢ ِﺑﻬﺎ �ﻌ ِﻤﻠﻬﺎ ﻛﺘﺒﻬﺎ ا� ﻋﺮﺸ ﺣﺴﻨ ٍ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ َّ َ ِّ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ َ ً‬
‫ﺎف ﻛ ِﺜ� ٍة‪ ،‬و ِ�ن ﻫﻢ �ِﺴيﺌ ٍﺔ ﻓﻠﻢ �ﻌﻤﻠﻬﺎ ﻛﺘﺒﻬﺎ ا� ِﻋﻨﺪه ﺣﺴﻨﺔ‬ ‫َ َ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﺳﺒ ِﻌﻤﺎﺋِ ِﺔ ِﺿﻌ ٍﻒ إِﻰﻟ أﺿﻌ ٍ‬
‫َ ً ‪٢‬‬ ‫َ ً ْ َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ِّ َ ً‬
‫اﺣﺪة«‪.‬‬ ‫ﺎﻛ ِمﻠﺔ‪َ ،‬و ِ�ن ﻫﻢ ِﺑﻬﺎ �ﻌ ِﻤﻠﻬﺎ ﻛﺘﺒﻬﺎ ا� ﺳيﺌﺔ َو ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﮑﯽھﺎ و ﺑﺪیھﺎ را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ اﯾﻦ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ اراده‬
‫اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﯽ را ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آن را اﻧﺠﺎم ﻧﺪھﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮای او ﻧﺰد ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﯾﮏ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺛﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﯽ را ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻧﺰد ﺧﻮد‪ ،‬ده ﺗﺎ ھﻔﺖ ﺻﺪ ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﯿﺶﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ .‬و ھﺮﮐﺲ ﻗﺼﺪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺑﺪی را ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آن را اﻧﺠﺎم ﻧﺪھﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻧﺰد ﺧﻮد‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺛﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺑﺪی را ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﻧﺠﺎﻣﺶ دھﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﯾﮏ ﺑﺪی‪،‬‬
‫ﺛﺒﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ح ُم‬‫نت أَ ۡر َ‬
‫ٱل� َوأَ َ‬ ‫� ُّ ُّ‬
‫َ‬
‫ى َر َّ� ُه ٓۥ � ِّ� َم َّس ِ َ‬ ‫َ َ ُّ َ ۡ َ َ‬
‫اد ٰ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�يوب إِذ ن‬
‫ۡ ٗ‬ ‫َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ َ ۡ َ َُ َ َ َ ۡ َ َ‬
‫�ۖ َو َءا� ۡي َ�ٰ ُه أهل ُهۥ َومِثل ُهم َّم َع ُه ۡم َر�َة‬ ‫ُ ّ‬ ‫َّ َ‬
‫ٱل� ٰ ِ�ِ�‪ ٨٣‬فٱستجبنا �ۥ فكشفنا ما بِهِۦ مِن ٖ‬
‫ِين‪] ﴾٨٤‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٨٤-٨٣ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ّم ِۡن عِندِنَا َوذ ِۡك َر ٰ‬
‫ى ل ِۡل َ�ٰبد َ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٥٦٤‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٩١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٥٠‬‬

‫»و اﯾﻮب را ]ﯾﺎد ﮐﻦ[ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش را ]ﭼﻨﯿﻦ[ ﻧﺪا داد‪» :‬رﻧﺞ ]و ﺑﯿﻤﺎری[ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و ﺗﻮ ﻣﮫﺮﺑﺎنﺗﺮﯾﻦ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﺎﻧﯽ«‪ .‬ﻣﺎ ]دﻋﺎی[ او را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ و رﻧﺠﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ او‬
‫ِ‬
‫رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ و ﺧﺎﻧﻮادهاش و ]ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺪادی[ ھﻤﺎﻧﻨﺪﺷﺎن را ﺑﻪ ھﻤﺮاه آﻧﺎن ﺑﻪ وی‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪﯾﻢ ]ﺗﺎ[ رﺣﻤﺘﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ و ﭘﻨﺪی ﺑﺮای ﻋﺒﺎدتﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ََ‬ ‫َّ َّ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬
‫ََ‬
‫ض ٗبا �ظ َّن أن لن �قد َِر عل ۡيهِ‬ ‫ب م� ٰ ِ‬ ‫ون إِذ ذه‬ ‫َ َ ُّ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وذا ٱ� ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ك إ ّ� ُك ُ‬ ‫ُّ ُ َ ٰ َ َّ ٓ َ َ َّ ٓ َ َ ُ ۡ َ َ َ‬ ‫ََ َ‬
‫نت م َِن ٱل�ٰل ِ ِم�‪] ﴾٨٧‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٨٧ :‬‬ ‫ت أن � إِ�ٰه إِ� أنت سب�ٰن ِ ِ‬ ‫اد ٰ‬
‫ى ِ� ٱلظل� ِ‬ ‫�ن‬
‫»و ]ﯾﺎد ﮐﻦ از[ ذواﻟﻨﻮن ]= ﯾﻮﻧﺲ[ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ]از ﻣﯿﺎن ﻗﻮﻣﺶ[ رﻓﺖ و ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ھﺮﮔﺰ ﺑﺮ او ﺗﻨﮓ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ]و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺠﺎزاﺗﺶ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ[؛ ]وﻗﺘﯽ‬
‫ﻣﺎھﯽ او را ﺑﻠﻌﯿﺪ[ در ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ ﻧﺪا داد ﮐﻪ‪]» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ [،‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺰھﯽ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از ﺳﺘﻤﮑﺎران ﺑﻮدهام«‪.‬‬ ‫ﺗﻮ ّ‬
‫َ‬
‫و� ُه ۡم �ذا‬ ‫ٱ� َوجلَ ۡ‬
‫ت قُلُ ُ‬ ‫ِين إذَا ُذك َِر َّ ُ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َّ َ‬
‫ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِنون ٱ� ِ‬
‫َّ َ ُ ُ َ َّ َ َ‬
‫ٱلصل ٰوة َوم َِّما‬
‫َّ ُ َ‬
‫� َر ّ� ِ ِه ۡم َ� َت َو�ون‪ ٢‬ٱ�ِين يقِيمون‬ ‫ي� ٰ ٗنا َو َ َ ٰ‬ ‫ُ َ ۡ َ َ ۡ ۡ َ َُٰ ُ َ َ‬
‫اد ۡ� ُه ۡم إ َ‬
‫ِ‬ ‫تل ِيت علي ِهم ءا�تهۥ ز‬
‫‪ٞ‬‬ ‫ۡ ‪ٞ‬‬ ‫َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ ُ ُ َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬
‫ون َح ّٗقا ل َّ ُه ۡم َد َر َ‬
‫ِند َر ّ� ِ ِه ۡم َو َمغفِ َرة َورِ ۡزق‬
‫تع َ‬ ‫�ٰ ٌ‬ ‫ۚ‬ ‫رزق�هم ينفِقون‪ ٣‬أو��ِك هم ٱلمؤمِن‬
‫َكر ‪ٞ‬‬
‫�م‪] ﴾٤‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٤-٢ :‬‬ ‫ِ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دلھﺎﯾﺸﺎن ھﺮاﺳﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ھﺮﮔﺎه آﯾﺎﺗﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﮐﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ روزیﺷﺎن ﮐﺮدهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺆﻣﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‪ ،‬درﺟﺎﺗﯽ ]واﻻ[ و آﻣﺮزش و‬
‫روزی ﻧﯿﮑﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ِ‬
‫َّ َّ َ َ ُ ْ َ ُّ َ َّ ُ ُ َّ ۡ َ َ ٰ ُ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ‬
‫�ل عل ۡي ِه ُم‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين قالوا ر�نا ٱ� �م ٱست�موا تت‬
‫ُٓ ُ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫ۡ َ َ ٰٓ َ ُ َ َّ َ َ ُ ْ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ َّ َّ ُ ُ ُ َ َ‬
‫نت ۡم توع ُدون‪ُ � ٣٠‬ن أ ۡو ِ�َاؤ� ۡم‬ ‫ٱلم��ِكة �� �افوا و� �زنوا و�� ِ�وا بِٱ�نةِ ٱل ِ� ك‬
‫َ‬
‫َ َ َۡ َ ٓ ُ ُ ُ ۡ ََ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫ۡ َ َ ٰ ُّ ۡ‬
‫ِيها َما‬ ‫� ۡم � َ‬ ‫ٱ�� َيا َو ِ� ٱ�خ َِرةِ� َول� ۡم �ِيها ما �شت ِ� أنفس�م ول‬ ‫ِ� ٱ�يوة ِ‬
‫َ‬ ‫ٗ‬
‫َ َّ ُ َ ُ ُ ّ ۡ ُ َّ‬
‫ِي�‪] ﴾٣٢‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٢-٣٠ :‬‬ ‫تدعون‪ ٣١‬نز� مِن �فورٖ رح ٖ‬
‫»]اﻣﺎ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ« ﺳﭙﺲ ]از ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻏﯿﺮ او ﺳﺮ ﺑﺎز‬
‫زدﻧﺪ و ﺑﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد[ ﭘﺎﯾﺪاری ﮐﺮدﻧﺪ‪] ،‬ھﻨﮕﺎم ﻓﺮا رﺳﯿﺪن ﻣﺮﮔﺸﺎن[ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪] ،‬و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» [:‬ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و اﻧﺪوه ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ؛ و ﺷﻤﺎ را ﺑﺸﺎرت ﺑﺎد ﺑﺮ ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ ]در‬
‫ﻗﺒﺎل اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﺘﺎن[ ﺑﻪ آن وﻋﺪه داده ﻣﯽﺷﺪﯾﺪ! ﻣﺎ در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت دوﺳﺘﺪار‬
 ‫‪٣٥١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺷﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬و در ﺑﮫﺸﺖ ھﺮﭼﻪ دﻟﺘﺎن ﺑﺨﻮاھﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﺟﺎﻧﺐ آﻣﺮزﮔﺎری ﻣﮫﺮﺑﺎن«‪.‬‬
‫َ َّ َّ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َُ ََ ْ‬
‫ا� َوﺣﺪ ُه‬ ‫ا� ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﺷ ِﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ‬ ‫ﺖ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َّ‬
‫�ﻦ �ﺒﺎدة ﺑ ِﻦ الﺼﺎ ِﻣ ِ‬
‫َ َ ْ ُ َّ َ َ ُ ُ ُ َ ُ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ َّ ُ َّ ً َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُ ُ َ َّ‬
‫ﻮﻪﻟ‪َ ،‬و�ِ َﻤﺘُﻪ أﻟﻘﺎﻫﺎ إِﻰﻟ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬وأن �ﻤﺪا �ﺒﺪه ورﺳﻮﻪﻟ‪ ،‬وأن ِﻋيﻰﺴ �ﺒﺪ ِ‬
‫ا� ورﺳ‬ ‫ﻻ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ُ َّ ُ َّ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫وح ﻣﻨْ ُﻪ‪ ،‬وأ َّن اﺠﻟَﻨَّﺔ َﺣ ٌّﻖ َواﻨﻟَّ َ‬
‫ٌ‬
‫‪١‬‬
‫ا� اﺠﻟَﻨﺔ َﻰﻠﻋ َﻣﺎ ﺎﻛن ِﻣ َﻦ اﻟ َﻌ َﻤ ِﻞ«‪.‬‬ ‫ﺎر َﺣ ٌّﻖ‪ ،‬أدﺧﻠﻪ‬ ‫َ َ‬
‫م ْﺮ� َﻢ َو ُر ِ‬
‫و از ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺷﮫﺎدت‬
‫دھﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ﻧﯿﺴﺖ و او ﺗﻨﮫﺎ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮏ اﺳﺖ و ﻣﺤﻤﺪ ج ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬و »ﻋﯿﺴﯽ« ﺑﻨﺪه و رﺳﻮل او و ﮐﻠﻤﻪی اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ »ﻣﺮﯾﻢ« اﻟﻘﺎ ﮐﺮد و روﺣﯽ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﮫﺸﺖ و دوزخ ﺣﻖ و راﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ داﺧﻞ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻤﺎ ﺳﻌﺎدت ﺑﯿﺶﺗﺮی دارﻧﺪ؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای اﺑﻮھﺮﯾﺮه! ﭼﻮن ﺣﺮص‬
‫و ﻋﻼﻗﻪ ﺗﻮ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ دﯾﺪم‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺆال را از ﻣﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪ«‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َّ َّ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ﺎﻋﻲﺘ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬‫»أَ ْﺳ َﻌ ُﺪ اﻨﻟَّﺎس � َﺸ َﻔ َ‬
‫ا� ﺧﺎل ِ ًﺼﺎ ِﻣ ْﻦ ﻗﻠ ِﺒ ِﻪ‪ ،‬أو‬ ‫ﺎﻣ ِﺔ‪َ ،‬ﻣ ْﻦ ﻗﺎل‪ :‬ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َْ‬
‫�ﻔ ِﺴ ِﻪ«‪.‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﺳﻌﺎدت ﺑﯿﺶﺗﺮی دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺧﻼص و از‬
‫ﺻﻤﯿﻢ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اﯾﻤﺎن‬
‫َّ ٓ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ْ َ ۡ‬
‫ٱلس َماءِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬سابِق ٓوا إ ِ ٰ� َمغفِ َر� ٖ ّمِن َّر ّ�ِ� ۡم َو َج َّن ٍة ع ۡرض َها ك َع ۡر ِض‬
‫َ َ َ ٓ ُ َ َّ ُ ُ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ َّ ۡ‬ ‫ُ َّ ۡ َّ َ َ َ ْ َّ‬ ‫َۡ‬
‫ٱ� ذو‬ ‫ام ُنوا بِٱ� ِ َو ُر ُسلِهِۚۦ �ٰل ِك فضل ٱ�ِ يُؤ�ِيهِ من �شاء ۚ و‬ ‫�ض أعِدت ل ِ�ِين ء‬ ‫َوٱ� ِ‬
‫ظي ِم‪] ﴾٢١‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[٢١ :‬‬
‫َۡ ۡ َۡ‬
‫ٱلفض ِل ٱلع ِ‬
‫آﻣﺮزش ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن و ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﮫﻨﮥ آن‪ ،‬ھﻤﭽﻮن ﭘﮫﻨﮥ‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﻣﺮدم‪ [،‬ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺸﯽ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪] .‬اﯾﻦ ﺑﮫﺸﺖ‪ [،‬ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٣٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩٩‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٥٢‬‬
‫ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]ﭘﺎداش‪ ،‬ﻧﺎﺷﯽ از[ ﻓﻀﻞ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ؛ آن را ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ]و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺪاﻧﺪ[ ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﯽﺣﺪ دارد«‪.‬‬
‫َۡ‬ ‫َ َّ ٰ َ ۡ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َع َد َّ ُ ۡ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫ت � ِري مِن �ت ِ َها‬ ‫ت ج� ٖ‬ ‫ٱ� ٱل ُمؤ ِمن ِ� َوٱل ُمؤمِ�ٰ ِ‬
‫� ۚ َ�ٰل َِك ُهوَ‬ ‫َ َّ ٰ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ‪ۡ َ َّ َ ّ ٞ‬‬
‫�َُ‬ ‫ۡ َۡ َٰ ُ َ ٰ َ َ َ َ َ ٰ َ َ ّ َ ٗ‬
‫ت عد ٖ �ن ورِض�ن مِن ٱ� ِ أ‬ ‫�ن طيِبة ِ� ج� ِ‬ ‫ٱ�ن�ر � ِ�ِين �ِيها وم� ِ‬
‫ۡٱل َف ۡو ُز ۡٱل َع ِظ ُ‬
‫يم‪] ﴾٧٢‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٧٢ :‬‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ وﻋﺪه داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ‬
‫]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ؛ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ؛ و ]ﻧﯿﺰ[ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰهای در‬
‫ﺑﮫﺸﺖھﺎی ﺟﺎودان ]ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه داده اﺳﺖ[؛ و رﺿﺎﯾﺖ اﻟﻠﻪ ]از ھﻤﮥ اﯾﻨﮫﺎ[ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ھﻤﺎن ]رﺳﺘﮕﺎری و[ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ِ‬
‫ۡ َّ َ ۡ َّ َ‬
‫و� ُهم بِذِ�رِ ٱ�ِۗ �� بِذِ� ِر ٱ� ِ � ۡط َم� ِ ُّن‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ ﴿ :‬ٱ� َ‬
‫ِين َء َامنُوا ْ َو َ� ۡط َم� ُّن قُلُ ُ‬
‫ِ‬
‫و� ل َ ُه ۡم َو ُ‬
‫ح ۡس ُن َ َ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ ُ َ‬ ‫ٱلۡ ُقلُ ُ‬
‫اب‪] ﴾٢٩‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[٢٩-٢٨ :‬‬ ‫ٖ‬ ‫ٔ‬
‫�‬ ‫ط‬ ‫ت‬‫ِ‬ ‫ِ�‬ ‫ل‬ ‫ٱل�‬ ‫وا‬ ‫ل‬‫م‬‫ِ‬ ‫ع‬‫و‬ ‫وا‬‫ن‬‫ام‬‫ء‬ ‫ِين‬ ‫ٱ�‬ ‫‪٢٨‬‬‫وب‬
‫»]ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و دلھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ دلھﺎ‬
‫ﺑﺎ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن! و‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﯽ ﻧﯿﮏ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ت ل َ ُه ۡم َج َّ�ٰ ُ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ‬
‫ٱل�ٰل َِ�ٰت َ�نَ ۡ‬
‫ت‬ ‫ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿:‬إِن ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا‬
‫ٗ‬ ‫ۡٱلفِ ۡر َد ۡو ِس نُ ُز ً�‪َ ۡ َ َ ُ ۡ َ َ َ َ �ِ ٰ �َ ١٠٧‬‬
‫ِين �ِيها � �بغون �نها ح َِو�‪] ﴾١٠٨‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[١٠٨-١٠٧ :‬‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎغھﺎی ]ﺑﮫﺸﺖ[‬
‫ﺑﺮﯾﻦ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎھﺸﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ و ھﺮﮔﺰ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﺎی دﯾﮕﺮی‬
‫ﮔﺮاﯾﺶ ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ََ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ٰ ٗ ّ َ َ َۡ ُ َٰ ُ ۡ‬
‫ن� َوه َو ُمؤم ‪ِٞ‬ن فل ُن ۡحيِيَ َّن ُهۥ‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬من ع ِمل �ل ِحا مِن ذك ٍر أو أ‬
‫َ ٗ َ َ ٗ َ ۡ َ َّ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ َ ُ ْ َ ۡ ُ َ‬
‫ح َي ٰوة ط ّيِبة ۖ َو�َجزِ�ن ُه ۡم أج َرهم بِأحس ِن ما �نوا �ع َملون‪] ﴾٩٧‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٩٧ :‬‬
‫ً‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ ‪ -‬ﻣﺮد ﯾﺎ زن ‪ -‬ﮐﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﮐﻨﺪ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ او را ]در دﻧﯿﺎ[ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ‬
‫ﭘﺎک و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهای زﻧﺪه ﻣﯽدارﯾﻢ و ]در آﺧﺮت ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ]ﻃﺎﻋﺖ و[ ﮐﺎری ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎداش ﻣﯽدھﯿﻢ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ َ ۡ ُ ٓ ْ َ ٰ َ ُ ُ ۡ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ك ل َ ُه ُم ۡٱ� ۡمنُ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين ءامنوا ولم يلبِسوا إِي�نهم بِظل ٍ� أو�� ِ‬
‫ُ ُّ ۡ َ ُ َ‬
‫َوهم مهتدون‪] ﴾٨٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[٨٢ :‬‬
 ‫‪٣٥٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ]ھﯿﭻ[ ﺷﺮﮐﯽ ﻧﯿﺎﻟﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﻦ ]و‬
‫آراﻣﺶ[ دارﻧﺪ و رهﯾﺎﻓﺘﮕﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ ُ ۡ ُ َ َ َّ َ َ ُ ّ ْ‬
‫ِين إِذا ذك ُِروا ب ِ َها � �‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما يؤمِن ��ٰتِنا ٱ�‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َٰ ُ ُ ُ ُ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َ َ َّ ُ ْ َ ۡ َ ّ ۡ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ‬
‫جعِ يَ ۡد ُعون‬
‫ا� جنو�هم ع ِن ٱلمضا ِ‬ ‫�ون۩‪� ١٥‬تج‬ ‫وسبحوا ِ�م ِد ر� ِ ِهم وهم � �ستك ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬
‫س َّما أ ۡخ َ ُ ّ ُ َّ ۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ون‪ ١٦‬فَ� َ� ۡعل ُم َ� ۡف ‪ٞ‬‬‫َ َّ ُ ۡ َ ۡ ٗ َ َ َ ٗ َ َّ َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ ُ ُ َ‬
‫� لهم مِن قرة ِ أ� ٖ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ر�هم خوفا وطمعا ومِما رزق�هم ينفِق‬
‫َ ُ ْ َۡ ُ َ‬ ‫َ ٓ‬
‫ج َزا َء ۢ ب ِ َما �نوا �ع َملون‪] ﴾١٧‬اﻟﺴﺠﺪة‪.[١٧-١٥ :‬‬
‫»و اﮔﺮ آن دو ]ﻣﺸﺮک ﺑﺎﺷﻨﺪ و[ ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ ﺗﻮ ﮐﺴﯽ ]ﯾﺎ ﭼﯿﺰی[ را ﺷﺮﯾﮏ ﻣﻦ ﻗﺮار دھﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن داﻧﺸﯽ ﻧﺪاری‪ ،‬ﭘﺲ از آن دو اﻃﺎﻋﺖ ﻧﮑﻦ و در دﻧﯿﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ]و‬
‫ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ[ رﻓﺘﺎر ﮐﻦ و از راه ﮐﺴﯽ ﭘﯿﺮوی ﮐﻦ ﮐﻪ ]ﻣﻮﺣﺪاﻧﻪ[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻦ ﺑﺎزآﻣﺪه اﺳﺖ؛ آﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻦ اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﯾﺪ آ ﮔﺎه ﻣﯽﮐﻨﻢ‪] .‬ﻟﻘﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪[:‬‬
‫ھﻤﺴﻨﮓ داﻧﮥ ﺧﺮدل ﺑﺎﺷﺪ و درون ﺗﺨﺘﻪﺳﻨﮕﯽ ﯾﺎ در ]ﮔﻮﺷﻪای‬ ‫ِ‬ ‫»ﭘﺴﺮم‪ ،‬اﮔﺮ ]ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ ﯾﺎ ﺑﺪ[‬
‫از[ آﺳﻤﺎنھﺎ ﯾﺎ در زﻣﯿﻦ ]ﻧﮫﻔﺘﻪ[ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ آن را ]روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب[ ﻣﯽآورد‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﺎرﯾﮏﺑﯿﻦ آ ﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺴﺮم‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ دار و ]ﻣﺮدم را[ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺪه و از ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬
‫ِ‬
‫ﺑﺎزدار و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ]ﮐﻪ از ﺳﺨﺘﯽھﺎی اﯾﻦ ﮐﺎر[ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﺎش‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ از ]ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﮐﺎرھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ارادۀ ﻗﻮی و[ ﻋﺰم اﺳﺘﻮار اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ٌ َّ‬
‫ﺎ� َو َر ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َ ُّ ْ َ َ َ ْ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ َ ُ َ َّ‬
‫ﻮﻪﻟ«‪.‬‬
‫ِِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺎن‬ ‫ﻳﻤ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫؟‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻀ‬ ‫ﻓ‬ ‫أ‬ ‫ﻞ‬‫ِ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻌ‬ ‫اﻟ‬ ‫ي‬‫أ‬ ‫‪:‬‬‫ﻞ‬‫ﺌ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة أن رﺳﻮل ِ‬
‫ﺮﺒ ٌ‬ ‫ﺎذا؟ ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﺣ ٌّﺞ َﻣ ْ ُ‬ ‫َ ُ َّ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َْ ُ‬
‫ﺎد ﻲﻓ َ‬ ‫َ ُ َّ َ َ َ َ‬
‫ور« ‪.١‬‬ ‫ا�«‪�ِ .‬ﻴﻞ‪� :‬ﻢ ﻣ‬‫ﻴﻞ ِ‬ ‫اﺠﻟﻬ ِ ِ ِ‬
‫ب‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ�ﻴﻞ‪� :‬ﻢ ﻣﺎذا؟ ﻗﺎل‪ِ » :‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺳﺆال ﺷﺪ‪ :‬ﮐﺪام ﻋﻤﻞ‪،‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ ﭼﻪ ﮐﺎری؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﮫﺎد‬
‫در راه اﻟﻠﻪ«‪ .‬ﺳﺆال ﺷﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺎری؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﺞ ﻣﻘﺒﻮل«‪.‬‬
‫ُ َ ََ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ْ َ َ َّ ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َُْ َ‬
‫اﷲ‪ ،‬دﺧﻞ‬ ‫ﷲ ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﻣﺎت َوﻫ َﻮ �ﻌﻠ ُﻢ �ﻧﻪ ﻻ إِ َﻪﻟ إِﻻ‬
‫�ﻦ �ﺜﻤﺎن س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ْ َ َّ َ ‪٢‬‬
‫اﺠﻟﻨﺔ«‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻤﯿﺮد ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻣﻌﺒﻮدی وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬وارد ﺑﮫﺸﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٦‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٥٤‬‬

‫‪ -٣‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﺒﺎدات‬
‫‪ .١‬ﻓﻀﯿﻠﺖ وﺿﻮ‬
‫ُّ ۡ َ َ ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ُ ُّ‬ ‫َّ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ� �ِب ٱ�َّ�ٰ�ِ� َو� ِ‬
‫حب ٱل ُمتطهر َ‬
‫�ن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪[٢٢٢ :‬‬ ‫ِ ِ‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﺑﻪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ دارد و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﺎن را ]ﻧﯿﺰ[ دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬
‫�ن يُر ُ‬ ‫َ‬ ‫�د َّ ُ ۡ َ َ َ َ ُ ّ َ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ما يُر ُ‬
‫�د‬‫ِ‬ ‫ٱ� ِ�َجعل عل ۡي�م م ِۡن ح َر ٖج َو� ٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ۡ َُ َ َۡ ُ ََ ُ‬ ‫َ ّ ُ‬
‫ِ�ُط ِه َر� ۡم َو ِ�ُت ِ َّم ن ِع َمتهۥ علي� ۡم لعل� ۡم �شك ُرون﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٦ :‬‬
‫»اﻟﻠﻪ ﻧﻤﯽﺧﻮاھﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﻘﺘﯽ ﺑﯿﻨﺪازد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺎﮐﯿﺰه ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻌﻤﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺮداﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﮑﺮ ﮔﺰارﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻮء َﺧ َﺮ َﺟ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ َ َّ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َّ َ‬
‫ﺖ‬ ‫ﺣ َﺴ َﻦ ال ُﻮ ُﺿ َ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﻦ ﺗﻮﺿﺄ ﻓﺄ‬
‫�ﻦ �ﺜﻤﺎن ﺑ ِﻦ �ﻔﺎن س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫‪١‬‬ ‫َ َّ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َ َ َ ُ ْ َ َ‬
‫ﺎرهِ«‪.‬‬
‫ﺖ أﻇ ِ‬
‫ﻔ‬ ‫ﺧﻄﺎﻳﺎه ِﻣﻦ ﺟﺴ ِﺪهِ‪ ،‬ﺣﻰﺘ ﺨﺗﺮج ِﻣﻦ ﺤﺗ ِ‬
‫از ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد و‬
‫آن را ﮐﺎﻣﻞ و ﻧﯿﮑﻮ ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ از ﺑﺪن وی‪ ،‬ﺣﺘﯽ از زﯾﺮ ﻧﺎﺧﻦھﺎﯾﺶ ﺑﯿﺮون ﻣﯽرﯾﺰد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺷﺮوع ﮐﺮدن از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و در وﺿﻮ و ﺟﺰ آن‬

‫ﻮرهِ‪َ ،‬و ِ�‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ُّ‬ ‫َ َ ُّ‬ ‫ُ ْ ُ ُ َّ َ ُّ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َّ ُّ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ْ �ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﺎﻛن اﻨﻟ ِﻲﺒ ج �ﻌ ِﺠﺒﻪ اﺘﻟﻴﻤﻦ ِﻲﻓ �ﻨﻌ ِﻠ ِﻪ‪ ،‬وﺗﺮﺟ ِﻠ ِﻪ‪ ،‬وﻃﻬ ِ‬
‫ُ ِّ ‪٢‬‬ ‫َ‬
‫ﺷﺄﻧِ ِﻪ ﻠﻛ ِﻪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﭘﻮﺷﯿﺪن ﮐﻔﺶ‪ ،‬ﺷﺎﻧﻪﮐﺮدن ﻣﻮھﺎ‪ ،‬وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫و ھﻤﮥ ﮐﺎرھﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺷﺮوع ﮐﺮدن از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﻌﺪ از وﺿﻮ‬

‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ‬
‫َ َ َّ ُ ْ‬
‫ﺤ ِﺴ ُﻦ ال ُﻮ ُﺿ َ‬
‫ﻮء‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻘﻮل‪َ » :‬ﻣﺎ ِﻣ ْﻦ ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ �ﺘﻮﺿﺄ �ﻴ‬ ‫َ� ْﻦ ُ� ْﻘﺒَ َﺔ ﺑْﻦ َﺎﻋ ِمﺮ س �ﻧَّ ُﻪ َﺳ ِﻤ َﻊ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ ‪٣‬‬ ‫ُ َّ َ ُ ُ َ ُ َ ِّ َ ْ َ َ ْ َ ُ ْ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ‬
‫�‪� ،‬ﻴﻘ ِﺒﻞ ﻋﻠﻴ ِﻬﻤﺎ ِﺑﻘﻠ ِﺒ ِﻪ ووﺟ ِﻬ ِﻪ ِإﻻ وﺟﺒﺖ ﻪﻟ اﺠﻟﻨﺔ«‪.‬‬ ‫�ﻢ �ﻘﻮم �ﻴﺼ� ر�ﻌﺘ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٤٥‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٣٤‬‬
 ‫‪٣٥٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮب وﺿﻮ‬

‫ﺑﮕﯿﺮد و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ دل و ﺟﺎن )ﺧﺸﻮع و ﺧﻀﻮع( ﺑﻪ ﺟﺎ آورد‪ ،‬ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮای وی‬
‫واﺟﺐ ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫اﻣﺎ آن ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺑﯽﺑﮫﺎ و ﺟﺎوداﻧﯽ ﺟﻨﺖ آﻧﭽﻨﺎن ﺑﺰرگ و ﮔﻮاراﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ آن را‬
‫ﻧﺪﯾﺪه و ﻧﺸﻨﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﻪ ھﻤﮥ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران را از آن ﺑﺎﻧﺼﯿﺐ‬
‫ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ذﮐﺮ ﺑﻌﺪ از وﺿﻮ‬

‫َّ ُ َ ُ ْ ُ َ‬ ‫ْ ُ ْ ْ ََ‬ ‫َ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﺎ ِﻣﻨ�ﻢ ِﻣﻦ أﺣ ٍﺪ ﻳﺘﻮﺿﺄ �ﻴﺒ ِﻠﻎ أو‬ ‫َو َ� ْﻦ ُ� َﻤ َﺮ ﺑْﻦ اﺨﻟ َ َّﻄﺎب س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ِ َ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺣ َﺪ ُه ﻻ ﺮﺷ�ﻚ ُﻪﻟ ‪ ،‬وأﺷ َﻬ ُﺪ أن � َّﻤ ًﺪا َ�ﺒْ ُﺪهُ‬ ‫َّ ُ َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ ُ ُ ُ َ ُ َّ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ‬
‫َ ِ‬ ‫ﻓيﺴ ِﺒﻎ الﻮﺿﻮء �ﻢ ﻗﺎل‪ :‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� و‬
‫َ ‪١‬‬ ‫ُ ْ ُ‬
‫ﻮاب اﺠﻟﻨَّ ِﺔ اﺜﻟَّ َﻤﺎ ِ�ﻴَﺔ ﻳَﺪ ُﺧﻞ ِﻣ ْﻦ �ﻳِّﻬﺎ ﺷﺎء«‪.‬‬ ‫ﻻ ﻓُﺘ َﺤﺖ َ ُﻪﻟ أَﺑ ْ ُ‬ ‫َ ُ ُ ُ َّ‬
‫َورﺳﻮﻪﻟ‪ِ ،‬إ ِ‬
‫از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﮐﺪام از ﺷﻤﺎ وﺿﻮ‬
‫ﻻ َّ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ‬
‫ا�‬ ‫ﺑﮕﯿﺮد و آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ )و ﺷﺮﻋﯽ( ﺑﮕﯿﺮد و ﺳﭙﺲ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإ‬
‫�ﻚ َ ُﻪﻟ ‪ ،‬وأَ ْﺷ َﻬ ُﺪ أَ َّن ُ� َّﻤ ًﺪا َ�ﺒْ ُﺪ ُه َو َر ُﺳ ُ ُ‬
‫َ ْ َُ َ َ َ‬
‫ﺮﺷ‬
‫ﻮﻪﻟ«‪ :‬ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻣﻌﺒﻮدی‬ ‫وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻨﮫﺎ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮏ اﺳﺖ و ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ج ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدهی‬
‫اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬درھﺎی ھﺸﺖﮔﺎﻧﻪی ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮای او ﮔﺸﻮده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ھﺮ دری ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬داﺧﻞ آن ﮔﺮدد«‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اذان‬
‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ َ َ َّ َ َ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا� ﺑْﻦ َ�ﺒْﺪ َّ ْ ْ‬ ‫َ َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﻴﺪ اﺨﻟ ُﺪ ِر ِّي س ﻗﺎل ُﻪﻟ‪ِ :‬إ�‬ ‫الﺮﻤﺣ ِﻦ ﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ ﺻﻌﺼﻌﺔ أن أﺑﺎ ﺳ ِﻌ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َ َ‬
‫ﺎر� ْﻊ َﺻ ْﻮﺗﻚ‬
‫َّ َ َ ْ َ‬ ‫ﻚ‪ ،‬ﻓَﺄَ َّذﻧ ْ َ‬ ‫ََ َ َْ َ َ َ‬ ‫اﺒﻟﺎدﻳَ َﺔ‪ ،‬ﻓَﺈ َذا ُﻛﻨْ َ‬ ‫َ َ َ ُ ُّ َ َ‬
‫ﺖ ِﺑﺎلﺼﻼ ِة ﻓ‬ ‫ﺖ ِﻲﻓ �ﻨ ِﻤﻚ‪ ،‬أو ﺑﺎ ِدﻳ ِﺘ‬ ‫ِ‬ ‫ﺤﺗﺐ اﻟﻐﻨ َﻢ َو َ ِ‬ ‫أراك ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫الﻤ َﺆذن‪ ،‬ﺟ ٌّﻦ َوﻻ إ� ٌﺲ َوﻻ ْ‬‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫ﺑﺎﻨﻟِّ َﺪاءِ‪ ،‬ﻓﺈﻧَّ ُﻪ‪» :‬ﻻ � َ ْﺴ َﻤ ُﻊ َﻣ َﺪى َﺻ ْﻮت ُ‬‫َ‬
‫ﻲﺷ ٌء‪ِ ،‬إﻻ ﺷ ِﻬﺪ ُﻪﻟ ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ا� ج«‪.‬‬
‫ﻮل ِ‬ ‫ﻴﺪ‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺘﻪ ِﻣﻦ رﺳ ِ‬ ‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ«‪ ،‬ﻗﺎل أﺑﻮ ﺳ ِﻌ ٍ‬
‫از »ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺻﻌﺼﻌﻪ« رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ‬
‫ﺧﺪری س ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺑﯿﺎﺑﺎن را دوﺳﺖ داری‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٣٤‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٦٠٩‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٥٦‬‬

‫وﻗﺖ ﻣﯿﺎن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و ﺑﺎدﯾﻪات ﺑﻮدی و ﺑﺮای دﻋﻮت ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اذان ﮔﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺻﺪاﯾﺖ را‬
‫ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﮐﻦ‪ ،‬زﯾﺮا ھﯿﭻ ﺟﻦ و اﻧﺲ و ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﺻﻮت ﻣﺆذن را ﻧﻤﯽﺷﻨﻮد ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ در‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای او ﺷﮫﺎدت ﻣﯽدھﺪ؛ اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ را از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪهام«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ِّ َ َ َّ ِّ‬ ‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪» :‬ل َ ْﻮ َ� ْﻌﻠَ ُﻢ اﻨﻟَّ ُ‬‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫الﺼﻒ اﻷ َّو ِل‪،‬‬ ‫ﺎس َﻣﺎ ِﻲﻓ اﻨﻟﺪا ِء و‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ‬ ‫ْ َ ُ َ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ُ َ َْ ْ ََ ُ ََْ َ ْ َُ َ‬ ‫َّ َ ْ َ‬
‫ﻻﺳتﺒَﻘﻮا ِإﻴﻟْ ِﻪ‪َ ،‬ول ْﻮ‬ ‫�‬ ‫ﺠ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﻬ‬ ‫اﺘﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻮن َ‬
‫ﻣ‬ ‫� ُﺪوا ِإﻻ أن �ﺴﺘ ِﻬﻤﻮا ﻋﻠﻴ ِﻪ ﻻﺳﺘﻬﻤﻮا‪ ،‬ولﻮ �ﻌﻠﻤ‬ ‫ﺛﻢ لﻢ ِ‬
‫َ ْ ُ َ َ َْ َ ْ ً ‪١‬‬
‫َ‬ ‫ﻮن َﻣﺎ ﻲﻓ اﻟْ َﻌﺘَ َﻤﺔ َو ُّ‬
‫ََُْ َ‬
‫الﺼﺒْ ِﺢ ﻷﺗﻮﻫﻤﺎ ولﻮ ﺣﺒﻮا«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻌﻠﻤ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﻣﺮدم از ﭘﺎداش اذان و ﺻﻒ اول‬
‫ﻧﻤﺎز‪ ،‬آ ﮔﺎه ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮای دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﭼﺎرهای ﺟﺰ ﻗﺮﻋﻪﮐﺸﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻤﺎ‬
‫ﻗﺮﻋﻪﮐﺸﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺛﻮاب اول وﻗﺖ را ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن‪،‬‬
‫از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﺒﻘﺖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ از ﭘﺎداش ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ و ﺻﺒﺢ )ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ( ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺰﯾﺪن ھﻢ ﮐﻪ ﺷﺪه‪ ،‬در آنھﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻮن أَ ْﻃ َﻮ ُل اﻨﻟَّﺎس أ ْ�ﻨَﺎﻗًﺎ ﻳَ ْﻮ َم اﻟﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ« ‪.٢‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ َ ِّ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ا� ج‪» :‬الﻤﺆذﻧ‬
‫َ ْ ُ َ ََ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎو�ﺔ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ ﻣﻌ ِ‬
‫ﮔﺮدن ﻣﺆذنھﺎ در روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ از‬ ‫ﻣﻌﺎوﯾﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ِ » :‬‬
‫ﮔﺮدن ھﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬‫ِ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﻮاب دادن ﻣﻮذن‬
‫ْ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َّ ُ َ َ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْﺪ َّ ْ َ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪ِ » :‬إذا َﺳ ِﻤﻌﺘُ ُﻢ‬ ‫ﺎص ب �ﻧﻪ ﺳ ِﻤﻊ رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬
‫ﻤﺮو ﺑ ِﻦ اﻟﻌ ِ‬ ‫ا� ﺑ ِﻦ ﻋ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ً َّ َّ َ‬ ‫ﻲﻠﻋ‪ ،‬ﻓَﺈﻧَّ ُﻪ َﻣ ْﻦ َﺻ َّ� َ َّ‬ ‫ُّ‬
‫ﻮل‪َّ �ُ ،‬ﻢ َﺻﻠﻮا َ َ َّ‬ ‫َُ ُ‬ ‫ِّ َ َ ُ ُ ْ َ‬
‫ﻲﻠﻋ َﺻﻼة َﺻ� ا� َﻋﻠﻴْ ِﻪ ِﺑ َﻬﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ﺪاء �ﻘﻮلﻮا ِﻣﺜﻞ ﻣﺎ �ﻘ‬ ‫اﻨﻟ‬
‫َ‬
‫ا� َوأ ْر ُ‬‫َ ْ ْ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َّ َ ْ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫َ ْ‬
‫ﺟﻮ‬ ‫اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻻ ﺗنﺒَ ِﻲﻐ إِﻻ ِﻟﻌﺒ ٍﺪ ِﻣﻦ ِﻋﺒﺎ ِد‬ ‫�ﻟﺔ ِﻲﻓ ِ‬ ‫ﺮﺸا‪� ،‬ﻢ َ ﺳﻠﻮا ا� ِﻲﻟ ال َﻮ ِﺳﻴﻠﺔ‪ ،‬ﻓﺈِ�ﻬﺎ ﻣ ِ‬
‫َّ َ‬ ‫ﻋ‬
‫‪٣‬‬ ‫ُ‬
‫ﺎﻋﺔ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬
‫ﺖ ُﻪﻟ الﺸﻔ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﻟ ال َﻮﺳﻴﻠﺔ َﺣﻠ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ل‬ ‫ﺄ‬‫ﺳ‬ ‫أَن أ�ﻮن أﻧﺎ ﻫ َﻮ‪َ � ،‬ﻤ ْﻦ َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ب رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ وی از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻗﺘﯽ اذان را از ﻣﺆذن ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ‪ ،‬ھﺮﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ آن را ﺗﮑﺮار ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺻﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ؛ زﯾﺮا ھﺮﮐﺲ ﺑﺮ ﻣﻦ درودی ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ده‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺮ او درود ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﻦ »وﺳﯿﻠﻪ« را ﻣﺴﺄﻟﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ آن‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٣٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٨٧‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٨٤‬‬
 ‫‪٣٥٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻣﻨﺰﻟﺘﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ در ﺑﮫﺸﺖ و ﺗﻨﮫﺎ ﺳﺰاوار ﯾﮑﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ و ﻣﻦ اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ‬
‫آن ﺑﻨﺪه ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻢ و ھﺮﮐﺲ از اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﺑﺮای او واﺟﺐ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫َ ِّ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﻗَ َﺎل ﺣ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ‬
‫� � َ ْﺴ َﻤ ُﻊ ال ُﻤﺆذن‪ :‬أﺷ َﻬ ُﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫ﺎص س �ﻦ رﺳ ِ‬ ‫�ﻦ ﺳﻌ ِﺪ ﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ َوﻗ ٍ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ًّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُ ُ َ ُ َّ‬
‫ﺎ� ر�ﺎ و�ِﻤﺤﻤ ٍﺪ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ وأن �ﻤﺪا �ﺒﺪه ورﺳﻮﻪﻟ ر ِﺿﻴﺖ ﺑِ ِ‬ ‫أن ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا� وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َُ ً َ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎﻹ ْﺳﻼمِ ِدﻳﻨًﺎ‪ .‬ﻏ ِﻔ َﺮ ُﻪﻟ ذ�ﺒُﻪ«‪.‬‬ ‫رﺳﻮﻻ و�ِ ِ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽوﻗﺎص از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ھﻨﮕﺎم ﺷﻨﯿﺪن‬
‫�ﻚ َ ُﻪﻟ َوأَ َّن ُ�َ َّﻤ ًﺪا َ�ﺒْ ُﺪ ُه َو َر ُﺳ ُ ُ‬
‫ﻮﻪﻟ‬
‫َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ‬
‫ﺮﺷ‬
‫ﺻﺪای اذان ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا� وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫ﺎﻹ ْﺳﻼمِ ِدﻳﻨًﺎ«‪ .‬ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ ﺑﺨﺸﻮده ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫َ‬ ‫ﻴﺖ ﺑ َّ َ ًّ َ ُ َ َّ َ ُ ً َ‬ ‫َرﺿ ُ‬
‫ﺎ� ر�ﺎ و�ِﻤﺤﻤ ٍﺪ رﺳﻮﻻ و�ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﺷﻨﯿﺪن »أﺷ َﻬ ُﺪ أ ْن ﻻ إ َﻪﻟ إﻻ َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ا�«؛ و ﻫﻤﭽﻨ� مﻮﻗﻊ ﺷنﻴﺪن »أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل‬ ‫ِ ِ‬
‫ﻮﻪﻟ َرﺿ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺣ َﺪ ُه ﻻ ﺮﺷ�ﻚ ُﻪﻟ َوأ َّن � َّﻤ ًﺪا َ�ﺒْ ُﺪ ُه َو َر ُﺳ ُ‬ ‫َّ ُ َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ﻻإََ‬ ‫َْ َ ُ َْ َ‬ ‫َّ‬
‫ﻴﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ا�‬ ‫ﻻ‬ ‫ا�« ﺑﮕﻮ�ﺪ‪» :‬أﺷﻬﺪ أن ِ ِ‬
‫إ‬ ‫ﻪﻟ‬ ‫ِ‬
‫ﺎﻹ ْﺳﻼمِ ِدﻳﻨًﺎ«‪ .‬ﮔﻨﺎھﺶ آﻣﺮزﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫َ‬ ‫ﺑ َّ َ ًّ َ ُ َ َّ َ ُ ً َ‬
‫ﺎ� ر�ﺎ و�ِﻤﺤﻤ ٍﺪ رﺳﻮﻻ و�ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َ ْ َ ُ ِّ َ َ َّ ُ َّ َ َّ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َو�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ٍﺮ س أن رﺳﻮل اﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺎل ِﺣ� �ﺴﻤﻊ اﻨﻟﺪاء‪ :‬الﻠﻬﻢ رب ﻫ ِﺬهِ‬
‫ُ َ َّ ً َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ ً َ ْ ُ ً َّ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َّ ْ َ َّ َّ‬
‫ﺬﻟي‬ ‫الﻮ ِﺳﻴﻠﺔ َواﻟﻔ ِﻀﻴﻠﺔ‪َ ،‬وا�ﻌﺜﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎ �ﻤﻮدا ا ِ‬ ‫آت �ﻤﺪا‬ ‫اﺪﻟﻋﻮ ِة اﺘﻟﺎﻣ ِﺔ‪َ ،‬والﺼﻼ ِة اﻟﻘﺎﺋِﻤ ِﺔ ِ‬
‫َ َ ‪٢‬‬
‫ﺎﻋ ِﻲﺘ ﻳَ ْﻮ َم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ﺖ َ ُﻪﻟ َﺷ َﻔ َ‬ ‫َو َﻋ ْﺪﺗَ ُﻪ‪َ ،‬ﺣﻠَّ ْ‬

‫ﺟﺎﺑﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺷﻨﯿﺪن اذان ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ َ َّ ً َ َ َ َ َ َ َ َ ْ ْ ُ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َّ ْ َ َّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ َ َّ َ‬
‫ا� َﻌﺜﻪ‬ ‫آت �ﻤﺪا الﻮ ِﺳﻴﻠﺔ واﻟﻔ ِﻀﻴﻠﺔ‪ ،‬و‬ ‫»الﻠﻬﻢ رب ﻫ ِﺬهِ اﺪﻟﻋﻮ ِة اﺘﻟﺎﻣ ِﺔ‪َ ،‬والﺼﻼ ِة اﻟﻘﺎﺋِﻤ ِﺔ ِ‬
‫َْ‬ ‫َ َ ً َ ْ ُ ً َّ‬
‫اﺬﻟي َو َﻋﺪﺗ ُﻪ«‪» .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ای ﭘﺮوردﮔﺎر اﯾﻦ دﻋﻮت ﮐﺎﻣﻞ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪه‪،‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﺎ �ﻤﻮدا ِ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ و ﻓﻀﯿﻠﺖ را ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ او را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد و ﺳﺘﻮدهای‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ او وﻋﺪه دادهای ﻣﺒﻌﻮث ﻓﺮﻣﺎ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٣٨٦‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٦١٤‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٥٨‬‬

‫‪ .٣‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻤﺎز و ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﻣﺴﺠﺪ‬
‫َْ َ َ َ‬ ‫َ ُ ََ َ َ‬ ‫َ َ َ َُ ْ‬ ‫َ‬
‫ﻴﻊ ﺗ ِﺰ�ﺪ ﻰﻠﻋ ﺻﻼﺗِ ِﻪ ِﻲﻓ ﺑي ِﺘ ِﻪ وﺻﻼﺗِ ِﻪ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﺻﻼة اﺠﻟ َ ِﻤ ِ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ ً َ ْ َ َ َ َ ً َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ُ‬
‫ﺮﺸ�ﻦ درﺟﺔ‪ ،‬ﻓ ِﺈن أﺣﺪ�ﻢ ِإذا ﺗﻮﺿﺄ ﻓﺄﺣﺴﻦ‪ ،‬وأﻰﺗ الﻤﺴ ِﺠﺪ ﻻ ﻳ ِﺮ�ﺪ إِﻻ‬ ‫ِﻲﻓ ﺳﻮﻗِ ِﻪ ﻤﺧﺴﺎ و ِﻋ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ َُ ْ‬ ‫َُْ َ ً‬ ‫َ ً‬ ‫ﻻ َر َ� َﻌ ُﻪ ُ‬‫َّ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ ْ َ ً َّ‬
‫اﷲ ِﺑ َﻬﺎ د َر َﺟﺔ‪َ ،‬و َﺣ َّﻂ �ﻨﻪ ﺧ ِﻄﻴﺌَﺔ َﺣ َّﻰﺘ ﻳَﺪﺧﻞ ال َﻤ ْﺴ ِﺠﺪ‪،‬‬ ‫الﺼﻼة‪ ،‬لﻢ �ﻂ ﺧﻄﻮة ِإ‬
‫� ُﺔ َﻣﺎ َد َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ْ ْ ُ ُ ُ َ ِّ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َْ ْ َ َ َ‬
‫ام ِﻲﻓ‬ ‫َو ِ�ذا دﺧﻞ الﻤﺴ ِﺠﺪ ﺎﻛن ِﻲﻓ ﺻﻼ ٍة ﻣﺎ ﺎﻛﻧﺖ ﺤﺗ ِبﺴﻪ‪َ ،‬وﺗﺼ� ﻋﻠﻴ ِﻪ الﻤﻼﺋِ‬
‫َ ُْ ْ‬ ‫َّ ُ َّ ْ ْ َ ُ َّ ُ َّ ْ َ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫َْ‬
‫‪١‬‬
‫ارﻤﺣْ ُﻪ‪َ ،‬ﻣﺎ ل ْﻢ � ِﺪث ِ�ﻴ ِﻪ«‪.‬‬ ‫اﺬﻟي ﻳُ َﺼ� ﻓﻴ ِﻪ‪ :‬الﻠﻬﻢ اﻏ ِﻔﺮ ﻪﻟ‪ ،‬الﻠﻬﻢ‬ ‫� ِﻠ ِﺴ ِﻪ ِ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﺎﻧﻪ و ﺑﺎزار‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ و‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ ِ‬
‫ﭘﻨﺞ درﺟﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮی دارد‪ .‬ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﯿﺎﯾﺪ و‬
‫ھﺪﻓﯽ ﺟﺰ ﻧﻤﺎز ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﻗﺪﻣﯽ ﺑﺮ ﻧﻤﯽدارد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﺛﻮاب و ﺗﺮﻓﯿﻊ‬
‫درﺟﻪای را ﺑﺮاﯾﺶ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﮔﻨﺎھﯽ از ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ را ﻣﯽﺑﺨﺸﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﺳﯿﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬
‫)ﺛﻮاب( ﻧﻤﺎز ﺑﺮاﯾﺶ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺗﺎ از ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آن ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ ﺧﺎرج‬
‫ﻧﺸﻮد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮاﯾﺶ دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! او را ﺑﺒﺨﺸﺎی و ﺑﻪ او رﺣﻢ ﮐﻦ‪،‬‬
‫و ﺗﺎ وﻗﺘﯽ وﺿﻮﯾﺶ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺸﻮد اﯾﻦ دﻋﺎ اداﻣﻪ دارد«‪.‬‬
‫َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪َ » :‬ﺻﻼ ُة اﺠﻟ َ َﻤ َ‬
‫ﺎﻋ ِﺔ أﻓﻀﻞ‬
‫َ َ َ َ ً ‪٢‬‬ ‫ْ َ َ ْ َ ِّ َ ْ َ ْ‬
‫ﺮﺸ�ﻦ درﺟﺔ«‪.‬‬ ‫ِﻣﻦ ﺻﻼ ِة اﻟﻔﺬ �ِﺴﺒ ٍﻊ و ِﻋ ِ‬
‫»ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﯿﺴﺖ وھﻔﺖ درﺟﻪ از ﻧﻤﺎز ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﺑﺮﺗﺮ و ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽرود‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ َّ ُ ُ‬
‫اﷲ ُﻪﻟ ﻧ ُﺰ ُﻪﻟ ِﻣ َﻦ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﻏﺪا إِﻰﻟ ال َﻤ ْﺴ ِﺠ ِﺪ وراح أﻋﺪ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬
‫ْ َ َ ‪٣‬‬
‫ْ َّ ُ َّ َ ِ َ َ َ‬
‫اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻠﻛﻤﺎ ﻏﺪا أو راح«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮای‬
‫ھﺮ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ او‪ ،‬ﺿﯿﺎﻓﺘﯽ در ﺑﮫﺸﺖ ﺗﺪارک ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٦٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٦٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٣٥٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ آﻣﺪن ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ وﻗﺎر و آراﻣﺶ‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ب ل َّ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬
‫ﻠﺼﻼ ِة ﻓﻼ ﺗﺄﺗﻮﻫﺎ َوأ�ﺘُ ْﻢ‬ ‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪ِ » :‬إذا ﺛ ِّﻮ ِ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ﺖ َر ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫�ﻢْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ َ ْ ُ ُ َّ َ ُ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ َ ُّ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ‬
‫ﻜﻴﻨﺔ‪� ،‬ﻤﺎ أدر�ﺘﻢ ﻓﺼﻠﻮا‪ ،‬وﻣﺎ ﻓﺎﺗ�ﻢ ﻓﺄﺗِﻤﻮا ﻓ ِﺈن أﺣﺪ‬ ‫�ﺴﻌﻮن‪ ،‬وأﺗﻮﻫﺎ وﻋﻠﻴ�ﻢ الﺴ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ َ َّ َ َ‬
‫‪١‬‬
‫الﺼﻼ ِة � ُﻬ َﻮ ِﻲﻓ َﺻﻼ ٍة«‪.‬‬ ‫إِذا ﺎﻛن �ﻌ ِﻤﺪ إِﻰﻟ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻗﺘﯽ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ و ﺷﺘﺎب ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﯿﺎﯾﯿﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ راه رﻓﺘﻦ ﻋﺎدی ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ و ﺳﮑﻮن‬
‫ِ‬
‫و آراﻣﺶ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ھﺮﭼﻪ از ﻧﻤﺎز را ‪ -‬ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ -‬درﯾﺎﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ و آن ﭼﻪ را‬
‫از دﺳﺖ دادﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ آﻣﯿﻦ ﮔﻔﺘﻦ‬

‫َُ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ ْ َ ََ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س أ َّن َر ُ‬
‫َ‬
‫ﺖ الﻤﻼﺋِ�ﺔ ِﻲﻓ‬
‫ِ‬ ‫ﺎﻟ‬ ‫ﻗ‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫�‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬ ‫آ‬ ‫ﻢ‬ ‫�‬ ‫ﺪ‬‫ﺣ‬ ‫أ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫ُ َ َ ُ َ َ َ َّ َ ْ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ ْ َ ُ َ ُ َْ‬
‫‪٢‬‬
‫الﺴ َﻤﺎءِ‪ :‬آ ِﻣ�‪ ،‬ﻓﻮا�ﻘﺖ ِإﺣﺪاﻫﻤﺎ اﻷﺧﺮى‪ ،‬ﻏ ِﻔﺮ ﻪﻟ ﻣﺎ �ﻘﺪم ِﻣﻦ ذﻧ ِﺒ ِﻪ«‪.‬‬ ‫َّ‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ آﻣﯿﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺎ آﻣﯿﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در آﺳﻤﺎن ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪاش ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز در وﻗﺖ آن‬

‫َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ُّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َﻋﻦ اﺑْﻦ َم ْﺴ ُﻌﻮد س ﻗَﺎل‪َ :‬ﺳﺄﻟ ُ‬
‫الﺼﻼة َﻰﻠﻋ‬ ‫ا�؟ ﻗﺎل‪» :‬‬ ‫ﻲﺒ ج‪ :‬أي اﻟﻌﻤ ِﻞ أﺣﺐ إِﻰﻟ ِ‬ ‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ٍ‬
‫َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌّ‬ ‫ْ َ ِ َ َ ِ ُ َّ َ‬
‫ا�«‪ .‬ﻗﺎل‪:‬‬ ‫َ‬
‫ﻴﻞ ِ‬‫اﺠﻟﻬﺎد ِﻲﻓ ﺳ ِب ِ‬ ‫وﻗ ِﺘﻬﺎ«‪ .‬ﻗﺎل‪� :‬ﻢ أي؟ ﻗﺎل‪�» :‬ﻢ ِﺑﺮ الﻮ ِاﺪﻟﻳ ِﻦ«‪ .‬ﻗﺎل‪� :‬ﻢ أي؟ ﻗﺎل‪ِ » :‬‬
‫َّ َ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ َ‬ ‫َّ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺰﺘدﺗﻪ ل َﺰاد ِ�«‪.‬‬ ‫َﺣﺪ ِﺛ� ِﺑ ِﻬﻦ‪ ،‬ول ِﻮ اﺳ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬ﭼﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ از ﺳﺎﯾﺮ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز در وﻗﺖ ﺧﻮدش«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ‬
‫از آن ﭼﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﯿﮑﯽ و ﺧﺪﻣﺖ در ﺣﻖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر«‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ از‬
‫آن ﭼﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ«‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺟﻮاﺑﮫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺆال ﺑﯿﺶﺗﺮی ﻣﯽﮐﺮدم ﺑﺎز ﺟﻮاب ﺑﯿﺶﺗﺮی ﻣﯽداد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٨١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤١٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٦٠‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ و ﻋﺼﺮ‬
‫‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻮﻰﺳ س أَ َّن َر ُﺳﻮل ا� ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺻ� اﻟ َ ْ‬
‫ﺮﺒدﻳ ْ ِﻦ دﺧﻞ اﺠﻟَﻨﺔ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫ِ‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻧﻤﺎزھﺎی ﺻﺒﺢ و ﻋﺼﺮ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽرود«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ا� ج اﻟ َﻌ ْ َ‬
‫ﺮﺼ ِﺑﺎل ُﻤﺨ َّﻤ ِﺺ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬إِن‬
‫َ َ َ َّ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ﺮﺼ َة اﻟْﻐ َﻔ ِّ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ﺑَ ْ َ‬
‫ﺎري س ﻗﺎل‪ :‬ﺻ� ِﺑﻨﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ َّ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ ْ‬
‫ﺟ ُﺮهُ‬ ‫َ‬
‫ﻫ ِﺬهِ الﺼﻼة ﻋ ِﺮﺿﺖ ﻰﻠﻋ ﻣﻦ ﺎﻛن �ﺒﻠ�ﻢ ﻓﻀﻴﻌﻮﻫﺎ ‪�،‬ﻤﻦ ﺣﺎ�ﻆ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﺎﻛن ﻪﻟ أ‬
‫َ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ْ‬
‫�‪َ ،‬وﻻ َﺻﻼ َة َ� ْﻌ َﺪ َﻫﺎ َﺣ َّﻰﺘ � ْﻄﻠ َﻊ الﺸﺎ ِﻫﺪ«‪.‬‬
‫ُ ‪٢‬‬
‫مﺮ� ِ‬
‫َ‬
‫اﺑﻮﺑﺼﺮه ِﻏﻔﺎری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در ُﻣﺨ ﱠﻤﺺ ‪-‬اﺳﻢ ﻣﮑﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ -‬ﻧﻤﺎز‬ ‫َ‬
‫ﻋﺼﺮ را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺰار ﻧﻤﻮد؛ ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ اﻣﺖھﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ؛ اﻣﺎ‬
‫آنھﺎ آن را ﺿﺎﯾﻊ ﮐﺮدﻧﺪ؛ ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﺑﺮ آن ﻣﺪاوﻣﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دوﺑﺎر اﺟﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻌﺪ از‬
‫آن‪ ،‬ﻧﻤﺎزی ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺘﺎره ﻃﻠﻮع ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ و ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ‬

‫ﻮل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺻ َّ� اﻟ ِﻌ َﺸ َ‬‫َُ ُ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َّ َ‬
‫ﺎء ﻲﻓ‬ ‫ا� ج �ﻘ‬
‫�ﻦ �ﺜﻤﺎن ﺑ ِﻦ �ﻔﺎن س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬
‫َّ ْ َ ُ َّ ُ ‪٣‬‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫ﻜ َ� َّ� َﻤﺎ ﻗَ َ‬
‫ﺎم ﻧ ْﺼ َﻒ الﻠَّﻴْﻞ َو َﻣ ْﻦ َﺻ َّ� ُّ‬ ‫ََ َ َ َ‬
‫ﺎﻋ ٍﺔ‪ ،‬ﻓﻜ�� َﻤﺎ َﺻ� الﻠﻴﻞ ﻠﻛﻪ«‪.‬‬ ‫الﺼﺒْ َﺢ ﻲﻓ ﻤﺟ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻤﺟﺎﻋ ٍﺔ‪ ،‬ﻓ‬
‫از ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ‬
‫را ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺼﻔﯽ از ﺷﺐ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ھﺮﮐﺲ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﺐ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﮐﺮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﺎز ﭘﺲ از ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� ْﻢ َﻰﻠﻋ َﻣﺎ � ْﻤ ُﺤﻮ َّ ُ‬‫ُ ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ا� ﺑِ ِﻪ اﺨﻟ َ َﻄﺎﻳَﺎ‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬أﻻ أدﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ َ ْ َ ُ ُ َْ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ ُ َ َ َ َ ُ َ َّ َ َ‬ ‫ََُْ‬
‫ا�‪ ،‬ﻗﺎل‪ِ :‬إ ْﺳﺒَﺎغ ال ُﻮ ُﺿﻮ ِء َﻰﻠﻋ ال َﻤﺎﻜ ِرهِ‪ ،‬و�ﺮﺜة اﺨﻟﻄﺎ‬ ‫ﺎت«؟ ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﺑ�‪ ،‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫َّ َ َ‬
‫َو�ﺮ�ﻊ ﺑِ ِﻪ اﺪﻟرﺟ ِ‬
‫‪٤‬‬
‫ﺎط«‪.‬‬ ‫الﺮ َ� ُ‬‫� ُﻢ ِّ‬‫َ ْ َ ُ َّ َ َ ْ َ َّ َ َ َ ُ‬
‫ﺎﺟ ِﺪ‪ ،‬واﻧ ِﺘﻈﺎر الﺼﻼ ِة �ﻌﺪ الﺼﻼ ِة‪ ،‬ﻓﺬ ِﻟ‬ ‫إ َﻰﻟ ال ْ َﻤ َ‬
‫ﺴ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٧٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪. ٨٣٠‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪. ٦٥٦‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪. ٢٥١‬‬
 ‫‪٣٦١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن ﭼﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ آن‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎن را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و رﻓﻊ درﺟﺎت ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻧﮑﻨﻢ«؟‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮدن وﺿﻮ در‬
‫ﺳﺨﺘﯽھﺎ )ﺳﺮﻣﺎ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎری و ﻏﯿﺮه(‪ ،‬راه رﻓﺘﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ھﺮ‬
‫ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﺑﻌﺪی؛ ﭼﻨﯿﻦ اﻋﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ارزﺷﻤﻨﺪ و‬
‫ﭘﺮﻓﻀﯿﻠﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺸﺴﺘﻦ در ﺟﺎی ﻧﻤﺎز ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ‬

‫ُْ َ َُ ُ َُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ُ َ‬ ‫َ َ ُْ ُ‬ ‫َ� ْﻦ ﺳ َﻤ ِ ْ َ ْ‬
‫ﷲ ج؟‬ ‫ﺎك ﺑ ِﻦ ﺣﺮ ٍب س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﻠﺖ ِﺠﻟ َ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ ﺳﻤ َﺮة س‪ :‬أ�ﻨﺖ ﺠﺗﺎلِﺲ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِ‬
‫ُّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َّ َ ْ َُ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َُ ُ ْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ً َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫اﺬﻟي ﻳُ َﺼ� ِ�ﻴ ِﻪ الﺼﺒﺢ‪ ،‬أ ِو اﻟﻐﺪاة‪ ،‬ﺣﻰﺘ �ﻄﻠﻊ‬
‫�ا‪» ،‬ﺎﻛن ﻻ �ﻘﻮم ِﻣﻦ مﺼﻼ ُه ِ‬ ‫ﻗﺎل‪َ � :‬ﻌ ْﻢ ﻛ ِﺜ‬
‫َّ ْ ُ َ َ ‪١‬‬
‫ﺖ الﺸﻤﺲ ﻗﺎم«‪.‬‬ ‫َّ ْ ُ َ َ َ َ َ‬
‫الﺸﻤﺲ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا ﻃﻠﻌ ِ‬
‫ِﺳﻤﺎک ﺑﻦ ﺣﺮﺑﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺳﻤﺮه س ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻧﺸﺴﺖ و‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮدی؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر‪» .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج از ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را‬
‫در آن ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﺮ ﻧﻤﯽﺧﺎﺳﺖ‪ .‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻃﻠﻮع ﻣﯽﮐﺮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ روز ﺟﻤﻌﻪ‬

‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ َﻋﻠﻴْ ِﻪ الﺸ ْﻤ ُﺲ ﻳَ ْﻮ ُم اﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌ ِﺔ ِ�ﻴ ِﻪ‬
‫� ﻳَ ْﻮ َﻃﻠ َﻌ ْ‬‫َْ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﺧ ُ مٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُْ ُ َ َ ‪٢‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ ُ َ ُ ْ َ ْ َ َّ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ ُ َّ‬
‫ﺧ ِﻠﻖ آدم و ِ�ﻴ ِﻪ أد ِﺧﻞ اﺠﻟﻨﺔ و ِ�ﻴ ِﻪ أﺧ ِﺮج ِﻣﻨﻬﺎ وﻻ �ﻘﻮم الﺴﺎﻋﺔ ِإﻻ ِﻲﻓ ﻳﻮمِ اﺠﻟﻤﻌﺔ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ روزی ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ در آن‬
‫ﻃﻠﻮع ﮐﺮده‪ ،‬روز ﺟﻤﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ روز آدم ﺧﻠﻘﺖ ﺷﺪ و در اﯾﻦ روز ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ آورده‬
‫ﺷﺪ و در ھﻤﯿﻦ روز او را از ﺑﮫﺸﺖ ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﻧﺪ و ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﭘﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ در روز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٧٠‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨٥٤‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٦٢‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻏﺴﻞ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻄﺒﻪ ﺟﻤﻌﻪ ﮔﻮش ﻓﺮا دھﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ُ ِّ َ‬ ‫ْ َ َ ُ َ َ ْ َ َ َّ‬
‫ﷲ ج‪َ » :‬ﻣ ِﻦ اﻏت َﺴﻞ � َّﻢ أﻰﺗ اﺠﻟ ُ ْﻤ َﻌﺔ ﻓ َﺼ� َﻣﺎ ﻗﺪ َر ُﻪﻟ‬
‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ‬
‫َو�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ُ ّ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ ُ َ َ ُ ْ ُ ْ َ ُ َّ ُ َ ِّ َ َ ُ ُ َ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ‬
‫� اﺠﻟ ُ ْﻤ َﻌ ِﺔ‬ ‫اﻹﻣﺎم ِﻣﻦ ﺧﻄﺒ ِﺘ ِﻪ �ﻢ ﻳﺼ� ﻣﻌﻪ‪ :‬ﻏ ِﻔﺮ ﻪﻟ ﻣﺎ ﺑيﻨﻪ و�‬ ‫�ﻢ أﻧﺼﺖ ﺣﻰﺘ �ﻔﺮغ ِ‬
‫َ ْ ُ َ َ َ‬ ‫ُ ْ‬
‫اﻷﺧ َﺮى َوﻓﻀﻞ ﺛﻼﺛ ِﺔ �ﻳَّﺎمٍ « ‪.١‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻏﺴﻞ ﮐﻨﺪ؛ و ﺑﻪ ﻧﻤﺎز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬و ھﺮﭼﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻘﺪر ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﺧﻄﺒﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ﺳﮑﻮت ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و ﺑﻪ ھﻤﺮاه اﻣﺎم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ از ﺟﻤﻌﻪ ﻗﺒﻞ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺟﻤﻌﻪ و ﺳﻪ روز دﯾﮕﺮ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﺎﻋﺘﯽ در روز ﺟﻤﻌﻪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻋﺼﺮ اﺳﺖ‬

‫ُ َ ٌ‬ ‫َ ٌَ‬ ‫ََ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺎﻋﺔ ﻻ ﻳُ َﻮاﻓِﻘ َﻬﺎ �ﺒْﺪ‬ ‫ا� ج ذﻛ َﺮ ﻳَ ْﻮ َم اﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌ ِﺔ‪� ،‬ﻘﺎل‪�ِ » :‬ﻴ ِﻪ ﺳ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س أن رﺳﻮل ِ‬
‫ُ َ ِّ ُ َ ‪٢‬‬ ‫ُ ْ ٌ َ ُ َ َ ٌ ُ َ ِّ َ ْ َ ُ َّ َ َ َ َ َ ْ ً َّ‬
‫ﻻ أَ ْ� َﻄ ُﺎه إﻳَّ ُﺎه«‪َ .‬وأَ َﺷ َ‬
‫ﺎر ِ�ﻴَ ِﺪهِ �ﻘﻠﻠﻬﺎ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫مﺴ ِﻠﻢ وﻫﻮ ﻗﺎﺋِﻢ ﻳﺼ�‪� ،‬ﺴﺄل ا� �ﻌﺎﻰﻟ ﺷيﺌﺎ إِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬روزی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در ﻣﻮرد روز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در روز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪای وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻨﺪه ﻣﻮﻣﻦ‪ ،‬در آن ﻟﺤﻈﻪ ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ و دﻋﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل دﻋﺎﯾﺶ را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد«‪ .‬و ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺎت دﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮐﻮﺗﺎھﯽ آن ﻟﺤﻈﻪ را ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻗﯿﺎم ﺷﺐ‬

‫َ َ َّ ُ ْ‬ ‫َّ َ ُ ۡ ُ َ َ َّ َ َ ُ ّ ْ‬
‫ِين إِذا ذك ُِروا ب ِ َها � � وسبحوا‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما يؤمِن ��ٰتِنا ٱ�‬
‫َ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َٰ ُ ُ ُ ُ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َۡ َّ ۡ َُ ۡ َ َۡ َ ۡ ُ َ‬
‫جعِ يَ ۡد ُعون َر َّ� ُه ۡم خ ۡوفا‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫ض‬ ‫م‬ ‫ٱل‬ ‫ن‬
‫ِ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ه‬‫و�‬ ‫ن‬‫ج‬ ‫ا�‬ ‫ج‬ ‫ت‬‫�‬ ‫‪١٥‬‬ ‫۩‬ ‫ون‬‫ِ�م ِد ر� ِ ِهم وهم � �ستك ِ�‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫س َّما ٓ أ ۡخ َ َ ُ ّ ُ َّ ۡ ُ‬ ‫ون‪ ١٦‬فَ َ� َ� ۡعلَ ُم َ� ۡف ‪ٞ‬‬
‫َ َ َ ٗ َ َّ َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ ُ ُ َ‬
‫� َج َزا َء ۢ ب ِ َما‬
‫� لهم مِن قرة ِ أ� ٖ‬ ‫ِ‬ ‫وطمعا ومِما رزق�هم ينفِق‬
‫َ ُ ْ َۡ ُ َ‬
‫�نوا �ع َملون‪] ﴾١٧‬اﻟﺴﺠﺪة‪.[١٧-١٥ :‬‬
‫»ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ آنھﺎ ﭘﻨﺪ داده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺠﺪه‬
‫ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﻨﺪ و ﺗﮑﺒﺮ ﻧﻤﯽورزﻧﺪ‪] .‬در دل ﺷﺐ‪ [،‬از ﺑﺴﺘﺮھﺎ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﺎ ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ ]ﺑﻪ ﻧﯿﺎﯾﺶ[ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن روزی‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨٥٧‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٩٣٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٥٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٣٦٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫دادهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﺑﻪ ]ﭘﺎس[ آﻧﭽﻪ ]اﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن در دﻧﯿﺎ[ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ]ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﯾﮥ[ روﺷﻨﯽ ﭼﺸﻢھﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﮫﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ َ َ َ َ َ َ ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َْ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﷲ ج‪» :‬أﻓﻀﻞ الﺼﻴﺎمِ ﺑﻌﺪ رمﻀﺎن ﺷﻬ ُﺮ ِ‬
‫ا�‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ُ َّ‬ ‫َ َ َ‬ ‫الﻤ َﺤ َّﺮ ُم‪َ ،‬وأَﻓْ َﻀ ُﻞ َّ‬
‫الﺼﻼ ِة ﺑﻌﺪ اﻟﻔ ِﺮ�ﻀ ِﺔ َﺻﻼة الﻠﻴْﻞ«‪.‬‬ ‫ُ‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ و ﭘﺮ اﺟﺮﺗﺮﯾﻦ روزه‬
‫ﺑﻌﺪ از روزهی رﻣﻀﺎن‪ ،‬روزهی ﻣﺎه ﻣﺤﺮم‪ ،‬و ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ و ﭘﺮ اﺟﺮﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻓﺮﯾﻀﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﺷﺐ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ وﺗﺮ در آﺧﺮ ﺷﺐ‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َُ‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫آﺧ ِﺮ الﻠﻴْ ِﻞ ﻓﻠﻴُﻮ ِﺗ ْﺮ‬ ‫َ ْ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﻦ ﺧﺎف أن ﻻ �ﻘﻮم ِﻣﻦ ِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ٍﺮ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ْ ٌَ َ َ‬ ‫َّ‬
‫آﺧ ِﺮ الﻠﻴْ ِﻞ َمﺸ ُﻬﻮدة‪َ ،‬وذلِﻚ‬
‫َّ ْ َ َّ َ َ َ‬ ‫ُ َ ُْ ْ‬ ‫َ ْ َ َ َْ َُ َ‬ ‫َ َ‬
‫آﺧ َﺮ الﻠﻴ ِﻞ‪ ،‬ﻓ ِﺈن ﺻﻼة ِ‬ ‫أ َّو ُﻪﻟ‪َ ،‬وﻣﻦ ﻃ ِﻤﻊ أن �ﻘﻮم ِ‬
‫آﺧ َﺮه ﻓﻠﻴﻮﺗِﺮ ِ‬
‫ْ َ ُ ‪٢‬‬
‫َ‬
‫أﻓﻀﻞ«‪.‬‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﯿﻢ آن دارد ﮐﻪ در آﺧﺮ‬
‫ﺷﺐ ﺑﯿﺪار ﻧﺸﻮد‪ ،‬اول ﺷﺐ ﻧﻤﺎز وﺗﺮ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻣﯿﺪ دارد در آﺧﺮ ﺷﺐ ﺑﯿﺪار‬
‫ﺎن ﺷﺐ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ و اﯾﻦ‬ ‫ﻧﻤﺎز ﭘﺎﯾ ِ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻤﺎز وﺗﺮ را آﺧﺮ ﺷﺐ ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ زﯾﺮا ِ‬
‫ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز و دﻋﺎ در آﺧﺮ ﺷﺐ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬
‫ﻮل اﷲ ج ﻗﺎل‪�ْ �َ » :‬ل َر ُّ�ﻨَﺎ َ�ﺒَ َ‬
‫ﺎر َك َو َ� َﻌﺎﻰﻟ ﻞﻛ ﻴﻟْﻠﺔ إﻰﻟ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ُ َ ْ ُ‬‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ْ َْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ُ ُ َّ ْ‬ ‫ُّ ْ َ‬
‫ﻴﺐ ُﻪﻟ‪َ ،‬ﻣ ْﻦ � َ ْﺴﺄﻟ ِ� ﻓﺄﻋ ِﻄﻴَﻪ‪،‬‬ ‫ﻮ� ﻓﺄﺳﺘ ِﺠ‬ ‫اﺪﻟ�ﻴﺎ ‪ِ ،‬ﺣ� �ﺒﻰﻘ ﺛﻠﺚ الﻠﻴ ِﻞ ِ‬
‫اﻵﺧ ِﺮ‪ ،‬ﻳﻘﻮل ﻣﻦ ﻳﺪﻋ ِ‬
‫َ ْ َ َُ ‪٣‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫َﻣ ْﻦ � َ ْﺴﺘَﻐ ِﻔ ُﺮ ِ� ﻓﺄﻏ ِﻔﺮ ﻪﻟ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ھﺮ ﺷﺐ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺘﻦ‬
‫دوﺳﻮم ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﯿﺎ ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ھﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫او را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﻢ؟ آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ھﺴﺖ ﮐﻪ از ﻣﻦ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ او ﺑﺪھﻢ؟ آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ھﺴﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﻣﻦ درﺧﻮاﺳﺖ آﻣﺮزش ﮐﻨﺪ ﺗﺎ او را ﺑﯿﺎﻣﺮزم«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١١٦٣‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٥٥‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٤٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٥٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٦٤‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دﻋﺎ در ﺷﺐ‬
‫َّ ْ َ َ َ ً َ ُ َ ُ َ َ ُ ٌ‬ ‫َّ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪ِ » :‬إن ِﻲﻓ الﻠﻴ ِﻞ لﺴﺎﻋﺔ ﻻ ﻳﻮاﻓِﻘﻬﺎ رﺟﻞ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ٍﺮ س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬
‫ْ َ ُ َّ ُ َ َ َ ُ َّ َ ْ َ ‪١‬‬
‫َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ ٌ َ ْ َ ُ َ َ ْ ً ْ َ ْ ُّ ْ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ َواﻵ ِﺧ َﺮ ِة‪ِ ،‬إﻻ أ�ﻄﺎه إِﻳﺎه‪ ،‬وذلِﻚ ﻞﻛ ﻴﻟﻠ ٍﺔ«‪.‬‬ ‫مﺴ ِﻠﻢ‪� ،‬ﺴﺄل اﷲ ﺧ�ا ِﻣﻦ أم ِﺮ‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در ﺷﺐ‪،‬‬
‫اﻣﺮ ﻧﯿﮑﯽ از اﻣﻮر دﻧﯿﺎ و‬
‫ﻟﺤﻈﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ آن را درﯾﺎﺑﺪ و در آن‪ِ ،‬‬
‫آﺧﺮت را از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪاش را ﺑﺮآورده ﻣﯽﺳﺎزد؛ و اﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ‬
‫در ھﻤﻪ ﺷﺐھﺎ وﺟﻮد دارد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎزھﺎی ﺳﻨﺖ راﺗﺒﻪ‬

‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ِّ َ َ َ َ ْ َ ْ‬
‫َ‬ ‫َ ْ ُ ِّ ُ‬
‫ا� ج‬ ‫ﺖ أﻲﺑ ﺳﻔﻴﺎن ب ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ أم الﻤﺆ ِﻣ ِﻨ� أم ﺣ ِﺒيﺒﺔ رمﻠﺔ ِﺑﻨ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ ُ ُ َ ْ َ ْ ُ ْ ُ َ ِّ َّ ُ َّ َ ْ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ً َ َ ُّ ً َ ْ َ َ َ‬
‫� ﻓ ِﺮ�ﻀ ٍﺔ‪ ،‬إِﻻ َ� َ�‬ ‫� ﻞﻛ ﻳﻮمٍ ِﺛنﻲﺘ ﻋﺮﺸة ر�ﻌﺔ �ﻄﻮﺎﻋ‪� ،‬‬ ‫�ﻘﻮل‪» :‬ﻣﺎ ِﻣﻦ �ﺒ ٍﺪ مﺴ ِﻠ ٍﻢ ﻳﺼ� ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ َ‬
‫َ َّ ‪٢‬‬
‫ﺖ ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ«‪.‬‬ ‫اﷲ َ ُﻪﻟ ﺑَيْﺘًﺎ ِﻲﻓ اﺠﻟَﻨَّ ِﺔ‪ ،‬أ ْو إِ َّﻻ ﺑُ َ‬
‫� َ ُﻪﻟ َ�ﻴْ ٌ‬ ‫ُ‬
‫ِ‬
‫از ام اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ام ﺣﺒﯿﺒﻪ رﻣﻠﻪ ﺑﻨﺖ اﺑﯽﺳﻔﯿﺎن ل رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﺑﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻤﺎزھﺎی ﻓﺮض‪ ،‬دوازده‬
‫رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ ﺑﺮای ﺧﻮﺷﻨﻮدی اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺧﺎﻧﻪای در ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺳﺎزد«‪.‬‬
‫ﯾﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺎﻧﻪای در ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮاﯾﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫َ ‪٣‬‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ْ ٌ َ ُّ ْ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ َو َﻣﺎ ِ�ﻴﻬﺎ«‪.‬‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ر�ﻌﺘﺎ اﻟﻔﺠ ِﺮ ﺧ� ِﻣﻦ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺻﺪﯾﻘﻪ ل رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دو رﮐﻌﺖ )ﺳﻨﺖ( ﻓﺠﺮ از‬
‫دﻧﯿﺎ و آن ﭼﻪ ﮐﻪ در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﺿﺤﯽ )ﭼﺎﺷﺖ( و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ وﻗﺖ آن‬

‫َ َّ ُ َ َ ُ ْ ُ َ َ ُ ِّ ُ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ َ ٌ َ ُ ُّ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ أﻲﺑ َذ ٍّر س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻧﻪ ﻗﺎل‪» :‬ﻳﺼ ِﺒﺢ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﺳﻼ� ِﻣﻦ أﺣ ِﺪ�ﻢ ﺻﺪﻗﺔ ‪،‬ﻓﻞﻜ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ َ َ َ ٌ َ ُ ُّ َ ْ َ َ َ َ ٌ َ ُ ُّ َ ْ َ َ َ َ ٌ َ ُ ُّ َ ْ َ َ َ َ ٌ َ َ ٌْ‬
‫�ﺴ ِبﻴﺤ ٍﺔ ﺻﺪﻗﺔ‪ ،‬و� ﺤﺗ ِﻤﻴﺪ ٍة ﺻﺪﻗﺔ‪ ،‬و� �ﻬ ِﻠﻴﻠ ٍﺔ ﺻﺪﻗﺔ‪ ،‬و� ﺗ� ِﺒ� ٍة ﺻﺪﻗﺔ‪ ،‬وأمﺮ‬
‫‪٤‬‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬
‫ﺎن ﻳَ ْﺮﻛ ُﻌ ُﻬ َﻤﺎ ِﻣ َﻦ الﻀ َﻰﺤ«‪.‬‬‫ﺑﺎل ْ َﻤ ْﻌ ُﺮوف َﺻ َﺪﻗَ ٌﺔ‪َ ،‬و َ� ْ ٌ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ ٌ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ‬
‫� ﻋ ِﻦ الﻤﻨﻜ ِﺮ ﺻﺪﻗﺔ‪ ،‬و� ِﺰئ ِﻣﻦ ذلِﻚ ر�ﻌﺘ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٥٧‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٢٨‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٢٥‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٢٠‬‬
 ‫‪٣٦٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از اﺑﻮذر س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﺻﺒﺢ )ھﺮ روز( در ﺑﺮاﺑﺮ ھﺮ‬
‫ﻣﻔﺼﻞ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺪﻗﻪ ﻻزم اﺳﺖ؛ ھﺮ ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ ھﺮ‬
‫اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ ھﺮ ﻻاﻟﻪ اﻻاﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ ھﺮ اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ ھﺮ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ ھﺮ ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ و‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎی ھﻤﻪ اﯾﻦھﺎ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺿﺤﯽ )ﭼﺎﺷﺖ( ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َ ْ ً ُ َ ُّ َ َ ُّ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َّ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫الﺼﻼة‬ ‫� ْﻦ َز�ْ ِﺪ �ْ َﻦ أ ْر� َﻢ س رأى ﻗﻮﻣﺎ ﻳﺼﻠﻮن ِﻣﻦ الﻀﻰﺤ‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬أﻣﺎ ﻟﻘﺪ ﻋ ِﻠﻤﻮا أن‬
‫ْ َ ُ ‪١‬‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ ُ َْ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ُ َّ َ ُ َ‬ ‫َْ َ‬
‫� ﺗ ْﺮ َمﺾ اﻟ ِﻔﺼﺎل«‪.‬‬ ‫اﻷ َّوا� َ‬
‫� ِﺣ‬ ‫ِ‬ ‫ة‬‫ﻼ‬ ‫ﺻ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫� ﻫ ِﺬهِ الﺴﺎﻋ ِﺔ أﻓﻀﻞ‪ِ ،‬إن رﺳ‬
‫ِﻲﻓ � ِ‬
‫از زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬وی ﻋﺪهای از ﻣﺮدم را دﯾﺪ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪای روز‬
‫ﻧﻤﺎز )ﭼﺎﺷﺖ( در وﻗﺘﯽ دﯾﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﺎز ﭼﺎﺷﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ؛ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺎش ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ِ‬
‫ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻧﻤﺎز ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎی‬
‫ﺑﭽﻪ ﺷﺘﺮھﺎ از ﺷﺪت ﮔﺮﻣﺎ ﺑﺴﻮزد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺠﺪه ﮐﺮدن‬

‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻠﺖ‪ :‬أ ْﺳﺄلﻚ ُم َﺮا�ﻘﺘَﻚ‬
‫َ‬
‫ﻲﺒ ج‪َ » :‬ﺳﻞ« � ُﻘ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻴﻌ َﺔ ﺑْﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ اﻷ ْﺳﻠ ِ ِّ‬
‫� س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل ِﻲﻟ اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َ� ْﻦ َر� َ‬
‫ِ‬
‫َِ‬ ‫َِ‬
‫‪٢‬‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ َ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ ُ ُ َ َ َ َ َ َ ِّ َ َ َ ْ َ‬
‫ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ �ﻘﺎل‪» :‬أو �� ذلِﻚ«‪� .‬ﻘﻠﺖ‪ :‬ﻫﻮ ذاك ﻗﺎل‪» :‬ﻓﺄ ِﻋ� ﻰﻠﻋ �ﻔ ِﺴﻚ ﺑِ�ﺮﺜ ِة الﺴﺠﻮ ِد«‪.‬‬
‫رﺑﯿﻊ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ اﺳﻠﻤﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ھﺮ ﭼﻪ دوﺳﺖ داری از‬
‫ﻣﻦ ﺑﺨﻮاه«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاھﻢ در ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﻦ ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﺧﻮاھﯽ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ھﻤﯿﻦ را ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺳﺠﻮد‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﮏ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫َ ْ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُّ ُ َّ َ َّ َ‬ ‫َ َْ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ ََْ َ‬
‫�‬
‫�‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻚ ﻻ �ﺴﺠﺪ ِ ِ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﻋﻠﻴﻚ ِﺑ�ﺮﺜ ِة الﺴﺠﻮ ِد ِ ِ‬ ‫�ﻦ ﺛﻮ�ﺎن س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ ً ‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ً‬ ‫َ ْ َ ً َّ َ َ َ َ‬
‫اﷲ ﺑِ َﻬﺎ َد َر َﺟﺔ‪َ ،‬و َﺣ َّﻂ َ�ﻨﻚ ﺑِ َﻬﺎ ﺧ ِﻄﻴﺌﺔ«‪.‬‬
‫ﻚ ُ‬ ‫ﺳﺠﺪة‪ ،‬إِﻻ ر�ﻌ‬
‫ﺛﻮﺑﺎن س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬زﯾﺎد ﺳﺠﺪه ﮐﺮدن را ﺟﺪی‬
‫ﺑﮕﯿﺮ! زﯾﺮا ھﺮ ﺳﺠﺪهای ﮐﻪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﯽ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﯾﮏ درﺟﻪ ﻣﻘﺎم ﺗﻮ را ﺑﺎﻻ‬
‫ﻣﯽﺑﺮد و ﯾﮏ ﮔﻨﺎه ﺗﻮ را ﭘﺎک ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٤٨‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤٨٩‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤٨٨‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٦٦‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ادای ﻧﻤﺎزھﺎی ﻧﺎﻓﻠﻪ در ﻣﻨﺰل‬
‫ُ ْ َ َّ َ ْ َ َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪َ ...» :‬ﺻﻠﻮا �� َﻬﺎ اﻨﻟَّ ُ‬ ‫َ‬
‫ﺖ س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬ ‫َ ْ َْ ْ َ‬
‫ﺎس ِﻲﻓ ُ�ﻴُﻮ ِﺗ�ﻢ‪ ،‬ﻓ ِﺈن أﻓﻀﻞ‬ ‫�ﻦ ز� ِﺪ ﺑ ِﻦ ﺛ ِﺎﺑ ٍ‬
‫َ ْ ُ َ َ ‪١‬‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ َ َ َ‬
‫ﻼ ُة َ‬
‫الﻤ ْﺮ ِء ِﻲﻓ ﺑَي ِﺘ ِﻪ إِﻻ الﻤﻜﺘﻮ�ﺔ«‪.‬‬ ‫الﺼﻼ ِة ﺻ‬
‫از زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻣﺮدم! در ﻣﻨﺰل ﺧﻮد‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺷﺨﺺ در ﻣﻨﺰل ﺧﻮد اوﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫ﻧﻤﺎزھﺎی ﻓﺮض )ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ و در ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ(«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ادای ﻓﺮاﯾﺾ و ﻧﻮاﻓﻞ‬

‫ََ ْ َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َّ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َُ‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ا� ﻗﺎل‪َ :‬ﻣ ْﻦ َﺎﻋدى ِﻲﻟ َو ِﻴﻟًّﺎ �ﻘﺪ آذ�ﺘُﻪ‬ ‫ا� ج‪» :‬إِن‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ ْ َ َ َّ َ َّ َّ ْ َ َ ْ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ َ َّ َ‬ ‫ْ‬
‫ﺖ َﻋﻠﻴْ ِﻪ‪َ ،‬و َﻣﺎ ﻳَ َﺰال �ﺒْ ِﺪي‬ ‫ﻲﻟ �ﺒْ ِﺪي �ِﻲﺸ ٍء أﺣﺐ ِإﻲﻟ ِمﻤﺎ ا�ﺮﺘﺿ‬ ‫ِﺑﺎﺤﻟ َ ْﺮ ِب‪ ،‬وﻣﺎ �ﻘﺮب ِإ‬
‫ﺮﺼ ُه ا َّ ِﺬﻟي ُ�ﺒْ ِ ُ‬
‫اﺬﻟي � َ ْﺴ َﻤ ُﻊ ﺑ ِﻪ‪َ ،‬و َ� َ َ‬ ‫َ َّ ُ َّ ُ َ َ َ ْ َ ْ ُ ُ ُ ْ ُ َ ْ َ ُ َّ‬ ‫َ�ﺘَ َﻘ َّﺮ ُب إ َ َّ‬
‫ﻲﻟ ﺑﺎﻨﻟَّ َ‬
‫ﺮﺼ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻤ‬‫ﺳ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻨ‬‫ﻛ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺘ‬ ‫ب‬‫ﺒ‬‫ﺣ‬ ‫أ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫ﺈ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺒ‬‫ﺣ‬‫ِ‬ ‫أ‬ ‫ﻰﺘ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﻞ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫ﻮ‬ ‫ِ ِ‬
‫ََْ َ‬ ‫ُ ْ َ َّ ُ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ ََ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ُ َّ َ ْ ُ َ َ ْ َ ُ َّ َ‬
‫ﻦﺌ اﺳﺘﻌﺎذ ِ�‬ ‫ِﺑ ِﻪ‪ ،‬و�ﺪه اﻟ ِﻲﺘ �ﺒ ِﻄﺶ ِﺑﻬﺎ‪ ،‬و ِرﺟﻠﻪ اﻟ ِﻲﺘ �ﻤ ِﻲﺸ ِﺑﻬﺎ‪ ،‬و ِ�ن ﺳﺄﻟ ِ� ﻷﻋ ِﻄﻴﻨﻪ‪ ،‬وﻟ ِ ِ‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ ُ َ َّ ُ َ َ َ َ َّ ْ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ ُّ‬
‫ﻲﺷ ٍء أﻧﺎ ﻓﺎ ِﻋﻠﻪ ﺗ َﺮد ِدي � ْﻦ �ﻔ ِﺲ ال ُﻤﺆ ِﻣ ِﻦ‪ ،‬ﻳَ� َﺮ ُه ال َﻤ ْﻮت‪َ ،‬وأﻧﺎ‬ ‫ﻷ ِ�ﻴﺬﻧﻪ‪ ،‬وﻣﺎ ﺗﺮددت �ﻦ‬
‫ْ َ ُ َ َ َ َ ُ ‪٢‬‬
‫َ‬
‫أ�ﺮه مﺴﺎءﺗﻪ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ‬
‫ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﻣﻦ دﺷﻤﻨﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او اﻋﻼم ﺟﻨﮓ ﻣﯽﮐﻨﻢ؛ و ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰ ﻧﺰد ﻣﻦ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻨﺪهام ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻘﺮب و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ‪ ،‬اﻋﻤﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻓﺮض‬
‫ﮐﺮدهام‪ .‬و ﺑﻨﺪهام ھﻤﻮاره ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﻧﻮاﻓﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ آن ﮐﻪ او را‬
‫دوﺳﺖ ﻣﯽدارم و آنﮔﺎه ﮐﻪ او را دوﺳﺖ ﺑﺪارم‪ ،‬ﮔﻮش او ﻣﯽﺷﻮم ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﯽﺷﻨﻮد؛ و‬
‫ﭼﺸﻢ او ﻣﯽﮔﺮدم ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ؛ و دﺳﺖ و ﭘﺎﯾﺶ ﻣﯽﺷﻮم ﮐﻪ ﺑﺎ آنھﺎ ﻣﯽﮔﯿﺮد و راه‬
‫ﻣﯽرود‪ .‬و اﮔﺮ از ﻣﻦ ﭼﯿﺰی ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﻢ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻨﺎه ﺟﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه‬
‫ﻣﯽدھﻢ و در ھﺮ ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ اﻧﺠﺎم دھﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﻗﺒﺾ روح ﻣﺆﻣﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺮگ‬
‫را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪد و ﻣﻦ ھﻢ آزارش را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪم‪ ،‬ﻣﺘﺮدد ﻧﻤﯽﺷﻮم«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٣١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٨١‬و ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٥٠٢‬‬
 ‫‪٣٦٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎزهھﺎی ﻓﺮض‬

‫ُ ُ ُ ِّ َ َ َ َ ً‬ ‫َ َ َ ْ َ َّ َ ََّ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﺳﺒﺢ ا� ﻲﻓ دﺑ ِﺮ ﻞﻛ ﺻﻼ ٍة ﺛﻼﺛﺎ‬
‫َّ‬
‫ﻮل‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ� ْﻦ َر ُ‬
‫ﺳ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﻤﺣﺪ ا� ﺛﻼﺛﺎ وﺛﻼ��‪َ ،‬و�ﺮﺒ ا� ﺛﻼﺛﺎ َوﺛﻼ�� َوﻗﺎل �ﻤﺎم الﻤﺎﺋ ِﺔ‪ :‬ﻻ �َ إﻻ ُ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َْ‬
‫اﷲ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وﺛﻼ ِ��‪َ ،‬و ِ‬
‫�ن َﺎﻛﻧَ ْ‬‫َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ َ ْ َ ٌ ُ َ ْ َ َ َ ُ َ ْ‬
‫ﺖ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻏ ِﻔﺮت ﺧﻄﺎﻳﺎه و‬ ‫وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫‪١‬‬
‫اﺒﻟ ْﺤ ِﺮ«‪.‬‬‫ِﻣﺜْ َﻞ َز َ� ِﺪ َ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻌﺪ از ھﺮ ﻧﻤﺎز‪٣٣ ،‬‬
‫َ َ‬
‫ﺑﺎر ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ‪ ٣٣ ،‬ﺑﺎر اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ و ‪ ٣٣‬ﺑﺎر اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ ﺑﮕﻮﯾﺪ و در ﺻﺪﻣﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻻ إِ َﻪﻟ‬
‫َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗَ ِﺪ ٌ‬
‫ﻳﺮ‪ :‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ﺟﺰ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫إِﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎھﯽ و ﺳﭙﺎس و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺳﺰاوار او و از آن‬
‫اوﺳﺖ و او ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی و ھﺮﮐﺎری ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ آﻣﺮزﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﻒ درﯾﺎ‪ ،‬ﻓﺮاوان ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه و ھﻤﺮاھﯽ ﮐﺮدن آن‬

‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ً‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﻳﻤﺎﻧﺎ َواﺣتِ َﺴﺎﺑًﺎ َو�ن‬ ‫ﺎزة ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ ِإ‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣ ِﻦ ا�ﺒﻊ ﺟﻨ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س أن رﺳﻮل ِ‬
‫ُْ‬ ‫َ َ ْ ُ ُّ‬
‫ﻞﻛ ِ� َ‬ ‫َ َ ُ َ َّ ُ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ َ َّ َ ْ ُ َ َ ْ‬
‫اط ِﻣﺜﻞ‬
‫� ٍ‬ ‫�‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻪ ﺣﻰﺘ ﻳﺼ� ﻋﻠﻴﻬﺎ و�ﻔﺮغ ِﻣﻦ دﻓ ِﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺈِﻧﻪ ﻳﺮ ِﺟﻊ ِﻣﻦ اﻷﺟ ِﺮ ﺑِ ِﻘ�اﻃ ِ‬
‫‪٢‬‬
‫اط«‪.‬‬ ‫� ٍ‬ ‫أُ ُﺣﺪ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َﺻ َّ� َﻋﻠَﻴْ َﻬﺎ ُ� َّﻢ َر َﺟ َﻊ َ�ﺒْ َﻞ أَ ْن ﺗُ ْﺪ َ� َﻦ ﻓَﺈﻧَّ ُﻪ ﻳَ ْﺮﺟ ُﻊ ﺑﻘ َ‬
‫ِ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ از روی اﯾﻤﺎن و ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﺖ ﭘﺎداش‪ ،‬در ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ و ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه و ﺧﺎکﺳﭙﺎر ِی‬
‫ﮐﻮه اﺣﺪ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ِ‬
‫ِ‬ ‫وی ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دو ﻗﯿﺮاط ﭘﺎداش ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ھﺮ ﻗﯿﺮاط‪،‬‬
‫ھﺮﮐﺲ ﺑﺮ ﺟﻨﺎزهای ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﭘﯿﺶ از ﺧﺎکﺳﭙﺎر ِی وی ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻗﯿﺮاط ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮ او ﺟﻤﻊ زﯾﺎدی ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‬

‫ُ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ ﻣ ْﻦ َﻣﻴِّﺖ ﺗُ َﺼ ِّ� َﻋﻠَﻴْﻪ أ َّﻣ ٌﺔ ﻣ َﻦ ال ْ ُﻤ ْﺴﻠﻤ َ‬
‫�‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ ُ ُ َ َ ً ُ ُّ ُ ْ َ ْ َ ُ َ َ ُ َّ ُ ِّ‬
‫�ﺒﻠﻐﻮن ِﻣﺎﺋﺔ‪ ،‬ﻠﻛﻬﻢ �ﺸﻔﻌﻮن ﻪﻟ‪ ،‬إِﻻ ﺷﻔﻌﻮا ِ�ﻴ ِﻪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٩٧‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٩٤٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٦٨‬‬

‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﺟﻨﺎزهای ﮐﻪ ﮔﺮوھﯽ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮ آن ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﻪ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﺮﺳﺪ و ھﻤﮕﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻧﺎن در ﺣﻖ او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫َُ ُ َ ْ َ ُ ُ ْ َُ ُ‬
‫ﻮت ‪�َ ،‬ﻴَ ُﻘ ُ‬ ‫َ ْ ُ َُ َ‬ ‫َ ْ ْ َ َّ‬
‫ﻮم‬ ‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻣﺎ ِﻣﻦ رﺟ ٍﻞ مﺴ ِﻠ ٍﻢ �ﻤ‬ ‫ﺎس ب ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫�ﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫‪٢‬‬ ‫ََ َ َ َ ََُْ َ َ ُ ً َ ُْ ُ َ‬
‫ﻮن ﺑﺎﷲ َﺷيْﺌًﺎ‪ ،‬إ َّﻻ َﺷ َّﻔ َﻌ ُﻬ ُﻢ ُ‬
‫اﷲ ِ�ﻴ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺸ� ِ‬
‫ﻰﻠﻋ ﺟﻨﺎزﺗِ ِﻪ أر�ﻌﻮن رﺟﻼ‪ ،‬ﻻ � ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﻤﯿﺮد و ﭼﮫﻞ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک ﻧﻮرزﯾﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﻨﺎزهاش ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ )دﻋﺎی( آنھﺎ را در ﺣﻖ او ﻗﺒﻮل ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﺰﯾﺰش ﺑﻤﯿﺮد و ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﭘﺎداش ﺻﺒﺮ ﮐﻨﺪ‬
‫ْ‬ ‫ُْ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َّ ُ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫ُ َََْ‬ ‫َ ْ‬
‫الﻤﺆ ِﻣ ِﻦ ِﻋﻨ ِﺪي‬ ‫ا� � َﻌﺎﻰﻟ‪َ :‬ﻣﺎ ِﻟ َﻌﺒْ ِﺪي‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪�» :‬ﻘﻮل‬ ‫�ﻦ ِأﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س أن رﺳﻮل ِ‬
‫َّ‬ ‫َ َ ٌ َ َ ْ ُ َ َّ ُ ْ َ ْ ُّ ْ ُ ْ َ‬
‫‪٣‬‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ � َّﻢ اﺣت َﺴﺒَ ُﻪ ِإﻻ اﺠﻟَﻨَّﺔ«‪.‬‬ ‫ﺟﺰاء ِإذا ﻗﺒﻀﺖ ﺻ ِﻔﻴﻪ ِﻣﻦ أﻫ ِﻞ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺰان ﺑﻨﺪهی ﻣﺆﻣﻨﻢ را در دﻧﯿﺎ از او ﻣﯽﮔﯿﺮم و او ﺑﻪ اﻣﯿﺪ اﺟﺮ و ﺛﻮاب‪ ،‬ﺻﺒﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺰﯾ ِ‬
‫ﻧﺰد ﻣﻦ ﭘﺎداﺷﯽ ﺟﺰ ﺑﮫﺸﺖ ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﮑﻪ )ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام( و ﻣﺪﯾﻨﻪ )ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﯽ(‬

‫َ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ٌْ ْ ْ‬ ‫َ َ َ ٌَ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻼة � َ‬
‫ﻴﻤﺎ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﺻﻼة ِﻲﻓ مﺴ ِﺠ ِﺪي ﻫﺬا ﺧ� ِﻣﻦ أﻟ ِﻒ ﺻ ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َْ َ َ ‪٤‬‬ ‫َ ُ َّ ْ َ ْ َ‬
‫ِﺳﻮاه‪ ،‬إِﻻ الﻤﺴ ِﺠﺪ اﺤﻟﺮام«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻦ‪ ،‬ھﺰار ﺑﺎر ﺑﮫﺘﺮ‬
‫از ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﺎﺟﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﺻ َﻼ ٌة ﻲﻓ َم ْﺴﺠﺪي أﻓْ َﻀ ُﻞ ﻣ ْﻦ أﻟْﻒ َﺻ َﻼة � َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﻴﻤﺎ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ٍﺮ س أن رﺳﻮل ِ‬
‫اﺤﻟ َ َﺮامِ أَﻓْ َﻀ ُﻞ ﻣ ْﻦ ﻣﺎﺋَﺔ أَﻟْﻒ َﺻ َﻼة � َ‬
‫ﻴﻤﺎ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ٌ‬
‫ام َو َﺻﻼة ِﻲﻓ ال َﻤ ْﺴ ِﺠ ِﺪ‬
‫َ ُ َّ ْ َ ْ َ ْ‬
‫اﺤﻟ َ َﺮ َ‬ ‫ِﺳﻮاه ِإﻻ الﻤﺴ ِﺠﺪ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬
‫َ ُ ‪١‬‬
‫ِﺳﻮاه«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩٤٧‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩٤٨‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٤٢٤‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٩٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٩٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٣٦٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻦ )ﻣﺴﺠﺪ‬
‫اﻟﻨﺒﯽ( ﺑﮫﺘﺮ از ھﺰار ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺎﺟﺪ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻤﺎز در آن‬
‫ﺑﮫﺘﺮ از ﺻﺪ ھﺰار ﻧﻤﺎز در ﻏﯿﺮ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز در ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬
‫ا� ج �� ُﻬ َﻤﺎ أﻓ َﻀﻞ‪َ :‬م ْﺴﺠ ُﺪ َر ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫اﻛ ْﺮﻧَﺎ َو�ْ ُﻦ ﻋﻨْ َﺪ َر ُ‬‫َ َ ََ َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َذ ٍّ‬
‫ﻮل‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ﺬ‬ ‫ﺗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ر‬ ‫َِ‬
‫َ َ َْ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٌ‬ ‫َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ا� ج‪» :‬ﺻﻼة ِﻲﻓ مﺴ ِﺠ ِﺪي ﻫﺬا أﻓﻀﻞ‬ ‫ﺖ الﻤﻘ ِﺪ ِس؟ �ﻘﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫ا� ج أو مﺴ ِﺠﺪ �ﻴ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُْ َ‬ ‫ﻠﺮ ُ‬ ‫َ َّ َ ْ َ َ ُ َ‬ ‫َ َ ْ َ ْ ُ َ َّ َ‬ ‫ْ ََْ َ ََ‬
‫ﺟ ِﻞ ِﻣﺜﻞ ﺷ َﻄ ِﻦ ﻓ َﺮ ِﺳ ِﻪ‬ ‫ﻮن ل ِ َّ‬ ‫ﻮﺷ�ﻦ أن ﻻ ﻳ�‬ ‫ﻨﻟﻌﻢ الﻤﺼ�‪َ ،‬وﻴﻟُ ِ‬ ‫ات ِ�ﻴ ِﻪ‪ ،‬و ِ‬ ‫ِﻣﻦ أر� ِﻊ ﺻﻠﻮ ٍ‬
‫َ ْ ٌ َ ُ َ ُّ ْ َ َ ً َ ْ َ َ َ ْ ٌ َ ُّ ْ‬ ‫ُْ َْ َ َْ ْ‬ ‫َْ ُ‬ ‫َ َْ‬
‫اﻷ ْ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ‬ ‫ﻤﺟﻴﻌﺎ ‪ -‬أو ﻗﺎل‪ :‬ﺧ� ِﻣﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻴ‬‫�‬ ‫اﺪﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﻪﻟ‬ ‫�‬ ‫ﺧ‬ ‫س‬ ‫ﺪ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﻤ‬ ‫ال‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻴ‬ ‫�‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻨ‬‫ﻣ‬‫ِ‬ ‫ى‬ ‫ﺮ‬ ‫َ‬ ‫ﺚ ﻳَ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺣ‬ ‫ض‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ِﻣﻦ‬
‫َ ‪٢‬‬
‫َو َﻣﺎ ِ�ﻴﻬﺎ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮذر س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﻮرد ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﯽ و‬
‫ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﯽ ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﮐﺪام ﯾﮏ از آنھﺎ ﺑﺎﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﯾﺎ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻦ ﭼﮫﺎر ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ّ‬
‫ﻧﻤﺎز در ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس اﺳﺖ و ﭼﻪ ُﻣ َﺼﻼی ﻧﯿﮑﯽ اﺳﺖ! ﭼﯿﺰی ﻧﻤﺎﻧﺪه ﮐﻪ ﺑﺮای ﻓﺮدی ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﺟﺎی ﺑﺴﺘﻦ اﺳﺒﺶ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﺎ از آن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس را ﺑﺒﯿﻨﺪ و‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰی ﺑﺮاﯾﺶ از ﺗﻤﺎم دﻧﯿﺎ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪- .‬و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ‪ -‬از دﻧﯿﺎ و آﻧﭽﻪ در آن‬
‫اﺳﺖ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ َُْ‬
‫ا� ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ � َﻄ َّﻬ َﺮ ِﻰﻓ ﺑَي ِﺘ ِﻪ � َّﻢ أﻰﺗ َم ْﺴ ِﺠﺪ‬
‫�ﻦ ﺳﻬ ِﻞ ﺑ ِﻦ ﺣﻨﻴ ٍﻒ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ َ َ ََ ْ‬ ‫ُ َ َّ‬
‫‪٣‬‬
‫�ﺒَﺎ ٍء ﻓ َﺼ� ِ�ﻴ ِﻪ َﺻﻼ ًة ﺎﻛن ُﻪﻟ ﻛﺄﺟ ِﺮ ُ� ْﻤ َﺮ ٍة«‪.‬‬
‫َﺳﮫﻞ ﺑﻦ ُﺣ َﻨﯿﻒ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ در ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮد وﺿﻮ‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ رﻓﺘﻪ و ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای او ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺟﺮ ﻋﻤﺮه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٧٥٠‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٠٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ؛‬
‫ارواء اﻟﻐﻠﯿﻞ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١١٢٩ :‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺣﺎﮐﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٥٥٣‬و اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٩٠٢ :‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٦٩‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤١٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٧٠‬‬

‫‪ .٤‬ﻓﻀﯿﻠﺖ زﮐﺎت‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ادای زﮐﺎت‬
‫َّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ َ َ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ َ َ ُ ْ‬
‫ت وأقاموا ٱلصلوة وءاتوا‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫َ ّ ۡ َ َ ٌ َ َۡ ۡ َ ُ ۡ َۡ ُ َ‬ ‫َّ َ َ َ َ ۡ ُ‬
‫ٱلزك ٰوة ل ُه ۡم أج ُره ۡم عِند َر� ِ ِهم َو� خ ۡوف علي ِهم َو� هم � َزنون‪] ﴾٢٧٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٧٧ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و زﮐﺎت‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش آﻧﺎن ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ]ﻣﺤﻔﻮظ[ اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ و ﻧﻪ‬
‫اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫اس فَ َ� يَ ۡر ُ�وا ْ ع َ‬ ‫َ‬
‫ِند‬ ‫ِ� ُ� َوا ْ ِ ٓ‬
‫� أ ۡم َ� ٰ ِل ٱ�َّ ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما ٓ َءاتَ ۡي ُتم ّمِن ّر ٗ�ا ّل َ ۡ‬
‫ِ‬
‫َّ َ َ ٓ َ َ ۡ ُ ّ َ َ ٰ ُ ُ َ َ ۡ َ َّ َ ُ ْ ٰٓ َ ُ ُ ُ ۡ ُ َ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ٱ�ِۖ وما ءاتيتم مِن ز�و� ٖ ترِ�دون وجه ٱ� ِ فأو��ِك هم ٱلمضعِفون‪] ﴾٣٩‬اﻟﺮوم‪.[٣٩ :‬‬
‫»آﻧﭽﻪ از اﻣﻮال ]ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ[ رﺑﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽدھﯿﺪ ﺗﺎ ]ﺑﺎ ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻣﯿﺰان‬
‫ِ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮ اﻣﻮاﻟﺘﺎن[ اﻓﺰوده ﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﺰد اﻟﻠﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ و]ﻟﯽ[ آﻧﭽﻪ ﺑﺮای ﺧﺸﻨﻮدی اﻟﻠﻪ‬
‫]ﺑﻪ ﻋﻨﻮان[ زﮐﺎت ﻣﯽﭘﺮدازﯾﺪ‪] ،‬ﺑﺮﮐﺖ و اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ[ و ]ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[ اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭘﺎداﺷﺸﺎن ]ﻧﺰد اﻟﻠﻪ[ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ ُ ُ َ‬
‫ّٗ َ َ ٗ َ َ‬
‫�� َوع�� َِية فل ُه ۡم‬ ‫ٱ� ِل َوٱ�َّ َهارِ ِ‬ ‫ون أ ۡم َ�ٰل َ ُهم ب َّ ۡ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين ينفِق‬
‫ِ‬
‫َ ۡ ُ ُ ۡ َ َّ ۡ ََ َ ٌۡ َ َۡ ۡ ََ ُ ۡ ََُۡ َ‬
‫أجرهم عِند ر� ِ ِهم و� خوف علي ِهم و� هم �زنون‪] ﴾٢٧٤‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٧٤ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﻮال ﺧﻮد را در ﺷﺐ و روز‪ ،‬ﭘﻨﮫﺎن و آﺷﮑﺎر اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش آﻧﺎن ﻧﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ]ﻣﺤﻔﻮظ[ اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ و ﻧﻪ اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫َ ّ َ ۡ‬ ‫َ َ َٗ ُ ّ ُ ُ ّ‬ ‫ََۡ‬ ‫ُ ۡ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬خذ م ِۡن أم�ٰل ِ ِه ۡم صدقة � َط ِه ُره ۡم َوت َز� ِي ِهم ب ِ َها َوص ِل علي ِه ۡمۖ‬
‫ِيم‪] ﴾١٠٣‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١٠٣ :‬‬ ‫يع َعل ٌ‬ ‫� ‪ٞ‬ن ل َّ ُه ۡمۗ َو َّ ُ‬
‫ٱ� َس ِم ٌ‬ ‫َّ َ َ ٰ َ َ َ َ‬
‫إِن صلوتك س‬
‫» از اﻣﻮال آﻧﺎن ]= ﺗﻮﺑﻪﮐﺎران[ ﺻﺪﻗﻪ ]و زﮐﺎت[ ﺑﮕﯿﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن‪ ،‬آﻧﺎن را ]از ﮔﻨﺎه[ ﭘﺎک‬
‫ً‬
‫ﮔﺮداﻧﯽ و درﺟﺎﺗﺸﺎن را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮی؛ و ﺑﺮاﯾﺸﺎن دﻋﺎ ﮐﻦ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﯾﻘﯿﻨﺎ دﻋﺎی ﺗﻮ آراﻣﺸﯽ ﺑﺮای‬
‫آﻧﺎن اﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ُ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‬‫ﻰﻠﻋ َ� َﻤﻞ إ َذا َﻋﻤﻠﺘُ ُﻪ َد َﺧﻠ ُ‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﻟ‬‫د‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬‫�‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫�ﺮة س أ َّن أ ْﻋ َﺮا�ﻴًّﺎ أ َﻰﺗ اﻨﻟَّ‬
‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ َ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫َ ْ ً َ ُ ُ َّ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ُ َ ِّ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ ْ ُ ُ َّ َ َ ُ ْ‬
‫ﺮﺸ ُك ﺑِ ِﻪ ﺷيﺌﺎ‪ ،‬وﺗ ِﻘﻴﻢ الﺼﻼة الﻤﻜﺘﻮ�ﺔ‪ ،‬وﺗﺆدي الﺰﺎﻛة الﻤﻔﺮوﺿﺔ‪،‬‬ ‫اﺠﻟﻨﺔ‪ ،‬ﻗﺎل‪�» :‬ﻌﺒﺪ ا� ﻻ � ِ‬
 ‫‪٣٧١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َ َ ُ ََ‬
‫ﻰﻠﻋ َﻫ َﺬا‪ ،‬ﻓَﻠَ َّﻤﺎ َو َّ�‪ ،‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ﺎن« ﻗَ َﺎل‪َ :‬و َّاﺬﻟي َ� ْﻔﻲﺴ �ﻴَ‬‫ََ ُ ُ ََ َ َ‬
‫ﻲﺒ ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ‬ ‫ِ‬ ‫�ﺪ‬ ‫ز‬
‫ِ‬ ‫أ‬ ‫ﻻ‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ﺪ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫وﺗﺼﻮم رمﻀ‬
‫َ َْ ْ ُ ْ َ َ َ ‪١‬‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ْ َ ْ ُ َ‬
‫ﺮﺳ ُه أن �ﻨﻈ َﺮ ِإﻰﻟ َر ُﺟ ٍﻞ ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪ ،‬ﻓﻠﻴﻨﻈﺮ ِإﻰﻟ ﻫﺬا«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﯾﮏ ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻦ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯽ راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻦ ﮐﻪ اﮔﺮ آن را اﻧﺠﺎم دھﻢ‪ ،‬وارد ﺑﮫﺸﺖ ﺷﻮم؛ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ را‬
‫ﻋﺒﺎدت ﮐﻦ و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ و ھﯿﭻ ﮐﺲ را ﺷﺮﯾﮑﺶ ﻣﺴﺎز و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دار و زﮐﺎت ﻓﺮض را‬
‫ﺑﺪه و ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را روزه ﺑﮕﯿﺮ«‪ .‬ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻤﯽاﻓﺰاﯾﻢ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ دوﺳﺖ دارد‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدی ﺑﮫﺸﺘﯽ ﺑﻨﮕﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﺪﻗﻪ دادن از دﺳﺘﺮﻧﺞ ﭘﺎک‬

‫َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َّ ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ ُ ْ َ ُ ْ‬
‫ت ما كسبتم ومِما‬ ‫ِين َءامن ٓوا أنفِقوا مِن َط ّيِ�ٰ ِ‬ ‫���ها ٱ�‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫َّ ٓ َ‬ ‫ْ َۡ َ ۡ ُ ُ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ۡ َ َۡ َ ُ‬
‫خذِيهِ إِ� أن‬ ‫�ض� َو� � َي َّم ُموا ٱ�بِيث مِن ُه تنفِقون َول ۡس ُتم � ِ‬ ‫�م ّم َِن ٱ� ِ‬ ‫أخرجنا ل‬
‫ۡ‬ ‫ُ َۡۡ‬ ‫َ‬
‫ٱعلَ ُم ٓوا ْ أ َّن َّ َ‬ ‫ُۡ ُ ْ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ِيد‪ ٢٦٧‬ٱلش ۡي َ�ٰ ُن يَعِ ُد� ُم ٱلفق َر َو�َأ ُم ُر�م‬ ‫� َ� ٌ‬ ‫ٱ� َغ ٌّ‬ ‫َ ۡ‬
‫�غ ِمضوا �ِي �هِ و‬
‫ِ‬
‫ِيم‪] ﴾٢٦٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٦٨-٢٦٧ :‬‬ ‫�م َّم ۡغفِ َر ٗة ّم ِۡن ُه َوفَ ۡض ٗ� ۗ َو َّ ُ‬
‫ٱ� َ�ٰس ٌِع َعل ‪ٞ‬‬ ‫ۡ َ ۡ َ ٓ ِ َ َّ ُ َ ُ ُ‬
‫بِٱلفحشاء� وٱ� ي ِعد‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬از ﭼﯿﺰھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰهای ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﯾﺪ و از آﻧﭽﻪ از‬
‫]ﻣﺎل[ ﻧﺎﭘﺎک ﻧﺮوﯾﺪ ﮐﻪ از آن اﻧﻔﺎق ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؛‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺑﺮآوردهاﯾﻢ‪ ،‬اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ؛ و ﺑﻪ ﺳﺮاغ ِ‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺶ ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ ]و ﺑﯽﻣﯿﻠﯽ[ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫آن؛ ]ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﻟﻠﻪ روا ﻣﯽدارﯾﺪ؟[ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﯿﺎز ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ]ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم اﻧﻔﺎق ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪ و[ وﻋﺪۀ ﺗﮫﯿﺪﺳﺘﯽ ﻣﯽدھﺪ و‬ ‫ﺑﯽ ِ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ زﺷﺘﯽھﺎ ]= ارﺗﮑﺎب ﮔﻨﺎه[ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ وﻟﯽ اﻟﻠﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪۀ آﻣﺮزش و‬
‫ﮔﺸﺎﯾﺸﮕﺮ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫اﻓﺰوﻧﯽ ]ﻧﻌﻤﺖ[ ﻣﯽدھﺪ و اﻟﻠﻪ‬
‫ﻮل اﷲ ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﺗَ َﺼ َّﺪ َق ﺑ َﻌ ْﺪل َ� ْﻤ َﺮة ﻣ ْﻦ َﻛ ْﺴﺐ َﻃﻴِّ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﺐ‪،‬‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ِّ‬ ‫ﻴﻬﺎ ل َﺼﺎﺣﺒ َﻬﺎ َ‬ ‫ُ ُ ِّ َ‬ ‫ﺐ‪ ،‬ﻓَﺈ َّن َ َ َ َ َّ ُ َ َ‬ ‫اﻟﻄﻴِّ ُ‬
‫ﻻ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ َ‬
‫ﻛﻤﺎ ﻳُ َﺮ�‬ ‫ِِ‬ ‫اﷲ �ﺘﻘﺒﻠﻬﺎ ِ�ﻴ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ‪َّ � ،‬ﻢ ﻳ َﺮ� ِ‬ ‫ِ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻰﻟ‬‫وﻻ ﻳﺼﻌﺪ ِإ‬
‫ْ‬ ‫َ َ ُ ُ ْ َ ُ َّ ُ َ َّ َ ُ َ ْ َ‬
‫‪٢‬‬
‫�ﻮن ِﻣﺜﻞ اﺠﻟَﺒَ ِﻞ«‪.‬‬ ‫أﺣﺪ�ﻢ ﻓﻠﻮه‪ ،‬ﺣﻰﺘ ﺗ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٩٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤١٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠١٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٧٢‬‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ ﺧﺮﻣﺎ از ﻣﺎل ﺣﻼل‬

‫ﺻﺪﻗﻪ دھﺪ‪ -،‬و اﻟﻠﻪ ﻓﻘﻂ ﺻﺪﻗﻪای را ﻗﺒﻮل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﻣﺎل ﺣﻼل ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪،‬‬
‫آن را ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮد و آن را ﺑﺮای ﺻﺎﺣﺒﺶ ﭼﻨﺎن ﭘﺮورش ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺜﻞ ﮐﻮه‪ ،‬ﺑﺰرگ ﻣﯽﺷﻮد؛ ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﮐﺮه اﺳﺐ ﺧﻮد را ﭘﺮورش ﻣﯽدھﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ .٥‬ﻓﻀﯿﻠﺖ روزه‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬
‫َ‬ ‫ﺎن ﻓُﺘ َ‬
‫ـﺤ ْ‬
‫ﺖ أﺑ ْ َﻮ ُ‬ ‫َ َ ََ َ ُ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫الﺴ َﻤﺎءِ‪،‬‬
‫اب َّ‬
‫ِ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬إذا دﺧﻞ رمﻀ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َّ ‪١‬‬ ‫ﺖ أَﺑ ْ َﻮ ُ‬
‫اب اﺠﻟﻨ ِﺔ«‪.‬‬ ‫�«‪ ،‬و� ﻟﻔﻆ‪» :‬ﻓُﺘ َ‬
‫ـﺤ ْ‬ ‫َّ‬
‫الﺸﻴَﺎﻃ ُ‬ ‫ﺖ‬
‫َ ُ ِّ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َّ َ َ ُ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وﻏﻠﻘﺖ أﺑﻮاب ﺟﻬﻨﻢ ‪،‬وﺳﻠ ِﺴﻠ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻗﺘﯽ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬درھﺎی‬
‫آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﮔﺸﻮده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و درھﺎی دوزخ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﻪ زﻧﺠﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ« و در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه‪» :‬درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﮔﺸﻮده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ روزه‬
‫الﺼﻴَ َ‬ ‫ـﻪ إﻻ ِّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُ ُ ُّ َ َ ْ َ َ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﺎم‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﻗﺎل اﷲ‪ :‬ﻞﻛ �ﻤ ِﻞ اﺑ ِﻦ آدم ﻟ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ُ ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ ِّ َ ُ َّ ٌ‬ ‫ََ َ ْ‬ ‫َ َّ ُ‬
‫ﺎم ُﺟﻨﺔ ‪َ ،‬و�ذا ﺎﻛن ﻳَ ْﻮ ُم َﺻ ْﻮمِ أ َﺣ ِﺪ� ْﻢ‪ ،‬ﻓﻼ ﻳَ ْﺮﻓﺚ َوﻻ‬ ‫ﻓﺈﻧﻪ ِﻲﻟ‪َ ،‬وأﻧﺎ أﺟ ِﺰي ﺑِـ ِﻪ‪ ،‬والﺼﻴ‬
‫ـﺤ َّ‬ ‫ام ُﺮ ٌؤ َﺻﺎﺋ ٌﻢ‪َ ،‬و َّاﺬﻟي َ� ْﻔ ُﺲ ُﻣ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َ َّ ُ َ َ ٌ َ ْ َ َ َ ُ َ ْ َ ُ ْ ِّ ْ‬
‫ـﻤ ٍﺪ ِ�ﻴَ ِﺪ ِه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻳﺼﺨﺐ‪ ،‬ﻓﺈن ﺳﺎﺑﻪ أﺣﺪ أو ﻗﺎﺗﻠـﻪ ﻓﻠﻴـﻘﻞ إ�‬
‫َ‬
‫َْ ََ ََْ ُُ َ َ ْ‬ ‫ﺐ ﻋﻨْ َﺪ اﷲ ﻣ ْﻦ ر�ﺢ ْ‬
‫اﻤﻟﺴﻚ‪ ،‬ل َّ‬ ‫الﺼﺎﺋﻢ أَ ْﻃﻴَ ُ‬ ‫ﻮف ﻓَﻢ َّ‬ ‫َ ُ ُ ُ‬
‫ـﻤﺎ‪ :‬إذا أ� َﻄ َﺮ‬ ‫ﺎن �ﻔﺮﺣﻬ‬ ‫ِ‬ ‫ﺘ‬‫ﺣ‬ ‫ﺮ‬‫ﻓ‬ ‫ﻢ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻠﺼ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻟـﺨﻠ‬
‫َ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻲﻘ َر َّ�ﻪ ﻓ ِﺮ َح ِﺑ َﺼ ْﻮ ِﻣ ِﻪ«‪.‬‬‫ﻓ ِﺮح ‪،‬و�ذا ﻟ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ آدم‪،‬‬
‫اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺧﻮدش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺰ روزه ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺧﻮدم ﭘﺎداش‬
‫آن را ﺧﻮاھﻢ داد‪ .‬روزه ﺳﭙﺮی )در ﺑﺮاﺑﺮ آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ( اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ روزه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﺳﺰا ﻧﮕﻮﯾﺪ و ﺳﺮ و ﺻﺪا راه ﻧﯿﻨﺪازد‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ او درﮔﯿﺮ ﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺟﻮاﺑﺶ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ روزه ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮی‬
‫دھﺎن روزهدار ﻧﺰد اﻟﻠﻪ از ﺑﻮی ﻣﺸﮏ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬روزهدار دو ﺑﺎر‪ ،‬ﺧﻮﺷﺤﺎل‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٩٩‬و ‪ ١٨٩٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٠٧٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٠٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٥١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٣٧٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﯾﮑﯽ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﻓﻄﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و دﯾﮕﺮی زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ از روزهاش ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ روزهداران‬
‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَﺎل‪» :‬ﻲﻓ اﺠﻟَﻨَّﺔ َ� َﻤﺎ�ﻴَ ُﺔ أﺑ ْ َﻮاب‪َ � ،‬‬
‫الﺮ�َّﺎن ﻻ‬ ‫ﻴﻬﺎ ﺑَ ٌ‬
‫ﺎب � ُ َﺴ َّ�‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ� ْﻦ َﺳ ْﻬﻞ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬
‫ُ َ ‪١‬‬ ‫َّ‬ ‫ْ ُ ُ ُ‬
‫ﻳَﺪﺧﻠـﻪ إﻻ الﺼﺎﺋِﻤﻮن«‪.‬‬
‫از ﺳﮫﻞ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺸﺖ ھﺸﺖ دروازه دارد‪ .‬در آن‬
‫دری وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻟﺮﯾﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺟﺰ روزهداران از آن داﺧﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ رﻣﻀﺎن را از روی اﯾﻤﺎن و ﺑﻪ ﻧﯿﺖ ﺛﻮاب‪ ،‬ﮐﺎﻣﻞ و ﻣﺪاوم روزه ﺑﮕﯿﺮد‬
‫ً ُ َ ُ‬ ‫َ ْ َ ََ َ َ َ ً ْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫إﻳﻤﺎﻧﺎ َواﺣتِ َﺴﺎﺑﺎ ﻏ ِﻔ َﺮ ﻟـﻪ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﻦ ﺻﺎم رمﻀﺎن‬
‫َْ‬ ‫َ َ َّ‬
‫‪٢‬‬
‫َﻣﺎ �ﻘﺪ َم ِﻣ ْﻦ ذﻧ ِﺒـ ِﻪ«‪.‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را از روی اﯾﻤﺎن و ﺑﺮای ﮐﺴﺐ اﺟﺮ و ﺛﻮاب روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎن‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪاش ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ در رﻣﻀﺎن از روی اﯾﻤﺎن و ﺑﻪ ﻧﯿﺖ ﺛﻮاب ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ‬

‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ََ َ َ َ ً‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﻳﻤﺎﻧﺎ َواﺣتِ َﺴﺎﺑًﺎ‪ ،‬ﻏ ِﻔ َﺮ ُﻪﻟ َﻣﺎ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺎم رمﻀﺎن إِ‬
‫َْ‬ ‫ََ‬
‫‪٣‬‬
‫�ﻘ َّﺪ َم ِﻣ ْﻦ ذﻧ ِﺒ ِﻪ«‪.‬‬
‫ﭘﺎداش‬
‫ِ‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ھﺮﮐﺲ از روی اﯾﻤﺎن و اﻣﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫اﻟﮫﯽ‪ -‬ﺷﺐھﺎی‪ -‬رﻣﻀﺎن را ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪاش آﻣﺮزﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺷﺐ ﻗﺪر را از روی اﯾﻤﺎن و ﺑﻪ ﻧﯿﺖ ﺛﻮاب ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ‬

‫ُ َ ُ‬ ‫ً‬ ‫َ ً ْ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ َ ََ َ ْ‬ ‫َ‬
‫إﻳﻤﺎﻧﺎ َواﺣ ِت َﺴﺎﺑﺎ ﻏ ِﻔ َﺮ ﻟـﻪ َﻣﺎ‬ ‫ﺎم ﻴﻟْﻠﺔ اﻟﻘﺪ ِر‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﻗ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪٤‬‬ ‫َ َ َّ َ ْ َ ْ‬
‫�ﻘﺪم ِﻣﻦ ذﻧ ِﺒـ ِﻪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٥٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٥٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٦٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٥٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٠١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٦٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٧٤‬‬

‫»ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺷﺐ ﻗﺪر را از روی اﯾﻤﺎن و ﺑﻪ اﻣﯿﺪ اﺟﺮ و ﭘﺎداش اﻟﮫﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺳﭙﺮی‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪاش ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ رﻣﻀﺎن و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺷﺶ روز از ﺷﻮال را روزه ﺑﮕﯿﺮد‬

‫َ َ ُ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َ ُّ َ ْ َ‬
‫اﻷﻧ ْ َﺼ ِّ‬
‫ﺎم َر َمﻀﺎن � َّﻢ‬
‫ﻮل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺻ َ‬‫ا� ج �ﻘ‬
‫ﺎري س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ �ﻳﻮب‬
‫َّ ْ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ال‪ ،‬ﺎﻛن ﻛ ِﺼﻴَﺎمِ اﺪﻟﻫ ِﺮ«‪.‬‬ ‫أَ ْ�ﺒَ َﻌ ُﻪ ﺳﺘًّﺎ ِﻣ ْﻦ َﺷ َّ‬
‫ﻮ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮ اﯾﻮب اﻧﺼﺎری ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬
‫را روزه ﺑﮕﯿﺮد و ﺳﭙﺲ ﺷﺶ روز از ﻣﺎه ﺷﻮال را ﻧﯿﺰ روزه ﺑﺪارد‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ ھﻤﻪ ﺳﺎل را روزه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ روزه ﺳﻪ روز در ﻣﺎه‬

‫َ‬
‫ﻮل‪َ ،‬واﷲ َﻷ ُﺻ َ‬
‫ﻮﻣ َّﻦ اﻨﻟَّ َﻬ َ‬ ‫ِّ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْﺪ ا ْ َ ْ‬
‫ﺎر‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ ج �� أﻗ‬ ‫ﷲ ﺑ ِﻦ �ﻤﺮو ب ﻗﺎل‪ :‬أﺧ ِﺮﺒ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َْ َ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺖ ُﻪﻟ‪ :‬ﻗَ ْﺪ ﻗُﻠﺘُ ُﻪ ‪،‬ﺑﺄﻲﺑ أﻧ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺖ؛ َ� ُﻘﻠ ُ‬ ‫ﻮﻣ َّﻦ الﻠَّﻴْ َﻞ َﻣﺎ ﻋ ْﺸ ُ‬
‫ﻷﻗُ َ‬ ‫ََ‬
‫ﻴﻊ ذلِﻚ‪،‬‬ ‫ﺖ َوأ ِّ� ﻗﺎل‪» :‬ﻓ ِﺈﻧﻚ ﻻ �ﺴﺘ ِﻄ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو‬
‫َ َ ُْ‬ ‫َ ُ ْ َ َ ْ ْ َ ُ ْ َ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ْ َ َ َ َ َ َّ َ َّ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ‬
‫ﺮﺸ أﻣﺜﺎل ِ َﻬﺎ ‪َ ،‬وذلِﻚ ِﻣﺜﻞ‬ ‫ﻓﺼﻢ وأﻓ ِﻄﺮ‪ ،‬و�ﻢ و�ﻢ‪ ،‬و ُﺻﻢ ِﻣ َﻦ الﺸﻬ ِﺮ ﺛﻼﺛﺔ �ﻳﺎمٍ ‪ ،‬ﻓ ِﺈن اﺤﻟﺴﻨﺔ ِﺑﻌ َ ِ‬
‫ُ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ْ ً َ ْ ْ َ ْ َ ْ ُ ْ ُ ِّ‬ ‫َّ ْ ُ ْ ُ ِّ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‪ :‬إِ�‬ ‫�« ﻗﻠ‬ ‫ِﺻﻴﺎمِ اﺪﻟﻫ ِﺮ« ﻗﻠﺖ‪ِ :‬إ� أ ِﻃﻴﻖ أﻓﻀﻞ ِﻣﻦ ذلِﻚ ﻗﺎل‪» :‬ﻓﺼﻢ ﻳﻮﻣﺎ وأﻓ ِﻄﺮ ﻳﻮﻣ ِ‬
‫ُ َْ َ ُ‬ ‫َ ُ َ َُ‬ ‫ََ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫ُ ُ َْ َ َ‬
‫اود ÷‪َ ،‬وﻫ َﻮ أﻓﻀﻞ‬ ‫ﻴﻖ أﻓﻀﻞ ِﻣ ْﻦ ذلِﻚ ﻗﺎل‪» :‬ﻓ ُﺼ ْﻢ ﻳَ ْﻮ ًﻣﺎ َوأﻓ ِﻄ ْﺮ ﻳَ ْﻮ ًﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺬلِﻚ ِﺻﻴﺎم د‬ ‫أ ِﻃ‬
‫َ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ‬
‫ﻲﺒ ج‪» :‬ﻻ أﻓﻀﻞ ِﻣ ْﻦ ذلِﻚ«‪.‬‬ ‫ﻚ � َﻘﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ْ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ِّ َ ُ ُ ُ‬
‫الﺼﻴﺎم« �ﻘﻠﺖ‪ِ :‬إ� أ ِﻃﻴﻖ أﻓﻀﻞ ِﻣﻦ ذل ِ‬
‫ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﻃﻼع ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪام‪» :‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺧﻮﯾﺶ ھﺮ روز‪ ،‬روزه ﻣﯽﮔﯿﺮم و ﺗﻤﺎم ﺷﺐھﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازم‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﯾﺖ؛ ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪام‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺗﻮ ﺗﻮاﻧﺶ را ﻧﺪاری؛ ھﻢ روزه ﺑﮕﯿﺮ و ھﻢ ﺑﺨﻮر‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﺷﺐ ﺑﺨﻮاب و ﭘﺎﺳﯽ از ﺷﺐ‬
‫ﺑﺮﺧﯿﺰ )و ﻋﺒﺎدت ﮐﻦ( و ھﺮ ﻣﺎه‪ ،‬ﺳﻪ روز روزه ﺑﮕﯿﺮ ﮐﻪ ﭘﺎداش ﮐﺎر ﻧﯿﮏ‪ ،‬ده ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و‬
‫اﯾﻦ ﺳﻪ روز در ﻣﺎه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ اﺳﺖ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽام‪ ،‬ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﯾﮏ روز‪ ،‬روزه ﺑﮕﯿﺮ و دو روز ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻨﺪاز«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻃﺎﻗﺖ و ﺗﻮان ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﮏ روز در ﻣﯿﺎن روزه ﺑﮕﯿﺮ ﮐﻪ اﯾﻦ‪ ،‬روزه داود ج و ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ روزه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دارم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬روزهای ﺑﮫﺘﺮ از اﯾﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١١٦٤‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٧٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٥٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٣٧٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫‪ .٦‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬
‫ﻓﻀﻞ ده روز ذی اﻟﺤﺠﻪ‬
‫َ‬ ‫ْ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ْ َ َّ‬
‫اﻟﻌ َﻤﻞ ِﻲﻓ �ﻳَّﺎمٍ أﻓﻀﻞ ِﻣﻨ َﻬﺎ ِﻲﻓ ﻫ ِﺬهِ؟«‬ ‫ﺎس ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻧﻪ ﻗﺎل‪» :‬ﻣﺎ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�ﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ََ‬ ‫َْ‬ ‫َ ُ َّ َ ُ ٌ َ َ ُ َ‬ ‫َ ُ َ َ َ َ‬ ‫َ ُ َ َ‬
‫ﺎﻪﻟ‪ ،‬ﻓﻠ ْﻢ ﻳَ ْﺮ ِﺟ ْﻊ‬ ‫َ‬
‫ﺎﻃ ُﺮ ِﺑﻨﻔ ِﺴ ِﻪ َوﻣ ِ ِ‬
‫اﺠﻟﻬﺎد‪ِ ،‬إﻻ رﺟﻞ ﺧ َﺮج � ِ‬ ‫اﺠﻟﻬﺎد؟ ﻗﺎل‪» :‬وﻻ ِ‬ ‫ﻗﺎلﻮا‪ :‬وﻻ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫� َ ْ‬
‫ﻲﺸ ٍء«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﯿﭻ ﻋﻤﻠﯽ در اﯾﺎم ﺳﺎل‪،‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮ از اﻧﺠﺎم آن‪ ،‬در اﯾﻦ اﯾﺎم )دھﻪ اول ذیﺣﺠﻪ( ﻧﯿﺴﺖ«‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﺣﺘﯽ ﺟﮫﺎد؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﮫﺎد ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ اﯾﻦ روزھﺎ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮی ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺎن و ﻣﺎل‬
‫ﺧﻮد در راه اﻟﻠﻪ ﺑﯿﺮون ﺷﻮد و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ را ﺑﺮﻧﮕﺮداﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺣﺞ ﻣﻘﺒﻮل‬
‫ُ ْ َ َْ‬ ‫َ ُ ُ َ ْ َ َّ َّ َ َ‬
‫�‪ ،‬ﻓﻠ ْﻢ ﻳَ ْﺮﻓﺚ‪َ ،‬ول ْﻢ �ﻔ ُﺴ ْﻖ‪،‬‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬
‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻣﻦ ﺣﺞ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬
‫َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُّ ُ ‪٢‬‬
‫رﺟﻊ ﻛﻴﻮمِ وﺪﻟﺗﻪ أﻣﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺮای )رﺿﺎی(‬
‫اﻟﻠﻪ ﺣﺞ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺟﻨﺴﯽ و ﻣﻘﺪﻣﺎت آن‪) ،‬در زﻣﺎن ﺣﺞ( ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻧﺸﻮد‪ ,‬ﭼﻨﺎن از ﮔﻨﺎه ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺗﺎزه از ﻣﺎدر‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ٌ َّ‬ ‫ُ َ َ ُّ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺎ�‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺎن‬ ‫ﻳﻤ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫؟‬ ‫ﻞ‬‫ﻀ‬ ‫ﻓ‬ ‫أ‬ ‫ﺎل‬
‫ِ‬ ‫ﻤ‬‫�‬‫اﻷ‬ ‫ي‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬‫ﻞ‬ ‫ﺌ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ٌّ َ ْ ُ ٌ ‪٣‬‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ٌ َ‬ ‫َ ُ َّ َ َ َ َ‬
‫ا�« ِ�ﻴﻞ‪َّ � :‬ﻢ َﻣﺎذا؟ ﻗﺎل‪» :‬ﺣﺞ ﻣﺮﺒور«‪.‬‬‫ﻴﻞ ِ‬
‫ُ‬
‫َو َرﺳ ِ ِ‬
‫ﻮﻪﻟ« ِ�ﻴﻞ‪� :‬ﻢ ﻣﺎذا؟ ﻗﺎل‪ِ » :‬ﺟﻬﺎد ِﻲﻓ ﺳ ِب ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺆال ﺷﺪ‪ :‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻤﺎن‬
‫ِ‬
‫ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ«؛ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ ﭼﻪ ﮐﺎری؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ«؛ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺣﺞ ﮐﺎﻣﻞ و ﻣﻘﺒﻮل«‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﭼﻪ ﻋﻤﻠﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ّ » :‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩٦٩‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٢١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٥٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥١٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٧٦‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺟﮫﺎد زﻧﺎن‬
‫َ َ َْ َ َ َ َ ََ َ َُ ُ َ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َ ُ َ َّ ََ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫اﺠﻟﻬﺎد أﻓﻀﻞ اﻟﻌﻤ ِﻞ‪ ،‬أﻓﻼ �ﺎ ِﻫﺪ؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻻ‪،‬‬
‫ا�‪ ،‬ﻧﺮى ِ‬
‫�ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ‪ ،‬ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫َ ٌّ َ ْ ُ ٌ ‪١‬‬ ‫َ َّ َ ْ َ َ‬
‫اﺠﻟ َﻬﺎ ِد ﺣﺞ ﻣﺮﺒور«‬
‫� ﻦ أ ﻓﻀ ِ‬
‫ﻞ‬ ‫ﻟ ِ‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﺎ )زﻧﺎن( ﺟﮫﺎد را‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﯿﺮ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬آﯾﺎ ﺟﮫﺎد ﻧﮑﻨﯿﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺟﮫﺎد )ﺑﺮای زﻧﺎن(‪،‬‬
‫ﺣﺞ ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻤﺮه‬
‫َ َ ْ ُ ْ َ ُ َ ْ ُ ْ َ َ َّ َ ٌ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ُّْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬اﻟﻌﻤﺮة إِﻰﻟ اﻟﻌﻤﺮ ِة ﻛﻔﺎرة لِﻤﺎ ﺑيﻨﻬﻤﺎ‪ ،‬واﺤﻟﺞ‬
‫َّ ْ َ َّ ُ ‪٢‬‬ ‫ور ﻟَي ْ َﺲ َ ُﻪﻟ َﺟ َﺰ ٌ‬ ‫ال ْ َﻤ ْ ُ‬
‫ﺮﺒ ُ‬
‫اء ِإﻻ اﺠﻟﻨﺔ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺎﺳﮏ ﻋﻤﺮه ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺤﻮ ﺷﺪن‬
‫ﮔﻨﺎهھﺎی ﺻﻐﯿﺮهای ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﻋﻤﺮه و ﻋﻤﺮه ﻗﺒﻠﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺣﺠﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﻟﻠﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭘﺎداﺷﯽ ﺟﺰ ﺑﮫﺸﺖ ﻧﺪارد«‪» .‬ﺣﺞ ﻣﺒﺮور‪ :‬ﺣﺠﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ رﯾﺎ و ﮔﻨﺎه و ﺷﮫﺮت ﻃﻠﺒﯽ و ﺟﻨﮓ و ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ آن را آﻟﻮده ﻧﮑﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ .٧‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ‬

‫َ‬ ‫َّ َ ُ ُ ۡ َ َّ َ ُ َ ٰ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ َّ َ ۡ َ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ َ ُ َ ُ ۡ َ ۡ َ َ ُ‬
‫﴿إِن ٱ� ٱش�ى مِن ٱلمؤ ِمن ِ� أنفسهم وأم�ٰلهم بِأن لهم ٱ�نة ۚ ي�تِلون ِ� سب ِ ِ‬
‫يل‬
‫َ‬ ‫ُۡ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َ ۡ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ ُ ۡ َ ُ َ َ ۡ ً َ َ ۡ َ ّٗ‬
‫ان َو َم ۡن أ ۡو َ ٰ‬
‫� ب ِ َع ۡه ِده ِۦ‬ ‫يل َوٱلق ۡر َء ِ �‬ ‫� ِ‬ ‫ٱ� ِ‬ ‫ٱ�ِ �يقتلون و�قتلونۖ وعدا عليهِ حقا ِ� ٱ�ورٮ ِة و ِ‬
‫يم‪] ﴾١١١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١١١ :‬‬ ‫� ُم َّٱ�ِي بَ َا� ۡع ُتم بهِۦ َو َ�ٰل َِك ُه َو ٱلۡ َف ۡو ُز ۡٱل َع ِظ ُ‬
‫َ َّ َ ۡ َ ۡ ُ ْ َ ۡ ُ‬
‫مِن ٱ�ِۚ فٱستب ِ�وا بِبيعِ‬
‫ِۚ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ از ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺟﺎنھﺎ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺑﻪ ]ﺑﮫﺎی[ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮای آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ُ‬
‫ﺧﺮﯾﺪه اﺳﺖ؛ ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در راه اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺟﻨﮕﻨﺪ و ]ﮐﺎﻓﺮان را[ ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ و ]ﯾﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آﻧﮫﺎ[ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪] .‬اﯾﻦ ﭘﺎداش‪ [،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﻋﺪهای راﺳﺖ و درﺳﺖ در ﺗﻮرات و‬
‫اﻧﺠﯿﻞ و ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻋﮫﺪۀ اوﺳﺖ؛ و ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ از اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎن ﺧﻮﯾﺶ وﻓﺎدارﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﭘﺲ ]ای‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ [،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪای ﮐﻪ ﺑﺎ او ﮐﺮدهاﯾﺪ ﺷﺎدﻣﺎن ﺑﺎﺷﯿﺪ؛ و اﯾﻦ ھﻤﺎن ]رﺳﺘﮕﺎری و[ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ‬
‫ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٥٢٠‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٧٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٤٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٣٧٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻔﺮ در اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫أَ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎلﻚ س َ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ َو َﻣﺎ‬
‫� ﻣ َﻦ ُّ‬ ‫َ َ‬
‫ﷲ أ ْو ر ْوﺣﺔ ﺧ ٌ ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻴﻞ‬‫ب‬
‫ِ ِ ِ ِ‬‫ﺳ‬‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻟﻐﺪ َوة ﻲﻓ َ‬
‫ِّ‬ ‫َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻋ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫� َ‬
‫ﻴﻬﺎ« ‪.١‬‬ ‫ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﮏ ﺑﺎﻣﺪاد ﯾﺎ ﺷﺎﻣﮕﺎه در راه اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﯿﺮون آﻣﺪن )و ﺟﮫﺎد ﮐﺮدن(‪ ،‬از دﻧﯿﺎ و ھﺮ ﭼﻪ در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ ْ َ ْ َ ٌ‬ ‫ا� ج‪َ » :‬ﻏ ْﺪ َو ٌة ﻲﻓ َ‬‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫اﻷﻧ ْ َﺼﺎر ِّ‬‫َ ْ َ َ ُّ َ َ‬
‫ا�‪ ،‬أو روﺣﺔ‬ ‫ﻴﻞ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ب‬‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ �ﻳﻮب‬
‫َ ْ ٌ َّ َ َ َ ْ َ َ ْ َّ‬
‫الﺸ ْﻤ ُﺲ َو َﻏ َﺮ َ� ْ‬
‫ﺖ« ‪.٢‬‬ ‫ﺧ� ِمﻤﺎ ﻃﻠﻌﺖ ﻋﻠﻴ ِﻪ‬
‫اﺑﻮ اﯾﻮب اﻧﺼﺎری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﮏ ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﻇﮫﺮ ﯾﺎ ﯾﮏ ﻇﮫﺮ ﺗﺎ‬
‫ﺷﺐ ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ﺑﮫﺘﺮ از ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﺮ آن ﻃﻠﻮع و ﻏﺮوب ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺧﺮوج ﺑﺮای ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ ﺳﭙﺲ ﻣﺮدن ﯾﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫�ض ُم َ� ٰ َغ ٗما َكث ِ ٗ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ َ‬
‫��‬ ‫� ۡد ِ� ٱ� ِ‬ ‫يل ٱ�ِ ِ‬
‫َ‬
‫جر ِ� سب ِ ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن ُ� َها ۡ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬
‫و�ِۦ � َّم يُ ۡدر� ُه ٱل َم ۡو ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ َٗ َ َ َُۡ ۡ‬
‫ت �ق ۡد َو� َع أ ۡج ُرهُۥ‬ ‫ِ‬ ‫ج ًرا إِ� ٱ�ِ َو َر ُس ِ‬ ‫َُ‬ ‫َۡ‬
‫وسعة ۚ ومن �رج مِ ۢن بيتِهِۦ مها ِ‬
‫ٗ‬ ‫َ َ َّ‬
‫ٱ�ِ َو َ� َن َّ ُ َ ُ ٗ‬
‫ٱ� �فور� َّرحِيما‪] ﴾١٠٠‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٠٠ :‬‬ ‫� ۗ‬
‫»و ھﺮ ﮐﺲ در راه اﻟﻠﻪ ھﺠﺮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬در زﻣﯿﻦ ﺳﺮﭘﻨﺎه ﺑﺴﯿﺎر و ﮔﺸﺎﯾﺶ]ی در ﻣﺼﺎﻟﺢ دﯾﻦ و‬
‫دﻧﯿﺎ[ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ھﺠﺮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش از ﺧﺎﻧﻪاش ﺧﺎرج ﺷﻮد و‬
‫ً‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺮﮔﺶ ﻓﺮا رﺳﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﭘﺎداش او ﺑﺮ ]ﻋﮫﺪۀ[ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ َ ۡ ُ ُّ ۡ َ َ ۡ َ ‪ٌ َ ۡ َ َ َّ َ ّ ٞ‬‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ولَ�ن قُت ِ ۡل ُت ۡم � َ‬
‫يل ٱ� ِ أو متم لمغفِرة مِن ٱ�ِ ور�ة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬
‫َّ ۡ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬
‫�ون‪] ﴾١٥٨‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٥٨-١٥٧ :‬‬ ‫خ ۡ�‪ّ ٞ‬م َِّما � َم ُعون‪َ ١٥٧‬ول�ِن ُّم ُّت ۡم أ ۡو قتِل ُت ۡم ِ�� ٱ� ِ �‬
‫ً‬
‫»و اﮔﺮ در راه اﻟﻠﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﻤﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آﻣﺮزش و رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ‬
‫ً‬
‫آﻧﺎن ]= دﻧﯿﺎدوﺳﺘﺎن[ ﺟﻤﻊآوری ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻤﯿﺮﯾﺪ ﯾﺎ ]در ﻋﺮﺻﮥ ﺟﮫﺎد[ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﻣﺤﺸﻮر ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٩٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ‪ ١٨٨٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره‪١٨٨٣‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٧٨‬‬
‫ٱ�ِ أَ ۡم َ�ٰتَۢ� بَ ۡل أَ ۡح َيا ٓ ٌء ع َ‬
‫ِند‬
‫َّ‬
‫يل‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫� َّٱ� َ‬
‫ِين قُتِلُوا ْ � َ‬ ‫ََ َۡ‬
‫� َس َ َّ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�‬
‫ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َۡ َۡ َ ُ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ََۡ َۡ ُ َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ِ� ب َما ٓ َءاتَٮ ٰ ُه ُم َّ ُ‬
‫َّ ۡ ُۡ َُ َ َ َ‬
‫حقوا ب ِ ِهم‬ ‫�ون بِٱ�ِين لم يل‬ ‫ٱ� مِن فضلِهِۦ و�ستب ِ‬ ‫ر� ِ ِهم يرزقون‪ ١٦٩‬ف ِرح ِ‬
‫َ َّ‬ ‫َّ َ ۡ‬ ‫ّ ۡ َ ۡ ۡ َ َّ َ ۡ ٌ َ َ ۡ ۡ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ‬
‫�ون بِن ِۡع َمةٖ ّم َِن ٱ�ِ َوفض ٖل َوأن‬ ‫مِن خلفِ ِهم �� خوف علي ِهم و� هم �زنون‪� ١٧٠‬ستب ِ‬
‫ٱ� َ� يُض ُ َ ۡ ۡ ۡ َ‬
‫يع أج َر ٱل ُمؤ ِمن ِ�‪] ﴾١٧١‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٧١-١٦٩ :‬‬
‫َّ َ‬
‫ِ‬
‫»ھﺮﮔﺰ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ در راه اﻟﻠﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ُﻣﺮده ﻣﭙﻨﺪار؛ ﺑﻠﮑﻪ زﻧﺪهاﻧﺪ ]و[ ﻧﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن روزی داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮد ﺑﺮاﯾﺸﺎن داده اﺳﺖ‬
‫]ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﯿﮏ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]راه[ آﻧﺎن را ﭘﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ]ھﻨﻮز[ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ِ‬ ‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺮای‬
‫ﻧﭙﯿﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺷﺎدی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ ]ھﯿﭻ ﯾﮏ از[ اﯾﻨﺎن ﺗﺮس و اﻧﺪوھﯽ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ و ﻓﻀﻞ اﻟﻠﻪ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ و اﯾﻨﮑﻪ ]ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ[ اﻟﻠﻪ ﭘﺎداش ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺗﺒﺎه‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َّ َّ َ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ ُّ ۡ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فَ ۡل ُي َ�ٰت ِ ۡل � َ‬
‫ٱ� َي ٰوة ٱ�� َيا بِٱ�خ َِرة ِ�‬ ‫يل ٱ� ِ ٱ�ِين ��ون‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ِ‬
‫ظيما‪] ﴾٧٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٧٤ :‬‬
‫ٱ�ِ َ� ُي ۡقتَ ۡل أَ ۡو َ� ۡغل ِۡب فَ َس ۡو َف نُ ۡؤ�ِيهِ أ ۡج ًرا َع ِ ٗ‬
‫َ‬ ‫َّ‬
‫يل‬ ‫َ‬ ‫َ َ َُٰ ۡ‬
‫ومن ي�تِل ِ� سب ِ ِ‬
‫»ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ را ﺑﻪ آﺧﺮت ﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در راه اﻟﻠﻪ ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻨﻨﺪ؛ و ﺑﻪ ھﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در راه اﻟﻠﻪ ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻨﺪ ‪ -‬ﺧﻮاه ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﯾﺎ ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدد ‪ -‬ﺑﻪ زودی ﭘﺎداش ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫ﺧﻮاھﯿﻢ داد«‪.‬‬
‫ﺎد ﻲﻓ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َ َ َ َ ُ ْ َّ‬ ‫َ‬
‫ﺎد َة س َ� ْﻦ َر ُﺳﻮل اﷲ ج‪� ،‬ﻧَّ ُﻪ ﻗَ َ‬ ‫َ ْ َ ََ َ‬
‫ﷲ‪،‬‬ ‫ﻴﻞ ا ِ‬ ‫ب‬ ‫ﺳ‬
‫َ َ ِ ِ ِ ِ‬ ‫ﻬ‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻬ‬ ‫ل‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﺬ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻴﻬ‬‫ِ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ﺎم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ �ﺘ‬
‫ﺖ ﻲﻓ َ‬ ‫ْ‬
‫ﺖ إ ْن ﻗُﺘﻠ ُ‬ ‫َ‬
‫ﺎم َر ُﺟ ٌﻞ‪َ �َ ،‬ﻘﺎل‪ :‬ﻳَﺎ َر ُﺳﻮل اﷲ‪ ،‬أ َرأﻳ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎن ﺑﺎﷲ أﻓ َﻀ ُﻞ اﻷ ْ� َﻤﺎل‪َ �َ ،‬ﻘ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫ﻴﻞ‬ ‫َ ِ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻹﻳﻤ‬ ‫و ِ‬
‫َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺎي؟ �ﻘﺎل ُﻪﻟ َر ُﺳﻮل اﷲ ج‪َ �» :‬ﻌ ْﻢ‪ ،‬إن ﻗﺘﻠ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫�ﻔ ُﺮ َ� ِّ� َﺧ َﻄﺎﻳَ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ‬
‫ﷲ‪ ،‬وأﻧﺖ‬ ‫ﻴﻞ ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺖ ِﻲﻓ َﺳ ِب‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ‪ ،‬ﺗ‬ ‫ا ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ََْ ُْ َ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫ُ َّ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َ ٌ َُْ ٌ ُ ْ ٌ َ ُْ ُ ْ‬
‫ﺖ إِن‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﻛﻴﻒ ﻗﻠﺖ؟« ﻗﺎل‪ :‬أرأﻳ‬ ‫� ﻣﺪ ِﺑ ٍﺮ«‪� ،‬ﻢ ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﺻ ِﺎﺑﺮ �ت ِﺴﺐ‪ ،‬ﻣﻘ ِﺒﻞ �‬
‫َ‬
‫ﺎي؟ َ� َﻘﺎل َر ُﺳﻮل اﷲ ج‪َ �َ » :‬ﻌ ْﻢ‪َ ،‬وأﻧ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫� َّﻔ ُﺮ َ� ِّ� َﺧ َﻄﺎﻳَ َ‬ ‫َُ َ‬ ‫ﻗُﺘﻠْ ُ‬
‫ﺖ َﺻ ِﺎﺑ ٌﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ أﺗ‬
‫ﻴﻞ ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬
‫ِ‬
‫ﺖ ﻲﻓ َ‬
‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﺪﻟ� َﻦ‪ ،‬ﻓﺈ َّن ﺟ ْﺮﺒ�ﻞ َﻋﻠﻴْﻪ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫� ُﻣ ْﺪﺑﺮ‪ ،‬إﻻ َّ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬
‫ﺐ‪ُ ،‬ﻣﻘﺒﻞ � ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ�تَﺴ ٌ‬ ‫ْ‬
‫‪١‬‬
‫الﺴﻼ ُم ﻗﺎل ِﻲﻟ ذلِﻚ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ٍِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮﻗﺘﺎده س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺑﯿﻦ ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﺧﻄﺒﻪ اﯾﺴﺘﺎد‬
‫و ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﯾﺎدآوری ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ‪» :‬ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ‬
‫اﻋﻤﺎل اﺳﺖ«‪ .‬ﻣﺮدی ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ اﮔﺮ ﻣﻦ در راه اﻟﻠﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪،‬‬
‫ﮔﻨﺎھﺎﻧﻢ ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﮔﺮ در راه اﻟﻠﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮی و ﺻﺎﺑﺮ و‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٨٨٥‬‬

 ‫‪٣٧٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻣﻨﺘﻈﺮ اﺟﺮ ﺑﺎﺷﯽ و )ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺮای رﺿﺎی اﻟﻠﻪ( ﺑﻪ ﺟﮫﺎد ﺑﺮوی و ﻓﺮار ﻧﮑﻨﯽ )ﮔﻨﺎھﺎﻧﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد(«‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﮔﻔﺘﯽ؟« ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ در راه اﻟﻠﻪ ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﻮم‪ ،‬ﺧﻄﺎھﺎﯾﻢ ﭘﺎک و آﻣﺮزﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺻﺎﺑﺮ و‬
‫ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺮای رﺿﺎی اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﮫﺎد ﺑﺮوی و ﻓﺮار ﻧﮑﻨﯽ‪ ،‬ھﻤﻪی ﮔﻨﺎھﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺟﺰ ﻗﺮض )و‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم( ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؛ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ اراده ﺟﮫﺎد ﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﺮﯾﺾ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻋﺬری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ْ‬
‫َ َ َ ََ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ َ ْ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َْ ْ ََْ َ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫�ﻦ أ� ٍﺲ س ﻗﺎل‪ :‬رﺟﻌﻨﺎ ِﻣﻦ ﻏﺰو ِة �ﺒﻮك ﻣﻊ اﻨﻟ ِﻲﺒ ج »�ﻘﺎل‪ :‬إِن أﻗﻮاﻣﺎ ﺑِﺎلﻤ ِﺪﻳﻨ ِﺔ ﺧﻠﻔﻨﺎ‬
‫َ َ َ ُ ْ ْ ُ ْ ُ ‪١‬‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫َﻣﺎ َﺳﻠﻜﻨَﺎ ِﺷ ْﻌﺒًﺎ َوﻻ َوا ِدﻳًﺎ ِإﻻ َو ُﻫ ْﻢ َﻣ َﻌﻨَﺎ ِ�ﻴ ِﻪ ﺣبﺴﻬﻢ اﻟﻌﺬر«‪.‬‬
‫اﻧﺲ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮک ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮﮔﺸﺘﯿﻢ‪ ،‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﻤﺎﻧﺎ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﺗﺮک ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ھﯿﭻ دره و رودﺧﺎﻧﻪای را ﻃﯽ‬
‫ﻧﮑﺮدﯾﻢ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آنھﺎ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آنھﺎ را ﻋﺬر ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺠﺎھﺪی را در راه اﻟﻠﻪ ﺗﺠﮫﯿﺰ ﮐﻨﺪ‬

‫َّ َ َ ْ َ‬ ‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺟ َّﻬ َﺰ َﺎﻏز�ًﺎ ﻲﻓ َ‬‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َْ ْ َ‬
‫ا� �ﻘﺪ ﻏ َﺰا‪،‬‬‫ﻴﻞ ِ‬ ‫ب‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﺪﻟ س أن رﺳﻮل‬ ‫�ﻦ ز� ِﺪ ﺑ ِﻦ ﺧ ِ ٍ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ َ ‪٢‬‬
‫� �ﻘﺪ ﻏﺰا«‪.‬‬ ‫ﺨﺑ‬ ‫ا�‬
‫َّ‬
‫ﻴﻞ‬‫ب‬ ‫َو َﻣ ْﻦ َﺧﻠَ َﻒ َﺎﻏز�ًﺎ ﻲﻓ َ‬
‫ﺳ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫زﯾﺪ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻣﺠﺎھﺪی را در راه‬
‫اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺠﮫﺰ ﮐﻨﺪ )ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﻧﻈﺎﻣﯽاش را ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎزد( ھﻤﺎﻧﺎ ﺟﮫﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ھﺮﮐﺲ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻣﺠﺎھﺪی را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬او ﻧﯿﺰ ﺟﮫﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻔﺲ و ﺟﺎن در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫َّ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َ ۡ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ّ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ َّ ُ ْ َ‬
‫اب أن �تخلفوا عن رسو ِل ٱ�ِ و�‬ ‫﴿ما �ن ِ�ه ِل ٱلمدِينةِ ومن حولهم مِن ٱ�عر ِ‬
‫� َم َصة‪َ � ٞ‬‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ب َ‬ ‫َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫سهِۦ َ�ٰل َِك ب َ� َّ� ُه ۡم َ� يُ ِص ُ‬
‫يب ُه ۡم َظ َمأ َو� نَ َص ‪ٞ‬‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َ ُ ۡ َ َّ ۡ‬
‫يل‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬‫س‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ف‬ ‫س ِهم عن �‬ ‫ير�بوا بِأنف ِ‬
‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬
‫ون م ِۡن َع ُد ّو َّ� ۡي� إ� كت ِ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ُ َّ َ َ َ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َ َ َ ُ َ َ ۡ ٗ َ ُ‬
‫ب ل ُهم بِهِۦ � َمل‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ال‬‫ن‬‫�‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ار‬ ‫ف‬‫ك‬ ‫ٱل‬ ‫يظ‬ ‫ٱ�ِ و� ي�ٔون موطِئا يغِ‬
‫ََ ُ ُ َ ََ َ ٗ َ َٗ ََ َ َٗ ََ‬ ‫سن َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ٱ� َ� يُض ُ ۡ‬ ‫َ�ٰل ٌِح إ َّن َّ َ‬
‫�‪ ١٢٠‬و� ينفِقون �فقة صغِ�ة و� كبِ�ة و�‬ ‫يع أج َر ٱل ُمح ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۚ ِ‬
‫َ‬
‫َ ۡ َ ُ َ َ ً َّ ُ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ُ َّ ُ ۡ َ َ َ ُ ْ َ ۡ ُ َ‬
‫ٱ� أحس َن ما �نوا �ع َملون‪] ﴾١٢١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١٢١-١٢٠ :‬‬ ‫�قطعون وادِيا إِ� كتِب لهم ِ�ج ِز�هم‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨٣٩‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٤٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٩٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٨٠‬‬
‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن آﻧﺎن‪ ،‬از ]ھﻤﺮاھﯽ ﺑﺎ[ رﺳﻮل‬ ‫ِ‬ ‫»ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اھﻞ ﻣﺪﯾﻨﻪ و اﻋﺮاب ]ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ[‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ او ّ‬
‫ﻣﻘﺪم ﺷﻤﺎرﻧﺪ؛ زﯾﺮا در راه اﻟﻠﻪ ھﯿﭻ ﺗﺸﻨﮕﯽ و رﻧﺞ و‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﯽای ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﯽرﺳﺪ و در ھﯿﭻ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮان را ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﯽآورد ﻗﺪم ﻧﻤﯽﮔﺬارﻧﺪ‬
‫]ﭘﺎداش[ آن‪ ،‬ﮐﺎری‬ ‫ِ‬ ‫و از ﺟﺎﻧﺐ دﺷﻤﻦ ھﯿﭻ ]ﺷﮑﺴﺖ و[ ﺿﺮﺑﻪای ﻧﻤﯽﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ‬
‫َ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺛﺒﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﺎداش ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و ھﯿﭻ‬
‫ﻣﺎل ﮐﻮﭼﮏ ﯾﺎ ﺑﺰرﮔﯽ را ]در راه اﻟﻠﻪ[ اﻧﻔﺎق ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ]در راه ﺟﮫﺎد[ از ھﯿﭻ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺬرﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ]ﭘﺎداش آن[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺛﺒﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ]ﻃﺎﻋﺖ و[‬
‫ﮐﺮدارﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎداش دھﺪ«‪.‬‬
‫َ َّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺐ إﻰﻟ اﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌﺔ‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ َﻋبْﺲ س �ﻧَّ ُﻪ ﻗَ َﺎل‪َ ،‬و ُﻫ َﻮ ذاﻫ ٌ‬
‫َ‬
‫ﺮﺒت‬ ‫ﻲﺒ ج �ﻘﻮل‪َ » :‬ﻣ ِﻦ ا�‬ ‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ُ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ََ َ ُ َ‬
‫ﺎر« ‪.١‬‬
‫ا�‪ ،‬ﺣﺮﻣﻪ ا� ﻰﻠﻋ اﻨﻟ ِ‬ ‫ﻴﻞ ِ‬ ‫ﻗﺪﻣﺎه ِﻲﻓ ﺳ ِب ِ‬
‫اﺑﻮﻋﺒﺲ س در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم‬ ‫َ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻗﺪمھﺎﯾﺶ در راه اﻟﻠﻪ ﻏﺒﺎرآﻟﻮد ﺷﻮد‪ ،‬آﺗﺶ دوزخ ﺑﺮ او ﺣﺮام‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻧﻔﺎق در راه اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫ت‬ ‫ٱ� ِ َك َم َثل َح َّبة أَ َ‬
‫�ب َت ۡ‬ ‫َّ‬
‫يل‬ ‫ب‬ ‫ون أَ ۡم َ�ٰل َ ُه ۡم � َ‬
‫س‬
‫َّ َ ُ َّ َ ُ ُ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬مثل ٱ�ِين ينفِق‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫ِيم‪﴾٢٦١‬‬‫ٱ� َ�ٰس ٌِع َعل ٌ‬ ‫ٱ� يُ َ� ٰ ِع ُف ل َِمن � َ َشا ٓ ُء َو َّ ُ‬ ‫�بلَة ّمِاْئ َ ُة َح َّبة� َو َّ ُ‬
‫َس ۡب َع َس َناب َل � ُ ّ ُ ُ‬
‫ۚ‬ ‫ٖ‬ ‫�س ٖ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٦١ :‬‬
‫َ‬
‫» َﻣﺜﻞ ]اﺟﺮ و ﺛﻮاب[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﻮال ﺧﻮد را در راه اﻟﻠﻪ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻨﺪ داﻧﻪای‬
‫َ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻔﺖ ﺧﻮﺷﻪ ﻣﯽروﯾﺎﻧﺪ ﮐﻪ در ھﺮ ﺧﻮﺷﻪ ﯾﮑﺼﺪ داﻧﻪ اﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﺪ‬
‫ﮔﺸﺎﯾﺸﮕﺮ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫]ﭘﺎداش او را[ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻟﻠﻪ‬
‫ََ َ‬
‫ﷲ‪� ،‬ﻘﺎل‬ ‫ﻮﻣﺔ‪َ �َ ،‬ﻘ َﺎل‪َ :‬ﻫﺬه ﻲﻓ َ‬ ‫ﺎء َر ُﺟ ٌﻞ ﺑﻨَﺎﻗَﺔ َ� ْ ُﻄ َ‬
‫ﺟ َ‬‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َم ْﺴ ُﻌﻮد ‪ ،‬س ﻗَ َﺎل‪َ :‬‬
‫ﻴﻞ ا ِ‬ ‫ب‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬
‫َ َ َ ََْ َ َ َ ُْ َ َ َ ُ َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫َُ ُ‬
‫ﷲ ج‪» :‬لﻚ ِﺑﻬﺎ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ ﺳﺒﻊ ِﻣﺎﺋ ِﺔ ﻧﺎﻗ ٍﺔ ﻠﻛﻬﺎ �ﻄﻮﻣﺔ«‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ا ِ‬
‫از اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدی ﺷﺘﺮی ﻣﮫﺎر ﺷﺪه آورد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﯾﻦ )وﻗﻒ ﺟﮫﺎد( در راه اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺘﺮ‪،‬‬
‫ھﻔﺘﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﻣﮫﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻄﺎ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩٠٧‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٨٩٢‬‬
 ‫‪٣٨١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫‪ .٨‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ذﮐﺮ‬
‫َ َ ُ ُ َّ َ َ َ ُ ْ َ ۡ َ ٓ ُ َ َ َ ۡ َ َ ‪ۡ ُ ّ َّ ّ ٞ‬‬
‫نزل عليهِ ءاية مِن ر�ِهِۚۦ قل‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�قول ٱ�ِين �فروا لو� أ ِ‬
‫ۡ‬ ‫ْ‬
‫ام ُنوا َو َ� ۡط َم� ُّن قُلُ ُ‬
‫و� ُهم بِذِ� ِر‬ ‫ِين َء َ‬ ‫ِي إ َ ۡ�هِ َم ۡن َ�نَ َ‬
‫اب‪َّ ٢٧‬ٱ� َ‬ ‫ٱ� يُ ِ ُّ َ َ َ ٓ َ َ ۡ ٓ‬ ‫إ َّن َّ َ‬
‫ِ‬ ‫ضل من �شا ُء و�هد ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ َّ‬
‫ٱ� ِ َ� ۡط َم� ُّن ٱلۡ ُقلُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫وب‪] ﴾٢٨‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[٢٨-٢٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�ِۗ �� بِذِ� ِر‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﻧﺸﺎﻧﻪای از ]ﺳﻮی[ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻧﺎزل‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟« ﺑﮕﻮ‪» :‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ھﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﻮﯾﺶ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪] .‬ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و دلھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﯾﺎد‬
‫اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ دلھﺎ ﺑﺎ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫ََ َ ۡ‬
‫� ُف ُ‬ ‫َ ۡ ُُ ٓ َۡ ُۡ ُ ۡ َ ۡ ُُ ْ‬
‫ون‪﴾١٥٢‬‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫�‬‫و‬ ‫�‬
‫و� أذكر�م وٱشكروا ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱذكر ِ‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٥٢ :‬‬
‫»ﭘﺲ ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﯾﺎد ﮐﻨﻢ و ﺷﮑﺮﮔﺰاری ﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎی آورﯾﺪ و از ﻣﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ََ‬ ‫َ‬
‫َ ُ ُ َّ ُ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ا� � َﻌﺎﻰﻟ‪ :‬أﻧﺎ ِﻋﻨﺪ ﻇ ِّﻦ �ﺒْ ِﺪي ِﻲﺑ‪َ ،‬وأﻧﺎ‬ ‫ﻲﺒ ج‪�» :‬ﻘﻮل‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ َ ُُْ َ َ‬ ‫َ ْ َ ََ‬ ‫َ َ ُُْ َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ََ‬
‫ﻺ‬
‫ﻺ‪ ،‬ذﻛﺮﺗﻪ ِﻲﻓ م ٍ‬ ‫ﻣﻌﻪ ِإذا ذﻛﺮ ِ�‪ ،‬ﻓ ِﺈن ذﻛﺮ ِ� ِﻲﻓ �ﻔ ِﺴ ِﻪ‪ ،‬ذﻛﺮﺗﻪ ِﻲﻓ �ﻔ ِﻲﺴ‪ ،‬و ِ�ن ذﻛﺮ ِ� ِﻲﻓ م ٍ‬
‫َ‬ ‫اﺎﻋ‪َ ،‬و� ْن َ� َﻘ َّﺮ َب إ َ َّ َ ً َ َ ْ ُ‬
‫ﺖ إﻴﻟْﻪ ﺑَ ً‬ ‫ﺖ إ َﻴﻟْﻪ ذ َر ً‬
‫ﻲﻟ �ﺸ ْﺮﺒ َ� َﻘ َّﺮ�ْ ُ‬ ‫َﺧ ْ� ِﻣﻨْ ُﻬ ْﻢ‪َ ،‬و� ْن َ� َﻘ َّﺮ َب إ َ َّ‬
‫ﺎﺎﻋ‪،‬‬ ‫ﻲﻟ ِذراﺎﻋ �ﻘ َّﺮ� ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫‪١‬‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ََُْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ََ َ‬
‫و ِ�ن أﺗ ِﺎ� �ﻤ ِﻲﺸ‪ ،‬أﺗيﺘﻪ ﻫﺮوﻟﺔ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪهام ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ دارد‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﻢ و ھﺮﮔﺎه ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او‬
‫ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد؛ اﮔﺮ ﻣﺮا در ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ او را ﭘﯿﺶ ﺧﻮد ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻢ و اﮔﺮ ﻣﺮا در‬
‫ﺟﻤﻌﯽ ﯾﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬او را در ﺟﻤﻌﯽ ﺑﮫﺘﺮ از آﻧﺎن ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻢ و اﮔﺮ ﯾﮏ وﺟﺐ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮏ ذراع ﺑﻪ او ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮم و اﮔﺮ ﯾﮏ ذراع ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎع )ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺑﺎز( ﺑﻪ او ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮم و اﮔﺮ ﻗﺪم زﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻦ دوان دوان ﺑﻪ‬ ‫ِ‬ ‫دو‬
‫ﺳﻮﯾﺶ ﻣﯽروم«‪.‬‬
‫ُ َُ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ ُ َّ َ ْ ُ ُ َ َّ ُ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫اﺬﻟي ﻻ ﻳَﺬﻛ ُﺮ َر َّ�ﻪ؛ َﻣﺜﻞ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﻪ‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﺬ‬ ‫ﻳ‬ ‫ي‬‫اﺬﻟ‬
‫ِ‬ ‫ﻞ‬‫ﺜ‬‫ﻣ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ُّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ﻮﻰﺳ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫ْ َ ِّ ْ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻲﺤ َوال َﻤﻴِّ ِﺖ«‪.‬‬ ‫اﻟ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٤٠٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٧٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٤٠٧‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٨٢‬‬

‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺜﺎل ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش را ذﮐﺮ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش را ذﮐﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺨﺺ زﻧﺪه و ﻣﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دوام ﯾﺎد اﻟﻠﻪ در اﻣﻮر آﺧﺮت‬

‫حوهُ‬‫��‪َ ٤١‬و َس ّب ُ‬ ‫ٱ� ذ ِۡك ٗر� َكث ِ ٗ‬
‫ٱذ ُك ُروا ْ َّ َ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا‬
‫َ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫ۡ َ ُ ّ‬ ‫� ۡم َو َم َ ٰٓ َ ُ‬ ‫ُ َ ّ َ َۡ ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ ۡ َٗ ََ ً‬
‫ت إِ�‬ ‫��ِكت ُهۥ ِ�ُخ ِرج�م م َِن ٱلظل� ٰ ِ‬ ‫صي�‪ ٤٢‬ه َو ٱ�ِي يص ِ� علي‬ ‫ب�رة وأ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ِيما‪َِّ � ٤٣‬ي ُت ُه ۡم يَ ۡو َم يَل َق ۡونَ ُهۥ َس َ� ٰ ‪ٞ‬م َوأ َع َّد ل ُه ۡم أ ۡج ٗر� كر ٗ‬ ‫ۡ‬
‫ٱ�ُّور َو َ� َن بٱل ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِ� َرح ٗ‬
‫�ما‪﴾٤٤‬‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ�‬
‫]اﻷﺣﺰاب‪.[٤٤-٤١ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه او را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ‬
‫ﺑﺴﺘﺎﯾﯿﺪ‪ .‬اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ درود ]و رﺣﻤﺖ[ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ]ﻧﯿﺰ دﻋﺎﯾﺘﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[ ﺗﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ را از ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻮر ﺑﯿﺮون آورد و ]اﻟﻠﻪ[ ھﻤﻮاره ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫روزی ﮐﻪ ﺑﺎ او دﯾﺪار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬درودﺷﺎن »ﺳﻼم« اﺳﺖ و ]اﻟﻠﻪ[ ﭘﺎداﺷﯽ ارﺟﻤﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َ ْ َ ْ َ َ َ َ ِّ ِّ‬
‫ﷲ ج ‪ -‬ﻗﺎل‪ :‬ﻟ ِﻘﻴَ ِ� أﺑُﻮ ﺑَ� ٍﺮ‪،‬‬ ‫ﻮل ا ِ‬
‫َُ‬
‫ﺎب رﺳ ِ‬ ‫�ﻦ ﺣﻨﻈﻠﺔ اﻷﺳﻴ ِﺪي س ﻗﺎل‪ - :‬و�ن ِﻣﻦ ﻛﺘ ِ‬
‫َُ ُ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َْ َْ َ َ َ َْ َُ َ َ ُْ ُ َ َ َ َ َْ َُ َ َ ُ ْ َ َ‬
‫ﷲ َﻣﺎ �ﻘﻮل؟ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫�ﻘﺎل‪ :‬ﻛﻴﻒ أﻧﺖ؟ ﻳﺎ ﺣﻨﻈﻠﺔ ﻗﺎل‪ :‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻧﺎ�ﻖ ﺣﻨﻈﻠﺔ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬
‫ُ َ ِّ ُ َ َّ َ ْ َ َّ َ َّ َ َ َّ َ ْ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ‬ ‫ُْ ُ َ ُ ُ َْ َُ‬
‫�‪ ،‬ﻓ ِﺈذا ﺧ َﺮﺟﻨﺎ‬ ‫ﺎر واﺠﻟﻨ ِﺔ‪ ،‬ﺣﻰﺘ ﻛ�ﻧﺎ رأي � ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ ج‪ ،‬ﻳﺬﻛﺮﻧﺎ ﺑِﺎﻨﻟ‬ ‫ﻮل ا ِ‬
‫ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻧ�ﻮن ِﻋﻨﺪ رﺳ ِ‬
‫ْ‬ ‫ََ َ َ ً َ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َّ ْ َ‬ ‫ْ ْ َُ‬
‫�ا‪ ،‬ﻗﺎل أﺑُﻮ ﺑَ� ٍﺮ‪:‬‬ ‫ﺎت‪ ،‬ﻓن ِﺴيﻨﺎ ﻛ ِﺜ‬ ‫ﷲ ج‪ ،‬ﺎﻋﻓﺴﻨﺎ اﻷز َواج َواﻷوﻻد َوالﻀﻴﻌ ِ‬ ‫ﻮل ا ِ‬ ‫ِﻣﻦ ِﻋﻨ ِﺪ رﺳ ِ‬
‫ﻰﻠﻋ َر ُﺳﻮل اﷲ ج ‪،‬ﻗُﻠْ ُ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ َ ُ َ ْ َ َّ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫ََ‬
‫ﺖ‪:‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﷲ إِﻧﺎ ﻨﻟﻠﻰﻘ ِﻣﺜﻞ ﻫﺬا‪ ،‬ﻓﺎ�ﻄﻠﻘﺖ أﻧﺎ وأﺑﻮ ﺑ� ٍﺮ‪ ،‬ﺣﻰﺘ دﺧﻠﻨﺎ‬ ‫ﻓﻮا ِ‬
‫َ ُ ُ‬ ‫َ َ َ ُْ ُ َ َُ َ‬ ‫ََ َ َُ ُ‬ ‫َ َ َ َ َْ َُ َ َُ َ‬
‫ﷲ ﻧ�ﻮن‬ ‫ﷲ ج » َوﻣﺎ ذاك؟« ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﷲ �ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻧﺎ�ﻖ ﺣﻨﻈﻠﺔ‪ ،‬ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫ْ َّ َ َّ َ َ َّ َ ْ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ‬
‫اج‬ ‫اﻷ ْز َو َ‬ ‫�‪ ،‬ﻓ ِﺈذا ﺧ َﺮﺟﻨﺎ ِﻣﻦ ِﻋﻨ ِﺪك‪ ،‬ﺎﻋﻓﺴﻨﺎ‬ ‫ِﻋﻨْ َﺪ َك‪ ،‬ﺗُ َﺬ ِّﻛ ُﺮﻧَﺎ ﺑﺎﻨﻟَّ َ َ‬
‫ﺎر واﺠﻟﻨ ِﺔ‪ ،‬ﺣﻰﺘ ﻛ�ﻧﺎ رأي � ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ َْ َ ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ َ ً ََ َ َُ ُ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫ََْْ َ‬
‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴ ِﺪهِ إِن لﻮ ﺗﺪومﻮن‬ ‫ﷲ ج‪» :‬و ِ‬ ‫ﺎت‪ِ � ،‬ﺴيﻨﺎ ﻛ ِﺜ�ا �ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫َواﻷوﻻد َوالﻀﻴﻌ ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ ُ َ ُ‬ ‫َ ُ ُ َ ْ‬ ‫َ‬
‫َﻰﻠﻋ َﻣﺎ ﺗ�ﻮﻧﻮن ِﻋﻨ ِﺪي‪َ ،‬و ِ� اﺬﻟﻛ ِﺮ‪ ،‬ل َﺼﺎﻓ َﺤﺘ� ُﻢ ال َﻤﻼﺋِ�ﺔ َﻰﻠﻋ ﻓ ُﺮ ِﺷ� ْﻢ َو ِ� ُﻃ ُﺮﻗِ� ْﻢ‪،‬‬
‫َوﻟَ ْ َ َ ْ َ َ ُ َ َ ً َ َ ً َ َ َ َ َّ‬
‫�ﻦ ﻳﺎ ﺣﻨﻈﻠﺔ ﺳﺎﻋﺔ َوﺳﺎﻋﺔ« ﺛﻼث مﺮ ٍ‬
‫‪١‬‬
‫ات‪.‬‬ ‫ِ‬
‫از ﺣﻨﻈﻠﻪ اﺳﯿﺪی ﮐﻪ از ﮐﺎﺗﺒﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻮد رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ س‬
‫ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ای ﺣﻨﻈﻠﻪ! ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻄﻮر اﺳﺖ؟ ﻣﻦ ﺟﻮاب دادم‪ :‬ﺣﻨﻈﻠﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ! ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٥٠‬‬

 ‫‪٣٨٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ھﺴﺘﯿﻢ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از دوزخ و ﺑﮫﺸﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ آنھﺎ را ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ از ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﯿﺮون ﻣﯽروﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎرھﺎی‬
‫ھﻤﺴﺮان‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان و ﺳﺎﯾﺮ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ و ﺑﺴﯿﺎری از ﺳﺨﻨﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ھﻢ دﺳﺖ‬
‫ﻣﯽدھﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻦ و او ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رﻓﺘﯿﻢ و ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺣﻨﻈﻠﻪ‬
‫دﭼﺎر ﻧﻔﺎق ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬ﻣﻮﺿﻮع ﭼﯿﺴﺖ"؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ!‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﯿﻢ و ﺷﻤﺎ دوزخ و ﺑﮫﺸﺖ را ﺑﺮای ﻣﺎ ﯾﺎدآوری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ‬
‫آنھﺎ را ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ از ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺮون ﻣﯽروﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎرھﺎی ھﻤﺴﺮان‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان و ﺳﺎﯾﺮ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ و ﺑﺴﯿﺎری از ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻤﺎ را‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ھﻤﯿﺸﻪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﺣﺎﻟﺘﯽ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ دارﯾﺪ و ﺑﻪ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎﺷﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺮ راهھﺎﯾﺘﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد؛ وﻟﯽ ای ﺣﻨﻈﻠﻪ! ھﺮ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﺧﺎﻧﻪھﺎ و ِ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ﯾﮏ ﮐﺎر اﺳﺖ«‪ .‬و اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺳﻪ ﺑﺎر‪ ،‬ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ .٩‬ﻓﻀﺎﯾﻞ دﻋﺎ‬
‫َ‬ ‫يب َد ۡع َوةَ َّ‬ ‫ُ‬
‫�بۖ أج ُ‬ ‫ّ‬
‫ك ع َِبادِي َ� ّ� فَإ� قَر ٌ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ‬‫َ‬
‫ٱ� ِ‬
‫اع إِذا‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذا س�ل‬
‫ۡ ۡ ُ ْ َ َ َّ َ ُ ُ َ‬ ‫َ َ ََۡ ۡ َ ُ ْ‬
‫يبوا ِ� َو�ُؤمِنوا ِ� لعل ُه ۡم ي ۡرشدون‪] ﴾١٨٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٦ :‬‬‫ج‬‫د� ِن� فليست ِ‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﭼﻮن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ درﺑﺎرۀ ﻣﻦ از ﺗﻮ ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ ]ﺑﻪ آﻧﺎن[ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮑﻢ و‬
‫َ‬
‫دﻋﺎی دﻋﺎﮐﻨﻨﺪه را ‪ -‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﺨﻮاﻧﺪ ‪ -‬اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ؛ ﭘﺲ ]آﻧﺎن ﻓﻘﻂ[ ﺑﺎﯾﺪ دﻋﻮت‬
‫ﻣﺮا ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ راه ﯾﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ َ ُّ ُ ُ ۡ ُ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ُ ۡ َّ َّ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ‬
‫جب ل� ۚم إِن ٱ�ِين �ستك ِ�ون‬‫و� أست ِ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وقال ر��م ٱدع ِ‬
‫َ ۡ َ َ َ َۡ ُ ُ َ‬
‫ون َج َه َّن َم َداخِر َ‬
‫�ن‪] ﴾٦٠‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٦٠ :‬‬ ‫ِ‬ ‫�ن عِباد ِ� سيدخل‬
‫»و ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮا ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ]دﻋﺎی[ ﺷﻤﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﻦ ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زودی ﺑﺎ ﺧﻮاری ﺑﻪ ﺟﮫﻨﻢ وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َّ ُ ْ‬ ‫َّ َ ُ ۡ ُ َ َ َّ َ َ ُ ّ ْ‬
‫ِين إِذا ذك ُِروا ب ِ َها � � وسبحوا‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما يؤمِن ��ٰتِنا ٱ�‬
‫َ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َٰ ُ ُ ُ ُ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َۡ َّ ۡ َُ ۡ َ َۡ َ ۡ ُ َ‬
‫جعِ يَ ۡد ُعون َر َّ� ُه ۡم خ ۡوفا‬
‫ا� جنو�هم ع ِن ٱلمضا ِ‬ ‫�ون۩‪� ١٥‬تج‬ ‫ِ�م ِد ر� ِ ِهم وهم � �ستك ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٨٤‬‬
‫ٓ‬
‫� َج َزا َء ۢ ب ِ َما‬ ‫� ل َ ُهم ّمِن قُ َّرة ِ أَ ۡ� ُ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ٗ َ َّ َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ ُ ُ َ َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ ‪ۡ ُ ٓ َّ ٞ‬‬
‫ٖ‬ ‫وطمعا ومِما رزق�هم ينفِقون‪ ١٦‬ف� �علم �فس ما أ ِ‬
‫خ‬
‫َ ُ ْ َۡ ُ َ‬
‫�نوا �ع َملون‪] ﴾١٧‬اﻟﺴﺠﺪة‪.[١٧-١٥ :‬‬
‫»ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ آنھﺎ ﭘﻨﺪ داده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺠﺪه‬
‫ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﻨﺪ و ﺗﮑﺒﺮ ﻧﻤﯽورزﻧﺪ‪] .‬در دل ﺷﺐ‪ [،‬از ﺑﺴﺘﺮھﺎ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﺎ ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ ]ﺑﻪ ﻧﯿﺎﯾﺶ[ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن روزی‬
‫دادهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﺑﻪ ]ﭘﺎس[ آﻧﭽﻪ ]اﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن در دﻧﯿﺎ[ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ]ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﯾﮥ[ روﺷﻨﯽ ﭼﺸﻢھﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﮫﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ََ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َّ َّ َ َ ُ ُ َ ْ َ َ ِّ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫َ‬
‫ا� ج‪» :‬إِن ا� �ﻘﻮل‪ :‬أﻧﺎ ِﻋﻨﺪ ﻇﻦ �ﺒ ِﺪي ِﻲﺑ وأﻧﺎ‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬
‫‪١‬‬
‫َﻣ َﻌ ُﻪ ِإذا َد َﺎﻋ ِ�«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪهام ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ دارد‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﻢ و ھﺮﮔﺎه ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او‬
‫ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دﻋﺎ ﺑﺮای آﻣﺮزش ﮔﻨﺎھﺎن و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و ﭘﯿﺮوزی ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫�� َا� َنا ِ�ٓ‬
‫و� َنا ۡ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َّ ٓ َ َ ُ ْ َ َّ َ ۡ‬
‫ٱغفِ ۡر َ�َا ُذنُ َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما �ن قولهم إِ� أن قالوا ر�نا‬
‫ٱ� ۡ� َيا َو ُح ۡسنَ‬
‫اب ُّ‬‫ٱ� ثَ َو َ‬ ‫�ن‪َ َ ١٤٧‬‬
‫�ٔاتَٮ ٰ ُه ُم َّ ُ‬ ‫َۡ َ َ َّ ۡ َۡ َ ََ َ ُ ۡ َ ََ َۡ ۡ ۡ َ‬
‫�ٰفِر َ‬
‫ِ‬ ‫أمرِنا و�بِت أقدامنا وٱن�نا � ٱلقو ِم ٱل‬
‫سنِ�‪] ﴾١٤٨‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٤٨-١٤٧ :‬‬
‫ِب ٱل ۡ ُم ۡ‬
‫ح ِ َ‬ ‫ٱ� ُ� ُّ‬
‫ثَ َواب ٱ�خ َِرة ِ َو َّ ُ‬
‫�‬ ‫ِ‬
‫روی ﻣﺎ در ﮐﺎرﻣﺎن‬‫»و ﺳﺨﻨﺸﺎن ﺗﻨﮫﺎ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎﻧﻤﺎن را ﺑﯿﺎﻣﺮز و از زﯾﺎده ِ‬
‫]درﮔﺬر[ و ﮔﺎمھﺎﯾﻤﺎن را اﺳﺘﻮار ﺑﺪار و ﻣﺎ را ﺑﺮ ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدان«‪ .‬ﭘﺲ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺎداش اﯾﻦ‬
‫دﻧﯿﺎ و ﭘﺎداش ﻧﯿﮏ آﺧﺮت را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻄﺎ ﮐﺮد؛ و اﻟﻠﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬
‫َّ َ َ ُ َّ َ َ ُ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ َﻃﺎرق ﺑ ْﻦ أَ ْﺷﻴَ َﻢ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن َّ‬
‫ﻲﺒ ج الﺼﻼة‪� ،‬ﻢ أم َﺮه أن‬ ‫الﺮ ُﺟ ُﻞ إِ َذا أ ْﺳﻠَ َﻢ‪َ ،‬ﻋﻠَّ َﻤ ُﻪ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫ْ‬ ‫اﻫﺪ�‪َ ،‬و َﺎﻋﻓ� َو ْ‬
‫ار ُزﻗ ِ�«‪.‬‬
‫َ َْْ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ﻳَ ْﺪ ُﻋ َﻮ ﺑ َﻬ ُﺆ َﻻ ِء اﻟ ْ َ َ‬
‫ِِ‬ ‫ﺎت‪» :‬الﻠﻬﻢ اﻏ ِﻔﺮ ِﻲﻟ‪ ،‬وارﻤﺣ ِ�‪ ،‬و ِ ِ‬ ‫ﻠﻜﻤ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫از ﻃﺎرق ﺑﻦ اﺷﯿﻢ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻣﺮدی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ او ﻣﯽآﻣﻮﺧﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت دﻋﺎ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٤٠٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٧٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٩٧‬‬
 ‫‪٣٨٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َ ْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ار ُزﻗ ِ�«‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز و ﺑﻪ ﻣﻦ رﺣﻢ ﮐﻦ‬‫ارﻤﺣْ ِ�‪َ ،‬واﻫ ِﺪ ِ�‪َ ،‬و َﺎﻋ ِﻓ ِ� و‬‫»الﻠ ُﻬ َّﻢ اﻏ ِﻔ ْﺮ ِﻲﻟ‪ ،‬و‬
‫و ھﺪاﯾﺘﻢ ﻓﺮﻣﺎ و ﺳﻼﻣﺘﻢ ﺑﺪار و روزیام ﺑﺪه«‪.‬‬

‫‪ -٤‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻣﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ‬
‫َ َ َّ‬ ‫َ ٓ َ َّ َ َ َ‬ ‫َ ٗ‬ ‫َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َم ۡن أ ۡح َس ُن ق ۡو� ّم َِّمن د َ� إِ� ٱ�ِ َوع ِمل �ٰل ِٗحا َوقال إِن ِ�‬
‫َ َ ۡ َ ُ َ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ ۡ َ‬ ‫َۡ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫م َِن ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬
‫ٱلسيّ ِ َئة ۚ ٱد� ۡع بِٱل ِ� ِ� أحسن فإِذا ٱ�ِي‬ ‫ٱ� َس َنة َو�‬ ‫�‪َ ٣٣‬و� � ۡس َتوِي‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫�وا َو َما يُلقٮ ٰ َها إِ� ذو‬
‫ِين َص َ ُ‬‫ِيم‪َ ٣٤‬و َما يُل َّقٮ ٰ َها إ� ٱ� َ‬
‫ك َو َ� ۡي َن ُهۥ َع َ� ٰ َوة ‪ ٞ‬ك�نَّ ُهۥ َو ٌّ� َ� ‪ٞ‬‬‫ََۡ َ‬
‫بين‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ‬
‫ي�‪] ﴾٣٥‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٥-٣٣ :‬‬ ‫ح ٍظ ع ِظ ٖ‬
‫»ﮐﯿﺴﺖ ﺧﻮشﮔﻔﺘﺎرﺗﺮ از آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ دﻋﻮت ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ]اواﻣﺮ اﻟﮫﯽ[ ھﺴﺘﻢ؟« ]ھﺮﮔﺰ[ ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪی ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ھﻤﻮاره ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪه ﮐﻪ در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺗﻮ و او دﺷﻤﻨﯽ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ دوﺳﺘﯽ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﮫﺎ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺮۀ ﺑﺰرﮔﯽ ]از اﯾﻤﺎن و‬
‫اﺧﻼق[ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻣﯽرﺳﻨﺪ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺒ‪» :‬ﻷ ْﻋﻄ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج � ُﻘﻮل ﻳَ ْﻮ َم َﺧﻴْ َ َ‬
‫ا�‬‫ﺟﻼ �ﻔﺘَ ُﺢ َّ ُ‬ ‫الﺮاﻳَﺔ َر ُ‬
‫� َّ‬
‫ِ‬ ‫َ� ْﻦ َﺳ ْﻬﻞ ﺑْﻦ َﺳ ْﻌ ٍﺪ س َﺳ ِﻤ َﻊ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﻚ َ� ُّ� ُﻬ ْﻢ ُ� ْﻌ َﻄﻰ‪َ �َ ،‬ﻐ َﺪ ْوا َو ُ�ُّ ُﻬ ْﻢ ﻳَ ْﺮ ُﺟﻮ أَ ْن ُ� ْﻌ َﻄﻰ‪َ �َ ،‬ﻘ َﺎل‪» :‬أَ ْ�ﻦَ‬ ‫ََ ََ ْ ََ ُ َْ ُ َ َ َ‬
‫ﻰﻠﻋ ﻳﺪﻳ ِﻪ« �ﻘﺎمﻮا ﻳﺮﺟﻮن ِﺬﻟل ِ‬
‫َ‬
‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬
‫َ َْْ َََ َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٌّ َ َ‬
‫ﺮﺒأ َﻣﺎﻜﻧﻪ َﺣ َّﻰﺘ ﻛ�ﻧﻪ ل ْﻢ‬ ‫ﻲﻋ ُﻪﻟ‪� ،‬ﺒَ َﺼ َﻖ ِﻲﻓ �ﻴنﻴ ِﻪ‪� ،‬‬ ‫ﻴﻞ‪ْ َ � :‬ﺸﺘَﻲﻜ َ�ﻴْنَﻴْ ِﻪ‪ ،‬ﻓَﺄ َم َﺮ‪ ،‬ﻓَ ُﺪ ِ َ‬ ‫ﻲﻠﻋ؟« ﻓ ِﻘ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ َ َ َّ َ ْ َ‬ ‫ََْ ََ َ‬ ‫ُ َ ُ ْ َ َّ َ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ ٌ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬
‫�ل‬ ‫ﻳ�ﻦ ﺑِ ِﻪ ﻲﺷء‪� ،‬ﻘﺎل‪� :‬ﻘﺎﺗِﻠﻬﻢ ﺣ َﻰﺘ ﻳ�ﻮﻧﻮا ِﻣﺜﻠﻨﺎ؟ �ﻘﺎل‪» :‬ﻰﻠﻋ َ ِرﺳ ِﻠﻚ‪ ،‬ﺣﻰﺘ � ِ‬
‫َ َ ٌُ‬ ‫ْ َ َ ْ ْ ُ ْ َ َ ُ َ َ ْ ْ َ َ َّ َ ْ ُ ْ َ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ ْ ُ ُ ْ َ‬
‫ا� ﻷن �ﻬﺪى ﺑِﻚ رﺟﻞ‬ ‫�ﺐ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ‪ ،‬ﻓﻮ ِ‬ ‫اﻹﺳﻼمِ‪ ،‬وأﺧ ِﺮﺒﻫﻢ ِﺑﻤﺎ ِ‬ ‫�ِﺴﺎﺣ ِﺘ ِﻬﻢ‪� ،‬ﻢ اد�ﻬﻢ ِإﻰﻟ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ ٌ َ ٌْ َ َ‬
‫‪١‬‬
‫� لﻚ ِﻣ ْﻦ ﻤﺣْ ِﺮ اﻨﻟَّ َﻌ ِﻢ«‪.‬‬ ‫اﺣﺪ ﺧ‬ ‫و ِ‬
‫ﺳﮫﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ در روز ﺧﯿﺒﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺮﭼﻢ‬
‫را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺧﯿﺒﺮ را ﺑﻪ دﺳﺖ او ﻓﺘﺢ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد«‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ھﺮﮐﺲ آرزو داﺷﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ او ﺑﺪھﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ ﭼﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺧﻮاھﺪ داد؟ ﺷﺐ را ﺑﻪ روز رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ھﺮﮐﺲ آرزو داﺷﺖ ﮐﻪ ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ او ﺑﺪھﺪ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻋﻠﯽ ﮐﺠﺎ اﺳﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺸﻤﺶ درد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد ﻋﻠﯽ را‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٤٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٠٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٨٦‬‬

‫ﺻﺪا ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ‪ ،‬آب دھﺎن ﻣﺎﻟﯿﺪ‪ .‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮫﺒﻮد ﯾﺎﻓﺖ ﻃﻮریﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ‬
‫ھﺮﮔﺰ ﺑﯿﻤﺎر ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬آنﮔﺎه از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻢ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ؟‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺎ ﺗﺄﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﺮو ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﺮﺳﯽ‪ .‬ﺳﭙﺲ آنھﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت‬
‫ﮐﻦ و از دﺳﺘﻮرات ﺧﺪا ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺳﺎز‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻮ ھﺪاﯾﺖ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺖ از ﺷﺘﺮان ﺳﺮخ رﻧﮓ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ«‪) .‬ﯾﺎدآوری ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﺘﺮان ﺳﺮخ رﻧﮓ‪،‬‬
‫در آن زﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺰد اﻋﺮاب از ارزش ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ(‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‬

‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ون إ� َ ۡ‬ ‫ُ‬
‫َ ۡ َ ُ ّ ُ ۡ َّ ‪َ ُ ۡ َ ٞ‬‬
‫ٱ��ِ َو َ�أ ُم ُرون بِٱل َمع ُر ِ‬
‫وف‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و��ن مِن�م أمة يدع ِ‬
‫َ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ۡ ۡ ُ َ‬
‫��ِك ه ُم ٱل ُمفل ِحون‪] ﴾١٠٤‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٠٤ :‬‬‫و�نهون ع ِن ٱلمنكرِ� وأو‬
‫»و ]ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ [،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮوھﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ]ﻣﺮدم را[ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ]ھﺎ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ و دﯾﻦ‬
‫ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد[ دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ]ﮐﺎرھﺎی[ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ دﺳﺘﻮر دھﻨﺪ و از ]اﻣﻮر[ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﺎزدارﻧﺪ؛ و‬
‫آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ ۡ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫� أُ َّمة أُ ۡخر َج ۡ‬‫َخ ۡ َ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬ك ُ‬
‫وف‬‫اس تأ ُم ُرون بِٱل َمع ُر ِ‬ ‫ت ل َِّلن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫نت ۡم‬
‫ام َن أ َ ۡه ُل ٱلۡك َِ�ٰب لَ َ� َن َخ ۡ ٗ‬
‫�� ل َّ ُهم ّم ِۡن ُهمُ‬ ‫َول َ ۡو َء َ‬‫َّ‬ ‫ُۡ ُ َ‬ ‫ََۡ َ َ ۡ َ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫َو�نه ۡون ع ِن ٱل ُمنك ِر َوتؤمِنون بِٱ�ِۗ‬
‫ُۡ ۡ ُ َ ََ ۡ َُ ُ َۡ ُ َ‬
‫�ه ُم ٱل�ٰسِقون‪] ﴾١١٠‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١١٠ :‬‬ ‫ٱلمؤمِنون وأ�‬
‫»]ای اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ‪ [،‬ﺷﻤﺎ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﯽ ھﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺮدم ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪهاﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ‬
‫ﮐﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﺎزﻣﯽدارﯾﺪ و ﺑﻪ اﻟﻠﻪ اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ؛ و اﮔﺮ اھﻞ ﮐﺘﺎب ]ﻧﯿﺰ[ اﯾﻤﺎن‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدھﯿﺪ ًو از ِ‬
‫ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﮫﺘﺮ ﺑﻮد؛ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن ﻣﺆﻣﻨﻨﺪ و]ﻟﯽ[ ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﺎن ]ﻓﺎﺳﻖ و[‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ْ ُ ُْ ً‬ ‫َ ُ ُ َ ْ ََ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ِّ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻣﻦ رأى ِﻣﻨ�ﻢ ﻣﻨﻜﺮا‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟﺪري س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﺳ ِﻌ ٍ‬
‫َََ َ َ ْ َُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫َ ْ ِّ ْ ُ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ‬
‫‪١‬‬
‫ﻳﻤﺎن«‪.‬‬
‫ِ ِ‬ ‫اﻹ‬ ‫ﻒ‬ ‫ﻓﺒ ِﻠ َﺴﺎ ِﻧ ِﻪ‪ ،‬ﻓ ِﺈن ل ْﻢ � َ ْﺴﺘَ ِﻄ ْﻊ ﻓﺒﻘﻠﺒ ِﻪ وذلﻚ أﺿﻌ‬
‫ﻓﻠﻴﻐ�ه ِ�ﻴﺪ ِه‪ ،‬ﻓ ِﺈن لﻢ �ﺴﺘ ِﻄﻊ ِ‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﮐﺎر زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪی دﯾﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻐﯿﯿﺮ دھﺪ و اﮔﺮ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺧﻮد از آن ﻣﻨﻊ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ اﯾﻦ را ھﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫آن را ﺑﺪ ﺑﺪاﻧﺪ و اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤٩‬‬

 ‫‪٣٨٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺼﺤﯿﺖ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ﻳﻦ اﻨﻟَّﺼ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُرﻗﻴَّ َﺔ ﺗَﻤﻴﻢ ﺑﻦ أ ْوس َّ‬
‫َ‬
‫ﻴﺤﺔ« ﻗﻠﻨﺎ‪ :‬ل ِ َﻤ ْﻦ؟‬ ‫ِ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِّ » :‬‬
‫اﺪﻟ ُ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫اﺪﻟار ِّ‬
‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫ْ ‪١‬‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫الﻤﺴﻠﻤ َ‬ ‫ﺋﻤﺔ ُ‬‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ‬
‫� َوﺎﻋﻣ ِﺘ ِﻬﻢ«‪.‬‬ ‫ِِ‬ ‫ﻮﻪﻟ َوﻷ ِ‬‫ﻜﺘ ِﺎﺑ ِﻪ ولِﺮﺳ ِ ِ‬‫ﻗﺎل »� َو ِﻟ ِ‬
‫وس داری س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺤﺖ و‬ ‫از ﺗﻤﯿﻢ ﺑﻦ ا ِ‬
‫ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ اﺳﺖ«‪ ،‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﺮای ﭼﻪ ﮐﺴﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮای اﻟﻠﻪ و ﮐﺘﺎﺑﺶ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻋﻤﻮم آنھﺎ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ وﺻﯿﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺣﻖ‬

‫َّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ‬ ‫�� َن لَ� ُخ ۡ‬‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ۡٱل َع ۡ‬
‫�‪ ٢‬إِ� ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫ٱ�‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫‪١‬‬ ‫�‬
‫ِ‬
‫ٍ‬
‫َّ ۡ‬ ‫ْ‬
‫ٱ� ِق َوت َواص ۡوا بِٱلص�ِ‪] ﴾٣‬اﻟﻌﺼﺮ‪» .[٣-١ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫اص ۡوا ْ ب ۡ َ ّ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ٱل�ٰل َِ�ٰت َوتَ َو َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫در زﯾﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َ ٓ‬
‫َ‬
‫ض يَأ ُم ُرون‬ ‫َۡ‬ ‫ُ‬ ‫ون َوٱل ۡ ُم ۡؤم َِ�ٰ ُ‬
‫ت َ� ۡعض ُه ۡم أ ۡو ِ�َا ُء‬
‫َ ُۡ ۡ ُ َ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱلمؤمِن‬
‫�ع ٖ �‬
‫ون َّ َ‬ ‫َُ ُ َ‬ ‫ۡ ُ َ َ ُ ُ َ َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ ُ َ َّ َ ٰ َ‬ ‫ۡ َ َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ٱ�‬ ‫و� ِطيع‬ ‫وف َو َ�ن َه ۡون ع ِن ٱلمنك ِر و�قِيمون ٱلصلوة و�ؤتون ٱلزكوة‬ ‫بِٱل َمع ُر ِ‬
‫حك ‪ٞ‬‬ ‫�ز َ‬ ‫ٱ� َعز ٌ‬‫ٱ� إ َّن َّ َ‬ ‫�َُ‬
‫� ُه ُم َّ ُ‬ ‫َ َ ُ َ ُ ٓ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ك َس َ ۡ‬
‫ِيم‪] ﴾٧١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٧١ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۗ‬ ‫ورسو� ۚۥ أو�� ِ‬
‫»و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬دوﺳﺘﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ؛ ]ﻣﺮدم را[ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدھﻨﺪ و از ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬
‫ﺑﺎزﻣﯽدارﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﮔﺰارﻧﺪ و زﮐﺎت ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و از اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﻧﺎن را ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ ﻗﺮار ﺧﻮاھﺪ داد‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺷﮑﺴﺖ ِ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ در اﺳﻼم روش ﻧﯿﮑﯽ ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬاری ﮐﻨﺪ‬
‫ًَ‬ ‫َ َّ ً‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫ْ َ ْ َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫اﻹ ْﺳﻼمِ ُﺳﻨﺔ َﺣ َﺴﻨﺔ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﻦ ﺳﻦ ِﻰﻓ ِ‬ ‫ا� س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫�ﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺮ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ََُ َ ْ ُ َ ََ ْ‬
‫ﺟ ُﺮ َﻣ ْﻦ َﻋ ِﻤ َﻞ ﺑ َﻬﺎ َ� ْﻌ َﺪ ُه ِﻣ ْﻦ َ� ْ� أ ْن َ�ﻨْ ُﻘ َﺺ ِﻣ ْﻦ أ ُﺟﻮر ِﻫ ْﻢ َ ْ‬
‫ﻰﺷ ٌء َو َﻣ ْﻦ َﺳ َّﻦ ِﻰﻓ‬ ‫ﻓﻠﻪ أﺟﺮﻫﺎ وأ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ْ َ ْ ْ َُْ‬ ‫ْ َ ُ َّ ً َ ِّ َ ً َ َ َ ْ ْ ُ َ َ ْ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ‬
‫َ‬
‫� أن �ﻨﻘ َﺺ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫اﻹﺳﻼمِ ﺳﻨﺔ ﺳيﺌﺔ ﺎﻛن ﻋﻠﻴ ِﻪ ِوزرﻫﺎ و ِوزر ﻣﻦ ﻋ ِﻤﻞ ِﺑﻬﺎ ِﻣﻦ �‬ ‫ِ‬
‫ْ َ ْ ٌ ‪٢‬‬
‫ار ِﻫﻢ ﻰﺷء«‪.‬‬ ‫َ‬
‫ز‬ ‫أَ ْ‬
‫و‬
‫ِ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٥‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٠١٧‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٨٨‬‬

‫ﺟﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ھﺮﮐﺲ در اﺳﻼم روش‬

‫ﺧﻮﺑﯽ را ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاری ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش اﯾﻦ ﮐﺎر و ﭘﺎداش ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﭼﯿﺰی از ﭘﺎداشﺷﺎن ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد و ھﺮﮐﺲ روش ﺑﺪی را ﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﮔﺬاری ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎه اﯾﻦ ﮐﺎر و ﮔﻨﺎه ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻧﯿﺰ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﺪون‬
‫آﻧﮑﻪ ﭼﯿﺰی از ﮔﻨﺎهﺷﺎن ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﻠﯿﺖ اﯾﺠﺎد ﺻﻠﺢ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم‬

‫َ‬
‫َ ۡ َ َ َ َ ۡ َۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ّ ۡ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ۡ َ‬
‫وف‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ �﴿ :‬خ� ِ� كثِ�ٖ مِن � َوٮٰهم إِ� من أم َر بِصدق ٍة أو مع ُر ٍ‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ ُ ۡ‬ ‫ۡ َۡ َ َ ۡ َٓ َ َ‬ ‫َ‬
‫ات ٱ� ِ ف َس ۡوف نؤ�ِيهِ أ ۡج ًرا‬ ‫َ‬
‫اس َومن َ�فعل �ٰل ِك ٱبتِغا َء م ۡرض ِ‬ ‫ۡ ۡ َ َ ۡ َ َّ‬
‫أو إِص�ٰ� �� ٱ� ِ �‬
‫َع ِ ٗ‬
‫ظيما‪] ﴾١١٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١١٤ :‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر[ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ِ‬ ‫»در ﺑﺴﯿﺎری از رازﮔﻮﯾﯽھﺎی آﻧﺎن ]= ﻣﺮدم[ ﺧﯿﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ]در‬
‫]دادن[ ﺻﺪﻗﻪای ﯾﺎ ﮐﺎری ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﯾﺎ ﺳﺎزﺷﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﺎن دھﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺮای رﺿﺎﯾﺖ‬
‫ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زودی ﭘﺎداش ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻪ وی ﺧﻮاھﯿﻢ داد«‪.‬‬
‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ۡ َ ‪ُ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ْ ُ ۡ َ َ ٞ‬‬
‫� ۡم َو َّٱ� ُقوا ْ َّ َ‬
‫ٱ�‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِنون إِخوة فأصل ِحوا �� أخو� ۚ‬
‫َ َ َّ ُ ۡ ُ َ ُ َ‬
‫لعل�م ت ۡر�ون‪] ﴾١٠‬اﻟﺤﺠﺮات‪.[١٠ :‬‬
‫»اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮادر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ؛ ﭘﺲ ﻣﯿﺎن ﺑﺮادران ﺧﻮﯾﺶ آﺷﺘﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﯿﺪ و از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا‬
‫ﮐﻨﯿﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺟﺔ ِّ‬ ‫َ‬
‫ﺧ ُ ُ ْ ْ َ َ ْ ََ َ‬ ‫َ ْ‬‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫الﺼﻴَﺎمِ‬ ‫ﺮﺒ�ﻢ ِﺑﺄﻓﻀﻞ ِﻣﻦ در ِ‬ ‫ِ‬ ‫أ‬ ‫ﻻ‬ ‫أ‬‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ء‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫اﺪﻟ‬ ‫ﻲﺑ‬
‫�ﻦ أ ِ‬
‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُ َ‬ ‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َّ َ‬
‫�‬ ‫ات اﺒﻟ ِ‬ ‫� َوﻓﺴﺎد ذ ِ‬
‫ات اﺒﻟ ِ‬ ‫َوالﺼﻼ ِة َوالﺼﺪﻗ ِﺔ ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﺑ� ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ ﻗﺎل‪ :‬إِﺻﻼح ذ ِ‬
‫ِّ َ ‪١‬‬ ‫َْ‬ ‫ْ َ َ ُ َ َ ُ ُ َ ْ ُ َّ َ َ َ َ‬
‫� ْﻦ ﺤﺗ ِﻠ ُﻖ اﺪﻟﻳﻦ«‪.‬‬‫اﺤﻟﺎ ِﻟﻘﺔ ﻻ أﻗﻮل ﺤﺗ ِﻠﻖ الﺸﻌﺮ وﻟ ِ‬
‫از اﺑﻮدرداء س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺴﺎزم از‬
‫ﮐﺎری ﮐﻪ ﭘﺎداش آن از ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬زﮐﺎت ﺑﯿﺶﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آری ای رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ! ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ دادن در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﺧﺘﻼف و ﻋﺪاوت ﺗﯿﻐﯽ‬
‫ﺗﺮاﺷﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﻣﻮھﺎ را ﻣﯽﺗﺮاﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ دﯾﻦ را ﻣﯽﺗﺮاﺷﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٩١٩‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٠٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‪.‬‬
 ‫‪٣٨٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﻤﮏ در ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ و ﭘﺮوای از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫ٱ� َرامَ‬‫ۡ‬
‫ٱلش ۡه َر َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ ُ ُّ َ َ ٰٓ َ َّ‬
‫ْ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا � �ِلوا ش��ِر ٱ� ِ و�‬
‫ۡ ٗ َ‬ ‫َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ َ َ ٓ َ ٓ ّ َ ۡ َ ۡ َ َۡ َ َ ُ َ َ ۡ ٗ‬
‫ام يَ ۡب َتغون فض� ّمِن َّر ّ� ِ ِه ۡم َورِض َ�ٰنا ۚ �ذا‬ ‫��ِد و� ءامِ� ٱ�يت ٱ�ر‬ ‫و� ٱلهدي و� ٱلق ٰٓ‬
‫َ‬ ‫َ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َ َ َ ۡ َ َّ ُ ۡ َ َ َ ُ َ ۡ َ َ ُّ ُ‬
‫ٱ� َر ِام أن‬‫ج ِد ۡ َ‬ ‫ِ‬ ‫س‬ ‫و� ۡم َعن ٱل ۡ َم ۡ‬ ‫حللتم فٱصطاد ۚوا و� �رِمن�م ش�ٔان قو ٍ� أن صد‬
‫ِ‬
‫ٱ�ۖ إ َّن َّ َ‬‫� ۡٱ�ثۡ ِم َو ۡٱل ُع ۡد َ�ٰن َو َّٱ� ُقوا ْ َّ َ‬
‫َ ۡ َ ُ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ّ َ َّ ۡ َ ٰ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ‬
‫ٱ�‬ ‫ِ‬ ‫ِ�‬ ‫ِ‬ ‫� وٱ�قوىۖ و� �عاونوا‬ ‫�عتد ۘوا و�عاونوا � ٱل ِ ِ‬
‫َ ُ ۡ َ‬
‫اب‪] ﴾٢‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٢ :‬‬ ‫شدِيد ٱل ِعق ِ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪] ،‬ﺣﺮﻣﺖ[ ﺷﻌﺎﯾﺮ اﻟﮫﯽ و ﻣﺎه ﺣﺮام ]را ﻧﮕﻪ دارﯾﺪ[ و‬
‫ﺣﺮﻣﺖ[ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﯽﻧﺸﺎن و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽھﺎی ﻗﻼدهدار و راھﯿﺎن ﺑﯿﺖ اﻟﺤﺮام ﮐﻪ ﻓﻀﻞ و‬ ‫ِ‬ ‫]ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﻣﯽﻃﻠﺒﻨﺪ؛ و ﭼﻮن از اﺣﺮام ﺧﺎرج ﺷﺪﯾﺪ‪] ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ آزاداﻧﻪ[ ﺑﻪ ﺷﮑﺎر‬
‫ِ‬
‫ﺑﭙﺮدازﯾﺪ؛ و ]ﻣﺒﺎدا[ دﺷﻤﻨﯽ ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ّ‬
‫ﺗﻌﺪی و‬
‫ﺗﺠﺎوز وادار ﮐﻨﺪ؛ و در ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﺎری رﺳﺎﻧﯿﺪ و در ﮔﻨﺎه و ﺗﺠﺎوز‬
‫دﺳﺘﯿﺎر ھﻢ ﻧﺸﻮﯾﺪ و از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺳﺨﺖﮐﯿﻔﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ٱ� ِ َو َّٱ� َ‬
‫ِين‬
‫َّ‬
‫يل‬ ‫ب‬ ‫� ٰ َه ُدوا ْ � َ‬
‫س‬ ‫اج ُروا ْ َو َ‬
‫ام ُنوا ْ َو َه َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َّٱ� َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ح ّٗقا ۚ ل َّ ُهم َّم ۡغفِ َرة ‪َ ٞ‬ور ۡز ‪ٞ‬ق َكر ‪ٞ‬‬ ‫َ َ ْ َّ َ َ ُ ٓ ْ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬
‫ون َ‬
‫�م‪] ﴾٧٤‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٧٤ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ءاووا ون�وا أو��ِك هم ٱلمؤمِن‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ھﺠﺮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در راه اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎد ﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]اﯾﻦ‬
‫ﻣﮫﺎﺟﺮان را[ ﭘﻨﺎه دادﻧﺪ و ﯾﺎری ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن ]در ﺑﮫﺸﺖ[‬
‫روزی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫آﻣﺮزش و َ ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎن‪َ� ،‬ﺸ ُّﺪ َ� ْﻌ ُﻀ ُﻪ َ� ْﻌ ًﻀﺎ«‪.‬‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ َ ُ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إن الﻤﺆ ِﻣﻦ لِﻠﻤﺆ ِﻣ ِﻦ ﺎﻛﺒﻟنﻴ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ُ َ‬
‫ﻮﻰﺳ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ‬
‫� ْﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫ﹺ ‪١‬‬
‫ﹶو ﹶﺷ ﱠﺒ ﹶﻚ ﹶأ ﹶﺻﺎﺑ ﹶﻌ ﹸﻪ‪.‬‬
‫از اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺮای ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺟﺰای ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﯾﺖ و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬و‬
‫)ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن ﺣﺎﻟﺖ آن‪ (،‬اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ را در ھﻢ ﻓﺮو ﺑﺮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٨٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٩٠‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ھﻤﺪردی ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺎ ھﻢ‬

‫ُّ َ َّ ‪ُٓ َ َ ُ َّ ُ ۡ َ َ ُ ٓ َّ َ ٓ ُ َ َ َ َّ َ َّ ُ ُ َّ ٞ‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬مد رسول ٱ�ِۚ وٱ�ِين معهۥ أشِداء � ٱلكفارِ ر�اء‬
‫ََ‬ ‫َ ۡ َ ُ ۡ َ َ ٰ ُ ۡ ُ َّ ٗ ُ َّ ٗ َ ۡ َ ُ َ َ ۡ ٗ ّ َ َّ َ ۡ َ ٰ ٗاۖ َ ُ‬
‫ِيماه ۡم ِ� ُو ُجوهِ ِهم ّم ِۡن �ث ِر‬ ‫بينهمۖ ترٮهم ركعا سجدا يبتغون فض� مِن ٱ�ِ ورِض�ن س‬
‫� َ‬ ‫ۡ َ َ َ ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َ َ َ ُ ُ ۡ‬ ‫َٰ َ َ َ ُ ُ ۡ‬
‫از َرهُۥ‬‫� ُهۥ َ ٔ‬‫يل ك َز ۡر ٍع أخرج ش ٔ‬ ‫ٱلسجودِ � �ل ِك مثلهم ِ� ٱ�ورٮةِ� ومثلهم ِ� ِ ِ ِ‬
‫�‬ ‫ٱ�‬ ‫ُّ ُ‬
‫ٱ� َّٱ� َ‬ ‫ُ ۡ ُ‬
‫ك َّف َ‬
‫ار ۗ َو َع َد َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ ُ ُّ َ‬
‫ٱلز َّراع ِ�َغِيظ ب ِ ِهم ٱل‬ ‫ى َ َٰ ُ‬ ‫ٱس َت ۡغلَ َظ فَ ۡ‬
‫ٱس َت َو ٰ‬ ‫فَ ۡ‬
‫ِين‬ ‫جب‬ ‫� سوقِهِۦ �ع ِ‬
‫يمۢ�‪] ﴾٢٩‬اﻟﻔﺘﺢ‪.[٢٩ :‬‬ ‫ت م ِۡن ُهم َّم ۡغ ِف َر ٗة َوأ َ ۡج ًرا َع ِظ َ‬ ‫َ ُ ْ َ ُ ْ َّ َ‬
‫َءامنوا َوع ِملوا ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ و ]ﺻﺤﺎﺑﮥ ﻣﺆﻣﻦ و ﻓﺪاﮐﺎرش‪ ،‬ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﻤﻮاره ﺑﺎ او ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان ]ﺳﺘﯿﺰهﺟﻮ[‪ ،‬ﻣﺤﮑﻢ و ﺳﺨﺘﮕﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﮫﺮﺑﺎن؛ آﻧﺎن را در ﺣﺎل رﮐﻮع و‬
‫ﺳﺠﺪه ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻓﻀﻞ و رﺿﺎﯾﺖ اﻟﻠﻪ را ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ؛ ﻧﺸﺎن ]اﯾﻤﺎن و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری[ آﻧﺎن‬
‫در ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن از اﺛﺮ ﺳﺠﺪه و ﻋﺒﺎدت ھﻮﯾﺪاﺳﺖ؛ اﯾﻦ وﺻﻒ آﻧﺎن در ﺗﻮرات اﺳﺖ؛ و‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻔﺸﺎن در اﻧﺠﯿﻞ ]ﻧﯿﺰ[ ھﻤﭽﻮن ﮔﯿﺎھﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﻪاش را ﺑﺮﻣﯽآورد و آن را ﻧﯿﺮو‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ ﺗﺎ ﻣﺤﮑﻢ ﮔﺮدد و ﺑﺮ ﺳﺎﻗﻪھﺎﯾﺶ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ؛ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮕﻔﺘﯽ ﮐﺸﺎورزان‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ[ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮان را ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﯽآورد‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ِ‬ ‫ﺷﻮد؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ]ﺗﻘﻮﯾﺖ و‬
‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ]= ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﭘﯿﺮواﻧﺸﺎن[ وﻋﺪۀ آﻣﺮزش و ﭘﺎداﺷﯽ ﺑﺰرگ داده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُّ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ‬ ‫ا� ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ �ﻔ َﺲ � ْﻦ ُمﺆ ِﻣ ٍﻦ ﻛ ْﺮ َ�ﺔ ِﻣ ْﻦ ﻛ َﺮ ِب‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ‬ ‫َ َّ َ َّ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ َ َّ ُ َ ْ ُ ُ ْ َ ً ْ ُ َ َ ْ‬
‫ا� َﻋﻠﻴْ ِﻪ ِﻰﻓ ا ُّﺪﻟ�ﻴَﺎ‬ ‫ﺮﺴ �ﺮﺴ‬ ‫�ﻔﺲ ا� �ﻨﻪ ﻛﺮ�ﺔ ِﻣﻦ ﻛﺮ ِب ﻳﻮمِ اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ‪ ،‬وﻣﻦ �ﺮﺴ ﻰﻠﻋ ﻣﻌ ِ ٍ‬
‫َ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫اﺪﻟ ْ�ﻴَﺎ َواﻵﺧ َﺮة‪َ ،‬و َّ ُ‬ ‫ﺮﺘ ُه َّ ُ‬ ‫ﺮﺘ ُم ْﺴﻠ ًﻤﺎ َﺳ َ َ‬ ‫َواﻵﺧ َﺮة‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َﺳ َ َ‬
‫ا� ِﻰﻓ َﻋ ْﻮ ِن اﻟ َﻌﺒْ ِﺪ َﻣﺎ ﺎﻛن اﻟ َﻌﺒْ ُﺪ ِﻰﻓ‬ ‫ِ ِ‬
‫ا� ﻰﻓ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫ا� ُﻪﻟ ِﺑ ِﻪ َﻃ ِﺮ�ﻘﺎ ِإﻰﻟ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪َ .‬و َﻣﺎ‬
‫َ‬ ‫َﻋ ْﻮن أَﺧﻴﻪ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َﺳﻠﻚ َﻃﺮ�ﻘﺎ ﻳَﻠﺘَﻤ ُﺲ �ﻴﻪ ﻋﻠ ًﻤﺎ َﺳ َّﻬﻞ َّ ُ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َََْ َْ‬
‫ا� َو�ﺘﺪارﺳﻮﻧﻪ ﺑيﻨﻬﻢ ِإﻻ ﻧ َﺰﻟﺖ ﻋﻠﻴ ِﻬ ُﻢ‬ ‫ا� �ﺘﻠﻮن ِﻛﺘﺎب ِ‬ ‫ﻮت ِ‬ ‫ﺖ ِﻣﻦ �ﻴ ِ‬ ‫اﺟﺘﻤﻊ ﻗﻮم ِﻰﻓ �ﻴ ٍ‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫� ُﺔ‪َ ،‬و َذ َﻛ َﺮ ُﻫ ُﻢ َّ ُ‬ ‫َّ َ ُ َ َ َ ْ ُ ُ َّ ْ َ ُ َ َ َّ ْ ُ ُ ْ َ َ َ‬
‫ﻴﻤ ْﻦ ِﻋﻨﺪ ُه‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َ� َّﻄﺄ ﺑِ ِﻪ‬ ‫ا� � َ‬
‫ِ‬ ‫ﻜﻴﻨﺔ‪ ،‬وﻏ ِﺸيﺘﻬﻢ الﺮﻤﺣﺔ‪ ،‬وﺣﻔﺘﻬﻢ الﻤﻼﺋِ‬ ‫الﺴ ِ‬
‫َ ُ ُ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َُُ ْ ُْ‬
‫ﺮﺴع ِﺑ ِﻪ �ﺴﺒﻪ«‪.‬‬ ‫�ﻤﻠﻪ لﻢ � ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻣﺸﮑﻠﯽ از ﻣﺸﮑﻼت و‬
‫ﺎﻣﺖ او را رﻓﻊ‬
‫ﺗﻨﮕﻨﺎھﺎی دﻧﯿﻮی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻠﯽ از ﻣﺸﮑﻼت ﻗﯿ ِ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و ھﺮﮐﺲ ﺑﺮ ﺗﻨﮓدﺳﺘﯽ آﺳﺎن ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬اﻟﻠﻪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﺮ او آﺳﺎن ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫و ھﺮﮐﺲ )ﻋﯿ ِﺐ( ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‪) ،‬ﻋﯿﻮب و ﮔﻨﺎھﺎن( او را‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٩٩‬‬

 ‫‪٣٩١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺑﺮادر ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬

‫ِ‬ ‫ﺎور‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬و اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﯾﺎر و ﯾﺎور ﺑﻨﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻨﺪه‪ ،‬ﯾ ِ‬
‫ھﺮﮐﺲ راھﯽ ﺑﺮای ﺟﺴﺘﺠﻮی ﻋﻠﻢ ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﺎس اﯾﻦ ﻋﻤﻠﺶ‪ ،‬راھﯽ ﺑﺮای او ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ ھﻤﻮار ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬و ھﺮﮔﺎه ﻋﺪهای در ﯾﮑﯽ از ﺧﺎﻧﻪھﺎی اﻟﻠﻪ )ﻣﺴﺎﺟﺪ( ﺟﻤﻊ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ را ﺗﻼوت ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ و آﻣﻮزش آن ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬آراﻣﺶ ﺑﺮ‬
‫ﺮاﻣﻮن آنھﺎ ﺟﻤﻊ‬
‫ِ‬ ‫آنھﺎ ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﻮد و رﺣﻤﺖ اﻟﮫﯽ‪ ،‬آنھﺎ را درﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﭘﯿ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﻟﻠﻪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﭘﯿ ِﺶ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﻧﺰد او ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽﮐﻪ در اﻧﺠﺎم‬
‫ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ‪ ،‬درﻧﮓ ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺐ او‪ ،‬ھﯿﭻ ﻓﺎﯾﺪهای ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﺪارد و ﺑﻪ دادش‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﯿﺎدت ﻣﺮﯾﺾ‬

‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َُ‬ ‫َ ْ ََْ َ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺎﻋد َم ِﺮ�ﻀﺎ ل ْﻢ ﻳَ َﺰل ِﻲﻓ ﺧ ْﺮﻓ ِﺔ اﺠﻟَﻨ ِﺔ«‪�ِ ،‬ﻴﻞ ﻳَﺎ‬ ‫ﻮل ا ِ‬
‫�ﻦ ﺛﻮ�ﺎن س �ﻦ رﺳ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫َ َ ُ ْ َ ُ ْ َ َّ َ َ َ َ َ‬ ‫َُ َ‬
‫ﺎﻫﺎ«‪.‬‬ ‫ﷲ وﻣﺎ ﺧﺮﻓﺔ اﺠﻟﻨ ِﺔ؟ ﻗﺎل‪» :‬ﺟﻨ‬
‫رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﺑﺮادر‬
‫ِ‬ ‫ﺛﻮﺑﺎن س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن از‬
‫ُ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ ﻋﯿﺎدت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬در "ﺧﺮﻓﻪی ﺑﮫﺸﺖ" اﺳﺖ«‪ .‬ﺳﺆال‬
‫ُ‬
‫ﺪن ﻣﯿﻮهھﺎی ﺑﮫﺸﺘﯽ«‪.‬‬‫ﺷﺪ‪ :‬ﺧﺮﻓﻪی ﺑﮫﺸﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﯿ ِ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﺪﻗﻪ‬
‫َّ َ َ ً‬ ‫ْ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ّ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫ٱ� ق ۡرضا َح َس ٗنا‬ ‫ت َوأق َرضوا‬ ‫َّ ّ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱل ُمص ِد�ِ� َوٱل ُمصدِ� ٰ ِ‬
‫يُ َ� ٰ َع ُف ل َ ُه ۡم َول َ ُه ۡم أ َ ۡج ‪ٞ‬ر َكر ‪ٞ‬‬
‫�م‪] ﴾١٨‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[١٨ :‬‬ ‫ِ‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺮدان و زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻗﺮﺿﯽ ﻧﯿﮑﻮ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﺛﻮاﺑﺸﺎن دو‬
‫ﭼﻨﺪان ﻣﯽﮔﺮدد و ]در آﺧﺮت‪ [،‬ﭘﺎداﺷﯽ ﻓﺎﺧﺮ ]و ﻧﯿﮏ[ ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ«‪.‬‬
‫ُ ُ َ َ‬
‫�� َو َع َ�� َِي ٗة فَلَ ُهمۡ‬ ‫ون أ ۡم َ�ٰل َ ُهم ب َّ ۡ‬
‫ٱ�ل َوٱ�َّ َهار ِ ّٗ‬ ‫ق‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫ن‬‫ي‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ ﴿ :‬ٱ� َ‬
‫ِين‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ّ ۡ َ َ ٌ َ َۡ ۡ َ ُ ۡ َۡ ُ َ‬ ‫َ ۡ ُ‬
‫أج ُره ۡم عِند َر� ِ ِهم َو� خ ۡوف علي ِهم َو� هم � َزنون‪] ﴾٢٧٤‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٧٤ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﻮال ﺧﻮد را در ﺷﺐ و روز‪ ،‬ﭘﻨﮫﺎن و آﺷﮑﺎر اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش آﻧﺎن ﻧﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ]ﻣﺤﻔﻮظ[ اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ و ﻧﻪ اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٦٨‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٩٢‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﻮاﻧﻤﺮدی و آﺳﺎنﮔﯿﺮی در ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و در ﻃﻠﺐ ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺶ‬

‫َ َ َ َ َّ ُ َ ُ ً َ ْ ً َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬ر ِﺣﻢ ا� رﺟﻼ ﺳﻤﺤﺎ ِإذا ﺑﺎع و ِ�ذا اﺷﺮﺘى و ِ�ذا‬
‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ س أن رﺳﻮل ِ‬
‫ْ‬
‫‪١‬‬
‫ا�ﺘَ َﻰﻀ«‪.‬‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪهای رﺣﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و ﻃﻠﺐ ﺣﻖ ﺧﻮد‪ ،‬آﺳﺎنﮔﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﮫﺎد و ھﺠﺮت و ﻧﺼﺮت در راه اﻟﻠﻪ ﻷ‬

‫ُ‬
‫َۡ ُ َ َ ُۡ ۡ َ َ ُۡ ْ‬ ‫َّ َ ۡ َ‬
‫َّ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪� �﴿ :‬ستوِي ٱل�ٰ ِعدون مِن ٱلمؤ ِمن ِ� �� أو ِ� ٱل�رِ‬
‫سهمۡ‬ ‫َّ َ ۡ َ ٰ ۡ َ َ ُ ۡ َ َّ َ َّ ُ ۡ ُ َ ٰ َ َ ۡ َ ٰ ۡ َ َ ُ‬ ‫ون � َ‬ ‫َ ُۡ َٰ ُ َ‬
‫س ِه ۚم فضل ٱ� ٱلم� ِهدِين بِأم�ل ِ ِهم وأنف ِ ِ‬ ‫يل ٱ�ِ بِأم�ل ِ ِهم وأنف ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫وٱلم� ِهد‬
‫َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ّ‬ ‫ٗ‬ ‫ََ‬
‫ِين أج ًرا‬ ‫ِين َ� ٱل َ�ٰعِد َ‬
‫�ٰهد َ‬ ‫ٱ� ۡس َ ٰ َ َ َّ َ َّ ُ ُ َ‬ ‫ٱ� ُ‬ ‫ُ‬
‫ِين َد َر َج ٗة ۚ َو� َو َع َد َّ ُ‬ ‫� ۡٱل َ�ٰعِد َ‬
‫� � وفضل ٱ� ٱلم ِ‬
‫ِيما‪] ﴾٩٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٩٦-٩٥ :‬‬ ‫ور� َّرح ً‬ ‫� ٗة ۚ َو َ� َن َّ ُ‬
‫ٱ� َ� ُف ٗ‬ ‫�ٰت ّم ِۡن ُه َو َم ۡغف َر ٗة َو َر ۡ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ ٗ‬
‫ِ‬ ‫ع ِظيما‪ ٩٥‬در ٖ‬
‫»آن ﻣﺆﻣﻨﺎن ]ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﯿﻨﯽ[ ﮐﻪ ﺑﺪون ھﯿﭻ ﺑﯿﻤﺎری و رﻧﺠﯽ از ﺟﮫﺎد ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﺠﺎھﺪاﻧﯽ ﮐﻪ در راه اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎن ﺧﻮد ﺟﮫﺎد ﮐﺮدﻧﺪ ]ھﺮﮔﺰ[ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎﻧﺸﺎن ﺟﮫﺎد ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﯿﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪای ]ﺑﺰرگ[ ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﻧﺸﯿﻨﺎن ﻣﻌﺬور[ وﻋﺪۀ ﻧﯿﮑﻮ داده اﺳﺖ و]ﻟﯽ[ اﻟﻠﻪ ﻣﺠﺎھﺪان را‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ھﺮ ﯾﮏ ]ﻣﺠﺎھﺪان ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﯿﻨﺎن ﺑﺎ ﭘﺎداﺷﯽ ﺑﺰرگ ﺑﺮﺗﺮی داده اﺳﺖ‪] .‬ﭘﺎداﺷﯽ ﮐﻪ[ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان درﺟﺎت و آﻣﺮزش و‬
‫رﺣﻤﺘﯽ از ]ﭘﯿﺸﮕﺎه[ او ]ﻧﺼﯿﺒﺸﺎن ﻣﯽﮔﺮدد[ و اﻟﻠﻪ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ٱ� ِ َو َّٱ� َ‬
‫ِين‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َ ُ ْ َ َ ٰ َ ُ ْ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين ءامنوا وهاجروا و�هدوا ِ� سب ِ ِ‬
‫يل‬
‫ح ّٗقا ۚ ل َّ ُهم َّم ۡغفِ َرة ‪َ ٞ‬ور ۡز ‪ٞ‬ق َكر ‪ٞ‬‬ ‫َ َ ْ َّ َ َ ُ ٓ ْ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬
‫ون َ‬
‫�م‪] ﴾٧٤‬اﻷﻧﻔﺎل‪[٧٤ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ءاووا ون�وا أو��ِك هم ٱلمؤمِن‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ھﺠﺮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در راه اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎد ﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]اﯾﻦ‬
‫ﻣﮫﺎﺟﺮان را[ ﭘﻨﺎه دادﻧﺪ و ﯾﺎری ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن ]در ﺑﮫﺸﺖ[‬
‫روزی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫آﻣﺮزش و‬
‫َّ َ‬
‫يل ٱ�ِ بِأ ۡم َ�ٰل ِ ِه ۡم‬ ‫ب‬ ‫� ٰ َه ُدوا ْ � َ‬
‫س‬ ‫اج ُروا ْ َو َ‬
‫ام ُنوا ْ َو َه َ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ ﴿ :‬ٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬
‫ُ َ ّ ُ ُ ۡ َ ُّ ُ َ َ ۡ‬ ‫َ َّ َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ۡ َ ٓ َ‬ ‫َ ۡ َ َ ً‬ ‫َ ُ‬
‫� ٖة ّمِن ُه‬ ‫��ِك ه ُم ٱلفا� ِ ُزون‪ ٢٠‬يب ِ�هم ر�هم بِر‬ ‫س ِه ۡم أ�ظ ُم د َر َجة عِند ٱ�ِۚ وأو‬
‫َوأنف ِ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٧٦‬‬

 ‫‪٣٩٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َ َ‬ ‫ِيها ٓ َ�بَ ًد�ۚ إ َّن َّ َ‬ ‫َور ۡض َ�ٰن َو َج َّ�ٰت ل َّ ُه ۡم � َ‬
‫ِيها نَ ِع ‪ٞ‬‬
‫ِندهُ ٓۥ أ ۡج ٌر‬
‫ٱ� ع‬ ‫يم‪َ �ِ ٰ �َ ٢١‬‬
‫ِين � َ‬ ‫يم ُّمقِ ٌ‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ ٖ‬
‫يم‪] ﴾٢٢‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٢٢-٢٠ :‬‬ ‫َع ِظ ‪ٞ‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ و در راه اﻟﻠﻪ ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎنھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﺟﮫﺎد‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﻣﻘﺎم ﺑﺮﺗﺮی دارﻧﺪ؛ و اﯾﻨﺎن ھﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن آﻧﺎن را از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ و ﺧﺸﻨﻮدی و ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]در ﺑﮫﺸﺖ[ ﻣﮋده ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ در آنھﺎ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﯽ‬
‫ﭘﺎﯾﺪار دارﻧﺪ‪ .‬ھﻤﻮاره در آن ﺟﺎوداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﺎداش ﺑﺰرگ ]ﻓﻘﻂ[ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َو َّٱ� َ‬
‫ِين‬ ‫ار‬ ‫�ن َو ۡٱ�َ َ‬
‫نص‬
‫َ َّ ٰ ُ َ ۡ َ َّ ُ َ‬
‫ون م َِن ٱل ۡ ُم َ�ٰجر َ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱل�بِقون ٱ�ول‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ۡ َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬
‫ۡ َ ٰ َّ ِ َ َّ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُ ْ َ ۡ ُ َ َ َّ َ ُ ۡ َ َّ ٰ َ ۡ‬ ‫َّ َ ُ ُ‬
‫ٱ�ن َ� ٰ ُر‬ ‫ت �رِي � َت َها‬ ‫ٱ�بعوهم �ِإِح� ٖن ر� ٱ� �نهم ورضوا �نه وأعد لهم ج� ٖ‬
‫َ َ‬
‫ِيها ٓ �بَ ٗد�ۚ َ�ٰل َِك ٱلۡ َف ۡو ُز ۡٱل َع ِظ ُ‬
‫يم‪] ﴾١٠٠‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١٠٠ :‬‬ ‫َ� ٰ ِ� َ‬
‫ِين �‬
‫»و ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ‪ -‬از ﻣﮫﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر‪ -‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻟﻠﻪ از آﻧﺎن راﺿﯽ ﮔﺸﺖ و آﻧﺎن ]ﻧﯿﺰ[ از او راﺿﯽ ﺷﺪﻧﺪ؛ و ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]در ﺑﮫﺸﺖ[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ّ‬
‫ﻣﮫﯿﺎ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ؛ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ھﻤﺎن ]رﺳﺘﮕﺎری و[ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫َ‬
‫َ َّ َ ُ ً َ َ َ ً َ ُ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َ ُ َ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫اﷲ َﻰﻠﻋ‬ ‫ﻲﺒ ج‪» :‬أن رﺟﻼ زار أﺧﺎ ﻪﻟ ِﻲﻓ ﻗﺮ� ٍﺔ أﺧﺮى ‪،‬ﻓﺄرﺻﺪ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻚ َﻋﻠَﻴْﻪ ﻣﻦْ‬ ‫َْ َْ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ً َ َ َْ َ ُ ُ َ َ ُ ُ َ ً‬
‫ِ ِ‬ ‫ﻣﺪرﺟ ِﺘ ِﻪ مﻠﺎﻜ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬أ�ﻦ ﺗ ِﺮ�ﺪ؟ ﻗﺎل‪ :‬أ ِر�ﺪ أﺧﺎ ِﻲﻟ ِﻲﻓ ﻫ ِﺬهِ اﻟﻘﺮ� ِﺔ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻫﻞ ل‬
‫َ‬
‫َ ْ َ َّ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ ِّ َ ُ ُ‬ ‫ْ َ َ ُّ َ َ َ َ َ ْ َ َ ِّ َ ْ َ ْ ُ ُ‬
‫اﷲ ﻗﺪ‬ ‫ﷲ إِﻴﻟﻚ ﺑِﺄن‬
‫ﷲ ﻷ ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺈِ� رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻧِﻌﻤ ٍﺔ ﺗ ُﺮ�ﻬﺎ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻻ‪ �� �� ،‬أﺣﺒبﺘﻪ ِﻲﻓ ا ِ‬
‫َ َ َ َ ْ ْ‬
‫‪١‬‬
‫أ َﺣﺒَّﻚ ﻛ َﻤﺎ أﺣﺒَبﺘَ ُﻪ ِ�ﻴ ِﻪ«‪.‬‬
‫ﺪن ﺑﺮادرش‬‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدی ﺑﻪ دﯾ ِ‬
‫ﺳﺮ راھﺶ ﻗﺮار داد؛ وﻗﺘﯽ آن ﻣﺮد ﺑﻪ‬‫در دھﯽ دﯾﮕﺮ رﻓﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪای را ﺑﺮ ِ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪ از او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﮐﺠﺎ ﻣﯽروی؟ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﺑﻪ دﯾﺪن ﺑﺮادر‬
‫دﯾﻨﯽام در اﯾﻦ روﺳﺘﺎ ﺑﺮوم‪ .‬ﺳﺆال ﮐﺮد‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺎ او ﮐﺎری داری ﮐﻪ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم آن‪ ،‬ﻧﺰدش‬
‫ﻣﯽروی؟ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﺧﯿﺮ؛ ﻓﻘﻂ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل دوﺳﺖ دارم‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮ ھﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﺒﺮ دھﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺗﻮ را دوﺳﺖ دارد؛ ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮ آن ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻟﻠﻪ دوﺳﺖ داری«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٦٧‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٩٤‬‬
‫َ ُ ُ َ َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫ﺎﻰﻟ‪َ :‬و َﺟﺒَ ْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َُ َ‬ ‫َ ُ َ ْ ََ‬
‫ﺖ‬ ‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻗﺎل ا� �ﺒﺎرك و�ﻌ‬ ‫ﻋﻦ ﻣﻌﺎ ِذ ﺑ ِﻦ ﺟﺒ ٍﻞ س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َّ ‪١‬‬
‫او ِر�ﻦ ِﻲﻓ«‪.‬‬ ‫َ َّ َ ْ ُ َ َ‬ ‫َ َ َّ ْ ُ َ َ ِّ َ َّ َ ْ ُ َ َ‬
‫�ﺒ ِﻲﺘ لِﻠﻤﺘﺤﺎﺑ� ِﻲﻓ والﻤﺘﺠﺎل ِ ِﺴ� ِﻲﻓ والﻤﺰﺘ ِ‬
‫از ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﯽ ﻣﻦ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را‬
‫دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻼﻗﺎت و دﯾﺪار‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -٥‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻣﻌﺎﺷﺮات‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ام ُنوا ِم ۢن َ� ۡع ُد َو َه َ‬
‫اج ُروا َو َ‬ ‫َّ‬
‫� ٰ َه ُدوا َم َع� ۡم فأ ْو ٰٓ��ِك‬ ‫ِين َء َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱ� َ‬

‫� ٍء‬ ‫� ّل َ ۡ‬ ‫ُ‬
‫ب‬ ‫ٱ�ِ إ َّن َّ َ‬
‫ٱ�‬
‫َّ‬
‫ب‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬
‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫�‬ ‫ض‬ ‫ع‬ ‫ام َ� ۡع ُض ُه ۡم أَ ۡو َ ٰ� ب َب ۡ‬
‫ِ‬ ‫ِن� ۡم َوأُ ْولُوا ْ ۡٱ�َ ۡر َ‬
‫ح‬
‫ُ‬
‫م‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٖ‬ ‫ۚ‬
‫ِيم ۢ‪] ﴾٧٥‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٧٥ :‬‬ ‫َعل ُ‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از آﻧﺎن اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ھﺠﺮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ]ﻣﺆﻣﻨﺎن[ ﺟﮫﺎد‬
‫ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ]در ﻣﯿﺮاث‪ [،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ِ‬ ‫]ﺣﮑﻢ[‬
‫ِ‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ]ﻧﯿﺰ[ از ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ؛ و در‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ُ ْ َ َ َُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻮل اﷲ ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ أَ َﺣ َّ‬
‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬
‫ﺐ أن ﻳُب َﺴ َﻂ ُﻪﻟ ِﻲﻓ ِر ْز ِﻗ ِﻪ‪ ،‬و�نﺴﺄ ﻪﻟ‬ ‫ِ‬ ‫� ْﻦ ِأﻲﺑ ﻫ َﺮ�ْ َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳ‬
‫ْ َ َ ُ ‪٢‬‬ ‫ََ َ ْ‬
‫ِﻲﻓ أﺛ ِﺮهِ ‪،‬ﻓﻠﻴَ ِﺼﻞ ر ِﻤﺣﻪ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ روزیاش‪،‬‬
‫زﯾﺎد و ﻋﻤﺮش ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﯾﺎ ارﺗﺒﺎﻃﺶ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎﻧﺶ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻤﺣﻦ‪َ �َ ،‬ﻘ َﺎل َّ ُ‬ ‫ﺠﻨَ ٌﺔ ِﻣ َﻦ َّ‬
‫الﺮ ْ َ‬ ‫َّ َّ َ َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ا�‪َ :‬ﻣ ْﻦ‬ ‫ﺷ‬ ‫ﻢ‬‫ﺣ‬‫ِ‬ ‫الﺮ‬ ‫ن‬‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ ُ ُ ‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُُْ َ َ ْ َ‬
‫وﺻﻠ ِﻚ وﺻﻠﺘﻪ ‪،‬وﻣﻦ �ﻄﻌ ِﻚ �ﻄﻌﺘﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪َ » :‬ر ِﺣﻢ از رﺣﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻄﺎب ﺑﻪ َر ِﺣﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ھﺮ ﮐﺲ‪ ،‬ﺗﻮ را وﺻﻞ ﮐﻨﺪ )ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی را ﺑﻪ ﺟﺎی‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺆﻃﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٧٩‬و ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٣٨٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺆﻃﺎ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٩٨٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٥٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٩٨٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٥٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٣٩٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫آورد( او را ﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬وﺻﻞ ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد‪ .‬و ھﺮﮐﺲ ﺗﻮ را ﻗﻄﻊ ﮐﻨﺪ )ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎی ﻧﯿﺎورد( ﺑﺎ او ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﺧﻮاھﻢ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫ََ‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا� ﺑْﻦ َ� ْﻤﺮو ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫� ِﻦ‬
‫ﺊ‪ ،‬وﻟ ِ‬‫اﺻﻞ ِﺑﺎلﻤﺎﻜﻓِ ِ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻟيﺲ الﻮ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ ِ‬
‫َ ُ َ ْ َ ُ ُ َ َ َ َ ‪١‬‬ ‫ْ َ ُ َّ‬
‫اﺬﻟي ِإذا ﻗ ِﻄﻌﺖ ر ِﻤﺣﻪ وﺻﻠﻬﺎ«‪.‬‬
‫اﺻﻞ ِ‬‫الﻮ ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪۀ واﻗﻌﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﺒﺮان راﺑﻄﻪای ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺎ او دارﻧﺪ‪,‬‬
‫ﺻﻠﻪ َر ِﺣﻤﯽ ﮐﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ دﯾﮕﺮان ﺑﺎ او ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬او راﺑﻄﻪ‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬

‫َّ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ ُّ َ َّ‬
‫َُ‬ ‫ك �� َ� ۡع ُب ُد ٓوا ْ إِ�ٓ إِيَّاهُ َو�ِٱلۡ َ� ٰ ِ َ�يۡن إ ِ ۡح َ ٰ‬
‫� ًنا ۚ إ ِ َّما َ� ۡبلغ َّن‬ ‫� ر�‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وق ٰ‬
‫ِ‬
‫َ َ ۡ َ َ َ َ ُ ُ َ ٓ َ ۡ َ ُ َ َ َ َ ُ َّ ُ َ ٓ ّ َ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ َ ُ َّ ُ َ َ ۡ ٗ‬
‫ُ‬
‫عِندك ٱلكِ� أحدهما أو ِ�هما ف� �قل لهما أ ٖف و� �نهرهما وقل لهما قو�‬
‫� ُه َما َك َما َر َّ� َيا� َصغِ ٗ‬ ‫َ ۡ ۡ َ ُ َ َ َ َ ُّ ّ َ َّ ۡ َ َ ُ َّ ّ ۡ َ ۡ‬ ‫َ ٗ‬
‫��‪٢٤‬‬ ‫ِ‬ ‫ب ٱر‬ ‫ك ِر�ما‪ ٢٣‬وٱخفِض لهما جناح ٱ� ِل مِن ٱلر�ةِ وقل ر ِ‬
‫ور�‪﴾٢٥‬‬ ‫� َ� ُف ٗ‬ ‫� فَإنَّ ُهۥ َ� َن ل ِۡ�َ َّ�ٰ� َ‬ ‫�ونُوا ْ َ�ٰلِح َ‬
‫ِ‬
‫َ ُ‬
‫ت‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫م‬
‫ُ‬
‫ِ� ۡ‬ ‫س‬‫و‬‫ف‬
‫ُُ‬
‫�‬ ‫�‬ ‫ا‬‫م‬‫� ۡم أَ ۡعلَ ُم ب َ‬
‫َّ ُّ ُ‬
‫ر�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫]اﻹﺳﺮاء‪[٢٥-٢٣ :‬‬
‫»و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺟﺰ او را ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﯿﮑﯽ‬
‫ﮐﻨﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﻦ ﭘﯿﺮی رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ھﺮ ﮔﺎه ﯾﮑﯽ از آن دو ﯾﺎ ھﺮ دوی آنھﺎ در ِ‬
‫اھﺎﻧﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﻧﮑﻦ و ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﻓﺮﯾﺎد ﻧﺰن و ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ]و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ[ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮ‪ .‬و از‬
‫روی ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﺎش و ﺑﮕﻮ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ]ﺑﺮ ﻣﻦ رﺣﻤﺖ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬
‫ِ‬ ‫آوردﻧﺪ و[ ﻣﺮا در ﮐﻮدﮐﯽ ﭘﺮورش دادﻧﺪ‪] ،‬ﺗﻮ ﻧﯿﺰ[ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺣﻤﺖ آور«‪.‬‬
‫ً‬
‫در دلھﺎﯾﺘﺎن اﺳﺖ آ ﮔﺎهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ او در ﺣﻖ ﺗﻮﺑﻪﮐﺎران آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫َّ َ ُ َ َ‬
‫ا�؟ ﻗﺎل‪» :‬الﺼﻼة ﻰﻠﻋ‬
‫َ ُّ َ َ َ َ ُّ َ َّ َ َ‬ ‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬‫َ� ْﻦ اﺑ ْﻦ َم ْﺴ ُﻌﻮد س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﺄَﻟ ْ ُ‬
‫ﻲﺒ ج‪ :‬أي اﻟﻌﻤ ِﻞ أﺣﺐ إِﻰﻟ ِ‬ ‫ٍ‬
‫َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌّ‬ ‫ْ َ َ َ ِ ُ َّ َ‬
‫ا�« ﻗﺎل‪:‬‬ ‫َ‬
‫ﻴﻞ ِ‬‫اﺠﻟﻬﺎد ِﻲﻓ ﺳ ِب ِ‬ ‫وﻗ ِﺘﻬﺎ«‪ ،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻢ أي؟ ﻗﺎل‪�» :‬ﻢ ِﺑﺮ الﻮ ِاﺪﻟﻳ ِﻦ« ﻗﺎل‪� :‬ﻢ أي؟ ﻗﺎل‪ِ » :‬‬
‫َّ َ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ‬ ‫َّ َ‬
‫‪٢‬‬
‫اد ِ�«‪.‬‬ ‫َﺣﺪﺛ ِ� ِﺑ ِﻬﻦ‪ ،‬ول ِﻮ اﺳﺰﺘدﺗﻪ لﺰ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٩٩١‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٩٦‬‬

‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬ﮐﺪام ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهﺗﺮ اﺳﺖ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﻤﺎزی ﮐﻪ در وﻗﺖ ﺧﻮدش‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد«‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر«‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﮫﺎد در راه اﻟﻠﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻤﯿﻦ ﺳﻪ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪم‪ ،‬ﺟﻮاب ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻣﯽداد‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﯿﮑﯽ و ﺧﻮشرﻓﺘﺎری ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬

‫َ‬
‫ﻮل َّ َ ْ َ ُّ‬‫ََ َ َ َُ َ‬ ‫ﺎء َر ُﺟ ٌﻞ إ َﻰﻟ َر ُ‬ ‫أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪َ :‬‬
‫ﺎس‬‫ا�‪ ،‬ﻣﻦ أﺣﻖ اﻨﻟَّ ِ‬‫ِ‬ ‫ﻮل اﷲ ج �ﻘﺎل‪ :‬ﻳﺎ رﺳ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫ﺟ َ‬
‫ِ‬
‫َ َ ُ ُّ َ َ َ ُ َّ َ ْ َ َ ُ َّ ُ ُّ َ َ َ ُ َّ َ ْ َ َ ُ َّ ُ ُّ َ‬
‫ِﺤﺑُ ْﺴ ِﻦ ﺻﺤﺎﺑ ِﻲﺘ؟ ﻗﺎل‪» :‬أﻣﻚ« ﻗﺎل‪� :‬ﻢ ﻣﻦ؟ ﻗﺎل‪�» :‬ﻢ أﻣﻚ« ﻗﺎل‪� :‬ﻢ ﻣﻦ؟ ﻗﺎل‪�» :‬ﻢ أﻣﻚ«‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ‬
‫ُ َّ ُ َ ‪١‬‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ُ‬
‫ﻗﺎل‪َّ � :‬ﻢ َﻣ ْﻦ؟ ﻗﺎل‪�» :‬ﻢ أﺑﻮك«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدی ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺳﺰاوار اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﺧﻮشرﻓﺘﺎر ﺑﺎﺷﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺎدرت«‪ .‬دوﺑﺎره‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺎدرت«‪ .‬ﺑﺎز ﺳﺆال ﮐﺮد‪ :‬ﺳﭙﺲ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻣﺎدرت«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آنﮔﺎه ﭼﻪ ﮐﺴﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺪرت«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬

‫َ‬
‫َّ ْ َ ِّ ْ ِّ‬
‫ﺮﺒ ﺻﻠَ َﺔ َّ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َُ َ‬ ‫َ ْ ُ َ‬
‫الﺮ ُﺟ ِﻞ‬ ‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤ َﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪» :‬إِن ِﻣﻦ أﺑﺮ اﻟ ِ ِ‬
‫َ‬
‫َ ْ َ ْ ُ َ ِّ َ ‪٢‬‬
‫َ ْ َ ِّ َ‬
‫أﻫﻞ ُود أ ِ�ﻴ ِﻪ �ﻌﺪ أن ﻳﻮ�«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻧﯿﮑﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﭘﺪرش‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده دوﺳﺘﺎن ﭘﺪرش‪،‬‬
‫ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان و ﺗﺮﺑﯿﺖ آنھﺎ‬

‫َ َْ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ َ َ ْ ْ ٌََ َ َ َ ََْ َ ْ ُ َ َ ْ َ ْ ْ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫� � ْﻤ َﺮ ٍة‬ ‫ﺠﺗﺪ ِﻋﻨ ِﺪي �‬ ‫ﺎن �ﺴﺄﻟ ِ�‪ ،‬ﻓﻠﻢ ِ‬ ‫�ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﺟﺎءﺗ ِ� امﺮأة ﻣﻌﻬﺎ اﺑنﺘ ِ‬
‫َ َّ ْ ُ‬
‫ﻲﺒ ج ﻓ َﺤﺪ�ﺘُﻪ ‪،‬‬ ‫ﺖ‪ ،‬ﻓَ َﺪ َﺧ َﻞ اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ﺟ ْ‬ ‫ﺖ ﻓَ َﺨ َﺮ َ‬ ‫� اﺑْنَﺘَﻴْ َﻬﺎ‪َّ �ُ ،‬ﻢ ﻗَ َ‬
‫ﺎﻣ ْ‬ ‫َواﺣ َﺪة‪ ،‬ﻓَﺄَ ْ� َﻄﻴْﺘُ َﻬﺎ َ� َﻘ َﺴ َﻤﺘْ َﻬﺎ َ� ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬
‫َ‬
‫� َّﻦ ُﻪﻟ ﺳ ْ ً‬ ‫َ‬
‫َ ْ ً َ ْ َ َ ْ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ� َﻘ َﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﻳَ‬
‫ﺎر« ‪.١‬‬ ‫ﺮﺘا ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬ ‫ِ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻴﻟ‬ ‫إ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﺄ‬‫ﻓ‬ ‫ﺎ‪،‬‬ ‫ﺌ‬‫ي‬‫ﺷ‬ ‫ﺎت‬‫ِ‬ ‫ﻨ‬ ‫اﺒﻟ‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ﺬ‬
‫ِ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٩٧١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٤٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٥٥٢‬‬
 ‫‪٣٩٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬روزی زﻧﯽ ﺑﺎ دو دﺧﺘﺮش ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ آﻣﺪ و ﭼﯿﺰی ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬

‫در آن ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﯾﮏ داﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬آن را ﺑﻪ او دادم‪ .‬آن زن‪،‬‬
‫داﻧﮥ ﺧﺮﻣﺎ را ﻣﯿﺎن دو دﺧﺘﺮش ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد و ﺧﻮدش ﭼﯿﺰی ﻧﺨﻮرد‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و‬
‫رﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺗﺸﺮﯾﻒ آورد‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدم‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ )ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ از( ﭼﻨﺪ دﺧﺘﺮ‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺶ ﺷﻮد و ﺑﻪ آنھﺎ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﺳﭙﺮی در ﺑﺮاﺑﺮ آﺗﺶ دوزخ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ ُ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َُ ََ ْ َْ‬
‫ا� ج ﻳَﺄﺧﺬ ِ� �ﻴُﻘ ِﻌ ُﺪ ِ� َﻰﻠﻋ ﻓ ِﺨ ِﺬهِ ‪َ ،‬و ُ�ﻘ ِﻌ ُﺪ‬ ‫�ﻦ أﺳﺎﻣﺔ ﺑ ِﻦ ز� ٍﺪ ب ﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛن رﺳﻮل ِ‬
‫َّ ُ َّ ْ َ ْ ُ َ ‪٢‬‬ ‫ُ َُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬
‫اﺤﻟ َ َﺴ َﻦ َﻰﻠﻋ ﻓ ِﺨ ِﺬهِ اﻷﺧ َﺮى‪َّ � ،‬ﻢ ﻳَ ُﻀ ُّﻤ ُﻬ َﻤﺎ‪َّ � ،‬ﻢ �ﻘﻮل‪» :‬الﻠﻬﻢ ارﻤﺣﻬﻤﺎ«‪.‬‬
‫اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﺮا ﺑﺮ ﻣﯽداﺷﺖ و ﺑﺮ روی زاﻧﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪ و ﺣﺴﻦ را روی زاﻧﻮی دﯾﮕﺮش ﻣﯽﻧﮫﺎد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﭼﺴﺒﺎﻧﺪ و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﺮ اﯾﻦھﺎ رﺣﻢ ﮐﻦ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﯾﺘﯿﻤﯽ را ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻨﺪ‬

‫ََ‬ ‫َ َّ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ َ ْ‬
‫َ‬
‫ا� ج‪» :‬أﻧﺎ و� ِﻓﻞ اﻴﻟَتِ ِ‬
‫ﻴﻢ ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻫﻜﺬا« وأﺷﺎر‬ ‫�ﻦ ﺳﻬ ِﻞ ﺑ ِﻦ ﺳﻌ ٍﺪ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ َّ َ َ ْ َ ُ َ ‪٣‬‬ ‫ْ‬
‫ﺎلﺴﺒَّﺎﺑَ ِﺔ َوال ُﻮ ْﺳ َﻄﻰ‪ ،‬وﻓﺮج ﺑيﻨﻬﻤﺎ«‪.‬‬
‫ﺑ َّ‬
‫ِ‬
‫از ﺳﮫﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج اﻧﺪﮐﯽ ﻣﯿﺎن اﻧﮕﺸﺖ اﺷﺎره و‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﯾﺘﯿﻢ در ﺑﮫﺸﺖ‪ ،‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮاھﯿﻢ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﻪاش‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ و‬
‫ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ھﻤﮑﺎری ﺑﺎ ﺑﯿﻮه زﻧﺎن و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ‬

‫َ ٌ ْ َ ُ َ َ ْ ٌ َ َْ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﺳﺘﻜﻮن ﻓِﻦﺘ اﻟﻘﺎ ِﻋﺪ ِ�ﻴﻬﺎ ﺧ� ِﻣﻦ اﻟﻘﺎﺋِ ِﻢ‪،‬‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ ْ ُْ ْ ََ َ ْ َ ْ ُْ‬ ‫� ﻣ َﻦ َّ‬ ‫َ َْ‬ ‫ْ‬
‫ﺎﻲﺷ ‪َ ،‬وال َﻤ ِ‬
‫ْ‬
‫� ِﻣ َﻦ ال َﻤ ِ‬ ‫َواﻟْ َﻘﺎﺋ ُﻢ � َ‬
‫ﻴﻬﺎ َﺧ ْ ٌ‬
‫ﺮﺸﻓﻪ ‪،‬‬ ‫ﺮﺸف لﻬﺎ �ﺴت ِ‬‫ﺎﻲﻋ ‪،‬وﻣﻦ � ِ‬ ‫الﺴ ِ‬ ‫ﺎﻲﺷ ِ�ﻴﻬﺎ ﺧ ٌ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪٤‬‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ً َ ْ َ َ ً َ َُْ ْ‬
‫وﻣﻦ وﺟﺪ مﻠﺠﺄ أو ﻣﻌﺎذا ﻓﻠﻴﻌﺬ ِﺑ ِﻪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٩٩٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٢٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٠٠٣‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٣٠٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٨٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٣٥٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٨٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٣٩٨‬‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ زودی ﻓﺘﻨﻪھﺎﯾﯽ رخ ﺧﻮاھﺪ داد ﮐﻪ در‬
‫آنھﺎ ﻓﺮد ﻧﺸﺴﺘﻪ از ﻓﺮد اﯾﺴﺘﺎده‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ و ﻓﺮد اﯾﺴﺘﺎده از ﮐﺴﯽﮐﻪ راه ﻣﯽرود‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ و ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ راه ﻣﯽرود از ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﯽدود‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪) .‬ھﺮﮐﺲ دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻤﺘﺮی‬
‫در ﻓﺘﻨﻪھﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ(‪ .‬و ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺮود‪ ،‬او را ھﻼک ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﭘﻨﺎھﮕﺎھﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان‬

‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ َ َ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ أﻧﺎ َوﻫﻮ‬‫� ﺣﻰﺘ �ﺒﻠﻐﺎ ﺟﺎء ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ‬‫ت‬‫�‬ ‫ﺎر‬‫ﺟ‬ ‫ل‬ ‫ﺎﻋ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬
‫َ‬
‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َ� ْﻦ أ�َﺲ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ‬
‫ِ ِ‬ ‫َ ِ ِ‬ ‫ٍ‬
‫َ ُ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ََ َْ‬
‫�« َوﺿ َّﻢ أ َﺻﺎﺑِﻌﻪ‪.‬‬‫ﻛﻬﺎ� ِ‬
‫از اﻧﺲ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ‪ ،‬دو دﺧﺘﺮ را ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ ﺗﺎ آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﺣﺎﻟﯽ )ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺣﺸﺮ( ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ و‬
‫ﮐﻨﺎر ھﻢ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫او‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ دو ﺧﻮاھﯿﻢ ﺑﻮد« و اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ )ﺳﺒﺎﺑﻪ و ﻣﯿﺎﻧﻪ( را ِ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬
‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬‫َ‬
‫ٱ� ۡهلكةِ‬ ‫يل ٱ� ِ َو� تلقوا بِ�يۡدِي� ۡم إِ�‬ ‫َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأنفِقوا ِ� سب ِ ِ‬
‫ِب ٱل ۡ ُم ۡح ِ َ‬
‫سنِ�‪] ﴾١٩٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٩٥ :‬‬
‫َوأَ ۡحس ُِن ۚ ٓوا ْ إ َّن َّ َ‬
‫ٱ� ُ� ُّ‬
‫ِ‬
‫»و در راه اﻟﻠﻪ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ و ]ﺑﺎ ﻓﺮار از ﻣﯿﺪان ﺟﮫﺎد و ﺗﺮک اﻧﻔﺎق‪ [،‬ﺧﻮد را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ ھﻼﮐﺖ ﻧﯿﻔﮑﻨﯿﺪ؛ و ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ ]ﮐﻪ[ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬
‫َ ۡٗ َ ۡ‬
‫ٱل َ� ٰ ِ َ�يۡن إ ِ ۡح َ ٰ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ۡ ُ ْ‬
‫� ٗنا‬ ‫ِ‬ ‫�اۖ و� ِ‬
‫��وا بِهِۦ ش ٔ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�بدوا ٱ� و� � ِ‬
‫ِب‬ ‫َ َّ‬ ‫ُۡ ُ‬ ‫َ َۡ‬
‫ٱ�ار ذِي ٱلۡ ُق ۡر َ ٰ َ ۡ َ‬ ‫ۡ‬
‫� َوٱل َم َ ٰ‬
‫ۡ‬
‫� َوٱ�َ َ�ٰ َ ٰ‬
‫ۡ‬
‫َو�ِذِي ٱل ُق ۡر َ ٰ‬
‫ب وٱلصاح ِ‬ ‫� وٱ�ارِ ٱ�ن ِ‬ ‫ِ� و ِ‬ ‫�ك ِ‬
‫ً‬ ‫َ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ ُ ۡ َّ َّ َ َ ُ ُّ َ َ َ ُ ۡ َ ٗ َ ُ‬ ‫ٱ��ب َوٱبۡن َّ‬ ‫ب َۡ‬
‫يل وما ملكت �ي�ن�مۗ إِن ٱ� � �ِب من �ن �تا� فخورا‪﴾٣٦‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ٱلس‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[٣٦ :‬‬
‫»و اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪ و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ و ]ﻧﯿﺰ[‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﺗﮫﯿﺪﺳﺘﺎن و ھﻤﺴﺎﯾﮥ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ و ھﻤﺴﺎﯾﮥ ﻏﯿﺮﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ و‬
‫]ﻣﺴﺎﻓﺮ[ درراهﻣﺎﻧﺪه و ]ﮐﻨﯿﺰان و[ ﺑﺮدﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ آنھﺎ ھﺴﺘﯿﺪ ]ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫ھﻤﻨﺸﯿﻦ و ً ِ‬
‫ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ ﯾﻘﯿﻨﺎ اﻟﻠﻪ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﻣﺘﮑﺒﺮ و ﻓﺨﺮﻓﺮوش ﺑﺎﺷﺪ دوﺳﺖ ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٣١‬‬

 ‫‪٣٩٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﺑﺎ ھﻤﺴﺎﯾﻪ‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َّ َ َ ُ َّ ُ‬
‫ﻨﺖ �ﻧﻪ‬ ‫ﺎر ﺣﻰﺘ ﻇﻨ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َﻋﻦ َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ َزال ﺟ ْﺮﺒ�ْﻞ ﻳُ ْ‬
‫ﻮﺻﻴ ِ� ِﺑﺎﺠﻟ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ُ َ ِّ ُ ُ ‪١‬‬
‫ﺳﻴﻮرﺛﻪ«‪.‬‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‪ ،‬آنﻗﺪر درﺑﺎره‬
‫وارث ھﻤﺴﺎﯾﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاھﺪ داد«‪.‬‬ ‫ھﻤﺴﺎﯾﻪ ﺳﻔﺎرش ﮐﺮد ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﮐﺮدم ھﻤﺴﺎﯾﻪ را ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ َ ُ ْ ُ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ا� ﻻ ﻳُﺆ ِﻣ ُﻦ« ِ�ﻴﻞ‪:‬‬
‫ا� ﻻ ﻳﺆ ِﻣﻦ‪ ،‬و ِ‬
‫ا� ﻻ ﻳﺆ ِﻣﻦ‪ ،‬و ِ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬و ِ‬ ‫أن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ُ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ ُ َ َّ‬
‫اﺬﻟي ﻻ ﻳَﺄ َﻣ ُﻦ َﺟ ُ‬
‫ﺎر ُه ﺑَ َﻮ ِاﻳﻘﻪ«‪.‬‬ ‫ا�؟ ﻗﺎل‪ِ » :‬‬‫وﻣﻦ ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺆﻣﻦ‬
‫ﺷﻤﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺷﻤﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺷﻤﺮده‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ھﻤﺴﺎﯾﻪاش از ﺷﺮ‬
‫و اذﯾﺖ او در اﻣﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫َْ َ َ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ُ ُ ْ َ َّ ُ َّ َ‬
‫�ﺐ ِﻷ ِﺧﻴ ِﻪ ‪ -‬أو ﻗﺎل‬
‫َّ ِّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ََ ْ َ‬
‫�ﻦ أ� ِﺲ ﺑ ِﻦ ﻣﺎل ِ ٍﻚ س ﻋ ِﻦ اﻨﻟ ِﻲﺒ ﻗﺎل‪» :‬ﻻ ﻳﺆ ِﻣﻦ أﺣﺪ�ﻢ ﺣﻰﺘ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ُ‬
‫� ُّﺐ ِﻨﻟَﻔ ِﺴ ِﻪ« ‪.٣‬‬
‫ﺎر ِه ‪ -‬ﻣﺎ ِ‬
‫ﺠﻟ ِ‬
‫ِِ‬
‫»اﯾﻤﺎن ھﯿﭻﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮای ﺧﻮد دوﺳﺖ ﻣﯽدارد‪،‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﺮادرش ‪ -‬ﯾﺎ ھﻤﺴﺎﯾﻪاش ‪ -‬دوﺳﺖ ﺑﺪارد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺮدم‬

‫َ َ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ًّ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫َ َ ۡ َ ّ َ َّ‬ ‫َ‬
‫ب‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فبِما ر�ةٖ مِن ٱ�ِ �ِ ت لهمۖ ولو كنت �ظا غل ِيظ ٱلقل ِ‬
‫ۡ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ َ َّ ۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ُّ ْ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫ت � َت َو�‬ ‫ٱس َتغفِ ۡر ل ُه ۡم َوشاوِ ۡره ۡم ِ� ٱ�م ِر� فإِذا عزم‬‫�نفضوا مِن حول ِك ۖ فٱ�ف �نهم و‬
‫َ َ َّ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ َ ّ َ‬
‫� ٱ�ِۚ إِن ٱ� �ِب ٱل ُمت َو ِ� ِ�‪] ﴾١٥٩‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٥٩ :‬‬
‫]ﺳﺒﺐ[ رﺣﻤﺖ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﺎن ]= اﺻﺤﺎب‪ [،‬ﻧﺮمﺧﻮ ]و ﻣﮫﺮﺑﺎن[‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﺷﺪی؛ و اﮔﺮ ﺗﻨﺪﺧﻮ و ﺳﻨﮕﺪل ﺑﻮدی‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ از اﻃﺮاﻓﺖ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ؛ ﭘﺲ از آﻧﺎن درﮔﺬر و‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه و در ﮐﺎرھﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﻮرت ﮐﻦ و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ]ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﮐﺎری[‬
‫ﮔﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻦ؛ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠١٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٢٤‬‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٠١٦‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٠٠‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻻ ﻳَ ْﺮ َﺣ ُﻢ َّ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ� ْﻦ َﺟﺮ ْ َ ْ‬
‫ا� َﻣ ْﻦ ﻻ ﻳَ ْﺮ َﺣ ُﻢ‬ ‫ا� ج‪» :‬‬
‫ا� س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫�ﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ِ ِ‬
‫َّ َ ‪١‬‬
‫اﻨﻟﺎس«‪.‬‬
‫از ﺟﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫رﺣﻢ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او رﺣﻢ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮدن ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﻣﺸﺮک زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اذﯾﺖ و آزار ﻧﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‬
‫َ ُۡ ُ‬
‫ِين َول ۡم �رِ ُجو�م‬ ‫ّ‬ ‫َّ َ ۡ َ ٰ ُ ُ َّ ُ َ َّ َ َ ۡ ُ َ ٰ ُ ُ ۡ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪� �﴿ :‬نهٮ�م ٱ� ع ِن ٱ�ِين لم ي�تِلو�م ِ� ٱ� ِ‬
‫س َ‬ ‫ّ َ ٰ ُ ۡ َ َ َ ُّ ُ ۡ َ ُ ۡ ُ ٓ ْ َ ۡ ۡ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ ُ ۡ‬
‫ط�‪] ﴾٨‬اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﺔ‪.[٨ :‬‬ ‫مِن دِ� ِر�م أن ��وهم و�قسِطوا إِ� ِه ۚم إِن ٱ� �ِب ٱلم ِ‬
‫ِ‬ ‫ق‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮدن و رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ]اﻣﺮ[ دﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﺠﻨﮕﯿﺪهاﻧﺪ و ﺷﻤﺎ را از دﯾﺎرﺗﺎن ﺑﯿﺮون ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮫﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻋﺪاﻟﺖﭘﯿﺸﮕﺎن را‬
‫دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬
‫َ َ ْ َ َ ْ َ َ َّ ُ ِّ َ َ ُ ْ َ ٌ‬ ‫ِّ ِّ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ َْ‬
‫ﺮﺸ�ﺔ ِﻲﻓ‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫ﻲﻠﻋ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺎﻟ‬ ‫ﻗ‬ ‫ب‬ ‫ﻳﻖ‬
‫ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫الﺼ‬ ‫ﺮ‬
‫ٍ‬ ‫�‬ ‫ﺑ‬ ‫أﻲﺑ‬
‫�ﻦ أﺳﻤﺎء �ﻨ ِ ِ‬
‫ﺖ‬
‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ٌ َ ُ‬‫َ‬ ‫ا� ج‪ ،‬ﻗُﻠْ ُ‬
‫َ ْ َ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َُ‬
‫� َرا ِﻏﺒَﺔ‪ ،‬أﻓﺄ ِﺻﻞ أ ِّ�؟ ﻗﺎل‪َ �» :‬ﻌ ْﻢ‬ ‫ﺖ‪َ :‬و ِ َ‬ ‫ا� ج‪ ،‬ﻓﺎﺳﺘﻔﺘﻴﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫�ﻬ ِﺪ رﺳ ِ‬
‫ُ‬
‫‪٢‬‬
‫ِﺻ ِ� أ َّﻣ ِﻚ«‪.‬‬
‫از اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ب رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎدرم‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺮک ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﯿﺎت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﺰدم آﻣﺪ؛ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺆال ﮐﺮدم‪ :‬ﻣﺎدرم ِ‬
‫ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ و از ﻣﻦ اﻧﺘﻈﺎر )ﻧﯿﮑﯽ و ھﺪﯾﻪ( دارد؛ آﯾﺎ ﺑﺎ او ارﺗﺒﺎط ﺑﮕﯿﺮم )و ﺑﻪ او ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﻢ(؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ؛ ﺑﺎ ﻣﺎدرت ارﺗﺒﺎط ﺑﮕﯿﺮ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻮﻣﻨﺎن در ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻋﻄﻮﻓﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬

‫َ ِّ‬ ‫ُْ ْ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َﻋﻦ اﻨﻟُّ ْﻌ َﻤ ْ َ‬
‫اﻤﺣ ِﻬ ْﻢ‪َ ،‬وﺗ َﻮاد ِﻫ ْﻢ‪،‬‬
‫ا� ج‪» :‬ﺗ َﺮى الﻤﺆ ِﻣ ِﻨ� ِﻲﻓ ﺗ َﺮ ِ‬ ‫� س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬‫ﺎن ﺑ ِﻦ � ِﺸ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َ ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ْ ٌ ََ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َََ ُ ْ َ ََ‬
‫و�ﻌﺎﻃ ِﻔ ِﻬﻢ‪ ،‬ﻛﻤﺜ ِﻞ اﺠﻟﺴ ِﺪ‪ ،‬إِذا اﺷﺘﻰﻜ ﻋﻀﻮ ﺗﺪاﻰﻋ ﻪﻟ ﺳﺎﺋِﺮ ﺟﺴ ِﺪهِ ِﺑﺎلﺴﻬ ِﺮ واﺤﻟ�«‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﺷﻔﻘﺖ‪ ،‬دوﺳﺘﯽ و‬
‫ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﻀﺎی ﯾﮏ ﭘﯿﮑﺮﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻋﻀﻮی از آن ﺑﻪ درد آﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ اﻋﻀﺎ‬
‫ﺑﯽﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﺗﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٣٧٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣١٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٢٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٠٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠١١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٨٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٠١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺎ زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﺎدﻣﺎن‬

‫�مۡ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ّ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َّ ۡ ۡ َ ٰ ُ ۡ َ ۡ ٰ ۡ َ ُ ٗ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ج�م وأو�دِ�م عدو� ل‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا إِن مِن أز� ِ‬
‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٓ‬ ‫حوا ْ َو َ� ۡغفِ ُروا ْ َفإ َّن َّ َ‬
‫وه ۡم �ن َ� ۡع ُفوا ْ َوتَ ۡص َف ُ‬
‫ِيم‪ ١٤‬إِ� َما أ ۡم َ�ٰل� ۡم‬‫ٱ� َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ٌ‬ ‫َ ۡ َُ ُ‬
‫فٱحذر ۚ‬
‫ِ‬
‫َ ُ ٓ َ ۡ ٌ َ ‪ْ ُ َ َ ْ ُ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ َّ ْ ُ َّ َ ٞ‬‬ ‫َ َ ۡ َٰ ُ ُ‬
‫� ۡم ف ِۡت َنة‪َ ۚ ٞ‬و َّ ُ‬
‫ٱ� عِندهۥ أجر ع ِظيم‪ ١٥‬فٱ�قوا ٱ� ما ٱستطعتم وٱسمعوا وأطِيعوا‬ ‫وأو�د‬
‫َ ْ َ ٰٓ َ ُ ۡ ۡ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫ََ ُ ْ َ ۡٗ ّ ُ‬
‫َ‬
‫��ِك ه ُم ٱل ُمفل ِحون‪] ﴾١٦‬اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪.[١٦-١٤:‬‬ ‫سهِۦ فأو‬ ‫�� ِ�نفسِ� ۡمۗ َو َمن يُوق ش َّح �ف ِ‬ ‫وأنفِقوا خ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ]ﺑﻌﻀﯽ[ از ھﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ]ﭼﻮن ﺷﻤﺎ را از ﯾﺎد اﻟﻠﻪ و ﺟﮫﺎد در راه او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎزﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[؛‬
‫ﭘﺲ از آنھﺎ ﺑﺮ ﺣﺬر ﺑﺎﺷﯿﺪ؛ و اﮔﺮ ﻋﻔﻮ ﮐﻨﯿﺪ و ]از ﻟﻐﺰشھﺎﯾﺸﺎن[ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﯿﺪ و ﺑﺒﺨﺸﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن وﺳﯿﻠﮥ آزﻣﺎﯾﺶ ]و‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﻤﺎ[ ھﺴﺘﻨﺪ ]ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﮐﺴﺐ ﺣﺮام‪ ،‬و ﺗﺮک ﻃﺎﻋﺖ اﻟﻠﻪ واﻣﯽدارﻧﺪ[؛ و اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎداش ﺑﺰرگ ﻧﺰد اوﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ و ]ﺣﻖ را[ ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﯾﺪ‬
‫ﺣﺮص ﻧﻔﺲ ﺧﻮﯾﺶ در‬ ‫ِ‬ ‫و اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ؛ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ُﺑﺨﻞ و‬
‫اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫اﺳﺘَ ْﻮ ُﺻﻮا ﺑﺎﻟنِّ َﺴﺎ ِء َﺧ ْ�اً‪ ،‬ﻓﺈ َّن َ‬
‫الﻤ ْﺮأ َة ُﺧﻠ َﻘ ْ‬ ‫ﻮل اﷲ ج‪ْ » :‬‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ َََُْ َْ ََْ‬ ‫َ‬
‫ْ ُ َ ْ َ َْ َ ُ ُُ َ َُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ﻣ ْﻦ ﺿﻠَﻊ‪َ ،‬و� َّن أَ ْﻋ َﻮ َج َ‬
‫و�ن ﺗﺮ�ﺘﻪ‪ ،‬لﻢ ﻳﺰل‬ ‫ِ‬ ‫‪،‬‬‫ﻪ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﺮﺴ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻴﻤ‬ ‫ﻘ‬
‫ِ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﻫ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ﺈ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬‫‪،‬‬ ‫ه‬ ‫ﻼ‬ ‫ﻋ‬ ‫أ‬ ‫ﻊ‬
‫ِ‬ ‫ﻠ‬‫الﻀ‬ ‫ﻲﻓ‬‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫َِ ِ ٍ ِ‬
‫ِّ‬
‫ﺎﺳﺘَ ْﻮ ُﺻﻮا ﺑِﺎﻟن َﺴﺎ ِء« ‪.١‬‬ ‫أ ْﻋ َﻮ َج‪ ،‬ﻓَ ْ‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ وﺻﯿﺖ ﻣﻦ درﺑﺎره‬
‫ﺧﻮشرﻓﺘﺎری ﺑﺎ زﻧﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا زن‪ ،‬از دﻧﺪه ﭘﮫﻠﻮ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و ﮐﺞﺗﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻی آن اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاھﯽ راﺳﺘﺶ ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ و اﮔﺮ رھﺎﯾﺶ ﻧﻤﺎﯾﯽ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫دﻧﺪه‪،‬‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﺞ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ؛ ﭘﺲ ﺳﻔﺎرﺷﻢ را درﺑﺎره زﻧﺎن رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫� َ� َﻤﺎ ﻗَ َﺎل ﻲﻟ أُ ٍّف‪َ ،‬وﻻ ل َﻢ َﺻﻨَ ْﻌ َ‬
‫ﺖ؟‪َ ،‬وﻻ‬ ‫ﻲﺒ ج َﻋ ْ َ‬
‫ﺮﺸ ﺳن َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺧ َﺪ ْﻣ ُ‬
‫ﺖ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫َّ َ َ ْ َ ‪٢‬‬
‫َ‬
‫أﻻ ﺻﻨﻌﺖ ‪.‬‬
‫ُ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ده ﺳﺎل در ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻮدم‪ .‬ھﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ‪ ،‬اف ﯾﺎ ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮐﺮدی و ﯾﺎ ﭼﺮا ﭼﻨﺎن ﻧﮑﺮدی‪ ،‬ﻧﮕﻔﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٣١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٦٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠٣٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٠٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٠٢‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﯿﮑﻮ‬

‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َُ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْ ِﺪ َّ ْ ُ َ َ‬
‫اع َو�� ْﻢ‬ ‫� ْﻢ َر ٍ‬ ‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻠﻛ‬ ‫ا� ﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬
‫َْ ََُ َ ْ ُ ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫اع َومﺴﺌﻮل � ْﻦ َر ِ�ﻴَّﺘ ِﻪ‪َ ،‬و َّ‬ ‫ﻮل َ� ْﻦ َر�ﻴَّﺘﻪ‪ ،‬اﻹﻣ ُ‬
‫َ‬ ‫َ ْ ُ ٌ‬
‫اع ِﻲﻓ أﻫ ِﻠ ِﻪ وﻫﻮ مﺴﺌﻮل‬ ‫الﺮﺟﻞ َر ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎم َر ٍ‬ ‫ِ ِِ ِ‬ ‫مﺴﺌ‬
‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َْ ُ َ ٌَ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎل‬ ‫َ‬
‫اع ِﻲﻓ ﻣ ِ‬ ‫ﺖ َز ْو ِﺟ َﻬﺎ َو َم ْﺴﺌُﻮﻟﺔ َ� ْﻦ َر ِ�ﻴَّ ِﺘ َﻬﺎ‪َ ،‬واﺨﻟَﺎ ِد ُم َر ٍ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫�ﻦ ر ِ�ﻴ ِﺘ ِﻪ‪َ ،‬والﻤﺮأة را ِ�ﻴﺔ ِﻲﻓ �ﻴ ِ‬
‫ٌ َ‬
‫‪١‬‬
‫َﺳﻴِّ ِﺪ ِه َو َم ْﺴﺌُﻮل � ْﻦ َر ِ�ﻴَّ ِﺘ ِﻪ«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺪ و ھﺮ ﯾﮏ‬
‫از ﺷﻤﺎ درﺑﺎره زﯾﺮدﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد؛ رھﺒﺮ ﯾﺎ ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل رﻋﯿﺖ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺎﻧﻮادهاش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و درﺑﺎره ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد؛ و زن‪ ،‬درﺑﺎره‬
‫اﻣﻮال آﻗﺎی ﺧﻮد و‬
‫ِ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮھﺮش و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ و ﺧﺪﻣﺖﮐﺎر‪ ،‬درﺑﺎره‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارد«‪.‬‬
‫َُ ُ َ ْ َْ َْ َْ‬
‫ﺮﺘ�ﻴﻪ َّ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ ََ‬
‫ا�‬ ‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻣﺎ ِﻣﻦ �ﺒ ٍﺪ �ﺴ ِ ِ‬ ‫ﺎر س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ ﻣﻌ ِﻘ ِﻞ ﺑ ِﻦ �ﺴ ٍ‬
‫ْ َ َّ َ ‪٢‬‬ ‫َّ َ َّ َ َّ ُ َ‬ ‫َ َّ ً َ ُ ُ َ َ َ ُ ُ َ ٌ‬
‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ اﺠﻟﻨﺔ«‪.‬‬ ‫ﻮم � ُﻤﻮت وﻫ َﻮ ﺎﻏش ل ِ َﺮ ِ�ﻴَّ ِﺘ ِﻪ‪ ،‬إﻻ ﺣﺮم‬ ‫ر ِ�ﻴﺔ ‪� ،‬ﻤﻮت ﻳ‬
‫ﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﯾﺴﺎر س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫َ‬
‫از ﻣ ِ‬
‫»ھﺮ ﺑﻨﺪهای ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﮔﺮوھﯽ را ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ او ﻗﺮار داده‪ ،‬اﮔﺮ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻤﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫زﯾﺮدﺳﺘﺎﻧﺶ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﮫﺸﺖ را ﺑﺮ او ﺣﺮام ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺑﺮآوردن ﻧﯿﺎزش و دور ﮐﺮدن ﻣﺸﮑﻠﺶ و‬

‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﻟﻐﺰش و ﮔﻨﺎھﺶ‬
‫َ‬
‫َ َ ُ ٓ ٰ َ ۡ َ ّ َّ ّ ُ‬
‫� ۡم َو َج َّنة َع ۡر ُض َها َّ‬
‫ٱلس َ� ٰ َ� ٰ ُ‬ ‫ْ‬
‫ت‬ ‫ٍ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬وسارِعوا إِ� مغفِر� ٖ مِن ر� ِ‬
‫َّ َّ ٓ َ َّ َّ ٓ َ ۡ َ ٰ َ ۡ َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫�‪َّ ١٣٣‬ٱ� َ‬ ‫ت ل ِۡل ُم َّتق َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ُ َّ ۡ‬
‫� ٱلغ ۡيظ‬ ‫ِين يُنفِقون ِ� ٱل�اءِ وٱل�اءِ وٱل� ِظ ِم‬ ‫ِ‬ ‫وٱ��ض أعِد‬
‫ح ِ َ‬ ‫ٱ� ُ� ُِّب ٱل ۡ ُم ۡ‬
‫اس َو َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َۡ َ َ‬
‫سنِ�‪] ﴾١٣٤‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٣٤-١٣٣ :‬‬ ‫وٱلعا�ِ� ع ِن ٱ� ِ �‬
‫»و ﺑﻪ ﺳﻮی آﻣﺮزش ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن و ﺑﮫﺸﺘﯽ ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺴﺘﺮۀ آن ]ﺑﻪ اﻧﺪازۀ[ آﺳﻤﺎنھﺎ و‬
‫زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ]و[ ﺑﺮای ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران ﻣﮫﯿﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ]ھﻨﮕﺎم[ ﺗﻮاﻧﮕﺮی و‬
‫ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﻓﺮوﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و از ﻣﺮدم درﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ؛ و اﻟﻠﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران‬
‫را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٩٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٢٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧١٥٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٤٠٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫ُ‬ ‫َ َْ ُ َ‬ ‫الﻤ ْﺴﻠ ُﻢ أَ ُﺧﻮ ُ‬
‫الﻤ ْﺴ ِﻠ ِﻢ ﻻ �ﻈ ِﻠ ُﻤﻪ َوﻻ � ُ ْﺴ ِﻠ ُﻤﻪ‪،‬‬ ‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪ُ » :‬‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ ْ ُ ََ‬
‫ِ‬ ‫�ﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب أن رﺳﻮل ِ‬
‫ُ ْ َ ً َ َّ َ َّ ُ َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﺟ ِﺘ ِﻪ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ ﻓ َّﺮ َج � ْﻦ ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ ﻛﺮ�ﺔ‪ ،‬ﻓﺮج‬ ‫ا� ﻲﻓ َﺣ َ‬ ‫ﺎﺟﺔ أَﺧﻴﻪ َﺎﻛ َن َّ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫ا� �ﻨﻪ‬ ‫ِ‬ ‫َوﻣﻦ ﺎﻛن ِﻲﻓ ﺣ ِ ِ ِ‬
‫َ َ ‪١‬‬ ‫ﺮﺘ ُم ْﺴﻠ ًﻤﺎ َﺳ َ َ‬
‫ﺮﺘ ُه َّ ُ‬
‫ا� ﻳَ ْﻮ َم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ُﻛ ْﺮ َ� ًﺔ ﻣ ْﻦ ُﻛ ُﺮ َ�ﺎت ﻳَ ْﻮمِ اﻟﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َﺳ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ِ‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺒﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن‪،‬‬
‫اﺳﺖ؛ ﺑﻪ او ﻇﻠﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و او را ﺗﺴﻠﯿ ِﻢ )ﻇﺎﻟﻢ( ﻧﻤﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﺟﮫﺖ ﺑﺮﻃﺮف‬
‫ﮐﺮدن ﻧﯿ ِﺎز ﺑﺮادرش ﺑﮑﻮﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺎز او را ﺑﺮآورده ﻣﯽﺳﺎزد؛ و ھﺮﮐﺲ ﻣﺸﮑﻠﯽ از‬
‫ﺎﻣﺖ او را رﻓﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ آن‪ ،‬ﻣﺸﮑﻠﯽ از ﻣﺸﮑﻼت ﻗﯿ ِ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺣﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ در ِ‬
‫ھﺮﮐﺲ‪) ،‬ﻋﯿ ِﺐ( ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ در ﻗﯿﺎﻣﺖ )ﻋﯿﻮب و ﮔﻨﺎھﺎن( او را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ْ َ َ َ ُ ٌ ََ َ َ‬
‫اﺣﻠ ٍﺔ‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّي س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﺑَيْﻨَ َﻤﺎ َ�ْ ُﻦ ِﻲﻓ َﺳ َﻔﺮ َﻣ َﻊ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ﻲﺒ ج إِذ ﺟﺎء رﺟﻞ ﻰﻠﻋ ر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻌ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ َ ََُ َ ْ ُ َ ْ‬ ‫َُ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َُ َ ً َ َ ً َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﻦ ﺎﻛن ﻣﻌﻪ ﻓﻀﻞ ﻇﻬ ٍﺮ‪،‬‬ ‫ﺮﺼف ﺑﺮﺼه ﻳ ِﻤﻴﻨﺎ و ِﺷﻤﺎﻻ‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻪﻟ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺠﻌﻞ ﻳ ِ‬
‫َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ ْ‬ ‫َ َ َ َ ْ ٌ‬ ‫َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ ْ‬
‫ﻓﻠﻴَ ُﻌﺪ ِﺑ ِﻪ َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ ﻻ ﻇﻬ َﺮ ُﻪﻟ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ ﺎﻛن ُﻪﻟ ﻓﻀﻞ ِﻣ ْﻦ َزا ٍد‪ ،‬ﻓﻠﻴَ ُﻌﺪ ِﺑ ِﻪ َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ ﻻ َزاد ُﻪﻟ« ‪،‬ﻗﺎل‪:‬‬
‫َ ْ ‪٢‬‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َّ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َْ‬ ‫ََ َ ْ َ ْ َ‬
‫ﺎل َﻣﺎ ذﻛ َﺮ َﺣ َّﻰﺘ َرأ�ﻨﺎ �ﻧﻪ ﻻ َﺣ َّﻖ ِﻷ َﺣ ٍﺪ ِﻣﻨﺎ ِﻲﻓ ﻓﻀ ٍﻞ‪.‬‬ ‫ﺎف الﻤ ِ‬ ‫ﻓﺬﻛ َﺮ ِﻣﻦ أﺻﻨ ِ‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺳﻔﺮی ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻤﺮاه‬
‫ﺑﻮدﯾﻢ؛ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺮدی ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﺘﺮش ﺳﻮار ﺑﻮد‪ ،‬آﻣﺪ و ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﻧﮕﺎھﺶ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﺎج اﺳﺖ و‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺳﻮار ِی اﺿﺎﻓﻪای دارد‪،‬‬
‫آن را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺪھﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺒﯽ ﻧﺪارد؛ و ھﺮﮐﺲ‪ ،‬آذوﻗﻪ )ﺗﻮﺷﻪ( اﺿﺎﻓﯽ دارد‪ ،‬آن را ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﺪھﺪ ﮐﻪ ﺑﯽﺗﻮﺷﻪ اﺳﺖ«‪ .‬و اﻧﻮاع ﻣﺎلھﺎ را ذﮐﺮ ﮐﺮد؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ‬
‫ّ‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﺎ ﺣﻘﯽ در اﻣﻮال ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﻧﯿﺎزش ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -٦‬ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼق‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ َّ ّ َ ُ ۡ َ ۡ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ََ َۡ َ‬
‫� أ ۡح َس ُن فإِذا‬ ‫ٱل� ِ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� �ستوِي ٱ�سنة و� ٱلسيِئة ۚ ٱد�ع ب ِ ِ‬
‫َ َّ ٓ َّ‬ ‫َّ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ َ َ َ ‪ْ ُ َ َ َ َّ َّ ٓ َ ٰ َّ َ ُ َ َ ٞ َ ٌّ َ ُ َّ َ َ ٞ‬‬
‫�وا َو َما يُلقٮ ٰ َها إِ�‬ ‫ٱ�ِي بينك و�ينهۥ ع�ٰوة ك�نهۥ و ِ� �ِيم‪ ٣٤‬وما يلقٮها إِ� ٱ�ِين ص‬
‫ُ َّ َ‬
‫ي�‪] ﴾٣٥‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٥-٣٤ :‬‬ ‫ذو ح ٍظ ع ِظ ٖ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٤٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٨٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٧٢٨‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٠٤‬‬
‫»]ھﺮﮔﺰ[ ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪی ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﻤﻮاره ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪه ﮐﻪ در‬
‫آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺗﻮ و او دﺷﻤﻨﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ دوﺳﺘﯽ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﮫﺎ‬
‫ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺮۀ ﺑﺰرﮔﯽ ]از اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق[ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻣﯽرﺳﻨﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫� خل ٍق‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻤﺠﯿﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬نك لع ٰ‬
‫َ‬
‫ي�‪] ﴾٤‬اﻟﻘﻠﻢ‪[٤ :‬‬
‫ع ِظ ٖ‬
‫ً‬
‫اﺧﻼق ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﮑﻮ و واﻻﯾﯽ داری«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺗﻮ‬ ‫ﯾﻘﯿﻨﺎ‬ ‫»و‬
‫َ َ‬ ‫َ ً‬ ‫َ ً‬ ‫َ َ َْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﺎﺣﺸﺎ‪َ ،‬وﻻ ُﻣﺘَﻔ ِّﺤﺸﺎ‪َ ،‬و�ن‬ ‫�ﻦ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻓ ِ‬ ‫ب ﻗﺎل‪ :‬لﻢ ﻳ ِ ِ‬ ‫ا� ﺑ ْ ِﻦ � ْﻤ ٍﺮو‬‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ً ‪١‬‬ ‫َّ ْ َ ُ ْ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ‬ ‫َُ ُ‬
‫ﺎر�ﻢ أﺣﺴﻨ�ﻢ أﺧﻼﻗﺎ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻴ‬‫ﺧ‬ ‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ن‬‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﻮل‬ ‫�ﻘ‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ذات و در رﻓﺘﺎرش ﺑﺪاﺧﻼق ﻧﺒﻮد و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮش اﺧﻼقﺗﺮﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻠﻢ‬
‫حوا ْ � ٱل ۡ َم َ‬ ‫َ ٰٓ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َ َ ُ‬
‫� ۡم َ� َف َّس ُ‬ ‫َ‬
‫�ٰل ِِس‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا إِذا �ِيل ل‬
‫ُ‬ ‫َّ ُ َ ُ ۡ َ َ ُ ُ ْ َ ُ ُ ْ َ ۡ َ َّ ُ َّ َ َ َ ْ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ ۡ‬
‫ام ُنوا مِن� ۡم‬ ‫حوا َ�ف َسحِ ٱ� ل�مۖ �ذا �ِيل ٱ��وا فٱ��وا يرفعِ ٱ� ٱ�ِين ء‬ ‫فٱفس‬
‫َ َ ‪ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫َۡ‬ ‫�ٰت َو َّ ُ‬ ‫َ ََ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َ َّ َ ُ‬
‫ٱ� ب ِ َما �ع َملون خبِ�‪] ﴾١١‬اﻟﻤﺠﺎدﻟﺔ‪.[١١ :‬‬ ‫وٱ�ِين أوتوا ٱلعِلم در ٖ �‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺟﺎ ﺑﺎز ﮐﻨﯿﺪ«‪،‬‬
‫]ﺟﺎ[ ﺑﺎز ﮐﻨﯿﺪ ]ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ [،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﮔﺸﺎﯾﺶ ﻣﯽآورد؛ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬
‫درﺟﺎت[ ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺷﻤﺎ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ‬
‫ِ‬ ‫»ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ« ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﻘﺎم ]و‬
‫ﻋﻠﻢ داده ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ ُ َّ ُ ۡ َ ٰ َ َ ۡ ُ ۡ‬
‫ٱ�� َم َوٱ�ُّ ُب َّوة � َّم‬ ‫� أن يؤ�ِيه ٱ� ٱلكِ�ب و‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ما �ن ل ِب ٍ‬
‫ُ ُ ْ َ َّ ٰ ّ َ َ ُ ُ ُ ّ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ ْ َ ٗ ّ‬ ‫ُ َ‬
‫نت ۡم � َعل ُِمون‬ ‫ِ�ن بِما ك‬ ‫ون ٱ�ِ َو� ٰ ِ‬
‫�ن كونوا ر�ن ِ ۧ‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫�‬
‫اس كونوا عِبادا ِ‬ ‫َ�قول ل َِّلن ِ‬
‫َ‬ ‫ُ ُ َۡ‬ ‫ۡ َ َ‬
‫ٱلكِ�ٰب َو� ِ َما كنت ۡم تد ُر ُسون‪] ﴾٧٩‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٧٩ :‬‬
‫»ﺑﺮای ھﯿﭻ ﺑﺸﺮی ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﮐﺘﺎب و ُﺣﮑﻢ ]= داﻧﺶ و ﻓﮫﻢ[ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی‬
‫دھﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ او ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺎی اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ]ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪» [:‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﮑﻪ ﮐﺘﺎب ]ﺗﻮرات[ را آﻣﻮزش ﻣﯽدادﯾﺪ و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬
‫]ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﺣﮑﺎم آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان[ درس ﻣﯽدادﯾﺪ‪] ،‬ﻓﻘﯿﮫﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪان[ اﻟﮫﯽ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٥٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٢١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٠٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻳﻦ‪،‬‬ ‫�ا ُ� َﻔ ِّﻘ ْﻬ ُﻪ ﻲﻓ ِّ‬

‫اﺪﻟ‬ ‫ا� ﺑﻪ َﺧ ْ ً‬ ‫ﻮل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﻳُﺮد َّ ُ‬ ‫َُ ُ‬
‫ﻘ‬‫�‬ ‫ج‬ ‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َ� ْﻦ ُﻣ َﻌﺎو�َ َﺔ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺮﻀﻫ ْﻢ َﻣ ْﻦ ﺧﺎﻟﻔ ُﻬﻢْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ا� ُ� ْﻌﻄﻲ‪َ ،‬وﻟ ْﻦ ﺗ َﺰال ﻫﺬهِ اﻷﻣﺔ ﻗﺎﺋ َﻤﺔ َﻰﻠﻋ أمﺮ ا� ﻻ ﻳَ ُ ُّ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َو� َّ� َﻤﺎ أَﻧَﺎ ﻗَﺎﺳ ٌﻢ َو َّ ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ ْ َ‬
‫َ َّ َ َ ْ ُ َّ ‪١‬‬
‫ا�«‪.‬‬‫ﺣﻰﺘ ﻳﺄ ِﻲﺗ أمﺮ ِ‬
‫ﻣﻌﺎوﯾﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در ﺣﻖ او ارادۀ‬
‫ﺧﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وی ﻓﮫﻢ دﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻦ )رﺳﻮل اﻟﻠﻪ( ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﻨﺪه )ﻋﻠﻮم و‬
‫ﻣﻌﺎرف ﺷﺮﯾﻌﺖ( ھﺴﺘﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﮐﻨﻨﺪۀ اﺻﻠﯽ‪ ،‬اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ اﻣﺖ ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ دﯾﻦ اﻟﻠﻪ‬
‫اﺳﺘﻮار ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﻪ آنھﺎ ﺿﺮری ﻧﺨﻮاھﺪ رﺳﺎﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻓﺮا‬
‫رﺳﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﺒﺮ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫َ َ َ ُ َّ ُ َ َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُۡ َ‬
‫ِين أ ۡح َس ُنوا ِ� �ٰ ِذه ِ‬
‫� ۡ ۚم ل ِ� َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل �ٰعِ َبادِ ٱ�ِين ءامنوا ٱ�قوا ر�‬
‫اب‪] ﴾١٠‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[١٠ :‬‬ ‫ِس‬ ‫ون أ َ ۡج َر ُهم ب َغ ۡ� ح َ‬
‫ُّ ۡ َ َ َ َ ‪َ ُ ٰ َّ َّ َ ُ َ َّ ٌ َ ٰ َ َّ ُ َ َ ٞ‬‬
‫ٱ��يا حسنة ۗوأ�ض ٱ�ِ �سِعة ۗإِ�ما يو� ٱل� ِ�‬
‫ٖ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﺑﺎاﯾﻤﺎن ﻣﻦ‪ ،‬از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﻓﺮادی ﮐﻪ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ‬
‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ای ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪] ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آﺧﺮت‪ ،‬در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ ﻧﯿﺰ[ ﭘﺎداش ﻧﯿﮑﻮ دارﻧﺪ‪ .‬زﻣﯿﻦ اﻟﻠﻪ ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ ]ﭘﺲ‬
‫ً‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﻋﻘﯿﺪۀ ﺧﻮد دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ھﺠﺮت ﮐﻨﯿﺪ[‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ ﭘﺎداش ﭘﺎﯾﺪاران‪ ،‬ﮐﺎﻣﻞ و‬
‫ﺑﯽدرﯾﻎ ﻋﻄﺎ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫َ ُۡ ِ َ ۡ‬ ‫�ء ّم َِن ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ َّ ُ‬
‫وع َو�ق ٖص ّم َِن‬ ‫ٱ� ۡو ِف وٱ�‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و�َبل َون�م � ِ ۡ ٖ‬
‫َّ َ َ ٓ َ َ ٰ َ ۡ ُ ُّ َ ‪َّ َّ ْ ٓ ُ َ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ َ َ ٰ َ َ ّ‬ ‫ۡ َۡ َٰ َ ۡ َ ُ‬
‫��ن‪ ١٥٥‬ٱ�ِين إِذا أ�بتهم م ِصيبة قالوا إِنا ِ�ِ‬ ‫� ٱل� ِ ِ‬ ‫ت و� ِ ِ‬ ‫ٱ�م� ِل وٱ�نف ِس وٱ�م� ِ �‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ّ ۡ َ َ ۡ َ ‪ٞ‬‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٓ َ ۡ َ‬
‫�ة ۖ َوأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم‬ ‫ج ُعون‪ ١٥٦‬أ ْو ٰٓ��ِك عل ۡي ِه ۡم َصل َ�ٰت ّمِن ر� ِ ِهم ور‬ ‫��ا إِ�هِ � ٰ ِ‬
‫ۡ َُۡ َ‬
‫ٱل ُمهتدون‪] ﴾١٥٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٥٧-١٥٥ :‬‬
‫ً‬
‫»و ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﭼﯿﺰی از ]ﻗﺒﯿﻞ[ ﺗﺮس و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ]= ﻗﺤﻄﯽ[ و زﯾﺎن ﻣﺎﻟﯽ ]= ﻧﺎﺑﻮدی ﯾﺎ‬
‫ﮐﺴﺐ آن[ و ﺟﺎﻧﯽ ]= ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ ﯾﺎ ﺷﮫﺎدت[ و زﯾﺎن ﻣﺤﺼﻮﻻت ]ﮐﺸﺎورزی[‬ ‫ِ‬ ‫دﺷﻮاری‬
‫ِ‬
‫ﻣﯽآزﻣﺎﯾﯿﻢ؛ و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﺎن را ]ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽآﯾﺪ[‬
‫ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه؛ ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﺮ ﮔﺎه ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﻣﯽرﺳﺪ ]از روی رﺿﺎﯾﺖ و ﺗﺴﻠﯿﻢ[‬
‫آن اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﯿﻢ و ﺑﻪ ﺳﻮی او ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ«‪ .‬اﯾﻦھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ از ِ‬
‫درودھﺎ و رﺣﻤﺘﯽ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺮاﯾﺸﺎن اﺳﺖ و ھﻤﯿﻨﺎن ھﺪاﯾﺖﯾﺎﻓﺘﮕﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٣٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٠٦‬‬
‫ََ ْ ُ ُ‬ ‫َ َ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َّ َ ً َ َ‬
‫اﻷﻧ ْ َ‬ ‫ْ‬
‫اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ا� ج‪ ،‬ﻓﺄ� َﻄﺎﻫ ْﻢ ‪َّ �،‬ﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﻮا‬ ‫ل‬‫ﺄ‬‫ﺳ‬ ‫ﺎر‬
‫ِ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﻦ‬‫ﻣ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎ‬‫ﺎﺳ‬ ‫ﻧ‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫‪:‬‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ﻴﺪ‬
‫ِ ٍ‬‫ﻌ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫ْ َْ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َ ْ َ ُ ْ ُ َّ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ ُ ْ َ َّ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ ُ ُ ْ‬
‫�‬ ‫ﺳﺄلﻮه َ ﻓﺄ�ﻄﺎﻫﻢ‪� ،‬ﻢ ﺳﺄلﻮه ﻓﺄ�ﻄﺎﻫﻢ‪ ،‬ﺣﻰﺘ ﻧ ِﻔﺪ ﻣﺎ ِﻋﻨﺪه‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬ﻣﺎ ﻳ�ﻮن ِﻋﻨ ِﺪي ِﻣﻦ ﺧ ٍ‬
‫ا�‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َ�ﺘَ َﺼ َّ ْ‬
‫ﺮﺒ ﻳُ َﺼ ِّ ْ‬ ‫� ْﻢ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ � َ ْﺴﺘَ ْﻌﻔ ْﻒ ﻳُﻌ َّﻔ ُﻪ َّ ُ‬
‫ا�‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ � َ ْﺴﺘَ ْﻐﻦ ُ� ْﻐﻨﻪ َّ ُ‬ ‫َ َ ْ َّ َ ُ َ ْ ُ‬
‫ﺮﺒ ُه‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﻠﻦ أد ِﺧﺮه �ﻨ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ْ ‪١‬‬
‫ﺮﺒ«‪.‬‬ ‫الﺼ‬ ‫ﻦ‬‫�ا َوأ ْو َﺳ َﻊ ِﻣ َ‬ ‫ا�‪َ ،‬و َﻣﺎ أُ ْﻋ ِﻄ َﻲ أ َﺣ ٌﺪ َ� َﻄ ً‬
‫ﺎء َﺧ ْ ً‬ ‫َّ ُ‬
‫ِ‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺼﺎر‪ ،‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭼﯿﺰی درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺧﻮاﺳﺘﮥ آنھﺎ را ﺑﺮ آورده ﻧﻤﻮد‪ .‬دوﺑﺎره از او درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ آن ھﺎ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ آن را‬
‫ذﺧﯿﺮه ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ .‬وﻟﯽ ھﺮﮐﺲ از ﺧﻮاﺳﺘﻦ اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ او را از ﺧﻮاﺳﺘﻦ‪ ،‬ﺑﯽﻧﯿﺎز‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬و ھﺮﮐﺲ اﻇﮫﺎر ﺑﯽﻧﯿﺎزی ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ او را ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬و ھﺮﮐﺲ ﺻﺒﺮ را‬
‫ﭘﯿﺸﻪ ﺳﺎزد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ .‬و ﻧﻌﻤﺘﯽ ﺑﮫﺘﺮ و ﻓﺮاخﺗﺮ از ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ھﯿﭻﮐﺲ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ ُ ُّ َ َ َّ َ َّ ُ َّ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫اﺬﻟي‬
‫ﺎلﺮﺼﻋ ِﺔ‪ِ ،‬إ�ﻤﺎ الﺸ ِﺪﻳﺪ ِ‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬ﻟي َﺲ الﺸ ِﺪﻳﺪ ِﺑ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫‪٢‬‬ ‫ْ‬
‫َ ْ ُ َْ َ ُ َْ َ َ‬
‫ﺐ«‪.‬‬
‫�ﻤ ِﻠﻚ �ﻔﺴﻪ ِﻋﻨﺪ اﻟﻐﻀ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﮫﻠﻮان ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ رﻗﯿﺐ‬
‫)ھﻢآوردش( را ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﺰﻧﺪ؛ ﭘﮫﻠﻮان ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﺧﻮدش را ﮐﻨﺘﺮل‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫ا�ﺘَﻠﻴْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﻲﺒ ج َ� ُﻘﻮل‪» :‬إ َّن َّ َ‬
‫ا� َ� َﻌﺎﻰﻟ ﻗﺎل‪ :‬إذا ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ أ�ﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎلﻚ س‪ ،‬ﻗﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﺮﺒ‪َ ،‬ﻋ َّﻮﺿﺘُ ُﻪ ﻣﻨ ُﻬ َﻤﺎ اﺠﻟَﻨﺔ‪ .‬ﻳُﺮ ُ‬ ‫َ�ﺒْﺪي ﺤﺑَﺒيﺒَتَﻴْﻪ ﻓَ َﺼ َ َ‬
‫‪٣‬‬
‫�ﺪ‪� :‬ﻴْنﻴْ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬
‫از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﺑﻨﺪهام را ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ دو ﻣﺤﺒﻮﺑﺶ‪ ،‬ﻣﻮرد آزﻣﺎﯾﺶ ﻗﺮار دھﻢ‪،‬‬
‫و او ]در اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ[ ﺻﺒﺮ ﮐﺮد‪ ،‬در ﭘﺎداش آن دو ]و ﺻﺒﺮ ﺑﺮ از دﺳﺖ دادنﺷﺎن[‪ ،‬ﺑﮫﺸﺖ‬
‫را ﻧﺼﯿﺒﺶ ﻣﯽﮐﻨﻢ«؛ ﻣﻨﻈﻮر از دو ﻣﺤﺒﻮﺑﺶ‪ ،‬دو ﭼﺸﻤﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٦٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٥٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١١٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٠٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٦٥٣‬‬
 ‫‪٤٠٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َْ‬ ‫ْ َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ ََ ُ َْ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ُ َََْ‬ ‫َ ْ‬
‫اﺒﻟﻼ ُء ﺑِﺎل ُﻤﺆ ِﻣ ِﻦ َوال ُﻤﺆ ِﻣﻨ ِﺔ ِﻲﻓ �ﻔ ِﺴ ِﻪ‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻣﺎ ﻳﺰال‬‫�ﻦ ِأﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ ٌ ‪١‬‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ْ َ َّ َ َ َ‬
‫ا� � َﻌﺎﻰﻟ َو َﻣﺎ َﻋﻠﻴْ ِﻪ ﺧ ِﻄﻴﺌﺔ«‪.‬‬ ‫َو َ َ‬
‫وﺪﻟهِ َوﻣ ِ ِ‬
‫ﺎﻪﻟ ﺣﻰﺘ ﻳﻠﻰﻘ‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻼ و ﻣﺼﯿﺒﺖ‪ ،‬ھﻤﻮاره ﺑﺮ‬
‫ﻧﻔﺲ و ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ )ﻣﺮد ﯾﺎ زن( اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ )ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﺑﻼھﺎ‪ ،‬در‬
‫وﻗﺖ ﻣﺮگ(‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﺧﻄﺎ و ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ راﺳﺘﮕﻮﯾﯽ‬
‫َ َ َّ ُ َ َ َ ۡ ُ َ َ ُ َّ ٰ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ُ ۡ َ َّ ‪َۡ ٞ‬‬
‫صد�ه ۚم لهم ج�ٰت � ِري‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال ٱ� �ٰذا يوم ينفع ٱل� ِد�ِ� ِ‬
‫ُ ْ َۡ َ َ َۡ‬ ‫َ ٓ َ َ ٗ َّ ِ َ َّ ُ َ ۡ‬ ‫َ‬
‫�ت ِ َها ۡٱ�نۡ َ� ٰ ُر َ� ٰ ِ� َ‬
‫َۡ‬
‫ٱ� �ن ُه ۡم َو َرضوا �ن ُ ۚه �ٰل ِك ٱلف ۡو ُز‬ ‫ِين �ِيها �بد�ۖ ر�‬ ‫مِن‬
‫يم‪] ﴾١١٩‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[١١٩ :‬‬ ‫ۡٱل َع ِظ ُ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﻣﺮوز روزی اﺳﺖ ﮐﻪ راﺳﺘﯽ راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﻮد ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬آﻧﺎن‬
‫ِ‬
‫ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]در ﺑﮫﺸﺖ[ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ و ﺗﺎ اﺑﺪ ﺟﺎوداﻧﻪ در‬
‫]ﭘﺎداش[ او راﺿﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫ِ‬ ‫آن ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ از ]اﻋﻤﺎل[ آﻧﺎن راﺿﯽ اﺳﺖ و آﻧﺎن ]ﻧﯿﺰ[ از‬
‫ھﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎری ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ ْ ِّ ْ َ َّ ِّ ْ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ ْ َ ْ ُ‬
‫ﷲ ج »ﻋﻠﻴ�ﻢ ِﺑﺎلﺼﺪ ِق‪ ،‬ﻓ ِﺈن الﺼﺪق �ﻬ ِﺪي ِإﻰﻟ‬ ‫�ﻦ اﺑ ِﻦ مﺴﻌﻮ ٍد س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ِّ ْ َ َ َّ ُ ْ َ َ ْ َ‬ ‫َ ْ َ َّ َ َ َ َ ُ َّ ُ ْ ُ‬ ‫ْ ِّ َ َّ ْ َّ َ ْ‬
‫ﺐ ِﻋﻨﺪ‬ ‫الﺮ ُﺟﻞ ﻳَﺼ ُﺪق َو َ�ﺘَ َﺤ َّﺮى الﺼﺪق ﺣﻰﺘ ﻳ�ﺘ‬ ‫ﺮﺒ �ﻬ ِﺪي ِإﻰﻟ اﺠﻟﻨ ِﺔ‪ ،‬وﻣﺎ ﻳﺰال‬ ‫اﻟ ِﺮﺒ‪ ،‬و ِ�ن اﻟ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ َّ ُ ُ َ َ ْ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ا ِ ِّ ً َ َّ ُ ْ َ‬
‫ﻮر �ﻬ ِﺪي إِﻰﻟ‬ ‫ﻮر‪ ،‬و ِ�ن اﻟﻔﺠ‬ ‫ﷲ ِﺻﺪﻳﻘﺎ‪ ،‬و�ِﻳﺎ�ﻢ واﻟﻜ ِﺬب‪ ،‬ﻓﺈِن اﻟﻜ ِﺬب �ﻬ ِﺪي إِﻰﻟ اﻟﻔﺠ ِ‬
‫َ َّ ً ‪٢‬‬ ‫ْ َ َ َ َّ ُ ْ َ َ ْ َ‬ ‫اﻨﻟَّﺎر‪َ ،‬و َﻣﺎ ﻳَ َﺰ ُال َّ ُ ُ َ ْ ُ َ َ َ‬
‫ﷲ ﻛﺬاﺑﺎ«‪.‬‬ ‫الﺮﺟﻞ ﻳ� ِﺬب َو�ﺘﺤ َّﺮى اﻟﻜ ِﺬب ﺣﻰﺘ ﻳ�ﺘﺐ ِﻋﻨﺪ ا ِ‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬راﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺎ ﺻﺪق‬
‫و راﺳﺘﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﯿﮑﯽ رھﻨﻤﻮن ﻣﯽﺷﻮد؛ و ﻧﯿﮑﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬و ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﺪﯾﻖ و‬
‫راﺳﺘﮕﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و از دروغ ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ﮐﺬب و دروغ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ و ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬و ﺷﺨﺺ‪ ،‬ھﻤﻮاره‬
‫دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺬاب و دروﻏﮕﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺣﺴﻦ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٣٩٩‬؛ اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٨٠‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠٩٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٠٨‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺳﺘﻐﻔﺎر و ﺗﻮﺑﻪ‬

‫َّ َ َٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� ۡم إنَّ ُهۥ � َن � َّف ٗ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬
‫َ ُ ُ ۡ َ ۡ ُ َ َّ ُ‬
‫ار�‪ ١٠‬يُ ۡرس ِِل ٱلسماء‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬قلت ٱستغفِروا ر�‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ت َو َ� ۡج َعل ل� ۡم‬
‫ُ ۡ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َُۡ ۡ ُ ََۡ ََ َ ََ ۡ َ‬ ‫َ َۡ ُ ّ ۡ َ ٗ‬
‫علي�م مِدرار�‪ ١١‬و�مدِد�م بِأم� ٰ ٖل و�نِ� و�جعل ل�م ج�ٰ ٖ‬
‫ََۡ ٗ‬
‫�ن�ٰر�‪] ﴾١٢‬ﻧﻮح‪.[١٢-١٠ :‬‬
‫»ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬او ﺑﺴﯿﺎر آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ از‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎری ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ِ‬ ‫آﺳﻤﺎن ]ﺑﺎران[ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬و ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ اﻣﻮال و‬
‫ﺑﺎغھﺎی ]ﺳﺮﺳﺒﺰ[ ﺑﺪھﺪ و ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ]ی ﺟﺎری[ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻗﺮار دھﺪ«‪.‬‬
‫َّ ٓ‬ ‫َ َ َ ۡ ۡ َ ۡ ُ ْ َ َّ ُ ۡ ُ َّ ُ ُ ْ َ‬
‫ٱلس َما َء‬ ‫و� ٓوا إ ِ ۡ�هِ يُ ۡرس ِِل‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�ٰقو ِم ٱستغ ِفروا ر��م �م ت‬
‫� ۡم قُ َّوةً إ َ ٰ ُ ُ َ َ َ َّ ْ ُ ۡ َ‬
‫� ق َّوت ِ� ۡم َو� �ت َول ۡوا � ِرمِ�‪] ﴾٥٢‬ﻫﻮد‪.[٥٢ :‬‬
‫َ َۡ ُ ّ ۡ َ ٗ ََ ۡ ُ‬
‫علي�م مِدرار� و�زِد‬
‫ِ‬
‫»و ای ﻗﻮم ﻣﻦ‪ ،‬از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮی او ﺑﺎزﮔﺮدﯾﺪ ]و ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ[ ﺗﺎ ]ﺑﺎران[ آﺳﻤﺎن را ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ و ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﺮ ﻧﯿﺮوﯾﺘﺎن ﺑﯿﻔﺰاﯾﺪ و ﮔﻨﮫﮑﺎراﻧﻪ ]از‬
‫ﺣﻖ[ روی ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َُ‬
‫َ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫اﷲ أﻓ َﺮ ُح ِﺑﺘَ ْﻮ�َ ِﺔ �ﺒْ ِﺪهِ ِﻣ ْﻦ أ َﺣ ِﺪ� ْﻢ‪َ ،‬ﺳﻘ َﻂ َﻰﻠﻋ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬‬
‫�ﻦ أ� ٍﺲ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ ‪١‬‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫� ِه‪َ ،‬وﻗﺪ أ َﺿﻠ ُﻪ ِﻲﻓ أ ْر ٍض ﻓﻼ ٍة«‪.‬‬ ‫َ‬
‫ﺑ ِﻌ ِ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ اﻟﻠﻪ از ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻨﺪهاش‪ ،‬ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﺷﺎدی‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺘﺮ ﮔﻢ ﺷﺪهاش را در ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻘﻮی‬
‫َّ ُ ُ َ ٗ‬ ‫َ َّ ُ ْ َّ َ َ ۡ‬ ‫َ ُّ َ َّ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ٱ� � َعل ل� ۡم ف ۡرقا�ا‬ ‫ام ُن ٓوا إِن �تقوا‬ ‫���ها ٱ�ِين ء‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫� ۡم َو َّ ُ ُ ۡ َ ۡ ۡ َ‬ ‫َُ َّۡ َ ُ ۡ َ َّ ُ َۡ َ ُ‬
‫ظي ِم‪] ﴾٢٩‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٢٩ :‬‬ ‫ٱ� ذو ٱلفض ِل ٱلع ِ‬ ‫�ات ِ� ۡم َو�غ ِف ۡر ل ۗ‬
‫و��فِر عن�م س ِ ٔ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ]ﻧﯿﺮوی[ ﺗﺸﺨﯿﺺ ]ﺣﻖ و‬
‫ﺑﺎﻃﻞ[ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ و ﮔﻨﺎھﺎﻧﺘﺎن را از ﺷﻤﺎ ﻣﯽزداﯾﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻣﯽآﻣﺮزد؛ و اﻟﻠﻪ دارای ﺑﺨﺸﺶ‬
‫ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٠٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٤٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٠٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ۡ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ ُ َّ َ َ ۡ َ ٰ ُ‬
‫�م ّمِن َذكر َوأ َ ٰ‬
‫ن� َو َج َعل َ�ٰ� ۡم‬ ‫ٖ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�اس إِنا خلق�‬
‫َ َّ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ َّ َّ َ َ ٌ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ ٗ َ َ َ ٓ َ َ َ َ ُ ْ َّ َ ۡ‬
‫ِيم خبِ�‪﴾١٣ٞ‬‬ ‫ارف ۚ ٓوا إِن أ� َر َم� ۡم عِند ٱ� ِ ��قٮ� ۚم إِن ٱ� عل‬ ‫شعو�ا و�با�ِل �ِ ع‬
‫]اﻟﺤﺠﺮات‪.[١٣ :‬‬
‫»ای ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را از ]آﻣﯿﺰش[ ﻣﺮد و زﻧﯽ آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ و ﺑﻪ ﺗﯿﺮهھﺎ و ﻗﺒﯿﻠﻪھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدﯾﻢ ﺗﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﻮارﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ‬
‫ِ‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ ]ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ[ داﻧﺎ و آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ْ َ ُ ِ ۡ ُ‬
‫و�ِۦ يُؤت ِ� ۡم‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا ٱ�قوا ٱ� وءامِنوا بِرس‬
‫ٱ� َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ‪ٞ‬‬ ‫ََۡ َ ُ‬
‫� ۡم َو َّ ُ‬ ‫َ َ ۡ َ َّ ُ ۡ ُ ٗ َ ۡ ُ َ‬ ‫َّ ۡ َ‬ ‫ۡ َۡ‬
‫ِيم‪﴾٢٨‬‬ ‫� مِن ر�تِهِۦ و�جعل ل�م نور� �مشون بِهِۦ و�غفِ ۡر ل ۚ‬‫كِفل ِ‬
‫]اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[٢٨ :‬‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ]ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ[ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﺗﺎ اﻟﻠﻪ از رﺣﻤﺖ‬
‫آورد ﮐﻪ در ﭘﺮﺗﻮی آن ﮔﺎم‬‫ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﮫﺮۀ دوﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﻮری ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﭘﺪﯾﺪ َ‬
‫ﺑﺮدارﯾﺪ و ﺷﻤﺎ را ﺑﺒﺨﺸﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﯾﻘﯿﻦ و ﺗﻮﮐﻞ‬

‫َ َ َ َ ُ ُ َّ ُ َّ َّ َ َ ۡ َ َ ْ َ ُ َ ۡ َ ُ‬ ‫َّ‬
‫� ُعوا ل� ۡم فٱخش ۡوه ۡم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿:‬ٱ�ِين قال لهم ٱ�اس إِن ٱ�اس قد‬
‫َّ َ ۡ َّ‬ ‫َ َ َ ْ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ي� ٰ ٗنا َوقَالُوا ْ َح ۡسبُ َنا َّ ُ‬ ‫ََ َ‬
‫اد ُه ۡم إ َ‬
‫ٱ� َون ِۡع َم ٱل َو� ِيل‪ ١٧٣‬فٱنقل ُبوا بِن ِۡع َم ٖة ّم َِن ٱ�ِ َوفض ٖل ل ۡم‬ ‫ِ‬ ‫فز‬
‫َ ۡ َ ۡ ُ ۡ ُ ٓ ‪َ ۡ َ ُ ُ َّ َ َّ َ َ ۡ ْ ُ َ َّ َ ٞ‬‬
‫ي�‪] ﴾١٧٤‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٧٤-١٧٣ :‬‬ ‫�مسسهم سوء وٱ�بعوا رِض�ٰن ٱ�ِۗ وٱ� ذو فض ٍل ع ِظ ٍ‬
‫»ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ]از ﻣﺸﺮﮐﺎن[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ]ﻣﮑﻪ[ ﺑﺮای ]ﺟﻨﮓ ﺑﺎ[ ﺷﻤﺎ‬
‫ِﮔﺮد آﻣﺪهاﻧﺪ؛ ﭘﺲ از آنھﺎ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ« و]ﻟﯽ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ[ ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن اﻓﺰود و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮای‬
‫]ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از[ ﻣﺎ ﺑﺲ اﺳﺖ و ]او[ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ]ﻣﺮاﻗﺐ و[ ﮐﺎرﺳﺎز اﺳﺖ«‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ و ﻓﻀﻞ اﻟﻠﻪ‬
‫]از ﺣﻤﺮاء اﻻﺳﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ[ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ھﯿﭻ آﺳﯿﺒﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد و ھﻤﭽﻨﺎن‬
‫رﺿﺎﯾﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؛ و اﻟﻠﻪ ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﺰرﮔﯽ دارد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫]ﮐﺴﺐ[‬
‫ِ‬ ‫در ﭘﯽ‬
‫َ ُ ُ‬‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َُ َ ۡ ُ ُ‬
‫ِ‬
‫َ َ ََۡ‬
‫وف أ ۡو فارِقوه َّن‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإِذا بلغ َن أجله َّن فأمسِكوه َّن بِمع ُر ٍ‬
‫َ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ۡ ُ ْ َ َ ۡ َ ۡ ّ ُ ۡ َ َ ُ ْ َّ َ َّ َ ُ‬ ‫َۡ‬
‫ِيموا ٱلش َ� ٰ َدة ِ�ِۚ �ٰل ِ� ۡم يُو�ظ بِهِۦ َمن �ن‬ ‫وف وأش ِهدوا ذوي عد ٖل مِن�م وأ�‬ ‫بِمع ُر ٖ‬
‫ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ ۡ‬ ‫َّ َ َ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫ٱ� � َعل ُ�ۥ � َر ٗجا‪َ ٢‬و َ� ۡر ُزق ُه م ِۡن َح ۡيث �‬ ‫يُؤم ُِن بِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خ ِِر� َو َمن َ� َّت ِق‬
‫ِ� َ ۡ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َّ ُ ُ ّ‬ ‫ٱ� َ�ٰل ُِغ أَ ۡ‬
‫ٱ�ِ َ� ُه َو َح ۡس ُب ُه ۚ ٓۥ إ َّن َّ َ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َ َ َ َ َّ ۡ َ َ َّ‬
‫�ءٖ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ٱ�‬ ‫ل‬ ‫ع‬‫ج‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫ِۦ‬ ‫ۚ‬ ‫ه‬‫ِ‬ ‫ر‬‫م‬ ‫ِ‬ ‫ِب ومن �تو� �‬ ‫� تس ۚ‬
‫قدر�‪] ﴾٣‬اﻟﻄﻼق‪.[٣-٢ :‬‬
‫َۡ ٗ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤١٠‬‬
‫»و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ]آﻧﮫﺎ را ﻃﻼق دادﯾﺪ و[ ﻋﺪهﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﯿﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻃﺮز ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای‬
‫ﻧﮕﻪ دارﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﺮز ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای از آنھﺎ ﺟﺪا ﺷﻮﯾﺪ؛ و دو ﻣﺮد ﻋﺎدل از ﺧﻮدﺗﺎن را ﮔﻮاه ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و‬
‫ﺷﮫﺎدت را ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺑﺮﭘﺎ دارﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]ﺣﮑﻤﯽ اﺳﺖ[ ﮐﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارد‪،‬‬
‫ﺑﻪ آن ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز داده ﻣﯽﺷﻮد؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ از اﻟﻠﻪ ﺑﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬راه ﻧﺠﺎﺗﯽ ﺑﺮای او ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ و‬
‫او را از ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬روزی ﻣﯽدھﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ّ ً‬ ‫َ‬
‫ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ھﺮ ﭼﯿﺰی‬
‫اﻧﺪازهای ﻗﺮار داده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َ ِّ ُ ْ ْ َ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َّ َ ْ َ َ ِّ َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ َﺷ َّﺪا ِد ﺑْﻦ أ ْو ٍس س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﺎر أن �ﻘﻮل‪ :‬الﻠﻬﻢ أﻧﺖ ر� ﻻ‬ ‫ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﻐ‬ ‫ﺘ‬
‫ِ‬ ‫اﻻﺳ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺳ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﻲﺒ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻚ ِﻣ ْﻦ َﺮﺷِّ‬ ‫َ َ َّ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ ُ ُ َ‬
‫ِإﻪﻟ ِإﻻ أﻧﺖ‪ ،‬ﺧﻠﻘﺘ ِ� وأﻧﺎ �ﺒﺪك‪ ،‬وأﻧﺎ ﻰﻠﻋ �ﻬ ِﺪك ووﻋ ِﺪك ﻣﺎ اﺳﺘﻄﻌﺖ‪ ،‬أﻋﻮذ ﺑِ‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ ُ ُّ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ َ َ َّ َ َ ُ ُ َ َ َ ْ‬
‫ﻮب إِﻻ‬ ‫ﻮء لﻚ ِﺑﺬﻧ ِﻲﺒ‪ ،‬ﻓﺎﻏ ِﻔ ْﺮ ِﻲﻟ‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ ﻻ �ﻐ ِﻔﺮ اﺬﻟﻧ‬ ‫ﻣﺎ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬أﺑﻮء لﻚ ِﺑ ِﻨﻌﻤ ِﺘﻚ ﻲﻠﻋ وأﺑ‬
‫َ ُ َ ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َّ َ ُ ً َ َ َ َ‬
‫ﻲﺴ �ﻬﻮ ِﻣﻦ أﻫ ِﻞ‬ ‫ﺎت ِﻣ ْﻦ ﻳَ ْﻮ ِﻣ ِﻪ َ�ﺒْ َﻞ أ ْن ُ� ْﻤ ِ َ‬ ‫ﺎر مﻮﻗِﻨﺎ ِﺑﻬﺎ‪� ،‬ﻤ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫أﻧﺖ«‪ .‬ﻗﺎل‪» :‬وﻣﻦ ﻗﺎلﻬﺎ ِﻣﻦ اﻨﻟﻬ ِ‬
‫َ َّ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ َّ‬
‫اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ ﻗﺎل َﻬﺎ ِﻣ َﻦ الﻠﻴْ ِﻞ َوﻫ َﻮ ُمﻮ ِﻗ ٌﻦ ِﺑ َﻬﺎ‪َ � ،‬ﻤﺎت �ﺒْﻞ أن ﻳُﺼ ِﺒ َﺢ � ُﻬ َﻮ ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ«‪.‬‬
‫ﺷﺪاد ﺑﻦ اوس س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﺳﺘﻐﻔﺎر‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪:‬‬
‫َّ ُ َّ َ ْ َ َ ِّ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ‬
‫ﻰﻠﻋ َ� ْﻬﺪ َك َو َو ْﻋﺪ َك َﻣﺎ ْ‬
‫اﺳﺘَ َﻄ ْﻌ ُ‬
‫ﺖ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫»الﻠﻬﻢ أﻧﺖ ر� ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ أﻧﺖ‪ ،‬ﺧﻠﻘﺘ ِ� وأﻧﺎ �ﺒﺪك‪ ،‬وأﻧﺎ‬
‫َ َّ ُ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ُ َ ْ َ ِّ َ َ َ ْ ُ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ َ َ َّ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ‬
‫َ‬
‫ﻮء لﻚ ﺑِﺬﻧ ِﻲﺒ‪ ،‬ﻓﺎﻏ ِﻔ ْﺮ ِﻲﻟ ﻓﺈِﻧﻪ ﻻ �ﻐ ِﻔ ُﺮ‬ ‫أﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ ﺮﺷ ﻣﺎ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬أﺑﻮء لﻚ ﺑِ ِﻨﻌﻤ ِﺘﻚ ﻲﻠﻋ وأﺑ‬
‫ﺖ«‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ھﺴﺘﯽ؛ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻮ وﺟﻮد‬ ‫ﻻ أَﻧ ْ َ‬
‫ُّ ُ َ َّ‬
‫اﺬﻟﻧﻮب ِإ‬
‫ﻧﺪارد؛ ﺗﻮ ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪهای و ﻣﻦ ﺑﻨﺪه ﺗﻮ ھﺴﺘﻢ و در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮ ﻋﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﺷﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه‬ ‫ﺑﺴﺘﻪام‪ ،‬ﭘﺎیﺑﻨﺪم و ﺑﻪ ﻧﻮﯾﺪی ﮐﻪ دادهای‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ دارم‪ .‬از ّ‬
‫ﻣﯽآورم و ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دادهای‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺑﻪ ﮔﻨﺎھﺎن ﺧﻮﯾﺶ اﻗﺮار‬
‫دارم؛ ﭘﺲ ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ ﮔﻨﺎھﺎن را ﻧﻤﯽآﻣﺮزد« و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ در روز ﺑﺎ‬
‫ﯾﻘﯿﻦ‪ ،‬اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و در ھﻤﺎن روز‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺐ ﺷﻮد ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬از ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ھﺮﮐﺲ در ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﻘﯿﻦ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ ﺻﺒﺢ‬
‫ﺷﻮد ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬از ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٣٠٦‬‬

 ‫‪٤١١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ‬

‫َ‬ ‫َّ‬
‫�ن َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱ� َ َ‬
‫ٱ� ل َم َع‬ ‫ِين � ٰ َه ُدوا �ِينا �َ ۡهد َِ�ن ُه ۡم ُس ُبلنا ۚ‬
‫ٱل ۡ ُم ۡح ِ َ‬
‫سنِ�‪] ﴾٦٩‬اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[٦٩ :‬‬
‫ً‬
‫]ﺧﺸﻨﻮدی[ ﻣﺎ ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ راهھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ھﺪاﯾﺖ‬
‫ِ‬ ‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در راه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ َّ َ ۡ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َّ َ َ َ ْ َّ‬
‫و�ِۦ �م لم يرتابوا‬‫ام ُنوا بِٱ�ِ َو َر ُس ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِنون ٱ�ِين ء‬
‫َّ ُ َ‬ ‫َّ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ‬ ‫سه ۡم � َ‬ ‫َ َ ٰ َ ُ ْ َ ۡ َٰ ۡ َ َ ُ‬
‫��ِك ه ُم ٱل�ٰدِقون‪] ﴾١٥‬اﻟﺤﺠﺮات‪.[١٥ :‬‬ ‫يل ٱ�ِۚ أو‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نف‬ ‫و�هدوا بِأم�ل ِ ِهم وأ‬
‫»ﻣﺆﻣﻨﺎن ]ﺣﻘﯿﻘﯽ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ]ﻟﺤﻈﻪای در‬
‫اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن[ ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﮑﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎﻧﺸﺎن در راه اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ؛ اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ]در‬
‫اﻋﺘﻘﺎد و ﻋﻤﻞ[ ﺻﺪاﻗﺖ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ ال ْ ُﻤﻐ َ‬
‫َ‬ ‫َ ََ‬ ‫ﻴﻟ َﺼ ِّ َ‬
‫� َﺣ َّﻰﺘ ﺗ ِﺮ ُم ﻗﺪ َﻣ ُﺎه‪ ،‬أ ْو َﺳﺎﻗ ُﺎه‪.‬‬ ‫� ِة ﺑْﻦ ُﺷ ْﻌﺒَ َﺔ س ﻗَ َﺎل‪ِ :‬إ ْن َﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻴﻟَ ُﻘ ُ‬
‫ﻮم ِ ُ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ َ ً َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ َ َ ُ‬
‫ً ‪١‬‬
‫�ﻴُﻘﺎل ُﻪﻟ‪� ،‬ﻴَﻘﻮل‪» :‬أﻓﻼ أ�ﻮن �ﺒْﺪا ﺷﻜﻮرا«‪.‬‬
‫ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﺐھﺎ ﺑﻪ ﻗﺪری ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎد ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎھﺎ و ﺳﺎقھﺎی ﻣﺒﺎرﮐﺶ‪ ،‬ورم ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺧﻮدت را اﯾﻦ ھﻤﻪ ﺑﻪ‬
‫زﺣﻤﺖ ﻣﯽاﻧﺪازی؟ )در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﮔﻨﺎھﺎن اول و آﺧﺮت را ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ( در ﺟﻮاب‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻨﺪهای ﺷﮑﺮﮔﺰار ﻧﺒﺎﺷﻢ؟«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﺮس از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫�ذا تُل َِي ۡ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َّ َ َ ُ َ َّ ُ َ َ ۡ ُ ُ ُ ُ ۡ َ‬
‫ت‬ ‫جلت قلو�هم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِنون ٱ�ِين إِذا ذكِر ٱ� و ِ‬
‫ۡ‬ ‫َّ َ ُ ُ َ َّ َ‬
‫َ‬
‫ٱلصل ٰوة َوم َِّما َر َزق َ�ٰ ُه ۡم‬
‫َّ ُ َ‬
‫� َر ّ� ِ ِه ۡم َ� َت َو�ون‪ ٢‬ٱ�ِين يقِيمون‬ ‫ي� ٰ ٗنا َو َ َ ٰ‬ ‫َ َ ۡ ۡ َ َُٰ ُ َ َ‬
‫اد ۡ� ُه ۡم إ َ‬
‫ِ‬ ‫علي ِهم ءا�تهۥ ز‬
‫َ‬
‫ِند َر ّ�ه ۡم َو َم ۡغفِ َرة ‪َ ٞ‬ور ۡز ‪ٞ‬ق كر ‪ٞ‬‬
‫تع َ‬‫�ٰ ٌ‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬
‫ح ّقا ل ُه ۡم َد َر َ‬‫ون َ‬ ‫ُ ُ َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ُ ۡ ُ َ‬
‫ۡ‬
‫�م‪﴾٤‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ۚ‬ ‫ينفِقون‪ ٣‬أو��ِك هم ٱلمؤمِن‬
‫]اﻷﻧﻔﺎل‪.[٤-٢ :‬‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دلھﺎﯾﺸﺎن ھﺮاﺳﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ھﺮﮔﺎه آﯾﺎﺗﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﮐﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ روزیﺷﺎن ﮐﺮدهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٣٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨١٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤١٢‬‬
‫آﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺆﻣﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‪ ،‬درﺟﺎﺗﯽ ]واﻻ[ و آﻣﺮزش و‬
‫روزی ﻧﯿﮑﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ َ ۡ َ َُ َ َ َ ۡ َ َُ َۡ َ َ َ‬
‫ي َوأ ۡصل ۡح َنا ُ�ۥ َز ۡو َج ُه ۚ ٓۥ إِ� ُه ۡم‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱستجبنا �ۥ ووهبنا �ۥ � ٰ‬
‫َ‬ ‫َٗ َ ُ ْ َ َ‬ ‫ون � ۡ َ‬
‫ٱ� ۡي َ� ٰ ِ َ ۡ ُ َ َ َ ٗ‬
‫ت َو�دعو�نا َرغبا َو َرهباۖ َو�نوا �َا �ٰشِ عِ�‪] ﴾٩٠‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٩٠ :‬‬
‫َ ُ ْ َُٰ ُ َ‬
‫� ِرع ِ‬ ‫�نوا �‬
‫»دﻋﺎﯾﺶ را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ و ﯾﺤﯿﯽ را ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ و ھﻤﺴﺮش را ]ﮐﻪ ﻧﺎزا ﺑﻮد[ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ]و آﻣﺎدۀ ﺑﺎرداری[ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ .‬آﻧﺎن ھﻤﻮاره در ﮐﺎرھﺎی ﺧﯿﺮ ﻣﯽﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و در ﺣﺎل ﺑﯿﻢ و‬
‫اﻣﯿﺪ ﻣﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮای ﻣﺎ ]ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار و[ ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َّ ُ ْ‬ ‫َّ َ ُ ۡ ُ َ َ َّ َ َ ُ ّ ْ‬
‫ِين إِذا ذك ُِروا ب ِ َها � � وسبحوا‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما يؤمِن ��ٰتِنا ٱ�‬
‫َ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َٰ ُ ُ ُ ُ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َۡ َّ ۡ َُ ۡ َ َۡ َ ۡ ُ َ‬
‫جعِ يَ ۡد ُعون َر َّ� ُه ۡم خ ۡوفا‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫ض‬ ‫م‬ ‫ٱل‬ ‫ن‬
‫ِ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ه‬‫و�‬ ‫ن‬‫ج‬ ‫ا�‬ ‫ج‬ ‫ت‬‫�‬ ‫‪١٥‬‬ ‫۩‬ ‫ون‬‫ِ�م ِد ر� ِ ِهم وهم � �ستك ِ�‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫س َّما ٓ أ ۡخ َ َ ُ ّ ُ َّ ۡ ُ‬ ‫ون‪ ١٦‬فَ َ� َ� ۡعلَ ُم َ� ۡف ‪ٞ‬‬
‫َ َ َ ٗ َ َّ َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ ُ ُ َ‬
‫� َج َزا َء ۢ ب ِ َما‬
‫� لهم مِن قرة ِ أ� ٖ‬ ‫ِ‬ ‫وطمعا ومِما رزق�هم ينفِق‬
‫َ ُ ْ َۡ ُ َ‬
‫�نوا �ع َملون‪] ﴾١٧‬اﻟﺴﺠﺪة‪.[١٧-١٥ :‬‬
‫»ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ آنھﺎ ﭘﻨﺪ داده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺠﺪه‬
‫ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﻨﺪ و ﺗﮑﺒﺮ ﻧﻤﯽورزﻧﺪ‪] .‬در دل ﺷﺐ‪ [،‬از ﺑﺴﺘﺮھﺎ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﺎ ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ ]ﺑﻪ ﻧﯿﺎﯾﺶ[ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن روزی‬
‫دادهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﺑﻪ ]ﭘﺎس[ آﻧﭽﻪ ]اﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن در دﻧﯿﺎ[ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ]ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﯾﮥ[ روﺷﻨﯽ ﭼﺸﻢھﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﮫﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬‫َ َّ َ‬ ‫ََ َ ّ‬
‫َ َ ۡ‬ ‫َ َ‬
‫ان‪] ﴾٤٦‬اﻟﺮﺣﻤﻦ‪[٤٦ :‬‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ول ِمن خاف مقام ر�ِهِۦ جنت ِ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرش ]ﺑﺮای ﺣﺴﺎب[ ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ‪ ،‬دو ﺑﺎغ ]در ﺑﮫﺸﺖ[‬
‫ِ‬ ‫»ھﺮ ﮐﺲ از اﯾﺴﺘﺎدن در‬
‫دارد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻣﯿﺪ داﺷﺘﻦ‬

‫ْ‬ ‫َ‬
‫نفسه ۡم � َ� ۡق َن ُطوا مِن َّر ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ۡ َ ُ َ ٰٓ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُۡ َ‬
‫�ةِ‬ ‫�أ ِ ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل �ٰعِ َباد َِي ٱ�ِين أ�فوا‬
‫ٱلرح ُ‬‫ور َّ‬‫ِيعا ۚ إنَّ ُهۥ ُه َو ۡٱل َغ ُف ُ‬
‫ُّ ُ َ َ ً‬ ‫َّ َّ َّ َ َ ۡ‬
‫ِيم‪] ﴾٥٣‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٥٣ :‬‬ ‫ٱ�ِۚ إِن ٱ� �غفِ ُر ٱ�نوب � ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﮐﻪ ]در ارﺗﮑﺎب ﺑﻪ ﺷﺮک و ﮔﻨﺎه[ زﯾﺎدهروی ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪» :‬از‬
‫رﺣﻤﺖ اﻟﮫﯽ ﻣﺄﯾﻮس ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ؛ زﯾﺮا]اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ [،‬اﻟﻠﻪ ھﻤﮥ ﮔﻨﺎھﺎﻧﺘﺎن را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎر آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٤١٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ا�‬ ‫ا� ج‪َ » :‬و َّاﺬﻟي َ� ْﻔﻲﺴ �ﻴَﺪه ل َ ْﻮ ل َ ْﻢ ﺗُﺬﻧﺒُﻮا‪َ َ ،‬ﺬﻟ َﻫ َ‬

‫ﺐ َّ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َُْ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ ِأﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ ْ ُ َُ ْ ‪١‬‬ ‫َ َّ َ َ‬ ‫ْ َ َ ْ‬ ‫ُ ْ َ َ َ َ‬
‫ﺎء ِﺑﻘﻮمٍ ﻳُﺬﻧِﺒُﻮن‪ ،‬ﻓيَ ْﺴﺘَﻐ ِﻔ ُﺮون ا� � َﻌﺎﻰﻟ‪� ،‬ﻴﻐ ِﻔﺮ لﻬﻢ«‪.‬‬‫ِﺑ�ﻢ‪ ،‬وﺟ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در‬
‫دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻨﺎه ﻧﻤﯽﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮﻣﯽداﺷﺖ و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎی‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﮔﻨﺎه ﮐﻨﻨﺪ و از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاھﻨﺪ و او ﻧﯿﺰ آنھﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮزد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﻠﯿﺖ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و رﺣﻢ ﻧﻤﻮدن‬

‫َ َ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ًّ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ّ َ َّ‬
‫ب‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فبِما ر�ةٖ مِن ٱ�ِ �ِ ت لهمۖ ولو كنت �ظا غل ِيظ ٱلقل ِ‬
‫ۡ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ َ َّ ۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ُّ ْ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫ت � َت َو�‬ ‫ٱس َتغفِ ۡر ل ُه ۡم َوشاوِ ۡره ۡم ِ� ٱ�م ِر� فإِذا عزم‬ ‫�نفضوا مِن حول ِك ۖ فٱ�ف �نهم و‬
‫َ َ َّ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ َ ّ َ‬
‫� ٱ�ِۚ إِن ٱ� �ِب ٱل ُمت َو ِ� ِ�‪] ﴾١٥٩‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٥٩ :‬‬
‫]ﺳﺒﺐ[ رﺣﻤﺖ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﺎن ]= اﺻﺤﺎب‪ [،‬ﻧﺮمﺧﻮ ]و ﻣﮫﺮﺑﺎن[‬ ‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﺷﺪی؛ و اﮔﺮ ﺗﻨﺪﺧﻮ و ﺳﻨﮕﺪل ﺑﻮدی‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ از اﻃﺮاﻓﺖ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ؛ ﭘﺲ از آﻧﺎن درﮔﺬر و‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه و در ﮐﺎرھﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﻮرت ﮐﻦ و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ]ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﮐﺎری[‬
‫ﮔﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻦ؛ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬
‫ُّ َ َّ ‪ُٓ َ َ ُ َّ ُ ۡ َ َ ُ ٓ َّ َ ٓ ُ َ َ َ َّ َ َّ ُ ُ َّ ٞ‬‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬مد رسول ٱ�ِۚ وٱ�ِين معهۥ أشِداء � ٱلكفارِ ر�اء‬
‫ََ‬ ‫َ ۡ َ ُ ۡ َ َ ٰ ُ ۡ ُ َّ ٗ ُ َّ ٗ َ ۡ َ ُ َ َ ۡ ٗ ّ َ َّ َ ۡ َ ٰ ٗاۖ َ ُ‬
‫ِيماه ۡم ِ� ُو ُجوهِهِم ّم ِۡن �ث ِر‬ ‫بينهمۖ ترٮهم ركعا سجدا يبتغون فض� مِن ٱ�ِ ورِض�ن س‬
‫� َ‬ ‫ۡ َ َ َ ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َ َ َ ُ ُ ۡ‬ ‫َٰ َ َ َ ُ ُ ۡ‬
‫از َرهُۥ‬ ‫� ُهۥ َ ٔ‬‫يل ك َز ۡر ٍع أخرج ش ٔ‬ ‫ٱلسجودِ � �ل ِك مثلهم ِ� ٱ�ورٮةِ� ومثلهم ِ� ِ ِ ِ‬
‫�‬ ‫ٱ�‬ ‫ُّ ُ‬
‫ٱ� َّٱ� َ‬ ‫ُ ۡ ُ‬
‫ك َّف َ‬
‫ار ۗ َو َع َد َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ ُ ُّ َ‬ ‫َ ۡ َۡ ََ َ ۡ ََ ٰ ََ‬
‫ِين‬ ‫ٱلز َّراع ِ�َغِيظ ب ِ ِهم ٱل‬ ‫جب‬ ‫ِ‬ ‫ع‬ ‫�‬ ‫ِۦ‬ ‫ه‬‫ِ‬ ‫ق‬‫و‬‫س‬‫� ُ‬ ‫ٰ‬ ‫فٱستغلظ فٱستوى‬
‫َ‬
‫ت م ِۡن ُهم َّم ۡغفِ َر ٗة َوأ ۡج ًرا َع ِظ َ‬ ‫َ ُ ْ َ ُ ْ َّ َ‬
‫يمۢ�‪] ﴾٢٩‬اﻟﻔﺘﺢ‪.[٢٩ :‬‬ ‫َءامنوا َوع ِملوا ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ و ]ﺻﺤﺎﺑﮥ ﻣﺆﻣﻦ و ﻓﺪاﮐﺎرش‪ ،‬ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﻤﻮاره ﺑﺎ او ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان ]ﺳﺘﯿﺰهﺟﻮ[‪ ،‬ﻣﺤﮑﻢ و ﺳﺨﺘﮕﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﮫﺮﺑﺎن؛ آﻧﺎن را در ﺣﺎل رﮐﻮع و‬
‫ﺳﺠﺪه ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻓﻀﻞ و رﺿﺎﯾﺖ اﻟﻠﻪ را ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ؛ ﻧﺸﺎن ]اﯾﻤﺎن و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری[ آﻧﺎن‬
‫در ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن از اﺛﺮ ﺳﺠﺪه و ﻋﺒﺎدت ھﻮﯾﺪاﺳﺖ؛ اﯾﻦ وﺻﻒ آﻧﺎن در ﺗﻮرات اﺳﺖ؛ و‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻔﺸﺎن در اﻧﺠﯿﻞ ]ﻧﯿﺰ[ ھﻤﭽﻮن ﮔﯿﺎھﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﻪاش را ﺑﺮﻣﯽآورد و آن را ﻧﯿﺮو‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ ﺗﺎ ﻣﺤﮑﻢ ﮔﺮدد و ﺑﺮ ﺳﺎﻗﻪھﺎﯾﺶ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ؛ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮕﻔﺘﯽ ﮐﺸﺎورزان‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٤٩‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤١٤‬‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ[ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮان را ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﯽآورد‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ِ‬ ‫ﺷﻮد؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ]ﺗﻘﻮﯾﺖ و‬
‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ]= ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﭘﯿﺮواﻧﺸﺎن[ وﻋﺪۀ آﻣﺮزش و ﭘﺎداﺷﯽ ﺑﺰرگ داده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ٍّ ْ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﻲﻠﻋ َو ِﻋﻨﺪ ُه اﻷﻗ َﺮع ْ� ُﻦ َﺣﺎ� ِ ٍﺲ‬
‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫�‬ ‫ﻦ‬ ‫ﺴ‬‫اﺤﻟ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺒ‬‫�‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ َ َ ً َ َ َ َ َ َّ ْ ُ ْ ُ ْ َ َ ً َ َ َ َ َ ْ َ ُ ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ﻴ� َ‬
‫ﺟﺎل ِ ًﺴﺎ‪� ،‬ﻘﺎل اﻷﻗ َﺮع‪ :‬إِن ِﻲﻟ ﻋﺮﺸة ِﻣﻦ الﻮ ِﺪﻟ ﻣﺎ �ﺒﻠﺖ ِﻣﻨﻬﻢ أﺣﺪا‪� ،‬ﻨﻈﺮ إِﻴﻟ ِﻪ رﺳﻮل‬ ‫َّ‬
‫اﺘﻟ ِﻤ ِ ُّ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ‪١‬‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ا� ج � َّﻢ ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﻻ ﻳﺮﺣﻢ ﻻ ﻳﺮﺣﻢ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ب را ﺑﻮﺳﯿﺪ‪،‬‬
‫اﻗﺮع ﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ س ﮐﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬ده ﻓﺮزﻧﺪ دارم و ھﯿﭻﯾﮏ از آنھﺎ‬
‫را ﻧﺒﻮﺳﯿﺪهام‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ او ﻧﮕﺎه ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ رﺣﻢ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫رﺣﻤﺖ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ وﺳﻌﺖ رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ‬
‫َّ ُ ۡ َ ٓ َ َ‬ ‫ُّ ۡ َ َ َ َ ٗ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ ََ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�تب �ا ِ� �ٰ ِذه ِ ٱ��يا حسنة و ِ� ٱ�خ َِرة ِ إِنا هدنا إ ِ ۡ�ك ۚ‬
‫َ ۡ َ َ ٓ ُ َ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ َّ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ ُ َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ ُ‬
‫ِين َ� َّتقون‬
‫يب بِهِۦ من أشاء ۖ ور� ِ� وسِعت � �ءٖ � فسأ�تبها ل ِ�‬ ‫ص ُ‬ ‫ا� أ ِ‬ ‫قال عذ ٓ‬
‫ِ‬
‫َٰ َ ُ ۡ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ۡ ُ َ َّ َ ٰ َ َ َّ‬
‫و�ؤتون ٱلزكوة وٱ�ِين هم ��تِنا يؤ ِمنون‪] ﴾١٥٦‬اﻷﻋﺮاف‪.[١٥٦ :‬‬
‫» و در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ و در ﺳﺮای آﺧﺮت‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﺎ ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﯿﻢ«‪] .‬اﻟﻠﻪ[ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻋﺬاﺑﻢ را ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﻢ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻢ و رﺣﻤﺘﻢ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ را‬
‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ آن را ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﻘﺮر ﺧﻮاھﻢ داﺷﺖ ﮐﻪ ﭘﺮوا ﭘﯿﺸﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و زﮐﺎت‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ «‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ﻮل اﷲ ج‪» :‬ل َ َّﻤﺎ ﻗَ َﻰﻀ ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫ﺐ ِﻲﻓ ﻛﺘَﺎﺑِ ِﻪ‪ُ � ،‬ﻬ َﻮ‬
‫اﷲ اﺨﻟَﻠ َﻖ‪ ،‬ﻛﺘَ َ‬
‫ِ‬ ‫� ْﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ�ْ َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳ‬
‫َّ َ ْ َ َ َ َ ْ َ‬ ‫َْ َ َ ْ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺖ ﻏ َﻀ ِﻲﺒ«‪.‬‬ ‫ِﻋﻨﺪ ُه‪ ،‬ﻓ ْﻮق اﻟ َﻌ ْﺮ ِش‪ِ ،‬إن رﻤﺣ ِﻲﺘ ﻏﻠﺒ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬در‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺶ )ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ( ﮐﻪ ﻧﺰد او و ﺑﺎﻻی ﻋﺮش ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ھﻤﺎﻧﺎ رﺣﻤﺘﻢ ﺑﺮ‬
‫ﺧﺸﻤﻢ‪ ،‬ﻏﻠﺒﻪ دارد«‪.‬‬
‫َ‬
‫ََ ََْ ْ َ‬ ‫َّ َّ َ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﻤﺣ ٍﺔ أﻧ َﺰل‬‫� � َﻌﺎﻰﻟ ﻣﺎﺋﺔ ر‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪ِ » :‬إن ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬
‫ََ َُ َ‬
‫اﻤﺣﻮن‪،‬‬
‫َ َ ِّ َ َ َ َ َ ُ َ‬
‫ﻌﺎﻃﻔﻮن‪ ،‬و�ﻬﺎ �ﺮﺘ‬ ‫ﺎﺋﻢ والﻬﻮام‪ ،‬ﻓﺒﻬﺎ �ﺘ‬ ‫� اﺠﻟ ِّﻦ واﻹ�ْﺲ َو َ َ‬
‫ﻤﺣ ًﺔ َواﺣ َﺪ ًة َ� ْ َ‬
‫ﻣﻨْ َﻬﺎ َر ْ َ‬
‫اﺒﻟﻬ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٩٩٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣١٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣١٩٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٥١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤١٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻤﺣ ًﺔ ﻳَ ْﺮ َﺣ ُﻢ ﺑﻬﺎ ِﻋﺒَ ُ‬

‫ﺎده ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫� َر ْ َ‬ ‫ﺣ ُﺶ َﻰﻠﻋ َو َﺪﻟ َﻫﺎ‪َ ،‬وأَ َّﺧ َﺮ َّ ُ‬
‫ا� ﺗَﻌﺎﻰﻟ � ْﺴﻌﺎ ً و� ْﺴﻌ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َْ ُ‬
‫َو�ﻬﺎ �ﻌ ِﻄﻒ الﻮ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬ ‫اﻟﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺻﺪ رﺣﻤﺖ دارد‬
‫رﺣﻤﺖ آن را ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎنھﺎ‪ ،‬ﺟﻦھﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻮران و ﺣﺸﺮات ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ِ‬ ‫ﮐﻪ ﯾﮏ‬
‫ﯾﮏ رﺣﻤﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﺪهھﺎی اﻟﮫﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و رﺣﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫ُ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻮران وﺣﺸﯽ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد‪ ،‬رﺣﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻧﻮد و ﻧﻪ‬
‫ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ رﺣﻤﺖ را ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد‪ ،‬رﺣﻢ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺮدﺑﺎری‬

‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ٱلس َعةِ أن يُ ۡؤتُ ٓوا أ ْو ِ� ٱل ُق ۡر َ ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ْ َۡ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ َۡ‬
‫�‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� يَ�ت ِل أ ْولوا ٱلفض ِل م‬
‫ِن� ۡم َو َّ‬
‫ٱ�ُ‬ ‫َّ َ ۡ َ ۡ ُ ْ َ ۡ َ ۡ َ ُ ٓۗ ْ َ َ ُ ُّ َ َ َ ۡ َ َّ‬ ‫ِ� َوٱل ۡ ُم َ�ٰجر َ‬
‫�ن � َ‬ ‫�ك َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ َۡ َ‬
‫يل ٱ�ِۖ و�عفوا و�صفحوا �� �ِبون أن �غفِر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وٱلم‬
‫ٱ� � ُفور‪َّ ٞ‬رح ٌ‬‫َ‬ ‫� ۡم َو َّ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫ِيم‪] ﴾٢٢‬اﻟﻨﻮر‪.[٢٢ :‬‬ ‫ل ۚ‬
‫»اﻓﺮادی از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺗﺮی ]اﯾﻤﺎﻧﯽ[ و وﺳﻌﺖ ]ﻣﺎﻟﯽ[ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﺗﮫﯿﺪﺳﺘﺎن و ﻣﮫﺎﺟﺮان در راه اﻟﻠﻪ ]ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﺷﺪهاﻧﺪ[ ﭼﯿﺰی ﻧﺪھﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻔﻮ ﮐﻨﻨﺪ و ]از ﮔﻨﺎه دﯾﮕﺮان[ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ‪ .‬آﯾﺎ دوﺳﺖ ﻧﺪارﯾﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ]ﻧﯿﺰ[ ﺷﻤﺎ را‬
‫ﺑﺒﺨﺸﺪ؟ و اﻟﻠﻪ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ ۡ َ ۡ َ َُۡ ۡ ۡ‬
‫ٱل ُع ۡرف َوأَ ۡعر ۡض َعن ٱلۡ َ‬
‫�ٰهل َ‬
‫ِ�‪﴾١٩٩‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬خ ِذ ٱلعفو وأمر ب ِ‬
‫]اﻷﻋﺮاف‪.[١٩٩ :‬‬
‫»ﮔﺬﺷﺖ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻦ و ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺪه و از ﻧﺎداﻧﺎن روی ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َ َ َ َ ۡ َ َّ َ ٰ َ ٰ َ ۡ َ َ‬
‫�ض َو َما بَ ۡي َن ُه َما إِ� ب َ‬
‫ٱ� ّ ِق� �ن‬ ‫ِ‬ ‫ت وٱ�‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما خلقنا ٱلس�� ِ‬
‫َّ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َّ َ َ َ ‪َ ۡ َ ٞ‬‬
‫ٱ� ِميل‪] ﴾٨٥‬اﻟﺤﺠﺮ‪.[٨٥ :‬‬ ‫ٱصفحِ ٱلصفح‬ ‫ٱلساعة ��ِية ۖف‬
‫ً‬
‫»و ﻣﺎ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﯿﺎن آنھﺎﺳﺖ ﺟﺰ ﺑﻪﺣﻖ ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ؛ و ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻗﻄﻌﺎ‬
‫آﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬از ﮐﺎﻓﺮان[ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻦ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠٠٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٥٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤١٦‬‬
‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َّ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ َ َ ُ َ ٗ‬
‫ج� ۡم َوأ ۡو�ٰدِ� ۡم ع ُد ّو�‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا إِن مِن أز� ِ‬
‫ِيم‪] ﴾١٤‬اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪.[١٤ :‬‬
‫حوا ْ َو َ� ۡغفِ ُروا ْ فَإ َّن َّ َ‬
‫ٱ� َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ٌ‬ ‫وه ۡم �ن َ� ۡع ُفوا ْ َوتَ ۡص َف ُ‬
‫َّ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ُ‬
‫ِ‬ ‫ل�م فٱحذر ۚ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ]ﺑﻌﻀﯽ[ از ھﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ]ﭼﻮن ﺷﻤﺎ را از ﯾﺎد اﻟﻠﻪ و ﺟﮫﺎد در راه او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎزﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[؛‬
‫ﭘﺲ از آنھﺎ ﺑﺮ ﺣﺬر ﺑﺎﺷﯿﺪ؛ و اﮔﺮ ﻋﻔﻮ ﮐﻨﯿﺪ و ]از ﻟﻐﺰﺷﮫﺎﯾﺸﺎن[ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﯿﺪ و ﺑﺒﺨﺸﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ‬

‫ِّ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ َّ َ َ ٌ ُ ُّ ِّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ َ َُ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫‪١‬‬
‫الﺮ� َﻖ ِﻲﻓ اﻷم ِﺮ ﻠﻛ ِﻪ«‪.‬‬ ‫�ﺐ‬ ‫ا� ج‪» :‬إِن ا� ر ِ�ﻴﻖ ِ‬
‫ﻋﻦ ﺎﻋ� ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﮫﺮﺑﺎن و آﺳﺎنﮔﯿﺮ اﺳﺖ‬
‫و ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﻼﯾﻤﺖ در ھﻤﻪ ﮐﺎرھﺎ را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ِّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ َّ َ َ ٌ ُ ُّ ِّ ْ‬ ‫َ َ ْ َ َ َّ‬
‫الﺮﻓ ِﻖ َﻣﺎ ﻻ‬ ‫الﺮ� َﻖ‪َ ،‬و ُ�ﻌ ِﻄﻲ ﻰﻠﻋ‬ ‫�ﺐ‬ ‫ِ‬ ‫ﻴﻖ‬‫�‬‫ِ‬ ‫ر‬ ‫اﷲ‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫ﺔ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺸ‬ ‫�‬‫ﺎﻋ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ن‬ ‫و�ﻨﻬﺎ أ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫ُ‬
‫� ْﻌ ِﻄﻲ َﻰﻠﻋ اﻟ ُﻌﻨ ِﻒ‪َ ،‬و َﻣﺎ ﻻ � ْﻌ ِﻄﻲ َﻰﻠﻋ َﻣﺎ ِﺳﻮاه«‪.‬‬
‫َ ُ ‪٢‬‬

‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ و‬
‫ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ را دوﺳﺖ دارد؛ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ و اﺳﺘﻔﺎده از روشھﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻤﯽدھﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ ِّ ْ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫َ َُ َ َُْ ُ‬
‫�ع ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﻮن ﻲﻓ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء إِﻻ زاﻧﻪ‪ ،‬وﻻ �‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬إِن الﺮ�ﻖ ﻻ ﻳ� ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ ُ ‪٣‬‬ ‫َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء ِإﻻ ﺷﺎﻧﻪ«‪.‬‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺮﻣﯽ و ﻟﻄﺎﻓﺖ در ھﺮ ﭼﯿﺰی‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را زﯾﺒﺎ و آراﺳﺘﻪ ﻣﯽﺳﺎزد و از ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺟﺪا ﺷﻮد‪ ،‬آن را زﺷﺖ و ﻣﻌﯿﻮب‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٩٢٧‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٩٣‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٩٤‬‬
 ‫‪٤١٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺣﯿﺎ‬
‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬
‫َ ُ ْ ٌ َ ُّ َ ُ ْ َ َ َ َ ُ ُ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎء ﺷﻌﺒَﺔ ِﻣ َﻦ‬ ‫اﻹﻳﻤﺎن ِﺑﻀﻊ و ِﺳﺘﻮن ﺷﻌﺒﺔ واﺤﻟﻴ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎن«‪.‬‬ ‫ْاﻹ َ‬
‫ﻳﻤ‬
‫ِ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻤﺎن ﺷﺼﺖ و ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ دارد و ﺷﺮم و ﺣﯿﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود«‪.‬‬
‫ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫َّ َّ ْ َ َ‬ ‫َ‬
‫مﺴ ُﻌﻮ ٍد اﻷﻧ ْ َﺼﺎر ِّي س ﻗَﺎل‪ :‬ﻗَﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ْ‬
‫ﻲﺒ ج‪» :‬إن ِمﻤﺎ أدرك اﻨﻟَّﺎس ِﻣﻦ ﺎﻠﻛمِ اﻨﻟُّﺒﻮةِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ ‪٢‬‬ ‫ُ َ َ َْ َْ َ َ ْ َ‬
‫ﺎﺻﻨ ْﻊ َﻣﺎ ِﺷﺌﺖ«‪.‬‬ ‫اﻷو�‪ :‬إذا لﻢ �ﺴﺘ ِﺢ ﻓ‬
‫از اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد اﻧﺼﺎری س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﮑﯽ از ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮدم از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ درﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﺣﯿﺎ ﻧﺪاری‪ ،‬ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﯽ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺑﺪه«‪.‬‬
‫ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺣﯿﺎ از اﻟﻠﻪ و ﺳﭙﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از ارﺗﮑﺎب ﻣﻨﺎھﯽ ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽدارد و ھﺮﮔﺎه ﺣﯿﺎ از وﺟﻮد ﺷﺨﺼﯽ رﯾﺸﻪ ﮐﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺎری را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎرھﺎ در وﺟﻮدش ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﮑﻮت و ﺣﻔﺎﻇﺖ زﺑﺎن ﺟﺰ از اﻣﻮر ﻧﯿﮏ‬

‫ۡ َ ٗ‬
‫ِيدا‪ ٧٠‬يُ ۡصل ِحۡ‬ ‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َّ ُ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا ٱ�قوا ٱ� وقولوا قو� سد‬
‫َّ َ َ َ ُ َ ُ َ َ ۡ َ َ َ‬ ‫َ ُ ۡ َ ۡ ََٰ ُ ۡ َ َ ۡ ۡ َ ُ ۡ ُُ َ ُ‬
‫از ف ۡو ًزا‬ ‫و�� ۡمۗ َو َمن يُطِعِ ٱ� ورسو�ۥ �قد ف‬ ‫ل�م أع�ل�م و�غفِر ل�م ذن‬
‫َع ِظ ً‬
‫يما‪] ﴾٧١‬اﻷﺣﺰاب‪.[٧١-٧٠ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ و ﺳﺨﻨﯽ راﺳﺖ و درﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫]ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎر و راﺳﺘﮕﻮ ﺑﺎﺷﯿﺪ[ ﺗﺎ اﻟﻠﻪ ﮐﺎرھﺎﯾﺘﺎن را اﺻﻼح ﮐﻨﺪ و ﮔﻨﺎھﺎﻧﺘﺎن را ﺑﯿﺎﻣﺮزد و ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ[‬
‫ً‬
‫ھﺮ ﮐﺲ از ]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ و ]اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ﺑﻪ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ ُْ‬ ‫َ َ َُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫اﻵﺧ ِﺮ ﻓﻼ ﻳُﺆ ِذ‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ َواﻴﻟَ ْﻮمِ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﻦ ﺎﻛن ﻳﺆ ِﻣ ُﻦ ﺑِﺎ ِ‬
‫�ﻦ أﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ُْ ْ ْ َ َْ ُ َ ْ َ َ ُْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َُ َ ْ َ َ ُْ‬
‫ﷲ َواﻴﻟَ ْﻮمِ اﻵ ِﺧ ِﺮ‬
‫اﻵﺧ ِﺮ ﻓﻠﻴﻜ ِﺮم ﺿﻴﻔﻪ‪َ ،‬وﻣﻦ ﺎﻛن ﻳﺆ ِﻣ ُﻦ ِﺑﺎ ِ‬
‫ِ‬ ‫ﷲ َواﻴﻟَ ْﻮمِ‬
‫ﺟﺎره‪َ ،‬وﻣﻦ ﺎﻛن ﻳﺆ ِﻣ ُﻦ ِﺑﺎ ِ‬
‫ْ َ ْ ُ ْ ‪١‬‬
‫َ َُْ ُ َ ًْ َ‬
‫�ا أو ِﻴﻟﺼﻤﺖ«‪.‬‬ ‫ﻓﻠﻴﻘﻞ ﺧ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٧٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٤٨٤‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤١٨‬‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ اﯾﻤﺎن دارد‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ھﻤﺴﺎﯾﻪاش را اذﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارد ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﮫﻤﺎﻧﺶ ﺑﺎ اﮐﺮام و اﺣﺘﺮام رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز آﺧﺮت اﯾﻤﺎن دارد وﻗﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﺧﻮب و ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﮑﻮت ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َْ َ ُ َ َ‬ ‫ﻮل اﷲ أَ ُّ‬
‫َ َ َ ُ َ َُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫اﻹ ْﺳﻼمِ أﻓﻀﻞ ﻗﺎل‪َ :‬ﻣ ْﻦ َﺳ ِﻠ َﻢ ال ُﻤ ْﺴ ِﻠ ُﻤﻮن‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎ‬‫ﻳ‬ ‫ﻮا‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ﻮﻰﺳ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫‪٢‬‬
‫ِﻣ ْﻦ ل ِ َﺴﺎﻧِ ِﻪ َو�َ ِﺪهِ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﺳﻼم ﭼﻪ ﮐﺴﯽ )ﻧﺰد اﻟﻠﻪ( ﺑﮫﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺳﻼم ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دﺳﺖ و زﺑﺎن او در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺑﺮ اواﻣﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫َّ َّ َ َ ُ ْ َ ُّ َ َّ ُ ُ َّ ۡ َ َ ٰ ُ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ٰٓ َُ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻧﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين قالوا ر�نا ٱ� �م ٱست�موا تت�ل علي ِهم ٱلم��ِكة‬
‫َۡ ُ َۡ َُٓ ُ‬
‫� ۡم ِ� ۡ َ‬ ‫َ َّ َ َ ُ ْ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ َّ َّ ُ ُ ُ َ َ‬
‫ٱ� َي ٰوة ِ‬ ‫نت ۡم توع ُدون‪� ٣٠‬ن أو ِ�اؤ‬ ‫�� �افوا و� �زنوا و�� ِ�وا بِٱ�نةِ ٱل ِ� ك‬
‫ٗ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َِ ََ ُ ۡ َ َ َۡ َ ٓ َ ُ ُ ُ ۡ ََ ُ‬ ‫ُّ ۡ‬
‫ِيها َما ت َّد ُعون‪ ٣١‬ن ُز� ّم ِۡن‬
‫� ۡم � َ‬ ‫ٱ�� َيا َو ِ� ٱ�خِرة� ول�م �ِيها ما �شت ِ� أنفس�م ول‬
‫ِي�‪] ﴾٣٢‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٢-٣٠ :‬‬ ‫َ ُ َّ‬
‫�فورٖ رح ٖ‬
‫»]اﻣﺎ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ« ﺳﭙﺲ ]از ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻏﯿﺮ او ﺳﺮ ﺑﺎز‬
‫زدﻧﺪ و ﺑﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد[ ﭘﺎﯾﺪاری ﮐﺮدﻧﺪ‪] ،‬ھﻨﮕﺎم ﻓﺮا رﺳﯿﺪن ﻣﺮﮔﺸﺎن[ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪] ،‬و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» [:‬ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و اﻧﺪوه ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ؛ و ﺷﻤﺎ را ﺑﺸﺎرت ﺑﺎد ﺑﺮ ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ ]در‬
‫ﻗﺒﺎل اﯾﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﺘﺎن[ ﺑﻪ آن وﻋﺪه داده ﻣﯽﺷﺪﯾﺪ! ﻣﺎ در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت دوﺳﺘﺪار‬
‫ﺷﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬و در ﺑﮫﺸﺖ ھﺮﭼﻪ دﻟﺘﺎن ﺑﺨﻮاھﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﺟﺎﻧﺐ آﻣﺮزﮔﺎری ﻣﮫﺮﺑﺎن«‪.‬‬
‫ْ ْ َ ًَْ َ‬ ‫ُْ‬ ‫َ َ ُْ ُ َ َُ َ‬ ‫َ ْ ُ َْ َ ْ َْ‬
‫اﻹﺳﻼمِ ﻗﻮﻻ ﻻ‬ ‫ﷲ‪ ،‬ﻗﻞ ِﻲﻟ ِﻲﻓ ِ‬
‫ﻲﻔ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﷲ اﺜﻟَّ َﻘ ِ ِّ‬
‫�ﻦ ﺳﻔﻴﺎن ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫َ ْ َ ْ ‪٣‬‬
‫ﷲ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺘ ِﻘﻢ«‪.‬‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺖ‬ ‫أَ ْﺳﺄَ ُل َ�ﻨْ ُﻪ أَ َﺣ ًﺪا َ� ْﻌ َﺪ َك‪ .‬ﻗَ َﺎل‪» :‬ﻗُ ْﻞ‪َ :‬‬
‫آﻣﻨْ ُ‬
‫ِ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٧٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٨‬‬
 ‫‪٤١٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از ﺳﻔﯿﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺛﻘﻔﯽ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﻦ‬
‫در اﺳﻼم ﺳﺨﻨﯽ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ از ﮐﺴﯽ ﻧﭙﺮﺳﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮕﻮ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ اﯾﻤﺎن آوردم‬
‫)آﻣﻨﺖ ﺑﺎﻟﻠﻪ( و ﺳﭙﺲ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﻦ و ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎش«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری‬
‫َّ‬ ‫َّ ْ‬
‫اﺤﻟ َ َﻼ َل َ� ِّ ٌ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ ُّ ْ َ‬
‫�‪َ ،‬و ِ�ن‬ ‫ا� ج �ﻘﻮل‪ِ » :‬إن‬ ‫� ب ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ﺎن ﺑ ْ ِﻦ � َ ِﺸ‬
‫�ﻦ اﻨﻟﻌﻤ ِ‬
‫ْ َََْ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫َ َ َّ َ‬ ‫ﺎت َﻻ َ� ْﻌﻠَ ُﻤ ُﻬ َّﻦ َﻛﺜ ٌ‬ ‫ْ َ َ َ َ ِّ ٌ َ َ ْ َ ُ َ ُ ْ َ َ ٌ‬
‫ﺎت اﺳتﺮﺒأ‬ ‫ﺎس‪� ،‬ﻤ ِﻦ ا�ﻰﻘ الﺸﺒﻬ ِ‬ ‫� ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﺤﻟﺮام ��‪ ،‬و�يﻨﻬﻤﺎ مﺸت ِﺒﻬ‬
‫ُ ُ َْ‬ ‫َْ‬ ‫َْ َ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫َ ْ ََ‬ ‫ْ‬
‫ﻮﺷﻚ أن‬ ‫اﺤﻟ� ‪ ،‬ﻳ ِ‬ ‫ﺎت َو�ﻊ ِﻲﻓ اﺤﻟ َ َﺮامِ ‪ ،‬ﺎﻛ َّلﺮ ِاﻲﻋ ﻳﺮﻰﻋ ﺣﻮل ِ‬ ‫ِ ِﺪﻟﻳ ِﻨ ِﻪ‪َ ،‬و ِﻋﺮ ِﺿ ِﻪ‪َ ،‬وﻣﻦ َو�ﻊ ِﻲﻓ الﺸﺒﻬ ِ‬
‫ْ ًَ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ََ ُ ََ‬ ‫ً َ َ َ َّ‬ ‫ﻞﻜ َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ِّ‬ ‫َ‬
‫ﺎر ُﻣﻪ‪ ،‬أﻻ َو ِ�ن ِﻲﻓ اﺠﻟ َ َﺴ ِﺪ ُمﻀﻐﺔ‪ِ ،‬إذا‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫�‬ ‫َ‬ ‫ﺣ‬ ‫ن‬
‫ِ ِ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ﻻ‬ ‫أ‬ ‫‪،‬‬ ‫�‬ ‫ﺣ‬ ‫ﻚ‬
‫ِ ٍ ِ‬ ‫ﻠ‬ ‫م‬ ‫ﻳَ ْﺮ� َﻊ ِ�ﻴ ِﻪ‪ ،‬أﻻ و ِ�ن ِﻟ‬
‫َ‬
‫ْ َ َ ُ ُ ُّ ُ َ َ َ ْ َ ْ ُ ‪١‬‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ ُّ‬ ‫َ ْ‬ ‫َﺻﻠَ َﺤ ْ‬
‫ﺖ‪َ ،‬ﺻﻠ َﺢ اﺠﻟ َ َﺴ ُﺪ ﻠﻛ ُﻪ‪َ ،‬و ِ�ذا ﻓ َﺴ َﺪت‪ ،‬ﻓ َﺴ َﺪ اﺠﻟﺴﺪ ﻠﻛﻪ‪ ،‬أﻻ و ِ� اﻟﻘﻠﺐ«‪.‬‬
‫از ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ ب رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ‬
‫ّ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﻼل و ﺣﺮام‪ ،‬ھﺮ دو واﺿﺢ و ﻣﺸﺨﺺ ھﺴﺘﻨﺪ و در ﻣﯿﺎن ﺣﻼل و ﺣﺮام‪،‬‬
‫اﻣﻮر ﻣﺸﺘﺒﻪ و ﻣﺸﮑﻮﮐﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم‪ ،‬آنھﺎ را ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ھﺮﮐﺲ از‬
‫آنھﺎ ﺑﭙﺮھﯿﺰد‪ ،‬دﯾﻦ و آﺑﺮوﯾﺶ را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﺷﺒﮫﺎت و ﮐﺎرھﺎی‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻮﭘﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ را در‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺸﮑﻮک ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺮام ﻧﯿﺰ آﻟﻮده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؛‬
‫ُ‬
‫ﭼﺮاﮔﺎه ﻗ ُﺮق ﺷﺪهی ﺳﻠﻄﺎن ﻣﯽﭼﺮاﻧﺪ و ھﺮ ﻟﺤﻈﻪ اﻣﮑﺎن دارد وارد ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ِ‬ ‫اﻃﺮاف‬
‫ﻣﺎت اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫ّ‬
‫ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﺷﻮد؛ آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ھﺮ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ‪ ،‬ﺣﺮﯾﻤﯽ دارد و ﺣﺮﯾ ِﻢ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺮ ِ‬
‫ھﺎن! ﭘﺎره ﮔﻮﺷﺘﯽ در ﺑﺪن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺻﻼح و ﻓﺴﺎد ھﻤﻪ ﺑﺪن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ آن ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﻗﻠﺐ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺣﺴﺎن‬
‫ُُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ون‪َ ٤١‬وف َ�ٰك َِه م َِّما �َش َت ُهون‪� ٤٢‬وا‬ ‫َ َ ُُ‬ ‫َّ ۡ ُ َّ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱلمتقِ� ِ� ظِ� ٰ ٖل و�ي ٖ‬
‫�زي ٱل ۡ ُم ۡ‬
‫ح ِ َ‬ ‫َّ َ َ ٰ َ َ ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َ ٓ َۢ َ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ‬
‫سنِ�‪] ﴾٤٤‬اﻟﻤﺮﺳﻼت‪.[٤٤-٤١ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِك‬ ‫ل‬‫�‬ ‫ك‬ ‫ا‬ ‫ن‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫‪٤٣‬‬‫ون‬ ‫ِ�� بِما كنتم �عمل‬
‫وٱ��وا هن ٔ‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ]در آن روز‪ [،‬ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران در ﺳﺎﯾﻪھﺎ و ]ﮐﻨﺎر[ ﭼﺸﻤﻪھﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﯿﻮهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪] .‬ﺑﻪ آنھﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪» [:‬ﺑﻪ ﭘﺎداش آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻮارا‬
‫ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ«‪ .‬ﻣﺎ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را ﭘﺎداش ﻣﯽدھﯿﻢ«‪.‬‬

‫‪- ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٩٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٢٠‬‬
‫ِن فَلَ ُه ٓۥ أَ ۡج ُرهُۥ ع َ‬
‫ِند‬
‫َ َ ٰ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ َّ َ ُ َ ُ ۡ‬
‫�س ‪ٞ‬‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ب� � من أسلم وجههۥ ِ�ِ وهو‬
‫َ َ ٌ َ َۡ ۡ َ ُ ۡ َۡ ُ َ‬ ‫ّ‬
‫َر�ِهِۦ َو� خ ۡوف علي ِهم َو� هم � َزنون‪] ﴾١١٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١١٢ :‬‬
‫»آری‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ روی ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻟﻠﻪ ﮐﻨﺪ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎداﺷﺶ ﻧﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ]ﻣﺤﻔﻮظ[ اﺳﺖ و ]ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ[ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ و ﻧﻪ اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ُ ۡ َ َّ ۡ ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َ ُ ۡ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ََ ُ ْ‬
‫يل ٱ� ِ و� تلقوا بِ�يدِي�م إِ� ٱ�هلكةِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأنفِقوا ِ� سب ِ ِ‬
‫ِب ٱل ۡ ُم ۡح ِ َ‬
‫سنِ�‪] ﴾١٩٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٩٥ :‬‬
‫َوأَ ۡحس ُِن ۚ ٓوا ْ إ َّن َّ َ‬
‫ٱ� ُ� ُّ‬
‫ِ‬
‫»و در راه اﻟﻠﻪ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ و ]ﺑﺎ ﻓﺮار از ﻣﯿﺪان ﺟﮫﺎد و ﺗﺮک اﻧﻔﺎق‪ [،‬ﺧﻮد را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ ھﻼﮐﺖ ﻧﯿﻔﮑﻨﯿﺪ؛ و ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ ]ﮐﻪ[ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دوﺳﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫� َّﻦ �ﻴﻪ َو َﺟ َﺪ َﺣ َﻼ َو َة اﻹ َ‬‫َ َ َ ٌ َ ْ ُ‬ ‫َ‬
‫ﺎن‪:‬‬ ‫ﻳﻤ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻼث‬ ‫ﺛ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َ� ْﻦ أ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ َ َ ْ َ ْ‬
‫� َﺮهَ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ َ ُ ُ ُ َ َ َّ َ ْ َّ َ ُ َ َ َ ْ ُ َّ ْ َ ْ َ َ ُ ُّ ُ‬
‫�‪ ،‬وأن ﻳ‬ ‫�ﺒﻪ إِﻻ ِ ِ‬ ‫�ﺐ الﻤﺮء ﻻ ِ‬ ‫أن ﻳ�ﻮن ا� ورﺳﻮﻪﻟ أﺣﺐ إِﻴﻟ ِﻪ ِمﻤﺎ ِﺳﻮاﻫﻤﺎ‪ ،‬وأن ِ‬
‫ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ‬ ‫َْ َُ َ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬ ‫� َﺮ ُه أ ْن ُ� ْﻘ َﺬ َف ﻲﻓ اﻨﻟَّ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬‫ﻛ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻔ‬ ‫�‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫أن �ﻌ ِ‬
‫ﻮد‬
‫از اﻧﺲ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻪ ﺧﺼﻠﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ اﯾﻤﺎن را ﻣﯽﭼﺸﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ را از ھﻤﻪ ﺑﯿﺶﺗﺮ دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﻣﺤﺒﺘﺶ ﺑﺎ ھﺮﮐﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮﺷﻨﻮدی اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻮم اﯾﻨﮑﻪ‪:‬‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻓﺘﻦ در آﺗﺶ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻮار ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺐ‬
‫َ‬
‫ﺐ ﻷﺧﻴﻪ َﻣﺎ ُ� ُّ‬ ‫ُْ ُ َ َ ُ ُ‬
‫� ْﻢ َﺣ َّﻰﺘ ُ� َّ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺣ‬ ‫أ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺆ‬‫ﻳ‬ ‫ﻻ‬‫»‬ ‫‪:‬‬
‫َ َ‬
‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ س َ‬
‫ﻋ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫ْ‬
‫‪٢‬‬
‫ِﻨﻟَﻔ ِﺴ ِﻪ«‪.‬‬
‫از اﻧﺲ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻤﺎن ھﯿﭻﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ آن‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﺮادر )ﻣﺴﻠﻤﺎن( ﺧﻮد ھﻤﺎن ﭼﯿﺰی را ﺑﭙﺴﻨﺪد ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد«‪.‬‬
‫َّ َ َ ُ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ ُّ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﷲ ج‪» :‬إِن اﷲ �ﻘﻮل ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ‪ :‬أ�ﻦ الﻤﺘﺤﺎﺑﻮن‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ِّ‬ ‫َ َّ َّ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ ُ ُّ‬ ‫َ‬
‫‪٣‬‬
‫ِﺠﺑَﻼ ِﻲﻟ؟ اﻴﻟَ ْﻮ َم أ ِﻇﻠ ُﻬ ْﻢ ِﻲﻓ ِﻇ� ﻳَ ْﻮ َم ﻻ ِﻇﻞ ِإﻻ ِﻇ�«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٦٦‬‬
 ‫‪٤٢١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻦ )و در ﺟﮫﺖ اﻃﺎﻋﺖ از ﻣﻦ( ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دوﺳﺘﯽ‬
‫و ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺠﺎ ھﺴﺘﻨﺪ؟ اﻣﺮوز ﮐﻪ ﺳﺎﯾﻪای ﺟﺰ ﺳﺎﯾﻪ ﻣﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬آﻧﺎن را در‬
‫ﺳﺎﯾﻪ ﺧﻮد ﺟﺎی ﻣﯽدھﻢ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮔﺮﯾﻪ از ﺗﺮس اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫َ ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ ٰٓ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ى أ� ُي َن ُه ۡم تفِيض م َِن‬ ‫ٱلر ُسو ِل تر‬‫�ذا َس ِم ُعوا َما أنزل إِ� َّ‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬
‫َ َ ََ َ‬ ‫َّ َ َ ُ ْ َ ۡ َ ّ َ ُ َ َ َّ َ َ َ َّ َ ۡ‬
‫ٱ� ُت ۡب َنا َم َع َّ ِٰ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬
‫ِين‪ ٨٣‬وما �ا �‬ ‫ٱل�هد َ‬ ‫ٱ� ۡمعِ مِما عرفوا مِن ٱ� ِق� �قولون ر�نا ءامنا ف‬ ‫َّ‬
‫َ َََ‬ ‫َّ‬ ‫َ ۡ َ َ ُّ َ َ ۡ َ‬ ‫ٱ�ِ َو َما َجا ٓ َءنَا م َِن ۡ َ ّ َ ۡ‬
‫ُ ۡ ُ َّ‬
‫�‪ ٨٤‬فأ� ٰ َب ُه ُم‬ ‫ٱ� ِق َو�ط َم ُع أن يُدخِلنا َر�نا م َع ٱلق ۡو ِم ٱل�ٰل ِ ِ‬
‫ح‬ ‫نؤمِن ب ِ‬
‫ِين � َ َ َ َ ٓ ۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ ْ َ َّ ٰ َ ۡ‬
‫سن َ‬
‫ِيها ۚ َو� ٰل ِك ج َزا ُء ٱل ُمح ِ ِ‬ ‫�ت ِ َها ٱ�نۡ َ� ٰ ُر َ� ٰ ِ� َ‬ ‫ت � ِري مِن‬
‫�‪﴾٨٥‬‬ ‫ٱ� بِما قالوا ج� ٖ‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٨٥-٨٣ :‬‬
‫»و ﭼﻮن آﯾﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ آﻧﭽﻪ از ﺣﻖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن اﺷﮏ ﻣﯽﺑﺎرد و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ؛ ﭘﺲ ﻣﺎ را در‬
‫زﻣﺮۀ ]ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و[ ﮔﻮاھﺎن ﺑﻨﻮﯾﺲ‪ .‬ﭼﺮا ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و آﻧﭽﻪ از ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورﯾﻢ؛‬
‫ﺣﺎل آﻧﮑﻪ اﻣﯿﺪ دارﯾﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﻣﺎ را ﺑﺎ ﮔﺮوه ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎن ]ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ[ درآورد؟« ﭘﺲ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎس آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ ﭘﺎداش داد ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ‬
‫ﺟﺎری اﺳﺖ و ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ؛ و اﯾﻦ اﺳﺖ ﺟﺰای ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران«‪.‬‬
‫ﺖ‬
‫َ ْ ٌ َ َ َ َ ََ َ‬
‫ﺎل‪ُ » :‬ﻋﺮ َﺿ ْ‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ﺐ‬ ‫ﻄ‬ ‫ﺨ‬ ‫ﻓ‬ ‫ء‬ ‫ﻲﺷ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺎﺑ‬ ‫ﺻ َ‬
‫ﺤ‬ ‫ﻮل اﷲ ج َ� ْﻦ أَ ْ‬ ‫َ َ َََ َُ َ‬
‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﻎ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺑ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪،‬‬ ‫س‬ ‫‪،‬‬ ‫�ﺲ‬
‫َ ْ َ‬
‫�ﻦ أ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫ْ َ ْ َ َّ ِّ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ ْ َ ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ ْ‬
‫اﺠﻟَﻨَّ ُﺔ َواﻨﻟَّ ُ‬
‫ﺎر‪ ،‬ﻓَﻠ ْﻢ أ َر َﺎﻛﻴﻟَ ْ‬ ‫َّ‬
‫� والﺮﺸ‪ ،‬ولﻮ �ﻌﻠﻤﻮن ﻣﺎ أﻋﻠﻢ لﻀ ِﺤﻜﺘﻢ ﻗ ِﻠﻴﻼ‬ ‫َ ِ‬‫اﺨﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬‫ِ‬ ‫مِ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻲﻠﻋ‬
‫َ ُّ ْ ُ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ََ َ ُْ ْ َ ً َ َ َ َ َ ََ ْ َ‬
‫ﷲ ج ﻳَ ْﻮ ٌم أﺷﺪ ِﻣﻨﻪ‪ ،‬ﻗﺎل‪َّ � :‬ﻄ ْﻮا‬ ‫ﻮل ا ِ‬
‫َُ‬
‫ﺎب رﺳ ِ‬ ‫وﺒﻟﻜﻴﺘﻢ ﻛ ِﺜ�ا« ﻗﺎل‪� :‬ﻤﺎ أﻰﺗ ﻰﻠﻋ أﺻﺤ ِ‬
‫َ َ‬
‫وﺳ ُﻬ ْﻢ َول ُﻬ ْﻢ ﺧ ِﻨ�‪.‬‬
‫ٌ ‪١‬‬ ‫ُر ُء َ‬

‫از اﻧﺲ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺒﺮی درﺑﺎره اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ اﯾﺸﺎن رﺳﯿﺪ؛‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺸﺖ و دوزخ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ‬
‫را ﻧﺪﯾﺪهام؛ اﮔﺮ آنﭼﻪ را ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﯽداﻧﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻢ ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪﯾﺪ و زﯾﺎد‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺘﯿﺪ«‪ .‬و ھﯿﭻ روزی ﺳﺨﺖﺗﺮ از آن روز ﺑﺮ ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﮕﺬﺷﺖ؛ آﻧﺎن‪،‬‬
‫ﺳﺮھﺎﯾﺸﺎن را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺻﺪای ﮔﺮﯾﻪ آنھﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٦٢١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٥٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٢٢‬‬
‫ﻮل‪�َ » :‬ﻴْﻨَﺎن َﻻ َ� َﻤ ُّﺴ ُﻬ َﻤﺎ اﻨﻟَّ ُ‬
‫ﺎر‪ٌ ْ �َ :‬‬
‫�‬
‫َُ ُ‬
‫ا� ج �ﻘ‬
‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ ْ َ َّ‬
‫ِ‬ ‫ﺎس ب ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫َّ ‪١‬‬
‫ا�«‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ﺖ ﻣ ْﻦ َﺧ ْﺸﻴَﺔ َّ َ َ ْ ٌ َ َ ْ َ ْ ُ ُ‬
‫َ َ ْ‬
‫ﻴﻞ ِ‬‫ا�‪ ،‬و�� ﺑﺎﺗﺖ ﺤﺗﺮس ِﻲﻓ ﺳ ِب ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺑ� ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»آﺗﺶ دوزخ‪ ،‬دو ﭼﺸﻢ را ﻟﻤﺲ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﭼﺸﻤﯽ ﮐﻪ از ﺧﻮف و ﺧﺸﯿﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﺮﯾﺪ؛ و‬
‫ﭼﺸﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ در راه اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺪار ﺑﻤﺎﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﺨﻦ ﺧﻮب و ﺧﻮﺷﺮو ﺑﻮدن‬

‫َ َ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ًّ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ّ َ َّ‬
‫ب‬‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فبِما ر�ةٖ مِن ٱ�ِ �ِ ت لهمۖ ولو كنت �ظا غل ِيظ ٱلقل ِ‬
‫ۡ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ َ َّ ۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ُّ ْ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫ت � َت َو�‬ ‫ٱس َتغفِ ۡر ل ُه ۡم َوشاوِ ۡره ۡم ِ� ٱ�م ِر� فإِذا عزم‬ ‫�نفضوا مِن حول ِك ۖ فٱ�ف �نهم و‬
‫َ َ َّ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ َ ّ َ‬
‫� ٱ�ِۚ إِن ٱ� �ِب ٱل ُمت َو ِ� ِ�‪] ﴾١٥٩‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٥٩ :‬‬
‫]ﺳﺒﺐ[ رﺣﻤﺖ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﺎن ]= اﺻﺤﺎب‪ [،‬ﻧﺮمﺧﻮ ]و ﻣﮫﺮﺑﺎن[‬ ‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﺷﺪی؛ و اﮔﺮ ﺗﻨﺪﺧﻮ و ﺳﻨﮕﺪل ﺑﻮدی‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ از اﻃﺮاﻓﺖ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ؛ ﭘﺲ از آﻧﺎن درﮔﺬر و‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه و در ﮐﺎرھﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﻮرت ﮐﻦ و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ]ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﮐﺎری[‬
‫ﮔﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻦ؛ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬
‫َّ َّ ٓ َ َّ َّ ٓ َ ۡ َ ٰ َ َ َ‬
‫� ٱلغ ۡيظ‬
‫ۡ‬
‫ِين يُنفِقون ِ� ٱل�اءِ وٱل�اءِ وٱل� ِظ ِم‬
‫ُ َ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ ﴿ :‬ٱ� َ‬
‫سن َ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َ َّ ُ ُ‬ ‫َ َۡ َ َ‬
‫�‪] ﴾١٣٤‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٣٤ :‬‬ ‫ٱ� � ُِّب ٱل ُمح ِ ِ‬ ‫َّ‬
‫وٱلعا�ِ� ع ِن ٱ� ِ �‬
‫اس و‬
‫»آن ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در ]ھﻨﮕﺎم[ ﺗﻮاﻧﮕﺮی و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﻓﺮوﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‬
‫و از ﻣﺮدم درﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ؛ و اﻟﻠﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻻ َﺤﺗْﻘ َﺮ َّن ﻣ َﻦ ال ْ َﻤ ْﻌ ُﺮوف َﺷيْﺌًﺎ َول َ ْﻮ أ ْن ﺗَﻠْ َﻰﻘ أ َﺧ َ‬‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َذ ٍّ‬
‫ﺎك‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ر‬ ‫ِ‬
‫ْ ْ‬
‫‪٢‬‬
‫ِﺑ َﻮﺟ ٍﻪ َﻃﻠ ٍﻖ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮذر س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﯿﭻ ﮐﺎر ﻧﯿﮑﯽ را ﮐﻮﭼﮏ و ﻧﺎﭼﯿﺰ‬
‫ﻣﭙﻨﺪار؛ ﺣﺘﯽ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺮادرت ﺑﺎ ﮔﺸﺎدهروﯾﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﯽ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٦٣٩‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٢٦‬‬
 ‫‪٤٢٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ زھﺪ در دﻧﯿﺎ‬

‫َ‬
‫ٱ� َار ٱ�خ َِرةَ ل ِ َ‬ ‫َ‬
‫ۡ ‪َّ ٞ َ ٞ‬‬
‫�ن َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫ۡ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما َ�ٰ ِذه ِ َ َ ُ ُّ ۡ َ‬
‫�‬ ‫ٱ�ي ٰوة ٱ��يا إِ� لهو ولعِ ۚ‬
‫ب‬
‫َۡ َ َ ُ َ َ ُ ْ َ ۡ َ َ‬
‫ان ل ۡو �نوا �عل ُمون‪] ﴾٦٤‬اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[٦٤ :‬‬ ‫ٱ�يو ۚ‬
‫»و اﯾﻦ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ]ﭼﯿﺰی[ ﺟﺰ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﻧﯿﺴﺖ؛ و ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺮای آﺧﺮت‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ]راﺳﺘﯿﻦ[ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ]ﮐﺎﻓﺮان اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را[ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ]دل ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻧﺒﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ[«‪.‬‬
‫ٱل َغ َد ٰوة ِ َو ۡٱل َع ِ ّ‬
‫ۡ‬ ‫َ ۡ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫ون َر َّ� ُ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱص ِ� �فسك مع ٱ�ِين يدع‬
‫ُ ُ َ َ ۡ َ ُ َ َ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ ۡ ُ ُ َ َ ۡ َ َ ٰ ُّ ۡ َ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َۡ‬
‫ي ِر�دون وجهه ۖۥ و� �عد �يناك �نهم ترِ�د زِ�نة ٱ�يوة ِ ٱ��ياۖ و� ت ِطع من أ�فلنا‬
‫ُ ٗ‬ ‫ۡ َ َّ َ َ ُ َ َ َ ۡ‬ ‫ََُۡ َ‬
‫قلبهۥ عن ذِك ِرنا َوٱ�ب َع ه َوٮٰه َو�ن أم ُرهُۥ ف ُرطا‪] ﴾٢٨‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[٢٨ :‬‬
‫»و ﺧﻮد را ]ﺑﺮ ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ[ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﻤﺮاه ]و ﺷﮑﯿﺒﺎ[ ﮔﺮدان ﮐﻪ ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه‬
‫رﺿﺎﯾﺖ او را ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ؛ و ھﺮﮔﺰ ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ]و ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﻓﻘﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ[‬
‫را از آﻧﺎن ﺑﺮﻧﮕﺮدان ﺗﺎ زﯾﻮرھﺎی دﻧﯿﺎ ]و ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ ﺑﺎ اﺷﺮاف و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان[ را ﺑﺨﻮاھﯽ و‬
‫]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ از ﮐﺴﯽ ﭘﯿﺮوی ﻧﮑﻦ ﮐﻪ دﻟﺶ را از ﯾﺎد ﺧﻮﯾﺶ ﻏﺎﻓﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ و از ھﻮای ﻧﻔﺲ‬
‫ﺧﻮد ﭘﯿﺮوی ﮐﺮده و ﮐﺎرش ﺗﺒﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ﻮل اﷲ ج‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫‪١‬‬
‫ار ُزق آل � َّﻤ ٍﺪ ﻗﻮﺗﺎ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! روز ِی ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه ّ‬
‫ﺳﺪ َر َﻣﻖ ﻗﺮار ﺑﺪه«‪.‬‬
‫ُ ِّ َ َ َ‬ ‫ُُْ َ َ َ ََ‬ ‫ُ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� َﺸ َﺔ ل ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﺖ‪َ :‬ﻣﺎ ﺷ ِﺒ َﻊ آل � َّﻤ ٍﺪ ج ﻣﻨﺬ ﻗ ِﺪم‬
‫اﻟﺮﺒ ﺛﻼث‬ ‫الﻤ ِﺪﻳﻨﺔ ِﻣ ْﻦ َﻃ َﻌﺎمِ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ ُ َ ‪٢‬‬
‫ﺎﺎﻋ ‪،‬ﺣﻰﺘ ﻗ ِﺒﺾ‪.‬‬‫َﻴﻟَﺎل ﺗﺒَ ً‬
‫ٍ ِ‬
‫ﻋﺎﺋﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺤﻤﺪ ج از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺷﺐ ﭘﯽ‬
‫در ﭘﯽ از ﻧﺎن ﮔﻨﺪم ﺳﯿﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﻓﺎت ﻧﻤﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻧﻔﺎق در راه ﺧﯿﺮ‬

‫�ب َت ۡ‬‫َ‬
‫ٱ� ِ َك َم َثل َح َّبة أ َ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ ُ َ ۡ َ َُ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ُ‬
‫ت‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬مثل ٱ�ِين ينفِقون أم�ٰلهم ِ� سب ِ ِ‬
‫يل‬
‫ِيم‪َّ ٢٦١‬ٱ� َ‬
‫ِين‬ ‫ٱ� َ�ٰس ٌِع َعل ٌ‬ ‫ۚ‬
‫�بلَة ّمِاْئ َ ُة َح َّبة� َو َّ ُ‬
‫ٱ� يُ َ�ٰعِ ُف ل َِمن � َ َشا ٓ ُء َو َّ ُ‬
‫ٖ‬
‫َس ۡب َع َس َناب َل � ُ ّ ُ ُ‬
‫�س ٖ‬ ‫ِ ِ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٦٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٥٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤١٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٧٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٢٤‬‬
‫نف ُقوا ْ َم ّٗنا َو َ�ٓ أَ ٗذى ل َّ ُه ۡم أَ ۡج ُر ُه ۡم ع َ‬
‫ِند‬
‫َّ ُ َّ َ ُ ۡ ُ َ َ ٓ َ َ‬
‫يل ٱ� ِ �م � يتبِعون ما أ‬ ‫ب‬ ‫ون أَ ۡم َ�ٰل َ ُه ۡم � َ‬
‫س‬
‫ُ ُ َ‬
‫ينفِق‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ۡ َۡ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٌ َ َۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ّ ۡ‬
‫َر� ِ ِهم َو� خ ۡوف علي ِهم َو� هم � َزنون‪] ﴾٢٦٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٦٢-٢٦١ :‬‬
‫َ‬
‫» َﻣﺜﻞ ]اﺟﺮ و ﺛﻮاب[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﻮال ﺧﻮد را در راه اﻟﻠﻪ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻨﺪ داﻧﻪای‬
‫َ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻔﺖ ﺧﻮﺷﻪ ﻣﯽروﯾﺎﻧﺪ ﮐﻪ در ھﺮ ﺧﻮﺷﻪ ﯾﮑﺼﺪ داﻧﻪ اﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﺪ‬
‫ﮔﺸﺎﯾﺸﮕﺮ داﻧﺎﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﻮاﻟﺸﺎن را در راه اﻟﻠﻪ‬ ‫ِ‬ ‫]ﭘﺎداش او را[ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﻨﺪ و در ﭘﯽ ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮد‪ّ ،‬ﻣﻨﺖ و آزار روا ﻧﻤﯽدارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش آﻧﺎن ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬
‫ِ‬
‫]ﻣﺤﻔﻮظ[ اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ و ﻧﻪ اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ ْ َْ ُ ْ ُ ْ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﻻن‪،‬‬
‫� ِ‬ ‫�ﻦ َ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س َأن اﻨﻟ ِﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﺎ ِﻣﻦ ﻳﻮمٍ ﻳﺼ ِﺒﺢ اﻟ َ ِﻌﺒﺎد ِ�ﻴ ِﻪ‪ ،‬إِﻻ مﻠﺎﻜ ِن � ِ‬
‫ً َ َ ً ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ْ ً َ ًَ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫�ﻴَﻘﻮل أ َﺣ ُﺪ ُﻫ َﻤﺎ‪ :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ أﻋ ِﻂ ُﻣﻨ ِﻔﻘﺎ ﺧﻠﻔﺎ‪َ ،‬و َ�ﻘﻮل اﻵﺧ ُﺮ‪ :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ أﻋ ِﻂ ُم ْﻤ ِﺴﺎﻜ ﺗﻠﻔﺎ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ روز ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺻﺒﺢ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآﯾﻨﺪ؛ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﻪ ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻧﻔﺎق‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻮض ﺑﺪه‪ .‬و دﯾﮕﺮی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﻪ ﺑﺨﯿﻞ و ﮐﺴﯽﮐﻪ از اﻧﻔﺎق ﮐﺮدن‬
‫ﺧﻮدداری ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮر و زﯾﺎن ﺑﺮﺳﺎن«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺜﺮت اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ‬

‫َ‬
‫ٱ�ِ َو َر ُس ِ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ُّ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫َ ُ ْ َّ‬
‫و�ِۦ وأنفِقوا مِما جعل�م مستخلفِ� �ِيهِ�‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ءامِنوا ب ِ‬
‫ُ َ َُ َْ َ ۡ َ ‪ٞ‬‬ ‫َ َّ َ َ ُ ْ‬
‫ِين َءامنوا مِن� ۡم َوأنفقوا ل ُه ۡم أج ‪ٞ‬ر كبِ�‪] ﴾٧‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[٧ :‬‬ ‫فٱ�‬
‫»ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ و از اﻣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ]و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﺧﻮد در اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از آﻧﮫﺎ[ ﻗﺮار داده اﺳﺖ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا اﻓﺮادی از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ و اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ُ ْ ْ َ َ ً َ َ َُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫َ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﻦ أﺻﺒﺢ ِﻣﻨ�ﻢ اﻴﻟﻮم ﺻﺎﺋِﻤﺎ؟« ﻗﺎل أﺑﻮ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫� ُﻢ ْاﻴﻟَ ْﻮ َم َﺟﻨ َ‬
‫َ‬ ‫َ ْ ََ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ‬
‫ﺎزة؟« ﻗﺎل أﺑُﻮ ﺑَ� ٍﺮ‪ :‬أﻧﺎ‪ .‬ﻗﺎل‪َ �» :‬ﻤ ْﻦ أ ْﻃ َﻌ َﻢ‬ ‫ﺑ� ٍﺮ‪ :‬أﻧﺎ‪ .‬ﻗﺎل‪�» :‬ﻤﻦ ﺗ ِﺒﻊ ِﻣﻨ‬
‫ً َ َ َُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ُ‬ ‫ْ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ً َ َ َ‬ ‫ْ ُ ْ َْ ْ‬
‫ﻜﻴﻨﺎ؟« ﻗﺎل أﺑُﻮ ﺑَ� ٍﺮ‪ :‬أﻧﺎ‪ .‬ﻗﺎل‪َ �» :‬ﻤ ْﻦ َﺎﻋد ِﻣﻨ� ُﻢ اﻴﻟَ ْﻮ َم َم ِﺮ�ﻀﺎ؟« ﻗﺎل أﺑﻮ‬ ‫ِﻣﻨ� ُﻢ اﻴﻟَﻮم ِمﺴ ِ‬
‫َْ ّ َ ‪٢‬‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ََْ ْ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ئ إِﻻ دﺧﻞ اﺠﻟﻨﺔ«‪.‬‬ ‫ا� ‪ -‬ج ‪» :-‬ﻣﺎ اﺟﺘﻤﻌﻦ ِﻲﻓ ام ِﺮ ٍ‬ ‫ﺑ� ٍﺮ‪ :‬أﻧﺎ‪� .‬ﻘﺎل رﺳﻮل ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٤٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠١٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٠٢٨‬‬
 ‫‪٤٢٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز روزه‬
‫اﺳﺖ؟« اﺑﻮﺑﮑﺮ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﻣﻦ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز در ﺗﺸﯿﯿﻊ‬
‫و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﺟﻨﺎزهای ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟« اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز ﻣﺴﮑﯿﻨﯽ را اﻃﻌﺎم ﮐﺮده اﺳﺖ؟« اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز ﻣﺮﯾﻀﯽ را ﻋﯿﺎدت ﮐﺮده اﺳﺖ؟« اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﺻﻔﺎت و ﻓﻀﺎﯾﻞ در ﮐﺴﯽ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آن‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫َ ْ َ َ َ ْ ً َّ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬
‫ﺎن س �ﻧَّ ُﻪ ﻗَﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬
‫َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َّ َ‬
‫� َ� َ�‬
‫ﻲﺒ ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻣﻦ �� مﺴ ِﺠﺪا ِ ِ‬‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ �ﺜﻤﺎن ﺑ ِﻦ �ﻔ‬
‫ْ َ ُ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬
‫اﷲ ُﻪﻟ ِﻲﻓ اﺠﻟَﻨَّ ِﺔ ِﻣﺜﻠﻪ«‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺮای ﺧﻮﺷﻨﻮدی اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺴﺠﺪی ﺑﻨﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺧﺎﻧﻪای ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬در ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮای وی ﺑﻨﺎ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻮاﺿﻊ‬
‫َۡ‬ ‫َ‬
‫َ ُ ۡ َ ُ َ َّ َ ُ ُ َ ُ ٗ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ‬
‫�دون ُعل ّو� ِ� ٱ� ِ‬
‫�ض‬ ‫ك َّ‬
‫ٱ� ُار ٱ�خِرة �علها ل ِ�ِين � ي ِر‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ت ِل‬
‫َ َ َ ٗ ۡ َ َ ُ ۡ َّ َ‬
‫َو� فساد�ۚ َوٱل�ٰقِبة ل ِل ُمتقِ�‪] ﴾٨٣‬اﻟﻘﺼﺺ‪.[٨٣ :‬‬
‫»اﯾﻦ ﺳﺮای آﺧﺮت را ]ﻓﻘﻂ[ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدھﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻮاھﺎن ﮔﺮدﻧﮑﺸﯽ و ﻓﺴﺎد در‬
‫آن ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﯿﮏ‪ ،‬از ِ‬
‫ِ‬ ‫زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ و‬
‫ُ َ ََ َۡ‬
‫َ‬ ‫َ ٗ‬ ‫ٱلر� َّٱ� َ‬
‫ِين َ� ۡمشون � ٱ� ِ‬
‫�ض ه ۡونا �ذا‬ ‫اد َّ‬‫َ َ ُ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وعِب‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ َ َ ُ ْ َ َٗ‬
‫خاطب ُه ُم ٱل�ٰ ِهلون قالوا س�ٰما‪] ﴾٦٣‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[٦٣ :‬‬
‫»و ﺑﻨﺪﮔﺎن ]ﻣﺆﻣﻦ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ[ رﺣﻤﺎن‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮوﺗﻨﯽ ]و ﻣﺘﺎﻧﺖ[ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ راه‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﺎھﻼن ]ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ[ آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ‪] ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎی ﺗﻼﻓﯽ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن[ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ُ ً‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ �ﻘ َﺼ ْ‬
‫ﺖ َﺻ َﺪﻗﺔ ﻣ ْﻦ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫اﷲ �ﺒْﺪا‬ ‫ﺎل‪َ ،‬و َﻣﺎ َزاد‬
‫ٍ‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َّ ًّ َ َ َ َ َ َ َ ٌ َّ‬
‫ُ ‪٢‬‬
‫� ِإﻻ َر� َﻌﻪ اﷲ«‪.‬‬ ‫ِﺑﻌﻔ ٍﻮ‪ِ ،‬إﻻ ِﻋﺰا‪ ،‬وﻣﺎ ﺗﻮاﺿﻊ أﺣﺪ ِ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٥٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٣٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٨٨‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٢٦‬‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺻﺪﻗﻪ ھﺮﮔﺰ از ﺛﺮوت اﻧﺴﺎن‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺎھﺪ و ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ اﻟﻠﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻨﺪهاش‪ ،‬ﻋﺰت او را زﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ او را ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻧﯿﮑﯽ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫َّ َّ َ َ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ‬
‫�‬ ‫�يتا ٓ ِٕي ذِي ٱل ُق ۡر َ ٰ‬
‫� َو َ� ۡن َ ٰ‬ ‫�ن َ‬
‫ِ‬
‫ٱ� ۡح َ ٰ‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ� يأمر بِٱلعد ِل و‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ ُ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ُ َ َ َّ ُ َ َ‬
‫� يعِظ� ۡم لعل� ۡم تذك ُرون‪] ﴾٩٠‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٩٠ :‬‬ ‫ع ِن ٱلفحشاءِ وٱلمنكرِ وٱ� ِ �‬
‫»در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ]ﺷﻤﺎ را[ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدھﺪ‬
‫و از ﻓﺤﺸﺎ و زﺷﺖﮐﺎری و ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻧﮫﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او ﺷﻤﺎ را ﭘﻨﺪ ﻣﯽدھﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺪ ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ِن فَلَ ُه ٓۥ أَ ۡج ُرهُۥ ع َ‬
‫ِند‬
‫َ َ ٰ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ َّ َ ُ َ ُ ۡ‬
‫�س ‪ٞ‬‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ب� � من أسلم وجههۥ ِ�ِ وهو‬
‫َ ُ َۡ ُ َ‬ ‫َ َ ٌ َ َۡ‬ ‫ّ‬
‫َر�ِهِۦ َو� خ ۡوف علي ِه ۡم َو� ه ۡم � َزنون‪] ﴾١١٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١١٢ :‬‬
‫»آری‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ روی ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻟﻠﻪ ﮐﻨﺪ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎداﺷﺶ ﻧﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ]ﻣﺤﻔﻮظ[ اﺳﺖ و ]ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ[ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ و ﻧﻪ اﻧﺪوھﮕﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫ََ َ َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱخ ِفض جناحك ل َِم ِن ٱ�بعك م َِن ٱل ُمؤ ِمن ِ�‪] ﴾٢١٥‬اﻟﺸﻌﺮاء‪[٢١٥ :‬‬
‫»و ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮫﺮﺑﺎن ]و ﻓﺮوﺗﻦ[ ﺑﺎش«‪.‬‬
‫َ َْ‬ ‫َّ ْ‬‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ا� ﺑ ْﻦ َ� ْﻤ ْ‬
‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫� ِﻋﻨﺪ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬إِن ال ُﻤﻘ ِﺴ ِﻄ‬‫ﺎص ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﺮو ﺑ ِﻦ اﻟﻌ ِ‬
‫ٍ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ٌ َّ َ َ ْ ُ َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ََ ََ َ ْ ُ‬
‫ﻳﻦ �ﻌ ِﺪلﻮن ِﻲﻓ ُﺣﻜ ِﻤ ِﻬ ْﻢ‬ ‫اﺬﻟ‬
‫� الﺮﻤﺣ ِﻦ‪ ،‬و ِ�ﺘﺎ ﻳﺪﻳ ِﻪ ﻳ ِﻤ�‪ِ ،‬‬
‫ﻮر‪� ،‬ﻦ ﻳ ِﻤ ِ‬
‫ﷲ ﻰﻠﻋ ﻣﻨ ِﺎﺑﺮ ِﻣﻦ ﻧ ٍ‬ ‫ا ِ‬
‫ُ‬ ‫ََ ْ‬
‫‪١‬‬
‫ﻴﻬ ْﻢ َو َﻣﺎ َولﻮا«‪.‬‬
‫وأ ِ‬
‫ﻠ‬‫ِ‬ ‫ﻫ‬
‫از ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص ب رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻤﺎﻧﺎ‬
‫دادﮔﺮان ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﺮی از ﻧﻮر ﻗﺮار دارﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ و در‬
‫ﻣﯿﺎن ھﻤﺴﺮان و ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﯾﺶ و ﻧﯿﺰ در ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آنھﺎ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﻣﯽورزﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٨٢٧‬‬

 ‫‪٤٢٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫‪ -٧‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫َ‬
‫ۡ‬ ‫َ ٰ ٗ ُّ َ َ ٰ ٗ َّ َ َ َ ۡ َ‬
‫ا� �قش ِع ُّر مِن ُه‬ ‫ِيث كِ�با مت�بِها مث ِ‬ ‫ٱ�د ِ‬ ‫ٱ� نَ َّز َل أ ۡح َس َن ۡ َ‬‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ َّ ﴿ :‬‬
‫َّ‬ ‫َّ َ َ ُ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ُ ُ ُ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َّ ُ ۡ ُ َّ َ ُ ُ ُ ُ‬
‫ود ُه ۡم َوقُلُ ُ‬
‫و� ُه ۡم إ ِ ٰ� ذِكرِ ٱ�ِۚ �ٰل ِك ه َدى ٱ� ِ‬ ‫جلود ٱ�ِين �شون ر�هم �م تل ِ� جل‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ۡهدِي بهِۦ َمن � َ َشا ٓ ُء َو َمن يُ ۡضل ِل َّ ُ‬
‫ٱ� َ� َما ُ‬
‫�ۥ م ِۡن ها ٍد‪] ﴾٢٣‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٢٣ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ِ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﺎزل ﮐﺮده ﮐﻪ ]ﺑﺮﺧﯽ از آﯾﺎﺗﺶ[ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و‬
‫]ﺑﺮﺧﯽ ﻧﯿﺰ[ ﻣﮑﺮر اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ]ﻣﺠﺎزات[ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﯿﻢ دارﻧﺪ‪] ،‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ‬
‫ھﺪاﯾﺖ‬
‫ِ‬ ‫آﯾﺎت‪ [،‬ﻣﻮ ﺑﺮ ﺗﻨﺸﺎن راﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﭙﺲ دل و ﺟﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن راه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ او را ﮔﻤﺮاه ﺳﺎزد‪ ،‬ھﯿﭻ‬
‫ھﺪاﯾﺘﮕﺮی ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ«‪.‬‬
‫� ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن ِ�َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ َ َ‬
‫ان َ� ۡهدِي ل َِّل� ِ َ‬
‫� أ ۡق َو ُم َو�ُبَ ّ ِ ُ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن �ذا ٱلقرء‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ت أَ َّن ل َ ُه ۡم أَ ۡج ٗر� َكب ٗ‬ ‫َّٱ� َ ۡ ُ َ َّ َ‬
‫ۡ َ‬ ‫ۡ َ‬
‫ِين � يُؤم ُِنون بِٱ�خ َِرة ِ أ�تَ ۡدنا‬ ‫��‪َ ٩‬وأ َّن ٱ� َ‬ ‫ِين َ�ع َملون ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ ً َ ٗ‬
‫ل ُه ۡم عذابا أ ِ�ما‪] ﴾١٠‬اﻹﺳﺮاء‪.[١٠-٩ :‬‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ اﺳﺘﻮارﺗﺮﯾﻦ راه ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎرھﺎی‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﮋده ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﭘﺎداﺷﯽ ﺑﺰرگ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ]در ﭘﯿﺶ[ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ آﺧﺮت اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎک ّ‬
‫ﻣﮫﯿﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫ُ ّ ُ َّ َ ً َ َ ۡ ّ ۡ َ ُ‬ ‫َََۡ ََۡ ُ‬
‫ج ۡئ َنا‬ ‫سه ۡمۖ َ‬
‫و‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫نف‬ ‫� أمةٖ ش ِهيدا علي ِهم مِن أ‬‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�وم �بعث ِ� ِ‬
‫� ٗة َو� ُ ۡ َ‬
‫�ء َو ُه ٗدى َو َر ۡ َ‬ ‫َ َ ً َ َ ٰ َ ٰٓ ُ َ ٓ َ َ َّ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ ٗ ّ ُ ّ َ‬
‫� ٰ‬
‫ى‬ ‫ِ� ۡ ٖ‬
‫بِك ش ِهيدا � �ؤ�ءِ � ونز�ا عليك ٱلكِ�ٰب ت ِب�ٰنا ل ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ل ِل ُمسل ِ ِم�‪] ﴾٨٩‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٨٩ :‬‬
‫»و روزی ]را ﯾﺎد ﮐﻦ[ ﮐﻪ از ھﺮ اﻣﺘﯽ‪ ،‬ﮔﻮاھﯽ از ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻤﺎرﯾﻢ ]ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و‬
‫اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﮔﻮاھﯽ دھﺪ[ و ﺗﻮ را ]ای ﻣﺤﻤﺪ‪ [،‬ﺑﺮ اﯾﻨﺎن ﮔﻮاه ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ؛ و ﻣﺎ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ]= ﻗﺮآن[ را‬
‫روﺷﻨﮕﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ و ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬رھﻨﻤﻮد و رﺣﻤﺖ و ﺑﺸﺎرت‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ ُ ْ َ َّ ُ‬ ‫َ ٰ ٌ َ َ ۡ َ ٰ ُ ُ َ َ ‪َّ َ ٞ‬‬ ‫َ َ‬
‫ك فٱتب ِ ُعوهُ َوٱ�قوا ل َعل� ۡم‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و�ٰذا كِ�ب أنزل�ه مبار‬
‫ُ َُ َ‬
‫ت ۡر�ون‪] ﴾١٥٥‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٥٥ :‬‬
‫»و اﯾﻦ ]ﻗﺮآن[ ﮐﻪ آن را ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﺘﺎﺑﯽ ُﭘﺮﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ؛ از آن ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﯿﺪ و ﭘﺮوا ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؛‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ ]اﻟﻠﻪ[ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٢٨‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻗﺎری ﻗﺮآن ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬

‫َ َ َ ُ ْ َّ َ َ َّ َ ُ ُ َۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ َ ُ َ ّ ُ َ‬
‫ضيع أج َر‬ ‫ب وأقاموا ٱلصل ٰوة إِنا � ن ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين �مسِكون بِٱلكِ�ٰ ِ‬
‫ٱل ۡ ُم ۡصلِح َ‬
‫�‪] ﴾١٧٠‬اﻷﻋﺮاف‪» .[١٧٠ :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ]اﻟﻠﻪ[ ّ‬
‫ﺗﻤﺴﮏ ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ‬ ‫ِ‬
‫ﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ]ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ[ ﻣﺎ ﭘﺎداش ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را ﺗﺒﺎه ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫َ‬
‫َ َ ُْ َ ََ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ََُ ْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫اﺬﻟي �ﻘﺮأ اﻟﻘﺮآن ﻛﻤﺜ ِﻞ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﺜﻞ الﻤﺆ ِﻣ ِﻦ ِ‬ ‫أ ِﻲﺑ مﻮﻰﺳ اﻷﺷﻌ ِﺮي س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ َّ ْ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ َ ِّ ٌ َ َ ْ ُ َ َ ِّ ٌ َ َ َ ُ ْ ُ ْ‬ ‫ُ ْ َّ‬
‫اﺬﻟي ﻻ �ﻘﺮأ اﻟﻘﺮآن ﻛﻤﺜ ِﻞ اﺘﻟﻤﺮ ِة‪ ،‬ﻻ‬ ‫اﻷﺗ ُﺮﺟ ِﺔ‪ِ ،‬ر�ﻬﺎ ﻃﻴﺐ وﻃﻌﻤﻬﺎ ﻃﻴﺐ؛ وﻣﺜﻞ الﻤﺆ ِﻣ ِﻦ ِ‬
‫ْ‬ ‫آن‪َ ،‬ﻣﺜَ ُﻞ َّ‬
‫الﺮ ْ�َﺎﻧَﺔ‪ ،‬ر�ُ َﻬﺎ َﻃﻴِّ ٌ‬ ‫َّ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ‬ ‫َ ََ َ َ ْ ُ َ ُ ٌْ َ َ َُ ُْ َ‬
‫ﺐ َوﻃﻌ ُﻤ َﻬﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮ‬‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫أ‬‫ﺮ‬‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ي‬ ‫اﺬﻟ‬
‫ِ‬ ‫ﻖ‬
‫ِر�ﺢ لﻬﺎ وﻃﻌﻤﻬﺎ ﺣﻠﻮ؛ وﻣﺜﻞ الﻤﻨ ِ‬
‫ﻓ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬
‫ٌ َ َ ْ ُ َ ُ ٌّ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ ُ ُْ َ َ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َُ ُْ َ‬
‫اﺬﻟي ﻻ �ﻘ َﺮأ اﻟﻘ ْﺮآن ﻛ َﻤﺜ ِﻞ اﺤﻟَﻨ َﻈﻠ ِﺔ‪ ،‬ﻟي َﺲ ل َﻬﺎ ِر�ﺢ وﻃﻌﻤﻬﺎ مﺮ«‪.‬‬ ‫م ٌّﺮ؛ َوﻣﺜﻞ الﻤﻨﺎﻓِ ِﻖ ِ‬
‫ُ‬

‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻮﻣﻨﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫دﺳﺘﻨﺒﻮ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻢ ﺑﻮﯾﺶ ﺧﻮب و ھﻢ ﻣﺰهاش ﻟﺬﯾﺬ و ﻋﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻮﻣﻨﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن‬
‫ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮﻣﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮ ﻧﺪارد ّاﻣﺎ ﻃﻌﻤﺶ ﺷﯿﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻓﻘﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﯾﺤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮی ﺧﻮﺷﯽ دارد وﻟﯽ ﻣﺰهاش ﺗﻠﺦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻓﻘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺮآن ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻨﻈﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮی ﺧﻮﺷﯽ ﻧﺪارد و ﻃﻌﻤﺶ ھﻢ ﺗﻠﺦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫أﺗﺮﺟﺔ‪ :‬ﻧﻮﻋﯽ از ﺧﺮﺑﺮه ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﮫﺎی ﺳﺒﺰ وﺳﺮخ دارد و ﺑﻮﯾﺶ ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫» ّ‬
‫ﻣﻄﺒﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺘﻨﺒﻮ ﻧﺎم دارد‪ ،‬و ﺷﻤﺎم ھﻢ ﺑﻪ آن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﯾﺎدﮔﯿﺮی و ﺗﻌﻠﯿﻢ دادن ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫َ ُ‬ ‫ۡ‬
‫َٰ َ َ ُ ۡ‬
‫ٱ�� َم َوٱ�ُّ ُب َّوة � َّم‬
‫ۡ‬
‫ٱ� ٱلكِ�ب و‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ما َ� َن ل ِبَ َ� أَن يُ ۡؤ� َِي ُه َّ ُ‬
‫ٍ‬
‫ُ ُ ْ َ َّ ٰ ّ َ َ ُ ُ ۡ ُ َ ّ ُ َ‬ ‫َّ َ َٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ ْ َ ٗ ّ‬ ‫ُ َ‬
‫ِ�ن بِما كنتم �عل ِمون‬ ‫�ن كونوا ر�ن ِ ۧ‬ ‫ون ٱ�ِ و� ِ‬ ‫اس كونوا عِبادا ِ� مِن د ِ‬ ‫َ�قول ل َِّلن ِ‬
‫َ‬ ‫ُ ُ َۡ‬ ‫ۡ َ َ‬
‫ٱلكِ�ٰب َو� ِ َما كنت ۡم تد ُر ُسون‪] ﴾٧٩‬آل ﻋﻤﺮان‪[٧٩ :‬‬
‫»ﺑﺮای ھﯿﭻ ﺑﺸﺮی ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﮐﺘﺎب و ُﺣﮑﻢ ]= داﻧﺶ و ﻓﮫﻢ[ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی‬
‫دھﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ او ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺎی اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ]ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪» [:‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﮑﻪ ﮐﺘﺎب را آﻣﻮزش ﻣﯽدادﯾﺪ و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ]ﻋﻘﺎﯾﺪ و‬
‫اﺣﮑﺎم آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان[ درس ﻣﯽدادﯾﺪ‪] ،‬ﻓﻘﯿﮫﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪان[ اﻟﮫﯽ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َّ َ ُ ‪٢‬‬ ‫َ َّ ْ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َّ َ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﺧ ْ�� ْﻢ َﻣ ْﻦ � َﻌﻠ َﻢ اﻟﻘ ْﺮآن وﻋﻠﻤﻪ«‪.‬‬
‫�ﻦ �ﺜﻤﺎن ﺑ ِﻦ �ﻔﺎن س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٥٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٩٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٠٢٧‬‬
 ‫‪٤٢٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺮآن را ﻓﺮا ﮔﯿﺮد و آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان آﻣﻮزش دھﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﮫﺎرت در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫الﺴ َﻔ َﺮة اﻟْﻜ َﺮامِ اﻟْ َ َ‬
‫ﺮﺒ َر ِة‬ ‫ا� ج‪» :‬ال ْ َﻤﺎﻫ ُﺮ ﺑﺎﻟْ ُﻘ ْﺮآن َﻣ َﻊ َّ‬
‫َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�ﻦ ﺎﻋ� ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َو َّ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ُ‬
‫‪١‬‬
‫ان«‪.‬‬ ‫َ ُ َ َ َ ْ َ ٌّ َ ُ ْ َ‬
‫اﺬﻟى �ﻘﺮأ اﻟﻘﺮآن و�تﺘﻌﺘﻊ ِ�ﻴ ِﻪ وﻫﻮ ﻋﻠﻴ ِﻪ ﺷﺎق ﻪﻟ أﺟﺮ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﮫﺎرت‬
‫دارد‪) ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ( ﻣﻨﺰﻟﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺰرﮔﻮار و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ ،‬و‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺎ ﻟﮑﻨﺖ زﺑﺎن و ﺳﺨﺘﯽ آن را ﺗﻼوت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دو ﭘﺎداش دارد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺑﺮای ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫َّ ْ َ‬‫ُ‬
‫ا� �ﺘﻠﻮن‬
‫َ‬
‫ﻮت‬
‫َ‬
‫اﺟﺘَ َﻤ َﻊ ﻗ ْﻮ ٌم ﻰﻓ َ�ﻴْﺖ ﻣ ْﻦ ُ�ﻴُ‬‫ََ ْ‬
‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫و‬ ‫‪...‬‬‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬
‫َ َ‬
‫ﻗ‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ‬
‫ﻋ‬
‫ِ ِ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ َ َ َ َ َ ُ َ ُ َ ْ َ ُ ْ َّ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َّ َ ُ َ َ َ ْ ُ ُ َّ َْ‬
‫ﻤﺣ ُﺔ‪َ ،‬و َﺣ َّﻔﺘْﻬ ُﻢُ‬ ‫ﻜﻴﻨﺔ‪ ،‬وﻏ ِﺸيﺘﻬﻢ الﺮ‬ ‫ا� و�ﺘﺪارﺳﻮﻧﻪ ﺑيﻨﻬﻢ ِإﻻ ﻧﺰﻟﺖ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ الﺴ ِ‬ ‫ِﻛﺘﺎب ِ‬
‫َ َ ُ ُ ‪٢‬‬ ‫َ َ ُ ْ ُْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ﻴﻤ ْﻦ ﻋﻨْ َﺪ ُه‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َ� َّ‬ ‫ا� � َ‬ ‫َ‬
‫� ُﺔ‪َ ،‬و َذﻛ َﺮ ُﻫ ُﻢ َّ ُ‬ ‫َْ َ َ‬
‫ﺮﺴع ِﺑ ِﻪ �ﺴﺒﻪ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﻢ‬ ‫ل‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻠ‬‫ﻤ‬ ‫�‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﺄ‬‫ﻄ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الﻤﻼﺋِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ ...» :‬و ھﺮﮔﺎه ﻋﺪهای در ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎی اﻟﻠﻪ )ﻣﺴﺎﺟﺪ( ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ را ﺗﻼوت ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ و آﻣﻮزش آن‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬آراﻣﺶ ﺑﺮ آنھﺎ ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﻮد و رﺣﻤﺖ اﻟﮫﯽ‪ ،‬آنھﺎ را درﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد و‬
‫ﺮاﻣﻮن آنھﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﻟﻠﻪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﭘﯿ ِﺶ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﻧﺰد او ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎد‬
‫ِ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﭘﯿ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽﮐﻪ در اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ‪ ،‬درﻧﮓ ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺐ او‪ ،‬ھﯿﭻ ﻓﺎﯾﺪهای‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﺪارد و ﺑﻪ دادش ﻧﻤﯽرﺳﺪ«‪.‬‬

‫واﺟﺐ ﺑﻮدن ﻣﺤﮑﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺮآن‬

‫َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴَ ِﺪهِ ل ُﻬ َﻮ أﺷﺪ‬ ‫ﻮﻰﺳ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪�» :‬ﻌﺎﻫﺪوا اﻟﻘ ْﺮآن‪ ،‬ﻓ َﻮ ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫ِ ِ‬
‫ُ ُ َ ‪٣‬‬
‫اﻹ ِﺑ ِﻞ ِﻲﻓ �ﻘ ِﻠﻬﺎ«‪.‬‬ ‫َ َ ِّ ً َ‬
‫�ﻔﺼﻴﺎ ِﻣﻦ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٩٣٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٩٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٩٩‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٣٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٩١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٣٠‬‬

‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﮐﻨﯿﺪ )ھﻤﻮاره آن‬
‫را ﺗﻼوت ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ( ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ از ﺷﺘﺮی ﮐﻪ‬
‫زاﻧﻮﯾﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﺮﯾﺰد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮔﻮش دادن ﺑﻪ ﻗﺮآن‬

‫َ َ ْ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ۡ َ َ ُ ْ َّ ُ َ‬
‫ٱل�ٰغوت أن َ� ۡع ُب ُدوها َو�نابُ ٓوا إِ� ٱ� ِ ل ُه ُم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين ٱجتنبوا‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ َ َّ ُ َ ۡ َ َ ُ ٓ ْ ٰٓ َ‬
‫َ َ‬
‫ِين ه َدٮ ٰ ُه ُم‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫� ع َِبادِ‪ ١٧‬ٱ�ِين �ست ِمعون ٱلقول �يتبِعون أحسنه ۚۥ أو‬ ‫ى فَبَ ّ ِ ۡ‬ ‫ُۡۡ َ‬
‫��ِك ٱ�‬ ‫ٱلب� ٰ ۚ‬
‫ب‪] ﴾١٨‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[١٨-١٧ :‬‬ ‫ٰ‬ ‫ك ُه ۡم أُ ْولُوا ْ ۡٱ�َ ۡل َ‬
‫�‬
‫َّ ُ َ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ِ‬ ‫ٱ�ۖ وأو�� ِ‬
‫»ﺑﺸﺎرت ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻋﺒﺎدت ﻃﺎﻏﻮت ]= ﻣﻌﺒﻮدان ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ[ اﺟﺘﻨﺎب ورزﯾﺪﻧﺪ و‬
‫]ﺗﻮﺑﻪﮐﻨﺎن[ ﺑﻪ درﮔﺎه اﻟﮫﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ؛ ﭘﺲ ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪] [،‬ﺑﮫﺸﺖ را[ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه‪.‬‬
‫]ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ]ھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ[ را ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ و از ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ آن ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ھﺪاﯾﺘﺸﺎن ﮐﺮده و ﺧﺮدﻣﻨﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ‬
‫ا�‪ ،‬آﻗ َﺮأ َﻋﻠﻴْﻚ‪،‬‬
‫َ‬ ‫ﻲﺒ ج‪» :‬اﻗْ َﺮأْ َ َ َّ ُ ُ َ َ ُ‬
‫ْ‬ ‫َ� ْﻦ اﺑْﻦ َم ْﺴ ُﻌﻮ ٍد س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل ِﻲﻟ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﻠﻋ«‪ ،‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ََۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ ِّ‬
‫وﻋﻠﻴﻚ أﻧ ِﺰل ‪،‬ﻗﺎل‪�» :‬ﻌﻢ« �ﻘﺮأت ﺳﻮرة اﻟنﺴﺎ ِء ﺣﻰﺘ أ�ﻴﺖ إِﻰﻟ ﻫ ِﺬهِ اﻵﻳ ِﺔ‪﴿ :‬فكيف إِذا‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َ ٰ َ ٰٓ ُ َ ٓ َ ٗ‬ ‫ُ ّ ُ َّ َ‬ ‫َۡ‬
‫�ؤ�ءِ ش ِهيدا‪] ﴾٤١‬اﻟﻨﺴﺎء‪ .[٤١ :‬ﻗﺎل‪َ » :‬ﺣ ْﺴﺒُﻚ‬ ‫جئنا بِك �‬ ‫� أمة ِۢ �ِش ِهي ٖد و ِ‬ ‫جئنا مِن ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ْ َ َ َ َ ُّ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎن‪.‬‬
‫اﻵن« ﻓﺎﺘﻟﻔﺖ إِﻴﻟ ِﻪ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا �ﻴﻨﺎه ﺗﺬ ِرﻓ ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮاﯾﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺨﻮان!« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻧﻢ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ« و ﻣﻦ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﺳﻮره ﻧﺴﺎء را ﺧﻮاﻧﺪم ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫َ ۡ َ َ َ َ ٰ َ ٰٓ ُ َ ٓ َ ٗ‬ ‫ُ ّ ُ َّ َ‬ ‫َ َ‬
‫ك ۡي َف إ َذا ۡ َ‬
‫�ؤ�ءِ ش ِهيدا‪﴾٤١‬‬ ‫جئنا بِك �‬ ‫� أمة ِۢ �ِش ِهي ٖد و ِ‬
‫جئنا مِن ِ‬‫ِ ِ‬ ‫رﺳﯿﺪم‪﴿ :‬ف‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٤١ :‬و ]ﺣﺎل و ِ‬
‫روز ﻧﺎﺑﺎوران[ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ از ھﺮ اﻣﺘﯽ ﺷﺎھﺪی را ]ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ھﻤﺎن اﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ[ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آورﯾﻢ و ﺗﻮ را ]ﻧﯿﺰ ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬درﺑﺎرۀ اﺑﻼغ ﭘﯿﺎم اﻟﮫﯽ[ ﺑﺮ اﯾﻨﺎن‬
‫ﮔﻮاه آورﯾﻢ؟« ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﺎﻻ ﺑﺲ اﺳﺖ« و ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻢ؛ دﯾﺪم ﮐﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ‬
‫اﺷﮑﺒﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٥٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٠٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٣١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﮔﺮﯾﺴﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از روی ﺷﻔﻘﺖ ﺑﺮ اﻣﺘﺶ ﺑﻮده‪ ،‬زﯾﺮا او ﺷﺎھﺪ ﺣﻖ اﺳﺖ و اﻣﺘﺶ از‬
‫ﮔﻨﺎه ﺧﺎﻟﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارد‬

‫ََْْ َ ُ ٌ َ ُ ُ ُْ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َﻋﻦ اﺑ ْﻦ ُ� َﻤ َﺮ ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫اﷲ اﻟﻘ ْﺮآن‬ ‫�‪ :‬رﺟﻞ آﺗﺎه‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ ﺣﺴﺪ إِﻻ ِﻲﻓ اﺛنﺘ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫اﷲ َﻣ ًﺎﻻ‪ُ �َ ،‬ﻬ َﻮ ُ�ﻨْ ِﻔ ُﻘ ُﻪ آﻧَ َ‬
‫ﺎء الﻠَّﻴْﻞ‪َ ،‬وآﻧَﺎءَ‬ ‫ﺎء اﻨﻟَّ َﻬﺎر‪َ ،‬و َر ُﺟ ٌﻞ آﺗَ ُﺎه ُ‬‫ﺎء الﻠَّﻴْﻞ‪َ ،‬وآﻧَ َ‬ ‫ََُ َُ ُ‬
‫ﻮم ﺑ ِﻪ آﻧَ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻬﻮ �ﻘ ِ‬
‫ﺎر« ‪.١‬‬ ‫َّ َ‬
‫اﻨﻟﻬ ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬رﺷﮏ ﺑﺮدن )ﻏﺒﻄﻪ ﺧﻮردن(‬
‫ﻓﻘﻂ در دو ﻣﻮرد‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﻗﺮآن )و ﻣﻌﺎرف ﻗﺮآﻧﯽ( را ﯾﺎد داده‬
‫و او در ﺳﺎﻋﺖھﺎی ﺷﺐ و روز‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﯿﺰ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ﻣﺎﻟﯽ داده‬
‫و او در ﺳﺎﻋﺖھﺎی ﺷﺐ و روز‪ ،‬آن را اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﻗﺮآن ﺑﺎ ﺻﺪای زﯾﺒﺎ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﻲﺸ ٍء َﻣﺎ أ ِذ َن ِﻨﻟَ ٍّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫اﷲ ل ِ َ ْ‬
‫ﻮل‪َ » :‬ﻣﺎ أ ِذ َن ُ‬ ‫ﻘ‬‫�‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻌ‬‫ﻤ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ِ‬
‫‪٢‬‬
‫آن«‪.‬‬‫ﺮ‬‫َ�ﺘَ َﻐ َّ� ﺑﺎﻟْ ُﻘ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺪای‬
‫آﺷﮑﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی در ھﻨﮕﺎم ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﮔﻮش داده‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﮔﻮش ﻧﺪاده‬
‫ِ‬ ‫ﺧﻮش و‬
‫ِ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ‬

‫َ‬
‫ﻚ أ ْ� َﻈ َﻢ ُﺳﻮرةَ‬‫َ ُ َ‬‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ٍ‬ ‫ا� ج‪» :‬أﻻ أﻋﻠﻤ‬ ‫ﻴﺪ راﻓِ ِﻊ ﺑ ِﻦ الﻤﻌ� س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل ِﻲﻟ رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﺳ ِﻌ ٍ‬
‫َ َ َّ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َ ُ ْ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫اﻟﻘ ْﺮآن َ�ﺒْ َﻞ أَن ﺨﺗ ُﺮ َج ﻣ َﻦ َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫الﻤ ْﺴ ِﺠ ِﺪ«‪ ،‬ﻓﺄﺧﺬ ِ�ﻴَ ِﺪي‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ أردﻧﺎ أن �ﺮج‪ ،‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِﻲﻓ‬
‫اﻟﻌﺎلَﻤ َ‬ ‫َ ِّ َ َّ َ ْ َ َ ُ َ َ ُ‬
‫اﻟﻘ ْﺮآن« ﻗَ َﺎل‪» :‬اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ َّ� َر ِّب َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﻚ ﻗُﻠ َ‬ ‫َّ َّ َ‬
‫�‬ ‫�‪َ ِ ،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺖ‪» :‬ﻷﻋﻠﻤﻨﻚ أ�ﻈﻢ ﺳﻮر ٍة ِﻣﻦ‬ ‫ا�‪ِ ،‬إﻧ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ُ ُ ‪٣‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫اﻟﻌﻈ ُ‬ ‫ُْ ُ َ‬ ‫َّ ْ ُ َ َ‬
‫اﺬﻟي أوﺗِيﺘﻪ«‪.‬‬ ‫ﻴﻢ ِ‬ ‫الﺴﺒﻊ الﻤﺜ ِﺎ�‪َ ،‬واﻟﻘﺮآن ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٢٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨١٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٥٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٩٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٠٠٦‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٣٢‬‬

‫از اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ راﻓﻊ ﺑﻦ ﻣﻌﻠﯽ س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮاﯾﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ‬
‫ﭘﯿﺶ از آن ﮐﻪ از ﻣﺴﺠﺪ ﺑﯿﺮون ﺑﺮوی‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺳﻮره ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﯿﺎﻣﻮزم؟« و ﺳﭙﺲ‬
‫دﺳﺘﻢ را ﮔﺮﻓﺖ؛ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ از ﻣﺴﺠﺪ ﺑﯿﺮون ﺑﺮوﯾﻢ‪ ،‬ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ای‬
‫َّ‬ ‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺗﻮ ﮔﻔﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺳﻮره ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽآﻣﻮزم؟ ﻓﺮﻣﻮد‪َ ۡ ﴿» :‬‬
‫ٱ� ۡم ُد ِ� ِ‬
‫� ‪ - ﴾٢‬ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن ﺳﻮره »ﺣﻤﺪ« ‪ -‬ﮐﻪ دارای ھﻔﺖ آﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در ھﺮ‬ ‫َر ّب ۡٱل َ�ٰلَم َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻗﺮآن‬
‫ﺷﺎﻣﻞ دو ﺑﺨﺶ ﺳﺘﺎﯾﺶ و دﻋﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ[ و ھﻤﺎن ِ‬ ‫ِ‬ ‫رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﻮد ]و‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ش‪» :‬ﺳﺒﻊ ﻣﺜﺎﻧﯽ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ در ھﺮ ﻧﻤﺎز ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺛﻨﺎی ﺣﻖ و دﻋﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻮره اﺧﻼص‬

‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﻼ َ� ْﻘ َﺮأ‪﴿ :‬قُ ۡل ُه َو َّ ُ‬ ‫َّ َ ُ ً َ َ َ ُ ً‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ٱ� أ َح ٌد‪﴾١‬‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟُﺪ ِر ِّي س أن رﺟﻼ ﺳ ِﻤﻊ رﺟ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ َّ َّ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬
‫َُ ُ‬
‫ا� ج ﻓﺬﻛﺮ ذلِﻚ ﻪﻟ‪ ،‬و�ﺄن الﺮﺟﻞ‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫]اﻹﺧﻼص‪ .[١ :‬ﻳﺮددﻫﺎ‪ .‬ﻓﻠﻤﺎ أﺻﺒﺢ ﺟﺎء ِإﻰﻟ رﺳ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ﺚ اﻟْ ُﻘ ْ‬
‫َ َّ َ َ َ ْ ُ ُ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ْ‬ ‫َ َ َ ُّ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫آن«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺛ‬ ‫ل‬‫ﺪ‬‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺘﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻬ‬ ‫�‬ ‫إ‬
‫ِ ِ‬‫ه‬
‫ِ‬ ‫ﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﻴ‬‫�‬ ‫ﻲﺴ‬
‫ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫ا� ج ‪» :‬و ِ‬
‫اﺬﻟي �‬ ‫�ﺘﻘﺎلﻬﺎ ‪�،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدی ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺳﻮرۀ اﺧﻼص را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و‬
‫ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ آن را ﮐﺎر ﮐﻢ اھﻤﯿﺘﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬ھﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻧﺰد رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ ج آﻣﺪ و آن را ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺎ ﺳﻮرۀ اﺧﻼص‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﻮم ﻗﺮآن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻌﻮذﺗﯿﻦ‬
‫ُْ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ ََْ ْ َ‬
‫ﺖ الﻠﻴْﻠﺔ ل ْﻢ ﻳُ َﺮ ِﻣﺜﻠ ُﻬ َّﻦ‬
‫ﺎت أﻧ ِﺰﻟ ِ‬‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬ألﻢ ﺗ َﺮ آﻳ ٍ‬ ‫�ﻦ �ﻘﺒﺔ ﺑ ِﻦ ﺎﻋ ِم ٍﺮ س أن رﺳﻮل ِ‬
‫اس‪] ﴾١‬اﻟﻨﺎس‪.«[١ :‬‬ ‫ب ٱ�َّ ِ‬‫وذ ب َر ّب ٱلۡ َفلَق‪] ﴾١‬اﻟﻔﻠﻖ‪﴿ [١ :‬قُ ۡل أَ ُعوذُ ب َر ّ‬
‫ُۡ َ ُ ُ‬ ‫َ ُّ‬
‫�ﻂ؟ ﴿قل أع ِ ِ‬
‫‪٢‬‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫از ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ دﯾﺸﺐ‬
‫آﯾﺎﺗﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺜﻞ آنھﺎ دﯾﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؛ آنھﺎ ﺳﻮرهھﺎی ﻓﻠﻖ و ﻧﺎس ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٠١٣‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨١٤‬‬
 ‫‪٤٣٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‬

‫َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻻ ﺠﺗ َﻌﻠﻮا ُ�ﻴُﻮﺗ� ْﻢ َﻣﻘ ِﺎﺑ َﺮ ِإن الﺸﻴْ َﻄﺎن‬ ‫ا‬
‫ُ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل َر ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬
‫ُ َ ُ َْ َ َ ‪١‬‬
‫َ ِ ْ ْ َّ ُ ْ َ ُ‬
‫اﺬﻟى �ﻘﺮأ ِ�ﻴ ِﻪ ﺳﻮرة اﺒﻟﻘﺮ ِة«‪.‬‬ ‫ﺖ ِ‬ ‫َ�ﻨْ ِﻔ ُﺮ ِﻣﻦ َ‬
‫اﺒﻟﻴ ِ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ(‬
‫ِ‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﺘﺎن را‬
‫ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن )ﮐﻪ در آن ﻧﻤﺎز و ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد( ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪ؛ ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺷﯿﻄﺎن از‬
‫ﺧﺎﻧﻪای ﮐﻪ در آن ﺳﻮره "ﺑﻘﺮه" ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﺮﯾﺰد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ﻗﺮآن‬

‫�ْ َﻦ أَﻲﺑ أَ ْو َ� س‪ْ :‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج؟‬‫آو َﻰﺻ اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ا�‬
‫َ ُ َ ْ َ َّ‬
‫�ﻦ ﻃﻠﺤﺔ اﺑ ِﻦ مﺮﺼ ٍف ﻗﺎل ‪ :‬ﺳﺄﻟﺖ �ﺒﺪ ِ‬
‫ِ‬ ‫ُ ِ‬
‫َ َ َْ َ‬ ‫َ ََ‬‫َ ُ‬ ‫ََ َ َ َُ ْ ُ ََْ ُ َ ََ‬
‫ﻮص؟ ﻗﺎل‪» :‬أوﻰﺻ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫الﻮ ِﺻﻴَّﺔ‬ ‫�ﻘﺎل‪ :‬ﻻ‪� ،‬ﻘﻠﺖ‪ :‬ﻛﻴﻒ ﻛ ِﺘﺐ ﻰﻠﻋ اﻨﻟَّ ِ‬
‫أ ِم ُﺮوا ﺑِﻬﺎ ولﻢ ﻳ ِ‬
‫ﺎس‬
‫‪٢‬‬ ‫َّ‬ ‫ﺑ َ‬
‫ا� «‪.‬‬
‫ﺎب ِ‬‫�ﺘ ِ‬‫ِ ِ‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻣﺼﺮف ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽاوﻓﯽ س ﺳﺆال ﮐﺮدم‪ :‬آﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫وﺻﯿﺖ ﮐﺮد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﻄﻮر وﺻﯿﺖ ﺑﺮ ﻣﺮدم واﺟﺐ اﺳﺖ؟ و ﭼﻄﻮر ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدم دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﮐﻪ وﺻﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و وﺻﯿﺖ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ؟ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ اوﻓﯽ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﺻﯿﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ »ﻣﺮدم ﺑﻪ ﮐﻼم اﻟﻠﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ َّ َ َ ۡ ُ َ َ َ َّ َ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫ٱلصل ٰوة َوأنفقوا م َِّما‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين �تلون كِ�ٰب ٱ� ِ وأقاموا‬
‫�د ُهم ّمِن فَ ۡضلِهِۚۦٓ‬
‫ور ُه ۡم َو َ�ز َ‬
‫ج َ‬ ‫ور‪َ ُ�ِ ٢٩‬و ّ� َِي ُه ۡم أُ ُ‬ ‫َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ ّٗ َ َ َ َ ٗ َ ۡ ُ َ‬
‫ون ت َِ�ٰ َر ٗة َّلن َ� ُب َ‬‫رزق�هم ِ�� وع��ِية يرج‬
‫ِ‬
‫َّ ُ َ ُ َ ُ‬
‫إِنهۥ �فور‪ ٞ‬شكور‪] ﴾٣٠ٞ‬ﻓﺎﻃﺮ‪.[٣٠-٢٩ :‬‬
‫»در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫روزی دادهاﯾﻢ‪ ،‬ﭘﻨﮫﺎن و آﺷﮑﺎر اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ]ﭘﺮﺳﻮد[ اﻣﯿﺪ دارﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮﮔﺰ زﯾﺎن ]و‬
‫ﮐﺴﺎدی[ ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﺎ ]اﻟﻠﻪ[ ﭘﺎداﺷﺸﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺪھﺪ و از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﺮ ]ﺛﻮاب[ آﻧﺎن‬
‫ﺑﯿﻔﺰاﯾﺪ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬او ﺗﻌﺎﻟﯽ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٨٠‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٢٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٣٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٣٤‬‬
‫ْ ُ َ َ َّ ُ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ ْ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬اﻗ َﺮ ُءوا اﻟﻘ ْﺮآن ﻓ ِﺈﻧﻪ ﻳَﺄ ِﻰﺗ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻤ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫�‬‫ُّ‬ ‫َ‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ أﻣﺎﻣﺔ َ ِ ِ‬
‫ﻫ‬ ‫ﺎ‬ ‫اﺒﻟ‬
‫ْ‬ ‫َّ ْ َ َ ْ ْ َ َ َ َ َ ُ َ َ‬ ‫ََْ ْ َ َ َ ً‬
‫ﺎن ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ْ َ َ َ َّ ُ َ َ َ‬ ‫َُْ‬ ‫ْ َ‬
‫آل ِﻋﻤﺮان ﻓﺈِ�ﻬﻤﺎ ﺗﺄ ِ�ﻴ ِ‬ ‫ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ ﺷ ِﻔﻴﻌﺎ ﻷﺻﺤ ِﺎﺑ ِﻪ اﻗﺮءوا الﺰﻫﺮاو� ِﻦ اﺒﻟﻘﺮة وﺳﻮرة ِ‬
‫اف ُ َ‬
‫ﺤﺗ َّ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َّ‬ ‫ْ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َّ ُ َ ْ َ‬
‫ﺎن‬‫ِ‬ ‫ﺎﺟ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺻ‬ ‫�‬
‫ٍ‬ ‫ﻃ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺎن‬
‫ﺎن أو ﻛ��ﻬﻤﺎ ﻓِﺮﻗ ِ‬ ‫ﺎن أو ﻛ��ﻬﻤﺎ �ﻴﺎ�ﺘ ِ‬ ‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ ﻛ��ﻬﻤﺎ �ﻤﺎﻣﺘ ِ‬
‫َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ َ َ ٌ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ٌ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ ُ‬
‫�ﻦ أﺻﺤﺎﺑِ ِﻬﻤﺎ اﻗﺮءوا ﺳﻮرة اﺒﻟﻘﺮ ِة ﻓﺈِن أﺧﺬﻫﺎ ﺑﺮ�ﺔ وﺗﺮﻛﻬﺎ ﺣﺮﺴة وﻻ �ﺴﺘ ِﻄﻴﻌﻬﺎ اﺒﻟﻄﻠﺔ«‬
‫ﹺ‬ ‫) ﹶﻗ ﹶﺎل ﹸﻣ ﹶﻌ ﹺ‬
‫ﺎو ﹶﻳ ﹸﺔ‪ :‬ﹶﺑ ﹶﻠ ﹶﻐﻨﻰ ﹶأ ﱠن ا ﹾﻟ ﹶﺒ ﹶﻄ ﹶﻠ ﹶﺔ ﱠ‬
‫اﻟﺴ ﹶﺤ ﹶﺮ ﹸة(‪.‬‬
‫‪١‬‬

‫اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ ﺑﺎھﻠﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫ﻗﺮآن روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬دو ﺳﻮره ﻧﻮراﻧﯽ ﺑﻘﺮه و آل ﻋﻤﺮان را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ؛ زﯾﺮا آن دو روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دو اﺑﺮ ﯾﺎ دو ﺳﺎﯾﺒﺎن ﯾﺎ دو ﮔﺮوه ﭘﺮﻧﺪه ﮐﻪ ﺑﺎل‬
‫ﮔﺸﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽآﯾﻨﺪ و از ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬دﻓﺎع ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﯾﺎد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ و ﺗﺮک ﮐﺮدن آن ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺴﺮت ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﺎﺣﺮان ﺗﺎب و ﺗﺤﻤﻞ‬
‫آن را ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَﺎل‪ :‬ﻗَﺎل َر ُﺳﻮل اﷲ ج‪» :‬أ ُ ُّ َ ُ ُ ْ َ َ َ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫�ﺪ‬ ‫�ﺐ أﺣﺪ�ﻢ إِذا رﺟﻊ إِﻰﻟ أﻫ ِﻠ ِﻪ أن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َ َ‬
‫ﺎت �ﻘﺮأ ِﺑ ِﻬﻦ أﺣﺪ�ﻢ ِﻲﻓ‬ ‫َ‬ ‫ﺎن؟« ﻗﻠﻨﺎ‪� :‬ﻌﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪�» :‬ﺜﻼث آﻳ ٍ‬ ‫ﺎت ِﻋﻈﺎمٍ ِﺳﻤ ٍ‬ ‫ِ�ﻴ ِﻪ ﺛﻼث ﺧ ِﻠﻔ ٍ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ٌْ َُ ْ ََ‬ ‫َ َ‬
‫ﺎت ِﻋﻈﺎمٍ ِﺳﻤ ٍ‬
‫ﺎن«‪.‬‬ ‫ﺻﻼﺗِ ِﻪ‪ ،‬ﺧ� ﻪﻟ ِﻣﻦ ﺛﻼ ِث ﺧ ِﻠﻔ ٍ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ھﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ دارد ﮐﻪ‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺷﺘﺮ آﺑﺴﺘﻦ و ﺑﺰرگ و ﭼﺎق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟« ﻣﺎ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻪ آﯾﻪای را ﮐﻪ ھﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ در ﻧﻤﺎز ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ از‬
‫ﺳﻪ ﺷﺘﺮ آﺑﺴﺘﻦ و ﺑﺰرگ و ﭼﺎق‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آن‪:‬‬ ‫ُْ َ‬ ‫َ َ َُ ُ َ‬ ‫ﺎص ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ‬ ‫ا� ﺑ ْﻦ َ� ْﻤ ْ‬
‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﺐ اﻟﻘﺮ ِ‬‫ﺎﺣ ِ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪�» :‬ﻘﺎل لِﺼ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮو ﺑ ِﻦ اﻟﻌ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ ِ‬
‫َ ْ َ ُ َ ‪٣‬‬ ‫ُّ ْ َ َ َّ َ ْ َ َ ْ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ ِّ ْ َ َ ُ ْ َ ُ َ ِّ ُ‬
‫آﺧ ِﺮ آﻳ ٍﺔ �ﻘﺮؤﻫﺎ«‪.‬‬
‫�لﻚ ِﻋﻨﺪ ِ‬ ‫ِإﻗﺮأ وارﺗ ِﻖ ورﺗﻞ ﻛﻤﺎ ﻛﻨﺖ ﺗﺮﺗﻞ ِﻲﻓ اﺪﻟ�ﻴﺎ‪ ،‬ﻓﺈن ﻣ ِ‬
‫از ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ب رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﻗﺮآن )ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ورودش ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ( ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﻗﺮآن ﺑﺨﻮان و ‪ -‬از ﭘﻠﻪھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ‪-‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨٠٤‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨٠٢‬‬
‫‪ -٣‬ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٦٤‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩١٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫‪٤٣٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮو و ﺷﻤﺮده و ﺑﺎ ﺗﺄﻧﯽ ﺑﺨﻮان؛ ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ ﺷﻤﺮده و ﺑﺎ ﺗﺮﺗﯿﻞ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯽ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﻮ‪ ،‬در آﺧﺮﯾﻦ آﯾﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯽ«‪.‬‬

‫‪ -٨‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻧﺒﯽ ج‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺴﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫َّ َّ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ََ َْ َْْ َ‬
‫اﺻ َﻄﻰﻔ ِﻛﻨﺎﻧﺔ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪» :‬إِن ا�‬ ‫�ﻦ َواﺛِﻠﺔ �ﻦ اﻷﺳﻘ ِﻊ س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ ْ َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫ْ َ َ َ‬ ‫ْ َ َ ُ ًْ ْ َ ََ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫اﺻ َﻄﻔ ِﺎ� ِﻣ ْﻦ ﺑَ ِ�‬‫ﺎﺷ ًﻤﺎ ِﻣ ْﻦ ﻗ َﺮ� ٍﺶ‪ ،‬و‬
‫َو ِﺪﻟ إِﺳﻤ ِﻌﻴﻞ‪َ ،‬واﺻﻄﻰﻔ ﻗ َﺮ�ﺸﺎ ِﻣﻦ ِﻛﻨﺎﻧﺔ‪َ ،‬واﺻﻄﻰﻔ ﻫ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫َ‬
‫ﺎﺷ ٍﻢ«‪.‬‬
‫ﻫ ِ‬
‫»)اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ( از ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‪ ،‬ﮐﻨﺎﻧﻪ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و از ﮐﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﺮﯾﺶ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪،‬‬
‫و از ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ھﺎﺷﻢ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ را از ﺑﻨﯽھﺎﺷﻢ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﺎمھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ ُﺟﺒَ� ﺑْﻦ ُﻣ ْﻄﻌﻢ س ﻗَﺎل‪ :‬ﻗَﺎل َر ُﺳﻮل اﷲ ج‪» :‬ﻲﻟ ﻤﺧْ َﺴﺔ أ ْﺳ َﻤﺎءٍ‪ :‬أﻧَﺎ ُ�َ َّﻤ ٌﺪ‪َ ،‬وأ ْ َ‬
‫ﻤﺣ ُﺪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ُ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َوأَﻧَﺎ ال ْ َ‬
‫َ‬
‫اﺬﻟي �ﺮﺸ اﻨﻟﺎس ﻰﻠﻋ ﻗﺪ ِ�‪ ،‬وأﻧﺎ‬ ‫َّ‬ ‫ﺎﺮﺷ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫اﺤﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬ ‫أ‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﺮ‬‫ﻔ‬ ‫�‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻲﺑ‬ ‫ا�‬ ‫ﻮ‬‫ﺤ‬ ‫ﻤ‬‫�‬ ‫ي‬‫اﺬﻟ‬
‫ِ‬ ‫ﺎﻲﺣ‬
‫ِ‬ ‫ﻤ‬
‫ِ‬
‫ْ‬
‫ُ ‪٢‬‬
‫اﻟ َﻌﺎﻗِﺐ«‪.‬‬
‫ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﭘﻨﺞ ﻧﺎم دارم‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﺣﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ او ﮐﻔﺮ را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد و ﺣﺎﺷﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﻌﺪ از او ﺣﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻋﺎﻗﺐ )ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان(«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮ دﯾﮕﺮ اﻧﺒﯿﺎ‬

‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ٓ َ ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ما �ن � َّم ٌد �بَا أح ٖد مِن ّرِجال ِ� ۡم َو� ٰ ِ‬
‫�ن َّر ُسول ٱ� ِ‬
‫� ّل َ ۡ َ ٗ‬
‫� ٍء عل ِيما‪] ﴾٤٠‬اﻷﺣﺰاب‪.[٤٠ :‬‬
‫َ َ َ َ َّ ّ َ َ َ َ َّ ُ ُ‬
‫�نۗ و�ن ٱ� ب ِ ِ‬‫وخا�م ٱ�ب ِ ِ ۧ‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ ھﺮﮔﺰ ﭘﺪر ھﯿﭻﯾﮏ از ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ ]از ﺟﻤﻠﻪ زﯾﺪ[ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ و ﺧﺎﺗﻢ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ ھﻤﻮاره ﺑﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٧٦‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨٩٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٥٤‬و ‪ ٢٣٥٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٣٦‬‬
‫ﺖ أُ ْﻋﻄ ُ‬ ‫َ َ ُ ِّ ْ ُ َ َ ْ َ‬
‫اﻷﻧْبﻴَﺎ ِء �ﺴ ٍّ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﻴﺖ َﺟ َﻮا ِﻣ َﻊ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﺖ‬‫ﻠ‬ ‫ﻀ‬ ‫ﻓ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ُ‬
‫ﻮرا َو َم ْﺴﺠ ًﺪا َوأ ْرﺳﻠْ ُ‬ ‫َ‬
‫ﻲﻟ ْاﻷ ْر ُض َﻃ ُﻬ ً‬ ‫ُ‬
‫ﺎلﺮ ْﻋ َ َّ ْ َ ْ َ َ ُ َ ُ َ ْ‬ ‫ت ﺑ ُّ‬ ‫َْ َُ ْ ُ‬
‫ﺖ َ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺐ وأ ِﺣﻠﺖ ِﻲﻟ اﻟﻐﻨﺎﺋِﻢ وﺟ ِﻌﻠ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻠﻜ ِﻢ وﻧ ِﺮﺼ ِ‬ ‫اﻟ ِ‬
‫َّ ُّ َ ‪١‬‬ ‫َ َّ ً‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ِإﻰﻟ اﺨﻟَﻠ ِﻖ ﺎﻛﻓﺔ َو ُﺧ ِﺘ َﻢ ﻲﺑ اﻨﻟ ِبﻴﻮن«‪.‬‬
‫»ﻣﻦ در ﺷﺶ ﭼﯿﺰ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮی دارم‪ -١ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺟﺎﻣﻊ "ﻣﺨﺘﺼﺮ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻟﻔﻆ‪ ،‬و ﭘﺮ ﺑﺎر از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﺎ" ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ -٢ .‬ﺑﺎ رﻋﺐ )ﺗﺮﺳﯿﺪن دﺷﻤﻨﺎن از‬
‫ﻣﻦ( ﯾﺎری ﺷﺪهام‪ -٣ .‬ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺑﺮاﯾﻢ ﺣﻼل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ -٤ .‬ھﻤﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﺴﺠﺪ و ﭘﺎک‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ -٥ .‬ﺑﻪ ﺳﻮی ھﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهام‪ -٦ .‬ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إن َﻣﺜ ِ� َو َﻣﺜﻞ اﻷﻧ ِبﻴَﺎ ِء ِﻣ ْﻦ �ﺒْ ِ� ﻛ َﻤﺜ ِﻞ َر ُﺟ ٍﻞ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ْ ً َ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ َ َ ُ َّ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ُ َ‬
‫ﺎس � ُﻄﻮﻓﻮن ِﺑ ِﻪ َو�َﻌ َﺠﺒُﻮن ُﻪﻟ‬ ‫او� ٍﺔ‪ ،‬ﻓﺠﻌﻞ اﻨﻟ‬‫�� ﺑيﺘﺎ ﻓﺄﺣﺴﻨﻪ وأﻤﺟﻠﻪ‪ِ ،‬إﻻ مﻮ ِﺿﻊ ِﺒﻟﻨ ٍﺔ ِﻣ َﻦ ز ِ‬
‫َّ َ ُ َ َ َ ُ َّ ِّ َ ‪٢‬‬
‫َ‬ ‫َّ ُ َ َ َ َ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َ َّ‬
‫ﺖ َﻫ ِﺬهِ الﻠ ِﺒﻨَﺔ«؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻓﺄﻧﺎ الﻠ ِﺒﻨﺔ وأﻧﺎ ﺧﺎﺗِﻢ اﻨﻟ ِبﻴ�«‪.‬‬ ‫ﻼ ُوﺿ َﻌ ْ‬
‫ِ‬ ‫و�ﻘﻮلﻮن‪ :‬ﻫ‬
‫ﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺜﺎل ﻣﻦ و ﺳﺎﯾ ِﺮ ﭘﯿ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪای زﯾﺒﺎ و ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺴﺎزد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﮔﻮﺷﻪای‪ ،‬ﺟﺎی ﯾﮏ‬
‫ﺧﺸﺖ را ﺧﺎﻟﯽ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻣﺮدم‪ ،‬اﻃﺮاف آن دور ﻣﯽزﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﯾﮏ‬
‫ﺧﺸﺖ‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد«؟ ﻧﺒﯽ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ھﻤﺎن ﯾﮏ ﺧﺸﺖ و ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ٗ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ‬
‫ِ� َن َر ُسو� ّمِن ُه ۡم َ�تلوا عل ۡي ِه ۡم َءا�ٰتِهِۦ‬‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ه َو ٱ�ِي َ� َعث ِ� ٱ� ّم ِ ۧ‬
‫اخر َ‬ ‫ََ َ‬ ‫ٱ� ِۡك َم َة �ن َ�نُوا ْ مِن َ� ۡب ُل لَ� َض َ�ٰل ُّ‬‫ََُّ ۡ ََُُُّ ُ ۡ َ َ َ ۡ‬
‫�ن‬ ‫ِ‬ ‫ء‬‫و‬ ‫‪٢‬‬ ‫�‬ ‫ب‬
‫ٖ ِ ٖ‬‫م‬ ‫ِ‬ ‫و�ز� ِي ِهم و�عل ِمهم ٱلكِ�ٰب و‬
‫َ َ َ ٓ ُ َ َّ ُ ُ‬ ‫ۡ ُ ۡ َ َّ َ ۡ َ ُ ْ ۡ َ ُ َ ۡ َ ُ ۡ َ ُ َ َ َ ۡ ُ َّ ۡ‬
‫ٱ� ذو‬ ‫ِيم‪ٰ� ٣‬ل ِك فضل ٱ�ِ يُؤ�ِيهِ من �شاء ۚ و‬ ‫مِنهم لما يلحقوا ب ِ ِه ۚم وهو ٱلع ِز�ز ٱ�ك‬
‫ظي ِم‪] ﴾٤‬اﻟﺠﻤﻌﺔ‪.[٤-٢ :‬‬
‫َۡ ۡ َۡ‬
‫ٱلفض ِل ٱلع ِ‬
‫»و ذاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن ﺑﯽﺳﻮادان‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی از ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ ﮐﻪ آﯾﺎﺗﺶ را ﺑﺮ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫آنھﺎ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و آﻧﺎن را ﭘﺎک ﮔﺮداﻧﺪ و ﮐﺘﺎب ]= ﻗﺮآن[ و ﺣﮑﻤﺖ ]= ﺳﻨﺖ[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﯿﺎﻣﻮزاﻧﺪ؛ و ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٥٢٣‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٣٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٨٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٤٣٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫راﺳﺘﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ]ﮐﻪ رﺳﻮل ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮد[‪ ،‬در ﮔﻤﺮاھﯽ آﺷﮑﺎری ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ِ‬
‫و ]اﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻗﻮﻣﯽ دﯾﮕﺮ ]ﻧﯿﺰ[ ﮐﻪ ھﻨﻮز ﺑﻪ اﯾﻨﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ ]و ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ‬
‫ﻓﻀﻞ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ِ‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه اﺳﺖ [؛ و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺷﮑﺴﺖ ِ‬
‫آن را ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ؛ و اﻟﻠﻪ دارای ﻓﻀﻞ ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ ۡ َ ٌ ََ‬ ‫َ ُ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫ٓ ُ‬ ‫ََ‬
‫�ز عل ۡيهِ َما عن ُِّت ۡم‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لق ۡد َجا َء� ۡم َر ُسول ّم ِۡن أنفسِ�م ع ِز‬
‫ُۡ ۡ َ َُ ‪ٞ‬‬ ‫َ ٌ ََ ُ‬
‫ِيم‪] ﴾١٢٨‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١٢٨ :‬‬ ‫وف َّرح ‪ٞ‬‬ ‫�ص عل ۡي�م بِٱلمؤ ِمن ِ� رء‬ ‫ح ِر‬
‫ً‬
‫»ﯾﻘﯿﻨﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی از ]ﻣﯿﺎن[ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺘﺎن آﻣﺪ ﮐﻪ رﻧﺞدﯾﺪﻧﺘﺎن ﺑﺮ او ]ﮔﺮان و[ دﺷﻮار‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺮ ]ھﺪاﯾﺖ[ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺖ اﺻﺮار دارد و ]ﻧﺴﺒﺖ[ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬دﻟﺴﻮز ]و[ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َۡ ّ ُ ۡ َ ُ َ َ‬
‫ِين ٱ� ِق ِ�ظ ِهرهۥ �‬ ‫د‬‫و‬ ‫ي أَ ۡر َس َل َر ُس َ ُ‬
‫و�ۥ بِٱل ۡ ُه َد ٰ‬
‫ى َ‬ ‫ٱ� ٓ‬
‫ِ‬
‫ُ َ َّ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬هو‬
‫ِ‬
‫ّ ُ ّ َ َ َ ٰ َّ َ ٗ‬
‫� بِٱ� ِ ش ِهيدا‪] ﴾٢٨‬اﻟﻔﺘﺢ‪.[٢٨ :‬‬ ‫ِين �ِهِۚۦ و�‬
‫ٱ� ِ‬
‫]ﮐﺘﺎب[ ھﺪاﯾﺖ و آﯾﯿﻦ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ]ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﺑﺮﺗﺮ[ آن را ﺑﺮ‬ ‫ِ‬ ‫»اوﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﺑﺎ‬
‫َ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮاه ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ھﻤﮥ ادﯾﺎن آﺷﮑﺎر‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬

‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ ِّ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ َوأ َّول َﻣ ْﻦ‬
‫آد َم ﻳَ ْﻮ َم اﻟﻘﻴَ َ‬
‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﷲ ج‪» :‬أﻧﺎ ﺳﻴﺪ و ِﺪﻟ‬
‫‪١‬‬ ‫َ َ َّ ُ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُّ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ َ َ َّ ُ َ‬
‫ﻳنﺸﻖ �ﻨﻪ اﻟﻘﺮﺒ وأول ﺷﺎﻓِ ٍﻊ وأول مﺸﻔ ٍﻊ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﺮور ﻓﺮزﻧﺪان آدم و‬
‫اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ھﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻗﺒﺮش ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و اوﻟﯿﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪه و اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ‬
‫ھﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺘﺶ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫َۡ َ َ‬ ‫ۡ‬
‫ۡ ّ َ َ ۡ‬‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫� ٰ َۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬س ۡب َ‬
‫ج ِد ٱ�ر ِام إِ�‬ ‫ِي أ ۡ َ‬‫�ٰ َن ٱ� ٓ‬
‫ى بِعب ِده ِۦ �� مِن ٱلمس ِ‬
‫ص ُ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ۡ َ ُ ُ َ ُ ۡ َ َ َ ٓ َّ ُ ُ َ َّ ُ ۡ‬ ‫ۡ َ ۡ َ َّ‬ ‫َۡ ۡ‬
‫�‪﴾١‬‬ ‫يع ٱ�َ ِ‬‫ِ��هۥ مِن ءا�ٰتِنا ۚ إِنهۥ هو ٱلس ِم‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ۥ‬‫�‬ ‫و‬ ‫ح‬ ‫ا‬ ‫ن‬‫�‬ ‫ر‬‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ِي‬
‫ٱ�‬ ‫ج ِد ٱ�قصا‬
‫ٱلمس ِ‬
‫]اﻹﺳﺮاء‪.[١ :‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٧٨‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٣٨‬‬
‫ﻣﻨﺰه اﺳﺖ آن ]ﭘﺮوردﮔﺎری[ ﮐﻪ ﺑﻨﺪهاش ]ﻣﺤﻤﺪ[ را ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه از ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﻪ‬ ‫»ﭘﺎک و ّ‬
‫ﺳﻮی ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﯽ ‪ -‬ﮐﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺶ را ﺑﺮﮐﺖ دادهاﯾﻢ ‪ِ -‬ﺳﯿﺮ داد ﺗﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی‬
‫]ﻗﺪرت[ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ او ﺑﻨﻤﺎﯾﺎﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬او ھﻤﺎن ﺷﻨﻮای ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ٌ‬ ‫َ َ ُ ُ َُْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ ََ ْ َ‬
‫اق َوﻫ َﻮ داﺑَّﺔ أ ْ�ﻴَﺾ َﻃ ِﻮ�ﻞ‪،‬‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬أ ِ�ﻴﺖ ِﺑﺎﻟﺮﺒ ِ‬ ‫�ﻦ أ� ِﺲ ﺑ ِﻦ ﻣﺎل ِ ٍﻚ س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﺖ‬ ‫ﺖ َ�ﻴْ َ‬ ‫اﺒﻟ ْﻐﻞ‪ ،‬ﻳَ َﻀ ُﻊ َﺣﺎﻓ َﺮ ُه ﻋﻨْ َﺪ ُﻣﻨْﺘَ َ� َﻃ ْﺮﻓﻪ‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻓَ َﺮ�ﺒْﺘُ ُﻪ َﺣ َّﻰﺘ أَ َ�ﻴْ ُ‬ ‫ون ْ َ‬ ‫َُ َ‬
‫د‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺎر‬ ‫ﻤ‬
‫ََْ ْ‬
‫اﺤﻟ َ‬ ‫ﻓﻮق‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺖ ال ْ َﻤ ْﺴﺠ َﺪ‪ ،‬ﻓَ َﺼﻠَّﻴْ ُ‬ ‫ﺎء‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪َّ �ُ :‬ﻢ َد َﺧﻠْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﺖ‬ ‫ال ْ َﻤ ْﻘ ِﺪ ِس‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻓَ َﺮ َ� ْﻄﺘُ ُﻪ ﺑﺎﺤﻟَﻠْ َﻘ ِﺔ اﻟَّﻲﺘ ﻳَ ْﺮ� ُﻂ ﺑ ِﻪ اﻷﻧْبﻴَ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ت الﻠَّ َﻦﺒ‪َ،‬‬ ‫ْ ََ َ ْ َْ ُ‬ ‫ْ َْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ َّ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ ُ‬
‫ﻦﺒ‪ ،‬ﻓﺎﺧﺮﺘ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ÷ ِﺑ ِﺈﻧﺎ ٍء ِﻣﻦ ﻤﺧ ٍﺮ‪ ،‬و ِ�ﻧﺎ ٍء ِﻣﻦ ﻟ ٍ‬ ‫�‪� ،‬ﻢ ﺧﺮﺟﺖ‪ ،‬ﻓﺠﺎء ِﺟ ِ‬ ‫ِ�ﻴ ِﻪ ر�ﻌﺘ ِ‬
‫َ َ‬ ‫ْ َ ْ َ ْ ْ َ َ ُ َّ ُ َ َ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ‬ ‫ََ َ ْ ُ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ ÷ ‪،‬ﻓ ِﻘﻴﻞ‪:‬‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ÷‪ :‬اﺧﺮﺘت اﻟ ِﻔﻄﺮة‪� ،‬ﻢ ﻋ ِﺮج ِﺑﻨﺎ ِإﻰﻟ الﺴﻤﺎءِ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺘﻔﺘﺢ ِﺟ ِ‬ ‫�ﻘﺎلَ ِﺟ ِ‬
‫َ َ ََ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ َ َ َُ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬و َﻣ ْﻦ َﻣ َﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪َّ � :‬ﻤﺪ ج‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬وﻗﺪ ﺑُ ِﻌﺚ ِإﻴﻟْ ِﻪ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻟﻘﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺖ؟ ﻗﺎل‪ِ :‬ﺟ‬ ‫ﻣ ﻦ أﻧ‬
‫َ‬
‫ﺨﺑ ْ�‪َّ �ُ ،‬ﻢ َﻋ َﺮ َج ﺑﻨَﺎ إﻰﻟ َّ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ َ َّ َ‬ ‫ُ َ ْ َُ َ َ َ َ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺑ ِﻌﺚ ِإﻴﻟ ِﻪ‪� ،‬ﻔ ِﺘﺢ ﻨﻟﺎ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا أﻧﺎ ﺑِﺂدم ÷‪ ،‬ﻓ َﺮﺣﺐ ِﻲﺑ‪ ،‬ودﺎﻋ ِﻲﻟ ِ ٍ‬
‫َ َ َ َُ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬و َﻣ ْﻦ َﻣ َﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪َّ � :‬ﻤﺪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫؟‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻧ‬ ‫أ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻴﻞ‬ ‫ﻘ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬ ‫÷‬ ‫�ﻞ‬ ‫ﺮﺒ‬
‫اﺜﻟﺎ ِ�ﻴ ِﺔ ‪،‬ﻓﺎﺳﺘﻔﺘﺢ ِﺟ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺚ إ َﻴﻟْﻪ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺪ ﺑُﻌﺚ إﻴﻟْﻪ‪� ،‬ﻔﺘَ َﺢ ﻨﻟَﺎ‪ ،‬ﻓﺈذا أﻧﺎ ﺑ ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ ُ َ‬
‫� اﺨﻟَﺎﻟ ِﺔ ِﻋيﻰﺴ اﺑ ْ ِﻦ َم ْﺮ َ� َﻢ‪،‬‬ ‫ﺎ� َ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ�ﻴﻞ‪َ :‬وﻗﺪ ﺑ ِﻌ ِ ِ‬
‫ﺎﺳﺘَﻔﺘَ َﺢ‬
‫َّ َ َ ْ ْ‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء اﺜﻟ ِﺎﺜﻟ ِﺔ‪ ،‬ﻓ‬ ‫ﺨﺑ ْ�‪َّ �ُ ،‬ﻢ َﻋ َﺮ َج ﺑﻨَﺎ إ َﻰﻟ َّ‬ ‫َ‬ ‫ََ ََ‬ ‫َ َ ْ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َّ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫و�� ﺑ ِﻦ ز� ِﺮ�ﺎء‪َ ،‬ﻓﺮﺣﺒﺎ ِﻲﺑ‪ ،‬ودﻋﻮا ِﻲﻟ ِ ٍ‬
‫َ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ َ َ َُ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ْ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬و َﻣ ْﻦ َﻣ َﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪َّ � :‬ﻤﺪ ج‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬وﻗﺪ ﺑُ ِﻌﺚ‬ ‫ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ‪ ،‬ﻓ ِﻘﻴﻞ‪ :‬ﻣﻦ أﻧﺖ؟ ﻗ‬ ‫ِﺟ ِ‬
‫َ ُ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ ُْ ْ َ َ‬ ‫َْ َ َ َ ْ ُ َ َْ َ َ َ َ ََ َ َ ََ ُ ُ َ‬
‫ِإﻴﻟ ِﻪ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺪ ﺑ ِﻌﺚ ِإﻴﻟ ِﻪ‪� ،‬ﻔﺘﺢ ﻨﻟﺎ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا أﻧﺎ ِ�ﻴﻮﺳﻒ‪ِ ،‬إذا ﻫﻮ ﻗ ِﺪ اﻋ ِﻄﻲ ﺷﻄﺮ اﺤﻟﺴ ِﻦ‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬
‫َ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪ ،‬ﻓ ِﻘﻴﻞ‪َ :‬ﻣ ْﻦ ﻫﺬا؟‬
‫َّ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫الﺴ َ‬ ‫ﺨﺑ ْ�‪َّ �ُ ،‬ﻢ َﻋ َﺮ َج ﺑﻨَﺎ إ َﻰﻟ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﺢ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺎﺳ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺔ‬
‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫اﺑ‬
‫ِ‬ ‫الﺮ‬ ‫ء‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻓﺮﺣﺐ ودﺎﻋ ِﻲﻟ ِ ٍ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ َ َ َُ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬و َﻣ ْﻦ َﻣ َﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪َّ � :‬ﻤﺪ ج‪�ِ ،‬ﻴْﻞ‪َ :‬وﻗﺪ ﺑُ ِﻌﺚ إِﻴﻟْ ِﻪ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺪ ﺑُ ِﻌﺚ إِﻴﻟْ ِﻪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺟ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬
‫ً َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﷲ ﻷ‪َ ﴿ :‬و َر� ۡع َ�ٰ ُه َم�نا عل ًِّيا‪﴾٥٧‬‬ ‫ﺨﺑ ْ�‪ ،‬ﻗَﺎل ُ‬ ‫َ ُ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ‬
‫َ‬
‫�ﻔ ِﺘﺢ ﻨﻟﺎ ﻓﺈِذا أﻧﺎ ِﺑﺈِد ِر�ﺲ‪ ،‬ﻓﺮﺣﺐ ِﻲﺑ ودﺎﻋ ِﻲﻟ ِ ٍ‬
‫ْ ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ‬ ‫]ﻣﺮﯾﻢ‪َّ �ُ [٥٧ :‬ﻢ ُﻋﺮ َج ﺑﻨَﺎ إ َﻰﻟ َّ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬ﻣ ْﻦ ﻫﺬا؟ ﻗﺎل‪ِ :‬ﺟ‬ ‫ِ‬ ‫الﺴ َﻤﺎ ِء اﺨﻟﺎ ِمﺴ ِﺔ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺘﻔﺘﺢ ِﺟ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫َ َ َ ْ ُ َ َْ َ َ َ ْ ُ َ َْ َ َ َ َ ََ َ َ ََ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ َّ ٌ‬
‫ِ�ﻴﻞ‪ :‬وﻣﻦ ﻣﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪� :‬ﻤﺪ ج‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪ :‬وﻗﺪ ﺑ ِﻌﺚ ِإﻴﻟ ِﻪ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺪ ﺑ ِﻌﺚ ِإﻴﻟ ِﻪ ‪�،‬ﻔﺘﺢ ﻨﻟﺎ ‪،‬ﻓ ِﺈذا أﻧﺎ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ‬
‫ﺟ‬ ‫ﺢ‬ ‫ﺘ‬‫ﻔ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺎﺳ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺔ‬ ‫ﺳ‬ ‫د‬ ‫ﺎ‬ ‫الﺴ‬ ‫ء‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫الﺴ َ‬ ‫ﺨﺑ ْ�‪َّ �ُ ،‬ﻢ ُﻋﺮ َج ﺑﻨَﺎ إ َﻰﻟ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِﺑﻬﺎرون‪ ،‬ﻓﺮﺣﺐ ِﻲﺑ ودﺎﻋ ِﻲﻟ ِ ٍ‬
‫َ َْ َ َ َ َ َْ َ‬ ‫َ َ َ َُ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬و َﻣ ْﻦ َﻣ َﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪َّ � :‬ﻤﺪ ج ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬وﻗﺪ ﺑُ ِﻌﺚ إِﻴﻟْ ِﻪ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺪ ﺑُ ِﻌﺚ‬ ‫ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻣﻦ ﻫﺬا؟ ﻗ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء ال َّﺴ ِﺎﺑ َﻌ ِﺔ‪،‬‬ ‫ﻲﺑ َود َﺎﻋ ﻲﻟ ﺨﺑ ْ�‪َّ � ،‬ﻢ ُﻋﺮ َج ﺑﻨَﺎ إﻰﻟ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺐ ْ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ َََ َ َ‬
‫َ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬ ‫ِإﻴﻟ ِﻪ‪� ،‬ﻔﺘﺢ ﻨﻟﺎ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا أﻧﺎ ِﺑﻤﻮﻰﺳ‪ ،‬ﻓﺮﺣ ِ‬
‫َ َ َ ْ ُ ُ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َََْْ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َ‬
‫ﺮﺒ�ﻞ‪�ِ ،‬ﻴﻞ‪َ :‬و َﻣ ْﻦ َﻣ َﻌﻚ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻳَﺪﺧﻠﻪ ﻞﻛ ﻳَ ْﻮمٍ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ‪،‬ﻓ ِﻘﻴﻞ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺬا؟ ﻗﺎل‪ِ :‬ﺟ ِ‬ ‫ﻓﺎﺳﺘﻔﺘﺢ َ ِﺟ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ ْ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ َ ْ ُ َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُْ َ َْ َ‬
‫ان‬ ‫ﺳﺒﻌﻮن أﻟﻒ مﻠ ٍﻚ ﻻ �ﻌﻮدون إِﻴﻟ ِﻪ‪� ،‬ﻢ ذﻫﺐ ِﻲﺑ إِﻰﻟ الﺴﺪرةِ الﻤﻨﺘ�‪ ،‬و ِ�ذا ور�ﻬﺎ ﻛﺂذ ِ‬
‫َ َ َ َ َ َّ َ ْ َ َ ٌ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫َ ََ َ َ ْ َ‬ ‫ْ ََ‬
‫�ت‪َ � ،‬ﻤﺎ أ َﺣﺪ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﷲ ﻣﺎ ﻏ ِﻲﺸ‪� ،‬ﻐ‬ ‫اﻟ ِﻔﻴﻠ ِﺔ‪َ ،‬و ِ�ذا �ﻤ ُﺮﻫﺎ ﺎﻛﻟ ِﻘﻼ ِل‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﻠﻤﺎ ﻏ ِﺸﻴﻬﺎ ِﻣﻦ أ ِ ِ‬
‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫م‬
 ‫‪٤٣٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫ﻲﻠﻋ َﻤﺧْﺴ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ْ َ َََْ ْ ُ ْ َ ََْ َ‬ ‫َ ْ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ض‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻔ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻰﺣ‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻲﻟ‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫اﷲ‬ ‫ﻰﺣ‬ ‫ﷲ �ﺴﺘ ِﻄﻴﻊ أن �ﻨﻌﺘﻬﺎ ِﻣﻦ ﺣﺴ ِﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺄو‬ ‫ﺧﻠ ِﻖ ا ِ‬
‫ﺖ‪َ :‬ﻤﺧْﺴ َ‬ ‫ﻚ؟ ﻗُﻠْ ُ‬ ‫ُ ِّ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ُّ َ َ َ ُ َّ َ‬ ‫َ ً‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫َﺻﻼة‪ِ ،‬ﻲﻓ ﻞﻛ ﻳﻮمٍ وﻴﻟﻠ ٍﺔ‪�� ،‬ﻟﺖ ِإﻰﻟ مﻮﻰﺳ‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬ﻣﺎ ﻓﺮض ر�ﻚ ﻰﻠﻋ أﻣ ِﺘ‬
‫ُ َ َ َ َ ِّ َ ْ َ ُ‬ ‫َ َ ً َ َ ْ ْ َ َ ِّ َ َ ْ َ ْ ُ َّ ْ َ َ َّ ُ َ َ‬
‫اﺘﻟﺨ ِﻔﻴﻒ‪ ،‬ﻓ ِﺈن أ َّﻣﺘَﻚ ﻻ ﻳُ ِﻄﻴﻘﻮن ذلِﻚ‪ ،‬ﻓ ِﺈ� ﻗﺪ ﺑَﻠ ْﻮت‬ ‫ﺻﻼة‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ار ِﺟﻊ ِإﻰﻟ ر�ﻚ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺄﻪﻟ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‪ :‬ﻳَﺎ َر ِّب! َﺧ ِّﻔ ْﻒ َﻰﻠﻋ أ َّﻣﻲﺘ‪ ،‬ﻓَ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺖ إﻰﻟ َر ِّ�‪ُ �َ ،‬ﻘﻠ ُ‬ ‫ﺮﺒ ُ� ُﻬ ْﻢ ‪،‬ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻓَ َﺮ َﺟ ْﻌ ُ‬ ‫ْ َ َ‬
‫ﻴﻞ َو َﺧ َ ْ‬
‫ﺤ َّﻂ � ِّ�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑَ ِ� إِﺮﺳا ِ�‬
‫ﻚ‪ ،‬ﻓَ ْ‬‫َ ْ ً َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َ ُ ْ ُ َ َّ َ ِّ َ ْ ً َ َ َّ ُ َّ َ َ َ ُ ُ َ َ َ‬
‫ﺎر ِﺟ ْﻊ‬ ‫ﻤﺧﺴﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺟﻌﺖ ِإﻰﻟ مﻮﻰﺳ‪� ،‬ﻘﻠﺖ‪ :‬ﺣﻂ �� ﻤﺧﺴﺎ‪ ،‬ﻗﺎل‪ِ :‬إن أﻣﺘﻚ ﻻ ﻳ ِﻄﻴﻘﻮن ذل ِ‬
‫َ‬
‫ﺎر َك َو َ� َﻌﺎﻰﻟ ‪َ -‬و َ� ْ َ‬ ‫� َر ِّ� ‪�َ -‬ﺒَ َ‬ ‫ﻴﻒ‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻓَﻠَ ْﻢ أَ َز ْل أَ ْرﺟ ُﻊ َ� ْ َ‬ ‫َ َ ِّ َ َ ْ َ ْ ُ َّ ْ َ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِإﻰﻟ ر�ﻚ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺄﻪﻟ اﺘﻟﺨ ِﻔ‬
‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫ﻮﻰﺳ ÷‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻳَﺎ ُ�َ َّﻤ ُﺪ‪ ،‬إ َّ� ُﻬ َّﻦ ﻤﺧْ ُﺲ َﺻﻠ َﻮات‪ ،‬ﻞﻛ ﻳَ ْﻮمٍ َوﻴﻟْﻠ ٍﺔ‪ِ ،‬ﻟ ُﻞﻜ َﺻﻼ ٍة َﻋ ْ ٌ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬
‫ﺮﺸ‪،‬‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫م‬
‫َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ً َ َ ْ َ َّ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ ً َ ْ َ َ َ ُ َ ْ َُ‬
‫ﻓﺬلِﻚ ﻤﺧﺴﻮن ﺻﻼة ‪،‬وﻣﻦ ﻫﻢ ِﺤﺑﺴﻨ ٍﺔ ﻓﻠﻢ �ﻌﻤﻠﻬﺎ ‪،‬ﻛ ِﺘﺒﺖ ﻪﻟ ﺣﺴﻨﺔ‪ ،‬ﻓﺈِن ﻋ ِﻤﻠﻬﺎ ﻛ ِﺘﺒﺖ ﻪﻟ‬
‫َ ْ ً َ َ ْ َ َّ َ ِّ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ ً َ ْ َ َ َ ُ َ ْ َ ِّ َ ً َ َ ً َ َ‬
‫اﺣﺪة‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﻋﺮﺸا‪ ،‬وﻣﻦ ﻫﻢ �ِﺴيﺌ ٍﺔ ﻓﻠﻢ �ﻌﻤﻠﻬﺎ‪ ،‬لﻢ ﺗ�ﺘﺐ ﺷيﺌﺎ‪ ،‬ﻓ ِﺈن ﻋ ِﻤﻠﻬﺎ ﻛ ِﺘﺒﺖ ﺳيﺌﺔ و ِ‬
‫َ َ ْ َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ ْ َ َ ِّ َ َ ْ َ ْ ُ َّ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ َّ ْ َ َ ْ ُ َ‬
‫اﺘﻟﺨ ِﻔﻴﻒ‪،‬‬ ‫ﺖ إِﻰﻟ ُمﻮﻰﺳ ÷‪ ،‬ﻓﺄﺧﺮﺒﺗﻪ‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬ار ِﺟﻊ إِﻰﻟ ر�ﻚ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺄﻪﻟ‬ ‫��ﻟﺖ ﺣﻰﺘ ا�ﺘﻬﻴ‬
‫ْ‬ ‫َ ِّ َ َّ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺖ‪ :‬ﻗﺪ َر َﺟ ْﻌ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َُ ُ‬
‫ﺖ ِﻣﻨ ُﻪ« ‪.١‬‬ ‫ﺤﻴَﻴْ ُ‬ ‫ﺖ ِإﻰﻟ ر�‪ ،‬ﺣﻰﺘ اﺳﺘ‬ ‫ﻮل اﷲ ج‪� :‬ﻘﻠ ُ‬
‫ِ‬ ‫�ﻘﺎل رﺳ‬
‫از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮاق را ﮐﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺳﻔﯿﺪ‬
‫رﻧﮓ و ﻃﻮﯾﻞ و ﺑﺰرگﺗﺮ از اﻻغ و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ﻗﺎﻃﺮ ﺑﻮد‪ ،‬آوردﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﯿﻮان‪ ،‬ﻗﺪﻣﺶ را در‬
‫ﻣﻨﺘﮫﺎی دﯾﺪ ﭼﺸﻤﺶ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﻮار ﺑﺮ آن ﺷﺪم ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس رﺳﯿﺪم‬
‫و ﺑﺮاق را ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺳﻮاریھﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ آن ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪم و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺟﺎی آوردم‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬از ﻣﺴﺠﺪ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻢ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ÷ ﯾﮏ ﻇﺮف ﺷﺮاب و ﯾﮏ ﻇﺮف ﺷﯿﺮ آورد‪ .‬ﻣﻦ ﺷﯿﺮ را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﺮدم‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ÷ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬راه ﻓﻄﺮت را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪی‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮی آﺳﻤﺎن ﺑﺮد و‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ در را ﺑﺎز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه‬
‫ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬آﯾﺎ دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮد‪ ،‬در ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن داﺧﻞ ﺷﺪم‪،‬‬
‫آدم ÷ را دﯾﺪم‪ .‬وی ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﯿﺮ ﻣﻘﺪم ﮔﻔﺖ و ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫آﺳﻤﺎن دوم ﺑﺮده ﺷﺪﯾﻢ و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ در را ﺑﺎز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﺗﻮ‬
‫ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه‬
‫ﺷﺪ‪ :‬آﯾﺎ دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬دروازهای ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﺎز‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٥١٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٤٠‬‬

‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ورود‪ ،‬دو ﭘﺴﺮﺧﺎﻟﻪ؛ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ÷ و ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ زﮐﺮﯾﺎ ÷؛ را دﯾﺪم‪.‬‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﯿﺮ ﻣﻘﺪم ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺮای ﻣﻦ دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎ را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن‬
‫ﺳﻮم ﺑﺮد و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ در را ﺑﺎز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﺟﻮاب‬
‫داد‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺟﻮاب داد‪ :‬دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬دروازهای ﺑﺮای ﻣﺎ‬
‫ﺑﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن داﺧﻞ ﺷﺪم‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ ÷ را دﯾﺪم و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﮐﻪ ﻧﺼﻒ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﻪ او‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬او ھﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﯿﺮ ﻣﻘﺪم ﮔﻔﺖ و ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎ را ﺑﻪ‬
‫آﺳﻤﺎن ﭼﮫﺎرم ﺑﺮد و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ در را ﺑﺎز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬اﯾﻦ‬
‫ﮐﯿﺴﺖ؟ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬آﯾﺎ دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﻋﻮت‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬دروازه ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن داﺧﻞ ﺷﺪم‪ ،‬ادرﯾﺲ ÷ را دﯾﺪم‪.‬‬
‫َ‬
‫او ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﯿﺮ ﻣﻘﺪم ﮔﻔﺖ و ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َر� ۡع َ�ٰ ُه‬
‫َ ً َ‬
‫َم�نا عل ًِّيا‪] ﴾٥٧‬ﻣﺮﯾﻢ‪» [٥٧ :‬و ]ﻣﺎ[ او را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮﮐﺸﯿﺪﯾﻢ«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎ را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ﺑﺮد و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ در را ﺑﺎز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﺟﻮاب‬
‫داد‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه‬
‫ﺷﺪ‪ :‬آﯾﺎ دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺟﻮاب داد‪ :‬دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬دروازه‬
‫ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﺎز ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ وارد ﺷﺪم‪ ،‬ھﺎرون ÷ را دﯾﺪم‪ .‬او ھﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﯿﺮ ﻣﻘﺪم ﮔﻔﺖ‬
‫و ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎ را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺷﺸﻢ ﺑﺮد و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ‬
‫در را ﺑﺎز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬آﯾﺎ دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺟﻮاب‬
‫داد‪ :‬دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬دروازه ﺑﺎز ﺷﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ وارد ﺷﺪم‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ ÷‬
‫را دﯾﺪم‪ .‬او ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﯿﺮ ﻣﻘﺪم ﮔﻔﺖ و ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ‬
‫آﺳﻤﺎن ھﻔﺘﻢ ﺑﺮد و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ دروازه را ﺑﺎز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﺗﻮ‬
‫ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ؛ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ھﻤﺮاه ﺗﻮﺳﺖ؟ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬آﯾﺎ دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺟﻮاب داد‪ :‬دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه دروازه‬
‫ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﺎز ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ وارد ﺷﺪم‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ را دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر ﺗﮑﯿﻪ زده‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﮐﻪ روزاﻧﻪ ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر ﻣﯽآﯾﻨﺪ و دوﺑﺎره ﺑﻪ‬
‫آن ﺑﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﮫﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺮگھﺎی آن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻮش ﻓﯿﻞ و‬
 ‫‪٤٤١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻣﯿﻮهھﺎی آن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﻮزه ﺑﻮد‪ .‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ دﺳﺘﻮر اﻟﻠﻪ آنھﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﻃﻮریﮐﻪ ھﯿﭻ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ زﯾﺒﺎﯾﯽ آنھﺎ را ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آﻧﭽﻪ را‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻦ وﺣﯽ ﮐﺮد و در ھﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻤﺎز ﺑﺮ ﻣﻦ ﻓﺮض‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻮﺳﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪم‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ÷ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭼﻪ ﭼﯿﺰی‬
‫ﺑﺮ اﻣﺖ ﺗﻮ ﻓﺮض ﮔﺮداﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻤﺎز‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ÷ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮودﮔﺎرت ﺑﺮﮔﺮد‬
‫و از او ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ ﺗﺨﻔﯿﻒ دھﺪ؛ زﯾﺮا اﻣﺖ ﺗﻮ اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ را ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ را‬
‫آزﻣﻮدهام‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻦ ﻧﺰد ﭘﺮودﮔﺎرم ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﺮای اﻣﺘﻢ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﺑﺪه و‬
‫آﺳﺎن ﺑﮕﺮدان‪ .‬اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮاﯾﻢ ﺗﺨﻔﯿﻒ داد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰد ﻣﻮﺳﯿﺒﺮﮔﺸﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﻨﺞ‬
‫ﻧﻤﺎز را ﺑﺮاﯾﻢ ﺗﺨﻔﯿﻒ داد‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ÷ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺘﺖ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﯾﻦ را ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﺰد ﭘﺮودﮔﺎرت‬
‫ﺑﺮﮔﺮد و از او ﻃﻠﺐ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﮐﻦ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪" :‬ھﻤﭽﻨﺎن ﻣﯿﺎن ﭘﺮودﮔﺎرم و‬
‫ﻣﻮﺳﯽ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮدم ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ای ﻣﺤﻤﺪ! ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز در ھﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز‪،‬‬
‫ﻓﺮض اﺳﺖ و ھﺮ ﻧﻤﺎز ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ده ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ھﺮﮐﺲ‬
‫اراده ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﮑﯽ اﻧﺠﺎم دھﺪ وﻟﯽ آن را اﻧﺠﺎم ﻧﺪھﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ آن را اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ده ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ھﺮﮐﺲ ﻗﺼﺪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﺑﺪی ﻧﻤﺎﯾﺪ و آن را ﻋﻤﻠﯽ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ آن را‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺑﺪی ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد"‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪" :‬آﻧﮕﺎه ﻣﻦ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪم ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ رﺳﯿﺪم و او را در ﺟﺮﯾﺎن اﻣﺮ ﻗﺮار دادم‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ÷ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد‬
‫ﭘﺮودﮔﺎرت ﺑﺮﮔﺮد و از او ﺗﺨﻔﯿﻒ ﺑﺨﻮاه"‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪" :‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازهای ﺑﻪ ﭘﺮودﮔﺎرم ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮدم ﮐﻪ از او ﺧﺠﺎﻟﺖ ﮐﺸﯿﺪم و ﺣﯿﺎ ﮐﺮدم«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ درود و ﺳﻼم ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫َ‬
‫َّ َّ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ ُّ َ َ َ َّ ّ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫���ها ٱ�ِين ءامنوا‬‫��ِكتهۥ يصلون � ٱ�� ۚ ٰٓ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ� وم ٰٓ‬
‫ِِ‬
‫َص ُّلوا ْ َعلَ ۡيهِ َو َس ّل ُِموا ْ � َ ۡسل ً‬
‫ِيما‪] ﴾٥٦‬اﻷﺣﺰاب‪.[٥٦ :‬‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ‪ ،‬اﻟﻠﻪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ درود ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ؛ ]ﭘﺲ[ ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬
‫آوردهاﯾﺪ‪] ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮ او درود ﻓﺮﺳﺘﯿﺪ و ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺳﻼم ﮔﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٤٢‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َّ َ َ َّ َ َ ً َّ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬
‫اﺣﺪة َﺻ� اﷲ َﻋﻠﻴْ ِﻪ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫ﻲﻠﻋ‬ ‫�‬ ‫ﺻ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫� ْﻦ ِأﻲﺑ ﻫ َﺮ�ْ َﺮة س أن رﺳ‬
‫َ ْ ً ‪١‬‬
‫ﻋﺮﺸا«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﯾﮏ درود ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل در ﺑﺮاﺑﺮش ده درود ﺑﺮ او ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ«‪.‬‬
‫َ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫اﻷ ْرض ُ�ﺒَﻠ ُﻐﻮ� ﻣ ْﻦ أ َّﻣﻲﺘ َّ‬ ‫َ َ َ‬
‫� ًﺔ َﺳﻴَّﺎﺣ َ‬ ‫َّ‬ ‫ََ َ‬
‫الﺴﻼم«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻲﻓ‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺋ‬‫ﻼ‬ ‫م‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ﺎل‬ ‫وﻗ‬
‫و ﻧﯿﺰ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ دارد ﮐﻪ روی زﻣﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﺳﻼم‬
‫اﻣﺘﻢ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ روش درود ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫ْ َ ََْ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ ُ ُ ْ ََ ََ َ َ َ‬ ‫َ ْ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ ْ َّ ْ‬
‫الﺮﻤﺣ ِﻦ اﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ ﻴﻟ� ﻗﺎل‪ :‬ﻟ ِﻘﻴ ِ� ﻛﻌﺐ �ﻦ ﻋﺠﺮة؛ �ﻘﺎل‪ :‬أﻻ‬ ‫ﺐ ﺑ ِﻦ ﻋﺠﺮة �ﻦ �ﺒ ِﺪ‬ ‫ﻛﻌ ِ‬
‫َ َ َ َ ََْ َ ُ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺖ‪ :‬ﺑَ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج � ُﻘﻠ ُ‬‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬
‫ﻚ َﻫﺪﻳَّﺔ َﺳﻤ ْﻌﺘُ َﻬﺎ ِﻣ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُْ‬
‫ﷲج‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬‫ﻨﻟ‬‫ﺄ‬‫ﺳ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ﻲﻟ‬
‫ِ ِ‬‫ﺎ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﺄ‬ ‫ﻓ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ي‬ ‫ﺪ‬
‫أ ِ‬
‫ﻫ‬
‫َّ َ ُ َ َ ْ ُ ْ ْ َ ْ َ ْ َ َّ َ َ ْ َّ َ َ َ ُ ِّ‬ ‫َ‬ ‫ََْ‬ ‫َ ُ َْ َ َ ُ َ‬
‫اﷲ ﻗﺪ َﻋﻠ َﻤﻨﺎ ﻛﻴْﻒ � َﺴﻠ ُﻢ‬ ‫ﺖ ﻓﺈِن‬ ‫ﷲ ﻛﻴﻒ الﺼﻼة ﻋﻠﻴ�ﻢ أﻫﻞ اﺒﻟﻴ ِ‬ ‫�ﻘﻠﻨﺎ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫ُ َ َّ َ َ َ َّ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ ْ ُ ْ َ َ ُ ُ َّ ُ َّ َ ِّ َ َ ُ َ َّ َ َ َ‬
‫آل‬‫آل �ﻤ ٍﺪ ﻛﻤﺎ ﺻﻠﻴﺖ ﻰﻠﻋ إِﺑﺮا ِﻫﻴﻢ وﻰﻠﻋ ِ‬ ‫ﻋﻠﻴ�ﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻗﻮلﻮا الﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻰﻠﻋ �ﻤ ٍﺪ وﻰﻠﻋ ِ‬
‫ُ َ َّ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫ْ َ َ َّ َ َ ٌ َ ٌ َّ ُ َّ َ ْ َ ُ َ َّ َ َ َ‬
‫ﻴﻢ َو َﻰﻠﻋ‬ ‫آل �ﻤ ٍﺪ ﻛﻤﺎ ﺑﺎر�ﺖ ﻰﻠﻋ ِإﺑﺮا ِﻫ‬ ‫ﺎرك ﻰﻠﻋ �ﻤ ٍﺪ وﻰﻠﻋ ِ‬ ‫�ﻴﺪ‪ ،‬الﻠﻬﻢ ﺑ ِ‬ ‫ﻤﺣﻴﺪ ِ‬ ‫ِإﺑﺮا ِﻫﻴﻢ ِإﻧﻚ ِ‬
‫َ َّ َ َ ٌ َ ٌ ‪٣‬‬ ‫ْ‬
‫�ﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﻤﺣﻴﺪ ِ‬ ‫آل ِإﺑ َﺮا ِﻫﻴﻢ ِإﻧﻚ ِ‬
‫ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻟﯿﻠﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﺠﺮه رﺳﯿﺪم ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺣﺪﯾﺜﯽ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ھﺪﯾﻪ ﻧﮑﻨﻢ ﮐﻪ آن را از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪهام؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻣﻦ ھﺪﯾﻪ ﮐﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺖ از‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﺳﯿﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺤﻮی ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اھﻞ ﺑﯿﺖ ﺻﻠﻮات‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﻢ‪ ،‬و ﻣﺎ در ﺳﻼم اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارﯾﻢ ﭼﻮن اﻟﻠﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻌﻠﯿﻢ‬
‫ً‬ ‫ۡ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ ُّ ْ َ َ ۡ َ َ ّ ُ ْ َ‬
‫داده اﺳﺖ )وآﯾﻪ ﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا صلوا عليهِ وسل ِموا �سل ِيما﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪[٥٦ :‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ را روﺷﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ(‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﺮ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ درود ﻓﺮﺳﺖ ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺑﺮاھﯿﻢ و آل اﺑﺮاھﯿﻢ درود ﻧﺎزل ﮐﺮدهای‪ ،‬ﯾﺎ‬ ‫و آل ّ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤٠٨‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٦٦٦‬و ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .١٢٨٢‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‬
‫آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٨٥٣ :‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٧٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٤٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و آل ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺖ‬ ‫اﻟﻠﻪ! ﺳﺰاوار ﺣﻤﺪ ھﺴﺘﯽ و ﺑﺰرﮔﻮار‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ ﺑﺮ ّ‬
‫ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺑﺮاھﯿﻢ و آل اﺑﺮاھﯿﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎدهای‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺳﺰاوار ﺣﻤﺪ ھﺴﺘﯽ و‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار«‪.‬‬

‫‪ -٩‬ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺿﯽ اﻟﻠﻪ ﻋﻨﮫﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫َو َّٱ� َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ‬
‫َّ َ َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ٰ ُ َ‬
‫ِين‬ ‫ج ِر�ن وٱ�نصارِ‬ ‫ٱل�بِقون ٱ�ولون مِن ٱلم� ٰ ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و‬
‫ۡ َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ۡ ُ َ َ َّ ُ ۡ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ َ ٰ َّ ِ َ َّ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُ‬ ‫َّ ُ‬
‫ٱ�ن َ� ٰ ُر‬ ‫ت �رِي � َت َها‬ ‫� ٱ� �نهم ورضوا �نه وأعد لهم ج�ٰ ٖ‬ ‫ٱ� َب ُعوهم �ِإِح� ٖن ر‬
‫َ َ‬
‫يم‪] ﴾١٠٠‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١٠٠ :‬‬ ‫ِيها ٓ �بَ ٗد�ۚ َ�ٰل َِك ٱلۡ َف ۡو ُز ۡٱل َع ِظ ُ‬ ‫َ� ٰ ِ� َ‬
‫ِين �‬
‫»و ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ‪ -‬از ﻣﮫﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر‪ -‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻟﻠﻪ از آﻧﺎن راﺿﯽ ﮔﺸﺖ و آﻧﺎن ]ﻧﯿﺰ[ از او راﺿﯽ ﺷﺪﻧﺪ؛ و ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]در ﺑﮫﺸﺖ[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ّ‬
‫ﻣﮫﯿﺎ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﺎری اﺳﺖ؛ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ھﻤﺎن ]رﺳﺘﮕﺎری و[ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ َﺳ ِﻌﻴ ٍﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪري س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج‪» :‬ﻻ � ُﺴﺒُّﻮا أ ْﺻ َﺤ ِﺎﻲﺑ‪ ،‬ﻓﻠ ْﻮ أن أ َﺣﺪ� ْﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ‪١‬‬ ‫َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ َ َ ً َ َ َ َ ُ َّ َ َ ْ َ َ‬
‫أ�ﻔﻖ ِﻣﺜﻞ أﺣ ٍﺪ ذﻫﺒﺎ ﻣﺎ ﺑﻠﻎ ﻣﺪ أﺣ ِﺪ ِﻫﻢ وﻻ ﻧ ِﺼﻴﻔﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺻﺤﺎب ﻣﺮا دﺷﻨﺎم ﻧﺪھﯿﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﮐﻮه اﺣﺪ‪ ،‬ﻃﻼ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﯾﺎ ﻧﺼﻒ ُﻣ ّﺪی ﮐﻪ اﺻﺤﺎب ﻣﻦ‬
‫اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮی ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪)ُ .‬ﻣ ّﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎﻧﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ آن را ﺑﻪ اﻧﺪازهی ُﭘﺮی‬
‫دوﮐ ِﻒ دﺳﺖ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ(‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ آل ﺑﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻰﺒ ج َﻏ َﺪ ًاة َو َﻋﻠﻴْﻪ م ْﺮ ٌط ُم َﺮ َّﺣ ٌﻞ ﻣ ْﻦ َﺷ ْﻌﺮ أ ْﺳ َﻮ َد ﻓَ َ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� َﺸ ُﺔ ل ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﺠ َ‬
‫ﺎء‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺖ‪َ :‬ﺧ َﺮ َج اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ِ‬
‫ٍ‬ ‫َ‬ ‫ْ ِ‬ ‫َ‬
‫ﺎء َ ٌّ‬ ‫ﺟ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ت ﻓﺎﻃ َﻤﺔ ﻓﺄ ْد َﺧﻠ َﻬﺎ � َّﻢ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ ُ ْ ُ َ ٍّ ْ َ ُ َّ َ َ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ ُ َّ َ َ ْ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻰﻠﻋ ﻓﺄدﺧﻠﻪ �ﻢ ﺟﺎء اﺤﻟﺴ� ﻓﺪﺧﻞ ﻣﻌﻪ �ﻢ ﺟﺎء‬ ‫اﺤﻟﺴﻦ �ﻦ ِ‬
‫ُ‬ ‫َۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ٱلر ۡ‬ ‫َّ َ ُ ُ َّ ُ ُ ۡ َ َ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ ُ ُ َّ َ َ‬
‫ت َو�ُ َط ّ ِه َر� ۡم‬ ‫ِ‬ ‫ۡ‬
‫ي‬ ‫َ‬ ‫ٱ�‬ ‫ل‬ ‫ه‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫َ‬ ‫ج‬ ‫ِ‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫م‬ ‫ن�‬ ‫ع‬ ‫ِب‬ ‫ه‬ ‫ذ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�‬ ‫�د‬ ‫ِ‬ ‫ر‬‫ي‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫إ‬‫﴿‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻓﺄدﺧﻠﻪ �ﻢ ﻗ‬
‫‪٢‬‬
‫��﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.«[٣٣:‬‬ ‫َ� ۡطه ٗ‬
‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٦٧٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٤٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٤٢٤‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٤٤‬‬

‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ روز ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﺎدر ﻣﻮﯾﯽ ﺳﯿﺎه و ﻧﻘﺶدار‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ آﻣﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج او را زﯾﺮ ﭼﺎدر‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪ و ھﻤﺮاه ﺣﺴﻦ وارد ﭼﺎدر ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺎﻃﻤﻪ آﻣﺪ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج او را ﻧﯿﺰ وارد ﭼﺎدر ﻧﻤﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﻠﯽ آﻣﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج او را ﻧﯿﺰ وارد ﭼﺎدر‬
‫ۡ‬ ‫ُ ُ َّ ُ ُ ۡ َ َ ُ ُ ّ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ ّ َ ُ‬
‫ت و�ط ِهر�م﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪[٣٣ :‬‬ ‫ٱلرجس أهل ٱ�ي ِ‬ ‫ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪﴿ :‬يرِ�د ٱ� ِ�ذهِب عن�م ِ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﭘﻠﯿﺪی را از ﺷﻤﺎ دور ﮔﺮداﻧﺪ و ﺷﻤﺎ را ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻧﮕﻪ دارد«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫ََ َ َ َ ُْ‬ ‫ْ َ‬ ‫ﻤﺣﻦ ﺑْﻦ أَﻲﺑ َﻴﻟْ َ� ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻟَﻘﻴَ� َﻛ ْﻌ ُ‬
‫َ ْ َ ْ َّ ْ َ‬
‫ﺐ �ْ ُﻦ ُﻋﺠ َﺮة س �ﻘﺎل‪ :‬أﻻ أﻫ ِﺪي لﻚ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ الﺮ ِ ِ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ ُ ِّ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ َ ُ َ َّ َ ْ‬ ‫َﻫ ِﺪﻳَّ ًﺔ؟ ِإ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ا�‪ ،‬ﻗﺪ َﻋ ِﻠ ْﻤﻨﺎ ﻛﻴْﻒ � َﺴﻠ ُﻢ َﻋﻠﻴْﻚ‪،‬‬ ‫ﻲﺒ ج ﺧﺮج ﻋﻠﻴﻨﺎ‪� ،‬ﻘﻠﻨﺎ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َ َّ َ َ َ َّ ْ َ َ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ِّ َ َ ُ َ َّ َ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َ ِّ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫آل �ﻤ ٍﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺎ ﺻﻠﻴﺖ ﻰﻠﻋ‬ ‫ﻓﻜﻴﻒ ﻧﺼ� ﻋﻠﻴﻚ؟ ﻗﺎل‪� " :‬ﻘﻮلﻮا‪ :‬الﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻰﻠﻋ �ﻤ ٍﺪ‪ ،‬وﻰﻠﻋ ِ‬
‫ُ َ َّ َ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫ْ َ َ َّ َ َ ٌ َ ٌ َّ ُ َّ َ ْ َ َ ُ َ َّ َ َ َ‬
‫آل �ﻤ ٍﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺎ ﺑﺎر�ﺖ ﻰﻠﻋ ِ‬
‫آل‬ ‫ﺎرك ﻰﻠﻋ �ﻤ ٍﺪ‪ ،‬وﻰﻠﻋ ِ‬ ‫�ﻴﺪ‪ ،‬الﻠﻬﻢ ﺑ ِ‬ ‫ﻤﺣﻴﺪ ِ‬‫آل ِإﺑﺮا ِﻫﻴﻢ‪ِ ،‬إﻧﻚ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ َ َ ٌ َ ٌ ‪١‬‬ ‫ْ‬
‫�ﻴﺪ«‪.‬‬‫ﻤﺣﻴﺪ ِ‬ ‫ِإﺑ َﺮا ِﻫﻴﻢ‪ِ ،‬إﻧﻚ ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﯽﻟﯿﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﺠﺮه س ﻣﺮا دﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﺧﻮاھﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ھﺪﯾﻪای ﺑﺪھﻢ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﯿﺮون آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﯿﻢ ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ!‬
‫داﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﻼم ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺻﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﻢ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ‪» :‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﭼﻨﺎنﮐﻪ درود ﺑﺮ آ ل اﺑﺮاھﯿﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎدی ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ و ﺑﺮ آل‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﯿﺰ درود ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮ ﺳﺘﻮده و ﺑﺰرﮔﻮاری‪ .‬و ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﺑﺮ آل اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺮﮐﺖ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدی ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ و آل ﻣﺤﻤﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﮐﺖ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮ ﺳﺘﻮده و ﺑﺰرﮔﻮاری«‪.‬‬
‫َ َ َ َ ُ َ َ ُ ْ ُ َ ُ ْ َ َ َ ْ ً َ َ َ َ َ َ َ َ َْ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ َ َ َّ‬
‫ﺎو�ﺔ �ﻦ أ ِﻲﺑ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﻌﺪا �ﻘﺎل‪ :‬ﻣﺎ ﻣﻨﻌﻚ أن‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺎص س ﻗﺎل‪ :‬أم َ‬
‫ﺮ‬ ‫ٍ‬ ‫�ﻦ ﺳﻌ ِﺪ ﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ وﻗ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ا� ج ﻓﻠ ْﻦ أ ُﺳﺒَّﻪ ﻷن ﺗ�ﻮن‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َّ َ َ ْ ُ َ ً َ ُ َّ ُ َ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َّ َ َ ُّ َ‬
‫اب؟ �ﻘﺎل‪ :‬أﻣﺎ ﻣﺎ ذﻛﺮت ﺛﻼﺛﺎ ﻗﺎلﻬﻦ ﻪﻟ رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﺴﺐ أﺑﺎ اﻟﺮﺘ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ُ ُ َ َ َّ َ ُ‬ ‫َ َ ٌ ْ ُ َّ َ َ ُّ َ َّ ْ ُ ْ َّ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل ُﻪﻟ ﺧﻠﻔﻪ ِﻰﻓ َ�ﻌ ِﺾ‬ ‫اﺣﺪة ِﻣﻨﻬﻦ أﺣﺐ ِإﻰﻟ ِﻣﻦ ﻤﺣ ِﺮ اﻨﻟﻌ ِﻢ ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِﻲﻟ و ِ‬
‫َ َ َ َ ُ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ َّ ْ َ َ َ ِّ َ َ ِّ ْ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ ٌّ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ا� ج‪:‬‬ ‫ﺎن؟ �ﻘﺎل ﻪﻟ رﺳﻮل ِ‬ ‫ﷲ ﺧﻠﻔﺘ ِ� ﻣﻊ اﻟنﺴﺎ ِء والﺼﺒﻴ ِ‬ ‫ﻰﻠﻋ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎز� ِﻪ‪� .‬ﻘﺎل ﻪﻟ‬‫ِ‬ ‫َﻣﻐ‬
‫ْ ُ َُ ُ‬ ‫َّ َ َّ ُ َ ُ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ ِّ َ ْ َ َ ُ َ‬
‫ﺎرون ِﻣ ْﻦ ُمﻮﻰﺳ؟ إِﻻ �ﻧﻪ ﻻ �ﺒُ َّﻮة َ�ﻌ ِﺪي«‪َ .‬و َﺳ ِﻤﻌﺘُﻪ �ﻘﻮل‬ ‫�ﻟ ِﺔ ﻫ‬
‫»أﻣﺎ ﺗﺮﻰﺿ أن ﺗ�ﻮن ِﻣ� ِﺑﻤ ِ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ َ َ ُ ْ َ َّ َّ َ َ َ ُ ً ُ ُّ َّ َ َ َ ُ َ ُ َ ُ ُّ ُ َّ ُ َ َ ُ ُ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ ََ‬
‫�ﺒﻪ ا� ورﺳﻮﻪﻟ«‪ .‬ﻗﺎل �ﺘﻄﺎوﻨﻟﺎ لﻬﺎ‬ ‫�ﺐ ا� ورﺳﻮﻪﻟ و ِ‬ ‫ﻳﻮم ﺧﻴﺮﺒ‪» :‬ﻷﻋ ِﻄ� الﺮاﻳﺔ رﺟﻼ ِ‬
‫َ ْ َ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ َّ ُ َ َ‬ ‫َ ًّ َ ُ َ َ َ َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ََ َ‬
‫ا� َﻋﻠﻴْ ِﻪ َول َّﻤﺎ‬ ‫ﻲﺗ ِﺑ ِﻪ أ ْر َﻣﺪ �ﺒَ َﺼ َﻖ ِﻲﻓ �ﻴ ِﻨ ِﻪ ود�ﻊ الﺮاﻳﺔ ِإﻴﻟ ِﻪ �ﻔﺘﺢ‬
‫�ﻘﺎل‪» :‬ادﻋﻮا ِﻲﻟ ﻋ ِﻠﻴﺎ«‪ .‬ﻓﺄ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٥٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٤٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ا� ج َﻋ ِﻠﻴًﺎ‬ ‫َُ َ َ َْۡ َ ۡ ُ َۡ َََٓ ََۡ ََٓ ُ ۡ‬ ‫َََ ْ َ‬
‫ﻧﺰﻟﺖ ﻫ ِﺬهِ اﻵﻳﺔ‪�﴿ :‬عالوا ندع ��ناءنا و��ناء�م﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪ [٦١ :‬دﺎﻋ رﺳﻮل ِ‬
‫َ َْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ً ََ َ‬ ‫ً‬ ‫ََ َ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎﻃ َﻤﺔ َو َﺣ َﺴﻨﺎ َو ُﺣ َﺴیﻨﺎ �ﻘﺎل‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ َﻫ ُﺆﻻ ِء أﻫ ِ�«‪.‬‬
‫وﻓ ِ‬
‫از ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻌﺎوﯾﺔ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺳﻔﯿﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻮ را از ﺳﺐ و ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﻪ اﺑﻮﺗﺮاب ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻪ ﭼﯿﺰ را‬
‫ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﮔﻔﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺪم ﺳﺐ ﻣﻦ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن‬
‫درﺑﺎره ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد از ﺷﺘﺮان ﺳﺮخ )ﻧﯿﮑﻮ( ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﮫﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻏﺰوات )ﻏﺰوه ﺗﺒﻮک( ﻋﻠﯽ را ﺑﺎ ﺧﻮد ھﻤﺮاه ﻧﮑﺮد ﻋﻠﯽ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ ﻣﺮا ﺑﺎ زن و ﺑﭽﻪھﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﮔﺬاری؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ راﺿﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ھﺎرون ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﺎﺷﯽ؟ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺒﻮﺗﯽ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ«‪ .‬و روز ﺧﯿﺒﺮ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺮﭼﻢ )ﺟﻨﮓ( را ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺖ دارد و اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﻧﯿﺰ او را دوﺳﺖ دارﻧﺪ«‪ .‬ﻣﺎ‬
‫ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﭘﺮﭼﻢ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻋﻠﯽ را ﺻﺪا ﺑﺰﻧﯿﺪ«‪ .‬ﻋﻠﯽ در ﺣﺎل‬
‫ﭼﺸﻢدرد آﻣﺪ و رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج از آب دھﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻋﻠﯽ زد و ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ او داد و اﻟﻠﻪ‬
‫َ َ ْ َ ُ َ ٓ َ َ ٓ ُ‬
‫ﻓﺘﺢ را ﻧﺼﯿﺐ او ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬و وﻗﺘﯽ آﯾﻪ ﴿� َعال ۡوا ن ۡدع � ۡ� َنا َءنا َو� ۡ� َنا َء� ۡم﴾ ﻧﺎزل ﺷﺪ رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ ج‪ ،‬ﻋﻠﯽ و ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦ ش را دﻋﻮت ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! اﯾﻦھﺎ اھﻞ‬
‫ﻣﻦ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� َﺸ َﺔ ل ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﻲﺒ ج‪� ،‬ﻘﺎل‬ ‫ﻲﺸ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ َّ ْ َ َ َ َ ْ ُ‬ ‫ﺖ ﻓَ َ ُ َ ْ‬ ‫ﺖ‪ :‬أ ْ�ﺒَﻠَ ْ‬
‫ﺎﻃﻤﺔ �ﻤ ِﻲﺸ َﻛﺄن ِمﺸيﺘﻬﺎ م َ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ِ‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ﺎﻪﻟ‪َّ �ُ ،‬ﻢ أ َ َّ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ْ َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ً َْ‬
‫ﺮﺳ إِﻴﻟْ َﻬﺎ َﺣ ِﺪﻳﺜﺎ‬ ‫ﻲﺒ ج‪» :‬م ْﺮﺣﺒﺎ ِﺑﺎﺑن ِﻲﺘ« � َّﻢ أﺟﻠ َﺴﻬﺎ �ﻦ ﻳ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ‪ ،‬أ ْو �ﻦ ِﺷﻤ ِ ِ‬ ‫اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬
‫ﺖ َﺎﻛﻴﻟَﻮمِْ‬ ‫ﺖ‪َ :‬ﻣﺎ َرأَﻳ ْ ُ‬ ‫ﺖ‪ُ �َ ،‬ﻘﻠْ ُ‬ ‫ﻜ ْ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ َ َّ َ ْ َ َ ً َ َ َ‬
‫ﻜ�؟ �ﻢ أﺮﺳ ِإﻴﻟﻬﺎ ﺣ ِﺪﻳﺜﺎ ﻓﻀ ِﺤ‬ ‫�ﺒﻜﺖ‪� ،‬ﻘﻠﺖ لﻬﺎ‪ :‬لِﻢ �ﺒ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ َ ً َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ ُ َ َ َّ َ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ا� ج‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺮﺳ َر ُ‬
‫ﺳ‬ ‫ﻲﺸ َّ‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺮﺣﺎ أﻗﺮب ِﻣﻦ ﺣﺰ ٍن‪ ،‬ﻓﺴﺄﺘﻟﻬﺎ �ﻤﺎ ﻗﺎل‪� :‬ﻘﺎﻟﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻛﻨﺖ ِﻷﻓ‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َّ ْ َ‬
‫�ﻞ َﺎﻛ َن ُ� َ‬ ‫ﻗُ ِﺒ َﺾ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﺎر ُﺿ ِ� اﻟﻘ ْﺮآن ﻞﻛ َﺳﻨ ٍﺔ َم َّﺮة‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺮﺒ‬
‫ِ‬ ‫ﻲﺒ ج ‪،‬ﻓﺴﺄﺘﻟﻬﺎ �ﻘﺎﻟﺖ‪ :‬أﺮﺳ إِﻲﻟ‪» :‬إِن ِﺟ‬ ‫ِ‬
‫ََ ً‬ ‫َ َّ َ َّ ُ َ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ُ َّ َ َ َ َ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َّ َ ْ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ‬
‫�‪ ،‬وﻻ أراه ِإﻻ ﺣﺮﻀ أﺟ ِ�‪ ،‬و ِ�ﻧ ِﻚ أول أﻫ ِﻞ ﺑي ِﻲﺘ ﺤﻟﺎﻗﺎ ِﻲﺑ«‪.‬‬ ‫و ِ�ﻧﻪ ﺎﻋرﺿ ِ� اﻟﻌﺎم مﺮ� ِ‬
‫َ‬
‫�ﻮ� َﺳﻴِّ َﺪ َة � َﺴﺎ ِء أ ْﻫﻞ اﺠﻟَﻨَّﺔ‪ ،‬أ ْو � َﺴﺎ ِء ُ‬
‫الﻤ ْﺆﻣﻨ َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َْ ُ ََ َ ََ َْ َ َْ ْ َ ُ‬
‫َ‬
‫�«‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﺒﻜﻴﺖ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬أﻣﺎ ﺗﺮﺿ� أن ﺗ‬
‫ْ ُ َ َ ‪٢‬‬ ‫َ‬
‫ﻓ َﻀ ِﺤﻜﺖ ِﺬﻟلِﻚ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٧٠٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٠٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٦٢٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٥٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٤٦‬‬

‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ل ﻃﻮری آﻣﺪ ﮐﻪ راه رﻓﺘﻨﺶ‬
‫ﺑﺎ راه رﻓﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﯿﭻ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﻗﺘﯽ او را دﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺧﻮش آﻣﺪ‬
‫ِ‬
‫ﮔﻔﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮش آﻣﺪی دﺧﺘﺮم!« ﺳﭙﺲ ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﯾﺎ ﭼﭗ ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪ‬
‫ِ‬
‫در ﮔﻮﺷﯽ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ؛ ﻓﺎﻃﻤﻪ ل ﮔﺮﯾﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﺮا ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﯽ؟‬ ‫و ِ‬
‫ﺳﭙﺲ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج دوﺑﺎره ِ‬
‫در ﮔﻮﺷﯽ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ و اﯾﻦ ﺑﺎر ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺧﻨﺪﯾﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ھﺮﮔﺰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮوز ﺷﺎدی و ﻏﻢ را ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣﺪ ﺑﻪ ھﻢ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم‪ .‬از ﻓﺎﻃﻤﻪ ل‬
‫در ﻣﻮرد آن ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬راز رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج را ﻓﺎش ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬از ﻓﺎﻃﻤﻪ ل دوﺑﺎره در ﻣﻮرد آن ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ل ﭘﺎﺳﺦ داد‪:‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ِ‬
‫در ﮔﻮﺷﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺳﺎﻟﯽ ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺑﺎر ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‬
‫و دوره ﻣﯽﮐﺮد؛ اﻣﺎ اﻣﺴﺎل دو ﺑﺎر دوره ﮐﺮد و ﻣﻦ‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ اﺟﻠﻢ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه اﺳﺖ؛‬
‫و ﺗﻮ اوﻟﯿﻦ ﺷﺨﺺ از اھﻞ ﺑﯿﺖ ﻣﻦ ھﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮاھﯽ ﭘﯿﻮﺳﺖ«‪ .‬ﻣﻦ ھﻢ ﮔﺮﯾﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫و دوﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ دوﺳﺖ ﻧﺪاری ﮐﻪ ﺳﺮور و ﺑﺰرگﺑﺎﻧﻮی زﻧﺎن ﺑﮫﺸﺘﯽ ﯾﺎ زﻧﺎن ﻣﻮﻣﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﯽ؟« ﻣﻦ ھﻢ ﺧﻨﺪﯾﺪم«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ‬

‫َ َ َ َ ٌُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫ﺎب اﺤﻟَﺎﺋِ ِﻂ‪ ،‬ﻓﺠﺎء رﺟﻞ‬ ‫ﻲﺒ ج َد َﺧﻞ َﺣﺎﺋ ًﻄﺎ َوأ َم َﺮ� ﺤﺑﻔﻆ ﺑَ‬
‫ِ ِِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮﻰﺳ س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ ِّ ْ ُ ْ َ َّ َ َ َ ُ َ ْ ُ َّ َ َ َ ُ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ْ َُ‬
‫�ﺴﺘﺄ ِذن‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬اﺋﺬن ﻪﻟ و�ﺮﺸه ِﺑﺎﺠﻟﻨ ِﺔ«‪ ،‬ﻓ ِﺈذا أﺑﻮ ﺑ� ٍﺮ �ﻢ ﺟﺎء آﺧﺮ �ﺴﺘﺄ ِذن‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬اﺋﺬن ﻪﻟ‬
‫ﺖ ُﻫﻨَﻴْ َﻬ ًﺔ ُ� َّﻢ ﻗَ َﺎل‪» :‬اﺋْ َﺬ ْن َ ُﻪﻟ َو� َ ِّ ْ‬ ‫َ َ ِّ ْ ُ ْ َ َّ َ َ ُ َ ُ ُ َّ َ َ َ ُ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ‬
‫ﻜ َ‬
‫ﺮﺸ ُه‬ ‫و�ﺮﺸه ِﺑﺎﺠﻟﻨ ِﺔ«‪ ،‬ﻓ ِﺈذا �ﻤﺮ‪� ،‬ﻢ ﺟﺎء آﺧﺮ �ﺴﺘﺄ ِذن ﻓﺴ‬
‫َ َ ُ ْ َ ُ ْ ُ َ َّ َ ‪١‬‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ‬
‫ِﺑﺎﺠﻟَﻨَّ ِﺔ َﻰﻠﻋ ﺑَﻠ َﻮى َﺳﺘُ ِﺼﻴﺒُ ُﻪ«‪ ،‬ﻓﺈِذا �ﺜﻤﺎن �ﻦ �ﻔﺎن‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وارد ﺑﺎﻏﯽ ﺷﺪ و ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ د ِر آن‬
‫ِ‬
‫ﺑﺎغ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﭙﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﻣﺮدی آﻣﺪ و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ داﺧﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﺑﺪه و ﻣﮋده ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ او ﺑﺪه«‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ وارد ﺷﺪ‪ ،‬دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ او‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ آﻣﺪ و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ او اﺟﺎزه‬
‫ﺑﺪه و ﻣﮋده ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ او ﺑﺪه«‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ وارد ﺷﺪ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﯾﮕﺮی‬
‫آﻣﺪ و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻤﯽ ﻣﮑﺚ ﮐﺮد و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﺑﺪه و در‬

‫‪- ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٦٩٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٠٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٤٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او وارد ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ ﻣﮋده ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ او ﺑﺪه«‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ وارد ﺷﺪ‬
‫دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ْ َ َ َ َ ْ ُ َّ ْ ُ َ ْ َ َّ ُّ َ َّ َ َ ُ َ ْ ُ َّ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َﺣ َّﺪ َ�ﻨَﺎ َ�ﺒْ ُﺪ َّ ْ ُ َ ْ َّ ْ َ‬
‫ا� ْ� ُﻦ‬ ‫� ﺣﺪ�ﻨﺎ �ﺒﻴﺪ ِ‬ ‫ا� �ﻦ ﺟﻌﻔ ٍﺮ الﺮ‬ ‫ا� �ﻦ �ﺒ ِﺪ الﺮﻤﺣ ِﻦ أﺧﺮﺒﻧﺎ �ﺒﺪ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُّ َ َ َ ََّ‬ ‫الﺮ َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺤﺎق َ� ْﻦ أﻰﺑ َ�ﺒْ ِﺪ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ا� ُﻦ أﻰﺑ أﻧَي ْ َﺴﺔ َ� ْﻦ أﻰﺑ إ ْﺳ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻤﺮو َ� ْﻦ َز�ْﺪ ُﻫ َﻮ ْ‬
‫� ﻗﺎل لﻤﺎ‬ ‫ﻤﺣﻦ الﺴﻠ ِ ِّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬
‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫اء ﺣ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺮﺼ �ﺜ َﻤﺎن أ َ‬‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُﺣ َ‬
‫�‬ ‫ﺎ� ﻫﻞ �ﻌﻠﻤﻮن أن ِﺣ َﺮ َ ِ‬ ‫ارهِ �ﻢ ﻗﺎل أذﻛ ُﺮ�ﻢ ِﺑ ِ‬
‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ﺮﺷف ﻋﻠﻴ ِﻬ ْﻢ ﻓ ْﻮق د‬ ‫ِ‬
‫َ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ُْ ْ َ ُ َ ْ َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ََْ َ َ َُ‬
‫ﻳﻖ أ ْو ﺷ ِﻬﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﻰﺒ أ ْو ﺻ ِّﺪ ٌ‬
‫ِ‬ ‫ﻚ إِﻻ ﻧَ ٌّ‬ ‫ا� ‪ -‬ج ‪» :-‬ا�ﺒﺖ ِﺣﺮاء ﻓﻠيﺲ ﻋﻠﻴ‬
‫َّ‬
‫ا�ﺘﻔﺾ ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ِ‬
‫ا� ‪ -‬ج ‪ -‬ﻗَ َﺎل ﻰﻓ َﺟيْﺶ اﻟ ْ ُﻌ ْ َ‬ ‫َ ُ َ َ ْ َ َ ُ َ ِّ ُ ُ ْ َّ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َّ َ ُ َ َّ‬
‫ﺮﺴ ِة‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎ� ﻫﻞ �ﻌﻠﻤﻮن أن رﺳﻮل ِ‬ ‫ﻗﺎلﻮا‪� :‬ﻌﻢ‪ .‬ﻗﺎل أذﻛﺮ�ﻢ ﺑِ ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ َ َ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َ ْ ُ ْ ُ َ َ َ ً ُ َ َ َّ َ ً َ َّ ُ ُ ْ َ ُ َ ُ ْ ُ َ َ‬
‫ﺮﺴون ﻓ َﺠ َّﻬ ْﺰت ذلِﻚ اﺠﻟَيﺶ ﻗﺎلﻮا � َﻌ ْﻢ‪َّ � .‬ﻢ‬ ‫»ﻣﻦ �ﻨ ِﻔﻖ �ﻔﻘﺔ ﻣﺘﻘﺒﻠﺔ«‪ .‬واﻨﻟﺎس �ﻬﺪون ﻣﻌ ِ‬
‫ََ َ ْ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫� ْﻦ � َ ْ َ‬ ‫َ َ ُ َ ِّ ُ ُ ْ َّ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َّ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ ُ‬
‫ﺎ�ﺘَﻌﺘُ َﻬﺎ‬ ‫ﺮﺸ ُب ِﻣﻨ َﻬﺎ أ َﺣﺪ إِﻻ ِﺑﺜﻤ ٍﻦ ﻓ‬ ‫ﺎ� ﻫﻞ �ﻌﻠﻤﻮن أن ِﺑﺮﺌ روﻣﺔ لﻢ ﻳ‬ ‫ﻗﺎل أذﻛﺮ�ﻢ ِﺑ ِ‬
‫َ‬ ‫� َواﻟ ْ َﻔﻘ� َواﺑْﻦ َّ‬
‫ُ َّ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َّ َ َ ‪١‬‬
‫ﻴﻞ ﻗﺎلﻮا الﻠﻬﻢ �ﻌﻢ وأﺷﻴﺎء ﻋﺪدﻫﺎ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ب‬
‫ِ‬ ‫الﺴ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓَ َﺠ َﻌﻠْﺘُ َﻬﺎ لِﻠْ َﻐ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﯽ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳﻠﻤﯽ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻋﺜﻤﺎن س ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫ﺑﺮ ﺑﺎم ﻣﻨﺰﻟﺶ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدھﻢ آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺣﺮاء‬
‫ﻟﺮزﯾﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎش ای ﺣﺮاء ﮐﻪ ﺑﺮ روی ﺗﻮ ﺟﺰ ﻧﺒﯽ و ﺻﺪﯾﻖ و ﺷﮫﯿﺪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ )ﻣﯽداﻧﯿﻢ(‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدھﻢ آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﺟﯿﺶ ﻋﺴﺮه )ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮک( رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ اﻧﻔﺎﻗﯽ ﮐﻨﺪ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ«‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم در اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻞ اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻦ اﯾﻦ ﺳﭙﺎه را ﺗﺠﮫﯿﺰ ﮐﺮدم‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدھﻢ آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ھﺮﮐﺲ از ﭼﺎه روﻣﻪ آﺑﯽ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﯿﻤﺖ آن را ﻧﯿﺰ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﻦ آن را ﺧﺮﯾﺪم و ﺑﺮای ﻏﻨﯽ و ﻓﻘﯿﺮ‬
‫و ﻣﺴﺎﻓﺮ وﻗﻒ ﮐﺮدم؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻮاردی دﯾﮕﺮ را ذﮐﺮ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ُْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﷲ ج‪ ،‬ﺎﻛن َﻰﻠﻋ ِﺣ َﺮا ٍء ﻫ َﻮ َوأﺑُﻮ ﺑَ� ٍﺮ‪َ ،‬و� َﻤ ُﺮ‪َ ،‬و�ﺜ َﻤﺎن‪،‬‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ َّ‬ ‫ْ َْ َ‬ ‫َّ ْ ُ َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫ُّ َ ْ ُ َ َ َ َ‬ ‫َ َ ٌّ َ ْ َ ُ‬
‫ﷲ ج‪» :‬اﻫﺪأ � َﻤﺎ َﻋﻠﻴْﻚ ِإﻻ‬ ‫ﺖ الﺼﺨ َﺮة‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻲﻠﻋ‪َ ،‬وﻃﻠﺤﺔ‪َ ،‬والﺰ��‪� ،‬ﺘﺤ َّﺮﻛ ِ‬ ‫و ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ٌ ‪٢‬‬ ‫ﻧَ ٌّ‬
‫ﻲﺒ‪ ،‬أ ْو ﺻ ِّﺪ ٌ‬
‫ﻳﻖ‪ ،‬أ ْو ﺷ ِﻬﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٦٩٩‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٤١٧‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٤٨‬‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﯿﺮ‬
‫ﺑﺮ روی ﮐﻮه ﺣﺮاء ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﻮه ﺑﻪ ﻟﺮزه اﻓﺘﺎد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آرام ﺑﮕﯿﺮ ای ﺣﺮاء! زﯾﺮا‬
‫ﺻﺪﯾﻖ و ﺷﮫﯿﺪ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻧﺪارد«‪.‬‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺮ روی ﺗﻮ ﻏﯿﺮ از ﻧﺒﯽ و ّ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﮫﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫َ‬
‫جوا مِن دِ� ٰ ِره ِۡم َوأ ۡم َ�ٰل ِ ِه ۡم‬‫ِين أ ۡخر ُ‬
‫�ن ٱ� َ‬‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ل ِل ُف َق َرآءِ ٱل ُم َ�ٰجر َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ۡ َ ُ َ َ ۡ ٗ ّ َ َّ َ ۡ َ ٰ ٗ َ َ ُ ُ َ َّ َ َ َ ُ َ ُ ٓ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ َّ ٰ ُ َ‬
‫يبتغون فض� مِن ٱ�ِ ورِض�نا و�ن�ون ٱ� ورسو� ۚۥ أو��ِك هم ٱل�دِقون‪٨‬‬
‫� ُدون ِ� ُص ُدورِهِ ۡم‬
‫َ‬ ‫َ ۡ ۡ ُ ُّ َ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ۡ َ َ َ‬ ‫ٱ� َار َو ۡ َ َ‬ ‫َو َّٱ� َ‬
‫ِين َ� َب َّو ُءو َّ‬
‫ٱ�ي�ٰن مِن �بل ِ ِهم �ِبون من هاجر إِ� ِهم و� ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ٗ ّ َّ ٓ ُ ُ ْ َ ُ ۡ ُ َ َ َ ٰٓ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َ ‪ۡ َ َّ ُ َ ُ َ َ ٞ‬‬
‫سهِۦ‬ ‫س ِهم ولو �ن ب ِ ِهم خصاصة ۚ ومن يوق شح �ف ِ‬ ‫حاجة مِما أوتوا و�ؤث ِرون � أنف ِ‬
‫َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ۡ ۡ ُ َ‬
‫��ِك ه ُم ٱل ُمفل ِحون‪] ﴾٩‬اﻟﺤﺸﺮ‪.[٩-٨ :‬‬ ‫فأو‬
‫»]ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ اﻣﻮال‪ [،‬ﺑﺮای ﻓﻘﺮای ﻣﮫﺎﺟﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻪ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﯿﺮون راﻧﺪه‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪] ،‬ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ[ ﻓﻀﻞ و رﺿﺎﻣﻨﺪی اﻟﻠﻪ را ﻣﯽﻃﻠﺒﻨﺪ و اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﯾﺎری‬
‫دﯾﺎر اﺳﻼم ]= ﻣﺪﯾﻨﻪ[ ﺟﺎی‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آنھﺎ راﺳﺘﮕﻮﯾﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و ]ﻧﯿﺰ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آﻧﺎن در ِ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺮادی را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺸﺎن ھﺠﺮت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬و در دلھﺎی‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ]ﺑﻪ ﻣﮫﺎﺟﺮان[ داده ﺷﺪه اﺣﺴﺎس ﺣﺴﺎدت ]و ﻧﯿﺎز[ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮد‬
‫ﻧﻔﺲ ﺧﻮﯾﺶ در‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬
‫ﺣﺮص[ ِ‬ ‫ﻣﻘﺪم ﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺧﻮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺑﺨﻞ ]و ِ‬
‫اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ]و در راه اﻟﻠﻪ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ[‪ ،‬آﻧﺎن رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫ٱ� ِ َو َّٱ� َ‬
‫ِين‬
‫َّ‬
‫يل‬ ‫ب‬ ‫� ٰ َه ُدوا ْ � َ‬
‫س‬ ‫اج ُروا ْ َو َ‬
‫ام ُنوا ْ َو َه َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َّٱ� َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ح ّٗقا ۚ ل َّ ُهم َّم ۡغفِ َرة ‪َ ٞ‬ور ۡز ‪ٞ‬ق َكر ‪ٞ‬‬ ‫َ َ ْ َّ َ َ ُ ٓ ْ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ك ُه ُم ٱل ۡ ُم ۡؤم ُِنو َن َ‬
‫�م‪] ﴾٧٤‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٧٤ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ءاووا ون�وا أو�� ِ‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ھﺠﺮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در راه اﻟﻠﻪ ﺟﮫﺎد ﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]اﯾﻦ‬
‫ﻣﮫﺎﺟﺮان را[ ﭘﻨﺎه دادﻧﺪ و ﯾﺎری ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن ]در ﺑﮫﺸﺖ[‬
‫روزی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬ ‫آﻣﺮزش و َ ِ‬
‫ً‬ ‫ُ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ُ َ ْ ََ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل َر ُﺳﻮل َّ َ‬
‫ﺖ ام َﺮأ ِﻣ َﻦ‬ ‫الﻬﺠ َﺮة ﻟﻜﻨ‬
‫ا� ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ‪» :‬لﻮﻻ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺖ َواديَ‬ ‫ﻜ ُ‬‫ََ َ ْ‬ ‫ً‬ ‫َْ ْ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﻷﻧ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ﺖ اﻷﻧﺼﺎر َوا ِدﻳﺎ ‪ -‬أو ِﺷﻌﺒﺎ ‪ -‬لﺴﻠ‬ ‫ﺎر‪َ ،‬ولﻮ ﺳﻠﻚ اﻨﻟَّﺎس َوا ِدﻳﺎ َوﺳﻠﻜ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺼ‬
‫‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َْ ْ َ َْ‬ ‫اﻷﻧ ْ َ‬‫َ‬
‫ﺎر ‪.«-‬‬
‫ِ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﻧ‬‫اﻷ‬ ‫ﺐ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺷ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫‪-‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺎر‬‫ِ‬ ‫ﺼ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٢٤٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٥٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٤٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ھﺠﺮت ﻧﻤﯽﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﯾﮑﯽ‬
‫از اﻧﺼﺎر ﺑﻮدم اﮔﺮ ﻣﺮدم راھﯽ را در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮﻧﺪ و اﻧﺼﺎر ھﻢ راھﯽ را‪ ،‬ﻣﻦ راه اﻧﺼﺎر را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬
 ‫‪ -٢‬ﮐﺘﺎب اﻻﺧﻼق‬
‫) اﺧﻼق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و ﺷﻤﺎﯾﻞ او(‬

‫ﺷﺎﻣﻞ اﻣﻮر زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ‬
‫‪ -٢‬اﺧﻼق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج )ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد ذﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‬
‫‪ .١‬ﮐﺮم و ﺑﺨﺸﺶ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .٢‬ﺷﺮم و ﺣﯿﺎ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .٣‬ﺗﻮاﺿﻊ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .٤‬ﺷﺠﺎﻋﺖ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .٥‬ﻣﺤﺒﺖ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .٦‬ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺨﺸﺶ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .٧‬رﺣﻤﺖ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .٨‬ﺧﻨﺪه اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .٩‬ﮔﺮﯾﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .١٠‬ﺧﺸﻢ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .١١‬ﺷﻔﻘﺖ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .١٢‬زھﺪ و ﺗﻘﻮا اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .١٣‬ﻋﺪاﻟﺖ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .١٤‬ﺑﺮدﺑﺎری اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .١٥‬ﺻﺒﺮ اﯾﺸﺎن‬
‫‪ .١٦‬ﻧﺼﯿﺤﺖ اﯾﺸﺎن‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٥٢‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ‬

‫ُ‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺎب در ﻣﻮرد اﺧﻼق و ﺷﻤﺎﯾﻞ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ِﺧﻠﻘﯽ و ﺧﻠﻘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ‬
‫آورده ﺷﺪه ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن از آن اﻟﮕﻮ ﮔﯿﺮد و ﺧﻮدش را ﺑﺎ آن زﯾﺒﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﻔﺴﺶ را ﺑﺎ آن‬
‫ﺑﯿﺎراﯾﺪ و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم رﻓﺘﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ ُ ۡ َ ٌ َ َ َ ‪ْ ُ ۡ َ َ َ َ ّ ٞ‬‬ ‫َّ َ َ َ َ ُ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لق ۡد �ن ل� ۡم ِ� َر ُسو ِل ٱ� ِ أسوة حسنة ل ِمن �ن يرجوا‬
‫َ َ َّ َ َ ٗ‬ ‫َّ َ ۡ َ‬
‫ٱ� َوٱ�َ ۡوم ٱ�خ َِر َوذك َر ٱ� كثِ��‪] ﴾٢١‬اﻷﺣﺰاب‪.[٢١ :‬‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ]رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎر[ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺸﻖ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺘﺎن اﺳﺖ؛ ﺑﺮای ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز آﺧﺮت اﻣﯿﺪ دارد و اﻟﻠﻪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ِ�‪� ١٩٩‬ماَّ‬
‫�ٰهل َ‬ ‫ُ ۡ َ ۡ َ َُۡ ۡ ۡ‬
‫ٱل ُع ۡرف َوأَ ۡعر ۡض َعن ٱلۡ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬خ ِذ ٱلعفو وأمر ب ِ‬
‫َ َ َ َّ َ َ َّ ۡ َ َ ۡ ‪َّ ۡ َ ۡ َ ٞ‬‬
‫ٱ�ِ إنَّ ُهۥ َس ِم ٌ‬
‫يع َعل ٌ‬
‫ِيم‪] ﴾٢٠٠‬اﻷﻋﺮاف‪.[٢٠٠-١٩٩ :‬‬ ‫ي��نك مِن ٱلشي�ٰ ِن نزغ فٱستعِذ ب ِ ۚ ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﮔﺬﺷﺖ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻦ و ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺪه و از ﻧﺎداﻧﺎن روی ﺑﮕﺮدان‪ .‬و اﮔﺮ‬
‫وﺳﻮﺳﻪای از ﺳﻮی ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬او ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ َّ‬ ‫َّ َ‬ ‫ﺎس َﻣ َﻌﺎد ُن َﻛ َﻤ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪» :‬اﻨﻟَّ ُ‬ ‫َ‬
‫َ ُُ‬
‫ﺎرﻫ ْﻢ‬ ‫ﺐ َواﻟ ِﻔﻀ ِﺔ‪ِ ،‬ﺧﻴ‬ ‫ﻫ‬ ‫اﺬﻟ‬ ‫ن‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻌ‬ ‫ِ‬ ‫ِّ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ ُ َ َ ْ َ ُ ُ ُ ٌ ُ َّ َ ٌ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ َ ُ ُ‬
‫اﻹﺳﻼمِ إِذا �ﻘﻬﻮا‪ .‬واﻷرواح ﺟﻨﻮد �ﻨﺪة‪� ،‬ﻤﺎ �ﻌﺎرف ِﻣﻨﻬﺎ ا�ﺘﻠﻒ‪،‬‬ ‫ِﻲﻓ اﺠﻟﺎ ِﻫ ِﻠﻴ ِﺔ ِﺧﻴﺎرﻫﻢ ِﻲﻓ ِ‬
‫ْ ََ‬ ‫َ َ ْ‬
‫َو َﻣﺎ �ﻨَﺎﻛ َﺮ ِﻣﻨ َﻬﺎ‪ ،‬اﺧﺘَﻠﻒ« ‪.١‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎدن ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ؛ آﻧﺎن ﮐﻪ در ﺟﺎھﻠﯿﺖ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ھﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮط اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و داﻧﺶ دﯾﻨﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ارواح‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﭙﺎھﯿﺎن و‬
‫دﺳﺘﻪھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﯾﮏ ﺳﭙﺎه ھﺴﺘﻨﺪ؛ آنھﺎ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ )و وﯾﮋﮔﯽھﺎی‬
‫ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ ،‬ﺑﺎ ھﻢ اﻟﻔﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و آنھﺎ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬از ھﻢ دور‬
‫ُ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ھﻢ اﻧﺲ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ش‪ :‬ﻣﺮاد از ُﺟﻨﻮد ُﻣ َﺠ ّﻨﺪه‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺮاد ﺑﻪ ﺗﻌﺎرف و ﺗﻨﺎﮐﺮ ﻧﺰدﯾﮑﯽ و‬
‫دوری در ﺻﻔﺎت اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ھﺮﮔﺎه ﺻﻔﺎت و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺟﻠﻮه‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬از او ﺑﺪش ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﺠﮫﻮل و ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﯽ زﺷﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﺠﺎزی اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻨﮑﺮ و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ را ﺑﻪ ﻣﺠﮫﻮل ﺗﺸﺒﯿﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٩٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٣٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٤٥٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻧﻤﻮده و ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮم و آﺷﮑﺎر‪ .‬ﺣﺪﯾﺚ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه در وﺟﻮد ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻧﻔﺮﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻓﺎﺿﻞ و ﺻﺎﻟﺢ اﺣﺴﺎس ﮐﺮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ از ﺳﺒﺐ آن ﮐﺎوش و در‬
‫ازاﻟﻪ آن ﺑﮑﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﺠﺎت ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫� ۡم َو َج َّنة َع ۡر ُض َها َّ‬
‫ٱلس َ� ٰ َ� ٰ ُ‬ ‫َ َ ُ ٓ ْ َ ٰ َ ۡ َ ّ َّ ّ ُ‬
‫ت‬ ‫ٍ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وسارِعوا إِ� مغفِر� ٖ مِن ر� ِ‬
‫َّ َّ ٓ َ َّ َّ ٓ َ ۡ َ ٰ َ ۡ َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫�‪َّ ١٣٣‬ٱ� َ‬ ‫ت ل ِۡل ُم َّتق َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ُ َّ ۡ‬
‫� ٱلغ ۡيظ‬ ‫ِين يُنفِقون ِ� ٱل�اءِ وٱل�اءِ وٱل� ِظ ِم‬ ‫ِ‬ ‫وٱ��ض أعِد‬
‫َ‬
‫َ َّ َ َ َ َ ُ ْ َ ٰ َ ً ۡ َ َ ُ ٓ ْ‬ ‫ِب ٱل ۡ ُم ۡح ِ َ‬
‫� ُ� ُّ‬
‫اس َوٱ َّ ُ‬ ‫َ َۡ َ َ‬
‫َّ‬
‫حشة أو ظلموا‬ ‫سنِ�‪ ١٣٤‬وٱ�ِين إِذا �علوا � ِ‬ ‫وٱلعا�ِ� ع ِن ٱ� ِ �‬
‫� ماَ‬ ‫�وا ْ َ َ ٰ‬‫ٱ� َول َ ۡم يُ ِ ُّ‬‫وب إ َّ� َّ ُ‬‫ٱ�نُ َ‬ ‫َ ُ َ ُ ۡ َ َ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ْ ُ ُ ۡ َ َ َ ۡ ُ ُّ‬
‫ِ‬ ‫أنفسهم ذكروا ٱ� فٱستغفروا ِ�نو� ِ ِهم ومن �غفِر‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ْ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ ُ ْ َ ٰٓ َ َ َ ٓ ُ ُ َّ ۡ َ ‪ۡ ٞ ٰ َّ َ َ ۡ ّ َّ ّ ٞ‬‬
‫َ‬
‫ت � ِري مِن �ت ِ َها ٱ�ن َ� ٰ ُر‬ ‫�علوا وهم �علمون‪ ١٣٥‬أو��ِك جزاؤهم مغفِرة مِن ر� ِ ِهم وج�‬
‫َ‬ ‫َٰ َ َ ۡ َ ۡ َۡ‬
‫ِين �ِيها ۚ َون ِع َم أج ُر ٱل� ٰ ِمل ِ�‪] ﴾١٣٦‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٣٦-١٣٣ :‬‬ ‫� ِ�‬
‫»و ﺑﻪ ﺳﻮی آﻣﺮزش ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن و ﺑﮫﺸﺘﯽ ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺴﺘﺮۀ آن ]ﺑﻪ اﻧﺪازۀ[ آﺳﻤﺎنھﺎ و‬
‫زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ]و[ ﺑﺮای ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران ﻣﮫﯿﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ]ھﻨﮕﺎم[ ﺗﻮاﻧﮕﺮی و‬
‫ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﻓﺮوﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و از ﻣﺮدم درﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ؛ و اﻟﻠﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران‬
‫را دوﺳﺖ دارد‪ .‬و ]ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﺮﺗﮑﺐ ]ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه و[ ﮐﺎر زﺷﺘﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﯾﺎ ]ﺑﺎ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﻨﺎه ﺻﻐﯿﺮهای[ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﺮای ﮔﻨﺎھﺎﻧﺸﺎن آﻣﺮزش‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ‪ -‬و ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻨﺎھﺎن را ﻣﯽآﻣﺮزد؟‪ -‬و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﭘﺎﻓﺸﺎری ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ]ﮔﻨﺎھﮑﺎرﻧﺪ و اﻟﻠﻪ ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه و ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ[‪ .‬ﭘﺎداش اﯾﻨﺎن‪ ،‬آﻣﺮزﺷﯽ از‬
‫]ﺟﺎﻧﺐ[ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ و ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ؛ ﺟﺎوداﻧﻪ‬
‫در آن ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ؛ و ﭘﺎداش ]ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران و[ اھﻞ ﻋﻤﻞ ﭼﻪ ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ!«‪.‬‬
‫ُ َ ََ َۡ‬
‫َ‬
‫�ض ه ۡونا �ذا‬
‫َ ٗ‬
‫ِين َ� ۡمشون � ٱ� ِ‬ ‫ٱلر� َّٱ� َ‬ ‫اد َّ‬ ‫َ َ ُ‬
‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وعِب‬
‫َ َ ُ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ّ ۡ ُ َّ ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َُ ُ ۡ َ ُ َ َ ُ ْ َ‬
‫ِين َ�قولون‬ ‫جدا َوق َِ�ٰ ٗما‪ ٦٤‬وٱ�‬ ‫�ٰ ِهلون قالوا َس� ٰ ٗما‪ ٦٣‬وٱ�ِين يبِيتون ل ِر� ِ ِهم س‬ ‫خاطبهم ٱل‬
‫اما‪٦٦‬‬ ‫ت ُم ۡستَ َق ّٗر� َو ُم َق ٗ‬ ‫َّ َ َ ٓ َ ۡ‬
‫اما‪ ٦٥‬إِ�ها ساء‬ ‫اب َج َه َّن َم إ َّن َع َذ َا� َها َ� َن َغ َر ً‬‫ٱ� ۡف َ� َّنا َع َذ َ‬ ‫َ َّ َ ۡ‬
‫ۖ ِ‬ ‫ر�نا ِ‬
‫َ‬ ‫َ َّ َ َ‬ ‫َ َّ َ َ ٓ َ َ ُ ْ َ ۡ ُ ۡ ُ ْ َ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ْ َ َ َ َ ۡ َ َ َ َ‬
‫ِين � يَ ۡد ُعون َم َع‬ ‫� �ٰل ِك ق َو ٗاما‪ ٦٧‬وٱ�‬ ‫�فوا ولم �ق�وا و�ن �‬ ‫وٱ�ِين إِذا أنفقوا لم � ِ‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َۡ ّ َ َ ُ َ‬ ‫َ َّ َ َّ ُ َّ‬ ‫َّ َ ً َ َ َ َ َ َ ۡ ُ ُ َ َّ ۡ َ َّ‬
‫ون َو َمن َ�ف َعل‬ ‫ٱ� ِق َو� ي ۡزن ۚ‬ ‫ٱ�ِ إِ�ٰها ءاخر و� �قتلون ٱ�فس ٱل ِ� حرم ٱ� إِ� ب ِ‬
‫� �ِيهِۦ ُم َهانًا‪ ٦٩‬إ َّ� َمن تَابَ‬ ‫اب يَ ۡو َم ٱلۡقِ َ�ٰ َمةِ َو�َ ۡخ ُ ۡ‬‫اما‪ ٦٨‬يُ َ� ٰ َع ۡف َ ُ� ۡٱل َع َذ ُ‬ ‫َ�ٰل َِك يَ ۡل َق َ�ثَ ٗ‬
‫ِ‬
‫ٱ� َ� ُف ٗ‬ ‫ح َس َ�ٰت َو َ� َن َّ ُ‬ ‫�اتِه ۡم َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َ َ ٗ َ ٗ َ ُ ْ َ َ ُ َ ّ ُ َّ ُ َ ّ َ‬
‫ور�‬ ‫ٖ�‬ ‫وءامن وع ِمل �م� �ٰل ِحا فأو ٰٓ��ِك �بدِل ٱ� س ِ ٔ ِ‬
‫َّرحِيما‪] ﴾٧٠‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[٧٠-٦٣ :‬‬
‫ٗ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٥٤‬‬
‫»و ﺑﻨﺪﮔﺎن ]ﻣﺆﻣﻦ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ[ رﺣﻤﺎن‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮوﺗﻨﯽ ]و ﻣﺘﺎﻧﺖ[ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ راه‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﺎھﻼن ]ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ[ آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ‪] ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎی ﺗﻼﻓﯽ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن[ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‪ ،‬در ﺣﺎل‬
‫ﺳﺠﺪه و ﻗﯿﺎم‪ ،‬ﺷﺐزﻧﺪهداری ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻋﺬاب دوزخ را از‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮدان ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺬاﺑﺶ ]ﺳﺨﺖ و[ ﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻘﺎ ﮐﻪ دوزخ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎه و‬
‫اﻗﺎﻣﺘﮕﺎھﯽ اﺳﺖ‪ .‬و ]ﻣﺆﻣﻨﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن اﻧﻔﺎق ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ زﯾﺎدهروی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫راه[ اﻋﺘﺪال ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی دﯾﮕﺮ‬ ‫ﻧﻪ ﺳﺨﺘﮕﯿﺮی؛ و ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ]ﺣﺎﻟﺖ‪ِ ،‬‬
‫ﺑﺎ اﻟﻠﻪ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ]ﮐﺸﺘﻨﺶ را[ ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﻪﺣﻖ ]= ﻗﺘﻞ ﻗﺎﺗﻞ ﯾﺎ‬
‫ﻣﺮﺗﺪ ﯾﺎ زﻧﺎﮐﺎر ﻣﺤﺼﻦ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ اﺟﺎزه داده اﺳﺖ[ ﻧﻤﯽﮐﺸﻨﺪ و زﻧﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ اﯾﻦ‬
‫ﮐﯿﻔﺮ ﮔﻨﺎه ]ﺧﻮﯾﺶ[ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻋﺬاﺑﺶ دوﭼﻨﺪان‬ ‫ِ‬ ‫]ﮔﻨﺎھﺎن[ را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺎ ﺧﻮاری در آن ]ﻋﺬاب[ ﺟﺎودان ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و اﯾﻤﺎن آورد و‬
‫ﮐﺎری ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ؛ اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺪیھﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽھﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻟﻠﻪ‬
‫ھﻤﻮاره آﻣﺮزﮔﺎری ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ ً‬ ‫َ‬ ‫َ ً‬ ‫َ َ َْ َ ُ‬ ‫ا� ﺑْﻦ َ� ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﺎﺣﺸﺎ ‪َ ،‬وﻻ ُﻣﺘَﻔ ِّﺤﺸﺎ ‪َ ،‬و�ن‬ ‫�ﻦ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻓ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﻢ‬‫ل‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ب‬ ‫و‬‫ﺮ‬‫ٍ‬ ‫ﻤ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ‬
‫ً ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ْ َ ُ ْ َ ُ ْ‬ ‫َُ ُ‬
‫ﺎر� ْﻢ أﺣ َﺴﻨ� ْﻢ أﺧﻼﻗﺎ«‪.‬‬ ‫�ﻘﻮل‪ِ » :‬إن ِﻣﻦ ِﺧﻴ ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ذات و در رﻓﺘﺎرش ﺑﺪاﺧﻼق ﻧﺒﻮد و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮش اﺧﻼقﺗﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ان ِﻣ ْﻦ ُﺣ ْﺴ ِﻦ‬ ‫ﻲﺷ ٍء أَ�ْ َﻘ ُﻞ ﻲﻓ الﻤ َ‬
‫�‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ‬
‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬‬
‫ﻣ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫اﺪﻟ ْر َداء س َ‬
‫ﻋ‬ ‫َّ‬ ‫ﻲﺑ‬
‫َ ْ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِ‬
‫ُْ‬
‫‪٢‬‬
‫اﺨﻟُﻠ ِﻖ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮدرداء س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬در ﺗﺮازوی‬
‫)اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮑﻮی( ﻓﺮد ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮ )و ﭘﺮ اﺟﺮﺗﺮ( از اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و‬
‫ﺧﻮشرﻓﺘﺎری )وی( ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ْ َ ِّ ُ ْ َّ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ْ َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﻲﻟ َوأﻗ َﺮ�ِ� ْﻢ‬ ‫ا� ب أن رﺳﻮل ا� ج ﻗﺎل‪» :‬إِن ِﻣﻦ أﺣﺒ�ﻢ إِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َْ‬ ‫ِّ َ ْ ً َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ ً َ َّ َ ْ َ َ ُ ْ َ َّ َ َ ُ‬
‫ﻲﻟ َوأ ْ� َﻌﺪ� ْﻢ ِﻣ ِّ� � ِﻠ ًﺴﺎ ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ﺎﺳﻨ�ﻢ أﺧﻼﻗﺎ‪ ،‬و ِ�ن أ�ﻐﻀ�ﻢ إِ‬ ‫ِﻣ� � ِﻠﺴﺎ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ أﺣ ِ‬
‫َّ ْ َ ُ َ َ ُ َ َ ِّ ُ َ َ ُ َ َ ْ ُ َ ‪١‬‬ ‫اﻟﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ اﻟﺮﺜﺛﺎرون والﻤتﺸﺪﻗﻮن والﻤﺘﻔﻴ ِﻬﻘﻮن«‪.‬‬ ‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره‪ ٣٥٥٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٢١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧٩٩‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره‪ ٢٠٠٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫‪٤٥٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ اﻓﺮاد ﻧﺰد ﻣﻦ و‬
‫ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻨﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ در ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﻧﻈﺮ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮش اﺧﻼقﺗﺮﻧﺪ؛ و‬
‫اﻓﺮاد ُﭘﺮﺣﺮف‪ -‬ﯾﺎ ّوراج‪ -‬و‬
‫ﻣﺒﻐﻮضﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ و دورﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ از ﻣﻦ در ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ِ ،‬‬
‫ژﺳﺖ اﻓﺮاد ﺳﺨﻨﻮر ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻧﯿﺰ ﻣﺘﮑﺒﺮان«‪.‬‬ ‫ُ‬
‫دھﺎن ﭘﺮ و ِ‬
‫ِ‬ ‫ﻻفزﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬

‫ﺧﻮش اﺧﻼقﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم‬

‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ و آﺳﺎنﺗﺮﯾﻦ راه ﺑﺮای آراﺳﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ‪ ،‬اﻗﺘﺪا ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﻼﻗﺶ ﻗﺮآن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮد از ﻧﻈﺮ ﺧﻠﻘﺖ و اﺧﻼق ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﺎن ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﺪ و از ﺳﺘﻤﮑﺎران در ﮔﺬر ﻣﯽﻧﻤﻮد و ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﻣﯽﻧﻤﻮد و ﺑﺎ ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ او ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﻣﯽﮐﺮد ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ او ﺑﺪی‬
‫ﻣﯽﮐﺮد ﻧﯿﮑﯽ ﻣﯽﮐﺮد؛ اﯾﻦھﺎ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ در ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺎﻟﺖھﺎ ﺑﻪ او اﻗﺘﺪا ﮐﻨﯿﻢ ﺟﺰ آن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺨﺼﻮص‬
‫او ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦھﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﺒﻮت‪ ،‬وﺣﯽ‪ ،‬ازدواج ﺑﺎ ﺑﯿﺶ از‬
‫ﭼﮫﺎر زن‪ ،‬ﺣﺮام ﺑﻮدن ازدواج ﺑﺎ زﻧﺎﻧﺶ ﭘﺲ از او‪ ،‬ﺣﺮام ﺑﻮدن ﺧﻮردن ﺻﺪﻗﻪ‪ ،‬ارث‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻦ و اﻣﺜﺎل آن ﮐﻪ در ﺳﻨﺘﺶ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺧﻼق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫اﺧﻼق زﯾﺒﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َّ َ َ َ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬نك لع ٰ‬
‫ي�‪] ﴾٤‬اﻟﻘﻠﻢ‪.[٤ :‬‬
‫� خل ٍق ع ِظ ٖ‬
‫ً‬
‫اﺧﻼق ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﮑﻮ و واﻻﯾﯽ داری«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺗﻮ‬ ‫ﯾﻘﯿﻨﺎ‬ ‫»و‬
‫َ َ‬ ‫َ ً‬ ‫َ‬ ‫َ ً‬ ‫َ َ َْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﺎﺣﺸﺎ‪َ ،‬وﻻ ُﻣﺘَﻔ ِّﺤﺸﺎ ‪َ ،‬و�ن‬ ‫�ﻦ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻓ ِ‬ ‫ب ﻗﺎل‪ :‬لﻢ ﻳ ِ ِ‬ ‫ا� ﺑ ْ ِﻦ � ْﻤ ٍﺮو‬‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ً ‪٢‬‬ ‫َّ ْ َ ُ ْ َ ْ َ َ ُ َ ْ‬ ‫َُ ُ‬
‫� ْﻢ أﺧﻼﻗﺎ«‪.‬‬ ‫ﺎر�ﻢ أﺣﺴﻨ‬ ‫ِ‬ ‫ﻴ‬‫ﺧ‬ ‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ن‬‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﻮل‬ ‫�ﻘ‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ : :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ذات و در رﻓﺘﺎرش ﺑﺪاﺧﻼق ﻧﺒﻮد و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮش اﺧﻼقﺗﺮﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٧٣٥‬و ﺑﺨﺎری در ادب اﻟﻤﻔﺮد ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٥‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ‬
‫اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٧٥١ :‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٥٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٢١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٥٦‬‬
‫َ‬ ‫� َ� َﻤﺎ ﻗَ َﺎل ﻲﻟ‪ :‬أُ ٍّف‪َ ،‬و َﻻ ل َﻢ َﺻﻨَ ْﻌ َ‬
‫ﺖ‪َ ،‬وﻻ‬ ‫ﺮﺸ ﺳن َ‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫ﻋ‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺧ َﺪ ْﻣ ُ‬
‫ﺖ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫َّ َ َ ْ َ ‪١‬‬
‫َ‬
‫أﻻ ﺻﻨﻌﺖ‪.‬‬
‫ُ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ده ﺳﺎل در ﺧﺪﻣﺖ ﻧﺒﯽ ج ﺑﻮدم‪ .‬ھﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ‪ ،‬اف ﯾﺎ ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮐﺮدی و ﯾﺎ ﭼﺮا ﭼﻨﺎن ﻧﮑﺮدی‪ ،‬ﻧﮕﻔﺖ«‪.‬‬

‫ﺑﺨﺸﺶ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ُ ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ ُ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ْ َ َّ‬
‫ﺎس‪َ ،‬و�ن أﺟ َﻮد َﻣﺎ ﻳَ�ﻮن ِﻲﻓ‬ ‫ﷲ ج‪ ،‬أﺟ َﻮد اﻨﻟَّ ِ‬
‫ﺎس ب ﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛن رﺳﻮل ا ِ‬ ‫�ﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫َ َ ْ َ ُ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ ُ ُ ِّ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ ُ ُ َ َ َ ُ‬ ‫ََ َ َ‬
‫ار ُﺳﻪ اﻟﻘ ْﺮآن ﻓﻠ َﺮ ُﺳﻮل‬
‫ﺮﺒ�ﻞ و�ن ﻳﻠﻘﺎه ِﻲﻓ ﻞﻛ ﻴﻟﻠ ٍﺔ ِﻣﻦ رمﻀﺎن‪� ،‬ﻴﺪ ِ‬ ‫رمﻀﺎن َ‪ِ ،‬ﺣ� ﻳﻠﻘﺎه ِﺟ ِ‬
‫ْ َ‬ ‫َُْ ْ‬
‫ﺎﺨﻟ َ ْ َ ِّ‬
‫‪٢‬‬
‫�ﺢ ال ُﻤ ْﺮ َﺳﻠ ِﺔ«‪.‬‬
‫� ِﻣﻦ الﺮ ِ‬‫ﷲ ج أﺟﻮد ِﺑ ِ‬ ‫ا ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﻮد و در رﻣﻀﺎن‪،‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ÷ ﻧﺰدش ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬از ھﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺨﺸﻨﺪهﺗﺮ ﻣﯽﺷﺪ؛ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ÷‬
‫در ﺗﻤﺎم ﺷﺐھﺎی رﻣﻀﺎن ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽآﻣﺪ و ﺑﺎ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻗﺮآن را دور ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫آری؛ ﺧﯿﺮ و ﺑﺨﺸﺶ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در آن ھﻨﮕﺎم ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﻧﺰدش ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬از ﺑﺎد وزان‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫ٌ‬ ‫ﻰﻠﻋ ْاﻹ ْﺳ َﻼمِ َﺷيْﺌًﺎ إ َّﻻ أ ْ� َﻄ ُﺎه‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻓَ َﺠ َ‬
‫ﺎء ُه َر ُﺟﻞ‬
‫ََ‬
‫ﷲ‬ ‫ا‬
‫َ َ َ ُ َ َُ ُ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺲ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫س‬ ‫�ﻦ أ� ٍ‬
‫َ َ ً َ‬ ‫َ َّ ُ َ ً ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫ََ ْ َ ُ َ َ ً ََْ َ ََْ ََ َ َ َ‬
‫ﺎء ﻻ‬ ‫ﺟ َﻊ ِإﻰﻟ ﻗ ْﻮ ِﻣ ِﻪ‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬ﻳَﺎ ﻗ ْﻮمِ أ ْﺳ ِﻠ ُﻤﻮا‪ ،‬ﻓ ِﺈن � َّﻤﺪا �ﻌ ِﻄﻲ �ﻄ‬‫�‪ ،‬ﻓﺮ‬‫ﻓﺄ�ﻄﺎه �ﻨﻤﺎ �� ﺟﺒﻠ ِ‬
‫َْ َ َ ‪٣‬‬ ‫َْ َ‬
‫�ﻰﺸ اﻟﻔﺎﻗﺔ‪.‬‬
‫از اﻧﺲ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮﮔﺎه از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﭘﺬﯾﺮش اﺳﻼم‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﺮد؛ ﺑﺎری ﻣﺮدی ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪ ‪ -‬و اﺳﻼم آورد‪ -.‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن دو ﮐﻮه ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﮔﻠﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ -‬ﺑﻪ او داد‪ .‬آن ﺷﺨﺺ‬
‫ﻗﻮم ﻣﻦ! ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﺤﻤﺪ ج ﺑﻪ ﺳﺎن ﮐﺴﯽ‬
‫ﻧﺰد ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ِ‬
‫ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﻓﻘﺮ ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠٣٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٠٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٠٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٣١٢‬‬
 ‫‪٤٥٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺣﯿﺎی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬

‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ْ َ َ َ‬ ‫َ َّ َ َ ً َ َ ْ‬
‫اﻟﻌﺬ َرا ِء ِﻲﻓ ِﺧﺪ ِرﻫﺎ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّي س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج أﺷﺪ ﺣﻴﺎء ِﻣﻦ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻌ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ََ َ ًْ َ ْ َ ُ ُ َ َ َْ ُ َ ْ‬
‫رأى ﺷيﺌﺎ ﻳ�ﺮﻫﻪ ﻋﺮ�ﻨﺎه ِﻲﻓ وﺟ ِﻬ ِﻪ‪.‬‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از دوﺷﯿﺰﮔﺎن ﭘﺮدهﻧﺸﯿﻦ‬
‫ﺷﺮم و ﺣﯿﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮی داﺷﺖ و وﻗﺘﯽ ﭼﯿﺰی ﻣﯽدﯾﺪ ﮐﻪ دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬از ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﭼﮫﺮهاش ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ‪) .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺮم‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﮔﻔﺖ(«‪.‬‬
‫َ َ َْ‬
‫ت‬ ‫و� ﻛﻤﺎ أﻃ َﺮ ِ‬ ‫َ ُْ ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ﻰﻠﻋ ال ْ ِﻤﻨْ َ َ ْ ُ َّ َّ‬ ‫َُ ُ ََ‬ ‫ُ‬
‫� ْﻦ � َﻤ َﺮ س �ﻘﻮل‬
‫َ‬
‫ﺮﺒ‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ اﻨﻟ ِﻲﺒ ج ﻳﻘﻮل‪» :‬ﻻ �ﻄﺮ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ ُ َّ َ َ ُ ُ ُ ‪٢‬‬ ‫َّ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ ُ ُ‬
‫ا� ورﺳﻮﻪﻟ«‪.‬‬ ‫اﻨﻟﺼﺎرى ا�ﻦ مﺮ�ﻢ‪ ،‬ﻓﺈِ�ﻤﺎ أﻧﺎ �ﺒﺪه �ﻘﻮلﻮا‪� :‬ﺒﺪ ِ‬
‫از ﻋﻤﺮ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻی ﻣﻨﺒﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در‬
‫ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﻦ‪ ،‬اﻓﺮاط ﻧﮑﻨﯿﺪ آﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻧﺼﺎری درﺑﺎرۀ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ‪ ،‬اﻓﺮاط ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺪۀ اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺑﻨﺪۀ اﻟﻠﻪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدۀ او«‪.‬‬
‫َ َ َ ْ ُ َ َْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ َُ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫اع‪ ،‬ﻷﺟﺒﺖ‪ ،‬ولﻮ‬ ‫اع أو ﻛﺮ ٍ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬لﻮ د ِ�ﻴﺖ إِﻰﻟ ِذر ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ ٌ ْ ُ َ ٌ َ َ ْ ُ ‪٣‬‬
‫ﻲﻟ ِذراع أو ﻛﺮاع ﻟﻘ ِﺒﻠﺖ«‪.‬‬ ‫أ ْﻫ ِﺪ َي إ َ َّ‬
‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﺮای ﺻﺮف ﺳﺎﻋﺪ ﯾﺎ ﭘﺎﭼﻪ‬
‫)ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی( دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاھﻢ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺪ ﯾﺎ ﭘﺎﭼﻪای ھﺪﯾﻪ‬
‫داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮاھﻢ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ«‪.‬‬

‫ﺷﺠﺎﻋﺖ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬

‫َ‬
‫َ َ ْ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺣ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎلﻚ س ﻗﺎل‪» :‬ﺎﻛ َن َر ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎس‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫د‬‫ﻮ‬ ‫ﺟ‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺎس‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﺴ‬ ‫أ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ‬
‫ت‪،‬‬ ‫ﺎس« َوﻟﻘﺪ ﻓ ِﺰع أﻫﻞ الﻤ ِﺪﻳﻨ ِﺔ ذات ﻴﻟﻠ ٍﺔ‪ ،‬ﻓﺎ�ﻄﻠﻖ ﻧﺎس ﻗِﺒﻞ الﺼﻮ ِ‬ ‫َو�ن أﺷﺠﻊ اﻨﻟَّ ِ‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫ﻮل اﷲ ج َر ً َ ْ َ َ َ ُ ْ َ َّ ْ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ْ َ ُ ُ‬
‫ت‪َ ،‬وﻫ َﻮ َﻰﻠﻋ ﻓ َﺮ ٍس ِﻷ ِﻲﺑ َﻃﻠ َﺤﺔ ُﻋ ْﺮ ٍي‪،‬‬ ‫اﺟﻌﺎ‪َ ،‬وﻗﺪ ﺳﺒﻘﻬﻢ إِﻰﻟ الﺼﻮ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﺘﻠﻘﺎﻫﻢ رﺳ‬
‫َّ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َْ ُ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﻋﻮا‪ ،‬ل ْﻢ ﺗُ َﺮ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫الﺴﻴْ ُﻒ َو ُﻫ َﻮ � ُﻘﻮل‪» :‬ل ْﻢ ﺗُ َﺮ ُ‬ ‫ﻲﻓ ُ�ﻨُﻘﻪ َّ‬
‫ﺎه ﺤﺑ ًﺮا‪ ،‬أ ْو إِﻧﻪ َﺒﻟﺤ ٌﺮ«‬ ‫اﻋﻮا« ﻗﺎل‪» :‬وﺟﺪﻧ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ ً ُ َ َّ ‪٤‬‬
‫ﻗﺎل‪ :‬و�ن ﻓﺮﺳﺎ �ﺒﻄﺄ ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١٠٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٢٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٤٤٥‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٦٨‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٠٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٥٨‬‬

‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ و ﺷﺠﺎعﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺷﺒﯽ ﻣﺮدم ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬ﺻﺪاﯾﯽ ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ و وﺣﺸﺖ ﮐﺮدﻧﺪ؛ ﮔﺮوھﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻨﺒﻊ ﺻﺪا رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺑﺪون زﯾﻦ و ِ‬

‫ﭘﺎﻻن اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﺳﻮار ﺑﻮد و ﭘﯿﺶ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺻﺪا رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺷﻤﺸﯿﺮش را ﺣﻤﺎﯾﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬از روﺑﺮوی آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪" :‬ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ"‪ .‬و در اداﻣﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬اﯾﻦ اﺳﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ درﯾﺎ ﻣﯽﺧﺮوﺷﯿﺪ ﯾﺎ‬
‫او ﯾﮏ درﯾﺎی ﺧﺮوﺷﺎن ﺑﻮد"‪ .‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﺎﺑﻞ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺐ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ‪،‬‬
‫اﺳﺒﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺴﺖ و ﮐﻨﺪ ﺑﻮد‪) .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ ﺳﻮار ﺷﺪن رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ درﯾﺎ‬
‫ﻣﯽﺧﺮوﺷﯿﺪ(«‪.‬‬

‫ﻧﺮﻣﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ََ َ َ‬ ‫َ َ َ َ ْ َّ ُ َ َ‬ ‫َّ ْ َ ًّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﻴﻟﻘ ُﻌﻮا ِﺑ ِﻪ‪� ،‬ﻘﺎل ل ُﻬ ْﻢ‬ ‫َ ْ‬
‫ا�ﻴﺎ ﺑﺎل ِﻲﻓ الﻤﺴ ِﺠ ِﺪ‪� ،‬ﺜﺎر ِإﻴﻟ ِﻪ اﻨﻟﺎس ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻋ‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ‬ ‫َ َّ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻰﻠﻋ ﺑَ ْﻮﻪﻟ َذﻧُ ً‬
‫َ ُ ُ َ ْ ُ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ َّ‬
‫ﻮ�ﺎ ِﻣ ْﻦ َﻣﺎءٍ‪ ،‬أ ْو َﺳﺠﻼ ِﻣ ْﻦ َﻣﺎءٍ‪ ،‬ﻓ ِﺈ� َﻤﺎ ﺑُ ِﻌﺜﺘُ ْﻢ‬ ‫ِِ‬ ‫ا� ج‪» :‬دﻋﻮه ‪ ،‬وأﻫ ِﺮ�ﻘﻮا‬ ‫رﺳﻮل ِ‬
‫َ ‪١‬‬
‫ﺮﺴ�ﻦ«‪.‬‬ ‫�ﻦ َول َ ْﻢ ُ�ﺒْ َﻌﺜُﻮا ُﻣ َﻌ ِّ‬‫ُﻣيَ ِّﺮﺴ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪ :‬ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻨﯽ در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮل ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫او را ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬او را ﺑﮕﺬارﯾﺪ و ﺑﺮ ﺑﻮل او دﻟﻮی ﯾﺎ ﭼﻨﺪ دﻟﻮی آب ﺑﺮﯾﺰﯾﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪهاﯾﺪ ﺗﺎ آﺳﺎنﮔﯿﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺑﺮای آن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺨﺖﮔﯿﺮی ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪٢‬‬ ‫ُ َ ِّ‬
‫ﺮﺸوا َو ﻻ �ﻨﻔ ُﺮوا«‪.‬‬ ‫ﺮﺴوا َوﻻ ُ� َﻌ ِّ ُ‬
‫ﺮﺴوا َو� َ ِّ ُ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَﺎل‪ُ ِّ َ �» :‬‬ ‫َ� ْﻦ أ� َ ٍﺲ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬
‫از اﻧﺲ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در اﻣﻮر دﯾﻦ‪ ،‬آﺳﺎن ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و‬
‫ﺳﺨﺖﮔﯿﺮ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﻣﮋده دھﯿﺪ و ﺑﯿﺰار ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ َّ َ َ ٌ ُ ُّ ِّ ْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫الﺮ� َﻖ‪َ ،‬و�ُﻌ ِﻄﻲ‬ ‫�ﺐ‬ ‫ِ‬ ‫ﻴﻖ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫اﷲ‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫ﺔ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺸ‬ ‫�‬ ‫ﺎﻋ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫� ْﻦ َﺎﻋ�ِﺸﺔ ل أن رﺳ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ِّ ْ‬
‫الﺮﻓ ِﻖ َﻣﺎ ﻻ � ْﻌ ِﻄﻲ َﻰﻠﻋ اﻟ ُﻌﻨ ِﻒ‪َ ،‬و َﻣﺎ ﻻ � ْﻌ ِﻄﻲ َﻰﻠﻋ َﻣﺎ ِﺳﻮاه«‪.‬‬
‫َ ُ ‪٣‬‬
‫ﻰﻠﻋ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره‪ ٦١٢٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١٢٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٣٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٩٢٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٩٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٤٥٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻋﺎﯾﺸﻪ! اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ و ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ را دوﺳﺖ دارد؛ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ و اﺳﺘﻔﺎده از روشھﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻤﯽدھﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬

‫ۡ‬
‫ّ َ ٰ َ ُ ۡ َ َ َّ ٰ ُ ۡ َ َ َ َ ُ ُ َ َ ٗ ُ ُ َ‬ ‫َ َۡ‬
‫و� ُه ۡم �ٰس َِية ۖ�َ ّ ِرفون‬ ‫ض ِهم مِي�قهم لع�هم وجعلنا قل‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فب ِ َما �ق ِ‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ َّ ُ َ َ ٰ َ ٓ‬ ‫ُ ّ ْ‬ ‫َ ْ ّٗ‬ ‫ۡ َ َ َّ‬
‫� خا� ِ َنةٖ ّمِن ُه ۡم إِ�‬ ‫اضعِهِۦ َو� ُسوا َحظا ّم َِّما ذك ُِروا بِهِۚۦ و� تزال �طل ِع‬ ‫ٱل� َِم عن م َو ِ‬
‫ح ِ َ‬ ‫ِب ٱل ۡ ُم ۡ‬
‫ٱ� ُ� ُّ‬
‫ٱص َف ۡح إ َّن َّ َ‬ ‫َ ٗ ُّۡ ۡ َ ۡ‬
‫ٱ� ُف َ� ۡن ُه ۡم َو ۡ‬
‫سنِ�‪] ﴾١٣‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[١٣ :‬‬ ‫ۚ ِ‬ ‫قل ِي� مِنهمۖ ف‬
‫»ﭘﺲ ﺑﻪ ]ﺳﺰای[ ﭘﯿﻤﺎنﺷﮑﻨﯽﺷﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را از رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ دور ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ و دلھﺎﯾﺸﺎن را‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﻌﻨﺎ[ ﺳﺨﻨﺎن ]اﻟﻠﻪ[ را از ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ ﺗﺤﺮﯾﻒ‬ ‫ِ‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻟﻔﻆ و‬
‫ِ‬ ‫ﺳﺨﺖ ﮔﺮداﻧﺪﯾﻢ؛ ]زﯾﺮا ﺑﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺨﺸﯽ از آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ آن ﭘﻨﺪ داده ﺷﺪﻧﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدﻧﺪ؛ و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺗﻮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬
‫درﺑﺎرۀ ﺧﯿﺎﻧﺘﯽ از ﺳﻮی آﻧﺎن آ ﮔﺎه ﻣﯽﺷﻮی‪ ،‬ﻣﮕﺮ ]ﺷﻤﺎری[ اﻧﺪک از اﯾﺸﺎن ]ﮐﻪ ﺧﯿﺎﻧﺘﮑﺎر‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ[؛ ﭘﺲ از آﻧﺎن درﮔﺬر و ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ ﮐﻦ ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ َ ْ َ ْ َّ َ َ َ َ ْ َ َ ُ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ِّ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ﺮﺴﻫ َﻤﺎ‪َ ،‬ﻣﺎ ل ْﻢ‬ ‫ا� ج �� أمﺮ� ِﻦ ِإﻻ أﺧﺬ أ�‬ ‫�ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺧ� رﺳﻮل ِ‬
‫َّ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ُ ْ ًْ َ ْ َ َ ًْ َ َ ََْ َ‬
‫ا� ج ِﻨﻟَﻔ ِﺴ ِﻪ إِﻻ أن‬ ‫ﺎس ِﻣﻨﻪ‪ ،‬وﻣﺎ ا�ﺘﻘﻢ رﺳﻮل ِ‬ ‫ﻳ�ﻦ إِ�ﻤﺎ‪ ،‬ﻓﺈِن ﺎﻛن إِ�ﻤﺎ ﺎﻛن أ�ﻌﺪ اﻨﻟَّ ِ‬
‫َ ‪١‬‬ ‫ُ ْ َ َ َ ُ ْ َ ُ َّ َ َ ْ َ َ َّ‬
‫� ِﺑﻬﺎ‪.‬‬ ‫ﺗنﺘﻬﻚ ﺣﺮﻣﺔ ِ‬
‫ا�‪� ،‬ﻴنﺘ ِﻘﻢ ِ ِ‬
‫ﻋﺎﺋﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در ﻣﯿﺎن دو ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻣﺨ ﱠﯿﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﮔﻨﺎه ﻧﺒﻮد آﺳﺎنﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﺮد؛ و اﮔﺮ ﮔﻨﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ھﻤﻪ‬
‫ﻣﺮدم از آن دوری ﻣﯽﺟﺴﺖ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ھﯿﭻﮔﺎه در ھﯿﭻ ﻣﻮردی ﺑﺮای ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎم‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﺣﺮﻣﺖ دﯾﻦ اﻟﻠﻪ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻟﻠﻪ‬
‫اﻧﺘﻘﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫رﺣﻤﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫َ َ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ًّ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ّ َ َّ‬
‫ب‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فبِما ر� ٖة مِن ٱ�ِ �ِ ت لهمۖ ولو كنت �ظا غل ِيظ ٱلقل ِ‬
‫ۡ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ َ َ َ َّ ۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ُّ ْ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫ٱس َتغفِ ۡر ل ُه ۡم َوشاوِ ۡره ۡم ِ� ٱ�مرِ� فإِذا عزمت �تو�‬‫�نفضوا مِن حول ِك ۖ فٱ�ف �نهم و‬
‫َ َ َّ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ َ ّ َ‬
‫� ٱ�ِۚ إِن ٱ� �ِب ٱل ُمت َو ِ� ِ�‪] ﴾١٥٩‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٥٩ :‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٦٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٢٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٦٠‬‬
‫]ﺳﺒﺐ[ رﺣﻤﺖ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﺎن ]= اﺻﺤﺎب‪ [،‬ﻧﺮمﺧﻮ ]و ﻣﮫﺮﺑﺎن[‬ ‫ِ‬ ‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﺷﺪی؛ و اﮔﺮ ﺗﻨﺪﺧﻮ و ﺳﻨﮕﺪل ﺑﻮدی‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ از اﻃﺮاﻓﺖ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ؛ ﭘﺲ از آﻧﺎن درﮔﺬر و‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه و در ﮐﺎرھﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﻮرت ﮐﻦ و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ]ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﮐﺎری[‬
‫ﮔﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻦ؛ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬
‫َ َ َ ْ َ َ ٍّ ْ َ َ ْ ُ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﻲﻠﻋ َو ِﻋﻨﺪ ُه اﻷﻗ َﺮع ْ� ُﻦ َﺣﺎ� ِ ٍﺲ‬ ‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫�‬ ‫ﻦ‬ ‫ﺴ‬‫اﺤﻟ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺒ‬‫�‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ُ‬ ‫ً َََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ً َ َ َ َ َ َّ ْ ُ ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ْ ُ َّ‬
‫ﺖ ِﻣﻨ ُﻬ ْﻢ أ َﺣﺪا‪� ،‬ﻨﻈ َﺮ ِإﻴﻟْ ِﻪ َر ُﺳﻮل‬ ‫ﺟﺎل ِ ًﺴﺎ‪� ،‬ﻘﺎل اﻷﻗ َﺮع‪ :‬إِن ِﻲﻟ ﻋﺮﺸة ِﻣﻦ الﻮ ِﺪﻟ ﻣﺎ �ﺒﻠ‬ ‫ﻴ� َ‬ ‫َّ‬
‫اﺘﻟ ِﻤ ِ ُّ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ‪١‬‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ا� ج � َّﻢ ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﻻ ﻳﺮﺣﻢ ﻻ ﻳﺮﺣﻢ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ب را ﺑﻮﺳﯿﺪ‪،‬‬
‫اﻗﺮع ﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ س ﮐﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬ده ﻓﺮزﻧﺪ دارم و ھﯿﭻﯾﮏ از آنھﺎ‬
‫را ﻧﺒﻮﺳﯿﺪهام‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ او ﻧﮕﺎه ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ رﺣﻢ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫رﺣﻤﺖ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫َ َ ِّ ْ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ُ ْ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﺎس ﻓﻠﻴُﺨﻔﻒ ‪،‬ﻓﺈِن‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬إِذا ﺻ� أﺣﺪ�ﻢ لِﻠﻨ ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ ْ ُ َ ِّ ْ َ َ َ ‪٢‬‬ ‫ْ‬ ‫ْ ُ ُ َّ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ َ ُ ُ‬
‫� ْﻢ ِﻨﻟَﻔ ِﺴ ِﻪ ﻓﻠﻴﻄﻮل ﻣﺎ ﺷﺎء«‪.‬‬ ‫ِﻣﻨﻬﻢ الﻀ ِﻌﻴﻒ والﺴ ِﻘﻴﻢ واﻟﻜ ِﺒ�؛ و ِ�ذا ﺻ� أﺣﺪ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮای ﻣﺮدم‬
‫)اﻓﺮاد( ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎر و‬ ‫ِ‬ ‫ﭘﯿﺶﻧﻤﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﮐﻮﺗﺎه ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ زﯾﺮا در ﻣﯿﺎن ﻧﻤﺎزﮔﺰاران‪،‬‬
‫ﺳﺎﻟﺨﻮرده ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﺮای ﺧﻮد )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ( ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ھﺮ اﻧﺪازه ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎزش را ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﮕﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫اﷲ َﺤﺗْ َ‬
‫� ْﻢ‪َ ،‬ﺟ َﻌﻠَ ُﻬ ُﻢ ُ‬ ‫ُ ْ َْ ُ ُ‬ ‫ﻤﺣﺘ ِﻪ ﺑﺎﺨﻟ َ َﺪمِ ﻗَ ُ ُ‬
‫َ ْ ََْ‬
‫ﺖ أﻳ ْ ِﺪﻳ� ْﻢ‪ ،‬ﻓﺄ ْﻃ ِﻌ ُﻤﻮﻫ ْﻢ‬ ‫ﻮﻪﻟ ج‪» :‬ﻫﻢ ِإﺧﻮاﻧ‬ ‫و ِﻣﻦ ر ِ ِ‬
‫ُ ُ ْ ‪٣‬‬
‫َ ْ َ َّ ْ ُ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ ُ َ ِّ ُ ُ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫َْ ُ ُ َ َْ‬
‫ِم َّﻤﺎ ﺗﺄ�ﻠﻮن‪َ ،‬وأﻟ ِب ُﺴﻮﻫ ْﻢ ِم َّﻤﺎ ﺗﻠبَ ُﺴﻮن‪َ ،‬وﻻ ﺗ�ﻠﻔﻮﻫ ْﻢ َﻣﺎ �ﻐ ِﻠﺒُ ُﻬ ْﻢ‪ ،‬ﻓ ِﺈن ﻠﻛﻔﺘُ ُﻤﻮﻫ ْﻢ ﻓﺄ ِ�ﻴﻨﻮﻫﻢ«‪.‬‬
‫و از ﺟﻤﻠﻪ رﺣﻤﺶ ﺑﺮ ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آنھﺎ ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ و‬
‫ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آنھﺎ را زﯾﺮ دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار داده‪ ،‬آنھﺎ را از آﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮراﻧﯿﺪ و از آﻧﭽﻪ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪ .‬و آنھﺎ را ﺑﻪ ﭼﯿﺰی ﻣﺠﺒﻮر ﻧﮑﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮐﺎری واداﺷﺘﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﻤﮑﺸﺎن ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٩٩٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣١٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٠٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٦٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٦١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٤٦١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َ ُ ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن ُﻏ ٌ‬
‫ﻲﺒ ج َ� َﻤﺮ َض ‪ ،‬ﻓَﺄﺗَ ُﺎه اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج � ُﻌﻮد ُه ‪� ،‬ﻘ َﻌﺪ‬ ‫ﻼم َ� ُﻬﻮ ِد ٌّي َ�ْ ُﺪ ُم اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َ َْ‬
‫َ َ ْ ََ‬ ‫َ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َُ َ ْ ََ َْ‬ ‫َ َ َ َُ َ ْ ْ َ َ َ َ َ‬
‫ﺎﺳ ِﻢ‪ ،‬ﻓﺄﺳﻠﻢ‪،‬‬ ‫ِﻋﻨﺪ رأ ِﺳ ِﻪ‪� ،‬ﻘﺎل ﻪﻟ‪» :‬أﺳ ِﻠﻢ«‪� .‬ﻨﻈ َﺮ ِإﻰﻟ أ ِ�ﻴ ِﻪ وﻫﻮ ِﻋﻨﺪه‪� ،‬ﻘﺎل ﻪﻟ‪ :‬أ ِﻃﻊ أﺑﺎ اﻟﻘ ِ‬
‫ْ ْ ُ َّ َّ َ‬ ‫ََُ َُ ُ‬
‫اﺬﻟي أ ْ� َﻘ َﺬ ُه ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬ ‫ﻓَ َﺨ َﺮ َج اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج وﻫﻮ �ﻘﻮل‪» :‬اﺤﻟَﻤﺪ ِ ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬‫ِ‬ ‫� ِ‬ ‫ِ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﯾﮫﻮدی ﮐﻪ ﺑﺮای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﻋﯿﺎدﺗﺶ رﻓﺖ و ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻨﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮ«‪ .‬آن ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی ﭘﺪرش ﮐﻪ ﻧﺰد او ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ )ﻣﺤﻤﺪ ج(‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻦ‪) .‬ﯾﻌﻨﯽ اﺳﻼم را ﺑﭙﺬﯾﺮ(‪ .‬او ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ‬
‫از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﭙﺎس ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ او را از آﺗﺶ دوزخ‪ ،‬ﻧﺠﺎت داد«‪.‬‬

‫ﺧﻨﺪه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬

‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ ْ َ ْ ً َ ُّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� َﺸ َﺔ ل ﻗَﺎﻟ ْ‬
‫ﺎﺣﺎﻜ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ أ َرى ِﻣﻨﻪ‬
‫ﻲﺒ ج مﺴﺘﺠ ِﻤﻌﺎ �ﻂ ﺿ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺖ‪َ :‬ﻣﺎ َرأﻳ ْ ُ‬
‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ ُ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ل َﻬ َﻮاﺗِ ِﻪ‪ ،‬إِ� َﻤﺎ ﺎﻛن �ﺘبﺴﻢ‪.‬‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﺮﮔﺰ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را ﻧﺪﯾﺪم ﮐﻪ در‬
‫ﺧﻨﺪﯾﺪن ﺑﻪ اﻧﺪازهای زﯾﺎدهروی ﮐﻨﺪ ‪ -‬و دھﺎﻧﺶ را ﺑﺎز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ -‬ﮐﻪ داﺧﻞ دھﺎﻧﺶ دﯾﺪه‬
‫ﺷﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺧﻨﺪﯾﺪن‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺗﺒﺴﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد«‪.‬‬
‫‪٣‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ﻲﺒ ج ُﻣﻨْ ُﺬ أَ ْﺳﻠَ ْﻤ ُ‬
‫ﺖ‪َ ،‬وﻻ َر ِآ� ِإﻻ ﺗبَ َّﺴ َﻢ ِﻲﻓ َوﺟ ِ�‪.‬‬ ‫َ� ْﻦ َﺟﺮ�ﺮ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﻣﺎ َﺣ َﺠﺒَ� اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬
‫ﺟﺮﯾﺮ ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ س ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﺸﺮف ﺷﺪهام ھﯿﭻﮔﺎه‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﺮا از ورود ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﻔﺮﻣﻮد و ھﺮ وﻗﺖ ﮐﻪ ﻣﺮا ﻣﯽدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ّ‬
‫ﺗﺒﺴﻢ و‬
‫ﻟﺒﺨﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ روﺑﺮو ﻣﯽﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﮔﺮﯾﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ا�‪ ،‬آﻗ َﺮأ َﻋﻠﻴْﻚ‪،‬‬ ‫ُ َ َُ‬
‫ﻲﻠﻋ«‪ ،‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ﻲﺒ ج‪» :‬اﻗ َﺮأ َ َّ‬‫َ� ْﻦ اﺑْﻦ َم ْﺴ ُﻌﻮ ٍد س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل ِﻲﻟ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ََۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ ِّ‬
‫وﻋﻠﻴﻚ أﻧ ِﺰل ‪،‬ﻗﺎل‪�» :‬ﻌﻢ« �ﻘﺮأت ﺳﻮرة اﻟنﺴﺎ ِء ﺣﻰﺘ أ�ﻴﺖ إِﻰﻟ ﻫ ِﺬ ِه اﻵﻳ ِﺔ‪﴿ :‬فكيف إِذا‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٣٥٦‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠٩٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٩٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ،٦٠٨٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ‪ ٢٤٧٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٦٢‬‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َ ٰ َ ٰٓ ُ َ ٓ َ ٗ‬ ‫ُ ّ ُ َّ َ‬ ‫َۡ‬
‫�ؤ�ءِ ش ِهيدا‪] ﴾٤١‬اﻟﻨﺴﺎء‪ .[٤١ :‬ﻗﺎل‪َ » :‬ﺣ ْﺴﺒُﻚ‬ ‫جئنا بِك �‬ ‫� أمة ِۢ �ِش ِهي ٖد و ِ‬
‫جئنا مِن ِ‬‫ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ْ َ َ َ َ ُّ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎن‪.‬‬
‫اﻵن« ﻓﺎﺘﻟﻔﺖ إِﻴﻟ ِﻪ‪ ،‬ﻓﺈِذا �ﻴﻨﺎه ﺗﺬ ِرﻓ ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮاﯾﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺨﻮان!« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻧﻢ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ« و ﻣﻦ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﺳﻮره ﻧﺴﺎء را ﺧﻮاﻧﺪم ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫َ ۡ َ َ َ َ ٰ َ ٰٓ ُ َ ٓ َ ٗ‬ ‫ُ ّ ُ َّ َ‬ ‫َ َ‬
‫ك ۡي َف إ َذا ۡ َ‬
‫جئنا بِك � �ؤ�ءِ ش ِهيدا‪﴾٤١‬‬ ‫� أمة ِۢ �ِش ِهي ٖد و ِ‬
‫جئنا مِن ِ‬‫ِ ِ‬ ‫رﺳﯿﺪم‪﴿ :‬ف‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪ .[٤١ :‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﺎﻻ ﺑﺲ اﺳﺖ« و ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻢ؛ دﯾﺪم ﮐﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ‬
‫اﺷﮑﺒﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ْ َ ٌْ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫�ﺰ‬ ‫َ ُ ُ َ ِّ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َْ ُ َُ‬ ‫َ‬ ‫ِّ ِّ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْﺪ ا ْ‬
‫ا� ج وﻫﻮ ﻳﺼ� و ِﺠﻟﻮﻓِ ِﻪ أ ِز�ﺰ ﻛﺄ ِز ِ‬
‫� س ﻗﺎل‪ :‬أ�ﻴﺖ رﺳﻮل ِ‬‫ﷲ ﺑ ِﻦ الﺸﺨ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ُ َ‬ ‫ْ‬
‫‪٢‬‬
‫اﺒﻟﺎﻜ ِء«‪.‬‬ ‫ال ِﻤ ْﺮ َﺟ ِﻞ ِﻣﻦ‬
‫ّ‬
‫از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ِﺷﺨﯿﺮ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رﻓﺘﻢ و او ﻧﻤﺎز‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و درون وی‪ ،‬از ﺷﺪت ﮔﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺻﺪاﯾﯽ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪای ﺟﻮﺷﺶ دﯾﮓ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺸﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺑﺮاﺑﺮ اواﻣﺮ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ ْ َ ْ ُ‬
‫ﺎس َﻋﺬاﺑﺎ ﻳَ ْﻮ َم‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬إن أﺷﺪ اﻨﻟَّ ِ‬
‫�ﻦ اﺑ ِﻦ مﺴﻌﻮ ٍد س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬
‫ُ َ ِّ ُ َ ‪٣‬‬ ‫اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ الﻤﺼﻮرون«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب را روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮان دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ ِّ َ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬
‫ا� َ�ﻨْ ُﻪ‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪ :‬أ َﻰﺗ َر ُﺟ ٌﻞ َّ‬
‫اﻨﻟ َّ‬ ‫ﻲﺿ َّ ُ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ أﻲﺑ َم ْﺴ ُﻌﻮ ٍد َر ِ َ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻘﺎل‪ :‬إِ� ﻷﺗﺄﺧﺮ �ﻦ ﺻﻼةِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ً‬ ‫َ ُّ َ َ َّ َ َ‬ ‫َّ ُ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫ْ َ ْ ُ َ‬ ‫َ َ‬
‫ا� ج �ﻂ أﺷﺪ ﻏﻀﺒﺎ ِﻲﻓ‬ ‫اﻟﻐﺪا ِة‪ِ ،‬ﻣﻦ أﺟ ِﻞ ﻓﻼ ٍن ِمﻤﺎ ﻳ ِﻄﻴﻞ ﺑِﻨﺎ‪ ،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻤﺎ رأﻳﺖ رﺳﻮل ِ‬
‫َّ ْ ُ ْ ُ َ ِّ َ َ َ ُّ ُ ْ َ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ُّ‬ ‫ُْ‬ ‫َ‬
‫َم ْﻮ ِﻋﻈ ٍﺔ ِﻣﻨﻪ ﻳَ ْﻮ َﻣﺌِ ٍﺬ‪ ،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻘﺎل‪» :‬ﻳﺎ ��ﻬﺎ اﻨﻟﺎس‪ ،‬إِن ِﻣﻨ�ﻢ ﻣﻨﻔ ِﺮ�ﻦ‪ ،‬ﻓ�ﻳ�ﻢ ﻣﺎ ﺻ�‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫� َو َذا اﺤﻟ َ َ‬ ‫ُ َ َ َ َ‬
‫الﻜﺒ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َّ ْ َ َّ‬ ‫ﺑ َّ‬
‫‪٤‬‬
‫ﺎﺟ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ﻴﻬﻢ الﻤ ِﺮ�ﺾ و ِ‬ ‫ﺎس ﻓﻠﻴﺘﺠﻮز‪ ،‬ﻓ ِﺈن ِ� ِ‬ ‫ﺎﻨﻟ ِ‬ ‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٥٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٠٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺷﻤﺎره ‪ .٩٠٤‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺷﻤﺎره ‪ ١٢١٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١٠٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١١٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٦٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٦٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدی ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ دﯾﺮﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ‬
‫ﻣﯽآﯾﻢ؛ زﯾﺮا ﻓﻼن اﻣﺎم‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ - .‬اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ -:‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫را در ﺧﻄﺎﺑﻪ آن روز ﭼﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ دﯾﺪم ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ او را در ھﯿﭻ ﺧﻄﺎﺑﻪای اﯾﻦ ھﻤﻪ‬
‫ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻣﺮدم! ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﻤﺎ دﯾﮕﺮان را از دﯾﻦ ﮔﺮﯾﺰان‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﺮدم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﮐﻮﺗﺎه ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ زﯾﺮا در ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ھﺮﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺶ ِ‬
‫ﮐﺎر ﻓﻮری دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺮﯾﺾ‪ ،‬ﺳﺎﻟﺨﻮرده‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ِ‬
‫ﻧﻤﺎزﮔﺰاران‪ِ ،‬‬

‫ﺷﻔﻘﺖ و دﻟﺴﻮزی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮای اﻣﺘﺶ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َ ٌ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫ٓ ُ‬ ‫ََ‬
‫�ز عل ۡيهِ َما عن ُِّت ۡم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لق ۡد َجا َء� ۡم َر ُسول ّم ِۡن أنفسِ�م ع ِز‬
‫ُۡ ۡ َ َُ ‪ٞ‬‬ ‫َ ٌ ََ ُ‬
‫ِيم‪] ﴾١٢٨‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١٢٨ :‬‬‫وف َّرح ‪ٞ‬‬ ‫�ص عل ۡي�م بِٱلمؤ ِمن ِ� رء‬ ‫ح ِر‬
‫ً‬
‫»ﯾﻘﯿﻨﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی از ]ﻣﯿﺎن[ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺘﺎن آﻣﺪ ﮐﻪ رﻧﺞدﯾﺪﻧﺘﺎن ﺑﺮ او ]ﮔﺮان و[ دﺷﻮار‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺮ ]ھﺪاﯾﺖ[ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺖ اﺻﺮار دارد و ]ﻧﺴﺒﺖ[ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬دﻟﺴﻮز ]و[ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ََ َََُ ُ ْ َ ََ َ ُ َََْ َ ً َ َ ََ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ا� ج‪» :‬ﻣﺜ ِ� وﻣﺜﻠ�ﻢ ﻛﻤﺜ ِﻞ رﺟ ٍﻞ أوﻗﺪ ﻧﺎرا ﻓﺠﻌﻞ‬ ‫�ﻦ ﺟﺎﺑِ ٍﺮ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َْ‬ ‫ﻴﻬﺎ َو ُﻫ َﻮ ﻳَ ُﺬ ُّ� ُﻬ َّﻦ َ�ﻨْ َﻬﺎ َوأَﻧَﺎ آﺧ ٌﺬ ﺤﺑُ َ‬
‫ﺠﺰ ُ� ْﻢ َﻋﻦ اﻨﻟَّ‬ ‫اش َ� َﻘ ْﻌ َﻦ � َ‬ ‫َْ َ ُ َ ْ َ َ ُ‬
‫ﺎر ‪،‬وأ�ﺘُ ْﻢ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﺠﻟﻨﺎ ِدب واﻟﻔﺮ‬
‫َ َ َّ َ‬
‫‪١‬‬
‫�ﻔﻠﺘُﻮن ِﻣ ْﻦ ﻳَ ِﺪي«‪.‬‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺜﺎل ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدی‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ آﺗﺸﯽ ﺑﺮاﻓﺮوزد و ﻣﻠﺦھﺎ و ﭘﺮواﻧﻪھﺎ ﺧﻮد را در آن ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ و او ﻣﺎﻧﻊ آنھﺎ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ ھﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ را ﻣﯽﮔﯿﺮم ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را از آﺗﺶ )دوزخ( ﺑﺎزدارم؛ وﻟﯽ ﺷﻤﺎ از‬
‫دﺳﺖ ﻣﻦ ﻓﺮار ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻮﺷﺮوی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺎ ﻣﺮدم‬

‫َ‬ ‫َ ُ َ ُ َ َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫�‪» :‬ﻳَﺎ‬ ‫ﻐ‬
‫ِ‬
‫ﻮل ﻷ ٍخ ﻲﻟ َ‬
‫ﺻ‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ﻰﺘ‬‫ﺣ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻨ‬‫ﻄ‬ ‫ﻟ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬‫ﺨ‬‫ﻴﻟ‬ ‫ج‬ ‫ُّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َ� ْﻦ أ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ س ﻗَ َﺎل‪ :‬إ ْن َﺎﻛ َن اﻨﻟَّ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُّ َ ْ ُ ‪٢‬‬ ‫ََ ُ َ ْ َ َ َ َ‬
‫�! ﻣﺎ �ﻌﻞ اﻨﻟﻐ�؟«‪.‬‬ ‫أﺑﺎ �ﻤ ٍ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٨٥‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١٢٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٥٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٦٤‬‬

‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ اﻧﺪازهای ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ داﺷﺖ ﮐﻪ‬

‫َُ‬
‫)ﺷﻮﺧﯽ ﻣﯽﮐﺮد و( ﺑﻪ ﺑﺮادر ﮐﻮﭼﮑﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای اﺑﻮﻋﻤﯿﺮ! ﺣﺎل ﻧﻐﯿﺮ ﭼﻄﻮر اﺳﺖ«؟‬
‫ُ‬
‫)ﻧﻐﯿﺮ‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪۀ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺑﻮﻋﻤﯿﺮ ﺑﺎ آن ﺑﺎزی ﻣﯽﮐﺮد(‪.‬‬

‫زھﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬

‫ً‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ ْ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ َُ‬‫َ‬ ‫ُ َََْ‬ ‫َ ْ‬
‫‪١‬‬
‫ار ُزق آل � َّﻤ ٍﺪ ﻗﻮﺗﺎ«‪.‬‬ ‫ا� ج‪» :‬الﻠﻬﻢ‬
‫�ﻦ ِأﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! روز ِی ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺤﻤﺪ را‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ّ‬
‫ﺳﺪ َر َﻣﻖ ﻗﺮار ﺑﺪه«‪.‬‬
‫ُ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ ِّ َ َ‬ ‫ُ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� َﺸ َﺔ ل ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﺮﺒ ﺛﻼث‬ ‫ﺖ‪َ :‬ﻣﺎ ﺷ ِﺒ َﻊ آل � َّﻤ ٍﺪ ج ﻣﻨﺬ ﻗ ِﺪم الﻤ ِﺪﻳﻨﺔ ِﻣﻦ ﻃﻌﺎمِ اﻟ‬ ‫ِ‬
‫َ ً َ َّ ُ َ ‪٢‬‬
‫ﺎل ﺗِﺒﺎﺎﻋ ﺣﻰﺘ ﻗ ِﺒﺾ‪.‬‬ ‫َﻴﻟَ‬
‫ٍ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺤﻤﺪ ج از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺷﺐ ﭘﯽ‬
‫در ﭘﯽ از ﻧﺎن ﮔﻨﺪم ﺳﯿﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﻓﺎت ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫ْ ُ َّ َ َ ْ ُ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ﻮل ﻟ ُﻌ ْﺮ َو َة‪َ :‬واﷲ ﻳَﺎ ْ‬ ‫َ َّ َ َ َ ْ َ ُ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ا� َﻦ أﺧ ِﻲﺘ إِن ﻛﻨﺎ ﻨﻟﻨﻈﺮ إِﻰﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ْﻦ َﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ��ﻬﺎ ﺎﻛﻧﺖ �ﻘ‬
‫َُ‬ ‫َ ُ َ ََْ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ‬ ‫ُ َّ ْ َ‬ ‫ُ َّ ْ َ‬ ‫ْ َ‬
‫ﷲج‬ ‫ﻮل ا ِ‬
‫ﺎت رﺳ ِ‬ ‫ال ِﻬﻼ ِل‪� ،‬ﻢ ال ِﻬﻼ ِل‪� ،‬ﻢ ال ِﻬﻼ ِل‪ ،‬ﺛﻼﺛﺔ أ ِﻫﻠ ٍﺔ ِﻲﻓ ﺷﻬ َﺮ� ِﻦ‪َ ،‬وﻣﺎ أوﻗِﺪ ِﻲﻓ أ�ﻴ ِ‬
‫َّ ْ ُ َ ْ َ ُ َّ َ َّ ُ َ ْ َ َ‬ ‫َ ٌ َ َ ُ ْ ُ َ َ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ِّ ُ ُ ْ َ َ ْ ْ َ ْ َ َ‬
‫ﺎء‪ِ ،‬إﻻ �ﻧﻪ ﻗﺪ ﺎﻛن‬ ‫ان اﺘﻟﻤﺮ والﻤ‬ ‫ﻧﺎر‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ ﺧﺎﻟﺔ �ﻤﺎ ﺎﻛن �ﻌيﺸ�ﻢ؟ ﻗﺎﻟﺖ‪» :‬اﻷﺳﻮ ِ‬
‫د‬
‫ﻮن إ َﻰﻟ َر ُ‬
‫ََ َ ْ َُ ْ َ َ ُ َ َ ُ ُْ ُ َ‬ ‫َ ٌ َ َْ‬
‫اﻷﻧ ْ َ‬
‫ﷲ ج ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﻮل ا ِ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ‬ ‫ﺮ‬‫ﻳ‬ ‫ﻮا‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺎﻜ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺢ‬‫ِ‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺎ‬‫ﻨ‬‫ﻣ‬ ‫ﻢ‬‫ﻬ‬ ‫ل‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻧ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﺎر‬
‫ِ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﷲ ج ِﺟ�ان ِﻣﻦ‬ ‫ﻮل ا ِ‬‫لِﺮﺳ ِ‬
‫َُ‬
‫َ ُ ‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫َْ‬
‫أ َﺒﻟﺎﻧِ َﻬﺎ ‪،‬ﻓيَ ْﺴ ِﻘﻴﻨﺎه‪.‬‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺮوه ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﺧﻮاھﺮزادهام! ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫ھﻼل ﻣﺎه ﻧﻮ را در دو ﻣﺎه ﻣﯽدﯾﺪﯾﻢ و ھﯿﭻ آﺗﺸﯽ در ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪-‬ﺑﺮای ُﭘﺨﺖ و‬
‫ِ‬
‫ﭘﺰ‪ -‬روﺷﻦ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ – .‬ﻋﺮوه‪ -‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﺎﻟﻪ ﺟﺎن! ﭘﺲ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﭼﻪ ﭼﯿﺰی‬
‫ﺳﭙﺮی ﻣﯽﺷﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎ دو ﭼﯿﺰ ﺳﯿﺎه‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺮﻣﺎ و آب؛ اﻟﺒﺘﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎﻧﯽ از اﻧﺼﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺷﯿﺮدھﯽ داﺷﺘﻨﺪ و از ﺷﯿ ِﺮ آنھﺎ ﺑﺮای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و او از اﯾﻦ ﺷﯿﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽداد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٦٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٥٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤١٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٧٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٦٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٧٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٤٦٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َْ ً ََ َ ً َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬
‫ﺎرا َوﻻ‬ ‫ا� ج ِﻋﻨﺪ َم ْﻮﺗِ ِﻪ ِدرﻫﻤﺎ وﻻ ِدﻳﻨ‬
‫ث س ﻗﺎل‪ :‬ﻣﺎ ﺗﺮك رﺳﻮل ِ‬ ‫ﺎر ِ‬
‫ِ‬
‫اﺤﻟ َ‬ ‫� ْﻦ � ْﻤ ِﺮو ﺑ ْ ِﻦ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ ً ‪١‬‬ ‫َ ْ ً َ َ َ َ ً َ َ َ ْ ً َّ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ َ ُ َ ً‬
‫ﺎء َو ِﺳﻼ َﺣﻪ َوأ ْرﺿﺎ ﺟﻌﻠﻬﺎ ﺻﺪﻗﺔ‪.‬‬ ‫�ﺒﺪا وﻻ أﻣﺔ وﻻ ﺷيﺌﺎ ِإﻻ �ﻐﻠﺘﻪ اﺒﻟﻴﻀ‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺎرث س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ھﻨﮕﺎم وﻓﺎﺗﺶ‪ ،‬ﻧﻪ درھﻢ و دﯾﻨﺎری‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﻏﻼم و ﮐﻨﯿﺰی و ﻧﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی‪ ،‬از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻗﺎﻃﺮ ﺳﻔﯿﺪ و اﺳﻠﺤﻪاش و‬
‫زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ آن را ھﻢ ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬از وی ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬

‫َ َّ ُ َ ْ ً َ َّ ُ ْ َ ُ ْ َ ْ ْ َ ْ ُ َّ َّ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‪� ،‬ﻘﺎل‪َ :‬و َﻣ ْﻦ‬ ‫� ْﻦ َﺎﻋ�ِﺸﺔ ل أن ﻗﺮ�ﺸﺎ أﻫﻤﻬﻢ ﺷﺄن الﻤﺮأ ِة الﻤﺨﺰو ِﻣﻴ ِﺔ اﻟ ِﻲﺘ ﺮﺳﻗ‬
‫ﺐ َر ُ‬ ‫ﺎﻣ ُﺔ ْ� ُﻦ َز�ْﺪ‪ ،‬ﺣ ُّ‬ ‫ﻻ أُ َﺳ َ‬ ‫َ َ ْ َّ‬ ‫َ َ ُ َ َ ْ ََْ‬ ‫َ َُ َ‬ ‫ُ َ ِّ‬
‫ﷲج‬ ‫ﻮل ا ِ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ﺮﺘى ﻋﻠﻴ ِﻪ ِإ‬ ‫ﷲ ج �ﻘﺎلﻮا‪ :‬و َﻣﻦ � ِ‬ ‫ﻳ�ﻠ ُﻢ ِ�ﻴﻬﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫ُ َّ َ َ َ ْ َ َ َ ُ َ َ‬ ‫َ ٍّ ْ ُ ُ‬ ‫َْ َ ُ‬ ‫َ َ َّ َ ُ ُ َ َ ُ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﺐ ‪َّ �،‬ﻢ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﷲ« �ﻢ ﻗﺎم ﻓﺎﺧﺘﻄ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬أ�ﺸﻔﻊ ِﻲﻓ ﺣﺪ ِﻣﻦ ﺣﺪو ِد ا ِ‬ ‫ﻓﻠﻜﻤﻪ أﺳﺎﻣﺔ‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ُ َّ ُ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ ُ‬
‫ﻴﻬ ُﻢ‬
‫ِ ِ‬ ‫�‬ ‫ق‬ ‫ﺮﺳ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﻮه‬ ‫�‬ ‫ﺮ‬‫ﺗ‬ ‫�ﻒ‬ ‫الﺮﺸ‬
‫ِ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻴﻬ‬
‫ِ ِ‬ ‫�‬ ‫ق‬ ‫ﺮﺳ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬‫إ‬
‫اﺬﻟﻳﻦ �ﺒﻠ�ﻢ ��ﻬﻢ ﺎﻛﻧ ِ‬
‫ﻮا‪،‬‬ ‫» ِإ�ﻤﺎ أﻫﻠﻚ ِ‬
‫ﺖ‪ ،‬ﻟَ َﻘ َﻄ ْﻌ ُ‬ ‫ا�ﻨَ َﺔ ُ�َ َّﻤ ٍﺪ َ َ‬
‫ﺮﺳﻗَ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎمﻮا َﻋﻠَﻴْﻪ اﺤﻟ َ َّﺪ؛ َو ْا� ُﻢ اﷲ ل َ ْﻮ أ َّن ﻓَﺎﻃ َﻤ َﺔ ْ‬‫ﻴﻒ أَﻗَ ُ‬
‫َّ ُ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺖ ﻳَ َﺪ َﻫﺎ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الﻀ ِﻌ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ِ‬ ‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎﺟﺮای زﻧﯽ از »ﺑﻨﯽﻣﺨﺰوم« ﮐﻪ ﺳﺮﻗﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻗﺮﯾﺶ ﺷﺪ؛ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ؟ و ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺤﺒﻮب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺮأت‬
‫ِ‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ س ﮐﻪ‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺠﯽﮔﺮی و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻟﺬا اﺳﺎﻣﻪ س ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد‪ -‬و از او‬
‫دﺳﺖ اﯾﻦ زن را ﻗﻄﻊ ﻧﮑﻨﺪ‪ -.‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ درﺑﺎره‬‫ِ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺣﮑﻢ و ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﯽ؟« آنﮔﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻧﻤﻮد؛ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻓﺮد‬
‫»اﻣﺖھﺎی ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ )ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ(‪ ،‬از آن ﺟﮫﺖ ﺑﻪ ھﻼﮐﺖ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ِ‬
‫ﻓﺮد‬
‫ﻣﺸﮫﻮر و ﻧﺎﻣﺪاری در ﻣﯿﺎن آنھﺎ دزدی ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬او را رھﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه‪ِ ،‬‬
‫ﺿﻌﯿﻔﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺳﺮﻗﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺪ را ﺑﺮ او ﺟﺎری ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ دﺧﺘﺮم‬
‫ً‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ دزدی ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺶ را ﺣﺘﻤﺎ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤٤٦١‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٧٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٨٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٦٦‬‬

‫ﺑﺮدﺑﺎری ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫َ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َُ َ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ُ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ﷲ‪ ،‬ﻫﻞ أﻰﺗ َﻋﻠﻴْﻚ ﻳَ ْﻮ ٌم ﺎﻛن أﺷﺪ‬ ‫ﷲ ج‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻮل ا ِ‬ ‫�ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ��ﻬﺎ ﻗﺎﻟﺖ لِﺮﺳ ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ َ َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻣ ْﻦ ﻳَ ْﻮمِ أُ ُﺣﺪ؟ َ� َﻘ َﺎل‪» :‬ﻟَ َﻘ ْﺪ ﻟَﻘ ُ‬
‫ﻴﺖ ِﻣﻨ ُﻬ ْﻢ ﻳَ ْﻮ َم اﻟ َﻌﻘﺒَ ِﺔ‪ ،‬إِذ‬ ‫ﻴﺖ ِﻣ ْﻦ ﻗ ْﻮ ِم ِﻚ و�ن أﺷﺪ ﻣﺎ ﻟ ِﻘ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ََ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ َُ ََ ْ ُ ْ َ َ َ َْ ُ َ ْ َ َْ ُ َََ‬ ‫ََ ْ ُ َْ‬
‫�ﺒ ِ� ِإﻰﻟ ﻣﺎ أردت‪ ،‬ﻓﺎ�ﻄﻠﻘﺖ وأﻧﺎ‬ ‫ﻋﺮﺿﺖ �ﻔ ِﻲﺴ ﻰﻠﻋ اﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ﻳ ِﺎﻴﻟﻞ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ﺎﻠﻛ ٍل ﻓﻠﻢ ِ‬
‫َْ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺟ�‪ ،‬ﻓَﻠَ ْﻢ أَ ْﺳﺘَﻔ ْﻖ إ َّﻻ ﺑ َﻘ ْﺮن اﺜﻟَّ َﻌﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻓَ َﺮ َ� ْﻌ ُ‬ ‫َ ْ ُ ٌ ََ َ ْ‬
‫ﺖ َرأ ِﻲﺳ ﻓﺈِذا أﻧﺎ � ِ َﺴ َﺤﺎﺑَ ٍﺔ ﻗﺪ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫مﻬﻤﻮم ﻰﻠﻋ و ِ‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َّ َ َ َّ َ ْ‬ ‫َ َ َّ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ ُ َ َ َ‬
‫ﺟﻞ ﻗﺪ َﺳ ِﻤ َﻊ ﻗ ْﻮل ﻗ ْﻮ ِمﻚ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ‪� ،‬ﻨﺎد ِا�‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬إِن اﷲ ﻋﺰ و‬ ‫أﻇﻠﺘ ِ� �ﻨﻈﺮت ﻓﺈِذا ِ�ﻴﻬﺎ ِﺟ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺚ إﻴﻟْﻚ َمﻠﻚ اﺠﻟﺒَ َ ُ َ ُ َ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُ ُّ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫ﻴﻬ ْﻢ«‪ ،‬ﻗﺎل‪�» :‬ﻨﺎد ِا�‬ ‫ﺎل ِﺘﻟﺄمﺮه ِﺑﻤﺎ ِﺷﺌﺖ ِ� ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫لﻚ‪ ،‬وﻣﺎ ردوا ﻋﻠﻴﻚ‪ ،‬وﻗﺪ �ﻌ ِ‬
‫اﺠﻟﺒَ‬‫َ َ ُ ْ َ َ َ َّ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ُ َ َّ ُ َّ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ْ‬
‫ﺎل‬‫ﻲﻠﻋ‪� ،‬ﻢ ﻗﺎل‪ :‬ﻳﺎ �ﻤﺪ‪ ،‬إِن اﷲ ﻗﺪ ﺳ ِﻤﻊ ﻗﻮل ﻗﻮ ِمﻚ لﻚ‪ ،‬وأﻧﺎ مﻠﻚ ِ ِ‬ ‫ﺎل وﺳﻠﻢ َّ‬ ‫اﺠﻟﺒ ِ‬
‫مﻠﻚ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫�«‪،‬‬
‫ْ َ َْ‬ ‫ْ َ ََ ْ َ ْ ْ َ ْ ْ َ َ ْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ ُّ َ ْ َ َ ُ َ‬
‫وﻗﺪ �ﻌﺜ ِ� ر�ﻚ إِﻴﻟﻚ ِﺘﻟﺄمﺮ ِ� ِﺑﺄم ِﺮك‪� ،‬ﻤﺎ ِﺷﺌﺖ‪ ،‬إِن ِﺷﺌﺖ أن أﻃ ِﺒﻖ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ اﻷﺧﺸب ِ‬
‫َْ َْ ُ َ ْ ُْ َ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُُْ َ ْ َ َ‬ ‫َ َ َ َُ َ ُ ُ‬
‫اﷲ َوﺣﺪ ُه ﻻ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﺑﻞ أرﺟﻮ أن � ِﺮج اﷲ ِﻣﻦ أﺻﻼﺑِ ِﻬﻢ ﻣﻦ �ﻌﺒﺪ‬ ‫ﻪﻟ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫�ﻘﺎل‬
‫َ ًْ ‪١‬‬ ‫ُْ‬
‫ﺮﺸ ُك ِﺑ ِﻪ ﺷيﺌﺎ«‪.‬‬
‫� ِ‬
‫ُ‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ روزی ﺳﺨﺖﺗﺮ از روز ا ُﺣﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻗﻮم ﺗﻮ دﯾﺪهام‪ .‬ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻨﺶ‬‫ﻓﺮاواﻧﯽ از ِ‬ ‫ﺗﻮ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﺨﺘﯽھﺎی‬
‫ُ‬
‫روز ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻮد؛ آنﮔﺎه ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ "ﻋﺒﺪ ﯾﺎﻟﯿﻞ ﺑﻦ ﮐﻼل" ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮدم و او ﺧﻮاﺳﺘﻪام را‬
‫ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﻏﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪم و ﺑﻪ رو ِی ﺧﻮد رﻓﺘﻢ و ﺗﺎ "ﻗﺮن اﻟﺜﻌﺎﻟﺐ" ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﯿﺎﻣﺪم‪ .‬آنﺟﺎ‬
‫َﺳ َﺮم را ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘﻢ؛ اﺑﺮی دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﺎﯾﻪ اﻓﮑﻨﺪه ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺑﻪ آن ﻧﮕﺎه ﮐﺮدم‪،‬‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ را در آن دﯾﺪم‪ .‬ﻣﺮا ﻧﺪا داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻗﻮﻣﺖ و ﭘﺎﺳﺨﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ِ‬
‫ﺗﻮ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻨﮏ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮐﻮهھﺎ را ﻧﺰدت ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ درﺑﺎره آنھﺎ ھﺮﭼﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﯽ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮐﻮهھﺎ ﻣﺮا ﻧﺪا داد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﻼم ﮐﺮد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻣﺤﻤﺪ! اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻗﻮﻣﺖ و ﭘﺎﺳﺨﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻨﮏ ﻣﺮا ﻧﺰدت‬
‫ِ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ درﺑﺎره آنھﺎ ھﺮﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر دھﯽ؛ ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ؟ اﮔﺮ‬
‫ﺳﺮﺷﺎن ﻓﺮود ﻣﯽآورم‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪)» :‬ﺧﯿﺮ؛( ﺑﻠﮑﻪ اﻣﯿﺪوارم‬
‫ﺑﺨﻮاھﯽ‪ ،‬دو ﮐﻮه را ﺑﺮ ِ‬
‫آورد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ و ﭼﯿﺰی را‬ ‫اﻟﻠﻪ از ﻧﺴﻞ اﯾﻦھﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭘﺪﯾﺪ َ‬
‫ِ‬
‫ﺷﺮﯾﮑﺶ ﻧﺴﺎزﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٣١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٩٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٤٦٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺻﺒﺮ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬

‫ٱل َغ َد ٰوة ِ َو ۡٱل َع ِ ّ‬
‫ۡ‬ ‫َ ۡ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ َ َّ ُ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱص ِ� �فسك مع ٱ�ِين يدعون ر�هم ب ِ‬
‫َ َۡۡ‬ ‫ُ ُ َ َ ۡ َ ُ َ َ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ ۡ ُ ُ َ َ ۡ َ َ ٰ ِ ُّ ۡ َ ُ‬
‫ٱ�� َياۖ َو� ت ِط ۡع َم ۡن أ�فل َنا‬ ‫ي ِر�دون وجهه ۖۥ و� �عد �يناك �نهم ترِ�د زِ�نة ٱ�يوة‬
‫ۡ َ َ َّ َ َ َ َ ٰ ُ َ َ َ َ ۡ ُ ُ ُ ُ ٗ‬ ‫ََُۡ َ‬
‫قلبهۥ عن ذِكرِنا وٱ�بع هوٮه و�ن أمرهۥ فرطا‪] ﴾٢٨‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[٢٨ :‬‬
‫»و ﺧﻮد را ]ﺑﺮ ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ[ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﻤﺮاه ]و ﺷﮑﯿﺒﺎ[ ﮔﺮدان ﮐﻪ ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه‬
‫رﺿﺎﯾﺖ او را ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ؛ و ھﺮﮔﺰ ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ]و ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﻓﻘﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ[‬
‫را از آﻧﺎن ﺑﺮﻧﮕﺮدان ﺗﺎ زﯾﻮرھﺎی دﻧﯿﺎ ]و ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ ﺑﺎ اﺷﺮاف و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان[ را ﺑﺨﻮاھﯽ و‬
‫]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ از ﮐﺴﯽ ﭘﯿﺮوی ﻧﮑﻦ ﮐﻪ دﻟﺶ را از ﯾﺎد ﺧﻮﯾﺶ ﻏﺎﻓﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ و از ھﻮای ﻧﻔﺲ‬
‫ﺧﻮد ﭘﯿﺮوی ﮐﺮده و ﮐﺎرش ﺗﺒﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺖ‪:‬‬‫ﻚ ‪َ �َ ،‬ﻤﺴ ْﺴﺘُ ُﻪ �ﻴَﺪي ‪ُ �َ ،‬ﻘﻠْ ُ‬
‫ََُ ُ َ ُ‬
‫ﷲ ج وﻫﻮ ﻳﻮﻋ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ ََ َُ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل ا ِ‬‫ا� س ﻗﺎل‪ :‬دﺧﻠﺖ ﻰﻠﻋ رﺳ ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َ َ ْ ِّ ُ َ ُ َ َ ُ َ ُ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ ً َ ً َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َُ َ‬
‫ﻮﻋﻚ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬أﺟﻞ إِ� أوﻋﻚ ﻛﻤﺎ ﻳ‬ ‫ﷲ إِﻧﻚ ُﺘﻟﻮﻋﻚ َوﻋﺎﻜ ﺷ ِﺪﻳﺪا‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ ْ ‪١‬‬
‫َ‬ ‫ْ ُ ْ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َ‬
‫ﷲ ج‪» :‬أﺟﻞ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫َر ُﺟﻼ ِن ِﻣﻨ�ﻢ« ﻗﺎل‪� :‬ﻘﻠﺖ‪ :‬ذلِﻚ أن لﻚ أﺟﺮ� ِﻦ‪� ،‬ﻘﺎل رﺳ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رﻓﺘﻢ؛ و او ﺗﺐ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ دﺳﺘﻢ او را‬
‫ﻟﻤﺲ ﻧﻤﻮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺗﺐ ﺷﺪﯾﺪی داری‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازه دو‬
‫ﻧﻔﺮ از ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺗﺐ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺮای اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﭘﺎداش ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽرﺳﺪ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِّ‬ ‫ٌ ًَ َ‬ ‫ُ‬
‫ﷲ ج َوﻫ َﻮ ُﻣﺘَ َﻮ ِّﺳﺪ ﺑُ ْﺮدة ُﻪﻟ ِﻲﻓ ِﻇﻞ‬ ‫َ َ َ َْ َ َُ‬ ‫َ ِّ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫ﻮل ا ِ‬ ‫ﺎب ﺑ ِﻦ اﻷرت س ﻗﺎل‪ :‬ﺷﻜﻮﻧﺎ ِإﻰﻟ رﺳ ِ‬ ‫�ﻦ ﺧﺒ ِ‬
‫ْ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ْ ُ َّ َ َ َ َ َ َ َ َّ ُ ُ َ َ َ ُ ُ ْ َ‬
‫ﻴﻤ ْﻦ �ﺒْﻠ� ْﻢ‪� ،‬ﻔ ُﺮ‬ ‫اﻟﻜﻌﺒ ِﺔ‪ ،‬ﻗﻠﻨﺎ ﻪﻟ‪ :‬أﻻ �ﺴتﻨ ِﺮﺼ ﻨﻟﺎ؟ أﻻ ﺗﺪﻋﻮ ا� ﻨﻟﺎ؟ ﻗﺎل‪» :‬ﺎﻛن الﺮﺟﻞ ِ�‬
‫ْ ْ َ َُ َ ُ ََ ْ‬ ‫َ‬
‫ﻰﻠﻋ َرأﺳﻪ ﻓَيُ َﺸ ُّﻖ ﺑﺎﺛْنَﺘَ ْ�‪َ ،‬و َﻣﺎ ﻳَ ُﺼ ُّﺪهُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻊ‬ ‫ﻮﺿ‬ ‫ﻴ‬‫�‬ ‫ﺎر‬‫ﺸ‬ ‫ن‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺎل‬‫ﺑ‬ ‫ﺠ َﻌ ُﻞ ِ�ﻴ ِﻪ‪�َ ،‬ﻴُ َﺠ ُ‬
‫ﺎء‬
‫َُ ْ‬
‫ﻴ‬‫�‬ ‫ض‬ ‫ِ‬
‫اﻷ ْ‬
‫ر‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫َُ‬
‫ﻪﻟ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺤﻟْﻤﻪ ِﻣ ْﻦ َ� ْﻈﻢ أَ ْو َﻋ َﺼﺐ‪َ ،‬و َﻣﺎ ﻳَ ُﺼ ُّﺪهُ‬ ‫َ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َُْ َ ُ َْ َ‬ ‫َ َ َ ْ‬
‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ون‬ ‫د‬ ‫ﺎ‬‫ﻣ‬ ‫ﻳﺪ‬‫ﺪ‬
‫ِ ِ‬ ‫اﺤﻟ‬ ‫ﺎط‬
‫ذلِﻚ �ﻦ ِدﻳ ِﻨ ِﻪ‪ ،‬و�ﻤﺸﻂ ِﺑﺄم ِ‬
‫ﺸ‬
‫ْ َ َ َّ َ َ َّ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫َ َ َ ْ‬
‫ﺮﻀ َم ْﻮت‪ ،‬ﻻ‬ ‫ا� ﻴﻟُ ِﺘ َّﻤ َّﻦ ﻫﺬا اﻷمﺮ ﺣﻰﺘ � ِﺴ� الﺮا ِﻛﺐ ِﻣﻦ ﺻﻨﻌﺎء ِإﻰﻟ ﺣ‬ ‫ذلِﻚ �ﻦ ِدﻳ ِﻨ ِﻪ‪ ،‬و ِ‬
‫َ َ َّ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ َ ‪٢‬‬ ‫َّ َ َ ِّ َ َ َ َ َ‬ ‫ََ ُ‬
‫ﻜﻨ�ﻢ �ﺴﺘﻌ ِﺠﻠﻮن«‪.‬‬ ‫�ﺎف إِﻻ ا� أ ِو اﺬﻟﺋﺐ ﻰﻠﻋ �ﻨ ِﻤ ِﻪ‪ ،‬وﻟ ِ‬
‫ﺷﺎل ﺧﻮد را در ﺳﺎﯾﻪ ﮐﻌﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻟﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺧﺒﺎب ﺑﻦ ارت س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ِ‬
‫و ﺗﮑﯿﻪ زده ﺑﻮد؛ )از ﺷﮑﻨﺠﻪھﺎی ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﮑﻪ( ﺑﻪ او ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدﯾﻢ و ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺮای ﻣﺎ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٦٦٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٧١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٩٤٣‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٦٨‬‬

‫درﺧﻮاﺳﺖ ﭘﯿﺮوزی ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ؟ آﯾﺎ ﺑﺮای ﻣﺎ دﻋﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در اﻣﺖھﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫َ‬
‫ﺑﺮای ﺷﺨﺼﯽ )ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده ﺑﻮد( ﭼﺎﻟﻪای در زﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪﻧﺪ و او را در آن‬
‫ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ارهای ﻣﯽآوردﻧﺪ و روی ﺳﺮش ﻣﯽﻧﮫﺎدﻧﺪ و او را از وﺳﻂ‪ ،‬دو ﻧﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ؛ وﻟﯽ اﯾﻦ ھﻤﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ‪ ،‬او را از دﯾﻨﺶ ﺑﺎز ﻧﻤﯽداﺷﺖ و ﺷﺎﻧﻪھﺎی آھﻨﯽ در‬
‫ﺑﺪﻧﺶ ﻓﺮو ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان و ﻋﺼﺐ ﻣﯽرﺳﯿﺪ؛ وﻟﯽ اﯾﻦ ھﻤﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ‪،‬‬
‫او را از دﯾﻨﺶ ﺑﺎز ﻧﻤﯽداﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ دﯾﻦ را ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ؛ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﻮارﮐﺎر )ﻣﺴﺎﻓﺮ( از »ﺻﻨﻌﺎء« ﺗﺎ »ﺣﻀﺮﻣﻮت« ﻣﯽرود و ﺟﺰ‬
‫ﺗﺮس اﻟﻠﻪ و ﺧﻄﺮ ﮔﺮگ ﺑﺮای ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ‪ ،‬از ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﺪ؛ اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﻋﺠﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ً‬ ‫ْ‬ ‫َْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ََْ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫ا� ج‪» :‬ل ْﻮ �ﻌﻠ ُﻤﻮن َﻣﺎ أﻋﻠ ُﻢ لﻀ ِﺤﻜﺘُ ْﻢ ﻗ ِﻠﻴﻼ َو َﺒﻟﻜﻴْﺘُ ْﻢ‬
‫�ﻦ أ� ٍﺲ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ً ‪١‬‬ ‫َ‬
‫ﻛ ِﺜ�ا«‪.‬‬
‫از اﻧﺲ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ آن ﭼﻪ را ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﯽداﻧﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪﯾﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُّ‬ ‫َّ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َُ َ َ‬
‫اﻷﻧ ْ َﺼ ِّ‬
‫�ﻞ ل ِ ُﻤ ْﺴ ِﻠ ٍﻢ أن �ﻬ ُﺠ َﺮ أﺧ ُﺎه ﻓ ْﻮق‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ ِ‬ ‫ﺎري س أن رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ أﻳﻮب‬
‫‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ﺛَ َﻼث َﻴﻟَﺎل‪ ،‬ﻳَﻠْﺘَﻘﻴَﺎن َ�ﻴُ ْﻌﺮ ُض َﻫ َﺬا َو ُ� ْﻌﺮ ُض َﻫ َﺬا‪َ ،‬و َﺧ ْ ُ‬
‫� ُﻫ َﻤﺎ اﺬﻟي َ�ﺒْ َﺪأ ﺑ َّ‬
‫ﺎلﺴﻼمِ «‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎری س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮای ھﯿﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﺎ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ ﻗﮫﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ وﻗﺘﯽ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬از ھﻢ روی ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬و ﺑﮫﺘﺮﯾﻨﺸﺎن‪ ،‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻼم )و‬
‫آﺷﺘﯽ( را آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫َّ ُ ْ َّ َّ َ َّ َّ َّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬إِﻳﺎ�ﻢ َواﻟﻈﻦ‪ ،‬ﻓﺈِن اﻟﻈﻦ أ�ﺬب اﺤﻟ َ ِﺪ ِ‬
‫ﻳﺚ‪،‬‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س أن رﺳﻮل ِ‬
‫ُ ُ‬ ‫َ ََ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ﻻ َﺤﺗَ َ‬‫َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ َ ُ َ َ‬
‫ﺎﺳ ُﺪوا‪َ ،‬وﻻ �ﺒَﺎﻏ ُﻀﻮا‪َ ،‬وﻻ ﺗﺪاﺑَ ُﺮوا‪َ ،‬و�ﻮﻧﻮا‬ ‫وﻻ ﺤﺗﺴﺴﻮا‪ ،‬وﻻ ﺠﺗﺴﺴﻮا‪ ،‬وﻻ �ﻨﺎﺟﺸﻮا‪ ،‬و‬
‫َ َ َّ ْ ً‬
‫‪٣‬‬
‫ا� ِإﺧ َﻮاﻧﺎ«‪.‬‬
‫ِﻋﺒﺎد ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره‪ ٤٦٢١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٥٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٣٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٦٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠٦٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٦٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٦٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﮔﻤﺎن ﺑﺪ ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫ﮔﻤﺎن ﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع دروغ اﺳﺖ‪ .‬و در ﭘﯽ ﻋﯿﺐﺟﻮﯾﯽ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ و ﺑﻪ ﮐﻨﺠﮑﺎوی‬
‫و ﺗﺠﺴﺲ در ﮐﺎرھﺎی دﯾﮕﺮان ﻧﭙﺮدازﯾﺪ و ﻗﯿﻤﺖ ﮐﺎﻻھﺎ را ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﺧﺮﯾﺪ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﻧﺒﺮﯾﺪ و ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺴﺎدت ﻧﻮرزﯾﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دﺷﻤﻨﯽ و ﮐﯿﻨﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‬
‫ﮔﺰار( اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ھﻢ ﭘﺸﺖ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﺮادروار‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن )ﻧﯿﮏ و َﻋﺒﺎدت ِ‬
‫َ‬
‫ﺎء‪َ ،‬وﻻ ُﺷ َﻬ َﺪ َ‬ ‫ﻮن ُﺷ َ‬
‫ﻔﻌ َ‬ ‫َّ‬
‫َ ُ ُ َّ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫َ ْ‬
‫اء‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻻ ﻳ�ﻮن الﻠﻌﺎﻧ‬ ‫�ﻦ ِأﻲﺑ اﺪﻟردا ِء س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ﻳَ ْﻮ َم اﻟﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮدرداء س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﻪ ﺷﻔﯿﻊ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﮔﻮاه«‪.‬‬
‫َ ْ ْ َ ْ َّ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ� ْﻦ َر ُ‬
‫اﺬﻟي ﻳﺄ ِﻲﺗ‬‫�‪ِ ،‬‬ ‫َ‬ ‫ار اﻨﻟَّ ِ‬ ‫ﷲ ج ﻗَﺎل‪ِ ...» :‬ﻣ ْﻦ َ‬
‫ﺎس ذا الﻮﺟﻬ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺷ‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ َُ َ ْ ََ َُ َ ْ‬
‫ﻫﺆﻻ ِء ِﺑﻮﺟ ٍﻪ وﻫﺆﻻ ِء ِﺑﻮﺟ ٍﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم اﻓﺮاد دوروﯾﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿ ِﺶ اﯾﻦھﺎ ﯾﮏرو و ﭘﯿﺶ آنھﺎ روﯾﯽ دﯾﮕﺮ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َْ ُ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬ال ُﻤ ْﺴ ِﻠ ُﻢ أﺧﻮ ال ُﻤ ْﺴ ِﻠ ِﻢ‪ ،‬ﻻ �ﻈ ِﻠ ُﻤﻪ‪،‬‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْ ِﺪ َّ ْ ُ َ َ‬
‫ا� ﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب أن رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬
‫ً َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﺟﺔ أﺧﻴﻪ َﺎﻛ َن َّ ُ‬ ‫َ ُْ ُُ َ ْ َ َ‬
‫ﺎﺟ ِﺘ ِﻪ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ ﻓ َّﺮ َج � ْﻦ ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ ﻛ ْﺮ َ�ﺔ‪ ،‬ﻓ َّﺮ َج‬ ‫ا� ﻲﻓ َﺣ َ‬
‫ِ‬
‫َ َ‬
‫َوﻻ �ﺴ ِﻠﻤﻪ‪َ ،‬وﻣﻦ ﺎﻛن ِﻲﻓ ﺣ ِ ِ ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫ا� ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ﺮﺘ ُم ْﺴﻠ ًﻤﺎ َﺳ َ َ‬
‫ﺮﺘ ُه َّ ُ‬ ‫ا� َ�ﻨْ ُﻪ ُﻛ ْﺮ َ� ًﺔ ﻣ ْﻦ ُﻛ ُﺮ َ�ﺎت ﻳَ ْﻮمِ اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ َﺳ َ َ‬ ‫َّ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺮادر‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ او ﻇﻠﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و او را ﺗﺴﻠﯿﻢ )ﻇﺎﻟﻢ( ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ھﺮﮐﺲ‪ ،‬در ﺻﺪد‬
‫ﺑﺮآورده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﯿﺎز ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ در ﺻﺪد رﻓﻊ ﻧﯿﺎزھﺎی او ﺑﺮ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ھﺮ‬
‫ﮐﺲ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ را ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺸﮑﻠﯽ از ﻣﺸﮑﻼت روز ﻗﯿﺎﻣﺖ او را‬
‫ﺑﺮ ﻃﺮف ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ .‬و ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻋﯿﺐ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻋﯿﺐھﺎی او را‬
‫در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺧﻮاھﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره‪٢٥٩٨‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره‪ ٦٠٥٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٢٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٤٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٨٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٧٠‬‬
‫َ ََ‬ ‫ﻻ َﺤﺗَ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫ََ‬
‫ﺎﺳ ُﺪوا‪َ ،‬وﻻ ﺗﺪاﺑَ ُﺮوا‪،‬‬ ‫أ� ِﺲ ﺑ ْ ِﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ س أن َر ُﺳﻮل اﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ �ﺒَﺎﻏ ُﻀﻮا ‪ ،‬و‬
‫َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ََ َ‬ ‫ْ َ ً َ َ َ ُّ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ ُ‬
‫‪١‬‬
‫�ﻞ ل ِ ُﻤ ْﺴ ِﻠ ٍﻢ أن �ﻬ ُﺠ َﺮ أﺧ ُﺎه ﻓ ْﻮق ﺛﻼﺛ ِﺔ �ﻳَّﺎمٍ «‪.‬‬ ‫َو�ﻮﻧﻮا ِﻋﺒﺎد اﷲ ِإﺧﻮاﻧﺎ‪ ،‬وﻻ ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮐﯿﻨﻪ و دﺷﻤﻨﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺴﺎدت ﻧﻮرزﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻢ ﭘﺸﺖ ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ‬
‫ﮔﺰار( اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ؛ و ﺑﺮای ھﯿﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺟﺎﯾﺰ‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن )ﻧﯿﮏ و ﻋﺒﺎدت ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﺮادروار‪،‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﺎ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ ﻗﮫﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ُّ ْ َ َّ ُّ ْ ُ ُ ٌ‬ ‫َ َ َّ ُ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َْ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ا�ﻘﻮا اﻟﻈﻠ َﻢ‪ ،‬ﻓ ِﺈن اﻟﻈﻠ َﻢ ﻇﻠ َﻤﺎت ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ﷲ س أن رﺳﻮل ا ِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫َ َ ُ‬ ‫َ َْ َ ُ‬ ‫ُّ َّ َ َّ ُّ َّ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﺎءﻫ ْﻢ‬ ‫ﻤﺣﻠ ُﻬ ْﻢ َﻰﻠﻋ أن َﺳﻔﻜﻮا ِدﻣ‬ ‫ﺎﻣ ِﺔ‪َ ،‬وا�ﻘﻮا الﺸﺢ‪ ،‬ﻓﺈِن الﺸﺢ أﻫﻠﻚ ﻣﻦ ﺎﻛن �ﺒﻠ�ﻢ‪،‬‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ ْ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ َْ َ‬
‫ﺎرمﻬﻢ«‪.‬‬‫واﺳﺘﺤﻠﻮا � ِ‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﻇﻠﻢ‬
‫و ﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬در ﭘﯽ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ .‬و از ُﺑﺨﻞ و آز دوری‬
‫ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا اﻣﺖھﺎی ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ھﻼﮐﺖ و ﻧﺎﺑﻮدی رﺳﺎﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﻧﺎﻣﻮس و اﻣﻮال و آﺑﺮوی ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺸﮑﻨﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺧﻮن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ و‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ ُ ُ ْ َ َّ ْ َ َ ْ‬‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ ْ َ‬
‫ﺟﻮ ِﻫﻬﻢُ‬ ‫ﺎﺣﺜُﻮا ِ ْ‬
‫ﻲﻓ َو ُ‬ ‫اﺣ�‪ ،‬ﻓ‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬إذا رأ�ﺘﻢ الﻤﺪ ِ‬ ‫ﻋ ِﻦ ال ِﻤﻘﺪا ِد س أن رﺳﻮل ِ‬
‫ِ‬
‫ُّ َ َ ‪٣‬‬
‫اﻟﺮﺘاب«‪.‬‬
‫از ﻣﻘﺪاد س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻗﺘﯽ ﺛﻨﺎﮔﻮﯾﺎن و ﻣﺪاﺣﺎن را‬
‫دﯾﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺻﻮرت آﻧﺎن ﺧﺎک ﺑﭙﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫ت ل ِ ُ ٍّ‬ ‫َ‬
‫َ َ َّ َ َّ َ ٌ ْ ُ ُ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎلﻚ س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل َر ُ‬
‫ﺮﻀ‬ ‫ا� ج ‪» :‬ﻻ �ﺘﻤﻨ� أﺣﺪ ِﻣﻨ�ﻢ الﻤﻮ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫َ َ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﻻ ﺑُﺪ ﻣﺘ َﻤﻨﻴًﺎ لِﻠ َﻤ ْﻮت ﻓﻠﻴَﻘﻞ‪ :‬الﻠﻬ َّﻢ أﺣﻴ� ﻣﺎ ﺎﻛﻧﺖ اﺤﻟَﻴَﺎة ﺧ ً‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫�ا ِﻲﻟ ‪،‬وﺗﻮﻓ ِ�‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧ َﺰل ِﺑ ِﻪ‪ ،‬ﻓ ِﺈن ﺎﻛن‬
‫‪٤‬‬
‫�ا ِﻲﻟ«‪.‬‬ ‫إ َذا َﺎﻛﻧَﺖ َ‬
‫الﻮﻓَ ُﺎة َﺧ ْ ً‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﯿﭻﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آرزوی ﻣﺮگ ﻧﮑﻨﺪ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﭼﺎره دﯾﮕﺮی ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٧٨‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٧٨‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٠٠٢‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٥١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٨٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٧١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮا زﻧﺪه ﻧﮕﻪدار و آنﮔﺎه ﮐﻪ ﻣﺮگ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻤﯿﺮان«‪.‬‬
‫َ‬
‫َ ْ ُ ْ ََْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ َﺟﺎﺑﺮ ﺑْﻦ َ�ﺒْﺪ اﷲ ب ﻗَﺎل‪ :‬ﻗَﺎل َر ُﺳﻮل اﷲ ج‪َ » :‬ﻣﻦ ْ‬
‫اﺳﺘَ َﻄﺎع ِﻣﻨ� ْﻢ أن �ﻨﻔ َﻊ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ُ َ َْ ْ َ ْ ‪١‬‬
‫َ‬
‫أﺧﺎه ﻓﻠﻴﻔﻌﻞ«‪.‬‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﻧﻔﻊ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﮑﻨﺪ«‪.‬‬
‫َْ ُْ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ْ ُ َّ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫اﻵﺧ ِﺮ ﻓﻠﻴَﻘﻞ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ� َواﻴﻟَ ْﻮمِ‬
‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ ﺎﻛن ﻳﺆ ِﻣﻦ ﺑِ ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ ُ ْ َ َ ُ َ َ ْ َ َ ُ ْ ُ َّ‬ ‫َ ْ ً َ ْ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ ُ ْ ُ َّ‬
‫ﺎ�‬
‫اﻵﺧ ِﺮ ﻓﻼ ﻳﺆ ِذ ﺟﺎره‪ ،‬وﻣﻦ ﺎﻛن ﻳﺆ ِﻣﻦ ﺑِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎ� َواﻴﻟَ ْﻮمِ‬
‫ﺧ�ا أو ِﻴﻟَﺼﻤﺖ‪ ،‬وﻣﻦ ﺎﻛن ﻳﺆ ِﻣﻦ ِﺑ ِ‬
‫َ ُْ ْ ْ َ ْ َ ُ ‪٢‬‬
‫اﻵﺧ ِﺮ ﻓﻠﻴﻜ ِﺮم ﺿﻴﻔﻪ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫َواﻴﻟَ ْﻮمِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬اﯾﻤﺎن‬
‫دارد‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺧﻮب ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﯾﺎ ﺳﮑﻮت ﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬اﯾﻤﺎن دارد‪،‬‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﻪاش را از اذﯾﺖ و آزار ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬و ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬ﻣﮫﻤﺎﻧﺶ‬
‫را ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﺪارد«‪.‬‬

‫ﺷﻤﺎﯾﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫ْ َُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َﻋﻦ اﻟ ْ َ َ‬
‫ﺎس َوﺟ ًﻬﺎ‪َ ،‬و أﺣ َﺴﻨﻪ ﺧﻠﻘﺎ‪ ،‬ﻟي َﺲ‬
‫ﺮﺒا ِء س ﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛن رﺳﻮل اﷲ ج أﺣﺴ َﻦ اﻨﻟَّ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫�‪.‬‬
‫ﺎﺋﻦ وﻻ ِﺑﺎﻟﻘ ِﺼ ِ‬
‫�ﻞ اﺒﻟ ِ‬ ‫ِﺑﺎﻟﻄ ِﻮ ِ‬
‫ﺑﺮاء س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج از ﻧﻈﺮ ﭼﮫﺮه و ﺧﻠﻘﺖ از ھﻤﮥ ﻣﺮدم‪ ،‬زﯾﺒﺎﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬و‬
‫ﻗﺎﻣﺘﺶ ﻧﻪ زﯾﺎد ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﮐﻮﺗﺎه‪.‬‬
‫َ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ً َ َّ ُ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َ ََ‬
‫� ْﻦ أ� ٍﺲ س‪� :‬ﻧﻪ ج ﺎﻛن إِذا ﺗ�ﻠﻢ ﺑِ� ِﻠﻤ ٍﺔ أﺎﻋدﻫﺎ ﺛﻼﺛﺎ‪ ،‬ﺣﻰﺘ �ﻔﻬﻢ �ﻨﻪ‪ ،‬و ِ�ذا أﻰﺗ‬
‫َ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ ْ َ َّ َ َ َ ْ ْ َ َ ً ‪٤‬‬
‫ﻰﻠﻋ ﻗﻮمٍ ﻓﺴﻠﻢ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ‪ ،‬ﺳﻠﻢ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ ﺛﻼﺛﺎ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٩٩‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٧٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٤٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره‪ ٢٣٣٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪- ٤‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩٥‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٧٢‬‬

‫اﻧﺲ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺳﺨﻨﯽ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬آن را ﺳﻪ ﺑﺎر‬
‫ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ﺳﺨﻨﺶ ﻓﮫﻤﯿﺪه ﺷﻮد و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻧﺰد ﮔﺮوھﯽ ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﻪ آنھﺎ ﺳﻼم‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺳﻼﻣﺶ را ‪ّ -‬‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ‪ -‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
 ‫‪ -٣‬ﮐﺘﺎب آداب‬

‫‪ -١‬آداب ﺳﻼم‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻼم‬
‫ْ َ َ ٌ ََ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫�؟ �ﻘﺎل‪ْ �» :‬ﻄ ِﻌ ُﻢ‬‫اﻹﺳﻼمِ ﺧ‬ ‫ُّ‬ ‫َّ َ ُ ً َ َ َّ َّ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْﺪ َّ ْ َ ْ‬
‫ا� ﺑ ِﻦ �ﻤ ٍﺮو ب أن رﺟﻼ ﺳﺄل اﻨﻟ ِﻲﺒ ج‪ :‬أي ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ َ َ‬
‫ﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ َﻋ َﺮﻓْ َ‬ ‫َ‬
‫‪١‬‬
‫ﺖ َو َﻣ ْﻦ ل ْﻢ � ْﻌ ِﺮف«‪.‬‬ ‫اﻟﻄﻌﺎم‪ ،‬و�ﻘﺮأ الﺴﻼم‬
‫از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫وﯾﮋﮔﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺧﻮراک ﺑﺪھﯽ و ﺑﻪ ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺳﻼم ﮐﻨﯽ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ْ ُ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴَ ِﺪ ِه ﻻ ﺗﺪﺧﻠﻮن اﺠﻟَﻨﺔ َﺣ َّﻰﺘ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫و‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َّ َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُّ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ُ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُْ‬ ‫ُْ‬
‫الﺴﻼ َم‬ ‫ﻮه ﺤﺗَﺎﺑَبﺘُ ْﻢ؟ أﻓﺸﻮا‬ ‫ﺗﺆ ِﻣﻨُﻮا‪َ ،‬وﻻ ﺗﺆ ِﻣﻨُﻮا َﺣ َّﻰﺘ ﺤﺗَﺎﺑُّﻮا‪ ،‬أوﻻ أدﻟ�ﻢ ﻰﻠﻋ ﻲﺷ ٍء ِإذا �ﻌﻠﺘﻤ‬
‫َ َْ ُ ْ ‪٢‬‬
‫ﺑيﻨ�ﻢ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در‬
‫دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ و اﯾﻤﺎن ﻧﺪارﯾﺪ ﻣﮕﺮ‬ ‫ِ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را دوﺳﺖ ﺑﺪارﯾﺪ؛ آﯾﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﮐﺎری راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻧﺠﺎﻣﺶ‬
‫دھﯿﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را دوﺳﺖ ﺧﻮاھﯿﺪ داﺷﺖ؟ ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد رواج‬
‫دھﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺻﻔﺖ ﺳﻼم‬
‫وها ٓۗ إ َّن َّ َ‬ ‫َ‬
‫ۡ َ َ ۡ َ ٓ ۡ ُ ُّ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذَا ُح ّي ُ‬
‫يتم ب َتح َّية فَ َ‬
‫ٱ�‬ ‫ِ‬ ‫ح ُّيوا بِأحسن مِنها أو رد‬ ‫ِ ِ ٖ‬ ‫ِ‬
‫� َ ۡ َ ً‬ ‫َ َ َ َٰ ُ ّ‬
‫� ٍء حسِيبا‪] ﴾٨٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٨٦ :‬‬ ‫� ِ‬ ‫�ن‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٤‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٧٤‬‬
‫»]ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ [،‬ھﺮ ﮔﺎه ﺑﺎ درودی ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﻼم ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﭘﺎﺳﺨﯽ ﺑﮫﺘﺮ ‪ -‬و ﯾﺎ‬
‫ھﻤﺎﻧﻨﺪ آن ‪ -‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ؛ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ھﻤﻮاره ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺣﺴﺎﺑﮕﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ آﻏﺎز ﮐﻨﻨﺪه ﺳﻼم‬

‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫اﻷﻧ ْ َﺼ ِّ‬‫َ ْ َ َ ُّ َ ْ َ‬
‫�ﻞ ل ِ ُﻤ ْﺴ ِﻠ ٍﻢ أن �ﻬ ُﺠ َﺮ أﺧ ُﺎه ﻓ ْﻮق‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ ِ‬ ‫ﺎري س أن رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ �ﻳﻮب‬
‫‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫� ُﻫ َﻤﺎ اﺬﻟي َ�ﺒْ َﺪأ ﺑ َّ‬‫ﺛَ َﻼث َﻴﻟَﺎل‪ ،‬ﻳَﻠْﺘَﻘﻴَﺎن َ�ﻴُ ْﻌﺮ ُض َﻫ َﺬا َو ُ� ْﻌﺮ ُض َﻫ َﺬا‪َ ،‬و َﺧ ْ ُ‬
‫ﺎلﺴﻼمِ «‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮای ھﯿﭻ ﻣﺆﻣﻨﯽ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻗﮫﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬از ھﻢ روی ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬و ﺑﮫﺘﺮﯾﻨﺸﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻼم )و آﺷﺘﯽ( را آﻏﺎز‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫َ‬
‫َّ َ ْ َ َ ُ ْ َّ َ‬ ‫َ‬
‫َّ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫ا� ج‪ِ » :‬إن أ ْو� اﻨﻟَّ ِ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺎلﺴﻼمِ «‪.‬‬ ‫ﺎ� ﻣﻦ ﺑﺪأﻫﻢ ِﺑ‬
‫ﺎس ِﺑ ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ أﻣﺎﻣﺔ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ‬
‫آﻏﺎزﮔﺮ ﺳﻼم ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﮐﻪ‬

‫ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ ﺳﻼم دادن‬

‫َ َ ُّ َ َ‬ ‫َ َ ُ َ ِّ ُ َّ ُ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎر َﻰﻠﻋ اﻟﻘﺎ ِﻋ ِﺪ‪،‬‬ ‫�‪ ،‬والﻤ‬ ‫ﺒ‬ ‫الﻜ‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫�‬ ‫ﻐ‬
‫ِ‬ ‫الﺼ‬ ‫ﻢ‬‫ﻠ‬‫ﺴ‬‫�‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫َ َ ُ ََ َ‬
‫�«‪.‬‬
‫واﻟﻘ ِﻠﻴﻞ ﻰﻠﻋ الﻜ ِﺜ ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺮ ﺑﺰرگ‪ ،‬روﻧﺪه ﺑﺮﻧﺸﺴﺘﻪ و‬
‫ﮔﺮوه ﭘﺮﺗﻌﺪاد ﺳﻼم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺮوه ﮐﻢﺗﻌﺪاد ﺑﺮ ِ‬ ‫ﮔ ِ‬
‫َ‬ ‫ُ َ ِّ ُ َّ ُ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ُ َََْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫ﺎﻲﺷ َﻰﻠﻋ‬ ‫ﺎﻲﺷ ‪َ ،‬و َ‬
‫الﻤ ِ‬ ‫ﻰﻠﻋ َ‬
‫الﻤ ِ‬ ‫ا� ج‪�» :‬ﺴﻠﻢ الﺮا ِﻛﺐ‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫‪٤‬‬ ‫َ َ ُ ََ َ‬ ‫َ‬
‫�«‪.‬‬
‫اﻟﻘﺎ ِﻋ ِﺪ‪ ،‬واﻟﻘ ِﻠﻴﻞ ﻰﻠﻋ الﻜ ِﺜ ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮار ﺑﺮ ﭘﯿﺎده و ﭘﯿﺎده ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮوه ﭘﺮﺗﻌﺪاد ﺳﻼم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺮوه ﮐﻢﺗﻌﺪاد ﺑﺮ ِ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﮔ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠٧٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٦٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥١٩٧‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٩٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٣١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٦٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٣٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٦٠‬‬
 ‫‪٤٧٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن و زﻧﺎن ھﻨﮕﺎم ﻧﺒﻮدن ﻓﺘﻨﻪ‬

‫ُ‬
‫َ ُ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ﺎن ﻓَ َﺴﻠ َﻢ َﻋﻠﻴْﻬ ْﻢ‪َ ،‬وﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ َ َّ َ َ‬
‫ﻰﻠﻋ ﺻﺒْﻴَ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻔﻌﻠﻪ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ﺮ‬ ‫م‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻧ‬ ‫�‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬‫ﺎل‬‫ﻣ‬ ‫ِ ِ‬
‫رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س از ﮐﻨﺎر ﺟﻤﻌﯽ از ﮐﻮدﮐﺎن ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ آنھﺎ ﺳﻼم‬
‫ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺒﯽ ج ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬
‫َ َ َ َْ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‪َ :‬م َّﺮ َﻋﻠﻴْﻨَﺎ اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َ ْ َْ َ َ ْ َ َ‬
‫�ﺪ ل ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﻲﺒ ج ِﻲﻓ � ِ ْﺴ َﻮ ٍة ﻓﺴﻠﻢ ﻋﻠﻴﻨﺎ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺖ ﻳ ِﺰ‬
‫�ﻦ أﺳﻤﺎء ِﺑﻨ ِ‬
‫از اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ ﯾﺰﯾﺪ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﮐﻨﺎر ﻣﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﺎ ھﻤﺮاه ﮔﺮوھﯽ از زﻧﺎن ﺑﻮدﯾﻢ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺳﻼم ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻼم دادن زﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدان ھﻨﮕﺎم ﻧﺒﻮدن ﻓﺘﻨﻪ‬

‫َْ َ ُُْ‬
‫ا� ج َﺎﻋ َم اﻟﻔﺘ ِﺢ‪ ،‬ﻓ َﻮ َﺟﺪﺗﻪ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﺖ إﻰﻟ َر ُ‬ ‫ﺖ‪َ :‬ذ َﻫﺒْ ُ‬ ‫َ� ْﻦ أُ ِّم َﻫﺎﻧﺊ ﺑﻨْﺖ أَﻲﺑ َﻃﺎﻟﺐ ل ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ ٍ ِ ِ ِ‬
‫ْ ُ َ‬ ‫ُ‬
‫َ ُ ُ َ ُّ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫َ ْ َ ُ َ َ َ ُ َُُْ َ ْ ُُُ َ َ ْ ُ َ ْ َ َ‬
‫ﺊ ِﺑﻨﺖ أ ِﻲﺑ‬ ‫ﺎﻃﻤﺔ اﺑنﺘﻪ � ُﺴﺮﺘه‪ ،‬ﻓﺴﻠﻤﺖ ﻋﻠﻴ ِﻪ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﻫ ِﺬهِ« �ﻘﻠﺖ‪ :‬أﻧﺎ أم ﻫﺎﻧِ ٍ‬ ‫�ﻐت ِﺴﻞ وﻓ ِ‬
‫ُ َْ ً‬ ‫َ َ َّ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ ََ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ً ِّ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎت ‪،‬مﻠﺘ ِﺤﻔﺎ ِﻲﻓ‬ ‫ﺊ« ﻓﻠﻤﺎ ﻓﺮغ ِﻣﻦ ﻏﺴ ِﻠ ِﻪ ﻗﺎم ﻓﺼ� �ﻤ ِﺎ� ر�ﻌ ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻧ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﺐ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬مﺮﺣﺒﺎ ِﺑﺄم‬ ‫ﻃﺎ ِﻟ ٍ‬
‫َ َ َّ ْ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ ُ َ َّ َ َ َ ْ ُ ُ ِّ َ َّ ُ َ ٌ َ ُ ً َ ْ َ ُ ُ‬ ‫َْ‬
‫ﺟﻼ ﻗﺪ أ َﺟ ْﺮﺗﻪ‪،‬‬ ‫ا�‪ ،‬ز�ﻢ ا�ﻦ أ� �ﻧﻪ ﻗﺎﺗِﻞ ر‬ ‫اﺣ ٍﺪ‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ اﻧﺮﺼف ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ﺛﻮ ٍب َو ِ‬
‫َ َ ْ ُ ُّ َ‬ ‫َ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ َّ َ‬ ‫ُ َ ُ ْ ُ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ﺊ‪:‬‬
‫ٍ‬ ‫ﻧ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻫ‬ ‫م‬ ‫أ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺎﻟ‬ ‫ﻗ‬ ‫«‬‫ﺊ‬‫ٍ‬ ‫ﻧ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻫ‬ ‫م‬ ‫أ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺟ‬ ‫أ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺟ‬ ‫أ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻗ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻓﻼن �ﻦ ﻫﺒ�ة‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل‬
‫َ َ َ ُ ً ‪٣‬‬
‫وذاك ﺿﻰﺤ‪.‬‬
‫ّام ھﺎﻧﯽ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺳﺎل ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رﻓﺘﻢ‪ ،‬دﯾﺪم ﮐﻪ‬
‫ﻏﺴﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و دﺧﺘﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﺎرﭼﻪای را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺮده ﻗﺮار داده و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را از‬
‫ﻧﻈﺮ دﯾﮕﺮان ﭘﻨﮫﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ّ .‬ام ھﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﻼم ﮐﺮدم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ‬
‫زن ﮐﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻨﻢ‪ّ ،‬ام ھﺎﻧﯽ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮﺣﺒﺎ! ﺧﻮش آﻣﺪی ای ّام‬
‫ھﺎﻧﯽ«‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ از ﻏﺴﻠﺶ ﻓﺎرغ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﯾﮏ ﺗﮑﻪ ﻟﺒﺎس‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮد ھﺸﺖ رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ از ﻧﻤﺎز ﻓﺎرغ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ!‬
‫ﺑﺮادرم )ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽﻃﺎﻟﺐ( ﺧﯿﺎل دارد ﺑﺎ ﻣﺮدی ﺑﺠﻨﮕﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ او را اﻣﺎن دادهام‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻓﻼﻧﯽ ﭘﺴﺮ ُھ َﺒﯿﺮه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ّام ھﺎﻧﯽ! ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ او‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٤٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ‪ ٢١٦٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢٠٤‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٧٠١‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١٥٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٧٦‬‬

‫اﻣﺎن داده ﺑﺎﺷﯽ اﻣﺎن ﻣﯽدھﯿﻢ‪ّ ،‬ام ھﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ‪-‬ھﺸﺖ رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎزی ﮐﻪ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آن را ﺧﻮاﻧﺪ ِ‬
‫ﻧﻤﺎز‪ -‬ﭼﺎﺷﺖ )ﺿﺤﯽ( ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﺳﻼم دادن ھﻨﮕﺎم داﺧﻞ ﺷﺪن در ﺧﺎﻧﻪ‬

‫َ َ ‪ََ َ ٞ‬‬ ‫َّ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َ ‪ۡ ۡ َ َ َ ٞ‬‬
‫َ‬
‫ج َو� �‬ ‫ج َو� � ٱ�ع َر ِج حر‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ليس � ٱ��� حر‬
‫َ ٓ ُ ۡ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ ۡ َ َۡ ُ ُ ْ ِ ۢ ُُ ُ‬ ‫َ َ ‪ُ َ ٰٓ َ َ َ َ ٞ‬‬ ‫ۡ‬
‫وت ءابا�ِ�م أو‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫�ض حرج و� � أنفسِ�م أن تأ�لوا من �يوت ِ�م أو �ي ِ‬ ‫ٱل َم ِر ِ‬
‫َ ۡ َ ُ َ‬ ‫َ ََ ُ َ‬ ‫َۡ ُ َ‬ ‫ُ َّ َ ُ َ‬
‫وت‬ ‫وت أع� ٰ ِم� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬ ‫وت أخ�ٰت ِ� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬
‫وت إِخ�ٰن ِ� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬ ‫وت أم�ٰتِ� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬ ‫ُ� ُي ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َ ُ َ‬ ‫َ َۡ ُ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫ا�َ ُه ٓۥ أ ۡو َصدِيقِ� ۡ ۚم‬ ‫� ۡم أ ۡو َما َملك ُتم َّمف ِ‬ ‫وت �ٰ�ٰت ِ‬‫وت أخ�ٰل ِ� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬ ‫ع�ٰتِ� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬
‫َۡ َ َ َۡ ُ ۡ ُ َ ٌ َ َۡ ُ ُ ْ َ ً َۡ َۡ َ ٗ َ َ َ َ ُۡ ُُ ٗ‬
‫وتا فَ َس ّل ُِموا ْ َ َ ٰٓ‬
‫�‬ ‫ليس علي�م جناح أن تأ�لوا �ِيعا أو أشتا�ا ۚ فإِذا دخلتم �ي‬
‫َّ ُ َ ٰ َ َ ٗ َ ّ َ ٗ ۚ َ َ ٰ َ ُ َ ّ ُ َّ ُ َ ُ ُ َ ٰ َ َّ ُ‬ ‫ُ َ ٗ ّ‬ ‫َ ُ‬
‫ت ل َعل� ۡم‬ ‫أنفسِ� ۡم � َِّية م ِۡن عِن ِد ٱ�ِ م�ر�ة طيِبة ك�ل ِك يب ِ� ٱ� ل�م ٱ�� ِ‬
‫َۡ ُ َ‬
‫�ع ِقلون‪] ﴾٦١‬اﻟﻨﻮر‪.[٦١ :‬‬
‫»ﺑﺮ ]اﻓﺮاد[ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ و ﻟﻨﮓ و ﺑﯿﻤﺎر ]ﮐﻪ از ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ‪ -‬ھﻤﭽﻮن ﺟﮫﺎد ‪ -‬ﻣﻌﺎف‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ[ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد ]ﯾﺎ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان و ھﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن‪ ،‬ﻏﺬاﯾﯽ[ ﺑﺨﻮرﯾﺪ ﯾﺎ از ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﯾﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮاھﺮاﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻋﻤﻮھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻋﻤﻪھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎی داﯾﯽھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﺎﻟﻪھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪای ﮐﻪ ﮐﻠﯿﺪش در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ ﯾﺎ ]از‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎی[ دوﺳﺘﺎﻧﺘﺎن‪ .‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ ﯾﺎ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ]ﻏﺬا[ ﺑﺨﻮرﯾﺪ؛ و‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎ وارد ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﻼم ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ درودی ﻣﺒﺎرک ]و[ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه از‬
‫ﺳﻮی اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﯾﺎت ]ﺧﻮﯾﺶ[ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ ٰٓ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ُ ْ ُ ُ ً َ ۡ َ ُ ُ ُ‬ ‫َ‬
‫�‬‫ِ� ۡم َح َّ ٰ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا � تدخلوا �يوتا �� �يوت‬
‫َ َّ ۡ َ ُ ْ‬ ‫َ ۡ َ ۡ ُ ْ َ ُ َ ّ ُ ْ َ َ ٰٓ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ ۡ ‪َ ُ َّ َ َ ۡ ُ َّ َ َ ۡ ُ َّ ٞ‬‬
‫�دوا‬ ‫� أهل ِها ۚ �ٰل ِ�م خ� ل�م لعل�م تذكرون‪ ٢٧‬فإِن لم ِ‬ ‫�ستأ� ِسوا و�سل ِموا‬
‫َ َ ُ ُ ۡ ُ ْ َ ۡ ُ ْ ُ َ َ ۡ َٰ‬ ‫َ ٓ َ َ ٗ َ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َّ ٰ ُ ۡ َ َ َ ُ‬
‫�ۡ‬
‫جع ۖوا هو أز�‬ ‫ِ‬ ‫ٱر‬ ‫ف‬ ‫وا‬‫ع‬‫ج‬‫ِ‬ ‫ٱر‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫ِيل‬ ‫�‬ ‫�ن‬ ‫ۖ‬‫م‬ ‫�ِيها أحدا ف� تدخلوها ح� يؤذن ل‬
‫َ ُ ۡ َ َّ ُ َ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ون َعل ‪ٞ‬‬
‫ِيم‪] ﴾٢٨‬اﻟﻨﻮر‪.[٢٨-٢٧ :‬‬ ‫ل�مۚ وٱ� بِما �عمل‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ ﺟﺰ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد وارد ﻧﺸﻮﯾﺪ؛ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫اﺟﺎزه ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺑﺮ اھﺎﻟﯽ آن ]ﺧﺎﻧﻪ[ ﺳﻼم ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]ﮐﺎر‪ [،‬ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺪ‬
‫ﮔﯿﺮﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ در آن ]ﺧﺎﻧﻪ[ ﻧﯿﺎﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬وارد ﻧﺸﻮﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه داده ﺷﻮد؛ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
 ‫‪٤٧٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺮدﯾﺪ«‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮدﯾﺪ؛ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ اﯾﻦ ]ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه‪ [،‬ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺳﻼم ﻧﺪادن ﺑﻪ ذﻣﯽھﺎ‬

‫َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﺎلﺴﻼمِ ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا‬ ‫ﻮد َوﻻ اﻨﻟَّ َﺼ َ‬
‫ﺎرى ِﺑ‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ �ﺒْﺪ ُءوا اﻴﻟﻬ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ ْ َ ُّ ُ َ َ ْ‬ ‫ﻟَﻘﻴﺘُ ْﻢ أَ َﺣ َﺪ ُﻫ ْﻢ ﻲﻓ َ‬
‫‪١‬‬
‫وه إِﻰﻟ أﺿﻴَ ِﻘ ِﻪ«‪.‬‬‫�ﻖ‪ ،‬ﻓﺎﺿﻄﺮ‬ ‫ﺮ‬‫ﻃ‬
‫ِ ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎرا‬
‫ﺳﻼم ﻧﮑﻨﯿﺪ و اﮔﺮ در راھﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ روﺑﻪرو ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬او را ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ راه ﺑﺮود )ﯾﻌﻨﯽ از وﺳﻂ راه ﺑﺮوﯾﺪ ﺗﺎ او ﺧﻮد را ﮐﻨﺎر ﺑﮑﺸﺪ و ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫ِ‬ ‫ﺗﻨﮓﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﺪم اﺣﺘﺮام و ﺑﯽارزش ﺷﻤﺮدنﺷﺎن اﺳﺖ(«‪.‬‬
‫َُ ُ‬ ‫َ‬
‫� ْﻢ أ ْﻫ ُﻞ اﻟْﻜﺘَ‬
‫َ َ َّ َ َ َ ْ ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫أَ�َﺲ ﺑْﻦ َ‬
‫ﺎب‪� ،‬ﻘﻮلﻮا‪:‬‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻠ‬‫ﻋ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻠ‬‫ﺳ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬‫إ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ُّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ل‬‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ ْ ُ ْ ‪٢‬‬
‫وﻋﻠﻴ�ﻢ«‪.‬‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه اھﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﻼم‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬وﻋﻠﯿﮑﻢ«‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﮔﺬر ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﮐﺎﻓﺮان ﻣﺨﻠﻮط ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻼم دھﺪ و‬
‫ھﺪﻓﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أُ َﺳ َ‬
‫َْ‬ ‫ُ ََ‬ ‫َ َْ‬
‫ﻲﺒ ج َﺎﻋد َﺳﻌﺪ �ْ َﻦ �ﺒَﺎدة – َو ِ�ﻴ ِﻪ‪َ :-‬ﺣ َّﻰﺘ َم َّﺮ ِﻲﻓ � ِﻠ ٍﺲ ِ�ﻴ ِﻪ‬ ‫ﺎﻣ َﺔ ﺑْﻦ َز�ْ ٍﺪ س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج‪�ُ ،‬ﻢَّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ ٌ َ ْ ُ ِْ َ ْ ُ ْ ِ َ َ َ َ َ‬
‫َّ‬
‫ﺎن‪ ،‬واﻴﻟﻬﻮ ِد؛ ‪ ...‬ﻓﺴﻠﻢ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻨﻟ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫أﺧﻼط ِﻣﻦ الﻤﺴ ِﻠ ِﻤ� َوالﻤ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺸ ِ��‪� ،‬ﺒﺪ ِة اﻷوﺛ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫َ َ َ َ َ ْ ُ ُْ ْ َ ‪٣‬‬ ‫ََ ََََ ََ َ ُ ْ َ‬
‫ﷲ وﻗﺮأ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ اﻟﻘﺮآن‪.‬‬ ‫َو�ﻒ ��ل ﻓﺪﺎﻋﻫﻢ ِإﻰﻟ ا ِ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ س ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﻋﯿﺎدت ﻧﻤﻮد ‪-‬و در اﯾﻦ رواﯾﺖ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :-‬وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﮐﻨﺎر ﻣﺠﻠﺴﯽ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺸﺮﮐﺎن و ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﺎدھﺎ و ﯾﮫﻮدﯾﺎن در آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ... ،‬ﺑﺮ اھﻞ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻼم ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎد و از اﻻغ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ را ﺑﻪﺳﻮی اﻟﻠﻪ دﻋﻮت ﻧﻤﻮد‪ ،‬و‬
‫ﻗﺮآن را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺗﻼوت ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٦٧‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٥٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٦٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٦٦٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٩٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٧٨‬‬

‫ﺳﻼم دادن ھﻨﮕﺎم داﺧﻞ ﺷﺪن و ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﻣﻨﺰل‬

‫َ ْ ُ َ ِّْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ا� ج‪ِ » :‬إذا ا�ﺘَ� أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ ِإﻰﻟ ال َﻤﺠ ِﻠ ِﺲ‪ ،‬ﻓﻠيﺴﻠﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ ِّ َ َ ْ‬
‫‪١‬‬
‫ﻮم‪ ،‬ﻓﻠيُ َﺴﻠ ْﻢ ﻓﻠي َﺴ ِﺖ اﻷو� ِﺑﺄ َﺣ َّﻖ ِﻣ َﻦ اﻵ ِﺧ َﺮ ِة«‪.‬‬ ‫ﻓ ِﺈذا أراد أن �ﻘ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ِ‬
‫وارد‬
‫ﺳﻼم‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻼم ﮐﻨﺪ و ﭼﻮن ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮﺧﯿﺰد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻼم ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ِ‬
‫ﺳﻼم ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺗﺮ از ِ‬
‫ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﻧﻤﻮدن ھﻨﮕﺎم ﺳﻼم ﮐﺮدن‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َََ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ا� ج‪َ » :‬ﻣﺎ ﻣ ْﻦ ُم ْﺴﻠ َﻤ ْ َ َ َ‬ ‫َ ََْ‬
‫ﺎن إِﻻ ﻏ ِﻔ َﺮ‬
‫ﺎن‪� ،‬ﻴﺘﺼﺎﻓﺤ ِ‬‫� ﻳﻠﺘ ِﻘﻴ ِ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻋ ِﻦ اﻟﺮﺒا ِء س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ْ َ ْ َ َ ‪٢‬‬
‫َُ َ َ َْ َ‬
‫ﺮﺘﻗﺎ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻔ‬‫�‬ ‫ن‬ ‫لﻬﻤﺎ �ﺒﻞ أ‬
‫از ﺑﺮاء س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ دو ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻢ‬
‫ﻣﻮرد‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯽرﺳﻨﺪ و ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آن ﮐﻪ از ھﻢ ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ‬
‫آﻣﺮزش ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ َ ُ ٌ َ َ ُ َ َّ َّ ُ َّ ْ َ َ‬ ‫َ ْ ََ ْ َ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ ِﻣﻨﺎ ﻳَﻠﻰﻘ أﺧ ُﺎه أ ْو َﺻ ِﺪﻳﻘﻪ‬ ‫ا�‬
‫�ﻦ أ� ِﺲ ﺑ ِﻦ ﻣﺎل ِ ٍﻚ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺟﻞ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫ُ‬ ‫ََ ْ َ َُ َ َ َ َ َ ََ َ َْ ُ َ ُ ُ َ َ َ َ َ ََ ْ ُ ُ‬
‫ﺰﺘ ُﻣﻪ َو�ُﻘﺒِّﻠﻪ؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻻ«‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬أ�ﻴَﺄﺧﺬ �ِﻴَ ِﺪهِ َو ُ� َﺼﺎﻓِ ُﺤﻪ؟‬
‫أ�ﻨﺤ ِ� ﻪﻟ؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻻ« ‪،‬ﻗﺎل‪ :‬أ�ﻴﻠ ِ‬
‫َ َ ْ ‪٣‬‬ ‫َ َ‬
‫ﻗﺎل‪�» :‬ﻌﻢ«‪.‬‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدی ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺷﺨﺼﯽ از ﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﺮادر ﯾﺎ‬
‫دوﺳﺘﺶ دﯾﺪار ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای او ﺧﻢ ﺷﻮد؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﯿﺮ«‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ او را ﺑﻪ آﻏﻮش ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﺒﻮﺳﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﯿﺮ«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﺳﺘﺶ را‬
‫ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﺎ او ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﮐﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ«‪.‬‬

‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ و ﻣﻌﺎﻧﻘﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد؟‬

‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ََ َ َ َ‬
‫ﻲﺒ ج ِإذا ﺗﻼﻗ ْﻮا ﺗ َﺼﺎﻓ ُﺤﻮا‪َ ،‬و ِ�ذا ﻗ ِﺪ ُمﻮا ِﻣ ْﻦ َﺳﻔ ٍﺮ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن أَ ْ‬
‫ﺻ َﺤ ُ‬
‫ﺎب اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫َ َ َ ُ ‪١‬‬
‫�ﻌﺎ�ﻘﻮا‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺣﺴﻦ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢٠٨‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٢٧٠٦‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٨٣ :‬‬
‫‪ -٢‬ﺣﺴﻦ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢١٢‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٢٧‬‬
‫‪ -٣‬ﺣﺴﻦ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٢٨‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٧٠٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
 ‫‪٤٧٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎھﻢ‬

‫ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ھﺮﮔﺎه از ﺳﻔﺮ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ ﻣﻌﺎﻧﻘﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﻼم رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺐ‬

‫ُ‬
‫�ﻞ َ� ْﻘ َﺮأ َﻋﻠَﻴْﻚ َّ‬‫َ َ ََ َ َ َ ُ َ َ ْ ُ‬ ‫َ‬
‫الﺴ َ‬
‫ﻼم«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺒ‬‫ﺟ‬ ‫ا‬ ‫ﺬ‬ ‫ﻫ‬ ‫!‬‫ﺔ‬ ‫ﺸ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﺎﻋ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎ‬ ‫ﻬ‬‫ل‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل‪ :‬أ َّن اﻨﻟَّ‬
‫ِ ِ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ْ َّ ُ َ ْ َ ُ ِ َّ َ َ ُ ُ َ َ َ َ‬
‫‪٢‬‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ا� َو� َﺮ�ﺗﻪ ﺗ َﺮى ﻣﺎ ﻻ أرى‪ ،‬ﺗﺮ�ﺪ اﻨﻟ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻘﺎﻟﺖ‪ :‬وﻋﻠﻴ ِﻪ الﺴﻼم ورﻤﺣﺔ ِ‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻋﺎﯾﺸﻪ! اﯾﻦ ﺟﺒﺮﯾﻞ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﻼم ﻣﯽدھﺪ«‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻼم و رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﮐﺎت اﻟﻠﻪ ﺑﺮ او ﺑﺎد‪ .‬ﺗﻮ )ای‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ( آﻧﭽﻪ راﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻢ ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‪.‬‬

‫اﯾﺴﺘﺎدن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدیﮐﻪ ﻣﯽآﯾﺪ!‬

‫َ َّ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ﻴﺪ اﺨﻟُﺪ ِر ِّي س أن أﻫﻞ ﻗﺮ�ﻈﺔ ﻧﺰلﻮا ﻰﻠﻋ ﺣ� ِﻢ ﺳﻌ ِﺪ ﺑ ِﻦ ﻣﻌﺎ ٍذ ‪،‬ﻓﺄرﺳﻞ‬ ‫ﻌ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ ُ ْ ‪٣‬‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ َ ِّ ُ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َّ ُّ‬
‫��ﻢ«‪.‬‬‫اﻨﻟ ِﻲﺒ ج إِﻴﻟ ِﻪ ﻓﺠﺎء‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬ﻗﻮمﻮا ِإﻰﻟ ﺳﻴ ِﺪ�ﻢ أو ﻗﺎل‪ :‬ﺧ ِ‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﮫﻮد ﺑﻨﯽﻗﺮﯾﻈﻪ ﺑﻪ داوری ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‪،‬‬
‫راﺿﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﺴﯽ را ﻧﺰد او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﺮ اﻻﻏﯽ آﻣﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ اﻧﺼﺎر ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮی ﺳﺮورﺗﺎن‬
‫ﺑﺮوﯾﺪ«‪ .‬ﯾﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺳﻮی آﻗﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦﺗﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻮل‬ ‫َ َ ْ َ ََْ ُ َ َ ً َ َ َ ْ ََ َ ًْ َ َ ْ ً ََ َ ُ‬
‫ًّ‬ ‫َ ْ َ َ َ ُ ِّ ْ ُ ْ َ‬
‫�ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ أم الﻤﺆ ِﻣ ِﻨ� ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻣﺎ رأﻳﺖ أﺣﺪا ﺎﻛن أﺷﺒﻪ ﺳﻤﺘﺎ وﻫﺪﻳﺎ ودﻻ ِﺑﺮﺳ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ َ َ َ َ َّ َ َّ ُ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ َ‬ ‫َّ‬
‫ﺎﻃﻤﺔ ﻛﺮم ا� وﺟﻬﻬﺎ ﺎﻛﻧﺖ »إِذا دﺧﻠﺖ ﻋﻠﻴ ِﻪ ﻗﺎم إِﻴﻟﻬﺎ ﻓﺄﺧﺬ �ِﻴ ِﺪﻫﺎ ‪،‬و�ﺒﻠﻬﺎ ‪،‬‬ ‫ا� ج ِﻣﻦ ﻓ ِ‬ ‫ِ‬
‫ََ َُْ َ ْ َ ُْ‬ ‫ََ َ َ َ َ َ َ ََْ َ َ ْ َ ََ َ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َْ‬
‫ﺖ ِإﻴﻟْ ِﻪ‪ ،‬ﻓﺄﺧﺬت ِ�ﻴَ ِﺪهِ �ﻘﺒَّﻠﺘﻪ‪َ ،‬وأﺟﻠ َﺴﺘﻪ ِﻲﻓ‬‫َوأﺟﻠ َﺴ َﻬﺎ ِﻲﻓ � ِﻠ ِﺴ ِﻪ‪ ،‬و�ن ِإذا دﺧﻞ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻗﺎﻣ‬
‫َ ‪٤‬‬ ‫َْ‬
‫� ِﻠ ِﺴﻬﺎ«‪.‬‬
‫ﻋﺎﺋﺸﻪ ل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ھﯿﭻﮐﺲ را در ھﯿﺄت‪ ،‬ﺳﯿﺮت و ﺷﯿﻮه زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺒﯿﻪﺗﺮ از‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ل ﺑﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻧﺪﯾﺪم‪ .‬ھﺮﮔﺎه او وارد ﻣﯽﺷﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‬

‫‪ -١‬ﺟﯿﺪ؛ ﻣﻌﺠﻢ ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٩٧‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٦٤٧ :‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢١٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٤٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٦٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٦٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢١٧‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨٧٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٨٠‬‬

‫و دﺳﺘﺶ را ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و او را ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪ و ﺑﺮ ﺟﺎی ﺧﻮد ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪ و ﻧﯿﺰ ھﺮﮔﺎه رﺳﻮل‬

‫اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮ او وارد ﻣﯽﺷﺪ او از ﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﺮﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ و رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج را ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﺟﺎی ﺧﻮد ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﻘﻮﺑﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ دوﺳﺖ دارد ﻣﺮدم ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫الﺮ َﺟ ُﺎل �ﻴَ ً‬ ‫َ‬
‫ﺮﺳ ُه أ ْن َ�ﺘَ َﻤﺜَّ َﻞ َ ُﻪﻟ ِّ‬ ‫َُ ُ‬
‫ﻮل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َ َّ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ ُ َ َُ‬
‫ﺎﻣﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ا� ج �ﻘ‬
‫ﺎو�ﺔ س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫� ْﻦ ﻣﻌ ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬‫ﻓَﻠْﻴَتَﺒَ َّﻮأ َﻣ ْﻘ َﻌ َﺪ ُه ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬
‫ِ‬
‫ﻣﻌﺎوﯾﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ دوﺳﺖ دارد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺎﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد را در دوزخ آﻣﺎده ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺳﻼم ﻓﺮد ﺷﻨﯿﺪه ﻧﺸﺪ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺳﻼم دھﺪ‬

‫َ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ً َ َّ ُ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َ ََ‬
‫� ْﻦ أ� ٍﺲ س �ﻧﻪ ج ﺎﻛن ِإذا ﺗ�ﻠﻢ ِﺑ� ِﻠﻤ ٍﺔ أﺎﻋدﻫﺎ ﺛﻼﺛﺎ‪ ،‬ﺣﻰﺘ �ﻔﻬﻢ �ﻨﻪ‪ ،‬و ِ�ذا أﻰﺗ‬
‫َ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ ْ َ َّ َ َ َ ْ ْ َ َ ً ‪٢‬‬
‫ﻰﻠﻋ ﻗﻮمٍ ﻓﺴﻠﻢ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ‪ ،‬ﺳﻠﻢ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ ﺛﻼﺛﺎ‪.‬‬
‫اﻧﺲ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺳﺨﻨﯽ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬آن را ﺳﻪ ﺑﺎر‬
‫ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ﺳﺨﻨﺶ ﻓﮫﻤﯿﺪه ﺷﻮد و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻧﺰد ﮔﺮوھﯽ ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﻪ آنھﺎ ﺳﻼم‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺳﻼﻣﺶ را ‪ّ -‬‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ‪ -‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻼم و ﺟﻮاب ﺳﻼم ﻧﺪادن ھﻨﮕﺎم ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ ْ ‪٣‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ ً َ َ ُ ُ‬ ‫َ ْ ُ َ‬
‫ﷲ ج �ﺒُﻮل‪ ،‬ﻓﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻠﻢ ﻳﺮد ﻋﻠﻴ ِﻪ‪.‬‬
‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤ َﺮ ب أن رﺟﻼ م َّﺮ َورﺳﻮل ا ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺮدی ھﻨﮕﺎم ادرار ﮐﺮدن رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮ او‬
‫ﻋﺒﻮر ﮐﺮده و ﺳﻼم ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺟﻮاب ﺳﻼم او را ﻧﺪاد‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َﻋﻦ ال ْ ُﻤ َ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ﺎﺟﺮ ﺑْﻦ ُ�ﻨْ ُﻔ ٍﺬ س �ﻧَّ ُﻪ أ َﻰﺗ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج َوﻫ َﻮ �ﺒُﻮل ﻓ َﺴﻠ َﻢ َﻋﻠﻴْ ِﻪ‪ ،‬ﻓﻠ ْﻢ ﻳَ ُﺮد َﻋﻠﻴْ ِﻪ َﺣ َّﻰﺘ‬ ‫ِ‬ ‫ﻬ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ِّ َ ْ ُ َ ْ َ ْ ُ َ َّ َ َ َّ َ َ َّ َّ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َّ َ ُ َّ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫ﺗﻮﺿﺄ ‪�،‬ﻢ ا�ﺘﺬر ِإﻴﻟ ِﻪ �ﻘﺎل‪» :‬إِ� ﻛ ِﺮﻫﺖ أن أذﻛﺮ ا� ﻋﺰ وﺟﻞ ِإﻻ ﻰﻠﻋ ﻃﻬ ٍﺮ« أو ﻗﺎل‪» :‬ﻰﻠﻋ‬
‫َ َ َ ‪٤‬‬
‫ﻃﻬﺎر ٍة«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢٢٩‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٥٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩٥‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٧٠‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫‪٤٨١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫ُ ُ‬
‫ﻣﮫﺎﺟﺮ ﺑﻦ ﻗﻨﻔﺬ س ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج آﻣﺪم و ﺑﺮ او ﺳﻼم ﻧﻤﻮدم‪ .‬وی ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ادرار ﮐﺮدن ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻼﻣﻢ را ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪاد ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﺬرﺧﻮاھﯽ‬
‫ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﭙﺴﻨﺪﯾﺪم ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﺮ ﻃﮫﺎرت ﻧﯿﺴﺘﻢ ﻧﺎم اﻟﻠﻪ را ﯾﺎد ﻧﻤﺎﯾﻢ«‪.‬‬

‫ﻣﺎﻧﻮس ﻧﻤﻮدن ﻣﺴﺎﻓﺮ و ﭘﺮﺳﯿﺪن از ﻏﺮﯾﺒﻪ درﺑﺎره ﺧﻮدش ﺗﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد و‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻨﺰﻟﺘﺶ ﺑﻪ او داده ﺷﻮد‬
‫َْ‬ ‫َ َ َ َّ ْ َ َ‬ ‫ََْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ََ َ ُ ْ ُ َُ‬
‫ﺎس‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬إِن َوﻓﺪ �ﺒْ ِﺪ اﻟﻘي ِﺲ‬ ‫ﺎس َو�� اﻨﻟَّ ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻤﺟ َﺮةﻗﺎل‪ :‬ﻛﻨﺖ أﺗ ْﺮ ِﺟ ُﻢ �� اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫َ ْ َْ َْ‬ ‫َُْ َ ُ َ َُ ََ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬
‫أﺗَ ُﻮا اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﺎلﻮﻓ ِﺪ‪،‬‬‫ﻴﻌﺔ �ﻘﺎل‪َ » :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ ِﺑﺎﻟﻘﻮمِ أو ِﺑ‬ ‫الﻮﻓ ُﺪ أ ْو َﻣ ِﻦ اﻟﻘﻮم« ﻗﺎلﻮا‪ :‬ر ِ�‬ ‫ﻲﺒ ج �ﻘﺎل‪َ » :‬ﻣ ِﻦ‬ ‫ِ‬
‫َ َْ َ َ َ َ َ َ َ َ ‪١‬‬
‫�� ﺧﺰاﻳﺎ وﻻ ﻧﺪا�«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺟﻤﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺳﺨﻨﺎن اﺑﻦ ﻋﺒﺎس را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪم و ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ھﯿﺄت اﻋﺰاﻣﯽ ﻋﺒﺪ اﻟﻘﯿﺲ ﻧﺰد رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ ج آﻣﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ از ﮐﺪام ﮔﺮوه ﯾﺎ ﮐﺪام ﻗﻮم ھﺴﺘﯿﺪ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ از‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪ رﺑﯿﻌﻪ ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ اﯾﻦ ھﯿﺄت ﯾﺎ ﻗﻮم‪ ،‬ﺧﯿﺮ ﻣﻘﺪم ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪.‬‬
‫اﻣﯿﺪوارم از آﻣﺪﻧﺘﺎن ﻧﺎراﺣﺖ و ﭘﺸﯿﻤﺎن ﻧﺸﻮﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﻮدن آﻏﺎز ﺳﻼم ﺑﺎ ﻋﻠﯿﮏ اﻟﺴﻼم‬

‫َّ‬
‫ا�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ُ ُ َ ْ َ َّ ُ َ َ ُ‬ ‫� س ﻗَ َﺎل‪ :‬أَ َ�ﻴْ ُ‬
‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ أ ِﻲﺑ ُﺟ َﺮ ٍّي ال ُﻬ َﺠﻴْ ِ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻘﻠﺖ‪ :‬ﻋﻠﻴﻚ الﺴﻼم ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ ُ َ َّ ُ ْ َ ْ َ ‪٢‬‬ ‫َ َ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ َّ َ ُ َ َّ َ َ ْ َ‬
‫ﺤﺗﻴﺔ الﻤﻮ�«‪.‬‬ ‫ﻗﺎل‪» :‬ﻻ �ﻘﻞ ﻋﻠﻴﻚ الﺴﻼم‪ ،‬ﻓﺈِن ﻋﻠﻴﻚ الﺴﻼم ِ‬
‫اﺑﻮﺟ َﺮ ّی ُھ َﺠﯿﻤﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻋﻠﯿﮏ اﻟﺴﻼم ای رﺳﻮل‬ ‫ُ‬
‫ﺳﻼم ﻣﺮدﮔﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ! ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﮕﻮ‪ :‬ﻋﻠﯿﮏ اﻟﺴﻼم؛ زﯾﺮا ﻋﻠﯿﮏ اﻟﺴﻼم‪ ،‬درود و ِ‬
‫آنﭼﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫‪،‬‬‫م‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻘ‬‫�‬ ‫ﺢ‬ ‫ﺘ‬‫ﻔ‬
‫ْ‬
‫َ َ َ ْ َ َ َّ َّ َ ْ َ‬
‫اﻟ‬ ‫م‬ ‫ﺎﻋ‬ ‫ﺚ َﺻﻼ ِة اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ‬
‫َ ْ ُ‬
‫ﻳ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺣ‬‫‪-‬‬ ‫ﺐ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫َ� ْﻦ أُ َّم َﻫﺎﻧﺊ ﺑﻨْﺖ أَﻲﺑ َ‬
‫ﻃ‬
‫� ﻫ ِﺬهِ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ ِ ِ ِ‬
‫َ َ َّ ْ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َْ‬ ‫ْ‬
‫ُ َ ً‬ ‫َ‬ ‫الﺮ َواﻳَﺔ‪ -‬ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﺖ‪ :‬ﻓَ َﺼ َّ� َ� َﻤ َ َ َ‬
‫اﺣ ٍﺪ‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ اﻧﺮﺼف ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل‬ ‫ﺎت مﻠﺘ ِﺤﻔﺎ ِﻲﻓ ﺛﻮ ٍب َو ِ‬‫ﺎ� ر�ﻌ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِّ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢٠٩‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٢٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٨٢‬‬
‫َْ‬ ‫َّ َ َ َ ْ ُ ُ ِّ َ َّ ُ َ ٌ َ ُ ً َ ْ َ َ ْ ُ ُ ُ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ا� ج‪» :‬ﻗﺪ‬
‫ا�‪ ،‬ز�ﻢ ا�ﻦ أ� �ﻧﻪ ﻗﺎ ِﺗﻞ رﺟﻼ ﻗﺪ أﺟﺮﺗﻪ‪ ،‬ﻓﻼن ا�ﻦ ﻫﺒ�ة‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬
‫ً ‪١‬‬ ‫ُ‬ ‫أَ َﺟ ْﺮﻧﺎ َﻣ ْﻦ أ َﺟ ْﺮت ﻳَﺎ أ َّم ﻫﺎﻧﺊ«‪ .‬ﻗﺎﻟﺖ أ ُّم ﻫﺎﻧﺊ‪َ :‬وذ َ‬
‫اك ﺿﻰﺤ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫رواﯾﺖ ام ھﺎﻧﯽ ل درﺑﺎرۀ اﯾﻨﮑﻪ در ﺳﺎل ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج آﻣﺪ ﻗﺒﻼ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬ام ھﺎﻧﯽ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻌﺪ از ﻏﺴﻞ و اﺳﺘﺤﻤﺎم‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺧﻮد را در ﭘﺎرﭼﻪای ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ھﺸﺖ رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎز‪،‬‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺑﺮادرم ‪-‬ﻋﻠﯽ س‪ -‬ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﻓﻼﻧﯽ ﻓﺮزﻧﺪ ھﺒﯿﺮه را ﮐﻪ ﻣﻦ‬
‫ﭘﻨﺎه دادهام‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه دادهای‪ ،‬ﻣﺎ ھﻢ‬
‫ﭘﻨﺎھﺶ ﻣﯽدھﯿﻢ«‪ .‬ام ھﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎزی را ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﭼﺎﺷﺖ‬
‫)ﺿﺤﯽ( ﺑﻮد«‪.‬‬

‫‪ -٢‬آداب ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن‬

‫ﺧﻮردن از ﻏﺬای ﭘﺎک و ﺣﻼل‬
‫َ َ ََۡ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َُ ْ ُُ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬
‫ت ما رزق�ٰ�م وٱشكروا‬ ‫ِين َءامنوا �وا مِن َط ّيِ�ٰ ِ‬ ‫�� ُّ� َها ٱ�‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ُ ُ َّ َ ۡ ُ َ‬ ‫َّ‬
‫ِ� ِ إِن كنت ۡم إِياهُ �ع ُبدون‪] ﴾١٧٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٧٢ :‬‬
‫روزی ﺷﻤﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺑﺨﻮرﯾﺪ و‬
‫ِ‬ ‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬از ﭼﯿﺰھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰهای ﮐﻪ‬
‫ﺷﮑﺮ اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎی آورﯾﺪ اﮔﺮ ﺗﻨﮫﺎ او را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ك ُت ً‬ ‫َ ُ َُ َ ۡ‬ ‫َّ َ َ َّ ُ َ َّ ُ َ َّ َّ ۡ ُ ّ َّ َّ‬
‫و�ا‬ ‫�دونهۥ م‬‫� ٱ�ِي ِ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين يتبِعون ٱلرسول ٱ� ِ� ٱ� ِ‬
‫ۡ ُ َ َ ُ ُّ َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َ ۡ‬ ‫َ ُ ۡ‬
‫حل ل ُه ُم‬ ‫يل يَأ ُم ُرهم ب ِٱل َمع ُر ِ‬
‫وف َو�ن َهٮ ٰ ُه ۡم ع ِن ٱلمنكرِ و� ِ‬ ‫عِندهم ِ� ٱ�ورٮةِ وٱ ِ ِ ِ‬
‫�‬ ‫�‬
‫َ ُ َ ّ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ٰٓ َ َ َ َ ُ َ ۡ ُ ۡ ۡ َ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َّ َ َ ۡ َ َ‬ ‫ٱ َّ َ‬
‫ت عل ۡي ِه ۡ ۚم‬ ‫ت و�حرِم علي ِهم ٱ���ِث و�ضع �نهم إِ�هم وٱ�غ�ل ٱل ِ� �ن‬ ‫لط ّيِ�ٰ ِ‬
‫ُ َ َ ُ‬ ‫َ َ َّ ُ ُ َ َ َ ُ ُ َ َّ َ ُ ْ ُّ َ َّ ٓ ُ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫نزل َم َع ُه ٓۥ أ ْو ٰٓ��ِك ه ُم‬‫فٱ�ِين ءامنوا بِهِۦ وعزروه ون�وه وٱ�بعوا ٱ�ور ٱ�ِي أ ِ‬
‫ۡ ۡ ُ َ‬
‫ٱل ُمفل ِحون‪] ﴾١٥٧‬اﻷﻋﺮاف‪.[١٥٧ :‬‬
‫ُ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ درسﻧﺎﺧﻮاﻧﺪه ]= ا ّﻣﯽ[ ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ]ھﻤﺎن[ ﮐﻪ ﻧﺎم ]و‬
‫ِ‬ ‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻓﺮﺳﺘﺎده و‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی[ او را ﻧﺰد ﺧﻮد در ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﺷﺪه ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ؛ ]ھﻤﻮ[ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽھﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدھﺪ و از زﺷﺘﯽھﺎ ]و ﮐﺎرھﺎی ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ[ ﺑﺎز ﻣﯽدارد و ﭘﺎﮐﯿﺰهھﺎ را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺣﻼل‬
‫َ‬
‫ﺑﺎر ﮔﺮان ]ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﺷﺮﻋﯽ[ را ﮐﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮده‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﭘﻠﯿﺪیھﺎ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﻣﯽﮐﻨﺪ و ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٨٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺳﺖ از ]ﻋﮫﺪۀ[ آﻧﺎن ﺑﺮﻣﯽدارد‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﮔﺮاﻣﯽاش داﺷﺘﻨﺪ و‬
‫ﯾﺎریاش ﮐﺮدﻧﺪ و از ﻧﻮری ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﺰرگ و ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮدم ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‬
‫َ َ ً َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ َ َ‬ ‫َ� ْﻦ ُﺣ َﺬ ْ� َﻔ َﺔ س ﻗَ َﺎل‪ُ :‬ﻛﻨَّﺎ إ َذا َﺣ َ ْ‬
‫ﻲﺒ ج ﻃﻌﺎﻣﺎ لﻢ ﻧﻀﻊ أﻳ ِﺪ�ﻨﺎ ﺣﻰﺘ �ﺒﺪأ‬ ‫ﺮﻀﻧَﺎ َﻣ َﻊ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫ت َﺟﺎر َ� ٌﺔ َﻛ َ� َّ� َﻬﺎ ﺗُ ْﺪ َ�ﻊ‪ُ،‬‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ُ َ َّ ً َ َ ً َ َ َ ْ‬
‫ﺎء‬ ‫ﺠ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺎ‪،‬‬ ‫ﺎﻣ‬‫ﻌ‬ ‫ﻃ‬ ‫ة‬ ‫ﺮ‬ ‫م‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻌ‬‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬‫ﺮﻀ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ه‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﻊ‬ ‫ﻀ‬ ‫ﻴ‬‫�‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬ ‫ا‬
‫َُ ُ‬
‫ﻮل‬ ‫رﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ َّ َ َ َ ْ َ ٌّ َ َ َّ َ ُ ْ َُ‬ ‫َّ َ َ َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ ََ َ‬ ‫ََ ََ ْ‬
‫ﷲ ج ِ�ﻴ ِﺪﻫﺎ‪� ،‬ﻢ ﺟﺎء أﻋﺮ ِاﻲﺑ ﻛ��ﻤﺎ ﻳﺪ�ﻊ‬ ‫ﻓﺬﻫﺒﺖ ِ َﺘﻟﻀﻊ ﻳﺪﻫﺎ ِﻲﻓ اﻟﻄﻌﺎمِ ‪ ،‬ﻓﺄﺧﺬ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ‬ ‫َّ َّ ْ َ َ َ ْ َ ُّ َّ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ ْ‬ ‫ََ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﷲ َﻋﻠﻴْ ِﻪ ‪،‬‬ ‫ﷲ ج‪ِ » :‬إن الﺸﻴﻄﺎن �ﺴﺘ ِﺤﻞ اﻟﻄﻌﺎم أن ﻻ ﻳﺬﻛ َﺮ اﺳ ُﻢ ا ِ‬ ‫ﻓﺄﺧﺬ ِ�ﻴ ِﺪهِ ‪�،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﺎء ﺑ َﻬ َﺬا ْاﻷ ْﻋ َﺮ ِّ‬ ‫ت �ﻴَﺪ َﻫﺎ‪ ،‬ﻓَ َ‬ ‫ْ َ َ َ ْ َ َّ َ َ َ َ ْ ُ‬ ‫َو�ﻧَّ ُﻪ َ‬
‫اﻲﺑ ِﻟيَ ْﺴﺘَ ِﺤﻞ ﺑِ ِﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺠ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎر� ِﺔ ِﻟيﺴﺘ ِﺤﻞ ِﺑﻬﺎ ﻓﺄﺧﺬ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎء ِﺑ َﻬ ِﺬهِ اﺠﻟ‬
‫ﺟ َ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ ‪١‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ َ َّ َ ْ‬
‫ﷲ وأ�ﻞ‪.‬‬ ‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴ ِﺪ ِه‪ِ ،‬إن ﻳﺪه ِﻲﻓ ﻳ ِﺪي ﻣﻊ ﻳﺪﻳ ِﻬﻤﺎ �ﻢ ذﻛﺮ اﺳﻢ ا ِ‬ ‫ﻓﺄﺧﺬت ِ�ﻴ ِﺪ ِه‪ ،‬و ِ‬
‫ﺳﺮ ﻏﺬاﯾﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ‬ ‫ﺣﺬﯾﻔﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺑﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮ ِ‬
‫ﺳﺮ ﻏﺬاﯾﯽ ﺣﺎﺿﺮ‬‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﺮوع ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻏﺬا ﻧﻤﯽﺑﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎری ﺑﺎ او ﺑﺮ ِ‬
‫ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬دﺧﺘﺮﺑﭽﻪای ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ آﻣﺪ؛ رﻓﺖ ﺗﺎ دﺳﺘﺶ را در ﻏﺬا ﻗﺮار دھﺪ ‪ -‬و‬
‫ُ‬
‫ﻏﺬا ﺑﺨﻮرد‪ -.‬اﻣﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج دﺳﺘﺶ را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آنﮔﺎه ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻨﯽ آﻣﺪ؛ او ﻧﯿﺰ ﺗﻨﺪ‬
‫دﺳﺖ او را ھﻢ ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﯽآﻣﺪ‪ - .‬ﮔﻮﯾﺎ او را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﯽراﻧﺪﻧﺪ‪ -.‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﺧﻮردن ﻏﺬاﯾﯽ دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻧﺎم اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﻧﺸﻮد؛‬ ‫ِ‬ ‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ اﯾﻦ ﻏﺬا آورد ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ او ﺑﺮ آن دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬از اﯾﻦرو‬
‫ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬اﯾﻦ دﺧﺘﺮﺑﭽﻪ را ﺑﺮ ِ‬
‫دﺳﺖ دﺧﺘﺮﺑﭽﻪ را ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﯾﻦ ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻦ را آورد ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ او ﺑﻪ اﯾﻦ ﻏﺬا‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﻦ‬
‫دﺳﺖ‬
‫ِ‬ ‫دﺳﺖ ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻦ را ﮔﺮﻓﺘﻢ؛ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ؛ از اﯾﻦ رو ﻣﻦ‪،‬‬
‫دﺳﺖ اﯾﻦ دو ﻧﻔﺮ در دﺳﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ )و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺷﺮﯾﮏ ﺷﺪن در‬ ‫ِ‬ ‫دﺳﺖ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ‬
‫ِ‬ ‫اوﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻏﺬا را ﻧﺪارد(«‪ .‬آنﮔﺎه ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺖ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮردن ﮐﺮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠١٧‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٨٤‬‬

‫ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ ھﻨﮕﺎم ﻏﺬا و ﺧﻮردن از ﺟﻠﻮی ﺧﻮﯾﺶ‬

‫ﺖ ﻳَ ِﺪي‬
‫َ‬
‫ا� ج‪َ ،‬و�ﻧَ ْ‬ ‫َّ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ﺠﺮ َر ُ‬‫َ ْ‬
‫ﺣ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻼﻣ‬ ‫َ� ْﻦ ُ� َﻤ َﺮ اﺑْﻦ أَﻲﺑ َﺳﻠَ َﻤ َﺔ س ﻗَ َﺎل‪ُ :‬ﻛﻨْ ُ‬
‫ﺖ ُﻏ ً‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ﺤ َﻔﺔ‪� ،‬ﻘﺎل ﻲﻟ َر ُﺳﻮل ا� ج‪» :‬ﻳَﺎ ﻏ ُ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َ ُ‬
‫ا�‪َ ،‬و� ِ�ﻴَ ِﻤﻴ ِﻨﻚ ‪َ ،‬و� ِم َّﻤﺎ‬ ‫ﻼم‪َ ،‬ﺳ ِّﻢ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺗ ِﻄيﺶ ِﻲﻓ الﺼ ِ‬
‫َ ْ ُ ‪١‬‬ ‫َ َ ََ َ َ ْ ْ َ ْ‬
‫ﺖ ﺗِﻠﻚ ِﻃﻌ َﻤ ِﻲﺘ �ﻌﺪ‪.‬‬ ‫ﻳ ِﻠﻴﻚ«‪� .‬ﻤﺎ زاﻟ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺳﻠﻤﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﺑﭽﻪ ﺑﻮدم و در آﻏﻮش رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻢ و دﺳﺘﻢ داﺧﻞ ﻇﺮف ﻏﺬا‪ ،‬دور ﻣﯽزد‪ .‬آن ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﭘﺴﺮ! ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮ و ﺑﺎ‬
‫دﺳﺖ راﺳﺖ و از ﺟﻠﻮی ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺨﻮر«‪.‬‬

‫ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ُ َ ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ‬‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ ْ ُ َ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا أ�ﻞ أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ ﻓﻠﻴَﺄ�ﻞ ِ�ﻴَ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ ‪َ ،‬و ِ�ذا‬ ‫�ﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤ َﺮ ب أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ََْ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َّ ْ َ َ َ ْ ُ ُ‬ ‫َﺮﺷ َب ﻓَﻠْيَ ْ َ ْ َ‬
‫ﺎﻪﻟ«‪.‬‬
‫ﺎﻪﻟ‪ ،‬و�ﺮﺸب � ِ ِﺸﻤ ِ ِ‬ ‫ﺮﺸب �ِﻴ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ ﻓﺈِن الﺸﻴﻄﺎن ﻳﺄ�ﻞ � ِ ِﺸﻤ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫از ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ ﺑﺨﻮرد‪ .‬و ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺖ‬
‫راﺳﺘﺶ ﺑﻨﻮﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﻣﯽﺧﻮرد و ﻣﯽﻧﻮﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﻔﺲ ﮐﺸﯿﺪن ھﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺧﺎرج از ﻇﺮف‬

‫َّ َ َ َ ً َ َ ُ ُ َّ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬
‫ﻮل اﷲ ج ﻳَتَﻨَ َّﻔ ُ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫اب ﺛﻼﺛﺎ‪ ،‬و�ﻘﻮل‪ِ » :‬إﻧﻪ أروى وأﺑﺮأ‬ ‫ِ‬ ‫الﺮﺸ‬ ‫ﻲﻓ‬
‫ِ‬ ‫ﺲ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬‫ﺎﻛ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ﺲ‬‫�ﻦ أ� ٍ‬
‫َ ُ‬
‫َ ْ َ ‪٣‬‬
‫وأمﺮأ«‪.‬‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ھﻨﮕﺎم آب ﻧﻮﺷﯿﺪن‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎر‪ ،‬ﺗﻨﻔﺲ ﻣﯽﻧﻤﻮد و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪" :‬اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ ﺗﺸﻨﮕﯽ را ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﯽﺳﺎزد و ﺳﯿﺮاب ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮔﻮاراﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﻣﯽﻧﻮﺷﺪ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺘﺶ ﺑﺪھﺪ‬
‫َ‬ ‫ﻲﺗ ﺑﻠَ َﻦﺒ ﻗَ ْﺪ ﺷ َ‬‫ُ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َ‬
‫ﻴﺐ ﺑ َﻤﺎءٍ‪َ ،‬و َ� ْﻦ ﻳَ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ أ ْﻋ َﺮ ٌّ‬
‫اﻲﺑ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬ ‫ﺎ‬
‫ِ ِ ِ ٍ‬‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬
‫َ‬
‫ْ ْ َ َ َ ْ ْ َ َ ‪٤‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ُ َ ْ َ َ َ ُ َّ َ ْ َ ْ َ ْ َ َّ َ َ َ‬
‫ﺮﺸب �ﻢ أ�ﻄﻰ اﻷﻋﺮ ِاﻲﺑ‪ ،‬وﻗﺎل‪» :‬اﻷ�ﻤﻦ ﻓﺎﻷ�ﻤﻦ«‪.‬‬ ‫ﺎرهِ أﺑﻮ ﺑ� ٍﺮ‪ ،‬ﻓ ِ‬‫و�ﻦ �ﺴ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٣٧٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٢٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٢٠‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٦٣١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٢٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٥٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٢٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٤٨٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﻘﺪاری ﺷﯿﺮ آوردﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آب ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه‬
‫راﺳﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻨﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺳﻤﺖ ﭼﭙﺶ اﺑﻮﺑﮑﺮ س؛ رﺳﻮل‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻮد؛ ﺳﻤﺖ‬
‫اﻟﻠﻪ ج ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﻮد از آن ﺷﯿﺮ ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻦ داد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»راﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ راﺳﺖ«‪] .‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.«[.‬‬

‫ﻧﺸﺴﺘﻪ آب ﺧﻮردن ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ً ‪١‬‬
‫الﺮﺸ ِب ﻗﺎﺋِﻤﺎ‪.‬‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّي س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج َز َﺟ َﺮ َﻋﻦ ُّ ْ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ ِ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از اﯾﺴﺘﺎده آبﻧﻮﺷﯿﺪن‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺟﻮاز ﻧﻮﺷﯿﺪن آب در ﺣﺎﻟﺖ اﯾﺴﺘﺎده‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ‬ ‫الﺮ َﺣﺒَﺔ »ﻓَ َﺮﺸ َب ﻗَﺎﺋ ًﻤﺎ« َ� َﻘﺎل‪ :‬إ َّن ﻧَ ً‬
‫ﺎﺳﺎ ﻳَ� َﺮ ُه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻰﻠﻋ ﺑَﺎب َّ‬ ‫ََ‬
‫س‬ ‫ال س ﻗَ َﺎل‪ :‬أ َﻰﺗ َ ٌّ‬
‫ﻲﻠﻋ‬ ‫َّ َّ‬
‫ﻋ ِﻦ اﻟ� ِ‬
‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ ُ ‪٢‬‬
‫ﻮ� �ﻌﻠﺖ«‪.‬‬ ‫ﻲﺒ ج َ� َﻌ َﻞ َﻛ َﻤﺎ َرأَ ْ�ﺘُ ُ‬
‫ﻤ‬ ‫ﺮﺸ َب َو ُﻫ َﻮ ﻗَﺎﺋ ٌﻢ‪َ ،‬و� ِّ� » َرأَﻳ ْ ُ‬
‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ ْ َْ َْ‬
‫أﺣﺪﻫﻢ أن �‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ّﻧﺰال ﺑﻦ ﺳﺒﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻠﯽ س ﺑﻪ دروازه رﺣﺒﻪ )در ﮐﻮﻓﻪ( آﻣﺪ و اﯾﺴﺘﺎده‪ ،‬آب‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم‪ ،‬آب ﻧﻮﺷﯿﺪن را در ﺣﺎﻟﺖ اﯾﺴﺘﺎده ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج را دﯾﺪم ﮐﻪ اﯾﺴﺘﺎده آب ﻧﻮﺷﯿﺪ؛ ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا دﯾﺪﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﺴﺘﺎده‬
‫آب ﻧﻮﺷﯿﺪم«‪.‬‬

‫ﻧﺨﻮردن آب در ﻇﺮف ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه‬

‫َ َ ِّ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﻲﺒ ج َ� ُﻘﻮل‪» :‬ﻻ ﺗَﻠبَ ُﺴﻮا اﺤﻟَﺮ َ‬ ‫َ� ْﻦ ُﺣ َﺬ ْ� َﻔ َﺔ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬
‫ﺎج ‪َ ،‬وﻻ‬ ‫وﻻ اﺪﻟﻳﺒ‬ ‫�ﺮ‪،‬‬ ‫ِ‬
‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُّ ْ َ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫اﺬﻟ َﻫﺐ َواﻟْﻔ َّﻀﺔ‪َ ،‬وﻻ ﺗَﺄ�ﻠﻮا ﻲﻓ ﺻ َ‬
‫َ‬
‫ِﻲﻓ اﺪﻟ�ﻴﺎ وﻨﻟﺎ ِﻲﻓ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﺤﺎﻓِ َﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺈِ� َﻬﺎ ل ُﻬ ْﻢ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َّ‬
‫ﺮﺸ ُ�ﻮا ِﻲﻓ آ ِ�ﻴ ِﺔ‬ ‫�َ ْ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ‪٣‬‬
‫اﻵﺧﺮ ِة«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ﺣﺬﯾﻔﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻟﺒﺎس اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ و دﯾﺒﺎ ﻧﭙﻮﺷﯿﺪ‬
‫و در ﻇﺮفھﺎ و ﮐﺎﺳﻪھﺎی ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﻏﺬا ﻧﺨﻮرﯾﺪ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﭼﯿﺰھﺎ در‬
‫آن ﻣﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫آن ﮐﻔﺎر‪ ،‬و در آﺧﺮت‪ ،‬از ِ‬
‫دﻧﯿﺎ‪ ،‬از ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٢٥‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٦١٥‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤٢٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٦٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٨٦‬‬

‫روش ﺧﻮردن ﻏﺬا‬

‫َ َ َ ََ َْ ُ ََ ُ َ َْ‬ ‫َْ ُ ُ ََ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ� ْﻦ َﻛ ْﻌ ْ َ‬
‫ﷲ ج ﻳﺄ�ﻞ ِﺑﺜﻼ ِث أﺻ ِﺎﺑﻊ‪ ،‬و�ﻠﻌﻖ ﻳﺪه �ﺒﻞ‬
‫ﺐ ﺑ ِﻦ ﻣﺎل ِ ٍﻚ س ﻗﺎل‪» :‬ﺎﻛن رﺳﻮل ا ِ‬‫ِ‬
‫ْ َ ْ َ َ َ ‪١‬‬
‫َ‬
‫أن �ﻤﺴﺤﻬﺎ«‪.‬‬
‫ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج را دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرد و‬
‫دﺳﺘﺶ را ﻗﺒﻞ از ﭘﺎک ﮐﺮدن ﻣﯽﻟﯿﺴﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ َ َ َ َ َ ً َ َ َ َ َ ُ َّ َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫ﷲ ج ﺎﻛن إِذا أ�ﻞ ﻃﻌﺎﻣﺎ ﻟ ِﻌﻖ أﺻﺎﺑِﻌﻪ اﺜﻟﻼث‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬وﻗﺎل‪:‬‬ ‫�ﻦ أ� ٍﺲ س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ ْ َ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َّ‬
‫ﻠﺸﻴْ َ‬
‫ﺎن«‪َ ،‬وأ َم َﺮﻧﺎ‬
‫ِ‬ ‫ﻄ‬ ‫» ِإذا ﺳﻘﻄﺖ ﻟﻘﻤﺔ أﺣ ِﺪ�ﻢ ﻓﻠﻴ ِﻤﻂ �ﻨﻬﺎ اﻷذى وﻴﻟﺄ�ﻠﻬﺎ‪ ،‬وﻻ ﻳﺪ�ﻬﺎ ل ِ‬
‫ُ ُ َْ َ َ ُ ‪٢‬‬
‫َ ْ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ‬
‫ﺖ اﻟﻘﺼ َﻌﺔ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻓ ِﺈﻧ� ْﻢ ﻻ ﺗﺪ ُرون ِﻲﻓ أ ِّي َﻃ َﻌﺎ ِﻣ�ﻢ اﻟﺮﺒ�ﺔ«‪.‬‬ ‫أن �ﺴﻠ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﺳﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد را‬
‫ﻣﯽﻟﯿﺴﯿﺪ؛ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﻟﻘﻤﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ اﻓﺘﺎد‪ ،‬آن را ﺑﺮدارد و از ﺧﺎک و‬
‫ﺧﺎﺷﺎک‪ ،‬ﭘﺎﮐﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺨﻮرد و آن را ﺑﺮای ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬ﻧﮕﺬارد«‪ .‬و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭘﺎک‬
‫ﮐﺮدن ﻇﺮف ﻏﺬا ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺘﻮر داد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﮐﺖ در ﮐﺪاﻣﯿﻦ‬ ‫ِ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ از ﻏﺬای ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ش‪ :‬ﭼﺮا ﺳﻪ اﻧﮕﺸﺘﺶ را ﻣﮑﯿﺪ؟ زﯾﺮا ﺑﯿﺶ از دو اﻧﮕﺸﺖ دﯾﮕﺮش‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﺬا آﻏﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻄﺎﺑﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺮای ﻋﺪهای ﻣﺘﻤﺪنﻧﻤﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺧﻮشآﯾﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻏﺬای ﭼﺴﺒﯿﺪه ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از ھﻤﺎن ﻏﺬاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮرده اﺳﺖ و وﻗﺘﯽ‬
‫ﮐﻞ ﻏﺬا را ﭘﻠﯿﺪ ﻧﻤﯽﺷﻤﺎرد اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ را ﻧﯿﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭘﻠﯿﺪ ﺑﺸﻤﺎرد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺶ را ﺑﻪ دھﺎن داﺧﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و آن را ﺑﺪ ھﻢ ﻧﻤﯽﺷﻤﺎرد‪.‬‬
‫و ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮای اﺳﺘﺤﺴﺎن اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج آن را اﻧﺠﺎم‬
‫دادهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ْ َ ْ َ َّ ُ ُ َ ْ َ َّ ْ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ََ َُ ُ‬ ‫َ ْ َْ ُ َ‬
‫� َﺣ َّﻰﺘ‬
‫ﷲ ج أن �ﻘ ِﺮن الﺮﺟﻞ �� اﺘﻟﻤﺮ� ِ‬ ‫�ﻦ ا�ﻦ �ﻤ َﺮ ب ﻗﺎل‪ �� :‬رﺳﻮل ا ِ‬
‫ْ َ َ ُ ‪٣‬‬
‫ْ َ َ‬
‫� َ ْﺴﺘَﺄ ِذن أﺻﺤﺎﺑﻪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج از ﮔﺬاﺷﺘﻦ ھﻤﺰﻣﺎن دو ﺧﺮﻣﺎ در دھﺎن ﻣﻨﻊ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﺑﺪھﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٠٣٢‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٠٣٤‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٥٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٤٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٤٨٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫ََْ ْ َ ْ‬ ‫ُْْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ�ﻴَ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ‪،‬‬ ‫ﺮﺸب‬
‫ُ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬ﻴﻟَﺄ�ﻞ أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ ِ�ﻴَ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ‪ ،‬وﻟي‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ََْ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َّ ْ َ َ َ ْ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ ُ ْ‬
‫َو ُ�ﻌ ِﻄﻲ‬ ‫ﺎﻪﻟ‪،‬‬ ‫َ‬
‫ﺎﻪﻟ‪ ،‬و�ﺮﺸب � ِ ِﺸﻤ ِ ِ‬ ‫َوﻴﻟَﺄﺧﺬ ِ�ﻴ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ‪ ،‬وﻴﻟﻌ ِﻂ ِ�ﻴ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ‪ ،‬ﻓ ِﺈن الﺸﻴﻄﺎن ﻳﺄ�ﻞ � ِ ِﺸﻤ ِ ِ‬
‫َْ ُ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﻪﻟ‪َ ،‬و�ﺄﺧﺬ � ِ ِﺸﻤ ِ ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎﻪﻟ«‪.‬‬ ‫� ِ ِﺸﻤ ِ ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﺨﻮرﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ‬
‫دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﺪھﯿﺪ و ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮد؛ زﯾﺮا ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮرد و ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭗ ﻣﯽﻧﻮﺷﺪ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭗ ﻣﯽدھﺪ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭗ‬ ‫دﺳﺖ ﭼﭗ ﻣﯽ َ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﺧﻮردن‬
‫َ ُُ ْ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫ّ‬
‫ِند ُ َ ۡ‬ ‫ََ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ََٰ ٓ َ ُ ُ‬
‫ج ٖد و�وا وٱ��وا‬‫� مس ِ‬‫ِ‬
‫� ۡم ع َ‬ ‫� َءاد َم خذوا زِ�نت‬‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�۞﴿ :‬ب ِ‬
‫َو َ� � ُ ۡ�فُ ۚ ٓوا ْ إنَّ ُهۥ َ� ُ� ُّ‬
‫ِب ٱل ۡ ُم ۡ َ‬
‫��ِ�‪] ﴾٣١‬اﻷﻋﺮاف‪.[٣١ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫»ای ﻓﺮزﻧﺪان آدم‪ ،‬ھﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ]و در ھﺮ ﻧﻤﺎزی[ زﯾﻨﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮﮔﯿﺮﯾﺪ ]و ﻟﺒﺎس‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﭙﻮﺷﯿﺪ[ و ]در زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬از ﺧﻮراﮐﯽھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰه[ ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ؛ وﻟﯽ اﺳﺮاف ﻧﮑﻨﯿﺪ‬
‫]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ اﺳﺮاﻓﮑﺎران را دوﺳﺖ ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ُ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ ِّ َ َ‬ ‫ُ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� َﺸ َﺔ ل ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﺮﺒ ﺛﻼث‬ ‫ﺖ‪َ :‬ﻣﺎ ﺷ ِﺒ َﻊ آل � َّﻤ ٍﺪ ج ﻣﻨﺬ ﻗ ِﺪم الﻤ ِﺪﻳﻨﺔ ِﻣﻦ ﻃﻌﺎمِ اﻟ‬ ‫ِ‬
‫َ ً َ َّ ُ َ ‪٢‬‬
‫ﺎل ﺗِﺒﺎﺎﻋ ﺣﻰﺘ ﻗ ِﺒﺾ‪.‬‬ ‫ََ‬
‫ﻴﻟ ٍ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺤﻤﺪ ج از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺷﺐ ﭘﯽ‬
‫در ﭘﯽ از ﻧﺎن ﮔﻨﺪم ﺳﯿﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﻓﺎت ﻧﻤﻮد«‪.‬‬

‫ﻋﯿﺐ ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ از ﻏﺬا‬

‫ْ َ َُ‬ ‫ََُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ‬ ‫َ َ ً َ‬
‫ﺎﻣﺎ � ُّﻂ‪ ،‬إِ ِن اﺷﺘَ َﻬ ُﺎه أ�ﻠﻪ‪َ ،‬و ِ�ن ﻛ ِﺮﻫﻪ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ َﺎﻋ َب اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻃﻌ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ ُ ‪٣‬‬
‫ﺗﺮ�ﻪ«‪.‬‬
‫ﻣﻮرد‬
‫ِ‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ھﯿﭻﮔﺎه از ھﯿﭻ ﻏﺬاﯾﯽ اﯾﺮاد ﻧﮕﺮﻓﺖ؛ اﮔﺮ‬
‫ﻋﻼﻗﻪاش ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮرد و اﮔﺮ دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬آن را ﺗﺮک ﻣﯽﮐﺮد و ﻧﻤﯽﺧﻮرد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٣٢٦٦‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٢٣٦ :‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤١٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٧٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤٠٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٦٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٨٨‬‬

‫زﯾﺎد ﻧﺨﻮردن‬
‫َ َْ َْ َ َ ُْ ْ ُ َْ ُ ُ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َْ ُ ُ‬ ‫َ� ْﻦ اﺑْﻦ ُ� َﻤ َﺮ ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬اﻟﺎﻜ ِﻓﺮ ﻳﺄ�ﻞ ِﻲﻓ ﺳﺒﻌ ِﺔ أﻣﻌﺎءٍ‪ ،‬والﻤﺆ ِﻣﻦ ﻳﺄ�ﻞ ِﻲﻓ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ً‬
‫ِﻣﻰﻌ َو ِ‬
‫‪١‬‬
‫اﺣ ٍﺪ«‪.‬‬
‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺎﻓﺮ در ھﻔﺖ ﻣﻌﺪه ﻏﺬا‬
‫ﺧﻮرد و ﻣﺆﻣﻦ در ﯾﮏ ﻣﻌﺪه«‪) .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺪون ﺣﺮص و وﻟﻊ و‬‫ﻣﯽ َ‬
‫ﮐﻢ ﻣﯽﺧﻮرد؛ اﻣﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺎ ﺣﺮص و وﻟﻊ و زﯾﺎد ﻣﯽﺧﻮرد(«‪.‬‬

‫ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﮔﺎھﯽ ﺳﯿﺮ ﺷﺪ‬

‫ْ‬
‫َ ْ ْ ُُ‬ ‫ْ‬
‫ﻴﺖ ُ� َﻤ َﺮ ْ� َﻦ اﺨﻟ َ َّ‬ ‫ﻳﺪ‪ .‬ﻓَﻠﻘ ُ‬‫َ‬ ‫َ ْ ٌ َ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﺎﺳﺘَﻘ َﺮأﺗﻪ‬ ‫ﺎب‪ ،‬ﻓ‬
‫ِ‬ ‫ﻄ‬ ‫ِ‬ ‫ﺪ‬‫ِ‬ ‫ﺷ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺟ‬ ‫�‬‫ِ‬
‫ﺎل‪ :‬أ َﺻﺎﺑَ‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ‬ ‫َ ُ‬
‫ﻴﺪ ﻓﺨ َﺮ ْرت ل ِ َﻮﺟ ِ� ِﻣ َﻦ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺤ َﻬﺎ َ َّ َ َ ْ ُ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ار ُه َو�ﺘَ َ‬ ‫َ‬
‫ا�‪ ،‬ﻓ َﺪ َﺧﻞ َد َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫آﻳَ ًﺔ ﻣ ْﻦ ﻛﺘَ‬
‫ﻲﻠﻋ ‪� .‬ﻤﺸﻴﺖ �� ﺑ ِﻌ ٍ‬ ‫ﺎب ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َ َ َ َ َ ُ َ ْ َ َ َ ُ ْ ُ َ َّ ْ َ‬ ‫ََ َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫‪،‬ﺎل‪» :‬ﻳﺎ أﺑﺎ ﻫﺮ�ﺮة«! �ﻘﻠﺖ‪ :‬ﺒﻟﻴﻚ‬ ‫ا� ج ﻗﺎﺋِ ٌﻢ ﻰﻠﻋ رأ ِﻲﺳ �ﻘ‬
‫َّ‬
‫ﻮع‪ .‬ﻓﺈِذا رﺳﻮل ِ‬
‫َُ‬ ‫اﺠﻟ َ ْﻬ ِﺪ َواﺠﻟ ُ ِ‬
‫ََ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َََ َ‬ ‫ﻮل َّ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َُ َ‬
‫اﺬﻟي ِﻲﺑ‪ .‬ﻓﺎ� َﻄﻠ َﻖ ِﻲﺑ إِﻰﻟ َرﺣ ِﻠ ِﻪ‪ ،‬ﻓﺄ َم َﺮ‬ ‫ا� َوﺳﻌﺪﻳﻚ‪ .‬ﻓﺄﺧﺬ �ِﻴ ِﺪي ﻓﺄﻗﺎﻣ ِ� َوﻋ َﺮف ِ‬ ‫ِ‬ ‫رﺳ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ت ﻓ َﺮﺸ�ْ ُ‬‫َ‬ ‫ُ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ ُ ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ َ‬
‫ﺖ‪َّ � .‬ﻢ ﻗﺎل‪ُ » :‬ﻋﺪ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺖ ِﻣﻨﻪ‪َّ � .‬ﻢ ﻗﺎل‪ُ » :‬ﻋﺪ ﻳَﺎ أﺑَﺎ ِﻫ ٍّﺮ«‪� .‬ﻌﺪ‬ ‫ﺮﺸ�‬
‫ﻦﺒ‪ ،‬ﻓ ِ‬ ‫ِﻲﻟ ِﺑﻌﺲ ِﻣﻦ ﻟ ٍ‬
‫ُ ٍّ‬
‫َ َ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َ ْ ُ َ ُ َّ‬ ‫َ َ َ َ ْ ْ‬ ‫ﺖ َﺣ َّﻰﺘ ْ‬ ‫ت ﻓَ َﺮﺸ�ْ ُ‬ ‫َُ ْ ُ‬
‫اﺬﻟي‬ ‫ﻪﻟ ِ‬ ‫ﺎر ﺎﻛﻟ ِﻘﺪ ِح‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﻠ ِﻘﻴﺖ �ﻤﺮ وذﻛﺮت‬ ‫اﺳﺘَ َﻮى َ� ْﻄ ِ�‪ ،‬ﻓﺼ‬ ‫ِ‬ ‫� ﻌﺪ‬
‫ْ َ َ ُ َ ُ َ َّ ََ‬ ‫َ‬
‫َّ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َُ ُ ُ ََ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ ْ‬
‫ا� ﻟﻘ ِﺪ‬ ‫ﺎﻛن ِﻣﻦ أم ِﺮي وﻗﻠﺖ ﻪﻟ‪ :‬ﻓﻮ� ا� ذلِﻚ ﻣﻦ ﺎﻛن أﺣﻖ ِﺑ ِﻪ ِﻣﻨﻚ ﻳﺎ �ﻤﺮ‪ ،‬و ِ‬
‫ﻲﻟ ﻣﻦْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ َ ُ َ ُ َ َّ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ُّ َ‬ ‫ْ َ ْ َُْ َ‬
‫ا� ﻷن أ�ﻮن أدﺧﻠﺘﻚ أﺣﺐ إِ ِ‬ ‫اﺳﺘﻘﺮأﺗﻚ اﻵﻳﺔ وﻷﻧﺎ أﻗﺮأ لﻬﺎ ِﻣﻨﻚ‪ .‬ﻗﺎل �ﻤﺮ‪ :‬و ِ‬
‫ُْ ُ‬ ‫َ ْ ُ َ‬
‫أن ﻳَ�ﻮن ِﻲﻟ ِﻣﺜﻞ ﻤﺣْ ِﺮ اﻨﻟﻌ ِﻢ‪.‬‬
‫َّ َ ‪٢‬‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺷﺪم‪ .‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب س را دﯾﺪم و از او‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﯾﺎت ﻗﺮان ﮐﺮﯾﻢ را ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬او آﯾﻪ را ﺑﺮاﯾﻢ ﺧﻮاﻧﺪ و وارد ﻣﻨﺰﻟﺶ‬
‫ﺷﺪ و در را ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﺎز ﮐﺮد‪ .‬اﻧﺪﮐﯽ راه رﻓﺘﻢ اﻣﺎ از ﺷﺪت ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﮫﺮه ﺑﻪ‬
‫زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎدم‪ .‬در آن ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﺎﮔﮫﺎن رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج را دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﺎﻻی ﺳﺮم اﯾﺴﺘﺎده اﺳﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای اﺑﻮھﺮﯾﺮه«! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آﻣﺎده و ﮔﻮش ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ ھﺴﺘﻢ‪ .‬رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ ج دﺳﺘﻢ را ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺮا ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و ﭼﻮن ﻣﺸﮑﻠﻢ را داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﺮد و‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺑﺮاﯾﻢ ﮐﺎﺳﻪای ﺷﯿﺮ ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ از آن ﺷﯿﺮ ﻧﻮﺷﯿﺪم‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٣٩٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٦٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٥٣٧٥‬‬
 ‫‪٤٨٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﺎھ ّﺮ! دوﺑﺎره ﺑﻨﻮش«‪ .‬ﺑﺎز ھﻢ ﻧﻮﺷﯿﺪم‪ .‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻨﻮش«‪ .‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ھﻢ‬
‫»ای ِ‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪم ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﮑﻤﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﯿﺮ‪ ،‬راﺳﺖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻋﻤﺮ را دﯾﺪم و ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮدم و ﺑﻪ او‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای ﻋﻤﺮ! اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺳﭙﺮد ﮐﻪ از ﺗﻮ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم آن‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ آن آﯾﻪ را از ﺗﻮ ﭘﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮ از ﺗﻮ آن را ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ‪ .‬ﻋﻤﺮ س‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺮدم‪) ،‬و ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﯿﺰی ﻣﯽدادم( ﺑﺮاﯾﻢ از‬
‫ﺷﺘﺮان ﺳﺮخرﻧﮓ ھﻢ ﺑﮫﺘﺮ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻏﺬا دادن و ﯾﺎری رﺳﺎﻧﺪن‬

‫ْ‬
‫اﺣ ِﺪ ﻳَ� ِﻲﻔ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ُ َْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َُ َ‬ ‫َْ َْ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻃﻌﺎم الﻮ ِ‬ ‫ﷲ س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ َﺮ �ﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫َّ َ َ َ ‪١‬‬
‫َ َ ُ َْْ َ ْ َْ َْ َ َ َ َ ُ َْ‬
‫ْ‬
‫ﺎم اﻷ ْر َ� َﻌ ِﺔ ﻳَ� ِﻲﻔ اﺜﻟﻤﺎ ِ�ﻴﺔ«‪.‬‬ ‫� ﻳ� ِﻲﻔ اﻷر�ﻌﺔ‪َ ،‬وﻃﻌ‬ ‫ِاﻻﺛْنَ ْ َ‬
‫�‪ ،‬وﻃﻌﺎم ِاﻻﺛن ِ‬‫ِ‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮراک‬
‫ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺮای دو ﻧﻔﺮ و ﺧﻮراک دو ﻧﻔﺮ ﺑﺮای ﭼﮫﺎر ﻧﻔﺮ و ﺧﻮراک ﭼﮫﺎر ﻧﻔﺮ ﺑﺮای ھﺸﺖ‬
‫ﻧﻔﺮ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ٌ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْﺪ َّ ْ َ ْ‬
‫�؟ �ﻘﺎل‪ْ �» :‬ﻄ ِﻌ ُﻢ‬‫اﻹ ْﺳﻼمِ ﺧ‬ ‫ُّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ا� ﺑ ِﻦ �ﻤ ٍﺮو ب أن رﺟﻼ ﺳﺄل اﻨﻟ ِﻲﺒ ج‪ :‬أي ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ َو َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ ل ْﻢ �ﻌ ِﺮف«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺎم‪َ ،‬و َ� ْﻘ َﺮأُ َّ‬
‫الﺴﻼ َم َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ َﻋ َﺮﻓ َ‬ ‫اﻟﻄ َﻌ َ‬
‫َّ‬

‫از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫وﯾﮋﮔﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺧﻮراک ﺑﺪھﯽ و ﺑﻪ ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺳﻼم ﮐﻨﯽ«‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدن از ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮرد‬

‫َ ٌّ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ََْ‬ ‫ْ ُ ُ ََ ُ‬‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج َﺳﺄل أﻫﻠﻪ اﻷد َم‪� ،‬ﻘﺎلﻮا‪َ :‬ﻣﺎ ِﻋﻨﺪﻧﺎ إِﻻ ﺧﻞ‪ ،‬ﻓﺪ َﺎﻋ‬ ‫ﷲ س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َْ‬
‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫ِ‬
‫ُ‬
‫ْ َ ْ ُ ُ ْ َ ُّ ‪٣‬‬ ‫ْ ْ ُ ُ ْ ُّ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ َ ُُْ‬
‫ِﺑ ِﻪ‪ ،‬ﻓ َﺠ َﻌﻞ ﻳَﺄ�ﻞ ِﺑ ِﻪ‪َ ،‬و َ�ﻘﻮل‪ِ » :‬ﻧﻌ َﻢ اﻷد ُم اﺨﻟَﻞ‪ِ ،‬ﻧﻌﻢ اﻷدم اﺨﻟﻞ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٠٥٩‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٣٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٠٥٢‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٩٠‬‬

‫از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﺧﺎﻧﻮادهاش ﻧﺎن ﺧﻮرﺷﯽ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬آنھﺎ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ او ﺳﺮﮐﻪ را آوردﻧﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮردن ﮐﺮد و‬
‫ِ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺟﺰ ﺳﺮﮐﻪ‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﺮﮐﻪ ﻧﺎن ﺧﻮرش ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮﮐﻪ ﻧﺎن ﺧﻮرش ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻧﺪﻣﯿﺪن در ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ‬
‫َْ َ‬ ‫ُْ‬ ‫ا� ج َﻋﻦ ُّ ْ‬‫َّ ُ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫الﺮﺸ ِب ِﻣ ْﻦ ﺛﻠ َﻤ ِﺔ اﻟﻘﺪ ِح ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻧ‬‫�‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ﻴﺪ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ََّ‬ ‫ََ ْ ُ َْ َ‬
‫اب‪.‬‬
‫ِ‬ ‫الﺮﺸ‬ ‫ﻲﻓ‬
‫ِ‬ ‫ﺦ‬ ‫وأن �ﻨﻔ‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﻧﻮﺷﯿﺪن از ﻟﺒﻪ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻇﺮف و دﻣﯿﺪن در‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﻧﮫﯽ ﮐﺮد‪.‬‬

‫آب دھﻨﺪه در ﭘﺎﯾﺎن ﺑﻨﻮﺷﺪ‬

‫ُ ُ ْ ُ ْ ً ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎﻲﻗ اﻟﻘ ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ََ َ‬
‫ﺎد َة س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺧ َﻄﺒَﻨَﺎ َر ُﺳﻮل اﷲ ج �ﻘﺎل‪» :‬إ َّن َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫آﺧﺮﻫﻢ ﺮﺷ�ﺎ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫مِ‬ ‫ﻮ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ �ﺘ‬
‫اﺑﻮﻗﺘﺎده س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﻗﯽ )ﮐﺴﯽﮐﻪ آب را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻣﯽدھﺪ( آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻔﺮ آب ﺑﺨﻮرد«‪.‬‬

‫وﻗﺖ دﺧﻮل و ﺧﺮوج ﻣﮫﻤﺎن‬

‫ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ُ ْ ُ ُ َ َّ ّ َّ ٓ‬ ‫َ‬
‫� إِ� أن يُؤذن‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا � تدخلوا �يوت ٱ� ِ ِ‬
‫ٰٓ‬
‫َ َ ُٰ َ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ ْ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُ ْ َ‬ ‫َ ُ ۡ َٰ َ َ َ ۡ َ َ‬
‫�وا َو�‬ ‫�ن إِذا د�ِيتم فٱدخلوا فإِذا طعِمتم فٱنت ِ‬ ‫� �ٰ ِظ ِر�ن إِنٮه و� ٰ ِ‬ ‫ل�م إِ� طعا ٍ� �‬
‫ُ ۡ َ َّ ُ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫َّ َ ٰ ُ ۡ َ َ ُ ۡ‬ ‫�نس َ‬ ‫ۡ َۡ‬
‫�ۦ‬ ‫�ۦ مِن�مۖ وٱ� � �ست ِ‬ ‫� فيست ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫ٱ‬ ‫ِي‬ ‫ذ‬ ‫ؤ‬ ‫ِيث إِن �ل ِ�م �ن ي‬ ‫�د ٍ �‬ ‫ِ� ِ َ‬ ‫ُمس ٔ ِ‬
‫ُ ُ ُ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ َۡ ّ َ َ َ ۡ ُ َ َ ٗ َ ۡ َ ُ ُ‬
‫اب �ٰل ِ� ۡم أ ۡط َه ُر ل ِقلو�ِ� ۡم‬ ‫َ‬
‫ق �ذا س��ُ ُموه َّن م�ٰعا ف�ٔلوه َّن مِن َو َراءِ حِج ٖ �‬ ‫مِن ٱ� ِ �‬
‫ًَ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ُ ۡ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُُ‬
‫َوقلو� ِ ِه َّنۚ َوما �ن ل� ۡم أن تؤذوا َر ُسول ٱ�ِ َو� أن تنكِح ٓوا أز َ�ٰجهۥ مِ ۢن َ�ع ِده ِۦٓ �بد�ۚ‬
‫يما‪] ﴾٥٣‬اﻷﺣﺰاب‪.[٥٣ :‬‬ ‫ِند ٱ َّ�ِ َع ِظ ً‬‫ِ� ۡم َ� َن ع َ‬ ‫َّ َ ٰ ُ‬
‫إِن �ل‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ داﺧﻞ ﻧﺸﻮﯾﺪ؛ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﺮای ]ﺻﺮف[‬
‫ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه دھﻨﺪ؛ ﺑﯽ آﻧﮑﻪ ]زودﺗﺮ از وﻗﺖ ﻏﺬا ﺑﺮوﯾﺪ و[ ﻣﻨﺘﻈﺮ آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺶ ﺷﻮﯾﺪ؛‬
‫وﻟﯽ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وارد ﺷﻮﯾﺪ و ﭼﻮن ﻏﺬا ﺧﻮردﯾﺪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﮔﺮدﯾﺪ و ﺳﺮﮔﺮم‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٧٢٢‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٨٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٦٨١‬‬
 ‫‪٤٩١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫]ﺑﺤﺚ و[ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]رﻓﺘﺎرﺗﺎن[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﻣﯽآزارد و او از ]اﺑﺮاز اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺑﺮاﺑﺮ[‬
‫ﺷﻤﺎ ﺷﺮم دارد؛ و]ﻟﯽ[ اﻟﻠﻪ از ]ﺑﯿﺎن[ ﺣﻖ ﺷﺮم ﻧﺪارد‪ .‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ھﻤﺴﺮان او درﺧﻮاﺳﺘﯽ‬
‫دارﯾﺪ‪] ،‬ﻧﯿﺎزﺗﺎن را[ از ﭘﺸﺖ ﭘﺮدهای از آﻧﺎن ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ]و در ﭼﮫﺮۀ آﻧﺎن ﻧﻨﮕﺮﯾﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ[ اﯾﻦ‬
‫]ﮐﺎر[ ﺑﺮای دلھﺎی ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن ﭘﺎکﺗﺮ اﺳﺖ؛ و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‬
‫را ﺑﯿﺎزارﯾﺪ و ھﺮﮔﺰ ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از او ﺑﺎ ھﻤﺴﺮاﻧﺶ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ]ﮐﺎر[ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ]ﮔﻨﺎھﯽ[ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﮐﺮام ﮐﺮدن ﻣﮫﻤﺎن و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ او ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺪ‬

‫ۡ َ َ ُ ْ‬ ‫َۡ َ ُۡ ۡ‬
‫ك َرم َ‬ ‫َۡ ََٰ َ َ ُ َ‬
‫ِ�‪ ٢٤‬إِذ دخلوا‬ ‫حدِيث ض ۡي ِف إِب�ٰهِيم ٱلم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬هل �تٮك‬
‫َ َ َٓ ۡ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ ٰٓ ۡ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ُ ْ َ َ ٗ َ َ َ َ ‪َ َ ُّ ٞ ۡ َ ٞ‬‬
‫�‪٢٦‬‬ ‫� أهل ِهِۦ فجاء ب ِ ِعج ٖل س ِم ٖ‬ ‫عليهِ �قالوا س�ٰماۖ قال س�ٰم قوم منك ُرون‪ ٢٥‬فراغ إ ِ‬
‫َ َ َّ َ ُ ٓ َ ۡ ۡ َ َ َ َ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫�قر�هۥ إِ� ِهم قال �� تأ�لون‪] ﴾٢٧‬اﻟﺬارﯾﺎت‪.[٢٧-٢٤ :‬‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ آﯾﺎ داﺳﺘﺎن ﻣﯿﮫﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮاﻣﯽ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ؟ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﺮ او وارد‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻼم« ]و زﯾﺮ ﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪» [:‬ﮔﺮوھﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﻨﺪ«‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﺰد‬
‫ﺑﺮﯾﺎن[ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪای ﻓﺮﺑﻪ ]ﺑﺮای ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ[ آورد‪] .‬او ﻏﺬا را[ ﻧﺰد آﻧﺎن‬ ‫ِ‬ ‫]ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ِ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادۀ ﺧﻮد رﻓﺖ و‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ و ]ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻌﺪ[ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮرﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫َ ْ َ ُ ْ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ‬ ‫ﺮﺷ�ْ‬‫َ ْ َ ُ‬
‫ﺎ� َواﻴﻟَ ْﻮمِ اﻵ ِﺧ ِﺮ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺆ‬‫ﻳ‬ ‫ن‬‫ﺎﻛ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫الﻜ‬ ‫ﺢ‬‫ٍ‬
‫َ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ‬
‫َ‬
‫َ ْ ُ ْ ْ َ ْ َ ُ َ َ ُ ُ َ ْ ٌ َ َ ْ َ ٌ َ ِّ َ َ ُ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ ٌ َ َ َ ُّ‬
‫�ﻞ‬ ‫ﻓﻠﻴﻜ ِﺮم ﺿﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺟﺎﺋِﺰﺗﻪ ﻳﻮم وﻴﻟﻠﺔ‪ ،‬والﻀﻴﺎﻓﺔ ﺛﻼﺛﺔ �ﻳﺎمٍ ‪� ،‬ﻤﺎ �ﻌﺪ ذلِﻚ �ﻬﻮ ﺻﺪﻗﺔ‪ ،‬وﻻ ِ‬
‫ْ َ ُ َ َّ ُ ْ َ ُ ‪١‬‬ ‫َ َْ َْ‬
‫ُﻪﻟ أن �ﺜ ِﻮ َي ِﻋﻨﺪه ﺣﻰﺘ � ِﺮﺟﻪ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮﺷﺮﯾﺢ ﮐﻌﺒﯽ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬ﻣﮫﻤﺎﻧﺶ را ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﺪارد‪ .‬ﻋﻄﯿﻪ و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻪ ﻣﮫﻤﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﻔﻘﻪ‬
‫ﯾﮏ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﯾﮏ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای ﻣﮫﻤﺎن‪ ،‬ﻏﺬای وﯾﮋه درﺳﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از‬
‫آن‪ ،‬ھﺮ ﭼﻪ ﺧﻮدش ﺧﻮرد ﺑﻪ او ھﻢ ﺑﺪھﺪ‪ (.‬و ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ ﺳﻪ روز اﺳﺖ و ﺑﯿﺶ از آن‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ‬
‫ﻣﮫﻤﺎن اوﺳﺖ و ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازهای‬
‫ِ‬ ‫اﺣﺴﺎن ﻣﯿﺰﺑﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ِ‬ ‫و‬
‫ﻧﺰد ﺑﺮادرش ﺑﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ او را دﭼﺎر ﺗﻨﮕﻨﺎ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١٣٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٩٢‬‬

‫اﮐﺮام ﮐﺮدن ﻣﮫﻤﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ََ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﷲ ج ذات ﻳَ ْﻮمٍ ‪ -‬أ ْو ﻴﻟْﻠ ٍﺔ ‪ -‬ﻓ ِﺈذا ﻫ َﻮ ِﺑﺄ ِﻲﺑ ﺑَ� ٍﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ج‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺧ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ُ َ َُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َ َ َ‬ ‫ََ َ َ ْ َ ُ َ ْ ُُ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬
‫ﷲ‪،‬‬ ‫َو�ﻤ َﺮ ب �ﻘﺎل‪» :‬ﻣﺎ أﺧ َﺮﺟﻜﻤﺎ ِﻣﻦ �ﻴﻮﺗِ�ﻤﺎ ﻫ ِﺬهِ الﺴﺎﻋﺔ؟« ﻗﺎﻻ‪ :‬اﺠﻟُﻮع ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ ُ َ َ ُ َََ َ ُ ً‬ ‫َّ َ ْ َ َ ُ‬
‫ﻜ َﻤﺎ‪ ،‬ﻗُ ُ‬ ‫َ ََ ْ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ َ‬
‫ﺟﻼ‬ ‫ﻮمﻮا«‪� ،‬ﻘﺎمﻮا ﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻓﺄﻰﺗ ر‬ ‫اﺬﻟي أﺧﺮﺟ‬ ‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴ ِﺪهِ‪ ،‬ﻷﺧ َﺮﺟ ِ� ِ‬ ‫ﻗﺎل‪َ » :‬وأﻧﺎ‪َ ،‬و ِ‬
‫ُ‬ ‫ًَْ ََ َ َ‬ ‫اﻷﻧ ْ َﺼﺎر ﻓَﺈ َذا ُﻫ َﻮ ﻟَي ْ َﺲ ﻲﻓ ﺑَيْﺘﻪ‪ ،‬ﻓَﻠَ َّﻤﺎ َرأَﺗ ْ ُﻪ ال ْ َﻤ ْﺮأَ ُة‪ ،‬ﻗَﺎﻟَ ْ‬ ‫َ َْ‬
‫ﺖ‪َ :‬م ْﺮ َﺣﺒًﺎ َوأﻫﻼ‪� ،‬ﻘﺎل ل َﻬﺎ َر ُﺳﻮل‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِﻣﻦ‬
‫َََ َ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َ ْ ْ َ‬ ‫ْ َ َُ ٌ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ََ َ َْ‬ ‫َ‬
‫ﺎر ُّي‪� ،‬ﻨﻈ َﺮ ِإﻰﻟ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬أ�ﻦ ﻓﻼن؟« ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ذﻫﺐ �ﺴﺘﻌ ِﺬب َﻨﻟﺎ ِﻣﻦ الﻤﺎ َءِ‪ ،‬إِذ َﺟﺎء اﻷﻧﺼ ِ‬ ‫ا ِ‬
‫َ َ َ ْ َ‬ ‫ْ ً‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ ُ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َّ َ َ‬
‫� َﻣﺎ أ َﺣﺪ اﻴﻟَ ْﻮ َم أ� َﺮ َم أﺿﻴَﺎﻓﺎ ِﻣ ِّ�‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺎ� َﻄﻠ َﻖ‪،‬‬ ‫ﺎﺣﺒﻴ ِﻪ‪� ،‬ﻢ ﻗﺎل‪ :‬اﺤﻟَﻤﺪ ِ ِ‬ ‫ﷲ ج وﺻ ِ‬ ‫ﻮل ا ِ‬
‫رﺳ ِ‬
‫َُ‬
‫ََ َ َ ُْ ْ ََ َ َ َ َُ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُْ ٌ َ َ ْ ٌ َ َُ ٌ َ َ َ ُُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ُ‬
‫ﺐ‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬ﻠﻛﻮا ِﻣ ْﻦ ﻫ ِﺬهِ‪ ،‬وأﺧﺬ الﻤﺪﻳﺔ‪� ،‬ﻘﺎل ﻪﻟ رﺳﻮل‬ ‫ﺎءﻫ ْﻢ ﺑِ ِﻌﺬ ٍق ِ�ﻴ ِﻪ �ﺮﺴ و�ﻤﺮ ورﻃ‬ ‫ﻓﺠ‬
‫َ َّ َ ْ َ َ ْ ْ َ َ ُ َ َ َّ َ ْ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ ُ‬
‫ﺮﺷ�ﻮا‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ أن‬ ‫ﷲ ج‪ِ » :‬إﻳﺎك ‪،‬واﺤﻟﻠﻮب«‪ ،‬ﻓﺬﺑﺢ لﻬ َﻢ‪ ،‬ﻓﺄ�ﻠﻮا ِﻣﻦ الﺸﺎ ِة و ِﻣﻦ ذلِﻚ اﻟ ِﻌﺬ ِق و ِ‬ ‫ا ِ‬
‫َ‬
‫َُ ُ‬ ‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ َُ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴَ ِﺪهِ‪ ،‬ﻟت ْﺴﺄﻟ َّﻦ‬ ‫ﷲ ج ِﻷ ِﻲﺑ ﺑ� ٍﺮ‪َ ،‬و�ﻤ َﺮ ب‪َ » :‬و ِ‬ ‫ﺷ ِﺒﻌﻮا َور ُووا‪ ،‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ‬
‫َ‬ ‫ُ ْ ُ ُ َ َ‬ ‫ََْ ْ َ َ َ ْ‬
‫ُ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‪ ،‬أﺧ َﺮ َﺟ� ْﻢ ِﻣ ْﻦ ُ�ﻴُﻮﺗِ� ُﻢ اﺠﻟُﻮع‪َّ � ،‬ﻢ ل ْﻢ ﺗ ْﺮ ِﺟ ُﻌﻮا َﺣ َّﻰﺘ أ َﺻﺎﺑَ� ْﻢ‬
‫ُ‬
‫ﻴﻢ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ‬ ‫َ ْ َ َ َّ‬
‫�ﻦ ﻫﺬا اﻨﻟ ِﻌ ِ‬
‫َّ ُ ‪١‬‬ ‫َ َ‬
‫ﻫﺬا اﻨﻟ ِﻌﻴﻢ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج روزی ‪-‬ﯾﺎ ﺷﺒﯽ‪ -‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و اﺑﻮﺑﮑﺮ‬

‫و ﻋﻤﺮ ب را دﯾﺪ؛ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰی در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﯿ ِ‬

‫ﺮون ﺧﺎﻧﻪ آورده‬
‫اﺳﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ‪ ،‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﻃﻮر؛ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ )ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ(‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎرج ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ«‪ .‬و آن دو ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮدی از اﻧﺼﺎر رﻓﺖ و او‬
‫زن اﻧﺼﺎری ﺑﺎ دﯾﺪن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮش آﻣﺪﯾﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج از زن‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮد‪ِ .‬‬
‫آب ﺷﯿﺮﯾﻦ‬
‫اﻧﺼﺎری ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﻓﻼﻧﯽ‪ -‬ﺷﻮھﺮت‪ -‬ﮐﺠﺎﺳﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪ :‬رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاﯾﻤﺎن ِ‬
‫ﺑﯿﺎورد‪ .‬در اﯾﻦ اﺛﻨﺎ ﻣﺮد اﻧﺼﺎری ﺳﺮرﺳﯿﺪ و ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و دو ﯾﺎرش ﻧﮕﺎه ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ‪ ،‬اﻣﺮوز ھﯿﭻﮐﺲ ﻣﯿﮫﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮ از ﻣﯿﮫﻤﺎﻧﺎن ﻣﻦ ﻧﺪارد؛ ﺳﭙﺲ رﻓﺖ و ﯾﮏ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺧﻮﺷﻪ ﺧﺮﻣﺎ آورد ﮐﻪ ﺧﺮﻣﺎی ﻧﺎرس‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎی رﺳﯿﺪه و ُرﻃﺐ ‪ -‬ﺧﺮﻣﺎی ﺗﺮ‪ -‬داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ و آنﮔﺎه ﭼﺎﻗﻮﯾﯽ ﺑﺮداﺷﺖ‪ -‬ﺗﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ذﺑﺢ ﮐﻨﺪ‪ -.‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺷﯿﺮدھﯽ ﺑﮑﺸﯽ«‪ .‬و او ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ذﺑﺢ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ آﻧﺎن از آن‬
‫ِ‬ ‫»ﻣﺒﺎدا‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺧﺮﻣﺎ ﺧﻮردﻧﺪ و آب ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و ﭼﻮن از آب و ﻏﺬا ﺳﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٠٣٨‬‬

 ‫‪٤٩٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ ب ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫درﺑﺎره اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ از ﺷﻤﺎ ﺳﺆال ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؛ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را از ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﺘﺎن ﺑﻪ ﺑﯿﺮون‬
‫ﮐﺸﺎﻧﺪ و در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﺘﺎن ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﯿﺪ«‪.‬‬

‫روش ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻣﺮدم ھﻨﮕﺎم ﻏﺬا ﺧﻮردن‬

‫َ َ ‪ََ َ ٞ‬‬ ‫َ‬
‫َّ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َ ‪ۡ ۡ َ َ َ ٞ‬‬
‫ج َو� �‬ ‫ج َو� � ٱ�ع َر ِج حر‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ليس � ٱ��� حر‬
‫َ ٓ ُ ۡ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ ۡ َ َۡ ُ ُ ْ ِ ۢ ُُ ُ‬ ‫َ َ ‪ُ َ ٰٓ َ َ َ َ ٞ‬‬ ‫ۡ‬
‫وت ءابا�ِ�م أو‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫� أنفسِ�م أن تأ�لوا من �يوت ِ�م أو �ي ِ‬ ‫�ض حرج و�‬ ‫ٱل َم ِر ِ‬
‫َ ۡ َ ُ َ‬ ‫َ ََ ُ َ‬ ‫َۡ ُ َ‬ ‫ُ َّ َ ُ َ‬
‫وت‬ ‫وت أع� ٰ ِم� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬ ‫وت أخ� ٰت ِ� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬‫وت إِخ�ٰن ِ� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬ ‫وت أم�ٰتِ� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬ ‫ُ� ُي ِ‬
‫ُ ۡ‬ ‫ك ُتم َّم َف ِ َ ُ ٓ َ ۡ َ‬ ‫َ ٰ َٰ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ‬ ‫َ َۡ ُ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫ا�هۥ أو صدِيقِ�مۚ‬ ‫وت ��تِ�م أو ما مل‬ ‫وت أخ�ٰل ِ� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬ ‫ع�ٰتِ� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬
‫َۡ َ َ َۡ ُ ۡ ُ َ ٌ َ َۡ ُ ُ ْ َ ً َۡ َۡ َ ٗ َ َ َ َ ُۡ ُُ ٗ‬
‫وتا فَ َس ّل ُِموا ْ َ َ ٰٓ‬
‫�‬ ‫ليس علي�م جناح أن تأ�لوا �ِيعا أو أشتا�ا ۚ فإِذا دخلتم �ي‬
‫ِ� ۡم َ� َِّي ٗة ّم ِۡن عِند ٱ َّ ُ َ ٰ َ َ ٗ َ ّ َ ٗ ۚ َ َ ٰ َ ُ َ ّ ُ َّ ُ َ ُ ُ َ ٰ َ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬
‫ت ل َعل� ۡم‬ ‫ِ‬ ‫��‬ ‫ٱ‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ب‬‫ي‬ ‫ِك‬ ‫ل‬‫�‬ ‫ك‬ ‫ة‬‫ب‬‫ِ‬ ‫ي‬‫ط‬ ‫ة‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫س‬ ‫نف‬ ‫أ‬
‫َ ُ َ‬
‫� ۡع ِقلون‪] ﴾٦١‬اﻟﻨﻮر‪.[٦١ :‬‬
‫»ﺑﺮ ]اﻓﺮاد[ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ و ﻟﻨﮓ و ﺑﯿﻤﺎر ]ﮐﻪ از ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ‪ -‬ھﻤﭽﻮن ﺟﮫﺎد ‪ -‬ﻣﻌﺎف‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ[ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد ]ﯾﺎ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان و ھﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن‪ ،‬ﻏﺬاﯾﯽ[ ﺑﺨﻮرﯾﺪ ﯾﺎ از ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﯾﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮاھﺮاﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻋﻤﻮھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻋﻤﻪھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎی داﯾﯽھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﺎﻟﻪھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪای ﮐﻪ ﮐﻠﯿﺪش در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ ﯾﺎ ]از‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎی[ دوﺳﺘﺎﻧﺘﺎن‪ .‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ ﯾﺎ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ]ﻏﺬا[ ﺑﺨﻮرﯾﺪ؛ و‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎ وارد ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﻼم ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ درودی ﻣﺒﺎرک ]و[ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه از‬
‫ﺳﻮی اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﯾﺎت ]ﺧﻮﯾﺶ[ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪ«‪.‬‬

‫روش ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮای ﻏﺬا‬

‫ً ‪١‬‬ ‫ُ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َْ َ‬
‫ﻜﺌﺎ«‪.‬‬
‫ا� ج‪» :‬ﻻ آ�ﻞ ﻣﺘ ِ‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﺟﺤﻴﻔﺔ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫اﺑﻮ ﺟﺤﯿﻔﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﺗﮑﯿﻪ زده ﻧﻤﯽﺧﻮرم«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره‪.٥٣٩٨‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٩٤‬‬

‫ﺻﻔﺖ ﻏﺬای ﺧﻮرده ﺷﺪه‬

‫َ ْ ً ‪١‬‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ� ْﻦ أَ� َ ُﺲ ْ� ُﻦ َﻣﺎلﻚ س ﻗﺎل‪َ » :‬رأﻳ ْ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ُﻣﻘ ِﻌﻴًﺎ ﻳَﺄ�ﻞ �ﻤﺮا«‪.‬‬
‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را دﯾﺪم ﮐﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﭼﻤﺒﺎﺗﻤﻪ زده ﺑﻮد‬
‫)ﺑﺎﺳﻨﺶ ﺑﺮ روی زﻣﯿﻦ و ﺳﺎقھﺎﯾﺶ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد( و ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽﺧﻮرد«‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاﺑﯿﺪن‬ ‫ِ‬ ‫ﻇﺮف آب ﺑﺎ‬‫ِ‬ ‫ﺑﺴﺘﻦ درب‬
‫َ ُ ُّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َ ْ َْ‬ ‫َ َ‬
‫اﺳﺘَﺠﻨ َﺢ الﻠﻴْﻞ ‪ -‬أ ْو ﻗﺎل‪ُ :‬ﺟﻨ ُﺢ الﻠﻴْ ِﻞ ‪ -‬ﻓﻜﻔﻮا‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا‬ ‫َ� ْﻦ َﺟﺎﺑﺮ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ٍِ‬
‫ﻮﻫ ْﻢ ‪َ ،‬وأَ ْﻏﻠﻖْ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ ٌ َ ْ َ َ َ ُّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﺎﻃ� �ﻨت ِﺮﺸ ِﺣﻴنﺌِ ٍﺬ‪ ،‬ﻓﺈِذا ذﻫﺐ ﺳﺎﻋﺔ ِﻣﻦ اﻟ ِﻌﺸﺎ ِء ﻓﺨﻠ‬
‫ْ َ َ ُ ْ َ َّ َّ َ َ َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِﺻﺒﻴﺎﻧ�ﻢ ‪ ،‬ﻓﺈِن الﺸﻴ ِ‬
‫ْ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﺳ َﻢ َّ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ﺎﺣﻚ َواذﻛﺮ ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺊ م ْﺼﺒَ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ‬
‫ا�‪،‬‬ ‫َ َ َ‬ ‫ْ ْ‬
‫ا�‪َ ،‬وأﻃ ِﻔ ِ‬
‫ا�‪ ،‬وأو ِك ِﺳﻘﺎءك واذﻛ ِﺮ اﺳﻢ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺎﺑﻚ واذﻛ ِﺮ اﺳﻢ ِ‬
‫َ َ ْ َ ًْ ‪٢‬‬ ‫َ َ ِّ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ ْ ُ‬
‫ا� َول ْﻮ �ﻌ ُﺮض ﻋﻠﻴ ِﻪ ﺷيﺌﺎ«‪.‬‬ ‫وﻤﺧﺮ ِإﻧﺎءك واذﻛ ِﺮ اﺳﻢ ِ‬
‫ﺟﺎﺑﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ھﻮا ﺗﺎرﯾﮏ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺎﻧﺘﺎن را‬
‫ﻧﮕﺬارﯾﺪ )ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺮون ﺑﺮوﻧﺪ( زﯾﺮا در اﯾﻦ وﻗﺖ‪ ،‬ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫در ﺧﺎﻧﻪات را ﺑﺒﻨﺪ و ﺑﺴﻢ‬‫ھﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺳﺎﻋﺘﯽ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬آنھﺎ را آزاد ﺑﮕﺬارﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮ‪ .‬ﭼﺮاﻏﺖ را ﺧﺎﻣﻮش ﮐﻦ و ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮ‪ .‬دھﺎﻧﮥ ﻣﺸﮑﺖ را ﺑﺒﻨﺪ و ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮ‪.‬‬
‫ﻇﺮﻓﺖ را ﺑﭙﻮﺷﺎن و ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﭼﻮﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺸﯽ از آن را‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻮردن ﺑﺎ ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر‬
‫َ ْ َ ُْ ُ‬ ‫َ ُ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا أﻰﺗ أ َﺣﺪ� ْﻢ ﺧﺎ ِد ُﻣﻪ ِﺑ َﻄ َﻌﺎ ِﻣ ِﻪ‪ ،‬ﻓ ِﺈن ل ْﻢ � ِﻠ ْﺴﻪ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫َ َ ُ ‪٣‬‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُ َ ْ ُ َ ِ ْ ُ ُ ْ َ ً َ ْ ُ ْ َِ َ ْ ِ َ ْ ُ ْ َ ً َ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫�‪ ،‬ﻓﺈِﻧﻪ و ِ َ� ﺣﺮه و ِﻋﻼﺟﻪ«‪.‬‬ ‫�‪ ،‬أو ﻟﻘﻤﺔ أو ﻟﻘﻤﺘ ِ‬ ‫ﺎوﻪﻟ أ�ﻠﺔ أو أ�ﻠﺘ ِ‬ ‫ﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻓﻠﻴﻨ ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺧﺪﻣﺖﮔﺰار ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﻏﺬا آورد‪ ،‬اﮔﺮ او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﻨﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮑﯽ دو ﻟﻘﻤﻪ ﺑﻪ او ﺑﺪھﺪ‪ ،‬زﯾﺮا او‬
‫زﺣﻤﺖ ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬا را ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٠٤٤‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٨٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠١٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤٦٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٦٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٤٩٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اول ﻏﺬا ﺧﻮردن ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن‬

‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ ْ ُ َُ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫اﻟﻄ َﻌﺎمِ ‪َ ،‬وﻻ ﻫ َﻮ‬
‫ﺮﻀة َّ‬
‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻻ ﺻﻼة ِﺤﺑ َ ِ‬
‫�ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬
‫‪١‬‬ ‫َُ ُ ُ َْ ََْ‬
‫ﺎن«‪.‬‬
‫ﻳﺪاﻓِﻌﻪ اﻷﺧﺒﺜ ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن در‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻏﺬا ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ در ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ دو ﭘﻠﯿﺪی‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ادرار و ﻣﺪﻓﻮع‪ -‬ﺑﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻓﺸﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫روش ﺧﻮردن از ﮐﺎﺳﻪ‬

‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ُ ُ ْ َ َ ً َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫ﺎﻣﺎ ﻓﻼ ﻳَﺄ�ﻞ ِﻣ ْﻦ أﻰﻠﻋ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬إِذا أ�ﻞ أﺣﺪ�ﻢ ﻃﻌ‬ ‫ﺎس ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ َ ‪٢‬‬
‫َ‬ ‫َّ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ ْ َ ْ َ َ َ َّ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ‬
‫�ل ِﻣ ْﻦ أﻋﻼﻫﺎ«‪.‬‬ ‫�ﻦ ِﻴﻟﺄ�ﻞ ِﻣﻦ أﺳﻔ ِﻠﻬﺎ ﻓ ِﺈن اﻟﺮﺒ�ﺔ � ِ‬ ‫الﺼﺤﻔ ِﺔ وﻟ ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﻏﺬا‬
‫ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺎﻻی ﮐﺎﺳﻪ ﻧﺨﻮرد ﺑﻠﮑﻪ از ﭘﺎﯾﯿﻦ آن ﺑﺨﻮرد زﯾﺮا ﺑﺮﮐﺖ از ﺑﺎﻻی آن ﻧﺎزل‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ ھﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺷﯿﺮ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم داد‬

‫َّ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫َ ً ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺷ َب َﺒﻟﻨﺎ‪َّ � ،‬ﻢ د َﺎﻋ ِﺑ َﻤﺎ ٍء �ﺘَ َﻤﻀ َﻤﺾ‪َ ،‬وﻗﺎل‪» :‬إِن ُﻪﻟ‬ ‫ج‬ ‫ﺎس ب‪ :‬أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ً ‪٣‬‬
‫دﺳﻤﺎ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﯿﺮ ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آب ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﻀﻤﻀﻪ ﮐﺮد‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﯿﺮ‪ ،‬ﭼﺮﺑﯽ دارد«‪.‬‬

‫ھﻨﮕﺎم ﻏﺬا و ﭘﺲ از آن اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﺑﺪ‬

‫َ‬ ‫ْ‬
‫ْ َُ ْ ََْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َ َ ْ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫ََ ْ َ‬
‫�ﻰﺿ َﻋ ِﻦ اﻟ َﻌﺒْ ِﺪ أن ﻳَﺄ�ﻞ اﻷ�ﻠﺔ‬ ‫ﷲ ج‪ِ » :‬إن اﷲ ﻟ‬
‫أ� ِﺲ ﺑ ِﻦ ﻣﺎل ِ ٍﻚ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َّ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ َ ‪٤‬‬
‫ﺮﺸ َب الﺮﺸ�ﺔ �ﻴﺤﻤﺪه ﻋﻠﻴﻬﺎ«‪.‬‬ ‫ﺤ َﻤ َﺪ ُه َﻋﻠَﻴْ َﻬﺎ أَ ْو � َ ْ َ‬
‫ََ ْ‬
‫�ﻴ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٦٠‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٧٧٢‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٠٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٣٤‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٩٦‬‬

‫از اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺑﻨﺪهای ﮐﻪ ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﯽﺧﻮرد و‬
‫او را ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﯾﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺟﺮﻋﻪای آب ﻣﯽﻧﻮﺷﺪ و اﻟﻠﻪ را ﺣﻤﺪ و‬
‫ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬راﺿﯽ و ﺧﺸﻨﻮد ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫دﻋﺎی ﭘﺎﯾﺎن ﻏﺬا ﺧﻮردن‬

‫َ ْ ُ َّ َ ً َ ِّ ً ُ َ َ ً‬ ‫َ َ َ ََ َ َ ََُ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫ﺎر�‬ ‫� ﻛ ِﺜ�ا ﻃﻴﺒﺎ ﻣﺒ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻤ‬ ‫اﺤﻟ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻊ‬‫�‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ﺎﻛ‬ ‫ج‬ ‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ﺔ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ أﻣﺎﻣ‬
‫َ ْ ُ َ َّ َ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ ْ‬
‫ﻲﻔ َوﻻ ُم َﻮد ٍع َوﻻ ُم ْﺴﺘَﻐ ً� �ﻨﻪ‪ ،‬ر�ﻨﺎ«‪.‬‬ ‫� َﻣﻜ ِ ٍّ‬ ‫ِ�ﻴ ِﻪ‪� ،‬‬
‫اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺳﻔﺮهاش را ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ٍّ َ َّ‬ ‫َ ْ ُ َّ َ ً َ ِّ ً ُ َ َ ً‬
‫ﻲﻔ َوﻻ ُم َﻮد ٍع َوﻻ ُم ْﺴﺘَﻐ ً� َ�ﻨ ُﻪ‪َ ،‬ر َّ�ﻨَﺎ«‪ :‬ﺳﭙﺎس و‬ ‫� ﻛ ِﺜ�ا ﻃﻴﺒﺎ ﻣﺒﺎر� ِ�ﻴ ِﻪ‪ �� ،‬ﻣﻜ ِ‬ ‫»اﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ ﺑﯽاﻧﺪازه و‬ ‫ِ‬ ‫آن اﻟﻠﻪ‪،‬‬ ‫ﺳﺘﺎﯾ ِﺶ ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﺎک از ِ‬
‫ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن از او ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ ُ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج َﺎﻛ َن إ َذا ﻓَ َﺮغ ﻣ ْﻦ َﻃ َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ْ َ َُ ََ‬
‫اﺬﻟي ﻛﻔﺎﻧﺎ‪،‬‬ ‫�‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻤ‬ ‫اﺤﻟ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻪ‬‫ِِ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬‫ﻌ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ﺔ‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ أﻣﺎﻣ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ٍّ َ َ ْ ُ‬
‫ﻮر«‪.‬‬
‫وأرواﻧﺎ‪ �� ،‬ﻣﻜ ِﻲﻔ‪ ،‬وﻻ ﻣﻜ ٍ‬
‫ﻔ‬
‫ْ َ ْ ُ َّ َّ‬
‫اﺬﻟي‬ ‫� ِ‬ ‫اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻌﺪ از ﻏﺬا ﺧﻮردن‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬
‫َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ٍّ َ َ ْ ُ‬
‫آن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ را‬ ‫از‬ ‫ﺳﺘﺎﯾﺶ‬ ‫و‬ ‫ﺳﭙﺎس‬ ‫‪:‬‬ ‫«‬ ‫ﻮر‬‫ﻛﻔﺎﻧﺎ‪ ،‬وأرواﻧﺎ‪ �� ،‬ﻣﻜ ِﻲﻔ‪ ،‬وﻻ ﻣﻜ ٍ‬
‫ﻔ‬
‫ِ‬
‫ﮐﻔﺎﯾﺖ ﮐﺮده و ﺳﯿﺮاب ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ ﺑﯽاﻧﺪازه و اﻧﮑﺎر ﻧﺎﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻋﺎی ﻣﮫﻤﺎن ﺑﺮای ﻣﯿﺰﺑﺎن‬

‫ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ َّ َ ْ َ‬
‫ﺎرك ل ُﻬ ْﻢ ِﻲﻓ َﻣﺎ َر َز�ﺘَ ُﻬ ْﻢ َواﻏ ِﻔ ْﺮ ل ُﻬ ْﻢ‬
‫ﺑﺮای ﺻﺎﺣﺐ ﻃﻌﺎم دﻋﺎ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪» :‬الﻠﻬﻢ ﺑ ِ‬
‫َ ْ َ ْ ُ ْ ‪٣‬‬
‫وارﻤﺣﻬﻢ«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ در رزقﺷﺎن ﺑﺮﮐﺖ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ و آﻧﺎن را ﻣﻮرد آﻣﺮزش و رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ده«‪.‬‬
‫َ َ َ َ ُ َّ َ َ‬ ‫ﺨﺑ ْ َ ْ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫َ ْ ْ َُ ََ‬ ‫َ‬
‫�ﺲ س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج َ‬
‫ﺟ َ‬
‫َ ْ َ‬
‫ﺖ‪ ،‬ﻓﺄ�ﻞ ‪�،‬ﻢ ﻗﺎل‬ ‫ﺰﺒ َوز� ٍ‬
‫َ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎء‬ ‫ﺠ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬‫س‬ ‫ة‬‫ﺎد‬ ‫ﺒ‬‫�‬ ‫ﻦ‬
‫َِ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻰﻟ‬‫إ‬
‫ِ‬ ‫ﺎء‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫�ﻦ أ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺖ َﻋﻠﻴْ� ُﻢ‬ ‫ار َو َﺻﻠ ْ‬ ‫� ْﻢ اﻷﺑ ْ َﺮ ُ‬ ‫الﺼﺎﺋِ ُﻤﻮن‪ ،‬وأ�ﻞ ﻃﻌﺎﻣ‬ ‫� ْﻢ َّ‬ ‫ﻲﺒ ج‪» :‬أ� َﻄ َﺮ ِﻋﻨﺪ‬ ‫اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬
‫َ ُ ‪١‬‬ ‫ْ‬
‫ال َﻤﻼﺋِ�ﺔ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٤٥٨‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٥٤٥٩‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٠٤٢‬‬
 ‫‪٤٩٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از اﻧﺲ س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﺰد ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده س آﻣﺪ و ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺎن و‬
‫روﻏﻦ )زﯾﺘﻮﻧﯽ( آورد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از آن ﺗﻨﺎول ﺧﻮرد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬روزهداران ﻧﺰد ﺷﻤﺎ اﻓﻄﺎر‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﮑﺎن ﻏﺬاﯾﺘﺎن را ﺑﺨﻮرﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ درود ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫دﻋﺎ ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ او آب داده ﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ آب ﺑﺪھﺪ‬

‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬
‫»الﻠ ُﻬ َّﻢ أ ْﻃ ِﻌ ْﻢ َﻣ ْﻦ أ ْﻃ َﻌ َﻤ ِ�‪َ ،‬وأ ْﺳ ِﻖ َﻣ ْﻦ أ ْﺳﻘ ِﺎ�« ‪.٢‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻏﺬا داد ﻏﺬا ﺑﺪه و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺮا ﻧﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻮﺷﺎن«‪.‬‬

‫‪ -٣‬آداب راه و ﺑﺎزار‬

‫ﺣﻘﻮق راه‬
‫ََ ُ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫َ َ َّ ُ‬
‫ﺎ� ْﻢ َواﺠﻟُﻠُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َﺳﻌﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّ‬
‫ﺎت« �ﻘﺎلﻮا‪ :‬ﻳَﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺮ‬‫ﺎﻟﻄ‬‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﻮس‬ ‫ﻳ‬‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ َ َ ْ ُ ْ َّ َ ْ َ َ َ ْ‬ ‫َ ُ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ ُ ٌّ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ‬
‫ا�‪ ،‬ﻣﺎ ﻨﻟﺎ ِﻣﻦ �ﺎل ِ ِﺴﻨﺎ ﺑﺪ �ﺘﺤﺪث ِ�ﻴﻬﺎ‪� ،‬ﻘﺎل‪ِ » :‬إذ أﺑيﺘﻢ ِإﻻ الﻤﺠ ِﻠﺲ‪ ،‬ﻓﺄ�ﻄﻮا‬ ‫رﺳﻮل ِ‬
‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫ُّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫اﻟﻄﺮ َ َ ُ‬ ‫ُ‬
‫�ﻖ َﺣ َّﻘ ُﻪ« ﻗَﺎلﻮا‪َ :‬و َﻣﺎ َﺣ ُّﻖ َّ‬‫اﻟﻄﺮ َ‬
‫َّ‬
‫ﺮﺼ‪َ ،‬و�ﻒ اﻷذى‪َ ،‬و َرد‬ ‫ا�؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻏﺾ اﺒﻟ ِ‬ ‫�ﻖ ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ْ َ ‪٣‬‬ ‫وف‪َ ،‬واﻨﻟَّ ْ ُ‬ ‫َّ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ‬
‫� َﻋ ِﻦ الﻤﻨﻜ ِﺮ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺮ‬‫ُ‬ ‫ﻌ‬ ‫الﺴﻼمِ ‪ ،‬واﻷمﺮ ِﺑﺎلﻤ‬
‫ﺳﺮ راهھﺎ )و‬ ‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ ِ‬
‫ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻋﻤﻮﻣﯽ( ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ«‪ .‬اﺻﺤﺎب ‪ ‬ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﺎرهای ﺟﺰ اﯾﻦ‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ؛ زﯾﺮا ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﯿﻢ و ﺑﺎ ھﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﺎل ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺣﻖ راه ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺣﻖ راه را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ«‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ّ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ّ‬
‫»ﺣﻔﺎﻇﺖ ﭼﺸﻢھﺎ )ﺧﻮدداری از ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻋﺎﺑﺮان(‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب از اذﯾﺖ و آزار‬
‫رھﮕﺬران‪ ،‬ﺟﻮاب ﺳﻼم‪ ،‬و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ«‪.‬‬
‫َ َ ُ َّ ُ ُ ً ْ َ ْ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﷲ ج‪،‬‬ ‫ﺎء رﺳﻮل ا ِ‬ ‫� ْﻦ أ ِﻲﺑ َﻃﻠ َﺤﺔ َز�ْ ِﺪ ﺑ ْ ِﻦ َﺳﻬ ٍﻞ س ﻗﺎل‪ :‬ﻛﻨﺎ �ﻌﻮدا ﺑِﺎﻷﻓ ِﻨﻴ ِﺔ �ﺘﺤﺪث‪ ،‬ﻓﺠ‬
‫َ ُ ْ َ َّ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫ْ َ ُ ََ َ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ ََْ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ‬
‫ات‪� ،‬ﻘﻠﻨﺎ إِ� َﻤﺎ‬‫ات اﺟﺘنِﺒﻮا �ﺎلِﺲ الﺼﻌﺪ ِ‬ ‫�ﻘﺎم ﻋﻠﻴﻨﺎ �ﻘﺎل‪» :‬ﻣﺎ ﻟ�ﻢ َولِﻤﺠﺎل ِ ِﺲ الﺼﻌﺪ ِ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨٥٤‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٤٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٠٥٥‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٢٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٢١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٤٩٨‬‬
‫َ‬
‫ُّ‬
‫ﺮﺼ‪َ ،‬و َرد‬ ‫ث« ﻗَ َﺎل‪» :‬إ َّﻣﺎ َﻻ ﻓَﺄ ُّدوا َﺣ َّﻘ َﻬﺎ َﻏ ُّﺾ ْ َ‬
‫اﺒﻟ َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ َّ ُ‬
‫ﺎس �ﻌﺪﻧﺎ �ﺘﺬاﻛﺮ و�ﺘﺤﺪ‬ ‫َ� َﻌ ْﺪﻧَﺎ ﻟ َﻐ ْ َ َ‬
‫� ﻣﺎ ﺑ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ‬
‫‪١‬‬
‫الﺴﻼمِ ‪َ ،‬و ُﺣ ْﺴ ُﻦ اﻟﺎﻠﻜمِ «‪.‬‬
‫اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺳﮫﻞ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺟﻠﻮی ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ و ﺻﺤﺒﺖ‬

‫ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺗﺸﺮﯾﻒ آورد و ﺑﺎﻻی ﺳﺮﻣﺎن اﯾﺴﺘﺎد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﺮا ﺑﺮ ِ‬
‫ﺳﺮ‬
‫راهھﺎ ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﯿﺪ؟ از ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ راهھﺎ ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺎری‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪاﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﺮادی ﻧﺪارد؛ ﻧﺸﺴﺘﻪاﯾﻢ و ﺑﺎ ھﻢ ﺻﺤﺒﺖ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﺎل‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را ﺗﺮک ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﻖ راه را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪ :‬ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ِ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺟﻮاب ﺳﻼم‪ ،‬و ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮏ«‪.‬‬

‫دور ﮐﺮدن وﺳﯿﻠﻪ اذﯾﺖ و آزار از راه‬

‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬
‫ﺟﻼ َ�ﺘَ َﻘﻠ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَﺎل‪» :‬ﻟ َﻘ ْﺪ رأﻳ ْ ُ‬
‫ﺐ ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ ِﻲﻓ ﺷ َﺠ َﺮ ٍة‬ ‫ﺖ َر ُ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ‪٢‬‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ ُْ ْ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ََ ََ ْ َ ْ‬
‫ﺮ�ﻖ ﺎﻛﻧﺖ ﺗﺆ ِذي الﻤﺴ ِﻠ ِﻤ�«‪.‬‬ ‫�ﻄﻌﻬﺎ ِﻣﻦ ﻇﻬ ِﺮ اﻟﻄ ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدی را دﯾﺪم ﮐﻪ در ﺑﮫﺸﺖ‬
‫در ﺣﺎل ﮔﺮدش ﺑﻮد؛ زﯾﺮا درﺧﺘﯽ را ﮐﻪ ﺳﺒﺐ اذﯾﺖ و آزار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬از ﺳﺮ راه ﻗﻄﻊ‬
‫ﮐﺮده و ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﻋﺪم ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ در ﻣﺴﯿﺮ راه‬

‫َ‬ ‫َّ َّ َ ْ َ ُ َ َ َّ َّ َ‬ ‫َ َ َّ ُ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺎن ﻳَﺎ َر ُﺳﻮل‬
‫ِ‬ ‫ﺎﻧ‬ ‫ﻌ‬ ‫الﻠ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫و‬ ‫ﻮا‪:‬‬‫ﺎل‬‫ﻗ‬ ‫«‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ﺎ�‬‫ﻌ‬ ‫الﻠ‬ ‫ﻮا‬ ‫ﻘ‬ ‫ا�‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ ‪٣‬‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫اﷲ؟ ﻗَ َﺎل‪َّ » :‬اﺬﻟي َ�ﺘَ َﺨ� ﻲﻓ َ‬
‫َّ‬
‫ﺎس‪ ،‬أ ْو ِﻲﻓ ِﻇﻠ ِﻬﻢ«‪.‬‬ ‫�ﻖ اﻨﻟَّ ِ‬ ‫ﺮ‬
‫ِ ِ ِ‬‫ﻃ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از دو ﮐﺎر ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻟﻌﻨﺖ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ«‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آن دو ﮐﺎر ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﻀﺎی‬
‫ﺣﺎﺟﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﯾﺎ در ﺳﺎﯾﻪھﺎی ﻣﺮدم«‪.‬‬
‫‪٤‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ‪�َ :‬ﻧَّ ُﻪ ج َ� َ� أَ ْن ُ�ﺒَ َﺎل ﻲﻓ ال ْ َﻤﺎ ِء َّ‬
‫الﺮا ِﻛ ِﺪ‪.‬‬ ‫َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫�ﻦ ِ ٍ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢١٦١‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٥٢‬و ﻣﺴﻠﻢ در ﮐﺘﺎب اﻟﺒﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩١٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٩‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨١‬‬
 ‫‪٤٩٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از ﺟﺎﺑﺮ س ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ادرار ﮐﺮدن در آب راﮐﺪ ﻧﮫﯽ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻧﯿﻨﺪاﺧﺘﻦ آب دھﺎن ﺑﻪ ﺟﮫﺖ ﻗﺒﻠﻪ در راه و ﺟﺰ آن‬

‫ﺠﺗ َﺎه اﻟْﻘﺒْﻠَﺔ َﺟ َ َ ْ َ ْ َ َ‬
‫ﺎﻣﺔ َ� ْﻔﻠُ ُﻪ َ� ْ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬
‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َ� َﻔ َﻞ ُ َ‬ ‫َ ْ ُ َََْ‬
‫�‬ ‫ﺎء ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�ﻦ ﺣﺬ�ﻔﺔ س أن رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬
‫َ�ﻴْنﻴْ ِﻪ« ‪.١‬‬
‫ﺣﺬﯾﻔﻪ س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻧﻘﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻗﺒﻠﻪ آب‬
‫دھﺎن ﺑﯿﻨﺪازد؛ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ آب دھﺎﻧﺶ ﻣﯿﺎن دو ﭼﺸﻤﺶ )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫ﭘﯿﺸﺎﻧﯽاش( ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫دﻋﺎی ﺳﻮاری‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ۡ َُ َ ٰ ُ‬
‫� ظ ُهورِه ِۦ � َّم تذك ُروا ن ِۡع َمة َر ّ�ِ� ۡم إِذا ٱ ۡس َت َو ۡ� ُت ۡم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ل ِتستوۥا‬
‫َ‬ ‫َّ ٓ‬
‫ِ�‪�� ١٣‬ا إ ِ ٰ� َر ّ� ِ َنا‬ ‫�ٰ َن ٱ َّ�ِي َس َّخ َر �َا َ� ٰ َذا َو َما ك َّنا ُ�ۥ ُم ۡقر� َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َعلَ ۡيهِ َو َ� ُقولُوا ْ ُس ۡب َ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ‬
‫ل ُمنقل ُِبون‪] ﴾١٤‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[١٤-١٣ :‬‬
‫»ﺗﺎ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ آنھﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﯾﺪ و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﺮ آنھﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﯾﺎد‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪» :‬ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ]وﺳﯿﻠﻪ[ را در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ و]ﮔﺮﻧﻪ[ ﻣﺎ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺧﻮد ﺗﻮان اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ؛ و ﻣﺎ ﺑﻪ‬

‫رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮدن ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺣﯿﻮاﻧﺎت در ﻣﺴﯿﺮ‪ ،‬و ﺷﺐ ﺑﺮ راھﯽ اﺗﺮاق ﻧﮑﺮدن‬

‫َ‬
‫اﻹ ِﺑﻞ‬
‫ْ‬
‫ﻮا‬ ‫ﻄ‬‫اﺨﻟ ْﺼﺐ‪ ،‬ﻓَﺄَ ْ� ُ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬
‫ﻲﻓ‬ ‫ﻮل اﷲ ج‪» :‬إ َذا َﺳﺎﻓَ ْﺮ ُ� ْ‬
‫ﻢ‬
‫َ َ َ َ َُ ُ‬
‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬
‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الﺴﻨَﺔ‪ ،‬ﻓَﺄ ْﺮﺳ ُﻋﻮا َﻋﻠﻴْ َﻬﺎ َّ‬ ‫اﻷ ْرض‪َ ،‬و� َذا َﺳﺎﻓَ ْﺮ ُ� ْﻢ ﻲﻓ َّ‬ ‫َ َّ َ َ ْ َ‬
‫�‪َ ،‬و ِ�ذا َﻋ َّﺮ ْﺳﺘُ ْﻢ ﺑِﺎلﻠﻴ ِﻞ‪،‬‬ ‫الﺴ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺣﻈﻬﺎ ِﻣﻦ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫�ﻖ‪ ،‬ﻓﺈ َّ� َﻬﺎ َﻣﺄ َوى ال َﻬ َﻮ ِّ‬ ‫َ ْ‬
‫‪٢‬‬
‫ام ِﺑﺎلﻠﻴْ ِﻞ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺎﺟﺘَنﺒُﻮا َّ‬
‫اﻟﻄﺮ َ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه در ﻣﺴﯿﺮی ﺳﺮﺳﺒﺰ ﺳﻔﺮ ﮐﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺑﮫﺮه ﺷﺘﺮ را از زﻣﯿﻦ ﺑﻪ او ﺑﺪھﯿﺪ )و ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺗﺎ ﺣﯿﻮان در ﺣﺎل ﺣﺮﮐﺖ ﺑﭽﺮد( و ﭼﻮن در‬
‫ﻣﺴﯿﺮی ﺧﺸﮏ و ﺑﯽﻋﻠﻒ ﺳﻔﺮ ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬او را ﺗﻨﺪ ﺑﺮاﻧﯿﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺷﺐ در ﺟﺎﯾﯽ ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮدﯾﺪ‪،‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣١٤‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٣٨٢٤‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‬
‫آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٢٢ :‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٩٢٦‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٠٠‬‬
‫ّ‬
‫از اﺗﺮاق ﮐﺮدن در راه ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ؛ زﯾﺮا راه‪ ،‬ﮔﺬرﮔﺎه ﺣﯿﻮاﻧﺎت و در ﺷﺐ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﮔﺰﻧﺪﮔﺎن و‬
‫ﺣﺸﺮات اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﭘﺮھﯿﺰ از راه رﻓﺘﻦ ﻣﺘﮑﺒﺮاﻧﻪ‬

‫�ض َم َر ًحاۖ إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫اس َو� � ۡم ِش ِ� ٱ� ِ‬‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� ت َص ّ ِع ۡر خ َّد َك ل َِّلن ِ‬
‫َ َّ َ َ‬ ‫ۡ ُ ۡ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ُ ُّ ُ َّ ُ ۡ‬
‫ِب � � َتا ٖل فخورٖ‪َ ١٨‬وٱق ِص ۡد ِ� َمشيِك َوٱغضض مِن َص ۡوت ِك ۚ إِن أن� َر‬ ‫� �‬
‫�‪] ﴾١٩‬ﻟﻘﻤﺎن‪.[١٩-١٨ :‬‬ ‫ت ٱ ۡ َِ‬
‫م‬ ‫�‬ ‫ٱ ۡ�َ ۡص َ�ٰت ل َ َص ۡو ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»و ]ﺑﺎ ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ[ از ﻣﺮدم روی ﻧﮕﺮدان و ﻣﻐﺮوراﻧﻪ در زﻣﯿﻦ راه ﻧﺮو‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ھﯿﭻ ﻣﺘﮑﺒﺮ ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬و ]در ﻣﻨﺶ و رﻓﺘﺎرت[ ﻣﯿﺎﻧﻪرو ﺑﺎش و ﺑﻪ آراﻣﯽ ﺳﺨﻦ‬
‫ً‬
‫ﺑﮕﻮ ]ﻧﻪ ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﻗﻄﻌﺎ زﺷﺖﺗﺮﯾﻦ ﺻﺪا‪ ،‬ﺻﺪای ﺧﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ ُ ْ ُ َ ْ ُ‬ ‫ٌ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ َُ َْ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﺎﺳ ِﻢ ج‪» :‬ﺑَيﻨ َﻤﺎ َر ُﺟﻞ � ْﻤ ِﻲﺸ ِﻲﻓ ُﺣﻠ ٍﺔ �ﻌ ِﺠﺒُﻪ �ﻔ ُﺴﻪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺑ‬‫أ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ َ َ ‪١‬‬ ‫َ َ ْ ُ َ‬ ‫ﻤﺟﺘَ ُﻪ‪ ،‬إ ْذ َﺧ َﺴ َﻒ ُ‬
‫ُم َﺮ ِّﺟ ٌﻞ ُ َّ‬
‫اﷲ ِﺑ ِﻪ‪ُ � ،‬ﻬ َﻮ �ﺘَ َﺠﻠ َﺠﻞ ِإﻰﻟ ﻳَ ْﻮمِ اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدی در ﻟﺒﺎﺳﯽ ﻓﺎﺧﺮ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮھﺎﯾﺶ را ﺷﺎﻧﻪ زده و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺮاﻣﺎن و ﻣﺘﮑﺒﺮاﻧﻪ راه ﻣﯽرﻓﺖ؛‬
‫ﻧﺎﮔﮫﺎن اﻟﻠﻪ او را در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ُﺑﺮد و ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ﻣﯽرود«‪.‬‬

‫آﺳﺎنﮔﯿﺮی در ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش‬

‫َ َ َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫ا� ج ﻗَﺎل‪َ » :‬رﺣ َﻢ َّ ُ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﺟﻼ َﺳ ْﻤ ًﺤﺎ إِذا ﺑَﺎع َو ِ�ذا‬‫ا� َر ُ‬
‫ِ‬ ‫ا� ب أن رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َ ْ َ‬ ‫ْ‬
‫اﺷ َ َ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺮﺘى َو ِ�ذا ا�ﺘَﻰﻀ«‪.‬‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪهای رﺣﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و ﻃﻠﺐ ﺣﻖ ﺧﻮد‪ ،‬آﺳﺎنﮔﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ وام ھﺮﮔﺎه زﻣﺎﻧﺶ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‬

‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َ َ َ ْ ُ َ ِّ ُ ٌ َ َ ْ َ َ ُ ُ ْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﻰﻠﻋ َم ٍّ‬
‫�‬ ‫ﻢ‬ ‫�‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺣ‬ ‫أ‬ ‫ﻊ‬‫ﺒ‬‫ِ‬ ‫ﺗ‬ ‫أ‬ ‫ا‬‫ذ‬‫ﺈ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬‫ﻢ‬ ‫ﻠ‬‫ﻇ‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ﻐ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻞ‬‫ﻄ‬ ‫ﻣ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ِ‬
‫َ َْ َْ ْ ‪٣‬‬
‫ﻓﻠﻴتﺒﻊ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٧٨٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٨٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٧٦‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٧٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٦٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٥٠١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮدن ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺮای‬
‫ادای ﺑﺪھﯽاش‪ ،‬ﻇﻠﻢ اﺳﺖ؛ و ﭼﻮن ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮای درﯾﺎﻓﺖ ﻃﻠﺒﺶ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺗﻮاﻧﮕﺮی‬
‫ﺣﻮاﻟﻪ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺬﯾﺮد و ﺑﻪ او ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﮫﻠﺖ دادن ﺑﻪ ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ و ﮔﺬﺷﺖ ﮐﺮدن از او‬

‫ُ ْ ً َ َ‬ ‫َ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﺎﻛ َن ﺗَﺎﺟ ٌﺮ ﻳُ َﺪاﻳ ُﻦ اﻨﻟَّ َ‬
‫ﺎس‪ ،‬ﻓَﺈ َذا َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ‬
‫ﺮﺴا ﻗﺎل‬
‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻣ‬ ‫ى‬ ‫أ‬‫ر‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻋ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َ ْ ُ ‪١‬‬
‫ﺎوز اﷲ �ﻨﻪ«‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ﺎوز �ﻨﺎ ‪�،‬ﺘﺠ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺎوزوا �ﻨﻪ‪ ،‬ﻟﻌﻞ اﷲ أن �ﺘﺠ َ‬‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ِﻟ ِﻔﺘْﻴﺎﻧِ ِﻪ َﺠﺗَ َ‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﺎﺟﺮی ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ -‬ﻧﺴﯿﻪ ﯾﺎ‪ -‬ﻗﺮض‬
‫ﻣﯽداد و ﺑﻪ ﻏﻼمھﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻗﺮض‪ ،‬ﻧﺰد ﮐﺴﯽ رﻓﺘﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬از او درﮔﺬرﯾﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ از ﮔﻨﺎھﺎن ﻣﺎ درﮔﺬرد‪ .‬و اﻟﻠﻪ از ﮔﻨﺎھﺎن او‬
‫درﮔﺬﺷﺖ«‪.‬‬

‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﻧﮑﺮدن ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز‬

‫ّ ََ ۡ َ ُ ُ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ ٰ ُ ُ َّ ُ َ َّ َ َ ٰ َ ُ ُۡ‬
‫ِين وأخرجو�م‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما �نهٮ�م ٱ� ع ِن ٱ�ِين �تلو�م ِ� ٱ� ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ُ َ َ ُ‬ ‫ُ َ َ َّ ُ‬ ‫� إ ِ ۡخ َ‬ ‫َ ُ ۡ َ َ َ ُ ْ ََ‬
‫ج� ۡم أن ت َول ۡوه ۡمۚ َو َمن َ� َت َول ُه ۡم فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰل ُِمون‪٩‬‬ ‫ِ‬ ‫ا‬‫ر‬ ‫ٰٓ‬ ‫ّمِن دِ�ٰرِ�م و�ٰهروا‬
‫ي�ٰنِه َّۖ‬ ‫� أَ ۡعلَ ُم �إ َ‬‫وه َّن ٱ َّ ُ‬‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َ ٓ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ َ ٰ ُ ُ َ ٰ َ ٰ َ ۡ َ ُ ُ‬
‫ن‬ ‫ِِ ِ‬ ‫حن ۖ‬ ‫ت فٱمت ِ‬ ‫ج� ٖ‬‫���ها ٱ�ِين ءامنوا إِذا جاء�م ٱلمؤمِ�ت م� ِ‬
‫ّ ‪ُ َ َ ُّ َ ۡ ُ َ َ ۡ ُ َّ ٞ‬‬ ‫َ ۡ َ ۡ ُ ُ ُ َّ ُ ۡ َ ٰ َ َ َ ۡ ُ ُ َ ۡ ُ َّ َ ُ‬
‫جعوه َّن إِ� ٱلكفارِ� � ه َّن حِل لهم و� هم �ِلون له َّنۖ‬ ‫ت ف� تر ِ‬ ‫فإِن عل ِمتموهن مؤمِ� ٖ‬
‫ُ‬
‫َ ُ ُ َّ َ ٓ َ َ ۡ ُ ُ ُ َّ ُ َ ُ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ُ ُ َّ ٓ َ َ ُ ۚ ْ َ َ ُ َ َ َ َ ۡ ُ‬
‫وءاتوهم ما أنفقوا و� جناح علي�م أن تنكِحوهن إِذا ءاتيتموهن أجورهنۚ و�‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َُۡ ْ َٓ َ َُۡۡ ََۡ ۡ َُ ْ ٓ َ َُ ْ َ ُ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫ُ‬
‫�لوا َما أنفق ۚوا �ٰل ِ� ۡم ُح� ُم ٱ� ِ‬ ‫�لوا ما أنفقتم ولي ٔ‬ ‫� ۡمسِكوا بِعِ َص ِم ٱلك َواف ِرِ و ٔ‬
‫حك ‪ٞ‬‬ ‫ِيم َ‬ ‫� َعل ٌ‬ ‫َۡ ُ ُ ََۡ ُ‬
‫� ۡمۖ َوٱ َّ ُ‬
‫ِيم‪] ﴾١٠‬اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﺔ‪.[١٠-٩ :‬‬ ‫��م بين‬
‫»]او[ ﺗﻨﮫﺎ ﺷﻤﺎ را از دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﮫﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ]اﻣﺮ[ دﯾﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮕﯿﺪهاﻧﺪ و‬
‫راﻧﺪن ﺷﻤﺎ ]ﺑﻪ دﯾﮕﺮان[ ﮐﻤﮏ ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ و‬ ‫ِ‬ ‫ﺷﻤﺎ را از دﯾﺎرﺗﺎن ﺑﯿﺮون ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺮ ﺑﯿﺮون‬
‫ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺎ آﻧﺎن دوﺳﺘﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ھﻤﺎن ﺳﺘﻤﮑﺎراﻧﻨﺪ‪ .‬ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪،‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻣﮫﺎﺟﺮ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬آنھﺎ را ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﯿﺪ؛ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن داﻧﺎﺗﺮ‬
‫ِ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻨﺎن را ]زﻧﺎﻧﯽ[ ﻣﺆﻣﻦ ﯾﺎﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺎزﻧﮕﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﻧﻪ اﯾﻦ زﻧﺎن ﺑﺮ‬
‫آﻧﺎن ]= ﮐﺎﻓﺮان[ ﺣﻼﻟﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ آن ]ﻣﺮدان ﮐﺎﻓﺮ[ ﺑﺮ اﯾﻦ زﻧﺎن ﺣﻼﻟﻨﺪ؛ و ھﺮ ﭼﻪ ]ﺷﻮھﺮان ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٧٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٦٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٠٢‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﮫﺮﯾﻪ[ ﺧﺮج ]اﯾﻦ زﻧﺎن[ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺪھﯿﺪ؛ و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از‬
‫آﻧﮑﻪ ﻣﮫﺮﯾﻪھﺎﯾﺸﺎن را ﭘﺮداﺧﺘﯿﺪ ]و ﭘﺲ از اﻧﻘﻀﺎی ﻋﺪه‪ [،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ازدواج ﮐﻨﯿﺪ؛ و ﺑﻪ ]ﻧﮕﻪداﺷﺘﻦ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﺎ[ زﻧﺎن ﮐﺎﻓﺮ‪ ،‬دل ﻧﺒﻨﺪﯾﺪ؛ ]زﯾﺮا ﺑﺎ ﮐﻔﺮ ﻧﮑﺎح ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ و زﻧﺎن ﮐﺎﻓﺮ از ﺑﯿﻦ‬
‫ﻧﺰد آﻧﺎن روﻧﺪ‪ ،‬رھﺎﯾﺸﺎن ﮐﻨﯿﺪ[ و آﻧﭽﻪ را ]ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮫﺮﯾﻪ[ ﺧﺮج‬‫ﻣﯽرود و ﭼﻮن زﻧﺎن ﺷﻤﺎ ِ‬
‫ﮐﺮدهاﯾﺪ ]از ﮐﺎﻓﺮان[ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ؛ و ]ﮐﺎﻓﺮان ﻧﯿﺰ[ آﻧﭽﻪ را ﺧﺮج ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﮑﻢ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ داوری ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و اﻟﻠﻪ داﻧﺎی ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬‫ِ‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ در ھﻤﻪ ﺣﺎﻟﺖھﺎ‬

‫ۡ ُ ْ ََ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ۡ� ‪ٞ‬ل ّل ِۡل ُم َط ّفف َ‬
‫اس‬ ‫ِين إِذا ٱ� َتالوا � ٱ�َّ ِ‬ ‫�‪ ١‬ٱ�‬ ‫ِِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ ۡ َ َّ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬ ‫َۡ َ ُ َ‬
‫�ون‪�َ �� ٣‬ظ ُّن أ ْو ٰٓ��ِك �� ُهم َّم ۡب ُعوثون‪ۡ َ�ِ ٤‬و ٍ�‬ ‫�ست ۡوفون‪� ٢‬ذا �لوهم أو وزنوهم � ِ‬
‫�‪] ﴾٦‬اﻟﻤﻄﻔﻔﯿﻦ‪.[٦-١ :‬‬ ‫اس ل َِر ّب ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫َعظي�‪ ٥‬يَ ۡو َم َ� ُق ُ‬
‫وم ٱ�َّ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٖ‬
‫»وای ﺑﺮ ﮐﻢﻓﺮوﺷﺎن! ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻮن ]ﺑﺮای ﺧﻮد[ از ﻣﺮدم ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﻮد را‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ]ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ[ ﺑﺮای آﻧﺎن ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﯾﺎ وزن ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻢ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ‬
‫آنھﺎ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ]ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ و از ﻗﺒﺮھﺎ[ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در روزی ﺑﺰرگ؟‬
‫]ھﻤﺎن[ روزی ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻣﯽاﯾﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﭘﺮھﯿﺰ از زﯾﺎد ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮدن‬

‫ْ َ ُ َ ْ َ َ ٌ ِّ ْ َ َ ْ َ َ ٌ‬ ‫َُ ُ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬اﺤﻟ ِﻠﻒ ﻣﻨﻔﻘﺔ لِﻠﺴﻠﻌ ِﺔ‪ ،‬مﻤﺤﻘﺔ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﻮل‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬
‫ﺖ َر ُ‬
‫ﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﻠﺮ�ْ ِﺢ«‪.‬‬
‫ل ِ ِّ‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ وﺳﯿﻠﻪای‬

‫ﺑﺮای ﺑﺎزارﮔﺮﻣﯽ و ﻓﺮوش ﮐﺎﻻﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺳﻮد و ﻓﺎﯾﺪه را از ﻣﯿﺎن ﻣﯽﺑﺮد«‪.‬‬

‫ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺮدن از ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش اﺷﯿﺎی ﺣﺮام و ﭘﻠﯿﺪ‬

‫َّ َ َ ۡ ُ ُ َ ّ َ ٰ ْ َ َ ُ ُ َ َّ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين يأ�لون ٱلرِ�وا � �قومون إِ� كما �قوم ٱ�ِي‬
‫َ َ َ َّ ُ ُ َّ ۡ َ ُ َ ۡ َ ّ َ َ َ َّ ُ ۡ َ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ ُ ّ َ ٰ ْ َ َ َ َّ َّ ُ ۡ‬
‫� ٱ�َ ۡي َع‬ ‫لر� ۗوا وأحل ٱ‬ ‫س �ٰل ِك بِ��هم قالوا إِ�ما ٱ�يع مِثل ٱ ِ‬‫�تخبطه ٱلشي�ٰن مِن ٱلم ِ ۚ‬
‫َ َّ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ َ َّ َ ّ َ ٰ ْ َ َ َ ٓ َ ُ َ ۡ َ ‪َ َ ٰ َ َ َ ّ َّ ّ ٞ‬‬
‫� فل ُهۥ َما َسلف َوأ ۡم ُرهُ ٓۥ إِ� ٱ�ِۖ َو َم ۡن‬ ‫وحرم ٱلرِ� ۚوا �من جاءهۥ موعِظة مِن ر�ِهِۦ فٱنت‬
‫َ َ َ ُ ْ َ ٰٓ َ َ ۡ َ ٰ ُ َّ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾٢٧٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٧٥ :‬‬ ‫�د فأو��ِك أص�ب ٱ�ارِ� هم �ِيها � ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٨٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٠٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٥٠٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ رﺑﺎ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ ]روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﻗﺒﺮ[ ﺑﺮﻧﻤﯽﺧﯿﺰﻧﺪ؛ ﻣﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻤﺎس ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬دﯾﻮاﻧﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ]ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﺎدل ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ[‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ]= رﺑﺎﺧﻮاران[ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬داد و ﺳﺘﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺑﺎﺳﺖ ]و اﯾﻦ ھﺮ دو‪ ،‬ﻣﺎل را‬
‫اﻓﺰون ﻣﯽﮐﻨﺪ[«؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬داد و ﺳﺘﺪ را ﺣﻼل و رﺑﺎ را ﺣﺮام ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ‬
‫ﮐﻪ از ]ﺟﺎﻧﺐ[ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﭘﻨﺪی ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ و ]از رﺑﺎﺧﻮاری[ دﺳﺖ ﺑﺮدارد‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و‬
‫آن اوﺳﺖ و ]در ﻣﻮرد آﯾﻨﺪه ﻧﯿﺰ[‬
‫ﺣﮑﻢ رﺑﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ[ از ِ‬
‫ﻧﺰول ِ‬‫]ﺳﻮدھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ِ‬
‫ﮐﺎرش ﺑﻪ اﻟﻠﻪ واﮔﺬار ﻣﯽﺷﻮد؛ و]ﻟﯽ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]ﺑﻪ رﺑﺎﺧﻮاری[ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬اھﻞ آﺗﺶ ھﺴﺘﻨﺪ و‬
‫در آن ﺟﺎوداﻧﻨﺪ]= ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد[«‪.‬‬
‫� َوٱ ۡ�َ َ‬ ‫ام ُن ٓوا ْ إ َّ� َما ٱ ۡ َ‬ ‫َ َ‬
‫نص ُ‬
‫اب‬ ‫� ۡم ُر َوٱل ۡ َم ۡي ِ ُ‬ ‫�� ُّ� َها ٱ َّ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َّ ُ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫س ّم ِۡن � َم ِل ٱلش ۡي َ�ٰ ِن فٱ ۡج َتن ِ ُبوهُ ل َعل� ۡم �فل ُِحون‪] ﴾٩٠‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٩٠ :‬‬
‫َ‬ ‫َوٱ ۡ�َ ۡز َ� ٰ ُم ر ۡج ‪ٞ‬‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر و اﻧﺼﺎب ]= ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫َ‬
‫ﯾﺎدواره و ﻧﻤﺎد‪ ،‬ﻧﺼﺐ ﮔﺮدد و ﻋﺒﺎدت ﺷﻮد از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺠﺴﻤﻪھﺎی ﺳﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺢھﺎی ﻓﻠﺰی‪،‬‬
‫ﻣﻘﺒﺮه ﺻﺎﻟﺤﺎن و ‪ [...‬و ﺗﯿﺮھﺎی ﻗﺮﻋﻪﮐﺸﯽ ]= اﻧﺘﺨﺎب ﻗﺮﻋﻪ ﺧﻮب و ﺑﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻓﺎﻟﮕﯿﺮی ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و اﻣﺮوزه ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺘﺨﺎره ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﺳﺘﺨﺎره ﺷﺎﻣﻞ دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز و ﺳﭙﺲ ﻃﻠﺐ ﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮدن در اﻣﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ از اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل و ﻧﯿﺰ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن از ﺷﺮ آن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ[‪ ،‬ﭘﻠﯿﺪ ]و[ از ﮐﺎر]ھﺎی[ ﺷﯿﻄﺎن ھﺴﺘﻨﺪ؛‬
‫ﭘﺲ از آنھﺎ دوری ﮐﻨﯿﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ك ُت ً‬ ‫َ ُ َُ َ ۡ‬ ‫َّ َ َ َّ ُ َ َّ ُ َ َّ َّ ۡ ُ ّ َّ َّ‬
‫و�ا‬ ‫�دونهۥ م‬ ‫ِ‬ ‫ِي‬
‫�‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين يتبِعون ٱلرسول ٱ� ِ� ٱ� ِ� ٱ‬
‫ح ُّل ل َ ُهمُ‬ ‫ُ‬ ‫ُۡ َ‬ ‫َ َۡ َ ُٰ ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َُۡ ُ ُ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َ ۡ‬ ‫َ ُ‬
‫َ‬
‫وف و�نهٮهم ع ِن ٱلمنكرِ و� ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫يل يأمرهم ب ِٱلمعر ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِنده ۡم ِ� ٱ�ورٮةِ وٱ‬ ‫ع‬
‫َ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫َّ ّ َ ٰ َ ُ َ ّ ُ َ ۡ ُ َ َ ٰٓ َ َ َ َ ُ َ ۡ ُ ۡ ۡ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ت عل ۡي ِه ۡ ۚم‬ ‫�ه ۡم َوٱ�غ�ٰل ٱل ِ� �ن‬ ‫ت و�حرِم علي ِهم ٱ���ِث و�ضع �نهم إ ِ‬ ‫ٱلطيِ� ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫�وهُ َوٱ َّ� َب ُعوا ٱ�ُّ َ‬ ‫ْ‬ ‫فَٱ َّ� َ‬
‫َ ُ‬
‫نزل َم َع ُه ٓۥ أ ْو ٰٓ��ِك ه ُم‬ ‫أ‬ ‫ور ٱ� ٓ‬
‫ِي‬ ‫ام ُنوا بهِۦ َو َع َّز ُروهُ َونَ َ ُ‬
‫ِين َء َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ٱل ُمفل ُِحون‪] ﴾١٥٧‬اﻷﻋﺮاف‪.[١٥٧ :‬‬
‫ُ‬
‫ﻣﺒﺮ درسﻧﺎﺧﻮاﻧﺪه ]= ا ّﻣﯽ[ ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ]ھﻤﺎن[ ﮐﻪ ﻧﺎم ]و‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﭘﯿﺎ ِ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی[ او را ﻧﺰد ﺧﻮد در ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﺷﺪه ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ؛ ]ھﻤﻮ[ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽھﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدھﺪ و از زﺷﺘﯽھﺎ ]و ﮐﺎرھﺎی ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ[ ﺑﺎز ﻣﯽدارد و ﭘﺎﮐﯿﺰهھﺎ را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺣﻼل‬
‫َ‬
‫ﺑﺎر ﮔﺮان ]ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﺷﺮﻋﯽ[ را ﮐﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮده‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺣﺮام‬ ‫آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫را‬ ‫ھﺎ‬ ‫ﭘﻠﯿﺪی‬ ‫و‬ ‫ﺪ‬ ‫ﮔﺮداﻧ‬‫ﻣﯽ‬
‫اﺳﺖ از ]ﻋﮫﺪۀ[ آﻧﺎن ﺑﺮﻣﯽدارد‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﮔﺮاﻣﯽاش داﺷﺘﻨﺪ و‬
‫ﯾﺎریاش ﮐﺮدﻧﺪ و از ﻧﻮری ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٠٤‬‬

‫ﻓﺮﯾﺐ ﻧﺪادن و دروغ ﻧﮕﻔﺘﻦ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س أَ َّن َر ُﺳﻮل اﷲ ج َم َّﺮ َﻰﻠﻋ ُﺻ ْ َ‬
‫ﺮﺒة َﻃ َﻌﺎمٍ ﻓﺄ ْد َﺧﻞ ﻳَ َﺪ ُه � َ‬
‫ﻴﻬﺎ‪� ،‬ﻨَﺎﻟ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ ُ َّ َ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫أَ َﺻﺎﺑ ُﻌ ُﻪ ﺑَﻠﻼ �ﻘﺎل‪» :‬ﻣﺎ ﻫﺬا ﻳَﺎ َﺻ َ َّ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫ﷲ‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﺎﺣﺐ اﻟﻄﻌﺎمِ ؟« ﻗﺎل أﺻﺎ�ﺘﻪ الﺴﻤﺎء ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِّ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َّ َ َ ْ َ َ ُ َّ ُ َ ْ َ َّ َ ْ‬
‫َ‬
‫»أﻓﻼ ﺟﻌﻠﺘﻪ ﻓﻮق اﻟﻄﻌﺎمِ ﻲﻛ ﻳﺮاه اﻨﻟﺎس‪ ،‬ﻣﻦ ﻏﺶ ﻓﻠيﺲ ِﻣ�«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج از ﮐﻨﺎر ﺗﻮدهای ﺧﻮردﻧﯽ )ﮔﻨﺪم(‬
‫ﮔﺬﺷﺖ و دﺳﺘﺶ را در آن ﻓﺮو ُﺑﺮد؛ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻣﺒﺎرک‪ ،‬ﺧﯿﺲ ﺷﺪ؛ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﮔﻨﺪم! اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟« ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آب ﺑﺎران ﺑﻪ آن ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﭘﺲ ﭼﺮا آن را در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪای ﺗﺎ ﻣﺮدم آن را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ؟ ھﺮﮐﺲ ﻣﺎ را ﻓﺮﯾﺐ‬
‫دھﺪ‪ ،‬از ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ َﺣﻜ ْ‬
‫ﺎر َﻣﺎ ل ْﻢ �ﺘَﻔ َّﺮﻗﺎ‪ - ،‬أو‬ ‫اﺒﻟﻴِّ َﻌﺎن ﺑﺎ َ‬
‫ا� ج‪ِ ِ ِ َ » :‬‬
‫ﺨﻟﻴ ِ‬ ‫ﻴﻢ ﺑ ِﻦ ِﺣﺰامٍ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬
‫ِ ِ‬
‫َْ َ َ ْ َََ ََ ََ ُ َ ْ َََ ُ‬ ‫ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺣ َّﻰﺘ َ�ﺘَ َﻔ َّﺮﻗﺎ ‪ -‬ﻓﺈن َﺻ َﺪﻗﺎ َو َ�يَّﻨَﺎ ﺑُ َ ُ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫�ﻘﺖ ﺑﺮ�ﺔ‬ ‫ﻮرك لﻬﻤﺎ ِﻲﻓ �ﻴ ِﻌ ِﻬﻤﺎ‪ ،‬و ِ�ن ﻛﺘﻤﺎ و�ﺬﺑﺎ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ‪٢‬‬
‫َ�ﻴْ ِﻌ ِﻬﻤﺎ«‪.‬‬
‫از ﺣﮑﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﺰام س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺮوﺷﻨﺪه و ﺧﺮﯾﺪار ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ از‬
‫ھﻢ ﺟﺪا ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎر ﻓﺴﺦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را دارﻧﺪ؛ اﮔﺮ راﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ و ﻋﯿﺐ ﮐﺎﻻ را ﺑﯿﺎن‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ آنھﺎ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد؛ و اﮔﺮ ﻋﯿﺐ ﮐﺎﻻ را ﭘﻨﮫﺎن ﮐﻨﻨﺪ و دروغ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ آنھﺎ ﺑﯽﺑﺮﮐﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫اﻧﺒﺎر و اﺣﺘﮑﺎر ﻧﮑﺮدن ﮐﺎﻻ‬

‫ٌ ‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ََْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َُ‬ ‫َ ْ َ َْ ْ َْ‬
‫ﻜ ُﺮ إِﻻ ﺧ ِ‬
‫ﺎﻃﺊ«‪.‬‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ �ﺘ ِ‬
‫ﻮل ا ِ‬
‫ﷲ س �ﻦ رﺳ ِ‬ ‫�ﻦ ﻣﻌﻤ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫ﻣﻌﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﮔﻨﺎھﮑﺎر‬
‫اﺣﺘﮑﺎر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٠٢‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٧٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٣٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٦٠٥‬‬
 ‫‪٥٠٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫‪ -٤‬آداب ﺳﻔﺮ‬
‫از ﻧﯿﮑﺎن ﻃﻠﺐ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻧﻤﻮدن‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ َ ُ ً َ َ َ َ ُ َ َّ ِّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫�ﺪ أن أ َﺳﺎﻓِ َﺮ ﻓﺄ ْو ِﺻ ِ�‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ا�‪ِ ،‬إ� أ ِر‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س أن رﺟﻼ ﻗﺎل‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫َّ ُ َّ ْ َ‬ ‫َ َ َّ َ ْ َ َّ َّ ُ َ َ‬ ‫َ َ ُ ِّ‬
‫ﻞﻛ َ َ‬ ‫َّ َ َّ ْ‬ ‫َ َْ َ‬
‫ﻚ ﺑﺘَ ْﻘ َ‬
‫اﻃ ِﻮ ُﻪﻟ‬ ‫الﺮ ُﺟﻞ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬الﻠﻬﻢ‬ ‫ﺮﺷ ٍف«‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ أن و�‬ ‫� ﻰﻠﻋ‬ ‫ﺒ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﻜ‬ ‫اﺘﻟ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ى‬ ‫ﻮ‬ ‫»ﻋﻠﻴ ِ‬
‫َّ َ َ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ‬
‫اﻷ ْرض‪َ ،‬وﻫ ِّﻮن َﻋﻠﻴْ ِﻪ الﺴﻔﺮ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدی ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﺑﺮوم؛ ﻣﺮا‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻓﺮﻣﺎ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻘﻮای اﻟﮫﯽ و ﮔﻔﺘﻦ "اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ" ﺑﺮ ھﺮ ﺑﻠﻨﺪی ﭘﺎیﺑﻨﺪ‬
‫ﺑﺎش«‪ .‬وﻗﺘﯽ آن ﻣﺮد روی ﮔﺮداﻧﺪ و رﻓﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج دﻋﺎ ﮐﺮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! دور ِی ﻣﺴﺎﻓﺖ را‬
‫ﺑﺮ او ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬و ﺳﺨﺘﯽ ﺳﻔﺮ را ﺑﺮ او آﺳﺎن ﮔﺮدان«‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻘﯿﻢ در ھﻨﮕﺎم ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﮕﻮﯾﺪ‬

‫ْ َ ْ ُ َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ ُ َ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ا� ِدﻳﻨﻚ‪،‬‬ ‫ا� ج ﻳُ َﻮد�ﻨﺎ‪� ،‬ﻴَﻘﻮل‪» :‬أﺳﺘﻮ ِدع‬ ‫َ ْ َْ ُ ََ‬
‫�ﻦ ا�ﻦ �ﻤﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛن رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ َ َ ‪٢‬‬ ‫َ َ َ َ‬
‫َوأ َﻣﺎ�ﺘَﻚ‪َ ،‬وﺧ َﻮا ِ�ﻴﻢ �ﻤ ِﻠﻚ«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺎ ﻣﺎ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َ ْ َ ْ ُ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫ﻓﺮﺟﺎم ﮐﺎرھﺎﯾﺖ را ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫اﻣﺎﻧﺖ‬ ‫ﻦ‪،‬‬‫ﯾ‬‫د‬ ‫‪:‬‬ ‫«‬‫ﻚ‬ ‫»أﺳﺘﻮ ِدع ا� ِدﻳﻨﻚ‪ ،‬وأﻣﺎ�ﺘﻚ‪ ،‬وﺧﻮا ِ�ﻴﻢ �ﻤ ِﻠ‬
‫ﻣﯽﺳﭙﺎرم«‪.‬‬

‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺮای ﻣﻘﯿﻢ ھﻨﮕﺎم ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َ ْ ُ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫اﺬﻟي ﻻ ﻳُﻀﻴِّ ُﻊ‬
‫ا� ج �ﻘﺎل‪» :‬اﺳﺘﻮ ِدﻋﻚ ا� ِ‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ودﻋ ِ� رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ َ ُ ‪٣‬‬
‫وداﺋِﻌﻪ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺎ ﻣﻦ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺗﻮ را ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺳﭙﺎرم ﮐﻪ ھﯿﭻ اﻣﺎﻧﺖ و ﺳﭙﺮدهای را ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺣﺴﻦ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٤٥‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٧١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٣٤٤٣‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٤ :‬‬
‫‪ -٣‬ﺟﯿﺪ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٩٢٣٠‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٦ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٠٦‬‬

‫ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎ رﻓﯿﻘﺎن ﻧﯿﮑﻮ‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣﺜَﻞ اﺠﻟَﻠيﺲ َّ‬ ‫ﻮﻰﺳ س َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫ﺤﺎ ِم ِﻞ ال ِﻤ ْﺴ ِﻚ‬‫الﺴ ْﻮءِ‪ ،‬ﻛ َ‬
‫الﺼﺎﻟﺢ َو َّ‬
‫ِِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻋ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ْ ُ ْ َ َ َ َّ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ َّ ْ َ َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َوﻧَﺎﻓﺦ اﻟْﻜ َ َ ُ ْ ْ‬
‫ﺠﺗﺪ ِﻣﻨﻪ ِر�ًﺎ‬ ‫�‪ ،‬ﻓﺤﺎ ِمﻞ ال ِﻤﺴ ِﻚ‪ِ :‬إﻣﺎ أن � ِﺬﻳﻚ‪ ،‬و�ِﻣﺎ أن ﺗبﺘﺎع ِﻣﻨﻪ‪ ،‬و�ِﻣﺎ أن ِ‬ ‫ِِ ِ ِ‬
‫ً َ َ ً ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ َّ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ِّ َ ً َ ُ‬
‫ﺠﺗﺪ ِر�ﺎ ﺧ ِﺒيﺜﺔ«‪.‬‬ ‫�‪ :‬إِﻣﺎ أن � ِﺮق ِ�ﻴﺎﺑﻚ ‪،‬و�ِﻣﺎ أن ِ‬ ‫ﻃﻴﺒﺔ ‪َ ،‬وﻧﺎﻓِﺦ اﻟ ِ‬
‫ﻜ ِ‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺜﺎل ھﻤﻨﺸﯿﻦ ﻧﯿﮏ و ھﻤﻨﺸﯿﻦ ﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫دارﻧﺪه ِﻣﺸﮏ )ﻋﻄﺎر( و دﻣﻨﺪه ﮐﻮره آھﻨﮕﺮ اﺳﺖ؛ دارﻧﺪه ﻣﺸﮏ )ﻋﻄﺎر(‪ ،‬ﯾﺎ از آن ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫َ‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ﯾﺎ از او ِﻣﺸﮏ ﻣﯽﺧﺮی ﯾﺎ ﺑﻮی ﺧﻮﺷﯽ از او ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽرﺳﺪ؛ وﻟﯽ دﻣﻨﺪه ﮐﻮره‬
‫آھﻨﮕﺮ‪ ،‬ﯾﺎ ﻟﺒﺎﺳﺖ را ﻣﯽﺳﻮزاﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻮی ﺑﺪی از او ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽرﺳﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﻨﮫﺎ ﺳﻔﺮ ﻧﮑﺮدن ﻣﮕﺮ ﺑﺮای ﻧﯿﺎزی‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺣ َﺪة َﻣﺎ أ ْﻋﻠ ُﻢ‪َ ،‬ﻣﺎ َﺳ َ‬
‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ل ْﻮ َ� ْﻌﻠ ُﻢ اﻨﻟَّ ُ‬
‫ﺎر‬ ‫الﻮ ِ‬ ‫ﺎس َﻣﺎ ِﻲﻓ‬ ‫َﻋﻦ اﺑْﻦ ُ� َﻤ َﺮ ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ْ َ ُ ‪٢‬‬ ‫َ ٌ َ‬
‫ﺐ ِﺑﻠﻴْ ٍﻞ وﺣﺪه«‪.‬‬ ‫را ِﻛ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻦ درﺑﺎره ‪-‬‬
‫ﺧﻄﺮات‪ -‬ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ رﻓﺘﻦ ﻣﯽداﻧﻢ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﺳﻮارهای ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ در‬
‫ﺷﺐ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻧﻤﯽرﻓﺖ«‪.‬‬

‫ﻧﮕﮫﺪاری ﻧﮑﺮدن ﺳﮓ و زﻧﮓ در ﺳﻔﺮ‬

‫َ َ َ َ ْ َ ُ َْ َ َ ُ ُ َْ ً َ َْ ٌ ََ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ ﺗﺼﺤﺐ الﻤﻼﺋِ�ﺔ ر�ﻘﺔ ِ�ﻴﻬﺎ ﻠﻛﺐ وﻻ‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ ٌ ‪٣‬‬
‫ﺟﺮس«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮐﺎرواﻧﯽ را ﮐﻪ در آن‬
‫ﺳﮓ ﯾﺎ زﻧﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﺮاھﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫ھﻤﮑﺎری ﮐﺮدن ﺑﺎ رﻓﯿﻖ در ﺳﻔﺮ و ﺟﺰ آن‬

‫ْ َ َ َ ُ ٌ ََ َ َ‬
‫اﺣﻠ ٍﺔ‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّي س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﺑَيْﻨَ َﻤﺎ َ�ْ ُﻦ ِﻲﻓ َﺳ َﻔﺮ َﻣ َﻊ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ﻲﺒ ج ِإذ ﺟﺎء رﺟﻞ ﻰﻠﻋ ر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻌ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ َ ََُ َ ْ ُ َ ْ‬ ‫َُ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َُ َ ً َ َ ً َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﻦ ﺎﻛن ﻣﻌﻪ ﻓﻀﻞ ﻇﻬ ٍﺮ‪،‬‬ ‫ﺮﺼف ﺑﺮﺼه ﻳ ِﻤﻴﻨﺎ و ِﺷﻤﺎﻻ‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻪﻟ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺠﻌﻞ ﻳ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٥٣٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٢٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٩٨‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١١٣‬‬
 ‫‪٥٠٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ ْ‬ ‫َ َ َ َ ْ ٌ‬ ‫َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ ْ‬
‫ﻓﻠﻴَ ُﻌﺪ ِﺑ ِﻪ َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ ﻻ ﻇﻬ َﺮ ُﻪﻟ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ ﺎﻛن ُﻪﻟ ﻓﻀﻞ ِﻣ ْﻦ َزا ٍد‪ ،‬ﻓﻠﻴَ ُﻌﺪ ِﺑ ِﻪ َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ ﻻ َزاد ُﻪﻟ« ‪،‬ﻗﺎل‪:‬‬
‫َ ْ ‪١‬‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َّ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ﻓَ َﺬ َﻛ َﺮ ﻣ ْﻦ أَ ْﺻﻨَﺎف ال ْ َ‬
‫ﺎل َﻣﺎ ذﻛ َﺮ َﺣ َّﻰﺘ َرأ�ﻨﺎ �ﻧﻪ ﻻ َﺣ َّﻖ ِﻷ َﺣ ٍﺪ ِﻣﻨﺎ ِﻲﻓ ﻓﻀ ٍﻞ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻤ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺳﻔﺮی ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻤﺮاه‬
‫ﺑﻮدﯾﻢ؛ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺮدی ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﺘﺮش ﺳﻮار ﺑﻮد‪ ،‬آﻣﺪ و ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﻧﮕﺎھﺶ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﺎج اﺳﺖ و‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺳﻮار ِی اﺿﺎﻓﻪای دارد‪،‬‬
‫آن را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺪھﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺒﯽ ﻧﺪارد؛ و ھﺮﮐﺲ‪ ،‬آذوﻗﻪ )ﺗﻮﺷﻪ( اﺿﺎﻓﯽ دارد‪ ،‬آن را ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﺪھﺪ ﮐﻪ ﺑﯽﺗﻮﺷﻪ اﺳﺖ«‪ .‬و اﻧﻮاع ﻣﺎلھﺎ را ذﮐﺮ ﮐﺮد؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ‬
‫ّ‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﺎ ﺣﻘﯽ در اﻣﻮال ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﻧﯿﺎزش ﻧﺪارد‪.‬‬

‫زﻣﺎن آﻏﺎز ﺳﻔﺮ‬

‫َ ْ َ ُ َ َ َ ُ ُّ َْ‬ ‫َ‬
‫�ﺐ أن‬ ‫يﺲ ِﻲﻓ ﻏﺰ َو ِة �ﺒﻮك َو�ن ِ‬
‫ََ َ ََْ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﺧﺮج ﻳﻮم اﺨﻟ ِﻤ ِ‬‫َ� ْﻦ َﻛ ْﻌﺐ ﺑْﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َُْ َ ََْ َ‬
‫ا� ج � ُﺮ ُج‪ِ ،‬إذا ﺧ َﺮ َج ِﻲﻓ َﺳﻔ ٍﺮ ِإﻻ ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫َ‬
‫يﺲ‪ .‬و� ﻟﻔﻆ‪ :‬ﻟﻘﻠﻤﺎ ﺎﻛن رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﺮج ﻳﻮم اﺨﻟ ِﻤ ِ‬
‫‪٢‬‬
‫يﺲ‪.‬‬ ‫َ‬
‫اﺨﻟ ِﻤ ِ‬
‫از ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ ﻋﺎزم ﻏﺰوه ﺗﺒﻮک ﺷﺪ‬
‫و دوﺳﺖ داﺷﺖ ﮐﻪ در روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ ﺳﻔﺮش را آﻏﺎز ﮐﻨﺪ‪ .‬در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﮐﻤﺘﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺎد ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻏﯿﺮ از ﭘﻨﺞﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬در روزھﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﺑﺮود‪.‬‬

‫ﺻﺒﺢ زود ﺑﺮای ﺳﻔﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪن و رﻓﺘﻦ ﺷﺒﺎﻧﻪ‬

‫ُ‬
‫َ َ َ‬ ‫ُ ُ َ‬
‫ﻮرﻫﺎ«‪َ .‬و�ن ِإذا‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪» :‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ ﺑَ ْ َّ‬ ‫ﺨﺮ اﻟْ َﻐﺎ ِﻣ ِﺪ ِّي س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ ْ َ ْ‬
‫ﺎرك ِﻷﻣ ِﻲﺘ ِﻲﻓ ﺑ� ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ َ ِ‬ ‫�ﻦ ﺻ َ ٍ‬
‫ََ َ َ ْ ٌ َ ُ ً َ ً ََ َ ََْ ُ َ ََُ‬ ‫َّ َ‬ ‫ﺚ َ َّ ً ْ َ ْ ً َ َ َ ُ ْ ْ َّ‬ ‫ََ َ‬
‫ﺎرﺗﻪ‬ ‫ﺎﺟﺮا‪ ،‬و�ن �ﺒﻌﺚ ِﺠﺗ‬
‫ﺎر »و�ن ﺻﺨﺮ رﺟﻼ ﺗ ِ‬ ‫ﺮﺳ�ﺔ أو َﺟيﺸﺎ �ﻌﺜﻬﻢ ِﻣﻦ أو ِل اﻨﻟﻬ ِ‬ ‫�ﻌ َ ِ‬
‫َ َ َُ َ ُُ ‪٣‬‬ ‫ْ َّ َّ َ َ ْ‬
‫ﺎر ﻓﺄﺛ َﺮى و�ﺮﺜ ﻣﺎﻪﻟ«‪.‬‬ ‫ِﻣﻦ أو ِل اﻨﻟﻬ ِ‬
‫از ﺻﺨﺮ ﺑﻦ وداﻋﻪی ﻏﺎﻣﺪی س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ!‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎھﺎن را ﺑﺮای اﻣﺘﻢ ﺧﺠﺴﺘﻪ و ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ ﺑﮕﺮدان«‪ .‬و ھﺮﮔﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج دﺳﺘﻪ ﯾﺎ‬
‫ﻟﺸﮑﺮی را ﮔﺴﯿﻞ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬آﻧﺎن را در آﻏﺎز روز ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺻﺨﺮ س ﺑﺎزرﮔﺎن ﺑﻮد و‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٧٢٨‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٥٠‬و ‪٢٩٤٩‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٥٢٢‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٠٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٠٨‬‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﮐﺎروانھﺎی ﺗﺠﺎری )و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖھﺎی( ﺧﻮد را در اﺑﺘﺪای روز اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد؛ ﭘﺲ‬
‫از ﻣﺪﺗﯽ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺷﺪ و اﻣﻮاﻟﺶ زﯾﺎد ﮔﺮدﯾﺪ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َْ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎﺪﻟﺠﻟ َ ِﺔ‪ ،‬ﻓ ِﺈن اﻷ ْرض � ْﻄ َﻮى ِﺑﺎلﻠﻴْ ِﻞ«‪.‬‬
‫� ْﻢ ﺑ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻠ‬‫ﻋ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ﺲ‬‫ٍ‬ ‫�ﻦ أ�‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در ﺷﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا زﻣﯿﻦ در ﺷﺐ‬
‫در ھﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽﺷﻮد )زود ﻃﯽ ﻣﯽﺷﻮد(«‪.‬‬

‫دﻋﺎی ﺳﻮاری‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َۡ ُ ْ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َ َٰ ُ‬
‫� ظ ُهورِه ِۦ � َّم تذك ُروا ن ِۡع َمة َر ّ�ِ� ۡم إِذا ٱ ۡس َت َو ۡ� ُت ۡم‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ل ِتستوۥا‬
‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬
‫ِ�‪�� ١٣‬ا إ ِ ٰ� َر ّ� ِ َنا‬ ‫�ٰ َن ٱ َّ�ِي َس َّخ َر �َا َ� ٰ َذا َو َما ك َّنا ُ�ۥ ُم ۡقر� َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َعلَ ۡيهِ َو َ� ُقولُوا ْ ُس ۡب َ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ‬
‫ل ُمنقل ُِبون‪] ﴾١٤‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[١٤-١٣ :‬‬
‫»ﺗﺎ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ آنھﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﯾﺪ و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﺮ آنھﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﯾﺎد‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪» :‬ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ]وﺳﯿﻠﻪ[ را در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ و]ﮔﺮﻧﻪ[ ﻣﺎ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺧﻮد ﺗﻮان اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ؛ و ﻣﺎ ﺑﻪ‬

‫دﻋﺎی ﺳﻔﺮ‬
‫ﺟﺎ إﻰﻟ َﺳ َﻔﺮ‪َ ،‬ﻛ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ﻰﻠﻋ ﺑَﻌ�ه َﺧ ً‬ ‫َ َ َ ْ ََ ََ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َْ ُ َ‬
‫ﺮﺒ‬ ‫ٍ‬ ‫ﺎر ِ‬‫ِ ِِ ِ‬ ‫ﷲ ج ﺎﻛن ِإذا اﺳﺘﻮى‬ ‫�ﻦ ا�ﻦ �ﻤ َﺮ ب أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َّ ٓ َ‬
‫ِ�‪�� ١٣‬ا إ ِ ٰ� َر ّ� ِ َنا‬ ‫�ٰ َن َّٱ�ِي َس َّخ َر َ�َا َ� ٰ َذا َو َما ُك َّنا َ ُ�ۥ ُم ۡقر� َ‬ ‫ﺛَ َﻼﺛًﺎ ‪َّ �ُ ،‬ﻢ ﻗَ َﺎل‪ُ ﴿» :‬س ۡب َ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ َ َ ْ َّ َ َّ ْ َ َ َ ْ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ‬
‫ل ُمنقل ُِبون‪] ﴾١٤‬اﻟﺰﺧﺮف‪ [١٤-١٣ :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ِإﻧﺎ � ْﺴﺄلﻚ ِﻲﻓ ﺳﻔ ِﺮﻧﺎ ﻫﺬا اﻟ ِﺮﺒ واﺘﻟﻘﻮى‪ ،‬و ِﻣﻦ اﻟﻌﻤ ِﻞ‬
‫َ‬ ‫َ‬

‫الﺴﻔ ِﺮ‪،‬‬
‫َّ َ‬
‫ﺐ ِﻲﻓ‬‫الﺼﺎﺣ ُ‬ ‫ﺖ َّ‬ ‫اﻃﻮ َ�ﻨَّﺎ ُ� ْﻌ َﺪ ُه‪ ،‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ أَﻧ ْ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ِّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ َْ َ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺎ ﺗﺮﻰﺿ‪ ،‬الﻠﻬ َﻢ ﻫﻮن ﻋﻠﻴﻨﺎ َﺳﻔﺮﻧﺎ ﻫﺬا‪ ،‬و ِ‬
‫َّ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ُ ْ ُ ْ َ َ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ ُ ُ َ ْ َ ْ َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ َْ َ ُ‬
‫ﺐ ِﻲﻓ‬ ‫واﺨﻟ ِﻠﻴﻔﺔ ِﻲﻓ اﻷﻫ ِﻞ‪ ،‬الﻠﻬﻢ إِ� أﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ و�ﺜﺎ ِء الﺴﻔ ِﺮ‪ ،‬و�ﺂﺑ ِﺔ الﻤﻨﻈ ِﺮ‪ ،‬وﺳﻮ ِء الﻤﻨﻘﻠ ِ‬
‫ُ َ ‪٢‬‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ُ َّ َ َ َ‬ ‫َْ َ َْ ْ‬
‫آﻳﺒُﻮن ﺗﺎﺋِﺒُﻮن َﺎﻋ ِﺑ ُﺪون ل ِ َﺮ ِّ�ﻨﺎ َﺣﺎ ِﻣﺪون«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﻦ‬‫اد �ﻴﻬ َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ز‬‫و‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺎل‬‫ﻗ‬ ‫ﻊ‬ ‫ﺟ‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ذ‬‫�‬
‫ﺎل واﻷ ِ ِ‬
‫و‬ ‫‪،‬‬‫«‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻫ‬ ‫الﻤ ِ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رھﺴﭙﺎر ﺳﻔﺮی ﺑﻮد و ﺑﺮ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺷﺘﺮش ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎر اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ و ﺳﭙﺲ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ]وﺳﯿﻠﻪ[ را در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ و]ﮔﺮﻧﻪ[ ﻣﺎ ﺧﻮد ﺗﻮان‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! در اﯾﻦ ﺳﻔﺮﻣﺎن از‬
‫ِ‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ؛ و ﻣﺎ ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥١٥٧‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٧١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٣٤٢‬‬
 ‫‪٥٠٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺗﻮ ﻧﯿﮑﯽ و ﺗﻘﻮا و ﻋﻤﻠﯽ ﻣﻮرد رﺿﺎﯾﺖ ﺗﻮ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺎ را آﺳﺎن‬
‫ﺑﮕﺮدان و ﻣﺴﺎﻓﺖ آن را ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﮐﻮﺗﺎه ﻓﺮﻣﺎ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺗﻮ ھﻤﺮاه ﺳﻔﺮ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ در ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ھﺴﺘﯽ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از ﺳﺨﺘﯽھﺎی ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺣﺰن و اﻧﺪوه و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻧﺎﮔﻮار در ﻣﺎل و ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ ،‬آن را ﮔﻔﺘﻪ و ﻣﯽاﻓﺰود‪» :‬رﺟﻮع و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی اوﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن درﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ھﺴﺘﯿﻢ و او را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ«‪.‬‬

‫ھﺮﮔﺎه دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت رﻓﺘﻨﺪ‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺎذا إﻰﻟ اﻴﻟَ َﻤﻦ‪َ �َ ،‬ﻘ َﺎل‪َ ِّ َ �» :‬‬
‫َََُ َُ َ ً‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫ﺮﺸا‬ ‫ﺮﺴا َوﻻ ُ� َﻌ ِّ َ‬
‫ﺮﺴا‪َ ،‬و� َ ِّ َ‬ ‫ﻌ‬‫ﻣ‬ ‫و‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺜ‬‫ﻌ‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ﻮﻰﺳ س أ َّن اﻨﻟَّ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ َ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َو َﻻ ُ�ﻨَ ِّﻔ َﺮا‪َ ،‬و َ� َﻄ َ‬
‫ﺎو َﺎﻋ َوﻻ ﺨﺗﺘ ِﻠﻔﺎ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ س رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج او و ﻣﻌﺎذ را ﺑﻪ ﯾﻤﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»آﺳﺎن ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺳﺨﺖ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺑﺸﺎرت دھﯿﺪ و ﺗﻨﻔﺮ اﯾﺠﺎد ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﯾﮑﺴﺎن ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﺮدن آداب ﺳﻔﺮ‬

‫ََ ُ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫َ َ َّ ُ‬
‫ﺎ� ْﻢ َواﺠﻟُﻠُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َﺳﻌﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّ‬
‫ﺎت« �ﻘﺎلﻮا‪ :‬ﻳَﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺮ‬‫ﺎﻟﻄ‬‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﻮس‬ ‫ﻳ‬‫إ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ َ َ ْ ُ ْ َّ َ ْ َ َ َ ْ‬ ‫َ ُ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ ُ ٌّ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ‬
‫ا�‪ ،‬ﻣﺎ ﻨﻟﺎ ِﻣﻦ �ﺎل ِ ِﺴﻨﺎ ﺑﺪ �ﺘﺤﺪث ِ�ﻴﻬﺎ‪� ،‬ﻘﺎل‪ِ » :‬إذ أﺑيﺘﻢ ِإﻻ الﻤﺠ ِﻠﺲ‪ ،‬ﻓﺄ�ﻄﻮا‬ ‫رﺳﻮل ِ‬
‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫ُّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫اﻟﻄﺮ َ َ ُ‬ ‫ُ‬
‫�ﻖ َﺣ َّﻘ ُﻪ« ﻗَﺎلﻮا‪َ :‬و َﻣﺎ َﺣ ُّﻖ َّ‬‫اﻟﻄﺮ َ‬
‫َّ‬
‫ﺮﺼ‪َ ،‬و�ﻒ اﻷذى‪َ ،‬و َرد‬ ‫ا�؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻏﺾ اﺒﻟ ِ‬ ‫�ﻖ ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ْ َ ‪٢‬‬ ‫وف‪َ ،‬واﻨﻟَّ ْ ُ‬ ‫َّ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ‬
‫� َﻋ ِﻦ الﻤﻨﻜ ِﺮ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺮ‬‫ُ‬ ‫ﻌ‬ ‫الﺴﻼمِ ‪ ،‬واﻷمﺮ ِﺑﺎلﻤ‬
‫ﺳﺮ راهھﺎ )و‬ ‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ ِ‬
‫ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻋﻤﻮﻣﯽ( ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ«‪ .‬اﺻﺤﺎب ‪ ‬ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﺎرهای ﺟﺰ اﯾﻦ‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ؛ زﯾﺮا ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﯿﻢ و ﺑﺎ ھﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﺎل ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺣﻖ راه را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ«‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ّ‬
‫ﺣﻖ راه ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ّ‬
‫»ﺣﻔﺎﻇﺖ ﭼﺸﻢھﺎ )ﺧﻮدداری از ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻋﺎﺑﺮان(‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب از اذﯾﺖ و آزار‬
‫رھﮕﺬران‪ ،‬ﺟﻮاب ﺳﻼم‪ ،‬و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٣٤٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٣٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٢٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٢١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥١٠‬‬

‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﺮﮔﺎه ﺳﺮﺑﺎﻻﯾﯽ و ﺳﺮازﯾﺮی را ﻃﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬

‫ْ‬
‫َ َ َ َ َّ ْ َ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َّ َ َ ْ َ َ َّ ْ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﺮﺒﻧﺎ‪َ ،‬و ِ�ذا ﻧﺰﻨﻟﺎ ﺳﺒﺤﻨﺎ‪.‬‬ ‫ا� ب ﻗﺎل‪ :‬ﻛﻨﺎ ِإذا ﺻ ِﻌﺪﻧﺎ ﻛ‬
‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه از ﺳﺮﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرﻓﺘﯿﻢ »اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ«‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﯿﻢ و ﭼﻮن از ﺳﺮازﯾﺮی ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺘﯿﻢ »ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ« ﻣﯽﮔﻔﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫ﻮﺷ ُﻪ إ َذا َﻋﻠَ ْﻮا اﺜﻟَّﻨَﺎﻳَﺎ َﻛ َّ ُ‬
‫ﺮﺒوا‪َ ،‬و ِ�ذا ﻫﺒَ ُﻄﻮا‬
‫َ ُُ ُ‬ ‫ا� َﻦ ُ� َﻤ َﺮ ب ﻗَ َﺎل‪َ :‬و َ� َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج وﺟﻴ‬ ‫َ� ْﻦ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ ُ ‪٢‬‬
‫ﺳﺒﺤﻮا‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و ﺳﭙﺎھﯿﺎﻧﺶ ھﻨﮕﺎم ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ از ﺳﺮﺑﺎﻻﯾﯽ »اﻟﻠﻪ‬
‫اﮐﺒﺮ« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ از ﺳﺮازﯾﺮی ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ »ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ھﺮﮔﺎه ﻣﺴﺎﻓﺮ از ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ در آن ﻋﺬاب ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﮕﺬرد‬

‫َ َّ َ َ َ‬ ‫ْ َ َ َ‬
‫ﻻ ﺗَ ْﺪ ُﺧﻠُﻮا َم َ‬ ‫ﻲﺒ ج ل َ َّﻤﺎ َم َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َﻋﻦ اﺑْﻦ ُ� َ‬
‫ﻳﻦ ﻇﻠ ُﻤﻮا‬ ‫اﺬﻟ‬
‫ﺎ�ﻦ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺴ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺮ‬
‫ِ‬ ‫ﺠ‬‫ﺤﻟ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫ب‬ ‫ﺮ‬‫ﻤ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ َ ََ‬ ‫َ ْ ُ َ ُ ْ َّ َ ْ َ ُ ُ َ َ َ ْ ُ َ ُ ْ َ َ َ َ ُ ْ ُ َّ َ َ َّ َ َ‬
‫أ�ﻔﺴﻬﻢ إِﻻ أن ﺗ�ﻮﻧﻮا ﺑﺎ ِﻛ�‪ ،‬أن ﻳ ِﺼﻴﺒ�ﻢ ﻣﺎ أﺻﺎ�ﻬﻢ« �ﻢ �ﻘﻨﻊ ِﺑ ِﺮداﺋِ ِﻪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬
‫‪٣‬‬ ‫َّ ْ‬
‫الﺮﺣ ِﻞ«‪.‬‬
‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﺳﺮزﻣﯿﻦ "ﺣﺠﺮ"‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎهھﺎی ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﮔﺮﯾﻪﮐﻨﺎن‬
‫وارد ﻧﺸﻮﯾﺪ؛ ﻣﺒﺎدا آن ﭼﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺳﺪ«‪ .‬ﺳﭙﺲ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺳﺮ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﺳﻮاره از آﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫روش ﺧﻮاﺑﯿﺪن در راه ﺷﺒﺎﻧﻪ‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ‬ ‫َ ْ َ ََ ََ‬
‫ﷲ ج إِذا ﺎﻛن ِﻲﻓ َﺳﻔ ٍﺮ � َﻌ َّﺮ َس ِﺑﻠﻴْ ٍﻞ ‪،‬اﺿ َﻄ َﺠ َﻊ َﻰﻠﻋ‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ �ﺘﺎدة س ﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛن رﺳﻮل ا ِ‬
‫ْ‬
‫َ َ ُ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ ِّ ‪٤‬‬ ‫ﻳَﻤﻴﻨﻪ‪َ ،‬و� َذا َﻋ َّﺮ َس ُ�ﺒَﻴْ َﻞ ُّ‬
‫الﺼﺒْﺢ ﻧَ َﺼ َ‬
‫ﺐ ِذراﻋﻪ‪ ،‬ووﺿﻊ رأﺳﻪ ﻰﻠﻋ ﻛﻔ ِﻪ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ ِ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٩٣‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٩٩‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٨٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٨٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٨٣‬‬
 ‫‪٥١١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮﻗﺘﺎده س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ در ﺳﻔﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ در ﺷﺐ ﺗﻮﻗﻒ‬

‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﮫﻠﻮی راﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﮐﻤﯽ ﭘﯿﺶ از ﺻﺒﺢ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮد را از ﻗﺴﻤﺖ آرﻧﺞ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺮش را ﺑﺮ روی ﮐﻒ دﺳﺘﺶ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻧﯽ رﺳﯿﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‬

‫َُ ُ َ ْ َََ َْ ً‬ ‫َّ َ َ َ ْ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ َ َّ َ‬ ‫َ ْ َ ََْ ْ َ َ‬
‫�ﻻ‬ ‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻣﻦ ﻧﺰل ﻣ ِ‬ ‫ﻴﻢ الﺴﻠ ِﻤﻴﺔ ل ��ﻬﺎ ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﻜ ٍ‬‫�ﻦ ﺧﻮﻟﺔ ِﺑﻨﺖ ﺣ ِ‬
‫ﺤﺗﻞ ِﻣ ْﻦ‬
‫ْ َ ِّ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ ُ َ ْ ٌ َ َّ َ ْ َ َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ َّ َ َ َ ُ ُ َ َ‬
‫ﺎت ِﻣﻦ ﺮﺷ ﻣﺎ ﺧﻠﻖ‪ ،‬لﻢ ﻳﺮﻀه ﻲﺷء‪ ،‬ﺣﻰﺘ ﻳﺮ ِ‬ ‫ﷲ اﺘﻟﺎﻣ ِ‬ ‫ﺎت ا ِ‬
‫�ﻢ ﻗﺎل‪ :‬أﻋﻮذ ِﺑ� ِﻠﻤ ِ‬
‫َ َ ‪١‬‬ ‫َْ‬
‫� ِ ِﻪﻟ ذلِﻚ«‪.‬‬
‫ﻣ ِ‬
‫از ﺧﻮﻟﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﮑﯿﻢ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ‬ ‫ﺎﻣﺎت ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ ُ ُ َ َ‬
‫ﷲ اﺘﻟ ِ‬ ‫ﺎت ا ِ‬ ‫»ھﺮﮐﺲ در ﺟﺎﯾﯽ اﺗﺮاق ﮐﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬أﻋﻮذ ِﺑ� ِﻠﻤ ِ‬
‫َ َ‬
‫ﺧﻠ َﻖ«‪) :‬از ﺑﺪی آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﮐﺎﻣﻠﺶ‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم(‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ از آنﺟﺎ ﮐﻮچ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ او ﺿﺮر ﻧﺨﻮاھﺪ رﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬

‫اﻧﺘﻈﺎر ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﯿﺎزی دارد‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎرهِ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ‬
‫َ‬
‫ا� ج ِﻲﻓ َ�ﻌ ِﺾ أ ْﺳﻔ‬
‫ْ‬
‫ﻮل ِ‬
‫َّ‬ ‫َ ْ ََ َْ َ َ َُ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﺧﺮﺟﻨﺎ ﻣﻊ رﺳ ِ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل َز ْو ِج اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻰﻠﻋ ْاﺘﻟ َﻤﺎﺳﻪ‪َ ،‬وأَﻗَﺎمَ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َْ َ َ ْ ٌ‬ ‫َْ ْ‬ ‫َ ُ َّ ْ َ ْ َ َ ْ َ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ا� ج‬ ‫ات اﺠﻟي ِﺶ‪ ،‬ا�ﻘﻄﻊ ِﻋﻘﺪ ِﻲﻟ‪ ،‬ﻓﺄﻗﺎم رﺳﻮل ِ‬ ‫ﺎﺒﻟﻴﺪاءِ‪ ،‬أو ﺑِﺬ ِ‬ ‫إِذا ﻛﻨﺎ ﺑِ‬
‫الﺼﺪﻳﻖ‪� ،‬ﻘﺎلﻮا‪ :‬أﻻ ﺗ َﺮى َﻣﺎ َﺻﻨَ َﻌ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ‬
‫ﺎس إﻰﻟ أﻲﺑ ﺑَ�ﺮ ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎس َﻣ َﻌ ُﻪ‪َ ،‬وﻟي ُﺴﻮا َﻰﻠﻋ َﻣﺎءٍ‪ ،‬ﻓﺄﻰﺗ اﻨﻟَّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫اﻨﻟَّ ُ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َْ َ ََُ ْ َ ٌ َ َ َ‬ ‫ََْ ُ ََ‬ ‫َّ‬ ‫َﺎﻋ� َﺸ ُﺔ؟ أَﻗَ َ‬
‫ﺎﻣ ْ‬
‫ﺎء أﺑُﻮ ﺑَ� ٍﺮ‪،‬‬ ‫ﻰﻠﻋ َﻣﺎءٍ‪َ ،‬وﻟيﺲ ﻣﻌﻬﻢ ﻣﺎء‪ ،‬ﻓﺠ َ‬ ‫ﺎس‪ ،‬وﻟيﺴﻮا‬ ‫ا� ج َواﻨﻟَّ ِ‬
‫ﺖ ﺑ َﺮ ُ‬
‫ﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ا� ج َواﻨﻟَّ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ﺎم‪َ �َ ،‬ﻘﺎل‪َ :‬ﺣبَ ْﺴ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ﻰﻠﻋ ﻓَﺨﺬي ﻗَ ْﺪ ﻧَ َ‬ ‫َ ٌ َ َ ُ ََ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ََُ‬
‫ﺎس‬ ‫ﺖ رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اﺿﻊ رأﺳﻪ‬ ‫ا� ج و ِ‬ ‫ورﺳﻮل ِ‬
‫َ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ُ ْ َ ٌ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َ َ َ َ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ْ‬
‫ا� أن‬ ‫وﻟيﺴﻮا ﻰﻠﻋ ﻣﺎءٍ‪ ،‬وﻟيﺲ ﻣﻌﻬﻢ ﻣﺎء‪� ،‬ﻘﺎﻟﺖ ﺎﻋ�ِﺸﺔ‪� :‬ﻌﺎﺗب ِ� أﺑﻮ ﺑ� ٍﺮ وﻗﺎل ﻣﺎ ﺷﺎء‬
‫َّ‬ ‫َ َ ُ َُ‬ ‫َ َّ َ ُّ‬ ‫َ َ َُْ‬ ‫ﺟ َﻌ َﻞ َ� ْﻄ ُﻌﻨُ� �ﻴَ ِﺪهِ ﻲﻓ َﺧ َ‬ ‫ﻮل‪َ ،‬و َ‬ ‫َُ َ‬
‫ا� ج‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫ﺎﺮﺻ ِ�‪ ،‬ﻓﻼ �ﻤﻨﻌ ِ� ِﻣﻦ اﺘﻟﺤﺮ ِك ِإﻻ ﻣﺎﻜن رﺳ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫�ﻘ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ‬
‫اﺘﻟﻴَ ُّﻤ ِﻢ �ﺘَﻴَ َّﻤ ُﻤﻮا ‪،‬‬ ‫ا� آﻳَ َﺔ َّ‬ ‫ﻰﻠﻋ َ� ْ� َﻣﺎءٍ‪ ،‬ﻓَﺄﻧ ْ َﺰل َّ ُ‬ ‫َ ْ ََ ََ‬
‫ا� ج ِﺣ� أﺻﺒﺢ‬
‫َّ‬ ‫ََ َ َُ‬ ‫ََ َ‬
‫َِ‬ ‫ﻰﻠﻋ ﻓ ِﺨ ِﺬي ‪�،‬ﻘﺎم رﺳﻮل ِ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ َ َ ُ َ ْ ُ ْ ُ ْ ُ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ‬
‫اﺬﻟي‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﻌ‬
‫ِ‬ ‫اﺒﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻨ‬‫ﺜ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺒ‬ ‫�‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺎﻟ‬ ‫ﻗ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺮ‬
‫ٍ‬ ‫�‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻲﺑ‬‫ِ‬ ‫أ‬ ‫آل‬ ‫�‪ :‬ﻣﺎ ِ� ِﺑﺄو ِل ﺑﺮ� ِﺘ�ﻢ ﻳﺎ‬ ‫�ﻘﺎل أﺳﻴﺪ � َﻦ اﺤﻟﻀ ِ‬
‫ُ ْ ُ َ َ ْ َ َ َْ ْ ْ َ َ َْ ُ ‪٢‬‬
‫ﻛﻨﺖ ﻋﻠﻴ ِﻪ ﻓﺄﺻﺒﻨﺎ اﻟ ِﻌﻘﺪ ﺤﺗﺘﻪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٠٨‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٦٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥١٢‬‬

‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬در ﯾﮑﯽ از ﺳﻔﺮھﺎ‪ ،‬ھﻤﺮاه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ذات اﻟﺠﯿﺶ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺪاء رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﮔﻠﻮﺑﻨﺪم اﻓﺘﺎد و ﮔﻢ ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮای ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﺮدن آن‪ ،‬ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﻧﻪ آﺑﯽ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﮐﺎروان‪ ،‬آب ھﻤﺮاه‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﻋﺪهای ﻧﺰد اﺑﻮﺑﮑﺮ س آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﭼﻪ ﮐﺎر ﮐﺮده اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج و ﮐﺎروان ﺗﻮﻗﻒ ﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻧﻪ آب ھﻤﺮاه دارﻧﺪ و ﻧﻪ‬
‫در ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻗﻒ آﻧﺎن‪ ،‬آب وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫ﺧﻮاﺑﯿﺪه و ﺳﺮ ﻣﺒﺎرﮐﺶ را ﺑﺮ زاﻧﻮﯾﻢ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺪرم اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و ﻣﺮا ﺳﺮزﻧﺶ‬
‫ﻧﻤﻮد و در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﮫﻠﻮﯾﻢ ﻣﯽزد‪ ،‬آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺜﺎر ﻣﻦ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج و ﻣﺮدم را در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﺑﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﮐﺎروان ھﻢ آﺑﯽ ھﻤﺮاه ﻧﺪارد‪،‬‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮدی‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﺳﺮ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج روی زاﻧﻮﯾﻢ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺒﺢ ﺷﺪه ﺑﻮد و در ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﺎ‪،‬‬
‫آﺑﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ آﯾﮥ ﺗﯿﻤﻢ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد و ﻣﺮدم ﺗﯿﻤﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ اﺳﯿﺪ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ س ﮔﻔﺖ‪ :‬ای آل اﺑﻮﺑﮑﺮ! ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺮﮐﺖ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪) .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺒﻼ ﻧﯿﺰ ﻣﺮدم ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺎﺗﯽ ﻧﺎﯾﻞ آﻣﺪهاﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﺘﺮم را ﺣﺮﮐﺖ دادﯾﻢ‪،‬‬
‫ﮔﻠﻮﺑﻨﺪ را زﯾﺮ آن ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬

‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﻨﮕﺎم ﺳﻔﺮ‬

‫َُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج ﺎﻛن ِإذا ﺎﻛن ِﻲﻓ َﺳﻔ ٍﺮ َوأ ْﺳ َﺤ َﺮ �ﻘﻮل‪َ » :‬ﺳ ِﻤ َﻊ َﺳﺎ ِﻣ ٌﻊ ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ْ ْ َ َ ْ َ َ ً‬ ‫َ ُ ْ ََ‬
‫ﺎر«‪.‬‬
‫ﷲ ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬
‫ﺎﺣﺒﻨﺎ وأﻓ ِﻀﻞ ﻋﻠﻴﻨﺎ‪ ،‬ﺎﻋﺋِﺬا ﺑِﺎ ِ‬ ‫ﷲ وﺣﺴ ِﻦ ﺑﻼﺋِ ِﻪ ﻋﻠﻴﻨﺎ‪ ،‬ر�ﻨﺎ ﺻ ِ‬ ‫ا ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد و وﻗﺖ ﺳﺤﺮ ﻓﺮا‬
‫ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪهای‪ ،‬ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ اﻟﻠﻪ را ﺑﺸﻨﻮد و ﺑﺮ ﺧﻮﺑﯽ‬
‫ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ ﺑﺮ ﻣﺎ ﮔﻮاھﯽ دھﺪ‪" :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ ھﻤﺮاه ﻣﺎ ﺑﺎش‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺎ اﺣﺴﺎن ﮐﻦ‪ ،‬و از‬
‫آﺗﺶ دوزخ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽ ﺑﺮﯾﻢ"«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٧١٨‬‬

 ‫‪٥١٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﺮﮔﺎه ﺳﻮاریاش ﻟﻐﺰﯾﺪ‬

‫َّ ْ َ ُ َ َ َ َ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ ُْ ُ َ َ‬
‫ﺖ‪ :‬ﺗ ِﻌ َﺲ الﺸﻴﻄﺎن‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬ﻻ‬ ‫ﺮﺜت داﺑَّﺔ‪� ،‬ﻘﻠ‬ ‫ﻲﺒ ج �ﻌ‬ ‫ﻳﻒ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫�ﻦ رﺟ ٍﻞ ﻗﺎل ﻛﻨﺖ ر ِد‬
‫ُ ُ ُ‬
‫ﺖ‪َ ،‬و َ�ﻘﻮل‪ِ :‬ﺑﻘ َّﻮ ِ�‪،‬‬ ‫ﻮن ﻣﺜْ َﻞ ْ َ ْ‬‫َّ ْ َ ُ َ َّ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ َّ َ ُ َ‬ ‫َُْ َ َ‬
‫اﺒﻟﻴ ِ‬ ‫�ﻘﻞ ﺗ ِﻌﺲ الﺸﻴﻄﺎن‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻚ ِإذا ﻗﻠﺖ ذلِﻚ �ﻌﺎﻇ َﻢ ﺣﻰﺘ ﻳ� ِ‬
‫‪١‬‬ ‫َّ َ َّ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ َ ُ َ ْ َ ُّ‬
‫اﺬﻟﺑَ‬ ‫ََ ْ ُْ‬
‫ﺎب«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺜ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﻮن‬ ‫�‬ ‫ﻳ‬ ‫ﻰﺘ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﺮ‬‫ﺎﻏ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﻚ‬‫ِ‬ ‫ل‬‫ذ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻠ‬‫ﻗ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬‫إ‬
‫ِ‬ ‫ﻚ‬ ‫ﻧ‬‫ﺈ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬‫ا�‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫‪:‬‬‫ﻞ‬ ‫�ﻦ ﻗ‬
‫وﻟ ِ‬
‫ﻣﺮدی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺸﺖ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺳﻮار ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺣﯿﻮان ﻟﻐﺰﯾﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ »ﺗ ﹺﹶﻌ ﹶﺲ اﻟﺸﻴﻄﺎن«‪» :‬ﺷﯿﻄﺎن ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر ﺑﺎد«‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﮕﻮ‪» :‬ﺗ ﹺﹶﻌ ﹶﺲ اﻟﺸﻴﻄﺎن« اﮔﺮ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﯽ ﺷﯿﻄﺎن ﺧﻮد را ﺑﺰرگ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﺑﻪاﻧﺪازه ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮان ﺧﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدم‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﮕﻮ »ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ« زﯾﺮا اﮔﺮ »ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ« ﺑﮕﻮﯾﯽ ﺷﯿﻄﺎن ﺗﺤﻘﯿﺮ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪاﻧﺪازه ﯾﮏ ﻣﮕﺲ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﺮﮔﺎه آّﺑﺎدی را دﯾﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ واردش ﺷﻮد‬

‫اﻫﺎ‪» :‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ َر َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ َ ً ُ ُ ُ ُ َ َّ َ َ‬ ‫َ‬
‫ب‬
‫َ ََ َ‬
‫�ﺪ دﺧﻮل َﻬﺎ‪ِ ،‬إﻻ ﻗﺎل ِﺣ� ﻳﺮ‬ ‫ﻲﺒ ج لﻢ ﻳﺮ ﻗﺮ�ﺔ ﻳ ِﺮ‬ ‫َ� ْﻦ ُﺻ َﻬﻴْﺐ س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫َ‬ ‫ََ َ ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َّ ْ َ َ َ َّ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َّ َّ‬ ‫َّ َ َ‬
‫� وﻣﺎ أﺿﻠﻠﻦ ‪،‬‬ ‫ﺎﻃ ِ‬
‫ات الﺴﺒ ِﻊ وﻣﺎ أﻇﻠﻠﻦ ‪،‬ورب اﻷر ِﺿ� الﺴﺒ ِﻊ وﻣﺎ أﻗﻠﻠﻦ‪ ،‬ورب الﺸﻴ ِ‬ ‫الﺴﻤﻮ ِ‬
‫ﺮﺷ َﻫﺎ َو َ ِّ‬ ‫ﻚ ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫َْ َْ َ َ ْ َ ْ َ ََ ُ ُ َ‬ ‫َ َ َّ ِّ َ َ َ َ َ ْ َ َ َّ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ‬
‫ﺮﺷ‬ ‫� أﻫ ِﻠﻬﺎ‪ ،‬و�ﻌﻮذ ِﺑ‬ ‫ِ‬ ‫ﺧ‬‫و‬ ‫ﺔ‬
‫ِ‬ ‫�‬‫ﺮ‬‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫ه‬
‫ﺎح وﻣﺎ ذر�ﻦ‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﺎ �ﺴﺄلﻚ ﺧ� ِ ِ‬
‫ﺬ‬‫ﻫ‬ ‫ورب الﺮ� ِ‬
‫َ ‪٢‬‬ ‫أَ ْﻫﻠ َﻬﺎ َو َ ِّ‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ ِ�ﻴﻬﺎ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫از ﺻﮫﯿﺐ روﻣﯽ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﺮﮔﺎه روﺳﺘﺎﯾﯽ را ﻣﯽدﯾﺪﯾﺪ و‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ وارد آن ﺷﻮد ﻗﺒﻞ از وارد ﺷﺪن اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ای ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ھﻔﺖ آﺳﻤﺎن و آﻧﭽﻪ زﯾﺮ آنھﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر زﻣﯿﻦھﺎی ھﻔﺖﮔﺎﻧﻪ و آﻧﭽﻪ روی‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﯿﻄﺎنھﺎ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ آنھﺎ ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ای ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ِ‬ ‫آنھﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬و ای‬
‫ﺑﺎدھﺎ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ آنھﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از ﺗﻮ ﺧﯿﺮ اﯾﻦ آﺑﺎدی‪ ،‬و ﺧﯿﺮ ﺳﺎﮐﻨﺎﻧﺶ‬
‫را از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ ،‬و از ﺑﺪی آن‪ ،‬و ﺑﺪی ﺳﺎﮐﻨﺎن آن‪ ،‬و ﺑﺪی آﻧﭽﻪ در آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٨٦٧‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٩٨٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺳﻨﻦ ﮐﺒﺮی ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٨٢٦‬و ﻃﺤﺎوی در ﻣﺸﮑﻞ اﻵﺛﺎر ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٥٦٩٣‬‬
‫اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٧٥٩ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥١٤‬‬

‫دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﺮﮔﺎه از ﺳﻔﺮ ﺣﺞ و ﺟﺰ آن ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬
‫ُ‬
‫ا� ج ﺎﻛن ِإذا �ﻔﻞ ِﻣ ْﻦ ﻏ ْﺰ ٍو أ ْو َﺣ ٍّﺞ أ ْو � ْﻤ َﺮ ٍة‪،‬‬ ‫َ� ْﻦ َ�ﺒْ ِﺪ َّ ْ ُ َ َ‬
‫ا� ﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب أن رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َّ َ ُ ُ َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ِّ ُ َ َ ُ ِّ َ‬
‫َ‬
‫ات �ﻢ �ﻘﻮل‪» :‬ﻻ إِﻪﻟ ِإﻻ ا� وﺣﺪه ﻻ‬ ‫ﻳ�ﺮﺒ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﺮﺷ ٍف ِﻣﻦ اﻷر ِض ﺛﻼث ﺗ� ِﺒ� ٍ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ َ ْ َ ٌ ُ َ َ ُ َ َ ُ َ‬
‫ﺎﺟ ُﺪون‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ون‪َ ،‬‬ ‫آﻳﺒﻮن‪ ،‬ﺗﺎﺋِﺒﻮن‪ ،‬ﺎﻋ ِﺑﺪ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪﻳﺮ‪ِ ،‬‬
‫ْ َ َ َ ْ َ ُ ‪١‬‬
‫ِّ ِ َ َ ُ َ َ َ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ‬
‫ل ِ َﺮ�ﻨﺎ ﺣﺎ ِﻣﺪون‪ ،‬ﺻﺪق ا� َوﻋﺪه‪َ ،‬وﻧﺮﺼ �ﺒﺪه‪َ ،‬وﻫﺰم اﻷﺣﺰاب وﺣﺪه«‪.‬‬
‫از ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺟﮫﺎد‪،‬‬
‫ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ از ﻣﮑﺎن ﻣﺮﺗﻔﻌﯽ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺒﯿﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ و ﺳﭙﺲ‬
‫َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗَ ِﺪ ٌ‬
‫ﻳﺮ‪،‬‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫َ‬ ‫ُ َ َ ُ َ َ ُ َ َ ُ َ َ ِّ َ َ ُ َ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ‬
‫ﺮﺼ �ﺒْﺪ ُه‪َ ،‬وﻫ َﺰ َم‬ ‫ﺎﺟﺪون‪ ،‬لِﺮ�ﻨﺎ ﺣﺎ ِﻣﺪون‪ ،‬ﺻﺪق ا� وﻋﺪه‪ ،‬وﻧ‬ ‫آﻳﺒﻮن‪ ،‬ﺗﺎﺋِﺒﻮن‪ ،‬ﺎﻋ ِﺑﺪون‪ ،‬ﺳ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ َْ َ َ ْ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮏ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ‬ ‫اﻷﺣﺰاب وﺣﺪه« ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ ِ‬
‫و ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ وﯾﮋه اوﺳﺖ و ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ و ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‪،‬‬
‫ﻋﺒﺎدتﮔﺰاران و ﺳﺘﺎﯾﺸﮕﺮان ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ وﻋﺪهاش وﻓﺎ ﮐﺮد و ﺑﻪ‬
‫ﺑﻨﺪهاش ﯾﺎری رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ھﻤﻪ ﮔﺮوهھﺎ)ی ﮐﻔﺮ( را ﺷﮑﺴﺖ داد«‪.‬‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺳﻔﺮش ﺗﻤﺎم ﺷﺪ ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺮﮔﺮدد‬

‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َ ُ ْ َ ٌ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫اب‪ْ � ،‬ﻤﻨ ُﻊ أ َﺣﺪ� ْﻢ‬
‫ِ‬ ‫ﺬ‬ ‫اﻟﻌ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻌ‬‫ﻄ‬ ‫ِ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻔ‬ ‫الﺴ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫� ْﻢ َ� ْﻬ َﻤﺘَ ُﻪ‪ ،‬ﻓﻠﻴُ َﻌ ِّ‬
‫َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََُْ ََ َ َُ َ َ َ ُ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺠﻞ ِإﻰﻟ أﻫ ِﻠ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ﺮﺷاﺑَﻪ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا ﻗﻰﻀ أﺣﺪ‬ ‫ﻧﻮﻣﻪ وﻃﻌﺎﻣﻪ و‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﭘﺎرهای از ﻋﺬاب اﺳﺖ؛‬
‫زﯾﺮا اﻧﺴﺎن را از ﺧﻮاﺑﯿﺪن‪ ،‬ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺶ ﺑﺎز ﻣﯽدارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ‬
‫ھﺪف ﺧﻮﯾﺶ از ﺳﻔﺮ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ھﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺎز ﮔﺮدد«‪.‬‬
‫ِ‬

‫وﻗﺖ آﻣﺪن از ﺳﻔﺮ‬

‫ُّ‬ ‫ﻮل اﷲ ج َﺎﻛ َن َﻻ َ� ْﻘ َﺪ ُم ﻣ ْﻦ َﺳ َﻔﺮ إ َّﻻ َ� َﻬ ً‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ‬
‫ﺎرا ِﻲﻓ الﻀ َﻰﺤ‪،‬‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺐ ﺑ ْ ِﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ س أن رﺳ‬
‫� ﻦ ﻛﻌ ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫َْ ََْ ُ‬
‫�‪َّ � ،‬ﻢ َﺟﻠ َﺲ ِ�ﻴ ِﻪ‪.‬‬
‫َ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َْ ْ‬
‫ﻓ ِﺈذا ﻗ ِﺪم ﺑﺪأ ِﺑﺎلﻤﺴ ِﺠ ِﺪ‪ ،‬ﻓﺼ� ِ�ﻴ ِﻪ ر�ﻌﺘ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٩٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٤٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٠٠١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٢٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٤١٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧١٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٥١٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ھﻤﻮاره در روز و ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم‬
‫ﭼﺎﺷﺖ‪ ،‬از ﺳﻔﺮ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺸﺖ و ھﻨﮕﺎم ورود‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽرﻓﺖ و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‬
‫و آﻧﺠﺎ ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫َ‬
‫َّ ُ ْ َ ً ْ َ َّ ً ‪١‬‬ ‫َ َ ُ َُْ َ َ َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻻ � ْﻄ ُﺮق أﻫﻠﻪ ‪،‬ﺎﻛن ﻻ ﻳَﺪﺧﻞ ِإﻻ ﻏﺪوة أو ﻋ ِﺸﻴﺔ‪.‬‬ ‫أ� َ ٍﺲ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج )در ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺳﻔﺮ(‪ ،‬ھﻨﮕﺎم ﺷﺐ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺒﺢ ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از ﻇﮫﺮ‪ ،‬وارد ﻣﻨﺰل ﻣﯽﺷﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫ً َ َ َْ ُ ْ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪» :‬إ َذا َد َﺧﻠ َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ ﻴﻟْﻼ ﻓﻼ ﺗﺪﺧﻞ َﻰﻠﻋ أﻫ ِﻠﻚ‬ ‫َّ‬ ‫ا� ب أ َّن اﻨﻟَّ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َّ َ ُ ‪٢‬‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َ‬
‫َﺣ َّﻰﺘ � ْﺴﺘَ ِﺤﺪ ال ُﻤ ِﻐﻴﺒَﺔ‪َ ،‬و� ْﻤت ِﺸ َﻂ الﺸ ِﻌﺜﺔ«‪.‬‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ب رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﺷﺐ ھﻨﮕﺎم‪ ،‬وارد‬
‫)ﺷﮫﺮ( ﺷﺪی‪ ،‬ﻧﺰد ھﻤﺴﺮت ﻧﺮو ﺗﺎ ﻣﻮھﺎی زاﯾﺪ ﺑﺪﻧﺶ را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﺪ و ﻣﻮھﺎی ﺳﺮش را‬
‫ﺷﺎﻧﻪ زﻧﺪ و ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن دھﺪ«‪.‬‬

‫‪ -٥‬آداب ﺧﻮاﺑﯿﺪن و ﺑﯿﺪار ﺷﺪن‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺨﻮاﺑﺪ ﭼﻪ ﮐﻨﺪ؟‬
‫َ‬
‫ْ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ ْ ْ ْ َ َ َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﺎﺣﻚ َواذﻛ ِﺮ‬ ‫ا�‪ ،‬وأﻃ ِﻔﺊ ِمﺼﺒ‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬أﻏ ِﻠﻖ ﺑﺎﺑﻚ واذﻛ ِﺮ اﺳﻢ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�ﻦ ِ َ ٍ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ ِّ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ ْ ُ‬ ‫اﺳ َﻢ َّ َ ْ‬
‫ا� َول ْﻮ �ﻌ ُﺮض َﻋﻠﻴْ ِﻪ‬
‫ا�‪ ،‬وﻤﺧﺮ إِﻧﺎءك واذﻛ ِﺮ اﺳﻢ ِ‬
‫ا�‪ ،‬وأو ِك ِﺳﻘﺎءك واذﻛ ِﺮ اﺳﻢ ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬
‫َ ًْ ‪٣‬‬
‫ﺷيﺌﺎ«‪.‬‬

‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﭙﺲ ِ‬

‫در ﺧﺎﻧﻪات را ﺑﺒﻨﺪ و ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﮕﻮ‪ .‬ﭼﺮاﻏﺖ را ﺧﺎﻣﻮش ﮐﻦ و ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮ‪ .‬دھﺎﻧﮥ ﻣﺸﮑﺖ را ﺑﺒﻨﺪ و ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮ‪.‬‬
‫ﻇﺮﻓﺖ را ﺑﭙﻮﺷﺎن و ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﭼﻮﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺸﯽ از آن را‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٠٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٢٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢٤٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧١٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٨٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠١٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥١٦‬‬

‫ﺷﺴﺘﻦ دﺳﺖ از ﭼﺮﺑﯽ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاب‬

‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا� ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﻧَ َ‬‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺎم َو ِ� ﻳَ ِﺪ ِه � َﻤ ٌﺮ‪َ ،‬ول ْﻢ �ﻐ ِﺴﻠﻪ ﻓﺄ َﺻﺎﺑَﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ْ ٌ َ َ َ ُ َ َّ َّ َ ْ َ ُ ‪١‬‬
‫ﻲﺷء‪ ،‬ﻓﻼ ﻳﻠﻮﻣﻦ ِإﻻ �ﻔﺴﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﺮب ﺧﻮاﺑﯿﺪ و‬
‫دﺳﺘﺶ را ﻧﺸﺴﺖ و ﮔﺰﻧﺪﻧﯽ ﺑﻪ او رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﻮد ﮐﺴﯽ را ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﮑﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺳﻪ ﺑﺎر رﺧﺘﺨﻮاب را ﺗﮑﺎن دادن‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ‬ ‫َ ُْ ْ‬
‫اﺷ ِﻪ ﻓﻠﻴَﻨﻔﺾ ﻓِ َﺮاﺷﻪ‬ ‫َ ُ ُ ْ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج‪» :‬إِذا أ َوى أﺣﺪ�ﻢ إِﻰﻟ ﻓِ َﺮ ِ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫ْ َ َ ِّ َ َ ْ ُ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ َ ْ ُ َّ َ ُ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ار ِه‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ ﻻ ﻳﺪ ِري ﻣﺎ ﺧﻠﻔﻪ ﻋﻠﻴ ِﻪ ‪�،‬ﻢ �ﻘﻮل‪ِ :‬ﺑﺎﺳ ِﻤﻚ ر� وﺿﻌﺖ ﺟﻨ ِﻲﺒ‪ ،‬و�ِﻚ‬ ‫ِ‬ ‫اﺧﻠ ِﺔ إِز‬ ‫ِﺑﺪ ِ‬
‫َ‬ ‫َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َْ‬ ‫ََُُْ ْ ْ َ ْ َ َْ‬ ‫َ‬
‫ﺎرﻤﺣْ َﻬﺎ ‪َ ،‬و ِ�ن أ ْر َﺳﻠﺘَ َﻬﺎ ﻓﺎﺣﻔﻈ َﻬﺎ ِﺑ َﻤﺎ ﺤﺗﻔﻆ ِﺑ ِﻪ ِﻋﺒَﺎد َك‬ ‫ﺖ �ﻔ ِﻲﺴ ﻓ‬ ‫أر�ﻌﻪ‪ ،‬إِن أمﺴﻜ‬
‫َ ‪٢‬‬
‫ﺎﺤﻟ�«‪.‬‬ ‫َّ‬
‫الﺼ ِ ِ‬
‫َ ْ َ ْ ُ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َ َّ‬ ‫َْ‬
‫َو ِ� ﻟﻔ ٍﻆ‪» :‬ﻓﻠﻴﻨﻔﻀﻪ ﺑِﺼ ِﻨﻔ ِﺔ ﺛﻮ�ِ ِﻪ ﺛﻼث مﺮ ٍ‬
‫‪٣‬‬
‫ات«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاب‬
‫ﻣﯽرود‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮش را ﺑﺎ ﮔﻮﺷﻪ ﻟﺒﺎﺳﺶ ﺑﺘﮑﺎﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از او ﭼﻪ ﭼﯿﺰی در‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﺟﺎی ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺳﭙﺲ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻮ ﭘﮫﻠﻮﯾﻢ را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻢ و ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﺗﻮ آن را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬اﮔﺮ )در ﺧﻮاب( ﺟﺎﻧﻢ را ﮔﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮ آن رﺣﻢ ﺑﻔﺮﻣﺎ‪ .‬و اﮔﺮ ﺟﺎﻧﻢ‬
‫را ﺑﻪ ﮐﺎﻟﺒﺪم ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪی‪ ،‬آن را ﺑﺎ آن ﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرت را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ‪» :‬رﺧﺘﺨﻮاب را ﺑﺎ ﮔﻮﺷﻪ ﻟﺒﺎﺳﺶ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺎن ﺑﺪھﺪ«‪.‬‬

‫ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاب اﯾﻦ آﯾﺎت را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ُ َ َ َ‬
‫ﻤﺟ َﻊ ﻛﻔﻴْ ِﻪ � َّﻢ �ﻔﺚ‬ ‫ﻲﺒ ج َﺎﻛ َن إ َذا أ َوى إﻰﻟ ﻓ َﺮاﺷﻪ ﻞﻛ ﻴﻟْﻠﺔ ‪َ َ ،‬‬
‫ٍ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل‪ :‬أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫َ ُۡ َ ُ ُ‬ ‫َ ُۡ َ ُ ُ َ ّ َۡ َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ ُ ِ َّ ُ َ‬ ‫�ﻴﻬ َﻤﺎ‪َ �َ ،‬ﻘ َﺮأَ � َ‬
‫ب ٱلفل ِق‪ ﴾١‬و﴿قل أعوذ‬ ‫َ‬
‫ﻴﻬﻤﺎ‪﴿ :‬قل هو ٱ� أحد‪ ﴾١‬و﴿قل أعوذ بِر ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ْ ََ َ‬ ‫ُ َ ْ َ‬ ‫َ ّ‬
‫ْ‬
‫ﺟ َﺴ ِﺪهِ‪� ،‬ﺒْﺪأ ﺑِ ِﻬ َﻤﺎ َﻰﻠﻋ َرأ ِﺳ ِﻪ َو َوﺟ ِﻬ ِﻪ‪،‬‬ ‫ﺎع ﻣ ْﻦ َ‬
‫اس‪َّ � ﴾١‬ﻢ �ﻤﺴ ُﺢ ﺑِ ِﻬﻤﺎ ﻣﺎ اﺳﺘﻄ ِ‬ ‫ب ٱ�َّ ِ‬ ‫بِر ِ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨٥٢‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٦٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٢٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧١٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٣٩٣‬‬
 ‫‪٥١٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ات‪.‬‬‫ﺮ‬
‫ََُْ َ َ َ َ‬
‫ﻼث َم َّ‬ ‫ﺛ‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬‫ذ‬ ‫ﻞ‬‫ﻌ‬ ‫ﻔ‬‫�‬ ‫‪،‬‬‫ه‬ ‫ﺪ‬‫ﺴ‬‫َو َﻣﺎ أَ ْ�ﺒَ َﻞ ﻣ ْﻦ َﺟ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﺮ ﺷﺐ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاب ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﮐﻒ‬
‫دﺳﺖھﺎﯾﺶ را ﺑﻪ ھﻢ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﮐﺮد و ﺳﻮرهھﺎی اﺧﻼص و ﻓﻠﻖ و ﻧﺎس را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و‬
‫در آنھﺎ ﻣﯽدﻣﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ دﺳﺘﺎﻧﺶ ھﺮﺟﺎ از ﺑﺪﻧﺶ را ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺢ ﻣﯽﻧﻤﻮد و‬
‫اﺑﺘﺪا از ﺳﺮ و ﺻﻮرت و ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻠﻮی ﺑﺪﻧﺶ آﻏﺎز ﻣﯽﮐﺮد و اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺳﻪ ﺑﺎر‪ ،‬ﺗﮑﺮار‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ْ ََ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ُ َََْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫آت ‪،‬ﻓ َﺠ َﻌﻞ‬
‫ﺤﺑﻔ ِﻆ ز� ِة رمﻀﺎن ‪،‬ﻓﺄﺗ ِﺎ� ٍ‬ ‫ا� ج ِ ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬و� ِ� رﺳﻮل ِ‬
‫َ ََ َ َ‬ ‫ََ‬ ‫َّ‬ ‫ﻚ إ َﻰﻟ َر ُ‬ ‫َ ْ ُ َ َّ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ ُ ْ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ‬
‫ا� ج ‪�-‬ﻘ َّﺺ اﺤﻟ َ ِﺪﻳﺚ‪� ،-‬ﻘﺎل‪ِ :‬إذا‬ ‫ﻮل ِ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫�ﺜﻮ ِﻣﻦ اﻟﻄﻌﺎمِ ﻓﺄﺧﺬﺗﻪ‪� ،‬ﻘﻠﺖ‪ :‬ﻷر�ﻌﻨ ِ‬
‫ٌ‬ ‫َْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ُ ْ ِّ َ ْ َ َ َ َ َ َ َّ‬
‫َ‬
‫ا� َﺣﺎﻓِﻆ‪َ ،‬وﻻ �ﻘ َﺮ ُ�ﻚ ﺷﻴْ َﻄﺎن‬‫ﻲﺳ‪ ،‬ﻟﻦ ﻳﺰال ﻣﻌﻚ ِﻣﻦ ِ‬ ‫اﺷﻚ ﻓﺎﻗﺮأ آﻳﺔ الﻜﺮ ِ‬ ‫أو�ﺖ إِﻰﻟ ﻓِﺮ ِ‬
‫َ َ ْ َ ٌ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﻚ َو ُﻫ َﻮ ﻛﺬ ٌ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َﺣ َّﻰﺘ ﺗُ ْﺼ ِﺒ َﺢ‪َ ،‬وﻗﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫وب‪ ،‬ذاك ﺷﻴﻄﺎن«‪.‬‬ ‫ﻲﺒ ج‪» :‬ﺻﺪﻗ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﺮا ﺑﻪ ﺣﻔﻆ و ﻣﻮاﻇﺒﺖ از زﮐﺎت رﻣﻀﺎن‬
‫)ﺧﺮﻣﺎی ﻓﻄﺮﯾﻪ( ﻣﺄﻣﻮر ﮐﺮد‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آﻣﺪ و ﺷﺮوع ﮐﺮد‪ ،‬و از آن ﻣﺸﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬او را ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﻮ را ﭘﯿﺶ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺧﻮاھﻢ ﺑﺮد! ‪ ...‬او‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮ وﻗﺖ ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاب رﻓﺘﯽ‪ ،‬آﯾﺔ اﻟﮑﺮﺳﯽ را ﺑﺨﻮان ﮐﻪ در آن ﺻﻮرت ھﻤﯿﺸﻪ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﯽ ﺑﺮای ﺗﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ھﯿﭻ ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ؛‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬او ﺑﻪ ﺗﻮ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر دروﻏﮕﻮﺳﺖ! آن ﯾﮏ ﺷﯿﻄﺎن‬
‫)از ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ( ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﺧﻮاﻧﺪن »اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ« و »ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ« و »اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﻪ« ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاب‬

‫َّ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ َّ َ ُ َ‬ ‫ْ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َّ َ‬ ‫َ َّ َ َ‬ ‫َ� ْﻦ َ ٌّ‬
‫الﺮﻰﺣ ِمﻤﺎ �ﻄﺤﻦ‪� ،‬ﺒﻠﻐﻬﺎ أن رﺳﻮل‬ ‫ﺎﻃ َﻤﺔ ل اﺷﺘﻜﺖ ﻣﺎ ﺗﻠﻰﻘ ِﻣﻦ‬ ‫ﻲﻠﻋ س أن ﻓ ِ‬ ‫ِ‬
‫ََ ََ ْ‬ ‫ُّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ ْ َََ ْ ُ َ ْ َُُ َ ً َ َ ْ َُ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ا� ج أ ِﻲﺗ �ِﺴ ٍﻲﺒ‪ ،‬ﻓﺄ�ﺘﻪ �ﺴﺄﻪﻟ ﺧﺎ ِدﻣﺎ‪ ،‬ﻓﻠﻢ ﺗﻮاﻓِﻘﻪ‪ ،‬ﻓﺬﻛﺮت ِﻟﻌﺎ�ِﺸﺔ‪ ،‬ﻓﺠﺎء اﻨﻟ ِﻲﺒ ج ‪،‬ﻓﺬﻛﺮت‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ ُ َُ َََ َ َ َ ْ َ َ َْ َ َ َ َ َ َ َ َْ َُ َ َ َ َ‬
‫ﻮم‪� ،‬ﻘﺎل‪َ » :‬ﻰﻠﻋ َﻣﺎﻜﻧِ� َﻤﺎ«‪َ .‬ﺣ َّﻰﺘ‬ ‫ﺎﺟﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻓﺬﻫﺒﻨﺎ ِﻨﻟﻘ‬ ‫ذلِﻚ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ﻪﻟ‪ ،‬ﻓﺄﺗﺎﻧﺎ‪ ،‬وﻗﺪ دﺧﻠﻨﺎ مﻀ ِ‬
‫ْ‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ َ َ َْ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ َ ْ ُ ََْ ََ َ ْ ََ َ ْ‬
‫� ِم َّﻤﺎ َﺳﺄ ُﺘﻟ َﻤ ُﺎه‪ِ ،‬إذا أﺧﺬ� َﻤﺎ‬ ‫وﺟﺪت ﺑﺮد ﻗﺪﻣﻴ ِﻪ ﻰﻠﻋ ﺻﺪ ِري‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬أﻻ أدﻟﻜﻤﺎ ﻰﻠﻋ ﺧ ٍ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٠١٧‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﻠﻖ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠١٠‬و ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٧٩٥‬ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﻣﺘﺼﻞ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥١٨‬‬
‫َ َ َ ُ َ َ َ ِّ َ َّ َ َ ْ َ ً َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ً َ َ َ َ َ َ ِّ َ َ َ ً َ َ َ َ َ َّ‬
‫�‪ ،‬ﻓ ِﺈن‬‫ﺎﺟﻌﻜﻤﺎ ﻓﻜﺮﺒا ا� أر�ﻌﺎ وﺛﻼ ِ��‪ ،‬واﻤﺣﺪا ﺛﻼﺛﺎ وﺛﻼ ِ��‪ ،‬وﺳﺒﺤﺎ ﺛﻼﺛﺎ وﺛﻼ ِ�‬ ‫مﻀ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ٌْ َ ُ‬
‫� ﻟﻜ َﻤﺎ ِم َّﻤﺎ َﺳﺄ ُﺘﻟ َﻤ ُﺎه« ‪.١‬‬ ‫ذلِﻚ ﺧ‬
‫ﻋﻠﯽ س ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ل از ﺳﺨﺘﯽ درﺳﺖ ﮐﺮدن آرد ﺑﺎ آﺳﯿﺎب دﺳﺘﯽ ﺷﮑﺎﯾﺖ‬
‫ُ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ رﺳﯿﺪ اﺳﺮا و ﮐﻨﯿﺰاﻧﯽ را ﭘﯿﺶ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ل‬
‫ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رﻓﺖ ﺗﺎ از او ﺑﺨﻮاھﺪ ﮐﻨﯿﺰی را ﺑﺮای ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ او ﺑﺪھﺪ وﻟﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫را ﻧﯿﺎﻓﺖ و ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﮔﻔﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﻣﻨﺰل آﻣﺪ‪ ،‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻪ او‬
‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺮای ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ را ﺑﻪ او داد ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺰل ﻣﺎ آﻣﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاب رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮﯾﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫از ﺟﺎی ﺧﻮد ﺗﮑﺎن ﻧﺨﻮرﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪ و ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮدی ﭘﺎھﺎﯾﺶ را ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪام‬
‫اﺣﺴﺎس ﮐﺮدم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺰی ﺑﮫﺘﺮ از ﺧﻮاﺳﺘﻪﺗﺎن ﻧﯿﺎﻣﻮزم؟ ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ‬
‫رﺧﺘﺨﻮاب رﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺳﯽ و ﭼﮫﺎر ﺑﺎر اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ‪ ،‬ﺳﯽ و ﺳﻪ ﺑﺎر ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ و ﺳﯽ و ﺳﻪ ﺑﺎر‪،‬‬
‫اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ .‬اﯾﻨﮫﺎ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ از ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر ﺑﮫﺘﺮﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﺪون ﻋﺬر و ﻧﯿﺎز زﯾﺎدی رﺧﺘﺨﻮاب ﻧﺪاﺷﺘﻦ‬

‫ْ َ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َْ‬
‫ﻠﺮ ُﺟ ِﻞ‪َ ،‬و ِﻓ َﺮاش ِﻻم َﺮأ ِﺗ ِﻪ‪،‬‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل ُﻪﻟ‪ِ » :‬ﻓ َﺮاش ل ِ َّ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﷲ ب أن رﺳ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺎن«‪.‬‬ ‫َ َّ ُ َّ ْ َ‬ ‫َ َّ ُ َّ ْ‬
‫واﺜﻟﺎ ِﻟﺚ لِﻠﻀﻴ ِﻒ‪ ،‬والﺮ ِاﺑﻊ لِﻠﺸﻴﻄ ِ‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﮏ‬
‫آن ھﻤﺴﺮش‪ ،‬و ﯾﮏ رﺧﺘﺨﻮاب ﺑﺮای ﻣﮫﻤﺎن‪ ،‬و‬ ‫آن ﻣﺮد‪ ،‬و ﯾﮏ رﺧﺘﺨﻮاب از ِ‬
‫رﺧﺘﺨﻮاب از ِ‬
‫آن ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﭼﮫﺎرﻣﯽ از ِ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺮاف و اﻧﺪوﺧﺘﻦ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻧﯿﺎز و ﺿﺮورت اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣١١٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٢٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٨٤‬‬
 ‫‪٥١٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺧﻮاﺑﯿﺪن ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ و ﺑﺪون ﻋﺬر ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻦ‬

‫ﻮم‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎم أ َّو ُﻪﻟ َو َ� ُﻘ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‪ :‬ﺎﻛ َن �ﻨَ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� َﺸ َﺔ ل‪َ �َّ �َ :‬ﻬﺎ ُﺳﺌﻠَ ْ‬
‫ﺖ‪ْ �َ :‬ﻦ َﺻﻼ ِة اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﺑﺎلﻠﻴْﻞ ‪،‬ﻗﺎﻟ ْ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ٌ ْ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ َ َ َّ َ ْ ُ َ ِّ ُ َ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ َُ َ‬
‫اﺷ ِﻪ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا أذن الﻤﺆذن وﺛﺐ‪ ،‬ﻓﺈِن ﺎﻛن ِﺑ ِﻪ ﺣﺎﺟﺔ اﻏتﺴﻞ‪ ،‬و�ِﻻ‬ ‫آﺧ َﺮه ‪� ،‬ﻴﺼ� �ﻢ ﻳﺮ ِﺟﻊ ِإﻰﻟ ﻓِ َﺮ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ َ ‪١‬‬
‫َ‬ ‫َ َّ‬
‫ﺗ َﻮﺿﺄ وﺧﺮج‪.‬‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل درﺑﺎرۀ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺳﺆال ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اول ﺷﺐ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪ و آﺧﺮ ﺷﺐ ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاب ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫و وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺆذن‪ ،‬اذان ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﯽﺧﺎﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻏﺴﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻏﺴﻞ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﯿﺮون ﻣﯽرﻓﺖ«‪.‬‬ ‫وﺿﻮ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖَ و ﺑﺮای ِ‬ ‫وﮔﺮﻧﻪ‬
‫َ َ ْ َ َ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ‬ ‫َََْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫ا� ج ﺎﻛن ﻳَ� َﺮ ُه اﻨﻟَّ ْﻮ َم �ﺒْﻞ اﻟ ِﻌﺸﺎ ِء َواﺤﻟ َ ِﺪﻳﺚ �ﻌﺪﻫﺎ‪.‬‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﺑﺮزة س أن رﺳﻮل ِ‬
‫از اﺑﻮﺑﺮزه س رواﯾﺖ اﺳﺖ‪» :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺧﻮاﺑﯿﺪن ﻗﺒﻞ از ﻋﺸﺎ و ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﺑﻌﺪ‬
‫از آن را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪ«‪.‬‬

‫وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﭘﮫﻠﻮی راﺳﺖ ﺧﻮاﺑﯿﺪن‬

‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ ْ‬ ‫َ ُ ُ َّ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ ْ ََ ْ َ‬
‫ا� ج‪ِ » :‬إذا أ�ﻴﺖ مﻀﺠﻌﻚ‪� ،‬ﺘ َﻮﺿﺄ‬ ‫�ﻦ اﻟﺮﺒا ِء ﺑ ِﻦ ﺎﻋ ِز ٍب ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل ِﻲﻟ رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ْ َ ْ ُ َ ْ‬ ‫ُْ‬ ‫ِّ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ ُ‬
‫ﺖ �ﻔ ِﻲﺴ إِﻴﻟْﻚ‪،‬‬ ‫ﻠﺼﻼ ِة‪َّ � ،‬ﻢ اﺿ َﻄ ِﺠ ْﻊ َﻰﻠﻋ ِﺷﻘﻚ اﻷ� َﻤ ِﻦ‪َ ،‬وﻗﻞ‪ :‬الﻠﻬﻢ أﺳﻠﻤ‬ ‫ﻮءك ل ِ‬
‫َو ُﺿ َ َ‬
‫ْ َ‬ ‫ْ ً َ َ َ ْ َ َ ْ‬ ‫َ َ ْ ً‬ ‫َ َ َ ْْ ُ َ ْ‬ ‫َ َ َّ ْ ُ َ ْ‬
‫ﺖ أم ِﺮي ِإﻴﻟْﻚ‪َ ،‬وأﺠﻟَﺄت ﻇﻬ ِﺮي ِإﻴﻟْﻚ‪َ ،‬رﻫﺒَﺔ َو َر�ﺒَﺔ ِإﻴﻟْﻚ‪ ،‬ﻻ َمﻠ َﺠﺄ َوﻻ َﻣﻨ َﺠﺎ ِﻣﻨﻚ‬ ‫وﻓﻮﺿ‬
‫ْ‬ ‫ْ َ ْ َ َ ْ ُ َّ ُ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ِّ َ َّ‬ ‫ْ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َّ َ ْ َ َ ْ ُ‬
‫اﺬﻟي أرﺳﻠﺖ‪ ،‬ﻓ ِﺈن ﻣﺖ ﻣﺖ ﻰﻠﻋ اﻟ ِﻔﻄ َﺮةِ‬ ‫اﺬﻟي أﻧ َﺰﻟﺖ‪َ ،‬و�ِن ِﺒﻴﻚ ِ‬ ‫�ﺘﺎﺑِﻚ ِ‬ ‫ِإﻻ ِإﻴﻟﻚ‪ ،‬آﻣﻨﺖ ِﺑ ِ‬
‫َ َ َ ُ ُ ‪٣‬‬
‫آﺧﺮ ﻣﺎ �ﻘﻮل«‪.‬‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َّ‬
‫ﻓﺎﺟﻌﻠﻬﻦ ِ‬
‫ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻓﻼﻧﯽ )ﺑﺮاء(! ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﯽ ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاﺑﺖ ﺑﺮوی‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻨﺪ وﺿﻮی ﻧﻤﺎز‪ ،‬وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﭘﮫﻠﻮی‬
‫راﺳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺨﻮاب و اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮان‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﺎ ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺗﻮ ﻧﻤﻮدم و‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮ روی آوردم‪ ،‬ﮐﺎرھﺎﯾﻢ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﭙﺮدم و ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه آوردم )ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدم(؛‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ھﯿﭻ ﭘﻨﺎھﮕﺎه و ﺟﺎی ﻧﺠﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺟﺰ ﺧﻮدت وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﻧﺎزل‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهای و ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدهای‪ ،‬اﯾﻤﺎن دارم‪ .‬اﮔﺮ در آن ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻤﯿﺮی‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﻄﺮت‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١١٤٦‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٦٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣١١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧١٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٢٠‬‬

‫)اﯾﻤﺎن( از دﻧﯿﺎ رﻓﺘﻪای و اﯾﻦ دﻋﺎ را آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﺑﺪه )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫دﻋﺎ‪ ،‬ﺑﺨﻮاب و دﯾﮕﺮ ﺣﺮف ﻧﺰن(«‪.‬‬

‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاﺑﯿﺪن و ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﺪار ﺷﺪن‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ُ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫اﺬﻟي أ ْﻃ َﻌ َﻤﻨﺎ‬‫� ِ‬ ‫ﷲ ج ﺎﻛن إِذا أ َوى إِﻰﻟ ﻓِ َﺮ ِ‬
‫اﺷ ِﻪ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬اﺤﻟَﻤﺪ ِ ِ‬ ‫�ﻦ أ� ٍﺲ س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َّ ْ َ َ َ َ ُ َ َ ُ ْ َ ‪١‬‬
‫وﺳﻘﺎﻧﺎ‪ ،‬و�ﻔﺎﻧﺎ وآواﻧﺎ‪ ،‬ﻓ�ﻢ ِمﻤﻦ ﻻ ﺎﻛ ِﻲﻓ ﻪﻟ وﻻ مﺆ ِوي«‪.‬‬
‫از اﻧﺲ س رواﯾﺖ اﺳﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاﺑﺶ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬دﻋﺎ‬
‫َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َّ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫ْ َ ْ ُ َّ َّ‬
‫ﻲﻓ ُﻪﻟ َوﻻ‬ ‫اﺬﻟي أﻃﻌﻤﻨﺎ وﺳﻘﺎﻧﺎ‪ ،‬و�ﻔﺎﻧﺎ وآواﻧﺎ‪ ،‬ﻓ�ﻢ ِمﻤﻦ ﻻ ﺎﻛ ِ‬ ‫� ِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬
‫ْ‬
‫ُمﺆ ِو َي«‪» :‬ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ‪ ،‬وﯾﮋهی اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺧﻮراک و آب داد و ﻣﺎ را ﮐﻔﺎﯾﺖ ﮐﺮد‬
‫و ﭘﻨﺎھﻤﺎن داد؛ ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪهای دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﭘﻨﺎه دھﻨﺪهای!«‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ ﻣﺮدی ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاب ﻣﯽرود‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ْ َ‬ ‫َْ َ ْ َ ْ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ َ ْ َ َ ْ‬
‫ﺖ ﺗ َﻮﻓﺎﻫﺎ‪ ،‬لﻚ َم َﻤﺎ� َﻬﺎ َو�ﻴَﺎﻫﺎ‪ِ ،‬إن أﺣﻴَيﺘَ َﻬﺎ ﻓﺎﺣﻔﻈ َﻬﺎ‪َ ،‬و ِ�ن أ َﻣﺘَّ َﻬﺎ‬ ‫ﺖ �ﻔ ِﻲﺴ وأﻧ‬ ‫»الﻠﻬﻢ ﺧﻠﻘ‬
‫َ َ َ ‪٢‬‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫الﻠﻬ َّﻢ إِ� أ ْﺳﺄلﻚ اﻟﻌﺎ ِ�ﻴﺔ«‪.‬‬ ‫ﻓﺎﻏ ِﻔ ْﺮ ل َﻬﺎ‪،‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺗﻮ ﺟﺎن ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪی‪ ،‬و ﺗﻮ آن را دوﺑﺎره ﭘـﺲ ﻣﯽﮔﯿﺮی‪ ،‬ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﯽ آن ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺗﻮ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﮫﯽ! اﮔﺮ زﻧﺪهاش ﻧﮕﮫﺪاﺷﺘﯽ‪ ،‬از آن ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﻦ؛ و اﮔﺮ آن را ﻣﯿﺮاﻧﺪی‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻮرد آﻣﺮزش ﻗﺮار ده؛ اﻟﮫﯽ! ﻣﻦ از ﺗﻮ ﻋﺎﻓﯿﺖ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ«‪.‬‬
‫و از ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﯿﺤﺶ‬
‫ﺎوات َو َر َّ‬ ‫َّ ُ َّ َ َّ َّ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ِّ ْ َ ْ َ ُ َّ َ ُ ُ‬
‫ب‬ ‫آورده اﺳﺖ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻳﻀﻄ ِﺠﻊ ﻰﻠﻋ ِﺷﻘ ِﻪ اﻷ�ﻤ ِﻦ‪� ،‬ﻢ �ﻘﻮل‪» :‬الﻠﻬﻢ رب الﺴﻤ َ ِ‬
‫ﺐ َواﻨﻟَّ َﻮى‪َ ،‬و ُﻣ ْ� َل َّ ْ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َّ ُ ِّ َ ْ َ َ ْ‬
‫اﺤﻟ َ ِّ‬ ‫اﻷ ْرض َو َر َّب اﻟْ َﻌ ْﺮش اﻟْ َ‬ ‫َْ‬
‫اﺘﻟﻮراةِ‬ ‫َِ‬ ‫ﻖ‬ ‫ﻟ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻓ‬ ‫ٍ‪،‬‬
‫ء‬ ‫ﻲﺷ‬ ‫ﻞﻛ‬ ‫ب‬ ‫ر‬‫و‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻨ‬‫�‬‫ر‬ ‫‪،‬‬‫ﻴﻢ‬‫ِ‬ ‫ﻈ‬
‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﻷ َّو ُل ﻓَﻠَيْﺲَ‬ ‫َّ ُ َّ َ ْ َ ْ‬ ‫ٌ َ‬ ‫ﻲﺷ ٍء أَﻧ ْ َ‬‫َ ْ ُ ْ َ َ ُ ُ َ ْ َ ِّ ُ ِّ َ‬ ‫َ ْ ْ‬
‫ﺎﺻﻴَ ِﺘ ِﻪ‪ ،‬الﻠﻬﻢ أﻧﺖ‬ ‫ﻨ‬
‫ِ ِ ِ‬‫ﺑ‬ ‫ﺬ‬ ‫آﺧ‬ ‫ﺖ‬ ‫ْ‬ ‫ﺎن‪ ،‬أﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ ﺮﺷ ﻞﻛ‬ ‫ﻴﻞ واﻟﻔﺮﻗ ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‬
‫اﻹ ِ‬ ‫و ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ٌ َ ْ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ََْ َ‬
‫ﺖ‬ ‫ﻚ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٌء‪َ ،‬وأﻧ ْ َ‬ ‫ﺖ اﻵ ِﺧﺮ ﻓﻠيﺲ �ﻌﺪك ﻲﺷء‪ ،‬وأﻧﺖ اﻟﻈﺎ ِﻫﺮ ﻓﻠيﺲ ﻓﻮﻗ‬ ‫ﻚ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٌء‪َ ،‬وأﻧ ْ َ‬ ‫�ﺒﻠ‬
‫َ ْ ‪٣‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َّ ْ‬ ‫َْ ُ َ ْ َ ُ َ َ ْ ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫اﺪﻟ� َﻦ‪َ ،‬وأﻏ ِﻨﻨﺎ ِﻣ َﻦ اﻟﻔﻘ ِﺮ«‪.‬‬ ‫ﻲﺷ ٌء‪ ،‬اﻗ ِﺾ �ﻨﺎ‬ ‫ﺎﻃﻦ ﻓﻠيﺲ دوﻧﻚ‬ ‫اﺒﻟ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧١٥‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧١٢‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧١٣‬‬
 ‫‪٥٢١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫»ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺘﺶ ﺑﺨﻮاﺑﺪ و اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬و‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﺑﺰرگ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ و ھﻤﻪی ﭼﯿﺰھﺎ‪ ،‬ﺷﮑﺎﻓﻨﺪهی داﻧﻪ و ھﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮود‬
‫ﺷﺮ ھﺮ آﻧﭽـﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽاش در دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫آورﻧﺪهی ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ و ﻓﺮﻗﺎن‪ ،‬از ّ‬
‫ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم؛ اﻟﮫﯽ! ﺗﻮﯾﯽ اول؛ و ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﭼﯿﺰی وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﺗﻮﯾﯽ آﺧﺮ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ‬
‫ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺗﻮ آﺷﮑﺎری‪ ،‬و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ آﺷﮑﺎرﺗﺮ از ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﻮ ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ‪ ،‬و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ‬
‫ﭘﻨﮫﺎنﺗﺮ از ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ؛ اﻟﮫﯽ! ﻗﺮضھﺎی ﻣﺎ را ادا ﮐﻦ‪ ،‬و ﻣﺎ را از ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﻏﻨﺎ و ﺗﻮاﻧﮕﺮی‬
‫ﺑﺮﺳﺎن«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ س رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج دﺳﺘﻮرم داد‪ ،‬ﮐﻪ در آﻏﺎز ﺻﺒﺢ و ﺷﺐ‬
‫َ َ َ ْ َ َّ َ َ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َّ ُ ِّ‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬
‫َ‬
‫اﻷ ْ‬ ‫ات َ‬ ‫ﺑﮕﻮﯾﻢ‪» :‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ ﻓَﺎﻃ َﺮ َّ‬
‫الﺴ َﻤ َ‬
‫ﻲﺷ ٍء‬ ‫ﺐ والﺸﻬﺎد ِة ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ أﻧﺖ رب‬ ‫ِ‬ ‫ﻴ‬ ‫اﻟﻐ‬ ‫ﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ﺎﻋ‬ ‫ض‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ﻮ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫َ ْ َْ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َ ُ ُ َ ْ َ ِّ َ ْ‬
‫ﻮءا‬‫ﻰﻠﻋ َ� ْﻔ ِﻲﺴ ُﺳ ً‬ ‫ﺮﺘف‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫أ‬‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﻛ‬
‫ِ‬ ‫ﺮﺷ‬‫ِ‬
‫َ ْ َ ِّ َّ‬
‫الﺸﻴْ َﻄﺎن َو ْ‬ ‫ﺮﺷ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻲﺴ‬ ‫ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫وم ِﻠﻴﻜﻪ‪ ،‬أﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ ﺮﺷ �‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫أ ْو أ ُﺟ َّﺮ ُه ِإﻰﻟ ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ« ‪» ١‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬ای داﻧﺎ ِی ﻧﮫﺎن و آﺷﮑﺎر! ﮔﻮاھﯽ‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ! ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر و ای ِ‬
‫از ﺷﺮ ﻧﻔﺴﻢ و ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن و ﺷﺮک وی و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮدم ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎھﯽ ﺷﻮم‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ آن ﺳﺎزم ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ ِّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َﻋﻦ اﻟْ َ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﺎﻛن إِذا ﻧﺎم وﺿﻊ ﻳﺪه اﻴﻟﻤ� ﺤﺗﺖ ﺧﺪهِ وﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﺮﺒا ِء ﺑْﻦ َﺎﻋزب س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ ‪٢‬‬ ‫َ َ َ َ ََْ ََْ ُ‬ ‫َّ‬
‫»الﻠ ُﻬ َّﻢ ِﻗ ِ� ﻋﺬاﺑﻚ ﻳﻮم �ﺒﻌﺚ ِﻋﺒﺎدك«‪.‬‬
‫از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺨﻮاﺑﺪ‪ ،‬دﺳﺖ راﺳﺖ‬
‫َ َ َ َ ََْ ََْ ُ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ﺎد َك«‪ :‬ﯾﺎ‬ ‫ﺧﻮد را زﯾﺮ ﮔﻮﻧﻪاش ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ﻗِ ِ� ﻋﺬاﺑﻚ ﻳﻮم �ﺒﻌﺚ ِﻋﺒ‬
‫ﻋﺬاب ﺧﻮد ﺣﻔﻆ ﮐﻦ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ! روزی ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮدت را زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﯽ ﻣﺮا از‬
‫َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َّ ْ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ََْْ َْ‬
‫اﻷ ْ� َﻤ ِّ‬
‫ا� ج ﺎﻛن إِذا أﺧﺬ مﻀﺠﻌﻪ ِﻣﻦ الﻠﻴ ِﻞ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﺎري س أن رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ اﻷزﻫ ِﺮ‬
‫َ ْ َْ‬ ‫َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َ ْ ُ ْ‬
‫ﺊ ﺷﻴْ َﻄ ِﺎ�‪َ ،‬وﻓﻚ ِرﻫ ِﺎ�‪ ،‬واﺟﻌﻠ ِ� ِﻲﻓ‬ ‫ﺖ َﺟﻨ ِﻲﺒ الﻠ ُﻬ َّﻢ اﻏ ِﻔ ْﺮ ِﻲﻟ ذﻧ ِﻲﺒ‪ ،‬وأﺧ ِﺴ‬ ‫ا� وﺿﻌ‬ ‫»� ِ‬
‫َ‬
‫َّ ِّ ْ ْ َ ‪٣‬‬
‫اﻨﻟ ِﺪي اﻷﻰﻠﻋ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٥٢٩‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٦٥٩‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪.٢٧٥٤ :‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٠٥٤‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٢٢‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫از اﺑﻮازھﺮ اﻧﻤﺎری س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮاب‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﻠﻪ ﭘﮫﻠﻮﯾﻢ را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻧﮫﺎدم‪ ،‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﮔﻨﺎھﻢ را ﺑﯿﺎﻣﺮز و‬
‫ﺷﯿﻄﺎﻧﻢ را ﺧﻮار ﮐﻦ )زﯾﺮا ﺑﺮ ھﺮﮐﺲ ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺑﺮای وﺳﻮﺳﻪی او ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه(‪ ،‬و ﮔﺮو‬
‫ﻣﺮا ﺑﺎز ﮐﻦ‪) ،‬زﯾﺮا ھﺮﮐﺲ در ﮔﺮو ﮐﺮدار ﺧﻮد اﺳﺖ(‪ ،‬و ﻣﺮا در ﻣﻸ اﻋﻠﯽ ﻗﺮار ﺑﺪه«‪.‬‬
‫َ َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َّ ْ َ َ َ َ َ ُ َ ْ َ َ ِّ َُّ‬ ‫َ� ْﻦ ُﺣ َﺬ ْ� َﻔ َﺔ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج ِإذا أﺧﺬ مﻀﺠﻌﻪ ِﻣﻦ الﻠﻴ ِﻞ ‪،‬وﺿﻊ ﻳﺪه ﺤﺗﺖ ﺧﺪ ِه �ﻢ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ‬
‫ﺣﻴَﺎﻧَﺎ َ� ْﻌ َﺪ ﻣﺎَ‬ ‫ْ َ ْ ُ َّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ ْ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫َُ ُ‬
‫اﺬﻟي أ‬
‫� ِ‬ ‫�ﻘﻮل‪» :‬الﻠﻬﻢ ِﺑﺎﺳ ِﻤﻚ أمﻮت وأﺣﻴﺎ«‪ .‬و ِ�ذا اﺳتﻴﻘﻆ ﻗﺎل‪» :‬اﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬
‫ُّ ُ ُ ‪١‬‬ ‫َ ََ َ‬
‫أ َﻣﺎ�ﻨﺎ َو ِ�ﻴﻟْ ِﻪ اﻟنﺸﻮر«‪.‬‬
‫ﺣﺬﯾﻔﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮاب ﻣﯽرﻓﺖ دﺳﺘﺶ را زﯾﺮ‬
‫َّ ُ َّ ْ َ َ ُ ُ َ ْ‬
‫ﻮت َوأﺣﻴَﺎ«‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻮ‬ ‫رﺧﺴﺎرش ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬الﻠﻬﻢ ِﺑﺎﺳ ِﻤﻚ أم‬
‫ﻧﺎم ﺗﻮ زﻧﺪه ‪ -‬ﺑﯿﺪار‪ -‬ﻣﯽﺷﻮم« و وﻗﺘﯽ ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﺪ و‬ ‫ﻣﯽﻣﯿﺮم‪ -‬ﻣﯽﺧﻮاﺑﻢ‪ -‬و ﺑﻪ َ ِ‬
‫ﺎ�ﻨَﺎ َو� َﻴﻟْﻪ اﻟنُّ ُﺸ ُ‬ ‫َ‬
‫َْ َ ََْ َ َ َ‬ ‫ْ َ ْ ُ َّ َّ‬
‫ﻮر«‪» :‬ھﻤﻪ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اﺬﻟي أﺣﻴﺎﻧﺎ �ﻌﺪ ﻣﺎ أﻣ‬ ‫� ِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬
‫وﯾﮋه اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﭘﺲ از آن ﮐﻪ ﻣﯿﺮاﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺪه ﮐﺮد و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫اوﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﭘﺎک ﮐﺮدن آﺛﺎر ﺧﻮاب از ﭼﮫﺮه ﺑﺎ دﺳﺖ‬

‫َ َ َ َُ ُ‬ ‫ﺎت َﻴﻟْﻠَ ًﺔ ِﻋﻨْ َﺪ َﻣﻴْ ُﻤﻮﻧَ َﺔ َز ْو ِج اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ َّ ُ َ َ‬ ‫َ ْ ْ َ َّ‬
‫ﺎﺘﻟﻪ‪،‬‬ ‫ﻲﺒ ج‪ ،‬و ِ� ﺧ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎس ب‪� :‬ﻧﻪ ﺑ‬ ‫�ﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ُ‬
‫ﺎم َر ُﺳﻮل‬ ‫ا� ج َوأَ ْﻫﻠُ ُﻪ ﻲﻓ ُﻃﻮل َﻬﺎ‪�َ ،‬ﻨَ َ‬ ‫ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺎﺿﻄﺠﻌﺖ ِﻲﻓ ﻋﺮ ِض ال ِﻮﺳﺎد ِة‪ ،‬واﺿﻄﺠﻊ رﺳﻮل ِ‬
‫ْ َ ْ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َْ ََُْ َ‬ ‫َّ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ْ َ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ا� ج‬ ‫ﻴﻞ‪ ،‬اﺳتﻴﻘﻆ رﺳﻮل ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻠ‬
‫ِ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻌ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫ﻴﻞ‬
‫ا� ج ﺣﻰﺘ إِذا ا�ﺘﺼﻒ الﻠﻴﻞ أو �ﺒﻠﻪ ﺑِ َ ٍ‬
‫ﻠ‬
‫ِ‬ ‫ﻘ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫آل ِﻋ ْﻤ َﺮان‪،‬‬ ‫َْ َ َ ْ ُ َ‬ ‫َ ُ َّ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ ُ َْ َ ْ ْ‬
‫ﺎت اﺨﻟﻮا ِﺗﻢ ِﻣﻦ ﺳﻮر ِة ِ‬ ‫ﻓﺠﻠﺲ �ﻤﺴﺢ اﻨﻟَّﻮم �ﻦ َوﺟ ِﻬ ِﻪ ِ�ﻴ ِﺪ ِه‪� ،‬ﻢ ﻗ َﺮأ اﻟﻌﺮﺸ اﻵﻳ ِ‬
‫ﺖ ﻓَ َﺼﻨَ ْﻌ ُ‬ ‫ﺎم ﻳُ َﺼ ِّ�‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪ُ �َ :‬ﻘ ْﻤ ُ‬ ‫ﻮء ُه ‪َّ �ُ ،‬ﻢ ﻗَ َ‬ ‫ﺣ َﺴ َﻦ ُو ُﺿ َ‬ ‫ُ َّ َ َ َ َ ٍّ ُ َ َّ َ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ ْ‬
‫ﺖ‬ ‫�ﻢ ﻗﺎم ِإﻰﻟ ﺷﻦ ﻣﻌﻠﻘ ٍﺔ ‪�،‬ﺘﻮﺿﺄ ِﻣﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺄ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َ َ َ َ ُ َّ َ َ ْ ُ َ ُ ْ ُ َ ْ َ َ َ‬
‫‪،‬ﺧﺬ ِﺑﺄذ ِ� اﻴﻟُ ْﻤ َ�‬ ‫ﺖ إِﻰﻟ َﺟﻨ ِﺒ ِﻪ‪ ،‬ﻓ َﻮﺿ َﻊ ﻳَﺪ ُه اﻴﻟُ ْﻤ َ� َﻰﻠﻋ َرأ ِﻲﺳ وأ‬ ‫ِﻣﺜﻞ ﻣﺎ ﺻﻨﻊ ‪�،‬ﻢ ذﻫﺒﺖ �ﻘﻤ‬
‫َُّ‬ ‫ْ‬
‫َّ َ َ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َّ َ َ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َّ َ َ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َّ َ َ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ ُ َ َ َ َّ َ ْ َ َ ْ ُ َّ َ َ َ ْ‬
‫ْ‬
‫� ‪� ،‬ﻢ‬ ‫� ‪� ،‬ﻢ ر�ﻌﺘ ِ‬ ‫� ‪� ،‬ﻢ ر�ﻌﺘ ِ‬ ‫� ‪� ،‬ﻢ ر�ﻌﺘ ِ‬ ‫�‪� ،‬ﻢ ر�ﻌﺘ ِ‬ ‫� ‪� ،‬ﻢ ر�ﻌﺘ ِ‬ ‫�ﻔ ِﺘﻠﻬﺎ ‪،‬ﻓﺼ� ر�ﻌﺘ ِ‬
‫َ َّ‬ ‫َ ْ َ َ ُ َّ ْ َ َ َ َ َّ َ ُ ْ ُ َ ِّ ُ َ َ َ َ َ َّ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ‬ ‫َ‬
‫� ‪َّ � ،‬ﻢ ﺧ َﺮ َج ﻓ َﺼ�‬ ‫� ﺧ ِﻔﻴﻔﺘ ِ‬ ‫أوﺗﺮ‪� ،‬ﻢ اﺿﻄﺠﻊ‪ ،‬ﺣﻰﺘ أﺗﺎه الﻤﺆذن‪� ،‬ﻘﺎم ﻓﺼ� ر�ﻌﺘ ِ‬
‫ُّ ْ َ ‪٢‬‬
‫الﺼﺒﺢ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٣١٤‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٦٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٥٢٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﺒﯽ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎﻟﻪام ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ ل؛ ھﻤﺴﺮ‬

‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺧﻮاﺑﯿﺪم‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج و ھﻤﺴﺮش ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ؛ در ﻃﻮل ﺑﺎﻟﺶ و ﻣﻦ در‬
‫ﻋﺮض آن‪ ،‬ﺳﺮ ﻧﮫﺎدﯾﻢ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺧﻮاب رﻓﺖ وﻟﯽ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻧﺼﻒ ﺷﺐ ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ‬
‫از آن ﺑﯿﺪار ﺷﺪ و ﺑﺎ ﮐﺸﯿﺪن دﺳﺖھﺎ ﺑﺮ ﭼﮫﺮۀ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺧﻮاب را از ﺧﻮد دور ﮐﺮد و ده‬
‫آﯾﮥ اﺧﯿﺮ ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان را ﺗﻼوت ﻧﻤﻮد و ﺑﻌﺪ ﺑﺴﻮی ﻣﺸﮏ آﺑﯽ ﮐﻪ آوﯾﺰان ﺑﻮد‪ ،‬رﻓﺖ و‬
‫ﺧﻮب و ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﯾﺴﺘﺎد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻨﺎر او ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﯾﺴﺘﺎدم‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج دﺳﺖ راﺳﺘﺶ را ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻮش راﺳﺖ ﻣﺮا اﻧﺪﮐﯽ ﻓﺸﺮد‪ .‬ﭘﺲ از آن رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج دوازده رﮐﻌﺖ‬
‫ﻧﻤﺎز دو رﮐﻌﺘﯽ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و در ﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬ﯾﮏ رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز وﺗﺮ ﺧﻮاﻧﺪ و دراز ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫اذان ﺻﺒﺢ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬دو رﮐﻌﺖ ﺳﻨﺖ ﻓﺠﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺮای ادای ﻧﻤﺎز‬
‫ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺖ«‪.‬‬

‫از ﺳﻮی ﺑﻪ ﺳﻮی ﺷﺪن در ﺧﻮاب ﺷﺐ‬

‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎر ﻣ َﻦ الﻠﻴْﻞ � َﻘﺎل‪ :‬ﻻ إ َﻪﻟ إﻻ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺖ س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َُ ََ ْ‬
‫ا�‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ �ﻌ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒﺎدة ﺑ ِﻦ الﺼﺎ ِﻣ ِ‬
‫َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ َ ْ َ ٌ ْ َ ْ ُ َّ َ ُ ْ َ َ َّ َ‬
‫ا� َوﻻ‬ ‫� وﺳﺒﺤﺎن ِ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪﻳﺮ ‪،‬اﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬ ‫وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫َ َ َّ َّ ُ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ َ َ ُ َّ َ َّ َّ ُ َّ َ َ َّ ُ َّ ْ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ َُ‬
‫ﺎ�‪� ،‬ﻢ ﻗﺎل‪ :‬الﻠﻬﻢ اﻏ ِﻔﺮ ِﻲﻟ أو دﺎﻋ اﺳﺘ ِﺠﻴﺐ ﻪﻟ‪،‬‬ ‫إِﻪﻟ إِﻻ ا� وا� أ�ﺮﺒ وﻻ ﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة إِﻻ ِﺑ ِ‬
‫ُ ُ ‪١‬‬
‫ﺖ َﺻﻼﺗﻪ«‪.‬‬ ‫ﻓَﺈ ْن ﺗَ َﻮ َّﺿﺄَ َو َﺻ َّ� ﻗُﺒﻠَ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ س رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺷﺐ ﺑﯿﺪار ﺷﻮد و‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗَ ِﺪ ٌ‬ ‫َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬
‫ﻳﺮ ‪،‬‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫اﯾﻦ دﻋﺎ‪» :‬ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ْ َ ْ ُ َّ َ ُ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َّ َّ ُ َ َّ ُ َ ُ َ َ ْ َ َ ُ َّ َ‬
‫َ‬
‫ﺎ�« را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و‬ ‫ا� وﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� وا� أ�ﺮﺒ وﻻ ﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة ِإﻻ ِﺑ ِ‬ ‫� وﺳﺒﺤﺎن ِ‬ ‫اﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬
‫ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز‪ .‬ﯾﺎ دﻋﺎی دﯾﮕﺮی ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ )ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺷﻮد و( وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد و ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ درﮔﺎه اﻟﻠﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١١٥٤‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٢٤‬‬

‫‪ -٦‬آداب ﺧﻮاب‬
‫اﻗﺴﺎم ﺧﻮاب‬
‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫الﺰ َﻣﺎن ل ْﻢ ﺗ�ﺪ ﺗ� ِﺬ ُب‪ُ ،‬رؤ�َﺎ‬ ‫ا� ج‪ِ » :‬إذا ا�ﺮﺘب‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫الﻤ ْﺆﻣﻦ ُﺟ ْﺰ ٌء ﻣ ْﻦ ﺳﺘَّﺔ َوأَ ْر َ�ﻌ َ‬
‫� ُﺟ ْﺰ ًءا ِﻣ َﻦ اﻨﻟُّﺒُ َّﻮ ِة«‪.‬‬ ‫الﻤ ْﺆﻣﻦ َو ُر ْؤ�َﺎ ُ‬
‫ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬ ‫ِِ‬ ‫ِِ‬
‫ً ‪١‬‬ ‫ْ َ ُ ُ ْ َُْ ْ ُ ُ‬
‫أﺻ ُﺪﻗ� ْﻢ َﺣ ِﺪﻳﺜﺎ«‪.‬‬ ‫رواﻳَ ٍﺔ‪» :‬أﺻﺪﻗ�ﻢ رؤ�ﺎ‪:‬‬ ‫َو� َ‬
‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺰدﯾﮏ ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮاب ﻣﺆﻣﻦ دروغ از آب درآﯾﺪ؛ ﺧﻮاب ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﭼﮫﻞ و ﺷﺶ ﺑﺨﺶ ﻧﺒﻮت‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺘﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬آن ﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺧﻮاﺑﺶ ﺻﺎدقﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬راﺳﺖﮔﻮﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاب ﺧﻮب ﯾﺎ ﺑﺪ دﯾﺪﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‬

‫َ َ ُ َ َّ َ َ َ َ‬ ‫الﺮ ْؤ�َ‬
‫ﻮل‪ُّ » :‬‬ ‫َُ ُ‬ ‫ﺎد َة س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬‫َ ْ َ ََ َ‬
‫ا�‪ ،‬ﻓ ِﺈذا رأى‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﺴ‬ ‫َ‬ ‫اﺤﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ﺖ اﻨﻟَّ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ �ﺘ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫َ ْ ُ ُّ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ ْ َّ ْ َ ِّ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُ ُ ْ َ ُ ُّ َ َ ُ َ ِّ ْ‬
‫ﺮﺷﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﺎ� ِﻣﻦ‬
‫�ﺐ‪ ،‬و ِ�ذا رأى ﻣﺎ ﻳ�ﺮه ﻓﻠﻴﺘﻌﻮذ ﺑِ ِ‬ ‫�ﺐ ﻓﻼ �ﺪث ﺑِ ِﻪ ِإﻻ ﻣﻦ ِ‬ ‫أﺣﺪ�ﻢ ﻣﺎ ِ‬
‫ْ َ ُ َّ ُ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ َ ً‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ ِّ َّ ْ َ‬
‫ﺎن‪َ ،‬وﻴﻟَﺘ ِﻔﻞ ﺛﻼﺛﺎ‪َ ،‬وﻻ �َ ِّﺪث ِﺑ َﻬﺎ أ َﺣ ًﺪا‪ ،‬ﻓﺈِ� َﻬﺎ ﻟﻦ ﺗﺮﻀه«‪.‬‬ ‫و ِﻣﻦ ﺮﺷ الﺸﻴﻄ ِ‬
‫اﺑﻮﻗﺘﺎده س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮاب ﺧﻮب از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ‬
‫ﺧﻮاﺑﯽ ﻧﯿﮏ ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﮐﺴﯽ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ دوﺳﺘﺶ دارد‪ .‬و وﻗﺘﯽ ﺧﻮاﺑﯽ دﯾﺪ ﮐﻪ از آن‬
‫ﺷﺮ آن ﺧﻮاب و از ّ‬ ‫ﺧﻮﺷﺶ ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬از ّ‬ ‫َ‬
‫ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد و ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻪ ﺑﺎر ‪-‬ﺑﻪ‬
‫ُ‬
‫آب دھﺎن‪ -‬ﺗﻒ ﮐﻨﺪ و آن را ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﮑﻨﺪ؛ زﯾﺮا‬ ‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﺑﻪ آراﻣﯽ و ﺑﺪون ِ‬
‫آن ﺧﻮاب زﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ او ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ ُ ُ ْ َُْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫�ﺒُّ َﻬﺎ‪،‬‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻘﻮل‪» :‬إِذا رأى أﺣﺪ�ﻢ رؤ�ﺎ ِ‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّي س �ﻧَّ ُﻪ َﺳ ِﻤ َﻊ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ٍ‬ ‫ﻌ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ َ َ َ َّ َ ْ َ ْ َ َّ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ ِّ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ‬
‫� َﺮ ُه ‪،‬ﻓَﺈ َّ�ﻤﺎَ‬
‫ِ‬ ‫ا�‪ ،‬ﻓﻠﻴﺤﻤ ِﺪ ا� ﻋﻠﻴﻬﺎ وﻴﻟﺤﺪث ِﺑﻬﺎ‪ ،‬و ِ�ذا رأى �� ذلِﻚ ِمﻤﺎ ﻳ‬ ‫ﻓ ِﺈ�ﻤﺎ ِ� ِﻣﻦ ِ‬
‫َ َ ُ ُّ ُ ‪٣‬‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ َ‬ ‫َ َ ْ َ ْ ْ َ ِّ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َّ ْ َ‬
‫ﺮﺷﻫﺎ‪َ ،‬وﻻ ﻳَﺬﻛ ْﺮﻫﺎ ِﻷ َﺣ ٍﺪ‪ ،‬ﻓﺈِ� َﻬﺎ ﻻ ﺗﺮﻀه«‪.‬‬ ‫ﺎن‪ ،‬ﻓﻠيﺴﺘ ِﻌﺬ ِﻣﻦ‬ ‫ِ� ِﻣﻦ الﺸﻴﻄ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٠١٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٦٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٠٤٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٦١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٩٨٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٦٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٥٢٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ او از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫َ‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺑﯽ دﯾﺪ ﮐﻪ از آن ﺧﻮﺷﺶ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ آن ﺧﻮاب‪ ،‬از ﺳﻮی‬
‫َ‬
‫اﻟﻠﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ آن را ‪ -‬ﺑﺮای دﯾﮕﺮان‪ -‬ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﺧﻮاﺑﯽ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﻮﺷﺶ ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺮ آن ‪ -‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ -‬ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد و آن را‬ ‫ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ آن ﺧﻮاب از ﺳﻮی ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ از ّ‬
‫ﺑﺮای ھﯿﭻﮐﺲ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﮑﻨﺪ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﺧﻮاب‪ ،‬زﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ او ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ ُ ُّ ْ‬ ‫َ َّ ُ َ َ‬ ‫َ ْ َُ‬ ‫َ ْ َ‬
‫الﺮؤ�َﺎ ﻳَ� َﺮﻫ َﻬﺎ‪ ،‬ﻓﻠﻴَﺒْ ُﺼ ْﻖ‬ ‫ﷲ ج �ﻧﻪ ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا رأى أﺣﺪ�ﻢ‬ ‫ﻮل ا ِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ٍﺮ س �ﻦ رﺳ ِ‬
‫َ َ َ َ ْ ‪١‬‬ ‫َ َّ ْ َ َ َ ً ْ َ َ ْ َ ْ َ ْ َّ‬ ‫َ ْ ََ ََ ً َْ ْ َ ْ‬
‫اﺬﻟي ﺎﻛن ﻋﻠﻴ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ﺎن ﺛﻼﺛﺎ‪َ ،‬وﻴﻟَﺘﺤ َّﻮل �ﻦ ﺟﻨ ِﺒ ِﻪ ِ‬ ‫ﷲ ِﻣﻦ الﺸﻴﻄ ِ‬ ‫ﺎرهِ ﺛﻼﺛﺎ َوﻟيﺴﺘ ِﻌﺬ ﺑِﺎ ِ‬ ‫�ﻦ �ﺴ ِ‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻗﺘﯽ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺑﯽ دﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫آن را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ ﺧﻮد )ﺑﺪون آب دھﻦ(‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻒ و ﻓﻮت ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺳﻪ ﺑﺎر از ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد و از ﭘﮫﻠﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاﺑﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﮫﻠﻮی دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﻐﻠﺘﺪ«‪.‬‬
‫ُ ْ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ِّ ‪٢‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻓﺈِن َرأى أ َﺣ ُﺪ�ﻢ ﻣﺎ ﻳ�ﺮه ﻓﻠﻴﻘﻢ ﻓﻠﻴﺼﻞ«‪.‬‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺑﯽ دﯾﺪ ﮐﻪ آن را ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد و ‪-‬دو رﮐﻌﺖ‪ -‬ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺷﺎد ﺷﺪن ﺑﺎ روﯾﺎی ﻧﯿﮑﻮ‬

‫ُ َ ِّ َ ُ‬
‫ﺮﺸات«‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬
‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬ل ْﻢ �ﺒْ َﻖ ِﻣ َﻦ اﻨﻟُّﺒُ َّﻮ ِة ِإﻻ الﻤب‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﻮل‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬
‫ﺖ َر ُ‬
‫ﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ‪٣‬‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬ ‫َ ُ َ َ ْ ُ َ ِّ َ ُ َ َ‬
‫ﺎﺤﻟﺔ«‪.‬‬‫ﻗﺎلﻮا‪ :‬وﻣﺎ الﻤبﺮﺸات؟ ﻗﺎل‪» :‬الﺮؤ�ﺎ الﺼ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻧﺒﻮت ﭼﯿﺰی ﺟﺰ‬
‫ﺑﺸﺎرتھﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﺸﺎرتھﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮابھﺎی‬
‫ﺧﻮب«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪ُّ » :‬‬
‫الﺮ ْؤ�َﺎ اﺤﻟ َ َﺴﻨَ ُﺔ ِﻣ َﻦ َّ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ َّ‬ ‫َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ‬ ‫َ‬
‫الﺼﺎ ِﻟ ِﺢ ُﺟ ْﺰ ٌء‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ� ِﺲ ﺑ ِﻦ ﻣﺎل ِ ٍﻚ س أن رﺳﻮل ِ‬
‫� ُﺟ ْﺰ ًءا ِﻣ َﻦ اﻨﻟﺒﻮ ِة«‪.‬‬
‫ُّ ُ َّ ‪٤‬‬ ‫ﻣ ْﻦ ﺳﺘَّﺔ َوأَ ْر َ�ﻌ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٦٢‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٦٣‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٩٩٠‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٩٨٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٦٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٢٦‬‬

‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮاب ﺧﻮﺑﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد‬
‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺨﺶ از ﭼﮫﻞ و ﺷﺶ ﺑﺨﺶ ﻧﺒﻮت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود«‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را در ﺧﻮاب دﯾﺪن‬

‫ُْ‬ ‫َ ْ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ َ �» :‬ﺴ َّﻤ ْﻮا ﺑ ْ‬ ‫َ‬
‫ﺎﺳ ِ� َوﻻ ﺗ�ﺘَﻨُﻮا ِﺑ�ﻨيَ ِﻲﺘ َو َﻣ ْﻦ َر ِآ�‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ َ ِّ ً َ ْ َ َ َ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻲﻠﻋ ﻣﺘﻌﻤﺪا ﻓﻠﻴتﺒﻮأَّ‬ ‫ِﻲﻓ ال ْ َﻤﻨَﺎمِ �ﻘﺪ ر ِآ�‪ ،‬ﻓﺈن الﺸﻴﻄﺎن ﻻ �ﺘﻤﺜﻞ ِﻲﻓ ﺻﻮر�‪ ،‬وﻣﻦ ﻛﺬب َّ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬ ‫َﻣ ْﻘ َﻌ َﺪ ُه ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬
‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺳﻢ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﻢ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﻨﯿﺪ وﻟﯽ از ﮐﻨﯿﻪ ﻣﻦ )اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ( اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﻣﺮا در ﺧﻮاب ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ‬
‫ﻣﺮا دﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺷﯿﻄﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻦ در َآو َرد‪ .‬و ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ دروغ‪،‬‬
‫ﭼﯿﺰی را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ دھﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ را در ﺟﮫﻨﻢ آﻣﺎده ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ ُ ََ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إن ِﻣ ْﻦ أﻓ َﺮى اﻟ ِﻔ َﺮى أن ﻳُ ِﺮ َي �ﻴْنﻴْ ِﻪ َﻣﺎ ل ْﻢ‬
‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب أن رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ ‪٢‬‬
‫ﺗﺮ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ دروغھﺎ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ ﺧﻮاب ﻧﺪﯾﺪه‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاب دﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺧﺒﺮ ﻧﺪادن ﺑﻪ ﺑﺎزی ﮐﺮدن ﺷﯿﻄﺎن در ﺧﻮاب‬

‫ْ َ َ َ ََّ‬ ‫َ‬
‫ﺖ ِﻲﻓ الﻤﻨﺎمِ ﻛﺄن‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج � َﻘﺎل‪ :‬ﻳَﺎ َر ُﺳﻮل اﷲ َرأﻳ ْ ُ‬ ‫ﺟ ٌﻞ ِإ َﻰﻟ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ﺎء َر ُ‬
‫ﺟ َ‬‫ﺟﺎﺑﺮ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬‬ ‫َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ْ �ﻦ ِ‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ َ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ َ َ َ َ َ‬
‫ﺐ الﺸﻴْ َﻄﺎن ِﺑﺄ َﺣ ِﺪ� ْﻢ ِﻲﻓ َﻣﻨﺎ ِﻣ ِﻪ‪ ،‬ﻓﻼ‬ ‫ﻲﺒ ج َوﻗﺎل‪ِ » :‬إذا ﻟ ِﻌ‬ ‫ﻚ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬ ‫َرأ ِﻲﺳ ﻗ ِﻄﻊ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﻀ ِﺤ‬
‫َّ َ ‪٣‬‬ ‫ُ ِّ ْ‬
‫�َﺪث ِﺑ ِﻪ اﻨﻟﺎس«‪.‬‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدی ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! در ﺧﻮاب‬
‫دﯾﺪم ﮐﻪ َﺳ َﺮم ﻗﻄﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺧﻨﺪﯾﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ ﮐﺴﯽ در‬
‫ﺧﻮاﺑﺶ ﺑﺎزی ﮐﻨﺪ آن را ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺑﯿﺎن ﻧﮑﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٣٤‬و ‪ ٢٢٦٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٠٤٣‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٦٨‬‬
 ‫‪٥٢٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫‪ -٧‬آداب اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻦ‬

‫آداب داﺧﻞ ﺷﺪن در ﻣﻨﺰلھﺎ‬
‫َ ٰٓ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ُ ْ ُ ُ ً َ ۡ َ ُ ُ ُ‬‫َ‬
‫ِ� ۡم َح َّ ٰ‬
‫�‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا � تدخلوا �يوتا �� �يوت‬
‫َ ۡ َ ۡ ُ ْ َ ُ َ ّ ُ ْ َ َ ٰٓ َ ۡ َ َ ٰ ُ ۡ َ ۡ ‪َ ُ َّ َ َ ۡ ُ َّ َ َ ۡ ُ َّ ٞ‬‬
‫�ستأ� ِسوا و�سل ِموا � أهل ِها ۚ �ل ِ�م خ� ل�م لعل�م تذكرون‪] ﴾٢٧‬اﻟﻨﻮر‪.[٢٧ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ ﺟﺰ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد وارد ﻧﺸﻮﯾﺪ؛ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫اﺟﺎزه ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺑﺮ اھﺎﻟﯽ آن ]ﺧﺎﻧﻪ[ ﺳﻼم ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]ﮐﺎر‪ [،‬ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺪ‬
‫ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫َّ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ‪َ َ َ ٞ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ٞ‬‬
‫ج َو� �‬ ‫� حرج و� � ٱ�عر ِج حر‬ ‫و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ليس � ٱ�� ٰ‬
‫َ ٓ ُ ۡ َۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َۡ ُ ُ ْ‬ ‫َ َ ‪ُ َ ٰٓ َ َ َ َ ٞ‬‬ ‫ۡ‬
‫وت َءابا�ِ�م أو‬ ‫� أنفسِ� ۡم أن تأ�لوا ِم ۢن ُ� ُيوت ِ� ۡم أ ۡو ُ� ُي ِ‬ ‫�ض حرج و�‬ ‫ٱل َم ِر ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ََ ُ ۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ ُ ۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ َّ َ ُ ۡ َ‬
‫وت‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬
‫ي‬ ‫ُ‬
‫�‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫م‬‫�‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬‫ع‬ ‫أ‬ ‫وت‬
‫ِ‬ ‫ُ‬
‫ي‬ ‫ُ‬
‫�‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫م‬ ‫ِ�‬ ‫ت‬‫ٰ‬ ‫�‬‫خ‬ ‫أ‬ ‫وت‬
‫ِ‬ ‫ُ‬
‫ي‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫م‬ ‫ِ�‬ ‫ن‬‫ٰ‬ ‫�‬ ‫خ‬ ‫إ‬
‫ِ ِ‬‫وت‬ ‫ُ‬
‫ي‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫وت أم�ٰتِ�م أ‬ ‫ُ� ُي ِ‬
‫�مۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ َّ َ َ ُ ٓ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َۡ ُ ۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ ُ ۡ َ‬
‫وت ��تِ�م أو ما ملكتم مفا�هۥ أو صدِيقِ ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫وت أخ�ل ِ�م أو �ي ِ‬ ‫ٰ‬ ‫ع�ٰتِ�م أو �ي ِ‬
‫َۡ َ َ َۡ ُ ۡ ُ َ ٌ َ َ ُ ُ ْ َ ً َۡ َۡ َ ٗ َ َ َ َ ُۡ ُُ ٗ‬ ‫ۡ‬
‫�‬‫وتا فَ َس ّل ُِموا ْ َ َ ٰٓ‬ ‫ليس علي�م جناح أن تأ�لوا �ِيعا أو أشتا�ا ۚ فإِذا دخلتم �ي‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ ٰ َ َ ٗ َ ّ َ ٗ ۚ َ َ ٰ َ ُ َ ّ ُ َّ ُ َ ُ‬ ‫ُ َ ٗ‬ ‫َ ُ‬
‫ت ل َعل� ۡم‬ ‫� ل� ُم ٱ�� ٰ ِ‬ ‫أنفسِ� ۡم � َِّية ّم ِۡن عِن ِد ٱ�ِ م�ر�ة طيِبة ك�ل ِك يب ِ� ٱ‬
‫َۡ ُ َ‬
‫�عقِلون‪] ﴾٦١‬اﻟﻨﻮر‪.[٦١ :‬‬
‫»ﺑﺮ ]اﻓﺮاد[ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ و ﻟﻨﮓ و ﺑﯿﻤﺎر ]ﮐﻪ از ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ‪ -‬ھﻤﭽﻮن ﺟﮫﺎد ‪ -‬ﻣﻌﺎف‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ[ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد ]ﯾﺎ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان و ھﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن‪ ،‬ﻏﺬاﯾﯽ[ ﺑﺨﻮرﯾﺪ ﯾﺎ از ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﯾﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮاھﺮاﻧﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻋﻤﻮھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻋﻤﻪھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎی داﯾﯽھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﺎﻟﻪھﺎﯾﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪای ﮐﻪ ﮐﻠﯿﺪش در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ ﯾﺎ ]از‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎی[ دوﺳﺘﺎﻧﺘﺎن‪ .‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ ﯾﺎ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ]ﻏﺬا[ ﺑﺨﻮرﯾﺪ؛ و‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎ وارد ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﻼم ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ درودی ﻣﺒﺎرک ]و[ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه از‬
‫ﺳﻮی اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﯾﺎت ]ﺧﻮﯾﺶ[ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٢٨‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻦ‬

‫َ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ ْ َ َ ً َ َ ْ ُ ْ َ ْ َُ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ﷲ ج‪ِ » :‬إذا اﺳﺘﺄذن أﺣﺪ�ﻢ ﺛﻼﺛﺎ‪ ،‬ﻓﻠﻢ ﻳﺆذن ﻪﻟ‪،‬‬ ‫�ﻦ ِأﻲﺑ مﻮﻰﺳ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َْ ْ ْ ‪١‬‬
‫ﻓﻠ� ِﺟﻊ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺳﻪ‬
‫ﺑﺎر اﺟﺎزه ورود ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ او اﺟﺎزه داده ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﮔﺮدد«‪.‬‬
‫ََُ َْ ََ َ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ ْ ٍّ َ َ َ َّ َ َ َ ُ ٌ َ ْ َ َ َ َّ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ‬
‫ﺖ �ﻘﺎل‪:‬‬ ‫�ﻦ ِر� ِﻲﻌ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﺣﺪ�ﻨﺎ رﺟﻞ ﻣﻦ ﺑ ِ� ﺎﻋ ِم ٍﺮ �ﻧﻪ اﺳﺘﺄذن ﻰﻠﻋ اﻨﻟ ِﻲﺒ ج وﻫﻮ ِﻲﻓ �ﻴ ٍ‬
‫ْ ُ ْ َ َ َ َ َ ِّ ْ ُ ْ ْ َ َ َ ُ ْ َُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ َ َ َ َّ ُّ َ َّ ُ َ‬
‫اﷲ َﻋﻠﻴْ ِﻪ َو َﺳﻠ َﻢ ِﺨﻟَﺎ ِد ِﻣ ِﻪ‪» :‬اﺧﺮج ِإﻰﻟ ﻫﺬا �ﻌﻠﻤﻪ ِاﻻﺳ ِتﺌﺬان‪� ،‬ﻘﻞ ﻪﻟ‪:‬‬ ‫أ ِﻟﺞ؟ �ﻘﺎل اﻨﻟ ِﻲﺒ ﺻ�‬
‫َ‬
‫ْ ُُ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ َ ُ َ َ ْ ُ ْ ْ ُ ُ َ َ َ ُ َّ ُ َ َ َ‬ ‫ُ‬
‫الﺴﻼ ُم َﻋﻠﻴْ� ْﻢ‪ ،‬أأدﺧﻞ؟ ﻓﺄ ِذن ُﻪﻟ‬ ‫الﺮ ُﺟﻞ‪� ،‬ﻘﺎل‪:‬‬ ‫ﻗ ِﻞ الﺴﻼم ﻋﻠﻴ�ﻢ‪ ،‬أأدﺧﻞ؟« ﻓﺴ ِﻤﻌﻪ‬
‫َ َ َ َ ‪٢‬‬ ‫اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻓﺪﺧﻞ‪.‬‬ ‫ِ‬
‫رﺑﻌﯽ ﺑﻦ ِﺣﺮاش ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدی از »ﺑﻨﯽﻋﺎﻣﺮ« ﺑﺮای ﻣﺎ رواﯾﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ او از‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪای ﺑﻮد‪ ،‬اﺟﺎزه ورود ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ وارد ﺷﻮم؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺰد اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﺮو و ﺑﻪ او روش اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻦ را آﻣﻮزش‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻪ‬
‫ﺑﺪه؛ ﺑﻪ او ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯿﮑﻢ؛ آﯾﺎ وارد ﺷﻮم؟« آن ﻣﺮد ﺳﺨﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را‬
‫ﺷﻨﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯿﮑﻢ؛ آﯾﺎ وارد ﺷﻮم؟« ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ او اﺟﺎزه ورود داد و او ھﻢ‬
‫وارد ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺴﯽﮐﻪ اﺟﺎزه ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﮐﺠﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ا� ج إ َذا أﻰﺗ ﺑَ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ‬
‫ﺎب ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﺎب ﻗَ ْﻮمٍ ل ْﻢ � َ ْﺴﺘَ ْﻘﺒﻞ َ‬
‫اﺒﻟ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ ْ ُ ْ‬
‫ِِ‬ ‫ﺮﺴ س ﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛن رﺳﻮل ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ا� ﺑ ِﻦ �‬
‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ُ َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ﺟﻬﻪ‪َ ،‬وﻟَ ْ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬
‫الﺴﻼ ُم‬‫� ْﻢ‪َّ ،‬‬ ‫ﺮﺴ‪َ ،‬و َ�ﻘﻮل‪» :‬الﺴﻼم ﻋﻠﻴ‬ ‫�ﻦ ِﻣﻦ رﻛ ِﻨ ِﻪ اﻷ�ﻤ ِﻦ‪ ،‬أ ِو اﻷ� ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِﺗﻠﻘﺎ ِء َو ِ ِ‬
‫َ َ ْ ُ ْ ‪٣‬‬
‫ﻋﻠﻴ�ﻢ«‪.‬‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽآﻣﺪ روﺑﺮوی در‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َّ َ‬
‫الﺴﻼ ُم َﻋﻠﻴْ� ْﻢ ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﯽاﯾﺴﺘﺎد ﺑﻠﮑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﯾﺎ ﭼﭗ آن ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎد و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫َّ َ ُ َ َ ْ ُ‬
‫� ْﻢ«‪.‬‬ ‫الﺴﻼم ﻋﻠﻴ‬

‫‪-١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٤٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٥٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٥١٥‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥١٧٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٨٤٤‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥١٨٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫‪٥٢٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ھﺮﮔﺎه از اﺳﻢ اﺟﺎزه ﺧﻮاھﻨﺪه ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ؟‬

‫َ َ ُُْ‬
‫ﺟﺪﺗﻪ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ا� ج َﺎﻋ َم اﻟﻔﺘ ِﺢ‪ ،‬ﻓﻮ‬
‫َّ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺖ إ َﻰﻟ َر ُ‬
‫ﺳ‬ ‫ﺖ أَﻲﺑ َﻃﺎﺒﻟ َﻘﺎﻟَ ْ‬
‫ﺖ‪َ :‬ذ َﻫﺒْ ُ‬ ‫َ� ْﻦ أُ َّم َﻫﺎﻧﺊ ل ﺑﻨْ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬
‫َ ُ ْ ُ َ َ ُ ُّ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ َ ُ ْ َ ُ ُ َ ْ ُ ُ ُ َ َ ْ َ َ َّ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ‬
‫ﺊ‬
‫ﺎﻃﻤﺔ اﺑنﺘﻪ �ﺴﺮﺘه‪ ،‬ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻓﺴﻠﻤﺖ ﻋﻠﻴ ِﻪ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﻫ ِﺬهِ« �ﻘﻠﺖ‪ :‬أﻧﺎ أم ﻫﺎﻧِ ٍ‬ ‫�ﻐت ِﺴﻞ وﻓ ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﺐ‪.‬‬ ‫ﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺖ أَﻲﺑ َ‬
‫ﻃ‬ ‫ْ ُ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِﺑﻨ ِ‬
‫ّام ھﺎﻧﯽ ل دﺧﺘﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺳﺎل ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رﻓﺘﻢ‪،‬‬
‫دﯾﺪم ﮐﻪ ﻏﺴﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و دﺧﺘﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﺎرﭼﻪای را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺮده ﻗﺮار داده و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را از ﻧﻈﺮ دﯾﮕﺮان ﭘﻨﮫﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ّ .‬ام ھﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﻼم‬
‫ﮐﺮدم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ زن ﮐﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻨﻢ‪ّ ،‬ام ھﺎﻧﯽ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ«‪.‬‬
‫اﺒﻟ َ‬
‫ﺎب‪،‬‬ ‫ﻰﻠﻋ أَﻲﺑ‪ .‬ﻓَ َﺪ َ� ْﻘ ُ‬
‫ﺖ َْ‬ ‫َْ َ َ ََ‬
‫ن‬ ‫ﺎﻛ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻳ‬ ‫د‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ا� ب ﻗَ َﺎل‪ :‬أَ َ�ﻴْ ُ‬
‫ﺖ اﻨﻟَّ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ج‬ ‫َ ِ‬ ‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َ َّ ُ َ َ َ ‪٢‬‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ ُ ََ َ َ َ ََ ََ‬
‫ﺖ‪ :‬أﻧﺎ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬أﻧﺎ أﻧﺎ« ﻛ�ﻧﻪ ﻛ ِﺮﻫﻬﺎ‪.‬‬ ‫�ﻘﺎل‪» :‬ﻣﻦ ذا«؟ �ﻘﻠ‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺪھﯽھﺎی ﭘﺪرم‪ ،‬ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رﻓﺘﻢ و در‬
‫زدم‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﮐﯿﺴﺘﯽ«؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻨﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪)» :‬ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻪ ﮐﻪ( ﻣﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻢ؟!«‪.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺎ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺟﻮاب دادن را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ داﻧﺴﺖ«‪.‬‬

‫اوﻗﺎت اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮐﻨﯿﺰان و ﮐﻮدﮐﺎن‬

‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ْ‬
‫ت �يۡ َ� ٰ ُن� ۡم‬ ‫ك ۡ‬ ‫�ذِن� ُم ٱ�ِين مل‬ ‫ام ُنوا ل ِيَ ۡس ۡ ٔ‬ ‫���ها ٱ�ِين ء‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ُ ۡ َ َ ٰ َ َ َّ ٰ ّ َ ۡ َ َ ٰ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ َ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ْ ۡ ُ ُ‬
‫ِ� تض ُعون‬ ‫ت مِن �ب ِل صلوة ِ ٱلفجرِ وح‬ ‫�ل َم مِن�م ث�ث م� ٖ �‬ ‫وٱ�ِين لم �بلغوا ٱ‬
‫ََ ُ َ‬ ‫َ ۡ َ َ ٰ ۡ َ ٓ َ َ ٰ ُ َ ۡ َ َّ ُ َ‬ ‫َ َ ُ ّ َ َّ َ َ‬
‫ت ل� ۡ ۚم ل ۡي َس عل ۡي� ۡم َو�‬ ‫�ِياب�م مِن ٱلظ ِه�ة ِ و ِم ۢن �ع ِد صلوة ِ ٱل ِعشاءِ � ث�ث عو� ٰ ٖ‬
‫َ َ ٰ َ ُ َ ّ ُ َّ ُ َ ُ‬
‫� ل� ُم‬ ‫ض ك�ل ِك يب ِ� ٱ‬ ‫� ۡم َ َ ٰ َ ۡ‬ ‫َ َ ۡ ۡ ُ َ ُ ۢ َ ۡ َ ُ َّ َ َّ ٰ ُ َ َ َ ۡ ُ َ ۡ ُ ُ‬
‫� �ع ٖ �‬ ‫علي ِهم جناح �عدهنۚ ط�فون علي�م �عض‬
‫ِيم َحك ‪ٞ‬‬ ‫� َعل ٌ‬ ‫ت َوٱ َّ ُ‬ ‫َ‬
‫ِيم‪] ﴾٥٨‬اﻟﻨﻮر‪.[٥٨ :‬‬ ‫ٱ�� ٰ ِ �‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮدﮔﺎﻧﺘﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯽ از ]ﮐﻮدﮐﺎن[ ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ‬
‫ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در ﺳﻪ وﻗﺖ از ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه ]ورود[ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ :‬ﭘﯿﺶ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ و ﻧﯿﻤﺮوز ‪-‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻟﺒﺎسھﺎﯾﺘﺎن را ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورﯾﺪ ‪ -‬و ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء‪] .‬اﯾﻦ[ ﺳﻪ ]وﻗﺖ‪ [،‬ھﻨﮕﺎم‬
‫ﺧﻠﻮت ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ اﯾﻦ ]ﺳﻪ وﻗﺖ‪ [،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ و ﺑﺮ آﻧﺎن ھﯿﭻ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ ]ﮐﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزه وارد‬
‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٥٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٥٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٣٠‬‬
‫ﺷﻮﻧﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ[ آﻧﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺘﺎن در رﻓﺖ و آﻣﺪﻧﺪ ]و[ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ]ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ[‪ .‬اﻟﻠﻪ‬
‫اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ آﯾﺎت ]ﺧﻮد[ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و اﻟﻠﻪ داﻧﺎی ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫در ﮔﻮﺷﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﮑﺮدن دو ﻧﻔﺮ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ اﺟﺎزه ﻧﻔﺮ ﺳﻮم‬

‫َ ُ ُْ ْ ََ ًَ ََ َََ َ َْ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫ﺎن دون‬
‫ﷲ ج‪ِ » :‬إذا ﻛﻨﺘﻢ ﺛﻼﺛﺔ‪ ،‬ﻓﻼ ﻳتﻨﺎﻰﺟ ا�ﻨ ِ‬
‫ﷲ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫َ َّ َ َ ُ ْ ُ ُ ‪١‬‬
‫ﺎﺣ ِﺒ ِﻬ َﻤﺎ‪ ،‬ﻓﺈِن ذلِﻚ � ِﺰﻧﻪ«‪.‬‬
‫ﺻ ِ‬
‫َ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ھﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دو‬

‫درﮔﻮﺷﯽ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﺣﻀﻮر( ﺷﺨﺺ ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ِ‬‫ِ‬ ‫ﻧﻔﺮ از آنھﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺪون )رﺿﺎﯾﺖ و در‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺳﻮم را ﻧﮕﺮان و ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﮕﺎه ﻧﮑﺮدن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ دﯾﮕﺮی ﺑﺪون اﺟﺎزهاش‬

‫َ‬
‫َ َ َ ْ َّ َ ُ ً َّ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ْ َ َ َ ْ ُ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫� ِإذ ٍن‪ ،‬ﻓﺨﺬ�ﺘَﻪ‬ ‫ﻐ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻚ‬ ‫ﻴ‬‫ﻠ‬‫ﻋ‬ ‫ﻊ‬‫ﻠ‬‫اﻃ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺟ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫ﻮ‬ ‫ل‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ‬ ‫َََْ َ َ َُ َ َ َ َ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺎح«‪.‬‬ ‫ِﺤﺑَ َﺼﺎ ٍة‪� ،‬ﻔﻘﺄت �ﻴْﻨﻪ َﻣﺎ ﺎﻛن َﻋﻠﻴْﻚ ِﻣ ْﻦ ُﺟﻨ ٍ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺪون اﺟﺎزه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪات ﻧﮕﺎه ﮐﺮد و ﺗﻮ ﺑﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻨﮕﺮﯾﺰه؛ ﭼﺸﻤﺶ را ﮐﻮر ﮐﺮدی‪ ،‬ھﯿﭻ ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻦ ھﻨﮕﺎم ﺧﺎرج ﺷﺪن‬

‫ْ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ‬
‫و�ِۦ �ذا �نوا َم َع ُهۥ‬ ‫ام ُنوا ب ِٱ� ِ َو َر ُس ِ‬
‫ِين َء َ‬‫ون ٱ� َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِن‬
‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َ َۡ َۡ ُ َ َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َ َّ ٰ َ ۡ َ ۡ ُ َّ‬ ‫ََ َ‬
‫ِين يُؤم ُِنون‬ ‫�ٔذِنونك أ ْو ٰٓ��ِك ٱ�‬ ‫�ذِنوهُ ۚ إِن ٱ�ِين �س‬ ‫� أ ۡم ٖر َجام ِٖع لم يذهبوا ح� �س ٔ‬ ‫ٰٓ‬
‫وك �ِ َ ۡع ِض َشأۡنِه ۡم فَأۡ َذن ل ّ َِمن ش ِۡئ َ‬
‫ت م ِۡن ُه ۡم َوٱ ۡس َت ۡغفِ ۡر ل َ ُه ُم ٱ َّ َ‬ ‫�ٔ َذنُ َ‬
‫و�ِۦ فَإ َذا ٱ ۡس َ ۡ‬ ‫َّ َ َ ُ‬
‫ۚ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ب ِٱ�ِ ورس ِ ۚ ِ‬
‫ِيم‪] ﴾٦٢‬اﻟﻨﻮر‪.[٦٢ :‬‬ ‫� َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ‪ٞ‬‬ ‫إ َّن ٱ َّ َ‬
‫ِ‬
‫»ﻣﺆﻣﻨﺎن ]واﻗﻌﯽ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫]اﺟﺮای ﯾﮏ[ اﻣﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ او ]= ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ[ ھﻤﺮاه ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از وی اﺟﺎزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪] ،‬از ﺟﻤﻊ[‬
‫ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺗﻮ اﺟﺎزه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺎرھﺎی ]ﻣﮫﻢ[ ﺧﻮد از ﺗﻮ اﺟﺎزه‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٩٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٨٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٨٨٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٥٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٥٣١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﺮ ﯾﮏ از آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ اﺟﺎزه ﺑﺪه و از اﻟﻠﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه‪ .‬ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -٨‬آداب ﻋﻄﺴﻪ ﮐﺮدن‬

‫دﻋﺎ ﺑﺮای ﻋﻄﺴﻪ ﮐﻨﻨﺪه ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‬
‫َّ َّ َ ُ ُّ ُ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ ُ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫�ﺐ اﻟﻌﻄﺎس‪ ،‬و��ﺮه اﺘﻟﺜﺎؤب‪ ،‬ﻓﺈِذا‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬إِن ا� ِ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ َ ْ ُ َ ِّ َ ُ َ َ َّ َّ َ ُ‬
‫ﺎؤ ُب‪ :‬ﻓَﺈ َّ� َﻤﺎ ُﻫ َﻮ ِﻣﻦَ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ ٌّ َ َ ُ ِّ‬
‫ِ‬ ‫�ﻄﺲ ﻓﺤ ِﻤﺪ ا�‪ ،‬ﻓﺤﻖ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ مﺴ ِﻠ ٍﻢ ﺳ ِﻤﻌﻪ أن �ﺸﻤﺘﻪ‪ ،‬وأﻣﺎ اﺘﻟﺜ‬
‫َّ ْ َ ُ ‪١‬‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َ ُْ‬
‫اﺳﺘَ َﻄﺎع‪ ،‬ﻓ ِﺈذا ﻗﺎل‪ :‬ﻫﺎ‪ ،‬ﺿ ِﺤﻚ ِﻣﻨﻪ الﺸﻴﻄﺎن«‪.‬‬ ‫الﺸﻴْ َﻄﺎن‪ ،‬ﻓَﻠْ َ ُ‬
‫� َّد ُه َﻣﺎ ْ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻋﻄﺴﻪ را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد و ﺧﻤﯿﺎزه‬
‫را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪد؛ ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺴﻪ زد و "اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ" ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ آن را‬
‫ﻚ ُ‬ ‫َ َُ َ‬
‫اﷲ"‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻤﯿﺎزه از ﺳﻮی ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ؛‬ ‫ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﯾﺪ‪" :‬ﻳﺮﻤﺣ‬
‫َ‬
‫ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ را ﺧﻤﯿﺎزه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آن ﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا وﻗﺘﯽ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﻤﯿﺎزه ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ او ﻣﯽﺧﻨﺪد«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﺖ« ِ�ﻴﻞ‪َ :‬ﻣﺎ ﻫ َّﻦ‬‫ﻰﻠﻋ ال ُﻤ ْﺴﻠﻢ ﺳ ٌّ‬
‫ِِ ِ‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﺣ ُّﻖ ال ُﻤ ْﺴ ِﻠ ِﻢ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ِّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َُ َ‬
‫ﺤﻚ ﻓﺎﻧ َﺼ ْﺢ ُﻪﻟ‪،‬‬ ‫ﷲ؟‪ ،‬ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا ﻟ ِﻘﻴﺘﻪ ﻓﺴﻠﻢ ﻋﻠﻴ ِﻪ‪ ،‬و ِ�ذا دﺎﻋك ﻓﺄ ِﺟﺒﻪ‪ ،‬و ِ�ذا اﺳتﻨﺼ‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ ُ ْ ُ َ َ َ َ َ َّ ْ ُ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ُْ َ‬
‫اﷲ ﻓ َﺴ ِّﻤﺘﻪ‪َ ،‬و ِ�ذا َم ِﺮض �ﻌﺪه و ِ�ذا ﻣﺎت ﻓﺎﺗ ِﺒﻌﻪ«‪.‬‬ ‫و ِ�ذا �ﻄﺲ ﻓﺤ ِﻤﺪ‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪،‬‬
‫ﺷﺶ ﻣﻮرد اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آنھﺎ ﭼﻪ ھﺴﺘﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻗﺘﯽ او را دﯾﺪی‪،‬‬
‫ﺳﻼم ﮐﻦ؛ و ﭼﻮن ﺗﻮ را دﻋﻮت ﮐﺮد‪ ،‬دﻋﻮﺗﺶ را ﺑﭙﺬﯾﺮ؛ و آنﮔﺎه ﮐﻪ از ﺗﻮ ﻧﺼﯿﺤﺖ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺤﺘﺶ ﻧﻤﺎ؛ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻋﻄﺴﻪ زدن‪» ،‬اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ« ﮔﻔﺖ‪) ،‬ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ‬
‫ِ‬
‫ﻚ ُ‬ ‫َ َُ َ‬
‫اﷲ«( ﺑﺮای او دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﮐﻦ؛ و ھﺮﮔﺎه ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﯿﺎدﺗﺶ ﺑﺮو؛ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ‬ ‫»ﻳﺮﻤﺣ‬
‫ﮐﻪ ﻓﻮت ﮐﺮد‪ ،‬ﺟﻨﺎزهاش را ﺗﺸﯿﯿﻊ ﮐﻦ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٢٢٣‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٦٢‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٣٢‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻄﺴﻪ زﻧﻨﺪه ﭘﺎﺳﺦ دھﺪ؟‬

‫َ ْ ُ َّ َ ْ َ ُ ْ َُ‬
‫�‪ ،‬وﻴﻟﻘﻞ ﻪﻟ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻤ‬‫اﺤﻟ‬ ‫‪:‬‬
‫َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ ْ َ َُْ ْ‬
‫ﻞ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﻴ‬‫ﻠ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻢ‬ ‫�‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺣ‬‫أ‬ ‫ﺲ‬ ‫ﻄ‬ ‫�‬ ‫ا‬‫ذ‬ ‫إ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ‬
‫ﻋ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ا�‪ ،‬ﻓﻠﻴَﻘﻞ‪� :‬ﻬﺪﻳ� ُﻢ ُ‬
‫ا� َو ُ�ﺼ ِﻠ ُﺢ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ﻤﺣﻚ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ا�‪ ،‬ﻓﺈذا ﻗﺎل ُﻪﻟ‪ :‬ﻳَ ْﺮ ُ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ﻤﺣﻚ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﻮه أ ْو َﺻﺎﺣﺒُﻪ‪ :‬ﻳَ ْﺮ ُ‬ ‫أَ ُﺧ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ ْ ‪١‬‬
‫ﺑﺎﻟ�ﻢ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺴﻪ‬
‫ﻚ ُ‬‫َ َُ َ‬
‫اﷲ« )ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ‬ ‫ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ! و ﺑﺮادر ﯾﺎ دوﺳﺘﺶ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﻳﺮﻤﺣ‬
‫ﻚ ُ‬ ‫َ َُ َ‬
‫اﷲ« ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻋﻄﺴﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫رﺣﻢ ﮐﻨﺪ( و ﭼﻮن )دوﺳﺖ( او ﺑﻪ او »ﻳﺮﻤﺣ‬
‫ُ ُ َّ ُ َ ُ ْ ُ َ َ ُ‬ ‫َْ‬
‫� ْﻢ« )اﻟﻠﻪ ﺷﻤﺎ را ھﺪاﯾﺖ و اﺣﻮاﻟﺘﺎن را اﺻﻼح ﮐﻨﺪ!(«‪.‬‬ ‫»�ﻬ ِﺪﻳ�ﻢ ا� و�ﺼ ِﻠﺢ ﺑﺎﻟ‬

‫ھﺮﮔﺎه ﮐﺎﻓﺮ ﻋﻄﺴﻪ زد‬

‫َ‬
‫َ َ َ ْ َُ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫ﺎء أن �ﻘﻮل ل َﻬﺎ‬ ‫ﺎﻃ ُﺲ ِﻋﻨْ َﺪ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج رﺟ‬ ‫ﻮد َ� َﻌ َ‬
‫َُ ُ‬
‫ﺖ اﻴﻟﻬ‬
‫ُ َ‬
‫�ﻦ ِأﻲﺑ مﻮﻰﺳ س ﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛﻧ ِ‬
‫َ ْ‬
‫ِ‬
‫ُ ُ َّ ُ َ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ ‪٢‬‬ ‫َ ْ َ ُ ُ ُ َّ ُ َ َ َ َ ُ ُ َ ْ‬
‫ا�‪ ،‬ﻓﺎﻜن �ﻘﻮل‪�» :‬ﻬ ِﺪﻳ�ﻢ ا�‪ ،‬و�ﺼ ِﻠﺢ ﺑﺎﻟ�ﻢ«‪.‬‬ ‫ﻳﺮﻤﺣ�ﻢ‬
‫از اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮫﻮد ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻋﻄﺴﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﯿﺪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ُ‬ ‫َْ‬
‫آﻧﺎن ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﯾﺮﺣﻤﮑﻢ اﻟﻠﻪ )اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﮐﻨﺪ(‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪�» :‬ﻬ ِﺪﻳ� ُﻢ‬
‫َّ ُ َ ُ ْ ُ َ َ ُ‬
‫� ْﻢ )اﻟﻠﻪ ﺷﻤﺎ را ھﺪاﯾﺖ و اﺣﻮاﻟﺘﺎن را اﺻﻼح ﮐﻨﺪ(«‪.‬‬ ‫ا�‪ ،‬و�ﺼ ِﻠﺢ ﺑﺎﻟ‬

‫ھﻨﮕﺎم ﻋﻄﺴﻪ زدن ﭼﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ‬

‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ا� ج‪ِ » :‬إذا � َﻄ َﺲ َوﺿ َﻊ ﻳَﺪ ُه أ ْو ﺛ ْﻮ َ�ﻪ َﻰﻠﻋ ِ�ﻴ ِﻪ‪،‬‬
‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛن رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ ْ َ ُ ‪٣‬‬ ‫َ َ َ َ َ َّ‬
‫َوﺧﻔﺾ أ ْو ﻏﺾ ﺑِﻬﺎ ﺻﻮﺗﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻋﻄﺴﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬دﺳﺖ ﯾﺎ ﻟﺒﺎﺳﺶ را‬
‫روی دھﺎﻧﺶ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺎ آن ﺻﺪاﯾﺶ را آرام ﻣﯽﮐﺮد ﯾﺎ ﺑﺎ آن ﺻﺪاﯾﺶ را ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآورد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٢٢٤‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٣٨‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٣٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٢٩‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٤٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫‪٥٣٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻄﺴﻪ زﻧﻨﺪه ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﻮد‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ أ َﺣ َﺪ ُﻫ َﻤﺎ َول ْﻢ � ُ َﺸ ِّ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج‪ ،‬ﻓ َﺸ َّﻤ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َ‬
‫ﺖ‬
‫ِ‬ ‫ﻤ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻨ‬‫ﻋ‬‫ِ ِ‬‫ن‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺟ‬ ‫ر‬ ‫ﺲ‬ ‫ﻄ‬ ‫�‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬ ‫ﺎ‬‫ﻣ‬
‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫ِ‬
‫َّ َ ‪١‬‬ ‫َ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ َ ْ َ َْ‬
‫ﻤﺣﺪ ا�‪ ،‬وﻫﺬا لﻢ �ﻤ ِﺪ ا�«‪.‬‬ ‫اﻵﺧﺮ‪ .‬ﻓ ِﻘﻴﻞ ﻪﻟ‪� .‬ﻘﺎل‪» :‬ﻫﺬا ِ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دو ﻧﻔﺮ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻋﻄﺴﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺟﻮاب ﯾﮑﯽ از‬
‫آنھﺎ‪ ،‬ﯾﺮﺣﻤﮏ اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺖ و در ﺟﻮاب دﯾﮕﺮی‪ ،‬ﻧﮕﻔﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﻋﻠﺖ را ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﯾﻦ ﯾﮑﯽ‪ ،‬اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ ﮔﻔﺖ و آن ﯾﮑﯽ‪ ،‬ﻧﮕﻔﺖ«‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻋﻄﺴﻪ زﻧﻨﺪه ﺟﻮاب داده ﺷﻮد؟‬

‫َ َ‬ ‫َ ً َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﻃ ُﺲ ﺛﻼﺛﺎ‪َ � ،‬ﻤﺎ َزاد � ُﻬ َﻮ‬
‫ْ‬
‫ُ َ َّ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َََ ْ َْ َْ‬
‫�ﻦ ﺳﻠﻤﺔ ﺑ ِﻦ اﻷ�ﻮ ِع س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ا� ج‪�» :‬ﺸﻤﺖ اﻟﻌ ِ‬
‫َ ْ ُ ٌ ‪٢‬‬
‫مﺰﻛﻮم«‪.‬‬
‫ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ اﮐﻮع س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻋﻄﺴﻪ زﻧﻨﺪه ﺗﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر دﻋﺎی ﺧﯿﺮ‬
‫ﮐﻨﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ از آن ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﺮﻣﺎﺧﻮردﮔﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ھﻨﮕﺎم ﺧﻤﯿﺎزه ﮐﺸﯿﺪن ﭼﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺮد؟‬

‫الﺸﻴْ َﻄﺎن‪ ،‬ﻓَﺈ َذا َ�ﺜَ َ‬
‫ﺎء َ‬ ‫َّ َ ُ ُ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ب‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ب‬‫ﺎؤ‬ ‫ﺜ‬‫اﺘﻟ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ل‬‫ﺎ‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ َ َ َ ‪٣‬‬ ‫ُ َْ ْ‬ ‫َ‬
‫أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ ﻓﻠﻴَﻜ ِﻈ ْﻢ َﻣﺎ اﺳﺘﻄﺎع«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻤﯿﺎزه ﮐﺸﯿﺪن از ﻃﺮف ﺷﯿﻄﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻤﯿﺎزه ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻠﻮﯾﺶ را ﺑﮕﯿﺮد«‪.‬‬

‫‪ -٩‬آداب ﻋﯿﺎدت از ﻣﺮﯾﺾ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﯿﺎدت از ﻣﺮﯾﺾ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ‬ ‫َ ْ ََْ َ‬
‫ﷲ ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺎﻋد َم ِﺮ�ﻀﺎ‪ ،‬ل ْﻢ ﻳَ َﺰل ِﻲﻓ ﺧ ْﺮﻓ ِﺔ اﺠﻟَﻨ ِﺔ َﺣ َّﻰﺘ‬
‫�ﻦ ﺛﻮ�ﺎن س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ ْ َ ‪٤‬‬
‫ﻳﺮ ِﺟﻊ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٢١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٩١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٧١٤‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٢٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٩٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٥٦٨‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٣٤‬‬

‫ﺛﻮﺑﺎن س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت ﻣﺮﯾﻀﯽ ﺑﺮود‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮﮔﺮدد‪ ،‬در ﺑﺎغھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﻋﯿﺎدت از ﺑﯿﻤﺎران‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫ِّ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج � ِ َﺴﺒْ ٍﻊ‪َ ،‬و� َﻬﺎﻧَﺎ َ� ْﻦ َﺳﺒْ ٍﻊ‪ :‬أ َم َﺮﻧَﺎ ِﺑﺎ�ﺒَ ِ‬
‫ﺎع‬ ‫اﻟﺮﺒا ِء ﺑْﻦ َﺎﻋزب س ﻗَ َﺎل‪ :‬أ َم َﺮﻧَﺎ اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َﻋﻦ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ َ ِّ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َْ ُ‬ ‫ََ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ار اﻟﻘﺴ ِﻢ‪ ،‬ورد الﺴﻼمِ ‪،‬‬ ‫ﺮﺼ الﻤﻈﻠﻮمِ ‪ ،‬و ِ�ﺑﺮ ِ‬ ‫�ﺾ‪ ،‬و�ِﺟﺎﺑ ِﺔ اﺪﻟ ِاﻲﻋ‪ ،‬وﻧ ِ‬ ‫اﺠﻟَﻨﺎﺋِ ِﺰ‪ ،‬و ِ�ﻴﺎد ِة الﻤ ِﺮ ِ‬
‫َ َ‬
‫اﻟﻘ ِّ ِّ‬ ‫ِّ َ‬ ‫َّ َ َ َ َّ‬
‫اﺬﻟ َﻫﺐ‪َ ،‬واﺤﻟ َ‬ ‫اﻟﻌﺎﻃﺲ‪َ ،‬و َ� َﻬﺎﻧَﺎ َ� ْﻦ‪ :‬آ�ﻴَ‬ ‫َو� َ ْﺸﻤﻴﺖ َ‬
‫ﻲﺴ‪،‬‬ ‫ﺎج‪ ،‬و‬‫�ﺮ‪َ ،‬واﺪﻟﻳﺒ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ﻢ‬‫ِ‬ ‫ﺎﺗ‬ ‫ﺧ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﺔ‬‫ِ‬ ‫ﻀ‬‫ﻔ‬‫ِ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﺔ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ َ َْ ‪١‬‬ ‫َ‬
‫اﻹﺳتﺮﺒ ِق‪.‬‬‫و ِ‬
‫ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ھﻔﺖ ﮐﺎر‪ ،‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد و از اﻧﺠﺎم‬
‫ھﻔﺖ ﮐﺎر دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن‪ ،‬اﻣﺮ ﮐﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ - ١ :‬ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزه ‪- ٢‬‬
‫ﻋﯿﺎدت ﻣﺮﯾﺾ ‪ - ٣‬ﻗﺒﻮل دﻋﻮت ‪ - ٤‬ﮐﻤﮏ و ﯾﺎری ﻣﻈﻠﻮم ‪ - ٥‬ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﺳﻼم ‪- ٦‬‬
‫ﺟﻮاب ﻋﻄﺴﻪ ‪ - ٧‬وﻓﺎی ﺑﻪ ﻋﮫﺪ‪.‬‬
‫و ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از آنھﺎ ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ - ١ :‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻇﺮوف ﻧﻘﺮهای ‪- ٢‬‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻃﻼ ‪ - ٣‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﺒﺎس اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ ‪ - ٤‬اﺳﺘﻔﺎده از دﯾﺒﺎ )ﻧﻮﻋﯽ ﭘﺎرﭼﻪ‬
‫اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ( ‪ - ٥‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺴﯽ )ﻧﻮﻋﯽ ﻟﺒﺎس ﮐﻪ اﺑﺮﯾﺸﻢ در آن ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ( ‪- ٦‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﺘﺒﺮق )ﭘﺎرﭼﻪای اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ و ﮐﻠﻔﺖ(‪) .‬و ھﻔﺘﻤﯿﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬زﯾﻦ و ﭘﺎﻻﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ(‪.‬‬

‫دﻋﺎ ﺑﺮای ﻓﺮد ﻣﺼﯿﺒﺖ زده‬

‫َ ْ َ َ ُ ْ َ ً َ َ َ ْ َ ْ ُ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َُ‬
‫َ‬ ‫َ ْ ُ ََ‬
‫اﺬﻟي‬
‫� ِ‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ رأى ﻣﺒﺘ�‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬اﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬ ‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ً َ ْ ُ ْ ُ َ َ َْ َ ُ ‪٢‬‬ ‫َ َ َْ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ َ‬ ‫َّ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫� ِم َّﻤ ْﻦ ﺧﻠ َﻖ �ﻔ ِﻀﻴﻼ لﻢ ﻳ ِﺼﺒﻪ ذلِﻚ اﺒﻟﻼء«‪.‬‬
‫ﺎﻋﻓ ِﺎ� ِمﻤﺎ ا�ﺘﻼك ِﺑ ِﻪ‪ ،‬وﻓﻀﻠ ِ� ﻰﻠﻋ ﻛ ِﺜ ٍ‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺷﺨﺼﯽ را دﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻼ )ﺑﻪ‬
‫ﻧﻘﺺ ﯾﺎ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ( ﺑﻮد ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﭙﺎس و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮا از اﯾﻦ ﻧﻘﺺھﺎﯾﯽ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٢٣٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٦٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻃﺒﺮاﻧﯽ در اﻻوﺳﻂ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٣٢٠‬و اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٧٣٧ :‬‬
 ‫‪٥٣٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﮐﻪ آن ﺷﺨﺺ دارد ﺳﺎﻟﻢ آﻓﺮﯾﺪ و ﻣﺮا ﺑﺮ اﮐﺜﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮی داد‪ ،‬دﯾﮕﺮ آن‬
‫ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮی را ﮐﻪ دﯾﺪه دﭼﺎرش ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﻋﯿﺎدت ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺠﺎ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ؟‬

‫َ ُ ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَ�َﺲ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن ُﻏ ٌ‬
‫ﻲﺒ ج � ُﻌﻮد ُه ‪� ،‬ﻘ َﻌﺪ‬ ‫ﻲﺒ ج َ� َﻤﺮ َض ‪ ،‬ﻓَﺄﺗَ ُﺎه اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ﻼم َ� ُﻬﻮ ِد ٌّي َ�ْ ُﺪ ُم اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َ َْ‬
‫َ َ ْ ََ‬ ‫َ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َُ َ ْ ََ َْ‬ ‫َ َ َ َُ َ ْ ْ َ َ َ َ َ‬
‫َ‬
‫ﺎﺳ ِﻢ‪ ،‬ﻓﺄﺳﻠﻢ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺑ‬ ‫أ‬ ‫ﻊ‬ ‫ﻃ‬
‫ِ‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬‫ﻪﻟ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬‫ه‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻨ‬‫ﻋ‬‫ِ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻫ‬‫و‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻴ‬ ‫�‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫أ‬ ‫ﻰﻟ‬ ‫إ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻈ‬ ‫ﻨ‬‫�‬ ‫«‪.‬‬ ‫ﻢ‬‫ﻠ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫أ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﻪﻟ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻪ‬
‫ِﻋﻨﺪ رأ ِ ِ‬
‫ﺳ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ََُ َُ ُ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬ ‫ﻮل‪» :‬اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ ِ َّ� ِ ْ َ َ ُ َ َّ‬ ‫ﻓَ َﺨ َﺮ َج اﻨﻟَّ ُّ‬
‫اﺬﻟي أ�ﻘﺬه ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻲﺒ ج وﻫﻮ �ﻘ‬ ‫ِ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﯾﮫﻮدی ﮐﻪ ﺑﺮای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎر‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﻋﯿﺎدﺗﺶ رﻓﺖ و ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻨﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮ«‪ .‬آن‬
‫ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺪرش ﮐﻪ ﻧﺰد او ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‬
‫)ﻣﺤﻤﺪ ج( اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻦ‪) .‬ﯾﻌﻨﯽ اﺳﻼم را ﺑﭙﺬﯾﺮ(‪ .‬او ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﭙﺎس ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ او را از آﺗﺶ دوزخ‪ ،‬ﻧﺠﺎت‬
‫داد«‪.‬‬

‫دﻋﺎی ﻋﯿﺎدت ﻣﺮﯾﺾ‬

‫َ‬
‫َ َ َ ْ َ َ َ ً َْ َْ ُ ْ ُُ ََ َ َْ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫ﺮﻀ أ َﺟﻠﻪ �ﻘﺎل ِﻋﻨﺪ ُه‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﺎﻋد م ِﺮ�ﻀﺎ‪ ،‬لﻢ �‬ ‫ﺎس ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫َ َ‬
‫ا� ِﻣ ْﻦ ذلِﻚ‬
‫َْ َْ َ َ‬
‫ﻚ‪ ،‬إ َّﻻ َﺎﻋﻓَ ُﺎه َّ ُ‬ ‫ﻴﻢ أن �ﺸ ِﻔﻴ‬ ‫َْ‬ ‫َﺳﺒْ َﻊ ِم َﺮ َ ْ َ ُ َّ َ ْ َ َ َ َّ ْ َ ْ‬
‫ِ‬ ‫ار‪ :‬أﺳﺄل ا� اﻟﻌ ِﻈﻴﻢ رب اﻟﻌﺮ ِش اﻟﻌ ِﻈ ِ‬ ‫ٍ‬
‫ْ‬
‫‪٢‬‬
‫ال َﻤ َﺮ ِض«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﯿﻤﺎری را ﮐﻪ ھﻨﻮز ‪-‬‬
‫ْ‬ ‫اﺟﻠﺶ ﻓﺮا ﻧﺮﺳﯿﺪه‪ -‬ﻋﯿﺎدت ﮐﻨﺪ و ﻧﺰد او ھﻔﺖ ﺑﺎر ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬أَ ْﺳﺄَ ُل َّ َ‬
‫ا� اﻟْ َﻌﻈ َ‬
‫ﻴﻢ َر َّب اﻟ َﻌ ْﺮ ِش‬ ‫ِ‬
‫َْ ْ َ‬ ‫َْ‬
‫ﻴﻢ أن �َﺸ ِﻔﻴَﻚ«‪ :‬از اﻟﻠﻪ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﺑﺰرگ ﺧﻮاھﺎﻧﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺷﻔﺎ دھﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﻟﻌ ِﻈ ِ‬
‫ﯾﻘﯿﻦ اﻟﻠﻪ او را از آن ﻣﺮض ﺷﻔﺎ ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٣٥٦‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣١٠٦‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٨٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٣٦‬‬

‫راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﺮدن ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻪ ﺳﻮی آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اوﺳﺖ‬

‫� ُﺪ ُه ِﻲﻓ‬
‫َ‬
‫ﺎ‬‫ﻌ‬ ‫ﻲﻔ س َ�ﻧَّ ُﻪ َﺷ َﺎﻜ إﻰﻟ َر ُﺳﻮل اﷲ ج َو َﺟ ً‬
‫َ‬
‫ِّ‬ ‫ﻘ‬
‫َّ َ‬
‫اﺜﻟ‬ ‫ﺎص‬ ‫ﺎن ﺑْﻦ أَﻲﺑ اﻟْ َ‬
‫ﻌ‬
‫َ ْ َُْ َ‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪� .١‬ﻦ �ﺜﻤ َ ِ‬
‫َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ ََ َ ََ‬ ‫َ َ ُُْ ْ ََ ََ َ َ َُ ُ‬
‫اﺬﻟي ﺗ�ﻟ َﻢ ِﻣ ْﻦ َﺟ َﺴ ِﺪ َك‪،‬‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﺿﻊ ﻳﺪك ﻰﻠﻋ ِ‬ ‫ﺟﺴ ِﺪهِ ﻣﻨﺬ أﺳﻠﻢ �ﻘﺎل ُﻪﻟ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ‬ ‫ﻮذ ﺑﺎﷲ َوﻗُ ْﺪ َرﺗﻪ ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫َ ُ ُ‬ ‫ُ ْ َ ْ َ َ َّ‬ ‫ََ ً‬ ‫ُْ‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ أ ِﺟ ُﺪ‬ ‫ِِ‬ ‫ات أﻋ ِ ِ‬ ‫ﷲ ﺛﻼﺛﺎ‪َ ،‬وﻗﻞ ﺳﺒﻊ مﺮ ٍ‬
‫ْ‬
‫َوﻗﻞ ِﺑﺎﺳ ِﻢ ا ِ‬
‫ُ‬
‫َوأ َﺣﺎ ِذر«‪.‬‬
‫ُ ‪١‬‬

‫از ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﯽاﻟﻌﺎص ﺛﻘﻔﯽ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ او از دردی ﮐﻪ از ھﻨﮕﺎم‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن در ﺑﺪﻧﺶ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺑﺪﻧﺖ درد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺬار و‬
‫ُْ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫ﷲ َوﻗﺪ َرﺗِ ِﻪ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﺳﻪ ﺑﺎر »ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ« ﺑﮕﻮ و ھﻔﺖ ﺑﺎر اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮان‪» :‬أﻋﻮذ ِﺑﺎ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ِّ‬
‫ﺷﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ‬ ‫ﺮﺷ َﻣﺎ أ ِﺟ ُﺪ َوأ َﺣﺎ ِذ ُر«‪» :‬از دردی ﮐﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﻢ و از ّ‬
‫ﻗﺪرت اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺰت و‬
‫َ ْ َ َ َّ ْ َ ٌ َ َ َ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ﺤﻪ ِ�ﻴَ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ‪،‬‬ ‫ﷲ ج ِإذا اﺷﺘﻰﻜ ِﻣﻨﺎ ِإ�ﺴﺎن‪ ،‬مﺴ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﺎﻛن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ َ َّ َ ُ‬ ‫َ ْ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ� َّﻢ ﻗَ َﺎل‪» :‬أَ ْذﻫﺐ ْ َ َ َ َّ‬
‫ﺎء إِﻻ ِﺷﻔﺎؤ َك‪،‬‬ ‫ﺖ الﺸ ِﺎﻲﻓ‪ ،‬ﻻ ِﺷﻔ‬ ‫ﺎس‪َ ،‬واﺷ ِﻒ أﻧ‬ ‫اﺒﻟﺎس‪ ،‬رب اﻨﻟَّ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺷ َﻔ ً َ ُ َ ُ َ ً‬
‫َ‬
‫ﷲ ج َو�ﻘﻞ‪ ،‬أﺧﺬت ِ�ﻴَ ِﺪهِ ِﻷ ْﺻﻨ َﻊ ِﺑ ِﻪ � َﻮ‬ ‫ﺎء ﻻ �ﻐﺎ ِدر ﺳﻘﻤﺎ« ﻓﻠﻤﺎ م ِﺮض رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻴﻖ‬ ‫ﻣﺎ َ ﺎﻛن ﻳﺼﻨﻊ‪ ،‬ﻓﺎ�ﺰﺘع ﻳ َﺪه ِﻣﻦ ﻳ ِﺪي‪� ،‬ﻢ ﻗﺎل‪» :‬الﻠﻬﻢ اﻏ ِﻔﺮ ِﻲﻟ واﺟﻌﻠ ِ� ﻣﻊ الﺮ ِ� ِ‬
‫َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ ُ ُ َ َ ُ َ َ ْ َ َ ‪٢‬‬ ‫ْ َ‬
‫اﻷ ْﻰﻠﻋ« ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻓﺬﻫﺒﺖ أ�ﻈﺮ ‪،‬ﻓ ِﺈذا ﻫﻮ ﻗﺪ ﻗﻰﻀ‪.‬‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺎ از دردش ﺑﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﮑﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ آن را ﻣﺴﺢ ﻣﯽﻧﻤﻮد و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺮدم‪،‬‬
‫ﺑﯿﻤﺎری را ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎز و ﭼﻨﺎن ﺷﻔﺎﯾﯽ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻦ ﮐﻪ ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﻤﺎریای ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺗﻮ ﺷﻔﺎ دھﻨﺪه ھﺴﺘﯽ و ھﯿﭻ ﺷﻔﺎﯾﯽ ﺟﺰ ﺷﻔﺎی ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ او رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻢ‬
‫آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ او ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎر رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ او دﺳﺘﺶ را از دﺳﺘﻢ ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز و ﺑﻪ رﻓﯿﻖ اﻋﻠﯽ ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮدان«‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﺎ ﻧﮕﺎھﺶ ﮐﺮدم‪ ،‬وﻓﺎت ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٠٢‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٦٧٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٩١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٥٣٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َ‬ ‫َ ُ َ َ‬ ‫َ َ َ َ ََ َ‬ ‫ﺎس ب ﻗَ َﺎل‪َ ... :‬و َ� َن اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫�ﺾ � ُﻌﻮد ُه ﻗﺎل‪» :‬ﻻ‬
‫ﻲﺒ ج ِإذا دﺧﻞ ﻰﻠﻋ م ِﺮ ٍ‬ ‫ِْ‬ ‫‪ .٣‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫َ َ َ َ ُ ٌ ْ َ َ َّ ُ ‪١‬‬ ‫َ ْ َ َ ُ ٌ ْ َ َ َّ ُ َ َ َ َ‬
‫ا�« �ﻘﺎل ُﻪﻟ‪» :‬ﻻ ﺑﺄس ﻃﻬﻮر ِإن ﺷﺎء ا�«‪.‬‬ ‫ﺑﺄس‪ ،‬ﻃﻬﻮر ِإن ﺷﺎء‬
‫‪ .٤‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت ﮐﺴﯽ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ ُ ٌ ْ َ َ َّ‬
‫»ﻻ ﺑﺄس ﻃﻬﻮر إِن ﺷﺎء ا�«‪» .‬ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛ اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﭘﺎک‬
‫ﮐﻨﻨﺪه)ی ﮔﻨﺎھﺎن( اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻋﯿﺎدت ﮐﺮدن زﻧﺎن از ﻣﺮدان ھﻨﮕﺎم ﻧﺒﻮدن ﻓﺘﻨﻪ‬

‫َ ََ ُ َ َُ َ ْ َ ٌَ‬ ‫َ َ ْ َ َّ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ا� ج الﻤ ِﺪﻳﻨﺔ‪ ،‬و ِﻋﻚ أﺑﻮ ﺑ� ٍﺮ و�ِﻼل ب‬ ‫�ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬لﻤﺎ ﻗ ِﺪم رﺳﻮل ِ‬
‫ﺖ‬ ‫ﻼ ُل َﻛﻴْ َﻒ َﺠﺗ ُﺪ َك؟ ‪ ...‬ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫َ‬
‫ﺑ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺖ‪ :‬ﻳَﺎ أَﺑَﺖ َﻛﻴْ َﻒ َﺠﺗ ُﺪ َك؟ َو َ‬
‫�‬ ‫ﺖ َﻋﻠَﻴْﻬ َﻤﺎ‪ ،‬ﻗُﻠْ ُ‬ ‫ﺖ‪ :‬ﻓَ َﺪ َﺧﻠْ ُ‬
‫ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ َّ َ ِّ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َ َّ َ َ‬ ‫ََ ْ َُُْ َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ﺖ إ َﻰﻟ َر ُ‬‫َ َ ُ َ ْ ُ‬
‫الﻤ ِﺪﻳﻨﺔ ﻛ ُﺤﺒِّﻨﺎ َﻣﻜﺔ أ ْو‬ ‫ﺮﺒﺗﻪ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬الﻠﻬﻢ ﺣﺒﺐ ِإﻴﻟﻨﺎ‬ ‫ا� ج ﻓﺄﺧ‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺎﻋ�ِﺸﺔ‪ :‬ﻓ ِﺠﺌ ِ‬
‫ُْ ْ َ ‪٢‬‬ ‫ُ ِّ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ ُ َّ َ َ ْ ْ‬ ‫َ َ َّ َّ ُ َّ َ َ ِّ ْ َ َ َ ْ َ‬
‫ﻤﺣﺎﻫﺎ ﻓﺎﺟ َﻌﻠ َﻬﺎ ﺑِﺎﺠﻟﺤﻔ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ﺎرك ﻨﻟَﺎ ِﻲﻓ ﻣﺪﻫﺎ وﺻﺎ ِﻋﻬﺎ‪ ،‬وا�ﻘﻞ‬ ‫أﺷﺪ‪ ،‬الﻠﻬﻢ وﺻﺤﺤﻬﺎ‪ ،‬و� ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج وارد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﺑﻼل ب‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﺰدﺷﺎن رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺪرم ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻪﻃﻮر اﺳﺖ؟ ﺑﻼل‪ ،‬ﺣﺎل ﺗﻮ ﭼﻪﻃﻮر‬
‫اﺳﺖ؟ ‪ ...‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج آﻣﺪم و ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ دادم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺪﯾﻨﻪ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﺒﺖ ﻣﮑﻪ ﯾﺎ ﺑﯿﺶﺗﺮ از آن در دلھﺎی ﻣﺎ ﺟﺎی ﺑﺪه‪ .‬و‬
‫آب و ھﻮای ﻣﺪﯾﻨﻪ را ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﮕﺮدان و ﺑﻪ ﺻﺎع و ُﻣ ّﺪ ﻣﺎ ﺑﺮﮐﺖ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻦ و ﺗﺒﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ اﺳﺖ را ﺑﻪ ﺟﺤﻔﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻦ‪.‬‬

‫ﻋﯿﺎدت ﻣﺸﺮک‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫َ ُ‬
‫ﻲﺒ ج � ُﻌﻮد ُه ‪،‬‬‫ﻲﺒ ج َ� َﻤﺮ َض‪ ،‬ﻓَﺄﺗَ ُﺎه اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ﻼ ٌم َ� ُﻬﻮ ِد ٌّي َ�ْ ُﺪ ُم اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ﻏ‬ ‫ن‬ ‫ﺎﻛ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ﺲ‬ ‫ٍ‬ ‫�ﻦ أ�‬
‫َ َِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َُ َُْ ََ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ َََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ََ َ َ َْ َ‬
‫ﺎﺳ ِﻢ ج‬ ‫�ﻘﻌﺪ ِﻋﻨﺪ رأ ِﺳ ِﻪ‪� ،‬ﻘﺎل ُﻪﻟ‪» :‬أﺳ ِﻠﻢ«‪� ،‬ﻨﻈ َﺮ إِﻰﻟ أ ِ�ﻴ ِﻪ َوﻫﻮ ِﻋﻨﺪه �ﻘﺎل ُﻪﻟ‪ :‬أ ِﻃﻊ أﺑﺎ اﻟﻘ ِ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬
‫ْ ُ َّ َّ َ‬
‫اﺬﻟي أ�ْ َﻘ َﺬ ُه ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬ ‫�‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻤ‬ ‫َ‬ ‫اﺤﻟ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬
‫ََُ َُ ُ‬
‫ﻮل‬ ‫ﻘ‬‫�‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻫ‬ ‫و‬ ‫ج‬ ‫ُّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻓَﺄَ ْﺳﻠَ َﻢ ‪،‬ﻓَ َﺨ َﺮ َ‬
‫ج‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﯾﮫﻮدی ﮐﻪ ﺑﺮای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎر‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﻋﯿﺎدﺗﺶ رﻓﺖ و ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻨﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮ«‪ .‬آن‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٦١٦‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٦٥٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٧٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٣٥٦‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٣٨‬‬

‫ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺪرش ﮐﻪ ﻧﺰد او ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‬
‫)ﻣﺤﻤﺪ ج( اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻦ‪) .‬ﯾﻌﻨﯽ اﺳﻼم را ﺑﭙﺬﯾﺮ(‪ .‬او ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﭙﺎس ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ او را از آﺗﺶ دوزخ‪ ،‬ﻧﺠﺎت‬
‫داد«‪.‬‬

‫دﻣﯿﺪن ﺑﺮ ﺑﯿﻤﺎر‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫َ‬
‫اﺬﻟي َﻣﺎت ِ�ﻴ ِﻪ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ﻲﺒ ج ﺎﻛن �ﻨﻔﺚ ﻰﻠﻋ �ﻔ ِﺴ ِﻪ ِﻲﻓ الﻤ َﺮ ِض ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل‪ :‬أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ َ ‪١‬‬ ‫َّ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َّ َ ُ َ ُ ْ ُ َ ْ ُ َ َ‬ ‫ْ ُ َ ِّ َ‬
‫ات‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ �ﻘﻞ ﻛﻨﺖ أﻧ ِﻔﺚ ﻋﻠﻴ ِﻪ ِﺑ ِﻬﻦ‪ ،‬وأمﺴﺢ ِ�ﻴ ِﺪ �ﻔ ِﺴ ِﻪ ِﻟﺮﺒ� ِﺘﻬﺎ‪.‬‬ ‫ِﺑﺎلﻤﻌﻮذ ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺑﯿﻤﺎریای ﮐﻪ وﻓﺎت ﮐﺮد‪ ،‬ﺳﻮرهھﺎی ﻣﻌﻮذات‬
‫)ﻓﻠﻖ و ﻧﺎس( را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺮ ﺧﻮد ﻓﻮت ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ آنھﺎ را ﺑﺮ او‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪم و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮﮐﺘﺶ‪ ،‬دﺳﺖھﺎی ﺧﻮدش را ﺑﺮ ﺑﺪﻧﺶ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪم‪.‬‬

‫‪ -١٠‬آداب ﻟﺒﺎس‬
‫ﻓﻮاﯾﺪ ﻟﺒﺎس‬
‫اول اﯾﻨﮑﻪ زﯾﻨﺖ و ﭘﻮﺷﺶ ﻋﻮرت اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﭼﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ ۡ َ ٗ َ َ ُ َّ ۡ َ ٰ َ َ‬ ‫ََٰ ٓ َ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ‬
‫ى �ٰل ِك‬ ‫اسا يُ َ�ٰرِي َس ۡو�ت ِ�م ورِ�شاۖ و�ِ اس ٱ�قو‬
‫� ۡم �ِ َ ٗ‬ ‫﴿�ب ِ� ءادم قد أنز�ا علي‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َۡ َ َ‬
‫ت ٱ�ِ ل َعل ُه ۡم يَذك ُرون‪] ﴾٢٦‬اﻷﻋﺮاف‪.[٢٦ :‬‬ ‫خ�‪ٰ� ۚٞ‬ل ِك م ِۡن َءا� ٰ ِ‬
‫َ‬
‫»ای ﻓﺮزﻧﺪان آدم‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺎ ﻟﺒﺎﺳﯽ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﮐﻪ ﺷﺮﻣﮕﺎھﺘﺎن را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ]ﻣﺎﯾﮥ[‬
‫]ﻗﺪرت[ اﻟﻠﻪ‬
‫ِ‬ ‫زﯾﻨﺖ ﺷﻤﺎﺳﺖ؛ و ]ﺑﺮای ﻣﺆﻣﻦ‪ [،‬ﻟﺒﺎس ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی‬
‫اﺳﺖ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ]اﻧﺴﺎنھﺎ[ ﭘﻨﺪ ﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﭼﯿﺰھﺎی ﻣﻀﺮ و زﯾﺎن آور اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﭼﻪ اﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ ُ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ َ ُ ّ َّ َ َ َ َ ٗ َ َ َ َ َ ُ ّ َ ۡ‬
‫ٱ� َبا ِل أ� َ�ٰ ٗنا َو َج َعل ل� ۡم‬
‫﴿وٱ� جعل ل�م مِما خلق ظِ�ٰ� وجعل ل�م مِن ِ‬
‫ُ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ ٰ َ ُ ُّ ۡ َ َ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َّ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ي� ُم ۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬
‫�مۡ‬ ‫ٱ� َّر َو َس َ�ٰ�ِيل تقِي�م بأس� ۚم ك�ل ِك يتِم ن ِعمتهۥ علي�م لعل‬ ‫َس َ�ٰ�ِيل تقِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫� ۡسل ُِمون‪] ﴾٨١‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٨١ :‬‬
‫»اﻟﻠﻪ از آﻧﭽﻪ آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺎﯾﻪھﺎﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻓﺮاھﻢ آورده اﺳﺖ و از ﮐﻮهھﺎ ]ﻧﯿﺰ راهھﺎ و[‬
‫ﭘﻨﺎھﮕﺎهھﺎﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﺟﺎﻣﻪھﺎﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ]ﺳﺮﻣﺎ[‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٧٣٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٩٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٥٣٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫و ﮔﺮﻣﺎ ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارد و ِ]زرهھﺎ و[ ﺗﻦﭘﻮﺷﮫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را در ﺟﻨﮓ]ھﺎی[ﺗﺎن ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او‬
‫َ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ[ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮﯾﺪ ]و ﺷﺮک‬
‫اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﻧﻌﻤﺘﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ]در ِ‬
‫ﻧﻮرزﯾﺪ[«‪.‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻟﺒﺎس‬
‫َ َ َ‪١‬‬ ‫ْ‬
‫ْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أ�ﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎلﻚ س ﻗَﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن أ َﺣ ُّ‬
‫ﺤﻟﺮﺒة‪.‬‬ ‫ﺐ اﺜﻟِّﻴَﺎب إِﻰﻟ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج أن ﻳﻠب َﺴﻬﺎ ا ِ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮای ﭘﻮﺷﯿﺪن‪،‬‬
‫ُﺑﺮد ﯾﻤﺎﻧﯽ ﺳﺒﺰ رﻧﮓ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ْ َ ُ ُ َْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫اﺒﻟﻴَﺎض‪،‬‬ ‫ا� ج‪» :‬اﻟبَ ُﺴﻮا ِﻣﻦ ِ�ﻴ ِﺎﺑ�ﻢ‬‫ﺎس ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫‪ .٢‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ُ ْ ‪٢‬‬ ‫َ‬
‫ﻴﻬﺎ َم ْﻮﺗﺎ�ﻢ«‪.‬‬ ‫� ْﻢ‪َ ،‬و َ� ِّﻔﻨُﻮا � َ‬
‫َ َّ َ ْ َ ْ َ ُ‬
‫� ِ�ﻴ ِﺎﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ ِﺈ�ﻬﺎ ِﻣﻦ ﺧ ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻟﺒﺎسھﺎی ﺳﻔﯿﺪﺗﺎن را‬
‫ﺑﭙﻮﺷﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﻟﺒﺎس ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻟﺒﺎسھﺎی ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺮدﮔﺎن ﺧﻮد را در آن‬
‫ﮐﻔﻦ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ ‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ َ َ ُّ ِّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ ِّ َ َ َ َ‬
‫ا� ج اﻟﻘ ِﻤﻴﺺ‪.‬‬‫ﻮل ِ‬ ‫ﺎب إِﻰﻟ رﺳ ِ‬ ‫‪� .٣‬ﻦ أم ﺳﻠﻤﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﺎﻛن أﺣﺐ اﺜﻟﻴ ِ‬
‫ام ﺳﻠﻤﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﯽﺗﺮﯾﻦ ﻟﺒﺎسھﺎ ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫ﭘﯿﺮاھﻦ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﮑﺎن ﺷﻠﻮار ﺑﺮای ﻣﺮدان و زﻧﺎن‬

‫َ ْ‬ ‫ُ ْ‬
‫ا� ج‪ِ » :‬إ ْز َرة ال ُﻤ ْﺴ ِﻠ ِﻢ ِإﻰﻟ ﻧِﺼ ِﻒ‬
‫َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ ْ َّ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫ﻴﺪ اﺨﻟﺪ ِري س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫‪� .١‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﺳ ِﻌ ٍ‬
‫َ َ َ ََ‬ ‫َ ََْ ُ ََْ َ ْ َ َْْ‬ ‫الﺴﺎق‪َ ،‬و َﻻ َﺣ َﺮ َج ‪ -‬أَ ْو َﻻ ُﺟﻨَ َ‬
‫�‪َ ،‬ﻣﺎ ﺎﻛن أ ْﺳﻔﻞ ِﻣ َﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ﺒ‬‫ﻌ‬ ‫ﻜ‬ ‫اﻟ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻨ‬‫ي‬‫ﺑ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻴﻤ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺎح‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫َّ ُ َ ْ ‪٤‬‬ ‫َ َُْ‬ ‫ْ َ‬
‫ﻜ ْﻌﺒَ ْ� َ� ُﻬ َﻮ ﻲﻓ اﻨﻟَّﺎر‪َ ،‬ﻣ ْﻦ َﺟ َّﺮ إ َز َ‬
‫ار ُه َ� َﻄ ًﺮا ل ْﻢ �ﻨﻈ ِﺮ ا� ِإﻴﻟ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟ‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻠﻮار ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﺎ ﻧﺼﻒ‬
‫ﺳﺎق اﺳﺖ و اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﯾﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺳﺎق و ﻗﻮزک‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨١٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٧٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٦١‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٧٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٢٥‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٦٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٩٣‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٧٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٤٠‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و آﻧﭽﻪ از ﻗﻮزک ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آن در آﺗﺶ )دوزخ( اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ُ‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺷﻠﻮار )ﻟﻨﮓ( ﺧﻮد را از روی ﺗﮑﺒﺮ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ا� ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺟ َّﺮ ﺛَ ْﻮ َ� ُﻪ ُﺧﻴَ َﻼ َء ل َ ْﻢ َ�ﻨْ ُﻈﺮ َّ ُ‬
‫ا�‬
‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ُ‬
‫‪ْ � .٢‬ﻦ اﺑ ْ ِﻦ � َﻤ َﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل‬
‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ِّ َ ُ ُ‬ ‫ََ َ ْ ُ َ َ‬ ‫إ َﻴﻟْﻪ ﻳَ ْﻮ َم اﻟﻘﻴَ َ‬
‫ﺎء ﺑِﺬﻳُﻮل ِ ِﻬ َّﻦ؟ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﺖ أ ُّم َﺳﻠ َﻤﺔ ل‪ :‬ﻓﻜﻴﻒ ﻳﺼﻨﻌﻦ اﻟنﺴ‬ ‫ﺎﻣ ِﺔ« ‪�،‬ﻘﺎﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ُ ْ َ ْ ً َ َ َ ْ ً َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ُ َّ َ َ َ ُ ْ َ ُ َ ً َ َ ْ َ‬
‫»ﻳﺮ ِﺧ� ِﺷﺮﺒا«‪� ،‬ﻘﺎﻟﺖ‪ِ :‬إذا �ﻨﻜ ِﺸﻒ أﻗﺪامﻬﻦ‪ ،‬ﻗﺎل‪ِ ��» :‬ﺧﻴﻨﻪ ِذراﺎﻋ‪ ،‬ﻻ ﻳ ِﺰدن‬
‫َ َ ْ ‪١‬‬
‫ﻋﻠﻴ ِﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ از روی ﺗﮑﺒﺮ ﻟﺒﺎﺳﺶ را‬
‫ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ او ﻧﮕﺎه ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪ ،‬ام ﺳﻠﻤﻪ ل ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﭘﺲ زﻧﺎن ﺑﺎ داﻣﻦھﺎی ﺧﻮد ﭼﻪﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آن را ﯾﮏ وﺟﺐ ‪-‬روی‬
‫زﻣﯿﻦ‪ -‬رھﺎ ﮐﻨﻨﺪ«‪ .‬ام ﺳﻠﻤﻪ ل ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻗﺪمھﺎیﺷﺎن ﻧﻤﺎﯾﺎن‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ ﯾﮏ ذراع رھﺎ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮ آن ﻧﯿﻔﺰاﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫آوﯾﺰان ﻧﮑﺮدن ﺷﻠﻮار ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدان‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬‫َّ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬
‫ار ﻓ ِﻲﻔ اﻨﻟ ِ‬
‫اﻹز ِ‬‫� ِﻣﻦ ِ‬
‫‪� .١‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻋ ِﻦ اﻨﻟ ِﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﺎ أﺳﻔﻞ ِﻣﻦ الﻜﻌﺒ ِ‬
‫ﻗﻮزک ﭘﺎی ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬ ‫ِ‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از دو‬
‫اﺳﺒﺎل ازار ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬در آﺗﺶ دوزخ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎل ازار‪ :‬ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮدن ﺷﻠﻮار ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ دو ﻗﻮزک ﭘﺎ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫َ َُْ‬ ‫اﷲ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‪َ ،‬وﻻ �ﻨﻈ ُﺮ‬ ‫�ﻠِّ ُﻤ ُﻬ ُﻢ ُ‬ ‫َ َ ََ ٌَ َ ُ َ‬
‫ﻳ‬ ‫ﻻ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﺛ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺛ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻋ‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ أَﻲﺑ َذ ٍّر س َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ََ َ َ ً َ َ‬ ‫َ ْ ْ َ َ ُ َ ِّ ْ َ َ ُ ْ َ َ ٌ َ ٌ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﷲ ج ﺛﻼث ِمﺮارا ‪،‬ﻗﺎل‬ ‫ﻴﻬﻢ ولﻬﻢ ﻋﺬاب أ ِﻴﻟﻢ« ﻗﺎل‪� :‬ﻘﺮأﻫﺎ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِإﻴﻟ ِﻬﻢ وﻻ ﻳﺰ� ِ‬
‫َ ِّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﷲ؟ ﻗﺎل‪» :‬ال ُﻤ ْﺴ ِﺒﻞ‪َ ،‬وال َﻤﻨﺎن‪َ ،‬وال ُﻤﻨﻔ ُﻖ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫أَﺑُﻮ َذ ٍّر‪َ :‬ﺧﺎﺑُﻮا َو َﺧ ُ َ ْ ُ ْ َ َ ُ‬
‫ﺮﺴوا‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِ‬
‫َْ‬ ‫ْ ُ ْ‬
‫‪٣‬‬
‫ِﺳﻠ َﻌﺘَﻪ ﺑِﺎﺤﻟ َ ِﻠ ِﻒ اﻟﺎﻜ ِذ ِب«‪.‬‬
‫اﺑﻮذر س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻪ ﮔﺮوه ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ‬
‫آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮیﺷﺎن ﻧﮕﺎه ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و آنھﺎ را ﭘﺎک ﻧﻤﯽﮔﺮداﻧﺪ و‬
‫ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ«‪ .‬اﺑﻮذر س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺳﻪ ﺑﺎر اﯾﻦ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٣١‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٣٣٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٧٨٧‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٠٦‬‬
 ‫‪٥٤١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ .‬اﺑﻮذر س ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ زﯾﺎﻧﻤﻨﺪان و زﯾﺎﻧﮑﺎران‬
‫اﺳﺒﺎل ازار ﻣﯽﮐﻨﺪ ]ﺷﻠﻮار ﯾﺎ ﻟﺒﺎﺳﺶ را‬ ‫ِ‬ ‫ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از دو ﻗﻮزک ﭘﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ[‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ‪-‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﯿﮑﯽاش ﺑﺮ‬
‫دﯾﮕﺮان‪ -‬ﻣﻨﺖ ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻻﯾﺶ را ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ ﺑﻪ ﻓﺮوش‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ْ َ َ َْ‬ ‫َ َ ْ َْ ُ‬ ‫َّ ِّ‬ ‫َ‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ َ�ﺒْ ِﺪ َّ ْ ُ َ َ‬
‫ﻴﺺ‪،‬‬‫ار‪ ،‬واﻟﻘ ِﻤ ِ‬
‫اﻹز ِ‬
‫اﻹﺳﺒﺎل ِﻲﻓ ِ‬ ‫ا� ﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻋ ِﻦ اﻨﻟ ِﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬‬ ‫ِ‬
‫َ َ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َ‬
‫ﺎﻣﺔ‪َ ،‬ﻣ ْﻦ َﺟ َّﺮ ﻣﻨ َﻬﺎ ﺷيﺌًﺎ ﺧﻴَﻼ َء‪ ،‬ل ْﻢ �ﻨﻈﺮ ُ‬
‫ا� ِإﻴﻟْ ِﻪ ﻳَ ْﻮ َم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َواﻟ ِﻌﻤ ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺳﺒﺎل‪] ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن‬
‫ُ‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻟﺒﺎس[ در ﺳﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ :‬ﻟﻨﮓ )ﺷﻠﻮار(‪ ،‬ﭘﯿﺮاھﻦ و ﻋﻤﺎﻣﻪ؛ ھﺮﮐﺲ‬
‫ﭼﯿﺰی از ﻟﺒﺎﺳﺶ را از روی ﺗﮑﺒﺮ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ او ﻧﮕﺎه‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬

‫ﻟﺒﺎس و رﺧﺘﺨﻮاﺑﯽ ﮐﻪ ﻧﮫﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‬

‫َ َ َ َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ ُ ََ َْ ْ‬
‫�ﺮ‪ ،‬ﻓﺈِﻧﻪ َﻣ ْﻦ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﻻ ﺗﻠبَ ُﺴﻮا اﺤﻟ ِﺮ‬
‫ﺎب س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺨﻟ َ َّ‬
‫ﻄ‬ ‫‪� .١‬ﻦ �ﻤﺮ �ﻦ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُّ ْ‬ ‫َ ُ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ ل ْﻢ ﻳَﻠبَ ْﺴﻪ ِﻲﻓ اﻵ ِﺧﺮ ِة«‪.‬‬
‫َ ‪٢‬‬
‫ﻟ ِب َﺴﻪ ِﻲﻓ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻟﺒﺎس اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ ﻧﭙﻮﺷﯿﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ھﺮ ﻣﺮدی ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ آن را ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ ،‬در آﺧﺮت ﻧﺨﻮاھﺪ ﭘﻮﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ِّ‬
‫�ﺾ‪َ ،‬وا�ﺒَ ِ‬ ‫ﺎدة َ‬ ‫َ َ‬ ‫ﻲﺒ ج � َﺴﺒْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ََََ‬ ‫‪َ .٢‬ﻋﻦ َ َ‬
‫ﺎع اﺠﻟَﻨﺎﺋِ ِﺰ‪،‬‬ ‫ِ ِ‬‫ﺮ‬‫الﻤ‬ ‫ِ‬ ‫ﻴ‬‫�‬‫ِ‬ ‫‪:‬‬‫ﻊ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ُّ‬
‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫اﻟﺮﺒا ِء س ﻗﺎل‪ :‬أمﺮﻧ‬ ‫ِ‬
‫ِّ‬ ‫َ‬
‫ﺎج‪َ ،‬واﻟﻘ ِّ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺴ‪،‬‬ ‫�ﺮ‪َ ،‬واﺪﻟﻳﺒ ِ‬ ‫َ‬
‫ﺎﻃ ِﺲ‪ ،‬و�ﻬﺎﻧﺎ �ﻦ ﺳﺒ ٍﻊ‪� :‬ﻦ ﻟب ِﺲ اﺤﻟ ِﺮ ِ‬
‫َ‬ ‫ﻴﺖ اﻟﻌ ِ‬‫َو�ﺸ ِﻤ ِ‬
‫ُ ْ ‪٣‬‬
‫الﻤﻴَﺎﺛِ ِﺮ اﺤﻟﻤ ِﺮ‪.‬‬ ‫َو ْ َ ْ َ‬
‫ﺮﺒق‪َ ،‬و َ‬
‫اﻹﺳت ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ھﻔﺖ ﮐﺎر اﻣﺮ ﻧﻤﻮد از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫ﻋﯿﺎدت ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ در ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزه‪ ،‬ﺟﻮاب ﻋﻄﺴﻪ؛ و ﻣﺎ را از ھﻔﺖ ﮐﺎر ﻧﮫﯽ‬
‫ﻗﺴﯽ )ﻟﺒﺎﺳﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺮد از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﺣﺮﯾﺮ )اﺑﺮﯾﺸﻢ ﻧﺎزک( و دﯾﺒﺎ و ّ‬
‫ِ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٩٤‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٣٣٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨٣٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٦٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨٤٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٦٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٤٢‬‬

‫ﺑﺎﻓﺖ آن اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ( و اﺳﺘﺒﺮق )ﭘﺎرﭼﻪای اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ و ﮐﻠﻔﺖ(‬ ‫در ِ‬
‫و اﺳﺘﻔﺎده از زﯾﻦ و ھﺮ زﯾﺮاﻧﺪازی ﮐﻪ از اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ َ َ ََْ َ َْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ﺮﺘت ِﺑ ِﻘ َﺮامٍ ِﻲﻟ َﻰﻠﻋ‬ ‫ا� ج ِﻣﻦ ﺳﻔ ٍﺮ‪ ،‬وﻗﺪ ﺳ‬ ‫‪� .٣‬ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻗ ِﺪم رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ َ َ َ ُّ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ َّ َ ُ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ َْ‬
‫ﺎس َﻋﺬاﺑًﺎ ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺪ‬ ‫ا� ج ﻫﺘﻜﻪ وﻗﺎل‪» :‬أﺷ‬ ‫ﺳﻬﻮ ٍة ِﻲﻟ ِ�ﻴﻬﺎ �ﻤﺎ ِ�ﻴﻞ‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ رآه رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬
‫َ َ ْ َ َ َ َْ ُ َ َ ً ْ َ َ َ ْ ‪١‬‬ ‫َ َ َّ َ ُ َ ُ َ َ ْ َّ‬
‫�‪.‬‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﺎد‬ ‫ﺳ‬ ‫و‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫ة‬‫ﺎد‬ ‫ﺳ‬‫و‬
‫ِ‬ ‫ﺎه‬‫ﻨ‬‫ﻠ‬‫ﻌ‬ ‫ﺠ‬‫ﻓ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺖ‬‫ﺎﻟ‬‫ﻗ‬ ‫«‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫اﺬﻟﻳﻦ ﻳﻀﺎﻫﻮن ِﺨﺑﻠ ِﻖ‬
‫اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﺳﻔﺮی آﻣﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ داﻻن ﺧﺎﻧﻪام‬
‫را ﺑﺎ ﭘﺮدهای ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﻮدم ﮐﻪ دارای ﻋﮑﺲ ‪ -‬ذی روح ‪ -‬ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫آن را دﯾﺪ‪ ،‬آن را ﮐﺸﯿﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ اﻟﻠﻪ ﺷﺒﯿﻪ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ«‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ آن ﯾﮏ ﯾﺎ دو‬
‫ﺑﺎﻟﺶ ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َُ‬ ‫َّ‬
‫ﺐ َواﻟ ِﻔﻀ ِﺔ‪َ ،‬وأن ﻧﺄ�ﻞ‬
‫َ َّ َ‬ ‫ْ َْ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ ُّ‬ ‫َ ْ ُ َََْ‬
‫‪� .٤‬ﻦ ﺣﺬ�ﻔﺔ س ﻗﺎل‪� :‬ﻬﺎﻧﺎ اﻨﻟ ِﻲﺒ ج أن �ﺮﺸب ِﻲﻓ آ ِ�ﻴ ِﺔ اﺬﻟﻫ ِ‬
‫َ َ ْ ‪٢‬‬ ‫َ ْ َْ‬ ‫ِّ َ‬ ‫ﻴﻬﺎ‪َ ،‬و َ� ْﻦ ﻟُب ْ ِﺲ اﺤﻟ َ‬
‫� َ‬
‫ﺎج‪َ ،‬وأن � ِﻠ َﺲ ﻋﻠﻴ ِﻪ‪.‬‬ ‫�ﺮ َواﺪﻟﻳﺒ ِ‬ ‫ﺮ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺣﺬﯾﻔﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﺎ را از ﻧﻮﺷﯿﺪن و ﺧﻮردن در ﻇﺮوف ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه‬
‫و از ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ و دﯾﺒﺎ و ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ آن ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ُ َّ‬ ‫َْ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ﺐ ِإﻻ‬
‫َ‬ ‫ْ َ ْ‬ ‫� ْﻦ َ� ْ ُ‬
‫ﺮﺘ ُك ِﻲﻓ ﺑَي ِﺘ ِﻪ ﺷيﺌًﺎ ِ�ﻴ ِﻪ ﺗ َﺼ ِﺎﻴﻟ‬ ‫ﻲﺒ ج لﻢ ﻳ‬ ‫‪ْ �َ .٥‬ﻦ َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ ُ ‪٣‬‬
‫�ﻘﻀﻪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺧﺎﻧﻪی ﺧﻮد ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ در آن‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮھﺎﯾﯽ ﻣﺜﻞ ﺻﻠﯿﺐ ﻧﺼﺎرا ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻤﯽﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آن را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫َّ َ َ ُ َ‬ ‫ْ َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﺎر ل ْﻢ أ َرﻫ َﻤﺎ‪ ،‬ﻗ ْﻮ ٌم‬
‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻞ‬‫ِ‬ ‫ﻫ‬ ‫أ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺎن‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﻨ‬‫ﺻ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .٦‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ َ َ َ ْ ُ َ َ َّ َ َ َ ٌ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ُ ْ َ ٌ َ َْ‬
‫ﺎء ﺎﻛ ِﺳﻴَﺎت َﺎﻋ ِر�َﺎت ُم ِﻤﻴﻼت‬ ‫ﺮﻀ�ﻮن ِﺑﻬﺎ اﻨﻟﺎس‪ ،‬و�ِﺴ‬ ‫ﺎب َاﺒﻟﻘ ِﺮ ﻳ ِ‬ ‫ﻣﻌﻬﻢ ِﺳﻴﺎط ﻛﺄذﻧ ِ‬
‫ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َّ َ َ َ َ ْ َ‬ ‫َ َ ٌ ُ ُ ُ ُ َّ َ ْ َ ْ ُ ْ‬
‫�ﺪن ِر�َ َﻬﺎ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻻ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻨ‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻠ‬‫ﺧ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﻻ‬ ‫‪،‬‬‫ﺔ‬‫ِ‬ ‫ﻠ‬‫ِ‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺎ‬‫ﻤ‬ ‫ال‬ ‫ﺖ‬
‫ِ‬ ‫ﺨ‬ ‫ﻣﺎﺋِﻼت‪ ،‬رءوﺳﻬﻦ ﻛﺄﺳ ِﻨﻤ ِﺔ اﺒﻟ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫‪٤‬‬
‫� ِة ﻛﺬا َو�ﺬا«‪.‬‬ ‫و ِ�ن ِر�ﻬﺎ ﻴﻟﻮﺟﺪ ِﻣﻦ م ِﺴ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٩٥٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٨٣٧‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٩٥٢‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٢٨‬‬
 ‫‪٥٤٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دو ﮔﺮوه از دوزﺧﯿﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫آنھﺎ را ﻧﺪﯾﺪهام‪ :‬ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ ﭼﻮن ُدم ﮔﺎو ﺑﺎ ﺧﻮد دارﻧﺪ و ﺑﺎ آن‬
‫زﻧﺎن ﻧﯿﻤﻪ ﺑﺮھﻨﻪای ﮐﻪ ﻟﺒﺎس دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در‬ ‫ﻣﺮدم را ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬و )ﮔﺮوه دوم‪ِ (:‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮھﻨﻪاﻧﺪ و از راه درﺳﺖ‪ -‬و از ﻣﺴﯿﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ -‬ﻣﻨﺤﺮف‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ و دﯾﮕﺮان را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف و ﻓﺘﻨﻪ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﻨﺪ؛ ﺳﺮھﺎﯾﺸﺎن را ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﻮھﺎن ﺷﺘﺮ ُﺑﺨﺘﯽ ﺑﺮآﻣﺪه ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ؛ اﯾﻦھﺎ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻮی آن ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺸﺎمﺷﺎن ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻮی ﺑﮫﺸﺖ از ﻣﺴﺎﻓﺖ دور اﺳﺘﺸﻤﺎم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫َ َ َّ َ ْ َ ْ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫‪ْ �َ .٧‬ﻦ َ�ﺒْ َﺪ ا ْ َ ْ ْ‬
‫�‬‫ﻲﻠﻋ ﺛﻮ� ِ‬ ‫ﷲج‬ ‫ﺎص ب ﻗﺎل‪ :‬رأى رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ﷲ � َﻦ �ﻤ ِﺮو ﺑ ِﻦ اﻟﻌ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ َ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ُﻣ َﻌ ْﺼ َﻔ َﺮ�ْﻦ‪َ �َ ،‬ﻘﺎل‪» :‬إ َّن َﻫﺬه ﻣ ْﻦ �ﻴَ‬
‫ﺎر ﻓﻼ ﺗﻠبﺴﻬﺎ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﻜ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﺎب‬
‫ِ‬ ‫ِِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮ ﺗﻨﻢ دو ﻟﺒﺎس‬
‫زردرﻧﮓ دﯾﺪ؛ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺰو ﻟﺒﺎس ﮐﺎﻓﺮان اﺳﺖ؛ آن را ﻧﭙﻮش«‪.‬‬
‫َ َّ َ‬ ‫ﺎس اﺤﻟ َ‬‫ا� ج ﻗَ َﺎل‪ُ » :‬ﺣ ِّﺮ َم َﺒﻟ ُ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬
‫اﻷ ْﺷ َﻌﺮ ِّ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫ﺐ‬ ‫ِ‬ ‫ﻫ‬ ‫اﺬﻟ‬‫و‬ ‫�ﺮ‬
‫ِ ِ‬‫ﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ُ ِ‬ ‫ﻮﻰﺳ‬ ‫‪� .٨‬ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫ْ ‪٢‬‬ ‫َّ َ َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ ُ ُ‬
‫ﻹﻧﺎﺛِ ِﻬﻢ«‪.‬‬ ‫ﻮر أﻣ ِﻲﺘ وأ ِﺣﻞ ِ ِ‬ ‫ﻰﻠﻋ ذﻛ ِ‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻟﺒﺎس ﺣﺮﯾﺮ و ﻃﻼ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮدان اﻣﺘﻢ ﺣﺮام و ﺑﺮای زﻧﺎنﺷﺎن ﺣﻼل ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬
‫َ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ ُ ْ ُ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ َََ ْ ْ َ ُ ُْ َ ْ‬
‫ﺎ�‪،‬‬ ‫ﺎو�ﺔ �ﻘﺎل ﻪﻟ‪ :‬أ�ﺸﺪك ِﺑ ِ‬ ‫ﺎﺪﻟ ﻗ َﺎل‪ :‬وﻓﺪ ال ِﻤﻘﺪام �ﻦ ﻣﻌ ِﺪﻳ� ِﺮب ﻰﻠﻋ ﻣﻌ ِ‬ ‫‪� .٩‬ﻦ ﺧ ِ ٍ‬
‫ﺎع‪،‬‬ ‫الﺴﺒَ ِ‬ ‫اﷲ َﻋﻠَﻴْﻪ َو َﺳﻠَّ َﻢ َ� َ� َ� ْﻦ ُ ُﺒﻟﻮس ُﺟﻠُﻮد ِّ‬ ‫ا� َﺻ َّ� ُ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ُ َّ َ ُ َ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻫﻞ �ﻌﻠﻢ »أن رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ َ َ ْ ‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ ُ‬
‫ﻮب َﻋﻠﻴْ َﻬﺎ« ﻗﺎل‪� :‬ﻌﻢ‪.‬‬ ‫والﺮ ِ‬
‫ﻛ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻘﺪام ﺑﻦ ﻣﻌﺪﯾﮑﺮب ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﯾﻪ س آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدھﻢ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج از ﭘﻮﺷﯿﺪن ﭘﻮﺳﺖ درﻧﺪﮔﺎن و‬
‫ﺳﻮاری ﺑﺮ آنھﺎ ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؟ ﻣﻌﺎوﯾﻪ س ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٧٧‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٢٠‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢٦٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤١٣١‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٢٥٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻧﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٤٤‬‬
‫َ ْ َ َ َْ َ ُ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫‪ْ �َ .١٠‬ﻦ َ�ﺒْ ِﺪ َّ ْ ُ َ َ‬
‫ب ﺷﻬ َﺮ ٍة ِﻲﻓ‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ ﻟ ِبﺲ ﺛﻮ‬ ‫ا� ﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬
‫ً ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﺎﻣﺔ‪َّ � ،‬ﻢ أل َﻬ َ‬ ‫ْ‬
‫ََْ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُّ ْ َ َ ْ َ َ ُ ُ ْ َ َ‬
‫َ‬ ‫َّ‬
‫ﺐ ِ�ﻴ ِﻪ ﻧﺎرا«‪.‬‬ ‫اﺪﻟ�ﻴﺎ‪ ،‬أﻟبﺴﻪ ا� ﺛﻮب ﻣﺬﻟ ٍﺔ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ در دﻧﯿﺎ ﻟﺒﺎس‬
‫ﺷﮫﺮت ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻟﺒﺎس ﺧﻮاری و ذﻟﺖ ﺑﻪ او ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه و ﺳﭙﺲ‬
‫در آن آﺗﺶ ﻣﯽاﻓﺮوزد«‪.‬‬

‫ﭼﻪ ﻧﻮع راه رﻓﺘﻦ و ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎﺳﯽ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬

‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬
‫�ض َم َر ًحاۖ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� ت َص ّ ِع ۡر خ َّد َك ل َِّلن ِ‬
‫اس َو� � ۡم ِش ِ� ٱ� ِ‬
‫َ َّ‬ ‫ۡ َ ۡ ُ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َّ َ َ ُ ُّ ُ َّ ُ ۡ َ َ ُ‬
‫ص ۡد ِ� َمشيِك َوٱغضض مِن َص ۡوت ِك ۚ إِن‬ ‫ِب � �تا ٖل فخورٖ‪َ ١٨‬وٱق ِ‬ ‫إِن ٱ� � �‬
‫�‪] ﴾١٩‬ﻟﻘﻤﺎن‪.[١٩-١٨ :‬‬ ‫ت ۡ َِ‬
‫م‬ ‫ٱ�‬ ‫ن� َر ۡٱ�َ ۡص َ�ٰت ل َ َص ۡو ُ‬
‫َ َ‬
‫أ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»و ]ﺑﺎ ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ[ از ﻣﺮدم روی ﻧﮕﺮدان و ﻣﻐﺮوراﻧﻪ در زﻣﯿﻦ راه ﻧﺮو‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ ھﯿﭻ ﻣﺘﮑﺒﺮ ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬و ]در ﻣﻨﺶ و رﻓﺘﺎرت[ ﻣﯿﺎﻧﻪرو ﺑﺎش و‬
‫ً‬
‫ﺑﻪ آراﻣﯽ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮ ]ﻧﻪ ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﻗﻄﻌﺎ زﺷﺖﺗﺮﯾﻦ ﺻﺪا‪ ،‬ﺻﺪای ﺧﺮان‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ درﺑﺎرهی زﻧﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َ� يَ ۡ� ۡ� َن بأَ ۡر ُجلِه َّن ِ�ُ ۡعلَ َم ماَ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫�ف َ‬‫ُۡ‬
‫� مِن زِ�نت ِ ِه َّنۚ﴾ ]اﻟﻨﻮر‪.[٣١ :‬‬ ‫ِ‬
‫»ھﻤﭽﻨﯿﻦ ]ھﻨﮕﺎم راه رﻓﺘﻦ[ ﭘﺎھﺎی ﺧﻮد را ]ﭼﻨﺎن ﺑﺮ زﻣﯿﻦ[ ﻧﮑﻮﺑﻨﺪ ﮐﻪ ]ﺻﺪای[‬
‫زﯾﻨﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ]زﯾﺮ ﻟﺒﺎس[ ﭘﻨﮫﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ ]= ﺧﻠﺨﺎل[ آﺷﮑﺎر ﺷﻮد«‪.‬‬
‫َ ْ ْ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َّ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ ِﻲﻓ‬ ‫�‪ :‬أن �ﺘ ِﻲﺒ‬ ‫ِ‬ ‫ت‬‫ﺴ‬ ‫ب‬‫ﻟ‬‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .٣‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ ََ‬
‫َ‬
‫اﺣ ِﺪ ﻟي َﺲ َﻰﻠﻋ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ْ َْ َ َ‬
‫ﻲﺷ ٌء‪َ ،‬وأن �ﺸﺘ ِﻤﻞ ﺑِﺎﺜﻟﻮ ِب الﻮ ِ‬‫ﻰﻠﻋ ﻓَ ْﺮﺟ ِﻪ ِﻣﻨْ ُﻪ َ ْ‬ ‫اﺣ ِﺪ ﻟيﺲ‬ ‫َ‬
‫اﺜﻟﻮ ِب الﻮ ِ‬
‫َّ ْ‬
‫ِ‬
‫َّ ْ ‪٢‬‬
‫َ‬
‫أ َﺣ ِﺪ ِﺷﻘﻴ ِﻪ‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج از دو ﻧﻮع ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ :‬ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮد‬
‫در ﯾﮏ ﻟﺒﺎس ﻃﻮری ﺧﻮد را ﺑﭙﯿﭽﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺸﻒ ﻋﻮرت ﺷﻮد و دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫در ﯾﮏ ﻟﺒﺎس ﺧﻮد را ﺑﭙﯿﭽﺪ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑﺪﻧﺶ را ﻧﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٣٠‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٦٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٨٢١‬‬
 ‫‪٥٤٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َّ ُ ْ ُ َ ْ ُ‬ ‫َ‬
‫ٌ َ‬ ‫َْ‬ ‫‪ْ �َ .٤‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج‪» :‬ﺑَيﻨ َﻤﺎ َر ُﺟﻞ � ْﻤ ِﻲﺸ ِﻲﻓ ُﺣﻠ ٍﺔ‪� ،‬ﻌ ِﺠﺒُﻪ �ﻔ ُﺴﻪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ََُ ََ َ ْ َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ ِّ ٌ ُ َّ َ ُ ْ َ َ َ َّ‬
‫مﺮﺟﻞ ﻤﺟﺘﻪ‪ِ ،‬إذ ﺧﺴﻒ ا� ِﺑ ِﻪ‪� ،‬ﻬﻮ �ﺘﺠﻠﺠﻞ ِإﻰﻟ ﻳﻮمِ اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدی در ﻟﺒﺎﺳﯽ ﻓﺎﺧﺮ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮھﺎﯾﺶ را ﺷﺎﻧﻪ زده و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺮاﻣﺎن و ﻣﺘﮑﺒﺮاﻧﻪ راه‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ؛ ﻧﺎﮔﮫﺎن اﻟﻠﻪ او را در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ُﺑﺮد و ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ﻣﯽرود«‪.‬‬
‫ِّ‬ ‫ُ َ َ ِّ َ َ ِّ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫ﺎل ِﺑﺎﻟن َﺴﺎءِ‪،‬‬
‫ا� ج الﻤتﺸﺒ ِﻬ� ِﻣﻦ الﺮﺟ ِ‬ ‫ﺎس ب ﻗﺎل‪» :‬ﻟﻌﻦ رﺳﻮل ِ‬ ‫‪ .٥‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ِّ َ‬ ‫َ ِّ َ‬ ‫ُ َ َ ِّ َ‬
‫َوالﻤتﺸﺒﻬ ِ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺎل«‪.‬‬
‫ﺎت ِﻣﻦ اﻟنﺴﺎ ِء ِﺑﺎلﺮﺟ ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺮ ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﻧﺎن‬
‫درﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﺮ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺷﺒﯿﻪ ﻣﺮدان ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ ُ َ ْ ُ ْ ‪٣‬‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ ُ ََ‬
‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ �ﺸﺒﻪ ِﺑﻘﻮمٍ �ﻬﻮ ِﻣﻨﻬﻢ«‪.‬‬ ‫‪ .٦‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫‪ .٧‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺷﺒﯿﻪ ﻗﻮﻣﯽ‬
‫ﺑﺴﺎزد‪ ،‬از ﺟﺮﮔﻪی آنھﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫زن ﻟﺒﺎس و زﯾﻨﺘﺶ را آﺷﮑﺎر ﻧﮑﻨﺪ‬

‫ك َو َ� َنات َِك َو� َِسآءِ ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِ� يُ ۡد� َ‬ ‫ۡ َٰ َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ ُّ ُ‬
‫ِ�‬ ‫ج‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ز‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ� ِ� ق‬
‫� أن ُ� ۡع َر ۡ� َن فَ َ� يُ ۡؤ َذ ۡ� َن َو َ� َن َّ ُ‬
‫ٱ� َ� ُف ٗ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ٰ َ َ ۡ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ََ‬
‫ور�‬ ‫ۗ‬ ‫ٰٓ‬ ‫ج�ٰبِيب ِ ِهنۚ �ل ِك أد‬ ‫عل ۡي ِه َّن مِن‬
‫ِيما‪] ﴾٥٩‬اﻷﺣﺰاب‪.[٥٩ :‬‬ ‫َّرح ٗ‬
‫»ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﺴﺮان و دﺧﺘﺮاﻧﺖ و دﯾﮕﺮ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﭼﺎدرھﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺑﺮ ]ﺳﺮ و ﺳﯿﻨﮥ[ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﻔﮑﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻮﺷﺶ[ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ]در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﺎﻧﺖ و وﻗﺎر[ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ]در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ [،‬ﻣﻮرد آزار ]اﻓﺮاد‬
‫ھﺮزه[ ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ؛ و اﻟﻠﻪ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ح َف ۡظ َن فُ ُر َ‬
‫وج ُهنَّ‬ ‫‪ .٢‬و ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وقُل ّل ِۡل ُم ۡؤم َِ�ٰت َ� ۡغ ُض ۡض َن م ِۡن َ�بۡ َ�ٰره َِّن َو َ� ۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫� ُ‬ ‫َ‬
‫ِين ز�نَ َت ُه َّن إ ِ َّ� َما َظ َه َر م ِۡن َهاۖ َو�َ ۡ� ۡ� َن ِ�ُ ُمره َِّن َ ٰ‬
‫ۡ‬ ‫َو َ� ُ� ۡبد َ‬
‫ج ُيو� ِ ِه َّنۖ﴾ ]اﻟﻨﻮر‪.[٣١ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٧٨٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٨٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٨٨٥‬‬
‫‪ -٣‬ﺣﺴﻦ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥١١٤‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٤٠٣١‬ارواء اﻟﻐﻠﯿﻞ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٢٦٩ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٤٦‬‬
‫»و ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﮕﻮ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد را ]از ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺤﺮم[ ﻓﺮوﮔﯿﺮﻧﺪ و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ‬
‫آراﯾﺶ[ ﺧﻮد را آﺷﮑﺎر ﻧﮑﻨﻨﺪ؛ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ]ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﯿﻌﯽ[ ﻧﻤﺎﯾﺎن‬‫ِ‬ ‫ورزﻧﺪ و زﯾﻮر ]و‬
‫اﺳﺖ؛ و ﺑﺎﯾﺪ روﺳﺮی ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﯿﻔﮑﻨﻨﺪ ]ﺗﺎ ﻣﻮھﺎ و ﺳﯿﻨﻪﺷﺎن ﭘﻮﺷﯿﺪه ﮔﺮدد[«‪.‬‬
‫ََ‬ ‫َ ٗ ََ‬ ‫َ‬ ‫ّ ٓ َّ َ‬ ‫َۡ‬
‫احا فل ۡي َس عل ۡي ِه َّن‬ ‫‪ .٣‬و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬وٱلق َ�ٰع ُِد م َِن ٱلن ِ َساءِ ٱ� ٰ ِ� � يَ ۡر ُجون ن ِ�‬
‫�نة� َوأَن � َ ۡس َت ۡعفِ ۡف َن َخ ۡ�‪ ٞ‬ل َّ ُه َّن َو َّ ُ‬
‫ٱ�‬ ‫�ٰت بز َ‬‫� َ‬
‫� ُم َت َ ّ‬ ‫اح أَن يَ َض ۡع َن � َِي َ‬
‫ا� ُه َّن َ� ۡ َ‬ ‫ُج َن ٌ‬
‫ۗ‬ ‫ِ ِۢ ِ ِ ٖ‬
‫ِيم‪] ﴾٦٠‬اﻟﻨﻮر‪.[٦٠ :‬‬ ‫يع َعل ‪ٞ‬‬
‫َس ِم ٌ‬
‫»و ﺑﺮ زﻧﺎن ]ﯾﺎﺋﺴﻪ و[ از ﮐﺎر اﻓﺘﺎدهای ﮐﻪ ]دﯾﮕﺮ ﻣﯿﻞ و[ اﻣﯿﺪ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﯽ‬
‫ﺻﻮرت[ ﺧﻮﯾﺶ را ﮐﻨﺎر ﮔﺬارﻧﺪ‪] ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﮑﻪ آراﯾﺶ و[‬‫ِ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﻮﺷﺶ ]ﺳﺮ و‬
‫زﯾﻨﺘﯽ را آﺷﮑﺎر ﻧﮑﻨﻨﺪ؛ و اﮔﺮ ﻋﻔﺖ ﺑﻮرزﻧﺪ ]و ﺧﻮد را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ[ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ؛ و‬
‫اﻟﻠﻪ ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ زﯾﻨﺖ و ﻧﻈﺎﻓﺖ‬

‫َ‬
‫ََ َ َ َ ٌ‬ ‫َْ ُ‬ ‫ﺣ َﻮص‪ْ �َ ،‬ﻦ أَ�ﻴﻪ‪ ،‬ﻗَ َﺎل‪ :‬أ َ�ﻴْ ُ‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ َْ ْ‬
‫ون‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬ألﻚ َﻣﺎل؟«‬ ‫ٍ‬ ‫د‬ ‫ب‬‫ٍ‬ ‫ﻮ‬‫ﺛ‬ ‫ﻲﻓ‬
‫ِ‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬
‫ﺖ اﻨﻟَّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪� .١‬ﻦ أ ِﻲﺑ اﻷ‬
‫َ ْ َ َ َ َ ْْ‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫َ َ َْ َ‬ ‫ْ‬
‫ْ ِّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ََ ْ َ َ‬
‫اﻹﺑِ ِﻞ‪ ،‬واﻟﻐﻨ ِﻢ‪ ،‬واﺨﻟﻴ ِﻞ‪،‬‬ ‫ﺎل؟« ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺪ آﺗ ِﺎ� ا� ِﻣﻦ ِ‬ ‫ﻗﺎل‪� :‬ﻌﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪ِ » :‬ﻣﻦ أي الﻤ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ﻚ‪َ ،‬و َ� َﺮ َ‬‫َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ً َ ْ ُ َ َ َ ُ ْ َ َّ َ َ ْ َ‬ ‫َ َّ‬
‫اﻣ ِﺘ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ا� ﻋﻠﻴ‬‫ﻴﻖ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻓﺈِذا آﺗﺎك ا� ﻣﺎﻻ ﻓﻠ� أﺛﺮ ﻧِﻌﻤ ِﺔ ِ‬ ‫والﺮ ِ� ِ‬
‫ﺣﻮص از ﭘﺪرش ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﻟﺒﺎسھﺎﯾﯽ ﻧﺎﻣﺮﺗﺐ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬ ‫اﺑﻮ َا َ‬
‫رﻓﺘﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﻣﺎل داری؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻪ داری؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺷﺘﺮ‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺐ و ﺑﺮده ﻋﻄﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻗﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﺎﻟﯽ‬
‫ﻋﻄﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻦ ﮐﻪ آﺛﺎر اﺣﺴﺎن و ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ ﺗﻮ دﯾﺪه ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ً َ ً َْ ََ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ْ َ ْ َّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ا� ج ﻓ َﺮأى َر ُﺟﻼ ﺷ ِﻌﺜﺎ ﻗﺪ �ﻔ َّﺮق‬ ‫ا� س ﻗﺎل‪ :‬أﺗﺎﻧﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َ ْ َُ َ ََ َ ُ ً َ‬
‫آﺧ َﺮ َو َﻋﻠْﻴﻪ �ﻴَ ٌ‬ ‫ِّ‬ ‫َ ُُْ ََ َ ََ َ َ َ َ َ‬
‫ﺎب‬ ‫ِِ ِ‬ ‫� ُﺪ ﻫﺬا َﻣﺎ � ُ َﺴ� ُﻦ ِﺑ ِﻪ ﺷﻌﺮه«‪ ،‬ورأى رﺟﻼ‬‫ﺷﻌﺮه �ﻘﺎل‪» :‬أﻣﺎ ﺎﻛن ِ‬
‫َ ْ َ ُ ‪٢‬‬ ‫َ َ ٌ ََ َ ََ َ َ َ َ َ ُ َ ً َْ ُ‬
‫ﺎء �ﻐ ِﺴﻞ ِﺑ ِﻪ ﺛﻮ�ﻪ«‪.‬‬ ‫�ﺪ ﻣ‬‫و ِﺳﺨﺔ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬أﻣﺎ ﺎﻛن ﻫﺬا ِ‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪ و ﻣﺮدی را دﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮھﺎﯾﺶ ژوﻟﯿﺪه و ﻧﺎﻣﺮﺗﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﻣﻮھﺎﯾﺶ را ﺑﺎ آن‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٦٣‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢٢٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٦٢‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٢٣٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫‪٥٤٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺗﻤﯿﺰ و ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ؟« و ﻣﺮدی دﯾﮕﺮ را دﯾﺪ ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﭼﺮﮐﯽ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‪،‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ آﺑﯽ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﻟﺒﺎﺳﺶ را ﺑﺸﻮﯾﺪ؟«‪.‬‬

‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺳﺮ‬
‫ََ ْ َْ َ َ َْ َ َ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺒ‪ ،‬وﻋﻠﻴ ِﻪ ِﻋﻤﺎﻣﺔ‬ ‫َُ‬ ‫ُْ ُ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ ُ ْ‬
‫�ﻦ �ﻤ ِﺮو ﺑ ِﻦ ﺣ َﺮ� ٍ‬
‫ﷲ ج ﻰﻠﻋ ال ِﻤﻨ ِ‬
‫ﻮل ا ِ‬
‫ﺚ س ﻗﺎل‪ :‬ﻛ�� أ�ﻈﺮ إِﻰﻟ رﺳ ِ‬
‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ‪١‬‬ ‫َ َْ ُ َْ َ َ‬
‫اء‪ ،‬ﻗﺪ أ ْرﻰﺧ ﻃﺮ�ﻴﻬﺎ �� ﻛ ِﺘﻔﻴ ِﻪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮد‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ُﺣ َﺮﯾﺚ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻮﯾﯽ ﻣﻦ اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺳﻮی رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻧﮕﺮم ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻮد و ﻋﻤﺎﻣﻪی ﺳﯿﺎھﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﺷﻪاش را ﺑﯿﻦ ﺷﺎﻧﻪھﺎﯾﺶ رھﺎ ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫دﻋﺎی ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‬

‫ﺎﺳ ِﻤ ِﻪ إِ َّﻣﺎ‬‫اﺳﺘَ َﺠ َّﺪ ﺛَ ْﻮ ً�ﺎ َﺳ َّﻤ ُﺎه ﺑ ْ‬‫ا� ج إ َذا ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫ﺎﻛ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ي‬
‫ْ‬
‫اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّ‬ ‫ﻴﺪ‬ ‫ﻌ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻚ ﻣ ْﻦ َﺧ ْ�ه َو َﺧ ْ� َﻣﺎ ُﺻﻨﻊَ‬ ‫َّ ُ َّ َ َ ْ َ ْ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ‬ ‫َ ً َ ْ َ َ ً ُ َّ َ ُ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ﻗ ِﻤﻴﺼﺎ‪ ،‬أو ِﻋﻤﺎﻣﺔ �ﻢ �ﻘﻮل‪» :‬الﻠﻬﻢ لﻚ اﺤﻟﻤﺪ أﻧﺖ ﻛﺴﻮﺗنِﻴ ِﻪ أﺳﺄل ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺮﻀ َة‪ :‬ﻓَ َﺎﻜ َن أَ ْﺻ َﺤ ُ‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ ُﺻﻨ َﻊ َ ُﻪﻟ« ﻗَ َﺎل أَﺑُﻮ ﻧَ ْ َ‬
‫ﺮﺷهِ‪َ ،‬و َ ِّ‬ ‫ﻚ ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫َُ ََ ُ ُ َ‬
‫ﻲﺒ ج ِإذا ﻟ ِب َﺲ‬ ‫ﺎب اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻪﻟ‪ ،‬وأﻋﻮذ ﺑِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ ْ َ ْ ً َ ً َ ُ ُ ْ َ َ ُ ْ ُ َّ ُ َ‬
‫َ‬
‫‪٢‬‬
‫ا� � َﻌﺎﻰﻟ‪.‬‬ ‫أﺣﺪﻫﻢ ﺛﻮ�ﺎ ﺟ ِﺪﻳﺪا ِ�ﻴﻞ ﻪﻟ‪� :‬ﺒ� و� ِﻠﻒ‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻟﺒﺎس ﺟﺪﯾﺪی ‪-‬ﭘﯿﺮاھﻦ ﯾﺎ‬
‫ﻋﻤﺎﻣﻪ‪ -‬ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ھﻤﻪ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ‬
‫وﯾﮋه ﺗﻮﺳﺖ؛ ﺗﻮ‪ ،‬اﯾﻦ ‪-‬ﻋﻤﺎﻣﻪ ﯾﺎ ﭘﯿﺮاھﻦ ﯾﺎ ردا‪ -‬را ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪهای‪ .‬ﻣﻦ از ﺗﻮ ﺧﯿ ِﺮ آن و‬
‫ﺷﺮی ﮐﻪ‬ ‫ﺷﺮ آن و ّ‬ ‫ﺧﯿﺮی را ﮐﻪ ﺑﺮای آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ و از ّ‬
‫ﺑﺮای آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺟﻮﯾﻢ«‪ .‬اﺑﻮﻧﻀﺮه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از‬
‫اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻟﺒﺎﺳﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻟﺒﺎس را ﮐﮫﻨﻪ ﮐﻨﯽ و‬
‫اﻟﻠﻪ در ﻋﻮﺿﺶ ﻟﺒﺎس دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪھﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٣٥٩‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٢٠‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٦٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٤٨‬‬

‫دﻋﺎ ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﺟﺪﯾﺪی ﺑﭙﻮﺷﺪ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ ُ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫ُ ُّ َ‬
‫اء ‪،‬ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ‬ ‫ﻴﺼﺔ َﺳ ْﻮ َد ُ‬ ‫ﻴﻬﺎ ﻤﺧ َ‬ ‫ا� ج ﺑثﻴَﺎب � َ‬ ‫َّ‬
‫ﻮل‬ ‫ﻲﺗ َر ُ‬
‫ﺳ‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺎﻟ‬‫ﻗ‬ ‫ﺎﺪﻟ‬ ‫ﺧ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻨ‬‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ِِ ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ٍِ‬ ‫أم ِ ٍ ِ‬
‫ﺎﺪﻟ‬ ‫ﺧ‬
‫َُ‬ ‫ِّ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َُْ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ َ َ‬
‫ﻲﺒ ج‬ ‫ﻲﺗ ﻲﺑ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫َ‬ ‫ﺗ َﺮون ﻧ�ﺴﻮﻫﺎ ﻫ ِﺬهِ اﺨﻟ ِﻤﻴﺼﺔ« ﻓﺄﺳ ِ‬
‫ِ‬ ‫ﺎﺪﻟ« ﻓﺄ ِ ِ‬ ‫ﻮ� ِﺑﺄم ﺧ ِ ٍ‬ ‫ﻜﺖ اﻟﻘﻮم‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ا�ﺘ ِ‬
‫َ َّ َ ْ ‪١‬‬ ‫َََْ َ َ َ َ َ َ َْ ََ ْ‬
‫�‪.‬‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﺮ‬‫م‬ ‫«‬ ‫ﻲﻘ‬ ‫ﻓﺄﻟبﺴنِﻴﻬﺎ ِ�ﻴ ِﺪهِ‪ ،‬وﻗﺎل‪» :‬أﺑ ِ� وأ ِ‬
‫ﻠ‬
‫ِ‬ ‫ﺧ‬
‫ام ﺧﺎﻟﺪ دﺧﺘﺮ ﺧﺎﻟﺪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻟﺒﺎسھﺎﯾﯽ آوردﻧﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﯿﺎنﺷﺎن ﭼﮫﺎر ﻗﺪ ﺳﯿﺎھﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﭼﺎرﻗﺪ را ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﻢ؟« ﺣﺎﺿﺮان ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ام ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺪھﯿﺪ«‪ .‬ﻣﺮا ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫آوردﻧﺪ و ﺑﺎ دﺳﺘﺎﻧﺶ آن را ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ را ﺑﭙﻮش ﺗﺎ آن را ﮐﮫﻨﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯽ«‪ .‬دوﺑﺎر اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪.‬‬

‫روش ﮐﻔﺶ ﭘﻮﺷﯿﺪن‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫َ‬
‫�‪َ ،‬و ِ�ذا‬ ‫ﻤ‬
‫ِ‬ ‫� ْﻢ ﻓَﻠْﻴَﺒْ َﺪأ ﺑﺎﻴﻟَ‬
‫َ َََْ َ ُ ُ‬
‫ﺪ‬‫ﺣ‬ ‫أ‬ ‫ﻞ‬‫ﻌ‬ ‫ﺘ‬‫ا�‬ ‫ا‬ ‫ذ‬‫إ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬
‫َ َ‬
‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬
‫َّ َ ُ َ َّ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ َ ُ َْ ُ ‪٢‬‬ ‫َُ َُُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ ِّ َ‬
‫آﺧﺮﻫﻤﺎ ��ع«‪.‬‬ ‫ﺎل‪ِ ،‬ﻴﻟَ� ِﻦ اﻴﻟُﻤ� أ َّولﻬﻤﺎ �ﻨﻌﻞ َو ِ‬ ‫ﻧﺰع ﻓﻠﻴﺒﺪأ ِﺑﺎلﺸﻤ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻔﺶ‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ ،‬از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ و ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻔﺶھﺎﯾﺶ را ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎورد‪ ،‬از‬
‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ آﻏﺎز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺎی راﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ در ﭘﻮﺷﯿﺪن اول و در ﺑﯿﺮون آوردن آﺧﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻣﺮدان و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻮدن آن‬

‫‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫ِّ‬
‫َ‬
‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ‬
‫ﺐ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻫ‬ ‫اﺬﻟ‬ ‫ﻢ‬
‫ِ‬ ‫ﺎﺗ‬ ‫ﺧ‬ ‫ﻦ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻧ‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫ﻲﺒ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻃﻼ ﻧﮫﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫َ َ َ َ ُّ ُ ْ ُ ‪٤‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ‬ ‫َ َ َ َ ُ‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ أ� َ ٍﺲ س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج ﺎﻛن ﺧﺎ� ُﻤﻪ ِﻣ ْﻦ ﻓِﻀ ٍﺔ و�ن ﻓﺼﻪ ِﻣﻨﻪ‪.‬‬ ‫ِ‬
‫اﻧﺲ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و ﻧﮕﯿﻦ آن از ﻧﻘﺮه ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٨٤٥‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨٥٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٩٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨٦٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٨٩‬‬
‫‪ -٤‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٨٧٠‬‬
 ‫‪٥٤٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َ‬
‫ﷲ ج ﻟ ِب َﺲ ﺧﺎ� َﻢ ِﻓﻀ ٍﺔ ِﻲﻓ ﻳَ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ‪�ِ ،‬ﻴ ِﻪ ﻓ ٌّﺺ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬ ‫ﺎ‬
‫ِ ِ ِ ٍ‬‫ﻣ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٌّ َ َ َ ْ ُ‬
‫‪١‬‬
‫ﻲﺸ ﺎﻛن � َﻌﻞ ﻓ َّﺼﻪ ِم َّﻤﺎ ﻳَ ِ� ﻛﻔﻪ‪.‬‬ ‫ﺣب ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻧﻘﺮهای ﮐﻪ ﻧﮕﯿﻦ آن از‬
‫ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در دﺳﺖ راﺳﺘﺶ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد و ﻧﮕﯿﻨﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﻒ دﺳﺘﺶ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽداد‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ََ ْ َ‬ ‫َّ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﺧﺎ� ًﻤﺎ‪ ،‬ﻗﺎل‪ِ » :‬إﻧﺎ اﺨﺗﺬﻧﺎ ﺧﺎ� ًﻤﺎ‪َ ،‬و�ﻘﺸﻨﺎ ِ�ﻴ ِﻪ‬ ‫‪ْ �َ .٤‬ﻦ أ� َ ٍﺲ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺻﻨَ َﻊ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ً َ َ َ ْ ُ َ َّ َ َ ْ َ َ ٌ َ َ َ ِّ َ َ َ َ َ ُ‬
‫ﺮﺼهِ‪.‬‬
‫�ﻘﺸﺎ ‪،‬ﻓﻼ �ﻨﻘﺸﻦ ﻋﻠﻴ ِﻪ أﺣﺪ« ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺈِ� ﻷرى ﺑ ِﺮ�ﻘﻪ ِﻲﻓ ِﺧﻨ ِ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﻧﮕﺸﺘﺮی ﺳﺎﺧﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺎ اﻧﮕﺸﺘﺮی ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ و‬
‫در آن ﻧﻘﺸﯽ ﺣﮏ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ھﻤﺎﻧﻨﺪ آن را ﺣﮏ ﻧﮑﻨﺪ«‪ .‬اﻧﺲ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ درﺧﺸﺶ آن را در اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻨﺼﺮ او ﻣﯽدﯾﺪم‪.‬‬

‫ﭘﻮﺷﺸﯽ ﻃﻼﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای زﻧﺎن ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‬

‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻓَ َﺼ َّ� َ�ﺒْ َﻞ اﺨﻟ ُ ْﻄﺒَ ِﺔ‪ .‬ﻓَﺄ َﻰﺗ اﻟنِّ َﺴ َ‬
‫ﺎء ‪،‬‬
‫َ‬
‫ﻴﺪ َﻣ َﻊ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ﻌ‬
‫ِ‬ ‫اﻟ‬
‫َ ْ ُ‬
‫ت‬ ‫ﺪ‬‫ﻬ‬ ‫ﺷ‬ ‫ب‬ ‫ﺎس‬‫ٍ‬
‫‪َ .١‬ﻋﻦ اﺑْﻦ َ�ﺒَّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ‪٣‬‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُْ َ َ َ َ َ ََ َ َ‬
‫ﻓﺠﻌﻠﻦ ﻳﻠ ِﻘ� اﻟﻔﺘﺦ واﺨﻟﻮا ِ�ﻴﻢ ِﻲﻓ ﺛﻮ ِب ِﺑﻼ ٍل‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻤﺮاه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪم‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺧﻄﺒﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰد زﻧﺎن آﻣﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ رﯾﺨﺘﻦ‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺮھﺎی ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ در ﭼﺎدر ﺑﻼل ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ا� ج‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ْ ََ َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ْ َ َ َ ْ ْ َ ْ َ َ َ َ ً َ‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫‪� .٢‬ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ��ﻬﺎ اﺳﺘﻌﺎرت ِﻣﻦ أﺳﻤﺎء ﻗِﻼدة �ﻬﻠﻜﺖ‪� ،‬ﺒﻌﺚ رﺳﻮل ِ‬
‫َ ُ ً َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َّ َ ُ َ َ ْ َ َ َ ُ ْ َ ٌ َ َّ َ َ َ َ َ َ‬
‫ﺎء‪ ،‬ﻓ َﺼﻠ ْﻮا‪ ،‬ﻓﺸﻜ ْﻮا ذلِﻚ ِإﻰﻟ‬ ‫رﺟﻼ ﻓﻮﺟﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺄدر�ﺘﻬﻢ الﺼﻼة وﻟيﺲ ﻣﻌﻬﻢ ﻣ‬
‫َّ ُ َ َ َّ َ ُّ ‪٤‬‬ ‫ََْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َُ‬
‫ا� ج ﻓﺄﻧ َﺰل ا� آﻳﺔ اﺘﻟﻴﻤ ِﻢ‪.‬‬
‫ﻮل ِ‬‫رﺳ ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻠﻮﺑﻨﺪی را ﮐﻪ از )ﺧﻮاھﺮم( اﺳﻤﺎء ﺑﻪ ﻋﺎرﯾﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪،‬‬
‫ﮔﻢ ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﺮدی را ﻓﺮﺳﺘﺎد و او آن ﮔﻠﻮﺑﻨﺪ را ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬در اﺛﻨﺎی‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٩٤‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٨٧٤‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨٨٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٨٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٦٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٥٠‬‬

‫ﺟﺴﺘﺠﻮ‪ ،‬وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و ھﻤﺮاه ﺧﻮد آب ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪) .‬ﺑﺪون وﺿﻮ( ﻧﻤﺎز‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻟﻠﻪ آﯾﻪی ﺗﯿﻤﻢ را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻓﺮوﺗﻨﯽ در ﻟﺒﺎس و رﺧﺘﺨﻮاب‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ‬ ‫َ ْ َ ََُْ‬
‫ً ََ ْ ُ َ‬
‫ﺖ‪ :‬ﻗ ِﺒﺾ‬ ‫ارا ﻏ ِﻠﻴﻈﺎ‪� ،‬ﻘﺎﻟ‬ ‫ﺖ إﻴﻟْﻨَﺎ َﺎﻋ� ِ َﺸ ُﺔ ِﻛ َﺴ ً‬
‫ﺎء َو� َز ً‬ ‫ﺧ َﺮ َﺟ ْ‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .١‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﺑﺮد‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ُر ُ‬
‫وح اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ِﻲﻓ ﻫﺬﻳ ِﻦ‪.‬‬ ‫ِ‬
‫ازار زﺑﺮ و درﺷﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی‬ ‫اﺑﻮ ﺑﺮده س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﭼﺎدر و ِ‬
‫ﻣﺎ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در اﯾﻦ دو ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﻗﺒﺾ روح ﺷﺪ‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ ْ َّ َ َ َ َ ُ َ ُ‬
‫ﺎم َﻋﻠﻴْ ِﻪ أد ًﻣﺎ َﺣﺸ ُﻮ ُه‬ ‫اﺬﻟي �ﻨ‬‫ﷲج ِ‬ ‫ﻮل ا ِ‬‫‪� .٢‬ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ‪ ،‬ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬إِ�ﻤﺎ ﺎﻛن ِﻓﺮاش رﺳ ِ‬
‫ٌ ‪٢‬‬
‫ِﻴﻟﻒ‪.‬‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺧﺘﺨﻮاب رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪ از ﭘﻮﺳﺖ‬
‫دﺑﺎﻏﯽ ﺷﺪهای ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻟﯿﻒ ﺧﺮﻣﺎ ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨١٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٨٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٨٢‬‬
 ‫‪ -٤‬ﮐﺘﺎب اذﮐﺎر‬

‫ﺷﺎﻣﻞ اﻣﻮر زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم اذﮐﺎر‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﻧﻮاع اذﮐﺎر‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻣﻮارد اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬اذﮐﺎر ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم‪.‬‬
‫‪ .٢‬اذﮐﺎر ﻣﻄﻠﻖ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اذﮐﺎر ﻣﻘﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦھﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬اذﮐﺎری ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬اذﮐﺎر ھﻨﮕﺎم اﻣﻮری ﮐﻪ ﻋﺎرﺿﻪای ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم اذﮐﺎر‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺷﻤﺎری از اذﮐﺎری ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﻮی آﻣﺪه اﺳﺖ را‬
‫ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﯾﺎد و ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ از ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬آﺳﺎنﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺎﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﺒﺎدتھﺎﺳﺖ‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ دادن زﺑﺎن ﺳﺒﮏﺗﺮﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح اﺳﺖ و ﯾﺎد اﻟﻠﻪ در‬
‫ﺗﻤﺎم وﻗﺖھﺎ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ آن‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻗﻠﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ در‬
‫ِ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﺎن ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺑﺨﺸﺸﯽ را ﺗﺮﺗﯿﺐ داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﻋﻤﺎل ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪای ﻋﻄﺎ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﻘﻪ ذﮐﺮ‬
‫ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ از ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻋﺒﺎدتھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ آن دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ھﺮ ﻓﺮﯾﻀﻪای ﺣﺪودی را ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﻗﺪرت اﻧﺠﺎﻣﺶ را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺬرش را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺟﺰ ذﮐﺮ؛ زﯾﺮا اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ذﮐﺮ ﺣﺪ و وﻗﺘﯽ را ﻣﻌﯿﻦ‬
‫ﻧﮑﺮده اﺳﺖ و ھﯿﭻ ﻓﺮدی ﺑﺎ ﺗﺮک ﮐﺮدن ذﮐﺮ ﻣﻌﺬور ﺷﻤﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫ﻣﻐﻠﻮب ﻋﻘﻞ و درﮐﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٥٢‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ ّ ُ ُ ُ ۡ َٗ ََ ً‬ ‫ٱ� ذ ِۡك ٗر� َكث ِ ٗ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ‬
‫ٱذ ُك ُروا ْ َّ َ‬
‫صي�‪ ٤٢‬ه َو‬ ‫��‪ ٤١‬وسبِحوه ب�رة وأ ِ‬ ‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ّ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٰٓ َ ُ ُ ُ ۡ َ ُ ّ َ ُّ‬
‫ٱلظلُ َ�ٰت إ� ٱ�ُّور َو َ� َن بٱل ُم ۡؤ ِمن َ‬ ‫َّ‬
‫ِ�‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ج‬‫ر‬
‫ِ‬ ‫خ‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ۥ‬ ‫ه‬ ‫ت‬ ‫ك‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫م‬‫و‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ي‬ ‫ل‬‫ع‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ص‬ ‫ي‬ ‫ِي‬‫ٱ�‬
‫ِيما‪] ﴾٤٣‬اﻷﺣﺰاب‪.[٤٣-٤١ :‬‬ ‫َرح ٗ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه او را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ‬
‫ﺑﺴﺘﺎﯾﯿﺪ‪ .‬اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ درود ]و رﺣﻤﺖ[ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ]ﻧﯿﺰ دﻋﺎﯾﺘﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[ ﺗﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ را از ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻮر ﺑﯿﺮون آورد و ]اﻟﻠﻪ[ ھﻤﻮاره ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﺮ ﻣﺆﻣﻨﯽ درﺑﺎرهی دو اﻣﺮ ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ ذﮐﺮ و دﯾﮕﺮی ﺷﮑﺮ‪ .‬ﭼﻨﺎنﭼﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ون‪] ﴾١٥٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٥٢ :‬‬ ‫َ َ ۡ ُُ‬ ‫ُ‬
‫ۡ ُ ۡ َ ۡ ُ‬ ‫ۡ‬
‫و� أذكر�م وٱشكروا ِ� و� ت�فر ِ‬ ‫ٱذ ُك ُر ٓ‬
‫َ ۡ‬
‫﴿ف‬
‫ِ‬
‫»ﭘﺲ ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﯾﺎد ﮐﻨﻢ و ﺷﮑﺮﮔﺰاری ﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎی آورﯾﺪ و از ﻣﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﺟﮫﺖ ذﮐﺮ را ﺑﺮ ﺷﮑﺮ ﻣﻘﺪم ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ذﮐﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن ﺑﺎ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﺷﮑﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن ﺑﺎ ﺳﭙﺎس از ﻧﻌﻤﺖھﺎی اﻟﻠﻪ‪ .‬ھﺮﮔﺎه اﻟﻠﻪ ﺑﻨﺪهای را دوﺳﺖ ﺑﺪارد‪ ،‬او را‬
‫ﺑﺎ دو ﮐﺮاﻣﺖ اﮐﺮام ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ ذﮐﺮ و ﯾﺎدش را ﺑﻪ او اﺑﻼغ و اﻟﮫﺎم ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش را در ﻣﻠﮑﻮت آﺳﻤﺎنھﺎ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ او را از ﮐﺎرھﺎی ﺣﺮام و‬
‫دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ او ﻏﻀﺐ ﻧﮑﻨﺪ و او را ﮐﯿﻔﺮ ﻧﺪھﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫َۡ َ ٰ َ َۡ ّ ُ ُ َ‬ ‫َ ۡ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫�دون َو ۡج َه ُه ۖۥ َو� � ۡع ُد‬ ‫� ي ِر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ع‬‫ٱل‬‫و‬ ‫ِ‬ ‫ة‬‫و‬‫د‬ ‫غ‬‫ٱل‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫ون َر َّ� ُ‬
‫ه‬ ‫﴿وٱص ِ� �فسك مع ٱ�ِين يدع‬
‫ۡ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َۡۡ َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ۡ ُ ۡ ُ ُ َ َ ۡ َ َ ٰ ِ ُّ ۡ َ ُ‬
‫ٱ�� َياۖ َو� ت ِط ۡع َم ۡن أ�فل َنا قل َب ُهۥ عن ذِك ِرنا َوٱ� َب َع ه َوٮ ٰ ُه‬ ‫�يناك �نهم ترِ�د زِ�نة ٱ�يوة‬
‫ُ ٗ‬ ‫َ َ َ‬
‫َو�ن أ ۡم ُرهُۥ ف ُرطا‪] ﴾٢٨‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[٢٨ :‬‬
‫»و ﺧﻮد را ]ﺑﺮ ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ[ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﻤﺮاه ]و ﺷﮑﯿﺒﺎ[ ﮔﺮدان ﮐﻪ ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه‬
‫رﺿﺎﯾﺖ او را ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ؛ و ھﺮﮔﺰ ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ‬
‫ِ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ]و ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﻓﻘﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ[‬
‫را از آﻧﺎن ﺑﺮﻧﮕﺮدان ﺗﺎ زﯾﻮرھﺎی دﻧﯿﺎ ]و ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ ﺑﺎ اﺷﺮاف و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان[ را ﺑﺨﻮاھﯽ و‬
‫]ھﻤﭽﻨﯿﻦ[ از ﮐﺴﯽ ﭘﯿﺮوی ﻧﮑﻦ ﮐﻪ دﻟﺶ را از ﯾﺎد ﺧﻮﯾﺶ ﻏﺎﻓﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ و از ھﻮای ﻧﻔﺲ‬
‫ﺧﻮد ﭘﯿﺮوی ﮐﺮده و ﮐﺎرش ﺗﺒﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ زﯾﺎد ﯾﺎد ﮐﺮدن ﭘﺮوردﮔﺎر‬

‫ذﮐﺮ و ﯾﺎد ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دو ﻓﺎﯾﺪهی ﺑﺰرگ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ :‬اوﻟﯽ‪ :‬آراﻣﺶ ﻗﻠﺐ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫اﻧﺴﺎن در ھﻤﻪی اﺣﻮال ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﺤﺘﺎج اﺳﺖ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
 ‫‪٥٥٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ دوﺳﺖ دارد ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﯽدارد از او ﻣﻨﻊ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻗﻠﺒﺶ آرام ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫َ‬
‫ۡ‬
‫ٱ�ِ َ� ۡط َم� ُّن ٱل ُقلُ ُ‬
‫وب‪] ﴾٢٨‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[٢٨ :‬‬
‫َّ‬
‫ر‬
‫ۡ‬
‫ِ�‬ ‫ذ‬‫ب‬ ‫�‬
‫َ‬
‫�‬ ‫ۗ‬‫ِ‬
‫َّ‬
‫ٱ�‬ ‫ر‬
‫ۡ‬
‫ِ�‬ ‫ذ‬‫ب‬ ‫م‬‫ه‬‫و� ُ‬ ‫﴿ َّٱ� َ‬
‫ِين َء َام ُنوا ْ َو َ� ۡط َم� ُّن قُ ُل ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫»]ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و دلھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ دلھﺎ‬
‫ﺑﺎ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫ﻧﯿﺎزھﺎی ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن اﺳﺖ و ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﮐﺮﯾﻢ و ﺗﻮاﻧﺎ و ﻣﮫﺮﺑﺎن ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫َ ُ ُ َّ ُ َ ُّ ُ ۡ َ ٓ َ َ َّ ُ َ‬
‫ﻧﯿﺎزھﺎی ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻣﺴﺪود ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�﴿ :‬ل ِ�م ٱ� ر��مۖ � إِ�ٰه إِ� هو ۖ‬
‫‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬‫َ ٰ ُ ُ ّ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ُ َ ُ َ َ َٰ ُ ّ‬
‫�ءٖ َو� ِيل‪] ﴾١٠٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٠٢ :‬‬ ‫� �ءٖ فٱ�بدوه ۚ وهو � ِ‬ ‫�ل ِق ِ‬
‫»اﯾﻦ اﺳﺖ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ؛ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ؛ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ‬
‫اﺳﺖ؛ ﭘﺲ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ او ]ﻣﺮاﻗﺐ و[ ﮐﺎرﮔﺰار ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﺮ ﭼﯿﺰی ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ذاﺗﺎ ﺗﺎرﯾﮏ و ﻇﻠﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﯾﺪهی ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻮار‬
‫ﻋﺎﻟﻢ رﺑﻮﺑﯿﺖ را ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻦ ﻗﻠﺐ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ را از ﻗﻠﺐ دور ﻣﯽﮐﻨﺪ و روح را ﺑﺎ ﻧﻮر‬
‫َُ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫ور َّ َ َ‬ ‫۞ٱ� نُ ُ‬ ‫اﻟﮫﯽ ﺗﺎﺑﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ َّ ﴿ :‬‬
‫�ض َمثل نورِه ِۦ‬ ‫ت َوٱ� ِ �‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫ُّ َ َ ُ َ َ َّ َ َ ۡ َ ‪َ ٞ ُ ٞ‬‬ ‫اح � ُز َج َ‬ ‫َ ۡ َ ٌ ۡ ۡ َ ُ‬ ‫َ ۡ َ‬
‫ب د ّرِ ّي يُوق ُد مِن‬ ‫اج ٍة� ٱلزجاجة ك��ها كوك‬ ‫ك ِمشك ٰو� ٖ �ِيها مِصباح ۖ ٱل ِمصب ِ‬
‫� ُء َول َ ۡو ل َ ۡم َ� ۡم َس ۡس ُه نَار‪ ۚ ٞ‬نُّ ٌ‬‫اد َز ۡ� ُت َها يُ ِ ٓ‬ ‫َ َ َ ُّ َ ٰ َ َ َ ۡ ُ َ َّ َ ۡ َّ َ َ َ ۡ َّ َ َ ُ‬
‫ور‬ ‫شجر� ٖ م�ر� ٖة ز�تون ٖة � ��ِي ٖة و� غر�ِي ٖة ي�‬
‫َ‬
‫ٱ� ۡٱ� ۡم َ� ٰ َل ل َِّلن ِ َ َّ ُ‬ ‫ََ‬
‫� ٍء‬‫� ّل َ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ٱ� �ِ ُوره ِۦ َمن � َ َشا ٓ ُء َو َ� ۡ� ُب َّ ُ‬
‫� نُور َ� ۡهدِي َّ ُ‬
‫ٰ ٖ�‬
‫اس وٱ� ب ِ ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ِ‬
‫ِيم‪] ﴾٣٥‬اﻟﻨﻮر‪.[٣٥ :‬‬‫َعل ‪ٞ‬‬
‫ﺜﻞ ﻧﻮر او ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﺮاﻏﺪاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دروﻧﺶ ﭼﺮاﻏﯽ‬ ‫َ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﻧﻮر آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣ ِ‬
‫]اﻓﺮوﺧﺘﻪ[ اﺳﺖ ]و[ آن ﭼﺮاغ در ﺷﯿﺸﻪای ﻗﺮار دارد ]و[ آن ﺷﯿﺸﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺳﺘﺎرهای درﺧﺸﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭼﺮاغ‪ ،‬ﺑﺎ ]روﻏﻦ[ درﺧﺖ ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ زﯾﺘﻮن اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ اﺳﺖ و ﻧﻪ‬
‫ﻏﺮﺑﯽ ]و ﺧﻮرﺷﯿﺪ ھﻤﻮاره ﺑﺮ آن ﻣﯽﺗﺎﺑﺪ[‪ .‬روﻏﻨﺶ ]ﭼﻨﺎن زﻻل اﺳﺖ ﮐﻪ[ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﺑﺪون‬
‫ﺗﻤﺎس ﺑﺎ آﺗﺶ ﺷﻌﻠﻪور ﮔﺮدد‪ .‬ﻧﻮری اﺳﺖ اﻓﺰون ﺑﺮ ﻧﻮر‪] .‬ﻗﻠﺐ ﻣﺆﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻧﻮر ھﺪاﯾﺖ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد[ و اﻟﻠﻪ ھﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﻪ ﻧﻮر ﺧﻮﯾﺶ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﺮدم‬
‫َﻣﺜﻞھﺎ ﻣﯽزﻧﺪ؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬دور ﮐﺮدن ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎی اﻧﺴﺎن‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻧﻮر آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٥٤‬‬

‫اﻗﺴﺎم ذﮐﺮ‬
‫ذﮐﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫ذﮐﺮ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ؛ زﺑﺎن؛ اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح‪.‬‬
‫ذﮐﺮ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬اﳊﻤﺪ ﷲ‪ ،‬ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ‪ ،‬اﷲ اﻛﱪ‪ ،‬ﻻ ﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة‬
‫اﻻ ﺑﺎﷲ‪ ،‬و اذﮐﺎر ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﻘﯿﺪ و ﺗﻼوت ﻗﺮآن و دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎر و آﻣﻮزش‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ و ھﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٗ‬ ‫ٗ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َ ُ ُ َ‬
‫ْ‬
‫ٱ� َوقولوا ق ۡو� َسدِيدا‪] ﴾٧٠‬اﻷﺣﺰاب‪.[٧٠ :‬‬ ‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا ٱ�قوا‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ و ﺳﺨﻨﯽ راﺳﺖ و درﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ذﮐﺮ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬اﯾﻦ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ اﻟﻠﻪ و ﺷﮑﻮه و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻧﺎمھﺎی اﻟﻠﻪ و ﺻﻔﺎت و‬
‫اﻓﻌﺎﻟﺶ ﺗﻔﮑﺮ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ در ﻗﻠﺒﺶ ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ و ﺑﺰرﮔﯽ و ﺷﮑﺮ و ﻃﺎﻋﺘﺶ وارد ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﯾﻦ ﮐﻪ در زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮ و ﻧﮫﯽ‪ ،‬ﺣﻼل و ﺣﺮام‪ ،‬ﭘﺎداش و ﮐﯿﻔﺮ‬
‫و وﻋﺪ و وﻋﯿﺪ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﺪ ﺗﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﻃﺎﻋﺖھﺎ و ﺗﺮک ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﺮ او آﺳﺎن ﺷﻮد‬
‫َََ‬
‫و آن ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن در آﯾﺎت ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮی ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪﴿ .‬أف�‬
‫َ َ َ َّ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ َ ٰ ُ ُ َ ۡ َ ُ َ ٓ‬
‫]ﻣﺤﻤﺪ‪.[٢٤ :‬‬ ‫﴾‬ ‫‪٢٤‬‬ ‫وب أ�فالها‬‫�تدبرون ٱلقرءان أم � قل ٍ‬
‫»آﯾﺎ در ﻗﺮآن ّ‬
‫ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﻗﻔﻞھﺎ]ی ﻏﻔﻠﺖ[ ﺑﺮ دلھﺎﯾﺸﺎن ﻧﮫﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ؟«‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﯾﻦ ﮐﻪ در آﯾﺎت ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ و اﺳﺮار و رﻣﻮز آﻓﺮﯾﺪهھﺎی اﻟﻠﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﺪ و ھﺮ ذرهای در ﻣﯿﺎن آﻓﺮﯾﺪهھﺎ را ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ اﻟﻠﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺪ‬
‫و ﺳﭙﺎس او ﺗﺴﺒﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و ﺷﮑﻮه و زﯾﺒﺎﯾﯽاش ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫اﻟﻠﻪ را ﻃﻮری ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﻋﻈﻤﺖ و ذﻟﺖ و ﻣﺤﺒﺘﺶ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و اﯾﻦ‬
‫درﯾﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ذﮐﺮ ﺑﺎ اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﻃﺎﻋﺖ اﻟﻠﻪ ﻏﺮق ﺷﺪه و از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و‬
‫ﮔﻨﺎه ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫َ‬
‫ون‪] ﴾١٥٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٥٢ :‬‬ ‫ٱذ ُك ُر ٓ ۡ ُ ۡ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ ْ َ َ َ ۡ ُ ُ‬
‫َ ۡ‬
‫و� أذكر�م وٱشكروا ِ� و� ت�فر ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ف‬
‫»ﭘﺲ ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﯾﺎد ﮐﻨﻢ و ﺷﮑﺮﮔﺰاری ﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎی آورﯾﺪ و از ﻣﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫‪٥٥٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫آﯾﻪی »ﻓﺎذﮐﺮوﻧﯽ« اﻣﺮ ﺑﻪ ھﻤﻪی اﻧﻮاع ﻃﺎﻋﺖھﺎﺳﺖ و در »اذﮐﺮﮐﻢ« ﺷﺎﻣﻞ ﻓﻀﻞ اﻟﮫﯽ‬
‫ﺑﻪ اﻋﻄﺎی اﻧﻮاع ﮐﺮاﻣﺖھﺎ و ﻧﯿﮑﯽھﺎﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎداش ﺑﺰرگ و ﺟﺎﯾﮕﺎه رﻓﯿﻊ و ﺧﺸﻨﻮدی‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َّ‬
‫﴿إ ۡن ُه َو إ� ذ ِۡكر‪ّ ٞ‬ل ِۡل َ�ٰلَم َ‬
‫ِن� ۡم أن � َ ۡس َتقِ َ‬
‫يم‪] ﴾٢٨‬اﻟﺘﮑﻮﯾﺮ‪.[٢٨-٢٧ :‬‬ ‫�‪ ٢٧‬ل َِمن شا َء م‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»اﯾﻦ ]ﻗﺮآن[ ﭼﯿﺰی ﺟﺰ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺑﺮای ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮای ھﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‬
‫راه راﺳﺖ ]ﺣﻖ را[ در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ذﮐﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻠﺐ و زﺑﺎن و ﺟﻮارح در آن دﺧﯿﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻀﺮع و‬
‫ﺗﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ُۡ ُ ّ َ َ ََ‬ ‫َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ُّ ٗ َ َ ٗ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ُ‬
‫ٱ� ۡه ِر م َِن ٱلق ۡو ِل بِٱلغدوِ وٱ�صا ِل و�‬
‫ون َ‬ ‫﴿ َوٱذكر َّر َّ�ك ِ� �فسِك ت�� وخِيفة ود‬
‫�ن ّ ِم َن ۡٱل َ�ٰفل َ‬
‫ِ�‪] ﴾٢٠٥‬اﻷﻋﺮاف‪.[٢٠٥ :‬‬
‫َ ُ‬
‫ت‬
‫ِ‬
‫»و ﭘﺮوردﮔﺎرت را در دل ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎ ّ‬
‫ﺗﻀﺮ ع و ﺗﺮس‪ ،‬ﺑﺪون آوای ﺑﻠﻨﺪ ]در[ ﺑﺎﻣﺪادان و‬
‫ﺷﺎﻣﮕﺎھﺎن ﯾﺎد ﮐﻦ و ]از ﯾﺎد اﻟﻠﻪ[ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﺎش«‪.‬‬

‫ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ در ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ھﻔﺖ ﻧﻮع اﺳﺖ‬

‫ذﮐﺮ ﺑﺎ زﺑﺎن و ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ و اﺳﺘﻐﻔﺎر و دﻋﺎﺳﺖ و ذﮐﺮ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﺮس و‬
‫ذﮐﺮ روح ﺗﺴﻠﯿﻢ و راﺿﯽ ﺷﺪن اﺳﺖ و‬ ‫اﻣﯿﺪ و ﺗﻌﻈﯿﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ھﻤﺮاه اﺳﺖ‪ِ .‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ذﮐﺮ ﮔﻮشھﺎ‪ ،‬ﮔﻮش ﻓﺮا دادن ﺑﻪ وﺣﯽ‬ ‫ذﮐﺮ ﭼﺸﻢ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدن و ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫ذﮐﺮ ﺑﺪن ﺑﺎ ﺗﻼش و وﻓﺎ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺨﺸﺶ‬ ‫و‬ ‫ﺑﺬل‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ھﺎ‬ ‫دﺳﺖ‬ ‫ذﮐﺮ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬
‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َّ َ َ ُ َ َّ ُ َ َ ۡ ُ ُ ُ ُ ۡ َ ُ َ ۡ َ َ ۡ ۡ َ َ ٰ ُ ُ َ َ‬
‫اد ۡ� ُهمۡ‬‫جلت قلو�هم �ذا تل ِيت علي ِهم ءا�تهۥ ز‬ ‫﴿إِ�ما ٱلمؤمِنون ٱ�ِين إِذا ذكِر ٱ� و ِ‬
‫ُ‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ ُ ُ َ َّ َ‬
‫َ‬
‫ٱلصل ٰوة َوم َِّما َر َزق َ�ٰ ُه ۡم يُنفِقون‪ ٣‬أ ْو ٰٓ��ِك ه ُم‬
‫َّ ُ َ‬
‫� َر ّ�ِهِ ۡم َ� َت َو�ون‪ ٢‬ٱ�ِين يقِيمون‬ ‫ي� ٰ ٗنا َو َ َ ٰ‬‫إ َ‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫ِند َر ّ�ه ۡم َو َم ۡغفِ َرة ‪َ ٞ‬ور ۡز ‪ٞ‬ق كر ‪ٞ‬‬ ‫َّ‬ ‫ٗ‬
‫ح ّقا ل ُه ۡم َد َر َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫�م‪] ﴾٤‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٤-٢ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫تع َ‬ ‫�ٰ ٌ‬ ‫ٱل ُمؤم ُِنون َ ۚ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ اﻟﻠﻪ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دلھﺎﯾﺸﺎن ھﺮاﺳﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ھﺮﮔﺎه آﯾﺎﺗﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﮐﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ روزیﺷﺎن ﮐﺮدهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺆﻣﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‪ ،‬درﺟﺎﺗﯽ ]واﻻ[ و آﻣﺮزش و‬
‫روزی ﻧﯿﮑﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٥٦‬‬

‫ھﺮ ﮐﺲ اﻟﻠﻪ را در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮﺷﯽ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ او را در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺨﺘﯽ ﯾﺎد ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد و‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ذﮐﺮ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ھﻤﻪی ﺣﺎﻻت‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻄﺎب اﻟﮫﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهی ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬و ھﻤﻪی ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﯾﺎدآور ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫َّ ُ ۡ َ ٌ َ َ َ ‪ۡ َ َّ ْ ُ ۡ َ َ َ َ ّ ٞ‬‬ ‫َّ َ َ َ َ ُ‬
‫ٱ� َوٱ�َ ۡو َم ٱ�خ َِر َوذك َر‬ ‫﴿لق ۡد �ن ل� ۡم ِ� َر ُسو ِل ٱ�ِ أسوة حسنة ل ِمن �ن يرجوا‬
‫��‪] ﴾٢١‬اﻷﺣﺰاب‪.[٢١ :‬‬‫ٱ� َكث ِ ٗ‬
‫َّ َ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ]رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎر[ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺸﻖ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺘﺎن اﺳﺖ؛ ﺑﺮای ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز آﺧﺮت اﻣﯿﺪ دارد و اﻟﻠﻪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽ ذﮐﺮ و دﻋﺎ‬

‫اﺻﻞ و اﺳﺎس در ذﮐﺮ و دﻋﺎ‪ ،‬آھﺴﺘﻪ ﮔﻔﺘﻦ اﺳﺖ و ﺑﻠﻨﺪ ذﮐﺮ و دﻋﺎ ﮐﺮدن‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺨﺼﻮص ﺟﺎھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﺮﯾﻌﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ذﮐﺮ ﭘﺲ از ﺳﻼم در‬
‫ﻧﻤﺎز و ﺗﻠﺒﯿﻪ و اﻣﺜﺎل آن‪.‬‬
‫و ﺑﺎﯾﺪ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ذﮐﺮ ﺻﻔﺎت ﺟﻼل و ﺟﻤﺎل ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺸﺎھﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ھﯿﺒﺖ و ﺧﻮف‬
‫اﻟﮫﯽ در ﻗﻠﺐ ﺟﺎی ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮ ﻣﺤﺒﺖ اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش اﻓﺰوده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺮس و ھﺮاس اﻧﺴﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎرش دو ﻧﻮع اﺳﺖ‬

‫‪ .١‬ﺗﺮس از ﮐﯿﻔﺮ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺎم آﻏﺎز ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺗﺮس و ھﺮاس از ﺷﮑﻮه ﭘﺮوردﮔﺎر‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﺎرﻓﺎن اﺳﺖ و ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ھﺮﮐﺲ اﻟﻠﻪ را ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺶﺗﺮ از او ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ون ۡ َ‬
‫ٱ� ۡه ِر م َِن ٱلق ۡو ِل بِٱلغ ُد ّ ِو‬
‫َ ۡ َ َ َ ُّ ٗ َ َ ٗ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫‪َ ﴿ .١‬وٱذكر َّر َّ�ك ِ� �فسِك ت�� وخِيفة ود‬
‫ۡ ُ‬
‫َ َ ََ َ ُ‬
‫�ن ّم َِن ٱلۡ َ�ٰفل َ‬
‫ِ�‪] ﴾٢٠٥‬اﻷﻋﺮاف‪.[٢٠٥ :‬‬ ‫ِ‬ ‫وٱ�صا ِل و� ت‬
‫»و ﭘﺮوردﮔﺎرت را در دل ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎ ّ‬
‫ﺗﻀﺮ ع و ﺗﺮس‪ ،‬ﺑﺪون آوای ﺑﻠﻨﺪ ]در[ ﺑﺎﻣﺪادان و‬
‫ﺷﺎﻣﮕﺎھﺎن ﯾﺎد ﮐﻦ و ]از ﯾﺎد اﻟﻠﻪ[ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﺎش«‪.‬‬
‫ِين‪] ﴾٥٥‬اﻷﻋﺮاف‪.[٥٥ :‬‬ ‫� ٗ� َو ُخ ۡف َي ًة ۚ إنَّ ُهۥ َ� ُ� ُّ‬
‫ِب ٱل ۡ ُم ۡع َتد َ‬ ‫ۡ ُ ْ َ َّ ُ‬
‫� ۡم تَ َ ُّ‬ ‫‪﴿ .٢‬ٱدعوا ر�‬
‫ِ‬
‫»]ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ [،‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﺑﻪ زاری و ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﮐﻪ او ﻣﺘﺠﺎوزان ]از ﺣﺪود‬
‫اﻟﮫﯽ[ را دوﺳﺖ ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ۡ َ َ ۡ َ َُ َ َ َ ۡ َ َُ َۡ َ َ‬
‫َ‬ ‫ي َوأ ۡصلَ ۡح َنا ُ�ۥ َز ۡو َج ُه ۚ ٓۥ إ ِ َّ� ُه ۡم َ�نُوا ْ � ُ َ ٰ‬
‫�رِ ُعون ِ�‬ ‫‪﴿ .٣‬فٱستجبنا �ۥ ووهبنا �ۥ � ٰ‬
‫َۡ ۡ َٰ َ َ ۡ ُ َ‬
‫و� َنا َر َغ ٗبا َو َر َه ٗباۖ َو َ�نُوا ْ َ�َا َ�ٰشِ ع َ‬
‫�‪] ﴾٩٠‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٩٠ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ت و�دع‬ ‫ٱ�ي� ِ‬
 ‫‪٥٥٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫»دﻋﺎﯾﺶ را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ و ﯾﺤﯿﯽ را ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ و ھﻤﺴﺮش را ]ﮐﻪ ﻧﺎزا ﺑﻮد[‬

‫ﺑﺮاﯾﺶ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ]و آﻣﺎدۀ ﺑﺎرداری[ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ .‬آﻧﺎن ھﻤﻮاره در ﮐﺎرھﺎی ﺧﯿﺮ ﻣﯽﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و‬
‫در ﺣﺎل ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ ﻣﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮای ﻣﺎ ]ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار و[ ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ذﮐﺮ‬
‫َ ۡ ُ ۡ َ َ ّ َ َ َ َ َّ ۡ َ ۡ َ ۡ ٗ‬
‫‪ .١‬ﻣﺪاوﻣﺖ‪﴿ :‬وٱذك ِر ٱسم ر�ِك وتبتل إِ�هِ تبتِي�‪] ﴾٨‬اﻟﻤﺰﻣﻞ‪.[٨ :‬‬
‫»و ﻧﺎم ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﯾﺎد ﮐﻦ و ]ﺑﺎ ﺧﺎﻟﺺ ﻧﻤﻮدن ﻋﺒﺎدت[ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ او دل ﺑﺒﻨﺪ«‪.‬‬
‫ََ‬ ‫ُۡ َ ٓ ُ ِ َ َۡ َ َ ۡ َ‬
‫ب وأق ِ ِم‬ ‫ٰ‬
‫‪ .٢‬اﯾﻦ ﮐﻪ ذﮐﺮ از ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ‪﴿ :‬ٱتل ما أو� إِ�ك مِن ٱلكِ� ِ‬
‫َّ َ ٰ َ َّ َّ َ ٰ َ َ ۡ َ ٰ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ َّ َ ۡ َ ُ َ َّ ُ َ ۡ َُ‬
‫ٱلصلوة ۖ إِن ٱلصلوة �ن� ع ِن ٱلفحشاءِ وٱلمنكرِ� و�ِ�ر ٱ� ِ أ�� ۗ وٱ� �علم‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َما ت ۡص َن ُعون‪] ﴾٤٥‬اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[٤٥ :‬‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬آﻧﭽﻪ را از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺮ ﺗﻮ وﺣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﻼوت ﮐﻦ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ دار‪.‬‬
‫ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز‪ ،‬اﻧﺴﺎن را از ﮔﻨﺎه و زﺷﺘﮑﺎری ﺑﺎزﻣﯽدارد؛ و اﻟﺒﺘﻪ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ ]از ھﺮ‬
‫ﮐﺎری[ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ؛ و اﻟﻠﻪ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ٱ� ذ ِۡك ٗر� َكث ِ ٗ‬
‫��‪َ ٤١‬و َس ّب ُ‬
‫حوهُ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ‬
‫ٱذ ُك ُروا ْ َّ َ‬
‫ِ‬ ‫‪ .٣‬ﺑﺴﯿﺎر ذﮐﺮ ﮐﺮدن‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا‬
‫ُ ۡ َٗ ََ ً‬
‫صي�‪] ﴾٤٢‬اﻷﺣﺰاب‪.[٤٢-٤١ :‬‬‫ب�رة وأ ِ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه او را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ‬
‫ﺑﺴﺘﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٤‬ذﮐﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ذﮐﺮ‪ ،‬زﯾﺮا ھﺮﮐﺴﯽ اﻟﻠﻪ را ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ او را ﯾﺎد ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫َ ۡ ُُ ٓ َۡ ُۡ ُ ۡ َ ۡ ُُ ْ ََ َ ۡ‬
‫� ُف ُ‬
‫ون‪] ﴾١٥٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٥٢ :‬‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫و� أذكر�م وٱشكروا ِ� و� ت‬
‫﴿فٱذكر ِ‬
‫»ﭘﺲ ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﯾﺎد ﮐﻨﻢ و ﺷﮑﺮﮔﺰاری ﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎی آورﯾﺪ و از ﻣﻦ‬
‫ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫روش ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ذﮐﺮ ﮐﺮدن‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ذﮐﺮ و ﯾﺎد اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮق ﺑﻮد و در ھﻤﻪی اوﻗﺎت و‬
‫اﺣﻮال ﭘﺮوردﮔﺎر را ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ھﻤﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ در ﯾﺎد اﻟﻠﻪ ﺑﻮد و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻟﻠﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮ و ﻧﮫﯽ و ﺷﺮﯾﻌﺘﺶ ذﮐﺮ و ﯾﺎد ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺒﺮ دادﻧﺶ درﺑﺎرهی ﻧﺎمھﺎ و‬
‫ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل و اﺣﮑﺎم ﻧﯿﺰ ذﮐﺮ و ﯾﺎد ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﭘﺮوردﮔﺎرش و‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٥٨‬‬

‫ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﻤﺠﯿﺪ و ﺛﻨﺎ و درﺧﻮاﺳﺖ و دﻋﺎ و ﺗﺮس و اﻣﯿﺪش ذﮐﺮ اﻟﮫﯽ ﺑﻮد‪ .‬درود و ﺳﻼم‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﺮ او ﺑﺎد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻗﻠﺐ‪ ،‬زﺑﺎن و اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارﺣﺶ را ﺗﺰﮐﯿﻪ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺮ او رﺳﺎﻟﺘﯽ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ى‪َ ٢‬و َما يَن ِط ُق َعن ٱل ۡ َه َو ٰٓ‬
‫ى‪ ٣‬إِن‬ ‫� ۡم َو َما َغ َو ٰ‬
‫َ َّ ۡ َ َ َ ٰ َ َ َّ َ ُ ُ‬
‫﴿وٱ�ج ِم إِذا هوى‪ ١‬ما ضل صاحِب‬
‫ِ‬
‫ى‪] ﴾٥‬اﻟﻨﺠﻢ‪.[٥-١ :‬‬ ‫ِيد ۡٱل ُق َو ٰ‬
‫و�‪َ ٤‬ع َّل َم ُهۥ َشد ُ‬ ‫ُه َو إ ِ َّ� َو ۡ ‪ٞ‬‬
‫� يُ َ ٰ‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ اﻓﻮل ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﺎر ﺷﻤﺎ ]= ﻣﺤﻤﺪ[ ھﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﺪه و ﺑﻪ راه‬
‫ﺗﺒﺎھﯽ ﻧﯿﻔﺘﺎده اﺳﺖ؛ و از روی ھﻮای ﻧﻔﺲ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‪] .‬اﯾﻦ ﻗﺮآن‪ [،‬وﺣﯽ ]اﻟﮫﯽ[ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫]ﺑﻪ او[ اﻟﻘﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪] .‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﮐﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪای اﺳﺖ[ ُﭘﺮﺗﻮان‪ ،‬ﺑﻪ او آﻣﻮزش داده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﺎﯾﻞ ذﮐﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ‬

‫اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ون‪] ﴾١٥٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٥٢ :‬‬ ‫َ َ ۡ ُُ‬ ‫ٱذ ُك ُر ٓ ۡ ۡ ُ ۡ َ ۡ ُ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ‬
‫و� أذكر�م وٱشكروا ِ� و� ت�فر ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪﴿ .١‬ف‬
‫»ﭘﺲ ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﯾﺎد ﮐﻨﻢ و ﺷﮑﺮﮔﺰاری ﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎی آورﯾﺪ و از ﻣﻦ‬
‫ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ۡ‬
‫ٱ� ِ َ� ۡط َم� ُّن ٱل ُقل ُ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ُُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ َ ُّ‬
‫وب‪٢٨‬‬ ‫ِ‬ ‫‪﴿ .٢‬ٱ�ِين ءامنوا و�طم�ِن قلو�هم بِذِ�رِ ٱ� ِۗ �� بِذِ�رِ‬
‫ح ۡس ُن َ َ‬ ‫و� ل َ ُه ۡم َو ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ ُ َ‬
‫اب‪] ﴾٢٩‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[٢٩-٢٨ :‬‬ ‫ٖ‬ ‫ٔ‬ ‫�‬ ‫تط‬ ‫ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫»]ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و دلھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫دلھﺎ ﺑﺎ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮﺷﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن! و ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﯽ ﻧﯿﮏ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َۡ َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫ۡ ۡ َ‬ ‫ۡ ۡ َ‬ ‫ۡ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ۡ ۡ‬
‫ت‬ ‫ت َوٱل�ٰنِتِ� َوٱل�ٰن ِ�ٰ ِ‬ ‫ت َوٱل ُمؤ ِمن ِ� َوٱل ُمؤمِ�ٰ ِ‬ ‫‪﴿ .٣‬إِن ٱل ُمسل ِ ِم� َوٱل ُمسل ِ� ٰ ِ‬
‫ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ت‬ ‫ت َوٱل�ٰشِ عِ� َوٱل�ٰشِ � ٰ ِ‬ ‫�ن َوٱل�ٰب ِ َ� ٰ ِ‬ ‫ٱل�ٰ� َ‬
‫ِِ‬ ‫ت و‬ ‫َوٱل� ٰ ِد�ِ� َوٱل�ٰدِ� ٰ ِ‬
‫� فُ ُر َ‬ ‫�ٰفظ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫� َو َّ ٰٓ َ‬ ‫ٱل��م َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ َ َ ّ َ‬ ‫ۡ َ َ ّ َ‬
‫وج ُه ۡم‬ ‫ت َوٱل ِ ِ‬ ‫ٱل��ِ� ٰ ِ‬ ‫ت َو ٰٓ ِ ِ‬ ‫َوٱل ُمتص ِد�ِ� َوٱل ُمتصدِ� ٰ ِ‬
‫َ‬ ‫ت أَ َع َّد َّ ُ‬ ‫َ ۡ َٰ َ‬
‫ٱ� ل َ ُهم َّم ۡغفِ َر ٗة َوأ ۡجراً‬ ‫َّ‬
‫�� َوٱل�ٰك َِ� ٰ ِ‬ ‫ٱ� َكث ِ ٗ‬ ‫�ن َّ َ‬ ‫َ َّ‬
‫ٱل�ٰكِر َ‬ ‫و‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫وٱل�فِ‬
‫ِ‬
‫يما‪] ﴾٣٥‬اﻷﺣﺰاب‪.[٣٥ :‬‬ ‫َع ِظ ٗ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن و زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺮدان ﻣﺆﻣﻦ و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺮدان‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار و زﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار و ﻣﺮدان راﺳﺘﮕﻮ و زﻧﺎن راﺳﺘﮕﻮ و ﻣﺮدان ﺷﮑﯿﺒﺎ و زﻧﺎن‬
 ‫‪٥٥٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺷﮑﯿﺒﺎ و ﻣﺮدان ﻓﺮوﺗﻦ و زﻧﺎن ﻓﺮوﺗﻦ و ﻣﺮدان اﻧﻔﺎﻗﮕﺮ و زﻧﺎن اﻧﻔﺎﻗﮕﺮ و ﻣﺮدان روزهدار‬
‫و زﻧﺎن روزهدار و ﻣﺮدان ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ و زﻧﺎن ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ و ﻣﺮدان و زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ]ھﻤﮕﯽ[ آﻧﺎن آﻣﺮزش و ﭘﺎداﺷﯽ ﺑﺰرگ ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ُ ُ َّ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫‪ْ �َ .٤‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ا� � َﻌﺎﻰﻟ‪ :‬أﻧﺎ ِﻋﻨﺪ ﻇ ِّﻦ �ﺒْ ِﺪي ِﻲﺑ‪،‬‬ ‫ﻲﺒ ج‪�» :‬ﻘﻮل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫َ َ ُُْ َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َََ َ َ ُ َ َ َ َ َ ْ َ َ‬
‫ﻺ‪،‬‬ ‫وأﻧﺎ ﻣﻌﻪ ِإذا ذﻛﺮ ِ�‪ ،‬ﻓ ِﺈن ذﻛﺮ ِ� ِﻲﻓ �ﻔ ِﺴ ِﻪ‪ ،‬ذﻛﺮﺗﻪ ِﻲﻓ �ﻔ ِﻲﺴ‪ ،‬و ِ�ن ذﻛﺮ ِ� ِﻲﻓ م ٍ‬
‫اﺎﻋ‪َ ،‬و� ْن َ� َﻘ َّﺮ َب إ َ َّ‬
‫ﻲﻟ‬ ‫ﺖ إ َﻴﻟْﻪ ذ َر ً‬‫ﻲﻟ �ﺸ ْ َ َ ْ ُ‬
‫ﺮﺒ �ﻘ َّﺮ� ِ ِ ِ‬ ‫َذ َﻛ ْﺮﺗُ ُﻪ ِﻲﻓ َم َﻺ َﺧ ْ ْ ُ ْ َ ْ َ َ َّ َ َ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ِﻣﻨﻬﻢ‪ ،‬و ِ� َن �ﻘﺮب إِ َ ِ ِ ٍ‬ ‫ٍ ٍ‬
‫َ ُْ ُ َ ْ َ َ ً ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َ ً َ َ َّ ْ ُ َ ْ َ ً َ ْ َ َ‬
‫ِذراﺎﻋ �ﻘﺮ�ﺖ إِﻴﻟ ِﻪ ﺑﺎﺎﻋ‪ ،‬و�ِن أﺗﺎ ِ� �ﻤ ِﻲﺸ‪ ،‬أﺗيﺘﻪ ﻫﺮوﻟﺔ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﮔﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪهام ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ دارد‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﻢ و ھﺮﮔﺎه ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او‬
‫ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد؛ اﮔﺮ ﻣﺮا در ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ او را ﭘﯿﺶ ﺧﻮد ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻢ و‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮا در ﺟﻤﻌﯽ ﯾﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬او را در ﺟﻤﻌﯽ ﺑﮫﺘﺮ از آﻧﺎن ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻢ و اﮔﺮ ﯾﮏ‬
‫وﺟﺐ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮏ ذراع ﺑﻪ او ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮم و اﮔﺮ ﯾﮏ ذراع ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫دﺳﺖ ﺑﺎز( ﺑﻪ او ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮم و اﮔﺮ ﻗﺪم‬ ‫ِ‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎع )ﻓﺎﺻﻠﻪ دو‬
‫زﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻦ دوان دوان ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ ﻣﯽروم«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُ َّ َ ْ ُ َ َّ ُ‬ ‫ﻮﻰﺳ س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫اﺬﻟي ﻻ ﻳَﺬﻛ ُﺮ َر�َّﻪ‪،‬‬
‫اﺬﻟي ﻳﺬﻛ ُﺮ ر�ﻪ َو ِ‬
‫ﻲﺒ ج‪» :‬ﻣﺜﻞ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪� .٥‬ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫َﻣﺜَ ُﻞ َ ِّ َ ِّ‬
‫اﻟﻲﺤ َوالﻤﻴ ِ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺜﺎل ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش را ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﯾﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺨﺺ‬
‫زﻧﺪه و ﻣﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫�ﻖ َﻣﻜﺔ � َﻤ َّﺮ َﻰﻠﻋ َﺟﺒَ ٍﻞ‬ ‫ﺮ‬
‫ِ ِ‬
‫� ﻲﻓ َ‬
‫ﻃ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﷲ ج �َﺴ ُ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬‫ﺎﻛ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .٦‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ َ ُ َ‬ ‫ْ َ ُ َ َ ُ‬ ‫ُ َ َ ُ َ ُ‬ ‫َُ ُ َ ُ َ ُ ََ َ‬
‫�وا ﻫﺬا ﻤﺟْﺪان َﺳﺒَ َﻖ ال ُﻤﻔ ِّﺮدون« ﻗﺎلﻮا‪َ :‬و َﻣﺎ ال ُﻤﻔ ِّﺮدون؟ ﻳَﺎ‬ ‫�ﻘﺎل ُﻪﻟ ﻤﺟْﺪان‪� ،‬ﻘﺎل‪ِ » :‬ﺳ‬
‫َ ُ ‪٣‬‬ ‫َّ‬
‫�ا‪َ ،‬واﺬﻟا ِﻛﺮات«‪.‬‬ ‫اﷲ َﻛﺜ ً‬‫ون َ‬‫َّ ُ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﷲ ﻗﺎل‪» :‬اﺬﻟا ِﻛﺮ‬
‫َُ َ‬
‫ِ‬ ‫رﺳﻮل ا ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در ﻣﺴﯿﺮ ﻣﮑﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﮐﻨﺎر ﮐﻮھﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫َُ‬ ‫ُ‬
‫اﻓﺮاد ﺑﯽﻣﺎﻧﻨﺪ(‪ ،‬ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﺟﻤﺪان ﮔﺬﺷﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻔ ّﺮدون ) ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٤٠٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٧٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٤٠٧‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٧٦‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٦٠‬‬
‫َُ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻔ ّﺮدون ) ِ‬
‫اﻓﺮاد ﺑﯽﻣﺎﻧﻨﺪ( ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدان و زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر اﻟﻠﻪ را ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻮاﯾﺪ ذﮐﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر‬

‫ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ دارای ﻓﻮاﯾﺪ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦﺷﺎن ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ‪ :‬ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر را راﺿﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن را ﻣﯽراﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺘﯽھﺎ را آﺳﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺪیھﺎ را از‬
‫ھﻢ و ﻏﻢ دل را دور ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬دل و ﺑﺪن را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دل و ﭼﮫﺮه را‬ ‫ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪ّ ،‬‬
‫ﻧﻮراﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬رزق و روزی را ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰھﺎی ﺗﺮﺳﻨﺎک و ھﺮاس اﻧﮕﯿﺰ را از ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺑﺮد و ﺑﺮ اﯾﻤﺎن و ﻃﺎﻋﺖھﺎ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﻧﮫﺎل ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺎھﺎ را ﭘﺎک ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﺒﺐ ﻧﺠﺎت از ﻋﺬاب اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺷﻮد و راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎن و‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﺑﮫﺒﻮد ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ذﮐﺮ و ﯾﺎد اﻟﮫﯽ را ﺑﺮای ﺑﻨﺪهاش ﺑﻪ ﻣﯿﺮاث ﻣﯽﮔﺬارد و‬
‫ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ و اﻧﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ او و اﻧﺎﺑﺖ و رﺟﻮع و ﻗﺮب ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن دارد‪.‬‬
‫ذﮐﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ذﮐﺮ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺮو ﻣﯽدھﺪ و ﺑﻪ او ﺷﮑﻮه و ھﯿﺒﺖ‪ ،‬و ﺗﺮ و ﺗﺎزﮔﯽ ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﺳﮑﯿﻨﻪ ﺑﺮ ذاﮐﺮان و ﭘﻮﺷﺶ رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﻧﺎن را‬
‫اﺣﺎﻃﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن از آﻧﺎن ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ آنھﺎ ﻓﺨﺮ و ﻣﺒﺎھﺎت‬
‫ﻣﯽورزﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺪاوﻣﺖ ﺑﺮ ذﮐﺮ و ﯾﺎدش اﻣﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ َّ‬ ‫َ َ ّ ُ ُ ُ ۡ َٗ ََ ً‬ ‫ٱ� ذ ِۡك ٗر� َكث ِ ٗ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ‬
‫ٱذ ُك ُروا ْ َّ َ‬
‫صي�‪ ٤٢‬ه َو ٱ�ِي‬ ‫��‪ ٤١‬وسبِحوه ب�رة وأ ِ‬ ‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا‬
‫ٱلظلُ َ�ٰت إ َ� ٱ�ُّور َو َ� َن بٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِ�‬
‫ُ َ ّ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٰٓ َ ُ ُ ُ ۡ َ ُ ّ َ ُّ‬
‫يص ِ� علي�م وم��ِكتهۥ ِ�خ ِرج�م مِن‬
‫ِ‬ ‫ِ�‬ ‫ِ ِ‬
‫ٗ‬ ‫َ َّ ُ ُ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ َ ٰ ‪َ ٗ ۡ َ ۡ ُ َ َّ َ َ َ ٞ‬‬ ‫َرح ٗ‬
‫ِيما‪ِ� ٤٣‬يتهم يوم يلقونهۥ س� ۚم وأعد لهم أجر� كرِ�ما‪] ﴾٤٤‬اﻷﺣﺰاب‪.[٤٤-٤١ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه او را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ‬
‫ﺑﺴﺘﺎﯾﯿﺪ‪ .‬اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ درود ]و رﺣﻤﺖ[ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ]ﻧﯿﺰ دﻋﺎﯾﺘﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[ ﺗﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ را از ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻮر ﺑﯿﺮون آورد و ]اﻟﻠﻪ[ ھﻤﻮاره ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫روزی ﮐﻪ ﺑﺎ او دﯾﺪار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬درودﺷﺎن »ﺳﻼم« اﺳﺖ و ]اﻟﻠﻪ[ ﭘﺎداﺷﯽ ارﺟﻤﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺑﺎﻗﯿﺎت ﺻﺎﻟﺤﺎت‬
‫ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺿﺎﯾﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر را در ﺑﺮ دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻋﺎ‪ ،‬ذﮐﺮ‪ ،‬و ﺳﺎﯾﺮ ﻃﺎﻋﺎت‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
 ‫‪٥٦١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫‪ .١‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ :‬ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ ﻣﻘﺪس داﻧﺴﺘﻦ اﻟﻠﻪ و ﭘﺎک ﺑﻮدﻧﺶ از ﻋﯿﻮب و ﻧﻘﺎﯾﺺ اﺳﺖ‬
‫و در رﺑﻮﺑﯿﺖ و اﻟﻮھﯿﺖاش ﺑﺮاﯾﺶ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺎﯾﻞ ﻧﺸﺪن و در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﺶ‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻧﻨﻤﻮدن‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﳊﻤﺪ ﷲ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدن ھﻤﻪی ﺧﺼﻠﺖھﺎی ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪ .‬او ﺑﺮای ﮐﻤﺎل‬
‫ذات و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﺶ و اﻓﻌﺎل و ﻧﻌﻤﺖھﺎ و دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺘﺶ ﺳﺘﻮدﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻘﯽ ﺟﺰ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ و ﻋﺒﺎدت را از ھﻤﻪی‬
‫آﻓﺮﯾﺪهھﺎ ﻧﻔﯽ ﮐﺮدن و ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ و ﺑﺪون ﺷﺮﯾﮏ اﺛﺒﺎت ﮐﺮدن‪.‬‬
‫‪ .٤‬اﷲ اﻛﱪ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ اﺛﺒﺎت ﺻﻔﺎت ﺷﮑﻮه و ﻋﻈﻤﺖ و ﮐﺒﺮﯾﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎ و‬
‫ﺑﺪون ﺷﺮﯾﮏ‪.‬‬
‫‪ .٥‬ﻻ ﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ اﻟﻠﻪ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻏﻠﺒﻪ و ﻧﯿﺮوﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﺟﺰ او‬
‫ﺣﺎﻻت را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽدھﺪ و ﻣﺎ ﻗﺪرت ﺗﻤﮑﯿﻦ ھﯿﭻ ﻋﻤﻠﯽ را ﺑﺪون ﯾﺎری ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ و در ﺟﮫﺎن ھﺴﺘﯽ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺑﺪون اﺟﺎزهی اﻟﻠﻪ روی ﻧﻤﯽدھﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻣﺪاوﻣﺖ ﺑﺮ ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ‬

‫اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ّ ُْ‬ ‫َ‬ ‫ٱخت ِ َ� ٰ ِف َّ ۡ َ َّ َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫‪﴿ .١‬إ َّن � َخ ۡلق َّ َ َ‬
‫ت ِ�و ِ�‬ ‫ٱ� ِل وٱ�هارِ �� ٰ ٖ‬ ‫�ض و‬ ‫ت َوٱ� ِ‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫� ُج ُنو� ِ ِه ۡم َو َ� َتفك ُرون ِ� خل ِق‬
‫َ‬
‫ودا َو َ ٰ‬
‫َ َ ُ َ َّ َ َ ٰ ٗ َ ُ ُ ٗ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ ََۡ‬
‫ب‪ ١٩٠‬ٱ�ِين يذكرون ٱ� ق ِ�ما و�ع‬ ‫ٱ�ل�ٰ ِ‬
‫ك فَقِنَا َع َذ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ ۡ َ َ ٰ َ َ ٰ ٗ ُ ۡ َ ٰ َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ َ َ‬
‫اب ٱ�َّارِ‪﴾١٩١‬‬ ‫�ض ر�نا ما خلقت �ذا � ِط� سب�ن‬ ‫ت َوٱ� ِ‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫]آل ﻋﻤﺮان‪.[١٩١-١٩٠ :‬‬
‫ﺷﺪ ﺷﺐ و روز‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی‬ ‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ و آﻣﺪ و ِ‬
‫]آﺷﮑﺎری[ ﺑﺮای ﺧﺮدﻣﻨﺪان اﺳﺖ‪] .‬ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را ]در ھﻤﮥ اﺣﻮال[ اﯾﺴﺘﺎده‬
‫و ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﭘﮫﻠﻮ آرﻣﯿﺪه ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ ]و‬
‫ﻣﻨﺰھﯽ ﺗﻮ؛ ﭘﺲ ﻣﺎ را از ﻋﺬاب‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» [:‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﯾﻦھﺎ را ﺑﯿﮫﻮده ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪهای؛ ّ‬
‫آﺗﺶ ]دوزخ[ ﻧﮕﺎه دار«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َ َ‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ٱس َع ۡوا إ ِ ٰ� ذِكرِ ٱ� ِ‬
‫ْ‬ ‫ٱ� ُم َعةِ فَ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ام ُن ٓوا إذَا نُود َِي ل َّ‬
‫ِلصل ٰوة ِ مِن يَ ۡو ِم ُ‬ ‫ِين َء َ‬‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬‫‪ٰٓ ﴿ .٢‬‬
‫ِ‬
‫ٱلصلَ ٰوةُ‬ ‫ون‪ ٩‬فَإ َذا قُض َيت َّ‬ ‫ُ ُۡ ََُۡ َ‬ ‫�ۡ‬ ‫َ َ ُ ْ ۡ َ ۡ َ َ ٰ ُ ۡ َ ۡ ‪ُ َّ ٞ‬‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ع‬‫�‬ ‫م‬ ‫نت‬‫ك‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫م‬ ‫وذروا ٱ�ي ۚع �ل ِ�م خ� ل‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٦٢‬‬
‫َّ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ٗ َّ َّ ُ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َُۡ ْ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َ ُ ْ‬
‫�� ل َعل� ۡم‬ ‫�ض َوٱ�تغوا مِن فض ِل ٱ� ِ وٱذكروا ٱ� كث ِ‬‫�وا ِ� ٱ� ِ‬ ‫فٱنت ِ‬
‫َ‬ ‫ُۡ‬
‫�فل ُِحون‪] ﴾١٠‬اﻟﺠﻤﻌﺔ‪.[١٠-٩ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﻤﺎز روز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬اذان ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ‪ ،‬و ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش را رھﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ]ﮐﺎری‬ ‫ﺳﻮی ]ﻧﻤﺎز و[ ِ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳﺘﻮر داده ﻣﯽﺷﻮد[ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻓﻀﻞ اﻟﻠﻪ ﻃﻠﺐ ﮐﻨﯿﺪ؛ و اﻟﻠﻪ‬ ‫]ﺑﺮای ﮐﺴﺐ رزق و روزی[ در زﻣﯿﻦ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﻮﯾﺪ و از ِ‬
‫را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ َﺎﻋ� َﺸ َﺔ ل ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫‪١‬‬ ‫ْ‬
‫اﷲ َﻰﻠﻋ ﻞﻛ أﺣﻴَﺎﻧِ ِﻪ‪.‬‬ ‫ﺖ‪َ :‬ﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻳَﺬﻛ ُﺮ َ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺗﻤﺎم اوﻗﺎت ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫َ َّ َ ُ ً َ َ َ َ ُ َ َّ َّ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ ْ ُ ْ‬
‫ﺮﺜت‬ ‫اﻹﺳﻼمِ ﻗﺪ ﻛ‬‫ا� إِن ﺮﺷاﺋِﻊ ِ‬
‫ﺮﺴ س أن رﺟﻼ ﻗﺎل‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ا� ﺑ ِﻦ � ٍَ‬‫‪� .٤‬ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َّ ‪٢‬‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ َ َْ ً ْ‬ ‫ُ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ْ ْ َ ْ َ َ َّ ُ‬
‫ا�«‪.‬‬
‫ﻲﺸ ٍء أ�ﺸﺒﺚ ﺑِ ِﻪ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻻ ﻳﺰال لِﺴﺎﻧﻚ رﻃﺒﺎ ِﻣﻦ ِذﻛ ِﺮ ِ‬ ‫ﻲﻠﻋ‪ ،‬ﻓﺄﺧ ِﺮﺒ ِ� � ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ُﺑﺴﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدی ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﻧﺠﺎم ھﻤﻪ ﻧﻮاﻓﻞ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮاﯾﻢ دﺷﻮار اﺳﺖ؛ ﮐﺎری ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻔﺮﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﭼﻨﮓ ﺑﺰﻧﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫َ‬
‫ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬زﺑﺎﻧﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ْ �َ .٥‬ﻦ أَﻲﺑ َّ‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ِّ ُ ُ ْ َ ْ ْ‬
‫� أ� َﻤﺎ ِﻟ� ْﻢ‪َ ،‬وأ ْزﺎﻛﻫﺎ‬ ‫ﺨﺑ‬‫ِ‬ ‫ﻢ‬‫�‬ ‫ﺌ‬‫ب‬‫ﻧ‬ ‫أ‬ ‫ﻻ‬ ‫أ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫اﺪﻟ ْر َدا ِء س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ َ ُ ْ َ َ ٌْ َ ُ ْ ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ََ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬
‫ﺐ والﻮ ِر ِق‪،‬‬ ‫ﺎق اﺬﻟﻫ ِ‬‫ﻜ�ﻢ‪ ،‬وأرﻓ ِﻌﻬﺎ ِﻲﻓ درﺟﺎﺗِ�ﻢ وﺧ� ﻟ�ﻢ ِﻣﻦ إِ�ﻔ ِ‬ ‫ِﻋﻨﺪ م ِﻠﻴ ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َ َْ َ ُ‬ ‫َ َ ْ ٌ َ ُ ْ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ َّ ُ ْ َ َ ْ ُ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ ْ‬
‫ﺮﻀ�ُﻮا أ�ﻨﺎﻗ� ْﻢ«؟ ﻗﺎلﻮا‪:‬‬ ‫ﺮﻀ�ﻮا أ�ﻨﺎ�ﻬﻢ و� ِ‬ ‫وﺧ� ﻟ�ﻢ ِﻣﻦ أن ﺗﻠﻘﻮا ﻋﺪو�ﻢ �ﺘ ِ‬
‫ْ ُ َّ َ َ َ ‪٣‬‬ ‫ََ َ َ‬
‫ا� �ﻌﺎﻰﻟ«‪.‬‬ ‫ﺑ�‪ .‬ﻗﺎل‪ِ » :‬ذﻛﺮ ِ‬
‫اﺑﻮدرداء س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ را از ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎرﺗﺎن و‬
‫ﭘﺎکﺗﺮﯾﻨﺶ در ﻧﺰد ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوایﺗﺎن‪ -‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل‪ -‬و از ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻠﺘﺎن در‬
‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن درﺟﺎت و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺘﺎن از اﻧﻔﺎق ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﮫﺘﺮ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺘﺎن روﺑﻪرو ﺷﻮﯾﺪ و ﮔﺮدن آنھﺎ را ﺑﺰﻧﯿﺪ و آنھﺎ ﮔﺮدن‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬آ ﮔﺎه ﮐﻨﻢ؟«‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ذﮐﺮ و ﯾﺎد اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٧٣‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٧٥‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٧٩٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٧٧‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٧٩٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
 ‫‪٥٦٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﺠﺎﻟﺲ ذﮐﺮ‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة َوأﻲﺑ َ‬
‫َ‬
‫َّ ُ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻧﻪ ﻗﺎل‪» :‬ﻻ �ﻘ ُﻌ ُﺪ ﻗ ْﻮ ٌم‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟ ُ ْﺪر ِّي ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ﻌ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ْ ُ ُ َ َ َ َّ َ َ َّ َّ َ َّ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ُ َ َ َ ْ ُ ُ َّ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ َ َ‬
‫ﻳﺬﻛﺮون اﷲ ﻋﺰ وﺟﻞ ِإﻻ ﺣﻔﺘﻬﻢ الﻤﻼﺋِ�ﺔ‪ ،‬وﻏ ِﺸيﺘﻬﻢ الﺮﻤﺣﺔ‪ ،‬وﻧﺰﻟﺖ ﻋﻠﻴ ِﻬ ِﻢ‬
‫ْ َ ُ ‪١‬‬ ‫اﷲ � َ‬ ‫َّ َ ُ َ َ ُ‬
‫ﻴﻤ ْﻦ ِﻋﻨﺪه«‪.‬‬ ‫ﻜﻴﻨﺔ‪َ ،‬وذﻛ َﺮﻫ ُﻢ ُ ِ‬ ‫الﺴ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه و اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ‬
‫ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻨﺪ و اﻟﻠﻪ را ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮن آﻧﺎن ﺟﻤﻊ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و رﺣﻤﺖ‪ ،‬آنھﺎ را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﮑﻮن و آراﻣﺶ ﻧﺎزل ﻣﯽﮔﺮدد‬
‫و اﻟﻠﻪ آنھﺎ را در ﺟﻤﻊ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﻧﺰد او ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ ُ َ ََ‬
‫ﷲ ج ﺧ َﺮ َج َﻰﻠﻋ َﺣﻠﻘ ٍﺔ ِﻣ ْﻦ أ ْﺻ َﺤﺎﺑِ ِﻪ‪� ،‬ﻘﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ‬ ‫ﺎو�ﺔ س أن رﺳﻮل ا ِ‬ ‫‪�َ .٢‬ﻦ ﻣﻌ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ َ َ َ ُُ َ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َْ ُ‬
‫ﻺ ْﺳﻼمِ ‪َ ،‬و َﻣ َّﻦ ﺑِ ِﻪ‬‫ﺟﻠﺴﻨﺎ ﻧﺬﻛﺮ اﷲ و�ﻤﺪه ﻰﻠﻋ ﻣﺎ ﻫ َﺪاﻧﺎ ل ِ ِ‬ ‫أﺟﻠ َﺴ� ْﻢ؟« ﻗﺎلﻮا‪:‬‬
‫َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ ْ َ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ‬ ‫َ ََْ َ َ‬
‫اك‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﷲ ﻣﺎ أﺟﻠﺴﻨﺎ إِﻻ ذ‬ ‫آ� ﻣﺎ أﺟﻠﺴ�ﻢ ِإﻻ ذاك؟« ﻗﺎلﻮا‪َ :‬وا ِ‬ ‫ﻋﻠﻴﻨﺎ‪ ،‬ﻗﺎل‪ِ » :‬‬
‫ﺮﺒ�‪ ،‬أَ َّن َ‬ ‫ْ ُ ََ ْ‬ ‫َ َ ِّ َ ْ َ ْ َ ْ ْ ُ ْ ُ ْ َ ً َ ُ ْ َ َ َّ ُ َ َ‬
‫اﷲ َﻋ َّﺰ‬ ‫ِ‬
‫ﺧََ‬ ‫ﺄ‬ ‫ﻓ‬ ‫�ﻞ‬ ‫ﺮﺒ‬
‫ِ‬ ‫ﺟ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ�‬‫ِ‬ ‫ﻜﻨﻪ أﺗ‬ ‫»أﻣﺎ إِ� لﻢ أﺳﺘﺤ ِﻠﻔ�ﻢ �ﻬﻤﺔ ﻟ�ﻢ‪ ،‬وﻟ ِ‬
‫َ َ ‪٢‬‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫ﺎ� ِﺑ� ُﻢ ال َﻤﻼﺋِ�ﺔ«‪.‬‬ ‫َوﺟﻞ �ﺒ ِ‬
‫از ﻣﻌﺎوﯾﻪ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎری رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﮔﺮوھﯽ از ﯾﺎراﻧﺶ‬
‫رﻓﺖ ﮐﻪ ﮔﺮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺷﻤﺎ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺸﺴﺘﻪاﯾﻢ و اﻟﻠﻪ را ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و او را ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی اﺳﻼم رھﻨﻤﻮن ﺷﺪ و ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻨﺖ ﻧﮫﺎد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺷﻤﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ؟« ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪ :‬ﻓﻘﻂ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻣﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را از روی ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﻧﺪادم؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ÷ ﻧﺰدم آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داد ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در ﻧﺰد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﺎھﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َّ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ً َ َّ َ ً‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎرة‪،‬‬ ‫� �ﺒﺎرك و�ﻌﺎﻰﻟ مﻼﺋِ�ﺔ ﺳﻴ‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إن ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ ٌ َ َ ُ َ َ ُ ْ َ َ َّ‬ ‫ً‬ ‫ُ ُ ً َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ ِّ ْ َ َ َ َ ُ َ ْ‬
‫ﻓﻀﻼ ﻳتﺘﺒﻌﻮن �ﺎلِﺲ اﺬﻟﻛ ِﺮ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا وﺟﺪوا � ِﻠﺴﺎ ِ�ﻴ ِﻪ ِذﻛﺮ �ﻌﺪوا ﻣﻌﻬﻢ‪ ،‬وﺣﻒ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٠٠‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٠١‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٦٤‬‬
‫ُّ ْ َ َ َ َ ُ‬ ‫ﺟﻨ َﺤﺘﻬ ْﻢ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ َ� ْﻤﻠَﺌُﻮا َﻣﺎ ﺑَيْﻨَ ُﻬ ْﻢ َو َ� ْ َ‬ ‫َْ ُ ُ ْ َْ ً َ ْ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا �ﻔ َّﺮﻗﻮا‬ ‫الﺴ َﻤﺎ ِء‬
‫� َّ‬
‫�ﻌﻀﻬﻢ �ﻌﻀﺎ ِﺑﺄ ِ ِ ِ‬
‫‪١‬‬ ‫َﻋ َﺮ ُﺟﻮا َو َﺻﻌ ُﺪوا إ َﻰﻟ َّ‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﻓﺰون ﺑﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﮕﮫﺒﺎن‬
‫و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ دارد ﮐﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮی ﻣﺠﺎﻟﺲ ذﮐﺮ‪ ،‬ﮔﺸﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ذﮐﺮی را ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﺎلھﺎی ﺧﻮد‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯽزﻧﻨﺪ و ﭼﻮن‬
‫آﻧﺎن را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﺗﺎ آنﮐﻪ ﻣﯿﺎن آنھﺎ و آﺳﻤﺎن دﻧﯿﺎ را ُﭘﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آنﮔﺎه‬
‫ﮐﻪ اھﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﻣﯽروﻧﺪ«‪.‬‬

‫ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ و درود ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش در ھﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ‬

‫اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ َ ٗ‬ ‫ٱذ ُكر ۡ‬ ‫َ ۡ‬
‫ٱس َم َر ّ�ِك َوتبَ َّتل إ ِ ۡ�هِ ت ۡبتِي�‪] ﴾٨‬اﻟﻤﺰﻣﻞ‪.[٨ :‬‬ ‫‪﴿ .١‬و ِ‬
‫»و ﻧﺎم ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﯾﺎد ﮐﻦ و ]ﺑﺎ ﺧﺎﻟﺺ ﻧﻤﻮدن ﻋﺒﺎدت[ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ او دل ﺑﺒﻨﺪ«‪.‬‬
‫َّ َّ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ ُّ َ َ َ َّ ّ َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ ُّ ْ َ َ ۡ َ َ ّ ُ ْ‬
‫���ها ٱ�ِين ءامنوا صلوا عليهِ وسل ِموا‬ ‫��ِكتهۥ يصلون � ٱ�� ۚ ٰٓ‬ ‫‪﴿ .٢‬إِن ٱ� وم ٰٓ‬
‫ِِ‬
‫ِيما‪] ﴾٥٦‬اﻷﺣﺰاب‪.[٥٦ :‬‬ ‫� َ ۡسل ً‬
‫‪» .٣‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ‪ ،‬اﻟﻠﻪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ درود ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ؛ ]ﭘﺲ[ ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬
‫آوردهاﯾﺪ‪] ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮ او درود ﻓﺮﺳﺘﯿﺪ و ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺳﻼم ﮔﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ َﺟﻠَ َﺲ ﻗَ ْﻮ ٌم َ�ْﻠ ًﺴﺎ ل َ ْﻢ ﻳَ ْﺬ ُﻛ ُﺮوا َّ َ‬ ‫َ‬
‫ا� ِ�ﻴ ِﻪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫‪ْ �َ .٤‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ ِّ ْ َّ َ َ َ َ ْ ْ َ ً َ ْ َ َ َ َّ َ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ْ ‪٢‬‬ ‫َ َ ْ ُ َ ُّ‬
‫ولﻢ ﻳﺼﻠﻮا ﻰﻠﻋ ﻧ ِبﻴ ِﻬﻢ‪ ،‬إِﻻ ﺎﻛن ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ ﺗِﺮة‪ ،‬ﻓﺈِن ﺷﺎء ﻋﺬ�ﻬﻢ و�ِن ﺷﺎء �ﻔﺮ لﻬﻢ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﮔﺮوھﯽ در ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ و در‬
‫آن‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﯾﺎد ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺷﺎن درود ﻧﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺎن و ﻧﻘﺼﯽ ﺑﺮای‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ؛ اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را‬
‫ﻣﯽآﻣﺮزد«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ َْ َُ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﻮمﻮن ِﻣ ْﻦ � ِﻠ ٍﺲ ﻻ‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻣﺎ ِﻣﻦ ﻗﻮمٍ �ﻘ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫‪� .٥‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ َ َ َُ ْ َ ْ َ ً ‪١‬‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َ ُ َ ْ ْ‬ ‫َ ْ ُ ُ َ َّ َ‬
‫ﺎر و�ن لﻬﻢ ﺣﺮﺴة«‪.‬‬ ‫ﻳﺬﻛﺮون ا� ِ�ﻴ ِﻪ‪ ،‬إِﻻ ﻗﺎمﻮا �ﻦ ِﻣﺜ ِﻞ ِﺟﻴﻔ ِﺔ ِﻤﺣ ٍ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٠٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٨٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٩٥٨٠‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٨٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‪ .‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ‬
‫اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٧٤ :‬‬
 ‫‪٥٦٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﮔﺮوھﯽ از ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺑﺮﺧﯿﺰﻧﺪ ﮐﻪ در‬

‫آن اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل را ﯾﺎد ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ از ﻻﺷﻪ اﻻﻏﯽ ُﻣﺮده ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺎﯾﻪ ﺣﺴﺮت و اﻓﺴﻮس ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﮐﯿﻔﺮ و ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﯽﮐﻪ از ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ رو ﮔﺮداﻧﯽ ﮐﻨﺪ‬

‫ھﺮ ﮐﺲ از ذﮐﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر روﮔﺮداﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭼﮫﺎر ﮐﯿﻔﺮ ﺑﻪ او داده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫�هُۥ يَ ۡومَ‬ ‫� ُ ُ‬‫َ َّ َ ُ َ َ ٗ َ ٗ َ َ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ََ ۡ َ َۡ َ َ‬
‫‪ .١‬ﺗﻨﮕﯽ ﻣﻌﯿﺸﺖ‪﴿ :‬ومن أعرض عن ذِك ِري فإِن �ۥ معِيشة ضن� و‬
‫َ َ َۡ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫��‪ ١٢٥‬قال ك�ٰل ِك‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫نت بَ ِص ٗ‬ ‫� َوقَ ۡد ُك ُ‬‫� أ ۡ� َ ٰ‬ ‫ب ل َِم ح�ت ِ ٓ‬ ‫�‪ ١٢٤‬قَ َال َر ّ‬‫ٰ‬ ‫ۡٱلقِ َ�ٰ َمةِ أ ۡ� َ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ۡ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َۡ‬
‫ن�‪] ﴾١٢٦‬ﻃﻪ‪.[١٢٦-١٢٤ :‬‬ ‫��تك ءا�ٰتنا فنسِيتهاۖ و��ٰل ِك ٱ�وم ت ٰ‬
‫ً‬
‫»و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﯾﺎد ﻣﻦ روﯾﮕﺮدان ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺨﺘﯽ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ و روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ او را ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﺮﻣﯽاﻧﮕﯿﺰﯾﻢ‪ .‬وی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﭼﺮا ﻣﺮا ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﯽ؛‬
‫ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ]در دﻧﯿﺎ[ ﺑﯿﻨﺎ ﺑﻮدم؟« ]اﻟﻠﻪ[ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ھﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ آﻣﺪ و‬
‫آنھﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮدی‪ ،‬اﻣﺮوز ﺗﻮ ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺻﻮرت ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﺷﻮی«‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن ﺑﻪ ﺷﮫﻮتھﺎ و روﮔﺮداﻧﯽ از ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽﮐﻪ از اﻟﻠﻪ روی‬
‫َُ ۡ َ‬ ‫ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ھﻤﺪﻣﺶ ﻣﯽﺷﻮد‪َ ﴿ .‬و َمن َ� ۡع ُش َعن ذ ِۡكر َّ‬
‫ٱلر� �ق ّيِض ُ�ۥ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫َ َّ‬ ‫ٱلسبيل َو َ� ۡ‬ ‫و� ُه ۡم َعن َّ‬ ‫َّ ُ ۡ َ َ ُ ُّ َ‬ ‫َش ۡي َ�ٰ ٗنا َ� ُه َو َ ُ�ۥ قَر ‪ٞ‬‬
‫ح َس ُبون �� ُهم‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ص‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫ه‬‫��‬ ‫‪٣٦‬‬ ‫�ن‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ُّم ۡه َت ُدون‪] ﴾٣٧‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[٣٧-٣٦ :‬‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ از ﯾﺎد ]اﻟﻠﻪ[ رﺣﻤﺎن دل ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺑﺮ او ﻣﯽﮔﻤﺎرﯾﻢ ﺗﺎ ھﻤﻨﺸﯿﻨﺶ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ]و ھﻤﻮاره او را ﻓﺮﯾﺐ دھﺪ[‪ .‬ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﺮوه را از راه ]اﻟﻠﻪ[ ﺑﺎزﻣﯽدارﻧﺪ؛ وﻟﯽ‬
‫آﻧﺎن ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ھﺪاﯾﺖﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ُ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ّ ۡ‬
‫‪ .٣‬ﻓﺮود آﻣﺪن ﻋﺬاب ﭘﯽ در ﭘﯽ‪َ�ِ ﴿ :‬فت ِ َن ُه ۡم �ِي �هِ َو َمن ُ� ۡعرِض عن ذِكرِ َر ّ�ِهِۦ � َ ۡسلك ُه‬
‫ٗ‬ ‫َ َ‬
‫عذ ٗابا َص َعدا‪] ﴾١٧‬اﻟﺠﻦ‪.[١٧ :‬‬
‫»ﺗﺎ آنھﺎ را ﺑﺎ آن ]ﻧﻌﻤﺖھﺎ[ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﯿﻢ؛ و ھﺮ ﮐﺲ از ﯾﺎد ]و ذﮐﺮ[ ﭘﺮوردﮔﺎرش روی‬
‫ﺑﺮﺗﺎﺑﺪ‪] ،‬اﻟﻠﻪ[ او را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﯽ ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﯽﺳﺎزد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٨٥٥‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٨٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٦٦‬‬
‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َ ٓ‬
‫���ها ٱ�ِين ءامنوا � تل ِه�م أم�ٰل�م و�‬ ‫‪ .٤‬ﺧﺴﺎرت در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫َّ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫�ون‪﴾٩‬‬ ‫أ ۡو� ٰ ُد� ۡم عن ذِكرِ ٱ�ِۚ ومن �فعل �ل ِك فأو��ِك هم ٱل� ِ‬
‫]اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻮن‪.[٩ :‬‬
‫ﯾﺎد اﻟﻠﻪ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﮑﻨﺪ؛ و‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن ﺷﻤﺎ را از ِ‬
‫ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن زﯾﺎﻧﮑﺎراﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﻧﻮاع اذﮐﺎر‬
‫اذﮐﺎر ﺳﻪ ﻧﻮع ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ .١‬اذﮐﺎر ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم‪.‬‬
‫‪ .٢‬اذﮐﺎر ﻣﻄﻠﻖ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اذﮐﺎر ﻣﻘﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .١‬اذﮐﺎر ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم‬

‫وﻗﺖ اذﮐﺎر‬
‫در ﺻﺒﺢ‪ :‬از ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ ﺗﺎ ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﺎم‪ :‬از دﺧﻮل وﻗﺖ ﻋﺼﺮ ﺗﺎ ﻏﺮوب ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮده ﯾﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده ﯾﺎ ﺧﻮاب رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ ۡ ۡ َ َ ٰ َ َ ُ ُ َ َ َ ّ ۡ َ ۡ َ ّ َ َ ۡ َ ُ ُ ِ َّ‬
‫وع ٱلش ۡم ِس َو� ۡبل‬‫اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱص ِ� � ما �قولون وسبِح ِ�م ِد ر�ِك �بل طل‬
‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ َ ّ ۡ ُ َ َ ۡ‬ ‫ُُۡ‬
‫وب‪ ٣٩‬ومِن ٱ� ِل فسبِحه وأد�ر ٱلسجودِ‪] ﴾٤٠‬ق‪.[٤٠-٣٩ :‬‬ ‫ٱلغر ِ‬
‫»]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﺎش؛ و ﭘﯿﺶ از ﺑﺮآﻣﺪن آﻓﺘﺎب و ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻓﺮوﺷﺪن آن‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﻦ ]و ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰار[‪ .‬و ﻧﯿﺰ ]در ﭘﺎﺳﯽ[ از ﺷﺐ و ﭘﺲ‬
‫از ھﺮ ﻧﻤﺎز‪ ،‬او را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫ً‬ ‫َ ٗ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ ۡ ُ َ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ َ َّ َ ُ ۡ َٗ ََ ٗ‬
‫ج ۡد ُ�ۥ َو َس ّب ِ ۡح ُه ۡ�� َطوِ��‪﴾٢٦‬‬‫صي�‪ ٢٥‬ومِن ٱ� ِل فٱس‬‫﴿وٱذك ِر ٱسم ر�ِك ب�رة وأ ِ‬
‫]اﻹﻧﺴﺎن‪.[٢٦-٢٥ :‬‬
‫ﻧﺎم ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﯾﺎد ﮐﻦ‪ .‬و ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﺨﺸﯽ از ﺷﺐ ﺑﺮاﯾﺶ ﺳﺠﺪه ﮐﻦ ]و ﻧﻤﺎز‬
‫»و ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم‪ِ ،‬‬
‫ﺑﮕﺰار[‪ ،‬و در ﺑﺨﺶ ﺑﻠﻨﺪی از ﺷﺐ‪ ،‬او را ﺗﺴﺒﯿﺢ ﮔﻮی«‪.‬‬
 ‫‪٥٦٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اذﮐﺎر ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم‬

‫ُ ْ َ َ‬ ‫َ ُ ْ ُ َ َ ُْ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺎل‪ِ :‬ﺣ� ﻳﺼ ِﺒﺢ و ِﺣ� �ﻤ ِﻲﺴ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ٌ َ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫اﷲ َوﺤﺑَ ْﻤﺪه‪ ،‬ﻣﺎﺋَ َﺔ َم َّﺮة‪ ،‬ل َ ْﻢ ﻳَﺄت أ َﺣ ٌﺪ ﻳَ ْﻮ َم اﻟﻘﻴَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‪ ،‬ﺑﺄﻓْ َﻀ َﻞ ِم َّﻤﺎ َﺟ َ‬
‫ﺎء ِﺑ ِﻪ‪ِ ،‬إﻻ أ َﺣﺪ ﻗﺎل ِﻣﺜﻞ َﻣﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ ِِ ِ‬
‫ِ‬
‫ْ َ َ َ َ ْ ‪١‬‬
‫َ َ َ‬
‫ﻗﺎل أو زاد ﻋﻠﻴ ِﻪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺻﺒﺤﮕﺎه و ﺷﺎﻣﮕﺎه ﺻﺪ ﺑﺎر‬
‫ُ ْ َ َ‬
‫ﷲ َو ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪهِ«‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ھﯿﭻﮐﺲ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﮫﺘﺮ از او ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﺪارد؛ ﻣﮕﺮ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬
‫ھﻤﺎﻧﻨﺪ او ﯾﺎ ﺑﯿﺶ از او اﯾﻦ ذﮐﺮ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺖ َﺧ َﻄﺎﻳَ ُﺎه َول َ ْﻮ َﺎﻛﻧَ ْ‬ ‫ﺎن اﷲ َوﺤﺑَ ْﻤﺪه‪ ،‬ﻲﻓ ﻳَ ْﻮ ﻣﺎﺋَ َﺔ َم َّﺮة ُﺣ َّﻄ ْ‬ ‫ََ ْ َ َ ُ ْ َ َ‬ ‫َْ‬
‫ﺖ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ مٍ ِ‬ ‫َو ِ� ﻟﻔ ٍﻆ‪» :‬وﻣﻦ ﻗﺎل‪ :‬ﺳﺒﺤ‬
‫‪٢‬‬ ‫َْ َ َ َْ ْ‬
‫اﺒﻟﺤ ِﺮ«‪.‬‬ ‫ِﻣﺜﻞ ز� ِﺪ‬
‫ُ ْ َ َ‬
‫ﷲ َو ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪهِ« ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ‬ ‫و در رواﯾﺘﯽ آﻣﺪه‪» :‬ھﺮﮐﺲ روزاﻧﻪ ﺻﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ »ﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ اﻧﺪازهی ﮐﻒ درﯾﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َُ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ﻻ‬ ‫ه‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺣ‬ ‫و‬ ‫اﷲ‬ ‫ﻻ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ﻪﻟ‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ﻻ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ﺎب‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ ْ ُ َ َ ُ َْ ْ ُ َ ُ َ َ‬
‫ﺮﺸ ِرﻗ ٍ‬ ‫الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪﻳﺮ‪ِ ،‬ﻲﻓ ﻳﻮمٍ ِﻣﺎﺋﺔ مﺮ ٍة‪ ،‬ﺎﻛﻧﺖ ﻪﻟ ﻋﺪل ﻋ ِ‬
‫ُ َ َ‬
‫ﺎن‪ ،‬ﻳَ ْﻮ َﻣﻪ ذلِﻚ‪،‬‬ ‫ﺖ َ ُﻪﻟ ﻣﺎﺋَ ُﺔ َﺣ َﺴﻨَﺔ َو ُ ِ َ ْ َ ْ ُ َ ُ َ ِّ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ ً َ َّ ْ َ‬ ‫َو ُ�ﺘﺒَ ْ‬
‫�ﻴﺖ �ﻨﻪ ِﻣﺎﺋﺔ ﺳيﺌ ٍﺔ‪ ،‬و�ﻧﺖ ﻪﻟ ِﺣﺮزا ِﻣﻦ الﺸﻴﻄ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َ ‪٣‬‬
‫ﺮﺜ ِﻣﻦ ذلِﻚ«‪.‬‬ ‫ﺎء ﺑ ِﻪ إﻻ أ َﺣ ٌﺪ َﻋﻤ َﻞ أ� َ َ‬ ‫َ ٌ ْ َ َ َّ َ َ‬ ‫َﺣ َّﻰﺘ ُ� ْﻤ َ َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ﻲﺴ ولﻢ ﻳﺄ ِت أﺣﺪ أﻓﻀﻞ ِمﻤﺎ ﺟ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ روزاﻧﻪ ﺻﺪ ﺑﺎر ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﻻ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗَ ِﺪ ٌ‬‫ﻞﻛ َ ْ‬ ‫َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬
‫ﻳﺮ«‪ ،‬ﭘﺎداﺷﯽ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫ِإﻪﻟ ِإﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫ﺑﺎ آزاد ﮐﺮدن ده ﺑﺮده ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ و ﺻﺪ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﺛﺒﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﺻﺪ ﮔﻨﺎه از‬
‫ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ھﯿﭻﮐﺲ‬ ‫ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ ﭘﺎک ﻣﯽﮔﺮدد و آن روز ﺗﺎ ﻏﺮوب‪ ،‬از ّ‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﺑﮫﺘﺮ از او اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﺳﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از او اﯾﻦ ذﮐﺮ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫َ ِّ ُ ْ ْ َ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َّ َ ْ َ َ ِّ َ ََ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ َﺷ َّﺪا ِد ْ� ُﻦ أ ْو ٍس س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﺎر أن �ﻘﻮل‪ :‬الﻠﻬﻢ أﻧﺖ ر� ﻻ إِﻪﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﻐ‬ ‫ﺘ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬‫اﻻ‬‫ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻴ‬‫ﺳ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ﻲﺒ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﺮﺷ ﻣﺎَ‬ ‫ﻚ ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫َّ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ ُ ُ َ‬
‫ِإﻻ أﻧﺖ‪ ،‬ﺧﻠﻘﺘ ِ� وأﻧﺎ �ﺒﺪك‪ ،‬وأﻧﺎ ﻰﻠﻋ �ﻬ ِﺪك ووﻋ ِﺪك ﻣﺎ اﺳﺘﻄﻌﺖ‪ ،‬أﻋﻮذ ِﺑ‬
‫َ‬
‫ﻮب إ َّﻻ أﻧ ْ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ ُ ُّ‬
‫اﺬﻟﻧُ َ‬ ‫ﺎﻏﻔ ْ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ َ َ َّ َ َ ُ ُ َ َ َ ْ َ ْ‬
‫ﺖ«‬ ‫ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻔ‬
‫ِ‬ ‫ﻐ‬ ‫�‬ ‫ﻻ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺈ‬
‫ِ ِ‬‫ﻓ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻲﻟ‬ ‫ﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬أﺑﻮء لﻚ ِﺑ ِﻨﻌﻤ ِﺘﻚ ﻲﻠﻋ‪ ،‬وأﺑﻮء لﻚ ِﺑﺬﻧ ِﻲﺒ ﻓ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٩٢‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٠٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٩١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٠٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٩١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٦٨‬‬
‫َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َّ َ ُ ً َ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ‬
‫ﻲﺴ‪ُ � ،‬ﻬ َﻮ ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪،‬‬ ‫ﺎر مﻮﻗِﻨﺎ ِﺑﻬﺎ‪� ،‬ﻤﺎت ِﻣﻦ ﻳﻮ ِﻣ ِﻪ �ﺒﻞ أن �ﻤ ِ‬ ‫ﻗﺎل‪» :‬وﻣﻦ ﻗﺎلﻬﺎ ِﻣﻦ اﻨﻟﻬ ِ‬
‫َ َّ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ َ َ َ َ َّ ْ َ ُ َ ُ ٌ َ َ َ َ َ َ ْ‬
‫ﺎت �ﺒْﻞ أن ﻳُ ْﺼ ِﺒ َﺢ‪ُ � ،‬ﻬ َﻮ ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ«‪.‬‬ ‫وﻣﻦ ﻗﺎلﻬﺎ ِﻣﻦ الﻠﻴ ِﻞ وﻫﻮ مﻮﻗِﻦ ِﺑﻬﺎ‪� ،‬ﻤ‬
‫ﺷﺪاد ﺑﻦ اوس س رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﺳﺘﻐﻔﺎر‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ْ‬ ‫ََ َ َ ْ‬ ‫ََ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ْ َ َ ِّ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ ْ‬
‫ﺖ‪ ،‬ﺧﻠﻘﺘَ ِ� َوأﻧﺎ �ﺒْ ُﺪ َك‪َ ،‬وأﻧﺎ َﻰﻠﻋ �ﻬ ِﺪ َك َو َوﻋ ِﺪ َك‬ ‫ﺑﻨﺪه ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬الﻠﻬﻢ أﻧﺖ ر� ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ أﻧ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﻚ ﺑﺬﻧْﻲﺒ ﻓﺎﻏﻔﺮْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ َ ُ ُ َ ْ َ ِّ َ َ َ ْ ُ ُ ُ َ ْ َ َ َ َّ َ ُ ُ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺎ اﺳﺘﻄﻌﺖ‪ ،‬أﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ َﺮﺷ ﻣﺎ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬أﺑﻮء لﻚ ﺑِ ِﻨﻌﻤ ِﺘﻚ ﻲﻠﻋ‪ ،‬وأﺑﻮء ل ِ ِ‬
‫ﺖ«‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ھﺴﺘﯽ؛ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻮب إ َّﻻ أﻧ ْ َ‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ ُ ُّ ُ َ‬
‫ِﻲﻟ‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ ﻻ �ﻐ ِﻔﺮ اﺬﻟﻧ ِ‬
‫ﺟﺰ ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﺗﻮ ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪهای و ﻣﻦ ﺑﻨﺪه ﺗﻮ ھﺴﺘﻢ و در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮ ﻋﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺷﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺴﺘﻪام‪ ،‬ﭘﺎیﺑﻨﺪم و ﺑﻪ ﻧﻮﯾﺪی ﮐﻪ دادهای‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ دارم‪ .‬از ّ‬
‫ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم و ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دادهای‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺑﻪ ﮔﻨﺎھﺎن ﺧﻮﯾﺶ‬
‫اﻗﺮار دارم؛ ﭘﺲ ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ ﮔﻨﺎھﺎن را ﻧﻤﯽآﻣﺮزد« و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ در‬
‫روز آن را ﺑﺎ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ھﻤﺎن روز ﭘﯿﺶ از ﻓﺮا رﺳﯿﺪن ﺷﺐ ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬از ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ھﺮﮐﺲ در ﺷﺐ آن را ﺑﺎ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ھﻤﺎن ﺷﺐ ﭘﯿﺶ از ﻓﺮا رﺳﯿﺪن روز‬
‫ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬از اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫�‪،‬‬
‫ُ ُ َّ‬ ‫ْ َ َْ َ ْ َ‬
‫ﷲ ج ِإذا أمﻰﺴ ﻗﺎل‪» :‬أمﺴيﻨﺎ وأمﻰﺴ الﻤﻠﻚ ِ ِ‬ ‫ﻲﺒ ا ِ‬ ‫ﷲ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن ﻧَ ُّ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ ْ ْ ُ َ ْ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َّ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ َ ُ َ ُ َ َ‬
‫ﻴﻬ َّﻦ‪ُ » :‬ﻪﻟ ال ُﻤﻠﻚ َو ُﻪﻟ اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ َوﻫ َﻮ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ« ﻗﺎل‪ :‬أراه ﻗﺎل ِ� ِ‬ ‫� ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ اﷲ َ‪ ،‬و َﺣﺪه ﻻ ِ‬ ‫واﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ ِّ‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫� َﻣﺎ َ� ْﻌ َﺪ َﻫﺎ‪َ ،‬وأ ُﻋﻮذ ﺑﻚ ِﻣ ْﻦ ِّ‬ ‫َ‬
‫� َﻣﺎ ﻲﻓ َﻫﺬهِ الﻠﻴْﻠ ِﺔ َوﺧ ْ َ‬
‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻳﺮ‪َ ،‬ر ِّب أ ْﺳﺄلﻚ ﺧ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ﻞﻛ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪ ٌ‬ ‫ﻰﻠﻋ‬
‫ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َّ ْ َ َ َ ِّ َ َ ْ َ َ َ ِّ ُ ُ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺒ‪َ ،‬ر ِّب أ ُﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ِ‬
‫ﻜ َﺴﻞ َو ُﺳﻮ ِء اﻟﻜ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِﻲﻓ ﻫ ِﺬهِ الﻠﻴﻠ ِﺔ وﺮﺷ ﻣﺎ �ﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬رب أﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ اﻟ‬
‫ْ ْ ُ‬ ‫َ َْ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ً‬ ‫َ َ‬ ‫َﻋ َﺬاب ﻲﻓ اﻨﻟَّﺎر َو َﻋ َﺬاب ﻲﻓ اﻟ ْ َﻘ ْ‬
‫ﺮﺒ« َو ِ�ذا أ ْﺻﺒَ َﺢ ﻗﺎل ذلِﻚ أﻳْﻀﺎ‪» :‬أ ْﺻﺒَﺤﻨﺎ َوأ ْﺻﺒَ َﺢ ال ُﻤﻠﻚ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ ِ‬
‫َّ ‪٢‬‬
‫�«‪.‬‬‫ِ ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﺎﻣﮕﺎھﺎن ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎ ﻣﯽﮐﺮد‪» :‬ﺷﺐ‬
‫ﻧﻤﻮدﯾﻢ و ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺷﺐ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺪ از آن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ‬
‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ و ﺑﯽ ﺷﺮﯾﮏ وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪ .‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در اﯾﻦ دﻋﺎ‪،‬‬
‫ﺟﺰ ِ‬
‫اﯾﻦ را ھﻢ ﻣﯽاﻓﺰود‪» :‬ﻓﺮﻣﺎنرواﯾﯽ و ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ وﯾﮋه اوﺳﺖ و ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﺧﯿﺮ آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ روز اﺳﺖ و ﺧﯿﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از آن اﺳﺖ را از ﺗﻮ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٣٠٦‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٢٣‬‬
 ‫‪٥٦٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻣﯽﺧﻮاھﻢ و از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در اﯾﻦ روز و ﭘﺲ از آن وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم‪.‬‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﻦ از ﺗﻨﺒﻠﯽ و آﻓﺎت ﭘﯿﺮی و ﻋﺬاب ﺟﮫﻨﻢ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪ .‬و‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎن ﻧﯿﺰ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺎ و ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺷﺐ‬
‫را ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺑﻪ روز رﺳﺎﻧﺪﯾﻢ«‪.‬‬
‫َ ْ َ َ َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َُ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻻ‬ ‫ه‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺣ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ا�‬ ‫ﻻ‬ ‫إ‬
‫ِ ِ‬‫ﻪﻟ‬ ‫إ‬ ‫ﻻ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ ُ ْ ُ ُ َ َُ‬ ‫َ‬
‫ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ْ َ ٌ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َُ ُْ ْ ُ ََُ َ ْ ُ َ ُ َ ََ‬
‫ات ِﺣ� ﻳﺼ ِﺒﺢ‪ ،‬ﻛ ِﺘﺐ ﻪﻟ‬ ‫ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ﻗﺎلﻬﺎ ﻋﺮﺸ مﺮ ٍ‬ ‫ﻪﻟ الﻤﻠﻚ‪ ،‬وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺤ َ�ﻨ ُﻪ ﺑ َﻬﺎ ﻣﺎﺋﺔ َﺳيِّﺌَﺔ‪َ ،‬و�ﻧَ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ﺑ َﻬﺎ ِﻣﺎﺋَ ُﺔ َﺣ َﺴﻨَ ٍﺔ‪َ ،‬و ُﻣ ِ َ‬
‫ﺖ ُﻪﻟ َﻋﺪل َر�ﺒَ ٍﺔ‪َ ،‬و ُﺣ ِﻔﻆ ِﺑ َﻬﺎ ﻳَ ْﻮ َﻣﺌِ ٍﺬ َﺣ َّﻰﺘ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َُ ْ ُ َ َ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ ْ َ َ َ ْ َ َ َْ َ َ‬
‫�ﻤ ِﻲﺴ‪ ،‬وﻣﻦ ﻗﺎل ِﻣﺜﻞ ذلِﻚ ِﺣ� �ﻤ ِﻲﺴ‪ ،‬ﺎﻛن ﻪﻟ ِﻣﺜﻞ ذلِﻚ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺻﺒﺤﮕﺎھﺎن ده ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗَ ِﺪ ٌ‬ ‫ﻞﻛ َ ْ‬ ‫َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬
‫ﻳﺮ«‪» :‬ھﯿﭻ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ‪ ،‬وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫»ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا�‪ ،‬وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮏ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﻓﺮﻣﺎنرواﯾﯽ و ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ‬ ‫ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ ِ‬
‫وﯾﮋه اوﺳﺖ و ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﺻﺪ ﻧﯿﮑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺻﺪ ﮔﻨﺎه و‬
‫ﺑﺪی از او ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﻪ اﻧﺪازهی آزاد ﮐﺮدن ده ﻏﻼم ﭘﺎداش ﻣﯽرﺳﺪ و آن‬
‫روز ﺗﺎ ﺷﺐ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ھﺮﮐﺲ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎھﺎن اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﭘﺎداشھﺎ ﺑﻪ‬
‫او ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ا� َ�ﻨْ ُﻪ َﺳﺄ َل اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ﻲﺿ َّ ُ‬ ‫الﺼ ِّﺪ َ‬
‫ﻳﻖ َر ِ َ‬ ‫�ﺮ ِّ‬ ‫َّ َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ا� �ْ َﻦ � ْﻤ ٍﺮو ب أن أﺑﺎ ﺑ‬
‫َ ْ َ ْ َ َّ‬
‫�ﻦ �ﺒﺪ ِ‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ٍ‬
‫َّ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ ُ َ َّ َ ِّ ْ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ‬
‫ﺖ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬ﻳَﺎ أﺑَﺎ ﺑَ� ٍﺮ‪ ،‬ﻗ ِﻞ‪ :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ‬ ‫ا�‪ ،‬ﻋﻠﻤ ِ� ﻣﺎ أﻗﻮل إِذا أﺻﺒﺤﺖ و ِ�ذا أمﺴﻴ‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ ْ َ ْ َ َّ َ َ َ َّ ُ ِّ َ ْ َ َ َ ُ َ ُ ُ َ ْ َِّ‬ ‫ْ َْ‬
‫ﺎو ِ َ‬ ‫ﻓَﺎﻃ َﺮ َّ‬
‫الﺴ َﻤ َ‬
‫ﺐ والﺸﻬﺎد ِة‪ ،‬رب ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء وم ِﻠﻴﻜﻪ‪ ،‬أﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ ﺮﺷ‬ ‫ات واﻷر ِض‪ ،‬ﺎﻋلِﻢ اﻟﻐﻴ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َْ َ ََ‬ ‫َ‬
‫‪٢‬‬ ‫ﻰﻠﻋ َ� ْﻔ ِﻲﺴ ُﺳ ً‬
‫ﻮءا أ ْو أ ُﺟ ُّﺮ ُه ِإﻰﻟ ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ«‪.‬‬ ‫ﺮﺘف‬ ‫الﺸﻴْ َﻄ َ ْ‬ ‫َ َ ِّ َّ‬ ‫َْ‬
‫ﺎن و ِﺮﺷ ِﻛ ِﻪ‪ ،‬وأن أ� ِ‬
‫ِ‬ ‫�ﻔ ِﻲﺴ‪ ،‬وﺮﺷ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ دﻋﺎﯾﯽ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺑﺪه ﮐﻪ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﮕﻮ‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ!‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ!‬ ‫ِ‬ ‫آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬ای داﻧﺎ ِی ﻧﮫﺎن و آﺷﮑﺎر! ای ﭘﺮوردﮔﺎر و ای‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ از ﺷﺮ ﻧﻔﺴﻢ و ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن و ﺷﺮک وی و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮدم ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎھﯽ ﺷﻮم‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﻣﺮﺗﮑﺐ آن ﺳﺎزم ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨٧١٩‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺑﺨﺎری در اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٢٣٩‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٢٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٧٠‬‬
‫َ َ ْ َْ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج ِإذا أ ْﺻﺒَ َﺢ ﻗﺎل‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ﺑِﻚ أ ْﺻﺒَﺤﻨﺎ ‪َ ،‬و�ِﻚ أم َﺴيﻨﺎ ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ َّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ ُّ ُ ُ َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫و�ِﻚ �ﻴﺎ ‪ ،‬و�ِﻚ �ﻤﻮت ‪ ،‬و ِ�ﻴﻟﻚ اﻟنﺸﻮر«‪ ،‬و ِ�ذا أمﻰﺴ ﻗﺎل‪» :‬الﻠﻬﻢ ِﺑﻚ أمﺴيﻨﺎ‪ ،‬و�ِﻚ‬
‫َ َ ُ َ َ ْ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ َْ‬
‫ُ ‪١‬‬
‫أ ْﺻﺒَﺤﻨﺎ‪َ ،‬و�ِﻚ �ﻴَﺎ‪َ ،‬و�ِﻚ � ُﻤﻮت‪َ ،‬و ِ�ﻴﻟْﻚ ال َﻤ ِﺼ�«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺻﺒﺤﮕﺎھﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ‬
‫ﺻﺒﺢ ﮐﺮدﯾﻢ و ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺗﻮ ﺷﺎم ﮐﺮدﯾﻢ و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ و ﻣﯽﻣﯿﺮﯾﻢ و زﻧﺪه‬
‫ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮﺳﺖ« و ﺷﺎﻣﮕﺎھﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ ﺷﺎم و ﺻﺒﺢ‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ و ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺗﻮ زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ و ﻣﯽﻣﯿﺮﯾﻢ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ُ‬ ‫ََ ُ َ َُ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ ْ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ ْ ُ ََ‬
‫� � ْﻤ ِﻲﺴ‪،‬‬ ‫ات ِﺣ‬ ‫َّ َ َ‬
‫ا� ج ﻳﺪع ﻫﺆﻻ ِء اﺪﻟﻋﻮ ِ‬ ‫�ﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻗﺎل‪ :‬لﻢ ﻳ�ﻦ رﺳﻮل ِ‬
‫َّ َ َ ُ َ ْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ َ َ ُ َ ْ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ْ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ َواﻵ ِﺧ َﺮ ِة‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ أ ْﺳﺄلﻚ اﻟ َﻌﻔ َﻮ‬ ‫� ﻳُﺼ ِﺒ ُﺢ‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ إِ� أ ْﺳﺄلﻚ اﻟ َﻌﻔ َﻮ َواﻟ َﻌﺎ ِ�ﻴَﺔ ِﻲﻓ‬ ‫و ِﺣ‬
‫ْ َْ‬ ‫َ َْ ْ‬ ‫َ ْ ََْ‬ ‫َّ ُ َّ ْ ُ ْ َ ْ َ‬ ‫َ‬
‫ََُْ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ َْ ََ‬
‫�‬ ‫واﻟﻌﺎ ِ�ﻴﺔ ِﻲﻓ ِد ِﻳ� ود�ﻴﺎي وأﻫ ِ� وﻣ ِﺎﻲﻟ‪ ،‬الﻠﻬﻢ اﺳﺮﺘ ﻋﻮر ِاﻲﺗ‪ ،‬وآ ِﻣﻦ روﺎﻋ ِﻲﺗ‪ ،‬واﺣﻔﻈ ِ� ِﻣﻦ � ِ‬
‫َْ‬ ‫َ ُ َ َْ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻳَ َﺪ َّي‪َ ،‬وﻣ ْﻦ َﺧﻠْﻲﻔ‪َ ،‬و َ� ْﻦ ﻳَ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻴ�‪َ ،‬و� ْﻦ ِﺷ َﻤ ِﺎﻲﻟ‪َ ،‬و ِﻣ ْﻦ ﻓ ْﻮ ِ�‪َ ،‬وأ ُﻋﻮذ ِﺑﻚ أن أ�ﺘَﺎل ِﻣ ْﻦ ﺤﺗ ِﻲﺘ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻤ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم اﯾﻦ دﻋﺎھﺎ را ﺗﺮک ﻧﻤﯽﮐﺮد‪» :‬ﯾﺎ‬
‫اﻟﻠﻪ! ﻋﻔﻮ و ﻋﺎﻓﯿﺖ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت را از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻋﻔﻮ و ﻋﺎﻓﯿﺖ دﯾﻦ و دﻧﯿﺎ و‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺎﻟﻢ را از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻋﯿﻮﺑﻢ را ﺑﭙﻮﺷﺎن‪ ،‬و ﺗﺮﺳﻢ را ﺑﻪ اﯾﻤﻨﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﮐﻦ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺮا از ﺟﻠﻮ و ﭘﺸﺖ و راﺳﺖ و ﭼﭗ و ﺑﺎﻻ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﻦ و از اﯾﻨﮑﻪ ‪-‬از ﭘﺎﯾﯿﻦ‪-‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻼﯾﯽ ﻧﺎﮔﮫﺎﻧﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮم ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َّ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺎل إِذا أﺻﺒﺢ‪ :‬ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا� وﺣﺪه ﻻ‬ ‫ﺎش س أن رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ �ﻴ ٍ‬
‫ْ َ‬ ‫َْ َََ‬ ‫َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ َ ْ َ ٌ َ َ َ‬
‫ﻳﺮ‪ ،‬ﺎﻛن ُﻪﻟ ِﻋﺪل ر�ﺒ ٍﺔ ِﻣﻦ َو ِ‬
‫ﺪﻟ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ‪ ،‬وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪ‬ ‫ِ‬
‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َُ َ ُ َ ْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َّ َ ْ ُ َ ُْ‬ ‫ْ َ َ َُ َ َُ َ ْ ُ َ َ َ‬
‫ﺎت‪ ،‬و�ن‬ ‫ﺎت‪ ،‬ورﻓِﻊ ﻪﻟ ﻋﺮﺸ درﺟ ٍ‬ ‫ﺎت‪ ،‬وﺣﻂ �ﻨﻪ ﻋﺮﺸ ﺳيﺌ ٍ‬ ‫ِإﺳﻤﺎ ِ�ﻴﻞ‪ ،‬و� ِﺘﺐ ﻪﻟ ﻋﺮﺸ ﺣﺴﻨ ٍ‬
‫َ َ ُ ْ ُ َ َ َ َّ ُ ْ َ ‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫ﻲﺴ‪َ ،‬و ِ�ن ﻗﺎل َﻬﺎ إِذا أمﻰﺴ ﺎﻛن ﻪﻟ ِﻣﺜﻞ ذلِﻚ ﺣﻰﺘ ﻳﺼ ِﺒﺢ«‪.‬‬ ‫ﺎن َﺣ َّﻰﺘ ُ� ْﻤ ِ َ‬ ‫ْ َ َّ ْ َ‬
‫ِﻲﻓ ِﺣﺮ ٍز ِﻣﻦ الﺸﻴﻄ ِ‬
‫َ َ‬
‫اﺑﻮﻋﯿﺎش س رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺴﯽ ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﻻ إِ َﻪﻟ‬
‫َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗَ ِﺪ ٌ‬
‫ﻳﺮ«‪» :‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ‪ ،‬وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫ِإﻻ ا� وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮏ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﻓﺮﻣﺎنرواﯾﯽ و ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ وﯾﮋه‬ ‫راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ ِ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺑﺨﺎری در اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٢٣٤‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٠٦٨‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٧٤‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨٧١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٧٧‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨٦٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫‪٥٧١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اوﺳﺖ و ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﭘﺎداش آزاد ﮐﺮدن ﯾﮏ ﺑﺮده از ﻓﺮزﻧﺪان‬

‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و ده ﻧﯿﮑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ده ﺑﺪی و ﮔﻨﺎه از او ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮد و ده درﺟﻪ ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد و آن روز ﺗﺎ ﺷﺐ از ﺷﯿﻄﺎن در اﻣﺎن ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه اﯾﻦ دﻋﺎ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﭘﺎداشھﺎ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺑﻪ او داده ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫َ َُ ُ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫ُ ْ َ َ ْ َ َ َّ َ‬
‫ﺎح‬‫ا� ج �ﻘﻮل‪َ » :‬ﻣﺎ ِﻣ ْﻦ �ﺒْ ٍﺪ �ﻘﻮل ِﻲﻓ َﺻﺒَ ِ‬ ‫�ﺜﻤﺎن �ﻦ �ﻔﺎن س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬
‫َْ‬
‫اﻷ ْرض َو َﻻ ﻲﻓ َّ‬ ‫َّ َّ‬
‫اﺬﻟي َﻻ ﻳَ ُ ُّ‬ ‫ُ ِّ َ ْ َ َ َ ُ ِّ َ ْ َ‬
‫الﺴ َﻤﺎءِ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫اﺳ ِﻤ ِﻪ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٌء ِﻲﻓ‬ ‫ﺮﻀ َﻣ َﻊ ْ‬
‫ا� ِ‬‫ﻞﻛ ﻳﻮمٍ ‪ ،‬ومﺴﺎ ِء ﻞﻛ ﻴﻟﻠ ٍﺔ‪ِ � :‬‬
‫ِ‬
‫َ َ ُ َّ ُ َ ْ ٌ ‪١‬‬ ‫ُ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ َّ‬
‫ات‪� ،‬ﻴﺮﻀه ﻲﺷء«‪.‬‬ ‫َوﻫﻮ الﺴ ِﻤﻴﻊ اﻟﻌ ِﻠﻴﻢ‪ ،‬ﺛﻼث مﺮ ٍ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﻓﺮدی ﮐﻪ‬
‫اﺳ ِﻤ ِﻪ َ ْ‬‫ﺮﻀ َﻣ َﻊ ْ‬ ‫اﺬﻟي َﻻ ﻳَ ُ ُّ‬ ‫َّ َّ‬
‫ﻲﺷ ٌء ِﻲﻓ‬ ‫ا� ِ‬ ‫ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ِ �» :‬‬
‫ﻴﻊ اﻟ ْ َﻌﻠ ُ‬ ‫الﺴﻤ ُ‬ ‫الﺴ َﻤﺎءِ‪َ ،‬و ُﻫ َﻮ َّ‬‫اﻷ ْرض َو َﻻ ﻲﻓ َّ‬ ‫َْ‬
‫ﻴﻢ«‪» :‬ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﻢ ‪-‬و ﺑﺮﮐﺖ ﻧﺎم‪ -‬او‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﻪ در آﺳﻤﺎن و ﻧﻪ در زﻣﯿﻦ ﺧﺴﺎرت ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﺪ و او ﺷﻨﻮا و داﻧﺎﺳﺖ« ھﯿﭻ‬
‫ﭼﯿﺰی ﺑﻪ او ﺿﺮر ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻧَّ ُﻪ َﺎﻛ َن َ� ُﻘﻮل إ َذا أ ْ‬ ‫َ‬
‫ﺻﺒَ َﺢ‪َ ،‬و ِ�ذا أمﻰﺴ‪» :‬أ ْﺻﺒَﺤﻨﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ا� ﺑْﻦ أﺑ ْ َﺰى س َ� ْﻦ اﻨﻟَّ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻰﻠﻋ ِمﻠَّ ِﺔ أَﺑيﻨَﺎ إﺑ ْ َﺮاﻫ َ‬
‫ﻴﻢ‬
‫َ ََ‬ ‫َ َ َُ‬
‫ﻳﻦ ﻧ ِبﻴِّﻨﺎ � َّﻤ ٍﺪ ج و‬ ‫د‬ ‫ﻰﻠﻋ‬
‫َ ََ‬
‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ص‬ ‫ﻼ‬
‫َ ََ َ َ ْ ْ َ‬
‫ﺧ‬ ‫اﻹ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻤ‬‫ﻠﻛ‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻼ‬
‫ََ ْ َ ْ ْ َ‬
‫اﻹﺳ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫مِ‬ ‫ﻰﻠﻋ ِﻓﻄﺮ ِة ِ‬
‫َ ‪٢‬‬ ‫َ ً ُ ْ ً َ َ َ َ َ ُْ ْ‬
‫ﺮﺸ ِ��«‪.‬‬ ‫ﺣ ِﻨﻴﻔﺎ مﺴ ِﻠﻤﺎ‪ ،‬وﻣﺎ ﺎﻛن ِﻣﻦ الﻤ ِ‬
‫َ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ا َﺑﺰی س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺎ ﭘﺎیﺑﻨﺪی‬
‫ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﮐﻪ دﯾﻦ ﻓﻄﺮت اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪی اﺧﻼص )ﺗﻮﺣﯿﺪ( و ﺑﻪ دﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﻣﺎن‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ج و ﺑﻪ دﯾﻦ ﺟﺪﻣﺎن اﺑﺮاھﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﻮد و از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺻﺒﺢ‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ«‪.‬‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َْ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﻃ َﻤﺔ‪َ » :‬ﻣﺎ � ْﻤﻨ ُﻌ ِﻚ أن � ْﺴ َﻤ ِﻲﻌ َﻣﺎ‬‫ا� ج ِﻟﻔ ِ‬‫�ﻦ أ� ِﺲ �ﻦ ﻣﺎل ِ ٍﻚ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ُّ ُ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ ْ‬ ‫َْ َُ‬ ‫ُ‬
‫ﻤﺣ ِﺘﻚ أ ْﺳﺘَ ِﻐﻴﺚ‪ ،‬أ ْﺻ ِﻠ ْﺢ ِﻲﻟ‬ ‫ﻲﺣ ﻳﺎ �ﻴﻮم ِﺑ َﺮ‬ ‫ﺖ‪َ ،‬و ِ�ذا أمﺴﻴ ِ‬
‫ﺖ‪ :‬ﻳﺎ ُّ‬ ‫ﻮ� ِإذا أﺻﺒﺤ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻘ‬‫�‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﻴﻚ‬ ‫ِ‬ ‫وﺻ‬
‫ِ‬ ‫أ‬
‫َ َََ َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺷﺄ ِ� ﻠﻛﻪ‪َ ،‬وﻻ ﺗ ِ‬
‫‪١‬‬
‫�«‪.‬‬
‫�ﻠ ِ� إِﻰﻟ �ﻔ ِﻲﺴ ﻃﺮﻓﺔ � ٍ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٨٨‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨٦٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٤٣٤‬و دارﻣﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٨٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺣﻤﺪ‪ .‬ﺻﺤﯿﺢ‬
‫اﻟﺠﺎﻣﻊ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٤٦٧٤ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٧٢‬‬

‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ل ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﺷﻨﯿﺪن آﻧﭽﻪ‬
‫ﺗﻮ را ﺑﻪ آن ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ ﺳﺮ ﺑﺎز ﻧﺰن ﮐﻪ ھﺮ ﺑﺎﻣﺪاد و ﺷﺎﻣﮕﺎه ﺑﮕﻮﯾﯽ‪" :‬ای ھﻤﯿﺸﻪ‬
‫زﻧﺪه و ﭘﺎﯾﻨﺪه! ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی رﺣﻤﺘﺖ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻣﻮرم را اﺻﻼح ﻓﺮﻣﺎ و‬
‫ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ھﻢ زدن ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻮدم واﮔﺬار ﻧﻔﺮﻣﺎ"«‪.‬‬
‫َ َّ ُ َ َ َ ُ ُ ْ ٌ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ ُ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ ْ ُ َ ِّ ْ َ ْ‬
‫ﺐ س �ﻧﻪ ﺎﻛن ﻪﻟ ﺟﺮن ِﻣﻦ �ﻤ ٍﺮ‪ ،‬ﻓﺎﻜن �ﻨﻘﺺ‪ ،‬ﻓﺤﺮﺳﻪ ذات ﻴﻟﻠ ٍﺔ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا‬ ‫�ﻦ أﻲﺑ ﺑ ِﻦ ﻛ ٍ‬
‫ﻌ‬
‫ِّ َْ‬ ‫َ‬
‫الﺴ َﻼ َم‪َ �َ ،‬ﻘ َﺎل‪َ :‬ﻣﺎ أﻧ ْ َ‬
‫ﺤﺘَﻠﻢ‪ ،‬ﻓَ َﺴﻠَّ َﻢ َﻋﻠَﻴْﻪ‪ ،‬ﻓَ َﺮ َّد َﻋﻠَﻴْﻪ َّ‬ ‫ُْ ْ‬ ‫ُ َ َ َّ ْ ْ ُ َ‬
‫� أم‬ ‫ﺖ‪ِ ،‬ﺟ ٌّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻫﻮ ﺑِﺪاﺑ ٍﺔ ِﺷﺒ ِﻪ اﻟﻐﻼمِ الﻤ ِ ِ‬
‫ْ ُ َّ‬ ‫َ َ ُ َ ِّ َ ُ ْ َ ْ ُ َ َ َ‬ ‫ﻲﺴ؟ ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﻻ ﺑَ ْﻞ ِﺟ ِّ ٌّ‬ ‫إِ� ْ ِ ٌّ‬
‫ﻲﺑ‪َ � :‬ﻤﺎ �ﻨ ِﺠﻴﻨﺎ ِﻣﻨ� ْﻢ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻫ ِﺬهِ اﻵﻳَﺔ اﻟ ِﻲﺘ ِﻲﻓ‬ ‫�‪َ – ...‬و ِ�ﻴ ِﻪ‪ -‬ﻗﺎل أ‬
‫�‬‫� ُ� ْﻤﻲﺴ أُﺟ َ‬
‫ِ‬
‫وم﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪َ [٢٥٥ :‬ﻣ ْﻦ ﻗَﺎل َ َﻬﺎ ﺣ َ‬
‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫� َ�ٓ إ ِ َ� ٰ َه إ ِ َّ� ُه َو ٱلۡ َ ُّ‬
‫� ٱلۡ َق ُّي ُ‬
‫ِ‬ ‫ﻮر ِة ْ َ‬
‫اﺒﻟ َﻘ َﺮة‪﴿ :‬ٱ َّ ُ‬ ‫ُﺳ َ‬
‫ِ‬
‫َ ُ ْ ُ ُ َ َّ َ َّ ُ ْ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫َّ َ َّ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ‬
‫ﷲج‬ ‫ﻲﺴ‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ أﺻﺒﺢ أﻰﺗ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِﻣﻨﺎ ﺣﻰﺘ ﻳﺼ ِﺒﺢ‪َ ،‬وﻣﻦ ﻗﺎلﻬﺎ ِﺣ� ﻳﺼ ِﺒﺢ أ ِﺟ� ِﻣﻨﺎ ﺣﻰﺘ �ﻤ ِ‬
‫ُ ‪٢‬‬ ‫َ ْ‬ ‫ََ َ َ َ َ ََ َ‬
‫ﻓﺬﻛ َﺮ ذلِﻚ ُﻪﻟ �ﻘﺎل‪َ » :‬ﺻ َﺪق اﺨﻟ َ ِﺒﻴﺚ«‪.‬‬
‫ُ‬
‫از ا َﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ او اﻧﺒﺎری از ﺧﺮﻣﺎ داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از آن ﮐﻢ ﻣﯽﺷﺪ‪،‬‬
‫ُ‬
‫ﺷﺒﯽ ﺑﺮ آن ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ داد‪ .‬ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﭘﺴﺮی ﻧﻮﺟﻮان را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮد‪ .‬ا َﺑﯽ ﺑﻪ او ﺳﻼم‬
‫ُ‬
‫داد‪ .‬او ﺟﻮاب ﺳﻼﻣﺶ را داد‪ .‬ا َﺑﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﺟﻨﯽ ﯾﺎ اﻧﺴﺎن؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﻦ‬
‫َّ ُ َ ٓ َ‬
‫� � إِ� ٰ َه‬ ‫ھﺴﺘﻢ‪ ...‬اﺑﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﻣﺎ را از ﺷﻤﺎ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ‪﴿ :‬ٱ‬
‫� ٱلق ُّيوم ۚ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» [٢٥٥ :‬اﻟﻠﻪ‬
‫إ َّ� ُه َو ۡٱل َ ُّ ۡ َ ُ‬
‫]ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻦ اﺳﺖ؛[ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؛ زﻧﺪۀ ﭘﺎﯾﻨﺪه ]و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات[ اﺳﺖ؛‪ «...‬ﮐﻪ در ﺳﻮرهی ﺑﻘﺮه اﺳﺖ‪ .‬ھﺮ ﻓﺮدی ﮐﻪ ﺷﺐ‬
‫آن را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺻﺒﺢ از ﻣﺎ ﻧﺠﺎت ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﺻﺒﺢ آن را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﺐ از ﻣﺎ‬
‫در اﻣﺎن ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﺑﯽ ﺻﺒﺢ ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج آﻣﺪ و ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آن ﺧﺒﯿﺚ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫� � ْﻤ ِﻲﺴ‪:‬‬
‫َ ُ ْ ُ َ َ ُ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫َ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﻗﺎل ِﻲﻓ ﻞﻛ ﻳَ ْﻮمٍ ِﺣ� ﻳﺼ ِﺒﺢ و ِﺣ‬
‫َ َ‬ ‫اﺪﻟ ْر َدا ِء س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ا� ﻋ َّﺰَ‬ ‫ا� َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ ُﻫ َﻮ‪َ ،‬ﻋﻠَﻴْﻪ ﺗَ َﻮ َّ�ْ ُ‬
‫ﺖ‪َ ،‬و ُﻫ َﻮ َر ُّب اﻟ ْ َﻌ ْﺮش اﻟْ َﻌﻈﻴﻢ‪َ ،‬ﺳﺒْ َﻊ َم َّﺮات‪َ ،‬ﻛ َﻔ ُﺎه َّ ُ‬ ‫ﻲﺒ َّ ُ‬‫َﺣ ْﺴ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ‪٣‬‬ ‫َ َ َّ َ َّ ُ ْ َ ْ ُّ ْ َ َ ْ‬
‫وﺟﻞ ﻫﻤﻪ ِﻣﻦ أم ِﺮ اﺪﻟ�ﻴﺎ واﻵ ِﺧﺮ ِة«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻧﺴﺎﯾﯽ در ﺳﻨﻦ ﮐﺒﺮی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٤٠٥‬و ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﮐﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪.٢٠٠٠‬‬
‫اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٢٧ :‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﮐﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٦٤‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ در اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﯿﺮ ﺟﻠﺪ ‪١‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠١‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻦ ﺳﻨﯽ در ﻋﻤﻞ اﻟﯿﻮم و اﻟﻠﯿﻠﺔ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧١‬و زاد اﻟﻤﻌﺎد )‪(٣٧٦/٢‬‬
 ‫‪٥٧٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮدرداء س رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم‪ ،‬ھﻔﺖ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫ﻴﻢ«‪» :‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﻦ‬ ‫َْ‬ ‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪َ » :‬ﺣ ْﺴ َ َّ ُ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ْ َ َ َّ ْ ُ َ ُ َ َ ُّ ْ َ ْ‬
‫ﻲﺒ ا� ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ﻫﻮ‪ ،‬ﻋﻠﻴ ِﻪ ﺗﻮ�ﺖ‪ ،‬وﻫﻮ رب اﻟﻌﺮ ِش اﻟﻌ ِﻈ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ِ‬ ‫ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮ او ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدم و او‬
‫ﻋﺮش ﺑﺰرگ اﺳﺖ« اﻟﻠﻪ ھﻢ و ﻏﻢ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮﺗﺶ را ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ ُ ْ ُ َ َ ُ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫� � ْﻤ ِﻲﺴ‬ ‫ا� ج‪َ » :‬ﻣﺎ ِﻣ ْﻦ �ﺒْ ٍﺪ ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ �ﻘﻮل ِﺣ� ﻳﺼ ِﺒﺢ و ِﺣ‬ ‫�ﻦ ﺛﻮ�ﺎن س أن رﺳﻮل ِ‬
‫َ ًّ َّ َ َ َ ًّ َ َ َّ َ ْ‬ ‫ً َ ُ َ َّ‬ ‫َ ُ َّ َ ًّ َ ْ ْ َ‬ ‫ث َم َّ‬ ‫ََ َ‬
‫ا� أن‬ ‫ﺎﻹﺳﻼمِ ِدﻳﻨﺎ‪ ،‬و�ِﻤﺤﻤ ٍﺪ ج ﻧ ِبﻴﺎ‪ِ ،‬إﻻ ﺎﻛن ﺣﻘﺎ ﻰﻠﻋ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�‬‫و‬ ‫ﺎ‪،‬‬ ‫�‬‫ر‬ ‫ﺎ�‬
‫ِ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﻴﺖ‬ ‫ﺿ‬‫ِ‬ ‫ر‬ ‫‪:‬‬ ‫ات‬
‫ٍ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺛﻼ‬
‫َ َ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ﻳُ ْﺮ ِﺿﻴَﻪ ﻳَ ْﻮ َم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ«‪.‬‬
‫ﺛﻮﺑﺎن س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﺑﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺳﻪ‬
‫َ‬ ‫َ ُ َّ َ ًّ َ ْ َ‬
‫ﺎﻹ ْﺳﻼمِ ِدﻳﻨًﺎ‪َ ،‬و�ِ ُﻤ َﺤ َّﻤ ٍﺪ ج ﻧ ِبﻴًّﺎ«‪» :‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺎ� ر�ﺎ‪ ،‬و�ِ ِ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ر ِﺿﻴﺖ ِﺑ ِ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬و ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﯾﻦ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ج ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻟﻠﻪ‪ ،‬راﺿﯽ و‬
‫ﺧﺮﺳﻨﺪم« ﺑﺮ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ او را راﺿﯽ ﺑﮕﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫ا� ج‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ٌّ َ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ُ‬
‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ُ َ ْ َ ْ َّ َ ْ َ‬
‫ا�‪� ،‬ﻦ أ�ِﻴ ِﻪ ﻗﺎل‪ :‬أﺻﺎ�ﻨﺎ ﻃﺶ وﻇﻠﻤﺔ‪ ،‬ﻓﺎ�ﺘﻈﺮﻧﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ ﻣﻌﺎ ِذ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫� ﺑﻨَﺎ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬ﻗﻞ« �ﻘﻠ ُ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِﻴﻟُ َﺼ ِّ َ َ ُ َّ َ َ َ َ َ ً َ ْ َ ُ‬
‫ﺖ‪َ :‬ﻣﺎ‬ ‫ُ َ‬
‫ا� ج ِﻴﻟﺼ َ ِ‬
‫َ َ َُ‬
‫� ِﺑﻨﺎ‪� ،‬ﻢ ذﻛﺮ ﺎﻠﻛﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎه‪ ،‬ﻓﺨﺮج رﺳﻮل ِ‬
‫ْ َ ُ َّ‬ ‫ََ ً‬ ‫َ َ ُ ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ُ ْ ُ َ َّ ُ َ َ ٌ َ ْ ُ َ ِّ َ َ ْ‬
‫� ﺗﺼ ِﺒ ُﺢ‪ ،‬ﺛﻼﺛﺎ ﻳَ� ِﻔﻴﻚ ﻞﻛ‬ ‫� � ْﻤ ِﻲﺴ‪ ،‬و ِﺣ‬ ‫� ِﺣ‬ ‫أﻗﻮل؟‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻗﻞ ﻫﻮ ا� أﺣﺪ‪ ،‬والﻤﻌﻮذ� ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء«‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ از ﭘﺪرش ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎران و ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﻣﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺎ‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﺎﻧﺪﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬آنﮔﺎه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج آﻣﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮕﻮ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻗﻞ ھﻮ اﻟﻠﻪ‬
‫اﺣﺪ و ﻣﻌﻮذﺗﯿﻦ )ﻓﻠﻖ و ﻧﺎس( را ﺑﺨﻮان از ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮ را ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ َْ ُْ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ َ َّ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ا� ج‪ِ » :‬إذا أ ْﺻﺒَ َﺢ أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ ﻓﻠﻴَﻘﻞ‪ :‬أ ْﺻﺒَﺤﻨﺎ َوأ ْﺻﺒَ َﺢ‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬
‫ِ ِ ٍ‬ ‫ﺎ‬‫ﻣ‬
‫ْ ُ ْ ُ َّ َ ِّ ْ َ َ َ َّ ُ َّ ِّ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ ُ َ ُ َ َ َ َ َ ُ‬
‫� رب اﻟﻌﺎل ِﻤ�‪ ،‬الﻠﻬﻢ ِإ� أﺳﺄلﻚ ﺧ� ﻫﺬا اﻴﻟﻮمِ �ﺘﺤﻪ‪ ،‬وﻧﺮﺼه‪ ،‬وﻧﻮره‪ ،‬و�ﺮ�ﺘﻪ ‪،‬‬ ‫الﻤﻠﻚ ِ ِ‬
‫ْ َ َ َ ‪٣‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َْ ُ َ ْ َ َ ُْ‬ ‫ﺮﺷ َﻣﺎ ِ�ﻴﻪ َو َ ِّ‬ ‫َ ُ َ ُ ََ ُ ُ َ‬
‫ﻚ ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ َ�ﻌﺪ ُه‪َّ � ،‬ﻢ إِذا أمﻰﺴ ﻓﻠﻴَﻘﻞ ِﻣﺜﻞ ذلِﻚ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫وﻫﺪاه‪ ،‬وأﻋﻮذ ِﺑ‬

‫‪ -١‬ﺣﺴﻦ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٣٤٩٩‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٧٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺣﻤﺪ‬
‫‪ -٢‬ﺣﺴﻦ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٧٥‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤٢٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻧﺴﺎﯾﯽ‬
‫‪ -٣‬ﺣﺴﻦ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٠٨٤‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٧٤‬‬

‫اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺻﺒﺢ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺎ و ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺻﺒﺢ رﺳﺎﻧﺪﯾﻢ‪ .‬ﯾﺎ‬
‫اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ﺗﻮ ﺧﻮﺑﯽ اﻣﺮوز‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺘﺢ‪ ،‬ﭘﯿﺮوزی‪ ،‬ﻧﻮر‪ ،‬ﺑﺮﮐﺖ و ھﺪاﯾﺘﺶ را ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬و از‬
‫ﺑﺪی آﻧﭽﻪ اﻣﺮوز و ﭘﺲ از آن ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺷﺎﻣﮕﺎه ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ«‪.‬‬

‫اذﮐﺎر ﺻﺒﺤﮕﺎه‬
‫َّ‬ ‫ََ َ ْ ْ َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� ِﻲﻓ‬ ‫الﺼﺒْ َﺢ‪َ ،‬و ِ َ‬
‫� َﺻ� ُّ‬ ‫� َﺮ ًة ﺣ َ‬
‫ِ‬ ‫ﻲﺒ ج ﺧﺮج ِﻣﻦ ِﻋﻨ ِﺪﻫﺎ ﺑ‬ ‫ﺟ َﻮ�ْﺮ َ�ﺔ ل أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬ ‫َ� ْﻦ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ َّ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ٌ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َّ َ َ ْ‬ ‫َ ْ‬
‫ﺎر�ﺘُ ِﻚ‬ ‫ﺎل اﻟ ِﻲﺘ ﻓ‬
‫ﺖ ﻰﻠﻋ اﺤﻟ ِ‬ ‫مﺴ ِﺠ ِﺪﻫﺎ‪� ،‬ﻢ رﺟﻊ �ﻌﺪ أن أﺿﻰﺤ‪ ،‬و ِ� ﺟﺎلِﺴﺔ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬ﻣﺎ ِزﻟ ِ‬
‫ََ َ‬ ‫ﺖ‪َ �َ :‬ﻌ ْﻢ‪ ،‬ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َّ َ َ َ ْ ُ ْ ُ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫َﻋﻠَﻴْ َﻬﺎ؟« ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﺎت‪ ،‬ﺛﻼث‬ ‫ﻲﺒ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴ ِﻪ َوﺳﻠﻢ‪ " :‬ﻟﻘﺪ ﻗﻠﺖ �ﻌﺪ ِك أر�ﻊ ﻠﻛِﻤ ٍ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ْ‬ ‫َ ْ ُ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ ُ ْ ْ َ َ َ َ ْ ُ َّ ُ ْ َ َ‬
‫ﷲ َو ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪهِ‪َ ،‬ﻋﺪد ﺧﻠ ِﻘ ِﻪ َو ِرﺿﺎ‬‫ﺖ ﻣﻨﺬ اﻴﻟَﻮمِ لﻮز�ﺘﻬﻦ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬ ‫ات‪ ،‬لﻮ و ِزﻧﺖ ﺑِﻤﺎ ﻗﻠ ِ‬ ‫مﺮ ٍ‬
‫َ َّ‬

‫ﻠﻛ َﻤﺎﺗِ ِﻪ«‪.‬‬

‫َ َ َ‬ ‫ََ َ ْ‬ ‫َْ‬
‫�ﻔ ِﺴ ِﻪ َو ِزﻧﺔ ﻋﺮ ِﺷ ِﻪ َو ِﻣﺪاد ِ‬
‫‪١‬‬

‫ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ ل رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﯾﮏ روز ﺻﺒﺢ زود‪ ،‬ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز از ﻧﺰد او‬
‫ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ در ﺟﺎی ﻧﻤﺎز ﺧﻮد‪ -‬ﺑﻪ ذﮐﺮ‪ -‬ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻨﮕﺎم‬
‫ﭼﺎﺷﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ ل ھﻤﭽﻨﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻮ ھﻤﭽﻨﺎن‬
‫در ھﻤﺎن ﺣﺎﻟﺘﯽ ھﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺗﺮک ﮐﺮدم«‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ از‬
‫ﺗﻮ‪ ،‬ﭼﮫﺎر ﮐﻠﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪام ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ آنﭼﻪ ﮐﻪ ﺗﻮ در ﻃﻮل اﻣﺮوز ﮔﻔﺘﻪای‪ ،‬وزن ﺷﻮد‪،‬‬
‫َ َ‬ ‫ََ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ َ َ ْ‬ ‫ُ ْ َ َ‬
‫ﷲ َو ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪهِ‪َ ،‬ﻋﺪد ﺧﻠ ِﻘ ِﻪ َو ِرﺿﺎ �ﻔ ِﺴ ِﻪ َو ِزﻧﺔ َﻋ ْﺮ ِﺷ ِﻪ َو ِﻣﺪاد‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬
‫َ‬
‫ﻠﻛ َﻤﺎ ِﺗ ِﻪ«‪» :‬ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﭘﺎﮐﯽ اﻟﻠﻪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ او را ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت او‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮدی او‪ ،‬وزن‬ ‫ِ‬
‫ﻋﺮش او و ﺟﻮھﺮ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ«‪.‬‬

‫اذﮐﺎر ﺷﺎﻣﮕﺎه‬
‫ﻴﺖ ِﻣ ْﻦ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج � َﻘﺎل‪ :‬ﻳَﺎ َر ُﺳﻮل اﷲ َﻣﺎ ﻟﻘ ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬
‫َ‬
‫ﻰﻟ‬ ‫إ‬
‫ٌ‬
‫ﻞ‬ ‫ﺎء َر ُ‬
‫ﺟ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س �ﻧَّ ُﻪ ﻗﺎل‪َ :‬‬
‫ﺟ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﺖ‪ :‬أ ُﻋﻮذ ﺑ� ِﻠ َﻤﺎت ا ِ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫� أم َﺴﻴ َ‬ ‫ﺖ‪ ،‬ﺣ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﺒﻟﺎرﺣﺔ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬أﻣﺎ ل ْﻮ ﻗﻠ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ََ‬
‫ﺎت ِﻣ ْﻦ‬
‫ﷲ اﺘﻟﺎﻣ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫�ﻘﺮ ٍب ﺪﻟ�ﺘ ِ� ِ‬
‫َ ِّ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ ‪٢‬‬
‫ﺮﺷ ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ل‪،‬ﻢ ﺗﺮﻀك«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٢٦‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٠٩‬‬
 ‫‪٥٧٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدی ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! از ﻋﻘﺮﺑﯽ ﮐﻪ‬
‫دﯾﺸﺐ ﻣﺮا ﻧﯿﺶ زد‪ ،‬رﻧﺞ ﺑﺰرﮔﯽ دﯾﺪم؛ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ھﻨﮕﺎم ﺷﺐ اﯾﻦ دﻋﺎ را‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ َﺧﻠَ َ‬
‫ﺎﻣﺎت ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬
‫اﺘﻟ َّ‬
‫ﷲ َّ‬ ‫َ ُ ُ َ‬
‫�ﻠ َ‬
‫ﺻﻔﺎت‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫ﮐﻼم‬ ‫ﺑﻪ‬‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫«‬ ‫ﻖ‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪی‪» :‬أﻋﻮذ ﺑِ ِ ِ ِ‬
‫ا‬ ‫ﺎت‬‫ﻤ‬
‫ﺑﯽﻋﯿﺐ اﻟﻠﻪ‪ ،‬از ﺷﺮ آنﭼﻪ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم« آﺳﯿﺒﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬

‫اذﮐﺎر ﺷﺒﺎﻧﻪ‬
‫ُ َ ََ‬
‫اﺒﻟﻘ َﺮ ِة‪َ ،‬ﻣ ْﻦ‬ ‫آﺧ ِﺮ ﺳﻮر ِة‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫اﻵ�ﺘَ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫اﺒﻟ ْﺪر ِّ‬
‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َم ْﺴ ُ‬
‫ﺎن ِﻣﻦ ِ‬
‫ِ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫د‬
‫ٍ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻌ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ َ َ َ ُ ‪١‬‬ ‫َ َُ‬
‫ﻗ َﺮأﻫ َﻤﺎ ِﻲﻓ ﻴﻟﻠ ٍﺔ ﻛﻔﺘﺎه«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد ﺑﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ دو آﯾﻪی آﺧﺮ ﺳﻮرهی‬
‫ﺑﻘﺮه را در ﺷﺐ ﺑﺨﻮاﻧﺪ او را ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ َّ‬ ‫ٌّ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬
‫َّ ّ َ ُ ۡ ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ ُ َ‬
‫ون � ءامن بِٱ� ِ‬ ‫نزل إِ�هِ مِن ر�ِهِۦ وٱلمؤمِن ۚ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ءامن ٱلرسول بِما أ َ ِ‬
‫َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫كتهِۦ َو ُ� ُتبهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َ� ُ� َف ّر ُق َ� ۡ َ‬ ‫َ َ َ ٰٓ َ‬
‫ح ٖد ّمِن ُّر ُسلِهِۚۦ َوقالوا َس ِم ۡع َنا َوأ َط ۡع َناۖ �ف َرانك‬ ‫�أ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�� ِ ِ‬ ‫وم‬
‫َّ ُ َ ۡ ً َّ ُ ۡ َ َ َ َ َ َ َ َ ۡ َ َ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ت َوعل ۡي َها َما‬ ‫�‪ � ٢٨٥‬يُ�ل ِف ٱ� �فسا إِ� وسعها ۚ لها ما كسب‬ ‫ر�نا ��ك ٱلم ِص‬
‫َّ َ ٓ ۡ ۡ َ َ َ َّ َ َ َ َ ۡ ۡ َ َ ۡ َ ٓ ۡ ٗ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ َ َ ۡ َ َّ َ َ ُ َ ۡ َ ٓ‬
‫�� ك َما‬ ‫ٱ�تسبتۗ ر�نا � تؤاخِذنا إِن �سِينا أو أخط�نا ۚ ر�نا و� � ِمل علينا إ ِ‬
‫ۡ َ‬ ‫ۡ ُ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫� َّٱ� َ‬ ‫َََُۡ ََ‬
‫ِين مِن � ۡبل َِنا ۚ َر َّ� َنا َو� �َ ّ ِمل َنا َما � َطاقة �َا بِهِۖۦ َوٱ�ف � َّنا َوٱغفِ ۡر �َا‬ ‫�لتهۥ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َٰ َ ُ ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫�ن‪] ﴾٢٨٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٨٦-٢٨٥ :‬‬ ‫�ٰفِر َ‬
‫ِ‬ ‫ٱن�نا � ٱلق ۡو ِم ٱل‬ ‫وٱر�نا ۚ أنت مولٮنا ف‬
‫»رﺳﻮل ]اﻟﻠﻪ[ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ]ﺳﻮی[ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن آورده اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫]ﻧﯿﺰ[ ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ؛ ]و ﺳﺨﻨﺸﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ[‪» :‬ﻣﯿﺎن ھﯿﭻﯾﮏ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ]ﻧﻪ در اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن وﻧﻪ ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ[‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬارﯾﻢ« و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻣﺮزش ﺗﻮ را ]ﺧﻮاھﺎﻧﯿﻢ[ و‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ]ﺗﻤﺎم اﻣﻮر[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮﺳﺖ«‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺗﻮاﻧﺶ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮد اوﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ]ﺑﺪی[ ﮐﺴﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ زﯾﺎن‬ ‫آﻧﭽﻪ ]از ﺧﻮﺑﯽ[ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ ﺑﻪ ِ‬
‫اوﺳﺖ‪] .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» [:‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﯾﺎ ﺧﻄﺎ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺑﺎر ﮔﺮان ]و ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺳﻨﮕﯿﻦ[ ﺑﺮ ]دوش[ ﻣﺎ ﻣﮕﺬار؛ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ آن را ]ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات‬ ‫ﻧﮑﻦ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ِ ،‬‬
‫ﮔﻨﺎه و ﺳﺮﮐﺸﯽ‪ [،‬ﺑﺮ ]دوش[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ]= ﯾﮫﻮد[ ﻧﮫﺎدی‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺎرﺳﺎز[‬
‫ِ‬ ‫ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻠﺶ را ﻧﺪارﯾﻢ ﺑﺮ ]دوش[ ﻣﺎ ﻣﮕﺬار و ﻣﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮز و ﺑﻪ ﻣﺎ رﺣﻢ ﮐﻦ‪ .‬ﺗﻮ ﯾﺎر ]و‬
‫ﻣﺎﯾﯽ؛ ﭘﺲ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدان«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٠٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٧٦‬‬

‫‪ .٢‬اذﮐﺎر ﻣﻄﻠﻖ‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺎب از ﻣﯿﺎن اذﮐﺎری ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم اوﻗﺎت‪ ،‬ﻣﺸﺮوع ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪،‬‬
‫ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ‪ ،‬اﳊﻤﺪ ﷲ‪ ،‬اﷲ اﻛﱪ‪ ،‬اﺳﺘﻐﻔﺎر و ‪ ...‬را ﯾﺎدآور ﺷﺪم‪.‬‬
‫ﻰﻠﻋ الﻠِّ َﺴﺎن‪ ،‬ﺛَﻘﻴﻠَﺘَ‬ ‫َ ََ ََ‬ ‫ا� ج‪َ » :‬ﻠﻛ َﻤﺘَ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﺎن ِﻲﻓ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺎن‬
‫ِ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﻴﻔ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﺧ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ﺎن‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ﺎن َّ َ‬ ‫ُ ْ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ ْ َ ُ ْ َ َ َّ‬
‫‪١‬‬
‫ﻴﻢ«‪.‬‬ ‫ا� اﻟﻌ ِﻈ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا� َو ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪهِ‪ ،‬ﺳﺒﺤ‬ ‫ﺎن ِإﻰﻟ الﺮﻤﺣ ِﻦ‪ ،‬ﺳﺒﺤﺎن ِ‬ ‫ان‪ ،‬ﺣ ِﺒيﺒﺘ ِ‬
‫َ‬
‫ال ِﻤ� ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دو ﮐﻠﻤﻪ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺳﺒﮏ‬
‫اﺳﺖ؛ وﻟﯽ در ﺗﺮازوی اﻋﻤﺎل ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺤﺒﻮب ﭘﺮوردﮔﺎر رﺣﻤﺎن اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺎن َّ َ‬ ‫ُ ْ َ َ‬ ‫ُ ْ َ َ َّ‬
‫ﻴﻢ««‪.‬‬ ‫ا� اﻟﻌ ِﻈ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا� َو ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪهِ‪ ،‬ﺳﺒﺤ‬ ‫»ﺳﺒﺤﺎن ِ‬
‫ٌََْ ُ ْ َ َ‬ ‫َ َ ُّ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ْ َُْ‬
‫ﺤﺎن‬ ‫ﷲ أر�ﻊ‪ :‬ﺳﺒ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻰﻟ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬أﺣﺐ اﻟﺎﻠﻜمِ ِإ‬ ‫�ﻦ ﺳﻤ َﺮة ﺑ ِﻦ ﺟﻨﺪ ٍب س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ َ ْ َ ُ َ َ ُ ُّ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ِّ َّ َ َ َ ‪٢‬‬
‫ﺮﻀ َك ِﺑ�� ِﻬﻦ ﺑﺪأت«‪.‬‬ ‫اﷲ‪َ ،‬واﷲ أ�ﺮﺒ‪ .‬ﻻ ﻳ‬ ‫اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ َّ�‪َ ،‬و َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ ُ‬ ‫ﷲ‪ ،‬و‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا ِ‬
‫ﺳﻤﺮه ﺑﻦ ﺟﻨﺪب س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺰد اﻟﻠﻪ‬
‫ﺮﺒ« ﺑﺎ ھﺮﮐﺪام ﮐﻪ آﻏﺎز‬ ‫اﷲ أَ ْ� َ ُ‬ ‫اﷲ‪َ ،‬و ُ‬ ‫اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ َّ�‪َ ،‬و َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ ْ َ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﷲ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﮫﺎر ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬
‫ﮐﻨﯽ‪ ،‬اﺷﮑﺎل ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫َ ْ َ ْ ُ َّ َ َ‬ ‫َ ْ ُ َ ُ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫�‪َ ،‬وﻻ إِ َﻪﻟ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻤ‬ ‫اﺤﻟ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﺎن‬ ‫ﺤ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﻗ‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫ﻷ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َّ ْ ُ ‪٣‬‬ ‫َّ ُ َ ُ َ ْ َ ُ َ ُّ َّ َّ َ َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ َﻋﻠﻴْ ِﻪ الﺸﻤﺲ«‪.‬‬ ‫ِإﻻ اﷲ‪ ،‬واﷲ أ�ﺮﺒ‪ ،‬أﺣﺐ ِإﻲﻟ ِمﻤﺎ ﻃﻠﻌ‬
‫َ ْ ُ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ َ َ‬
‫�‪،‬‬ ‫ﷲ‪ ،‬واﺤﻟَﻤﺪ ِ ِ‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬
‫ﺮﺒ« ﺑﺮاﯾﻢ از آنﭼﻪ ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﺮ آن ﻃﻠﻮع ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ‬ ‫اﷲ أَ ْ� َ ُ‬ ‫اﷲ‪َ ،‬و ُ‬ ‫َو َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ ُ‬
‫ِ ِ‬
‫داﺷﺘﻨﯽﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫�‬
‫َ َ َ ْ ُ َّ‬
‫ﺪ‬ ‫ﻤ‬
‫ْ‬
‫اﺤﻟ‬ ‫و‬ ‫ﺎن‬ ‫ﻳﻤ‬ ‫اﻹ‬
‫ْ‬
‫ﺮ‬‫ُ‬ ‫ﻮر َﺷ ْ‬
‫ﻄ‬ ‫اﻟﻄ ُﻬ ُ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ َﻣﺎلﻚ اﻷ ْﺷ َﻌﺮ ِّي س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل َر ُﺳﻮل اﷲ ج‪ُّ » :‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ََُْ ْ َ َ‬
‫ات واﻷر ِض‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� �ﻤﻶ َِن ‪ -‬أو �ﻤﻸ ‪ -‬ﻣﺎ �� الﺴﻤﺎو ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﷲ واﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬ ‫�ﻤﻸ ال ِﻤ�ان‪ ،‬وﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬
‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ ُ ُ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ﺮﺒ ﺿﻴَ ٌ‬ ‫َّ ْ ُ‬ ‫َّ َ َ ُ ُ ْ َ ٌ‬ ‫َّ َ ُ ُ ٌ‬
‫ﺎس‬ ‫ﺎء‪َ ،‬واﻟﻘ ْﺮآن ﺣﺠﺔ لﻚ أ ْو ﻋﻠﻴﻚ‪ ،‬ﻞﻛ اﻨﻟَّ ِ‬ ‫َوالﺼﻼة ﻧﻮر‪َ ،‬والﺼﺪﻗﺔ ﺑﺮﻫﺎن َوالﺼ ِ‬
‫ُ َ ‪٤‬‬
‫َْ ُ َ ْ ُ َ‬ ‫َْ َ‬
‫�ﻐ ُﺪو �ﺒَ ِﺎﻳ ٌﻊ �ﻔ َﺴﻪ � ُﻤﻌ ِﺘﻘ َﻬﺎ أ ْو ُمﻮ�ِﻘﻬﺎ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٦٨٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٩٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٣٧‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٩٥‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٣‬‬
 ‫‪٥٧٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ اﺷﻌﺮی س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ‪ ،‬ﻧﺼﻒ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫"اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ" ﺗﺮازوی )ﻧﯿﮑﯽھﺎ( را ُﭘﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و "ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ و اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ" ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ را ُﭘﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎز ﻧﻮر اﺳﺖ و ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺮھﺎن؛ و ﺻﺒﺮ روﺷﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻗﺮآن‪ ،‬ﺣﺠﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﻮ ﯾﺎ ﺣﺠﺘﯽ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬و ھﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﺐ را در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺻﺒﺢ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ درﺑﺎره ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ داد و ﺳﺘﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ﭘﺲ ﺑﺮﺧﯽ‪ ،‬ﺧﻮد )را ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﯿﮑﯽ‪،‬‬
‫از ﻋﺬاب( رھﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻋﺪهای‪ ،‬ﺧﻮد را )ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺑﺪی( ﺑﻪ ھﻼﮐﺖ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺎﻠﻜ أَﻓْ َﻀ ُﻞ؟ ﻗَ َﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ ْ‬
‫اﺻ َﻄ َﻰﻔ ُ‬ ‫ْ ََ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ َ ٍّ‬
‫اﷲ‬ ‫ﷲ ج ُﺳﺌِﻞ أ ُّي اﻟ مِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ذر س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﷲ َو ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪ ِه«‪.‬‬ ‫ا‬
‫ُ ْ َ َ‬
‫ﺎن‬ ‫ﺤ‬ ‫ﺒ‬‫ﺳ‬ ‫‪:‬‬‫ه‬ ‫�ﺘﻪ أَ ْو ﻟﻌﺒَ‬
‫ََ َ‬
‫ِ‬ ‫لِﻤﻼﺋِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ‬
‫د‬ ‫ﺎ‬
‫اﺑﻮذر س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﺪام اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ُ ْ َ َ‬
‫ﷲ َو ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪهِ««‪.‬‬‫»آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﯾﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬
‫ُ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ََ ْ‬ ‫َ َ ُ َّ ْ َ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ َ‬
‫ﷲ ج �ﻘﺎل‪» :‬أ�ﻌ ِﺠ ُﺰ أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ أن‬ ‫ﻮل ا ِ‬ ‫ﺎص س ﻗﺎل‪ :‬ﻛﻨﺎ ِﻋﻨﺪ رﺳ ِ‬ ‫�ﻦ ﺳﻌ ِﺪ ﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ َوﻗ ٍ‬
‫َ َْ َ ْ ُ َ َ ََْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ ََ‬ ‫َ‬ ‫ََْ‬ ‫َ ْ َ ُ َّ‬
‫ﺐ أ َﺣ ُﺪﻧﺎ أﻟﻒ‬ ‫ﺐ‪ ،‬ﻞﻛ ﻳَ ْﻮمٍ أﻟﻒ َﺣ َﺴﻨ ٍﺔ؟« ﻓ َﺴﺄ ُﻪﻟ َﺳﺎﺋِﻞ ِﻣ ْﻦ ُﺟﻠ َﺴﺎﺋِ ِﻪ‪ :‬ﻛﻴﻒ ﻳ� ِﺴ‬ ‫ﻳ� ِﺴ‬
‫َ ‪٢‬‬ ‫َ ُْ ُْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ َ ُ َ ِّ ُ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ ُ َ ْ ُ‬
‫ﺐ ُﻪﻟ أﻟﻒ َﺣ َﺴﻨ ٍﺔ‪ ،‬أ ْو �َ ُّﻂ �ﻨﻪ أﻟﻒ ﺧ ِﻄﻴﺌ ٍﺔ«‪.‬‬ ‫ﺣﺴﻨ ٍﺔ؟ ﻗﺎل‪�» :‬ﺴﺒﺢ ِﻣﺎﺋﺔ �ﺴ ِبﻴﺤ ٍﺔ‪� ،‬ﻴﻜﺘ‬
‫ﺳﻌﺪ اﺑﻦ اﺑﯽوﻗﺎص س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ھﺮ ﯾﮏ‬
‫از ﺷﻤﺎ از ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ھﺰار ﻧﯿﮑﯽ در روز‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ؟« ﯾﮑﯽ از ھﻢﻧﺸﯿﻨﺎﻧﺶ‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ھﺰار ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺴﺐ ﮐﻨﺪ؟! ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺻﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ھﺰار‬
‫ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ھﺰار ﮔﻨﺎه از او ﭘﺎک ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫َ ِّ َ ‪٣‬‬ ‫َ ُْ َُْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َْ ُ َ َُْ‬ ‫َْ‬
‫ﺐ ُﻪﻟ أﻟﻒ َﺣ َﺴﻨ ٍﺔ‪َ ،‬وﺤﺗَ ُّﻂ �ﻨﻪ أﻟﻒ ﺳيﺌ ٍﺔ«‪.‬‬ ‫َو ِ� ﻟﻔ ٍﻆ‪» :‬ﺗ�ﺘ‬
‫و در ﻋﺒﺎرﺗﯽ آﻣﺪه‪» :‬ﺑﺮاﯾﺶ ھﺰار ﻧﯿﮑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ھﺰار ﮔﻨﺎه از او ﻣﺤﻮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ٌَْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫اﻟﻌﻈﻴﻢ َوﺤﺑَ ْﻤﺪه ُﻏﺮ َﺳ ْ‬ ‫ﺎن َّ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ س َ� ْﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﺖ ُﻪﻟ �ﻠﺔ‬ ‫ا� ِ ِ ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺎل‪ :‬ﺳﺒﺤ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ ِ ٍ‬
‫َ َّ ‪٤‬‬
‫ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٣١‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٩٨‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٩٦‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٦٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٣٤٦٥‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٦٤ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٧٨‬‬
‫ﺎن َّ َ‬ ‫ُ ْ َ َ‬
‫ﻴﻢ َو ِﺤﺑَ ْﻤ ِﺪ ِه« ﺑﮕﻮﯾﺪ‪،‬‬ ‫ا� اﻟﻌ ِﻈ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ »ﺳﺒﺤ‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ در ﺑﮫﺸﺖ ﻧﺨﻞ ﺧﺮﻣﺎﯾﯽ ﮐﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ُ َ ْ َُ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫اﻷﻧ ْ َﺼﺎر ِّي س َ� ْﻦ َر ُ‬ ‫َ ْ َ َ ُّ َ ْ َ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺎل‪ :‬ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ �ﻳﻮب‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ َ ْ َ ٌ َ ْ َ َ َ َ َ‬
‫ار ﺎﻛن ﻛ َﻤ ْﻦ أ�ﺘَ َﻖ أ ْر َ� َﻌﺔ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻋﺮﺸ ِمﺮ ٍ‬ ‫َ ِ‬
‫َ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ََ‬ ‫ُْ‬
‫أ�ﻔ ٍﺲ ِﻣﻦ و ِﺪﻟ إِﺳﻤﺎ ِ�ﻴﻞ«‪.‬‬
‫اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎری س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ده ﺑﺎر ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗَ ِﺪ ٌ‬ ‫ﻞﻛ َ ْ‬ ‫ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬ ‫َ َ َ َّ‬
‫ﻳﺮ«‪» :‬ھﯿﭻ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫»ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮏ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﻓﺮﻣﺎنرواﯾﯽ و ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ‬ ‫ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ ِ‬
‫وﯾﮋه اوﺳﺖ و ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ ﭼﮫﺎر ﺑﺮده از ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ را آزاد ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﷲ ج �ﻘﺎل‪َ :‬ﻋﻠ ْﻤ ِ� ﺎﻠﻛ ًﻣﺎ‬ ‫ﻮل ا ِ‬
‫َُ‬
‫اﻲﺑ إِﻰﻟ رﺳ ِ‬ ‫ﺎء أ ْﻋ َﺮ ٌّ‬ ‫ﺎص س ﻗﺎل‪َ :‬ﺟ َ‬ ‫�ﻦ ﺳﻌ ِﺪ ﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ َوﻗ ٍ‬
‫َ ْ َ ْ ْ‬
‫ِ‬
‫اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ َّ� َﻛﺜ ً‬ ‫ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َُ ُ َ َُْ َ ً َ ْ‬ ‫َ ُ ُ ُ َ َ ُ ْ َ َ َ َّ‬
‫�ا‪،‬‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫و‬ ‫ا‪،‬‬‫�‬ ‫ﺒ‬
‫ِ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﺮﺒ‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫اﷲ‬ ‫‪،‬‬‫ﻪﻟ‬ ‫�ﻚ‬ ‫ﺮﺷ‬
‫ِ‬ ‫ﻻ‬ ‫ه‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺣ‬ ‫و‬ ‫اﷲ‬ ‫ﻻ‬ ‫أﻗﻮﻪﻟ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻗﻞ‪ :‬ﻻ إِﻪﻟ ِإ‬
‫ِّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫�‪ ،‬ﻻ َﺣ ْﻮ َل َوﻻ ﻗُ َّﻮ َة إﻻ ﺑﺎﷲ اﻟ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺎن اﷲ َر ِّب اﻟْ َﻌﺎلَﻤ َ‬ ‫ُ ْ َ َ‬
‫ﻴﻢ« ﻗﺎل‪َ � :‬ﻬ ُﺆﻻ ِء ل ِ َﺮ�‪َ � ،‬ﻤﺎ‬ ‫ﻜ ِ‬ ‫�ﺰ اﺤﻟ َ ِ‬‫ِ ِ‬ ‫ﺰ‬‫ﻌ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳﺒﺤ‬
‫ْ‬ ‫اﻫﺪ� َو ْ‬ ‫ْ َ َْْ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪٢‬‬
‫ار ُزﻗ ِ�«‪.‬‬ ‫ِﻲﻟ؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻗﻞ‪ :‬الﻠﻬﻢ اﻏ ِﻔﺮ ِﻲﻟ وارﻤﺣ ِ� و ِ ِ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻨﯽ ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺨﻨﯽ‬
‫َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ‬
‫ﺮﺷ�ﻚ ُﻪﻟ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﯾﺎد ﺑﺪه ﺗﺎ آن را ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ﻻ إِﻪﻟ ِإﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫َ ِّ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ُ َّ َ َّ‬ ‫ُ َ ْ َ ُ َ ً َ ْ َ ْ ُ َّ َ ً ُ ْ َ َ‬
‫ﷲ رب اﻟﻌﺎل ِﻤ�‪ ،‬ﻻ ﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة ِإﻻ ِﺑﺎ ِ‬
‫ﷲ‬ ‫� ﻛ ِﺜ�ا‪ ،‬ﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬
‫اﷲ أ�ﺮﺒ ﻛ ِﺒ�ا‪ ،‬واﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫اﻟْ َ‬
‫ﻴﻢ« ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬اﯾﻦھﺎ ﮐﻪ ﺑﺮای ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺮای ﺧﻮدم ﭼﻪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﻜ ِ‬‫�ﺰ اﺤﻟ َ ِ‬
‫ِ ِ‬‫ﺰ‬‫ﻌ‬
‫َ ُْْ‬ ‫َ َْْ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ َّ ْ‬
‫»ﺑﮕﻮ‪» :‬الﻠﻬﻢ اﻏ ِﻔﺮ ِﻲﻟ وارﻤﺣ ِ� واﻫ ِﺪ ِ� وارزﻗ ِ�««‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺶ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻦ رﺣﻢ ﮐﻦ‪،‬‬
‫ﻣﺮا ھﺪاﯾﺖ ده و ﺑﻪ ﻣﻦ روزی ﻋﻄﺎ ﮐﻦ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٩٣‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٩٦‬‬
 ‫‪٥٧٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َ َ ٌ َ ُ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ِّ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ‬ ‫َ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻧﻪ ﻗﺎل‪» :‬ﻳُﺼ ِﺒ ُﺢ َﻰﻠﻋ ﻞﻛ ُﺳﻼ َ� ِﻣ ْﻦ أ َﺣ ِﺪ� ْﻢ َﺻﺪﻗﺔ ‪،‬ﻓﻞﻜ‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ َذ ٍّر س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫� ٍة َﺻ َﺪﻗَ ٌﺔ‪َ ،‬وأَ ْمﺮٌ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ٌ َ ُ ُّ َ ْ َ َ َ َ ٌ َ ُ ُّ َ ْ َ َ َ َ ٌ َ ُ ُّ َ ْ‬
‫�ﺒ َ‬
‫�ﺴ ِبﻴﺤ ٍﺔ ﺻﺪﻗﺔ‪ ،‬و� ﺤﺗ ِﻤﻴﺪ ٍة ﺻﺪﻗﺔ‪ ،‬و� �ﻬ ِﻠﻴﻠ ٍﺔ ﺻﺪﻗﺔ‪ ،‬و� ﺗ ِ‬
‫َ َ َ ٌ َ َ ْ ٌ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ ٌ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ ُ َ َ ُّ‬ ‫ﺑﺎل ْ َﻤ ْﻌ ُ‬
‫‪١‬‬
‫الﻀ َﻰﺤ«‪.‬‬ ‫ﺎن ﻳﺮﻛﻌﻬﻤﺎ ِﻣﻦ‬
‫ِ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﻌ‬‫�‬‫ر‬ ‫ﻚ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬‫ذ‬ ‫ﻦ‬‫ﻣ‬‫ِ‬ ‫ئ‬‫ﺰ‬‫ِ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﺔ‬‫ﻗ‬‫ﺪ‬ ‫ﺻ‬ ‫ﺮ‬‫ِ‬ ‫ﻜ‬ ‫ﻨ‬‫ﻤ‬‫ال‬ ‫ﻦ‬‫ِ‬ ‫ﻋ‬ ‫�‬ ‫�‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﺔ‬‫ﻗ‬‫ﺪ‬ ‫ﺻ‬ ‫وف‬ ‫ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫ِ‬
‫از اﺑﻮذر س رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﺻﺒﺢ )ھﺮ روز( در ﺑﺮاﺑﺮ ھﺮ‬
‫ﻣﻔﺼﻞ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺪﻗﻪ ﻻزم اﺳﺖ؛ ھﺮ ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ ھﺮ‬
‫اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ ھﺮ ﻻاﻟﻪ اﻻاﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ ھﺮ اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ ھﺮ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ ھﺮ ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ؛ و‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎی ھﻤﻪ اﯾﻦھﺎ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺿﺤﯽ )ﭼﺎﺷﺖ( ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫ْ ُ ْ َّ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫ﺎ� َر ًّ�ﺎ‪،‬‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺎل‪ :‬ر ِﺿﻴﺖ ِﺑ ِ‬ ‫ﻴﺪ اﺨﻟﺪ ِري س أن رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﺳ ِﻌ ٍ‬
‫َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ ‪٢‬‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﺎﻹ ْﺳﻼمِ ِدﻳﻨﺎ‪َ ،‬و�ِ ُﻤ َﺤ َّﻤ ٍﺪ َر ُﺳﻮﻻ‪ ،‬وﺟﺒﺖ ﻪﻟ اﺠﻟﻨﺔ«‪.‬‬ ‫و�ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ ُ‬
‫ﺎ�‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ر ِﺿﻴﺖ ﺑِ ِ‬
‫ً‬ ‫َ ًّ َ ْ َ‬
‫ﺎﻹ ْﺳﻼمِ ِدﻳﻨًﺎ‪َ ،‬و�ِ ُﻤ َﺤ َّﻤ ٍﺪ َر ُﺳﻮﻻ« اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﯾﻦ و‬ ‫ر�ﺎ‪ ،‬و�ِ ِ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪم‪ .‬ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮاﯾﺶ واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ْ َ َ ْ َ َ ُ ُّ َ َ َ َ ْ‬
‫َ‬ ‫َ َ َُ َ َ ْ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫� ِﻣ ْﻦ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﻚ‬ ‫ﻟ‬ ‫د‬ ‫أ‬ ‫ﻻ‬ ‫أ‬ ‫ﺲ‬ ‫ٍ‬ ‫ي‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻦ‬ ‫�‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺒ‬‫�‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﻪﻟ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ﻮﻰﺳ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫َّ‬ ‫ُ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُْ‬ ‫ْ َّ َ ُ ُ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُُ‬
‫ﷲ ﻗﺎل‪» :‬ﻗﻞ‪ :‬ﻻ ﺣﻮل َوﻻ ﻗﻮة ِإﻻ ﺑِﺎ ِ‬ ‫ﻮز اﺠﻟَﻨ ِﺔ«‪� ،‬ﻘﻠﺖ‪ :‬ﺑ�‪ ،‬ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫‪٣‬‬
‫ﷲ«‪.‬‬ ‫ﻛﻨ ِ‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﭘﺴﺮ ﻗﯿﺲ آﯾﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ‬
‫َ‬
‫ﮔﻨﺠﯽ از ﮔﻨﺞھﺎی ﺑﮫﺸﺖ راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻧﮑﻨﻢ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮕﻮ‪» :‬ﻻ‬
‫َ ْ َ َ ُ َّ َ َّ‬
‫ﷲ««‪.‬‬‫ﺣﻮل َوﻻ ﻗﻮة ِإﻻ ِﺑﺎ ِ‬
‫َ ُ ُ َ َّ ِّ َ َ ْ َ ْ ُ َّ َ َ َ ُ ُ َ‬ ‫َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﻮب ِإﻴﻟْ ِﻪ ِﻲﻓ‬ ‫ا� ِإ� ﻷﺳﺘﻐ ِﻔﺮ ا� وأﺗ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﻮل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻤ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫س‬ ‫ة‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ َ ْ َ َ َّ ً ‪٤‬‬
‫ﺮﺜ ِﻣﻦ ﺳﺒ ِﻌ� مﺮة«‪.‬‬ ‫اﻴﻟَ ْﻮمِ أَ ْ� َ َ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﻣﻦ‪،‬‬
‫روزاﻧﻪ ﺑﯿﺶ از ھﻔﺘﺎد ﺑﺎر از اﻟﻠﻪ آﻣﺮزش ﻣﯽﺧﻮاھﻢ و ﺑﻪ ﺳﻮی او ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٢٠‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٨٨٤‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٢٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٨٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٠٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٤‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٣٠٧‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٨٠‬‬
‫ِّ َ َ‬
‫ﻷ ْﺳﺘَ ْﻐﻔ ُﺮ َ‬ ‫َ َ َّ ُ َ ُ َ ُ َ َ َ ْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ‬
‫اﻷ َﻏ ِّﺮ ال ْ ُ‬
‫اﷲ‪ِ ،‬ﻲﻓ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫َ‬
‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﻲﺒ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﺎن‬ ‫ﻐ‬‫ﻴﻟ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻧ‬ ‫إ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ِّ‬
‫�‬ ‫ﺰ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻋ ِﻦ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ َّ ‪١‬‬ ‫ْ‬
‫اﻴﻟَ ْﻮمِ ِﻣﺎﺋﺔ مﺮ ٍة«‪.‬‬
‫ََ‬
‫اﻏ ّﺮ ُﻣ َﺰﻧﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮔﺎه ﺑﺮ دﻟﻢ‪ -‬ﻟﺤﻈﻪای‪ -‬ﭘﺮده ﻏﻢ و‬
‫ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﺪ؛ و روزاﻧﻪ ﺻﺪ ﺑﺎر از اﻟﻠﻪ آﻣﺮزش ﻣﯽﺧﻮاھﻢ«‪.‬‬
‫َ ْ ً ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َّ َ َ‬
‫ﻲﻠﻋ َواﺣ َﺪ ًة َﺻ َّ� ُ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫اﷲ َﻋﻠﻴْ ِﻪ ﻋﺮﺸا«‪.‬‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﺻ� َّ ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﯾﮏ درود ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ده ﺑﺎر ﺑﺮ او درود ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ«‪.‬‬
‫َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َّ َ َّ َ َ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ ُ‬
‫اﺬﻟي ﻻ ِإ َﻪﻟ ِإﻻ ﻫ َﻮ‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺎل أﺳﺘﻐ ِﻔﺮ ا� ِ‬ ‫اﺑﻦ مﺴﻌﻮ ٍد س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫َﻋ ِﻦ‬
‫‪٣‬‬ ‫ْ َ ُّ ْ َ ُّ ُ َ َ ُ ُ َ ْ َ َ ً ُ َ ْ ُ ُ ُ ُ َ ْ َ َ َ ًّ َ َّ ْ‬
‫الﺰﺣ ِﻒ«‪.‬‬ ‫اﻟﻲﺤ اﻟﻘﻴﻮم‪ ،‬وأﺗﻮب ِإﻴﻟ ِﻪ‪ ،‬ﺛﻼﺛﺎ ﻏ ِﻔﺮت ذﻧﻮ�ﻪ‪ ،‬و ِ�ن ﺎﻛن ﻓﺎرا ِﻣﻦ‬
‫َ‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬أ ْﺳﺘَ ْﻐﻔ ُﺮ َّ َ‬
‫ا�‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُّ ْ َ ُّ ُ َ َ ُ ُ َ‬
‫ﻮب إِﻴﻟْ ِﻪ«‪» :‬از اﻟﻠﻪ آﻣﺮزش ﻣﯽﻃﻠﺒﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻘﯽ‬ ‫اﺬﻟي ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ﻫﻮ اﻟﻲﺤ اﻟﻘﻴﻮم‪ ،‬وأﺗ‬ ‫ِ‬
‫ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬او زﻧﺪه و ﭘﺎﯾﻨﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ آﻣﺮزﯾﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ از ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﻓﺮار ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪ .٣‬اذﮐﺎر ﻣﻘﯿﺪ‬
‫اذﮐﺎری ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫اذﮐﺎر ھﻨﮕﺎم ﺑﻼ و ﻣﺼﯿﺒﺖ‪:‬‬
‫ﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َُ ُ َْ َْ‬ ‫َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫ا�‬ ‫ا� ج ﺎﻛن �ﻘﻮل ِﻋﻨﺪ الﻜﺮ ِب‪ِ ِ » :‬‬ ‫ﺎس ب أن رﺳﻮل ِ‬ ‫‪ .١‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫َ َ َ َّ َّ ُ َ ُّ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ َ َّ َّ ُ َ ُّ َ ْ‬ ‫َ ُ‬
‫ات‬ ‫ﻴﻢ‪ ،‬ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا� رب الﺴﻤﻮ ِ‬ ‫اﻟﻌ ِﻈﻴﻢ اﺤﻟ َ ِﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا� رب اﻟﻌﺮ ِش اﻟﻌ ِﻈ ِ‬
‫َ‬ ‫اﻟﻌ ِْ‬‫اﻷ ْرض‪َ ،‬و َر ُّب َ‬‫َ ُّ َ‬
‫‪٤‬‬
‫�ﻢ«‪.‬‬ ‫ﺮ‬
‫ِ ِ‬ ‫الﻜ‬ ‫ش‬ ‫ﺮ‬ ‫ِ‬ ‫َورب‬
‫َ َ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ھﻨﮕﺎم ﻏﻢ و اﻧﺪوه ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﻻ إِ َﻪﻟ‬
‫ا� َر ُّ‬‫ﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ َّ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ َ َّ َّ ُ َ ُّ َ ْ‬ ‫َّ َّ ُ َ ُ‬
‫ب‬ ‫ﻴﻢ‪ِ ِ ،‬‬ ‫ِإﻻ ا� اﻟﻌ ِﻈﻴﻢ اﺤﻟ َ ِﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� رب اﻟﻌﺮ ِش اﻟﻌ ِﻈ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٠٢‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤٠٨‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﮐﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٢٥٥٠‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٧٢٧ :‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٤٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٣٠‬‬
 ‫‪٥٨١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َ‬ ‫اﻟﻌ ِْ‬‫ب َ‬ ‫اﻷ ْرض‪َ ،‬و َر ُّ‬ ‫َ ُّ َ‬ ‫َّ َ َ‬
‫�ﻢ«‪» :‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ‬ ‫ﺮ‬
‫ِ ِ‬ ‫الﻜ‬ ‫ش‬ ‫ﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ات َورب‬ ‫الﺴﻤﻮ ِ‬
‫ﺑﺮدﺑﺎر وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﺑﺰرگ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد؛ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش‬
‫ﮔﺮانﻗﺪر وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َُْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َُ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ َ‬
‫ﻮن إِذ د َﺎﻋ َوﻫ َﻮ‬ ‫ُّ‬
‫ا� ج‪» :‬دﻋﻮة ِذي اﻨﻟ ِ‬ ‫ﺎص س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ ﺳﻌ ِﺪ ﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ َوﻗ ٍ‬
‫َ َ َّ ُ َ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ﻚ إ ِّ� ُﻛﻨْ ُ‬ ‫َ َ َ َّ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫�‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ ل ْﻢ ﻳَﺪع ِﺑ َﻬﺎ‬‫ﺖ ِﻣ َﻦ اﻟﻈﺎل ِ ِﻤ‬ ‫ﻮت‪ :‬ﻻ إِﻪﻟ ِإﻻ أﻧﺖ ﺳﺒﺤﺎﻧ ِ‬
‫َْ‬
‫ِﻲﻓ �ﻄ ِﻦ اﺤﻟ ُ ِ‬
‫َّ ُ َ ُ ‪١‬‬ ‫اﺳﺘَ َﺠ َ‬‫ﻲﺷء َ� ُّﻂ إ َّﻻ ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌُ ُ ْ‬
‫ﺎب ا� ﻪﻟ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫َرﺟﻞ مﺴ ِﻠ ٌﻢ ِﻲﻓ ْ ٍ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽوﻗﺎص س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دﻋﺎی ﯾﻮﻧﺲ ÷‬
‫اﻟﻈﺎلﻤ َ‬‫َ َ َ َّ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ ِّ ُ ْ ُ َ َّ‬
‫�«‪:‬‬ ‫ِِ‬ ‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ در ﺷﮑﻢ ﻣﺎھﯽ ﺑﻮد‪» :‬ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ أﻧﺖ ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ إِ� ﻛﻨﺖ ِﻣﻦ‬
‫»ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﭘﺎک و ﻣﻨﺰھﯽ؛ ﺑﯽﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺳﺘﻢﮐﺎر‬
‫ﺑﻮدهام(‪ .‬ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ذﮐﺮ‪ ،‬دﻋﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ دﻋﺎﯾﺶ را اﺟﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺗﺮس و ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬

‫ُ ُ َ ِّ َ َ َ َُ‬ ‫َ َ َ َ َُ َ ْ ٌ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ََْ َ‬
‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ«‪.‬‬ ‫ﻻ‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫اﷲ‬ ‫اﷲ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ء‬ ‫ﻲﺷ‬ ‫ﻪ‬ ‫اﻋ‬‫ر‬ ‫ا‬ ‫ذ‬‫إ‬
‫ِ‬ ‫ن‬‫ﺎﻛ‬ ‫ج‬ ‫ﺎن س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫�ﻦ ﺛﻮ�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺛﻮﺑﺎن س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج دﭼﺎر ﺗﺮس ﯾﺎ ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ُ ُ َ ِّ َ َ َ َ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺮﺷ�ﻚ ُﻪﻟ«‪» :‬اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫»اﷲ اﷲ ر� ﻻ ِ‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم ﻏﻢ و اﻧﺪوه‬
‫ٌ ََ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ً َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﺎب أ َﺣﺪا � ُّﻂ ﻫ ٌّﻢ َوﻻ َﺣ َﺰن‪� ،‬ﻘﺎل‪:‬‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻣﺎ أﺻ‬ ‫ا� س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ﻚ‪َ ،‬ﻋ ْﺪ ٌل ِ َّ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ﻚ‪ ،‬ﻧَ َ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ ْ ُ َ ْ ُ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ‬
‫ﻲﻓ‬ ‫ﺎض ِﻲﻓ ﺣﻜﻤ‬ ‫ﺎﺻﻴ ِﻲﺘ ِ�ﻴ ِﺪك‪ ،‬ﻣ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫الﻠﻬﻢ ِإ� �ﺒﺪك‪ ،‬ا�ﻦ �ﺒ ِﺪك‪ ،‬ا�ﻦ أﻣ ِﺘ‬
‫َ ْ َ َ َ ْ َ َّ ْ َ ُ َ َ ً ْ َ ْ َ َْ‬ ‫ﻚ َﺳ َّﻤﻴْ َ‬ ‫ُ ِّ ْ ُ َ َ َ‬ ‫َ َ ُ َ َُ َ‬
‫ﺖ ﺑِ ِﻪ �ﻔﺴﻚ‪ ،‬أو ﻋﻠﻤﺘﻪ أﺣﺪا ِﻣﻦ ﺧﻠ ِﻘﻚ‪ ،‬أو‬ ‫ﻗﻀﺎؤ َك‪ ،‬أ ْﺳﺄلﻚ ﺑِ�ﻞ اﺳ ٍﻢ ﻫﻮ ل‬
‫ﻴﻊ ﻗَﻠْﻲﺒ ‪َ ،‬وﻧُ َ‬
‫آن َر� َ‬‫َْ َ َ ْ ََْ َ ُْ ْ َ‬ ‫ت ﺑﻪ ﻲﻓ ﻋﻠْﻢ اﻟْ َﻐﻴْ‬ ‫َ َ َ ْ ََْ ْ َ‬ ‫ََْ َْ ُ‬
‫ﻮر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺠﺗ‬ ‫ن‬‫أ‬ ‫‪،‬‬‫ك‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻋ‬
‫ِ‬ ‫ﺐ‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬‫ِ‬ ‫ﺮ‬‫ﺛ‬ ‫ﺄ‬‫ﺘ‬‫اﺳ‬ ‫و‬
‫ِ‬ ‫أ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻚ‬ ‫ﺎﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﺘ‬‫ﻛ‬‫ِ‬ ‫ﻲﻓ‬
‫أﻧﺰﺘﻟ ِ‬
‫ﻪ‬
‫َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ ِّ َّ َ ْ َ َ َّ ُ َ َّ ُ َ ُ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ ُ َ َ َ ُ َ َ ً َ َ‬ ‫ْ‬
‫َﺻﺪ ِري‪ ،‬و ِﺟﻼء ﺣﺰ ِ�‪ ،‬وذﻫﺎب ﻫ�‪ِ ،‬إﻻ أذﻫﺐ ا� ﻫﻤﻪ وﺣﺰﻧﻪ‪ ،‬وأﺑﺪﻪﻟ ﻣﺎﻜﻧﻪ ﻓﺮﺣﺎ« ‪،‬ﻗﺎل‪:‬‬
‫ْ َ َ َ َّ َ َ ‪٣‬‬
‫َ‬ ‫ََ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ َّ َ َ َ َّ‬
‫ا�‪ ،‬أﻻ �ﺘَ َﻌﻠ ُﻤ َﻬﺎ؟ �ﻘﺎل‪» :‬ﺑَ�‪ ،‬ﻳَنﺒَ ِﻲﻐ ل ِ َﻤ ْﻦ َﺳ ِﻤ َﻌ َﻬﺎ أن �ﺘﻌﻠﻤﻬﺎ«‪.‬‬ ‫ﻓ ِﻘﻴﻞ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٥٠٥‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻧﺴﺎﯾﯽ در ﻋﻤﻞ اﻟﯿﻮم و اﻟﻠﯿﻠﺔ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٦٥٧‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٠٧٠ :‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٣٧١٢‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٩٩ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٨٢‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﮐﺴﯽ اﻧﺪوه و ﻏﻤﯽ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮزﻧﺪ ﮐﻨﯿﺰ ﺗﻮ ھﺴﺘﻢ‪ .‬اﺧﺘﯿﺎرم ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺗﻮ در ﺣﻖ ﻣﻦ ﺟﺎری اﺳﺖ‪ ،‬داوری ﺗﻮ در ﺣﻖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﺪل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ‬
‫ھﺮ اﺳﻤﯽ ﮐﻪ داری ﯾﺎ ھﺮ اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻧﺎم ﻧﮫﺎدهای ﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻪای ﯾﺎ آن را در ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻧﺎزل ﮐﺮدهای‪ ،‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﻮﯾﺶ ﭘﻨﮫﺎن‬
‫ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪای از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﺑﮫﺎر دل و ﻧﻮر ﺳﯿﻨﻪ و زداﯾﻨﺪهی اﻧﺪوه و از‬
‫اﻧﺪوه او را دور ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯿﺎن ﺑﺮﻧﺪهی ﻏﻢ ﻣﻦ ﻗﺮار دھﯽ«‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻏﻢ و‬
‫ﺟﺎﯾﺶ ﮔﺸﺎﯾﺸﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬آﯾﺎ آن را ﯾﺎد ﻧﮕﯿﺮﯾﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ آن را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮد«‪.‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم ﺧﻮف و ﺗﺮس از ﮔﺮوھﯽ‬
‫‪١‬‬ ‫َّ ُ َّ ْ‬
‫اﻛﻔﻨﻴﻬ ْﻢ ﺑ َﻤﺎ ﺷﺌْ َ‬
‫ﺖ«‪.‬‬ ‫‪» .١‬الﻠﻬﻢ ِ ِ ِ ِ ِ‬
‫ﺷﺮﺷﺎن را از ﺳﺮم ﮐﻮﺗﺎه ﮐﻦ‪.‬‬ ‫ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ‪ّ ،‬‬
‫َّ َ ْ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫ﻲﺒ ج ﺎﻛن ِإذا ﺧﺎف ﻗ ْﻮ ًﻣﺎ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ إِﻧﺎ � َﻌﻠﻚ ِﻲﻓ‬ ‫ﻮﻰﺳ س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ م‬
‫ِ‬
‫ْ ‪٢‬‬ ‫ُُ ْ ََُ ُ َ‬
‫ﻚ ِﻣ ْﻦ ُ ُ‬
‫ور ِﻫﻢ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺮﺷ‬ ‫ﻮر ِﻫﻢ‪ ،‬و�ﻌﻮذ ِﺑ‬
‫� ِ‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی س رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ از ﮔﺮوھﯽ ﺑﯿﻤﻨﺎک‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﻗﺮار ﻣﯽدھﯿﻢ و از‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺎ ﺗﻮ را در‬
‫ﺷﺮارتھﺎیﺷﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ«‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ دﺷﻤﻦ روﺑﻪرو ﺷﺪ‬
‫ﺖ َﻋ ُﻀ ِﺪي‬‫ا� ج إ َذا َﻏ َﺰا ﻗَ َﺎل‪» :‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ أَﻧ ْ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬‫ﺎﻛ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬ ‫ﺎ‬ ‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َ‬
‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫ُ‬
‫ُ ُ َ َ َ ُ ‪٣‬‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ََ‬
‫�ي‪ِ ،‬ﺑﻚ أ ُﺣﻮل‪َ ،‬و�ِﻚ أﺻﻮل‪ ،‬و�ِﻚ أﻗﺎﺗِﻞ«‪.‬‬ ‫وﻧ ِﺼ ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در ھﻨﮕﺎم ﻧﺒﺮد اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َُ ُ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫ََ‬ ‫ﺖ َﻋ ُ‬ ‫»الﻠَّ ُﻬ َّﻢ أَﻧ ْ َ‬
‫�ي‪ ،‬ﺑِﻚ أ ُﺣﻮل‪َ ،‬و�ِﻚ أ ُﺻﻮل‪َ ،‬و�ِﻚ أﻗﺎﺗِﻞ«‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ!‬ ‫ِ‬ ‫ﺼ‬
‫ِ‬ ‫ﻧ‬ ‫و‬ ‫ي‬ ‫ﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﻀ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٠٠٥‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٩٥٨‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٣٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٣٢‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٥٨٤‬‬
 ‫‪٥٨٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻣﺪدﮐﺎر و ﯾﺎریﮔﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﻮﯾﯽ؛ ﺑﻪ ﯾﺎری و ﮐﻤﮏ ﺗﻮ ﺟﻮﻻن ﻣﯽدھﻢ و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺗﻮ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺗﻮ ﻣﯽﺟﻨﮕﻢ«‪.‬‬
‫ﻴﻢ ÷ ﺣ َ‬ ‫ِيل﴾ ﻗَﺎل َ َﻬﺎ إﺑ ْ َﺮا ِﻫ ُ‬ ‫ۡ‬
‫َ ۡ ُ َ َّ ُ َ ۡ َ َ ُ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎس ب‪﴿ :‬حسبنا ٱ� ون ِعم ٱلو�‬ ‫‪ .٢‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫َّ َّ َ َ َ ْ َ ُ َ ۡ َ ُ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ َ َُ ٌ‬ ‫ُْ‬
‫اس ق ۡد �َ ُعوا ل� ۡم فٱخش ۡوه ۡم‬ ‫� ﻗﺎلﻮا‪﴿ :‬إِن ٱ�‬ ‫ﺎر‪َ ،‬وﻗﺎل َﻬﺎ � َّﻤﺪ ج ِﺣ‬ ‫ِ‬
‫ﻲﻘ ﻲﻓ اﻨﻟَّ‬
‫َ‬
‫أﻟ ِ ِ‬
‫ۡ ُ‬ ‫ي� ٰ ٗنا َوقَالُوا ْ َح ۡسبُ َنا ٱ َّ ُ‬ ‫ََ َ‬
‫اد ُه ۡم إ َ‬
‫‪١‬‬
‫� َون ِۡع َم ٱل َو� ِيل ‪] ﴾١٧٣‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٧٣ :‬‬ ‫ِ‬ ‫فز‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ را در آﺗﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ]ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از[ ﻣﺎ ﺑﺲ اﺳﺖ و ]او[ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ]ﻣﺮاﻗﺐ و[ ﮐﺎرﺳﺎز اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ج ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ]ﻣﮑﻪ[ ﺑﺮای ]ﺟﻨﮓ ﺑﺎ[ ﺷﻤﺎ ِﮔﺮد‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ؛ ﭘﺲ از آنھﺎ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ«‪ ،‬و]ﻟﯽ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ[ ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن اﻓﺰود و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ]ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از[ ﻣﺎ ﺑﺲ اﺳﺖ و ]او[ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ]ﻣﺮاﻗﺐ و[ ﮐﺎرﺳﺎز اﺳﺖ«‪.‬‬
‫دﻋﺎ ھﻨﮕﺎم ﯾﺎری ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﻋﻠﯿﻪ دﺷﻤﻦ‬
‫الﻤ ْﺮﺸ� َ‬
‫ﻰﻠﻋ ُ‬ ‫ََ‬ ‫ﺣَ‬‫ََْ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ْ َ ََْ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫�‪،‬‬ ‫ِِ‬ ‫اب‬
‫ِ‬ ‫ﺰ‬ ‫اﻷ‬ ‫م‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻳ‬ ‫ج‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎﻋ‬ ‫د‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ب‬ ‫�‬‫ﷲ ﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ أو‬
‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫َّ ُ َّ ْ ْ ُ ْ َ َ ْ ْ ُ ْ ‪٢‬‬ ‫َ ْ‬
‫ﺣ َﺰ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ� َﻘ َﺎل‪» :‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ ُﻣ ْ� َل الﻜﺘَﺎب‪َ ،‬ﺮﺳ َ‬
‫اب‪ ،‬الﻠﻬﻢ اﻫ ِﺰمﻬﻢ وزل ِﺰلﻬﻢ«‪.‬‬ ‫ﺎب‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ اﻫ ِﺰمِ اﻷ‬ ‫�ﻊ ا ِ َ‬
‫ﺤﻟﺴ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽاوﻓﯽ ب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج روز ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب‪،‬‬
‫ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ را ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻔﺮﯾﻦ ﮐﺮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ای ﻧﺎزل ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺘﺎب و ای ﺳﺮﯾﻊ اﻟﺤﺴﺎب! ﯾﺎ اﻟﻠﻪ!‬
‫اﺣﺰاب را ﺷﮑﺴﺖ ﺑﺪه‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! آﻧﺎن را ﺷﮑﺴﺖ ﺑﺪه و ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه دﺷﻤﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪ‪:‬‬
‫َُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ُّ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَ� َ ُﺲ ْ� ُﻦ َ‬
‫الﻤ ِﺪﻳﻨ ِﺔ َوﻫ َﻮ ُم ْﺮ ِدف أﺑَﺎ ﺑَ� ٍﺮ‪َ ،‬وأﺑﻮ‬ ‫ا� ج ِإﻰﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ﻲﺒ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺒ‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ﻚ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ل‬ ‫ﺎ‬‫ﻣ‬
‫َ ٌّ ِ َ ُ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ َّ ُ ُ َ َ َ ْ َ َ ُ ُ َ ََ‬
‫ا� ج ﺷﺎب ﻻ �ﻌ َﺮف‪ ،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻴﻠﻰﻘ الﺮﺟﻞ أﺑﺎ ﺑ� ٍﺮ �ﻴﻘﻮل ﻳﺎ أﺑﺎ‬
‫َّ‬
‫ﻲﺒ ِ‬ ‫�ﺮ َﺷﻴْ ٌﺦ ُ� ْﻌ َﺮ ُف‪َ ،‬وﻧَ ُّ‬ ‫َ ْ‬
‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫ﺤﺴ ُ‬ ‫َّ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ َّ ُ ُ َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ َّ ُ ُ‬
‫ﺐ‬ ‫الﺮﺟﻞ �ﻬ ِﺪ ِﻳ� الﺴ ِبﻴﻞ‪ ،‬ﻗﺎل‪� :‬ﻴ ِ‬ ‫اﺬﻟي �� ﻳﺪﻳﻚ؟ �ﻴﻘﻮل‪ :‬ﻫﺬا‬ ‫الﺮﺟﻞ ِ‬ ‫ﺑ� ٍﺮ ﻣﻦ ﻫﺬا‬
‫َُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ ُ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َّ َ َ ْ‬ ‫َ ُ َ َّ ُ َّ َ َ ْ‬
‫ﺎر ٍس‬ ‫�‪ ،‬ﻓﺎﺘﻟﻔﺖ أﺑﻮ ﺑ� ٍﺮ ﻓﺈِذا ﻫﻮ ﺑِﻔ ِ‬ ‫ﺎﺳﺐ �ﻧﻪ إِ�ﻤﺎ �ﻌ ِ� اﻟﻄ ِﺮ�ﻖ‪ ،‬و ِ��ﻤﺎ �ﻌ ِ� ﺳ ِبﻴﻞ اﺨﻟ ِ‬ ‫اﺤﻟ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﻗَ ْﺪ ﺤﻟﻘ ُﻬ ْﻢ‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬ﻳَﺎ َر ُﺳﻮل ا�‪ ،‬ﻫﺬا ﻓﺎر ٌ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ا� ج �ﻘﺎل‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ‬ ‫ﻲﺒ ِ‬ ‫ﺖ ﻧ ُّ‬
‫ِ‬
‫ﺎﺘﻟﻔ َ‬‫ﺤﻟ َﻖ ﺑﻨﺎ‪ ،‬ﻓ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫اﻟﻔ َﺮ ُس‪َّ �ُ ،‬ﻢ ﻗَ َ‬ ‫ْ َ ُْ َ َ َ َُ َ‬
‫ﺤﺗ ْﻤ ِﺤﻢ‪.‬‬
‫ُ ‪٣‬‬ ‫ﺖ َ‬ ‫ﺎﻣ ْ‬ ‫اﺮﺻﻋﻪ«‪ .‬ﻓﺮﺼﻋﻪ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤٥٦٣‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٣٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٤٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٩١١‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٨٤‬‬

‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫ﺳﻮار ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻣﻮھﺎﯾﺶ ﺳﻔﯿﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد و )ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﻔﺮھﺎی ﺗﺠﺎریاش( ﻓﺮدی‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻠﻪ ج )ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﻮدن ﺳﻨﺶ‪ (،‬ﻣﻮھﺎﯾﺶ ﺳﯿﺎه ﺑﻮد‬
‫و )ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺧﺎرج ﻧﺸﺪن از ﻣﮑﻪ‪ (،‬ﻓﺮدی ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺑﻮد‪ .‬ھﺮ ﻣﺮدی ﮐﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ای اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮدی ﮐﻪ ﺟﻠﻮﯾﺖ ھﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ؟ اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺮد راه را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ‪ .‬ھﺮﮐﺴﯽ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر راه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ راه ﻧﯿﮑﻮ‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﻮارﮐﺎری ﺧﻮد را ﺑﻪ آنھﺎ رﺳﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻮارﮐﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮﯾﺶ ﻧﮕﺎه ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! او را ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﺰن«‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن اﺳﺐ او را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ زد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﺳﺐ ﺷﯿﮫﻪ ﮐﻨﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻋﺎ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﺘﻤﮑﺎران‬
‫َْ َ َْ َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ﻸ َّ ُ‬
‫ا�‬ ‫ﻲﻠﻋ ﺑْﻦ أﻲﺑ َﻃﺎ ِﻟﺐ س ﻗَ َﺎل‪ُ :‬ﻛﻨَّﺎ َﻣ َﻊ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻳﻮم اﺨﻟﻨﺪ ِق‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬م‬ ‫َ ْ َ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫‪� .١‬ﻦ ِ ِ ِ‬
‫َّ ْ ُ ‪١‬‬ ‫ُ ُ َ ُ ْ ُ ُ َ ُ ْ َ ً َ َ َ َ ُ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ َّ َ َ‬
‫ﺖ الﺸﻤﺲ«‪.‬‬ ‫�ﺒﻮرﻫﻢ َو�ﻴﻮ�ﻬﻢ ﻧﺎرا‪ ،‬ﻛﻤﺎ ﺷﻐﻠﻮﻧﺎ �ﻦ ﺻﻼ ِة الﻮﺳﻄﻰ ﺣﻰﺘ ﺎﻏﺑ ِ‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽﻃﺎﻟﺐ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ روز ﺧﻨﺪق ھﻤﺮاه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﻟﻠﻪ ﻗﺒﺮھﺎ و ﺧﺎﻧﻪھﺎیﺷﺎن را از آﺗﺶ ُﭘﺮ ﺑﮕﺮداﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ را از ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ُ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َّ ُ َّ ْ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ َ َّ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻮﺳﻒ«‪.‬‬ ‫� ﻛ ِﺴ ِ� ﻳ‬ ‫ﺮﻀ‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ اﺟ َﻌﻠ َﻬﺎ َﻋﻠﻴْ ِﻬ ْﻢ ِﺳ ِن‬‫‪» .٢‬الﻠﻬﻢ اﺷﺪد وﻃﺄﺗﻚ ﻰﻠﻋ م‬
‫ُ َ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻗﮫﺮ و ﻏﻀﺒﺖ را ﺑﺮ ﻗﻮم ﻣﻀﺮ‪ ،‬ﻧﺎزل ﮐﻦ و آﻧﺎن را دﭼﺎر ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽای‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ دوران ﯾﻮﺳﻒ‪ ،‬ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪن‬
‫ْ ُ ْ ُ ْ َ ُّ َ ْ ٌ َ َ َ ُّ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﷲ ِﻣ َﻦ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻰﻟ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺣ‬ ‫أ‬‫و‬ ‫�‬ ‫ﺧ‬ ‫‪،‬‬‫ي‬ ‫ﻮ‬
‫ِ‬ ‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺆ‬ ‫ﻤ‬ ‫ال‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ‬ ‫َ َْ‬ ‫َْ ْ‬ ‫ُ ٍّ َ ْ ٌ ْ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُْ ْ‬
‫ﷲ َوﻻ �ﻌ َﺠ ْﺰ‪َ ،‬و�ِن‬ ‫ﻴﻒ‪َ ،‬و ِ� ﻞﻛ ﺧ� اﺣ ِﺮص ﻰﻠﻋ ﻣﺎ �ﻨﻔﻌﻚ‪َ ،‬واﺳﺘ ِﻌﻦ ﺑِﺎ ِ‬ ‫الﻤﺆ ِﻣ ِﻦ الﻀ ِﻌ ِ‬
‫ََ َ َ َ َ‬
‫ﺎء � َﻌﻞ‪،‬‬ ‫ﷲ وﻣﺎ ﺷ‬ ‫ﺖ َﺎﻛ َن َﻛ َﺬا َو َ� َﺬا‪َ ،‬وﻟَ ْ ُ ْ َ َ ُ‬ ‫ﻲﺷ ٌء‪ ،‬ﻓَ َﻼ َ� ُﻘ ْﻞ ل َ ْﻮ َ� ِّ� َ� َﻌﻠْ ُ‬
‫ﻚ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫�ﻦ ﻗﻞ ﻗﺪر ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫أﺻﺎﺑ‬
‫‪٣‬‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َّ ْ َ َ ُ َ َ‬
‫ﺎن«‪.‬‬ ‫ﻓﺈِن لﻮ �ﻔﺘﺢ �ﻤﻞ الﺸﻴﻄ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٩٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٢٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٠٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٧٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٦٤‬‬
 ‫‪٥٨٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺆﻣﻦ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ و ﻗﻮی‪ ،‬ﻧﺰد اﻟﻠﻪ از ﻣﺆﻣﻦ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ و ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ و در ھﺮ دو‪ ،‬ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ اﺳﺖ؛ ﻣﺸﺘﺎق ﭼﯿﺰی ﺑﺎش ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﻮﺳﺖ و از اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﺑﺨﻮاه و ﻋﺎﺟﺰ و درﻣﺎﻧﺪه ﻧﺸﻮ‪ .‬و اﮔﺮ اﺗﻔﺎﻗﯽ ﺑﺮای ﺗﻮ اﻓﺘﺎد‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪر ﮐﺮده و‬‫ﻧﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺷﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﮕﻮ‪ :‬اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ را ﱠ‬
‫ھﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ؛ زﯾﺮا ﮔﻔﺘﻦ "اﮔﺮ" دروازه وﺳﻮﺳﻪ ﺷﯿﻄﺎن را ﺑﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ھﺮﮔﺎه ﻓﺮدی ﮔﻨﺎه ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﻨﺪ؟‬
‫َُ ُ َ ْ َْ ُْ ُ َْ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َ ْ‬
‫ﺐ ذ�ﺒًﺎ‪،‬‬ ‫ا� ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻣﺎ ِﻣﻦ �ﺒ ٍﺪ ﻳﺬﻧِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﺑ� ٍﺮ س �ﻧﻪ ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ِ‬
‫َّ َ َّ َ َ َّ ُ َ ُ َ َ َ‬ ‫َ ُ ْ ُ ُّ ُ َ ُ َّ َ ُ ُ َ ُ َ ِّ َ ْ َ َ ْ ُ َ ْ َ ْ‬
‫�‪َّ � ،‬ﻢ �ﺴﺘﻐ ِﻔ ُﺮ ا�‪ِ ،‬إﻻ �ﻔ َﺮ ا� ُﻪﻟ‪َّ � ،‬ﻢ ﻗ َﺮأ ﻫ ِﺬهِ‬ ‫�ﻴﺤ ِﺴﻦ اﻟﻄﻬﻮر‪� ،‬ﻢ �ﻘﻮم �ﻴﺼ� ر�ﻌﺘ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ َ َ َ َّ َ َ َ َ ُ ْ َ ٰ َ ً َ ۡ َ َ ُ ٓ ْ ُ‬
‫نف َس ُه ۡم َذ َك ُروا ْ َّ َ‬‫َ‬
‫آﺧ ِﺮ‬
‫ِ ِ‬‫ﻰﻟ‬ ‫إ‬ ‫[‬ ‫‪١٣٥‬‬ ‫ان‪:‬‬
‫ﺮ‬ ‫ﻋﻤ‬ ‫]آل‬ ‫﴾‬‫ٱ�‬ ‫حشة أو ظلموا أ‬ ‫اﻵﻳﺔ‪﴿ :‬وٱ�ِين إِذا �علوا � ِ‬
‫ْ َ ‪١‬‬
‫اﻵﻳ ِﺔ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﺑﻨﺪهای ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﮔﻨﺎھﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺧﻮب وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺖ و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ و از اﻟﻠﻪ آﻣﺮزش ﻃﻠﺐ ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫اﻟﻠﻪ او را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪» :‬و ]ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﺮﺗﮑﺐ ]ﮔﻨﺎه‬
‫ﮐﺒﯿﺮه و[ ﮐﺎر زﺷﺘﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﯾﺎ ]ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﻨﺎه ﺻﻐﯿﺮهای[ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﯾﺎد‬
‫ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﺮای ﮔﻨﺎھﺎﻧﺸﺎن آﻣﺮزش ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ‪ -‬و ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻨﺎھﺎن را‬
‫ﻣﯽآﻣﺮزد؟‪ -‬و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﭘﺎﻓﺸﺎری ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ]ﮔﻨﺎھﮑﺎرﻧﺪ و‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه و ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ[«‪.‬‬
‫دﻋﺎی ﻓﺮد ﺑﺪھﮑﺎر‬
‫ﻚ ﻣ َﻦ َ‬ ‫َّ ُ ِّ َ ُ ُ َ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ‬
‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أ� َ ِﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫الﻬ ِّﻢ‬ ‫ﻲﺒ ج �ﻘﻮل‪» :‬الﻠﻬ َّﻢ إِ� أﻋﻮذ ِﺑ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َواﺤﻟ َ َﺰن‪َ ،‬واﻟﻌﺠﺰ َوالﻜﺴﻞ‪َ ،‬واﺠﻟ ُ َ ُ‬
‫ﺎل«‪.‬‬
‫ﻦﺒ واﺒﻟﺨ ِﻞ‪ ،‬وﺿﻠ ِﻊ اﺪﻟﻳ ِﻦ‪ ،‬وﻏﻠﺒ ِﺔ الﺮﺟ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ﻏﻢ و اﻧﺪوه‪،‬‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و ﺗﻨﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺮس و ﺑﺨﯿﻠﯽ و از ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺑﺪھﯽ )ﺑﺪھﮑﺎر ﺷﺪن( و از ﭼﯿﺮﮔﯽ‬
‫ِ‬
‫و ﺳﺘﻢ دﯾﮕﺮان ﺑﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٢١‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٠٠٦‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٣٦٩‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٨٦‬‬
‫َ َ ََ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ً َ َ َ َ َ ِّ َ ْ‬
‫ﺎء ُه �ﻘﺎل‪ :‬إِ� ﻗﺪ َﻋ َﺠ ْﺰت � ْﻦ ُﻣﺎﻜﺗبَ ِﻲﺘ ﻓﺄ ِﻋ ِّ�‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬أﻻ‬ ‫ﻲﻠﻋ س أن ﻣﺎﻜ�ﺒﺎ ﺟ‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ َ ٍّ‬
‫ِ‬
‫ﻚ ِﻣﺜْ ُﻞ َﺟﺒَﻞ ﺻ� َد ْ�ﻨًﺎ أَ َّداهُ‬ ‫َْ َ َ َ َْ َ‬
‫ا� ج لﻮ ﺎﻛن ﻋﻠﻴ‬
‫َ َّ َ َّ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ِّ ُ َ َ‬
‫َ ِ ِ ٍ‬ ‫ﻴﻬﻦ رﺳﻮل ِ‬ ‫ﺎت ﻋﻠﻤ ِﻨ ِ‬
‫ﻠﻛﻤ ٍ‬‫أﻋﻠﻤﻚ ِ‬
‫َ ْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ َ ْ َ َ َ ُ ْ َّ‬
‫ا� �ﻨﻚ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻗﻞ‪ :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ اﻛ ِﻔ ِ� ِﺤﺑَﻼلِﻚ � ْﻦ َﺣ َﺮا ِمﻚ‪َ ،‬وأﻏ ِﻨ ِ� ِﺑﻔﻀ ِﻠﻚ � َّﻤ ْﻦ‬
‫َ َ ‪١‬‬
‫ِﺳﻮاك«‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﻋﻠﯽ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮدهی ﻣﮑﺎﺗﺒﯽ ﻧﺰد او آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﺗﺄﻣﯿﻦ ﭘﻮل آزادیام‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻢ‪ .‬ﮐﻤﮑﻢ ﮐﻦ‪ .‬ﻋﻠﯽ س ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ را آﻣﻮزش دھﻢ ﮐﻪ رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ ج آنھﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﯾﺎد داد و اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﮐﻮه ﺻﯿﺮ‪ ،‬ﻗﺮض و ﺑﺪھﯽ داﺷﺘﻪ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ﺑﺎﺷﯽ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺪھﯽات را از ﺗﻮ ادا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ اﻛ ِﻔ ِ�‬
‫َ ْ َ‬
‫ﻚ َ� َّﻤ ْﻦ ﺳ َﻮ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ َ َ‬
‫اك«‪» .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺮا ﺑﺎ ﺣﻼل ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِﺤﺑَﻼلِﻚ � ْﻦ َﺣ َﺮا ِمﻚ‪َ ،‬وأﻏ ِﻨ ِ� ِﺑﻔﻀ ِﻠ‬
‫از آنﭼﻪ ﮐﻪ ﺣﺮام ﮐﺮدهای‪ ،‬ﮐﻔﺎﯾﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎ و ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺮا از ﻏﯿﺮ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﺑﯽﻧﯿﺎز ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻣﺼﯿﺒﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﯾﺎ ﺑﺰرگ‬
‫َۡ‬ ‫�ء ّم َِن ۡ َ‬
‫وع َو َ� ۡق ٖص ّم َِن ٱ� ۡم َ� ِلٰ‬ ‫ف َو ۡ ُ‬
‫ٱ� ِ‬ ‫ٱ� ۡو ِ‬
‫َ ۡ ُ َّ ُ َ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و�َبل َون�م � ِ ۡ ٖ‬
‫َّ َ َ ٓ َ َ ٰ َ ۡ ُ ُّ َ ‪َّ َّ ْ ُ َ ٞ‬‬ ‫ٱل�ٰ� َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ َ َ ٰ َ َ ّ‬ ‫َ َۡ ُ‬
‫يبة قال ٓوا إِنا ِ� ِ‬ ‫�ن‪ ١٥٥‬ٱ�ِين إِذا أ�بتهم م ِص‬ ‫ِِ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ت‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫م‬ ‫ٱ�‬ ‫و‬ ‫س‬‫ِ‬ ‫نف‬ ‫وٱ�‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ْ ٰٓ َ َ ۡ ۡ َ َ ٰ ‪ٞ َ ۡ َ َ ۡ ّ َّ ّ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫�ة ۖ َوأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم‬ ‫ج ُعون‪ ١٥٦‬أو��ِك علي ِهم صل�ت مِن ر� ِ ِهم ور‬ ‫��ا إِ�هِ � ٰ ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ٱل ُم ۡه َت ُدون‪] ﴾١٥٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٥٧-١٥٥ :‬‬
‫ً‬
‫»و ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﭼﯿﺰی از ]ﻗﺒﯿﻞ[ ﺗﺮس و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ]= ﻗﺤﻄﯽ[ و زﯾﺎن ﻣﺎﻟﯽ ]=‬
‫ﮐﺴﺐ آن[ و ﺟﺎﻧﯽ ]= ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ ﯾﺎ ﺷﮫﺎدت[ و زﯾﺎن ﻣﺤﺼﻮﻻت‬ ‫ِ‬ ‫دﺷﻮاری‬
‫ِ‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدی ﯾﺎ‬
‫]ﮐﺸﺎورزی[ ﻣﯽآزﻣﺎﯾﯿﻢ؛ و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﺎن را ]ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽآﯾﺪ[ ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه؛ ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﺮ ﮔﺎه ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫آن اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﯿﻢ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ ]از روی رﺿﺎﯾﺖ و ﺗﺴﻠﯿﻢ[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ از ِ‬
‫ﺳﻮی او ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ«‪ .‬اﯾﻦھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ درودھﺎ و رﺣﻤﺘﯽ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺮاﯾﺸﺎن‬
‫اﺳﺖ و ھﻤﯿﻨﺎن ھﺪاﯾﺖﯾﺎﻓﺘﮕﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣١٩‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٣٥٦٣‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‬
‫آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٦٦ :‬‬
 ‫‪٥٨٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َُ ُ‬
‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪َ » :‬ﻣﺎ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ا‬
‫َ َ ْ َ ْ ُ َُ َ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺳ‬ ‫‪:‬‬‫ﺖ‬ ‫ﺎﻟ‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ أُ ِّم َﺳﻠَ َﻤ َﺔ ل َز ْو َ‬
‫ج‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫ون ‪] ﴾١٥٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪ [١٥٦ :‬الﻠ ُﻬﻢَّ‬ ‫َّ َّ َّ ٓ َ ۡ َ ٰ ُ َ‬ ‫َ ْ ُ ُُ ُ ٌَ ََُ ُ‬
‫جع‬‫�ﺒ ٍﺪ ﺗ ِﺼﻴﺒﻪ م ِﺼﻴﺒﺔ ‪�،‬ﻴﻘﻮل‪﴿ :‬إِنا ِ�ِ ��ا إِ�هِ � ِ‬
‫َ ََْ َ‬
‫اﷲ ِﻲﻓ ُم ِﺼﻴبَ ِﺘ ِﻪ‪َ ،‬وأﺧﻠﻒ ُﻪﻟ‬‫�ا ِﻣﻨْ َﻬﺎ‪ ،‬إ َّﻻ أَ َﺟ َﺮ ُه ُ‬‫ﺧﻠ ْﻒ ﻲﻟ َﺧ ْ ً‬ ‫ََ ْ‬
‫أ‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﻲﺘ‬‫أْ ُﺟ ْﺮ� ﻲﻓ ُمﺼﻴبَ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ َ ‪١‬‬ ‫َﺧ ْ ً‬
‫�ا ِﻣﻨﻬﺎ«‪.‬‬
‫ام ﺳﻠﻤﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﯿﭻ‬
‫آن اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﯿﻢ و ﺑﻪ‬
‫ﺑﻨﺪهای ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﻮد و ﺑﮕﻮﯾﺪ‪" :‬ﻣﺎ از ِ‬
‫ﺳﻮی او ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ؛ ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! در ﻣﺼﯿﺒﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺎداش ﺑﺪه و ﻋﻮﺿﯽ ﺑﮫﺘﺮ از‬
‫آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻦ" ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻣﺼﯿﺒﺖ ﭘﺎداش‬
‫ﻣﯽدھﺪ و ﺑﮫﺘﺮ از آن را ﺑﻪ او ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬
‫ذﮐﺮ راﻧﺪن ﺷﯿﻄﺎن و وﺳﻮﺳﻪھﺎﯾﺶ‬
‫ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َ َ َ َّ َ َ َّ ۡ َ ٰ َ ۡ ‪ۡ ۡ َ ٞ‬‬
‫ٱستَعِذ بِٱ�ِۖ إِن ُهۥ ه َو‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ما ي��نك مِن ٱلشي� ِن نزغ ف‬
‫يع ۡٱل َعل ُ‬
‫ِيم‪] ﴾٣٦‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٦ :‬‬ ‫َّ‬
‫ٱلس ِم ُ‬
‫ً‬
‫»و ھﺮ ﮔﺎه وﺳﻮﺳﻪای از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﯿﻄﺎن ﺗﻮ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ ﮐﻪ ﯾﻘﯿﻨﺎ او‬
‫ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .٢‬اذان ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺑﺮ اذﮐﺎر‪ ،‬ﺗﻼوت ﻗﺮآن‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن آﯾﺖ اﻟﮑﺮﺳﯽ‪ ،‬و اﻣﺜﺎل آن‬
‫ﮐﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ذﮐﺮ ھﻨﮕﺎم ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ‬
‫ﻮس ‪،‬‬ ‫ﻲﺒ ج َو َ�ْ ُﻦ ﻋﻨْ َﺪ ُه ُﺟﻠُ ٌ‬
‫ﻼ ِن ِﻋﻨْ َﺪ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ َ ْ َ َّ َ ُ َ‬
‫ﺟ‬ ‫ر‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺘ‬‫اﺳ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫د‬ ‫ﺎن ﺑْﻦ ُ َ‬
‫ﺮﺻ‬
‫َ ْ ُ ََْ َ‬
‫�ﻦ ﺳﻠﻴﻤ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫َُْ َ ً َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َ َ ُ ُّ َ َ ُ ُ ْ َ ً َ ْ َ َّ َ ْ‬
‫ﻠﻛ َﻤﺔ ل‪ْ ،‬ﻮ ﻗﺎل َﻬﺎ‬
‫ﻲﺒ ج‪ِ » :‬إ� ﻷﻋﻠﻢ ِ‬ ‫ﺟ ُﻬ ُﻪ‪َ �َ ،‬ﻘ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫ﺎﺣﺒﻪ‪ ،‬ﻣﻐﻀﺒﺎ ﻗ ِﺪ اﻤﺣﺮ و‬ ‫وأﺣﺪﻫﻤﺎ �ﺴﺐ ﺻ ِ‬
‫ِ‬ ‫َ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻴﻢ‪.«...‬‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َﺬﻟ َﻫ َ‬
‫ﺐ َ�ﻨْ ُﻪ َﻣﺎ َ� ُﺪ‪ ،‬ل َ ْﻮ ﻗﺎل‪ :‬أ ُﻋﻮذ ﺑ َّ َ َّ ْ َ‬
‫ﺎن الﺮ ِﺟ ِ‬ ‫ﺎ� ِﻣﻦ الﺸﻴﻄ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ُﺻ َﺮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ؛ دو ﻧﻔﺮ ﻧﺰد او ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫را دﺷﻨﺎم ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﻋﺼﺒﺎﻧﯽ ﺷﺪه و ﭼﮫﺮهاش ﺳﺮخ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﮐﻠﻤﻪای را ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ آن را ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺸﻤﺶ ﻓﺮو ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫ﻮذ ﺑ َّ َ َّ ْ َ‬
‫ﻴﻢ«‪ ،‬ﺧﺸﻤﺶ ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺎن الﺮ ِﺟ ِ‬
‫ﺎ� ِﻣﻦ الﺸﻴﻄ ِ‬
‫»أﻋ ِ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٩١٨‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦١١٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦١٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٨٨‬‬
‫‪ -٢‬اذﮐﺎر اﻣﻮر ﻋﺎرﺿﯽ‬
‫ذﮐﺮ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫الﺮ ُﺟ ُﻞ ﺑَيْﺘَ ُﻪ‪ ،‬ﻓَ َﺬ َﻛ َﺮ َ‬ ‫َُ ُ‬
‫ﻮل‪» :‬إ َذا َد َﺧ َﻞ َّ‬ ‫َ‬
‫اﷲ‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ﷲ س �ﻧَّ ُﻪ َﺳ ِﻤ َﻊ اﻨﻟَّ‬ ‫َ ْ َ ْ َْ‬
‫�ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ‬ ‫َْ‬ ‫َْ ُ ُ‬
‫ﺎء‪َ ،‬و ِ�ذا دﺧﻞ‪ ،‬ﻓﻠ ْﻢ ﻳَﺬﻛ ِﺮ‬ ‫ﻮﻪﻟ َو ِﻋﻨﺪ َﻃ َﻌﺎ ِﻣ ِﻪ‪ ،‬ﻗﺎل الﺸﻴﻄﺎن‪ :‬ﻻ ﻣ ِﺒﻴﺖ ﻟ�ﻢ‪ ،‬وﻻ ﻋﺸ‬ ‫ِﻋﻨﺪ دﺧ ِ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َْ‬
‫اﷲ ِﻋﻨﺪ َﻃ َﻌﺎ ِﻣ ِﻪ‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬
‫َ َ ْ ُ‬
‫ﻴﺖ‪َ ،‬و ِ�ذا ل ْﻢ ﻳَﺬﻛ ِﺮ‬‫ﺎن‪ :‬أَ ْد َر ْ�ﺘُ ُﻢ ال ْ َﻤﺒ َ‬ ‫َ َ َّ ْ َ ُ‬
‫ﻮﻪﻟ‪ ،‬ﻗﺎل الﺸﻴﻄ‬
‫َ َْ ُ ُ‬
‫ِ‬ ‫اﷲ ِﻋﻨﺪ دﺧ ِ ِ‬
‫َ َ ْ َ َ َ ‪١‬‬ ‫َْ ْ ْ‬
‫أد َر�ﺘُ ُﻢ ال َﻤ ِﺒﻴﺖ واﻟﻌﺸﺎء«‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﻓﺮدی وارد‬
‫ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﯽﺷﻮد و ھﻨﮕﺎم ورود و ﻧﯿﺰ ھﻨﮕﺎم ﻏﺬا ﺧﻮردﻧﺶ اﻟﻠﻪ را ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ‬
‫ﯾﺎراﻧﺶ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻨﺠﺎ ﺟﺎی ﺧﻮاب و ﻏﺬای ﺷﺐ ﻧﺪارﯾﺪ‪ .‬و ھﺮﮔﺎه ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺪون ﻧﺎم اﻟﻠﻪ‬
‫وارد ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺸﺐ ﺟﺎی ﺧﻮاب ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﯾﺪ و ﭼﻮن ﺑﻨﺪه‪،‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻏﺬا ﺧﻮردن اﻟﻠﻪ را ﯾﺎد ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻢ ﺟﺎی ﺧﻮاب ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﯾﺪ و ھﻢ‬
‫ﻏﺬای ﺷﺐ«‪.‬‬
‫ذﮐﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ از ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ََ ُ ََ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﻜَُ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺮﺜ ِ�ﻴ ِﻪ ﻟﻐ ُﻄﻪ‪� ،‬ﻘﺎل‬ ‫ا� ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺟﻠ َﺲ ِﻲﻓ � ِﻠ ٍﺲ ﻓ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻚ الﻠَّ ُﻬ َّﻢ َوﺤﺑَ ْﻤﺪ َك‪ ،‬أ ْﺷ َﻬ ُﺪ أ ْن َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ أﻧ ْ َ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ َ‬ ‫ََْ َ ْ َُ َ ْ َْ‬
‫ﺖ أ ْﺳﺘَﻐ ِﻔ ُﺮ َك‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﻧ‬ ‫ﺤ‬‫ﺒ‬‫ﺳ‬ ‫‪:‬‬‫ﻚ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬‫ذ‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺴ‬ ‫ِ‬ ‫ﻠ‬
‫ِ‬ ‫�ﺒﻞ أن �ﻘﻮم ِﻣﻦ �‬
‫َ َ ‪٢‬‬ ‫َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َ َّ ُ‬
‫ﻮب إِﻴﻟْﻚ‪ ،‬إِﻻ ﻏ ِﻔ َﺮ ُﻪﻟ َﻣﺎ ﺎﻛن ِﻲﻓ � ِﻠ ِﺴ ِﻪ ذلِﻚ«‪.‬‬ ‫وأﺗ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ در ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ و ﻟﻐﺰش‬
‫وی ‪-‬اﻋﻢ از ھﻤﮫﻤﻪ ﯾﺎ ﺷﻮﺧﯽ و ﺳﺨﻨﺎن ﺑﯽﻣﻌﻨﺎﯾﺶ‪ -‬در آن ﻣﺠﻠﺲ زﯾﺎد ﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺖ‬‫ﻚ الﻠَّ ُﻬ َّﻢ َوﺤﺑَ ْﻤﺪ َك‪ ،‬أَ ْﺷ َﻬ ُﺪ أَ ْن َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ أَﻧ ْ َ‬
‫ُ ْ َ َ َ‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ‪ ،‬اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎﻧ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﻚ«‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از ھﺮ ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺼﯽ‪ ،‬ﭘﺎک و ّ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َ ََُ ُ َْ َ‬
‫ﻣﻨﺰھﯽ و ﺗﻮ را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ‬ ‫أﺳﺘﻐ ِﻔﺮك وأﺗﻮب ِإﻴﻟ‬
‫ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﻢ‪ .‬ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻢ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ آﻣﺮزش‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ و اﻧﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدم« ھﻤﻪ اﺷﺘﺒﺎھﺎت او در آن ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠١٨‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٤٢٠‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٣٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
 ‫‪٥٨٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺻﺪای ﺧﺮوس و اﻻغ و ﺳﮓ را ﺑﺸﻨﻮد‬

‫ﺎﺳﺄَلُﻮا َّ َ‬
‫ا� ِﻣ ْﻦ‬
‫َ َ ْ ُ ْ َ َ ِّ َ َ‬
‫�ﺔ ﻓ َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا ﺳ ِﻤﻌﺘﻢ ِﺻﻴﺎح اﺪﻟﻳ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ْ َ َ ً َ َ َ ْ ُ ْ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ﺎن‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ‬ ‫ﺎ� ِﻣﻦ الﺸﻴﻄ ِ‬ ‫ﺎر �ﺘﻌﻮذوا ِﺑ ِ‬ ‫ﺤﻟﻤ ِ‬
‫ﻓﻀ ِﻠ ِﻪ‪ ،‬ﻓ ِﺈ�ﻬﺎ رأت مﻠﺎﻜ‪ ،‬و ِ�ذا ﺳ ِﻤﻌﺘﻢ ﻧ ِﻬﻴﻖ ا ِ‬
‫َ ْ َ ً ‪١‬‬
‫َ‬
‫َرأى ﺷﻴﻄﺎﻧﺎ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺑﺎﻧﮓ ﺧﺮوس را ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ‪،‬‬
‫ﻓﻀﻞ و ﮐﺮم اﻟﻠﻪ را ﻣﺴﺄﻟﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا او در آن ھﻨﮕﺎم ﻓﺮﺷﺘﻪای را دﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ھﺮﮔﺎه ﻋﺮﻋﺮ اﻻغ را ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ‪ ،‬از ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا او ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ را‬
‫دﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ ُْْ َُ َ ْ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﺎح اﻟ ِﺎﻠﻜ ِب‪،‬‬‫ا� ج‪ِ » :‬إذا ﺳ ِﻤﻌﺘﻢ �ﺒ‬
‫ا� ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َّ َ َّ ُ َّ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ‪٢‬‬ ‫َّ ْ َ َ َ َّ ُ‬ ‫ََ َ ْ ُ‬
‫ﺎ� ﻓﺈِ�ﻬﻦ ﻳﺮ�ﻦ ﻣﺎ ﻻ ﺗﺮون«‪.‬‬ ‫وﻧ ِﻬﻴﻖ اﺤﻟُﻤ ِﺮ ِﺑﺎلﻠﻴ ِﻞ‪� ،‬ﺘﻌﻮذوا ﺑِ ِ‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺻﺪای ﺳﮓھﺎ و‬
‫اﻻغھﺎ را در ﺷﺐ ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آنھﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ را ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺷﻤﺎ آنھﺎ را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﺗﮑﺒﺮ ورزد‬
‫َ‬ ‫َ ََ َ ُْ‬
‫ﺎﻪﻟ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬ﻞﻛ �ِﻴَ ِﻤﻴ ِﻨﻚ«‪،‬‬ ‫َ َّ َ ُ ً َ َ َ ْ َ َ ُ‬ ‫َ ْ َ َََ ْ َْ َْ‬
‫ﷲ ج � ِ ِﺸﻤ ِ ِ‬ ‫�ﻦ ﺳﻠﻤﺔ ﺑ ِﻦ اﻷ�ﻮ ِع س أن رﺟﻼ أ�ﻞ ِﻋﻨﺪ رﺳ ِ‬
‫ﻮل ا ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َّ ْ ْ ُ َ َ َ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺮﺒ‪ ،‬ﻗﺎل‪َ � :‬ﻤﺎ َر� َﻌ َﻬﺎ ِإﻰﻟ ِ�ﻴ ِﻪ‪.‬‬ ‫ﻜ‬‫ﻗﺎل‪ :‬ﻻ أﺳﺘ ِﻄﻴﻊ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻻ اﺳﺘﻄﻌﺖ«‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻨﻌﻪ ِإﻻ اﻟ ِ‬
‫ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ اﮐﻮع س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدی ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﻏﺬا ﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺘﺖ ﺑﺨﻮر«‪ .‬ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ھﯿﭻﮔﺎه ﻧﺘﻮاﻧﯽ«‪ .‬ﭼﯿﺰی ﺟﺰ ﺗﮑﺒﺮ‪ ،‬آن ﻣﺮد را از اﻃﺎﻋﺖ ﺑﺎز ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬از آن ﭘﺲ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬دﺳﺖ راﺳﺘﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮی دھﺎﻧﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٠٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٢٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٣٣٤‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥١٠٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٢١‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٩٠‬‬
‫دﻋﺎی ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻨﮑﺮی را دور ﮐﻨﺪ‬
‫َ َ ْ َ َ ُ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ا� ﺑْﻦ َم ْﺴ ُﻌﻮ ٍد س ﻗَ َﺎل‪َ :‬د َﺧ َﻞ اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﻲﺒ ج َﻣﻜﺔ‪َ ،‬و َﺣ ْﻮل الﻜﻌﺒَ ِﺔ ﺛﻼث ِﻣﺎﺋ ٍﺔ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ ِ‬
‫َ ۡ ُ‬ ‫ﻮل‪َ ﴿ :‬وقُ ۡل َجا ٓ َء ۡ َ‬
‫ٱ� ُّق َو َزه َق ٱل َ�ٰ ِطل ۚ﴾‬
‫َ َ َ ََ َُ ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ ُ‬
‫َو ِﺳﺘُّﻮن ﻧ ُﺼﺒًﺎ‪ ،‬ﻓ َﺠ َﻌﻞ � ْﻄ ُﻌﻨُ َﻬﺎ ِﺑ ُﻌﻮ ٍد ِﻲﻓ ﻳ ِﺪهِ‪ ،‬وﺟﻌﻞ �ﻘ‬
‫‪١‬‬
‫]اﻹﺳﺮاء‪.[٨١ :‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪-‬روز ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ -‬وارد ﻣﮑﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ اﻃﺮاف ﮐﻌﺒﻪ ﺳﯿﺼﺪ و ﺷﺼﺖ ﺑﺖ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ ﭼﻮﺑﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﮫﻠﻮی ﺑﺖھﺎ ﻣﯽزد و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﻖ ]= اﺳﻼم[ آﻣﺪ و ﺑﺎﻃﻞ ]= ﺷﺮک[ ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﺷﺪ«‪.‬‬
‫دﻋﺎ ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ او ﻧﯿﮑﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫َ َ َ َ ََ ََ َ ْ ُ َُ َ ُ ً َ َ‬ ‫َ‬
‫ﻮءا ﻗﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ‬ ‫ﻲﺒ ج دﺧﻞ اﺨﻟﻼء‪ ،‬ﻓﻮﺿﻌﺖ ﻪﻟ وﺿ‬ ‫ﺎس ب أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬ ‫ٍ‬
‫‪َ .١‬ﻋﻦ اﺑْﻦ َ�ﺒَّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫ِّ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َّ ُ َّ َ ِّ ْ ُ‬
‫ﻳﻦ«‪.‬‬
‫وﺿﻊ ﻫﺬا ﻓﺄﺧ ِﺮﺒ �ﻘﺎل الﻠﻬﻢ �ﻘﻬﻪ ِﻲﻓ اﺪﻟ ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ دﺳﺘﺸﻮﯾﯽ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ آب ﺗﮫﯿﻪ ﮐﺮده و‬
‫ﻧﮫﺎده ﺑﻮدم‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﯾﻦ آبھﺎ را آورده اﺳﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺑﯿﻨﺶ در دﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ«‪.‬‬
‫َ ْ ُ َ َْ َ ُْ ٌ ََ َ‬
‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ ﺻ ِﻨﻊ إِﻴﻟ ِﻪ ﻣﻌﺮوف �ﻘﺎل‬
‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َُ ََ ْ َْ‬
‫‪� .٢‬ﻦ أﺳﺎﻣﺔ ﺑ ِﻦ ز� ٍﺪ ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ ْ ً َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫‪٣‬‬
‫�ا �ﻘﺪ أﺑْﻠﻎ ِﻲﻓ اﺜﻟَّﻨﺎ ِء«‪.‬‬ ‫ِﻟﻔﺎ ِﻋ ِﻠ ِﻪ‪ :‬ﺟﺰاك ا� ﺧ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ او ﻧﯿﮑﯽ‬
‫�ا«‪» :‬اﻟﻠﻪ ﺗﻮ را ﭘﺎداش ﻧﯿﮑﻮ‬ ‫ا� َﺧ ْ ً‬
‫اك َّ ُ‬
‫ﺷﻮد و او ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﮕﻮﯾﺪ‪َ » :‬ﺟ َﺰ َ‬
‫دھﺪ!« ﺳﭙﺎس و ﻗﺪرداﻧﯽ از او را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ادا ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ْ‬
‫� أﻟ ًﻔﺎ ‪،‬ﻓَ َ‬‫َ‬ ‫ﻲﺒ ج أَ ْر َ�ﻌ َ‬ ‫ا� ﺑْﻦ أَﻲﺑ َر� َ‬
‫ﻴﻌ َﺔ س ﻗَ َﺎل‪ْ :‬‬
‫ﺎء ُه‬
‫ﺠ َ‬ ‫ِ‬ ‫اﺳﺘَ ْﻘ َﺮ َض ِﻣ ِّ� اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫‪� .٣‬ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َّ َ َ َ ُ َّ َ‬ ‫َ ٌ َ َ َ َ ُ َ َّ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ َ‬
‫الﺴﻠ ِﻒ اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ‬ ‫ا� لﻚ ِﻲﻓ أﻫ ِﻠﻚ وﻣﺎلِﻚ‪ ،‬إِ�ﻤﺎ ﺟﺰاء‬ ‫ﻣﺎل ﻓﺪ�ﻌﻪ إِﻲﻟ‪ ،‬وﻗﺎل‪» :‬ﺑﺎرك‬
‫َ‬
‫َ ْ َ ُ ‪٤‬‬
‫واﻷداء«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٧٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٨١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٧٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٣٥‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٦٨٣‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٢٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻧﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫‪٥٩١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽرﺑﯿﻌﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﻣﻦ ﭼﮫﻞ ھﺰار ﻗﺮض ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺎﻟﯽ آوردﻧﺪ و وام را ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ در ﺧﺎﻧﻮاده و‬
‫ﻣﺎﻟﺖ ﺑﺮﮐﺖ دھﺪ‪ .‬ﭘﺎداش ﻗﺮض دھﻨﺪه ﺗﺸﮑﺮ و ادای ﻗﺮض اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم دﯾﺪن آﻏﺎز رﺳﯿﺪن ﻣﯿﻮهھﺎ‬
‫َ َ‬ ‫ﺎءوا ﺑ ِﻪ ِإ َﻰﻟ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻓ ِﺈذا‬ ‫ﺎس إ َذا َرأَ ْوا أَ َّو َل اﺜﻟَّ َﻤﺮ َ‬
‫ﺟ ُ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ�ﻧَّ ُﻪ ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ َ َ ْ ََ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ ََ‬ ‫َّ ُ َّ َ ْ ََ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َُ َُ ُ‬
‫ﺎرك ﻨﻟﺎ ِﻲﻓ‬ ‫ﺎرك ﻨﻟﺎ ِﻲﻓ ﻣ ِﺪﻳن ِﺘﻨﺎ‪ ،‬و� ِ‬ ‫ﻲﻓ �ﻤ ِﺮﻧﺎ‪ ،‬و� ِ‬ ‫ﺎرك ﻨﻟﺎ ِ‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬الﻠﻬﻢ ﺑ ِ‬ ‫أﺧﺬه رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ َ‬ ‫َ َ ََ ْ َ‬
‫ﺎرك ﻨﻟَﺎ ِﻲﻓ ُﻣﺪﻧﺎ‪ ،«...‬ﻗﺎل‪َّ � :‬ﻢ ﻳَﺪ ُﻋﻮ أ ْﺻﻐ َﺮ َو ِﻴﻟ ٍﺪ ُﻪﻟ �ﻴُﻌ ِﻄﻴ ِﻪ ذلِﻚ اﺜﻟﻤﺮ‪.‬‬
‫َّ َ َ ‪١‬‬
‫ﺻﺎ ِﻋﻨﺎ‪ ،‬و� ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻣﺮدم اوﻟﯿﻦ ﻣﯿﻮهھﺎی رﺳﯿﺪه را ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬آنھﺎ را‬
‫ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭘﺲ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﯿﻮهھﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ!‬
‫ﺑﻪ ﻣﯿﻮهھﺎ‪ ،‬ﺷﮫﺮ‪ ،‬ﺻﺎع و ُﻣ ّﺪ ﻣﺎ )واﺣﺪھﺎی وزن( ﺑﺮﮐﺖ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﺎ‪ .«...‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫آنﮔﺎه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ ﺑﭽﻪای را ﮐﻪ ﻣﯽدﯾﺪ‪ ،‬ﺻﺪا ﻣﯽزد و اﯾﻦ ﻣﯿﻮهھﺎ را ﺑﻪ او‬
‫ﻣﯽداد‪.‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﺎدی‬
‫ﻲﺒ ج ﻲﻓ َﻃﺮ�ﻖ ﻣ ْﻦ ُﻃ ُﺮق ال ْ َﻤﺪﻳﻨَﺔ‪َ ،‬و ُﻫ َﻮ ُﺟﻨُ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺐ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س �ﻧَّ ُﻪ ﻟَ ِﻘﻴَ ُﻪ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ َ َ ُ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ َ ُ َ ْ َ َ‬ ‫ُّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َّ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َّ َ‬
‫ﻓﺎ�ﺴﻞ ﻓﺬﻫﺐ ﻓﺎﻏتﺴﻞ‪� ،‬ﺘﻔﻘﺪه اﻨﻟ ِﻲﺒ ج ﻓﻠﻤﺎ ﺟﺎءه ﻗﺎل‪» :‬أ�ﻦ ﻛﻨﺖ ﻳﺎ أﺑﺎ ﻫﺮ�ﺮة«‬
‫َ َْ َ ََ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺖ أَ ْن أُ َ‬ ‫َ َ َََ ُ ُ ٌ َ َ‬
‫ﻜﺮ ْﻫ ُ‬ ‫َ َ َ َُ َ‬
‫ﺟﺎل ِ َﺴﻚ َﺣ َّﻰﺘ أﻏت ِﺴﻞ‪� ،‬ﻘﺎل‬ ‫ﷲ‪ ،‬ﻟ ِﻘﻴت ِ� وأﻧﺎ ﺟﻨﺐ ﻓ ِ‬ ‫ﻗﺎل‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ا ِ‬
‫َّ ْ ُ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ‪٢‬‬ ‫ُ ْ َ َ‬ ‫َُ ُ‬
‫ﷲ إِن الﻤﺆ ِﻣﻦ ﻻ �ﻨﺠﺲ«‪.‬‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬ ‫رﺳﻮل ا ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﯾﮑﯽ از ﮐﻮﭼﻪھﺎی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺮا دﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﺟﻨﺐ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺧﻮد را ﻋﻘﺐ ﮐﺸﯿﺪم و از ﭼﺸﻢ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﭘﻨﮫﺎن ﮐﺮدم‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﻣﻦ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﻏﺴﻞ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ای اﺑﻮھﺮﯾﺮه‪ ،‬ﮐﺠﺎ ﺑﻮدی؟« ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻨﺎﺑﺖ و ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻃﮫﺎرت‪،‬‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ را ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻢ‪ .‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺠﺲ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٣٧٣‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٧١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٩٢‬‬

‫ﺖ‬‫ا�‪ ،‬أَ َﻃﻠَّ ْﻘ َ‬

‫َ َ ُ َ َ َ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ َ�ﺒْﺪ َّ ْ َ َّ‬
‫ﺎس ب –و ِ�ﻴ ِﻪ‪... :-‬ﻗﺎل �ﻤﺮ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ا� ﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪١‬‬ ‫ا� أ� َ ُ‬
‫ﺮﺒ‪. ...‬‬
‫َّ‬
‫ﺖ‪ُ :‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺼ ُه �ﻘﺎل‪» :‬ﻻ« �ﻘﻠ ُ‬ ‫ﺎء َك؟ ﻓَ َﺮ َ� َﻊ إ َّ‬
‫ﻲﻟ ﺑَ َ َ‬ ‫� ِ َﺴ َ‬
‫ِ‬
‫در رواﯾﺘﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب آﻣﺪه ﮐﻪ‪ ... :‬ﻋﻤﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬آﯾﺎ‬
‫زﻧﺎﻧﺖ را ﻃﻼق دادی؟ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﻪ ﺳﻮﯾﻢ ﻧﮕﺎه ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﯿﺮ«‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ‪. ...‬‬
‫دﻋﺎی ھﻨﮕﺎم وزﯾﺪن ﺑﺎد‬
‫ِّ َ َ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ِّ ُ َ َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� َﺸ َﺔ ل ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﺖ‪َ :‬ﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫�ﺢ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ِإ� أ ْﺳﺄلﻚ‬ ‫ﺖ الﺮ‬
‫ﻲﺒ ج ِإذا ﻋﺼﻔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺮﺷ ﻣﺎَ‬ ‫َ َ َِّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ َ ْ َ ِّ َ َ َِّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َْ َ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫� َﻫﺎ‪َ ،‬و َﺧ َ‬
‫ْ‬ ‫َﺧ ْ َ‬
‫� ﻣﺎ ِ�ﻴﻬﺎ‪ ،‬وﺧ� ﻣﺎ أر ِﺳﻠﺖ ﺑِ ِﻪ‪ ،‬وأﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ ﺮﺷﻫﺎ‪ ،‬وﺮﺷ ﻣﺎ ِ�ﻴﻬﺎ‪ ،‬و‬
‫‪٢‬‬ ‫أُ ْرﺳﻠَ ْ‬
‫ﺖ ِﺑ ِﻪ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﺑﺎد ﻣﯽوزﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﺧﯿﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎد و ﻧﯿﺰ ﺧﯿﺮ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ را ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ و از ﺷﺮ اﯾﻦ ﺑﺎد و ﺷﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در آن اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ از‬
‫ﺷﺮی ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫دﻋﺎ ھﻨﮕﺎم دﯾﺪن اﺑﺮ و ﺑﺎران‬
‫َّ ُ َّ َ ِّ ً َ ً ‪٣‬‬ ‫َ َ‬ ‫ا� ج َﺎﻛ َن إ َذا َرأَى َ‬
‫الﻤ َﻄ َﺮ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬الﻠﻬﻢ ﺻﻴﺒﺎ ﻧﺎﻓِﻌﺎ«‪.‬‬
‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫‪� .١‬ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل أن رﺳﻮل ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ را ﻣﯽدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ‬
‫اﻟﻠﻪ! ﺑﺎران را ﺳﻮدﺑﺨﺶ و ﻣﻔﯿﺪ ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫َ ْ َ َ‬ ‫َ َ َ ََ َ َ ً ُ ْ ً ْ ُ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ َﺎﻋ� ِ َﺸ َﺔ ل أ َّن اﻨﻟَّ‬
‫ﺎق‪ ،‬ﺗ َﺮ َك‬‫ِ‬ ‫ﻓ‬ ‫اﻵ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﻖ‬‫ٍ‬ ‫ﻓ‬ ‫أ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺒ‬
‫ِ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺎﺑ‬ ‫ﺤ‬‫ﺳ‬ ‫ى‬ ‫أ‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ﺎﻛ‬ ‫ج‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫ِ‬
‫ﻚ ِﻣ ْﻦ َﺮﺷِّ‬ ‫َّ ُ َّ َّ َ ُ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ُ‬
‫َﻣﺎ ﻫ َﻮ ِ�ﻴ ِﻪ َو ِ�ن ﺎﻛن ِﻲﻓ ﺻﻼﺗِ ِﻪ‪ ،‬ﺣﻰﺘ �ﺴﺘﻘ ِﺒﻠﻪ‪� ،‬ﻴﻘﻮل‪» :‬الﻠﻬﻢ ِإﻧﺎ �ﻌﻮذ ِﺑ‬
‫َﻣﺎ أُ ْرﺳ َﻞ ﺑﻪ«‪ ،‬ﻓَﺈ ْن أَ ْﻣ َﻄ َﺮ ﻗَ َﺎل‪» :‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ َﺳيْﺒًﺎ ﻧَﺎﻓ ًﻌﺎ« َم َّﺮ َ� ْ�‪ ،‬أَ ْو ﺛَ َﻼﺛًﺎ‪َ ،‬و� ْن َﻛ َﺸ َﻔ ُﻪ َّ ُ‬
‫ا�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ ِ‬
‫‪٤‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ا� َﻰﻠﻋ ذلِﻚ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َﻋ َّﺰ َو َﺟ َّﻞ َول َ ْﻢ ُ� ْﻤﻄ ْﺮ ﻤﺣ َﺪ َّ َ‬
‫َ‬
‫ِ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥١٩١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٧٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٨٩٩‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٠٣٢‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺑﺨﺎری در اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٠٧‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٨٨٩‬‬
 ‫‪٥٩٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﮐﻨﺎرهای از ﮐﻨﺎرهھﺎی آﺳﻤﺎن‪ ،‬اﺑﺮی‬

‫را ﻣﯽدﯾﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ را ﮐﻪ در آن ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺮک ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ در ﻧﻤﺎز ﺑﻮد؛‬
‫ﺧﻮد را رو ﺑﻪ روﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽداد و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺎ از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎران ﻣﯽﺑﺎرﯾﺪ دو ﯾﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ‬
‫اﻟﻠﻪ! ﺑﺎران را ﺳﻮدﺑﺨﺶ و ﻣﻔﯿﺪ ﺑﮕﺮدان« و اﮔﺮ اﻟﻠﻪ آن را دور ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬و‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎرﯾﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ را ﺑﺮ آن ﻣﯽﺳﺘﻮد‪.‬‬
‫دﻋﺎی ﭘﺲ از ﺑﺎرﯾﺪن ﺑﺎران‬
‫‪١‬‬ ‫ا� َو َر ْ َ‬
‫ﻤﺣ ِﺘ ِﻪ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ُ َْ َ ْ‬
‫»ﻣ ِﻄﺮﻧﺎ ِﺑﻔﻀ ِﻞ ِ‬
‫ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎران ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻋﺎ ﺑﺮای ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬
‫ع َّ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ َ َ ْ ِّ َ َ ُ‬‫َ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫ا� ُﻪﻟ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ‬ ‫ا�‪ ،‬ﺧﺎ ِد ُمﻚ أ� ٌﺲ‪ ،‬اد‬
‫�ﻦ أ� ٍﺲ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎﻟﺖ أ�‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬
‫ْ َ َْ ُ ‪٢‬‬
‫َ ْ ْ َ َُ ََ ُ َ ْ َُ َ َ‬
‫ﻴﻤﺎ أ�ﻄﻴﺘﻪ«‪.‬‬ ‫ﺎرك ﻪﻟ ِ�‬ ‫َ‬ ‫ََ‬
‫أ� ِﺮﺜ ﻣﺎﻪﻟ‪ ،‬ووﺪﻟه‪ ،‬و� ِ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎدرم ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺧﺪﻣﺘﮕﺰارت ‪-‬اﻧﺲ‪ -‬دﻋﺎ ﮐﻦ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪش را زﯾﺎد ﺑﮕﺮدان و در آنﭼﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﻋﻄﺎ‬
‫ﻧﻤﻮدهای‪ ،‬ﺑﺮﮐﺖ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ َ َ ُ ُ ْ َ ً َ َُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫� َﺮ َة س – َو ِ�ﻴ ِﻪ‪ ... -‬أ َّن اﻨﻟَّ ِّ‬‫َ ْ َ َ ْ‬
‫ﺎﺣﺒﻪ ﻻ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬إِذا ﺎﻛن أﺣﺪ�ﻢ ﻣﺎ ِدﺣﺎ ﺻ ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﺑ‬
‫َ َ ً َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ْ َُ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ُ ُ َ ً َ ُ َ ُ ُ َ َ ُ َ ِّ َ َ‬
‫�ﺎﻟﺔ‪ ،‬ﻓﻠﻴﻘﻞ‪ :‬أﺣ ِﺴﺐ ﻓﻼﻧﺎ‪ ،‬واﷲ ﺣ ِﺴيﺒﻪ‪ ،‬وﻻ أزﻲﻛ ﻰﻠﻋ ا ِ‬
‫ﷲ أﺣﺪا أﺣ ِﺴﺒﻪ‪ِ ،‬إن ﺎﻛن �ﻌﻠﻢ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ ‪٣‬‬
‫ذاك‪ ،‬ﻛﺬا و�ﺬا«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﻻزم و ﺿﺮوری ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ را ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻤﺠﯿﺪ ﮐﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﮔﻤﺎن ﻣﻦ درﺑﺎره ﻓﻼﻧﯽ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺶ را ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﺪ و و ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺴﯽ را ﺗﺰﮐﯿﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪) .‬ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٣٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧١‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٤٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٦٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٦٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٠٠٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٩٤‬‬

‫ﻇﺎھﺮ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﻢ؛ اﻣﺎ ﺣﺎﻟﺖ واﻗﻌﯽاش را اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﺪ( اﻟﺒﺘﻪ در ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اوﺻﺎف ﻓﺮد را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ آن اوﺻﺎف‪ ،‬در او وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺗﺰﮐﯿﻪ ﮐﺮده ﺷﺪ‬
‫الﺮ ُﺟ ُﻞ ﻣ ْﻦ أَ ْﺻ َ‬ ‫َ‬
‫َّ َ‬ ‫َ ِّ َ َ‬
‫ﻲﺒ ج ِإذا ُز�َ ﻗﺎل‪ :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ﻻ‬
‫ﺤﺎب اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ِ‬ ‫َ� ْﻦ َﻋ ِﺪ ِّي ﺑْﻦ أَ ْر َﻃﺄ َة ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺎﻛ َن َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ ْ َ ُ َ ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫َُ ْ َ َُ ُ َ َ ْ‬
‫اﺧﺬ ِ� ِﺑﻤﺎ �ﻘﻮلﻮن‪ ،‬واﻏ ِﻔﺮ ِﻲﻟ ﻣﺎ ﻻ �ﻌﻠﻤﻮن‪.‬‬ ‫ﺗﺆ ِ‬
‫ﻋﺪی ﺑﻦ ارﻃﺎة ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺮا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺆاﺧﺬه ﻣﮑﻦ و آن ﮔﻨﺎھﺎﻧﻢ را ﮐﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻐﻔﺮت ﮐﻦ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺑﺨﺎری در اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٨٢‬‬

 ‫‪ -٥‬ﮐﺘﺎب دﻋﺎ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم دﻋﺎ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اوﻗﺎت و ﻣﮑﺎنھﺎ و اﺣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ دﻋﺎ ﻗﺒﻮل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٣‬دﻋﺎی وارد ﺷﺪه در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﯿﺢ‪ .‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻣﻮرد زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬دﻋﺎھﺎی ﻗﺮآﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ .٢‬دﻋﺎھﺎی ﻧﺒﻮی‪.‬‬
‫‪ -٤‬دﻋﺎھﺎ و اذﮐﺎری ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آنھﺎ از ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن از ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬درﻣﺎن ﺳﺤﺮ و اذﯾﺖ و آزار آن‪.‬‬
‫‪ .٣‬رﻗﯿﻪی ﭼﺸﻢ زدﮔﯽ‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم دﻋﺎ‬
‫اﻧﻮاع دﻋﺎ‬
‫دﻋﺎ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬دﻋﺎی ﻋﺒﺎدت و دﻋﺎی ﻣﺴﺄﻟﺖ‪ .‬و ھﺮ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو ﻣﺴﺘﻠﺰم‬
‫دﯾﮕﺮی اﺳﺖ‪.‬‬
‫اول ‪ -‬دﻋﺎی ﻋﺒﺎدت‪ :‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺧﺎﻟﺺ ﮐﺮدن ﻋﺒﺎدت و‬
‫ﺗﻀﺮع و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن اﻣﺮی دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﯽ ﯾﺎ دﻓﻊ‬
‫اﻣﻮر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺿﺮر‪.‬‬
‫َّ َّ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬
‫ى ِ�‬ ‫اد ٰ‬ ‫ض ٗبا �ظ َّن أن لن �قدِر عليهِ �ن‬
‫ََ‬
‫ب م� ٰ ِ‬ ‫ون إِذ ذه‬ ‫َ َ ُّ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وذا ٱ� ِ‬
‫� ۡي َ�ٰهُ‬‫ج ۡب َنا َ ُ�ۥ َو َ َّ‬ ‫�‪ ٨٧‬فَ ۡ‬
‫ٱس َت َ‬ ‫ُّ ُ َ ٰ َ َّ ٓ َ ٰ َ َّ ٓ َ َ ُ ۡ َ ٰ َ َ ّ ُ ُ َ َّ‬
‫ٱل�ٰلِم َ‬
‫ِ‬ ‫ت أن � إِ�ه إِ� أنت سب�نك إ ِ ِ� كنت مِن‬ ‫ٱلظل� ِ‬
‫ۡ‬
‫م َِن ۡٱل َغ ّم َو� َ�ٰل َِك ُ�ۨ� ٱل ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫َ‬
‫ِ�‪] ﴾٨٨‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٨٨-٨٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِۚ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٩٦‬‬
‫»و ]ﯾﺎد ﮐﻦ از[ ذواﻟﻨﻮن ]= ﯾﻮﻧﺲ[ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ]از ﻣﯿﺎن ﻗﻮﻣﺶ[ رﻓﺖ و ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ھﺮﮔﺰ ﺑﺮ او ﺗﻨﮓ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ]و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺠﺎزاﺗﺶ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ[؛ ]وﻗﺘﯽ‬
‫ﻣﺎھﯽ او را ﺑﻠﻌﯿﺪ[ در ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ ﻧﺪا داد ﮐﻪ‪]» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ [،‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮ ّ‬
‫ﻣﻨﺰھﯽ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از ﺳﺘﻤﮑﺎران ﺑﻮدهام«‪ .‬دﻋﺎﯾﺶ را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ و او را از اﻧﺪوه ﻧﺠﺎت‬
‫دادﯾﻢ و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ]ﻧﯿﺰ[ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﯿﻢ«‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬دﻋﺎی ﻣﺴﺄﻟﺖ‪ :‬درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدن آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮد دﻋﺎ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﻮد ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻗﺒﯿﻞ ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﯾﺎ دور ﮐﺮدن ﺿﺮر و زﯾﺎن‪.‬‬
‫ۡ َ ُُ ََ ۡ َ َ‬‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫��ا� َنا‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما �ن ق ۡول ُه ۡم إِ� أن قالوا َر َّ� َنا ٱغفِر �ا ذنو�نا‬
‫�ٰفِر َ‬ ‫ٓ َۡ َ َ َّ ۡ َۡ َ ََ َ ُ ۡ َ ََ َۡ ۡ ۡ َ‬
‫�ن‪] ﴾١٤٧‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٤٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ� أم ِرنا و�بِت أقدامنا وٱن�نا � ٱلقو ِم ٱل‬
‫روی ﻣﺎ در ﮐﺎرﻣﺎن‬
‫»و ﺳﺨﻨﺸﺎن ﺗﻨﮫﺎ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎﻧﻤﺎن را ﺑﯿﺎﻣﺮز و از زﯾﺎده ِ‬
‫]درﮔﺬر[ و ﮔﺎمھﺎﯾﻤﺎن را اﺳﺘﻮار ﺑﺪار و ﻣﺎ را ﺑﺮ ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدان«‪.‬‬

‫ﻗﺪرت دﻋﺎ‬
‫دﻋﺎھﺎ و ﭘﻨﺎهﺧﻮاﺳﺘﻦھﺎ از اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻼح اﺳﺖ و ﻣﻼ ک‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ ﺗﯿﺰی ﺳﻼح ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪه آن ﻧﯿﺰ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه اﺳﻠﺤﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪی‬
‫ﺻﻮرت‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎﻧﻌﯽ ھﻢ در ﮐﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ دﺷﻤﻦ ﺗﻮﺳﻂ آن از ﭘﺎی در ﻣﯽآﯾﺪ و در‬
‫ﻧﺎھﻤﺎھﻨﮕﯽ ھﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻧﯿﺰ ﮐﺎھﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ِ‬
‫دﻋﺎ اﺳﻠﺤﻪی ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻓﺮود ﺑﯿﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﻧﯿﺎﯾﺪ ﺳﻮد ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺑﺎ اﻧﺪازهی ﻗﺪرت‬
‫ﯾﻘﯿﻦ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﺎﯾﺪاری در اواﻣﺮش و ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮای ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی ﺳﺨﻦ اﻟﻠﻪ‪ ،‬دﻋﺎ‬
‫اﺟﺎﺑﺖ ﺷﺪه و ﻣﻄﻠﻮب ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ۡ َ ُ ُ‬
‫وه َّن ب َم ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ۡ َ َ َ َ ُ َّ َ ۡ ُ ُ‬
‫وه َّن ب َم ۡ‬ ‫َ‬
‫وف‬ ‫ٖ‬ ‫ُ‬
‫ر‬ ‫ع‬ ‫ق‬ ‫ار‬ ‫ف‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫وف‬
‫ٍ‬ ‫ر‬‫ُ‬ ‫ع‬ ‫اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإِذا بلغن أجلهن فأمسِك‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ ُ ۡ ُ َّ‬ ‫َ َ ۡ ُ ْ َ َ ۡ َ ۡ ّ ُ ۡ َ َ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ َّ َ ٰ ُ ۡ ُ َ ُ‬
‫وأش ِهدوا ذوي عد ٖل مِن�م وأ�ِيموا ٱلش�دة ِ�ِۚ �ل ِ�م يو�ظ بِهِۦ من �ن يؤمِن بِٱ� ِ‬
‫ِب َو َمن‬ ‫ََ ُُۡ ۡ َۡ ُ َ ََۡ ُ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ َّ ُ َ ۡ ٗ‬ ‫َ َ َ َّ‬ ‫َ ۡ ۡ‬
‫وٱ�َو ِم ٱ�خ ِِر� ومن �ت ِق ٱ� �عل �ۥ � َرجا‪ ٢‬و� ۡرزقه مِن حيث � �تس ۚ‬
‫�ءٖ ق ۡد ٗر�‪﴾٣‬‬
‫َ ۡ َ َ َ َّ ُ ُ ّ َ ۡ َ‬
‫ِ�‬ ‫ل‬ ‫ٱ�‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ج‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫ِۦ‬ ‫ه‬ ‫ر‬ ‫ٱ� َ�ٰل ُِغ أَ ۡ‬
‫م‬
‫َ َ َ َّ ۡ َ َ َّ‬
‫ٱ�ِ َ� ُه َو َح ۡس ُب ُه ۚ ٓۥ إ َّن َّ َ‬ ‫�تو� �‬
‫ِ‬ ‫ِۚ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﻄﻼق‪.[٣-٢ :‬‬
‫»و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ]آﻧﮫﺎ را ﻃﻼق دادﯾﺪ و[ ﻋﺪهﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﯿﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻃﺮز ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای‬
‫ﻧﮕﻪ دارﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﺮز ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای از آنھﺎ ﺟﺪا ﺷﻮﯾﺪ؛ و دو ﻣﺮد ﻋﺎدل از ﺧﻮدﺗﺎن را ﮔﻮاه ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و‬
 ‫‪٥٩٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺷﮫﺎدت را ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺑﺮﭘﺎ دارﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]ﺣﮑﻤﯽ اﺳﺖ[ ﮐﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارد‪،‬‬
‫ﺑﻪ آن ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز داده ﻣﯽﺷﻮد؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ از اﻟﻠﻪ ﺑﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬راه ﻧﺠﺎﺗﯽ ﺑﺮای او ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ و‬
‫او را از ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬روزی ﻣﯽدھﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ّ ً‬ ‫َ‬
‫ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ھﺮ ﭼﯿﺰی‬
‫اﻧﺪازهای ﻗﺮار داده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎ‬
‫اﻟ ِﻠﻪ ﻋﺰﯾﺰ و ﮔﺮاﻣﯽ‪ ،‬ﻏﻨﯽ و ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﻋﺎی ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ از او ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ رد‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ھﺮﮔﺎه دﻋﺎ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻄﺶ اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪه ﻓﻮرا ﻣﯽدھﺪ ﯾﺎ‬
‫ﺗﻀﺮ ع و زاری ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﺎ ﺑﻪ او ﭼﯿﺰی‬ ‫اﺟﺎﺑﺖ را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻣﯽاﻧﺪازد ﺗﺎ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﯿﺶﺗﺮ ّ‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ از ﺧﻮاﺳﺘﻪاش ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ از او ﺑﻼﯾﯽ را دور ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ آن را ﺑﺮای‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻣﯽاﻧﺪازد؛ زﯾﺮا اﻟﻠﻪ ﺑﮫﺘﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ‬
‫ﺷﺘﺎب ﻧﮑﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫َ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ۡ ُ َ َ ۡ َ ُ َ َ َ َ َّ ۡ َ َ َّ َ ُ َ ۡ ُ ُ ٓ َّ َّ َ َ ُ َۡ‬
‫﴿و� ۡرزقه مِن حيث � �تس ۚ‬
‫ِب ومن �ت َو� � ٱ�ِ �ه َو حسبه ۚۥ إِن ٱ� �ٰل ِغ أم ِرهۚ ِۦ‬
‫َ ۡ َ َ َ َّ ُ ُ ّ َ ۡ َ‬
‫�ءٖ ق ۡد ٗر�‪] ﴾٣‬اﻟﻄﻼق‪.[٣ :‬‬ ‫ِ�‬
‫قد جعل ٱ� ل ِ‬
‫»و او را از ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬روزی ﻣﯽدھﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬او ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫ّ ً‬ ‫َ‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ھﺮ ﭼﯿﺰی‬
‫اﻧﺪازهای ﻗﺮار داده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َ ََۡ ۡ َ ُ ْ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫َ ّ َ ّ َ ٌ ُ ُ َ ۡ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ََ َ‬
‫جيبوا ِ�‬
‫جيب دعوة ٱ�اع إِذا د� ِن� فليست ِ‬ ‫﴿�ذا س�لك عِبادِي � ِ� فإ ِ ِ� قرِ�بۖ أ ِ‬
‫ُ َ‬ ‫ۡ ۡ ْ َ َّ‬
‫َو�ُؤم ُِنوا ِ� ل َعل ُه ۡم يَ ۡرش ُدون‪] ﴾١٨٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٦ :‬‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﭼﻮن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ درﺑﺎرۀ ﻣﻦ از ﺗﻮ ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ ]ﺑﻪ آﻧﺎن[ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮑﻢ و‬
‫َ‬
‫دﻋﺎی دﻋﺎﮐﻨﻨﺪه را ‪ -‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﺨﻮاﻧﺪ ‪ -‬اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ؛ ﭘﺲ ]آﻧﺎن ﻓﻘﻂ[ ﺑﺎﯾﺪ دﻋﻮت‬
‫ﻣﺮا ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ راه ﯾﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﻮاﻧﻊ اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎ‬

‫دﻋﺎ از ﻗﻮیﺗﺮﯾﻦ اﺑﺰارھﺎ در دور ﮐﺮدن ﭼﯿﺰھﺎی ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﭼﯿﺰھﺎی‬
‫ﺧﻮد دﻋﺎ ﮐﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﺿﻌﻒ ِ‬‫ِ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﺎھﯽ دﻋﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮی ﻧﺪارد؛ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﭘﺴﻨﺪ اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ و در آن ﮐﯿﻨﻪ و دﺷﻤﻨﯽ اﺳﺖ؛ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺿﻌﻒ ﻗﻠﺐ و ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی اﻟﻠﻪ در ھﻨﮕﺎم دﻋﺎ؛ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﻮاﻧﻊ اﺟﺎﺑﺖ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮردن ﺣﺮام و ﻏﻔﻠﺖ و‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٥٩٨‬‬

‫اﺷﺘﺒﺎه و اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﮔﻨﺎھﺎن در ﻗﻠﺐ؛ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺠﻠﻪ داﺷﺘﻦ ﺑﺮای ﻧﺘﯿﺠﻪ دﻋﺎ و‬
‫ﺗﺮک دﻋﺎ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻋﺪم اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎ در دﻧﯿﺎ ﺑﺮای اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در آﺧﺮت ﺑﺰرگﺗﺮ از آن ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ‬
‫ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ او ﻧﻤﯽدھﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﺮی را از او دور ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ در ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪن ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﮔﻨﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺪادن ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ و ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ او‬
‫ﻧﻤﯽدھﺪ ﺗﺎ از ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺆال ﮐﺮدن را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ دروازهی‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ََ ُ‬ ‫ْ َُ َ ََ َُ‬ ‫َ ُ ُ َ َّ َ َ ٌ‬ ‫َْ َْ‬ ‫َ‬
‫ﷲ ج �ﻘﺎلﻮا‪:‬‬ ‫ﻮل ا ِ‬‫ﷲ ب �ﻘﻮل‪ :‬ﺳﻠﻢ ﻧﺎس ِﻣﻦ �ﻬﻮد ﻰﻠﻋ رﺳ ِ‬ ‫‪ .١‬ﺟ ِﺎﺑ َﺮ �ﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫َ َ َ َ َ َْ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َ َ ْ ََ َ‬ ‫َّ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ‬
‫ﺖ أل ْﻢ � ْﺴ َﻤ ْﻊ‬ ‫ﺎﺳ ِﻢ‪� ،‬ﻘﺎل‪» :‬وﻋﻠﻴ�ﻢ« �ﻘﺎﻟﺖ ﺎﻋ�ِﺸﺔ‪ :‬وﻏ ِﻀﺒ‬ ‫الﺴﺎم ﻋﻠﻴﻚ ﻳﺎ أﺑﺎ اﻟﻘ ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ ْ َ َّ ُ َ ُ َ‬
‫ﺎب َﻋﻠﻴْ ِﻬ ْﻢ َوﻻ �َﺎﺑُﻮن‬ ‫ﻣﺎ ﻗﺎلﻮا؟ ﻗﺎل‪» :‬ﺑ�‪ ،‬ﻗﺪ ﺳ ِﻤﻌﺖ ﻓﺮددت ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ و�ِﻧﺎ �‬
‫َ َ َْ ‪١‬‬
‫ﻋﻠﻴﻨﺎ«‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﺮوھﯽ از ﯾﮫﻮدﯾﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺳﻼم‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻟﺴﺎم ﻋﻠﯿﮏ )ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺗﻮ( ای اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ! ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬و‬
‫ﻋﻠﯿﮑﻢ )و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد(«‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل )ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ( ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﺸﻨﯿﺪی ﮐﻪ آﻧﺎن ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪم و‬
‫دﻋﺎیﺷﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪم؛ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻣﺎ در ﺣﻖ آﻧﺎن‪،‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ اﻣﺎ ﻧﻔﺮﯾﻦ آﻧﺎن در ﺣﻖ ﻣﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫َّ َ َ ِّ ٌ َ َ ْ َ ُ َّ‬
‫ﺎس‪ ،‬إِن اﷲ ﻃﻴﺐ ﻻ �ﻘﺒﻞ إِﻻ‬ ‫ﻮل اﷲ ج‪َ �ُّ �َ » :‬ﻬﺎ اﻨﻟَّ ُ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫‪ْ � .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ�ْ َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳ‬
‫ِ‬
‫ْ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ ُّ َ ُّ ُ ُ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫اﷲ أَ َم َﺮ ال ْ ُﻤ ْﺆﻣﻨ َ‬
‫ٱلر ُسل �وا م َِن‬ ‫���ها‬ ‫� ِﺑ َﻤﺎ أ َم َﺮ ِﺑ ِﻪ الﻤﺮﺳ ِﻠ�‪� ،‬ﻘﺎل‪ٰٓ ﴿ :‬‬ ‫ِِ‬
‫َﻃﻴِّﺒًﺎ‪َ ،‬و� َّن َ‬
‫ِ‬
‫ََ َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َ ٰ ً اۖ ّ َ َ ۡ َ ُ َ َ‬ ‫َّ َ‬
‫‪ٞ‬‬
‫ت وٱ�ملوا �ل ِح إ ِ ِ� بِما �عملون عل ِيم‪] ﴾٥١‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪ [٥١ :‬وﻗﺎل‪:‬‬ ‫ٱلط ّيِ�ٰ ِ‬
‫ُ َ َ‬ ‫َۡ ُ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ ُ ْ ُ ُ ْ‬
‫ت َما َر َزق�ٰ� ۡم﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪َّ � [١٧٢ :‬ﻢ ذﻛ َﺮ‬ ‫َ‬
‫ِين َءامنوا �وا مِن َط ّيِ�ٰ ِ‬ ‫���ها ٱ�‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ُ‬
‫الﺴ َﻤﺎءِ‪ ،‬ﻳَﺎ َر ِّب‪ ،‬ﻳَﺎ َر ِّب‪َ ،‬و َﻣ ْﻄ َﻌ ُﻤﻪ‬ ‫ﺮﺒ‪ُ �َ ،‬ﻤ ُّﺪ ﻳَ َﺪﻳْﻪ إ َﻰﻟ َّ‬ ‫ﺚ أَ ْ� َ َ‬ ‫َّ ُ َ ُ ُ َّ َ َ َ ْ َ َ‬
‫الﺮﺟﻞ ﻳ ِﻄﻴﻞ الﺴﻔﺮ أﺷﻌ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ْ َ َ ُ َ َ ‪٢‬‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ام‪َ ،‬و َمﻠبَ ُﺴ ُﻪ َﺣ َﺮ ٌ‬ ‫ﺮﺸ ُ� ُﻪ َﺣ َﺮ ٌ‬‫ام‪َ ،‬و َم ْ َ‬
‫َﺣ َﺮ ٌ‬
‫ام‪َ ،‬وﻏ ِﺬ َي ﺑِﺎﺤﻟ َ َﺮامِ ‪ ،‬ﻓ�� �ﺴﺘﺠﺎب ِﺬﻟلِﻚ؟‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٦٦‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٠١٥‬‬
 ‫‪٥٩٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻣﺮدم‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﭘﺎک اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ‬
‫ﭘﺎﮐﯿﺰه را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ھﻤﺎن دﺳﺘﻮری را داده ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان داده‬
‫اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬از ]ﻏﺬاھﺎی[ ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﮐﺎر‬
‫ً‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﯿﺪ‪ .‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﯿﺪ آ ﮔﺎھﻢ«‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای‬
‫روزی ﺷﻤﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ‬‫ِ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬از ﭼﯿﺰھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰهای ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﻮرﯾﺪ«‪ .‬ﺳﭙﺲ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج داﺳﺘﺎن ﻣﺮدی را ذﮐﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺳﻔﺮی ﻃﻮﻻﻧﯽ را‬
‫ﭘﯿﻤﻮده و ژوﻟﯿﺪهﻣﻮی و ﻏﺒﺎرآﻟﻮد اﺳﺖ‪ .‬او دﺳﺘﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮی آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭘﺮوردﮔﺎرا! در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﻮراک‪ ،‬ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ و‬
‫ﻟﺒﺎﺳﺶ ﺣﺮام ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺣﺮام ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ دﻋﺎی ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؟‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی دﻋﺎ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻼ‬

‫دﻋﺎ از ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮﯾﻦ درﻣﺎنھﺎﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﺑﻼﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻠﻮﯾﺶ را ﻣﯽﮔﯿﺮد و ھﺮﮔﺎه‬
‫ﺑﻼ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬آن را دور ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺳﺒﮏ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻋﺎ ھﻤﺮاه ﺑﻼ‪ ،‬ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫‪ .١‬دﻋﺎ از ﺑﻼ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ آن را دﻓﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬دﻋﺎ از ﺑﻼ ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻼ ﺑﺮ آن ﭼﯿﺮه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٣‬دﻋﺎ و ﺑﻼ ھﺮدو ﻋﻠﯿﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و ھﺮﯾﮏ ﻣﺎﻧﻊ دﯾﮕﺮی ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ دﻋﺎ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُۡ‬ ‫ََ ََۡ ُ ْ َََۡ‬ ‫َ َّ ۡ ُ َ َ ٰ ٌ َ َ ٓ َ َّ ۡ َ ٗ َ ٓ َ ۡ َ‬
‫�ة َر ّ�ِهِۗۦ قل‬ ‫جدا َوقا� ِ ٗما �ذ ُر ٱ�خِرة و�رجوا ر‬‫‪﴿ .١‬أمن هو �ن ِت ءاناء ٱ� ِل سا ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫َّ َ َ ۡ َ ُ َ َ َّ َ َ َ ۡ َ ُ َ َّ َ َ َ َ َّ ُ ْ ُ ْ ۡ ۡ َ‬ ‫َۡ َۡ َ‬
‫ب‪﴾٩‬‬ ‫هل �ستوِي ٱ�ِين �علمون وٱ�ِين � �علمونۗ إِ�ما �تذكر أولوا ٱ�ل�ٰ ِ‬
‫]اﻟﺰﻣﺮ‪.[٩ :‬‬
‫»آﯾﺎ ]ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺸﺮﮐﯽ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ[ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺷﺐ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺳﺠﺪه و ﻗﯿﺎم‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ و از ]ﻋﺬاب[ آﺧﺮت ﺗﺮﺳﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرش اﻣﯿﺪ‬
‫دارد؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر را[ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ؟ ﺗﻨﮫﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﭘﻨﺪ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٠٠‬‬
‫ٱ� ِ َ َ َ‬ ‫�بۖ أُج ُ‬
‫يب َد ۡع َوةَ َّ‬ ‫ك ع َِبادِي َ� ّ� فَإ ّ� قَر ٌ‬ ‫َ َ ََ َ‬
‫اع إِذا د� ِن�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪�﴿ .٢‬ذا س�ل‬
‫ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫فَ ۡليَ ۡس َتج ُ‬
‫يبوا ِ� َو�ُؤم ُِنوا ِ� ل َعل ُه ۡم يَ ۡرش ُدون‪] ﴾١٨٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٦ :‬‬ ‫ِ‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﭼﻮن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ درﺑﺎرۀ ﻣﻦ از ﺗﻮ ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ ]ﺑﻪ آﻧﺎن[ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮑﻢ و‬
‫َ‬
‫دﻋﺎی دﻋﺎﮐﻨﻨﺪه را ‪ -‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﺨﻮاﻧﺪ ‪ -‬اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ؛ ﭘﺲ ]آﻧﺎن ﻓﻘﻂ[ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫دﻋﻮت ﻣﺮا ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ راه ﯾﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُّ ُ ُ ۡ ُ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ُ ۡ َّ َّ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ َ‬
‫�ون � ۡن ع َِباد ِ� َس َي ۡدخلون‬‫جب ل� ۚم إِن ٱ�ِين �ستك ِ‬‫و� أست ِ‬‫﴿وقال ر��م ٱدع ِ‬
‫َج َه َّن َم َداخِر َ‬
‫�ن‪] ﴾٦٠‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٦٠ :‬‬ ‫ِ‬
‫»و ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮا ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ]دﻋﺎی[ ﺷﻤﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﻦ ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زودی ﺑﺎ ﺧﻮاری ﺑﻪ ﺟﮫﻨﻢ وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫آداب دﻋﺎ و اﺳﺒﺎب اﺟﺎﺑﺖ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎی اﻟﻠﻪ ﺷﺮوع ﺷﻮد و ﭘﺲ از آن در‬
‫اول و آﺧﺮ دﻋﺎ‪ ،‬درود ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫دﻋﺎ ﺑﺎ ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮏ اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ھﯿﭻ ﻓﺮدی ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﻔﺎت اﻟﻠﻪ را‬ ‫‪.٢‬‬
‫ﺻﺪا ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ای وﺟﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ای ﻋﻠﻢ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ای رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ و اﻣﺜﺎل آن‪ .‬وﻟﯽ‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت اﻟﻠﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺑﺰرگ ﺗﻮ ﯾﺎ‬
‫رﺣﻤﺖ وﺳﯿﻊ ﺗﻮ و اﻣﺜﺎل آن از ﺗﻮ ﻃﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺣﻀﻮر ﻗﻠﺐ ھﻨﮕﺎم دﻋﺎ‪ ،‬و ﭘﺎﯾﯿﻦ آوردن ﺻﺪا‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش آن‬ ‫‪.٣‬‬
‫و اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ و ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری از اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ‪.‬‬
‫ھﺮ دﻋﺎﯾﯽ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﮐﻨﺪ و ﺑﺮ آن اﺻﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﺟﺎﺑﺖ را ﺳﺴﺖ و ﺿﻌﯿﻒ‬ ‫‪.٤‬‬
‫ﻧﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ اﺟﺎﺑﺖ آن ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﯾﺎ ﻗﻄﻊ ﺻﻠﻪی رﺣﻢ دﻋﺎ‬
‫ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ در دﻋﺎ از ﺣﺪود‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﮔﻤﺎن ﻧﯿﮏ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺧﻮد و ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪش دﻋﺎ ﻧﮑﻨﺪ و ﺧﻮراک و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ و ﻟﺒﺎﺳﺶ‬ ‫‪.٥‬‬
‫از ﺣﻼل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دارد ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻤﯽ را ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در دﻋﺎ ﺧﺸﻮع و ﺗﻀﺮع ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ و ﭘﻠﯿﺪی‪ ،‬ﭘﺎک ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪٦٠١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫‪ .٦‬دﺳﺖھﺎ را ﺗﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ِی ﺷﺎﻧﻪھﺎ در ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮐﻒﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی‬

‫آﺳﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮﺧﻮاﺳﺖ ﭼﮫﺮه و ﻇﺎھﺮ دﺳﺖھﺎﯾﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٧‬ھﻨﮕﺎم دﻋﺎ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺴﺘﯽ و ﻧﺮﻣﯽ دﻋﺎ ﮐﻨﺪ و دﻋﺎھﺎﯾﯽ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل اﺟﺎﺑﺖﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ و در ﺷﺮﯾﻌﺖ وارد ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫َّ َ ُ ۡ ُ َ َ َّ َ َ ُ ّ ْ‬
‫ِين إِذا ذك ُِروا ب ِ َها � �‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما يؤمِن ��ٰتِنا ٱ�‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َٰ ُ ُ ُ ُ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َ َ َّ ُ ْ َ ۡ َ ّ ۡ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ‬
‫جعِ يَ ۡد ُعون‬‫ا� جنو�هم ع ِن ٱلمضا ِ‬ ‫�ون۩‪� ١٥‬تج‬ ‫وسبحوا ِ�م ِد ر� ِ ِهم وهم � �ستك ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ون‪ ١٦‬فَ َ� َ� ۡعلَ ُم َ� ۡف ‪ٞ‬‬
‫س َّما ٓ أ ۡخ َ َ ُ ّ ُ َّ ۡ ُ‬ ‫َ َّ ُ ۡ َ ۡ ٗ َ َ َ ٗ َ َّ َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ ُ ُ َ‬
‫�‬‫� لهم مِن قرة ِ أ� ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ر�هم خوفا وطمعا ومِما رزق�هم ينفِق‬
‫ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫ٓ‬
‫َج َزا َء ۢ ب ِ َما �نوا َ� ۡع َملون‪] ﴾١٧‬اﻟﺴﺠﺪة‪.[١٧-١٥ :‬‬
‫»ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ آنھﺎ ﭘﻨﺪ داده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺠﺪه‬
‫ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﻨﺪ و ﺗﮑﺒﺮ ﻧﻤﯽورزﻧﺪ‪] .‬در دل ﺷﺐ‪ [،‬از ﺑﺴﺘﺮھﺎ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﺎ ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ ]ﺑﻪ ﻧﯿﺎﯾﺶ[ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن روزی‬
‫دادهاﯾﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﺑﻪ ]ﭘﺎس[ آﻧﭽﻪ ]اﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن در دﻧﯿﺎ[ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ]ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﯾﮥ[ روﺷﻨﯽ ﭼﺸﻢھﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﮫﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﺣﮑﺎم اﻧﻮاع دﻋﺎ‬

‫دﻋﺎ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .١‬دﻋﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر دادهاﻧﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﻮر ھﻢ ﯾﺎ ﺑﺮای‬
‫وﺟﻮب اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﺮای اﺳﺘﺤﺒﺎب‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻋﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ وارد‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﻧﻤﺎز و ﻏﯿﺮ آن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦھﺎ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ و ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ دﻋﺎ و ﺳﺆال در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ََ‬ ‫َ ٰ َ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ ۡ َ ۡ ۡ َ ۡ ُ‬ ‫ٱلص َ� ٰ َط ٱل ۡ ُم ۡس َت ِق َ‬
‫ۡ َ ّ‬
‫وب عل ۡي ِه ۡم‬
‫ِ‬ ‫ض‬ ‫� ٱلمغ‬‫ص�ط ٱ�ِين ��عمت علي ِهم � ِ‬ ‫يم‪ِ ٦‬‬ ‫﴿ٱهدِنا ِ‬
‫َ َ َّ ّ‬
‫آل َ‬
‫ِ�‪] ﴾٧‬اﻟﻔﺎﺗﺤﺔ‪.[٧-٦ :‬‬ ‫و� ٱلض‬
‫»ﻣﺎ را ﺑﻪ راه راﺳﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻓﺮﻣﺎ ]و ھﻤﻮاره ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم ﺑﮕﺮدان[؛ راه ﮐﺴﺎﻧﯽ ]ھﻤﭽﻮن‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺷﮫﯿﺪان‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران[ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻌﻤﺖ دادهای‪ ،‬ﻧﻪ ]راه[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫آﻧﺎن ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ]= ﯾﮫﻮد[ و ﻧﻪ ]راه[ ﮔﻤﺮاھﺎن ]= ﻧﺼﺎری[«‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﻧﻮع دﯾﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‪ ،‬ﻣﺎ را از آن ﻣﻨﻊ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻦ‬
‫از ﺣﺪود در دﻋﺎ‪ .‬ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﯿﺰی را ﻃﻠﺐ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ وﯾﮋهی ﭘﺮوردﮔﺎر‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٠٢‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼ از اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﮐﻪ او را ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی داﻧﺎ ﯾﺎ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﮕﺮداﻧﺪ و ﯾﺎ او را از‬

‫ﻏﯿﺐ ﺧﺒﺮ دھﺪ و اﻣﺜﺎل آن‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ دﻋﺎ را اﻟﻠﻪ دوﺳﺖ ﻧﺪارد و ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪد‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﻧﻮع دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺒﺎح و ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﭼﯿﺰ اﺿﺎﻓﯽ را ﺑﺨﻮاھﺪ ﮐﻪ در آن ﮔﻨﺎھﯽ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اوﻗﺎت‪ ،‬ﺟﺎﻫﺎ و ﺣﺎﻟﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﻋﺎ اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد‬

‫‪ .١‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اوﻗﺎت دﻋﺎ‬
‫ﻧﯿﻤﻪی آﺧﺮ ﺷﺐ‪ ،‬ﺷﺐ ﻗﺪر‪ ،‬ﭘﺲ از ﻧﻤﺎزھﺎی ﻓﺮض‪ ،‬ﺑﯿﻦ اذان و اﻗﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪای از ھﺮ‬
‫ﺷﺐ‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪای از روز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬و آن آﺧﺮﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﭘﺲ از ﻋﺼﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻨﮕﺎم اذان ﺑﺮای‬
‫ﻧﻤﺎزھﺎی ﻓﺮض‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ وﺿﻮ ﺑﺨﻮاﺑﺪ و ﺳﭙﺲ در ﺷﺐ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد و دﻋﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﻋﺎ در ﻣﺎه‬
‫رﻣﻀﺎن و ﺷﺐ ﻗﺪر و اﻣﺜﺎل آن‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻣﮑﺎنھﺎی دﻋﺎ‬

‫ھﻨﮕﺎم ﻃﻮاف ﮐﻌﺒﻪ‪ ،‬روز ﻋﺮﻓﻪ در ﻋﺮﻓﺎت‪ ،‬ﺑﺮ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه‪ ،‬در ﻣﺸﻌﺮ اﻟﺤﺮام )ﻣﺰدﻟﻔﻪ(‪،‬‬
‫ﭘﺲ از رﻣﯽ ﺟﻤﺮهی ﮐﻮﭼﮏ و وﺳﻄﯽ در اﻋﻤﺎل ﺣﺞ و اﻣﺜﺎل آن‪.‬‬

‫‪ .٣‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖھﺎی دﻋﺎ‬

‫َ َ َ َّ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ ِّ ُ ْ ُ َ َّ‬
‫اﻟﻈﺎلﻤ َ‬
‫�«‪ ،‬دﻋﺎ ھﻨﮕﺎم روی آوردن ﻗﻠﺐ‬ ‫ِِ‬ ‫دﻋﺎ ﺑﺎ »ﻻ ِإﻪﻟ إِﻻ أﻧﺖ ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ ِإ� ﻛﻨﺖ ِﻣﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ‪ ،‬دﻋﺎ ﭘﺲ از وﺿﻮ‪ ،‬دﻋﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬ﻣﻈﻠﻮم‪ ،‬دﻋﺎی ﭘﺪر ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪش و‬
‫دﻋﺎی ﻣﻀﻄﺮ‪ ،‬دﻋﺎ ھﻨﮕﺎم ﺳﺠﺪه‪ ،‬زﻣﺎن اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺠﺎﻟﺲ ذﮐﺮ و ﯾﺎد اﻟﻠﻪ‪،‬‬
‫َ َ َّ‬
‫ھﻨﮕﺎم آواز ﺧﺮوس‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ در ﺷﺐ ﻓﺮدی ﺑﯿﺪار ﺷﻮد و اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪» :‬ﻻ ِإ َﻪﻟ ِإﻻ‬
‫ْ‬ ‫َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ َ ْ َ ٌ ُ ْ َ َ َّ‬
‫ا�‪َ ،‬واﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺳﺒﺤﺎن ِ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ‪ ،‬وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ‬ ‫ا� وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫َْ‬ ‫َّ َْ‬ ‫َّ َ َ َ َ َّ َّ ُ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ َ َ ُ َّ َ َّ‬
‫ﻴﻢ‪ ،«...‬ﺳﭙﺲ‬ ‫ﺎ� اﻟﻌ ِّ‬
‫� اﻟﻌ ِﻈ ِ‬ ‫�‪ ،‬وﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا�‪ ،‬وا� أ�ﺮﺒ‪ ،‬وﻻ ﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة إِﻻ ِﺑ ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ آﻣﺮزش ﻧﻤﺎﯾﺪ و دﻋﺎ ﮐﻨﺪ و اﻣﺜﺎل آن‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ َ‬ ‫اي َو َم َما� ِ َّ�ِ َر ّ ۡ َ َ َ‬ ‫َ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َّ‬
‫��ك ُ� ۖۥ‬ ‫ب ٱل�ٰل ِم�‪ِ � ١٦٢‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫� َي َ‬ ‫‪﴿ .١‬قل إِن َص� ِ� َو� ُس ِ� و‬
‫�‪] ﴾١٦٣‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٦٣-١٦٢ :‬‬ ‫ت َو َ�نَا ۠ أَ َّو ُل ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬ ‫َو� َ�ٰل َِك أُم ِۡر ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
 ‫‪٦٠٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫»ﺑﮕﻮ‪» :‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزم و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽھﺎی ﻣﻦ و زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮﮔﻢ ھﻤﻪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ‪ -‬ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‪ -‬اﺳﺖ‪] .‬ھﻤﺎن ذاﺗﯽ ﮐﻪ[ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد؛ و ﺑﻪ اﯾﻦ ]ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و‬
‫ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ[ دﺳﺘﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪام و ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ]از اﯾﻦ ﻗﻮم[ ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫ُ ۡ ُ ْ َّ َ َ ۡ ُ ْ َّ ۡ َ ٰ َ َ ّٗ َّ َ ۡ ُ ْ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ٓ ُ ۡ ُ ۡ َ ٰ َ َ ۡ‬
‫� � َو� � َه ۡر‬ ‫‪﴿ .٢‬ق ِل ٱدعوا ٱ� أوِ ٱدعوا ٱلرح�نۖ �يا ما تدعوا فله ٱ�سماء ٱ�س‬
‫َ‬ ‫َّ َّ‬
‫ٱ� ۡم ُد ِ� ِ ٱ�ِي ل ۡم‬ ‫ي�‪َ ١١٠‬وقُل ۡ َ‬
‫َ َ َ ََ َُ ۡ َ َ َۡ َۡ َ َ َ َ ٗ‬
‫ِ‬ ‫بِص�ت ِك و� �اف ِت بِها وٱ�تغِ �� �ٰل ِك سب ِ‬
‫�هُ‬ ‫ۡ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ َّ ُ َ ‪ُّ َ ّ ٞ‬‬
‫ٱ� ّل ۖ َو َ� ّ ۡ‬ ‫َ َّ ۡ َ َ ٗ َ َ ۡ َ ُ َّ ُ َ ‪ٞ‬‬
‫ك ولم ي�ن �ۥ و ِ ّ� مِن ِ ِ‬ ‫��ك ِ� ٱلمل ِ‬ ‫خذ و�ا ولم ي�ن �ۥ ِ‬ ‫�ت ِ‬
‫�ب َ‬‫َ ۡ‬
‫�ۢ�‪] ﴾١١١‬اﻹﺳﺮاء‪.[١١١-١١٠ :‬‬ ‫ت ِ‬
‫»ﺑﮕﻮ‪» :‬اﻟﻠﻪ« را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﯾﺎ »رﺣﻤﺎن« را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ؛ ھﺮ ﮐﺪام را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﺎمھﺎ ﺑﺮای اوﺳﺖ«‪ .‬و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﻧﻤﺎزت را ]آﻧﭽﻨﺎن[ ﺑﻪ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺨﻮان ]ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ[ و آن را ]آﻧﻘﺪر ﻧﯿﺰ[ آھﺴﺘﻪ ﻧﺨﻮان ]ﮐﻪ ﺣﺘﯽ اﺻﺤﺎﺑﺖ ﻧﺸﻮﻧﺪ[؛ و‬
‫ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ]دو ﺣﺎﻟﺖ‪ [،‬راھﯽ ]ﻣﯿﺎﻧﻪ[ ﺑﺠﻮی‪ .‬و ﺑﮕﻮ‪» :‬ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﺨﺼﻮص اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪی ]ﺑﺮای ﺧﻮﯾﺶ[ ﺑﺮﻧﮕﺰﯾﺪه اﺳﺖ و در ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ‪ ،‬ھﯿﭻ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد و ھﺮﮔﺰ‬
‫ﺧﻮار و ﻧﺎﺗﻮان ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ]ﻧﯿﺎز ﺑﻪ دوﺳﺖ و[ ﮐﺎرﺳﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ« و او را ﺑﺰرگ‬
‫ﺑﺪار؛ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺘﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ«‪.‬‬
‫ُّ َ َ ۡ َ ُ ُ ۡ ُ َ َ ٓ ۡ َ‬ ‫َ َّ ُ ُ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ ُ َ َ ۡ ُ‬
‫�يب ٱلمضط َّر إِذا د�ه و��شِ ف ٱلس ٓو َء و�جعل�م خلفا َء ٱ� ِ �‬
‫�ض‬ ‫‪﴿ .٣‬أمن ِ‬
‫َ َ َّ َ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ‬
‫أءِ�ٰه‪َّ ٞ‬م َع ٱ�ِۚ قل ِي� َّما تذك ُرون‪] ﴾٦٢‬اﻟﻨﻤﻞ‪.[٦٢ :‬‬
‫»]آﯾﺎ ﻣﻌﺒﻮدان ﺷﻤﺎ ﺑﮫﺘﺮﻧﺪ[ ﯾﺎ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ]دﻋﺎی[ درﻣﺎﻧﺪه را ‪ -‬وﻗﺘﯽ او را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪-‬‬
‫اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮔﺮﻓﺘﺎری را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽﺳﺎزد و ﺷﻤﺎ را ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن ]ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن در[‬
‫زﻣﯿﻦ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ؟ آﯾﺎ ﻣﻌﺒﻮد دﯾﮕﺮی ﺑﺎ اﻟﻠﻪ وﺟﻮد دارد؟ ﭼﻪ اﻧﺪک ﭘﻨﺪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ!«‪.‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻦ از اﻟﻠﻪ‪:‬‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﻋﺰﯾﺰ و ﮔﺮاﻣﯽ را زﯾﺎد ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ھﺮﮐﺲ اﻟﻠﻪ را زﯾﺎد ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ از آﻧﭽﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺋﻼن ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺧﻮاھﺪ داد‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ ۡ ُُ ٓ َۡ ُۡ ُ ۡ َ ۡ ُُ ْ ََ َ ۡ ُ‬
‫ون‪] ﴾١٥٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٥٢ :‬‬
‫و� أذكر�م وٱشكروا ِ� و� ت�فر ِ‬ ‫﴿فٱذكر ِ‬
‫»ﭘﺲ ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﯾﺎد ﮐﻨﻢ و ﺷﮑﺮﮔﺰاری ﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎی آورﯾﺪ و از ﻣﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاﺳﺘﻦ‪ ،‬ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎی اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎی آورد‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٠٤‬‬

‫اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻮﻣﺶ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاﺳﺘﻦ از اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ و‬
‫ﺛﻨﺎ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ ۡ َ َ َ ٓ ُ ُ ُ ۡ ۡ َ ُ َ َ َّ ُ ۡ َ ُ ّ ‪َّ ٓ ّ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ۡ ُ َّ ُ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫� إِ�‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫إ‬‫ف‬ ‫‪٧٦‬‬‫ون‬ ‫م‬‫د‬ ‫ق‬ ‫ٱ�‬ ‫م‬‫�‬ ‫ؤ‬‫ا‬‫اب‬ ‫ء‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫نت‬ ‫أ‬ ‫‪٧٥‬‬ ‫ون‬ ‫﴿قال أفرء�تم ما كنتم �عبد‬
‫َ‬ ‫ََۡ‬ ‫َُ ُۡ ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫�‪َّ ٧٧‬ٱ�ِي َخلَ َق� َ� ُه َو َ� ۡ‬ ‫َر َّب ٱلۡ َ�ٰلَم َ‬
‫�‪� ٧٩‬ذا‬ ‫ِين‪ ٧٨‬وٱ�ِي هو �طعِم ِ� و�سقِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ُ ُ َّ ُ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ ََُ َۡ‬
‫�‪] ﴾٨١‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[٨١-٧٥ :‬‬ ‫�‪ ٨٠‬وٱ�ِي ي ِميت ِ� �م �ي ِ ِ‬ ‫م ِرضت �هو �شفِ ِ‬
‫»]اﺑﺮاھﯿﻢ[ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎ دﯾﺪﯾﺪ ]و داﻧﺴﺘﯿﺪ[ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ھﻤﻮاره ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ ‪] -‬ھﻢ[‬
‫ً‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪی[ ﻣﻦ‬
‫ِ‬ ‫]ﻋﻘﯿﺪۀ‬ ‫دﺷﻤﻦ‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ[‬ ‫ﻣﻌﺒﻮدان‬ ‫]=‬ ‫ھﺎ‬ ‫آن‬ ‫]ھﻤﮥ[‬ ‫ﯾﻘﯿﻨﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ و ]ھﻢ[ ﭘﺪراﻧﺘﺎن‪-‬‬
‫ِ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‪ .‬آن ]ﻣﻌﺒﻮدی[ ﮐﻪ ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪه و ھﺪاﯾﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﻤﺎن‬
‫ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻏﺬا ﻣﯽدھﺪ و ﺳﯿﺮاﺑﻢ ﻣﯽﺳﺎزد و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﻣﯽﺷﻮم‪ ،‬اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﯾﻢ‬
‫َ‬
‫ﻣﯽدھﺪ و ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا ﻣﯽﻣﯿﺮاﻧﺪ و ]دوﺑﺎره[ زﻧﺪهام ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺧﻮاﺳﺘﻪاش را ﺑﺎ ﺛﻨﺎ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ٓ َ ۡ َ ُ َ َ ۡ‬
‫ِين‪] ﴾٨٢‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[٨٢ :‬‬
‫� ِ� يوم ٱ� ِ‬
‫﴿وٱ�ِي أطمع أن �غفِر ِ� خ ِط ٔ‬
‫»و ذاﺗﯽ ﮐﻪ اﻣﯿﺪوارم روز ﺟﺰا ﮔﻨﺎھﺎﻧﻢ را ﺑﺒﺨﺸﺪ«‪.‬‬
‫آنﮔﺎه ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﭼﻨﯿﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ص ۡدق � ٱ�خِر َ‬ ‫َ َ ۡ َ ّ َ َ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ۡ ٗ ََ ۡ ۡ‬ ‫﴿ َر ّ َ ۡ‬
‫�ن‪٨٤‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٖ ِ‬ ‫ان‬ ‫ِس‬ ‫ل‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ٱج‬‫و‬ ‫‪٨٣‬‬ ‫�‬ ‫ح‬
‫ِ ِ‬ ‫ل‬ ‫ٱل�‬ ‫ب هب ِ� حكما و�� ِ ِ‬
‫ب‬ ‫�‬ ‫ِق‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ٓ َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َۡ‬
‫ِ�‪َ ٨٦‬و� �زِ ِ� يَ ۡو َم‬‫ٱلضآل َ‬ ‫� إِن ُهۥ �ن مِن‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َ َ َّ َّ‬
‫وٱجعل ِ� مِن ورثةِ جنةِ ٱ�عِي ِم‪ ٨٥‬وٱغفِر ِ� ِ‬
‫ِي�‪] ﴾٨٩‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[٨٩-٨٣ :‬‬ ‫ٱ� ب َق ۡل َ‬‫ون‪ ٨٨‬إ َّ� َم ۡن َ� َ� َّ َ‬ ‫َُُۡ َ ََۡ َ َ َ ُ َ ‪َ َُ ََ ٞ‬‬
‫ب سل ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�بعثون‪ ٨٧‬يوم � ينفع مال و� �ن‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ داﻧﺸﯽ ]در دﯾﻦ[ ﺑﺒﺨﺶ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﮐﻦ‪ .‬و در آﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﭘﺮﻧﻌﻤﺖ ﺑﮕﺮدان‪ .‬و ﭘﺪرم را ﺑﯿﺎﻣﺮز ]ﮐﻪ[‬
‫ِ‬ ‫آوازهای ﻧﯿﮏ ﺑﺮاﯾﻢ ﻗﺮار ﺑﺪه‪ .‬و ﻣﺮا از وارﺛﺎن‬
‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ در زﻣﺮۀ ﮔﻤﺮاھﺎن ﺑﻮد‪ .‬و روزی ﮐﻪ ]ﻣﺮدم[ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮا رﺳﻮا ]و ﺷﺮﻣﻨﺪه[‬
‫ﻧﺴﺎز‪ .‬ھﻤﺎن روزی ﮐﻪ ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪان ﺳﻮدی ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ؛ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻠﺒﯽ ﭘﺎک ]و ﺧﺎﻟﯽ‬
‫از ﺷﺮک و ﻧﻔﺎق و رﯾﺎ[ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه اﻟﻠﻪ ﺑﯿﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه و ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺳﻮرهی ﻓﺎﺗﺤﻪ را ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ج ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺎزل ﮐﺮد‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ٱلرحِي ِم‪ٰ�َ ٣‬ل ِ َ ۡ ّ‬
‫ٱلر� َّ‬
‫�‪َّ ٢‬‬ ‫﴿ َۡ‬
‫ٱ� ۡم ُد ِ َّ�ِ َر ّب ٱلۡ َ�ٰلَم َ‬
‫ِك يو ِم ٱ� ِ‬
‫ِين‪] ﴾٤‬اﻟﻔﺎﺗﺤﺔ‪.[٤-٢ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫آن اﻟﻠﻪ ‪ -‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‪ -‬اﺳﺖ؛ ﺑﺨﺸﻨﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن‬
‫»ﺗﻤﺎم ﺳﺘﺎﯾﺶھﺎ ]و ﺳﭙﺎسھﺎ[ از ِ‬
‫روز ﺟﺰاﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻟﮏ ِ‬
 ‫‪٦٠٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ھﻤﻪی اﯾﻦھﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺳﺘﺎﯾﺶ و ﺗﻤﺠﯿﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰﯾﺰ و ﮔﺮاﻣﯽاﻧﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫اك � َ ۡس َتعِ ُ‬
‫�‪] ﴾٥‬اﻟﻔﺎﺗﺤﺔ‪.[٥ :‬‬ ‫اك َ� ۡع ُب ُد �يَّ َ‬
‫﴿إيَّ َ‬
‫ِ‬
‫»]ﭘﺮوردﮔﺎرا[ ﺗﻨﮫﺎ ﺗﻮ را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ]= ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺗﻮﮐﻞ‪،‬‬
‫ﺧﺸﻮع‪ ،‬ﺧﺸﯿﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ )ﯾﺎری ُﺟﺴﺘﻦ(‪ ،‬ذﺑﺢ‪ ،‬ﻧﺬر‪ ،‬دﻋﺎ و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ )ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎدرﺳﯽ ﺧﻮاﻧﺪن( و‬
‫‪ [. ...‬و ﺗﻨﮫﺎ از ﺗﻮ ﯾﺎری ]و ﻣﺪد[ ﻣﯽﺟﻮﯾﯿﻢ«‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎھﺎ ﺑﺎ ﺳﺆال ﮐﺮدن آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ َ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ‬ ‫ٱلص َ� ٰ َط ٱل ۡ ُم ۡس َتقِ َ‬
‫ۡ َ ّ‬
‫ت عل ۡي ِه ۡم‬ ‫ص�ٰط ٱ�ِين ��عم‬ ‫يم‪ِ ٦‬‬ ‫در اداﻣﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱهدِنا ِ‬
‫َ َ ۡ ۡ َ َ َّ ّ‬
‫آل َ‬ ‫َ ۡ َۡ ۡ ُ‬
‫ِ�‪] ﴾٧‬اﻟﻔﺎﺗﺤﺔ‪.[٧-٦ :‬‬ ‫��ِ ٱلمغض ِ‬
‫وب علي ِهم و� ٱلض‬
‫»ﻣﺎ را ﺑﻪ راه راﺳﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻓﺮﻣﺎ ]و ھﻤﻮاره ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم ﺑﮕﺮدان[؛ راه ﮐﺴﺎﻧﯽ ]ھﻤﭽﻮن‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺷﮫﯿﺪان‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران[ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻌﻤﺖ دادهای‪ ،‬ﻧﻪ ]راه[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫آﻧﺎن ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ]= ﯾﮫﻮد[ و ﻧﻪ ]راه[ ﮔﻤﺮاھﺎن ]= ﻧﺼﺎری[«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﻘﻂ درﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺖ و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ و اوﻟﯿﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ در ﻗﺮآن ﮐﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺮﺧﯽ از دﻋﺎھﺎی ﻗﺮآﻧﯽ و ﻧﺒﻮی را ﺑﺮایﺗﺎن ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ -٣‬ﺑﺮﺧﯽ از دﻋﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﯿﺢ وارد ﺷﺪهاﻧﺪ‬

‫‪ .١‬دﻋﺎھﺎی ﻗﺮآﻧﯽ‬
‫اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻗﺮآن را ﺑﺮای ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﺒﯿﺎن و ھﺪاﯾﺖ و ﻣﻮﻋﻈﻪ و رﺣﻤﺖ و ﺷﻔﺎ ﻗﺮار داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺮﺧﯽ از دﻋﺎھﺎی ﻗﺮآﻧﯽ را ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن آﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﺎﻟﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ را ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ و اﺳﺒﺎب ﻣﺸﺮوع را ﺑﮕﯿﺮد و ﯾﻘﯿﻦ ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ھﻤﻪی اﻣﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ٱلرحِي ِم‪٣‬‬‫ٱلر� َّ‬ ‫�‪َّ ٢‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱلرحِي ِم‪َ ۡ ١‬‬
‫ٱ� ۡم ُد ِ َّ�ِ َر ّب ٱلۡ َ�ٰلَم َ‬ ‫ٱلر� َّ‬ ‫ٱ� ِ َّ‬‫َّ‬
‫‪�﴿ .١‬‬
‫ِ‬
‫ٱلص َ� ٰ َط ٱل ۡ ُم ۡستَ ِق َ‬
‫ۡ َ ّ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ َّ َ َ ۡ َ ُ‬
‫ِين‪ ٤‬إِياك �عبُد �ياك �ستعِ�‪ ٥‬ٱهدِنا ِ‬ ‫َۡ ّ‬ ‫َٰ‬
‫يم‪٦‬‬ ‫�ل ِِك يو ِم ٱ� ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ۡ ۡ َ َ َّ ّ‬ ‫َ ٰ َ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ ۡ َ ۡ ۡ َ ۡ ُ‬
‫وب علي ِهم و� ٱلضآلِ�‪] ﴾٧‬اﻟﻔﺎﺗﺤﺔ‪.[٧-١ :‬‬ ‫� ٱلمغض ِ‬ ‫ص�ط ٱ�ِين ��عمت علي ِهم � ِ‬ ‫ِ‬
‫آن اﻟﻠﻪ ‪ -‬ﭘﺮوردﮔﺎر‬‫»ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﻠﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﺘﺎﯾﺶھﺎ ]و ﺳﭙﺎسھﺎ[ از ِ‬
‫روز ﺟﺰاﺳﺖ‪] .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا[ ﺗﻨﮫﺎ ﺗﻮ را‬
‫ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‪ -‬اﺳﺖ؛ ﺑﺨﺸﻨﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻟﮏ ِ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ]= ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺗﻮﮐﻞ‪ ،‬ﺧﺸﻮع‪ ،‬ﺧﺸﯿﺖ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ )ﯾﺎری ُﺟﺴﺘﻦ(‪ ،‬ذﺑﺢ‪ ،‬ﻧﺬر‪ ،‬دﻋﺎ و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ )ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎدرﺳﯽ ﺧﻮاﻧﺪن( و ‪ [. ...‬و‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٠٦‬‬
‫ﺗﻨﮫﺎ از ﺗﻮ ﯾﺎری ]و ﻣﺪد[ ﻣﯽﺟﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎ را ﺑﻪ راه راﺳﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻓﺮﻣﺎ ]و ھﻤﻮاره ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم‬
‫ﺑﮕﺮدان[؛ راه ﮐﺴﺎﻧﯽ ]ھﻤﭽﻮن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺷﮫﯿﺪان‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران[ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن ﻧﻌﻤﺖ دادهای‪ ،‬ﻧﻪ ]راه[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ]= ﯾﮫﻮد[ و ﻧﻪ‬
‫]راه[ ﮔﻤﺮاھﺎن ]= ﻧﺼﺎری[«‪.‬‬
‫ُ َ َّ ُ َّ َ ٓ َ ٰ َ َّ ُ َ َ ٰ ُ ۡ َ ۡ َ َّ َ ٰ َ ِ ُ َ َّ ۡ َ ٰ ُ َّ ُ ُ‬
‫ِيم‪ ٢٢‬ه َو‬ ‫ب وٱلش�دة� هو ٱلرح�ن ٱلرح‬ ‫‪﴿ .٢‬هو ٱ� ٱ�ِي � إِ�ه إِ� هو ۖ �ل ِم ٱلغي ِ‬
‫ۡ‬
‫ٱ� َّب ُ‬
‫�ز َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ٱلس َ� ٰ ُم ٱل ُم ۡؤم ُِن ٱل ُم َه ۡي ِم ُن ٱل َعز ُ‬
‫وس َّ‬ ‫ٱ� َّٱ�ِي َ�ٓ إ َ� ٰ َه إ َّ� ُه َو ٱل ۡ َمل ُِك ٱلۡ ُق ُّد ُ‬
‫َّ ُ‬
‫ار‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ ُ ۡ‬ ‫ُ َ َّ ُ ۡ َ‬ ‫ۡ ُ َ َ ّ ُ ُ ۡ َ ٰ َ َّ َ َّ ُ ۡ ُ َ‬
‫ٱ� ٱل�ٰل ُِق ٱ�َارِئ ٱل ُم َص ّوِ ُر ۖ ُ�‬ ‫��ون‪ ٢٣‬هو‬ ‫ٱلمتك ِ� ۚ سب�ن ٱ�ِ �ما � ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ ۡ‬ ‫� � ُ َس ّب ُح َ ُ�ۥ َ‬ ‫َۡۡ َُٓ ۡ‬
‫ِيم‪﴾٢٤‬‬ ‫ٱ�ك ُ‬ ‫�ز َ‬ ‫�ض� َو ُه َو ۡٱل َعز ُ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬‫ٰ‬ ‫�‬ ‫س‬ ‫ٱل‬ ‫�‬ ‫ا‬‫م‬ ‫�‬ ‫ٰ‬ ‫ٱ� ۡس َ‬ ‫ُ‬ ‫ٱ�سماء‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﺤﺸﺮ‪.[٢٤-٢٢ :‬‬
‫»او اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ]راﺳﺘﯿﻦ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ؛ داﻧﺎی ﻏﯿﺐ و آﺷﮑﺎر اﺳﺖ؛ او‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬او اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ؛ ]اوﺳﺖ[‬
‫ﻣﻨﺰه‪ ،‬ﺑﯽﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺺ‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻖﮐﻨﻨﺪۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺐ ]اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ[‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا‪ّ ،‬‬
‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﺷﮑﻮھﻤﻨﺪ و ﺷﮑﺴﺖدھﻨﺪۀ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬واﻻﻣﻘﺎم و ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ‬ ‫ِ‬
‫ﻋﻈﻤﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ]ﯾﺎ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ[ ﮐﻪ ]ﺑﺮای او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان[ ﺷﺮﯾﮏ ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎک و‬
‫آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر آن از ﻧﯿﺴﺘﯽ ]و[ ﺷﮑﻞدھﻨﺪۀ‬ ‫ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ .‬او اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺎﻟﻖ ھﺴﺘﯽ‪،‬‬ ‫ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت؛ ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﻧﯿﮏ دارد‪ .‬آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﺗﺴﺒﯿﺢ او را ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫ِ‬
‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ]و[ ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫و او‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ُ َّ َ َّ ُ ُ ۡ َ ُ َ ۡ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫‪ُ ﴿ .٣‬س ۡب�ٰ َن ٱ�ِي خلق ٱ�ز�ج �ها مِما ت�بِت ٱ��ض ومِن أ ِ‬
‫س ِه ۡم َوم َِّما �‬ ‫نف‬
‫َ َ‬
‫َ� ۡعل ُمون‪] ﴾٣٦‬ﯾﺲ‪.[٣٦ :‬‬
‫»ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ آن ]ﭘﺮوردﮔﺎری[ ﮐﻪ ھﻤﮥ ﮔﻮﻧﻪھﺎ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ؛ از آﻧﭽﻪ زﻣﯿﻦ‬
‫َ‬
‫ﻣﯽروﯾﺎﻧﺪ ]= ﮔﯿﺎھﺎن و درﺧﺘﺎن[ و از ﺧﻮدﺷﺎن ]=اﻧﺴﺎنھﺎ[ و از آﻧﭽﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ّ ۡ‬ ‫ُ ۡ َ َ ّ َّ َ َ َ ۡ َ‬
‫ب ٱل َع ۡر ِش � َّما يَ ِصفون‪] ﴾٨٢‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[٨٢ :‬‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬
‫�ض‬ ‫ت وٱ�‬ ‫َ‬
‫‪﴿ .٤‬سب�ٰن ر ِ‬
‫ب ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ]ﺟﺎھﻼﻧﻪ[‬
‫ِ‬ ‫»]ﻣﻌﺒﻮد ﯾﮕﺎﻧﻪای ﮐﻪ[ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ و ﻋﺮش اﺳﺖ‪ ،‬از‬
‫آﻧﺎن ﻣﻨﺰه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ۡ َ َّ ُ َ ٓ َ ٰ َ َّ ُ َ َ َ ۡ َ َ َّ ۡ ُ ُ‬
‫تۖ َوه َو َر ُّب ٱلع ۡر ِش ٱلع ِ‬
‫ظي ِم‪] ﴾١٢٩‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪:‬‬ ‫‪﴿ .٥‬حس ِ� ٱ� � إِ�ه إِ� هو ۖ عليهِ تو�‬
‫‪.[١٢٩‬‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﻦ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮ او ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدم‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫و او‬
 ‫‪٦٠٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َّ ٓ َ ٰ َ َّ ٓ َ َ ُ ۡ َ ٰ َ َ ّ ُ ُ َ َّ‬
‫ٱل�ٰلِم َ‬
‫�‪] ﴾٨٧‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٨٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫‪ �﴿ .٦‬إِ�ه إِ� أنت سب�نك إ ِ ِ� كنت مِن‬
‫»]ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ [،‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﻮ ّ‬
‫ﻣﻨﺰھﯽ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎران ﺑﻮدهام«‪.‬‬
‫َّ ۡ َ ۡ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ُ َ َّ َ ۡ َ‬
‫�ٰ ِ� َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ۡ َ ٓ َ ُ‬
‫نف َسنَ‬
‫�ن‪﴾٢٣‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱل‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫ن‬‫و�‬‫ك‬ ‫�‬ ‫ا‬‫ن‬‫�‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ا‬‫�‬ ‫ر‬‫ِ‬ ‫ف‬‫غ‬‫�‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫�ن‬ ‫ا‬ ‫‪﴿ .٧‬ر�نا ظلمنا أ‬
‫]اﻷﻋﺮاف‪.[٢٣ :‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺎ ]ﺑﺎ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از دﺳﺘﻮر ﺗﻮ[ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ ﮐﺮدﯾﻢ و اﮔﺮ ﻣﺎ را ﻧﯿﺎﻣﺮزی‬
‫ً‬
‫و ﺑﺮ ﻣﺎ رﺣﻢ ﻧﮑﻨﯽ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ از زﯾﺎﻧﮑﺎران ﺧﻮاھﯿﻢ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫َ َّ َ ٓ َ َ َّ َ ٓ َ َ ۡ َ َ َّ َ ۡ َ َّ ُ َ َ ۡ‬
‫ٱ� ُت ۡب َنا َم َع َّ ِٰ‬
‫ٱل�هد َ‬
‫ِين‪] ﴾٥٣‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٥٣ :‬‬ ‫‪﴿ .٨‬ر�نا ءامنا بِما أنزلت وٱ�بعنا ٱلرسول ف‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮدهای اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ و از ﻓﺮﺳﺘﺎدۀ ]ﺗﻮ[ ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﻮدﯾﻢ؛‬
‫ﭘﺲ ﻣﺎ را در زﻣﺮۀ ﮔﻮاھﺎن ]ﺑﻪ ﺣﻖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت[ ﺑﻨﻮﯾﺲ«‪.‬‬
‫ِ�‪] ﴾١٠٩‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[١٠٩ :‬‬ ‫� َّ‬
‫ٱل� ٰ ِ� َ‬ ‫� َنا َوأَ َ‬
‫نت َخ ۡ ُ‬ ‫َ َّ َ ٓ َ َ َّ َ ۡ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ‬
‫‪﴿ .٩‬ر�نا ءامنا فٱغفِر �ا وٱر‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ؛ ﭘﺲ ﻣﺎ را ﺑﺒﺨﺸﺎی و ﺑﺮ ﻣﺎ رﺣﻢ ﮐﻦ ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻮ‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪهای«‪.‬‬
‫ٱل�هد َ‬‫َ َّ َ ٓ َ َ َّ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َّ‬
‫ِين‪] ﴾٨٣‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٨٣ :‬‬ ‫‪﴿ .١٠‬ر�نا ءامنا فٱ�تبنا مع ٰ ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ؛ ﭘﺲ ﻣﺎ را در زﻣﺮۀ ]ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و[ ﮔﻮاھﺎن ﺑﻨﻮﯾﺲ«‪.‬‬
‫ٱغفِ ۡر َ�َا ُذنُ َ‬
‫و� َنا َوق َِنا َع َذ َ‬
‫اب ٱ�َّارِ‪] ﴾١٦‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٦ :‬‬
‫َ َّ َ ٓ َّ َ ٓ َ َ َّ َ ۡ‬
‫‪﴿ .١١‬ر�نا إِ�نا ءامنا ف‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ اﯾﻤﺎن ]= ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ‪ ،‬اﻗﺮار ﺑﻪ زﺑﺎن و ﻋﻤﻞ ﺑﺎ اﻋﻀﺎ[‬
‫آوردهاﯾﻢ؛ ﭘﺲ ﮔﻨﺎھﺎﻧﻤﺎن را ﺑﯿﺎﻣﺮز و ﻣﺎ را از ﻋﺬاب آﺗﺶ ﻧﮕﻪ دار«‪.‬‬
‫َ َّ َ ٓ َ ۡ ۡ َ َ ُ َ َ َ ۡ ۡ َ َ ٓ َّ َ َ َ ٰ ُ ّ َ ۡ َ‬
‫�ءٖ قدِير‪] ﴾٨ٞ‬اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪.[٨ :‬‬ ‫‪﴿ .١٢‬ر�نا �ت ِمم �ا نورنا وٱغفِر �ا ۖ إِنك � ِ‬
‫�‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻧﻮر ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ]و ﮐﻤﺎل[ ﺑﺮﺳﺎن ]ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮐﻪ ﻧﻮرﺷﺎن ﺑﺮ روی ﺻﺮاط ﺧﺎﻣﻮش ﻣﯽﺷﻮد ﻧﺒﺎﺷﯿﻢ[ و ﻣﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮز‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪،‬‬
‫ﺗﻮ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ«‪.‬‬
‫َّ ُ َ َ ۡ َ ٗ َ َ ّ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ٗ‬ ‫ٓ‬
‫‪َ ﴿ .١٣‬ر َّ� َنا َءات َِنا مِن �نك ر�ة وهيِئ �ا مِن أم ِرنا رشدا‪] ﴾١٠‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[١٠ :‬‬
‫]ھﺠﺮت[ ﻣﺎ ھﺪاﯾﺖ و‬
‫ِ‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬رﺣﻤﺘﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮ ﻣﺎ ارزاﻧﯽ دار و در ﮐﺎر‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎز«‪.‬‬
‫� إ َم ً‬
‫اما‪﴾٧٤‬‬ ‫ب َ�َا م ِۡن أَ ۡز َ�ٰج َنا َو ُذ ّر َّ�ٰت َنا قُ َّرةَ أ َ ۡ� ُ� َو ۡ‬
‫ٱج َع ۡل َنا ل ِۡل ُم َّتق َ‬ ‫‪َ ﴿ .١٤‬ر َّ� َنا َه ۡ‬
‫ِ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[٧٤ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٠٨‬‬
‫ﺷﺎدی‬
‫ِ‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬از ھﻤﺴﺮان و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن ]ﮐﺴﺎﻧﯽ را[ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ ﮐﻪ ]ﻣﺎﯾﮥ‬
‫دلھﺎ و[ روﺷﻨﯽ ﭼﺸﻢھﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺎ را ﭘﯿﺸﻮای ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران ﻗﺮار ﺑﺪه«‪.‬‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ ۡ َ َّ ۡ َ َ َ َّ ۡ‬
‫اب إِنا ُمؤم ُِنون‪] ﴾١٢‬اﻟﺪﺧﺎن‪.[١٢ :‬‬ ‫‪َ ﴿ .١٥‬ر َّ� َنا ٱ�شِ ف �نا ٱلعذ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪] ،‬اﯾﻦ[ ﻋﺬاب را از ﻣﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻦ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫َۡ‬ ‫َ ََّ َ َۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ٗ ّ ۡ َ ۡ‬
‫�تِك م َِن ٱلق ۡو ِم‬ ‫‪﴿ .١٦‬ر�نا � �علنا ف ِتنة ل ِلقو ِم ٱل�ٰل ِ ِم�‪ ٨٥‬و ِ‬
‫�نا بِر‬
‫ۡ َ‬
‫� ٰ ِفر َ‬
‫�ن‪] ﴾٨٦‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[٨٦-٨٥ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱل‬
‫آزار[ ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮑﺎران ﻗﺮار ﻧﺪه؛ و ﺑﻪ‬
‫دﺳﺘﺨﻮش ﻓﺘﻨﻪ ]و ﺷﮑﻨﺠﻪ و ِ‬‫ِ‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺎ را‬
‫]ﻓﻀﻞ و[ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺎ را از ]ﺷﺮ[ ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان رھﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ«‪.‬‬
‫ح َس َن ٗة َوق َِنا َع َذ َ‬
‫اب ٱ�َّارِ‪] ﴾٢٠١‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٠١ :‬‬ ‫‪َ ﴿ .١٧‬ر َّ� َنا ٓ َءات َِنا � ُّ‬
‫ٱ� ۡ� َيا َح َسنَ ٗة َو� ٱ�خ َِرة ِ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ در دﻧﯿﺎ ﻧﯿﮑﯽ ]= روزی‪ ،‬ﺳﻼﻣﺘﯽ‪ ،‬داﻧﺶ و اﯾﻤﺎن[ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ و در‬
‫آﺧﺮت ]ﻧﯿﺰ[ ﻧﯿﮑﯽ ]ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ[ و ﻣﺎ را از ﻋﺬاب آﺗﺶ ﻧﮕﻪ دار«‪.‬‬
‫ص ُ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ َ َ َّ َ َ ۡ َ ۡ‬
‫�‪] ﴾٢٨٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٨٥ :‬‬ ‫��ك ٱل َم ِ‬ ‫‪﴿ .١٨‬س ِمعنا وأطعناۖ �فرانك ر�نا‬
‫»ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻣﺮزش ﺗﻮ را ]ﺧﻮاھﺎﻧﯿﻢ[ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ]ﺗﻤﺎم اﻣﻮر[‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َّ َ َ َ ۡ َ َ َ َّ ۡ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ َّ َ َ َ ۡ‬
‫� َع ۡل َنا ف ِۡت َن ٗة ّل َِّ� َ‬
‫ِين‬ ‫‪﴿ .١٩‬ر�نا عليك تو�نا ��ك �نبنا ��ك ٱلم ِص�‪ ٤‬ر�نا �‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ْ َ ۡ ۡ َ َ َ َّ َ ٓ َّ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ‬
‫�فروا وٱغفِر �ا ر�نا ۖ إِنك أنت ٱلع ِز�ز ٱ�كِيم‪] ﴾٥‬اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﺔ‪.[٥-٤ :‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدﯾﻢ و ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮ روی آوردﯾﻢ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ]ھﻤﻪ[ ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫دﺳﺘﺨﻮش ]ﻓﺘﻨﮥ[ ﮐﺎﻓﺮان ﻗﺮار ﻣﺪه و ﻣﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮز ای ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺎ را‬
‫ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﺣﮑﯿﻤﯽ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺎ؛ ھﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ‬
‫ّٗ‬ ‫ُُ‬ ‫َ َۡ ۡ‬ ‫ِين َسبَ ُقونَا ب ۡٱ� َ‬
‫ٱغفِ ۡر َ�َا َو ِ� ۡخ َ�ٰن َِنا َّٱ� َ‬
‫َ َّ َ ۡ‬
‫ي� ٰ ِن َو� � َعل ِ� قلو� ِ َنا غِ�‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪﴿ .٢٠‬ر�نا‬
‫وف َّرح ٌ‬‫ّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َّ َ ٓ َّ َ َ ُ ‪ٞ‬‬
‫ِيم‪] ﴾١٠‬اﻟﺤﺸﺮ‪.[١٠ :‬‬ ‫ل ِ�ِين ءامنوا ر�نا إِنك رء‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺎ و ﺑﺮادراﻧﻤﺎن را ﮐﻪ در اﯾﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﯿﺎﻣﺮز و در‬
‫دلھﺎﯾﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﮐﯿﻨﻪای ﻗﺮار ﻣﺪه‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪،‬‬
‫دﻟﺴﻮز ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻮ‬
‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َّ ۡ َّ ٓ َّ َ َ َ َّ ُ ۡ َ ُ َ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫� لك ومِن‬ ‫‪﴿ .٢١‬ر�نا �قبل مِنا ۖ إِنك أنت ٱلس ِميع ٱلعل ِيم‪ ١٢٧‬ر�نا وٱجعلنا مسل ِم ِ‬
‫ٱ� َّو ُ‬
‫اب‬ ‫نت َّ‬‫ك أَ َ‬ ‫ُ ّ َّ َ ٓ ُ َّ ٗ ُّ ۡ َ ٗ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ٓ َّ َ‬
‫ذرِ�تِنا أمة مسل ِمة لك وأرِنا مناسِكنا وتب علينا ۖ إِن‬
‫ٱلرح ُ‬
‫ِيم‪] ﴾١٢٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٢٨-١٢٧ :‬‬ ‫َّ‬
 ‫‪٦٠٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫]اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ ﻣﺎ ‪ -‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﺎی اﯾﻦ ﺧﺎﻧﮥ ﻣﻘﺪس را[ از ﻣﺎ ﺑﭙﺬﯾﺮ ﮐﻪ‬ ‫ِ‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺧﻮد ﻗﺮار ﺑﺪه و از‬
‫ِ‬ ‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺷﻨﻮای داﻧﺎﯾﯽ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را ]ﺗﺴﻠﯿﻢ و[‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺧﻮد ]ﭘﺪﯾﺪ آور[ و آداب ﻋﺒﺎدﺗﻤﺎن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪه‬
‫ِ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن ]ﻧﯿﺰ[ اﻣﺘﯽ‬
‫ﭘﺬﯾﺮ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ«‪.‬‬
‫و ﺗﻮﺑﮥ ﻣﺎ را ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ .‬ﺣﻘﺎ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺗﻮﺑﻪ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ۡ َ ََ ٓ ۡ َ َ َّ ۡ ۡ َ ََ َ ُ َۡ َ َۡ‬ ‫ٱغفِ ۡر َ�َا ُذنُ َ‬
‫َ َّ َ ۡ‬
‫ٱن�نا � ٱلق ۡو ِم‬‫و� َنا ��ا�نا ِ� أم ِرنا و�بِت أقدامنا و‬ ‫‪﴿ .٢٢‬ر�نا‬
‫ۡ َ‬
‫� ٰفِر َ‬
‫�ن‪] ﴾١٤٧‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٤٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱل‬
‫روی ﻣﺎ در ﮐﺎرﻣﺎن ]درﮔﺬر[ و ﮔﺎمھﺎﯾﻤﺎن را‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎﻧﻤﺎن را ﺑﯿﺎﻣﺮز و از زﯾﺎده ِ‬
‫اﺳﺘﻮار ﺑﺪار و ﻣﺎ را ﺑﺮ ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدان«‪.‬‬
‫َٗ‬ ‫ٓ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫اب َج َه َّن َم إ َّن َع َذ َا� َها َ� َن َغ َر ً‬
‫اما‪ ٦٥‬إِ� َها َسا َءت ُم ۡستَق ّر�‬ ‫ٱ� ۡف َ� َّنا َع َذ َ‬
‫َ َّ َ ۡ‬
‫ۖ ِ‬ ‫‪﴿ .٢٣‬ر�نا ِ‬
‫اما‪] ﴾٦٦‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[٦٦-٦٥ :‬‬ ‫َو ُم َق ٗ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻋﺬاب دوزخ را از ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮدان ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺬاﺑﺶ ]ﺳﺨﺖ و[ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻘﺎ ﮐﻪ دوزخ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎه و اﻗﺎﻣﺘﮕﺎھﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َّ َ َ ُ َ ۡ َ ٓ َّ َ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َ َّ َ َ َ َ ۡ ۡ َ َ ۡ َ ٓ ۡ ٗ َ َ َ َ ۡ‬
‫�ل َت ُهۥ‬ ‫‪﴿ .٢٤‬ر�نا � تؤاخِذنا إِن �سِينا أو أخط�نا ۚ ر�نا و� � ِمل علينا إِ�� كما‬
‫َ ۡ ُ َ َّ َ ۡ ۡ ََ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬
‫� َّٱ� َ‬
‫ِين مِن � ۡبل َِنا ۚ َر َّ� َنا َو� �َ ّ ِمل َنا َما � َطاقة �َا بِهِۖۦ وٱ�ف �نا وٱغفِر �ا‬
‫َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ َ َ ۡ َ َٰ َ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫�ٰفِر َ‬
‫�ن‪] ﴾٢٨٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٨٦ :‬‬ ‫ِ‬ ‫وٱر�نا ۚ أنت مولٮنا فٱن�نا � ٱلقو ِم ٱل‬
‫ﺑﺎر ﮔﺮان ]و‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﯾﺎ ﺧﻄﺎ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻧﮑﻦ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ِ ،‬‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺳﻨﮕﯿﻦ[ ﺑﺮ ]دوش[ ﻣﺎ ﻣﮕﺬار؛ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ آن را ]ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﮔﻨﺎه و ﺳﺮﮐﺸﯽ‪ [،‬ﺑﺮ‬
‫]دوش[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ]= ﯾﮫﻮد[ ﻧﮫﺎدی‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﺎب‬
‫ﺗﺤﻤﻠﺶ را ﻧﺪارﯾﻢ ﺑﺮ ]دوش[ ﻣﺎ ﻣﮕﺬار و ﻣﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮز و ﺑﻪ ﻣﺎ رﺣﻢ ﮐﻦ‪ .‬ﺗﻮ ﯾﺎر ]و‬
‫ﮐﺎرﺳﺎز[ ﻣﺎﯾﯽ؛ ﭘﺲ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدان«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ك أَ َ‬
‫نت‬
‫َّ ُ َ َ ۡ َ ً َّ َ‬
‫�َا مِن �نك ر�ة ۚ إِن‬
‫َ‬
‫ب‬ ‫غ قُلُ َ‬
‫و� َنا َ� ۡع َد إ ۡذ َه َديۡتَ َنا َو َه ۡ‬ ‫َ َّ َ َ ُ ۡ‬
‫‪﴿ .٢٥‬ر�نا � ت ِز‬
‫ِ‬
‫َّ َّ َ َ ُ ۡ ُ‬ ‫َر ۡ� َ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ َّ َ‬ ‫ٱل ۡ َو َّه ُ‬
‫ٱ� � �ل ِف‬ ‫ب �ِي �هِ إِن‬ ‫اس ِ�َ ۡو ٖ� �‬ ‫اب‪َ ٨‬ر َّ� َنا إِنك َجام ُِع ٱ�َّ ِ‬
‫ۡ َ َ‬
‫يعاد‪] ﴾٩‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٩-٨ :‬‬ ‫ٱل ِم‬
‫»آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬دلھﺎﯾﻤﺎن را ‪ -‬ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﻣﺎ را ھﺪاﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮدی ‪] -‬از‬
‫راه ﺣﻖ[ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﮕﺮدان و از ﺳﻮی ﺧﻮد‪ ،‬رﺣﻤﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ارزاﻧﯽ دار ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻮ‬
‫]آﻣﺪن[ آن‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪهای‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﯽﺷﮏ‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﺮدم را ﺑﺮای روزی ﮐﻪ در‬
‫ً‬
‫ﺗﺮدﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ ﺟﻤﻊ ﺧﻮاھﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ اﻟﻠﻪ در وﻋﺪۀ ]ﺧﻮد[ ﺧﻼف ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦١٠‬‬
‫ٓ َّ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ ۡ َ َ ٰ َ َ ٰ ٗ ُ ۡ َ ٰ َ َ‬
‫ك فَقِ َنا َع َذ َ‬
‫اب ٱ�َّارِ‪َ ١٩١‬ر َّ� َنا إِنك َمن‬ ‫‪﴿ .٢٦‬ر�نا ما خلقت �ذا � ِط� سب�ن‬
‫ٓ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ َ َّ‬ ‫ُ‬
‫نصارٖ‪َّ ١٩٢‬ر َّ� َنا إِ� َنا َس ِم ۡع َنا ُم َناد ِٗيا‬ ‫� م ِۡن أ َ‬‫ِل�ٰلِم َ‬
‫ِ‬ ‫ت ۡدخ ِِل ٱ�ار �قد أخز�ته ۖۥ وما ل‬
‫َّ َ‬ ‫ٱغفِ ۡر َ�َا ُذنُ َ‬ ‫ۡ َ ٰ َ ۡ َ ُ ْ َ ّ ُ ۡ َ َ َ َّ َ َّ َ َ ۡ‬
‫و� َنا َو� ِف ۡر � َّنا‬ ‫ُ� َنادِي ل ِِ�ي� ِن أن ءامِنوا بِر�ِ�م �ٔامنا ۚ ر�نا ف‬
‫َۡ‬
‫َ َ ُۡ َ‬
‫� ُر ُسل ِك َو� � ِزنا يَ ۡو َم‬ ‫د� َنا َ َ ٰ‬
‫َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َس ّ َ‬
‫�ٔات َِنا َوت َو� َنا َم َع ٱ�بۡ َرارِ‪ ١٩٣‬ر�نا وءات ِنا ما وع‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫يعاد‪] ﴾١٩٤‬آل ﻋﻤﺮان‪.[١٩٤-١٩١ :‬‬ ‫ٱل ِق َ�ٰ َمةِ� إِنك � �ل ِف ٱل ِم‬
‫ﻣﻨﺰھﯽ ﺗﻮ؛ ﭘﺲ ﻣﺎ را از ﻋﺬاب آﺗﺶ ]دوزخ[‬‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﯾﻦھﺎ را ﺑﯿﮫﻮده ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪهای؛ ّ‬
‫ً‬
‫ﻧﮕﺎه دار‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ آﺗﺶ ]دوزخ[ درآوری‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ﺧﻮار و رﺳﻮاﯾﺶ‬
‫ﮐﺮدهای و ﺳﺘﻤﮑﺎران ]ھﯿﭻ[ ﯾﺎوری ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺎ ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ دﻋﻮﺗﮕﺮی ﺑﻪ‬
‫َ‬
‫اﯾﻤﺎن ﻓﺮاﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ‪" :‬ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ"؛ ﭘﺲ ﻣﺎ اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﭘﺲ ﮔﻨﺎھﺎﻧﻤﺎن را ﺑﺒﺨﺶ و ﺑﺪیھﺎﯾﻤﺎن را ﺑﭙﻮﺷﺎن و ﻣﺎ را در زﻣﺮۀ ﻧﯿﮑﺎن‬
‫ﺑﻤﯿﺮان‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ رﺳﻮﻻﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﺪه دادهای ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ و‬
‫در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ رﺳﻮاﯾﻤﺎن ﻣﮕﺮدان‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﻼف وﻋﺪه ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ َّ َ َ ۡ َ ُ َّ َ ۡ َّ ۡ َ ٗ َ ۡ ٗ َ ۡ ۡ َّ َ َ ْ َّ ْ‬
‫ِين تابُوا َوٱ� َب ُعوا َسبِيلك َوق ِ ِه ۡم‬ ‫‪﴿ .٢٧‬ر�نا وسِعت � �ءٖ ر�ة وعِلما فٱغفِر ل ِ�‬
‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َّ َ َ ۡ ۡ‬ ‫اب ۡ َ‬ ‫َع َذ َ‬
‫ت ع ۡد ٍن ٱل ِ� َوعد� ُه ۡم َو َمن َصل َح م ِۡن‬ ‫حي ِم‪َ ٧‬ر�نا َوأدخِل ُه ۡم ج�ٰ ِ‬ ‫ٱ� ِ‬
‫َ َ ٓ ۡ َ َ ۡ َ ٰ ۡ َ ُ ّ َّ ٰ ۡ َّ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ ُ َ ُ َّ ّ‬
‫ات َو َمن‬ ‫� ِ�‬ ‫ٱلس ِ َ ٔ‬ ‫ج ِهم وذرِ�ت ِ ِه ۚم إِنك أنت ٱلع ِز�ز ٱ�كِيم‪ ٨‬وق ِ ِهم‬ ‫ءابا� ِ ِهم وأز� ِ‬
‫يم‪] ﴾٩‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٩-٧ :‬‬ ‫�تَ ُه ۚۥ َو َ�ٰل َِك ُه َو ٱلۡ َف ۡو ُز ۡٱل َع ِظ ُ‬
‫ََۡ ََ ۡ َ ِۡ‬
‫ات يوم� ِ ٖذ �قد ر‬
‫�ٔ ِ‬‫ٱلس ّ َ‬
‫تَق َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬رﺣﻤﺖ و داﻧﺸﺖ‪ ،‬ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﭘﯿﺮو راه ﺗﻮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻣﺮز و از ﻋﺬاب دوزخ ﻧﮕﺎه دار‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻧﺎن و ﭘﺪران‬
‫]و ﻣﺎدران[ و ھﻤﺴﺮان و ﻓﺮزﻧﺪان ﺻﺎﻟﺤﺸﺎن را در ﺑﺎغھﺎی ﺟﺎودان ﺑﮫﺸﺖ ﮐﻪ وﻋﺪه‬
‫دادهای‪ ،‬وارد ﮐﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ و ﺣﮑﯿﻤﯽ‪] .‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ‪ [،‬آﻧﺎن را از‬
‫ﯿﻔﺮ[ ﺑﺪیھﺎ ﻧﮕﺎه داری‪،‬‬ ‫ﯿﻔﺮ[ ﺑﺪیھﺎ ﺣﻔﻆ ﮐﻦ؛ و ھﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ در آن روز از ]ﮐ ِ‬ ‫]ﮐ ِ‬
‫ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺘﺖ ﻗﺮار دادهای‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬ھﻤﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َّ َ ۡ ۡ َ َ َ َّ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ ُ ُ ۡ‬
‫ٱ� َِس ُ‬
‫اب‪] ﴾٤١‬إﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[٤١ :‬‬ ‫‪﴿ .٢٨‬ر�نا ٱغفِر ِ� ول ِ� ٰ ِ�ي ول ِلمؤ ِمن ِ� يوم �قوم‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﻦ و ﭘﺪر و ﻣﺎدرم و ]ھﻤﮥ[ ﻣﺆﻣﻨﺎن را در روزی ﮐﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﺑﯿﺎﻣﺮز«‪.‬‬
‫َۡ َ ۡ َ‬ ‫َ ّ َ ۡ ۡ َ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ َ َّ َ ۡ َ ۡ َ َ ََّ‬
‫َو َ َ ٰ‬
‫َ� ٰ ِ َ� َّي َوأن أ� َمل‬ ‫� ��عمت �‬
‫�‬ ‫� أن أشكر ن ِعمتك ٱل ِ ٓ‬ ‫ب أوزِع ِ ٓ‬ ‫‪﴿ .٢٩‬ر ِ‬
‫َ َ َّ‬ ‫ََۡ َ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ٱل�ٰلِح َ‬
‫�‪] ﴾١٩‬اﻟﻨﻤﻞ‪.[١٩ :‬‬ ‫ِ‬ ‫�تِك ِ� عِبادِك‬ ‫�ٰل ِٗحا ت ۡرضٮ ٰ ُه َوأدخِل ِ� بِر‬
 ‫‪٦١١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺑﺪه ﺗﺎ ﺷﮑﺮ ﻧﻌﻤﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ و ﺑﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ارزاﻧﯽ‬

‫داﺷﺘﻪای ﺑﻪ ﺟﺎی آورم و ]ﯾﺎریام ﮐﻦ ﺗﺎ[ ﮐﺎری ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﮥ رﺿﺎﯾﺘﺖ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﯾﺴﺘﻪات وارد ﮐﻦ«‪.‬‬
‫ﮔﺮدد و ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺮا در ِ‬
‫َ ۡ‬ ‫َ ّ ّ َ َۡ ُ َۡ‬
‫ت �ف ِ� فٱغفِ ۡر ِ�﴾ ]اﻟﻘﺼﺺ‪.[١٦ :‬‬ ‫ب إ ِ ِ� ظلم‬
‫‪﴿ .٣٠‬ر ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﮐﺮدهام؛ ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺶ«‪.‬‬
‫َ ۡ ُۡ ُ ۡ َٗ ّ ّ َ‬ ‫� ٓ َۡ‬‫ََّ ۡ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ ّ ۡ َ ۡ‬
‫� أم ِري‪ ٢٦‬وٱحلل �قدة مِن ل ِس ِ‬
‫ا�‪٢٧‬‬ ‫ب ٱ�ح ِ� صدرِي‪ ٢٥‬و� ِ ِ‬ ‫‪﴿ .٣١‬ر ِ‬
‫َۡ ْ َ‬
‫َ�فق ُهوا ق ۡو ِ�‪] ﴾٢٨‬ﻃﻪ‪.[٢٨-٢٥ :‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﺮ ]ﺣﻮﺻﻠﻪ و[ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽام ﺑﯿﻔﺰای و ﮐﺎرم را ﺑﺮاﯾﻢ آﺳﺎن ﮔﺮدان و ﮔﺮه از‬
‫زﺑﺎﻧﻢ ﺑﺎز ﮐﻦ ﺗﺎ ﺳﺨﻨﻢ را درﯾﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫ََ ۡ ُ ٓ‬ ‫ُ‬ ‫َ ّ ۡ َ ۡ ُ َ َّ َ‬
‫ٱلصل ٰوة ِ َومِن ذ ّرِ َّ� ِ� � َر َّ� َنا َو�ق َّبل د َ�ءِ‪] ﴾٤٠‬إﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[٤٠ :‬‬ ‫ب ٱجعل ِ� مقِيم‬
‫‪﴿ .٣٢‬ر ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﺮﭘﺎدارﻧﺪۀ ﻧﻤﺎز ﻗﺮار ﺑﺪه و از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ ]ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻦ[‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪،‬‬
‫دﻋﺎﯾﻢ را ﺑﭙﺬﯾﺮ«‪.‬‬
‫َ َ َ ٰ َ ٰ َ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ َ َّ َ ۡ َ ۡ َ َ َ‬ ‫َ ّ َ‬
‫و� � ِ�ي وأن أ�مل‬ ‫�َّ‬ ‫� ��عمت‬ ‫أن أشكر ن ِعمتك ٱل ِ ٓ‬ ‫ب أ ۡوزِ ۡع ِ�ٓ‬
‫‪﴿ .٣٣‬ر ِ‬
‫�� م َِن ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬
‫ّ‬ ‫ُ ّ َّ ٓ ّ ُ ۡ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫�‪﴾١٥‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت إ ِ ۡ�ك‬ ‫َوأ ۡصل ِۡح ِ� ِ� ذرِ� ِ�� إ ِ ِ� �ب‬ ‫�ٰل ِٗحا ت ۡرضٮ ٰ ُه‬
‫]اﻷﺣﻘﺎف‪.[١٥ :‬‬
‫ﺷﮑﺮ ﻧﻌﻤﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ و ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ارزاﻧﯽ‬‫ِ‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺑﺪه ﺗﺎ‬
‫داﺷﺘﻪای‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎی آورم و ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای اﻧﺠﺎم دھﻢ ﮐﻪ از آن راﺿﯽ ﮔﺮدی؛ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮔﺮدان؛ ﺑﻪ درﮔﺎھﺖ ]ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﻮده و[ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪام و ﺗﺴﻠﯿﻢ ]ﻓﺮﻣﺎﻧﺖ[‬
‫ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫ََۡ َۡ‬ ‫َّ َ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ّ ّٓ َ ُ ُ َ َ ۡ َۡ َ َ َ‬
‫�ِٓ‬
‫�‬ ‫�لك َما ليۡ َس ِ� بِهِۦ عِل ‪ٞ‬مۖ �� �غ ِف ۡر ِ� وتر‬ ‫ب إ ِ ِ� أعوذ بِك أن أ ٔ‬ ‫‪﴿ .٣٤‬ر ِ‬
‫َ ُ ّ َ ۡ َ‬
‫�ٰ ِ� َ‬
‫�ن‪] ﴾٤٧‬ﻫﻮد‪.[٤٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫أ�ن مِن ٱل‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم از اﯾﻨﮑﻪ ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ ﺑﻪ آن داﻧﺸﯽ ﻧﺪارم از ﺗﻮ‬
‫ﺑﺨﻮاھﻢ و اﮔﺮ ﻣﺮا ﻧﺒﺨﺸﯽ و ﺑﺮ ﻣﻦ رﺣﻢ ﻧﮑﻨﯽ‪ ،‬از زﯾﺎﻧﮑﺎراﻧﻢ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ۡ َ ّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ۡ ٗ ََ ۡ ۡ‬ ‫‪َ ﴿ .٣٥‬ر ّ َ ۡ‬
‫ص ۡد ٖق ِ�‬ ‫ٱل�ٰل ِ َ‬
‫ح�‪َ ٨٣‬وٱجعل ِ� ل َِسان ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب هب ِ� حكما و�� ِق ِ� ب ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ٱج َعل ِ� مِن َو َرثةِ َج َّنةِ ٱ�َّعِي ِم‪] ﴾٨٥‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[٨٥-٨٣ :‬‬
‫�ن‪َ ٨٤‬و ۡ‬‫ٱ�خِر َ‬
‫ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ داﻧﺸﯽ ]در دﯾﻦ[ ﺑﺒﺨﺶ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﮐﻦ‪ .‬و در‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﭘﺮﻧﻌﻤﺖ ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫آﯾﻨﺪﮔﺎن آوازهای ﻧﯿﮏ ﺑﺮاﯾﻢ ﻗﺮار ﺑﺪه‪ .‬و ﻣﺮا از وارﺛﺎن‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦١٢‬‬

‫�� َو َمن َّم ِ َ‬

‫� م َِن‬ ‫ٱ� َت ۡح بَيۡ� َو�َ ۡي َن ُه ۡم َ� ۡت ٗحا َو َ ّ‬
‫َ ۡ‬
‫ف‬ ‫‪١١٧‬‬‫ون‬ ‫‪َ ﴿ .٣٦‬ر ّب إ َّن قَ ۡو ِ� َك َّذبُ‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ِ�‪] ﴾١١٨‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[١١٨-١١٧ :‬‬ ‫ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻗﻮﻣﻢ ﻣﺮا دروﻏﮕﻮ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ؛ ﭘﺲ ﻣﯿﺎن ﻣﻦ و آﻧﺎن داوری ﮐﻦ و ﻣﻦ و‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ھﻤﺮاھﻢ ھﺴﺘﻨﺪ ﻧﺠﺎت ﺑﺪه«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫� َّي َول َِمن َد َخ َل بَ ۡي َ ُ ۡ ٗ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ َ‬
‫ٱغفِ ۡر � َول َِ� ٰ ِ َ‬‫َّ ّ ۡ‬
‫ت َو� ت ِزدِ‬
‫� مؤمِنا ول ِلمؤ ِمن ِ� وٱلمؤمِ�ٰ ِ �‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫‪﴿ .٣٧‬ر ِ‬
‫َّ‬
‫� إ� َ� َب َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ارۢ�‪] ﴾٢٨‬ﻧﻮح‪.[٢٨ :‬‬ ‫ٱل�ٰل ِ ِم ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺮا و ﭘﺪر و ﻣﺎدرم و ھﺮ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻤﺎن وارد ﺧﺎﻧﮥ ﻣﻦ ﺷﻮد‪ ،‬و ]ﺗﻤﺎم[‬
‫ﻣﺮدان ﻣﺆﻣﻦ و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ را ﺑﯿﺎﻣﺮز؛ و ﺳﺘﻤﮑﺎران را ﺟﺰ ھﻼﮐﺖ ]و ﻧﺎﺑﻮدی[ ﻣﯿﻔﺰای«‪.‬‬
‫َّ ُ َ ُ ّ َّ ٗ َ ّ َ ً َّ َ َ ُ ُّ ٓ‬ ‫‪َ ﴿ .٣٨‬ر ّب َه ۡ‬
‫ٱ� َ�ءِ‪] ﴾٣٨‬آل ﻋﻤﺮان‪.[٣٨ :‬‬ ‫ب ِ� مِن �نك ذرِ�ة طيِبة ۖإِنك س ِميع‬ ‫ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮزﻧﺪی ﭘﺎک و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻮ ﺷﻨﻮﻧﺪۀ دﻋﺎﯾﯽ«‪.‬‬
‫� ۡٱل َ�ٰر� َ‬ ‫َ ّ َ َ َ ۡ َۡٗ ََ َ َ‬
‫خُۡ‬
‫ِ�‪] ﴾٨٩‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٨٩ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ب � تذر ِ� فردا وأنت‬
‫‪﴿ .٣٩‬ر ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺮا ﺗﻨﮫﺎ ]و ﺑﯽﻓﺮزﻧﺪ[ ﻣﮕﺬار و ﺗﻮ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪهای«‪.‬‬
‫َ َّ‬
‫ٱل�ٰلِح َ‬ ‫‪َ ﴿ .٤٠‬ر ّب َه ۡ‬
‫�‪] ﴾١٠٠‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪.[١٠٠ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ب ِ� مِن‬ ‫ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪] ،‬ﻓﺮزﻧﺪی[ از ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫� َّ‬
‫ٱل� ٰ ِ� َ‬ ‫َ ّ ۡ ۡ َ ۡ َ ۡ ََ َ َ‬
‫خُۡ‬
‫ِ�‪] ﴾١١٨‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[١١٨ :‬‬ ‫ب ٱغفِر وٱرحم وأنت‬
‫‪﴿ .٤١‬ر ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪] ،‬ﮔﻨﺎھﺎﻧﻢ را[ ﺑﺒﺨﺸﺎی و رﺣﻢ ﮐﻦ و ﺗﻮ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺑﺨﺸﻨﺪهای«‪.‬‬
‫ََ ُ ُ َ َ ّ َ َۡ‬
‫� ُ ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬
‫ٱلش َ‬ ‫ٰ‬ ‫ك م ِۡن َه َم َ‬‫َ ّ َ ُ ُ َ‬
‫ون‪﴾٩٨‬‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ن‬‫أ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ك‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫وذ‬‫ع‬ ‫أ‬‫و‬ ‫‪٩٧‬‬‫�‬‫ِ‬ ‫ط‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ب أعوذ ب ِ‬
‫‪﴿ .٤٢‬ر ِ‬
‫]اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[٩٨-٩٧ :‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﻦ از وﺳﻮﺳﻪھﺎی ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم‪ .‬و ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬از اﯾﻨﮑﻪ آنھﺎ‬
‫ﻧﺰد ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َ ّ ۡ‬
‫ب زِد ِ� عِل ٗما‪] ﴾١١٤‬ﻃﻪ‪.[١١٤ :‬‬
‫‪﴿ .٤٣‬ر ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﺮ داﻧﺸﻢ ﺑﯿﻔﺰای«‪.‬‬
‫َّ َ‬ ‫ّ‬ ‫ُۡ‬
‫� َر َج ص ۡدق َو ۡ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ۡ ََ‬ ‫َّ ّ َ ۡ ۡ‬
‫ٱج َعل ِ� مِن ُ�نك‬ ‫ِ ٖ‬ ‫ص ۡد ٖق َوأخ ِر ۡج ِ�‬
‫ب أدخِل ِ� ُمدخل ِ‬ ‫‪﴿ .٤٤‬ر ِ‬
‫ُس ۡل َ�ٰ ٗنا نَّ ِص ٗ‬
‫��‪] ﴾٨٠‬اﻹﺳﺮاء‪.[٨٠ :‬‬
 ‫‪٦١٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺮا ]در ھﺮ ﮐﺎری[ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ داﺧﻞ ﻧﻤﺎ و ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺧﺎرج ﺳﺎز ]ﭼﻨﺎن‬
‫ﻣﻮرد رﺿﺎی ﺗﻮﺳﺖ[؛ و از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﯾﺶ دﻟﯿﻠﯽ ﯾﺎریﺑﺨﺶ ﺑﺮای ﻣﻦ ]در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﻪ‬
‫دﺷﻤﻨﺎﻧﻢ[ ﻗﺮار ﺑﺪه«‪.‬‬
‫� ٱل ۡ ُم�ل َ‬
‫ِ�‪] ﴾٢٩‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[٢٩ :‬‬ ‫ار ٗ� َوأَ َ‬
‫نت َخ ۡ ُ‬ ‫‪َ ﴿ .٤٥‬ر ّب أَنز ۡل� ُم َ‬
‫� ٗ� ُّم َب َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺎ را در ﻣﻨﺰلﮔﺎھﯽ ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ ﻓﺮود آور ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮودآورﻧﺪهای«‪.‬‬
‫�� ّل ِۡل ُم ۡجرم َ‬ ‫َ ّ َ ٓ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َّ َ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ون َظه ٗ‬
‫ِ�‪] ﴾١٧‬اﻟﻘﺼﺺ‪.[١٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب بِما ��عمت � فلن أ�‬ ‫‪﴿ .٤٦‬ر ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﺮاﻧﮥ آﻧﮑﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﻌﻤﺖ ]ﻗﺪرت و داﻧﺶ[ ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪای‪ ،‬ھﺮﮔﺰ‬
‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎن ﻧﺨﻮاھﻢ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫َ ّ ُ ۡ ََ َۡ ۡ ۡ‬
‫سد َ‬
‫ِين‪] ﴾٣٠‬اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[٣٠ :‬‬ ‫ٱن� ِ� � ٱلق ۡو ِم ٱل ُمف ِ‬ ‫ب‬
‫‪﴿ .٤٧‬ر ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﺮ ]ﺿﺪ[ ﮔﺮوه ﻓﺴﺎدﮐﺎران ﯾﺎری رﺳﺎن«‪.‬‬

‫‪ .٢‬دﻋﺎھﺎی ﻧﺒﻮی‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺮﺧﯽ از دﻋﺎھﺎی ﺻﺤﯿﺤﯽ را ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ آنھﺎ دﻋﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎ ﮐﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﺎﻟﺶ ھﺴﺖ ﺑﺎ اﺳﺒﺎب‬
‫ﻣﺸﺮوع و ﺟﺎﯾﺰ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ و ﯾﻘﯿﻦ ﻗﻄﻌﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ دﻋﺎﯾﺶ را ﻗﺒﻮل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َََ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َْ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ ََ‬
‫الﻤ ْﺴﺄﻟﺔ‪َ ،‬وﻻ‬ ‫ا� ج‪ِ » :‬إذا د َﺎﻋ أ َﺣﺪ� ْﻢ ﻓﻠﻴَﻌ ِﺰمِ‬ ‫‪� .١‬ﻦ أ� ٍﺲ س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ َّ ُ َ ُ ْ َ ْ َ َ ُ ‪١‬‬ ‫َ ُ َ َّ َّ ُ َّ ْ ْ َ َ َ ْ‬
‫ﺖ ﻓﺄﻋ ِﻄ ِ� ‪،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ ﻻ مﺴﺘﻜ ِﺮه ﻪﻟ«‪.‬‬ ‫�ﻘﻮﻟﻦ‪ :‬الﻠﻬﻢ إِن ِﺷﺌ‬
‫اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ دﻋﺎ ﮐﺮد‪ ،‬در دﻋﺎ‬
‫ﺟﺪی و ُﻣ ِﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ در درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد ّ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه‪ ،‬زﯾﺮا ھﯿﭻﮐﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻟﻠﻪ را ‪-‬ﺑﻪ ﮐﺎری‪ -‬ﻣﺠﺒﻮر ﮐﻨﺪ«‪) .‬زﯾﺮا‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﺑﯽادﺑﯽ اﺳﺖ؛ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﻨﺪه ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه؛ و ﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﮫﻢ ﻧﯿﺴﺖ!(‪.‬‬
‫ﺖ َر ُّ‬ ‫َ‬
‫ﻚ اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ أﻧ ْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ َ ْ َ َ ِّ ُ َّ َ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ َّ َ َ َ‬
‫ب‬ ‫ات َواﻷ ْر ِض‪ ،‬ول‬ ‫‪» .٢‬الﻠﻬﻢ ر�ﻨﺎ لﻚ اﺤﻟَﻤﺪ أﻧﺖ �ﻴﻢ الﺴﻤﻮ ِ‬
‫َ‬ ‫ﺖ ﻧُ ُ‬ ‫ﻚ اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ أَﻧ ْ َ‬‫َّ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ات َواﻷ ْر ِض َو َﻣ ْﻦ‬ ‫ِ‬
‫الﺴ َﻤ َ‬
‫ﻮ‬ ‫ﻮر َّ‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻴﻬ‬
‫ِ ِ‬‫�‬ ‫ﻦ‬‫اﻷ ْرض َو َﻣ ْ‬
‫ات َو ِ‬ ‫َّ َ َ‬
‫الﺴﻤﻮ ِ‬
‫ﺎؤ َك اﺤﻟ َ ُّﻖ‪َ ،‬واﺠﻟَﻨَّ ُﺔ َﺣ ٌّﻖ‪َ ،‬واﻨﻟَّ ُ‬ ‫َّ َ ْ َ َ ُّ َ َ ْ ُ َ َ ُّ َ َ ْ ُ َ َ ُّ َ َ ُ‬
‫ﺎر‬ ‫ﻴﻬﻦ‪ ،‬أﻧﺖ اﺤﻟﻖ‪ ،‬وﻗﻮلﻚ اﺤﻟﻖ‪ ،‬ووﻋﺪك اﺤﻟﻖ‪ ،‬و ِﻟﻘ‬ ‫ِ� ِ‬
‫َ ٌّ َ َّ َ ُ‬
‫ﺎﻋﺔ َﺣ ٌّﻖ‪.‬‬ ‫ﺣﻖ‪ ،‬والﺴ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٤٤٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٦٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦١٤‬‬
‫َّ ُ َّ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َّ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ‬
‫ﺎﻛ ْﻤ ُ‬
‫ﺖ‪،‬‬ ‫الﻠﻬﻢ لﻚ أﺳﻠﻤﺖ‪ ،‬و�ِﻚ آﻣﻨﺖ‪ ،‬وﻋﻠﻴﻚ ﺗﻮ�ﺖ‪ ،‬و ِ�ﻴﻟﻚ ﺧﺎﺻﻤﺖ‪ ،‬و�ِﻚ ﺣ‬
‫َ َ‬ ‫َ ْ ْ َ َ َّ ْ ُ َ َ َ َّ ْ ُ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ ْ َ‬
‫ﺖ أﻋﻠ ُﻢ ِﺑ ِﻪ ِﻣ ِّ�‪ ،‬ﻻ ِإ َﻪﻟ‬ ‫ﻓﺎﻏ ِﻔﺮ ِﻲﻟ ﻣﺎ ﻗﺪﻣﺖ وﻣﺎ أﺧﺮت‪ ،‬وأﺮﺳرت وأﻋﻠﻨﺖ‪ ،‬وﻣﺎ أﻧ‬
‫ْ َ ‪١‬‬
‫َّ َ‬
‫ِإﻻ أﻧﺖ«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺮﯾﻒھﺎ از آن ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎدارﻧﺪه زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﯿﺎن آنھﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺗﻮ ھﺴﺘﯽ و ﻓﻘﻂ ﺗﻮ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎﯾﯽ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن و آﻧﭽﻪ ﻣﯿﺎنﺷﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺗﻮ ھﺴﺘﯽ‪ .‬روﺷﻨﯽ آﺳﻤﺎنھﺎ و‬
‫زﻣﯿﻦ و آﻧﭽﻪ ﻣﯿﺎنﺷﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺗﻮ ھﺴﺘﯽ‪ .‬ﺗﻮ ﺑﺮ ﺣﻘﯽ و ﺳﺨﻦ و وﻋﺪهات ﺑﺮ‬
‫ﺣﻖ و ﻧﯿﺰ ﺧﻮدت ﺑﺮ ﺣﻖ ھﺴﺘﯽ‪ .‬ﻣﻼﻗﺎت ﺗﻮ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫﺸﺖ ﺣﻖ‪ ،‬دوزخ ﺣﻖ‬
‫و ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺗﻮ ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن آوردم‪ ،‬و ﺑﺮ ﺗﻮ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺗﻮ ﺑﺎ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮدم‪ ،‬و ﺗﻮ را داور ﻗﺮار دادم‪ .‬از ﮔﻨﺎھﺎﻧﻢ ﮐﻪ آﺛﺎرش ھﻤﺎنﺟﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺷﺪه و ﮔﻨﺎھﺎﻧﻢ ﮐﻪ آﺛﺎرش ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ )و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮد(‪،‬‬
‫ﮔﻨﺎھﺎن ﭘﻨﮫﺎن و آﺷﮑﺎرم و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﻮ از ﻣﻦ ﺑﻪ آن داﻧﺎﺗﺮی درﮔﺬر‪ .‬ﻣﻌﺒﻮد‬
‫راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﻻ إ َﻪﻟ إﻻ َّ ُ‬
‫ا� َر ُّ‬ ‫َ‬ ‫ا� َر ُّب َ‬
‫اﻟﻌ ْﺮش َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﻻ إ َﻪﻟ إﻻ َّ ُ‬ ‫َ َ َ َّ َّ ُ َ ُ َ ُ َ‬
‫ب‬ ‫ِ ِ‬ ‫‪،‬‬‫ﻴﻢ‬
‫ِ‬ ‫ﻈ‬‫ِ‬ ‫اﻟﻌ‬ ‫ِ‬ ‫‪» .٣‬ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� اﻟﻌ ِﻈﻴﻢ اﺤﻟ ِﻠﻴﻢ‪ِ ِ ،‬‬
‫‪٢‬‬
‫�ﻢ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ ْ‬ ‫الﺴ َﻤ َﻮ َ َ ُّ َ ْ‬ ‫َّ‬
‫ات ورب اﻷر ِض‪ ،‬ورب اﻟﻌﺮ ِش الﻜ ِﺮ ِ‬ ‫ِ‬
‫»ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﺑﺰرگ و ﺑﺮدﺑﺎر وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ‬
‫ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ‬
‫اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ و ﻋﺮش ﮔﺮانﺑﮫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ﻰﻠﻋ آل إﺑ ْ َﺮاﻫ َ‬ ‫ُ َ َّ َ َ َ َّ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ِّ َ َ ُ َ َّ َ َ َ‬
‫ﻴﻢ‪،‬‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫آل �ﻤ ٍﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺎ ﺻﻠﻴﺖ ﻰﻠﻋ ِإﺑﺮا ِﻫﻴﻢ‪ ،‬و‬ ‫‪» .٤‬الﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻰﻠﻋ �ﻤ ٍﺪ وﻰﻠﻋ ِ‬
‫ﻰﻠﻋ إﺑ ْ َﺮاﻫ َ‬‫ُ َ َّ َ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ ٌ َ ٌ َّ ُ َّ َ ْ َ َ ُ َ َّ َ َ َ‬
‫ﻴﻢ‪،‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫آل �ﻤ ٍﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺎ ﺑﺎر�ﺖ‬ ‫ﺎرك ﻰﻠﻋ �ﻤ ٍﺪ وﻰﻠﻋ ِ‬ ‫�ﻴﺪ‪ ،‬الﻠﻬﻢ ﺑ ِ‬ ‫ﻤﺣﻴﺪ ِ‬ ‫إِﻧﻚ ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ََ‬
‫ﻰﻠﻋ آل إﺑ ْ َﺮاﻫ َ‬
‫�ﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﻤﺣﻴﺪ ِ‬ ‫ﻴﻢ ِإﻧﻚ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫و‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ و آل ﻣﺤﻤﺪ درود و رﺣﻤﺖ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺮ اﺑﺮاھﯿﻢ و‬
‫آل اﺑﺮاھﯿﻢ درود ﻓﺮﺳﺘﺎدی‪ .‬ھﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺷﺪه و ﺑﺰرﮔﻮاری‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٤٤٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٦٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٤٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٣٠‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٣٧٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٠٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٦١٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫و آل ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮﮐﺖ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺮ اﺑﺮاھﯿﻢ و آل اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺮﮐﺖ‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎدی‪ .‬ھﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺷﺪه و ﺑﺰرﮔﻮاری«‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫ﺎر«‪.‬‬ ‫اب اﻨﻟَّ‬ ‫اﺪﻟ ْ�ﻴَﺎ َﺣ َﺴﻨَ ًﺔ‪َ ،‬و� اﻵﺧ َﺮة َﺣ َﺴﻨَ ًﺔ‪َ ،‬وﻗﻨَﺎ َﻋ َﺬ َ‬ ‫»الﻠَّ ُﻬ َّﻢ َر َّ�ﻨَﺎ آﺗﻨَﺎ ﻲﻓ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫‪.٥‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﯿﮑﯽ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ و ﻣﺎ را از ﻋﺬاب ﺟﮫﻨﻢ ﻧﺠﺎت ﺑﺪه«‪.‬‬
‫َ ُ َ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ ُ ُ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ‬
‫اﺒﻟﺨ ِﻞ‪َ ،‬وأ ُﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﻦﺒ‪ ،‬والﻬﺮمِ ‪ ،‬و‬ ‫»الﻠﻬﻢ إِ� أﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ اﻟﻌﺠ ِﺰ‪ ،‬واﻟﻜﺴ ِﻞ‪ ،‬واﺠﻟ ِ‬ ‫‪.٦‬‬
‫ْ َْ َْ ْ َ َْ َ‬ ‫َْ ْ‬ ‫َ َ‬
‫ﺮﺒ‪َ ،‬و ِﻣﻦ ِﻓﺘﻨ ِﺔ الﻤﺤﻴﺎ َوالﻤﻤ ِ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺎت«‪.‬‬ ‫اب اﻟﻘ ِ‬ ‫ﻋﺬ ِ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و ﮐﺴﺎﻟﺖ و از ﺑﺰدﻟﯽ و ﭘﯿﺮی و ﺑﺨﯿﻠﯽ و از ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ و‬
‫ﻓﺘﻨﻪی زﻧﺪﮔﺎن ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫ﻚ ﻣﻦْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫َّ ُ َّ ِّ َ ُ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ‬
‫َّ‬
‫»الﻠﻬﻢ إِ� أﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ الﻜﺴ ِﻞ والﻬﺮمِ ‪ ،‬والﻤﻐﺮمِ والﻤﺄﺛ ِﻢ‪ ،‬الﻠﻬﻢ إِ� أﻋﻮذ ﺑِ ِ‬ ‫‪.٧‬‬
‫َ َ َ ِّ ْ َ‬ ‫َ ْ َ َ ِّ ْ َ‬ ‫َّ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﺮﺷ ﻓِﺘﻨ ِﺔ اﻟ ِﻐ�‪ ،‬وﺮﺷ ﻓِﺘﻨ ِﺔ‬ ‫ﺮﺒ‪ ،‬و‬ ‫اب اﻟﻘ ِ‬ ‫ﺮﺒ وﻋﺬ ِ‬ ‫ﺎر‪ ،‬وﻓِﺘﻨ ِﺔ اﻟﻘ ِ‬ ‫ﺎر وﻓِﺘﻨ ِﺔ اﻨﻟ ِ‬ ‫اب اﻨﻟ ِ‬ ‫ﻋﺬ ِ‬
‫ﺎي ﺑ َﻤﺎ ِء اﺜﻟَّﻠْﺞ َو َ َ‬ ‫َّ ُ َّ ْ ْ َ َ َ َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ َ ِّ ْ َ َ‬ ‫َْ‬
‫اﻟﺮﺒ ِد‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺎل‪ ،‬الﻠﻬﻢ اﻏ ِﺴﻞ ﺧﻄﺎﻳ ِ‬ ‫ﻴﺢ اﺪﻟﺟ ِ‬ ‫اﻟﻔﻘ ِﺮ‪َ ،‬و ِﻣﻦ ﺮﺷ ﻓِﺘﻨ ِﺔ الﻤ ِﺴ ِ‬
‫اﺪﻟ�َﺲ‪َ ،‬و َ�ﺎﻋ ْﺪ ﺑَيْ� َو َ� ْ َ‬ ‫اﻷ ْ�ﻴَ ُﺾ ﻣ َﻦ َّ‬ ‫َّ ْ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ َ َّ‬ ‫َ َ ِّ َ ْ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ﻮ‬ ‫اﺜﻟ‬ ‫ﻰﻘ‬ ‫ﻨ‬ ‫�‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺎﻳ‬ ‫ﻄ‬ ‫اﺨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬‫ِ‬ ‫ﻲﺒ‬
‫و�ﻖ ﻗﻠ ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫ْ‬ ‫لﻤﺮﺸق َو َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫الﻤﻐ ِﺮ ِب«‪.‬‬ ‫ﺧﻄﺎﻳﺎي ﻛﻤﺎ ﺑﺎﻋﺪت �� ا ِ ِ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ﺗﻨﺒﻠﯽ و ﭘﯿﺮی و ﺑﺪھﮑﺎری و ﮔﻨﺎه ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از‬
‫ﻋﺬاب دوزخ‪ ،‬و ﻓﺘﻨﻪی آﺗﺶ و ﻓﺘﻨﻪ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ‪ ،‬و از ﺷﺮ و ﻓﺘﻨﻪی ﺛﺮوت و از‬
‫ﺷﺮ و ﻓﺘﻨﻪی ﻓﻘﺮ و ﺷﺮ ﻓﺘﻨﻪی ﻣﺴﯿﺢ دﺟﺎل ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺧﻄﺎھﺎی‬
‫ﻣﺮا ﺑﺎ آب و ﯾﺦ و ﺗﮕﺮگ ﺑﺸﻮی و ﻗﻠﺒﻢ را از ﺧﻄﺎھﺎ ﭘﺎک ﮔﺮدان‪ .‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻟﺒﺎس‬
‫ﺳﻔﯿﺪ از ﭼﺮک و آﻟﻮدﮔﯽ ﭘﺎک ﮐﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺑﯿﻦ ﻣﻦ و ﺧﻄﺎھﺎﯾﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪاز‬
‫آنﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺘﯽ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫اﺬﻟﻧُﻮ َ‬ ‫ُ ْ ً َ ً َ َ َ ْ ُ ُّ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ َ ْ ُ َ ْ‬ ‫ُ‬
‫ﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻏ ِﻔ ْﺮ ِﻲﻟ‬ ‫ب إِﻻ أﻧ‬ ‫ﺖ �ﻔ ِﻲﺴ ﻇﻠﻤﺎ ﻛ ِﺜ�ا وﻻ �ﻐ ِﻔﺮ‬ ‫»ﻗ ِﻞ الﻠﻬﻢ إِ� ﻇﻠﻤ‬ ‫‪.٨‬‬
‫ُ ‪٤‬‬ ‫ﻮر َّ‬
‫الﺮ ِﺣﻴﻢ«‪.‬‬ ‫ﺖ اﻟ ْ َﻐ ُﻔ ُ‬ ‫ﻚ أَﻧ ْ َ‬ ‫َ ْ َ ً ْ ْ َ َ ْ َ ْ َّ َ‬
‫ﻣﻐ ِﻔﺮة ِﻣﻦ ِﻋﻨ ِﺪك‪ ،‬وارﻤﺣ ِ� ِإﻧ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٨٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٨٨‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٨٢٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٠٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٧٥‬و ﻣﺴﻠﻢ در ﺑﺎب ذﮐﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٣٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٠٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦١٦‬‬

‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ ﻓﺮاواﻧﯽ ﮐﺮدهام و ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ ﮔﻨﺎھﺎن را‬

‫ﻧﻤﯽآﻣﺮزد؛ ﭘﺲ ﻣﺮا ﺑﺎ آﻣﺮزﺷﯽ از ﺳﻮی ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎﻣﺮز و ﺑﺮ ﻣﻦ رﺣﻢ ﻓﺮﻣﺎ ﮐﻪ ﺗﻮ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ«‪.‬‬
‫ﺎﺻ ْﻤ ُ‬‫ﻚ َﺧ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺖ‪،‬‬ ‫‪» .٩‬الﻠﻬﻢ لﻚ َ أﺳﻠﻤﺖ‪ ،‬و�ِﻚ آﻣﻨﺖ‪ ،‬و َﻋﻠﻴﻚ َ ﺗﻮ�ﺖ‪ ،‬و ِ�ﻴﻟ َﻚ أ�ﺒﺖ‪ ،‬و�ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ْ َ ُّ َّ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ ُ ُ َّ َ َ َ َ َّ ْ َ ْ ُ َّ‬
‫اﺬﻟي ﻻ � ُﻤﻮت‪،‬‬ ‫ﻲﺤ ِ‬ ‫ﺖ‪ ،‬أن ﺗ ِﻀﻠ ِ�‪ ،‬أﻧﺖ اﻟ‬ ‫الﻠﻬﻢ إِ� أﻋﻮذ ﺑِ ِﻌﺰﺗِﻚ‪ ،‬ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ أﻧ‬
‫َ ْ ُّ َ ْ ْ ُ َ ُ ُ َ ‪١‬‬
‫اﻹ�ﺲ �ﻤﻮﺗﻮن«‪.‬‬ ‫اﺠﻟﻦ و ِ‬‫و ِ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺗﻮ ﺷﺪم و ﺑﻪ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن آوردم و ﺑﺮ ﺗﻮ ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﻮدم و ﺑﻪ ﺗﻮ روی‬
‫آوردم‪ ،‬و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺗﻮ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮدم‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﻪ ﻋﺰت ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم ﮐﻪ‬
‫ﻣﺒﺎدا ﻣﺮا دﭼﺎر ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﯽ؛ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﻮ‬
‫ھﻤﯿﺸﻪزﻧﺪهای ھﺴﺘﯽ ﮐﻪ ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﻣﯿﺮی و ﺟﻦھﺎ و اﻧﺴﺎنھﺎ ﻣﯽﻣﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺖ أَ ْﻋﻠَ ُﻢ ﺑﻪ ِﻣ ِّ�‪ ،‬الﻠ ُﻬﻢَّ‬
‫َّ‬ ‫ﺮﺳاﻲﻓ ﻲﻓ أَ ْمﺮي‪َ ،‬و َﻣﺎ أَﻧ ْ َ‬ ‫اﻏﻔ ْﺮ ﻲﻟ َﺧﻄﻴئَﻲﺘ َو َﺟ ْﻬ�‪َ ،‬و� ْ َ‬‫َّ ُ َّ ْ‬
‫‪» .١٠‬الﻠﻬﻢ‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ‬
‫اﻏ ِﻔ ْﺮ ِﻲﻟ ِﺟﺪي َوﻫ ْﺰ ِ�‪َ ،‬وﺧ َﻄ ِﻲﺌ َو� ْﻤ ِﺪي‪َ ،‬و� ذلِﻚ ِﻋﻨ ِﺪي‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ اﻏ ِﻔ ْﺮ ِﻲﻟ َﻣﺎ‬
‫ِّ َ ْ َ ْ َ ِّ‬ ‫َ َّ ْ ُ َ َ َ َّ ْ ُ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ ْ َ‬
‫ﺖ ال ُﻤﻘﺪ ُم‬ ‫ﺖ أﻋﻠ ُﻢ ِﺑ ِﻪ ِﻣ�‪ ،‬أﻧ‬ ‫ﻗﺪﻣﺖ وﻣﺎ أﺧﺮت‪ ،‬وﻣﺎ أﺮﺳرت وﻣﺎ أﻋﻠﻨﺖ‪ ،‬وﻣﺎ أﻧ‬
‫ٌ ‪٢‬‬ ‫َ َ ْ َ ْ ُ َ ِّ ُ َ َ ْ َ َ َ ُ ِّ َ ْ َ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪﻳﺮ«‪.‬‬ ‫وأﻧﺖ الﻤﺆﺧﺮ‪ ،‬وأﻧﺖ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! اﺷﺘﺒﺎهھﺎ و ﻧﺪاﻧﻢﮐﺎریھﺎﯾﻢ را و ﻧﯿﺰ زﯾﺎدهرویام در ﮐﺎرھﺎ و آنﭼﻪ را ﮐﻪ‬
‫ﺟﺪی‪ ،‬ﺷﻮﺧﯽ و ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮ ﺑﮫﺘﺮ از ﻣﻦ ﻣﯽداﻧﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻣﺮز؛ ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﮔﻨﺎھﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ّ‬
‫ﺧﻄﺎ و ﻋﻤﺪ اﻧﺠﺎم دادهام‪ ،‬ﺑﺒﺨﺸﺎی؛ و ﺧﻮد ﻣﻌﺘﺮﻓﻢ ﮐﻪ ھﻤﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﮔﻨﺎھﺎن در‬
‫ﻣﻦ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از ﮔﻨﺎھﺎﻧﻢ ﮐﻪ آﺛﺎرش ھﻤﺎنﺟﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه و ﮔﻨﺎھﺎﻧﻢ ﮐﻪ‬
‫آﺛﺎرش ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ )و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮد(‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎن ﭘﻨﮫﺎن و آﺷﮑﺎرم‬
‫و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﻮ از ﻣﻦ ﺑﻪ آن داﻧﺎﺗﺮی درﮔﺬر‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ ﺗﻮﯾﯽ‪-‬ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ را‬
‫ﺑﺨﻮاھﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ و ﺑﮫﺸﺖ‪ -‬ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﯽﺑﺮی و‪-‬ھﺮﮐﺲ را‬
‫ﺑﺨﻮاھﯽ از ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ و ﺑﮫﺸﺖ‪ -‬ﻋﻘﺐ ﻣﯽاﻧﺪازی و ﺗﻮ ﺑﺮ ھﺮ ﮐﺎری ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٣٨٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧١٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٣٩٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧١٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٦١٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫اﺒﻟﻼءِ‪َ ،‬ود َر ِك الﺸﻘﺎءِ‪َ ،‬و ُﺳﻮ ِء اﻟﻘﻀﺎءِ‪َ ،‬وﺷ َﻤﺎﺗ ِﺔ‬ ‫ا� ج �ﺘﻌﻮذ ِﻣﻦ ﺟﻬ ِﺪ‬
‫‪» .١١‬ﺎﻛن رﺳﻮل ِ‬
‫‪١‬‬ ‫َْ َ‬
‫اﻷﻋﺪا ِء«‪.‬‬
‫»رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج از ﮔﺮﻓﺘﺎر ِی ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎ و ﺳﺨﺘﯽ ﺑﻼ‪) ،‬و ﻧﯿﺰ از( ﻧﮕﻮنﺑﺨﺘﯽ‪،‬‬
‫ِ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﺪ )ﯾﺎ ﻗﻀﺎوت ﻧﺎدرﺳﺖ از ﺳﻮی ﺧﻮد( و ﺷﺎدﮐﺎﻣﯽ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮد«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ْ َ ِّ‬
‫ﺖ‪ ،‬ﺧﻠﻘﺘَ ِ� َوأﻧﺎ �ﺒْ ُﺪ َك‪َ ،‬وأﻧﺎ َﻰﻠﻋ �ﻬ ِﺪ َك َو َوﻋ ِﺪ َك َﻣﺎ‬ ‫ﺖ َر� ﻻ ِإ َﻪﻟ ِإﻻ أﻧ‬ ‫‪» .١٢‬الﻠﻬﻢ أﻧ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ ِّ َ َ َ ْ ُ ُ ُ َ ْ َ َ َ َّ َ ُ ُ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫اﺳﺘَ َﻄ ْﻌ ُ‬
‫ْ‬
‫ﻮء لﻚ ﺑِﺬﻧ ِﻲﺒ‬ ‫ﺖ‪ ،‬أ ُﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ ﺮﺷ ﻣﺎ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬أﺑﻮء لﻚ ﺑِ ِﻨﻌﻤ ِﺘﻚ ﻲﻠﻋ‪ ،‬وأﺑ‬
‫ْ َ ‪٢‬‬
‫ُّ ُ َ َّ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ‬ ‫َ ْ‬
‫ﻮب ِإﻻ أﻧﺖ«‪.‬‬ ‫ﻓﺎﻏ ِﻔ ْﺮ ِﻲﻟ‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ ﻻ �ﻐ ِﻔ ُﺮ اﺬﻟﻧ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ھﺴﺘﯽ؛ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﺗﻮ‬
‫ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪهای و ﻣﻦ ﺑﻨﺪه ﺗﻮ ھﺴﺘﻢ و در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮ ﻋﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﺷﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﺑﺴﺘﻪام‪ ،‬ﭘﺎیﺑﻨﺪم و ﺑﻪ ﻧﻮﯾﺪی ﮐﻪ دادهای‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ دارم‪ .‬از ّ‬
‫ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم و ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دادهای‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺑﻪ ﮔﻨﺎھﺎن‬
‫ﺧﻮﯾﺶ اﻗﺮار دارم؛ ﭘﺲ ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ ﮔﻨﺎھﺎن را ﻧﻤﯽآﻣﺮزد«‪.‬‬
‫َ ُْ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫ﻦﺒ واﺒﻟﺨ ِﻞ‪ ،‬وﺿﻠ ِﻊ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ ُ ُ َ َ َ ِّ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫‪» .١٣‬الﻠﻬﻢ إِ� أﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ الﻬﻢ واﺤﻟﺰ ِن‪ ،‬واﻟﻌﺠ ِﺰ والﻜﺴ ِﻞ‪ ،‬واﺠﻟ ِ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺎل«‪.‬‬ ‫َّ ْ َ َ َ َ ِّ َ‬
‫اﺪﻟﻳ ِﻦ‪ ،‬وﻏﻠﺒ ِﺔ الﺮﺟ ِ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ﻏﻢ و اﻧﺪوه‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و ﺗﻨﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺮس و ﺑﺨﯿﻠﯽ و از ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺑﺪھﯽ‬
‫ِ‬
‫)ﺑﺪھﮑﺎر ﺷﺪن( و از ﭼﯿﺮﮔﯽ و ﺳﺘﻢ دﯾﮕﺮان ﺑﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫َّ ُ َّ ِّ َ ُ ُ َ َ ُ ْ َ َ ُ ُ َ َ ُ ْ َ َ ُ ُ َ ْ َ ْ ُ َ َّ َ‬
‫ﻦﺒ‪ ،‬وأﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ اﺒﻟﺨ ِﻞ‪ ،‬وأﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ أن أرد إِﻰﻟ‬ ‫‪» .١٤‬الﻠﻬﻢ ِإ� أﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ اﺠﻟ ِ‬
‫َ ْ ‪٤‬‬ ‫َ ْ َ ُ ُ َ َ ُ ُ َ ْ ْ َ ُّ ْ َ َ َ َ‬
‫ﺮﺒ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻘ‬ ‫اب‬
‫أرذ ِل اﻟﻌﻤ ِﺮ‪ ،‬وأﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ ﻓِﺘﻨ ِﺔ اﺪﻟ�ﻴﺎ‪ ،‬وﻋ ِ‬
‫ﺬ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ﺑﺰدﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺨﯿﻠﯽ‪ ،‬و ﻓﺮﺗﻮت ﺷﺪن ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ذﻟﺖ ﺷﻮد و از ﻓﺘﻨﻪی‬
‫دﻧﯿﺎ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٦١٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٣٠٦‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٣٦٩‬‬
‫‪ -٤‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٦٣٧٤‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦١٨‬‬

‫ﺎﻲﺷ‪،‬‬ ‫ﻴﻬﺎ َﻣ َﻌ ِ‬ ‫‪» .١٥‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ أَ ْﺻﻠ ْﺢ ﻲﻟ دﻳ� َّاﺬﻟي ُﻫ َﻮ ﻋ ْﺼ َﻤ ُﺔ أَ ْمﺮي‪َ ،‬وأَ ْﺻﻠ ْﺢ ﻲﻟ ُد ْ�ﻴَ َ‬
‫ﺎي اﻟَّﻲﺘ � َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ‬
‫ُ ِّ َ ْ َ َْ‬
‫�‪ ،‬واﺟﻌ ِﻞ‬ ‫ﺧ‬ ‫ﻞﻛ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﻲﻟ‬
‫َْ َ َ َ َ ً‬
‫ة‬ ‫ﺎد‬ ‫�‬‫ز‬ ‫ﺎة‬ ‫ﻴ‬‫اﺤﻟ‬ ‫ﻞ‬
‫َ َْ‬
‫ﻌ‬ ‫اﺟ‬‫و‬ ‫ي‪،‬‬ ‫د‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻌ‬ ‫َوأَ ْﺻﻠ ْﺢ ﻲﻟ آﺧ َﺮ� اﻟَّﻲﺘ � َ‬
‫ﻴﻬﺎ َﻣ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ‬
‫ْ ُ ِّ َ ٍّ ‪١‬‬ ‫َْ ْ َ َ َ ً‬
‫اﺣﺔ ِﻲﻟ ِﻣﻦ ﻞﻛ ﺮﺷ«‪.‬‬ ‫الﻤﻮت ر‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! دﯾﻨﻢ را ﮐﻪ ﻧﮕﻪدارﻧﺪهی ﻣﻦ از ﺑﺪیھﺎﺳﺖ و دﻧﯿﺎﯾﻢ را ﮐﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽام در‬
‫آن اﺳﺖ و آﺧﺮﺗﻢ را ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﻮی آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻼح ﺑﻔﺮﻣﺎ و زﻧﺪﮔﯽ را‬
‫ﺑﺮای ﻣﻦ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ ﻗﺮار ﺑﺪه و ﻣﺮگ را ﺑﺮای ﻣﻦ ﻣﺎﯾﻪی‬
‫راﺣﺘﯽ و رھﺎﯾﯽ از ھﻤﻪ ﺑﺪیھﺎ ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫َ ْ َ َ َ َ ْ َ ‪٢‬‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ ْ َ ُ َ ْ ُ َ َ ُّ َ‬
‫اﺘﻟﻰﻘ‪ ،‬واﻟﻌﻔﺎف واﻟ ِﻐ�«‪.‬‬ ‫‪» .١٦‬الﻠﻬﻢ ِإ� أﺳﺄلﻚ الﻬﺪى و‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﻦ از ﺗﻮ ھﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﺗﻘﻮا‪ ،‬ﭘﺎﮐﯽ )از ﺣﺮام( و ﺑﯽﻧﯿﺎزی ﻣﯽﺧﻮاھﻢ«‪.‬‬
‫َّ ُ َّ ِّ َ ُ ُ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ ْ‬
‫ﺨﻞ‪َ ،‬وال ْ َﻬ َﺮ ‪َ ،‬و َﻋ َﺬاب‪ ،‬اﻟ ْ َﻘ ْ‬
‫ﺮﺒ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫مِ‬ ‫ﻦﺒ‪ ،‬و َاﺒﻟ ِ‬ ‫‪» .١٧‬الﻠﻬﻢ ِإ� أﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ اﻟﻌﺠ ِﺰ‪ ،‬واﻟﻜﺴ ِﻞ‪ ،‬واﺠﻟ ِ‬
‫ِّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬
‫ﺖ َو ِﻴﻟُّ َﻬﺎ َو َم ْﻮﻻﻫﺎ‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ِإ�‬ ‫� َﻣ ْﻦ َز َّ� َﻫﺎ‪ ،‬أﻧ ْ َ‬‫ﺖ َﺧ ْ ُ‬‫اﻫﺎ‪َ ،‬و َز ِّ� َﻬﺎ أَﻧ ْ َ‬
‫ََْ َ‬ ‫َْ‬
‫آت �ﻔ ِﻲﺴ �ﻘﻮ‬ ‫َّ ُ َّ‬
‫الﻠﻬﻢ ِ‬
‫ْ َ ْ‬ ‫ْ َْ َ َْ َُ‬ ‫ﻚ ﻣ ْﻦ ﻋﻠْﻢ َﻻ َ�ﻨْ َﻔ ُﻊ‪َ ،‬وﻣ ْﻦ ﻗَﻠْ َ َ ْ َ ُ‬ ‫َ ُ ُ َ‬
‫ﺐ ﻻ �ﺸﻊ‪َ ،‬و ِﻣﻦ �ﻔ ٍﺲ ﻻ �ﺸﺒﻊ‪َ ،‬و ِﻣﻦ دﻋ َﻮةٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫أﻋﻮذ ﺑِ ِ ِ ٍ‬
‫َ ُ ْ َ َ ُ ََ ‪٣‬‬
‫ﻻ �ﺴﺘﺠﺎب لﻬﺎ«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻨﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺰدﻟﯽ‪ُ ،‬ﺑﺨﻞ‪ ،‬ﭘﯿﺮی و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم؛ ﯾﺎ‬
‫اﻟﻠﻪ! ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻦ ﺗﻘﻮاﯾﺶ را ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻦ و آن را ﭘﺎک ﺑﮕﺮدان ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﺎرﺳﺎز آن ھﺴﺘﯽ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از‬
‫ِ‬ ‫ھﺴﺘﯽ ﮐﻪ آن را ﭘﺎک ﻣﯽﮔﺮداﻧﯽ؛ ﺗﻮ‪ ،‬ﯾﺎور و ﻣﺎﻟﮏ و‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﯽﺛﻤﺮ و ﺑﯽﺳﻮد و از ﻗﻠﺒﯽ ﮐﻪ ﺧﺸﻮع ﻧﺪارد و از ﻧﻔﺲ ﺣﺮﯾﺼﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺮ‬ ‫ِ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد و از دﻋﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫َ َّ َ َ ‪٤‬‬ ‫ِّ َ َ ُ َ ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫ِّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫‪» .١٨‬الﻠ ُﻬ َّﻢ اﻫ ِﺪ ِ� َو َﺳﺪد ِ�« »الﻠ ُﻬ َّﻢ إِ� أ ْﺳﺄلﻚ ال ُﻬﺪى والﺴﺪاد«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از ﺗﻮ ھﺪاﯾﺖ و ﭘﺎﯾﺪاری در راه ﺣﻖ )و ﻋﻤﻞ درﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺳﻨﺖ‬
‫اﺳﺖ( را درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬
‫ْ ْ َ ْ ‪٥‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﺖ َو ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫ْ‬ ‫ﻚ ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬‫َّ ُ َّ ِّ َ ُ ُ َ‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ لﻢ أ�ﻤﻞ«‪.‬‬ ‫ﺮﺷ َﻣﺎ َﻋﻤﻠ ُ‬
‫ِ‬ ‫‪» .١٩‬الﻠﻬﻢ إِ� أﻋﻮذ ِﺑ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٢٠‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٢١‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٢٢‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٢٥‬‬
‫‪ -٥‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧١٦‬‬
 ‫‪٦١٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺷﺮ آنﭼﻪ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادهام )در‬ ‫ﺷﺮ آنﭼﻪ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم دادهام و از ّ‬ ‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ّ‬
‫آﯾﻨﺪه ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻠﯽ ﺷﻮم(‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫َ ِّ ْ ُ ُ َ َ َ َ َ َ َ ‪١‬‬ ‫َّ ُ َّ ُ َ ِّ َ ْ ُ ُ‬
‫ﻮب ﺮﺻف ﻗﻠﻮ�ﻨﺎ ﻰﻠﻋ ﻃﺎﻋ ِﺘﻚ«‪.‬‬ ‫‪» .٢٠‬الﻠﻬﻢ مﺮﺼف اﻟﻘﻠ ِ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ای ﺗﻐﯿﯿﺮدھﻨﺪه دلھﺎ! دلھﺎﯾﻤﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮی اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ و‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ‬
‫ﺎرﻧﺎ‪َ ،‬و ِ� ُﻣﺪﻧﺎ‪َ ،‬و ِ� َﺻﺎ ِﻋﻨﺎ ﺑَ َﺮ�ﺔ َﻣ َﻊ ﺑَ َﺮ� ٍﺔ«‪.‬‬ ‫ﻤ‬‫ﺛ‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ﺎ‪،‬‬ ‫ﻨ‬‫ﺘ‬‫ِ‬ ‫ﻳن‬ ‫ﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﺎ‬‫‪» .٢١‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ ﺑَﺎر ْك َﻨﻟَ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! در ﺷﮫﺮ ﻣﺎ و ﻣﯿﻮهھﺎی ﻣﺎ و ﻣﺪ و ﺻﺎع )واﺣﺪھﺎی وزن( ﻣﺎ ﺑﺮﮐﺖ ﻋﻨﺎﯾﺖ‬
‫ﮐﻦ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َ َ َ ُّ َ َ َ َ ُ َ َ ْ َ َ َ‬
‫ﺎء ِة ﻧِﻘﻤ ِﺘﻚ‪َ ،‬و ِ‬ ‫ال ﻧِﻌﻤ ِﺘﻚ‪ ،‬وﺤﺗﻮ ِل ﺎﻋ ِ�ﻴ ِﺘﻚ‪ ،‬وﻓﺠ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ ُ ُ َ ْ َ َ‬
‫ﻴﻊ‬
‫ﻤﺟ ِ‬ ‫‪» .٢٢‬الﻠﻬﻢ ِإ� أﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ زو ِ‬
‫َ ‪٣‬‬ ‫َ‬
‫َﺳﺨ ِﻄﻚ«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از زوال ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﻋﻄﺎ ﮐﺮدهای و از دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻋﺎﻓﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ دادهای‬
‫و از ﺧﺸﻢ و ﻋﺬاب ﻧﺎﮔﮫﺎﻧﯽ ﺗﻮ و ھﻤﻪی ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫َ ُْْ‬ ‫َ‬ ‫َ َْْ َ ْ‬
‫‪٤‬‬
‫‪» .٢٣‬الﻠ ُﻬ َّﻢ اﻏ ِﻔ ْﺮ ِﻲﻟ‪ ،‬وارﻤﺣ ِ�‪ ،‬واﻫ ِﺪ ِ�‪ ،‬وﺎﻋﻓِ ِ� وارزﻗ ِ�«‪.‬‬
‫َ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز و ﺑﻪ ﻣﻦ رﺣﻢ ﮐﻦ و ھﺪاﯾﺘﻢ ﻓﺮﻣﺎ و ﺳﻼﻣﺘﻢ ﺑﺪار و روزﯾﻢ ﺑﺪه«‪.‬‬
‫َّ ُ َّ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ ُ ُ َ ْ َ َ‬
‫‪» .٢٤‬الﻠﻬﻢ أﻋﻮذ ِﺑ ِﺮﺿﺎك ِﻣﻦ ﺳﺨ ِﻄﻚ‪ ،‬و�ِﻤﻌﺎﻓﺎﺗِﻚ ِﻣﻦ �ﻘﻮ� ِﺘﻚ‪ ،‬وأﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻨﻚ ﻻ‬
‫َ ‪٥‬‬ ‫ََ ً َ َْ َ َْ َ َ َ ََْْ َ َ َ ْ‬ ‫ُ ْ‬
‫ﺖ َﻰﻠﻋ �ﻔ ِﺴﻚ«‪.‬‬ ‫أﺣ ِﻲﺼ �ﻨﺎء ﻋﻠﻴﻚ أﻧﺖ ﻛﻤﺎ أﺛنﻴ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از ﺧﺸﻢ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺧﺸﻨﻮدیات و از ﻣﺠﺎزات و ﮐﯿﻔﺮت ﺑﻪ ﻋﺎﻓﯿﺖ ﺗﻮ ﭘﻨﺎھﻨﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮم‪ .‬از ﺗﻮ ﺑﻪ ﺧﻮدت ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم‪ ،‬ﻣﻦ از ﻋﮫﺪهی ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻧﻤﯽآﯾﻢ‪ .‬ﺗﻮ‬
‫ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺳﺘﻮدهای«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ﻚ‪ ،‬ﻧَ َ‬ ‫َ‬
‫َّ ُ َّ ِّ َ ْ ُ َ َ ْ ُ َ ْ َ ْ ُ َ َ‬
‫ﻲﻓ ُﺣﻜ ُﻤﻚ‪،‬‬ ‫ﺎض ِ َّ‬ ‫ﺎﺻﻴ ِﻲﺘ �ِﻴ ِﺪك‪ ،‬ﻣ ٍ‬‫ِ‬ ‫‪» .٢٥‬الﻠﻬﻢ إِ� �ﺒﺪك‪ ،‬وا�ﻦ �ﺒ ِﺪك‪ ،‬ا�ﻦ أﻣ ِﺘ‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻚ‪َ ،‬ﺳ َّﻤﻴْ َ‬ ‫ُ ِّ ْ ُ َ َ َ‬ ‫َ ْ ٌ َّ َ َ ُ َ َ ُ َ‬
‫ﺖ ﺑِ ِﻪ �ﻔ َﺴﻚ‪ ،‬أ ْو أﻧ َﺰ َﺘﻟﻪ ِﻲﻓ ِﻛﺘ ِﺎﺑﻚ‪،‬‬ ‫ﻲﻓ ﻗﻀﺎؤ َك‪ ،‬أ ْﺳﺄلﻚ ِﺑ�ﻞ اﺳ ٍﻢ ﻫﻮ ل‬
‫ﻋﺪل ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٥٤‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٣٧٣‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٣٩‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٩٧‬‬
‫‪ -٥‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤٨٦‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٢٠‬‬
‫َْ َ ْ َْ َ‬ ‫ت ﺑﻪ ﻲﻓ ﻋﻠْﻢ اﻟْ َﻐﻴْ‬ ‫َ ْ َ َّ ْ َ ُ َ َ ً ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ‬
‫ﺐ ِﻋﻨﺪ َك‪ ،‬أن ﺠﺗ َﻌﻞ‬‫ِ‬ ‫أو ﻋﻠﻤﺘﻪ أﺣﺪا ِﻣﻦ ﺧﻠ ِﻘﻚ‪ ،‬أ ِو اﺳﺘﺄﺛﺮ ِ ِ ِ ِ ِ‬
‫ﻴﻊ ﻗَﻠْﻲﺒ‪َ ،‬وﻧُ َ‬
‫ﻮر َﺻ ْﺪري‪َ ،‬وﺟ َﻼ َء ُﺣ ْﺰ�‪َ ،‬و َذ َﻫ َ‬ ‫ُْ ْ َ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎب َﻫ ِّ�«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫آن َر� َ‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻘﺮ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﺑﺮده و ﻏﻼمزاده و ﮐﻨﯿﺰزاده ﺗﻮ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﭘﯿﺸﺎﻧﯽام ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﺎﻓﺬ و ﻗﻀﺎ و ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺗﻮ در ﻣﻮرد ﻣﻦ ﻋﯿﻦ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﻪی‬
‫ﻧﺎمھﺎﯾﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺧﻮدت را ﺑﻪ آن ﻧﺎﻣﯿﺪهای ﯾﺎ آن را در ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻧﺎزل ﮐﺮدهای ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺖ ﺗﻌﻠﯿﻢ دادهای ﯾﺎ در ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادهای‪ ،‬از‬
‫ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﺑﮫﺎر دﻟﻢ‪ ،‬و ﻧﻮر ﺳﯿﻨﻪام و ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﻨﻨﺪهی ﻏﻢ و‬
‫اﻧﺪوھﻢ ﻗﺮار دھﯽ«‪.‬‬
‫َ ْ ََ ْ َ ََ ْ‬‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ﻴﻤ ْﻦ َﺎﻋ َ�ﻴْ َ‬
‫ﺖ‪َ ،‬وﺗَ َ‬ ‫ﺖ‪َ ،‬و َﺎﻋﻓ� � َ‬ ‫ﻴﻤ ْﻦ َﻫ َﺪﻳ ْ َ‬ ‫اﻫﺪ� � َ‬ ‫َّ ُ َّ ْ‬
‫ﺎرك ِﻲﻟ‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﺖ‬ ‫ﻴﻟ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻤ‬‫ﻴ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﻮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪» .٢٦‬الﻠﻬﻢ‬
‫َ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ َّ ُ َ َ ُّ‬
‫ﺖ‪َ ،‬و ِﻗ ِ� ﺮﺷ ﻣﺎ ﻗﻀﻴﺖ‪ِ ،‬إﻧﻚ �ﻘ ِﻲﻀ وﻻ �ﻘﻰﻀ ﻋﻠﻴﻚ‪ ،‬و ِ�ﻧﻪ ﻻ ﻳ ِﺬل‬
‫َ َّ َ َ َ ْ َ َّ َ َ ْ‬ ‫ﻴﻤﺎ أَ ْ� َﻄﻴْ َ‬ ‫� َ‬
‫ِ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ُّ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ ْ َ ‪٢‬‬
‫ﻣﻦ واﻴﻟﺖ‪ ،‬وﻻ ﻳ ِﻌﺰ ﻣﻦ ﺎﻋدﻳﺖ‪� ،‬ﺒﺎر�ﺖ ر�ﻨﺎ و�ﻌﺎﻴﻟﺖ«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺮا ھﺪاﯾﺖ ﮐﻦ ھﻤﭽﻮن ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ھﺪاﯾﺖﺷﺎن ﮐﺮدی و ﻋﺎﻓﯿﺘﻢ ده‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﻋﺎﻓﯿﺖ دادی و ﯾﺎور ﻣﻦ ﺑﺎش‪ ،‬ھﻤﭽﻮن ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ‬
‫ﯾﺎورﺷﺎن ﺑﻮدی‪ .‬و در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﮐﺮدی‪ ،‬ﺑﺮﮐﺖ ده و از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ ﺣﮑﻢ‬
‫ﮐﺮدی‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺘﻢ ﮐﻦ‪ .‬ھﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ھﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﻗﻀﺎوت ﻣﯽﮐﻨﯽ و ﻋﻠﯿﻪ ﺗﻮ ﻗﻀﺎوت و‬
‫ﺣﮑﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ھﺮﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮ دوﺳﺖ داری‪ ،‬ﺧﻮار ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎ‬
‫ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ او دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﻋﺰت ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬دارای ﺑﺮﮐﺎت‬
‫ﺑﺴﯿﺎر و ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ھﺴﺘﯽ«‪.‬‬
‫َُ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫‪» .٢٧‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ ﻓَﺎﻃ َﺮ َّ‬
‫ﺎد ِة‪َ ،‬ر َّب ُﻞﻛ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء َو َم ِﻠﻴﻜﻪ‪،‬‬
‫َ َ َ ْ َ َّ َ َ‬
‫ﺐ والﺸﻬ‬ ‫ﻴ‬‫ﻐ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻢ‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ﺎﻋ‬ ‫‪،‬‬ ‫ض‬ ‫ِ‬
‫اﻷ ْ‬
‫ر‬ ‫ات َ‬
‫و‬ ‫ِ‬ ‫الﺴ َﻤ َ‬
‫ﺎو‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ُ َ ْ َ ِّ َ‬
‫ﻮءا أو‬ ‫ﺮﺷ ِﻛ ِﻪ‪َ ،‬وأ ْن أ� َﺮﺘف َﻰﻠﻋ َ�ﻔ ِﻲﺴ ُﺳ ً‬ ‫الﺸﻴْ َﻄﺎن َو ْ‬
‫ِ ِ‬
‫َ َ ِّ َّ‬
‫ﺮﺷ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﻲﺴ‬ ‫أﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ ﺮﺷ ِ‬
‫ﻔ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫َ‬
‫َ‬
‫‪٣‬‬
‫أ ُﺟ ُّﺮ ُه ِإﻰﻟ ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬ای داﻧﺎ ِی ﻧﮫﺎن و آﺷﮑﺎر! ای ﭘﺮوردﮔﺎر و ای‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ! ﺑﻪ ﺗﻮ از ﺷﺮ ﻧﻔﺴﻢ و ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن و ﺷﺮک وی و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮدم‬ ‫ِ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎھﯽ ﺷﻮم‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﻣﺮﺗﮑﺐ آن ﺳﺎزم ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٤٣١٨‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٩٩ :‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٢٥‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٦٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺑﺨﺎری در اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٢٣٩‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٢٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٦٢١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ِّ ْ َ ْ‬ ‫َ ُ َ ِّ َ ُ ُ‬
‫‪١‬‬
‫ﺖ ﻗﻠ ِﻲﺒ َﻰﻠﻋ ِدﻳ ِﻨﻚ«‪.‬‬ ‫ﻮب �ﺒ‬
‫‪» .٢٨‬ﻳﺎ ﻣﻘﻠﺐ اﻟﻘﻠ ِ‬
‫»ای ﮔﺮداﻧﻨﺪهی دلھﺎ‪ ،‬ﻗﻠﺒﻢ را ﺑﺮ دﯾﻦ ﺧﻮد اﺳﺘﻮار ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫ﺮﺷ ل ِ َﺴﺎ�‪َ ،‬و ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫ﺮﺷ ﺑَ َﺮﺼي‪َ ،‬و ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫ﺮﺷ َﺳ ْﻤﻲﻌ‪َ ،‬و ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫ﻚ ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ ُ ُ َ‬
‫ﺮﺷ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪» .٢٩‬الﻠﻬﻢ ِإ� أﻋﻮذ ِﺑ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺮﺷ َﻣ ِﻨ ِّي«‪.‬‬ ‫ﻗَﻠْﻲﺒ ‪َ ،‬و ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬
‫ِ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ﺷﺮ ﮔﻮش‪ ،‬ﭼﺸﻢ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﺧﻮﯾﺶ و از ﺷﺮ ﺷﺮﻣﮕﺎھﻢ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه‬
‫ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫ْ َ‬ ‫ُ َ ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ َواﻵ ِﺧ َﺮ ِة‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ أ ْﺳﺄلﻚ اﻟ َﻌﻔ َﻮ َواﻟ َﻌﺎ ِ�ﻴَﺔ‬ ‫‪» .٣٠‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ِإ� أ ْﺳﺄلﻚ اﻟ َﻌﻔ َﻮ َواﻟ َﻌﺎ ِ�ﻴَﺔ ِﻲﻓ‬
‫َْ ْ‬
‫ﺮﺘ َﻋ ْﻮ َر ِاﻲﺗ‪َ ،‬وآ ِﻣ ْﻦ َر ْو َﺎﻋ ِﻲﺗ‪َ ،‬واﺣﻔﻈ ِ� ِﻣ ْﻦ‬ ‫اﺳ ُ ْ‬‫ﺎي َوأَ ْﻫ� َو َﻣﺎﻲﻟ‪ ،‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ ْ‬ ‫ﻲﻓ دﻳ� َو ُد�ْﻴَ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫َ ْ َْ ََ ُ ُ َ َ ْ ُ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ َّ َ ْ َ‬
‫ﻴ�‪َ ،‬و� ْﻦ ِﺷ َﻤ ِﺎﻲﻟ‪ ،‬و ِﻣﻦ ﻓﻮ ِ�‪ ،‬وأﻋﻮذ ﺑِﻚ أن أ�ﺘﺎل‬ ‫� ﻳﺪي‪ ،‬و ِﻣﻦ ﺧﻠ ِﻲﻔ‪ ،‬و�ﻦ ﻳ ِﻤ ِ‬ ‫� ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫‪٣‬‬
‫ِﻣ ْﻦ ﺤﺗ ِﻲﺘ«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻋﻔﻮ و ﻋﺎﻓﯿﺖ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت را از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻋﻔﻮ و ﻋﺎﻓﯿﺖ دﯾﻦ‬
‫و دﻧﯿﺎ و ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺎﻟﻢ را از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻋﯿﻮﺑﻢ را ﺑﭙﻮﺷﺎن‪ ،‬و ﺗﺮﺳﻢ را‬
‫ﺑﻪ اﯾﻤﻨﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻦ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺮا از ﺟﻠﻮ و ﭘﺸﺖ و راﺳﺖ و ﭼﭗ و ﺑﺎﻻ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ‬
‫ﮐﻦ و از اﯾﻨﮑﻪ ‪-‬از ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ -‬ﺑﻪ ﺑﻼﯾﯽ ﻧﺎﮔﮫﺎﻧﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮم ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫َ ْ ُ َ َ ْ َ ِّ ْ َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ ُ ُ َ‬
‫‪٤‬‬
‫ﺊ اﻷ ْﺳﻘﺎمِ «‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫امِ‬ ‫ﺬ‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻮن‬‫ِ‬
‫اﺠﻟُﻨُ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ص‬ ‫ِ‬ ‫ﻚ ِﻣ َﻦ َ َ‬
‫اﻟﺮﺒ‬ ‫‪» .٣١‬الﻠﻬﻢ إِ� أﻋﻮذ ِﺑ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ﭘﯿﺴﯽ‪ ،‬ﺟﻨﻮن‪ ،‬ﺟﺬام و ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َ َ ْ َ‬ ‫َ َْ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ ُ ُ َ ْ ُ ْ َ‬
‫‪٥‬‬
‫ﺎل َواﻷﻫ َﻮا ِء«‪.‬‬ ‫ات اﻷﺧﻼ ِق‪ ،‬واﻷ�ﻤ ِ‬ ‫‪» .٣٢‬الﻠﻬﻢ إِ� أﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ ﻣﻨﻜ َﺮ ِ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از اﺧﻼق و ﮐﺮدار ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و از اﻣﯿﺎل ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و ﺑﺎورھﺎی ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﻠﻋ‪،‬‬
‫َ َْ ُ‬
‫ﻜ ْﺮ َ َ َّ‬ ‫ﻲﻠﻋ‪َ ،‬واﻣﻜ ْﺮ ِﻲﻟ وﻻ �ﻤ‬
‫ْ ُ‬ ‫ﺮﺼ َ َ َّ‬ ‫ﺮﺼ� َوﻻ َ�ﻨْ ُ ْ‬ ‫ﻲﻠﻋ‪َ ،‬واﻧ ْ ُ ْ‬ ‫‪َ » .٣٣‬ر ِّب أ ِﻋ ِّ� َو َﻻ ﺗُ ِﻌ ْﻦ َ َ َّ‬
‫ِ‬
‫ﻚ َﺷ َّﺎﻜرا‪ً،‬‬ ‫َ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َّ َ ِّ ْ َ ْ َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ ِّ‬ ‫َ ْ‬
‫الﻬﺪى ِﻲﻟ‪ ،‬واﻧﺮﺼ ِ� ﻰﻠﻋ ﻣﻦ �ﻰﻐ ﻲﻠﻋ ‪ ،‬رب اﺟﻌﻠ ِ� ل‬ ‫ﺮﺴ‬
‫واﻫ ِﺪ ِ� و� ِ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٢١٠٧‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٤٠‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٩٢‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤٥٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٧٤‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨٧١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٥٤‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤٩٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٥‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٥٩١‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٢٢‬‬
‫ََ ْ َ‬ ‫َ َ َ ً‬ ‫َ َ َ َّ ً َ َ َ َّ ً َ َ ْ َ ً َ َ ُ ْ‬
‫اﺎﻋ‪ ،‬لﻚ � ِﺒﺘًﺎ‪ِ ،‬إﻴﻟْﻚ أ َّواﻫﺎ ُﻣ ِﻨيﺒًﺎ‪َ ،‬ر ِّب �ﻘﺒَّﻞ ﺗ ْﻮ َ� ِﻲﺘ‪،‬‬ ‫لﻚ ذﺎﻛرا‪ ،‬لﻚ رﻫﺎﺑﺎ‪ ،‬لﻚ ِﻣﻄﻮ‬
‫َ ْ ُْ‬ ‫ْ َْ‬ ‫ِّ ْ‬
‫ﺖ ُﺣ َّﺠ ِﻲﺘ‪َ ،‬و َﺳﺪد ل ِ َﺴ ِﺎ�‪َ ،‬واﻫ ِﺪ ﻗﻠ ِﻲﺒ‪ ،‬و‬ ‫اﻏﺴ ْﻞ َﺣ ْﻮ َ�ﻲﺘ‪َ ،‬وأَﺟ ْ‬
‫ﺐ َد ْﻋ َﻮ�‪َ ،‬و َ�ﺒِّ ْ‬ ‫ْ‬
‫اﺳﻠﻞ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو ِ‬
‫َ ََ ْ‬
‫‪١‬‬
‫ﻴﻤﺔ َﺻﺪ ِري«‪.‬‬ ‫ﺳ ِﺨ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺮا ﯾﺎری ده و ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻦ ﯾﺎری ﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺮا ﻧﺼﺮت ﮐﻦ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻦ‬
‫ﻧﺼﺮت ﻣﺪه‪ .‬ﺑﺮای ﻣﻦ ﭼﺎرهاﻧﺪﯾﺸﯽ ﮐﻦ و ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻦ ﭼﺎره ﻣﯿﻨﺪﯾﺶ‪ .‬ﻣﺮا ھﺪاﯾﺖ‬
‫ﮐﻦ و ھﺪاﯾﺖ را ﺑﺮاﯾﻢ آﺳﺎن ﺑﮕﺮدان‪ .‬و ﻣﺮا ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻦ ﺷﻮرﯾﺪهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدان‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺮا ﺷﮑﺮﮔﺰار ﺧﻮدت ﻗﺮار ﺑﺪه‪ .‬ذﮐﺮ و ﯾﺎدت را ﺑﺮ زﺑﺎﻧﻢ‬
‫ﺟﺎری ﮐﻦ‪ .‬ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺑﺪه ﮐﻪ ﺟﺰ از ﺗﻮ از ﮐﺴﯽ ﺗﺮس و ھﺮاس ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ و ﻣﻄﯿﻊ‬
‫و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮدار ﺗﻮ ﺷﻮم و در ﺳﺨﺘﯽھﺎ و دﺷﻮاریھﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺖ ﺑﯿﺎﯾﻢ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا!‬
‫ﺗﻮﺑﻪام را ﺑﭙﺬﯾﺮ و از ﮔﻨﺎھﺎﻧﻢ درﮔﺬر‪ ،‬و دﻋﺎﯾﻢ را ﻗﺒﻮل ﮐﻦ و ﻣﺮا در راه ﺣﻖ‬
‫اﺳﺘﻮار ﺑﺪار‪ .‬زﺑﺎﻧﻢ را اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﺪه و دﻟﻢ را ھﺪاﯾﺖ ﺑﺪه و ﭘﻠﯿﺪی دروﻧﻢ را ﺧﺎرج‬
‫ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ ُْ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ‬
‫ﻚ ﻣ َﻦ اﺨﻟ َ ْ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َّ ُ َّ ِّ ْ َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ ِﻣﻨﻪ َو َﻣﺎ ل ْﻢ أﻋﻠ ْﻢ‪َ ،‬وأ ُﻋﻮذ‬ ‫آﺟ ِﻠ ِﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻋ ِﻠﻤ‬ ‫َ‬
‫� ﻠﻛ ِﻪ ﺎﻋ ِﺟ ِﻠ ِﻪ و ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪» .٣٤‬الﻠﻬﻢ إِ� أﺳﺄل‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ ُْ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ ِّ‬
‫ﺖ ِﻣﻨﻪ َو َﻣﺎ ل ْﻢ أﻋﻠ ْﻢ‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ِإ� أ ْﺳﺄلﻚ ِﻣ ْﻦ‬ ‫آﺟ ِﻠ ِﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻋ ِﻠﻤ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِﺑﻚ ِﻣﻦ الﺮﺸ ﻠﻛ ِﻪ ﺎﻋ ِﺟ ِﻠ ِﻪ و ِ‬
‫َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻚ ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ُّ َ َ َ ُ ُ َ‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ َﺎﻋذ ِﺑ ِﻪ �ﺒْ ُﺪ َك َوﻧ ِبﻴُّﻚ‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ‬ ‫� ﻣﺎ ﺳﺄلﻚ �ﺒﺪك وﻧ ِبﻴﻚ‪ ،‬وأﻋﻮذ ﺑِ‬ ‫ﺧ ِ‬
‫ﻚ ﻣ َﻦ اﻨﻟَّﺎر َو َﻣﺎ ﻗَ َّﺮ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِّ ْ ُ َ َ َّ َ َ َ َ َّ َ ْ َ ْ َ ْ ْ َ َ َ ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫إِ� أﺳﺄلﻚ اﺠﻟﻨﺔ وﻣﺎ ﻗﺮب إِﻴﻟﻬﺎ ِﻣﻦ ﻗﻮ ٍل أو �ﻤ ٍﻞ‪ ،‬وأﻋﻮذ ﺑِ‬
‫َ ًْ ‪٢‬‬ ‫َ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ ُ َّ َ َ َ َ ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ِإﻴﻟْ َﻬﺎ ِﻣ ْﻦ ﻗ ْﻮ ٍل أ ْو � َﻤ ٍﻞ‪َ ،‬وأ ْﺳﺄلﻚ أن ﺠﺗ َﻌﻞ ﻞﻛ ﻗﻀﺎ ٍء ﻗﻀﻴْﺘَﻪ ِﻲﻟ ﺧ�ا«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ھﻤﻪی ﺧﻮﺑﯽھﺎ را ‪ -‬آﻧﭽﻪ زود ﻣﯽآﯾﺪ و آﻧﭽﻪ دﯾﺮ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﯽداﻧﻢ و آﻧﭽﻪ‬
‫را ﻧﻤﯽداﻧﻢ ‪ -‬از ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺘﺎرم‪ .‬و از ھﻤﻪی ﺑﺪیھﺎ ‪ -‬آﻧﭽﻪ زود ﻣﯽآﯾﺪ و آﻧﭽﻪ‬
‫دﯾﺮ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﯽداﻧﻢ و آﻧﭽﻪ را ﻧﻤﯽداﻧﻢ ‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰی‬
‫را ﮐﻪ ﺑﻨﺪه و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت ‪-‬ﻣﺤﻤﺪ ج‪ -‬از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺧﻮاھﺎﻧﻢ‪ .‬و از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت از آن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه آورد‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﭘﻨﺎه‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﺑﮫﺸﺖ را و ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮداری ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫آن اﺳﺖ‪ ،‬را از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ و از دوزخ و ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮداری ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺰدﯾﮏ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥١٠‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٥١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٥٣٣‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨٤٦‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ .‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ‬
‫اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٥٤٢ :‬‬
 ‫‪٦٢٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺷﺪن ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم‪ .‬و از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ھﻤﻪی ﺗﻘﺪﯾﺮات ﻣﺮا در‬
‫ﺟﮫﺖ ﺧﯿﺮ ﻣﻘﺪر ﻧﻤﺎﯾﯽ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ ُ ُ َ َ َ ْ َ ُ ُ َ َ َّ َ ِّ‬
‫َ‬
‫اﻟﺮﺘدي‪َ ،‬وأ ُﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣ َﻦ اﻟﻐ َﺮ ِق‪،‬‬ ‫‪» .٣٥‬الﻠﻬﻢ إِ� أﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ الﻬﺪمِ ‪ ،‬وأﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ‬
‫ََ ُ ُ َ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َْ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ َ َْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َواﺤﻟ َ َﺮ ِق‪َ ،‬وال َﻬ َﺮمِ ‪َ ،‬وأ ُﻋﻮذ ِﺑﻚ أن �ﺘَﺨﺒَّ َﻄ ِ� الﺸﻴْ َﻄﺎن ِﻋﻨﺪ ال َﻤ ْﻮ ِت‪ ،‬وأﻋﻮذ ِﺑﻚ أن‬
‫ْ ُ َ َ ً ‪١‬‬
‫َ ُ ُ َ َ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َُ َ‬
‫ﺪﻟﻳﻐﺎ«‪.‬‬ ‫أمﻮت ِﻲﻓ ﺳ ِبﻴ ِﻠﻚ ﻣﺪ ِﺑ ًﺮا‪َ ،‬وأﻋﻮذ ِﺑﻚ أن أمﻮت ِ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ﻣﺮگ در اﺛﺮ رﯾﺨﺘﻦ آوار‪ ،‬اﻓﺘﺎدن از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﻏﺮق ﺷﺪن‪ ،‬آﺗﺶ‬
‫ﺳﻮزی و ﭘﯿﺮی ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم و از اﯾﻨﮑﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﻣﺮا ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﮔﻤﺮاه‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬و از اﯾﻨﮑﻪ در ﺣﺎل ﻋﻘﺐﻧﺸﯿﻨﯽ و ﻓﺮار از ﺟﮫﺎد ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﺎﻓﺮان ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم‬
‫و از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﺰﯾﺪﮔﯽ )ﺣﺸﺮات و ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺳﻤﯽ( ﺑﻤﯿﺮم‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم«‪.‬‬
‫ْ ْ َ َ ‪٢‬‬
‫َ ُ‬ ‫َْ َْ‬ ‫ِّ َّ َ ُ َ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َْ ْ‬ ‫َّ ِّ َ ُ َ‬
‫‪» .٣٦‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ِإ� أ ُﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣ َﻦ اﻟﻔﻘ ِﺮ‪َ ،‬واﻟ ِﻘﻠ ِﺔ‪َ ،‬واﺬﻟﻟ ِﺔ‪َ ،‬وأ ُﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣ ْﻦ أن أﻇ ِﻠ َﻢ‪ ،‬أو أﻇﻠﻢ«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﻧﺎداری و ﺧﻮاری ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم و از اﯾﻨﮑﻪ ﻇﻠﻢ ﮐﻨﻢ و ﯾﺎ ﻣﻮرد‬
‫ﻇﻠﻢ ﻗﺮار ﮔﯿﺮم ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم«‪.‬‬
‫َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ ْ َ َْ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ ْ َ ُ َ َ َ َّ ُ َ َّ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ َّ َ ُ َّ‬
‫اﺬﻟي لﻢ ﻳ ِ� ولﻢ ﻳﻮﺪﻟ ولﻢ‬ ‫اﺣﺪ اﻷﺣﺪ الﺼﻤﺪ‪ِ ،‬‬ ‫‪» .٣٧‬الﻠﻬﻢ إِ� أﺳﺄلﻚ ﻳﺎ أ� ﺑِ�ﻧﻚ الﻮ ِ‬
‫ُ ‪٣‬‬ ‫ﻮر َّ‬ ‫ﺖ اﻟ ْ َﻐ ُﻔ ُ‬ ‫َ‬
‫ﻚ أﻧ ْ َ‬‫َّ َ‬ ‫َ ُ ْ َُ ُ ُ ً َ َ ٌ َ ْ َ ْ َ ُُ‬
‫الﺮ ِﺣﻴﻢ«‪.‬‬ ‫ﻮ�‪ِ ،‬إﻧ‬‫ﻳ�ﻦ ﻪﻟ ﻛﻔﻮا أﺣﺪ‪ ،‬أن �ﻐ ِﻔﺮ ِﻲﻟ ذﻧ ِ‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮ ﯾﮕﺎﻧﻪای و ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪاری و ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﻨﺪهی‬ ‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﺑﺎ ّ‬
‫ﻧﯿﺎزھﺎ ھﺴﺘﯽ و ﻧﻪ زادهای و ﻧﻪ زاﯾﯿﺪه ﺷﺪهای و ﮐﺴﯽ ھﻤﺘﺎی ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﮐﻪ ﮔﻨﺎھﺎﻧﻢ را ﺑﯿﺎﻣﺮزی‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﻮ آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ ْ َ ُ َ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َّ َ ْ َ ْ َ َّ ُ‬
‫ات َواﻷ ْر ِض‪ ،‬ﻳَﺎ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫ﺎو‬ ‫ﻤ‬‫الﺴ َ‬
‫ﻳﻊ َّ‬ ‫ﺎن ﺑَﺪ ُ‬
‫ِ‬ ‫‪» .٣٨‬الﻠﻬﻢ ِإ� أﺳﺄلﻚ ِﺑﺄن لﻚ اﺤﻟﻤﺪ ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ أﻧﺖ الﻤﻨ‬
‫َ َ َ َ ُّ ُ ِّ َ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ْ ُ َ ‪٤‬‬
‫ﻮم‪ِ ،‬إ� أﺳﺄلﻚ«‪.‬‬ ‫اﺠﻟ َ َﻼل َو ْاﻹ ْﻛ َﺮامِ ‪ ،‬ﻳﺎ ُّ‬
‫ﻲﺣ ﻳﺎ �ﻴ‬ ‫ذا‬
‫ِ ِ‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﭙﺎس و ﺳﺘﺎﯾﺶ از آن ﺗﻮ اﺳﺖ و ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد‬ ‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﺑﺎ ّ‬
‫راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻧﻌﻤﺖ دھﻨﺪه‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ آورﻧﺪهی آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ‪،‬‬
‫ای ﺑﺰرﮔﻮار و ارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬ای زﻧﺪه و ﭘﺎﯾﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻦ از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٥٢‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٥٣١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٤٤‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤٦٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٩٨٥‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٠١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻧﺴﺎﯾﯽ‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٩٥‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٠٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻧﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٢٤‬‬
‫َّ ُ َّ ِّ َ ْ َ ُ َ َ ِّ َ ْ َ ُ َ َّ َ َ ْ َ َّ ُ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ ُ َّ َ ُ َّ َ‬
‫اﺬﻟي ل ْﻢ‬
‫‪» .٣٩‬الﻠﻬﻢ ِإ� أﺳﺄلﻚ ِﺑ�� أﺷﻬﺪ �ﻧﻚ أﻧﺖ ا� ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ أﻧﺖ اﻷﺣﺪ الﺼﻤﺪ‪ِ ،‬‬
‫َ ٌ ‪١‬‬
‫َ ْ َْ ُ َْ َْ َ ُ َ ُ ُ َ‬
‫� ْﻦ ُﻪﻟ ﻛﻔ ًﻮا أﺣﺪ«‪.‬‬ ‫ﻳ ِ� َولﻢ ﻳﻮﺪﻟ َولﻢ ﻳ‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ‬ ‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﺑﺎ ّ‬
‫ﺣﻘﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﯾﮕﺎﻧﻪای و ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﻨﺪهی ﻧﯿﺎزھﺎ ھﺴﺘﯽ و ﻧﻪ زادهای و ﻧﻪ‬
‫زاﯾﯿﺪه ﺷﺪهای و ﮐﺴﯽ ھﻤﺘﺎی ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ«‪.‬‬
‫ُ ‪٢‬‬ ‫اﺘﻟ َّﻮ ُ‬
‫اب َّ‬
‫الﺮ ِﺣﻴﻢ«‪.‬‬ ‫ﺖ َّ‬‫ﻚ أَﻧ ْ َ‬
‫َ ِّ ْ ْ َ ُ ْ َ َ َّ َّ َ‬
‫‪» .٤٠‬رب اﻏ ِﻔﺮ ِﻲﻟ وﺗﺐ ﻲﻠﻋ إِﻧ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز و ﺗﻮﺑﻪام را ﺑﭙﺬﯾﺮ ھﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ«‪.‬‬
‫َ َ ْ َ ْ‬
‫اﺤﻟَﻴَ َﺎة َﺧ ْ ً‬ ‫ُْ َ َ ْ ْ َ ْ‬ ‫ﻚ اﻟْ َﻐﻴْ َ‬ ‫َّ ُ َّ ْ َ‬
‫�ا ِﻲﻟ‪،‬‬ ‫ﺐ‪َ ،‬وﻗﺪ َرﺗِﻚ َﻰﻠﻋ اﺨﻟَﻠ ِﻖ‪ ،‬أﺣ ِﻴ ِ� ﻣﺎ ﻋ ِﻠﻤﺖ‬ ‫‪» .٤١‬الﻠﻬﻢ ِﺑ ِﻌﻠ ِﻤ‬
‫َّ َ‬ ‫َْْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ُ َّ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َْ َ َ َ ًْ‬ ‫َ َ َ َّ‬
‫ﺐ َوالﺸ َﻬﺎد ِة‪،‬‬ ‫وﺗﻮﻓ ِ� ِإذا ﻋ ِﻠﻤﺖ الﻮﻓﺎة ﺧ�ا ِﻲﻟ‪ ،‬الﻠﻬﻢ وأﺳﺄلﻚ ﺧﺸيﺘﻚ ِﻲﻓ اﻟﻐﻴ ِ‬
‫َ َُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ ْ‬ ‫َ َُ َ َْ ْ َ‬ ‫ِّ َ َ ْ َ َ‬ ‫ََ ْ َُ َ َ َ َ ْ‬
‫ﺐ‪َ ،‬وأ ْﺳﺄلﻚ اﻟﻘﺼﺪ ِﻲﻓ اﻟﻔﻘ ِﺮ َواﻟ ِﻐ َ�‪َ ،‬وأ ْﺳﺄلﻚ‬ ‫ِ‬ ‫ﻀ‬ ‫ﻐ‬ ‫اﻟ‬ ‫و‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺿ‬‫الﺮ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ِ‬
‫اﺤﻟ َ ِّ‬
‫ﻖ‬ ‫ﻠﻛﻤﺔ‬ ‫وأﺳﺄلﻚ ِ‬
‫َ َ ْ َ َُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َ ْ َ ُ َ ْ َ ِّ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ً َ َ ْ ُ َ ْ َ َّ َ َ ْ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﺎء َ�ﻌﺪ اﻟﻘﻀﺎءِ‪ ،‬وأﺳﺄلﻚ‬ ‫� ﻻ �ﻨﻘ ِﻄﻊ‪ ،‬وأﺳﺄلﻚ الﺮﺿ‬ ‫ﻧ ِﻌﻴﻤﺎ ﻻ �ﻨﻔﺪ‪ ،‬وأﺳﺄلﻚ ﻗﺮة � ٍ‬
‫ﻚ ﻲﻓ َ� ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ َ َّ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َّ ْ َ َ َ َ‬
‫�‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺮد اﻟﻌي ِﺶ �ﻌﺪ الﻤﻮ ِت‪ ،‬وأﺳﺄلﻚ ﺬﻟة اﻨﻟﻈ ِﺮ ِإﻰﻟ وﺟ ِﻬﻚ‪ ،‬والﺸﻮق ِإﻰﻟ ِﻟﻘﺎﺋِ ِ‬
‫َ ‪٣‬‬ ‫ْ َْ ُ َ ً ْ‬
‫ﺎن‪َ ،‬واﺟ َﻌﻠﻨﺎ ﻫﺪاة ُمﻬﺘَ ِﺪﻳﻦ«‪.‬‬ ‫ﺮﻀة‪َ ،‬و َﻻ ﻓﺘْﻨَﺔ ُمﻀﻠَّﺔ‪ ،‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ َز ِّ�ﻨَّﺎ ﺑﺰ�ﻨَﺔ ْ َ‬ ‫ﺮﺿ َ ُ‬ ‫َ َّ‬
‫اﻹﻳﻤ ِ‬ ‫ِِ ِ ِ‬ ‫ِ ٍ ِ ٍ‬ ‫اء م ِ َّ ٍ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﺎ آ ﮔﺎھﯽات ﺑﺮ ﻏﯿﺐ و ﻗﺪرﺗﺖ ﺑﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯽ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮا زﻧﺪه ﻧﮕﻪ دار و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ داﻧﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮگ ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﮫﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻤﯿﺮان‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺗﺮﺳﯿﺪن از ﺗﻮ را در ﺧﻠﻮت و در ﻣﯿﺎن ﺟﻤﻊ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻦ ﺣﻖ را ھﻨﮕﺎم رﺿﺎﯾﺖ و ﺧﺸﻢ‪ ،‬و ﻣﯿﺎﻧﻪروی را در ﻓﻘﺮ و‬
‫ﺛﺮوت از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬ﻣﻦ از ﺗﻮ ﻧﻌﻤﺘﮫﺎی ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﭼﺸﻢروﺷﻨﯽھﺎی ھﻤﯿﺸﮕﯽ و داﯾﻤﯽ ارزاﻧﯽ دار و راﺿﯽ ﺑﻮدن از ﺗﻘﺪﯾﺮت را‬
‫ﭘﺲ از وﻗﻮع آن‪ ،‬و ﻟﺬت راﺣﺘﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ را‪ ،‬ﻟﺬت ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﭼﮫﺮهات و‬
‫ﺷﻮق دﯾﺪارت را ﺧﻮاﺳﺘﺎرم ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﻓﺘﻨﻪای ﮔﻤﺮاه‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﺷﻮم‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺎ را ﺑﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽ اﯾﻤﺎن‪ ،‬زﯾﻨﺖ ﺑﺒﺨﺶ‪ .‬و در زﻣﺮهی ھﺪاﯾﺘﮕﺮان‬
‫ھﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻗﺮار ﺑﺪه«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٧٥‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨٥٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺗﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٤٣٤‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨١٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٣٠٥‬‬
 ‫‪٦٢٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َْ‬ ‫ِّ َ ُ َ َ َ ْ ُ ْ َ‬ ‫َّ‬
‫‪١‬‬
‫‪» .٤٢‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ِإ� أ ُﻋﻮذ ِﺑ َﻌﻈ َﻤ ِﺘﻚ أن أ�ﺘَﺎل ِﻣ ْﻦ ﺤﺗ ِﻲﺘ«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از اﯾﻨﮑﻪ ‪-‬از ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ -‬ﺑﻪ ﺑﻼﯾﯽ ﻧﺎﮔﮫﺎﻧﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮم ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﯽ و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫َّ ُ َّ َ َ ْ َ ْ ُ ُ ُّ ُ َّ ُ َّ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫ﺎﺳﻂ لِﻤﺎ �ﺒﻀﺖ‪ ،‬وﻻ‬ ‫‪» .٤٣‬الﻠﻬﻢ لﻚ اﺤﻟﻤﺪ ﻠﻛﻪ‪ ،‬الﻠﻬﻢ ﻻ ﻗﺎﺑِﺾ لِﻤﺎ �ﺴﻄﺖ‪ ،‬وﻻ ﺑ ِ‬
‫ﺖ‪َ ،‬وﻻ َﻣﺎ ِﻧ َﻊ ل ِ َﻤﺎ‬
‫َ‬ ‫ﺖ‪َ ،‬و َﻻ ُﻣ ْﻌﻄ َﻲ ل َﻤﺎ َﻣﻨَ ْﻌ َ‬ ‫ﺖ‪َ ،‬و َﻻ ُمﻀ َّﻞ ل َﻤ ْﻦ َﻫ َﺪﻳ ْ َ‬ ‫َﻫﺎد َي ل َﻤﺎ أَ ْﺿﻠَﻠْ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﺖ‪ ،‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ ا� ْ ُﺴ ْﻂ َﻋﻠَﻴْﻨَﺎ ﻣﻦْ‬ ‫ت‪َ ،‬و َﻻ ُﻣﺒَﺎﻋ َﺪ ل َﻤﺎ ﻗَ َّﺮ�ْ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ َ ُ َ ِّ َ َ َ َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫أ�ﻄﻴﺖ‪ ،‬وﻻ ﻣﻘﺮب لِﻤﺎ ﺑﺎﻋﺪ‬
‫َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َّ ُ َّ ِّ َ ْ َ ُ َ َّ َ ْ ُ َ َّ َ َ ُ ُ‬
‫اﺬﻟي ﻻ �ﻮل‬ ‫ﺑﺮ�ﺗِﻚ ورﻤﺣ ِﺘﻚ وﻓﻀ ِﻠﻚ و ِرزﻗِﻚ‪ ،‬الﻠﻬﻢ إِ� أﺳﺄلﻚ اﻨﻟ ِﻌﻴﻢ الﻤ ِﻘﻴﻢ ِ‬
‫َّ ُ َّ ِّ َ ٌ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َْْ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َّ ُ َّ ِّ َ ْ َ ُ َ‬
‫ﻴﻢ ﻳَ ْﻮ َم اﻟ َﻌﻴْﻠ ِﺔ َواﻷﻣ َﻦ ﻳَ ْﻮ َم اﺨﻟ َ ْﻮ ِف‪ ،‬الﻠﻬﻢ ِإ� ﺎﻋﺋِﺬ‬ ‫ﻚ اﻨﻟَّﻌ َ‬
‫ِ‬ ‫وﻻ ﻳﺰول‪ ،‬الﻠﻬﻢ ِإ� أﺳﺄل‬
‫ُْ ُُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ ِّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ِّ َ َ َ ْ َ َّ ُ َّ َ ِّ ْ َ ْ َ‬
‫ﻳﻤﺎن َو َز ِّ�ﻨﻪ ِﻲﻓ ﻗﻠﻮ�ِﻨﺎ‪،‬‬ ‫اﻹ‬
‫ِﺑﻚ ِﻣﻦ ﺮﺷ ﻣﺎ أ�ﻄﻴتﻨﺎ وﺮﺷ ﻣﺎ ﻣﻨﻌﺖ‪ ،‬الﻠﻬﻢ ﺣﺒﺐ إِﻴﻟﻨ ِ‬
‫ﺎ‬
‫َ َّ َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َ َْ َ‬ ‫ْ ْ َ َ‬ ‫ُْ ُ َ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ ْ‬
‫ﻳﻦ‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ﺗ َﻮ�ﻨﺎ‬ ‫الﺮاﺷﺪ َ‬
‫َو� ِّﺮه إِﻴﻟْﻨﺎ اﻟ�ﻔ َﺮ‪َ ،‬واﻟﻔﺴﻮق‪َ ،‬واﻟ ِﻌﺼﻴﺎن‪َ ،‬واﺟﻌﻠﻨﺎ ِﻣﻦ َّ ِ ِ‬
‫َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َّ‬ ‫ﺤﻟ ْﻘﻨَﺎ ﺑ َّ‬ ‫ُ ْ َ ََ ْ َ ُ ْ َ ََ ْ‬
‫�‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ‬ ‫ﺎﺤﻟ� �� ﺧﺰاﻳﺎ وﻻ ﻣﻔﺘﻮ ِ�‬ ‫ِِ‬ ‫ﺎلﺼ‬ ‫مﺴ ِﻠ ِﻤ�‪ ،‬وأﺣ ِﻴﻨﺎ مﺴ ِﻠ ِﻤ�‪ ،‬وأ ِ ِ‬
‫ْ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ِّ َ‬ ‫ْ َ َ َ َّ‬ ‫َ‬
‫ﻳﻦ ﻳُ�ﺬﺑُﻮن ُر ُﺳﻠﻚ‪َ ،‬و َ� ُﺼﺪون � ْﻦ َﺳ ِبﻴ ِﻠﻚ‪َ ،‬واﺟ َﻌﻞ َﻋﻠﻴْ ِﻬ ْﻢ‬ ‫اﺬﻟ َ‬
‫ﻗﺎﺗِ ِﻞ اﻟ�ﻔ َﺮة ِ‬
‫ْ َ َ َ َ ْ َ ِّ ‪٢‬‬
‫ْ َ َ َ َ َّ َ ُ‬ ‫ْ َ َ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫ﻳﻦ أوﺗُﻮا اﻟ ِﻜﺘﺎب إِﻪﻟ اﺤﻟﻖ«‪.‬‬ ‫ِرﺟ َﺰك َوﻋﺬاﺑﻚ‪ ،‬الﻠﻬ َّﻢ ﻗﺎﺗِ ِﻞ اﻟ�ﻔﺮة ِ‬
‫اﺬﻟ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺳﺘﺎﯾﺶ ھﻤﻪاش ﺑﺮازﻧﺪهی ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺟﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪهای ﺑﺮای آﻧﭽﻪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪهای ﻧﯿﺴﺖ و ﮔﺴﺘﺮاﻧﻨﺪهای ﺑﺮای آﻧﭽﻪ ﺟﻤﻊ ﮐﺮدهای ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ھﺪاﯾﺘﮕﺮی ﺑﺮای آن ﮐﻪ ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدهای و ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﻨﺪهای ﺑﺮای آن ﮐﻪ ھﺪاﯾﺖ‬
‫دادهای‪ ،‬ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪهای ﺑﺮای آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدهای و‬
‫ﺑﺎزدارﻧﺪهای ﺑﺮای آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯿﺪهای‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﺮداﻧﻨﺪهای ﺑﺮای‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ دور ﻧﻤﻮدهای و دور ﮐﻨﻨﺪهای ﺑﺮای آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻤﻮدهای‪ ،‬ﭘﯿﺪا‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺑﺮﮐﺎت‪ ،‬رﺣﻤﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻞ و روزیات را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﮕﺴﺘﺮان‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ!‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری را از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ!‬
‫ﻧﻌﻤﺖ را در روز ﻓﻘﺮ‪ ،‬و اﻣﻨﯿﺖ را در روز ﺗﺮس از ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺘﺎرم‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از ﺷﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ دادهای و از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﻣﺎ ﺑﺎز داﺷﺘﻪای‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم‪ .‬ﯾﺎ‬
‫اﻟﻠﻪ! اﯾﻤﺎن را در ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﺤﺒﻮب و آن را در دلھﺎیﻣﺎن آراﺳﺘﻪ ﺑﮕﺮدان‪ .‬و ﮐﻔﺮ‪،‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٧٤‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٥٢٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻧﺴﺎﯾﯽ‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٥٧٣‬و ﺑﺨﺎری در اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٢٠‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٢٦‬‬

‫ﻓﺴﻖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ را در ﻧﺰد ﻣﺎ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﮕﺮدان و ﻣﺎ را از ھﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﮕﺎن ﻗﺮار ﺑﺪه‪.‬‬

‫ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺎ را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻤﯿﺮان و ﻣﺴﻠﻤﺎن زﻧﺪه ﺑﮕﺮدان و ﺑﺪون آﻟﻮده ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫زﺑﻮﻧﯽ و ﻓﺘﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ﻣﻠﺤﻖ ﺑﮕﺮدان‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﮐﻔﺎری را ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺖ‬
‫را ﺗﮑﺬﯾﺐ و ﻣﺮدم را از راھﺖ ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮدان‪ .‬و ﺑﻼ و ﻋﺬاﺑﺖ را ﺑﺮ آﻧﺎن‬
‫ﻓﺮو ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! و ای ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻦ! ﮐﻔﺎر ﺣﻖ ﭘﻮش اھﻞ ﮐﺘﺎب را ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﺑﮕﺮدان«‪.‬‬
‫َ ِّ ‪١‬‬ ‫ْ ْ َ ُْ‬ ‫َّ ُ َّ َ َ ُ ُ‬
‫ﺤﺗ ُّﺐ اﻟ َﻌﻔ َﻮ ﻓﺎ�ﻒ ��«‪.‬‬ ‫‪» .٤٤‬الﻠﻬ َّﻢ ِإﻧﻚ �ﻔ ٌّﻮ ِ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺗﻮ ﻋﻔﻮ ﮐﻨﻨﺪهای و ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸﺶ را دوﺳﺖ داری‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺶ«‪.‬‬
‫�ا ِﻣ َﻦ‬ ‫اﻟﻌﺎ ِ�ﻴَ َﺔ‪ ،‬ﻓَﺈ َّن أَ َﺣ ًﺪا ل َ ْﻢ ُ� ْﻌ َﻂ َ� ْﻌ َﺪ اﻴﻟَﻘ� َﺧ ْ ً‬ ‫اﻟﻌ ْﻔ َﻮ َو َ‬ ‫ا� َ‬ ‫اﺳﺄَلُﻮا َّ َ‬ ‫‪ .٤٥‬ﻗَ َﺎل ج‪ْ » :‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ‪٢‬‬
‫اﻟﻌﺎ ِ�ﻴ ِﺔ«‪.‬‬
‫»از اﻟﻠﻪ ﺑﺨﺸﺶ و ﻋﺎﻓﯿﺖ را ﺑﺨﻮاھﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ ھﯿﭻ ﻓﺮدی ﭘﺲ از ﯾﻘﯿﻦ )اﯾﻤﺎن(‬
‫ﺑﮫﺘﺮ از ﻋﺎﻓﯿﺖ )در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪن از ﮔﺰﻧﺪھﺎ( ﻋﻄﺎ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ َ ُ ُ َ‬ ‫َ َّ ُ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ َ ُ َ‬ ‫َّ‬
‫اﺨﻟﻴَﺎﻧ ِﺔ‪ ،‬ﻓ ِﺈ� َﻬﺎ‬ ‫ﻮع‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ ِﺑئ َﺲ الﻀ ِﺠﻴﻊ‪َ ،‬وأﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣ َﻦ ِ‬ ‫‪» .٤٦‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ِإ� أ ُﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣ َﻦ اﺠﻟ ُ ِ‬
‫ْ َ َ ُ ‪٣‬‬ ‫ْ َ‬
‫اﺒﻟﻄﺎﻧﺔ«‪.‬‬ ‫ﺖ ِ‬ ‫ﺑِئﺴ ِ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﺪ ھﻤﺨﻮاﺑﯽ اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ از ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽ دروﻧﯽ‬
‫ﺑﺪی اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫َ َ ْ َ َ َ‬ ‫ُ‬
‫ْ َ ْ َ َ َ َُ َََْ َْ َ َ َ‬ ‫َّ ُ َّ ْ ْ َ‬
‫ﺎﻋ ِﺘﻚ َﻣﺎ‬ ‫ﺎﺻﻴﻚ‪ ،‬و ِﻣﻦ ﻃ‬ ‫‪» .٤٧‬الﻠﻬﻢ اﻗ ِﺴﻢ ﻨﻟَﺎ ِﻣﻦ ﺧﺸي ِﺘﻚ ﻣﺎ �ﻮل ﺑيﻨﻨﺎ َو�� ﻣﻌ ِ‬
‫َْ َ‬ ‫ُّ ْ‬ ‫َ ََْ ُ َ‬ ‫ُ َ ِّ ُ َ‬
‫َ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ‪َ ،‬و َﻣﺘِّﻌﻨﺎ ِﺑﺄ ْﺳ َﻤﺎ ِﻋﻨﺎ‬ ‫ﺎت‬
‫َ ُ َ ِّ ُ‬
‫� ﻣﺎ �ﻬﻮن ﺑِ ِﻪ ﻋﻠﻴﻨﺎ م ِﺼﻴﺒ ِ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ َ‬
‫�ﺒﻠﻐﻨﺎ ِﺑ ِﻪ ﺟﻨﺘﻚ‪ ،‬و ِﻣﻦ اﻴﻟ ِﻘ ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫ْ ْ َْ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َّ‬
‫ارث ِﻣﻨﺎ‪َ ،‬واﺟ َﻌﻞ ﺛﺄ َرﻧﺎ َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ ﻇﻠ َﻤﻨﺎ‪،‬‬ ‫ﺎرﻧﺎ وﻗﻮﺗِﻨﺎ ﻣﺎ أﺣﻴيﺘﻨﺎ‪ ،‬واﺟﻌﻠﻪ الﻮ ِ‬ ‫وأﺑﺼ ِ‬
‫ْ‬
‫ُّ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ ُ َْ َ‬
‫ﺮﺒ ﻫ ِّﻤﻨﺎ‬ ‫ﺮﺼﻧﺎ َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ َﺎﻋداﻧﺎ‪َ ،‬وﻻ ﺠﺗ َﻌﻞ ُم ِﺼﻴبَﺘَﻨﺎ ِﻲﻓ ِدﻳنِﻨﺎ‪َ ،‬وﻻ ﺠﺗ َﻌ ِﻞ اﺪﻟ�ﻴﺎ أ�‬ ‫واﻧ‬
‫َ ْ َ ُ َ ‪٤‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َوﻻ َﻣﺒْﻠﻎ ِﻋﻠ ِﻤﻨﺎ ‪َ ،‬وﻻ � َﺴﻠ ْﻂ َﻋﻠﻴْﻨﺎ َﻣ ْﻦ ﻻ ﻳﺮﻤﺣﻨﺎ«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از ﺧﺸﯿﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ اﻧﺪازهای ﻧﺼﯿﺐﻣﺎن ﺑﮕﺮدان ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺗﻮ ﺣﺎﯾﻞ ﺷﻮد و از اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد‪ ،‬آن ﻗﺪر ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺪه ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﺗﻮ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٨٩٨‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٨٥٠‬‬
‫‪ -٢‬ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٥٥٨‬‬
‫‪ -٣‬ﺣﺴﻦ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٥٤٧‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٤٦٨‬‬
‫‪ -٤‬ﺣﺴﻦ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٥٠٢‬‬
 ‫‪٦٢٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﯾﻘﯿﻨﯽ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ ﮐﻪ ﺳﺨﺘﯽھﺎی دﻧﯿﺎ را ﺑﺮ ﻣﺎ آﺳﺎن ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺗﺎ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ را زﻧﺪه ﻧﮕﻪ ﻣﯽداری ﻣﺎ را از ﺷﻨﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ و ﻧﯿﺮویﻣﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﮕﺮدان و ﺣﻮاس ﻣﺎ را ﻣﯿﺮاثﺑﺮ ﻣﺎ ﻗﺮار ﺑﺪه )ﭘﯿﺶ از ﻣﺮگﻣﺎن از ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺒﺮ( و اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺎ را ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﻗﺮار ﺑﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻣﺎ را ﺑﺮ‬
‫دﺷﻤﻨﺎنﻣﺎن ﭘﯿﺮوز ﺑﮕﺮدان و ﻣﺼﯿﺒﺖﻣﺎن را در دﯾﻦﻣﺎن ﻗﺮار ﻧﺪه و دﻧﯿﺎ را‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ھﺪفﻣﺎن و ﭘﺎﯾﺎن و ﻏﺎﯾﺖ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶﻣﺎن ﻧﮕﺮدان؛ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫رﺣﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﭼﯿﺮه ﻣﮑﻦ«‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُْ َ َ َ‬
‫ث ﻣ ِّ�‪َ ،‬واﻧ ْ ُ ْ‬ ‫َ ْ ََ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ِّ ْ‬
‫ﺮﺼ ِ� َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ �ﻈ ِﻠ ُﻤ ِ�‪،‬‬ ‫ار ِ‬ ‫ﺮﺼي واﺟﻌﻠﻬﻤﺎ الﻮ ِ‬ ‫‪» .٤٨‬الﻠﻬﻢ ﻣﺘﻌ ِ ْ� �ِﺴﻤ ِﻲﻌ و� ِ‬
‫ُ ْ ُْ َ‬
‫‪١‬‬
‫َوﺧﺬ ِﻣﻨﻪ ِﺑﺜﺄ ِري«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﺮا از ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺑﮕﺮدان و آن دو را ﻣﯿﺮاثﺑﺮ ﻣﻦ ﻗﺮار ﺑﺪه‬
‫)ﭘﯿﺶ از ﻣﺮﮔﻢ از ﻣﯿﺎن ﻣﺒﺮ( و ﻣﺮا ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎری ﻓﺮﻣﺎ‬
‫و ﭘﯿﺮوز ﮐﻦ و اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺮا از آﻧﺎن ﺑﮕﯿﺮ«‪.‬‬
‫َ‬
‫َ َ ْ ْ َ‬ ‫ََ ْ‬ ‫َّ ُ ِّ َ ُ ُ َ‬
‫ﻚ ﻣ ْﻦ َﻏﻠَﺒَﺔ َّ‬
‫‪٢‬‬
‫اﺪﻟﻳ ْ ِﻦ‪َ ،‬وﻏﻠﺒَ ِﺔ اﻟ َﻌ ُﺪ ِّو‪َ ،‬وﺷ َﻤﺎﺗ ِﺔ اﻷﻋﺪا ِء«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫‪» .٤٩‬الﻠﻬ َّﻢ ِإ� أﻋﻮذ ِﺑ ِ‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ از ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺑﺪھﯽ و ﻏﻠﺒﻪی دﺷﻤﻦ و ﺑﺪﺧﻮاھﯽ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه‬
‫ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬

‫‪ -٤‬دﻋﺎﻫﺎ و اذﮐﺎری ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﯿﻄﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬

‫اﻗﺴﺎم ﺑﯿﻤﺎریھﺎ‬
‫ﺑﯿﻤﺎریھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﻗﻠﺒﯽ و ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﺑﺪﻧﯽ‪ .‬ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﻗﻠﺒﯽ ﺑﺮ دو ﻧﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬ﺑﯿﻤﺎری ﺷﺒﮫﻪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ َ ‪َ ُ ۡ َ ْ ُ َ َ ۢ ُ َ ٌ َ َ ۡ ُ َ َ ٗ َ َ ُ َّ ُ ُ َ َ َ ٞ‬‬ ‫ُُ‬
‫﴿ ِ� قلو�ِهِم مرض فزادهم ٱ� مرضاۖ ولهم عذاب أ ِ�م بِما �نوا ي�ذِبون‪﴾١٠‬‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٠ :‬‬

‫‪ -١‬ﺣﺴﻦ؛ ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٦٠٤‬‬

‫‪ -٢‬ﺣﺴﻦ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٦١٨‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤٧٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻧﺴﺎﯾﯽ‪ .‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ‬
‫اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪١٥٤١ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٢٨‬‬
‫»در دلھﺎﯾﺸﺎن ﺑﯿﻤﺎری اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺑﯿﻤﺎری آﻧﺎن اﻓﺰوده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دروغھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﯽ ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﺑﯿﻤﺎری ﺷﮫﻮت‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎدران ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ َ ۡ ُ َّ َ َ َ ۡ َ‬
‫� ۚ ف� �ض ۡع َن بِٱلق ۡو ِل � َي ۡط َم َع‬
‫ّ ٓ‬ ‫� َكأَ َ‬
‫ح ٖد ّم َِن ٱلن ِ َساءِ إ ِ ِن ٱ�قي‬ ‫� ل َ ۡس ُ َّ‬
‫﴿ َ�ٰن ِ َسا ٓ َء ٱ�َّ ّ‬
‫ِِ‬
‫َ َ ‪ٗ ُ ۡ َّ ٗ ۡ َ َ ۡ ُ َ ٞ‬‬ ‫َۡ‬ ‫َّ‬
‫ٱ�ِي ِ� قلبِهِۦ مرض وقلن قو� معروفا‪] ﴾٣٢‬اﻷﺣﺰاب‪.[٣٢ :‬‬
‫»ای زﻧﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﮐﻨﯿﺪ‪] ،‬در ﺑﺮﺗﺮی و ﺷﺮاﻓﺖ[ ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﯿﭻ ﯾﮏ از زﻧﺎن‬
‫]ﻋﺎدی[ ﻧﺨﻮاھﯿﺪ ﺑﻮد؛ ﭘﺲ در ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ]ﺑﺎ ﻣﺮدان[‪ ،‬ﻧﺎز و ﻧﺮﻣﺶ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﺒﺮﯾﺪ ﺗﺎ‬
‫]ﻣﺒﺎدا[ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در دﻟﺶ ﺑﯿﻤﺎری اﺳﺖ ]در ﺷﻤﺎ[ ﻃﻤﻊ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﺟﺴﻤﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺮﯾﻀﯽھﺎ و دردھﺎی ﺣﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺪن ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﺎﺑﺖ و درﻣﺎن ﻗﻠﺐھﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان † ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺻﻼح‬
‫ﻗﻠﺐھﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر و ﺧﺎﻟﻖ‪ ،‬و ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل و‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺘﺶ و دوری از ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﮫﯽ ﻓﺮﻣﻮده و ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ او ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ و رﺿﺎﯾﺖ اوﺳﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻃﺒﺎﺑﺖ ﺟﺴﻢ ﺑﺮ دو ﻧﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﯾﮏ ﻧﻮع ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻄﺮی در اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻪ‬
‫ﻃﺒﯿﺐ ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺸﻨﮕﯽ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﺧﺴﺘﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺿﺪ آنھﺎ ﻣﺜﻞ ﺧﻮردن و‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪن و اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﺮدن درﻣﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﻧﻮع دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﻧﯿﺎز دارد و ﻋﻼج و درﻣﺎن آن ﺑﺎ داروھﺎی ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﺎ اﻟﮫﯽ‬
‫ﯾﺎ ﺑﺎ ھﺮ دوی آنھﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ُ‬
‫ت َما َر َزق َ�ٰ� ۡم‬ ‫َ‬ ‫�� ُّ� َها ٱ� َ َ ُ‬
‫ِين َءامنوا �وا مِن َط ّيِ�ٰ ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ َ ﴿ :‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ك ُروا ْ ِ َّ� ِ إن ُك ُ‬
‫نت ۡم إِيَّاهُ � ۡع ُب ُدون‪] ﴾١٧٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٧٢ :‬‬
‫َ ۡ ُ‬
‫وٱش‬
‫ِ‬
‫روزی ﺷﻤﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺑﺨﻮرﯾﺪ‬
‫ِ‬ ‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬از ﭼﯿﺰھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰهای ﮐﻪ‬
‫ﺷﮑﺮ اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎی آورﯾﺪ اﮔﺮ ﺗﻨﮫﺎ او را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫و ِ‬
 ‫‪٦٢٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ َّ َ َ‬ ‫ام ُنوا ْ َو َ� ۡط َم� ُّن قُلُ ُ‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ ﴿ :‬ٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬
‫و� ُهم بِذِ�رِ ٱ� ِۗ �� بِذِ� ِر‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ ُ َ َ‬ ‫ٱ�ِ َ� ۡط َم� ُّن ٱلۡ ُقلُ ُ‬
‫َّ‬
‫و� ل ُه ۡم َو ُح ۡس ُن‬
‫ت ط ٰ‬ ‫وب‪ ٢٨‬ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬ ‫ِ‬
‫اب‪] ﴾٢٩‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[٢٩-٢٨ :‬‬ ‫ََ‬
‫�ٔ ٖ‬
‫»]ھﻤﺎن[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و دلھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫دلھﺎ ﺑﺎ ﯾﺎد اﻟﻠﻪ آرام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮﺷﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن! و ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﯽ ﻧﯿﮏ دارﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﻗﻠﺒﯽ‬
‫ﺑﯿﻤﺎری ﻗﻠﺒﯽ ﺧﺮوج از ﺳﻼﻣﺘﯽ و اﻋﺘﺪال ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻗﻠﺐ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ و دوﺳﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او و ﺗﺮﺟﯿﺢ دﯾﮕﺮان ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬و‬
‫ﻣﺮض و ﺑﯿﻤﺎری ﻗﻠﺐ ﺑﺎ ﺷﮏ و ﺷﺒﮫﻪ و ﺑﺎ ﺗﺮﺟﯿﺢ دادن دﯾﮕﺮان ﺑﺮ اﻟﻠﻪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﯿﻤﺎری ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن از روی ﺷﮏ و ﺷﺒﮫﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﯿﻤﺎری ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن از روی‬
‫ﺷﮫﻮت و ﺧﻮاھﺶھﺎی ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﻠﺐ ﺑﯿﻤﺎریھﺎی دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬رﯾﺎ‪ ،‬ﺗﮑﺒﺮ‪،‬‬
‫ﺧﻮدﺑﺮﺗﺮﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺣﺴﺎدت‪ ،‬ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ‪ ،‬ﻏﺮور‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ رﯾﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰرگ داﻧﺴﺘﻦ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ در زﻣﯿﻦ‪ ،‬و‪ ....‬اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎریھﺎ از ﺷﮏ و ﺷﺒﮫﻪ و ﺧﻮاھﺶھﺎی ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻣﺘﻮﻟﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫� إ َّ� َر َّب ۡٱل َ�ٰلَم َ‬ ‫َ َّ ُ ۡ َ ُ ّ ‪ّ ٞ‬‬
‫�‪٧٧‬‬ ‫ِ‬ ‫از اﻟﻠﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﺤﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪﴿ :‬فإِ�هم عدو ِ ٓ ِ‬
‫َ َ ۡ ُ َ‬ ‫ََۡ‬ ‫َُ ُۡ ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫َّٱ�ِي َخلَ َق� َ� ُه َو َ� ۡ‬
‫ت � ُه َو‬ ‫�‪� ٧٩‬ذا م ِرض‬ ‫ِين‪ ٧٨‬وٱ�ِي هو �طعِم ِ� و�سقِ ِ‬
‫ِ‬ ‫د‬‫ه‬ ‫ِ‬
‫َۡ‬
‫�‪] ﴾٨٠‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[٨٠-٧٧ :‬‬ ‫�شفِ ِ‬
‫ً‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪی[ ﻣﻦ ھﺴﺘﻨﺪ؟ ﻣﮕﺮ‬
‫ِ‬ ‫»ﯾﻘﯿﻨﺎ ]ھﻤﮥ[ آنھﺎ ]= ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ[ دﺷﻤﻦ ]ﻋﻘﯿﺪۀ‬
‫ِ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‪ .‬آن ]ﻣﻌﺒﻮدی[ ﮐﻪ ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪه و ھﺪاﯾﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﻤﺎن ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻏﺬا‬
‫ﻣﯽدھﺪ و ﺳﯿﺮاﺑﻢ ﻣﯽﺳﺎزد و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﻣﯽﺷﻮم‪ ،‬اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﯾﻢ ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬

‫دﻓﻊ ﻧﻤﻮدن ﺷﺮارتھﺎی ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺟﻨﯽ و اﻧﺴﺎنھﺎی ﺷﯿﻄﺎن ﺻﻔﺖ‬

‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ و اﺻﻼح اﻧﺴﺎنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ‬
‫و اﺣﺴﺎن ﻧﻤﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنھﺎ اﻣﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺻﻠﯽ‬
‫و ﭘﺎکﺷﺎن ﮐﻪ دوﺳﺘﯽ و اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٣٠‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ ّ َ ُ ۡ َ ۡ َّ‬ ‫َۡ َ َ ُ َ َ‬ ‫﴿ َو َ� � َ ۡس َ‬
‫� أ ۡح َس ُن فإِذا ٱ�ِي بَ ۡينَك‬ ‫ٱل� ِ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ع‬ ‫�‬ ‫ٱد‬ ‫ۚ‬ ‫ة‬‫ئ‬‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ٱلس‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫ٱ�‬ ‫ي‬‫ِ‬ ‫و‬‫ت‬
‫َ َ ۡ َ ُ َ َ ٰ َ ‪ُ َّ ٓ َ ٰ َّ َ ُ َ َ ْ ُ َ َ َ َّ َّ ٓ َ ٰ َّ َ ُ َ َ ٞ َ ٌّ َ ُ َّ َ َ ٞ‬‬
‫و�ينهۥ ع�وة ك�نهۥ و ِ� �ِيم‪ ٣٤‬وما يلقٮها إِ� ٱ�ِين ص�وا وما يلقٮها إِ� ذو‬
‫َّ َ‬
‫ي�‪] ﴾٣٥‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٥-٣٤ :‬‬ ‫ح ٍظ ع ِظ ٖ‬
‫»]ھﺮﮔﺰ[ ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪی ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﻤﻮاره ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪه ﮐﻪ‬
‫در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺗﻮ و او دﺷﻤﻨﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ دوﺳﺘﯽ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺮۀ ﺑﺰرﮔﯽ ]از اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق[ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ‬
‫ﻣﯽرﺳﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﻟﻠﻪ ﻷ اﻣﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﯾﺪ از ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺻﻼح و اﺣﺴﺎن‬
‫را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ آنھﺎ ﻓﺮﯾﺐ دادن اﻧﺴﺎنھﺎ و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ آﻧﺎن‬
‫َّ‬ ‫َّ َ َ َ َ‬
‫�� َّنك م َِن ٱلش ۡي َ�ٰ ِن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ما ي‬
‫يع ۡٱل َعل ُ‬ ‫َ ‪َّ ۡ َ ۡ َ ٞ‬‬
‫ٱ�ِ إنَّ ُهۥ ُه َو َّ‬
‫ِيم‪] ﴾٣٦‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٦ :‬‬ ‫ٱلس ِم ُ‬ ‫ن ۡزغ فٱستعِذ ب ِ ِۖ‬
‫ً‬
‫»و ھﺮ ﮔﺎه وﺳﻮﺳﻪای از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﯿﻄﺎن ﺗﻮ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ ﮐﻪ ﯾﻘﯿﻨﺎ او‬
‫ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﻓﺮﺷﺘﻪ و ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮ ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن ھﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫ﺷﺐ و روز ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم ﺷﺐﺷﺎن از روزﺷﺎن‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﯽ روزﺷﺎن از ﺷﺐﺷﺎن ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و زﻣﺎن ﺑﺮﺧﯽ‪،‬‬
‫ھﻤﯿﺸﻪ ﺷﺐ و زﻣﺎن ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ھﻤﯿﺸﻪ روز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﺷﯿﻄﺎن و ﻟﺤﻈﻪای ﻓﺮﺷﺘﻪای ﺑﺮ ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎری اﻣﺮ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن در آن ﮐﺎر دو ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻮی ﻏﻠﻮ و ﺗﺠﺎوز‪،‬‬
‫و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﻢ ﮐﺎری و ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﻤﻮدن‪ .‬رﺳﺘﮕﺎری در اﻃﺎﻋﺖ از اﻟﻠﻪ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ از‬
‫ّ ۡ َ َّ ٗ َ َ َ َّ ُ ْ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ ُ ُ ْ‬
‫���ها ٱ�ِين ءامنوا ٱدخلوا ِ� ٱلسِل ِم كآفة و� تتبِعوا‬ ‫ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫َّ ۡ َ ٰ َّ ُ َ ُ‬
‫� ۡم َع ُد ّ ‪ٞ‬و ُّمب ‪ٞ‬‬ ‫ُ َ‬
‫�‪] ﴾٢٠٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٠٨ :‬‬ ‫ِ‬ ‫خ ُط� ٰ ِ‬
‫ت ٱلشي� ِ �ن إِنهۥ ل‬
‫اﻃﺎﻋﺖ اﻟﻠﻪ[ درآﯾﯿﺪ و از ]راهھﺎ و[‬
‫ِ‬ ‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﺳﻼم ]و‬
‫ﮔﺎمھﺎی ﺷﯿﻄﺎن ﭘﯿﺮوی ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ او دﺷﻤﻦ آﺷﮑﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٦٣١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫دﺷﻤﻨﯽ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان آدم‬

‫اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ و ﺟﻦھﺎ ﮐﻪ ﻣﮑﻠﻒ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻌﻤﺖ اﺳﺎﺳﯽ اﺧﺘﺼﺎص داده‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻘﻞ‪ ،‬دﯾﻦ و آزادی اﻧﺘﺨﺎب‪.‬‬
‫و اﺑﻠﯿﺲ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺮوردﮔﺎرش‬
‫ﺳﺮﮐﺸﯽ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﮔﻨﺎه ﭘﺎﻓﺸﺎری ﻧﻤﻮد‪ .‬او از اﻟﻠﻪ ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﮫﻠﺖ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻓﺮﯾﺐ دادن اﻧﺴﺎنھﺎ و ﻣﺰﯾﻦ ﻧﻤﻮدن‬
‫ﮔﻨﺎھﺎن‪ ،‬اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮی ﺟﮫﻨﻢ از او ﺗﺒﻌﯿﺖ و ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫َّ َّ ۡ َ َ َ ُ ۡ َ ُ ّ ‪ْ ُ ۡ َ َ َّ ًّ ُ َ ُ ُ َّ َ ٞ‬‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱلشي�ٰن ل�م عدو فٱ�ِذوه عدو�ۚ إِ�ما يدعوا‬
‫�‪] ﴾٦‬ﻓﺎﻃﺮ‪.[٦ :‬‬ ‫ع‬ ‫�ٰب َّ‬
‫ٱلس‬ ‫كونُوا ْ م ِۡن أَ ۡص َ‬
‫َُۡ َ ُ‬
‫حِز�هۥ ِ�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ؛ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ او را دﺷﻤﻦ ]ﺧﻮد[ ﮔﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺟﺰ اﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ او ﭘﯿﺮواﻧﺶ را ]ﺑﻪ ﮐﻔﺮ[ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ از اھﻞ آﺗﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ ٰ ُ َ َّ َ َ ۡ ُ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ ٰٓ ۡ َ‬
‫� إِخ َوت ِك‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال �ب� � �قصص رءياك‬
‫��ن َع ُد ّ ‪ٞ‬و ُّمب ‪ٞ‬‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ َ ۡ ً َّ َّ‬
‫�‪] ﴾٥‬ﯾﻮﺳﻒ‪.[٥ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱلش ۡي َ�ٰ َن ل ِِ� َ ٰ‬ ‫�يكِيدوا لك كيد�ۖ إِن‬
‫ِ‬
‫»]ﯾﻌﻘﻮب[ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮم‪ ،‬ﺧﻮاﺑﺖ را ﺑﻪ ﺑﺮادران ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﮑﻦ ﮐﻪ ﻧﯿﺮﻧﮕﯽ ﺑﺮاﯾﺖ‬
‫ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ؛ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن دﺷﻤﻦ آﺷﮑﺎری ﺑﺮای اﻧﺴﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ََْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫ُ ُ‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ َﺟﺎﺑﺮ س ﻗَ َﺎل‪َ :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬
‫ﺖ اﻨﻟَّ ِﻰﺒ ج ﻳﻘﻮل‪ِ » :‬إن ﻋﺮش ِإﺑ ِﻠيﺲ ﻰﻠﻋ اﺒﻟﺤ ِﺮ‪� ،‬ﻴﺒﻌﺚ‬ ‫ِ‬ ‫ٍِ‬
‫َ‬
‫ْ َ ُ ْ َ ُ ُ ْ َْ ً ‪١‬‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ْ ُ َ َّ َ َ َ ْ َ‬
‫ﺮﺳاﻳﺎه �ﻴﻔ ِﺘﻨﻮن اﻨﻟﺎس‪ ،‬ﻓﺄ�ﻈﻤﻬﻢ ِﻋﻨﺪه أ�ﻈﻤﻬﻢ ﻓِﺘﻨﺔ«‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﺨﺖ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ اﺑﻠﯿﺲ ﺑﺮ‬
‫درﯾﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬او ﻟﺸﮑﺮﯾﺎﻧﺶ را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم را دﭼﺎر ﻓﺘﻨﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦﺷﺎن ﻧﺰد اﺑﻠﯿﺲ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻓﺘﻨﻪ را اﯾﺠﺎد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ از دﺷﻤﻨﯽ ﺷﯿﻄﺎن‬

‫دﺷﻤﻨﯽ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﯿﻮهھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ .١‬ﻓﺮﯾﺐ اﻧﺴﺎن و زﯾﻨﺖ دادن ﺑﺪیھﺎ و ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﺮای آﻧﺎن‪ ،‬و ﺳﭙﺲ از آنھﺎ اﻋﻼم‬
‫ﺑﯿﺰاری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﻓﺮﯾﺐ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ وﺳﻮﺳﻪ ﮐﺮدن در ﻧﯿﺖ و ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٨١٣‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٣٢‬‬

‫اﻧﺴﺎنھﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﻣﯽدھﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻃﻤﻊ و آرزو‬ ‫‪.٣‬‬
‫ﮐﺮدن واداﺷﺘﻪ و ﺑﯿﻦﺷﺎن اﺧﺘﻼف ﻣﯽاﻧﺪازد‪.‬‬
‫آنھﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺮامھﺎ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪.٤‬‬
‫در ھﻤﻪ راهھﺎی ﺧﯿﺮ ﺳﺮ راه اﻧﺴﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و او را ﻣﻨﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و‬ ‫‪.٥‬‬
‫ﻣﻨﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺟﻠﻮﯾﺶ را ﻣﯽﮔﯿﺮد و او را ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﯿﻨﻪ و ﺧﯿﺎﻧﺖ را در ﻗﻠﺐھﺎیﺷﺎن ﺑﺮ ﻣﯽاﻧﮕﯿﺰد‪.‬‬ ‫‪.٦‬‬
‫آزار رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﺷﺮارتھﺎ و ﺑﯿﻤﺎریھﺎ و دور ﮐﺮدنﺷﺎن از راه‬ ‫‪.٧‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ھﺮ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ادرار ﮐﺮدن در ﮔﻮشھﺎی ﺑﻨﺪه ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺑﺨﻮاﺑﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮش ﯾﮏ ِﮔﺮه‬ ‫‪.٨‬‬
‫ﻣﯽزﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ او از ﺑﯿﺪار ﺷﺪن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﺷﯿﻄﺎن اﻃﺎﻋﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﮔﺮوھﺶ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ او در آﺗﺶ‬
‫ﺣﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرش اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺷﯿﻄﺎن ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و‬
‫ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ او را از ﺷﯿﻄﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ٱلش ۡي َ�ٰ ُن فَأ َ َ‬
‫�سٮ ٰ ُه ۡم ذِك َر ٱ� ِۚ‬
‫ۡ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ُ َّ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱستحوذ علي ِهم‬ ‫‪.١‬‬
‫ُ ْ َ ٰٓ َ ۡ ُ َّ ۡ َ ٰ َ َ ٓ َّ ۡ َ َّ ۡ َ ٰ ُ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾١٩‬اﻟﻤﺠﺎدﻟﺔ‪.[١٩ :‬‬ ‫أو��ِك حِزب ٱلشي� ِ �ن �� إِن حِزب ٱلشي� ِن هم ٱل� ِ‬
‫»ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮ آنھﺎ ﭼﯿﺮه ﺷﺪه و ﯾﺎد اﻟﻠﻪ را از ﺧﺎﻃﺮﺷﺎن ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬آنھﺎ ﺣﺰب ﺷﯿﻄﺎن‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ؛ و آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ]و ﺑﺪاﻧﯿﺪ[ ﮐﻪ ﺣﺰب ﺷﯿﻄﺎن زﯾﺎﻧﮑﺎراﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ َّ‬ ‫َ َ ۡ‬ ‫َ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫ب � َمن تب ِ َعك مِن ُه ۡم فإِن َج َه َّن َم‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال ٱذه‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ََ ۡ َ ۡ‬ ‫َ ۡ ۡ‬ ‫� ۡم َج َزا ٓ ٗء َّم ۡوفُ ٗ‬
‫َ َُٓ ُ‬
‫ت مِن ُهم ب ِ َص ۡوت ِك َوأ ۡجل ِۡب‬ ‫ٱس َتف ِز ۡز َم ِن ٱستطع‬ ‫ور�‪ ٦٣‬و‬ ‫جزاؤ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ َ َ َ َ َ ۡ‬ ‫َ َۡ‬
‫جل ِك َوشارِ� ُه ۡم ِ� ٱ� ۡم َ� ٰ ِل َوٱ� ۡو� ٰ ِد َوع ِۡده ۡ ۚم َو َما يَ ِع ُده ُم‬ ‫علي ِهم ِ�يل ِك ور ِ‬
‫َ‬
‫� ب ِ َر ّ�ِك‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ك َعلَ ۡي ِه ۡم ُسل َ�ٰ ‪ٞ‬نۚ َو� َ ٰ‬ ‫َۡ َ َ َ‬
‫ورا‪ ٦٤‬إِن ع َِبادِي ليس ل‬
‫َّ‬ ‫ٱلش ۡي َ�ٰ ُن إ َّ� ُغ ُر ً‬‫َّ‬
‫ِ‬
‫ٗ‬
‫َو� ِي�‪] ﴾٦٥‬اﻹﺳﺮاء‪.[٦٥-٦٣ :‬‬
‫ً‬
‫»]اﻟﻠﻪ[ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮو ﮐﻪ ھﺮ ﯾﮏ از آﻧﺎن ﮐﻪ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ دوزخ ﭘﺎداﺷﺘﺎن‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺎداﺷﯽ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬و ھﺮ ﮐﺲ از آﻧﺎن را ﺗﻮاﻧﺴﺘﯽ ﺑﻪ آوای ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ‬
‫]و ﺑﻪ ﺳﻮی ﮔﻨﺎه ﺑﮑﺶ[ و ﺑﺎ ﺳﻮاران و ﭘﯿﺎدﮔﺎﻧﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺰن ]ﺗﺎ آﻟﻮدۀ ﮔﻨﺎه‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ[ و در اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺷﺮﯾﮑﺸﺎن ﺷﻮ و ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه]ھﺎی واھﯽ[ ﺑﺪه؛ و]ﻟﯽ[‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﻧﻤﯽدھﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺐ‪] .‬ای ﺷﯿﻄﺎن‪ [،‬ﺗﻮ ھﺮﮔﺰ ﺗﺴﻠﻄﯽ ﺑﺮ‬
 ‫‪٦٣٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﻧﺨﻮاھﯽ داﺷﺖ«؛ و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ھﻤﯿﻦ ﺑﺲ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ]ﮐﺎرﮔﺰار و[‬

‫ﻧﮕﮫﺒﺎن آﻧﺎن ]= ﻣﺆﻣﻨﺎن[ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َُ َ‬ ‫َ ْ َ ََْ ْ َ َ‬
‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪ِ » :‬إن الﺸﻴﻄﺎن �ﻌﺪ‬ ‫‪� .٣‬ﻦ ﺳﺮﺒة ﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ ﻓﺎ ِﻛ ٍﻪ س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﻳﻦ‬ ‫ﻚ‪َ ،‬و ِد َ‬ ‫ََ َ ُ ُْ ُ َََ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اﻹ ْﺳﻼمِ ‪� ،‬ﻘﺎل ﻪﻟ‪ :‬أ�ﺴ ِﻠﻢ وﺗﺬر ِدﻳﻨ‬
‫ْ َ‬
‫�ﻖ‬ ‫ﺮ‬‫ﻄ‬‫آد َم ﺑﺄَ ْﻃ ُﺮﻗﻪ‪َ �َ ،‬ﻘ َﻌ َﺪ َ ُﻪﻟ ﺑ َ‬‫ْ َ‬
‫ِﻻﺑ ِﻦ‬
‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِِ‬
‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﺟ ُﺮ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َّ َ َ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫�ﻖ ال ِﻬﺠﺮ ِة‪� ،‬ﻘﺎل‪ :‬أ�ﻬ ِ‬ ‫آﺑﺎﺋِﻚ‪ َ ،‬وآﺑﺎ ِء أ ِ�ﻴﻚ؟ ﻗﺎل‪� :‬ﻌﺼﺎه‪ ،‬ﻓﺄﺳﻠﻢ‪� ،‬ﻢ �ﻌﺪ ﻪﻟ ِﺑﻄ ِﺮ ِ‬
‫َ َ َ‬
‫اﻟﻄ َﻮ ِل ﻗﺎل‪َ � :‬ﻌ َﺼ ُﺎه‬ ‫ﺎء َك‪َ ،‬و� َّ� َﻤﺎ َﻣﺜَ ُﻞ ال ْ ُﻤ َﻬﺎﺟﺮ َﻛ َﻤﺜَﻞ اﻟْ َﻔ َﺮس ﻲﻓ ِّ‬ ‫ﻚ‪َ ،‬و َﺳ َﻤ َ‬‫َََ ُ ْ َ َ‬
‫وﺗﺬر أرﺿ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ َ ْ ُ َّ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎل‪� ،‬ﺘُﻘﺎﺗِﻞ‬ ‫َ َ‬
‫اﺠﻟﻬﺎ ِد‪� ،‬ﻘﺎل ‪ :‬ﻫﻮ ﺟﻬﺪ اﻨﻟﻔ ِﺲ‪ ،‬والﻤ ِ‬ ‫�ﻖ ِ‬ ‫�ﻬﺎﺟﺮ ﻗﺎل‪� :‬ﻢ �ﻌ َﺪ ﻪﻟ ِﺑﻄ ِﺮ ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ْ َ ُ َ ُ ْ َ ُ ْ َ ْ ُ ُ َ َّ ْ َ ُ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﷲ ج‪َ � :‬ﻤ ْﻦ‬ ‫�ﺘﻘﺘﻞ‪� ،‬ﺘﻨﻜﺢ الﻤﺮأة‪َ ،‬و�ﻘﺴ ُﻢ الﻤﺎل ﻗﺎل‪� :‬ﻌﺼﺎه ﻓﺠﺎﻫﺪ �ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ْ َ َّ َ ‪١‬‬ ‫َْ ْ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ َ ًّ َ َ‬
‫ﷲ أن ﻳُﺪ ِﺧﻠ ُﻪ اﺠﻟﻨﺔ«‪.‬‬ ‫�ﻌﻞ ذلِﻚ ِﻣﻨﻬﻢ �ﻤﺎت‪ ،‬ﺎﻛن ﺣﻘﺎ ﻰﻠﻋ ا ِ‬
‫ﻓﺎﮐﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﯿﻄﺎن در‬ ‫َ‬
‫ﺳﺒﺮه ﺑﻦ اﺑﯽ ِ‬
‫ﻣﺴﯿﺮھﺎی اﻧﺴﺎن ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺴﯿﺮ و راه اﺳﻼم ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮی‬
‫و دﯾﻦ ﺧﻮد و دﯾﻦ ﭘﺪر ﺧﻮﯾﺶ و دﯾﻦ ﭘﺪر ﭘﺪر ﺧﻮﯾﺶ را رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ اﻣﺎ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯿﺶ را ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ در راه ھﺠﺮﺗﺶ ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺠﺮت ﻣﯽﮐﻨﯽ و زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎﻧﺖ را‬
‫رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺜﺎل ﻣﮫﺎﺟﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺐ در ﺑﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯿﺶ را‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﺠﺮت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ در ﻣﺴﯿﺮ ﺟﮫﺎدش ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺟﮫﺎد ﺗﻠﻒ ﮐﺮدن ﻣﺎل و ﺟﺎن اﺳﺖ! ﺑﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﻣﯽروی و ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮی‪ ،‬زﻧﺖ ازدواج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺎل ﺗﻮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد! ﭘﺲ‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ او را ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺟﮫﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد را اﻧﺠﺎم‬
‫دھﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد واﺟﺐ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ او را وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫راهھﺎی ﺷﯿﻄﺎن‬
‫راهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن آنھﺎ را ﻣﯽﭘﯿﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭼﮫﺎر راه ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫راﺳﺖ‪ ،‬ﭼﭗ‪ ،‬ﺟﻠﻮ و ﭘﺸﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٠٥٤‬و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣١٣٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻧﺴﺎﯾﯽ‪ .‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ‬
‫اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪٢٩٧٩ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٣٤‬‬

‫اﻧﺴﺎن ھﺮﯾﮏ از اﯾﻦ راهھﺎ را ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن را در ﮐﻤﯿﻦ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻨﺪه اﯾﻦ‬
‫راهھﺎ را در اﻃﺎﻋﺖ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن را آﻧﺠﺎ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ او‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و او را ﻋﻘﺐ ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد و ﻣﻨﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺮک‪ ،‬ﺧﺎدم‪ ،‬ﯾﺎور و‬ ‫وﻟﯽ اﮔﺮ آن راهھﺎ را در ﻣﺴﯿﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﻟﻠﻪ ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن را ّ‬
‫ﺗﺰﯾﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﺧﻮاھﺪ دﯾﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ ٓ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ َّ َ ُ ۡ َ ٰ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُ‬
‫يم‪َّ � ١٦‬م‬ ‫ص�طك ٱلمستقِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال فبِما أغو�ت ِ� ��عدن لهم ِ‬
‫َ َّ ُ ّ ۢ َ ۡ َ ۡ ۡ َ ۡ َ ۡ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ۡ َ َ َ َ ٓ ۡ َ َ َ ُ ۡ‬
‫�ََ‬
‫� ُهمۡ‬ ‫َ‬
‫�د أ‬ ‫�ت ِينهم ِمن � ِ‬
‫� �يدِيهِم ومِن خلفِ ِهم و�ن �ي�ن ِ ِهم وعن شما�ِل ِ ِهمۖ و� ِ‬
‫�كِر َ‬ ‫َ‬
‫�ن‪] ﴾١٧‬اﻷﻋﺮاف‪.[١٧-١٦ :‬‬ ‫ٰ ِ‬
‫»]اﺑﻠﯿﺲ[ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﺮا ﮔﻤﺮاھﯽ ]و ھﻼﮐﺖ[ اﻓﮑﻨﺪی‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ راه‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺗﻮ ﺑﺮای ]ﻓﺮﯾﺐ[ آﻧﺎن ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ آﻧﺎن ‪ -‬از روﺑﺮو و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ و از ﻃﺮف‬
‫راﺳﺖ و ﭼﭙﺸﺎن‪ -‬درﻣﯽآﯾﻢ و ]ﭼﻨﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ[ ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﺎن را ﺷﮑﺮﮔﺰار ]ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺧﻮد[‬
‫ﻧﯿﺎﺑﯽ«‪.‬‬

‫راهھﺎی ورود ﺷﯿﻄﺎن‬

‫راهھﺎی ورود ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻧﺴﺎن ﺳﻪ راه ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺷﮫﻮت‪ ،‬ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﺧﻮاھﺶ ﻧﻔﺲ )ھﻮی و ھﻮس(‪.‬‬
‫ﺷﮫﻮت ﻣﻮﺟﻮدی اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻇﻠﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺣﺮص و‬
‫ﻃﻤﻊ و ﺑﺨﯿﻠﯽ از ﻧﺘﺎﯾﺞ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺧﺸﻢ‪ ،‬درﻧﺪه و آﻓﺘﯽ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺷﮫﻮت اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺧﺸﻢ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد و‬
‫دﯾﮕﺮان ﺳﺘﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺧﻮدﺑﺮﺗﺮﺑﯿﻨﯽ و ﺗﮑﺒﺮ از آﺛﺎرش ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ھﻮی و ھﻮس ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺧﺸﻢ اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ھﻮی و ھﻮس‪ ،‬اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﻪ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهاش ﻇﻠﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ او ﺷﺮک و ﮐﻔﺮ ﻣﯽورزد و از ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﮐﻔﺮ و ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎھﺎن اﻧﺴﺎنھﺎ از ﻧﻮع ﺷﮫﻮتھﺎی ﺣﯿﻮاﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽﺷﺎن از اﻧﺠﺎم دادن ﻏﯿﺮ آنھﺎ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ ﮔﻨﺎھﺎن ﺷﺎﻣﻞ اﻗﺴﺎم دﯾﮕﺮی ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫� ۡم َ� ٰ َب ٓ َ َ َ َّ َ ۡ ُ ُ ْ َّ ۡ َ‬ ‫ََۡ َ ۡ َ ۡ َۡ ُ‬
‫� َءادم أن � �عبدوا ٱلشي�ٰ َنۖ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�۞﴿ :‬لم أ�هد إِ�‬
‫ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ََ‬ ‫َّ ُ َ ُ ۡ َ ُ ّ ‪ٞ ُّ ٞ‬‬
‫يم‪َ ٦١‬ولق ۡد أضل مِن� ۡم‬ ‫ص َ� ٰ ‪ٞ‬ط ُّم ۡس َتقِ ‪ٞ‬‬‫و� � �ٰذا ِ‬
‫ِ‬
‫ٱ� ُب ُ‬
‫د‬ ‫ن‬
‫إِنهۥ ل�م عدو مبِ�‪ ٦٠‬وأ ِ‬
‫ّٗ َ ً َ َ َ َ ُ ُ ْ َ ُ َ‬
‫��ۖ أفل ۡم ت�ونوا � ۡعقِلون‪] ﴾٦٢‬ﯾﺲ‪.[٦٢-٦٠ :‬‬ ‫جبِ� كث ِ‬
‫ِ‬
 ‫‪٦٣٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫»ای ﻓﺮزﻧﺪان آدم‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﻤﺎن ﻧﺒﺴﺘﻢ ]و ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪادم[ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن را ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﻨﯿﺪ‬
‫ً‬
‫آﺷﮑﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ؟ و اﯾﻨﮑﻪ ]ﺗﻨﮫﺎ[ ﻣﺮا ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ ]ﮐﻪ[ راه راﺳﺖ ھﻤﯿﻦ‬
‫ِ‬ ‫دﺷﻤﻦ‬ ‫او‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫]ﮐﻪ[‬
‫اﺳﺖ؟ و ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺴﯿﺎری از ﺷﻤﺎ را ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬آﯾﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﻤﯽﮐﺮدﯾﺪ؟«‪.‬‬

‫ﮔﺎمھﺎی ﺷﯿﻄﺎن‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ﺳﺒﺐ ﺗﻤﺎم ﺷﺮارتھﺎ در ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﺮارتھﺎﯾﺶ در ھﻔﺖ ﮔﺎم ﻣﻨﺤﺼﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ھﻤﻮاره ﺑﺎ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﯾﺎ ﺑﯿﺶﺗﺮ دﭼﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .١‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮارت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﻨﺪه‪ ،‬ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک‪ ،‬و دﺷﻤﻨﯽ اﻟﻠﻪ‬
‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﮔﺮ از اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﺎﺟﺰ ﺷﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﺪﻋﺖ ﺳﻮق ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﮔﺮ در اﯾﻦﺟﺎ ﻋﺎﺟﺰ ﺷﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮهای ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫‪ .٤‬اﮔﺮ از آن ﻋﺎﺟﺰ ﺷﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎه ﺻﻐﯿﺮهای ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٥‬اﮔﺮ در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﺎﺟﺰ ﺷﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺒﺎﺣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎب ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ از ﻃﺎﻋﺎت و واﺟﺒﺎت ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٦‬اﮔﺮ از آن ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از اﻋﻤﺎل دﯾﮕﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﮐﻤﺘﺮی دارد‪،‬‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺮدﻧﺶ ﺑﻪ ﻧﻮاﻓﻞ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮاﯾﺾ از او ﻓﻮت‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٧‬اﮔﺮ از آن ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوھﯽ از اﻧﺴﺎنھﺎی ﺷﯿﻄﺎن ﺻﻔﺖ و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺟﻨﯽ را ﺑﺮ‬
‫او ﻣﺴﻠﻂ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ اﻧﻮاع اذﯾﺖھﺎ را ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ او را ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬
‫ﭘﺮﯾﺸﺎن و ﮐﺴﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺆﻣﻦ ھﻤﯿﺸﻪ در ﺟﮫﺎد اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ را ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از اﻟﻠﻪ درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﮐﻤﮏ و ﺛﺒﺎت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫َ َ ٗ َ ّٗ ََ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ُّ َ َّ ُ ُ ُ ْ‬ ‫َ‬
‫�ض ح�ٰ� طيِبا و�‬ ‫اس �وا م َِّما ِ� ٱ� ِ‬ ‫���ها ٱ�‬‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫َّ َ َ ۡ ُ ُ ُ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َّ ُ َ ُ‬
‫� ۡم َع ُد ّ ‪ٞ‬و ُّمب ٌ‬ ‫َ َّ ْ ُ َ‬
‫�م ب ُّ‬
‫ٱلس ٓوءِ‬ ‫ِ‬ ‫�‪ ١٦٨‬إِ�ما يأمر‬ ‫ِ‬ ‫ت ٱلشي� ِ �ن إِنهۥ ل‬ ‫تتب ِ ُعوا خ ُط� ٰ ِ‬
‫َ َ َ َ‬ ‫ۡ َ َ ٓ َ َ ُ ُ ْ َ َ َّ‬
‫َوٱلف ۡحشاءِ َوأن �قولوا � ٱ� ِ َما � � ۡعل ُمون‪] ﴾١٦٩‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٦٩-١٦٨ :‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٣٦‬‬
‫»ای ﻣﺮدم‪ ،‬از آﻧﭽﻪ در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﺣﻼل و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺑﺨﻮرﯾﺪ و از ]راهھﺎ و[ ﮔﺎمھﺎی‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ]ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آنھﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﻋﺬاب ﻣﯽﮐﺸﺪ[ ﭘﯿﺮوی ﻧﮑﻨﯿﺪ‬
‫آﺷﮑﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ‪] .‬او[ ﺷﻤﺎ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﺪی و زﺷﺘﯽ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ او دﺷﻤﻦ‬
‫ﻣﯽدھﺪ و اﯾﻨﮑﻪ ]ﺑﺮ آن ﻣﯽدارد ﺗﺎ[ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻧﺴﺒﺖ دھﯿﺪ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫� َ� ُّ� َها َّٱ� َ َ ُ ْ َ َ َّ ْ ُ َ‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ َ ﴿ :‬‬
‫ِين َءامنوا � تتب ِ ُعوا خ ُط� ٰ ِ‬
‫ت ٱلش ۡي َ�ٰ ِ �ن‬
‫َّ ۡ َ ٰ َ َّ ُ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ٓ ۡ َ َ َ َ ۡ ُ َّ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َّ‬
‫حشاءِ َوٱل ُمنك ِر� َول ۡو� فضل ٱ� ِ‬ ‫ت ٱلشي� ِن فإِنهۥ يأمر بِٱلف‬ ‫َومن يَتب ِ ۡع خ ُط� ٰ ِ‬
‫َّ َ ُ ّ َ َ َ ٓ‬ ‫ُ ّ َ َ َ ٗ َ‬ ‫� ُت ُهۥ َما َز َ ٰ‬
‫� ۡم َو َر ۡ َ‬ ‫َ َۡ ُ‬
‫� َّن ٱ� ي َز ِ� من �شا ُء ۗ‬ ‫� مِن�م م ِۡن أح ٍد �بَدا َو� ٰ ِ‬ ‫علي‬
‫ِيم‪] ﴾٢١‬اﻟﻨﻮر‪.[٢١ :‬‬ ‫يع َعل ‪ٞ‬‬ ‫َو َّ ُ‬
‫ٱ� َس ِم ٌ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬در راهھﺎی ﺷﯿﻄﺎن ﮔﺎم ﻧﮕﺬارﯾﺪ؛ و ھﺮﮐﺲ راهھﺎی‬
‫ﺷﯿﻄﺎن را ﻣﯽﭘﻮﯾﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ[ او ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ زﺷﺘﮑﺎری و اﻋﻤﺎل ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدھﺪ؛ و‬
‫اﮔﺮ ﺑﺨﺸﺶ و رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ]از ﮔﻨﺎه[ ﭘﺎک ﻧﻤﯽﺷﺪ؛‬
‫وﻟﯽ اﻟﻠﻪ ھﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﭘﺎک ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و اﻟﻠﻪ ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َٓ‬ ‫ُ َ َ َ‬ ‫‪ .٣‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َّٱ� َ‬
‫اس َو� يُؤم ُِنون‬‫ِين يُنفِقون أ ۡم َ�ٰل ُه ۡم رِئا َء ٱ�َّ ِ‬
‫ٱلش ۡي َ�ٰ ُن َ ُ َ ٗ َ َ ٓ َ ٗ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ ۡ‬
‫�ۥ قرِ�نا فسا َء قرِ�نا‪] ﴾٣٨‬اﻟﻨﺴﺎء‪[٣٨ :‬‬ ‫بِٱ� ِ َو� بِٱ�َ ۡو ِم ٱ�خِرِ� َو َمن يَ� ِن‬
‫»و ]ﻧﯿﺰ ﺑﺮای[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺑﺮای ]ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ و[ ﻧﺸﺎندادن ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻧﻔﺎق‬
‫ﯾﺎر ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ[ و‬‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز آﺧﺮت اﯾﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ؛ ]ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ ِ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ھﻤﺪﻣﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺪ ھﻤﺪﻣﯽ دارد! «‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﻨﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﭼﻪ ﭼﯿﺰی از ﺷﯿﻄﺎن در اﻣﺎن ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ؟‬

‫ﺑﻨﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﻗﺮآن و دﻋﺎھﺎ و اذﮐﺎری ﮐﻪ در ﺳﻨﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن در اﻣﺎن ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و در آنھﺎ ﺷﻔﺎ و رﺣﻤﺖ و ھﺪاﯾﺖ و ﻣﺤﻔﻮظ‬
‫ﻣﺎﻧﺪن از ﺗﻤﺎم ﺷﺮارتھﺎ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ اذن اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬و از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اول ‪ -‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ از ﺷﯿﻄﺎن راﻧﺪه ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻠﯽ از ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻷ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد و در ﺟﺎھﺎی ﺧﺎص ﻧﯿﺰ از ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎم‬
‫ﺗﻼوت ﻗﺮآن‪ ،‬ھﻨﮕﺎم ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪن و زﻣﺎن وﺳﻮﺳﻪ و ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاب دﯾﺪنھﺎی‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٦٣٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َّ َ َ َ َّ َ َ َّ ۡ َ ٰ َ ۡ ‪َّ َّ ۡ ۡ َ ٞ‬‬
‫ٱس َتعِذ بِٱ�ِۖ إِن ُهۥ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ما ي��نك مِن ٱلشي� ِن نزغ ف‬
‫يع ۡٱل َعل ُ‬
‫ِيم‪] ﴾٣٦‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٣٦ :‬‬ ‫ُه َو َّ‬
‫ٱلس ِم ُ‬
‫ً‬
‫»و ھﺮ ﮔﺎه وﺳﻮﺳﻪای از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﯿﻄﺎن ﺗﻮ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ ﮐﻪ ﯾﻘﯿﻨﺎ او ﺷﻨﻮای‬
‫داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ َ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َّ‬
‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإِذا قرأت ٱلقرءان فٱستعِذ بِٱ� ِ مِن ٱلشي� ِن‬
‫َّ ُ َ‬ ‫ِين َء َام ُنوا ْ َو َ َ ٰ‬
‫� َر ّ� ِ ِه ۡم َ� َت َو�ون‪] ﴾٩٩‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٩٩-٩٨ :‬‬
‫َّ ُ َ ۡ َ َ ُ ُ ۡ َ ٌ َ َ‬
‫� َّٱ� َ‬ ‫جي ِم‪ ٩٨‬إِنهۥ ليس �ۥ سل�ٰن‬ ‫َّ‬
‫ٱلر ِ‬
‫ﺷﯿﻄﺎن راﻧﺪهﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ‪.‬‬ ‫»ﭘﺲ ]ای ﻣﺆﻣﻦ‪ [،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﯽﺧﻮاﻧﯽ‪ ،‬از ّ‬
‫]ﺷﺮ[‬
‫ِ‬
‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬او ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ]ھﯿﭻ[ ﺗﺴﻠﻄﯽ‬
‫ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دوم ‪ -‬ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ؛ ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ ھﻨﮕﺎم ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن و ﺟﻤﺎع‬
‫ﮐﺮدن و داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را از ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن و ھﻤﺮاھﯽ او در اﯾﻦ‬
‫اﻣﻮر ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫َ ُ ُ َ َ َ َ َّ ُ ْ ُ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ ﺑَيﺘَﻪ ‪،‬ﻓﺬﻛ َﺮ‬ ‫ﻲﺒ ج �ﻘﻮل‪ِ » :‬إذا دﺧﻞ‬ ‫ﷲ ب �ﻧَّ ُﻪ َﺳ ِﻤ َﻊ اﻨﻟَّ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َْ‬
‫‪� .١‬ﻦ ﺟ ِﺎﺑ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫ِ‬
‫َ َ َّ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َْ ُ ُ‬
‫ﺎء‪َ ،‬و ِ�ذا دﺧﻞ‪ ،‬ﻓﻠ ْﻢ‬ ‫ﻮﻪﻟ َو ِﻋﻨﺪ َﻃ َﻌﺎ ِﻣ ِﻪ‪ ،‬ﻗﺎل الﺸﻴﻄﺎن‪ :‬ﻻ ﻣ ِﺒﻴﺖ ﻟ�ﻢ‪ ،‬وﻻ ﻋﺸ‬ ‫اﷲ ِﻋﻨﺪ دﺧ ِ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َْ‬
‫اﷲ ِﻋﻨﺪ َﻃ َﻌﺎ ِﻣ ِﻪ‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬
‫َ َ ْ ُ‬ ‫ﺎن‪ :‬أَ ْد َر ْ�ﺘُ ُﻢ ال ْ َﻤﺒ َ‬
‫ﻴﺖ‪َ ،‬و ِ�ذا ل ْﻢ ﻳَﺬﻛ ِﺮ‬
‫َ َ َّ ْ َ ُ‬
‫ﻮﻪﻟ‪ ،‬ﻗﺎل الﺸﻴﻄ‬
‫َ َْ ُ ُ‬ ‫ْ ُ‬
‫ﻳَﺬﻛ ِﺮ‬
‫ِ‬ ‫اﷲ ِﻋﻨﺪ دﺧ ِ ِ‬
‫َ َ ْ َ َ َ ‪١‬‬ ‫َْ ْ ْ‬
‫أد َر�ﺘُ ُﻢ ال َﻤ ِﺒﻴﺖ واﻟﻌﺸﺎء«‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه‬
‫ﻓﺮدی وارد ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﯽﺷﻮد و ھﻨﮕﺎم ورود و ﻧﯿﺰ ھﻨﮕﺎم ﻏﺬا ﺧﻮردﻧﺶ اﻟﻠﻪ را ﯾﺎد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ ﯾﺎراﻧﺶ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻨﺠﺎ ﺟﺎی ﺧﻮاب و ﻏﺬای ﺷﺐ ﻧﺪارﯾﺪ‪ .‬و ھﺮﮔﺎه‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺪون ﻧﺎم اﻟﻠﻪ وارد ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺸﺐ ﺟﺎی ﺧﻮاب ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﺮدﯾﺪ و ﭼﻮن ﺑﻨﺪه‪ ،‬ھﻨﮕﺎم ﻏﺬا ﺧﻮردن اﻟﻠﻪ را ﯾﺎد ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻢ ﺟﺎی‬
‫ﺧﻮاب ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﯾﺪ و ھﻢ ﻏﺬای ﺷﺐ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠١٨‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٣٨‬‬
‫َ ْ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ﻲﺗ‬‫اد أ ْن ﻳَﺄ ِ َ‬‫ا� ج‪» :‬لﻮ أن أﺣﺪ�ﻢ ِإذا أر‬ ‫ﺎس ب ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫َ ْ َ َّ‬
‫‪ .٢‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ْ َ َ َّ ُ ْ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ﺐ الﺸﻴْ َﻄﺎن َﻣﺎ َر َز�ﺘَﻨﺎ‪ ،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ ِإن �ﻘﺪ ْر‬
‫َّ ُ َّ َ ِّ ْ َ َّ ْ َ َ َ َ ِّ‬
‫ﻨ‬ ‫ﺟ‬ ‫و‬ ‫ﺎن‬ ‫ﻄ‬ ‫ﻴ‬‫الﺸ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻨ‬‫ب‬‫ﻨ‬‫ﺟ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻬ‬ ‫الﻠ‬ ‫‪،‬‬‫ا�‬
‫َّ‬
‫ﻢ‬ ‫أَ ْﻫﻠَ ُﻪ‪َ �َ ،‬ﻘ َﺎل‪ :‬ﺑ ْ‬
‫ﺎﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫َ‬
‫َ َ َ ْ َ ُ ُّ ُ َ ْ َ ٌ َ ً ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺑَيﻨَ ُﻬ َﻤﺎ َو ٌﺪﻟ ِﻲﻓ ذلِﻚ لﻢ ﻳﺮﻀه ﺷﻴﻄﺎن أﺑﺪا«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎم‬
‫ِ‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ َّ َ ِّ ْ َ َّ ْ َ َ َ َ ِّ‬ ‫َّ‬
‫ﺐ الﺸﻴْ َﻄﺎن َﻣﺎ‬ ‫ا�‪ ،‬الﻠﻬﻢ ﺟﻨبﻨﺎ الﺸﻴﻄﺎن وﺟﻨ ِ‬
‫ْ‬
‫ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ِ » :‬ﺑﺎﺳ ِﻢ ِ‬
‫ْ‬
‫َر َز�ﺘَﻨَﺎ«‪» :‬ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﻠﻪ؛ ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﺷﯿﻄﺎن را از ﻣﺎ و ﻓﺮزﻧﺪی ﮐﻪ ﻧﺼﯿﺒﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ ،‬دور‬
‫ﻣﻘﺪر ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن زﯾﺎن و آﺳﯿﺒﯽ ﺑﻪ او‬ ‫ﺑﮕﺮدان« و از آن ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﻓﺮزﻧﺪی ّ‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ُۡ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُۡ ُ ُ َ ّ َۡ َ‬ ‫َ‬
‫ب ٱلفل ِق‪] ﴾١‬اﻟﻔﻠﻖ‪ .[١ :‬و ﴿قل أعوذ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم ‪ -‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻌﻮذﺗﯿﻦ ﴿قل أعوذ بِر ِ‬
‫اس‪] ﴾١‬اﻟﻨﺎس‪ [١ :‬ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاب‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎزھﺎ و ھﻨﮕﺎم ﻣﺮﯾﻀﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‬ ‫ب ٱ�َّ ِ‬ ‫َ ّ‬
‫بِر ِ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫ا� ج َ� ْ َ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ََْ َ‬ ‫َ ْ ُ ََْ ْ َ‬
‫� اﺠﻟُﺤﻔ ِﺔ ‪َ ،‬واﻷﺑ ْ َﻮا ِء ‪،‬إِذ‬ ‫ﻮل ِ‬
‫ُ َ َ َُ‬
‫�ﻦ �ﻘﺒﺔ ﺑ ِﻦ ﺎﻋ ِم ٍﺮ س ﻗﺎل‪ :‬ﺑيﻨﺎ أﻧﺎ أ ِﺳ� ﻣﻊ رﺳ ِ‬
‫ﻮذ ﺑ َﺮبِّ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ ُ ُ َ ِّ ْ َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫ٌ َ ُ ْ َ ٌ َ َ ٌ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ََْ‬
‫ا� ج �ﺘﻌﻮذ ﺑِﺄﻋﻮذ ﺑِﺮب اﻟﻔﻠ ِﻖ‪ ،‬وأﻋ ِ‬ ‫ﻏ ِﺸيﺘﻨﺎ ِر�ﺢ‪ ،‬وﻇﻠﻤﺔ ﺷ ِﺪﻳﺪة‪ ،‬ﻓﺠﻌﻞ رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ٌ ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ ْ ُ َ ْ‬ ‫ُ ُ‬
‫ﺎس‪َ ،‬و َ�ﻘﻮل‪» :‬ﻳَﺎ �ﻘﺒَﺔ‪َ � ،‬ﻌ َّﻮذ ِﺑ ِﻬ َﻤﺎ � َﻤﺎ � َﻌ َّﻮذ ُﻣﺘَ َﻌ ِّﻮذ ِﺑ ِﻤﺜ ِﻠ ِﻬ َﻤﺎ«‪ ،‬ﻗﺎل‪َ :‬و َﺳ ِﻤﻌﺘُﻪ ﻳَ ُﺆ ُّﻣﻨﺎ ِﺑ ِﻬ َﻤﺎ ِﻲﻓ‬ ‫اﻨﻟَّ ِ‬
‫َّ َ ‪٢‬‬
‫الﺼﻼ ِة‪.‬‬
‫ُﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺑﯿﻦ ﺟﺤﻔﻪ و اﺑﻮاء ﻣﯽرﻓﺘﻢ‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺑﺎد و‬
‫ُۡ َ ُ ُ َ ّ َۡ َ‬
‫ب ٱلفل ِق‪﴾١‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﺪﯾﺪی ﻣﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﴿قل أعوذ بِر ِ‬
‫اس‪] ﴾١‬اﻟﻨﺎس‪ [١ :‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮد و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای‬ ‫ب ٱ�َّ ِ‬ ‫]اﻟﻔﻠﻖ‪ [١ :‬و ﴿قُ ۡل أ َ ُعوذُ ب َر ّ‬
‫ِ ِ‬
‫ُﻋﻘﺒﻪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺧﻮاﻧﺪن اﯾﻦ دو ﺳﻮره ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ‪ .‬اﯾﻦ دو ﺳﻮره‪ ،‬ﺑﺮای ﭘﻨﺎه ﺟﺴﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻈﯿﺮ ﻧﺪارﻧﺪ«‪ .‬ﻋﻘﺒﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم اﻣﺎﻣﺖ در ﻧﻤﺎز ﻧﯿﺰ‬
‫آنھﺎ را ﺗﻼوت ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٣٩٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٣٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٤٨٣‬و اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٦٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫‪٦٣٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﭼﮫﺎرم ‪ -‬ﺗﻼوت آﯾﺖ اﻟﮑﺮﺳﯽ‪:‬‬

‫َّ ُ َ ٓ َ َ َّ ُ َ ۡ َ ُّ ۡ َ ُّ ُ َ َ ۡ ُ ُ ُ َ ‪َ َ ٞ‬‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ� � إِ�ٰه إِ� هو ٱل� ٱلقيوم ۚ � تأخذهۥ سِنة و�‬
‫ِندهُ ٓۥ إ َّ� �إ ۡذنِهِۦ َ� ۡعلَ ُم َما َ� ۡ َ‬
‫�ض َمن َذا َّٱ�ِي � َ ۡش َف ُع ع َ‬ ‫َۡ‬ ‫نَ ۡوم‪�ُ َّ ٞ‬ۥ َما � َّ َ َ‬
‫�‬ ‫ِ ِِ ۚ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ت َو َما ِ� ٱ�‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬
‫�ء ّم ِۡن ع ِۡلمهِۦٓ إ َّ� ب َما َشا ٓ َء َوس َِع ُك ۡرس ُِّي ُه َّ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ ۡ ََ َ َۡ ُ ۡ ََ ُ ُ َ َ‬
‫ت‬‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫�يدِي ِهم وما خلفهمۖ و� �ِيطون � ِ‬
‫� ۡٱل َع ِظ ُ‬ ‫ۡ‬
‫ودهُۥ ح ِۡف ُظ ُه َما ۚ َو ُه َو ٱل َع ِ ُّ‬‫َ َۡ َ ََ َُ ُ‬
‫يم‪] ﴾٢٥٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٥٥ :‬‬ ‫�‬
‫�ض و� ٔ‬
‫وٱ� ۖ‬
‫]ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻦ اﺳﺖ؛[ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ؛ زﻧﺪۀ ﭘﺎﯾﻨﺪه ]و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ‬ ‫ِ‬ ‫»اﻟﻠﻪ‬
‫ذات[ اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﺧﻮاﺑﯽ ﺳﺒﮏ او را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻧﻪ ﺧﻮاﺑﯽ ﺳﻨﮕﯿﻦ؛ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ و‬
‫آن اوﺳﺖ‪ .‬ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد او ﺟﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ؟ ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﯾﻨﺪۀ‬ ‫زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از ِ‬
‫آﻧﺎن ]= ﺑﻨﺪﮔﺎن[ را ﻣﯽداﻧﺪ و ]آﻧﺎن[ ﺑﻪ ﭼﯿﺰی از ﻋﻠﻢ او اﺣﺎﻃﻪ ]و آ ﮔﺎھﯽ[ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاھﺪ‪ .‬ﮐﺮﺳﯽ او آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﮕﮫﺪاﺷﺘﻦ آنھﺎ ﺑﺮ او‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫]ﺳﻨﮕﯿﻦ و[ دﺷﻮار ﻧﯿﺴﺖ و او ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ]و[ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫ْ ََ َ َ َ َ َََ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫آت ‪،‬ﻓ َﺠ َﻌﻞ‬
‫ﺤﺑﻔ ِﻆ ز� ِة رمﻀﺎن ‪،‬ﻓﺄﺗ ِﺎ� ٍ‬ ‫ا� ج ِ ِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻗﺎل‪ :‬و� ِ� رﺳﻮل ِ‬
‫َ ََ َ َ‬ ‫ََ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ ُ َ َّ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ ُ ْ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ‬
‫ﻚ إ َﻰﻟ َر ُ‬
‫ا� ج ‪�-‬ﻘ َّﺺ اﺤﻟ َ ِﺪﻳﺚ‪� ،-‬ﻘﺎل‪ِ :‬إذا‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫�ﺜﻮ ِﻣﻦ اﻟﻄﻌﺎمِ ﻓﺄﺧﺬﺗﻪ‪� ،‬ﻘﻠﺖ‪ :‬ﻷر�ﻌﻨ ِ‬
‫ٌ‬ ‫َ َْ َ َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ُ ْ ِّ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َّ‬
‫ا� َﺣﺎﻓِﻆ‪َ ،‬وﻻ �ﻘ َﺮ ُ�ﻚ ﺷﻴْ َﻄﺎن‬‫اﺷﻚ ﻓﺎﻗﺮأ آﻳﺔ الﻜﺮ ِﻲﺳ‪ ،‬ﻟﻦ ﻳﺰال ﻣﻌﻚ ِﻣﻦ ِ‬ ‫أو�ﺖ ِإﻰﻟ ﻓِﺮ ِ‬
‫َ َ َ ْ َ ٌ ‪١‬‬
‫وب‪ ،‬ذاك ﺷﻴﻄﺎن«‪.‬‬ ‫ﻚ َو ُﻫ َﻮ َﻛ ُﺬ ٌ‬‫َ َ َ َ‬
‫ﻲﺒ ج‪» :‬ﺻﺪﻗ‬ ‫َﺣ َّﻰﺘ ﺗُ ْﺼ ِﺒ َﺢ‪َ ،‬وﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﺮا ﺑﻪ ﺣﻔﻆ و ﻣﻮاﻇﺒﺖ از زﮐﺎت رﻣﻀﺎن‬
‫)ﺧﺮﻣﺎی ﻓﻄﺮﯾﻪ( ﻣﺄﻣﻮر ﮐﺮد‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آﻣﺪ و ﺷﺮوع ﮐﺮد‪ ،‬و از آن ﻣﺸﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬او را ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﻮ را ﭘﯿﺶ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺧﻮاھﻢ ﺑﺮد! ‪ ...‬او‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮ وﻗﺖ ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاب رﻓﺘﯽ‪ ،‬آﯾﺔ اﻟﮑﺮﺳﯽ را ﺑﺨﻮان ﮐﻪ در آن ﺻﻮرت ھﻤﯿﺸﻪ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﯽ ﺑﺮای ﺗﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ھﯿﭻ ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ؛‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬او ﺑﻪ ﺗﻮ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر دروﻏﮕﻮﺳﺖ! آن ﯾﮏ ﺷﯿﻄﺎن‬
‫)از ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ( ﺑﻮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﻠﻖ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠١٠‬و ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠٧٩٥‬ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﻣﺘﺼﻞ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٤٠‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﭘﻨﺠﻢ ‪ -‬ﺗﻼوت دو آﯾﻪی آﺧﺮ ﺳﻮرهی ﺑﻘﺮه‪:‬‬

‫ْ‬ ‫ََْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ََ َ َْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ َْ‬
‫اﻷﻧ ْ َﺼ ِّ‬
‫آﺧ ِﺮ‬
‫� ِﻣﻦ ِ‬
‫� اﻵﻳت ِ‬‫ﷲ ج‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺮأ ﻫﺎ� ِ‬
‫ﺎري س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ مﺴﻌﻮ ٍد‬
‫َ ُ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ َْ َ‬
‫اﺒﻟﻘ َﺮ ِة ِﻲﻓ ﻴﻟْﻠ ٍﺔ ﻛﻔﺘﺎه«‪.‬‬ ‫ﺳﻮر ِة‬
‫اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد اﻧﺼﺎری س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ دو آﯾﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬
‫ِ‬
‫ﺳﻮره ﺑﻘﺮه را در ﺷﺐ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ دو آﯾﻪ ﺑﺮای او ﮐﺎﻓﯽ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫َّ ّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ ُ َ َ‬
‫ون �‬ ‫نزل إ ِ ۡ�هِ مِن ر�ِهِۦ وٱلمؤمِن ۚ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ءامن ٱلرسول بِما أ ِ‬
‫َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫كتهِۦ َو ُ� ُتبهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َ� ُ� َف ّر ُق َ� ۡ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬
‫� أ َح ٖد ّمِن ُّر ُسلِهِۚۦ َوقالوا َس ِم ۡع َنا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�� ِ ِ‬ ‫ءامن بِٱ� ِ وم‬
‫ٱ� َ� ۡف ًسا إ َّ� ُو ۡس َع َها ۚ ل َ َها َما َك َس َبتۡ‬ ‫� ّل ُِف َّ ُ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ َ َ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ ُ َ‬
‫ِ‬ ‫وأطعناۖ �فرانك ر�نا ��ك ٱلم ِص�‪ � ٢٨٥‬ي‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ت َر َّ� َنا َ� تُ َؤاخ ِۡذنَا ٓ إن �س َ‬
‫َّ‬ ‫ۡ َ ۡ‬ ‫ََ َ‬
‫��‬ ‫� ِمل َعل ۡي َنا إ ۡ ٗ‬ ‫ِينا أ ۡو أخ َط�نا ۚ َر َّ� َنا َو�‬ ‫َوعل ۡي َها ما ٱ�ت َس َب ۗ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ ُ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫� َّٱ� َ‬ ‫َ َ َََُۡ ََ‬
‫ِين مِن � ۡبل َِنا ۚ َر َّ� َنا َو� �َ ّ ِمل َنا َما � َطاقة �َا بِهِۖۦ َوٱ�ف � َّنا َوٱغفِ ۡر‬ ‫كما �لتهۥ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫نت َم ۡولَٮ ٰ َنا فَ ُ ۡ‬
‫ٱن�نَا َ� ٱل َق ۡ‬ ‫َ‬
‫� َنا ٓۚ أ َ‬‫ََ َ ۡ َۡ‬
‫�ن‪] ﴾٢٨٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٨٦-٢٨٥ :‬‬ ‫�ٰفِر َ‬ ‫ٱل‬ ‫ِ‬
‫م‬ ‫و‬ ‫�ا وٱر‬
‫ِ‬
‫»رﺳﻮل ]اﻟﻠﻪ[ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ]ﺳﻮی[ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن آورده اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫]ﻧﯿﺰ[ ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎبھﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ؛ ]و ﺳﺨﻨﺸﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ[‪» :‬ﻣﯿﺎن ھﯿﭻﯾﮏ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ]ﻧﻪ در اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن وﻧﻪ ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ[‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬارﯾﻢ« و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻣﺮزش ﺗﻮ را ]ﺧﻮاھﺎﻧﯿﻢ[ و‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ]ﺗﻤﺎم اﻣﻮر[ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮﺳﺖ«‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺗﻮاﻧﺶ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮد اوﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ]ﺑﺪی[ ﮐﺴﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ زﯾﺎن‬ ‫آﻧﭽﻪ ]از ﺧﻮﺑﯽ[ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ ﺑﻪ ِ‬
‫اوﺳﺖ‪] .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» [:‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﯾﺎ ﺧﻄﺎ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺑﺎر ﮔﺮان ]و ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺳﻨﮕﯿﻦ[ ﺑﺮ ]دوش[ ﻣﺎ ﻣﮕﺬار؛ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ آن را ]ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات‬ ‫ﻧﮑﻦ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ِ ،‬‬
‫ﮔﻨﺎه و ﺳﺮﮐﺸﯽ‪ [،‬ﺑﺮ ]دوش[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ]= ﯾﮫﻮد[ ﻧﮫﺎدی‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺎرﺳﺎز[‬
‫ِ‬ ‫ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻠﺶ را ﻧﺪارﯾﻢ ﺑﺮ ]دوش[ ﻣﺎ ﻣﮕﺬار و ﻣﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮز و ﺑﻪ ﻣﺎ رﺣﻢ ﮐﻦ‪ .‬ﺗﻮ ﯾﺎر ]و‬
‫ﻣﺎﯾﯽ؛ ﭘﺲ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدان«‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺸﻢ ‪ -‬ﺗﻼوت ﺳﻮرهی ﺑﻘﺮه‪:‬‬
‫َ َْ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ َ َ َْ ُ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ ﺠﺗ َﻌﻠﻮا ُ�ﻴُﻮﺗ� ْﻢ َﻣﻘ ِﺎﺑ َﺮ‪ِ ،‬إن الﺸﻴْ َﻄﺎن �ﻨ ِﻔ ُﺮ‬ ‫�ﻦ أ ِﻰﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫ُ َ ُ َْ َ َ ‪٢‬‬
‫َ ْ ْ َّ ُ ْ ُ‬
‫اﺬﻟي �ﻘ َﺮأ ِ�ﻴ ِﻪ ﺳﻮرة اﺒﻟﻘﺮ ِة«‪.‬‬
‫ﺖ ِ‬ ‫ِﻣﻦ َ‬
‫اﺒﻟﻴ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٠٠٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٠٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٧٨٠‬‬
 ‫‪٦٤١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ(‬
‫ِ‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﺘﺎن را‬
‫ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن )ﮐﻪ در آن ﻧﻤﺎز و ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد( ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪ؛ ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺷﯿﻄﺎن از‬
‫ﺧﺎﻧﻪای ﮐﻪ در آن ﺳﻮره "ﺑﻘﺮه" ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﺮﯾﺰد«‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ھﻔﺘﻢ ‪ -‬زﯾﺎد ذﮐﺮ و ﯾﺎد ﻧﻤﻮدن اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺗﻼوت ﻗﺮآن و ﮔﻔﺘﻦ‬
‫ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬اﳊﻤﺪﷲ‪ ،‬اﷲ اﻛﱪ‪ ،‬و ﻻﺣﻮل و ﻻﻗﻮه اﻻ ﺑﺎﷲ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ از اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ‪.‬‬
‫َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ َََُْ‬
‫ﺮﺷ�ﻚ ُﻪﻟ‪ُ ،‬ﻪﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ﻻ‬ ‫ه‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺣ‬ ‫و‬ ‫اﷲ‬ ‫ﻻ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ﻪﻟ‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ﻻ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬‫»‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ُ َ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ ْ ُ َ َ ُ َْ ْ ُ َ ُ َ َ‬
‫ﺎب ‪،‬‬ ‫ﺮﺸ ِرﻗ ٍ‬ ‫الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪﻳﺮ‪ِ ،‬ﻲﻓ ﻳﻮمٍ ِﻣﺎﺋﺔ مﺮ ٍة‪ ،‬ﺎﻛﻧﺖ ﻪﻟ ﻋﺪل ﻋ ِ‬
‫ُ َ َ‬
‫ﺎن‪ ،‬ﻳَ ْﻮ َﻣﻪ ذل ِﻚ‪،‬‬ ‫ﺖ َ ُﻪﻟ ﻣﺎﺋَ ُﺔ َﺣ َﺴﻨَﺔ َو ُ ِ َ ْ َ ْ ُ َ ُ َ ِّ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ ً َ َّ ْ َ‬ ‫َو ُ�ﺘﺒَ ْ‬
‫�ﻴﺖ �ﻨﻪ ِﻣﺎﺋﺔ ﺳيﺌ ٍﺔ‪ ،‬و�ﻧﺖ ﻪﻟ ِﺣﺮزا ِﻣﻦ الﺸﻴﻄ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ َ ‪١‬‬ ‫َّ َ َ ٌ َ َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ َْ َ َ ٌ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َ‬
‫ﺎء ِﺑ ِﻪ ِإﻻ أﺣﺪ ﻋ ِﻤﻞ أ�ﺮﺜ ِﻣﻦ ذلِﻚ«‪.‬‬ ‫َّ‬
‫ﻲﺴ َولﻢ ﻳﺄ ِت أﺣﺪ أﻓﻀﻞ ِمﻤﺎ ﺟ َ‬ ‫َﺣ َّﻰﺘ �ﻤ ِ َ‬
‫َ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ روزاﻧﻪ ﺻﺪ ﺑﺎر ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﻻ‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗَ ِﺪ ٌ‬ ‫َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬
‫ﻳﺮ«‪ ،‬ﭘﺎداﺷﯽ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫إِﻪﻟ إِﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫ﺑﺎ آزاد ﮐﺮدن ده ﺑﺮده ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ و ﺻﺪ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﺛﺒﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﺻﺪ ﮔﻨﺎه از‬
‫ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ھﯿﭻﮐﺲ‬ ‫ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ ﭘﺎک ﻣﯽﮔﺮدد و آن روز ﺗﺎ ﻏﺮوب‪ ،‬از ّ‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﺑﮫﺘﺮ از او اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﺳﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از او اﯾﻦ ذﮐﺮ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ھﺸﺘﻢ ‪ -‬دﻋﺎی اﺗﺮاق ﮐﺮدن در ﺟﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫َُ ُ َ ْ َََ َْ ً‬ ‫َ َّ َ َ َ ْ َ ُ َ‬ ‫ُّ َ َ‬ ‫َ ْ َ ََْ ْ َ َ‬
‫�ﻻ‬ ‫ِ‬ ‫ﻣ‬ ‫ل‬ ‫ﺰ‬‫ﻧ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻮل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫الﺴﻠ ِﻤﻴَّﺔ ل ��ﻬﺎ ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳ‬ ‫ﻴﻢ‬‫ﻜ ٍ‬‫�ﻦ ﺧﻮﻟﺔ ِﺑﻨﺖ ﺣ ِ‬
‫ﺤﺗﻞ ِﻣ ْﻦ‬
‫ْ َ ِّ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ ُ َ ْ ٌ َ َّ َ ْ َ َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ُ َّ َ َ َ ُ ُ َ َ‬
‫ﺎت ِﻣﻦ ﺮﺷ ﻣﺎ ﺧﻠﻖ‪ ،‬لﻢ ﻳﺮﻀه ﻲﺷء‪ ،‬ﺣﻰﺘ ﻳﺮ ِ‬ ‫ﷲ اﺘﻟﺎﻣ ِ‬ ‫ﺎت ا ِ‬ ‫�ﻢ ﻗﺎل‪ :‬أﻋﻮذ ﺑِ� ِﻠﻤ ِ‬
‫َ َ ‪٢‬‬ ‫َْ‬
‫� ِ ِﻪﻟ ذلِﻚ«‪.‬‬ ‫ﻣ ِ‬
‫از ﺧﻮﻟﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﮑﯿﻢ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ‬ ‫ﺎﻣﺎت ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ ُ ُ َ َ‬
‫ﷲ اﺘﻟ ِ‬ ‫ﺎت ا ِ‬ ‫»ھﺮﮐﺲ در ﺟﺎﯾﯽ اﺗﺮاق ﮐﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬أﻋﻮذ ِﺑ� ِﻠﻤ ِ‬
‫َ َ‬
‫ﺧﻠ َﻖ«‪) :‬از ﺑﺪی آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﮐﺎﻣﻠﺶ‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم(‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ از آنﺟﺎ ﮐﻮچ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ او ﺿﺮر ﻧﺨﻮاھﺪ رﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻧﮫﻢ ‪ -‬ﻓﺮو ﺑﺮدن ﺧﻤﯿﺎزه و دﺳﺖ را ﺑﺮ دھﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٤٠٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٩١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٠٨‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٤٢‬‬
‫ُ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫ُْ ْ‬ ‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ْ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬إ َذا َ�ﺜَ َ‬
‫ﺎء َب أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ ‪،‬ﻓﻠﻴُ ْﻤ ِﺴﻚ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ي‬‫ر‬ ‫ﺪ‬ ‫اﺨﻟ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻴ‬‫ﻌ‬
‫ِ ِ ٍ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬
‫‪١‬‬
‫ِ�ﻴَ ِﺪهِ َﻰﻠﻋ ِ�ﻴ ِﻪ‪ ،‬ﻓ ِﺈن الﺸﻴ َﻄﺎن ﻳَﺪﺧﻞ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻤﯿﺎزه‬
‫ﮑﺮ اﻧﺴﺎن‪ -‬وارد‬ ‫ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺶ را روی دھﺎﻧﺶ ﺑﮕﯿﺮد؛ زﯾﺮا ﺷﯿﻄﺎن‪- ،‬از اﯾﻦ راه ﺑﻪ ﭘﯿ ِ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ب‬ ‫الﺸﻴْ َﻄﺎن‪ ،‬ﻓَﺈ َذا َ�ﺜَ َ‬
‫ﺎء َ‬ ‫َّ َ ُ ُ َ َّ‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫َ ْ‬
‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬اﺘﻟﺜﺎؤب ِﻣﻦ‬
‫ِ ِ‬
‫ْ َ َ َ ‪٢‬‬ ‫َ َ ُ ُ َْ ْ‬
‫� ْﻢ ﻓﻠﻴَﻜ ِﻈ ْﻢ َﻣﺎ اﺳﺘﻄﺎع«‪.‬‬ ‫أﺣﺪ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻤﯿﺎزه ﮐﺸﯿﺪن از ﻃﺮف‬
‫ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻤﯿﺎزه ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻠﻮﯾﺶ را‬
‫ﺑﮕﯿﺮد«‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دھﻢ ‪ -‬اذان‬
‫ﺮﺿ ٌ‬ ‫ﺎن‪َ ،‬و َ ُﻪﻟ ُ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ُ َ َّ َ ْ َ َ َّ ْ َ ُ‬ ‫َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫اط‪،‬‬ ‫ا� ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا ﻧﻮ ِدي لِﻠﺼﻼ ِة أدﺑﺮ الﺸﻴﻄ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬
‫َّ َ ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬
‫ِّ َ َ ْ َ‬ ‫ْ‬
‫َ َّ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ‬
‫ﺎلﺼﻼ ِة أدﺑَ َﺮ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ ِإذا ﻗﻰﻀ‬ ‫اء أ�ﺒَﻞ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ ِإذا ﺛ ِّﻮ َب ِﺑ‬ ‫ﻳﻦ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا ﻗﻰﻀ اﻨﻟﺪ‬ ‫ﺣﻰﺘ ﻻ �ﺴﻤﻊ اﺘﻟﺄ ِذ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬
‫الﻤ ْﺮ ِء َو�ﻔ ِﺴ ِﻪ‪� ،‬ﻘﻮل‪ :‬اذﻛ ْﺮ ﻛﺬا‪ ،‬اذﻛ ْﺮ ﻛﺬا‪ ،‬ل ِ َﻤﺎ ل ْﻢ ﻳَ� ْﻦ‬
‫َْ‬ ‫� َ‬ ‫�ﺐ أَ ْ�ﺒَ َﻞ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ َ�ْﻄ َﺮ َ� ْ َ‬
‫اﺘﻟﺜْﻮ َ‬
‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ َّ ‪٣‬‬ ‫َ ْ ُ ُ َ َّ َ َ َّ َّ ُ َ ْ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ ﻻ ﻳَﺪ ِري �ﻢ ﺻ�«‪.‬‬ ‫ﻳﺬﻛﺮ ﺣﻰﺘ �ﻈﻞ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﻤﺎز اذان داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﻓﺮار ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و از ﻋﻘﺐ ﺧﻮد ھﻮا ﺧﺎرج ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺻﺪای اذان را ﻧﺸﻨﻮد‬
‫و ﺑﻌﺪ از اذان ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺎز ھﻨﮕﺎم اﻗﺎﻣﻪ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﻓﺮار ﻣﯽﮐﻨﺪ و دوﺑﺎره ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم آن‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران را دﭼﺎر وﺳﻮﺳﻪ ﮐﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻓﻼن ﻣﺴﺄﻟﻪ و ﻓﻼن ﻣﺴﺄﻟﻪ‬
‫و‪ ...‬را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﯿﺎور‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﻪی آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﺎدش ﻣﯽآورد و او را‬
‫ﭼﻨﺎن ﺳﺮﮔﺮم ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺪاﻧﺪ ﭼﻨﺪ رﮐﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٩٩٥‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٢٨٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٩٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٦٠٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٨٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٦٤٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﯾﺎزدھﻢ ‪ -‬دﻋﺎی دﺧﻮل ﻣﺴﺠﺪ‬

‫َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫ﺎص ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ا� ﺑْﻦ َ� ْﻤﺮو ﺑْﻦ اﻟْ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻧﻪ ﺎﻛن إِذا دﺧﻞ الﻤﺴ ِﺠﺪ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻌ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ �ﺒ ِﺪ ِ‬
‫َ َ ََ‬ ‫الﺸﻴْ َﻄﺎن َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َْ‬ ‫ﻜﺮ�ﻢ‪َ ،‬و ُﺳﻠْ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ ُ ُ َّ‬
‫ﺎ� اﻟ ْ َ‬
‫ﻴﻢ«‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬أ� ْﻂ؟‬
‫ِ ِ‬ ‫ﺟ‬‫الﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻳﻢ‬‫ِ ِ‬‫ﺪ‬ ‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻪ‬
‫ِِ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺎ‬‫ﻄ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺟ‬
‫ِ ِ ِ ِِ‬‫ﻮ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻴﻢ‬‫ﻈ‬ ‫ﻌ‬ ‫»أﻋﻮذ ِﺑ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫ُْ ُ َ‬
‫ﺖ‪َ � :‬ﻌ ْﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓ ِﺈذا ﻗﺎل‪ :‬ذلِﻚ ﻗﺎل الﺸﻴْ َﻄﺎن‪ُ :‬ﺣ ِﻔﻆ ِﻣ� ﺳﺎﺋِﺮ اﻴﻟﻮمِ ‪.‬‬
‫ِّ َ َ َ ْ ‪١‬‬
‫ﻗﻠ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وارد ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽﺷﺪ‪،‬‬
‫َ َّ‬
‫الﺸﻴْ َﻄﺎن َّ‬ ‫َْ‬ ‫ﻜﺮ�ﻢ‪َ ،‬و ُﺳﻠْ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ﺎ� اﻟ ْ َ‬ ‫َ ُ ُ َّ‬
‫ﻴﻢ«‪:‬‬
‫ِ ِ‬‫ﺟ‬‫الﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ ِ ِ‬‫‪،‬‬ ‫ﻳﻢ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻪ‬
‫ِِ‬ ‫ﻧ‬‫ﺎ‬ ‫ﻄ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺟ‬
‫ِ ِ ِ ِ ِ‬‫ﻮ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻴﻢ‬ ‫ﻈ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أﻋﻮذ ِﺑ ِ‬
‫»ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺰرگ و ﺑﻪ وﺟﻪ ﮐﺮﯾﻤﺶ و ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ازﻟﯽاش از ﺷﯿﻄﺎن راﻧﺪه ﺷﺪه ﭘﻨﺎه ﻣﯽ‬
‫ْ‬
‫ﺑﺮم«‪ُ .‬ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻪ َﺣﯿ َﻮه )ﻧﺎم دو ﺗﻦ از راوﯾﺎن اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ( ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻓﻘﻂ ھﻤﯿﻦ )را‬
‫ْ‬
‫)ﺣﯿ َﻮه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ( ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ُ .‬ﻋﻘﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ھﺮ وﻗﺖ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﻨﯿﺪی(؟ َ‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺑﻘﯿﻪی روز از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دوازدھﻢ ‪ -‬وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﻟﺨﺼﻮص ھﻨﮕﺎم ﺧﺸﻢ و‬
‫ﺷﮫﻮت‪ ،‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ﺣﺮارت ﺧﺸﻢ و ﺷﮫﻮت را‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫َ‬
‫ٱلصلَ ٰوة ِ إ َّن َّ َ‬
‫ٱ�‬ ‫ينوا ْ ب َّ‬
‫ٱلص ۡ� َو َّ‬ ‫ام ُنوا ْ ۡ‬
‫ٱس َتع ُ‬
‫ِ‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ َ ﴿ :‬‬
‫� ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ‬
‫ٱل�ٰ� َ‬
‫�ن‪] ﴾١٥٣‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٥٣ :‬‬‫ِِ‬ ‫مع‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬از ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ و ﻧﻤﺎز ﯾﺎری ﺑﺠﻮﯾﯿﺪ ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯿﺰدھﻢ ‪ -‬اﻃﺎﻋﺖ از اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‪ ،‬و دوری ﮐﺮدن از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و‬
‫ﻧﮕﺎهھﺎی ﺑﯽﺟﺎ و دوری ﻧﻤﻮدن از ﺳﺨﻦ زﯾﺎد و ﻏﺬای زﯾﺎد و ﻣﻌﺎﺷﺮت زﯾﺎد‪.‬‬
‫َ‬
‫� َو ۡٱ� َ‬ ‫ام ُن ٓوا ْ إ َّ� َما ۡ َ‬ ‫َ َ‬
‫نصابُ‬ ‫ٱ� ۡم ُر َوٱل ۡ َم ۡي ِ ُ‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ِ‬
‫َّ َ ُ ُ َّ‬
‫�د ٱلش ۡي َ�ٰ ُن‬
‫َ‬ ‫َ َّ ُ ُ ۡ‬
‫ٱج َتن ِ ُبوهُ ل َعل� ۡم �فل ُِحون‪ ٩٠‬إِ�ما ي ِر‬ ‫ٱلش ۡي َ�ٰن فَ ۡ‬ ‫َّ‬
‫ل‬ ‫َو ۡٱ�َ ۡز َ� ٰ ُم ر ۡج ‪ٞ‬‬
‫س ّم ِۡن َ� َ‬
‫م‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ َّ َ َ‬ ‫َ َ ُ َّ ُ ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ۡ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َٰ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٓ‬
‫� و�صد�م عن ذِكرِ ٱ� ِ وع ِن‬ ‫أن يوق ِع بين�م ٱلع�وة وٱ�غضاء ِ� ٱ�مرِ وٱلمي ِ ِ‬
‫َّ َ ٰ َ َ ۡ َ ُ ُّ َ َ‬
‫نت ُهون‪] ﴾٩١‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٩١-٩٠ :‬‬ ‫ٱلصلوةِ� �هل أنتم م‬
‫َ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر و اﻧﺼﺎب ]= ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫َ‬
‫ﯾﺎدواره و ﻧﻤﺎد‪ ،‬ﻧﺼﺐ ﮔﺮدد و ﻋﺒﺎدت ﺷﻮد از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺠﺴﻤﻪھﺎی ﺳﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺢھﺎی ﻓﻠﺰی‪،‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤٦٦‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٤٤‬‬
‫ﻣﻘﺒﺮه ﺻﺎﻟﺤﺎن و ‪ [...‬و ﺗﯿﺮھﺎی ﻗﺮﻋﻪﮐﺸﯽ ]= اﻧﺘﺨﺎب ﻗﺮﻋﻪ ﺧﻮب و ﺑﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻓﺎﻟﮕﯿﺮی ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و اﻣﺮوزه ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺘﺨﺎره ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﺳﺘﺨﺎره ﺷﺎﻣﻞ دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز و ﺳﭙﺲ ﻃﻠﺐ ﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮدن در اﻣﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ از اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل و ﻧﯿﺰ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن از ﺷﺮ آن ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ[‪ ،‬ﭘﻠﯿﺪ ]و[ از ﮐﺎر]ھﺎی[ ﺷﯿﻄﺎن ھﺴﺘﻨﺪ؛‬
‫ﭘﺲ از آنھﺎ دوری ﮐﻨﯿﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺑﺎ ﺷﺮاب و‬
‫ﻗﻤﺎر‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻨﯽ و ﮐﯿﻨﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ و ﺷﻤﺎ را از ﯾﺎد اﻟﻠﻪ و از ﻧﻤﺎز ﺑﺎزدارد؛ ﭘﺲ ]ای‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺣﺎل ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ را داﻧﺴﺘﯿﺪ‪ [،‬آﯾﺎ از آنھﺎ دﺳﺖ ﺑﺮﻣﯽدارﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﭼﮫﺎردھﻢ ‪ -‬ﭘﺎک ﺳﺎزی ﺧﺎﻧﻪ از ﺗﺼﻮﯾﺮ و ﻣﺠﺴﻤﻪ و ﺳﮓ و زﻧﮓھﺎ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن وارد و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺧﺎرج ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫َ َ ُ َْ‬ ‫َ َُ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َْ ُُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﷲ ج‪» :‬ﻻ ﺗﺪﺧﻞ ال َﻤﻼﺋِ�ﺔ ﺑَيﺘًﺎ ِ�ﻴ ِﻪ �ﻤﺎ ِ�ﻴﻞ أو‬ ‫‪� .١‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ُ ‪١‬‬
‫ﺎو�ﺮ«‪.‬‬ ‫َ َ‬
‫ﺗﺼ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪای ﮐﻪ در‬
‫آن ﻋﮑﺲ و ﺗﺼﻮﯾﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وارد ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻴﻬﺎ َﻠﻛ ْ ٌ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ُ َْ َ َ‬
‫� ُﺔ ُر ْ� َﻘ ًﺔ � َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﺐ‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬ﻻ ﺗﺼﺤﺐ الﻤﻼﺋِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫َ َ ٌ ‪٢‬‬ ‫َ‬
‫َوﻻ ﺟﺮس«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ ﮐﻪ در آن‬
‫ﺳﮓ ﯾﺎ زﻧﮓ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺮاه ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻧﺰدھﻢ ‪ -‬دوری ﻧﻤﻮدن از ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﺟﻦھﺎ و ﺷﯿﻄﺎنھﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎﮐﻨﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺮاب و ﯾﺎ ﻧﺠﺲ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺘﺮاحھﺎ )دﺳﺘﺸﻮﯾﯽھﺎ( و ﻣﺤﻞ ﺟﻤﻊآوری زﺑﺎﻟﻪھﺎ‬
‫و ﻣﮑﺎنھﺎی ﺧﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در آن ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺤﺮاھﺎ و ﺳﺎﺣﻞ درﯾﺎھﺎی دور‬
‫و ﻣﺤﻞ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺷﺘﺮان و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬

‫‪ -٢‬درﻣﺎن و ﻋﻼج ﺟﺎدو و ﻟﻤﺲ ﮐﺮدن )ﺷﯿﻄﺎن و ﺟﻦ(‬

‫ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اوراد و اﻓﺴﻮنﺧﻮاﻧﯽ و ﻃﻠﺴﻢ و ِﮔﺮهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻗﻠﺐھﺎ‬
‫و ﺟﺴﻢھﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١١٢‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١١٣‬‬
 ‫‪٦٤٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺳﺤﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺪی و ﻇﻠﻢ و ﺳﺮﮐﺸﯽ و دﺷﻤﻨﯽ و ﺗﺠﺎوز ﺑﺮ ﺣﻘﻮق ﺑﻨﺪﮔﺎن در‬
‫ﻣﺎل ﯾﺎ ﻋﻘﻞ ﯾﺎ راﺑﻄﻪﺷﺎن ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻤﺲ ﮐﺮدن‪ :‬دﯾﻮاﻧﻪ و زﻣﯿﻦﮔﯿﺮ ﻧﻤﻮدن اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺟﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب ﻟﻤﺲ‬
‫ﻟﻤﺲ از ﻃﺮف ﺟﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ از روی ﺷﮫﻮت و ھﻮی و ھﻮس و ﻋﺸﻖ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﯿﻨﻪ و اﻧﺘﻘﺎم‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آنھﺎ ﻇﻠﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﯾﺨﺘﻦ آب داغ ﯾﺎ ادرار ﮐﺮدن ﺑﺮ آنھﺎ و ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﺑﯿﮫﻮده و‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺮار آزار و اذﯾﺖ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از اﻧﺴﺎنھﺎی ﻧﺎدان ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺷﺮارتھﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ‪.‬‬
‫َّ َ َ ۡ ُ ُ َ ّ َ ٰ ْ َ َ ُ ُ َ َّ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين يأ�لون ٱلرِ�وا � �قومون إِ� كما �قوم ٱ�ِي‬
‫َ َ َ َّ ُ ُ َّ ۡ َ ُ َ ۡ َ ّ َ َ َ َّ ُ ۡ َ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ ُ ّ َ ٰ ْ َ َ َ َّ َّ ُ ۡ‬
‫ٱ� ٱ�َ ۡي َع‬ ‫ٱلر� ۗوا وأحل‬ ‫س �ٰل ِك بِ��هم قالوا إِ�ما ٱ�يع مِثل ِ‬ ‫�تخبطه ٱلشي�ٰن مِن ٱلم ِ ۚ‬
‫َ َّ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ َ َّ َ ّ َ ٰ ْ َ َ َ ٓ َ ُ َ ۡ َ ‪َ َ ٰ َ َ َ ّ َّ ّ ٞ‬‬
‫� فل ُهۥ َما َسلف َوأ ۡم ُرهُ ٓۥ إِ� ٱ�ِۖ َو َم ۡن‬ ‫وحرم ٱلرِ� ۚوا �من جاءهۥ موعِظة مِن ر�ِهِۦ فٱنت‬
‫َ َ َ ُ ْ َ ٰٓ َ َ ۡ َ ٰ ُ َّ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َ‬
‫�ون‪] ﴾٢٧٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٧٥ :‬‬ ‫�د فأو��ِك أص�ب ٱ�ارِ� هم �ِيها � ِ‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ رﺑﺎ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ ]روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﻗﺒﺮ[ ﺑﺮﻧﻤﯽﺧﯿﺰﻧﺪ؛ ﻣﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻤﺎس ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬دﯾﻮاﻧﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ]ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﺎدل ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ[‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ]= رﺑﺎﺧﻮاران[ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬داد و ﺳﺘﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺑﺎﺳﺖ ]و اﯾﻦ ھﺮ دو‪ ،‬ﻣﺎل‬
‫را اﻓﺰون ﻣﯽﮐﻨﺪ[«؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬داد و ﺳﺘﺪ را ﺣﻼل و رﺑﺎ را ﺣﺮام ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮ‬
‫ﮐﺲ ﮐﻪ از ]ﺟﺎﻧﺐ[ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﭘﻨﺪی ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ و ]از رﺑﺎﺧﻮاری[ دﺳﺖ ﺑﺮدارد‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و‬
‫آن اوﺳﺖ و ]در ﻣﻮرد آﯾﻨﺪه ﻧﯿﺰ[‬‫ﺣﮑﻢ رﺑﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ[ از ِ‬
‫ﻧﺰول ِ‬‫]ﺳﻮدھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ِ‬
‫ﮐﺎرش ﺑﻪ اﻟﻠﻪ واﮔﺬار ﻣﯽﺷﻮد؛ و]ﻟﯽ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ]ﺑﻪ رﺑﺎﺧﻮاری[ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬اھﻞ آﺗﺶ ھﺴﺘﻨﺪ و‬
‫در آن ﺟﺎوداﻧﻨﺪ]= ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ در آن ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد[«‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖھﺎی اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺟﻦ‬

‫ﺟﻦ ﻣﻮﺟﻮدی زﻧﺪه و ﻣﮑﻠﻒ و ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ و دوری ﮐﺮدن از ﮐﺎرھﺎی‬
‫ﺑﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮای آنھﺎ ﻃﺎﻋﺎت و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداری و ﻣﻌﺎﺻﯽ و ﮔﻨﺎه‪ ،‬و ﺛﻮاب و ﻣﺠﺎزات‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٤٦‬‬

‫ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬و ﺟﻦھﺎ را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ اﻣﺮ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی اﻟﻠﻪ دﻋﻮت دھﺪ‪ ،‬و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮﯾﻦ اوﻟﯿﺎی‬
‫اﻟﮫﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺟﻦ را در ﻣﺴﯿﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮد از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺴﯿﺮ ﺷﺮک ﯾﺎ ﻗﺘﻞ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﯾﺎ دﺷﻤﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﯾﺾ ﮐﺮدنﺷﺎن ﯾﺎ زدن ﯾﮑﯽ از‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ ﯾﺎ آنھﺎ را در ﻣﺴﯿﺮ ﻓﺤﺸﺎ و ﺳﺮﻗﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آنھﺎ در ﻣﺴﯿﺮ ﮐﻔﺮ و‬
‫ﮔﻨﺎه و دﺷﻤﻨﯽ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮده‪ ،‬و ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﺟﻦھﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﺎرﮔﯿﺮی ﺟﻦ در‬
‫ِ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ از ﮐﺮاﻣﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺐﺧﻮردهای ﺷﯿﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮐ‬
‫اﻣﻮر ﻣﺒﺎح ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا دﻟﯿﻠﯽ در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﺮای آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ رﻓﺘﻦ ﻧﺰد ﺳﺎﺣﺮان‬

‫ﺑﺮای ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ رﻓﺘﻦ ﻧﺰد ﺳﺎﺣﺮان و ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در ﺣﮑﻢ آنھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎھﻨﺎن‪،‬‬
‫ﭘﯿﺶﮔﻮﯾﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺳﺘﺎرهھﺎ ﭘﯿﺶﮔﻮﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺆال ﮐﺮدن و ﺗﺼﺪﯾﻖ آنھﺎ ﺣﺮام و از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﺳﺎﺣﺮ ﯾﺎ ﮐﺎھﻦ ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺳﺘﺎرهﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﯿﺶﮔﻮﯾﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در اﻣﻮر ﻏﯿﺒﯽ ﺳﺆال ﮐﻨﺪ و آنھﺎ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺰ دﭼﺎر ﮐﻔﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﮐﺴﯽﮐﻪ از آنھﺎ ﺳﺆال ﮐﻨﺪ و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﭼﮫﻞ روز ﻧﻤﺎزش ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻪ رو ﺑﻪ روﯾﺶ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﯾﺎ او را در ﮐﺎﻧﺎلھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻋﻼﻣﯿﻪ ﭘﺨﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎھﺪه‬
‫ﮐﻨﺪ ﯾﺎ از ﺟﮫﺖ اﺳﺘﮫﺰا و ﻣﺴﺨﺮه از او ﺳﺆال ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺴﻠﯽ و اﯾﻨﮑﻪ دوﺳﺖ‬
‫دارد‪ ،‬اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ از او ﺳﺆال ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ وﺿﻌﯿﺘﺶ را اﻣﺘﺤﺎن و او را ﺧﻮار و رﺳﻮا ﮐﻨﺪ و ﺣﺎﻟﺘﺶ را‬
‫ﮐﺸﻒ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ دﯾﮕﺮان را از او ﺑﺮ ﺣﺬر دارد‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺆاﻟﯽ ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫دارد‪ ،‬ﺷﺮش را از ﻣﺮدم دور ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ َ َّ ً ْ َ ً َ َ َّ َ ُ َ َ ُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ﻴﻤﺎ �ﻘﻮل‪،‬‬‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ أﻰﺗ ﻋﺮاﻓﺎ أو ﺎﻛ ِﻫﻨﺎ ﻓﺼﺪﻗﻪ ِ�‬
‫‪� .١‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ُْ َ َ َُ‬ ‫ََ ْ ََ‬
‫‪١‬‬
‫�ﻘﺪ �ﻔ َﺮ ﺑِ َﻤﺎ أﻧ ِﺰل َﻰﻠﻋ � َّﻤ ٍﺪ ج«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﮐﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٥‬‬

 ‫‪٦٤٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻧﺰد ﻓﺎﻟﮕﯿﺮ ﯾﺎ ﮐﺎھﻦ‬
‫و ﭘﯿﺶﮔﻮ ﺑﺮود و ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﭼﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ج ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﻔﺮ‬
‫ورزﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَﺎل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ أﻰﺗ َﻋ َّﺮاﻓًﺎ ﻓَ َﺴﺄ ُﻪﻟ َ� ْﻦ َ ْ‬
‫ﻲﺷءٍ‪ ،‬لﻢ‬ ‫ﻲﺒ ج َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫اج اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫ِ ِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ �ﻌ َ ِﺾ أزو ِ ِ‬
‫ُ ْ َ ْ َُ َ َ ٌ ْ َ َ َ ْ َ ً ‪١‬‬
‫�ﻘﺒﻞ ﻪﻟ ﺻﻼة أر� ِﻌ� ﻴﻟﻠﺔ«‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ھﻤﺴﺮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻧﺰد‬
‫روز وی ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻓﺎلﮔﯿﺮ ﯾﺎ ﭘﯿﺶﮔﻮﯾﯽ ﺑﺮود و درﺑﺎره ﭼﯿﺰی از او ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﭼﮫﻞ ِ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺗﻌﻠﯿﻢ و آﻣﻮزش ﺳﺤﺮ‬

‫ﺑﺮ ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ آﻣﻮزش ﺳﺤﺮ و ﺗﻌﻠﯿﻢ آن ﺑﻪ دﯾﮕﺮان و ﻋﻤﻞ ﺳﺤﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ھﻤﻪاش ﮐﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻤﻠﻮ از ﺷﺮک و دروغ و ادﻋﺎی ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ و ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺘﻦ از‬
‫ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ و اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺎرھﺎی ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫� َ ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َۡ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ك ُسل ۡي َ� ٰ َنۖ َو َما‬ ‫� ُمل ِ‬ ‫ٱلش َ�ٰط ُ‬
‫ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱ� َب ُعوا َما �تلوا‬
‫ّ ۡ َ ََٓ ُ َ ََ‬ ‫ون ٱ�َّ َ‬ ‫َ َ َ ُ َ ۡ َ ٰ ُ َ َ ٰ َّ َّ َ ٰ َ َ َ ُ ْ ُ َ ّ ُ َ‬
‫نزل �‬ ‫ِ‬ ‫أ‬ ‫ا‬‫م‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ِح‬ ‫ٱلس‬ ‫اس‬ ‫�ن ٱلش� ِط� �فروا �عل ِم‬ ‫�فر سلي�ن و� ِ‬
‫ۡ َ َ َّ ُ َ ٓ َّ َ ۡ ۡ ‪َ َ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫كۡ َ َ َ ُ َ َ َ ُ َ َ َ ُ َ ّ َ‬ ‫َۡ َ َ‬
‫� َ�قو� إِ� َما � ُن ف ِت َنة ف�‬ ‫ان مِن أح ٍد ح ٰ‬ ‫� بِبابِل �ٰروت و�ٰروت ۚ وما �عل ِم ِ‬ ‫ٱلمل ِ‬
‫�ن بِهِۦ م ِۡن‬ ‫� ٱل ۡ َم ۡرءِ َو َز ۡوجهِۦ َو َما ُهم ب َضا ٓ ّر َ‬‫ون بهِۦ َ� ۡ َ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ َّ ُ َ ۡ ُ َ َ ُ َ ّ ُ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ۚ‬ ‫ت�فر ۖ �يتعلمون مِنهما ما �ف ِرق ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ ۡ َّ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ُ ُّ ُ ۡ َ َ َ َ ُ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ ۡ‬
‫ٱش َ َ‬
‫�ٮ ٰ ُه َما ُ�ۥ ِ�‬ ‫أح ٍد إِ� �ِإ ِذ ِن ٱ�ِۚ و�تعلمون ما ي�هم و� ينفعه ۚم ولقد عل ِموا لم ِن‬
‫َ ۡ َ َٰ َ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ْ ٓ َ ُ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ق و�ِئس ما �وا بِهِۦ أنفسه ۚم لو �نوا �علمون‪] ﴾١٠٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٠٢ :‬‬ ‫ٱ�خِرة ِ مِن خ� ٖ �‬
‫]ﻋﮫﺪ[ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎن ]ﺑﺮ ﻣﺮدم[ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﻧﺪ ]و‬
‫ِ‬ ‫»و از آﻧﭽﻪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ در‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﺳﺤﺮ اﺳﺘﻮار ﮐﺮده اﺳﺖ[؛ و ]ﺣﺎل آﻧﮑﻪ[‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ]ھﺮﮔﺰ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺤﺮ ﻧﯿﺎﻟﻮد[ و ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺸﺪ؛ وﻟﯽ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ]ﮐﻪ[ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎﺑﻞ ﻧﺎزل‬
‫ﻣﺮدم ﺳﺤﺮ ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ؛ و ]ﻧﯿﺰ[ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ »ھﺎروت« و »ﻣﺎروت« در ِ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ]ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﻧﺪ؛ و]ﻟﯽ آن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﺑﻪ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ً‬
‫]ﻗﺒﻼ از روی ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ ﺑﻪ او[ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ وﺳﯿﻠﮥ آزﻣﺎﯾﺶ ھﺴﺘﯿﻢ؛ ﭘﺲ ]ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺑﺴﺘﻦ ﺳﺤﺮ[ ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺸﻮ«‪ .‬آﻧﺎن ]= ﯾﮫﻮد[ از آن دو ]ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٣٠‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٤٨‬‬
‫]ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ[ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و ھﻤﺴﺮش ﺟﺪاﯾﯽ اﻓﮑﻨﻨﺪ؛ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزۀ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آن ﺑﻪ ﮐﺴﯽ زﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؛ و ﭼﯿﺰی ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ]ﻓﻘﻂ[ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ً‬
‫ﺧﺮﯾﺪار آن‬
‫ِ‬ ‫و[‬ ‫]ﻣﺸﺘﺎق‬ ‫ﮐﺲ‬ ‫ھﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫زﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺳﻮدی ﻧﻤﯽداد؛ و‬
‫]ﺟﺎدوھﺎ[ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آﺧﺮت ﺑﮫﺮهای ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ]ﺣﻘﯿﻘﺖ را[ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪] ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ[ ﭼﻪ ﺑﺪ و زﺷﺖ ﺑﻮد آﻧﭽﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ!«‪.‬‬
‫ا�‬
‫َ ُ َ َ ُ َ َّ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﻮا‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪،‬‬ ‫«‬ ‫ﺎت‬
‫َّ ْ َ ُ َ‬
‫ﻘ‬ ‫ﻮ�‬ ‫الﻤ‬ ‫ﻊ‬‫ﺒ‬‫الﺴ‬ ‫ﻮا‬ ‫اﺟﺘَنﺒُ‬ ‫ْ‬
‫»‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬
‫َ َ‬
‫ﻗ‬ ‫ج‬ ‫ِّ‬
‫ﻲﺒ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ‬
‫ﻋ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫الﺮ�ﺎ‪َ،‬‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫َو َﻣﺎ ُﻫ َّﻦ؟ ﻗَ َﺎل‪» :‬الﺮﺸك ﺑﺎ�‪َ ،‬والﺴﺤ ُﺮ‪َ ،‬و�ﺘﻞ اﻨﻟَّﻔﺲ اﻟﻲﺘ ﺣ َّﺮم ا� إﻻ ﺑﺎﺤﻟَﻖ‪َ ،‬وأ�ﻞ ِّ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُْ َ‬ ‫ُ ْ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ِّ َ ْ َ َّ ْ‬ ‫ََ ُْ َ‬
‫ﻴﻢ‪َ ،‬واﺘﻟﻮ� ﻳﻮم الﺰﺣ ِﻒ‪َ ،‬وﻗﺬف الﻤﺤﺼﻨ ِ‬ ‫ﺎل اﻴﻟَتِ ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﺎت اﻟﻐﺎﻓِﻼ ِت«‪.‬‬ ‫ﺎت الﻤﺆ ِﻣﻨ ِ‬ ‫وأ�ﻞ ﻣ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ھﻔﺖ ﮔﻨﺎه ُﻣﮫﻠﮏ ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ«؛‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آنھﺎ ﭼﻪ ﮔﻨﺎھﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺳﺤﺮ و‬
‫ُ‬
‫ﺟﺎدوﮔﺮی‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺴﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﮐﺸﺘﻨﺶ را ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﻖ؛ رﺑﺎﺧﻮاری‪،‬‬
‫ﻣﺎل ﯾﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻓﺮار ﮐﺮدن از ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد در ھﻨﮕﺎم روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ‪ ،‬و ﺗﮫﻤﺖ‬
‫ﺧﻮردن ِ‬
‫زﻧﺎ ﺑﻪ زﻧﺎن ﭘﺎک داﻣﻦ و ﻣﻮﻣﻦ و ﺑﯽﺧﺒﺮ از ﮔﻨﺎه«‬

‫ﺣﮑﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺟﺮت و ﻣﺰد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺤﺮ‬

‫ﺑﺮای ﺳﺎﺣﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺰد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﺳﺤﺮ ﯾﺎ ﺟﺪا ﮐﺮدن و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﺳﺤﺮ ﺣﺮام‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺣﺮام اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺮ ﯾﺎ ﮐﺎھﻦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن ﻣﺎل و ﭘﻮل‬
‫ﺑﺪھﻨﺪ؛ زﯾﺮا در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎر ﺣﺮام ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺧﻮردن ﻣﺎل ﻣﺮدم ﺑﻪ روش ﺑﺎﻃﻞ‬
‫اﺳﺖ و ﺗﻌﺎون و ھﻤﮑﺎری ﺑﺮ ﮔﻨﺎه و دﺷﻤﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫َّ َ َّ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ْ َ ُ ُّ ْ‬
‫�� ِ َر ٱ� ِ َو� ٱلش ۡه َر‬ ‫ام ُنوا � �ِلوا َش َ ٰٓ‬ ‫���ها ٱ�ِين ء‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ُ َ َ ۡ ٗ‬
‫ام يَ ۡب َتغون فض� ّمِن َّر ّ� ِ ِه ۡم‬ ‫ت َۡ‬
‫ٱ� َر َ‬ ‫ِ� ۡٱ�َ ۡي َ‬
‫�� َد َو َ�ٓ َءا ٓ ّم َ‬ ‫َۡ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ‬
‫ٱ�رام و� ٱلهدي و� ٱلق ٰٓ ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ٗ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َ َ َ ۡ َ َّ ُ ۡ َ َ َ ُ َ ۡ َ َ ُّ ُ ۡ َ ۡ‬
‫ج ِد‬ ‫ورِض�ٰنا ۚ �ذا حللتم فٱصطاد ۚوا و� � ِرمن�م ش�ٔان قو ٍ� أن صدو�م ع ِن ٱلمس ِ‬
‫� ۡٱ�ثۡ ِم َو ۡٱل ُع ۡد َ�ٰن َو َّٱ� ُقوا ْ َّ َ‬ ‫ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ّ َ َّ ۡ َ ٰ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ‬
‫ٱ�ۖ‬ ‫ِ�‬ ‫ِ‬ ‫� وٱ�قوىۖ و� �عاونوا‬ ‫ٱ�ر ِام أن �عتد ۘوا و�عاونوا � ٱل ِ ِ‬
‫َّ َّ َ َ ُ ۡ َ‬
‫اب‪] ﴾٢‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٢ :‬‬ ‫إِن ٱ� شدِيد ٱلعِ ِ‬
‫ق‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪] ،‬ﺣﺮﻣﺖ[ ﺷﻌﺎﯾﺮ اﻟﮫﯽ و ﻣﺎه ﺣﺮام ]را ﻧﮕﻪ دارﯾﺪ[ و‬
‫ﺣﺮﻣﺖ[ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﯽﻧﺸﺎن و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽھﺎی ﻗﻼدهدار و راھﯿﺎن ﺑﯿﺖ اﻟﺤﺮام ﮐﻪ ﻓﻀﻞ و‬
‫ِ‬ ‫]ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٦٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٦٤٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫رﺿﺎﯾﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﻣﯽﻃﻠﺒﻨﺪ؛ و ﭼﻮن از اﺣﺮام ﺧﺎرج ﺷﺪﯾﺪ‪] ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ آزاداﻧﻪ[ ﺑﻪ‬ ‫ِ‬
‫ﺷﮑﺎر ﺑﭙﺮدازﯾﺪ؛ و ]ﻣﺒﺎدا[ دﺷﻤﻨﯽ ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺪی و ﺗﺠﺎوز وادار ﮐﻨﺪ؛ و در ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﺎری رﺳﺎﻧﯿﺪ و در ﮔﻨﺎه و‬ ‫ّ‬
‫ﺗﺠﺎوز دﺳﺘﯿﺎر ھﻢ ﻧﺸﻮﯾﺪ و از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ ]ﭼﺮا ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺳﺨﺖﮐﯿﻔﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫الﻠﻜْﺐ‪َ ،‬و َم ْﻬﺮ َ‬
‫اﺒﻟ ِّ‬ ‫َ‬ ‫ا� ج َ� َ� َ� ْﻦ َ� َ‬‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬
‫اﻷﻧ ْ َﺼﺎر ِّ‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ أَﻲﺑ َم ْﺴ ُ‬
‫ﻲﻐ‪،‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻦ‬
‫ِ‬ ‫ﻤ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫د‬
‫ٍ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻌ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬ ‫َ‬
‫ان الﺎﻜ ِﻫ ِﻦ‪.‬‬ ‫َ ُ َْ‬
‫وﺣﻠﻮ ِ‬
‫اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد اﻧﺼﺎری س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج از درآﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش‬
‫ﺳﮓ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ از اﺟﺮت زﻧﺎﮐﺎر و از دﺳﺖﻣﺰد ﮐﺎھﻦ ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎب اﻧﺘﺸﺎر ﺳﺤﺮ‬

‫ﺳﺤﺮ و ﺳﺎﺣﺮی در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی اﺳﺒﺎب زﯾﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺟﮫﻞ و ﻧﺎداﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم اﻟﻠﻪ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺳﺤﺮ و ﺳﺎﺣﺮ و ﮐﺎھﻨﺎن و‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﺎن و ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزان‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮدن اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﺎﺣﺮ‪ ،‬ﺷﺮک را ﺑﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ را ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ‬
‫و دﻧﯿﺎ را ﺑﺮ آﺧﺮت ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺳﺤﺮ را ﺣﻼل ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﮐﺴﺐ‬
‫و ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬زﯾﺎد ﺑﻮدن وﺳﺎﯾﻞ و ﮐﺎﻧﺎلھﺎی ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺟﮫﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﺳﺤﺮ و ﺳﺎﺣﺮی‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﻃﻤﻊ و رﻏﺒﺖ ﺟﮫﺖ ﮐﺴﺐ ﻣﺎل از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺤﺮ و ﺷﺮﮐﺖھﺎ و ﮐﺎﻧﺎلھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺴﺎد‬
‫را ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﯽدھﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٥‬رﻏﺒﺖ و ﻣﯿﻞ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم ﺟﮫﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﻮر ﻏﯿﺒﯽ آﯾﻨﺪه‪.‬‬
‫‪ .٦‬زﯾﺎد ﺑﻮدن ﺑﯿﻤﺎریھﺎ و ﺗﻮھﻤﺎت و ﻣﺸﮑﻼت و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ دﺟﺎلھﺎی دروﻏﮕﻮ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدم آرزوھﺎی ﺑﺎﻃﻞ و وﻋﺪهھﺎی دروغ وﻋﺪه ﻣﯽدھﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٧‬ﻣﺸﺎھﺪهی ﻓﯿﻠﻢھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک و ﺳﺤﺮ را ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﯿﻠﻢھﺎی‬
‫ﮐﺎرﺗﻨﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﺷﺎر از ﺧﺮاﻓﺎت و ﻧﯿﺮﻧﮓ و ﺣﯿﻠﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی‬
‫آنھﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٨‬ﺗﺮوﯾﺞ ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﻌﻒ اﯾﻤﺎن و ﮐﻢ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدن ﻋﻘﻮﺑﺎت و ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺑﺮای ﺳﺎﺣﺮان و ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢٣٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٥٦٧‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٥٠‬‬
‫اﻧﻮاع ﺳﺤﺮ‬
‫ﺳﺤﺮ اﻣﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻣﺨﻔﯽ ﺑﺎﺷﺪ و از ﻣﺠﻤﻮع اوراد و ﮔﺮهھﺎ و ﺗﻌﻮﯾﺬھﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻤﻠﻮ از ﺷﺮک اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه و در ﺟﺴﻢھﺎ و ﻗﻠﺐھﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻨﻔﯽ و ﺑﯿﻤﺎری ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﺧﻮاھﺪ آورد ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﯾﺎ ﺟﺪاﯾﯽ ﯾﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﯾﺎ دوﺳﺘﯽ ﯾﺎ ﮐﺮاھﺖ و‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪی ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺳﺤﺮ اﻧﻮاع زﯾﺎدی دارد‪:‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪی ﺳﺤﺮ‪ :‬ﻧﯿﺮﻧﮓ و ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎﺣﺮ در ھﻮا ﭘﺮواز ﮐﻨﺪ ﯾﺎ‬
‫در ﯾﮏ ﺣﻠﻘﻪی ﺗﻨﮕﯽ داﺧﻞ ﺷﻮد ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ آب راه رود ﯾﺎ ﺑﺮ رﯾﺴﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫راه رود ﯾﺎ ﮐﺒﻮﺗﺮ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻧﺴﺎن در آورد و ‪...‬؛ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ را دﮔﺮﮔﻮن ﻧﻤﺎﯾﺪ و آن را‬
‫آورد‪ .‬ﭘﺲ ھﻤﻪی اﯾﻦھﺎ از ﺳﺤﺮ و‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ دھﺪ و ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺣﻖ در َ‬
‫ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزی و ﭼﺸﻢﺑﻨﺪی اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ در ﻣﻮرد ﺳﺎﺣﺮان ﻓﺮﻋﻮن‬
‫َ َ َ ۡ ُ ۖ ْ َ َ َّ ٓ َ ۡ َ ۡ ْ َ َ ُ ٓ ْ َ ۡ ُ َ َّ ِ َ ۡ َ ۡ َ ُ ُ‬
‫وه ۡم َو َجا ٓ ُءو �س ۡ‬
‫ِح ٍر‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال �لقوا فلما �لقوا سحروا أ�� ٱ�اس وٱس�هب‬
‫َ‬
‫ي�‪] ﴾١١٦‬اﻷﻋﺮاف‪.[١١٦ :‬‬
‫ع ِظ ٖ‬
‫»]ﻣﻮﺳﯽ[ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﯿﻔﮑﻨﯿﺪ«‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ]اﺑﺰارﺷﺎن را[ اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺮدم را‬
‫اﻓﺴﻮن ﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺳﺨﺖ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺟﺎدوﯾﯽ ﺑﺰرگ ]ﭘﺪﯾﺪ[ آوردﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﻋﻤﺎﻟﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آنھﺎ را ﺑﻪ ﺳﺤﺮ ﻣﻠﺤﻖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﺎﺑﮫﺖ و‬
‫وﺟﻪ اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﮐﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ادﻋﺎی ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ داﺷﺘﻦ‪ ،‬و ﭘﯿﻤﻮدن راه ﮐﺞ ﺑﺮای‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن‪ ،‬و ﺑﺎز ﮐﺮدن درھﺎی دروغ و ﺣﯿﻠﻪ و ﻧﯿﺮﻧﮓ و ﺧﺮاﻓﺎت و ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ واﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدن‪ .‬اﻧﻮاع ﺳﺤﺮ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﮐﮫﺎﻧﺖ و ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺳﺘﺎرهھﺎ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ‬
‫ﮐﺮدن و ﻓﺎل ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪن ﺑﺮ ﻣﺎﺳﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪.‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺳﺎﺣﺮان و دروﻏﮕﻮﯾﺎن‬

‫دروﻏﮕﻮﯾﺎن دﺟﺎل و ﺷﻌﺒﺪه ﺑﺎزان ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ﻋﻼﻣﺖھﺎی ﺳﺎﺣﺮان و‬
‫‪ .١‬اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎﺣﺮ ﻧﺎم ﺑﯿﻤﺎر و ﻧﺎم ﻣﺎدرش را ﻣﯽﭘﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﺑﯿﻤﺎری از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﯿﻄﺎنھﺎ ﮐﻤﮏ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎﺣﺮ ﻧﺎم ﺑﯿﻤﺎر و ﻧﺎم ﻣﺎدرش و ﻋﻠﺖ ﺑﯿﻤﺎری را ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻤﺎر‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٦٥١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫‪ .٣‬اﯾﻨﮑﻪ اﺛﺮی از آﺛﺎر ﻣﺮﯾﺾ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮ و ﻟﺒﺎس ﯾﺎ ﻋﮑﺴﺶ را ﻃﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی آنھﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﯿﻄﺎنھﺎ در ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺧﺖ او ﮐﻤﮏ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ .٤‬اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻼم ﺳﺎﺣﺮ ﯾﺎ ﺷﻌﺒﺪه ﺑﺎز ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻤﻠﻪھﺎی ﻧﺎﻣﻔﮫﻮم و ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺘﻦ از‬
‫ﺟﻦھﺎ و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .٥‬اﯾﻨﮑﻪ از ﻣﺮﯾﺾ ﻃﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺣﯿﻮان ﯾﺎ ﭘﺮﻧﺪهای ﺑﺪون ﻧﺎم اﻟﻠﻪ ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ آن‬
‫را ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ ﯾﺎ زﯾﺮ ﺑﺎﻟﺶ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫‪ .٦‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﯾﮏ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺪھﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﯾﺾ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‬
‫داﺧﻞ آن ﭼﻪ ﭼﯿﺰی وﺟﻮد دارد و او را از ﺑﺎز ﮐﺮدﻧﺶ ﻣﻨﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٧‬از ﻣﺮﯾﺾ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻨﯽ از آب اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﻨﺪ ﯾﺎ از او‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻏﺬھﺎﯾﯽ از ﻗﺮآن را در ﻧﺠﺎﺳﺖ ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬
‫‪ .٨‬از زن درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮدش را در ﺟﻠﻮی او ﻟﺨﺖ و ﺑﺮھﻨﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ او‬
‫در ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺑﺪون ﻣﺤﺮم ﺧﻠﻮت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٩‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﯾﺾ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ دھﺪ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ دﻓﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ او ﮐﺎﻏﺬھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫آن ُﻣﮫﺮ زده و ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﯽدھﺪ ﺗﺎ آنھﺎ را آﺗﺶ ﺑﺰﻧﺪ و دودﺷﺎن ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮ‬
‫روی ﻣﺼﺤﻒ ﻗﺮآن ادرار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .١٠‬ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف و ارﺗﮑﺎب ﮐﺎرھﺎی ﺣﺮام ﻣﻌﺮوف ﺑﺎﺷﺪ و در ﺷﻌﺎﯾﺮ ﻇﺎھﺮی اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز ﺳﺴﺘﯽ و ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ در ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ از ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺳﺤﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﺤﺮ دردی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺮدم ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺑﯿﻤﺎری ﯾﺎ ﻗﺘﻞ ﯾﺎ ﺟﺪاﯾﯽ‬
‫ﺑﯿﻦ ﺷﺨﺺ و ھﻤﺴﺮش ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬و از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ھﺮ دردی درﻣﺎﻧﯽ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺮای ﻋﻼج ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺳﺤﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ُرﻗﯿﻪی ﺷﺮﻋﯽ و داروھﺎی ﻣﺒﺎح‬
‫ﻣﻔﯿﺪ ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫َ ً ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗَﺎل‪َ » :‬ﻣﺎ أﻧ ْ َﺰل َّ ُ‬ ‫َ‬
‫ا� َد ً‬
‫اء إِﻻ أﻧ َﺰل ُﻪﻟ ِﺷﻔﺎء«‪.‬‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﻠﻪ ھﯿﭻ ﺑﯿﻤﺎریای ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪه‪،‬‬
‫درﻣﺎن آن را ﻧﯿﺰ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ دارو و‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٦٧٨‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٥٢‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺳﺤﺮ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ھﺮ ﺑﯿﻤﺎری و دردی‪ ،‬داروی ﻣﺒﺎح ﯾﺎ ﻣﺸﺮوﻋﯽ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮ‬
‫ﻃﺮف ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺳﺤﺮ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎﺣﺮان در آن ﺑﻪ‬
‫ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺷﺮک و ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺳﺤﺮ را از‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺳﺤﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دور ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺣﺮ ﺳﺤﺮ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺷﯿﻄﺎن و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ او از ﺷﺮک دوﺳﺖ‬
‫دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺠﺪه ﮐﺮدن ﺑﺮاﯾﺶ‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ ذﺑﺢ ﺣﯿﻮان ﺑﺪون ﯾﺎد اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻗﺮآن‬
‫را ﺑﺎ ﻧﺠﺎﺳﺖ آﻏﺸﺘﻪ ﮐﺮدن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ ﮐﻪ ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺣﺮ اﯾﻦ اﻋﻤﺎل را اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ او ھﻤﮑﺎری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮادراﻧﺶ از ﺷﯿﻄﺎنھﺎ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺳﺤﺮ را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻤﻞ ﺳﺤﺮ را از‬
‫او ﺑﺎﻃﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ ُ ّٗ َ َ َ ۡ‬ ‫َ َ َٰ َ َ َ ۡ َ ُ ّ‬
‫ُ‬
‫و� َ� ۡعض ُه ۡم إ ِ ٰ� َ� ۡع ٖض‬
‫ٱ� ِّن يُ ِ‬
‫�س و ِ‬ ‫ٱ� ِ‬‫� عدو� ش�ٰ ِط� ِ‬ ‫ِ� نَ ّ‬
‫﴿و��ل ِك جعلنا ل ِ ِ ٍ‬
‫ُ ۡ ُ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ٗ َ َ ۡ َ ٓ َ َ ُّ َ َ َ َ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ُ‬
‫�ون‪] ﴾١١٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١١٢ :‬‬ ‫زخرف ٱلقو ِل غرور ۚ� ولو شاء ر�ك ما �علوه ۖ فذرهم وما �ف‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﺎ دﺷﻤﻨﯽ ﻣﺸﺮﮐﺎن آزﻣﻮدﯾﻢ و[ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای ھﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی‪،‬‬
‫ِ‬
‫دﺷﻤﻨﯽ از ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﻗﺮار دادﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن در ﻧﮫﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﻓﺮﯾﺒﻨﺪه ]و ﺑﯽاﺳﺎس[ اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪] ،‬ھﺮﮔﺰ[ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ؛‬
‫ﭘﺲ آﻧﺎن را ﺑﺎ دروغھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﻓﻨﺪ واﮔﺬار«‪.‬‬
‫َ ْ َ َ َ َّ ً َ ْ َ ً َ َ َّ َ ُ َ َ ُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ أﻰﺗ ﻋﺮاﻓﺎ أو ﺎﻛ ِﻫﻨﺎ ﻓﺼﺪﻗﻪ ِ�ﻴﻤﺎ �ﻘﻮل‪،‬‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ِ‬
‫ُْ َ َ َُ‬ ‫ََ ْ ََ‬
‫‪١‬‬
‫�ﻘﺪ �ﻔ َﺮ ِﺑ َﻤﺎ أﻧ ِﺰل َﻰﻠﻋ � َّﻤ ٍﺪ ج«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻧﺰد ﻓﺎﻟﮕﯿﺮ ﯾﺎ ﮐﺎھﻦ‬
‫و ﭘﯿﺶﮔﻮ ﺑﺮود و ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﭼﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ج ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﻔﺮ‬
‫ورزﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺣﺪ ﺳﺎﺣﺮ‬
‫ﺣﺪ و ﻣﺠﺎزات ﺳﺎﺣﺮ ﻗﺘﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ در ﺳﺤﺮ ﺷﺮک و ادﻋﺎی ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ و‬
‫ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و در زﻣﯿﻦ ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﻓﺴﺎد دارد و اﮔﺮ‬
‫ﺳﺎﺣﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺳﺤﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻗﺘﻠﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮ او اﺟﺮا ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﮐﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٥‬‬

 ‫‪٦٥٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫و ھﺮ وﻗﺖ ﺳﺎﺣﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪاش ﻗﺒﻮل ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮای اﯾﻨﮏ او ﻣﺸﺮک اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺸﺮک ھﺮ وﻗﺖ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﻮﺑﻪی او را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﺑﻪی‬
‫ﺳﺎﺣﺮان ﻓﺮﻋﻮن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َّ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ْ َّ َ ُ َ ٰ ۡ‬
‫ك ُسل ۡي َ� ٰ َنۖ َو َما‬ ‫� ُمل ِ‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�بعوا ما �تلوا ٱلش�ٰ ِط�‬
‫ُ‬
‫ّ ۡ َ ََٓ َ‬ ‫� َف َر ُسلَ ۡي َ� ٰ ُن َو َ� ٰ َّ َّ َ َ َ َ ُ ْ ُ َ ّ ُ َ َّ َ‬ ‫َ‬
‫نزل‬ ‫�ن ٱلش� ٰ ِط� �فروا �عل ِمون ٱ�اس ٱلسِحر وما أ ِ‬ ‫ِ‬
‫و�ٓ إ َّ� َما َ�ۡنُ‬ ‫ۡ َ َ َ َّ َ ُ َ‬ ‫كۡ َ َ َ ُ َ َ َ ُ َ َ َ ُ َ ّ َ‬ ‫ََ َۡ َ َ‬
‫� �ق ِ‬ ‫� بِبابِل �ٰروت و�ٰروت ۚ وما �عل ِم ِ‬
‫ان ِمن أح ٍد ح ٰ‬ ‫� ٱلمل ِ‬
‫ُ‬
‫جهِۚۦ َو َما هم‬ ‫ََۡ َۡۡ َ َۡ‬ ‫ۡ َ ‪َ ُ ّ َ ُ َ َ ُ ۡ َ ُ َّ َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٞ‬‬
‫ف ِتنة ف� ت�فر ۖ �يتعلمون مِنهما ما �ف ِرقون بِهِۦ �� ٱلمرءِ وزو ِ‬
‫ََ‬ ‫َّ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ُ ُّ ُ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ َ َ َّ‬ ‫ب َضا ٓ ّر َ‬
‫�ه ۡم َو� يَنف ُع ُه ۡ ۚم َولق ۡد‬ ‫ح ٍد إِ� �ِإِذ ِن ٱ�ِۚ و�تعلمون ما ي‬ ‫�ن بِهِۦ مِن أ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ۡ َ َ ٰ َ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ْ ٓ َ ُ َ ُ ۡ َۡ‬ ‫َ ُ ْ َ َ ۡ َ َ ٰ ُ َ َُ‬
‫ق و�ِئس ما �وا بِهِۦ أنفسه ۚم لو‬ ‫عل ِموا لم ِن ٱش�ٮه ما �ۥ ِ� ٱ�خِرة ِ مِن خ� ٖ �‬
‫َ ُ ْ َ َ‬
‫�نوا َ� ۡعل ُمون‪] ﴾١٠٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٠٢ :‬‬
‫]ﻋﮫﺪ[ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎن ]ﺑﺮ ﻣﺮدم[ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﭘﯿﺮوی‬
‫ِ‬ ‫»و از آﻧﭽﻪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ در‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ]و ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﺳﺤﺮ اﺳﺘﻮار ﮐﺮده اﺳﺖ[؛ و‬
‫]ﺣﺎل آﻧﮑﻪ[ ﺳﻠﯿﻤﺎن ]ھﺮﮔﺰ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺤﺮ ﻧﯿﺎﻟﻮد[ و ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺸﺪ؛ وﻟﯽ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ]ﮐﻪ[‬
‫ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﺤﺮ ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ؛ و ]ﻧﯿﺰ[ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ »ھﺎروت« و‬
‫ﺑﺎﺑﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد ]ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﻧﺪ؛ و]ﻟﯽ آن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﺑﻪ ھﯿﭻ ﮐﺲ‬ ‫»ﻣﺎروت« در ِ‬
‫ً‬
‫ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ]ﻗﺒﻼ از روی ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ ﺑﻪ او[ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ وﺳﯿﻠﮥ‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ ھﺴﺘﯿﻢ؛ ﭘﺲ ]ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺴﺘﻦ ﺳﺤﺮ[ ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺸﻮ«‪ .‬آﻧﺎن ]= ﯾﮫﻮد[ از آن دو‬
‫]ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ]ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ[ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و ھﻤﺴﺮش ﺟﺪاﯾﯽ‬
‫اﻓﮑﻨﻨﺪ؛ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزۀ اﻟﻠﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آن ﺑﻪ ﮐﺴﯽ زﯾﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؛ و ﭼﯿﺰی ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ]ﻓﻘﻂ[ ﺑﻪ آﻧﺎن زﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺳﻮدی ﻧﻤﯽداد؛ و‬
‫ً‬
‫ﺧﺮﯾﺪار آن ]ﺟﺎدوھﺎ[ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آﺧﺮت‬
‫ِ‬ ‫و[‬ ‫]ﻣﺸﺘﺎق‬ ‫ﮐﺲ‬ ‫ھﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺑﮫﺮهای ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ]ﺣﻘﯿﻘﺖ را[ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪] ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ[ ﭼﻪ ﺑﺪ و‬
‫زﺷﺖ ﺑﻮد آﻧﭽﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ!«‪.‬‬
‫اب ِم ۢن َ� ۡع ِد ُظ ۡل ِمهِۦ َوأ َ ۡصلَ َح فَإ َّن َّ َ‬
‫ٱ� َ� ُت ُ‬
‫وب‬ ‫‪ .٢‬و اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �َ ﴿ :‬من تَ َ‬
‫ِ‬
‫ِيم‪] ﴾٣٩‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٣٩ :‬‬ ‫َعلَ ۡيهِ إ َّن َّ َ‬
‫ٱ� َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ٌ‬
‫� ِ‬
‫»اﻣﺎ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻌﺪ از ]ﮔﻨﺎه و[ ﺳﺘﻢﮐﺮدﻧﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و ]اﻋﻤﺎل ﺧﻮد را ﺟﺒﺮان و[ اﺻﻼح‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﺑﻪاش را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٥٤‬‬
‫درﻣﺎن ﺳﺤﺮ و ﻟﻤﺲ ﺷﯿﻄﺎنھﺎ‬
‫ﻋﻼج ﺳﺤﺮ و ﻟﻤﺲ دو ﺣﺎﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫اول ‪ -‬اﮔﺮ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺳﺤﺮ در آن ﭘﻨﮫﺎن ﺷﺪه ﭘﯿﺪا ﺷﻮد‪ ،‬و ﺳﺤﺮ از آنﺟﺎ ﺧﺎرج و از‬
‫ﺑﯿﻦ ﺑﺮده ﺷﻮد؛ ﺑﻪ اذن اﻟﻠﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺳﺤﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﯾﻦ روﺷﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺳﺤﺮ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺳﺤﺮ در آن‬
‫ﭘﻨﮫﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﯾﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی رؤﯾﺎ در ﺧﻮاب اﺳﺖ؛ ﯾﺎ اﻟﻠﻪ در ھﻨﮕﺎم ﺟﺴﺘﺠﻮی ﺳﺤﺮ‪،‬‬
‫ﺗﻮﻓﯿﻖ ﯾﺎﻓﺘﻦ آن را ﻣﯽدھﺪ؛ ﯾﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺟﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﺮ ﻓﺮد ﺳﺤﺮ‬
‫ﺷﺪه رﻗﯿﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺟﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﻣﮑﺎن ﺳﺤﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫ِّ َ َ َ‬ ‫َ َّ ُ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ﺎء َوﻻ‬ ‫ا� ج ُﺳ ِﺤ َﺮ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ ﺎﻛن ﻳَ َﺮى �ﻧﻪ ﻳَﺄ ِﻲﺗ اﻟنﺴ‬ ‫�ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﺎﻛن رﺳﻮل ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ََ َ‬ ‫َ ْ َّ َ َ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ َ ُّ َ َ ُ ُ َ ِّ ْ‬
‫الﺴﺤ ِﺮ‪ ،‬إِذا ﺎﻛن ﻛﺬا‪� ،‬ﻘﺎل‪ " :‬ﻳَﺎ َﺎﻋ�ِﺸﺔ‪،‬‬ ‫ﻴﻬﻦ ‪،‬ﻗﺎل ﺳﻔﻴﺎن‪ :‬وﻫﺬا أﺷﺪ ﻣﺎ ﻳ�ﻮن ِﻣﻦ‬ ‫ﻳﺄ ِ� ِ‬
‫ََ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ ْ َ َْ‬ ‫َ ْ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ َّ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫أَ َﻋﻠ ْ‬
‫اﺳﺘَﻔﺘَيﺘُﻪ ِ�ﻴ ِﻪ‪ ،‬أﺗ ِﺎ� رﺟﻼ ِن‪� ،‬ﻘﻌﺪ أﺣﺪﻫﻤﺎ ِﻋﻨﺪ رأ ِﻲﺳ‪،‬‬ ‫ا� ﻗﺪ أ�ﺘَ ِﺎ� ِ�ﻴﻤﺎ‬ ‫ﺖ أن‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻤ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬
‫الﺮﺟ ِﻞ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻣﻄﺒُﻮب‪ ،‬ﻗﺎل‪َ :‬وﻣ ْﻦ‬ ‫اﺬﻟي ِﻋﻨﺪ َرأ ِﻲﺳ لِﻶﺧﺮ‪ :‬ﻣﺎ ﺑَﺎل َّ‬
‫ِ‬ ‫� ‪� ،‬ﻘﺎل ِ‬ ‫اﻵﺧ ُﺮ ِﻋﻨﺪ ِرﺟ َّ‬ ‫و‬
‫َ‬
‫ﻮد َﺎﻛ َن ُﻣﻨَﺎﻓِ ًﻘﺎ ‪ -‬ﻗَﺎل‪َ :‬و ِ� َ‬ ‫ُ ْ ُ ْ َ َ َ ٌُ ْ َ َُْ َ ٌ َُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬
‫ﻴﻢ؟‬ ‫َﻃﺒَّﻪ؟ ﻗﺎل‪ِ :‬ﺒﻟﻴﺪ �ﻦ أﻋﺼﻢ ‪ -‬رﺟﻞ ِﻣﻦ ﺑ ِ� زر� ٍﻖ ﺣ ِﻠﻴﻒ ِﻴﻟﻬ‬
‫ْ َ َ‬ ‫ُ ِّ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ‬ ‫ُ ْ َ ُ َ َ َ َ ََْ َ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﺮﺌ ذ ْر َوان "‬ ‫ﺑ‬
‫ٍ ِ ِ ِ‬‫ﻲﻓ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻮﻓ‬ ‫اﻋ‬‫ر‬ ‫ﺖ‬‫ﺤﺗ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺮ‬
‫ٍ‬ ‫ﻛ‬ ‫ذ‬ ‫ﺔ‬
‫ٍ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻃ‬ ‫ﻒ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫؟‬ ‫ﻦ‬ ‫�‬ ‫أ‬‫و‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪،‬‬‫ﺔ‬ ‫ٍ‬ ‫ﺎﻗ‬ ‫ﺸ‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ﻂ‬‫ٍ‬ ‫ﺸ‬ ‫م‬ ‫ﻲﻓ‬‫ِ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬
‫َ‬ ‫ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫‪١‬‬ ‫ْ َ َ َّ ْ ْ‬
‫اﺳﺘَﺨ َﺮ َﺟ ُﻪ‪. ...‬‬ ‫اﺒﻟﺮﺌ ﺣﻰﺘ‬ ‫ﻲﺒ ج ِ‬ ‫ﺖ‪ :‬ﻓَﺄ َﻰﺗ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺤﺮ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ )وﻗﺘﯽ ھﻤﺒﺴﺘﺮی را ﺷﺮوع‬
‫ﻣﯽﮐﺮد( ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮاﻧﺶ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ وﻟﯽ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺒﻮد )ﻃﻮری ﮐﻪ‬
‫ھﻨﻮز ﮐﺎری را ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﯿﺎل ﻣﯽﮐﺮد ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ(‪ .‬ﺳﻔﯿﺎن )ﯾﮑﯽ از‬
‫راوﯾﺎن اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ( ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﮐﺎر ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪای ﺑﺮﺳﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺤﺮ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ اﺛﺮ را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ای ﻋﺎﯾﺸﻪ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ‪ ،‬در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ از او ﭘﺮﺳﯿﺪم ﻣﺮا آ ﮔﺎه ﻧﻤﻮد؟ دو ﻧﻔﺮ ﻧﺰدم آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﺎﻻی ﺳﺮم و‬
‫دﯾﮕﺮی ﻧﺰد ﭘﺎھﺎﯾﻢ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮدی ﮐﻪ ﮐﻨﺎر ﺳﺮم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﯾﮕﺮی ﮔﻔﺖ‪ :‬درد اﯾﻦ ﻣﺮد‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟ دﯾﮕﺮی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺤﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﯽ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ او را ﺳﺤﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ؟‬
‫دوﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪َ :‬ﻟﺒﯿﺪ ﺑﻦ َا َ‬
‫ﻋﺼﻢ –ﮐﻪ ﻣﺮدی از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﯽ ُز َرﯾﻖ و ھﻢﭘﯿﻤﺎن ﯾﮫﻮدﯾﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻓﺮدی ﻣﻨﺎﻓﻖ اﺳﺖ‪ .-‬اوﻟﯽ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﭼﻪ ﭼﯿﺰی؟ دﯾﮕﺮی ﺟﻮاب داد‪ :‬ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٧٦٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٨٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٦٥٥‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫وﺳﯿﻠﻪی ﺷﺎﻧﻪ و ﭼﻨﺪ ﺗﺎر ﻣﻮی ﺳﺮ و رﯾﺶ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺷﺎﻧﻪ از ﺳﺮ و رﯾﺶ او‬
‫رﯾﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﭼﯿﺰھﺎ اﻵن ﮐﺠﺎ ھﺴﺘﻨﺪ؟ دﯾﮕﺮی ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﻣﯿﺎن ﭘﻮﺳﺖ‬
‫ﺧﺸﮑﯿﺪه ﺷﮑﻮﻓﻪ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎی ﻧﺮ‪ ،‬در زﯾﺮ ﺳﻨﮓ ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ در ﭼﺎه ذروان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﭘﻨﮫﺎﻧﺶ ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آنﮔﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﺰد آن ﭼﺎه رﻓﺖ و ﺑﯿﺮوﻧﺶ‬
‫ﮐﺮد‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬اﮔﺮ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺳﺤﺮ در آن ﭘﻨﮫﺎن ﺷﺪه ﭘﯿﺪا ﻧﺸﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﺑﻪ دو ﺻﻮرت‬
‫آن را درﻣﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﯾﮏ‪ :‬رﻗﯿﻪی ﺷﺮﻋﯽ‪ :‬دﻋﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ وﺟﻮد دارد و ﯾﺎ ﻣﻮاﻓﻖ آنھﺎﺳﺖ را‬
‫ﺑﺮ ﻣﺮﯾﺾ ﺗﻼوت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﮐﻪ او را ﺷﻔﺎ دھﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ دم ﮐﻨﻨﺪه در ﻣﻮرد آنھﺎ دم ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫دم ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮای ﺳﺤﺮ و ﻟﻤﺲ ﺷﯿﻄﺎنھﺎ‪ ،‬ﺣﺴﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ زﺧﻢ و زﻣﯿﻦﮔﯿﺮ ﺷﺪن‪ ،‬و‬
‫دﯾﻮاﻧﮕﯽ و ﺳﻢ‪ ،‬ﻧﯿﺶ زدن‪ ،‬درد‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﻏﻢ‪ ،‬و اﻣﺜﺎل آن از ﻣﯿﺎن ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﻇﺎھﺮی و‬
‫ﺑﺎﻃﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺎس و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﺨﺼﻮص اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ھﺮ دردی‪ ،‬درﻣﺎﻧﯽ ﻗﺮار‬
‫داده و ﻗﺮآن را ھﺪاﯾﺖ و ﺷﻔﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮوط دم ﺷﺮﻋﯽ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ .١‬اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻼم اﻟﮫﯽ و رﺳﻮﻟﺶ و ﯾﺎ دﻋﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺷﺮع ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ از آن‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﮫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﯾﻨﮑﻪ دم ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺼﯿﺒﺖ دﯾﺪه اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ دم ﺳﺒﺐ اﺳﺖ و ﺑﻪ آن‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺷﻔﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٤‬اﯾﻨﮑﻪ دم ﺷﺎﻣﻞ ﭼﯿﺰی ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻏﯿﺮ از‬
‫اﻟﻠﻪ و دﺷﻨﺎم و ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻦ‪.‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮدش ﺑﺮای ﺧﻮد و ﻣﺮﯾﺾ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺨﻮاﻧﺪ وﻟﯽ ﻃﻠﺐ دم از‬
‫اھﻞ ﺗﻘﻮا و اﻧﺴﺎنھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬
‫دو‪ .‬داروﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﻋﺎ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺴﻞ‪ ،‬آب زﻣﺰم‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎی ﻋ َ‬
‫ﺠﻮه‪ ،‬ﺳﯿﺎه داﻧﻪ و‬
‫ﺣﺠﺎﻣﺖ و ھﻤﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦھﺎ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٥٦‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ َ ُ َ َ‬
‫ﻼﺛَﺔ‪ :‬ﻲﻓ َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫ﺮﺷ َﻃ ِﺔ ِ� َﺠ ٍﻢ‪ ،‬أ ْو‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬الﺸﻔﺎء ِﻲﻓ ﺛ ٍ ِ‬ ‫ﺎس ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫‪ .١‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫ِ‬
‫ََ َْ َ ُ‬ ‫ِ‬
‫َ ِّ ‪١‬‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ْ َ َّ َ‬
‫ﺎر‪َ ،‬وأﻧﺎ أ�� أ َّﻣ ِﻲﺘ َﻋ ِﻦ الﻲﻜ«‪.‬‬ ‫ﺮﺷ� ِﺔ ﻋﺴ ٍﻞ‪ ،‬أو ﻛﻴ ٍﺔ ِﺑﻨ ٍ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺷﻔﺎ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ :‬در ﻧﯿﺸﺘﺮ زدن َﺣ ّﺠﺎم )ﺧﺮاش دادﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﯿﻎ در ﺑﺪن ﺑﺮای ﺣﺠﺎﻣﺖ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ(‪ ،‬ﺷﺮﺑﺖ ﻋﺴﻞ و داغ ﮐﺮدن ﺑﺎ آﺗﺶ؛ وﻟﯽ ﻣﻦ اﻣﺘﻢ را از داغ‬
‫ﮐﺮدن ﻣﻨﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ َ‬
‫ﷲ ج �ﻘﻮل‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ﺗ َﺼﺒَّ َﺢ � ِ َﺴﺒْ ِﻊ‬ ‫ﺎص س ﻗﺎل‪ :‬ﺳ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ ﺳﻌ ِﺪ ﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ َوﻗ ٍ‬
‫ْ ٌ ‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ً َ ْ َ ُ َّ َ َ ْ‬ ‫ََ‬
‫ﺮﻀ ُه ذلِﻚ اﻴﻟَ ْﻮ َم ُﺳ ٌّﻢ‪َ ،‬وﻻ ِﺳﺤﺮ«‪.‬‬ ‫ات ﻋﺠﻮة‪ ،‬لﻢ ﻳ‬ ‫�ﻤ َﺮ ٍ‬
‫� ﻳُ ْﺼﺒ ُﺢ‪ ،‬ل َ ْﻢ ﻳَ ُ َّ‬
‫ﺮﻀ ُه ُﺳ ٌّﻢ‬ ‫� َﻻﺑَتَﻴْ َﻬﺎ ﺣ َ‬‫َو� ر َواﻳَﺔ ل ُﻤ ْﺴﻠﻢ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ أَ َ� َﻞ َﺳﺒْ َﻊ َ� َﻤ َﺮات م َّﻤﺎ َ� ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ ِ ٍ ِ ٍِ‬
‫ُ‬
‫َﺣ َّﻰﺘ � ْﻤ ِﻲﺴ«‪.‬‬
‫َ ‪٣‬‬

‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽوﻗﺎص س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺻﺒﺢ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮردن ھﻔﺖ ﻋﺪد ﺧﺮﻣﺎی ﻋﺠﻮه )ﻧﻮﻋﯽ از ﺧﺮﻣﺎھﺎی ﻣﺪﯾﻨﻪ( آﻏﺎز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در آن‬
‫روز‪ ،‬ھﯿﭻ زھﺮ و ﺟﺎدوﯾﯽ ﺑﻪ او ﺿﺮر ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺘﯽ از ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ھﺮﮐﺲ ھﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ ھﻔﺖ ﺧﺮﻣﺎی ﻣﺪﯾﻨﻪ را‬
‫ﺑﺨﻮرد ﺗﺎ ﺷﺐ ھﯿﭻ زھﺮی ﺑﻪ او ﺿﺮر ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫الﺴ ْﻮ َدا ِء ِﺷ َﻔ ً‬ ‫ْ‬
‫ﻮل‪» :‬إ َّن ﻲﻓ اﺤﻟَﺒَّﺔ َّ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ َ ُ َََْ‬
‫ﺎء ِﻣ ْﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻘ‬‫�‬ ‫ج‬ ‫ﷲ‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﻊ‬ ‫ﻤ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻧ‬ ‫�‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪ .٣‬ﻋ ِﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َّ َ ‪٤‬‬ ‫ُ ِّ َ َّ‬
‫ﻞﻛ داءٍ‪ ،‬إِﻻ الﺴﺎم«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﺷﻨﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ‬
‫درﺳﺘﯽ ﮐﻪ در ﺳﯿﺎه داﻧﻪ درﻣﺎن و ﺷﻔﺎی ھﺮ دردی ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣﺮگ وﺟﻮد دارد«‪.‬‬
‫َ ْ َْ َ َ َ َْ َ ْ ََ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ﺮﺸة‪َ ،‬و� ِ ْﺴ َﻊ‬ ‫ا� ج‪» :‬ﻣﻦ اﺣﺘﺠﻢ لِﺴﺒﻊ ﻋ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .٤‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫ُ ِّ َ‬ ‫�ﻦ‪َ ،‬ﺎﻛ َن ِﺷ َﻔ ً‬
‫ﺣ َﺪى َو ِﻋ ْﺮﺸ َ‬‫َ ْ ََ َ ْ‬
‫‪٥‬‬
‫ﺎء ِﻣ ْﻦ ﻞﻛ دا ٍء«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻋﺮﺸة‪ ،‬و ِ�‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٦٨١‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٧٦٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٤٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٠٤٧‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٦٨٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٢١٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٥‬ﺣﺴﻦ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ .٣٨٦١‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ ‪٥٩٦٨‬‬
 ‫‪٦٥٧‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﺠﺎﻣﺖ در ھﻔﺪھﻢ‪ ،‬ﻧﻮزدھﻢ و‬

‫ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ ﻣﺎه‪ ،‬ﺑﺮای ھﺮ دردی ﺷﻔﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﮐﯿﻔﯿﺖ دم ﺷﺮﻋﯽ‬
‫دم ﮐﻨﻨﺪه وﺿﻮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﺧﻮدش ﯾﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮﯾﺾ‪ ،‬آﯾﺎت را ﺑﺎ ﺗﺮﺗﯿﻞ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و ھﺮﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻗﺮآن ﺗﻼوت و ﺑﺮ ﺧﻮدش ﯾﺎ‬
‫ُ‬
‫ﻣﺮﯾﺾ‪ ،‬ﻓﻮت و دم ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺳﻮرهی ﻓﺎﺗﺤﻪ‪ ،‬آﯾﺖ اﻟﮑﺮﺳﯽ‪ ،‬آﯾﺎت آﺧﺮ ﺳﻮرهی‬
‫ﺑﻘﺮه‪ ،‬ﺳﻮرهی ﮐﺎﻓﺮون‪ ،‬ﺳﻮرهی اﺧﻼص‪ ،‬ﻣﻌﻮذﺗﯿﻦ »ﻗﻞ اﻋﻮذ ﺑﺮب اﻟﻔﻠﻖ و ﻗﻞ اﻋﻮذ ﺑﺮب‬
‫اﻟﻨﺎس«‪ ،‬و آﯾﺎت ﺳﺤﺮ و ﺟﻦ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫َ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ٰ ُ َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ َ َ ُ َ‬
‫ون‪ ١١٧‬فَ َو َ� َع َ‬
‫ٱ� ُّق‬ ‫﴿۞وأوحينا إِ� مو� أن �ل ِق عصاك ۖ فإِذا ِ� تلقف ما يأف ِك‬
‫�جد َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ۡ َ ُ َ َ ُ ُ ْ ُ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ٰ َ َ ُ ۡ َ َّ َ َ ُ َ‬
‫ِين‪١٢٠‬‬ ‫و�طل ما �نوا �عملون‪� ١١٨‬غل ِبوا هنال ِك وٱنقلبوا �غِرِ�ن‪ ١١٩‬و�ل ِ� ٱلسحرة ِ‬
‫َ ُ ٓ ْ َ َ َّ َ ّ ۡ َ ٰ َ َ َ ّ ُ َ ٰ َ َ‬
‫و� َو�ٰ ُرون‪] ﴾١٢٢‬اﻷﻋﺮاف‪.[١٢٢-١١٧ :‬‬ ‫بم‬‫ب ٱل�ل ِم�‪ ١٢١‬ر ِ‬
‫قالوا ءامنا بِر ِ‬
‫»و ]ﻣﺎ[ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ‪» :‬ﻋﺼﺎی ﺧﻮد را ﺑﯿﻔﮑﻦ«‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن آن ]ﻋﺼﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎر ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ و[ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ دروغ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮو ﺑﻠﻌﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻘﯿﻘﺖ آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ و آﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪ‪ .‬و ]ﻓﺮﻋﻮن و ﻓﺮﻋﻮﻧﯿﺎن ھﻤﮕﯽ در[ آﻧﺠﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ و ﺧﻮار ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫و ﺟﺎدوﮔﺮان ﺑﻪ ﺳﺠﺪه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ؛ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻮﺳﯽ و‬
‫ھﺎرون«‪.‬‬
‫َ َ َّ َ ٓ َ َّ َ َ ُ َ َ َ ُ ُّ َ ٰٓ َ ۡ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫� ّل َ ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ ۡ َۡ ُ ُۡ‬
‫ِي�‪ ٧٩‬فلما جاء ٱلسحرة قال لهم مو� �لقوا‬ ‫ح ٍر عل ٖ‬ ‫� ِ‬ ‫و� ب ِ ِ‬ ‫﴿وقال ف ِرعون ٱ�ت ِ‬
‫ّ ۡ ُ َّ َّ َ َ ُ ۡ ُ ُ ٓ َّ َّ َ َ‬
‫ٱ� �‬ ‫ٱلسحر ۖ إِن ٱ� سيب ِطلهۥ إِن‬ ‫ِ‬ ‫ه‬‫ب‬ ‫م‬ ‫ُ‬
‫ت‬ ‫و� َما ج ۡ‬
‫ئ‬ ‫ٰ‬ ‫ون‪ ٨٠‬فَلَ َّما ٓ َ� ۡل َق ۡوا ْ قَ َال ُم َ‬
‫َ ٓ َ ُ ُّ ۡ ُ َ‬
‫ما أنتم ملق‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ٱ� َّق بِ�ل َِ�ٰتِهِۦ َول ۡو ك ِرهَ ٱل ُم ۡج ِر ُمون‪﴾٨٢‬‬ ‫ٱ� ۡ َ‬‫ح ُّق َّ ُ‬ ‫ِين‪َ ٨١‬و ُ� ِ‬ ‫سد َ‬ ‫َ َ ۡ ۡ‬ ‫ۡ‬
‫يُصل ُِح � َمل ٱل ُمف ِ‬
‫]ﯾﻮﻧﺲ‪.[٨٢-٧٩:‬‬
‫ﺟﺎدوﮔﺮان ]ﻣﺎھﺮ و[ داﻧﺎ را ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎورﯾﺪ«‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺟﺎدوﮔﺮان‬
‫ِ‬ ‫»و ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻤﺎم‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ ]از وﺳﺎﯾﻞ ﺟﺎدو[ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﯿﻔﮑﻨﯿﺪ‪] ،‬اﮐﻨﻮن[ ﺑﯿﻔﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ً‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺟﺎدوﺳﺖ‪ .‬ﯾﻘﯿﻨﺎ اﻟﻠﻪ آن را ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﻔﺴﺪان را اﺻﻼح ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺣﻖ را ]ﺛﺎﺑﺖ و[‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ِ‬
‫ﭘﺎﯾﺪار ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﺮﻣﺎن ﻧﭙﺴﻨﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َۡ َُۡ ْ َ َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ ُ ْ َ ٰ ُ َ ٰٓ َّ ٓ َ ُ ۡ َ َّ ٓ َ َّ ُ َ َ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫ۖ‬
‫﴿قالوا �مو� إِما أن تل ِ� �ما أن ن�ون أول من �ل�‪ ٦٥‬قال بل �لقوا فإِذا‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫� َّي ُل إ َ ۡ�هِ مِن س ۡ‬
‫َ ُ ُ ۡ َ ُّ ُ ۡ ُ َ‬
‫َٗ‬
‫سهِۦ خِيفة‬
‫َۡ‬
‫�‪ ٦٦‬فأ ۡو َج َس ِ� �ف ِ‬ ‫ِح ِره ِۡم � َّ� َها � َ ۡس َ ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ِصيهم‬ ‫حِبالهم وع ِ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٥٨‬‬
‫ْ َّ‬ ‫َ ََۡ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ ۡ َ َ َ َ ۡ َّ َ َ َ ۡ َ‬
‫نت ٱ� ۡ َ ٰ‬ ‫ُّم َ ٰ‬
‫�‪َ ٦٨‬و�ل ِق َما ِ� يَ ِمين ِك تلقف َما َص َن ُع ٓۖوا إِ� َما‬ ‫و�‪ ٦٧‬قلنا � �ف إِنك أ‬
‫َۡ ُ َ‬ ‫حر َو َ� ُ� ۡفل ُِح َّ‬
‫�‪] ﴾٦٩‬ﻃﻪ‪.[٦٩-٦٥ :‬‬ ‫ث� َٰ‬ ‫ٱلساح ُِر حي‬ ‫َص َن ُعوا ْ َك ۡي ُد َ ٰ‬
‫� ِ ٖ�‬
‫»]ﺟﺎدوﮔﺮان[ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ای ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬آﯾﺎ ﺗﻮ ]آﻧﭽﻪ را ﺑﺎ ﺧﻮد داری[ ﻣﯽاﻓﮑﻨﯽ ﯾﺎ ]ﻣﺎ[ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬
‫اﻓﮑﻨﺪ؟« ]ﻣﻮﺳﯽ[ ﮔﻔﺖ‪]» :‬ﻧﻪ‪ [،‬ﺑﻠﮑﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﯿﻔﮑﻨﯿﺪ«‪ .‬ﻧﺎﮔﺎه رﯾﺴﻤﺎنھﺎ و‬‫ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﯽ َ‬
‫ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﯽھﺎی آﻧﺎن از ﺟﺎدوﯾﺸﺎن ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮش رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﯽﺧﺰﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ً‬
‫ﻣﻮﺳﯽ در دﻟﺶ ﺗﺮﺳﯽ اﺣﺴﺎس ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬ﻧﺘﺮس ]ﮐﻪ[ ﺗﻮ ﻗﻄﻌﺎ ]ﭘﯿﺮوز و[ ﺑﺮﺗﺮی‪ .‬و آﻧﭽﻪ را‬
‫ﮐﻪ در دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮد داری ﺑﯿﻔﮑﻦ ﺗﺎ ]ﺗﻤﺎم[ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺒﻠﻌﺪ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ‬
‫ﻧﯿﺮﻧﮓ ﺟﺎدوﮔﺮ اﺳﺖ و ﺟﺎدوﮔﺮ ھﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ]و ھﺮ ﭼﻪ ﮐﻨﺪ[‪ ،‬ﭘﯿﺮوز‬‫ِ‬ ‫آﻧﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ْ َّ َ ُ َ َ ٰ ۡ‬
‫ك ُسل ۡي� ٰ َنۖ َوما �ف َر ُسل ۡي� ٰ ُن َو� ٰ ِ‬
‫� َّن‬ ‫� ُمل ِ‬ ‫﴿وٱ�بعوا ما �تلوا ٱلش�ٰ ِط�‬
‫َ َ َ َ َ‬ ‫ُ‬
‫ّ ۡ َ ََٓ َ ََ َۡ َ َۡ‬ ‫َّ َ َ َ َ ُ ْ ُ َ ّ ُ َ َّ َ‬
‫� ب ِ َبابِل �ٰ ُروت َو� ٰ ُروت ۚ‬ ‫ٱلش�ٰ ِط� �فروا �عل ِمون ٱ�اس ٱلسِحر وما أنزِل � ٱلملك ِ‬
‫ون م ِۡن ُه َما ماَ‬ ‫ۡ َ َ َ َّ ٰ َ ُ َ ٓ َّ َ َ ۡ ُ ۡ َ ‪َ ُ َّ َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٞ‬‬ ‫ََ ََُّ‬
‫ان مِن أح ٍد ح� �قو� إِ�ما �ن ف ِتنة ف� ت�فر ۖ �يتعلم‬ ‫وما �عل ِم ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫َّ َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫�ن بِهِۦ م ِۡن أ َح ٍد إِ� �ِإِذ ِن ٱ�ِۚ َو َ� َت َعل ُمون‬‫� ٱل ۡ َم ۡرءِ َو َز ۡوجهِۦ َو َما ُهم ب َضا ٓ ّر َ‬
‫ون بهِۦ َ� ۡ َ‬‫َُُّ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ۚ‬ ‫�فرِق ِ‬
‫َ ۡ َ َٰ َ ۡ‬ ‫َ َ ُ ُّ ُ ۡ َ َ َ َ ُ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ ۡ َ َ ُ َ َ‬
‫ق َو�ِئ َس َما‬ ‫�ٮٰه ما ُ�ۥ ِ� ٱ�خِرة ِ مِن خ� ٖ �‬ ‫ما ي�هم و� ينفعهمۚ ولقد عل ِموا لم ِن ٱش‬
‫َ َ ُ ْ َ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ْ‬
‫� ۡوا بِهِۦٓ أنف َس ُه ۡ ۚم ل ۡو �نوا َ� ۡعل ُمون‪] ﴾١٠٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٠٢ :‬‬
‫]ﻋﮫﺪ[ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎن ]ﺑﺮ ﻣﺮدم[ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﻧﺪ ]و‬
‫ِ‬ ‫»و از آﻧﭽﻪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ در‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﺳﺤﺮ اﺳﺘﻮار ﮐﺮده اﺳﺖ[؛ و ]ﺣﺎل آﻧﮑﻪ[‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ]ھﺮﮔﺰ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺤﺮ ﻧﯿﺎﻟﻮد[ و ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺸﺪ؛ وﻟﯽ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ]ﮐﻪ[ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺎﺑﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫ﺳﺤﺮ ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ؛ و ]ﻧﯿﺰ[ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ »ھﺎروت« و »ﻣﺎروت« در ِ‬
‫ً‬
‫]ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﻧﺪ؛ و]ﻟﯽ آن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﺑﻪ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ]ﻗﺒﻼ از روی‬
‫ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ ﺑﻪ او[ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ وﺳﯿﻠﮥ آزﻣﺎﯾﺶ ھﺴﺘﯿﻢ؛ ﭘﺲ ]ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺴﺘﻦ ﺳﺤﺮ[ ﮐﺎﻓﺮ‬
‫ﻧﺸﻮ«‪ .‬آﻧﺎن ]= ﯾﮫﻮد[ از آن دو ]ﻓﺮﺷﺘﻪ[ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ]ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ[ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻣﯿﺎن ﻣﺮد‬
‫و ھﻤﺴﺮش ﺟﺪاﯾﯽ اﻓﮑﻨﻨﺪ؛ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزۀ اﻟﻠﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آن ﺑﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫زﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؛ و ﭼﯿﺰی ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ]ﻓﻘﻂ[ ﺑﻪ آﻧﺎن زﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺳﻮدی ﻧﻤﯽداد؛ و‬
‫ً‬
‫ﺧﺮﯾﺪار آن ]ﺟﺎدوھﺎ[ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آﺧﺮت ﺑﮫﺮهای ﻧﺨﻮاھﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮ ﮐﺲ ]ﻣﺸﺘﺎق و[‬
‫داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ]ﺣﻘﯿﻘﺖ را[ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪] ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ[ ﭼﻪ ﺑﺪ و زﺷﺖ ﺑﻮد آﻧﭽﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫آن ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ!«‪.‬‬
 ‫‪٦٥٩‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫َّ َ ُ َ ‪ٞ‬‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫َ َّ‬
‫ٱل�ٰج َ� ٰ َ ۡ‬ ‫َ ّٗ‬ ‫َ َّ ٰٓ َّ‬
‫ت ذِك ًرا‪ ٣‬إِن إِ� ٰ َه� ۡم ل َ�ٰحِد‪٤‬‬ ‫ت زج ٗر�‪ ٢‬فٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬ ‫ت صفا‪ ١‬ف ِ ِ‬ ‫ٱل��ٰ ِ‬ ‫﴿و‬
‫ٱلس َما ٓ َء ُّ‬
‫ٱ� ۡ� َيا بز َ‬ ‫�رق‪ ٥‬إنَّا َز َّ� َّنا َّ‬ ‫ۡ‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ َ َ َ ُّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّر ُّب َّ َ َ‬
‫�ن ٍة‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫�ض وما بينهما ورب ٱلم ٰ ِ ِ‬ ‫ت َوٱ� ِ‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫َّ َ َّ َّ ُ َ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ۡ َ ُ َ‬ ‫ك َواكِب‪َ ٦‬وح ِۡف ٗظا ّمِن ُ ّ َ ۡ َ َّ‬ ‫ۡ َ‬
‫� َو ُ�قذفون مِن‬ ‫� ٱ�‬ ‫� شي�ٰ ٖن مارِ ٖ�‪� � ٧‬سمعون إِ� ٱلم ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱل‬
‫َ‬ ‫ب‪ ٩‬إ َّ� َم ۡن َخط َف ۡ َ‬
‫ٱ� ۡط َف َة فَ� ۡ� َب َع ُهۥ ش َِه ‪ٞ‬‬ ‫اص ٌ‬ ‫َ َ ‪ٞ‬‬ ‫ُ ُ ٗ َ‬ ‫ُّ َ‬
‫اب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ور�ۖ َول ُه ۡم عذاب َو ِ‬ ‫ِب‪ ٨‬دح‬ ‫� جان ٖ‬ ‫ِ‬
‫ِب‪] ﴾١٠‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪.[١٠-١ :‬‬ ‫ثَاق ‪ٞ‬‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺻﻒﺑﻪﺻﻒ ]ﮐﻪ ﺑﺮای ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎر اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ[ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺑﺮھﺎ را ﻣﯽراﻧﻨﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ]ﮐﻪ[ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺒﻮد ﺷﻤﺎ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ‪] .‬ھﻤﺎن[ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ و آﻧﭽﻪ ﻣﯿﺎن آنھﺎﺳﺖ و ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫زﯾﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫]ﺧﻮرﺷﯿﺪ در ﻏﺮوبﮔﺎهھﺎ و[ ﻃﻠﻮعﮔﺎهھﺎ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ آﺳﻤﺎن دﻧﯿﺎ را ﺑﺎ ِ‬
‫آراﺳﺘﯿﻢ و آن را از ]دﺳﺘﺮس[ ھﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﺳﺮﮐﺸﯽ ﺣﻔﻆ ﮐﺮدﯾﻢ‪] .‬آن ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ[‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ]ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن[ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ و از ھﺮ ﺳﻮ ]ﺑﺎ ﺷﮫﺎبھﺎی آﺗﺸﯿﻦ[ ﺗﯿﺮﺑﺎران‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪] .‬از ورود آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﺷﻮد و ھﻤﻮاره ﺑﻪ[ ﻋﻘﺐ راﻧﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻋﺬاﺑﯽ ﺟﺎودان ]در ﭘﯿﺶ[ دارﻧﺪ؛ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﮫﺎن ﭼﯿﺰی ]از ﮔﻔﺘﮕﻮی‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن[ را دزدﮐﯽ ﮔﻮش دھﺪ ﮐﻪ ]در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ [،‬ﺷﮫﺎﺑﯽ درﺧﺸﺎن او را دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ ۡ ۡ َ ُ ّ ُُ ُ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ٓ َ ُ ْ َ َ َّ َ َ ُ ْ‬
‫ج ۡر�م ّم ِۡن‬‫ِ‬
‫� ۡم َو�ُ‬
‫ِ‬ ‫و�‬‫ن‬ ‫ذ‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫م‬‫�‬ ‫ل‬ ‫ر‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫غ‬‫�‬ ‫ِۦ‬ ‫ه‬ ‫ا� ٱ�ِ وءامِنوا ِ‬
‫ب‬ ‫جيبوا د ِ‬ ‫﴿�ٰقومنا أ ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َّ ُ ۡ َ ِ َ َّ‬ ‫َ َ َ‬
‫�ض َولَ ۡي َس َ ُ�ۥ مِن ُدونِهِۦٓ‬ ‫ج ٖز ِ� ٱ� ِ‬ ‫ٱ�ِ فَلَ ۡي َس ب ُم ۡ‬
‫ع‬ ‫‪٣١‬‬ ‫�‬
‫اب أ ِ ٖ‬
‫�‬
‫ِ ِ‬ ‫ا�‬ ‫د‬ ‫ب‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫م‬‫و‬ ‫عذ ٍ‬
‫ُّ‬ ‫ٰ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ۡ َ ٓ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ُ‬
‫�‪] ﴾٣٢‬اﻷﺣﻘﺎف‪.[٣٢-٣١ :‬‬ ‫أو ِ�اء ۚ أو��ِك ِ� ض� ٖل مب ِ ٍ‬
‫َ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪی[ اﯾﻦ دﻋﻮﺗﮕﺮ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﻓﺮاﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ و ﺑﻪ او‬
‫ِ‬ ‫» ای ﻗﻮم‪] ،‬ﺳﺨﻨﺎن‬
‫اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ ﺗﺎ ]اﻟﻠﻪ[ ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﻨﺎھﺎﻧﺘﺎن را ﺑﺒﺨﺸﺪ و ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎک در اﻣﺎن ﺑﺪارد‪ .‬و‬
‫َ‬
‫ھﺮ ﮐﺲ ]ﺳﺨﻨﺎن[ دﻋﻮﺗﮕﺮی را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﻓﺮاﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﻧﭙﺬﯾﺮد ]و ﺑﻪ وی اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورد‪،‬‬
‫آورد؛ و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻟﻠﻪ ]ﯾﺎور و[ ﮐﺎرﺳﺎزی ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ‪.‬‬‫ھﺮﮔﺰ اﻟﻠﻪ را[ در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺗﻨﮓ ﻧﻤﯽ َ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ در ﮔﻤﺮاھﯽ آﺷﮑﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ ُ َ َ َٰ ُ ّ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َّ ُ ُ ّ َ َ َ َ َ َّ ُ‬
‫� ِ‬
‫�‬ ‫� ف� �شِف ُ� ٓۥ إِ� ه َو ۖ �ن �مسسك ِ��ٖ �هو‬ ‫﴿�ن �مسسك ٱ� ب ِ ٖ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ََُ َ ُ َ‬
‫ٱ�ب ُ‬ ‫َ ۡ َ ‪َ ََۡ ُ َۡ ََُ ٞ‬‬
‫�‪] ﴾١٨‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٨-١٧ :‬‬ ‫�ءٖ قدِير‪ ١٧‬وهو ٱلقاهِر فوق عِبادِهۚ ِۦ وهو ٱ�كِيم ِ‬
‫َ‬
‫»]ای اﻧﺴﺎن‪ [،‬اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ]ﺑﺨﻮاھﺪ[ زﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺟﺰ او ﺑﺮﻃﺮفﮐﻨﻨﺪۀ آن‬
‫َ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؛ و اﮔﺮ ]اراده ﮐﻨﺪ ﮐﻪ[ ﺧﯿﺮی ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺎﻧﺪ‪] ،‬ﮐﺴﯽ ﺑﺎزدارﻧﺪۀ آن ﻧﯿﺴﺖ[ ﭘﺲ او ﺑﺮ ھﻤﻪ‬
‫ﺣﮑﯿﻢ آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﭼﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ .‬و او ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﭼﯿﺮه و ﻓﻮق ]آﻧﺎن[ اﺳﺖ؛ و او‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٦٠‬‬
‫َ َ َ َّ َ ُ َ َ ً َ‬ ‫َ َ ْ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺎس أ ْذ ِﻫﺐ َ‬
‫اﺒﻟ َ‬ ‫َّ ُ َ َّ‬
‫ﺎء ﻻ‬ ‫ﺖ الﺸ ِﺎﻲﻓ‪ ،‬ﻻ ِﺷﻔﺎء ِإﻻ ِﺷﻔﺎؤك‪ِ ،‬ﺷﻔ‬ ‫ﺎس‪ ،‬اﺷ ِﻔ ِﻪ وأﻧ‬ ‫ِ‬ ‫»الﻠﻬ َّﻢ رب اﻨﻟَّ ِ‬
‫ُ َ ُ َ َ ً ‪١‬‬
‫�ﻐﺎ ِدر ﺳﻘﻤﺎ«‪.‬‬
‫»ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ای ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺮدم! ﺑﯿﻤﺎریاش را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻦ و آن ﭼﻨﺎن ﺑﮫﺒﻮدی و ﺷﻔﺎﯾﯽ‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﺑﯿﻤﺎریای ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬارد‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﻮ ﺷﻔﺎدھﻨﺪهای و ھﯿﭻ ﺷﻔﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫ﺟﺰ ﺷﻔﺎی ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ُ َْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺮﺷ ﻞﻛ َ�ﻔﺲ أ ْو َ� ْ� َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻳُ ْﺆ ِذﻳﻚ‪ِ ،‬ﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫ﻴﻚ‪ ،‬ﻣ ْ‬ ‫َْ َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎﺳ ٍﺪ‪ ،‬اﷲ �ﺸ ِﻔﻴﻚ‬ ‫ِ‬ ‫ﺣ‬ ‫ٍ‬ ‫ْ‬ ‫ﻞﻛ‬ ‫ﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ﷲ أر ِ�‬ ‫» ِﺑﺎﺳ ِﻢ ا ِ‬
‫ِ‬
‫َ ‪٢‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﷲ أ ْر ِ�ﻴﻚ«‪.‬‬ ‫ِﺑﺎﺳ ِﻢ ا ِ‬
‫ﻧﺎم اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ دﻋﺎی ﺷﻔﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ )و از او ﻣﯽﺧﻮاھﻢ( ﮐﻪ ﺗﻮ را از آن ﭼﻪ ﮐﻪ ﺗﻮ را‬ ‫»ﺑﻪ ِ‬
‫ﭼﺸﻢ ﺣﺴﻮدی در ﭘﻨﺎه ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دھﺪ؛ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻮ را ِﺷﻔﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﯽآزارد و از ﺷﺮ ھﺮ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ‬
‫ﻧﺎم او‪ ،‬ﺑﺮای ﺗﻮ دﻋﺎ ِی ِﺷﻔﺎ و ﺑﮫﺒﻮدی ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺸﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ِ‬
‫َ َ َ َ َ َ ِّ ُ ِّ‬ ‫ْ َ ِّ َ‬ ‫ْ ُ ِّ َ َ ْ َ‬ ‫ُْ َ‬ ‫ْ‬
‫ﺮﺷ ﻞﻛ ِذي‬ ‫ﺎﺳ ٍﺪ ِإذا ﺣﺴﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺮﺒ�ﻚ‪َ ،‬و ِﻣﻦ ﻞﻛ دا ٍء �ﺸ ِﻔﻴﻚ‪َ ،‬و ِﻣﻦ ﺮﺷ ﺣ ِ‬ ‫ﷲ� ِ‬ ‫» ِﺑﺎﺳ ِﻢ ا ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫َْ‬
‫�«‪.‬‬‫� ٍ‬
‫»اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﮫﺒﻮدی ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ و از ھﺮ ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﺷﻔﺎﯾﺖ دھﺪ و از ﺷﺮ ﺣﺴﻮد‬
‫آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺣﺴﺎدت ﻣﯽورزد‪ ،‬و از ﺷﺮ ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﭼﺸﻢ زﺧﻢ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺎھﺖ دھﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ َ َّ َ‬
‫ْ َ ‪٤‬‬
‫ﺎء‪ ،‬ﻻ ﺎﻛ ِﺷﻒ ُﻪﻟ إِﻻ أﻧﺖ«‪.‬‬ ‫الﺸ َﻔ ُ‬‫َ َ ِّ‬
‫ﺎس‪�ِ ،‬ﻴ ِﺪك‬ ‫ام َﺴﺢ َ َ َ َّ‬
‫اﺒﻟﺎس رب اﻨﻟَّ ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬
‫»‬
‫»ﺑﯿﻤﺎری را ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﻦ‪ ،‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺮدم‪ ،‬ﺷﻔﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬ھﯿﭻ ﺑﺎزدارﻧﺪهای‬
‫ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫َ َّ ‪٥‬‬ ‫ْ ُ ِّ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ ُ ِّ َ ْ‬ ‫اﺘﻟ َّ‬ ‫ا� َّ‬ ‫َّ‬ ‫�ﻠ َ‬ ‫َ ُ ُ َ‬
‫� ﻻﻣ ٍﺔ«‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫�‬ ‫ﻞﻛ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺔ‬
‫ٍ‬ ‫ﺎﻣ‬ ‫ﻫ‬‫و‬ ‫ﺎن‬
‫ٍ‬ ‫ﻄ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺷ‬ ‫ﻞﻛ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫‪،‬‬‫ﺔ‬‫ِ‬ ‫ﺎﻣ‬ ‫»أﻋﻮذ ِﺑ ِ ِ ِ‬
‫ﺎت‬ ‫ﻤ‬
‫ﺻﻔﺎت ﺑﯽﻋﯿﺐ اﻟﻠﻪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫»از ھﺮ ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬ﺣﺸﺮهی ﮔﺰﻧﺪه و ﭼﺸﻢ ﺷﻮر ﺑﻪ ﮐﻼم ﮐﺎﻣﻞ و‬
‫ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫َ َ َ ‪٦‬‬ ‫ﺎﻣﺎت ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬ ‫اﺘﻟ َّ‬ ‫َ ُ ُ َ‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ ﺧﻠﻖ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫ﷲ َّ‬ ‫»أﻋﻮذ ِﺑ ِ ِ ِ‬
‫ا‬ ‫ﺎت‬ ‫ﻤ‬‫�ﻠ َ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٧٤٣‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٩١‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٨٦‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٨٥‬‬
‫‪ -٤‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٥٧٤٤‬‬
‫‪ -٥‬ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٣٧١‬‬
‫‪ -٦‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٧٠٩‬‬
 ‫‪٦٦١‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬

‫ﺻﻔﺎت ﺑﯽﻋﯿﺐ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫»از ﺷﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻼم ﮐﺎﻣﻞ و‬
‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺎﺳﻢ ا ِ َ ً ُ َ ْ َ َ َّ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ َ َّ َ ْ َ َ َ َ ُ‬
‫ﷲ‬ ‫ﷲ ﺛﻼﺛﺎ‪َ ،‬وﻗﻞ ﺳﺒﻊ مﺮ ٍ‬
‫ات أﻋﻮذ ﺑِﺎ ِ‬ ‫اﺬﻟي ﺗ�ﻟﻢ ِﻣﻦ ﺟﺴ ِﺪك‪ ،‬وﻗﻞ ﺑِ ِ‬ ‫»ﺿﻊ ﻳﺪك ﻰﻠﻋ ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ َ ِّ َ‬ ‫ُْ‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ أ ِﺟ ُﺪ َوأ َﺣﺎ ِذر«‪.‬‬
‫ُ ‪١‬‬
‫َوﻗﺪ َر ِﺗ ِﻪ ِﻣﻦ‬
‫َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬
‫ﷲ" و ھﻔﺖ ﺑﺎر ﺑﮕﻮ‪» :‬أ ُﻋﻮذ‬ ‫ﻣﺤﻞ درد ﺑﮕﺬار و ﺳﻪ ﺑﺎر ﺑﮕﻮ‪ِ " :‬ﺑﺎﺳ ِﻢ ا ِ‬ ‫دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ َ ِ‬ ‫» ِ‬
‫ُ‬ ‫ﺑﺎﷲ َوﻗُ ْﺪ َرﺗﻪ ِﻣ ْﻦ َ ِّ‬
‫ﺷﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ‬ ‫ﺮﺷ َﻣﺎ أ ِﺟ ُﺪ َوأ َﺣﺎ ِذ ُر«‪» :‬از دردی ﮐﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﻢ و از ّ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و ﻗﺪرﺗﺶ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫ْ َْ َ َ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ َ ُ َّ َ ْ َ َ َ َّ ْ َ ْ‬
‫ﻴﻢ أن �ﺸ ِﻔﻴﻚ« ﺳﺒﻊ ِم َﺮا ٍ‬
‫‪٢‬‬
‫ت‪.‬‬ ‫»أﺳﺄل ا� اﻟﻌ ِﻈﻴﻢ رب اﻟﻌﺮ ِش اﻟﻌ ِﻈ ِ‬
‫»از اﻟﻠﻪ ﺑﺰرگ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺷﻔﺎ دھﺪ«‪ .‬ھﻔﺖ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -٣‬دﻋﺎی ﭼﺸﻢ زﺧﻢ‬

‫ﭼﺸﻢزﺧﻢ‪ :‬ﺗﯿﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﻮی اﻧﺴﺎن ﺣﺴﻮد و ﭼﺸﻢزﺧﻢ زﻧﻨﺪه ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺣﺴﺎدت و ﭼﺸﻢزﺧﻢ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ او اﺻﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﻣﯽرود‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺎ او ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮده و‬
‫ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺷﮏ ﺑﺮ او ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد و اﮔﺮ ﺑﺎ او ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺨﺺ در‬
‫ﺣﺼﺎر ﺑﺎﺷﺪ و راھﯽ ﺑﺮای اﺻﺎﺑﺖ ﺗﯿﺮھﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در او اﺛﺮ ﻧﻤﯽﮔﺬارد‪.‬‬
‫و ﭼﺸﻢزﺧﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﯽرﺳﺪ از ﻧﺘﯿﺠﻪی ﺣﺴﺪ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪی ﺷﮕﻔﺘﯽ‬
‫ﺷﺪﯾﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭼﺸﻢزﺧﻢ از ﻃﺮف او اﺳﺖ از ذﮐﺮ و ﯾﺎد اﻟﻠﻪ ﻏﺎﻓﻞ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫و ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ از ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺟﻨﯽ او را ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺻﺎﺑﺖ ﭼﺸﻢ زﺧﻢ‬

‫ﻓﺮد ﺑﺪون ذﮐﺮ ﻧﺎم اﻟﻠﻪ و ﺑﺎرک اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﭼﯿﺰ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫روحھﺎی ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ آن را ﻣﯽرﺑﺎﯾﻨﺪ و اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺖ و اراده‬
‫اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ذﮐﺮ و دﻋﺎ و ﻗﺮآن ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﺑﻮدی و ھﻼﮐﺖ‬
‫ﺷﺨﺺ ﭼﺸﻢﺧﻮرده ﺷﺪه ﯾﺎ ﺑﺎﻋﺚ آزار رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ او ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٠٢‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣١٠٦‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٨٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٦٢‬‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ُّ َ َّ ۡ َّ‬
‫يب ٍة إِ� �ِإِذ ِن ٱ�ِۗ َو َمن يُؤ ِم ۢن بِٱ�ِ َ� ۡه ِد‬‫اب مِن م ِص‬‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ما ٓ أَ َص َ‬
‫َ ۡ َ ُ َ َّ ُ ُ‬
‫� ّل َ ۡ‬
‫� ٍء َعل ‪ٞ‬‬
‫ِيم‪] ﴾١١‬اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪.[١١ :‬‬ ‫قلبه ۚۥ وٱ� ب ِ ِ‬
‫»ھﯿﭻ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ]ﺑﻪ اﻧﺴﺎن[ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ]و ﻓﺮﻣﺎن[ اﻟﻠﻪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ اﯾﻤﺎن‬
‫َ‬
‫آورد‪] ،‬اﻟﻠﻪ[ ﻗﻠﺒﺶ را ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫درﻣﺎن ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭼﺸﻢزﺧﻢ ﺑﻪ او اﺻﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‬

‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭼﺸﻢزﺧﻢ ﺑﻪ او اﺻﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬دو ﺣﺎﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫اول ‪ -‬اﮔﺮ ﭼﺸﻢزﺧﻢ زﻧﻨﺪه را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻏﺴﻞ ﮐﻨﺪ و‬
‫وﻇﯿﻔﻪی اوﺳﺖ ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻏﺴﻞ ﮐﻨﺪ و از اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫آﺑﯽ ﮐﻪ ﭼﺸﻢزﺧﻢ زﻧﻨﺪه‪ ،‬ﻏﺴﻞ ﻧﻤﻮده ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و از ﭘﺸﺖ ﯾﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ از اﺛﺮ ﻣﻨﻔﯽ ﭼﺸﻢزﺧﻢ‬ ‫ﭼﺸﻢزﺧﻢ ﺧﻮرده‪ ،‬رﯾﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اذن و اﺟﺎزهی ِ‬
‫ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ْ َ ْ ُ َ ٌّ َ َ ْ َ َ َ ْ ٌ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ﺎس ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫ﺎ� َﻖ اﻟﻘﺪ َر‬‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬اﻟﻌ� ﺣﻖ‪ ،‬ولﻮ ﺎﻛن ﻲﺷء ﺳ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﺒ ٍ‬
‫َ ََُْ َُْْ َ َ ْ ْ ْ َ ْ ُ‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺘُﻐ ِﺴﻠﺘُ ْﻢ ﻓﺎﻏ ِﺴﻠﻮا«‪.‬‬ ‫ﺳﺒﻘﺘﻪ اﻟﻌ�‪ ،‬و ِ�ذا‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﺸﻢزﺧﻢ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ دارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﯿﺰی از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺒﻘﺖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭼﺸﻢزﺧﻢ ﺑﻮد‪ .‬و اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ اﻋﻀﺎی ﺑﺪنﺗﺎن را ﺑﺸﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دھﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺻﻔﺖ ﻏﺴﻞ ﮐﺮدن‬

‫ُ‬ ‫ا� ج َﺧ َﺮ َج‪َ ،‬و َﺳ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﻣ َﺔ ﺑْﻦ َﺳ ْﻬﻞ ﺑْﻦ ُﺣﻨَﻴْﻒ‪ ،‬أ َّن أﺑَ ُﺎه َﺣ َّﺪﺛ ُﻪ‪ :‬أ َّن َر ُ‬
‫َ‬ ‫َ� ْﻦ أَﻲﺑ أُ َﻣ َ‬
‫ﺎروا َﻣ َﻌﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ ُ َ َ ُ َ َّ َ ْ َ َ‬ ‫َ ُ َ َ ْ ٌ َ ُ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َّ َ‬
‫ا�‪ ،‬ﻫﻞ لﻚ ِﻲﻓ‬ ‫ا� ج‪ ،‬ﻓ ِﻘﻴﻞ ﻪﻟ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻮ ﻣﻜﺔ‪- ...‬و ِ�ﻴ ِﻪ‪ -‬ﻓﻠ ِﺒﻂ �ِﺴﻬﻞ ‪،‬ﻓﺄ ِﻲﺗ رﺳﻮل ِ‬
‫َ ُ ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َّ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ َ َ ُ ُ َ َ َ ْ َ‬
‫ﻴﻖ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻫﻞ �ﺘَّ ِﻬ ُﻤﻮن ِ�ﻴ ِﻪ ِﻣ ْﻦ أ َﺣ ٍﺪ؟« ﻗﺎلﻮا‪� :‬ﻈ َﺮ إِﻴﻟْ ِﻪ‬ ‫ا� ﻣﺎ ﻳﺮ�ﻊ رأﺳﻪ‪ ،‬وﻣﺎ ﻳ ِﻔ‬ ‫ﺳﻬ ٍﻞ؟ و ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ُْ َ َ َ َ َُ‬
‫ا� ج َﺎﻋ ِم ًﺮا‪� ،‬ﺘَﻐﻴَّﻆ َﻋﻠﻴْ ِﻪ َوﻗﺎل‪َ » :‬ﻋﻼ َم �ﻘﺘُﻞ أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ أﺧ ُﺎه؟‬ ‫ﺎﻋ ِم ُﺮ �ﻦ ر�ِﻴﻌﺔ ﻓﺪﺎﻋ رﺳﻮل ِ‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َْ ْ َ ََ َ ْ ُ‬ ‫َ َّ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ ُ َ َ َّ ْ َ ُ َ َ َ‬
‫ﺖ؟« � َّﻢ ﻗﺎل ُﻪﻟ‪» :‬اﻏت ِﺴﻞ ُﻪﻟ« �ﻐ َﺴﻞ َوﺟ َﻬﻪ‪َ ،‬و َ�ﺪﻳ ْ ِﻪ‪َ ،‬و ِم ْﺮ�ﻘﻴْ ِﻪ‪،‬‬ ‫ﻫﻼ ِإذا رأﻳﺖ ﻣﺎ �ﻌ ِﺠﺒﻚ ﺑﺮﻛ‬
‫ُ ٌ‬ ‫ْ‬
‫ُ َّ ُ َّ َ َ َ ُ َ‬ ‫ََ‬ ‫ﺟﻠَﻴْﻪ ‪َ ،‬و َداﺧﻠَ َﺔ إ َ‬‫ْ‬ ‫َ ُ ْ ََْ ََْ َ َ‬
‫ﺎء َﻋﻠﻴْ ِﻪ ‪ ،‬ﻳَ ُﺼﺒُّﻪ َر ُﺟﻞ‬ ‫ارهِ ِﻲﻓ ﻗﺪ ٍح ‪� ،‬ﻢ ﺻﺐ ذلِﻚ الﻤ‬ ‫ِ‬ ‫ز‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫اف‬ ‫ورﻛﺒتﻴ ِﻪ ‪ ،‬وأﻃﺮ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٨٨‬‬

 ‫‪٦٦٣‬‬ ‫ﺑﺎب دوم‪ :‬ﻓﻘﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ در ﻓﻀﺎﯾﻞ و اﺧﻼق و آداب و اذﮐﺎر و ادﻋﯿﻪ‬
‫اح َﺳ ْﻬ ٌﻞ َﻣ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﻚ‪ ،‬ﻓَ َﺮ َ‬ ‫ْ َ ْ ُ ْ ُ َْ َ َ َ َ َُ َ َ َ َ‬ ‫ََ ْ‬ ‫ََ َْ‬
‫ﺎس‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻊ‬ ‫ل‬ ‫ذ‬
‫ِِ ِ‬ ‫ﻪ‬‫ﺑ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻔ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬‫ه‬ ‫اء‬‫ر‬‫و‬ ‫ح‬ ‫ﺪ‬‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﺊ‬‫ﻔ‬‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﻳ‬ ‫‪،‬‬‫ﻪ‬ ‫ﻔ‬
‫ِِ‬ ‫ﻠ‬‫ﺧ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ه‬‫ﺮ‬
‫ِِ ِ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻇ‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﻪ‬‫ﻰﻠﻋ رأ ِ ِ‬
‫ﺳ‬
‫َ ٌ ‪١‬‬
‫ْ‬ ‫َْ‬
‫ﻟي َﺲ ِﺑ ِﻪ ﺑﺄس‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﺳﮫﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﯿﻒ از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺧﺎرج ﺷﺪ و‬
‫ﺑﺎ او ﺗﺎ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﮑﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﮫﻞ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آورده ﺷﺪ و ﺑﻪ او‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ ﺑﺮای ﺳﮫﻞ ﮐﺎری اﻧﺠﺎم دھﯽ؟ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬او‬
‫ﺳﺮش را ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ھﻮش ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﮐﺴﯽ را ﻣﺘﮫﻢ‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﻪ ﺑﻪ او ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻋﺎﻣﺮ را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺮ او‬
‫ُ‬
‫ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﺮا ﻓﺮدی از ﺷﻤﺎ ﺑﺮادرش را ﻣﯽﮐﺸﺪ؟ وﻗﺘﯽ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮕﻔﺘﯽات ﻣﯽﺷﻮد دﯾﺪی‪ ،‬ﺑﺮای او دﻋﺎی ﺑﺮﮐﺖ ﮐﻦ«‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻓﺰود‪» :‬ﺑﺮای او‬
‫ﻏﺴﻞ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه او ﭼﮫﺮه‪ ،‬دﺳﺖھﺎ‪ ،‬آرﻧﺞھﺎ‪ ،‬زاﻧﻮھﺎ‪ ،‬ﮐﻒ ﭘﺎھﺎﯾﺶ و داﺧﻞ ازارش )ﻋﻮرﺗﺶ( را در‬
‫ﻇﺮﻓﯽ ﺷﺴﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﯾﻦ آب را از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺳﮫﻞ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ و ﭘﺸﺖ او رﯾﺨﺖ و ﻇﺮف را‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﮐﺎرھﺎ را اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺳﮫﻞ ﺧﻮب ﺷﺪ و ھﻤﺮاه‬
‫ً‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد و ھﯿﭻ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻧﺪاﺷﺖ و ﮐﺎﻣﻼ ﺑﮫﺒﻮد ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد ﭼﺸﻢزﻧﻨﺪه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮدش ﯾﺎ دﯾﮕﺮی را ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی ﻗﺮآن و ﺑﺎ ﺗﻼوت ﻓﺎﺗﺤﻪ و آﯾﺖ اﻟﮑﺮﺳﯽ و آﯾﻪھﺎی آﺧﺮ ﺳﻮرهی ﺑﻘﺮه‪ ،‬ﺳﻮرهی‬
‫اﺧﻼص و ﻣﻌﻮذﺗﯿﻦ دم ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ واﮔﺮ ﺑﺨﻮاھﺪ آﯾﺎت زﯾﺮ را از ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫َّ َ ۡ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َّ ُ ُ ّ َ َ َ َ َ َّ ُ‬
‫� ف� �شِف ُ� ٓۥ إِ� ه َو ۖ �ن يُرِد َك ِ� ۡ�ٖ ف� َراد ل ِفضلِهِۚۦ‬ ‫﴿�ن �مسسك ٱ� ب ِ ٖ‬
‫ٱلرح ُ‬
‫ور َّ‬ ‫ۡ‬
‫يب بهِۦ َمن � َ َشا ٓ ُء م ِۡن ع َِبادِه ِۦ َو ُه َو ٱل َغ ُف ُ‬
‫يُ ِص ُ‬
‫ِيم‪] ﴾١٠٧‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[١٠٧ :‬‬ ‫ۚ‬ ‫ِ‬
‫»و اﮔﺮ اﻟﻠﻪ زﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﺑﺎزدارﻧﺪهای ﺟﺰ او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﯿﺴﺖ؛ و اﮔﺮ ﺑﺮاﯾﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﺶ[ او ھﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪] .‬او ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮﯾﺶ را[ ﺑﻪ ھﺮ‬‫ِ‬ ‫ارادۀ ﺧﯿﺮی ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﻓﻀﻞ ]و‬
‫ﯾﮏ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و او آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ ۡ ْ َ َّ َ ُ ۡ‬ ‫ََۡ ْ‬ ‫ََ‬ ‫َ ۡ َ َُ ْ ۡ َٓ َ َ ُ‬
‫﴿فإِن ءامنوا ب ِ ِمث ِل ما ءامنتم بِهِۦ �ق ِد ٱهتد ۖوا �ن تولوا فإِ�ما هم ِ� شِق ٖ‬
‫اق�‬
‫يع ۡٱل َعل ُ‬
‫ِيم‪] ﴾١٣٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٣٧ :‬‬ ‫ٱلس ِم ُ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ُ َّ ُ‬
‫ٱ� َو ُه َو َّ‬
‫فسيكفِيكه ُم ۚ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺣﻤﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٠٧٦‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٥٠٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٦٤‬‬
‫ً‬
‫»ﭘﺲ اﮔﺮ آﻧﺎن ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ھﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ و اﮔﺮ‬
‫ً‬
‫ﺳﺮ ﺳﺘﯿﺰ ]و ﺟﺪاﯾﯽ[ دارﻧﺪ؛ ﭘﺲ ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ِ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ‬ ‫ﭘﺸﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﯾﮑﺘﺎ ﺑﺮای ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺗﻮ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و[ ﺑﻪ زودی اﻟﻠﻪ ﱢ‬
‫]ﺷﺮ[ آنھﺎ را از ﺗﻮ دﻓﻊ ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد و او‬ ‫ِ‬
‫ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ ُ َ َّ‬ ‫ْ ّ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َّ َ َ َ ُ ْ َ ُ ۡ ُ َ َ َ َ‬
‫�ل ِقونك بِ�بۡ� ٰ ِره ِۡم ل َّما َس ِم ُعوا ٱ�ِك َر َو َ�قولون إِن ُهۥ‬ ‫﴿�ن ي�اد ٱ�ِين �فروا ل‬
‫�‪] ﴾٥٢‬اﻟﻘﻠﻢ‪.[٥٢-٥١ :‬‬ ‫ون‪َ ٥١‬و َما ُه َو إ َّ� ذ ِۡكر‪ّ ٞ‬ل ِلۡ َ�ٰلَم َ‬
‫ََ ۡ ُ ‪ٞ‬‬
‫لمجن‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»و ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ً‬
‫ﺗﻮ را ﭼﺸﻢزﺧﻢ زﻧﻨﺪ؛ و ]ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺸﻢ و ﺣﺴﺪﺷﺎن[ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﻗﻄﻌﺎ او دﯾﻮاﻧﻪ اﺳﺖ«؛ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ]ﻗﺮآن[ ﺟﺰ ﭘﻨﺪی ﺑﺮای ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ِيم ٱلۡك َِ�ٰ َ‬
‫ٱ� مِن فَ ۡضلِهِۦ َ� َق ۡد َءاتَ ۡي َنا ٓ َء َال إبۡ َ�ٰه َ‬
‫� َما ٓ َءاتَٮ ٰ ُه ُم َّ ُ‬‫ٰ‬ ‫َ ۡ َ ۡ ُ ُ َ َّ َ َ َ‬
‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ۖ‬ ‫﴿أم �سدون ٱ�اس‬
‫َ ۡ‬
‫ٱ� ِۡك َم َة َو َء َا� ۡي َ�ٰ ُهم ُّم ۡل ً� َع ِظ ٗ‬
‫يما‪] ﴾٥٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٥٤ :‬‬ ‫و‬
‫»آﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم ]= ﻣﺤﻤﺪ و ﯾﺎراﻧﺶ[ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺣﺴﺪ ﻣﯽورزﻧﺪ؟ در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ]ﭘﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺰ[ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان اﺑﺮاھﯿﻢ ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻤﺖ دادﯾﻢ و ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ«‪.‬‬
‫ِ‬
‫َ َّ‬ ‫َ ُ َ َ ٓ ‪َّ ُ َ َ َ َ ۡ ُ ۡ ّ ٞ َ ۡ َ َ ٞ‬‬ ‫َ ُۡ َۡ‬ ‫َ َُُّ‬
‫� إِ�‬ ‫�د ٱل�ٰل ِ ِم‬ ‫ان ما هو شِفاء ور�ة ل ِلمؤ ِمن ِ� و� ي ِز‬
‫�ل مِن ٱلقرء ِ‬ ‫﴿و� ِ‬
‫ار�‪] ﴾٨٢‬اﻹﺳﺮاء‪.[٨٢ :‬‬ ‫َخ َس ٗ‬
‫»و از ﻗﺮآن‪ ،‬آﻧﭽﻪ درﻣﺎن ]ﺷﺮک و ﮐﻔﺮ[ و رﺣﻤﺘﯽ ﺑﺮای ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ]اﯾﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ [،‬ﺑﺮ ﺳﺘﻤﮑﺎران ]ﻣﺸﺮک[ ﺟﺰ زﯾﺎن ﻧﻤﯽاﻓﺰاﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ۡ َ َ ۡ َ ٰ ُ ُ ۡ َ ً َ ۡ َ ّٗ َّ َ ُ ْ َ ۡ َ ُ ّ َ ۡ َ َ ٰ ُ ُ ٓ َ ۡ َ ّ ‪ُ ۡ ُ ّ َ َ َ ٞ‬‬
‫�‪ ۗ ٞ‬قل ه َو‬ ‫﴿ولو جعل�ه قرءانا أعج ِميا لقالوا لو� ف ِصلت ءا�ته ۖۥ ء�عج ِ� وعر ِ‬
‫ُ‬
‫َّ َ َ َ ُ ْ ُ ٗ َ َ ٓ ‪َ ٰٓ َ ْ ً َ ۡ ۡ َ َ َ ُ َ ٞ ۡ َ ۡ َ َ ٓ َ ُ ۡ ُ َ َ َّ َ ٞ‬‬
‫��ِك‬ ‫� أو‬
‫ل ِ�ِين ءامنوا هدى وشِفاء ۚ وٱ�ِين � يؤمِنون ِ� ءاذان ِ ِهم وقر وهو علي ِهم � �‬
‫َّ َ‬ ‫َُ َۡ َ‬
‫ن بَعِي ٖد‪] ﴾٤٤‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٤٤ :‬‬ ‫�نادون مِن م� ِۢ‬
‫»آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن در ﻣﻮرد دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ]در ﻗﯿﺎﻣﺖ[ ﺗﺮدﯾﺪ دارﻧﺪ! ]و[ آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺣﺎﻃﻪ دارد!«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی دﻋﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺛﺎﺑﺖ ھﺴﺘﻨﺪ دم ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ در‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﮐﯿﻔﯿﺖ دﻋﺎی ﺷﺮﻋﯽ ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
 ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪:‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬
 ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﺮﻋﯽ‬
‫ﻣﺼﺎدر ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪:‬‬
‫ﻗﺮآن‪ ،‬ﺳﻨﺖ‪ ،‬اﺟﻤﺎع و ﻗﯿﺎس ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻞ دﻟﯿﻞھﺎی ﺷﺮﻋﯽ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺟﻤﺎع‪ :‬اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎی اﻣﺖ ﺑﺮ ﯾﮏ ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺟﻤﺎع‬
‫ﺑﺮ وﺟﻮب ﻧﻤﺎزھﺎی ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫ﻗﯿﺎس‪ :‬ﻣﻠﺤﻖ ﻧﻤﻮدن ﻓﺮع ﺑﻪ اﺻﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻠﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آن دو وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺣﺮام ﺑﻮدن ﻣﺨﺪرات‪ ،‬ﻗﯿﺎس ﺑﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﺮاب‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ُﺳﮑﺮ و ﻧﺸﺌﻪای ﮐﻪ‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫اﻗﺴﺎم اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ‬

‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻗﺴﻤﺖ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬واﺟﺐ‪ :‬ﺷﺎرع اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ و ﻋﻤﻠﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﯽ و ﺣﺘﻤﯽ ﻃﻠﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺎﻋﻞ آن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن ﺛﻮاب ﻣﯽرﺳﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺗﺮک ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﻘﺎب‬
‫و ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮک ﻧﻤﺎزھﺎی ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﻣﺴﺘﺤﺐ‪ :‬ﺷﺎرع اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻠﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﺣﺘﻤﯽ ﻃﻠﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺎﻋﻞ‬
‫آن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن ﺛﻮاب ﻣﯽرﺳﺪ و ﺗﺮک ﮐﻨﻨﺪهاش ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻮاع‬
‫ﺳﻨﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻧﻤﺎز و روزه و ﺻﺪﻗﺎت و اذﮐﺎر و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ وﺟﻮد دارد و ﻣﻨﺪوب و‬
‫ﻣﺴﻨﻮن و ﺗﻄﻮع ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬ﺣﺮام‪ :‬ﺷﺎرع ﺗﺮک ﻓﻌﻠﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﯽ و ﺣﺘﻤﯽ ﻃﻠﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﻪ‬
‫ﺗﺎرﮐﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﺛﻮاب ﻣﯽرﺳﺪ و ﻓﺎﻋﻠﺶ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﻘﺎب و ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺷﺮک‪ ،‬ﮐﻔﺮ‪ ،‬زﻧﺎ‪ ،‬رﺑﺎ‪ ،‬ﻇﻠﻢ و ﺗﺠﺎوز و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ از ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺤﺮﻣﺎت‪.‬‬
‫ﭼﮫﺎرم ‪ -‬ﻣﮑﺮوه‪ :‬ﺷﺎرع ﺗﺮک آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﺣﺘﻤﯽ ﻃﻠﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺎرک آن‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن ﺛﻮاب ﻣﯽرﺳﺪ و ﻓﺎﻋﻞ آن ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آوﯾﺰان ﺑﻮدن‬
‫ﻟﺒﺎس در ﻧﻤﺎز و ﻏﯿﺮه‪.‬‬
 ‫‪٦٦٧‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫ﭘﻨﺠﻢ ‪ -‬ﻣﺒﺎح‪ :‬در ذات ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ اﻣﺮ و ﻧﮫﯽ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪارد و آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻓﻌﻞ‬
‫و ﺗﺮک آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺧﺘﯿﺎر داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺎﻋﻞ آن ﺛﻮاب ﻧﻤﯽرﺳﺪ و ﺗﺎرک آن ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮردن اﻧﻮاع ﭘﺎﮐﯽھﺎ‪ ،‬ﺻﯿﺪ درﯾﺎ و ﺧﺸﮑﯽ‪ ،‬ﺧﻮردن‬
‫ﻏﺬای اھﻞ ﮐﺘﺎب و ازدواج ﺑﺎ دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن آﻧﺎن‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﻣﺒﺎح‪ ،‬ﻧﯿﺖ ﻃﺎﻋﺖ اﻟﻠﻪ ﻷ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﯿﺘﺶ ﺑﻪ او‬
‫ﺛﻮاب ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﮐﺎر ﻣﺒﺎﺣﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرھﺎی ﺧﯿﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ‬
‫ﻣﻠﺤﻖ ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﻣﺒﺎﺣﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺪی ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﻣﻠﺤﻖ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﻗﺴﺎم اواﻣﺮ ﺷﺮﻋﯽ‬

‫اواﻣﺮ ﺷﺮﻋﯽ از ﺣﯿﺚ ﺛﺒﺎت و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻪ دو ﻗﺴﻢ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن و اﺟﺘﮫﺎد اﺋﻤﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻧﺺ در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﯿﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺟﻮب واﺟﺒﺎت و‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺣﺮامھﺎ و ﺣﺪودی ﮐﻪ ﺷﺮع ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮده و ارﮐﺎن اﺳﻼم و ﻏﯿﺮه‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻗﺘﻀﺎی ﻣﺼﺎﻟﺤﯽ ﮐﻪ در زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻋﺎدتھﺎ و ﻋﺮفھﺎ و ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺰﯾﺮات‪.‬‬
‫و اﯾﻦ اﺣﮑﺎم اﺟﺘﮫﺎدی ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﻧﺺ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺼﺪر آنھﺎ ﻋﺮف ﯾﺎ ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺷﺮﻋﯽ در ﻣﻮرد آنھﺎ ﺳﮑﻮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫َ ُ‬ ‫ٱ� َوأَط ُ‬ ‫ام ُن ٓوا ْ أَط ُ‬ ‫َ َ‬
‫ِيعوا ْ َّ‬
‫ٱلر ُسول َوأ ْو ِ�‬ ‫ِيعوا ْ َّ َ‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ُ ُ ُ ۡ َ َّ‬ ‫َ ۡ َ ُ ُّ ُ َ َّ‬ ‫ُ َ َ ۡ‬ ‫َۡ‬
‫نت ۡم تؤم ُِنون بِٱ� ِ‬ ‫ٱلر ُسو ِل إِن ك‬
‫ٱ� ِ َو َّ‬ ‫ٱ� ۡم ِر مِن� ۡمۖ فإِن ت َ�ٰ َز� ُت ۡم ِ� �ءٖ فردوه إِ�‬
‫َۡ ً‬ ‫َ َ َۡ َ ۡ‬ ‫ۡ‬
‫َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خِرِ� �ٰل ِك خ�‪َ ٞ‬وأح َس ُن تأوِ��‪] ﴾٥٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٥٩ :‬ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد[ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ و اﮔﺮ‬‫ِ‬ ‫]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ و ]اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﮐﺎرﮔﺰاران ]و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎن‬
‫در ﭼﯿﺰی اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ و ]اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ‪] ،‬ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ[ اﯾﻦ ]ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺘﺎن[ ﺑﮫﺘﺮ و‬
‫ﺧﻮشﻓﺮﺟﺎمﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٦٨‬‬

‫ﺣﮑﻢ اﻧﺠﺎم دادن اواﻣﺮ ﺷﺮﻋﯽ‬

‫اواﻣﺮ اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﺮ ﻋﺪل و اﺣﺴﺎن و آﺳﺎﻧﯽ و ﻧﺮﻣﯽ و رﺣﻤﺖ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ اواﻣﺮ‬
‫را ﺑﻪ اﻧﺪازهی اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ اﻧﺠﺎم دھﺪ و از اﻣﻮری ﮐﻪ ﻧﮫﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ دوری‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َّ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َ ُ ْ َ ُ ْ‬
‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱ�قوا ٱ� ما ٱستطعتم وٱسمعوا وأطِيعوا وأنفِقوا‬
‫َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬ ‫َ ُ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡٗ ّ َ ُ‬
‫ِحون‪] ﴾١٦‬اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪» .[١٦ :‬ﺗﺎ‬ ‫سهِۦ فأو��ِك هم ٱلمفل‬ ‫�� ِ�نفسِ� ۡمۗ َو َمن يُوق ش َّح �ف ِ‬ ‫خ‬
‫آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ و ]ﺣﻖ را[ ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﯾﺪ و اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺷﻤﺎ‬
‫ﺣﺮص ﻧﻔﺲ ﺧﻮﯾﺶ در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ُ‬
‫ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ؛ و َﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺑﺨﻞ و ِ‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َ ْ ُ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫ُ َََْ‬ ‫َ ْ‬
‫ﻮ� َﻣﺎ ﺗ َﺮ�ﺘُ� ْﻢ‪ِ ،‬إ� َﻤﺎ ﻫﻠﻚ َﻣ ْﻦ ﺎﻛن‬ ‫َّ ِّ‬ ‫َ‬
‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س ﻋ ِﻦ اﻨﻟ ِﻲﺒ َ ج ﻗﺎل‪» :‬دﻋ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َْ ُ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ْ ََ ْ َ ْ َ َ ََ ُْ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ْ‬
‫ﺎﺟﺘَنﺒُ ُ‬
‫ﻮه‪َ ،‬و ِ�ذا‬ ‫ﻲﺷ ٍء ﻓ ِ‬ ‫�ﺒﻠ�ﻢ �ِﺴﺆال ِ ِﻬﻢ واﺧ ِﺘﻼﻓِ ِﻬﻢ ﻰﻠﻋ أﻧ ِبﻴﺎﺋِ ِﻬﻢ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا �ﻬﻴﺘ�ﻢ �ﻦ‬
‫ْ َ َ ْ ُ ْ ‪١‬‬ ‫َ ُ ُ َ ْ َُْ ْ ُ‬
‫أ َم ْﺮﺗ� ْﻢ ِﺑﺄم ٍﺮ ﻓﺄﺗﻮا ِﻣﻨﻪ َﻣﺎ اﺳﺘﻄﻌﺘﻢ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮا ﺑﺎ ھﻤﺎن ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬رھﺎ ﮐﻨﯿﺪ )و ﺳﺆال ﺑﯽﻣﻮرد درﺑﺎره ﻣﺴﺎﯾ ِﻞ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﭙﺮﺳﯿﺪ(؛ زﯾﺮا اﻣﺖھﺎی‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﮐﺜﺮت ﺳﺆال و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻪ ھﻼﮐﺖ رﺳﺎﻧﺪ؛ ھﺮﮔﺎه ﺷﻤﺎ را از‬
‫ﭼﯿﺰی ﺑﺎزداﺷﺘﻢ‪ ،‬از آن دوری ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﭼﻮن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎری دﺳﺘﻮر دادم‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫آنﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫داﻧﺴﺘﻦ و ﻓﻘﻪ اﻗﻮال و اﻓﻌﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮ ﻋﻤﻠﯽ اﻣﺮ و ﻧﮫﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺧﻼف آن را اﻧﺠﺎم داد‪،‬‬
‫دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﺟﻮاز آن اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻓﻀﻞ را اﻧﺠﺎم دھﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ اﻋﻀﺎی وﺿﻮ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺷﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﺎھﯽ‬
‫ﺧﻮدش ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺷﺴﺖ‪.‬‬
‫و از ﻧﻮﺷﯿﺪن در ﺣﺎﻟﺖ اﯾﺴﺘﺎده ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ ﺧﻮدش اﯾﺴﺘﺎده‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬و در ﺣﺎﻟﺖ ﭘﯿﺎده و ﺳﻮاره ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﻪی ﮐﻌﺒﻪ را اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧٢٨٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٣٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٦٦٩‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫و ﭘﺎ ﺑﺮھﻨﻪ و ﺑﺎ ﮐﻔﺶ راه رﻓﺖ‪ .‬ھﻤﻪی اﯾﻦھﺎ و اﻣﺜﺎل آن دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﺟﻮاز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ھﻤﻮاره ﺑﺮ اﻓﻀﻞ اھﺘﻤﺎم داﺷﺖ‪ .‬در ﺑﺤﺚ وﺿﻮ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﺷﺴﺖ و ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪ‬
‫و ﭘﯿﺎده ﻃﻮاف ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺎ ﮐﻔﺶ راه ﻣﯽرﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻮل ﺑﺮ ﻓﻌﻞ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻗﻮل‪،‬‬
‫ﻗﻄﻌﯽ و دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻋﻤﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﺮﻋﯽ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﯾﻘﯿﻦ ﺑﺎ ﺷﮏ از ﺑﯿﻦ ﻧﻤﯽرود‪ .‬اﺻﻞ و اﺳﺎس در ھﺮ ﭼﯿﺰی‪ ،‬ﻃﮫﺎرت و ﭘﺎﮐﯽ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻧﺠﺎﺳﺖ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ذﻣﻪاش ﺑﺮی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﺧﻼف آن ﯾﺎﻓﺖ ﺷﻮد‪ .‬اﺻﻞ در اﺷﯿﺎء اﺑﺎﺣﺖ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻧﺠﺎﺳﺖ‬
‫ﯾﺎ ﺗﺤﺮﯾﻤﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﻘﺖ و ﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬آﺳﺎﻧﯽ را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﺿﺮورتھﺎ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮﻋﺎت را ﻣﺒﺎح‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﺿﺮورت ﺟﻮاز داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﻞ ﺑﻪ واﺟﺒﺎت‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻋﻠﻢ و‬
‫آ ﮔﺎھﯽ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم آن واﺟﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ‪ ،‬واﺟﺒﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎم‬
‫ﺿﺮورت‪ ،‬ﺣﺮاﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬واﺟﺒﺎت ﺑﺮ ﻣﮑﻠﻔﯿﻦ‪ ،‬ﻻزم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﺮوط در ﻋﺒﺎدات و‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﮑﺎن اﻋﺘﺒﺎر دارﻧﺪ‪ .‬از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻣﻔﺎﺳﺪ ﺑﺮ ﺟﻠﺐ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎم وﺟﻮد دو ﻣﺼﻠﺤﺖ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ دو ﻣﻔﺴﺪه ﮐﻨﺎر‬
‫ھﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻔﯿﻒﺗﺮﯾﻦ آن اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻋﻠﺖ از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻧﯿﺰ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود‪ .‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭼﯿﺰی را ﺗﻠﻒ ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﻣﮑﻠﻔﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﺻﻞ در ﻋﺒﺎدات‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮای‬
‫اﻧﺠﺎم آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﺻﻞ در ﻋﺎدات و ﻣﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬اﺑﺎﺣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ دﻟﯿﻠﯽ از ﺷﺮع در‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻞ در اواﻣﺮ ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬وﺟﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ اﺳﺘﺤﺒﺎب ﯾﺎ اﺑﺎﺣﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻞ در ﻧﻮاھﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﮐﺮاھﺖ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻞ در ﻣﻨﻔﻌﺖھﺎ‬
‫ﺣﻼل ﺑﻮدن و اﺻﻞ در ﻧﺠﺎﺳﺎت و ﺿﺮرھﺎ ﺣﺮام ﺑﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﺮ ﻋﺒﺎدﺗﯽ از اﺟﺰاﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ دو اﻣﺮ در آن ﺿﺮوری و ﻻزم اﺳﺖ؛ ﺗﺮﺗﯿﺐ و‬
‫ﭘﯽ در ﭘﯽ اﻧﺠﺎم دادن‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺿﻮ‪ ،‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺣﺞ‪ ،‬ﻋﻤﺮه و ﻏﯿﺮه‪.‬‬
‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻔﺎﯾﻪ و ﻓﺮض ﻋﯿﻦ‪:‬‬
‫ﻓﺮض ﻋﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ و ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎزھﺎی ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪،‬‬
‫و ﻓﺮض ﮐﻔﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اذان‪ ،‬ﺗﺠﮫﯿﺰ ﻣﯿﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و آن را اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎه و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ از ﺑﻘﯿﻪ ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٧٠‬‬

‫اﻓﻌﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫اﻓﻌﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮ ﺳﻪ ﻗﺴﻢ ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫اول ‪ -‬اﻓﻌﺎل ِﺟﺒﻠﯽ )ﻓﻄﺮی( ﮐﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎی ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺴﺘﺎدن و‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن و ﺧﻮاب و ﺑﯿﺪاری ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آنھﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺸﺮﯾﻊ و‬
‫ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدن از آن اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽداد‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮم و ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻘﺮب ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و اﻗﺘﺪا ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬اﻓﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻌﺎل ﻧﻤﺎز‪ ،‬اﻓﻌﺎل ﺣﺞ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از‬
‫اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬ﭘﺲ آنھﺎ و ھﻤﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ را ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺒﻌﯿﺖ و ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدن از‬
‫آن‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎ ھﻤﺎنﻃﻮری اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ او اﻧﺠﺎم داد ‪-‬و اﯾﻦ ﻏﺎﻟﺐ‬
‫اﺳﺖ ‪ -‬ﭘﺲ اﻗﺘﺪا و ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدن از رﺳﻮل ج در ﺳﯿﺮت و اﺧﻼق و ﺳﻨﺖ وی ﺑﺮ ﻣﺎ‬
‫واﺟﺐ و ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ھﻢ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ ﺑﻮدن و ھﻢ ﺟﺒﻠﯽ ﺑﻮدن را دارد‪:‬‬
‫و ﺿﺎﺑﻄﻪاش اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮی آن را اﻗﺘﻀﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت و‬
‫ﯾﺎ وﺳﯿﻠﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﺎ آن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮاری در ﺣﺞ‪ ،‬ﺟﻠﺴﻪی‬
‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ در ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ از ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ از ﻣﺴﯿﺮ دﯾﮕﺮی‪ ،‬ﺑﯿﻦ دو رﮐﻌﺖ ﺳﻨﺖ ﺻﺒﺢ و‬
‫ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﺻﺒﺢ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺮ ﭘﮫﻠﻮی راﺳﺖ دراز ﮐﺸﯿﺪن‪ ،‬ﺑﻌﺪ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺜﺎلھﺎﯾﯽ ھﺮدو اﻣﺮ ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ و ﺟﺒﻠﯽ را اﺣﺘﻤﺎل دارد و ﻓﺮد‬
‫ﻣﺨﺘﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ آن را اﻧﺠﺎم دھﺪ و ﯾﺎ ﺗﺮک ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫‪ّ ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َ َ َ ُ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لق ۡد �ن ل� ۡم ِ� َر ُسو ِل ٱ�ِ أ ۡس َوةٌ َح َس َنة ل َِمن �ن‬
‫ً‬
‫��‪] ﴾٢١‬اﻷﺣﺰاب‪» .[٢١ :‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ﭘﯿﺶ از ﻋﺬاب ﺑﺰرگ‬ ‫ٱ� َو ۡٱ�َ ۡو َم ٱ�خ َِر َو َذ َك َر َّ َ‬
‫ٱ� َكث ِ ٗ‬ ‫يَ ۡر ُجوا ْ َّ َ‬
‫]آﺧﺮت[‪ ،‬از ﻋﺬاب ﻧﺰدﯾﮏ ]و ﺳﺨﺘﯽھﺎی اﯾﻦ دﻧﯿﺎ[ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﭼﺸﺎﻧﯿﻢ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ]ﺑﻪ درﮔﺎه اﻟﮫﯽ[‬
‫ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪٦٧١‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫ﺷﺮوط ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ‬

‫ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎ ﺳﻪ ﺷﺮط ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫اول ‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻷ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ ُ ّ َ ُ َ َ ٓ َ َ ُ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ ُ ْ َّ َ ٰ َ‬ ‫َ َ ٓ ُ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ ُ ۡ‬
‫� �ل ِِص� � ٱ�ِين حنفاء و�قِيموا ٱلصلوة و�ؤتوا ٱلزكو ۚة‬ ‫﴿وما أمِروا إِ� ِ�عبدوا ٱ‬
‫َ َٰ َ ُ ۡ َ‬
‫ِين ٱلق ّي ِ َمةِ‪] ﴾٥‬اﻟﺒﯿﻨﺔ‪.[٥ :‬‬ ‫و�ل ِك د‬
‫»و آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮای او ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ ]و از ﺷﺮک و ﻋﺒﺎدت ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ‪ [،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ روی آورﻧﺪ؛ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ و زﮐﺎت‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ و اﯾﻦ اﺳﺖ آﯾﯿﻦ راﺳﺘﯿﻦ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ«‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ آن ﭼﯿﺰی ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ ﴿ :‬ما ٓ أَفَا ٓ َء َّ ُ‬
‫ۡ‬
‫ِلر ُسو ِل َو ِ�ِي ٱل ُق ۡر َ ٰ‬
‫�‬ ‫و�ِۦ م ِۡن أ ۡهل ۡٱل ُق َر ٰ‬
‫ى فَل َِّلهِ َول َّ‬ ‫ِ‬ ‫س‬‫� َر ُ‬ ‫ٱ� َ َ ٰ‬
‫ِ‬
‫ُ ۡ ََٓ‬ ‫َۡ َ َ ُ َ ُ َ ََۡ َۡۡ َٓ‬ ‫�كِ� َوٱبۡن َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َ ََٰۡ َ ٰ َ َۡ َ‬
‫يل � � ي�ون دول� �� ٱ�غن ِياءِ ِمن� ۚم وما‬ ‫ِ ِ‬ ‫ب‬ ‫ٱلس‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وٱ��� وٱلم‬
‫ٱ� َشد ُ‬
‫ِيد‬ ‫ٱنت ُه ۚوا ْ َو َّٱ� ُقوا ْ َّ َ‬
‫ٱ�ۖ إ َّن َّ َ‬ ‫� ۡم َ� ۡن ُه فَ َ‬‫َ َ ٰ ُ ُ َّ ُ ُ َ ُ ُ ُ َ َ َ َ ٰ ُ‬
‫ءاتٮ�م ٱلرسول فخذوه وما �هٮ‬
‫ِ‬
‫ۡ َ‬
‫]اﻣﻮال[ اھﻞ آﺑﺎدیھﺎ ]ﺑﺪون ﭘﯿﮑﺎر[ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‬ ‫از‬ ‫اﻟﻠﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ‬ ‫و‬‫»‬ ‫‪.‬‬ ‫اب‪] ﴾٧‬اﻟﺤﺸﺮ‪[٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ق‬ ‫ٱل ِع‬
‫ِ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ]و ﺑﺨﺸﯿﺪه[ اﺳﺖ ]= ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﻮال ﻓﯽء ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ[‪ ،‬از ِآن اﻟﻠﻪ و رﺳﻮل و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان او‬
‫]= از ﺑﻨﯽھﺎﺷﻢ و ﺑﻨﯽاﻟﻤﻄﻠﺐ اﺳﺖ؛ اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای آنھﺎ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺻﺪﻗﻪای ﮐﻪ از‬
‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان‬
‫ِ‬ ‫آن ﻣﺤﺮوم ﺷﺪهاﻧﺪ[ و ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن و در راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ]اﯾﻦ اﻣﻮال‪ [،‬در ﻣﯿﺎن‬
‫ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺸﻮد؛ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داد‪ ،‬ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از آن ﻧﮫﯽ‬
‫ﮐﺮد دﺳﺖ ﺑﺮدارﯾﺪ؛ و از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﺨﺖﮐﯿﻔﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺠﺎم دھﻨﺪهی آن‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬م ۡن‬
‫َ َ َ ٰ ٗ ّ َ َ َ ۡ ُ َ ٰ َ ُ َ ُ ۡ ‪ُ َ ۡ َ ۡ ُ َّ َ ۡ َ َ َ ۖ ٗ َ ّ َ ٗ ٰ َ َ ُ َّ َ ۡ ُ َ َ ٞ‬‬
‫ع ِمل �ل ِحا مِن ذك ٍر أو أن� وهو مؤمِن فلنحيِينهۥ حيوة طيِبة و�جزِ�نهم أجرهم‬
‫َ ۡ َ َ َ ُ ْ َۡ َُ َ‬
‫بِأحس ِن ما �نوا �عملون‪] ﴾٩٧‬اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٩٧ :‬ھﺮ ﮐﺲ ‪ -‬ﻣﺮد ﯾﺎ زن ‪ -‬ﮐﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﮐﻨﺪ و ﻣﺆﻣﻦ‬
‫ً‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ او را ]در دﻧﯿﺎ[ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﭘﺎک و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهای زﻧﺪه ﻣﯽدارﯾﻢ و ]در آﺧﺮت ﻧﯿﺰ[ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ]ﻃﺎﻋﺖ و[ ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎداش ﻣﯽدھﯿﻢ«‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺮوط وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻋﻤﻞ را ﻗﺒﻮل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺷﺮطھﺎ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٧٢‬‬
‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ َ ۠ َ َ ‪ُ ُ ٰ َ ٓ َ َّ َ َّ َ ٰٓ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ ّ ٞ‬‬
‫� ۡم إ َ�ٰه‪ٞ‬‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِ�ما �نا �� مِثل�م يو� إِ� ��ما إِ�ه‬
‫َٰ ‪َ َ ۡ ۡ ُ َ َ ٗ ٰ َ ٗ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ّ َ َ ٓ َ ْ ُ ۡ َ َ َ َ َ ٞ‬‬
‫ادة ِ َر ّ�هِۦٓ‬
‫ِ‬ ‫�ك بِعِب‬ ‫�حِدۖ �من �ن يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫َ‬
‫د�‪] ﴾١١٠‬اﻟﮑﻬﻒ‪]» .[١١٠ :‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺸﺮی ]ﻋﺎدی[ ھﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬‫أ َح َ ۢ‬
‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش ]در آﺧﺮت[ اﻣﯿﺪ‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺒﻮدﺗﺎن‪ِ ،‬‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ھﯿﭻ ﮐﺲ را در‬

‫آﻓﺎت ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ‬

‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬ﺻﺪﻗﺎت و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫آﻓﺖ ﺑﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ‪ :‬رؤﯾﺖ و دﯾﺪن ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻃﻠﺐ ﮐﺮدن ﻋﻮض ﺑﺮ آن و رﺿﺎﯾﺖ و‬
‫آراﻣﺶ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ آن‪.‬‬
‫‪ .١‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ از ﻧﺸﺎن دادن ﻋﻤﻠﺶ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان رھﺎﯾﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﻨﺖ و‬
‫ﺗﻮﻓﯿﻖ اﻟﻠﻪ آ ﮔﺎھﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻨﺪه‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﻋﻠﻢ و آ ﮔﺎھﯽ داﺷﺘﻦ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را از ﻃﻠﺐ ﮐﺮدن ﻋﻮض در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻠﺶ رھﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ او ﺑﺮدهای اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﯿﺪ و آﻗﺎﯾﺶ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺰد درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻗﺎﯾﺶ ﺑﻪ او اﺟﺮ و ﭘﺎداﺷﯽ دھﺪ از اﺣﺴﺎن و‬
‫اﻧﻌﺎم ﺳﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻮﺿﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻠﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣‬و ﮐﺴﯽﮐﻪ او را از رﺿﺎﯾﺖ و آراﻣﺶ او در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻠﺶ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪی ﻋﯿﻮب و ﮐﻢ ﮐﺎری در ﻋﻤﻠﺶ و ھﻮاھﺎی ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﻖ اﻟﻠﻪ ﺑﺰرگ اﺳﺖ و اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻋﺎﺟﺰﺗﺮ و ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ از‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ را ﺑﻪ ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ وﺟﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ .‬از اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﺧﻼص و ھﻤﮑﺎری‬
‫و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و اﻧﺠﺎم ﻋﺒﺎدت ﻧﯿﮑﻮ را ﻣﺴﺄﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫ُ ّ ّ ۡ َ َ َ َّ ُ َّ َ َ َّ ُ ُ ُّ ُّ َ َ‬
‫ٱل� فإ ِ ۡ�هِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما بِ�م مِن �ِعمةٖ ف ِمن ٱ�ِۖ �م إِذا مس�م‬
‫َ َۡ َ‬
‫�ٔ ُرون‪] ﴾٥٣‬اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٥٣ :‬و ]ای ﻣﺮدم‪ [،‬ھﺮ ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮐﻪ دارﯾﺪ‪ ،‬از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﻼوه‪،‬‬ ‫ت‬
‫وﻗﺘﯽ ﮔﺰﻧﺪی ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه او ﻧﺎﻟﻪ و زاری ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺣﻔﻆ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ‬

‫اﻧﺠﺎم دادن ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ او را‬
‫ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ رﯾﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﮐﻢ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ را ﻓﺎﺳﺪ‬
 ‫‪٦٧٣‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و دروازهھﺎی زﯾﺎدی دارد ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻮر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و اﻧﺠﺎم دادن ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﺪون ﭘﯿﺮوی‬
‫ﮐﺮدن از ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد و ﻣﻨﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻋﻤﻠﺶ‪ ،‬ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﻗﻠﺒﺶ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﻋﻤﻞ را ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اذﯾﺖ ﮐﺮدن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﯿﺰ آن را ﻧﺎﻗﺺ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﺪی ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دﺳﺘﻮرات اﻟﮫﯽ و اھﺎﻧﺖ ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪن‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و ﻧﯿﺰ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ھﻤﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦھﺎ ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎن و اﺳﺎس ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ را از ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺑﺮد و ارﮐﺎن آن را ﺧﺮاب و وﯾﺮان ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ای ﺑﻨﺪهی ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻔﺴﺖ را ﺑﯿﺪار ﮐﻦ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ را ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮ ﺣﻘﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﺻﺤﺒﺖھﺎی ﺗﻮ را ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬آنﻃﻮری ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی ﺟﻼل و ﺑﺰرﮔﯽ و‬
‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ َ ۠ َ َ ‪ُ ُ ٰ َ ٓ َ َّ َ َّ َ ٰٓ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ ّ ٞ‬‬
‫� ۡم إ َ�ٰه‪ٞ‬‬
‫ِ‬ ‫ﮐﺒﺮﯾﺎﯾﯽاش اﺳﺖ ﻋﺒﺎدت ﮐﻦ‪﴿ :‬قل إِ�ما �نا �� مِثل�م يو� إِ� ��ما إِ�ه‬
‫َٰ ‪َ َ ۡ ۡ ُ َ َ ٗ ٰ َ ٗ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ّ َ َ ٓ َ ْ ُ ۡ َ َ َ َ َ ٞ‬‬
‫ادة ِ َر ّ�هِۦٓ‬
‫ِ‬ ‫�ك بِعِب‬ ‫�حِدۖ �من �ن يرجوا ل ِقاء ر� ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫َ‬
‫د�‪] ﴾١١٠‬اﻟﮑﻬﻒ‪]» .[١١٠ :‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺸﺮی ]ﻋﺎدی[ ھﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫أ َح َ ۢ‬
‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش ]در آﺧﺮت[ اﻣﯿﺪ‬
‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ؛ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺒﻮدﺗﺎن‪ِ ،‬‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ھﯿﭻ ﮐﺲ را در‬
‫ﺑﺪان‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﯽ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﺛﻮاب ﻣﯽرﺳﺪ و‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﺪی ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽﺷﻮی‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻘﺎب و ﺟﺰاﯾﯽ ﻣﯽرﺳﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫�ت ِ َها ۡٱ�نۡ َ� ٰ ُر ۖ َو َّٱ� َ‬
‫ِين‬
‫َۡ‬ ‫َّ َّ َ ُ ۡ ُ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ َّ ٰ َ ۡ‬
‫ت � ِري مِن‬ ‫ت ج� ٖ‬ ‫﴿إِن ٱ� يدخِل ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬
‫َّ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ َ َّ ُ ۡ‬
‫ار َمث ٗوى ل ُه ۡم‪] ﴾١٢‬ﻣﺤﻤﺪ‪.[١٢ :‬‬ ‫�فروا �تمتعون و�أ�لون كما تأ�ل ٱ�ن�م وٱ�‬
‫»اﻟﻠﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر را ﺑﻪ ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ]از ﺑﮫﺸﺖ[ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺒﺎرھﺎ از زﯾﺮ ]درﺧﺘﺎن[ آن‬
‫ﺟﺎری اﺳﺖ؛ و ﮐﺎﻓﺮان ]ﺗﻨﮫﺎ در دﻧﯿﺎ[ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ھﻤﭽﻮن ﭼﺎرﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ و آﺗﺶ‬
‫]دوزخ[ ﺟﺎﯾﮕﺎھﺸﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اھﻤﯿﺖ ﻧﯿﺖ‬
‫ﻧﯿﺖ در ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ :‬ﻋﺰم و اراده ﺟﮫﺖ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻠﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻘﺮب ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮط ﺻﺤﺖ ﻋﻤﻞ و ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ و ﭘﺎداش دادن ﺑﻪ آن‪ ،‬ﻧﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ آن ﻗﻠﺐ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﻮل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٧٤‬‬
‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ ِّ ْ‬ ‫َّ َ َ‬
‫اﻷ ْ� َﻤ ُﺎل ﺑﺎﻨﻟِّﻴَّ‬
‫‪١‬‬
‫ئ َﻣﺎ ﻧ َﻮى«‪.‬‬ ‫ﺮ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ام‬ ‫ﻞﻜ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬
‫ِ ِ ِ‬‫�‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ﺎت‬ ‫ِ‬ ‫» ِإ�ﻤﺎ‬
‫»ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﻧﯿﺎت ﺑﺴﺘﮕﯽ دارﻧﺪ و ھﺮﮐﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﯿﺖ ﺧﻮد را‬
‫درﻣﯽﯾﺎﺑﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﯿﺖ ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫اول ‪ -‬ﻧﯿﺖ ﻋﻤﻞ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﯿﺖ ﮐﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮای وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ و ﻧﻤﺎز‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﻧﯿﺖ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻷ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ او اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮای وﺿﻮ و‬
‫ﻏﺴﻞ و ﻧﻤﺎز ﯾﺎ ﻏﯿﺮ از آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻘﺮب و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ از‬
‫ّاوﻟﯽ‪ ،‬ﻣﮫﻢﺗﺮ اﺳﺖ و ھﺮدو در ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﻻزم و ﺿﺮوری ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎی اﺧﻼص‬
‫اﺧﻼص ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻋﻤﺎلﺷﺎن را در ﻇﺎھﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﺧﺎﻟﺺ و ﺗﺼﻔﯿﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ھﻨﮕﺎم اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ھﯿﭻ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺪق در اﺧﻼص اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻃﻨﺶ از ﻇﺎھﺮش آﺑﺎدﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﻨﺪه اﺧﻼص دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺮوردﮔﺎرش را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده و ﻗﻠﺒﺶ را زﻧﺪه‬
‫ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ او ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻧﺠﺎم دادن ﻋﺒﺎدات و ﻃﺎﻋﺎت ﻧﺰد او ﻣﺤﺒﻮب‪ ،‬و‬
‫ﻣﻌﺎﺻﯽ ﻧﺰدش ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻗﻠﺒﯽ ﮐﻪ اﺧﻼص ﻧﺪارد و درﺧﻮاﺳﺖھﺎ و‬
‫اﻣﯿﺎل در آن ﻣﻮج ﻣﯽزﻧﺪ؛ ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﯾﺎﺳﺖ و ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﮫﻮت و ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ درھﻢ و دﯾﻨﺎر‪.‬‬
‫َ َ ُ ّ َ ُ َ َ َٓ‬ ‫َّ َ ُ ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬
‫ٱ� �ل ِِص� � ٱ�ِين حنفاء‬ ‫اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما أم ُِر ٓوا إِ� ِ�َ ۡع ُب ُدوا‬
‫َ ُ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ َ ٰ َ ُ ۡ َ‬
‫ِين ٱلق ّي ِ َمةِ‪] ﴾٥‬اﻟﺒﯿﻨﺔ‪» .[٥ :‬و آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ ﺟﺰ‬ ‫و�قِيموا ٱلصلوة و�ؤتوا ٱلزكوة ۚ و�ل ِك د‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮای او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻨﺪ ]و از ﺷﺮک و ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ‪ [،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ روی آورﻧﺪ؛ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ و زﮐﺎت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ و اﯾﻦ اﺳﺖ آﯾﯿﻦ راﺳﺘﯿﻦ‬
‫و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٩٠٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٦٧٥‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫ﺣﮑﻢ اﯾﺜﺎر‬
‫اﯾﺜﺎر ﺳﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .١‬اﯾﺜﺎر و از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﯽ ﻣﻤﻨﻮع‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ دﯾﮕﺮی را در ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺮﺟﯿﺢ دھﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺷﺮﻋﺎ ﺑﺮ ﺧﻮدت واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آب وﺿﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﮐﺎﻓﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮی را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺮﺟﯿﺢ دھﯽ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ از‬
‫اﻣﺮ واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫دادن آن ِ‬
‫دﺳﺖ ِ‬
‫‪ .٢‬اﯾﺜﺎر ﻣﺒﺎح‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺜﺎر در اﻣﻮر ﻣﺴﺘﺤﺐ و اﯾﻨﮑﻪ دﯾﮕﺮی را در ﺻﻒ اول ﺑﺮ ﺧﻮد‬
‫ﺗﺮﺟﯿﺢ دھﯽ و ﺗﺮک ﮐﺮدن ﭼﻨﯿﻦ اﯾﺜﺎری ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﭘﺪر ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺮﺟﯿﺢ دھﯽ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﯾﺜﺎر ﻣﺴﺘﺤﺐ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ دﯾﮕﺮی را در اﻣﺮ ﻏﯿﺮ ﺗﻌﺒﺪی ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺮﺟﯿﺢ دھﯽ‪،‬‬
‫ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﮔﺮﺳﻨﻪ ھﺴﺘﯽ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدھﯽ ﮐﻪ ﻏﺬا را ﻓﺮد دﯾﮕﺮی‬
‫َ ۡ ۡ ُ ُّ َ‬
‫ون َم ۡن َه َ‬
‫اج َر‬ ‫ٱ� َار َو ۡٱ� َ‬
‫ي� ٰ َن مِن �بل ِ ِهم �ِب‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﺪ‪َ ﴿ .‬و َّٱ� َ‬
‫ِين َ� َب َّو ُءو َّ‬
‫ِ‬
‫ۡ َ َ ٗ ّ َّ ٓ ُ ُ ْ َ ُ ۡ ُ َ َ َ ٰٓ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ۡ ََ َ‬
‫س ِهم ولو �ن‬ ‫� ُدون ِ� ُص ُدورِهِم حاجة مِما أوتوا و�ؤث ِرون � أنف ِ‬ ‫إِ� ِهم و� ِ‬
‫َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬ ‫َ ُ َۡ‬ ‫ۡ َ َ َ ‪ٞ‬‬
‫ِحون‪] ﴾٩‬اﻟﺤﺸﺮ‪» .[٩ :‬و‬ ‫سهِۦ فأو��ِك هم ٱلمفل‬ ‫اصة ۚ َو َمن يُوق ش َّح �ف ِ‬ ‫ب ِ ِهم خص‬
‫]ﻧﯿﺰ[ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از آنھﺎ ]= ﭘﺲ از ﻣﮫﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر[ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪،‬‬
‫ﻣﺎ و ﺑﺮادراﻧﻤﺎن را ﮐﻪ در اﯾﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﯿﺎﻣﺮز و در دلھﺎﯾﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫دﻟﺴﻮز ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﮐﯿﻨﻪای ﻗﺮار ﻣﺪه‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻮ‬
‫ﺻﻔﺎت و وﯾﮋﮔﯽھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آنھﺎ ادا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮای ادا ﺷﺪن ﺑﻪ ﺻﻔﺎت و وﯾﮋﮔﯽھﺎﯾﯽ ﻧﯿﺎز دارد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و‬
‫ﺛﻤﺮﺑﺨﺶ و ﻣﻘﺒﻮل واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ در ﻋﺒﺎدات ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‪ ،‬زﮐﺎت‪ ،‬روزه‪ ،‬ﺣﺞ و ﻏﯿﺮه‪،‬‬
‫ﯾﺎ از ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻊ‪ ،‬اﺟﺎره‪ ،‬ﺻﻠﺢ‪ ،‬وﮐﺎﻟﺖ و اﻣﺜﺎل آنھﺎ‪ ،‬ﯾﺎ از آداب و ﻣﻌﺎﺷﺮات‬
‫ﯾﺎ اذﮐﺎر ﯾﺎ دﻋﺎھﺎ و دﯾﮕﺮ اواﻣﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ و ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﮫﯽ‬
‫و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‪.‬‬
‫ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﺻﻔﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻘﺒﻮل و ﺛﻤﺮﺑﺨﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ‬
‫از‪:‬‬
‫‪ .١‬ﯾﻘﯿﻦ‪ :‬ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﻨﻨﺪهی ﻧﯿﺎزھﺎ‬
‫ﻣﺎ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺳﺘﮕﺎری و ﻧﺠﺎت ﻣﺎ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت اﺳﺖ و در آن ھﯿﭻ ﺷﮑﯽ‬
‫َ ُ ُُ َ ُ‬
‫� ۡم َو َمن يُطِعِ َّ َ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ ۡ ۡ َ ُ َ ۡ َ َ ُ‬
‫ٱ�‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ‪﴿ .‬يصل ِح ل� ۡم أع�ٰل� ۡم َو�غفِ ۡر ل� ۡم ذنو� ۗ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٧٦‬‬
‫از فَ ۡو ًزا َع ِظ ً‬
‫يما‪] ﴾٧١‬اﻷﺣﺰاب‪]» .[٧١ :‬ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎر و راﺳﺘﮕﻮ ﺑﺎﺷﯿﺪ[ ﺗﺎ‬ ‫َو َر ُس َ ُ‬
‫و�ۥ َ� َق ۡد فَ َ‬
‫اﻟﻠﻪ ﮐﺎرھﺎﯾﺘﺎن را اﺻﻼح ﮐﻨﺪ و ﮔﻨﺎھﺎﻧﺘﺎن را ﺑﯿﺎﻣﺮزد و ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ[ ھﺮ ﮐﺲ از ]ﮐﺘﺎب[ اﻟﻠﻪ و‬
‫ً‬
‫]اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ﺑﻪ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرﮔﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺧﺎﻟﺺ ﻧﻤﻮدن ﻋﻤﻞ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ او ﻣﺎ را‬
‫ﺧﻠﻖ و ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﻮﯾﺶ ھﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ ھﺪاﯾﺖ ﮐﻤﮏ ﮐﺮده و ﺑﺮ آن ﺑﻪ‬
‫� َ ۡ َ ُُۡ ُ‬ ‫َ ُ ُ َّ ُ َ ُّ ُ ۡ َ ٓ َ َ َّ ُ َ َ ُ ُ ّ‬
‫�ءٖ فٱ�بدوه ۚ‬ ‫ﻣﺎ ﺛﻮاب ﻣﯽدھﺪ‪ٰ�﴿ .‬ل ِ�م ٱ� ر��مۖ � إِ�ٰه إِ� هو ۖ �ٰل ِق ِ‬
‫‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬‫َ ُ َ َ َٰ ُ ّ‬
‫�ءٖ َو� ِيل‪] ﴾١٠٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[١٠٢ :‬اﯾﻦ اﺳﺖ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ؛ ھﯿﭻ‬ ‫وهو � ِ‬
‫ﻣﻌﺒﻮدی ]ﺑﻪﺣﻖ[ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ؛ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و ]ﺑﺪاﻧﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ[ او ]ﻣﺮاﻗﺐ و[ ﮐﺎرﮔﺰار ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻋﻤﺎل دﯾﻨﯽ ﮔﺮانﻗﯿﻤﺖ ھﺴﺘﻨﺪ و ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻗﯿﻤﺖ آنھﺎ را‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺛﻮاب ﯾﮏ‬
‫»ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ« ﮔﻔﺘﻦ را ﺑﺪھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد را ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ وﻋﺪهی اﺟﺮ و ﭘﺎداش داده‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ ﺑﮕﺮدان و‬
‫آن ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدن از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ اﻋﻤﺎلﻣﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻠﯽ اﻧﺠﺎم دھﯿﻢ ﮐﻪ او اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﻢ اﮔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﯾﻨﺠﺎ‬
‫و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﻦ ﺑﻮد در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻪ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ھﻤﺎن ﮐﺎر را ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ دارﯾﻢ آن را اﻧﺠﺎم دھﯿﻢ و اﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬از ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺆال ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﺗﺼﻮر ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻤﻞ؛ زﯾﺮا اﻋﻤﺎل‪ ،‬ارزﺷﻤﻨﺪ ھﺴﺘﻨﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻓﻀﺎﯾﻞ آنھﺎ را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آنھﺎ و ﻣﺪاوﻣﺖ و زﯾﺎد اﻧﺠﺎم دادن‪ ،‬و دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی آنھﺎ‬
‫آﺳﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻓﻀﺎﯾﻞ ذﮐﺮ‪ ،‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬ﺣﺞ‪ ،‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺻﻠﻪی‬
‫رﺣﻢ و‪ ...‬از اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ ﺗﺎ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن و ﻣﺪاوﻣﺖ ﺑﺮ آنھﺎ آﺳﺎن‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .٥‬اﺣﺴﺎن؛ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ را ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮ او را‬
‫ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬او ﺗﻮ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻨﺎن ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺎ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﺎ را ﻣﯽﺷﻨﻮد و اﺣﻮال ﻣﺎ را ﻣﯽداﻧﺪ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺎ را زﯾﺮ ﻧﻈﺮ دارد‪.‬‬
 ‫‪٦٧٧‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫ﭘﺲ ﻋﻤﻞ را ﺑﺮای اﻟﻠﻪ و ﺑﻪ روش ﻧﯿﮑﻮ اﻧﺠﺎم دھﯿﻢ و او را ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﮔﻮﯾﺎ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ از ﻣﺎ اﻃﻼع ﮐﺎﻣﻞ دارد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﻋﻤﺎلﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺎ را ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻨﺪه ﻋﻤﻞ را ﭼﻪ در ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ و ﭼﻪ در ﺟﻤﻊ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﯾﮏ روش و‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی او ﺑﺎ ﻗﻠﺐ و ﺟﺴﻢ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از او‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽﮐﻪ در ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم‪ ،‬ﻋﻤﻞ را ﺧﻮب اﻧﺠﺎم دھﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ در ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻠﺶ را ﺑﺪ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ او ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﺨﻠﻮق را‬
‫َّ‬ ‫ََ َ ُ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﺎﻟﻖ را؛ و اﯾﻦ ﻧﻔﺎق اﺳﺖ‪﴿ :‬ف� ت ۡدع َم َع ٱ� ِ‬
‫ۡ َ َّ َ‬ ‫َ ََ ُ َ‬ ‫َ‬
‫إِ� ٰ ًها َءاخ َر �تكون م َِن ٱل ُمعذ�ِ�‪] ﴾٢١٣‬اﻟﺸﻌﺮاء‪» .[٢١٣ :‬ﭘﺲ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی را ﺑﺎ اﻟﻠﻪ ﻣﺨﻮان‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻋﺬاب ﺧﻮاھﯽ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫‪ .٦‬ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش و ﻣﺠﺎھﺪت‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد ﺑﻪ ﺳﻌﯽ و ﺗﻼشﻣﺎن در اﻧﺠﺎم‬
‫ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﯿﻢ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻧﻔﺲھﺎیﻣﺎن دوﺳﺖ دارﻧﺪ و‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ‪ ،‬از آنھﺎ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و ﻋﻤﻠﯽ را اﻧﺠﺎم دھﯿﻢ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ دوﺳﺖ دارد و‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ .‬و ھﺮﭼﻪ دارﯾﻢ را ﺑﺮای رﺿﺎی اﻟﻠﻪ ﻷ‪ ،‬ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و آﻧﭽﻪ‬
‫را ﮐﻪ او دوﺳﺖ دارد اﻧﺠﺎم داده و از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ او آن را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﯽداﻧﺪ دوری‬
‫ھﺪف اﻟﻠﻪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ﺑﺮ ھﺪف‬ ‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه ِ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ و ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻧﻔﺴﺶ دوﺳﺖ دارد ﻣﻘﺪم ﺑﺪارد‪ .‬ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ََ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ﺗﻮﻓﯿﻘﯽ دھﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎھﺪ واﻗﻌﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪َ ﴿ .‬و َّٱ� َ َ‬
‫ِين � ٰ َه ُدوا �ِينا �َ ۡهد َِ�ن ُه ۡم ُس ُبلنا ۚ‬
‫]ﺧﺸﻨﻮدی[ ﻣﺎ‬ ‫سنِ�‪] ﴾٦٩‬اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪» .[٦٩ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در راه‬
‫ٱ� ل َ َم َع ٱل ۡ ُم ۡح ِ َ‬ ‫َّ‬
‫�ن َّ َ‬
‫ِ‬ ‫ً‬
‫ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ راهھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻋﻠﻢ آﻣﻮﺧﺘﯿﻢ و ﻋﻤﻠﯽ را ﺑﺪون اﯾﻦ ﺻﻔﺎت اﻧﺠﺎم دادﯾﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﺑﺪون اﯾﻦ‬
‫ﺻﻔﺎت اﻧﺘﺸﺎر ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺟﺪال و اﺧﺘﻼف و ﻃﻠﺐ رﺧﺼﺖھﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻟﺖ و رﯾﺎ و ﻓﺘﻨﻪھﺎ زﯾﺎد‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و اﺣﺰاب و ﮔﺮوهھﺎی زﯾﺎدی ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ ْ َّ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َٓ ُ ۡ َ‬
‫ت َو َمن تَ َ‬
‫اب َم َعك َو� � ۡطغ ۡۚوا إِن ُهۥ ب ِ َما � ۡع َملون بَ ِص�‪] ﴾١١٢ٞ‬ﻫﻮد‪.[١١٢ :‬‬ ‫﴿فٱستقِم كما أمِر‬
‫»ﭘﺲ ]ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪای‪] ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺮﮐﺎن[ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﻦ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ھﻤﺮاه ﺗﻮ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٧٨‬‬
‫]ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه اﻟﮫﯽ[ روی آورده اﺳﺖ ]ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ در دﯾﻨﺪاری اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﻨﺪ[ و ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫او ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم دادن ﻋﻤﻞ ﺑﺎ ﺻﻔﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﯿﺰد‪ ،‬در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‬
‫ﺑﻪ وﻋﺪهھﺎی اﻟﻠﻪ ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ﯾﮑﯽ از ﺻﻔﺎت ﻣﺬﮐﻮر از‬
‫ﺑﯿﻦ رود‪ ،‬وﻋﺪهای ﮐﻪ ﺑﻪ او داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ و از ﺧﺴﺎرت ﻧﺠﺎت‬
‫ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ اﺳﺒﺎب ﻧﺠﺎت ﭼﮫﺎرﮔﺎﻧﻪ را ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫َّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ‬ ‫�� َن لَ� ُخ ۡ‬
‫ٰ‬ ‫َّ ۡ َ‬ ‫َ َۡ ۡ‬
‫�‪ ٢‬إِ� ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫�‪ ١‬إِن ِ‬
‫ٱ�‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱلع ِ‬
‫�‪] ﴾٣‬اﻟﻌﺼﺮ‪» .[٣-١ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫ٱل�ٰل َِ�ٰ َ َ َ َ ۡ ْ ۡ َ ّ َ َ َ َ ۡ ْ َّ ۡ‬
‫َّ‬
‫ت وتواصوا بِٱ� ِق وتواصوا بِٱلص ِ‬ ‫ِ‬
‫در زﯾﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﺗﻮﺻﯿﻪ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪ -١‬ﮐﺘﺎب ﻃﻬﺎرت‬

‫‪ -١‬اﺣﮑﺎم ﻃﻬﺎرت‬
‫ﻃﮫﺎرت‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻈﺎﻓﺖ و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻧﺠﺎﺳﺎت ﺣﺴﯽ و ﻣﻌﻨﻮی‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻃﮫﺎرت ﺷﺮﻋﯽ‬

‫ﻃﮫﺎرت ﺷﺮﻋﯽ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬ﻃﮫﺎرت ﻇﺎھﺮ‪ :‬ﺑﺎ وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آب‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﺑﺪن ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﻧﺠﺎﺳﺖ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﻃﮫﺎرت ﺑﺎﻃﻦ‪ :‬ﭘﺎﮐﺴﺎزی ﻗﻠﺐ از ﺻﻔﺎت ﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮک‪ ،‬ﮐﻔﺮ‪ ،‬ﮐﺒﺮ‪،‬‬
‫ﺧﻮدﺷﯿﻔﺘﮕﯽ‪ ،‬ﮐﯿﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺴﺎدت‪ ،‬ﻧﻔﺎق‪ ،‬رﯾﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪ .‬و ﭘﺮ ﮐﺮدن ﻗﻠﺐ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی‬
‫ﺻﻔﺎت ﻧﯿﮏ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن‪ ،‬راﺳﺘﯽ‪ ،‬اﺧﻼص‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻮﮐﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
‫و ﺑﺎ زﯾﺎد ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدن و اﺳﺘﻐﻔﺎر و ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ ﻷ و ﺗﻔﮑﺮ و ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن در آﯾﺎت و‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی آﻓﺮﯾﻨﺶ و آﯾﺎت ﺷﺮﻋﯽ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﻈﺎﻓﺖ در ﺑﺎب ﻃﮫﺎرت دو ﭼﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ در ﺷﺮﯾﻌﺖ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدﻧﺶ از ﺳﻨﺖھﺎی ﻓﻄﺮی‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﻧﺎﺧﻦ‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﺳﺒﯿﻞ‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻣﻮھﺎی زﯾﺮ ﺑﻐﻞ و‬
‫زﯾﺮ ﻧﺎف‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدﻧﺶ از ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮق و ﺑﻮی زﺷﺖ و اﺛﺮات ادرار و ﻣﺪﻓﻮع‪.‬‬

‫ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﺠﺎﺳﺖ‬
‫ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺷﺮک ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﺮ ﻣﺸﺮﮐﯽ از ﻧﻈﺮ ﺣﺴﯽ و ﻣﻌﻨﻮی ﻧﺠﺲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺸﺮک ﻧﺠﺲ ﻣﻌﻨﻮی اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺮک او ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺪﺑﻮﺗﺮﯾﻦ و ﭘﻠﯿﺪﺗﺮﯾﻦ و‬
‫ﻧﺠﺲﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺠﺎﺳﺖ ﻣﻌﻨﻮی ﺑﺰرگﺗﺮ از ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺣﺴﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٨٠‬‬

‫و ﻧﺠﺲ ﺣﺴﯽ ﻧﯿﺰ ھﺴﺖ؛ ﭼﻮن وﺿﻮ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و از ﺟﻨﺎﺑﺖ و ﻣﺪﻓﻮع و ادرار ﺧﻮدش‬
‫را ﭘﺎک ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و از ﻧﺠﺎﺳﺖھﺎ و زﺷﺘﯽھﺎ دوری ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺣﯿﻮان ﻣﺮده و ﺧﻮن و‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮک و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ را ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪت ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺣﺴﯽ و ﻣﻌﻨﻮی ﻣﺸﺮک‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻷ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ از ﻣﺴﺠﺪ‬
‫َ َ‬
‫ام ُن ٓوا ْ إ َّ�ماَ‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫اﻟﺤﺮام دور ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﺰدﯾﮏ آن ﻧﺮوﻧﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ِ‬
‫َ َٗ َ َ‬ ‫َ َ ۡ ۡ‬
‫ام َ� ۡع َد َ� ِم ِه ۡم �ٰذ�ۚ �ن خِفتُ ۡم � ۡيلة ف َس ۡوف‬ ‫ج َد ۡ َ‬
‫ٱ� َر َ‬ ‫ٱل ۡ ُم ۡ ُ َ َ َ ‪ۡ َ ۡ ْ ُ َ ۡ َ َ َ ٞ‬‬
‫��ون �س ف� �قر�وا ٱلمس ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ِيم حك ‪ٞ‬‬ ‫َ‬
‫ٱ� عل ٌ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫ٱ� مِن فضلِهِۦٓ إن شا َء إن َ‬‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ� ۡغن ِي� ُم ُ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ِيم‪] ﴾٢٨‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[٢٨ :‬ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫ۚ ِ‬ ‫ِ‬
‫ً‬
‫اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻗﻄﻌﺎ ﭘﻠﯿﺪﻧﺪ؛ ﭘﺲ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻌﺪ از اﻣﺴﺎل ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮﻧﺪ؛ و اﮔﺮ‬
‫]ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﻄﻊ ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ آﻧﺎن[ از ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ ﺑﯿﻢ دارﯾﺪ‪] ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ[ اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را از‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ داﻧﺎی ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ھﻤﻪی ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﺷﺮک را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫َ َ ۡ ُ َ ُ َ َٰ َ َ َ َ ٓ ُ َ َ ُ ۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ۡ ُ َ ُ ۡ‬
‫�ك‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ� � �غفِر أن ��ك بِهِۦ و�غفِر ما دون �ل ِك ل ِمن �شاء ۚ ومن � ِ‬
‫ى إ ۡ� ًما َع ِظ ً‬ ‫َّ َ َ ۡ َ َ‬
‫يما‪] ﴾٤٨‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٤٨ :‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬اﻟﻠﻪ اﯾﻦ ﮔﻨﺎه را ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮک‬ ‫بِٱ�ِ �ق ِد ٱ�� ٰٓ ِ‬
‫آورده ﺷﻮد ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ و ﻏﯿﺮ از آن را ‪ -‬ﺑﺮای ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﺪ ‪ -‬ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ؛ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک‬
‫ً‬
‫ورزد‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫وﺿﻌﯿﺖ و ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻨﺪه ھﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎﺟﺎت ﭘﺮوردﮔﺎرش‬

‫ﻃﮫﺎرت ﺑﺪﻧﯽ و ﻗﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺮای ﻧﺠﺎت و رﺳﺘﮕﺎری ھﺮ ﺑﻨﺪهای در دﻧﯿﺎ ﻻزم ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻇﺎھﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آب و ﺑﺎﻃﻦ او ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎن ﭘﺎک ﺷﻮد‪،‬‬
‫روﺣﯿﻪاش ﻗﻮی و ﻧﻔﺴﺶ ﺷﺎد‪ ،‬و ﻗﻠﺒﺶ ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺮای ﻣﻨﺎﺟﺎت‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش‪ ،‬در ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺑﺎ ﺑﺪن ﭘﺎک‪ ،‬و ﻗﻠﺐ ﭘﺎک و ﻟﺒﺎس ﭘﺎک و در ﻣﮑﺎن ﭘﺎک‬
‫آﻣﺎده ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ﻧﮫﺎﯾﺖ ادب اﺳﺖ و در ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن در‬
‫درﺟﻪای ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﮐﺎﻣﻞﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻋﺒﺎدت ﺑﺪون رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺖ‪ ،‬و از اﯾﻦ‬
‫ﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ‪ ،‬ﻧﺼﻒ و ﻗﺴﻤﺘﯽ از اﯾﻤﺎن اﺳﺖ و اﻟﻠﻪ اھﻞ آن را دوﺳﺖ دارد‪.‬‬
‫ُۡ ُ َ َٗ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫َۡ َُ َ َ َ ۡ‬
‫�لوا‬
‫يض قل هو أذى فٱ� ِ‬ ‫ح ِ�‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و��ٔلونك ع ِن ٱل َم ِ‬
‫ُ‬ ‫َ َُۡ ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ََ َۡ َُ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ّ ٓ‬
‫� َ� ۡط ُه ۡرنۖ فإِذا � َط َّه ۡرن ف�توه َّن م ِۡن َح ۡيث‬
‫ح َّ ٰ‬
‫وه َّن َ‬‫يض و� �قر�‬ ‫ٱلن ِ َسا َء ِ� ٱل َم ِ‬
‫ح ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َّ ُ َّ َّ َ ُ ُّ َّ َّ َ َ ُ ُّ ۡ‬
‫حب ٱلمتط ِهرِ�ن‪] ﴾٢٢٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٢٢ :‬و ]ای‬ ‫أمر�م ٱ�ۚ إِن ٱ� �ِب ٱ��ٰ�ِ� و� ِ‬
 ‫‪٦٨١‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ [،‬از ﺗﻮ درﺑﺎرۀ ِﺣﯿﺾ ]= ﻋﺎدت ﻣﺎھﺎﻧﮥ زﻧﺎن[ ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ؛ ﺑﮕﻮ »آن ]ﺣﺎﻟﺖ‪ [،‬ﻧﻮﻋﯽ‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﯽ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ در ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺎﻋﺪﮔﯽ از زﻧﺎن ﮐﻨﺎرهﮔﯿﺮی ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺰدﯾﮑﯽ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﭘﺎک ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺎک ﺷﺪﻧﺪ ]و ﻏﺴﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ [،‬از ھﻤﺎن ﺟﺎ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن آﻣﯿﺰش ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺗﻮﺑﻪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را‬
‫دوﺳﺖ دارد و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﺎن را ]ﻧﯿﺰ[ دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﻮر ﺷ ْﻄ ُﺮ اﻹ َ‬
‫اﻟﻄ ُﻬ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َْ‬
‫اﻷ ْﺷ َﻌﺮ ِّي س ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻗَ َﺎل َر ُﺳﻮل اﷲ ج‪ُّ » :‬‬ ‫‪ْ �َ .٢‬ﻦ أَﻲﺑ َ‬
‫ﺎن‬ ‫ﻳﻤ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻚ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ﺎ‬‫ﻣ‬
‫ِ‬
‫ْ َ َ ‪١‬‬
‫َ ْ ْ ُِ َّ َ ْ َ ُ‬
‫� �ﻤﻸ ال ِﻤ�ان«‪.‬‬ ‫واﺤﻟَﻤﺪ ِ ِ‬
‫اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ اﺷﻌﺮی س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ‪ ،‬ﻧﺼﻒ‬
‫اﯾﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬و "اﻟﺤﻤﺪﻟﻠﻪ" ﺗﺮازوی )ﻧﯿﮑﯽھﺎ( را ُﭘﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﺪن و روح‬

‫اﻟﻠﻪ اﻧﺴﺎن را از ﺟﺴﻢ و روح آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﺮکھﺎ ﺑﺮ ﺑﺪن از دو ﺟﮫﺖ ﻣﺘﺮاﮐﻢ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫از داﺧﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮق‪ ،‬و از ﺧﺎرج ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺒﺎر‪ ،‬و ﺑﺮای ﺻﺤﯿﺢ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻏﺴﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﮑﺮر ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬و روح از دو ﺟﮫﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ :‬از اﻣﺮاﺿﯽ ﮐﻪ در ﻗﻠﺐ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺴﺪ‪ ،‬ﮐﺒﺮ و‪ ...‬و آﻧﭽﻪ از ﮔﻨﺎھﺎن ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻇﻠﻢ و زﻧﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻋﺎﻓﯿﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ روح‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ و اﺳﺘﻐﻔﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﯿﻦ او دو ﺟﻤﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ )از ﭘﻠﯿﺪیھﺎی داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ دوری ﻧﻤﺎﯾﺪ(‪،‬‬
‫ﻃﮫﺎرت و ﻋﺎﻓﯿﺘﺶ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻧﺠﺎت و ﺳﻼﻣﺘﯽاش ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻃﮫﺎرت و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ از ﺧﻮﺑﯽھﺎی اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آب ﭘﺎک ﺑﺎ ﺻﻔﺖ‬
‫ﻣﺸﺮوع در از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﺣﺪث )ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ و ﺑﯽوﺿﻮﯾﯽ( و ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﻘﺼﻮد‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻗﺴﺎم آبھﺎ‬
‫آبھﺎ دو ﻧﻮع ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬آب ﭘﺎک‪ :‬و آن آﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آب ﺑﺎران‪ ،‬آب درﯾﺎ‪ ،‬آب رودﺧﺎﻧﻪ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻮدش ﯾﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی اﺳﺒﺎب‬
‫ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻦ ﯾﺎ ﺷﻮر‪ ،‬داغ ﯾﺎ ﺳﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ آب ﭘﺎﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﮫﺎرت ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٢٣‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٨٢‬‬

‫وﺳﯿﻠﻪی آن ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬و آﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﮔﯿﺎھﺎن ﯾﺎ در ﻣﺨﺰنھﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آن آب ﭘﺎک اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ آب ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺣﻨﺎ ﯾﺎ ﺟﻮھﺮ ﯾﺎ رﻧﮓ ﯾﺎ ﺻﺎﺑﻮن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻧﺪک ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﻢ آب ﻣﻄﻠﻖ از آن‪ ،‬ﺳﻠﺐ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﺮ ھﻤﻪی‬
‫اﺟﺰاﯾﺶ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آن آب ﭘﺎک اﺳﺖ و ﺣﺪث را ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﺠﺎﺳﺖ را‬
‫از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫و اﮔﺮ اﺳﻢ آب ﻣﻄﻠﻖ از آن ﺳﻠﺐ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺮ اﺟﺰاﯾﺶ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﺪث را ﺑﺮ‬
‫ﻃﺮف ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺠﺎﺳﺖ و ﭘﻠﯿﺪی را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﭘﻠﯿﺪی‬
‫وﺳﯿﻊﺗﺮ از رﻓﻊ ﺣﺪث ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬آب ﻧﺠﺲ‪ :‬و آن آب ﮐﻢ ﯾﺎ زﯾﺎدی اﺳﺖ ﮐﻪ رﻧﮓ‪ ،‬ﯾﺎ ﻃﻌﻢ ﯾﺎ ﺑﻮی آن ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺣﮑﻤﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎک ﮐﺮدن و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی آن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎل آبھﺎی ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺻﺎف‬

‫آبھﺎی ﺟﻤﻊ ﺷﺪه از ادرار و ﻣﺪﻓﻮع اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭘﻠﯿﺪ و ﻣﻀﺮ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺼﺮف آنھﺎ در‬
‫ﻃﮫﺎرت و ﻧﻈﺎﻓﺖ و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﭘﺎک ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺑﺎ از ﺑﯿﻦ‬
‫رﻓﺘﻦ ﻃﻌﻢ و ﺑﻮ و رﻧﮓ ﺑﺎ ﺗﻪ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ ،‬ﻋﻠﺖھﺎ و اﺻﻞ ﺿﺮر‬
‫در آنھﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﭘﻠﯿﺪ ھﺴﺘﻨﺪ و از ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ آنھﺎ را رھﺎ ﻧﻤﺎﯾﯽ در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو روﻧﺪ ﯾﺎ در درﯾﺎ رﯾﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺎک و آب‪ ،‬ﭘﺎک و ﭘﺎک ﮐﻨﻨﺪه ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺣﮑﺎم ﻃﮫﺎرت‬
‫‪ .١‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻧﺠﺎﺳﺖ آب ﯾﺎ در ﻃﮫﺎرت ﺧﻮﯾﺶ ﺷﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺻﻞ آن‬
‫ﮐﻪ ﻃﮫﺎرت اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﮔﺮ ھﺮ دو ﻧﻮع آب ﭘﺎک و آب ﻧﺠﺲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﯾﮏ‬
‫ﭘﺎک اﺳﺖ‪ ،‬و ﻏﯿﺮ از آنھﺎ آﺑﯽ ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﯾﮑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻇﻦ ﻏﺎﻟﺒﺶ ﭘﺎک اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻃﮫﺎرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
 ‫‪٦٨٣‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫‪ .٣‬آب ﻧﺠﺲ اﮔﺮ ﺧﻮدش ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﺨﻠﯿﻪ و ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد )ﻣﺜﻞ آب ﮐﺸﯿﺪن از‬
‫ﭼﺎه ﺗﺎ آب ﭼﺎه دوﺑﺎره ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ(‪ ،‬ﯾﺎ آب ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﻃﮫﺎرت از ﺣﺪث اﺻﻐﺮ و اﮐﺒﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آب ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ آب‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده از آن را ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﯾﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن از آن‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺿﺮری داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﯿﻤﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .٥‬ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﺑﺪن ﯾﺎ ﻟﺒﺎس ﯾﺎ ﻗﻄﻌﻪای از زﻣﯿﻦ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ از آنھﺎ از ﻣﺎﯾﻌﺎت ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی آب ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺷﯿﺎی ﺟﺎﻣﺪ ﭘﺎک‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺠﺎﺳﺘﯽ در آنھﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ھﺮ ﭼﯿﺰی ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٦‬ﺣﺪث اﺻﻐﺮ و اﮐﺒﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آب ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ آب ﻧﺒﻮد‪،‬‬
‫ﺗﯿﻤﻢ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻧﻔﺖ از ﻗﺒﯿﻞ ﺑﻨﺰﯾﻦ و ﮔﺎزوﺋﯿﻞ و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﺣﮑﻢﺷﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻠﯿﺪی و ﻧﺠﺎﺳﺖ را ﺑﺮ ﻃﺮف‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺪث را از ﺑﯿﻦ ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٧‬آﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﯾﺎ اﻧﺮژی ﺧﻮرﺷﯿﺪی داغ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺎک ﮐﻨﻨﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺣﺪث را ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭘﻠﯿﺪی را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ اﺻﻞ‬
‫در آبھﺎ ﺑﺮ ﭘﺎک ﺑﻮدنﺷﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .٨‬ھﺮ ﭼﯿﺰی از ﻟﺒﺎس ﯾﺎ ﻓﺮش و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ اﮔﺮ ﻧﺠﺲ ﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺴﺘﻦ آن ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی آب‪ ،‬ﺑﺮای آن ﺿﺮر دارد‪ ،‬ﻃﮫﺎرﺗﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺠﺎﺳﺖ آن ﺑﺎ ﭘﺎک‬
‫ﮐﺮدن ﻣﺎﯾﻌﯽ ﻏﯿﺮ از آب‪ ،‬ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺨﺎر آب از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود و ﭘﺎک ﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ‬
‫ﻣﻘﺪور ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺢ ﮐﺸﯿﺪن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٩‬اﮔﺮ ﻟﺒﺎﺳﯽ ﭘﺎک ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻧﺠﺲ ﯾﺎ ﺣﺮام ﻣﺨﻠﻮط ﺷﻮد و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮد و ﻏﯿﺮ از‬
‫آنھﺎ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺷﺨﺺ اﺟﺘﮫﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﻟﺒﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻇﻦ ﻏﺎﻟﺒﺶ ﺑﺮ ﭘﺎک‬
‫ﺑﻮدن آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﻧﻤﺎزش اﮔﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ .١٠‬ادرار ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﮔﻮﺷﺖ آن ﺧﻮرده ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺪﻓﻮع و ﻣﻨﯽ آن و ﻣﻨﯽ‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ھﻤﻪاش ﭘﺎک اﺳﺖ و ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﮔﺮﺑﻪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺎک اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .١١‬ھﺮ ﻇﺮف ﭘﺎﮐﯽ ﺑﺮای وﺿﻮ و ﻏﯿﺮه زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻇﺮوف ﻏﺼﺒﯽ و از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از آنھﺎ ﻣﺒﺎح ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻇﺮوف ﻏﺼﺒﯽ و ﯾﺎ از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٨٤‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی و اﺳﺘﻔﺎده از آنھﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ از آنھﺎ وﺿﻮ‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬وﺿﻮﯾﺶ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﻨﮫﮑﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .١٢‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن از ﻇﺮوف و ﻟﺒﺎس ﮐﻔﺎر ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﺎﻟﺖ آنھﺎ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ اﺻﻞ در ﻃﮫﺎرت اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺠﺎﺳﺖ آنھﺎ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﮔﺸﺖ و‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺴﺘﻦ آنھﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آب واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪ .١٣‬ﻧﺠﺎﺳﺖ ﮐﻔﺶ و ﺧﻒ )ﻣﻮزه( ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آب ﯾﺎ ﻣﺎﻟﯿﺪن ﺑﺮ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺤﻮ ﺷﺪن‬
‫اﺛﺮ ﻧﺠﺎﺳﺖ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود و ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن از ﻇﺮوف ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه‬

‫ﺑﺮای ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن در ﻇﺮوف ﻃﻼﯾﯽ و ﻧﻘﺮهای و ھﺮ ﻧﻮع اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از آنھﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ زﻧﺎن از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﯾﻮر آﻻت ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن از ﻧﻘﺮه ﺑﺮای ﻣﺮدان ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ .‬و اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺿﺮورت وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻧﺪان ﻃﻼﯾﯽ و ﻏﯿﺮه ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ َ َ َ ِّ َ َ َ َ‬ ‫َ َْ‬ ‫َُ ُ‬ ‫‪ْ �َ .١‬ﻦ ُﺣ َﺬ ْ� َﻔ َﺔ س َﺳﻤ ْﻌ ُ‬
‫ﻲﺒ ج �ﻘﻮل‪» :‬ﻻ ﺗﻠبَ ُﺴﻮا اﺤﻟ ِﺮ�ﺮ وﻻ اﺪﻟﻳﺒﺎج‪ ،‬وﻻ‬ ‫ﺖ اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُّ ْ َ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫اﺬﻟ َﻫﺐ َواﻟﻔ َّﻀﺔ‪َ ،‬وﻻ ﺗَﺄ�ﻠﻮا ﻲﻓ ﺻ َ‬
‫ﺤﺎﻓِ َﻬﺎ‪ ،‬ﻓ ِﺈ� َﻬﺎ ل ُﻬ ْﻢ ِﻲﻓ اﺪﻟ�ﻴﺎ وﻨﻟﺎ ِﻲﻓ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َّ‬
‫ﺮﺸ ُ�ﻮا ِﻲﻓ آ ِ�ﻴ ِﺔ‬‫�َ ْ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ‪١‬‬
‫اﻵﺧﺮ ِة«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ ﯾﻤﺎن س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺑﺮﯾﺸﻢ و‬
‫دﯾﺒﺎ ﻧﭙﻮﺷﯿﺪ و در ﻇﺮف ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﭼﯿﺰی ﻧﻨﻮﺷﯿﺪ و ﻧﺨﻮرﯾﺪ؛ زﯾﺮا اﯾﻦھﺎ در دﻧﯿﺎ‬
‫آن ﮐﻔﺎر اﺳﺖ و در آﺧﺮت‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺎ«‪.‬‬ ‫از ِ‬
‫َّ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫اﺬﻟي � َ ْ َ‬
‫ﺮﺸ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ِّ َ َ َ‬ ‫ُ‬
‫ب ِﻲﻓ ِإﻧﺎ ِء اﻟ ِﻔﻀ ِﺔ ِإ� َﻤﺎ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ أم ﺳﻠﻤﺔ ل أن رﺳﻮل ِ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪ِ » :‬‬
‫َ َ َ َ َّ َ ‪٢‬‬ ‫ُ‬
‫�َ ْﺮ ِﺟ ُﺮ ِﻲﻓ َ� ْﻄ ِﻨ ِﻪ ﻧﺎر ﺟﻬﻨﻢ«‪.‬‬
‫ام ﺳﻠﻤﻪ ل از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ در ﻇﺮف‬
‫ﻧﻘﺮهای آب ﺑﻨﻮﺷﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ آﺗﺶ دوزخ در ﺷﮑﻤﺶ ﻣﯽرﯾﺰد«‪.‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎهھﺎی ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﺮ ﭼﭗ‪:‬‬
‫اﻓﻌﺎل اﻧﺴﺎن دو ﻧﻮع ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٤٢٦‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٦٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٦٣٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٠٦٥‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٦٨٥‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫ﯾﮏ‪ -‬ﺑﯿﻦ راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻣﺸﺘﺮک ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺮاﻣﺖ و اﺣﺘﺮام‬
‫ﻣﻘﺪم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ و ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن و ﮐﻔﺶ ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﺮدن و وارد ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﻨﺰل و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪ .‬و ﺳﻤﺖ ﭼﭗ در ﺿﺪ آن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮوج از‬
‫ﻣﺴﺠﺪ و ﺑﯿﺮون ﮐﺮدن ﮐﻔﺶ و وارد ﺗﻮاﻟﺖ ﺷﺪن‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آن دو اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ ،‬اﮔﺮ از ﺑﺎب ﮐﺮاﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮردن‪ ،‬ﻧﻮﺷﯿﺪن‪ ،‬ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬دادن و ‪...‬‬
‫ََ‬
‫و ﺳﻤﺖ ﭼﭗ در ﺿﺪ آن ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﻨﮓ اﺳﺘﻨﺠﺎ ﮐﺮدن‪ ،‬ﻟﻤﺲ ذﮐﺮ‪ ،‬آب‬
‫ﺑﯿﻨﯽ را ﭘﺎک ﮐﺮدن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
‫ﻮر ِه‪َ ،‬و ِ�‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ُّ‬ ‫َ َ ُّ‬ ‫ُ ْ ُ ُ َّ َ ُّ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َّ ُّ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ْ �ﻦ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ل ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﺎﻛن اﻨﻟ ِﻲﺒ ج »�ﻌ ِﺠﺒﻪ اﺘﻟﻴﻤﻦ ‪ِ ،‬ﻲﻓ �ﻨﻌ ِﻠ ِﻪ‪ ،‬وﺗﺮﺟ ِﻠ ِﻪ‪ ،‬وﻃﻬ ِ‬
‫ُ ِّ ‪١‬‬ ‫َ‬
‫ﺷﺄﻧِ ِﻪ ﻠﻛ ِﻪ«‪.‬‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﭘﻮﺷﯿﺪن ﮐﻔﺶ‪ ،‬ﺷﺎﻧﻪ ﮐﺮدن ﻣﻮھﺎ‪ ،‬وﺿﻮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ و ھﻤﻪ ﮐﺎرھﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺷﺮوع ﮐﺮدن از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪ«‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻧﺠﺎﺳﺎت‬
‫ﻧﺠﺎﺳﺎت ﺣﺴﯽ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﺮ ھﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺧﻮدش را از آنھﺎ ﭘﺎک و دور‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ آن آﻏﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺸﻮﯾﺪ ﺗﺎ اﺛﺮش از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود و ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ادرار و‬
‫ﻣﺪﻓﻮع اﻧﺴﺎن‪ ،‬و ﺧﻮن رﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﺧﻮن ﺣﯿﺾ و ﻧﻔﺎس‪ ،‬و ودی‪ ،‬و ﻣﺬی‪ ،‬و ﺣﯿﻮان‬
‫ﻣﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣﺎھﯽ و ﻣﻠﺦ‪ ،‬و ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮک؛ و ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﮔﻮﺷﺖ آن‬
‫ﺧﻮرده ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻃﺮ و اﻻغ؛ و آب دھﺎن ﺳﮓ ﮐﻪ ھﻔﺖ ﺑﺎر ﺷﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪی اول ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺧﺎک اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ََ َ‬ ‫َّ ُ َ َّ َ ْ َ ْ ُ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫‪َ .١‬ﻋﻦ اﺑْﻦ َ�ﺒَّ‬
‫ﺎن‪� ،‬ﻘﺎل‪ِ » :‬إ� ُﻬ َﻤﺎ‬ ‫ﻲﺒ ج‪� :‬ﻧﻪ مﺮ ِﺑﻘﺮﺒ� ِﻦ �ﻌﺬﺑ ِ‬ ‫ﺎس ب َﻋﻦ اﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ٍ‬
‫َ‬ ‫َ َّ ِ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َُ‬ ‫َّ‬
‫اﺒﻟﻮ ِل‪َ ،‬وأﻣﺎ اﻵﺧﺮ‬ ‫ْ‬ ‫َﻴﻟُ َﻌ َّﺬﺑَﺎن‪َ ،‬وﻣﺎ �ﻌﺬﺑﺎن ﻲﻓ ﻛﺒ�‪ ،‬أﻣﺎ أﺣﺪﻫﻤﺎ ﻓﺎﻜن ﻻ �ﺴت ِﺮﺘ ِﻣﻦ َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ِ ِ َِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫�ﺪ ًة َر ْﻃﺒَﺔ‪ ،‬ﻓَ َﺸ َّﻘ َﻬﺎ ﺑﻨ ْﺼ َﻔ ْ�‪َّ �ُ ،‬ﻢ ﻏ َﺮ َز ﻲﻓ ﻞﻛ َ�ﺮﺒْ‬ ‫َّ َ ُ َّ َ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ َ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮ‬
‫ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﺬ‬ ‫ﺧ‬ ‫أ‬ ‫ﻢ‬‫�‬ ‫‪،‬‬‫«‬ ‫ﺔ‬
‫ِ‬ ‫ﻴﻤ‬ ‫ﻤ‬
‫ِ‬ ‫ﺎﻨﻟ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﻲﺸ‬
‫ِ‬ ‫ﻤ‬ ‫�‬ ‫ﻓﺎﻜن‬
‫َ َ ً َ َ ُ َ َ ُ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ْ ُ َ َّ َ َ ْ ُ َ َ َْ‬
‫ا�‪ ،‬لِﻢ ﺻﻨﻌﺖ ﻫﺬا؟ �ﻘﺎل‪» :‬ﻟﻌﻠﻪ أن �ﻔﻒ �ﻨﻬﻤﺎ ﻣﺎ لﻢ‬ ‫اﺣﺪة‪� ،‬ﻘﺎلﻮا‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫و ِ‬
‫َ ْ َ َ ‪٢‬‬
‫�ﻴبﺴﺎ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٨‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٣٦١‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٨٦‬‬

‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﮐﻨﺎر دو ﻗﺒﺮ ﮐﻪ ﻋﺬاب ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ‪،‬‬

‫ﻋﺒﻮر ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ دو ﻧﻔﺮ ﻋﺬاب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آن ھﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻨﺎھﯽ ﮐﻪ آن‬
‫را ﺑﺰرگ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ؛ ﯾﮑﯽ از آن ھﺎ‪ ،‬از ادرار ﺧﻮد ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﯽﮐﺮد و دﯾﮕﺮی‪ ،‬در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮد«‪ .‬او ﺳﭙﺲ ﺷﺎﺧﻪی ﻣﺮﻃﻮﺑﯽ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و آن‬
‫را ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد و در ھﺮ ﻗﺒﺮی ﯾﮑﯽ را ﻓﺮو ﺑﺮد و ﮐﺎﺷﺖ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدی؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آنھﺎ ﺧﺸﮏ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب آن دو ﻧﻔﺮ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﯾﺎﺑﺪ«‪.‬‬
‫ُ َ ََ‬ ‫َ ُ ُ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﻮر ِإﻧﺎ ِء أ َﺣ ِﺪ� ْﻢ ِإذا َوﻟﻎ ِ�ﻴ ِﻪ‬ ‫ﷲ ج‪» :‬ﻃﻬ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫‪١‬‬ ‫ْ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َّ ُ َ‬
‫وﻻ ُﻫ َّﻦ ﺑ ُّ َ‬
‫اب«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺎﻟﺮﺘ‬ ‫ِ‬ ‫ات أ‬
‫اﻟﻠﻜﺐ‪ ،‬أن �ﻐ ِﺴﻠﻪ ﺳﺒﻊ مﺮ ٍ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﺳﮓ ﺑﻪ ﻇﺮف ﺷﻤﺎ‬
‫دھﺎن زد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ھﻔﺖ ﺑﺎر آن را ﺷﺴﺖ ﺗﺎ ﭘﺎک ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻪی اول ﺑﺎ ﺧﺎک ﺷﺴﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺳﺘﻨﺠﺎ و اﺳﺘﺠﻤﺎر‬
‫اﺳﺘﻨﺠﺎ‪ :‬ﭘﺎک ﮐﺮدن آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از دو راه )ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ اﻧﺴﺎن( ﺑﯿﺮون ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی آب‪.‬‬
‫اﺳﺘﺠﻤﺎر‪ :‬ﭘﺎک ﮐﺮدن آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از دو راه)ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ اﻧﺴﺎن( ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی ﺳﻨﮓ ﯾﺎ دﺳﺘﻤﺎل ﮐﺎﻏﺬی و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎم داﺧﻞ ﺷﺪن و ﺧﺎرج ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺮاح )ﺗﻮاﻟﺖ( ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬
‫‪ .١‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﺑﺎ ﭘﺎی ﭼﭗ وارد ﺗﻮاﻟﺖ ﺷﺪ و اﯾﻦ دﻋﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪» :‬ا� إِ� أ ُﻋﻮذ‬
‫ََ‬ ‫َ َ ُُ‬
‫ﺚ«‪» ٢ .‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! از ﺷﺮ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﻧﺮ و ﻣﺎده )ھﺮ ﭘﻠﯿﺪی و‬ ‫ﺚ َواﺨﻟﺒﺎﺋِ ِ‬
‫ِﺑﻚ ِﻣﻦ اﺨﻟﺒ ِ‬
‫ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ(‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺎی راﺳﺖ از ﺗﻮاﻟﺖ ﺧﺎرج ﺷﺪ و اﯾﻦ دﻋﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬
‫»ﻏﻔﺮاﻧﮏ« ‪» ٣‬آﻣﺮزش ﺗﻮ را ]ﺧﻮاھﺎﻧﻢ[«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٧٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٤٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٣٧٥‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٠‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﺑﻮداود‬
 ‫‪٦٨٧‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫اﺣﮑﺎم اﺳﺘﻨﺠﺎ و اﺳﺘﺠﻤﺎر‬

‫‪ .١‬ھﻨﮕﺎم وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ و ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن و ﮐﻔﺶ ﺑﻪ ﭘﺎ ﮐﺮدن و ﺧﺮوج از‬
‫ﺣﻤﺎم و ﺗﻮاﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺪﯾﻢ راﺳﺖ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻨﮕﺎم ﺧﺮوج از ﻣﺴﺠﺪ و ﻟﺒﺎس درآوردن و‬
‫ﮐﻔﺶ ﺑﯿﺮون آوردن و ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﺣﻤﺎم و ﺗﻮاﻟﺖ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﭼﭗ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ در ﻓﻀﺎی ﺑﺎز ﯾﺎ ﺻﺤﺮا ﺑﺮای ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ رود‬
‫از ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم دور ﺷﻮد و ﺧﻮدش را ﻣﺨﻔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﮑﺎن ﻧﺮﻣﯽ را ﺑﺮای ادرار‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻧﺠﺲ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﺳﻨﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮد‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻪ ادرار ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﯾﺴﺘﺎده ادرار ﮐﺮدن ﺑﺮاﯾﺶ ﺟﺎﯾﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط اﯾﻨﮑﻪ ﻟﺒﺎسھﺎ و ﺑﺪﻧﺶ آﻟﻮده ﻧﺸﻮد و در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﺑﺮ ﻣﺮد و زن ﺣﺮام اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻮرت ﺧﻮد را ﺟﻠﻮی ﻣﺮدم ﻇﺎھﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٥‬ﻣﺼﺤﻒ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﺑﺮدن ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺮس و ﺑﯿﻢ ﺳﺮﻗﺖ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮدش ﺑﺒﺮد‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ از آن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ او ﺑﺪھﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٦‬داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﺑﺎ ﻟﻮازﻣﯽ ﮐﻪ در آن ﻗﺮآن ﯾﺎ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻟﭗﺗﺎب ﯾﺎ‬
‫ﻣﻮﺑﺎﯾﻞ ﯾﺎ ﺿﺒﻂ ﺻﻮت و ﻏﯿﺮه ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﺒﯿﻪ ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٧‬داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺣﻤﺎم و ﺗﻮاﻟﺖ ﺑﺎ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ذﮐﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ در آن وﺟﻮد دارد‬
‫ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ و اﻓﻀﻞ ﻋﺪم دﺧﻮل ﺑﺎ آنھﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٨‬ادرار ﮐﺮدن در ﺳﻮراخ‪ ،‬ﻟﻤﺲ ﻓﺮج ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺠﺎ و ﭘﺎک ﮐﺮدن ﺑﺎ‬
‫دﺳﺖ راﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن ﻟﺒﺎس ﻗﺒﻞ از ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ زﻣﯿﻦ در ﻓﻀﺎی ﺑﺎز‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ و ﺟﻮاب ﺳﻼم دادن ھﻨﮕﺎم ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﮐﺮدن ﻣﮑﺮوه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺣﺎﺟﺘﺶ ﺗﻤﺎم ﺷﺪ و ﺧﻮدش را ﭘﺎک ﮐﺮد‪ ،‬ﺟﻮاب ﺳﻼم‬
‫دھﺪ‪.‬‬
‫‪ .٩‬ﺑﺮ ادرار ﭘﺴﺮ ﺑﭽﻪی ﺷﯿﺮﺧﻮار آب ﭘﺎﺷﯿﺪه ﺷﻮد و ادرار دﺧﺘﺮﺑﭽﻪ ﺷﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬و‬
‫اﯾﻦ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻨﻮز ﻏﺬاﺧﻮر ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ از ﻏﺬا ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ھﻤﻪ‬
‫ﺷﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ رو و ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﮐﺮدن ھﻨﮕﺎم ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ‬

‫رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ و ﭘﺸﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ آن ﺑﺮای ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ در ﻓﻀﺎی ﺑﺎز ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺣﺮام‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٨٨‬‬
‫ََ‬ ‫َ َ َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ََْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ ُّ َ َ‬
‫ﻮب اﻷﻧ ْ َﺼﺎر ِّي س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا أﺗيﺘُ ُﻢ اﻟﻐﺎﺋِ َﻂ ﻓﻼ � ْﺴﺘَﻘ ِﺒﻠﻮا اﻟ ِﻘﺒْﻠﺔ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ �ﻳ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫وﻫﺎ َوﻟَ ْ َ ِّ ُ ْ َ ُ َ َ ُ ُّ َ َ َ ْ َ َّ َ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َْ َْ ُ َ‬
‫اﺣﻴﺾ‬ ‫�ﻦ ﺮﺷﻗﻮا أو ﻏ ِّﺮ�ﻮا« ﻗﺎل أﺑﻮ �ﻳﻮب‪�» :‬ﻘ ِﺪﻣﻨﺎ الﺸﺄم ﻓﻮﺟﺪﻧﺎ م َﺮ ِ‬ ‫ِ‬ ‫وﻻ �ﺴﺘﺪ ِﺑﺮ‬
‫َ‬ ‫ْ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ ُ َّ َ َ‬ ‫ُ َ ْ َ‬
‫‪١‬‬
‫ا� � َﻌﺎﻰﻟ«‪.‬‬ ‫ﺖ ﻗِﺒَﻞ اﻟ ِﻘﺒﻠ ِﺔ �ﻨﻨﺤ ِﺮف ‪،‬و�ﺴﺘﻐ ِﻔﺮ‬ ‫ﺑنِﻴ‬
‫اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎری س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﺮای ﻗﻀﺎی‬
‫ﺣﺎﺟﺖ )ادرار ﯾﺎ ﻣﺪﻓﻮع( رﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ و ﭘﺸﺖ ﺑﻪ آن ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺷﺮق ﯾﺎ ﻏﺮب ﻗﺮار ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪ .‬اﺑﻮاﯾﻮب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺘﯿﻢ و در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺗﻮاﻟﺖھﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ رو ﺑﻪ ﺳﻮی ﻗﺒﻠﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﺧﻮد را از ﺟﮫﺖ ﻗﺒﻠﻪ ﮐﺞ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮدﯾﻢ و از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬

‫اﻣﺎﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ در آﻧﺠﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ‬

‫در ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﺴﯿﺮ راه‪ ،‬و ﺳﺎﯾﻪی ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮ درﺧﺖ ﻣﯿﻮهدار‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮ آب و ﺑﺎغھﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ّ‬
‫ﺗﺮدد ﻣﺮدم ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﺮدن و ﻣﺤﻞ ﺧﺮﯾﺪ و‬ ‫آنھﺎ از ﻣﮑﺎنھﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ِ‬
‫ﻓﺮوش و‪ ...‬ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﮐﺮدن ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﺳﺘﺠﻤﺎر‬
‫اﺳﺘﺠﻤﺎر ﺑﺎ ﺳﻪ ﺳﻨﮓ ﭘﺎک ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﻨﮓ ﭘﺎک ﻧﺸﺪ‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)وﺗﺮ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻪ ﯾﺎ ﭘﻨﺞ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﺳﻨﮓھﺎ ﻓﺮد ِ‬
‫از اﺳﺘﺨﻮان و ﻣﺪﻓﻮع ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﻏﺬا و اﺷﯿﺎی ﺣﺮام ﺑﻪ ﺟﺎی ﺳﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از دو راه )ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ اﻧﺴﺎن( ﺑﯿﺮون ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آب ﯾﺎ ﺳﻨﮓ ﯾﺎ‬
‫ﭘﺎرﭼﻪ و دﺳﺘﻤﺎل ﯾﺎ ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺎک ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن از آب‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ از ھﻤﻪ ﺑﮫﺘﺮ ﭘﺎک ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻓﺎرغ ﺷﺪن از ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ‪ ،‬ﺷﺴﺘﻦ دﺳﺖھﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﭼﯿﺰ ﭘﺎک ﮐﻨﻨﺪهای‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺎﺑﻮن و‪ ...‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻟﺒﺎس اﺻﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺴﺘﻦ ﻣﮑﺎن آن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آب واﺟﺐ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﮑﺎﻧﺶ ﻣﺨﻔﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﻪی ﻟﺒﺎس ﺷﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٩٤‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٦٤‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٦٨٩‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫روزﻧﺎﻣﻪھﺎ و ﮐﺎﻏﺬھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﮑﺘﻮب ھﺴﺘﻨﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﻤﯿﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آنھﺎ‬
‫ﻣﻮادی اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺎرﺑﺮی دھﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﺳﺘﻤﺎل در آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان از آنھﺎ‬
‫در ﻧﻈﺎﻓﺖ و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻧﺠﺎﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮐﺎﻏﺬھﺎی ﻗﺮآن و ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم ﺷﺮﻋﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺎرﺑﺮی آنھﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﺳﺘﻤﺎل و‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن ﺑﺮای ﻧﻈﺎﻓﺖ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ و ھﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -٣‬ﺳﻨﺖﻫﺎی ﻓﻄﺮت‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ﻓﻄﺮت‪ :‬ﺧﺼﻠﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن را ﺑﺮ آنھﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و‬
‫ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﯾﻊ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ آنھﺎ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺺ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮدن آنھﺎ از ﺻﻔﺎت‬
‫ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬و ﺷﮑﻞ و ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺑﮫﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .١‬ﻣﺴﻮاک‬
‫ﻣﺴﻮاک‪ :‬ﭼﻮب ﻧﺮﻣﯽ از درﺧﺖ ﻣﺴﻮاک ﯾﺎ زﯾﺘﻮن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻮاک زدن‬
‫ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪهای ﺑﺮای دھﺎن و ﺧﺸﻨﻮد ﮐﻨﻨﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻧﯿﺰ ﻋﺒﺎدﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم آن‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻨﺪه ﺛﻮاب ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺴﻮاک زدن‬

‫ﻣﺴﻮاک را ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ ﯾﺎ ﭼﭗ ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﺮ ﻟﺜﻪ و دﻧﺪانھﺎﯾﺶ ﺑﻤﺎﻟﺪ‪.‬‬
‫و از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ دھﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ ﺷﺮوع ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﻣﺴﻮاک را ﺑﺮ‬
‫زﺑﺎﻧﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﮑﺸﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﻣﺴﻮاک‬
‫ﻣﺴﻮاک زدن در ھﺮ وﻗﺖ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ھﻨﮕﺎم وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن و ﺗﻼوت‬
‫ﻗﺮآن و داﺧﻞ ﺷﺪن ﻣﻨﺰل و ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﺪار ﺷﺪن در ﺷﺐ ﺑﺮای ﻧﻤﺎز و ھﻨﮕﺎم ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻮی‬
‫دھﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻮاک زدن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ ُ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ا� ج ﻗﺎل‪» :‬لﻮﻻ أن أﺷﻖ ﻰﻠﻋ أﻣ ِﻲﺘ أ ْو ﻰﻠﻋ اﻨﻟَّ ِ‬
‫ﺎس‬ ‫�ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة س أن رﺳﻮل ِ‬
‫َ َ ُ ِّ َ َ ‪١‬‬ ‫َ َ َ ُ ُ ْ ِّ‬
‫اك ﻣﻊ ﻞﻛ ﺻﻼةٍ«‪.‬‬ ‫ﻷم ْﺮ�ﻬﻢ ِﺑﺎلﺴ َﻮ ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٨٨٧‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٢‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٩٠‬‬

‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺮ اﻣﺖ ﻣﻦ ‪ -‬ﯾﺎ ﺑﺮ ﻣﺮدم‬
‫‪ -‬ﺳﺨﺖ ﻧﺒﻮد ﺑﻪ آنھﺎ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﺮدم ﮐﻪ ﺑﺮای ھﺮ ﻧﻤﺎزی ﻣﺴﻮاک ﺑﺰﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﺳﺒﯿﻞھﺎ و رھﺎ ﮐﺮدن رﯾﺶ و ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن آن‬

‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ ْ َ ِّ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ‬
‫�‪َ :‬وﻓ ُﺮوا الﻠ َﻰﺤ‪َ ،‬وأﺣﻔﻮا‬ ‫ﺮﺸ ِ�‬ ‫َّ ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ ََ‬
‫ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻋ ِﻦ اﻨﻟ ِﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﺧﺎ ِﻟﻔﻮا الﻤ ِ‬
‫َ ‪١‬‬
‫ارب«‪.‬‬ ‫َّ َ‬
‫الﺸﻮ ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و رﯾﺶ ﺑﮕﺬارﯾﺪ و ﺳﺒﯿﻞھﺎ را ﮐﻮﺗﺎه ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ .٣‬ﺧﺘﻨﻪ ﮐﺮدن‬
‫ﻗﻄﻊ ﮐﺮدن ﭘﻮﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺣﺸﻔﻪی ذﮐﺮ را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮک و ادرار آﻧﺠﺎ ﺟﻤﻊ‬
‫ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺧﺘﻨﻪ ﮐﺮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدان واﺟﺐ و ﺑﺮای زﻧﺎن ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٤‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮھﺎی زاﯾﺪ زﯾﺮ ﻧﺎف و ﮐﻨﺪن ﻣﻮھﺎی زﯾﺮ ﺑﻐﻞ و ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﻧﺎﺧﻦھﺎ‬
‫ُ‬
‫ﺨﻟﺘَﺎن‪،‬‬‫ا‬ ‫‪:‬‬‫ة‬‫ﺮ‬‫َ‬ ‫ﻄ‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗَ َﺎل‪» :‬اﻟﻔ ْﻄ َﺮ ُة َﻤﺧْ ٌﺲ‪ ،‬أَ ْو َ ْ‬
‫ﻤﺧ ٌﺲ ﻣ َﻦ اﻟﻔ ْ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫‪ْ �َ (١‬ﻦ أَﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س َ‬
‫ﻋ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪٢‬‬ ‫َّ‬ ‫ْ َ َ ْ ُ َ ْ َ َ َُّ‬ ‫َ ْ ْ َ ُ ََُْ‬
‫ﺎر ِب«‪.‬‬
‫ﺎر‪ ،‬وﻗﺺ الﺸ ِ‬ ‫اﻹﺑ ِﻂ‪ ،‬و�ﻘ ِﻠﻴﻢ اﻷﻇﻔ ِ‬ ‫و ِاﻻﺳ ِﺘﺤﺪاد‪ ،‬و�ﺘﻒ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﻄﺮت ﭘﻨﺞ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﻨﺞ‬
‫ﭼﯿﺰ از ﻓﻄﺮت اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺘﻨﻪ ﮐﺮدن‪ ،‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮھﺎی زﯾﺮ ﻧﺎف‪ ،‬ﮐﻨﺪن ﻣﻮھﺎی زﯾﺮ ﺑﻐﻞ‪،‬‬
‫ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﻧﺎﺧﻦ و ﺳﺒﯿﻞ«‪.‬‬
‫َْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ﺖ ﻨﻟَﺎ ﻲﻓ ﻗَ ِّ‬ ‫‪ْ �َ (٢‬ﻦ أَ�َﺲ ﺑْﻦ َﻣﺎلﻚ س ﻗَﺎل‪ُ :‬وﻗِّ َ‬
‫َ‬
‫ﺎر‪َ ،‬و�ﺘ ِﻒ‬
‫ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﻇ‬ ‫اﻷ‬ ‫ﻴﻢ‬
‫ِ‬ ‫ﻠ‬‫ِ‬ ‫ﻘ‬‫�‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ب‬ ‫ﺎر‬
‫ِ ِ‬ ‫الﺸ‬ ‫ﺺ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ ْ َ َ ْ ‪٣‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺘ َك أ� َ‬ ‫ْاﻹﺑﻂ‪َ ،‬و َﺣﻠْﻖ اﻟ ْ َﻌﺎﻧَ ِﺔ‪ ،‬أَ ْن َﻻ َ� ْ ُ‬
‫ﺮﺜ ِﻣﻦ أر� ِﻌ� ﻴﻟﻠﺔ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِِ ِ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﺳﺒﯿﻞھﺎ و ﻧﺎﺧﻦھﺎ و ﮐﻨﺪن ﻣﻮھﺎی زﯾﺮ‬
‫ﺑﻐﻞ و ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮھﺎی زﯾﺮ ﻧﺎف ﺑﺮای ﻣﺎ وﻗﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد؛ و ﻣﻌﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﭼﮫﻞ ﺷﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ )ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﯿﯿﻦ وﻗﺖ از ﻃﺮف رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﭼﻪ در اﺣﺎدﯾﺚ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨٩٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨٨٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٥٨‬‬
 ‫‪٦٩١‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫‪ (٣‬ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﺳﺒﯿﻞھﺎ و ﻧﺎﺧﻦھﺎ و ﮐﻨﺪن ﻣﻮھﺎی زﯾﺮ ﺑﻐﻞ و ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮھﺎی زﯾﺮ‬
‫ﻧﺎف‪ ،‬ﺳﻪ وﻗﺖ دارد‪:‬‬
‫اول ‪ -‬ﺳﻨﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ وﻗﺖ ﺑﺰرگ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬وﻗﺖ ﻣﮑﺮوه‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﭼﮫﻞ روز ﺗﺮک ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم ‪ -‬وﻗﺖ ﺣﺮام‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ رھﺎ ﺷﻮﻧﺪ و زﯾﺎد ﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺑﺰرگ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر و ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .٥‬ﺧﻮﺷﺒﻮﯾﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﻣﺸﮏ و ﻏﯿﺮه‬

‫ْ َ ‪١‬‬ ‫َ َ َ َ ْ َّ ِّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ َّ‬
‫ﻜ ٌﺔ َ�ﺘَ َﻄﻴَّ ُ‬ ‫َ ََ‬
‫ﺐ ِﻣﻨﻬﺎ‪.‬‬ ‫� ْﻦ أ� ِﺲ ﺑ ْ ِﻦ َﻣﺎل ِ ٍﻚ س ﻗﺎل‪ :‬ﺎﻛﻧﺖ لِﻠﻨ ِﻲﺒ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ ﺳ‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻋﻄﺮداﻧﯽ داﺷﺖ و از ﺧﻮﺷﺒﻮﯾﯽ آن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ََ‬
‫‪ .٦‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﻔﯿﺪی ﻣﻮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺣﻨﺎ و ﮐﺘﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‬
‫رﻧﮓ ﮐﺮدن ﻣﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﻔﯿﺪی و ‪ ...‬ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬و رﻧﮓ ﮐﺮدن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی‬
‫رﻧﮓ ﺳﯿﺎه در ﺟﻨﮓ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻓﻀﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮ ﺑﺮای زﯾﻨﺖ‪ ،‬ﺳﯿﺎه ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ‬
‫ََ‬
‫ﺟﺎی رﻧﮓ ﺳﯿﺎه از ﺣﻨﺎ و ﮐﺘﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺳﯿﺎه ﮐﺮدن ﻣﻮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﯿﻠﻪ و ﻓﺮﯾﺐ‪،‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ َ ْ ُ ُ َ َ َ ُ ُ ْ ‪٢‬‬
‫َ‬
‫ﺎرى ﻻ ﻳﺼﺒﻐﻮن‪ ،‬ﻓﺨﺎ ِﻟﻔﻮﻫﻢ«‪.‬‬
‫َّ َ ُ َ‬
‫ﻮد َواﻨﻟَّ َﺼ َ‬ ‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س ﻗَ َﺎل اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج‪ِ » :‬إن اﻴﻟﻬ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎرا ﻣﻮھﺎیﺷﺎن را‬
‫رﻧﮓ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺧﻼف آنھﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ ُ َ َ ُ َ ََ‬ ‫ْ َْ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﺤﺎﻓﺔ ﻳَ ْﻮ َم �ﺘ ِﺢ َﻣﻜﺔ َو َرأ ُﺳﻪ َو ِﺤﻟْﻴَﺘُﻪ‬ ‫ﷲ ب ﻗﺎل‪ :‬أ ِﻲﺗ ﺑِﺄ ِﻲﺑ ﻗ‬ ‫‪� .٢‬ﻦ ﺟﺎﺑِ ِﺮ ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ ا ِ‬
‫َّ َ َ ‪٣‬‬ ‫ْ‬ ‫�وا َﻫ َﺬا � َ ْ‬‫ﷲ ج‪ُ ِّ �َ » :‬‬ ‫َ َّ َ َ َ َ ً َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﻲﺸءٍ‪َ ،‬واﺟﺘَ ِنﺒُﻮا الﺴﻮاد«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﻛﺜﻟﻐﺎﻣ ِﺔ �ﻴﺎﺿﺎ‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬روز ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ )ﭘﺪر اﺑﻮﺑﮑﺮ( را آوردﻧﺪ‬
‫در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻣﻮھﺎی ﺳﺮ و ﻣﺤﺎﺳﻨﺶ از ﺷﺪت ﺳﻔﯿﺪی ھﻤﺎﻧﻨﺪ درﺧﺖ ﺛﻐﺎم ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٤١٦٢‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨٩٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢١٠٣‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢١٠٢‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٩٢‬‬

‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦھﺎ را ﺑﺎ ﭼﯿﺰی ﺗﻐﯿﯿﺮ دھﯿﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ از رﻧﮓ ﺳﯿﺎه‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫َّ ْ َ َ َ ُ ِّ َ َ َ َّ ْ ُ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫‪ْ �َ .٣‬ﻦ أَﻲﺑ َذ ٍّ‬
‫اﺤﻟﻨَّ ُ‬
‫ﺎء ‪،‬‬ ‫� ِﺑ ِﻪ ﻫﺬا الﺸﻴﺐ ِ‬‫ا� ج‪ِ » :‬إن أﺣﺴﻦ ﻣﺎ �‬
‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ر‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ َ ُ ‪١‬‬
‫واﻟﻜﺘﻢ«‪.‬‬
‫اﺑﻮذر س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ََ‬
‫وﺳﯿﻠﻪی آن‪ ،‬رﻧﮓ ﺳﻔﯿﺪ ﻣﻮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻨﺎ و ﮐﺘﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ رھﺎ ﮐﺮدن و ﮔﺬاﺷﺘﻦ رﯾﺶ‬

‫رھﺎ ﮐﺮدن رﯾﺶ و ﺑﺰرگ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ آن از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﯾﺶ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﺮ ﭘﺸﺖ و اﻧﺒﻮه ﺑﻮد و او از زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدان و ﺧﻮش ﺻﻮرتﺗﺮﯾﻦ آﻧﺎن ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﭼﮫﺮه را داﺷﺖ‪.‬‬
‫رﯾﺶ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪای ﮐﻪ ﻣﺮدان را از زﻧﺎن ﺟﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬رﯾﺶ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﺠﯿﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻓﺮﯾﺐ داده و ﺳﻠﯿﻘﻪ آﻧﺎن‬
‫را ﻣﺴﺦ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ رﯾﺶھﺎی ﺧﻮد را ﻣﯽﺗﺮاﺷﻨﺪ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻠﻘﺖ ﻣﯽدھﻨﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن را‬
‫ﺷﺒﯿﻪ ﮐﻔﺎر و زﻧﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و از ﻣﺬﮐﺮ ﺑﻮدن و‬
‫ﺷﺮف ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﻓﺮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺮﻣﯽ و ﻧﺎزﮐﯽ و ﮐﺮﺷﻤﻪ زﻧﺎﻧﻪ روی ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺗﺮاﺷﯿﺪن رﯾﺶ در واﻗﻊ ﭼﮫﺮهھﺎی ﺧﻮد را ُﻣﺜﻠﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺖ و ﻣﺎلﺷﺎن را ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن را ﺷﺒﯿﻪ زﻧﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ﺣﺎل آنﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن را‬
‫ﺷﺒﯿﻪ زﻧﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ رﯾﺶ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺮاﺷﯿﺪن آن ﺣﺮام ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻃﺎﻋﺖ از اﻟﻠﻪ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و اﻗﺘﺪا و ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﺮدن از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ‪.‬‬
‫ُ َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٓ َ َ ٰ ُ ُ َّ ُ َ ُ ُ‬
‫ٱلر ُسول فخذوهُ َو َما � َهٮٰ� ۡم �ن ُه‬ ‫‪ .١‬اﻟﻠﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما ءاتٮ�م‬
‫َ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ َّ َ َّ َّ َ َ ُ ۡ َ‬
‫اب‪] ﴾٧‬اﻟﺤﺸﺮ‪» .[٧ :‬و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‬ ‫فٱنته ۚوا وٱ�قوا ٱ�ۖ إِن ٱ� شدِيد ٱلعِق ِ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داد‪ ،‬ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از آن ﻧﮫﯽ ﮐﺮد دﺳﺖ ﺑﺮدارﯾﺪ؛ و از اﻟﻠﻪ ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﺨﺖﮐﯿﻔﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ؛ اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٤٢٠٥‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪١٤٥٣‬‬

 ‫‪٦٩٣‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬
‫َ ُْ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ ْ َ ِّ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫َ ْ ُ ََ‬
‫�‪َ :‬وﻓ ُﺮوا الﻠ َﻰﺤ‪َ ،‬وأﺣﻔﻮا‬‫ﺮﺸ ِ�‬ ‫َّ ِّ‬ ‫َ‬
‫‪ .٢‬ﻋ ِﻦ اﺑ ِﻦ �ﻤﺮ ب ﻋ ِﻦ اﻨﻟ ِﻲﺒ ج ﻗﺎل‪» :‬ﺧﺎ ِﻟﻔﻮا الﻤ ِ‬
‫َ ‪١‬‬
‫ارب«‪.‬‬ ‫َّ َ‬
‫الﺸﻮ ِ‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و رﯾﺶ ﺑﮕﺬارﯾﺪ و ﺳﺒﯿﻞھﺎ را ﮐﻮﺗﺎه ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َََْ‬
‫ار َب‪َ ،‬وأ ْرﺧﻮا الﻠ َﻰﺤ ﺧﺎ ِﻟﻔﻮا‬
‫ِ‬ ‫ﻮ‬‫الﺸ َ‬ ‫وا‬‫ﺰ‬‫ﻮل اﷲ ج‪ُ » :‬ﺟ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫‪:‬‬‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫س‬ ‫ة‬‫‪� .٣‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮ‬
‫َْ ُ َ ‪٢‬‬
‫الﻤﺠﻮس«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﺒﯿﻞھﺎیﺗﺎن را‬
‫ﺑﭽﯿﻨﯿﺪ و رﯾﺶ ﺑﮕﺬارﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺠﻮس و آﺗﺶ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻮب ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻣﻮی ﺳﺮ و روﻏﻦ زدن و آراﯾﺶ دادن آن‬

‫َ ْ َ َ َ ُ ْ َ َّ َ ْ َ ُ َ ُ َ ِّ ُ ُ َ َ َ َ‬ ‫ﺖ‪َ » :‬ﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬ ‫َ� ْﻦ َﺎﻋ� َﺸ َﺔ ل ﻗَﺎﻟَ ْ‬
‫ﻲﺒ ج‪ ،‬إِذا ا�ﺘﻜﻒ‪ ،‬ﻳﺪ ِ� إِﻲﻟ رأﺳﻪ ﻓﺄرﺟﻠﻪ‪ ،‬و�ن ﻻ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ ُ ُ َْ ْ َ‬
‫ﺎن«‪.‬‬
‫اﻹ�ﺴ ِ‬ ‫ﻳﺪﺧﻞ اﺒﻟﻴﺖ ِإﻻ ِﺤﻟﺎﺟ ِﺔ ِ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در اﻋﺘﮑﺎف ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺳﺮش را ﺑﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﻮھﺎﯾﺶ را ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬و ﺟﺰ ﺑﺮای ﻧﯿﺎزھﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ وارد ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺰع ﮐﺮدن ﻣﻮھﺎ ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ؛ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﻮھﺎی ﺳﺮش را ﺑﺘﺮاﺷﺪ و‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دﯾﮕﺮ را رھﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﻣﺸﺎﺑﮫﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮھﺎی ﺳﺮ ﺷﺶ ﺣﺎﻟﺖ دارد‬

‫اول ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻃﺎﻋﺖ و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻷ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﭼﮫﺎر ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ :‬ﺣﺞ‪ ،‬ﻋﻤﺮه‪ ،‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮی ﺳﺮ ﺑﭽﻪ در روز ھﻔﺘﻢ ﺗﻮﻟﺪش و ﮐﺎﻓﺮ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ‬
‫اﺳﻼم ﺑﯿﺎورد‪.‬‬
‫دوم ‪ -‬ﺷﺮک ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﻮی ﺳﺮش را در ﺣﺎﻟﺖ ذﻟﺖ و ﺧﻮاری ﺑﺮای ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺖ و اﻧﺴﺎن ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺘﺮاﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٨٩٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥٩‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٦٠‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٥٩٢٥‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٩٧‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٩٤‬‬

‫ﺳﻮم ‪ -‬ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﻮھﺎی ﺳﺮش را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺒﺎدت و زھﺪ در ﻏﯿﺮ از‬
‫ﭼﮫﺎر ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺘﺮاﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦﻃﻮر اﮔﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮی ﺳﺮ ﻧﻤﺎد و ﻧﺸﺎﻧﻪای‬
‫ﺑﺮای ﺻﺎﻟﺤﺎن ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﯾﺎ از ﻋﻼﯾﻢ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮدن زھﺪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﺧﻮارج‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮی ﺳﺮ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدن ﻧﯿﺰ ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﮫﺎرم ‪ -‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮی ﺳﺮ ھﻨﮕﺎم ﻣﺼﯿﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﺮدن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ‪ .‬ﺗﺮاﺷﯿﺪﻧﺶ در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﺎﺑﮫﺖ ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮان و ﻓﺎﺳﻘﺎن ﺣﺮام‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ‪ -‬ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﺳﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺎﺟﺖ و ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻤﺎری ﯾﺎ دﻓﻊ اذﯾﺖ‬
‫و آزار ﺷﭙﺶ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪.‬‬
‫ﺷﺸﻢ ‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺪون ﻧﯿﺎز و ﯾﺎ ﺳﺒﺒﯽ از اﺳﺒﺎب ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮھﺎی ﺳﺮش را ﺑﺘﺮاﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻓﻀﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺿﺮورت ﺗﺮاﺷﯿﺪه ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﻘﻂ در اﯾﺎم‬
‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﻣﻮھﺎی ﺳﺮش را ﻣﯽﺗﺮاﺷﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -٤‬وﺿﻮ‬
‫وﺿﻮ‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن از آب ﭘﺎک در اﻋﻀﺎی اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺮای ﺑﻨﺪﮔﯽ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻷ‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ وﺿﻮ‬
‫َ ُ ِّ ْ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل ِ ِﺒﻟﻼ ٍل ِﻋﻨﺪ َﺻﻼ ِة اﻟﻔﺠ ِﺮ‪» :‬ﻳَﺎ ﺑِﻼل َﺣﺪﺛ ِ�‬ ‫‪ْ �َ .١‬ﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َ َ ِّ َ ْ ُ َ َّ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َُْ‬
‫اﻹﺳﻼمِ ‪ ،‬ﻓ ِﺈ� ﺳ ِﻤﻌﺖ دف �ﻌﻠﻴﻚ �� ﻳﺪي ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ« ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ِﺑﺄرﻰﺟ �ﻤ ٍﻞ ﻋ ِﻤﻠﺘﻪ ِﻲﻓ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﻋﺔ ﻴﻟْﻞ أ ْو َ� َ‬ ‫ﻮرا‪ ،‬ﻲﻓ َﺳ َ‬ ‫ﺖ َ� َﻤ ًﻼ أَ ْر َﻰﺟ ﻋﻨْﺪي‪ �� :‬ل ْﻢ أ َ� َﻄ َّﻬ ْﺮ َﻃ ُﻬ ً‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َﻣﺎ َﻋﻤﻠْ ُ‬
‫ﺎر‪ِ ،‬إﻻ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻬ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ِّ ‪١‬‬
‫َْ ُ‬ ‫ُ‬
‫اﻟﻄﻬﻮر ﻣﺎ ﻛﺘ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﺖ ﺑﺬلﻚ ُّ‬‫َ‬ ‫َ َّ ْ ُ‬
‫�‪.‬‬‫ﺐ ِﻲﻟ أن أﺻ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺻﻠﻴ ِ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻼل ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ای ﺑﻼل! ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ‪ :‬اﻣﯿﺪوارﮐﻨﻨﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن اﻧﺠﺎم‬
‫دادهای‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ زﯾﺮا ﻣﻦ ﺻﺪای ﮐﻔﺶھﺎﯾﺖ را ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺧﻮد در‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﺷﻨﯿﺪم«‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﮐﺎری اﻧﺠﺎم ﻧﺪادهام ﮐﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﻣﯿﺪوارﮐﻨﻨﺪهﺗﺮ از‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١١٤٩‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٤٥٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٦٩٥‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ھﻤﻮاره ﺑﺎ وﺿﻮﯾﯽ ﮐﻪ در ھﺮ ﻟﺤﻈﻪی ﺷﺐ ﯾﺎ روز ﻣﯽﮔﯿﺮم‪ ،‬ﭼﻨﺪان‬

‫ﻣﻘﺪر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ«‪.‬‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﻢ ّ‬
‫َ ْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َّ َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ﷲ ج ﻗﺎل‪» :‬إِذا ﺗ َﻮﺿﺄ اﻟ َﻌﺒْ ُﺪ ال ُﻤ ْﺴ ِﻠ ُﻢ ‪ -‬أ ِو ال ُﻤﺆ ِﻣ ُﻦ ‪-‬‬ ‫‪� .٢‬ﻦ أ ِﻲﺑ ﻫ َﺮ� َﺮة س أن رﺳﻮل ا ِ‬
‫آﺧ ِﺮ‬ ‫ﻞﻛ َﺧﻄﻴﺌَﺔ َ� َﻈ َﺮ إ َﻴﻟْ َﻬﺎ ﺑ َﻌﻴْنَﻴْﻪ َﻣ َﻊ ال ْ َﻤﺎ ِء ‪ -‬أَ ْو َﻣ َ‬
‫ﻊ‬
‫َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ ْ ُ ُّ‬
‫�ﻐﺴﻞ وﺟﻬﻪ ﺧﺮج ِﻣﻦ وﺟ ِﻬ ِﻪ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬
‫َ ْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ُ ُّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫� ْﻄ ِﺮ ال َﻤﺎ ِء ‪ ،-‬ﻓ ِﺈذا ﻏ َﺴﻞ ﻳَﺪﻳ ْ ِﻪ ﺧ َﺮ َج ِﻣ ْﻦ ﻳَﺪﻳ ْ ِﻪ ﻞﻛ ﺧ ِﻄﻴﺌَ ٍﺔ ﺎﻛن َ� َﻄﺸﺘ َﻬﺎ ﻳَﺪ ُاه َﻣ َﻊ‬
‫َْ‬ ‫َ ْ‬
‫ﺖ ﻞﻛ ﺧ ِﻄﻴﺌَ ٍﺔ َمﺸﺘ َﻬﺎ ِرﺟﻼ ُه‬
‫َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُّ َ‬ ‫ْ‬
‫آﺧ ِﺮ � ْﻄ ِﺮ ال َﻤﺎ ِء ‪ ،-‬ﻓ ِﺈذا ﻏﺴﻞ ِرﺟﻠﻴ ِﻪ ﺧﺮﺟ‬
‫َ‬ ‫َْ َْ َ َ‬
‫الﻤﺎ ِء أو ﻣﻊ ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﻮب«‪.‬‬
‫َ َّ َ ْ ُ َ َ ًّ َ ُّ ُ‬
‫ﻧ‬‫اﺬﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻴ‬‫ﻘ‬ ‫ﻧ‬ ‫ج‬ ‫ﺮ‬ ‫�‬ ‫ﻰﺘ‬ ‫ﺣ‬ ‫‪-‬‬ ‫ء‬ ‫ﺎ‬‫ﻤ‬ ‫َ‬ ‫َْ ْ‬
‫ال‬ ‫ﺮ‬‫ﻄ‬ ‫�‬ ‫ﺮ‬ ‫آﺧ‬ ‫َ‬
‫ﻊ‬ ‫َﻣ َﻊ ال ْ َﻤﺎء ‪ -‬أَ ْو َ‬
‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺑﻨﺪهی‬
‫ﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﯾﺎ ﻣﺆﻣﻦ وﺿﻮ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺻﻮرﺗﺶ را ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ھﺮ ﮔﻨﺎھﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ِ‬
‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺣﺮام ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ آب ﯾﺎ ﺑﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻗﻄﺮه آب از ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽرﯾﺰد‪ .‬و آنﮔﺎه ﮐﻪ دﺳﺖھﺎﯾﺶ را ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ھﺮ ﮔﻨﺎھﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﺎﻧﺶ‬
‫اﻧﺠﺎم داده‪ ،‬ﺑﺎ آب ﯾﺎ ﺑﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻗﻄﺮه آب از دﺳﺖھﺎﯾﺶ ﻣﯽرﯾﺰد‪ .‬و وﻗﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎھﺎﯾﺶ را ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ھﺮ ﮔﻨﺎھﯽ را ﮐﻪ ﭘﺎھﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺳﻮی آن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ آب ﯾﺎ‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﻗﻄﺮه آب از ﭘﺎھﺎﯾﺶ ﻣﯽرﯾﺰد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﺷﺨﺺ از ھﻤﻪی ﮔﻨﺎھﺎن‬
‫ﭘﺎک ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬

‫ﻓﺮضھﺎی وﺿﻮ‬
‫ﻓﺮضھﺎی وﺿﻮ ﺷﺶ ﻋﺪد و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺷﺴﺘﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ آب در ﺑﯿﻨﯽ و در دھﺎن ﮐﺮدن ﻧﯿﺰ از آن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺷﺴﺘﻦ دو دﺳﺖ ﺑﺎ آرﻧﺞھﺎ‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﻣﺴﺢ ﺳﺮ و ﮔﻮشھﺎ‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﺷﺴﺘﻦ ﭘﺎھﺎ ﺗﺎ ﻗﻮزک‪.‬‬
‫‪ .٥‬رﻋﺎﯾﺖ ﺗﺮﺗﯿﺐ در اﻋﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .٦‬ﭘﯽ در ﭘﯽ ﺷﺴﺘﻦ اﻋﻀﺎ‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻀﻮی از اﻋﻀﺎی وﺿﻮی او از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ ،‬ﻓﺮض از او ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﯿﻤﻢ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﻞ ﻓﺮض از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﺶ ﻋﻀﻮ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪٢٤٤‬‬

 ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪٦٩٦‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﺴﻞ‪ ،‬ﻣﺴﺢ و ﺗﯿﻤﻢ ﺑﺮاﯾﺶ واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ رﺳﯿﺪن آب ﺑﻪ‬
‫ﭘﻮﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺮک و رﻧﮓ و ﻧﺎﺧﻦھﺎی ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ‪ ،‬وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ ﺑﺎ آن ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن آن واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖھﺎی وﺿﻮ‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی وﺿﻮ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﻣﺴﻮاک زدن‪ ،‬ﻣﻀﻤﻀﻪ ﮐﺮدن‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﺳﺘﻨﺸﺎق‪ ،‬ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺷﺴﺘﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺧﻼل ﮐﺮدن ﺑﯿﻦ اﻧﮕﺸﺘﺎن و از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺷﺮوع ﮐﺮدن و دو ﻣﺮﺗﺒﻪ و‬
‫ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺷﺴﺘﻦ و دﻋﺎی ﺑﻌﺪ از وﺿﻮ و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻌﺪ از آن‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار آﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای وﺿﻮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺳﻨﺖ در وﺿﻮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻋﻀﺎﯾﺶ را‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺸﻮﯾﺪ و ﺑﺎ ﯾﮏ‬
‫ُﻣ ّﺪ‪ ،‬وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد و در ﻣﺼﺮف آب اﺳﺮاف ﻧﮑﻨﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ زﯾﺎدهروی ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺑﺪی‬
‫اﻧﺠﺎم داده و ﺗﺠﺎوز و ﻇﻠﻢ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﻨﯽ و اﻧﮕﺸﺘﯽ از ﻃﻼ ﻧﯿﺎز دارد ﯾﺎ از دﻧﺪانھﺎی ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﻣﺘﺤﺮک‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﯿﺎزی ﻧﯿﺴﺖ ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد ﯾﺎ ﻏﺴﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫آن را ﺑﯿﺮون ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺗﮑﺎﻧﺶ دھﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺮ و ﺳﺎﻋﺖ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﺪار ﺷﺪن از ﺧﻮاب اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪:‬‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﺪ و ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ دﺳﺖھﺎﯾﺶ را‬
‫ﺑﺸﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫ََ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ََ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫اﺳتﻴْﻘﻆ أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ ِﻣ ْﻦ ﻧ ْﻮ ِﻣ ِﻪ‪ ،‬ﻓﻼ �ﻐ ِﻤ ْﺲ ﻳَﺪ ُه‬ ‫ﻲﺒ ج ﻗﺎل‪ِ » :‬إذا‬ ‫َ� ْﻦ أﻲﺑ ُﻫ َﺮ�ْ َﺮ َة س أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ َ َ ْ َ ُ ُ ‪١‬‬ ‫ْ َ َ َّ َ ْ َ َ َ َ ً َ َّ ُ َ َ ْ‬
‫اﻹﻧﺎ ِء ﺣﻰﺘ �ﻐ ِﺴﻠﻬﺎ ﺛﻼﺛﺎ‪ ،‬ﻓﺈِﻧﻪ ﻻ ﻳﺪ ِري أ�ﻦ ﺑﺎﺗﺖ ﻳﺪه«‪.‬‬ ‫ِﻲﻓ ِ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ از‬
‫ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﺳﺘﺶ را در ﻇﺮف ﻓﺮو ﻧﺒﺮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ آن را ﺑﺸﻮﯾﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫او ﻧﻤﯽداﻧﺪ ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاب دﺳﺘﺶ ﮐﺠﺎ و ﺑﺎ ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺗﻤﺎس ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫روش وﺿﻮی ﺟﺎﯾﺰ‬

‫اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﻗﻠﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻀﻤﻀﻪ و اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ‬
‫ﺻﻮرﺗﺶ را ﺑﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ دﺳﺖھﺎﯾﺶ را از ﺳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺗﺎ آرﻧﺞھﺎ ﺑﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺳﺮ و‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ؛ ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٢‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎره ‪ ٢٧٨‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٦٩٧‬‬ ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎدات‬

‫ﮔﻮﺷﺶ را ﻣﺴﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭘﺎھﺎ و ﻗﻮزک آنھﺎ را ﺑﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬ھﺮ ﻋﻀﻮی را ﯾﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫ﺑﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫روش وﺿﻮی ﮐﺎﻣﻞ‬

‫اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﻗﻠﺒﺶ ﻧﯿﺖ وﺿﻮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﮐﻒ دﺳﺖھﺎﯾﺶ را ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺸﻮﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻒ آب‪ ،‬ﻣﻀﻤﻀﻪ و اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺼﻒ ﮐﻒ آب ﺑﺮای دھﺎن و ﻧﺼﻒ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﺮای ﺑﯿﻨﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﻪ ﮐﻒ آب اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺻﻮرﺗﺶ را‬
‫ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ را ﺑﺎ آرﻧﺞ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ و ﻧﯿﺰ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ را ﺑﺎ آرﻧﺞ‬
‫ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺸﻮﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺳﺮش را از ﻗﺴﻤﺖ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﺗﺎ ﭘﺸﺖ آن‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺘﺶ ﺷﺮوع ﺑﻪ‬
‫َ‬
‫ﻣﺴﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺳﭙﺲ از ﭘﺸﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺮوع ﮐﺮده اﺳﺖ ﻣﺴﺢ را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒﺎﺑﻪ را داﺧﻞ ﮔﻮشھﺎﯾﺶ ﻓﺮو َﺑ َﺮد و ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ اﺑﮫﺎم ﭘﺸﺖ آنھﺎ را ﻣﺴﺢ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﭘﺎی راﺳﺘﺶ را ﺑﺎ ﻗﻮزک ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ و ﺑﻌﺪ ﭘﺎی ﭼﭙﺶ را ﺑﺎ ﻗﻮزک ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﯿﻦ اﻧﮕﺸﺘﺎن را ﺧﻼل ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ دﻋﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻨﻮن اﺳﺖ و در آﯾﻨﺪه ‪ -‬انﺷﺎءاﻟﻠﻪ ‪-‬‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫روش وﺿﻮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫َ َ ْ َ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫ُْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ َ َ ُ ْ َ َّ ُ‬
‫� ْﻦ ﻤﺣْ َﺮان َم ْﻮ� �ﺜ َﻤﺎن �ﻧﻪ‪َ ،‬رأى �ﺜ َﻤﺎن �ْ َﻦ �ﻔﺎن س د َﺎﻋ ِﺑ ِﺈﻧﺎءٍ‪ ،‬ﻓﺄﻓ َﺮغ َﻰﻠﻋ ﻛﻔﻴْ ِﻪ‬
‫َ ََ ْ َ َ َ ْ َْ ُ َ َ ْ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ ُ َّ َ ْ َ َ َ َ ُ‬
‫اﺳﺘَنﺸ َﻖ‪َّ � ،‬ﻢ ﻏ َﺴﻞ َوﺟ َﻬﻪ‬ ‫اﻹﻧﺎءِ‪� ،‬ﻤﻀﻤﺾ‪ ،‬و‬ ‫ِ‬ ‫ﻲﻓ‬
‫ِ‬ ‫ﻪ‬ ‫ار‪� ،‬ﻐﺴﻠﻬﻤﺎ‪� ،‬ﻢ أدﺧﻞ ﻳ ِﻤﻴﻨ‬ ‫ﺛﻼث ِمﺮ ٍ‬
‫ُ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫ُ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬