ბილეთი #1

1. .მითი, მითოსი, მითოლოგია, ანდრეზი

მითოსი არის მსოფლმხედველობითი ტექსტი,რომელიც შეიცავს ფუნდამენტურ
წარმოდგენებს სამყაროსა და ადამიანზე,სამყაროში არსებულ საგნებსა და
მოვლენებზე.ყოველი მითოლოგიური ტექსტი კოსმოგონიური ხასიათიასაა,ანუ იგი
მოგვითხრობს მთელი სამყაროს ან მისი რომელიმე ნაწილის პირველშექმნაზე.მითოსი არ
არის გამოგონილი ამბავი,არამედ ის მოგვითხრობს იმაზე,რაც რეალურად მოხდა.მითოსი
ნამდვილია. მითოსის მოქმედი პირები ზებუნებრივი არსებები ან ადამიანთა წინაპრები
არიან. ის რომ სამყარო ან ადამიანი დღეს ასეთია,ამას თავისი მიზეზი აქვს და სწორედ ამ
მიზეზებზე მოგვითხრობს მითოსი.კერძოდ,რომ ადამიანი მოკვდავია,ამას თავისი ახსნა აქვს
წარსულიდან,მაგალითად,მითოსი იმის შესახებ,თუ როგორ ვერ მოიპოვა ადამიანმა
უკვდავება და ხელიდან გაუშვა გაუკვდავების შანსი.
ტრადიციული საზოგადოების წარმომადგენლისთვის მითების ცოდნა აუცილებელია არა
მხოლოდ იმიტომ, რომ იცოდეს თუ როგორ წარმოიშვა სამყარო,არამედ იმტომ,რომ მოიქცეს
და იმოქმედოს ისე როგორც წინაპრები იქცეოდნენ.
მითოსის უამრავი განმარტება არსებობს,მაგალითად მალინოვსკი ამბობს: ,,მითოსი წარსული
საუკუნეების უსიცოცხლო მემკვიდრეობა კი არ არის,რომელიც მხოლოდ თავშესაქცევი
მოთხრობების სახით არსებობს,არამედ ის ცოცხალი ძალაა,მუდმივად განახლებადი.’’
ტრადიციული საზოგადოებისთვის მითოლოგიური გადმოცემა,რაც არ უნდა ფანტასტიკური
იყოს ის,ნამდვილი ამბავია.მათთვის ეს არის მამაპაპური რწმენის და სიბრძნის
წესდებულება,რომელიც აწესრიგებს საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროს.ამგვარ
საზოგადოებაში მითოსის მნიშვნელობა ამაღლებული და განსაკუთრებულია.
მითოსი ზეპირსიტყვიერი,ადამიანის მეხსიერებას მინდობილი ისტორიაა.ის ღრმადაა
ჩაბეჭდილი არა მხოლოდ ხალხის ცნობიერებაში,არამედ გარესამყაროშიც -
მიწაზე,გამოქვაბულში,ხეზე თუ სხვა. მითოსის აზრს გამოხატავს ხევსურული
სიტყვა ,,ანდრეზი’’,ხევსური ამბობს: ,,ანდრეზ მართალ ას’’. ადამიანი თავის გარშემო ხედავს
ამ ამბების კვალს,ტვიფარს. ასე რომ ,ტრადიციულად მოაზროვნე ადამიანს ეჭვი არ შეაქვს მის
თაობამდე შემონახული ანდრეზის ჭეშმარიტებაში.
მითოსი შეიძლება გადმოცემული იყოს ერთი სიტყვითაც,რომელიც მიგვანიშნებს რაიმე
ამბავზე,ანდა ნახატის სახით,რომელშიც გარკვეული ტექსტის ამოკითხვა შეიძლება.
ანდრეზი, როგორც გარკვეული ფუნქციის მატარებელი ზეპირსიტყვიერი მოვლენა, მხოლოდ
იქ შეიძლება არსებობდეს, სადაც ჩამოყალიბებულია საყმო — მოსახლეობის გარკვეული
სოციალურ-რელიგიური ტიპი.
ანდრეზის მოქმედების არე საყმოს საზღვრებით არის შემოფარგლული. აქ არის მისი
დაბადების ადგილი. საყმოს გარეთ გასული, თავის მასაზრდოებელ ნიადაგს მოწყვეტილი
ანდრეზი ჰკარგავს საკრალურობას და ნამდვილმომხდარის ავტორიტეტს, რაც მას თავის
მიწა-წყალზე, თავისი ხალხის შეგნებაში აქვს მინიჭებული.
2. .ქაჯავეთის დალაშქვრის მითოსი.
ქაჯავეთი, რომლის კავშირი ქაჯეთთან ეჭვს არ უნდა იწვევდეს - ეს ტრადიცია, როგორც ჩანს
ვეფხისტყაოსამა გააძლიერა - ტრადიციულად ისეთი ქვეყანაა, სადაც ვიღაც უნდა იყოს
დატყვევებული: ის, ვინც მოტაცებულია თავისი ქვეყნიდან და ხსნას ელის. ქაჯეთი ტყვეობის
ქვეყანაა და თავად მთელი ქვეყანა ქაჯეთისა ერთიან ციხედ არის წარმოდგენილი, ციხე კი
უნდა გაიტეხოს.
ფშავ-ხევსურეთის ანდრეზებშიც ლაპარაკია ქაჯავეთის გატეხვაზე, რათა წამოიყვანონ, რაც
წამოსაყვანია და წამოიღონ, რაც წამოსაღებია. ხოლო რაც მოაქვთ ან მოჰყავთ აუცილებელია
საყმოს არსებობისთვის.
ქაჯავეთის გატეხვის თქმულება: ხახმატის ჯვარის წინამძღოლობით ხევსურეთის
ღვთისშვილნი გაემართნენ ქაჯავეთის დასალაშქრავად; თან იახლეს ერთადერთი მოკვდავი,
ჯვარის მკადრე, რომელსაც ჯვარი „ხელზე მოუდიოდა“. ის ხშირად დადიოდა ჯვართან
ერთად (სახელი - გახუა მეგრელაური).მიუხედავად ჯვართან ასეთი სიახლოვისა,
ღვთისშვილთა შორის გარევა მას არ შეეძლო ხორციელი სახით, მითუმეტეს ქაჯავეთში
შესაღწევად, მას უნდა დაეთმო სხეული, სული უნდა გაყროდა სხეულს და უხორცო
შესულიყო ქაჯავეთში. ამიტომ ღვთისშვილებმა მისი სული ამოაძვრინეს სხეულიდან. მას
შემდეგ, რაც ხახმატიდან დაძრულებმა გახუას სულამორიდებული გვამი ველკეთილზე,
დათვისჯვარის მისადგომებთან, სადღაც კლდის ეხში დამალეს თუ მიწაში ჩაფლეს თუ ხეზე
მიაყუდეს, სული გაუძალიანდა ღვთისშვილთ, რადგან მის გვამს სუნი ასდიოდა და მხარზეც
თაგვის ნაჭამი ჰქონდა. ამის შემდეგ ვკარგავთ მათ კვალს. ცნობილია გზა ხახმატიდან
დათვისჯვარის უღელტეხილამდე, რადგან მას ხორციელის ნაბიჯების კვალი ამჩნევია,
მაგრამ სრულიად გამოუცნობია გზა დათვისჯვარიდან ქაჯავეთამდე, რადგან ის უხილავმა
არსებებმა გაიარეს ისე, რომ კვალი არ დაუმჩნევიათ მიწაზე და ვერც ვერავის მოუკრავს
მათთვის თვალი. ეს გზა სრულიად სხვა განზომილებაში მდებარეობს. მიდიოდა გზა, მერე ის
გადატყდა დათვისჯვართა, გადავიდა პირიქითში, ირეალურში, სადაც ხორციელ გახუას არ
შეეძლო შეღწევა. ამიტომ უნდა ვიფიქროთ, რომ ქაჯავეთი არ მდებარეობს ფიზიკურ
სამყაროში.
არსებობს თვალსაზრისი, რომლის თანახმად ქაჯავეთია თქმულებაში ასახული უნდა იყოს
ქართველთა ტომის მრავალგზისი ლაშქრობები უშუალო მეზობლები - ქისტების
წინააღმდეგ. მაგრამ არ უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ ანდრეზში ქაჯავეთის სახით ქისტეთი
იგულისხმებოდეს.
ჩვენთვის საინტერესეოა ლაშქრობის მიზანი და მისი საბოლოო შედეგი. თუ რა ნახე იქ, რა
საიდუმლოს აეხადა ფარდა. როგორი ქვეყანაა ქაჯავეთი ? მას აქვს თავისი შუაგული, სადაც
ამოზრდილია ალვისხე ან ოქროს შუბით ცას გამობმული მუხა ლაშარის გორზე. ეს ის
ადგილია სადაც ყველაზე ადრე უნდა შეაჭენოს ცხენი მოლაშქრე ღვთისშვილმა. ქაჯავეთის
ცენტრი სამჭედლოა. თუ სამჭდლოს გატეხავს წმინდა გიორგი, ქაჯავეთის გატეხილია, მისი
საიდუმლო ამოხსნილია. მჭედლობა საკულტო ქმედებამდეა აყვანილი. დევები ადამგანებს
უმალავდნენ მჭედლობის საიდუმლოს. მჭედლობა ქაჯავეთის რელიგიაა და იქ გარეშემ ვერ
უნდა შეიხედოს. ქაჯავეთის განძი - ეს არ იქნებოდა გროვა შემთხვევითი საგნებისა. როცა
ინანა, ურუქის ქალღმერთი და მისი პატრონი გაემართა თავისი ქალაქისთვის საჭირო
ფასეულობათა წამოსაღებად, მან იცოდა, რა უნდა წამოეღო და რისთვის იყო საჭირო ეს
ყველაფერი. მას მოჰქონდა საგანთა და მცნებათა მთელი ერთობლიობა, სისტემა, რომელიც
საფუძვლად უნდა დადებოდა ურუქის ცივილიზაციას.
ჩვენი ღვთისშვილების მოტანილი განძიც შეადგენს საგანთა სისტემას, რომელიც საფუძვლად
უნდევს საყმოთა საკულტო-საზოგადოებრივ ყოფას.
განძი: 1) საკუთრივ საგნები: თასი, საკიდელი, ოქროს ფანდური, ოქროს საცერი,
ქურთემული, ფურის რქა. 2) საქონელი: ხარ-ძროხა. 3) ქაჯის ქლები, მთავარი მათ შორის -
სამძივარი. საგნებს შორის თასს უმაღლესი ადგილი უაჭირავს., ის დგას იერარქიის თავში,
როგორც ყაბახზე შემოდგმული ოქროს თსი, როგორც მიზანი, რომლისკენაც არის
მიმართული ყველას მზერა. შეიძლება გვეფიქრა, რომ ღვთისშვილებს თავიანთი
საყმოებისათვის ამ საგნების, მათ შორის, თასის, სახით მოაქვთ საყოფაცხოვრებო კულტურა,
რომ თითქოს ეს ყველასთვის ცნობილი საგნები ყოველდღიური დანიშნულებისანი არიან,
მაგრამ ეს ასე არ არის. მათ აზის ჯვარის ნიშანი, როგორც ჯვარის საკუთრებას. სხვა
საჭიროებისთვის მათი გამოყენება დაუშვებელია.

3. . ფარნავაზის სიზმრისა და ცხადის მითოლოგემათა სისტემა

ქართულ მითოლოგიაში ყველაზე უკეთ მეფის მითოლოგიური სტატუსი ფარნავაზის
მითოსში გამოჩნდა.თუმცა სიტყვა ,,მეფე’’ აქ ნახსენები არ არის,იგი უხილავად მონაწილეობს
მასში,ის არის მისი შუაგული და დაგვირგვინება. ,,მეფობა’’ ფარნავაზის სიმზმრის
ცენტრალური მითოლოგემაა.ფარნავაზის სიზმარი ხომ მისი პატრონის გამეფების
მითოსია.ის მითოსურად და ისტორიულადაც საქართველოს პირველი მეფეა,ქმნის
ქართველთა ქვეყანას იმ სახით,რა სახითაც ჩანაწერებმა მოაღწია ჩვენამდე.ფარნავაზი
საქართველოს დემიურგია: ეს ყველაფერი მისი შექმნილია,ქვეყნის გამოხსნა
უზურპატორისაგან,მწიგნობრობის შექმნა და ქართული ენის ჰეგემონიის დამყარება და
გავრცელება,ქვეყნის დანაწილება,საერთო კულტის დაწესება.
ცნობილი ტექსტი ფარნავაზზე ,ლეონტი მროველის ავტორობით წარმოადგენს
კომპოზიციურად შეკრულ,ერთ მთლიან ნაწარმოებს დასაწყისითა და დასასრულით.
ტექსტში ჩართულია ერთი დასრულებული მონაკვეთი,რომელიც ორგზითაა გადმოცემული,
ერთხელ სიზმარში,მეორედ - ცხადში.
პირველ როგში უნდა დავინტერესდეთ სიზმრის სუბიექტით.ფარნავაზის ღამეულ ხილვას
შეიძლება ვუწოდოთ ,,სახელმწიფო სიზმარი’’,რადგან ის მოასწავებდა არ მხოლოდ მისი
პატორნის,არამედ მთელი ქვეყნის კეთილდღეობას,როგორც ტექსტიდან ჩანს ,სიზმრიდან
გამორკვეულმა ფარნავაზმა სიზმარში სასიკეთო ნიშნები დაინახა, თუმცა შეცდა,როდესაც
იფიქრა რომ ასპანში მოხდებოდა.ეს სიზმარი პირადი ბედის განმსაზღვრელი იქნებოდა,რომ
არა სანადირო ეპიზოდი.როგორც აქედან ირკვევა,სიზმარი უფრო მნიშვნელოვან ამბავს
იმარხავდა ,ვიდრე ერთი ადამიანის კეთილდღეობაა.
ამ სიზმარმა დაადასტურა ის ჭეშმარიტება,რომ ფარნავაზი მართკაც მოწოდებულია ქვეყნის
საპატრონოდ.რადგან ვისაც ბედი განძს მიაგნებინებს,სწორედ ის არის ქვეყნის პატრონი.
ამ ტექსტში ერთი ამბის ორი ნაწილი-სიზმარი და ცხადი - სასწორის პინებივითაა
გასწორებული.ამ წონასწორობას ქმნის შესატყვისობა,ერთი მხრივ,სიზმრის,მეორე
მხრივ,ცხადის რეალიებისა და მოქმედებებს შორის.

4. გველეშპთან მებრძოლი გმირები ქართულ მითოლოგიაში (ჟივჟია და ვაჟინა, კახანი)

გველეშაპმებრძოლობა დადასტურებულია ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის
ზეპირსიტყვიერებაში, რომელიც დაკავშირებულია კონკრეტულ ადგილებთან და სათავეს
უდებს კულტს.
ლეჩხუმური მითოსით, გველეშაპის ანტაგონისტი მონადირეები არია - ჟივჟია და ვაჟინა,
მამა-შვილი, ან ძმები. ისინი სოფელთან ჩაივლიან, ამ სოფლისთვის სრულიად უცხოები.
თქმულებამ არაფერი იცის მათ წარმომავლობაზე. ეს ბუნებრივიცაა, გმირი უცხო და
იდუმალი წარმოშობისა უნდა იყოს. ჟივჟია და ვაჟინა გველეშაპის მოსაკლავად
გაემართებიან, თან შესაწირავად განწირულ ბავშვს წაიყვანენ. ბავშვის ტირილმა უნდა
გააღვიძოს ღრმად ჩაძინებული გმირები, როცა გველეშაპი წყაროსთან მოვა. ამრიგად, ბავშვიც
მონაწილეობს გველეშაპის დამარცხებაში. გველეშაპმებრძოლნი მათ მიერვე მოკლული
ურჩხულის შხამში იხოცებიან. სოფლელები მათი ხსენების დღედ დიდმარხვის ორშაბათს
დააწესებენ და ტაბლასთან მათ შესანდობარს ამბობენ.
ზემოსვანური თქმულება გველეშაპტან მებრძოლად ასახელებს ლატალელ კახანს,
რომელსაც ლატალელთა საძოვრებს შეჩვეული უზარმაზარი გველი მოუკლავს სამი ისრის
გასროლით. ეს გველი ლატალის მთის საძოვრებზეა მოკალათებული და დაშინებულ
ლატალელებს საქონლის ძოვების საშუალებას არ აძლევს. ბოლოს კახანმა იკისრა მასთან
შებრძოლება, მაგრამ ის ამ ბრძოლაში არ იღუპება, რადგან სოფლელებს დაუბარა, რომ
დაბრუნებისას დიდი ქვაბით რძე დაეხვედრებინათ განსაბანად. გამარჯვებული, მაგრამ
დასუსტებული კახანი რძეში ბანაობამ გამოამჯობინა. სოფლელების თხოვნაზე, რით
დაგაჯილდოვოთო, ერთადერთი ის მოითხოვა, რომ ხალხს ერთად შეკრებისას მისი
შესანდობარი დაელია. ასე დაწესებულა სარუაშის რიტუალი.

ბილეთი #2

1. მითოსის როლი ტრადიციული საზოგადოების ყოფაში

ჯვარი და საყმო - ეს ორი რეალობა შეადგენს აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის
მითოლოგიურ გადმოცემათა ძირითად თემას.ყველაფერი , რაც მათ შესახებ იცოდნენ ან
ვიცით , ფრაგმენტული სახით არის ჩვენამდე მოღწეული.
მითოლოგიური გადმოცემა , რაც არ უნდა ფანტასტიკური იყოს ის , ნამდვილად მომხდარ
ამბად არის აღქმული ტრადიციულ საზოგადოებაში. ერთხელ ,,მას ჟამსა შინა“ შექმნილა და
თაობათა მეხსიერებაში შენახულა და გამოტარებულა-სწორედ ამიტომ აღიბეჭდავს
უტყუარობის ნიშანს სიტყვიერი ან სხვა სახის ტექსტი და საკრალური სიმძიმით იტვირთება-
მას რჯულის დამაფუძნებელი ფუნქცია აკისრია.მითოსი წარმოადგენს არა უბრალოდ
თავშესაქცევ ამბავს , არამედ მამაპაპური რწმენისა და ზნეობრივი სიბრძნის სახემძღვანელო
წესდებულებას , რომელიც აწესრიგებს საზოგადოების ცხოვრების ყველა სფეროს.
რასაკვირველია , მითოსის შესწავლა უნდა დაიწყოს იმ საზოგადოების მიერ , რომელმაც
შექმნა იგი.
საქართველოში ფშავ-ხევსურეთი , თუშეთი და მტიულეთ-გუდამაყარი სწორედ ის
საზოგადოებებია , სადაც უკანასკნელ ხანამდე ცოცხლად იყო შემონახული და დღემდე
განაგრძნობს არსებობას ტრადიციული ყოფა თავისი ატრიბუტებით,მათ შორის ,
ზეპირსიტყვიერებას. აქ ვხვდებით მითოლოგადა გადმოცემების ერთიან სისტემას,რომელიც
შეიქმნა აქ მცხოვრები ხალხის საერთო წარსულის განსამტკიცებლად და რჯულის
შესანახად.მითოსი ღრმად არის ჩაბეჭდილი არა მხოლოდ ხალხის ცნობიერებაში , არამედ
გარესამყაროშიც , იმ მიწა-წყალზე , სადაც ნებსით თუ უნებლიედ მოუხდა ცხოვრება ამ
ხალხს.
მითოსი უდამწერლობო საზოგადოების ზეპირსიეტვიერი , ადამიანის ართუ ხანგრძლივ
მახსოვრობას მინდობილი ისტორიაა , სადაც რეალური მოვლენები თავისებურად არის
არეკლილი და გარკვეულ სიჟეტშია მოქცეული.
,,ანდრეზ მართალ ას“-ამბობს ტრადიციული საზოგადოების ანუ სამყაროს წევრი და ამის
დასტურად ის ხედავს თავის ქვეყანაში ისტორიული მოვლენის კვალს.
დღევანდელი ფშავისა და ხევსურეთის მიწა-წყალზე აღბეჭდილია ღვთისშვილების
ადგილთა სახელები , რომლებიც ინახავენ ხსოვნას იმ ჟამისა , როცა ღვთისშვილები
ადამიანების გადასარჩენად დევ-კერპებს ებრძოდნენ.ამ ადგილერბში აგებულია სალოცავები.
სინამდვილისეულ ფაქტად არის აღიარებული სიწმინდეთა ჩენის შემთხვევები-წმინდა
საგანთა ციდან ცვენა , ,,ფრინავი ხატის“ მოგზაურობა და სხვა. ასევე მათი ჭეშმარიტების
დასტურის მოსახლეობის არსებობა , რადგან ანდრეზის თანახმად , საყმოც ღვთისშვილის
მიერ არის შექმნილი.
XIX ს-ის მიწურულს ერთი ეთნოგრაფი ერთმანეთს ადარებს ფშავ-ხევსურებისა და
ქართლელების ყოფას.იგი ამბობს, რომ ქართლელები წარსულს ივიწყებენ , ფშავ-ხევსურები
კი წარსულითი , ,,გადმოცემით“ ცხოვრობენ.სწორედ ეს ,,გადმოცემა“ წარმოადგენს
ხევსურულ ანდრეზს.გადმოცემა მას ,,ღვთიურ მადლად“ აქვს შერაცხილი , რასაკვირველია ,
მხოლოდ ხალხური სამართლის სფეროთი არ შემოიფარგლება.
ანალოგიისთვის მოვიხმოთ ,,რჯულ“ ცნება , რომელიც ასევე არ შემოიფარგლება
სამართლებრივი შინაარსით.,,რჯული“ გულისხმობს ხალხურ სამართლას და
რელიგიასაც.მეტიც , აღმოსავლეთ საქართველოში ის ერთ-ერთი სიტყვაა რელიგიის ,
სარწმუნოებრივი აღმსარებლობის აღსანიშნავად.
,,საყმოც“ ადგილობრივი ტერმინია.მასში იგულისხმება განუწყვეტელ ტრადიციაზე
დაფუძნებული საზოგადოება რელიგიური შუაგულით,რომელსაც მისი მფარველი ჯვარი
ანუ ყმათა სალოცავი განასახიერებს.საყმოს აქვს საერთო რჯული და ერთო ანდრეზი ,
საერთო წარსულის შეგნება , ცხზოვრების ერთნაირი ნირი , ყოფა-ქცევის ერთნაირი
ყაიდა.რუსი ეთნოლოგი ლევ გუმილოვი ფშავ-ხევსურთა ყოფას , მათ საყმოს ,,ეთნიკურ
მყუდროებას“ უწოდებს.ეს ნიშნავს იმას , რომ საზოგადოების ყოველი თაობა წინა თაობის
სასიცოცხლო ციკლს იმეორებს.
არისტოტელეს აზრით , იდეალური პოლისი ადამიანის თვალსაწიერს არ უნდ აგასცდენოდა
და მის მცხოვრებსაც პირადად უნდა სცოდნოდათ ერთმანეთი.ამ მოთხოვნებს აკმაყოფილებს
ჯვრის გარშემო შემოკრებილი საყმოც.
ჩვენი მიზანი არ არის საყმოს ისტორიული წარმოშობის კვლევა.ჩვენი მიზანია დავინახოთ ,
თუ როგორ წარმოუდგენიათ თავად საყმოს წევრებს საყმოს შექმნა.ამაზე ჩვენ თავად
ანდრეზები გვცემს პასუხს.
თვითონ საყმოს ცნება ემთხვევა პოლისის განმარტებას.საყმო , ისევე როგორც პოლისი ,
შემოზღუზულია ტერიტურიულად და დემოგრაფიულად.ყმას ეკუტვნის საყმოს
ტერიტორიის რაღაც ნაწილი.ტერიტორიული სიმცირის გამო , პოლისიდან უწევთ სხვა
ქვეყნის ტერიტორიაზე კოლონიზაციის პროცესი , ხოლო საყმოს წევრებს, ქვეყნის შიგნით ,
კერძოდ , თიანეთსა და კახეთში.ასევე , პოლისების მსგავსად , საყმოებსაც აქვთ ერთი ცენტრი
, რომლის გარშემო არიან ისინი შემოკრებილნი.ანდრეზის მოქმედების არეც საყმოს
საზღვრებით არის შემოფარგლული.თუ იგი მოქმედების არეს გასცდა , კარგავს
საკრალურობას და ნამდვილმომხდარის ავტორიტეტს.
ალ.ოჩიაურის ეთნოგრაფიული ჩანაწერები სწორ წარმოდგენას გვიქმნის ფშავ-ხევსურების
საზოგადოებრივ-საკულტო ყოფაზე.მისი მასალიდან სამი წიგნია გამოცემული. ასევე გიორგი
(იურა) ჯაფარიძე იყო ერთადერთი ფოლკლორისთაგანი ,რომელსაც შეეძლო შიგნიდან
დაენახა საყმო და სხვისთვისაც დაენახვებინა ის.

2.კვრივი და კვრივის აღმოჩენის მითოსი

როგორც არსებობს საკრალური დრო, ასევე არსებობს საკრალური სივრვცე, როგორც
გარღვევა ერთგვაროვანი სივრცის მასივში. ეს ის ადგილია, საიდნაც დაიწყო სამყაროს
წარმოშობა. სადაც გაჩნდა პირველი ადამიანი, სადაც მოქმედებდა პირველწინაპარი, სადაც
მისი მოღვაწეობის კვალია დაჩნეული დედამიწის რელიეფზე. ადამიანი ცხოვრობს
პროფანულ დროსა და სივრცეში, სადაც შეჭრილია საკრალური დრო და სივრცე.
კვრივი
მიწა-წყალი, სადაც საყმო სახლობს, წმიდა ადგილია, რადგანაც ის ჯვარის მიერ არის
მოპოვებული და ამიტომაც ის გამოყოფილია დანარჩენი საყმოსაგან. ის მთლიანად წმინდაა,
მაგრამ საყმო მასში გამოყოფს ისეთ ადგილებს, რომლებიც განსაკუთრებული სიწმინდითაა
მოსილი. ამ ადგილებს საყმო კვრივს უწოდებს. რა თვისებებს აღნიშნავს კვრივი ანუ
სამწერლო ენით, მკვრივი. ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონის თანახმად, მკვრივი
არის "მჭიდრო და მყარი, მტკიცე, მაგარი". რაიმეთი "სავსე და გატენილი", ანუ ისეთი
თვისებები ნივთისა თუ მოვლენისა, რაც უპირისპირდება დუნეს, ცარიელს, ფუღუროს, და
ა.შ. საბას განმარტებით, მკვრივი არის "უღრუო და უნახვრეტო". ეს სიტყვა საყმოს საკრალურ
ლექსიკონში ნიშნავს როგორც ფიზიკურ შეუღწევადობას, ასევე ზნეობრივ შეუვალობას,
რომლის სიმბოლოდ ჯვართა ტერიტორიაზე დგას მკვრივად ნაგები კოშკები, სადაც შესვლა
უბრალოდ შეუძლებელია იმის გამო, რომ მათ არ გააჩნიათ შიდა სივრცე. ასეთ კოშკებს
ეწოდებათ კვრივები. კვრივი ჰქვია იმიტომ, რომ ის აშენებულია კვრივად და შესასვლელი არ
აქვს.
კვრივი არის ჯვარის კვალი მიწაზე. ჯვარი ქმნის კვრივ ადგილს თავისი დაარსებით,
ამიტომ კვრივი კოშკები დგას იმ ადგილებში, სადაც საყმო კულტის დასაბამში ჯვარჩენას
ხედავს. კვრივი ის ადგილია, სადაც პირველად ხატი მისულა, იქ მერე თასს უდგამდნენ და
ზედ ხატი დაჯდებოდა. კვრივი ის ადგილია, სადაც არ შეიძლება ადამიანის მისვლა, კოშკი
იქნება ეს თუ სხვა ადგილი. ჯვარი ავსებს თავისი არსით იმ ადგილას, რომელსაც ის
საარსოდ ირჩევს; ჯვარჩენით ის "აკვრივებს" ადგილს, "უხრწნელს" ხდის მას. თავისი
ონტოლოგიით ჯვარის კვრივს ანალოგია ჯვარისავე განძში აქვს, რომლის მითოსური სახე
ყოველთვის ოქროდ არის წარმოდგენილი. მართლაც, კვრივი შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ
ოქროდ, რაშიც არის ჯვრის საკრალური ძალა. ამიტომ, კვრივ ადგილებს, როგორც ოქროს,
მოწიწებით ეკიდება კაცი, ერიდდება მას, თუკი ჯვარისაგან არ აქვს ნება მიღებული. კაცთა
საცხოვრებელი ადგილიდან კვრივში შესვლა ყოველთვის დაკავშირებული ზღურბლის
გადალახვასთან, რაც შეუძლებელია განწმენდის გარეშე. ამისთვის მას უნდა დაესვას კვრივის
ანუ სიწმინდის ბეჭედი, რომელიც შეიძლება ჯვრის ნიშნით იყოს გამოხატული. რიგითი ყმა
ხევისბრმა ან ქადაგმა უნდა განათლოს და მხოლოდ ამის შემდეგ შეძლებს კვრივში შესვლას.
კვრივში შესულ ადამიანს განსაკუთრებული ქცევა მართებს, როგორც სინას მთაზე ასულ
მოსეს. კვრივში შესული ადამიანი გაიშიშვლებს ფეხებს, რათა მტვერი და სიბინძურე არ
შეიტანოს კვრივში. ეს სიმბოლური ქმედებაა. ასე იქცევიან მეომრებიც, როცა წმინდა
რეალობასთა შეხება მოელით. ისინი იშიშვლებენ ფეხებს, წინ წარიმძღვარებენ დროშას და
აღემართებიან ლომისის მთაზე. ხოლო ლომისის მთა და ხადას ბეგოთ საღვთო
მთიულეთისა და ხადის საყმოსათვის იგივე სინაის მთაა, სადაც უფალი ეცხადება მათ.
ამიტომაც უნდა განიწმიდონ იქ ამავალნი, როგორც ის მღვდელნი, რომლებიც სინაის მთის
კვრივებში დააპირებდნენ ასვლას უფლის სახილველად მოსესთან ერთად. კვრივში
მხოლოდ "კვრივი" ადამიანი თუ შეაღწევს დაუსჯელად. ის, ვინც დაუმსახურებლად
შეაბიჯებს კვრივში აუცილებლად დაისჯება, სიკვდილს ვერ გადაურჩება, ჩაიქოლება ან
შუბით განიგმირება. მნიშვნელობა არ აქვს ვინ იქნება იგი, პირუტყვი თუ ადამიანი, არავინ
გადარჩება ცოცხალი.
კვრივი პრინციპულად დაუსახლებელია - ასეა ყველგან ტრადიციულ საზოგადოებაში.
მაგ., ათენელნი თავიანთი ქალაქის საკრალურ ცენტრს - წმიდა ჭალას, "შეუვალ", "დაულახავ",
"ნაკრძალ" და საბოლოოდ, "დაუსახლებელ" ადგილად თვლიდნენ, სადაც ფეხის დადგმაც კი
იკრძალებოდა. მაგრამ მისი არსებობა, როგორც წმ. ადგილისა, აუცილებელია დასახლებულ
ტერიტორიაზე, რადგან იგი, როგორც საყმოს შუაგული, საუკეთესო ადგილია, საითკენაც
ადამიანი მიისწრაფვის საცხოვრებლად. მაგრამ ეს ასე არ უნდა იყოს. მართალია, შუაგული
საუკთესო ადგილია მთელ სამყაროში, მაგრამ საშიში ადგილია და იქ სრულიად
წარმოუდგენელია ადამიანის ცხოვრება; ეს არის ღვთიური ძალის გამოცხადების ადგილი.
კვრივი ადგილი ადამიანის აღმზრდელია და ამიტომაც აუცილებელი ელემენტია
ტერიტორიისა. ის რელიგიის დასაბამია, მაგრამ ამავე დროს სამშობლოს გრძნობის დასაბამი
და წყაროც არის. კვრივიდან სწავლობს ადამიანი იმ ადგილს, იმ მიწის სიყვარულს.
კვრივის აღმოჩენა
 კვრივის აღმოჩენა არ არის დამოკიდებული ადამიანის ნებაზე. მას აღმოაჩენს იგივე ძალა,
რომელმაც მიწა-წყალი მისცა საყმოს. ეს ძალა არის ჯ ვ ა რ ი. კვრივი შეიძლება განიმარტოს
როგორც მიწის მონაკვეთი, რომელზედაც დადებულია ჯვარის ხელი. ამიტომაც კვრივის
გამოჩენა ადამიანებისთვის გაუგებარია. იგი მოულოდნელია. მას ადამიანი ვერ აირჩევს,
ისევე, როგორც ადამიანი ვერ აირჩევს თავის თავს ჯვარის რჩეულად. როგორც წესი, კვრივის
აღმოჩენის ანდრეზებში მთავარ პერსონაჟებად პირუტყვები გვევლინებიან, კვრივის აღმოჩენა
მათს გუმანზეა მინდობილი. ძირითადად ეს არსებები არიან ხარი, ყორანი, მტრედი.
თავისუფლად გაშვებული უღელიანი ხარი მიაგნებს იმ ადგილს, სადაც ხალხმა ეკლესია
უნდა ააგოს ან ხატი უნდა დაასვენოს, ან დაარსდეს რომელიმე წმინდანის სალოცავი
(წმ.მაქსიმეს სალოცავი ლეჩხუმში); პირუტყვის გაუაზრებელი მოქმედება-სვლა გადაწყვეტს
ხალხის საგონებელს, რადგან პირუტყვის სვლაში თუ დადგომაში ის ხედავს წმიდანის ნების
გამოვლინებას. პირუტყვის ქცევის უნებური საკრალურობა უფრო თვალსაჩინო ხდება,
როდესაც ის მოულოდნელად აღმოუჩენს ადამიანებს წმიდა, კვრივ ადგილს.ასევე კვრივი და
გამორჩეულია ის შუალედები გზაში, სადაც ყოვნდება, ისვენებს ხარი. ხარი მიასვენებს ხატს
და იმ ადგილას ჩერდება, სადაც კვრივი უნდა აიგოს.
მიუხედავად იმ ავბედითი რეპუტაციისა, რომელიც აქვს ყორანს ხალხურ სიტყვიერებაში
და ყოფაში, ერთი მოხევური თქმულება მას უკავშირებს ხევის უპირველესი სიწმიდის,
სამების ტაძრის აშენებას, უფრო სწორად, სატაძრე კვრივი ადგილის აღმოჩენას. რაც სამმა
ქართველმა (ქართლის, კახეთისა და იმერეთის) მეფემ ვერ გადაწყვიტა, წყვეტს შავი ყორანი
თავისი ბუნებრივი მოქმედების მეშვეობით; რადგან ის ატარებს ღვთიურ ნებას. ყორანს
მიაქვს ძვალი და სადაც ამ ძვალს გამოხრავს იქ შენდება კვრივი. ზოგჯერ ყორნის მაგივრად
ანდრეზებში ყვავიც გვხვდება.
. მტრედს, როგორც ჯვარის ნიშანს, პირდაპირი და ბუნებრივი კავშირი აქვს კვრივ
ადგილებთან, მათ აღმოჩენასთან. სადაც მტრედი დაჯდება, ის უეჭველად გამორჩეული
ადგილია. მტრედი მონაწილეობს ალავერდის ტაძრის დაფუძნების ანდრეზში. მოსახლეობა
უშვებს მტრედს და სადაც ის დაჯდება ის იქნება კვრივი ადგილი, მტრედი ანდრეზებში
„ეკლესიის მაშენებლად“ გვევლინება .

3. .საკრალურ საგანთა სისტემა – თასი

თასი ძევს კულტისა და კულტურის დასაბამში. ეს არის ნიშანი, რომლითაც ადამიანი
ცხოველისაგან განირჩევა, რაც კარგად ჩანს «გილგამეშის ეპოსის» გმირის, ენქიდუს
მაგალითზე. მისი განკაცება, კულტურული ცხოვრებისადმი ზიარება გამოხატულია იმით,
რომ ის სწავლობს ხელში თასის დაჭერას და მით წყურვილის დაკმაყოფილებას; როცა ის ამას
შესძლებს, ის უკვე ადამიანია;აღარ ახასიათებს „უთასობა“ , როგორც კულტურის ნულოვანი
მდგომარეობა. თასი მართლაც არის განძი კაცობრიობისათვის, კერძოდ, საყმოსთვის,
რომლის ცნობიერებაში ეს ორი ცნება განუყრელი ერთიანობით არის ჩაბეჭდილი და ქმნის
კიდეც საკრალურ შენადუღს — ეს არის თას- განძი.
როცა კულტი (და კულტურა) ისახება, აი, მაშინ გამოჩნდება თასი. ან, პირიქით, როცა თასის
ჩენა (თასჩენა) ხდება, ანდრეზი გვაუწყებს საკულტო ცხოვრების დასაწყისს.თასი თითქოს
კარგავს თავის უშუალო, თავდაპირველ ფუნქციას და იტვირთავს იმაზე მეტს, რაც
ყოველდღიურ ყოფაში აკისრია მას. ამ დროს ის აღარ ეკუთვნის ადამიანის მიერ
დამზადებულ საგანთა რიგს; ის ზეციური წარმოშობისაა. ამიტომ არის, რომ თასი კულტის
გენეზისში ციდან ჩამოდის, როგორც მწყემსი ქალ-ვაჟის თვალწინ კარატისწვერზე ოქროს
შიბით ჩამოშვებული თასი : კარატისწვერის ჯვარჩენის თასი არა მარტო განუდგა თავის
პირველად, ბუნებით დანიშნულებას, არამედ სრულიად გაეთიშა ამქვენიურ საგანთა წრეს:
ციდან ჩამოსული, ის იმარხება მიწაში, ეფარება ადამიანის თვალს, როგორც ჩამარხული
თესლი, რომ იქიდან კულტი აღმოცენდეს. სოფ. ჩირდილში (ხევსურეთი) ვინმე დათვიას
ნაციხვარში დარჩენილი სამი თასი შეიქნა საფუძველი სოფლის შუაგულში ღვთისმშობლის
ჯვარჩენისა და მოსახლეობის აყრისა. თასი მიაქვს საყმოს ერთ ნაწილს, როცა ის ახალ
ტერიტორიაზე ესახლება, რომ ახალ ადგილზე ძველი სალოცავი გადანერგოს. ამ დროს
თასზეა დაკისრებული კულტის მთელი სიმძიმე, მისი სიცოცხლისუნარიანობა. თასი
კულტის აღორძინების ჭურჭელია.
ჯვარჩენის ნიშნად ვერცხლის საკულტო თასების კიდეს ამკობს წყვილი მტრედის
ვერცხლისავე ფიგურები, რომლებიც ერთმანეთისაკენ არიან პირისახით
მიმართულნი.ფშაველი თასს უწოდებს, მეტადრე თუ ხევისბერს უპყრია ხელთ
დასამწყალობებლად ან ხატის დასადიდებლად– თასი საღვთო საგანია ფშაველისათვის.თასი
ჯვარის არის, მაგრამ მას თასობას, როგორც ფუნქციას, კულტის მსახური ანიჭებს. აქ
იგულისხმება ე.წ. სახუცო კოჭობი.მისი გამოყენების წესი: მთავარი თასიდან სვამენ მხოლოდ
და მხოლოდ ჯვართან ახლოს მყოფი პირები — ჯვარის ხელკაცნი, რომელთაც უფლება აქვთ
მისი ხელში დაჭერისა
თასი ჯვარის თას-განძის ნაწილია, ამიტომაც ის იზიარებს მის იდუმალებრივ ბუნებას –
თასობის უმაღლესი გამოხატულება, რომელსაც წელიწადში ერთხელ გამოაბრძანებენ
(მხოლოდ ასე ითქმის თასზე) საყმოს თვალწინ, რომელიც მას მუხლმოყრილი ელოდება;
მხოლოდ ერთხელ, როგორც ძველი აღთქმის მღვდელმთავარი წელიწადში ერთხელ შედის
წმიდათა წმიდაში — საღვთო თასითურთ გამოდის დღის სინათლეზე: პირველი წარდგება
უხილავი ერთის წინაშე, მეორე კი წარუდგება მთელს საყმოს, რომელიც შეჰყურებს მას, თასს,
სასოებით, როგორც წმიდა გრაალის თასს შეხედავდნენ მრგვალი მაგიდის რაინდები,
გრაალის საყმო, როგორც საყოველთაო ჯვარჩენას. მისი დაკარგვით ხომ გამოეცლებოდა
საყმოს სასოება და შუაგული, რომელიც უჭირავს თასს მის საკულტო ცხოვრებაში;
ასევე წარმოუდგენელია ცარიელი თასი; ის მაინც, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ჯვარჩენის
სიმბოლური საგანია, რჩება ჭურჭლად, რომელმაც უნდა მიიღოს წმიდა სასმელი საყმოს
საზიარებლად – ჭირნახულიდან მზადდება სადღეობო ლუდი. ჯვარის მსახურნი და მთელი
საყმო, სვამს ლუდს საერთო თასიდან, რითაც ისინი ერთიანობას ადასტურებენ. საყმოს
ერთიანობის გამომხატველია დღეობის დასასრულს საგანგებო რიტუალით დადგმული
საყეინო თასი, პირთამდე სავსე, რომელსაც სათითაოდ ხელშეუხებლად უნდა დაეწაფოს
თითოეული მოყმე. ფერხისაით ჩამოსვლა სალოცავიდან, საყმო ერთხელ კიდევ ადასტურებს
თავის ერთიანობას.
სახუცო კოჭობს ეახლებიან, იჩოქებენ მის წინაშე თავდახრილნი,გულხელდაკრეფილნი
შეახებენ მხოლოდ ბაგეს, მოსვამენ;თასი მოძრავია; ის გრაალის თასივით ხან აქ გამოჩნდება,
ხან იქ. ის შემოუვლის საყმოს, რომ ყველა აზიაროს ერთს. ძველი აღმოსავლური ჩვეულებით,
რომელიც დღესაც მოქმედებს აღმოსავლეთის ქვეყნებში, ერთმა თასმა უნდა მოიაროს
თანამეინახენი და დაუბრუნდეს მას, ვინც პირველად შესვა და გადასცა სხვას. რიტუალის
აზრი ნათელია: ერთი თასი, რომელიც ხელიდან ხელში გადადის, თითქოს ერთიანი ჯაჭვის
რგოლებად აქცევს ერთ სუფრასთან მსხდომთ. (მაგ, თორმეტი მოციქული და იესო ) თასი არ
შეიძლება იყოს პირადი საკუთრება ვინმესი, თუნდაც ყოვლად ბრძენისა.(დიოგენეს ლეგენდა
თალესზე– ყველაზე ბრძენს) ის გაივლის თითოეულის ხელში, მაგრამ არავისთან არ
დაყოვნდება. გამოგზავნილი თასი აღმოაჩენს შვიდ ბრძენს, დაარტყამს წრეს და გავა წრიდან,
დასტოვებს რა უხილავ კვალს, ჯაჭვს, მათ შემაკავშირებელს ერთ სხეულად. თასი
უბრუნდება პირველს არა იმიტომ, რომ ის ყველაზე ბრძენია, არამედ იმიტომ, რომ შეიკრას
წრე. აგრეთვე იმიტომ, რომ ამ თასით გამოცხადდეს მათი თანასწორობა სიბრძნის წინაშე,
როგორც ღვთიური არსისა, რომელმაც ადამიანის ხელით მოუვლინა მათ ეს თასი... და
ბოლოს როგორც სავსეა ის ლუდით ხუცესის ხელში, ასევე სავსე უნდა იყოს ხუცესის პირი
წარმოსათქმელი სიტყვით, რომელიც დაუბრკოლებლივ უნდა მოედინებოდეს მისი
ბაგეებიდან. როგორც თასი მოითხოვს წმიდა სასმელს, ასევე ხუცესს მოეთხოვება წმიდა
მეტყველება. თასს არ უყვარს დუმილი, არც მაშინ, როცა საერო სუფრის გამძღოლს უჭირავს
იგი, არც მით უფრო მაშინ, როცა ხუცესის ხელს უპყრია.

4. .დავით მეფე და დათრგუნული ეშმაკი

დავითის,როგორც მითოსური გმირის მოღვაწეობა თამარის მიერ აშენებულქვეყანაშია
გაშლილი,კოსმოგონიური ღვაწლითაც დავითი ერთი საფეხურით დაბლა დგას.ძირითადი
დარგი დავითის მოღვაწეობისა შენებაა,რაც მის ისტორულ სახელწოდებაში აისახა. დავითის
მითოსში ეშმაკი ნგრევის პრინციპს განასახიერებს,ნგრევა მისი ერთ-ერთი ძირითადი ფუნქია
და აქედან გამომდინარე ,,დამანგრეველი’’ მისი ეპითეტია. მას მხოლოდ აშენებულის
დაზიანება შეუძლია.დღისით მეფის მიერ აშენებულ კედელს ღამით ეშმაკი ანგრევს.გელათის
ტაძრის შენება დაბრკოლებულია,იქამდე,სანამ დავითი ეშმაკს არ მოთრგუნავს,ლაგამს არ
ამოსდებს,რის შემდეგაც ეშმაკი ჯორად გადაიქცევა და მეფის ერთგული მსახური აგხდება.
ამრიგად ეშმაკი,მისდა უნებურად კეთილ საქმეებს აკეთებს.ამიერიდან რასაც მეფე
აშენებს,ყველაფერი იდეალურ სახეს ირებს რადგან ეშმაკი გარიდებულია შემოქმედებითი
პროცესისგან.
არსებობს ამ ანდრეზის რაჭული ვარიანტი,რომელშიც დავითი ჯვრის გარდასახვით ხედნის
ცხენს და შემდეგ მისი დახმარებით მოივლის მთელ თავის სამეფოს ეკლესიების
ასაშენებლად.შემდეგ რაში წყლის დასალევად მიჰყავთ და მდინარეში უჩნარდება,ცანს
დავითმა ცენის წყალობით შეასრულა მისია და კვლავ თავის სტიქიას დაუბრუნდა,როგორც
დროებით ჯორადქცეული ეშმაკი.
ეშმაკის განდევნებით რეალობიდან,რაც მისით სხვა არსებაში დატყვევებით
მოხერხდა,დავითი ასრულებს საკაცობრიო ამოცანას.ის შხამი და სიფუჭე,რომელიც თან
სდევს ადამიანის შემოქმედებას აცილებულია.ეშმაკი განიარარებულია თავისი არ
ყოფნით,რაც დრო-ჟამის გაუქმებას იწვევს დავითის ხანაში. ამ ეპოქაში ქვეყანა
განსაკუთრებულ დროჟამში იმყოფება,დროის მდინარებას წართმეული აქვს ნგრევისა და
ხრწნილების გამომწვევი ძალა.დავითი ამ დროჟამის პატრონი შემოქმედებითი უნარითაა
დაჯილდებული.ვინც მოათრგუნა ეშმაკი მასვე აქვს ხელში მისი საიდუმლო.დავითის ჯორის
საიდუმლო ლაგამშია,რომელიც არ უნდა წაჰყროდა მას.მაგარამ მსახურს შეებრალება
ლაგამამოდებული პირუტყვი,რომელიც წყალს გაწირვებით სვამს და წააძრობს,ეშმაკი კვლავ
თავის სახეს მიირებს და გაუჩინარდება.
ავსულის მოთრგუნვა და მისი ჩაყენება ადამიანის სამსახურში დავითის მითოსის
ცენტრალური მითოლოგემაა.მან მთავარანგელოზთა შეგონებით შეძლო ეშმაკთა
საიდუმლოს გაგება და მათი დამორჩილება.
ეშმაკის სახეცვლილების პერიოდი მოიცავს დავითის აღმშენებლობითი მოღვაწეობის
ხანას,და ჯორი მხოლოდ მას შემდეგ დაუბრუნდება თავის ნამდვილ სახეს,როცა დავითს
უკვე აღსრულებული აქვს თავისი მეფობის ძირითადი საქმე.

ბილეთი #3

1. მითოლოგემები ლაშარის მუხის მითოსში

წმინდა გიორგი მეც ვიყავ,
ცას ვები ოქროს შიბითა ,
ხმელგორზე მედგა ბერმუხა ,
ზედ ავდიოდი კიბითა ,
ჩემს საყმოთ შემონაძვენი
ღმერთთან ამქონდა იქითა.
ეს საკულტო-საფერხულო ლექს-სიმღერა იმით არის შესანიშნავი , რტომ მის ყოველ
სტრიქონში ცისა და მიწის კავშირის მითოლოგემის რომელიმე ხალხურ ნიშანს ვპოულობთ. (
შეგვიძლია დავიწყოტ პირდაპირ ასე : არსებობს საკულტო-საფერხულო ლექს-სიმღერები ,
რომლებშიც ცისა და მიწის კავშირის ხალხურ ნიშნებს ვპოულობთ )
1. პირველი არის მთა , რომელიც როგორც ცისა და მიწის კავშირის ერთ-ერთი
უნივერსალია , ყველა მითოლოგიაში წარმოდგენილი,ყველგან იგი , იმავდროულად ,
შუაგულის მითოლოგემის შინაარსსაც ითავსებს : ცისა და მიწის შემაერთებელი ღერძი
სამყაროს შუაგულში გადის.კოსმიური მთა გამოსახულია აქადის მეფის ნარამსინის
გამარჯვების სტელაზე: მთა აღმართულია ქვესკნელიდან და მისი მწვერვალი ციურ
სხეულებს წვდება. ამ მითოლოგემის ანალოგიურია ვახტანგ გორგასლის შესახებ ცნობილი
ხალხური ლექსი : ,,ვახტანგ მეფე ღმერთს უყვარდა...“
2. მეორე ეს არის ჯაჭვი (შიბი) მ როგორც ცისა და მიწის დამაკავშირებელი
საშუალება.რამდენადაც საკრარულია , მასზეა მიბმული წმინდა გიორგი , ამდენად
ოქროსია.ამგვარი უხილავი ოქროს შიბები აკავშირებს ერთმანეთთან ფშავ-ხევსურეთის
ღვთისშვილებს , მათი საშუალებით ისინი სტუმრობენ ერთმანეთს.
შიბს , როგორც კოსმიური შასშტაბის მაკავშირებელს , ადამიანის საცხოვრებელში აქვს
თავისი ანარეკლი.ეს არის საკიდელი , რომელიც ჭერიდან არის ჩამოკიდებული შუაცეცხლის
თავზე. კერიასთან ერთად , რომელიც თავისთავად , როგორც ვიცით , შუაგულის იდეის ერთ-
ერთი გამოხატულებაა,საკიდელი ოჯახური ჰარმონიის გარანტიაა.საკიდელი სიწმინდით
მოსილია , რასაც მისი წარმომავლობაც მოწმობს : გადმოცემის მიხედვით , საკიდლების
არქეტიპს ზეციური მჭედელი-კერიისა და სიკვდილის მფარველი ღვთაება - ჭედავს და
მიწაზე აგდებს , რათა ადამიანებმა მის თარგზე გამოჭედონ თავიანთი კერიის საკიდელები.
3. მესამე ეს არის ხე , ფშაურ ლექსში ბერმუხის სახით წარმოდგენილი.ლაშარის ბერმუხა
ტიპური კოსმიური ხეა , რომლის ტიპოლოგიური ანალოგები ყველა მითოლოგიურ
ტრადიციაში გვხვდება.ყველგან ამგვარ ხეს სხვადასხვა განზომილებები აქვს.იგი არის
სამყაროს ცენტრი , ცისა და მიწის მაკავშირებელი , ზეაღსავლელი , როგორც გზა ქვემო
სფეროდან ზემო სფეროსკენ.
ცისა და მიწის ერთობის კლასიკური გამოხატულებაა სკანდინავური მითოლოგიის იგანი
იგგდრასილი , რომელიც სამ სკნელს განმსჭვალავს : მის წვერზე ასები - ღმერთები
იმყოფებიან , მის ძირში-ადამიანები , ხოლო მის ფესვებში - გველები.
შუამდინარეთში კი ვხვდებით გიგანტურ ტირიფს , რომელიც ასევე სამ სკნელს აერთებს:
წვერზე ფრინველია , მის ძირში -ადამიანი , ფესვებში - გველი.
4. მეოთხე არის კიბე , ადამიანის ხელთ შექმნილი , არა ბუნებრივი საგანი , რომლის
პირდაპირი დანიშნულება ერთი სიბრტყიდან სხვა სიბრტყეში გადაყვანაა.შუამდინარული
საფეხურებიანი ზიქურათი კიბის განსახიერერბაა , რომლის შვიდი საფეხური ყოფიერების
განსხვავებულ დინეებს შეესატყვისება.ვერტიკალურად აღმართული კიბე და მისი
საფეხურები თანდათანობით , არა ნახტომისებურ , ზეაღსვლას გამოხატავს მიწიერი
სფეროდან ზემო სფერომდე.რეალობისკენ - კიბის ძირი მიწაზე დგას , მისი თავი ღვთის
კარზეა მიბჯენილი.
ოსირისი ,,კიბის ღმერთად“ იწოდება , კიბე მისი ძის სიმბოლოა , რომლის მეშვეობითაც ის
ნივთიერ სამყაროს გადალახავს და მას ცასთან აკავშირებს.აღსანშნავია , რომ ყველა
ტრადიციაში კიბე წარმოდგენს სხვადასხვა სიბრტყეზე გადანაცვლების საშუალებას , უფრო
მეტად კი - ზეცისკენ სწრაფვას გულისხმობს.შესაძლოა შეგვხვდეს მიცვალებულის
ღმერთამდე ასვლის საშუალებათაც.
ქრისტიანულ ლიტერატურაში კიბე სულიერი სრულყოფის სიმბოლოა.წარმოსახვითი კიბის
საფეხურებზე თანდათანობითი ასვლით სული საბოლოო სრულყოფილებას მის თავში ანუ
ცაზე აღწევს.ასევე კიბედ არის გააზრებული ჯვარი , რომლის საშუალებითაც ქრისტიანი ცის
სასუფეველს აღწევს.
5. ხილული მსხვერპლ;ი , რომელიც მლოცველის მიერ არის მიტანილი სალოცავში ,
უხილავად ადის ღმერთამდე , ამყარებს რა კავშირს ადამიანსა და ღმერთს
შორის.მსხვერპლთან ერთად მაღლა ადის ლოცვა-ვედრება და ქება-დიდება , რომელთაც
მუხის ძირში მყოფნი აღავლენენ.მაგრამ მსხვერპლი , როგორც ნივთიერი , ისე სიტყვიერ-
სულიერი გულისხმობს პასუხს , რომელსაც მლოცველნი წყალობის სახით გამოელიან
ღვთისაგან.
6. ბოლოს , ყველა ჩამოთვლილი მითოლოგემების შემკრები და შემაჯამებელი და თავის
თავში მომცველი , მათი ამამოძრავებელი ფიგურა წმინდა გიორგია , რომელიც თითოეულ
მათგანს იყენებს ინსტრუმენტად ღვთის კარამდე ასასვლელად.მას ადამიანისგან შეწირული
მსხვერპლი და სიტყვა ლოცვა-ვედრების სახით , ააქვს ღმერთამდე.

2. საკრალურ საგანთა სისტემა – საკიდელი

საკიდელი განასახიერებს სახლის სიწმიდეს და ,შუაგულს კერიასთან ერთად, მისი ჩამოხსნა
და წამოღება მტრის სახლიდან გამარჯვების ნიშანია. კერიის ცეცხლის ჩაქრობა და საკიდლის
ჩამოგლეჯა თანაბარი მნიშვნელობის მოქმედებებია, რომლებიც მოასწავებს მტრის საბოლოო
განადგურებას.(ხევსურული ლექსი მარტია მისურაულის შესახებ )
საკიდელი უნდა ყოფილიყო ქაჯავეთის მთავარი კულტის ნიშანი, მით უმეტეს, თუ ის
დაკავშირებულია მჭედლობის საქმესთან. ვიცით, რომ სამჭედლო ქაჯავეთის შუაგულური
ადგილია და, შეიძლება, მის საკულტო ცენტრადაც მივიჩნიოთ. ქაჯავეთის შუაგულიდან
ღვთისშვილი ჩამოგლეჯს საკიდელს და გამარჯვების ნიშნად მოაქვს თავის საბრძანისში,
საყმოს შუაგულში.(ამას ელიან მარტია მისურაულისგან , როცა ქისტების დასალაშქრად
მიდის ) ქაჯების სამჭედლოში გამოჭედილი საკიდელი მოაქვთ, როგორც ნადავლი და
გამარჯვების ნიშანი, ან თუნდაც როგორც ნიშანი მომავალში გამოსაჭედი საკიდლებისა,
რომლებიც უნდა ეკიდონ სახლებში და ჯვარის დარბაზებში, — მაგრამ ის მაინც ციური
წარმომავლობისაა. (ოსებში გავრცელებული თქმულების თანახმად, მას ღვთაება საფა ჭედავს
ცაში)
საკიდელი ჯაჭვის ერთ–ერთი სახეობაა , ე.ი რაც ანდრეზებში ჯაჭვს ეხება, საკიდელსაც
უნდა შეეხებოდეს. კერძოდ, ლაპარაკია ჯაჭვის, ანუ შიბის ზეციურ წარმოშობაზე, რასაც
ვადასტურებთ კარატისწვერის ანდრეზში. (ის ცას იყო გამობმული. როცა ქალ-ვაჟმა თასს
ჩასჭიდა ხელი და თავისკენ მოზიდა, შიბი გაწყდა და წივილით ავარდა ცაში.ასევე, პირველ
რიგში, ზეციური წარმოშობის არის ის ოქროს შიბი,რომლითაც ლაშარის წმიდა გიორგი ცას
იყო გამობმული («ცას ვები ოქროს შიბითა»). როცა მუხა მოჭრეს, ეს შიბიც ასევე წივილით
აიჭრა ზეცაში) საკიდელი მამრული ბუნების არის. ამიტომაც, ხალხური წარმოდგენით,
საკიდლის ჩამოვარდნა მამაკაცის, ხოლო კერის დანგრევა დედაკაცის სიკვდილის
მომასწავებელია, რადგან საკიდელი მამაკაცის ნიშანია, კერა —დედაკაცის; კერა-საკიდელს
ენაცვლება სხვა წყვილი — საკიდელი და ქვაბი(ქვაბ–საკიდელი) ისინი ერთმანეთზეა
მიბმული , როგორც ოჯახის ერთიანობის სიმბოლო.ქვაბი ისეთივე საკრალური
ჭურჭელია ,როგორიც თსი , თუმცა მას ნაკლები სიწმინდის ხარისხი აქვს. ქვაბისა და
საკიდლის დაპირისპირებას ვხედავთ კარატის კვარის ჯვარჩენაში , სადაც წესისამებრ ვაჟს
შეხვდება თასი – ქალის სიმბოლო , ქალს –შიბი , კაცის სიმბოოლო. აღსანიშნავია ასევე ქალის
მიერ შიბის კიდობანში შენახვა– ეს არის ადგილის შიბის ნაგლეჯისათვის , ვაჟისათვის. შიბი ,
ზოგადად, ქალის სამშვენისია, რომელიც დანახვისთანავე უნდა ეცეს კაცს თვალში.(ამას
ვხვდებით ვაჟას მოთხრობაში) შიბი ერთგვარი ვაჟის სიმბოლოა , ქალის ტანზე.
მართალია შიბი–საკიდელი ერთად ჩნდება , მაგრამ საკიდელს დამოუკიდებელი
მნიშვნელობაც აქვს– ის არა მარტო შთამომავლობის , არამედ ტრადიციის სახესაც
წარმოადგენს , რომელიც უწყვეტი ჯაჭვია , მის რგოლში კი ადამიანი დგას– ნებისმიერი
მოსახლის (თუნდაც ყველაზე უბრალოს)გასვლაც კი არღვევს ამ მთლიანობას.
ღვთისშვილთა გზა უხილავია , მხოლოს ჯვარჩენის დროს ხდება ხილული : ოქროს ჯაჭვი
არის ნაკვალევი ,ღვთის შვილის მიერ დატოვებული (მაგალითად, ვაჟას დედის მოგონება ,
როცა დაინახა ორი გორიდან წამოსული ჯაჭვები როგორ იყო გადაბმული და მასზე
„ცეცხლის ბალღები“ დადიოდნენ) ჯაჭვი კიბის სახითაც გვხვდება მაგ., მცხეთურ
ლეგენდაში ,რომლის მიხედვითაც სვეტიცხოვლის და კვრარის ტაძრის ბერები ასე გადი–
გამოდიოდნენ.
ღვთისშვილი შუამავალია ცასა და მიწას შორის; ის არის თავად შიბი, რომელიც ამ ორ
სფეროს აკავშირებს ერთმანეთთან. საბოლოოდ, უნდა ითქვას, რომ რაკი ჯვარჩენა რელიგიის
გამოცხადებაა ადამიანისათვის, შიბი ან საკიდელი, როგორც ჯვარჩენის ნიშანი, რელიგიის
სიმბოლოც არის. სიტყვა რელიგია («კავშირის აღდგენა»), ისევე როგორც ებრაული ბერით
(«კავშირი», რომელიც ძველი ტრადიციით ითარგმნება «აღთქმად»), ხომ იმასვე ნიშნავს
ეტიმოლოგიურად, რა ფუნქციაც შიბს თუ საკიდელს აკისრია.

3.თამარის მარადიული გაზაფხულის მითოსი

ქართულ მითოლოგიაში ,,მარადიული გაზაფხული’’ ასოცირდება თამარ
მეფესთან.ანდრეზები თამარის სამოთხეზე რამდენიმე ვარიანტადაა გავრცელებული. ერთ
ვარიანტში უთოვლობა იალბუზის მთით შემოიფარგლება და თამარის მთელ სამეფოზე არ
ვრცელდება,გალავანი მიუთითებს სწორედ იმაზე,რომ მარადიული გაზაფხული
შეზღუდულია და მხოლოდ თამარის სასახლეზე ვრცელდება. მეორე ვარიანტში მოახლემ
დაარღვია აკრძალვა და ბარად ჩასული თამარი უკან ვეღარ დაბრუნდა,ასე დაწყევლა მთა.
მარადიული ზაფხული მარადიულ ზამთრად შეიცვალა.
ეს ვარიანტი რამდენიმე კუთხით იწვევს ჩვენ ინტერესესს, პირველ ყოვლისა თამარის
თათრული წარმოშობა მიგვანიშნებს,რომ თამარი წარმართულ ქვეყანაში აარსებს
ქრისტიანულ სამეფოს ქალწულებრივ საწყისებზე.
თამარის ანდრეზის ვარიანტების გათვალისწინებით,ასეთ,პირობითად არქეტიპულ ტექსტს
მივიღებთ: თამარს ტახტი მაღალ მთაზე უდგას და იქიდან მართავს სამეფოს, მას
დატყვევებული ყავს დრო-ჟამის მომყვანი ცისკრის ვარსკვლალი და ამიტომ მარადაიული
გაზაფხული სუფევს.თავის სამეფოს სანახავდ ჩასული თამარი გასაღებს მოახლეს უტოვებს
და აკრძალვით ეუბნება რომ კარი არ გააღოს,თუმცა მისი ცნობისმოყვარეობა ერთგულებაზე
ძლიერი აღოჩნდება და ცისკრის ვარსკვლავის გაფრენის შემდეგ ქვეყანა თოვლით
დაიფარება.ამის შემდეგ იწყება დრო-ჟამის დინება. მაღალ მთას აქვს დატვირთვა,რომელიც
გაზაფხულს უკავშირდება და წარმოსახავს სამოთხის ქრონოტიპს. გაზაფხული წელიწადის
არეთა დასაწყისია და აბსოლუტური სიახლის შემცველია.თამარის მითოსში
გაერთიანებულია ორი რეალობა : მთა და გაზაფხული, რომელსაც საბოლოოდ სამოთხემდე
მივყავართ.
ანონიმი ავტორის თხზულებაში „ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი“ თამარის სამეფო
განსაკუთრებულ სინამდვილედ არის დასახული. ამ ნაწაროებიდან ვიგებთ, რომ ქვეყანაში
შექმნილია საკრალური ვითარება ბაგრატიონთა დინასტიის ირგვლივ. თამარი არის „თვალი
უღამო და უუკუნო“, „მზე იგი მზეთა და ნათელი ნათელთა“. თამარის მეფობაში მისი
საპატრონებელი ქვეყანა ერთი საფეხურით ამაღლდა სოციალურ კიბეზე.
თამარი, როგორც სამებასთან გათანაბრებული „ზეხელმწიფე“ ხორციელი ადამიანია,
მაგრამ ის არ არის ჩვეულებრივი, ის ჰგავს სამოთხის ევას, სანამ ის ცოდვაში ჩავარდებოდა.
საქართველო ამქვეყნიურ სამოთხედ იმიტომ არის მიჩნეული, რომ მას სამოთხიდან
გაუძევებელი, პირველცოდვაუქონელი თამარი პატრონობს.
ანდრეზი თამარის სამოთხეზე რამდენიმე ვარიანტად არის გავრცელებული:
1. ზაფხულ-ზამთრის გამჩენი შუქვარსკვლავლავი თამარ დედოფალს დატყვევებული
ჰყოლია, ამიტომ საქართველოში ზამთარი და ზაფხული არ ყოფილა. თამარს
შუქვარსკვლავის ცხენად გადაქცევაც კი შეეძლო და ერთხელ, ცხენად ქცეული
შუქვარსკვლავი თამარის გამდელმა წაიყვანა წყალზე , ცხენმა უთხრა ლაგამი ამხსენი წყალი
რომ დავლიოო, გამდელი ასეც მოიქცა და ცხენი მაშინვე გაუჩინარდა. თამარმა დაადევნა მას
თავისი ჯარები, მაგრამ ვერ დაიჭირა. ამი შემდეგ შუქვარსკვლავი იალბუზზე დაჯდა და
იქიდან აგზავნიდა ხან ზაფხულს ხან ზამთარს.
2. თამარის დროს იალბუზზე თოვლი არ მოდიოდა. თამარის სასახლის გალავანში ერთი
თორმეტოთახიანი კოშკი იყო. გალავნის შუა მშვენიერი ბალახი იზრდებოდა , თამარ მეფის
გარეული თხა, კანჯარი და ირმის ჯოგიც შიგვე იყვნენ გაშვებული. ერთხელ თამარი
სასახლიდან წავიდა და კოშკის დასაცავად გამდელი დატოვა, რომელსაც დაუბარა, რომ
ყველა ოთახის გაღება შეიძლებოდა ერთის გარდა, თუმცა გამდელმა სწორედ ის ოთახი
გააღო , სადაც თამარს თოვლის ვარსკვლავი ჰყოლია დამწყვდეული და იგი ოთახიდან
გამოფრინდა, რის შემდეგაც იალბუზზე მრადიულმა ზამთარმა დაისადგურა.
3. როდესაც თამარ მეფემ შუქვარსკვლავი დაიჭირა და ყუთში დაამწყვდია
საქართველოში ზამთარი გაქრა. თუმცა, როცა თამარი გაემგზავრა ყუთის გასაღები
მოახლეეს ჩააბარა და უბრძანა არ გეღო, თუმცა მოახლემ გახსნა ყუთი და ამოფრინდა
შუქვარსკვლავი და იალბუზის მთებზე ზამთარმა დაისადგურა.
4. თამარ დედოფალი თათრის ხელმწიფის ძალზე ლამაზი ასული ყოფილა. რაკი
გათხოვების წინააღმდეგი იყო, მამას მიუვალ კოშკში გამოუმწყვდევია სატანჯველად.
თამარი შევედრებია ღმერთს ოღონდ აქიდან გამიყვანე და ქრისტიანად მოვინათლებიო.
ღმერთმაც საშუალება მისცა თამარს გაფრენილიყო კოშკიდან და ღმერთის ნებით ცისკრის
ვარსკვლავი შეიპყრო და თავისი სასახლის მე-7 ოთახში გამოამწყვდია, რათა ცაზე აღარ
გამოჩენილიყო.
შემთხვევით არარის მიჩნეული ქვეყნის უმაღლესი ადგილი, მაღალი მთა, მარადიული
გაზაფხულის ადგილად, რადგან მთა და გაზაფხული ერთმანეთის თანაზიარი მოვლენებია.
მთაც და გაზაფხულიც სამოთხის ნიშნებს შეიცავენ.

4. .ხარისა და გველეშაპის ბრძოლის მითოსი

გველეშაპის გამოჩენა, რომელიც უფრო წყლის სტიქიურ ძალასთანაა დაკავშირებული,
კატასტროფის მომტანია. როცა ძლეული გველეშაპი თავისი სხეულით თან წაიღებს თავის
წყლოვან ბუდეს, იგი მდინარედ გადაიქცევა და მის ნამტბეურზე ადამიანი სახლდება. ხარმა,
ამ კეთილშობილმა არსებამ, ადამიანის მსახურმა, მას განარიდა ბოროტი ძალა და
იმავდროულად მოუპოვა სამოსახლო.
გველეშაპთან მებრძოლი ხარი, როგორც კურეტი, საკულტო ცხოველია: ის ან
ღვთისმშობელს ეკუთვნის, ან წმინდა გიორგის, ან კოპალას. მას ბუნებრივად ალმასის რქები
აქვს, ან თავად ღვთისმშობელი ან საყმო ულესავს მას რქებს ან რკინის შუბებს სალტეებით
უმაგრებენ რქებზე. ეს იმის ნიშანია, რომ ამ ბრძოლაში მონაწილეობას მოსახლეობაც იღებს.
ხარისა თუ კურეტის ეს ღვაწლი პრეისტორიას ეკუთვნის, მაგრამ ხარი, როგორც ღვთის
გაჩენილი ადამიანის მსახურად, ისტორიულ ხანაშიც განაგრძობს ბრძოლას ბოროტ
ძალასთან. თუმცა ეს ბრძოლა ნაკლებად მასშტაბურია.
ხარი არა მხოლოდ ხმელეთის წარმომადგენელია, არამედ კერძოდ სოფლისაც და რაც
მთავარია, თითოეული ოჯახის მარჩენალია. მითოსური ორთაბრძოლა, როგორც წესი, ორი
განსხვავებული სტიქიის წარმომადგენლებს შორის მიმდინარეობს. ხარი შუასკნელს
ეკუთვნის, სწორედ იმ ადგილს, სადაც ადამიანია დასახლებული. გარდა ძაღლისა და
ცხენისა, არ არსებობს სხვა არსება, რომელიც ხარზე უფრო ახლოსაა ადამიანთან ჭირსა და
ლხინში.
ივრის ფშავლების თქმულებით, წარღვნის წყლები, რომელმაც ერწოს უხსოვარი
მოსახლეობა წალეკა, გველეშაპის მოტანილია. ერთადერთი, ვინც წარღვნას გადაურჩა, ნოე
იყო. როდესაც მისი კიდობანი მწვერვალს მიუახლოვდა „წითური მოზვერი“ გველეშაპს
შეებრძოლა და დაამარცხა იგი.
ხარ-გველეშაპის მითოსის მთავარი მითოლოგემაა არქეტიპული მოდელი: ხმელეთი წყლის
წინააღმდეგ. ჩვენს მითოსში სოფლის მჭედლები გაულესავენ ხარს რქებს, ალმასითა და
რკინით აძლიერებენ. ქრისტიანიზებულ მითოსში კი ვხედავთ, რომ ხარი ჯვრის ძალით
ამარცხებს გველეშაპს; იგი ნეკრესის ღვთისმშობელს მიაშურებს, რომელიც მას რქებზე ჯვარს
აკრავს.
არსებობს გველეშაპისა და სოფლის ბრძოლის მითოსის განსხვავებული ვარიანტი, სადაც
ერთმანეთს ორი ხარი ებრძვის - ხმელეთის, ანუ სოფლის და წყლის. აჭარაში არსებობს
თქმულება, რომ ტბიდან ამოსულ ხარს შეერკინა სოფლის ხარი და დაამარცხა, მას შემდეგ,
რაც სოფლელებმა მას რქებზე რკინის მახვილი წამოაგეს. მიუხედავად იმისა, რომ სოფლის
ხარმა გაიმარჯვა, წყლის ხარმა სოფელს ჭექა-ქუხილი დაატეხა და წყალდიდობით წალეკა,
რის შემდეგაც სოფელი გავერანდა.
იმის გამო, რომ ორივენი ხარები არიან, არ იქნება მართებული მათ იგივეობაზე ლაპარაკი.
ისინი სხვადასხვა სტიქიის წარმომადგენლები არიან.
ბილეთი #4

1. .მითოსი, ზღაპარი, რიტუალი და სიზმარი. (თავიდან მითოსის განმარტება)

სახარების ახალქართულ თარგმანში ბერძნული მითოს სიტყვის შესატყვისი ზღაპარია. აქ
გამოყენებულია ზღაპრის არა კონცეპტუალური (ცნებითი), არამედ ყოფითი მნიშვნელობა,
როგორც ვამბობთ ხოლმე „მორჩი ზღაპრებს“ და სხვა. ამავე დანიშნულებით ვიყენებთ მითოს
სიტყვასაც, რაც კონცეპტუალურად გაუმართლებელია. ზღაპარი რომ ტყუილია, ყველამ იცის,
ამაში ეჭვი არავის ეპარება, არც მთხრობელს და არც მსმენელს. ის ტყუილზე აგებული: ესაა
მისი არსებითი ნიშანი. ამის საპირისპიროდ, მითოსის (ანდრეზის) ნამდვილობა ყველასთვის
უეჭველია, რადგან მასში გადმოცემული ამბები მათ ქვეყანაშია მომხდარი და მათი კვალი
„სახეზეა“.
განსხვავებით ზღაპრისა, რომლის ამბავი განუსაზღვრელ დროსა და სივრცეში ხდება,
მითოსური ხდომილებანი ყოველთვის უკავშირდება განსაზღვრულ დროს და განსაზღვრულ
სივრცეს. მითოსური დრო კონკრეტული დროა, რომელიც არაა მოწყვეტილი ჩვენი დროისგან
(წინ უსწრებს მას). ასევე, მითოსური სივრცეც კონკრეტულია, თავისი სახელწოდება აქვს, ის
არსებობს რუკაზე, შეიძლება მისი მოძებნა. მითოსის მოთხრობილი ამბები ამ მითოსის
შემქმნელი ხალხის ქვეყანაში ხდება და არა სადღაც, უსახელო ქვეყანაში. ზღაპარში ჩვენ ვერ
მოვძებნით კონკრეტულ ხალხსა და ქვეყანას. ზღაპარი, თუნდაც ქართული იყოს ან რუსული
იგი არც რუსეთია და არც საქართველო, მას არ აქვს კონკრეტული ეთნიკური სახე. ამ
განუსაზღვრელობით ზღაპარი განსხვავდება მითოსისგან, ლეგენდისგან ან თქმულებისგან.
ზღაპარში გამავალი დრო და მთხრობელ-მსმენელის დრო განსხვავებულ განზომილებაში
არსებობენ, ისინი აცდენილი არიან ერთმანეთს, არც ებმიან, არც გადაკვეთენ, არც
აგრძელებენ ერთმანეთს.
ზღაპრისა და მითოსის ურთიერთშეპირისპირება (ცხრილი)
მითოსი
• საკრალური
• ნამდვილი, მართალი
• ეთნოგრაფიულად კონკრეტული გარემო, კონკრეტული ქვეყანა
• წინაისტორიული დრო
• მას ჟამს (განსაზღვრული ჟამი)
ზღაპარი
• სეკულარული
• გამონაგონი, ტყუილი
• პირობითი, განუსაზღვრელი გარემო (ერთ ქვეყანაში...)
• არაისტორიული დრო
• ერთხელ (განუსაზღვრელი ჟამი)
მითოსში მნიშვნელოვანია დროის თემა. ერთი მხრივ, არსებობს საკრალური დროის
ინტერვალები დღესასწაულების სახით, მეორე მხრივ, არის პროფანული დრო, ჩვეულებრივი
დროჟამული დინება. თავისი ბუნებით საკრალური დრო შექცევადია, ისაა სწორედ
დასაბამიერი მითოსური დრო, რომელმაც შექმნა აწმყო.
რიტუალი ის არხია, რომლის საშუალებითაც ადამიანი არა მხოლოდ იხსენებს მითს, არამედ
უკა აბრუნებს მითში გადმოცემულ ამბავს, მითოსურ დროს. ეს იმას ნიშნავს, რომ რიტუალის
მონაწილეები იმყოფებიან არა ამ ისტორიულ ქრონოლოგიურ დროში, არამედ ზებუნებრივ
არსებათა დროში. მითოსი და რიტუალი აცხადებს, რომ სამყაროს, ადამინს და ცხოვრებას
აქვს ზებუნებრივი წარმოშობა.
მითოსი არწმუნებს ადამიანს, რომ რის გაკეთებასაც ის აპირებს, უკვე გაკეთებულია, მითოსი
ეხმარება ადამიანს დაძლიოს ეჭვები მისი საქმიანობის შედეგის შესახებ. მითოლოგიური
მსოფლშეგრძნებით ადამიანი იმდენად არის რეალური, რამდენადაც ტრადიციულია,
რამდენადაც იქცევა ისე, როგორც მისი პირველწინაპარი მოიქცა.
ფროიდისა და კარლ-გუსტავ იუნგის გამოკვლევათა შემდეგ მითოსის კავშირი სიზმართან
ეჭვს არ იწვევს, მათ აქვთ საერთო სიმბოლოები. მითები, როგორც ამბობენ კაცობრიობის
სიზმრებია. ხოლო სიზმარი, რომელიც ადამიანს ესიზმრება მისი კერძო, პირადი მითოსია.
ბიბლიაში გადმოცემულ ფარაონის სიზმრებში, რომელთაც თომას მანმა „სახელმწიფოებრივი
სიზმრები“ უწოდა, მითოლოგიურად არის გადმოცემული ქვეყნის ბედი: შვიდი ნაყოფიერი
და შვიდი უნაყოფო წელიწადი მითოლოგიის ერთ-ერთი მთავარი თემაა. ფარაონის
სიზმრების საპირისპიროდ იოსების სიზმრები, რომლებიც მან თავისი მამის სახლში იხილა,
შეგვიძლია მის პიროვნულ სიზმრებად ჩავთვალოთ, რადგან ისინი მის მომავალ დიდებას
მოასწავებენ.
ზოგიერთ ხალხებში პირველ საგანთა შექმნის მითოლოგიური ხანა „სიზმრების ხანად“
იწოდება: ალჩერა, ალტირა. მითოლოგიური ხანის ადამიანები, რომლებიც ქმნიდნენ პირველ
საგნებს და მოვლენებს, სიზმრებში ევლინებიან რჩეულებს. სიზმრების წყალობით არსებობს
მათ შესახებ ცოდნა საზოგადოებაში.
ყველაზე უკეთ მეფის მითოლოგიური სტატუსი ფარნავაზის მითოსში გამოჩნდა. თუმცა აქ
თავად სოტყვა „მეფე“ ნახსენებიც არაა. „მეფობა“ ფარნავაზის სიზმრის ცენტრალური
მითოლოგემაა. ფარნავაზის სიზმარი მისი პატრონის გამეფების მითოსია. ფარნავაზი
მითოსურადაც და ისტორიულადაც პირველი მეფეა. ის პირველად ქმნის საქართველოს
ქვეყანას იმ სახით, რა სახითაც ის ისტორიულ სინამდვილეში არსებობს.

2.გახუა მეგრელაური ქაჯავეთში.

«ქაჯავეთი», რომლის კავშირი «ქაჯეთთან» ეჭვს არ უნდა იწვევდეს, ტრადიციულად — ეს
ტრადიცია, როგორც ჩანს, «ვეფხისტყაოსანმა» გააძლიერა — ისეთი ქეყანაა, სადაც ვიღაც
უნდა იყოს დატყვევებული: ის, ვინც მოტაცებულია თავისი ქვეყნიდან და ხსნას ელის.
ქაჯეთი ტყვეობის ქვეყანაა და თავად მთელი ქვეყანა ქაჯეთისა ერთიან ციხედ არის
წარმოდგენილი, ციხე კი უნდა გაიტეხოს.
ფშავ-ხევსურეთის ანდრეზებშიც ლაპარაკია ქაჯავეთის გატეხვაზე.რომ ძალით წამოიღონ
იქიდან, რაც წამოსაღებია, წამოიყვანონ, რაც წამოსაყვანია; ხოლო რაც მოაქვთ თუ მოჰყავთ,
აუცილებელია საყმოსთვის, მისი არსებობისთვის (როგორც ნესტანი ტარიელისთვის), თუ
არა და გაუგებარი იქნებოდა მის წინააღმდეგ გალაშქრებულ ღვთისშვილთა
თანგანწირვა.ხახმატის ჯვარის წინამძღოლობით ხევსურეთის ღვთისშვილნი გაემართნენ
ქაჯავეთის დასალაშქრავად; თან იახლეს ერთადერთი მოკვდავი, ადამიანი, მაგრამ არა
უბრალო მოკვდავი, არამედ ჯვარის მკადრე,მისი სახელი იყო გახუა მეგრელაური
(ჭორმეშავიდან).ისდადიოდა ჯვართან ერთად; ამბობენ, «ხანდიხან დაიკარგისაო. ერთ-ორი
თვითგე მავიდისავ, საფარველ დადებულ დახყვანდისავ ხთიშვილთა თანავ».მიუხედავად
ჯვართან ასეთი სიახლოვისა, ღვთისშვილთა შორის გარევა მას არ შეეძლო ხორციელი სახით,
მით უმეტეს, ქაჯავეთში შესაღწევად — ეს ახასიათებს ამ ქვეყანას, როგორც განსხვავებული
განზომილების სივრცეში მდებარეს — მას უნდა დაეთმო სხეული; სული მისი უნდა
გაყროდა მის სხეულს, ის უხორცო უნდა შესულიყო ქაჯავეთში. მას შემდეგ, რაც ხახმატიდან
დაძრულებმა გახუას სულამორიდებული გვამი ველკეთილზე, დათვისჯვარის
მისადგომებთან, სადღაც კლდის «ეხში» დამალეს თუ მიწაში («ქვიშაში») ჩაფლეს, თუ ხეზე
მიაყუდეს, რომ უკან დაბრუნებისას კვლავ ჩაეძვრინათ მასში სული, ის კი
გაუძალიანდებოდა ღვთისშვილთ, რაკი მის გვამს სუნი ექნებოდა ადენილი და მხარზეც
თაგვის ნაჭამი ექნებდა დამჩნეული, — ამის შემდეგ ჩვენ ვკარგავთ მათ კვალს. ცნობილია გზა
ხახმატიდან დათვისჯვარის უღელტეხილამდე, რადგან მას ხორციელის ნაბიჯების კვალი
ამჩნევია — მოკვდავი, სანამ ხორციელი იყო, ხომ ფეხდაფეხ მისდევდა მფრინავ ხატებს, —
მაგრამ სრულიად გამოუცნობია გზა დათვისჯვარიდან ქაჯავეთამდე, რადგან ის უხილავმა
არსებებმა გაიარეს ისე, რომ კვალი არ დაუმჩნევიათ მიწაზე და ვერც ვერავის მოუკრავს
მათთვის თვალი. ეს უხილავი გზა, რომლის ტოპონიმები უცნობია ანდრეზისათვის,
სრულიად სხვა განზომილებაში მდებარეობს. მიდიოდა გზა, მერე ის გადატყდა
დათვისჯვართან, გადავიდა პირიქითში, ირეალურში, სადაც ხორციელ გახუას არ შეეძლო
შეღწევა. ამიტომ უნდა ვიფიქროთ, რომ ღვთისშვილთა დასალაშქრავი ქაჯავეთი არ
მდებარეობს ფიზიკურ სამყაროში, თუმცა მისკენ მიმავალი გზა ის გზა არის, რომელსაც
ტრადიციულად ადგას საყმო, როდესაც პირაქეთი ხევსურეთიდან დათვისჯვარის გადავლით
მითხოს სოფლების დასალაშქრავად მიემართება.

3. . ფარნავაზის სიზმარი და ნადირობა

თქმულებებში განძის პოვნა მონადირის ერთ-ერთი პრივილეგიაა. ფარნავაზი კი
თავდაპირველად მხოლოდ მონადირეა,თუმცა თავის თავში იმარხავს სხვა,თავისზე
უპირატეს სტატუსს-მეფობას.განძის პოვნა ფარნავაზისთვის იმ რეალობის განსახიერებაა,
რომლის აღმოჩენა ახლა პერსპექტივებს აჩენს ადამიანის ცხოვრებაში,ამ განძამდე კი
ადამიანი ცხოველს მიჰყავს. ფარნავაზის შემთხვევაში ეს ცხოველი ირემია,რომლის
წყალობით გარდატეხა ხდება არამხოლოდ მონადირისა,არამედ მთელი ქვეყნის
ცხოვრებაში.ირემი ფარნავაზის მითოსში აშკარად სამეფო ცხოველია,რადგან ის მზის
განსახიერებაა,მზე კი სამეფო მნათობია.
მზე ფარნავაზის ტოტემია,მაგრამ არა როგორც კერძო კაცისა ან მონადირისა,არამედ როგორც
მეფისა,რადგან მეფენი მზის ნაწილნი არიან.

4.
კოპალას და იახსარის ბრძოლა დევებთან
დევი ადამიანთა მსგავსი არსებაა , თუმცა ეს მსგავსება მჩვენებითია , მაგრამ დევი
ცოცხალია.სახეზე და ტანზე ბეწვი ჰქონიათ დაფენილი , სხვაგვარად ადამიანს ჰგავდნენ ,
მხოლოდ იმით განსხვავდებოდნენ , რომ ფეხები უკუღმა სდგომიათ.
ერთადერთი , რასაც დევები ფლობენ - მათ არ იციან სვნა -თესვა და სქონელი-ეს არის
მჭედლობის საქმე , რომლის საიდუმლოებასაც ისინი საგულდაგულოდ ინახავენ.მათი
გამოჭედილი სასოფლო-სამეურნეო იარაღი არაჩვეულებრივი თვისებისაა, თუმცა დევების
არსებობის პარადოქსი ის არის , რომ ისინი ინახავენ მჭედლობის საიდუმლოებას ,მაგრამ ვერ
იყენებენ თავის მიერვე გამოჭედილ იარაღს.ადამიანისთვის კი ეს იარაღი სასიცოცხლოა და
ამიტომ მზად არის ყველაფერი გაიღოს მისთვის.იქმნება შთაბეჭდილება იმისა , რომ დევი
ადამიანისთვის საჭირო და თავისთვის უსარგებლო იარაღს იმისთვის ჭედს , რომ ადამიანი
დააბეჩაოს და დაიმორჩილოს.
თაობები ითმენდნენ ამ დამცირებას , თუმცა გამოჩნდება ის ერთი , რომელიც ვეღარ აიტანს
და შემოატრიალებს თავისი ხალხის ყოფას.ამბოხის საბაბი შერცხვენილი ქალის ჩივილის ,
რომელიც აღვიძებს ადამიანის გულში ღირსებას.
- ერთ კაცს ძალიან ლამაზი ცოლი ჰყავდა და გუთნის იარარის გაკეთებაში ის
მოსთხოვეს.გუთრნის გარეშე შიმშილით დფაიხოცებოდნენ , ამიტომ ქმარმა ცოლი
გაუშვა.როდესაც უკან დაბრუნდა , ქალმა ქმარს შესჩივლა , იქ რომ არ გაგეზავნე და აქვე
მოგეკალი უკეთესი იქნებოდაო.ქმარი შეწუხდა.მან გადაწყვიტა ღმერთისთვის თეთრი ხარი
შეეწირა და დახმარება ეთხოვა.ღმერთმა მართლად შეისმინა მათი ვედრება და
დასახმარებლად გამოგზავნა კოპალა,რომელსაც მისცა ძალა დებენი დაემარცხებინა.
კაცს ახსენდება , რომ არსებობს სიცოცხლეზე უფრო ღირებული რომ , შეიძლება კაცი
შიმშილით მოკვდეს , მაგრამ მოკვდეს , როგორც ადამიანი , ზოგჯერ ეს მისი ვალდებულებაც
კია.
- კოპალა ერთი ფშავის მთაზე დასახლდება და იქიდან ადევნებს თვალს სად იქნება
საჭირო დევებთან შებრძოლება.ამ დროს დაინახა ერთი კაცი , რომელიც ყანას ხნავდა.ერთი
დევი წამოდგა , ასტეხა ღვარი და ხარიც და კაცვიც სულ-ყველა ღვარმა წაიღო.კაცმა
შემოსძახა , გმირო კოპალავ , მიშველე , წყალს ნუ წააღებინებ ჩემს ნაშრომს , ეს მამული
შენთვის შემომიწირავსო.
აქაც კაცი სწირავს თავის უკანასკნელ სახლსარს უფრო მნიშვნელოვანის გადასარჩენად.ყანა
უნდა შეეწიროს ტერიტორიის გამოხსნას დევებისაგან.ყანა და თეთრი ხარი ადამიანთა
გათავისუფლების შემდეგ ისტორიული ხანის საკრალურ ყოფაში კვრისთვის შეწირულ
მსხვერპლთა შორის უპირველეს ადგილს იკავებს.ეს არის რელიგიის დასაბამი ადამიანთა
ცნობიერებაში.
იმ დროს , როდესაც კაცებმა შესწირეს ერთადერთი მარჩენალი ხარი და ერთადერთი მამული
, ამ დროს ჩაისახა რელიგია ადამიანის ყოფიერებაში -კავშირი ადამიანსა და ღმერთს
შორის.სწორედ ამ დროს დაიწყეს შურისძიებაც კოპალამ , იახსარმა და ,,დევ-კერპთა
გადამსხვავებელმა“ სხვა ღვთისშვილებმა.მათი ბრძოლების დაგვირგვინება კი , მიწა წყლის
გამოხსნასთან ერტთად , საყმოსა და კულტის შექმნა იყო.
იახსარი თავის ბრძოლას იწყებვს შუაფხოდან , უფრო ზუსტად , ავისგორიდან , სადაც ის
დევს სასახლეს უნგრევს და აქვე შემოიკრებს თავის საყმოს.როდესაც ადამიანთა მიწა-
წყლისთვის მებრძოლმა ოახსარმა აბუდელაურის ტბაში უკანასკნელი დევი მოკლა და მისი
სისხლით შეკრული ტბიდან ვეღარ ამოდიოდა , აი , სწორედ მაშინ - ამ გადამწყვეტ
ვითარებაში- იქმენოდა იახსარის საყმო და მისი ტერიტორია.
აბუდელაურის ტბის ნაპირას იკვლება გამორჩეული ცხვარი.წმინდა სისხლი უწევს იახსარს
და ის არა მხოლოდ მხარახსნილი , არამედ ფერნაცვალი , მტრედის სახით ამოფრინდება
ტბის სიღრმიდან , სადაც მან უკანასკნელი დევი ჩატოვა.ზოგიერთ ვარიანტში კი ის ციდან
ჩამოდის , როგორც ნათლისღების დროს იორდანეზე ,როცა დასაბამი მიეცა ახალ რელიგიას.
როგორც ვხედავთ , იახსარის საყმო არა მხოლოდ მხილველია , არამედ მონაწილეც არის ამ
მისტერიისა.მისი შემწეობით გარდაიქმნება იახსარი ჯვრად და მტრედის სახით გაფრინდება
თავის საარსო ადგილისაკენ , სადაც ის წაიყოლიებს თავის საყმოს.იმ ადგილიდან , სადაც
ჯგუფმა დაკლა პირველი საკლავი , შექმნა საყმო და მიიღო უფლება , გაჰყოლოდა თავის
პატრონს დევებისგან გაწმენდილი მიწა-წყლისკენ.

ბილეთი #5

1. მითოსის განმარტებები- იგივე რაც მითოსზე 1 ბილეთი, 3 ბილეთში და 7-ში.

2. .ღვთისშვილთა და დევ–კერპთა ბრძოლის მითოსი

«ანდრეზ მართალ ას» — ამბობს ტრადიციული საზოგადოების ანუ საყმოს წევრი
და,მართლაც, ამ სიტყვების დასტურად ის ხედავს თავის ქვეყანაში, ანდრეზში
გადმოცემული,ისტორიამდელი თუ ისტორიული მოვლენის კვალს.
დღევანდელი ფშავისა თუ ხევსურეთის მიწა-წყალზე აღბეჭდილია ღვთისშვილების(წმ.
გიორგის, კოპალას თუ იახსრის) ისტორიამდელ ქმედებათა კვალი. ადგილთასახელები
(ავისგორი, კარატისწვერი, ირემთკალო, აბუდელაურის ტბა...) ინახავს ხსოვნას იმ დროის
შესახებ, როცა ღვთისშვილნი, ჯერ კიდევ ხორციელნი, ადამიანთა გადასარჩენად დევ-
კერპებს ებრძოდნენ. ეს ადგილები მოწმეა იმ ბრძოლებისა და გამარჯვებებისა. ამ ციკლის
ანდრეზთა უტყუარობის გადამწყვეტი დასტურია სალოცავები და მათი ნიშები,რომლებიც
სწორედ იმ ადგილებზეა დაარსებული, სადაც დევ-კერპნი მკვიდრობდნენ და სადაც
განადგურდნენ საბოლოოდ.
საყმოს ახსოვს, რომ ის მიწა-წყალი, სადაც ის სახლობს ისტორიულ ხანაში, ღვთისშვილებმა
დევებს გამოგლიჯეს ხელიდან, როგორც ძველ მითოსში სოფლისათვის წყლის დამკავებელ
გველეშაპს. ამ ბრძოლების ხსოვნა შენახულია არა მხოლოდ საყმოს ცნობიერებაში, არამედ
მიწა-წყლის რელიეფზეც: მათი კვალი ატყვია საყმოს მიწა-წყალს, შეიძლება ითქვას,
«ნადევარ» ტერიტორიას.— ანაბეჭდით მიწა-წყალზე და ის სამარადისოდ არის დარჩენილი
თაობებში. ეს ნიადაგის მახსოვრობაც არის, რომელიც, როგორც საყრდენი, მხარს უჭერს
ხალხის მეხსიერებას. ავისგორი, ნინახი, კარატისწვერი, უბისთავი, აბუდელაურის ტბა —
ასპარეზი იახსარის ღვაწლისა; ირემთ კალო, ციხეგორი, როშკის თავი — გმირი კოპალას
სამახსოვრო ადგილები; წყაროსთაული წმინდა გიორგის გზა უკანაფშავამდე და ფუძის
ანგელოზის შერკინების ადგილი დევებთან საკერპოზე და სხვა უამრავი ადგილი, თავად
ბუნება სავსეა ანდრეზებში მოთხრობილის დამადასტურებელი ნიშნებით, ცოცხალ
სასწაულთა გაქვავებული ნაშთებით, რაც საყმოს თვალში მეტ სარწმუნობას სძენს იმ
ისტორიამდელ ამბებს, — რომ ეს ყოველივე «მას ჟამსა შინა» მართლაც მოხდა და მოხდა აქ,
სწორედ ამ ადგილებში, და არა სხვაგან სადმე, ცხრამთას იქით, რომ ეს ნამდვილად
მომხდარია, რომ ეს ურყევი ფაქტია, როგორც კოპალას ქვა და არაგვში გაძაბული დევის
კლდედქცეული ტანი.ღვთისშვილებმა, ანგელოზურმა არსებებმა, რომლებსაც დღეს საყმო
თავის პატრონად და მფარველად აღიარებს, მოუპოვეს ადამიანებს საცხოვრებელი ადგილი
და ამ ადგილზე ადამიანური ცხოვრების პირობები. შეიძლება ითქვას, რომ მათ თავიანთი
სისხლით გამოისყიდეს მათთვის მიწა-წყალი. რ. რილკეს ერთ პროზაულ თხზულებაში,
რომელიც წმინდა გიორგის ღვაწლის თავისებურ გარდაქმნას წარმოადგენს, თავგანწირული
მხედარი, რომელმაც ქალაქი ურჩხულისაგან გადაარჩინა, არ ინდომებს თავის გაცხადებას და
ყველასაგან უცნობი სტოვებს ქალაქს. ქალაქმა იცის, რომ ის თავდახსნილია, მაგრამ არ იცის,
ვინ იხსნა, ვინ არის მისი მხსნელი. მაგრამ ის მიდის, ის იკარგება ქალაქისათვის, რომელმაც
თუმცა მოიპოვა თავისუფლება, მაგრამ ვერ მოიპოვა რჯული, რელიგია, რომელიც ხსნასთან
ერთად უნდა მოსულიყო მასთან. ასე არ არის ჩვენს ანდრეზებში. ღვთისშვილთა ღვაწლი
უშედეგოდ ჩაივლიდა, რომ ტერიტორიის გამოსყიდვასთან ერთად იმავდროულად მათ
ადამიანებისათვის არ მიეცათ რელიგია, ანუ რწმენა მათი მცავი-მფარავი ანგელოზისადმი,
რომელიც შეცნობილი უნდა ჰყავდეთ მათ სახელდებით მთელი მისი თავგადასავლით. თუ
ანდრეზების შინაარსს დავაკვირდებით, დავინახავთ, რომ მიწა-წყლის დევთაგან
გათავისუფლებას უშუალოდ მოსდევს სალოცავების დაარსება, რაც გამოხატულია დევების
წინააღმდეგ მებრძოლ წმიდანთა «გაანგელოზებით» ანუ ხორციელი არსებობიდან უხორცო
არსებობაში გადასვლით. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ მთელი ეს ბრძოლა, რომელიც დევ-
კერპებთან არის გამართული ადამიანთა მიწისდასახსნელად, საღვთო ომია, რომელიც ახალი
რჯულის, მხსნელი რელიგიისდამყარებითუნდა დასრულდეს.
ყურადღება უნდა მივაპყროთ იმ ფაქტს, რომ ჩვენს ანდრეზებში დევ-კერპებს
უპირისპირდებიან ღვთისშვილნი, რომლებიც «ჯვარის» სახელწოდებით არიან ცნობილნი;
ისინი არიან ჯვარნი, რომლებიც დევების განადგურების თუ განდევნის შემდეგ მათ
ნასადგომარებში არსდებიან, სწორედ იქ, სადაც დევებს ჰქონდათ ბინა. ის ფაქტი, რომ
«ჯვარი» სარწმუნოებრივ-საკულტო აზრის შემცველი ტერმინია, გვაიძულებს ვიფიქროთ,
რომ ამ დაპირისპირებაში მთავარ როლს სწორედ რელიგიური მომენტი ასრულებს, მით
უმეტეს, თუ «დევის» ცნება ასევე რელიგიურ (და დამატებით, ეთიურ) წარმოდგენებს
უკავშირდება.
ჯვარის და დევ-კერპთა დაპირისპირება, რომელიც საგმირო ეპოსის თემას შეადგენს, არ
არის შემთხვევითი ჩვენს ანდრეზებში. ის მნიშვნელოვან ტრადიციას ეფუძნება: ჯვარი და
დევ-კერპნი, ვიდრე ჩვენს ანდრეზებში დაპირისპირდებოდნენ, ერთმანეთს ადრე
ქრისტიანულ ხანაში შეეტაკნენ და ამ შეტაკების ექო დიდხანს გაჰყვა ჩვენს სასულიერო
მწერლობას. საყოველთაოდ ცნობილია, მაგრამ საჭიროდ მივიჩნევ განვმარტო, თუ რას
ნიშნავს «დევი». «დაევა» ირანული სიტყვაა, რომლითაც აღინიშნება აჰურამაზდას
(ორმუზდის) ანუ ნათელი ღმერთის მოწინააღმდეგე არსებათა დასი, რომელიც მხარში უდგას
მის საუკუნო ანტაგონისტს — ანგრი-მაინუს ანუ არიმანს). მთელი კაცობრიობისისტორია,
ზოროასტრული რელიგიური მოძღვრების თანახმად, არის ბრძოლააჰურამაზდას
ანგელოზებსა (ამეშა-სპენტებს) და ანგრი-მაინუს დაევებს შორის;დევნი ცრუ სარწმუნოების
ზოგადი მნიშვნელობით არის ნახმარი და არა საკუთრივ მაზდეანურისა, რომელიც აღიარა
ვარსქენმა, წინააღმდეგ შემთხვევაში გაუგებარია საყვედური ვარსქენის მიმართ, რომ მან
«დევები შემოიყვანა თავის სახლში» – იგულისხმება ურწმუნოება.

3. დუალისტური კოსმოგონიის ანარეკლი დავითის მითოსში

დავითის მითოსში სამი მომენტი იკვეთება : 1.დუალისტური კოსმოგონიის ანარეკლი ; 2.ბოროტი
ძალის თრგუნვა ‘ 3.დრო-ჟამისა და სივრცის ძლევა.ეს სამი ერთმანეთთან მჭიდროდ არის
დაკავშირებული.თითოეული მათგანს თავისი არქიტიპული მოდელი აქვს.

დუალისტური კოსმოგონიის მოდელი , რომლის თანახმადაც , კეთილი და ბოროტი ძალა , თუმცა

დიამეტრულად დაპირისპირებულნი არიან , ერთდროულად ქმნიან პარალელურ
სამყაროებს.სრულყოფილად ამ მოდელმა რეალიზაცია ირანული რელიგიის მითოლოგიაში ჰპოვა.

ზერვან აქარანამ , ,,შეუქმნელმა ზერვანმა“ ტყუპი ვაჟი შვა : ბოროტების საწყისი-არიმანი და სიკეთის
საწყისი-ორმუზდი.არიმანსაც მიეცა შესაქმეში მონაწილეობის უფლება და ათასწლოვანი მეუფლება
ქვეყანაზე , რის შედეგადაც უნდა დამკვიდრებულიყო ორმუზდის განუყოფელი სუფევა.არიმანისა და
ორმუზდის კოსმოგონიურ ჭიდილში მიმდინარეობს შესაქმის პროცესი : ორმუზდი ქმნის , არიმანი
ბაძავსდა აუარესებს ორმუზდის ქმნილებას. სწორედ ამიტომ არსებობს ერთმანეთისადმი
დაპირისპირებული საგნები და მოვლენები ბუნებაში.ორმუზდის სიკეთეს , მშვენიერებასა და
ჭეშმარიტებას არიმანის ბოროტება , სიმახინჯე და სიცრუე უპირისპირდება და ისინი ერთმანეთის
გვერდით არსებობენ.არიმანისა და ორმუზდის გვერდით არსებობენ მათი თანამდგომი ძალები -
წმინდა უკვდავები და დევები და მათთანერთად ადამიანებიც.ამ დაპირისპირებაში ადამიანი ირჩევს
ან ორმუზდის ან მის უზენაეს პრინციპს - აშას ,,სიმართლეს“ , ან არიმანს და მის პრინციპს -
დრუგას ,,სიცრუეს“. ბოლოს კი წუთისოფელში მყარდება ორმუზდის სიკეთისა და ჭეშმარიტების
მეუფება.

ამრიგად , დღევანდელი სამყარო ამ კოსმოგონიური კონცეფციის თანახმად , ღვთისა და ეშმაკის

თანაშემოქმედებაა : ეშმაკი ღვთის მიშვებით მოქმედებს და ყოველივე , რაც ცუდია , ეშმაკის
ნამოქმედარია.

ჩვენთან კოსმოგონიური დუალისტური მითოსი სვანურ ფოლკლორშია შემორჩენილი.იქ შემოქმედი

ღმერთის ანტაგონისტი სამოელია , რომელიც ღმერთის ჯიბრზე იქცევა , ცდილობს ღვთის
ნამოქმედარს თავისი დაუპირისპიროს.

4.მაქსიმეს მითოსი და რიტუალი (ფოტოებში)

ბილეთი #6

1. . მითოსის და მითოლოგიური ცნებების ზოგადი განმარტებები-აქაც იგივე რაც

მითოსზე 1 ბილეთი, 3 ბილეთში და 7-ში.

2. . გადმოცემები და ნაქადაგრები სამძიმარზე

სამძიმარის წარმოშობა ორი ურთიერთგამომრიცხავი ტრადიციით არის ცნობილი :
1 ) ერთი ტრადიციის თანახმად, ქაჯის ქალები — სამძიმარი, მზექალი და აშექალი ძალით
არიან მოტაცებულნი. თურმე ამბობდნენ: «აქვე დაგვხოცეთ და თქვენთან (ღვთისშვილებთან)
არ წამოვალთო»; არ მოჰყვებოდნენ, ვიდრე ხახმატის ჯვარი არ დაჰპირდა მათ საარსო წილის
მიცემა ხახმატის მიწა-წყალზე და «ძალისა და შეძლების» განაწილება მათთვის; ჰპირდებოდა
მათ, რომ ღვთისშვილთა უფლებით იქნებოდნენ დაარსებულნი ხახმატში ანუ იქნებოდნენ
ჯვარნი. აი, ამ პირობით გამოატაცებინა თავი ხახმატის წმ. გიორგის სამმა ქაჯმა ქალმა
სამძიმარის უფროსობით.
2 ) მეორე ტრადიციით, რომელიც თითქოს ხუცესთა სიტყვების განმარტებას წარმოადგენს,
ისინი ქაჯავეთის ტყვეობიდან აარიან გამოგხსნილი, როგორც ნესტანი რუსთაველთან.
მაგრამ როგორ მოხვდნენ ეს ქალები ტყვეობაში , არ ჩანს ანდრეზში.
ზღაპრებში და საგმირო ეპოსში გამოხსნილი ქალი, მზეთუნახავი, როგორც წესი,
გამომხსნელი გმირის საცოლეა. გმირს საცოლე მოჰყავს ქაჯეთიდან, ბროლის კოშკიდან,
ქვესკნელიდან, სადაც მზეთუნახავს არ სურს დარჩენა და ეხმარება თავის რჩეულს, ასწავლის
გზასა და ხერხს უცხო ქვეყანაში. ჩვენი ანდრეზი საკრალური თქმულებაა, რადგან ის ეხება
კულტის დაფუძნებას, ამიტომაც გამოხსნილი ქალი, თუნდაც ის იყოს მზეთუნახავი
(ასეთადაც არის მიჩნეული ქაჯის ქალი), ვერ იქნება საცოლე მისი გამომხსნელი გმირისა,
რადგან ეს გმირი არის ღვთისშვილი, ანგელოზი, უხორცო არსება.
ქაჯავეთიდან წამოყვანას რჯულის შეცვლა , გათავისუფლებული ქალწულის
გაქრისტიანება მოჰყვება. ეჭვი არ არის, რომ სამძიმარის ეპიზოდი ქაჯავეთის თქმულებაში
წმიდა გიორგის გმირობის ხევსურული ვარიანტია; რომ ის წმიდა გიორგის კანონიკური
«ცხოვრებიდან» მოდის და ვერ ჩაითვლება საერთაშორისო სიუჟეტის ადგილობრივ,
დამოუკიდებელ ვარიანტად. ხახმატის ჯვარი — ხახმატის წმიდა გიორგი იმეორებს თავისი
მოსახელე წმიდანის არქეტიპულ ქცევას, ქაჯავეთი ენაცვლება იმ წარმართულ ქალაქს,
რომელიც წმიდა მხედარმა გველეშაპის ძალადობისაგან იხსნა, ხოლო ქაჯის ქალი იმ
უსახელო უფლისწულს, რომელიც მან გველეშაპის ხახას გამოსტაცა და ქრისტიანულ
რჯულზე მოაქცია. ხსნა ამ ქრისტიანულ ანდრეზში ჭეშმარიტ სარწმუნოებაზე მოქცევის
ტოლფასია. (წარმართ ქალაქად იგულისხმება ქისთეტი – თუმცა სახელს არ იცვლის და
ქაჯავეთი ქაჯავეთადვე რჩება )
სამძიმარის ნაქადაგარი და მისი ანდრეზი ერთმანეთს ავსებს; ერთი და მეორე სხვადასხვა
ასპექტით გვიმხელს სამძიმარის ბუნებას და მისი მოვლენის, ანუ საყმოში მისი
გამოცხადების არსს. ანდრეზი ასეთი შინაარსის არის: ვაჟს სამძიმარი სრულიად
კონკრეტული ქალის სახით ეცხადება, ცხოვრობს მის სახლში, დიასახლისობს.(ხოლიგა
დაეჭვებულა: მისი ცოლი ქალს ჰგავს, მაგრამ ქალის ნიშნები არ ატყვია. მონათხრობიდან არ
ჩანს, იყო თუ არა მათ შორის ცოლ-ქმრული ურთიერთობა; ხოლიგას უკვირდა მხოლოდ, რომ
მის ცოლს რატომღაც მკერდი არ აჩნდა, «ქალობა არ ეტყობოდავ») ეჭვს აიღებენ, რომ ის არ
არის ჩვეულებრივი ქალი, ან სულაც ქალი არ არის; სამძიმარი სასწაულსაც ჩაიდენს და
სახლიდან წავა. გადმოცემიდან არ ჩანს რა მიზანი აქვს ხახმატის ჯვარს – ნუთუ მხოლოდ
დედა–შვილის (ქმარ–დედამთილის :დ ) გაოცება უნდა?! აღსანიშნავია ის მომენტიც , რომ
სამძიმარი გაურბის ახლო კავშირს ვაჟთან – ზღურბლთან ქრება.რას უნდა ნიშნავდეს
სამძიმარის ეს უცნაური საქციელი, რომელსაც ძნელია გამართლება და ახსნა მოეძებნოს .მისი
საქციელი ისევე აუხსნელია და ბუნდოვანებით მოცული, როგორც ხევსურეთის საყმოებში
ერთ დროს მტკიცედ გამჯდარი, თითქოს საზოგადოებრივ ინსტიტუტად ქცეული
სწორფრობის წეს-ჩვეულება, რომლის ინიციატორად, დამფუძნებლად შეიძლება
გვევლინებოდეს სამძიმარი თავის ნაქადაგარებში. შესაძლებელია, ამით არ იხსნებოდეს
სწორფრობის წეს-ჩვეულების გამოცანა. (სწორფერთა შორის იკრძალება არა მხოლოდ
ხორციელი კავშირი, არამედ კანონიერი ცოლ-ქმრობაც. ამ შეუვალი კანონის შემშლელნი
რჯულის გამტეხებად შეირაცხებიან და ისევე მოიკვეთებიან საყმოდან, როგორც ინცესტის
ჩამდენნი. ერთად «წოლა-დგომის» განმავლობაში, როგორც ადგილობრივ უწოდებენ ამ
ჩვეულებას (სწორფრობას), როგორც კი ქალი შეატყობს, რომ მის სწორფერ ვაჟს «სხვა»
სიყვარულით უყვარს იგი, ქალი სტოვებს სწორფრობის საწოლს და მიდის, რათა აღარ
დაბრუნდეს უკან, აღარ მოიხედოს ამ ვაჟისაკენ ) ამით ამოიწურება ქაჯავეთის განძი,
რომლის ყველა საგანი საკრალურია თავისი ბუნებით და საკულტო დანიშნულება აქვს –
იწყება თასით და სრულდება სამძიმარით.

3. სვანური სიმღერა ბეთქილზე და მონადირე ქესი ხეთურ თქმულებაში

ბეთქილის ლექსი, როგორც ყველა სვანური პოეტური ტექსტი, ლაკონურია. ბეთქილის
სიმღერის შინაარსის მსგავსია ერთი ხურიულ-ხეთური თქმულება, რომლის დასაწყისი
შემორჩენილია, მაგრამ შემდეგი ნაწილი - დაკარგული.
მონადირე ქესიმ ცოლი ითხოვა და სრულიად შეიცვალა. აღარც ღმერთებს წირავს
მსხვერპლს და აღარც მთაში დადის სანადიროდ. ამის გამო, მას დედა საყვედურობს. ქესიც
ჰოროლით ხელში მიდის სანადიროდ, მაგრამ ღმერთებმა, რადგან ქესიმ მათ სამსხვერპლო
შეუწყვიტა, ნადირს საფარველი დაადეს და ქესი სახლში ხელმოცარული ბრუნდება. მას
შვიდი სიზმარი ესიზმრა. მეექვსეში ნახა, რომ მკერდზე ყელსაბამი ეკიდა, ფეხებზე კი ქალის
სამკლაური ედო ბორკილად ხოლო მეშვიდეში ლომებთან საბრძოლველად მიდის და ხედავს
სახლის კართან გველეშაპს და ავსულ ქალებს. ტექსტი სწორედ იქ წყდება, სადაც დედა
სიზმრის ახსნას იწყებს.
მეექვსე სიზმარი ქესის ამხილებს იმაში, რომ ცოლის მიერ არის დატყვევებული, ხოლო
მეშვიდე მიანიშნებს, რომ ცოლის სახით მის სახლში მტრული ძალებია, რომლებიც ხელს
უშლის ნადირობაში. ქესიმ უნდა აირჩიოს რომელიმე: ცოლი ან ღმერთები.
მონადირე, როგორც ადამიანი, შინას წარმომადგენელია, მაგრამ ის ატარებს ფუნქციას,
რომელიც გარესთანაა დაკავშირებული. ეს წინააღმდეგობრივი ორმაგობა ქმნის ტრაგიზმს
მონადირის ბედში.
მონადირის და დალის ურთიერთობა წესით საზოგადოების ინტერესს არ უნდა
წარმოადგენდეს, მაგრამ, როგორც კი ეს საიდუმლო გაცხადდება, ის მთელი საზოგადოების
პრობლემად იქცევა. ეს არის დალის გამოგზავნილი „თეთრი შუნის“ გამოჩენა ყველას
თვალწინ. საზოგადოება მას ავბედით ნიშნად მიიჩნევს და არც შეცდება.
რადგან „თეთრი შუნი“ ბეთქილს გაუხტება, სწორედ ის უნდა გაეკიდოს მას და აარიდოს
სოფელს ხიფათი. სხვა გზა მას არ აქვს, რადგან ის რჩეული მონადირეა. სხვა ვარიანტში
„თეთრ შუნს“ ცვის „შავი ეშმაკი“, რაც ამძაფრებს მოსალოდნელ ტრაგიკულ აღსასრულს.
ბეთქილი მას გაეკიდება და დალის გამოქვაბულში აღმოჩნდებს, სადაც ელის მისგან
განაჩენს. მასზე დაკისრებული სასჯელი სასტიკია, ნადირი ისეთ მწვერვალზე შეიტყუებს,
საიდან ჩამოსვლაც შეუძლებელია „ცალი ფეხის დასადგმელზე და ცალი ხელის მოსაკიდზე“.

4. წყლის მცველი გველეშაპის მითოსი

გველეშაპის უნივერსალობის კიდევ ერთი ნიშანი მსოფლიო მითოლოგიაში ისაა, რომ ის
მცველია, საგანძურის წყლის და ა.შ. გველეშაპი წყალს იცავს, როგორც ყველაზე
მნიშვნელოვან ესენციას, რომლის მოსაპოვებლად ადამიანებს არანაკლებ ძვირფასი
მსხვერპლის შეწირვა უწევთ. ეს მსხვერპლი ან უცოდველი ბავშვია, ან ქალწული, ან მეფის
ასული. აუცილებლად გამოჩნდება გველეშაპის ანტაგონისტი, რომელიც შეებრძოლება და
გაათავისუფლებს წყალსაც და მსხვერპლსაც.
წყალი ამ მითოლოგემაში გველეშაპის საკუთრებაა. უფრო ზუსტად, ის თვითონვეა წყლით
სავსე და ამ წყალს უსასყიდლოდ არ გასცემს, რადგან ეს მისი მხრიდან მსხვერპლშეწირვა
იქნებოდა.
ქრისტიანულ წარმოდგენაში არსებობს წმ. გიორგის მიერ ჩადენილი სასწაული, რომელმაც
შემდეგ ამ სოფლის გაქრისტიანება გამოიწვია. სავარაუდოდ იგი ელინური კულტურისგანაა
ნასესხები. აქ გველეშაპი ბოროტების განსახიერებაა, ისევე ამოდის ტბიდან ყველაფრის
გასანადგურებლად, როგორც ქართული ტრადიციის გველეშაპი. მას მეფის მხედრობა
ვერაფერს აკლებს და მოსახლეობა ბავშვების შეწირვას იწყებს. ბოლოს, როცა მეფის ასულის
რიგი დადგება, ქალაქს მხსნელად წმინდა გიორგი მოევლინება. იგი დაამარცხეს გველეშაპს,
იხსნის მეფის ასულს და ქალაქს გააქრისტიანებს. ქრისტიანული „მითოსით“ გველეშაპი
წარმართობის განსახიერებაა.
სადაც კი გველეშაპია იქ მისი ანტაგონისტიც, მებრძოლი გმირი, უნდა იყოს. საბედისწეროა,
რომ გმირს გმირობისთვის, რაშიც მისი ცხოვრების აზრი დევს, მანამდე უძლეველი
გველეშაპის არსებობა ესაჭიროება.
ბილეთი #7

1. . მითოლოგემები და მათი ტიპოლოგია

მითოსი არის მსოფლმხედველობითი ტექსტი,რომელიც შეიცავს ფუნდამენტურ
წარმოდგენებს სამყაროსა და ადამიანზე,სამყაროში არსებულ საგნებსა და
მოვლენებზე.ყოველი მითოლოგიური ტექსტი კოსმოგონიური ხასიათიასაა,ანუ იგი
მოგვითხრობს მთელი სამყაროს ან მისი რომელიმე ნაწილის პირველშექმნაზე.მითოსი არ
არის გამოგონილი ამბავი,არამედ ის მოგვითხრობს იმაზე,რაც რეალურად მოხდა.მითოსი
ნამდვილია. მითოსის მოქმედი პირები ზებუნებრივი არსებები ან ადამიანთა წინაპრები
არიან. ის რომ სამყარო ან ადამიანი დღეს ასეთია,ამას თავისი მიზეზი აქვს და სწორედ ამ
მიზეზებზე მოგვითხრობს მითოსი.კერძოდ,რომ ადამიანი მოკვდავია,ამას თავისი ახსნა აქვს
წარსულიდან,მაგალითად,მითოსი იმის შესახებ,თუ როგორ ვერ მოიპოვა ადამიანმა
უკვდავება და ხელიდან გაუშვა გაუკვდავების შანსი.
ტრადიციული საზოგადოების წარმომადგენლისთვის მითების ცოდნა აუცილებელია არა
მხოლოდ იმიტომ, რომ იცოდეს თუ როგორ წარმოიშვა სამყარო,არამედ იმტომ,რომ მოიქცეს
და იმოქმედოს ისე როგორც წინაპრები იქცეოდნენ.
მითოსის უამრავი განმარტება არსებობს,მაგალითად მალინოვსკი ამბობს: ,,მითოსი წარსული
საუკუნეების უსიცოცხლო მემკვიდრეობა კი არ არის,რომელიც მხოლოდ თავშესაქცევი
მოთხრობების სახით არსებობს,არამედ ის ცოცხალი ძალაა,მუდმივად განახლებადი.’’
ტრადიციული საზოგადოებისთვის მითოლოგიური გადმოცემა,რაც არ უნდა ფანტასტიკური
იყოს ის,ნამდვილი ამბავია.მათთვის ეს არის მამაპაპური რწმენის და სიბრძნის
წესდებულება,რომელიც აწესრიგებს საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროს.ამგვარ
საზოგადოებაში მითოსის მნიშვნელობა ამაღლებული და განსაკუთრებულია.
მითოსი ზეპირსიტყვიერი,ადამიანის მეხსიერებას მინდობილი ისტორიაა.ის ღრმადაა
ჩაბეჭდილი არა მხოლოდ ხალხის ცნობიერებაში,არამედ გარესამყაროშიც -
მიწაზე,გამოქვაბულში,ხეზე თუ სხვა. მითოსის აზრს გამოხატავს ხევსურული
სიტყვა ,,ანდრეზი’’,ხევსური ამბობს: ,,ანდრეზ მართალ ას’’. ადამიანი თავის გარშემო ხედავს
ამ ამბების კვალს,ტვიფარს. ასე რომ ,ტრადიციულად მოაზროვნე ადამიანს ეჭვი არ შეაქვს მის
თაობამდე შემონახული ანდრეზის ჭეშმარიტებაში.
მითოსი შეიძლება გადმოცემული იყოს ერთი სიტყვითაც,რომელიც მიგვანიშნებს რაიმე
ამბავზე,ანდა ნახატის სახით,რომელშიც გარკვეული ტექსტის ამოკითხვა შეიძლება.
მითოლოგემა არის მითოლოგიური ტექსტის ,,საშენი მასალა’’, ,,სიუჟეტური ბირთვი’’.
არსებობს 3 ძირითადი მითოლოგემა: ცისა და მიწის გამიჯვნის, ცისა და მიწის კავშირის და
სამყაროს შუაგულის მითოლოგემა.
 ცისა და მიწის გამიჯვნა- სამყაროში თავიდან ყველაფერი ერთიანი იყო,შემდეგ გაიყო
შუაზე,ცა და მიწა დაშორდა ერთმანეთს.გაჩნდა ხმელეთი და ზღვა,მტკნარი და მლაშე მწალი
და ა.შ. ეს მოვლენა სხვადასხვა ხალხთან სხვაგვარადაა ახსნილი.მაგ.ავსტრიული მითოსის
მიხედვით,ერთ დროს ცა და მიწა ისე ახლოს იყო ერთმანეთთან,რომ ადამიანები წელში
მოხრილები დადიოდნენ,მხოლოდ დაბალი ბუჩქები იზრდებოდა,ხალხს სუნთქვა
უჭირდა,ამიტომ ბელადმა თავისი კვერთხი ცას შეუყენა და ასე დაშორდა ცა და მიწა.
 ცისა და მიწის კავშირი-ცისა და მიწის გამიჯვნის შემდეგ მათ შორის დარჩა უხილავი
კავშირი,სხვადასხვა მითოლოგიაში განსხვავებული საგანი წარმოადგენს ამ მაკავშირებელს,
ანუ ღერძი/სვეტი,რომელიც სამყაროს შუაგულში გადის და აკავშირებს ცას და მიწას.ეს
ღერძი შეიძლება იყოს კიბე,ხე,მთა,ჯაჭვი,ნებისმიერი ვერტიკალურად აღმართული
საგანი.ცისა და მიწის დამაკავშირებელია კიბე,რომელიც იაკობს ესიზმრა,მისი საშუალებით
ადიოდნენ და ჩამოდიოდნენ ანგელოზები ზეცაში.ფშაურ გადმოცემებში გვხვდება ხე-
ბერმუხა,შიბი და სხვა.სწორედ ფშაურ ლექსში წმინდა გიორგის შესახებ,ჩანს ცისა და მიწის
კავშირის სიმბოლოები-მთა,ბერმუხა,შიბი...თითოეულ მათგან გიორგი ინსტრუმენტად
იყენებს ღვთის კარამდე ასასვლელად,რათა მსხვერპლი შეწიროსდა ლოცვა აღასრულოს.
 შუაგული, შეიძლება ითქვას,არის სამყაროს შექმნისას დატოვებული
კვალი.შუაგულის გამომხატველი შეიძლება იყოს ნებისმიერი საგანი.ყველა ადამიანს თავისი
სამყოფელი,ქალაქი თუ ქვეყანა მიაჩნია სამყაროს ცენტრად,შუაგულად.ასევე,ნებისმიერი
კერა,სადაც ცეცხლი ანთია,არამარტო სახლის,არამედ მსოფლიოს შუაგულია.ასეთი
წარმოდგენა ბევრ ქვეყანაში ჰქონდათ.მაგ, ძვ.ჩინეთი,რომელსაც ეწოდებოდა
ჯუნგო(,,შუაგული სამეფო’’),ეს წარმოდგენა თვალსაჩინო გახადა ჩინეთის გარშემო
შემოვლებულმა დიდმა კედელმა. ძვ.ინდოელების აზრით ქვეყნის შუაგული იქ არის,სადაც
მსხვერპლშეწირვა ხდებოდა. შუმერებისთვისაც თავიანთი ქვეყანა იყო ყოველივე სიკეთის და
სიბრძნის საწყისი და შუაგული.

2. ). ხევისბერ გამახარე ხოხორდაულის ანდრეზი

ცაბაურთის საყმოში შემორჩენილია ამბავი მთავარანგელოზის ხევისბრის, გამახარე
ხოხორდაულის სასწაულებრივი გადარჩენისა. ახალი წლის დილას ხევსიბერი, რომელსაც
ხელში დროშა და თასი ეჭირა გამოიტაცა ზვავმა და უვნებლად ჩამოსვა სოფლის ახლოს.
ცხადია, დროშაც, თასიც და ხევსიფერიც ჯვრის საკუთრებაა. მისი უნჯი, როგორც ოქროს
ღილი. ამიტომ ჯვარმა დაიცვა თავისი უნჯი, ხევსბერი, გასაცდელისგან. ეს იცოდა
ხევსიბერმა, ხოხორდაულმა, როცა ჯვარი ახსენა და გაბედულად დადგა ფეხზე. ის გადარჩა
ჯვრის დავლათის ძალით, მაგრამ სამშვიდობოს ჩასულმა ეს გადარჩენა საკუთარ თავს
მიაწერა და დაამადლა მთავარანდელოზს: "მთავარანგელოზო, ჩემმა დავლათმა გიშველა,
თორემ დროშაც დაგეკარგებოდა, თასიც და ხევისბერიც მოგიკვდებოდაო".
ასეთი სულისკვეთება უნდა ამოიძირკვოს საყმოდან მის მატარებელ ადამიანთან ერთად,
მით უმეტეს თუ იგი ხევისბერია და არა რიგითი ოქროს ღილი.
ამგვარად, ცაბაურთის ჯვარი ღუპავს თავის განდიდებულ მსახურს.

3.გაბურთ ეშმას მითოსი

სამყაროში ჩავარდნის არსებობსა უკავშირდება ბოროტ ძალას,რომელიც თავისუფლად
დანავარდობს და თავისი ნებით მოქმედებს,ეშმაკი ჩასაფრებულია ადამიანის გზაზე და მახეს
უგებს მას.მაგრამ მისი ნება შეზღუდულია,რაზეც ზოგიერთი ლეგენდა მიუთითებს.ეშმაკის
ჩანაფიქრი-მისი სიტყვა და საქმე კულმინაცია კუდიანთ წუხრას ნარატივში ახდენს,საიდანაც
გამომავალი აგრესია არა მხოლოდ ადამიანის კეთილდღეობას ემუქრება,არამედ თვითონ
ადაიანის სულს.მიუხედავას ამისა,ამ მითოსში ადამიანი მიანც ახერხებს მის დამორჩიელბას.
იმ სიუჟეტში რომელსაც ახლა განვიხილავთ ,ეშმაკს სხვა არაფერი შეუძლია,თუ არა
ადამიანის მიბაძვა ,თითქოს ეს დუალისტური კოსმოგონიის ,,ნაშთია’’.არსებობენ პირადი
დემონები,რომლენიც შეჩენილი არიან ადამიანს,რათა უამრავი უმსგავობა ჩაადენინონ.
ხევსურული გადმოცემით გაბურთ ეშმას არ დაუწყევლია ოჯახი,მაგრამ უწინასწარმეტყველა.
ეს წინასწარმეტყველება კი წყევლაცაა და კურთხევაც.გაბურების ოჯახს ეშმამ კიდევ ერთი
რამ უანდერძა.დაუტოვა რაღაც ნივთი,რომლის საშუალებითაც მოყვარულებში შუღლს
ჩააგდებდნენ.კიდევ რაღაც შეეძლოთ ამ ნივთის საშუალებით,თუმცა ეშმაკმა ამაზე საუბარი
აუკრძალა.
,,გაბურთ ეშმას’’ ტიპის ნარატივებში ადამიანი მოხერხებულობით ატყვევებს ეშმაკს და თავის
მსახურად აქცევს.

4.თამარის საიდუმლო საფლავის მითოსი ესქატოლოგიურ კონტექსტში

არც ერთი მეფის საფლავზე იმდენი ლაპარაკი არ არის, რამდენიც თამარის საფლავზე. დიდ
მნისვნელობას ანიჭებენ თამარის დამარხვის გარემოებასა და საიდუმლო ადგილს. საფლავი
გასაიდუმლოებულია.
თამარის საფლავის ადლილის შესახებ რამდენიმე მოსაზრებაა: ისტ. წყარო „ქართლის
ცხოვრება“ გვაწვდის ინფორმაციას, რომ თამარი დაკრძალულია გელათის მონასტერში.
ასევე სხვა ისტ. წყაროდან ვიგებთ, რომ თამარი თავისმა შვილმა ლაშა-გიორგიმ გადაასვენა
იერუსალიმში, რაც გამორიცხული არაა, თუმცა განსხვავებული მოსაზრებები გავრცელდა
ხალხში.
ხალხის წარმოდგენით, თამარმა თავის სიცოცხლეში გადაწყვიტა, რომ მისი საფლავი
დაფარული და მიუწვდომელი ყოფილიყო. მის მიერ უარყოფილმა ოსმალოს ფაშამ
შემოუთვალა, რომ თუ ცოცხალი ვერ გნახე, სიკვდილის შემდეგ ამოვიღებ შენს გვამს და
დავატყვევებო. ამიტომ თამარმა ვარძიის ქვაბები ააშენა თავისი ცხედრის დასაცავად.
ერთი ლეგენდის თანახმად, თამარის დაკრძალვის დღეს ერთდროულად მიასვენებდნენ 6
კუბოს რათა გზა-კვალი აერით და ვერავის გაეგო, რომელში ესვენა თამარი, მეკუბოოები კი
მოკლეს ( ზოგი ვერსიით თავი მოიკლეს), რათა მათ არ გაემხილათ ეს საიდუმლო.
თამარის საფლავი ყველგან არის და თან არსად არ არის. ყველგანმყოფობა სავსებით
შეესაბამება იმ პიროვნებას, რომლის მასშტაბიც უნივერსალურია, სწვდება მთელ კოსმოსს.
საფლავის ძიებას აქვს ყოფითი მხარე და ესქატოლოგიური. შემოწმდა გელათის მონასტერი,
მაგრამ უშედეგოდ, იმედი იხრება იერუსალიმისკენ, - ამ შემთხვევაში იმედს აძლიერებს
თამარისა და რუსთაველის სიყვარულის შესახებ წარმოდგენა, იერუსალიმის ჯვრის
მონასტერში არსებული ფრესკა რუსთაველისა, ვითომდა უნდა უჭერდეს მხარს თამარის
საფლავის იერუსალიმში არსებობას, თუმცა ჯერ არაფერია გარკვეული.
 სვანური თქმულებით, თამარი უშგულის ღვთისმშობლის ეკლესიის ქვეშ ქვევრში ზის და
ხელში სანთელი უჭირავს.
თამარის შესახებ მითოლოგემები საქართველოს თითქმის ყველა კუთხეში გვხვდება , თუმცა
თითქმის ყველა შემთხვევაში თამარი სამებასთან არის გატოლებული და იგი
განსაკუთრებული ძალისა და ნიჭის პატრონად გვევლინება.
ისტორიკოსები დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ თამარის დამარხვის გარემოებასა და
საიდუმლო ადგილს.საფლავი გასაიდუმლოებულია,ხალხის ცნობიერებაში კი თავისი ახსნა
აქვს.თუმცა,როგორც ყოველთვის,ხალხური ეტიმოლოგია მცდარია და არავითარი კავშირი
არ აქვს ისტორიასთან და მითოლოგიასთან. ,,ისტორიანი და აზმანის’’ ცნობით თამარი
გელათშია დაკრძალული,ფრანგი რაინდის წერილის ცნობით კი იერუსალიმში,მიუხედავად
ისტორიული ფაქტების უქონლობისა ,არცერთი მათგანი არ უნდა ჩაითვალოს მცდარად.
ხალხის წარმოდგენით,თამარმა სიცოცხლეშივე გადაწყვიტა,რომ მისი საფლავი
გასაიდუმლოებული და მიუწვდომელი ყოფილიყო,რადგან მის მიერ უარყოფილმა ოსმალო
ფაშამ შემოუთვალა,რომ თუ ცოცხალი ვერ გიხილე,საფლავიდან უთუოდ ამოვიღებ შენს
გვამს და დავატყვევებო.
ხალხური თქმულებები ვერ წვდება თამარის მითოსის სიღრმეს. როგორც განვიხილეთ
თამარის საფლავი უცნობი უნდა იყოს,ზუსტად ეს უცნობობა კვებავს საკრალიზმს,რომელიც
საფლავის ფენომენს ახლავს,თუმცა შეიძლება ითქვას,რომ მიღმურია,არაამქვეყნიური.
მხოლოდ ჩვენ მითოს მოკლებულ დროში შეიძლება გამოთქმულიყო
გულისტკივილი ,,დაკარგული’’ საფლავის მიმართ,თუმცა გარკვეული მოწიწება ახლაც
შეიძლება დადასტურდეს,მაგალითად,უშგულელ მოხუცს არ სურს გათქვას საფლავის
ადგილმდებარეობა.
თამარის საფლავი ყველგან არის და ამავე დროს არსად.მისი საფლავი ჩვეულებრივი
საფლავი არ არის,მას აკვნის სახეც აქვს ხალხურ წარმოსახვაში და ეს ნამდვილი მითოსური
იმაგინაციაა.საფლავის ძიებას აქვს ყოფითი მხარე და აქვს ექსატოლოგიური.
ისტორიები თამარის დასაფლავების შესახებ სავსებით იდენტურია ექვსი ოქროს კუბოს
ისტორიისა,რომელთაგან მხოლოდ ერთია ნამდვილი.

ბილეთი #8

1.
ზეგარდის სალოცავის დაარსების ანდრეზი
მტრედი არის კვრივი ადგილების მიმანიშნებელი ფრინველი; ის ადამიანებს აღმოუჩენს იმ
ადგილს, რომელსაც ფიზიკური თვალისათვის საფარველი აფარია, და სადაც ჯვარს სურს
დამკვიდრება. მაგრამ მთის საყმოთა ანდრეზებში ამით არ ამოიწურება მტრედის ფუნქცია:
ისარამხოლოდაუწყებსსაკლავისსისხლშისამგზისამოწებულინისკარტით,
რომახალადგილსჯვარიდაარსდა, არამედაშენებსკიდეცამნისკარტითეკლესიისსახეს.
ასეთი ანდრეზი ჯერჯერობით მთიულეთ-გუდამაყარშია დადასტურებული და
დაკავშირებულია მხოლოდ და მხოლოდ ერთი სალოცავის — დუმაცხოს ზეგარდის წმიდა
გიორგის დაარსებასთან : ქარჩაიძე ლაკათხევში საცხოვრებელი სახლის აგებას აპირებს,
მაგრამ განგებამ მასდუმაცხოში ეკლესიის აშენება დააკისრა. სახლის მასალად გამზადებული
ხის ნაფოტები მტრედს მიაქვს და მათ ერთმანეთზე აწყობს ეკლესიის სახედ. მტრედის
მოქმედება სახლის მშენებელს ჩააგონებს, რომ მან სახლის აშენებას უნდა მიანებოს თავი და
ეკლესიის შენებას მიჰყოს ხელი. მტრედი აჩვენებს მას კვრივ ადგილს, რომელიც დაფარულია
ადგილობრივი მოსახლეობისათვის. მტრედი აჩვენებს მას, თითქოს ასწავლიდეს ეკლესიის
სახეს ანუ მოდელს. ასე ჩაითრევს მტრედი საკრალურ საქმიანობაში უბრალო კაცს — ჯერ
მკადრედ, მერე ეკლესიის მშენებლად. თუმცა ქარჩაიძე მისთვის უცხო მოსახლეობას
აღმოუჩენს ჯვარს ის, როგორც ამ ჯვარის უყმო ყმა, მის კულტში საკარგყმო წილს იდებს.
გაიბმება ერთგვარი შიბი ლაკათხევსა და დუმაცხოს წმ.გიორგს შორის– რელიგიური კავშირი.
ამ ანდრეზის სხვა, შესაძლოა, უფრო გავრცელებული ვარიანტის თანახმად, ამბავი
იწყება არა ლაკათხევიდან ,არამედ გზის მეორე ბოლოს, დუმაცხოს მხარეში, საითკენაც
ქარჩაიძე სანადიროდ არის წასული. ეს ვარიანტი აგებულია ჩვენთვის ნაცნობ
მონადირისა და მტრედისმოტივზე : მონადირე ღამეს ათევს ტყეში დაესიზმრება, რომ
მტრედი ამ ადგილას ბუდეს იშენებს; სანადიროდან დაბრუნებული, ღამეს ათევსბერების
ნასახლარში, სადაც ცხადლივ ხედავს, როგორ იწყობს მტრედი საბუდარს. როგორც
ვხედავთ, მონადირე აღმოჩნდება არა უბრალო, შემთხვევით ადგილზე, არამედ კვრივში,
ისეთ ადგილას, სადაც შეწყვეტილია საკრალური ცხოვრება და ახლა, როგორც ჩანს, ჟამი
დადგამისი აღორძინებისა, რის ნიშანსაც აქ მოფუსფუსე მტრედი იძლევა. მტრედს შეჰყავს
მონადირე დიდი ხნის გაუქმებულ საწმიდარში, რომელსაც ადგილობრივ
მცხოვრებთათვის საფარველი ჰქონდა დადებული. მტრედი მონადირეს, როგორც თავის
მკადრეს, თვალს აუხელს და შეიყვანს ამ ადგილის საიდუმლოში. ზეგარდის წმიდა
გიორგის ანდრეზის ვარიანტთა შორის არის კიდევ ერთი ვერსია, რომლის თანახმად
კვრივის აღმომჩენია არა ლაკათხეველი ქარჩაიძე, არამედ კაცის კვლის
მიზეზითგადმოხვეწილი ქისტი, რომელსაც სოფელმა წილი არ მისცა თავი სმიწა-
წყალზე. როცა ქისტმა ხის ჭრა დაიწყო სახლის ასაშენებლად, ნაფოტებს მოფრენილი
ქედანი აგროვდებოდა და ეკლესიის სახეს აძლევდა. მოსახლეობა მიხვდა რომ ჯვარი
სალოცავ სითხოვდა , ერთადერთი ხელოსანი კი ქარჩაიძე აღმოჩნდა... ქისტი,
უცხოთესლი, რომელიც სოფელმა არ მიიღო თავის წიაღში, მისდაუნებურად
სოფლისათვის ახალი სალოცავის აღმომჩენი ხდება. კაცი ერთდროულად წილს იდებს
სოფელში შედის სოფელში საყმოს სრულუფლებიან წევრად, ამრიგად ქისტის მიერ
საცხოვრებელი სახლის დაფუძნება რელიგიური აქტია, რაკი იგი დაკავშირებულია
კულტის დაარსებასთან.
ფიუსტელ დე კულანჟის აზრით, რომელიც დაფუძნებულია ძველ რომაელ
მატიანეებზე, ქალაქის დაარსება ყოველთვის რელიგიური აქტი იყო, ხოლო მისი
დამაარსებელი — საკრალური პირი.
2. .გაბუდაყებული და დასჯილი ყმების მითოსი
როგორც ჯვარი არის მორიგე ღვთის შვილი და ამიტომაც მას ეწოდება "ღვთისშვილი,
ასევე ყმა არის შვილი თავისი ჯვარისა. გარკვეული აზრით, ყმა ხომ თავისი პატრონის
შვილია; ავთანდილი როსტევანის ყმაც არის და შვილიც. შესაძლებელია "ყმა"
გულისხმობდეს "შვილსაც", როგორც "ყრმას". "მამაშვილურ" ურთიერთობას ჯვარსა და მის
ყმას შორის ადასტურებს თავად რიტუალი ჯვარში მიღებისა: საყმოში დაბადებულ
დედიშობილა ვაჟს დროშის ქვეშ შეაგორებენ, საიდანაც ის მეორედ იბადება. . ხატში გაყვანით
ყრმა შეიქნება თემის საკუთარი წევრი და თემის სალოცავის ყმა, ოქროს ღილი. ამ სიტყვების
ავტორი ფშავის სინამდვილეს აგვიწერს. ოქროს ღილი ფშაური ტერმინია, რომლის
ხევსურული შესატყვისია ვერცხლის ღილი. ჯვარის დროშის საკადრისებიდან შობილი
ოქროს ღილად იწოდება. დროშიდან ის იბადება სრულუფლებიან ყმად, "დროშის ყმად", და
მას ამ დროს ჯვარი, მისი "მშობელი" "ღილს" უწოდებს; ის ჯვარისთვის არის "ღილი", რადგან
ყმა თითქოს ღილივით უნდა იყოს მიკერებული კალთას შევრდომების ნიშნად. ხოლო ღილი
ოქროსია ან ვერცხლის იმ აზრით, რომ ახლადშობილი ყმა ამიერიდან არის ჯვარის განძი,
ღვთისშვილის უნჯი ყმა, ისეთივე ძვირფასი საკუთრება, როგორიც მას აქვს ჯვარის
საგანძურის (თას-განძის და სხვა "თეთრეულის") სახით.
ჯვარი რისხავს გაბუდაყებულს, ვინც გადადის ჩვეულებრივ ნორმას, გადალახავს
დასაზღვრულ ზღურბლს. ჯვარი ვერ იგუებს ისეთ ყმას, რომელიც ცდილობს ქონებრივი
უპირატესობა სოციალურ და საკულტო უპირატესობაში გადაზარდოს.
საქციელს, რომელიც მდგომარეობს სიმდიდრის ნიშნით საყმოსაგან გამოცალკევების
ტენდენციაში, გაბუდაყება ეწოდება. .თემი იკვეთდა ისეთ წევრებს საზოგადოებისას,
რომელიც ქონების დაგროვებისაკენ მიისწრაფოდა და თემისაგან გამოცალკევებას
ცდილობდა. თემი ამას გ ა ბ უ დ ა ყ ე ბ ა ს ეძახდა და გაბუდაყებულს იმით სჯიდა, რომ
სრულ იზოლაციაში აქცევდა. «ასეთ სასჯელს თემი მაშინ მიმართავდა, როდესაც თემის
შიგნით ვინმე ეკონომიური თუ სხვა რაიმე უპირატესობის მოპოვებას შეეცდებოდა».
გავეცნოთ ორიოდე სიუჟეტს, რომელიც შექმნილია გაბუდაყების მოტივზე:
გუდამაყარში გავრცელებულია თქმულება გამდიდრებულ კაცზე, რომელიც ცხვარ-
ძროხას მაღლა მთაში წველის და რძე მილებით დაბლა სოფელში მისდის. საყმოს
ცნობიერებაში ასეთი ვითარება ანომალურია; ეს არის უკიდურესი სიმდიდრის ნიშანი და
გაიაზრება ჯვრისადმი მტრობად, რისთვისაც გაბუდაყებული პირები ისჯებიან სრული
გადაშენებით, საყმოს სასიკვდილო განაჩენი გამოაქვს მათთვის და ეს ჯვარის დასტურით
ხდება. ხმა ღვთისა - ხმა ერისა - ეს ძველი დევიზი აქ სრულ მოქმედებაშია.
კიდევ ერთი ანდრეზი მოგვითხრობს გაბუდაყებულ ძმებზე, სულასა და კურდღელას
შეახებ, რომლებმაც ისე შეაწუხეს ხალხი, რომ ისინი მოკლეს. ნიშანდობლივია, რომ
გაბუდაყებულ ძმებს ერთობილი სოფელი კლავს, მთელი სოფელი კისრულობს
პასუხისმგებლობას, რომ იძულებულია დაარღვიოს ზნეობრივი კანონი - ახალწლის დილას
ღალატით დახოცონ ძმები. თუმცა სოფელი უნდა გრძნობდეს ჯვარის დასტურს ამ სისხლიან
საქმეში. ჯვარის ნება მათ დაღუპვაში იქიდან ჩანს, რომ სულასა და კურდღელას ნასახლარს
ჩარგალში ჯვარი დაეპატრონება. მათი, როგორც ჯვარისაგან შერისხულთა და განწირულთა,
ნასახლარი ბუხრეული ხდება.
როცა დოვლათით გაბუდაყებული საყმოსაგან დამოუკიდებლად გრძნობს თავს, ის
ჯვარსაც უარყოფს, როგორც ღვთიურ პატრონს, და დევნის მას. ეს არის გაბუდაყების
მწვერვალი, რაც უკიდურეს ინდივიდუალიზმში გამოიხატება. ამ დროს «ღილი»
მოწყვეტილია მიწას და ცას და ის არ შეიძლება არ განადგურდეს.
კიდევ ერთი ანდრეზი მოგვითხრობს მირიანეულზე, ეს კაცი ძალიან გამდიდრებულა. ამ
სოფლის ანგელოზის სამკვიდროს ხატი არ იხდენდა ღორების ყოლას, რაგდან ეს ღორები
ხატში ყველაფერს თხრიდნენ. მირიანეულს ერთ დღს ორი ქორწილი უნდა ჰქონოდა და
კახეთიდან ამოიტანა ღვინო, თუმცა გზაში ქარშხალი ატყდა, გააფუჭა ყველლაფერი. წავიდა
და კიდევ მოიტანა. გაამზადა მაყრები და წავიდნენ ქალების მოსაყვანად, მაგრად წამოსვლის
დროს საშინელი ქარიშხალი ატყდა , წამოვიდა ნიაღვარი და წაიღო მთელი მაყრიონი,
ხალხიც და პატარძლებიც. ხატი იმიტომ გაჯავრდა რომ ღორები თხრიდნენ , მირიანეული კი
არ ეშვებოდა და მაინც უშვებდა ღორებს, ამიტომაც დაისაჯა იგი ყველაფერის
განადგურებით.
გაბუდაყებული ცხრა ძმის ანდრეზების მიხედვით, ცხრა ძმა იმდენად გაამპარტავნდა,
რომ ისინი თვიანთი თეთრი ხარებით ხნავდნენ თავიანთ ყანებს და ანდგურებენ სხვების
ყანებს, რის გამოც მად სათიბში წყალი ეყინებათ, სახლში- რძე, აკვანში - ბავშვის შარდი.

3. საოჯახო ანდრეზები დათრგუნულ ეშმაზე.

თამარისა და დავითის მიერ ეშმაკის დათრგუნვის აქტებს პირველ შემთხვევაში
კოსმიური,მეორე შემთხვევაში კი საქვეყნო მასშტაბი აქვს.ამ შემთხვევაში კი -საოჯახო. ეს
არის ერთი ოჯახისა თუ საგვარეულოს ამბავი,რომელსაც ყვებაინ ანდრეზად.არსებობენ
ოჯახის დემონები,რომლებიც შეჩენილი არიან სახლს,რათა გაანადგურონ და ამოძირკვონ.
ამის საპირისპიროდ შინაური ეშმაკი კარგავს ძალას და ხდება სახლის პატრონის მსახური,
ჩვენდა გასაკვირად ნაყოფიერების მომტანი. ყველა ჩანაწერის მიხედვით, ეშმას ყოფნა
სახლში და სამსახური დოვლათისა და დავლათის ნიშანია,მაგრამ მას ერთი ნიშანი
ეშმაურობისა მაინც შერჩა,უკუღმართობა.მის მიერ მოგვრილს თავისი დასასრული აქვს და
შეიძლება წყევლად შეიცვალოს,მან ვერ უნდა ჩაიგდოს ხელში თავისი ფრჩხილები ანუ
იდენტობა, რომელიც სახლის პატრონს მისთვის მიუწვდომელ,ხელშეუხებელ ადგილას აქვს
დამალული(კერიის ქვეშ,ხმლის ქარქაშში და ა.შ.). ეს წმინდა წარმოშობის ადამიანური
არტეფაქტებია.ოჯახში არსებობს აკრძალვა,ბავშვებმაც იციან,რომ ეშმას არ უნდა გაუმხილონ
მისი ადგილსამყოფელი. თუშების თებჟორიკა დართლოში ოდიძეებს ერთგულად
ემსახურებოდა იქამდე,სანამ არ იპოვა ფრჩხილები,ბავშები დაკაწრა და წასვლისას დაწყევლა.
ხევსურული გადმოცემით კი ეშმას გაბურების ოჯახი არ დაუწყევლია,მხოლოდ
უწინასწარტმეტყველა თუ რა მოხდებოდა,ასევე დაუტოვა ნივთი , რომლითაც შუღლის
ჩამოგდება შეეძლოთ ადამიანებში. მაგრამ ეშმაკი მხოლოდ ამით არ იფარგლება ოჯახის
დატოვებისას, ის სისხლიან კვალსაც ტოვებს, ,,გაკაწრული ბალღი’’ შესუსტებული ვარიანტია
იმ ტრაგედიისა,რაც ეშმაქალმა თავისი წასვლის შემდეგ დაატრიალა მოხეური ანდერზების
მიხედვით.მოხევის ოჯახში ის სასტიკად იქცევა ,შესაძლოა იმ მიზეზით , რომ თავადვე
ექცეოდნენ ცუდად. მან ოჯახი დაწყევლა,რომ არ გამრავლებულიყვნენ და არც
გამწყდარიყვნენ შვიდ წელიწადს,დდა მართლაც ნახევარი სოფელი გაწყდა.
განხილული სიუჟეტები საოჯახო ანდერზებია და არა რაღაც განყენებული უმისამართო
ლეგენდა.ანდერზი ინახავს იმ წინაპარის გვარს,ხშირად სახელსაც,რომელსაც შეემთხვა ეს
ამბავი.მითოსის ნიშანიც ხომ ეს არის ,რომ დაკავშირებული იყოს კონკრეტულ
ადგილთან,რეალურ ადამინებთან.ანდრეზში ისეთი მომენტია წარსულისა
დაფიქსირებული,რომლის შედეგადაც რადიკალურად იცვლება ოჯახისა თუ საგვარეულოს
ბედი.ანდრეზში გადმოცემული ამბის სიმართლის დასტური ეშმასგან დატოვებული ნიშანია.

4.გველეშაპის ფუნქცია უძველეს ტრადიციებში და მისი ეტიმოლოგია

გველეშაპის მითოლოგემა მსოფლიოს ყველა კონტინენტზეა გავრცელებული. თითქმის
ყველა მითოლოგიაში იგი ცნობილია როგორც ბოროტების არათუ მომტანი, არამედ თავად
ბოროტების განმასახიერებელი ფიგურა. გამონაკლისია ჩინურ-კორეული დრაკონი,
რომელიც სიკეთის სიმბოლოა. იგი ერთდროულად ეკუთვნის მიწას, წყალს და ჰაერს, მაშინ
როც გველეშაპის სპეციფიკა ძირითადად წყლის სტიქიას წარმოგვიდგენს.
იმ კულტურულ არეალში, რომელსაც ეკუთვნის ქართული კულტურა (წინა აზია, ახლო
აღმოსავლეთი, ევროპა), ვეშაპი, გველეშაპი გამონაკლისების გარეშე ანტაგონისტია.
ქრისტიანობა მასში ხედავს დაცემულ ანგელოზს.
როგორც წყლის ბინადარი, იგი არა მხოლოდ წყლის მცველია, არამედ მისი დამკავებელიც
სოფლისათვის. მას ჰყავს საკუთარი ანტაგონისტი, რომელიც იცავს სოფელს წყლის
შემოტევისგან და უთავისუფლებს მას წყლის სათავეს. იგი გველეშაპთან სამკვდრო-
სასიცოცხლო ბრძოლაში ერთვება და ბოლოს ამარცხებს მას.
ყველაზე ადრინდელი გადმოცემა მოიპოვება შუამდინარულ ტექსტებში. მათი აზრით,
ზღვიური ურჩხული თიამათი დაამარცხა მარდუქმა და ამის შემდეგ წარმოიშვა სამყარო.
გველეშაპი ლიტერატურაში მე-18 საუკუნიდან არის დადასტურებული. იგი ავესტის
სპარსული კომპოზიტის აჟი-ვიშაპას თარგმანია: აში -გველი, ვიშაპა - ვეშაპი. ქართული
ვეშაპი კი, რომელიც გვხვდება „ურჩხულის“ მნიშვნელობით ქრისტიანული მწერლობის ძველ
ტექსტებსა და „ვეფხსიტყაოსანში“, მომდინარეობს საშუალო სპარსულიდან და არავითარი
კავშირი არ აქვს თანამედროვე ზღვის უწყინარ ცხოველთან.
„ფსალმუნებში“ ბიბლიურ ზღვის ურჩხულთა - თანინ, ლევიათან - შესაბამისად სიტყვა
ვეშაპ გამოიყენება.მოგვიანო სვინაქსარულ ტექსტებში ვეშაპის ნაცვლად „გველვეშაპი“
გვხვდება, რომელიც ირანული კალკია და წიგნური წარმომავლობისაა.
ქართულ მითოლოგიურ ტექსტებში შეიძლება გამოიყოს გველეშაპის მითოლოგემის ორი
საპირისპირო ტიპი:
1) გველეშაპს იერიში მოაქვს ხმელეთზე და ხმელეთის დამცველი ამარცხებს მას;
2) და პირუკუ, გველეშაპი წყალს უკავებს სოფელს და მისგან სანაცვლოდ მსხვერპლს
ითხოვს.
ერთგან იგიჭარბი წყლით ემუქრება სოფელს, ხოლო მეორეგან გვალვით.

ბილეთ #9

1. ჯვარჩენის ციური და ხთონური მოდელები

ის ადგილი, სადაც სალოცავი არის დაარსებული, საყმოს შუაგული ადგილია, საიდანაც
იფინება სიწმინდე მთელ საყმოზე. აქ მივადექით შუაგულის პრობლემას ყოველდღიურ
ყოფაში. ამ შუაგულის კლასიკური განსახიერებანია მთელი ფშავისთვის ლაშარის მუხა და
ხევსურეთში ხმალას ალვის ხე, რომელსაც ანდრეზის თანახმად წმიდა მირონი სწვეთდა
გამუდმებით და იქვე, მის ძირას ჩამარხულ ქვევრებში გროვდებოდა, რათა იქიდან მთელი
ხევსურეთის სალოცავებში განაწილებულიყო.
ზოგაადად , სადაც მირონის წყაროა , იქა ასაყმოს შუაგული , მაგალითად , როგორც მთელი
ქრისტიანული საქართველოსთვის სვეტიცხოველი, რომელიც, საეკლესიო ლეგენდის
თანახმად, მირონმდინარი ალვისხის ადგილზეა აგებული. ლაშარის მუხა კი იმით იყო
შესანიშნავი, რომ ის ოქროს შიბით იყო ცას გამობმული და ამ შიბით, როგორც იაკობის
ნახილვები კიბით, მორიგე ღვთისადმი ძღვენის ასატანად ადი-ჩამოდიოდნენ
ღვთისშვილები. მიწიდან საყმოსგან აჰქონდათ მსხვერპლის კვამლი და ლოცვა-ვედრება,
ციდან ჩამოჰქონდათ საყმოსათვის მადლი და წყალობა. ცხადია, ის ხე, რომელიც აერთებს
ცასდა მიწას, სამყაროსშუაგულშია ამოსული. არ შემორჩენილა ხსოვნა იმისა, თუ როდის
დაირგა ან აღმოცენდა ფშავისა და ხევსურეთის ამ შუაგულში მუხა და ალვისხე.
მათ,შესაძლებელია, კოსმოსის დასაბამში უდგათ ფესვები. ხოლო ეს ის ხანაა, რომელიც
საყმოს ცნობიერების მიღმაა დარჩენილი , ის არ ეკუთვნის საყმოს ისტორიას, მაგრამ საყმოს
ახსოვს სხვა ხეების ამოსვლა.
სოფოკლეს «ელექტრაში» მოთხრობილია მოახლოებული შურისგების წინათგრძნობით
მოცული კლიტემნესტრეს სიზმარი , სადაც მამამისი კერიაში ასვამს კვერთხს , საიდანაც
მაღალი ხე გაიზარდა. შემაშფოთებელია ხის აღმოცენება კერაში, სადაც ცეცხლი უნდა
ენთებოდეს. სიზმარი,ცხადია, საბედისწეროა და კეთილს არაფერს მოასწავებს.
მაგრამ, მაგალითად, აგამემგონის შემთხვევაში , კვერთხის კერაში ჩარჭობა და მისი ხედ
აღმოცენება იმასაც ნიშნავს,რომ ადგილის ცრუპატრონმა უნდა დატოვოს კერა და დაუთმოს
მის ჭეშმარიტ პატრონს. კლიტემნესტრას სიზმრის იგივე სიუჟეტზეა აგებული აღმოსავლეთ
საქართველო სმთიანეთში გავრცელებული ანდრეზი , რომელსაც საყმოს დასაბამში
გადავყავართ.სქემა ასეთია: კერაში ამოდის იფანი (ხშირად გველიც ამოჰყვება) იმის
ნიშნად,რომ ამადგილს ღვთისშვილი დაეპატრონა და ოჯახმა უნდა დასტოვოს სახლი. ეს
ადგილი ჯვარის კვრივი ხდება.შემორჩენილია ცოცხალი მონათხრობი გუდანის
კვარისდაარსების შესახებ. კერაში იფნის ამოსვლით იჩინა თავი და დაარსდა გუდანის
საღვთოს გარდა — ხევსურეთში ნაჴარელას ღვთისმშობელი, შუბნურის წმ. გიორგის
ანდრეზის აუცილებელი ელემენტებია: კერა, იფანი (იშვიათადნაძვი) დაგველი; იფნის
სამგზის ამოსვლა და სახლის პატრონის მიერ მისი მოჭრა, გველის აკაფვა; ოჯახის
ამოწყვეტის მაუწყებელია.
ეს უკანასკნული მომენტი სხვადასხვაგვარად არის წარმოდგენილი ვარიანტებში. ჯვარი სჯის
ურჩ მოსახლეს ან დაავადებით, ან სხვა რამ ფათერაკით; ოჯახი განწირულია დასაღუპად,
მაგრამ არის შემთხვევები, როცა ის დროულად გაეცლება ძველ სამოსახლოს, მაგალითად,
მატნელი ასათაშვილები : მამა ავალებს შვილს ცეცხლის დანთებას საღამო ხანს. ბავშვი
მიდის ცეცხლის დასანთებად, მაგრამ კერაში ფიჭვი (თუნაძვი) დახვდა ამოსული. შვილი
მამის რჩევით წვერ სგადაუგრეხს ფიჭვს და დაანთებს ცეცხლს. მეორესაღამოს იგივე
მეორდება, ფიჭვი უფრო მეტად არის გაზრდილი, მაგრამ მაინც დაინთება ცეცხლი. მესამე
ღამეს ოჯახის უფროსს სიზმარში ჯვარი გამოეცხადება და უბრძანებს აყრას; ოჯახი სხვა
ადგილას სახლდება; მის ნასახლარში ღვთისშვილი გაიჩენს თავის საარსოს. აქ არ
ფიგურირებს გველი, რომელიც ჩვეულებრივ კერაში აღმოცენებულ ფიჭვს ამოჰყვება ხოლმე,
შესაძლოა, ამიტომაც არ აქვს ტრაგიკული დასასრული ამ თქმულებას.
ამ გამონაკლისის გარდა , ძირითადად ეს ანდრეზი ოჯახის თუ საგვარეულოს გაწყვეტის
გადმომცემია – ჯვარის ურჩი ოჯახი სხვადასხვა გვარი სიკვდილით იღუპება . ხშირ
შემთხვევაში იფნს ანდრეზს ამგვარი გაგრძელება აქვს: მას შემდეგ, რაც მოიჭრა მესამედ
ამოსული იფანი დ ააიკაფ ამასზე ამოყოლილი გველი, ოჯახი შეკრებილია ყვერფის
გარშემო და ელოდება კერძს, რომელიც იხარშება საკიდელზე ჩამოკიდებულ ქვაბში. გველი
ზემოდან ჩამოყვება საკიდელს, ჩაძვრება ქვაბში და კერძთან ერთად იხარშება. კერძი წამლავს
ყველას, ვინც კი მას პირს დააკარებს. გადარჩებიან მხოლოდ მისი უჭმელნი — ოჯახის
რძალი და აკვნის ბავშვი. ზოგიერთი ვარიანტით, უენო ბავშვი ხედავს როგორ ჩაძვრა გველი
ქვაბში, ამიტომ არ ეკარება კერძს. სხვავ არიანტით, დედაც ხედავს, მაგრამ ვერ არწმუნებს
ოჯახის წევრებს, რადგან ისინი ჯვარისაგან არიან თვალაბმულნი. ხის ამოსვლა კერაში,
ცეცხლის ადგილში, კიდევ ერთხელ გახაზავს და წარმოაჩენს მის შუაგულობას.
ანდრეზის სულისკვეთება ის არის, რომ კაცი ნებაყოფლობით უნდა თმობდეს თავის
საცხოვრებელს ახალი ცხოვრებისათვის; თმობდეს, როგორც მსხვერპლს, სწირავდეს მას.
რაკი მისი სახლი შეიქმნა ჯვარჩენის ადგილი, თავად კი გახდა ჯვარჩენის მხილველი.
მაგრამ ის ჯიუტობს და ანდრეზიც გვამცნობს, თუ რა მოსდევს ამ სიჯიუტეს.
კერაში იფნის ამოსვლის ანდრეზი ბევრი ჯვარ-სალოცავის დაარსებას დაუკავშირდა.
ბევრგან შეხვდებით ნანგრევებს შორის ამოსულ იფნის ხეებს და გაიგონებთ მისი
ნერგებისგან განგრეული კერიის ამბავს. ამ სიუჟეტზე აგებულ ჯვარჩენის ანდრეზს შეიძლება
ვუწოდოთ „ხთონური“, რაკი ჯვარი მიწის გულიდან ამოსვლით ადასტურებს თავს. მაგრამ
ჩვენ ვიცით, რომ ჯვარი ღვთიური წარმომავლობის არის, ჯვარი როგორც ღვთის შვილი,
ცისშვილიც არის, ამიტომაც მისი გამოჩენა უფრო მაღალ მწვერვალებზეა მოსალოდნელი.
ჯვრის ციდან წარმომავლობის მოტივი მკვეთრად გამოხატული სიუჟეტით დაუკავშირდა
კარატის ჯვრის დაარსებას კარატისწვერზე. ეს არის უნიკალურ ქარგაზე აგებული თქმულება,
რომლის მსგავსიი არ გვხვდება სხვა ჯვართა წარმოშობის ანდდრეზად. შინაარსი:
კარატისწვერზე ზაფხულობით ერთმანეთს ხვდება სამწყესურში ამოსული უცოდველი ქალ-
ვაჟი, რომელთაც ერთმანეთი უყვართ და-ძმური სიყვარულით. ერთ დღს მათ ციდან
მოესმებათ წივილის ხმა, რასაც მოჰყვება სასწაული: მათ თვალწინ ციდან ჩამოეშვება თასი და
ვერცხლის შიბი.ქალს შეხვდება შიბი, ვაჟს თასი. წაიღებენ ნივთებს სახლში და წინასწარ
დათქვამენ არ გაუმხილონ ეს ამბავი მშობლებს. ღამით ორივეს სახლში ატყდება ისეთივე
წივილი, როგორც ამნივთების გამოჩენას მოჰყვა თავდაპირველად კარატისწვერზე. მეორე
ღამითაც იგივე განმეორდება, ბავშვები საიდუმლოს გაამხელენნ. მშობლები მიდიან
მკითხავთან , რომლის რჩევით შობს ორად ჭრიან ერთ ნაჭერს მისი გამოცენის ადგილას
მარხავენ მიწაში, მეორე ნაჭერს-ლიქოკში და ზედ კოშკს ააგებენ. თასს კი კარატისწვერზე
მარხავენ. ეს ადილებია ჯვრის საარსო ადგილები.
სხვა გადმოცემით, ციდან ცეცხლის შიბი ჩამოეშვება, შიბი ჯვრის სახეს იღებს, ჯვარი ქალს
შეხვდება და გუდით სახლსი წაიღებს. შინაურებს გუდაში ფრინველი ეგონებათ. გუდას თავს
მოხსნიან და ჯვარი ფრინველიით დაიწყებს ფრთხიალს. ქალი გაქადაგდება და დააწესებს
კარატის ჯვრის კულტს.
ის ქალ-ვაჟი, რომელიც საყმოს გენეზისის მონაწილე შეიქმნა, შეიძლება შევადაროთ
მხოლოდ ადამ და ევას - სამოთხის მკვიდრთ, რმელთაც ჯერ კიდევ არ ჰქონიათ ნაგემები
აკრძალული ხილი, და რომელთა სიცოცხლე განუწყვეტელი ჯვარცენის წინაშე გადიოდა.

2. გაბუდაყებული ცხრა ძმის მითოსი

გაბუდაყებულთა აღსასრული ტრაგიზმის მწვერვალს აღწევს, როცა იღუპება 9 ძმისგან
შემდგარი ოჯახი. 9 კურთხეულობის ნიშანია, მასში ჩადებულია გამრავლების უსაზღვრო
პოტენცია. თუმცა ცხრას ავბედითი მხარეც აქვს. ამ ციფრით გამოხატული სიმრავლე
საბედისწერო ხდება, როცა 9 ძმა ემსგავსება იმ 9 ძმა დევს, რომელთა უზომო სიმდიდრის
ნისანი ცხრათავიანობაა.
ცხრაში მარხია გაბუდაყებულთა ბედისწერა. ისინი უტევენ სოფელს და იფართოვებენ
ტერიტორიებს. ამით ეთიშებიან სოფელსაც და ჯვარსაც. ამ ცხრა ძმას ჰყავს თეთრი ხარები,
რომლითაც ხნავენ თავიანთ ყანას და ანადგურებენ სოფლის ყანებს. ეს თეთრი ფერი
რომელიც შეიძლება კურთხეულობის ნიშანიც ყოფილიყო, მათი ავბედითი ნიშანი ხდება.
გაბუდაყების მწვერვალზე მყოფთ ეცხადებათ ჯვარჩენის ნიშნები- სათიბში წყალი ეყინებათ,
სახლში რძე, აკვანში ბავშვის შარდი. იმის გამო რომ მათი ცოდვით სოფელი არ
გაუწმინდურებულიყო თავისი ნებით შედიან აკლდამაში და ცოცხლად ისამარებენ თავს.
სხვა ცხრა ძმა სოფელ გვიდაქეში ციხე-კოშკს აშენებს ბაბილონის გოდოლის მსგავსად. "ეხლა
ხო გაგისწორდი საღვთოოო"- შესძახებენ თავიანთ ჯვარს, რის გამოც ჯვარი გასწყვეტს 9 ძმას,
რომელიც მთელს სოფელს შეადგენდა/
ასევე ცხა ძმის "დალევის" ამბავს მოგვითხრობს მიდელაურთა ანდრეზი. ხადაში ერთი
სოფელი ეჭირათ გაბუდაყებულ 9 ძმა მიდელაურთ. ერთ-ერთ ძმას დროშითა და ანთებული
სანთლით შემოუვლია ხადასთვის, ტერიტორიების დაუფლების მიზნით. ეს საკრალური
მოქმედებაა. საკრალურ სივრცეში შეჭრა დანაშაულია. ანდრეზს სხვა დანაშაულიც აქვს
შემონახული. იგი აგებულია მტრედისა და მონადირის მოტივზე. ცხრა ძმიდან ერთი არის
მონადირე რომელიც კლავს მტრედს, ამის გამო იარაღს ბოძზე ვეღარ კიდებს,
ვარდება,რადგან მტრედის მოკვლა არ შეიძლება.
ჯვართ დაარსების მითოსში მონადირეს მოჰყავს მტრედი, თუმცა არ იცის რომ ის ჯვრის
ნიშანია, იგი სალოცავის დაარსების მონაწილე ხდება. მიდელაურის ანდრეზში კი მონადირე
ცდილობს იმ ფრინველის მონადირებას, რომელიც აკრძალულია. იგი შეეყრება მტრედს,
მაგრამ ვერ შეიცნობს მასში ხატის წმინდა ფრინველს და დასჭრის მას. ეს საბედისწერო
გასროლა მიდელაურთა დაქცევის ნიშანია.

3. ნადირთპატრონთა ტიპები ქართულ მითოლოგიაში

მონადირეს სანადიროდ გასვლამდე გარკვეული დროის განმავლობაში ცოლთან
სასიყვარულო ურთიერთობა აკრძალული აქვს. საზოგადოება ამაში მას ხელს უწყობს,
რადგან მონადირის წარმატება მის ინტერესში შედის. ცოლთან ურთიერთობის აკრძალვაში
ორი რამ ჩანს: 1. სექსუალური ურთიერთობა საკრალურ სფეროში შესასვლელად ყოველთვის
დამაბრკოლებელია; 2. ცოლის ადგილი უნდა გამოთავისუფლდეს ნადირთმწყემსისთვის
(თუ ის მდედრია).
ნადირობაში წარმატებისთვის აუცილებელია ნადირთპატრონის სამყაროში გაშინაურება, ეს
კი სახიფათო სატრფიალო კავშირის სახეს იღებს. მონადირის წარმატება გარე ქორწინებაზეა
დამოკიდებული. ქართულ ფოლკლორში ორი ტიპი გამოიკვეთა ამ ურთიერთობისა, ერთი
სვანურ გადმოცემაში, მეორე - მეგრულში. სვანურში კლდეთა ბინადარი დალია
გამოხატული, ხოლო მეგრულში - ტყაშმაფა, ტყეთა ბინადარი.
ამ სიყვარულს თითქოს კანონიერი სახე აქვს, ეს ერთგვარი ქორწინებაა, მისი ნიშანი მძივია
ან ბეჭედი, რომელსაც მონადირე საიდუმლოდ უნდა ინახავდეს. მათზე უნდა შემოწმდეს
მონადირის ერთგულება, მაგრამ მონადირეს შინ კანონიერი ცოლი ჰყავს და მის მიმართაც
ერთგულება მართებს. ამიერიდან მისი ცხოვრება გაორმაგებულია. იქმნება სამკუთხედი:
მონადირე, შინაური ცოლი და გარეშე ცოლი.

4. ილორის მითოსი და მისიონერთა ცნობები ილორის ხარის შესახებ (ჯუდიჩე მილანელი და

არქანჯელო ლამბერტი)
ილორის წმინდა გიორგის მითოსი
აღდგომის შაბათს უყულდაშის ჯგრაგს(ლატალაში) ილორის ხატისგან ხარი მიდიოდა.ხარი
სალოცავის კართან იდგა და ელოდა,როდის დაიჭერდა მას ტურანშას გვარის კაცი და
შესწირავდა ჯგრაგს.ამ მსახურს მოუპარავს ხარი,ხალხი კი დაურწმუნებია,წელს ილორმა
ხარი არ გამოგვიგზავნაო.ამის შემდეგ შეუწყვეტია ილორის წმ.გიორგის ხარის
გამოგზავნა.ახლა სხვა განსაცდელი მოევლინა ტურანშას გვარს.მათ ფარაში ერთი ურქო თხა
(გაბუ) გამოჩენილა,რომელიც უთუოდ ილორიდან გამოგზავნილი ხარის სანაცვლო უნდა
ყოფილიყო,როცა ტურანშამ მისი დაკვლა განიზრახა,თავად დაიკრა დანა და იქვე
მოკვდა.ამის შემდეგ გადაშენებულა ტურანშას გვარი.
ილორის ანდრეზი გარეული ხარის შინაურით შენაცვლებას გვამცნობს.წმ.გიორგის
გამოგზავნილი ხარი შინაურ საქონელს არ ეკუთვნოდა,ის გარეული უნდა
ყოფილიყო.სამსხვერპლო პირუტყვი მთელი სოფლის კუთვნილება უნდა ყოფილიყო.
ჯერ კიდევ მე-17 საუკენეში ჯუჩიდე მილანელისთვის ცნობილია ირმის შეწირვისა და ხარით
მისი შენაცვლების შესახებ,მაგრამ ნაცვლად იმისა,რომ ხალხის აზრი გვამცნოს ამ
შენაცვლების მიზეზზე,იტალიელი მისიონერი საკუთარ ვარაუდს გვთავაზობს:ამბობენ
წმინდანს ჯერ თურმე მოჰყაბდა ირემი,მაგრამ ვინაიდან ირემი ძნელი დასაჭერია,იგი ხარით
შეცვალეს.
ჯუდიჩეს თანამედროვე არქანჯელო ლამბერტი,რომელმაც სამეგრელოში თითქმის 18 წელი
იხოვრა და ქართულ სინამდვილესაც საკმარისად გაუშინაურდა,თავის „აღწერაში“ არ
იხსენებს ირემს,იგი საკმაოდ ვრცლად გადმოგვცემს წმინდა გიორგის სასწაულს,რომელსაც
ადგილობრივი მოსახლეობის ცრუმორწმუნეობის კვალიფიკაციას აძევს.კათოლიკე ბერი
განმანათლებლური ეპოქის შვილია და იგი მზად არის ამხილოს თვალთმაქცობა,რომელიც ამ
სასწაულის ფარულ მხარეს შეადგენს.

ბილეთი #10

1. .მითი, მითოსი, მითოლოგია, ანდრეზი

მითოსი არის მსოფლმხედველობითი ტექსტი,რომელიც შეიცავს ფუნდამენტურ
წარმოდგენებს სამყაროსა და ადამიანზე,სამყაროში არსებულ საგნებსა და
მოვლენებზე.ყოველი მითოლოგიური ტექსტი კოსმოგონიური ხასიათიასაა,ანუ იგი
მოგვითხრობს მთელი სამყაროს ან მისი რომელიმე ნაწილის პირველშექმნაზე.მითოსი არ
არის გამოგონილი ამბავი,არამედ ის მოგვითხრობს იმაზე,რაც რეალურად მოხდა.მითოსი
ნამდვილია. მითოსის მოქმედი პირები ზებუნებრივი არსებები ან ადამიანთა წინაპრები
არიან. ის რომ სამყარო ან ადამიანი დღეს ასეთია,ამას თავისი მიზეზი აქვს და სწორედ ამ
მიზეზებზე მოგვითხრობს მითოსი.კერძოდ,რომ ადამიანი მოკვდავია,ამას თავისი ახსნა აქვს
წარსულიდან,მაგალითად,მითოსი იმის შესახებ,თუ როგორ ვერ მოიპოვა ადამიანმა
უკვდავება და ხელიდან გაუშვა გაუკვდავების შანსი.
ტრადიციული საზოგადოების წარმომადგენლისთვის მითების ცოდნა აუცილებელია არა
მხოლოდ იმიტომ, რომ იცოდეს თუ როგორ წარმოიშვა სამყარო,არამედ იმტომ,რომ მოიქცეს
და იმოქმედოს ისე როგორც წინაპრები იქცეოდნენ.
მითოსის უამრავი განმარტება არსებობს,მაგალითად მალინოვსკი ამბობს: ,,მითოსი წარსული
საუკუნეების უსიცოცხლო მემკვიდრეობა კი არ არის,რომელიც მხოლოდ თავშესაქცევი
მოთხრობების სახით არსებობს,არამედ ის ცოცხალი ძალაა,მუდმივად განახლებადი.’’
ტრადიციული საზოგადოებისთვის მითოლოგიური გადმოცემა,რაც არ უნდა ფანტასტიკური
იყოს ის,ნამდვილი ამბავია.მათთვის ეს არის მამაპაპური რწმენის და სიბრძნის
წესდებულება,რომელიც აწესრიგებს საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროს.ამგვარ
საზოგადოებაში მითოსის მნიშვნელობა ამაღლებული და განსაკუთრებულია.
მითოსი ზეპირსიტყვიერი,ადამიანის მეხსიერებას მინდობილი ისტორიაა.ის ღრმადაა
ჩაბეჭდილი არა მხოლოდ ხალხის ცნობიერებაში,არამედ გარესამყაროშიც -
მიწაზე,გამოქვაბულში,ხეზე თუ სხვა. მითოსის აზრს გამოხატავს ხევსურული
სიტყვა ,,ანდრეზი’’,ხევსური ამბობს: ,,ანდრეზ მართალ ას’’. ადამიანი თავის გარშემო ხედავს
ამ ამბების კვალს,ტვიფარს. ასე რომ ,ტრადიციულად მოაზროვნე ადამიანს ეჭვი არ შეაქვს მის
თაობამდე შემონახული ანდრეზის ჭეშმარიტებაში.
მითოსი შეიძლება გადმოცემული იყოს ერთი სიტყვითაც,რომელიც მიგვანიშნებს რაიმე
ამბავზე,ანდა ნახატის სახით,რომელშიც გარკვეული ტექსტის ამოკითხვა შეიძლება.
ანდრეზი, როგორც გარკვეული ფუნქციის მატარებელი ზეპირსიტყვიერი მოვლენა, მხოლოდ
იქ შეიძლება არსებობდეს, სადაც ჩამოყალიბებულია საყმო — მოსახლეობის გარკვეული
სოციალურ-რელიგიური ტიპი.
ანდრეზის მოქმედების არე საყმოს საზღვრებით არის შემოფარგლული. აქ არის მისი
დაბადების ადგილი. საყმოს გარეთ გასული, თავის მასაზრდოებელ ნიადაგს მოწყვეტილი
ანდრეზი ჰკარგავს საკრალურობას და ნამდვილმომხდარის ავტორიტეტს, რაც მას თავის
მიწა-წყალზე, თავისი ხალხის შეგნებაში აქვს მინიჭებული.

2. ირმის მითოსი
ხერხემლიანთა შორის არც ერთ ცხობელს არ აქვ ისეთი მდიდარი მითოლოგიური
ბიოგრაფია,როგორც ირემს.განსაკუთრებით ახლობელია ირემი კავკასიური მითოსური
სამყაროსთვის.მკვლევართა აზრით,ეს ცხოველი კოსმოგონიურ პროცესში
მონაწილეობს.განსაკუთრებით თვალსაჩინოა მისი ჰერალდიკური ადგილი სიცოცხლის
ხესთან,რომ არ ვილაპარაკოთ მის სიმბოლურ დატვირთვაზე ჯადოსნურ
ზღაპრებში,სადაც იგი თავისი რქების წყალობით ცისა და მიწის კავშირის ცოცხალი
განსახიერებაა.შოტლანდიურ მითოსში ირემი მიჩნეულია ზებუნებრივ არსებად.
ირემი ერთმნიშვნელოვნად დადებითი არსებაა,აბსოლუტური სიკეთის
განსახიერებაა.იგი,როცა თავისი ჩლიქებით თრგუნავს გველს,ბოროტებაზე
გამარჯვებული ტრიუმფატორია,როცა იდევნება როგორც ნადირი,ჭეშმარიტებისკენ
გზამკვლევის სიმბოლოა.ის თავის თვინიერებასთან
ერთად,სიამაყის,დიდებულების,სიმშვიდის განსახიერებაა.ირემი სამეფო
ცხოველია,რომელიც ამ სახით მტაცებელ ლომს ეტოლება.სამი სამსახური განასხვავებს
მას ლომისაგან:
1.როგორც მეფე თავისი ხალხისა,ირემი მათთვის საცხოვრებელი ადგილის აღმომჩენია
და იმ საგანძურთან მიმყვანია,რომლის საშუალებითაც მას ტერიტორიას
მოაპოვებინებს.თავისი გამოჩენით და სრბოლით ის ნიშანს აძლევს მოხეტიალე
უდროებს,რომ მისდიონ მის კვალს,რომელიც უშეცდომოდ მიიყვანს მათ მომავალ
საცხოვრისამდე.
2.მეორე სამსახურით ის ითავსებს მეფობის და წინამძღოლობის ფუნქციას.ის თავისი
არსებობით,როგორც ნადირი,ემსახურება ადამიანს,ნადირად ყოფნა თავისთავად არის
მისი სამსახური.ირემი სამონადირეო ცხოველია და ბუნებრივია,რომ უფრთხის
ადამიანს,მის მდევნელს,მაგრამ უკიდურესი გაჭირვების ჟამს ბარად ჩამოსული ირემი
ეწვევა ადამიანის კარ-მიდამოს და ამ დროს ადამიანს ავიწყდება თავისი მონადირეობა
და კვებავს მას შინაურ ცხოველებთან ერთად.
.ირემი შესაწირავი მსხვერპლი ხდება.ირემს თითქოს სურს,რომ უფრო ახლოს მივიდეს
ადამიანთან,ანუ ემსახუროს მას და ნებაყოფლობით მსხვერპლადაც გაიღოს თავი
სალოცავში,როგორც შინაური ცხოველები იქცევიან.მაგრამ ადამიანი-მონადირე,ნაცვლად
იმისა,რომ მიიღოს მისგან ნებაყოფლობითი მსხვერპლი,ნანადირევად აქცევს მას,რისთვისაც
ისჯება.
რეალობაში ირმის მსხვერპლშეწირვა არასდროს მომხდარა,მაგრამ მოხდა ერთხელ
საკრალურ ისტორიაში და ადამიანი გაოცებით იხსენებს ამ ამბავს.
საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში,მის დასავლეთ-აღმოსავლეთში დასტურდება ირმის
მსხვერპლად შეწირვის ანდრეზები. წმ.გიორგი უგზავნის სოფელს ირემს
მსხვერპლად,ირემიც თავისი კეთილი ნებით მიდის მათთან და ეწირება.
შეწირული ირმის ანდრეზის ფაბულა გავრცელებულია საქართველოს თითქმის ყველა
კუთხეში.ამ მხრივ საინტერესოა არალში ნანგრევზე დაშენებული,სოფლის ცენტრში
მდებარე კათოლიკური ეკლესიის ანდრეზი.ეს ეკლესია დღეს „ირმის ეკლესიის“ სახელით
არის ცნობილი.როგორც ცნობილია,ყოველ აღდგომას ამ ეკლესიასთან ხალხი იკრიბებოდა
დღესასწაულის აღსანიშნავად მისულ ხალხთან ყოველ წელს ირემი
მიდიოდა,მაცხოვრებლებმა იცოდნენ,რომ ცხოველი აღდგომისათვის შესაწირად იყო
მისული. ერთ წელსაც შეიკრიბა ხალხი აღდგომაზე,ირემი კი დაგვიანებით მისულა
მათთან,ხალხს შეხვეწებია,ცოტას დავისვენებ და მერე დამკალითო,მაგრამ ხალხმა არ
შეისმინა მისი და მაშინვე დაუპირეს დაკვლა,ირემი გაბრაზდა და ასე თქვა : „ამ ეკლესიის
თავი დაღმა და ძირი აღმა ყოფილიყოსო“ ამის შემდეგ ტაძარი დაინგრა და მას შემდეგ
ხალხმა პატარა ეკლესია აღადგინა „ირმის ეკლესიის“ სახელწოდებით.

3. .მონადირისა და ნადირთპატრონის ურთიერთობა.

მონადირეს ორ რადიკალურად განსხვავებულ სამყაროში უხდება ცხოვრება. ერთია
სოფელი, ხოლო მეორე მთან ან კლდე, სადაც იგი ნადირობს. გარე ადგილია ის ტოპოსი,
სადაც მონადირე ახლოს მიდის ისეთ სინამდვილესთან, რომლის წარმოდგენაც კი უბრალო
ადამიანს არ შეუძლია.
მონადირე ნადირთპატრონთან გარკვეულ ურთიერთობაშია ჩაბმული. მას მოპოვებული
აქვს განსაკუთრებული სტატუსი იმისათვის, რომ შეეძლოს ნადირის მოკვლა ( იგულისხმება
მორალური შესაძლებლობა). გარდა ამისა, მას აკისრია გარკვეული ვალდებულებები იმ
არსების მიმართ, რომელსაც გარეუი ცხოველები აბარია.
ნადირთპატრონებს აქვთ საკუთარი სამფლობელოები, სადაც მონადირეს ეკრძალება
შესვლა. ამიტომ მონადირე სანადიროებში გასვლის წინ ამზადებს თავის თავს ამ კვრივი
ადგილების დალახვის ღირსად. ნადირის ხოცვის პირობა ჩადებულია უფლების მოპოვების
წარმატების პირობაში. როგორც არალეგიტიმური მსხვერპლშეწირვა და უზურპაციაა ამაო,
ისე უუფლებოდ მონადირე მხოლოდ თავს დაიღუპავს.
ნადირთპატრონი ხდის მონადირედ კაცს, მხოლოდ იმას, ვისაც დაბადების დღიდანვე აქვს
დაბედებული, რომ მონადირე გამოვიდეს. მხოლოდ ნადირთპატრონის რჩეულია
მონადირე. სხვა ყველა, ვინც ამ რჩეულობას მოკლებულია, მხოლოდ პროფანული სახეა
მონადირისა. ის კი ნადირობს, მაგრამ არ არის მონადირე. ნადირობის ბედიც
დამოკიდებულია მხოლოდ ნადირთპატრონზე.
არსებობს რწმენა, რომ ნადირთმწყემსი თავის სამწყსოს არა მხოლოდ მცველი და
მფარველია, იგი დასტურს სცემს ნადირობის საქმეს და შესაბამისად, ნადირობის
მფარველიცაა და მონადირის მრჩეველი, მასწავლებელი. იგი მონადირეს პირდაპირ თუ
ირიბი გზით ასწავლის ნადირობაში წარმატების წესებს და იმავდროულად იცავს
ნადირებსაც. სამონადირეო წესები კრძალავს ნადირის თვითნებურ და თვითმიზნურ
ხოცვას. ეს ნადირთპატრონის და მისი კვრივების შეურაცხყოფაა.
ნადირთმწყმსის არსებობის კვალად, არსებობენ პრივილეგირებული მონადირეები,
რომელთაც წილად ხვდათ განსაკუთრებული გამოცდილება. რა ნიშნით ირჩევს
ნადირთმწყემსი ამა თუ იმ პიროვნებას, უცნობია. არჩევა ხშირად სიზმარში ხდება, ან
ხილვაში - მას ესმის ძახილი და აღმოჩნდება გამოქვაბულში, სადაც ნადირთმწყემსთა
ყრილობაა. აქ მონადირე თითქოს ნადირობის საიდუმლოს ეზიარება, რომელიც
„ხისბეჭიანი“ ნადირის ანდრეზშია გამოხატული. ხის ბეჭი ააშკარავებს რწმენას ნანადირევის
საკრალიზმში. აქ ნაჩვენებია ნანადირევის მოპყრობის წესი. მონადირეთა საზოგადოებებში
ძვლების მთლიანობა დაცული უნდა იყოს, რომ ცხოველი აღდგეს თავის მთლიანობაში.
ნადირის სული პატრონს უბრუნდება და ახალ სხეულს იძენს. მონადირე ნადირობისა და
ნანადირევთან მოპყრობის წესების დაცვით ხელს უწყობს ნადირთპატრონს ბალანსის
შენარჩუნებაში, რაც მის ინტერესსაც პასუხობს.
გადამეტებული ნანადირევი მონადირის ჰუბრისის გამოხატულებაა. ის ისჯება არა
იმდენად ზედმეტი ნადირის მოკვლისათვის, არამედ, იმის დავიწყებისათვის, რომ
ნადირობაში წარმატება ნადირთპატრონზეა დამოკიდებული და არა მონადირის
ხელოვნებაზე. როგორც ეძლევა მონადირეს წარმატება, ისე წაერთმევა. ზედმეტი ნადირის
მოკვლით მონადირე „ქურდავს“ ნადირთპატრონს და ამისთვის ის უნდა დაისაჯოს.

4. განძის მხილველნი და მპარავნი

ჴევსური, უკეთუ იშოვნოს ოქრო ანუ ვერცხლი, ვერარაიდ იხმარებენ თავისად, არამედ
მიუძღვნის ლაშას-ჯვარსა»ვახუშტი ბატონიშვილის ეს სიტყვები ზუსტად ახასიათებს
ფშაველ-ხევსურთა და სხვა კუთხის საყმოების დამოკიდებულებას ნაპოვნი განძისადმი.
განძი ჯვარს ეკუთვნის, ისევე როგორც მისი საკუთრებაა ის ტერიტორია, სადაც მკვიდრობს
საყმო.;.თუ ვინმე მიწაში რაიმე სამკაულს იპოვნიდა, ეკლესიაში მიჰქონდა და იქ ხატთან ის
მიუწვდომელია რიგითი ყმისათვის; ის საიდუმლოებით არის მოცული და ამის
გამოხატულებაა ჯვარის განძის სამალავების არსებობა. ის დაფარულია არა მხოლოდ გარეშე
თვალისათვის და არა მხოლოდ მპარავის შიშის გამო, არამედ თვით საყმოს თვალისთვისაც,
რომელსაც მისი ხილვა მხოლოდ დიდ დღესასწაულებში შეუძლია.რა მიზეზითაც არ უნდა
შემოღებულიყო სამალავები ჯვარის განძისათვის, ეს იდუმალება, რასაც განძს ანიჭებს
სამალავი, განძის არსებითი, მიუცილებელი თვისება შეიქნა. ჯვარის განძი საყმოს ვერ
წარმოუდგენია სამალავის გარეშე, რომლის ადგილსამოფელი საყმოში მხოლოდ ორმა კაცმა
შეიძლება იცოდეს. ეს ორი კაცი ჯვარის დანიშნულია ამ სამსახურში. მათ ეწოდებათ
მეგანძურები.
განძი, როგორც საკრალური რამ, გარეშეთაგან ხელუხლებელი და მიუწვდომელი უნდა
იყოს.როგორც საიდუმლო, ის მიწაში მარხია და არ უნდა ენახვებოდეს მზის ნათელს,
როგორც მზეთუნახავი. ამიტომ განძის მითოსური ადგილსამყოფელი მიწისქვეშეთია ან
მდინარის ფსკერი (როგორც, მაგ., ნიბელუნგთა ოქროსი), ან გამოქვაბულებია.
განძის მოძებნის პატივი ყველას არ ჰქონდა,როგორც წესი მას ჯვარი ამოარჩევდა.ჯვარის
რჩეულნი ანუ მკადრენი
იქ სადაც განძს იპოვნიდნენ ხალხი აღარ სახლობდა.ვინმე ალიათ უშიშას ასეთი ამბავი
შეემთხვია ნაციხვარში. საყმო უცვლელად ინახავს მის მონათხრობს: ალიათ უშიშა
შემთხვევით,ხვნის დროს წააწყდა განძს.უახავს ოქრო-ვერცხლით სავსე ქვაბი და ზედ
წითელი ხბო ივა,რომელიც თვალებს აბრიალებდა,მერე აღარაფერი ახსოვდა და გონს რომ
მოვიდა თვითონ და მისი ხარგუთანი ჭალაში ჩავარდნილიყვნენ.უშიშა უნებურად შეესწრო
საიდუმლოს,რომელიც მოკვდავებმა არუნდა ნახონ,ამიტომ კვრივმა ის ხბოს თვალების
ბრიალით მოისროლა.ხბო ამ შემთხვევასი განძის დარაჯია.
ამის გარდა კიდევ 2 ანდრეზია ცნობილი,სადაც მკადრე ღვთისშვილს მიჰყავს საგანძურის
სახილველად.პირველი ეხება კარატისჯვარის მკადრეს ომას.გადმოცემით,თურმე ომა
კარატის ჯვარს ხან სად დაჰყავდა ,ხან სად. გველეთში დამალული ყოფილა განძი,რომლის
ამოღება სურდა ომას.მას წინ ლიქოკის ხატი უძღვებოდა და მიადგნენ გველეთს,რომელსაც
ვიწრო და მიუვალი შესასვლელი ჰქონდა,მაგრამ მკარდე განსხვავდება ჩვეულებრივი
ადამიანებისგან და მათ შეძლეს იქ შეღწევა.როცა გველეთში მივიდნენ,ნახეს უამრავი
ძვირფასეულობა.ომა ერთი ქვაბიდან განძის ამოღებას ცდილობდა,როცა ხბომ შეუბღვირა
მას. შეშინებული ომა გარეთ გაქცეულა და კლდეზე გადავარდნილა.გონს რომ მოვიდა
კლდის ძირში ეგდო. შემდეგ მწყემსებმა იპოვეს და გადაარჩინეს. ამ შემთხვევის დროს ცალი
ფეხი დაკარგა და დაკოჭლდა .
ანალოგიური განსაცდელი გაიარა ხახმატის ჯვარის მკადრემ შიშიამ.ერთხელ ხახმატის
ჯვარს უთქვამს მისთვის,რომ უკანაფშავში წასულიყო და თვითონაც იქ მივიდოდა.მისულა
შიშია უკანაფშავში,ორი დღე უცდია და ჯვარი მხოლოდ მესამედღეს მისულა მტრედის
სახით.ჯვარმა წაიყვანა ის ერთ ძველ ბეღელთან.შევიდნენ ბეღლის ნანგრევებში და ხატმა
შიშიას ამოურჩია ერთი ოქრო-ვერცხლით სავსე ქვაბი,რომელიც უნდა გაეხსნა მას.ამ
ძვირფასეულობაზე ზემოდან იწვა ყვითელი ხბო,რომელიც წითელ თვალებს
აბრიალებდა.მის დანახვაზე შეშინებულმა შიშიამ გონება დაკარგა.გონს რომ მოვიდა
ფშაველებს გამოუყვანიათ და წყალს ასხამდნენ.
მკადრეთა ისტორია ერთმანეთს ჰგავს და თითქმის მსგავსი სიუჟეტია მოცემული.ერთი
შეხედვით მათი თავგადასავალი მარცხიანია,რადგან ადამიანი ვერ უძლებს ჯვარის
განძისადმი თვალის გასწორებას და პირისპირ დგომას.
მიუხედავად იმისა,რომ მკადრე ხელცარიელი ბრუნდება,მის შეგნებაში სამუდამოდ
იბეჭდება განძის ხატი,განსაცდელის შედეგიც ესაამან უნდა აღზარდოს ,შექმნას მკადრე.ეს
განსაცდელი შემთხვევითი სულაც არაა,ის ჯვარის რჩეულის პრივილეგიაა,გამოცდილებაა
მისი.რასაც მკადრეები ხედავენ,სხვისთვის უხილავია.მკადრე განძის სახით იხილავს ჯვარის
ჭეშმარიტებას და საიდუმლოებას.ამ უნარს ის წმინდა ცხოვრებით იპოვებს.ის განძს
სიწმინდის ძალით უახლოვდება.
საგანძურის ხილვას თან ახლავს შიშის განცდა, რადგან მხილველი გრძნობს, რომ მას
საკრალურ რეალობასთან აქვს საქმე. აქ ჩვენ ვაწყდებით ისეთ ვითარებას, როდესაც შიში,
საღვთო შიში, რელიგიური შემეცნების დასაბამია. ცნობილ გერმანელ მისტიკოსს იაკობ
ბოემეს ასეთი განსაცდელი ჰქონდა სიჭაბუკეში: სამწყესურში ყოფნისას ის მოულოდნელად
აღმოჩნდა გამოქვაბულის წინ, რომელშიც ოქროთი სავსე უზარმაზარი ჭურჭელი იდგა. ამ
სახილველმა ისეთი თავზარი დასცა ყმაწვილს, რომ ის უკანმიუხედავად სირბილით გაეცალა
იქაურობას. მას შემდეგ გამოქვაბული ღია აღარასოდეს უნახავს (141, 185). გამოქვაბულს
მასში დაუნჯებული განძითურთ, მკადრეთა ენით რომ ვთქვათ, საფარველი დაედო. მაგრამ
იაკობ ბოემესათვის ეს განუმეორებელი ხილვა მის მომავალ მისტიურ გამოცილებას,
ღვთიურ ჭეშმარიტებათა გამოცხადებას მოასწავებდა.
ამრიგად, ჯვარის განძი, რომელიც სხვადასხვა სახით აჩენს თავს მკადრის წინაშე _ ის ხან
ოქრო-ვერცხლია, ხან ძვირფასი თვალი, ხან მირონი, ხან ჯვარ-ხატების გამოსახულებანი, ხან
ქრისტიანული რელიგიის სიმბოლოები, _ დამარხულია დედამიწის ორ, ერთმანეთის
საწინააღმდეგო სფეროში _ მიწის სიღრმეში და მთის მწვერვალზე; ის ქვესკნელშიაც არის და
ცაშიც, ორივეგან მიუწვდომელია გარეშეთათვის;
ჩვენ ანდრეზებში განძის ძიება, როგორც წესი, ჯვართან არის დაკავშირებული. ჯვარის
რჩეული მკადრეები ჯვარის დავალებით მიდიან სახიფათო ექსპედიციაში განძის
მოსაპოვებლად, რომელიც დევების საკუთრებაშია;განძი თავისთან ახლოს უშვებს მკადრეს,
რადგან ის ჯვარის მოწმიდარია.ფშავ-ხევსურეთში და გუდამაყარ-მთიულეთში
გავრცელებული რწმენა-წარმოდგენის თანახმად, მპარავი მანამ ვერ მიეკარება ჯვარის თას-
განძს ამოსაღებად, სანამ კატას არ დაკლავს და მის სისხლს არ ასხურებს მას.
მპარავი, რომელიც უწმიდურ ცხოველს სწირავს მსხვერპლად, ეთიშება თავის საყმოს და
ჯვარს. უფრო მეტი: ის მტრობს, უარყოფს ჯვარს, ეზიარება რა ეშმაკეულ ძალას. ჯვარისა და
თავის თავში ადამიანურის უარყოფის გარეშე ის ვერ ჩაიგდებს ხელში ჯვარის განძს, ის
უსათუოდ დანაშაულებრივი საქციელის ჩამდენი უნდა იყოს. ზოგიერთი ხალხის
წარმოდგენით, განძის მოპოვება მხოლოდ ისეთ ადამიანს შეუძლია, რომელსაც გარკვეული
რაოდენობის კაცისკვლა აქვს ჩადენილი ან სული აქვს ეშმაკისათვის მიყიდული ასეთი
ადამიანის ბედი კი ყოველთვის ტრაგიკულია, როგორც მურმანისა, რომელმაც შავი მაგიის
გამოყენებით ჩაიგდო ხელში ეთერი, რომელიც აბესალომს ეკუთვნოდა, როგორც
ნადირობისას მოპოვებული განძი.

ბილეთი #11
1. .მტრედი – ეკლესიის მაშენებელი
მტრედი — სულიწმიდის ფრინველი — დაკავშირებულია ნათლისღებასთან; ის გამოჩნდა
იორდანეს თავზე გადახსნილი ციდან და დაადგრა ქრისტეს. ასევე მტრედი არის კვრივი
ადგილების მიმანიშნებელი ფრინველი; ის ადამიანებს აღმოუჩენს იმ ადგილს, რომელსაც
ფიზიკური თვალისათვის საფარველი აფარია, და სადაც ჯვარს სურს დამკვიდრება. მაგრამ
მთის საყმოთა ანდრეზებში ამით არ ამოიწურება მტრედის ფუნქცია: ის არა მხოლოდ
აუწყებს საკლავის სისხლში სამგზის ამოწებული ნისკარტით, რომ ახალ ადგილს ჯვარი
დაარსდა, არამედ აშენებს კიდეც ამ ნისკარტით ეკლესიის სახეს.
ასეთი ანდრეზი ჯერჯერობით მთიულეთ-გუდამაყარშია დადასტურებული და
დაკავშირებულია მხოლოდ და მხოლოდ ერთი სალოცავის — დუმაცხოს ზეგარდის წმიდა
გიორგის დაარსებასთან : ქარჩაიძე ლაკათხევში საცხოვრებელი სახლის აგებას აპირებს,
მაგრამ განგებამ მას დუმაცხოში ეკლესიის აშენება დააკისრა. სახლის მასალად
გამზადებული ხის ნაფოტები მტრედს მიაქვს და მათ ერთმანეთზე აწყობს ეკლესიის სახედ.
მტრედის მოქმედება სახლის მშენებელს ჩააგონებს, რომ მან სახლის აშენებას უნდა მიანებოს
თავი და ეკლესიის შენებას მიჰყოს ხელი. მტრედი აჩვენებს მას კვრივ ადგილს, რომელიც
დაფარულია ადგილობრივი მოსახლეობისათვის. მტრედი აჩვენებს მას, თითქოს
ასწავლიდეს ეკლესიის სახეს ანუ მოდელს. ასე ჩაითრევს მტრედი საკრალურ საქმიანობაში
უბრალო კაცს — ჯერ მკადრედ, მერე ეკლესიის მშენებლად. თუმცა ქარჩაიძე მისთვის უცხო
მოსახლეობას აღმოუჩენს ჯვარს ის, როგორც ამ ჯვარის უყმო ყმა, მის კულტში საკარგყმო
წილს იდებს. გაიბმება ერთგვარი შიბი ლაკათხევსა და დუმაცხოს წმ.გიორგს შორის–
რელიგიური კავშირი.
ამ ანდრეზის სხვა, შესაძლოა, უფრო გავრცელებული ვარიანტის თანახმად, ამბავი იწყება
არა ლაკათხევიდან ,არამედ გზის მეორე ბოლოს, დუმაცხოს მხარეში, საითკენაც ქარჩაიძე
სანადიროდ არის წასული. ეს ვარიანტი აგებულია ჩვენთვის ნაცნობ მონადირისა და
მტრედის მოტივზე : მონადირე ღამეს ათევს ტყეში და ესიზმრება, რომ მტრედი ამ ადგილას
ბუდეს იშენებს; სანადიროდან დაბრუნებული, ღამეს ათევს ბერების ნასახლარში, სადაც
ცხადლივ ხედავს, როგორ იწყობს მტრედი საბუდარს. როგორც ვხედავთ, მონადირე
აღმოჩნდება არა უბრალო, შემთხვევით ადგილზე, არამედ კვრივში, ისეთ ადგილას, სადაც
შეწყვეტილია საკრალური ცხოვრება და ახლა, როგორც ჩანს, ჟამი დადგა მისი აღორძინებისა,
რის ნიშანსაც აქ მოფუსფუსე მტრედი იძლევა. მტრედს შეჰყავს მონადირე დიდი ხნის
გაუქმებულ საწმიდარში, რომელსაც ადგილობრივ მცხოვრებთათვის საფარველი ჰქონდა
დადებული. მტრედი მონადირეს, როგორც თავის მკადრეს, თვალს აუხელს და შეიყვანს ამ
ადგილის საიდუმლოში. (როგორ შიო მღვიმელის ცხოვრებაში , როცა მონადირე აღმოაჩენს
მარტომყოფი ბერის წმიდა სამყოფელს.)ჰაგიოგრაფი, მსგავსად ხალხური ანდრეზისა,
მოგვითხრობს დაფარული სიწმიდის, რაც იგივე საიდუმლოა, გამოჩენის ამბავს.
დაფარულის, ანუ საიდუმლოს გამოცხადება კი ერთ-ერთი ქრისტიანული ესქატოლოგიური
ჭეშმარიტებაა. «საქმე უჩინო», როგორც ვკითხულობთ «ქართლის მოქცევაში» მცხეთის
ეკლესიის აშენების გამო, «ცხად დიდებაში» უნდა გადავიდეს.
ზეგარდის წმიდა გიორგის ანდრეზის ვარიანტთა შორის არის კიდევ ერთი ვერსია,
რომლის თანახმად კვრივის აღმომჩენია არა ლაკათხეველი ქარჩაიძე, არამედ კაცის კვლის
მიზეზით გადმოხვეწილი ქისტი, რომელსაც სოფელმა წილი არ მისცა თავის მიწა-წყალზე.
როცა ქისტმა ხის ჭრა დაიწყო სახლის ასაშენებლად, ნაფოტებს მოფრენილი ქედანი
აგროვდებოდა და ეკლესიის სახეს აძლევდა. მოსახლეობა მიხვდა რომ ჯვარი სალოცავს
ითხოვდა , ერთადერთი ხელოსანი კი ქარჩაიძე აღმოჩნდა... ქისტი, უცხოთესლი, რომელიც
სოფელმა არ მიიღო თავის წიაღში, მისდა უნებურად სოფლისათვის ახალი სალოცავის
აღმომჩენი ხდება. კაცი ერთდროულად წილს იდებს სოფელში შედის სოფელში საყმოს
სრულუფლებიან წევრად, ამრიგად ქისტის მიერ საცხოვრებელი სახლის დაფუძნება
რელიგიური აქტია, რაკი იგი დაკავშირებულია კულტის დაარსებასთან.(ფიუსტელ დე
კულანჟის აზრით, რომელიც დაფუძნებულია ძველ რომაელ მატიანეებზე, ქალაქის დაარსება
ყოველთვის რელიგიური აქტი იყო, ხოლო მისი დამაარსებელი — საკრალური პირი.)

2. დავლათიანი გმირები (გარა თურმანაული და თორღვა ძაგანი)

დავლათი (იგივე ბედი,ქარიზმა,უპირატესობა) მხოლოდ ერთეულების
ხვედრია.დავლათიანი ყველა შეიძლება იყოს-რიგითი ყმაც.დავლათი მხოლოდ
განსაცდელში და რთულ ვითარებაში იჩენს თავს.მაშინ, როცა მოყმე სიკვდილსიცოცხლის
ზღვარზეა.შეიძლება ითქვას დავლათი აძლევს ყმას გაამპარტავნების და გაბუდაყების
მიზეზს,მას არაფრის და არავისი არ ეშინია და საკუთარ თავზე დიდი წარმოდგენა აქვს.
შემორჩენილია ამბავი ლაშარის ჯვარის ხევისბერის გარა თურმანაულის შესახებ.მისი
გაბუდაყება სიზმრებიდან იწყება,სადაც ხედავდა ლაშარის ჯვრის და საკუთარი დავლათის
შერკინებას,რომელშიც ყოველთვის თვითონ იმარჯვებდა.ის ენდობოდა თავის
დავლათს,ძალას და ამით აღწევდა მისაღწევს.მიუხედავად გაბუდაყებისა და თავის თავზე
უზომო წარმოდგენისა,გარას აღსასრული არ ყოფილა ტრაგიკული.ჯვარს ის არ დაუსჯია
ჯვართან გატოლებაზე ოცნებისთვის.ამისმიზეზი კი მისი წარმომავლობა
იყო.თურმანაულები გოგოლაურთა საყმოს ერთ-ერთ გვარს წარმოადგენდნენ.მათ
საგვარეულოს სახელოვანი და დავლათიანი წარსული აქვს.მათმა წინაპარმა თურმანმა
დააარსა საყმო ხევისბერეთში.მტრედის სახით ჯვარიც გამოეცხადა და მიჰგვარა საყმოს.ეს
იყო მისი დავლათი,რომელიც გადადის შთამომავლობაზე,როგორც საკუთრება.მათი გვარი
თითქმის წყდებოდა,მაგრამ რაღა სასწაულით კვლავ აღორძიდებოდა ხოლმე.
გადმოცემის თანახმად ,რაღაც დანაშაულისთვის გოგოლაურებს და მათ შორის გარასაც თემი
ჩაქოლვას უპირებდა,მაგრამ გარამ გოგოლაურთის სხვა ყმებთან ერთად გატეხა ქისტების
გაუტეხელი ციხე მაისტი და იქიდან წამოღებულ სიმდიდრე ლაშარის ჯვარს შესწირა.ეს
ქმედება მათ დავლათში ჩაეთვლათ და აპატიეს დანაშაული.გარას ეპატიებოდა ისეთი
საქციელი,რომელიც საყმოს სხვა წევრს არ ეპატიებოდა, მაგ,ლაშარის ჯვრის
დროშის,ხევისბერის შეურაცხყოფა,ის ამისთვის არ ისჯებოდა. იგი
გამორჩეული,დავლათიანი პიროვნებაა.მასზე მადლია გადმოსული,ქარიზმა,რომელიც
ახალგაზრდა ყმას ხევისბერობას შეაძლებინებს. დავლათიანიგარა უპირისპირდება
ტრადიციას,მაგრამ შესაძლოა ახალ ტრადიციას ქმნიდეს.თუმცა შეიძლება მის ქმედებას
ერთეულები მიყვნენ,მისი საქციელი მაინც ვერ დამკვიდრდება საყოველთაო წესად.გარას
დავლათი სიკვდილის შემდეგაც უტოლდება ლაშარის ჯვრის დავლათს.
დავლათიანი გმირია თორღვა ძაგანიც.მისი გამორჩეულობა ობლობაშია.ობლად გაიზარდნენ
ამირანი და მისი ძმები,ფარნავაზი,რომელიც შემდეგ დიდებას ეწია თავისი
დავლათით.გადმოცეით თორღვა რომელიღაც ბატონიშვილის ნაბიჭვარი იყო და
მათგანგამოჰყვა დიდებულების ნიშნები,რომლებიც მხოლოდ დედას შეეძლო ენახა.მაგრამ
მას ვიღაცამ თვალი მოჰკრა,როცა თორღვა საბანაოდ იყო.თუ მანამდე ტყვია არ ეკარებოდა,ამ
საიდუმლოს გამჟღავნების შემდეგ ავადმყოფი კაცის ნასროლი ისარი იმსხვერპლებს. სხვა
ვერსიით თორღვას ფარავდა გველეშაპისგან ნაჩუქარი ჯაჭვის პერანგი.ამ პერანგს შეეძლო
ხმლის,ისრის,ტყვისგან დაეცვა თორღვა. ყოველივე ეს
დიდებულება,დავლათიანობა,ძლიერება ავალებდა მას ყოფილიყო სიკეთის და მშვიდობის
დამცველი საყმოში,მაგრამ თორღვა ასე არ მოიქცა.ისგაბუდაყდა,მოინდომა მიწების
მისაკუთრება და ბატონად გახდომა.გახდა მოძალადე.საბოლოოდ როცა საყმოსგან
დამატებით ბეგარას ითხოვს,ეს გახდება გაბუდაყების მწვერვალი.იგი დავლათწართმეული
გარჩება.კარგავს ვეშაპის ნაჩუქარ პერანგს და იმ ნიშნებს,რომლებიც მის ბეჭებზე იყო
გამოსახული და როგორც თილისმა იცავდა(ჯვარი,მზე და მთვარე).ეს ორივე თილისმა
ბანაობის დროს დაკარგა,ბანაობა ძველი მითოლოგიური მოტივია.გაბუდაყებული თორღვა
დავლათმა გაწირა და მისი მკვლელი უცნობი და ნაავადარი კაცი გახება,ის ვისგანაც ყველაზე
ნაკლებად მოელოდა ამხელა გამბედაობას თორღვა.

3. .ხარისა და გველეშაპის ბრძოლის მითოსი

გველეშაპის გამოჩენა, რომელიც უფრო წყლის სტიქიურ ძალასთანაა დაკავშირებული,
კატასტროფის მომტანია. როცა ძლეული გველეშაპი თავისი სხეულით თან წაიღებს თავის
წყლოვან ბუდეს, იგი მდინარედ გადაიქცევა და მის ნამტბეურზე ადამიანი სახლდება. ხარმა,
ამ კეთილშობილმა არსებამ, ადამიანის მსახურმა, მას განარიდა ბოროტი ძალა და
იმავდროულად მოუპოვა სამოსახლო.
გველეშაპთან მებრძოლი ხარი, როგორც კურეტი, საკულტო ცხოველია: ის ან
ღვთისმშობელს ეკუთვნის, ან წმინდა გიორგის, ან კოპალას. მას ბუნებრივად ალმასის რქები
აქვს, ან თავად ღვთისმშობელი ან საყმო ულესავს მას რქებს ან რკინის შუბებს სალტეებით
უმაგრებენ რქებზე. ეს იმის ნიშანია, რომ ამ ბრძოლაში მონაწილეობას მოსახლეობაც იღებს.
ხარისა თუ კურეტის ეს ღვაწლი პრეისტორიას ეკუთვნის, მაგრამ ხარი, როგორც ღვთის
გაჩენილი ადამიანის მსახურად, ისტორიულ ხანაშიც განაგრძობს ბრძოლას ბოროტ
ძალასთან. თუმცა ეს ბრძოლა ნაკლებად მასშტაბურია.
ხარი არა მხოლოდ ხმელეთის წარმომადგენელია, არამედ კერძოდ სოფლისაც და რაც
მთავარია, თითოეული ოჯახის მარჩენალია. მითოსური ორთაბრძოლა, როგორც წესი, ორი
განსხვავებული სტიქიის წარმომადგენლებს შორის მიმდინარეობს. ხარი შუასკნელს
ეკუთვნის, სწორედ იმ ადგილს, სადაც ადამიანია დასახლებული. გარდა ძაღლისა და
ცხენისა, არ არსებობს სხვა არსება, რომელიც ხარზე უფრო ახლოსაა ადამიანთან ჭირსა და
ლხინში.
ივრის ფშავლების თქმულებით, წარღვნის წყლები, რომელმაც ერწოს უხსოვარი
მოსახლეობა წალეკა, გველეშაპის მოტანილია. ერთადერთი, ვინც წარღვნას გადაურჩა, ნოე
იყო. როდესაც მისი კიდობანი მწვერვალს მიუახლოვდა „წითური მოზვერი“ გველეშაპს
შეებრძოლა და დაამარცხა იგი.
ხარ-გველეშაპის მითოსის მთავარი მითოლოგემაა არქეტიპული მოდელი: ხმელეთი წყლის
წინააღმდეგ. ჩვენს მითოსში სოფლის მჭედლები გაულესავენ ხარს რქებს, ალმასითა და
რკინით აძლიერებენ. ქრისტიანიზებულ მითოსში კი ვხედავთ, რომ ხარი ჯვრის ძალით
ამარცხებს გველეშაპს; იგი ნეკრესის ღვთისმშობელს მიაშურებს, რომელიც მას რქებზე ჯვარს
აკრავს.
არსებობს გველეშაპისა და სოფლის ბრძოლის მითოსის განსხვავებული ვარიანტი, სადაც
ერთმანეთს ორი ხარი ებრძვის - ხმელეთის, ანუ სოფლის და წყლის. აჭარაში არსებობს
თქმულება, რომ ტბიდან ამოსულ ხარს შეერკინა სოფლის ხარი და დაამარცხა, მას შემდეგ,
რაც სოფლელებმა მას რქებზე რკინის მახვილი წამოაგეს. მიუხედავად იმისა, რომ სოფლის
ხარმა გაიმარჯვა, წყლის ხარმა სოფელს ჭექა-ქუხილი დაატეხა და წყალდიდობით წალეკა,
რის შემდეგაც სოფელი გავერანდა.
იმის გამო, რომ ორივენი ხარები არიან, არ იქნება მართებული მათ იგივეობაზე ლაპარაკი.
ისინი სხვადასხვა სტიქიის წარმომადგენლები არიან.

4. ყვავის საყდარას მითოსი

თუ ზეგარდის ანდრეზში მტრედი მიასწავლის ადამიანს ეკლესიის შენების ადგილს და
სახეს,ამ თითქოს ანეკდოტურ თქმულებაში ამ ფუნქციით ყვავი ევლინება
ადამიანს.თქმულების თანახმად,ერთ ჟამს გლეხები მისაქციელში (ნატახტართან)ყანას
მკიდნენ,საქმით გართულებს ვერ შეენიშნათ,რომ ქვაბში,რომელშიც ხორცი იხარშებოდა
გველი ჩაძვრა და ჩაიფუფქა.ამ დროს ჰაერში ყვავი დაფრინავდა,რომელმაც დაინახა
ყოველივე,ამიტომ შხუილით დაბლა დაეშვა და ქვაბში ჩავარდა.გლეხებმა ქვაბი
გადმოაპირქვავეს,ნახეს რომ შიგ გველი მოხარშულიყო.ყვავის მოქმედება სასწაულად
მიიჩნიეს და ამის სახსოვრად ეკლესია ააგეს,რომელსაც სახელად ყვავსაყდარი უწოდეს.
ანალოგიური თქმულება საქართველოს ბევრ კუთხეშია გავრცელებული.საგურამოსთან
ახლოს მდებარე ძველი ქვითკირის ოთხკუთხა შენობას,რომელსაც თაღი
ჩამოჰქცევია,“ყვავის-საყდარას“ ეძახიან.ასევე სოფელ წილკანსა და ახალუბანს შუა არის ერთი
ძველი ნანგრევი,რომელსაც „ყვავის საყდარს“ უწოდებენ.ყვავის საყდრები არის აგრეთვე
დვანში,ციხედიდის ხევში.
ამ ნარატივში სამი პერსონაჟია:გლეხები,გველი,ყვავი.
ცხადია,არც ყორანი და არც გველი ამ სიტუაციაში ადამიანის მტრულ ძალებს არ
განასახიერებენ.პირველ რიგში,ისინი თავ-თავიანთ ადგილებზე მყოფობით სტრუქტურას
ქმნიან ამ მიკროსამყაროში,სადაც ადამიანი კვდება.თავიანთი მყოფობით ისინი
გარდაუვალად მოსახდენ ფაქტს წინასწარმეტყველებენ.ამ ფუნქციით ყვავი გვევლინება
ხალხურ პოეზიში და განსაკუთრებით მითოსში.ყორნებმა წინასწარ იციან რა მოხდება და
ადამიანებს მოსალოდნელ საფრთხეზე მიუთითებენ.
როგორც ცნობილია,ყორანს თავისი პოეზია და მითოსი აქვს,მაგრამ ვინ არის ყვავი?ის არც
ყორანია და არც არწივი.ყვავი არაფრით გამორჩეული არ არის,არც მტაცებელია,არც
განსაკუთრებით ლეშის მჭამელი.ის სულ მუდამ ყორნის ჩრდილსაა ამოფარებული და თუ
ხსენებაა,ყორანთან ერთად იხსენება,როგორც მისი დანამატი.
ამ შავმა,მაგრამ უფერულმა არსებამ ყვავსაყდარას ნარატივში ჰპოვა დაფასება.აქ სრულიად
მოულოდნელად გამოჩნდა მისი ღირსება,რამაც სახელი გაუთქვა მის გვარს.
ამ ნარატივში საყურადღებოა გველის სახეც,რომელიც ურჩი მოყმის დასასჯელად თავს
სწირავს ადუღებულ ქვაბში ჩაფუფქვით.ეს ნარატივი,როგორც სალოცავის დაფუძნების
მითოსი,გავრცელებულია ფშავ-ხევსურეთისა და მთიულეთ-გუდამაყრის საყმოებში.
ხევსურული ვარიანტის მიხედვით,ჯვარი ანუ ღვისშვილი სჯის ურჩ ყმას,რომელსაც არ სურს
დაჰყვეს პატრონის ნებას,დათმოს თავსი სამოსახლო მის დასაარსებლად,რის ნიშანსაც ის
კერიაში ხის ამოზრდით იძლევა.დასჯის იარაღი გველია,რომელიც დამსჯელის ნებით
ჩაძვრება ადუღებულ ქვაბში.ცაბაურთელი ვინმე ყარტაულას ანდრეზის თანახმად,ამავე
სასჯელით სჯის ჯვარი სიმდიდრით გაბუდაყებულ ყმას,რომელიც არათუ ეტოლებოდა
თავის პატრონს,არამედ არ ეპუებოდა და მასზე დიდად მიაჩნდა თავი.
გავრცელებული აზრით,გველის ეს აქტი ადამიანისადმი მისი დასაბამიერი მტრობის
გამოხატულებაა.იმდენად ძლიერია მტრობა,რომ გველი თავსაც კი სწირავს მათ
დასაღუპავად.ყვავის საქციელი კი,რომელიც თავს სწირავს ადამიანთა გადასარჩენად
ნამდვილად უპრეცედენტოა.განგებამ ყვავი მხსნელად მისი უსურმაგობის გამო
აირჩია,რადგანაც ის საჭმელად ბინძური და აკრძალული ფრინველია.თუმცა ყვავმა ამ
აპოთეოზით,რომლითაც მისი თვგანწირული საქციელი დაგვირგვინდა,სავსებით
გამოისყიდა თავისი უსურმაგობაც და უსახურობაც.

ბილეთი #12
1. .ჰიეროფანია (ჯვარჩენა) – კერიაში და კარატისწვერზე
(კერიაში –> )ის ადგილი, სადაც სალოცავი არის დაარსებული, საყმოს შუაგული ადგილია,
საიდანაც იფინება სიწმიდე მთელ საყმოზე. სალოცავის ზარი ხმის საწიერზე ცხოვრობს
მკვიდრი ანუ ნამდვილი ყმა.აქ მივადექით შუაგულის პრობლემას ყოველდღიურ ყოფაში.
ამ შუაგულის კლასიკური განსახიერებანია მთელი ფშავისთვის ლაშარის მუხა და
ხევსურეთში ხმალას ალვისხე, რომელსაც ანდრეზის თანახმად წმიდა მირონი სწვეთდა
გამუდმებით და იქვე, მის ძირას ჩამარხულ ქვევრებში გროვდებოდა, რათა იქიდან მთელი
ხევსურეთის სალოცავებში განაწილებულიყო.ზოგაადად , სადაც მირონის წყაროა , იქაა
საყმოს შუაგული , მაგალითად , როგორც მთელი ქრისტიანული საქართველოსთვის
სვეტიცხოველი, რომელიც, საეკლესიო ლეგენდის თანახმად, მირონმდინარი ალვის ხის
ადგილზეა აგებული. ლაშარის მუხა კი იმით იყო შესანიშნავი, რომ ის ოქროს შიბით იყო ცას
გამობმული და ამ შიბით, როგორც იაკობის ნახილვები კიბით, მორიგე ღვთისადმი ძღვენის
ასატანად ადი-ჩამოდიოდნენ ღვთისშვილები. მიწიდან საყმოსგან აჰქონდათ მსხვერპლის
კვამლი და ლოცვა-ვედრება, ციდან ჩამოჰქონდათ საყმოსათვის მადლი და წყალობა. ცხადია,
ის ხე, რომელიც აერთებს ცას და მიწას, სამყაროს შუაგულშია ამოსული.
არ შემორჩენილა ხსოვნა იმისა, თუ როდის დაირგა ან აღმოცენდა ფშავისა და ხევსურეთის
ამ შუაგულში მუხა და ალვისხე. მათ,შესაძლებელია, კოსმოსის დასაბამში უდგათ ფესვები.
ხოლო ეს ის ხანაა, რომელიც საყმოს ცნობიერების მიღმაა დარჩენილი, ის არ ეკუთვნის
საყმოს ისტორიას, მაგრამ საყმოს ახსოვს სხვა ხეების ამოსვლა.
სოფოკლეს «ელექტრაში» მოთხრობილია მოახლოებული შურისგების
წინათგრძნობითმოცული კლიტემნესტრეს სიზმარი , სადაც მამამისი კერიაში ასვამს
კვერთხს , საიდანაც მაღალი ხე გაიზარდა.
შემაშფოთებელია ხის აღმოცენება კერაში, სადაც ცეცხლი უნდა ენთებოდეს.
სიზმარი,ცხადია, საბედისწეროა და კეთილს არაფერს მოასწავებს მისი პატრონისათვის.
მაგრამ მაგალითად აგამემგონის შემთხვევაში , კვერთხის კერაში ჩარჭობა და მისი ხედ
აღმოცენება იმასაც ნიშნავს,რომ ადგილის ცრუ პატრონმა უნდა დატოვოს კერა და დაუთმოს
მის ჭეშმარიტ პატრონს (აგამემნონის სახლში დაბრუნება)
შესაძლებელია, ამ სიზმრის სიუჟეტი დამოუკიდებელი სახით არსებულიყო ელინურ
სამყაროში, თუმცა მისი კვალი არჩანს დღემდე შემორჩენილ წერილობით წყაროებში.
შეიძლება ვიფიქროთ, რომ მას არც კი შემუღწევია მწერლობაში ზეპირსიტყვიერების
სფეროდან. მისი არსებობის ერთადერთი დადასტურება სიზმრის სახით სოფოკლეს
დრამაშია.
კლიტემნესტრას სიზმრის იგივე სიუჟეტზეა აგებული აღმოსავლეთ საქართველოს
მთიანეთში გავრცელებული ანდრეზი , რომელსაც საყმოს დასაბამში გადავყავართ.სქემა
ასეთია: კერაში ამოდის იფანი (ხშირად გველიც ამოჰყვება) იმის ნიშნად,რომ ამ ადგილს
ღვთისშვილი დაეპატრონა და ოჯახმა უნდა დასტოვოს სახლი. ეს ადგილი ჯვარის კვრივი
ხდება.შემორჩენილია ცოცხალი მონათხრობი გუდანის კვარის დაარსების შესახებ. კერაში
იფნისამოსვლით იჩინა თავი და დაარსდა გუდანის საღვთოს გარდა — ხევსურეთში
ნაჴარელასღვთისმშობელი, შუბნურის წმ. გიორგის ჯვარი (ლიქოკი), როშკის
მთავარანგელოზი,უკანჴადუს ადგილისდედა, ხახაბოს წყაროსგორული წმ. გიორგი, ფშავში
ცაბაურთისღვთისმშობელი, გოგოლაურთის დედაღვთისმშობელი და სხვანი.(ძირითადად
აღმოსავლეთის მთიანეთში)
ანდრეზის აუცილებელი ელემენტებია: კერა, იფანი (იშვიათად ნაძვი) და გველი; იფნის
სამგზის ამოსვლა და სახლის პატრონის მიერ მისი მოჭრა, გველის აკაფვა; ოჯახისამოწყვეტა.
ეს უკანასკნული მომენტი სხვადასხვაგვარად არის წარმოდგენილი ვარიანტებში. ჯვარი სჯის
ურჩ მოსახლეს ან დაავადებით, ან სხვა რამ ფათერაკით; ოჯახი განწირულია დასაღუპად,
მაგრამ არის შემთხვევები, როცა ის დროულად გაეცლება ძველსამოსახლოს, მაგალითად,
მატნელი ასათაშვილები : მამა ავალებს შვილს ცეცხლის დანთებას საღამოხანს. ბავშვი მიდის
ცეცხლის დასანთებად, მაგრამ კერაში ფიჭვი (თუ ნაძვი) დახვდა ამოსული. შვილი მამის
რჩევით წვერს გადაუგრეხს ფიჭვს და დაანთებს ცეცხლს. მეორე საღამოს იგივე მეორდება,
ფიჭვი უფრო მეტად არის გაზრდილი, მაგრამ მაინც დაინთება ცეცხლი. მესამე ღამეს ოჯახის
უფროსს სიზმარში ჯვარი გამოეცხადება და უბრძანებს აყრას; ოჯახი სხვა ადგილას
სახლდება; მის ნასახლარში ღვთისშვილი გაიჩენს თავის საარსოს.
ამ გამონაკლისის გარდა , ძირითადად ეს ანდრეზი ოჯახის თუ საგვარეულოს გაწყვეტის
გადმომცემია – ჯვარის ურჩი ოჯახი სხვადასხვაგვარი სიკვდილით იღუპება . ამგვარი
გაგრძელება აქვს: მას შემდეგ, რაც მოიჭრა მესამედ ამოსული იფანი და აიკაფა მასზე
ამოყოლილი გველი, ოჯახი შეკრებილია ყვერფის გარშემო და ელოდება კერძს, რომელიც
იხარშება საკიდელზე ჩამოკიდებულ ქვაბში. გველი ზემოდან ჩამოყვება საკიდელს, ჩაძვრება
ქვაბში და კერძთან ერთად იხარშება. კერძი წამლავს ყველას, ვინც კი მას პირს დააკარებს.
გადარჩებიან მხოლოდ მისი უჭმელნი — ოჯახის რძალი და აკვნის ბავშვი. ზოგიერთი
ვარიანტით, უენო ბავშვი ხედავს როგორ ჩაძვრა გველი ქვაბში, ამიტომ არ ეკარება კერძს. სხვა
ვარიანტით, დედაც ხედავს, მაგრამ ვერ არწმუნებს ოჯახის წევრებს, რადგან ისინი
ჯვარისაგან არიან თვალაბმულნი. ხის ამოსვლა კერაში, ცეცხლის ადგილში, კიდევ ერთხელ
გახაზავს და წარმოაჩენს მის შუაგულობას.
შეიძლება არსებობდეს სოფელი , ხალხი ,სახლი , მაგრამ არა საყმო , რადგან ჯვარი არ არის
დაარსებული . მოსახლეობას ჯერ კიდევ არ ჰქონია ჯვარჩენის გამოცდილება, რაც არცთუ
უმტკივნეულოა, როგორც ყოველი განსაცდელი, რადგან ის დაკავშირებულია მსხვერპლთან:
მოსახლეობამ უნდა დაკარგოს რაღაც ,ძველი საცხოვრებელი ტერიტორია ან
მაცხოვრებლების ის ნაწილი , ვინ ღვთისშვილს არ უჯერებს , რათა მოიპოვოს ღვთიური
პატრონის მფარველობა, შევიდეს მისი მფარველობის ჩრდილში.
ანდრეზის სულისკვეთება ის არის, რომ კაცი ნებაყოფლობით უნდა თმობდეს თავის
საცხოვრებელს ახალი ცხოვრებისათვის; თმობდეს, როგორც მსხვერპლს, სწირავდეს მას. რაკი
მისი სახლი შეიქმნა ჯვარჩენის ადგილი, თავად კი გახდა ჯვარჩენის მხილველი. მაგრამ ის
ერჩის , ჯიუტობს , რადგან ჯერ კიდევ არ არის ყმა.იმ დროიდან, როცა იფანი აღმოცენდება
ყვერფში და მოსახლეობა დასტოვებს ნებით თუ იძულებით კვრივად ქცეულ კერას და თავის
საცხოვრებელ ადგილს ღვთისშვილს— არსდება კულტი და მოსახლეობაც იწყებს თავის ახალ
არსებობას, ის ახალ საფეხურზე ადის; ამიერიდან იწყებს არსებობას საყმო. ეს მეტად
მნიშვნელოვანი მომენტია საზოგადოების ისტორიაში, რომლის გარიჟრაჟზე მსხვერპლია
გაღებული.

2. .. განძის მითოსი (უშიშას , ომასა და შიშიას განსაცდელი )

მოპოვებული განძი ყოველთვის ჯვარს ეკუთვნის,საყმო კი მხოლოდ დარაჯი და ყარაულია
მისი.თუ ვინმე განძს იპოვიდა, მას თავისთვის ვერ გამოიყენებდა ,ის უნდა შეეწირა
ჯვარისათვის.ყმას ეკრძალება განძის გამოყენება საყოფაცხოვრებო საჭიროებისთვის,ეს
კანონი იყო საყმოში.განძს საკრალური დატვირთვა აქვს, ამიტომ ის გარეშეთაგან
მიუწვდომელი და დამალული უნდა ყოფილიყო.განძის სამყოფელი მხოლოდ 2-მა კაცმა
იცოდა-მეგანძეებმა. განძი მიწაში, გამოქვაბულში,ნასახლარებში ინახება.
განძის მოძებნის პატივი ყველას არ ჰქონდა,როგორც წესი მას ჯვარი ამოარჩევდა.ჯვარის
რჩეულნი ანუ მკადრენი მიდიან სახიფათო ლაშქრობაში განძის წამოსაღებად,რომელიც
დევების საკუთრებაშია.მკადრე თავს სწირავს დავალების შესასრულებლად,არ უშინდება
საფრთხეს.იმისთვის რომ მკადრე გახდეს,აუცილებელიცაა განსაცდელი.ადგილი სადაც
განძიიმალება ყველაზე ხშირად ძველი ნაციხვარებია.
ცნობილია ვინმე უშიშას ამბავი : ალიათ უშიშა შემთხვევით,ხვნის დროს წააწყდა
განძს.უახავს ოქრო-ვერცხლით სავსე ქვაბი და ზედ წითელი ხბო ივა,რომელიც თვალებს
აბრიალებდა,მერე აღარაფერი ახსოვდა და გონს რომ მოვიდა თვითონ და მისი ხარგუთანი
ჭალაში ჩავარდნილიყვნენ.უშიშა უნებურად შეესწრო საიდუმლოს,რომელიც მოკვდავებმა
არუნდა ნახონ,ამიტომ კვრივმა ის ხბოს თვალების ბრიალით მოისროლა.ხბო ამ შემთხვევასი
განძის დარაჯია.
ამის გარდა კიდევ 2 ანდრეზია ცნობილი,სადაც მკადრე ღვთისშვილს მიჰყავს საგანძურის
სახილველად.პირველი ეხება კარატისჯვარის მკადრეს ომას.გადმოცემით,თურმე ომა
კარატის ჯვარს ხან სად დაჰყავდა ,ხან სად. გველეთში დამალული ყოფილა განძი,რომლის
ამოღება სურდა ომას.მას წინ ლიქოკის ხატი უძღვებოდა და მიადგნენ გველეთს,რომელსაც
ვიწრო და მიუვალი შესასვლელი ჰქონდა,მაგრამ მკარდე განსხვავდება ჩვეულებრივი
ადამიანებისგან და მათ შეძლეს იქ შეღწევა.როცა გველეთში მივიდნენ,ნახეს უამრავი
ძვირფასეულობა.ომა ერთი ქვაბიდან განძის ამოღებას ცდილობდა,როცა ხბომ შეუბღვირა
მას. შეშინებული ომა გარეთ გაქცეულა და კლდეზე გადავარდნილა.გონს რომ მოვიდა
კლდის ძირში ეგდო. შემდეგ მწყემსებმა იპოვეს და გადაარჩინეს. ამ შემთხვევის დროს ცალი
ფეხი დაკარგა და დაკოჭლდა .
ანალოგიური განსაცდელი გაიარა ხახმატის ჯვარის მკადრემ შიშიამ.ერთხელ ხახმატის
ჯვარს უთქვამს მისთვის,რომ უკანაფშავში წასულიყო და თვითონაც იქ მივიდოდა.მისულა
შიშია უკანაფშავში,ორი დღე უცდია და ჯვარი მხოლოდ მესამედღეს მისულა მტრედის
სახით.ჯვარმა წაიყვანა ის ერთ ძველ ბეღელთან.შევიდნენ ბეღლის ნანგრევებში და ხატმა
შიშიას ამოურჩია ერთი ოქრო-ვერცხლით სავსე ქვაბი,რომელიც უნდა გაეხსნა მას.ამ
ძვირფასეულობაზე ზემოდან იწვა ყვითელი ხბო,რომელიც წითელ თვალებს
აბრიალებდა.მის დანახვაზე შეშინებულმა შიშიამ გონება დაკარგა.გონს რომ მოვიდა
ფშაველებს გამოუყვანიათ და წყალს ასხამდნენ.
მკადრეთა ისტორია ერთმანეთს ჰგავს და თითქმის მსგავსი სიუჟეტია მოცემული.ერთი
შეხედვით მათი თავგადასავალი მარცხიანია,რადგან ადამიანი ვერ უძლებს ჯვარის
განძისადმი თვალის გასწორებას და პირისპირ დგომას.
მიუხედავად იმისა,რომ მკადრე ხელცარიელი ბრუნდება,მის შეგნებაში სამუდამოდ
იბეჭდება განძის ხატი,განსაცდელის შედეგიც ესაამან უნდა აღზარდოს ,შექმნას მკადრე.ეს
განსაცდელი შემთხვევითი სულაც არაა,ის ჯვარის რჩეულის პრივილეგიაა,გამოცდილებაა
მისი.რასაც მკადრეები ხედავენ,სხვისთვის უხილავია.მკადრე განძის სახით იხილავს ჯვარის
ჭეშმარიტებას და საიდუმლოებას.ამ უნარს ის წმინდა ცხოვრებით იპოვებს.ის განძს
სიწმინდის ძალით უახლოვდება.

3. დალი და ტყაშმაფა (მსგავსება-განსხვავება)

სვანურ თქმულებათა სამონადირეო ასპარეზი კლდეებია. ნადირთმწყემსი დალი კლდეებისა
და კლდის გამოქვაბულების ბინადარია. მონადირეს კლდეში უხდება სიარული, სადაც
ჯიხვებს ედევნება. თუ დალის ტიპოლოგიური ნიშანი კლდეა, ბარის ნადირთპატრონის
ნიშანი ტყეა - მეგრული მითოსის ტყაშმაფა („ტყის მეფე“).
კლდე სასტიკად ექცევა აგრესორს. მაგრამ სხვაა კლდის სისასტიკე - მოსხლეტა ვერტიკალზე
პირაშკმული უფსკრულისკენ - და სხვაა ტყის სისასტიკე, რომელიც მომწყვდეულს
შთანთქავს. ტყე ხილვებითა და მოჩვენებებითაა სავსე.
მონადირეს ტყეში გზა ებნევა, მაგრამ ნადირის კვალზე სვლა მას გზას აპოვნინებს და ეს გზა
ტყაშმაფასკენ მიდის, რომლის გარეშე მის საქმიანობას წარმატება არ უწერია. ასევეა დალის
შემთხვევაშიც, როცა სოფლისკენ მიმავალი გზები იკარგება, რჩება ერთი გზა, რომელიც
დალის გამოქვაბულთან მიდის.
თუ დალის გამოქვაბულში უნებურად მოხვედრილ ან მისი შვილის გადამრჩენ მონადირეს
დალი თავის სიყვარულსა და ნადირობაში წარმატებას სთავაზობს, მადლიერი ტყაშმაფა,
რომელიც მონადირემ ოჩოკოკის ძალადობისაგან იხსნა, ასევე სიყვარულს სთავაზობს.
ტყაშმაფასთან ურთიერთობა გაცილებით დრამატულია, ვიდრე დალისთან, თუმცა დალის
მსხვერპლი ტრაგიკულად იღუპება. რამატულია ტყაშმაფასთან ურთიერთობის დასაწყისი,
რომელსაც იგი დაჟინებით მოითხოვს მონადირისგან. არსებობს ტყაშმაფას თქმულების ორი
დაბოლოება. ტრაგიკული აღსასრულით იგი დალის თქმულებას ემსგავსება, მაგრამ მათ
შორის ფუნდამენტური განსხვავება მაინც არსებობს. თუ დალი მხოლოდ საკუთარ
გამოქვაბულში ხვდება მონადირეს, ტყაშმაფა მას სახლში ეწვევა, სადაც მას ჰყავს ცოლი და
დედა. ტრაგიკული აღსასრულის მიხედვით ტყაშმაფას ცოლი თმას შეაჭრის ან ნაცარს
მიაყრის, რის შემდეგაც ტყაშმაფა მათ დაწყევლის, ხოლო მეორე დასასრულის თანახმად,
მონადირის ცოლი ტყაშმაფას თმას რძეში განბანს და მადლიერი ტყაშმაფა მონადირეს
დალოცავს.
ტყაშმაფას შეუძლია მიწის დოვლათის მიმნიჭებელიც იყოს, რაც არ მიეწერება დალის,
რომლის სამფლობელო საჯიხვეებს არ სცილდება. ტყე კი ზოგადად ნაყოფიერების გარანტია

4. მონანიე გველეშაპის მითოსი

მონანიე გველეშაპის ნარატივი არ არის ფართოდ გავრცელებული ქართულ მითლოგიურ
სინამდვილეში.იგი უკავშირდება ქრისტიანულ მოძღვრებაში საჭოჭმანო და დაგმობილ
თეოლოგუმენს,რომელიც აპოკატასტასის სახელითაა ცნობილი.ეს სიტყვა-ცნება
თარგმნილია,როგორც „კვალადგება“ ანუ „ყოველთა აღდგინება“,რაც გულისხმობს იმის
აღდგენას რაც ადამიანმა დაკარგა ცოდვით დაცემისას.
მითოსის გველეშაპები სამყაროს დასაბამშივე დაუპირისპირდა ხმელეთს და
ახლაც,ისტორიულ დროშიც უპირსპირდება.და ტუ სინანული შეიპყრობს ერთ მათგანს,ეს
საერთო სინანულია და ჩვენ შეგვიძლია ვილაპარაკოთ „მონანიე გველეშაპზე“. ამ მხრივ
საინტერესოა ერთ-ერთი ნარატივი,რომელიც არაორაზროვნად წარმოგვიდგენს
გველეშაპს,როგორც კაცთა მოდგმის შემწეობისა და მფარველობის მსურველს.
ერთხელ ატოცის ეკლესიაში მოხდა სასწაული,გარს შემოერტყმებოდა ეკლესიას გველეშაპი
და კუდს პირში იდებდა,როცა ხალხი მოდიოდა სალოცავად გამოიღებდა კუდს პირიდან და
მლოცველებს შეუშვებდა ეკლესიაში,წირვის დასასრულს კი როცა ხალხი ეკლესიიდან
გამოსვლას დააპირებდა,გველეშაპი იმავეს აკეთებდა,“გაიხსნებოდა“ და გამოუშვებდა
მლოცველებს.სამ დღეს ჩერდებოდა ასე ,მერე ტყავს გაიძრობდა და გაუჩინარდებოდა.ატოცის
გველეშაპზე ამბობდნენ,თვითონაც ლოცულობდაო.გველეშაპის ეს საქციელი მფარველობის
იდეას გამოხატავს,მიჩნეულია,რომ გუნებაშეცვლილი მონანიე გველეშაპი იფარავს მრევლს
რაღაც მოსალოდნელი საფრთხისგან.სამი დღე-ღამე იდგა მათ დარაჯად და მათთან ერთად
ლოცულობდა.
ერთი ხევსურული თქმულება მოგვითხრობს ანალოგიურ გველეშაპზე,რომელიც შუბნურის
ჯვრის ირგვლივ არის შემოხვეული.ადამის მოდგმის მტერი ადამიანთა სალოცავს არის
შეხვეწებული და განკურნებას ითხოვს,არ ერჩის მლოცავთ,მაგრამ ხალხს ეშინიათ
სალოცავიდან გამოსვლა.
ადამიანისკენ შემობრუნებული და მისგან განკურნების მომლოდინე გველეშაპის ნარატივი
გვაგონებს „ბახტრიონის“ ფინალურ სცენას,სადაც თავგანწირული ადამიანის ჭრილობამ
შეძრა „ადამის ტომის მტერი“. თავის ადგილზე გველესაპის ბედის ამგვარი შემოტრიალება
აპოკატასტასის სპონტანურ გამოვლინებად შესაძლოა მივიჩნიოთ.
ჩვენი მითოსის „გველთა მოდგმა“-ატოცის ეკლესიას შემოხვეული და შუბნურის სალოცავს
შეხვეწებული გველეშაპები,აპოკატასტასის გზაზე არიან დამდგარი,რამდენადაც მათ
დატოვებული აქვთ ბოროტება.მათ კვალზეა ასევე დავით გარეჯის გველეშაპიც,რომელიც
თავმდებობას სთხოვს წმინდანს უფლის წინაშე.თუმცა,გარეჯის გველეშაპი ისჯება
ცეცხლით,რომელიც მთლიანად წვავს მას თავის ცოდვებთან ერთად,რაც აპოკატასტასის
შემთხვევაში მისი განმწმენდელი უნდა ყოფილიყო.

ბილეთი #13
1. კარატის ჯვრის დაარსების მითოსი.
კერაში იფნის ამოსვლის ანდრეზი ბევრი ჯვარ-სალოცავის დაარსებას დაუკავშირდა. ბევრგან
შეხვდებით ჯვარის ტერიტორიაზე, ხშირად ნანგრევებს შორის, ამოსულ იფნის ხეებს და
გაიგონებთ მისი ნორჩი ნერგებისაგან მოშლილი, განგრეული კერიის ტრაგიკულ ამბავს. ეს
ტრაგიზმი ძევს საყმოსა და კულტის გენეზისში. ჯვარის ციდან წარმომავლობის მოტივი
მკვეთრად გამოხატული სიუჟეტით
დაუკავშირდა კარატის ჯვარის (ლიქოკის კოპალას) დაარსებას კარატისწვერზე. ეს არის
სრულიად უნიკალურ ქარგაზე აგებული თქმულება, რომლის მსგავსი არ გვხვდება სხვა
ჯვართა წარმოშობის ანდრეზად. აი, მისი შინაარსი: კარატისწვერზე, რომლის ერთ მხარეს
ხევსურეთის სოფელია — ჭალაისოფელი, ხოლო მეორე მხარეს ფშაველთა სოფელი
ბულალაურთა, ზაფხულობით ერთმანეთს ხვდება თავთავისი სოფლებიდან სამწყესურში
ამოსული უცოდველი ქალ-ვაჟი, რომელთაც ერთმანეთი უყვართ და-ძმური სიყვარულით.
ერთ დღეს ქალ-ვაჟს ციდან მოესმებათ წივილის ხმა, რასაც მოჰყვება სასწაული: მათ თვალწინ
ციდან ჩამოეშვება თასი და ვერცხლის შიბი. ქალს შეხვდება შიბი, ვაჟს — თასი; წაიღებენ
სამწყესურიდან ამ ნივთებს თავ-თავის სახლებში და წინასწარ დათქვამენ, არ გაუმხილონ ეს
ამბავი მშობლებს. ვაჟი თასს ჭერხოში (ზედა სართულზე) დამალავს კარსუკან, ქალი შიბს —
პურის კიდობანში. ღამით ორივე სახლში ატყდება ისეთივე წივილი, როგორიც ამ საგნების
გამოჩენისას გაისმა კარატისწვერზე. მეორე ღამითაც რომ იგივე განმეორდება, ბავშვები
მშობლებს გაუმხელენ თავიანთ საიდუმლოს. მშობლები მიდიან მკითხავთან, რომლის
რჩევით შიბს ორად ჭრიან, ერთ ნაჭერს მისი გამოჩენის ადგილას მარხავენ მიწაში, მეორე
ნაჭერს — ლიქოკში და ზედ კოშკს ააგებენ; თასს კი კარატისწვერზე მარხავენ. ეს ადგილებია
ჯვარისსაარსო ადგილები. სხვა გადმოცემით: ციდან ცეცხლის შიბი ჩამოეშვება; შიბი ჯვარის
სახეს იღებს («ცითავ
ცეცხლი ჩამოჩნდავ შიბის აღითაო, ხატის აღე კი ყოფილიყვაო»). წილისყრით ჯვარი ქალს
შეხვდება და გუდით სახლში წაიღებს. შინაურებს გუდაში ფრინველი ეგონებათ («ფხაწაფხუწ
იდგავ აი გუდაშიავ, — ფრინველ დაიჭირიაევ? — უთქომ ი ქალისად»); გუდას თავს მოხსნიან
და ჯვარი ფრინველივით დაიწყებს ფრთხიალს. ქალი გაქადაგდება და დააწესებს კარატის
ჯვარის კულტს.
კარატისწვერი — ფშავისა და ხევსურეთის სოფლების გამყოფი, მაგრამ ქალ-ვაჟის შეყრის
ადგილი, უმაღლესი მწვერვალი ამ არემარეში და მისი შესაბამი არე წელიწადისა
გაზაფხული, «წელიწადის დროთა დედოფალი», როგორც მას უწოდებს ერთი ძველი ავტორი,
ქალი და ვაჟი სიყმაწვილის ასაკში, მათი უბრალოება და სიწმიდე, წმიდა ჰაერი, რომლის
წიაღ შეიძლება უხილავის ხილვა... — აი, ჯვარჩენის საუკეთესო პირობები ამ ანდრეზში. ეს
იქნებოდა საშინელი მოვლენა, როგორც მეხისტეხა; მაგრამ ქალ-ვაჟს არ გასჩენია შიშის
გრძნობა, მათ ბუნებაში რომ ყოფილიყო ნიადაგი შიშის გაჩენისათვის, ისინი ვერც
იხილავდნენ ამ სასწაულს. ცხადია, მათი უშიშარობა მათივე უცოდველობის ნიშანია. «იმათ
ეს დაინახეს და აიღეს, იმიტომაო, ამბობენ ხევსურები, რომ ისინი წმიდად იყვნენ, თორემ თუ
მათი სიწმიდე შელახული ყოფილიყო, მაშინ იგინი ვერც დაინახავდნენ და ვერც აიღებდნენ
თასსა და შიბსაო» (60, 127). ის ქალ-ვაჟი, რომელიც (უფრო ქალი) საყმოს გენეზისის მონაწილე
შეიქმნა, შეიძლება შევადაროთ მხოლოდ ადამ და ევას — სამოთხის მკვიდრთ, რომელთაც
ჯერ კიდევ არ ჰქონდათ ნაგემები აკრძალული ხილი, და რომელთა სიცოცხლე, შეიძლება
ითქვას, განუწყვეტელი ჯვარჩენის წინაშე გადიოდა. იმ ადამ და ევას ანარეკლები იყვნენ ეს
ვაჟი და ეს ქალი; ისინი აშენებდნენ კოშკს კარატისწვერზე თამაშთამაშით (67, 162) და არ
იცოდნენ, რომ ჯვარჩენამდე მიგნებული ჰქონდათ კვრივი ადგილი, სადაც ისინი, როგორც
სინაის მთაზე მაყვლოვანის სასწაულის მხილველი მწყემსი მოსე, ფეხშიშველანი იდგნენ.
ასევე, კარატისწვერზე მოვლენილი წმიდა საგნები ქმნიან საყმოს — კარატის ჯვარი გზავნის
თავის ნიშანს თასის სახით და მისი ხელყოფის უფლებას ანიჭებს უცოდველ მწყემსებს. თუ
სიწმიდის ხელყოფა მათი პრივილეგიაა, ეს იმის ნიშანიც არის, რომ ისინი ამიერიდან ჯვარის
მიერ «ხელდებულნი» ან «დაჭერილნი» არიან. ამ საკრალურ საგნებთან შეხებამ წერტილი
დაუსვა არა მხოლოდ მათ ბავშვობას და პასტორალურ ყოფას, არამედ სრულიად მოსწყვიტა
ისინი ყოფით ცხოვრებას და საკრალურ სფეროში — თითქოს კვრივში, გადაიყვანა. «მემრ
გახდილ ქადაგ ის ქალი, გაქადაგებულ. გაუგავ ხალხს, მოვკლათავ, უთქომ. ის ქალ ხან სად
მალულ, ხან სად. ი ხატს თან უყოლებავ. ხატ ხან გაფრინდების, ხან მაუვ. იმ ქალს არც
მეთვეურობის წეს ხქონივას, არც ქმრიანობისა, არც მებოსლეობისა... ხალხს არ უყენებავ ი
ქალი...» (67, 162). ეს ხალხი ისევე ეწინააღმდეგებოდა ქადაგს — ჯვარის მოენეს და მისი ნების
გამომცხადებელს; ისევე ურჩობს, როგორც ის მოსახლეობა, რომლის კერაში
ჯვარჩენისნიშნად იფანი ამოვიდა.
2. თორღვას ჰუბრისი და დაღუპვა
თორღვას დავლათიანობის ამომწურავ დახასიათებას იძლევა მასზე შექმნილი ხალხური
ლექსები და პროზაული გადმოცემები. მის ობლობაში იმალება მისი განსაკუთრებულობა.ეს
ძველი ხალხური წარმოდგენაა-ობლად დაიზარდნენ ამირანი და მისი ძმანი,ობოლი იყო
ფარნავაზი,რომელიც შემდეგ დიდებას ეწია თავისი დავლათით,ობოლია ზღაპრის ბევრი
გმირი,რომელიც საბოლოოდ ხელმწიფებას აღწევს.თორღვას ობლობა ფარავს მის წარმოშობას
ბაგრატიონისაგან(გადმოცემით,ის რომელიღაც ბატონიშვილის ნაბიჭვარი ყოფილა)ამიტომაც
გამოჰყოლია მას საგვარეულო დიდებულების ნიშნები.ეს არის საიდუმლო
დაღი,რომელიც,მშობელი დედის გარდა არავის უნდა ეხილა.მაგრამ ვიღაცამ თვალი
მოკრა,როცა ნაბანავები თორღვა ივრის წყლიდან დედიშობილა ამოდიოდა.თუ ადრე
თორღვას ტყვია არ ეკარებოდა,ამ საიდუმლო ნიშნების გამოაშკარავების შემდეგ შვიდ
წელიწადს ნაავადარი კაცის მიერ ნასროლი ისრის მსხვერპლი ხდება.
მეორე ვერსიით,თორღვას იფარავდა არა საიდუმლო ნიშნები,არამედ გველეშაპისგან
ნაჩუქარი ჯაჭვის პერანგი,რომელიც ალბათ მისმა დავლათმა ჩააგდებინა ხელში.
თეთრ ჯიხვს მიჰყავს თორღვა იმ ადგილამდე სადაც დასაბამითვე ელოდა მას ჯაჭვის
პერანგის სახით განივთებული მისი დავლათი.
დიდებულობა,დავლათიანობა,სასწაულებრივი ჯაჭვის პერანგი-ეს ყველაფერი ავალებდა
თორღვას დაეცვა ფშავ-ხევსურეთის და თუშეთის საყმოები,როგორც იცავდნენ მათ მათი
კანონიერი პატრონები.
პოეტური ფრაგმენტებიდან ჩანს,რომ თორღვა ცდილობს თავისი დიდებული წარმოშობის
განაღდებას ხევსურეთის სინამდვილეში-ის თითქოს იკრებს თავის გარშემო საყმოს და
ცდილობს ტერიტორიის დაპატრონებას. მაგრამ ნაცვლად იმისა
რომ,შეუვალჯაჭვისპერანგოსანი და დავლათიანი თორღვა ყოფილიყო თავისი საყმოს
პატრონი და დამცავი,როგორც ბაგრატიონთა ნაშიერი და ღვთისშვილთა მოძმე,ის ხდება
მათი მტარვალი და მოძალადე.ის ვარდება გაბუდაყებაში.როცა მისი გაბუდაყება მწვერვალს
აღწევს,ის ითხოვს დამატებით ბეგარას,ერთი შეხედვით თითქოს უმნიშვნელოს,თუმცა
სწორედ ეს ხდება უკანასკნელი წვეთი მოთმინების თასში-სწორედ ამ დროს იწყება მისი
დაცემა,და დავლათწართმეული ხდება მსხვერპლი ისეთი კაცისა,რომლის ხელით
სრულებით არ მოელოდა დაღუპვას.ნაავადარი და აქამდე უსახელო ჩონთა,ასე ერქვა
თორღვას მკვლელს.ამრიგად,დავლათმა გაწირა გაბუდაყებული თორღვა,რადგანაც უცხო
თვალი შენიშნავს თორღვას ბეჭებზე აღბეჭდილ მთვარის,მზის,ჯვრის გამოსახულებებს,რაც
დამალული უნდა ყოფილიყო მის სიკვდილამდე.ეს ნიშნები,როგორც თილისმა,იცავდა მას
განსაცდელში,ვიდრე დღის სინათლე არ იხილეს მათ.თორღვამ დაკარგა ასევე ჯაჭვის
პერანგიც,გადმოცემის თანახმად,არჭილოს წყალში საბანაოდ ჩასულმა უყურადღებოდ
მიატოვა ჯაჭვი.

3. ოჩოპინტრე სამონადირეო თქმულებებში

აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში ნადირთმწყემსი, ძირითადად, მამრი არსებაა.
ასეთია ოჩოპინტრე, რომელიც უხილავია. თუ დალი და ტყაშმაფა მონადირისგან სიყვარულს
მოითხოვენ, ოჩოპინტრე - სულს. მისთვის სულის მიცემა საიდუმლოდ უნდა დარჩენილიყო,
ხოლო თუ საიდუმლო გამჟღავნდებოდა, ჩოპინტრე გამცემს კლდიდან გადმოაგდებდა.
მონადირესა და ოჩოპინტრეს შორის ურთიერთობა მამაკაცურია და არსებითად განხვავდება
ქალვაჟური ურთიერთობისაგან. მამაკაცი სულიერ კავშირს მოითხოვს, რაც ძმადნაფიცობაში
გამოიხატება. საბოლოოდ, ძმადნაფიცობა არანაკლებ ერთგულებაში გამოიხატება, ვიდრე
ამას დალისთან კავშირი მოითხოვს. გარდა ერთგულების დაცვისა, მონადირემ არ უნდა
მოკლას „ხარჯიხვი“, რომელიც ოჩოპინტრეს ეკუთვნის.
თქმულება არ ამბობს, თუ რა მოსდიოდა სულ სიკვდილის შემდეგ და ეპატრონებოდა თუ
არა მას ოჩოპინტრე, როგორც ეშმაკი. თუმცა, სულმიცემული მონადირე პირად ცხოვრებაში
გაუხარელი იყო, იგი უძეოდ გადასაგებად იყო განწირული. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ
ნადირობაში წარმატებას ნადირთმწყემსი აძლევს, ხოლო ძეს ჯვარი უკავებს სასჯელად.
ზოგჯერ გამოჩნდება ქალი ნადირთმწყემსიც, რომელიც ოჩოპინტრეს ენაცვლება ხოლმე,
მაგრამ უმეტესად იგი უპიროვნოა, არც სახელი აქვს და არც სახე. ოჩოპინტრე სარგებლობს
ხევსურეთში უპირატესობით.

4. . ტაბეშაძეებისა და ტყელას ირმის მითოსი

ხანში,ხანის ხეობის სოფელში,ტაბეშაძეების გვარში ასეთი თქმულება ახსოვთ დღემდე:
ტაბეშაძეების სახლიკაცს წმ.გიორგი გამოცხადებია და უთქვამს:ბეთლემის
გამოქვაბულიდან გამომიყვანე და ტაბეშაძეების მხარეში დამასახლეო.რატომო?
გაჰკვირვებია ტაბეშაძეს.ძალი შეგწევს და უნდა წამიყვანოო მიიღო პასუხად.კაცმა მამას
უამბო ეს ყოველივე,მამას უთქვამს,რომ წმ.გიორგი ჯვრითა და ბურთითურთ(„თეთრი
ქვით“) მოესვენებინა.წასულა კაცი და წამოუყვანია წმ.გიორგი.გზაზე სამჯერ
შეისვენა.მესამედ-ტყელაში,სადაც ახლა წმ.გიორგის ეკლესიაა.აქ ინება წმ.გიორგიმ
დამკვიდრება.წმ.გიორგის მოსვლის დღიდან დღესასწაული დაწესებულა
„ველთაობა“,რომელიც აღდგომიდან ორმოცდამეათე დღეზე მოდის,მაისში ან
ივნისში,ორშაბათ დღეს.დღესასწაულზე ყოველ წელს ირემი მოვიდოდა,ეკლესიას
სამგზის შემოუვლიდა,კართან დაწვებოდა და როცა „დაინაცოხრებდა“ ტაბეშაძის კაცი
დაკლავდა,წმ.გირგის შესწირავდა.ერთხელ ირემი თავის დროზე არ მოსულა,ხალხს კი
შიშილით სული მისდიოდა,დაგვიანებით მოსულ ირემს ტაბეშაძემ „დანაცოხრება“ არ
აცადა,წიხლის კვრით წააქცია და დაკლა.ამაზე წმინდა გიორგი განრისხებულა და
ტაბეშაზეთა გვარი გაწყვეტამდე მიუყვანია.გადარჩენილა მხოლოდ სხვა სოფელში
მყოფი აკვანში მწოლიარე ტაბეშაძის ვაჟი.ბავშვი სხვა გვარის ხალხს მიუყვანია ტყელაში
და წმ.გიორგისთვის შეუვედრებია ოღონდ არ მოეკლა ვაჟი და ირმის ნაცვლად ყოველ
წელს სამწლიან კუროს შემოგწირავსო.წმ.გიორგიმ მიიღ ვედრება და ტაბეშაძეთა გვარი
კვლავ აღმდგარა და მომრავლებულა.ამ დროიდან ტაბეშაძეების გვარის
წარმომადგენლებს ტყელაში შესაწირავად ხარი მიჰყავდათ,რომელიც წითელი უნდა
ყოფილიყო,როგორი ფერიც ირემია გაზაფხულ-ზაფხულში.ეს მოზვერი ტაბეშაძის გვარს
მოყავს მორიგეობით,ის ან ნაყიდი უნდა იყოს,ან შინ გაზრდილი,3-4 წლის
დაუწმენდელი,უნაკლო ბუღა,ადამიანის ხელუხლებელი,როგორიც ირემი იყო.

5.
6.
7.
8. მოზვერს რქებზე სანთლებს დააკრავდნენ და აანთებდნენ,მიიყვანდნენ იქ,სადაც ირემი
დაინაცოხრებდა ხოლმე და დაკლავდნენ.საკლავის ხორცს მლოცველებს
უნაწილებდნენ,რომელიც ყველას უნდა შეხვედროდა,თუნდაც მცირე ნაჭერი.
ტაბეშაძის დრამა მისი რჩეულობიდან დაცემამდე საზოგადოებრივი მნიშვნელობისაა და
მთელი სოფლის დრამაც არის.

ბილეთი #14
1. .ჯვარჩენა ტყვეობაში.
შემონახულია ანდრეზები დატყვევებულ და ტყვეობიდან თავდახსნილ ჯვარ-ხატებზე,
რომელთა თავგადასავალი მათსავე ეპითეტებშია გაკვრივებული. ჯვართა ტყვეობა არაა
ფანტაზიის ნაყოფი, ის ისტორიული სინამდვილეა. ქართლის ცხოვრებაში შეიძლება
დავადასტუროთ კონკრეტული შემთხვევები ჯვართა დატყვევებისა შემოსეული მტრის მიერ.
დატყვევებული ჯვარის შემდგომ ბედს უცხო მხარეში გვამცნობს გარკვეული ტიპის
თქმულება, რომელიც მრავალი ვარიანტით არის ცნობილი ქართულ ფოლკლორში.
თქმულების ფაბულა: ქართველ ტყვეებთან ერთად გატაცებულია ხატიც. მტრის ქვეყანაში
ხატი სასწაულს ახდენს.. უბედურებებს უვლენს : შვიდი წელი მიწა ნაყოფს არ იძლევა ,
ადამიანიც და პირუტყვიც გაბერწებულია. ხატს სჯიან მაგრამ ვერაფერს აკლებენ. ბოლოს
მისნის რჩევით, ხატს ხარის რქაზე მიაკრავენ და ტყვეებთან ერთად თავისუფლად გაუშვებენ.
ხარი მიუძღვის ტყვეებს სამშობლოსკენ და ჩერდება იმ ადგილას, რომელსაც ხატი თავის
საბრძანისად ამოირჩევს.
ასეთი თავგადასავალი აქვს რკონის ღვთისმშობლისა და ძარწემის წმინდა გიორგის ხატებს.
ეს ისტორია საყოველთაოდ ცნობილი გახადა მთიულეთის საყმოთა საერთო სალოცავმა -
სახელგანთქმულმა ლომისის წმინდა გიორგის ხატმა. (აქ ერთი პატარა აბზაცი იყო
რომლიდანაც აზრი ვერ გამოვიტანე და დავიკიდე :დ )
18 საუკუნის წერილობით წყაროს შემოუნახავს ადრეზი, სადაც ტყვეთა მხსნელი
ურჯულოთა ქვეყნიდან (სამცხე) ღვთისმშობლის ხატია. ბერი ეგნატაშვილი „ახალი ქართლის
ცხოვრებაში“ ვკითხულობთ: სამცხის დალაშქვრის შემდეგ მტერმა თან წაიყვანა აწყურის
ღვთისმშობლის ხატი. მესხები ტოვებენ მესხეთს და ჩადიან ქართლში. მტერს ხატი
უბედურებებს უვლენს მტერს, აღარც ხემ გამოიღო ნაყოფი, არც მიწიდან აღმოცენდა რამ, არც
ქალებს გაუჩენიათ ბავშვები. ამ ყოველივეს მიზეზს ვერ ხვდებოდნენ და ბრძენმა კაცმა თქვა:
როდესაც ის ფიცარი წამოვიღეთ საქართველოდან, რომელსაც პატივს მიაგებდნენ გზაში
სასწაულო მოგვივლინა და სწორედ მის გამო იქნება ჩვენს ქვეყანაზე უბედურება და თუ
გინდათ ჭირის არიდება კვლავ იმ ქვეყანას უნდა დავუბრუნოთო. ასეც მოიქცნენ, გაუშვეს
ხატი სამშობლოსკენ (გზად სასწაული მოუვლინა ხატმა, მათ დაინახეს როგორ ბრუნდებოდა
სამშობლოსკენ ხატი ხედნელი კვიცით) და შვებით ამოისუნთქეს. ხატის დაბრუნების შემდეგ
მყის განათლდა სრულიად სამცხე და ხალხიც დაუბრუნდა სამშობლოს. ხატი ბრწყინავადა
და ამიტომ ამიერიდან ამ ადგილს ელავსი ეწოდა. ყველა იკრიბებოდა და მოდიოდა ხატის
სანახავად. ადიდებდნენ მას და მხურვალე ცრემლით ლოცულობდნენ.
ამ მონაკვეთის შინაარსი არსებითად იგივეობრივია ლომისის ხატის ანდრეზისა (ხარის
ჩანაცვლება ხდება უხედნელი კვიცით), აქ ყურადღება უნდა მივაქციოთ არქაული
მითოსისთვის დამახასიათებელ ზოგიერთ მომენტს. როდესაც ბაბილონელთა ქალღმერთი
იშთარი ტოვებს ქვეყანას და ქვესკნელში ჩადის დედამიწაზე წყდება ნაყოფიერება. იგივე
ხდება ამ მონაკვეთშიც, თუმცა მტრის ქვეყანაში, სადაც ხატია დატყვევებული. მესხნი
ტოვებენ მიტოვებულ ქვეყანას, როგორც ისრაელიანები, რომლებიც გაურბიან შიმშილს და
ჩადიან ეგვიპტეში. შესაძლოა მესხთათვის ქართლი სიმბოლურად იყო ეგვიპტე, სადაც მათ
შვიდი წელი უნდა დაჰყონა მწირად, გადის შვიდი წელი და და სამცხეში ბრუნდება
გამარჯვებული, უხედნელ კვიცზე, როგორც ერთ დროს მისი ძე, ამხედრებული
ღვთისმშობელი, კიდევ უფრო გაბრწყინებული და მესხნიც ბრუნდებიან თავიანთ
სამშობლოში. ეს არის ამბავი მესხების გამოსვლათა მათი მწირობის ქვეყნიდან და შესვლა
მათი ღვთიური პატრონი ქვეყანაში. ამ თავგადასავალში კარგად ჩანს, რომ ამ ხალხისათვის
საცხოვრებელი ტერიტორია წარმოუდგენელია მისი ღვთიური პატრონის გარეშე.
ლომისის ხატი და მისი ყმები ერთად არიან ქვეყანაში დატყვევებულნი. თქმულებათა ამ
რკალში შემოდის ხევის სპარსანგელოზის ანდრეზიც. შინაარსი : სხვა ტყვეებთან ერთად
სპარსეთში ერთი მოხევე ქალიც ყოფილა აკვნის ბავშვით და ათენგენობის წინა დღეს
აკვანთან მჯდარი წვერისანგელოზზე ოცნებამ გაიტაცა. გამოეცხადა ანგელოზი და უთხრა
თაროდან ჩემი საყურე გადმოიღე და ხევის გზას გაუდექიო. დღე დაგმალავ ღამით შუქზე
გატარებო. იქვე გაჩნდა ხარიც, რომლის რქაზე შეჯდა წვერისანგელოზი და ქალს წინ
გაუძღვა. სნოში ათენგენობას მიუსწრო ქალმა და მაშინვე წვერისანგელოზში ავიდა, საყურე
ხატისთვის შეუწირავს, ხარი დაუკლავს და ანგელოზიც ამ ადგილას დაფრენილა.
მთიულეთისა და ხევის მთავარი სალოცავების სასწაულები უკავშირდება მნიშვნელოვან
განსაცდელებს მათი საყმოების ისტორიაში. შესაძლებელია, ეს განსაცდელი მათი საყმოდ
ჩამოყალიბების საფუძველიც კი იყოს. ტყვეობა და სიკვდილი ტოლფარდი მოვლენებია ეს
ცხადდება სრულიად არამითოსურ, ყოფით განცდაში, როცა ადამიანი განიცდის ტყვეობის
განსაცდელს.
ხატი უსათუოდ ტყვეობაში უნდა იყოს რომ იხსნას თავისი ხალხი. ის გველეშაპის შინაგანში
უნდა მოექცეს, რათა ამოიყვანოს მის მიერ შთანთქმულნი. ჯერ ხატმა უნდა დაიხსნას თავი
და სწორედ ეს მისი თავითდახსნა არის ჯვარჩენა უცხო ქვეყანაში. შენიშნული იყო, რომ
ჯვარჩენა სასტიკი მოვლენაა, საკუთარი საყმოსთვისაც. ჯვარჩენის ნიშნებია - ნაყოფიერების
შეწყვეტა ქვეყანასი, ადამიანთა და ცხოველთა სიბერწე, ჟამიანობა და სხვა ეპიდემიები.
ჯვარი ქვეყნის გამანადგურებელი საშუალებებით იჩენს თავს, როგორც ისრაელის ღმერთი
ეგვიპტეში, როცა ფარაონი აკავებდა დამონებულ ხალხს და არ უშვებდა მონობის ქვეყნიდან.
სწორედ უკიდურეს გასაჭირში აღდგება გაწყვეტილი კავშირი ადამიანსა და მის მფარველს
შორის. ჯოჯოხეთსი, ვეშაპის მუცელში იბადება რწმენა.

2. .ტყაშმაფა მეგრულ გადმოცემებში

 მონადირისთვის ტყე ბრძოლის ასპარეზია, მაგრამ ამ ასპარეზის თავისებურება ის არის, რომ
ტყის კონფიგურაცია და სიღრმულობა მის მდედრულ საწყისს ამხელს. ტყეში შესული
მონადირე მაშინვე ექცევა მდედრის ხელში. ეს მდედრი ტყაშმაფაა, იგივე „ტყის მეფე“. ამ
შემთხევევაში, მეფე გამოიყენება დედოფლის მნიშვნელობით, როგორც თამარის
შემთხვევაშია. მონადირეს გზა ტყეში აებნევა, მაგრამ ნადირის კვალზე მიდის, ეს კვალი კი
ტყაშმაფასთან მიიყვანს. სწორედ მასზეა დამოკიდებული მონადირის ბედი, მასთან იწყებს
სასიყვარულო ურთიერთობას და ეს არის მისი წარმატების გარანტია.
ერთ უღრან ტყეში მონადირე მახუტელა (როგორც ჩანს, მახუტელა მონადირის
განზოგადებული სახეა მეგრულ ზეპირსიტყვიერებაში) ქალის კივილს გაიგებს. ქალი მას
სახელით მიმართავს და შველას სთხოვს. მახუტელა ხედავს, რომ კოჭებამდე თმით
დაფარულ ქალს უკან ბანჯგვლიანი ოჩოკოჩი მოსდევს. მახუტელა მას თოფით დაჭრის და
ქალს იხსნის. ტყაშმაფა მას საკუთარ თავს სთავაზობს, მონადირეს კი სხვა გზა არ აქვს, მის
წინადადებას უნდა დაყვეს.
ტყაშმაფა მახუტელას პირობითი ნიშნებით ელაპარაკება. მისი ენა ხელების ენაა. იგი ჭაბუკს
ანიშნებს, რომ მასთან სამუდამოდ ჩახუტება სურს, მაგრამ მონადირე თავს უარის ნიშნად
აქნევს, თუ ხმას გასცემს, ჭკუიდან შეიშლება. შემდეგ ტყაშმაფა ცდილობს დროებით
კავშირზე დაიყოლიოს იგი და ჯერ ათ თითს აჩვენებს, ათი წლის ნიშნად, ბოლოს კი ერთ
თითზე ჩამოდის. ჭაბუკი ნახევარ წელზე დაითანხმებს მას და ასე იწყება მათი ურთიერთობა,
რომელიც საიდუმლოდ უნდა დარჩეს.
იქმნება სამკუთხედი: ტყაშმაფა, მონადირე და მისი ცოლი. ტყაშმაფასა და მახუტელას
ამბავი ორი შესაძლო დაბოლოებით ვითარდება. ორივე შემთხვევაში ტყაშმაფა მიდის
ჭაბუკთან სახლში, ნალიაში. მონადირის ბედი იმაზეა დამოკიდებული, თუ როგორ მოიქცევა
მისი ცოლი, მეტოქეს დაინახავს ტყაშმაფაში, თუ ოჯახის დოვლათის გარანტიას.
თუ ცოლი ტყაშმაფას თმაში მეტოქეს დაინახავს, როცა მას თავის ქმართან მწოლარეს
მიუსრებს, ნაცარს შეაყრის, ან თმას შეაჭრის, რის შემდეგაც ტყაშმაფა მის ქმარს
ჩამოსცილდება, მაგრამ ოჯახს დაუსჯელს არ დატოვებს. ხოლო, თუ მონადირის ცოლი მის
თმას რძეში განბას და პატივს მიაგებს, იგი მონადირეს დალოცავს.
მეგრულ გადმოცემებში ტყაშმაფა არა მხოლოდ ნადირთპატრონია, ასევე მას შეუძლია
ოჯახს დამატებითი დოვლათი შეჰმატოს.

3. თამარის საიდუმლო საფლავი

რც ერთი მეფის საფლავზე იმდენი ლაპარაკი არ არის, რამდენიც თამარის საფლავზე. დიდ
მნისვნელობას ანიჭებენ თამარის დამარხვის გარემოებასა და საიდუმლო ადგილს. საფლავი
გასაიდუმლოებულია.
თამარის საფლავის ადლილის შესახებ რამდენიმე მოსაზრებაა: ისტ. წყარო „ქართლის
ცხოვრება“ გვაწვდის ინფორმაციას, რომ თამარი დაკრძალულია გელათის მონასტერში.
ასევე სხვა ისტ. წყაროდან ვიგებთ, რომ თამარი თავისმა შვილმა ლაშა-გიორგიმ გადაასვენა
იერუსალიმში, რაც გამორიცხული არაა, თუმცა განსხვავებული მოსაზრებები გავრცელდა
ხალხში.
ხალხის წარმოდგენით, თამარმა თავის სიცოცხლეში გადაწყვიტა, რომ მისი საფლავი
დაფარული და მიუწვდომელი ყოფილიყო. მის მიერ უარყოფილმა ოსმალოს ფაშამ
შემოუთვალა, რომ თუ ცოცხალი ვერ გნახე, სიკვდილის შემდეგ ამოვიღებ შენს გვამს და
დავატყვევებო. ამიტომ თამარმა ვარძიის ქვაბები ააშენა თავისი ცხედრის დასაცავად.
ერთი ლეგენდის თანახმად, თამარის დაკრძალვის დღეს ერთდროულად მიასვენებდნენ 6
კუბოს რათა გზა-კვალი აერით და ვერავის გაეგო, რომელში ესვენა თამარი, მეკუბოოები კი
მოკლეს ( ზოგი ვერსიით თავი მოიკლეს), რათა მათ არ გაემხილათ ეს საიდუმლო.
თამარის საფლავი ყველგან არის და თან არსად არ არის. ყველგანმყოფობა სავსებით
შეესაბამება იმ პიროვნებას, რომლის მასშტაბიც უნივერსალურია, სწვდება მთელ კოსმოსს.
საფლავის ძიებას აქვს ყოფითი მხარე და ესქატოლოგიური. შემოწმდა გელათის მონასტერი,
მაგრამ უშედეგოდ, იმედი იხრება იერუსალიმისკენ, - ამ შემთხვევაში იმედს აძლიერებს
თამარისა და რუსთაველის სიყვარულის შესახებ წარმოდგენა, იერუსალიმის ჯვრის
მონასტერში არსებული ფრესკა რუსთაველისა, ვითომდა უნდა უჭერდეს მხარს თამარის
საფლავის იერუსალიმში არსებობას, თუმცა ჯერ არაფერია გარკვეული.
სვანური თქმულებით, თამარი უშგულის ღვთისმშობლის ეკლესიის ქვეშ ქვევრში ზის და
ხელში სანთელი უჭირავს.
თამარის შესახებ მითოლოგემები საქართველოს თითქმის ყველა კუთხეში გვხვდება , თუმცა
თითქმის ყველა შემთხვევაში თამარი სამებასთან არის გატოლებული და იგი
განსაკუთრებული ძალისა და ნიჭის პატრონად გვევლინება.
ისტორიკოსები დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ თამარის დამარხვის გარემოებასა და
საიდუმლო ადგილს.საფლავი გასაიდუმლოებულია,ხალხის ცნობიერებაში კი თავისი ახსნა
აქვს.თუმცა,როგორც ყოველთვის,ხალხური ეტიმოლოგია მცდარია და არავითარი კავშირი
არ აქვს ისტორიასთან და მითოლოგიასთან. ,,ისტორიანი და აზმანის’’ ცნობით თამარი
გელათშია დაკრძალული,ფრანგი რაინდის წერილის ცნობით კი იერუსალიმში,მიუხედავად
ისტორიული ფაქტების უქონლობისა ,არცერთი მათგანი არ უნდა ჩაითვალოს მცდარად.
ხალხის წარმოდგენით,თამარმა სიცოცხლეშივე გადაწყვიტა,რომ მისი საფლავი
გასაიდუმლოებული და მიუწვდომელი ყოფილიყო,რადგან მის მიერ უარყოფილმა ოსმალო
ფაშამ შემოუთვალა,რომ თუ ცოცხალი ვერ გიხილე,საფლავიდან უთუოდ ამოვიღებ შენს
გვამს და დავატყვევებო.
ხალხური თქმულებები ვერ წვდება თამარის მითოსის სიღრმეს. როგორც განვიხილეთ
თამარის საფლავი უცნობი უნდა იყოს,ზუსტად ეს უცნობობა კვებავს საკრალიზმს,რომელიც
საფლავის ფენომენს ახლავს,თუმცა შეიძლება ითქვას,რომ მიღმურია,არაამქვეყნიური.
მხოლოდ ჩვენ მითოს მოკლებულ დროში შეიძლება გამოთქმულიყო
გულისტკივილი ,,დაკარგული’’ საფლავის მიმართ,თუმცა გარკვეული მოწიწება ახლაც
შეიძლება დადასტურდეს,მაგალითად,უშგულელ მოხუცს არ სურს გათქვას საფლავის
ადგილმდებარეობა.
თამარის საფლავი ყველგან არის და ამავე დროს არსად.მისი საფლავი ჩვეულებრივი
საფლავი არ არის,მას აკვნის სახეც აქვს ხალხურ წარმოსახვაში და ეს ნამდვილი მითოსური
იმაგინაციაა.საფლავის ძიებას აქვს ყოფითი მხარე და აქვს ექსატოლოგიური.
ისტორიები თამარის დასაფლავების შესახებ სავსებით იდენტურია ექვსი ოქროს კუბოს
ისტორიისა,რომელთაგან მხოლოდ ერთია ნამდვილი.

4.აცოტის გველეშაპის მითოსი

მონანიე გველეშაპის ნარატივი არ არის ფართოდ გავრცელებული ქართულ მითლოგიურ
სინამდვილეში.იგი უკავშირდება ქრისტიანულ მოძღვრებაში საჭოჭმანო და დაგმობილ
თეოლოგუმენს,რომელიც აპოკატასტასის სახელითაა ცნობილი.ეს სიტყვა-ცნება
თარგმნილია,როგორც „კვალადგება“ ანუ „ყოველთა აღდგინება“,რაც გულისხმობს იმის
აღდგენას რაც ადამიანმა დაკარგა ცოდვით დაცემისას.
მითოსის გველეშაპები სამყაროს დასაბამშივე დაუპირისპირდა ხმელეთს და
ახლაც,ისტორიულ დროშიც უპირსპირდება.და ტუ სინანული შეიპყრობს ერთ მათგანს,ეს
საერთო სინანულია და ჩვენ შეგვიძლია ვილაპარაკოთ „მონანიე გველეშაპზე“. ამ მხრივ
საინტერესოა ერთ-ერთი ნარატივი,რომელიც არაორაზროვნად წარმოგვიდგენს
გველეშაპს,როგორც კაცთა მოდგმის შემწეობისა და მფარველობის მსურველს.
ერთხელ ატოცის ეკლესიაში მოხდა სასწაული,გარს შემოერტყმებოდა ეკლესიას გველეშაპი
და კუდს პირში იდებდა,როცა ხალხი მოდიოდა სალოცავად გამოიღებდა კუდს პირიდან და
მლოცველებს შეუშვებდა ეკლესიაში,წირვის დასასრულს კი როცა ხალხი ეკლესიიდან
გამოსვლას დააპირებდა,გველეშაპი იმავეს აკეთებდა,“გაიხსნებოდა“ და გამოუშვებდა
მლოცველებს.სამ დღეს ჩერდებოდა ასე ,მერე ტყავს გაიძრობდა და გაუჩინარდებოდა.ატოცის
გველეშაპზე ამბობდნენ,თვითონაც ლოცულობდაო.გველეშაპის ეს საქციელი მფარველობის
იდეას გამოხატავს,მიჩნეულია,რომ გუნებაშეცვლილი მონანიე გველეშაპი იფარავს მრევლს
რაღაც მოსალოდნელი საფრთხისგან.სამი დღე-ღამე იდგა მათ დარაჯად და მათთან ერთად
ლოცულობდა.
ერთი ხევსურული თქმულება მოგვითხრობს ანალოგიურ გველეშაპზე,რომელიც შუბნურის
ჯვრის ირგვლივ არის შემოხვეული.ადამის მოდგმის მტერი ადამიანთა სალოცავს არის
შეხვეწებული და განკურნებას ითხოვს,არ ერჩის მლოცავთ,მაგრამ ხალხს ეშინიათ
სალოცავიდან გამოსვლა.
ადამიანისკენ შემობრუნებული და მისგან განკურნების მომლოდინე გველეშაპის ნარატივი
გვაგონებს „ბახტრიონის“ ფინალურ სცენას,სადაც თავგანწირული ადამიანის ჭრილობამ
შეძრა „ადამის ტომის მტერი“. თავის ადგილზე გველესაპის ბედის ამგვარი შემოტრიალება
აპოკატასტასის სპონტანურ გამოვლინებად შესაძლოა მივიჩნიოთ.
ჩვენი მითოსის „გველთა მოდგმა“-ატოცის ეკლესიას შემოხვეული და შუბნურის სალოცავს
შეხვეწებული გველეშაპები,აპოკატასტასის გზაზე არიან დამდგარი,რამდენადაც მათ
დატოვებული აქვთ ბოროტება.მათ კვალზეა ასევე დავით გარეჯის გველეშაპიც,რომელიც
თავმდებობას სთხოვს წმინდანს უფლის წინაშე.თუმცა,გარეჯის გველეშაპი ისჯება
ცეცხლით,რომელიც მთლიანად წვავს მას თავის ცოდვებთან ერთად,რაც აპოკატასტასის
შემთხვევაში მისი განმწმენდელი უნდა ყოფილიყო.
ბილეთი #15
1. მითოლოგემები ლაშარის მუხის მითოსში
2.
წმინდა გიორგი მეც ვიყავ,
ცას ვები ოქროს შიბითა ,
ხმელგორზე მედგა ბერმუხა ,
ზედ ავდიოდი კიბითა ,
ჩემს საყმოთ შემონაძვენი
ღმერთთან ამქონდა იქითა.
ეს საკულტო-საფერხულო ლექს-სიმღერა იმით არის შესანიშნავი , რტომ მის ყოველ
სტრიქონში ცისა და მიწის კავშირის მითოლოგემის რომელიმე ხალხურ ნიშანს ვპოულობთ. (
შეგვიძლია დავიწყოტ პირდაპირ ასე : არსებობს საკულტო-საფერხულო ლექს-სიმღერები ,
რომლებშიც ცისა და მიწის კავშირის ხალხურ ნიშნებს ვპოულობთ )
პირველი არის მთა , რომელიც როგორც ცისა და მიწის კავშირის ერთ-ერთი უნივერსალია
, ყველა მითოლოგიაში წარმოდგენილი,ყველგან იგი , იმავდროულად , შუაგულის
მითოლოგემის შინაარსსაც ითავსებს : ცისა და მიწის შემაერთებელი ღერძი სამყაროს
შუაგულში გადის.კოსმიური მთა გამოსახულია აქადის მეფის ნარამსინის გამარჯვების
სტელაზე: მთა აღმართულია ქვესკნელიდან და მისი მწვერვალი ციურ სხეულებს წვდება.
ამ მითოლოგემის ანალოგიურია ვახტანგ გორგასლის შესახებ ცნობილი ხალხური
ლექსი : ,,ვახტანგ მეფე ღმერთს უყვარდა...“
მეორე ეს არის ჯაჭვი (შიბი) მ როგორც ცისა და მიწის დამაკავშირებელი
საშუალება.რამდენადაც საკრარულია , მასზეა მიბმული წმინდა გიორგი , ამდენად
ოქროსია.ამგვარი უხილავი ოქროს შიბები აკავშირებს ერთმანეთთან ფშავ-ხევსურეთის
ღვთისშვილებს , მათი საშუალებით ისინი სტუმრობენ ერთმანეთს.
შიბს , როგორც კოსმიური შასშტაბის მაკავშირებელს , ადამიანის საცხოვრებელში აქვს
თავისი ანარეკლი.ეს არის საკიდელი , რომელიც ჭერიდან არის ჩამოკიდებული შუაცეცხლის
თავზე. კერიასთან ერთად , რომელიც თავისთავად , როგორც ვიცით , შუაგულის იდეის ერთ-
ერთი გ
ამოხატულებაა,საკიდელი ოჯახური ჰარმონიის გარანტიაა.საკიდელი სიწმინდით მოსილია ,
რასაც მისი წარმომავლობაც მოწმობს : გადმოცემის მიხედვით , საკიდლების არქეტიპს
ზეციური მჭედელი-კერიისა და სიკვდილის მფარველი ღვთაება - ჭედავს და მიწაზე აგდებს ,
რათა ადამიანებმა მის თარგზე გამოჭედონ თავიანთი კერიის საკიდელები.
მესამე ეს არის ხე , ფშაურ ლექსში ბერმუხის სახით წარმოდგენილი.ლაშარის ბერმუხა
ტიპური კოსმიური ხეა , რომლის ტიპოლოგიური ანალოგები ყველა მითოლოგიურ
ტრადიციაში გვხვდება.ყველგან ამგვარ ხეს სხვადასხვა განზომილებები აქვს.იგი არის
სამყაროს ცენტრი , ცისა და მიწის მაკავშირებელი , ზეაღსავლელი , როგორც გზა ქვემო
სფეროდან ზემო სფეროსკენ.
ცისა და მიწის ერთობის კლასიკური გამოხატულებაა სკანდინავური მითოლოგიის იგანი
იგგდრასილი , რომელიც სამ სკნელს განმსჭვალავს : მის წვერზე ასები - ღმერთები
იმყოფებიან , მის ძირში-ადამიანები , ხოლო მის ფესვებში - გველები.
შუამდინარეთში კი ვხვდებით გიგანტურ ტირიფს , რომელიც ასევე სამ სკნელს აერთებს:
წვერზე ფრინველია , მის ძირში -ადამიანი , ფესვებში - გველი.
მეოთხე არის კიბე , ადამიანის ხელთ შექმნილი , არა ბუნებრივი საგანი , რომლის
პირდაპირი დანიშნულება ერთი სიბრტყიდან სხვა სიბრტყეში
გადაყვანაა.შუამდინარული საფეხურებიანი ზიქურათი კიბის განსახიერერბაა , რომლის
შვიდი საფეხური ყოფიერების განსხვავებულ დინეებს შეესატყვისება.ვერტიკალურად
აღმართული კიბე და მისი საფეხურები თანდათანობით , არა ნახტომისებურ , ზეაღსვლას
გამოხატავს მიწიერი სფეროდან ზემო სფერომდე.რეალობისკენ - კიბის ძირი მიწაზე დგას
, მისი თავი ღვთის კარზეა მიბჯენილი.
ოსირისი ,,კიბის ღმერთად“ იწოდება , კიბე მისი ძის სიმბოლოა , რომლის მეშვეობითაც ის
ნივთიერ სამყაროს გადალახავს და მას ცასთან აკავშირებს.აღსანშნავია , რომ ყველა
ტრადიციაში კიბე წარმოდგენს სხვადასხვა სიბრტყეზე გადანაცვლების საშუალებას , უფრო
მეტად კი - ზეცისკენ სწრაფვას გულისხმობს.შესაძლოა შეგვხვდეს მიცვალებულის
ღმერთამდე ასვლის საშუალებათაც.
ქრისტიანულ ლიტერატურაში კიბე სულიერი სრულყოფის სიმბოლოა.წარმოსახვითი კიბის
საფეხურებზე თანდათანობითი ასვლით სული საბოლოო სრულყოფილებას მის თავში ანუ
ცაზე აღწევს.ასევე კიბედ არის გააზრებული ჯვარი , რომლის საშუალებითაც ქრისტიანი ცის
სასუფეველს აღწევს.
ხილული მსხვერპლ;ი , რომელიც მლოცველის მიერ არის მიტანილი სალოცავში ,
უხილავად ადის ღმერთამდე , ამყარებს რა კავშირს ადამიანსა და ღმერთს
შორის.მსხვერპლთან ერთად მაღლა ადის ლოცვა-ვედრება და ქება-დიდება , რომელთაც
მუხის ძირში მყოფნი აღავლენენ.მაგრამ მსხვერპლი , როგორც ნივთიერი , ისე სიტყვიერ-
სულიერი გულისხმობს პასუხს , რომელსაც მლოცველნი წყალობის სახით გამოელიან
ღვთისაგან.
ბოლოს , ყველა ჩამოთვლილი მითოლოგემების შემკრები და შემაჯამებელი და თავის
თავში მომცველი , მათი ამამოძრავებელი ფიგურა წმინდა გიორგია , რომელიც
თითოეულ მათგანს იყენებს ინსტრუმენტად ღვთის კარამდე ასასვლელად.მას
ადამიანისგან შეწირული მსხვერპლი და სიტყვა ლოცვა-ვედრების სახით , ააქვს
ღმერთამდე.

2.
გარა თურმანაულის დავლათი
ანდრეზად შემორჩენილია ლაშარის ჯვრის ხევისბრის, გარა თურმანაულის ჩვენება,
რომელიც მას სიყმაწვილეში არაერთხელ უნახავს: ნისლა ხარი ერკინება წითელ ხარს და ამ
შერკინებაში ყოველთვის წითელი ხარი იმარჯვებს. ნისლაში ლაშარის ჯვრის დავლათია
განსახიერებული, ხოლო წითელი ხარი გარას წარმოდგენაში მისი დავლათის განსახიერებაა.
როგორ ხდება რომ ლაშარის ჯვრის დავლათს მისი ყმის დავლათი სძლევს? სწორედ აქედან
იწყება გარას გაბუდაყება. გაბუდაყების მიუხედავად გარას აღსასრული არ ყოფილა
ტრაგიკული. მან ღრმა სიბერემდე იცოცხლა და ლაშარის ჯვარი თავის ნებას გარას პირით
აცხადებდა. ლაშარის ჯვარს არ დაუსჯია თავისი ყმა ჯვართა გატოლების ოცნების გამო. ეს
გამონაკლისი შემთხვევაა გაბუდაყებულ გმირთა ისტორიაში. ამის მიზეზი გარას
წარმომავლობაა.
გარა თურმანაულთა გვარს ეკუთვნოდა, ხოლო თურმანაულები შეადგენდნენ გოგოლაურთა
საყმოს ერთ-ერთ გვარს. თურმანაულთა საგვარეულოს დავლათიანი წარსული აქვს. მისმა
ეპონინმა- თურმანმა დაარსა როშკა-ქმოსტის საყმო ხევსურეთში და ჯვარიც აღმოუჩინა მას.
ეს იყო მისი დავლათი, რომელიც გადავიდა შთამომავლობაში. ეს ხდება ამ გვარის
გაბუდაყების საფუძველი. როგორც გარა არის გაბუდაყებული თურმანაულთა გვარში, ისე
თურმანაულები არიან გაბუდაყებულნი გოგოლაურთა საგვარეულოში. ჯვარი ვერ იგუებს
გაბუდაყებას, ამის გამო სამჯერ მიიყვანა გოგოლაურები და თურმანაულები "დალევამდე".
საყმო "ილეოდა" და რაღაც ძალით ისევ აღორძინდებოდა.
სხვა გადმოცემის თანახმად, რაღაც დანაშაულისთვის ფშავის თერთმეტმა თემმა
გოგოლაურებს ჩაქოლვა გადაუწყვიტა. ამ საქმეში მტელი პასუხისმგებლებო გარას
ეკისრებოდა. პირველი დარტყმა მას უნდა მიეღო, მაგრამ გარამ გოგოლაურის სხვა ყმებთან
გატეხა ქისტების გაუტეხელი ციხე და იქიდან უთვალავი ცხვარ-ძროხა გამორეკა
ლაშარისკენ, ჯვრისთვის შესაწირად. ეს ქმედება მას და მის გვარს დავლათში ჩაეთვალა და
ხევსურებმა გარას და გოგოლაურებას აპატია დანაშული.
15 წლის გარამ დროშით ხელში აიღოს ქისტების ციხე. დროში აღება ხევისბერის ფუნქციის
უარყოფა იყო, მაგრამ იგი არ დაისაჯა, რადგან თავისი დავლათით გაამართლა, რაც გაბედა.
დავლათიანი გარა უპირისპირდება ტრადიციას, თუმცა იგი შესაძლოა ახალ ტრადიციას
უყრიდეს საფუძველს.
გარას უპირატესობა ის არის, რომ იგი საყმოს გენეზისში იბადება. გარაში არ არის
პიროვნული ინდივიდუალიზმი რასაც ებრძვის ჯვარი და საყმო. გარას დავლათი მისი
სიკვდილის შემდეგაც ეტოქება ლაშარის ჯვრის დავლათს. ასეთი თქმულება არსებობს: გარა
რომ მომკვდარა, მისიანებს ვერ გაუმარჯვიათ კარგახანს. მერე ლაშარის ჯვარს მეენის პირით
გამოუცხადებია, რომ გარა ამოეთხარათ, მარჯვენა ბეჭი აეთალათ და ლაშარის დროშისთვის
შეებათ. მართლაც შეაბეს და გაიმარჯვეს.
პიროვნებანი, რომლებიც მკვეთრათ გამოხატული დავლათით არიან აღძრულნი,

მწვერვალებივით ჩანან საყმოში. მწვერვალზე ყოფნა განსაცდელია და მისი პარადოქსი ის

არის რომ დავლათი კაცისა ცხადდება მხოლოდ უკიდურეს განსაცდელში, როცა კაცის
არსებობა ბეწვზე ჰკიდია. ამ დროს ჩნდება დავლათი, როგორც სასწაული. ჩვეულებრივ წყნარ
"ამინდში" დავლათი არ ჩანს, თითქოს საფარველი აქვს მას დადებული.
3. მონადირის განსაცდელი (ბეთქილი, ივანე ქვაციხელი, ჩორლა, თეთრი მანგური)
მონადირის სიყვარული სამკუთხედს ქმნის: მონადირე, შინაური ცოლი და გარეშე ცოლი.
მისი ცხოვრება გაორებულია - ცხოვრება შინ და გარეთ. გაორებულია მისი ერთგულებაც, იგი
უნდა იყოს როგორც კანონიერი ცოლის, ისე ნადირთპატრონის ერთგული.
ამ მოდელს კონკრეტიზაცია აქვს ბეთქილის მითოსის სახით. მონადირე მისდევდა ნადირს,
რომელმაც იგი დალის გამოქვაბულამდე მიიყვანა. აქ მან სამონადირეო ხელდასმა მიიღო და
რჩეული მონადირე გახდა. ნადირმა ის ისეთ მწვერვალამდე მიიყვანა, საიდან ჩამსვლაც,
ფაქტობრივად, შეუძლებელია. ბეთქილი არჩევანის წინაშეა: თუ სურს წარმატება, უნდა
მიიღოს დალის სიყვარული და უერთგულოს მას, თუ არა და დარჩეს სახლში, ცოლთან.
გაორებული ბეთქილი შინისკენ იხრება, „გააშინაურებს“ გარეთ მოპოვებულ საიდუმლოს და
იღუპება.
ივაენ ქვაციხელის აღსასრული ბეთქილის აღსასრულის იდენტურია. მაგრამ მას, კლდეზე
გაჩხერილს, დამატებითი სასჯელი ეკისრება. სასოწარკვეთილი მონადირე კლავს ყურშა
ძაღლს, ხოლო მის მოსახარშად საკუთარ მშვილდ-ისარს იყენებს. ეს სრულიად
ეწინააღმდეგება იმას, რასაც ნადირობის პრინციპი გულისხმობს. იგი იღუპება არა მხოლოდ
როგორც პიროვნება, არამედ როგორც მონადირე. მაგრამ მისი დაღუპვის პროცესი ბოლომდე
არ მიდის: იგი არ ჭამს ძაღლს, რომელიც მისი ერთგული შემწე იყო ნადირობაში და ამით
გადაარჩენს საკუთარ მონადირის ღირსებას.
კარგი მონადირე ჩორლა თავისუფალია დალისთან სასიყვარულო ურთიერთობისაგან. მის
წარმატებულ მონადირეობას რაღაც სხვა წყარო გააჩნია. მისი სამონადირეო ადგილი „თეთრი
კლდეა“, მაგრამ ერთ დღეს თავის ჩვეულ ნადირობაში ხელი მოეცარა და ამის გამო „დალის
ყანაში“ წავიდა, სადაც დალის სამი რჩეული ჯიხვი მოკლა. მან ბეთქილის სასჯელი
დაიმსახურა, მაგრამ ბეთქილს თუ მშველელი არავინ ჰყავდა, ჩორლას ჯგრაგი მოევლინება,
მისი პატრონი, რომელმაც კარგ მონადირეს ერთგული სამსახური არ დაუვიწყა. მან ჩორლა
არა მხოლოდ დალისგან იხსნა, არამედ დღეში თითო ჯიხვი უბოძა. ამიერიდან მონადირე
სახიფათო ვალდებულებებისგან თითქოს თავისუფალია. ჩორლას ტექსტი ასახავს
გარდამტეხ ეპოქას მონადირის ცხოვრებაში, როცა ის დალის იძულებითი სიყვარულისაგან
თავისუფლდება.
თეთრი მანგურის შემთხვევაში დალი შემწის ფუნქციით გვევლინება. იგი მანგურს ღამე
გამოეცხადება, თუმცა ინტიმური ურთიერთობის სანაცვლოდ წარმატებულლ ნადირობას არ
ჰპირდება. ურთიერთობა თითქოს თვითმიზნურია დალის მხრიდან და აუცილებლად
საიდუმლოდ უნდა დარჩეს, წინააღმდეგ შემთხვევაში მანგურის ცოლ-შვილს საფრთხე
დაემუქრება. უკან დაბრუნებულ მონადირეს დალი ჭრილობებსაც მოურჩენს. შესაძლებელია,
მისი ეპითეტი „თეთრი მანგური“ ისეთივე ნიშანი იყოს მისი რჩეულობისა, როგორი
სითეთრითაც დალის ფავორიტი ცხოველები გამოირჩევიან სხვებისაგან.

4. . გველეშპთან მებრძოლი გმირები ქართულ მითოლოგიაში (ჟივჟია და ვაჟინა, კახანი)

გველეშაპმებრძოლობა დადასტურებულია ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის
ზეპირსიტყვიერებაში, რომელიც დაკავშირებულია კონკრეტულ ადგილებთან და სათავეს
უდებს კულტს.
ლეჩხუმური მითოსით, გველეშაპის ანტაგონისტი მონადირეები არია - ჟივჟია და ვაჟინა,
მამა-შვილი, ან ძმები. ისინი სოფელთან ჩაივლიან, ამ სოფლისთვის სრულიად უცხოები.
თქმულებამ არაფერი იცის მათ წარმომავლობაზე. ეს ბუნებრივიცაა, გმირი უცხო და
იდუმალი წარმოშობისა უნდა იყოს. ჟივჟია და ვაჟინა გველეშაპის მოსაკლავად
გაემართებიან, თან შესაწირავად განწირულ ბავშვს წაიყვანენ. ბავშვის ტირილმა უნდა
გააღვიძოს ღრმად ჩაძინებული გმირები, როცა გველეშაპი წყაროსთან მოვა. ამრიგად, ბავშვიც
მონაწილეობს გველეშაპის დამარცხებაში. გველეშაპმებრძოლნი მათ მიერვე მოკლული
ურჩხულის შხამში იხოცებიან. სოფლელები მათი ხსენების დღედ დიდმარხვის ორშაბათს
დააწესებენ და ტაბლასთან მათ შესანდობარს ამბობენ.
ზემოსვანური თქმულება გველეშაპტან მებრძოლად ასახელებს ლატალელ კახანს,
რომელსაც ლატალელთა საძოვრებს შეჩვეული უზარმაზარი გველი მოუკლავს სამი ისრის
გასროლით. ეს გველი ლატალის მთის საძოვრებზეა მოკალათებული და დაშინებულ
ლატალელებს საქონლის ძოვების საშუალებას არ აძლევს. ბოლოს კახანმა იკისრა მასთან
შებრძოლება, მაგრამ ის ამ ბრძოლაში არ იღუპება, რადგან სოფლელებს დაუბარა, რომ
დაბრუნებისას დიდი ქვაბით რძე დაეხვედრებინათ განსაბანად. გამარჯვებული, მაგრამ
დასუსტებული კახანი რძეში ბანაობამ გამოამჯობინა. სოფლელების თხოვნაზე, რით
დაგაჯილდოვოთო, ერთადერთი ის მოითხოვა, რომ ხალხს ერთად შეკრებისას მისი
შესანდობარი დაელია. ასე დაწესებულა სარუაშის რიტუალი.