ESP 10

Yunit I: Pandayin ang Moral na Pagkatao

Aralin 1: Isip at Kilos-loob: Itaas ang Antas ng Paggamit 
Mga pangunahing pag-unawa tungkol sa isip at kilos-loob
- Mabuting magbalik-aral sa sumusunod na buod ng mga pangunahing kaalaman
na natalakay sa mga aralin tungkol sa isip at kilos-loob sa ikalawang markahan ng
ikapitong baitang.
1. Ang isip at kilos-loob ang kambal na kapangyarihang nagpapabukod tangi sa
tao sa lahat ng nilalang. Ang tao ay may malalim at mataas na antas ng isip at
malayang kilos-loob upang magamit niya nang tama sa pagpapasiya at pag-kilos.
2. Ang isip ay ang kakayahan ng tao para sa pag-unawa o kapangyarihang mag-
isip. Ito ang kakayahang umalam, magsuri, tumuklas, at magbigay-kahulugan sa
mga kaalaman. Samantala, ang kilos-loob ay ang kapangyarihang magpasiyang
pumili batay sa mga nakalap na impormasyon ng isip. Ang kilos-loob ay malaya at
ito ang nag-uudyok na piliin kung alin ang mabuti o masama ayon sa pagkaunawa
ng isip.
3. Magkaugnay ang dalawang kapangyarihang ito at hindi nagkakahiwalay. Ang
kilos-loob ay ang likas na pagkagusto o pagkahilig sa mabuti. Ang paglimi kung
ano ang mabuting kahihiligan o gugustuhin ay ginagawa ng isip. Ang isip ay may
kakayahang magsuri, magtaya, at maghusga tungkol sa mga bagay, pangyayari, o
sitwasyon na siyang inilalahad na mabuti sa kilos-loob. Kaya ang kilos-loob ay
sadyang pipili ng ikikilos batay sa mga bagay na mabuti dahil ito ay may
kalikasang mahilig sa mabuti.
4. Ang karunungan ang bunga ng nahubog na isip at kilos-loob batay sa
katotohanan. Maraming gumagawa ng taliwas sa katotohanan dahil sa kulang na
impormasyon tungkol sa tama at mabuti. Marami ring marunong sa kaisipan, at
marunong sumuri at maghanap ng imporma syong kinakailangan. Ngunit, ang
kilos-loob ay puwede pa ring mag udyok sa tao na gumawa ng hindi mabuti. Ito ay
dahil sa kakulangan ng sapat na kaalaman na nakalap ng isip o dahil sa matitinding
emosyong makagugulo sa kakayahan ng isip at kilos-loob sa pagpili ng mabuti.
5. May kapangyarihan ang tao na mag-isip kaya't may kakayahan siyang alamin
ang katotohahan. Ang katotohanan ay batay sa kalikasan ng tao at ito ay para sa
kabutihan ng lahat o nakararami. Kapag ang isang bagay ay totoo, tiyak itong
mabuti at hindi ito nakasasakit sa materyal at espiritwal na katangian ng tao. Ang
katotohanan ay naipakikita sa mga kabutihan Ito ay natatamo sa pagkakaroon ng
mga mabubuting pagpapahalaga o kabutihang-asal at mga prinsipyo sa buhay.
1. Isip
• Humanap ng impormasyon.
• Mag-isip at magnilay sa mga layunin at kahulugan ng mga impormasyong
nakalap.
• Suriin at alamin ang dahilan ng mga pangyayari.
• Tiyakin ang mabuti at masama, tama at mali, at ang tunay na pangyayari.
• Pagtugmain ang mga naoobserbahan sa paligid sa ibang ulat.
• Maghusga at magpasiya batay sa malinaw na pamantayan ng moralidad.
• Magsaliksik ng karagdagang datos kung kulang ang impormasyon.
2. Kilos loob
• Maging mapanagutan sa aksiyong makabubuti sa lahat.
• Malayang pumili ng gustong isipin o gawin.
• Siguruhing tama at moral ang gagawin.
• Umasam, maghanap, mawili, at humilig sa anumang naunawaan ng isip na
gawin.
• Huwag patalo ang kilos sa pagkahilig sa masarap o madali.
• Isagawa o ilapat ang mga kaalaman at pagpapahalaga sa araw-araw na
pamumuhay.
• Gamitin ang kalayaan nang may pananagutan sa kalalabasan ng pasiya o kilos.
• Disiplinahin ang sarili at pigilin ang matinding emosyon kung kailangan. •
Magkaroon ng pagpupunyaging magbago upang umunlad.
-Mataas na Antas ng Paggamit at Tunguhin ng Kilos-loob-

*Ang Karaniwan o Normal at Mataas na Antas ng Isip at kilos loob ng Tao.

Ang tao ay may kakayahan sa pag-unawa, kakayahan sa wika, kamalayan, at pag
alam sa sariling pag-iisip, imahinasyon, at pag-iisip sa hinaharap. Ang kakayahang
to ay nagdudulot ng malalim na pag-unawa o pag-intindi, pagsasanib ng mga iba't
ibang pangyayari, at pag-uugnay ng mga ito sa sariling perspektiba at sa pagsun sa
sarili. Mayroon siyang kakayahang magbigay-kahulugan sa mga kaganapan at
mga namamasdan. Sa higit na mataas na antas ng paghahalaw, nakabubuo siya ng
mga mas malalim na konsepto tungkol sa buhay, layunin, pagpapahalaga,
moralidad, pamayanan, at katarungan.
Ang mataas na paggamit ng kilos-loob ay ang malayang pagpili na dulot ng
mataas na kamalayan ng ating sariling pag-iisip at pag-unawa ng kaalaman Ang
mataas na antas ng kaalaman ay nangangailangan ng paggamit ng malalim at
mataas na antas na pag-unawa sa sariling kamalayan. Ang mataas na paggamit ng
ating isip ay kakayahang magbigay-kahulugan, limiin ang posibleng kalabasan ng
isang kilos o desisyon, at impluwensiyahan ang pagbuo ng kapasiyahan. Kapag
may kakayahang ganito, napagpapasiyahan natin na maging mapanuri, mas
mahusay at maging mas matalas sa pag-iisip. Sa madaling sabi, ang higit na
mahusay sa kakayahang mag-isip ay higit na mataas din ang antas ng paggamit ng
kilos-loob.
Kaya, bawat pag unlad ng ating kaalaman ay dapat patungo sa pag unlad ng mga
pagpapahalaga at ng ating pagkatao. Ang pag-unawa sa kalikasan ng kilos loob at
ang konsepto ng pag aantas ng paggamit ng kilos loob ay makatutulong nang
malaki sa pangangasiwa ng ating buhay Ang antas ng paggamit ng ating kilos loob
ay nagpapakita kung gaano kabuti ang ating pagkatao

Mga Antas o Yugto sa Paggamit ng Isip at kilos-loob Ang pagpili ng mabuti ay

nababatay sa kakayahan ng isip na limiin kung ano ang mabuti Ito ay nagagawa sa
pamamagitan ng malawak at malalim na pagmamasid at pag alam ng
impormasyon, malalim na pagsusuri, at obhetibong pagtataya
May antas ang paggamit ng isip at iba-iba ang antas ng pag-unawa Ang mga
hayop ay limitado ang pag-unawa dahil sa kanilang kawalan ng kakayahang
maglimi, magsun, o magtaya Kahit ang mga naturuang hayop na may mga
kakaibang kakayahan, mababa pa rin ang antas ng kanilang isip kaysa sa tao
Walang kakayahan ang mga itong umunawa sa kanilang sarili o sa kanilang
ginagawa at lugnay ito sa kanilang karanasan at mga nangyayari sa kapaligiran
Ibang antas ang kakayahan ng tao sa paggamit ng kaniyang isip. May mataas na
kamalayan at kakayahan ang tao na umintindi sa mga pangyayari sa loob at sa
labas ng kaniyang sarili
May kakayahan siyang umunawa ng mga dahilan sa mga nangyayari May
kakayahan din siyang mag isip ng mga posibleng epekto ng mga pangyayari May
kakayahan siyang suriin kung alin ang mabuti at alin ang masama.
Ang pinakamahalaga sa lahat, ang isip ay ginagamit para lamang sa paghahanap
ng katotohanan at ang kilos loob ay sa paglilingkod at pagmamahal Ang isip at
kilos-loob sa antas na ito ay nasa higit na mataas na uri at antas na wala sa mga
hayop. Walang linyang naghahati sa karaniwan o normal na pagpili at sa mataas
na antas ng pagkilos ng kilos-loob dahil napauunlad ng tao ang antas nito. Ang
mga bata sa murang gulang ay nalalampasan ang mga pinakamagagaling na hayop
sa antas ng pag iisip at pagpili, Kagaya ng isip, napauunlad ng bata ang antas ng
paggamit sa kilos loob para sa pag-aaral at sa paglinang ng karunungan. Lahat ng
taong may kamalayan ay may kakayahan ng kilos-loob na maglingkod at
magmahal. Ngunit, nagkakaiba-iba ang tunay na paggamit nito. Gaya ng tinalakay
sa simula, ang antas ng kilos loob ay nakasalalay sa antas ng kakayahan ng isip.
Ang tao rin ang gumagawa ng mga paraan upang mapataas niya ang antas ng
kaniyang kakayahang mag isip at kakayahang gumamit ng kaniyang kilos-loob
Sa hayop, kahit ano pang pagtuturo at pagpapaunlad ang gawin ng mga nag aalaga
rito, ang hangganan nito ay mababa pa rin sa antas ng tao May kawalan pa rin ito
ng kakayahang umunawa, sumuri, maglimi, o magtaya sa kaniyang karanasan at
mga nangyayari sa kaniyang sarili at sa kaniyang paligid. Ang tao ay nakagagawa
ng mga angkop na kilos upang maipakita ang kakayahang mahanap ang
katotohanan at maglingkod at magmahal. Hindi tulad ng hayop, ang tao ay
nakapaghahanap ng kasagutan sa kaniyang mga tanong Nakararamdam siya ng
awa at malasakit sa mga kapwa niyang nangangailangan Ang tao ay
nakapagsasalikisik ng mga kasagutan sa mga suliranin na nakasasagabal sa
kabuhayan tulad ng kamangmangan o kahirapan
Ayon sa pag aaral ni Stump isang manunulat at guro sa Pilosopiya, sa pilosopiya
ni Aquinas na isang tanyag na relihiyosong pilosopo at teologo, ang isip at kilos-
loob ay nagkakaroon ng pagbabago at kumplikadong interaksiyon na maaaring
dumaan sa limang yugto Sa gitna ng mga yugto ay malimit o madalas may mga
nakaharang o nagpapabagal sa pag-unlad at pagbabago gaya ng mga matitinding
emosyon Tingnan natin ang limang yugto gamit ang isang halimbawa upang
maunawaan natin ang maaaring nangyayari tuwing tayo ay gumagamit ng isip at
kilos-loob.
1. Ang isip ang tumutukoy sa sitwasyon at ang layunin nito ay tama at mabuti.
Ang kilos loob naman ay sumasang-ayon sa isang simpleng kagustuhan ayon sa
layunin. Maaari ding hindi ito sasang-ayon o papalitan nito ang paksa.
2. Ang isip ang tumutukoy na ang layunin ay matatamo at nasa kapangyarihan ng
tao Samantala, ang kilos loob naman ay magkaroon ng intensiyong kamtin ang
layunin sa pamamagitan ng mga paraan.
3. Ang isip ay gagabay at ihahayag ang iba't ibang paraan para sa pagkamit ng
layunin. Samantala, ang kilos-loob ay tatanggapin ang mga paraang ito o maaaring
humingi ng iba pang paraan.
4. Ang isip ay tutukuyin ang pinakamabuting paraan para sa sitwasyon Ang kilos-
loob ay pipiliin ang paraang pinakamabuti na tinukoy ng isip.
5. Ang isip ay iuutos na gawin ang pinakamabuti. Ang kilos-loob ay gagamitin o
kokontrolin ang katawan o pag-iisip na kinakailangan.

Ang tao ay may kalayaang pumili. May kakayahan siyang magtaya kung tama o
mabuti ang isang paraan para sa pagkamit ng layunin. Maraming tao ang
kumikilos na walang pag unawa, pagsuri, at pagtataya, gaya ng aso na mang
aagaw ng pagkain para lamang mabusog. Wala kasi itong kakayahang mag-isip na
pag-aari ng ibang tao ang pagkain at kailangan din ito ng may ari upang mawala
ang kaniyang gutom. Hindi rin malaya ang aso dahil wala siyang ginawang pag
lisip kung kakainin o hindi kakainin ang nakitang pagkain. Ang lahat ng kilos ng
aso ay dahil sa kaniyang instinct at hindi sa dahilang mayroon siyang kakayahang
mag isip, dahil wala siya nito. Ang tao ay kumikilos ayon sa kaniyang
paghuhusga, dahil may kakayahan siyang maghusga kung ang gawain ba ay
mabuti o masama at kung ano ang mas marapat na gawin.

Katotohanan at Paglilingkod/Pagmamahal: Tunguhin ng Mataas na Paggamit ng

Isip at Kilos-loob
Araw-araw ay kailangan nating magpasiya at pumili ng mga bagay bagay na may
kinalaman sa ating sariling pagkatao at buhay Mahalaga na ang pagpili natin ay
batay sa katotohanan Higit kallanman, hinihingi ng kasalukuyang kalakaran ng
lipunan at takbo ng buhay ang masusi at matapat na pag alam at pag-unawa sa
katotohanan Mapapansing hindi lahat ng nakikita at nararanasan natin ay pawang
totoo. May mga bagay na inihahayag ang lipunan na kailangang saliksikin at
matamang suriin. Dahil dito, kakailanganin ng bawat isa ang patuloy na paglinang
ng sariling kakayahang mag-isip upang maayos o masusing masaliksik, masuri, at
mataya kung ano ang totoo at makapamuhay sa katotohanan. Ang pagsasabuhay
ng katotohanan ay pagsasakilos ng paglilingkod at pagmamahal.Ang kilos loob na
pumili ng katotohanan ay kabutihan ang patutunguhan. Ang katotohanan ang
magpapakilos sa paggawa ng kabutihan. Ang katotohanang namasid o nasaliksik
ang mag uudyok sa paggawa ng mabuti para sa kapwa Maraming tao ang may
mataas na antas ng paggamit sa kanilang isip at kilos loob. Sila ay boluntaryong
naglilingkod para sa kabutihan ng mga maralita ng mga maysakit at
nangangailangan. Ang kanilang pagmamahal sa kapwa ang
katotohanang napagtanto nila sa pamamagitan ng kanilang mataas na antas na
paggamit ng kanilang isip at ng malayang kilos-loob
C. L.10
Unit i: Jesus IS THE WAY
Lesson 1: Jesus Challenges Us to Follow Him 
THE POWER TO OVERCOME OBSTACLES GUIDE QUESTIONS:
1. What obstacle did Jessica face? How does Jessica look at her obstacle—a
stumbling block or a stepping stone? Explain your answer.
2. Do you consider Jessica as an exemplary person? Discuss your answer.
3. What has changed in your perception as you reflect on how Jessica overcame
her physical disability? Recall an incident when you hurdled all the difficulties
that came your way to be able to do what you really want. 

Jessica Cox - Inspirational Keynote Speaker, PILOT, Gymnast, Black belter in tae
kwon do, Equestrian, Tap dancer, diver, surfer 

Jesus, our perfect model in the struggle against temptations 

Obstacles are obstacle for the faint-hearted.
This is the enduring message of the story of Jessica Cox.
- She who was born armless, but she chose to look at the gifts she possesses rather
than at she lacks.
- She realized that may not have arms but she has the will and determination to
succeed in endeavors where even some fully-bodied persons fear to tread.
- She indeed epitomizes the triumph of the human spirit. Such steely determination
proves to be vital in our struggle against life’s obstacle. 

When it comes to temptation to sin, we need more than determination, we need

grace of God. This is what we see in the story of Jesus’ triumph over the evil. 

The call to follow Jesus We are all called to follow Jesus within our own particular
context. Following Jesus today has become more challenging because the moral
fiber of society has considerably been weakened by sin. 

Sin - Essentially a rejection of God and His divine plan by transgressing God’s
law and human laws - It is a refusal to love and grow as God’s children. - It is
setting ourselves against God and seeking to find fulfillment apart from Him. - It
is serving the creature rather than the Creator. 

Sense of Sin and the Commitment to Daily Prayer One of the tragedies of our
times is the loss of the sense of sin—means having a correct notion of sin and keen
awareness of its presence in our life. This happens when we refuse to recognize
that within us there is a tendency to sin or when we refuse to recognize our
sinfulness before God.

Jesus, Our Perfect Model in the Struggle Against Temptations

Obstacle are obstacles for the taint hearted. This is the enduring messag of the
story of Jessica Cox. She who was born armless but emerged as one of the most
celebrated and widely admired persons of this generation all because of the fact
that she chose to look at the gifts she possesses rather than at what she lacks. She
realized that she may not have arms but she has the will and the determination to
succeed in endeavors where even some fally bodied persons fear to read. She
indeed epitomizes the triumph of the human spirit. Such steely determination
proves to be vital in our struggle against lite's obstacles but when it comes to the
temptation to sin, we need more than determination, we need the grace of God
This is what we see in the story of Jesus' triumph over the devil.

The temptations offered to Jesus by the devil happened after Jesus' baptism where
God the Father proclaimed that Jesus is His Son, and when He was fasting in the
desert before the start of His public ministry. These two occasions show the
important role of the Holy Spirit in the lite and ministry of Jesus During His
baptism, the Holy Spirit descended upon Jesus. It is the same Spirit who leads
Jesus in the desert to pray and tast. It is clear then that Jesus' preparations for His
work of salvation are to be accomplished under the guidance of the Holy Spirit
Jesus triumphs over temptations because the Holy Spirit abides in Him

We, too, are beset by temptations. There are two sources of temptations. First,
there is concupiscence or that proneness to evil within us which resulted from the
tall of Adam. This tendency remains in us even after baptism But concupiscence
becomes sinful only when we give in to it. The second is something outside of us-
the devil or the tempter who is determined to snatch us away from God. Jesus
shows us that we cannot overcome sin by our own unaided ettort Prayer and the
Eucharist are our weapons against temprations. These two will infuse in us the
guidance and strength that come from the Holy Spirit.
There are two sources of temptations-- concupiscence and the devil Jesus shows us
that with the guidance and strangth given by the Holy Spirit we can overcame
temptations

The Call to Follow Jesus

We are called to follow Jesus within our own particular context. Following Jesus
today has become more challenging because the moral fiber of society has
considerably been weakened by sin. Sin is essentially a rejection of God and His
divine plan by transgressing God's laws and human laws. It is the refusal to love
and to grow as God's children. It is setting ourselves against God and seeking to
find fulfillment apart from Him. It is serving the creature rather than the Creator
(cf. GS 13).

Sin is always personal because it is the person himself or herself who decides to
stray away from God and from his/her calling as God's child. At the 'personal'
level, we commit sin when we desire our own gratification to the extent that we
forget to love and serve our neighbor. If we lose sight of the horizontal aspect of
self-growth-that is, establishing relationships and being a good neighbor to others-
we run the risk of ruining our own soul.

But sin is not just a private, individualistic act that harms the sinner. It injures both
the sinner and the community to which he or she belongs. Thus, sin has a social
dimension and can affect others as well, either directly or indirectly. It can cause
direct harm to another individual, or create an atmosphere that evil conditions to
others. Thus, plunder and graft and corruption or stealing from public funds is a
sin with both personal and social impacts. It makes others suffer because it
contributes to oppressive social and economic conditions.

Sin is not something we ignore, joke about, or worse, glamorize. Sin hurts us and
our relationship with God and others. Its effect depends on its gravity, that is,
whether it is mortal or venial. We commit mortal sin when the act we do is
something serious and we act with sufficient knowledge and full consent. The
gravity of mortal sin causes us to be separated from God, from ourselves, and from
others. It breaks our loving relationship with Him and causes us to be excluded
from the Kingdom of God (cf. CFC 1806).

When sin simply harms or hurts and not breaks our relationship with God and
others, such is called venial sin. Though they are considered "light" when
compared to mortal sin, venial sins cannot and should not be taken lightly because,
first, they offend God. Second, their constant commission weakens us and we may
eventually be led to commit mortal sin.

Sin is real but the grace of God is greater than our sin. If we humbly and sincerely
approach Jesus in the Sacrament of Reconciliation, confess all our sins, be truly
sorry and make up for them, He will heal us, and reconcile us with the Father and
the Church whom we hurt with our sin. Healed of our sin and restored to God's
graces, we can respond freely and positively to Jesus' call to follow Him.

Sin is the refusal of God's offer of love and friendship Sin is both personal and
social and can either be mortal or venial. To be able to positively respond to Jesus'
call to follow Him, we need to be healed of our sins. This healing happens in the
Sacrament of Reconciliation.

Sense of Sin and the Commitment to Daily Prayer

One of the tragedies of our time is the loss of the sense of sin. What does it mean
to have a "sense of sin?" "Sense of sin" means having a correct notion of sin and a
keen awareness of its presence in our life. Conversely, the loss of the sense of sin
happens when we refuse to recognize that within us there is the tendency to sin or
when we refuse to recognize our sinfulness before God. The weakening and
eventual loss of the sense of sin can be traced to prevailing modern day beliefs and
practices such as the following:

+ Secularism. Secularism is a perspective that excludes God from one's life and
activities. Vatican II underscores that it is a conscious rejection of God and
religion and sees it as compatible with scientific progress and a new kind of
humanism.

+ Consumerism. In the words of St. John Paul II, consumerism arises out of "an
excessive availability of every kind of material goods for the benefit of certain
social groups which easily makes people slaves of "possession" and of immediate
gratification, with no other horizon than the multiplica tion or continual
replacement of the things already owned with others still better. An object already
owned but now superseded by something better is discarded, with no thought of its
possible lasting value in itself, nor of some other human being who is poorer"
(SRS 28). Consumerism has transformed people to be always on the lookout for
things that make life pleasant and easy. It has made people want more and buy
more even if what they acquire is not essential to life.

+ "Everybody is doing it" mentality. Every day we are bombarded with news
about stealing in the government, about acts of infidelities among married couples,
of young people who freely engage in sexual relationships as if it is the most
natural thing for young people to do. Our exposure to these practices leads us to
believe that an act is morally acceptable as long as everyone is doing it. We cease
to feel guilty when we commit sinful actions because we see everyone doing them.

The loss of a sense of sin is described by Pope Francis in his homily at St. Marta
guest house. He said that in modern times, a grave sin such as adultery is simply
dismissed as a problem to be solved. But the Pope in the homily offers more than
just a condemnation of the loss of the sense of sin. He concludes his homily by
saying that what will bring back the lost sense of sin is a commitment to daily
prayer.

The loss of the sense of sin brought about by secularism, consumerism, and an
"everybody is doing it mentality can be countered by a daily commitment to
prayer

But beyond the stark factual reality of sin, we must recognize that sin is not simply
"doing something wrong," or "making a mistake" which we can easily rectify at
will. John Paul II describes it as follows:

Clearly, sin is a product of man's freedom. But deep within its human reality there
are factors at work which place it beyond the merely human, in the border-area
where human conscience, will, and sensitivity are in contact with the dark forces
which, according to St. Paul, are active in the world. almost to the point of ruling
it.

The mystery of sin "hates the light" (cf. Jn 3:19; 1 Jn 2:9) and we sinners all, are
often ashamed to take it seriously. But we need to reflect deeply on sin: 1) to truly
appreciate God's everlasting merciful love, and 2) to correct common distorted
ideas of God, the Church, conscience, law, and the Sacrament of Reconciliation. -
CFC 761

Jesus freed people from their fears and anxieties by assuring them of God's mercy
and providence. He freed them from a slavish respect for institu tions. But Jesus
did not only act and speak against evil. He prayed. He brought His task before His
father in prayer to draw from Him the strength to do battle against evil. And what
He did, He taught to His disciples. There is evil, He said, that can be cast out only
by prayer. And He taught them to pray, "Deliver us from evil." -PCP II 54