PROGRAM „SZACHY DLA NAJMŁODSZYCH”

Prowadzenie aktywnego życia umysłowego jest decydujące w rozwoju dziecka. Jest to istotne nie tylko
w doprowadzaniu do przyszłego praktycznego sukcesu w życiu, ale także w rozwoju osobistego
humanizmu i siły charakteru.

Szachy są znakomitym narzędziem w nauce abstrakcyjnego myślenia. W ten sposób są podobne do

matematyki, ale - zamiast liczb, linii i punktów – mamy drewniane króle, skoczki i piony. Nietrudno jest
zrozumieć, dlaczego młody umysł pozytywniej reaguje na szachy, niż na zniechęcające problemy
matematyczne – poza wszystkim, szachy są grą! Zabawy korzystnie wpływają na formowanie
niezależnych procesów umysłowych. W zabawie dzieci rozwijają własną uwagę i pamięć. W otoczeniu gier,
maluchy koncentrują się lepiej i pamiętają więcej.

Widoczna i konkretna szachownica z ograniczoną liczbą bierek bardziej przemawia do dzieci niż
abstrakcyjne i nieskończone liczby. Ponieważ jest to gra, nie „odczuwa się” jej jak pracy. Nauka podstaw
„mądrej gry” pomaga dzieciom rozwijać orientację przestrzenną, planować działania i przewidywać ich
rezultaty, zapamiętywać, porównywać i uogólniać. Dzieci rozwijają w rozwiązywaniu problemów upór,
liczenie na siebie, cierpliwość, poszukiwanie źródeł i wyobraźnię. W naszym szybko rozwijającym się
świecie najważniejsze jest rozwinięcie u dzieci kreatywności. Szachy są podstawowym narzędziem do tego
służącym.

Poprzez naukę gry w szachy Przedszkolaki otrzymują również ważne lekcje moralne. Partia szachów
toczy się na równym polu, gdzie sukces nie jest zdeterminowany poprzez to kim jesteś, ale co
robisz. Ponieważ oszustwo nie jest w szachach dozwolone, dzieci uczą się wartości uczciwości
i obiektywizmu. Nauka przebiega w bezpiecznych relacjach, gdzie nie ma zwycięzcy lub pokonanego, tylko
dobre lub złe rozwiązanie.

Program nauki gry w szachy „SZACHY DLA NAJMŁODSZYCH” przeznaczony jest dla dzieci w wieku
przedszkolnym, które dopiero zaczynają swoją przygodę z szachami. Pełny zakres programu przewiduje
min. 100 zajęć w 3-letnim cyklu (30 min. tygodniowo). Środki dydaktyczne, jakimi dysponuje nauczyciel, to
przede wszystkim tablica demonstracyjna, fachowa literatura oraz sprzęt szachowy.

Kontakt:
BODY & MIND Marzena Gajlewicz
EDUKACJA tel. 606 940 872
ROZWÓJ e-mail: szachy.mgajlewicz@gmai.com
AKTYWNOŚĆ 1
 Dobór metod pracy pozostaje w ścisłym związku ze sformułowanymi przez znakomitego pedagoga,
prof. Wincentego Okonia, czterema drogami nauczania, które znajdują zastosowanie również w praktyce
nauczania przedszkolnego i wczesnoszkolnego:

 Przyswajanie – metody podające – informacje, objaśnienia, opis przedmiotów, zjawisk,

sytuacji, podawanie gotowych wzorów do naśladowania;
 Odkrywanie – metody poszukujące – rozwiązywanie przez uczniów problemów o
charakterze praktycznym, a w elementarnym stopniu również i teoretycznych, dyskusja,
inspirowanie do samodzielnego myślenia;
 Przeżywanie – metody eksponujące - sytuacje, dostarczające uczniom przeżyć
emocjonalnych, pozwalające na formułowanie pewnych sądów;
 Działanie – metody praktyczne – wiązanie poznawania, informacji z działaniem
praktycznym.

FORMY STOSOWANE W NAUCZANIU GRY W SZACHY W PRZEDSZKOLU:

• nauczanie indywidualne i w małych grupach,

• praca w grupach,
• mecze towarzyskie - rozgrywanie partii z przeciwnikiem,
• pogadanka, prezentacja, bajka, ćwiczenia, labirynty, zagadki, gry

ŚRODKI STOSOWANE W NAUCZANIU GRY W SZACHY W PRZEDSZKOLU:

1. Szachownica demonstracyjna.

2. Szachownice z kompletem bierek (dla każdego uczestnika)

3. Zegar szachowy.

4. Zeszyt, linijka, ołówek, gumka, długopis, kredki

5. Diagramy z zadaniami szachowymi.

6. Podręczniki do gry (po konsultacji z rodzicami)

7. Karty pracy

8. Gry pomocnicze rozwijające m.in. pamięć i spostrzegawczość (memo, labirynty, domino, układanki).

2
 Godzinowy i tematyczny wykaz zajęć szachowych w przedszkolu.

I rok nauczania

Minimalna
Lp. Tematy zajęć
liczba zajęć

Jak powstały szachy?

1 1
Bajka o Królu Szachu
Szachownica i jej właściwości
2 2
- Kolumny, rzędy i przekątne
Właściwości bierek i pojęcia szachowe:
3 Wieża 3
4 Goniec 3
5 Hetman 3
6 Skoczek 3
7 Piony 3
8 Zdobycie bierki 3
9 Król 3
10 Szach 3
11 Mat 3
12 Pat 3

Razem 33

Wykaz planowanych osiągnięć po I roku nauczania.

1. Uczestnik bezbłędnie odnajduje na szachownicy kolumny, rzędy i przekątne.

2. Zna nazwy poszczególnych bierek, miejsce ustawienia, wartość i sposób, w jaki poruszają się po szachownicy.

3. W przypadku pionów posiada wiedzę o ich wyjątkowych właściwościach, np. bicia, bicia w przelocie, przemiany
itd.

4. Opanował wiedzę o podstawowych zasadach gry, takich jak: dotknięta idzie, mat kończy partię itp.

7. Zna pojęcia takie jak: szach, pat, mat.

8. Rozumie pojęcie „centrum”.

10. Uczestnik zauważa, kiedy jego bierki są atakowane i próbuje przeciwdziałać stratom przez odejście, obronę lub
wymianę.

11. Aktywnie szuka możliwości zdobycia materiału.

3
Prowadzący:

mgr Marzena Gajlewicz – BODY&MIND. Edukacja – Rozwój - Aktywność

Przygodę z szachami rozpoczęła w wieku 6 lat. Zawodniczka klubów szachowych „CAISSA” Legnica
i „MIEDŹ” Legnica. Zawodowy instruktor i sędzia szachowy Polskiego Związku Szachowego
Pomysłodawca i organizator wielu turniejów szachowych o zasięgu lokalnym, regionalnym i wojewódzkim.
Organizator i sędzia turniejów szkolnych i kwalifikacyjnych na normy szachowe.
Kierownik SEKCJI SZACHOWEJ Wojskowego Klubu Sportowego FLOTA GDYNIA.

Podczas swojej działalności szachowej współpracowała z wieloma placówkami, m.in.

Urząd Gminy w Złotoryi (Dolny Śląsk)

Złotoryjski Ośrodek Kultury i Rekreacji w Złotoryi
Kosakowskie Centrum Kultury / Dom Kultury w Pierwoszynie
ZS nr 11 w Gdyni, SP nr 28, SP nr 33, SP nr 39, SP nr 35, SP nr 44, SP nr 16
SP w Dębogórzu, SP w Pogórzu, Pierwsza Społeczna Szkoła Podstawowa w Gdyni,
Niepubliczna Szkoła Podstawowa „LOKOMOTYWA”
Klub 43. Bazy Lotnictwa Morskiego w Gdyni Babich Dołach
Przedszkole nr 11 w Gdyni
Przedszkole nr 19 w Gdyni
Przedszkole nr 28 w Gdyni
Przedszkole nr 30 w Gdyni
Przedszkole nr 35 w Gdyni
Przedszkole nr 36 w Gdyni
Przedszkole nr 43 w Gdyni
Przedszkole nr 48 w Gdyni
Przedszkole w Dębogórzu
Prywatne Przedszkole „PRZEDSZKOLAK” Gdynia - Witomino
Prywatne Przedszkole „Wyspa Odkrywców” Gdynia - Oksywie
Niepubliczne Przedszkole Ochronka Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia NMP w Gdyni
Przedszkole Muzyczno-Językowe „CALINECZKA”/”Mały Einstein”
Niepubliczne Przedszkole LOKOMOTYWA
Niepubliczne Przedszkole INSPIRATIO w Gdyni
Niepubliczne Przedszkole MONTESSORI nr 1 w Gdyni
Przedszkole nr 9 w Gdyni
Anglojęzyczne Przedszkole Gdynia International School

Ogólne cechy (właściwości) przemawiające za grą dydaktyczną – SZACHY:

- jasność i transparentność,
- wymierność,
- powszechność,
- skalowalność,
- nieskończoność,
- wszechstronność,
- wartościowość

4
WALORY DYDAKTYCZNE SZACHÓW

• Dzieci uczące się grać w szachy dostrzegają w nich przede wszystkim rozrywkę, nie zdając sobie
sprawy, że bawiąc się drewnianym wojskiem, uczą się i doskonalą swoje umysły.

• Szachy – nie dają się jednoznacznie sklasyfikować i utożsamiać z jedną, wybraną dziedziną wiedzy.
Stanowią wyjątkowe, harmonijne połączenie sportu, nauki i sztuki.

• Szachy pozwalają przełamywać obawy, bierność, a nawet niechęć uczniów do zajęć szkolnych; są
bodźcem do budowania edukacji kreatywnej i innowacyjnej.

WYCHOWAWCZE WARTOŚCI SZACHÓW

- Posiadają społeczny charakter,

- Są formą interakcji międzyludzkiej,

- Są pasją, hobby,

- Wychowują,

- Pozwalają na kształcenie cech umysłu i charakteru

Korzyści wynikające z umiejętności gry w szachy (na podst. ankiety przeprowadzonej przez S. Polgar):

 rozwijają zdolności matematyczne

 rozwijają logiczne myślenie

 uczą zdrowego współzawodnictwa

 wyrabiają umiejętność osiągania wyznaczonych celów

 rozwijają umiejętność nauki na własnych błędach

 uczą strategicznego myślenia

 rozwijają komunikację

 umiejętność podejmowania decyzji

 umiejętność rozwiązywania problemów

 kreują intelekt

 wyrabiają zmysł obserwacji

 rozwijają pamięć

 uczą szacunku i poszanowania rywala

 dają pewność siebie

5
  uczą odpowiedzialności

 rozwijają wyobraźnię

 rozwijają kreatywność

 rozwijają koncentrację

 uczą dyscypliny

 uczą determinacji

 uczą systematyczności, pilności

 uczą cierpliwości

 uczą zaangażowania

 dodają odwagi

 uczą planowania

 uczą prawidłowego oceniania sytuacji

 uczą radzić sobie z niepowodzeniami

 rozwijają umiejętność czytania ze zrozumieniem

Bibliografia:

- Litmanowicz M. Szachy. Podręcznik dla dzieci, Wydawnictwo Szachowe „Penelopa”, Warszawa 1995.

- Piotr Kowalak: Szachy dla najmłodszych, Wydawca CHESSPIK, WYD. I, LEGNICA 2008. ISBN 83-60357-00-5,

- Piotr Kowalak: Szachy dla najmłodszych – cz.II – Motywy taktyczne, Wydawca CHESSPIK, WYD I, LEGNICA 2008, ISBN 83-60357-
00-5,

- Włodzimierz Griszyn, Eugeniusz Iljin: Szachowe Abecadło, Wydawnictwo Raduga, Moskwa 1984

- Kodeks Szachowy pod red. Andrzeja Filipowicza, Polski Związek Szachowy, Warszawa 2002.

- Jaan Ehlvest. Szachy dla najmłodszych – przewodnik nauczyciela

- M. Zielińska „Grajmy w szachy” (cz. I, II i III), wyd. Polski Związek Szachowy, Warszawa 2010 ISBN 978-83-929742-1-5

- „Szachy – kurs podstawowy” Czesław Spisak, Białystok 2011

- „Program szkolenia szachistów na III kategorię” W.E. Goleniszczew, Wydawnictwo ARDEN, Rzeszów 2009

- „Końcówki szachowe” Bogdan Zerek, Wydawnictwo ARDEN, Rzeszów 2009

- „Schematy matowe” Bogdan Zerek, Wydawnictwo ARDEN, Rzeszów 2009

- „Podręcznik do nauczania dzieci gry w szachy” Z. Chojnicki, Mielec 2011

- „Szkolny podręcznik szachowy” Anatolij Karpow, Anatolij Szingiriej, Warszawa 2009

6
- „Wesołe szachy” – ISBN 978-83-89590-29-9

Oczekiwane osiągnięcia dziecka po zakończeniu cyklu zajęć

wg programu „SZACHY DLA NAJMŁODSZYCH”.

TEMATYKA TREŚCI SZCZEGÓŁOWE OCZEKIWANE OSIĄGNIĘCIA DZIECKA

1. Zasady ● Przeciwnicy, Dziecko:

i przepisy gry materiał (figury i piony – ich siła), cel – identyfikuje bierki i wie, że celem rozgrywki
gry. Szachownica. szachowej jest zamatowanie przeciwnika,
- zna siłę poszczególnych bierek,
● Ruchy figur: - rozpoznaje układ pól szachownicy, ich
posunięcie królem, wieżą, gońcem, symetrię,
hetmanem, skoczkiem. Pojęcie bicia. - ilustruje posunięcia kolejno: królem, wieżą,
gońcem, hetmanem, skoczkiem,
● Ruchy pionami, w tym bicie - wskazuje możliwości bicia poszczególnymi
w przelocie. figurami,
- odtwarza ruchy i bicie pionem,
● Promocja piona. - wyjaśnia możliwość promocji piona,
- wymienia warunki wykonania roszady,
● Roszada – krótka i długa. - wybiera sposób roszady w podanej pozycji,
- szachuje króla przeciwnika,
● Zakończenie partii: - broni się przed szachem (ucieczka, zasłona,
szach, mat, pat. zbicie figury szachującej),
- rozróżnia możliwe zakończenia partii
● Etyka szachisty szachów,
- charakteryzuje poszczególne zakończenia
● Klasyfikacja siły gry. partii,

2. Utrwalanie ● Wyszukiwanie - wykonuje wszystkie możliwe posunięcia na

zasad gry wszystkich możliwych szachownicy,
posunięć w podanej - wykrywa błędnie wykonane posunięcia (źle
pozycji. wykonana roszada, pozostawienie króla pod
szachem, nieprawidłowy ruch pionem)

3. Proste maty ● Mat dwoma - ustawia mata na szachownicy,

w jednym wieżami. - rozwiązuje zadania typu: daj mata w jednym
posunięciu posunięciu,
● Mat hetmanem i królem.

4. Pat ● Sytuacje z patem. - rozpoznaje pata, - daje pata,

- przewiduje pata, - unika pata,

5. Promocja piona ● Zadania związane z - stosuje marsz pionem w celu promocji,

awansem piona. - podejmuje decyzję o promocji piona,
- wybiera figurę awansu, by zapewnić sobie
wygraną,
- rozwiązuje zadania związane z promocją
piona,

7
6. Technika ● Mat dwoma wieżami - stosuje technikę matowania dwoma wieżami,
● Mat hetmanem i królem.

7. Rozpoczynanie ● Zasady rozgrywania - rozwija figury, zabezpiecza króla,

partii debiutu. - walczy o centrum,
szachowej ● Atak obiektów - atakuje przeciwnika i zdobywa materiał,
przeciwnika. - zauważa atak i broni swojego materiału
● Obrona
zaatakowanych
obiektów przez
przeciwnika.

8. Rozgrywanie ● Rozgrywanie partii - ogląda prezentowane partie,

partii szachów. - rozgrywa partie z kolegami,
- uczestniczy w turniejach wewnętrznych oraz
organizowanych poza placówką,
- swobodnie posługuje się zegarem szachowym

Przygotowała: mgr Marzena Gajlewicz

BODY & MIND Kontakt:

Marzena Gajlewicz
EDUKACJA tel. 606 940 872
ROZWÓJ e-mail: szachy.mgajlewicz@gmail.com
AKTYWNOŚĆ